J3 r Y jB E L &
ZAKELYK-WOORDENBOEK
Mam. eB Vrouws-Terfionen, 2)»'eren, Bergstoffen Sewcbte», Ellen, Mate» en Muntenj
riR^TUDURPLAATSEN
OU~^Kii?UWENTESTAMENTS ■
Uit de Verklaringen, Rede" HZN kan' en "aarin Vervat |
JACOB GERARD STARINGH
* jy. Euangelims „ Gouderak.
"".ER DEM, TWEEDE STÜK.
%TVD^ V E « D a m ' J DE G r O n t MDCCXCVII.



APPROB ATI E.
W/y ondergefchrevene Profefforen , uitmakende de T^^Je 'fËrL?Deeï
Tweede Stuk van het BYBELS ?AKLL YK wuUKU i . Red;e_
door den Welëerwaardigen en zeer Geleerden ^eer^ J* jot. <T-rvHiV is met GODS na^anhetH.Euan^
Woord, of met de Formulieren van Eemgheid der H.rvor: ^ ^ ^
Wy maken, derhalven, geen de mn^^^&\^m!SRB blyken van uitgebreide tig Werk, waarin, gelyk in de voorgaande deelen,^ gevonden wor-
belez-nheid , zeldfaame arbeidzaamheid en meemgerkye junui6 & den ,"openlyk goedtekeuren en ten gebrmke aantepryzen. ^ beginnen en ten
De He ere die den Schryver lust en krachten gaf, omdn Werk te beg en re» einde te brengen, zy Hem, in deszelfs hoogen ouderdofl, tot ltaKte y ap, en gebiede over Hem en dit Werk allen zegen I
Leyden, den 5 November 179^
JEGIDlfcS GILLISSEN. BROËRIJS BROES.
TONA WILIEM tï WATER.
Facult. Thcol. b. U Decanus.
SEBALD ?ULCC JOH. RAU.



NOOD! G VOORBERICHT
TOT HET
BYJBELS ZAAKLYK WOORDENBOEK
VAN
JACOB GERARD STARING H,
BEDIENAAR. VAN 'T H. ÏÜANGELIUM TE GOUDERAK. ALS MEDE
ALGEMEENE BLADWYZER
VAN DE
SCHRIFTUUR. PLAAT ZEN
IN DE XI. DEELEN VAN *T GEMELDE WOORDENBOEK VERKLAARD, OF OPGEHELDERD.
BYEEN VERZAMELD DOOR
ANTONI.US KUYPER,
\
PREDIKANT TE AMSTERDAM.






DEN
CHRISTELYKEN LEEZER
Z Y
HEIL en ZALIGHEID!
Z<al een Schriftgeleerde, als een, die onderweezen is in het Koningryk der HeeHielen, in ftaat zyn, om uit zynen fchat Nieuwe en Oude dingen voort te brengen en dus beantwoorden aan 't geene de Heiland van zo eenen Schriftgeleerden zegt' Matth. XIII: 52. Zo moet hy alvoorens eenigen voorraad, aangaande de dingen die op het Koningryk der Heemelen betrekking hebben, opgelegd hebben Uit een leeg vat kan men geen vogt tappen5 uit een leege kast zyn noch Oude, noch Nieuwe dingen te haaien. ' cw •
Die, ten eenigen tyde, anderen tot nut zal zyn, moet alvoorens trachten, zichzeiven tot nut te worden, naar het zeggen van Seneca, de Otio Sapientis: Hoe nempt ab hontwe exigttur, utproftt hominibus, fifieripotefi multis, ft minus paucis, ft minus proximts ft minus fibt. Nam qui fe utilem cceteris efficit, commune agit negotium Ier aanbeveehnge van zyn aandenken, en my tot een bewys van zyne geneeeeliheid * fchreefmyn hoogst geëerde Leermeester, Profesfor ab Ham, dat gezegde in mvn Album, of zo genaamd Stamboek, toen ik de Akademie van Duisburg verliet.
My dikwilserinnerende, zo het gezegde van den Heere Jefus, als ook dat van den Romeinfchen Wysgeer, vond' ik my daar door telkens opgewekt, om, door de my toen by de hand zynde hulpmiddelen, den kleinen voorraad, aan de rWe ÏSchoole opgedaan, te vermeerderen. &
Gouda daar ik Proponent, en maar even over de twintig jaaren oud zynde,. twee jaaren den Predikdienst hebbe waargenomen voor den Eerw. Heer van Heuven was voor my een Leer- en Oeffenfchool.6 Daar mogt ik de i^ÏÏTlISéS hooien van de toen in leeven zynde Predikanten : De aanzienlyke Bibliotheek der
Irfg vTCdSeX0^ ^ V6rgUnd' ^ my ^ * ^ t0t ~
ik S'Hl^^ °nder ^C'^fis van Zutphen, Predikant geworden zynde, vond KeZ ZiïSZ TT ^abuul^de" ë^rden van Coeveraln, toen Predikant te ^ Haarlem. De daaglykfche gemeenzaame, en doorgaans leerzaame verkeenng met denzelven is my van veel nut geweest,
n ! a Hier



iv mn CHRIS TEL YICEN LEE2ER
Hier ter plautze in myne Bybelfche Letteröeffeningen voortgaande, hebbe ik fteeds getracht, daar van zo een gebruikte maaken, als ik oordeelde, voor de Gemeente van het meeste nut te zullen zyn.
'Er is een tyd geweest, dat zich, meer dan eens, groote waarfchynlykheid opdeedt van verplaatzinge in talrykere Gemeenten, daar ik, van meerderen gehoord wordende, dan ook, naar het zich liet aanzien, aan meerderen tot nut zou hebben kunnen zyn: Maar van agteren is 't gebleeken, dat de Godtlyke Voorzienigheid my beftemd laad, om, door het fchryven van myn Bybelsch Zaaklyk Woordenboek, van een uitgeftrektetf- nut te kunnen zyn: Ook aan zuiken, die my nooit gezien hebben, veel minder my ooit hebben kunnen hooren.
In Steden en talryker Gemeenten zyn het Werk, en de Afleiding doorgaans meerder : En, dus zou ik een Werk van zo veel omflags beZwaarlyk hebben kunnen voortzetten; vermoedelyk nooit'hebben kunnen ten' einde brengen,
Behalven den Lust, de Kragten, en den Leeftyd, my daar toe van Godt genadiglyk verleend , was een ftille eenzaamheid, en afgezonderde Leevenswyze daar toe noodig, zo dat ik op my zeiven wel hebbe kunnen toepasfen 't geen Cato, volgens Cicero L. III. de Ojpciis, in principio , hadde getuigd van Scipio den Afrikaner-: Nunquam fe minus otiofum quam cum otiofus; nee minus folum7 quam cum folus esfet. ' Dat ik nooit minder werkeloos was, dan wanneer ik fcheen werkeloos te zyn; nooit minder alleen te zyn, dan wanneer ik alleen was. Langs dien weg heeft he>. my mogen gelukken, de laatfte hand te leggen aan een Werk, waar aan ik meer dan het derde eener Eeuwe gearbeid hebbe.
Hoe ik aan dit Werk gekoomen ben, is te zien in myn Voorbericht, voor des Tweeden Deels ifle Stuk. 1
De Heer van Balen, toen Eigenaar van dit Werk, zo verre het gedrukt was, en van het zo genaamd recht van Copie, eischte Van my niets meer, dan het voetfpoor te volgen van den Heer Keppel: En dat was, om flegts het voorkoomende in de Hoogduitfche Reaal en Biblisch-Exegetifche Lexica te ver taaien.
Doch het duurde niet heel lang, of ik merkte wel, dat, zou dit Werk eenigen opgang maaken in Nederland, 'er wat meer aan zou moeten gedaan worden.
Ik voorzag wel, dat my dat vry wat meer tyd en arbeid kosten zoude : Doch ik getroostte my des, indachtig zynde des zeggens van Seneca, Epift. XXII. Turpe <?y? cedere oneri; luctare cum officio, quod femel recipifti. . Non eft vir fortis et ftrenuus, qui laborem fugit: Verum ubi crefcit animus , ipfa rerum difficultate. Dat het fchandelyk is voor eenen Man, die flegts een weinig moeds en ftandvastigheids bezit, tegen het werken op te zien, en, als met een zoort van weerzin, te worftelen tegeneen taak, die hy heeft op zich genomen —.
Ik begon, allppgskens, het een en ander te veranderen: Dan eens, met iets agter telaaten; dan,' met iets breeder uit te breiden ; ook wel eens, met 'er iets by te
' voe-



• zy HEIL en ZALIGHEID. Y
voegen. ï Kundige lieden betuigden my hun genoegen daar in. Daar door aangemoedigd; en, vooral, door de voor my, en myn Werk zo vleijende goedkeuringen van de Hooggeleerde Leidfche Heer en Profes/oren, die, by het uitkoomen-van elk Stuk, zo niet meer, immers niet minder guniiig wierden, verwyderde ik my, a! meer en meer, van het Hoogduitfche Werk. Evenwel,- minder in de Middenfte, dan in de Laatfte deelen, waarin ik (behalven de Ordefchikking, door den Heer Keppel gemaakt) het Hoogduitsch Werk genoegzaam in 't geheel verlaaten heb.
Dit maakte een te fterk in het oog loopend verfchil tusfchen het Eerfte en de Laa* ure Deelen. j;
Ik zag dat wel: Evenwel zou ik het 'er by hebben laaten blyven. Doch van tyd tot tyd.,, zo rnondelyk, als door brieven, fterk aangezocht door fommige Heeren Predikanten, en veele Anderen, hebbe ik my laaten overreeden, om de Twee Stukken van het Eerjle Deel zo te veranderen, als die nu, met geheel het Werk, het Licht
zien.. •^m^Wo-v* iWU^iiteSi -viY^Usm' • «w-1'-"
Om nu van mynen arbeid, aan hetzeh/e befteed,, opk iets te zeggen:
Veel Nieuws zal men 'er niet in vinden, 't Geen men 'er hier of daar in vinden m®gt, en by my als eige vinding mogt opgégeeveh zyn ,.is moöglyk by anderen, reeds voor lange, opgemerkt geweest. Ik hebbe 'er daarom- doorgaans van gefproken, als van eene Bedenkinge, of Invallende gedachte.
Zonder'er te kwistig mede te zyn, hebbe ik, nu en dan, gebruik gemaakt van 't geéne ik vond by, of voorheen aangeteekend had uit Uit- of Inheemfche Poëeten, Reedenaars, Historie-Schryvers, als mede Reisbefchryvingen: Niet, om eene windrige vertooning te maaken van Beleezenheid; dan hadde ik 'er meer van moeten by-' brengen: Maar voor zo verre het, naar myn inzien, dienen konde, of, om aan deeze of geene gezegdens eenige leevendighei'd by te zetten; of, en wel voornaamelyk, tot opheldering van fommige Schrift-tekften, en gewoontens. Ik denke niet, dat iemand dat zal wraakeh. Men weet uit de Schriften van groote Letterkloeken, hoe veel lichts daar door der Heilige Uitlegkunde is toegebragt. De beide Deelen der Brieven van mynen geleerden Vriend en Nabuur , de Heef Ver ma at, Predikant te Moordrecht, leeveren daar van een. nog versch bewys op.
Veelgeorüik hebbe ik gemaakt van de Uitleggingen, en andere my aan de hand zyndeBoeken. Men befchouwe my flegts als den Architekt, die aan het gebouw de fchikking en gedaante heeft gegeeven; maar de Bouwftoffen zyn van elders verzaamèld en aangebragt. Het weefzel van de Spin, om dat zy de draaden ,'er van uit haar eigen ligchaam trekt, zal even daarom niet meer verkiesbaar zyn dan de honig, die de nyvere Byën uit allerlei bloemen zuigen. 'De groote Lipfius, en, in navolginge van hem,.de geleerde Saldenus, in Prof at. ad Otia Theoi. hebben zich nietVichaamd, dat van zich-zeiven te zeggen : Ldpides et Ligna ab alüs acccpta: sEdifim exftruclio et firma tota nofira eft. Architc&us ego fum; f&d matcriamvarie undique conduxi, Nee Aranearum fane textus ideo melior, <qüia ex fe fila gignun't; nee fiofler vihar, quia ex aliis libamus, ut Apes. Om evenwel niet gehouden, te" worden voor
■ * 3 > een'



•yi DUN CHRISTEL.YKEN LEiEZER
een' Letterdief', die als het zyne opgeeft, 't geen hy van anderen ontleend heeft, zo noeme ik doorgaans, en meesttyds met lof, de by my gebruikte Schryvers, en daar ik van hun verfchille, doe ik het met befeheidenheid. In fommige Tekstverkharingen zal menwel ontdekken, welken Schryver ik hebbe gevolgd, zonder dat ik hem genoemd hebbe. De reede. 'er van is, dat ik dikwils gebruik hebbe gemaakt van myne gefchreevene Leerreedenen, waar in ik niet altoos aanteekening hebbe gehouden van de Schryvers, waar van ik my in dien tyd bediend hadde.
Om dat ik fommige Tekften wat breedvoerig hebbe verklaard, heeft men my wel eens te gemoete gevoerd, dat ik eeii zo genaamde Ezelsbrug had gebouwd voor luye Predikanten. Telkens was dat woord Luye my een aaniïoot. Ik denke zo laag niet van myne Amptgenooten, dat men hun zou mógen toeduuwen het gezegde van Profesfor Mclchior, in Praleiï. de Scriba Regn. Coelor., Oper. T. II. p. 66$. Vah ilhs fordidos, quibusvïx olla pauperum fuppetit; quibus profpiciendum efi familia Deiv unicum eft in Poftilla folatium, aut furtim hinc illinc compilandum, aut emendicahdum aliquid, quod vicem füppleat, aut mentiatur faltem deficientis promptuarii. -Mogtèn 'er,'onverhoopd, zulkenzyn, die zullen ligtelyk wel zo veel Latyn verftaan, dat,ik dat gezegde voor hun niet behoeve te vertaaien, en het voor anderen, ter hunner meerdere veragtinge te doen, agte ik niet oorbaar.
Ik hebbe myn Woordenboek niet gefchreeven voor Geleerden: Die hebben zulke hulpmiddelen niet. noodig. Maar 't zal van dienst kunnen zyn- voor Proponenten , voor jonge Predikanten , die, of niet voorzien zyn van een' talryke Bibliotheek; of die, in het begin van hunnen dienst, overkropt door het werk, wel eens zo iets moeten doen, 't welk hunne edelmoedigheid in andere omftandigheeden zou afkeuren. Ook zal het nog wel van dienst kunnen zyn voor zulken, die 'voor den Vloot- ofLeegeriw/^gefchiktzyn, als die niet veele Boeken kunnen met zich voeren. Voornaamelyk is ons Woordenboek gefchikt voor zulken in de Gemeente, die wel iets zouden willen weeten van zulke Perfoonen, Landen, Steden, Zeen, Rivieren, &c, waar van in den Bybel wordt gefproken: Of ook wel wenfchen, eenige opheldering te mogen vinden van den eenen, of anderen Tekst, die hun onder het leezen voorkomt. Ik vleijemy, dat hunne weetlust, zo al niet altoos en in alles voldaan, zich evenwel niet geheel en al zal te leur gefield vinden. Althans, ik hebbe getracht te voldoen aan den uitgebreiden weidfchen Tytel, dien ik zo geplaast hebbe gevonden, toen ik het Werk aanvaardde, en dus niet welvoeglyk hebbe kunnen veranderen, of inkorten, zo als de zedigheid anders wel zoude geëischt hebben.
Van mynen Schryfjlyl geloove ik te mogen zeggen, dat die, noch kruipend is, noch zwellend ; maar, overéénkomftig den tytel van Bybelsch Woordenboek , doorgaans Schriftunrlyk. . . j
In de Spelling zal men groot verfchil vinden.-. In een verloop van zo veele jaaren zyn 'er meer dan Een, of Twee geweest tot het nazien van de Proeven: En die hebben, in het volgen, elk, van zyne fpelling, zich eene meerdere vryheid aangemaatigd, dan betaamlyk was: Zelfs in de Tytels, boven aan het hoofd der bladzyden, hebben zy wel eens een andere Letter geplaatst, als 'er naar den Tekst, en de volgorde van myne Spelling > had behooren, geplaatst te worden.



m HEIL en ZALIGHEID. vïi
In een zo tiit'gebréïd Werk, konde het niet ontbreeken aan eené menigte van Drukfeilen. Men wyte die niet aan' my:' By gebrek 'aan tyd, en van wegen de afreleegenheid der Drukpersfe, zyn de Proeven niet nagezien door my, maar door anderen. Die zullen ook nog wel eenige verfchooning vinden by allen, die weeten, hoe verdrietig een werk het nazien is van Proeven,'zo' dat'men zich wel eens te veel Overhaast, om'eTvart af te koomen. s En al ware dat zo-niet, dan nog, al had iemand, "óhizo te fpreken,, de'honderd óogen van Argtts, zou het zeer bezwaarlyk zyn, een Boek, van eerfe flegts middenmaatige groote,'in de Waercld te brenren zonder een enkele Drukfeil. ) - °
Men zal ook wel èens denzelfden Tekst tweemaal verklaard vinden; ook wel ' meer dan eens, de Helft van een' Vers in het eene, en de andere Helft 'er van in een ander Stuk.' Dat had zo niet behooren te zyn: Maar de reede daar van is te vinden in P/ad, ót Register, .'dót* den Heer Keppel ontworpen, en 't welk ik rcvoWd
hebbe. ■■ ~'",J v~u "'J'L'in&'-^ f,^v;^fi'.;K{d fisjivx 193 «A;»^<t\tól tu t\-WK. .«kt
Agtér élk'Stuk heeft mëri een Êiddwyzcrgegeeven van de aangehaalde Tekften ' met de woorden 'er by. Tot myn leedweezen is dat niet géfehïed °met de vereischte naauwkeurigheid; Semniige Tekften zyn overgeflaagen; andere zyn, of ten"aanzien van de HoofdfiiMen van het Bybelböek, of, ten aanzien der B/adzyhu, wjar men die zon moeten zoeken, ond,er verkeerde Nummers 'geplaatst. En al ware datzo niet, dsfiï nog is Hét eën fastfgV én'veèl tyd verflüidehd werk, alle die Bladwvzers na te zien, of 'er zulk, of zulk een Tekst in mogt te vinden zyn.
Veelen hébben zich des beklaagt, en de algemeene begeerte was na een "doorgaand Register, vanalle de Deelen en Stukken: En dat was ook noodzaaklyk.
Zo een Register ontvangt thans de Leezer: Doch maar alleen van de Tekften: Het Boèk9 Hoofdjiuk en Vers maar alleen aangellipt, zonder de woorden 'er by te voe°en" om het niet, zonder noodzaake, te zeer te doen uitdygem 'a ''
■Voorts gelieve de Leezer in agt té neemen. ;,
1. Dat hetzelve, voor zo verre het I. D. 1. en a. St. betreft, is opgemaakt naar de vemteuwde Uitgaave: En dus van geen' dienst kan zyn voor de Eerfte Uitgave van die 2 Stukken. ö
2. Door de onagtzaamheid van de Drukkers zyn zommige Paginas van boven verkeerd gefolieerd. Des gelieve men indachtig te zyn, dat, wanneer men een Tekst opzoekende, dien terftond niet vindt, men dan toezie, of de Pagina niet verkeerd gefoliêerd is, en dan zoeke op die Pagina, welke het zyn moest, dan zal men niet te vergeefs zoeken.
3. Ook zy de Leezer indachtig, dat, wanneer in het 2*° en alle de volgende Deelen van het Woordenboek te rug geweezen wordt op des I. D. 1. en 2. Stuk, zulks ziet op de Eerfte Uitgaave: Doch raadpleegende het tegenwoordig Register, zal hy terftond ontdekken, waar het in de vernieuwde Uitgaave zal te vinden zyn. ö
4-



vin den CHRISTEL Y.KEN LEEZER, en*
4. Eenige overgeflaagen Tekften heeft men te" laat ontdekt, om op hunne éige plaats ingevuld te Jconnen worden. Doch men heeft die agter het Register aangeteekend. - 'fi&ótyt ük - 1
Het opftellen van dit Register heeft de Leezer, en ook ik, te danken aan den WefEerw. en zeer geleerden Heer A n ï, k u y p e.r , geagt Predikant te Amfterdam^ Uit hoofde van oude Vriendfchap, zynde myn Clas/ts-Broeder geweest, toen hy Predikant was te Oudewater, heeft die dat, inderdaad zeer moeijelyk, werk wel willen op zich neemen, en heeft het ook gelukkig volbragt.
't Was my aangenaam, dat ik zyn Wel- Eerw. konde doen toekoomen eenige Aanteekeningen van mynen ouden en nu reeds overleeden Vriend, den braaven Heer j. van ravens&ERGteGWö; als ook een Register van de meeste Deelen, zo verre die in 't licht waren, 't welk de Wel Ed. Geftr. Heer L. van Staveren, Heer van Aalst, te Rotterdam, ten zynen byzonderen gebruike, had doen opftellèn.
De Heer Kuyper. erkent gaarne, en ,met dankzegginge, dat die Hulpmiddelen
hém van veel dienst zyn geweesL
En, gelyk ik die Heeren ook hartlyk danke voor hunne vriendelykheid in deezen j zo kenne ik my ook zeer verpligt aan den Heer Kuyp er, zo wegens den arbeid j, daar aan befteed, als wegéns de eere, daar mede my, en myn Werk aangedaan.
Aan den Leezer hebbe ik nïets'meer te zeggen.
Maart/, den Godt myns leevens en myner goedheid, zegge ik hartlyk'dank, dat het my, tegen myne, en ook veeier anderen verwachting, heeft mogen gebeuren £ een Werk van zo veel omflags ten einde te brengen.
Is 'er myneri Bybelminnenden Mede- Christenen eenig nut door toegebragt, myn Godt, zy'er de eere van.
Gedenk myns, ó Godt! ten goede, zo, geduurende den my nog overigen tyd'des leevens, als in myn naderend einde! AMEN!
Gouderak den
ja November 1796'.- „ . „ ___ _ ~
y J. G. S TARINGH..
; ' ' • ' BLAD-



BLADWYZER
der
SCHRIFTUUR-PLAATZEN
die verklaard worden, in het
BYBELS ZAAKLYK WOORDEN-BOEK
van
JACOB GERARD STARING H,
BEDIENAAR VAN 'T H. EUANGELIUM TE GOUDERAK.
byeen gezameld, dook.
ANTONIUS KUYPER,
PREDIKANT.TE AMSTERDAM.
Genesis. Genesis.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pa^
Geheel II. a. 84 II: 10-14. VII. 1. 24°a
i: *' l 3- 13. I. 2. 107
a' IL 1. 53o 14. II. a. 360
*• XL ••• 771 15. IV. 1. 300
3' V. 1. 209 15. 1. a. 70a
6-8. VIII. 1. 537 &,I7. 11. fl, ioi
l6' v- 1. ^33 17. II. 1. 336
a8. . VIII. i. 565 m I. 1. 2?7
a8- iv- i. 207 18. Hi. ... 743
3i. III. ... 741 fco. V. a. 415
II: 3'3- VII. 1. 410 21,23. VII. r. 193
7* *• ?• 73 22. I. 3. 7oa
8- II- 2. 10 24. II. 2. itf
9' I. 2. 658 25. V. a. 389
9» i?. I. a. 663 III; i-(J. VII. a. 426
A Ge-



B L A D W Y Z E R.
Genesis. Genesis,
Caoittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
III: 5. HL ... 677 VI: 2. XI. ... 60b
5. XI. ... 796 3. II. r. 328
7. VI. 1. 459 3. IV. 1. 368
8—10. VIII. a. 194 6. I. 3. 390
9. VII. 1. 226 14. III. ... 806 14,15. VII. 2. 430. 14. VL 2. 57 15, XI. ... s 14—22. I. 1. 429
15. IV. 2. 531 16. VIII. a. 153
16. VII. 3. 467 VII: 1. III. ... ia
18. II. 1. 419 1. VII. 1. 85
19. XI. ... 768 2,3. XI. ... 257
20. II. 2. 345 11,12. VI. 1. 478
21. VIL 1. 320 20. IX." ... 986
22. VI. 1. 348 VIII: 1. Hl. ... ui
22. V. 1. 123 7- VII. 1. 28
23. IX. ... 307 11. VI. 1. 64
24. II. 1. 4117. IX. ... 698 IV: 1. V. 2. 71 23. II. 1. 83
4,5. L 1. 91 IX; 4- IX. ... 433
5. II. 1. 1 5- I. 2. 587
7. IV. 2. 319 13. VII. 1. 129
8. II. 1. 3,4 20—26. V. 2. 631
10. I. 2. 58Ó 25. II. 1. 14
12. VIII. 3. 571 27. VIII. 1. 449
13. V. 2. 345 X: 8,9. III. ... 576
14. VIII. 3. 336 25. VI. a. 59
14. XI. ... 773 XI: 4- VI. 1. 509 14,15. II. 1. 5 7>8. V. 1. 4
15. VIII. 1. 55 XII: ïi HL ... 14
16. II. 1. 6 3- XI. ... 177
17. II. 1. 7> 8 4- VIII. 1. 120
m . i. i- 50 7- ix. ... 21
V: 3. II. 2. 350 11—16. VIL 3. 75
22,24. III. ... 678 17- VI. 3. I67
.04. IV. 1. 316 XIII: 1—4. I. 1. ioa
[s 29. VIII. 1. 343 in' ••• 473
Ge,



ELADWYZER.
Genesis. Genesis.
3
ïapfttel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Paz.
XIII: x6: XI. ... 5 XIX: 28. VII. i. 355
XIV: 10. V. i. 433 * 29. III. ... na
14- II. 1. 164 30-38. V. 1. 369
17. IV. 3. 49a XX: 6. VIII. 1. 219
i8- I. 2. 762 16. II. 1. 223
so. VIII. 1. 183 XXI: 8. III. ... 494
21. III. ... 304 12. XI. ... 7
XV: 1. VII. 3. 216 XXII: 1. IX. ... 315
5- VII. 3. 703 5. 1. 2. 625
9—11,17.11. 1. 484 8. V. 1. 40
VII. 1. 357 13. vil. 1. 49
XVI: 2. VIII: 1. 220 ,4. 1. 2. 347
5- VI. i. 172 if. vi. 2. 221
12- x- 2. 350 XXIV: 2,3. IV. 1. 48
XVII: 1. X. 1. 110 i4. vill. 1. 22a
4. VIII. 2. 9 a8. VII. 1. 6a
5- !• ?• I04 31. III. ... 61a
7,8. III. ... 678 33. II. 2. 10a
ia' L *• I25 59- IX. ... 504
13. VIII. 2. 233 60. XI. ... 180
14. VIII. 1. 527 63. I. 2. 518 XVIII: i. II. 2. i55 64. VIII. 2. 3a
2* IL *• 458 67. I. 2. 7a9
3. I. 1. 104 XXV: 1. 1. lo5
8' U* 2- 103 J. IV. 2. 322
*9' L 2. 448 5, 6. iv. 3. a?£
a2* L *• 21. ï. 2. 5r9
23- VII. 1. 86 22,23. VII. 2. 732 27- I. I. 4% 23. II. ,. 268
XIX: 5. I. 2. 263 25. VII. 1. 373
tr> L a- 583 27. II. 2. 332
ï4« IV. 2. 166 32. VII. a. 713
L 2- *35 34- V. 1. 303
24- XI. ... 756 XXVI: 12. XI. ... 35 a> VI. 1. 73 35. 1. a< 563
- V. 1. S63- XXVII; 2. H. r. 90
A 2 Ge»



4 BL ADWYZER.
Genesis. Genesis.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXVII: 6, 19. VII. i. 63 XXXIV: 35. II. 1. 36a
15. ' IV. 2. 558 29. 111 555
28. II. 1. 201 XXXV: 2—4. UI. ... 664
41,42. II. 1. 125 18. I. 2, 321
XXVIII: 17. VI. 2. 222 XXXVII: 10. II. 1. 5™
XXIX: 17. VIII. 1. 53 19- IL *'
18—28. IV. a. 27 24. X. 2. 33
27. IX. ... 194 35. VII. *•
XXX z. IV. 2. 331 XXXVIII: 7. VL 3* 335
3" I. 2. 16 18. VII. a. 486
uli<5. 11. u 520 24. vin. 2. 368
a7. X. 1. 34 28,29. VI. a. 71
30. III. ... 614 XXXIX: 7- VI. 1. 355
39'. V. i. 46 21. V. 2. 204
43. I. 2. 72a XLI: 9. III. ... 120
XXXI: 7- I- 2' "3 4o. I. 2. 448
I9. VII. 3. 631 41-43. VI. s. 109
fl4. VII. 3. 526 45- XI. ... 137
53 VII. 1. 196 51. VIII. 3. 362
XXXII: 2. UI. ..- 725 XLII: 15,16. XI. ... 760
10. III. ... 449 J7- IL %' 460
24. X. 2. 333 l8-- IX' - 8°5
25. VII. 1. 310 XLIII: 32. II. 2. 140
26. V. 1. 7 32-34. I- 2. 842 26,29. XI. ... 182 XLIV: 5. IV. 2. 221 28. IV. 3. 28 XLV: 27. UI. ... 164 30. III. ... 623 28. ' UI. ... 376 32. XI. ... 236 XLVI: 3,4. IX. 806
XXXIII: 3. I. 2. 792 a8' I. 1. 62
9,11. II. 2. 333 34. VII. 3. 139
I0. I. 1. 31 XLVII: 2. IX. ... 973
I4. III. ... 326 9- X. 1. 370
!6,i7. IL 2. 335 »*> VIII. 1. 477
I9. IV. 1. 370 32,26. VI. 2. 361
XXXIV: 1. II. 1. 302 24. IX. ... 982
Ia. I. 2. 781 30. « V. 1. 297
Ge-



BLADWYZER. 5 Genesis. Exodus.
'Capittel- Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XLVII: 31. I. 2. 793 ï: ao. IX. ... 851
XLVIII: 5. II. 2. 399 ar. IV. 1. 480
15.16. XI. ... 183 II: 3,4. IV. 3. 367 IÖ- IL «- 253 5—10. X. 1. 151 at. VII. 2. 789 10. V. a. 311
XLIX: 3. IV. a. 567 11,12. V. 3. 313
3- VII. 1. 383 23. IV. 3. 452
4- I. 2. 375 *3-*5. XI. ... 641 IL a. 64 III: 3. I. a. 710
IV. 2. 501 l4. iv. 2. 90
7- IX- ... 177 16. III. ... 680
10. VII. 3.98,363 I7. v. 1. 54
IV- *• 38o IV: 3, 4. VII. s. 603
' «• IX- - 38a 6,7. I. 3. 644
ia« VI. 356 10. XI. ... 707
I2' VIL x- 34^ 13. XI. ... 301
J3- XI. ... 151 l6. I. ï. 8+
14,15. II. 3. 368 23. II. 2. 94
16.17. II. 1. 164 24. II. 1. 364 l8- X- J- 48 25,36. XI. ... 474 J9- HL ... 55 V: 1. II. 2. 392 30« IX- ••• 37i VI: 2. . V. 3. 393 3r' V- 2- 469 VII: 1. III. ... 681
IV- a- J99 30,31. V. 3. 315
23,34. VII. a. 330 VIII: 1-14. IX. ... 7n
25,26. VIII. 2. n 9. 11. s. 6+
26< L »< ai7 17. V. 1. 389
a7* IX' ••• * 19. IX. ... 415
L: °. Iy- 2« 200 31,22. VI. 1. l6o
5. I. a. 320 26. III. ... 887
17-21. II. a. 144 IX: 9,10. I. -a. 566
Exodus. x: I3~I5. VII. 3. 606
31. VIII. 1. 49
Geheel. II. 3. 364 22. II. 1. 301
* 7- IV. 3. 333 XI: 3. III. ... 864
11,14. VIII. 3. 334 XII: 3. V. 1. 42



6 BLADWYZER.
Exodus. Exodus.
Caoittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XII: 3-6. I. r, 218 XIX: 10. IV. 1. 284
5. IV. a. 15 13. VII. U 51
8,15. VI. 1. 195 18. ix. ••• 928
8. I. 2. 559 XX: 3. HL ••• 666
O. UI- ••• io7 L ^ *48
11. VII. a. 236 5. X. 2. 489
13. VIII. 1. 56 5. II- *• 479
14. II. a. 115 5- IV. 1. 23 35,36. BI. ... 824 6. V. 1. 265 36. I. a. 38a 7- X. 1. 468
XIII: 13. II- =• 100 8—n. VII, 2. 2
' 18. IH. ... 564 13- n- 2- 77
I0. I. 2. 162 13- II- r. 38r
XIV: 13,14. IX. ••• 809 J4- II- a. 130
i9. II. 2. 255 15- VII. a. 63a
23-28. XI. ... 157 l6« VIII. 2. 44
XV: 1. V. 1. 235 17. I. 2. 176
2,3. VIII. 2. 396 24. VI. 2. 177
16. IX. ... 80 35. I. 1. 313
25. IV. a. 135 XXI: 7. VIII. 1. 480
26. IV. a. 582 10,11. VII. 2. 584
26. IV. 1. 151 l6' VIL 2. 635
27. IL a. 426 24- VI. 1. 358 XVI: 13. VI. a. 360 XXII: 39. VIII. 1. 306
' 34.' III. ... 534 29- II- 2- 95
XVII: 6. VIL 1. 376 XXIII: 3. V. s. 16a
11,13. IV. 1. 49 J4- II- i- 487
14. II. 1. 308 19- I- *• 649
,5. I. 3. 52 22' IX' — 945
16. IV. 1. 51 a8- IV- *• 434
XVIII: 5. IV. 3. 85 XXIV: 10. XI. ... 381
11. vin. 1. 350 **• IV- *• 5a
12. I. 3. 762 16,17. IV. 1. 197
21. IV. 3. 398 l8- V. 3. 318
25. IV. 1. 386 XXV: 5. H- *• l8a
XIX: 5'. IL 2> '48 9.40. IX. ... 634
Exo-



BLA DWYZER. 7 Exodus. Leviticus.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXV: io—ao, I. o. 650 XXXIII: 03. XI. ... 384
17— 22. IX. ... 341 XXXIV: 09. V. 3. 318
18— 20. II. 1. 45 39,30. III. ... 661 31—40. IV. 3. 390 33,34' IL 1. 334 38. L 3. 615 XXXV: 3. IX. ... 930
XXVI: 7,14. III. ... 815 31,33. IV. i. 323
15-30. I. 3. 341 XXXVIII: 8. X. 1. 163
XXVII: 1-8. I. 3. 716
1-8. IV. o. 535 Leviticus.
9—19. IX. ... 657 Geheel. II. 1. 339
XXVIII: 2. IV. 1. 056 I: 4. iv. r. 54
12,29. I: 1. 84 5. vil. 3. 553
15—29. I. 3. 695 II: 14. in. ... g53
17— 21. VIL 1. 439 HL o. II. t. 2.47 33—35. III. ... 834 VII: 33. IX. ... 373 36—38. IX. ... 65a 30—34. I. 2. 693
XXIX: 4. X. 1. 154 X: 1,3. V. 3. 440
ao' IL i. 520 3. III. ... 220
38—42. I. 1. 491 3. VIL 2. 735
XXX: 13—16. VIL 3. 360 6,7. VI. 1. 347
18— 31. IV. 3. 545 9. X. 3. 385
33- 35. VI. 1. 53 14. ii. 2. 1Q3
34- 38. VIL 1. 183 XI: 32. VIL 3. 493 XXXII: 1. III. ... 669 XIV: 4. x. 2. 514
ï-5- L 1. 85 XVI: 3-31. IX. ... 334
6- VI. 1. 537 8. I. 1. 493 20. VIII. 2, 558 21. I. 3. 293 25. VI. 1. 246 XVII: 11. IX. ... 35I 29. IX. ... 917 XVIII: 3. II. 1. 3II
XXXIII: 4. V. 1. 95 18. IX. ... 865
7— 11. VIII. 1. 110 XIX: 15. VI. 1. 215 14,15- L 1. 21 17. V. 2. 425 18. VIII. 1. 349 18. V. 1. 265
19— HL ... 360 19. I. i. 255
20' L i. 33 19. IV. 2. 38a
33. IV. i. 54 03—25. I. 3. 668
B 3 le-



8 BLADWYZER.
Leviticus. Numeri.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XIX: 28. IV. 2. H7 XIH: 16. IV. 1. 435
XXII: 23. VIII. a. 485 XIV: 9. L 2. 764
XXIII: 17. L a. 488 *a. VIIL l8B
23-25. III. ... 337 a4- IL »• 13
XXV: 2-7. VII. i. 41a XV: 32- IV- «• 454
XXVI: 5- IL *• 439 35- "L «45
6. IX. ... 758 38—40- VIL a. 486
IO, II. a. 103 XVI: 2. IL a. 83
14-17. IV. 1. 412 32. Iv- 2. 550
I7. I. i. 24 41- ?L 1. 365
10. IV. 1. 154 46. L 1. 61
a5. I. 2. 764 47-49- VI. 2. 169
4I,43. VII. a. 764 XVII: 8-11. VII. 2. 607
44,45. IX. ... a36 XVIII: 20. V. 2. 572
20. IL 1. 206
N U M E R i. xix. 2—io. VU- I. 348
Geheel. V. a. 650 XX: ia. V. 2. 319
v: 14-28. IX. ... 180 27-39. L 1. 86
i5. X. a. 49a XXI: 1. X. 1. 301
17. IV. 1. 245 6- IX- ••• 935
VI: 24-26. XI. ... 187 9- Iv- a- 54i
X- 31. VUL 3. 491 J4- VI. 1. 423
XI: 4. HL ... 327 «4- VIII. 2. 28
5. IV. a. 424 «7* 18. VI. 2. 326
16,17. IX. ... 279 XXII: 23-30. I. 2. 54a
III. ... 164 XXIII: 10. VII. 3. 715
j8 IV. 1. 286 a3. VIIL 1. 301
3i",32. XI. ... 333 XXIV: 17. VIL a. 103
qX. VI. 3. tfO 24. IL Ir 48
33. VI. a. 168 XXV: 4. IV. 1. 388
XII: 3. XI. ... 64 9- IX- ••• 395
6. I. 2. 253 «3- II- 3- 116
7 III. ... 512 XXVI: 53-56. VIIL 1. 465
8* XI ... 387 XXVII: 16,17. HL — 68a
8*. II. 1. 522 20. IV. I- 198
XIII: 3. IV. 1. 388 IXXIX: i. IL «• 9*
IN u»



BLADWYZER. 9
N u M e r r. Deuteronomium.
CaP^el- Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXIX: 1-6. UI. ... 237 r XI: 26-28. XI. ... 189
XXXI: 2. X. 2. 356 XII: 5. VI. 2. 18 r
50. IX. ... 353 13,14. x. 1. 51
XXXIII: 1. II. 1. 404 33. I. 1. 319
4- HL ... 443 XIII: 1—3. VI. 2. a88 3i- I. 2. 317 6. I. a. 744 55- IL 1. 420 6. II. 1. 260
XXXV: 4,5. IX. ... 687 9. n. x. 383
Deuteronomium. xiv: a3» L 1. 25
XV: a. IX. ... 906
Geheel. II. 1. 253 4. I. 3. 137
IX. ... 980 XVI: 3. I. 3. 765
L' i. IL 1. 217 16. VI. 2. 260
r' X. 2. 275 19,20. I. 2. 795
17- HL ... 441 XVII: 10—13. IL 1. 3ia
II: 4,5. IX. ... 810 -6. VI. 2. 14
6- VII. 2. 584 I7. x. 2. 411
s3- IL 1. 24 17. XI. ... 440
ni: Ir- X. 2. 501 18. II. 1. 308
IV: 1. V. 2. 639 18. I. 2. 639
2- IL 1. 86 18—20. X. 2. 47
24. IX. ... 931 XVIII: 9. II. 1. 313
26. IV. 1.154^55 10. IX. ... 552
27. IV. 2. 393 11. II. 1. 366 29. IX. ... 400 15. VI. 2. 292 37. VIII. 1. 574 XX: 2—4. VI. 2. 263
V: 27. I. 1. 318 10. IX. ... 760
VI: 4« IL 2. 39 17. VIII. 2. 186
4. IV. 1. 415 19. I. .3. 66?
5- V. 1. 266 XXI: 1—9. IV. 2. 427 6,7. IV. 1. 103 11—13. HL ... 549
VII:' 1,2. II. 1. 17 I4. III. ... x
VIII: 10. II. 2. 104 15—17. II. 2. 95
X: 1,2. IV. 2. 369 18-21. V. 2. 263
XI: 10-12. II. 1. 18 21. I. 2. 674
10-12. V. 1. 56 23. VI. 1. 480
C Deu-



IO BLADWYZER.
Deuteronomium. Deuteronomium.
Catvttel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXII: 5- V. 2, 73 XXXII: 5- VIIL 3. 443
6,7. V. 2. 262 6. II. 1. 564
8. IL ï. 141 7-9- W- ••• 121
9. VIIL 1. 383 8' V. 1. 68 9—11. I. 1. 255 15» Iv- 2. 74
10. VI. 1. 589 sr. X. 2. 479
10. VI. 2. 202 21. II. 1. 564 28,29. IX. ... 988 22. IX. .... in 30. VI. 1. 256 ■ 23- lv' r- 4°9
XXIII: 1. VI. 2. 198 28. VIL 1. 18
2. IV. 1. 352 s9- VI. 1. 2
3,4. I. 1. 335 32,33. X. 2. 403
6. IX. ... 762 33- n- i- 45i
9. VI. 2. 336 39- IL *• 367
15. IV. 2. 411 4°- iv- i- 55
ï7. VIL 2. 149 XXXIII: 1-3. XI. ... 196
18. iv. 1.353,365 3- IX- •••
XXIV: 1. VIL 2. 148 6. VIL 1. 385
4. VIIL 2. 595 12- I- 3. 300
14,15. VIIL 2. 327 19- VI. 1. 679
XXV: 4. V. 2. 334 20. III. ... 56
5. I. 2. 756 22. IV. 2. 176 9. VIL 2. 236 25. X. 2. 495
XXVI: 5-10. VIL 2. 814 28. I. 1. 278
14. II. 1. . 366 XXXIV: 1-3. X. 1. 298
17,18. IL 1. 315 5'6- V. 2. 330,
XXVIII: 49. IX. ... 576 J 0 s u a.
66. V. 1. 125,
XXIX: 5. IV. 2. 382 Geheel. IV. 2. 209
18. X. 2. 338 h 5' V. 2. 205 39. II. 1. 508, 5. L 3. 199, 29. VIIL 2. 247 8. L 2. 638
XXX: 11—14. VIIL a. 349 IL" 6' IX* "• 429
14. V. 3. 377 J* 3- 699
19. XI. ... 193 V: s- r- s* 4°9 XXXI: 9,26. X. s. 50 9- VIL 2. 455,



BLADWYZER. n
J O S U A. RlCHTEREN.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
V: 14,15. IX. ... 717 LX: 5. VII. 2. 64a'
VI: 2—20. XI, ... 242 I3' X. 2. 405
20. V. 2. 347 lS- IL 1. 420
VII: 21. I. 2. 28 15- IX. ... I53
25. L 2. 375 20. IX. ... 93a
X: 12,13. VII. 2. 735 45. XI. ... 631
13. I. 2. 637 XI: 30—40. IV. 2. 55
13. VI. 1. 517 XIV:. 5,*. V. 1. 152 XV: 19. X. ï. 199 8,9. IV. 1. 38! XVI: t. IV. 2. 64 XV: 4,5. IX. ... 736
XXII: 31, VIII. 2. 527 IL 2. 378
XXIII: ir. I. 2. 475 19- IV. 1. 361
14. X. i. 301 XVI: 19,20. VII. 2. 398 XXIV: 15. II. 1. 269 XVII: 4. . I. 2. 153
22. III. ... 523 . XIX: 15—27. I. 2. 83S
„„„ 3°- V. 1. 162
RlCHTEREN. VVI
XXI: 12. IX. ... 394
Geheel. VII. 1. 219 „
tt ur Rut h.
II: 31. VI. 1. 593
IV: 4. V. 1. 82 Geheel. VIL 1.429,432
V. 6. X. . 1. 302 I: 4. V. 2. 255
7. II. 1. 435. 8. IV. 2. 300
14* X. 2. 105. 17. I. i. 322
17- XI. ... 231 19. I. 2. 377
20. IV. 1. 155 19—21. V. 2. 465
23- IX. ... 487 II: 12. VIII, 2. 379
30. V. 1. 276 III: 1. VIL 1. 4i6
VI: 12. IV. 1. 182 7—9. VIL 1. 43a
24. IV. 1. 184 9. L. 2. 728
36— 40. IX. ... 483 ir. II. 1. 244
37— 40. IL 1. 203 14. XI. ... 268 VII: 5—7. V. 1. 171 IV: 6. V. 1. 357
13,14. III. ... 465 11,12. I: 2. 703
16. IV. 2. 607 1.5. VIIL 2, 613
VIII: 2. V. 2. 459
27. V. 1. 437
C a jSa-



13 BLADWYZER.
i Samuel. i Samuel.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
Geheel. VII. a. 42,47 XV: a|, X. 1. 329
I. 3. IV. ' 2. 16 32. I. 2. 564
11. IL 2. 192 XVI: 7. L 1. 64
24,25. VII. a. 51 23. IV. 1. 100
II: 3. V. 3. 18 XVII: 35. III. ... 802
5. VIIL 3. 433 XVIII: 3,4- IV. 3. 17a
7. VIIL 3. 577 7- IX- ••• 4a
24. V. 3. 573 25. IX. ... 667
25. XI. ... 577 XXI: 4. IV. r. 246 35. X. 3. 132 13. IL 1. 188 30. IX. ... 56 «3- XI. ... 365 30. II. 3. 78 XXV: 1. VIL 3. 53
III: 1. IL 1. 293 8. III. ... 760
13. XI. ... 693 28. VI. 1. 424
18. IV. 1. 495 29. I. 3. 653
IV: 18. IL 2. sii 36—38. V. s. 428
a2. II. 2. 66 XXVI: 19. VI. 2. 233
V: 6. VI. 2. 134 20. VIIL 2. 149
VI: 4,5. VIL 2. 506 XXVIII: 11-19. VIL 2. 55
5. VI. 2. 134 XXXI: 11—13. VIL 3. 95
'9- VII; 3. 387 2 Samuel.
VII: 13. VIL 3. 643
IX: 9. XI. ... 419 Geheel. VII. 2. 42,49-
X: 6. HL ... 165 I: 16. I. 2. 588
n. VIL 3. 95 18. I. 2.638,657
22. IX. ... 70 sr. L 2. 357
24. IV. 2. 452 26. I. 2. 304
25. VIL 1. 67 III: 8. IV. 1. 366 XI: 2. VIL 1. 82 3^32. L 2. 9
XII: 3-5- VIII. 2. 593 38. X. 1. 278
25. VI. 2. 337 V: 6. L 2. 577
XIV: 24. I. s. 513 8. IV. 2. 47
37,29. VI. 1. 360 VI: 7,8. VI. 1. 296
36. ' V. 3. 447 T3- XI. ... 3=5
XV: 11, 35. L 2. 39° M- IV 1. 488
• 33. III. ... 228 33. V. 3. 221
3 Sa-



BLADWYZER. 13 & Samuel. a Samuel.
Capittel Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Ver» Deel Stuk Pag.
VII: 1,2. IV. 1. 466 XXIV: ic, IV. 1. 105
la« II- 1. m6 13,14. XI. .... 24a
J3. II. 2. 116 15. III. ... 621
I9- X. o. 52 16. L r. 195
VIII: 1. II. 1. 277 16—17. II. 2. 257
I3> V. 2. 395 17. IV. 2. 92
IX: 8. II. 1. 360 22—25. VII. i. 403
10. XI. ... 340 T.
vtt. t 1 Koningen.
XII: 1. I. 1. 443
7- HL ... 903 Geheel. IV. s. 461
I3« V. 3. 477 I: 3,4. I. 1. 95
33- II. 1. 337 21. XI. ... 531
3°- IV a. 596 II: 5. IV. 2. 617
3r- X. 3. 509 8,9. VII. 3. 371
XIII: 11—17. VIIL 3. 478 9. III. ... 840
18, VIL 1. 326 III: 7-9. VIIL 1. 48i
23. IL 2. 398 IV: 35. IV. 2. 245
XIV: 17. II. 2. 255 31. II. s. s8g
26". IV. *. 4 VI: 7. IV. 1. 10
XVI: 7,8. III. ... 16 VII: 3. IV. 1. 468
IO- IX. ... 489 VIII: io, 11. X. 3. 190
18. I. 2. 626 12. IL 1. 334
a2- I- 1. 115 29. VI. 1. 44?
XVII: 23. VIIL 2. 386 57,58. V. 2. 208
XVIII: 6. , II. 2. 301 X: 1. IV. 2. 465
33- V. 2. 353 8. X. 1. 4i3
XIX: 22. X. 1. 280 18—20. II. 2. 238
*9- XI. ... 341 xi: 3,4. X. 2. 41,
XX: 18. IX. ... 745 XII: 4. IV. 2. 265
XXII: 36. VIIL 2. 602 XIV: 6. III. ... 635
XXIII: 1. V. 1. 31 XV: 13. V. 2. 3,341
4- V. 1. 309 XVI: 9, 10. XI. ... 445
5- VIII. t. 539 34> iv. 1. 334 15-17. VIII. 1. 499 XVII: 4,6. VIL 1. 28
XXIV: 1. .VII. 2. 85 l6. V. 2. i33
IV. 2. 619 18. . IL i. .ol6
6. V. 1. 1 D lKo.



BLADWYZER.
*4
1 Koningen. 3 Koningen.
. a8. VII. 3. 488 3°. L 1. aö
XIX: 3. IL 2. 318 X:i6. III. ... 18
4. III. ... 377 XIV: 5,6. L 1. 3^7
io. X. 3. 483 XVI: 10-16. L 1. 121
,44-13. VIL 3. 795 '4- J 2'
V. 2. 95 XVII: 9. . 2. 298
XX-33. L 3. 369 ao' L S' 128
XXI: 10. HL ... 6.4 3o. VII. 3. 793
« Vin. 2. 467 XVIII: 4. IV. 3. 543
£ 1. j. 118 XX: 7. XI. .... 759
XXII:»: X. 2. 504 | JJ ;- 527
I9-32. VI. x. 647 LJ- x' 344
38. IV. x. 354 XXI: 13. V. 2. 143
0 XXII: 8. IV. I. 338
a Koningen. XXIII: 5- IL *• 3*
Geheel. IV. 3. 461 gj> J' 482
I: 3. VIII. 3. 33 » %b 2' R15
XI. ... 148 f m- •» 842
9—14. IX. ... 99° 1 Chroniken.
TT- o I. 2. 177
Ti II. 3. 219 Geheel. IL 1. 69
X. x. 89 IV: 9, «o. IV. 3. 17
V. 3. 355 22' ™' *'
23 IV. 3. 380 X:x3. VI 3. 7x9
£ IX> ... 4JX XI: 17-19. VIII. l. 499
m.T5. VII. 3. 503 XIII: 9. IL *. 47
V- xt VII. 2. 528 XV: 33. L x. 40
V- 7 L x. 75 XXI: x. VIL 3. 85
-i V. 3. 431 »5.i& n' 2' 2^
* s * 4X r" ™ -
VIII: o. II. y *9 XXIX:i7< VL 3. 3?6
IX- ' IV. ». 403 38. IL I. x9x
IX. X3« r , 3 CHRO-



BLA DWYZER.
*5
% Chroniken. Nehemia.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
Geheel. II. i. 69 Geheel» V. 2.547,549
I: tt II. ft. 244 II: 13. II. 1. 450
111:15—17. I. 2. 63a III:3i. V. 2. 241
VI: 13. IV. 2. 538 IV: 18. I. 2. 707
41. V. 3. 12 V: 19. Hl. ... 133
VII: 12. VI. i. 43 VI: ir. IX. ... 471
XIV: 9-15. XI. ... 313 VIII: 11. I. 2. 6x8
XV: 2. IX. ... 403 XIII: 17. % 2. 675
3« II. 1. 126 v
XVI: 9. VI. r. 36a E s t h e r.
XVII: 6. VIIL 2. 399 Geheel. II. 3. 340
7—9. IX. ... 720 II: 12, VIII. 2. 377
XVIII: 10. X. 3. 504 V: 3. iv. 1. 3-3
XIX: 7. ï- *• 4<S VII: 8. Li. 35
XX: 3. L 1. 37
XXI: 12-15. VIL 2. 287 J 0 B*
XXIII: 5. II. 3. 408 Geheel. IV. 3.139,143
XXIV: 8. IV. 3. 369 L 5. iV. s. I47
xxviii: 3. 11. 1. 143 7. n. It 425
19. I. 1. 133 19. X. 2. 150
27. HL ... 845 21. Hl. ... aio
XXIX: 11. V. 3. 356 II: 8. XI. ... 477
XXXII: 33- IV. 1. 345 9. iv. 444
33. HL ... 844 10. in. ... 7öj
XXXIV: 14, 15. IV. 1. 338 13. XI. ... 144
XXXV: 3. I. 1. 433 III: 30-22. X. 1. 3S
24,25. IV. 2. 205 IV: 8. V. 2. 266
XXXVI: 16. I. 2. 655 ló". I. 2. I5,_
E z r a. VIIL 2. 628
V: 5. VI. 1. 3p5
Geheel. II. 2.381,385 6,7. VIIL 2. 333
VI: 9, 10. III. ... 684 ,13. VIII. 2. ?ï
VU: 6. II. 2. 383 17-18. III. ... ,ir
VIII: 33. IV. 1. 394 19. L 3. 309
IX: 8« V. 3. 449 31. III. ... l6S
23. VII. 3. 644
D a Jos



BLADWYZER.
Job. J°V ,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
V: 33. VIIL s. 335 XIV: 17. L 2. 054
a6. VI. 1. 610 XV: 16. VI. 1. 218
VI: 4. VIIL 1. 476 ao' X* x* 257
14. X. ï. 401 32» 33. *• x- l8r
VII: I. VII. a. 780 34- $r ••• 47°
3. II. 1. 378 XVI: 14. L 2. 739
3. X. a. 458 18. I. 2. 94
5. V. 3. 43a 19. m' - 519
5. VIIL a, 177 a2« lV* x' 174 14. IX. ... 12 XVII: 13. I. a- 9a I5 IX 370 XVIII: 14. IV. a. 453
VII. 3. 501 XIX: 'S' L 2' 757
30,31. VIIL 1. 75 fl3'24' VL x* 15
VIII: 13. IX. ... aso 35. V. 1. aa
14. VII. a. 5» a5-2- Vin' a' 537
,J. IV. 1. 469 a7- VL 1. 364
IX: 5. I. a- 357 a9- W a' 297
6. VI. 3. 153 XX:2I« IIL - 745 3i. IV. 3. 113 XXL "3- x' 83
X:i7. HL - 535 24" $ 2' \6l
XI: 14,15. VI. 1. 146 XXII: 34,25. HL ~ 818
16,17. VIIL 1. 411 XXVI= «3. V. 1. 76
XII- 5 VIIL a. 170 XXVII: 6. VIIL a. 99 7'-9. IX. ... 747 x9- VIL 1. 444 S IX. ... 124 XXVIII: 35. HL 586
,4[ I. 3. 399 XXIX: 19. VIIL 1. 455
XIII- 1-;' IL 1. 369 x9- IL 203 16 XI. ... 109 XXX: 11. XI. ... 235 18,19. XL - 420 15. Ix- - >9» 36. VIL 3. 304 *7. I' °" 6™ a8. VIIL a. 605 21. X. 2. 365
XIV: 1. IV. 2. 553 «• X; J' .**
5. 1. 2. 419 29- s- 746
6. X. 1. 434 XXXL *• VIIL a. 235 14 IV. 1. 410 6- VI* T' 521 l VIIL , *, x3. VIL 1. *



BLADWYZER. t$ J 0 B' Psalmen.
c*$*?}- Vaers ^ Stuk Pa§- pra,m- Deel Stuk Pag.
XXXI: i8. ïll. ... 263 III: 4. VII. 2. 219
sa. VII. 2. 274 5. vil. 1. 227
26,27. V. 1. 212 s. VII. a. 588
3r- v- i- 338 9. iv. 1. 235
XXXII: 8. IÏI. ... 166 IV: 4. X. 1, a8i
XXX11I: 23. III. ... 6x0 9. V. 2. 518
29, 30. VIIL 1. 373 V: 4. X. 1. 45
XXXIV: 26,27. IV. 2. 408 7. I. a. 590
XXXVI: 22. VIII. 2. 417 13. IV. 2. 601
XXXVII: 5. II. 1. 330 VI: 3. IX. ... 13
7- XI. ... 168 4. v. 1. 71
22. III. ... 821 7,3. v. 2. 257
XXXVIII: 7. V. 2. 296 9. X. 2. 3r
8. II. r. 251 VII: 1. VII. 2. 213
16. VL 1. 426 1. II. 1. 79
17. VI.' 2. 224 8. I. a. 700 37- IL a. 398 9. VII. j. 198
XXXIX: 3. VII. 1. 31 11. VII. 2. 220
16—21. VII. 2. 777 12. VII. 1. 87
38. IL a. 46 13, 14. XI. ... 713
XLII: 6. VIIL 2. 349 15. XI. ... 74r
Psalmen. viii: 2' 1. 186
3- XI. ... 674
Geheel. VI. 2. 310 4. LX. ... 417
Pfalin. I: 1. X. 1. 415 5, v. 2. 168
a. X. 1. 418 6. V. 2. 238
3- I. a. 569 6. II. a. 67
II: 1—4. X. 3. 459 IX: 8, 9. VIL 1. 201
5. VIL 3. 530 I4,T5. IX. ... 126
6. III. ... 605 17. ix. ... 95 7- IV. 1. 141 17. IV. 1. 338
8. II. 2. 181 31. IV. 3. 7
9. VIIL 3. 608 X: 3. III. ... 707
IL 1. 370 14,15. XL ... 389
11. VIIL 3. 404 ! 17,18. X. 1. 444
12. IV. s. 629 XI: 1. XI, ... 775
E Psal-



l8 BLADWTZE E.
Psalmen. Psalmen
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag..
XI: 4, 5- VI. 3. 280 XVIII: 33- IV. 2. 567
6. VIL 1. 133 34-36. IX. ... 523;
XII: 2. I. 2. 236 XIX: 2-5. IV. ï- 166
6. VI. 1. 539 5- VIL 1. 322
XIII: a. VIIL 2. 363 5. VIIL 1. 113
4. VIIL 3. 506 6. VIIL 1. 485;
6. X. 1. 408 8. X. 3. 54
XIV: 1. IL 1. 565 9- XL 684
3. V. 3. 515 9- VII. 1. 69 6\ vil. 1. 2 10. VIL 1. 145 7! VIIL 3. 548 .14- I. 2. 479
XV: 1. X. 2. 340 15. X. I. 395
4. IX. 240 XX: 5. HL- ... soa 4*. XL ... 761 6. VIIL 3. 3. 5! III. ... 255 6. IX. ... 197
5. III. ... 472- XXI: 3,3. . VI. 1. 4 XVI: 1. UI. ... 827 4- IU- ••• 829
I. I. 2. 477 7- XI' ••• 223. 5. H. 1. 207 8. IX.. ... 155
5. VI. 1. 120 9- !X. ••• 4°4
6. VIL 2. 3414 jo, 11. VIIL 1. 4H
7. V. 2. 571 12. I. 1. 39 9. XI. ... 334 13' VI. 3. 54
10. IV. 1. 303 XXII: 1.. , I. 1. 248
io'. IV. 1. 356 1. . IV. 1. ; 34i
II. I. 3. 355 4- X. 3.. 343 Ir. V. 1. 381 10. VIIL 1, 552^
XVII: 7. X. 3. 323 16. , IV. 3. 568
8-13. IX. ... 257 17- IV. 1. 366
14. V. 1. 239 17. H. *• 4io
15. VI. 1. 569 21. IL 2. 56 XVIII: 3. IV. 1. 121 32. V. s. 331
5. I. 3. 140 33. VI. 3.. 305
15. I. 3. 574 3°. IX- 375
27. VUL 3. 445 XXIII: 1. IV. 1. 321
30. VIL 3. 56S, s- X. 1. 359-
psal-



£ L A D W Y Z E R.v . j9
Psalmen. Psalmen,
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pa?
XXIII: 4. n. 1. 144 XXXII: 5. I. %. £5ë<s
4* VU. a. 755 6. IX. ... 410
5- YHL 1. - 25 . 7- VI. 1. 76
XXIV: 4. VII. 1. 147, 8, 9. VI. 1. 133
7, 8. IV. 1. 224 10. IJl. ... 7o9
XXV: K a- VIII. 1. 283 ir. ix. ... 858
7. XI. ... 540 XXXIII: 6. IV. 1. 168
*5- V. 2. 561 9. VII. 2. 531
JÉ- IX- ... 517 XXXIV: 3. VII. 1. 264
l8- V. 2. 527 5. I. 1. 374
21. IX. ... 86l 6, XI. ... ogn
XXVI: 4. X. 2. 448 s. 11. 3. .
5. VUI. 2. 360 9. VIL 2." 464
6' VIL 1. 343 ïr. 1. x. 449
9- VIL 1. 26 I4. 1. x 48o
XXVII: 1. V. 1. i47 I5_I7> x. 2>
2' 3« L, 2. 631 19. v. 2. 379
4- n- 3. 17 Ig. in. ... Io8
5- IX. ... 73 20, 21. VIL 1. 83 8- IV. i. 107 XXXV: 1-3. VIIL 1. 388
10. VIIL 2. 493 3. ' IV. j. 236
*2- X. 2. 371 io. in. ... 3l5
XXIX: 10. X. 1. 197 20.. VIL 2. 532
XXX: 6. VIII. 1. 263 XXXVI: 7. 1. x. I59
6- L r- 476 8. II. 1. 294 7» 8- X. 1. 132 9. n. I# so5
I0' L 3. 591 10. 11. 2. 412
XXXI: 6.. Ij 2. 450 10- V. 1. 214
H. 1. 414 11. vil. 2. 768
16. VIIL 1. 423 XXXVII: 3. ' I. 2. 496
20. III. ... 746 4. in. ... 20S>
22, 23. VIIL 2. 87 ' 4. VIII. 2. 554. 23- IV. 1. 17 5, 6. X. 1. 303
XXXII: 1. XI. ... 543" 34. VIII. 2. 33
3. . VIIL 1. 238 35. I. 2. 766
3,4.. XL ... 781 30, 31. V. 2. 278»
E3 PsAL,-



30 BLADWYZER.
Psalmen, Psalmen.
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag.
XXXVII: 35,36. Hl. ... 580 XLII: 8. X. 1. W
37. XL ... 803 8. HL ... 154-
XXXVIII: 4- HL ••• 217 9- V. 3, 433
5. VI. 1. 620 11. II. ï. 380
6\ II. a. 344 XL1II: 4. L 2. 619
7. XI. ... 747 XLIV: 6. VII. a. 75§
p. I. 2. 789 23. VSL 2. 417
10—13. IX. ... 622 XLV: 3. VII. 2. 349
14. II. 1. 427 3- IIL 345
18. 11. 1. 191 4,5. in. - 8°9
20, 21. V. 1. 135 7- VUL 1. 155
XXXIX: 3,3. IX. ... 81 8. IJL ... 607
5, V. 2. 40 s 9« ^ 239 ' x u a83 10. IV. 2. 466
6' IV. 1. 69 11, 12. IV. r, 415
6. VIIL 2. 110 14. IV. a- Ia<? 7' X. 1. na !5- hl ... 5°3 8 X. 1. 167 XLVI: 2. HL ... Ö85
10! IX. 84 4- L 2. 787
12, I. 2. 443 5- VIL 1. 344
!„. V. 2. 33° 9-«» IV- a- 433
IX ... 796 XLVII: 6. VI. 1. 564
i x'. 1. 435 ™- VIL 2. 227
XL- 3 VII. 1. 39i XLVIII: 3- XI. ... 462
6' x> a> al8 10. III. ... 125
7-0. VII. 2. 412 13, 14. ix. ... 366
8. IV. 3. 503 I5' V. 1. 167
l8. II. 2. 195 XLIX: 8. I. 2. 746
l8> il f. 236 12, i3« L 2. 553
XLI: * IX. ... 62 i5. XI. ... 357
3-4. L 3. 471 *7. LX- - 8ir
V. 3. 520 I9,SO. XI. ... 202
10. V. 3. 75 2'- VIIL 3. 35o
XLII: 2. VIL 3. 379 L: 2' ^ «X
3. IX. ... 34 3-6- VI. 1. 345
4, VUL 1. 306 J4> 15. VI. 1. 3i
* psal-



BLADWYZER. ar Psalmen. Psalmen.
Pfalm. Vers Deel. Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag.
L: iS. II. ï. 398 LVIII: 4. II. 1. 387
20. XI. ... 477 5,6. n. 1. 428
»*• KL ... 317 11. IX. ... 526
32. IX. ... 59 LIX: 1. III. ... 827
s3. IL 1. 176 LX: 1. III. ... 837
LI-- 3- IL 1. 333 5. IV. 1. 94
3,4. III. ... 363 6. I. 3. 54
5- IV. 3. 306 11, 12. IX. ... 518
6. VIII. 1. 71 13, .14. IV. 1. 484
7- XI. ... 545 LXII: 5. IX. ... 88
8- X. 1. 21 6. XI. ... 360
8- x- 2. 434 9. ix. ... I59
9- VI. 1. 330 10. III. ... 878
19. VIIL 3. 375 LXIIL- 9. IV. a. 390 12. IV. 1. 110 LXIV: 5. ; VII. 3. air
12. III. ... 167 LXV: 3. V. 1. 375 14, 15. V. 1. 114 s. vil. 3. 734 16. VIIL s. 528 3. VIII. 2. 428 19- VI. 1. 34 10. VII. 1. 246 !9- HL ... 108 12. IX. ... 545
20. I. 2. 705 LXVI: 12. VII. 1. 437 LUI: 6. IX. ... 173 12. III. ... 239 LV: 7. II. 1. 538 15. IV. 2. 435
21,22. XI. ... 63 LXVII: 7,8. XI. ... 204
23. X. 2. 35 LXVIII: 2. VI. 1. 540
23» VII. 1. 91 4. VIII. 2. 212
LVI: 1. III. ... 827 5. x. 1. 307
J- IV. 2. 171 5. IV. 1. 401
5« VI. 3. 307 7. I. 1. 201
9« IL 2. 398 10. II. 2. 324
10- X. 1. 285 11. II. 2. 196
13. HL ... 306 12. IV. 1. 295 !4- X. 1. 114 13. IV. 1. 470
LVII: 1. III. ... 827 14. V. 1. 3
8,9. I. 3. 342 15. VII. 3. 477
LVIII: 1. III. ... 827 16,17. I. 3. 348
F Psal-



ai BLADWYZER.
Psalmen. Psalmen.
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm Vers Deel Stuk Pag.
LXVIII: 17. VII. s. 564 LXXIII: 28. V. 2. 381
I9. III. ... 48 28. IX. ... 130
20,21. XI. ... in LXXIV: 11. I. 2. 645
22. IV. 1. 6 16. II. IV 91
23,24. X. 1. 199- LXXV: 4. v- *• 59
26. V. 2. 8 9. I. 2. 143
28. IV. 2. 393 LXXVI: 2. I. 2, 250
31. IX. ... 97 5. VIL i. 367
32. VI. 2. 27a LXXVII: 14- X. 1. 3°9 LXIX: 9. IX. ... 792 20. X. 1. 3"
IO X. 2. 481- LXXVIII: 17. VIII. 3. 206
22! HL *S *9- VIII. 1. 29
33. VIIL 1. 27 25. IL 2. 276 LXX: 2. IV. I. 13 34. IL 1. 37o LXXI: 1,2. VL 1. 438 36,37. LX 469
X. 2. 221 65,66. VII. 2. 400
r7'. III. ... 259 70-73. IL 1. 193
18 VIIL 3. 455 LXXIX: 8. HL ... 127
20,21. L 2. 311 8. IL 1. 557
LXXIfc 4. IL 2. 198 9- JV. 1. Sio
6 V. a. 508 11. IV. 2. 335
7' I, 2. 611 LXXX: 2,3. IX. ... 27
j6. IV. 2. 525 6- VIIL 1. 310
I7. V. 2. 395 *4- X. 2. 141
20. IL i* J92 J5' lö- VI. 1. 6
LXXIII: 1. IV. 2. 228 18. IV. 1. 58
3-11. III. ... 713 LXXXI: 14. VL K 16
ï7 IV. 1. 252 15. IL 1. 335
I9 II. 2. 158 LXXXII: 5- IL 2. 409
21 VI. 1. 491 6'7- KL *•• 670
22. I. 2. 171 8' h *' 503
25 VIIL 2. 119 LXXXIII: 3,3. XI. ... 784
33 I. 3. 814 4. VIIL 3. 351
„4. V. 1. 168 LXXXIV:: 5. X- 2. 343
25. IV. 1. 129 7- 1L u 'x47
36, IX. ... 43£ 7- VIL. 1. 133
PSAL-



BLADWYZER.
33
Psalmen. Psalmen.
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pa?.
LXXXIV: 8. IX. ... 31 XC1I: 1. VI. 3. 314
11. ix. ... 662 13. in. ... 854
11. 1. 435 14- ui. ... 407
ia. III. ... 347 XCIV: 15. X. 1. 219
LXXXV; 3,4- X. 1. 331 19. VIII. ». 566
7- X. 1. 216 20. VIII. 2. 298
9- IL 1. 583 XCV: 7,3. IV. 1. i44
10. II. 2. 68 10. II. 1. 559
11. HL ... 786 XCVI: 1,2. XI. ... 456 LXXXVI: 11. VIIL 2, 347 7,8. III. ... 208
LXXXVII: 3. IV. 1. 194 8. I. 2. 730
LXXXVIII: r. IL 2. 388 9. J. Im 6
ö. IX. ... 44 to. XI. ... 268
LXXXIX: 1. IL . 2. 388 XCVII: 11. V. 1. 215
3. XL ... 453 XCIX: 5. I. 2. 798
21,22. III. ... 556 C: 3. X. 1. 287
28. XI. ... 338 CL- 1. HL ... 789
33. VIL 1. 352 6. III. ... 518
49« n« 1. 338 CII: 1—4. III. ... 8a
XC: 8. IV. r. 290 5. VIIL 2. 365
io. V. 2. 267 7. VIL 1. 314
i°- IL 1. 85 8. IL 2. 56
I2« IL i- 133 . 9- XI. ... 765
13. IV 3. 300 \ 10. L 1. 467 15. VIIL 2. 213 10,11. II. 1. 452 17- V. 1. 278 ia. vil. 2. 143
XCI: 1. VIL 2. 139 12,13. VIIL 2. 312
3« VIL 1. 117 14. I. 2. 421
6. VIIL 2. 289 17. IX. ... 34
12. IL 1. 444 19. I. 2. 397
13. VIIL 1. 314 2o. in. ... 4?8
14. VIIL 1. 504 21. IV. 3. 335
14. IV. s. 314. 22,23. XI. ... 465
15. VIIL 1. 554 25. V. 2. 224 15- L 2. 815 35. IV.. 3.' 14
16. V. 1. 72 26. I. 1. 77
F 2 Psal-



H BLADWYZER.
Psalmen. Psalmen.
>falm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag.
CU: 26, IV., i. 170 CXI: 3. 3*7
37. I. a. 6a7 4. IH. ... iiö
37. III. ... 562 9- IV- *' 247
3o. I. 3. 459 io- IX' - 8oa
CIII: 1-5. V. i. 328 CXII: 5- VIII. 1. 5^
5. IV. s. 86 5. I. a. 39<5
7. X. 1. 31a 6. VII. 1. 92
io'. VIIL a. 380 9- VIIL 1. 549
I5,i6. HL ... 837 1°. VIIL s. 35a
CIV U HL - 855 CXIII: 6. V. 1. 1
4 II. a. 376 CXV: 17, 18. IL 1. 37i
J I. a. 358 CXVI: 3»4- I. 2. 46
„ I. 1. 78 7- VIL 1. 418
14. III. ... 838 8. III. ... 438
I5 1. 2. 768 10. III, ... 389
s6' 1, 3. 669 11. V. 1. 198
24. X. a. 4 13. I. a. 145
3o. III. ... 169 *5- H, 1. 338
CV: 37. VIL a. 774 ï6- h a- 47
39 II. 1. 337 CXVII: 1. V. 1. 33^
CVP 33! VI. 1. 83 a. III. ... 578
CV1I: 1,2. XL ... 373 CXVIII: 5. I* i- 5i
23—33. VIL s. 171 9- I- 2- 425
CIX: 5. VI. s. 338 I5>10- VUL 1. 114
11. IX. ... 794 l9' VI. 2. 325
18,19. I. a. 37a 32. VIL 2. 646
CX: 1. VIL 1. 81 34. II. 1. 92
1 VIIL 1. a86 37. I. a. 544
3' vil. a. 108 CXIX: 2—6. X. 1. 31a
3' IV. 1. 258 5. VI. 1. 18
3'. I. s. 19 9. IV. a. 180
4. VI. a. 364 17- IL r- 322-
5,6. IX. ... 49 l8- VI. 1. 256
7. II. 1. 493 J9- IX- ••• 798
CXI: 1. VIL 1. 4 °4- VIL 1. 16
3. III. ... 866 30- X. 1. 316"
psal-



BLADWYZER. ^ Psalmen. Psalmen.
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag.
CXIX: 37. X. i. 435 CXXIII: 4. XI. ... 139
73. X. 3. 56 CXXIV: 5. XI. ... 363
75- HL ... 444 7. VI. 1. 375
76. III. ... 790 CXXV: 1. IX. ... 163
83» V. 1. 96 a. I. 2. 359
89. X. 3. 276 3. VII. 2. 110
9'. I. i. 280 4. II. 1. 323
92. VIII. a. • 354 5. IV. 2. 591.
94- IV. 3. 93 CXXVI: 1. III. ... 551
96. ix. ... 606 1. ii, 1. 5I3
9Ö« IL 2. 158 4. x. 1. 439
100. IX. ... 707 5. XI. ... 16
109. XI. ... 362 CXXVII: 2. IX. ... 852
Iri- ir- 2. 325 3. IV. 2. 335
na. V. 2. 55ï 4. XI. ... 603
»3. VL 2. 340 5. VIL 2. 536
115. X. 3. 378 CXXVIII: 2. IV. 1, 73
116. VI. 1. 128 4-6. XI. ... 207 133. I. 3. 691 CXXIX: 1,3. I. 3. 305 132. VIL 1. 70 3. VI. 3. 305 *3tf- X. 1. 19! 4. 1. " 138. III. ... 541 6. nt ... 839 153. XI. ... 423 CXXX: 1. II. 1. 290 155- IV. 1. 237 3. L 3. 418
l62- T* 3. 804 4. I. 3. 817
164. XI. ... 264 7. IV. 3. 330
l65- I. 1. 55 CXXXI: 1. III. ... 566
III. ... i55 2. xi. ... 367
CXX: s—4. I. 3. 114 CXXX1I: 3—5. XI. ... 4*53
4- HL ... 663 15,16. XI. ... 210
7« IX. ... 788 17. V. 1. 52
CXXI: 1. VI. 1. 493 CXXXIII: 1,3. XL ... 592
4- "I. 3. 473 3. XI. ... 467
6. VIL 3. 629 CXXXIV: 1,3. V. 1. 338
8. VIIL 1. 495 3. XI. ... 470
CXXII: 7. IX. ... 766 CXXXV: 5. III. ... 868
G P'SAL-



fl6 BL ADWYZER.
Psalmen. Psalmen.
Pfalm. Vers Deel Stuk Pag. Pfalm. Vers Deel Stuk Pag.
CXXXVH: 2. Hl. ... at6 CXLVI1: io, n. V. i. 398
4. V. i. 236 12—14. V. 1. 34o
5. VIIL 2. 365 19, 20. I. 2. 258 7. HL ... 128 CXLIX: 6—9. X. 2. 502 7. II. 1. 93 CL: 6. t 1. 294
CXXXVIII: 1,2. V. 1. 331 Spreuken Salomons.
6. IV. 1. 393'
CXXXIX: 1. II. 1. 412 Geheel. VIL 2. 554
1. IV. 2. 315 Cap. I: 23. VIIL z. 54*
2. III. ... 113 24,25. VIL ï. 280
11. II. i. 531 26. V. 1. 34
12. IL 1. 53i 32. ÏX. ... 683 14,15. IL 2. 428 33- IV. 1. 418 i5. I. 2. 689 II: 7. VII. 2. 221 i7 HL ... 113 10—14. X. 2. 435 18. X. 1. 9<S IH.' 3- VIIL 1. 30
23. II. 1. 4i3 . 8- V. 2. 125
24. VIL 2. 136. VIII. 1. 365 24. II. 2. 118 12. IV., a. 293
CXL: 13. - VIIL 1. 575" »«. *; 3' 66Z
CXLI: 2. IIL ... 84 32. VIIL 2. 256
s. X. 1. 43 IV: 3- VIIL 3. 15
5. VII. 1. 93 !> L 3* ?69 CXLIII: 2. VIIL 1. 620 19- X. 1. 317
6. VIIL 1. 457 s3- I- 3. 230
9. IX. ... 947 a4- IL 1. 324 IO V 1. iiö V: 15-17. H. 1. 495
III. ... 262 19- IV. 1. 341
10. IL 2. 127 19- I- fl- 694 iï. V. 1. 137 S3'a3- L 3. 49
CXLIV: 5. V. .3. 553 VI: '6-8. * *' ^
15. X. r. 422 IIT' - 565 CXLV: 15. L 1. , 287 l6-r9- X/; - 326
16. VI. ï. 461 30-32- IL i- 299 CXLVI: 3,4- V. 2. 179 33- VL 2. 172 CXLVIi: 9. VII. 1. 31 VH- 7' *• 57*
$ preu-



bladwyzer. 37
Spreuken Salomons. Spreuken Salomons.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pas
VIL" 14. II. i. 174 XIII: ir. VIII. 2. 359
23- V. 1. 148 ia. iv, ,. 405
VIII: 6. IX. ... 730 ■ -I2. 1. 3. 6Ó2
p II- i. 404 13. VIII. a. 159
yr- V. i, 267 ar. vi. 2. 340
3°« LX. ••■ 5°5 ■ 22. X. r. 328
3r- ;V. 2. 36a XIV: r. II. r. 5?6
34- X. 1. 5! . 9. hi. ... 7p5
35,30. xi. ... 368. -: .vI5. iv. a. 4oa
IX: 1. IV. 1. 471 23. • 1. 4or
2. VII. 2. 420 - a% VIL 2. 557
3- n- i. 289 • « .I30. VIII. 2, 635
5- n- 2- 112 32. III. ... 7II
10. ix. ... 802 34. . XI. f 5+6
18. II. ï. 373 XV: h XI. ... 60
X: 5- VIII. 2, 358 •-■ I4. ; x. j
7- ;ir- ••• wfv i5. ix. ... 859
7- VIIL 2. 634 30. III. ... ?\i
9' VI' *■ 523 XVI: 4. IIL ... 600
J9- v- »■ 3o5 12. VIIL 1. i58
3I' U' 578 14, I5. m. ... g50
. 22. XI. ... 214 24, v. 1. 277
XI: 7,8. VIL 2. 720 29,30. vil. 3. 447
14. VIL 1. 30 XVH: 6. IV. 3. 363
l6* f u $ 11. X 1. 328
s3- I. 2. i95 ig. VIIL 2. 418
26. XI. ... 325 20. VIII. 2. 320
XII: *• L 2. 422 22. IX. ... 46
m' ••• 765 XVIII: 1. I. r, 219
4' Iv« i. 483 10. VIL 2. 682
IO' V' *• 'I25 21. II. 1. 34!
I0* L 2' 67 22. III. ... §6o
12' m- ••• 7i6 XIX: 5. VIIL 2. 48
18. VIIL 1. 246 I3.. 11. u *
XIIT: 3- L 2. 481 I4. iv. 1. 4?2
7* ¥• w 443 17. V i. 103
G 2 Spreu-



a8 BLADWYZER.
Spreuken Salomons. Spreuken Salomons.'
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. CapitteL, Vers Deel Stuk Pag.
*XIX: 22. X. i. 446 XXVI: 3. XI. — 757
XX: ia. IV. 1. 4H 4,5- L 375
x7. I. 3. 769 8- VIL *' 441
25. VII. a. 773 9- VIL a' 553
28. X. 1. 40a 17- IX' 134
XXI: 16. HL ... 334 *®- J' * 7"
30. HL ... 584 XXVII: r. *• «• 37°
a9. VIL a. 694 1. H- *• 93
XXII: l V. a. 399 ?• |L 3' 3<?t
3. vu. 1. 446 4- - 851
0 IV. 3. 403 *' a'
1 11. a. ;78 9. ix. «35
8. VL 1. 319 ?*■ IV' *' 403
g, VI. 1. 366 W' X, a. 499
XXIII: t3. L x. 68 £ V. a. 303
4,5. VIIL a. 588 23. I. u 37
I. 3. 77o XXVIII: x. VI x 94
I0. L 1. a56 3. VI. 1. 67x
7,.8. XL ... 532 5- VI. a. 34*
2 £ .:. 5 i r * 387
27 II. 1. 390 34. VIIL 3. 397
„L34. X. a. 386 XXIX: 4. VIL a. 595
XXIV: 3x,a.4 V. a. 650 - IV x a,
„ VIL x. 118 35. XL ... 479
V: ^ 7-* V.U. , £
IV. a. 561 18,19- ?• 461
\l ix. ... 109 - VL *
20. V. x. a37 33. II. 1. 389
a3. V. a. 637 XXXI: 3. X. 3. 416
a3* v* " Spreu-



BLADWYZER. 39 Spreuken Salomons. Prep.ik.er.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXXI:, 6. VII. 2. 685 VY 5. " V. 2. 28a
10. II. 1. 245 7. I. 3. 383 12. III. ... " 748 ' \ 8. VIIL 2. 144 14. VIL 2. 174 16. II. 2. 104 26. V. 2. 281 if.' II. 2. 105 3°' r I. 2. 445 VI: 7. . I. 1. 404
Prediker. vii: 93
.1.1 r . , . 2. IV. 1. 474
Geheel. VI. 2. 253 6. V. 1. 37
I: 1. X. 2. 321 8. II. 2. 159
2. X. 2. 4Ó3 9. I. 2. 646
4- ÏIL ... 485 13. X. 2. 437
7- I. 2. 141 13, iv. 2. 589 9- V. 2. 583 15. H. j. ï34 18. VIL 2. 470 16, 17. X. 2. 423
II: i. X. 1. 386 28. LX. ... 4o8
■2. V. 1. 36 29. VIL 1. 71
3- IV. 1. 112 VIIL i. VIIL 2. 507
5- . IV. 1. 441 2. V. 2. 527 11 - X. 2. .464 4. X. 2. 278 H- I. 2. 244 8. IV. 1. 209 16. III. ... 118 , 11. IV. 1. 14
III: 1. . I. 1. 296 12, 13. IV. • 1. 370
4- i X. 1. 271 14. \ X. 1. 234 . . 6- ...XI. ... 488 ' IX:. 1. [' X. 1. 289
11. VIL 2. 244 3. I. 3.
J6' . VL 3. 183 >4. V. 1. 139
19-21. IV. 3. 336 5. 11. 1. 374
ai- I- !• 13Ö 9. III. ... 375
IV: 2. II. 1. 373 vn. 1. 1. 38r
5. IV. 1. 74 12. " V. 2. 171
8- II- 2. 36 X: 1. IX. ... 479
12. II. 1. 489 2. IV. 1. 113 *4- HL ... 553 7- IV. 2. 415 J7- XI. ... 623 16. ' X. 1. 246
V: 1. . VIL 2. 480 17. II. 2. 6
H Pre-



„fl BLADWYZER.
Prediker. Hooglied*
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
X: i8. IX. ... 359' % & IX' -r* 546
30. IX. ... 494 r3. *• »• 810
XL 1. I. 2. 77* r4- IL *• 81
3. XI. ... 259 IÖ- HI' *** 853
3. VIH. a. 36 1. VII. 1. 359
4. I. t. 233 1,2. V. 1. 175
0. VIIL s. 315 2, ÏL r, 329 10. IV. 3. 87 3. I- *• 39»
Xn- I. HL — I29' 3- VIL 2« *4*
1, II. 1. 134 4- X. 2. 397 ö. VIIL 2. 338' 4- L °" 5*
3. X. 1. 5* 5. IX. ... 75 3 VII. 2. 686 5- IV. 3. 578 3,4. V. 3. 34- 7- VI. 1. 571
4. II. 1. 252 9- V. 2. 350 XI. ... 13S 3I-13- X- 2* 162
5. VII. 2. 572 I4* VIL 3' 665 ~ V. 1. 401 14. IL 1. 539
6. XL ... 44* *5. VIIL 3. 73 6. IIL ... 831 16. V. 1. 383 6. IV. s. 605 17. l 3. 359
6. VIL 1. 43 HL 7» 8. IV. 1. S97
7. VIL 2. 750 9- IV- 2- 431
„. V. 3. i33 »• L 2' 783
T, IX. ... 816 hl — 19
ó IV: a. VIIL 1. 40
Hooglied. ^ y. 1. 307
Geheel. IV. i. 395 * Iv« ». 33
£ 2. IV. 3. 630 6. V. 3. 37I
' v. 3. 10 7. hl ••• 218
4 V. 3. 461 > IV- 1. "4 4. l 3. 552 «• VIL 1. 179
5 VIIL 1. 116 12. l 3. 398
6 XI. ... 749 «• IL 3' 4I5
6. IV. 3. 33* *5' IL 2' 4'7
7. XI. ... 275 IÖ' V' 3' - 637
Hooe-



BLADWYZER. 3r
Hooglied. Jeuia,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag, Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
V: èt II. 2. 105 - Geheel. IV. 2.. ?%
3. VI. 1. 463 L. 2. IV: u 420
2. IL- 1. 204 2. HL ... 86y
3. • I. 1. 59 3. VI. 1. 589. 3. X. r. 156 8. IV. 1. 490
10. I. 2. 57 9» VI. 1. 623 ik. IV. 1. 384 16, 17. X. 1. 157
11. IV. 1. 9 17. XI. ... 489
11. VII. 1. 32 18. IV. 2. 292
12. VI. i. 3ÓS 19. HL ... 766-
13. X. 1. 13° 23. II. 1. 300
14. IV. 1. 7* 24. VIII. i. 344
14. I. 2. 584 31. IX. ... 427
15. I* 2. 164 II: 2, 3. I. 2. 351 15- UI' ♦•• 5°o 3' X.. 2. 58
16. III. ... 219 4. VIL 2. 497 VI: 4. VIIL 1. 146 5. IV. 2. 437
6. VIIL 1. 40 12—16. II. 1. 96
8. XI. ... 335 22. V. 2. 172 8,9. I. 2. 841 III: 10, 11. XI. ... 277
9. IL 1. 539 16. VIIL 1. 332
10. VIL 2. 246 23. I. 2. 791
13. IV. 2. 301 IV.-. 1. XI. ... 245
13. VIL 2. 798 4. I. 1. 203
VHi 1. HL ... 71 V: 1. L s. 301.
2. V. 2. 484 2. IX. ... 213
3. I. 2. 8oi 8—IO. X. I. 249
4. VL 1. 369 18. IV. 2. 523
4' V. 3. 565. 20. I. 2. 556
5. IV. 1. 5 32. IV. 1. 298
8. IV. 2. 397 24. X. 2.. 339
9. HL ... 220 VI: 1. VIIL 1. 629
11. VIIL 1. 488 1-3, XI. ... 55 VIH: 6. XI. ... 170 r 3. . IV. *. 248
6,7. IX. ... 937 8. XI. ... 304,
9- IL i- 29 VII:. 4. VIL 1. 357
li 3 Je-



BLADWYZER.
J E S A I Ai J E S A I A.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
VII: ii. II- 2. 184 XI: 14. VIL a- a74
14. V. 2. 5 XII: 3- IV- *• s37
I4. II. 2. 243 - XIII: 8. IX. ... 426
18. IX. ... 477 19—22. VII. 2. 491
20. VIL 2. X76 XIV: 9, 10. IV. 1, 3°5
VIII: 1—4. VIL 1. 364 I2- HI- ••' 545
t, 3. IV. 1. 18 13-15- VL 1. 501
10. I. 2. 34i =7- I. s- 399
13,14. IV. 1. 274 29- VIL 1. 253
!6 I. 2. 546 XV: 9. IL 1. 3°2
J9. IX. ... 75o XVI: 1. XL Soö
*o. X. 2. 60 8. VIL 2. 353
00 II. 1. 140 XVII: 6. I. 2. 500
23. "HL ... 63 XVIII: 1. V. 1. 62
IX: 1. IX. ... 578 2- L 3' 537
4. L a. 615 XIX: 7- VL 2. 33 ' 5. IV. 2. 327 18. IX. ... 973
5m IV. 1. 211 21. I. 2. 351
5> X. 2. 226 XXI: 1. X. 2. 185
5. VII. 1. 6 11,12. V. 2. 299 5. VIL 2. 687 XXII: 1. II. 1. 150 5! II. 2. 118 8. IL 1. 227 5. IX. ... 786 14- VI. 1. 174 I9. IL 2. 107 18. I. 2. 38
X: 18. IX. ... 58 *9- I. ï. 193
22. VIIL 2. 286 22. VIL 2. 438
27. VIIL 2. 291 25. V. 3. 453
XI- 1. VIL 1. 469 XXIV: s. VL 2. 264
0-5. VIL 1. 304 5. I. 3. 468,
7. V. 1. 153 XXV: 6. V. 2. 38
.8. XI. .... 585 7. L. 2- 494
9 X 1. 173 XXVI: 1. VIL 3. 689
X. 2. 343 8' L 2' ^
IC. VIL 1. 420 . 16. f» 2- 307
10. II. 3. 68' 19. IL *• 375
. ie. ' IX. ... 282 ' '20. HL ... 20
Ja-



B L A D W Y Z - E R. 33 Jesaia. Jesaia.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXVII: 5. I. '■ 1. 31 XXXVIII: 5. VIII. f. 3°7
8. III. ... 543 12. ■ II. 1. 43a XXVIII: 7. II. 1. 559 ia. II. 2. 161
9. VII. 3. 505 14. VI. 3. 147
15. VIII. 3. 336 17. IX. ... 121
16. III. ... 860 31. VI. 3. 175
17. X. 1. 351 XL: 3. VIL s. 780
19. I. 3. 378 s. II. 1. 309 30. II. 1. 327 3. VIL 3. 667
21. VI. 1. 506 4. II. 1. 157 37—29. X. 3. 126 6—8. VIL 1. 384
XXIX: 4. I. i. 79 9- VIII. 3. 462
9. II. 1. 506 11. V. 1. 48
14. X. 3. £39 12. V. 2. I40
17. V. I. 202 12. I. 2. 223
XXX: 19. IIL ... 366 12. X. 1. 261
30,31. X. i. 175 15. II. i. 518
34. IX. ... l8 32. IV. 2. 406
29. V. 1. 375 XLI: 27. [ II. 3. 84
XXXII: 1—4. IV. 2. 453 27. I. 3. 617
6. II. 1. 568 XLII: 1. IV. 2. 412
9. III. ... 467 2. VII. 2. 282
15—19. VIIL 1. 289 4. VIII. 2. 308
20. XI. ... 18 6. I. 2. 231 XXXIII: 6. VIL 2. 152 6. IIL ... 456
17. VIL 2. 256 13. VI. I. 573
22. X. 2. 107 19. II. 1. 429 XXXIV: 11. VIL 2. 316 ' XLIII: 1—3. IV. 2. 30 XXXV: 3,4. IV. 2. 419 5*6- XL ... 663
10. IX. ... 896 '19. X. 1. 318 10. II. 1. 498 20. III. ... 144
XXXVI: 12. VI. 2. 165 24. I. 1. 405
XXXVH: 36-38. II. 2. 259 XLIV: 4. X. 2. 144
XXXVIII: 1. IV. 1. 476 ' 5. VIL 2. 305
2. I. 1. 29 5. IV. 2. 93
3« HL ... 131 £2. II. i. 232
I Je-



34 BLADWYZER.
Jesaia. Jesaia.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag..
XLV:. 7. IX. .... 768 LUI: 6. L i, . 4°
15. III. ... 686 8. .01. 1. 358
22. X. 1. 440 9- HL ... 843 23—25. X. 2. 280 9. H. 1. 34i
XLVI: 11. VII. 1. 370 9- L 2' Ia6
XLVII: 2,3. V. 2. 213. 10. VII. 2. 326
XLVIII: 4- IX. s- 5" 10. IL 1. 135
10. .III. ... 235 11. IV. 2. 310 18. HL .... 308- 12. XI. ... 372
XLIX: 6. HL ... 446" LIV: 1. VI. 1. 337
6* X. 1. 203. 5. v- 2' 77
7. VIII. 2. 173, 7. VIIL. 3. 495
11. I. 2. 360. 10. I. 2. 362
12. II. 1. 218 10. III. ... 791 14—16. VIIL 2. 367 13. IV. 2. 337
17, IX. ... 85 LV: 1. X.. 1. 178
18. IL 1. 70 2. IX. ... 380 23.. LV. 2. 463, 6,7. XI. ... 491
23. XI. ... 589 1 7- V. 2. 163
23. X. 1. 291 8. III. .... 114
24. V.. 2. 63 10. IL 1. 425
L: 4. X. 1. 379 IO' ir- vn- r' 124
6, VII. 1. 389 13'. I. 2. 670
6. X. 1. 131 I3« V. 2. 372 LI: 6. HL ... 320 LVL 7. L 2. 136
9. VI. 1. 322 LVII: 1. VIL 1. 95
16. V. 1. 159 2' IV- 2- "5
LH: 1. VL 1. 97 2I< UI' 7J7
7. • IX. ... 528 LVIII: 1,2, VIL 1. 289 10° IL 2. 176 5- XI. ... 74 13. IX. ... 65 6. V. 1. 353 i5. I. 2. 416 8. HL ... 373
LUI: 2. VIL 1. 473 9» VIL 1. 290
4, IV. 2. 583 10. V. 1, 217
5. IX. ... 264 LIX: 1. IV. 1. 59 5. VIL 2. 769 .5» & VIL 2. 512
Je,



BLADWYZER. 35 Jesaia» Jesaia.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
LIX: 6. X. 2. 372 LXV: 13. Ui 2. 108
*7- v- 2- 97 14. . IV. 2. 261
20. VIII. 2. 542 ao. Xr. ... 6?0
LX: 1. V. 2. 16 33. j. & 4Q7
1. VIIL 2. 509 34. j, u 3?7
2- IL J- 532. 25. X. 2. 207
5. IX. ... 273 LXVL i. IV. 1. 157
6- L 2- 95 2. I. 2. 456
7- VU- 2- 3. VI. 1. 591 18. IV. 1. 239 7. j. 2> I7
v- 218 si. XI. ... 66-7
22- IV- 3- W6 13. VIII. !. .4Ö
LXL 1. IX. ... 891 I9. VIII. U 57
3' IV' 2- 12 19. VI. 2. 318
2- n' 97 20. I. 2. 73r
3' X' 2* 357 24. IV. 1. 178
3. VIIL. 1. 326 1
3. I. 2. 671 Je re-mi a.
8- X- 2' 10 Geheel. IV. 2. 59,60
8- vil 1. 365. 1,5. m. ... 59;2i
io. VIIL 2. 406 8. jx. 82Q
LXII: 2. V. 2. 584 io. vil. 2. 660
. 4" V- 2' 36i H-14. XI. ... 344.
10-12. III. ... 22 15,16. VII. 1. 293
LXIII: 1. III. ... 426 l8. IV. 3. 539
i-5- IV. 2. 439 II: 11. II. 2. 7r
4- IV' 2- I2~ 13. V. 1. 140
6' U' ï' 5o6 13. jjfc ... I0S>
9- IL 2. 261 I9. 1. 2. 686 10. IX. ... 948 20. VI. 1. 616 l5, L u 107 21. X. 2. 407
LXIV: 6. VI. 1. 233 22. X.. 1. I5l
6' X' l' 35.Ó 27, 28. V. 2. r„ .
LXV: 3. VIIL 1. 459 3<5. XI. ... ™
IIL 57 35. I. 1. 210
xi. V. 2. 161 HL 2. L 2. 398
I » Jffi



S6 B L A D W Y Z E R.
jehemia. jeremia.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
III: 3—5. VII. a. 120- IX: 10. X. 1. 357
13,13. UI- — 784 21. IL i- 343
14. I. I. 41 22. V. I. 284
15. IV. I. 324 23,24. li? 2. 372
17. III. ... 795 X: 7. X. 3. 113
23. X. I. 220 l6. IV. 3. 35
IV: 1. X. 1. 3^5 18. X. 1. 349
3. I. s. 709 33. X. 1. 320
4. IX. ... 668 34. IV. 3. 394
6. VI. s. 343 XI: 20. V. 1. 8
7. VI. 1. 503 XII: 9. UI. ... 497 10. I. 2. 110 13. VIII. 1. 47 11,12. X. 2. 153 14- VIII. 1. 535 14. VIII. 3. 573 XIII: 12. II. 2. 399 15—17. VII. 3. 673 16. I. 2. 363
V: 1. III. ... 23 33. V. 3. 391
3. III. ... 479 XIV: 7-9. VI. 1. 176
3. I. 3. 347 ' 8,9. IX. ... 17a
10. IX. ... 560 9- ,m- - 38a
I3. X. a. 156" io- XI. ... 777
34. VII. 1. 12Ó 19. IX. ... 344
36,27. III. ... 720 XV: 16. X.' ' 2. 323
VI: 8. VIII. i- 3<57 19- VIIL *• 55Ó
ï6. . VII. 2. 59° XVI: 7. II. 1. 49^
18,19. IV. 1. 421 '16. IX. ... 4^o
23 X. 3. 367 XVII: 1. VII. 2. 307
27. X. 1. 57 5. IX. ... 187
VII: 4. VIII. 1. 99 6- IV- *' fia8
n. V. 2. 288 ' 9- I» *• 424
16. I. 2. 5ao li- II- l- 57i
18. IV. 2. 43° !3- IX. ... 222 VIII: 7. VII. 1. 73 J4- UI- ••• 37i
19. IX. ... 135 I7'lS- ix- ••• 14 22. I. 2. 42 XVIII: 2-6. VI. 2. 338
IX: 4,5. X. 1. 52 7,8. VI. 1. 388
6 X. 2. 358 'ii, 12. VI. 3. 344
Je-



BLADWYZER, ^ je re aha. Jeremia.
CapM Vers Deel Stuk ; Pag. Capittel. Vers Deel Stuk; Pag.
XVIII: 14. VII. 2. 479 XXXI: 33. VII. 2. 309
I7- IX' 100 33. III. ... 687
18. IV. 2. 442 XXXIII: 15,16. VII. 3. 580
23- IX. ... 355 XXXIV: 4,5. XI. ... 718
XIX: 2. XI. ... 525 XXXV: 2—19. VII. 1. 64
6. V. 2. 287 XXXVI: 26. VIII. 2. 252
XX: 1-6. VI. 2. 40 XXXVII: 15. IX. ... 72a
7- VI. 1. 651 XL: i. X. 2. 286
14—18. IX. ... 189' XLI: 5. VIIL 1. 16
XXI: 12. VII. 1. 210 XLII: 20—22. VIIL 2. 498
r4. X. 2. 346 XLIV: 16—18. ' X. 2. 286
XXII: 10. X. 1. 272 19. iv. 2. 43a
18, 19. I. 2. 268 30. IV. 1. 432
*9- IL 2. 378 'XLV: 3-5. X. 1. 252
29' VI. 1. 9 XL VIIL 10. I. 2. nc
XXIII: 5,0. VIL 2. 575 I7. 1. 2. s7o
6. IV. 1. 188 32. VII. 2. 353
30. VIL 2. 636 XLIX: 20. III. ... 45r
XXV: 9. II. 3. 120 LI: 9. III. ... 339
34- IV. 1. 461 25. ■ I. 2. 356
XXVIII: 6. I. 1. 330 39, 57. 11. 2. 120
XXIX: 7. XI. ... 496 ö4. XI. ... 459
ii. IIL ... 115
Ir. 11. 2. Klaagliederen Jeremia.
XXX: 6. I. 2. 572 Geheel. IV. 2. 61
vvyt ^ n!' T* L 3- m' 554
XXXI: 3. IV. 2. 1 3. I. 1. 238
' *5- VIL 1. 39 4. . x. a> 1?8
IÖ' V. 1. 319 g5 I7. 1. If a3r
18—20. IL 1. 295 io. 11. j. 303
20. VIL 1. 338 I0. IV. 1. 229
«• V. 2. 197 ir. xi. ... 643
22- V. 2. 586 12. "VI. 1. 622
23« X. 2. 259 I4. • iv. 2. 102
25- VI. 1. 325 15. vil. 2. 696
31—34. V. a. 590 I5, 1. „. 830
K Klaag-



33 BLADWYZER.
Klaagliederen Jeremia. Klaagliederen Jeremia»
Capittel. Vers Deel Stuk*. Pag. Capitteh.Vers Deel . Stuk Pag.
I: 15. X. ft. 4°° IV: 12, 13. IV. 2. 115
17. VIII. 1. 348 15. X. 2. 379
19. VIL 1. 229 17, III. ... 10
21. II. 1. 183 18. V. 2. 474
21. II. 1. 97 20. III. ... 603 II: 1. IX. ... 542 21. IL 1. 327
3. VI. 1. 300 V: 5. IV. 1. 39
4. IX. ... 951 6. III. ... 211 <5. IV. 1. 491 9. I. 2. 772
8. IX. ... 674 12. IX. ... 724
9. X. 2. 62 16, 17. IV. 2. 597 11. VI. 1. 372 18. IX. ... 739 13. III. ... 871 , 21. VIII. 2. 585
III: 1. VIL , 1. 256 „ '
. * EZ e c hiel.
15. ï' a- 565 ;
17. IX. ... 91 Geheel. II. 2. 367
22. III. ... 785 I: 5. II. 1. 297
23. VIII. 1. 353- H: 10. IV. 2. 371 23. V. 2. 596 III: 7—9. VIL 2. 791 25. IIL ... 749 *7« X. 1. 38 27. IV. 2. 268 IV: 3. X. 2. 507
32. VI. 1. 259 12. V. 2. 178
33. VIIL 2. 63 V: 16. VI. 3. 331 40. VI. 1. 138 VIII: 3. I. 2. 156
44. L 2. 96 16. I. 2. 521
45. VIIL 1. 559 17- VIL 1. 56 52. IIL ... 232 IX: 4. VIIL 1. 58 57. IIL ... 359 XL 19- n- 2. 37 65. IL 1. 229 19. X. 1. 333
IV: 1. IIL ... 822 XII: 4—6. IX. ... 144
2. IV. 2. 559 XIII: 18. IV. 2. 631
3. XI. ... 232 XIV: 9. VI. 1. 652
5. V. 1. 173. 14. &c. II. 1. 462
6. VI. 1. 181 XVI: 6. I. 2. 592 8. VIIL 2. 34o 25- pi- ••• 215
10. I. 2. 71 . 53' X. 1. 205
Eze-



BLADWYZER. S9 Ezechiel. Daniël,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XVII: &3. IL i. 29 V: 5. &c. VIL 2. 289
XVIII: 31. V. 2. 597 27. x. 1. 26a
XX: 25. I. 2. 40a 'VI: 4, 5. IX. ... 725
, XXI: 21. VI. 2. 332 23. VL 1. 237
3i- I. 2. 567 ■ 23. V. 1. 155
XXII: 30. I. 2. 738. VII: 9,10. IV. 2. 384
XXIII: 14. III. ... 476 13, i4. V. 2. 185
XXIV: 4. II. 1. 586 IX: 3. VIL 2. 66 r
16. V. 1. 404 4. UI. ... 879
*3> V. 1. 308- 5. in. ... 640
XXVI: 9. V. 2. 35a 6. ni. ... 223
XXVII: 17. VI. 2. 29 7. ui. ... 428
!9- VI. 1. 75 l8. x. 2. 38
XXIX: 10. VII. 2. 803 24. IX. ... 295
XXX11I: 10, 11. XI. ... 550 24. IV. 1. 279
IL i- 344 26. VIIL 1. 529
XXXIV: 15, 16. VIL 2. 126 XI: 38. V. 2. 120
23- IV. 1. 322 XII: 2. VIIL 2. 123
XXXV: 6. I. 2. 593, 3. y. 1. 109
XXXVIII: 2, 3. III. ... 796 13. II. 2. 16a
XXXIX: 11, 15. II. 1. 150 13. III. ... 26
XLIII: ir. , II. 2. 426
XLIV: 22. VI. 2. 265. LI 0 s e a.
XLV: 11. I. 2. 83. Geheel. IV. 1. 436
XLVI: 9. VI, 2. 228 I; 2. iv. 1. 356
XL VII: 1—5. X. 1. 180 4. iv. 2. 88
Daniël. 4- La. 605
4. VI. 1. 497
Geheel. II. 1. 166- 6. v. 1. 351
IL I. a. 179 7. VIIL 2. 530
HL 1. V. a. 501 9. ix. ... 58i
25. XI. ... 604 10. III. ... 508
29- L 1. 345 10. IV. 2. 339
IV: 17. VIL 1. 7 11. VL 1. 557
27- I. a. 723 n. 11. !. 9g
33* V. 2. 503. 12. VIL 1. 386.
K 3 II o-



4® BLADWYZE R.
H o s E a. H O S E A.
Capittel. Vers Deel Sïuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
II: i. VI. 1. 653 V: 9. ï. ' 2. 26a
2. II. e. 442 10. V. 1. 69
5. X. 1. 321 11. -II. 2. 299
6. III. ... 3 14. LX. ... 5 8. X. 1. 335 15. UI. ... 4
10. VI., 1. 498 VI: 1. IV. 2. 44a
iï. - II. 1. 135 i. UI. ... 480
14. II. 1. 150 2. V. 1. 143
15. L 2. 3 3, 3- VIII. 2. 638
16. X. 1. 327 4- IX. ... 855
17. VIII.. 2. 239 5. I. 2. 242
18. 19. VI. 1. 131 7. VIII. 2. 241 20, 21. VIII. 2. 429 VII: 3. IV. 2. 457 22. XI. ... 21 4. I. 2. 35
III: 1. I. 2. 302 5. II. 1. 99
4, 5. IV. 2. 340 7. IX. ... 117
IV: 1, 2. VIII. 1. 391 8. IV- 2. 430
2. II. 1. 384 2,9. IX. ... 255
2. I. 2. 606 11. II. 1. 540
3. VI. 2. 363 14. IV. 1. 461
4. VI. 2. 267 15. I. 1. 437
5. VIII. 1. 532 15. II- L 237
6. IX. ... 348 16. I. 2. 117
7. II. 2. 71 « 16. I. 2. 415
8. II. 2. 110 VIII: 3. IX. ... 92
10. II. 2. in 4. IV. 2. 464
11. IV. 1. 116 9. VI. 1. 483 ï.2. IV. 1. 455 «• UI- ••• 593
13. II. 1. 329 12. III. ... 76
14. IX. ... 584 14. VIII. 1. 102
16. VI. 1. 79 IX: 1. VIII. 2. 217
17. VIII. 2. 5 3. II. 1. 441
18. XI. ... 68a 4- VIII. 1. 329 V: 3. VII. 2. 411 10. II. 1. 515
5. III. ... 526 10. IX. ... 969
7. IX. ... 114 11. IV. 1. 198
Ho-



BL ADWYZER.
H ö s e a. H 0 s e a.
4t
Capitiv TYCrs ,üfrel Stuk PaS* Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
IX. 13. VIII. 1. 463 • XIV: 4. VI. 1. 661
14. ai. ... 206 5. 1. j. 17e
X: 1. VIII. x. 5I3 tf. J# 3. 6l3
4- IX. ... 641 9. L 1, i5i
10. VIII. i. 33r
10. IX. ... 642 -Joel.
Ir« VI. 1. 624 Geheel. IV. 2. 150
ia, 13. XI. ... 24 I: i5. ix. ... 26r
XI: fe IV. 2. 328 II; 2. II. I. 99
3' V. 2. 462 2, 3. iiL ... 87a
4- V. 2. 183 I3. vil. 2. 209
4,5. IX. ... 503 14. x. 2. 11S
5"- I. I. 468 15—18. VIII. 2. 223
6' IX' ••• "9 28. V. 2. 384
7* IV- 1. 89 3o, 3r. X. 2. 231
8* IV- 1. 349 3*. II. 1. 100
8' ' IV- 1. 118 32. V. 2. 400
9' IIL .... 688 III: s, 12. II. 1. I55
xii.1;* v 2* 247 3'i2- lv- 3' ^
m *• v. 1. 195 l8. j. 3. 3Ó5
t. IV. i. 22Ö
4» 5. IX. ... 731 A m o s.
?" J* S' 48a GeheeI- I. 1.33*34*
T* 2' JI9 I: 3. II. 1. 46.
* v": - 448 . x. 2 *\
XIII- Y - * VI. , 35
XIII. 1. I. fi. 457 m I. 2. l6s
3' V' 2- 303 4, 5. x. 2. 64 ■
9* J' 2* »*{ 6. VIII. 2. 469
* IV' *• 486 8. III. ... 9? f' Vf 2' 8< UI: 4. I. 2. 789 14' *• 34* 5. IX. ... 55,
xivls; !?/ - 875 7- vi. ,. 45o
XIV: 2. III. ... 54Ö „. vn> ^ «tf
V* 2* 530 ,2. VI. 419
L A«



4a B L A D W Y Z E R.
A. M O Si A M O Si.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
IV:. 4. L. 2. 733 IX: 8. VI. 1. . 373
6. VII. 1. 169: , 9. VIL 2. 314
9. VIL 1. 4°7 m VI. 3* soa
1°. 1V- 2' l8a G bad ja.
11. VI. 1. 71 v
12, VI. 1. 280 Geheel. VI. 1. 11 V: 7. VII. 1. 73 20. ■ VIL 2. 348
8. VIL 1. 295 21. IV. 1. 240
IX^ JoVi
xa, i3.. xi. ... 503. J ,
I7> U. 1. 405. Geheel. LV. 2.. 168
24" VI. 1. 402 , I: 5. VIL 1. 230
26. IV. 2. 326; 14. VIII. 2. 356 VII. 1. 175. JS- x- 2. 40
27. X. 1. 355 *7. HL ... 881 VI; 1. III 468- II: 2. I. a. 802
4. IL 2. 240, 8. X. 2. 467
5 IV.. 2. 125, 10. VIL 2. 582
6. VIIL 2. 274. HL 7» 8. VIII. 3. 81
7. III. ... 556- IV: 3. V... 2. 533
8. I. 2. 819, 0,7. X. 2. 225 3*. III. ... 889, 8. X. 1. 448'
13.' IV. 1. 430 IV* *• 371
VIL. 1. IV... 1. 495 Micha..
4. I. 1. 161.
g. IV. 1. 446. Geheel. V. 2. 316
7. V.. 2. 351 II: 11. Xw 2. 158
13. IV. 2. 493 12) 13- IX. ... 285,
17. VI. 1. 234, 13. IL 1. 4°7
VIIL, 3. IIL ... 241, . III: 12. III. 413;
9. VI.. 1. 116 IV: 3. VIL 2. 497
ïo. IL 2. 394 13- Iy. 2. 373.
11,12- IV. 1. 373 V; 1. I. 3. 434
13. IV. 2. 185 1. IV. 1. 317
IX: 2. ' IV. 1. 305 3. VL. 1. 627
6, VI.. 1. 516 3- X. 3.. 249,
Mi,



B L A D W Y Z E R.
M i c li a» Habakuk.
43
CapitteL Vers Deel Stuk Pag,. Capittel. Vers Deel Stuk- Pag.
V: 4, 5- XI. ... 2,61 III: 19. II. 1. 318
VI:- 3-5. VIII.. 2. 567
6,7. I. 2. 808 Zephanja.
7' II. 2. 97 Geheel. XI. ... - 311
8. I. 2. 260 I: 2—6. X. 1. 346
8. V. 1. 269- 7. VII. 2. 416
VUt 3- H- 1. 451 9- I. 2. 507
4- II- 1. 421 12. IL, 1. 4a<5
4- IL i- 100 18. II. 1. ior
5,6. III. ... 292. II: 1,2. IX. ... 585
7- VIII. 1. . 587 3. VIII.- o. I97
8— 10. IX. ... 959, III:. 1. X. 2. 472 18,19.. VIII. 2. 372. 9. VII.. 1. i5o *9- II- i- 235, 15. X. 1. 337
Nahum; , *'17- VII.. 2. 434
Geheel. V. 2. 456, H a g g a i.
I: 2i X. 2. 368 Geheel. IV.. 1. 31
7, 8. VII. 2. 697 I:. 4. III. ... 583
15. IX. ... 396 5, 6. IV. 1. n9
Habakuk. io* il r' 204-
14. III. ... 170
' Geheel. IV.- i- 26. II: 5. VII. 2. 691
I: 6—3. I. 3. 556- 7, 8. X. 1. 373
10. IX. ... 368 8. IV. 1. 230
II: 1. VII. 2. 593, ïo. IV.- 1.. 199,
2. VII. 2. 310 •
Tv , Z ac 11 ar ia;
3. IX. ... 695
3- UI- ••• 59° Geheel. XI. ...44,45;
4.. VIII. 2. 401. I:. 8. V.. 2. 78
4« UI* ■•• 274- 13. II. 2. 263
18. II. 2. 428 12. VIII. 1. 268
III:- 2. V. 1. 126- 14, 15. X. 2. 485
2. IIL ... 13a 16. X.- i. 223
6. IX. ... 102- 17. VII. 2.. 627
10. VIL 2. 472. x8—21. IX. ... 384.
L 3 Z a*



44 BLADWYZER.
Zacharia. Zacharïa.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
II: 5. IX. ... 938 XIII: 7. IV. 2. 393
10. IV. 2. 262 XIV: 4* 5. VI. 1. 61
12. II. 1. 207 6, 7. V. 1. 220 III: 1—7. IV. 2. 211 8. VI. 1. 427
8. X. 2. 235 9- Iv- z- 458
9. VIL 2. 648 9. IL 2. 2r 9. XI. ... 248 20. VI. 2. 18
IV: 7. XI. ... 320 20, 21. VI. 2. 236
49., XI. ... 321 2r. II. 1. 19
14. VL 1. 57 Maleachi. V: 1—4. VIL I. 329
6"—11. II. 2. 291 Geheel. V. 2. 67
VI: 1—8. X. 1. 90 li 7> 8. VIIL 2. 596
tl. IV. 2. 602 II. VI. 1. 471
VIII: 4» 5. VI. r. 597 II: 3- *• 456"
i9. VIIL 2. 83 7- , VI. 2. 268
23. III. ... §94 Ir- L a- 642
IX: 1. IL 1. 35 !3- VIII. 1. 309
7. I. 2. 594 14- UI- ••• 615
9. II. 2. 372 14- iv. 1. 483
11. IIL ... 98 14» 15. VIIL 1. 360
13, 14. IX. ... 226 16". I. 2. 98
15. III. ... 155 HL *• VIL 3' 482
16. IIL ... 253 1. IL 2. 263
17. IV. 2. 528 2. XI. ... 238 X: 11. XI. ... 161 3. V. 1. 381 XI: 7—14. X. 1. 36"1 7- L *• 2I4
8. II. 1. 464 14. III' ... 689
15. II. 1. 577 IÖ- V. 2. 194
XII: 2. IL 1. 497 ï<s- m- *4r
3. V. 1. 88 17- IX. 8
10. III. ... 170 i'7« II- i- i°i
11. IV. 1. 28 18. VI. 1. 123 XIII: 1. IL 2. 421 IV:. 1. IL 1. 102
3. II. 1. 423 VIIL 1. 433
7. XI. ... 721 5> 6. II. 2. 220
Mat-



BLADWYZER. 45 Mattheus. Mattheüs,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
Geheel. V. 2. 115 IV: 11. II. 1. 373
I: 8. IV. 3. 196 14—15. IX. ... 578
19. VII. 3. 145 15. III. ... 63
21. XI. ... 130 V: 3—12. XI. ... 77
II: 1. II. 1. 136 4. VIII. 1. 323
1. X. 3. 429 5. I. 3. 501
3. VII. 2. 705 6. IV. 1. 378
3, IÖ. VI. 1.382,384 7. I. 2. 73
6. I. 3. 434 8. VII. I. 154
II. X. 3. 122 II, 13. VU- 3. 456"
13. IL 2. 264 13. XI. ... 633
13—15. IX. ... 497 14. V. I. 322
15. UI. ... 457 15. IV 2. 282
17, 18. VII. 1. 39 17. VI. 1. 243
23. V. 3. 489 18. IV. 3. 3IÖ
III: 1. X. 3. 185 20. III. ... 429
4> IV. 3. 399 21. VI. 1. 599
4« VII. 3. 574 33. VIII. 1. 371
9- VII. 3. 653 23. VII. 1. 47
10. VIII. 1. 506 23. II. 1. 575
11. II. 1. 391 35, 26. III. ... 626"
12. X. 1. 101 28. I. 1. 65
15. V. 1. 9 29, 30. II. 3. 313
16. III. ... 399 29,30. VII. 1. 399 l6- II- 1. 54o 34—37- XI. ... 764
17. III. ... 265 37. IV. 3. 3 IV: 1. X. 1. 330 39. I. 2. 684
1. X. 3. 186 39. VII. s. 390
1,3. IX. ... 321 41. II. 1. 584
3. VIII. 3. 85 43. IV. 1. 24
5« IV. 1. 359 44, 45. X. 1. 409
5. VIII. 1. coi 45. VI. 1. 469
5.8. II. 1. 543 48. IX. ... 589
8.9. VIII. 1. 354 VI: 1. I. 1. 3 10. III. ... 39 2. VIII. 1. 338 10. I. 1. 8 6. I. 2. 522
M Mat-



46* BLADWYZER.
Mattheus. Mattheü».
Capittel. Vers Deel Stuk Pag.- Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
VI: 7,8. VIII. s. 131. IX: 18. Mi 1. 328
9. HT. ... 222 37» 38. VI. 1. 3Q(S
13. IX. ... 323 X: 5. IIL ... 31
19. VII. 1. 310 I0« h f' 4x3
19. II. 1. 41a 12. III. ... 854
30,31. VII. s. 153 l6- Ix- ••• 7°2
28,29. V. 1. 177 J7. VII. 2* 808
30. III. ... 840 28. IX. ... 832
33. xi. ... 498 30. var. 1. 87
34. VI. 2. 348 32. II- *• 53 VII: 2. V. 2. 141 34. !• 2. 734
6. IV. 1. 260 35,36. VIII. 1. 385
7. I. 1. 37 37- V. 1. 370
12. I. 1. 264 42. I. 2. 146
13. 14. II. 2. 345 XI: 3. XI. ... 800
14. V. 2. 427 5. I. 1. 445
15. VIII. 2. 49 7—9' VIL 1. 332
16. IV. 2. 305 8. XI. i ... 61 16. II. 1. 5i5 «• V. 2. 134 s3. III. ... 233 12. III. ... 573 26,27. VII. 2. 407 16,17. III. ... 486
VIII: 4. XI. ... 281 19. IX. ... 754
IV. I. 390 20. IX. ... 276
<j' IV. 2. 415 22. VIII. 3. 318
lo'. HL ... 275 23, 34. VIII. 3. 419
11. IV. 3. 506 27. I. I. 266
ra. II. 1. 533 fl8- IV« 2- 445
12. VIII. 1. 579 29>3°- IV- 2. 369 19,20. IX. ... 563 XII: 1-8. I. 1. 249
fi4. VI. I. 242 30. III. ... 350
20. I. 2. 4^3 2!i' fl3- VIII. I. 582
38-34. XI. ... 787 24. VI. 1. 659
IX: 3. III. ... 276. 27. VIII. 1. 580
12. III. ... 630 31.' V. 1. 86
15. I. 3.777,786 32. VII. 3. 537
16, 17. V. 1. 77 32- IL 2- «4
Mat.



B L A D W Y Z E 'R.
Mattheus. Mattheus.
47
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pasr
XII: 33- ■ l 2. 665 XVI: 22. III. .%. 368
34. VI. 1. 681 33. Hl. ... 31
36. VU. I. I35 34. VIII. 3. 519
3Ö- X. 2. 445 | 25. v. 1. 127
4°. II- 1. 4*5 26. VII. 2. 133
43' II' i' 437 . .28. II. 1. 348
43—45- VIII. 1. 56a XVII: r. XI. ... 329
XIII: 3—8. XI. ... 8 3. V. 2. 325
24. HL ••• 212 4. VIII. 1, 11
19. VII. 1. 401 . 9. V. 2. 566 19—23. XI. ... 8 24. II. 1. a58 24—30. VI. 1. 198 27. vil. 3. 623 33. XI. ... 697 XVIII: 6. II. 2. 316 37—43. VI. 1. 198 6. V. 2. 314 38. IV. 2. 344 8, 9. II. 3. 312 4i. II- 2. 311 n. in. ... 242 44. VII. 2. 155 I?. xi. ... 283
45,46. . iv. 2. 520 19. xi. ... 37
47-5°- IV. a. 473 2i, 22. VIII. 2. 374
52. VI. 1. 600 23-34. I. 2. 676
XIV: 28-32. HL .- * 25. VIII. 2. 470
XV: 5. III. ... 45 XIX: 6. XI. ... 41
11. VIII. 1. 489 11, 12. X. 2. 289
12—14. IL 2. 308 I7. III. ... 75I
J4« I' 2. 578 24—26. V. 1. 299
S2« H' *• 20 26. I. 2. 820
22. II. 1. 217 28. X. 1. 208
fi4. IL 1. 161 XX: 3,5,6. II. 1. 241
24. VIII. 2. 524 15. VI. 1. 377
XVI: 1—3. VIII. 1. 62 28. V. 2. 188
4- VI. 1. 656 XXI: 1-9. IX. ... 457
6. XI. ... 701 12. IV. 3. 514
18. VI. 3. 84 13. V. 3. 288
18. VI. 3. 230 33—44. .VIII. 2. 437
!9' I- 2. 549 XXII: 2. I. 2. 782
20. VIII. 2. 201 2—13. IV. 2. 476
. M 3 Mat-



43 BLADWYZER.
Mattheus. Mattheus.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
3xil: 3-13. m ... 383 XXV: 33- VII. 3. 444
11. h a. 786 34. m« ••• 6l3
13. I. a. 550 41» ••• 33 17—22. VII. 2. 164 46. IL a* Iar 3o. I. 1. 309 XXVI: 14,15. VIII. a. 620 32. III. ... 691 17. »• 106
36. III. ... 88a 20, ai. XI. ... 141 40. VIII. 1. 382 23. VII. 2. 271
XXIII: 2. V. s. sa8 24. ;ÏIL ••• 752
5. III. ... X4a 37. h »• 2°9
6. IX. ... 63a 38. XI. ... 37*
14. VI. 1. 443 39- V. 2. 521
15. IV. 2. 189 39. IV. 2. 109 24. V. 3. 331 41. X. 1. 12 27. III. ... 405 41- m- *7i 35. VI. 1. 434 47- VII. 2. 131
37. IV. s. 344 5°. IX. ... 836 33. X. 2. 181 51. VI. 1. 4"
38. 39. IV. 1. 477 52- XI. ... 736 XXIV: 15. Hl. ... 890 54. VII. 2. 391
ï6-i9. IX. ... 473 58. VI. 3. lor
20. IX. ... 500 61. VIII. 1. 104
21. VIII. 3. 328 *3- VII. 2. 74r
22. VIII. 2. 475 64- XI. ... 386 24. VIII. 2. 53 64- VIII. 3. 64
28. I. 1. 419 07,68. III. ... 482
29. VIII. 3. 4a 72. IL 2. 15
30. VIII. 1. 67 73. VII. 3. 524 36. II. 1. 105 XXVII: 3, 4. XI. ... 412 40,41. I. 1. 43 5- IV. 1. 175 49. II. 1. 379 6. III. ... 386" 51. I. 1. 184 7—10. VI. 2. 240
" XXV: 1—12. VIII. 1. 171 *9- IL l' 5"
6. V. 3. 331 19- VIII. 2. 126
14-30. II. 1. 32 24. IV. j. 78
ai, 23. IIL ... 7*7 °5- l' 2- 595
Mat-



BLADWYZER, 49 Mattheus. M argus.
Cv?miL VoerS '5veI Stuk Pa^- Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXVII: 28. VI. 2. 323 vil: 32, 35- VIL 2. 524
s9- IL 1. 422 34. W. 2. 303
29. VIL 1. 234 36. VIII. 2. 460
32« II. 1. 584 36. III. ... 97
33. IV. 1. 391 VIII: 10. II. r 158
34- HL ... 68 IX: 5, 6. IV. 1. 336
35- VIIL 2. 28a 35. II. 2. 86 39- VIL 2. 315 49, 5o. XI. ... 636 44- V. 2. 289 X: 13—16. IV. 2. 356
46. II. 2. 213 49'5o. III. ... 772
47. VIL i. 296 XI: 12—14. IV. 1. 375 51. IX. ... 647 13—24. VIIL r. 4I7 5i. VIL 2. 205 XII: 34. IX. ... 68 52,53. V. 1. 289 XIII: 32. II. r. I05 53- IV 1. 259 35. iv. r. Ia 65- X. 1. 44 XIV: 3. 1. j. ,58
66' IX- ••• 297 3ö. V. 2. «8
XXVIII: 5. HL ... 254 si. V. 1. 4 3
11-15. VI. 1. 643 65. I. ï. 29
l8- V. 2. 53 XV: 32. li. j. 53
*9- HL ... 35 43- IL 2. 81
J9' V. 1. 119 43. iX. _
Marcus. xvi: 3- X. 1. 45o
J4- II. 1. 85
Geheel. V. 2.103,104 15. VIII. 1. 40o
II: 3-12. XI. ... 396 20. 1. 2. 46,
23—28. I. 1. 249
IIL 17. I. 2. 629, Lucas.
35- X. 2. 133 Geheel. V. i.wml
IV: 34. VIIL 2. 454 I; 3. viIL 1. ll6
V= 1. HL ... 59 6. VI. 1. L
41. VIIL «. 3* 14, 15. I. 2. 62'
VI: 3. VIIL r. 189 I5. iX. ...
8' 9- v. 2. 535 i5. ui. # 8?3
53. HL ... 374 17. IX. ... 624
VII: 22. I. 2. 678 20,a3. vil. 2. 7,6
N Lu-



go BLADWYZER.
Lucas. Lucas.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag,
* I: 28. gn. ... 316 II: 46. V. 3. 225
30. III. ... 349 , 49- X. 1. 29a
32. XI. ... 605 49. II. 1. 3°4
33. VIII. x. 160 52. VIII. 1. 236 33. IV. 1. 479 III: 1. VI. 2. 126
35. IV. 1. 264 2. VI. 1. 645
36. II. 2. 235 8. I. 2. 736 41. IX. ... 201 9. I. 3. 672 45. XI. .... 82 IV: 5. IV- 3- 489 46,47. VIII. 2. 410 23. V. s. 126 49. III. ... 883 V: 8. III. ... 38
51. IX. ... 105 10. V. 2. 177
52. I. 1. 196 26. VI. 1. 171 66. IV. 1. 61 VI: 1. VII. 2. 9 69. IV. 1. 428 9' UI' ••• 753 78. VI. 1. 474 IV. 2. 479 80. IX. ... 132 25. IX. ... 291
II: 1,2. X. 1. 65 36. I. 3. 74
5. VI. 1. 133 VII: 12. II. 2. 16
8. IV. 1. 326 *#» r5' I. 2. 10
9. IV. 1. 20a 15. VII. 2. 539 10, 11. I. 3. 62a 30. VII. 1. 8
12. VIII. 1. 68 33. I. 2. 773
13. II. 2. 378 47. VIII. 2. 126
14. II. 2. 73 VIII: 18. IV, 1. 42a ,4. X. 1. 390 25. IX. ... 268 22. VII. 1. 170 41,49. VI. 1. 66a 25. VII. 1. 97 IX: 31. VIII. 1. 497 36. VI. 1. 458 56. I. 2. 337 39. III. ... 7 6b. II. 1. 376 29—32. V. 3. 639 61. L 1. 186 34. III. ... 616 6s. IV i. 63
34. VUI. 1. 70 X: 5,6. IX. ... 773
35. XI. ... 737 ?L IV- 2. 481 35. III. 391 18. I. 2. 575 36—38. I. 1. 361 ao. V. 3. 416
Lu-



BLADWYZER. 5r
Lucas. Lucas.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pa*.
X:a8- M- *• 325 XV: 15,16. IX. ... 509
34, 35. VIII. 2. 203 18,19. " VI. 1. 544
41,42. V. a. 108 XVI: 1. n. 4o8
42' IL * aa 1-8. VII. r. 176
42« IL i. 210 -a, viL 1. i,7
XI: I' V. 1. xi8 8. IV. a. 347
I2' IL 2' 365 9. IX. ... 838
19. VIII. 1. 58o Q. II. a.. Iao
24—26. VIII. 1. 56a I5. IV. j. - -
ffl7'a8- XI 84 I9_3I. vil. ,. 449
XII: 15. VI. 1. 682 23. vil. 2. 2?
X. x. 135 29. IV. 1. 4I4
32' IX- 823 XVII: 10. VI. 1. 213
35' L * 713 -20, 21. IV. 2.- 482
47, 48. IL 1. 280 25. n. 1. ls6
XIII: 1. III. ... 340 32. m. >#
4,5. VIIL 1. 279 34_35. L u 60
7- n' *• 4*7 XVIII: o_I4. XI. ... 292 7' IV- 1. 457 12. VIIL 2. 87 8,9. IV. 2. 13 XIX: 2. VI. 1. 66r
m* - 172 2-IO. XI. ... 40
33-29. X. 1, 376 8. IV. 1. 3ï4
24. IL 2. 247 I3. ly. u
XIV. 1. VI. 1. 66a 4I,49. 1. 2> ^
x' X- *• 35 43. II. 1. I5t7
E-11, X' *' 58 ^S. I. 2. 223
16—24. VIII. x. 604 44. V. 2. 52X
18. VI. x. 24a XXI: x9. I. s.
26. IV. I. 21 SI tv
yv. n vr ; s4, ix' — 203
XV 3. VI. x. 308 25. I. 3. 8
3-32. XI. ... 50a fl8. VIII. 2. Lr
Vlo VL 2 57 XL - <«
8- 10. VI. 2. 64 3+,35. vi. x. 336
Ia r' fi- 622 XXII: 28,29. HL ... ox
X2. LI. ... 307 3I,3a. 2f. _ *
Na Lu»



Si BLADWYZER.
Lucas, J © a n n e s»
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XXII: 43» IX. ... 78 I: 18. VII. 3. 267
44- IL r. 386 ar. II. 3. 224 44' II» 2. 320 26". II. 1. 393 44» XI. ... 769 27. VII. 2. 238 44' I. 2. 608 29. V. 1. 42 61. I. 1. 66 39. VII. 1. 35 6a. VL 2. 102 48. IV. 2. 232
XXIII: 2. I. 2. 466 52. IV. i.' 159
12, IX. ... 841 II: 1. II. 1. 240
31. IV. i.. 456 4. VIIL 1. 610 34. VIII. 2. 376 5. II. 1. 263 42,43. IIL ... 135 11. I. 3. 213
46. VIII. 2. 16 14,15. X. 2.168,167 XXIV: 13. II. s. 343 17- X. 3. 481
16, 31. VI. 1. 378 19. I. 1. 144
36. V. 3. 370 30. XI. ... 330
37. VIIL 1. 519 III; 3. IV. 3. 483 39. II. 1. 585 3. III. ... 100 30,31. I. 2. 725 3,5. X. 1. 213
32. I. 2. 714 8. X. 2. 160
43. IL 3. III 12. I. I. 8l
45- VI- *• 464 13. VI. 1. 485
47. I. 3. 642 16. VIIL 3. 293 49. IV. 3. 568 17. X. 1. 67 50—52. XL ... 316 18. VIIL s. 599
joannes. il l' 534
32. II. I. 394
Geheel. IV. 3.155,158 33. VIL 3. 19
I: 1. X. 3. 371 39. IX. ... 837
5- V. 1. 323 30. I. 1. 170
9» I» 1. 269 36. III. ... 204
12. V. 2. 56 IV: 6. IV. 2. 35
13- HL ... 100 10. III. ... 46
14. IX. ... 439 22. XI. ... 114
16. III. ... 350 23. VIIL 1... 613
17» X. 3. 69 24. III. ... 692
Jo-



BLADWYZER. 53
JOANNES. JOANNES.
kapittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
IV: 35. V. a. aoa VIII: 33. II. 1. 271
34. VII. a. 584 41. IV. 1. 358
35. X. a. 173 44- VIII. 2. 19 46. IV. 3. 469 44» V. 1. 197 49. IV. a. 448 49- II- 2- 74 -54. VIII. 1. 383 51. I. a. 484
... V: 2—4. L 2. 378 . 56. II. 1. 107
24. IV. 1. 425- 58. II. 2,. 58
38,29. VIII. *. 613 59. ' VII. a. 657
31. III. ... 522 IX: 22,34. VII. 2. 809
35. . v. i- 225 39. 111. ... 245
SS- L 2. 714 4r. È 2. 580
, 36. III. ... 536' ; ... X: a. II. 1. 348
; * '39. .VL 1. 142 3. IL r. 252
4-3. III. ... 244 10. III. ... 248
,144. II. 2. 73 11. III. ... 770
45. V. 3. 134 , 16, I. 1. . 348
• • VI: 27. IX. ... 299 16. IV. 2. 621
*i . 39. .'. X. 2. 13 . 22. . II. 2. 393
32,33. I. 2. '773 28. .IV. 1. 67
37. VIII. I. 583 30. , II. 2. 23
39. VIII. 2. 513 XI: 4. .IV. 2. 581
44. VIII. 1. 315 . _i6. .., -JU. ... 9
53, 54. IX. ... 442 25, 26". IV. 2. 94
60. IV.. 1. 95 . . 43,44. .VII. 2. 675
•64. XI. ... 515 , XII: 30—24. , XI. ... 400
> 68. III. ... 8 ,j 24. VIII. 1. 48
VII: 17. II. 1. 319 . 36. . II. 1. 261
24. VI. 1. 403 27,38. VI. 1. 389
38. III. ... 397 31. VI. 1. 404 39.. III. .... 172 31. , VI. 1. 661
VIII: 6,8. I. 1. 80 33. VIII. 1. 319
12. V. I. 32Ó 35, 36. V. I. 227
23. . VIII. 2. 68 ; 48. X. 2. 293
24. VII. 2. 722 XIII: 4—10.. IX. ... 533
25. I. 2. 203 8. II. I. 211
O J>



54 BLADWYZÈÜ.
toanhes. J O A N N E $,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XIII: 23. I. i. 70 XVIII: 5, 6". IV. 3. 97
26. I. 2. 174 ia. VI. 1. 663
34. V. 3. 601 38. VII. *. 84
35. V. 1. 354 31. III. ... 387 XIV: 2. X. 2. 262 39. III. ... 593
6. IV. 2. 96 XIX: 5. XI. ... 424
8,9. VIII. 1. 251 13. III. ... 51
17. III. ... 173 14. VIII. 1. 617
23. X. 2. 265 «7; II. 1. 55
34. X. 2. 295 39—20. VI. 1. 526
26". XI. ... 3°8 33, 24. VH. i. 326
36. I. 1. 297 . 26. II. 1. 3°6
27. IX. ... 7731 26. IX. ... 86(530. ■ VI. 1. 66r< . 39. VII. a. 514
XVr 5, -XI. ... 567 ... " 30. IX. ... 557
6. I. 3. 805. ; 30. I. 3. 799
8. VIII. 2. 393- 31—33. I' 2- 165
14. IX. ... 84*. 34. XL. .... 794 20. X. 3. 296 XX: 6,7. II. 1. 311
26. III. ... 526 17. VII. 1. 33
27. III. ... 527 J9' II' *• 248 XVI:- 4. I- 2. 304 21. III. ... 637
8—11. Hl. ... 432 . 34—29. VIII. 1. 150
11. VI. 1.405,661 28. V. 3. 363
12. " VIII. 2. 128- XXI: 3. V. 3. 480 r3. j III; ... 173 I5« V. 1. 263
15. VII. 3. 542 I5—I7- X. 366 3o. X. 1. % 70- l8- VIIL 1. 548 24. I. 2. 503- 19. IL 1. 349 26. I. 2. 523 25« I' 2. 640.
38. VIII. I. 493 HANDELINGEN DER APOSTELEN.
33. VUL 2. 330
XVir: 3. II. 2. 41 Geheel. V. 1. 396-
9. ■ £ 2. 524 I: 3. VIII. s. 130=
15. . I. 2. 520 . - 5. II. 1. 395
*/_ IV. r. 287 9* X. 3. 193;
Ha»-



BLAD W Y 2 E R. 55 Handelingen der Apostelen. Handelingen pm Apostelen.
spittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag,
... I:- 10, 11. X. i. 163 . VI:. 8. IX. ... 555
11. VI. 1. 48a 9- V. • 1, 305
13. VI. 1. 515 VII: 3—5. I. 1. 10?
34. IV. 3. 307- 15, 16. IV. 2. 33
II: 1. IX. ... 306 sa. X. 2. 441
i. II. 2. 33 32. V. 1. 62
3. .IIL ... 153 43. VIL 1. 175
3, VIIL 3. 284. 48. L 1. 290
4. IX. ... 307 51. X. 1. 330 4, VIL 3. 544 53. II. 2. 379 13. VIIL 1. 408 54. IV. 1. 121 13. XI. ... 5°6 55» IV. 1. 163
.19,30, , X. 2, 331- 56. III. ... 400
21. -V. 3. 4oo- 58. L I. 176
■ 23. I. 3. ƒ439 59, 60. .VI. -I. 310
23. I. 2. 323 VIIL 9—24. VII. 2. 374
.23. I. 1. 35 15—17- L 2. 526
38. IL i. 396 • 18,19. HL ••• 257
4°. . !• 2. 338 31. II. I. 212
41. t - li' »♦ 482 , . 31. VL I. 123
42* IX- 565 , 39. X. 1. 341
•- ■! 42. I. 2. 726 IX: 1. I. 2. 568
44, 45. III. ... 337 i. J£ r. 455
HL 10. VIL 2. 248 2. X. 1. 323
15. IX. ... 727 3. V. 1. 227^
19' p 2. 426 , 5. VL 2. 256
19, 20. VIIL 1. 434 6. IV.. ■ 1. 189
2i. . IV. 1. 160 15. VIII. 1. 566
IV: 12. V. 2. 402 25. II. 1. 445
27,28. X. 1. 27 26. VIIL 1. 356.
32. IL 2. 24 36. IX. ... 556
V: 3. V. 1. 241 36—42. VIII. 1. 15
. 36, 37. VIIL 1. 143 X: 1. L 2. 310'
.11)37. . IV. 2. 258 , 4. IIL .... 87
38,39. VIL 1. 9 11—16. VIII. 2. ÏI5
41. VIII. 2. ' %%i 29. UI. ... 249
O 3 ÜAiiB-



5-6 BLADWYZE :R.
Handelingen der Apostelen. Handelingen der Apostelen»
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. i Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
X: 34,35- Vftl. 2. 582 > XVILvü8,2q. III. ... 488
36. X. 2. 2Q8 V . 30. VI. i. 69a
36. "IV. 1. .190 « J31. II. 1. 109
38. -II. 1. 408* . 31. V. 2. 80
39—41. III. ... 146' XVIII: 3, VIII. 1. 119
44. X. 2. 301 12. III. ... 69
XI: 26. II. 1. 51 • 1 • 18. III. ... 305
XII>t 5—19. VI. 2. '1044öc .iXLX» 9. VIII. 1. 428
6, IX. ... 697. . 12. XI. ... 770
10, II. 2. 86, 13—16. I. 2. 515
10. vn. 2. 178 , . .1 > 19* i x. 2. 450
32. VII. 3. 678 » • '34. II. i. 257
23. II. 3. 365* =37. VHI. 1. 107
34. X. 3. 303 .%S. .IHI. ... 874
XIII: 7. VII. 3. „ 350 - ;fl9- -VII. 3. 376
10. iv. ra. 329 : 35. vu. 2. 313
1 22. V. 2. 74 35- IV- a- 3l8
46. II. 2. 132 : XX: 9,10,13.11. 3. 361
48. III. ... 4°4 28. I. 1. 234
XIV: ii,ia. III. ... 673 -i 38. VIII. 3. 486
17. VI. 1. 103 31. II. 1. 469
33. - IV. 1. £2 . 32. • I- 3- 451
XV: 11. III. ... 287 35- I11- ••• 201
20,29. VI« *• fl65 XXI: I4' X* 2* 130
39,40. VIII. 2. 308 34. 'IV. 1. 388
XVI: 6,7. III. ... 174 26. II. 1. in
• 15. II. 1. 585 38. 1 IL 2. 141
16. X. 1. 41 39- vnI' *• 42
17. II. 1. 384 XXII: 3- VI- a- 5i XVII: 12. II. 2. 84 -x 35-28. VII. 1. 337
18. VI. 3. 138 -XXIII: 3. m- ••• 59i 18. • II. 3.' 302 '' 5- lv- fl- 98
18. IV. 2. 375' 9' VL 3' 35i
19. I. 1. 42a- 11. III. ... 773 23. III. ... 693 XXIV: 1,2. VIII. 1. 125 27. 'VIII. 1. 5Ö" ' '5- V. 3. 492^
Han-



B % A D W Y Z S' 'R.
Handelingen der Apostelen. . 11 o m e i. n e n.
-Capittel. Vérs Deel ' Stuk Pag. Capittel. Vers - Deel Stak Pag.
XXIV: 16. VI.: I. 154 III: 2. VIII. . 1. 21a
22. .II. 2. 396- > .13.: III. ... 403
,27. .II. 2. 397 2.1 -,22. VII. i. 104
XXVI: M VI. f. 38r .25. • IX. ... 688
32. IV. i. 486 • 29. ' III. ... 696
34: '. VU.;., n 33-i • .31. .X. 2. . 73'
28. . I. 2. 833 IV: 5. X. 2. 23
XXVII: 8. VII. 3. 248 6-8. II. 1. 196
.33. XI- 5<J9 J3. .li- . 2. 327-
. . 34. IV. 1. 5 15. VI. 4 677
XXVIII:. 4. .X.- 2. 359 16. I. ,1. 110
11. .II. 1. 27 18. IV. 1. 407
13,14. VI. 2. , 329' 23. in. ... 699
16. .VI. 2. 52 V: r, I-X. ... 775
•• . < Ni . 2. 'ui. ... 351
R om Erin? ft. - °^
•ï • ê*4. VJI. 1. 265-
.Geheel. VII. 1. 333 a.' I. 2. 467
. I: 1. . !• 1. 222 5. VIJL 1. 545
%. IV. 2. 575 2—11. I. 2. 462
5. .IIL ... 231 12. . l II. 1. 350
. 7- ••• 35^ J Ti4- . IL 1. 353
15. .IX. ... 612, i VI: 1. I. 2. 627
16. VII. 2. 117 4. VI. 1. 487 .16. IV. 2. 5/0; 5. " VI.' 2. 190
17. VIL 1.. 102 6. V. 1. 285 ,19,20. ,VI. 1. 446 10. V. 1. 128
.,, ' . 28. .III. ... -754 12,13. XL ... 554
..-x. 1. 425- 13. .x. u i33
II: 1,3. , V. 2. 172 19. II. 1. 275
4,5. VIII. 3. 166 >v 30. II. 1. 285
6. VUL 2. 381 ' 20. IX. ... 886 .1" .1 . 7* .II. 3. 123 31. IX. ... 878 .1 . 7. .IV., 1. 203. 23,- ^ I. 3* 509
. 8. VIIL 1. 400 VII: 6. .IX. ... 903
.1 .' ï6. . IL 3. 35a 6. . II. 1. 372
.54' ii-iV» 2. 405.. jy X. 3. 75
P Ro-



SS B L A D W Y Z E R.
Romeinen. Romeinen.
Capittel. Ver* Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pa*.
VII: 8. II. i. 354- IX: 16. V. 1. 327
11. VIII. 3. 499 17, IX. ... 231
12. X» 2. 78 20. I. r. 378 14. VIII. 2. 472 21. IV. 2. 404
22, VIII. 2. 557 33. III. ... 277 2*. iV. 2. 128 ;X: 3. UI. ... 434
23. X. 3» 83 4. II. 2. 164
23. UI. ... 547 6—8. ;II. i. 57 VIII: 1. VIII. 2. 303 iq. I. 2. 294
2. X. 2. 86 10. III. ... 300
3. XI. ... 575 Ml: 9. -VIII. 1. 27 3. III. ... 322 10. VIII. 2* 482 3, 4. VI. 1. 209 11. XI. ... 116 9. III. ... 176 v'; 15. ,IX. ... 251 9. II. 1. 56 ,17. I. 1. 145
14. UI. »•• 263 20. X. 1. 382
15. III. .... I76 21. V. 2. 48I
15. III. ... 179 32. III. ... 793
16. III. ... 180 38. IX. ... 953
17. IL 2. 328 32. I. 1. 383
18. V. i. 413 33« II. 1. 391
21. II. " i. 377 33. VI. i. 149
*3« XI. ... 645 35. VIII. 1. 440
«3. II. s. 90 36. II. I. 406
24. XI. ... 89 XII: 1. V. 1. 291 46. I. 3. 527 1. VII. 1. 120
26. IV. i. 487 3. III. ... 323
28. ix. ... 679 a. Vlii. 3. 179
s9' H. 2. 351 3. X. 3. 426
31. VIII. 1. 73 3. V. 2. 40
$2. III. ... 493 7. I. 2. 103
36. III. ... 148 8. VIII. 1. 467
38,39. VIII. 1. 82 9. V. 1. 256
39* IV. i. 403 9. I. 1. 166"
IX: 3. VIII. 3. 190 jo. IV. 1. 133
5« VIII. 1. 437 ïi. , IX. ... 940
Ro-



BLADWYZER. $9 Romeinen. Romeinen.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pa?.
Xü: 12' iX- 567 XV: 13. IX. ... ao8
*3- IL 1. 215 17. VIL 1. 469
14' XI. ... 320 19. ix. ... aiI
* l6m lL 2' 51 20. II. 2. 400
*7' L °- 5io a4. VIL 2. 499
l8' Ix- ... 778 . 25. VJL 1. 174
20. IV. 2. 498 26. IV. 1. 82
21. VL a. 352 29. iv. 2. gIO XIII: 1,2. V. 2. '59 XVI: < 7. I. 1. 355
4. XI. ... 729. 7. iv. 2. 273
4- IL I. 265 ; 16. IV. i. 267 8. VIL 2. 323 i7, 18. VIL 2. 259
IO- v- *• 257 a9. X. 2. 428
«s VIL 2. 395 20. VIII. 2.' 611
I2' V- a- 434 22. VIII. 1. ï24
la' l i. I7ö 25, 26. IX. ... 3ó!
13- IL 2. 82
XIV: 1. XI. ... 733 1 Coiunthen.
a- v- 2. 370 I: 3. Ui. ... 35a
* Ix- ••• 3°* ö. III. ... 537
8- II- i. 243 10. VIL 3. 207
9- IV 1. 314 17. IIL ... 638 M. V. 1. 129 21. II. 1. 583
„ '3- I- 1. 57 23. III. ... 254
l5- W' 758 23,34. vi. 2. 247
]v- 2. 485 26. II. 2. 7
23- XI. ... 91 30. , IIL ... 595
XV: 3. I. 2. 326* II: 1, 2. VIIL 1. 521
4« IX. ... 146 4. I, 2. 439
4« HL ... 479 8. VI. 1. 6Ó3
5- HL ... 699 8. IV. 1. 191 5« IL 2. 51 9. III. ... 157 & IL 3. 34 10. II. 1. 293 7. V. 3. 539 14. I. a. 323 8' IL 1. 361 15. III. ... 193 8» La. 464 III: 7. VL a. 193
Pa 1 Co.



6o BLADWYZER.
I CoRINTIIEN. * I CORINTHE N.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
III: 7. IV. 2. 82 IX: 2. XI. ... 171
11. II. 2. 401 5. X. 2. 40.1
. . 1-3—15. VI. I. 448 22. I. I. 286
17. VIL 2. 197 26. IV. 2. 2C9
18. -■ I. 2. 112 27. I. 2. 132 21,22. I. 1. 298 Xr 1,2. X. 2. 197
m 1. vin. , 1. 469 2. 11. 1. 397
3. III. ... 3§4 3,4- UI- ••• 195
4. III. ... 1591 9- n. i. 58 9. V. 1. 24 9. IX. ... 318
.9. VII. 2. 277 13. IX. ... 325
10. II. I. 580- 16: II. I. 491 13. VIIL 1. 560 . 17. IL 2. 25
20. IV. 2. 488 " 21. VIIL 1. . 32
21. VIL I. 259- 29. X. 1. 37 V: 5. VI. 1. 630 XI: 5. IV. 1. 584
7, 8. . XI. ... 686 7. : IV. 1. 204
13. L 2. 684 ' 10. II. 2. 279
VI: 2, 3. IV. 1. 275 , -14. V. 1. 120
11. I. 1. 206 ■ 19. IVW 2. 320 VII: 1. HL ... 758 20,21. I. ï. 485
7. X. 3. I36 21. • II. . 2. I47
9. VIIL 1. 359 24. I. 2. 723
12. I. I. 351 28. I. 2. 324 32, 23. IX. ... 900- 29. VI. I. 407
23. H. 1. 286 XII: 3. IX. ... 185
29—31. X. 2. 418 3. V. 2. 567^
31. V. 2. 242 - ■ 8. .X. 2. 304
31. -I. 1. 211 9,10. III. ... 5°
31. III. ... 109 XlIL-i. VIL 2. 193
32. I. s. 278 1. VIIL 1. 4 34. X. . 2. 419 2. VIIL 2. 260 39. -IV. 2. 102 * 2. -IX. ... 309
VIIL 1. IV. 3. 311 3- • Iir- — 783
■•3. III. ... 234 4 '7- Irr' ..." 3°i
4. V. 3. 577 7- VIIL s. 314
; e ■ - - 1 C o-



BLADWYZER. <ji
E -COÏUNTHEN. 2 CoRINTHEN.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XIII: 8. VI. i. 499 , I: 3. III. ... 35a
tl. III. ... 627 5. VI. 1. 684
12. II. 1. 523 8,9.. VIII. 1. 406
13. V. 1. 258 10,11. VIII. 2. 534 XIV: 15. I. 2. 529 20. I. 2. 287
20. IX. ... 615 21,22. III. ... 700
30. III. ... 391 II: 11. III. ... 115 32, III. ... 197 14—16. VII. 1. 180
34. IX. ... 867 17. IX. ... 174
35. V. 1. 99 nI: 5. II- i. 238 40. II. 2. 83 6. V. 1. 183
XV: 4. II. 1.340,471 6. III. ... 182
6. IX. ... 984 14,15. II. 1. 230
8. VI. 1. 327 18. VI. 1. 156
10. II. 1. 406 : IV: 7. VII. 2. 159
10. X. 2. 446 "*8, 9. VIII. 1. 409
19. II. 2. 205 9. V. 2. 514
24-28. II. 2. 168 10. II. 1. 380
28. I. 1. 299 14. VI. 1. 576
29. • II. 1. 399 16. VIII. 1. 577
31. I. 2. 823 16. IV. 2. 128
32. VIII. 2. 136 17. VIII. 2. 333
33. VI. 2. 354 17. V. 1. 298
33- xr- ••• 105 17- UI- ••• 587
36. XI. ... 29 18. XI. ... 434 41,42. IV. 1. 204 V: 1. III. ... 105
43. Ml 1. . 152 2,3. xi. ... 651
44. . III. ... 195 4. VI. 1. 278 48,49. IV. 1. 170 7. X. 1. 117
.51. . VI. 1. 293 8. VIII. 1. 585
58. VII. 2. 615 9. I. 2. 185
XVI: 9. II. 1. 249 10. III. ... 393
13. X. 1. 13 17. IV. 3. 103
14. V. 1. 258 i3. I. 3. 104 32. V. 2. 98 30. III. ... 610 24. V. 3. 365 21. VII. 1. 108
Q 3 Co-



fa b l a d w y z e r.
2 G o Rï N T H E N. 'G Al AT E N„-
Capitt'el. Vérs Deel' Stuk ' Pag. Capittel.'Vérs > Deel Stuk Pag.
VI: i. V. 2. i2i Geheel. III. ... 6o
a. I. i. iö . I: 3. . I. i. 271
4. . II. 1. 264 2. I. 2. 758
7. VII. 1. 83 .3. III. ... 352'
9sio. VII. 2. 725 4. 'I. 2. 678
10. II. ii 503 6' M* 2. 355
10. I. 1. 446 ■ 15. i. 1. 223
10. v. 2. 578 ■ 16. VII. 1. 13
14. IV. 2. 271 18. I. 2. 505
15. XI. ... 39 19' i. 2. 748 ' VII: i. i. 2. 402 II: 2. • i. 1. 236
5,6. i. 1. 3°° 4- VIIL 2. 57
10. II. 1. 499 9- VI. 2. 155 VIII: 9. i. ï. 446 12. VI. 1. ' 303
11. IX. 1 ... 614 19. X. 2. 88 IX: 7. I. 2. 624 20. V. 2. 211 X: 4. X. 1. 141 UI: 1. VIIL 1. 589
5. III. ... 548 1. • HL ... 474
13. VIL 1. 270. ' 3. I. 2. 210
XI: 2. VIL 1. 157 13- H- ' r- 61
3. XL ... 448 13» ' ïx- ••• *9l 7. V. 2. 575 13. II- I- 6b
25. IL 1. 29a 13. VI. 1. 480
29. III. ... 160 15. VUL 2. 245
33. VI. 1. 317 19- V. 2. 223
XII: 2. IV. 2. 106 19» 20. X. .2. 91
2. IL 1. 24r 23. X. a. 96"
2-4. VI. 1. 559 a3- UI- ••• s79
4. VI. 1. 341 24- VIIL 1. 370 7. VIIL 1. 524 27- !• x- 11 7. II. 1. 415 27. IL 1. 402 9. "IIL ... 354 • IV: 2. IX. .: ... 619, 9. IV. 2. 573 • ■• 3- II- 3- 87
• . 9, 10. XI. ... 734 ' 4- - UI. ... 595
•'':io. •'••X. 1. 39» • 4>5' •' *X. ... 570
6, ,111. ... 183.
Ga.



ELADW YZER, a» Galaten. E p h e z e n,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk' Pag.
IV: ii. I. i. 408 II; 2. vi. 1. 665
15. VI. 1. 384 2. • in. ... j84
19. iv. 2. 358 . 3. iv. a. 353
25,26. I. 1. 225 tf. IV. ï, 165
V: 7. VIII. 2. 413 7. vtll. 1. 224
9' XI. ... 703 io. v. 2. 20
13' IX- ••• 894 12. XI. ... 570
*§• I- 2- 837 is. ' VIII. 2.. 246
17. I. 2. 180 i4. v. 2. 227 ■ 22. BI. ... 280 i5. ix. ... 962
24- II- i. 62 16. IX. ... 346
■ 25- X. 1. 118 17. VIII. 2. 624
2Ó- ' II* 2. 75 18. VIII. 1. 215
VI: 1, XI. ... 70 19. v. 2. 124
2- X. 2. 98 -^9. , iv. 1. 48i
4' ' I- 2. 3a9- 20.. III. ... 106
7- II- x. 561 2i. iv. 1. 268
8- XI. ... 31 gij 8. - h ii 292 14. VII. 1. 273 8. VII. 1. 468 15- V. 2. 604 io. VI. 1. 637
16. VII. 1. 139 16. iv. a. ia8 ■ >X *7- v- i- 434 17. III. ... 598
l8- UI- •'- 357 18. I. 2. 720
E p h e z e n. *9- II- i- 6~4
20. VI. 1. 686
I: a- UI- -• 352 IV: 1. III. ... 55 r
3. XI. ... 227 3, 1. 2. gr
4' VI. 1. 85 3. II. 2. 45
5. VIII. 2. 603, 5. 11. 2. 27
6. III. ... 265 9. v. 3. 512 10. I. 1. 301 13. v. 2. 42 J3- XI. ... 172 14. I. 3. 120 .'S- X. 2. 305 I4. i. 2. 491
18. JVIII. 2. 5x1 15. X. 1. 30 18. VII. 1. 467 j7. x. 1. 120
IV. 1. 386 18. VIII. 2. 341
Q * E p h e-



C4 ,B L A D W Y Z E R.
■Ei" HEZEN. PHILIPPENSEN.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
IV: 19. VI. I. 193 Geheel. VI. 2. 105
„o. II. 1. 66 • I: 2. III. ••• 35a
22-24. VI. 1. 603 4- IX. 166
s5. V. r. 163 6. II. 1. "3
26. VIII. x. 274 7- n« *• aI3
28. VII. a. 637 9-xx. V, 1. 359
29. IX. ... 91! *4- I- 2- 758
30. I. a. x:3 & VI. 3. 351 3o II. i. 113 .30. III. ••• 875
V: 1,'*. V. 3. 48Ó «£ V* r* 132
2 VI. 1. 631 si- VII. 2. 725
a] X. 1. 428 23. ' VI, 1. 250
4. III. ... 337 23- L 2' 8a2
■6. VEI. 1. 265 II: IX' •" H9
8. II. 1. 535 s- IL 2' 52
ïo-13: I. 2. 33X f * 2' 28
IX. ... 709 > X. 2. 454
ï6. VIII. 1, 5ix 6' llL - 722
18. II. 1. 5o6 7- UI- •- 5oo
io. V. 1. 377 8'9- VIII. 2. 423
23. IV. 1. 386 9- -V. 2. 40Ö
03. I. 3. 240 XO. IV. 2. 42r
26. X. I. 188 J2. X. 2. 25
27. IIL - 33Ó« I3- X- *7 k ■ V. 1. 272 x4. XI. ... 573
VI: 3u UI. ^ ...» 226 -X5. VI. x. 88
4. ' IX. ... 23S x6. X. 2. 308
4. VI. x. '567 22- 2' 333
5,6. III." ... 227 25. il 2. 288
V. 1. 3i3 HL- x. IL «• *53
J2 I. 2. 688 8. I. 1. 229
I. 2. 680 • 8. - iii. ... 589
_f L 2. 696 10. UI- ••• 333
X5. II. 2. 355 !*. - 895
ï6. VII. 2. 224 x4. ii- 2. 28
to. VI. 1. A<% J4- IV' 2' 5
' y ' Phi-



»'B 3L A O \W .Y Z E SU 65
Phtlippensen, -Colosse nsen.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. ■ Capit'tel. Vers Deel Stuk Pag.
XII: 18,19. IX. ... 956' II: 4. I. 2. 493
ao. IX. ... 218' 4,8. .V. 2. 248
ar. III. ... 325 6. . X. 1. 122
IV: 2. II. 2. 360 7. III. ... 599
2. VII. 2. 811 7. I. 2. 465
3. III. ... 506 8. VI. 2. 143 .4. -I. i. 273 9. .IX. ... 573
.:;;I. 2. 395 12. ; I. 2. 220
,6. I. 2. 5 ix 14. IV. 1. 84
7- IX. ... 780 x5. VIII. 1. 333
. 8. II. i.1 243 -16,17. VL i. 4°9
19. V. 2. 366 .23. II. 2. 15a
- • III:- 1. VI. 1. 4.80
colossensen. ' * ?
• 1,2. I. 2. 700
. ■ I:- 2. Hl." ... 352 ' 2. ■ II. 1. 305
4- MI. 225 3,4. III. ... ^03
5- ^ X. 2. 311 5. . II. 1. 378 . 5- IV. 1. 408 11. lil. ... 846
6. IX. ... 881' 12. • I. 1. 13
J0. X." i. 6l". • 12. .1. 2. 303
M$4 . .. ' I. 2. 339 ■ - . 13. VIII. 3. 316
II- 1. 172-' -14. -IX. ... 609
- V. 2. 57 .■ , jSi .(IX. ... .783
... ■ io« • • I. 2. 15801. -- .ii6. .VII. 1. '461
15' .;II. 2. 97' • ,t .16. --r.V. 1. 377
4 . .18. I. 2. 205 .17. . --.li. 1. 326
.:i8. II. 2. 99. .18... .VI. 1. 114
. 19. X. 1. 393 .1 ,Ij|Kf .V. 2. 92*
•20. IX. ... 348-. .1.9.' ,<#J. 2. 558
•;24. . V. i. 415 . . 20. cIV. 2. 353
. 25. , II. i. 2Ó2 21. V. 2. 259
26. 27. VIII. 2. 26a • • 22. i . II. i.' 287
27. . II. i. 67 23—25. I. i. 320
28. IX. ... 590 ' IV: 1. VII. 1. 74 II: 1. '.VII. 2. 783. 2.' ...IV. 1. 448
• 3. .VII. 2. 160 3. Jjj> 1. 246
R Co-



46 BLADWYZER.
.Colossensen.. a The ss al o nicense n.
Capittel. Vers Deel. Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
IV: 3» 4- L 3- 529 ... I: 3' X. 1. 163
5. VIII. 1. 419 6. VIL. u 76
6. X. a. 313 7. VIIL 3. 616 15,1(54 III. ... 856 9. VIL 3. 764
17. L ir 4X5 - II: VIII. 1. 333
18. IIL ... 858- 3. V. 3. 173 18. HL 1 137 3. XI. ... 607
1 Thessalonicensen. 3'4* Jg* 11 Ir3
8. VIIL 3. 307
Geheel. VIII. I»i39»ï4i 11. IV. 3. 57a
I: 1. III. ... 35a 13. I. 3. 307
II: 5. VI. s. 306 ni. «... 381:
7. IX. ... 844. 16. 11. 2. I3+ ■ W: 3. IV. 1. 383 Hl: 1. V. 1. 321
5. L 3; 192- 2. III. ... 38 r
6. IX. ... 140 10. X. 3. 39
7. IIL ... 459 11,13. VI. 1. 188
h. 1. 2. 313, 17. in. ... 858 13. L 1. 353
l6. L 3. 87
16. HL ... 454 ' Geheel. VIIL 1.191,196
V: 6—8. V. 1. 11 1: 1. IV. 1. 409
9. VIIL 3, 489, 3. IIL ... 353:
10. X. i. 15 4." III. ... 490 11—23. VIL 2. 731 9. X. 3. 102 13,13. II. s. 317 11. II. s. 357
18. II. 1. 177 15, 16. IX. ... 675
19. VIIL 1. 446 18. VIL - 3. 785:
20. VIIL 2. 163 19. VIL 3. 330
ftiè- Ié 3. 335 30. VI. 1. 630
33. VI. 1. 370 H: 2. II. s. 60
33. HL ...184,185 4. X. a.. 138
' 5,6. . II. 3. 31
a Thessalonicensen. ^ ...
y. iv. 1. 370
Geheel. VIIL 1.139,14a • *4' VUL 2. 50»
L 3.. HL ... 352 *5- IV. 3. i°7
1 Ti-



B L A D W y Z E K. ^
ï TlMOTHEUif. • l.TlHOIKEüM,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Paz.
III: i- VI. i. 581 . VI: 17-19. VII. 1. 453
~ VI. 1. 93; ao. I. 1. 167
s. II. 3. 37
2, .JI.; ; & 60 . * TlM0TH£ÜM'
3- X. 3. 409. Geheel. VIII. 1.191,198
3- I- 2. 394 I: 2. ui. ... 353
6- V. s. 615 5. VI. 1. i9i 7. ,IM.. (] ... 539 6. VI. 1. 577 ï5- IV. 1. 480 9. VII. 1. 306 J5. VI. 2. 152 10.. II. . 1. 354 16. III. ... 876 . 12. VI. 2. 30
iö. III. ... 397 . I2. II. ï. a6o
l6' Iü' ... 13. III. ... 633
IV: 4, 5. VII. 3. 300 . 16, 18. I. 2. 68
ö' 2. 325 II: 3. v. 1. 421
7,8. VI. 1. 30 4. iv. ï. 72
8' V. 1. 295 5. x. 2. in
IO- I a- 241 9. VIII. 2. 335
'3- IV. 1. 449, .14. X. 3. 3£8
Ió- Jv. 1. igp i5. 1. 2> 33?
V: 3- X. 1. 240 i5. vil. i, 77
4. vin. 3. 38a ,9. 11. 3. 4D+
6* X' h 241 2r. vil. 1. I58
9' x' 242 24. 11. j. flg2
X2. III. ... fl8a m. 5. m _ ho
14. iv. 3, , 177 5. 1. x. l6
17' II- i- 3°9 6,7. IV. 2. 133
3-1, VIII. 1. 568 8. IV. 3. 4r
fl3- XI. ... 558 8, VIII. 1. 297
VL- 6. . III,. ... 732 I2i- IIL ... 733
7- V. 2. 579 ■ ,3. n. 3. 305 8* IX- !•• 5°P' .3 16,17. VIL 2. 293 -9- ■ IX. ... 31a IV: 2. IV. 1. 45I Ir' V.. 2. 174 3.. IV,. 2. 303
" * *»• 'VII' 2. 78? 5. X. 2. 15
^ V. 1. 22g 6. II. 1. 454
K- » 2 Tl-



v63 . "B L : A " D V/W ÜY AZ JE i„R°
,2 TlMOTHEUM. .'4lE:BJl.E.E N.
Capittel: Vars Deel Stuk Pag. ' 1 CapittelJ ■Vtrs' i Deel' Stuk Pag.
IV: 7: , UI. ••• 77Ó ■■ I:. -3'. XL: U> 44
0. IV. , 2. 599 £ ,3. ¥H. 1. 173
13. VI. 2. 7.a ■ ,c .14. II. 3. 384 .
14,15. I. 1. . 261.. jt II:.Ik. .II. 1. 4H
, I .'17. V. 3. 333 1 .7. , V. 3. '338
18. ' I. 3. 486;o: -«4,15. -IX. ^ ... 447
„ * .Ï6. .'V. 2. 542
T 1 t u ,;III:< L .iV. \i. m
Geheel. VIII. 1.005,30808* .) -TI. 1. 559
I:. 1. IV. 3. 313- : •12,13. VIII. 2. 559
3. . V. | 1, 245 ...IV: 1. - II. i. ' 84
9. VIIL 2. I02;C._. ... . 9—II. .VII. I. 422
; | . . . 1.3. III. ... 63I , ;. ... ..ic. - V. i. 144
.15. .1 . I. 2. 4680.: jft , ij. -I |V. .' 2. 390'
II:-k 1,13. #XsH ... 36 r. * '15. • I. *• a7*
i!3. .III. ... 884 ■ «J. UI- ... 358
.2 "14. VI. 1. 183: V: 4. • II. 2. 76"
- :. . : III: -15. - I. 3. |»*f .£ . 7. • U. 1. 137
8. ix. ... 683 .v. 1. in
. 9. III. ... 49°-, »' -IX* ••• 593
..10. . -IV. 2. 320,.ï .1 VI*'-1. ■?, W 2. .. 213
.12. V. 3. 6ar' •' 4,5. SV. 1. 171
X3. - . XI. ... 300 - io. Ml. 1. 321
.1 JZt'i. 4|X. ... 304
• •; ; ^Philemon^ 3l! ^ . jferI9. >;ïx. ... 691
Geheel.. • VI. 2.120,121 * •' ■ *. -i LX. ... 673
o # - I. 1.394,4*5 ■ VII:I0' 4tX* - 45 +
3. in. ... 35^ • 'iX; - 638
•a5: 'in. - 357- - -ia*- * L x- 187
. r . 1 fi|: ?. viiki-3. i 1. 2. 105 ^
Hebreen. 1 .Vï«. .VIII. 2. 606
' Geheel/ ' IV. 1. 13^ " ™* VIII. 1. 227
I- x. III. ... 49*'* - •/i2' ->IV' 2' 118
't 11. 2. 327 • 'I2- ' 'IL 2- 125
- L i8| » .1^4. • VE. 1. 98
3* ) TT n ••27. HL Ó!8
3' IL 2' 351 7 He-



B ;L ~SA D W Y Z E R. 69 Hebreen. Hebreen.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. . Capittel.. Vers Deel Stuk Pag.
IX: 28. II. 3. 48 .XIII: 7. III. ... r|s
X: 34. VI. 1. 528 7. V.§g. 1. 50S
2# | V. r. 14, 8. III. ... 655
29. VII. 2. 461 10—13. I. 1. 313
31. IX. ... 827 14. VIIL 1. 228
34. VIL 1. 37» 15- VL 1. 37 36. V. 1. 427 . 16. X. r. 405
XI: 1. VIII. 2. 92 17. XL ... 657
6. III. ... 283 £0,3i> VIII. i. 448
6. I. 3. 285 T
„ T Jacobos.
18,19. I. 1. 11 r ...
19. I. 2. 825 ' Geheel. IV. 2. 37,38
34—26. XI. ... 608 I: 4. IX. ... 597
35. <VI. 3. 356 5- V. 3. 235 • 38. VI. 2. 38 5—8. I. 2. 18.?
34' IV. 1. 295 9. L 3. 749
37' HL ... 501 10,11. VIL 1. 459
37,38. III. ... 568 13. IX. ... 330
39,40. I. 3. 288 13. IX. ... 318
XII: 1. V. 1. 324 14. VIIL 3. 5j2
3. VI. 1. " 666 15. L 3. 193
2. IV. 3. 611 17. VIIL 3. se
3. VUL 1. ?8 18. III. ... 78
4. VIII. 1. 81 ,18. II. 3. 91 11. IX. ... 789 19. VIL 1. 59
14. IV. 3. 8 19,30. VIII. 1. 304 • 15. VIIL 1. 241 < 21. IX. ... 914
15. I. 2. 559 ar. III. ... 4U 17- I- 2. 389 25. IX. ... 600
23. IL 3. ioo 25. III. ... 313
23. HL ... 198 26. VIIL 1. 247
24. L 2. 596 i 26. II. 1. 557 28. -VI. 1. 105 ,27. L 2. 505
ilIÈ 1. . I. 2. 628 27. VI. 1. 93
4. , JV. 1. 493 II; 8. IV. 3. 469
5. VIIL 2. 383 9-11. VI. 2. 76
S < Ja-



fa B L A D W OX Z IE R.
Jaïobus. i P e.'-t a. t.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. : Capittel. Vers '.Deel. Stuk Pag;
ii: 12. VII. 2. 547 Gölaeel. VI. 2. 88,95
13. VI. 1. 81 I: a. I. 2. 417
13. I. 2. 69 .73,4. JJI. ... 702 J.5—I7. I. 2. 752 4. JI. 2, 325
17,30. III. ... 384 \ 8,9. XI. ... 414
18. VIII. I. 353 9. II. 3. 174
19. II. 1. 547' li- HL ... 188 iii: 6. VII. 1. 45 12. I. 3. 187
9—11. V. 1. 332 15. IV. 1. 349
14—16. I. 3. 561 18,19. X. i. 135
18. IX. ... 883 .30. IX. ... 672
iv: 3. I. 2. 532 22. VII. 1. 163
4. IX. ... 848 33. X. 1. 317
8. V. 3. 385 H: *• L 1. 177
8. VII. 1. 161 2. I. s. 189
9. II. 2. 201 9- VIII. 1. 569
11. VI. 2. 358 9- IV. 2. 470 ia. X. 2. 108 9. IV. 1. 251 13—15. IV. 1. 148 ir- VI. 1. 274
14. II. 1. 160 - 11. IV. 3. 614 16, 17. VII. 1. 276 12. X. 1. 105
V: 1. X. 1. 374 ■ 15- V. 2. 284
" 3. VIII. 2. 630 , . 23. VIL 3. 183
4. V. 1. 320 34. III. ... 150
5. II. 1. 124» 24. I. 1. 193 9. XI. «. 655 25. II. 1. 559 9. VII. 1. 216 iii: 1. III. ... 592
10. 11. II. 3. 362 3?4« VIII. 3. 278
12. •'XI. ... 767 .. - ■ •' 7- x« 2. 253
13.' V. x. 418 8. II. 2. 54 14,15. IV. 2. 579 8« L a- 759 ï4,i5. XI. ... 106 15. IV. 1. 289
15. VI. 1. 525 J5. I- 2- 343
16. I. 2. 295 18. .III. ... 149 ï6. iii. ... 86 19,20. . III. ... 189 16—18. I. 3. 533 21, IX. ... 742 17,18. ii, a. 326 '1 P'*-



BLADWYZER, p i F ï x m 2. P a t a. s.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag*
IV: i. • X. i. 144 II: 15. X. 1. 324
2. viii. 1. 420 22. xi. ... 339
7. • II. 3. 175 01: 3. VII. 2. 521
8. IX. ... 629 10. IV. a. 510 8. V. 1. 263 10. II. 1. 124
10. I. 3. IOO 13. V. 2. 605
11. VII. 2. 549 16. I. 3. 741 15. I. 2. 303 16. XI. ... 708 15, 16. V. 3. 568 ifo Vill. 3. 95 17. VI. . 1. 413 i8.- X. 1. 165 ï8, VII. 1. 99 '
«8. XI. ... 93 I JOANNES.
V: 4- VI. 1. 668 Geheel. IV. 3.155,160
5- I\ 274 I: 6. II. r. 321
5. X. 1. 333- ; 7, I. 2. 599
5. IV. i. 439 H; i. IV. 3. 359
6. VIII. 3. 579 7,8, V. 2. 6ia
7. L 2. 279 13. IV. 2. 184
8. V. 2. 646 15, X. 1. 73
16. X. 1. 75
3 PïTRIi v o
17, X. 1. 78 Geheel. VI. 2. 88,98 18. I. 1. 365
1: 1. ' II. 1. 296 18, V. 1. 24
4. II. 1. 213 20. XI. ... 128
5. IX. ... 512 29. VII. 1. 110
8. V. 1. 93 III: 1. III. ... 383
9. I. 2. 581- 1. X. 1. 83 10. VIII. 2. 106 2. III. ... 318 13,14. VIII. 1. ia 2. XI. ... 403 19. V. 1. 229 3. VII. 1. 165 19. II. 1. 529 5. X. 1. 342 21. III. ... 153 8. II. 1. 544
II: i. VIII. 2. 58 8. , VIII. 2. 270
10. IX. ... 45a 8. X. 2. 4
13. X. 1. 266 i 9. III. ... 101
»3- IX. ... 461 15. II. " 1. 384
S> 3 1 j,o~



rjra' BLADWYZER.
I JOANNES. OPENBARINGE VAN JOANNES.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel.. Vers Deel Stuk Pag.
III: 16. V. i. 133 Geheel. IV. 3.155,163
17. VII. a. 448 I: 1. II. 2. 367
.18. V. 1. 16 3. XI. ... 97
23. III. ... 94 ' ■ . 4- XI. ••• 249
1 IV: 1. III. ... 301 5- HL ••• 5l5
7. V. 1. 373 , 5. II. a. 99
17,18. IX. ... 603 5. , VI. 1. 670
V: 3. III. ... 96 7. XI. ... 408
4. III. ... 103 . 7- VII. 1. 381
4,5. -III. ... 385. 8, ir. L 1. 306
7. II. 1. 473 8- L *• 3°4
8. III. ... 529 io. III. ... 19° 8. . X. 1. 183 .10. ,IV. - 1. 193
. 16. XI, ... 561 11. HL ••• 337
31. IV. 3. 36a 13. X' *• la4
13. HL 319
2 JOANNES. JIL _ go8
Geheel, IV. 2, 161 14. VI. 1. 385
, x. VUL 1. 573 -Ï5- IX- .«. 539
8. VIII. 3. 516 16. XI. ... 731 io. VI. 1. 314 17. VL 1. 505
T 17. H. 2. 85
q JOANNES. 1 < 3
6 J . 18. II. u $57
Geheel. IV. 3. 162 l8> yiL ^
F- - 260 30., xi. ... 25o
Jüd.e. II: 1. X. 1. 124
Geheel. IV. 3.249,351 2' \' 2p*
9. VIII. 1. 395 *• 1 ' V 447
L ix. ... 461 4- 2- 87
,3. VI. 1. .338 5- x. 1. 375
i3. vi. 1. 535 * B 140
; ., vi. 2. 299 6. IV 1. 23
£ Hl. -8 6,15. V 3. 617
vr 1 i2A 7- XL ... 287
3' m ' "2 8. II. 3. 85



B L A D W "V Z E R. 73
ÓrENBARINGE van JoANNES. openbaringe van JoANNES,
kapittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
II: io. VIII. i. 177 IV: 1. II. - 1. 250
10. ' III. ... 513 6. III. ... 660
13. VII. 2. ' 90 6. V. ■ 2. 227
14. I. 1. 58 6, 8. VI. 1. 386
16. IV.:' 2> 6,5 £__8. IX. ... 39°
17. VI. 1. 690 8. VII. 1. 4*8 17. IV. 2. 324 V: 1. XI. ... 25a
23. VI. 1. 141 5. V. 1. 157
24. II.: 1. 293 6. IV. 1. 431 24. IV. 2. 306 8. III. ... 89 26—28. V. 2. 298 11. III. ... 510
•: III: 1. III- ... 198 13. VII. 2. 203
1—3.-. V. 2. 408 VI: 2—8. VII. 1. 394
3. IV. »> 2. 512 9—11. VII.. r. 297
4. -IV. 2. 385 14. in. ... 571
5. VIII. K 473 14. I. 2. 493 ' 5. I. 2. 296 VII: 4. IV. 1. 372
7. VI. I. 465? 4—8. IV. 2. 355
8. III. ... 4°3 **• VII. 2. 595 ' 8. *1V. 2. 394 14—17» - II. i. 219 • 9. III. ... 203 15. . II. 1. 89
T * 10. X. 2. 316 16. VIII. 2. 43
' 11. IV. 1. 452 17. I. 1. 212
12. ' VII. 2. 310 VIII: 1. VII. 2. 743
14. III. ... 516 3,4. II. 2. 268
14. I. 2. 208 7. IV. 1. 1
15,16. IV. 2. 563 8. IX. ... 942
17. VIII. 2. 636 12. XI. ... 519
18. VII. 1. 11 13. X. 1. 255 * 18. VI. 1. 392 IX: 5. IX. ... 979
19. IV. 2. ' 293 6. XI. ... 503
19. X. 2. 490 11. IV. 2. 460
20. I. 1. 487 12. X. 1. 255 20. IV. 2. ui 20,21. X. 2. 17 20. II. 1. 250 X: 1. II. 2. 269 ai. VIII. ï. 161 3,4. XI. ... 254
T . Open-



74 BLADWYZER.
Openbaringe van Joannes. Openbaringe van Joannes.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
X: 7. VIIL a. 265 XIV: 13. X. 2. 20
10, ir. XI. ... 508 13. VIIL 2. 69
XI: 3. UI- ••• 53° 13. II- i. 38ó
3. II. r. 548 20. I. 2. 601
7. I. 2. 172 XV: I. VI. 2. 173
7. II. 1. 379 2. IIL ... 660
9. V. 1. 294 2. VI. 1. 689
11. IIL ... , 191 3. HL ... 608
13. IV. 1. ' 206 XVI: 1—21. VIIL 1. 503
14. X. 1. 255 2. I. . 2. 680
15. IV. 2. 491 10 j 11. VIIL 2. 343 17. I. 1. 45 12. IV. s. 464 19. . I. 1. 434 13» !4. IX. ••• 7H
, XII: 1. IX. ... 870 ; 15. XI. ... 100
•4. IX. ... 54 M- L Ié 438
. 5. V. 3. 89 XVII: 5. VIIL 3. 366
7. IV. b. 616 6. IL r. 5°7
8. . VI. s. 186 9. "XI. ... 256 11. X. 2. 3i9 17. UI- «•• 2I4
13. I. 2. 497 XVIII: 4- HL 43 Ja. I. 1. 172 , XIX: 3. IIL ... 601
14. IX. ... 482 8,14. VIL 1. 115 15,16'. X. 1. 185 . 9- *• *• 488
XIII: 3. I. 2. 168 _ 10. XI. ... 425
2. IV. a. 575 , 10. m. . ••• 54o
3. II. 1. 358 12. IV. 2. 604
4. I. 1. 10 12. VIIL 3. 353
5. III. ... 885 ] 13,14. IV. 3. 389 8. V. 1. 45 l6' V. 3. 412
13. I. 1. 346 . i7> 18. I. 1. 49°
15. I. 3. 159 XX: 1. VIL 2. 440 XIV: 4. L s. 470 3,3. IL 1. 55°
6. IL 3. 370 4- H. 553 6. II. 3. 126 6. IL 2. 88 8,9. IL 2. 373 6". II. 1. 358
8-u. X. s. 39® 8'9« m« ••• 796
Open-



BLADWYZER, 7$
Openbaringe van Joannes. Jesus Sirach,
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
XX: 14. UI. ... 597 VII: 1. II. 1. 326
XXI: 3. ' V. a. 613 15. f. 1. 406
4. II. 1. 359 X: 27. III. ... 885
6. II. 2. 424 XVIII: 9. II. 1. 518
7. I. I. 3°3 XIX: 23—26. I. 1. 426 14. II. 2. 4°9 XXII: 31. XI. ... 174 27. IIL ... 893 XXV: 1,2. II. 2. 34
XXII: 2. L 2. 570 XXXI: 25. X. 1. 97
8,9. XI. ... 425 XXXII: 16. IX. ... 753
13. I. i. 3°ö XXXVIII: 16. I. 2. 494
' 14. XI. ... 104 23. III. ... 857
15- L s- 8o7 XL: 1. II. 2. 204
19. I- h J46 25. III. ... 258
AFOCRYPHË BOEKEN. XLVI: 11,12. II. 1. ia
Derde Boek Esdre. L: 23. IL 1.179,138
' • .7 Geheek„ ^Jv c 2; 385 Baruch en Brief van Jeremia.
Vierde jsoek .Lsdre. j
Geheel. II. 2. 387 Geheel. I. 2. 78
XIV: 20—47. VIIL 2. 270 ' IV. 2. 6a
T o b 1 e. VI: 42. VIL 1. 358
Geheel. VIIL 1. 211 AanhaNgzee van Esther.
VIII:i8- L l' 331 Geheel. II. 2. 341
Gehee?.ITIV. 2. 259 Historie van Susannaï
t. j. I# I# 453 Geheel. VIL 2.801,802
B0 e'k der Wysheid. Historie van Bel en den Draak.
Geheel. X. 2. 443 Geheel. I. 2. 283
I: 1. III. ... 435 Gebed van Manasse.
11. VI 3. 286 Geheel. V. 2. 85
lil: 1. IV. 1. 68 1 Machabeen.
IV: 12. I. 2. 687 Geheel. V. 2. 44,46
VIL 10. III. ... 642 II: 1,4. IV. 4. 247
26. I. 1. 19a 2 Machabeen.
XIV: 2,3. I. 3. 197 Geheel. V. 3. 47
Jesus Sirach. XII: 43—46. I. 2. 534
Geheel. IV. s. 81 3 Machabeen.
• II: 1. I. 3. 345 Geheel. V. 3. 48
VI: 6,7. IX. ... 170 VI: 35. VI. 3. 10
T 3 OVER-



?6 . B "L A D W [Y ■% E R.
O VERGES LAGE NE SCHRIFTUURPLAATZEN.
Capittel. Vers Deel Stuk Pag. Capittel. Vers Deel Stuk Pag.
Genefis I: 26,27. H -a- 348 I Kon-. Xll: 28,29. IV. 2. 286
XI: 3. V. 1. 431 . XVII: 21. ' V. 2. ; 110
XVIII: "ao. III. ... 452 XXII: 34. IIL ... 496
XXII: 2. VI. 1. 28 '2 Kon. \XV: '28. Vl.' 2. 57
XXIII: 9,10. V. 2. 50 XX: 12. V. 2. 198
XXIV: 22. III. ... 822'aChron.XX: 1. IV. 2. 334
65. VIL 2. 453 Ezra VIII: |i. IV. 1. 57
XXV: 18. V. 2. 513 Nehemia X: 34. VI. 1. 30
XXVIII: 12—15. V. 1. 31 Etther IX: 20—32. VI. 2. 318
XXXVII: 3. , VIL 1. 324 Job XXIX: *i£ IIL ... -421
Exodus III: 5. V. 2. 445 Plalm'^XV:.' 2. III. ... 423
XXX: 1—10. VII." 1. 182 ' XXXIV:' 7. II. 2. 193
XXXII: 4,20. IV. 2. 284 ■ XXXVII:. 6. *III. ... 424
:Leviticus I: 5. VIL 2. 409 XL: 10. III. ... 424
VII: 11—15.- .V. 1. 373 . XLV1I: 5. ■ II. . - s. • 32a
- XI: 3. IV. 2. 372 LXXXV: 9. VII. 2. , 533
XII: 2—5. VI. 1. 235 XC: 5. VIL 3. 394
XIX: 32. IIL ... 835 CXIX: 94. III. ... 628
NameriXIIL-23. ' X. 2. 394 CXXXVII: 1. VIL 1. 248
Deuter. IV: 34. IX. ... 13 CXLIX: 5. HL • 899
c XIV: 5. HL ... 341- Spreuken II: 13. II. 1. 522
XXIV: 6. V. 2. 213' Hooglied IV; 16. IL 2. 3
XXXII: 9. IL 1. 207 VIL 1. VI. 2. 271
Jofua, XXI: 41. VIL 2. 626 Jefaia : VII: 9. III. ... 291
Richt. XVI: 26—30. IV. 1. 464 ■• 14- 'IV 2. 100
.1 Samuel I: 28. VI. 1. 627 XXIX: 10. IIL ... 169
XIII: 14. V. 3. 74 Jeremia IX:"10. III. ... 571
XXI: 4.' HL ... 3*7,, XIV: 11. .IX. ... 637
aSam.XXIII: 1. HL ... 602 Ézech. VIII:. 14. VIII. 1. i3t
iKon, VIL; 23—26. IV. s. 547 Amos H: 13- IL U 5*7
VERBETERINGEN.
Pag.. 6 Col. 2 ftaat Exodus XX: 7. X.' x. • moet zyn X. 2.
5 M _ i - Richteren II: 31. r* 1Ü: 3r-
ac a Pfalm CXXIV: 5. vs. i—8.
, - 1 - Jefaia LIX: ao. ' , vs. 19, 20.
54 — a — Joannes XIX: 19-22-.pag.526 pag. 53°
S7 1 — Romeinen II; 16. pag. 352 pag. 354



SCHRIFTUURLYK
WOORDEN BOEK,
GETROKKEN UIT HET
OUDE en NIEUWE TESTAMENT.
Behelzende de Lettee B»
SpS^||g3|g*AAL, komt in klank overig Iwct Mal een met ^et Hebreeuwsch ï^ic ^*^Srk '* wellf eigenlvk Heei' Ö5n 1I8&) l!$ Deteekent, en öok zo verrei) J^P^Csl taald wordt, als Exod. XXI: ' a8, 29, de Heer des Os fes, vs. 34, de Heer des Kuils, &c. En vermits de Man geagt wordt heerfcbappy te hebben over zyne Vrouw , Genei. III: v6; zo neemt dit woord ook dikwils de beteekenis aan van Man, als Genef. XX: 3 , der Vrouwe Man , Exod. XXI: 22., insgelyks Spr. XXXI: 23 , 28, In de meeste plaatfen hebben de Onzen het woord ^««/onvertaald behouden,
'Er is eene enkele plaatfe, waar uit men eenigzins , fchoon niet volzeeker, zou kunnen opmaaken,te weeten,Hof. II: 15, dat de Oude Jooden den waaren Godt ook wel Baal genoemd hebben, in erkentenisfe, dat Hy bun Heer was, gelyk Hy is de volftrekte Heer en Eigenaar van geheel de gefchapene Waereld. In de meeste plaatfen , te veele in getal, en ook te hekend, om hier aangellipt te worden , is Baal de naam van eenen Afgod, die by de Moabiten , de Zidoni'èrs, en andere Oosterfche Volken daar omftreeks, en, in navolginge van die, ook by de tot Afgodery zo zeer geneigde Israëliten ftaatelyk gediend werd. Veelal denken de Geleerden, dat men onder dien naam de Zon vereerd /. Deel. II. Stuk.
AAL, komt in klank over-
hebbe, die het oudfte Voorwerp is geweest der Afgodery, en aangemerkt werd als de Heer des Heemels, gelyk die ook genoemd werd de Melech, de Koning, zo als de Maan de Melechet,ds Koningin des Heemels. Dit is zeker genoeg, uit Jerem. XXXII: 35, dat Baal en Melecb naam en zyn geweest van denzelfden Afgod. Zy hebben , ftaat 'er, de hoogten Baals gebouwd, die in het dal des Zoom Hinnoms zyn, om hunne Zoonen en hunne Dogteren door het vuur te 2aa~ ten gaan voor den Mokch. Dus is de Baal der Pheniciërs, en Bel, gelyk de Asfyriërs het uitfpreeken, dezelfde, wélken andere Volken Salurnus noemden, en waar door zy de Zon verftonden, zo als Scrvius ons leert, zeggende: Asfyrios conftat Saturnum Qquem eundem et Solem dicunt) Juno namque, coluisfe : Qua numina etiam apud Afros poflea culta funt. Unde et lingua Punicdi Bal Deus dicitur. Apud Asfyrios autem Bel dicitur quadam Sacrorum ratione, et Satur* nus et Sol. Meer hier van is te vinden by Vosfius, de Theolog. Gentili, L. II. C. IV. Tom. I. p. 164—. Zie ook Seldenus, de Dis Syr. Syntagm. II. C. L p. m. 196. en Beyerus, in Additam. p. 143. Brseder is dit beweerd door Calmet in eene Reedenvoeringe over de Goden van Ihenicië. Uit het geene wy in de Heilige Schrift van den Baal leezen, weeten wy : CNN) Dat men zich denzelven voorftelde onder de gedaante van een'of ander Beeld.Men leest A vajj



i BAAL.
van een opgericht Beeld Baals t 2 Kon. III: 2. X: 2.J. Van welk eene gedaante hetzelve geweest zy, kunnen wy niet bepaalen. In 4e Jlgem. Hi/l. D. II. p. 315. vinde ik in eene Aanteek. dat , volgens Fuller , het beeld van Baal zou geweest zyn als dat van eenen Koninglyken Held, in volle Wapenrustinge , met eenen Mantel om zyne Schouders, en een Diademaop het hoofd, en een Zwaerd in de hand,. opgeheeven, als dreigde hy toe te liaan, 't Kan zyn, dat zulken, die Baal vereerden als eenen anderen Mars, den God des Oorlogs, hem zo hebben afgebeeld; maar men kan het niet houden voor eene in het algemeen doorgaande Afbeelding. Naar den eisch der hoedanigheeden , welke men den ite*/toekende, zullen ook de Afbeeldfels van denzelven onderfcheiden zyn geweest. Eene andere zal geweest zyn de gedaante van Baal-Peör; eene andere van BaalBerith; eene andere van Baal- Zebub. BaaiSamen , of Schamaïm, dien men by de Tyriërs vereerde, als den Heer des Heemels, zal men zich gewis onder eene andere gedaante hebben voorgelteld , als den Baal Tbala.fus , welken de Zidoniërs, een ter Zeevaarend Volk, vereerden als den Heer der Zes. (33) De wyze, op welke men den Baal diende, beitond hier in: (*) Dat men hem Tempels bouwde ; want men leest méérmaals van het Huis Baals. Onder anderen, dat Achab zo een Huis had doen bouwen te Samaria, 1 Kon. XVI: 32. (fil Dat men voor hem Altaar en oprichtte, zc in zyn Huis , of Tempel, ter zo evengemelde plaatfe, als'daar buiten op Hoogten. en in Bos/chen, 2 Kon. XXI: 3 , Jerem XIX: 5. (tf) Dat men zyne kniên voor hen. hoog, 1K011. XIX: 18. XXII: 54, en ooi "by hem zwoer, Jerem. XII: 16, en hem kust te, 1 Kon. XIX: 18. (f) Dat men hem of fcrde. Ter zyner eere Reukwerk ontftak waarom men leest van den Baal te rooken Jerem. XI: 13,17. Varren flagtte en offer de, 1 Kon. XVIII: 23, 26. Ook Menfchen Jeremia vervvyt den Inwoonderen van Je ruzalem, Cap. XIX: 5, dat zy de Hoogtei Baals gebouwd\ en hunne Zoonen met vuu verbrand hadden, den Baal tot brand- offe wen, (•) Waar toe zy dan voor hem ooi Priesters hadden, die, als zy hem dien den , hunne byzondere Plegt-gewaadei kadd.cn, waarom Jehu wilde , dat mei
BAAL.
hun dekleedinge zoude uitbrengen, orn BetFeest, waar toe hy hen genoodigd had» op het ftaatelykfte te vieren, aKon. X: 22*. Ook had hy zyne Propheeten, 1 Koji. XVIII: 19, 20, 22, aKon. X: 19, die voorgaven, door den Baal te propheteeren » Jerem. XXIII: 13. Men zie Oweni, Theologum. L. IV. Digresf. III. C.ó. p.369— (3) Ook weeten wy uit den Bybel, dat Babela.1 vroeg gediend werd van de Israëliten. Reeds ten tyde der Richterm verlieten zy den HEERE,en dienden den Baal* Richt. II: 13. Onder de regeeringe van, Koning Achab was deeze Afgodery zo algemeen geworden in het Ryk der X Stammen, dat Elia niet wist, dat 'er nog waren , die hunne kniën voor den Baal nietgeboogen hadden, 1 Kon. XIX: 14, 18. En in het Koningryk van Juda onder de regeeringe van Manasfe,, 2Kon. XXI: 3. En onder meer andere Koningen, zo als af te neemen is uit de zo dikwils herhaalde verwyten der Propheeten, als Jerem. VII: 9. IX: 14. XI: 13, 17, Hof. II: 7. XI: a,&c Dit nu werd by Godt hoog genomen, en zwaare ftraffen werden 'er over gedreigd » in meer dan eene plaatfe by Jeremia, en Hof. II: 12, Zeph. I: 4. Ik zal myne hané uittrekken tegen Juda, en tegen-alle inwoon' ders van Jeruzalem ; en ik zal uit deeze plaatfe uitroei/en het overblyffel Baals. Dan hoe aanhoudend en algemeen deeze Afgodery was, nochthans ftonden 'ervan tyd tot tyd op,die dezelve zochten uit te roeijen. Op Godts bevel brak Gideön af Baals altaar, dat zyns Vaders was , en hieuw af , het bosch, dat daar by was, Richt. VI: 25,, , 27. Elia kantte 'er zich met kragt tegen ! aan , en na dat hy de Baals - Paapen be: fchaamd, en al het Volk overtuigend had
■ doen zien, dat Baal een ydele Niet-God
■ was, zo deed hy de Propheeten Baals gry-
, pen, voerde ze na de bceke Kifon, en flagtte-
, ze aldaar, 1 Kon. XVIII: 39 , 40. Zelfs
■ deed Joram, Achabs Zoon, niet te min hy . in veele andere opzigten deed \ geen kwaad
■ was in de oogen des HÉEREN htt opge. 1 richt beeld Baals wechneemen , 't welk zyn' Vader gemaakt hadde, 2 Kon. III: 2. Jehw
- bragt der Afgodery van Baal den gevoe: ligften llag toe. Hy deed bekend maaken,
- dat hy den Baal een Feest wilde doen 1 vieren, veel grooter, dan 'er ooit gevierd 1 was; hy verzaamelde alle de Propheeten ,
Dis-



baal.
Dienaars en Priesters in het huis Van Baal, en toen die voleind hadden hunne brand► offeren te doen, deed hy zyne Trawanten op hen aanvallen, die ze allen doodden met het zwaerd, en wechwierpen , ook deed hy afbreeken het opgericht beeld van Baal, en deszelfs Huis, en maaken tot heimelyke gemakken, daar men den buik ontlast, tot een blyk van de uiterfte veragtinge ; gelyk het maaken van iemands buis tot een Drekhoop elders gedreigd wordt, als een zwaare ftraf, Ezr. VI: ir, Dan. II: 5. En alzo verdelgde Jehu den Baal uit Israël, aKon. X: 18—28. Jofta yverde 'er ook tegen te Jeruzalem. Hy deed alle :gereedfcbappen, die voor Baal gemaakt waren, en waar mede men den Tempel des HEEREN had verontreinigd, uitbrengen, en buiten Jeruzalem verbranden in de velden Kidrons, en het ftof 'er van brengen na Bethel, a Kon. XXIII: 4. Zo leest men ook, dat toen de jonge Joas gekroond werd, het Volk, zekerlyk daar toe aangemoedigd door den Hoogenpriester Jojada, afging in het Buis Baals , het afbrak , en ook de Altaaren en Beelden verbrak, en Matthan, den Priester Baals, dood fioeg voor de Altaaren, aChron. XXIII: 17.
BAAL, (V Zal ten dien dage gefchieden, /preekt de HEERE,dat gy my noemen zult, myn Man ; en my niet meer noemen zult, myn) Hol'. II: 15. Niet te min het woord £aal9 *7P3 dikwils de beteekenis heeft
van Man , zo als in het begin van den naastvoorigen tytel is aangemerkt, moet men het evenwel hier, fchoon de Onzen het onvertaald gelaaten hebben, ueemen in deszelfs oorfpronglyke beteekenisfe van Heer, als afkomftig van een Wortelwoord , dat Heerfchen zegt: Want wy heb- ! ben hier eene tegenöverftelling tusfchen 1 Wtt Man, en ^3 Baal. Indien men nu !
dit laatfte woord wilde neemeu in de be- < teekenisfe van Man, die het wel eens el- 1 ders heeft, zo zou de tegenöverftellinge ; wechvallen, en het zou een' geheel wan- J ftaltigen zin opleeveren, indien men het 4 dus vertaaien wilde: Gy zult my noemen c -myn Man, en niet meer noemen myn Man, \ Men houde dan met de Onzen het woord c Baal, en men neeme het in de beteekenis- ^ fe van Heer. Wat nu den zin der woor- 1 den betreft: Zy zouden ten eenigen tyde, c
baal. s
ten dien dage , den LlEERE noemen bun Man , uit kragt van een geestelyk Egtverbond, 't welk Godt met hun 11 uiten zoude , volgens vs. 18, iy. Ik zal u my
ondertrouwen in eeuwigheid . Ik zal u
my ondertrouwen in geioove. Dat Verbond geflooten zynde, zouden zy Hem niet meer noemen myn Baal. Wat wil dit zeggen? Ck) Indien de hier bedoelde tyd ten dien dage, te verftaan zy van der Jooden wcderkeeringe uit Babcl, zo dient men te vooronder/tellen, dat zy voorheen onder de naamen, waar mede zy den HEERE aanfpraken, Hem ook wel aangefprooken hebben als hunnen Baal, in eerbiedige erkentenisfe, dat Hy, gelyk van het groot Geheelal, ook in 't byzonder hun Heer en Eigenaar was. Maar Baal was de gewoone naam van eenen Afgod, dien zy in vroegere dagen met veel verhittinge gediend . hadden : Maar na hunne wcderkeeringe uit Babel zouden zy van alle Afgodery een* zo grooteu afkeer , ja ! grouwel hebben, dat zy dien naam van Baal, fchoon zy dien in eenen gezonden zin van Godt gebruikt hadden , en nog zouden kunnen blyven gebruiken , niet meer op hunne lippen zouden willen neemen,om niet den minften zweem van Afgodery onder zich over te laaten, gelyk 'er dan ook,vs. 16, gezegd wordt: Ik zal de naamen der Baalt van hunnen mond wechdoen. (3) Andere Uitleggers merken aan, dat 'er na de Ondertrouw van het Sinditisch Verbond, geene meer gefchied zy, als by het fluiten van het Nieuwe Verbond, 't welk in beetere beloftenisfen gegrond was, waar van gefprooien wordt Jerem. XXXI: 31—34. Verg. Hebr. VIII? 8—13. Als wanneer de HEER.E het Verbond met de Kerke zo verüeuwen zoude , dat zy Hem , die haar Maaker was, ook zoude kunnen aanmercen als haaren Man, Jef. LIV: 5, en Hy <ver haar zou vrolyk zyn, gelyk een Bruidegom vrolyk is over de Bruid; want Hy zoude ■e noemen: Myn Lust is aan haar, en baar *and zou zyn het Getrouwde, Jef. LXII: ., 5. In deeze vooronderftellinge zouden eeze woorden aanduiden de verwisfeling an de meer vrye en heuglyker Huishouinge Godts met zyne Kerke onder de dalen des Nieuwen Verbonds, met de meer :renge van het Oud Verbond. Dan zouen deGeloovigcn een meer vrymoedigea a a toe*



| BAAL.
toegang hebben tot Godt, eene meer gemeenzaame verkeering met Godt. Door de milde blyken zyner nu geheel verzoende gunst, en de ruimere bedeeling van den Geest tot verwekkinge van zo eene gerechtigheid,vreede en blydfchap, waar door zo eene vreugde en vreede in het harte koomen, welke alle veritand te boven gaan, en hart en zinnen bewaaren in Christus Jefus, zoude Hy hunne Ziek lieflyk omhelzen , en zich jegens hen zo gedraagen, als een Man jegens zyne Vrouw, welke hy teder bemint, liefkoost, en aanmerkt als den Lust zyner oogen. Uit dien hoofde zou de Kerk dan den HEERE noemen haaren Man.. En dat in tegenöverftellinge van de voorheen meer ftrenge Huishoudinge, toen de Godtsregeeringe was, als van een' Baal, het woord genomen zynde in de beteekenisfe van Heer, en wel van zo eenen Heer, die zyne Onderdaanen op een' zekeren afftand houdt, en zyn gezag op eene vrees verwekkende wyze doet gelden. Want Godt had zyne Kerk toen onder de Wet gefield , als onder eenen Tuchtmeester, en de Goden, die op den fioelvanMufes zaten, welken het handhaven van die Wet- was aanbevolen, waren harde Dryvers. De menigvuldige Offerhanden , Wasfehingen , Rechtvaerdigmaakingen van het vleesch, en veele andere plegtigheeden meer , die , ondei bedreig 'van ttraffe, op bepaalde tyden en plaatfen , en naar eene zekere wyze ten ftipfte moesten waargenomen worden. waren als een ondraaglyk juk op haarc Schouders, en ftrekten tot bewyzen, dal 'er nog iets was, dat toorn werkte, en d( weder gedachtenis der zonde laser op kcei verleevendigde. Maar daar van ontheevei zynde , en zich gefield vindende in d vryheid, waar mede Christus haar als dai zou vrygemaakt hebben, zoude zy denHEE RE niet meer aanmerken als haaren Baal als haaren overheerfchenden Heer, maa Hem aanmerken en liefhebben als haa liefhebbenden Man» Als men het dus be grypt, dan zou de zin deezer woorden als men de Toefpeelinge verandert, wel ke hier is op het aangaan van een Hu wc lyks-Verbond , zaaklyk overéénkoome met het geene de Heiland eens zeide to zyne Apostelen : Ik heete u niet meer dienst knegteni want dé. dienstknegt weet niet, wa
BAAL, BAAL-BERITff.
zyn Heer doet: Maar ik hebbe u Vrienden genoemd, want al, wat ik van mynen Vader gehoord bebbe,hebbe iku bekendgemaakt^,, Joh. XV: 15. Of 't geen Paulus fchreef' aan de Geloovigen in Galatie: Doch ik zegge, zo langen tyd als de Erfgenaam een Kind' is, zo verfchilt hy niets van een Dienstknegts, hoewel hy een Heer is van alles: Want hy is onder Voogden en Verzorgers tot den tyd9, van den Vader gefield. Alzo wy ook, toets <uy Kinderen waren, waren wy dienstbaar gemaakt onder de eerfle beginfelen der Waereld. Maar, wanneer de volheid des tyds gekoomen is, heeft Godt zynen Zoon uitgezonden , geworden uit een Vrouwe, gewordenonder de Wet, op dat Hy de geenen, die onder de Wet waren,. verlosfen zoude, en wy de aanneeminge tot Kinderen verkrygen zouden^ En, overmits wy Kinderen zyn, heeftGodt den Geest zyns Zoons uitgefiort in onze harten, die roept Abba Vader (met andere woorden: Myn Man, niet myn Baal!") Zodan zyt gy niet meer Dienstknegten, maar Zoonen: En indien gy een Zoon zyt, zo zyt gy een Erfgenaam Gadts door Christus, Gal. IV: 1—7.
BAAL komt ook voor als de eigen Naam van (iO twee onderfcheidene Perfoo- > nen , als van (KN) eenen Afftammelingvan Ruben, die een Zoon was van Reaja*, en Vader van Beëra- , die ,. ten tyde der gevanglyke wechvoeringe na Asfyric een Vorst was der Rubeniten, 1 Chron. V: 5 , 6. En van (33) dien Baal, die een Zoon was van Gibeön, en door den-
• zeiven een Afftammeling van Benjamin^. : 1 Chron. VIII: 30. IX: 36. (3) Ook de
: eigen naam van eene Grensplaats van het
• Stamdeel der-Kinderen Simeöns, 1 Chron. 1 IV: 33-
j BAAL - BERITH, was de Afgod' ge1 naamd, welken de Kinderen Israèls zich tot:
- eeri Godt fielden na dat Gidebn geitorven , was, Richt. VIII: 33. 't Welk itaat aant geteekend. tot een blyk van de ondankhaarr heid, en de raazende geneigdheid van dat
- Volk tot de Afgodery. Gideön had groo, ten dienst aan hun gedaan , met hen £e
- verlosfen, van onder het juk , en den over-
- last der Mididniten, maar zy vergaten dat, i en deeden geene weldaadigheid aan zyn t Huis; insgelyks vergaten zy Godt, dié,
- hun ten goede, Gideön zo wonderdaadig, t gefterkt hadde; Zy verlieten Hem en zy-'
neus



1 BAAL} GAD, BAAL-HAMON.
nen dienst, en namen eenen Niet-God aan tot hunnen God. De vraag is , waarom Baal hier gekenmerkt wordt met het bygevoegde woord Berith? Q/C) fiH2 Beritb
beteekent in de taaie der Hebreen een Verbond, en dus zou Baal-Beritb zo veel zeggen, als de Heer, of God des Verbönds, en dan zou men mogen denken, dat de Israëliten deezen hunnen nieuwen God zo hebben genoemd , of, om dat zy zich Verhonds- Eedswyze aan zynen dienst verpand hadden: Of, om dat zy hem fielden over de, Verbindtenisfen , die zy ooit of ooit onder malkanderen zouden willen maaken, met onderwerpinge aan zyne wraak, indien men aan zyne verbindtenisfe trouwloos wierd. (3) Anderen willen, dat deeze Baal een God of Godin geweest zy der Phemciërs, welke gediend werd'in de Stad Berythe, en dat de Israëliten, toen die die Godheid voor de haare aannamen, ze dus genoemd hebben, als of men zeide Baal van Berith, of Berythe. Zo begrypt het Bochart, in Canadn. L. II. G. 17. p. m. 859, 860.
BAAL-GAD. Eene Stad , welke Jof. . XI: 17, voorkomt, als bepaalende de ge- ï heele lengte van het Land Kanadn; want men leest daar vs. 16. Alzo nam Jofua al dat hand in — en verder vs. 17. Van den Kaaien berg, die opwaards na Seïrgaat, tot ■ Baal - Gad toe, in het dal van Libanon, on- ' der aan den berg Hermon, Als men daar ■ mede vergelykt Cap. XII: 7, daar gezegd ; wordt, dat Jofua de Koningen des Lands , fioeg aan deeze zyde der Jordaane tegen het \ 11''esten, van Baal-Gad aan— tot aan den ( Kaaien berg, zo mag men daar uit opmaa- '; ken, dat Baal-Gad,omtrentNoordwaards ( van den oorfprong der Jordaane zy gelee- 1 gen geweest, en derhaiven te houden zy j voor de alleruitcrfte Stad van geheel het Joodfche Land. Zie Bachiens, H. Geogr. t D. II. p. 1251— N BAAL-HAMON, daar Salomo zyne \ Wyngaarden had. Men vindt 'er nergens I van gemeld, als Hoogk VIII: n. Grotius J houdt het voor eene plaats naby Jeruza. r, lem. Doch de geleerde Iken beweert, dat t Jiaal- Hamon dezelfde plaatfe zy geweest z in het dal van Libanon, welke hier boven « Baal-Gad genoemd is, en by de Onge- ti wyde Schryvers Balbek heet, en zeer be- t(
BAAL-HANAN — BAAL-MEON. 5
roemd is door den voortreflyken Wyn , die daar groeit. Zie deszelfs Disfert. Philol. Theol. P. I. p. 245 —.
BAAL-HANAN. Dus was genoemd: 00 een Edomitisch Koning,Gen. XXXVI: 3Ö5 39' (3) Als ook de Opper-Opziender van David over zyne Olyfgaarden, en de wHde Vygenboomen in de leegte, 1 Chron.
BAAL-HAZOR, eene plaats, geleegen op de grenzen van Ephraïm en Benjamin; daar Abzalom zyne Schaapen deed fcheeren, en by die geleegenheid, naar de wyze van dien tyd, een groot Gastmaal deed aanrichten , tot het welk hy , behalven andere aanzienlyke Gasten ook Amnon genoodigd had, dien hy daar verraaderlyk liet ombrengen , om dus aan denzelven te ivreeken de i'chennis van zyne Zuster Thamar, aSam. XIII: 23—'29.
BAAL-HERMON, was een gedeelte van de bergen Hemions, .naast ftootende " lan 't gebergte Libanon. Men mag deneen, dat Baal, de Afgod der Pheniciërs, iaar een' Tempel en Altaar had, en plcgtig gediend werd, en dat het om die reede is, dat die Berg genoemd wordt Baal* Hermon. En dat-zoveel te meer, om dat 'er wordt gezegd, da*, niet te min die Berg en Landftreek ten deele was gevalen aan de halveStamme Manasfe,'exeven,vel<nog in waren blyven woonen eenige rieidenlche Volken , Philijlynen, Kanadni* en, Zidoniè'rs en Heviten; en dat Godt dat ilzo had toegelaaten, om Israël door ben te wr zoeken, op dat men mogt weeten, of zy le geboden des HE EREN zouden hooren , loor zich te onthouden van Afgodery, en iich niet te vermengen met die Volken loor derzelver Zoonen, of Dogteren in mwelyk te neemen , Richt. III: 3,4., Chron. V: 23. ó ' *'
BAAL-MEON, eene Stad der Modbism,welke aan de Stammé Ruben ten deela iel. De eigen naam was Meön , maar, ermits de Afgod Baal daar een Tempel ad, wordt ze genoemd Baal- Meon , en of. XIII: 17, Beth- Baal.. Meon,, als of ïen zeide het Huis, de Tempel van. Baai iMeön. De Rubeniten,; eigenaars van deee Stad geworden zynde,' veranderden den aam 'er van, Num. XXXII: 37, 38, buiin twyffel, om den naam van Baal niet : willen neemen op hunne lippen , inge-
^ 3. vq,V>



£ BAAL - PEOR - BAAL-THAMAR.
volge hét verbod van Godt : Den naam van andere Goden zult gy niet gedenken , tuit uwen monde zal by niet geboord worden, Exod. XXLIL 13. Welk eenen nieuwen naam zy 'er aan gegeeven hebben, weet men niet ; maar hét fchynt, dat die niet lang ftand gehouden hebbe ; want men vindt ze weer genoemd met haaren ouden naam van Baal-Meon , 1 Chron. V: 8 , Ezech. XXV: 9. Men mag denken, dat de Mo&biten den Ouden naam weêr opgehaald hebben, na dat zy die Stad en Landstreek weêr ingenomen hadden.
BAAL-PEOR, de Afgod der Modbitett ■en Midmniten , van welke gefprooken wordt Num. XXV: 3, Pf. CVI: 28, Hof. IX: 10. Hy wordt elders eenvouwdig Foor genoemd. Onder dien tytel is 'er van gesproken in des VI. D. 2. St. p. 68—.
BAAL-PERAZ1M, eene plaats in het dal Rephaïm, niet verre van Jeruzalem, Door wien,en by welk eene geleegenheid 'er die naam aan gegeeven zy, leeze men sSam. V: 18, 20. Men zie 'er meer van onder den tytel van PERAZLM, in des VI. D. 2. St. p. 70—.
BAAL-SALISA, een Vlek , geleeger Op de grenzen van de Stamdeelen van E fbratm en Benjamin. Daar woonde die Godtvrugtige Man, die twintig Gerften Brooden , of Broodkoeken , die naar ' fchynt, niet groot waren, en groene aai ren bragt aan Propheet Eiifa, tot fpyzi voor hem en zyne Leerlingen. Een voor raad, naar het inzien van zynen Dienaar in verre na niet toereikende voor een gc cal van honderd mannen; maar die, doo Godts Zeegen , wonderdaadig zo toerei kende gemaakt werden , dat zy allen 'e niet flegts van verzadigd werden ; mar dat 'er zelfs nog meer van over bleef aKon. IV: 42—44. Men leest van hc Land Salifa, 't welk Soul doortrok , oi *er zyns Vaders Ezelinnen te zoeken 1 Sam. IX: 4. Het Vlek, van waar die Ma tot Elifa kwam, zal in dat Land geleeger en Baal-Salifa genoemd zyn geweest, 0: dat Baal, die , onder de regeeringe v£ Achab, wyd en zyd door geheel het Lai gediend was, daar een' Tempel hadde g had, of nog had.
BAAL - THAMAR. Uit het voorzetf Baal mag men vermoeden, dat die Afgc daar voorheen een Tempel hebbe geha
BAAL-ZEBUB - BAALATH.
Doch wat hier ook van zy, Baal- Tbamar* geleegen niét verre van Gibed , was de plaatfe,daar de Israëliten de llagórde Helden, cu nu, door Godt geholpen, de Benjaminiten floegen , en meer dan vyf- entwintig duizend man van hun vernielden, en dus aan hun wreekten de grouwzaame fchennis van het Bywyf eenes Leviets, Richt. XX: 33—.
BAAL-ZEBUB was de Afgod der i>#liflynen te Ekron. Men leest van denzelven 2 Kon. I: 2 —. 't Geen wy hier van denzelven zouden kunnen zeggen , is te leezen onder den tytel van ZEBUB , in het XI. D. p. 148.
BAAL-ZEPHON, eene plaats in Egypte , geleegen aan de Schelfzee, tusfehen Migdal en de Zee, tegen over Pihachiroth^ alwaar de Kinderen Israëlszïch moesten leegeren , toen Pharao hen vervolgde , en van waar zy droogvoets door de Roode Zee zouden trekken, maar waar in Pharao met zyne Wagenen en Ruiteren zoude omkoomen, Exod. XIV: 2 , 9, Eenige Joodfche Meesters teekenen aan, dat daar een Baal, een Afgod der Egyptenaaren , een Tempel had, aan welken zy het ver\ mogen toefchreeven, dat hy de Slaaven, \' die uit Egypte wilden vlugten , wederom '. te rug dreef. Daar was de doortocht ' naauw, men mag denken, dat de Egypte\ naars daar een Slot, of Sterkte gehad heb\ ben, om aan vreemde Volken den inval, en het ftroopen in hun Land te beletten, ' en ook wel om de Slaaven, die wechloo' pen wilden, weêr te rug te dryven.
Schreef het Bygeloof het vermogen daar " van toe aan den Afgod van die plaatfe; eigenlyk zal dat evenwel gefchied zyn door het Krygsvolk , 't welk te BaalZepbon in bezettinge lag. n BAALA. Een Berg van dien naam, als mede een Stad in het Stamdeel van Juda. n Voorheen was die Stad zo genoemd, ver-' moedelyk , om dat Baal daar gediend n werd. Naderhand kreeg ze den naam van n Kiriath-Jedrim,]oL XV: 9, 11, 60. Men d zie meer van deeze Stad onder den tytel van KIRIATH-JEARIM, in des IV. D. 2. St. p. 366. ;1 BAALATH , eene Stad , welke der id Stamme Dan ten deele viel, Jpf. XIX: 44. i, Ze werd door Koning Salomo gebouwd,
iKon.



BAALATH-BEÊR- BAALlS.
i Kon. IX: if, i8,dat is tot eene Vestinge gemaakt.
BAALATH-BEER. Het byvoegfel Beër doet denken, dat in, of by die Stad een vermaarde Waterput geweest zy; want 1N3 Beër beteekeut by de Hebreen een
Pui. Ze werd naderhand Ramath, genoemd , Jof. XIX: 8. Eenigen denken, dat ze dezelfde Stad zy geweest, welke Jof. XV: i\.Bedloth, en i Chron. IV: 33. enkel Baal genoemd, en daar onder de Steden van Juda geteld wordt. Doch , indien dat zo mogt zyn, dan is ze te reekenen onder die. Steden, die de Kinderen Simeons hebben geërfd in 't midden van Juda, Jof. XIX: 9; want uit vergelyking van vs. 1 en 8. blykt, dat Badlath-Beër der Stamme Simeons hebbe toebehoord.
BAaLIM is het meervouwd van Baal. 't Schynt een gemeene naam geweest te zyn van de Afgoden; want men leest meermaals, dat de Kinderen Israëls de Badlim dienden , of navolgden. Of anders zyn 'er door te verdaan de Beelden van den 46nen Baal, die onder verfcheidene gedaanten, en toenaamen , als Baal-Berith, ; Baal-Peor, Baal- Zebub, &c. in verfchei- : dene plaatfen gediend werd.
BAALIM-JUDA, een Stad in het Stam- \ deel van Juda, aSam. VI: 2, vanwaar : JDavid de Verbonds - Ark afhaalde, om ze < over te brengen na Zion. Uit 1 Chron. 3 XIII: 5, 6. blykt, dat het dezelfde Stad 1 zy , welke Baala heette , en naderhand 1 Kiriath- Jedrim genoemd wordt. \ ' BAaLIS , zo heette de Koning der Am- 1 moniten, die de Jooden , die uit vreeze I van gevanglyk wechgevoerd te zullen ; worden na Babel, dé vlugt namen, in zyn 1 Land een wykplaats vergunde, en onder t die ook aan Ismaël, een man van Koning- l lyken bloede , aan wien hy inboezemde, t om te gaan na Mizpa , om Gedalia , die i door de Babyloniërs gefield was tot Opper- ) hoofd over het gering overfchot der Joo- I den, die zy in het Land gelaaten hadden, f om hals te brengen, 't welk ook door den- 0 zeiven gedaan werd, Jerem. XL: 14— % XLI: 1—. Maar Badlis bleef niet lang on- \ geftraft; want de Ammoniten werden ook t. door de Babyloniërs beöorlogd , overwon- l nen, hun Land verwoest, Rabba, hunne ii Hoofdftad, ingenomen en verwoest, en l
BAAN, BAANE. 3
de Koning met zyne Vorften in gevangenisfe wechgevoerd. Dit was zo voorfpeld door meer dan eenen Propheet, als Jers* mia , Cap. XLIX: 1—5. Ezechiël, Cap.' XXV: 3—7. en Amos, Cap. I: 14, 15. En 'er is geen twyffel aan, of dat zal ook alzo vervuld zyn , aangezien Godt nooit een. eenig woord, door zyne Knegten de Propheeten gefprooke.n, heeft laaten ter aarde vallen.
BAAN, BAANE heeft dit gemeen met eenen weg, dat ze beiden den Reiziger geleiden van de eene plaatfe na de andere. Zal men ze dan onderfcheiden, zo zal het hier in moeten bellaan, dat de Wegen meer hobbelig , flykerig , en dikwils genoegzaam onbruikbaar zyn ; 't welk in het Joodfche Land niet anders konde zyn,om dat het rotz- en bergagtig is , en het in den Winter afüroomend Reegenwater in de laagten blyft liaan, en de Beeken zo doet opzwellen, dat de Bruggen dikwils nede wechgevoerd worden: Daar een Baan* Integendeel meer verhoogd, en geëffend, en dus voor den Reiziger gemaklyker is. Daarom leest men van gebaande Wegen , Pf. LXXXIV: 6; van eene effene, van eeie verbeevenc Baane, Pf. XXVI: ia, Jef. SXXV: 8. (K) In de Zinnebeeldige taala ;an den Geest, is de Baane als een Voorèhrift, waar naar iemand zyne levensvyze inricht. CNN) De Baane der Zondaaen is het goeddunken van hun harte, de vil des vleeschs en der gedachten. Die baanerolgen zy; zy wandelen 'er op met veruaak ; zy vinden 'er op alles , wat kan roldoen aan het vleesch tot zyne begeerykheeden. En zy merken niet, dat het aden der verkeerdheid zyn , die afdaalem \a dé binnenkamer en des doods, en dat de reeden, die zy 'er op doen, de helle vast» ouden. CDU) Maar de baane der Oprechm is, van het kwaade af te ivyken; hun pad r viel gebaand, Spr. XV: 19, XVI: 17. Vantdie Baane is ingericht naar hetvoorshrift van Godts Wet en Woord: Wel te :eil en te fmal voor de geenen, die met ë lieden, die van de Waereldzyn, hun deel nllen hebben in dit leeven; maar te gelyk eilig en aangenaam voor de geenen, die, aar den inivendigen mensch, een vermaak ibben in Godts Wet, en welker oogmerk ;, eens voor Godt in Zion te verfchynen* [et is een heilige tveg% een verheevent baa*>
mi



3 BAAN, BAANE, BAANA.
m: De Onreine zal daar niet doorgaan; maar die dien weg wandelt , zelfs dê Dwaazen zullen niet dwaalen , Jef. XXXV: 8. Die dwaalende zyn van geeste, zullen tot ver/land koomen, en de murmureerders zullen de leeringe aanneemen, Jef. XXIX: 24. Want het is een weg des verfiands; een weg des leevens, die den verjlandigen na boven is. (3) Meer dan eens vindt men in den Bybel een bevel, om de baane te verhoogen, als Jef. LXII: 10. Gaat door, gaat door — bereidt den weg des Volks, verhoogt de baane, ruimt de (leenen uit den weg —. Dat is, ruimt alles uit den weg, 't welk den Volken tot eenen aanftoot en verhinderinge zou kunnen zyn ; zoekt hunne toevergadering tot de Kerke op allerlei wyze te bevorderen. Godt zelf belooft, daar toe te zullen mede werken: Ik zal alle myne bergen tot eenen weg maaken, en myne baanen zullen verhoogd zyn. Ziet ! veelen zullen van verre koomen : Ende ziet, die van het Noorden, en het Westen, en geenen uit den Lande Sinim, Jef. XLIX: 11, ia. De toefpeelinge is op de gewoonte der Jooden, om, ten tyde der hooge Jaarfeesten, de wegen te effenen, en te ver-. Iioogen tot gemak der Feesthoudende menigten , die uit alle oorden van het Land opgingen na Jeruzalem. Zo is 'er ook een bevel, om tegen de komfte van den Mesftas den weg te bereiden, en eene baane recht te maaken in de wildernisfe , Jef. XL: 3. Wat dit zeggen wil, zie men jn des VIL D. a. St. p. 667, daar die Tekst verklaard is. De toefpeelinge in denzelyen is, op het verhoogen en effenen der wegen tegen de komst van eenen Koning, dien men verwacht,waar van men eenige voorbeelden zal kunnen vinden in des IV. D. i.St. p. 401. kol. 1.
BAANA, van dcezen naam zyn 'er vict bekend. Ctf) Een' der twaalf Beftelmees' ters van Salomo, die, ieder op hun beurt, en in zyne Maand, 'sKonings Hofhoudinge van het noodig onderhoud moester voorzien, 1 Kon. IV: ia. (3) Een andci van die Beftelmeesters, die een Zoon wa; van Hufaï, vs. 16". Q) Een, die geby naamd was de Netophathiter, die de Va der was van Heled, een van Davids Hel den, 1 Chron. XI: 30. (1) Een der Hoof den des Volks, die mede Hond over de Ver ,seegelinge,toen het Volk zichplegtig aai
BAARA, BAAR, DOODS-BAAR.
Godt verbond, om Hem te dienen naar de Wet van Mofes, Nehem. X: 2.7.
BAARA, eene der Wyven van Sabaraïm, 1 Chron. VIII: 8.
BAAR, DOODS-BAAR. ' Al van ouds was men gewoon de Gellorvenen op eene Baare na het graf te draagen. Zo werd Abner op een Baare na het graf gedraagen , a'Saïh. III: 31. Als ook de Zoon van de Weduwe te Naïn, die door Jefus wonderdaadig weêr leevendig gemaakt werd, Luk. VII: 14. De Geftorvene, die op de Baare lag , was flegts in zyn doodkleed, gewonden, en niet beflooten in eene kist. Dit kan men daar uit opmaaken, dat de Jongeling terftond zich oprichtte , over einde zat en fprak, zo dra de Heere tot . hem gezegd hadde: Jongeling ftaa op, Luk. VII: 14, 15. Als ook uit het geene ftaat aangeteekend van den Man , die in het graf van den Propheet Elifa geworpen werd, en door het aanraaken van de beenderen van den Propheet weêr leevendig werd, aKon. XIII: 2.1 ; welk aanraaken niet zou hebben kunnen gefchieden , indien beide de Lyken in eene kist waren beflooten geweest. Liet woord HC3D, Mi-
tach, aSam. IIL 31. door' Baare vertaald, beteekent doorgaans een Bed. 't Konde dan wel zyn, dat het lyk op de baare lag op een Bedde. Voor lieden van aanzien was dit zo gebruik lyk by de Grieken en Romeinen. Zo was het ook by de Hebreen: Althans van Koning Afa leest men, dat men hem nederleide op het Bedde, welk hy voor zich had doen maaken, en vullen met Spcceryen van verfekeidene foorten, naar Apothe-, keren kunst, % Chron. XVI: 14. En van Herodes teekent Jofephus aan J. Oorl. B. I. C. XXL op het einde, dat de Baare, waar op hy gedraagen werd, geheel met Goud
! en Edelgefteente verlierd was , en het Bedde geflikt met Purper, gelyk ook het Lyk ten deelc bedekt was met Pui per, met eenKoninglykeKroone op het hoofd,
1 en een Scepter in de rechterhand. Onder ons, en door geheel Europa is het gebruik-
■ lyk het Lyk in een kist te fluiten, en alzo
• op de Baare na het graf te draagen. Het
• is geen onaartig Raadfel, 't welk van een
■ Doodkist wordt opgegeeven. Wie het zictt ■. begeert bet niet. Zelden begeert een ge1 zond, en welvaarend mensen te fterven.
Die



baare.
3Die het maakt, behoeft het niet. Die de kist maakt, is nog in leeven, en heeft op dien ■tyd geen kist noodig. Wie het koopt, be. mint het niet. De Mensch heeft natuurlek een fchrik voor den dood. Die het ge* 'bruikt,,ziet het niet. De Doode, die in de kist gelegd \vordt, heeft 'er noch gezigt, ■noch bewustheid van.
BAARE QDavidging agter de) en meende, a Sam. III: 31, 32. Abner was verraaderlyk van Jodb vennoord. David deed het Lyk ftaatelyk begraaven. Onder de geenen, die het Lyk volgden, was ook de Koning zelf. Hy ging agter de Baare. Dat deed hy Pligtshalven. Al van ouds was het gebruiklyk, dat Bloedverwanten het Lyk vergezélden, als het ten gra-ve werd gedraagen. Zo deeden Jofeph en : zyne Broeders: Zy vergezélden het Lyk van hunnen Vader uit Egypte na Kanadn, \ Genef. L: 7 , 8. De Weduwe te Naïn ] volgde het Lyk van haaren Zoon , Luk. j VII: 12 , 13. Toen Herodes begraaven c werd, gingen zyne Zoonen en Verwan- 1 ten rontom de baare. Jofephus, 5. Oorl. i B. I. C. ai. op het einde. David nu , j fchoon geen Bloedverwant van Abner, \ was evenwel eenigzins aan hem vermaag- c fchapt door zyn Huwelyk met Michal, ] Saais Dogter. Abner nu was een Zoon e van Ner, die de Oom was van Saul, 1 Sam. 1! XIV: 50. Het huis van Soul verlaaten heb- X bende, en tot David overgekoomen zyn- I de , had hy te Hebron niemand van zyn j Maagfchap behalven David, cm dus was 1 die de Naaste, om agter de baare te gaan. r Hy deed het, om hem eere aan te doen; b want Abner was een Man van rang en aan- d zien. Hy was de Kr.ygs- Overfte geweest, '\ de Opperveldheer, eerst van Saul, 1 Sam. k XIV: 50, daar na ook van Isbofeth, Sauls I Zoon, 2Sam. III: 6. Men denke dan niet, E dat het beneeden de waerdigheid was van p David, als Koning, dat hy het Lyk volg- v de van zo eenen Man. Nieupoort heeft in r zyn Kort Begrip van de Romeinfche Oudhee- h' den Met laatfte Hoofdfl. aangeteekend, dat J Julius Cafar ten grave werd gedraagen n door de Magiftraats Perfoonen; Augufius v; door de Raadsheeren, en Severus door de d; Burgemeesters van Rome:Zo ook de Godt- gi vrugtige Paula door de Bisfchoppen.naar ni de Aanteekemng van Hieronymus. De Ko- v< mng wilde 'er ook zyne erkentenis mede Jh X Deel, II. Stuk, \
baare. ■ ■ 9
aan den dag leggen. Abner had hem eên allergewichtiglten dienst gedaan. Hy had de Oudften van de X Stammen overreed, om het Koningryk uit het huis van Saul tot David over te brengen. Abner had 'er het fondament toe gelegd, dat zy eerlang tot David te Hebron kwamen, en hem tot hunnen Koning zalfden , 2 S:im. III: 17, 18. Vergel. Cap. V: 1, 2, 3. Had hy hem dien dienst niet kunnen vergelden in zyn leeven, ten minften dan, dat hy hem deeze eere aandeed na zynen dood. Zo wilden de Thebaanen hunne hoogagtinge tooiien voor, en hunne erkentenis aan Pelopidas hunnen grooten Veldheer, die hunne Oorlogen zo gelukkig gevoerd hadde, en :en laatften door zyn te groote drift geheuveld was. Volgens Plutarchus bexeurde geheel het Leeger zynen dood. Zy fneeden zich-zeiven het haair , en ïunne paerden de maanen af. Een groot gedeelte volgde de Baar, en elke Stad, laar zy doortrokken, ging de Lykftaatfie e gemoet, de Overhéeden en Priesters 'ooraf, draagende Kroonen, gouden Walenrustingen, en andere Zeegeteekenen, erzellende op die wyze het Lyk tot aan e begraafplaats. Men zie de Algem. Hifi. ). XVIII. p. 304, 305. David had 'er nog ene andere reede voor, welke men een 'taatkundige zou kunnen noemen. Abner ras verraaderlyk omgebragt door Jodb. )ie was zyn Bloedverwant, de Zoon van 'erufa, Davids Zuster, 1 Chron. II: 15, 6. David ftrafce hem niet, het ergwaaend Volk mogt denken , dat Abner op evel van David vermoord was. 't Was erhalven van zyn belang, dat hy het rolk van het tegendeel overtuigde. Dat onde hy niet doen met Jodb te ftraffen. lie was aan het hoofd van het Leger, het rygs-Volk, 't welk hem om zyne dapbrheid agtinge en liefde toedroeg, vloog in zyne hand: David was in het Koning?k nog niet genoeg gevestigd. Des agtte ■f het voor zich gantsch niet geraaden, 'tab naar verdienften te ftraffen. 'Er bleef :m dan geen nader weg open, om zich m zo een vermoeden te zuiveren , dan t hy Abner op het ftaatelykfte deed beaaven, en zelf de baare volgde , en dat et anders , dan onder het ftorten van :ele traanen; want'er ftaat, dat hy zyne •mme verhief, zekerlyk onder het uitboe* B ze*



ja BAARE.
zemen van die weeklaage, welke wy vinden vs. 33, 34, en dat hy wende hy het graf. Hoe ! weende David? Misfchien denkt men, laaten Wy ven weenen, traanen pasfen geenen Held.. Traanen van. kleinmoedigheid vertoonen meer het hart van eenen Bloodaart, dan van den Held: Maar traanen, in een zo aandoenlyk geval geftort, vertoonen een gevoelig hart, en grootmoedige ziel. Niemand twyffelt aan het by uitneemendheid heldhaftig beftaan van Alexander den.Grooten, en ovenwel weende hy, toen hy het bebloede lyk van den vermoorden Darius zag, Hy trok zynen Krygirok uit, fpreidde. dien over het lyk, deed het balfemen, in eene pragtige kist leggen, en zond het aan Sifigambis, met bevel, om het by de.andere Per* fifche Koningen te begraaven.. By de Ouden, als Curtius, L. V. C. 13, en Juftinus, L. XI. C. 15. wordt dat geroemd*als eene daad van edelaartigheid, te meer daar Da. rius zyn Vyand was geweest. Waarom zou men het dan ook- niet in David pryzen, dat hy traanen ftortte over Abner ± die wel voorheen, toen hy de zyde van Isbofeth hield , zyn Vyand was geweest. maar nu zyn Vriend was-geworden? En dat deed hy met zo veele blyken van aandoeninge en hartlykheid, dat al het Volk 'er door bewoogen werd, en weende met hem: Gelyk het dan ook daar door,, en andere blyken van oprechte droefheid, ten vollen overreed werd, dat het niet var, den Koning was, dat men Abner, den Zooi van Ner, gedood hadde, vs. 36, 37.
BAARE (Jrly, te weeten, Jefus ging toe m raakte de) aan —en Hy zeide: Jonge ling, ik zegge u: Staa op. En de doode za over einde, en begon te fpreeken, Luk. VII 14, 15. Jefus komt te Nam , juist toei een geflorven Jongeling, de eenige Zooi eener Weduwe, ter Stad werd uitgedraa gen, om begraaven te worden. De Moe der, die het Lyk volgde, zveende; Jefus met ontferminge aangedaan , wekte dei Zoon op de bovengemelde wyze op, e: gaf hem weder aan zyne Moeder. 't.Gee dient tot verklaaring van deeze gebeurte nisfe kan men by de gewoone Uitlegger leezen. Wy neemen maar alleen in aar merkinge de grootheiden de waarheid Va dit Wonderwerk. (N) Vooreerst dan d grootheid 'er van, Dat dsDooden. warde,
S A A. R: E,.
opgewekt , was medé een der bewyzerfv welke Jefus bybïagt, om de Difcipelera van Johannes te overtuigen ,. dat Hy de Christus was, de beloofde Mesfias, Matth.XI: 5. Daar nu Elias en Elizaook Dooderthebben opgewekt, zo moet de kragt van dat bewys niet gezocht worden in de op> wekkinge zelve; maar in de uitneemenden wyze 'er van. Men vergelyke ten dien einde de opwekkingen van die Propheeten met die van Jefus.. Elia wekt den Zoon op der Weduwe te Zarphath.. Maar hoe ? Na veel toeftels. Elia droeg hem na zyn: flaapvertrek, leide hem neder op zyn bedde^-, hy mat zich driemaal uit over het Kind, en • riep den HEERE aan, en de HEERE verboorde hcm^.1 Kon. XVII: 18—2.3. Eliz»> wekte den Zoon op der SunamitifcheVxowwe: Maar ook niet zonder veel omflags. Hy bad tot den HEERE, hy . leide zich ne» der op het Kind, leggende zynen mond, ,00» gen en handen op des Kinds mond, oogen en banden, om het te verwarmen; en dat deed. hy ten tweeden maale.. En toen eerst gaf het Kind blyken van zyn herleeven: Hei : niesde zeevenmaal, en deed zyne oogen open , . 2, Kon. IV: 33—35. Men vergelyke daar mede de. Opwekkingen , zo als die door. Jefus verricht zyn: Zondereenig.den min* lten toeftel, ontdekt men overal den Man, die fprak met Godtlyk bevel, en werkte.: met Godtlyke kragt. Hy wekte op het Dogterken van Jaïrus, 't welk maar zo even geftorven was. Al wat hy deed, i was, , dat Hy de hand van bet Kind aangreep, en-zeide: Talitha Kumi, dat is: Gy.: , Dogterken, Staa op , en terftond ftond het • • Dogterken op-, en wandelde, Matth. IX: f 2.3, 04, 25, Mark. V: 41, 42, Luk. VIII: : 54, 55. Hy wekt op den Zoon der We1 duwe te Naïn.. Die was langer dood ge1 weest; die werd reeds uitgedraagen na
- het graf, en toen deed Jefus nog minder.
- Hy raakte niet den Dooden aan, maar. flegts v de Baare, waar op die lag, en zeide ge1 biedender wyze: Jongeling, ik zegge a, 1 Staa op.. Terftond richtte die zich op , en 1 begon. te fpreeken. Hy wekte Lazarus op.
- Die was langer dood geweest, 't was reeds s de vierde dag na dat men hem begraaven
- had, en evenwel deed Jefus toen nogmin1 der. Hy riep wel zynen Vader aan; docii t niet biddender, maar dankender wyze, en ï voorts j zonder zelfs eens den grafzerk



BAARE.
aan te raaken, riep Hy met een groote ftemme; Lazare kom uit, en terftond kwam die uit, Joh. XI: 38—44. 't Was wat groots, dat een doode, geworpen zynde in het graf van Eliza, weêr leevendig wierd door het aanraaken van deszelfs beenderen, 2 Kon. XIII: 2.1. Maar meer was het, dat in het oogenblik van Jefus fterven , niet maar één, maar veele graven werden geopend, en dat, niet maar één, maar veele ligchaamen der Heiligen, die ontflaapen waren, zonder dat Hy die aanraakte, zonder dat Hy een woord fprak, opgewekt wierden, uit de graven uitgingen, in Jeruzalem kwamen ^ en aan veelen verfcheenen, Matth. XXVII: 50, 53—. Uit deeze aanmerkingen blykt , hoe groot het onderfcheid was, en dat de opwekkingen van Jefus, en dus ook die van den Jongeling te Nain, de fpreekende merkteekenen draagen van een Godtlyk alvermogen , en dus veel grootcr zyn dan ooit door eenig Propheet gedaan zyn, en zo tot bewyzen ftrekken, met hoe veel waarheid de Heiland eens gezegd hadde : Gelyk de Vader 8e dooden opwekt, en leevendig maakt, alzo maakt ook de Zoon leevendig die Hy wil, Joh. V: ar. CD) Aan de Waarheid deezer gebeurtenisfe kan men ook met reede niet twyffelen. (NN) Zal men mogen denken, dat Luka's deeze gefchiedenis verdicht hebbe, om dat geen een van de andere Euangelisten 'er iets van meldt? Met wat oogmerk zou hy dat gedaan hebben ? Om Jefus roem en gezag by te zetten ? Dat was niet noodig. Zyn roem was genoeg gevestigd dooide opwekkingen, waar van de andere Euangelisten gewaagd hadden. Is het geoorïofd , in onze laatere tyden de goede trouw in verdenkinge te brengen, van eenen Schryver, die geloof heeft gevonden by de geenen, die het naast aan zy ne tyden geleefd hebben ? Van eenen Schryver, die zyn boek opdroeg aan eenen hem bekenden Man van rang en aanzien, zo als de voortreffelyke TbeophUuswas en1 dat onder bétuiginge, dat hy niets Ichreef, dan na vooraf alles naerftiglyk onderzocht te hebben,en met het bepaald oogmerk, om denzelven te doen kennen de zeéerheid der dingen,- waar van hy onder-
TZu™'^' I:,3; 4- Maar vooröndeifteld zynde, dat Lukaszo eene gebeurtenis verhaald, en hy dezelven als een ei-
B A A R E. ti
genlyk gezegd Wonderwerk geloofd, en in eenvouwdigheid zyns herten te boek geflaagen hebbe. C33) Zal dat genoeg /*y*Vm™ ^ovei-tuigen, dat 'er «wlyk een Wonderwerk gefchied zV ? C*S K,f Seen Bedrog kunnen plaats getet» \frni een/ge Prooken werk tusfchen Jefus, en die Weduwe en haaren Aoon, om Jefus roem te verbreiden ? Dat zouden een Wooljlon, een Parvisch en huns gelyken ons wel als iets bedenklyks willen inboezemen, fchoon men het niet Heilig durft yoordraagen. Maar fchoon men zo iets niet konde beftryden als iets volitrekt onmooglyks, zoude men dan evenwel zo veele mooglykheeden moeten vooronderftellen , die het van alle waarfchynlykheid ontblooten. Dan zal men Jefus, wiens zeedelyk Karakter men anders pryst, voor een grooten Bedrieger moeten houden m dit geval Dan zou de Zoon in die bednegery moeten toegeftemd hebben, als ook de geenen, die hem als een Dooden ter begraavinge hebben toebereid —. Voorts ook de Moeder , welke
Ju'/u'uuVen het in haare magtmoete gehad hebben, om zo een' vloed van traanen te kunnen Horten, en zo een hartbreekend misbaar te maaken , dat allen, die de Lykftaatfie volgden, of zagen niet konden twyffelen, of het ging haar recht van harte, en daar toe wordt een hooger trap van geveinsdheid vereischt, als men bezwaarlyk in iemand zal kunnen vinden ; want de droefheid over een' een/gen Zoon, en vooral van eene Weduwe , wordt aan! gemerkt als de grootfte, welke men zich verbeelden kan, Zach. XII: 10. En om zo veele Perfoonen m zo eene bedriegerv te doen faamenftemmen, en daar toe om te koopen, zoude al vry veel geld noodig zyn geweest: En was de arme Jefus daal 111 faat toe? Men zal veelligt 3e mooï lykheid van deeze bedenkinge laaten vatren:G8)Maar eene andere opwerpen. 'Er heeft geen opzettelyk bedrog plaats gehad; maar men is bedroogen door verbeeldingMen heeft gemeend , dat de Jongelinawaarlyk dood was, maar hy was het niet" hy was Uegts gevallen in een zwaare flaauwte. Is daar waarfchynlykheid voor ? Cm*} Men merke aan, hoe by de Jooden deGeftorvenen werden voorbereid ter begraavinge. De mond en oogen werden hun gs-



Sra BAARE.
fiooten, Genef. XLVI: 4. Zy werden gewasfchen , Hand. IX: 37. Zy werden gezalfd , met een mengfel van Myrrhe en Aloë beftreeken, Joh. XIX: 39, 40.. Althans , zo het lieden waren van eenig aanzien, en dat mag men van deezen Jongeling denken , om dat eene zo groote fcbaare zyn Lyk volgde. Zy werden in een linnen doodkleed gelegd, en daar in gewonden, Matth. XXVII: 59 , met fmalle linnen ftrooken 'er in gezwagteld, zo dat zy aan handen en voeten ah gebonden waren, Joh. XI: 44. Zouden nu zo veele, en zo onderfcheidcne behandelingenwei hebben kunnen verricht worden, zonder dat iemand der geenen, die daar mede bézig waren, eenig blyk van leeven in den Jongeling ontdekt hadde ? Oi) Men merke ook aan , wanneer deeze Jongeling uit die voorgewende flaauwte zy herkoomen, JNiet, toen hy uit het huis gedraagen, en op de baare gelegd werd; niét onder het draagen op de baare, en dat een goed.einde wegs tot buiten de Stad:. Maar juist op dat oogenblik, toen Jefus aankwam, de Baare aanraakte, en zeide : Jongeling , ik zegge u , Staa op. Zou Jefus zich niet voor aller befpottinge hebben blootgefteld met dus te fpreeken , ware de Jongeling be weegloos dp de baare blyven liggen? Zou Jefus, aan wien men geen verftand.en voorzigtigheid betwisten kan, het wel gewaagd hebben, zo te fpreeken,.indien Hy zyner Wbndermagt niet ware; verzeekerd geweest? Zou 'er wel, gebeurd zyn 'tgeen 'er gebeurde, indien Jefus. dat woord niet gepaard hadde met de werkinge zyner Almagt? Terftond richtte de Jongeling zich op, zat over einde, en begon te fpreeken. Zo eene oogenbliklyk en voikoomene herftelling duidt iets meer aan, als een herkoomen uit eene flaauwte. Dat herkoomen gaat langzaamer in zyn werk. Dit zo aanftonds over einde zitten- en fpreeken van den Jongeling ftrekt even zo wel tot een bewys van eene weezenlykë opwekking uit den dooden , als het aanftonds wandelen van het Dogterken.van Jaïrus, en het aanftonds uitkoomen uit het graf van . Lazarus. 't I's waarlyk belachlyk , dat lieden van deeze Eëuw meer doorzigt meenen te hebben, om het' Wonderdaadige van dit geval in twyffel te trekken , dan zo veele menfcjien, die. 'er de ooggetuigen van ge-
B A A R m
wecst zyn; want die allen werden metvreeize bevangen ,verheerlykten Godt, en zeiden?? Een groot Propheet is onder ons. opgejlaan r en Godt heeft zyn Volk bezocht, vs. 16. Men* vergelyke met het hier bereedeneerde M* lienthal, Oordeelk. Bybel- Verkl. IX X„ p. 195—202. Alsook het door ons gezegde over het 15. vs. onder den Tytel van SPREEKEN , in des VII..D.. Q..St. Ptt. 539 —1
BAARD; 00 De Baard is eigenlyk een; teeken der Mannelyke kunne. Diogenes zag iemand,dien de Baard gefchooren was,en vroeg hem met verontwaerdiginge: Ver*-wyt gy der Natuure, dat zy- u eenen Mars-heeft gemaakt, en niet eene Vrouwe ? Alsde Baard, niet gekort wordt, groeit dia tot een aanmerklyke lengte, en zo-een Baard is een bewys van hooge jaarenj. 't. Woord "fyt Baard komt by de Hebreëm
afvang, Zakan, oud worden, en Bar--
hatus, gebaard beteekent by J-uvenaliseen Ouden Man. Sommigen hebben een Baard gehad van zeer ongemeene lengte. Keyszler. teekent aan.in.zyne Reizen^ St. I. p. 15,, dat de Monniken in 't Klooster te Reichenau'm den gang het afbeeldfel vertoonen van eenen Edelman, in zyn zeeventigfte jaar. overleeden Ai 1675 , wiens Baard afhing tot op de kniën. Als ook , dat de Nederlandfche Schilder, Johannes Maijo ±. of van Mei-meijen, die Keizer Karei den V.'. doorgaans vergezelde op zyne Krygstochten, een'zo langen Baard had, dat hy 'erop trappen konde , zonder te bukken», waarom hy gebynaamd werd Johannes Barbatus, de gebaarde Johannes. (NN) Al van = ouds was de Baard by de.Oosterfche Volken in groote agtinge. De Arabiemi- merken dien aan als een heilig fieraad, hun van Godt gegeeven, om hen van de Vrou^ wen te onderfcheiden. Zy draagen denzei ven zo groot eenen eerbied toe, dat de Vrouwen den Baard kusfen van haare Mannen, en de Kinderen dien van-hunnen Vader; in ftaatige bezoeken, is het een eerbewys ,. iemand welriekend water op den Baard te fprengen, en dien te bewierooken. Zy zeegenen iemands Baard : Godt ftorte zyne Zeegeningen uit op uwen Baard. Zy zweeren by hunnen Baard; ten minften is dat by hen eene zo fterke bevestiging, als of iemand onder ons iets
ver*



BAARD.
verzekerde op zyne eer. De Baard was van ouds een teeken van Fryheid, en , integendeel, een gefchooren Baard van Dienstbaarheid, zo als is af te neemen uit Jef, VII:: ao. Ten dien dage zal de Heere door een gehuurd Scheermes — door den Koning van Asfyrie, affcheeren het hoofd — en het zal ook den Baard gantfchelyk wechneemen. By de Oude Gallen en Franken was de Baard ook een teeken van Vryheid. Men zie de Gazelte Litt. Mei, 1780. p. 05, q7 Zo is het nog aan het Tarkfche Hof.^ln het Serrail draagt niemand een Baard , als alleen de Groote Heer, en de Boftangi-Baehi, het Opperhoofd der Hoveniers , die alle_ onder zyn bevel ftaan. Alle andere Bedienden van het Serrail moeten de kin kaal gefchooren hebben, tot een teeken van Dienstbaarheid. Men zie Thevenot, Reiz. D. I. B. I. C. 10. p. 41. Was nu de Baard in zo groote hoogagtinge: (33) Zo moest, door den weg van tegenöverftellinge volgen, dat men iemand grootelyks konde beleedigen in zynen Baard. Iemand in het aangezigt, of op den Baard" tefpuwen was een gevoelige hoon. Job beklaagt 'er zich zeer over, Cap. XXX: 10. Niebuhr zag in eene Karavane, dat iemand ter zyde uitfpoog., waar van eenen Muhammedaan een weinig op den baard trof, die zich daar over zeer verftoord toonde: Doch zich liet bevreedigen, toen de andere hem aanftonds om vergifnis bad, en • hem den baard kustte. Zie deszelfs Be- \ fihryv. van Arabië, p. 28. Men weet, hoe hoog David het nam , toen Hanun , de , Koning der Ammoniten zynen Knegten den baard half af liet fcheeren, aSam.X:4. ( En op dat die, by hunne terug komst! > door1 hun eigen Volk niet mogten befpot ' worden, zo liet David hun weeten , dat I zy te Jericho zouden blyven , tot dat de- t Baard hun weder zoude gewasfen zyn, vs z \ D'Arvieux , fpreekende van de Zeeden en \ Gewoonten der Arabieren, het VII. Hoofdl ) (Uit het welk ik, als ook uit de daar op c gemaakte Aanteek. van den Eerw. G. Kui. ? pers, deeze en geene dingen ontleend heb- / be) zegt een Arabier gezien te hebben, l dien men den baard had moeten affchee- \ sen, om hem van eene wonde in zyn kin- n uebak te geneezen ,die zich des zo fchaam- v de, dat, als hy uitging, het aangezigt al- T Soos raet. een. zwarten lluijer bedekt hield, 1
BAARD. f£
tot dat zyn baard weêr uitgewasfen was.. Een weinig voorwaards zegt hy:„ Iemand „ den baard af te fnyden is onder hen „ grooter teeken van eerloosheid, dan 't by ons is, iemand te geesfelen,en te brand,, merken." Camerarius Hor. Subcifiv. Cent.I.C.XXXVI.p. m. 166. teekent aan, dat er , naar Keizerlyke en Koninglyke Wetten, een geldboete opgeheld was, wanneer men iemand tegen zynen wil den baard affneed. Waar uit men zien kan, dat zulks oudtyds hier in Europa , even zo wel als in het Oosten, als een gevoelige hoon wierd aangemerkt. Ter zelfde plaatfe merkt hy ook aan , dat het oudtyds by de Longobarden en andere Volken een ftraf was voor Dieven en andere Boosdoenders , dat men den Krygsknegten die lafhartig uk den ftryd gevlugtwaren I de eene helft van den Baard affneed, en hen dwong de andere helft te laaten groei]en. QJ) In tyden van een zwaaren en algemeenenramp fneed men zich-zelven den Baard af, of liet zich dien affnyden, tot een teeken van groote droefheid, zo als is af te neemen uit het geene aan Modb voorfpeld wordt. Jef. XV: 3 , Jerem.. XLVIII: 37. Men zie ook Cap. XLI: 5 ; m hoe Ezra, ontroerd over het wan^eirag der Vorften en Overheeden zvns Volks, zich-zeiven het haair en den >aard uittrok , Cap. IX: 2 , 3. Zich het ïaair en den baard af te fnyden behoorde nidtyds by veele Heidenen tot het rouw 'edryfover eenen Dooden. Hen daar in na e volgen, was den Israëliten, om dat zy ünderen waren van den HEERE hunnen rodt,- en wel inzonderheid den Priestcren 'erbooden, Dcut. XIV: r. Ver" Levit ÜX: 27 28. en XXI: 5. (3) De Baard teett ook wel eens een Zinnebeeldige beeekenis. Mannen van rang en aanzie» oomen wel eens onder die benaaminge oor, om dat de Baard een teeken is van ^gtbaarheid. De Philofophcn- lieten zich en baard lang groeijen. Hier op ziet het eggen van Horatius: Sapientem pafcere arbam , dat is, een langen ÏFysgeerivcK aard laaten wasfen. Volgens Erasmus ^ .pophth. L. 8. noemden-de Grieken hune Wysgeeren , en ook andere Mannen an Aanzien en Ervaarenheid, Gebaarden*. 1 de bedreiginge Jef. VII: 20, dat Godtt fn Oude Volk het Hoofd zoude doen af2 3 fëbe*%



|£ B M A Pv E N.
fcbeeren; bet haair der Voeten, en ooi'z den omtfchen Baard, kan men door het Hoofd verltaan den Koning én de Vorften van KonuWvken bloede; door het ha air der Voeten het gemeens Volk, oï lieden van vermooen, eere en deugd onder . bet gemeen ; en door den Baard, voornaame Amptlieden, de Richters,, de Oudfien des Volk , enae Priesters. Men zie Vitringa in hg 1. l i. CXXXIII: a. leest men, dat de Zalf-olie van Aarons hoofd droop in zynen baard. Als men dat overbrengt op den tegenbeeluisen Adron, den Heere Christus, van Godt gezalfd met den Heiligen Geest en met kragt, en aan de Gemeente gegeeven tot een Hoofd boven alle dingen , zou men door zynen Baard kunnen verdaan de Mannen zyner waerdigheid, de Apostelen, die der zalvinge met den Heiligen Geett ook zyn deelagti<* geworden. Men zie .hier van het XI. °D. P- 5^' in '« byzonder p. 595.
BAAREN , GOLVEN. (K) Zyn .dc verheffingen van de Zee, en andere grootf Wateren, aan- en opgeblaazen, en voort geduwd door harden wind , die voor d< Schepen en Schepelingen hoogst gevaar lyk zyn,Jon. L4,Matth.VIII: a4, Hand XXVII: 41. Daar van wordt gezongen PI €VIL 2.5—z?- AU HJ fprnkt, doet Hy m Bormtvind op/laan, die haare golven om hoe ge verheft. Zy ryzen op na den heemel, z, daalen neder tot in de afgronden.: Mum ziele verfmelt van angst. Zy dansfen e. wasgelen als een dronkaart, en alle hum 'msheid wordt verflonden, Gcvaarlyk 00 door de geweldige en üeeds aanhoudend aanllootingen voor Dyken en Dammen die ze doorbreeken; en voor Huizen, d. ze doen inftorten Matth. VII: 2.7. (_ Zinncbeeldig, of by, vergelyking wordt oc menigmaal van Golven en Baaren. gelpro ken (KSO Om dat ze veele zyn > en dce< de éene op de andere volgen , duiden : aan Overvloed van Zeegeningen, als Jj XLVIII: iS.-Oeb, dat gy na myne gebod bad geluisterd! Zo zoude uwe vreede gewe, amals een rivier e, en uwe gerechtigheid, % Golven der Zee. (33) &9 Baaren ■Golven zyn in haare beweegingen zeer 1 seftadig; zy laaten zich door den wind In neêr werpen, ginds en herwaards di ven. Valfche Leeraars worden daarom o fehreeven als suilde baaren der Zee, ji vs» 13. Psulus waarfchouwt de Geloo
B A A & E U.
gen tegen de Verleiders, dat zy zich doof allen wind der Leere niet wilden laaten beweegen en omvoeren, gelyk de vloed, Ephef. IV: 14. (JJ) Om dat zy in eene geduurige onrust en beweeginge zyn, wordt de Twyffelaar in het bidden , die door hoop en vreeze gellingerd wordt, vergeleeken by de baaren der Zee, die van den wind gedreeven , en op en neêr geivorpen worden , Jak. I: 6. En om dat ze den grond beroeren , en allerlei vuiligheid opwerpen, wordt de Godtlooze 'er by vergeleeken , die door menigerlei ongeduime, en dikwils tegenftrydige hartstochten gedreeven, by zich-zeiven geen ruste vindt, en ook anderen onrust veroorzaakt : De Godtloozen hebben geenen vreede, zegt myn Godt. Zy zyn als een voortgedrecvene Zcei want die kan niet rusten, en haare wateren werpen fhk en modder op, Jef. LVll: ao, aas (11) Als men let op dé woede en liet geweld der Golven, hoe 'er Schepen door ! verbryzeld worden, Dyken doorgebroo■ ken, en Huizen ter aarde gellort, zo zyn j ze Zinnebeelden: («) Zo van de woedende . Volken zelve, die zich vyandig verhelten tegen een Koningryk, of tegen de Kerk. Men zie dit Pf. XLV1: 4, laat haare wa\ teren bruifen , laat ze beroerd worden — - welke die Wateren waren, leert ons het f 7. vs. De Lleidenen raasden, de Koningrye ken beweegden zicb. Biet bruifen der Zee, t het bruifen haarer Golven, en het rumoer e der Volken, worden daarom te faamen gec voegd, Pf. LXV: 8. De optocht der Ase fyriërs tegen het Land van Juda zoude , zyn, als die van een geweldigen ftroom,dte e tot aan den hals toereikt, en over alle oevers ) heen ftort, Jef. VIIL 7, 8. Zo ook de opk tocht van de Egyptenaars, Jerem. ALVi: >. 7, 8. De verneedering van As fut en Egypls te, zou zyn, als of Godt door de Zee ging, en ^ die benaauwde , haare golven flocg, en alle f. diepten der rivieren verdroogde, Zach. A. * 11 00 Als van de benauwende vervolgtnUt een zelve. Zo klaagt de vervolgde Da'ds %id-, Pf. XLII: 8. Alle uwe baaren en uwe m solven zyn over my htenen gegaan. Men n- zie van deezen Tekst het Ui. D. p. ƒ54. dd en D. X. St. si p. Kfe In dat verdand bey- Sofd oolt Godt aan de Kerke: Wanneer L «r zult gaan door het water, te weeten, id. der vervolginge, ik zal by u zyn; en door ik de rivieren, zy zullen u niet overftroomen^



B" A A R E N.-
Jef. XLIII: a. Ook van vyandige Aanvallen tot verwoestinge;■ als in de voorzegginge van Babels val en ondergang: Een Zee is over Babel gereezen, door de veelheidhaa. per golven is zy bedekt—; Daar is een ftemme des gekryts uit Babel — want dé: HEERE- verfloort Babel —- haar lieder golven zullen bruifen als groote wateren — want' de Verfoor der komt over haar, over Babel,Jerem. LI: 40-*, 43, 54, 55, 56. Men zie Ruimig, H. Zinneb. D. I. p. 126—. vooral de voortrefFelyke AanieeKvan Profes!".Ji van den Hohcrt*.
BAAREN, vrucht' voortbrengen. QO Wordt eigenlyk gebruikt van Menfchen en Beesten-van de Vrouwelyke Kunne, die vrucht ontvangen, en die een beftemden tyd in haare ingewanden gedraagen en gevoed hebbende , dezelve ter Waereld brengen.. De Voorbeelden van dat gebruik deezes woords in de Schriften des Ouden en Nieuwen Testaments zyn te bekend , om 'er eenige van by te brengen. C3') Oneigenlyk- wordt'(NN) aan Godt een Baaren toegefchreevcn. (*) Van een geheel Volk. De Israëliten wierden aangemerkt Kinderen van Godt te zyn , Deut. XIV: 1. Voor zo verre Hy ze verlost , zich tot zyn eigen Volk , afgezonderd, geformeerd, gevoed , opgevoed en met , veele. voorrechten befchonken hadde. , Daarom wordt Hy gezegd hun 'Vader te '. zyn; dc Rotzftëen, die hen gegenereerd, de ] Godt, die hen gebaard hadde, Deut. XXXII: i 6, 18. 00 Van eiken Geloovigen in 't by- ] zonder. Als Hy die, die zo wel als alle 2 andere Menfchen in ongerechtigheid ge- > booren, en Overtreeders zyn van den buik c aan , naar zyn beeld verandert: in gedaante, s en tot zyne Kinderen maakt, dan is die 1 veranderinge zo groot., dat zy als een c nieuw Schep fel worden. Daarom wordt b Hy gezegd, die gebaard te hebben naar zy ( nen wil, door het Woord der Waarheid, t Jak. I: 18. Enzy worden omfchreeven als d gebooren te zyn, niet uit den bloede, noch b uit den wille des vleeschsr, noch uit den wille d des mans; maar uit Godt, Joh. I: 13. (22) 0 De Kerke,- aangemerkt als de Vrouwe van n Godts Verbond ,-heeft ook haare baarens- b nooden,. en zy wordt gezegd te baaren: K O) Als zy zich uitbreidt onder de Vol- b ken, door welker toevergaderinge tot haar b< s# als eene Mecder wordt van vak Kin- z
BAARE NU ag:
deren, Jef. LIV: 1 — en Cap. LXVI: 8;
Wie heeft ooit zulks gehoord? — Zoude ookeen Volk kunnen gebooren' worden op eene eenige reize ? Maar Ziön heeft weeën gekreegen , en zy beeft haare Zoonen gebaardi 00 Ook door Christus te voorfchyn te brengen. Hy is die mannelyke Zoon welken zy , in weerwil van alle de tegenkantingen van den Draak, dat is, den Duivel, baarde, en die terllond daar na werd weëh-genomen tot Godt, en zynen tbroon, Openb.~ XII: 5. Men zie van deezen Tekst des V.D. 2. St. p. 89; QJQ De Leeraars, die 'er toe arbeiden, om Zondaars te beweegen en te bewerken tot het geloof, en zo aan Godts Huisgezin in te lyven, worden gezegd te baaren. Patdus; fchryvende aan dc Galatièrs: Myne Kinderkous, die ik we* derom arbeide te baaren —-, vergelykt zichby eene Vrouw, die zich met veef (marteen arbeid bemoeit, om haare vrucht ter Waereld te brengen , en daar mede wilde hy aanduiden, met hoe veel ernst, en met ivat al fmerten en bekommeringen hy béng was, om hen tot een leevendig geloof :e bewerken, en zo te veranderen ,, dat iet blyken mogt, dat zy waarlyk der geboorte, welke uit Godt is, waren deelag-:ig geworden.- En dat hy daar mede wille voortgaan tot zo lange , dat Christus ■en geftaltein hun verkreegen hadde s. Gal» V: 19. (f"j) Godts Verbonden met zyne £erke worden gezegd te baaren, Kindeen voort te brengen , overéénkoomende net den aart van t het Verbond, waar toe ;y behoorden. Paulus Helt het Sinaitisch 'herbond voor onder de teekeninge van de 'ienstbaare Hagar, en zegt, dat hetzelve eb aard hadde tot dienstbaarheid. En het Vieuw Verbond onder de teekeninge van e vrye Sara, en merkt hetzelve aan, als aarende tot vryheid, Gal.-IV: 22—31, fin) Baaren zegt ook zo veel , als iets ; voorfchyn brengen , iets- uitwerken. In ien zin leest men van het baaren van hes '■fluit, Zeph. II: 2. Van het baaren vatt< °.n dag,, SpivXXVII: 1. Beroem u niet 'jer den dag van morgen; want gy <wee$' iet, wat de dag zal baaren, welke gesurtenis die zal te voorfchyn brengen. 'waade begeerlykbeede& worden gezegd te taren : De begeerlykheid, ontvangen beh•nde, baart zonde, en de zonde, voleindigd inde, baart den dood} Jak, I: 15, .Zo ook



£tf BAARE N.
van Zondaars, die ongerechtigheid voortbrengen. Ziet! hy is in arbeid van onge rechtigheid, en zwanger van moeite: Hy zal leugen baaren, Pi". VII: 15. en Jef. LIX: 4. Zy vertrouwen op y delheid, en fpreeken leugen : Fan moeite zyn zy zwanger , en zy baaren ongerechtigheid,
BAAREN op iemands kniën. Genef. XXX: 3. komt die fpreekw-yze voor., daar Rachel, die onverduldig was-, dat zy geene Kinderen kreeg , tot Jakob, haaren Man, zeide : Gaat tot haar in, naamelyk, haar Dienstmaagd Bilha, dat zy op myne kniën baare, en ik ook uit haar gebouwd worde. Onze Randfchryvers zeggen 'er van: Op dat ik de kinderen, die zy van u krygt, in mynen fchoot ontvangen, en voor de myne boude. Het-is zo : Bilha was niet de gehuurde, maar de Lyf eigene Dienstmaagd, de Slaavin van Rachel, zy behoorde tot de eigendomlyke bezittingen van Rachel, waar door dan ook, de Kinderen, die zy ooit krygen mogt, het eigendom wierden van Rachel, gelyk nog hcedendaags de Kinderen van Slaaven , of Slaavinnen voor derzelver Heeren, of Vrouwen een aanwas zyn van eigendom. Maar Rachel wilde meer. doen met dat Kind , 't welk Bilha zoude ontvangen uit Jakob haaren Man. Zy wilde Bilha in haaren naam, in haare plaatfe laaten baaren, en aanneemen, niet als een Slaafsch eigendom ; maar als haar eigen Kind , als of zy zelve het ter Waereld hadde gebragt, Daarom voegt zy 'er by : En ik ook uit baar gebouwd worde, dat is, dat door middel van haar my een nageflacht verwekt worde., 't welk zyne afkomst uit my, als deszelfs Stammoeder zal reekenen. Dezelf de Spreekwyze wordt ook van Jofeph gebruikt, Genef. L: 23, daar gezegd wordt, dat de Zoonen van Machir., die een Z001. was van Manasfe, op de kniën van Jofepi. gebooren wier den,, De beleezene Nieuwkind zegt 'er van in zyne Letterk. Verluftig D. HL p. 316—.„Men zoude haast moe ten belluiten, dat het eene plegtigheid vai Naasting, en zich toeëigening van de Kin de ren geweest zy, zo dat zy , die baarde zat op den fchoot van hem, of haar, dii het Kind, 't welk Hond gebooren te wor den^ voor het'zyne, als aan hem, of haa gebooren wordende , in den fchoot ont rangen wilde (als ware het uit zynen, 0
BAARENS-NOOD.
haaren lyve voortgekoomen)—.Zo deed althans Euryclea aan Autolycus by Homerm Odysf. T. vs. 400." Wat verder zegt hy: „ Dit heeft eene aanmerklyke overéénkomst met eene andere gewoonte der Volken, by welken men de Kinderen gebooren zynde op den grond, of de bloote aarde neder lag, en de Vader, of wie het voor het zyne erkennen wilde , nam het van den grond op, plaatfte het op zyn fchoot, en kniën, en nam het voor het zyne aan, 't welk het beroemde tollere infantem, het Kind opneemen, is by Terentius, en anderen."
BAARENS-NOOD. (K) Dus noemt men de fmerten, welke de bevruchte Vrouw, even voor en onder het baaren , ondergaat. Om der zonden'wille is het der Vrouwe opgelegd, dat zy metfmerte Kinderen zoude baaren , Genef. III: 16. Deeze fmerten zyn dikwils zo hevig, dat de Vrouw 'er onder bezwykt en fterft. Rachel, zwanger van haaren jongftenZoon, had het zo bard in het baaren, dat zy het beftierf, Genef. XXXV: 17, 18. Des niet te min zyn veele, en wel de meeste Vróu-
- wen zo gezet op het baaren van Kinderen, dat zy zich aller deezer fmerten en gevaaren gewillig getroosten. Men weet, hoe zeer Rachel het ter harte nam, dat zy niet baarde; des zeide zy tot Jakob: Geef my Kinderen; of indien niet, zo ben ik dood,. Genef. XXX: 1 , en met hoe vuurigen ernst Hanna den HEERE bad, Hy wilde haar. toch een mannelyk zaadgeevcn, 1 Sam. I: 11. Wordt het der Vrouwe gegund een Kind ter Waereld te brengen, dan agt zy alle haareuitgeftaane weeën en fmerten rykelyk vergoed te zyn. De Heiland zegt 'ervan: Éen Vrouiv , tvanneer zy baart,
1 heeft droefheid, dezuyl haare uur gekoomen 1 is: Maar wanneer zy bet Kindeken gebaard ' heeft, zo gedenkt zy der benaauwdheid niet
■ meer om de blydfchap , dat een mensch ter . Waereld is gebooren, Joh. XVI: ait (3) Om
■ dat de Baarens-nood de Vrouwe _zo zeer » benaauwt, zo worden de meest beanfligen-
• de bekommeringen 'er dikwils by vergelee, ken. Zo leest men Pf. XLVIII: 7. Bee-
■ vinge greep ze aan; fnier te als eener baa-
• rende "Vrouwe. In eene Propheetie tegen : Babel wordt gezegd: Zy zullen verfchrikt
- worden , fmerten en weeën zullen hen aanl grypen; zy zullen bange zyn , als een baaren-



BAARENS-NOOD.
BAARENS-NOOD. ïf
rende Vrouw —, Jef. XIII: 8. Toen San*
herib Jeruzalem liet opè'isfchen én dreigen door zynen Veld-overften Rabfake, riep Koning Hiskia 'er over uit : Deeze dag is een dag der benaauwdheid en der fcheldinge—: Dc Kinderen zyn gekoomcn tot aan de geboorte, en daar is geene kragt om te baaren, aKon. XIX: 3. Syracb zegt van dat geval: Toen werden hunne harten en handen, naamelyk , der Inwoonderen van Jeruzalem, beweegd, en kreegen weedommen, gelyk de baarende Vrouwen, Cap. XLVI11: ai. By Jeremia komt deeze vergelyking meer dan eens voor,als Cap. IV: 31. XIII: 31. XXII: 33. Allernadruklykst Cap. XXX: 6. Vraaget toch en ziet, of een Mansper foon baart ? Waarom zie ik dan eens iegelyks mans handen op zyne lendenen, als eener baarende Vrouwe? En alle aangezigten veranderd in bleekheid?
BAARENS-NOOD (Eer zy) hadde, beeft zy gebaard; eer haar fmerte overkwam, is zy van een Knegtken verlost, jef. LXVI: 7. Ck) 'Er zyn 'er in de Roomfche Kerk, die door deeze baarende Vrouw , willen verdaan hebben de Maagd Maria, en door het Knegtken, 't welk zy baarde,haaren Zoon, den Heere Jefus. Dan dit is de uitlegginge van het Onverftand, 't welk maar let op den klank der woorden , en niet ziet op het beloop der 'reedeneeringe. (nn) Men heeft maar een weinig oplettendheids noodig, om te ontdekken, dat de geboorte van den Zaligmaaker in 't geheel niet ïtrookt met het beloop der Propheetie. (33) Ook kan men van Maria niet zeggen dat zy baarde,eer zy het verwachtte, eer zy Baarensnood had; want Lukas zegt, dat baare dagen vervuld werden, dat zy baaren zoude, en dat zy toen baaren Zoon baarde, Luk. II: 6, 7. En wie zal ons verzeekeren , dat zy gebaard hebbe zonder fmerte? Haar Zoon was wel onberispelyk heilig; maar zy was niet zonder zonde. Nu is het ftrafgevolg van de zonde, dat de Vrouwe met fmerte baaren moet: Men mag dan wel denken, dat zy ook baarens weeën gevoeld hebbe ; maar misfehien zo zeer pynelyk niet, als wel andere Vrouwen. (3) Dit Knegtken zou gebooren worden, wanneer men zoude leeren, dat de Tempel niet meer de plaatfe zou zyn van Godts ruste, en fat geene Offerhanden meer plaats mogen hebben, vs. 1, 2,3. En voorts, dat
/. Deel. II. Stuk.
de tyd vast met fnelle flappen naderde, dat Godt ten oerdeele zoude naderen tegen de wederhoorige Jooden, ter verwoestinge van hunne Stad en Heiligdom, vs. 4, 5, 6. En dit leidt ons tot het begin van de dagen des Nieuwen Testaments, en doet ons derhalven denken aan een Oneigenlyke% of Geesielyke geboorte. Eindelyk moet men aanmerken, dat dit Knegtken zou gebooren worden voor die zo ongemeen talryke geboorte, van welke in het 8. vs. met zo veel verwonderinge wordt gevraagd: Wie heeft zulks gehoord—? Kan ook een Land gebooren worden op eenen eenigen dag? —, 't Welk ziet op de uitbreidinge der Kerke onder de Heidenen , waar door !zy zoude uitbreeken ter rechter- en ter {linkerhand, Jef. L1V: 1, a, 3, en, als 't ware, een blyde Moeder worden van veele Kinderen, Pl'. CXI1I: 9. Dit dus bepaald zynde: (XN) Blyft de vraag dan nog over , Wie door het hier bedoelde Knegtken te verf aan zy? Van deszelfs Naam, of te verrichten Werk wordt niets gemeld,en is derhalven daar uit niets op te maaken. (XX) Zullen wy iets raamen, dan moeten wy zien, of er eenige bepaalende kenmerken te ontdekken zyn. (•) Het Eerjle zou men kunnen vinden in deszelfs Afkomst. Voorönderfleld zynde , dat hier wordt gefprooken van eene Gcestelyke Geboorte, dan moeten wy zeggen, dat het Ziön, dat is de Kerk , heeft gehad tot zyne Moeder, vs. 8. Want de baarende Vrouw is daar geene andere, als hier in het 7. vs. En dat het Godt tot zynen Vader heeft gehad, volgens vs. 9. Zoude Ik de baarmoeder opbreeken, en niet genereer en ? (0) Dat het als een éénig Knegtken is te onderfcheiden van die veele Zoonen, welken Ziön zoude baaren. 't Welk doet denken, dat het onder die een zekere uitneemendheid hebben, en daar door byzonder merkwaerdig zoude zyn. (y) Het Derde merk teeken is, dat het geheel onverwacht zoude gebooren worden, 't welk ten duidelyklten ligt opgeflooten in dit gezegde: Eer zy Baarensnood hadde, beeft zy gebaard. En dat de Moeder 'er geene fmerten van zoude hebben; daar integendeel, Zion de andere Zoonen niet gebaard heeft, zonder weeën te krygen. De Kerk heeft zich onder de Heidenen niet uitgebreid zonder het doorftaaii/van veele en zwaarc tegenkantingen; zelfs niet zonC der



x8 BAARENS-NOOD.
der bloedige Vervolgingen. (?) Ten Vierden raag men 'er byvoegen de Tyds-bepaaling van de geboorte van dit Knegtken, zo als boven reeds is aangemerkt. (22) Als men nu alle deeze dingen in overweeginge neemt, zoude het niet vreemd zyn , dat men zyne gedachten liet vallen op den Apostel Paulus. Te minder, daar die een zo merkwaerdig Perfoon is geweest in de eerde Euangelic-Kerk, dat voornaame en door en door kundige Godtgeleerden denzelvcn gevonden hebben in meer dan één voorbeeld, en in meer dan ééne plaatfe in de Verwachtings-rolleder Propheeten; in 't byzonder in die van den Euangelifcben Jefaia. De opgegeevene Mcrkteekenen, zullen zich , zonder dat men ze 'er van verre bytrckke, gemaklyk in Paulus laaten vinden. (V) Naar den inwendigen Mensch was hy van eene Heemelfche geboorte, Godt was zyn Vader: Dit had zynen Zoon in hem geopenbaard, Gal. I: 16. En daar hy behoorde tot het overblyffel naar de verkiezinge der genade in Israël, was hy een Zoon van de waare Kerke, van dat Jeruzalem, dat boven is, 't welk hy, met mede-influitinge van zich - zeiven, noemde &nzer aller jfrïoeder, Gal. IV: 26. (&) Hy was ook een Eenling. Alleen gebooren, niet te gelyk met veele anderen, gelyk anders in die eerde Euangelic-dagen dikwils plagt te gefchieden. Een Eenling ook, in veele opzigten onderfcheiden van en uitmuntende boven a'nderenvan ZionsZoonen: Een Apostel, en onder de Apostelen zo een, die in geene dingen minder tvas, dan de uitneemenjten van hun, 2 Kor. XII: ir. (y) Zyne Geestelyke Geboorte is ook eene geheel onverwachte geweest. De Kerk had zynen't halven geen Baarensnood. Zy heeft zynen't halven geene fmerte geleeden ; eer zy 'er om dacht, was hy haar reeds gebooren, en mogt hem ontvangen in haaren Schoot, 't Gefchiedde in een oogenfelik door de Majedueufe verfchyninge des Heeren aan hem op den weg van Damuskus, Hand. IX: 3—5. Toen de Geloovigen nog beefden voor den woedenden Saulus was hy reeds een geloovige Paulus ge worden. Anania,. die hem,, op bevel des •Heereivdoopenmoest, konde het bezwaarlik gelooven, vs. 13, 14. De DifcipelenU Jeruzalem mistrouwden hem ,.. en zouder atkeexïg van hem gebleeven zyn , hadde
BAARENS-NOOD.
Barnabas hen niet van zyne wonderdaa-. dige bekeeringe verzeekerd, vs. aö, 27. (ï) Eindelyk komt dit ook wonder wel overéén met de aangeweezene Tydsbepaalinge. Ten tyde van de geboorte van dit Knegtken, de bekeeringe van Paulus, («»)inoest 'er betuiging gedaan worden, dat de Tempel voortaan niet meer zou zyn het Heiligdom der uoooninge des Allerhoogften, vs. 1, a. Dit hadde de Heiland reeds te kennen gegeeven Joh. IV: 21. De uurë komt , dat gy lieden , noch op deezen berg, noch te Jeruzalem , den Vader zult aanbidden. Dat in het oogenblik van zynen Dood het voorhangfel des Tempels in tweeën fcheurde,Matth. XXVII: 51, was een zigtbaar blyk, dat. Godt daar niet meer woonen wilde, en dat, gelyk de Heere Jefus hun gewaarfchouwd hadde, dat dat Huis hun eerlang woest zou gelaaten worddn, Matth. XXIII: 38. (pp) Werd daar van betuiginge gedaan, dat floot ook in zich op, dat 'er voortaan geene. Offerhanden meer zouden plaats hebben, volgens vs. 3; want die mogten niet gedaan worden , als in den Tempel , en werden ze nog gedaan, zo lang de Tempel nog in weezen was, ze moesten dan evenwel worden aangemerkt als nietig, ja! als een grouwel voor Godt, aangezien Christus, door zyns zelfs opoffering, reeds de eeuwige Verlosftnge had aangebragt. (y) Ook was 'er reeds betuiginge gedaan, volgens vs. 4 , 5 , 6, van Godts naderend oordcel over de Jooden ter verwoestinge van Jeruzalem en den Tempel. Men kent de voorzeggingen van den Heere Jefus , Luk. XIX: 41-44. XXL 5,6 — , Matth. XXIV: 1,2—. Q) Ook is deeze Geboorte, de bekeering van Paulus, de zo ongemeen fchielyke en talryke geboorte van Zions andere Zoonen voorgegaan, waar van geIprooken wordt vs. 8. NaamelykdeUitbreidinge der Kerke onder de Heidenen. Want het was eerst na zyne Bekeeringe, dat de eerde dap daar toe gedaan . werd door Petrus ten huize van den Heidenfehen Hoofdman Cornelius, Hand. X.. en XI; 1—18. (1) Eindelyk is ook merkwaerdig,. dat de geboorte van dit Knegtkenjuist tusfehen de twee aangedipte Tydperken zoude invallen. Misfchien, om,, op eene ingewikkelde wyze, ie verdaan, te geeven, dat het werk , waar toe dit Kffègtkenzoü gebooren worden» zoude zyn,.,
om



Bx\ARENS-NÖÓD, BAARMOEDER.
om de bovengemelde Betuiginge te doen; als ook. om de zo talryke Geboorte van Zions Zoonen te bevorderen. Dit is althans zeker, (A) dat Paulus zo fterk, als een der andere Apostelen , geleerd heeft, dat de Godtsdienst niet meer verbonden was aan den Tempel, maar dat men aan aU le plaatfen hoilige handen tot Godt konde opheffen, i Tim. II: 8. Zo fterk, als iemand, de nietigheid der Offerhanden betoogd, en op de affchaffinge van die en andere plegtigheid van Mofes Wetdienst heeft aangedrongen. Geheel zyn Brief aan de Hebreen is daar toe ingericht. Ook zo fterk, als iemand, de Jooden heeft gewaarfchouwd van de aannaderinge vari den dag des toorns , en der Openbaar.inge van Godts rechtvaerdig oordeel, Rom. 11: t—io. Ook zo duidelyk, als iemand, gefprooken heeft van de Verwerpinge der Jooden, Rom. XI. (B) Ook is hy een by uitftek voornaam Werktuig geweest ter Uithreidinge der Kerke onder de Heidenen* Hem was het Euangolieder voorhuid toebeirowwd, Gal. IL' 7. De bedieninge daar van was het groot werk , waar toe hy geroepen was, gelyk hy zelf getuigde voor den Koning Agrippa, verklaarende , dat de Heere, die aan hem verfcheenen was9 tot hem gezegd hadde: Ik zende u tot de Heidenen, om bunne oogen te openen, en hen te bekeeren van de duisternisfe-tot het licht, en van de magt des Satans tot Godt: Op dat zy vergeevinge der zonden ontvangen, en een erfdeel onder de Geheiligden, door het geloof in my, Hand. XXVI: 17, 18—. Zo wierden onze woorden verftaan en breeder uitgelegd by zekeren C. D. W. in den Bundel van Godtgel. — Oeffen. D. IV. St. 4. p. 352—365. Onder welke letters zich , zo ik vermoede, heeft willen verbergen de Eerwaardige Corn. de Wit, in zyn leeven Predikant te 'sHertogenbosch. Apostel Paulus was de geliefde Held van dien geleerden Man.- Lly heeft dien in meer andere plaatfen gevonden; maar, naar myn inzien, overal met zo veele waarfchynlykheid niet, als hier.
BAARMOEDER. QX) Eigenlyk -beteekent die in Menfchen en Beesten dat gedeelte van het ligchaam in de Vrouwelyke kunne, waar in de vrucht gedraagen wordt, en waar uit ze voortkomt. Zeegeningen der borjhn , en der baarmoeder,
BAARMOEDER. -ff
Gerief. XLIX: 25, beteekenen Kinderen. De. baarmoeder te openen-, uit die voortgebragt te worden, uit die voort tc koomen, zegt zo veel als gebooren te zyn , Exod. XIII: 2, ia. &c. Job X: 18, jerem. XX: 18. De- Joodiche Meesters kennen aan Godt eenige Sleutels toe , welke Hy alleen voor zich behoudt, en aan geene Engelen, of Menfchen toebetrouwt , oiu'cr die tellen zy ook den Sleutel der Baarmoeder. Zy willen 'er mede aanduiden, 'dat Godt alleen de beftellinge heeft pvér deiVrouwen Vrucht- en Onvrucl ,
en daar van wordt in de Schrift gciprooketi , als van een openen , en fluiten der baarmoeder, Genei'. XX: 18. XXIX: 31. XXX: 22, 1 Sam. F: 5, 6. (2) Oncigenlyk beteekent de Baarmoeder• dat geene , waar uit iets voorkomt. De Zee wordt gezégd voortgekoomen te zyn uit de Baarmoeder, dat is, uit den Afgrond der Aarde, job XXXVIII: 8. Zo leest men Pf. CX: 3, (waar van ftraks nader) nit de Baarmoeder des dageraats zal u de Dauw uwer jeugd zyn. By eene geflootene Baarmoeder , die altoos begeerig is na dc byligginge, wordt dc nooit verzadigde geldzugt van den Gierigaart vergeleeken, Spr. XXX: 15, 16.
BAARMOEDER (Uit de) des dageraats zal u de dauw uwer jeugd zyn , Pf. CX: 3b. Wy voorönderftcllen , dat , gelyk dé HEERE begonnen had te fpreeken tot Davids Heer, vs. i. Hy 'er hier nog mede voortgaat. Des zal (N) dceerfle Vraag zyn, wat men te verftaan hebbe door dea Dauw zyner Jeugd? (NN) Men verftaa door 'sMesfias Jeugd , of Jongelingfchap zyne geestelykc Krygsknegten : Hetzelfde Folk , waar van even te vooren gezegd was, dat het zeer gewillig zou zyn op den dag zyner heirkragt, blinkende in fieraadiën des 'beiligdoms. (*) Met toefpeelinge op het Krygsvolk, Jeugd genoemd, om dat die doorgaans tot den Kryg verkoorert werd, als zynde het heetst in moed, en het rterkst in kragt, en dus 't best gefchikt, om den Vyand onder de oogen te durven zien, en de ongemakken van den Oorlog te verduuren. Krygsknegten hectèh by dc Hebreen Jongens, i Sam. II: 14 , 15, 16. niwKtt Jongelingen by dc Grieken, Mark. XIV: $ï._ Insgelyks Juvenes, Jongelingen by de Ldtynen. Juventutem legere beteekent by de Romeinen,
C a jan-



so BAARMOEDER.
jonge manfchap aanwerven , of vernam e» len tot den Kryg. 00 Zyne des Mesfias Jeugd worden zy genoemd, om dat zyzich aan zynen dienst verpand hadden , gezegd met hunnen mond, en gefcbreeven met hunne land: Wy zyndesHEEREN,Jef. XLIV: 5. En optrokken onder zyne baniere, als die van den Overften Leidsman hunnes Geloofs, sn hunner Zaligheid. (33) Maar waarom worden zy de Dauw genoemd, de Dauw zyner Jeugd? («) Misfchien om aan te duiden, dat zy, by het doorbreeken van zyn Koningryk , als de Eer (len zouden zyn, die Hem hulde doen, en zich onder zyne Kruis- en Heilbaniere fchaaren zouden, gelyk de Dauw een der eerfte voorwerpen is, die zich, by het doorbreeken van den dageraat, aan ons gezigt vertoonen. 00 Of, om dat zy zelve, door het belyden en uitbreiden van zynen naam en leere , als een vbeijende Dauw zouden zyn , om ook anderen te bevogtigen en geestelyk vruchtbaar te maaken, Deut. XXXII: 2. 't Geen fommigen hebben aangemerkt van de Rorarii Milites, de Dauwagtige Krygsknegten , der Romeinen , die, volgens Nonius Marcellus, en Feftus, de ligtgewapende Benden waren , die , eer de Slagorde gefield was, vooruit fnelden, en den ftryd begonnen,, is van te laaten tyd om te kunnen denken, dat David da-nop zoude gezinfpeeld hebben. Men zou anders'in het vermoeden kunnen vallen, dat zy omfchreeven waren als de Dauw zyner jeugd, om aan te duiden, dat zy met jeugdigen Heldengloed vooruit flappen zouden, om op het Ryk des Satans, en deszelfs Voorvegters aan te vallen, (y) Meer algemeen, en. ook aanneemlyker is het, dat 'er door aangeduid wordt, in hoe eene groote menigte zy tot Hem toevloeijen zouden, gelyk zynde aan den Dauw, die uit eene tallooze menigte van kleine drupkens beflaat. In dier voegen fprak Hujaï 'er van, toen hy Abfalom. aanried, om zich uit gantsch Israël een talryk Heir te verzaamelen , in menigte gelyk aan het zand, dat aan dc Zee is. Dan, zegt hy, zullen, wy tot hem (David) koomen in eene der plaatfén , daar hy gevonden wordt, en hem, gemaklyk overvallen, gelyk de dauw op de. aarde valt: En daar zal van hem,, en van alle mannen, die met hem zyn, ook niet iin. w.orde.n. ov.ergelaatcn2 Sam. XVII;
BAARMOEDER.
11, is. (3) Maar van waar zoude Hem deeze Dauw zyner jeugd voortkoomen? Wy zeggen met de woorden van David: Uit de Baarmoeder des dageraats. Maar dan zal men aanftonds vraagen, wat men daar door te verftaan hebbe ?(NN)^«*. Bynaus in zyne Verklaaringè van den CX. Pfalm , p. 129, en myn oude Buurman, de Eerw„ J. Janzonius, in zynen Leermeester der Verborgenh.p. 5, en meer anderen verftaan 'er het Oosten door. Dit is een denkbeeld, 't welk zich als van zelve aanbiedt. Want is de Baarmoeder zo iets , waar uit iets voortkomt, gelyk de Afgronden der Aarde worden aangemerkt als de Baarmoeder , waar uit de Zee is voortgekoomen, Job XXXVIII: 8; zó mag dan het Oosten wel worden aangemerkt, als de Baarmoeder des Dageraats. Want men weet, dat de Zon in het Oosten opgaat % en naar maate die met haaren ftraalenden gloed de Oosterkimmen nadert, breekt ook de fchemeringe van den Dageraat daar het eerst door, en gaat allcngskens hooger en klaarer op. En dus zoude hierdoor aangeweezenzyn, dat de Eerftelingen, die de EuangelieLeere aanneemen, en zich onder 's Mesfias baniere fchaaren zouden, zenden zyn uit de Volken van het Oosten. Als Jooden en Joodegenoolen uit de Parthers, Meders, Elamitcn, &c. op den grooten Pingjlcrdag, Hand. II: 9. En toen alreeds in groote menigte, gelyk de Dauw,, vs.. 41 , en vervolgens in nog grootere menigte uit de Jooden,, en de Oosterfche Heidenen. Want niet min de Kerke zoude uitbrceken ter rechter- en ter /linkerhand, JefVEIV: 3 , en de HEERE zich in 't vervolg zyne Kinderen ook zoude doen aanbrengen van het Westen en het Noorden , Jef. XLI1I: 5, 6; zo weeten wy evenwel, dat gelyk het Euangelie-licht het eerst in het Oosten zoude opgaan, zo ook de toevergadering' van 's Mesfias Heirbenden van daar beginnen, en zich vervolgens Westvvaards uitbreiden zoude. Daarom ftaat'er, dat de HEERE, wanneer Hy blinkende zou verfchynen uit Ziön, de volkoomenheid zyncx fchoonheid, bevel zou geeven, om de Aarde te roepen van den opgang der Zonne tot haaren ondergang, Pf. L: 1, a. Waar mede overéénkomt het vooruitzigt van Maleachi , Cap. I: 11. Van den opgang den Z'mne tot haaren ondergang zal zyn naam - ■ groot..



BAARMOEDER , BABEL.
groot zyn onder de Heidenen. (33) Hier van verfchilc de Verklaaring van den Hooggel. J. van den Honert. Men vindt dezelve in eene Aanteek, op 't woord Baarmoeder in de H. Zinneb, van Ruimig, D. Lp. 125. Ik zal ze hier nafchryven , bf ze iemand meer mogt behaagen , dan de voorige: „ Hier ,, wordt gefprooken van de Baarmoeder des „ Dageraats. Nu weeten wy, datdeDage„ raat is het beginfelvan dén Dag, en dat de Dag om zeer veele reedenen, een Zin„ nebeeld is van de bedeelinge des Nieu„ wen Testaments. Hierom moet men „ door den Dageraat van deezen Dag ver„ ftaan hetbeginfel van de bedeelinge des „ Nieuwen Testaments, 't welk, om veele „ reedenen, een Dageraat genoemd wordt. ,, Want: (1)Het is opgegaan in het Oos,, ten, om zich uit te breiden tot het Wes„ ten —. (2) Het werd onmiddeiyk ge„ volgd van den Opgang der Zonne der „ Gerechtigheid, die haare ilraalen wyd „ en zyd verbreidde, Mal. IV: 2. £3)Het „ was een toeneemend Licht, dat wel uit ,, kleine beginfelen ontltond, maar dat „ tot den vollen dag lichten en toenee„ men moest, Spr. IV: 1.8. De Baarmoe„ der nu van deezen Dageraat is dat gee,, ne, waar uit deeze Dageraat oumidde„ lyk gebooren is, naamelyk, de Heili„ gen Geest, aangemerkt in de uitniuu„ tende en ongemeene werkzaamheeden, ,, welke Hy, ter voortbrenginge van dien „ morgenitond , in den aanvang van de „ bedeelinge dier tyden, oefrende."
BABEL. (de TOOREN van) Van deezen Tooren, die gebouwd werd in het Land Sinedr; van het oogmerk, waar toe die gebouwd werd ? hoe Godt dat oogmerk verydelde, door de Spraaken onder de Bouwers te verwarren, en dat aan die verwarringe«Xt naam itefo/zynenoorfpronoverfchuldigd is , zo als men daar van lees*? Genef. XI: 4, en. 7, 8, is in de volgende Deelen gefproken. Als van vs. 4. in des VI. D. 1. St. p. 509-. en van. vs. 7, 8..in des V. D. i..St..p. &—.
BABEL, (De STAD) de Ryks Hof- en ; Hoofdftad der Babylonifche, of Chaldeeuw- 1 fihe Koningen , zo genoémd van de ver. 1 •warringe. der Spraaken , waar door Godt ( het volbouwen van den zo merkwaerdigen i Tooren verydelde , Genef. XI: 4—3. Mo- c fes, teekent aan, dat Babel bet: beginfel was. ï
BABEL- ai
van Nimrods Ryk, Genef.'X: io. Des mem Nimrod mag aanmerken als den eerften grondlegger van de Stad en het Ryk van Babel. Doch in die overoude tyden zal Babel van zeer weinig aanzien zyn geweest, waarfchynlyk niet meer als een Vlek. Semiramis, of, gelyk anderen willen, Bclut bouwde 'er eene zeer aanzienlyke Stad„ en worden by de Ongewyde Schryvers voor de Stigters 'er van gehouden. Allermeest is ze gebouwd en verfraaid door Nebukadnezar, die ze gemaakt heeft tot een der Wonderen van de Waereld, waarom hy in zynen hoogmoed ook zeide: // dit niet het groote Babel, dat ik gebouwd hebbe tot een huis des Koningryks, door de fterkten myner magt,en ter eere myner heerlykheid? Dan. IV: 30. (k) De Stad was geleegen «1 eene vlakte van het Land Sinedr, aan den Euphrat , eene van ouds zeer vermaarde Rivier, die midden door de Stad heen ftroomde,en de twee deelen der Stad vereenigde door een Brug, die ongemeen, lang, en by uittrek kunftig gemaakt wa-s. In eene nadere befchryvinge deezcr Stad koomen in aanmerkinge :(&&$) Haare gedaante. Ze was regelmaatig vierkant, zynde de vier zyden gekeerd vlak na de vier Hoofdgewesten des Heemels» het Oosten ,. het Westen , het Zuiden en Noorden.. Men begroot den Omtrek der btad op min of meer twintig uuren gaans,, en dus met recht genoemd het groote Babel 1 Evenwel, naar gelang, van haare grootte met dicht bebouwd ; want, behalven dat de huizen niet na aan malkanderen ftonden, had men 'er ook in Tuinen en Boomgaarden, zelfs Zaai- en Weilanden.. Ze werd verdeeld dooi' vyftig itraateny die in een rechte lyn liepen tegen eene daar tegen overftaande poort, cn eikanderen in rechte, hoeken kruisten. (33) Haare Muuren , die , volgens Herodoot,. die zelf :e Babel is geweest, 87 voeten dik, en 350 zoeten hoog waren , waren, gefterkt door 150 torens, elk 10 voeten hooger dan denuuren,- en=van buiten door een diepe en' vyde gragt. Aan elke zyde van de Sta* ïad men 25 Poorten, dus te faamen 100,. .31e var mas-fief koper, waarom Jxfaïa.^ >ap. XLV: 2, ook Ipreekt van Babels koeren deuren, Qj) Veele Gebouwen, en anere werken van kunst en pragt maakten! ■ label zo merkwaerdig., dat.het.me: rechc G 3. ge.-



22 B A B E L.
o'enoemd werd de roem der gantfchc Aarde, jerem. LI: 41, het fieraad der gantfche Aar-de, de hcerlykheid en hovaerdigbeid der Chalgein* Jef. XIII: 19. (*) Als de Tempel van Bel , of Belus, die, zo men meent , het overblyfiel was van den zo berugten Tooren van Babel. Nebukadnezar deed rontom denzei ven aanzienlyke gebouwen fligten, en die omvangen met een' muur, en daar in koperen deuren, vermoedclyk gemaakt van de koperen Zee , de twee koperen Pilaaren , en andere koperen Vaten , welke hy uit den Tempel van Jeruzalem had ■doen overvoeren na Babel. Behalven an.dere gouden Afgodsbeelden, was 'er een, 't welk , volgens Biodoor van SiciMc ,. 40 voeten hoog was , en 1000. Babylonifche gouden talenten zwaar, en dus, zo als men reekent, acht-en - dertig en een halve millioen Hullandfcke guldens waerdig. Dezelfde Schryver bepaalt het gewicht van -dat Beeld, en van de andere Beelden en Sieraadiën op 5000 talenten in goud, en ;dus waerdig, naar onze munt, meer dan 231 Miïïiosncn. (£) De twee Koninglyks jPalcizcn: liet Oude naast aan den Tempel, aan de üostzyde der Riviere, zynde^ruim vyf vierendeel uur groot in zynen omtrek. Het Nieuive, recht daar tegen over, gebouwd door Nebukadnezar, viermaal grooter dan het Oude , omvangen door drie muuren, de een binnen den anderen, en dus, naar d- wyze van dien tyd, ongemeen verllerkt. O) De zo vermaarde hangende Tuinen by dat Paleis , aangelegd op gewelfde boogen,waar op men aarde genoeg gebragt had , om 'er , behalven allerlei planten, bloemen , ftruik- en heestergewasfen, de groottte boomen in te doen wortelen en groeijen ; verdeeld in vericheidene perken, of Terrasfen 4 het een hooger dan het andere, tot dat het hoogile gelyk was met de muuren der Stad, daar men een kundig werktuig vond , waar door het water uit .de Riviere werd opgetrokken , waar door geheel de Hol werd bcvogtigd. Zo dat het 'niet anders fcheen, als of men groenende en bloeijende planten en boomen zag , opgehangen in de lucht. Men wil, dat; Nebukadnczat die heeft doen maaken ten gevalle van,zyne Gemaalinne , die eene Medifche Prin fes was, om die, zo veel mooglyk , te srerfchafièn het vermaak van de bergen er
BABEL.
bosfehen van haar Vaderland. (?) De Kaai. jen langs de Rivier binnen de Stad, zynde een muur, uit den grond opgehaald,even zo dik als de ftads niuuren, hebbende aan weêrszyden over elke draat ,,t die op de Rivier uitkwam , een koperen Poort in den muur, en trappen, langs welke men konde afgaan tot aan het water. Deeze Poorten waren wel des daags open, maar werden 's nachts gellooten. (•) Ook de groote Waterkom, welke men ccnMeir mag noemen, ten Westen van de Stad, zynde, naar de minde rcekening, 53 uuren in den omtrek groot, en, volgens Herodoot , 35 voeten diep , en diende om het water der Riviere, wanneer dat te hoog zou gereezen zyn, en over de dyken zou heen geloopen hebben, langs een daar toe gemaakt Kanaal te ontvangen, op dat de Stad niet onderloopen mogt. Uit dit alles kan men opmaaken, dat Babel waarlyk is geweest, een der grootde, pragtigde, en meest merkwaerdige Steden, die ooit gebouwd zyn. Breeder kan men hier van leezen in de Algem. Hifi. D. IV. p. 261 —. en Prideaux , Aanéénfch. van . het O. en N. Verb. D. I. p. 147 —. Korter Bachiene, H. Geogr. D. III. p. 555—. (3) De Lotgevallen deezer Stad zyn allermerkwaerdigst, en drekken ten bewyze , dat 'er niets beftendig is op Aarde. Ze is verwoest , dermaaten verwoest,dat 'ernaauwlyks puinhoopen meer van te vinden zyn, en men niet, dan in het onzekere, de juiste plaats kan aanwyzen, waar ze zy geleegen geweest. Meer dan eens is Babel vyandig aangevallen en veroverd, trapswyze van zynen luister beroofd, en eindelyk geheel en al verwoest. Om dit werk niet buiten noodzaake te vergrooten, wyzen wy den Leezer tot het daar van aangeteekende in des VILD- a. St. onder den tytel van SODOM, p. 492, en in het XI. D. onderden tytel van ZINKEN, p.460. kol. a. en p. 461. Uit het welk, hoe kort
' ook, men zal kunnen zien, hoe flipt Godts ftrafbedreigingen over Babel, door meer dan eenen Propheet gedaan, zyn vervuld geworden , en te gelyk de reedenen 'er
■ van: Hoogmoed, gewelddryvery, dertelheid, onreine wellust, grouwelyke Afgodery, tooveryen, en andere Godttergende Schenbedryven meer. Men zie Pf. CXXXVII: 8, 9, Jerem. L en LI. XXV:
ra-»



BARËL; Oiet RYK van)
ia, 13, 14, Habak. II: 8—, Jef. XLVIÏ. XXI: 1—9. XIV: 4—23. In 't byzonder is merkwaerdig de Prop'heetie van Jefaia, Cap. XIII; 19—22.. Om dat daar in vuorfpüld wordt zo eene gelieele verwoestingen Woestheid, als in de bovengemelde Aanteekeningen door de Reizigers is opgcgeeven: Alzo zal Babel zyn, gelyk als Godt So* dom en Gomorra heeft omgekeerd. Daar zal geen woonplaat fe zyn in der eeuwigheid', noch zy zal niet bewoond worden van ge/lachte tot ge/lachte : De Arabier zal daar geen tente /pannen, en de Herders zullen daar niet leegeren : Maar daar zullen nedcrliggen de wilde Dieren der TVoeftyne, en haare httizen zullen vervuld worden met fchriklyke gedierten , en daar zullen de jonge Struis/en woonen, en de Duivelen zullen daar huppe len. En de wilde Dieren der Eilanden zullen in zyne- verlaatene Paleizen malkanderen toeroepen , mitsgaders de Draaken in de wellustige plaatfen. Van het Anti-Christensch Babel zal men iets kunnen vinden onder den tvtel van BABYLON.
BABEL. (Hst RYK van) Het lag ten Zuiden van Asfyrië, zich uuftrekkende tot aan den Perfifchen Zeeboezem ; ten Oosten was het door den ltroom Tigris afgelcheiden van Perfië, in 't byzonder van dat gedeelte, 't welk oudtyds Elam^heette,daar na Sujiana, en nu Chuftftan. Ten Westen, en ook gedeeltelyk ten Noorden paalde het aan woest Arabië. Het beste deel des Lands befloeg die groote envruchtbaare Vlakte, ' oudtyds Sinedr genaamd , tusfehen den Tigris en Euphrai. Een geruimen tyd was ; het Ryk van Babel- onderworpen aan de \ Asfyriërs; dan Belefis, naar 1'ommiger ge- { dachten dezelfde, die in den Canon van Plc- ) lomeus, Nabon asfar heet, en, van wegen den 1 Koning van Asfyrië, Stadhouder was in 5 het Landfchap Babylonie,onttrok zich der ' overheerfchinge van Asfyrië, en wierp 1 zich-zeiven op tot Koning van Babel. Na. s. hem bleef Babel een afzonderlyk Ryk onder 3 nog negen andere Koningen, van welken ) in de gewydde gefchiedenisfen maar al- d leen by naame bekend zyn Baladan en a Merodach Baladan,welke laatfte Gezanten a zond aan Koning Hiskia, om te vernce- 1 men na deszelfs weiftand en gelukkige 11 herftellinge , Jef. XXXIX: 1—, Na den f. dood van den laatlten dier tien Koningen. / volgde eene tusfehen-regeering van acht z,
BABEL. (het RYK van) 23:
jaaren, na welke Efarhaddon het Ryk van Babel weder onderwierp aan dat van Asfyrië, die het Babylonisch Ryk liet beftuuren door Stedehouders, die hun verblyf hielden in dc Stad Babel. Na verloop van55 jaaren wierpen de Babylonicrs het As/y-risch Juk wederom af, toen Nabopola.far,, de Asfyrifche Stadhouder, aanfpande met Cyaxares den I., Koning der Meden, en zy. te faamen Ninive , de Lloofdftad van \ Asfyrisch Ryk, beleegerden, veroverden , ten gronde toe Hoopten en de Landen van dat Ryk onder zich verdeelden. En hiids dien tyd is het Ryk der Babylonicrs% of Chaldeën tot die hoogte geklommen , dat het aan een groot gedeelte van het Oosten, door zich hoe langer zo verder Westwaards uit te breiden,de wet ftelde. De Chaldeën werden daarom geteekend door Habakuk, Cap.J: 6—10, als een fneJt en bitter Volk, 't welk'optrok door dé breed, ten der Aarde, om wooningen erflyk te bezitten , die de hunne niet waren —, V welk Koningen hefcbiinpte , Prinfen belachte-, ds Vestingen belachte en innam, en gevangenen: verzaamelde als Stof. Jeremia kreeg meer dan eens last, om daar van te Prophetecren; onder anderen onder het Zinnebeeld van Jukken, die gezonden moesten worden aan de Koningen van Egypte,, van? Modb, van dc Ammomlen., van Tyrus e\v Zidon, ten vcoifpelle , hoe die allen het uk van Babel zouden moeten draagen ; alsxok van eenen Beeker , gevuld met dcuWyn van Godts grimmigheid, uit welken ille de reedsgemelde Koningen zoudennoeten drinken, ook nog de PhiUftynen», lie van Dedan, Thema, Buz, en alle Ko* tingen van Arabic — ook het Koningryk, 'an Juda, 't welk de Chaldeën innamen, ,an zich cynsbaar maakten, gevangenen ïï van wechvoerden, en ten laatfteh Jeruzalem beleegerden ,„ veroverden ,, ten;ronde toe Hoopten, en van dat Ryk, geeel en al een einde maakten , Jerem». [XVII: 2—22. en XXV: 15—29. Hiervan aan wordt iteM omfchreeven als een gouden beeker in de hand des HE EREN ^ die' e gantfche Aarde dronken maakte-, jerem^ I: 7.. Maar ten laatlten zou het ook zelf' it dien Beeker moeten- drinken, volgens lab.. II: 16. De beeker der rechterband de:' IE EREN zal zieb'tdt. u «Menden-, endïiuv ïMeen fchandelyk uitbraakfel zyn over uiyae
bu&>~ ■



a4 BABYLON.
heerlykhtid. Dit is gefchied , toen Cyrüs de Stad Babel innam, en de Koning gedood werd, waar mede de Babylonifche Monarchie een einde nam, om plaats te maaken voor de Perfifche, Zo moest die verdervende Berg, die de gantfche Aarde ver dorven hadde , op zyn beurt weder verdorven worden, Jerem. LL 25. Zo moest de Stok der Godtloozen, de Scepter der Heerfchers, die de Volken plaagde, in verbolgenheid, ge. brooken worden, Jef. XIV: 5, 6. Zo dat andere Volken zich des ontzetten, en malkanderen vraagen zouden: Hoe, is dan de Hamer der gantfche Aarde afgehouwen en verbrooken ? Hoe is Babel geworden tot eene ontzettinge onder de Heidenen, Jerem. L: 23. Van de Opkomst en den Ondergang van het Babylonisch Ryk kan men breeder leezen by de Schryvers, in den voorigen tytel genoemd.
BABYLON, rPctr. V: 13, van waar ,Petrus zynen eerften Brief'fchreef, en daar eene Gemeente was, welke de Geloovigen, die in de verftrooijinge waren, aan welken Petrus fchreef, liet groeten. Het is by de Uitleggers in gefeild, welk eene Stad dat Babyion geweest zy. Toen wy gefchreeven hebben van Petrus, en deszelfs Schriften, en in 't byzonder van zynen eerften Brief, hebben wy dat opgegeeven. Men zie des VI. D. 2. St. p. 96-% Ik zal 'er nu maar byvöegen , 't geen ik van den geleerden Hasfskamp geleerd hebbe : Naamelyk, dat de groote Mosbeim door Babylón verftond het eigenlyk gezegde BabyIsn aan den Euphrat, gelyk ook de vermaarde Asfeman; dat ook de groote Mi.cbaëlis voorheen van hetzelfde gevoelen was geweest; maar het daar na.veranderd hebbe, willende, dat het Seleucië geweest zy-, door Stlcukus Nikator aan den Tigris gebouwd, en naar zynen eigen naam Seleucië genoemd, welk Seleucië, zo als Miehaëlïs beweert, ook den naam van Baby. Ion zou gedraagen hebben, 't welk evenwel niet' volkoomen bewysbaaris, en aan Prof. N. Barkey gantsch niet waarfchynlyk voorkomt, zo als uit de door hem gemaakte Aanteekeningete zien is. Men zie de door hem vertaaide Aanmerkingen vsmllasfekamp — p. 42—47. ons medegedeeld voor het IL Deel van de Verklaaringc van eenige Hoofd/tukken der II. S, door den Eerw. Korn. Boot»
B A B Y L O N.
BABYLON. (Het ANTI- CHRIS-
TENSCH) In de upenvaaringe van Johannes wordt in meer dan eene plaatfe gefprooken van Babyion':. Babyion , de groote Stad, de fterke Stad; van eene Vrouwe, op welker voorhoofd was gefchreeven een naam: Verborgenheid, de groote Baby Ion, de Moeder der grouwelen en hoereryen der Aarde. Dan , hoe groot en fterk dat Babyion ook zoude zyn,'t zoude evenwel menigen harden fchok moeten ondergaan; waarom meer dan eens over hetzelve het Wee uitgeroepen , en ten laatlten ook aan hetzelve een eindelyke eii onherdelbaare Val voorfpeld wordt, als Cap. XIV: 8. XVI: 19. XVII: 4, 5. XVIII: 2—21. Dat door dat Baby Ion Rome te verdaan zy, erkennen zelfs eenige Roomschgezinde Schryvers; maar zo, dat 'er het Hcidcnsch Rome door zoude bedoeld zyn. De Proteftanten beweeren, in tegendeel, dat'er het geheel verdorven Christen • Rome door te verdaan zy, 't welk zy het Anti - Christenscb noemen, waar toe dan ook worden bygebragt veele overéénkomden, die het Anti-Christenscb Babel merkteekenen als het tegenbeeld van het Oude Babel. (fcO Babel is uit kleine beginfelen groot geworden , en breidde allengskens zyne heerfchappy zo verre uit, dat het wierd aangemerkt de Hamer der gantfche Aarde te zyn; eene menigte van Koningen en Volken moesten zich aan het juk van Babel onderwerpen. Zo ook het Geestclyk Babyion. Al vroeg ontdekte zich de ongebreidelde Heerschzugt der Roomfche Pauzen. Zy tastten hoe langer zo verder om zich heen, en bereikten eiiisdelyk dat toppunt, dat zy zelfs aan Keizeren en Koningen de Wet Helden, die aan- en- afdelden, en Landen verdeelden en fchonken, gelyk men weet, dat zy, na de Ontdekking van Ame-. rika, hetzelve hebben verdeeld tusfehen, en gefchonken aan de Koningen van Spanje en Portugal. Nog in deeze laatere tyden heeft men zo eene taal durven voeren, zo als te zien is in de Lettres interesfantes du Pape Clemens XIV. (Ganganelli') Tom. I. p. 9. Die Ganganelli, naderhand Paus Clemens de XIV. fchreef ten jaare 1757, aan den Abt Fergken, om hem uit te lokken tot eene Reize na Italië, onder anderen ook van Rome: Cette Ville, asftfe fur fept Colines , que les Anciens appelloient les fept Mattresfes du Monde, femble de ld dominer
TU-



BABYLON.
FUnhers, & dit pierement è tous les Peuples, qtiellc en eft la Reine & Capitale. Dat is, „ Deeze Stad, gezeeten op zeeven heu,, velen, die de Ouden noemden de zee„ ven Meesteresfen der Waereld, fchynt „ van daar het Geheelal te beheerfchen, „ en zegt ftoutelyk aan alle Volken, dat „ zy 'er de Koningin van is, en de Hoofd„ ftad." Men vergelyke dat fchryven met de taaie van Johannes, Openb. XVII: 9 en 18, en men lette op de overéénkomst: De zeeven hoofden zyn zeeven bergen, op welke de Vrouwe zit. De Vrouwe, die gy gezien hebt, is de groote Stad, die het Koningryk heeft over de Koningen der Aarde. £}) Onverdraaglyk was de trots en de hoogmoed der Koningen van Babel; zy fielden zich aan Godt gelyk. Hunne taal was by Jefaia, Cap. XIV: 13, 14. Ik zal ten Heemel opklimmen, en mynen throon verhoogen boven de Sterren Godts —, Ik zal den Allerhoogften gelyk worden. Is de trots der Roomfche Pauzen wel minder? Men geeft voor, dat Keizer Konjlantyn de Groote den Paus Godt zoude genoemd hebben, en daarop fteunt de Canon, dien men vindt by Gratianus, Diftinct. 96. Can. Dat de Paus van niemand kan geoordeeld worden, om dat het openbaar is, dat Godt van geenen menfche kan geoordeeld worden. Leo de X. gedoogde , dat Anton. Puccius hem dus aanfprak: Het gezigt uwer Goddelyke Majefleit heeft door zynen fchitterenden glans myne oogen verduisterd. By eene Prentverheeldinge van Paulus den V. las men dit opfchrift,
Paulo V. Vice Deo Chriftiance Reipublicee Monarchce
inviStisfnno Et Pontificia omnipotentite confervatori acerrimo.
Dat is:
Aan Paulus den V. Vice-God Den onoverwinnelykften Monarch
van het Christenryk En allergeftrengflen Handhaver
der Pauzelyke Almagt. \
Misfchien zou men dit dellen op het laag \
gevlei van anderen, maar de Pauzen zelv' '
floegen dien zelfden toon. Paulus de III. 1
/. Deel. II. Stuk. 1
B A B Y L Ö N: 35
liet eenen Penning flaan, waar op de Koningen verbeeld wierden voor hem te knielen , en, als zyne Stalknegten, den teugel van zyn Paerd te houden, met het Omfchrift, ontleend uit Pf. LXXII. Omnes Reges fervient ei. Alle Koningen zullen hem dienen. Klemens de Tweede fchreef aan de Bambergfche Geestelykheid, dat voor den Roomfchen ft oei alle kniën op Aarde zich moeten buigen, en dat, naar zyn welgevallen, de deur des Heemels wordt geopend en geftooten. Als de Kardinaal den nieuwen Paus de kroon opzet, doet hy het met deeze woorden : Ontvang den hoed, met drie kroonen verfierd; en weet, dat gy zyt een Vader van alle Koningen en Vorften, een Har der Waereld, en Stedehouder van onzen Heere Jefus Christus hier op Aarde. Behoeft men nu wel langer te twyffelen, wie de Mensch der zonde , de Zoon des verderfs zy , van welken Paulus ipreekt 2 Thesf. li: 3, 4, die zich in den Tempel Godts zou verheffen^ en zitten als een Godt, zich-zeiven vertoonende,dat hy Godt is? Q) Het Oude Babel was zeer overgegeeven aan Afgodery. Behalven de Zon, Maan en Sterren, had men andere Goden : Bel, of Belus, Nebo, Jef. XLVI: r, Sukkoth-Benoth, aKon. XVII: 30, en meer andere, voorheen hunne Koningen , en naderhand door hen vergood. Men bouwde 'er Tempels en Altaaren voor, en richtte 'er de Beelden van op, veele van louter Goud. In 't geestelyk Babylon doet men hetzelfde. Is het niet het zigtbaar heir des Heemels, voor 't welk men zich nederbuigt, 't is evenwel voor het onzigtbaar Heemelheir, de Engelen. De Babyloniërs vergoodden hunne Koningen, en maakten 'erBeelden van,die zy Godtsdier:(lig vereerden: In de Roomjche Kerke heeft men Heiligen vergood: Niet maar alleen zulken, die waarlyk behoord hadden tot Godts Heiligen hier op Aarde, en van welken men geiooven mag, dat zy thans verkeeren onder de Geesten der volmaakte Reehtvaerdigen; maar ook al zulken, weleer Heiligheid flegts beftond in het belee/en der geftrengheeden van eenen grillijen en eigenwilligen Godtsdienst, en die ien verheeven rang, waar in men hen geplaatst vindt, alleen te danken hebben lan de Kanonifeerende Benevolentie van den Paus. Aan die wydt men Kerken , Kajellen en Altaaren toe. Die roept men
D Godts-



BABYLON.
BABYLON.
Godtsdienftig aan om byftand in nood en dood. Van die maakt men gefchilderde, gegootene en gefneedene Beelden, die men ook vereert, 't Is in Roomfche Landen niets vreemds, dat men iemand geknield, en met uitgebreide armen ter aarde ziet liggen voor het beeld van Maagd Maria, of van andere Heiligen. Het Oude Babel verlokte andere Volken tot het navolgen van zyne Afgoderyen en Bygeloovigheeden, en om dat het dat deed onder de toelaatinge van Godt, om de oogmerken zyner Voorzienigheid te bereiken, zo kan dat mede een reede zyn, waarom het omfchxeeven wordt als een gouden beeker in de band dei HEEREN, waar uit het veele Volken had doen drinken en dronken worden, Jerem. LI: 7. Althans in dien zin wordt van die Vrouwe, welke de groote Babyion heette, gezegd , dat in haare hand een gouden beeker was, waar uit zy met den wyn des toorns haarer hoererye veele Volken gedrenkt hadde, üpenb. XVII: 4. Verg. Cap. XIV: 8. In het Oude Babel werd men, op verbeurte van lyf en leeven , gedwongen tot den Beeldendienst, Dan. III: 4, 5,6. In 't Roomfche Baby Ion heeft ook menig Proteftant met ftoküagen zyne onwilligheid moeten boeten, om een of ander Beeld eerbied te bewyzen. Cl) Het Oude Babel was ryk van den roof van veele Volken. Het Nieuwe heeft zich ook groote Schatten weeten te vergaderen , door het afpersfen van fchattingen tot zo genaamde Heilige gebruiken , door de Zielmisfen en het verkoopen der Aflaaten. Mantuanus heeft dat reeds doen zeggen in zyn Boek de Calamit. Tempor. L. 3.
Templa , Sacerdotcs, Altaria , Sacra, Coronas,
Ignis, Thura, Preces , C&lum eft venale, Deusque.
Dat is: Tempels, Priesterdommen , Altaaren , Heiligdommen, Kroonen, Vuur (ft Vagevuur^) Wierook , Gebeden, ja ook de Heemel is hier te koop; zelfs ook Godt. Theodorus van Niem, een tydgenoot van Keizer Rupertus,. die Bisfchop van Verden is geweest, fchreef 'er van : De Apostolifche Kamer wordt by de Zee vergeleeken, waar in alle Rivieren uitloopen, en nog loopt dezflve niet over.. Want zo. worden uit. ver-
fcheidene gedeeUens der Waereld duizenden ponden gouds in dezelve gedraagen, en mchthans wordt ze niet vervuld —. In dezelve zyn veele bloedzuigers,zeggende: Breng aan, breng aan! Waarom Alphonfus, Koning van Arragon, eens zeer wel zeide, dat deHarpyen, fchriklyk verflindende Roofvogels, van de Eilanden verhuist waren na V Roomfche Hof, en aldaar haare wooninge hadden. (H) Ih het Oude Babel was men zeer overgegeeven aan de Ontucht. Het groote Ba. bylon, waar van gefprooken was Openb. XVIII: ai,wordt Cap. XIX: 2. omfchreeven als de groote Hoere, die de Aarde had verdorven met haare hoererye. Het verbieden van het Huwelyk aan de zo genaamde Geestelyken heeft aanleidinge gegeeven tot allerlei ontuchtigheeden, ook van het ergfte foort, die onder de Heiligen, zelfs onder de Menfchen niet behoorden genoemd te worden. Mantuanus zeide van Rome, dat het was een Hoerekot. Roma jama tota eft Lupanar. Johann. de la Cafa berymde den Lof der Sodomie, en des niet te min werd die Aterling naderhand nog verheeven tot Aarts-Bisfchop van Benevento. Men zoude 'er onder de Roomfche Pauzen verfcheidene kunnen noemen, die geheel en al overgegeeven waren aan Dronkenfehappen, Hoerery en andere ontuchtigheeden. Ik noeme maar alleen Sixtus den IV. voor wien Joh. Sapidus dit graffchrift maakte:
Sixte jaces tandem ? Deflent tua bufta Cynttdi Scortaque, Lenones, Alea, Vina, Venus.
Dat is: 6 Sixtus, ligt gy ''er eindelyk te neder? De Boggerjongens, de Hoeren, de Kop. pelaars, de Dobbelaars, de Wyndrinkers ,de Venus - jonkers forten traanen op uw graf. Ik hebbe daar van veel aangeteekend uit oude Roomfche Schryvers , als Mantua, nus, Joh. Franc. Picus de Mirandola, Petrus Damiani, Alvares Pelagius en anderen in myne BITTERHEID IN VREEDE, p. 38—. Die Latyn leezen , kunnen het daar vinden. Niet beter , als in Rome, Spanje en Italië, was het gefield in de Nederlanden-, en daar omltreeks. In eene Synodaale Reedenvoeringe, gedaan door Lindanus, Bisfchop van Roermond, gantsch. geen Vriend van de Proteflanten , fchroomde die Kerkvoogd niet te zeggen, dat de
KI ons-



BABYLON.
Kloosters en de Collegien der Kanunniken, die Schooien en Oeffenplaatfen behoorden te zyn van de Euangelifche Godtvrugt, veranderd waren inDrink- ]a\Zuip. winkels , en Bordeelen. Die Reedenvoeringé is ten jaare 1571 gedrukt te Keulen, maar is thans zeer raar geworden. Ik hebbe het hier toe betreklyk gedeelte 'er van opgegeeven in dit Woordenb. D. IIL onder den tytel GELOVTE, p. 305. Even zo flegts was het in de Elfde Eeuwe, blykens een Latynscb Vaers, of Lied van Bernhardus, een Benediktyner Munnik te Korvei, een uitmuntend Man van dien tyd. Die 'er geleegenheid töe hebben, zullen zich niet beklaagen het te leezen by Heideggerus, in het hier na te melden Boek, P. II. p. 680—. Q\) Babel was de geflaage Vyandin van Godts Oude Volk. Het werd door de Babyloniers beöorlogd, overheerd, gevanglyk wechgevoerd, en wreedaartig mishandeld, Godt bewaarde het evenwel in, en verlostte het weêr uit Babelj Zo hebben ook de Belyders van de zuivere Euangelie - leere veele bloedige Vervolgingen , gepaard met onmenfchelyke wreedheeden moeten ondergaan van. het AntiChristenscb Babel. Die werden alomme geagt als Slagtfchaapen. Men richtte tegen hen op Bloedraaden en Inquifitie - banken ; men bloes alomme moord en dreiginge, om Koningen en Vorften tegen hen in 't Harnas te jaagen. In de Valleien van Piëmont, in Hungarie , Boheemen , Engeland, Ierland, Vrankryk, Duitschland, hier in de Nederlanden roept nog om wraak het bloed van duizendmaal duizenden , dooiden woedenden Krygsknegt vermoord, of door dep Beul geworgd, geblaakt, geraderd, of op andere wyzen gemarteld. Franc. Petrarcha, een Schryver in 't midden der veertiende Eeuwe, zag toen in Rome al de 1 Vrouwe, welke johannes gezien hadde in 1 den Geest, Openb. XVII: 6, welke dron- i ken wai van het bloed der Heiligen, en van ( het bloed der Getuigen van Jefus. In den < XXteizyner Brieven tartte hy/ioroc'er op ï uit, dat het zich verantwoordde. Met hoe .( veel meer recht en nadruk zoude hy dat z gedaan hebben , hadde hy lastere tyden v beleefd? Maar, ten trots van al dat woe- 1 len en woeden, heeft Godt zich een Erf- g deel bewaard in, en, ten tyde der Refor- t malie, met een Uferkenarm uitgevoerd uit d
BABYLON. af
dat Geestelyk Babel, in veele Koningryken, Vorftendommen en Gemeenebesten bevestigd , en verfchaft het in onze dagen, van tyd tot tyd, eene ruimere ademhaaling in zulke Landen, daar het, nog niet lang geleeden, was als eene eenzaame Tortelduive, kirrende tusfehen de klooven der Steenrotzen : In Hungarie, Poolen en Vrankryk. (f) Babel werd vyandig aangevallen, niet alleen door de Perfen, maar ook door de Meden , voorheen de Bondgenooten en Medehelpers van Babel in het te onderbrengen van de Asfyrifche Monarchie. Hoe juist begint dat reeds in te treffen in het Geestelyk Babel.' Naar het vooruitzigt van Johannes, Openb. 'XVII: 16, zullen dezelfde Koningen, die voor» been met de Vrouwe Baby Ion gehoereerd heb. ben, haar haaten , en woest maaken. Die zich erinneren , wat 'er finds niet zeer veele jaaren gebeurd is: Hoe weinig vreeze Roomfche Vorften meer hebben voor de Vatikaanfche Banblikfemen ; hoe zy der Pauzen heerschzugt van tyd tot tyd kortwieken ; hoe ze hen als -gedwongen hebben de Orde der Jefuitcn te vernietigen , die als de Keurbenden en Voorvcgters waren van 't Pauslyk gezag ; hoe Kloosters en Kloosterlingen ingekort wor- den: Die zich dat alles erinneren, zullen daar in kunnen bemerken de aanvanglykc vervulling van die Voorzegginge. Babel was ingeflooten , en werd beleegerd; doch debeleegering ging langzaam voort, en ftout op zyne Merkte, was het zorgeloos, £n zwetste: Ik zal Koninginne zyn in eeuivigheid —. Ik ben 't, en niemand meer dan 'ik: Ik zal geen Weduwe zitten, noebberoo* 'Ange van Kinderen kennen , Jef. XLVII: 7', 8. Niet minder zorgeloos en moedig jlyft het Geestelyk Babel. Het ziet wei, lat deszelfs kragten ontzenuwd worden; naar daar dat flegts van langzamerhand ;cichiedt, neemt't het niet te harte. Waartal het ook die zelfde taaie in den mond ;elegd wordt: Ik zitte als Koninginne, ik en geen Weduwe, en zal geen rouwe zien, )penb. XVüi: 7. (p; Maar Babel bedroom ich: Geheel onverwacht, in éé.ieu nacht, 'erd Babel veroverd , het Koninglyk Pa;is ingenomen, de Koning en zyne Ryk srooten, terwyle zy zaten te gasten en te rasfen , overvallen en omgebragt , en aar mede nam de Babylonifche Monarchie D a een



ag BABYLON.
een einde, juist zo als het voorzegd was: Beide deeze dingen, Weduwfchap en beroovinge van Kinderen, zullen u in een oogenblik , op éénen dag overkoomen — .• Snelljk zal een ongeftuime verwoestinge over u koomen , datgy het niet zult zveeten, Jef. XL VII: 9—li. En volgens Jeremia, Cap. LI: 63, 64. Moest Babel zinken, en niet weder op' koomen, gelyk die fteen gezonken was, welken hy * op Godts bevel, had geworpen in den Euphrat, Genoegzaam met dezelfde' woorden wordt de eindelyke Ondergang van het Anti-Christenscb Babel voorfpeld. Als Openb. XVIII: 8. Daarom (van wegen het windrig roemen: Ik zitte als een Koninginne) zullen haare plaagen op éénen dag koomen, de Dood, de Rouive en de Honger, en zy zal met vuur verbrand worden: Want jierk is de Heere Godt, die haar oordeelt. En vs. ar. zag Johannes, dat een fterke Engel eenen fteen , als een groote Meulcnfleen ophief, en dien wierp in de Zee, en daar by zeide: Aldus zal de groote Stad Babyion met geweld geworpen worden, en zal niet meer worden gevonden. Daar nu de overééiikomltèA tusfehen het Oude Babel, en dat der Openbaaringe zo veele en daar by zo duidelyk zyn, zo is 'er gronds genoeg om vast te Hellen, dat het laatfte is het Roomsch Anti-Christenscb Babyion. En dat zo zynde, zo kan men ook deszelfs volleedigen val verwachten: Maar wanneer, en hoe die koomen zal, behoort tot die dingen, waar van het juiste als nog by Godt 'ligt opgeftoaten, en ver zeegeld in zyne febatten. Zeer. breedvoerig en voldingend heeft van dit alles gehandeld de geleerde Heideggerus 'm zyne Diatriba. de Babyl. magna., waar uit ik veel,ontleend hebbe.
BABYLONISCH Overkleed, 't welk Achan, benevens nog andere kostbaarheeden, van den roof van Jericho heimelyk wechnam , en verborg in zyne Tente , Jof. VII: zi.Jofephus,}. Oudh. B. V. C. I. zegt, dat het een Koninglyke mantel was, van enkel goud-geweevcn. Het eerfte, dat het een Koninglyke mantel of Overkleed Was, kan men laaten doorgaan , want zo wordt het hier voorkoomend woord jtvix,
AJderet,.. elders gebruikt van het heerlyk Overkleed van den Koning van Ninive, Jon. 11!: 6.. R. Salomo bepaalt het nog nader, <eu. zegt, dat het was het Overkleed' van den
BABYLONISCH.
Koning van Babel, 't welk bewaard werd in bet Paleis, '/ welk hy te Jericho had. Waarom niet liever van den Koning van Jericho zelf? Doch wat daar van zyn moge, men mag wel vastftellen, dat het geweest zy een fchoon fierlyk Overkleed, gelyk de Onzen het vertaald hébben, 't welk, zo al niet den Koning, evenwel eenen anderen man van aanzien toebehoord hebbe , om dat Achan het vond te gelyk met andere ongemeene kostbaarheeden, 200 fikelcn 1 zilvers, en eene goudene tonge , welker gewicht was 50 fikelen. Maar het andere, dat Jofephus zegt, dat het van enkel goud geweeven was, ligt zekerlyk niet opgeflooten in het tweede woord Sinear; want,
afgeleid zynde van zoude het eer aanduiden een haairig, wollig kleed. Zo begreep het R. Salomo. Volgens denzelven was het een Overkleed KDVdT, uit Melata , allerzagtfte en fynfte wolle , doch hy voegt 'er by ,(733 van Babel. Onkelos noemt het, gelyk de Onzen , een Babylonisch Overkleed. Daar toe geeft het woord Sinear aanleidinge ; want dat was
de eigen naam van het Land, 't welk naderhand Babel genoemd is, zo als te zienis Genef. XI: a en 9; Hier komt nog by, dat de Babyloniërs- van ouds beroemd wa^ ren, wegens hun zeer kun/lig weeven, en borduuren met de naaide van kleederen met menigerlei fchoone kleuren en figuuren, waar van Martialis fpreekt L. VIIL. Epig. a8;
Non ego pratulerim Babylonica piéla fuperbe. T.exta Semiramia. qua variantur acu.
Daarom werden die kleederen ook genoemd PiSta , gefchilderde, of gelyk de LXX Grieken hier hebben wmixn, veelverwige.. Zulke Babylonifche kleederen waren ongemeen fchoon , 'maar ook ongemeen kostbaar. Volgens Plinius, beliep een Babylonisch behangfel voor een Eetzaal eenige duizenden van guldens.. En van Kato verhaalt Plutarchus, dat hy zo een Babylonifchen Mantel geërfd hebbende , dien terftond verkogt, oordeelende, dat zo een kostbaar en ftaatig kleed, zyner zeedigheid niet voegde. Was nu. dat Kleed , waar aan Achan zich ver.-
greep v.



BABYLONISCHE.
greep, zo fchoon van maakfel, zo is het niet te verwonderen, dat zyn oog 'er op viel; en was het van zo ongemeen veel waerde , zo is het van een geldzugtig mensch ook niet te verwonderen, dat zyne begeerte 'er door geprikkeld werd, om het te neemen. Van dit Kleed heeft Bochart, Phal. L. I. C. 6, uitvoerig gehandeld.
BABYLONISCHE GEVANGENIS. Dat de Jooden , tot ftralfe hunner grouwelyke Afgoderyen, en andere Godtloosheeden, gevanglyk zouden worden wechgevoerd na Babel was hun door de Propheeten menigmaal voorfpeld. Zeeventig jaaren moest die gevangenis duuren , zo als is af te neemen uit Jerem. XXV: 12. Waarom ook Daniël, Cap. IX: 2,3, toen het met die 70 jaaren na het einde liep, zyn aangezigt 'er toe ftelde, om den HEERE te zoeken met gebeden en fmeekingen. Hoe deeze 70 jaaren te bereekenen zyn, zo dat het Begin en het Einde van die gevangenisfe daar mede Hipt over^énkoomen, is uitvoerig en met groote naauwkeurigheid behandeld door den HoogEerw. H. van Alphen in de Bylaagen tot zyne Verklaaring van Dan. IX. p. 143. Korter door Prideaux in zyne Aanéénfchak. van het O. en N. Verb.D. I. in 4*0 p. 202. Dus fchryft'er die geleerde Man van. „De 70 jaaren begonnen een jaar en twee maanden voor den dood van Nabopolasfar , toen regeerde Nebukadnezar 43 jaaren , Evilmerodach 2 jaaren , Neriglyfar 4 jaaren , en Belzazar 17 jaaren, en Darius de Meder a jaaren , die te faamen uitmaaken 69 jaaren en 2 maanden.. Als men hier tien maanden byvoegt, om de 70 jaaren vol te maaken , dan valt het einde daar van juist in dezelfde'maand van Cyrus eerfte jaar, in 't welk de gevangenis, in het laatfte jaar op een na van Nabopolasfar, begon, dat is, in de neegende maand van het Joodfche jaar , of in onze November: In welke maand Nebukadnezar voor de eerftemaal Jeruzalem innam, en eene groote menigte Volks gevanglyk wechvoerde, Ca Kon. XXIV: 11 — , Dan. h 1, 2.) En dat hunne ontflaging. uit dc gevangenisfe in dezelfde maand voorgevallen is, kunnen wy dus uit de Schrift opmaaken. Het was in de maand Nifan, dat is onze Jpril^ gelyk,hier na (zegt hy) getoond zal wor-
BABYLONISCHE, BACCHIDES.
den, dat de Jooden, na hunne wederkee-ringe, zich voor de eerfte reis te Jeruzalem bevonden. Indien men nu ttelt, dat zy van Babyion vier maanden op weg zyn' geweest Cbmnen welken tyd Ezra, Cap. VII: 9, deeze reis volbragt,) zo hebben zy hunnen tocht aangevangen met half December. Als men verder reekent, dat zy eene maand hebben noodig gehad, na dat het gebod van ontflaginge uitgegaanwas, om zich tot de reize toe te rusten,, zo zal het einde der gevangenisfe , waar uit zy ontflagen werden, op half November uitkoomen, in het eerfte Jaar van Cyrus, 't geen juist dezelfde tyd van het jaar was, op welken ze 70 jaaren te vooren be-gon. En dat het eerfte jaar van Cyrus niet mocte gereekend worden', zo als Ptolomeus doet, van het inneemen van Babyion*en den dood van Belzazar; maar , gelyk men by Xenophon vindt, van den dood van Darius den Meder,. en de opvolginge van Cyrus in de heerfchappy van 't gantfche Koningryk, blykt hier uit,dat deeze laatfte reekening klaarlyk met de Schrift overéénkomt. Want daar wordt,-na het inneemen van Babyion, en den dood van Belzazar, Darius de Meder als Opvolger genoemd voor Cyrus den Perftaan, en de jaaren van Cyrus regeeringe , CDan. VI: 29. Verg. Cap. IX: 1. X: 1.) worden daar niet gereekend, als na dat die van Darius hadden opgehouden ,. waarom dan , naar de Schrift,, het eerfte jaar van Cyrus nietkan beginnen als na Darius dood."
BACCHIDES, de Veld-overfte van Demetrius, Koning van Syrië, viel met een tal ryk heir in 't Joodfche Land. Judas de Machabeër' had flegts drie duizend man by< sich. Den grootften hoop ontzonk de moed ;■ zich niet beftand agtende tegen ;en zo groote magt, ontliepen hem 2200. Met flegts 800 kloeke mannen , die hemjygebleeven waren , waagde Judas het Bacchides onder de oogen te treeden ; in iet eerst f cheen de Overwinning zich voor ïem te verklaaren, maar,-door de groota nenigte omfingeld, fhcuvelde hy tot bitere droefheid-van alle Jooden , die het net hun Vaderland en Godtsdienst wel neenden. De gevolgen 'er van waren ookllerdroevigst : Alle de Aanhangers der' \facbabeën liet Bacchides opzoeken, en door, ynelykfte dooden ombrengen.- De-VerD 3, voli-



3o BACC'HU S.
volginge was zwaarer, dan men, federd hun wederkeeren uit Babel* 'er eene geleeden hadde. Judas Broeder, Jonathan* liet zich beweegen, zich te ftellen aan het hoofd van het Krygsvolk, verkoos een voordeclige leegerplaats, maar werd ook door Bacchides op de vlugt geflaagen. Eerlang verbeeldde Bacchides zich , dat hy gantsch Juded in genoegzaame Onderdaanigheid gebragt hadde , en dat daar voor hem niet meer te doen was, des hy wederkeerde na Antiochie, Jonathan maakte zyn afzyn zich te nutte, om de zaaken weêr in order te brengen, en zich te verfterken, waarom Bacchides weêr in het Land kwam; maar nu, in verre na zo gelukkig niet, als voorheen, werd hy door Jonathan en deszelfs Broeder geflaagen, engenoodzaakt, de beleegering van Bethbafi op te breeken, 't welk hem zeer gedwee maakte. Zo dra Jonathan dat vernam , liet die hem eenige voorflagen van Vreede aanbieden, die ook gereedelyk aangenomen wierden, waar by Bacchides zwoer, niets vyandigs meer tegen de Jooden te zullen onderneemen, zo lang hy leefde, 't welk hy ook getrouw is naargekoomen, i Mach. IX. Waarmede men kan vergelyken'tgeen Jofephus 'er van verhaalt.
BACCHUS, de Wyn-God der Heidenen, om dat hy , naar hun voorgeeven, den Wynftok geplant, en den Wyn 't eerst had uitgevonden , werd by de Romeinen en Grieken,en veele andere Volken Godsdienftig vereerd. Hy had onder hen zyne Tempels, ern hem ter eere vierde men Itaatelyke Feestdagen, die, overéénkomftig de uitvindinge, welke men hem toekende, in het overdaadige en dolle uitliepen. De onmenschlykc Wreedaart Antiochus Epiphanes eischte van de Jooden, onder bedreiginge van den dood , om het Feest van Baccbus mede te vieren en den omgang mede te doen, draagende op hun hoofd een krans van klammerbladen, ('want een klemmerblad was het wapen van Bacchus, en het werd den geenen, die zich ten zynen dienfte lieten infehryven, met vuur in het ligchaam ingebrand, 3Mach, II: ar.) Om dat'er ook wordt gezegd, da! de Jooden gedwongen wierden, de ingewanden te eet en van de, geófferde dieren, zó kunde het wel zyn , dat het ware geweest v.an Verkens; want by fommige Volken,
BAD.
onder anderen ook in Egypte* was elk verpligt op 't Feest van Bacchus, in den Avondftond, een Verken te offeren voor de deure van zyn huis. Men zou mogen vermoeden , dat de Wreedaart, dat gezien hebbende in Egypte, gewild hebbe, om den Jooden te grootere fmaadheid en fmarte aan te doen, dat zy mede zouden optrekken in den omgang van Bacchus* en ook eeten de ingewanden van den aan denzelfden geofferde Verkens, als wel weetende, hoe zeer het een en ander hunverbooden was door hunne Wet, en dat zy van het eeten van Verkensvleesch even zo af keerig waren, als van Afgodery, a Mach. VI: 7, 8, 9.
BAD. Men vindt Baden, die van zelve warm Water uit den grond opgeeven , andere, die door kunst verwarmd worden; fommige zyn van een gezondmaakend vermogen ; andere, die dat vermogen van natuure niet hebben, worden evenwel, vooral in de Oosteïfche Landen dikwils bezocht: Het baaden is daar een aangenaame verfrisüng, men oordeelt het gezond te zyn, en is ook reinheids hal ven noodig, om dat men 'er fterk zweet, en dus ltof en zand ligt aan de huid kleeven. Naomi vermaande haare Schoondogter zich te baaden en te zalven, alvoorens ze afging na den dorschvloer van Boaz, Ruth III: 3. Bathfeba baadde zich , toen David haar in 't oog kreeg , a Sam. XI: 1. Judith baadde en zalfde zich , eer zy afging na de Tente van Holophernes* Cap. X: 3. In de Historie van Sufanna leest men, dat zy een Bad had in haaren Hof, waar in zy was afgegaan om zich, naar daaglykfche gewoonte te wasfehen , toen haare kuischheid door de twee Oudften befpied en belaagd werd, vs. 15—-21. Behalven de Baden, die iemand in zyn Huis, of Hof had, waren 'er ook openbaare, ten algemeenen gebruike. In zulke Baden te gaan, verbood Pythagoras aan zyne Leerlingen , waarfchynlyk, want zy waschten zich daaglyks , om dat het by hem onzeker was, of die Baden wel zuiver waren. Mlian. Var. Hift. L. IV. C. 17. Koningen en Vorften ftelden 'er zich eene eere in, een dienst aan 't gemeen te doen , openbaare Baden te doen bouwen. Spartianus teekent aan tot lof van Keizer Adriaan , dat hy te Rome de Baden van Agrippa deed
her-



B A D.
herbouwen ; als mede, dat hy een Wet maakte , welke de eerbaarheid ook vorderde, dat Mannen en Vrouwen afgezonderde Baden zouden gebruiken. By de Karthagers maakte men niet alleen onderfcheid in de kunne, maar ook in den rang. Volgens Valerius Max. L. IX. C. 5. waren 'er andere Baden voor de Raadsheeren, en andere voor het gemeene Volk. Van de Turken zegt Thevenot in zyne Reizen, D. I. B. I. C. 14.- „ dat zy de Baden „ zeer dikwils gebruiken —. Ten deezen „ einde zyn 'er verfchciden Baden in dc „ Steden, en zelfs is 'er geen zo gering „ Dorp, 't geen niet ten minden één Bad „ heeft. Alle zyn ze van hetzelfde fat,, foen ('t welk hyin 't vervolg befchryft) „ en daar is geen ander onderfcheid in, als „ dat deeze grooter zyn , of meer met ,, marmerfteen verfierd." In het einde van dat Hoofdft. zegt hy : „ Daar is niemand, „ hoe arm hy ook zy , Man of Vrouw, „ die niet ten minften ééns ter weeke in ,, het Bad gaat. Men heeft Baden, daar „ de Mannen den eenen, en de Vrouwen „ den anderen dag in 't Bad gaan: Weêr „ andere, daar de Mannen voor, en de „ Vrouwen na den middag koomen. Ook „ heeft men 'er , die maar alléén voor ,, Vrouwen zyn —. 't Is voor een Mans„ perfoon, van wat Staat, of Godtsdienst „ hy ook moge zyn , een Halszaak , in „ een Bad te koomen, daar Vrouwen in „ zyn—."
BAD der, WEDERGEBOORTE (Heeft Hy ons zalig gemaakt: Niet uil de werken der rechtvaerdigheid, die wy gedaan hadden, maar naar zyne barmhartigheid, door het) en de vernieuwinge des Heiligen Geests, Tit.III: 5.(K) Dc Stelling van den Apostel is : Heeft Hy ons zalig gemaakt. CNJt) Deeze Hy is, volgens vs. 4. Godt onze Zaligmaaker, waar door hier te verdaan is de Vader, in onderfcheidinge van den Heili- ■ gen Geest1, die vernieuwt, en van Jefus • Christus, door wien de Heilige Geest zo ry- ] kelyk was uitgegooten, vs. 6. Die (22) had 1 hen zalig gemaakt. (#) Ons zegt de Apos- ( tel, met mede influitinge van zich-zelven. , Dus dan Hem Paulus, die fchreef; Hem Tiius, aan wien hy fchreef; en zo veele ( anderen, als met hun een even dierbaar ge- < loof verkreegen hadden, (fs) Die had Godt 1 zalig gemaakt, (««) De Zaligmaaking-, t
BAD. 3Ï
van welke hier gefprooken wordt, CA) is niet de volmaakte, welke na dit leeven in de onmiddelyke gemeenfehap van Godt genooten wordt ; want de Apostel zegt niet in den toekoomende tyd: Zal ons zalig maaken. (B) Maar, daar hy Ipreekt in den voorleedenen tyd: Heeft ons zalig gemaakt , is het te verdaan van de aanmanglyke Zaligheid in dit leeven, welke de Geloovigen in de gemeenfehap der Kerke deelagtig worden by het genot van die genadeweldaaden , waar door de ziele , als met Oneer en vetheid wordt verzadigd, gerechtigheid, vreede en blydfchap door den Heiligen Geest. Die die dingen genieten mag, is waarlyk by aanvang zalig; want daar door komt vreugde in het harte, meer dan ten tyde, dat der Godtloozen koorn en most vermenigvuldigd zyn. Waarom de Heiland ook eens zeide: Zalig is by, die brood eet inhet Koningryk der Heemelen, Luk. XIV: 15, en 'er gezongen was Pf. LXV: 5. Welgelukzalig is hy , dien gy verkiest, dien gy doet naderen , dat by woone in uwe voorhoven: Wy zullen verzadigd worden met het goede van uw huis, en met bet heilige van uw paleis, (pp) Daar toe had Godt hen doen naderen; want Hy was het, die hen zalig gemaakt had, 't welk hier zo veel zegt, als dat Hy hen* zo als 'er gezegd wordt Kolosf. I: ia, 13, bekwaam gemaakt had, im een deel (te hebben, of te zyn) in de '.rve der Heiligen in het licht, met hen te '■rekken uit de magt der duisternis fe, en over \e zetten in bet Koningryk van den Zoon zyter liefde, door hen te bewerken tot de bekeeringe ten leeven , welke een gefchenk rm Godt is, Hand. XI: 18, en tot het ge'oof, 't welk ook Godts gaave is, Ephef.. i: 8. C3) Wat Godt daar toe bewoogen,, :n door wat middel Hy dat gedaan hacl, vyst de Apostel vervolgens aan. C^frO t Geen Hem daar toe beivoogen had , (*) yaren niet geweest, de werken der rechtiaerdigheid, die zy gedaan hadden.- Die tadden het ook niet kunnen zyn : Althans liet in Paulus, die was voorheen geweest en Godtslasteraar, vervolger en verdrukker fer Gemeente, 1 Tim. I: 13. Ook niet inf nitus, die was te vooren geweest een; rriek, een onbefneeden Heiden, Gal. IJ: 3.. jok hl geene anderen ; want wie zy. ook: logten geweest-zyn , zy waren, cvenweli trtyds mede geweest van'de geenen,- vam
' wol*-



§4 BAD,
welke de Apostel hier vs. 3. gefproken had, Onwyzen, ongehoorzaamen, dwaalen* den} menigerlei begeer lykheeden- en wellusten dienende —. (0) Wat was het dan geweest? Alleen, geheel alleen, Godts barmhartigheid. Want die zalig worden, worden zalig uit genade, en niet uit de werken, op dat niemand roeme, Eph. II: 8, 9. Want het is niet des geenen, die wil, noch des geenen,die loopt: Maar des ontfermenden Godts, Rom. IX: 16. En gelyk Paulus dat van ' zich-zelven getuigde, 1 Tim.. I: 13—16, zo wil hy-, dat- ook Titus en alle anderen de kroon van hunnen tegenwoordigen roem zouden nederleggen voorden throon van Godts genade , en uitroepen : Niet ons, 6 HEERE ! niet ons : Maar uwen naame zy eere, om uwer goedertierenheids wille, Pf. CXV: 1, Maar was zyne Barmhartigheidalleen de Beweegoorzaak geweest, die had evenwel (33) gewerkt door Middelen: Door het bad der Wedergeboorte, en de vernieuwinge des Heiligen Geests. («) Die moeten elk op zich-zelve befchouwd worden. (<**) Het. Eerfte is dan het Badder Wedergeboorte. Dit was het uitwendig middel geweest, waar door wy met deOudiïe en meeste Uitleggers verftaan denDoop. (A) Met recht genoemd (AA)- een Bad, om dat die bediend wordt met water; en wel in dien tyd door eene gantfehelyke incn onderdompeling in het water, waarom Paulus fpreekt van het Bad des Waters, Ephef. V: a<S. En (BB) een Bad der Wedergeboorte, om dat de Doop niet alleen het Teeken , maar ook voor den Geloovigen Doope.ling het Zeegel is van die genadeweldaad, die de Wedergeboorte heet: Dus niet alleen het teeken en zeegel van de af wasfehinge en vergeevinge van de zonden . door de reinigende en verzoenende kragt van Christus bloed; maar ook van die zo merkwaerdige veranderinge door de vernieuwin 'ge des gemoeds, welke is als een tweede ge. boorte, waar door men wordt een nieuv. Schepfel in Christus, Godts maakfel gefchapen in Christus tot goede werken. Want zei den de Jooden van de geenen, die te voo ren Heidenen waren geweest., maar vai den Joodfchen Godtsdienst belydenis dee den, en die zy, na gedoopt te zyn, als Pro felyten der gerechtigheid, gelyk zy ze neem den , in hunne Burger- en Verbondsge meenfehap aannamen, dat zy als nieuwge
B A D;
boorene Kinderen geworden waren. Zo als door Lightfoot en anderen uit Maimonidei is aangemerkt: Hoe veel te meer zal dan de geloovig geworden Christen , uit kragt van die zo merkwaerdige veranderinge ten goede, niet mogen aangemerkt worden, van nieuws gebooren te zyn , als hebbende, aangaande de voorige wandelinge, afgelegd den ouden mensch, die verdorven zvordt door de begeerlykheeden der verleidinge, en aangedaan den nieuwen mensch, die naar Godt gefchapen is in waare gerechtigheid, en heiligheid? (B) Maar is de Doop niet een eigenlyk gezegd Bad der Wedergeboorte; is die geene uitwerkende, of mede aanbrengende Oorzaak van die genade, zo als men in de Roomfche, en ook, min of meer, in de Lutherfche Kerke leert? ('t welk tegen te gaan behoort tot de wederleggende Godtgeleerdheid.) Is de Doop daar van maar alleen het Teeken en Zeegel, hoe kan Paulus dan zeggen, dat Godt hen 'er door had zalig gemaakt ? Men merke ten dien einde aan , 't geen hier boven gezegd is, dat de Zaligheid, van welke hier gefproken wordt, de aanvanglyke is, die hier op Aarde in de gemeenfehap der Kerke genooten wordt, en dat het Zaligmaaken zegge het daartoe bekwaam maaken. Men houde daar by in het ooge,dat de Apostel hier fpreeke van Volwasfenen , die, Jooden, of Heidenen geweest zynde , den Christelyken Godtsdienst hadden aangenomen , en wenschten door den Doop der Kerke ingelyfd te worden, en van welken men vooronderftellen moest, gelyk Paulus dat van zich-zelven wist, van Titus vertrouwde, en van anderen, naar den aart der liefde geloofde, dat zy dien aannamen in liefde der waarheid om zalig te worden ; en dat zy te reekenen waren zulken te zyn, die met den monde belyden ter Zaligheid, en met het harte gelooven ter rechtvaerdigheid. Deeze twee dingen in' zyne gedachten houdende , zo zal het zo moeijelyk niet zyn te verftaan , hoe de Apostel hebbe konnen zeggen , dat Godt hen had zalig gemaakt door het Bad der Wedergeboorte , door den Doop : Want door hun dien te doen toedienen, had Hy hen openlyk en plegtig verklaard zyne Kinderen te zyn, en aanfpraak te hebben op die Zaligheeden, welke zyne begenadigde Gunstgenooten in de gemeenfehap zyner Kerke genieten:
En



B A D.
En dat zy dus .zich-zelven konden aanmerken, niet meer vreemdelingen en bywooners te zyn; maar geworden te zyn Medeburgers'dér Heiligen , Huis genoot en Godts, en Mede-erfgenaamen , naar de hoope des eeuwigen leevens. Maar 'er is een groot ónderfcheid tusfchen beiden : Tusfchen aanfpraak op iets te hebben, en hetzelve daadlyk te genieten; tusichen zich aan te merken iets.te zyn, en het daadlyk te zyn. Zoude de Apostel naar waarheid kunnen zeggen, dat Godt hen had zalig gemaakt, zo moest hy iels.meer kunnen zeggen , dan dat het gedaan was door het Bad der Wedergeboorte,, door den Doop. Die was llegts het uitwendig middel geweest. (/3/Tj Het Tweede, het inwendig middel was 'er ook bygeküomen. Daarom voegt hy 'er ook by: En de vernieuwinge des Heiligen Geestes. (A) Dat is, die hartveranderende en hartverbeeterende werkinge , waar door xle Heilige Geest, die op zich genomen heeft, de van den Vader verordineerde, cn door den Zoon verworvene Zaligheid op den Zondaar toe te pasfen , denzelven zo in- en uitwendig vernieuwt, dat hy worde als een Mensch Godts, volmaakt, en tot alle goed werk volmaaktelyk toegerust, pqheiligd en bekwaam gemaakt (naar de °ry- , kelyker bedeelinge des nieuwen en beeteren ' Verbonds, volgens vs. 6.) Zo wel tot de zielzaligende gemeenfehap , als tot den 1 ■pligtmaatigen liefdedienst van Godt,.waar ' toe de Mensch zich door het ontvangen van den Doop verbonden heeft. Als'nu ' Godt deeze vernieuwinge aan den menfche i fchenkt,dan wordt die waarlyk een nieuw i Schepfel; want dan is zyn Geloof oprecht, : naardien het is werkende door dc Liefde , i Gal. V: 6. (Bj En dan is hy ook aan- 1 vanglyk zalig. Want uit zo een Geloove { gerechtvaerdigd zynde , kan hy zich ver- 1 blyden van Vreede ie hebben met Godt door j Jefus Christus zynen Heere, Rom. V: i. En z is hy uit den geloove werkzaam, zo wel 1 in liefde tot den Naasten, als in liafde tot 1 Godt, dit ftrekt hem tot een kenmerk, dat l hy blyft in Gödt, en Godt in hem, om dat l Hy hem van zynen Geest gegeeven heeft, \ ijoh. IV: io, 13. En zo krygt hy deel v aan dien vreede Godts, die alle verft and te j boven gaat, en hart en zinnen bewaart in r, Christus Jefus: En dat is het toppunt der e menschlyke Zaligheid in 'dit leeven. GO ( /. Deel, H, Stuk, ' W
BAD, BAÉ'NA. 33
Deeze twee middelen worden te rechte faamengevoegd. De Doop is wel hoodzaakJy,k» 'fnl.bimP veel toe tot de aanvanglyke Zaligheid, voor zo verre die een Zeegel is van, en aanfpraak geeft op de dierbaare beloften, die Godt aan zyne Kerke gefchonken heeft: Maar kwam 'er het laatfte niet by, dan zou die van geen hut zyn, zo als dat gezien is in Simon den Toveraar, Hand. Vlli: 13—24. Maar komt 'er by de vernieuwinge door den Heiligen Geest, dan wordt die dc Doop der vraage eener goede konfaentie tot Godt, 1 Petr. UI: 21, en die geelt vrymoedigheid tot Godt, en blympedigheid 111 Godt door het gegrond yooruitzigt, dat deeze aanvanglyke Zaligheid zal gevolgd worden van devolkoomene, terftond na den dood; en van de nog meer volkoomene, zo als die zal geopenbaard worden in den laatften tyd. Mogen wy nu vooronderftellen , gelyk wy voorönder[tellen moeten, dat Paulus en Titus en andere Geloovigen deezes geluks waren Jeelagtig geworden , dan moesten zy zich aok opgewekt vinden, om, met een dankend harte, en tot roem van de goedertierenheid van Godt hunnen Zaligmaaker, /s. 4, te belyden, dat Hy hen had zalig gemaakt, niet naar de werken hunner rechtvaerdigbeid, maar naar zyne barmhartigheid: En dat door twee zo gepaste mk:lelen, het Bad der Wedergeboorte, en de vernieuwing door den Heiligen Geest.
BAËNA. Van deezen naam vindt men er vier. («) De eerfte is de merkwaerdigte. Hy.was in den dienst van Isbofeth, )auls Zoon, een Overfte van -benden, Sam-. IV: 2. Met Rechab, die zyn Ampt'enoot, en ook zyn Broeder was , overviel ly Isbofeth, zynen Heer, in zynen middaglaap; zy doodden hem, hieuwen hem het loofd af, en bragten het aan zynen Vyand ~)avid. Maar, in plaatfe van belooninge, ag David hen met yeragtinge aan , als noode en verraaderlyke Boos wigten, deed en dooden, handen cn voeten afhouwen, en en ophangen by.den vyver te Hebron; maar et hoofd van Isbofeth deed hy eerlyk overrengen in het graf van. Abner te Hebron, s. 5—12. (3) De andere, een Zoon van thilud,vns een van Salomons twaalf BefleL leesters. Hy was het in Tadnach Megiddo, n geheel Beth-Sean, 1 Kon, IV: 1.2. Q) )nder die. Beltelnieesters. was nog een E ' X- ■ Baë-



34 BAJES A — BAGOAS.
Baêna, de Zoon van Hufaï, die was in Afer en in Aloth, vs. 16. O) De vierde was een der Hoofden des Volks, die met Zerubbabel wederkeerden uit Babel na Jeruzalem, Ezr. II: 1, Nehem. VII: 7.
BAËSA, de Derde Koning in het Koningryk der Tien Stammen. Gelyk hy 'er door zyne geboorte niet het minfte recht op had, als zynde een Zoon van Ahia, uit de Stamme Isfafchar, zo baande hy zich ook den weg tot den Throon door het vermoorden van zynen Koning Nadab , den Zoon van Jerobeam den I. £11 hy bevestigde zich op denzelven , door alles wat adem had van het gantfche Huis Jerobeam te laaten ombrengen. Maar, fchoon een wreedaartig Vervolger van het huis van Jerobeam , was hy .evenwel een yverig Navolger van deszelfs Zonden, in het aanhouden van den Kalverdienst te Bethel, en te Dan, en deed daar door 't geen kwaad was in de oogen des HEEREN. Zyn Ryks-Hofftad was Tirza, en hy regeerde vier-en-twintig jaaren, iKon. XV: 27— 34. Hy was in geduurigen Oorlog met Afa, den Koning van Juda, zo lang die leefde. Dien tot fpyt liet hy Rama bouwen en verfterken; maar door den inval van Benhadad, den Koning van Syrië, in zyn Land, welken Afa daar toe had weeten om te koopen, werd hy genoodzaakt, dat werk te ftaaken, vs. 16—11. Hy itierf wel zynen natuurlyken dood, en werd in het Ryk opgevolgd door zynen Zoon Ela. Doch in dien, en in zyn huis werd hy gellraft naar het recht der wedervergeldinge. Die werd door zynen eigen KrygsOverften Zimri verraaderlyk o'mgebragt, die den Throon innam, en ook, om zich op denzelven te bevestigen, geheel het gellacht van B'aëfa verdelgde , 1 Kon. XVI: 6 en 9—13. Juist zo, als de HEERE hem had laaten dreigen, vs. 1—4.
BAÈSEIA , een Leviet en. Zanger ten tyde Davidi uit het gedachte van Gerfom, 1 Chron. VI: 40.
BAGOAS, de Kamerling van Holophernes. Hy was, die door zynen Heer werd gezonden na Juditb, om die in zyne Tente te noodigen , meenende met die den nacht te ilyten in dertelen wellust, in'1 geheel niet denkende , dat hem dat zyr leeven zoude kosten , jud. XII: 10 — 'i. Gelukte Bagoat wel Juditb -ter teute ir
BAHURIM', BAIUH, BAKBAKKAR.
te brengen, Cap. XIII: 1. Maar het mogt hem niet gebeuren den loon voor-zynen dienst der ontucht te ontvangen. Juditb had Hblophernes het hoofd afgeflagen, en was daar mede reeds ontkoomen in Bethulie, en Bagoas was de eerfte, die dat ontdekte, Cap. XIV: 11—15.
BAHURIM, een Stad in het Stamdeel van Benjamin, op de grenzen van Jüdat welke de Geboorteftad was van den Godtloozen Simei', die David in zyne vlugt voor Abfalom vloekte, 2 Sam. XVL 5. en XIX: 16. Te Bahurim werden de twee Mannen (die uitgezonden waren na Jeruzalem, om te befpieden, wat 'er by Abfalom tegen David beraadflaagd werd, doch die, ontdekt zynde, hadden moeten vlugten) door een Vrouw in een' put verborgen , Cap. XVII: 18 , 19. Tot Bahurim toe deed Paltbiël, al weenende , Michal uitgeleide, (welke de wettige Lluisvrouw was van David, doch onwettig door Saul aan Palthiël gegeeven was, 1 Sam. XXV: 44.) toen hy die, op bevel van Isbofeth, wien David 'er om had laaten verzoeken, aan David weêrom moest zenden, 2 Sam. III: 15, 16.
BAITH. Eene Stad in het Land der Moabiten, zo als blykt uit eene bedreiging van verwoestinge over dat Landen Volk, Jef. XV; 2.. Men wil, dat ze voorheen zy genoemd geweest Baal-Meon , Num. XXXII: 38 , en Beth-Baal-Meon, -dat is het Huis van Baals wooninge, Jof. XIII: 17. Waar uit men magopmaaken, dat Baal daar een' zo vermaarden Tempel had , dat geheel die Stad daar van den naam droeg. Sommigen denken, dat Batth zou te verftaan zyn door het hoog vertrek, of Qd? Stad) des boogen vertreks, waar van in eene foortgelyke Straf bedrciginge over Moab gefprooken is, Jerem. XL VIII: r. Dat zo zynde, doch 't welk gantsch niet zeker is, mogt men denken, dat Ba'ith zo omfchreeven was, om dat het op een Berg., ofRotze gebouwd, en wel gefterkt was, om onder.de befcherminge van den Afgod , dien men daar diende, in Krygsnood te zyn tot een toevlugt in verberginge.
BAKBAKKAR , een Leviet onder de Wedergekeerden uit Babel, 1 Chron. IX: 15. Vermoedelyk dezelfde, die elders onder de Zangers geplaatst en Bakbukja genoemd is, Nehem. XI: 17. en XII: 9, 25.
BAK*



BAKBUK, BAK, BAKKEN.
BAKBUK, een dér Nethinim, Ezr. II: 51, Nehem. VII: 53.
BAK, een Vat, waar in water, of eenig ander vogt wordt bewaard. Zinnebeeldig wordt de Vrouw een Bak genoemd in de vermaaninge aan den Man, om de verkoelinge van zynen minnegloed te zoeken , niet by eene andere; maarby zyne eigene Vrouw: Drink water uit uwen bak, en vloeden uit het midden van uwen bornput, Spr. V: 15. Afgoden, die de mensch zich, ten koste van geld en arbeid laat maaken, en die hy met veel omflags vereert, van welken hy wel heul en hulpe verwacht, maar npoit verkrygen kan, om dat zy een ydel ding zyn , die wel eene uitwendige vertooninge hebben,maar in welken noch geest, noch leeven is , worden gebrooken bakken genoemd, waar in men met veel arbeid water vergadert, maar het niet vindt, wanneer men komt om 'er uit te drinken, om dat ze, gebroken,-of gefcheurd zynde , geen water kunnen houden. Men vindt deeze Spreekwyze Jerem. II: 13 , daar Godt zich beklaagt over zyn Oude Volk, dat het twee Boosheeden had begaan, die te gelyk groote dwaasheeden waren: Waar van de eerfte was, dat zy hem, den Springader des Leevendigen waters hadden verlaaten. Men zie daar van des V. D. 1. St. p. 140—. En de andere was, dat zy zich bakken hadden uitgehouwen, gebrokene bakken, die geen water konden houden. Men zie daar van het III. D. p. 109.
BAKKEN, zegt Brood, of Koeken bereiden en gaar maaken. ^-«kneedde de Meelbloeme, en maakte Koeken, Genef. XVIII: 6. Zo ook de Vrouwe te Endor, 1 Sam. XXVIII: 24. Thamar voor haaren Broeder, a Sam. XIII: 8. In de Euangelifche gelykenisfe was het eene Vrouw, die den Zuurdeesfem mengde onder de Meelbloeme , Matth. XIII: 33. In den Afgodendienst der Jooden waren het ook de Vrouwen , die de geheelde koeken maakten voor de Melechetdes heemels, Jerem. VII: 18. Uit alle welke Voorbeelden te zien is, dat het Bakken eigen lyk het werk der Vrouwen was. Dit blykt ook uit Levit. XXVI: 26,daar Godt, om aan te toonen hoe groot eene fchaarsheid van brood Hy zou doen koomen, dreigt, dat tien Wyven haaren Mannen het brood zouden bakken in éénen «ven. Sorawylen werd het ook gedaan
BA K-OVEN.
door Mannen. Loth bakte ongezuurde koekskens voor zyne Gasten , Genef. XIX: 3. Aan het Hof van Pharao was een Overjle der bakkeren, Genef. XL: 1, 16; en Hof. VII: 4, 6. leest men van een* Bakker.
BAK-OVEN (Zy zyn gelyk een) die heet gemaakt ts van den Bakker, die ophoudt van wakker te zyn, na dat hy den deeg heeft gekneed , tot dat het door gezuurd is, Hof. VII: 4. De Letterlyke Zin is verftaanbaar genoeg. Elk weet, wat een Bak-oven zy, wat een Bakker, wat heet maaken, wat Deeg kneeden , wat het doorzuureh van den deeg. Maai- als men koomen moet tot de Toepasünge van dit zinnebeeldig Voorftel,dan worden ze duister. Graffens. Conc. in Hof. p. 667—. fchreef 'er dus van: Het is gewis, dat de yver, die by den Afgodendienst gevonden werd, hier bedoeld zy, en vergeleeken wordt by een Heet gemaakten Oven. Gelyk nu eenheet geftookte Bak-oven heftig brandt,en groote hitte van zich geeft, zo handelen ook deeze menfchen , verhit door Drift-yver by hunne Afgoderyen. Op hoe eene wVze ging dit nu toe? De Godtfprflak geeft het antwoord: De Kinderen van Israël waren te faamen het Deeg. Het Kneeden van dat deeg was derzelver verleiding totLigchaamlyke en Geestelyke Hoerery. De Bakker was de Duivel met zyne helfche Werktuigen , de Verleiders , de valfche Propheeten , en andere booze Menfchen met hun ergerlyk voorbeeld. Het is de Duivel, die geheel de Waereld verleidt , Openb. XII: 9. Liet Vuur, 't welk aangeftoken wordt, is de aangeboorene inwendige begeerlykheid , die tot het kwaade lokt, Jak. I: 14, die door den Satan met zyne booze ingeevingc wordt aangeblaazen, en door de ergerlyke, of fchandelyke Voorbeelden in lichte laaije vlamme wordt gebragt. Het doorzuuren was het zondig weezen in dit Volk, 't welk fteeds de overhand nam, en voortat als de kanker, aTim. II: 17. Dit kwaad ging op en raakte aan het ryzen, toen by dit gekneede Deeg het Zuurdeeg van Hoogmoedkwzm. Toen agtten zy noch Godt, noch zyn Woord, noch zyne Propheeten meer, gelyk te leezen is Jerem. XLIV: 4,5—. Van daar is het, dat dit Volk meer en meer tot diergelyke zonden vervoerd
E a wierdj



3d BA K-0 VEN.
wierd, tot dat alles vol en vervuld werd van Ligchaamlyk en Geestelyk Overfpel, en de Godtloozen in zulke euveldaaden yverig toenamen, en, daar in bleeven volharden. Ik laate aan den Leezer het oordeel over, of hy zich met die Vcrklaaringe konne voldaan agten ?
Het algemeen Denkbeeld, 't welk Theophilus Alethtzits zich van het 4 en 5. vs. maakt, ftelt hy dus voor : De Propheet yvert in dit Hoofdftuk in *t algemeen tegen de boosheid van Israël — in 't byzonder tegen hunne ftreeken, hoe zy deeze en geene boosheid behendig en meesterlyk zouden in uitvoer brengen—. Deeze Godtloosheid hunner booze gedachten en ftreeken vergelykt de Propheet met het handwerk des Bakkers —. De gelykenis is deeze : Gelykerwyze een Bakker wel het vuur in den Oven doet branden, doch denzelven toe houdt, zo dat men het niet ziet: Inmiddels hy het deeg kneedt, en het laatdoorzuuren en ryzen, en eindelyk den Oven opent, zo dat men de vlam konne zien, en vervolgens de Brooden gebakken worden : Even zo was het met de Israëliten geleegen. Zy hadden wel het vuur van boosheid by zich, egter zo, dat het verborgen was, en niet van ieder wierd waargenoomen. Zy onderhielden het door hunne gedachten en raadflagen, tot het eindelyk uitbrak, en men uit hunne daaden konde befpeuren , waar mede zy zich tot' hier toe hadden bézig gehouden; want zy beftudeerden,by voorbeeld, hoe zy zich op het Feest der Geboorte, of Krooning hunnes Konings met drinken, en allerlei dertelheeden zouden vermaakcn. Wyders overleiden zy, hoe zy eenen anderen zouden belaagen , en van zym Bedicninge ontzetten, en dat duurde al een geruimen tyd, zo dat men niet wist, waar het heen wilde: Doch eindelyk komt de zaak tot de geboorte , hunne gedachten en verborgene ontwerpen koomen aan 't licht ; want zy zyn van heeten toorn aangeftoken als een Bak-oven, en indien de Richter,, of hooge Overheid hun te na komt, legt men het 'er op toe, dat men deezen zyn brood zal onttrekken, en geene allerlei onrecht en ongemak zal aandoen.— Ter ontwikkelinge van dat Denkbeeld laat men dan het een en ander volgen. Maar misfehien zo voldoende niet
B A K-0 V E N.
aan alle de hier voorkoomende Spreekwyzen,als fommige Leezerswel zoudenwenfchen. Men zie het Merg der Akadem.Verbandek D. XI. p. 43.8.
Meer bepaald is de Verklaaring van den Hooggeleerden S. H. Manger , in zyn voortreflyken Commentarius in Hofeam', Volgens hem heeft de Propheet het oog gehad op het verraaderlyk moordbedryf van Pekah, den Zoon van Remalia, die tegen zynen Koning Pekahia eene verbintenis maakte, en hem in zyn eigen paleis dood Jloeg, en zich - zeiven Koning maakte, 1 Kon. XV: 25. Het 3, 4, 5, 6 en 7. vs. Haan in een te naauwen verband, om- ze van den anderen je fcheiden. Doch in zyne gedachten moet men vs. 3. en 5. te.faamen voegen, en daar in opmerken de laagen, die den Koning gelegd wierden ; 't welk dan vs. .4,en. 6. ..nader, opgehelderd .wordt. Ten gevalle van hun , die dat Boek niet bezitten, of die geen Latyn leezen, zal ik een Schets van die Verklaaringe laaten volgen.
Vs. 3. Zy, Pekah en die met hem de verbindtmis gemaakt hadden , verblydden den Koning met hunne boosheid, en de Vorften met hunne leugenen. Zy maakten daaglyks hun Hof by den Koning , en zyne Vorften, zyne eerfte Staatsdienaars.. Door geveinsde gedienftigheeden, leugenagtige pligtbetuigingen zochten zy die een hoog gevoelen :van hunne trouwe en verkleefdr heid in te boezemen , en allen ergwaan van den boozen toeleg,dien zyfmeedden,. te benecmen,.
Vs. 5. De geleegenheid, om- dien uit te voeren, wilden zy waarneemen op een vrolyken. Feestdag. Op den dag hunnes Konings hebben zy de Vorften krank gemaakt door de ver hittin ge van denwyn, Hy., de Koning,ftrektzyne hand uit met de Spotters. Op zo eenen Dag, ft zy 's Konings Geboorte- of Krooningsdag, loopt de vrolykheid doorgaans uit op overdaad. Ingevolge die kwaade gewoonte, porden zy den Koning en zyne Vorften aan , de volle beekers lustig, rond te laaten gaan , op dat zy hen , door den drank verhit , onbezorgd , krank en magtelooS' geworden zynde, te gemaklyker, en zonder van hun eenige tegenweer te ontmoeten , zouden kunnen overvallen.. Merkwaardig is het, dat Jofepkus, J. Oudh. B. IX. C. n. verhaalt,.



B A K-0 V E N.
haalt, 't welk hy vermoedelyk ontleend heeft van eene Oude,, en toen wel bekende Overleevennge , dat Koning Pekahia met zyne Vrienden op een Gastmaal weid gedood door de laagen van zynen Hoofdman Pekah. De Koning intusfchen, vrolyk by den wyn, en niets kwaads vermoedende/?^ zyne hand uit met de Spotters met hun , die 'er in hun binnenfte den fpot mede itaken, dat hy zich door hen zo liet mompen, dat hyhen, die zyne Halsvvaiiden waren , aanmerkte als zyne beste Vrienden, en, tot een blyk van gemeenzaamheid, gulhartigheid en goed vertrouwen, zyne hand.toe/lak, en gaf.
Hunne Bedriegery en trouwloosheid wordt met leevendige verwen gefchilderd 111 het 4, 6 en 7. vs.
r YS'^4" %y bcdryven alle tefaamen Over. /pel. Zy alle, die- van Ephraïm, en de'inwoonders van Samaria, vs. 1, zyn Overfpeelers: Hier, niet zo zeer in het pleegen van vleeschlyke ontuchtigheeden ; of in hW pleegen van Afgodery, welke ook geestelyk Overfpel is maar in het Politike, door trouwloos te handelen met hunne Konin- , gen, telkens van den eenen af te vallen, en wederom anderen aan te hangen, gelyk j aan eenen Overfpeeler, die trouwlooslvk , handelt met zyne Vrouwe , en vreemde t Vrouwen, dan deeze, ftraks daar na weer 1 eene andere nawandelt. ■ Zy , te weeten 1 die Overfpeelers , zyn als een Bak - oven, die i heet gemaakt is van den Bakker—. Onder /. de teekening van eenen hut gemaaktenoven ftelt hy ons voor het wispekuurig , en r ftceds na nieuwigheeden haakend Volk ( opgeruid cn aangeftookt door Pekah, die' door looze yoorgeevens het Gemeen ligte- l lyk aan .zyn fnoer wist te krygen. Recht ë eigena'artig wordt hy in zyn bedryfver- 1, geleeken by een Bakker.' Gelyk die den 5 Oven zoel Jlookt, maar daar na zyne rust h houdt, fchynt op te houden vanivaaken er werken", tot dat zyn Deeg mar zyn genoe- o-' gen genoeg gereezen is : Zo doen ook de v Hoofden van een oproerig Ontwerp. Onder P de hand brengen zy alles in gereedheid; w • dan houden zy zich , naar het uitcrlyk ni fchynt, een tyd lang ftil , 0m geen den X mmfteir ergwaan te verwekken, tot dat zy o merken, dat de Ingezectenen. van hunne ch haat verwekkende inboezemingen , als lu van een Zuurdeeg, geheel en al doortrok- 01
ÜA K-0 V E N. . 3r
ken zyn , en zy zich de kans gebooren zien , om hun gefmeed Ontwerp te voltooijen. ^
Uit het 6. vs. zal het nader blyken, dat de voorgeltelde Gelykenis dus te neemen zy : Als zy hunne harten hebben vervuld, gelyk een Bak-oven met hunne laagen, heeft hun heder bakker den gantfehen nacht geflaapen : s Morgens heeft die gebrand als een vlammend vuur. Zo als de Bakker doet, die des avonds zynen Oven gereed maakt, en het hout 'er inbrengt en fchikt, vervolgens zyn nachtrust neemt tot in den vroegen morgen, als de recht 'er toe <?elchikte tyd, 0111 den Oven heet te maaken , en zyne brooden 'er in te bakken • Zo had ook Pekah,het hoofd der Verbindtenisfe gedaan: Na het Zaad van Oproer onder het Volk geftrooid te hebben, h?d' hy zich een tyd lang ftil en fchuil gehouden j maar gelyk de ontwaakte Bakker den Oven des morgens doet opvlammen, zo neemt hy ook den geleegenen tyd waar Met eene woede, die als van de helle in /uur en vlamme is aangeblaazen, doet hv len aanval, bakt hy zyn brood gaar, dat s voltooit hy zyn Ontwerp. De Morsen jeteekent hier den hem daar toe gunlHscn yd, de^ dag des Konings. Alen kan'er udoeuaslen Mich. II: 1. Zy bedenken ongïccbtigheid, en werken kwaad op hunne heers: In t licht van den mor gen fond doen zv. et, dewyle het is in de magt van hunne and.
Vs. 7. ftelt de Propheet nog nader w nder de teekening van den heet geffooktmmn voor, de verhitting en woeste woede an het Volk tegen hunne Koningen, teen welken zy , telkens opftonden, en den iiien voor , en den anderen na om het even bragten, waar van gezegd wordt: y verteeren, of hebben verteerd hunne ichters,Qvs. 5. Vorften genoemd) en hun-
Koningen zyn gevallen. De gewydde ifchiedenis kevert daar van een reeks m voorbeelden op. 't Was niet alleen tkahja, die in zyn eigen Paleis vermoord' erd door Pekah. Maar zo was ook Kong Nadab omgebragt door Baëfa, 1 Kon. V: 27, 28. Ela door Zimri, Cap.. X VI:.
10. Zimri door Omri, vs. 16, 18. Za* aria door Sallum, 2Kon. XV: 10. Sali. n wederom door Menahem, vs. 14. Dan^ der zo veele opfchuddingen, die het ■k 3. .Lancü



38 BAK-ÖVENTOREN — BAL.
Land beroerden en verwoestten, was ""er genoegzaam niemand , die het ter harte nam, die 'er Godts (tranende hand in zag, en'er zich door bewoogen gevoelde, om zich boetvaerdig voor Hem te verootmoedigen , en om afwendinge van zo veele onheilen te bidden. Zo groot, zo diep ingeworteld was des Volks verftokte boosheid. Dat geeft de Godtfpraak in het Hot van vs. 7. te kennen: Daar is niemand onder hen, die tot my roept.
BAK-0 VENTOREN , waar van men leest Nehem. III: ilï en XII: 38. en
BAKKER - STRAAT , welke gemeld ■wordt Jerem. XXXVII: si. Men weet Van dien Toren en Straat weinig meer te zeggen , dan dat ze behoord hebben tot Jeruzalem. Vermoedelyk werd die Straat zo genoemd , om dat 'er veele Bakkers woonden. En 't konde wel zyn, dat die Straat uitliep op een Toren aan den muur van Jeruzalem, en dat men dien daarom den Bak-oventoren genoemd heeft.
BAK-TANDEN, dus genoemd naar dé plaatfe , die ze in den mond beflaan, zyn de zwaarfte, en daar men in het breeken en vermaalen der fpyze de meestekragt mede doet, en zyn daarom Zinnebeelden van het vermogen, 't welk iemand heeft, en in 't werk (telt, om andere te befchadigen. ' Agur fprak van een gedacht, welks tanden zwaerden, en de Baktanden mes/en -waren , om de Elendigen van de aarde te verteeren, Spr. XXX: 14. Den zulken dcBaktanden te verbreeken zegt zo veel als hun hei belchadigend vermogen te beneemen. Ir dien zin zegt Job, Cap. XXIX: 17. /*, na* melyk in zyne hoedanigheid als Richter verbrak de Baktanden des verkeerden —. Ei David bad, dat Godt wilde afbreeken d Baktanden der jonge Leeuwen, Pf. LVIII: 7 Waar door hy zyne Vyanden verftaat welker woede en kragt waren, als die va; jonge Leeuwen.
BAL (Hy zdl u gewisfelyk voortrollen gelyk men eenen') rolt, in een Land wyd va begrip, Jef. XXII: 18. Dit was een gedeel te'van Godts Straf bedreiginge aan Sebna den Hofmeester van Koning Hiskia* H zou ontzet worden van zyn aanzienly Ampt, dat zou aan Eliakim gegeeven wo: den. Hy zou verwyderd worden van h( Hof; zelfs in Jeruzalem zou hy niet ni( gen blyven. Hy had zich wel verbeeld
BAL.
daar in eeré en aanzien te zullen leeven ett fterven ; want hy had 'er zich een graf doen uitbeitelen in en op een hoogen rotziteen. Maar hy zou 'er niet in mogen begraaven worden. Gelyk een ronde Bal, die met groote kragt geworpen , of geïlaagen wordt, een groot einde wegs voortrolt op eene effene vlakte , zo zoude de HEERE hem ook voortrollen, hem door Koning Hiskia doen bannen in een Land, wyd van begrip: Misfchien na zyn Landgoed , gelyk Salomo den Priester Abjathar bandde na zyne Akkers, 1 Kon. II: 26.Maar naardien even te vooren gezegd was, dat Godt hem zoude wechwerpën met eene mannelyke wechwerpinge; zo komt het alzo aanneemlyk voor, dat 'er door beteekend wordt eene gewelddaadige vervoèringe na een verre geleegen Land, 't welk ten aanzien van den weg, of afftand van Jeruzalem, van een wyd begrip was. Misfchien na Babel. 't Zou kunnen zyn , dat hy na den dood van Koning Hiskia, wederoni by Manasfe zich vervoegd hadde, en zich weeten te wikkelen in de gunst van dien Godtloozen Vorst, door denzelven ten dienfte te ftaan in zyne Afgoderyen, en andere grouwelen ~, en dat hy, toen Manasfe gevanglyk wechgevoerd werd, ook mede na Babel gevoerd, en daar, volgens 't geen 'er in de bedreiginge volgt , ook geftorven is. Of men uit deeze vergelykinge zou mogen opmaaken, dat het Balftaan des'tyds reeds een bekend fpc'1 geweest zy aan het Hof van Koning Hiskia, konden wy niet zeker zeggen. Men zou ■ het hebben kunnen gebruiken als eene gei oorlofde uitfpanninge , en gezonde lig1 chaams-oeffening. Zeeker is , dat dat s Spel by andere Volken , Grieken en Ro. meinen in gebruik was, en dat 'er nog al • , vry wat kunst en behendigheid toe ver1 eischt werd, waarom Horatius, Art. Poët.
vs. 379, 380, den geenen, die zich op 't , fpeelen met den Bal, of Werpfchyf niet verftaat, ontraadt zich niet mede op de - baan te begeeven.
} Ludere quis nefcit, compeflris abftinet ar mis: i IndiStusque piU, difcive, trochive quiefcit.
t Zelfs lieden van jaaren vermaakten 'er 1- zich even zo wel mede als de Kinderen, , zo als te zien is by Martialis, daar hy van
de



BALA — BALAK.
de Follis, een Iigte, van binnen holle leederen bal zegt.
— — — Initis mihi convent't at as Folie deces pueros luderex folie Scnes. .. v'
Zelfs Koningen en Vorften agtten dat fpel niet te zyn beneeden hunne agtbaarheid. Van Alexander defi Grooten teekent Zonaras aan, dat hy, na des middags wel °egeeten en gedronken té hebben, met den bal fpeelde; doch'ev zich zo fterk door verhittede , dat het mede gereekend wordt onder de oorzaak en van zynen dood. En van Keizer Auguftusleest men, dathy ook indat fpel vermaak vond, by Sueionius, Aug. C. 83. Doch dit Spel kan , gelyk veele andere dingen, overdreeven en misbruikt worden. Dit zag men ten tyde van den Godtloozen Hoogenpriester Jafon, die, zelfs by de burgt Zion, dus naby den Tempel, een Perk , of Oeffenfchool had doen oprichten, waar in fteike Jongelingen zich, naar de wyze der Grieken, oeffenden in het worftelen, balflaan, &c., waar van het gevolg was , dat zelfs de Priesters de Offerhanden nalieten, en zich, in plaatfe van na den Tempel, derwaards begaven, om mede deel te neemen in die Oeffeningen , en met den bal te pbeehn* aMach. IV: 12, 13, 14. * 9
BALA, een Stad in het Stamdeel van Simeön, Jof. XIX: 3.
BALAAM, is dezelfde als Bilcdm. Onder dien naam komthy voor, aPetr.II: 15, Jud. vs. 11, Openb. II: 14. Onder den ty- : tel van Biledm zal van dien valfchen Pro- l pheet meer moeten gezegd worden. 1
BALADAN, de Vader van Berodach, 1 of Merodach-Baladan, Koning van Babel, 1 die Gezanten met brieven en een gefchenk 1 zond aan Hiskia , na dat hy krank was ; geweest, om hem over zyne herfteilinge ^ geluk te. wenfehen, na eenige merkwaer- ( dige omftandigheeden van zyne ziekte en 2 geneezinge te verneemen ; mooglyk ook t met nog andere Staatkundige inzigten, ^ 2X011. XX: 12, Jef. XXXIX: 1. I
BALAK, Koning der Modbiten. De Kin- d deren Israëls hadden zich geleegerd in de 1 vlakke velden Moabs. Hy zag een talryk P Heir, 't welk, gelyk hy zich uitdrukte,het geztgt des lands bedekte : Hy had ge- ii hooxd , hoe zy Sibon, den Koning der z
BALAK, BALK. j#
Amoriten, en.Og, den Koning van Bafan, geflaagen, uit hun Land verdrecven, en hunne Steden ingenomen hadden. Zich niet opgewasfen agtendc tegen eene zo groote menigte, en vreezende, indien hy hun, gewapenderhand, tegenweer bood, dat hem hetzelfde lot, als den nabuuriga Koningen, mogt te beurte vallen, meende hy hen op eene gemaklyker wyze te kunnen verdelgen. Biledm had zich door zyne waarzeggeryen een' grooten naam gemaakt. Balak maakte zich van hem eene verbeelding, als waren zeegen en vloek in zyne magt ; zeegen en overwinninge, wanneer hy iemand zeegende; het zwaerd en de verdelginge , wanneer hy iemand vloekte. Hy bezond hem , en liet henr noodigen tot hem te koomen, en Israël te vloeken: Zo een verzoek, wel eerst van de hand geweezen, doch herhaald met een gelchenk, en groote beloften, maakte indruks genoeg op eenen Man, als Biledm, die den Loon der Ongerechtigheid lief hadde, om hem de Gezanten van Balak te doen volgen. Dan, hoe gaerne Balak het omzien , en Biledm het gedaan zou hebben t werd denzelven evenwel niet toe°elaaten Israël te vloeken; maar door eeifhoogere magt, de magt van Israëls Godt, werd hy gedwongen het te zeegenen, waar , Dyer Balak zich zeer vergrimde, en Bi^« onverrichter zaaken vertrekken moest, Num. XXII-XXIV. Beter <reluke het hem , door een aantal van fehoone m wellustige Dogteren te zenden na het Leeger, die de Israëliten verleidden tot Boerery en Afgodery. Godts toorn daar loor ontftooken , deed dö plaage een in>reuk, en nam 'er in korten tyd vier-enwintig duizend wech, Num. XXV Wie veet, hoe Balak, dat gehoord hebbende, • :ich des verheugd hebbe ! Maar Godts /raak fluimerde niet; de eene en andere nderneeminge heeft hy , en ook Biledm uur genoeg moeten boeten.. Den Modbi">n werd voor altoos het inkoomen in de ^ergadennge des HEEREN ontzegd, )eut. XXIII: 3, 4^En wat Biledm betreft, ie fneuvelde in een' Veldflag, welken de faeliten leeverden aan de Midiüniten,
BALK , BALKEN. Wat C«) eigenlyk t een Huis de Balken zyn, en waartoe ï dienen 9 ,weet een iegelyk; Om de te-
gea



4a BAL K.
gen den anderen overftaande muuren met malkanderen te verbinden, en in hunnen rechten Hand te houden, als mede om de zolderinge 'er op te leggen. Sieraads en meerder lievigheids-halven werden in zwaare en aauzienlyke Gebouwen de Balken nog wel onderfteund door Pilaaren. Van het Huis des wouds Libanons, 't welk Salomo zich deed bouwen, leest men, dat 'er vier rygen waren van cederen Pilaaren, en cederen Balken op de Pilaaren, i Kon. VII: 2. (3) Zinnebeeldig ïpreckt de BruidKerk van de balken baar er huizen, Hoogl. I: 17. Indien men door de Pilaaren verftaat de Apostelen, of derzelver Leere en Schriften, gelyk 'erinde allereerfte Christen Kerke voornaamelyk Drie waren, die gedgt toerden Pilaaren te zyn, Gal. II: 9, zo zou men door de Balken mogen verftaan de Leeraars eh Voorgangers in de Kerke, die, rustende op de Grondleere der'Apostelen , dienen, om de leeden, waaruit de Kerk beftaat, te verfterken in het geloove, en te faamen te verbinden, om , in eenigheid des geests , hetzelfde te fpreeken cn te gevoelen, ftaande in een en denzelfden zin, en hetzelfde gevoelen. En zo men de Bruid-Kerk hier aanmerkt, als fpreckende in het beginne der Euangeliedagen , dan mag men wat meer bepaald denken,om die Leeraars en Opzienders, die door de Apostelen zelv', of door anderen, op hun bevel in deeze en geene Gemeenten wierden aangefteld. Q) Het is, als by gelykenisfe, of om zo te fpreeken, als 'er by Habakuk, Cap. II: 11, wordt gezegd, dat de Steen uit den muur roept, en het hout uit elen balk dien antwoordt. Tweezins kan dit verftaan worden. (XN) Of zo,, dat de Steenen en Balken der ter nedergeworpene Huizen getuigenis droegen van, en zich, als 't ware, beurtelings beklaagden , en om wraak e riepen ovei de geleedene verwoestingen van dien trofïchen Overweldiger en Beroover van veele Volken, waar van in 't voorgaande gefproken was. (33) Of, dat in zyn ei-géiHuis de S.teenen en Balken aan malkande ren als vertelden, en hem verweeten, da zy op geweldenaary gegrondvest, en vai den roof en het geplunderde waren op ge timmerd. Dit zoude/wel ftrooken met he 9. vs. Wee dien, die met kwaade gierigheit giert voor zyn hyisf op dat hy in de hoogt
BALK, BALSEM.
zyn nest felle.' En met vs. 12. Wee dien, die de. Stad bouwt met bloed, en bevestigt met onrecht! Welk laatfte zeer na overéénkomt met Jerem. XXII: 13. Wee dien, die zyn huis bouwt met ongerechtigheid , en zyne opperzaalen met onrecht ! (T) In een Spreekwoordelyk gezegde is de Balk een' Zinnebeeld van een grove, en de Splinter van eene mindere zonde, zo als tc zien is Matth. VII: 3. Wat ziet gy, zegt de Heiland, den fplinter , die in het ooge uwes naastens is, maar merkt den balk niet, die in uwe ooge is? Luk. VI: 41', 4a. De Mensch is door eigenliefde zo verblind, dat hy zyne .eigen feilen niet ziet, of, zyn ze zo grof, dat het niet anders konne, zyn , of zyne konfcientie moete ze hem te zien geeven , dan heeft hy aanftonds deeze en geene reedenen en Voor-' wendfels by de hand, om zyn bedryf, is het al niet te rechtvaerdigen ; ten nrmften als byna onfchuldig te verfchoonen. Maar' misdryft zyn Naaste iets , fchoon van veel minder belang, terftond ontdekt hy het; hy kent de'omftandïghecden niet, die denzelven eenigzins verfchoonbaar zouden maaken, hy wil ook niets ter zyner vérfchooninge uitdenken: Maar, vol van boozen nyd en ergwaan, maakt hy 'er een luid gefchreeuw van, cn ftelt het aan elk in een vergrootend eir allerhaatlykst licht voor. Dat heet den fplinter in des Naastens oog te zien, en den Balk in zyn eigen oog niet op te merken. Men vindt iets diergelyks by Horatius, Satyr. L. L Eclog. 111. vs. 25—. daar hy de zulken- gispt , die fteeds malkanderens vergrypingen befpiedden , als met het oog van een fcherpzienden Arend , of eener Epidaurifche Slange.
Cum tuapervideas oculis mala lippus inunóJis, Cur in amicorum villis tam ctrnis acutum, Qtiam aut Aquila, aut Serpens Epidaurius?
at tibi contra, Evenit, inquirant vit ia ut tua rurfus et illi.
BALSEM:. fts) Is eigenlyk een Vet- en : Olieagtig vogt, vloeijende uit een Boom, i dien men daarvan Balfemboom noemt: Ara■ U'è fchynt de natuurlyke grond der Balt femboomen te zyn, gelyk nog heederi ten l dage de Balfem van Mekka zeer beroemd t is* In 't Joodfche Land werden die Boomen



BALSEM.
men ook gevonden. By Sirabo en Jofephus is de vlakte van Jericho vermaard door haare fchoone Palm- en Balfemboomen. Men verhaalt, dat Kleöpalra eenige planten 'ervan deed overbrengen m.Egypte. Beroemd was ook de Balfem van Giledd. Volgens Jofephus, J. Oudh. B. VIIL Ca, vertelde men, dat de Koningin van Seba, toen zy Salomo kwam bezoeken,een plante van dien Boom hadde mede gebragt. Maar lang te vooren, ten tyde van Aartsvader Jajko.b werd 'er reeds Balfem gehaald uit Gilead, Genef. XXXVII: 25. De Balfem werd hoog gefchat wegens den aangcnaamen reuk, Hoogl. I: 3, en werd waarfchynlyk mede gemengd onder de welriekende Zalven en Oliën, waar van de Oosterlingen, en vooral de Vrouwen veel gebruik maakten. Vooral ook wegens zyn heulende kragt.- De Balfem zuivert en vcrzagt, en doet de wonde fchielyk en gelukkig geneezen. Daar op wordt gezien Jerem. VIII: aa. Is ''er dan geen balfem in^. GUeddP Is'er geen Heelmeester aldaar? Al vroeg dreef men 'er Koophandel mede. De Ismaëlitifche Kooplieden kwamen uit Gilead, en voerden fpeceryen en balfem na Egypte-,Gentt. XXXVII: 25. Op de markt van Tyrus dreef men 'er handel mede, Ezech. XXVII: 17. Als een waare van veel waerdye, zond men dien ook tot een gefchenk aan Vorftelyke Perfoonen, Gen. XLI1L 11. Ook was men van de Üudfte tyden af gewoon, dc Geftorvenen te balfemen, was het al niet met den eigenlyken Balfem, dan evenwel met fter'k- indringende Specery - Oliën ; deels, om den ftank te verhinderen, deels om de verrottinge zo lange te verhinderen, als maar eenigzins mooglyk was. Veertig dagen bedeedden de Egyptifche Medecynmcesters aan het balfemen van Vader Jakobs Lyk, Gen. L: 2, 3. Boven alle andere Natiën muntten de Egypienaars"er in uit, door hunne Dooden zo te balfemen, dat ze, wel verdroogd, maar Eeuwen lang onverrot bleeven, waar van dc nog in weezen zynde Mumien tot bewyzen (trekken. Behalven Grieken en Romeinen, balfemden de Jooden ook de Lyken ; althans van aaiizienlyke Perfoonen. Hoe een aanzienlyk en hoog geagt Perfoon Jefus was in de oogen van Maria kan men daar uit afneemen, dat zy zich tegen zyne begraavinge hadde voorzien I. Deel. II, Stuk.
BALSEM.- 45
van een pond zo kostbaare Nardus zalve, dat die meer dan 300 penningen werd waerdig gefchat, Joh. XII: 3, 4, 5. En zo ontdekten ook Jofeph van Arimathea cn Nikodemus, hoe dierbaar de Heere Jefus hun was geweest, in de kostbaare Zalve, die zy aanbragten, om zyn Lyk te balfemen , Joh. XIX: 38, 39 , 40. Behalven andere Schryvers, die van het begraven, en toebereiden ter begravinge van de Ouden gehandeld hebben , zal men 'er het een en ander van kunnen vinden by Bynceus, in zyn Boek, de Gekruiste Christus; en by Cavefm zyn Eerfte Christend. B. III. C. 2, zal men kunnen zien , dat het balfemen der Lyken ook in gebruik was by de Eerlte Christenen. En nog heedendaags worden Koningen en Vorften na hunnen dood op eene zekere wyze gebalfemd. (3) Van Balfem wordt ook in eene Zinnebeeldige beteekenisfe gefprooken. (KN) Met opzigt tot deszelfs heelend vermogen. De Oorlogsrampen , die een Land en Volk gevoelig treffen, en aan den Ondergang helpen , worden aangemerkt als breuken en wonden in het Staatsligchaam. Des koomen alle zulke middelen, als tot herftellinge zouden kunnen dienen, voor onder de teekeninge van een Balfem. Jeremia voorzag den naderenden ondergang van Juda's Koningryk. Dat trof hem allergevoeligst, des hy 'er over uitriep: Is 'er geen balfem in Gilead? geen middel tot behoudenis? Jerem. VIII: 22. Van zulke Llulpmiddelen is het ook te verftaan, als tot Egypte wordt gezegd: Gaa heenen op na Gilead, en baal balfem: En van Babel: Neemt balfem tot haare pyne, misfchien zal ze genee. zen worden. Dan beider Ondergang was by Godt bepaald, en daarom onvermydelyk, en dat wordt, blyvende in dezelfde Zinfpeelinge , te kennen gegeeven met deeze woorden : Te vergeefs vermenigvuldigt gy de medecynen 7 Daar is geene geneezinge voor u, Jerem. XL VI: 11. en LI: 8, 9. (33) Met opzigt tot den lieflyken Reuk zegt de Bruid-Kerk tot haaren Zielenvriend, den Mesfias: Uwe Oliën, uwe balfemagtige Speccry-olien , zyn goed tut' reuk. Dat is de gaaven van uwen Geest, dip als een vreugde-olie zyn, en die Gy uitdeelt onder dé menfchen, zyn als een reuk des leevens ten leeven, die het hart' van den heilbegeerigen mensch vervult E met



4-a BALSEM.
met eene heerlyke en onuitfpreekbaare blydfchap. ..
BALSEM (Z? V r« G«s«0 -? #
gee» Heelmeester aldaar ? Waarom is dan de Gezondheid der Dogter myns Volks niet -gereezen? Jerem. VIII: 22. In den voorigen tytel is reeds aangemerkt, dat kostelyke Balfem een der voortbrengf'els was van Giledd; men mag met reede denken, dat daar ook veele kundige Heelmeesters waren,die dien balfem ten meesten nutte wisten te bereiden en te gebruiken. De krankheid en breuken van Godts Oude Volk, welke de Propheet bezugtte, waren Staatsbreuken : Rampen en Oordeelen, die het Staatslichaam reeds zo gefchud en verzwakt hadden, dat 'er maar weinig meer behoefde by te koomen , om het geheel en al, volgens de daar van gedaane ftrafbedreigingen , te doen bezwyken. Dit zo'zynde , zo fpreckt het van zelve , dat men hier te denken hebbe om zulke middelen, als best -gefchikt waren, om den eindelyken ondergang te voorkoomen, en den thans verzwakten Staat te herftelleir. Als nu Jeremia vraagt: Is 'er geen balfem- — ? Zo wil hy daar mede niet te kennen' geeven , dat 'er zulke middelen nergens te vinden waren , en dat de ongefteldheid vart'het Volk aan het mangel van die was toe te fchryven. In tegendeel wil hy, met dus tè vraagen , te kennen geeven, dat het aan zulke middelen niet ontbrooken hadde, en dat dus de fchuid van de Onheilen, die' hen reeds drukten, en nog zwaarer dreigden, aan hun zeiven te wytén waren. Dat blykt uit de andere vraage, welke hy'er aanftonds op laat volgen: Waarom is dan de gezondheid der Dogter. myns Volks niet gereezen. En waarlyk, het had hun aan'geene Heelmeesters ontbroken: Me'rt denke aan d'e Propheeten , hun var Godt van tyd fot tyd gezonden, dan eens om te beftraffen, en van den naderenden ondergang te waarfchouwen , om hunne oude en door de zonden veretterde wonden te openen en te zuiveren ; dan, orr door vermaaningen en opwekkende belof ten, ab door een balfem, die te verzagter en te geneezen, zeggende van Godts weegen : Keert meder gy afkeerige Kinderen x'i zal ik uwe afkeeringen geneezen, Jerem II;h aa'. Op de vraage van den Propheet Waarom is dc gezondheid. — ? Zou dan hei
B A MO TH-— B\A>KT.
antwoord'hebben moeten zyn : Zy hebbim zich niet willen laaten meesteren; zy hebben in alles willen wandelen naar-het goed. dunken hunner harten» Dat is ook, 't geenopgegeeven wordt als de reede van hunne ongeneesbaarheid: En de HEERE, de* Godt hunner Vaderen, zond. tot hen door -de* hand zyner Booden, vroeg op zynde, om die, te zenden: Want Hy verfchoonde zyn Vólk, en zyne wooninge: Maar zy fpotteden met de booden Godts, en veragtten zyne woorden; zy verleidden zich-zelven tegen zyne Propheeten, tot dat de grimmigheid des HEERE N opging tegen zyn Volk, dat 'er geen • geneezen aan was , 2, Chron. XXXVI: 15, 16.
BAMOTH , zo was zeekerc Leegerplaatfe der Kinderen Israëls in de Woeftyne genoemd, van waar zy optrokken tot het dal, 't welk in 't veld Modbs was-, omte koomen tot aan de hoogte- van Pisga , Num. XXL 19, ao.
BAMOTH-BAAL , eene Stad , geleegen in , of by de vlakke velden Modbs. Ëenvouwdig Bamoth genoemd , ook Ba- moth-Baal, om dat de Afgod der Moabiten, Baal, daar een -Heiligdom had. By de verdeelinge van Kanadn viel deeze Stad' ten dcele aan de Stamme Ruben , Jof. XIII: 17.
BAN. Van het Verbannen der Kanad.neefche Volken , by het in bezit neemen van Kanadn door de Israëliten, zo als dat van Godt gebooden was , Deut. VIL 1, 2—. en XX: 17 , en met hoe veel recht dat gefchieden mogt, en dat Tindal, Morgan, en huns gelyken geen reede hebben-, om daar over een zo luidrugtig gefchreeuw te makken, als over een krytend onrecht, en meer dan Barbaarfche wreedheid: Daar van is gehandeld onder den tytel van VERBANNEN, in des VIIL D. a. St. p. 186—. Wy fpreeken thans maar van dien Ban, die gcöeffend werd omtrent zulken , die tot de Gemeente , of Vergaderinge van Godts Volk behoorden, en die door denzelven van de Gemeente, en de gemeenfehap der Heilige dingen werd afgefcheiden. Oï) Zo eene Ban, was by de Jooden ' in gebruik. Dat die ook geöeffend werd , over zulke misdaaden, die men Lyfftraffelyke noemt , fchynt allereerst gei'chied te zyn in de Babylontfche gevangenisfe. Toen , onderworpen aan vreemde Vorften , in
wei-



B A N.
weikór Landen zy als Ballingen verkeerden, hadden zy de magt niet, om, naar hunne wetten, aan Lyf en Leeven te ftraffen. Hunne Hoofden bedienden zich daarom van eene, als ik het zo noemen mag, Godtsdienftige Straffe, om het Volk in orde en gehoorzaamheid te houden. Men leest van Ezra, dat hy, met overleg van de Vorften en Oudften, alle de wedergekeerden uit Babel door geheel het Land, op ftraffe van den Ban, liet opontbieden na Jeruzalem : Die binnen drie dagen niet opkwam, alle zyne have zou verbannen zyn, en hy zelf zou afgezonderd weezen van de Gemeente der wechgevoerden, Ezr. X: 7, o. De-Ban was, volgens 't geen de Joodfche Meesters 'er van berichten , niet altoos even'zwaar: Men had 'er trappen in.QXK) De Eerfte en mmtte trap was 'HJ, Niddui, daar door werd iemand afgezonderd van 't gezelfchap van andere Menfchen; niemand mogt hem nader koomen, als op vier ellen ; zelfs zou het , zonder eeneibyzondere toelaatingc ongeöorlofd zyn geweest aan zyne Vrouwe , Kinderen en Huisgenooten. Deeze Ban duurde 30 daigen , en indien hy zich niet bekeerde , deed men 'er op toe tot 60, ja 90 dagen. In al dien tyd mogt hy zich noch wasfchen, noch reinigen; evenwel mogt hy, mits zich op den bepaalden afftand houdende, anderen , was hy een Leermeester, nog onderwyzen, en zich laaten onderwyzen. Ook mogten zy wel in de Sy. nagoge koomen, zelfs wel in den Tempel, maar zy moesten zich afgezonderd houden , en ingaan door de zo genaamde Poorteder treurenden. Stierf zo een onder den Ban , niemand mogt zyn Lyk ter begravinge volgen , of rouwe over hem draagen. Men wil, dat elk eenen anderen in den Ban konde doen met deeze woorden : Gy zult in den Ban zyn, en indien zo een zich beterde, konde hy 'er hem ook weêr : van ontheffen. Doch regelmaatiger , en i van meer kragt was het, dat het gefchied- 1 de door het Huis des Gerichts, waar in ten : minften drie Perfoonen ten gerichte zaten. \ (33) De Tweede en zwaarer Ban was D"1PJ, ; Cherem. Die onder dien Ban lag, moest in eene kleine hutte alleen woonen, van 1 alle andere menfchen afgezonderd ; men < mogt niet gemeenzaam met hem fpreeken, j niet met hem eeten» noch drinken, geene ]
B A N. 43
dienden van hem ontvangen , of aan hem bewyzen , behalven, dat 'men hem eetwaaren mogt verkoopen, op dat hy niet mogt fterven van honger. Onder dien Ban konde niemand gebragt worden, als door eene vergadering van ten minften tien Mansperfoonen : By het uitfpreekcn van dien Ban, 't welk met ysfelyke vervloekingen gefchiedde, werd 'er op hoornen geblaazen, en waschlichten aangeftoken; en terftond na het uitfpreekcn van die vervloekingen uitgeblust, om te beteekcnen, dat zo een van het licht des heemels was uitgellooten. Op blyken van boete en verbeteringe werd zo een van den Ban ontflagen, cn dat konde door drie gemeene lieden gefchieden, als wanneer wederom op hoorens werd geblaazen, zekerlyk, om nu zo wel het ontflag, als voorheen den Ban, bekend te maaken. Dat zulken , zo lang zy onder den Ban waren, van het inkoomen in de Synagoge waren uitgeflooten, fchynt men te mogen opmaaken uit het geene wy aangeteekend vinden Joh. XII:42,daar gezegd wordt,dat veelender Overften wel in Jefus geloofden, maar het niet beleeden , op dat zy niet uit de Synagoge zouden geworpen worden ; en uit 't geene de Heere aan zyne Apostelen voorfpelde: Zy zullen u uit de Synagoge wsr. pen, Joh. XVI: 2. Zouden zy dat Jefus Leerlingen doen , zo kan het verwonderinge baaren, dat zy het Jefus zelv' niet gedaan hebben. In het Joodfche Boek Sanhedrin vertelt men, dat Jefus van Nazaretb van zynen Leermeester wa're in den Ban gedaan, onder het geklank van veertig hoornen. Dan men ftelt dat met recht onder de vertelfels, die de ingekankerde verbittering der laatere Jooden heeft uitgedacht. In de gewyde 'Êuangelie-fchrif:en, waar in alle de fmaadheeden, Jefus tangedaan, zo naauwkeurig aangeteekend laan, vindt men daar van niet de minfte neldinge. Zy zullen het dan niet gedaan rebben, om dat Hy doorgaans vooreen ïroot , zelfs voor een buitengewoon Leer aar werd gehouden, welken tytel zelfs yne Vyandèn hem niet weigerden, Matth» iXll: 16. Nu weet men uit de Schriften Ier Jooden, dat zy, om de waerdigheid :n agting hunner Rabbynen te bewaaren, :eer zelden, en niet dan uit de dringendIe noodzaaklykheid , eenen Rabbi openFa lyk



44 B A N.
lyk in den Ban deeden. Ca) Sommige Oudheidkundigen voegen 'er nog een Derden Ban by, die de allerzwaarste was , welken zy NHDSy Schammata-noemen, waar door iemand, onder zwaare vervloekingen , aan het geftrenge van Godts Oordeel overgegeeven , en in 't geheel en voor altoos van de Gemeente afgefneeden wierd , zonder hoope van ooit wederom in de Gemeente te zullen aangenomen worden. Doch andere Oudheidkundigen kennen dien derden trap niet, en beweeren dat Scbammdta en Niddui woorden zyn, die met malkanderen verwisfeld worden, en dat dus door het eene woord zo wel als door het andere de ligtere Ban wordt aangeduid. Men zie Goodwini, Mof. ét Aar. cum notis Hottingeri, L. V. C. a. p. m. 760—. Nicolai, Not. ad Sigoniumde Republ.Ebraor. L. II.C. 8.p. m. 154—. Vitringa, de Synag. Vetere,P. I. L. III. C. 9. en Lundius, J. Heiligd. D..II. B. IV. C. 16. p. 479—. C3) De Ban heeft ook plaats gehad by de Christenen, De halftarrige Zondaar, die herhaalde vermaaningen, zelfs die van de Gemeente verfmaadt, moet-ten laatlten naar de Leere van Jefus. gehouden worden, als ware. hy een Heiden en Tollenaar, by welke geleegenheid Hy aan zyne Apostelen. ook de magt geeft om te binden en te ontbinden, Matth.. XVIII: 15—18. Paulus fchreef aan die van Korinthe, dat zy zich niet zouden vermengen, zelfs niet eeten met zo eenen die een Broeder genaamd wierd , en ondertusfchen een Hoereerder was, of Gierigaart, oj
/ifgodendienaai 1 Kor. V: 11. Die van
Thesfalonika beveelt hy , en dat. zelfs in dien naame van den Heere Jefus Christus, dat zy zich zouden onttrekken van eenen iegelyken Broeder, die ongereegeld wandelde. . en niet naar de inzettingen, die zy van.hem ontvangen hadden, a Thesf. III: 6. Titui vermaande hy., dat hy den ketterfchen mensch, na eene eerfte en tweede vermaanin ge, zoude verwerpen, Tit. III: 10. Aan Timatheus , 1 Br. 1: ao, fchreef hy, dat hy . Hymeneus en Alexander aan den Satan had de overgegeeven, welke Spreekwyze mer nog eens vindt, iKor. V: 5. Seldenus heeft van dezelve gehandeld in zyne Ot. Theol L. III. Exercit. 1. In den laatstgemelder Tekst ziet men, dat hy den Bloeelfcbendet te...Korinthe uit. de Gemeente wilde viecbge<
BAN, BANDEN.
daan hebben en hem ook in den Ban gedaan heeft. Daar-en-tegen vermaant hy, dat men den geenen, die beftraft was, en zich verbeeterd haddé, vergeeven, en wederom aanneemen zoude, op.dat hy door te overvloedige droefheid niet eenigzins mogt verjlonden worden, 1 Kor. II: 7. In de Oude Christen Kerke was men ftreng in het oeffënen van de Kerkelyke Tucht, Langs welke trappen men 'er toe kwam, dat men iemand van de Gemeente, en het Avondmaal-bandde, en langs welke trappen van openbaare verootmoediginge en boetvaerdigheid zo iemand wederom wierd aangenomen, kan men leezen by W. Cave, Eerfte Christénd. B. III. C. 5. Onder ons komt men zelden tot de openbaare Affnydinge. Men vermaant, men herhaalt de. vermaaningen en beftraffingen: Van wegens den Kerkenraad wordt hem, die in Leere, of Wandel ongereegeld zich gedraagen heeft, het gebruik van het Avondmaal voor een korteren of langeren tyd ontzegd, en wordt op zyn verzoek, na betuiginge van berouw, en blyk van beterfchap wederom aangenomen. Maar heeft zich iemand in het openbaar vergreepen. aan zonden van het groffte foort, of is hy een Afvallige geworden , en een vinnig Beftryder van zyne voorheen gedaane belydenisfe. der Leere, en blyft hy in het eene , of het andere , in weerwil van .alle vermaaningen, en een lang geöeffend geduld, ftoutelyk voortgaan, dan komt men'er eindelyk toe, dat men hem by zynen naam aan de Gemeente bekend maakt, en.den Ban over hem afleest van den Predikftoel: Doch niet anders, dan na alvoorens der Gemeente, meer dan eens, aangekondigd te hebben, dat 'er, evenwel zonder den naam te • melden,een onwaerdig Lid onder haar is, met vermaaninge om te bidden, dat Godt zo eenen de bekeeringe wilde geeven, om te ontwaaken uit den ftrik des Satans: En dat , alles met voorkennisfe en toeftemminge • van de refpe&ive Magiftraaten, gelyk dat zo gedaan is te Schoonhoven met eenen Ja- kob. Heer en s, den 3 December 175 2.
BANDEN dienen, om iets in een foort van bedwang te houden, 't zy ten goede, 't zy ten kwaade. CX) Ten goede ; CXN) Zyn Godts gebooden -als zo veele Banden, om den Mensch binnen de paaien van zy:. nen pügt te houden. ' De Godtloozen, die
Godts:..



BANDEN.
Go dis zooorden agter zich heen werpen, en niet willen , dat hy over hen Koning zyn zoude, worden dus fpreekende ingevoerd: Laat ons hunne banden verfcheuren en-hunne touwen van ons werpen, ET. II: 3. Naar de wyze van woeste en weêrbarftige Osfen, die het juk afwerpen, en de touwen, waar mede zy aan den ploeg gefpannen waren , in ftukken rukken. Of , gelyk van den Eenhoorn wordt gevraagd : Zal hy u willen dienen P — Zult gy, hem met zyn touw binden aati de vooren ? Zal hy de leegten agter u eggen ? Job XXXIX: ia, 13. (33) Als een Mensch zweert, dat hy zal onderhouden de rechten van Godts gerechtigheid, dan is dat een Verbondswyze verpligtinge aan Godt, van wien hy dan ook verwacht, dat Hy zyne beloften, aan zulken gedaan, zal Ja en Amen maaken. Daarom leest men ook van eenen band des Verbonds, Ezech. XX: 37. (JJ) Het Huwelyk is als een band, waar door Man en Vrouw met malkanderen veréénigd , en tot over en weérgaande pligt-bewyzen verbonden zyn, 1 Kor. VII: 27—39. (71) Zo leest men ook van eenen Band des Vreedes ; van dc Liefde, als van eenen Band der Volmaaktheid, om dat die dienen moeten , om onder de Geloovigen te bewaaren de eenighcid des Geesls, en ze als tot één ligchaam te faamengevoegd te houden, Ephef. IV: 3, Kolosf. III: 14, 15. (3) Ten Kwaade. (XN) Voor zo verre Banden middelen zyn van vereeniginge, worden de vcrbindtenisfen, die de vyan- • den van de Kerke met malkanderen aan- > ■ gaan , ter onderdrukkinge van. dezelve , "touwen, of banden* genoemd.. Zo zingt de '. Kerk : Ploegers hebben op mynen rug ge- 1 ploegd—, Maar ele HEERE, die rechtvaer- j dig is, heeft afgehouwen de touwen der Godt- 1 kozen, Pf. CXXIX: 3..,..4.. (33) Slaaven \ werden gebonden-, meest aan de beenen, 1 om hun het wechloopen te beletten, daar- j om heeten zy gebondcnen, Job III: 1.8. Die \ men gevangen nam , bond men , om hun ƒ de magt te beneémen tot het ontloopen, 1: of het bieden van tegenweer. De Phi-li- ( ftynen bonden Simfon met twee kopere keete- 1: nen-, .Richt. XVI: 21. Zo- werd Jefus ge- d ■bonden, toen men Hem gevangen nam in I Gethfemane , Joh. XVIll: 12, en zo ook b wederom, toen men Hem leidde na Pila- h ius.t Matth. XXVU;. 2. De Banden uit dat n
BANDEN 45
oogpunt befchouwd zynde , zyn Zinnebeelden van eene meer, of min drukkende Overheerfchinge, waar door iemand in zyne vr-ye handelingen bedwangen wordt. («) Van den Duivel en zyne Engelen wördt gezegd, dat zy met eeuwige banden onder de ^Daisternisfe bewaard worden tot het Oordeel des grooten dags. , Jud. vs. 6, 2 Petr. Ui 4. Waardoor wordt uitgedrukt, dat zy, in het uitvoeren hunner voorgenomene boosheeden,.. liggen onder het bedwang van eene hoogere magt, Openb. XX: 1, 2. En te gelyk ook het hoogst rampzalige , en voor eeuwig reddelooze van hunnen Staat. (/3) De Dienstbaarheid der Israëliten in Egypte komt onder, die teekeninge voor, als Godt zegt, fat Hy van ouds hun juk verbrooken, en hunne banden verfcheurd hadde, Jerem. II: 20. Kreeg Jeremia bevel zich banden en jukken te maaken, en die aan veele Koningen te zenden, 't was, om aan te duiden, dat zy allen zouden moeten bukken onder de Overheerfchinge van Nebukadnezar, Cap. XXVII: .2, 6, 7, (y) De Geloovigen des Ouden Testaments waren wel Kinderen en Erfgenaamen , maar verfchüden niets van Dienstknegten-, Gal. IV: 1. De Wet des vleeschlyken gebods was hun'ecu ondraaglyk juk , Hand. XV: IO , en de naauwe bepaalingen derzelvc waren als zo veele banden voor hunne Vryheid.' Daarom worden .zy ook omfchreeven als gebonlenen in eenen kuil,' waar in geen zuater was, Zach. IX: ri. (J) Vleeschlyk zyn wy ■jerkogt onder de Zonde, Rom. VII: 14. Zy 'teerscht in onze flerflyke ligchaamen , Cap. VI: 12. De dwaaze en fchadelyke begeerykheeden en bedryven zyn als zo veele >anden ,yvazr door zy den mensch aan haaen dienst gekluisterd houdt. Dat wordt e kennen gegeeven in de vermaaninge tot raare Bekeering: Maakt los de knoopen dèr ' jodtloosheid, ontdoet u van de banden des uks, Jef. LVIII: 6. (1) Om der Zonde /ille heeft de Dood een recht van Heeribappyc over den mensch, cn daarom leest jen van Banden des Doods, Pf. XVIII: 5. -XVI: 3. Waar door men kan verftaan ooggaande hartsangften eilbenaauwdheeen, die iemand dermaaten kunnen knel-m, dat hy den dood wel zoude verkiezen ■ oven het leeven: Of verzwakkende krankeeden, die als zo veele banden zyn, waar " ïede de naderende Dood onze kragteri, . E 3-i akVi



4<5 BANDEN.
als 't ware, bindt en boeit, om ons met te meerder gemak in zynen Kerker, het graf, te künuen ileepen. (O Om dat de banden ook pynelyk knellen, en daar door bedroeven, zyn ze ook Zinnebeelden van allerlei wanl'poeden, verdrukkingen, en menigerlei andere iborten van elende , die den mensch het leeven bang en bitter maaken. In dien zin zegt Afaph van de Godtloozen cn derzclver voorfpoed in dit leeven: Zy hebben geen banden tot hunnen dood toe, Pï. LXXIH: 4. Men leest van banden der elende , Job XXXVI: 8. En wanneer Godt den mensch 'er uit verlost, dan wordt Hy gezegd , die 'banden los te maaken , Pf. 'CXyi: 16, — te ontbinden, als Pf.XXX: 12. Gy hebt mynen zak ontbonden , en my met blydfchap omgord. Paulus merkte zyn lierven aan , als eene ontbindinge, Philipp. I: 23, om dat zyne aan Godt gewydde ziel, welke na het onmiddelyk zyn met Christus zo zeer verlangde, haar ligchaam aanmerkte als eene gevangenis , waarom de Apostel ook eens uitriep: Ik elendig mensch! wie zal my verlosfen uit het ligchaam deezes doods? Rom. VII: 24.
BANDEN des doods hadden my omvangen , en de angjlen der helle hadden my getroffen : Ik vond benaauwdheid en drocfenisfe. Maar ik riep dennaam des HEERÉN aan —, Pf. CXVI: 3, 4. 't Schynt, naar veeier gedachten , dat de fpreekvvyze ontleend is van eenen, die verweezen is tot het ondergaan vaneenen geweldigen dood. De Cipier, of Gerichtsdienaar komt, en bindt hem. Die banden zyn waarlyk Doodsbanden. ö ! Dood, hoe bitter is uwe gedachtenis! Voor' zo eenen is de Dood een .Koning der verfchrikkinge. Angst en benaauwdheid overweldigen hem : Angflen der helle. Dit woord , in 't Hebrceuwsch Scheool, beteekent fomwylen het
gr*z/V fomwylen den Staat der van bet ligchaam af^efchcidene ziele. Het een en het ander baart benaauvjdheid cn droefenis, .Vooral in zo eenen , die, ter zaake van eenige grove misdaad, dedoodftraffe moet ondergaan. Hoe naar is het denkbeeld: Myn ligchaam moet wechzinken in de groeve! (By de Jooden werden de lyken der Misdaadigen ook begraven) een Land, jlikdonker als de duisternisfe zelf; daar zal het door yerrottinge .ftinken, en aan het
BANDEN.
gewormte tot een aas ftrekken. Hoe veel verfchriklyker wordt dat denkbeeld, wanneer zo een denkt aan den /laat zyner af. gefcheidene ziele: Ik moet lterven ; maar geftorven zynde, blyft 'er nog een Oordeel over ! In plaatfe van eenen Menfchelyken , zal ik daar, ik Zondaar , moeten verfchynen voor den Godtlyken Richter; voor Hem, die niet maar alleen het ligchaam dooden , maar beiden, ziel en ligchaam, voor eeuwig , eeuwig, kan verderven in de helle! Ik hebbe in myne jeugd eens geftaan naast aan de zyde van eenen Misdaadigen (die ruim zo zeer vreesde voor de eeuwigheid , als voor de galg) onder het voorleezen van zyn vonnis, 's Mans benaauwdheid was zo groot, dat men door zyne kleederen heen het hart zag kloppen,en het zweet hem niet alleen fteeds van zyn aangezigt en vingeren afdroop, maar zelfs heen fypelde door de naaden van zyne muilen. Wilde nu de Dichter het hoog gaande en fel nypende uitdrukken der Benaauwdheid, 't zy van zyne eigene, 't zy van hem, dien hy als Spreeker invoert, hy konde het niet fterker doen, dan met te zeggen, dat dieniet anders was geweest, dan of banden des doods hem van allen kanten zo omvangen hadden , dat 'er niet dan fchrik was van rontomme; niet anders, dan of de naarfte angflen der helle hem troffen, keer op keer hét hart als ter keele wilden uitpersfen. Zo dat hem niet anders overbleef, dan zich in den gebede te wenden tot Godt, die in de benaauwdheid ruimte kan maaken , by wien, zelfs uitkomften zyn tegen den dood. Wie de Spreeker zy, is in gefchil. By fommigen is het de Kerk des Nieuwen Testaments, gedrukt door, en aanvangiyk verlost van onder de wreede vervolgingen van den Anti-Cimst. Men zie J. van den Honert over deezen Pfalm in zyn.//. Hallel. Anderen houden David7,o wel voor den Spreeker, als voor den Dichter*, doodlyk vervolgd, en fteeds in' benaauwdheid voor den onverzoenbaaren Saul, cn eindelyk daar van verlost en uitgeholpen. 'Ook zyn 'er, die deezen Pfalm houden voor een Danklied van Koning Hiskia, na dat hy van den gedreigden aanval van Sanherib verlost, en van zyne doodelyke Ziekte herfteld was. Volgens Büftng, Comment. in Pf, XLII. p. 7, waren de
Hee-



■
B A.N D E N.
Heeren Iken,- Kesfler en Kulenkamp ? drie mannen van bondige geleerdheid , in die gedachten, 't Laat zich ook zeer wel op hem toepasfen. De banden des doods worden nader verklaard door benaauwdheid, en de angflen der helle door droefenisfe. Hoe groot was zyne benaauwdheid; toen Sanherib met een talryk Heir Jeruzalem omringelde, en hem op eenen zo hoogen en ichrikbaarende toon liet dreigen! Zou die wel minder zyn geweest, dan of banden des doods hem van alle zyden omvangen hadden ? Hy fcheurde zyne kleederen, bedekte zich>met eenen zak, en riep uit: Deeze dag is een dag der benaauwdheid —: IVant dc Kinderen zyn gekoomen tot aan dc geboorte, en daar is geen kragt om te baaren, Gelyk , nu ih ons 4. vs. Haat: Maar ik aanriep den naain des HEEREN, zo deed ook Koning : Hiskia ; want 'er ftaat duidelyk, dat hy ging in het Huis des HEEREN, buiten twyfïél , om hulpe van Godt te bidden, < Jel'. XXXVII: 1, 3. Hoe groot was zyne j Droefenis , toen Propheet Jefaia hem van j Godts wegen aanzeide , dat hy zou fier- ] ven en niet leeven. Zou .die wel minder ] geweest zyn, dan of angflen der helle hem < getroffen hadden?'. Hy .piepte, als een kraan , \ of zwaluwe, en kirrede ah een duive. L!y c gilde uit: Gelyk een. Leeuw, al.zv zal hy \ alle myne beenderen breeken : Van den dag jj tot den nacht zult gy my ten einde gebragt § hebben. Toen riep hy ook tot den I1EÈ- j RE; want 'er wordt ook gezegd, dat hy e zyn aangèzigt omkeerde na den wand , en a tot den HEERE bad, Jef. XXX VIII: 1, a, * 3' 9—19° 1 BANDEN (Och HEERE.' Zeekerlyk ih n ben uw Knegt, ik ben uw Knegt, den Zoo?i tt uwer Dienstmaagd: Gy hebt myne) losge. b maakt, Pf. CXVI: 16. (^) 'Er gaat eene li betuiginge vooraf. (XX) IK' verklaart zich 2' te zyn een Knegt des HEEREN, ten dier- je' ftS aan zynen dienst verbonden. En gelyk- Fi hy zich daar toe verpligt kende, zo (lelde cc hy 'er zich ook eene eere en geluk in, de be Knegt te zyn van Hem, die een groot Ko-. ze uing is boven alle de Goden; die van zyne de Knegten mets eischt dan recht te doen, de weldaadigheid lief te hebben, en ootmoedig- ,, lyk te wandelen met hunnen Godt; die ook „ niemands dienst om niet begeert, maar- „ aan het houden van zyne geboden een' graoten loon heeft vastgemaakt. Deeze betui- „
BANDEN. 4?
ginge doet hy zo fterk en plegtig, als men ze ergens vindt. («) Hy bevestigt ze met het zeekerlyk. Als of hy gezegd hadde: Ja! HEERE ik hebbe met mynen mond gezegd, ik hebbe het met geheel myn harte verzeegeld , ik hebbe het gezwooren, en 't geen ik gez.wooren hebbe, zal ik ook bevestigen. Ik ben uw Knegt, en zal onderhouden de rechten uwer gerechtigheid. Qfl) 'Hy herhaalt het : Ik ben uw Knegt* "t Zy, om aan te duiden, dat hy zich bekende in tweederlei betrekkin ge Godts Knegt-te zyn: Uit hoofde der Scheppinge, en uit hoofde van Verbonds -verpligtinge. ïtt Zy men het aanmerke , als opgeweld »t de volheid van zyn harte ; zo geheel loor-trokken van zyne vcrpligtingen aan ien LIEERE , dat hy geen woorden gcïoeg kon vinden, om het te uiten. (7) Ten jlyke daar van voegt hy.'cr nog by: Een Zoon uwer dienstmaagd. De Dienstmaa^' fen waren yeeltyds Lyfeigenen, en , gelyk :y het_waren, zo wierden ook de Eindeen, die zy baarden, het eigendom van ïaaren Heer, of Vrouwe; Was nu zyne hoeder eene Dienstmaagd .des HEEREN eweest, zo dient men te voorönderlkien, dat bet eene geloovigc Gocltvreezene Vrouw geweest zy, welke haaren Zoon ■tin de baarmoeder af hadde aangemerkt Is- eenen Zoon, welke zy tot den dienst es HEEREN ter Waereld gebragt hade, en ook al a-anftonds in den gebede, n vervolgens door herhaalde gebeden m Hem ten eigendomme hadde opgedraaen, en ook getracht , om hem tot den ïenstdes HEEREN op te leidendoor eci Godtvrugtige opvoeding. En dit maak■ voor den Spreeker nog een' nieuwen ind van verpligtinge, om des HEEREN 'negt te moeten, eiï ook gaerne te willen 023) Doch hoe komt hier het woordOch te pas, 't welk hy laat.voorafgaan, i) Men wéét, dat het is het woord van nen Biddende, als vs. 4. Ocb HEERE, , vryd myne ziele! Wilde men het hier neemen, dan zouden de volgende woorn zyn aan te merken , als een pleitree: ,, Gelyk de oogen der Knegten zyn op de : handen hunner Heeren , alzo zyn vriyne>-oogen op u geflaagen \ tot dat Gy my ge. nadig zyt. Zyt my genadig, 6 HÈE. RE! want ziet ik ben uw Knegt, uw Knegt, de Zoon uwer dienstmaagd. Zy&t
„ my y



4ft BA ND EN.
.„ my genadig; want ik ben der veragünge .„veelte zat, (Pi'. CXXIÜ: i, 3.)" Dit zou overéénkoomen met het gebed van David: Wend u tot my, en zytmy genadig! geef uioen Knegt flerkte, en verlos dén Zoon uwer dienstmaagd' Pf. LXXXVI: 16. Maar de Spreeker behoefde nu niet meer te pleiten en om verlosfmge te bidden:Men hoorde hem in 't voorgaande reeds juichen : Myne ziele, keer weder tot uwe ruste! want de HEERE heeft aan u welgedaan. Gy hebt myne ziele gered van den dood, myne oogen van traanen, en mynen voet van aanflooi, vs. 7, 8. (ja) 'Men neeme het dan als een woord van luidrugtigen uitroep, als eene hartlykfte betuiginge van zyne verbindtenisfc aan den HEERE, dat hy zyns, als zynen Heere, wilde leeven,en lierven, en dat zo veel te meer , daar Hy nu zyne weldaadigheid van nieuws aan hem zo groot en wondérlyk gemaakt hadde. Dit komt het naast over-een (3) met het volgende, daar hy , tot roem van Godts trouwe en weldaadigheid, zegt : Gy hebt myne banden los .gemaakt. Zyne Banden waren hartknellendi banden geweest: Banden des doods, zo als in den voorigen tytel over vs. 3. gezien is. Van die banden was liy hu:vr'y : "Hy was ontkoomen, als een vogel uit den ftrik des Vogelvangers; de frik was- gebr ooien, en hy was ont koomen. Maar hoe? door eige kragt? Geen Simfon, die zo veele touwen door midden rukte, zou zich van deeze banden hebben kunnen los maaken. Anderer menfchen hand en verftand zouden het ook hebben .moeten opo-eeven. Maar de HEERE , by wien geen ding te. wonder lyk is, die den verdrukten recht doet, de gtboogenen opricht, die doodt, en weder leevendig maakt, had het gedaan. Dien geeft hy 'er geheel en af leen de eere van, zeggende: Gy hebt myne banden losgemaakt. En dat was voor hen reede genoeg , om niet maar voor een; den beeker der verlos fingen op te neemen, et den HEERE zyne geloften te bet aaien, vs 13, 14, als hadde hy daar mede aan ge heel zynen dankpligt voldaan. Zyn edel aartig hart eischte meer van hem. Hiei van claan zyne zo hartlyke betuiginge ZekerJyk ik ben uw Knegt —Of, gelyl hy vs. 9, reeds gezegd hadde :M zal wan fdelen voor het aangezigt des HEEREN' ii ,de Landen der leevcndigcn, ■ In den voori
BAND E N.
gen tytel is reeds aangemerkt, hoe zeer de Uitleggers verfchillen in het bepaalen' van den Spreeker. Die 'er met den Heer van den Honert de Kerke voor houden, kunnen zyn H. Hallel raadpleegen. Die 'er David voor houden, meenen lterkte te vinden in de overéénkomst van onze woorden met die van David, VL LXXXVI: 16. Houdt men Hiskia voorden .Spreeker,ook dan zullen onze. woorden- zich geheel ongedwongen op hem laaten toepasfen. Zo iemand, zo konde hy, naar waarheid ver-klaareh, dat hy Godts Knegt was. 'Hy heeft getuigenis, dat hy van het oogenblik af, dat hy den throon beklom ; deed \t geen recht was in de oogen des HEEREN. En in den gantfehen loop zyner regeeringe toonde hy, dat hem niets-meer ter harte ging, dan Godts eere en dienst. Zyn Vader was de Godtlooze Achaz , een grouwelyk Afgodendienaar ; maar zyne Moe. der was Abi, de Dogter van Zacharia , aKon. XVIII: 1, d. Merkt men nu aan,in hoe een Godtvergeeten Hof Hiskia was opgevoed, en hoe hy, des niet te min, zo dra hy de teugels der -regeeringe in handen-kreeg, yverde tegen de Afgodery, en zich geene moeite liet verdrieten, om den Vaderlyken Godtsdienst in zynen luister te herftellen, zo kan men niet wel anders denken', of zyne Moeder moet eene Godtvreezende Vrouw geweest zyn, die niet' opgehouden heeft, voor de Opvoeding van haaren Zoon te zorgen, tegen alle verleidingen hem te waarfchouwenven hêèUin te>boGzémeiT de eerfte beginfelen, naar den eisch van des HEEREN weg. En dat zo zynde , pastte dit woord ook zeer wel in den mond van Hiskia: Ik ben de Zoon uwer Dienstmaagd. Zo iemand, zo konde hy ook.van zynen HEERE roemen. : Gy hebt myne banden los gemaakt. De gedreigde verwoestinge van Sanherib was eerst, en daar.na de aankondiging van Jefaia: Gy zult fterven, en niet leeven , ge- weest als een enge band om zyne lendenen.
■ Men weet, hoe wonderdaadig hy van • Sanheribs overlast- verlost , en van zyne ' ziekte geneezen werd. Liet een en het an: der was een gewrocht van Godts Almagt, ; en dus konde hy in kragt van beteekenisfe \ zeggen, dat Godt het was ., die het ge1 daan hadde. Men denke ook niet , dat
■ hy 'er zich mede vergenoegde , dat hy
een-



BANDEN.
eenmaal ten Huize des HEEREN was ingegaan, en daar zyn Danklied had opgezongen. Neen! gelyk hy des HEEREN Knegt -was, zo wilde hy het ook blyven. Daar toe verpligtte hy zich toen ook van nieuws , zeggende : De HEERE zuas gereed, om my te verlosfen ■• Daarom zullen wy op myn fnaarenfpel fpeelen , alle de dagen myns leevens, in bet Huis des HEEREN. Men zie Jef. XXXVII. XXXVIII.
BANDEN (Den Godtloozen zullen.zyne Ongerecbtigheeden vangen; en met de) zyner zonde zal by vast gehouden worden. Hy zabfterven, om dat hy zonder tucht geweest is: En in de grootheid zyner dwaasheid zal ■by verdwaalen, Spr. V: aai, 33. (K) De Codtlooze, van welken hier gefprooken wordt, is bepaaldelyk een Overfpeeler, Geheel dit Hoofd/luk heeft Salomo 'er toe ingericht, om Zynen Leerling te waarfchouwen tegen de zonde van Over/pel. Men mag van zo eenen in vollen nadruk zegden , zo als 'er Haat Jef. LVII: ao , dat hy zo een tfBH, Godilooze is , die , aangevuurd en voortgedreeven door zyne ontembaare lusten, gelyk is aan eene voortgedreevene Zee, die niet kan rusten, en welker wateren, men denke aan zyne fchandelyke en ftrafwaerdige onderneemingen, ; niet dan [lyk en modder opwerpen. En daarom worden hem ook hier Ongerechtigbee- . den toegefchreeven. Overleggingen , die ] hy des daags maakt, en bcdryven, die hy : in den avond, of in den nacht uitvoert; \ want het oog des Overfpeelers neemt de fchee- ■ tneringe waar, zeggende: Geen oog zal my \ zien, Job XXIV: 15. Eene aanéénfchake- 3 ling van Ongerecbtigheeden. Ongerechtig- j heid jegens zich - zeiven, die zyne kragten 1 uitmergelt, zyne inkomften verflindt, en < zyne ziel met eene groote ftraffchuld be- l zwaart. Ongerechtigheid tegen Godt, die c aan den Overfpeeler eenen grouwel heeft, t Ongerechtigheid aan de Vrouwe zynes Ver- c bonds , welke hy .trouwloos behandelt. I Ongerechtigheid aan de Vrouwe, welke hy ï verleidt, en met zich wikkelt in dezelfde \ zonde. Ongerechtigheid aan den Man van 0 zo eene Vrouwe, welken hy groote bit- d terheid aandoet. Laat ons nu zien, d welke de vruchten zyn, die hy van deeze h vergiftige plante plukt.: In den beginne r zyn ze hem zoet, op het laatst worden n I, Deel, II, Stuk.
BANDEN. 4J>
ze hem doodlyk. CNK) Hy wordt de Slaaf, van zyne Ongerecbtigheeden. De Joodfche Meesters zeggen, dat de begeerlykheid rs den beginne zo dun is als de draad eener fpinnewebbe; maar van langzaamer band zo dik wordt als een Kabeltouw. Zo is het met den onreinenlust van den Overfpeeler. De eerfte aanritfelingen zoude hy hebben kunnen tegengaan : Maar in plaatfe van dat te doen, kweekt hy ze aan, hy ftelt zich de gevoeligfte geneugten voor in het boeten zyner lusten, hy kittelt 'er zich by voorraad in, en dit verhit hemdermaaten, dat hy, als een, die 'er door gevangen en geheel en al pverheerd is, zich 'er blindelings aan overgeeft, om ze te gehoorzaamen in de begeerlykbeeden van het vleesch. Zyne konfeientie klopt wel eens, hy zou zich wel eens weêr op vrye voeten willen Hellen: Maar de Ongerechtigheid is in hem reeds zo verouderd, heeft haare heerfchappy zo wel gevestigd, zyne onreine minnetochten prikkelen met zo veele hevigheid, dat hy nergens anders op bedacht is, dan om die te koelen, al zoude hy 'er ;ene nog grootere Ongerechtigheid om pleegen, als het Overfpel zelf. Dat fchynt Salomo bedoeld te hebben, als hy ?egt: Met de banden zyner zonde zal by vast gehouden worden. Eveneens als een bevangene, die den geenen, die hem gerangen nam en bond, moet volgen, waar ïeenen die hem ook wil leiden. Salomo ïad kunnen denken aan David zynen Valer. Hy zag de fchoone Batbfeba; hy zag :e naakt; dat ontvonkte een onreine vlam n zynen boezem; zyne kriele lusten nanen dermaaten de overhand, dat hy 'er Is de gevangene van werd. 't Was hem liet genoeg eenmaal zynen lust met haar ;eboet te hebben; hy werd door de ban'en zyner zonde zo vastgehouden, dat hy, m aanhoudend in den lchoot van Batbfeba t kunnen dertelen, door de tweede hand e Doodflager werd van haaren man Uria. ly had kunnen-denken aan zich-zelven: ly werd ten aanzien zyner ééne egte rrouwe een Overfpeeler; hy gaf zich ver aan vreemde Wyven , en liet 'zich oor die zo gevangen neemen en houden , u hy,niettegenftaande zyne groote Wyssid,de buitenfpoon'gftedwaasheid deed' !?«- ten gevalle werd hy een Afgodendielar. Men kan 'er Herodes byvoegen. Hy G zag



53 BANDE N.
zag de aantreklykheeden van Herodias, de Vrouw van zynen Broeder ; zyne ongeoorloofde begeerte nam hem gevangen. Hy fchaakte haar,beleedigde zynen Broeder, en leefde met haar in Overfpcl, en Bloedfchande. Johannes de Doof er beftrafte hem : 'Er zullen wel eens tyden zyn geweest, dat hy'er zich van ontdoen wilde; want de Schrift zegt, dat hy Johannes gaerne hoorde: Maar zyne zonde hield hem. zo vast gekneld in haare banden, dat die indrukken ras uitgewischt waren, en hy, om Herodias te believen, den getrouwen Godtsman liet onthoofden , zo gaat .het een tyd lang met den Overfpeeler. Hy merkt niet, dat hy de Slaaf is van zyne driften, hy kust, als 't. ware, zyne boeijen. In het involgen zyner driften vindt hy zyn' grootlten wellust. Maar wat zal het op het einde weezen ? Juist zo als Jakobus zegt , Cap; I: 15. De begeerlykhëid, ontvangen hebbende, baart zonde; en de zonde, voleindigd zynde , baart den dood. 't Zelfde geeft Salomo te kennen, als hy van den Overfpeeler zegt: Hy zal fterven—vs. 23. (<*) Hy zal Sterven, om dat hy zon. der tucht is geweest. f*»y Hy zal fterven , dat zoude weinig zeggen , wilde men dit woord neemen in den algêmeehen zin. Het is eiken, menfche gezet eenmaal te fterven. Den kuifchen jofeph, zo wel , als den ontuchtigen Amnon. 't Wil dan zeggen, dat hy zal fterven: door zyne zonde. Door zyne ontuchrigheeden put. hy zyne kragten uit,en verhaast,naar den mensch gefprooken, zynen dood. Wie de Hoeren aanhangt, zegt Sirach, Cap. XIX: 2, 3, wordt fout. . Denzelven zullen de maaden en wormen hebben. tot een erfdeel; en hy zal uitdroogen lot een. zeer fchandelyk exempel. Hy zal fterven om zyne zonde, door de wraak, van, den minyverigen Man: Jaloersheid is' eene grimmigheid des mans: In den dag der wraake zal hy niet verfchoonen. Hy zal geene verzoihinge aanneemen — 'of gy fchoon het gefchenk vergroot, Spr. VI: 34, «5. Hy zai fterven met en /« zyne zonde: Met dezelve opgeroepen worden voor de Vierfchaar Godts, die den Overfpeeler zyn Koningryk ontzegd, en verweezen beeft tot den poel, die brandt van vuur en fulpher, 1 Kor. VI: 10 , Openb. XXI: 8. En dit zal hem overkoomen: (£3) Om dat ky zonder tucht is geweest, geliraft door zyn
B A N D E Ni.
eigen geweeten , beftraft en gewaar-fchouwd door anderen ; ook door het voorbeeld van anderen , die hunne ontuchtigheeden op het: zwaarfte ■ hebben moeten boeten, kan mén niet zeggen, dat hy zonder tucht is geweest : ■ Maar 't wil zeggen , dat hy ze niet heeft agngenoomen, hy heeft zich verhard» ih zyne boosheid, en even daarom zal hy op de boven gezegde wyze Sterven. Want die de tucht verwerpt, verfmaadt zyne ziele, Spr. XV: 32. En die zyn hart verhardt, zal in het kwaade vallen, Spr. XXVlil: 14. Dit zal iiy niet kunnen ontgaan. (&~) In de grootheid zyner dwaasheid zal by verdwaaten. Zyn bedryf wordt met recht
aangemerkt als dwaasheid, als groote dwaasheld.. Is 'er wel haast eene grootere, dan dat men, ten gevalle van een onreinen lust, waar van 't vermaak maar korte 00genblikken duurt, zich voor zo veele onheilen; ja! een eeuwig heil verlies bloot ftelt ? Dat doet evenwel de Overfpeeler.
En daarom zal hy 'er in verdwaalen. Gelyk iemand op den weg'; Hy hoort van ter zyde, wat verder af, het gedeun van zingende en lpringende reijen. Hy wil in die vreugde deelen ; hy verlaat den rechten weg , gaat 'er na toe , zingt en fpringt. mede; 't wordt middennacht, het is ftikdonker, hy kan den rechten weg niet weder vinden , hy Haat dwaalpaden in, valt onder ftruikroovers en moordenaars, die hem van zyn goed en leeven berooven. Even zo ook dé Overfpeeler: Om zyn zinlyk, doch hoogst-zondig vermaak te genieten , beeft hy de paden der óprechtheid verlasten , om te'wandelen in de wegen der duisternisfe, Spr. II: 13, En daar in dwaalt hy zo al voort en voort , tot dat hy ten laatlten,- doch niet dan te laat, ondervindt^ at h e t wegen zyn geweest des grafs, afdaalende na de binnenkameren des doods. Zo is hy gelyk aan een dwaas, die, al huppelende en lpringende . gaat tot de tuchtinge der boeijen, tot dat de pyl hem zyne leever doorfnydt: Gelyk een Vogel, die zich haast tol den firik, en niet weet, dat die tegen zyn leeven is, Spr. VII: 22, 23, ij. Of, gelyk een Rhee, of ander wild dier, 't welk gelokt door het aas , in het net loopt, en , hoe meer weer het doet om zich 'er uit te ontwikkelen, 'er, hoe langer zo vaster,in verward raakt,tot dat de
Jaa-



B A N D E N.
Jaager komt, en het doodt. Men moge denken, dat Salomo daar op gezinfpeeld hadde, om dat hy fpreekt van vangen, vwo.'bunden, en vastgehouden te worden met die banden. Men kan dit ophelderen met het Voorbeeld van Simfori. Die ftrydbaare Held was de Slaaf van zyne vleeschlyke begeerlykheeden. De bekoorlykheedcn van Delila verblindden hera te zeer, om de noodige voorzigtigheid te gebruiken. Naar het zeggen van Jofephus was zy een Hoer der Philiftynen: Ten minften, zy was gemeenzaam met de rphiliftynen; die kenden haar als zo eene, die door geld te beweegen was tot het pleegen van verraad. Dés niet te min waagde hy zich in haaren fchoot. Haare telkens herhaalde aanzoeken om te weeten, waar in zyne fterkte geleegen was, hadden hem tot nadenken moeten brengen. Maar vastgehouden door de banden zyner zonden, had hy het zwak om het haar te zeggen. Terftond daar na werd hy overvallen, gevangen genomen en befpot door de Philiflynen. En, toen hy zich wreeken wilde , konde hy het niet anders doen, dan door te gelyk met hun te fterven, Richt. XVI: 4—30. 't Zelfde, 't welk Salomo zegt Van den Overfpeeler , zal men ook kunnen zeggen van veele anderen; als van den Geldgierigen : Men zie het in Achan , Jof. Vil: ao—26, en 1 Tim. VI: 9 , 10. Van den Heerschzugtigen: Men zie het in Abfalom > 2 Sam. XV—XVIII, en in Abimelech, Richt. IX. 'Vaii den Dronkaürt: Men denke aan Koning .Ela , 1 Kon. XVI: 9, 10; en men < leeze Spr. XXIII: 29—35. Van den Wraak- 1 en Bloedgierigen i Tot een Voorbeeld ftrek- 1 ke Jodb, iKon. H: 28—34, &c. '
BAND QU benaerfiigende te behouden dé < eenigbeid des .Geests, door den) des vreedes, 1 Ephef. IV: 3. De Apostel vermaant tot 1 zekeren pligt, 'en geeft te gelyk het daar 1 toe dienend Middel aan de "hand. (è?) De' 1 vermaaninge is dat -zy zich móesten be- \ naerftigen, om te behouden de eenigbeid des i' Geests. (XK) Zy moesten houden 't geen c zy hadden: En wat was dat? («) 't Was l do.-Eenigbeid des Geests, welke het tegen- 1 overgehelde' is van Scheuringen , en daar a in beftaan moest , dat zy in de Leere des V geloofs hetzelfde fpraken, en in de Zeeden- n leere naar denzelfden regel wandelden, en 20 d in het eene en in het andere waren inee- o neti zelfden zin , en een zelfde gevoelen, (
BAND. . 5-t
ïKor. I: 10 , Philipp. III: 16". Waarom die eenigbeid genoemd wordt de eenigbeid des Geests, zie men in des II. D. 2. St. p. 45. Die moesten zy behouden. Dit vooronderftelt, dat zy die als nog hadden en beleefden ; maar ook, dat'er gevaar was van ze te zullen verliezen. Men mag dat daar uit opmaaken , dat de Apostel 'er hen zo beweeglyk toe bidt, vs. i, als ook uit zyne vermaaninge, VS.-14. Waaruit men zou mogen belluiten , dat zich yal3 fche Leeraars onder hen opdeeden , die door arglistigheid en bedriegery hen tot dwaalinge zochten te brengen. Van de Joniërs, waar onder die van Ephefe mede behooivden, getuigt Athen<tus, L. XII. Dsipnot. dat zy van aart driftig waren , ftyfho fdig en twislzugtig. Ligtelyk zou dan die oude verkeerdheid , fchoon zy nu Christenen waren , weêr hebben kunnen opberften. 't Was dan, voorzigtigheids-halve , wel noodig , dat de Apostel hen vermaande, die te.behouden, of, gelyk het Grondwoord i-ujé» elders_ vertaald wordt, bewaaren met die omzigtigheid,zo als men eenen gevan«enen bewaart, Matth. XXVII: 36, Hand. Kil: 5, 6; of een Vader zyne Dogter bewaart, dat zy niet verleid worde tot ontuchtigheid, 1 Kor. VII: 37 ; of men zich. zeiven onbefmet bewaaren moet van de M 'aereld, Jak. I: 27. Daar dit nu by den Apostel een ftuk was van zo veel belang, zo wil hy: (33) Dat zy zich daartoe zouden benaerjligcn, 't welk in zich opfluit, iatzy, als met honderd oogen, moesten ' mizien, dat toch geene twistgierigheid o\\Ier hen mogt inbreeken, welke de baarnoeder is- van verwarringe, en van boozen 'andel, Jak. III: 16. En dat zy, integenLeel, aanhoudend en volyverig alle hun1e kragten moesten infpannen, om die ee<igheid te bewaaren , als waar door zy te leer opgewasfen zouden zyn tegen de Verleiders, welker toeleg maarwas* om erdeeldheeden te ftooken; en zy ook te ïcer blyken van Godts goedkeuringe haden te verwachten: Want, behalven dat et goed en liefiyk is, dat Broeders broedermie te faamen woonen, zo gebiedt Godt daar ' >k den zeegen en het leeven tot in eeuwigheid, f. CXXXIII: 1, 3. (3) Het daar toe die. end middel 'moest zyn- de band des vreeis. (iWO'Wat is hier de Vreede-; en waarin wordt die aangemerkt, als een band? O De Vreede zal hierin beftaan., dat men G 2 dosr



5» BAN D.
door ootmoedige voorzigtigheid alles vermyde, wat ongenoegen zou kunnen veroorzaaken, dat men een aan ons veroorzaakt ongenoegen langmoedig verdraage, en grootmoedig vergeeve , en zo 'er al eens een kloove van verwyderinge is opschortten , die terftond zoeke te dempen. Deeze Vreede komt hier voor: O3) Onder de teekening van een Band., Want gelyk een band dient, om zulke dingen te verlénigen , en veréénigd te houden , die zich anders van malkanderen zouden verwyderen, als Koornaairen , die, tót een fchoof vergaderd, door een' Band te faamen verbonden worden ; of, als de lange en los afhangende Kleederen der Oosterlingen door een gordel, of band om het lyf vastgemaakt wierden : Zo dient ook de Vreede als een Band, om de gemoederen in een Godtsdienftig, of Staatkundig Derde, of gevoelen met den anderen veréénigd te houden, hoe zeer anders, in geaartheid, inzigten en belangen in andere opzigten verfchillende.. Deeze Band des Vreedes (22) wordt bier nu aan de hand gegeeven als het Middel, waar door zy zich benacrjligen moesten, om de eenigbeid des Geests te behouden. En wel te rechte ; want de Vreedelievmdheid bewaart,, en , -seweeken zynde, bevordert en herftelt de Eensgezindheid. Een Staf, met twee Slangen, tegen malkanderen over, 'er om heen geflingerd, houdende de bekken na den anderen toegekeerd, was by do Ouden een Vrecdesftaf. De Dichters- gaven dien aan Merkuur, in de hand,'om te beteekenen, hoe die door zyne Welfpreeken ieid, waar van men hem voor den Goc hield, de gemoederen veréénigde,-en be vreedigde. Met zo: eenen ftaf in hunn< hand zonden de Grieken hunne-Gezantei af tot zo een Volk, met het welk zy ove Vreede handelen wilden. Vreede is dai het zekerst' middel , om de eenigbeid-u bewaaren, en dat zo zynde, zo moest ell hunner-zich 'er toe benaerftigen om dei Vreede, die voortreffelykheids-halven de Vreede Godts genoemd wordt, te-laata beerfchen in zyn harte, fteeds denkende dat zy daar toe geroepen waren in. één lig sbaam, Kolosf. III: 15 ■> en dat zo veel t meer, daar zyzo als Paulus in de vol gende verfen daar op aandringt, door ééne. Geest, ééne Hoope hunner beroeping^, éé. Geloof3 en éénen Doopfau toe waren ver
BA NI — BANIERE.
éénigd geworden; en dat onder éénen Heer Jefus Christus, die een Vorst des Vreedes. is, en onder éénen Vader , die een Godt der Liefde en des Vreedes is, en zich met zyne gunstryke nabyheid voegt by de geenen, die eensgezind zyn, en in vreede leeven, aKor. XIII:. 11.
NB. In dit I. D- 2. St. door den Hees Koppel bewerkt, koomen nog eenige. andere Tekften voor,- in welken van Banden gelprooken wordt, doch dia wy hebben kunnen voorby gaan, om dat die in de volgende Deelen behaudeld zyn, zo als, ten zynen tyde, zal te. zien zyn in het algemeen Register,
BANI, gebynaamd de Gaditer, was .me* de een van Davids Helden, aSam. XXIII; 36. Deeze naam fchynt zeer gemeen geweest te. zyn onder de Israëliten ; want behalven deezentelt7>w»7w/«J'er nogTien-y doch van welken wy weinig meer weeten r als van wien zy afftamden, of,--ten tyde van Ezra en Nëbemia , dat zy waren , of zelve Weder geleerden uit Babel, of Stamva-= ders van hun wederkeerend. Nageflacht..
BANIER. Zie VAANDEL.
BANIERE, (Mofes bouwde een Altaar', en noemde deszelfs naam : Da HEERE is myn) Exod. XVII: 15. De Amalekiten\\^ den .zich„verftout, Godts Oude Volk vyan» dig te beftooken. Jofua was ,- op bevel van Mófest aan het hoofd van uitgeieezene Mannen, tegen hen ten ftrydc uitgetoogen , en had, onder begunftiginge van Godts magtige hulpe , een roemrugtige . Zeege op hen bevogten. By die geleegen-
■ heid bouwde Mofes een Altaar. Niet, om : 'ér op te offeren; (offchoon het wel konde 1 zyn, dat hy by, oï" op dit altaar den HEE»
■ RE een Dank-offer geofferd hadde,) maar 1 tot een opgericht teeken, om de gedachte-? : nis van ëeeze zo heerlyke-. Overwinninge : te vereeuwigen.. Zo was men van ouds 1 gewoon, een of ander Gedenkteeken op te , richten in zo eene plaatfe, daar iets merkj waerdigs was voorgevallen. Den Steen* , waarop Jakob ■ geflaapen hadde., toen de - HEERE zich in een zo heerlyk Droomi gezigte openbaarde, zette hy over einde tot • een opgericht teeken En by noemde den t naam van die plaatfe, Bethël, dat is, Huis j Godts, Genef. XXVIII: 18,19. Men zou-
■ de daar van meer voorbeelden kunnen by.t
brcïw-



£ A N I E R- E,
brengen. Maar inzonderheid was men gewoon, dat te doen na eene behaalde Overwinning. Zo deed Samuël, na dat de Philiftynen verilaagen waren voor bet aangezigte Israëls. Hy nam eenen Steen, [telde dien tus[chen Mizpa en Sen, en noemde denzelven ; Eben Haëzer , zeggende : Tot hier toe hee[t de HEERE ons geholpen, i Sam. VII: 12. Van Bacchus vernaaien Diodoor en Strabo, dat hy Indië veroverd hebbende , op verfcheidene plaatfen liet zetten Altaaren, tot gedenkteekenen zyner veroveringen. Zo hebben ook Alexander de Groote , Cyrus , Semiramis en meer anderen gedaan, zo als te zien is by Nyloë in zyne Schrift. Aanmerk.}},. III. de V. Aanm. p. 423—. Het oogmerk van die was niet alleen de gebeurtenisfen, maar ook hunnen naam enKrygs-roem te doen leeven hrhet geheugen der laate Nakoomelingen. Niemand toonde dat duidelyker als Sefofris, Koning van Egypte , die kolommen deed ftellen in alle .Landen,, die hy in Afië en Europa veroverd hadde,met ditopfchrift: Dit Landfchap beeft door zyne wapenen veroverd de Koning der Koningen, en Heer der Heeren , Scfijlris.. Zo weinig denkt de fterflyke mensch, dat de Overwinninge is van den HEERE. Zo gaerne zegt hy in zynen hoogmoed : Door de kragt myner hand hebbe ik dat gedaan, en door myne wy.sbeid, want ik ben verfandig. Geheel anders dacht 'er Mo[es over. 't Was düidelyk gebleeken, dat de Overwinning zich voor Israël verklaarde , zo lang hy zyne handen met den Wonderllaf 'er in hadde opgeheeven gehouden. Maar hy wilde niet, dat men dat aan hem, of, door bygeloovigheid , aan zynen ftaf toekennen zoude: Hy wilde den Godt Israëls de eere geeven. Hy wilde zyn Volk leeren, dat het nooit moest betrouwen op zyn zwaerd en boog, maar dat het, zou het gelukkig ftryden, zyne vaandelen moest opfieeken in den naam zynes Godts. Daarom gaf hy aan dat Altaar den naam , en deed het 'er vermoedelyk tot een Opfchrift op beitelen : 'DJ TSPf-tJ^ovah Nis[,de HEERE is myn
Baniere-. In Israël had elke Stam , of ten , minlten elke Hoofdverdeeling', waar toe drie Stammen behoorden, haare eige Ba- ; nicre, Num. II: 3 —, onder welke zy gereekend .werd, en optrok,- Myfr, dit Gp.- '.
BANIER Eó 53
fchrift Hellende uit naam van geheel het Volk ,' zal 'er dan mede hebben willen zeggen, dat de HEERE hun Opper-Veldheer was, onder wiens Baniere zy behoorden ; dat zy zyne Leegerfchaaren waren, dat zy door Hem,als hunne Baniere, aangevoerd , ten ftryde waren uitgetoogen tegen Amalek; dat zy door Hem, niet anders dan of zy in Hem hunne Baniere zagen (men denke aan de Wolk- en Vuurkolomme, of aan den opgeheeven Wonderllaf in de handen van Mofes) aangemoedigd , vol gloeds en moeds op dén Vyand waren aangevallen ; dat zy , niet anders,dan of Hy voor hen , de Baniere had opge llooken- in 't midden der Vyanden , door hunne llagórde heen gedrongen waren, hunne benden over hoop gefmeeten, op de vlugt gejaagd, en eene volkoomene Overwinning bevogten hadden. Meteen woord, dat het niet was Joftta's Krygsbeleid, noch hunne dapperheid; maar zyne rechterhand, zyn arm , en bet' licht zyns aangezigts , 't welk hun dit heil gegeeven had. Men kan hier van. breeder leezen de Aanteekeningen op de Bybel - Verklaaring van Hënry over deezen Tekst. De welgeleerde R. Schutte merkt aan, dat de vermaardheid van dit Gedenkteeken ook tot dekennis vah uitheemfche Schryveren gekoomen is. Diodorus' Siculus, zo ik niet mistaste,zegt zyn Eerw.,-fpreekt 'er duidelyk van in zyne naauwkeurige befchryving vau de Roode Zee. Na zeekere ongemeen aangenaame Zeeplaats befchreeven te-hebben, welke haaren naam dröeg van een daar by geleegen Palmboscb, en waar ook wel opwellende bronnen waren, (men denke aan het Palmboscb en-de Fonteinen van Élim , Exod. XV: 27.) laat Diodoor 'er op volgen: Ook is' 'er een Aftaar van vasten [een , 't welk oude tyden heugt, hebbende een Op[chri[t in aloude onbekende letteren. Ik houde dit, . zegt de Heer Schutte, voor hetzelfde gedenkteeken met dat van Mofes, Exod. XVII. Want ^1) de Plaats is dezelfde. Het gedenkteken van Mofes werd opgericht in Rapbiiim, niet verre van Elim—. (2) 't Geienkteekën"is hetzelfde : Het is by Diodoor ' ;n Mofes-zen Altaar. (3) Men mag vernoeden, dat het Opfchrift hetzelfde geweest zy. Diodoor zag het, maar konde iet niet léezen, 't waren aloude ■ en onbe-



54 BANIE RE.
kende - letters. Maar , volgens Mofes was het in aloude Hebreeuwfche letteren: De HEERE is myne banier, 'DJ nVT Jehovah Nisfi. (+) Diodoor fpreekt van een' byzondereu eerbied, welken men aan die plaatfe bewees: Vermoedelyk, wegens eene byzondere Godtlyke ontdekking, daar voorheen voorgevallen. Hier komt by , dat het Altaar - Opfchrift in de Oudheid is beroemd geweest. De groote Bochart, (Geogr. S. P. II. L. I. C. 18. p. rit. 479.) heeft "aangemerkt,'dat van Jehovah Nisfi aftlamme de naam /^nivrtis , Dionyfus ('t welk men naar de Oude taal der Romeinen zou uitfpreeken Jovenyfus, of Jounyfus, dat is de Nyffeïfche Jehovah,) gelyk men Bacchus noemde; en dat men Nyfa, waar van dc Griekfche Schryvers zo veel fpreeken, hebbe te zoeken in dit Nisfi by Sinaï, gelyk Diodoor dat Nyfa, of Nysfa ook plaatst tusfchen Phenicië en den Nyl; volgens Homerus verre van Phenicië, digt by de ltroomen van Egypte. De gebeurtenis van eenen te Nysfa voorgevallen flag is ook aan de Ouden niet onbekend geweest. Diodoor verhaalt uit 'Thymetes, een Oud Schryver, tydgenóot van Orpheus, dat Satumus met de Titans ten ftryde aanrukte na Nysfa tegen Dionyfus; dat Dionyfus hem daar flag ieeverde , Salurnus wondde, en dat hy, na het behaalen van de zeege,na Nysfa te rttgge getrokken zy. Men zou daar uit mogen opmaaken, dat door een oud erfgerugt de gedachtenis van den zeldzaamen veldtlag , Exod. XVII. befchreeven, by de Grieken is bewaard gebleeven , doch een weinig verbasterd., gelyk het met de meeste der Oude Bybelgefchiedenisfen gegaan is by de Heidenfche Schryvers. Men zie de Akademie'der Geleerd. D. I. p. 112—.
BANIERE, Num. II: 3—. onder der tytel LEEGER is aangemerkt, dat, wan neer Israël rontom den Tabernakel gelee gerd lag, het, naar de vier Windllrceken bet Oosten, &c., geléegerd was in vie; Hoofdverdeelingen, Tot elk eene vai die behoorden drie 'Stammen, en eene vai die was de Hoofdftam , en dat die een< Banier had, wordt duidelyk gezegd. Maa van welk eene kleur die geweest zyn, ei of'er eenig merk, of beeld op zy te ziei gewéést, meldt de Schrift niet. Maar d< laatcre 'Hebreen, indien men ze maar ge
BANIERE.
looven wil, zullen dit verzwygen vergoeden. Op de Hoofdbaniere van Juda zou een Leeuw zyn afgebeeld geweest met dit Byfchrift : 'Staa op HEERE , en laaten uwe Vyanden verfirooid worden , en uwe haaters van uw. aangezigt vlieden , Num. X: 35. Op die van Ruben een Mensch; vaa Ephraïm een Os; van Dan een Arend. Ook fchryven zy, dat de kleur van elke Baniere overéénkwam' met de kleur van dat Edelgeflcente op den Borstlap van den Hoogenpriester, waar op de naam van z« eene Stamme gegraveerd was. By voorbeeld , de Baniere van Ruben was rood9 om dat deszelfs gefteente rood was , een Sardonix, en zo Ook de anderen. Dit alles is onzèker, en , wat de Beelden aanbelangt , dat houdt Bochart voor een verdichtfel, naardien het niet te geloovenis, dat Mofes den geenen, die van wegens het gemaakte gouden Kalf zo zwaar geitraft wierden, aanllonds daar na Beelden zoude gegeeven hebben; en dat aan een Volk, dat tot Afgodery zo geneegen was. Even onzeker is het ook, dat op iedèr Baniere zou zyn te leezen geweest de naam van Godt rWT, Jehovah; als mede dat elk eene der andere Stammen haar eigene,doch wat kleinere, Baniere gehad hebbe , het welk fommigen daaruit hebben willen opmaaken, dat Num. II: 31. gezegd wordt, dat de getelden in het Leeger van Dan; waar onder Afer en Naphtali behoorden, in het agterfie zouden optrekken na hunne banieren, in 't meervouvvd. Zie Lundius, J. Heiiigd. D.I. B. I.C. 38. §. p.p. 33 a—.
BANIERE (Maar nu hebt Gy den geenen, die u vreezen, een) gegeeven, om die op te werpen van wegen de waarheid, Pf. LX: 6. Men Kan uit het 3, 4 en 5.vs. zien, hoe naar en bang het met Land en Volk hadde uitgezien, niet anders dan of Godt
■ hen geheel en al verftöoten hadde , en
■ wilde overlaaten ten pröoije hunner Vyan, den: Blykens het 2./VS. van de Syriërs van
■ Mefopotamie, en derzelver Nabuuren en 1 Bjudgenooten, de Syriërs vanZoba, die t van het Noorden in het Land gevallen wa: reu; en terwyl David tegen die was op: getrokken, waren de Edomiten, die nu de 1 kans voor zich fchoon oordeelden te zyn, 1 ook van het 'Zuiden in het Land geval; len , en waren reeds doorgedrongen tot - in het Zoutdal, en dus„ilegts min of meer
een



BANIERE.
een dagreize verre, de Hoofdftad Jerumlém genaderd, 't vVas dan Magor Mis/abib, fchnk van rontomme; van allen kanten , ■ van liet Noorden en het Zuiden hoorde men het Krygsgefchrei en het geluid der bazuine. Maar nu waren de zaaken veranderd. Godt (aan dien wordt hier ook de eere toegekend: Gy hebt gegeeven) had de weeklage veranderd in eene reije, de doodsfehaduwe in eenen morgenftond. David had, volgens vs. 2, de Syriërs geflaagen, en zyn Veldheer Jodb was in triumph wedergekeerd van net jlaan der Edomiten in het Zoutdal. En dus hadde Godt ntt (welk' woordje hier te rechte is ingevoegd, offchoon het in den grondtekst niet {laat) den geenen* die Hem vreezen , een baniere gegeeven , óm —. (K) ln de hëuglyk'e gevolgen van deeze Overwinningen deelde wel geheel het Volk , maar hier wordt maar alleen gefprooken van de geenen, die Hem vreesden. Die zyn zyne Heiligen op Aarde; de Heer lyken* in welken al zyn lust is. Om hunnen'c wille wordt dikwils een zondig Land en Volk gefpaard. Waren 'er flegts /««gevonden in Sodom,Godt zou die Stad niet verdorven hebben,Gen. XVIII: 32. Zy zyn het, van welken de Propheet zégt: Zo ons niet de HEERE nog een weinig overbly/fels hadde gelaaten, als Sodom zouden wy geworden zyn* Jef I: 9. Het heilig Zaad is het /leun/el van een wankelend Land, Cap. VI: 13. Ligtelyk kan men denken, hoe bewceglyk , vuurigen aanhoudend hunne gebeden en fmeekingen zullen geweest zyn , toen David en Joab ten rlryde waren uitgewogen. Wy mogen het 3, 4 en 5. vs. aanmerken als 'een kort begrip 'er van. Zy hadden 'er 'den HEERE mede aangehopen, als een waterftroom : Ook ware- hunne aangezig. ten niet befchaamd geworden, (Pf. XXXI V>: 6.) Het kragtig gebed der Rechtvaercligen vermag veel, (Jak. V: 16.) Godt had wel een' en gen band gelegd om kunne lendenen, ■ (Pi'.LX'VI: ii.)Maar 111. had Hy henwede'r omringd met vrolyke gezangen van bevrydiw ge, (Pf. XXXIL 7.) (3) Dat geeft David te verdaan „ als hy zegt, dat Godt hun een Bardere had gegeeven, om die op te werpen , van wegen ae waar beid. (XN) Dit opwerpen of opheffen der Baniere is een Zinnebeeldige fpreek'wyze., en kan tweezins verftaan worden naai" het gebruik,'t welk
BANIERE. ' 5S
men onder anderen , van de Banieren maakt. (<*) Men wierp , of richtte de Baniere op, om de ver/lrooiden by dezelve wederom by-een te vergaderen, Jef. XI: 12. Het in dien zin neemende, zal het te kannen geeven, dat Godt hun geleegenheid had gegeeven, om wederom te voorfchyn te koomen uit de fchiiilhoeken, waar in zy zich verborgen hadden, zich wederom by-een te vergaderen uit alle plaatfen, waar heenen zy gevlugt waren, aangezien Godt nu, door de zeeepraalende wapenen van David en Jodb, den Vyand uit het midden van hun had wechgevaagd. (0) Misfchien was het ook gebruiklyk , dat men na een bevogte Overwinning,«'tot een teeken van vreugde, -met de banieren ginds en herwaards zwaaide,dat men huppelende en fpringende (want dat behoort mede tot de blyken van uitgelaatene blydfchap) met de Banieren in de hand, die fcheen in de hoogte op.te werpen, gelyk nu het Krygsvolk gewoon is in zo een geval zyne hoeden in de lucht te werpen, en daar by Vidlorie te roepen. En dan zal deeze fpreekwyze aanduiden , dat Godt hun nu ruimte had gemaakt uit de benaauwdheid, en hun geleegenheid gegeeven hadde om. van vreugde luidkeels te juichen, en hand aan hand, en reije tegen reije op te fpringen van vreugde. Niet anders, dan ofhy hun door de geenen, die de eerfte boodfehap bragten van de behaalde Zeege,had doen toeroepen: Zing vrolyk, gy Dogter Ziöns, juich Israël: Wees blyde, en fpring op van vreugde van gantfcher harte , gy Dogter Jeruzalems! De HEERE heeft uwe oordeeten wechgenomen; Hy het ft uwen vyand wechgevaagd: De HEERE, de Heilige Israëls, is in bet mïdden van u: Gy zult geen kwaad meer zien , Zeph. IH: 14, 15. (33) En dat moest gefchiecen van wegen de waarheid:(*)Godt bad hun de Baniere gegeeven,om der waarheid wille, op dat Hy bevestigde de Beloften aan, en van David gedaan, van eene door Overwinningen roemrugtige regeeriüge, en de bevestiging van het Koningryk in zyn perfoon en huis. Om van andere Godtfpraaken niet te gewaagen , men zag in deeze Overwinningen de waarheid ■ an Vader JakobsJvooruitzigt', dat de hand van Juda, van welke Stamm - David de eerlte Koning, en het Hoofd was,
zou-



,56 BANIERE.
■zoude-zyn op den nek zyner Vyanden, Genef. XLIX: 8. De waarheid ook van zyne Belofte aan de geenen die Hem vreezen, en zynen naam aanroepen , ingevolge dat woord , dat Hy hun naby^ is , hun geroep hoort, en ze verlost, Pf. CXLV: 18 , 19. Q3) Zy moesten die Baniere opwerpen van wegen de waarheid: Dat is, om Hem met dankvolle harten en vrolyk zingende lippen toe te juichen de eere zynes naams, en ten dien einde malkanderen toe te roepen : Maakt den HEERE met my groot, en laat ons te faamen zynen naam verhoogen. Wy hebben den HE ÉRE gezocht, en Hy heeft ons geantwoord, en ons gered uit alle onze vreezen, Pf. XXXIV: 4, 5. Niet ons, 4! HEERE, niet ons, maar uwen naame zy eere, om uwer goedertierenheids en uwer waarheids wille, Pf. CXV: 1. Want uwe goedertierenheid is groot tot boven de Heemelen, en uwe waarheid tot de bovenfie wolken, Pf. CVI1I: 5-
BANIERE (fin de liefde is zyne) over my, Hoogl. II: 4. Als men deeze woorden te faamenvoegt met de naastvoorige: Hy voert my in het Wynhuis, komt het my niet geheel onwaarfchynlyk voor,dat de Toefpeelinge is op de Gastvrybeid, die als nog groot is onder de Arabierenwaar van men treffende Voorbeelden kan vinden in de Reize van D'Ar vieux, met de Janteek, v.an den Eerw. G. Kuypers, p. 166 —, en oudtyds ook plaats had by de Hebreen. In des X- D. 2. St. onder den Tytel van WYNHUIS, p. 397-ko1» 1, zal men kunnen zien, wat Harmer van het eerfte ge.daelte van dit vs. dacht. Dat heeft my de eerfte aanleidinge gegeeven , om 'er ook eenigzins zo over te denken: Doch op eene andere wyze. Om myne gedachte wat nader te ontwikkelen , merke. men aan, dat de Oosterfche Gastvrybeid deeze twee dingen in zich opiluit: Dat men den Gast noodigt, in zyn huis brengt, en, naar zyn vermogen, op 't beste onthaalt; en voorts, dat men hem tegen allen overlast befchermt met al zyne magt. (N) Van het eerjle ziet men een Voorbeeld in Abraham, die de drie mannen noodigde om tot hem in te koomen, en terftond alle toebereidfelen deed maaken tot een deftig onthaal, Genef. XVIII: 1—8. Ook in Loth, Cap. XIX: 1 , a, 3. En iu den braaven $ndsn man te Giki% fücht» XIX: 29, 21,
BANIERE.
Wy brengen het dus over. De Bruid werd van haaren Zielen-Vriend gevonden in het open Veld. Haaren Liefften vergeleeken hebbende by eenen Appelboom „ zat zy 'er onder neder, zy vond grooten lust in zyne fchaduwe, en zyne vrucht was haar geheemelte zoet, vs. 3. Zyne fchaduwe was haar tot vcrkoelinge tegen de hitte der vervolginge, en zyne vrucht, de invloeden zyner genade waren haar zoet.: Maar Hy wilde haar rykelyker vergasten, en meerder veiligheid verfchaffen. Hy voerde haar in het Wynhuis. Hy deed haar in eene ruimere maate genieten de dierbaare Genadegoederen van het door Hem verworven heil, die, van wegens hun hartvervralykend vermogen., hier worden voorgefteld, als te genieten in een TVynhuis, waarom ze elders voorkoomen onder de teekeninge van eene vette maaltyd; eene maaltyd van reine wynen , van vetten vol mergs, van reine wynen, die gezuiverd zyn , Jef. XXV: 6. Van koorn, V welk de Jongelingen, en van most, welke de Jongvrouwen fpreekende maakt, Zach. IX: 17. (3) Naar het recht der Gastvryheid , moest de Gast ook tegen allen van buiten aankoomenden overlast befchermd worden, wat men 'er ook by zou moeten opzetten. Men zie dit in Loth, die liever zyne twee Dogters wilde overgeeven aan de ontuchtige Sodomitens dan gedoogen, dat zy de by hem geherbergde Mannen zouden fchoffeeren , Genef. XIX: 8. Als ook in den Man te Gibed, Richt. XIX: 22, 24. Van deeze veiligheid en befcherminge hield de Bruid-Kerk zich ook verzekerd, des zegt zy : En de liefde is zyne baniere over my. De Liefde is hier de Liefde van haaren Zielenvriend den Heere Mesfias: Eene allerteederlte liefde, welke Hy verzeegeld heeft met zyn bloed; eene liefde ook, welke gepaard gaat met magt, want het is de liefde van den Magtigen Jakobs, En daarom vergelykt zy ze by eene Baniere, De Banieren nu zyn Veldteekens: Opgeftooken zynde dienen ze niet alleen, om het Krygsvolk by - een te verzaamelen, en tot den ftiyd aan te voeren, maar fomtyds ook om den geenen, die zich tot en onder dezelve begeeyen, veiligheid en befcherminge te belooven. Men zie dit Jef. LXII: 10—12. Steekt een baniere omboogt tot de Volken —, Zegt tot de Dogter
Zionst



BANIERE.
2Vó«i .• Uw heil komt —. En zy zulle» ze noemen het heilig Volk: De Verlate des HEE"REN: En gy zult genoemd worden de Gezochte, de Stad, die niet ver laaten is. A's dc Kerke dan zegt: De liefde is zyne Baniere over my, zo drukt zy daar mede uit, dat zy nieis hadde te vreezen, fchoon ook 'tien duizenden des Volks zich tegen haar mogten leegcren. Allen, die zich tegen haar ontfteeken mogten, zouden befchaar^d en te Jchande worden ; want Hy zou uaar fterken, helpen en onder [leunen met de rechterhand zyner gerechtigheid, jef. XL1: io , n. En •naardien deeze zyne M.igt in werkinge werd gebragt door zyne Liefde, welke eene eeuwige liefde is , Jerem. XXXI: 3. Wan' die Hy lief heeft, heeft Hy lief tot den einde toe, Joh. XIII: 1. Zo konde zy zich dan ook verzeekerd houden, dat zyne Baniere fteeds over haar zou zyn ; of met andere woorden, dat Hy haar fteeds zoude zyn tot eene Schaduwe aan haare rechter hand — om haar te bewaaren van alle kwaad: Te bewaaren in haaren uitgang, en in haaren ingang, van nu aan tot in eeuwigheid, Pf. CXXI: 5—8. Deeze twee gezegdens voegt de Bruid-Kerk te faaraen tot roem van haaren Zielenvriend. Onder zyn opzigt genoot zy vervullinge met de vreugde van zyn heil. Hy voerde haar in het tVynhuis, op dat zy zich zoude kunnen verblyden met de blydfchap van zyn Volk,en beroemen met zyn erfdeel over het goede zyner Uitverkoorenen, waar door vreugde in het harte komt, meer dan ten tyde, dat het hoorn en de most vermenigvuldigd zyn. Onder zyn opzigt beloofde zy zich ook alle veiligheid en befcherming; want de Liefde was zyne baniere over haar: Des konde zy vrolyk zingen onder de fchaduwe zyner vleugelen, 111 vertrouwen, dat niets, noch Dood, noch Leeven , noch Engelen , noch Oyerheeden, noch Magten, noch Tegenwoordige , noch Toekoomende dingen , haar ooit zouden kunnen fcheiden van de liefde Godts,' welke is in Christus Jefus, onzen Heere, Rom. Vlii: 38, ,9.
BANIERE (Myn Lief/le is blank en rood: ■ Hy draagt dej boven tien duizend, Hoogl. V: 10. Zo begint de Bruid Kerk de voortreffelykheid van haaren Zielenvriend uit , te meeten, om de vraagende Dogteren van Jeruzalem, vs. 9, te uocn zien, dat haar Lieffte waar lyk meer was, dan een andere J. Deel. U. Stuk.
BANIERE. 57
Liefjle, en dat het derhalven niet zonder reede was, dat zy t'zynwaards krank van liefde was. (N) Haar Lieffte is tic Heere Mesfias. Hy was haar Liefde van
haaren kanr. Zy had Hem lid met ene Liefde, fterk als de d,od; met eenen yver. hard als het graf, H.cgi. Vlii: 6, H, was net grootst Voorwerp van -haare liefde» Zy konde met Afaph zeggen: Wien hebbe ik nevens u in den Heemel'? Nevens u lust myook niets op Aarde, Pf. LX.Yili: 25. Hy was ook haar Lieffte van zynen kant: Want
Hyhadze zich ondertrouwd in eeuwigheid
Ondertrouwd in geloove, Hof. li: ib, 19. Van wegen deeze over- en weêr gaande Lietde,en Liefdes-verbii dienis konde hy zeggen: Myn Lieffte is myns , en ik bén zyns, Hoogl. II: 16. Om nu tetoonen,hoe overwaerdig Hy haarer Liefde was, wegens zyne alles overklimmende uimeemendheid: (p) Zo zegt zy : Hy is blank en rood:Hy draagt —. Zy roemt van
zyn Perfjon, dat Hy was Blank en Rood. 001 Een aangezigt, waar op de blanke en roode verwe reegelmaatig vermengd is, vertoont eene gezonde en bekoorende Ichoonheid. Van David wordt gezegd , dat hy was rooddgtig, en fchoon van aanzien, 1 S-.im. XVi: 12. Van de Byzonderflen van Jeruzalem leest men, dat zy waren witter, dan melk, en hunne ligchaamen rooder,dan robynen, Kiaagi. iV: 7. En dus zouue dit gezegde kunnen aanduiden , dat Hy veel fchooner was, dan der menfchen Kinderen, Pf. XLV: 3. Doch" men denke niet om eene Ltgcbaamlyke rchoonheid. Mogt Hy die gehad hebben, waar van men evenwel in de EuangelieSchnften niets leest, die mogt bekoord hebben de geenen, die met Hem van naby rerkeerden. (fi) Wv moeten dan denken nn eene Geestelyke Schoonheid, welke zyne Kerk door alic tyden heen bekoort, choon zy Hem niet kent naar het vleesch. Vlen zoude het Blanke én Roode in meer iao eenerlei opzigt in Hem kunnen aanvyzen. 0»«) In Hem, als Godt geopenbaard ■n het vleesch, en dus in zyne twee Natuuren , welker verééniging Hem kenbaar aiaakt als den eenigen Middelaar Godts en Ier Menfchen, (A) Wit, of, volgens fomüiigen, Witblinkend- als Godt, zynde het ■jffchynfel van Godis heerlykheid, en het uitgedrukt beeld'zyner zdfftandighctd, (B) Rood, ü als



58 BANIER E..
als Mensch, want Qltf, Adam, Mensch, komt na genoeg overéén met Q'IX, Adoom, Rood , zynde dc eerfte mensch Adam genoemd, om dat hy uit eene roodagtige Aarde was gefchapen. (AS) Blank en Rood in zyne Middelaars verrichtingen. fA) Blank wegens zyne vlekkelooze Heiligheid, waar doof Hy in ftaat is geweest het recht der Wet alzo te vervullen in de zynen , dat zy zyn geworden rechtvaerdigheid Godts in- Hem , recht en aanfpraak hebbendé op het eeuwig leeven; want door zyne rechtvaerdigheid komt de genade over allen tot rechtvaerdigmaakinge des leevens ; te wee ten , die veelen , die door zyne ge hoorzaamheid tot rechtvaerdigen gefield worden, Rom. V: 18, 19. (BJ) Rood door zyn bloedig Lyden^ waar door Hy den zynen heeft verworven de vryfpraak van hunner zondenfchuld , en daar uit ryzende verpligting tot ftraffe; want hebben wy deverlosfingc, naamelyk, de vergeevinge der misdaaden, wy. nebben die niet anders, dan in zynen bloede, Ëphef. Ij 7. (yy) Blank en Rood- wegens - zyn waerdigheid., als Priester- Koning, waar door Hy is onderföhéiden van en verheeven boven alle Priesters en Koningen onder het Oude Testament, die nimmer die twee Ampten in éénen Perfoon mog.ten veréénigen. (A) Dus dan Blank, als zo een Hoogepriester■-, die heilig is, onnozel, onbefmet, en afgefcheiden van de Zondaaren , Hebr; Vil: 26, 't Welk oudtyds was afgebeeld door de witte kleederen , die de Priesters moesten draagen, wanneer zy dienden in het VVaereldlyk Heiligdom. (B) Rood, als Koning, Rood, of Purper-verwig waren de Kleederen, of Mantels der Koningen: By Ovidiu zat Koning Aetus, gekleed in 't purper, er, met een' yvooren Scepter in zyne. hand. Er toen de K-rygskhégten Jtfus. wi.: Jen befpot ten, alseen ingebeeid^n Koning, omhin gen zy hem met een purperen mantel Matth. XXVII: 28. Ook als een Koning die bereid was tot den firyd,want Rood wa van ouds by veèle Volken de Oorlogskleur By de Lacedemoniërs was het een Wet dat de Krygslieden moesten gekleed zyi in het Rood. Wanneer by de Romeine; de Veldheer ter Stad uittrok ten Oorloge was hy aangedaan met eenen rood fchar laaken mantel, en als hy een rooden Stan dërt;,of Banier deed opfteeken boven zyn
BANIERE.
Veld ten te , was het voor het Krygsheir een teeken ,' dat hy flag wilde leeveren. Dit laatfte mag hier wel mede in aanmerkinge koomen. (32) Om dat zy Hem ftraks hier na zich voorftelt als dien Heer, wiens naam is Krygsman , Exod. XV: 3, zeggende: Hy draagt de baniere boven tien duizend. (») Volgens fommigen zou de Kerk hier mede alleen hebben willen zeggen, datHy, ja! Hy alleen, met uitfluitinge van alle anderen, het Voorwerp was van haare liefde cn hoogagtinge. „ Al „ waren 'er nog Tienduizendanderen, die „ zouden durven voorgeeven myne Lief„ ftens te zyn , die zoude ik vera'gten: „ Hy alleen heeft boven die allen het recht, om de baniere boven my te draa„ gen. De Liefde is zyne baniere over my Hoogl. II: 4. (£) Doch hooren wy hier fpreeken van eene Baniere, en van Tienduizend, die tot, of onder die baniere behooren, zo kan het niet anders zyn, of het denkbeeld van een Krygsheir moet in ons opkoomen. Zo wordt het ook by de meeste genomen. Maar dan v.erfchilt men over dé vertaaiing. Voor het woord H33T1Tienduizend, vindt men het voorzetfel D , 'twelk de Onzen neemen in de beteekenisfe van boven: Hy draagt de baniere boven tien duizend.. Anderen neemen het inde beteekenisfe van van, en het woord VlJl
in een lydenden zin, en dan is de Overzettinge : Hy wordt gebanierd, tot een Baniere gefield van Tienduizend. (<**)'t Zal er voor af op aankoomen, wie hier die Tiendui* zend zyn? 't Zyn 'sMesfias Keurbenden ; : het Volk zyner vrywilligheeden, die op den : dag zyner heirkragt blinken in fieraadun des heïligdoms, Pf. CX: 3. Zy worden begroot . op Tienduizend; niet, om zo geheel juist . hun getal, als wel eene groote mtnigte aan , te duiden, een bepaald groot voor een on, bepaald groot getal genomen zynde,eveni eens als Pf. XCI: 7. Duizend zullen vallen . aan uwe zyde,en tien duizend aan uwe rech, terhand. Zo ook Ezech. XVi: 7. Ik hebbe 1 u tot tienduizend gemaakt, als het gras des i velds, \ welk ontelbaar is. Nu is het wel , zo, dat 's Mesfias Krygsheir klein is, in • vergelykinge van zo veele andere Schaa■ ren en Natiën, die nog optrekken onder : de Baniere van Afgoderye, By- en Ongeloof;



BANIERE.
loof: Maar op zich-zelve is het talryk: Eene Schaare , die niemand tellen konde , Openb. VII: 9. Honderd vier - en -veertig duizend waren 'er, die met het Lam flonden op den berg Zion, Öpéuh. XIV: 1. Maar zyn deeze Tienduizend niet aan te merken als Geloovigen.?Ja. Behooren zy dan ook niet tot de Kerk ? Ja. Hoe kan de BruidKerk van die dan fpreeken, als van eene van haar onderfchcidene menigte? Mooglyk zal deeze bedenklykheid 'tgemaklykst wechvallen, als men 'er zulken door verftaat, die zich fecderd onlangs tot de Kerke gevoegd hadden, gelyk elders, doch in betrekkinge van eenen anderen tyd, gezegd wordt: De menigte der Zee zal tot u gekeerd worden; het heir der Heidenen zal tot u kóomen, Jef. LX: 5. üit dus- bepaald zynde, (jS/39 moet de bovengemelde tweederlei vertaalinge in aanmerkinge koomen. (A) Neemt men het: Hy draagt de baniere boven, of voor Tienduizend, dan zal de Bruid-Kerk haaren Liefden aan de Dogteren van Jeruzalem voorftellen, niet alleen als hoogstbeminnelyk , zynde blank en rood; maar ook, als hoogstgeducht voor zyne Vyanden , als een Opperveldheer., die met de baniere in zyne hand zich ftelt aan het hoofd van zyne Keurbenden, die de baniere om hoog fteekt, om ze aan te voeren tot den ftryd, die onder Zyn opzigt en aanvoeringe fchriklyk zyn, als Slagördens met banieren. Want, als Hy uittrekt als een Held, en zynen yver epivekt als een Krygsman, dan worden zyne Vyanden overweldigd, Jef. XLII: 13'. (B) Maar volgens.de andere vertaaling, dat Hy van die Tienduizend zoude gebaniercl, tot hunne baniere gefield worden: (AA) Zal het dit in zich opfluiten: Dat die Hem voor hunnen Overften Leidsman, voor hunnen Eanierdraager verkooren hadden. Misfchien gefchiedde dat wel eens met het overgeeven eener Baniere om 'er zynen naam, of merk in te doen ftellen , wanneer het Krygsvolk zelf zich eenen Veldheer verkoor. Althans men ziet op eenen penning van Auguftus hem verbeeld met eene Baniere in zyn rechter-, en een Overwinnings-beeldje in zyne fliakerhand —. Dat, gelyk de Krygsknegten trouwe zwoeren aan de Baniere, zy zich ook plegtig aan zynen dienst verbonden " hadden, hebbende met hunnen mond gezegd,
BANIERE, BARABBAS. 5<?
^f^lf ha»ógeneven: Wy zyn des
?ÏEMN> Jef' XUV: 5 — Dat zy, gelyk de Krygsknegten, zich, door het opfteeken van de Baniere, lieten aanvoeren tot den Stryd, ook bereid waren, Hem te volgen in het voeren van de Oorlogen des rieeren: Doch niet zo zeer met wapenen des vleeschlyken Krygs , als wel met het zwoerd des geests, als Menfchen Godts, die Jtryden den goeden ftryd des gelonfs —. Dat, gelyk het eene fchande, ja halsftraffelyke misdaad in den Krygsknegt was , zyne Baniere uit blohartigheid te verlaaten, zy zich gefterkt hadden met een voorneemen des harten , om Hem ftandvastig by te blyven, al ware het ook, dat zy, om zyns naams wille, in eene wooninge der draaken verpletterd, en met eene doodsfehaduwe overdekt moesten worden —. Behalven anderen verklaart Ewald zich voor die vertaalinge in zyneEmblem.S. P.I. L.l.Exercit. III \ i4vp. m. 39. (BB) Neemen wy het ook zo , dan zal het antivoord , 't welk de Kerkbruid aan de Dogieren van Jeruzalem gaf, nog fterker klemmen : „ Vraagt <*v „ my, waar in myn Lieffte meer is, dan een „ andere Lieffte? Verwondert het ü, dat „ ik zynen't halven krank van liefde ben? „ Hy is blank en rood. Ik ben het niet !afi „ leen, die daar door bekoord ben: Maar „ ziet daar, nog tienduizend anderen, die „ er door bewoogen zyn , Hem tot eene „ baniere te ftellen, Hem te verkiezen tot „ den Overften Leidsman hunnes geloofs, „ en hunner zaligheid, en in gehoorzaam„ heid des geloofs zich aan Hein te onder„ werpen."
BARABBAS, een dubbele Booswigt een Oproermaaker, en Dood/lager, ten tyde van Jefus een gevangene van Pilatus, en om die reede der doodftraffe dubbelwaerdig. Volgens een oude gewoonte moest Pilatus twee gevangenen voorftellen op het Paasch -feest, en het aan de keuze van het Volk overlaaten, wien van die twee het wilde losgelaaten hebben Pilatus begunftigde Jefus. Hy ftelde dan Barabbas nevens Jefus. Hy verbeeldde zich,dat,hoe zeermen op Jefus verbeetcn was, men evenwel zich fchaamen zoude, eenen Moordenaar te verkiezen boven Je <us, dien hy zo dikwils onfchuldig verdaard hadde. Maar hy bedroog zich. Zy Mschten, dat hy hun Barabbas loslaaten, H * ea



6o BARACHEEL — BARAK.
en Jefus doen kruifigen zoude , Matth. XXVil: 15, 16, 17, ao, Mark. XV: 6, 7, 11, Joh. XVIII: 39, 40. Waarom Petrus den Jooden ook verweet, dat zy den Heiligen'en Kechtvaerdigen verlochend , £«■ begeerd hadden, «to e«« , e«« dood/lager was, zow/e gefchonken worden , Hand. UI: 14.
BARACHEEL, gebynaamd de Buziter, was de Vader van Elihu, een van J'-ofo Vrienden, Job XXXII: a, 6.
BARACHIA , zo heet Matth. XXIII: 35. de Vader van Zacharia, dien men gedood hadde tusfchen den Tempel en het Altaar. Indien de Heere Jefus daar gezien hebbe op't geval, aChron. XXIV: ao, ai, zo wordt de Vader van Zacharia daar met eenen anderen naam Jojada genoemd. Dat baart bedenklykheid. Men leeze daar van des VI. D. 1. St. p. 434—.
BARAK, een Zoon van Abinodm ,. uit de Stamme Naphtali, woonende te Kedes, was de Man, die, naar de Openbaaringe, welke Debora.d&at van ontvangen hadde, van Godt was voorbefchikt, om. Israël te verlosten van, onder de onderdrukkinge van Jabin, den Koning der Kanaaniten. Naar 't geen Debora hem, van Godts wegen, gebooden had, verzaamelde hy flegts tien duizend man.uit de Stammen Zebulon en Naphtali, en toog daar mede op. Zo dra Sifera ,. de- Veld-overfte van Jabin-, daar bericht van kreeg , bragt hy zyne gantfche Ki'ygsmagt. by-een : Negen honderd yzeren wagens, en al het volk van Harofeth der Heidenen tot de beeke Kifon. Zo fpreekt üe Schrift, Richt. IV: 13. (Maar Jofej>bus, J. Gefchied. B. V. G.-6,begroot de Krygsmagt van Sifera op 300,000 Voet' knegten ,. 10,000. Ruiters , en 3000 Wagencn.- Daar hy het getal der Wagenen zo zeer. vermenigvuldigt, mag men rechi denken, dat hy ook.het getal der Voet knegten en Ruitery te veel vergroot hebbe.) Tóen Barak' een zo talryk Leegei voor zich zag., zullen hy en de zynen we gedacht hebben: In ons is geene kragt te gen eene zo groote menigte. Maar aange moedigd door Debora,: en door haar verzekerd,, dat de HEERE. met hem was viel hy als een Blikftm (dat beteekent zyi naam Barak) op de Vyanden aan , lioei hen opde vlugt, maakte zo eene grooti flagïinge onder hen, dat Sifera van zynei
BARAK — BARBAAR.
wagen fprong , en fchuilplaats zocht kV de tente van Jaël', de Huisvrouwe vart" Heber den Keniter, daar hy, die den dood' meende te ontwyken, zynen dood vond, en, zich door vermoeidheid te llaapen ge* legd hebbende, wechzonk in den eeuwigen flaap, vermits zy hem,onder het flaapen,een' grooten nagel door den flaap van' het hoofd geklonken had. Van andere omftandigheeden van deezen zo merkwaerdigen Veldllag melt de gewyde Schryver' niets. Alleenlyk teekent hy op het einde van zyn verhaal aan: Alzo heeft Godt ten dien dage Jabin, den Koning van Kanadn, onder gebragt voor het aangezigt der Kinderen Israëls. En de hand der Kinderen Israëls ging fteeds voort, en werd hard over Jabin, tot dat zy Jabin hadden uitgeroeid, Richt. IV: 4—24. Vs. 15. wordt gezegd : De HEETTE verftoeg Sifera. Dit doet denken, dat Godt hier by op eene' byzondere wy-: ze- zy werkzaam geweest. De wyze hoe 'er van geeft Jofephus op; Een - zwaare reegen, gemengd met hagelfteenen, werd door een' geweldigen wind den Kanaaniten in het aangezigt gejaagd', zo dat zy niet' konden zien, en door de koude verkleumden hunne handen zo, dat zy hun geweer niet gebruiken konden, en dus gemaklyk1 te verflaan, en op de vlugt te dry ven waren. Verder verhaalt hy-, dat Barak optrok na Hazor, de Ryks - Hoofdtlad vair Jabin, die hem met zyne magt te gemoete trok, doch door Barak' geflaagen en gedood werd, die ook zyne - Stad' tot den' grond toe verwoestte. Deeze zo heerlyke Overwinning gaf aan D^ora'geleegënheid tot het aanheffen van dat zo verheeven Triumph- en Danklied, 't: welk wy vinden Richt. V;
BARBAAR.- Meermaals1 vindén wy dit woord, in de Schriften des Nieuwen Testaments-. De bewooners van het Eiland Melite worden Barbaaren genoemd,Hand.' ' XXVIIL a, 4. Paulus-fpreekt van Barbaa1 ren en Scyten, Kolosf. III: 11, en Rom. > I: 14. ftelt hy-, -gelyk Wyzen en Onwy■ zen, zo ook Grieken en Barbaaren tegen • malkanderen over. Het is geen byzondere , Geflacht-,of Volksnaam; maar, hoe zeer 1 men ook verfchille, van waar het woord ; Barbaar zy af te leiden, hier in komt men : evenwel doorgaans over - een, dat 'er door 1 beteekend wordt een mensch van woesten
aart,



BARIAH BARMHARTIGHEID.
aart, ruwe zeeden, en onbefohaafdc taaie , die eene geheel onverltaanbaare taal fpreekt, of ten minften zich zo lomp, en als ftaamelendeuitdrukt, dat hy bezwaarlyk te verftaan is, zo dat hy eer fchynt te babbelen, dan te fpreeken met woorden van'gezond verftand. Zo zegt Pdülus ,i Kor. XIV: 11. Indien ik dan-de kragt der Jlemme niet weete, zo zal ik hem, die fpreekt, Barbar isch zyn: En hy, die fpreekt', zal my Barbarisch zyn. De Grieken waren in Oudé tyden de befcbaafdfte natie in taaie,weetenfchappen en kunften; maar waren daar op ook zo hoogmoedig, dat zy zich aanmerkten als het byna alleen wyze Volk, en genoegzaam alle andere Volken verre beneeden zich agtten,, en Barbaaren noemden. Meer hier van zal de Latynfche Leezer kunnen vinden by Vitringa, Obferv. S. L. I. p. m. 120—». Als ook in deBiblioth. Brem. Cl. V. Fafc. ll. Disfert. IV. et V. p. ra. 2.4.3 ét 2.5-7..
BARIAH , een Zoon van Scmaja , en door denzelven een Afftammeling van Zerubbabcl, 1 Chron. III: 21.
BAR-JESUS , anders ook Elymüs geheeten , was de zo berugfe Toveraar te Paphos, op het Eiland Cyprus, die by den Romeinfchen Stadhouder Sergius Paulus was ; die den Godtsmannen , Paulus en • Bartiabas, tegenftond , om den Stadhouder, die heel zeer zocht, hef woord Godts van hun te hooren, af te trekken van hef geloof, en deswegens door den Apostel Paulus, daar toe aangedreeven door den Geest, ernftig beftraft, en met blindheid geflaagen werd, Hand. XIII: 6—11. On- : der myne Merkel. Reedenvoeringen is 'er ee- 1 ne over dat geval, p. 328.
BAR-JONA is zo veel, als Zoon van j Jona, en is dus eene nadere omfchryvin- ■ ge van den Apostel Petrus, die Ook Simon \ heette, gelyk de LIeiland hem zo aan- ] fprak: Simon Bar-Jona, Matth. XVI: 17 ,
BARMHARTIGHEID, of Ontferming, , duidt aan eene zo innige en fterke aandoe- / ninge van medelyden omtrent eenen elen- i digen, die ons noopt, om hem, zo veel j in ons vermogen is, troost en bulpe toe t te brengen. Eene aandoeninge zo fterk, t dat ons hart en ingewanden 'er als door j beroerd worden, als van eenen Vader; dit t zich ontfermt over zynen Zoon, Pf. CIII: z s-j, Van eene Vrouwe, die zich ontfermt b
BARMHARTIGHEID GODTS. 6t
over dè vr'tlchf haares buiks, Jef. XLIX: 15. In welke beide plaatfen men het grondwoord Drn vindt, waar van afkomt QJTT
Rechem, Barmhartigheid, Ontferming. Naar 't gevoelen van fommige taalkundigenzou het zyn af te leiden van het gelykluidend woord On"), de Baarmoeder, om
dat de barmhartigheid, of ontferming van eene Vrouwe omtrent een eigen Kind,dat zy in haare baarmoeder gedraagen heeft, haar zo hevig aandoet, dat haare ingewanden 'erover als in beroeringe raaken. Zo leest men van ééne dier twee Vrouwen, die met malkanderen twistten over het lee-vendlg Kind, dat haar ingewand ontftak, en zy liever het Kind, waar van zy de eige Moeder was, aan haare tegenpartydfter wilde afftaan, dan gedoogen, dat het door midden zoude gehouwen worden, 1 Kon. 111:26.
BARMHARTIGHEID' GODTS. (n) 'Er zyn veele plaatfen, waar in van Godts' barmhartigheid, en barmhartig zyn gefprookèn wordt. Nu is het volzeeker, dat wy aan een zó allervolmaaktst, en volftrekt onveraiidêrlyk weézen, als Godt is, zulke beweegingen, lydingen, aandoeningen niet kunnen toefchryven, als in de menfchen vallen kunnen. Zo dat door zyne Barmhartigheid nizt anders te verftaan zy, als' zyn allervolmaaktftc en geneegenfte wil, Dm zulken, die zonder Hem Zouden moeen omkoomert, te behouden cn wel te iöen. Maar fp'reekende tót Menfchen , jo heeft Hy zich van menschlyke fpreekvyzen willen bedienen, om hun Van het mbegrypelyk groote van dien toegeneejen wille, ten minften een fla'auw denkbeeld te doen hebben , welke fpreekwy:en evenwel alle op eene Hem bctaamenle wyze moeten verftaan worden. Zo leest' nen van het omkeer en van zyn harte, het: wtfleeken van zyn berouw,Hof. XI: 8. Van ' le innerlyke beweegingen zyner b'armhartig<eid, Luk. 1: 78. Van het rommelen zynes ngewands, Jerem. XXXI: 20. Van het 'erommelzyns ingewands, en zyner barmhar- ■ igheeden, Jef. LX111: 15. Die Barmharigheid is :(kn) Eene Algemeens, waar van '■ )avid zingt Pf. CXLV: 9. De HEERE is 'an allen goed; en zyne^ barmhartigheeden1 yn over alle zyne werken. Sirach zegt: De armhartigheid des Heercn is over alle vleesch^ > H 3., Gag*-



6% BARMHARTIGHEID GODTS.
Cap. XVIII: ii. Hy geeft aan bet vee zyn voed/el; aan de jonge raaven , ah die tot Hem fohrceuwen, om dat 'er geen eeten'is; Hy vervult de graagheid der jonge Leeuwen, ah zy neder bukken in de holen, en in den kuil neder zitten ter loeringe. Aller oogen wachten op Hem. Ferbergde Hy zyn aangezigt, nam Hy hunnen adem wech, zy ftierven; maar doet Hy zyne hand open, dan worden zy verzadigd, Job XXXIX: i, a, 3Pf. CIV: 27, atf, 29. CXLV: 15, i'6. CXLVII: 9. (33) Eene Byzondere, welke werkzaam is omtrent de Menfchen. (*) Ten aanzien van hunne Tydelyke belangen. (**) .Door hun bet noodig onderhoud te lchenken. Alle Menfchen zyn Zondaars , en voor 'Hem ftrafwaerdig. Het is dan loutere ■Barmhartigheid, dat Hy hun nog geeft reegen en vruchtbaarc tyden, vervullende hunne harten met fpyze en vrolykhcid. Als de Heiland ons leert, onze Vyanden lief te hebben, en hun wel te doen, dan ftelt Hy de volmaaktheid en goedheid van den Heemelfchen Vader tot een voorbeeld, als die zyne Zon duet opgaan, en zynen reegen doel druipen, zo wel over de onrechtvaerdigen ■ als over de rechtvaerdigen, Matth. V: 44: 45■> 48. (A3) In byzondere gevallen,, dooi hen te verfchoonen van welverdiende Straffen. Hoe dikwils tergden Hem de Kinderen Israëls in de Woeltyne: Doch Hy. barmhartig zynde, verzoende de ongerechtig held, en ver dorf ze niet, Pf. LXXVIII: 38 Door hen te verlosfen uit hunnen druk ei elende. Nehemia merkt verfcheiden ge vallen aan , dat de Kinderen Israëls, to .ftraffe hunner zonden, waren overgegee ven in de hand van vreemde en wreed Heerfcfiers; maar 'merkt daar* by ook te! kens aan, hoe Godt hen , zo dikwils z tot Hem geroepen hadden,hadde bewaar en verlost door zyne groote barmhartigheid Neh.IX: 27—31.(^8) Ten aanzien dereci wige belangen der zulken, die Hy hee: lief gehad met eene eeuwige liefde. Hee Hy ze uitverkooren, te vooren bereidt heërlykheid, zy hebben dat alleen en g heel te danken aan zyne barmhartigbtic daarom heeten zy ook vaten der barmba jtkheid,, Rom. IX: 23. Heeft Hy zyne 'Zoon, ter hunner verlosfinge, in dc Wa reld gezonden, zy hebben het te. dankt aan de iniierlyke beweegingen, zyner ban hartigheid,Luk. 1: 78. Ifederbaart Ily ht
BARMHARTIGHEID GODTS.
tot een nieuw leeven , om deel te hebben aan de te weeg gebragte verlosfinge, hy doet het, door zyne barmhartigheid, 1 Petr. I: 3. En maakt Hy hen zalig, het is insgelyks door zyne barmhartigheid, Tit. III: 5« (3) Deeze Barmhartigheid behoort tot die Eigenfehappen, die van Godts natuur niet kunnen afgefcheiden worden. Dat toonde Godt, toen Hy, by het uitroepen van zynen Naam, onder anderen ook riep , en wel het allereerst: HEERE, HEERE, Godt , Barmhartig , en genadig ; Exöd. XXXIV: 6. Deeze Barmhartigheid is als de Reegenboog, die rontom den throon was, inmiddels 'er Donderftagen, Blikfemen- en ■ ftemmen van onder denzelven uitgingen, Openb. IV: 3, 5. Die maakt dien Throon , wanneer de iconfeientie wroegt , en de Wet van Vloek en Verdoemenisfe do;« dert, tot eenen Throon van genade, tot welken de Zondaar nadert, op dat hy barmhartigheid verkryge, en genade vinde, Hebr. IV: 16. De Knegten van Koning Benhadad, toen het met hem op het uiterfte gekoomen was,vervrymoedigden zich, om, ter behoudenisfe van hunnen Heere , tot Koning Achab te gaan; want zy hadden sehoord, dat de Koningen van bet Huis Israëls goedertierene Koningen waren, 1 Kon. XX: 31. Hoe veel te meer zal men dan niet mogen vertrouwen op Godts barmhar• tigheid, daar Hy een Vader is der barmhar, tigheeden , 2 Kor. li 3. Barmhartigheeden., 1 waar van men niet flegts gehoord, maar
- ook zo veele en ftraalende blyken gezien, t ja! zelfs ondervonden heeft. By elk ont-
- waaken, daar ons leeven zo veeg is, en ; de gevaaren des nachts zo veele zyn, moe-
- ten wy uitroepen: '/ Zyn de goedertiereni beeden des HEEREN, dat wy niét vernield i zyn; dat zyne barmhartigheeden geen einde , hebben: Zy zyn alle morgen nieuw, Klaag!.
- 111: 22, 23. Hoe verheeven een denkbeeld t had' David van Godts barmhartigheid! Tot ?t ftraffe zyner zonde werden hem, ter zyner U keuze , drie Oordeelen voorgefteld. Eén
'er van was de Oorlog. Niet te min hy een Helden Oorlogsman was, verkoos hy >'•- evenwel de Pestilentie boven den Oorlog., n zeggende: Laat ons vallen in de hand des > HEEREN, want zyne barmhartigheeden n z<y/.; veele; maar laat ons niet vallen in de i' hand van menfchen, 2Sam. XXIV: 14. Te :n Athene had men een Altaar der barmhartig-



BARMHARTIGH. PErMENSCHEN.
tigheid, waar toe bedrukten hun toevlugt konden neemen,en de eenige CKFerhande, die men 'er te brengen had, waren traanen en zugten. Veiliger toevlugt vindt het gebrooken hart cn de verflaagen geest in Godts Barmhartigheid. David, daar van overtuigd, bad: Zyt my genadig, 6-Godt, naar uwe goedertierenheid: Delg myne óvertreedinge uit, naar de grootheid uwer barmhartigheeden, Pf, LI: 3. Hy mogt die ook ondervinden ;, want Propheet Nathan mo°t tot hem zeggen: De HEERE heeft ook uwe zonde van u wechgmomen, 2 Sam. XII: 13. Met hoe veel nadruk mogt de Apostel dan niet zeggen, dat Godt ryk is in barmhartigheid , Ephef. II: 4. Laat deeze rykdom van barmhartigheid den Zondaar behoeden voor wanhoop : Maar hy misbruike die toch niet tot een oorkusfen van zorgeloosheid: Die in zyn leeven zich vryheid belooft in het zondigen, zal zich meesttyds op zyn fterfbedde te vergeefs vleijen met Godts barmhartigheid. ■
BARMHARTIGHEID der MENSCHEN.. Men verltaat 'er door die gevoelige en medelydende aandoeninge des harten, die in den nood , of elende van onzen evenmensck^deel neemt, en ons geneigd maakt, hem, naar ons vermogen, hulpe en troost toe te brengen. (tf) Door wie moet Barmhartigheid geöeffend worden? Door elk; niemand mag zich daar van onttrekken. Doch elk naar zyn vermogen.- Myn Naasten is in gevaar , hy heeft eene daadlyke en kragtige hulpe noodig. Maar ik ben krank, lam &c. Ik kan hem niet helpen , nochthans kan ik medelydend en barmhartig zyn. Hy kan geholpen worden met geld. Hier in moet men niet te kaarig-, noch te kwiftig zyn. Elk moet handelen naar zyn meerder, of minder vermogen. Iemand is aangenaam hy Godt, naar 't geen hy heeft; niet naar 't geen, dat hy niet heeft, 2 Kor. VIIL 12. Van de Arme Weduwe, welke flegts twee penningskens., 't welk alles was , wat zy had, in de Schatkiste wierp, zegt de Hei- ■ land, dat zy meer had ingebragt, dan alle ■ anderen ; want die hadden het ingebragt uit hunnen Overvloed, Mark. XII: 41—44. | (3) Aan wie moeten wy barmhartigheid ] doen? Dat is niet evenveel. (NX) 'Er kan j eene kwalyk geplaatjle barmhartigheid zyn. ' tSaul fpaarde Agag het leeven. Dat was j
BARMHARTIGH. der MENSCLIEN.63
een zondige barmhartigheid : Ze flreed tegen Godts beveL 1 Sam. XV: 9. Zo\vas het ook met de barmhartigheid van Achab, die Benhadad verfchoonde, 1 Kon. XX: 42. 't Zal een verkeerde barmhartigheid zyn, die men bewyst aan Leegloopcrs,die hunne gezonde leeden hebben, om te kunnen werken. Aan die behoorde niemand iets te geeven, op dat zy door den honger tot werken mogten gedrongen worden : Zeiemand niet zuil werken, zegt de Apostel, dat hy ook niet eete, 2 Thesf. III: 10. Men voege hier vry by de Bedelmonniken in de Roomfche Landen, die , uit eene by<*eloovige Godtsdienitigheid , zich onderwerpen aan eene zo genaamde vrywillige armoede , en ondertusfchen hunkeren op de milddaadigheid van anderen, die,-verblind door bygeloof, in het bewyzen van dezelve een byzondere verdienitelykheid ftellen, welke ondertusfchen nergens anders toe dient, dan de iuije buiken, en niets doende handen te mesten der zulken , die noch in eenig Ampt, noch in den Krygsdienst, noch in den Koophandel, noch in den Landbouw, noch eenig ander werk, van eenig het minfte nut zyn aan de Maatfchappye. Tousfaint noemde ze lastige Beedelaars, gelyk aan de Wespen, die leeven van het voêr der werkzaame Byen. Volgens Valerius Max. L. II. C. 2. §. 7. moest men zulken, die onder een voorwendfel Van Godtsdienitigheid, op de giften en gaaven van anderen willen leeven, voor eens dooven Mans deur laaten kloppen : ,, Omnibus autem ,■■ qui per aliquam religionis fimulationem alU • menta inertia quarunt, claufas portas ha-bet, et mendacem et fucofam fuperftitionem fubmovendam esfe exiftimans. (33) Het moeten waar lyk Hulpbehoeftigen zyn: Doch niet aan allen evenveel, maar naar elks meerderen, of minderen nood, Hand. II: 45, Waar op men, zo veel mooglyk is, onderzoek behoorde te doen. («) In dit bewys van barmhartigheid mogen wy den /oorrang geeven aan zulken, op welken vy eenige betrekkinge hebben, 't zy door Bloedverwandfchap, gelyk de Vader met inlerlyke ontferminge wérd bewoogen , toen ïy zynen jongden Zoon zag wederkeerea n eenen zo deerniswaerdigen ftaat, Luk. K.V: 20. 't Zy door Vriendfchap, of Ver. digtingc-, gelyk David weldaadigheid bewees



54 BARMHARTIGH. derMENSCHEN.
-wees aan Mepbibozeth, om. zyns Vader Jo palhans wille, uie Davids liais- en boezemvriend was geweest,, .2 Sara. IX: 7. 'r Zy door Gcloofsgenoodfchap, gelyk Obadja, de Hofmeester van dei) Godtloozen Achab, maar een Godlvreezend man, honderd Propheeten in twee fpelonken verborgen, .£« o«derhuuden had met brood en water, i Kun. XViil: 3, 4. 0"0 Vervolgens moeten ook anderen deelen in onze Barmhartigheid, ingevolge de lesfe van Paulus: Laat ons ^gced doen aan allen ; maar meest aan de Huisgenooten des geloofs, Gal. Vi: 10. De Jiroederlyke liefde mag wel voorgaan ; maar de hefdejegens allen moet volgen, 2 Petr. I: 7. De yraggen': Ken ik hem? Is hy myn Landsman? is hy een Christen? Is hy een Geloofsgenoot ? moeten niet in aanmerkinge koomen: Genoeg moet het zyn: De Èlendeling is een mensch, myn Natuurgenoot ; een maakfej van mynen Godtlyken Maaker. Nog leeft in de gewyde Euangelie-bladen de lof van den barmhartigen Samaritaan, Luk. X: 30—37, zelfs dit : Is hy ook een Vyand ? Behoort hy ook tot myne Vyanden ? moet niet eens in aanmerkingë koomen. Men zie dit in Davids Krygsvolk, Zy vonden op het flagveld eenen man , flaauw van den honger. Zy konden wel denken, dat hy een was der vlugtende Amalekiten: Maar zonder daarop vooraf eenig ondenzoek te doen, bragten zy hem terftond de noodige verkwikkinge toe, 1 Sam. XXX: ir, ia, 13. Daartoe ftrekt ook de vermaaning van den Heiland, Matth. V: 44, 45, en van zynen Apostel: Indien uw vyand hongert, zo fpyzigt hem: Indien hern dorst, geeft hem te drinken, Rom. XII: 20. Zelfs moet onze barmhartigheid zich uitftrekken tot het .Vee van onzen Vyand, als het onze hulpe noodig heeft, Exod. XXIII: 4, 5. (X> Op hqe eene wyz.e moeten wy barmhartigheid doen ? Cicero,, L. II. de Offic. C. is. zegt : Duplex eft (liberaliMis) ratio. Nam aut OPERA benigna fif indtgentibus, aut PECUNlA. Facilius eft HALC poflcrior. Locupleti prtefertim: Sed ILL i' cautior ac Jplendidior, tt vjjro fort) claroque dignior. 'De zin komt hier op neer, dat wy den des benoodigden te hulpe moeten koomen, 't zy met geld, 't zy met daaden. 't Laatfte' is dikwils zeer gevaarlyk , en vereischr. daarom meerder
B ARMHAR TIGH. der MENSCHEN.
behoedzaamheid , en meerder moed. By voorbeeld, om iemands perfoon , of goederen te redden uit den brand; om iemand te redden, die in het water met den dood legt te worftelen, cn reeds aan het .zinken is; of eenen, die aangevallen is door moordenaars, die zonder onze hulpe zekerlyk zoude omkoomen. Deeze en diergelyke gevallen zyn zeldzaam , en men kan zo iets niet onderneemen , zonder zich-zelven in gevaar te begeeven, maar indien wy recht barmhartig en edelmoedig zyn , zullen wy ons der zulken niet mogen onttrekken , zonder ons voor Godt verantwoordelyk te ftellen. Hier komt de vermaaninge van Salomo te pas : Redt de geenen, die ter doodinqe gegreepen zyn: Want zy wankelen ter doodinge, zo gy u onthoudt. Wanneer gy zegt : Ziet, wy zveeten het niet. Zal Hy., die de harten weegt, dat niet merken ? Zal Hyj, die uwe ziele gade/laat, dat niet weeten.? Want Hy zal den menfche vergelden naar zyn werk, Spr. XXIV: 11, ia. De gevallen , om iemand te helpen met zyn geld, zyn gemeener, en met geen gevaar gepaard. Maar het.is niet evenveel, op hoe eene wyze het gefchiede. (Xtf") Doet men het, om, wegens zyn weldaadigheid, yan de Menfchen gezien en toegejuicht te worden: Dan doet men het op zyn Pharizeeuwschj niet uit barmhartigheid, maar uit roemzugt. De Heiland waarfchouwt daar tegen, Matth. VI: 1—4. Doet men het alleen op hoope van de rykelyke vergeldinge, welke Godt aan de waare Weldaadigheid beloofd heeft ; Dan houdt de barmhartigheid op barmhartigheid te zyn, en men maakt 'er een Koophandel van. Doet men het met weêrzin , om zich van een' lastjgen aanzoeker te ontllaan , doet men het met een verftoord gelaat, en fchampere woorden, niet anders dan of men den hongerigen en hunkerenden hond een brok toewierp: Dan zal het geene barmhartigheid zyn , maar hardheid worden , zo veel, als of men een weinig honigs mengde met veele galle, en dc verkwikkinge, welke men den behoeftigen meent toe te brengen, zal hem in zyne ziele tot bitterheid worden ~-. (22) Zal het dan geleideden, zo als het behoort, dan moet het gefchieden meteen bewoogen harte, uit overtuiginge van pligt , uit zuivere liefde tot Godt, en tot onzen Naasten.
Ont-



BARMHARTIGH. der. MENSCHEN. BARMHARTIGH. der MENSCHEN^
Ontbreekt 'er de liefde aan, zo zullen wy mets zyn, al dat wy alle onze goederen uitdeelden tot onderhoud der Armen , i Kor. XIII: 3- Met blymoedigheid. Die barmhartigheid doet, doe het in blymoedigheid, Rom. Xll: 8. Een iegelyk doe, zegt dezelfde Apostel, a Kor. IX: 7, gelyk hy in zyn harte voorneemt: Niet uit droefheid, of uit nooddwang. Want Godt heeft den blymoedigen geever lief. En .eindelyk gereedeiyk, zónder uitftel. 'Dien wy hèeden zouden kunnen behouden, ware misfchien morgen reeds vergaan in zynen druk. En daar wy 'erheeden toe in ftaat zyn, zoude het ons morgen misfchien aan de magt ontbreeken, Daar(zict de Prediker op, als hy zegt: Geef eendcel aan zeevene, ja ook aan achte: Want gy weet niet, wat kwaad op der aarde weezen zal, Cap. XI: 2. Paulus vermaant ook : Laat ons goed doende niet vertraagen —: 'Zo dan, terwyle wy tyd hebben, laat ons goed doen aan allen, Gal. VI: 9, 10. Zo begreep het ook Martialis. Na dat hy eenige gevallen had opgegeeven, die ons van onze bezittingen , en dus ook van het vermogen , om wel te'doen, zouden kunnen berooven , zegt hy ten laatlten, L. I. vs. 49.
Extra forlunamefl, quidquid donatur amicis. 'Quas dederis, folas femper habebis, opes.
Cl) Welke zynde Beweegreedenen, die ons tot het bewyzen van barmhartigheid kunnen verpligten, en opwekken? (K&Ü De rcedenen van verpliglingc: (V) Zyn de betrekkingen, waar in wy itaan jegens onzen Medemensch. Hy is van ons .Maagfchap, met ons uit eenen bloede voortgekoomen; een Lid van dat geheel, waar van wy ook leeden zyn. Jegens Gods. Hy is Godts niaakfel. Indien wy dan Godt liefhebben, en ons verpligt reekenen , Hem de weldaadigheid te vergelden voor al het goede, aan ons beweezen, dan moeten wy ons der liefde, en der weldaadigheid aan zyn maakfel niet onttrekken. Jegens den Staat, of Maaifchappy, waar toe wy behooren. Laat men 'er eenen hulpeloos omkoomen , de Maatfchappy verliest eenen haar dienftigen Burger: Behoudt men hem, misfchien is het 'er een, die ten eenigen tyde den Staat de allergewichtigue dienden zal kunnen bewyzen. Door zyne voorfpraak "bewaarde Juda zynen Broeder fcfeph het /. Deel. II. Stuk. ' * '
leeven, Genef. XXXVII: 16, 27. By de uitkomst bleek, dat Jofeph de man was, die van Godt was voorbeichikt, om zyne Broeders, ja ook een groot Volk in het leeven te behouden, Cap. L: 20. De dienstknegt van den Amalekiet, dien men door barmhartigheid het leeven, om zo te fpreeken, hatl wedergegeeven , ilrektc David tot een Gids, om de Amalekiten in hunne Leegerplaatfe te overvallen, op de vlugt te liaan, en 't geen door die genomen was , te heroveren , 1 Sam. XXX: 11—20. Qfl) De nadruklyke Bevelen. Het is een gebod: Wanneer onder u een Arme zal zyn, een uit uwe broederen —: Zo zult gy uw harte niet verftyven, noch uwe hand toef uit en voor uwen broeder , die arm is. Ma<;r gy zult hem uwe 'hand mildelyk open doen , gy zult hem rykelyk leenen , genoeg voor zyn gebrek—, Deur. XV: 7, 'd. Zo zegt Godt ook , Hof. VI: (5. Ik hebbe lust tot^wcldaadighcid, en niet tot offer.. Zo hebben wy ook het bevel van Christus: 11"eest dan barmhartig, gelyk ook uw Vader barmhartig is, Luk. VI: 36. Als ook de vermaaningen van zyne Apostelen, Gal. II: 10. Allecnlyk, dat wy den armen zouden gedenken. Kolosf. 111: 12. Zo doet dan aan, als Uiiverkoorencn Godts — de inner lyke bewcegingen der barmhartigheid. 1 Petr. III: 'd. Zyt alle eensgezind, medelydig, de broeders liefhebbende , met inner lyke barmhartigheid beweegt. (133) De reedenen tot opwekking* zyn veele. (V) Als die der Voorbeelden: (*<*) Als van Godt, die aan allen goed is, cn wiens barmharfigheeden zyn over alle zyne werken, Pf. CXLV: 9. Zelfs over den Kiuaaden en Ohrechtvaerdigen. Zal men te tellen zyn onder dc Kinderen van den Vader, die in de Heeme.len is, zo moet men Hem daar in navolgen , Matth. V: 44, 45. (78,3) Van den Heere Jefus. Om hu niet te' fpreeken van zyne floogepriesterlyke barmhartighecden, zo denke men maar alleen aan die van zyne Propheetifche bedieninge op Aarde, 't Geen Hem aan geld ontbrak, daar Hy zelf door anderen van hunne gaaven moest gediend worden, vergoedde Lly rykelyk door zyne Wonderkragt, aan zo veele Melaatfchen , Blinden, Dooven ter hunner geneezinge,zelfs aan Dooden ter hunner weder leevendigwordinge bedeed. Zag Hy eene groote Schaare,die Hem volgde, die haare Kram. I ken



66 B ARMHARTIGH.der MENSCHEN. BARMHARTIGH. der MENSCHEN.
ken tot Hem bragt, en die in eene woeste plaatfe niets vond om te eeten : Door innerlyke ontferminge bewoogen genas Hy haare kranken, en fpyftgde tot verzaadens toe omtrent 5000 Mannen , behalven de Vrouwen en Kinderen, met flegts twee vis/en en vyf brooden , Matth. XIV: 14—ai. (w) Van veele anderen , welker Barmhartige bedryven, ons ter navolginge, befchreeven zyn. Als van Job, Cap. XXXI: 16— 22. Beroemd zyn ook de Goeddaadigheeden van de Godtvrugtige Koningen Hiskia en Jofta,iChron.XXXll 32. en XXXV: 26. Van den Hoofdman Kornelius , die Godt vrees de, en veele almoefen deed aan bet Volk, Hand. X: 1 , 2, en van de weldaadige Dorkas, of Tabitha, die rokken en klcederen maakte voor de arme Weduwen, Hand. IX: 36", 39. (W) Van het aanbrew gend nut, (A) Het blyvend zelf - genoegen in oiis eigen harte. Men veripille veel gelds in overdaad, in dertele vermaaken: Hoe kort van duur is het genoegen 'er van. Na weinige jaaren kan men 't gevoel 'er van in zich niet meer opwekken ; men geheugt 'er. naauwlyks nog iets van: Maar men hebbe eenen gered uk een 00genfchynlyk lyf- en leevens-gevaar; een arm Huisgezin onderfteund; eene arme Weduwe een beftaan, Weezen de kost, een goede opvoeding en kostwinning bezorgd ; dat geeft, behalven de dankbaare en ons zeegenende erkentenis van zulke ]leden, een zo grondig, groot en deugdzaam genoegen,'twelk zelfs op het Sterfbedde nog tot vreugde is. (B) De genadige vergelding; welke de uit liefde, en In hetgeloove geöefïende barmhartigheid, uit kragt van Godts beloften, verwachten mag'. Weldaadigheid en mededeelzaamheid zyn offerhanden, "waar aan Godt een welgevallen heeft, Hebr. XIII: 16. Des zal Hy ook niet nalaaten , dat te toonen , Cap. VI: to. Die zich des armen ontfermt, leent den HEERE, en die zal Hem zyne weldaad vergelden, Spr. XIX: i?- (AA) Dikwils reeds in dit leeven. Welgelukzalig is by, die zich verftandig draagt tegen eenen Elendigen : De HE ÉRE zal hem bevryden ten dage des kwaads. De HEERE zal hem bewaaren , en by het leeven behouden. Hy zal op aarde gelukzalig gemaakt worden , Pf. XL1: 2, 3. Van den Godtvreezenden Man wordt gezongen: Wel dien Man, die zich
ontfermt en uitleent ——. Hy ftrooit uit, hy geeft den nooddruftigen: Zyne gerechtigheid beftaat in eeuwigheid: Zyn hoorn zal verhoogd worden in eere , Pf. CXII: 5 , 9. (BB) Zeekerlyk na dit leeven. Onder de geenen,die de Zaligmaaker zalig fpreekt, zyn ook de Barmhartigen, Matth. V: 7. Door weldaadig en mededeelzaam te zyn legt de Geloovige zich-zelven tot eenen fchal wech een goed fondament tegen het toekoomende, op dat hy het eeuwig leeven mogt verkrygen, 1 Tim. VI: 18, 19. Welke zyn de goede werken, die ten jongften dage in aanmerkinge zullen koomen ? 't Zyn die der Barmhartigheid. Die Hongerigen gefpyzigd, Dorftigen gedrenkt, Naakten gekleed, Kranken bezocht hebben , zyn de gezeegenden, welken de Heiland als dan zal oproepen om het Koningryk te beërvem Want 't geen gedaan is aan de minften zyner broederen , wil Hy reekenen, als aan Hem zelv1 gedaan, Matth. XXV: 34—.40. (h) De Afwending der ftraffen van de onbarmhartigheid. Want, gelyk de barmhartigheid roemt tegen het oordeel; zo zal, integendeel , een onbarmhartig oordeel gaan over den geenen, die geene barmhartigheid gedaan heeft, Jak. II: 13. (A) Sommigen hebben dat reeds moeten ondervinden in dit leeven. Om dat de Overften van Sukkotb eenige bollen broods aan zyne moede Krygs- • knegten geweigerd hadden , zo deed Gideön hen ftrengelyk kaftyden met doornen en distelea der Woefiyne, Richt. VIII: 5,6, 15 , 16. Dat die van Edom hunne barmhariigheeden verdorven, en hunne Broeders vervolgd hadden, was mede eene der Overtreedingen, waarom Godts Oordeel zich van hun niet afwenden zoude, Am. I: ir. Godt had zyn Oude Volk, tot ftraffe zyner zouden , wel overgegeeven in de hand van Babel: Maar dit was mede eene der rcedenen van Godts ftrafbedreiginge aan Babel, dat zy aan * hetzelve geene barmhartigheid bewcezen , en zelfs over de Ouden het juk zeer zwaar gemaakt hadden , Jef. XLVII: 6. (B) Zeekcrer hebben zy het te verwachten na dit leeven.-Mén ziet het in den ryken Brasfcr. Voor zich-zelven en zyne medeflenrpers leefde hy daaglyks ■ overdaadig; maar hy was onbarmhartig jegens den vroomen , doch armen Lazarus.. Begeerig na de kruimkens, die van zyne tafel vielen, liet hy denzelven liggen voor r



BARMHARTIGHEEDEN.
•zyne poorte: Maar hoe bitter was het gebrek , 't welk hy lyden moest na zynen dood : 'Hy leed fmerte in de vlamme ; hy mogt zelis geen drupken waters ontvangen tot verkoelinge zyner tonge , Luk. XVI: 24—26. De werken der onbarmhartigheid zyn de eenigtte , die in openbaare aanmerkinge zullen gebragt worden in het laatfte Oordeel. De daar aan Schuldigen zullen vervloekt worden verklaard , en verweezen tot de eeuwige pyne, Matth. XXV: 41—45. Voortreliyk en breedvoerig worden de volgende Vraagcn voorgefteld en beantwoord in de //. Zecdenleer van MosheimfD. VIL Hoofdft. III. §. XX. p. 372.—-459. Wien zyn wy ons daadlyk medelyden fchuldig ? IVclke weldaaden moeten wy den elendigen bewyzen ? Hoe kunnen allen zich eens anderen nood aantrekken ? Waarom zyn zy daar toe verpligt? Wat moet allen, en elk Christen tot werken der liefde beweegen P En Hoe moet hy zich van deezen pligt kwyten?
BARMHARTIGHEEDEN (He) der Godtloozen zyn wreed, Spr. XII: ic">. Dc hier aan tegenövergeftelde Spreuk in het eerfte gedeelte van dit vs. is : De Rechtvaerdige ontfermt zich over zyn Vee. Men zie van dezelve des V. D. 1. St. p. 125. Wat nu onze Spreuke betreft, de verklaaringe 'er van is by alle Uitleggers niet de- ; zelfde. (X) Volgens fommigen zouden deeze woorden dus te verftaan zyn, dat, ; wanneer een Richter het Zwaerd, 't welk i hy van Godts wegen draagt, en gebrui- ' ken moet, den geenen, die kwaad doen, . tot ftraffe, aan eene zydc legt, en aan den 1 ftrafwaerdigen Godtloozen-, door eene ver- 1 keerde barmhartigheid, het leeven en de 1 vryheid fchenkt, zo een Barmhartigheid ? waarlyk wreed te noemen zy: Wreed ten £ aanzien van andere ftille en vreedzaame c Ingezeetenen, die men daar door van 1 nieuws bloot ftelt voor de geweldenaa- a ryen en mishandelingen van zo eenen 0 Godtloozen, en zyns gelyken.-Eene Barm- f. hartigheid niet minder wreed, dan of men d een gevangen Wolf, uit medelyden, weêr I liet loopen, om van nieuws te kunnen l aanvallen op de weêrlooze Schaapen. Dru- o fius geeft 'er deezen draai aan in Explanat. z Sentcntiar. 'Salom. Juxta Ordin. Alphabëti, h p. 2,5. inf. Bibl. Crit. T. III. Hoe zeer dit ri eene waarheid zy op zich-zelve, zal men w
BARMHARTIGHEEDEN. 67
evenwel bezwaarlyk kunnen gelooven, dat het hier door Salomo bedoeld zy. (3) By anderen is de vertaaling: De ingewanden der Godtloozen zyn wreed. Dc reede 'er van is, dat wy hier hebben het woord O'prn/t welk meermaals wordt vertaald
door ingewanden. Gelyk de Nieren worden gehouden voor de zitplaats der begeerlykheeden ,zo de ingewanden voor die van het medelyden en de barmhartigheid. Is die zeer groot, dan is het, als or men eene beroeringe gevoelde in zyne ingewanden. Daarom leest men van het gerommel des ingewands en der barmhartigheid, Jef. LXIII: 15, Jerem. XXXI: 20. En dus zoude ons hier beteekend zyn zo een 011menschlykeWreediiart, wiens ingewanden, in andere menfchen zo aandoeuelyk, niet vatbaar waren vooreenig het minfte gevoel van medelyden;niet anders,dan ofhy van Leeuwen- en Beeren-zaad geteeld en met Tygersmelk gezoogd ware. Men behoeft de Epiphanesfen, de Neroos, de Kaligulasniet op te zoeken uit de Oude gedenkfehrifren: Laatere dagen leeveren ook voorbeelden op van zulke Onmenfchen,die geheel 211 al fchcenen verbasterd te zyn van mededoogen , gelyk aan de Chaldeën, die ööh tegen de Jooden zouden gedraagen ils een wreed' Volk, zonder barmhartigheid', ferem. VI: 23. Q) 't Liefst houde ik my lan de Vertaalinge der Onzen, 't Ontbreekt liet aan voorbeelden , op welke dc Spreuk /an Salomo toepasfelyk is. Men denke aan fuda: Zyne barmhariigheeden pleitten voor iet. leeven van zynen Broeder Jofeph : tfaar waren ze niet wreed, daar hy den aad gaf hem in flaaverny te verkoopen an de Ismaëliten? Genef. XXXVII: 26", 7. Men denke aan Pilatus: Hy had mcelyden met Jefus; zyner Onfchuld overnigd, zoude hy LIem gaerne hebben loselaaten: Maar waren "zyne barmhartigheeen niet wreed, toen hy, om het Joodsch ïoordrot te believen; den voorllag deed, at hy Hem alvoorens zou doen kaftyden? Uk. XXIII: 22. Men denke aan Gamaliël: [y had medelyden met de Apostelen: Lly :itried hen te dooden. Maar wreed was me barmhartigheid: Hy zag het aan, moogfk ftemde hy 'er in toe, dat zy, alvoo:ns ze los te laaten, ftrengelyk gegeesfeld ierden, Hand. V: 34—40. Men zou voorI a heel-



ÓB BARMHARTIGHEEDEN.
BARMHARTIGHEID.
beelden kunnen bybrengen van,Menfchen (hoewel ik niet wil zeggen , dat die door Salomo bedoeld zyn) die barmhartig., zym , niet maar jegens hun eigen ^"ceywaar van zy dienst en voordeel trekken, maar ook ander Vee , en ondertusfchen wreed zyn tegen de Menfchen. Het voorbeeld van den Turkfchen Sultan , in» de verklaaringe van het eerlte gedeelte -deczer Spreuke bygebragt, zoude hier te pas kunnen koomen. Ik voege 'er nog by : Omftrceks Suratte vindt men Indiaanen , die Hosph taaien hebben' voor vlooien, weegluizen , cn diergelyk Ongedierte , 't welk zich voedt met menfchenbloed. Welk eene buitenfpoorige barmhartigheid! Maar is hunne wreedheid wel minder, als men een' armen Man huurt, en op eene bedfteede vastmaakt, en dus overlaat aan het byten van het- ongedierte.- Men'vindt elders in Indièeen Kaste,, of Gedacht,, 't welk zich afkomllig reekent van eenen Ezel, en daar byfter grootsc-h op is, en daarom zo barmhartig is omtrent die dieren, dat zo iemand zynen Ezel te veel geflaagen, ofte zwaaien last opgelegd hadde ,-daar over terftond in rechten betrokken , en in-boete bellaagen wordb Ra aken de Ezel en zyn Leidsman in gevaar, de Ezel moet eerst o-ered worden, al dat de. andere zou omkoomen;. Dk zyn barmhartigheeden., en te gelyk wreedheeden.. Barmhartigheeden jegens de Beesten ; Wreedheeden jegens de Menfchen. Men zie de GeograpK NatuurL en Hifior. Berichten over-Afië,6ic, D. I. p. 39 en 45, 46.
BARMHARTIGHEEDEN. De.Joodfche Kerk in haaren druk, roemt Godts Goedertierenheid, en weet het daar aar dank,, dat zy nog niet vernield was. Ei niet te min Godt haar het kermen en wee klaagen had vermenigvuldigd, nochtham roemt zy, dat zyne barmhartigheeden iede: morgen nieuw waren , Klaagl. IIL sa, 23 De Hr. Keppel heeft op deezen Tytel ver taald eene* breedvoerige , wel ftigtelyk maar niet, zo zeer Uitlegkundige Vei handeling van Prusfing, Heil. Erbauung P. Lp. 132. Ik hebbe gedacht,dat ik di hier konde laaten uitvallen , om dat i elders deeze woorden verklaard hebbe Als vs. 22. in het III. D. p. 785. en vi in des V. D. 2. St. p. 596— en yi 23b, in. des VIIL D. 1. St. p. 353 —
BARMHARTIGHEID (De Heere geeveien Huize Onefiphort)—, De Heere geeve hem , dat hy by den Heere barmhartigheid vinde , in dien dag., aTim. I: 16, en 18. Van Onefiphorus, is gefprooken in des VL D- 1. St. p. 155. Uit het geene daar-aangemerkt is., en hier van hem door den Apostel geroemd wordt, kan men opmaaken, dat hy , als een braaf Christen en getrouw Vriend, veel weldaadigheid had be weezen aan Paulus, zo te Rome , daar hy nu in gevangenisfe was, als voorheen in zyn. verblyf te Efhefe. 's Apostels edebaartig hart wilde dat dankbaar erkennen-: Maar hoe? Met een of ander aanzienlyk gefchenk ? Dat was niet in 't vermogen van den Gevangenen des Heeren. Vermoedelyk was Onefiphorus een zo wel ber iniddeld man, dat hy het niet noodighad,Ware hy-, of iemand van de zynen krank, en ware de Apostel by hem geweest,door de gaave der wonderwerken en gezondmaakinge had hy het hem kunnen vergelden, gelyk Petrus tot den Kreupelgeboorenen zeide: Zilver, noch goud hebbe ik niet\' Maar ,t geen ik. hebbe, dat .geeve-ik u. In den naame van Jefus Christus, den Nazarener,zy gezond, Hand. IIL 6. Dat kwam ook hier niet te pas- De Apostel deed dan, wat hy konde- Gejyk Naomi haare Schoondogteren' toewenschte , dat de HEERE- aan haar weldaadigheid wilde doen , gelyk zy aan haar gedaan hadden , Ruth 1: 8; zo wenscht ook Paulus , dat de Heere, die de Vader is der lichten, van wien alle goede giften , en volmaakte gaaven af koomen, barmhartigheid wilde geeven, zo aan het Huis van Onefiphorus, vs. 16, ■ als aan Hem zelv\.,vs. 18.. (èï) Aan het Huis van dien waerdigen Man : Zyne Vrouwe, Kinderen, en die verder tot zyn Huisgezin behoorden, (KN.) wenscht Hy baanhartigMd : Alle zulke Zeegeningen, als hun hettydelyk leeven zouden kunnen veraangenaamen., het geestelyk leeven voeden en vervrolyken, en tot hetvolzalig eeuwig leeven voorbereiden. De Oorzaak, gelyk meermaals, genoomen zynde voor het gewrochte, noemt hy die Barmhartigheid... Want., naardien de Mensch een Zondaar is, en, om der Zonden wille, der minften van Godts Zeegeningen geheel onwaerdig is, zo is Godts Barmhartigheid alleen .aan te merken als de



BARMHARTIGHEID.
BARMHARTIGHEID. 69
ryke bron, waar uit die opwellen. Waarom de Apostelen des Heeren in hunne Zeegenwenfcheii zeer dikwils der barmhartig* heid Godts mede gedacht hebben. Ais 1 Tim. I: a, -Tit. I: 4, 2 Joh, vs. 3, Jud. vs. a. Om dat Paulus dit toewenscht: (33) Isliet Onefiphorus zelv', maar aan zyn Huis, zo hebben fommigen daar uit willen opmaaken, dat Onefiphorus nu reeds dood was: En dat te meer, om dat de Apostel Timotheus beveelt, het Huis van Onefiphorus te groeten, Cap. IV: 19. Maar konde de Apostel niet geweeten hebben,dat hy, ten tyde van het fchryven deezes Briefs , van huis-was , en zich elders-onthield, 't zy ter zaake van Koophandel, of om andere reedenen? 'Er is meer grond om dat te vermoeden, dan dat hy reeds dood'zou zyn geweest. (3) Want- in het 1-8. vs. boezemt hy ook zyn-zeegenend hart uit over Onefiphorus in 't byzonder. Wat nut zoude nu zyn zeegenen en bidden hebben kunnen toebrengen aan zynen reeds dooden Vriend, wiens eeuwig lot reeds onherroepelyk beflist was ? Het Bygeloof, 't welk van een Vagevuur droomt , mag den Geftorvenen , ter fpoediger verlosfinge 'er uit, Godts barmhartigheid toebidden: Maar daar dat verdichtfel in den Bybel niet bekend is, heeft Paulus 'er zekerlyk niet om gedacht. Onefiphorus leefde dan nog'. Laaten-wy dan nu zien , wat hy hem wenschte. 't Was : De Heere geeve hem—. (NS) De Apostel fpreekt van twee Heeren: De eene, van wien hy bidt, dat Hy hem iets geeve , is pngetwyffeld de Vader; de andere is dan'de Heere Jefus Christus, De Man, die, van Godt verordineerd is, .om op eenen daar toe be/lemden dag den gantfehen -Aardbodem rechtvaerdigr lyk te cordeelen, als wanneer alle menfchen voor Hem-zullen moeten geopenbaard worden, op dat een iegelyk wechdraagc, naar 't geene hy gedaan heeft. (33) Wat Paulus -nu wenschte, dat hem van den eerften Heere zoude gegeeven worden 3-wordt niet uitgedrukt ; maar is ligtelyk op te maaken uit het einde, waar toe het henrzoude moeten gegeeven worden: Te weeten-, dat hy Barmhartigheid vinde by den anderen Heere. en dat in dien dag , dien grooten en vreezelyken dag des Oordeels. Gelyk hy dan zyne kniën eens geboogen hadde voor-den Godt en Vader van ofi,zen Heere
Jefus Christus, ten goede van dc Ephefiërs, Ephef. III: 14—17; zo zal hy het ook nu gedaan hebben voor Onefiphorus, dat die hem wilde geeven , naar den rykdom zyner heerlykheid, verfterkt te worden met kragt, door zynen Geest,, in den imvendigen mensch, op dat Christus door het geloof in zyn harte mogt blyven- woonen , en hy zo in de liefde mogt geworteld en gegrond zyn, dat hy met zo veele lydzaamheid en trouwe den goeden ftryd des geloofs zou kunnen volftryuen, dat hy in dien dag barmhartigheid mogt vinden by den Heere; uit genade waerdig geagt worden om te ftaan voor den Zoon des menfchen, en van denzelven te ontvangen de onverwelkbaare kroon der heerlykheid.
BARMHAKTIGHEID (Ende, of Maar de) roemt tegen het Oordeel, Jak. II: 13b. (X) Als men deeze woorden zal verkla'aren , doet zich aanftonds de vraage op: Van wiens Barmhartigheidfpreekt de Apostel? (NK) By veele Uitleggers is het de Barmhartigheid Godts. (*) Maar het zo neemende, zal men mogen vraagen: Wie zyn het , ten voordeele van welken , Godts barmhartigheid roemt, -of pleit (welke beteekenis het roemen hier moet hebben) tegen het Oordeel? De Apostel bepaalt het niet. Als men dan die-Perfoonen in dit 13. vs. zou moeten zoeken , dan zouden het die moeten zyn, van welken even te vooren gefprooken was : Die hardvogtigen, dit geene Barmhartigheid gedaan hadden*- En dan zou het zo veel zyn, als hadde Jakobus willen zeggen: Niet te „ min ik zo even gezegd hebbe, dat over „ dezelve een onbarmhartig oordeel zal gaan, „ 't zal evenwel over hen niet koomen. „ Zy hadden het wel verdiend : Maar „. Godts Barmhartigheid is zo oneindig „ groot, dat die nog, ten hunnen voor„ deele, zal roemen, of pleiten tegen dat „ •oordeel."' Niemand , denke ik , zal zo eenen zin aan onze woorden willen hegten. Qs) Waarom heeft men 'er dan hier Godts barmhartigheid door willen verftaan ? Zekerlyk , op dat de Werkheilige niet mogt vallen in het denkbeeld, als ftak ?er in zyne Barmhartigheid iets verdienftelyks, waar op hy zoude kunnen -roemen tegen een veröordeelend oordeel, 't welk hy anders zou verdiend hebben. - Maar is dat de reede , dan zou men ook moeten wechdoen zo veele andere, en zelfs zeer
I 3 groo-



7o BARMHARTIGHEID.
groote Beloften, als Godt, en de heilige Mannen Godts aan de barmhartigheid en weldaadigheid hebben vastgemaakt. En mogt iemand al eens in een zo verkeerd denkbeeld vallen, dan zyn 'er andere bewyzen genoeg aan de hand, om zo eenen te overtuigen , dat de geenen die zalig worden, niet anders.zalig worden , als uit genade: Niet, naar de werken der rechtvaerdigheid, die zy gedaan hebben ; maar naar Godts barmhartigheid. (33) Barmhartigheid en Onbarmhartigheid liaan in, de reedeneeringe van den Apostel tegen malkanderen over, gelyk nu deeze de Onbarmhartigheid des Menfchen is , zo moet ook geene de Barmhartigheid des menfchen zyn. Zo eene Barmhartigheid, welke niet maar alleen met een innig gevoel van medelyden is aangedaan over deElendigen; maar, die denzelven ook daadelyk in zyne elende te hulpe komt, om die te doen ophouden. Die tot den Naakten niet maar zegt; Gaat heenen in vreede, en wordt warm ; en tot den Hongerigen, wordt verzadigd: vs. 15, 16. Maar die ook , naar het liefderyk voorbeeld van Job, den Hongerigen mededeelt van zyne beete, en de lendenen des naakten verwarmt met de vellen zyner Lammeren. O») Omtrent deeze Barmhartigheid'is aan te merken: (««») Dat het eene Barmhartigheid is., welke beweezen is : Niet maar aan eiken menfehe., wie hy dan ook mogte zyn : (fchoon waare barmhartigheid voor geenen Elendeling, al ware hy ook een jood., of Heiden , haare oogen, hart en handen üuit :)Maar bepaald, volgens vs. 15 , aan eenen Broeder , of Zuster, een Lid van dje Gemeente, welke het Ligchaam is van Christus, en van welken Hys die ons oordeelen zal, de barmhartigheid , aan die beweezen , wil aanmerken als beweezen aan Hem zei ven. (££) Dat het is de Barmhartigheid^ welke gepaard gaat met een oprecht geloof, 'ü welk den Mensch zalig maakt, vs. 14, 17—20, 't welk zich leevendig vertoont door de werken, in 't byzonder door die der liefde en barmhartigheid; want dat geloof, 'i welk kragt heeft in Christus Jefus , is werkende door de liefde, Gal. V: 6. (/3) Voorts is hier aan .te merken, dat de Apostel niet zegt, de Barmhartige, maar de Barmhartigheid. Dat heeft zyne reede. De waare Geloovigc,hoe ryk hy ook moge geweest
BARMHARTIGHEID.
zyn in barmhartigheid,zal zich wel wachten , daar op te roemen , en, als 't ware r zynen arbeidftrenglyk van Godt te eisfehen; want hy is zich zo veeier andere afwykingen bewust, dat hy, in plaatfe van te roemen, daaglyks noodig heeft, zynen Richter te voete te vallen, en te bidden: Gaa niet in het gerichte met uwen knegt. Maar het is zyne Barmhartigheid, welke by Perfoonsverbeeldinge wordt voorgefteld , ten. zynen voordcele : (3) Te Roemen tegen het Oordeel. (NK) Het Oordeel zegt hier een Oordeel van veröordeelinge, 't welk op zo eenen Mensch, niettegenftaande hy Barmhartigheid gedaan heeft, zou moeten vallen, om dat hy in veele andere opzigten een Zondaar is. Maar (33) tegen dat Oordeel, de uitfpraak en de uitvoeringe 'er van roemt de Barmhartigheid. Roemen zegt hier zo veel als pleiten, iets voor te brengen , 't welk tot lof ftrekt, 't welk de veröordeelinge zou kunnen voorkoomen. Laaten wy ons de zaak dus voordellen. Die mensch ftaat als een fchuldige voor den Godtlyken Richter ; zyner fchuld bewust, zou hy den Richter rein moeten verklaaren in zyn richten, indien die hem veroordeelde ; hy is verftomd , hy weet, dat hy op duizend niet één zou kunnen antwoorden. Maar de Barmhartigheid, gellerkt door het getuigenis van zo veele Elendelingen, als door haar gevoed, gekleed, en op veele andere wyzen verkwikt zyn, 't welk fpreekt in 't gemoed van den al weetenden Richter, treedt op, en brengt, om zo te fpreeken, den Richter onder het ooge, dat die, fchoon niet zonder gebreeken , een geloovig navolger is geweest van zyn voorbeeld; een wilvaerdig beöeffenaar van zyne lesfen, waar door Hy de zynen tot weldaadigheid heeft willen verpligten : Dat die een is van die geenen, die Hy zelf heeft zalig gefprooken, aan welken Hy zelf het gefchieden van barmhartigheid beloofd heeft, (Matth. V: 7.) Dat Hy zelf die Richter is , van wien zyne Apostelen getuigd hebben , dat Hy niet onrechtvaerdig is, dat Hy vergeeten zoude den arbeid der liefde aan zynen naam, in het dienen van zyne Heiligen beweezen, (Hebr.Vl: 10.) Na zulke reedenen kan de Richter niet nalaaten, zyn welgevallen te toonen aan dien Menfehe, en, in plaatfe van een Oordeel ter veröordeelinge, aan
den-



BARMHARTIGHEID.
denzelven toe te kennen den genadeloon, welken Hy aan de Barmhartigen heeft toegezegd. Daar de Apostel de werken der barmhartigheid hier opgeeft ais de eerlte proeve van het leeven en de oprechtheid des geloofs, zo zoude ik byna niet twyffelen, of hy hebbe het oog gehad op 't geen zyn groote Meester geleerd hadde van het laatfte Oordeel, Matth. XXV: 31—46. Want, volgens het daar van gedaan voorftel, zullen in hetzelve geen andere werken in aanraerkinge koomen, als die der Barmhartigheid', en Onbarmhartigheid. De Onbarmhartigheid, aan de minften zyner broederen gedaan, zal de Heere reekenen, als gedaan aan Hem zeiven, en daarom zai ook over die een Onbarmhartig, een hard Oordeel gaan, zonder ontferminge: Want tot die zal Hy zeggen: Gaat wech van my, gy vervloekten in het eeuwige vuur, dat den Duivel, en zynen Engelen bereid is. Maar voor de geenen, die de Hongerigen gefpysd, de Dorftigen gedrenkt, de Vreemdelingen geherbergd, de Naakten gekleed, de Kranken en Gevangenen bezocht hebben, zal de Barmhartigheid roemen tegen bet Oordcel: Want, naardien de Heere dat, fchoon maar aan den minften zyner broederen gedaan , zal reekenen, als aan Hem zeiven gedaan , zal Hy denzulken toeroepen: Komt gy gezcegenden myncs Vaders, beërft het Koningryk, dat u bereid is van de grondlegginge der '. Waereld. Op dat zy zo mogten ondervin- : den, 't geen Sirach zegt, Cap. XL: 16, : dat de Weldaadigheid is gelyk een lusthof ; met zeegeningen; en dat dc aalmsefc, dat is, 1 de vrucht "er van, blyft in eeuwigheid.
BARMHARTIGE (de handen der) Wy- 1 ven hebben haare Kinderen gekookt, en zy < zyn haar tot fpyze geworden in de verbree- 1 kinge der Dogter mynes Volks, Kiaagl. IV: t ic. Nu en dan zyn 'er ook Monfters van 1 wreedheid gevonden onder de Vrouwen : t Maar over het algemeen zyn zy teeder- r hartiger dan de Mannen ; vooral omtrent ( haare Kinderen , op welken zy eene zo I naauwe betrekkinge hebben, dat het niet 1 misfen kan, of derzel-ver leed moet haar \ gevoeligst aandoen: Zy zyn haar vleesch 1: en bloed: Maanden lang hebben zy ze in • n haare ingewanden gedraagen en gevoed, '1 en, gebooren zynde, met de melk haarer r borften gezoogd. En het is, voornaame- Y iyk in die betrekkinge, dat de Propheet li
BARMHARTIGE. 71
ze hier omfchryft als Barmhartige Wyven. Daarom vraagt de HEERE ook , Jef, XLIX: 15. Kan ook een Vrouwe haares Zuigelings vergeeten, dat zy zich niet ontferme over den Zoon haares buiks ? Hoe bitter waren de traanen en jammer-klagten van Ha. gar, toen zy haaren Ismaël op 'tpunt zag, dat hy van dorst verfmagten zoude, Gen. XXI: 15, 16. Lloe ontftak het ingewand der Vrouwe over baaren Zoon , toen Salomo zich voordeed , als wilde hy het Kind door midden doen houwen , om den twist te bellisfen tusfchen haar, en haarc-Tegenpartydfter, 1 Kon. III: e6. Evenwel heeft men Moeders wel eens daaclen zien doen, die na het ombarmhartige zweemden. Eene dood arme Vrouw, die zichzelve, en nog minder haar Kind kan voeden, of eene Ongehuwde, die een Kind in onëgt heeft gewonnen , die zich der fchandelykheid haares hoerdoms fchaamt, Iegthaar Kind te vondeling: 't Is wel onbarmhartig , maar evenwel zy hoopen , dat een barmhartige hand het zal opneemen. Maar onbarmhartig, ja ! wreed is het, wanneer de Ontuchtige haar Kind, terftond na de geboorte, ombrengt. Verkeerde Schaamte verkragt in haarde ge-" roelens der natuur. De voorbeelden daar /an zyn bekend, en vermoedelyk zyn 'er neer, die onbekend blyven. Verdergaat iet, wanneer Moeders zich te gelyk "met • ïaare Kinderen het leeven beneemen. Een èhrikbaarend vooruitzigt van zeer grooe , en onvermydelyke elenden kan ze laar toe vervoeren. Een voorbeeld daar fan zag men te Sagunte. Beleegerd, op iet uiterfte gebragt door de Kartbagers^ * :n geene hoope hebbende op ontzet, ftaen de inwoonders een groot vuur aan op ie markt, en wierpen 'er zich-zelven in ; tiet hunne Kinderen, om dus op eenmaal n te gelyk met hun leeven een einde te laaken aan hunne elenden. Maar dat de •' )uders met eigener hand hunne Kinderen agten, kooken, en eeten zou niet te geDoven zyn, waren 'er geene voorbeelden an. Lloe fcherp een Zwaerd moet de onger zyn ! Hoe ysfelyk een geweld loet die doen op de natuur ! Evenwel :r was den Israëliten gedreigd , dat het iet hun, tot ftrafle van hunftout eil aanoudend zondigen, tot dat uiterfte zoude oomen, dat zy het vleesch hunner- Zoonen, >
en*'*



■ fz BARMHARTIGE.
B A R M H A R TI G E N.
.■en hunner Dagteren zouden eeten, in de be' ieegeringe en de benaauwinge , waar mede hunne-Vyanden hen zoudenbenaauwen , Lev. XXVI: 29, Deut. XXVIII: 53. En dat was hier het geval. Jeruzalem, door de--Chaldeën van rontomme lel beltookt, .was de verbreekinge der Dogter zynes Volks, waar van de Propheet hier lpreekt. Door duldeloozen honger geperst, zouden de Kinderen hunne Vaders fiagten en eeten. Hoe afgryzelyk ! Evenwel nog eerder te begrypen , dan dat -de Ouders het hen zouden doen: De liefde klimt niet ; zelden is de liefde der Kinderen zo teeder. Evenwel dat zou ook gefchieden: De Vaders zouden ook hunne Kinderen fiagten en eeten, Ezech. V: 10. Nog iets meer tegennatuurlyk ! Evenwel nog eerder te begrypen, dan dat de Moeders het zouden doen , om dat de Mannen doorgaans hartvogtiger zyn. Des niet te min zou dat., dat alleronnatuurlykftè, ook gefchieden, en was gefchied: Jeremia zegt het: De handen der barmhartige Wyven hebben haare Kinderen gekookt, en zy zyn haar tot fpyze geworden. Zo iets was reeds gei'chied in de beleegeringe van Samaria door de Syriërs, aKon. VI: 28, 29. Dat was ook.nu gebeurd, geduurende de beleegering van Jeruzalem door de Chaldeën. De Moeders , reeds zo uitgehongerd, dat .de huid kleefde aan de beenderen, dat de tonge van haare Zoogkinderen van dorst kleefde aan het geheemdte, zo dat zy aan die geene laavenis meer konden toebrengen , hadden opgehouden barmhartige Wyven te zyn. Slimmer dan de Struisfen , die haare jongen verhaten, hadden.zy, geperst door honger,vervoerd door wanhoop, haare eigene Kinderen gekookt, en gegeeten. 't Zelfde is ook gefchied in de beleegeringe van Jeruzalem door de Romeinen. Gruwclyk was het moordgeweld., 't welk de muitzieke Zeloten van binnen pleegden. De honger, tot zo eene hoogte gereezen zynde, dat zy het leeder aten van hunne fchoenen, gordels cn fchilden, zelfs greetig infehrokten voor fpyze 't geen de allervuilde dieren niet zouden hebben willen eeten, drongen zy met geweld in de huizen, doorfhuffejden die, en roofden alles, wat maar eenigzins eetbaar was : Onder anderen ook , meer dan eens in het huis van zeekere Maria, * tene Vrouw yan aanzien, en van midde¬
len. Noch door gebeden konde zy die wreedaarts niet beweegen , noch door fchelden en verwenfehen zo verbitteren, dat zy haar het leeven benamen , en zo een einde maakten aan haare elenden. Ten laatften, den hongerniet langer kunnende verduuren, rukt zy haaren Zuigeling van de borst, fnydt hem den hak af, kookt, of braadt hem, eet de helft op, en befpaart en verbergt de andere helft.. De reuk 'er van lokte die wreedaarts,zy flormen weêr het huis in, en , door haar te dreigen met onmenschlyke -pynigingen , dwingen haar.,het overfchot te voorfchyn te brengen. Doch, in plaatfe van daar van te eeten , waar toe de Vrouwe hen noodigde, werden die Helhonden door een gevoel van menschlykheid, misfchien voor het eerst in geheel hun leeven, zo diep getroffen, dat zy, yerfchrikt en beevende, heenen gingen. Zie Jofephus, J. Oorlogen ("naar de vertaaling van L. .v. Bos) B. VI. C. 20 en 21.
BARMHARTIGEN : (Zalig zyn de) Want hun zal barmhartigheid gefchieden* Matth. V: 7. (#) B.armhartigen zyn zulken, die, wanneer zy hunnen Evenmensen in nood en elende zien , zich daar over met een innig gevoel van medelyden vinden aangedaan, en zich daardoor genoopt vinden, en zich oc.k verpligt agten , om zo eenen Elendeling, naar hun vermogen, met eene daadvaerdige hulpe, zyne elende .te verzagten, of wel in het geheel te doen ophouden. Nu zyn 'er tweederiet elenden: Geestelyke en Ligchaamlyke.Qfflï) Geestelyk clendig is de nog onbekeerde Zondaar: Hy mist het zielzaligende van Godts gemeenfehap , het van de kwaade konfeientie gereinigd hart door Christus bloed, en de vertroostinge van den Heiligen Geest, en den daar uit fpruitenden yreede Godts, die alle veritand te boven gaat: En loopt daar - cn - boven gevaar van door den dood te zullen wechftorten in een jammerpoel van red- cn eindelooze rampzaligheeden. 't Past ons met zulken medelyden te hebben. Hoe gevoelig was Paulus aangedaan over de Onbekeerlyk\\tïa\"van zyne maagfehap naar het vleesch, de Jooden : V Was hein eengroole droefheid, en een geduurige fmerte zynes harten, Rom. IX: 2, 3. Zeer wel zegt de Oude Kerkeleeraar Auguftyn : Indien ik het Ligchaam
be-



BARMHARTIGEN.
fcwcene van mynen naasten, - H welk gtfcheiden is van de ziele; boe veel te meer moest ik dan niét beweenen zo eene Ziel, welke van Godt gefcheiden is: De Barmhartige, getroffen door innig medelyden, draagt zo eenen Zondaar in zyne gebeden op, aan de rommelende ingewanden van Godts barmhartigheid; waarfchouwt hem van 't groot gevaar , waar in hy zweeft; vermaant hem tot bekeeringe en geloove: Dan eens, als het zo moet zyn , op een ernftigen toon , om hem daar toe te bewecgen door den fchrik des Heeren: Dan wederom, als het met meerder vrucht zou kunnen gefchieden, met zagtmoedigheid, of Godt hem bekeeringe wilde geeven , om te ontwaaken uit den ftrik des Duivels. Naar de vermaa■ninge van Apostel Judas, vs. aa, 23, ontfermt hy zich wel eeniger, onderfcheid maakende; en anderen zoekt hy te behouden door vreeze, en, als 't ware, te grypen uit het vuur. Die zo handelt, kan met recht gezegd worden, barmhartig te zyn. Kan het Iemand wél meer zyn, dan die eenen Zondaar bekeert van de dwaalinge zynes wegs? Want hy redt deszelfs ziel van den dood. (33) In het Ligchaamlyke treft de Barmhartige menigerlei foorten van Elendelingen aan. Hy ziet een armen Lazarus, die niets heeft om te eeten, of waar mede zich te kleeden: Het is den Barmhartigen niet genoeg , dat hy zegge : Gaa heenen in vreede, wordt warm, en wordt verzadigd, (Jak. II: 16.) De Barmhartige Job deelt zo eenen mede van zyne beete , en verwarmt zyne naakte lendenen met de vellen zyner Lammeren, (Job XXXI: 16—ao.) De Barmhartige ziet 'er eenen, die zonder zyne hulpe zoude moeten omkoomen: Hy gaat hem niet voorby, gelyk de Briester, en de Leviet; maar, naar het voorbeeld van den Barmhartigen Samaritaan, brengt hy hem alle mooglyke hulp en verkwikkinge toe, (Luk. X: 30—35.) Ziet hy 'er, die door onmenschlyk* wreedaarts, opgezocht,of, reeds in hunne magt zynde , mishandeld worden: De barmhartige Obadja verbergt ze, (1 Kon. XVIII: 4 , 5.) De barmhartige Ebed-Melech wordt hun voorfpraak, en kan hy ze niet verlosfen , hy brengt hun evenwel verligtinge toe in hunnen druk , (Jerem. XXXVIII: 7—13.) Zyn zulke en foortgelyke onderneemingen met gevaar gemengd, hy laat-zich daar door /. Deel, II. Stuk,
BARMHARTIGEN. Jrs
niet affchrikken: Gelyk de liefde, zo dryfs ook de barmhartigheid de vreeze buiten-* (1 Joh. IV: 18.) Zyn gevoelig hart merkt de elenden van anderen aan,als zyne eigene. Hy gedenkt der gevangenen, als ware hy zelf gevangen; en der geener, die kwalyk gehandeld worden, als wier de hy zeifin het ligchaam kwalyk gehandeld, Hebr. XIII: 3. Hoe edel van aart, hoe waerdig, hoe nuttig een Lid van de Maatfchappy, vooral ook van de Gemeente Godts, is zo een Mensch ! Geen wonder is het dan ook, dat de Barmhartigheid, destyds by de Jooden , vooral de Pbarizeën, fchaars te vinden, Matth. XXIII: 23, maar welke Go* eischt, meer dan Ojferhande, Matth. IX: 13. XIL 7, ook eene der Hoofd-hoedanigheedenwas, welke de Heiland, benevens veele andere, in 't voorgaande, en in 't volgende gemeld , eischte in de Onderdaanen van zyn Koningryk , en dat Hy die, gelyk ook alle de andere, wilde opwekken : (3) Door eene veel heil aanbrengende Belofte , zeggende : Zalig zyn de Barmhartigen; want'hun zal barmhartigheid gefchieden. («X) In 't gemeen zegt Hy , ■ dat zy zalig zyn. Zalig reeds in zich-zelven door het medegetnigenis van hunne konfciëntie, welke hen in zich doet opmerken eene van die innerlyke beweegingen, die de uitverkoorenen Godts merkteekenen, Kolosf. 111: ia; een weerftraalvan .het Godtlyk beeld van den Heemelfchen Vader, die zo ryk is in barmhartigheid, (Epb. II: 4.) en van den Barmhartigen en medelydenden Jefus , (Hebr. II: 17. IV: 15.) Zalig ook in het vooruitzigt op het toekoomende. (33) Daarom voegt de Heiland ^deeze Zaligheid verzeekerende Belofte 'er by: Want hun zal barmhartigheid gefchieden. («) Dikwils zelfs van de Menfchen. Groot was de trouwe en barmhartigheid van Jonathan jegens David. De barmhartigheid welke David aan hem niet vergelden konde, vergold hy evenwel aan deszelfs Zoone, Mephibozeth, 1 Sam. IX: 7. De Sunamitifche Vrouw bewyst barmhartigheid aan Elifa, en haar gefchiedde ook barmhartigheid van hem: Door zyne voorbidding werd haar reeds geftorven Zoon haar wedergegeeven, aKon. IV: 8, 9, 10, 32—37. Maar dikwils wordt barmhartigheid beantwoord met fnoode ondankbaarheid, De Fabel van den Man, K die



f4 BARMHARTIGEN.
die de door koude verkleumde Slang opaam, en koesterde in zynen boezem; maar die, warm geworden zynde, hem het hart afbeet, ziet men wel eens bewaarheid. Dit moet evenwel den Barmhartigen niet affchrikken. (A) Van Godt kan hy zich verzeekerd houden, dat hem barmhartigheid zal gefchieden. Godts beloften liggen ten zynen voordeele. («*) Hy heeft het te wachten in dit leeven. (A) Zelfs ten aanzien van tydelyke zeegeningen. (AA) In zyn Perfoon, tot afwending van het kwaa4e. Welgelukzalig is hy, die zich vcrftandig draagt tegen eenen elendigen.' De HEERE zal hem bevryden ten dage des kwaads —. Hy zal hem niet overgeevcn in de begeerte zyner Vyanden. Hy zal hem onder/leunen op het ziekbedde , Pf. XLI: a , 3 , 4. Ter toebrenginge van het goede: De zeegenende ziele zal vet gemaakt worden : En die bevogtigt, zal ook zelf een vroege reegen worden, Spr. XI: 25. Die mildelyk geeft, en dat doet met een goed harte , Godt zal hem zeegenen in al zyn werk, en in alles, waar aan hy zyne hand zal flaan, Deut. XV: 10. Is 't al niet in zyn perfoon: CBB) Dan zal het evenwel zyn in zyne Nakoomelingen. . Hetgeft'acht der Oprechten zalgezeegend worden , en tot de goede werken van dien Oprechten behoort mede, dat by heeft uitgebroeid, en den nooddruftigen gegeeven, Pf. CXII: a, 9. Hy ontfermt zich, en leent den gantfcben dag, en zyn Zaad is tot zeegeninge, Pf. XXXVII: aó. (B) Nog meer heeft de Barmhartige te wachten ten aanzien van Geestelyke Zeegeningen. De Ziel des geenen , die zyne ziel opent voor, den hongerigen , en de bedrukte ziel verzadigt, zal ook verzadigd worden: Door de invloeden van Godts genade zal dezelve worden als een gewaterde hof, als een fpringdder van wateren welkers wateren niet ontbreeken, Jef. LVIII: 10, 11. Men ziet het in Zacheus: Hy was een Overfte der Tollenaar en; maar geen Kneevelaar, gelyk veelen van zyns gelyken. Hy was weldaadig, en gaf de fielft zyner goederen aan den Armen. Hem gefchiedde ook barmhartigheid. Jefus kwam tot hem in, en daar door gefchiedde zynen huize Zaligbiid, Luk. XIX: 8 , 9. Als ook in den Hoofdman Kornelius, wiens gebed verhoord was, en wiens aalmoesfen voor Godt waren gedacht geworden, Hand. X: 3X« Volzeeker heeft hy die Barm-
B ARMHARTIGEN»
hanigheid ook te wachten na dit tetvm^ indien de zyne is geweest eene Barmhartigheid des geloofs. (A) Hy fterft; het aardfebe huis deezes Tabernakelt wordt verbrooken; het mangelt evenwel der ziele niet aan eene zalige wooninge. Hy is barmhartig geweest : De zalige Armen ontvangen hem in hunne eeuwige Tabernakelen, Luk. XVI: 9. Hy is weldaadig geweest, gaerne mededeelende, en gemeenzaam , en beeft zo zich • zeiven vjechgelegd tot eenen fchat een goed fondament tegen bet toskoomende., op dat by het eeuwig leeven verkrygen mogt, 1 Tim. VL: 18, 19. (B) Hy zal in den jongften aller dagen moeten verfchynen voor het gerichte , dan zal de Barmhartigheid, ten zynen voordeele » roemen tegen het oordeel, Jak. II: 13. Hy heeft barmhartigheid beweezen aan Armen , Kreupelen , Verminkten , die het hem niet vergelden konden; des niet te min zat hy zalig zyn : Want bet zal hem, vergolden worden in de Opftandinge der Rechtvaerdigen , Luk. XIV: 14. Zo veel Zaligs fluit deeze Belofte in zich op. Hoe kragtig moet die den Mensch, ten ware hy jegens zich-zelven onbarmhartig wilde zyn, opwekken tot barmhartigheid* Te meer, om dat hy op dezelve volkoomelyk kan ftaat maaken. Weldaadigheid en mededeelzaamheid zyn offerhanden , waar aan Godt een welbehaagen heeft, Hebr. XIII: 16. Godt kan daarom niet nalaaten , dat te toonen; want Godt is niet onrechtvaerdig, dat Hy den arbeid der liefde, aan zynen naame beweezen, in bet dienen der Heiligen, zoude'vergeeten, Hebr. VI: 10. Daaren-boven is het nog eene belofte, welke gedaan is door Hem, die in den grooten dag des Oordeels de werken der barmhartigheid alleen in aanmerkinge zal neemen, en 't geen de Barmhartigen flegts aan de minften zyner broederen zullen gedaan hebben , zal reekenen , als gedaan aan Hem zeiven, en ze daarom zal oproepen tot het beërven van het Koningryk zynes Vaders, Matth. XXV: 34—40.
BARMHARTIG (JVeest dan) gelyk ook uw Vader barmhartig is, Luk. VÏ: 36. De Jooden roemden , dat Abraham bun Vader was: Maar zy roemden, liegende tegen de waarheid; want zy deeden Abrahams werken niet: Zy roemden , dat Godt bun Vader wqs9 maar ook hier in roemden en
1qq=



BARMHARTIG.
loogen zy tegen de waarheid : Door hun gedrag toonden zy, dat zy uit den Vader den Duivel waren; want zy wilden deszelfs begeerte doen, Joh. VIII: 39, 41, 44. Indien wy ons dan laaten voorftaan, dat wy Kinderen des Allerhoogjlen zyn, vs. 35, en willen wy daar by ons zeiven niet bedriegen door valfche overleggingen des harten, dan moeten wy ook den wil doen, en het voorbeeld volgen van dien Heemelfchen Vader: Vooral ook in het uitöeflenen van Barmhartigheid. Daar toe ftrekt de vermaaning van den Heere Jefus: Weest dan barmhartig , gelyk ook —. Wat de Barmhartigheid van ons eischt, en welke reedenen van verpligtinge 'er zyn, om die te moeten bewyzen aan allen , die onze hulpe noodig hebben, daar van is genoeg gezegd onder den tytel van de BARMHARTIGHEID der MENSCHEN. Dat ook de Heemelfche Vader barmhartig is, daar van kan men zien onder den tytel van de BARMHARTIGHEID GODTS. Het komt hier maar alleen aan op het woordje Gelyk: Hoe wy barmhartig moeten zyn, gelyk het onze Vader is. 't Spreekt van zelf, dat de Heiland niet eischt eene volkoomene evengelykheid: Dan zou Hy het onmooglyke geëischt hebben. Godts Barmhartigheid , en de uitwcrkfels 'er van zyn oneindig groot: De onze isnaauw beperkt. Wy kunnen den Vader daar in niet verder gelyk worden, dan als ons vermogen het toelaat. Godt is aan allen goed, cn zyne barmhartighceden zyn over alle zyne werken. De onze kan zich niet verder uitbreiden , dan tot die weinigen , die ons voorkoomen, als verjeegen om onzen byftand. Wy kunnen dan den Vader daar in, niet verder gelyk worden , dan dat wy barmhartigheid bewyzen aan zo veele Hulpbenoodigden, als tot onze kennisfe koomen. Maar valt hier geene uitzonderinge op? Moeten wy ook al barmhartigheid bewyzen aan onze Vyanden, aan zulken, van welken wy weeten, dat zy ons haaten ? Ja ! zo wy anders Kinderen zyn des Allerhoogjlen. Want indien wy maarlief hebben, die ons liefhebben, dan doen wy niet meer , als ook de Zondaars doen. Moeten wy allen, die om geld verleegen zyn, leenen zonder boope van het wederom te zullen ontvangen. De Heiland leert het: Maar het is zeeker, dat dat met onder-
BARMHARTIG. ||
fcheid moet verftaan worden. Iemand vraagt van ons geld ter Iécn, ora 'er gewin mede te doen: Dan is het niet ongeoorlofd, dat men daar voor een maatige Interesfe (geen woeker) bedinge enontvange. Maar anders heeft het zich, wanneer een Huisgezin, 't welk gebrek lydt, maar zich ichaamt te beedelen ; wanneer een gevaar loopt van door onbarmhartige Schuld-eisfchers, gelyk men zegt, tot ok> zyji hembd uitgekleed, aan den becdelzak geholpen, of wel in de gevangenisfe geworpen te zullen worden. Indien zulken ons geld ter leen vraagen, moeten wy die ook leenen? Ja, leenen zonder interesfe. Ja , leenen al is 'er geen hoope, Van het weerom te zullen krygen. Zy beedelen het niet, zy verzoeken het ter leen. Wy leenen het hun, wy doen hen belooven, dat zy het zullen te rug geeven. Maar vermits het zeer waarfchyniyk is, en wy dat ook wel weeten, dat zy 'er nooit ia ftaat toe zullen zyn, zo fchenken wy het hun m onze gedachten, en vatten aLaanftonds het voorneemen op, om het nooit van hun te zullen eisfehen. Zo moeten wy doen, zo wy anders Kinderen zyn des Allerhoogjlen. Want indien wy nooit anders vviilcn leenen , dan 00 hoope van het weder te zullen ontvangen ', zo zullen wy niet meer doen, dan ook de Zondaars doen. Moeten wy ook al barmhartigheid bewyzen aan Ondankbaarcn ? Ja ! indien wy ons willen gedraagen ah Kinderen van den Allerhoogjlen. Want indien wy maar goed doen den geenen die ons s,oed doen, dan doen wy niet meer als de 'Zondaars:"Maar Godt is goedertieren ook over de ondankbaarcn en de boozen. CMen zie dit alles vs. 27— Want die doet, gelyk de Heiland elders zegt, Matth. V: 45, zyn zonne febynen, en zyn reegeh druppen , zo wel over de Boozen, als over de Goeden. Willen wy dafl weeten, wanneer wy barmhartig zullen zyn, gelyk ook onze Vader barmhartig is , wy kunnen het uit het naastvoorgaande 35. vs. leeren. Dan , als wy onze Vyanden lief hebben ; leenen en goed doen, zonder iets weder te hoopen, zelis de Ondankbaaren niet uitgezonderd: Dan eerst zal het blyken, dat wy Kinderen des Allerhoogjlen zyn. De Christen denke toch niet, dat de Zeedenleer van onzen grooten Meester te fteil zy. Het is bewysbaar 9 dat Htidenfcbc K 3 ffp.



?ö BARMHARTIG.
Wysgeeren, alleen voorgelicht door de gezonde Reede, byna hetzelfde geleerd hebben. De Barmhartigheid is eene navol.ginge van Godt. Cicero , Orat. pro Q. higuris zegt 'er van : Nulla de Virtuiibus plurimis admirabilior, nee gratior eft MiJericordid. Homines enim ad Deos nuüd re proprius accedunt, quam falutem heminibus dando. Nihil habet Fortuna majus , quam ut posfes: Nee Natura melius, quam ut vclis fervdre. „ Onder veele andere deugden, „ is 'er geene meer verwonderenswaer»■> dig, geene meer beminnelyk, of aangeo, naam, als de Barmhartigheid. Want 3, 'er is geen ding, waar in de Menfchen „ den Goden meer naby koomen , dan ,, wanneer zy aan andere menfchen wel„ daadigheid bewyzen. Niets is 'er groo„ ter in het Geluk, dan dat men zulks „ konne doen : Niets beeter is 'er in de ,, Natuur, dan zulks tewillen doen." Men moet liet doen, zonder 'er zich lang om .te laaten bidden, of'er om gepreezen te willen worden. Zo zegt EpiSietus, Sen.tent. LXXXIII. naar de vertaalinge van Stobaus: Ut Sol non expetdat preces et blandimenta, ut oriatur; fted illico fplendet et ab omnibus falutatur : Sic neque tuexpeüaplaw fus, ct Strepitus, ac laudes, ut benefacias; fedfponte lua beneficia confer, et ceque ac Sol amaberis. „ Gelyk de Zon niet wacht met v op te gaan, tot dat ze door bidden en 5, gevlei daar toe bewoogen worde, maar 3, terftond van zelve haar fchynfel geeft, ,,, en van allen begroet wordt: Zo wacht ,, gy ook niet op veel gerugts maakende
toejuichingen en loftuitingen, om daar
door genoopt te. worden tot het bewys „ van weldaadigheid: Maar doet het van „ zelf, en men zal u even zo wel bemin-
nen als de Zon." Zo las ik ergens, dat "Keizer Antoninus eenen, die over ondankbaarheid klaagde , dit antwoord gaf:,,Dat
het te belagchen zy, als men voor het ?, weldoen loon begeerde: Even zo eigen5, zinnig, als of het oog voor het zien, „ en de voeten voor het gaan beloond 5, wilden weezen. Want juist daar toe „ zyn ze gefchapen , en even zo is de „ weldaadigheid de beste beftemminge ,, van den mensch. Wanneer hy dan iets
goeds en nuttigs bewyst, dan heeft hy „ niets, dan eene den menfehe. pasfende jf daad uitgevoerd." Willen wydeaHee-
BARNABAS.
melfchen Vader navolgen, zo moeten ooR. de Ondankbaaren niet uitgellooten wor« den van onze weldaadigheid. Nadruklyk is hier van het zeggen van Seneca de Benefic. L. IV. C. t6. Si Deos imitaris, da etingratis beneficia: Nam et fcelcratis fol orbr turt et piratispatent maria. .,Indien gy de „ Goden navolgt, fchenk dan ook uwe „ weldaadcn aan Ondankbaaren : Want „ de Zon gaat ook op voor fchurken, en „ de Zeen ftaan ook open voor de Zee,, roovers."
BARNABAS. (8) Wat zyn Perfoon v Bedryven , en Lotgevallen betreft. (fctN"|f In het zsekere weeten- wy van hem , dar hy oorfpronglyk een Jood was , een Leviet, en dus een Afftammeling van Levi\ doch geboortig van het Eiland Cyprus^. Zyn eigen naam was Jofes, doch door de Apostelen gebynaamd Barnabas. Of hy een van de 70 Difcipelen. geweest zy , wordt in de Euangelifche Schriften niet gemeld, doch Klemens de Alexandryner Eufebius en anderen houden 'er hem voor. 't Is ook niet onwaarfchyniyk , om dat men hem zeer vroeg by de Apostelen vindt, 't Schynt, dat hy destyds te Jeruzalem gezeeten was; want'er wordt gezegd , daë hy eenen akker had, welken by verkogt, en waar van by het geld bragt aan de voeten der Apostelen, Hand. IV: 36, 37. Hy onthield zich by de Gemeente te Jeruzalem^ Onkundig van de bekeeringe van Paulus*. voorheen.een zo vinnig Vervolger, vreesde ze voor hem: Doch Barnabas nam bemin, en bragt hem tct de Apostelen, HandIX: 27. In welk eene agtinge hy in die Gemeente was, kan men daar uit-afneemen, dat hy door dezelve gezonden werd naAntiochie, om na den Staat der Gemeente aldaar te verneemen, Cap. XI: 22. Van daar reisde hy na Tharfen , om Paulus te zoeken, en, waarfchynlyk , van denzehven verftaan hebbende, dat de Heere hem voornaamelyk had vöorbefchikt tot den dienst der Heidenen, bragt hy hem te Antiochie, vs. 25. De daar verzaamelde liefdegaaven werden door hen beiden na Jeruzalem gebragt, vs. 30. Van daar werden zy weer gezonden na Antiochie, Cap. XIII: 2. Doch alvoorens daar aan te koomen, doorreisden zy nog eenige Landen en Steden,in welke zy hetEuangelie verkondigdea-, Cap. XIII; 4-. XIV;i.23. Zy
vou-



BARNABAS.
Vonden te Antiochie de Gemeente in' onrust gebragt door eenige Joodschgezinde Leeraars ; dat baarde gelchil, 't welk door hen, ter beflisfing werd overgebragt tot de Apostelen en Ouderlingen te Jeru. salem, Cap. XV: i —. Zy keerden wel weder na Antiochie , maar op 't voorftel van Paulus zouden zy eene nieuwe Euan.gelifebe reize onderneemen: Dan over het verkiezen van eenen derden Reisgenoot raakten zy onééns, en dat baarde tiisfchen die twee Godtsmannen eene fcheiding , Cap. XV: 35—41. Hoe klein een onderfcheid maakt de ééne letter N tusfchen Barabas en Barnabas : Maar hoe magtig groot een onderfcheid is 'er tusichen de twee, die deeze naamen droegen! De eerfte was een overgegeeven Booswigt, een Oproermaaker, een Moordenaar >alle wiens handelingen werktuigen waren van geweld. De andere was ten Zoon der Vertroostinge (dat beteekent de naam Barnabas.) Hy was een van die goede boodfehappers van het goede , die den vreede en het heil doen hooren. Dit is 't geen wy in 't zeekere van deezen voortreffelyken Man weeten. (33) Tot het Onzeekere behoort, dat hy te Rome gepredikt, en de Kerk te Milaan gefticht hebbe, waarom men hem daar als den eerften Bisfchop eert. Anderen willen, dat hy op het Eiland Cyprus het Euangelie verkondigd hebbe. Het is niet onwaarfchynlyk, dat hy, uit liefde tot zyne Landgenooten, want hy was 'er gebooren, ook die de Leere der Zaligheid hebbe willen mededeelen : Niet onwaarfchynlyk is het ook, wegens den kwaadaartigen tegenftand, welken men het Euangelie overal bood, dat hy daar, gelyk men zegt, den marteldood ondergaan hebbe. (3) Men wil ook , dat hy eenige Schriften nagelaaten hebbe. 'Er is nog een Brief mi hem voor handen: Ten minften een Brief, die op zynen naam gaat. Over het egte, of onë'gte van deezen Brief j was; men het van ouds niet eens. Klemens de Alexc*ndriencr en Origenes hielden hem voor egt } Eufebius, en Hieronymus voor ; onè'gt. Zo verfchillen ook nog de gedachten der Geleerden 'er over. Misfchien is 1 de Brief, wat het zaaklyke betreft, wel : egt, maar in vervolg van tyd, door eenige j ongerymde^byvoegiëls verbasterd. Onder < «te Ouden zyn 'er, die hem wilden gefcou- c
BARSABAS , BARTHOLOMEUS. 7?
den hebben voor den Schryver van den
Brief aan de Hebreen: Doch zonder grond.
Ook heeft men gefprooken van een Euangelie van Barnabas; Doch , volgens de Italiaanfche Overzetting, die men 'ervan heeft, is het zo vol van grove onwaarheeden, dat het met recht te houden zy voor een ftuk, waarfchynlyk verdicht door eenen vyand van den Christelyken Godtsdienst. Men zie Cotta , Kerkelykc Gefchied. L D. 2. St. p. 583—603.
BARSABAS. (tf) Men leest cr van eenen, die, benevens Matthias, fey de Apostelen waerdig geagt werd de Apostolifche waerdigheid te bckleeden , en dus de plaats te vervullen van den Godtloozen en rampzaligen Judas. Over welke twee door het Lot werd beflist ten voordeele van Matthias, Hand. I: 23. Men mag vermoeden, dat hy geweest zy een van de 70 Dilcipelen, en dat hy onder die door zyne bekwaamheid en yver voor Jefus eere en leer zo uitgemunt hebbe, dat de Apostelen hem even daarom mede hebben willen voorftcllen tot die gewichtige en aanzienlyke bedieninge. Indien men hem mogt houden voor dien Jofes (want ter bovengemelde plaatfe heet hy Jofeph) van welken men leest Matth. XIII: 55, zo zou hy een broeder geweest zyn van de twee Apostelen Jakobus en Judas. (3)Nog leest men van eenen Barfabas, die mede een voornaam en kundig man moet geweest zyn , om dat hy met Paulus, Barnabas en Silas gezonden werd na Antiochie, om een gefchil te vereffenen, 't welk aldaar ontftaan was over het onderhouden van de Mofdifche Wet, Hand. XV: 22. By fommigen is het dezelfde" van Hand. 1: 23. Doch de naamen verfchillen. De Eerfte heette Jofeph, genaamd Barfabas, ■oegenaamd Juflus. De Andere heette Juias, die toegenaamd -was Barfabas. De naanen Jofeph en Judas verfchillen te veel, lan dat men die voor denzelfden naam :oude kunnen houden.
BARTHOLOMEUS , 't welk zo veel :egt, als een Zoon van Tholmaï, was onïetwyffeld een der twaalf Apostelen, Vlatth. X: 3, Mark. III: 18, Luk. VI: 14, Hand. I: 13. Men meent, dat hy dezelfde :y, die by Johannes meermaals voorkomt inder den naam van Natbanacl. Welke Ie reedenen zyn van deeze gisfinge, waar
K 3 dee»



78 BARTiMEUS, BARUCH.
deeze Apostel, naar liet bericht der Kerkelyke Gedenkfchriften der Ouden het Euangelk gepredikt, en waar, en op hoe eene wyze hy den marteldood ondergaan hebbe, kan men zien onder den tytel van NATHANAEL, in des V. D. 2. St. p. 480.
BARTIMEUS , een Zoon van Timet, Minden arm, en dus dubbel elendig, beedelende aan den weg, om een almoes van de geenen, die voorby gingen. Hy zat aan den weg, toen Jefus, koomende van Jericho, voorby ging. Buiten twyffel van de 'Schaare , die Jefus vergezelde , gehoord hebbende, dat het Jefus was, en overtuigd van deszelfs Wondermagt, en hoe gereed hy die befteedde ter geneezinge van allerlei clendelingen, riep hy Hem aanhoudend agter na: Jefus, gy Zoon Davids, ontferm u myns! Tot Jefus gebragt zynde, gaf hy eerbiedig te kennen, dat zyne begeerte was , dat hy ziende mogt •worden, 't Welk ook oogenbliklyk gefchiedde : Hy werd terftond ziende en volgde Jefus op den weg, Mark. X: 46—52.
BARUCH. Van deezen naam vindt men 'er meer dan eenen. (X) De meest merkwaerdige was Baruch , de Schryver van den Propheet Jeremia. Op deszelfs bevel moest hy een rolle neemen, en daar op fchryven al 't geen door Godt aan den Propheet geopenbaard en door denzclver gefprooken was,aangaande al het kwaad, 't welk Godt over Juda en Jeruzalem brengen zoude, tot ltralfe der groote er fteeds aanhoudende Godtloosheid, en da) gedaan zynde, moest hy die op een be paalden Vastendag, en dus, ten aanhoo ren van eene groote menigte, op dien da^ te faamen gekoomen in den Tempel aan het Volk voorleezen. Baruch gehoor zaamde in het eene , en in het andere Dit werd den Koning Jojakim aangebragt die zich de rolle deed voorleezen: Doch in plaatfe van zich voor Godt te veroot moedigen , verbitterde hy zich dermaa ten, dat, toen hem llegts drie , of vie ftukken voorgeleezen waren, hy zy: fchryfmes nam, de rolle in ftukken fneedt en in 't vuur wierp, en terftond bevel ga Jeremia en Baruch gevangen te neemen die zekerlyk van zyne woede alles kwaad zouden te wachten gehad hebben, hada Sc HEERE ze niet verborgen. Maarfchoo
BARUCH.
de Koning dc rolle verbrand hadde, de inhoud 'er van was evenwel niet verteerd. Godts toorn vlamde te fterker op. Dezelfde woorden moest Baruch fchryven op eene andere rolle , met verzeekeringe , dat de Koning 'van Babel koomen, en geheel het Land verwoesten zoude, en nog eene byzondere bedreiginge aan den Koning, Jerem. XXXVI. Voorts weeten wy van deezen Baruch niets meer, als dat hy, te gelyk met Jeremia, door die Jooden, die, tegen den raad van den Propheet, na Egypte wilden vlugten, mede derwaards gevoerd werd, Cap. XLIII: 5, 6,7. Voorts leest men nog (3) van eenen Baruch, die een Nakoomeling was van Juda, door Perez, Nehem. XI: 5. Q) Van eenen anderen, die een Zoon was van Zabbat, die geroemd wordt als een vuurig mede-opbouwer van den muur van Jeruzalem , na de wederkeeringe van Babel, Nehem. III: ao. En Cl) dan nog van eenen, die een Priester was, en mede onder de geenen, die met Nehemia het Verbond met Godt verzeegelden, Nehem. X: 6.
[BARUCH, (Het Boek van) 'twelk men vindt onder de zo genaamde dpokryphe Schriften. (SO De Schryver 'er van wil zich wel voordoen, als ware hy die ecrwaerdige Baruch geweest, de Schryver van den Propheet Jeremia; want, gelyk die, ten aanzien zyner afkomfte , orafchreeven wordt, Jerem. XXXII: ia, zo zegt deeze ook geweest te zyn de Zoon van Nerija, des Zoons Mahafie, Cap. I: 1. (NX) Maar, behalven, dat dat Boek in
■ het Grieksch gefchreeven is, om 't welk te
■ doen, de egte Baruch niet de minlte reede ; kan gehad hebben, al ware het, dat die , dier taaie ware kundig geweest: (Waarom
■ men vermoedt, dat dit Boek een opftel zy . van eenen Griekfchen, of HeUenitifchen j Jood:) (33) Zo vindt men ook daar in , openbaare onwaarheeden en tegenftrydig-
- heeden. Hy zegt dit Boek gefchreeven te
- hebben in Babel, Cap. I: 1, maar de egte r Baruch is in Babel, althans in dien tyd,
I niet gekoomen, maar is met Jeremia over, gevoerd in Egypte, Jerem. XLIII: 5, 6. f Hy fpreekt van Jeruzalem, als ingenoomen , door de Chaldeën en met vuur verbrand, s Cap. L 2. Dat kan niet verftaan worden 'e van eene vroegere inneeminge van Jeru-
II zalen door de Chaldeën; maar alleen van
de



BARUCH.
de laatfte, want toen is eerst de Stad" in asfche gelegd. £n dat hy ook waarlyk die laatfte inneeming in het oog gehad hebbe, blykt, om dat hy Cap. II: ï. zegt, dat Godt zyn woord had bevestigd, 't welk hy over hen gefprooken had, 't welk onder anderen was, vs. 3, dat zy zouden eeten, de een het vleesch zynes zoons, en de ander het vleesch zyner dogter. Dat is niet gefchied in eene vroegere, maar in de laatfte belcegeringe, en daar op gevolgde verwoestinge van Jeruzalem, Klaagl. IV: 10. Vergel. Ezech. V: 10. Ook fpreekt hy, Cap. II: 26, van den Tempel, als geheel verwoest: Gy hebt uw huis, waar in mu naam was aangeroepen, gemaakt, gelyk het is ten deezen dage. Dit nu is wederom zo iets, 't welk behoort tot de laatfte verovering, en verwoesting van Jeruzalem. Des niet te min fpreekt hy van geld, 't welk zy uit Babel gezonden hadden na Jeruzalem , om offerhanden te koopen , en die te offeren op het altaar des Heeren, verzoekt ook die van Jeruzalem, om voor hen te bidden; wil ook, dat zy dit zyn Boek, hun ten dien einde toegezonden, open/yk zou. den voorleezen in den Tempel, op den Feestdag, Cap. I: 6—14, en dit zoude gefchied zyn ten tyde van Jechonia, die voor de laatfte veröveringe gevanglyk gevoerd was na Babel. Ook zoude hy dit Boek in Babel hebben voorgeleezen ten aanhooren van den Koning Jechonia, van de Zoonen des Konings, van de Mag tig en, van de Oudfien, en van het gantfche Volk, dat in Babel was, kleinen en grooten, Cap. I: 3,4, 5. Dat nu heeft op die wyze niet kunnen gefchieden , dan na eene plegtige faamenroepinge , om zich op een zelfden tyd, en aan eene zelfde plaatfe te vergaderen. Is 't wel te geïooven , dat Nebukadnezar aan een gevangen Vorst en Volk, 't welk tot oproer zo geneegen was, eene zo talryke byéénkomst zou vergund hebben ? Voeg 'er uk vs. 4. nog by, dat hy Babel, t welk , gelyk elk weet, geleegen was aan den Euphrat, omfchryft, als gelee- , gen aan de Riviere Sud, welke aan nie- ■ mand bekend is. Men zoude 'er nog meer : kunnen byvoegen : Doch het gezegde is genoeg, om ons te doen zien, dat dit Boek 3 met behoore tot die, welke door ingeven 1 van den Geest gefchreeven zyn , en die 1 izen Kanonyke noemt. By de Joodsn is j
BARUCH, BARVOET& f$
het 'er ook nooit onder gereekend. En ïn het Concilie van Trente ging het niet gemaklyk in zyn werk, om het voor Kano* nyk te doen verklaaren. Maar, fchoon in geenen deele te houden voor een Godtlyk Boek, kan het evenwel tot verwekkinge van boetvaerdigheid, als anderzins, met ftichtinge geleezen Worden. (3) Zö als uit de volgende korte opgaave van den Inhoud is op te maaken. Men kan het tot Drie Hoofddeelcn brengen. (NK) Het eerfte is het Historisch gedeelte, Cap. I: 1— 14* (33) In het Tweede komt voor : (»_) Eene ootmoedige Belydenis van fchuld, Cap. I: 15—22. (>) Eene Erkentenis van Godts rechtvaerdigheid in het ftraffen Van zyn Oude Volk, Cap. II. (y) Een vuurig Gebed tot Godt, Cap. III: 1— 9. (ƒ) Een Voorfchrift, hoe men de wysheid moete zoeken, en waar die te vinden zy, Cap. 111:9—37. (i)Eene Vermaaning tot boete en bekeering, Cap. IV. (£) Eene Troostreede aan het Volk, afgeleid uit de hoope op eene zekere verlosfing, Cap. V: (JJT) Het Derde Deel, geteekend als het VI. Hoofdft. is de Brief van Jeremia; insgelyks een dpokrypb Gefchrift,maar waar in ook fraaije dingen voorkoomen, ten betooge van de nietigheid der Afgoden, en de dwaasheid dergeener, die ze dienen.] BARVOETS te gaan,(«) was een teeken van Eerbied. Onder de Priesterlyke Kleederen vindt men geene melding van Schoenen of Schoezoolen. Waar uit men befluit, dat, fchoon zy die wel zullen gedraagen hebben in hunne huizen , en op de ftraat,zy evenwel in den Tempel bloots voets dienden. Volgens de Joodfche Meesters waren zy hier in zo naauw gezet , dat , wanneer zy maar iets gewaar wierden onder hunnen voet, al ware het 'legts een ftrootje , zy genoodzaakt warea bet wech te doen , of anders werd hun iienst geagt voor niet. Om dat en Mofes :n Jofua hunne fchoenen hadden moeten iittrekken, toen zy tot den HEERE zoulen naderen, om dat de plaatfe, waar op ly ftonden, van wegen de tegenwoordigïeid des HEEREN, heilig was , Exod. Ü-* 5» Jof V: 15, zo oordeelden de testers het ook billyk te zyn , blootsvoets te verkèeren in den Tempel , die iet Paleis was van Godts heiligheid, waar 11 de HEERE woonde. (3) Een teeken
van



Bo BARZILL AL
van groote Droefheid. Toen David voor Abzalom vlugtte, ging hy op door den opgang der Olyven weenende , bar voet s, en zyn hoofd was bewonden, a Sam. XV: 30. Dikwils volgde men de Lykftaattie barvoets. (J) Van uiterfte elende en Slaaverny. Propheet Jefaia moest naakt en barvoets gaan, tot een teeken , dat alzo de Egyptenaars en Aiooren naakt en barvoets gevanglyk zouden worden wechgevoerd door den Koning van Asfyrië, Jef. XX: a, 3, 4.
BARZILLAÏ. (&*; De eerfte van dien naam , van welken wy gemeld vinden , was een Meholalhiter, wiens Zoon Adriél de Schoonzoon van Koning Saul was geworden door zyn huwelyk met deszelfs Dogtcr, by welke Adriél vyf Zoonen verwekte; doch die mede overgegeeven wierden aan, en gedood door de Gibeóniten, die geëischt hadden, zich op die wyze te wreeken over den trouwloozen handel van hunnen Moederlyken Grootvader Saul, 2Sam. XXI: 8 , 9. (3) De andere , die, ter onderfcheidinge van den voorgaanden, wordt gebynaamd de Gilcdditcr, was een groot Vriend van David; jaJ was denzelven als een Broeder, in benaauwdheid gebooren. Want, toen David, ten tyde van den opftand van Abzalom, met zyn Volk geleegerd lag te Mahanaïm, en aan veele behoeftigheeden gebrek had , zo kwam Barzillaï met nog drie anderen, en bragten Bedde werk, Tarwe, Gerst, Koeijen, Schaapen en andere vcrverfchingen in het Leeger, 2 Sam. XVII: 27, 28, 29. Toen David, als in Zcegepraal , wederkeerde na Jeruzalem, kwam die weldaadige Grysaart, want hy was toen -tachentig jaaren oud, tot hem, om hem te geleiden over de Jordaan. De Koning noodigdehem, om mede te trekken na Jeruzalem, met belofte , van hem te zullen onderhouden: Doch Barzillaï agtte zich te hoog bejaard te zyn, om van het aangenaame van het Hofleeven eenig genot te kunnen hebben, en verzocht te mogen wederkeeren tot de zynen, waar in David bewilligde, en nam met een teederen kus, en hartelyken Zeegenwensch affcheid van hem, Cap. XIX: Si—39- Op zyn fterfbedde gedacht hy nog 's Mans trouwe en dienst, en beval aan Salomo weldaadigheid te doen aan de Zoonen van Barzillaï, en ze aan te nee-
BARZ7LLAI, BASAN.
meh onder de geenen, die aan zyne tafel aten, 1 Kon. IL 7. Q) Nog was 'er eer. Priester geweest van dien naam , die gehuwd was geweest met eene Dogter van Barzillaï, en daar in eene zo groote eere gefield hadde, dat hy, zynen eigennaam in het geflachte der Priesteren verzaakende, dien van Barzillaï had aangenomen. Dan dat was, na de wederkeeringe uit Babel, van een liegt gevolg voor zyne Nakoomelingen; want toen die zich aanbooden, om mede aangefchreeven te worden onder de Priesters , werden zy in het gedacht-register der Priesteren niet gevonden, en daarom , als onreinen , van het Priesterdom geweerd, Ezr. II: 61, 6a, Nehem. VIL 63, 64.
BASAN , een vruchtbaar en volkryk Landfchap , behoorende tot het Overjordaanfche,ziL\\ denoordzyde der Beeke Jabbok, en was het noordelykst gedeelte van het Land Giledd. 't Was een Koningryk. Og, de laatfte van het gedacht der Reuzen, of Rephaïm, was 'er de Koning van. Lly trok zich der zaake aan van Sihon, den Koning der Amcriten, en meende den Israëliten den verderen optocht, gewapender hand, te beletten; dan hy werd door hen verflaagen, en fneuvelde zelf in het gevegt, en geheel zyn Koningryk- viel den Israëliten ten deele, Num. XXI: 33, 34, 35. Het werd gegeeven aan de halve Stamme Manasfe, en werd na Ja'ir, den Zoon van Manasfe, feederd genoemd Bafan Havvoth Jatr, Deut. III: 1—14. Hoe volkryk dat Land voor die veröveringe geweest zy, kan men daar uit afneemen, dat daar vs. 4, 5. wordt gezegd, dat'er, behalven de onbemuurde Steden , zestig Sleden waren, met hooge muuren, poorten , en grendelen gefterkt. Het Land was Bergagiig, men leest van Bafans bultigen Berg, Pf. LXVIII: 16, 17, en in laamenvoeginge met andere beroemde bergen , als Libanon, en Karmel, Jerem. XXII: 20,Nah. I: 4. 't Was vruchtbaar in hout. Zacharia fpreekt van het flerke woud van Bafan,Cap. XI: a. Inzonderheid wordt met ophef gefproken van de eyken van Bafan, Jef. II: 13, Ezech. XXVII: 6. 't Had ook goede* Weiden, en was daar door vruchtbaar in Vee. Zo leest men van defterke Stieren van Bafan, Pf. XXII: 13; van de Koeijen
van



B A S I L I S K U S.
van Bafan, Am. IV: i; van Rammen, Ztfwttneren, Bokken en Varren, allemaal gemeste van Bafan, Ezecli. XXXIX: 18. Daar van daan is het, dat het als een groote zeegen voorkomt, als Godt aan zyn Volk beloofd , dat bet zoude weiden op Itarmel en vp Bafan, als in de dagen van ouds, Jerem. L: 19, Mich.VII: 14.
BASILISKUS. O*) Een fchrikdier onder de menigerlei foorten van Slangen ; wel klein, maar evenwel zeer te vreezen wegens zyn doodlyk venyn. De Ouden hebben veele Fabelen van dit Dier verteld. Nog vertelt men wel eens, dat de Bafdisk gebooren wordt uit het ei, door eenen Haan, over de zeeven jaaren oud, gelegd, en door een Padde uitgebroeid. Van dit vertelfel en deszelfs oorfprong kan men by Vosfius leezen de Ortu et Progr. Idololat. L. IV. C. 5a. p. m. 100. Plinius, Solinus en anderen zeggen 'er van, dat hy flegts een fpanne, of iets meer lang is, geelagtig van kleur, dat hy niet met zyn gantfche ligchaam , langs de aarde kruipt, maar 't voorfte deel in de lucht recht opbeurt , hebbende twee kleine vinnen , waar van men vleugelkens gemaakt heeft. Men vertoont in fommige Apotheeken, en elders zeekere dieren , gelykende iets naar een haan, doch veederloos, meteen verheeven hoofd , groote oogen , korten hals, en vleugelen als een vleêrmuis. Ik meene, 'er ook zo een' gezien te hebben. Men wil die voor den Bafilisk doen doorgaan. Doch Calmet merkt in zyn Woordenboek aan, dat het niet anders zyn, dan kleine Roggen, aan welken men door kunst zo eene gedaante heeft weeten te geeven. Op den kop heeft de Bafilisk drie eenigzins verheeven witte vlekken, die als een kroontje het hoofd omringen, van waar de Grieken hem Bafiliskus genoemd hebben , en de Latynen Regulus, dat is, Koningsken. Men fchryft hem een fchuiffelend geluid toe , zo verfchriklyk , dat andere Slangen, zo men wil, 'er voor vlugten. 't Schynt, dat hy daarvan by de Hebreen den naam heeft van 'JÏJ'ÖV ,
Tzipbgnoni, 't welk door zyn letterklank zulk een tfisfelend geluid uitdrukt, en te gelyk ook de hittigheid van het vergif, *t welk hy onder dat fchuiffelend getfis, uitblaast. Zo als de groote Scbuhens over /. Deel. II, Stuk,
BASILISKUS. 81
het Wortelwoord aanmerkt, Comment.
ad Provcrb. Cap. XXIII: 32. p. 303—. 't Venyn van dit dier is allervuurigst. Dat zyn enkel aanzien doodelyk zou zyn,luidt wat vreemd ; meer aaimeemelyk is het, dat het geblaas van zynen adem het zy, als men onder het bereik 'er van komt. 't Is verfchriklyk, 't geen Plinius 'er van verhaalt: Een man te paerd zittende, doorftak met zyne fpiesfe een Bafilisk door den kop. 't Venyn drong opwaards door de fpiesfe heen; en beiden, de Ryder en het Paerd bedierven het. Hoe ongelooflyk zich dit voordoet, het krygt evenwel eenige geloofwaerdigheid , daar Ceefar Scaliger, aangehaald by Vosfius, L. cit. C. 56. p. m. 107, een zelfde geval verhaalt, als gebeurd in zynen tyd. Egypte en het aangrenzend Lybië is wel het meest gewoon Vaderland en verblyf van dit ongedierte, waarom Jefaia, Cap. XXX: 6, van Egypte ook zegt,dat van daar is de fierke Leeuw, de oude Leeuw, de Bafiliskus, en de vuurig vliegende Draak. Meer kan men van den Bafilisk leezen by Vosfius, in het aangehaalde 56. Hoofdft. en by Bochart ,Hieroz. P. pofter. L. IIL C. 9. p. m. 399—. (D) Een Zinnebeeld is de Bafilisk. (XX) In den Bybel van hoogst. gevaar lyke Vyanden. («•) Van enkel Ligchaamlyke, als Jef. XIV: 29. Uit den wortel der Slange zal een Bafiliskus voortkoomen —. Men zie van deezen Tekst des VIL D. 1. St. p. 253 ;en 't zynde Chatdeën van welken Godt dreigt : Ziet! ik zende Slangen , Bafilisken onder u lieden, tegen dewelken geene bezweeringe is, Jerem. V1.II: 17. ((8) Van enkel GeestAyke. Die Bafiliskus eijeren uitbroeden , Jef. LIX: 5, fchynen zulken aan te duiden , die verderflyke Kctteryen bedenken , koesteren, en invoeren. Indien het beloop der Propheetie ons brengt , zo als voornaame Uitleggers beweeren,tot onze tyden, dan mag men denken om Spinozijlen , Hattemifien , Deïfien , Naturalifien , en diergelyken, die finds lange, en in deezen tyd meer flout dan ooit ^ allerlei waarheid en Godtsdienst ondermynende wangevoelens uitgebroeid hebben , en nog uitbroeden. £y) Ligchaamlyke en Geestelyke beide, indien men, Jef. XI: 8, door den Bafilisk verftaat de valfche Leeraars in het AntiChristenscb Egypte, welker Leere niet a{L, leeis



8a BASMATH, BASTAART.
BASTAART,
leen de zielen vergiftigt, maar welker wreede vervolgzugt ook duizenden den dood berokkend heeft. Men zie van deeze woorden het XL D. p. 585—. (33) By de Oude Egyptenaars zou de Bafilisk geweest zyn een Zinnebeeld van de Eeuwigheid, aan welke-geeu einde is , om dat men zegt, dat, als de Bafilisk ligt , hy zyn ftaert zo verborgen heeft onder het lyf,dat die niet te zien is. Of van de Onfierflykheid, om dat de Bafilisk wel menfchen en andere Dieren doodt, maar zelf van geen ander Dier kan gedood worden, om dat hy 'er door zyn heet venyn ongenaakbaar voor is. Plinius evenwel, en ALliaah vertellen , dat het Weezeltje een vergift is voor den Bafilisk, dat hy van deszelfs reuk lterft ; dat hy benaauwd is voor een haan, en lterft, als hy dien hoort kraaijcn.
BASMATH. CN) Efau heeft twee Vrouwen gehad van dien naam. (XX) De eene was een Dogter van Elan den Hethiter; deeze, en nog eene Vrouw van Efau, Juditb, insgelyks eene Hethitifche , eene Dogter van Be'èri, waren Efaus Vader en Moeder tot eene bitterheid des geests , Genef. XXVI: 34, 35. (33) De andere Basmath was een Dogter van Ismaët, en Zuster van Nebaiotb, en die baarde hem Rehuël, Genef. XXXVI: 3, 4. (3) Salomo had ook e«n Dogter, die Basmath heette, welke hy ter Vrouwe had gegeeven aan Ahimadz, zynen Beltelmeester in Naphtali, iKon. IV: 15.
BASTAART, is een Kind, 't welk in hoererye , of Overfpel geteeld is. Naar de Oude Wet mogt de Bafiaart in de Vergaderinge des HEERENniet koomen ,Dtut. XXIII: a. Onder den Tytel van HOERENKIND is van deeze Wet gehandeld, in des IV. D. 1. St. p. 35a—.Zach. IX: 6. dreigt Godt: De Bastaart zal te Asdod (eene der Hoofdlieden der Philifiynen) wootien: Ik zal den hoogmoed der Philifiynen uitroeijen. 't Schynt, dat het woord Bafiaart hier niet in den eigenlyken zin moet genomen worden; maar dat men 'er Vreemdelingen door moe te verftaan; een vreemd Volk, 't welk in het oog der Philifiynen even zo veragtelyk was, als of het louter Bastaarten waren. Als men nu aanmerkt, m hoe groot eene veragtinge de Bastaarten by de Hebreen waren, zo als is op te maaken uit de Wet , Deut, XXIII; 2; het
gedrag van Jephtds Broederen Jegens hem , Richt. XI: 1, a, en 't geen men 'er van leest in het Boek der Wysheid, Cap. III: 16—18; zo zal men daar uit konnen opmaaken , dat de Propheet, fpreekende naar den fmaak van zyn Volk, zich niet kragtiger konde uitdrukken , om te toonen, tot hoe laag de hoogmoed der Philifiynen zou verneederd worden, als met zich dus uit te drukken, dat een Bastaart, een vreemd, en in hunne oogen, even zo veragtelyk , als ware het een Bastaart, te Asdod woonen, die Stad veroveren, zich in dezelve vestigen, en over hen heerfchen zoude. En deeze verneedering hebben zy moeten ondergaan van de Grieken, onder Alexander den Grooten, en van de Joo* den onder de Machabeefche Vorften. 'Er is nog eene plaats, waar in van den Bastaart wordt gefprooken, Hebr. XII: 8, daar de Apostel de Geloovige Hebreën wil doen opmerken, dat het uit liefde, en ten hunnen nutte was; dat de Heemelfche Vader hen kaftydde, 't welk hem doet zeggen: Indien gy zonder kafiydinge zyt — zo zyt gy bastaarten, en geen zoonen. Om de kragt van dit gezegde te vatten, moet men in de eerfte plaatfe aanmerken, hoe een rechtfchapen Vader met zynen Zoone handelt. Lly ontdekt in hem de kwaade nukken en dwaasheeden der jongheid: Hy is geen Eli, die dezelve ongemerkt door de vingeren ziet: Neen! Hy beftrafthem ; kan beftraffen niet baaten, dan houdt by de roede niet in, maar bezoekt hem vroeg met tuchtinge. En dat doet hy niet, om dat hy zynen zoon haat, maar uit liefde,op dat hy de dwaasheid van hem wechdoe, en zyne ziele redde van de helle, Spr. XIII: 34. XXII: 15. XXIII: 13, 14. Zo handelt Godt ook met zyne Kinderen : Hy bezoekt hunne zonden, die hen dikwils te verre vervoeren zouden, met eene of andere kastydinge, om hen van de zonde te rug te doen koomen, van te onmaatige Waereldliefde te weêrhouden, &c. Dus dan uit liefde, en ten hunnen beste. Een Godtlyk Dichter erkende het nut 'er van: Eer ik verdrukt werd, dwaalde ik —. *t Is my goed, dat ik verdrukt ben geiveest, op dat ik uwe inzettingen leerde, Pf. CXIX: 67, 71. Men merke nu in de tweede plaatfe ook aan, hoe een Vader zich gedraagt omtrent den Bastaart, dien hy in Overfpel by eene
vrecm-



BAT H.
Vreemde Vrouwe heeft geteeld. Hy fchaamt zich deszelfs tegenwoordigheid; hy verwydert hem van zich zo verre hy kan, hy bemoeit zich met deszelfs opvoedinge niet: De Bastaart is zonder onderwys , zonder tucht , groeit op als een Woud-ezel, die gewend is te dooien in de Woeflyne, hy wordt een deugniet, en maakt zich dikwils door zyn wangedrag ftrafwaerdig. Zo handelt Godt ook dikwils met de Godtloozen : Zy zyn als Bastaarten, hy laat ze wandelen in hunne wegen; 't zyn dikwils de llinkfche wegen, waar door zy zich fchatten vergaderen, en meer geleegenheid hebben , om hun vleesch te verzorgen tot zyne begeerlyk' heeden, en ten laatlten doet Hy hen ondervinden, dat de voorfpoed de zotten bederft. De Geloovige, fchoon alle kastydinge onaangenaam is voor vleesch en bloed, heeft, als hy het recht indenkt, dan meer reede, om de Vadcrlyke roede, die hem flaat, te kusfen, dan zich 'er over te beklaagen. 't Moet hem overtuigen, dat Godt hem behandelt als eenen Zoon, dien Hy lief heeft, en niet als eenen Bastaart, dien hy overgeeft in het goeddunken van zyn harte.
BATH is eene maate by de Oude He» Ireèn van evengelyke grootte als een Epha, zo als te zien is, Ezech. XLV: n. Een Epba, en een Bath zullen van eenerlei maa~ te zyn: Doch met dit onderfcheid, dat de Epba een maat was voor drooge waaren, als tarwe, gerst, meel, &c. IN urn. V: 15, Richt. VI: 19, iSam. XVII: 17. Bath was de maate voor natte waaren, als water, wyn, olie, &c. iKon. VII: 26, e Chron. II: 10, Ezr. VII: 2.2. De Joodfche Meesters zyn gewoon de maaten te bereekenen naar den inhoud van Eijerfchaalen, fommigen bepaalen de maate van een Epha, en dus ook van een Bath op 43a, anderen 440, en nog anderen op 480 Eijerfchaalen. Daar zy het hier in zelve niet eens zyn, zal het moeijelyk zyn, daar van eene bereekening te maaken naar de heedendaagfche maaten; te meer, om dat die in alle Landen, en zelfs in ons Land overal niet even groot zyn. Sommige willen, : dat een Epba naauwlyks een Schepel, en ', een Bath nog geen anker zoude zyn. Hier . uit kan men opmaaken, hoe groot eene < onvruchtbaarheid Godt dreigt, Jef. V: 1
BATHSEBA. g3
10. Tien bunderen wyngaards zullen een eenig Bath geeven, en een Homer zaads zal een Epba geeven. Men 'merke aan , dat Homer daar gefchreeven is met een V, aïn, gelyk elders , wanneer de Homer ~\12W , gnomer llegts het tiende deel van eene Epha aanduidt, Exod. XVI: 36. Maar met een n, Cheth "lDin* Chomer, 'twelk tienmaal grooter was dan een Bath, of Epba, Ezech. XLV: 14. Zo dat tien bunderen wymgaards flegts, of nog niet wel een anker wyn zouden opleeveren; en van een Homer , of Chomer gezaaids zou flegts een tiende gedeelte, een eenige Epha, ingezaameld worden. 'Er doet zich ten aanzien van de Koperen Zee in den Tempel van Salomo een groot verfchil op. 1 Kon. VII: 2.6. wordt gezegd , dat ze inhield twee duizend Bath, maar 2 Chron. IV: 5, wordt het begroot op drie duizend Bath, Op meer dan eenerlei wyze heeft men getracht dit verfchil te vereffenen. Men zie daar van onder den tytel KOPEREN, of GEGOOTEN ZEE, in des IV. D. 2. St. P- 547—-
BATHSEBA, een Vrouw van uitmuntende fchoonheid, een Dogtcr vznEliamt en getrouwd aan Uria, den Hethiter, een van Davids Krygsoverflen. Haare Schoonheid werd David tot een gevaarlyken flrik. Wandelende op het dak van zyn Paleis, zag hy haar naakt, zich wasfehende in het bad: Dit maakte zyne kriele lusten te meer gaande, en die prikkelden hem dermaaten, dat hy haar tot zich liet haaien, by haar lag, en haar bezwangerde. Uria, uit het Leeger te Jeruzalem gekoomen zynde, ontdekte haast, wat 'er gebeurd was. Wat al kunflenaaryen David in 'c werk Helde, Uria was niet te beweegen, dat hy tot zyn huis en huisvrouwe inkeerde. Des liep Batbfeba gevaar , als eene Overfpeelfler bekend te worden , en de daar op gefielde flralfe, naar de Wet van Mofes, te zullen moeten ondergaan. Om dat voor te koomen zond de Koning Uria weêr na het Leeger met eenen brief aan Veldheer Jodb, volgens welken Uria moest gefield worden in de fpitfe der flagördeïing , op dat hy mogt omkoomen door iet zwaerd der Ammoniten. Dit gelukte: Batbfeba werd Weduwe , en vervolgens loor David in huwelyk genomen. Dus naakte David zich fchuldig aan Overfpel La en



g4 BATHSEBA - BAZUINEN.
en Doodflag. Dit werd by Godt hoog genomen , en de ftraffen , hem door Propheet Nathan aangekondigd , zouden geeven reedigd zyn aan zyn tweevouwdig wanbedryf. Tot ftrafte van het vergooten bloed van Uria, zou het zwaerd van zyn buis niet wyken ; en tot ftraffe van zyn Overfpel, zouden zyne Wyven in bet openbaar door zynen naaubeftaanden gefchonden worden, zo als gedaan is door Abzalom; en het Kind, door hem in Overfpel geteeld, moest fterven. Een andere Zoon welke Batbfeba hem baarde, was de van Godt geliefde Salomo, a Sam. XI. en XII, die zyns Vaders Staats- en Throons-opvolger moest zyn, en het opk, in weerwil van den Opftand, eerst van Abzalom, en daar na van Adonia, geworden is, naardien hy van Godt zelf daar toe bettemd was. Adonia deed aan haar een verzoek, om dat uit zynen naam aan Salomo , nu Koning geworden zynde , te doen. Het oogmerk van Adonia was, om, wierd dat verzoek hem ingewilligd, daar op van nieuws eene aanfpraak te gronden op het Koningryk. Batbfeba doorgrondde dat niet, en nam gereedelykop zich, dat verzoek haaren Zoone voor te ftellen, niet twyffelende , of die zou, ter liefde van haar, daar in terftond bewilligen. Dan, in plaatfe van dat, werd het doot Salomo , die den boozen toeleg van Adonia wel begreep , van de hand geweezen, en wel op eenen,zo ernftigen toon, dat Batbfeba daar uit wel konde opmaaken, hoe euvel het by Salomo, aangemerkt niet als Zoon, maar als Koning, opgenomen werd, dat zy zich tot het doer van zo een verzoek had laaten beweegerr i Kon. II: 13—22. Dit is alles, wat de ge wyde Schryvers van Batbfeba hebben aan geteekend. Dit alleen weet men nog ui 1 Chron. III: 5, daar zy Batb-Sua heet datzy, behalven Salomo, aan David noj drie andere Zoonen heeft gebaard.
BA VAI, de Zoon van Henadad, wa mede een der opbouweren van Jeruzalen. muur , na de wederkceringe uit Babel Nehem. III: 18.
BAZLITH, of BAZLUTH, was ee der Neihinim, wiens Nakoomelingen me de wedergekeerd zyn uit Babel, Nehen VII: 54. Ezr.II: 52.
BAZUINEN , (X) waren by de Joode van meer dan eenerlei gebruik. De gc
BAZUINEN.
leerde van Til heeft een voortreftelyk Boek gefchreeven van de Dicht- Zang- en Speelkunst der Ouden-, en daar in ook gehandeld van de Bazuinen, p. 486—. Ten behoeve der geener, die dat Boek niet hebben, zal ik hier nafchryven 't geen 'er daar van is aangeteekend. (XX) Aangaande den naam, de ftoffe, en het maakfel. De naam is in't Hebreeuwsch 1*$yif •> Schopbar, in 't Griekscb
«*£«*«>*., Keratinee. Van wegen haare kromme gedaante werd ze een Hoorn genaamd, Jof. VI: 5. De Stoffe waar uit ze gemaakt was, is by de Geleerden in onzeekerheid gebragt. Het geding hangt af van het woord *73V Jabal; 't welk eenigen door
Ram vertaaien — gelyk ook ónze Nederlanders , Jof. VI: 4, 5. Daar Godt aan Jofua dit bevel geeft : Zceven Priesters zullen zeeven RAMSbazuinen , draagen voor dc Arke — en het zal gefchieden, als men langzaam met den RAMShoorn blaast — zo zal al het Folk juichen met een groot gejuich , dan zal de Stadsmuur onder zich vallen —. Bochart zou 'er liever een Osfenhoorn door verftaan, om dat, zo hy zegt, de Ramshoorns geene holligheid hebben, om voor een Toethoorn te dienen. Zyne twyffelihg is daar uit gebooren , dat de Thalmudisten de beteekenis van het woord JJoval voor een Ram. uit de Arabifcbe taaie "willen afleiden, in welke, naar 't zeggen van dien geleerden man, dat woord in die beteekenisfe niet gevonden wordt: Waarom hy de gedachte van Maftus goedkeurd, die 't woord Joval afleidt van Jubal, die dit Blaastuig, bekwaam om een Veldgefchrei te maaken , zou uitgevonden hebben. Deeze tegenbedenkingen hebben den Heer Coccejus niet kunnen overhaalen, om van eene vertaalinge af te wyken, die niet alleen by den Chaldeefchen Taaisman, maar ook by Jofephus toeftemminge vindt. Men kan ook zo algemeen niet zeggen, ; dat de Ramshoornen onbekwaam zyn , om , tot een Toethoorn gevormd te worden, naardien de Jooden nog ten huidigen dage t op hunnen Nieuw Jaars-dag op Ramshoor■ nen blaazen in hunne Synagogen, die zy . daar toe weeten bekwaam te maaken, gelyk de Heer Buxtorf'm zyne Synagoge dy? 1 Jooden heeft aangeteekend. Vindt men . thans het woord niét in de Arabifcbe taaie,
't kan



BAZUINEN.
't kan evenwel oudtyds wel, in een, of ander Arabisch gewest in gebruik zyn geweest. Coccejus meent, dat een Ram, dien men voor Leider van de Kudde gebruikte, waar toe men de groot fte en fterkfte nam, die groot van hoornen waren, dien naam droeg van wegen zyn gebruik ; want Vs/lS Joval, afgeleid van bp?, een Voerder ,
voorganger en leider kan beteeken en. (33) Aangaande het gebruik. («) In den Burger ftand bloes men op Bazuinen, om" wat byzonders bekend te maaken. Abzalom wilde,dat men hem, onder het geluid der Bazuine, voor Koning zoude uitroepen, 2Sam, XV: io, en onder het blaazen met de Bazuine werd Salomo voor Koning uitgeroepen, i Kon. I: 34. Hier op zinfpeelt de Dichter, Pf. XLVII: 6. Godt vaart sp met gejuich; de HEERE met het geklank der bazuine. Qï) In den Oorlog,om het Volk, faam te roepen, als Hof. V: 8. Blaast de bazuine te Gibed, de trompette te Rama: Roept luide te Beth-Aven : Agter u Benjamin.- in het aanrukken na den Vyand: Myne ziele, zégt Jeremia, hoort het geluid der Bazuine, en het Krygsgefchrei, Jerem. IV: 19. Om het teeken te geeven tot den aanval, Richt. VII: 18. Een tyd van Oorlog wordt daarom omfchreeven als een dag der Bazuine, en dei geklanks tegen de vaste Steden, Zeph. I: 16. De oordeelen, die Godt zou brengen over zyne Vyanden, werden daarom aangekondigd in de Openbaaringe van Johannes, by het klinken der Bazuinen, (y) Om by plegtige geleegenheeden eerbied en aandacht te verwekken. By de Wetgeevinge op Sinaï hoorde men het geluid eener zeer Jlerke bazuine , Exod. XIX: 16. En wanneer de Heer zal koomen tot het laatfte Oordeel, zal hy van den Heemel neder, daalen met de bazuine Godts, 1 Thesf. IV: 16. (£) In den Godtsdienst. Uit de woorden van den Dichter, Pf. LXXXI: 4. Blaast de bazuine in de nieuwe Maane, ten beftemden tyde op onzen Feestdag , belluit men, dat op den eerften dag van het Nieuwe Jaar (vallende op de nieuwe Maan der maand Tisrf) het Bazuinen geklank gehoord werd. Van het blaazen op de Bazuine, of Ramshoorn had het Jubeljaar, naar het zeggen der Jooden, zynen naam, Levit. XXV: 9, 10. Ook bloes men met de Bazuine, wanneer 'er een Verbodsdag werd
B A Z U I N E N. 85
uitgeroepen, om het Volk op te wekken tot boetvaerdigheid, Joel II: r.5. En, iu tegendeel, tot verwekkingevan blydlchap by het vernieuwen van het Verbond met Godt, 1 Chron. XV: 14. Vergelyk Pf. XCVIII: 6. Voor het overige waren de Bazuinen en Trompetten niet gefchikt voor het Pfalmgezang, om dat het fterk geluid 'er van het gezang en 't fnaarenfpel te veel verdoofd zoude hebben. (3) By denzelfden van Til, p. 61, 63, is te zien, dat de Bazuinen, of Kromhoorns ook in gebruik waren by de Heidenen. De meer woeste bedienden zich van Osfenhoornen, die befchaafder waren , maakten ze van Koper , doch allen niet van een zelfde Fatzoen. (XX) Die over de Krygsgebruiklykheeden der Ouden gefchreeven hebben, toonen aan, dat men zich ook in het aanrukken tegen en aanvallen op den Vyand, bediend hebbe van Bazuinen, en Trompetten. Virgilius,, befchryvende den ftryd der Trojaanen met de Harpyen , zingt 'er dus van, ALneid. L. III. vs. 239.
— — Dat fignum fpecula Mi/enus ab alla ALre cavo, invadunt focii, et nova pralifB tentant* ■ • ,
Van een hooge wachtplaatfe gaf Mi/enus het fein met een hol koper, dat is trompet , ef bazuine: Terftond vallen de maats aan, en beginnen een nieuwen ftryd. (33) Dat zy 'er zich ook van bedienden by den Godtsdienst is mede door van Til uit Eu/tathius en Apulejus aangemerkt, p. 156, en aldaar in prent vertoond een afbeeldfel van die gewoonte, 't welk men gevonden heeftop een oud marmer, vertoonende twee Mannen , met kranfen om het hoofd, en naar Priesterlyke wyze gekleed, blaazende elk op een Slingerbazuin, gaande met een Zwyn, gefchikt tot een offer aan Ceres^ en voortgeduwd na de Offerplaats.
BAZUINE (Zal de) in de Stad geblaazen worden, dat het Volk niet tftddere? Zal *er een kwaad in de Stad zyn, dat de HEERE niet doe? Am. III: 6. Dit vers behelst twee vraagen: Niet, als of de voorgcllelde vraagen aan eenige de minfte twyffelinge onderheevig waren. Maar 't zyn Vraagen, die hier, gelyk meermaals,een allerfterkfte bevestiging in zich opfluiten. (x) De eerfte vraage is : Zal de Bazuine in
L 3 C««)



86* BAZUINE.
(KiO Alleen naar de letter befchouwd zyn^ de, beantwoordt die vraage zich-zelve. Men ftelle zich eenen tyd voor , dat men byna niets anders hoort, als van Oorlogen en Oorlogs-gerugten. Men ftelt Wachters op de muuren der Stad, of nog hoogcr op Wachttoorns op den muur. Zy zien van verre den Vyand aanrukken, zy zien de banieren,zy hooren wat meer van naby het KrygsgefchreL Zy blaazen de bazuine, de alarmkreet klinkt door geheel de Stad. Aller harten kloppen; aller aangezigten worden bleek van vreeze. Welk een fchrikbaarend vooruitzigt! De Stad van rontommc ingeflooten. De Vyand doet aanval op aanval; men verweert zich keer op.keer: Hoe vcelen vallen door het zwaerd, en die • wederkecren , hoe veclen , die niet anders wederkeeren , dan jammerlyk gewond , of voor altoos verminkt. Men verduurt de beleegering , maar de honger woedt van binnen , men ilokt allerlei onreine. en walglyke fpyzen gulzig in. De pestilentie, de verfchriklyke pestilentie wordt 'er uit gebooren. Van binnen verflaauwen de kragten ; de Vyand verdubbelt de zyne. Muuren en poorten worden dag en nacht .gebeukt, men vreest , hy zal den ftorm waagen : Men is geen oogenblik zyns leevens zee, ker; men wenscht dés avonds : Ocli dal het morgen ware! Des morgens: Och dal het avond, ware! De Storm wordt aangevoerd, de Stad wordt doorgehrooken, dc Vyand ftort als een droom ter ftraaten in Al W.at Man. heet,, doet men over den klin£ fpringen, Vrouwen en Maagden wordei gefchonden, Kinderen aan fpieslën ger.ee gen, of tegen de fteenen verpletterd, dh de eerfte woede ontkoomen zyn,gevangly! wechgevoerd. Dit zyn de denkbeelden die zich voor den Geest- van elk moete vertegenwoordigen, die zich in eene Sta bevindt, die niet eene oogenbiklyk nab zynde beleegeringe gedreigd wordt. Z; dan niet elk becven van fchrik, tfiddere van angst, als-hy den Wapenkreet, ht blaazen der bazuine hoort? Die dat hobr-i en niet t/iddert, moet een hart hebber harder dan ftaal, en ongevoeliger dan ftee: •Cn) Welke is nu hier de Bazuine, die dot haar geklank zo veel antroeringe moet vé oórzaaken? Als men let op het volgende vs. Gewisfelyk de Heere HEERE zal,gei
B A Z U I N E.
ding doen,ten zyHyzyne verborgenheid hebbe geopenbaard aan zyne Kneglen,de Propheeten, zo kan men niet wel anders denken, of de Wachters zyn de Propheeten-, en het geblaas der Bazuine zyn. de Beftraffmgen, wanneer zy hunne femme verheffen als een Bazuine, en uitroepen over alle de grouweien der boosheid ; vooral hunne Strafbedreigingen, dat Godts wraakzwaerd is gevaagd, op dat het eenen gllnjler hebbe, en gefcherpt, op dat het eene flagtinge jlagte. Wanneer Godt roept, - en zy bevel krygen om te roepen: De bazuine aan den mond: Ziet! hy komt als een Arend tegen het Huis des HEEREN, om dat zy myn Verbond hebben overtreeden, en zyn van myne Wet afvallig geworden , Hpf. VIII: i , dan mogen de geenen , die dat aangaat , wel denken de dag des HEEREN is naby, en fterk haastende. Die dan geen -Leviathans harte heeft, 't welk hard en vast is gelyk een deel des onderften meulenfieens, zal wel moeten tfdderen en. beeven. Te meer nog: Tfid. dert men voor dc gedreigde beleegering van eenen menschlyken Vyand, 'er blyft evenwel altyd nog -eenige hoope op ontzet, hoe flaauw die ook moge zyn: Maar wat hoope blyft 'er over, wanneer Godt zelf zynen ftrengen toorn fcherpt tot een zwaerd ? (3) Dat wordt te kennen gegeeven met de tweede, vraage : Zal 'er een kwaad zyn in de Stad, 't welk de HEERE niet doet? (NK) De Stad, hier bedoeld, is dezelfde, in welke de Bazuine geblaazen was, 't zy dan Samaria, de Hoofdftad der ; X Stammen, 't zy Jeruzalem, de Hoofdi ftad van Juda, of wel beide; want, vol■ gens vs. i, was de Propheetie gericht te: gen het gantfche geftacht, 't welk Godt uit '•■ Egypteland'had uitgevoerd. 'Er wordt voor■> onderfteld, dat 'er in die Stad menigerlei i kwaad .was, of zoude zyn, en dat dat in i alles was van den HEERE. («) Kwaad, / veel kwaad van zonde was 'er in die Stad: 1 Alles was 'er onder een vermengd, Afgodery, *i Bloed en Moord, Dievery en Bedrog, Verdert vinge, Ontrouwe, Beroerte, Meinëedigheid, , Onrust der vroomen , Vergeetenheid der wel, daadigheid, Befmettingc der zielen, Verwisi. felinge des ge (lacht s, Ongercegeldheid des >r houwelyks, Overfpel, en Dertelheid, (Boek Z- der .W.y$h...XiV: 25,26-.)-Ze -was met 7. Gadtloosheid vervuld, meer dan het Oosten, n Maar zou iemand durven zeggen, dat dat
was



BAZUINE.
BAZUINE.
8;
was van (kn HEERE ? Godt verhoede het, dat ooit een zo Godt ontëcrend denkbeeld opkoome in iemands harte! Zou Godt de zonde verbieden, verklaaren, dat Hy ze haatte, en nochthans zelf werken: Welk eenegrouwlyke geveinsdheid zou dat zyn ? De zonde ftraffen, en nochthans zelf werken : Welk eene fchreeuwende Onrechtvaerdigheid zoude dat zyn? Zou men , zonder 'er van te yzen , zo iets kunnen denken van het Allervolmaaktst Opperweezen? (X) Het is dan het Kwaad der Straf, fe, waar van de Propheet fpreekt. En van dat, van welk eene natuure het ook moge zyn, kan men zeggen, dat het is van den HEERE, 't zy Hy hetzelve over een Land en Volk brengt door onmiddelyke ftraflingen zyner hand, t zy Hy dat doe door de tusfchenkomst van andere Volken, die Hy ten Oorloge doet optrekken om te zyn de inftrumenten zyner gramfchap. Als 'er dan wordt gevraagd:Zal ''er een kwaad—? Zo zal elk, die gelooft, dat de hertellingen van Godts Voorzienigheid zich uitftrekken over alle dingen , geen oogenblik twyffelen, om die vraage met een volmondig ja te beantwoorden. De Bybel leert het ons ook met zo veele ronde woorden. Gaat niet uit den mond des AlJerhoogjlen het Kwaade, en het Goede ? Klaagl. III: 38. Hy formeert het licht, en fchept de duisternis. Hy maakt den vreede, en fchept het kwaad, Jef. XLV: 7. Het is zo, als J. Syrach zegt. Het Vuur , de Zee, de Honger, de Dood, de tanden der wilde Beesten , de Scorpioenen, de Adderflangen, en het Zwaerd: Die alle verheugen zich in Godts hevel, en zyn op de Aarde gereed tot zyne dien ft en, om wraake te doen aan de Godtloozen ten hunnen verderve , Cap. XXXIX: 33, 34.'Men zie ook in het volgendeIV.Hoofdrt. van Amos,\s.6—11, hoe Godt zich-zelven daar voordraagt, als den Daarfteller van alle die Kwaaden, die hen getroffen hadden. (33) Maar nu zal men veelligt vraagen , hoe koomen deeze woorden hier te pasfe ? Waar toe dienen ze ? Om het Volk te doen begrypen, dat, terwyl de Propheeten de bazuine nog bloezen van Godts beftraffingen en llraf bedreigingen , het nog tyd was, om den HEERE mët een boetvaerdig tftdderent en eene daadvaerdige bekeeringe in de roede te vallen > of Hy zich nog mogt
afwenden van de hittigheid zynes tóorns, ingevolge dat woord: In een oogenblik zal ik fpreeken over een Volk, en over een Koningryk, dat'ik het zal uitrukken, afbreeken en verdoen : Maar indien dat zelfde Volk zich bekeert van zyne boosheid, zo zal ik berouw hebben over het kwaad, '< welk ik hetzelve gedachte te doen , Jerem. XVIII: 7, 8. Als ook, om het te waarfchouwen, dat zo het zich 'verrtokte in zyne boosheid , dan ook al het Kwaad, 't welk de HEERE hun had laaten dreigen, en 't welk daar te Hellen, Hy ook magtig was,*om dat Hy de HEERE was, hen gewisfelyk treffen zoude ; want, die zyn hart ver' hardt ', zal in het kwaade vallen , Spr. XXVIII: 14. Nooit heeft zich iemand tegen Hem verhard, en vreede gevonden , Job IX: 4.
BAZUINE (De Heere zelf zal met een geroep, met de femme des Archangels , en met de) Godts nederdaalen van den Heemel, iThesf. IV: 16. («) Het algemeen Voorflel van den Apostel is, dat de Heere zelf zal nederdaalen van den Heemel. Niemand der Uitleggeren twyffelt 'er aan, of men hebbe door deezen Heere te verftaan den Heere Jefus, Godts mensch geworden Zoon, die , na dat Hy de reinigmaaking onzer zonden door zich-zelven had te wege gebragt, wel ten hoogen Heemel is op- en ingevaaren , en gaan zitten ter rechterhand der Majeftcit in de hoogfte heemelen, welke Heemelen Hem ook moeten ontvangen tot den tyd der wederoprichtinge aller dingen ; maar uit welke Hy, naar 't getuigenis van twee heemelfche Mannen, nog eens alzo zal wederkoomen , gelyk zyne Apostelen Hem hadden zien hcenen vaaren, Hand. I: 11 , dat is Ligchaamlyk, en voor aller oogen zigtbaar: Niet alleen der geenen, die Hem verwachten tot Zaligheid; Hebr. IX: a8, maa-r ook der geener, die Hem doorfloken hebben „ Openb. 1: 7. Te meer moet men zich hier van overreed houden, als men aanmerkt, dat het oogmerk van dit zyn nederdaalen van dén Heemel,met tot op de aarde, maar tot op de wolken, die Hem tot een Richterftoel zullen dienen, zal zyn, om Leevendigen en Dooden te oordeelen; want, om geene andere plaatfen by te brengen , die veele zyn , zo leeze men flegts van Paulus, dat hy de Man zy, die van Godt
ver-



BAZUIN E.
verordineerd is, om op eenen daar toe geselden dag den Aardbodem rechtvaerdiglyk te oor deelen, Hand. XVII: 31. (3) Het meer byzonder voor/lel van de wyze, hoe Hy zal nederdaalen, is aan meer bedenklykheid 'onderheevig. 't Zal zyn met een geroep, met de Stemme des Archangels, en met de Bazuine Godts. QXN) De Schryver eener Aanmerkinge op deeze woorden by Henry, wil dit alles alleen van 'den nederdaalenden Heere verftaan hebben: „ Dat de Heere „ Jefus met zulk een fterk geroep zal koo„ men, waar in hy zich zal betoonen als „ den Archangel, den Vorst, of Prins der „ Engelen , zo dat de Stem van zyn ftérk „ geroep zal weezen de ftem van den Ar„ changel, die, op.zyn bevel, alle de En», gelen daar by en met Hem zal doen „ verfchynen , en zo zich met dezplven „ tevens vergezeld betoonen, en dat die „ zelfde ftem in haare ontzaglykheid en ,, kragt zal weezen een bazuine Godts."" Zo begrypt het ook de geleerde Witfius, Mifcell. S. T. II. p. 129. (33) Liever denke ik, dat de Archangel, en Godt van den nederdaalenden Heere te onderfcheiden zyn. 2o zyn my voorgegaan de Hoog-Eerw. Heeren T. H. van den Honert in zyne I Waaragt. Wegen, D. II. de Derde Dr. p. 189. Hier. van Alphen, in Exegeft hujus loei, praemisfa Specim. Anal. in Epift. Pau. U quinque, T. 1. en P. Curtenius over de zwaar/te plaatfen van deezen, en twee andere Brieven, p. ,19, ao—. («) 't Zal 'er dan op aankoomen , wie deeze dus onderfcheidene Perfoonen zyn '? («*) Nopens den Heere, daar is geene hedenklykheic op : Het is de Zoon Godts , die ook at waaragtige Godt is, Godt boven allen te pry zen in der eeuwigheid, (jsf) Maar wie is de tweede, de Archangel. De eenigfte plaat; in 't Nieuwe Testament, daar het woon Archangel voorkomt, is, behalven deeze Jud. vs. 9. Daar heet hy Mlchaël, en da komt daarin als zyn eigen naam, en 'ei komt by de Archangel, als een woord 't welk zyne waerdigdeid aanduidt, en z veel zegt, als de Overfte, of,Vorst der Er, gelen, gelyk Mlchaël, Openb. XII: 7,00 voorkomt, optrekkende als Heirvorst, c Overfte aan het hoofd' van zyne Engelen den Kryg voerende tegen den Draak, e zyne Engelen. Michaël is dan de Archar, gel. Als men nu in opmerkinge neemt'
B A Z U I N E.
geen elders van Mlchaël, befchouwd zynde als een Vorst der Engelen, gezegd wordt, zo zal men 'er niet wel eenen gefchapeneri Engel door kunnen ; maar eenen ongefchapenen door moeten verftaan: Een Godtlyken Perfoon. Maar welk eenen ? Veelen denken om den Zoon Godts. Doch als men door den Mannelyken Zoon , welken de Vrouwe baarde , en werd wechgerukt tot Godten zynen throon, Openb. XII: 5, den Zoon van Godt verftaan moet, zo zullen wydoor Michaël, die den Kryg voerde tegen den Draak, vs. 7, eenen anderen Perfoon moeten verftaan; en die zal dan geen andere kunnen zyn, als de Heilige Geest. Dit is door den Heer van Alphen in de bovengemelde Exegefis breed en bondig beweerd, en tegen de ingebragte tegenbedenkingen verdeedigd. Men zie pok het hier van aangeteekende in den tytel van MICHAËL, in des IV. D. 1. St. p.ai8—. (yy) Dóór Godt zullen wy hier dan mogen verftaan den Eerften Perfoon, den Vader, die meermaals in onderfcheidinge van den Heere Jefus Christus, en van den Heiligen Geest, Godt genoemd wordt : Onder anderen aKor. XIII: 13, Ephef. IV: 4—6', Sec. Dus vinden wy hier dan de Drie Perfoonen by malkanderen: Den Heere, die de Zoon is; den Archangel, die de Heilige Geest is ; en Godt, die de Vader is. (/8) Aan elk eenen van deeze Drie wordt een hoorbaar, doch eenigzins onderfcheiden geluid toegefchreeven^ Aan den Heere een Geroep ; aan den Archangel, den Heiligen Geest een Stem; aan Godt, den Vader een Bazuine. («*) Zouden deeze drie, onderfcheidene woorden ook eene in eiken Perfoon onder■ fcheidene werkinge aanduiden1?'tSchynt : wel zo. Ten minften men zoude het zo 1 kunnen aanmerken. (A) 't Geroepftwelk i aan den Heere wordt toegekend, is in 't , Grieksch *\>.vwp» , Keleusma. Een woord, : 't welk in 't 'Nieuwe Testament nergens : meer voorkomt. By de Ongewyde Grie, ken is het 't geroep van den Scheepsbevel) hebber , 't welk zo luidklinkend moest . zyn, dat het van alle de Roeijers te ge< lyk konde gehoord worden , en dienen f moest, om hen te gebieden , zo wel om , met roeïjen weê,r te beginnen, als om van 1 roeijen op te houden; zo als uit Arrianut - en anderen is aangemerkt door G. Oulbof, t iö zyn boek de Judiciis Jeh. Zebabth,



BAZUINE.
BAZUINE.
8a;
p. 453 —. Wy mogen hier dan denken , {want onder de geenen, die ten oordeéle zullen moeten verfchynen, zullen ook als dan nog leevende Menfchen zyn) om een zo luid geroep, 't welk geheel de Waereld door zal klinken, om die leevendig overgebleevenen te gebieden hunne bézigheeden te ftaaken: Het werk, 't welk hun onder de Zonne te doen gegeeven was, was afgedaan: En om zich op weg te begeeven, zich gereed te maaken tot het doen van verantwoordinge, en het ontvangen van hun vonnis; waar by het blyken zal, dat hun arbeid niet is ydel geweest in den Heere. (B) Aan den Archangel, den Heiligen Geest, wordt een Stern toegefchreeven : Een Stem , of werkinge , welke zal zyn met heerlykheid en met kragt. Deeze Stem zal kunnen aangewend worden tot meer dan eenerlei Oogmerk. (AA) Om als de Archangel, de Vorst der Engelen, de Engelen te gebieden, den Heemel te verlaaten, en zich op de Wolken by en om den Richter te fchaaren, zo tot zynen dienst, als ter meer luistervolle vertooning zyner Majefteit; want, als de Heere zal verfchynen van den Heemel, zal Hy verfchynen met zyne heilige Engelen, de Engelen zyner kragt, Matth. XXV: 31, aThesf. I: 7. (BB) Ten aanzien der geener , die voor den Richterftoel zullen moeten geopenbaard worden, die zyn of Geforvenen, of dan nog Leevenden. (a) Voor de Geforvenen zal zyne Stem, als die van een Godtlyken Perfoon, kunnen dienen, om hen te doen herleeven , en uit de graven te doen yerryzen. Want van den Heiligen Geest wordt gezegd, dat Godt de fterflyke ligchaamen der Geloovigen zal leevendig maaken door zynen Geest, die in hun woont, Rom. VIII: 11. (b) Voor de Leevendig overgebleevenen, die in een punkt des tyds, in een oogenblik zullen moeten veranderd worden van het verderftyke tot het onverderftyke, van het fterflyke tot het onfterflyke, 1 Kor. XV: 51, 52, 53,zal die Stem kunnen dienen, om die zo merkwaerdige verandering te wege te brengen. Want in hét verband , waar in onze woorden met het 15. vs. gefield worden door het woordeken Want, zal de nederdaalinge van den Heere .mede moeten dienen, om de leevendig overgebleevenen, ter overbrenginge in den Heemel toe te bereiden. Door wien zal dat /. Deel. IL Stuk.
nu welvoeglyker kunnen gefchieden dan door den Geest? Die naar des Heeren beeld in gedaante veranderd worden, van heerlykheid tot heerlykheid, worden veranderd als van des Heeren Geest, aKor. III: 18. Heeft Hy nu, naar den aart der Godtlyke Huishoudinge , dat werk begonnen en voortgezet in het leeven der genade , zal Hy 'er dan ook niet de naaste toe zyn , dat Hy het voltooije in heerlykheid? Hy is het immers, door welken de Geloovigen ver zeegeld zyn tot den dag der verlosfinge, Ephef. IV: 30- (C) Aan Godt, den Vader wordt een Bazuine toegefchreeven. Men denke om geemeigenlyke, maar om een ftemme, gelyk aan eene ■ fchelklinkende Bazuine» Menigerlei was het gebruik der Bazuinen in Israël: Onder anderen, om door geheel het Land uit te roepen het Jaar der Vryheid, het Jubeljaar, Levit. XXV: 9, 10. Wy mogen vermoeden , dat daar op gezinfpeeld wordt. Dat die Bazuinefcbal zal dienen, om den nu volmaakte Rechtvaerdigen aan te kondigen het eeuwig Jubeljaar: De Vryheid der heerlykheid der Kinderen Godts; het in bezit neemen van die onverderfbaare, onbevlek- en onverwelkbaa» re erffenisfe , die hun bewaard is in de Hee« melen , waar toe zy dan ook ftraks door den Godtlyken Richtèr zullen opgeroepen worden , Matth. XXV: 34. En terftond daar na , . volgens het 17. vs. by onzen Apostel, opgenomen worden in de zooiken, den Heere te gemoete in de lucht, en alzo altyd met den Heere te weezen. (A«) Ik agte het noodig 'er deeze aanmerkingen nog by te voegen. (A) Dat ik van het Geroep, de Stemme en de Bazuine maar by vermoeden gefproken hebbe. In het zeekere iets te bepaaien, kan noch ik, noch iemand doen. 't Zyn dingen, die behooren tot de laatfte oogenblikken der Eeuwen , en zich dan eerst recht ontwikkelen zullen. (B) In het Jongfte Gerichte zullen de Godtloozen zo wel moeten verfchynen, en geoordeeld worden, als de Rechtvaefdigen. Men zal zich mooglyk verwonderen.., "dat ik dit alleen op de Rechtvaerdigen toepasfelyk hebbe gemaakt. De reede is, dat het my toefcheen , dat des Apostels oogmerk dat zo eischte; want, dat hy van die dingen fprak, was, dat de Geloovigen malkanderen 'er mede vertroosten zouden % vs. 18. (C) Dat de Apostel deeze verfchyM nin-



90 BEALIA —"BECHER.
ninge befchryft met woorden ; die veel overéénkomst hebben met het geene 'er gebeurde by de PVetgeevinge, toen de HEERE nederdaalde op Toen werd
'er ook gehoord het geklank der Bazuine, en. eene ftemme der woorden, en andere teekenen meer, die niet alleen geheel het Volk fchrik aanjoegen , maar ook Mofes zelf deeden vreezen en beeven, die evenwel terftond daar op tot de geraeenzaame verkeerinse met Godt op den berg werd toegelaaten, Exod. XIX: 16 —, Hebr. XII: 18—ar. Zo zal het ook zyn by het nederdaalen van den Heere.. De Omftandigheeden 'er van zullen zo Majeftueus en ontzaglyk zyn, dat niet alleen de Zondaars zullen fchrikken, en beevinge de Huichelaars zal aangrypen, maar dat ook de geenen, die dan hunne verlosfinge verwachten , niet zonder groote ontroeringe zullen kunnen opzien na boven:. Welke ontroeringe evenwel kort van duur zal zyn , en terftond gevolgd zal worden van de opneeminge in ,de onmiddelyke,volzalige en nimmer eindigende inwooninge by den Heere in den heemel zyner heerlykheid.
BEALIA, eenftrydbaar Held, een Benjaminiet, en Nabeftaande van Saul, die, des niet te min, met nog eenige gelykfoortigen de zyde van Saul verliet, en zich by Davidvoz^de te Ziklag ,,i Chron. XII; 5.
BEAN, of BAJAN, een Heiden,.wiens Kinderen, of laatere Nakoomelingen zich vyandig droegen tegen de Jooden met rooven en moorden langs de gemeene wegen. Waarom Judas de Machabeër' tegen hen optrok, hen in hunne fterkten beleegerde, verfloeg, en naar de wyze der verbannene Volken behandelde, hunne toorens met allen,die 'erin waren,verbrandde ,. 1 Mach. V: 4., 5.
BEALOTH, eene der Bergfteden van Juda, Jof. XV: 24.
BEBAl, een voornaam Israëliet, wiens Nakoomelingen mede uit Babel zyn wedergekeerd, ten getale van 623, Ezr. II: 11,onder de aanvoeringe van Bebaïs Zoon. Zacharia, en van nog 28 andere Hoofden, Ezr. VIII: 11.
BECHER. Twee zyn 'er van deezer naam. (N) De eerfte was de tweede Zooivan Benjamin , en door denzelven eer Kleinzoon van Patriarch Jakob, Genef XLVI; 21. O) De andere was een Zooi;
BECHORATH — BEDDE..
van Ephraïm, en door denzelven een Klein* zoon van Jofeph. Van hem ftamde af het. geïlacht der Becberiten, Num. XXVl: 35.,
BECHORATH, een Benjaminiet, een der Voorvaderen van Saul, 1 Sam. "IX:. 1.'
BEDAD , de Vader van Hadad , een der Vorften in Edom,. Genef. XXXVI: 35.
BEDAN. Van deezen naam zyn 'er twee. (N) De eerfte wordt 1 Sam. XII: 11. genoemd onder de zulken, die Richters geweest waren,, en Israël verlost hadden uit de hand zyner Vyanden. In het Boek. der Richter en wordt van hem niet gefproken. Sommigen houden hem voor Jaïr, Richt. X: 3. Anderen met dcnTargum der, Jooden voor Simfon, die, om dat hy uit de Stamme Dan was, zou genoemd zyn p"|3» Ben-Dan, een Zoon Dans. Anderen willen, dat het Barak zy geweest, om dat VS..9. gefproken was van Sifera, uit wiens hand Israël verlost werd door Barak. (3) De andere was een Zoon ,van Ulam, een Afftammeling van Manasfe, 1 Chron. VIL 17.
BEDDE, BEDSTEDEN. (N) Aangemerkt als RUST-en SLAAPPLAATSEN.. Het Bed, of de Matras was gemaakt van. een min of meer kostbaar overtrekfel,naar. iemands vermogen, en gevuld,, ook naar iemands vermogen, met zo iets , 't welk. dienen konde om 'erzagt en gejnaklyk op te zitten, of te liggen. De Bedfteden, ook. wel de Koetfe genoemd, Pf. CXXXII: 3,. Hoogl. III: 9, waren boven den vloer veiv heeven. Shaw, in zyne ReizenD. I. p. 303. Utr. Druk, zegt van de Bedfteden in Barbaryen: „ Aan het einde van elke Ka,, mer is een kleine Gallery^welke 3,4 of „ 5 voet boven den grond opryst, met „ een hek van vooren, tot welke men met „ eenige trappen opklimt. Hier plaatfen „ zy hunne bedden." Oudtyds is het ook. zo geweest, en daar op wordt gezien Genef. XLIX: 4. Gy hebt wws Vaders leeger beklommen —>• Hy heeft myn bedde beklommen, 2. Kon. 1:6 , 16. Gy zult van betbedde , daar gy. opgeklommen zyt, niet afkoomen; en Pf. CXXXII: 3. Zo ik op de koetfe van myn bedde klimme. (NK) Eigenlyke Bedden dienen, om 'er op te flaapen,., . en van zynen arbeid uit te rusten ; ook tot geöorlofde Byligginge van egte lieden. . , Daar op ziet het zeggen van Raulus: Het/
hu?



S E D D E.
BEDDE, &
huwelik zy eerlyk onder allen, en het bedde onbevlekt, Hebr. XIII: 4' Ook tot ongeoorlofde. De Hoeragtige Vrouwe riep den Jongeling toe: Ik hebbe myne bed/lede met ■fapytfteraad toegemaakt —. Ik hebbe myn leeger met myrrhe, aloë en kaneel welriekend gemaakt. Komt, laat ons dronken worden van minnen, Spr. VII: 16—18. Amnon ftelde zich ,aan, als ware hy krank, lag neder op het bedde, lokte Thamar, zyne Züster tot zich, greep ze, trok ze by zich op zyn leeger, en verkragtte ze, a Sam. XIII: 5—14- Uit mismoedigheid en verdriet wierp Koning Achab zich op zyn bedde, iKon. XXI: 4: Leest men van Kranken, men leest ook veeltyds van Bedden, waar op zy nederliggen. Sommigen werd het gegund, geneezen te worden, en van hun bedde op te ftaan, als Koning Hiskia, aKon. XX: 1—. De Geraakte,Matth.lX: 1. De Kranke by het badwater Bethesda, ïoh. V: 8,9. Eneds, die door Petrus geneezen werd, Hand. IX: 33 , 34- Menig eenen wordt het Krankbedde tot een Sterfbed. Vader Jakob lag zyne voeten te faamen op zyn bedde, en gaf den geest, Genef. XLIX: 33. Zo ftierf ook Koning Ahazia op zyn bedde,aKon. I: 16, 17. Zelfs werd het Bed fommigen wel tot een moordkuil. Isbofeth werd op zyn bedde vermoord , aSam. IV: 6, 7. Insgelyks Koning Benbadad, a Kon. VIII: 7, 15. Ook Jods, de Koning van Juda, aChron. XXIV: 2.5; cn Holophernes, Jud. XIII: 5, 9"—. De pragt der Ouden was groot in het vertieren van hunne Bedden en Bedfteden. Men kan het opmaaken uit het geen van Salomons Bedkcetfe gezegd wordt. Ze was gemaakt van het hout van Libanon; de pilaaren waren van zilver, de vloer was van goud, en het geheemelte van purper, Hoogl. lil: 9, 10. By de Grieken en Romeinen had men Bedfteden van kostbaar hout, ongemeen kunftig bewerkt, en ingelegd met Goud, Zilver, Elpenbeen en Schildpad. Og , de Koning van Bafan had ook een Bedftede: Doch, die niet merkwaerdig was door Koninglyke pragt ; maar door de ftoffe, waar van ze gemaakt was, en door haare grootte. Hy was een Reus, de laatfte van het geftacht der Reuzen, en naar evenreedigheid van zyn ligchaam was ook zyne Bedftede. -Ze was negen ellenlang, en vier breed, tiaar eens mans ellebooge ,
Deut. III: 11. (33) Het Bed is een Zinncè beeld: (*) Van de Uitwendige Kerke , in welke de inwendige, die eigenlyk de Bruid en het Wyf des Lams is, en in welke Hy zich geestelyke Kinderen teelt, waarom de Mesfias, die 'er de Man en Maaker van is, ook tot haar zegt: Ziet! gy zyt fchoon myne Lieffte -— : Ook groent onze bedftede, Hoogl. 1: 16. In dien zin leest men ook van het bedde van Salomo, te weetcn, den meerderen Salomo, Hoogl. III: 7. Men zie 't geen daar van aangeteekend is in des IV. D. 1. St.p. a97—. 00 Van Geestelyke Hoerery, die gepleegd wordt door zyn vertrouwen te ftellen op Afgodifche Volken, en die in hunne Afgoderyen na te volgen. Zo verwyt Godt aan zyn Oude Volk: Gy zaat op een heer lyk bedde, voor 't welk ten tafel toegericht was, Ezech. XXIlI: 41. Om der laatfte fpreekwyze wille zou men kunnen denken , dat de Zinfpeeling was op de Tafelbedden der Ouden. Men mag te gelyk ook denken op een bedde, om 'er met de Boelen op te dertelen, om dat in 't vervolg gefproken wordt van Overfpeelderyen en Hoerery en, vs. 43—. (y) Van Geestelyke Loom- en Traagheid. De Bruid komt Hoogl. V: 3, voor , als eene , die zich bereidlïadde,om zich te bedde te begeeven, en daarom ongeneegen was, voor haaren aankloppenden Liefften de deure te openen. ($) Van Verzwakking in de magt en het gezag 't welk men voorheen geöeffend hadde. Den kvvynenden ftaat waar in de Anti-Christenfche Jezebel zou vervallen, drukt de verheerlykte Jefus dus uit: Ziet! Ikwerpehaar te bedde, Openb. II: aa. (») Van het Graf, waar in het ontzielde lyk (want de dood is als een flaap) ter ruste wordt neergelegd. Zo zegt Jobi Cap. XVII: 13, bet graf zal myn buis weezen : In de duisternis fe zal ik myn bedde fpreiden. En zo wordt van de Recbtvaerdigen , die door den dood worden wechgeraapt, gezegd, dat zy ingaan in vreede, en rusten op hunne ftaapjleden. (3) De Ouden hadden ook Tafelbedden, waar op drie, of vier ter tafel aanlagen onder het eeten, zo dat de eene aanlag in den fchoot des anderen. Zo lagen Jefus en zyne Apostelen aan , toen zy het Pafcha aten. Daar uit is te verftaan de dmfchryvinge, welke Johannes van zich-zelven geeft, als van den Difcipel, welken Jefus liefhad, en die aan»



9* BED D E.
BEDDE.
gat, of aanlag in zynen fehoot, Joh. XIII: 23.
Koningen , en andere lieden van vermogen maakten die ongemeen pragtig. Van dat foort waren de Elpenbeenen Bedfteden, van welken men leest Am. VI: 4. Men zie 't geen van het ongemeen pragtige en kostbaare van die Tafelbedden is aangeteekend over die woorden in des II. D. a. St. p. 240—; waarom ik dat hier kan voorby gaan.
BEDDE (Zo ik ivachte ;het graf zal myn huis weezen: In de duisternisfe zal ik myn) /preiden, Job XVII: 13. Om deeze woorden in het verband te zetten, moet men een weinig voorwaardszien. Vs. 10. fpreekt hy zyne Vrienden aan: Hy verklaart, dat hy onder hen geene wyzen gevonden hadde. Zy waren gekoomen, om hem te troosten in zynen druk: Maar, daar een wys man altoos aan zyn oogmerk zoekt te beantwoorden , hadden zy zich jegens hem gedraagen , als nietige Medecynmeesters, en moeijelyke troosters. Dan eens hadden zy, in plaatfe van zyne wonden te verzagten , door hunne liefdelooze verdenkingen, nagels geflagen in zyn harte. Dan eens hadden zy hem willen opbeuren door vooruitzigten op verbeeteringe van zynen ftaat, »aar daar maakte hy niet den minften ftaat op. Hy zou zyne elenden niet lange meer kunnen verduuren , binnen kort zou hy 'er onder bezwyken : Daar van hield hy zich verzeekerd, en daar door werden alle zulke vieijende gedachten uit zyn harte wechgerukt, vs. 11. Groote dingen hadden zy hem beloofd. Daar van zegt hy,vs. 12. JDen nacht van tegenfpoed verftellen zy in den dag van voorfpoed. Naar hun zeggen is het licht van blydfchap naby, van wegen (den Ondergang is eene inlasfing) of naar den Grondtekst, van het aangezigt der duisternisfe, dat is, van de tegenwoordigheid der duisternisfe: Het licht is naby om. door te breeken uit het midden van alle die elenden, die het hem thans zo bang, ao donker maakten. Welke waren die Vieijende Beloften geweest ? Men mag denken, dat hy het oog gehad hebbe op die van Bildad: Indien gy na Godt vroeg zoekt —. Zo gy zuiver en recht zyt, zo zal i/y(de Almachtige) nuopwaaken omuwertt wille: En Hy zal de wooninge uwer gerechtigheid volmaaken. Uw beginfel zal wel gering z3n* maar uw laatfte zal vermeerderd
worden, Cap. VIII: 5, 6, 7, cn op die van Zophar: Indien 'er ondeugd in uwe hand' is, dóet die verre wech —; Dan zult gy uw aangezigt ophef en tiit de gebreeken •—. Uw licht zal klaarer opryzen dan de middw —. Gy zult vertrouwen, om dat 'er verwachtinge zal zyn —. Gy zult nederliggen, en niemand zal u verfchrikken: En veele zullen uw aangezigt fmeeken, Cap. XI: 14—19. Alle deeze Beloften waren vastgemaakt aan de voorwaarde van Bekeeringe , want zyne Vrienden hielden hem voor eenen bedekten Godtloozen,die,onder den fchyn van Godtvrugt, menigerlei onrecht hadde gepleegd , om zich te verryken. Daar nu Job z\c\\ zyner oprechtheid bewust was, en dus de bekeeringe voor zich niet noodig oordeelde in dien zin, als zyne Vriendén het meenden, en des niet te min ondervond , dat zyne elenden bleeven duuren, ja ! zich zo verdubbelden , d'at hy zich niet anders voordellen konde , dan dat zyne dagen eerlang zouden uitgebluscht worden, vs. 1; zo merkte' hy alle hunne vermaaningen maar'aan als zielgrievende befpottingen, vs. 2. Vergel. Cap-. XVI: ia, en hunne Beloften als moeijelyke vertroostingen, windrige woorden, Cap. XVI: 2,3. Als wy onze woorden uit dat oogpunt befchouwen, zo zal het zo veel zyn, als of hy hen op deeze wyze had toegefproken: „ Volgens uw zeggen zal 'er verwachtinge „ voor my zyn. Maar welk eene voor my, „ wiens oogen reeds zyn verdonkerd doorver„ driet, wiens Hdmaaten reeds zyn gewor„ den als een fchaduwe (vs. 7.) ja ! ver„ wachtinge.-Mazv welk eene ? Zo ik'wach„ te7 zo ik nog iets verwachte , wat kan, „ wat zal het anders zyn, als de Dood? „ Naar uw zeggen , zal ik gebouwd wor„ den. Ja!' ik zal gebouwd worden: Maar „ waar ? De graven zyn reeds voor my „ (vs. 1.) Het graf , het huis der faamen„ komfte aller leevendigen, zal myn huis ,, myn eeuwig huis weezen. Naar uw zeg„ gen, zal myn tyd klaarer opryzen dan de „ middag: Ja! opryzen voor eenen, die „ reeds wandelt in het dal der fchaduwe „ des doods. Dat heet den nacht verftel„ len in den dag. Naar uw zeggen, zal „ ik uitvliegen, zal ik zyn als de morgen„ ftond. Ja! uitvliegen, om te onder ge„ draagen te worden met de handboomen de$< „ grofs. Naar uw zeggen , zal ik neder-



BEDEKKEN.
„ liggen, gerustelyk flaapen, en niemand zal „ my verschrikken* Ja ! nederliggen , ja „ flaapen: Maar waar ? Waar anders als „ in de duisternisfe; in het graf, dat land „ van duisternisfe; fikdonker als de duis-
ternis zelve, Cap. X: 21, 22. Daar zal
ik ftaapen, daar zal ik myn bedde fprei„ den. Naar uw zeggen, zullen veele myn „ aangezigt fmeeken. Ja ! fmeeken : De „ hongerige wormen, die myn aangezigt
fchenden , myne huid doorknaagen zul„ len. Wat vleit gy my met windige woor„ den., met beloften der ydelheid? My, „ die reeds geworden ben , als een nog „ naauwlyks leevend geraamte? My, die
reeds tot de groeve moet roepen: Gy zyt „ myn vader. Tot het gewormte: Myne „ moeder , en myne zuster. Waar zoude „ dan myne verwachtinge weezen ? Ja my,, ne verwachtinge, wie zal ze aanfehouwen? „ vs. 14, 15."
BEDEKKEN zegt iets zo verbergen , dat het" niet konne gezien , of ook wel door anderen niet konne befchadigd worden. (X) De menfchen bedekken hunne ligchaamen met Kleederen. Deels, om die te verwarmen. Eenen naakten te dekken, Jef. LVIII: 7, zegt zo veel, als hem te kleeden, Matth. XXV: 36-, De kleedinge wordt daarom het dekfel genoemd, en behoort, benevens het voedfel tot de noodwendigheeden des leevens, 1 Tim. VI: 8. Deels, ©m die leden te bedekken , welke, ter bewaaringe der eerbaarheid, niet mogen gezien worden. Sem en Japhet bedekten de ontbloote naaktheid van hunnen Vader, Gen. IX: 33. In de beteekenisfe van iets als voor het gezigt van andéren te verbergen ,* wordt zinnebeeldig gezegd van de Liefde, dat ze alle dingen, menigte van zonden bedekt, ze verfchoont, en verzwygt, 1 Kor. XIII: 7, 1 Petr. IV: 8. Salomo zegt, dat een, die getrouw van geest is, de zaak bedekt; in' tegenöverftellinge van den agter. klapper, die het heimelyke openbaart, Spr. XI: is. Van Godt wordt gezegd, dat Hy de zonde bedekt, Pf. XXXII: 1, dat is-ver- . geeft; den menfehe die niet toereekent : als een ftrafwaerdige fchuld , gelyk ie- ; mand, die eenen anderen de fchuld kwyt ] fchelt, en in zyn boek, met inkt 'er over 1 te ftryken bedekt. (3) Het aangezigt te ( bedekken was een Zinnebeeld van (X!tf) die- 1 pen eerbied en ontzag.. De Seraphynen, die 1
BEDEKKEN. n
by den throon waren, waar op de HEERE zat , bedekten hunne aangezigt en met twee van hunne vleugelen, Jef. VI: 2. Zo deeden ook Mofes en Elia in foortgelyke omftandigheeden , Exod. III: 6, 1 Kon. XIX: 13. (33) Van Schaamte, wegens te leurftellinge in zyne verwachtinge, Jerem. XIV: 2, 3. Juda treurt — haare voortreffetyken\ zenden hunne kleinen na water: Zy koomen tot de gragten , maar vinden geen water—.Zy zyn befchaamd, ja fchaamrood, en bedekken hun hoofd. Van eer baare fchaamte. Rebekka bedekte zich met haaren ftuijer, toen zy Jzadk , haaren Bfuidegom zag, Genef. XXIV: 65. Als onder de Jooden de Bruid geleid werd tot haaren Bruidengom, wierd haar hoofd gedekt. Dit fchynt eene overoude gewoonte te zyn, endaar uit kan men opmaaken, hoe ligt het La* ban viel, Jakob te bedriegen , toen hy Led, in de plaatfe van 'Rachel, hem in het Bruids bedde toevoegde. Qj) Van fchaarnte overfchande. In dien zin zegt de Kerk: Myne Jchande is den gantfehen dag voor my; en de fchaamte mynes aan gezigt s bedekt my. Pf. XLIV: ió.En de Meslias , Pf. LXIX: 8! Om uwen't wille draage ik verfmaadheid : Schaamte heeft myn aangezigt bedekt. ("H) Van droefheid en rouwe. Toen David voor Abzalom vlugten moest, ging hy weenende, by en al bet Volk hadden het hoofd bedekt , 3 Sam. XV: 30. En toen hy over den dood ' van Abzalom rouwklaagde, hadde hy zyn aangezigt toegewonden, Cap. XIX: 4. (HH) Van Onreinheid. De melaatfche moest wel zyn hoofd ontblooten, maar daar-en-tegen zyn bovenfle lippe bewimpelen , en roepen r Onrein, Onrein, Levit. XIII: 45. (U) Van een geftreeken Doodvonnis. Althans by de Perfen.. Het woord, het Doodsvonnis ging uit denmond des Konings, en terftond fchooten 's Konings Dienaars toe , en bedekten Haman het aangezigt , Efth. VII: 8. Zo was het ook by de Grieken. Zo leest men by Gurtius, L. Vlii. C. 6, dat Philotas, :er zaake eencr faamenzweeringe tegen Koning Atexander, ter dood veroordeeld :ynde, in 't Koninglyk Paleis gebragt verd velato capite , met een bedekt hoofde hsgelyks by de Romeinen, zo als is op te naaken uit .het zeggen by Livius, L. I. Z. 26. I Liótor,. colliga manus caput obntt'ito, arbori infelicï fufpendito: „ Gaa heen gerechtsdienaar , of Beul ^ bindt hem dehan*M 3. dtth^,



92j. BEDEKKEN.
den, bedek hem *i hoofd, en hang hem op aan de galg. C3) Het Hoofd met een hoed bedekt te draagen, was een Zinnebeeld van vryheid en waerdigheid. Den Slaaven werd het houfd kaal gefchooren, zo als is af te neemen uit Jef. VII: ao. Ten minften half kaal by de Romeinen; maar de hoed was een teeken van Vryheid. Als men by de Romeinen eenen Slaaf zyne Vryheid fchonk-, werd hem het geheele hoofd glad kaal gefchooren , en men bedekte het hem met een hoed, ten blyke , dat hy , als een vrygelaatene,dien voortaan draagen mogt. En dit gefchiedde dikwils plegtig in den Tempel van Feronia , welke men hield voor de Godin cn Befchermfter der vrygelaatene Slaaven. By fommige Heideniche Volken, als de Romeinen en Albanicrs, en meer anderen hadden de Priesters het hoofd gedekt onder het offeren. By de Hebreen hadden de Hoogepriesters en ook de mindere Priesters het hoofd gedekt met hunne Mutfen, of Hoeden, als zy dienden in het heiligdom,Exod. XXVIII: 37—40. En die waren hun een teeken van hunne Vryheid door de verlosfinge uit Egypte; van hunne waerdigheid, en van de vryheia en vrymoedigheid, die daar aan vast waren, om tot Godt te naderen, en in het Paleis zyner heiligheid te mogen verkeeren Doch met dit onderfcheid, dat dc wrongmuts , van den Hoogenpriester met eer gouden plaate 'er aan , kostelyker was. en daarom ook een kroon genoemd, Exod XXXIX: 30, dan die der mindere Prieste ren, om hem daar door als hun Hoofd in rang boven hen verheeven, van hun t( onderfcheiden; en hem ook daar in voo te ftellen als een Voorbeeld van den Heer Jefus, die den Sieraad draagen, Koning e: Priester te gelyk zoude zyn naar de Ordt ninge van Melchizedek, Pf. CX: 4. (J) Or dat het Hoofd van den Krygsknegt doo den Helm gedekt is tegen de fiagen va 's Vyands zwaerd; en door den hoed he hoofd van iemand, die in de opene luct verkeeren moet, tegen het fteeken de Zonne, zo is het bedekken van iemand 00 een Zinnebeeld van befcherminge. Mt toefpeelinge op de helmen roemt Davk dat Godt zyn hoofd bedekt hadde ten dage dt wapeninge, Pf. CXL: 8. De Mesfias kond zien des ook beroemen , Jef. XLIX: : Het is eene groote belofte van befche
BEDE K.
minge-, welke Godt aan zyne Knegten doet, Jef. LI: 16. Ik bedekke u onder de fchaduwe myner hand. Het Dekfel op het hoofd eener getrouwde Vrouwe was haar een teeken, dat zy ftond, niet alleen onder de magt, maar ook onder de befcherminge van den Man. Daarom werd der Vrouwe, die van Overfpel verdacht was, en welker fchuld, of onfchuld doorliet drinken van yverwater openbaar moest worden, onder andere plegtigheeden ook het hoofd ontbloot, Num. V: 18, om haar te doen begrypen, dar, werd zy fchuldig bevonden, zy van haaren Man gecne befcherming meer hadde te verwachten.
BEDEK C<? Aarde) myn bloed niet! En voor myn geroep zy geen plaatfe ! Job XVI: 18. Wat verftaat Job hier door zyn Bloed? Naar .het my toefchynt, zich-zelven; of nader zyn geftorven ligchaam. De reede, waarom hy van zyn bloed fpreekt, is, om dat hy in ?t voorgaande van zich - zeiven gefproken hadde, als van eenen ter neêrgeflagenen, wiens bloed op de aarde lag uitgeltort. Men leeze vs. 12, 13, 14» Hy, te weeten, Godt, heeft my verbroken, my by den nek gegreepen, en my verpletterd. Hy heeft my zich tot een doelwit opgericht. Zyne Schutters hebben my omringd. Hy heeft myne nieren doorfpleeten; hy heeft myne gallc op de aarde uitgegooten. Hy beeft my gebroken met breuke op breuke: Hy is tegen my , aangeloopen, als een geweldige. Wy mogen , dan denken, dat Job zich - zeiven hebbe ■ willen voorftellen als eenen , die, meer , dan halfdood, zieltoogende lag te wente: len in zyn bloed. Als hy nu uitroept : • $ Aarde bedek myn bloed niet! Zo is zyn ; wensch, dat zyn bloed op de Aarde, als 1 op een gladde fteenrotze mogt blyven lig- gen, om van de honden opgelikt te wor1 den; dat zyn ligchaam onbegraven mogt r blyven liggen, om den Vogelen des hee1 mels, en liet gedierte des velds tot fpyze t te zyn. Men merke nu aan, dat begraven t -te worden, al van ouds werd aangemerkt r als eene wenschlyke zaak , waarom alle reeds de Patriarchen zeer bezorgd waren % voor hunne begraafplaatfen, en begravinge. Niet begraven te zullen worden , r onbegraven op het veld te blyven liggen, e h welk eene Ezels begravinge wordt ge1. noemd, werd aan Godtloozen, vooral aan Godtlooze en gewelddryvende Vorften



® EDEKKE N;
ften 0"ls zo een was Job in de oogen zyner Vrienden) als een zwaare ftraffe gedreigd. Men zie dit i Kon. XIV: n. XVI: 4. XXI: 24, Jerem.XXII: 19. 't Was dan' een harde wensch, welken Job deed over zich-zelven. Maar wat was zyn oogmerk daar by % Men lette flegts op het naastvoorige vs. en men zal ras begrypen dat het was, om 'er de betuiginge van zyne onfchuld mede te bevestigen. Als hadde hy willen zeggen : Zo 'er wrcevel in myne handen is, indien ik zo een kneevelaar, zo een gewelddryver geweest ben : Zo myn gebed niet zuiver is, indien ik zo een Huichelaar geweest ben: Dan, 0 Aarde, bedekmyn bloed niet! Dat dan de eere derbegravinge my onthouden worde : Meer dan een Schryver hebben uit Plutarchus, Her.odoot en Diodoor aangemerkt, dat het by de Oude Egyptenaars gebruiklyk was, dat, eer een geltorvene mogt begraven worden , het Lyk in zyne kist moest geplaatst worden voor de Vierfchaar van meer dan Veertig Richters, cn aan elk werd het vry gelaaten , befchuldigingen in te brengen tegen den Overleedenen. Stond 'er niemand op, dan werd de eerë der begravinge hem toegekend , dc naastbeftaanden hielden op van rouwklagen,. en begonnen zynen lof op te haaien.. Maar werd 'er eene befchuldiging. van belang tegen hem ingebragt en beweezen,. dan was het vonnis, dat hy. onder dc aarde niet mogt begraaven worden, en het lyk moest in zyn éigen huk bewaard worden. Ware dit, ten tyde van Job, reeds in gebruik, en aan hem bekend geweest, dan zoude hy daar op hebben kunnen toefpeelen , en dan zoude het der betuiginge zyner onIchuld veel kragt byzetten. Hy voegt 'er by : En voor myn geroep zy geen plaatfe. Men blyve in hetzelfde denkbeeld, dat hy als een, die doodlyk gewond was, op het veld lag te kermen, te weeklaagen, en tè roepen, hem toch "eenige hulp,.eenige verkwikkinge te willen toebrengen : Dan zal de zin hier op neêr koomen, dat, ware hy fchuldig aan die wandaaden, waar van zyne Vrienden hem verdacht hielden , geen oog, al ware het ook.een barmhartig Samaritaan, die voorby ging, medelyden met hem hebben, dat geen oor na zyn ger<oep luisteren mogt, maar veel meer zeggen : Dat is bet- deel. des Godtloozen. menfehe^.
BEDEKKEN. 95
van Godt, en de erve der reedenen zyns mondt van Godt. Andere Uitleggers leggen onze woorden anders uit. Die geleegenheid hebben , om ze te raadpleegen , mogen verkiezen 't geen hun 't meest aanneemlyk dunkt, 't Verheugt my , dat de geleerde Patrik het even zo, als ik, be^recpen heeft, zo als te zien is in zyne korte üitbreidinge byde Eng. Godtgeleerden ,daar hy Job laat zeggen: „ Indien dit (naame„ lyk , dat 'er geen ivreevel was in zyne „ banden) niet waar zy; dat dan de hon„ den myn bloed likken na mynen dood; ,, en dat Godt,'noch mensch my beklaa„ ge, terwyl ik leeve."
BEDEKKEN , (Een boop Keemelen zal ü) de fnelle Keemelen van Midian — zullen koomen ■• Goud en Wierook zullen zy aanbrengen: En zy zullen den overvloedigen lof des HEEREN boodfebappen , Jef. LX: 6. De taaie wordt hier gericht tot het Nieuw Jeruzalem , de Kerk des Nieuwen Testaments in het laatfte der dagen. En de Propheetie is van de bekeeringe en toever^adering der Volken tot haar. De toefpeelinge is op den Optocht der Israëliten uit alle gewesten van Kanadn, op de hooge Jaarfeesten , na Jeruzalem , als wanneer de Poorten des nachts even zo wel als des daags openftonden, op dat de van tot tyd aaukoomendeFcesthoudende menigten onbelemmerd zouden kunnen ingaan. Men zie het 11. vs. en men vergelyke Openb. XXI: 14, 15, 16. In ons vs. fchynt in 't byzonder gelproken te zyn van de toevergaderinge der Arabieren, en hun nabuurige Volken. Want wy hooren hier fpreeken van Keemelen, van ouds , gelyk nog. heeden ten dage, de gewoone last- en reisdieren der Arabieren;, en van de fnelle Keemelen,.. of Drommedarifen van Midian, 't welk in vroegere dagen zo ryk in Keemelen was, dat ze niet te tellen waren, in menigte gelyk-de fpringbaanen, Richt. VI: 5. Geen wonder is het dan ook, dat men hier. leest van een hoop Keemelen, eene zo groote menigte , dat het niet anders zoude fchynen, dan dat zy geheel het Land be* dekten.. Zwaar belaaden zouden zy aanbrengen Goud en Wierook. Niet, om 'ér Koophandel mede te dryven , gelyk de ïsmaëliten en Mididniten, aan welken Jorepb verkogt werd - Genef. XXXVII: 15. Vlaai- gelyk de Lsraëliten> wanneer zy op-
gin-



$6 BEDEKKEN.
gingen tot het Feest, aanzien lyke Offergaaven aanbragten , zo zouden ook de Arabieren op hunneKeemelen van het kostelykfte, dat zy hadden, aanbrengen, ten Godtsdienftigen gebruike, tot een gefchcnk voor den HEERE , en om zyne Kerk te verheerlyken , zo als by Johannes voorfpeld wordt , dat de Koningen der Aarde hunne heerlykheid, en ook de heerlykheid en eere der Volken in het Nieuw Jeruzalem zulIsn inbrengen, Gelyk de Israëliten wanneer zy opgingen na Jeruzalem, om aldaar der weldaadigheid des HEEREN te gedenken in 't midden zynes Tempels, zich alreeds onderwegs, vooral als zy de Stad naderde, lieten hooren meteen ftemme van vreugdezang, Pf. XLII: 5; zo zouden ook deeze Keemelen den overvloedigen lof des HEERENbood fchappen. Hoe ! De Keemelen, reede- en i'praakelooze Dieren? Zou Godt dan die, gelyk Biledms Ezelinne, fpreekende maaken ; door een wonder zyner Almagt den mond openen, om Hem toe te brengen de .eere zynes naams? Zo verkeerd denkt niemand, 't Zullen dan zyn de geenen, die deeee Keemelen beryden , en dry ven zullen. Opgetoogen in verwondering, verrukt in blydfchap , dat Godt hen ook door onweêrflaanbaar werkende genade hadwif len trekken uit de magt der duisternisfe., waar onder zy zo een' reeks van Eeuwen waren bellooten geweest, en overzetten in het Koningryk van den Zoone zyner liefde, zullen die zich daar door opgewekt vinden , om de gedachtenis der grootheid zyner goedertierenheid overvloediglyk uit te forten, en'zyne gerechtigheid te verkondigen met gejuich. Uf anders zou men het dus kunnen neemen, dat, gelyk van de Heemelsn ge.zegd wordt, dat zy "Godts eere vertellen, en van het uitfpanfel, dat het zyner handen werk verkondigt, Pf. XIX: 2, óm dat die .tot luidrugtige bewyzen (trekken van des Scheppers eeuwige kragt en Godtlykheid. Even zo ook de aankomst van zo veele ryk-gelaadene Keemelen der Kerke tot eer bewys zou zyn -van des HEEREN lofiyh beid en flerkte, betoond in de bekeeringe van zo veele, en zo verre van Hem ver- vreemde Volken.
- BEDEKT, (Gy hebt u met eene wolke")z\ dat 'er geen gebed doorkwam, Klaagl. III: 44 Wie hier de Spreeker ook moge zyn : (Mer zie het Ontwerf, 't welk ik van dit Hoofd-
BEDEKKEN.
fluk gemaakt, en , ter geleegenheid vaa de Verklaaringe van het 1. vs., medegedeeld hebbe in des VIL D. 1. St. p. 256—..) Het is zeeker, dat hy niet alleen van en voor zich-zelven fpreeke, maar ook met, en uit naam van geheel het Volk, 't welk thans met hem bukte en zugtte onder de zwaare ftraffingen van Godts hand. 't Spreeken in 't meervouwdige van wy en ons, vs. 42, 43, 45, 46, ftrekt daar van tot een bewys. Als hy in onze woorden zegt, dat geen gebed 'er doorkwam, dat is , opklom tot een gedachtenis voor Godt, zo geeft dat , by vooröndcrftellinge te verftaan , dat zy, niet maar eene enkele reize,maar aanhoudend , en als met verdubbeling , hunne gebeden met fmeekingen, traanen en fterke roepingen tot Godt hadden opgezonden, maar niet waren verhoord geworden : Dat Godt zich (leeds verre hadde gehouden van de woorden hunnes brullens, (Pf. XXII: a.) Niet anders, dan of Hy zyne ooren had toegefooten voor bun gebed, vs. 8.-Het Was met hun geweest, zo als Job zich des beklaagde, Cap. XXX: 20, en Habakuk, Gap. I: 1. HEERE, hoe lange fchreeuzve ik, en Gy hoort niet: Hoe lange roepe ik geweld tot U, en gy verlost niet. De reede nu , dat tot nog toe geen één van alle hunne gebeden by Godt in gunlle was opgenomen, was, dat Godt zich met eene wolke bedekt hadde. Men begrypt ligtelyk, dat dit eene fguurlyke fpreekwyze zy, welke zo iets aanduidt, 't welk maakte, dat hunne gebeden onverhoord bleeven. 't Zal 'er dan op aankoomen, wat men hier door de Wolke te verftaan hebbe. 00 Sommigen verftaan 'er de Zonden des Volks door. Dat Strauch het zo begrypt, is in dit Stuk te zien, zo als het door Kep. pel is uitgegeeven, p. 491. kol. a—. Het is wel zo , dat de ongerecbtigheeden eene fcheiding maaken tusfchen Godt en den Mensch, Jef. L1X: 2, dat ze een oorzaak zyn, dat Godt niet hoort, hoe zeer men het gebed vermenigvuldigt , Jef. I: 15. Maar behalven, dat het niet wel konne gezegd worden „ i datGodt zich met de zonden bedekt; zo weete ik ook niet, dat de wolken ergens voor"koomen als een Zinnebeeld van de Zonden. 1 Misfchien zoude men denken om Jef. XLIV: 32. Ik delge uwe overtreedingen uit als een neevel; en uwe zonden, als een wolke. Maar elk ziet, dat daar van den Ne$-
vel,



BEDEKKEN.
vel, en van de ÏPolken alleen gefp.rooken wordt by vergelykinge, en dat in die alleen gezien wordt op het opklaaren van den neevel, het voorby dryven van een wolk'e."Beetef hebben het gevat, die 'er Godts toorn door verdaan. Wolken , die Onweer dreigen, en in onweêr van donder, blikfem, hagel, &e, losberften, zyn in den Bybel bekende Zinnebeelden van Godts gramfchap, en de geduchte oordeelen, die 'er de gevolgen van zyn. Men zie dit Pf. XCVII: a, 3—. Rontom Hem zyn wolken cn donkerheid — een vuur gaat voor zyn aangezigt hcenen, en het /leekt zyne wederparty ders rontom aan brand—. Een tyd , waar in Hy zyne ftrafgeriehten op aarde "zendt,. wordt daarom dikwils omfchreeve'h, als' een. dag der wolke, en der donkerheid; van wolken en dikke duisternisfe, Ezech. XXXIV: ia, Joel II: 1 ; een dag der verbolgenheid—der wolkenen dikke donkerheid, Zeph. ï: 15. (3) Maar van waar is nu het- denkbeeld ontleend , dat Godt zich hadde bedekt mei eene wolke? (MN) Ik denke van zo iets, 't welk wy dikwils zien gebeuren, 't Licht is zoet, en het is den oogen goed de .Zonne te aanfehouwen , Pred. XI: 7. Men wordt 'er door verlicht, verwarmd, en aangenaam gekoesterd : Maar 'er dringen zwarte, en van onweêr zwangere wolken op , zy pakken zich dicht opeen, zy fchieten voor de Zon, en bedekken ze, de dag wordt byna veranderd in nacht: Het. dondert, .blikfemt, hagelt en ftormt : De Mensch , vol van fchrik en angst, ziet geduurig op na den Heemel, of de wolken zich van-een fcheiden, of de Zon niet zal doorbreeken, en het on- , weêr doen opklaaren. Maar zyn wenfchend verlangen wordt te leur gefteld: 1 De zwarte wolken blyven de Zon bedek- : ken, het onweêr blyft duuren, hy.kan het 1 voor ëerst ophouden 'er van niet voorzien. 1 (33) Laaten wy dit nu toepasfen op het • hier gezegde. Godt is een Zon, die genade : en eere geeft, en het goede niet onthoudt den } geenen, die in .hunne oprechtheid wandelen, < Pf. LXXX1V: ia. Het Licht is een Zinne- : beeld van weldaadigc gunst: In het licht j van -V Konings aangezigt is leeven , Spr. ] XVI: 15. Vooral, wanneer deeze fpreek- • wyze van Godt gebruikt wordt: De HEE- '. RE doe zyn aangezigt over u lichten, en zy < u genadig! is een gedeelte van den Pries- ; ,/, Deel, II. Stuk.
BEDEKKEN. 97
terlyken Zeegenwensch , Num. VI: 25.
De Gelukzaligheid van het Volk, 't welk het geklank kende, beftond mede daar in , dat het zoude wandelen in het licht zyns aanfehyns; en de gevolgen 'er van zouden zyn , dat het zich den ganlfchen dag zou verheugen in zynen naame, en verhoogd toerden door zyne gerechtigheid, Pf. LXXX1X16, 17. In dat geluk had Godts Oud Volk een geruimen tyd mogen deelen : Maar door grof, grouw]yk,en aanhoudend zondigen, had het zich Godts toorn vergaderd als eenen fchat; van tyd tot tyd, daar men den rykdom zyner verdraagzaamheid zo ichandelyk vcragt, zyne Propheeten, en derzelver waarfchouwingen befpot hadde, was zyn toom aangegroeid , en had zich als een zwaare en zwarte wolk op - een gepakt, en was" eindelyk.losgeborften in de openbaaringe van zyn rechtvaerdig oordeel ter verwoestinge van Jeruzalem, van den Tempel, en des Volks, gevanglyke wechvoennge na Babel, daar het van den moedwil der Chaldeën allerlei overlast en wreede mishandelingen te lyden hadde. Dus waren zy als de geenen , die in duisternisfe wandelen,_ en geen licht zien. Zy zagen 'er wel na uit, meer dan de wachters na den morgen, of zich niet een blink van Godts wederkeerende gunst zou ontdekken ; zy hieven hunne biddende harten en handen wel 9p tot Godt in den heemel, vs. 41 , maar zonder vrucht: Godts grimmigheid bleef op bunnen kop als een aanhoudend onweeder, Jerem. XXX: 23.) Die bleef nog fteeds ds een dikke wolke, waar agter Godt zich bedekt hield, zo dat hunne gebeden 'er niet konden door heen dringen ,«iaar onverhoord :e nigge geftuit wierden, niet anders,dan )f Godt hadde vergeeten genadig te zyn, en '.yne barmhartigheid, hadde toegeftooten door oom, (Pf. LXXVII: 10.) Zy hadden de naate hunner Ongerechtigheid wel verzuid ; maar de maate van tyd, welke Godt zoor het duuren van zynen toorn bepaald ïadde, was nog in verre na niet ten einie. De tyd, de beftemde tyd , om hun genadig te zyn, was bepaald op zeeventig aar en. Dan eerst zou die toornwolk'voox>y gedreeven zyn ; dan eerst zouden zy :o kunnen bidden , dat Godt hen .hoorde. 3an zoude hy zyn goed woord over hen vervekken, om hunne gevangenis te wenden, en 'len weder te brengen in de plaatfe, van waar
N H$



98 BEDEKKEN.
Hy hen gevanglyk had doen wecbvoeren. Dan eerst, en niet eerder zoude Hy hun geeven het einde en de verwachtinge. Dit hadPropheet Jeremia duidelyk voorfpeld, Cap. XXIX: 10—14. zy hebben dat zeekerlyk wel geweeten ; maar , daar Godt, op 't gebed van Koning Hiskia, vyftien jaaren tot de dagen zynes leevens hadde toegedaan , na dat hem het fterven reeds was aangezegd, Jef. XXXVIII: 1=—5» z° zul" len zy zich verbeeld hebben,dat zy, door hun bidden en fmeeken , Godt zouden konnen beweegen , dat Hy hun die jaaren van ballingfchap en e lende verkortte. Maar hier in bedroogen zy zich. Dit lag by Godt alzo-.onherroepelyk o/>ge/0oo/cn en verzeegeld in zyne fchatten; al hadden ookMb fes en Samuel, die zo dikwils het Volk b> Godt verbeeden hadden, zich voor zyn aangezigt kunnen ftellen, om voor hun te bidden°, 'er zoude daar in geene verandering te verkrygen zyn geweest. En dit maak te, dat Godt zich destyds nog als meteen wolke bedekt hield, zo dat geen één van hun ne gebeden, te weeten, zulke, die zy dee den om uit Babel verlost te worden , *ï! konde' doorgaan; zo doorgaan, dat Godt di goedgunftig verhoorde.
BEDEKT (Want de HEE HE, de Goi Israëls zegt, dat hy het ver laaten haat, a hoew.el hy den wreevel') met zyn kleed, M i II: 16. Deeze woorden worden van alle niet eveneens vertaald en verklaard. Me zie dat, behalven andere Schryvers, b de Eng, Godt gel eerden. 'Er zyn twee Oj vattingen, die voornaamlyk in aanmerki ge koomen. (&) Volgens de Eerfte is c Manhtt onder w erpdetzèx reeden. (N^) I dan vertaalt men de eerfte Zinfneede du 'indien hy , de Man , haar , de Vrouwi haat, dat hy ze verlaate. Zo heeft h ook Dr. Lutber genomen in zyne vert? linge: Maar wie gram op haar is, die lai haar gaan.. Naar de Wet van Mofes mo de Man zyne Vrouw niet laaten gaan,v zich wechzenden door een Scheldbrief, t zy hy iets .Schandelyks aan haar -gevona hadde, Deut. XXIV: 1. Wat dat Schandeb geweest zy,daar over verfchillen dcJo< fcbe Meesters. Men kan,'tgeen wy 'er v hebben aangeteekend, zien onder dien 1 tel in des VII. D. 3. St. p. 148—, Do wat daar van. ook moge zyn , al ware 1 snaar omzkiuüt de rsabuurige Hsjdenfc
■BEDEKKEN.
Vrouwen 'er eene te neemen, die jonger en fchooner was, 't welk, ten tyde van Maleachiy onder de Jooden niet dan al te fterk in zwang ging, Ezr. X: io.'Er wordt hier voorönderfteld, dat hy ze haatte: Niet fiegts, in zyne liefde wat verkoeld, min of meer afkeerig van haar geworden was , maar baar haatte, zo een weêrzin aan haar hadde, haar een zo kwaad hart toedroeg, dat zelfs haar te zien hem verbitterde : Dat hy ze dan verlaate, liever een' Scheidbrief geeve; liever, dan dag by dag te twisten , én vinnig te kyvcn, waar door de Man, in een overloop van grooten toorn zou kunnen vervoerd worden , dat hy zyne handen fioeg aan haar leeven ; of dat hy in koelen moede , op
■ eene meer bedekte wyze, haar aan kant . hielp,om zich voor altoos van haar te ont-
■ doen. Die het zo neemen, (33) verfchil; len dan nog over het verftandvan de twee*
- de Zinfneede. («■) By eenigen is het: En dekke den wreevel over zyn kleed; of, trek'
- ke den wreevel aan over Zyn kleed. Dat is:
- De wreevel, het onrecht,'t welk hy der r. Vrouwe heeft aangedaan met ze te ver2 ftooten, zy hem in 't ripeu'baar', als tot
een voor elk zigtbaar Overkleed, op dat, 't gelyk dë man gekend wordt uit zyne klee'- deren , hy ook door dat zyil doen kcn:. baar, en by elk weldenkend mensch vern agt worde, als een Man van flegten, hafia den, en wreeveligen aart. Dus zou dit y in zich opiluiten, hoe groot eene fchande )- hy 'er van zoude hebben. De Muhammcï- daanen zyn in dat begrip. Nlebuhr tee[e kent aan in zyne Befchryv. van Arabië, \x\ p. 75, dat, alhoewel zy het recht heb3: ben, om hunne Wyven te vcrftooten, zy :, "er evenwel niet gaerne, en niet zonder et gewichtige rcedenen , toe koomen , om a- dat het voor een eerlyk man onbetaamlyk :te wordt gehouden, (/s) Lutber heeft het dus: ■n Hy geeve haar een dekfel des wreevels van an zyn kleed. In het Randfchrift verklaart hy in het dus: „ Dewyl zy van u verfmaadis, tn „ zo is het billyk, dat zy van u ter eere ke „ gekleed, worde, als die uwe Vrouwe )d~ „ geweest is , en niet zo fchandelyk in 111 „ elende vcrftooten worde." Tbevenol tetty- kent in zyne Reizen aan, D. I. B. I. C. 28, ch dat, wanneer een Turk zyne Vrouw veriet ftoot, exidtKady, of Richter, oordeelt,, he dat hy het te onrechte doet,.hy genoodzaaks



BEDEKKEN.
«aakt zy, haar den bedongen btuidfehat te geeven. Indien dit by de Jooden,ook mogt plaats gehad hebben, zo zou de zin deeze kunnen zyn: „ Zo gy haar verfloof, „ geef haar tot een dek/el, tot eene ver„ goedinge van den wreevel, welken gy -„ haar aandoet, tot een dek/el voor haare „ eere, tot een bewys, dat zy van u niet „ verftooten is ter zaakc van Overfpel, * van uw kleed, van uwe bezittinge, zo veel, als de aan haar beloofde bruid„ fchat bedraagt." Indien men dit vooronderftelt, zoude men aan deeze laatfte vertaalinge den voorrang kunnen geeven boven de naastvoorige. (3) Naar de Overzettinge. der Onzen, (Kft) 'is Godt het Onderwerp; van 't welk getuigd wordt, dat IJy het verlaaten haat. Hy merkt het aan, ais een onrecht, eene kwellinge, die men der. Vrouwe aandoet : Godt nu is te rein van oogen , dan dat Hy het kwaade zoude zien , en de kwellinge aanfehouwen. Als eene. fchennis van de trouwe, welke hy der Vrouwe plcgtig, als in de tegenwoordigheid van Godt en getuigen , beloofd heeft, waarom de Vrouwe in het 14. vs. ook wordt genoemd de Huisvrouwe zyns Verhonds, en zo een handel een trouwlooslyk handelen. Ook als onbegaanbaar met de initellinge van Godt, volgens het 15. vs. , als die den éénen Adam maar ééne Vrouw heeft toegevoegd, en gewild, dat die. twee tot één vleesch zouden zyn, Genef. II: 24; zo naauw en vast veréénigd, dat niets, dan de dood, hen zoude kunnen fcheiden. Uit. dit laatfte recdeneerde de Heilaud ook, toen de Pharizeën over het geöorlofde van de Egtfcheidinge Hem vroegen, en Hy dezelve voor onge- oorlofd verklaarde , zeggende : Hebt gy ■ niet geleezen, die van den beginne den mensch 1 gemaakt heeft,dat Hy ze gemaakt heeft Man \ enWyf. En gezegd heeft, daarom zal een \ mensch Vader en Moeder verlaaten, en zal < zynen Wyve aanhangen, cn die twee zullen tot een vleesch zyn : Alzo dat zy niet meer ; twee zyn, maar één vleesch. vt Geen dan ( Godt heeft faamengevoegd, fcheidc de menfehe ] niet, Matth. XIX: 3—6. Dan , hoe zeer ^ Godt het verlaaten haatte: (33) Evenwel c had Hy den wreevel gedekt met zyn kleed. 2 De Wreevel is dan hier het onrechtvaer- t dig bedryf van den Man, die zyne Vrouw e verlaat. En die haatlyke benaaming ftrekt /
BEDEKKEN, BEDENKEN. 99
al aanltonds tot een bewys , dat het een doen is , 't welk Godt haat. Zyn kleed wam mede Hy dien wreevel dekt is het verlof,
t welk Hy, evenwel met bepaalinge, verleend heeft, om der Vrouwe eenen Scheidbrief te mogen geeven, Deut. XXIV: u Daarmede had Godt dien wreevel gedekt, alhoewel Hy het verlaaten haatte. Had iemand zyne Vrouw verlaaten, zonder dat dit verlof ooit ware verleend geweest, hy zoude als een Overtreeder van Godts Wet, en een Verbreeker van het Trouw-Verbond ftraf baar geweest zyn by den Waereldlyken Richter ; maar mi , gelyk de fchande onzer naaktheid bedekt wordt door het kleed, zo wierd ook het flegt fchandelyke van dit zyn doen voorhet oogder Waereld bedekt door dat verlof, en kreeg daar door de gedaante van iets, waar toe hy bevoegd was. Hoewel zyne daad door die veröorlovingniet van natuure veranderde; het was en bleef wreevel, en dus zo iets, 't welk Godt haatte; en, offchoon hy daar door de ftraffe van den Waereldlyken Richter ontging,defchandvlekke bleef hem evenwel aankleeven , dat hy zich jegens zyne Vrouw hard en onbarmhartig gedraagen hadde. Zo merkte de. Heiland het ook aan; want toen de Pharizeën Hem op zyne voorige reedeneeringe te gemoete voerden , dat Mofes hun geboden hadde alzo te doen, en het dus wilden doen doorgaan, als een bevel, Matth. \IX: 7, zo toonde Hy in zyn antwoord, dat het niet hooger was aan te merken , dan als eene toelaatinge» En daar de Jooden 'er op roemden, dat hun dat als een Dyzonder voorrecht gefchonken was, zo aoet de Heere hen opmerken, dat zy zich 10 eens voorrechts veel meer te fchaamen, lan te beroemen hadden , naardien Mofes iun dat had toegelaaten, niet als eene beoomng van hun braaf beftaan, maar van vegen de hardigheid hunner harten.
BEDENKEN, zegt met ingefpannen andacht op iets letten, het by zich wel •verleggen, 0111 daar naar zyn doen in te ichten. (N) Een Kunftenaar begint zyn rerk niet onberaaden , maar bedenkt, verlegt vooraf, hoe het zo te maaken, 0 te fatfoeneeren zy, dat het aan den isch van het werk voldoe, en hem tot ere zy. Zo wordt van Bezaleël en Aho~ '•ab gezegd, dat de geest Godts hen ver-
N a vuli



ioo B E DE N KEN.
vuld hadde met wysheid, om vernuftig 'in arbeid te bedenken in goud, zilver, koper, &n kunfiige fteen- en hout-fny dingen ,. Exod. XXXV: 30—35. Zulk een Kunrtenaar was ook Huram Abt, 1 Chron. II: 13, r j.. (~fs Wordt men gevraagd, de verftandige zal, alvoorens te antwoorden , zich wel bedenken, op dat hy niet ftruikele in-zyne woorden. Daar van zegt Salomo: Het hart des rechtvaer digen bedenkt- zich om te antwoorden: Maar de mond des Godtloozen zal overvloediglyk kwaade dingen uitfiorten, Spr. XV: nH. Q) Zal men iets onderrieemen , men zal alvoorens zich bedenken,, hoe het te beginnen, op dat men zyn oogmerk bereike. Maar naar de geaartheid der menfchen verfchillen heel zeer hunne oogmerken , en dus ook hunne bedenkingen. Paulus fpreekt van Menfchen , die naar den vleefche zyn, en van zulken, die naar den Geest zyn, Rom. VIII: 5. (KSO Het bedenken der Eerften is des vleeschs. De Wellustige bedenkt niets anders, dan om bet vleesch te verzorgen-tot zyne begeerhkheeden. Van zulken fpreekt Amos,die weeldig zyn op hunne'koetfen —; De Kalveren fiagten uit den mestftal, den wyn uit fchaaten drinken, kwinkeléeren op 't geklank der luiten , en zich. bedenken inftrumenlen der mufieke, Cap. VI: 4_6". Anderen , die hunnen evenmenfche fchade zoeken toe te brengen , bedenken bedricglyke zaaken , Pf. XXXV:.10.,'bede'nkcn onrecht op hun leeger, Pf. XXXVI: 5, hun harte, bedenkt verwoestte ge , Spr. XXIV: 2. Zy «bedenken het met veel overleg, zy-fluiten, hunne oogen, om verkéerdbeeden te bedenken, Cap. XVI: 30. Uit het harte van zulke vlecschlykè menfchen koomen voort allerlei booze bedenkingen, dóodfldgen , .overfpelen , hoerery en, dteveryen., valfche getuigenisfen, en lasteringen, Matth. XV: 19. (33) Maar de Anderen , die naar den Geest zyn , bedenken dat des Geestes is: HQe -zy hun pad zuiver houden, en waerdiglyk den Heere wandelen zullen tot alle behaag!ykheid, en den Naasten van nut zullen zyn : Wat zvaaragtig , eerlyk \ reebtvaerdig., rein , liefiyk welluidend is, en zo 'er"nog eenige. andere deugd, bflofzy, dat is het voorwerp van hun bedenken ,.Philipp. IV: 8. Voorts alles, wat hun tot hun eeuwig welzyn dienen kan.. Niet aardsch- maar' heemelschgezmd zynde, bedenken zy ds dingen, die
BED I E N E.
boven zyn, daar Christus is, en niet die oê aarde zyn, Kolosi'. HU 1 ^ 2.
BED1ENE (Een icgelyk, 'gelyk hy gaavs ontvangen hceft,fhy dezelve aan anderen, als goede uitdeelers der. menigerlei genade Godts, 1 Petr. IV: 10. Petrus fchryft aan de Geloovigen uit de Jooden , die , als Vreemdelingen wyd en zyd verftrooid wa-ren in andere Landen. Hy vermaant h*n tot zekeren pligt ; en wyst aan , wat hen tot het uitöeffenen 'er van verpligten moest. (**) De Vermaaning van den Apostel is algemeen., 't Is een iegelyk, wie hy dan ook zyn moge, 't zy Leeraars, of gemeene Geloovigen,. zo,zy maar Lecfen zyu, en zich-zelven befchouwen als leden van dat Ligchaam, waar van Christus het Hoofd is, 't welk is zyne Gemeente. Een iegelyk dan, gelyk hy. ga ave ontvangen heeft, bedienehy dezelve aan anderen. (NX) Hy vooronderftelt , dat iemand gaave ontvangen heeft. («) Hy fpreekt in 't laatfte gedeelte van dit vs. van de menigerlei genade Godts; dus mogen wy dan ook hier-, Ichoon 'er maar in het enkelvouwdige van gaave gefproken wordt , - denken om menigerlei en onderfcheiden gaavenP («») Wy behoeven de bezittinge van tydelyke middelen niet uittefluiten ; want zonder die zal men niet wel de herbergzaamheid kunnen ocffenen.., ,waar toe Petrus in het 9 vs vermaand hadde. (fls) Maar voornaamelyk denke men om die gaoven-, waar door men aan anderen in het. geestelyk leeven van nut konne.zyn, om hen .te. beweegen tot, en ' te. verfterken in het geloove. (A) Sommige waren Buitengcwoone., en konden van dienst zyn in dien tyd, als daar zyn die der Propheetie, der menigerlei taaien , der mtleggmge der laaien, der gezondmaakinge-. en der werkitige der kragt en, r Kor. XII: •9 , 10. (B) Andere zyn gewoone. (AA) Als die der Leeraaren. Dat zy ervaareu zyu m, en vast houden aan het getrouwe woord, dat naar de leere is, opdat -zy magtig zyn, beide om. te vermaanen door-de Jèzonde leere , en tegenfpreekers te wederleggen, fit. I: 9. (BB) Die der gemeene Gè■loovigen. Dat zy kennisfe hebben, geöeffende zinnen in het woord der gerechtigheid, om niet alleen voor' zich-zelven te weeten, maar het ook aan anderen te kunnen toonen, wat 'er behoore tot het oprecht geloove, en tot het waerdiglyk wandelen,.
des-.



B E, D; I E N E,.
den Heere tot alle bebaaglykheid. Doch van welk eenen. aart die dingen ook mogen zyn : (£) Ze zyn evenwel nooit aan te merken, als gewrochten van 's. menfchen eigen arbeid; en zo eigen vlyt en naerftigheid 'er iets toe toebrengen, moet men evenwel .altoos denkeu, dat den lust en de bekwaamheid daar toe van Godt verwekt worden, 't Zyn cn blyven dan gaaven, die de Mensch. ontvangen .heeft. En van wien.anders,dan van Godt? Hier komt de vraage te pas: Wat hebt gy, dat gy niet ontvangen hebt ? En zo gy het ontvangen hebt, wat roemt gy, als of gy het niet ontvangen had,, i Kor. IV: 7. Want alk goede gaave, en alle volmaakte gif te is-van boven, "van den Vader der lichten , Jak. I: 17.(33) "Welk gebruik moet nu de Mensch van die gaaven maaken? Gelyk hy die ontvangen heeft, moet hy die bedienen aan ande. ren. (*) Hy moet die niet maar houden [Voor zich-zelven, maar 'er ook gebruik van maaken tot dienst van anderen. (*«•) Heeft Godt ons. gezeegend met tydelyke middelen, wy moeten die niet hebben , om zeifin den overvloed te keven,ehnog minder, om ze op te fluiten en te laaten ■verfchimmelen in onze kisten, maar ook, om'er-mede te bedienen de geenen, die nood hebben. (jS/3) Zo moet het ook zyn met de geestelyke gaaven. (A) Met de Bui' tengewoone,. Had iemand de gaave der Propheetie , hy moest zich verpligt kennen , die te bedienen aan anderen, 't zy om hun de Schriften uitte leggen, of van hettoekömftige. te waarfchouwen ,- of daar mede te vertroosten. Die der menigerlei taaien^ of uitlegginge der taaien, om hun 't geen zy niet zouden kunnen verftaan van de leere -des geloofs', en der Godtzaligheid verftaanbaar te maaken. Eer werkinge der 'kragicn, om anderen van de Godtlykheid der üuangelie- leere te overtuigen, en de reeds overtuigden te meer in het geloove daar van te verfterken. Die der Gezondmaakinge , om Elendelingen te geneezen van hunne kwaaien. (B) Zo moet het ook zyn met dc gewxione gaaven,. (AA) Der Leeraaren.. Die moeten niet maar voor zich-zelven Schriftgeleerden- zyn , die onderweezen zyn in ,t Koningryk der hecmelen, maar moeten ook. uit den goeden fchat hunner harten, dien zy zich vergaderd hebben , alle zulke oude en nieuwe dingen voort-
B E D I E N E. mi
brengen, als in het werk der bedieninge dienen kunnen tot velmaakinge der Heiligen, en • opbouwinge van Christus ligchaam , op dat allen mogten koomen tot de eenigbeid des ■geloofs, en der kennis fe des Zoons Godts, en tot eenen volkoomenen Man, en de maate der grootte der volheid van Christus, Ephef. •IV: 11, 12,.13. Timotheus moest de gaave, die in hem was-, niet verzuimen-; maar veel meer opwekken; tydig en ontydig aanhouden met het woord te prediken, te wederleggen; te bejlraffen, en te vermaanen, 1 Tim. IV: 13, 14, 1 Br. I: 6. IV: o.' (BB) I-nsgelyks der gemeene Geloovigen. Want zyn die yerpligt, op malkanderen agt te geeven tot opfcherpinge der liefde en der goede .werken , dan moeten zy ook hunne gaaven bedeeden , om ongereegelden te vermaanen, of zy hen nog mogten bekeeren vande dwaalinge hunnes wegs, en hunne zielen redden van den dood ; kleinmoedigen te troostten , en op te beuren in hunnen druk.; zwakken te onderfleunen,. want , naar de Wet van Christus, zyn wy fchuldig malkanderens lasten te draagen; en om die d waaien, of door eenige misdaad'overvallenworden , te rechte te brengen door den geestder 'zagtmoedigheid, 1 Thesf. V: 14, Gal. VI: i, a. O3) Dit moet een iegelyk doen,gelyk hy ontvangen heeft. Dat is , met zo, of zo eene gaave, als hy ontvangen heeft; want 'er is onderfcheid van gaaven,Rom. XII: 6. Eenen iegelyk 'wordt gegee-ven — 't geen oorbaar is, den eenen het'woord der wysheid; den anderen het woord der kennisfe; eenen derden het geloof, &c.en dat alles door denzelfden geest, 1 Kor.XII: 7, *8 , 9. Verder ook, naar de maa-te , gelyk hy. ontvangen heeft; want de-zelfde gaave en foort is in eiken menfehe niet even groot, en dus zal men zich van zynen pligt kwyten, als men malkanderen: dient naar zyn vermógen.'- Men kan hier' op toepasfen het gezegde van Paulus r 2.Kor. VIII: ia. Indien de bereidwilligheid' des gemoeds daar is, zo is iemand aangenaam < by Godt, naar 1 geen- dat hy. heeft';, nieP naar 't geen, dat hy niet heeft.. Om dit alzote doen, moeten wy ons.(3) verbonden; kennen , zullen wy ons- gedraagen , alsgoede UitdeeIers der menigerlei genade-Godis,(NN) Dc menigerlei genade Godts- zyn deontvangene gaaven';-, de Uitdeelinge^os' van' gefehiedt door die aan-anderen-te bedienen^ ÏNT l; d**t



lol BEDIENE, BEDIENINGE.
dat moeten wy doen als goede Uitdeelers, of , gelyk het woord hxmfur elders wel vertaald wordt, Rentmeesters, Luk. XVI; i, 34 Huisbezorgers, Luk. XII: 4a , Tit. I: 7. Goede Uitdeelers zullen wy zyn , zo elk getrouw bevonden worde, 1 Kor. IV: a, in het wel aanleggen zyner gaaven , ter meeste verheerlykinge van Godt, en ten meesten nutte van andere Geloovigen. (23) Wat kragt van verpligtinge ligt hier in ? Een groot Heer betrouwt zyne inkomften en uitgaaven aan eenen Rentmeester; het uitdeelen van fpyze, drank, en andere behoeftens aan eenen Huisverzorger: Moeten zich die niet verpligt kennen zich daar in zo te gedraagen, als het meest dienen kan tot voordeel van den Heer, en tot nut van deszelfs gezin? Im' iners ja; want hy weet, dat hy daar eenmaal 'reekenfehap van zal moeten geeven. Zo is het ook in de zaake, waar van Petrus fpreekt. De gaaven, die wy hebben, zyn van Godt, cn die heeft ze ons toebctrouwd, om die aan anderen te bedienen, en hoe wy dat gedaan hebben, daar van zullen wy ook eenmaal verantwoordinge moeten doen. Willen wy ons nu niet fchuld'ig maaken aan het verwaarloozcn van die gaaven, en de daar op gefielde ftraffe ; maar wechdraagen de goedkeuringe van onzen Heere, dan moeten wy ons fpiegelen aan dien luijen dienstknegt, die zyn talent onder de aarde begraaven had; en in tegendeel navolgen het Voorbeeld van die goede en getrouwe dienstknegten, die, naar evenreedigheid van de hun toebetrouwde talenten, ze hadden aangelegd tot gewin , Matth. XXV: 14—28. Doen wy zo , dan zullen wy, als goede uitdeelers der menigerlei genade Godts, aan onzen pligt beantwoorden.
BEDIENINGE. Dit woord (in 't Grieksch iiax.nl», Diakonia ,) wordt in de Schriften des Nieuwen Testaments dikwils gebruikt, maar heeft niet overal net dezelfde beteekenis. (N) Somwylen beteekent het eene Leer, en daar onder dan ook de Perfoonen, die zo eene leere voordraagen móeten, op dat anderen die aanneemen, en 'er zich naar gedraagen. Zo Wordt de Wet van Mofes, en derzelver leere en voordragt genoemd de Bedieninge des doods en der verdoemenisfc; die van het Nieuwe Testament, of het kuangelie, in-
BEDIÉNÏNGË.
tegendeel, de Bedieninge des gèes-ls, de Bedieninge der rechtvaerdigheid, 1 Kor. IIL 8, 9. De Bediening der Verzoeninge, en het Woord der Verzoeninge zyn fpreekwyzen, die met malkandereii verwisfeld worden, 2 Kor. V: 18, 19. (3) Somwylen neemt dit woord de beteekenisfe aan van de Liefdegaaven, dié by de eene Gemeente ingezaameld en afgezonden waren tot dienst van eene andere Gemeente', en der nooddruftigen in dezelve, als 2Kor. VIII: 4. Nog nader Cap. IX: 1 , daar Paulus fpreekt van de Bedieninge, welke by de Geloovigen te Korinthe gefchied was voor de Heiligen; nog nader vs. 12,'daarhy van hunne Ldefdaadigheid zegt , dat de Bedieninge van dien dienst niet alleen vervulde het gebrek der Heiligen; maar ook overvloedig was door veele dankzeggingen tot Godt. Q) Méérmaals zegt het ook het Ampt, en de Ampts - verrichting. Biet Pr'iesterlyk Ampt, en de Priesterlyke bediening worden te faamen gevoegd, .Luk. I: 8, 9. Zo zyn in dc Kerke des Nieuwen Testaments ook Amplen, of Bedieningen van meer dan eeneriei foort. De Apostel zegt 1 Kor. XII: 5. daar is verfcheidenheid der Bedieninge, (NX) Het Ampt, of de Bedieninge vanfommigen bragt voornaamelyk mede'het verkondigen van het Woord tot uitbreidinge van Jefus Koningryk door het inwinnen van onlterflyke Zielen. (*) Eenigen van die waren Buitengewoonc, welker Ampt zich bepaalde tot de eerfte Euangelie - dagen, en die waren de Apostelen en Propheeten. Zo leest men van het lot der bedieninge, en des Apostelfchaps, Hand. I: 25. Paulus zegt van zich - zeiven , dat de Heere hem getrouw hadde gedgt, hem gefield hebbende in de Bedieninge, 1 Tim. I: ia. Anderen waren gewoone, welker Ampt en Dienst altoos blyven moesten in de Kerke. (««) Als daar zyn "de Herders en Leeraars, die ook Van den Heere gegeeven zyn , om door hunne Leere, Voorbeeld , opzigt en befluur te arbeiden tot volmaakinge der Heiligen, en opbouwinge van Christus ligchaam, 't welk is de Gemeente. Daarom wordt hun werk genoemd het werk der bedienin* ge, Ephef. IV: ia. En Ar chippus, welken Paulus noemt zynen Mede ■ arbeider,'t welk zeekerlyk ziet op de leere, Philem. vs. 2, moest zorg draagen, dat hy de Bedieninge, welkt hy had aangenomen in den Heere, vervul-



BEDIENINGE,
wiekt Kolosf. IV: 17. OO'De Ouderlingen zyn zeekerlyk ook te tellen onder de Dienaars ia de Euangelie - Kerke ; maar, myns weetens, komt hun Ampt niet voor onder den naam van Bedieninge. (33)Maar wel dei'■ Diakenen, dus genoemd fiaar het woord iictxma, Diakonia, welker ampt mede bragt de bezorging der behoeftigen : Want zo leest men, Hand. VI: 1—4, dat, ter geleegenheid, dat de Grieken murmureerden, dat hunne Weduwen in de daaglykfche, Bedieninge verzuimd wierden, 'er met algemeene toeftemminge zeeven mannen verkooren, en over die zo noodige zaake gefield wierden, op dat de Apostelen te onbelemmerder' zouden kunnen volharden in den gebede ,en in de bedieninge deswoords. En 't i'chync veelen toe , dat Paulus ook van het amot der Diakenen fpreekt , als lyy.zegt: Ikt.zy bedienhig&dn het bedienen, Rom. XII: 7.
BEDIENINGE in het bedienen, Rom. XII- 7b- De Apostcl fpxeekt vs. 6. van eene verfcheidenheid van gaaven, en wil dat een iegelyk de zyne , ten meesten nutte der' Geloovigen , zal bedee'tfeiv Onder die is dan ook de Bedieninge in het bedienen, .Welk eene Gaave, of Ampt Paulus ia die woorden bedoeld hebbe, daar over verfchillen de Uitleggers. CiO Veelen denken, èat. Paulus fpreeke van de Bedieninge der Diakenen, welke daar in belfond', dat zy dc Liefdegaaven inzaamelden, bcftuurden, en daar van met goedwilligheid en voorzigtigheid uitdeelden aan de noodciruftigen , naar een iegelyk van nooden had. De geleerde Rhenferd is daar fterk voor in zyne tweede Lat. Verhandeling de Decem Otiofis Synagoge, C. II. §. 10. 'Die dat Boek niet hebben, en Latyn verftaan kunnen 's Mans gezegdens leezen by Wolfius, Cur. Phiiol. ad h..l. Anders zoude men moeten ftellen, dat Paulus tweemaal had gefproken van de Diakenen. (3) Anderen komt dat zo klaar niet voor. \ Woord huwt*, Bedieninge kan hier niets beflisfen, om dat het ook meermaals wordt gebruikt van de Bedieninge der Apostelen, en ook der Leeraaren, zo als- in den naast-. voorigen tytel is aangemerkt. Ook komt het hun niet gevoeglyk voor, dat de Apostel , na gefprokeu te hebben van de Prophsetie, onraiddelyk daar op zoude hebben 'u.ueu. volgen de Bediening^ van de Diake*
BEDIENINGE. 103
toen; er) dat voor die der Leeraaren, daar het evenwel zeeker is, dat die der Leeraaren in rangfehikking die der Diakenen voorgaa. Men wil dan, dat men 'er in 't algemeen door verflaa allerlei Bedieningen v ai gaaven, Van welk een natuur die ook zyn mogen , het zy Buitengcwooiie , of Gewoone : Dat een iegelyk zich moete verpligt kennen, die gaaven, gelyk hy ontvangen heeft, alzo met alle getrouwheid aan anderen te bedienen, naar de vermaaninge van Petrus, 1 Br. IV: 10. Dus dan,die de gaave heeft van Leeren, dat hy die bediene in het leeren; die de gaave heeft van Vermaanen, dat hy die bediene in het vermaanen. Dan volgt 'er, die Uitdeelt, dat hy dat doe in eenvouwdigheid. Dat zoude men. kunnen verftaan van'de Diakenen, die Uitdeelers zyn der hun toebetrouwde Liefilegaaven. Maar als men dat doet, dan moet men het denkbeeld laaten vaaren, dat door de Bedieninge in het bedienen het. Diakenfchap te verftaan zy. Maar men wil dat ook zelfs, in die woorden : Die uitdeelt doe het in eenvouwdigheid niet verftaan hebben. Men wil, dat dit te verftaan zy van Menfchen, die Ryk zyn, en dus het vermogen hebben , om anderen van het hunne te kunnen mede-' deelen; en die dat doen, moeten het doen in eenvouzudigheid, zonder daar mede lof te willen bejaagen by de menfchen ; of daar uit verdienstlykheid te zoeken by Godt, gelyk de Pharizeën. Ook niet te fchaars met een angstvallig gemoed, dat men door zo, of zo veel te geeven, zich van het zyne te veel berooven zoude. Zo begrypt het de groote H. de Groot, en ook de Grondgeleerde Vitringa, . Men zie 't geen ik daar van aangeteekend hebbe onder den tytel van UITDEELEN, i-ndea VIIL D. 1. St. p. 4Ö7—. Doch dan fchynt de Apostel ook wederom hetzelfde te zeggen in het (lot van vs. 8. Die barmhartig?' beid doet, dat hy het doe in blymoedigheid, Ten ware men dat wilde bepaalen tot een mededeclen van het zyne aan zulken, die, om deeze of geene reedenen, als ballingfchap, beroovinge van hunne goederen, ziekten, &c- boven anderen elendig zyn, en daar door voorwerpen zyn van ons byzonder medelyden,'t welk ons dankragfig noopt, om aan die , door eene ruime raededeelinge , barmhartigheid te bewyzen $
V.v-dic



jo4 BEDIENINGE.
't welk dan gefchieden moet met Uymoe-digheid^ met eene aandoeninge van vreugde, dat wy iets hebben kunnen toebrengen-tot troost, en verkwikking vafl'zulke' elendclingen.
BEDIENINGE der verzoening (Die fins) de) gegeeven heeft, 2 Kor. V: 18: De-Apostel fpreekt van 'Godt, naamelyk den Va-' der , uit welken alle die dingen zyn , van welke Hy te vooren had gefproken , die ms, my, en myne Amptgenooten;en niet. alleen ons, maar ook, vs. 19,. de. tWaereld'(Jooden en Heidenen, want 'er is thans geen onderfcheid meer tusfchen Jood en Griek; al wat thans in Christus geit, is het nieuw fchepfel, het geloof, werkende door de liefde) met zich-zelven verzoend heeft door Jefus Christus, teen Hy denzelven heeft voor gefield tot eénehetooninge van zyne rechtvaerdigheid, en verzoeninge door het geloof in zynen bloede; en wel tot eene 'zo volkoomene verzoeninge, dat 'tvgeene de min-fte verdoemenis meer is voor de geenen, die in Christus Jefus zyn. Die Goat nu wilde Paulus en zyne Mede - Apostelen gebruiken als zyne Gezanten, om die te wege gebragte verzoening van Godts, en Christus wegen den..menfchen aan te bieden; 3a! ook te bidden, zy wilden zich met Godt laaten verzoenen. Dat zynu waarlyk zulke Gezanten waren, bevestigt de Apostel daar mede, dat Godt hun de bedieninge der verzoeninge gegeeven had, {j$f) tyVat is; nu de Bediening der Verzoeninge? Niet andersdan de Bediening van het IVoord der Verzoeninge , vs. 19. (a&) Van den beginne aan was 'er een Woord der Verzoeninge ge.weest, gelyk 'er ook eene Verzoeninge was geweest, uit kragt van 's Meslias beloofde. Borggehoorzaamheid , voor de geenen , die in waaren geloove zich aan Hem toebetrouwden. Paulus fpreekt van eene vergeevinge der zonden, die te vooren gefchicd waren onder de verdraagzaamheid Godts, Rom. III: 25. Maar fchoon die Verzoeninge ook de vergeevinge der zonde tot haar gevolg had, de Leere 'ervan Was evenwel zo heuglyk niet.. 'Er waren nog handfehriften van eene nog openftaande fchuld, in inzettingen beftaande, die de Geloovigen, als tegen zich-zelven, onderteekenen moesten, Kolosf. II: 14. Dezelfde Offerhanden, die tot Voor- enLeerbeeldem firekten van de te vrege te brengene Ver-
BEDIENINGE.
zoeninge, ftrek'tcn, door hunne gedtiurige herhaaling, tot een bewys, dat ze onvolkoomen waren; en niet konden heiligen, die d'ddMoé gingen'; en te 'gelyk ook T Oia dc konfcieniic, of weder gedachtenis der 'zonflfefl'kéefop'keer te verieèvéndigen,Hebr; X: 1, 2,'3. Maar het II'-oord, of de Leere der Verzoeninge is nu v-iikemenerwant die leert, dat Christus, door 'den 'eeuwigai geest 'zich-zelven Gode' mfiraflyk opgeofferd hebbende , eene eeuwige verlosfinge heeft te wege gebragt; zo-eene -volkoomene Vergeevinge , dat V geene Offerhande, en dus geene fchuld-- erinner-ing meer konne, noch mogteplaats hebben, naardien Hy met ééne Offerhande tot in eeuwigheid volmaakt heeft de geenen, die geheiligd'worden, fiebr. IX: 12, 14. X: 14,.18. (33>De openbaare Verkondiging nu van dat Woord was dc Bedieninge van \ de Ver zoeninge-; - Want -dat bragt die Bediening mede, dat 'zy door het Euangelie vreede moesten verkondigen - den geenen, die verre, cn den geenen/, die naby waren; den Heidenen ao wel, als den Jsoden, -naardien Christus die beiden met Godt verzoend hadde, de Vyan'dfchap gedood heb-bende aan het Kruis, Ëphef. Ij: ió , 17. Wel eerst den Jooden, de vergeevinge der zonden door het geloof in den Heere Jefus; en dat 00'k van' alle, van welke zy niet konden gereebtvaerdigd worden door de ll et van Mofes, Band. Xlii: 38., 3,91 Daarna ook den Heidenen, de vergeeving--. der zonden , en een erfdeel onder de geheiligden, door het geloove in Hem, Hand. XXVI; 18. Deeze Bediening (3) had Godt bun gegeeven. Eene Bediening derhalven, tot welke zy zich niet hadden ingedrongen; maar die zy niet hadden -aangenomen, als- wettig daar toe geroepen zynde._ Want van de geenen , die door de Vader aan den Heere Jefus gegeeven .waren, onr eerlang tot deeze Bedieninge uitgezonden- te worden, en daarom ook door hem tot zyne Apostelen, of Gezanten aangenomen waren , waren 'er , ten tyde van het fchryven deezes Briefs, nog tien ih het leeven. Judas de Verraader was rampzalig omgekoomen ; Jakobus was met het zwaerd gedood. Doch in plaatfe van Judas was Matthias door het lot verkooren, Hand. I: 26. Daar nu het beleid van het lot geheel en al is van den Heere, zó kan men van'hem ook zeggen, dat de Bediening der Verzoeninge kern van
Godt9



BEDIEN A'A R,
BEDIENAAR. 105:
Godt gegeeven was, Insgelyks ook van Paulus, waarom die ook zegt, dat Godt hem van 's moeders lyve afgezonderd, door zyne genade hem geroepen, en zynen Zoon in hem geopenbaard had, op dat hy denzelven door het Euangelie zoude verkondigen onder de Heidenen , Gal. I: 15 , 16. Dit nu zo zynde, zo konde de Apostel in den volften nadruk zeggen van zich-zelven-, en van zyne Amptgenooten, dat Godt deeze Bediening aan hun gegeeven had. Wilden zy nu niet ontrouw zyn aan hunne Bedieninge, zo moesten zy in het verkondigen van het woord der verzoeninge, lustig en rustig voortgaan , zonder zich te laaten affchrikken door de vervolgingen, die hun, om dcezer Bedieninge wille wierden aangedaan, zich daar mede troostende, dat die verdrukkingen ligt waren, en haast zou~ den voorby. gaan , en dat die hun werkten een gantsch zeer uitneemend eeuwig gewicht der heerlykheid, 2 Kor. IV: 17.
BEDIENAAR (Een) de: Heiligdoms, en des waaren Tabernakels, welken de Heere heeft opgericht, en geen mensch, Hebr. VIII: 2. (N) In deeze woorden , waar in de Apostel van den Heere Jefus Christus fpreekt, (N&) heeft het geene zwaarigheid, in welken zin hy Hem eenen Bedienaar noemt. De Priesters worden Bedienaars in Godts heiligdom ■ genoemd, Ezech. XL1V: 11. Christus was vs. 1. voorgefteld als Hoogepriester, cn het is dan ook in die betrekkinge, dat Hy hier een Bedienaar heet. (33) Maar van meer belang is het te weeten, welk het Heiligdom zy, en dc waare Tabernakel — en. hoe Hy daar va» de Bedienaar zy. («) Het is buiten bedenking, dat hier de toefpeelinge is op den Ouden Tabernakel, ten tyde van Mofes opgericht. Maar dan komt in aanmerkinge : (««) Of Heiligdom en Tabernakel te onderfcheiden zyn, als twee Gebouwen? Of flegts als twee onderfcheidene deelen van hetzelfde gebouw?Het laatfte komt 'tbest overéén met den fchryfftyl van Paulus in deezen Brief. Cap. IX: 2, 3. fpreekt hy van eenen eerften Tabernakel,en van eenen anderen Tabernakel, die agter het tweede Voorhangfel was; zo ook vs. 11 en 12. van Tabernakel en Heiligdom , en nochthans verftaat hy 'er maar één Gebouw door, doch hebbende twee onderfcheidene vertrekken. In den Ouden ftoflyken Taber. /. Deel. II. Stuk,
nakel zal dan door het Heiligdom te verftaan zyn het Vertrek dgter het tweede Voorhangfel, genaamd het Heilige der Heiligen, Cap. IX: ,3. Waar in Godt een zigtbaar teeken zyner Majeftueufë' inwooninge gefteld hadde boven de Verbonds-Arke, tusfchen de vleugels der Cherubynen; waar in niemand ingaan mogt, behalven den Hoogenpriester, en dat niet meer dan eenmaal des jaars, op den grooten Verzoendag, om het bloed van den Bok, die, ter verzoeninge van 's Volks zonden, in den Voorhof geflagt en geofferd was, 'er in te draagen, en daar mede te fprengen voor de Verbonds-Arke, om Godt, als't ware, der verzoeninge te doen gedenken. En dan zal hier de Tabernakel zyn 't geen Paulus, Cap. IX: 2, den eerften Tabernakel , en , gelyk hy het nader verklaart, het. Heilige noemt, waar in de mindere Priesters verkeerden en dienden, en 't welk de Hoogepriester moest doorgaan, wanneer hy tot het binnenfte Heiligdom zoude ingaan. (£) Maar wat hebben wy nu hier te verftaan door het Heiligdom, en den Tabernakel ? Zeekerlyk den Heemel, Dat blykt uit de nadere omfchryvinge. Het is de waare Tabernakel, welken de Heere heeft opgerecht, en geen mensch. De Oude Tabernakel was wel gemaakt op Godts bevel, en naar het voorbeeld, 't welk Godt daarvan aan Mofes had getoond op den berg; evenwel door Menfchen handen was die toebereid en opgerecht. Maar de Heemel is Godts maakfel geheel en al. Gelyk die elders omfchreeven wordt als eene Stad, welker Kunftenaar en Bouwmeester Godt is, Hebr. XI: 10, zo ook elders, gelyk als hier, als de meerdere en volmaaktere Tabernakel, niet met handen gemaakt, dat is, niet van dit maakfel, Cap. IX: 11, en dat in tegenöverftellinge van het Oude Heiligdom, 't welk met handen gemaakt was; maar 't welk llegts was een tegenbeeld des waaren, te weeten, van den Heemel, vs. 24. Gelyk nu Paulus, fpreekende van zyne Optrekkinge , fpreekt van twee plaatfen , die evenwel beide tot den Heemel behoorden ; naamelyk van het Paradys en den Derden Heemel, 2X01*. XII: 2, 3, 4. Van welke merkwaerdige plaatfe ik uitvoerig hébbe gehandeld in des VI. D. 1. St. p- 559 —• Zo denke ik-, dat wy ook hier. onderfcheid mogen maaken tusfchen O het



io6 JiED-IENAAR.
BEDIENAAR.
het Heiligdom , en den Tabernakel, (**) Het Heiligdom zal clan zyn de Allerheilig/ie plaatfe in den Heemel. Gelyk Godt oudtyds in het Heilige der Heilige een zigtbaar.teeken had gelteld zyner onzigtbaare tegenwoordigheid , zo mogen wy vermoeden, dat 'er ook in den Heemel iets is, 't welk boven alle menschlyke verbecldinge glansen glorieryk is, en 't welk tot een teeken ftrekt, dat Godt daar op eene geheel byzondere wyze tegenwoordig is,en 't welk Godts.Majefteit genoemd wordt, de throon zyner 'Majefteit in de beemden,Hebr.V lil; i. Godts Majefteit in de hoogfte heemelen, Cap. 1: 3. Trouwens indien 'er zo iets zigtbaars niet was , dan zou Stephanus het niet hebben kunnen bepaalen , dat het ter rechterband Godts was, dat hy den Zoon des menfchen, dat is, de verheerlykte Jefus, zag ftaan,, Hand. VII: 55. En dat zigtbaare was 't geen, daar, ter dier plaatfe, van gezegd wordt, dat hy zag de heerlykheid Godts, En die Heerlykheid maakt, dat die plaatfe in den Heemelfchen Tabernakel is het Heiligdom, hst Heilige der Heiligen, Gelyk nu de Hoogepriester maar alleen mogt ingaan in het binnenfïe Heiligdom; zo heeft ook Christus maar alleen tot daar toe de Godtlyke Majefteit mogen naderen, om zich te zetten ter rechterhand der zelve; zelfs is het den Engelen niet toegelaaten zo naby te koomen; want Godt heft nooit tot iemand der Engelen gezegd: Zit tot myne rechterhand, Hebr. I: 13. (££) De Tabernakel in den Heemel zal dan zyn 't geen in den Aardfchen Tabernakel genoemd wierd het Heilige, waar in de Priesters, en ook die maar.alleen, verkeeren en dienen mogten : Dus dan die eenigzins meer afgeleegene plaatfe, waar in de verheerlykte Heemelingen , de geesten der volmaakte Rechtvaerdigen , verkeeren, die als gezaligde Priesters voor den throon Godts zyn, en Hem dag en nacht dienen in zynen Tempel, Openb. VII: 15. En dat zegge ik te meer , om dat Paulus zelf die plaatfe noemt den meerderen en volmaakteren Tabernakel, door welken Christus is ingegaan in het Heiligdom, Hebr. IX: 11, 12 ; eveneens, gelyk oudtyds de Hoogepriester het Heilige moest doorgaan, zoude hy tot het Heilige der Heiligen ingaan. Zoude die plaatle ook niet wel mede behooren tot éie IIcemelent van welken gezegd wordt,
dat onze groote Hoogepriester 'er is doorgegaan.'' Hebr. IV: 14.Pan dit Heiligdom,, en van deezen Tabernakel is de Heere Jefus, 00 in de hoedanigheid van Hoogenpr'tester, vs. 1, de Bedienaar. Moeten wy door het bovengemelde Heiligdom — den Heemel verdaan, zo fpreekt het van zelf, dat hier alleen in aanmerkinge kunnen koomen zulke deelen zyner Bedieninge , die Hy in den Heemel verricht. Welke zyn die? Dat, gelyk de Hoogepriester het bloed van den Bok, die, ter verzoeninge geflagt, en geofferd was , voor de Arke fprengde , om Godt der verzoeninge, alste doen gedenken: Alzo ook Christus zynen Vader geduurig voorhoudt die volkoomene Verzoening, welke Hy hier om laag heeft verworven , toen Hy zich-zelven , door den eeuwigen geest, Gode onftraffelyk heeft opgeofferd, en met -die eene offerhande, niet maar voor een enkel jaar,- gelyk door de Offerhande van den Zoenbok op den grooten Verzoendag, maar tot in eeuwigheid volmaakt beeft de geenen, die geheiligd worden, Hebr. X: 14. Daarom werd Hy ook gezien in V midden van den throon, als een Lam, ftaande als geftagt, Openb. V: 6, als draagendc de Dyteekenen van zynen Moedigen dood, om daar op voor Hem , die op den Throon zat, den Vader, te wyzen, en *er op te pleiten voor de zynen. O4*) Ten goede van de geenen, die als verheerlykte Priesters in het Heilige van den Heemel verkeeren , om vöor die te eifchen de nimmereindigende vooftduuring hunner gelukzaligheid ; om te zyn, daar Hy is, om niet maar voor een zeekeren tyd zyne heerlykheid te aanfehouweny maar om altyd met Hem te weezen , Joh. XVII: 24, 1 Thesf. IV: 17, naardien het eene eeuwige verlosfing , eene eeuwige gerechtigheid is, welke Hy verworven heeft, Dan. IX: '24, Hebr. IX: 12. (A3) Maar de verzoeninge van den grooten Verzoendag bepaalde zich niet tot de geenen, die in den Tabernakel waren, maar breidde zich ook uit tot de geenen, die buiten den Tabernakel waren, tot het gantfche Volk: Even zo breidt zich de kragt van Christus verzoeninge , en zyner daar op gegronde voorbiddinge ook uit tot al zyn Volk, 't welk nog buiten den Heemel op aarde verkeerd. Waarom 'er niet maar in 't gemeen gezegd wordt, dat Hy altyd leeft, 'om voor
om



BEDIENAAR, BEDOLA.
B E D O L A. tof
ons te bidden , Hebr. VII: 25. maar met duidelyke toefpeelinge op het ingaan van den Hoogenpriester, dat Hy, als de Bedienaar en Hoogepriester van dat Heiligdom, 't welk niet met handen is gemaakt, is ingegaan in den Heemel, om nu te verfchynen voor Godts aangezigt voor ons, Hebr. IX: 24. (3) Befchouwen wy nu deeze woorden naar het oogmerk van den Apostel,'t welk was de meerderheid van Christus Priesterfchap boven het Adronifche te verheffen,zo zullen wy bevinden, dat die daar toe recht gefchikt waren. De Adronifche Priester was ilegts een Bedienaar van het IVaereldlyk Heiligdom; maar Christus is het van het Heemelfche. De Adronifche Priester verkeerde daar maar alleen als Priester; maar Christus is 'er te gelyk als Koning: Daarom was 'er vs. 1. gezegd, dat zo eenen Hoogenpriester hebben, die gezeetcn is ter rechterhand des throons der Majefteit in de Heemelen. Want te zitten aan Godts rechterhand zegt, naar de verklaaring van Paulus, 1 Kor. XV: 25, zo veel, als als Koning te heerfchen. Zo dat Hy, naar het vooruitzigt van Zacharia, Ca.v>. VI: 13 , als Priester, en te gelyk ^ls Koning zit en heerscht op zynen throon. Twee voorrechten derhalven, waar uit het onbetwistbaar blyken konde , dat Hy een veel grooter Priester was, dan Adron, of iemand zyner Amptsvoigeren ooit geweest was, of hadde mogen zyn: Priester naar de OrdeningevanMelchizedek, volgens het betoogde in het' naastvoorise VII. Hoofdft. , die Priesterkas des Allcrhoogften Godts, en"te gelyk Koning van Salem.
BEDOLA. Daar leest men van Genef. II: 12, en komt daar met het Goud, en wel by uitneemendheid goed Goud, en den Sardonix voor , als een voortbrengfel van het Land van Havila. De Bedola moet dan zo iets kostelyks zyn , 't welk met het Goud en den Sardonix in gelyken rang konde ftaan. Bachiene, in zyne H. Geogr. D. IIL p. 12—, volgt het gevoelen van den Heer Keiand, dat Havila, waar van Genef. II: 11. gefproken wordt,het Land Kolchis zy. Daar aan beantwoordt wel het aangeteekende van Mofes: Van waar het Goud komt. Kolchis is by de Ouden beroemd als een Land-; ryk in Goud. Ook zou Reland, Disfert. Mifcell. P. I. Dlsfert. L §. u—-15, bewyzen bygebragt hebben,
dat die edele gefteenten, die hier voorkoomen, Bedola en Sardonix, oudtyds ook in Kolchis zyn te vinden geweest. Wat nu die geleerde Man door Bedola verftaat, kan ik niet zeggen, om dat ik dat Boek niet bezit. Bochart houdt Havila voor dat gedeelte van Arabie, \ welk ligt aan de Perftfche Golf. Wu is het zeeker genoeg, dat 'er in dat Land ook Goud was, ook was het beroemd wegens zyne kostbanre gefteenten, waar van Nearchus, de Admiraal van Alexander, breed opgaf by Strabo. Maar nu blyft de vraag nog, wat is Bedola? De groote Salmafius wil, dat men 'er door verftaa die kostelyke en welriekende Gom, die Bdcllium genoemd wordt. Die is wel een voortbrengfel van Arabie, dan hoe voortreffelyk die Gom ook moge zyn, zal ze evenwel met het Goud en den Sardonix niet gelykwaerdig geagt kunnen worden. De niet minder groote Bochart beweert,Hieroz.P. II. L. V. C. 5, dat Bedola dc Paerl zy. Nu weet men , dat in de Perftfche Golf jaarlyks een groote menigte paerlen gevischt wordt. Doorgaans zyn de grootfte van tien of twaalf grein. Die grooter zyn, moeten aan den Koning gekeverd wórden ; doch de meesten zyn kleiner , veelen weinig grooter als een groote zandkorl. Hoe veel van waerde de Paerls in 't algemeen zyn, weet elk, en dus kan het niet vreemd zyn, dat zy by het Goud en den Sardonix geplaatst worden, 't Geen dit gevoelen begunftigt, is: (N) Dat de Sardonix wordt omfchree;; ven als een fteen; vermoedelyk, om hem, als een voortbrengfel van de aarde, • daar door te duidelyker te onderfcheiden van de Bedola, voorönderfteld zynde, dat die de Paerl zy , welke , een voortbrengfel zynde van Schelpvisfen in de Zee, onder de fteeiien niet wel te reekenen is. (3) Nog meer, dat Num. XI: 7. van 't Manna gezegd wordt , dat het was als Korianderzaad , naamelyk , ten aanzien van zyne gedaante, niet groot en rond. Maar van de verwe wordt in 't byzonder aangeteekend , dat die was als de verwe van Bedolab. Die verwe nu was wit; want Exod. XVI: 14. wordt het Manna naar zyne rondheid en kleinheid, cn, 20't fchynt, ook naar zyne kleur, vergeleeken by den Rym. De ronde gedaante en witte kleur pasfen zeer wel op paerlen ; als ook de O 2 klein-



-soB B E D R E I G E N.
B E D R E I G E N.
kleinheid, om dat verre het grootfte gedeelte derpaerlen klein is.
BEDREIGEN, BEDREIGINGEN van GODT. (K) Sommige van die zyn volllrekt,. en aan. te merken als een reeds geveld vonnis,'t welk by Godtonherroepelyk. ligt opgellooten, en verzeegeld, in zyne fchatten , en ten. zynen tyde ftaat uitgevoerd te wordem Deeze Bedreigingen zyn fomwylen gedaan: (NN) Aan gcheele Volken; als- aan de Babylomërs, de Modbi* ten, de Syriërs ,. de Egyptenaars, de Tyriërs,. &c. en die Propheetifche bedreigingen, heeten veelal een Last,..als lef. XIII:
1. XV: i. XVII: i.XIX: i.XXI: i.XXII: i; XXIII: i. (33) Somtyds aan deeze, of geene byzondere Perfoonen. Als aan Saul, dat het Koningryk uit zyn huis wechgenomen, en tot eenen anderen, die beeter was dan hy, overgebragt. zoude worden-, i Sam..XIII: 14. XV: 26, 28; David, na dat hy zich zo zwaar bezondigd hadde met Baihfcba, en aan Uria, 2 Sam. XII: 10— 14. Aan Achab, dat de honden zyn bloed zoiden likkenaan Ixebel, dat zy van de honden zou gegeeten worden, tot ftraffe van het moordgeweld , 't welk zy aan vroomen Naboth gepleegd hadden, i Kon. XXI: 19, 2.1,, 23. Aan Koning Joram, g.Chron. XXI: 12—19. Koning Ahazia,
2. Kon. L.3—16. (3) Sommige waren Bcr dreigingen van ftraffen,. in gevalle van Ongehoorzaamheid., en moesten dus- dienen, om.de menfchen te rugge te houden van te over treeden tegen Godts- Gebod of Verbod. Van dat lbort was Godts Strafbedreiginge aan Adam: Ten dage ', als gy daar van eet, te weeten ,, van den Boom der kennisfc des goeds en des kwaads, zult gy den dood fterven,.Genef.. II: 17. Ook de Vloekfpreuken , die door de. Leviten., ftaande up den berg Ebal, moesten uitgefproken worden over menigerlei fchennisfen van Godts Wet, waar op. het Volk telkens Amen zeggen moest, Deut. XXVII: 13— 26. (J) Anderen werden verkondigd tot waarfchouwinge , en . ter opwekkinge tot bekeeringe. Men denke aan 't geene men leest Jerem. XVIII: 7, 8. In een .oogenblik zal ik fpreeken over een Volk , cn over een Koningryk, dat Ik het zal uitrukken, afbreeken, en verdoen : Maar indien dat zelve Volk zich bekeert van zyne boosheid; zo zal sk Jeroupj, hebben, over het kwaade, V geen
ik het. gedachte te doen.. Ook Am. IV: ls\ Daarom zal ik u alzo doen , 6 Israël! Om dat ik u dan dit doen. zal, zo fchikt u , 6 Israël! om uwen Godt te ontmoeten. Insgelyks het zeggen van den Heiland, Luk. XliL 3, 5. Indien gy u niet bekeert, gy zult insgelyks vergaan, 't Beklaaglykfte is * dat zulke waarfchouwingen.veelal in den wind.gellaagen worden. De Zondaar agt Godts langmoedigheid voor traagheid:0m dat h& Oordeel niet haastelyk gefchiedt over de booze daad, daarom is het (hart van de Kinderen der menfchen in hun vol om kwaad te doen,,.? red. VIIL u. Zy denken niet, dat men , door het veragten van den ryk* dom van Godts langmoedigheid — zich zynen toorn vergadert als eenen febat, in den dag, des toorns en der openbaer.inge van zyrirechtvaerdig oordeel,. Rom. II: 4, 5. Want die zyn hart verhardt-, zal in V kwaade val. len. Die dikwils beftraft zynde, den nek ver* hardt,zalfchielyk verbroken worden, dateer, geen geneezen. aan zy , Spr. XXVIII: i4i XXIX* 1
BEDREIGEN, BEDREIGINGEN van MENSCHEN. Die worden ook alle niet gedaan met hetzelfde gemoedsgeftel , en tot een zelfde oogmerk. (N) Een-Vader dreigt zyne Kinderen met de roede. Wio twy-Jlelt 'er aan, of hy. doet het met een goed oogmerk, om zich te doen gehoorzaamen, en hen te rug te houden van het kwaade ? Jofeph dreigde zyne Broeders : Het oogmerk was, dat zy zich hun wanbedryf, aan hem gepleegd, zouden erinneren, en hen te noodzaaken hunnen jongden broeder tot hem te brengen,-Genef. XLII: 14—. Salomo dreigde Adonia en Simei, om hen te weerhouden van oproerige onderneemingen, iKon. I: 52. II: 36, 37. (3) De meeste bedreigingen worden gedaan met een gram en bitter gemoed. Zo dreigde Efau, zynen Broeder Jakob den dood, Genef. XXVII: 41. Insgelyks Da* vid aan den onbefchoften Nabal; 1 Sam. XXV: 22, Izebel-aan den Propheet Elia, 1 Kon. XIX: 2. Rabfake uit naame vanSan* herib, den Koning van Asfyrië,aan Hiskia, den Koning van Juda, en den inwoonderen van Jeruzalem, 2 Kon. XVIII: 19—27. Saulus, die moord en dreiginge bloes tegen al wat Christen heette, Hand. IX: 1. Doch 't beste hier by is-, dat het maar be* dreigingen zyn van 'Menfchen; dat 'er eert
Godjti



BEDRIEGEN.
Godt zy-. die hen gebonden houdt aan de keetenen zyner Voorzienigheid , en zeggen kan: Omgordet u, ^ch wordt verbrokenBeraadjlaagt eenen raad, doch die zal vernietigd worden.' Spreekt een woord, doch het zal niet beftaan! Jef. VIII: 9, 10. Men heeft ook meermaals gezien , dat zulke bedreigingen verydeld wierden. In plaatle van Jakob te dooden , wierd Efaus hart week • Hy viel zynen broeder om den hals, en kuste hem , Genef. XXXIII: 4- D9vid werd van het uitvoeren zyner bedreiginge weerhouden door de tusfehenkomst van Abigaïl, 1 Sam. XXV: 32-35. /2^/door de tydige vlugt van Elia, 1 Kon. XIX: 3. De bedreiging "van Rabfake werd niet alleen verydeld, maar, om dat Godt 'er ook door gehoond was, ook geftraft door liet vernielen van geheel het Asfyriscè heir in éénen nacht, aKon. XIX: 34, 55- YzeIvk waren de bedreigingen van Holophcrnes tegen Bethulië; in 't Boek van . Cap VI- 3, 4- Maar ze werden verydeld door* dappere Juditb y die zich by hem waagde in zyne tente, en hem- het hoofd afhieuw, Cap. XIII: 1-8, 19. Saulus werd in zyne woede gefluit door de verfchymng van den verheerlyktcn Jefus,en 111 plaatfe van Jefus langer te lasteren.,, werd hy zyn Apostel, en van de Christenen langer te vervolgen, werd hy 'exeen opperfle Voorftander van. _ :' '". ■'.
. BEDRIEGEN. (N) Dat beftaat hier ut, dat men zich met zyn gelaat, en woorden en uiterlyk voorkoomen anders vertoont, als men waarlyk is, en in zyn harte gevoelt , om eenen anderen een goed vertrouwen in te boezemenden hem daar door te misleiden. («K) Godt te misleiden is volflrekt onmooglyk, om dat hy aller harten kent, en een Oordeeler is der gedachten en binnenfle overleggingen van ieder mensch. Nochthans kan men zichfchuhdig maaken aan bedrog jegens Godt. Dat deeden de Israëliten, die Godt, wanneer Hy hen dreigde te dooden, vroeg zochten, maar Hem flegts vleidden met hunne lippen, en Hem logen met hunne tonge : Want hun harte was niet recht met Hem, en zy waren niet getrouw in het Verbond, Pf. LXXVIII: 04—37. Zo doen alle Huichelaars. Zy naderen tot Godt met hunne lippen , maar hunne harten doen zy verre van Hem. Zy hebben une gedaante van .Godtsaligbeid; maar verw
BEDRIEGEN. 109
lochenen de kragt 'er van. Zynde liefhebbers van zich-zelven; meer lief hebbers vanhunne wellusten, dan lief hebbers Godts; 2 Tim. III: a—5. (33) Een Mensch kan zich-zei" ven bedriegen. Wanneer ieniand zich veel laat voorltaan van kundigheeden, of andere bckwaamheeden, en zich daardoor eene waerdigheid toekent, welke hy niet bezit. Daar tegen waarfchouwt Paulus, 1 Kor. III: iS, 19. Niemand bedriege zich. zeiven: Indien iemand onder u dunkt, dat hy wys zy in deeze Waereld, die worde dwaas, op dat by wys moge worden. Want de wysbeid deezer Waereld is dwaasheid by Godt. Zo ook Gal. VI: 3. Zo iemand meent iet te zyn , daar by niets is, die bedriegt zich-zelven in zyn gemoed. Zo zegt ook Jakobus van de geenen , die wel hoorders zyn des Woords, maar geen daaders, dat zy zich - zeiven bedriegen door valfche overlegd gingen, Cap. I: 22. QJQ Meer heeft het bedriegen plaats omtrent andere menfehem (•) 't Zy zulks gefchiede, om hen van Godt, van zynen Dienst en Waarheid af te trekken. Dat was het bedryf der Oude Slange,welker naam is Duivel en Satanas, die Eva beeft bedroogendoor baare arglistig* beid, aKor. XI: 3. Dat is ook het hedryi* der valfche Leeraaren, die verderftyke Ketteryen bedekt elyk invoeren; tweedragt en er-* gernisfen aanricht en-te gen de Leere, en door' fchoon fpreeken en pryzen- de harten der een» vouwdigen verleiden, en dus door bedriege* ry en arglistigheid-listelyk tot dwaalinge zoeken te brengen, Rom. XVI: 17,-18,Ephcfi IV: 14. (/O Menigvuldig is het Bedriegenin de onderlinge faamenleevinge. De looze en booze ftreeken 'er van zyn te.veelei dan-dat men ze zoude kunnen tellen; Nu is het wel zo, dat' alle Bedrog zonde is<. Het een is evenwel meer verfchoonbaar dan het andere. (<*«) Onder het meer verfchoonbaare mag men reekenen het Bedrog,, 't welk men pleegt, (A) om zyn eigen lëeven>te redden. Men denke aan de bedrier gery der Gibeémiten , Jof. IX: 3—151 e11 aan David, toen hy door eene geveinsds raazery Achis, den Koning van G«^,-bedroog, 1 Sam. XXI: 13, 14. (B>Of,ora dat van anderen te behouden, gelyk Ra* chab den Koning van Jericho bedroog, om het leeven der Verfpiederen ■ te redden, Tof. II: 2—7. en Michal de booden van 'Saul, ter behoudenisl'e van JOavid, haaren. O Maai



iio BEDRIEGEN.
BEDRIEGEN.
Man , i Sam. XIX: 12—16. (pp) Onder het min verfchoonbaare is wederom het een Bedriegen meer grouwlyk en ftrafwaerdig dan het andere. (A) 't Meest ftrafwaerdig bedrog is, 't welk men in het werk dek, om.iemand om lyf en leeven te helpen, gelyk dat van Jakobs Zoonen, Simcön en Levi omtrent de Vorften van Sichem, Gen. XXXIV: 17—29, cn van Abzalom, die Amnon te gast noodigde, en hem liet ombrengen , terwyl hy vrolyk was by den wyn , 2 Sam. XIII: 26—29. Van zulke Godtloozen ze•( Salomo: Die haat draagt, gelaat zich vreemd mei zyne lippen: Maar in zyn binnen/Ie fteh hy bedrog aan —. Zeeven grouwelen zyn in zyn harte, Spr. XXVI: 24, 25. (U) Wefgroïuvelyk, maar evenwel zo gr ouweljk is het bedrog niet, 't welk men pleegt, om , tot zyn eigen voordeel eenen .anderen te verfchalken, Gelyk Jakobdoor bedrog zynen broeder Efau den Patriarchaalen Zeegen ontfutfelde , Genef. XXVII: 18—29. En Eaban Jakob, Cap. XXIX: 15—25 , en Jakob wederom op zyn beurt Laban bedroog, Cap. XXX: §7—42. Allermeest huisvest het bedrogonder'het Volk van Koophandel. Gelyk een nagel tusfchen de'voegen der fteenen vastgefhoken wordt, alzo zal ook de zonde tusfchen koopen en verkoopen worden gewrecven, naar het zeggen van Sirach , Cap. XXVII: 2. 'Er zyn eerlyke Kooplieden, welken dit niet aangaat : Maar van zulken, die de waaren vervalfchen , kaf verkoopen voor hoorn, den wyn mengen met zo at er, die handelen met bedriegelyke ellen, maaten en. gewichten, kan men zeggen : Gelyk een kouwe vol is van gevogelte, alzo zyn hunne huizen vol bedrogs, om daar door groot en ryk te worden, Jerem. V: 27. Onder den fchyn van den Kooper het zyne te geeven, onthouden zy hem 't geen hy deugdelyk betaalt, en hem daarom wettig toekomt. Mosheim teekent uit de berichten der Jefuïten aan in zyne Zeedenleer , D. II. p. 551, dat de Chineezen het voor geöorlofd, zelfs voor een ftuk van wysheid houden, de geenen, met welken zy Koopmanfchap dry ven , te bedriegen. Hun zeggen is: De Verkooper bedriegt niet; maar de Kooper bedriegt zich-zelven. Wat de Verkooper door bedrog wint, dat neemt hy met recht, als een belooning van zyne loosheid. En de Kooper kan niet klaagen^
cm dat alles gefchied zonder geweld. Het bekende zeggen, dat de Kooper zyne oogen moet medebrengen , en vertrouwen , ltrekt ten bewyze, dat niet alleen de Chineezen, maar ook veele Christenen zich met zulke ftreeken en uitvlugten behelpen. (3) 'Er zyn veele reedenen, die den weldenkenden Mensch van het Bedriegen moesten te rugge houden. (Nj*) Door Bedrog verwydert men zich ten eenenmaale van Godts voorbeeld: Want, gelyk Godt niet liegt, noch liegen kan, zo bedriegt Godt ook niet, en kan niet bedriegen. Van't Voorbeeld van den Heere Jefus, in wiens mond geen bedrog is geweest,Jef. LUI: 9. (33) Men maakt 'er zich door gelykvormig aan den Duivel, die een Aartsbedrieger en Leugenaar is. (JJ) Men benadeelt 'er zynen Naasten door, en men zondigt tegen die zo hoogstbillyke Natuurwet. V Geen gy niet wilt, dat u gefchiede, doet het eenen anderen niet. (TT) Men benadeelt 'er zich - zeiven door. Bedoelt men gewin met zyn bedrog, men heeft 'er Godts Zeegen niet op te wachten: De bedrieger, zegt Salomo, Spr. XII: 27, zal zynen jagtvang niet braaden, een bedriegelyke ziele zal hongeren, Cap. XIX: 15. En bedoelt men 'er mede iemand in het verderf te Horten , men verbeurt , zo dra het zich ontdekt, clks vertrouwen , en wordt een voorwerp van algemeene veragtinge. Wiens haat door bedrog ontdekt is, diens boosheid zal in de Gemeente geopenbaard worden, Spr. XXVI: 26. (nn) Men haalt 'er zich Godts verontwaerdiging, ja wraak door op den hals. Godt heeft eenen grouwel zo wel aan den man des bedrogs, als aan den man des bloeds, Pl. V: 7. En als Paulus ons vermaant, den Broeder niet te vertreeden, noch te bedriegen met zyne handelingen, zo voegt hy 'er dit tot waarfchouwinge by, dat Godt een Wreeker is over de zulken, 1 Thesf IV: 6.
B ED RO O GEN, (Toen, de Propheet uit den mond des LIEEREN hoorde , wat 'er gebeuren zoude, vs. 9, zeide ik: Ach Hee. re HEERE, by wyze van beklag, waar. lyk, Gy hebt dit Folk, en Jeruzalem,grootlyks) zeggende: Gy lieden zult vreede hebben: Daar het zwaerd tot aan de ziele raakt, Jerem. IV: 10. 't Gaat verre Godt, die de waaragtige, de hoogde waarheid zelf is, die niet liegt, noch liegen, en by gevol-



BEDRIEGEN.
BEDRIEGE NV in
volse ook niet bedriegt, noch bedriegen kan, te befchuldigen, dat Hy zyn Folk, en 'Jeruzalem bedroogen had. Op het hooien van zo eene taaie zou men wel mogen uitroepen: Deeze reeden is hard! wie kan dezelve hoeren? Qoh. VI: 60.) Rabfake liet 00 zvne wyze Koning Hiskia waarichouwen, Hy wilde zich toch door zynen Godt niet laaten bedriegen, aKon. XIX: 10. Dit werd,als een grouwlyke Godtslastcnnge, by Godt hoog genomen , en zwaar geftraft: Maar hier is het geen Rabfake, geen Chaldeeuwfche Afgodendienaar; maar een Jeremia, een Jood, een Priester, ja! een Propheet, die zich durft beklaagen , dat Godt zyn Folk bedroogen had. Men zoude hem met Bildad den Suhitcr wel op een fcherpen toon mogen te gemoete voeren: Hoe lange zult gy deeze dingen fpreeken, en de reedenen uwes monds een geweldige wind zyn? Job VIII: a. Laat ons zien, of wy den Godtsman niet zouden kunnen verfchoonen van zo eene Godtslastennge. Waar in beftond het Bedrog? Dat in plaatfe van Freede, welken men beloofd hadde, 'er nu het Zwaerd,dat is Oorlog, was. De Ferderver der Heidenen, de Koning van Babel, was reeds uitgegaan uit zyne plaatfe, om hun Land te ftellen tot verwoestinge, vs. 7. De Baniere werd reeds gezien, hei geluid der bazuine, en het Krygsgefchrei gehoord, vs. 19, ao, ai. Hoe veel verfchildc dat van de belofte: Gy lieden zult vreede hebben! Maar wie had hun dat beloofd? Zeekerlyk geen Jeremia, of eenig gelyktydig Godtsgezant: Die hadden de Boet-en Weebazuine fteeds aan den mond. 't Waren dan geweest de Leugen - Propheeten en Priesters, die valschheid bedreeven, en de breuke der Dogter van Godts Folk op ri ligt ft e genazen, zeggende: Freede, Freede , Cap. VI: 13, 14" Maar Jeremia ftelt dat hier voor,, niet als gezegd door de valfche Propheeten ; maar als gezegd door den HEERE zelf, Maar wie weet niet, dat die Pro* pheeten, fchoon zy het gezigt e hunner harten fpraken , én niet uit den mond des HEEREN, evenwel dit woord geduurïg in den mond hadden : De HEERE heeft hei gefproken : Gy lieden zuil vreede hebben, Jerem. XXIII: 16, 17. Maar dat zo zynde, gelyk het was, en aan Jeremia ook niet onbekend was , hadde hy dan niet moeten Zeggen,dat die valfche'Propheeten het Volk,
en Jeruzalem bedr oogen hadden ? En ondertusfchen zegt hy, dat de HEERE hen bedroogen, ja! grootlyks bedroogen hadde. Men weet, dat in den gewyden Schryfftyl meermaals aan Godt iets toegekend wordt, als door Hem gedaan, 't geen flegts onder zyne toelaatinge gedaan is. Zo zegt Godt, Exod. IV: om. Ik zal zyn (Pharae's') hart verflokken. Dat is: Ik zal toclaaten , dat hy zich verharde; toelaaten,dat zyne tooveraars eenige in fchyn foortgelyke wonderen zullen doen als gy, en dat hy zich op het zien 'er van zal verftokken, dat hy het Folk niet zal laaten trekken. Nog nader: Men leest, aSam. XXIV: 1, dat de HEERE David aanporde, dat hy het Folk zoude doen tellen. Maar uit 1 Chron. XXI: 1, blykt , dat het de Satan gedaan hebbe. Waarom dat dan aan den HEERE toegekend ? Om dat de Satan het hebbe gedaan onder Godts toelaatinge. Zo ook, aChron. XVIII: ao, ai, ftelde zich een Geest voor Godt, en bood zich aan om een Leugengeest te zyn in den mond van Achabs valfche Propheeten: En, om dat hem dat van Godt werd toegelaaten ,zo wordt 'er zo van gefproken , als of Godt zelf dien Leugengeest had gegeeven in den mond van dia Propheeten ,. vs. 23. Verg. iKon. XXII: 23. Even zo ook hier : 'Godt had het Folk bedroogen r voor zo verre Hy aan die valfche Propheeten had toegelaaten , het Volk té paaijen met hunne dikwils herhaalde beloften van Vreede, en het Volk had overgegeeven in de verydeling zyner gedachten, om 'er geloof aan tc geeven. Maar, als men het al eens dus neemt, is het dan geen bedillen van Godts denkwyze , als Jeremia zich des beklaagde , zeggende: Ach! HEERE —. Neen! Zo weinig het in Paulus een wraak en was van Godts rechtvaerdig oordeefover de Jooden dat hy verklaarde, dat hunne verwerping,hem'was een groote droefheid en geduurige fmerte, Rom. IX: a—. Maar dat flegts is aan te merken als een blyk van zyne reed'ere liefde tot, en medelyden met dat Volk : Even zo is ook dit beklag van Jeremia aan tc merken. Hoe zeer het hem fmerte, dat Godt dat bedriegen aan de valfche Propheeten had toegelaaten, hy twyftelde evenwel geenzins, of dat was de rechtvaerdige ftraffe van het zo lang en fmaadeiyk ver'agten van de veele trouwe waar1 icnou-



tis BEDRIEGEN,
BEDRIEGEN.
fchouwingen, van Godts wegen door hein Jeremia , en andere Propheeten gedaan. Dit is Godts gewoone handelwyze. Toen het Oude Volk na Godts ftem niet had willen hooren, had Hy het overgegeeven in het goeddunken zyner harten, om te wandelen in zyne raadftagen , Pi'. LXXXI: 12, 13. En zo zoude Godt in laatere dagen aan fommigen een kragt der dwaalinge zenden, om de /eu~ gen geloof te geeven. En dat wel daar voor, dat is, tot ftraffe, dat zy de liefde der waarheid niet hadden aangenomen , om zalig te worden, 2 Thesf. 11:10, 11.
BE DRIEGE (Niemand) zich - zeiven: Zo iemand onder u dunkt, dat hy wys zy in dee • ze Waereld, die worde dwaas, op dat hy wys moge worden, 1 Kor. III: 18. (X) Indien de Apostel zich in 't vervolg niet nader verklaarde, zou men deeze woorden: Niemand bedriege zich - zeiven, kunnen aanmerken als eene algemcene 'waarichouwing tegen het zelfs-bedrog. Een' anderen te bedriegen is grouwelyk , en onbeftaanbaar met de liefde tot den Naasten: Maar zich-zelven te bedriegen is zeer gevaarlyk , en onbeftaanbaar met de zelfsliefde. Ondertusfchen is het zelfs - bedrog zeer gemeen onder de Menfchen. De eene laat zich veel voorftaan van dit, de andere van wat anders , en fchryft zich in zyne verbeeldinge eene uitneemendheid, eene verdiende toe, verre boven anderen. Daar tegen waarfchouwt Paulus elders, Gal. VI: 3. Zo iemand meent iets te zyn, daar by niets is, die bedriegt zich • zeiven in zyn gemoed. Maar hier waarfchouwt de Apostel bepaaldelyk tegen dat zelfs-bedrog: (3) 't Welk gebooren wordt uit eene ingebeelde wysheid. (MN) Want hy fpreekt van iemand, die dunkte, en zich daar van veel liet voorltaan , dat hy wys ware in deeze Waereld. (•) Men vindt veele ingebeelde wyzen in de Waereld , die zich verbeelden, dat zy, 't zy in 't ftuk van Koophandel, 't zy in deeze of geene Weetenfchappen, 't zy in .Staatkundige inzigten, &c. de wysheid alleen in erfpagt bezitten, en dat alle anderen als Nachtuilen rond zwerven in het donkere. Van zulken zegt een Latynsch Dichter :
Hi foli fapiunt, reliqui volitant ficut umbra. Wat men van zulke menfchen te oordee-
len hebbe, leert ons Salomo, Spr. XXVI: 12. Hebt gy eenen man gezien , die wys is in zyne oogen , van eenen zot is meer ver. wachtinge dan van hem. (/3) Maar de Apostel heeft hier het oog op die Wysheid. welke de Grieken zochten, 1 Kor. I: 22. Wysgeerte , Natuurkunde , Reede'neerl kunde,, Welfpreekendheid, &c. was in de toenmaalige Waereld by de Grieken, en dus ook te Korinthe , de rechte Wysheid. Die daar in boven anderen uitmuntte \ werd bewonderd en toegejuicht. Mogten 'er nu in dc Gemeente te Korinthe zyn, 't zy Leeraars , 't zy anderen , die zich verbeeldden in die wysheid verre gevorderd te zyn, en dat zy, door zich daar op nog al meer en meer toe te leggen, Gode meer aangenaam zouden zyn, en ter uitwerkinge van hunne eigene , en anderer Zaligheid meer zouden kunnen toebrengen, die bedroogen zich-zelven; want die Wysheid was dwaasheid by Godt, vs. 19, cn floot wel veel in zich op, waar op het verftand des vleescbs zich verheft; maar niets, 't welk den mensch kan opleiden tot de kennis en verkryginge van het hoogfte Goed. Wilde dan iemand zich-zelven niet bedriegen: (33) Dan moest hy dwaas warden, op dat hy mogt wys worden. (») Hy moest dwaas worden. Niet in eenen eigenlyk gezegden zin. Dat zy verre! Want, gelyk bet licht uitneemendheid beeft boven de duisternisfe ; zo heeft de wysheid uitneemendheid beven de dwaasheid, Pred. II: 13. Maar hy wordt dwaas naar de meeninge der Griekfche Waereldwyzen , die de Leere van Jefus Christus, den gekruifigden, voor Dwaasheid hielden, 1 Kor. I: 23, en de geenen, voor dwaazen, die die Leere predikten, zo eenvouwdig, als ze door de Apostelen gepredikt wierd, Cap.II: 14, en aannamen, als de waare, en alleen ter Zaligheid leidende Leere. De Apostel wil dan, dat men die ingebeelde Waereldwysheid zou laaten vaaren, en zich toeleggen op, en vergenoegen met de Leere des geloofs in Christus, fchoon men daarom door den waanwyzen Griek als een dwaas zou veragt worden. En dat (*) moest men doen, op dat men wys mogt worden; deel krygen aan die wysheid, welke aan baare bezitteren het leeven geeft. Welke de menfchen leert, wat hun grootst oogmerk moet zyu, naamelyk het Zalig worden; en
wel-



BEDRIEGLY&
welke de middelen zyn , om daar töe te geraaken , te weeten , de bekeeringe tot Godt, en het geloof in Jefus. Want die leere is den geroepenen de kragt Godts, en de wysheid Godts, i Kor. 1: 24. Ze is de kern en het pit van die Schriften, die den mensch • kunnen wys maaken tot Zaligheid, aTim. III: 15. Het is naauwlyks tegelooven, en evenwel het is zo, dat eenigen in de Oude Christen Kerke: (Hoe onbegryplyk groot is de buitenfpoorigheid van het bygeloofO dit zeggen van Paulus, het zich tot eenen pligt gemaakt hebben , zich, daar zy by hun,verftand waren, zo aan te ftellen , als of zy waarlyk.dw'aat^n hun verftand geflaagen waren, en daarom genoemd wierden *«i **«s»i ï<* T°'
Itftrh, Dwaazen, Zotten om Christus wille. Palladius gewaagt van eene Maagd, .en Balfamon van eenen Stauracius, die zich veinsden dwaas te zyn, om Christus wille. Euagrius van eenen Simeones te Emefa , die zich openlyk op • dc ftraat aanftelde als een zot mensch, en op de markt de pylaaren geesfelde, zeggende: Gy moet dansfen. Men zie daar meer van.by Nieuwland, Letterk. Verluft. D. I. p. 285.
BEDRIEGLYK (Uw Vader heeft) met my gehandeld, en heeft mynen loon tienmaal veranderd, Genef. XXXI: 7. Zofprak Jakob tot zyne Vrouwen, die beide Dogters waren van Laban, niet by wyze van verwyt maar om'haar overtuigend te doer zien, hoe wettige reedenen hy had , oft zich aan den dienst en der bywooningt van Laban te onttrekken, en weder t( keeren na zyn Vaderland , 't welk in '1 heimelyke te doen, hy van zins was; ët om zyne Vrouwen te overreeden, om ooi haar Volk, en Vaders huis te verlaaten en met hem te trekken. (n) In 't gemeer zegt hy: Uw Vader heeft met my bedriegelyk gehandeld. Zeer wel zegt Salomo, Spr Xll: 5. Der Godtloozen raad/lagen zyn be drog. Pbaraö ilrekt 'er ten voorbedde van Meer dan eens, wanneer de plaage ziel deed gevoelen, had hy beloofd , dat hj Israël zou laaten trekken ; maar als d< plaage van hem opgeheeven was, trok hj zyn gegeeven woord weêr in. Dat noem de Mofes een bedrieglyk handelen , Exod VIII: 29. Zo beklaagt zich Jakob ook dat Laban bedrieglyk met hem hadde gehan de ld. 't Was zekerlyk een groot bedroj L Deel. II. Stuh
BEDRIEGLYK, « j
geweest, dat hy hem, in plaatfe van Rachel, voor welke hy hem zèeven jaaren gediend hadde, Led in het Bruidsbedde had doen nederliggen, Genef. XXIX: 23. Maar dat bedrog bedoelde Jakob hier niet. Hy fprak hier van de bedriegeryen van Laban , aan hem gepleegd in de zes laatfte jaaren van zynen dienst. Dat blykt uit het 41. vs., daar hy tot Laban zeide: /* ben nu twintig jaaren in uw buis geweest: Ik hebbe u veertien jaaren gediend om uwe beide Dogters , en zes jaaren om uwe kudde, en gy hebt mynen loon tienmaalen veranderd ; te wèeten , den loon , welken hy in die laatfte jaaren van de kudde bedongen hadde. 'Er was dan ten einde van de veertien jaaren , toen Jakob met zyne Vrouwen vertrekken wilde, een nieuw beding gemaakt. Jakob zou de kudde van Laban blyven weiden , en tot loon daar voor zoude hy hebben het gefpikkelde en gefprenkelde van de lammeren, die onder de kudde zouden geworpen worden , Cap. XXX: 32. Dan aan dat beding had Laban zich niet gehouden. (3) Hy had 'er verandering in gem&akt , en wel tienmaal f en dat was, de bedrieglyke handel, waar van Jakob fprak. (HiO Waar in beftond nu die Verandering? Wy mogen hët opmaaken uit het 8. vs. Volgens het beding moest al wat bont, of gevlekt was voor Jakob zyn. Maar als Laban zag, dat genoegzaam alle de Lammeren bont waren , maakte hy, by het vernieuwen van het beding,onder-
■ fcheid tusfchen het gefpikkelde en gefpren-
■ kolde. Hy wilde voortaan aan Jakob alleen : het gefpikkelde laaten; en als hy zag, dat ï' verre wech de meeste lammeren zo wa: ren, dan wilde hy hem in 't vervolg maar 1 alleen het gefprenkelde laaten : En zo deed 1 hy telkens, denkende, dat hy , den ee-
■ nen, of anderen tyd, daar by het meeste . voordeel vinden zou. En dat had hy (33) - Tienmaalen gedaan. («) Men kan dit in . het onbepaalde neemen voor veelmaal, ge1 lyk Levit. XXVI: 26. Tien Wyven, Nehem.
■ IV: 12. Tienmaal zeggen, en Job XIX: 3. : Gy hebt my tienmaal fchande aangedaan:
■ (0) Maar daar Jakob dat Tienmaal nog
• eens herhaalt, toen hy tot Laban zelv* . fprak, zo denken anderen, dat het waar, lyk tienmaal door Laban gedaan zy. 'tZal
• 'er dan op aankoomen, hoe deeze tien; vouwdige veranderinge te vinden? Men
ï> voor-



i.Z4 BEDRIEGLYK.
voorönderftelle, dat de kudde tweemaal in 't jaar geworpen hebbe. Dat is in warme Landen niet vreemd. Virgilius fpreekt van Bis gravida pecudes. Zo leest men ook Cap. XXX: 42. van Spadelingen en Vreegelingen. Maar fpreekt Jakob hier van de zes laatfte jaaren van zynen dienst, dan heeft de kudde, volgens de zo even gemaakte voorönderftelling, twaalfmaal geworpen en nochthans wordt hier maar van eene tienvouwdige veranderinge desloons gefproken. Men begrype het dus : In het Eerfte jaar werpt de kudde voor de eerftemaal: Jakob neemt al het bonte na zich. Laban konde daar niets tegen zeggen. Maar de kudde moest dat jaar nog eens werpen: Nu wil hy, dat de loon van Ja* kob maar alleen het gefpikkelde, of het gefprenkelde zal zyn: Dat is de eerfte verandering, 't Zelfde doet hy telkens by omkeeringe van het gefprenkelde, of het gefpikkelde, de vier volgende jaaren , ten eiken jaar tweemaal. Nu is de loon al negenmaal veranderd. De tiendemaal doet hy het ten aanzien van 't geene de kudde werpen zoude voor de eerftemaal in het laatfte, of zesde jaar. Eer nu de kudde voor de tweedemaal in dat jaar werpen zoude, maakte Jakob zyn Voorneémen van te willen vertrekken aan zyne Vrouwen bekend, en dus konde hy naar waarheid zeggen, dat haar Vader bedrieglyk met hem gehandeld, en zynen loon tienmaal veranderd hadde. . 't Was juist niet noodig, dat Jakobmtx vertrok, dan na het zesde jaar; 't was genoeg, dat hy het niet deed, als in dat jaar, toen het reeds voor een groot gedeelte verftreeken was , om. tot Laban te kunnen zeggen, dat hy hem zes jaaren hadde gediend om de kudde. Zie Heideggeri, Hift. Patriarch. 2om. II. Exerc. XV. §. 24- P- 45^.
BEDR1EGLYKE (Ó HEERE redt myne ziele van de valfche lippe, van de~) tongel Wat zal u de bedrieglyke ton ge geeven ? Wat zal ze u toebrengen ? Scherpe pylen eenes magtigcn; gloeijende jeneverkoolen , Pf. CXX~ a, 3,4. Ik laate het in het midden, wie het zy, die hier als fpreekende wordt ingevoerd: Of het de een, of andere Perfoon zy, of wel geheel de Kerk des Ouden ©f des Nieuwen Testaments, verkeerende in zulke hagchelyke omftandigheeden, als de Dichter ons hier vertegenwoordigt. .De
BEDRIEGLYK.
Uitleggers zyn het hier over niet eens. Doch wie het dan ook zy, wy moeten ons hem voordellen als verkeerende onder een hoop boosaartige lieden , die hem doodlyk haatten, die, hoe vreedzaam zyn gedrag ook was, niet ophielden, hem te beliegen, te'belaagen, en op allerlei wyze het verderf te berokkenen. Men maake dit, behalven het 2. vs., op uit vs. 5, 6, 7. *t Was de eerftemaal niet, dat hy zich in zulke , of foortgelyke prangende omftandigheeden hadde bevonden. Hy geeft het in 't 1. vs. te kennen. Maar hy had ook mogen ondervinden, dat de HEERE naby is den geenen, die Hem aanroepen ; dat Hy hun geroep hoort, en hen verlost. Ik, zegt hy, hebbe tot den HEERE geroepen in myne benaauwdheid, en Hy beeft my verhoord. Hy wist dan by bevindinge , dat het gebed het beste noodgeweer is in tyden van benaauwdheid.. (H) Des heft hy dan nu wederom' zyn biddend hart op tot Godt, vs. 2. (««) 6 HEERE , Gy, die de moeite en het verdriet aanfchouwt, op dal men het in uwe hand geeve; op wien dè arme zich verlaat , en die den verdrukten recht doet. (33) Redt myne ziele van de valCche —. (<*) Hy fpreekt van'lippeen tonge, beide noodige werktuigen tot het fpreeken. Aan de lippe fchryft hy valschheid,, aan de tonge bedrieglykheid toe. Het is niet noodig , dat naauwkëurig te onderfcheiden. Hy begrypt in het 3. vs. het een en ander onder de bedrieglyke tonge. Hy was dan in 't midden van zulke booswigten, die als ftookebrand'en waren, welker keele was als een geopend graf, welker mondvol was van vervloekinge en bitterheid; welker tong bedrog koppelde, cn welker lippen droopen van leugen en laster-venyn, naar gelykheid van vuurig flangen-venyn, om daar door al de Waereld tegen hem op te ruijen. Zy hadden het gemunt op zyue ziele, dat is, op zyn leeven. Dit maakte zynen ftaat zeer gevaarlyk.. De flag des ge esfels, zegt Sirach, Cap. XXVIII: 19, 20, maakt ftricmen; maar de flag der tonge vermorzelt het gebeente. Veele zyn gevallen door de fcherpte des zwaerds, doch niet zo veele 3 als *er gevallen zyn door de tonge. (/3) In deezen nood konde hy niet beter doen5. dan heul te zoeken by Godt. Des bidthy, dat die zyne ziele, zyn leeven, wilde redden* Die was daartoe magtig; van dien
kon-



BEDRIEGLYK.
"konde hv het ook verwachten. Die kan £tvf*.* * Godtloozedien verflindt die rechwaerdiger is dan hy. Als de Godtloozen valschheid fpreeken, zich beroemen, ree-een: Wy zullen de overhand hebben Zt olze tonge: Dn zegt de HEERE: Om de verwoestinge der nooddrufttgen , om net kermen der elendigen, zal ik nu of ft aan: Ik zal in behoudenisfe zaten,dien hy aanblaast, Pf XII: 5 , 6. Dit loopt gcmaklyk at. Maar (3) in het 3 en 4. vs. ontmoet men meer bedenk lykheid , om dat men zich eene onzekerheid maakt, wie het zy, tot wien de Spreeker zyne taaie wendt. Sommigen denken , dat hy voortgaat tot den HEERE te fpreeken. Dat Hy dien als onder het ooge brengt , dat Hy van die bedrieglyke tonge niets dan nadeel te wachten hadde voor zich, en voor de eere zynes naams, om daar door den LI EEK E te meer te beweegen ter verhoónnge van zvn gebed. Doch tot Godt te zeggen: Wat zal de bedrieglyke tong u geeven ? Wat zal ze u toevoegen ? Scherpe pylen — kan niet wel, dan gewrongen, verklaard worden. 'Er is, naar 't my toefchynt , iets in, dat duit. (33) Men merke 'er dan liever eene Spraakwending in op. Maar tot xvien? («) Tot zich ■ zelv", oftot zyne ziele. Zo begrypen het eenigen. ,, Wat, ö myne ziele, wat zal de bedrieglyke tong u geeven?— Wat kuntgy 'er u anders van voordellen dan laster op laster? Zielgrievende lasteringen, gelyk aan depylen ee.nes Magtigen, aan gloeijcnde jenever kooien. (Dat lasteringen daar by kunnen vergeleeken worden is onder den tytel van GLUE1TENDE te zien in het III. D. p. 663.) Oï: ,, Wat zal ze u toevoegen? Eenen Magtigen, die door haar lasteren, door haar be' drieglyk aanbrengen tegen u verbitterd, zyne pylen op u, als zynen Vyand, zal aifchieten ; die u zal vervolgen met eene onverzoenbaare woede , even zo hittig, even zo langduurig als de gloed van jenevcrkoolen." En dan zou men de Overdeiikinge daar van kunnen aanmerken als de oorzaak van eene nieuwe, van de zo hevige ontroeringe, welke hem deed uitroepen : Wee my fdat ik een vreemdeling ben ir, Mefech, dat —. (£) By van Til en anderen is het eene fpraakwending tot zynt Vyanden , die hv zich in zynen geesi voordek, als tegen hem overdaande, er met ,een vollen mond hun lastei- venyn te
BEDRIEGLYK. 115
gen hem uitblaazende. Als hadde hy willen zeggen : „ Wat zal de bedrieglyke „ tong u geeven? Wat gewin zal u myn „ bloed geeven, indien gy uw verdoem„ lyk oogmerk al eens bereikte: Wat zal „ ze u toevoegen? Wat hebt gy 'er anders „ van te verwachten als de geduchte „ wraak van den Godt der wraaken ; van „ dien Grootmagtigen Godt, die de vlei/en. „ de lippen, de grootfpreekende tonge affnydt, „ (Pf. XII: 4.) die zyne pylen, zyne wraak„ draffen, die als fcherpe pylen zyn, af„ gefchooten van den flerk gefpannen „ booge zyner verbolgenheid , te werk „ ftelt tegen de kittige vervolgers, (PI. Vil: „ 14.) Wat zal ze u toevoegen ? Een bc„ vlekte konfciëntie,welker wroegingen, „ wanneer ze eens ontwaaken zal, in uw „ binnenfte zullen zyn als een vuur, bcfloo„ ten in uwe beenderen; als de felle, als „ de langduurige gloed'van 'gloeijcnde je., neverkoolen, die , fchoon voor een tyd „ als gedoofd onder haare asfche , even„ wel, als ze maar een weinig geroerd „ worden, wederom van nieuws aangloei„ jen." (Men zegt, dat de kooien van Jeneverhout jaar en dag haar vuur bewaaren onder de Asfche.)
BEDRIEGLYK (Vervloekt zy , die des HEEREN werk) doet. Ja vervloekt zy, die zyn zwaerd van den bloede onthoudt, Terem. XLVIII: 10. (K) Tot het rechte verftand deezer woorden , zullen wy eenige vraagen voordellen en kortelyk beantwoorden. (KK) Wat is hier het werk des HEEREN. Het blykt uit het tweede lid van dit vs. dat het is het Zwaerd niet te onthouden van den bloede. Dus dan het beoorlogen en verwoesten van zo een Land en Volk, over 't welk de HEERE, (die, naar de beteekenis van dien naam , wel genadig en barmhartig is, maar die ook den fchuldigen niet onfchuldig houdt , en daarom omfchrecven wordt als die HEERE, die een grimmig wreeker is aan zyne wederpartyders, die den toorn zynen Vyanden behoudt, Nah. L *•) zo een Oordeel in zyn eeuwig raadsbefluit bepaald, tot hier toe by zich opgeftooten , en verzeegela hadde in zyne febatten, maar nu wilde in 't werk ge-
- fteld, of uitgevoerd hebben. (33) Wie
- waren het , tegen welken Godts Zwaerd ■ thans gefcherpt was terftagtinge ? 't Waren,
blvkens het 1. en volgende verren , de . Modbiten. Die hadden zich van den bep a



ïr5 BEDRIEGLYK.
BEDRIEGLYK.
ginne aan vyandig tegen Godts oude Volk gedraagen , zo als men zien kan ih het daar van aangeteekende onder den tytel van MOAB, in des V. D. a. St. p. 254. kol. a. CX) —• Nu was de maate hunner Ongerechtigheid vol geworden, en de dag hunnes ondergangs was nabyen fterk haastende., Qjj) Wie waren het, die de HEERE tot het uitvoeren van dat zyn werk beftemd hadde?. 't Waren de Chaldeën. Nebukadnezar, de Koning van balel, elders omfchreeven als de Ver derver der Heidenen, Jerem. IV: 7 , was de Verfioorder, die opkoomen zoude over elke Stad, dat niet eene Stad ontkoomen zoude, vs. 8. Zyne Chaldeën waren de vreemde Gasten, die toefebieten , en. hem in vreemde plaatfen voeren zouden, vs. 12. Godt gebruikte meermaals Godtlooze Vorften en Volken om andere Godtlooze Vorften en Volken te ftraffen. De Asfyriër was in vroegere dagen de roede zynes toorns, en Godts grimmigheid -was als een fok in zyne band, Jef. X: 5.. De Meden en P.erfën waren zyne ge*, heiligden tot den kryg, de inftrumenten zyner gramfchap tegen Babel, fef. XIÏI: 3,5, Toen in laatere. dagen de Christenen "zich in veele opzigten als Ontchristend-hadden , werden hun de Gothen , Wandalen en andere Barbaarifehe Volken op den hals gezonden, in 't byzonder Altila., der Hunnen Koning , die daaróm, zich noemde , of door anderen genoemd werd Flagellum D*i, de Geesfel Godts. Zo waren ook hu de Chaldeën de magtige Doodflagers, aan welken Godt het Zwaerd als in handen hadde gegeeven, om zyn werk uit te voeren over Modb.. (TT) Wanneer zouden zy kunnen gezegd worden, het werk des HEE.. REN bedrieglyk tc. doen? Dan, wanneer zy bet Zwaerd van. den. bloede onthielden :. Uit een verkeerd medelyden, of uit Staat- of Gewinzugtige inzigten Modb in 't geheel-, of ten deele verfchoonden, eveneens als Saul. Het werk des HEEREN,. 't welk te doen hem gegeeven was, was dat hy alle de Amalekiten-. moest verbannen met het Zwaerd, dat hy alles,, wat leeven ontvangen hadde, 't zy menfchen,. 't zy vee, moest dooden , 1 Sam. XV: a, 3, In plaatfe van dat alzo te doen, fpaarde hy Agag., deü.Koning.,, het leeven, en alles, wat het beste was onder de fchaapen, lammeren fin .runderen, vs. 9. Zo deed die het werk
des HEEREN bedrieglyk. Zo ook Achab'i die öenhadad, den Koning van Syrië, verfchodnde, welken, de HEERE verbannen-, en in zyne hand gegeeven hadde, 1 Kon.
34. (nn) Gelyk dat nu in beiden eene zonde van llrafwaerdige Ongehoorzaamheid was, waarom tot Saul ook gezegd werd , dat de HEERE hem had verworpen , en het Koningryk van hem wecbneemen zoude, om dat hy het Woord des HEEREN had verworpen, 1 Sam. XV: 26. En tot Achab: Zo zegt de HEERE : Om dat gy den man, dien ik verbannen hebbe , uit de hand hebt laaten gaan; zo zal uvje ziele zyn . in.deplaatfe van.zyne ziele— 1 Kon. XX:42. Even zo wordt hier aan den Chaldeër de Vloek gedreigd, by aldien by bet werk des HEEREN bedrieglyk deed. Q)) Maarzonde hy in deezen vloek- en ftraffchuldig kunnen worden, dan diende het wel ter zyner kemiisfe gebragt te zyn geweest,, dat dal werk hem van 'j HEEREN wegen opgedraagen was. Maar is dat wel ooit gefchiedV.Stelligkan men het niet verzeekeren, maar men mag.het wel voor waarfchynlyk houden. Uit Capv XXXIX: 11, 12. is te zien, dat Koning Nebukadnezar veel vertrouwen ftelde op Jeremia,. en daarom Nebuzaradan , den Overften zyner Trawanten, gebooden had ', hem geen kwaad te doen, zyne oogen op hem te zetten, en ie doen zo als hy tot hem fpreeken zoude* Zoude het nu wel ongerymd zyn te denken, dat de Propheet deezen last des HEEREN over Modb, en het uitvoeren 'er van door de Chaldeën, hebbe bekend gemaakt aan Nebuzaradan, en door denzelven aan zynen Koning Nebukadnezar ? Dit is naar den faamenhang. en het oogmerk het ei-
'genlyk verftand van deeze woorden. (33 By wyze van Toepasftnge kan men dezelve ook gebruiken, om elk aan te moedigen,, dat hy getrouw zyinhet werk^'t welk Gods hem te doen gegeeven beeft. (NX) Het Leen* aarswerk is een werk des Heeren, Is de Gemeente Godts Akkerwerk, en zyn zy Godts Medearbeiders, dan is zekerlyk hun werk ook het werk des Heeren. Willen zy • daar in het werk van eenen Euangelist zo doen, dat elk van hunnen dienst ten volle verzeekerd zy, dan moeten zy wakker zyn in alles; het woord prediken , tydelyk en ontydelyk aanhouden, wederleggen , beftraffen
,en vermaanen met alle langmoedigheid an.



BEDRIEGLYK.
leere, aTrm. IV: a, 5. Ah Apollss vtturlg zyn van geest, <?« naerfiig in het leeren van de zaaken des Heeren , Hand. XVIII: 24,35. Die dat werk , 't welk waarlyk een treffelyk werk is , 1 Tim. III: 1 , begeert, en vervolgens- het flegts aanmerkt als een kostwinning, alleen maar predikt, omdat hy prediken moet, en dan nog om het even hoe, als hy, flegts praatende, den bepaalden tyd kan flyten : Die doet het werk des Heeren bedrieglyk r en haalt zich op den hals de ftraffe van den luijen, en onnutten dienstknegt. (33) Het werk der Overheid js het werk des Heeren. Want "er is geen Magt, dan van Godt; en de Mogten , die ''er zyn, zyn van Godt geordineerd. Zy is Godts Dienaaresfe, en draagt van zynen't wegen het Zwaerd, den goeden ten goede, en tot befcherminge; maar als eene Wreekfier tot ftraffe den geenen, die kwaad doen, Rom. XIII: 1—5. Is zy hier in nalaatig, laat ze de goeden zonder befcherminge, en nog. flimmer, als zy haare magt misbruikt om die, te onderdrukken; laat zy het kwaade ongeftraft, evenveel om welke reedenen, of inzigten,.waar door deBoo.zen in meerdere boosheid toeneemen, en de Goeden te meer bloot ftaan voor derzel,ver moedwil , dan doet ze het werk des Heeren bedrieglyk, en haalt zich Godts ftraffe op den hals: WantHy, die Hooger is dan de beogen,, is by hen in de zaake des gcricbts ,.cn neemt 'er agt op. Zeer nadruklyk is de waarfchouwinge in het Boek der Wysh. Cap. VI: 1—3. Hoort dan gy Koningen ! — Leert gy Richters!— Want de heerfèhap'py is u van den Heere gegeeven, en de magt van den Allerhoogjlen, die na moe werken vlytelyk verneemen, en uwe raadftagen doorzoeken zal, om dat gy, Dienaars zyns Koningryks zynde, niet rechthebt geoordeeld—. Over de Heerfchenden zal eene fterke onderzoekinge koomen, en een. ftreng oordeel zal gaan over de geenen, die over anderen gefield zyn. (JJ) Alle Godlsdienftigheid is een Werk des Heeren, daar in moet men ftandvastig zyn, onbeweeglyk blyven, en-meer en meer overvloedig worden, 1 Kor. XV: 58. 't Moet zo zyn, als Paulus vermaant: Zyt niet traag in het benaerftigen. Zyt vuuris van Geest* Dient den Heere, Rom. XII: n.Zy,by wien het waarneemen maar een, Sleurwerk, is, een werk.vanwelitaans-
BEDRIEGLYK. xt?
halven, Ezech. XXXIII: ^0—^1, doen hst werk des Heeren bedrieglyk. Nog meer zulken, die flegts met hunne lippen tot den HEERE naderen, maar hunne harten verre van Hem doen. Eene gedaante van Godtzaligheid aanneemen, en ondertusfchen meer liefhebbers zyn van hunne wellusten, dan liefhebbers Godts, Jef. XXIX: 13, a-Tim. III: 4, 5. Over zulken zal ook het Oordeel niet fluimeren r want 'er zyn geenen, over welken de Heere Jefus het Wee meer, en met meerder nadruk heeft uitgeroepen, als óver de Geveinsden, Matth. XXIII: 13 — —. (Tl) Eindelyk is elk Beroep , waar 'in iemand door de Godtlyke Voorzienigheid geroepen is-, een Werk des Heeren. Elk moet daar in getrouw en nacrftig zyn. Alles, wat uwe hand vindt om te doen , doet dat met alle uwe magt, is de les van Salomo , Pred. IX: ics Die dan den Luijaart uithangen, niet werken, maar ydele dingen doen, wandelen ongereegeld, aThesf. lil: n , en doen dus ook het werk des Heeren bedrieglyk , verwaarloozen hun eigen belang, en ook het belang van hunne Huisgenooten. Die niet te verzorgen f is zo veel als bet geloof te verlochenen. Zo een is erger dan een en* geloovige, 1 Tim. V: 8.
BEDRIEGLYKE {Zy keeren zich (maar) niet (tot) den Allerhoogften ; zy zyn als een) boog: Hunne Vorften vallen door hei' zwaerd, van wegen de gramfchap hunner tonge.' Dit is hun lieder befpottinge in Egyp* teland,. Hof. VII: 16. De Godtfpraak is gericht., zo als van dén beginne aan in dit Hoofdft. te zien is , tegen Ephraim-, dat is het Koningryk der X Stammen, en wel in 't byzonder tegen de Höofdftad 'cr van Samaria, en de-Vorften* Zy waren in nood. OO De Propheet geeft in het eerfte gedeelte van dit vs. op, wat zy deeden, om zich te redden; maar zy deeden het op eene wyze, waar van zy geen vrucht te wachten hadden. (&{K) Zy keerden zich' om heul en hulpe te zoeken. Maar da raadflag, dien zy daar toe maakten was niet uit Godt , maar diende veeleer , om zonde tot zonde te doen-, en zich het oordeel te verzwaaren, Jef. XXX: r. Zy keerden zich niet tot den Allerhoogjlen; of, gelyk anderen willen , na om hoog, 't welk op hetzelfde uitkomt,, want Godt 'Wordr>gezegd
p 3,. te»



uS BEDRIEGLYK.
BEDRIEGLYK.
in de hoogte te woonen , Jef. LVII: 15. Waarom ook de geenen, die Hem om hulpe aanroepen, gewoon zyn , hunne oogen en handen op te heffen na omhoog, na den heemel. Tot dien hadden zy zich moeten keeren. Die is magtig, om te kunnen verlosfen; die is kragtelyk bevonden eene hulpe in benaauwdheedcn , Pf. XLVI: a. Dat konde hun niet onbekend zyn, zo zy flegts "herdacht hadden de dagen hunner Vaderen. Maar zy waren als een botte duive, zonder harte, vs. 11. Zy keerden zich, maar niet na omhoog. Waarheenen dan ?'t Wordt niet gezegd: Maar is terftond op te maaken uit hetzelfde 11. vs. Zy roepen Egypteland aans zy gaan tot Asfur. Dit laatfte hadden zy voorheen wel gedaan ; maar nu komt het eerfte , het aanroepen van Egypteland in aanmerkinge. Dat is daar uit af te leiden, dat in het flot onzer woorden wordt gezegd : Dit is hun lieder befpottinge in Egypteland. Zonder zich te keeren na omhoog, zonder den mond des HEEREN te vraagen , trokken zy af in Egypte, om zich te /terken met de magt van Pharaö,Jei\ XXX: o, Duidelyk leezen wy dit van Koning Hofed, dat hy booden gezonden hadde tot So , den Koning van Egypte , en met denzelven eene verbindtenis gemaakt hadde tegen den Koning van Asfyrië, aan wien hy fchatpligtig was geworden , 2 Kon. XVII: 4. Om het verkeerde en onnutte van dit hun Keeren aan te toonen , (33) zegt de Godtfpraak: Zy zyn els. een bedrieglyke boog. (*) Wat is hier een bedrieglyke boog? Het is een flappe boog. (Zie Schultcns in Proverb. p. 88.) De pees is flap , de armen van den boog zyn geknakt, verlamd, de boog heeft zyn veerkragt verlooren. De Schutter fchiet den pyl wel uf, maar kan het voorgeftelde doel niet hereiken, hy blyft ten halven wege liggen, (/ï) Zo was het ook met hun hulp zoeken by Egypte. Zo weinig een Schutter, die een flappen boog gebruikt , het doelwit, waar op hy mikte treft : Even weinig zouden zy ook hun doel bereiken, te weeten , de hulpe , die zy zich hadden voorgefteld van hunne verblndtenisfe met Egypte; Integendeel, zy zouden zich daar door het verderf verhaasten. (3) Dat geeft de Godtfpraak te kennen, als ze zegt: Hunne Vorften zullen vallen door het
zwaerd — (fc?K) Wat het Eerfte betreft. («) Dat fluit in zich op, dat het Oorlogszwaerd zich zou verheffen tegen het Koningryk van Epbrdim, en wel in 't byzonder zyne punt zetten tegen Samaria, de Hoofd- en Hof-ftad van den Koning, en van de Vorften, die door het zwaerd vallen zouden. En dat (/») van wegen de gramfchap hunner tonge. 't Zy men daar door verltaa de Leugenen, die zy tegen Godt gefproken hadden, vs. 13. Misichien , met aan Godt, op een onbefcheiden toon, de fchuld te wyten van alle hunne rampen, 't Zy, dat men denke , dat zy , zich nu genoeg gefterkt agtende door hun Verbond met den Koning van Egypte, den Koning van Asfyrië op een gramftoorigen toon hebben laaten weeten , dat zy hem niet langer cynsbaar wilden blyven, hem geen gefchenk meer zouden zenden, zo als zy voorheen , van jaar tot jaar te doen waren gewoon geweest, 2. Kon. XVII: 4. Gelyk nu een pyl, op zynen Vyand afgefchooten, maar die hem niet treft, denzelven te meer verbittert, zo zoude ook de Koning van Asfyrië, zich door dien trouwloozen en hoogmoedigen handel beleedigd agtende, zich terftond in optocht begeeven, het beleg flaan voor Samaria, en 'ér niet van daan trekken, voor aleer hy het ingenomen en verwoest hadde, gcduurende welk beleg zeekerlyk wel veele hunner Vorften, en ftrydbaarfte Helden zullen gevallen zyn. En om hen ten volle te doen zien, dat zy een bedrieglyke.} of flappe boog waren geweest; (33) Zo wordt 'er nog bygevoegd : Dit is hun lieder befpottinge in Egypteland. 't Zal hun tot eene befpottinge zyn, dat zy op Egypte, als op een gebroken rietftaf, zo veel vertrouwen gefteld hebben ; ja ! de Egypte, naars zelf, die zy voor hunne Vrienden en Bondgenooten hadden gehouden, zouden hen in hunnen ondergang nog befchimpen , dat zy dwaas en roekeloos genoeg geweest waren van zich te verheffen tegen, en dc weêrwraak op den hals te haaien van eenen zo magtigen Koning, als de Koning van Asfyrië was. Dit komt genoegzaam overeen met het gepropheteerde door Jefaia, dat de flerkte van Pharao hun zoude zyn tot fchaamte, en de toevlugt onder de fchaduwe van Egypte -tot
fchan-



bed;rieglyk.
fchande: — Dat Godt hen zoude befchaamt maaken door een Volk, dat hun geen nut konde doen, noch hulpe, noch voordeel; maar 't welk hun zoude zyn tot fchande, en ook tot fmaadheid, Cap. XXX: 3—5- , ,
BEDRIEGLYKE (/« des Koopmans hand is een) weegfchaale: Hy bemint tc verdrukken , Hof. XII: 8. De Propheet fpreekt hier van Ephraïm , het Koningryk der Tien Stammen. Dat was geworden als een ander Edom, een landpadle van Godtloosheid. De Propheet had daarom vs. 7. aangedrongen op bekeeringe, en wel inzonderheid, op het bewaaren van weldaadigheid en recht. De betrachtinge daar van wordt, niet als de geheele bekeeringe (dat woord fluit vry wat meer in zich op) maalais een in dien tyd voornaam , en noodzaaklyk ftuk der bekeeringe, geeischt; want weldaadigheid en recht waren als verbannen uit het Land: Het Land was bevlekt van wegen zyne inwoonden. Waren 'er nog eenige weinige Oprechten, men hadde tot die kunnen zeggen : Uwe wooninge is in het midden van bedrog. Tot een ftaal daar van brengt de Propneet by den fnooden handel van den gewinzugtigen Handelaar. («) Hy fpreekt van den Koopman. By de Hebreen heet *irÏD, Sochdr, een Koopman,
maar hier en elders vindt men het woord pjD, dat is, Kanaünitcr, in de beteeke-
nisfe van Koopman, en is, zo als uitliet vervolg blykt, hier te rechte door Koopman vertaald. Kanadnitcr was by de Jooden een zeer gehaate naam. Waarom heeft men dan den Koopman ook zo genoemd? Misfchien, om dat de Kanadnitcr s, de Tyriêrs en Sidoniërs, by de Grieken Pheniciërs genoemd , in oude tyden de voornaamfte Kooplieden waren. Misfchien ligt 'er hier iets fteekends in, dat de Propheet den Koopman in Epbraïm noemt: Naamelyk , om aan te duiden, hoe verre hy in dit en veele andere opzigten zich van Godt en zyne heilige geboden vervreemd hadde, en aan de onreine Kanadniters was gelyk geworden, gelyk Daniëlin de Historie van Sufanna, vs. 56, tot eenen der ontuchtige Oudlten zeide: Gy zaad Kanaans, en niet Juda. Doch wat hier ook van zy, het is een Onr-eehtvaerdige Koopman, van wien hier wordt gefproken.(3) De Propheet teekent ons eerst zynen fnooden handel; en
BEDRIEGLYK. tip
geeft vervolgens op , wat hem daar toe aandreef. (NK) Van zyn Bedryf zegt hy: In zyne hand is een bedrieglyke weegfchaale. Gelyk de ellen en maaten , zo behooren ook de weegfchaalen tot de gereedschappen van Koophandel, waar door de Verkooper, aan den Kooper afpast, 't geen hy bedongen heeft, betaalt, of beloofd heeft te betaalen. Gelyk nu de Kooper verpligt is den Verkooper deugdelyk te betaalen, zo is de Verkooper ook verpligt met den Kooper getrouw en eerlyk te handelen. Maar het is van oude dagen zo geweest, als Sirach zegt: Gelyk een nagel vastgeflo. ken wordt tusfchen de voegen der fieenen , alzo zal ook de zonde tusfchen verkoopen en koopen worden gevjreeven, Cap. XXVlI: 2. Tot die zonde in den Verkooper behoort niet alleen het vervallenen der Waaren, dat men kaf verkoope voor hoorn-,- dat men de Epba, dat is de maate, verkleine; maar ook dat men weege met bedrieglyke weegfchaalen; dat is met bedrieglyke weegfteenen, Mich. VI: 11. Steenen, die men legt in de eene fchaale, om de gekogte Waare, die daar tegen over in de andere' fchaale gelegd wordt, daar tegen op te weegen. Maar 't zyn zulke fieenen , die wel de fchyn'baare groote, maar niet het vereischte gewicht hebben , en dus bedrieglyke Steenen zyn, die de fchaale tot eene bedrieglyke , of, gelyk Micha zich nog flerker uitdrukt, tot eene Godtloozeweegfehaa. li maaken. Het is Godtloosheid, dat men zynen Naasten het zyne onthoudt, men mag wel zeggen, ontfteelt; waarom Micha, vs. 10, fchatten, op die wyze verkreegen, noemt fchatten der Godtloosheid: Maar het is eene Godtloosheid , die gepleegd wordt door bedrog,onder den fchyn, als of men den Kooper toewoog het zyne, en die ook ter goeder trouwe gelooft, dat hy het ontvangt. (33) Wat was nu de Beweegoorzaak van deezen zo bedrieglyken handel ? 't Was, dat hy het verdrukken be*mindde. («) 't Verdrukken is hier een verdrukken, niet door geweld, maar door be*drog. En uit de gelykluidende plaatfe, Am. VIII: 3—6, blykt, dat het is een verdrukken van Nooddruftige heden : De kunnen van hunnen zuuren arbeid naauwlyks zo veel by-een brengen, dat zy zich het noodig voedfcl koopen. Als men die in het gekogte te kort do« , zo zal het



lao BEDRIEGLYK.
eo veel te eerder verteerd, en zy genoodzaakt zyn , "zo veel te eerder weêr van nieuws te koopen. Dat behoeft maar een korten tyd te duuren, dan kunnen zy het geld om te koopen niet meer by - een brengen ; zy fteeken zich in fchuld by den Verkooper; de fchuld wordt by den dag grooter, om van honger niet te fterven, geeven zy, om dat zy niets anders hebben , hun kleed tot een pand; dat is van weinig waerde, 't kan cle fteeds toeneemende fchuld in verre na niet evenaaren, des ziet de Nooddruftige zich ten laatteen genoodzaakt, zich-zelven, naar de wyze van dien tyd, aan den Verkooper tot dienstbaarheid te verkoopen. Door zulke llinkfche ftreeken zynen evenmensen van zyne vryheid te berooven , en tot den flaavenftand te verneederen, mag met recht een verdrukken genoemd worden. By Amos heeft het de Nooddruftigen op te Jlokken, en de elendigen des La nas te vernielen. (X) Dat te doen bemindde de fnoode Koopman in Ephraïm. Niet het verdrukken, als het verdrukken, maar het daar door te verkr.ygen gewin. De geldgierigheid is een wortel van alle kwaad. Gewinzugt verdooft in den Mensch alle aandoeningen van het menschlyk medelyden, en fchroeit zyn geweeten toe voor alle ge• voelens van recht en billykheid. Laat 'het hem nog niet toe een Nachtdief en Struikroover te worden, 'er zyn evenwel geene kunftenaaryen van bedrog zo liegt, welke de onmaatig gewinzugtige zich niet veröorloft, kunnen ze maar dienen , om zich groot en ryk te maaken, Jerem. V: 07. En dit was de -reeden van zynen handel met eene bedrieglyke weegfchaale. Dit nu js eene dier zonden , die fchreijen en fchreeuwen tot in de ooren van den Heere Zebaöth., Jak. V: 4. Godt had dat uitdruklyk verbooden, Deut. XXV: 13. Volgens Salomo was het den HEERE een gr ouwel, Spr. XI: r. By Amos, Cap. VIII: 7. had de HEERE gezwooren by Jakobs heerlykheid , dat Hy zulke werken niet zoude vergeet en tot in eeuwigheid. By Mi cha, Cap. VI: 13 , 14, dreigde Godt, dal Hy hen zou krenken en ftaan , en dat hunnt nederdrukkinge zou zyn in'tmidden van hun, -'Er is geen twyffel aan, of Hofea zal hun dat wel voorgehouden hebben: Maar dt verkeerden weten van geene fchaamte, en
BEDRIEGLYK, BEDRIEGERY.
het ontbreekt den Bedrieger aan,geene be* dekfelen der fchande. Althans Ephraïm, in plaatfe van fchuld te belyden, en zich te bekeeren, antwoordde vs. 9. Evenwel ben ik ryk geworden—. Als hadde het willen zeggen : „ Ware ik zo,een Bedrieger , „ Godt, die aan den man des bedrogs „ een' grouwel heeft, zou mynen Koop„ handel zoniet gezeegendhebben." Men zie van d'it vs. des VIL D. o. St. p. 448—. Ja ! het had de ftoutheid van te roemen: In air mynen arbeid zullen zy my geene ons. gerechtigheid vinden , die zonde zy. 't Zy, dat het zich verbeeldde , dat, wanneer zyn winkel gerechtelyk onderzocht wierd, kans genoeg zoude hebben, om zyne bedrieglyke fteenen te verbergen, en gewichtige voor de hand te ftellen: Of, dat het, gerechtelyk aangeklaagd zynde, weinig moeite zoude hebben, om zich door den Richter te doen rechtvaerdigen; want de Schilden, dat is de Overheeden van dien tyd, beminden ook het woord , geeft, Hof. IV: 18, en ontzagen zich niet, het recht in alsfem te verkeeren, en de gerechtigheid ter aarde te doen nederliggen, Am. V: 7, dat is, den Godtloozen te rechtvaerdigen om een gefchenk, en de gerechtigheid af te wenden van den Rechtvaerdigen, Teil V: 23.
BEDRIEGERY [Op dat wy niet meer Kinderen zouden zyn , die als de vloed bewoogen en omgevoerd worden met allen wind der leere , door de~) der menfchen , door arglistigheid, om listelyk tot dwaalinge te brengen , Ephef. IV: 14. Paulus merkt zich - zeiven aan als mede een Lid van de Gemeente, welke moest opgebouwd worden, en dit is de reede, waarom hy, door het woordeken wy, fpreekt met mede influitinge van zich-zelven: Schoon het anders'zeeker is, dat hy, als een Apostel, die onder de onmiddelyke leidinge van den Geest ftond, niet bloot ftond'voor dat gevaar, waar van hy hier fprak. (5$) Het is het gevaar der Kinderen , 't welk de Apostel ons in deeze woorden te befchouwen geeft. (KK) En dat beftaat in ligtgeloovigheid , en eene daar uit fpruitende onbeftendigheid in zyne gevoelens. («) Zo is het in het Natuurlyke.(yt») Men kan Kinderen, by gebrek van verftand, ondervindinge, nadenken en vooruitzigt, ligtelyk dan dit, dan wat anders wys maaken j door het aanbod van deeze of geene
beu°



•BEDRIEGERY.
Jbeuzelingén beweegen, om heeden dit, cn morgen,recht het tegendeel te doen. 0»fl) Zy zyn daar in gelyk aan den vloed, de wateren , die door hunne vloeibaarheid , door den wind bewoogen, en , naar de wind draait, en zich keert, gints en herwaards omgevoerd worden. Menfchen, die,, fchoon volwasfen, door hunne wispelturigheid., aan Kinderen gelyk zyn , worden daarom ook by ongewyde Schryvers by den ligt beweegbaaren vloed vergeleeken. Euripo levior , ligter bewoogen dan de Euripus, is een bekend fpreekwoord by de Latynen, om eenen onftand■vastigen mensch te beduiden, om dat die, volgens -Plinius., in £4 uuren zeevenmaal jtbde en vloeide. Pater Barin heeft opgemerkt , dat 'er geduurende den omloop der Maane, dagen zyn, in welken de Eb en Vloed gereegeld gaat; maar ook eenige ongercegelde dagen , in welken men in 24 uuren .11, .12, .13,.14 maal Eb en Vloed heeft, in zo verre, dat de Euripus fomtyds in anderhalf uur zynen loop driemaal verandert. Zie Nieuw/and, Letterk. Verluft. D. I. p. 468 —. (>) Zo is het ook geleegen met zulken , die nog Kinderen zyn in het Geestelyke. J£n dat zyn zulken, die nog maar naauwlyks eenige kennis hebben van de .eerfte 'beginfelen der woorden Godts; zy hebben door de gewoonheid de zinnen niet geöeffend, tot onderfcheidinge beide des goeds en des kwaads. Die onervaaren zyn in V woord der gerechtigheid, zyn in den Sehryfftyl van den Apostel Kinderen, 1 Kor. III: 1,2, Hebr. V: 12, 13, 14. Daar in zyn zy dan ook aan den vloed gelyk. Gelyk die door eiken wind bewoogen en omgevoerd wordt, zo worden ook zy door hunne ligtgeloovigheid, .en door gebrek van gegron,de kennisfe van oplettendheid , en een welwikkend oordeel,.om fchynvanzyn, het valfche van het waare te kunnen onderfcheiden , ligtelyk bewoogen tot het aanneemen van verkeerde gevoelens, en ftraks daar na weêr omgevoerd tot het aanneemen van andere even zo verkeerde gevoelens, naar de wind der valfche leere uit deezen , of geenen hoek waait. C33) Van waar nu die wind komt, toont de Apostel, als hy zegt : Door arglistigheid .der —. (*) 'Er zyn dan menfchen, welker vtoeleg is, om anderen linelyk totdwaalinl Deel, XL Stuk.
BEDRIEGERY. rèt.
ge te brengen. Dat zyn zulken, die elders omfchreeven worden als valfche Apostelen, bedrieglyke Arbeiders, die zich veranderen in Apostelen van Christus, aKor. XI: 13. Valfche Leeraars, valfche Propheeten , verleidende Geesten, 2Petr. II: 1, ijoh. IV: ï, 1 Tim. IV: 1. Tdelheidfpreekers, en Verleiders van zinnen, Tit. I: 10. Bedriegers* die zelv' verleid zynde tot dwaalinge, ook anderen zoeken te verleiden, 2 Tim. III: 13, en tot dwaalinge te brengen. Doch z» lomp niet, dat men terftond kcnne merken-, dat het dwaalinge zy; maar listelyk, door aan dezelve de gedaante te geevca van een gereegeld, en wel afloopend Syftema, of faamenftel van leere C't welk het Grieksch woord pthhï*, Methodeia, te kennen geeft) zo als Dwaalgeesten te doen gewoon zyn door valfche hellingen, en daar uit afgeleide valfche gevolgtrekkingen te maaken; door daar toe te misbruiken eene valschlyk zo genaamde Philofophie, Kolosf, II: 8. Of wel deeze en geene fchriftuurlyke gezegdens , 't welk Petrus noemt een verdraaijen der Schriften, aPetr. III: 16. Listelyk tot dwaalinge te brengen# is dan verderftyke ketteryen bedektelyk invoeren, aPetr. II: '1, om , door verkeerde dingen te fpreeken, de Difcipelen des Heeren agter zich af te trekken, Hand. XX: 30. Althans dat zy dit doen met kunst en overleg , (js) geeft de Apostel te kennen , als hy zegt, dat zy het doen door bedriegery en arglistigheid. Qcut) De Apostel gebruikt twee woorden, die het rechte merkteeken uitdrukken van zulke doortrapte Leugenleeraars. (A) Het eerfte woord mi3u»,Kubeia, ontleend van *i!/3»s, Kubos, een Dobbelfteen, wordt by de Grieken gebruikt van valfche Speelers, die, om anderen op eene bedekte wyze hun geld af te winnen, met de dobbelfleenen bedrieglyk omgaan. Dit is juist het doen der valfche Leeraaren. Onder den fchyn van de waarheid voor te draagen, als ware het hun te doen, om onwyzen te onderwyzen, onweetenden te leeren, en die nog in duisternisfe zyn tc verlichten, (Kom. II: 19, 20.) verleiden zy de cenvouwdigen , om hun gehoor af te wenden van de waarheid, en zich te keeren tot hunne fabelen; daar het hun ondertusfchen niet te doen is om de waarheid, maar om zich een' aanhang te maaken, en zich met •derzelver giften en gaaven te-verryO, ken,



roa BEDRIEGERY,
ken., gelyk de Pbarizeên, die, onder den fchyn van lang te bidden, de huizen der Weduwen opaten, Matth. XXIII: 14. Als zulke valfche Speelers teekent ze Petrus, aBr. II: 3, als hy zegt, dat zy door gierigheid, met gemaakte woorden een Koopmanfchap maakten van de geenen , die zich lieten verleiden, om hunne verdervenisfen na te wandelen. (B) Het ander woord *-<M»jy/*, door Arglistigheid vertaald, beteekent eene gaauwheid , of vaerdigheid tot allerlei werk; maar wordt by de Grieken meesttyds gebruikt ten kwaade, van dc loosheid der zulken , die op allerlei vonden afgericht zyn, om by anderen ingang te finden, en die te misleiden. Dit is ook een kunstgreep der zulken, die tweedragt en ergernisfen aanrichten tegen de leere. Zy befpieden de geaartheid der menfchen , en weeten 'er zich kunftig naar te fchikken. Merken zy, dat iemand met pluimJlrykeryen gediend is , en dat men zich verwondere over zyn perfoon , zy maaken dat zwak zich te nutte , en weetcn het harte van- zo eenen door fchoon fpreeken , en pryzen te verleiden, Rom. XVI: 18. Ontdekken zy, dat iemand zich bekommert over zyne zonden, en gefield is op tedere Godtsvrugtde grypende wolven omhangen zich met fchaapskleederen , Matth. VII: 15. Zy neemen eene,gedaante aan van Godtzaligheid, fluipen in de huizen, neemen de Vrouwkens gevangen, die met zonden belaaden zyn, en door menigerlei begeerlykheeden gedreeven worden; Vrouwkens, aan Kinderen gelyk, die altyd leeren, en nimmermeer tot kennis fe. der waarheid koomen, a-Tim. III: 5, 6, 7. En diergelyke kunflenaaryen der Bedriegery meer. (/3,s) Zulke geestelyk valfche Speelers en Bedriegers waren 'er reeds veele ten tyde der Apostelen. Sommigen, die, door te yveren voor de Wet van Mofes,de eenvouwdigen zocb. ten over te brengen tot een ander Euangelie,. Gal. I: 6, en weder te brengen onder het juk , waar van Christus hen had vry gemaakt. Anderen, daar-en-tegen, die dc Chrisielyie vryheid misbruikt en tot een dekfel der boosheid, die opgeblaazene ydelbeidfpraken, en door begeerlykheeden van bet vleesch onvaste stelen verlokten, beloovende den menfchen Fsyheid om die te mogen volbrengen ,. daar zy zelve waren dienstknegten der verdorvmbesd^iPatj:. Ik 14, 18, 10. Ande-
BEDRIEGERY.
ren' door een of ander gewichtig leerftuk te beftryden, of op eene verkeerde wyze uit te leggen. Gelyk 'er nu zulken elders waren, zo waren 'er ook te Ephefe.. Zo als men, kan afneemen uit de Brieven van • Paulus aan Timotheus, aan wien het opzigt over de Gemeente te Ephefe was toebetrouwd: 'Er waren 'er, die der gezonde leere tegenfonden, die dwaaze twistvraagen opwierpen, die zonder leeringe waren; ook zulken, die, afgeweeken zynde van de waarheid, bet geloof van fommigen verkeerden , leerende, dat dè Op/landinge alreeds gejchied waf, gelyk Hymtneus, en Philetus„ aTim. II: 17 , 18, 23, 35. Trouwens , indien er zulke en foortgelyke Verleiders niet geweest waren, zou de verheerlykte Jefus den Engel, dat is, Opziender deiGemeente te Ephefe niet hebben kunnen pryzen, dat hy beproefd hadde de geenen, die zich uitgaven Apostelen te zyn, maar die bet niet waren, en dat by de werken der Nikol alt en baatte, Openb. IL- a, 6. Daar nu de Verleiders zo veele waren, en daar by zo bedriegelyk van aart, en zo loos in vindingen, zo liepen de geenen, die nog als Kinderen waren, niet genoeg gevestigd in de leere van Christus, te grooter gevaar , om mede afgetrokken te worden van • de eenvouwdigheid, welke in Christus is. Het was derhalven een allergrootst voorrecht., dat Christus, niet alleen bad gegeeven Apostelen, Propheeten en Euangelisten^. om wyd en zyd de Euangelie-leere het eerst te verkondigen , en Gemeenten te (lichten;maar ook blyvende Herders en Leeraars, om verder te arbeiden in het werk der bedieninge, tot volmaakinge der Heiligen, tot opbouwinge van het ligchaam van Christus <, tot dat alle zouden koomen tot de eenigbeid des geloofs, en der kennisfe des Zoons Godts, tot eenen volkoomenen Man, en de maate der grootte der volheid van Christus, vs. 11,12, 13. En wel met het voor de Geloovigen zo heilzaam oogmerk , OPDAT zy , die nu nog maar als Kinderen waren, het niet meer mogten blyven,maar opwasfen in Hem, die het hoofd is, naamelyk Christus, tot de maate der grootte zyner volheid Wilden zy; nu dat zo heilzaam oogmerk met verydelen, dat zo groot voorrecht zich niet onwaerdig maaken, eu zich-zelven niet blootllellen voor het gevasrder.verkidm*. ie, zo moesten zy zich benaef lligen, om,.
door



BEDROEF D.
ivor gezette zelfs-oeffeninge in de Schriften, en door gebruik te maaken van den dienst der Leeraaren , op te wasfen tot Jongelingen, tot Mannen , tot Vaders in wysheid en geestelyk verftand: Wel meer en meer te morden kinderen in de boosheid; maar, in tegendeel, volwas/en in het verdand, i Kor. XIV: 20.
BEDROEFD ZYN wordt gezegd van zulken , welken iets by uitftek onaangenaams het hart dermaaten beklemt , dat zy zich van zugten, weenen cn weeklaagen niet bedwingen kunnen ; dat zy voor geen gevoel van vicugde, zelfs naauwJyks voor eenige vertroostinge vatbaar zyn. (ïO In eenen eigenleken zin wordt van Menfchen gezegd, dat zy bedroefd zyn en treuren, als over den dood van zulken, die hun lief en dierbaar waren ; als Jakob over het verlies van Jofeph, Gen. XXXVII: 34. David over den dood van zyne Zoonen Amnon, en Abzalom, 2. Sam. XIII: 37. XVIII: 33. XIX: s. Het Volk over den dood van Adron, Num. XX: 29. Van Mofes, Deut. XXXIV: 8. Van Koning. Jofia, 2. Chron. XXXV: 24. Ezra over de overtreedinge -van het Volk, Cap. X: 6. Nehernia over het blyven woest -liggen var Jeruzalem, Cap. I: 4- IL 3. Petrus ovei zyne zonde, Matth. XXVL 75. Jefus ziek -werd in Gethjemane bedroefd tot den dooc .toe, toen de vuurige toornpylen des AI magtigen in Hem nederdaalden , Matth XXVI: 38. Men zie van deezen Tekst he XI. D. p. 376— onder den tytel van ZIE LE. (3) Öneigenlyk wordt ook een bedroeft zyn, of treuren toegefchreeven aan Lan den, Steden, Velden, Wynbergen, Boomen om aan te duiden derzelver uitwendig be fchreienswaerdige gedaante , wanneer z< door Oorlogsrampen verwoest, of doo: onvruchtbaarheid van hun fieraad beroof zyn. Zo leest men : Het Land treurt, he, verwelkt; het Aar dry k kweelt, het verwelkt, de Most treurt, de Wynflok kweelt, Jef XXIV: 4, 7. De Poorten zullen treuren en leed draagen, Jef. III: 26. De woonin sen der herderen treuren, Ara. I: 2. &c,
BEDROEVEN, zegt iemaud fmerte of fmaadheid aandoen, 't welk hem bitte valt, en droefheid baart. QK) Godt word gezegd de Menfchen te bedroeven., wan neer Hy hen kastydt met de ftraffingei zyner hand. Zo zegt de Joodfche Kerk
BEDROEVEN. 123
dat de HEERE haar bedroefd hadde tem dage der hittigheidzyns toorns, Klaagl. 1:12. (3) De eene Mensch bedroeft den anderen door hem eenig leed toe te brengen, gelyk Peninna de Godtvrugtige Hanna tergde , en daar door bedroefde over haare onvruchtbaarheid, 1 Sam. I: 6, 7. Job beklaagde zich over zyne Vrienden, die, in plaatfe van hem te troosten, hem verdacht hielden, en ook toefpraken, als ware hy een bedekte Godtlooze: Hoe lange zult gy lieden myne ziele bedroeven ? En my met woorden verbryzelen ? Cap. XIX: 2. Q) Zondaars worden gezegd den Heiligen Geest fmerte aan te doen,Jtf. LXIII: 10, en Hem te bedroeven, Ephef. IV: 30:
BEDROEVEN (Van het) der menfchen door Godt, waar van gefproken wordt in de Klaagliederen van Jeremia, maar welke Tekften reeds elders verhandeld zyn, als Cap. I: 12, in des VI. D. 1. St. p. 622. Cap. III: 32, in hetzelfde Stuk , p. 259. en Cap. III: 33 , in des VIIL D. 2. St. p. 63.
BEDROEFT den Heiligen Geest Godts niet, door welken gy verzeegeld zyt tot den 1 dag der verlosfinge , Ephef. IV: 30. De Apostel (fc?) maant de Ephefiërs af van zeeker hun gantsch niet betaamend bedryf: : Bedroeft — niet. (xfr?) 'Er wordt hier ger fproken van den derden Perfoon in de aan. biddelyke Drieëénhcid-, wiens naam is , Heilige Geest; hier genoemd de Geest : Godts, om dat Hy van Godt, den Vader
■ en den Zoon, uitgaat; ook gezonden l wordt, om de van den Vader Uitverkoo-
• rene, en door den Zoon gerantzoeneerde , menfchen, toe te bereiden tot, en te be-
• waaren in den dienst en de gemeenfehap \ van Godt. Maar Hy is niet alleen de
• Geest Godts, maar ook zelf waarag'.ig Godt, I eensweezens met den Vader,en den.Zoon, t met die de een- en zelf-weezige Godt,bo-
• ven allen te pryzen in der eeuwigheid. . Dien (33) moesten zy niet bedroeven. , Voor zo verre droefheid eene onaangênaa-
■ me aandoeninge is, veroorzaakt door iets, dat ons fmert, cn bitter valt , kan men
, den Heiligen Geest niet bedroeven. Lloogst
■ volmaakt zynde, is Lly boven alle zulke : aandoeningen. Zo weinig wy Gode iets
■ kunnen geeven, als wy rechtvaerdig zyn ; 1 even weinig kunnen wy hem ook, in ee, nen eigenlyken zin5 eenige fmerte aandoen
Q 2 en



i*4 BEDROEVEN.
en bedroeven, als wy zondigen, Job XXXV: 6, 7. Dit is dan eene dier menschlyke fpreekwyzen,dieop eene Gode betaamende wyze te verdaan zyn. 't Zegt dan zulke dingen doen, die met den eerbied en de liefde, die wy aan Hem.fchuldig zyn, geheel onbegaanbaar zyn ,. en die Hem, ware Hy voor droefheid vatbaar, bedroeven zouden.. Van ftoute. Zondaaren, die, niettegenftaande de zigtbaare en meest overtuigende werkzaamheeden van den Heiligen Geest, zich tegen Hem verzetten, worden fterkcrfpreekwyzen gebruikt. Die worden gezegd, Hem te verzoeken, te verbitteren , Pf. XCV: 8, 9, Hebr. III: 8, 9. Hem fmerte aan te doen, Jef. LXIII: IQ. Hem te weder ft aan , Hand. VII: 51. Maar Geloovigen worden ■ gezegd , Hem te bedroeven. En dit doen zy , wanneer zy, die Tempelen des Heiligen Geests zyn, zich verontreinigen, en daar door Hem., die in hun woont, ontceren.. 't Geen 'er hier voornaamelyk toe in aanmerkinge komt, kunnen wy opmaaken uit het naast voorgaande, en de twee naastvolgende verfen. Wanneer zy, in plaatfe van goede reedenen voort te brengen, die tot nuttige, flichtinge kunnen ftrekken, en genade geeven den geenen , die ze boor en ,, vuile reedenen ten monde laaten uitgaan, dan bedroeven zy dm Heiligen Geest. Wanneer zy , in plaatfe van goedertieren, barmhartig -en vergeevende te zj»,/t welk behoort tot.de werken tn vruchten van den Geest, zich overgeeven aan bitterheid; toornigheid, gramfchap, Jasteringe en-.boosheid, 't welk werken van het vleesch zyn., (Gal. V: 19—22.) dan bedroeven zy den Heiligen Geest., en geeven anderen aanleidinge om fchimpwyze te vraagen: Zyn het die, die door den Geest geleid worden.? En zyn dat .zyne werkingen ? Daar van moesten de Geloovigen te 1 Ephefe zich zorgvuldig.wachten, op-dat de Heilige Geest hen op zyn. beurt niet wederom bedroeven mogt, door, hun zyne troostvolle gemeenfehap te onttrekken,en in de wroegingen van het ontwaakt geweeten , welke zyn. als eene verbryzeling der beenderen,. Pf.t LI:. 10 , ,zyn ongenoegen te doen ondervinden.. Integendeel moesten zy het 'er op toeleggen, om zich waerdiglyk den Heiligen Geest, die hen geheiligd hadde, te gedraagen; want die door den .Geen leeven, moeten jook door. den
MDROEVE'N.
Geest wandelen, Gal. V: 25. Op dat Hf zich over hen verblyden mogt, om hun wel te doen, (Jerem. XXXII: 41.) te vervullen met die vreugde van Godts heil, Pf. LI: 14, welke genoemd wordt blydfchap door den Heiligen Geest, Rom. XIV: 17. Van het eerfte. moesten zy zich te zorgvuldiger wachten, en tot het laatfte zich te meer beyveren, uit'aanmerkinge van die naauwe betrekkinge, in welke zy tot den Heiligen Geest Honden. (3) Want door denze/ven waren zy verzeegeld tof den dag der verlosfinge. (KK) Befchouwen wy deeze woorden op zich-zelven: («) Zo zal de eerfte vraage zyn, wat het zy, dat zy door den Heiligen Geest ver zeegeld waren, en waar van deeze fpreekwyze ontleend zy?(««) De Eerw. Nieuwland, in zyne Uitlegh, Ferlufi..D. L.p. 447—. meent, dat Paulus, fchryvende aan de Ephefiërs, gezinfpeeld hebbe op zeekere toverringen, by de Ouden, en vooral ook te Ephefe in ge» bruik^ in welke zeek-er merk, of beeld, als in een zeegelring , was- uitgedrukt; waar aan men gantsch bukengewoona. kragten toefehreef; Onder anderen , dat hy,.die zo eenen Ring droeg beveiligd was tegen de werkingen der booze geesten , dat geen vergift hem konde benadeelen; geene wapenen van yzer of ftaal hem konden kwetfen-, &c. Waar toe wordt by*gebragt een plaats uit Ariftophanes in Pluto, waar-in iemand, die door een' anderen gedreigd wierd, zegt: Ik ontzie u niet,zoant ik draag een ring, dien ik van Eudamus gekogt heb. Volgens den Scholiast toonde hy aan hem een Amuleet tegen Ae venynige beet en , en den ring , die alle tovery verdry ft. In plaatfe nu-van zo eenen Zeegelring, aan-welken het Bygeloof zulke ingebeelde kragten toefchreef, waren zy nu ver zeegeld door. den Heiligen Geest van Godt. Daar door waren zy beveiligd tegen alle listige omleidingen,-of verwoede aanvallen vanden. Satan; tegen-het woelen en woeden der Vervolgeren , in zo verre, dat geene verdrukkingen of benaauwdheid ; geen honger, noch zwaerd; geen dood* noch leeven; geene Engelen, noch Magten; geene tegenwoordige, noch toekoomende dingen hen zoude bunnen fcheiden van de-liefde Godts, welke is in Christus Jefus, Rom. VUL 35—39- De geleerde Schryver fpreekt van nog andere kragten en voorrechter*,
wel*.



BEDROEVE N.
welke men aan het hebben en?draagen van zulke ringen toefchreef, en die hy dan toepast op de Geloovigen , die door den Heiligen- Geest ver zeegeld waren: Maar ik hebbe 'er maar het eene uitgekipt,'t welk ziet op hunne beveiliging. Q/f) Want, al is het, dat men die toefpeelinge in Paulus niet wil erkennen , 't zal evenwel de bewaaringe der Geloovigen by het geloof , en tot de Zaligheid zyn , welke door deeze Verzeegeling wordt aangeduid ; want zo was men van ouds gewoon, dat geene te verzecgelen^t geen men zorgvuldig.bewaaren, en van-anderen niet gefchonden wilde hebben.-• Zo leest men van iets, dat by Godt was opgeftoolen-, en ver zeegeld in zyne fchatten, Deut. XXXII: 34. Van een beflooten hof, en verzeegelde fonteine, Hoogl. IV: 12. Van het verzee-gelen van het graf, waar in Jefus gelegd was, Matth; XXVII: 66. Gelyk dan de zugtende- lieden 1 by Ezechiël door den Man, die met linnen bekleed %vasr verbeeldende den Heiligen Geestvaan hunne voorhoofden met een teeken geteekend wierden, op dat zy in deaanftaande algemeene llagtinge mogten bewaard blyven, Ezech. IX: 1—4. Even zo waren de Geloovigen door den Heiligen Geest ver zeegeld, om hen te bewaaren van alles , wat hen ooit van Godts gemeenfehap, en de daar aan verknogte- Zaligheid zou kunnen-verwyderen. Want zy waren door denzelven verzeegeld (A) tot den dag der verlosfinge. (««) Welke is hier de Dag der Verlosfinge? Het is de Dag hunner weder* leevendigmaakinge , wanneer zy , die het goede gedaan hebben, ook de femme des Heeren zullen hoor en, en uit de graven uitgaan tot de offtandinge des leevens, Joh. V: 28, 29, anders , genoemd de Opftandïnge der rechtvaerdigen. (A) Met recht een Dag genaamd, om dat het een by Godt bepaalde dag, of tyd' is. (B) Een dag der Verlos, finge, om dat dan hunne Verlosfinge haar volle beflag zal ontvangen, vermits als dan hunne vernecderde -ligchaamen-, die in het Hof geleegen hadden, der verrottkige en het gewormte ten prooije, het geweld des doods ontrukt, en den ver heer lyktcn lig,• ehaame van Christus zullen gelykvormig gemaakt worden , Philipp. 111: 21. Op dat zy dus, na het ontwaaken, ten volle met Godts beeld verzadigd, zyn aangizigt in gerechtigheid viogten -aanfehouwen, Pf. XVII:
BEDROEVEN. 125
15. Zo wel naar het ligchaam, als naar de ziele* Dat is de volle aanneeming tot Kinderen, welke de Geloovigen verwachten, naamelyk ,• de verlosfinge hunner ligchaamen , Rom. VIII: 23. (jtp) Tot dien dag waren zy verzeegeld, wierden zy,-als onder het onfehendbaar Zeegel van den Hei-t ligen Geest , zorgvuldigst bewaard. Dat' zy daar toe bewaard worden, is eene algemeene waarheid; want door het geloof worden zy in de kragt Godts bewaard tot de Zaligheid, welke bereid is om geopenbaard te worden in den laatfien tyd, 1 Petr. I: 5. En dat wordt hier aan den Heiligen Geest toegekend, gelyk ook elders aan den Godt des Vreedès, 1 Thesf. V: 23, waar door men niet ongevoegly'k den Heiligen Geest zou-mogen verftaan, om dat daar het heiligen - aan denzelven wordt toegefchreeven , 't welk het huishoudelyk werk is van den Geest, waarom men leest van de heiligmaakinge des Geests, 1 Petr. I: 2. Want daar ter plaatfe wenscht Paulus den Geloovigen toe, niet alleen,-dat de Godt des Vreedes hen geheelen alwilde heiligen; maar ook hun geheel oprechten geest, en ziel, en ligchaam onbcrispelyk bewaaren in de toekomfie van onzen- Heere Jefus Christuh Trouwens, die Geest is hun gegeeven , op dkt Hy in hun zy, en by hen blyve tot in eeuwigheid, Joh. XIV: 16, 17, en dus zullen zy dan ook door Hem verzeegeld blyven tot dien dagi op- dat Hy dan ook mede hunne verlosfinge voltooije, door het leevendig-maaken hunner Hgchaamen; -want zo fchreef Paulus 'aan de Geloovigen te Rome, Cap. VIII: m Indien-de Geest des ' geenen, die Christus uit den dooden heeft opgewekt, in - uwoont-, zo zalHy, die Chris^ tus- uit den dooden heeft opgewekt, ook- uwe fterflyke lighaamen leevendig maaken door zy* nen Geest, die-in u woont. (33) Dit nu zo zynde ,- zo moesten-de Geloovigen zich zo veel te zorgvuldiger wachten van'dien 1 Geest te bedroevem • Want hoe meer de. ge- • vaaren waren,door welke de Geloovigen, -■ meesten zy op zich-zeiven ftaan, zouden kunnen uitvallen en afgetrokken worden van'hunne- vastigheid zo veel te dierbaarer ' moest hun die verzeegelingrtn bewaaringi? zyn: -En hoe dierbaarer hun die was, zo 1 veel te grootere -verpligtinge-hadde» zy/ aan den Geest, die hen zo naauwkeurig , wilde aadeflaan, en moesten zich-uk die-a > Q:3 tóo.C-



to.6 BEDROG.
hoofde niet te meer omzigtigheid wachten van alles, 't welk denzelven zou kunnen bedroeven. En dat ook nog zo veel te meer, om dat die Geest, door welken zy verzeegeld waren, hun ook gcfcbonken was tot een onderpand in hunne harten van hunne erfenisfe tot de verkreegene verlosfinge, Ephef. I: 13-. 14> 2Kor. 1: aa. V: 5. Bewustheid te hebben, dat men dat onderpand heeft , (en dit heeft men, als de Geest getuigt met onzen Gees'., dat wy zyn Kinderen Godts) is zo iets , waar door men hier reeds aanvanglyk , dat is , in hoope zalig is; want weetende, dat wy Kinderen zyn, dan weeten wy ook in het zeer kere, dat wy zullen zyn erf genaamen Godts, en mede-erfgenaamen van Chrifius, Rom. VIII: 16, 17. Hoe heuglyker het nu is in die bewustheid te leeven en te fterven , zo veel temeer moesten zy zorg draagen, toch niets te doen, 't welk den Heiligen Geest zou kunnen bedroeven, en waarom Hy zich voor hun verbergen zoude., waar door dan die bewustheid, cn de daar uit fpruitende vreugde in hun zou verduisterd worden.
BEDROG. Zie BEDRIEGEN. Van den Man, in wiens.Geest geen bedrog is, Pf. XXXIb a , is by de verklaaring van geheel dat vs. gefproken in des VIII. D. 1. St. p- 238, in 't byzonder p. 239. kol. a.
COBEDROG (Gm dat Hy geen onrecht gedaan heeft, noch) in zynen monde geweest is, Jef. L'Iïfc 9b. Ik vooronderftel,dat de hier bedoelde Perfoon de Mesfias zy. 'Er wordt hier iets gezegd,'t welk van niemand zou kunnen gezegd worden, behalven van Hem, die de rechtvaerdige Spruite Davids is, de rechtvaerdige Knegt des HEEREN. Van alle andere Menfchen is het waar: Daar is geen mensch rechlvaerdig op aarde, die goed doet, en niet zondigt. Die zo zeldzaame Man,de eenige uit duizenden, Pred. VII: 28, is Mesfias Jefus. (fcO'Zo van iemand, zo kan men van Hem in den volften nadruk zeggen: Inleger vitts, fcele■ risquepurüs. Hy heeft geen Onrecht gedaan\ ser is geen bedrog in zynen mond geweest. Mer Stoft in 't breede kunnen aantoonen , hoe geheel onberispelyk Hy is geweest in zyt doen. Jefus wist wel, hoe verbitterd ci verbolgen de Jooden op Hem waren, er evenwel dorst Hy hen uitdaagen, om ee
B E D R O G.
nige befchuldiging tegen Hem in te brengen : Wie van u Overtuigt my van zonde f Joh. VIII: 46. En dat in een tydftip, waar 'in Hy hun veele wel waare , maar hun hoogst onaangenaame dingen gezegd hadde. Zoudé Hy dat wel hebben durven doen , ware Hy by zich - zeiven niet bewust geweest van het geheel vleklooze van zyn gedrag. Geen Bedrog was *cr ook geweest in zynen mond. Zyne Leer was de waarheid zelve. Geen meer doorflaand bewys daar voor kan men bybrengen, dan het getuigenis van den Herodidan, die tot Hem zeide: Meester, wy weeten, dat Gy waaragtig zyt, cn den weg - Godts in der waarheid deert, en na niemand vraagt: Want gy ziet den perfoon der menfchen niet aan, Matth. XXII: 16. Maar zouden wy niet mogen denken , wat meer bepaald , om dat Onrecht en 'Bedrog, waar van de Jooden hem befchuldigd hebben by Pilatus, en uit hoofde van welke befchuldigingen zy 'er op aandrongen, en Pilatus door hun oproerig moordgefchreeuw ook dwongen , dat hy door een geweldigen dood zou worden afgefneeden uit den Lande der leevendigen. Het Onrecht, de misdaad van gekwetfte Majefteit, dat hy zich-zelven had willen opwerpen tot Koning der Jooden, en geleerd hadde, den Keizer geene fchattinge te geeven. Het Bedrog , dat Hy gezegd hadde, dat Hy was de Christus, dc Zoon van Godt , waarom zy Hem uitkreeten als een Godtslasteraar en Verleider. Het eerfte, het onrecht had Hy nooit gedaan. Toen het Volk Hem met geweld neemen, en Koning maaken wilde, was Hy het ontwecken, Joh. VI: 15. Hy had openlyk geleerd, den Keizer te geeven ,t geen des Keizers is, Matth. XXII: ai. Pilatus, des Keizers Stadhouder, was zyner onfchuld zo volkoomen overtuigd , dat hy derzelve meer dan eens getuigenis gaf, cn zich in allerlei bogten wrong, om de Jooden in zyne loslaatiuge te doen bewilgen. Ten aanzien van het tweede; 'er was ook geen bedrog geweest in zynen mond. Had Hy beleeden, dat de Christus, de beloofde Mesfias was, 't was geen bedrog. Hy was gebooren in zo eenen tyd, in zo eene plaatfe, uit zo eene Moeder, en zo een gedacht, als de Christus, volgens de verwachtings-leere der Propheeten,moest gebooren worden. De veele en -verbaazen-



B £ D R O G.
aende Teekenen en Wonderen, Waai' mede Hy zyne Leere.bevestigde, ftrekten daar van tot zo onweêrdenklykebewyzen, dat valen uit de fchaarezelfs in Jeruzalem , in den Tempel, en in weêrwil van den kwaad-aartigen tegenftand der Pharizeën en Overpriesteren, in Hem geloofden, en zeiden ; Wanneer de Christus zal gekoomen zyn, zal Hy ook meer teekenen doen dan die, welke deeze gedaan heeft? Joh. VII: 31. Had Hy beleeden , dat Hy Godts Zoon was, ook dat was geen bedrog geweest. De Vader, fpreekende met eene hoorbaare ftemme. uit de hoogwaerdige heerlykheid by zynen Doop in de Jordaane, had LIem daar voor uitgeroepen, Matth. III: 17. Johannes de Dooper, by de Jooden voor een groot Propheet gehouden, had openlyk van Hem getuigd, dat Hy was de Zoon van Godt,- daar toe bewoogen door Godtlyke Openbaaringe, en't geene hy, toen hy Jefus doopte, van Hem gezien en gehoord hadde, Joh. I: 29—34. Zelfs hadden de Duivelen 'er Hem voor erkend , Matth. VIII: 29. Gelyk het dan de Propheet voorfpeld hadde , zo is hét by de ftukken in Jefus gcbleeken, dat Hy geen onrecht had gedaan, noch bedrog was geweest in zynen mond. (3) Dat wordt hier nu door het woordeken Omdat hygebragt als eene reede, waarom Hy, fchoon men zyn graf gefield, of befiemd hadde by de Godtloozen, evenwel by den Ryken is geweest in zynen dood. Heel zeer verfchillen de Uitleggers in het verklaaren deezer woorden. Men zie daar van in des II-D. 1. St. p. 342. en D. IIL p. 843. (XX) De geleerde 'Conrad.lken heeft in eene Latynfche Verhandelinge de Sepultura Ghristi, te vinden in Bibliolb, Hagana, Fafcic. II. p. 225— 290, dit vers van Jefaia breedvoerig verklaard. Het eerfte lid verklaart hy met de Onzen: Men had zyn graf befiemd, of bereid by de Godtloozen, de twee Moordenaars, die te gelyk met Jefus gekruiligd waren. De Jooden ,,,by welken geene lyken van gekruifigden, tot na der Zonne ©ndergang, boven aarde mogten blyven, hadden voor de Boosdoenders twee begraafplaatfen: Eene voor de Gêfteenigden en Verbranden; en eene voor de Onthoofden en Geworgden. In eene van die twee zouden de Gekruifigden, en dus ook Jefus- hebben moeten, begpaven worden,.
•BEDROG. is7
Reede waarom zy by Pilatus aanhielden, dat men den Gekruifigden de beenderen zou breeken, om hunnen dood te verhaasten , en zy dan te faamen zouden kunnen begraaven worden. Deezen fmaad meenden zy Jefus nog aan te doen, dat,-gelyk in zyn leeven, en in zynen dood, Hy ook nog na zynen dood met de Overtreedert mogt geteld worden. Dan dit hun oogmerk werd verydeld. Hy is by den Ryken in zynen dood geweest. Men vindt hier het woord VH1D3, 't welk de Onzen afleiden van het
woord J"V)D, dood, en daarom vertaald hebben in zynen dood. Doch het dunkt den Heer Iken wat wanvoeglyk , dat, daar reeds van zyn graf gefproken was,'t welk zynen dood voorönderftelt, nu nog weêr van zynen dood zou gefproken zyn. Hy leidt daarom dat woord af van nD3' Hoogte, en denkt om een voortreflyk graf, in tegenöverftellinge van het vcragtelyk graf der Godtloozen, en merkt aan , dat de graven van lieden van aanzien in de hoogte werden opgericht, gelyk dan ook het woord DniD3 gevonden wordt, Ezech.;
XLIII: 7, van de Hoogten^ de graven der Koningen. En dus is volgens hem de vertaaling: Maar Hy is met den Ryken geweest in-zyn Maufoleum , in zyn heer lyk graf. Doch wat hier ook van zy : Gelyk het zee«ker is, dat Jofeph van Arimalhea, die Jefus begraaven heeft, een ryk man was, Matth. XXVII: 57 , even zeker is hetook, dat het graf , waarin hy Jefus gelegd heeft, een aanzienlykgrafis geweest, ■ naardien hy 't zelve voor zich, in zynen -: Hof, in eene fteenrotze had doen uitbeitelen ; zeekerlyk op eene wyze welke beantwoordde aan zynen ryidom , en raads-heerlyken rang. (33) W at was het , dat Jofeph van Arimathea' daar toe- bewoog ?' f is waar, hy was reeds finds eenigen tyd een Difcipel van Jefus geweest; maar'' bedekt om de vreeze der Jooden , Joh. XIX:-38. 'Er moet dan iets byzonders geweest ■ zyn, 'fwelk hem kragtig noopte, om zichnu der belangen van den gekruifigden en< gevloekten Jefus zo openlyk aan te trekken, dat hy tot Pilatus ging, en ora het: ligchaam van Jefus verzocht"; en, na daar*' toe verlof verkreegen te hebben, het van1 het Kruis nam-, het balfem de , én-.h ets
ovferi"-



1*8 BEDROG, BEDRUKKEN.
BEDRUKKEN.
overbragt in zyn eigen heerlyk graf. De reede daar van zal geweest zyn , dat hy nu meer, dan ooit voorheen , van Jefus Onfchuld eh hooge Waerdigheid was overtuigd geworden. Hy was een .Raadsheer, hy had over de zaak van Jefus mede in den raad gezeeten, maar hoe zwaare en zwarte befchuldigingen tegen Jefus waren ingebragt, hy had die ongegrond en kwaadaartig gevonden, en had daarom in den raad en handel der anderen niet mede bewilligd, Luk. XXIII: 5(. Hy had gezien en gehoord, wat al moeite Pilatus zich gegeeven had, om Jefus los te laaten: Daar door was hy overreed geworden, dat Jefits geen onrecht had gedaan, nooit iets ondernomen had tot nadeel van den Keizer. Hy had gezien en gehoord, hoe veele en hoe ontzaglyke wonderen den dood van Jefus vergezeld en verheerlykt hadden. De Heidenlche Hoofdman was 'er door gedrongen geworden om uit, tp ' roepen : Waarlyk deeze was Godts Zoon, Matth. XXVII: 54. Geen wonder dan ook , dat Jofeph van Arimathea 'er ten volle door overreed werd, dat 'er geen bedrog was geweest in zynen mond, toen hy beleed, dat Hy was de, Christus, de Zpon van Godt, en daar door bewoogen werd , om zyner onfchuld en hooge waerdigheid getuigenis te geeven, met hem zo veel eere aan te doen na zynen dood,, hoe zeer zyne Raadsverwandten daar over op -hunne tanden knersfen mogten. 'Dit waren by hem de rnenschiyke beweegreedenen ,^ maar men mag wel vastftellen, dat, gelyk het Spreekwoord zegt: Ludit in humanis divina potentia rebus,, Godts Voorzienigheid daar toe het hart van Jofeph kragtig bewoogen hebbe, om de Onfchuld van Jefus te openbaaren, en den frnaad van zynen fmaadelyken Kruisdood wech te neemen door eene zo heerlyke bcgravinge. En dat konde niet nadruklyker gefchieden', dan door eenen Man van zo hoogen rang te bewerken, om dat te doenA, niet te min die wel wist, dat hy zich daar door ö_p den hals zou haaien den haat en woede der Jooden, waar voor hy voorheen zo bevreesd was geweest, toen Jefus nog in Jeeven was.
BEDRUKKEN. Zo verwierp de HEERE het gantfche Zaad Israëls, en bedrukte Mn} en gaf hen in de hand der Rooveren t
tot dat Hy hen van zyn aangezigte wechne* worpen hadde, 2. Kon. XVII: 20. Men moet in deeze woorden onderfcheiden, wat de HEERE voorheen gedaan hadde tot een blyk van zyn ongenoegen, van 't geen Hy nu gedaan hadde ter volle openbaaringe van zynen toorn, welken zy zich, door hunne aanhoudende boosheid,hadden vergaderd als eenen fchat. (X) Aangaande het eerfte; (XX) Wordt in 't algemeen gezegd : Zo verwierp de HEERE het gantfche Zaad Israëls. (») Men verftaa hier door het gantfche Zaad Israëls het Konino-. ryk der X Stammen, dikwils Israël, ook wel Ephraïm genoemd in onderfcheidinge van het Koningryk van Juda. Uit geheel dit Hoofdftuk blykt, dat daar van alleen de reeden is. (*«) Het Zaad Israëls geheeten, om dat zy Afftammelingen waren van Vader Jakob., die vereerd was met den Vorftelyken naam van Israël. (s£) Wordt hier gefproken van dat gantfche Zaad, men verftaa dat evenwel niet zonder eenige uitzonderinge. Uit 2 Chron. XI: i6\ blykt, dateer uit alle Stammen Israëls eenigen.kwamen tot Jeruzalem, die hunne harten begaven, om den HEE HE, den Godt Israëls, te zoeken. .Het is dan over het algemeen , verre Wech het grootfte gros,; niet Perfoons-, maar Stams-wyze gereekend: Geen eene van die X Stammen uitgezonderd. Dit gantfche Zaad O) had de HEERE verworpen. Hy had getoond, dat Hy 'er een afkeer, eenen grouwel van had, gelyk dat in de beteekenisfe van het grondwoord ligt opgeflooten. Daar Hy ze geplant hadde als een geheel getrouw Zaad, waren zy , door hunne Afgodery, hem geworden als verbastdarte ranken eenes vreemden Wynfioks, (Jerem. II: 21.) Schoon deeze verwerping zo volkoomen niet was als die tweede, van welke in het (lot van dit vs. gefproken .wordt, evenwel had Hy zich omtrent .hen zo gedraagen , door hun zyne zeegenende gunst te onttrekken , en zyne .ttraffende hand .te doen gevoelen , dat daar uit genoeg was af te neemen, dat zyHem geworden waren als een vat,daar men geenen.lust toe beeft, (Hof. VIII: 8.) Als een verworpen zilver,ft welk de HEERE verworpen had, (Jerem. VI: 30.) (33) De blyken daar van hadden zich hier In ontdekt, dat Hy ze bedrukt, en in de hand der Roovercn gegeeven hadde. (*) Hy had
ie



BEDRU K K E N.
BEDRUKKEN. -«5
ze bedrukt, 't Grondwoord Ï)W wordt gebruikt van allerlei benaauwingcn, die ie-inand zo klemmen, 'zo drukken , dat hem het leeven bang en bitter worde,'tzy zulks gefchiede door Vyaudclyken aanval en overlast, of door onmiddelyke bezoekingen van Godts ftraffende hand. In ondërfcheidinge van 't geene van de Rooveren gezegd wordt,zoude ik dhbedrukken liefst in den laatlten zin verftaan. Men denke aan de groote droogte ten tyde van Koning Achab, 1 Kon. XVII: 1. Hoe drukkende die was, kan men daar uit afneemen, dat men door geheel het Land, by alle fonteinen , en rivieren gras moest zoeken , om des Konings paerden en muil-ezels by -het leeven te behouden , Cap. XVI1Ï: 5. Zo het al niet dezelfde was , van welke Jeremia fpreekt Cap. XIV: 1 —, kan men evenwel uit de befchryvinge van die opmaaken , hoe zeer die , ten tyde van Achab, Menfchen en Beesten moete benaauwd hebben , daar die drie jaaren en een half duurde. Men voege 'er by den -Hongersnood van zeeven jaaren, a Kon. VIII: 1. Vermoedelyk dezelfde, van welken Amos fpreekt Cap. IV: 6. Daar de Propheet nog fpreekt van andere Oordcclen, die gevolgd waren, het een op het andere , als Brandkoorn en Honigdaauw ; een heir van Rupfen, die hunne Hoven , Wyngaarden, Vyg- en Olyf boomen hadden afgegeeten; Pestilentie onder de Runderen, naar de -wyze van Egypte; Aardbeevingen, waar door fommige Steden -waren omgekeerd ge-worden, gelyk -weleer Sodom, en Gomorra, vs. 9, 10, ix. Men vergeete de geweldige Beroerten niet, die geheel het Land decden fchudden en daveren, toen de een Overweldiger den anderen van den throon fchopte: De eene voor,.en de andere na, iKon. XVI: 9—, aKon. XV: jo——. Reedenen genoeg voor den HEERE , om te zeggen, dat Hy ze bedrukt hadde : Gedrukt , gelyk een wagen drukt , die vol garven is, (Am. II: 13.9 Dit was het nog niet alles. David verkoos zelfs de Pestilentie boven den Oorlog ; hy wilde liever vallen in de henden van Godt , als in die der menfchen, aSam. XXIV: 14. (/3) Dit laatfte had evenwel het Zaad Israëls ook moeten ondergaan. De HEERE had het ook gegeeven in de hand, dat is, in de /. Deel tl Stuk.
magt der Rooveren: Vyanden, in aart gelyk aan de: Chaldeën, fcherper dan de Avondwolven, die, tuk op roof, alles inftorpen met hunne aangezigten, met zich wechvoeren, en de gevangenen verzaamelen als het zand, (Hab. I: 8, 9.) En daarom met recht Roovers genoemd. Men denke aan den aan- en inval van Hazaël en Benhadad, aKon. X: 32, 33. XIII: 3, 4, 7; van de Modbiten, vs. ao. Hoe Menahem duizend talenten zilvers moest opbrengen aan Pul, den Koning van Asfyrië, Cap. XV: 19,20; hoe Tiglath-Pilezer geheele Landfchappen veroverde , leeg plunderde , en het Volk wechvoerde na Asfyrië, vs. 29. Hoe Saltnanefcr den Koning Hofea aan zich cynsen fchatpligti'g maakte, zo dat men hem van jaar tot jaar een gefchenk moest brengen , Cap. XVII: 3, 4. Maar hoe lang eu zwaar gekastyd, Israël weigerde evenwel de tucht aan te neemen, en zich van zyne afgoderyen, en andere grouwelen te bekeeren: (3) lot dat het eindelyk tot dat uiterfte, gekoomen was , 't welk was als eene verwoestinge tot de voleindiginge toe, dat Hy dat gantfche Zaad wechgeworpen hadde van zyn aangezigte. Dit zegt wat meer, als de eerstgemëlde wechwerping. Toen konden zy Godts aangezigt, fchoon hy hen bedrukte , nog vinden in tyden van benaauwdheid, wanneer zy het zochten, gelyk Koning Jodhaz dat had mogen ondervinden in de verdrukkinge door Benhadad, den Koning van Syrië, a Kon. XIII: 3,4,5. Maar nu zoude de HEERE hen verwerpen, gelyk van Sebna gezegd wordt, Jef. XXII: 17, 18, met eene mannelyke wechiuerpinge ; voortrollen, gelyk men eenen bal rolt in een land, wyd vaat begrip. Verbannen uit hun Land , ook wechgeworpen zyn van zyn aangezigt, zonder van Hem eenig gunstbewys te mogen ontvangen. Wechgeworpen voor eenen veel langeren tyd, als die van Juda. Die zouden ook gevanglyk wechgevoerd worden na Babel; maar flegts voor den tyd van zeeventig jaaren: Maar die der X Stammen, die weinigen uitgezonderd, die, ten tyde der wederkeer in ge, zich voegden by Juda en Benjamin, en met die optrokken na Kanadn , zouden Eeuwen lang in de verftrooijinge moeten blyven, blaotgefteld voor den fchimp, en dikwils wreede mishandelingen van alle Volken, als een Volk,; R 't welk



•23° BEDRU K KEN,
BEDRUKTEN- BEDURVEN.
"twelk van zynen Godt in 't geheel verlaaten was, 't welk Hy in toorne had uitgetrokken uit zyn Land, en V welk Hy in grimmigheid en groote verbolgenheid had verworpen tn een ander Land, Deut. XXIX: a8. Dit was nu aanvanglyk gefchied. Salmanefer had Samaria, de Hoofdftad der X Stammen \ beleegerd, veroverd, en verwoest, en had Israël wechgevoerd in Asfyrië, en, van malkanderen verftrooid, doenwoonen inHalah, in Habor, aan de Riviere Gozan, en in de Steden der Meden, i Kon. XVII: 5, 6. Die verftrooijinge was nog niet groot genoeg, ze zou zich nog al verder moeten uitbreiden, na| het vooruitzigt van Mofes, Deut. XXVIII: 64. Van het eene uiterfte der Aarde tot aan het andere. 'Er is naauwlyks aan te twyffelen , of de Jooden , die in laatere tyden gevonden zyn in Parthië, Perftè, Karmanië, en zelfs in Indië zyn oorfpronglyk uit de X Stammen. En dat zy in die verftroojinge zouden zyn als een van Godt verworpen Volk, was hun ook al voorfpeld door Mofes: Gy zult omkoomen onder de Heidenen, en het Land uwer Vyanden zal u verteeren. En de over gebleevenen onder u zullen ,. om hunne ongerechtigheid; m de Landen uzuer Vyanden uilteeren ; ja ook om de ongerechtigheid hunner Vaderen zullen zy met hun uilteeren, Levit. XXVI: 38, 39. Nog zien wy deeze Schrift vervuld. Nog is Godts grimmigheid op hunnen, k^p, als een- aanhoudend onweder. En dat zal zo blyven duuren tot dat Godt zal hebben gedaan en daar gefield de gedachten zynes harten, 't Zal eerst zyn in 't laatfte der dagen,, dat zy "er op zullen letten, Jerem, XXX: 23, 2,4. Want, fchoon wy die Jooden 'er niet van willen uitiluiten, die', na de laatfte verwoestinge van Jeruzalem door de Romeinen, in ballingfchap en verftrooijinge geraakt zyn, zyn het evenwel voornaamelyk de X Stammen, van welke Hoftd, Cap. III: 4, 5., gepropheteerd heelt, dat zy veele dagen, geen dagen van jaaren,. maar eeuwen , zouden, blyven. zitten, als een Lo-Ammi, niet Godts Volk, s&nder Koning , en zonder- Vorst, zonder Offer , en zonder opgericht beeld, zonder Ephod en Teraphim.. En dat zy daar na, te weeten , in het laatfte der dagen, zich zullen bekeer en,, en zoeken den HEERE hunnen. Godt , en David hunnen Koning, den. tegenbeeldigen David,, den Koning
Mesftas, en zo vreezende koomen tot den HEERE, en zyne goedheid. Zo ziet men , dat het lang verfmaaden van Godts gunst, het in den wind liaan zyner ernftige en dikwils herhaalde waarfchouwingen , en het onverbeeterlyk blyven onder zyne tuchtigingen , by Godt hoog genomen, en , naar evenreedigheid , ook Iano- en zwaar geftraft wordt. Men behoeft'van vs. 8—17. flegts in te zien het zwart register van 's Volks Godttergende grouwelcn ^ en dan zal Godts oordeel, hoe zwaar het ook zy, volkoomen gerechtvaerdigd zvn.
BEDRUKTEN (Alle de dagen des) zyn kwaad', Spr. XV: 15a.. Wie door deeze Bedrukten te verftaan zyn , in tegenöverftellinge van het vrolyk harte, kan men zien in de verklaaringe van het tweede gedeelte van dit vs. onder den tytel van VROLYK, in het IX. D. p. 8^0-.
BEDSTEDE (De) van Og, den Koning, van Bafan, Deut. III: 11. Men zie iets daar van onder den tytel van OG, in des VI. D. ï. St,p. 44. kol. a. Als ook onder den tytel van YZEREN BEDSTEDE , in des X. D. 1. St. p. 501 .
BEDURVEN , (Het heeft u) 6 Israël:: Want in my is uwe hulpe, Hof. XIII: 9. 00 Deeze woorden op zich - zelve befchouwd zynde : (XK) Zvn gericht tot Israël het Volk der X Stammen. Epjordim. en Israël zyn naamen , die hier met maikanderen verwisfeld worden,vs. 1, 12en 9. In onderfcheidinge van het Koningryk van Juda, wordt het Ryk der X Stammendoorgaans onder eenen van die naamen voorgefteld. (11) 't Geen tot die gezegd wordt,is een fcherp verwyt, dat zy zichzelven het verderf berokkend hadden , door Hem te verlaaten en te tergen, door wien zy hadden kunnen behouden worden. O) Van het eerfte wordt gezegd: Het heeft u bedorven, 6 Israël! (*a) 'Er wordt hier voorönderfteld , dat Israël bedorvenwas;, zo bedorven,, dat 'er geen herftellen aan was-. Men maake dit op uit het 7 en 8.'vs., Godt was op hen aangevallen als een Beer, die van jongen beroofd is, het ftot hunner harten had by gefcheurd; Hy had ze verftonden als een oude Leeuw; zelfs ter verfcheuringe overgelaaten aan het wild' gedierte des- velds,. woeste en Barbaarfche Volken, aan het fcheurziek veld-gedierte. gelyk. (pft) Maar wat was bet, dat hen zo



BEDURVEN.
bedorven hadde? Of,wat was de oorzaak, dat Godt hen zo bedorven hadde ? 't Was hunne Ongerechtigheid, waar door zy zich zeer diep verdorven hadden, Hof. IX: 9. Zy hadden het verdorven , zy hadden het grouwelyk gemaakt met hun werk, Pf. XIV: 1. Behalven veele andere zonden , die men zoude kunnen optellen tot een fchandvlek van die natie, komt hier by dén Propheet 't meest in aanmerkinge die, waar door zy , buiten Godt, hun vertrouwen op iets anders gefteld hadden: Op hunne eige magt. Ephraïm had zich verheeven in Israël, vs, {, Op hunne Afgoden , fchoon die maar een gegootcn Beeld, een werk van Smeeden waren, vs. 2. Daarom ftaat 'er ook Cap. VIII: 5, uw Kalf, 6 Samaria , heeft u verftooten. Dat zy, met verl'maadinge der Godts-regceringe, eenen Koning begeerd hadden, vs. .10 , eveneens, als of zy dan tegen allen overlast zouden beveiligd zyn, zonder eens te denken, dat een Koning, noch zich, noch zyn Koningryk konne redden door zyn heir, hoe groot het ook zy, indien Godt niet met hem is; en dat een Held niet wordt behouden door groote kragt, Pf. XXXIII: 16. Dat dit mede behoore tot de zonden , die hen bedorven hadden, is te zien Hof. VIII: 4. Uit dat zelfde Hoofdftuk vs. 9. blykt, dat daar toe ook behoore het zoeken van hulpe by Heidenfche Vorften en Volken, de Asfyriërs,zh ook de Egyptenaar*,Cap. VII: 11. Dat zy zich-zelven bedorven hadden , door te fteunen op de hulpe van die Volken , en op hunne Afgoden , geeven zy in de belydenisfe te kennen, welke zy by hunne bekeeringe zouden moeten doen : Asfur zal ons niet behouden, op paerden zuU len wy niet ryden : (Men verftaa 'er' de Egyptenaars door, die magtig waren in wagenen cn ruitery, 1 Chron. XII: 3.) En tot het werk onzer handen zullen wy niet meer zeggen: Gy zyt onze God, Cap. XIV: 4. Was het ooit waar 't geen Salomo zegt: Dc afkeeringe der flegten zal ze dooden , Spr. I: 32; zo mag men dat wel toepasfen op dit Volk. Zy behoefden niet twyffelagtig te vraagen, wat het was, dat hen verdorven hadde ? D,e Oorzaak daar van behoefden zy niet buiten zich te zoeken. Zy konden ze vinden in zich-zelven. 't Was hunne eige flegtbeid, dat zy hulpe hadden gezocht, daar ze niet te vinden
BEDURVEN. 131
was. 't Was hunne Afkeeringe, dat zy zich hadden afgekeerd van llem , van wien zy, tot inkeer gekoomen zynde,nog eens zeggen zouden : Waarlyk in den HEERE onzen Godt is hraëls heil, Jerem. III: 23. (33) Dit geeft Godt te kénnen , als Hy zegt: Want in my is uwe hulpe. («) Godt is kragtelyk bevonden eene hulpe in benaauwdheeden , Pf. XLVI: % Van oude dagen afhad Hy getoond, dat Hy was de toevlugt van zyn Volk, de Sterkte der Kinderen Israëls; het Schild hunner hulpe , en het Zwaerd hunner hoogheid. In Egypte , waar uit Hy hen verlost; in de Woejlyne, waar in Hv hen geleid, gevoed en beveiligd; in Kanadn, waar in Hy hen tegen zo menigen Vyandelyken aan- en inval by de bezittinge 'ervan gehandhaafd hadde, vertoonden zich de fpreekende bewyzen, dat-Hy het was, die de verlosfingen Jakobs van tyd tot tyd gebooden had. En nog was zyn arm niet verkort, dat Hy niet zoude hebben kunnen verlosfen. En dus konde Hy in de volfte kragt van beteekenisfe zeggen: In my is uwe hulpe. (ja) Maar, in plaatfe van dat te erkennen, en in erkentenisfe daar van hulpe by Hem te zoeken, hadden zy zich van Hem vervreemd, en hadden hulpe gezocht by de Afgoden, by welken geen goed, noch kwaad doen is, en by Menfchen, welker heil maar ydelheid is. Dit nu was eene buitenfpoorige dwaasheid, welke geene andere, dan verderflyke gevolgen konde hebben. Wanneer een Dorltige eenen Tpringader van leevendig water verlaat, en zich begeeft tot gebrokene bakken, om daar by zynen dorst te lesfen, zal niet elk hem voor een* grooten Dwaas houden? En als men hem ziet ter aarde nederliggen, verfmagt van Dorst, zal dan wel iemand na de oorzaak 'er van behoeven te vraagen ? Even weinig behoefde men te vraagen , wat bet was, \t welk Israël had bedorven ? 't Was hunne dwaasheid, dat zy den Hulpvaerdigen, en alleen Hulpmagtigen Godt hadden verlaaten, om hulp te zoeken by hulpelooze dingen. Men mag 'er op toepasfen 't geen Salomo zegt van den Godtloozen : Zyne ongerecbtigheeden zullen hem vangen; met de banden zyner ongerecbtigheeden zal hy vastgehouden worden. In de grootheid zyner dwaasheid zal hy verdivaalen , Spr. V: 25, 23. En ware het nog maar alR 2 leen



BEDURVEN, BEDWINGEN.
leen die dwaasheid geweest, dat zy zich van Godts magtige hulpe oniftoken hadden. (3) Maar 't geen Uimmer was , zy hadden zich hier door Godt ook tot Vyand gemaakt. Was de HEERE op hen aaugevallen als een Oude Leeuw; als een Beer, die van jongen beroofd, is, 't was (in dat verband koomen onze woorden voor) om dat zy het tegen Hem, en daar door ook te gen zich-zeiven, zo zeer verdorven hadden. Want hun Bedryf was een openbaar afwy-> ken van Godt, en dat kan die niet ongeftraft laaten; want de Afwyker is den HEERE een gr ouwel, Spr. 111: 32. Die van Hem afwyken zullen in de aarde gefchreeven worden,, Jerem. XVII: 13. 'c Was openlyk een vertrouwen ftellen op iets, dat geen Godt is. Daar door agtzich Godt gehoond, en daarom kan Hy het ook niet ongeftraft laaten. Want vervloekt is hy, die op eenen mensch vertrouwt,, en vleesch tot zynen arm . ftelt , en wiens hart van den HEERE afwykt, Jerem..XVII: 5. Zouden zy zich dan hebbemwillenbeklaagen, dat de HEEREhun was veranderd in een Wederpartyder. Zo zou het antwoord zyn geweest: Uw weg., en uwe handelingen hebben u deeze dingen gedaan: Het is uwe loosheid, dat het zo bitter is,.dat het tot aan het harte gaat. Het is uwe boosheid, dis u kastydt, het-.zyn uwe afkeeringen, die u ftraf ftn. Zo moet gy dan nu weeten en zien, ondervinden, dat het kwaad en bitter zy, dat gy den. HEERE uwen Godt verlaaten. hebt, Jerem. IV: 18. II: 19...
BED WINGE (Maar ik) myn Ligchaam, en brenge het tot dienstbaarheid, op dat ik niet eenigzins , daar ik anderen gepredikt, hebbe , zelve verwo.rpclyk worde, 1 Kor. IX: 27. (#) Die maar iets weet van dc Speelftryden, de Wedloopen, de Vuisten Worftel - gevegten der Oude Grieken en Romeinen, moet van zelv' hebben opgemerkt, dat Paulus zyne fpreekwyzen, vs. 24, 25, 26, daar van ontleend hebbe. Men kan dan niet twyffelen^ of hy, hebbe 'er ook op. gezinfpeeld in. onze woorden; .en .dat zo veel te minder, -daar. hy in den Grondtekst,-zich bediend hebbe,. van<zulke woorden, als dn die Stryden gebruikt wierden. By de-ontvouwin-ge. zal dit nader blyken.. Wy moeten • zien, wat Paulus deed; en dan.met welk een oogmerk ,hy dat deed. (m) Van het j
B E D W I N G E N.
eerfte zegt hy: Ik bedwinse myn ligcbaannen brenge het tot dienstbaarhidfu^el^ pioenen,.die wy ons voorftellen moeten" als getreeden 111 het Stryd- of Worftel' perk zyn Paulus, en zyn Ligchaam. c» Paulus, geheel en aleen Mensch in Chrisi
; J^2,K°// jF:,2- D,ie alles' wat hy leefde , leefde door bet geloof des Zoons Godts , Gal. 11: 20 , bezield door den Geest der kragt en der gemaatigdheid, 2 Tim I- 7 Die, gelyk Hy hem moed inbloes,'zo ook ïzyne lendenen omgordde met krast, en zyne vingeren onderwees ten oorloge. CW Zyn Tegcnpartyder was zyn eigen Ligchaam. Wel dat vleeschlyk deel , c welk eigenlyk het Ligchaam heet, maar te gelyk ook de zondige lusten en begeerlykbeeden, die in het ligchaam haaren Zétel hebben, en door hetzelve worden medegedeeld aan de ziele, daarom genoemd de bégeerlykheeden deszelfden Ugchaams, Rom. VI: 12. Vleeschlyke bégeerlykheeden-, iPetr! II: 11. Het vleesch met de beweegingen e 'tt bégeerlykheeden , Gal. V: 24. Dat vlecscfr begeert tegen den geest, vs. 17; die begeerlykoeeden voeren, gelyk Petrus zegt, krygtegen de ziele.. En daarom wordt dat Lts-' chaam te rechte by Paulus aangemerkt als zyn Tegenftryder. (fi) Wat deed nu onze Apostohfche Kampvegter ? Hv bedwong bet , en bragt het tot dienstbaarheid. (**% Laat ons eerst letten op de woorden, zo ds ze. in den Grondtekst voorkomen , eir wat die by de Grieken beteekenen in'hunne Strydfpeeleiu CA) Hét eerfte woord' vertaald, ik bedwinge; zegt in de taaie der Vuistvegteren iemand een ge.voehgen ftag toebrengen- in het aangezigt, waardoor hy als bedwelmd, en-voor een tyd kragteloos raakt, zo dat de blaauwe, of bloedige plekken 'er van te zien zyn. beteekenen eigenlyk blaauwe plekken onder de oogen, opgeloopendoor ilöoten, of [laan. Zo eenen Hag zynen Tegenftryder1 toe,te brengen, was de groote kunst, en de voornaame toelegvan den Vu'istve°ter;en aks do blaauwe en bloedige plekken 'er ran voor aller oogen zigtbaar waren, datwas het heerlykst teeken der- behaalde Jverwinnmge. (B) Het ander woord \ByavS; Ik brenge het tot dienstbaarheid; is ïaar de aanmerking van den grooten H. de ~ ^root ook ontleend van de Kampioenen, ïaardien de Overwinnaar den Overwonne-'
nen,-,



BEDWINGE N:
«en,als zynen Haaf, agter zich rond voerde. 0*0 Wat wil nu de Apostel hier mede'te kennen geeven ? Zal iemand Van gezond verftand wel kunnen denken, dat Paulus met eigene vuisten zyn ligchaam bont en blaauw geflaagen hebbe? Gelyk elk 't geen hy , vs. aó , zeide van zyn loepen en kampen in een geestelyken zin verftaat , zo zal het in dien zin te verftaan zyn 't geen hy hier zegt van het bedwingen, en tot dienstbaarheid brengen van zyn ligchaam. De daar toe dienende middelen , zullen (A) inwendig geweest zyn, dat hy de opkoomende lusten terftond, by haare eerfte aanritfelingen, tegenftand gebooden hebbe, dat hy die, als vreemde Gasten, van welken men niet dan nadeel te wachten heeft, aangemerkt , en niet toegelaaten hebbe, iii zyn binnenfie te vernachten.- Dat hy zich in het bieden van dien tegenftand gefterkt hebbe door heilige Overdenkingen , hoe kort-van duur het genot is van de zondige lusten, en hoe doodlyk de vruchten 'er van zyn , (jak. I: 14^ 15O En daar-en-tegen, wat hy , die een zo groot Zondaar was geweest, aan Godt , en deszelfs barmhartigheid^ aan Jefus, en deszelfs uitneemende genade fchuldig was , gelyk Jofeph, in eene zwaare verzoekinge, met die Overdenkinge zich verkloekte: Zoude ik een zo groot kwaad doen; en zondigen tegen Godt P Genef. XXXIX: 9.. Door vuurige en aanhoudende gebeden, om in den inwendigen mensch met kragt vèrflerkt te worden door des Heeren Geest, om alle verzoekingen te kunnen weder ftaan, en'fiaande te blyven* (Bf Uitwendig, door zich te onttrekken aan alles, wat hy elders noemt een verzorgen van het vleesch tot zyne bégeerlykheeden, Rom. XUlM4--Aan dertele vermaaken; aan brasferyen en'dnnkcryen , die het voedfel zyn der vleeschlyke bégeerlykheeden , en zich-zelven niet meer fpyze of drank te vergunnen, als tot zyn onderhoud volftrekt noodig- was. Door -zulke onthoudingen worden de kriele lusten getemd. Waarom Terenlius ook zegt : Sine Cërere et Libero friget Venus. Aan lui- en leedigheid , waar door kriele lusten influipen,- enzich-verfterken-: •
Qtmntur Egiftus: Quarê fit faclus adulter? In promptu eau fa eft,: Dcfidiofus er at.-
BEDWINGEN. 133
En zich te houden aan werk,en zelfs vermoeienden arbeid, waar door mede aaii de bégeerlykheeden haare kragt benomen wordt.
Otla fitollas, pariere Cupidinis atcus.
Door kloekmoedig te onderneemen , en' té ondergaan alles , wat zyn Apostolisch Ampt van hem eischte: Verre en gevaar-» lyke reizen, kwaadaartige lasteringen enmishandelingen , zelfs gevangenislën enMoedige vervolgingen. De Apostel zeidé vs. 25. Een ieglyk, die omprys ftrydt, onthoudt zich in alles. Dit zeide hy van de Strydfpeelers. Oudheidkundigen, die van' de Speelftryden der Grieken en Romeinen gefchreeven hebben, als Lydius, Antoniaes, &c. hebben aangemerkt, hoe zwaare oelfeningen die ondergaan , en hoe ftipt zy zich onthouden moesten van alles; wat het vleesch prikkelen, hen vuigenvadzig maaken, en hun de kragten ontzenuwen konden, op dat zy met te meer vaerdigheid en fterkte zouden kunnen ftrydt 11. Twee plaatfen zullen genoeg zyn, oiri dit té toonen. De eene is van Epiktetus, Ls III. C. 15, by de Groot ook aangehaald: „• Indien gy in de Olympfpelcn wilt overwin1ntn; zo moet gy de orde wel M agt' neemen, eeten zó veel noodig is, u onthouden van ban» kelteeren, het 'ligchaam ook tegen zynen wil oefenen, cn dat op de te 'vooren bepaalde uure, in hitte, en koude : Dan moet gy geen^ (koud) water drinken , fomtyds ook geen wyn.v Inzonderheid moesten zy zich onthouden van den Wyn", en den Byftaap. Waar van ; Horatius zegt, Art. Po'êt. vs. 412-*.'
Qui ftudèï opiatam curfu cóntingere mètam-j • Multa tulit, fecitque puër; fudavit et alfit 0 ■ Abfiinuit Venere et Vino.
Dat is. ■
Die met een fneUen loop yaagt na gcwènschie' moeten,
Hééft veel ver draagen ; hy' moest 'zwoegen'1
en ook zweeten, En zich onthouden van de Vrouwen 'en den *
Wyn.-
Dat alles-, en 'nog raëer had de Apostel gedaan en oudergaan: Men leeze * wat hy R-3, 'e*1



134 BEDWINGEN.
BEDWINGEN.
'er van zegt, iKor. IV: n , 12. en aKor. VI: 4—10. In verdraagzaamheid, in verdrukkingen, in nooden, in benaauwdbeeden, in fiagen , in gevangenis/en , in beroerten, in vasten, in arbeid, en in waaken. Daalyks bezwaard met de zorge van alle de gemeenten: En dan nog, op dat hy zyn eigen brood eeten, en , anderen niet tot last zyn mogt, nacht en dag werkende met zyne handen, 2 Kor. XI: 23—28, Hand. XX: 34, 1 Thesf.II: 9. Die dit alles recht indenkt, zal het' niet als een windrig gezwets kunnen aanmerken, als de Apostel van zichzelven zegt, dat hy zyn ligchaam bedwong, dat hy de vleescblyke bégeerlykheeden 'er van dermaaten geteisterd, en als met vuisten geflaagen hadde , dat elk het konde zien, dat hy die overwonnen, en zo tot dienstbaarheid gebragt hadde, dat die, hoe ongaerne ook , zich aan zynen gcheili^den wille onderwerpen moesten-, cn hem in het volbrengen van den loop cn dienst , welken hy van den Heere ontvangen hadde, niet wederhoudenkouden, noch door dreigende voordellen van fmaadheeden , cn verdrukkingen , noch door de lokaazen van zinnelyke vermaaken, aardsch gemak en voordeel. De Heidenen hebben wel gcweeten, hoe veel het bedwingen van het ligchaam toebrengt, zal de ziele vry en edel zyn in haare werkingen. Nadruklyk fchryft 'er Seneka van Epift. XIV. p. m. 650. ex edit. Lipfii - Animus modo Rex eft, modo TTRANNUS. Rex , cum modo honefta intuetur. falutem fibi commisfi corporis curat, et illi nihil imperet turpe, nihil fordidum: Ubi vero impotent, cupidus,delicaius eft, tranfit in nomen deteftabile , ac dirum, et fit lyrannus. Nog nader Cicero, L. l.de Ojfic. C. 23. Omnino illud honeftum, quod ex animo excelfo magnificoque quarimus, animi aficitur non corporis viribus. EXERCENDUM tarnen CORPUS, et ita affictendum eft, ut Obedire conftlio , rationique posfit in exfequendis negotiis, et in labore tolerando. Dit zy genoeg van het Bedryf des Apostels. C33) Laat ons nu zien, wat zyn Oogmerk hier by was. Hy ontdekt het in deeze woorden: Op dal ik met cenigzins, daar ik anderen gepredikt hebbe, zelve verworpelyk worde. (*) Als wy deeze woorden op zich-zelve belchouwen, moeten wy f» vooraf aanmerken, m d« Apostel in dezelfde zinfpeelinge
blyft. De Grickfche woorden, waar van hy zich bedient , waren mede in gebruik oy de Strydfpelen. 't Woord «vgfaru», hier en elders ui 't Nieuwe Testament, door prediken vertaald, zegt iets mot luider ftemme uitroepen, en was in de Strydlpelen het werk van den Uitroeper, die daar van «fog genoemd werd, wiens post het niet alleen was,»« den Strydden Overwinnaar openlyk uit te roepen; maar ook voor het aangaan van den Stryd de Wetten af te kondigen , waar naar men ltryden moest; de pryzen, die'er te winnen waren, bekend te maaken, en de Stryders aan te moedigen, &c. Het ander woord Af.'*^, verworpelyk, is mede althans in deezen tekst, van de Strydfpelen ontleend. De Uitroeper moest ook de naamen uitroepen der geenen , die zich als Kampvegters hadden aangebooden, en voorts die door het perk rond leiden, en aan de Toefchouwers vraagen, of iemand iets tegen hen hadde in te brengen , ten aanzien van hunne zeeden , of gedrag , of zy zich ook aan eenig fchcnbedryf vergreepen hadden. Werd geene befchuldiging tegen hem ingebragt, dan werd hy lixtfut, dat is beproefd verklaard , bevoegd om mede om den prys te ltryden : Maar werd iets wettigs ten zynen laste ingebragt, dan werd hy «Snift;, verworpelyk, verklaard, onbevoegd om mede te ttryden, en met fchande wechgezonden. Nog een aanmerking is hier by te voegen. De Apostel neemt hier eene dubbele Perfoonsverbeeldinge aan: Die van Uitroeper, en die van Medefiryder. Du konde iemand wat wanvoeglyk voorkoomen. Maar Antonides heeft in zyne Olympfpelcn, B. III. C. 3. p. 3^7, uit Cicero, Epiit. ad Famil. L. V. C. 12, aangemerkt, dat de Uitroepers ook, indien zy wilden, mede mogten ftryden, en na den prys dingen, en dat, zo zy de overwinning behaalden, dan door anderen hunner Amptgenooten uitgeroepen wierden. Dit zo zynde , moet de ingebeelde wanvoeglykheid geheel en al wechvallen. (ff) Nu zal het haast zyn op te maaken, wat Paulus met deeze woorden van zichzelven hebbe willen te kennen geeven. CA) Hy bad gepredikt. Als een Geestelyk Uilroeper had hy de wetten van den Geestelyken Stryd openlyk verkondigd: Dat een ieglyk,die den naam van Christus noemt,
moe-



BED W INGE N.
motie af ff and doen van ongerechtigheid, flTim H: 19- Dat rtïe Ctëm/< zyn, vleesch moeten kruifigcn met de de beweegmgen, en bégeerlykheeden, Gal. V: *4-
ofc leden, 0/) /zar/fe zyn , Aolosl. 111:5Integendeel maatiglyk, rechtvaerdiglyk, en Godtzaliglyk leeven in de tegenwoordige Waereld naar de Wet van Godts Zaligmaakende genade, Tit. II: n. Hy had de Geloovigen ook aangemoedigd tot den geestelyken Stryd : Zo dan , myne geliefde Broeders, zyt ftandvastig, onbeweeglyk, altyd overvloedig zynde in het werk des Heeren, als die weet, dal uw arbeid niet zal ydel zyn in den Heere, 1 Kor. XV: 58. Gy, ö* mensch Godts, vliedt de bégeerlykheeden der jongheid: En jaagt na Gerechtigheid, Godtzaligheid—. Strydt den goeden ftryd des gehofs, grypt na het eeuwig leeven , tot het welk sy ook geroepen zyt, 1 Tim. VI: 11, ia, afim. li: baj (B) Maar hy had zich ook als een Medeftryder in het ftrydperk begeven. En in die betrekkinge had hy zórg moeten draagen, dat hy niet cenigzms verworpelyk wierd bevonden : Dat is , niet waerdig geagt worden, ten Christen, veel min een Apostel genaamd te worden. Waertfig'J om vergeleeken tc worden met de Pharizeën , naar welker ivoor den men wel moest doen; maar niet naar hunne werken. Die den menfchen lasten opleidden, die zwaar waren, en kwalyk om te draagen; maar d>c zy zelve met den vinger niet wilden verroeren, Matth. XXUI: 3 , 4. Met die Wetgeleerden onder-de.Jooden, die wel anderen leerden , maar niet zich-zeiven. Die roemden op de Wet, en zich lieten voorliaan , leidslieden der blinden , en leermeesters 'der onweetenden te zyn, cn ondertusfchen Godt onteer den door overlreedinge van de Wel, Rom. II: 18—23. (fi.) Op dat hem dat niet mogt overkoomen, op dat hy met eenigzins-, zelfs niet met eenigen fchyn van reede, verworpelyk mogt geagt worden , zo was hy al linds lange bézig geweest, en was 'er nog bézig mede, zyn ligchaam, .op de bovengezegde wyze, zo te bedwingen1, en zo tot dienstbaarheid te brengen, dat elk moest erkennen, dat hy een=der wakkerde Stryders was, die met recht anderen toeroepen konde: Weest myne navolgers, gelyk gy my tot een voorbeeld hebt, Philipp. III: 17- (3) Dft laatüe, gelyb gy my} tot een voorbeeld- hebt, mag hier
BEDWINGEN. 135
wel herhaald worden, 't Schynt, dat eenigen in de Gemeente te Korinthe nog wat veel aankleefde van hunne voorige ongercegeldheeden, toen zy nog Heidenen waren. Men mag dat daar uit opmaaken, dat de Apostel zo yvert tegen de Hoerery, Cap. VI: 15 —. En tegen de overdaadigheid in hunne liefdemaaltyden , zelfs kort voor het ontvangen van het Avondmaal, Cap. XI: 20 —. Hy heeft hen dan, op eene bedekte wyze, willen leeren, dat, wilden zy den prys behaalen, de kroon des eeuwigen leevens, zy dan ook , naar zyn voorbeeld, hun zondig ligchaam moesten bedwingen; zich onthouden van de vleescblyke bégeerlykheeden , die iemand onbekwaam maaken tot den geestelyken ftryd , ver-wor/Kü/jÈ,onwaerdig, om onder de beproefde Christen-Stryders mede gereekend te worden. Behalven 't geen Antonides en Lydius hier en daar hebben aangeteekend van onze woorden, kan men ook raadpleegen C. Adami, Obferv. Theol. Phil. C. V. §. 46. p. m. 461—. Theopb. Amelius heeft in zyne Erörterung — Schrifftjitll.. im-N. T. l. Thi-p. 43—; onze woorden ook toegelicht, en 'er op laaten volgen, een fcherpe toepasdng op zulke Predikanten , die in hunne d la modifche tooi, zwierige houdinge, zelfs op den Predikftoel, en verkeeringe, daar men (al is het niet tot Overdaad) lekker eet en drinkt, toonen, dat zy meer der Waereld gelykvormig', zyn in kaar bégeerlykheeden, dan navolgers van Paulus in het bedwingen van hun ligcbaam Men heeft die Verhandeling in haar geheel, zonder evenwel te zeggen, van waar men die ontleend hadde , den Nederlander te leezen gegeeven in zyne taaie , in het Merg der Akadem.- Verhandel, D. IV. p. 520—.
Hét is een fchandelyk misbruik, 't welf-: fommige Monniken, en ook- anderen in de Roomfche Kerke maaken van onze woorden, om daar mede dat foort van Boete te rechtvaerdigen, welke beftaat in het geesfelen en zweepen van hunne Ligchaamen ., fomwylen in 't openbaar , in de Kerken, vooral in den Vastentyd , en in hunne Omgangen, of Procesfiën', 't Is ondertusfchen zeeker, dat Paulus op zo eene wyze zyn eigenlyk gezegd Ligchaam niet : be-dwongen hebbe. Ware dat zo, dan zoudè hy de gemaakte nedriglmdf en bef niet»



136 BEDWINGEN.
fpaaren van zyn ligchaam niet veroordeeld hebben , als eigenwillige Godtsdienfiighec den, die niet zyn van eenige waerdc, Kolosf. II: 23. Het is dan geene navolging van Paulus, maar van de Baalspaapen, die tegen het altaar fprongen, en zich - zeiven met mesfenfneeden* 1 Kon. XVIII: 26,28. Én andere Heidenlche Priesters onder de Egyptenaars, onder die van de SyrifcheGodin, de Scytfche Diana ; by de Lacedemo. niërs gecslèlde men zich zo ftreng voor het altaar eener gewaande Godin, dat het bloed 'er van afftroomde. Men had 'etzelfs eenen Feestdag , die 'er den naam van bxfutriyuris van had. Jaques Boileau, een Roomsen Schryver, die in zyne Histoire des Flagellant die geesfelingen afkeurt, merkt ze aan, als ontleend van de Heidenen. Ten jaare 1260, ftond in Italië een gehecle zwerm op van zulke dolzinnige Dweepers, Gecsfclaars, Mannen en Vrouwen , die zich verlpreidd'en door meest alle Landpn van Europa, doorliepen Steden, Velden en Wildernisfen, onder het maaken van een fchrikbaarend getier, met geesfelroeden in de hand, waar mede zy hunne naakte ligebaamen deerlykst teisterden. De eerfte Geesfelaars waren van een voorbeeldig gedrag, maar met den tyd mengde 'er zich veel flegt Volk onder. Waarom Keizers en Pauzen het raadzaam oordeelden, een einde te maaken aan die Godtsdienftige krankzinnigheid, als zynde ftrydig met Godts Wet, en nadeeüg voor het heil der Zielen. Omtrent in het midden van de XIV Eeuwe openbaarden de Geesfelaars zich van nieuws .in Duitschland; zy koesterden en verfpreidden eenige wangevoelens, waarom .Paus Klemcps de VII .den Vloekban over hen uitdonderde, en veelen van hun door de Inquifiteurs zyn verbrand geworden. In 't begin der XV Eeuwe ftonden de Geesfelaars van nieuws op ki Duitschland, vooral in Thuringen en Neder- Saxen. Zy verwierpen den Doop en het Avondmaal, en allen openbaaren Eerdienst, en bouwden hunne hoope van Zaligheid op het geloof, en het geesfelen; verwierpen ook eenige andere leerftukken , d;e der Roomfche Kerke in 't byzonder eigen zyn, als het Vagevuur, het bidden voor de dooden, &c., 't welk zp veel was, als den Geestelyken ien hajtader hunner inkomften af te fnv-
B E E D E H U. I $.
den, en werden daarom van de ïnquifitie* meesters in Duitschland vinnigst vervolgd. In de Gedenkfchriften van die tyden is een groote lyst te vinden van Geesfelaaren, die door hen ter vlamme zyn verweezen. Men zie Mosheim , Kerkel. Gefchied. D. V. p. 167, 168 .en 361 , 362. ook 481, 48a. Men voege 'er by de Verhandeling van Deylingius de Hypopiasmo Paulino, 1 Cor. IX: 27. Infert. Obferv. Sa'cr. P. I. Obferv. LX. p. m. 288—
BEEDEHUIS (Myn Huis zal een) ge. naamdworden voor alle Volken, Jef. LV1: /b. Godts Huis was oudtyds de Tempel te Jeruzalem. Die was het Huis des gebeds. Matth. XXL 13, Mark. XI: 17;'doch maar alleen voor de Jooden. Op de Hooge Feesttyden moesten alle Stammen Israëls derwaarts opgaan, om den naam des HEEREN te danken. Werden zy door een, of ander oordeel gedrukt, de Tempel was het Huis, daar zy hunne gebeden en fmeekingen moesten doen , en waar Godt ze hooren wilde, 1 Kon. VIII: 29-—. Dit ging zelfs zo verre, dat de geenen, die buiten 'sLands waren , hunne venfters openden, eri onder het bidden hunne aangezigten gekeerd hielden na Jeruzalem, Dan. VI: ir. Maar zoude nudes HEEREN Huis een Beedehuis voor alle Volken zyn, 'c fpreekt van zelf, dat hier gefproken wordt van de dagen des Nieuwen Testaments, wanneer men de Bekeerden uit alle Volken, zelfs die van Rahab en Babel, ook de Philifiynen, de Tyriërs en Móorent zoude aanmerken, alswarenzy-in Ziön gebooren, Pf.LXXXVIL 4, 5, 6. En dus zal hier Godts Huis zyn de Kerk des Nieuwen Testaments, die geworden is een heilige Tempel in den Heere, een Woonflcde Godts in den Geest, Ephef. II: 21, 22. Een geestelyk huis, opgebouwd van leevendige Steenen, welke de Geloovigen zyn , i Petr. II: 5. Maar vermits hier gefproken wordt van zo een Huis, waar in alle Volken zouden bidden, zo zou men daar door mogen verftaan (fchoon elk in zyn huis en binnenkamer kan en moet bidden) alle zulke plaatfen, waar in de.Geloovigen te faamen komen tot het verrichten van den' openbaaren, en gemeenfehaplyken Godtsdienst. Om zulke plaatfen te ftichten zou men onder het Nieuwe Testament, even weinig meer verbonden zyn aan Zion, den Tempelberg der Jooden^
als



B EED E-UUREN.
als aan Gehrizim, den Tempelberg der Samaritaanen. Men zoude nu aan alle plaatfen onder de Heidenen, van den opgang der Zonne tot haaren ondergang, den Heere kunnen toebrengen het reukwerk zyner gebeden , Mal. I: li. Godt nu geworden zynde de Godt, zo wel der Heidenen, ah der Jooden, zo kan men ook nu in alle plaatfen bidden, en op verhooringe ftaat maaken, mits men heilige handen en harten tot Godt ophef e , i Tim. II: 8.
BEEDE-UUREN. De Apostel des Heeren wil, dat men volharde in den gebede, Rom. XII: ia. Biddet zonder ophouden, i Thesf. V: 17. Dit is evenwel in dien volftrekten zin niet te verftaan, als hadde men niet anders te doen, als te bidden. De Apostel wil, dat men daaglyks , en ten eiken dage dikwils bidde. Maar het Ora et labora, Bidt en-werkt, moeten hand en hand gepaard gaan. Wy moeten wel bidden om ons daaglyksch brood; maar 'er ook om werken; dat gaat zo verre , dat, die niet werkt, ook niet eete, naar de leere van denzelfden Paulus, a Thesf. III: 10. Doch op dat de Mensch zich zo diep niet wikkele in de zaake des leeftochts,dat hy het 'gebed verzuime, zo is het goed, dat men ieder dag, en dat eens vooral, zeckere uuren bepaale, en die afzondere tot het gebedx 't zy, om de Openbaare gebeden in de byéénkomfte van Godts Volk mede by te woonen. By de Jooden had men in den Tempel twee uuren, die de uuren des gebeds genoemd worden , te weeten, des Morgens ter derde uure, welke wy de neegende noemen, by het aanfteeken van het reukwerk en het Morgen - offer : En des Namiddags ter ncegende uure , welke by ons de derde is , by het aanfteeken van het reukwerk, en het Avond-offer. Men zie Luk. I: 10. en Hand. III: 1. Met toefpeelinge daar op bidt David: Myn gebed worde gefield als een reukwerk voor uw aangezigte, en de opheffinge myner handen, ah een Avond-offer, jfcT. CXLI: 2. Godtvrugtigen baden binnen 'shuïs drie tyden des daags, des avonds, des morgens, en des middags, Pf. LV: 18. en Dan. VI: 11. Dezelfde uuren waren ook by de Oude Christenen de uuren des gebeds: Ook ftond men ter middennacht op om te bidden en lofzangen te zingen. Die gewoonte was oud., en was daar van waarfchynlyk oorfprong/. Deel. II. Stuk.
B E E D E L A A R. 137
lyk , dat de eerfte Christenen, die , uit
vreeze voor de Vervolgers, zich des daags niet dorften vergaderen , des nachts te faamen kwamen tot hunne Godtsdicnftige verrichtingen. Maar die Nachtgebeden, als zynde de uure te ongefchikt voor alle Christenen, zyn na verloop van eenigen tyd afgefchaft; doch hebben in de Kloosters, en by de Religieufc Ordens tot hier toe ftand gehouden. Zie W. Cave, Eerfte Christend. B. I. C. 9. p. m. 13a—135.
BEEDELAAR. Naar de Wet van Godt, mogt 'er geen Beedelaar zyn in Israël, Deut. XV: 4. 'Er waren zekerlyk wel Armen, maar Godt had zulke Wetten van liefdaadigheid,ten hunnen voordeele, gegeeven, dat, waren die wel onderhouden , zy hun brood niet zouden hebben behoeven te beedelen by de huizen. Want, behalven dat Godt aan eiken Israëliet gebooden had, met een milde hand te geeven aan den armen , en bedrukten Broeder, vs. 11 ; zo waren ook alle de van zelve wasfende vruchten des Lands in het zeevende jaar, 't welk het Sabbathjaar was, voor de Armen, en voor den Vreemdeling, Exod. XXIII: 11. Insgelyks, ten tyde des Oogsts, 't geen 'er gegroeid was op de hoeken des Lands, die men niet bekrompen mogt afmaaijen ; ook waren voor hun de naleezingen van den Akker, den WyngaardJ, de Olyf- en Vygenboomen, Levit. XIX: 9, 10, Deut. XXiV: 19, ao, ai. Maar daalde Jooden zich niet ontzagen Godt te berooven in de tienden en het hef- offer, Mal. III: 8; zullen zy nog minder zwaarigheid gemaakt hebben, deeze zo menschlievende Wetten te fchenden , tot nadeel der Armen,^ws door dan veelen genoodzaakt wierden, hunne kost met beedelen tc zoeken. Althans ten tyde van den Heere Jefus waren 'er veele Beeddaars. Zo leest men van eenen Blindgeboorenen, die beedelde, Joh. IX: 8. Nog van eenen Blinden , die aan den weg zat, bcedclcnde, Luk. XVIII: 35. Van den Kreupelgeboorencn, die aan de poortë des Tempels zat, en een almoes .begeerde van de geenen, die in den Tempel gingen, Hand. lil: a. Van Lazarus, die 'aan de poorte van den ryken man lag, en begeerde verzadigd te worden van de kruimkens, die van des ryken tafel vielen, Luk. XVI: ao, ax. (Van deeze Twee, en derzelver onderfcheiden wedervaaren S n*



138 BEEDELAAR.
BEEDELAARi
na. hunnen dood: Het zalig wedervaaren van Lazarus, en het rampzalig van den Ryken , is elders gehandeld , als onder den tytel van RYK, Luk. XVI: 19—31. in des VIL D. ï. St. p. 449—. en over vs. 22. onder den tytel van SCHOOT,in des VIL D. 2. St. p. 265—.9 Te moeten beedelen wordt aangemerkt als een vloek , Pf. CIX: 10. En was in EWs Zoonen de ftraffe hunner zonde, 1 Sam.II: 36". Maar 'er zyn onder de Beedelaars ook vroome LazarusJen ; maar fchoon de nypende armoede voor die geene ftralfe is, 'tis evenwel eene fmertende verneedering voor een edel en eerlyk harte, dat het met beedelen zyne nooddruft moete zoeken : Myn Kind, zegt J. Syrach, Cap. XL: 28 , leeft geen Beedelaars leeven: Het is beeter te fterven, dan te beedelen. Dit is evenwel in den volItrektften zin niet te verftaan. Syrach wil 'er mede zeggen, dat het beeter zy, dag en nacht te werken, op dat men zyn eigen brood moge eeten , al dat men onder den arbeid bezwyken zoude., dan dat men, om zyn gemak- te houden, zich zou begeevcn tot het beedelen. Men moet onderfcheid maaken tusfchen Beedelaars-en Beo delaars. (j$) 'Er zyn 'er, die het uit hoogen nood zyn: Blinden, Kreupelen, Verminkten ,. Ziekelyken , Ouden,- die doorhunne jaaren kragteloos zyn ,niet in ftaat, om hunne kost te winnen. Zulken zyn dubbel medelydenswaerdig: Zy zyn elendig door hunne ligchaamlyke gebreken, cn elcndig door hunne armoede. Zulken te befpotten een fmaaden van hun lieder maaker, Spr. XVII: 5. De fmeekingen der zulken te beantwoorden niet harde dingen is wreedheid, Cap. XVIII: 23. Zulken met troostreedenen op te beuren, en metdaadlyke mededeelzaamheid tc onderftèunen, is een pligt der menfchenliefde; eene Offerhande , waar aan Godt een welgevallen heeft , Hebr. XIII: 16 , een' leenen aan Godt: Die zich des Armen ontfermt, leent den HEERE: En Hy zal hem de weldaad vergelden, Spr. XIX: 17. Die goed van oogen is, zal gezecgend worden : Want hy heeft van zyn brood den armen gegeeven , Cap. XXII: 9. (3) Maar 'er zyn ook Moedwillige- Beedelaars. (XX) Zulken vindt men in alle Landen, en in alle plaatfen. Zy zyn lui, en worden arm dooreigen fchuld: BieJiunnen tyd flyten met een wcinigjl^a-
pens, een weinig fluimcrens, een weinig handvouwens, al neder liggende, zal de armoede overkoomen, als een^ wandelaar-, en-het gebrek, als een gewapend man, Spr. VI: 10, 11. Den gantfehen dag begeert de Luyaart begeer lyke dingen; maar zyne handen weigeren te werken, Cap. XXI: 25, 26. Op dat dan zyne begeerte hem niet doode, zo neemt hy- zyn toevlugt tot den beedelzak, en voedt zyn vuigen bast, ten koste van het bedroogen medelyden van andere menfchen. De beedelaary is in hunnen mond zoet; maar een vuur zal in hunnen buik-branden, Syr. XL: 32. Men behoorde den zulken niet te geeven; want al wat men hun' geeft, is een voedfel voor hunne luiheid, en het maakt, dat men aan waare armenminder.geeft, of geeven kan. Zy zyn als de bygewasfen aan de boomen, die aan de nuttige takken het voedfel beneemen. (32) In de Roomfche Kerke vindt men talryke Genootfchappen van Geestelyke Beedelaars: Dc Ordens der beedelende Monnik* ken ; die uit eene eigenwillige , en van Godt nooit geè'ischteGodtsdienftigheid de gelofte doen van armoede, en zich aan de bézigheeden van een , of ander tydelyk beroep onttrekken, om op zekere tyden, op hun gemak, hunne.zogenaamde Getyden te leezen, dc Mis te leezen , of te hooren leezen , het Lof, of Vesper tc zingen. Een fchoone Godtsdienftigheid, die met gezonde leeden ,. om te kunnen werken, de Ordinantie Godts wederftaat, welke het den menfehe heeft opgelegd, zyn brood te eeten in het zweet zyns aangezigts. Die de goederen , die een Godt van goedheid gaf, of te 'verwachten gaf, verfmaadt, en den Beedelzak verkiest:. Die zich der Maatfehappye, welke men van nut konde zyn onttrekt, en zich opfluit in een Klooster, en daar uit nu en dan te voorfchyn komt,-om het Land plat te loopen, om niet alleen Ryken iets af te beedelen van hunnen overvloed, maar ook den Ambagtsman, ja Lden Daglooneriets af te troggelen van zyne bekrompenheid. Ik hebbe ze daarom wel eens hooren vergelyken by de Springhaanen, die het koorn opalen in Egypte* . Van ouds af zyn die lieden gehaat geweest by de Waereldfche Priesters, gelyk men ze noemt 5 ook hebben eenige Bisfchoppen en Hooge Schooien zich wel..eens tegen hen verzet ;.



B E-Ë R V E N.
zef Maar doorgaans zonder vrucht, om dat zv befcherinmg vonden by de Pauzen. Thans tast men ze op eene andere wyze aan. Deezen en geenen Roomschgezinde Vorften gaan de oogen open, en zoeken, zo niet eensklaps, dan evenwel allengskens hunne Landen te ontlasten van een goed gedeelte van die veel noodig hebbende buiken, maar niet werkende handen, die, in plaatfe van den Staat nuttig te zyn, 't zy in den Krygsdienst, tzy in den Landbouw, in den Koophandel, in Ambagten , of Fabrieken , denzelven tot een ballast zyn. j n
BE-ERVEN zegt een goed, t welk men door eigen vlyt niet gewonnen heeit, in eigendom verkrygen uit de bezittinge, of nalaatenfchap van eenen anderen , t zy door het recht van Geboorte , gelyk Kindéren het goed be-erven-van hunne Ouderen, na derzelver dood ; 't zy door het recht eener (Testamentaire dijpofitie) vrywillige erfbeftellinge van anderen. In de Schriften des Nieuwen Testaments wordt meermaals van de Geloovigen gezegd,dat zy het eeuwig leeven , het Koningryk , de Zaligheid zullen.beërven, Matth. XIX: a?. XXV: 34, Hebr. I: 14» &c. Het eeuvyig leeven komt dan voor onder de teekening van eene erfenisfe, iPetr. I: 4. Dit geeft twee dingen te kennen,, dat zy, die het verkrygen, het niet verkrygen door eigen arbeid, of verdienften: Dat zy 'er evenwel recht en aanfpraak ophebben; maar zo eene, welke zy geheel en alleen aan Godts genade moeten toekennen. (X) Zy beërven het uit kragt van Godts eeuwig Genade -Testament, waar in Hy hen , die door de zonde het eeuwig leeven verbeurd hadden, uit loutere genade heeft-verordineerd tot verkryginge van Zaligheid. (3, Ook beërven zy het door het recht var Kindfchap, Want heeft Godt hen te voorer, (van eeuwigheid) verordineerd ter aanneeminge tot Kinderen, Ephef. I: 5, Hy weJerbaart hen daar toe ook in den tyd dooi zyn Woord en Geest, Jak. I: 18 , 1 Petr V. 23. Dus dan Kinderen geworden zynde. die Godt mogen aanfpreeken als hunner Vader, zo fpreekt het van zelve, dat z} ook zyne erfgenaamen moeten zyn. Zc reedeneert 'er Paulus over, Rom. VIII: 17 Indien wy Kinderen zyn, zo zyn wy ook erf
B E E K E N. 139
genaamen: Erfgenaamen Godts, en mede
erfgenaamen van Christus.
I5EEKEN, Waterbeeken hebben dit met de Rivieren gemeen, dat zy veelal haaren oorfprong hebben uit eene, of meer Waterwellen in het gebergte , en van daar fteeds neêrwaards vlieten; doch nooit zo wyd en zelden zo diep zynde als de Rivieren , worden ze onderfchcids-halven Beeken genoemd. (N) Kanadn was een bergagtig Land, en dat maakte , dat het ook was een Land van Waterbeeken, Deut. VIII: 7. Men vondt 'er de beeken Kedron, Tob. XVIII: 1, Krith, 1 Kon. XVII: 3» Kifon, Richt. IV: 7,13, Kana, Jof. XVI: 8, Sorek, Richt. XVI: 4 ' Beztr , 1 Sam. XXX: 9, 10, Sichor, Jof. XIII: 3, Ar non% Deut. III: 8, Jabbok, Genef. XXXII: aa —. (3) Meermaals koomen de Beeken voor als Zinnebeelden van zeer verfchillende zaaken , naar het oogpunt, waar uit men de Beeken befchouwt. (J*K) Voor zo verre ze het Aardryk , 't welke ze befpoelen, doorweeken en vruchtbaar maaken, en den dorftigen Reiziger, of Arbeider een verkwikkelyke teug verfchaffen , zo zyn ze Zinnebeelden van alle zulke Zeegeningen , die Godts Kerke vruchtbaar maaken , cn den heiltochtenden mensch verkwikken. Zo leest men van de ieeke van Godts wellusten, Pf. XXXVI: 9. Van de beekskens der riviere, die de Stad Godts zouden verblyden, Pf. XLVI: 5. Van Beeken, die zouden uitberflen in de wildernisje, wanneer Godt zyn Woord, gepaard met de werkinge en zeegeningen van den Geest , zou doen koomen tot de Heidenen, Jei. XXXV: 6. De uitbreidinge daar van wordt ook beteekend door de hoe langer zo verder voortkoomehde, en dieper wordende beeke by Ezechiël, Cap. XLVII: 1—7De zo veel heil aanbrengende Mesfias is de Man, die zoude zyn als Waterbeeken m een dorre plaatfe, Jef. XXXII: a. Van de
, leere eenes wyzen Mans wordt gezegd, dat de Springader der wysheid is eene uitgriende beeke-fspr. XVIII: 4- (33) Ze zyn ook Zinnebeelden ten kwaade. («) In den Reegentyd, en wanneer de Sneeuw op het
■ acbergte fmelt, zwellen de beeken, loo-
, pen buiten haare oevers , fcheuren door den geweldigen ftroom geheele brokken
! groncls af, ontwortelen de daar by ftaande b Boe-



i4o BEEKEN.
Boomen, bederven de Wegen, maaken
die door het wechfpoelen der Bruggen onbruikbaar, waar door de Reiziger in groote verleegenheid wordt gebragt. In die betrekkinge ftrekken ze tot Zinnebeelden, of Vergelykingcn van Verdrukkingen en Oordeelen. Zo leest men van beeken Belials, Pf. XVIII: 5. Hy zal op den weg uit de beeke drinken, Pf. CX: 7. Door dat zeggen heeft men veeltyds verftaan 's Mesfias lyden; doch anderen hebben die woorden geheel anders verklaard.. Men zie daar van onder den tytel van DRINKEN, in des II. D. u St. p. 49.2—. Van Godt, in de Ontfteekinge zynes toorns, wordt gezegd : Zyn adem is als een overloopende beeke, die tot aan den hals toe raakt , Jef. XXX: 28. En by Amss, Cap. V: 24, zegt de dreigende Godtfpraak : Laat het oordeel zich daar hecnen wentelen als wateren ; en de gerechtigheid, als een fterke beeke. O9 Maar 't gebeurt, dat de beeken in den Zomer uitdroogen, en zich verliezen in het zand ; of des Winters, zich verbergen onder den fneeuw en het ys, zo dat de Reiziger, die 'er zynen dorst uit meende te lesfchen,zich bedroogen vindt. In die betrekkinge. kunnen trouwleoze Vrienden, van welken men troost.cn by: ftand verwachtte , 'er by vergeleeken worden. Zo fprak Jób 'er van Cap. VI: Xg.j 16, 17. Myne. broeders hebben trouwïooslyk gehandeld als een beeke: Als de fiortingen der-beeken gaan zy door. Die verdonkerd zyn van het ys, in dewelke de.fneeuzu, zich verbergt. Ten ty.de, als ze van hitte vervlieten , worden ze uitgedelgd: Als ze warm worden, verdwynen ze uit haare plaatfe.
BEEKEN- (Banden des doods hebben.my tmvangen, en) Belials ver/chrikten my, Pf XVIU: 5. Uit het u vs. blykt , dat wy ons David. als Spreeker moeten voorftel3en,fprcekende,zo niet geheel en alleen, evenwel in de eerfte plaatfe , van zichzelven : Dat zo veel te meer, daar hy.ook mek, by welk eene geleegenheid hy deezen Pfalm hebbe opgefteld ;. naamelyk , na dat Godt hem hadde gered uit de. hand van zyne. Vyanden; .vooral uit die van Saul. Men vindt dit zelfde Lied met eenige kleine veranderingen 2 Sam. XXII: 1 —.. In ons 5. en 't volgende. 6.. vs. fpreekt de
BEEKER-
Dichter van een uiterst Lyf- en Leevens-
gevaar, waar in hy geraakt was, zo dat alle hoope yan ontkoominge byna was afgefneeden. In 't 6. vs. fpreekt hy van Banden en Strikken, die in 't zelfde Zinnebeeld zeer wel by eikanderen voegen Banden en Beeken in ons 5^ vs. niet zo wel Konde. men het eerfte lid mede brengen onder het denkbeeld van Wateren , dan bleef de Zinfpeelinge. zich-zelve ook hier gelykvormig. (&) Laat ons zien, wat groote faalkenners 'er van gezegd hebben. In den grondtekst ftaat rwb-^nn, by da
Onzen vertaald, Banden des doods, by anderen fmerten, angflen des doods. In de gelykluidende plaatfe, 2 Sam. XXII: 5, is het niO-nritjb, Baaren des doods. Indien nu de oorïpronglyke beteekenis van 't wortelwoord bun ware Torquere, rend±
draaijen, omwringen, en vervolgens daar door benaauwenv.zo zou D'^Dn, dat daarvan afkomt, niet allëen kunnen beteekenen Touwen,. Banden, die ons, daarmede omwonden-zynde , fmertelyk knellen; voorts angflen , die ons van rontom benaauwen ; en, op water toegepast zynde, draaikolken, wielingen, die den o-Cenen,die_'er in raakt, wei eens medewechÜeepen - ki den afgrond , en daarom zeer gevaarlyk zyn. Béide deeze - gezegden* heeft Cicero te faamengevoegd TufcufjDifpII. 8. daar hy fpreekt van Draaikolken van fmerten. Nunc hunc- anxiferi dolorum torquent vortices. Dit zo neemende, zou de vertaahnge zyn : Smerten; of draaikolken des doods, doodlyke draaikolken , omvangen my : Of boopen zich over my op, dreigen my te onder te doen zinken :"'t Woord afgeleid zynde van HU': Of 'afgeleid zynde van ê]x de neus, dan zoude het
zyn, ze zyn my opgereezen tot aan den neus, gelyk wy zeggen, om een hoogst gevaar te beteekenen: Het water, is gekoomen tot aan de lippen. Of wil men de beteekenis van omvangen behouden, dan zal.het zyn : Waar heenen ik my keerde, of wendde,. van rontomme vertoonden zich doodlyke draaikolken,, zo als hy eens tot Jonathan zeide: Daar is maar eene febreede tusfchen my, en
dim



B E E K E N.
BEEKE N.
i4ï
den dood, ï Sam. XX: 3- fe Was W zo
met hem , als Pf. XLII: 8. De afgrond roept tot den-afgrond. Of, zo als de Spreeker , Pf. LXXXVIII: 17 , 18, van Godts hittige grimmigheeden zegt : Den gantfchen dag omringen ze my als water, te faamen vmgeeven ze my. Men zie J. Scbultens, Disfert. II. de Utititate DialeStor. Oriënt. p. 114, 115. (3) De tweede Zinfneede is: Beeken Belials (torten als van de hoogte op my neêr, verfchrikken my, gelyk 'er ftaat, Tob XIII: 10 , 11. Hy zal u gewisfelyk ftraffen _. Zal u niet zyne Hoogheid verfcbrikken; en zyne vreeze over u vallen ? Bclidl duidt eenen door en doorondcugenden,en daar door ftrafwaerdigen Mensch aan. De zo Godtlooze Zoonen van Hoogenpriester Eli worden Belials Kinderen genoemd , iSam. IL 11. Beeken , wanneer ze met een geweldigen ftroom uit de hoogte neërftorten, zyn vin zo een geval, wegens de. verwoestingen , die ze aanrichten , Zinnebeelden van Verdrukkingen, ofjiraffende Oordeelen. Men zie den naastvoorigen tytel CDU)- 00 Maar nu is de vraag , hoe de Beeken Belials hier te neemen zyn? Doorgaans worden 'er door verftaan de-bloedige vervolgingen, waar mede Belials mannen, Saul en zyne Medeftanders, Davidbeftookten. De Hooggeleerde Venema- begrypt het anders, en verftaat 'er door Zodanig een flraffe, als men hem, kreeg men hem in handen,, zou hebben aangedaan, als warehy een Be Hal,fchuldig aan de hoogstftrafwaerdige misdaad van gekwetfte Majefteit; de grootfte aller Boos wigtcn, die tegen zynen eigenen Schoonvader was op,gellaan, en dien van kroon en throon zocht te ontzetten: Hoedanig, eene. ftraffe een Belials fluk wordt genoemd, .Pf. XLI: 9. Daar nu David zich in zulke prangende omftandigheeden bevonden hadde,-als of hy , dobberende en worftelende water- , niet dan ysfelyke draaikolken rontom zich gezien hadde, en hy in het uiterfte gevaar was, dat de ysfelyke ftraffe vaneen Belials kind,.als een fel ftroomende Beeke, ©p zyn hoofd zou neêrftorten, zo kan men ligtelyk denken, hoezeer hy van vreeze en fchrik als overftelpt was. Men zou onder de vervolgingen van Saul meer dan eene benaauwende Omftandigheid van David kunnen aanwyzen; maar mooglyk geene-meer beangftigende , als toen Saul
en zyne Mannen hem met de zynen omftn-
geld hadden in de Woeftyne Maón, en op het punt ftonden van hem te grypen, in welk een geval hy de ftraffe van een Belials kind niet zou hebben kunnen ontgaan. Toen was het met hem Magor Misfabib, fchrik van rontomme. 'Er was geen uitweg meer open om te kunnen omkoomen: Maar Godt baande op het onverwagtst eenen weg door eene boodfehap. welke aan Saul gebragt werd,-die hem noodzaakte, van David ai te zien, en op te trekken tegen de Philifiynen, 1 Sam. XXIII: 25—28.
BÜEKEN (Alle) gaan in de Zee, nochthans wordt de Zee niet vol: Na de plaatfe, daar de beeken heenen gaan , derwaards gaande, keeren zy weder-,.Pred. I: 7- ({"O Deeze woorden behelzen eene waarheid, welke door de ondervindinge van alle Eeuwen bevestigd is. Alle Beeken ontlasten zich in de Zee, Die,, welke afvlieten van kórt by de Zee geleegene bergen, vallen 'er rechtftreeks in. Andere deelen haar water, mede-aan Rivieren-, die haaren loop voortzetten tot in de Zee. Naar uiterlyken fchyn zou men moeten denken, dat het niet anders zoude kunnen zyn, of de-Zee,-hoe verbaazend groot.haar kom ook zy, zou door een zo onafgebrooken aanvoer van water moeten overloopen, en al het drooge overftroomen : Maar men ziet het tegendeel: De Zee wordt niet vol, Is de Zee zo onverzaadelyk , dat zealles, ■wat-Beeken en Rivieren aanvoeren , greetig inzwelgt, zou.men niet moeten-denken,.dat die dan eindelyk eens zouden uitgedroogd raaken ?* Maar ook daar van ziet men "het tegendeel, 't Geen de-Zee 'er van ontvangt , geeft ze 'er ook aan weder. Daar de beeken heenen gaan , derwaards gaande , keeren ze -weder. Gelyk in het bloed in 's Menfchen ligchaam , zo is 'er ook-in de wateren op aarde een geduurige omloop. (KX) Dit gefchiedt, cn 't wordt door de ondervindinge openbaar, door de werkinge der Zonne. 't Geen de Rivieren in de Zee brengen, wordt, in de gedaante.van dampen, door de-hitte der . Zonne in de lucht opgetrokken , die, of in reegen ncdervallen , of op de toppen der bergen blyven hangen , zich daar; ver- ■ gaderen, cn weer voedfel geeven aan <3.e wellen en fpringaderen, waar uit de Bee* ken en Rivieren' haaren" oorfprong, heb--
S 3 bpE^'



ï4* BEEKEN.
ben, en dus ook aan de Zee te rug brengen 't geen zy 'er van genooten hebben. Dus is de ommegang der Wateren van het drooge na de Zee, en van de Zee, dooide lucht, na het drooge, een nooit rustende omgang. (33) Men kan zich een tweede wyze van omloop voorftellen: Dat de Wateren der Zee wechzinken in onderaardfche kolken, en dat die door de hitte van het daar onder nog laager liggend vuur, opwaards dampen , gelyk de Chymifche deftilatien, en daar door van onderen , gelyk de andere door de Zon opgetrokkene dampen van boven, voedfel geeven aan de wellen en fonteinen, en door die aan de beeken en rivieren. Zie Nieu* wentyt, Waer. Bcfcboww. de XX. Befch. §. 79, 80. p. m. 442—. Dit laatfte laat die Wysgeer in het midden, 't welk zekerlyk te verftaan is van de opwaards dryvende kragt de voorönderftelde zeer diepe onderaardfche vuuren. Anders kan het hem niet onbekend geweest zyn, dat 'er Zeeën zyn, van welken het niet wel te begrypen zoude zyn, dat ze nimmer vol wierdén., zo zy geene onderaardfche ontlastingen hadden: Als de Zout- of Doode Zet in Kanadn , waar in de Jordaane al haar water uitftort, en die evenwel niet vol wordt, waarom men het voor zeer waarfchynlyk houdt, dat 'er onderaardfche Kolken en Rioolen zyn, waar door ze haar water uitloost in de Roode Zee , of elders. Zie de Reizen van Egmond van der Nyenburg, D. L p. 357. Zo is het ook geleegen met de Kafpifche Zee» die, van Land geheel omringd,geene zigtbaare gemeenfehap heeft met andere Zeeën , in welke de Wolga, eene ongemeen groote Rivier, en nog eene menigte andere Rivieren, al haar water uitftorten , zonder dat die Zee ooit hooger, of laager wordt, en 'er ook geen ebben, of vloeijen in ^plaats heeft. Hierom ftellen veelen vast, dat 'er onderaardfche ontlastingen zyn : Sommigen denken onder Georgië door in .de zwarte Zee, met een loop van omtrent honderd uuren afftands. Anderen denken, dat ze zich onder Perfië door, langs eenen .V/eg van meer dan eens zo veel honderd uuren , ontlast in den Indifcben Oceaan , naamelyk in de Perftfche Golf, by Ormus. Men zie de Algem, Hiftorie % D. IV. p.
BEEKEN.
316—, en de Berichten over Afiê, getrokken uit de Reisbefchryv. der Jefuiten , D. II. p. 188—192., en de aldaar aangehaalde Schryvers. Dit zy genoeg van de letterlykc waarheid deezer woorden. (3) Nu is de vraag, hoe koomen die hier te pas? Wat zin zal 'er naar het oogmerk van den Prediker aan te geeven zyn ? De ecnvouwdigfte zal de waarheid wel het naast aan haare zyde hebben. Men houde de Hoofdplelling van den Prediker in het oog, en die is, dat het in deeze Waereld alles is ydelheid der ydelheeden , vs. 2. Dit wil 'er bezwaarlyk in by den vleeschlyk- en aardschgezinden Mensch ; die verkiest zyn deel in dit leeven. Deeze ftelling moest daarom bondig beweezen worden. Het bewys is kort, maar kragtig,enmoet, by llegts een weinig nadenkens, aan elk in het oog vallen, en wordt daarom vraagswyze voorgefteld, vs. 3. Wat voordeel heeft de Mensch (men zondere hier van uit die wel beraadene menfchen, die werken om de fpyze, die niet vergaat, maar blyft tot in het eeuwige leeven) van aW zynen arbeid, dien hy arbeidt onder de Zonne? 't Genot 'er van ftrekt zich niet verder uit, als den korten en onzekeren duur van zyn tydelyk leeven. Wat voordeel heeft de Ryke, de Eerzugtige van alle zyne bemoeijingen? Als hy jlerft, zal hy niets van allen mede neemen; zyn eere zal hem niet nadaalen in het graf, Pf. XLIX: 18. Wat voordeel heeft een Vorst van alle zyne Staaten Heerschzugtige Ontwerpen ? Zyn geest gaat uit 1— ten dien zelfden dage vergaan zyne aanftagen, Pf. CXLVI: 3, 4. Wat is de reede daar van ? Het is , om dat het Verbond van de Eeuwe aan is: Gy zult den dood fterven, J. Syr. XIV: 18. Dit is immers eene door alle Eeuwen heen bevestigde waarheid: Het een geftacht gaat, en het ander komt, vs. 4. De Aarde, waar op de menfchen zo ilooven en flaaven , en zich daar van zo veel voordeel belooven, blyft wel in eeuwigheid; maar als die op dit tooneel hunne rol hebben uitgefpeeld, keeren zy weder tot de aarde , waar uit zy
{enomen zyn, en zy verfchynen nooit (de «eere der Opftandinge komt hier niet in aanmerkinge) weder op dezelve; want V is geen wederkeer en uit den dood. Het Tooneel, de Aarde blyft; maar de Toneel-
fpee-



BEEKEN, BEEKER.
fpeelers veranderen keer op keer: Het een sellachfgaat, en een ander komt in deszelfs plaatfe. Ware het met den menfehe zo geleegen, als met de Zonne, die wel ondergaat, maar na een korten nacht weer opryst, vs. 5. Als met den wind, die dan gaat na hef Zuiden , dan wederom na het Noorden, maar evenwel telkens wederkeert tot zyne ommegangen , vs. 6. Als met de Beeken, die wel haar water uit forten m de Zee, maar het ook weder te rugge ontvangen uit de Zee, vs. 7- VVare het ook 20 geleegen met den Menfehe, dat hy, na een korten tyd dood geweest te zyn, wederkeerde op de Aarde tot zyne bezittingen , eerampten, &c. Ja, dan zou men kunnen zeggen, dat hy voordeel had van zynen arbeid. Maar het gefacht, dat heen gegaan is, wordt wel door een ander gevolgd ; maar hetzelfde komt nooit weder. Het ï^ 'er zo mede geleegen, als Syrach het met eene zeer gepaste gelykenisfe voorftelt : Gelyk een groenend blad op eenen dichten boom: Eenigen werpt hy af, cn anderen doet hy uitfpruiten : Alzo is het met het gcflacltc des vleeschs en des bloeds, het een fterft, en het ander wordt gebooren. AUe werk, dat verrettinge onderworpen is, bezwykt; en die het gewrocht heeft, zal met hetzelve ook wechgaan,-Gap. XIV: 19, 2.0. Wat voordeel heeft dan nu de mensch van aW zynen arbeid, dien hy. arbeidt onder de Zonne?'
BEEKER is(X)eigenlyk een vat, waar uit men drinkt, of anderen te drinken aanbiedt, en behoorde dus mede tot de maaltyden; gelyk de Schotels, om 'er uit te eeten, zo de Beekers, om 'er uit te drinken. Mooglyk dat de Hoornen van beesten het allereerst tot drinkbeekers gebruikt zyn. - De eenvouwdige Oudheid holde die uit van hout, of vormde ze van klei. By het toeneemen van den rykdom en van de pragt, die'er het gewoon gevolg van is, maakte men die van Kriftal, van Zilver, gelyk Jbfephs < beeker, Genef. XLIV: 3. Van Goud, hoedanige die-waren, uit welken men te drinken gaf op het groot Gastmaal van Ahafuerosi Efth. I: 7- Menverfierde ze fomtyds met Beeldwerk, en Opfchriften; ook wel met edele gefteenten. De Latynkundige kan van dit alles brec-der leezen by Ewald,' Emblem. S. P. II. feu Lib. III. Exercit. I, de Celice inebrianle*
BEEKER. 143
(3) Naar het onderfcheiden gebruik, dat men van de Drinkbeekers maakte, zyn dezelve in het Heilig Bybelboek ook Zinnebeelden van onderfcheidene dingen, dan eens ten goede, dan weer ten kwaade. Men zie daar van onder den tytel van DRINKBEEKER, in des II. D. 1. St. p.400—. Alleen merke ik aan, dat de Beeker, welke was in de hand der groote Babelhoere, vol zynde van grouwclen,' en van de on. reinheid haarer hoererye , verbeeldende haare verleidende Leere , waar door zy veele Koningen en Volken der Aarde het verftand bedwelmd , en het hart vergiftigd hadde, een gouden beeker was, Openb. XVII: 4. Waari'chynlyk met toefpeelinge op een verraaderlyk bedryf, dat men, onder deri fchyn van iemand vriendfehap en eere te willen bewyzen,hem den wyn, met het doodlyk vergift gemengd , deed toedienen uit een gouden beeker. Waar op de waarfciiouwinge ziet van Juvenalïs, Sat. X. vs. 25.
. Sed nulla aeonita bibuntur
Ficïilibus: Tune illa time , cum pocula fumes Gemmata, et lato Sètinum ardebit in auro.
Dat is: Geen vergift wordt uit aarden beekers gedronken: Maar vrees en houd u op uwe hoede, als gy Beekers zult aanneemen , die met edele fieenen ver fier d zyn, en als de Setinifche wyn gloeit in den wy den gouden
BEEKER, (Want in de hand des HEEREN is een) en de wyn is beroerd, en vol van mengelinge, en Hy fchenkt daar uit: Doch alle Godtloozen der Aarde zullen zyne droesfemen uitzuigende' drinken ,Pf. LXXV: 9. De Perfoon , in deezen Pfalm fpreckende ingevoerd, is , naar de gedachten van kundige Godtgeleerden ,-de Heere ' Mesfias, die verklaart, hoe Hy zich in zyn Ryksbeftuur gedraagen zoude, wanneer Hy het befiemde ampt zal verkreegen-' hebben, vs. 3. Als de Vader Hem het Koningryk overgegeeven, en, ten blyke daar van, gezet zoude hebben ter rechterhand zyner Majefteit in de hoogfte- Heemelen, Alle-hoornen der Godtloozen zoude hy afhouwend De hoornen der Rechtvaerdigen zouden verhoogd worden , vs. 11.-Hier in zoude Hy navolgen het voorbeeld van Godt den Va- ■ ö der, -.



144 BÏEKE R.
der, dien Hy zich voorftelt als den Richter,ó\e een iegelyk vergeit naar zyn werk : Die deezen verhoogt, de Nooddruftigen, die Hem vreezen,en op Hem vertrouwen, uit den drek, om ze re doen zitten by de Prinsien, de Prinsfen zynes Volks ; daaren-tegen geenen verneedert, die in hunnen hoogmoed hunnen hoorn verheffen, en als met een, ftyven hals tegen Hem aanloopen, vs. 8. De wyze, hoe de Godtlyke Richter ze verneederen zoude, legt de Spreeker open in het 9. vs. In 't gemeen merkt Hy aan, dat 'er een Toorn-beeker was in de hand des HEEREN ; in 't byzonder toont hy aan, voor wie die bereid was, voor alle Godtloozen der Aarde. (fx) In 't gemeen zegt hy: In de hand des HEEREN is een beeker^ de wyn is beroerd—. De fpreekwyzen zyn geheel en al zinnebeeldig. (XX) Eerst komt in aanmerkinge de Beeker met den Drank, die 'er in is. De Beeker duidt hier alleen aan een bepaalde maate ,■ een zekere hoeveelheid van dat geene, 't welk Godt de Godtloozen, ter hunner ftraffe, zou doen ondergaan. En dat komt hier voor onder de teekeninge van wyn, die beroerd was, en vol mengelinge. Als de wyn geperst en in vaten vergaderd is ,.laat men dien een wyle tyds op den droesfem liggen; te Aleppo roert men dien meer dan eens om, naar de aanteekening vmThevenot, inzyne Reizen, D. II. B. I. C 7. p. m. 50, om dat men denkt, dat de wyn 'er te fterker en fmaakeiyker door wordt. Als de Droesfem genoeg bezonken is,is de daarvan afgetapte wyn helder en aangenaam van fmaak; maar als de Droesfem 'er door geroerd wordt, 'eri-'ermede gemengd is, is die onfmaakelyk, en, zo men wil, meer bedwelmend, en meer nadeelig aan de gezondheid; vooral, als men 't geheel onderfte van den Droesfem , dik en fiymerig als pap , zou willen drinken en .uitzuigen. (*) Reine wynen; wynen, die gezuiverd zyn, die lieflyk zyn van fmaak, en het hart yervrolyken, zyn Zinnebeelden van .Godts genadeweldaaden, die hét-hart vervullen met eene heerlyke en onuitfpreekbaare blydfchap, Jef. XXV: 6. (a) Maar de wyn, die beroerd \s, die nog aan 't gisten, en met zysuen droesfem nog gemengd is, is een Zinnebeeld van Strafger-ichten, Zo leest men
BEEKER.
van den beeker der zwymelinge: en dendrseu fem des beekers van Godts grimmigheid, Jef. LI: 22. Van den Beeker des Wyns der grim', migheid, Jerem. XXV: 15'. Van den Wyn en den Drinkbeeker zynes toorns , Openb. XIV: 10. Van eenen Beeker der verwoestinge, en der eenzaamheid, die de geenen, die 'er uit drinken,doet worden tot belagchingexn fpot, vol van dronkenfehap en jammer, Ezech. XXIII: 3a, 33. Uit vergelykinge van alle deeze plaatfen blykt, dat men door deezen zo beroerden wyn hebbe te verftaan al dat Wee, waar door Godt den in zynen hoogmoed ftouten , en gewelddryvenden Godtloozen, de vergeldinge zyner handen laat geworden. (33) Van deezen Beeker wordt gezegd, .dat die in zyne hand is, en dat Hy daar uk fchenkt. («) Dat die in zyne hand is, geeft te kennen , dat Godt alle die dingen , die lot wraake gefchapen zyn , de Honger , het Zwaerd, de Dood, of Pejlilentie , de Zee, &c., in gereedheid heeft, en dat die flegts wachten op zyn bevel. (/3) En geeft hy 'er bevel toe , terftond gaan ze uit, om wraake te doen over den Godtloozen ten zynen verderve. En dat is 't geen hier, naar den eisch van het Zinnebeeld, wordt aangeduid door bet febenken uit dien beeker. (3) Zoude men nu willen vraagen, voor wie deeze zo beroerde drank werd ingefchonken ? De Dichter leert het ons , als hy zegt: Doch, of liever gewis , voorzeeker, gelyk het woordje Tjtf meermaals zo voorkomt , alle Godtloozen der Aarde zullen zyne droesfemen uitzuigende drinken. (XX) Men denke om die Qnzinnigen, om die Godtloozen,'die. den hoorn om hoog verhieven, en fpraken met flyven halze, vs. 5, 6. Soortgelyken , als ons befchreeven zyn Pf. X: 2—5, die de clendigen hittiglyk vervolgen in bunnen hoogmoed, en zich dan nog beroemen over den wensch hunner ziele —. Die, gelyk zy hunnen neus om hoog feeken, Godts Oordeelen eene hoogte verre van zich doen. Wordt hier gelproken van alle Godtloozen der Aarde, men mag denken om alle zulke gewelddryvers, in welk een Gewest van de Aarde het ook zou mogen zyn , geduurendc geheel den tyd van 's Mesfias Koninglyke regeeringe, in deeze Waereld, die van tyd tot tyd zouden uit-



BEEKER.
gieten, bard fpreeken, zyn Volk verbry zelen, en zyn erfdeel verdrukken, Pf. XCIV: 3,4» 5—. Zulken mogen een tydlang van vreugde opfpringen;om dat het oordeel niet haastelyk is over de booze daad, in hunne Onzinnigheid denken, of zeggen :De HEERE ziet het niet , de Godt Jakobs merkt het niet: By het verheffen van den hoorn denken , dat zy boven het bereik der ftraffen zyn, en in hun harte zich zeegenen en zeggen: Ik zal niet wankelen, van ge/lachte tot geflacbte zal ik in geen kwaad zyn. (33) Maar zy zullen zich bedriegen. Als de dag der wraake , -en der openbaaringe van Godts rechtvaerdig Oordeel zal gekoomen zyn, zullen zy'uit dien Beeker, zelfs de droesfemen 'er van uitzuigende moeten drinken. Dat is , dat hét niet maar tuchtigingen zullen zyn , om hunnen hoogmoed een weinig te verneederen^ maar zulke groote en gewisfe plaagen, die als het grondfap zouden zyn van Godts grimmigheid en grooten toorn, zo als elders gezegd wordt, dat frikken, vuur, zwavel, en een gewei dige Stormwind het deel hunnes beekers zouden zyn, Pf XI: 6. Dat dit nu alzo zoude gefchieden., wordt als iets zekers hier voorgefteld. En met recht! Godt is Richter, vs. 8. En dus konde men van zyne Rechtvaerdigheid niet anders verwachten; want Hy is te rein van oogen , dan dat Hy het kwaade zoude zien ; de kwellinge kan Hy niet aanfehouwen. En dat maakt, dat Hy niet kan zwygen, als de Godtlooze dien verflindt, die rechtvaerdiger is dan hy, Habak. I: 13. Men zoude ook kunnen toonen , hoe de Jooden hunne Godtloosheid hebben moeten boeten met de gant^chlyke omkceringe van hunnen Kerk- en Burgerftaat; hoe zigtbaar Godt de vervolgzugt heeft gewrooken aan deezen en geenen der Roomsch-Heidenfche Ryks. tyrannen. Hoe Hy het bloed zyner Heiligen nog eens wreeken zal aan het Roomsch Anti-Chris, tenschBabel, kan men leezen Openb. XVIII: si—24. XIX: 1, a. En wat het verfchriklyk lot zal zyn der Volken van Gog en Magog,\eeze men Openb. XX: 9.
BEEKER Qlk zal den) der Verlosfinge epneemen ;m den naam des HEEREN aanroepen, Pf. CXVI: 13. (X) De Heer Hellenbroek'm zyne Keurfioff. D. II. p. aoi.(en ook andere Uitleggers met hem) denkt voor het naast, dat hier gezien worde op
./: Deel. ƒƒ. Stuk.
BEEKER. 145
de Dankbeekers by de Offermaaltyden: „ Het is onder de Jooden zeer gemeen ge„ weest, dat zy eenige byzondere Wel„ daaden , Verlosfingen , Zeegeningen „ ontvangen hebbende , daar voor eenige „ Dank-offeren offerden, en by die Dank„ offeren nielden zy dan ook in denVoor„ hof van het Heiligdom een maaltyd, ,, daar zy dan met veel blydfchap en dank,, zegginge al rykelyk den Beeker lieten „ rond gaan, als in de tegenwoordigheid „ van Godt, met aanroepinge van zynen ,, naam." Ik denke met luide en dankbaare roemverheffinge voor de gefchonkene Verlosfinge , en dat de Beeker, welken men onder het opzingen, of uitfpreeken van des HEEREN lof, opnam , en liet rondgaan , by uitneemendheid de Beeker der Verlosfinge , of der Dankzegginge genoemd werd. Van zo een Dank- en Vreugde-Feest vinden wy een treffend voorbeeld in het 3deB. dex Machabeen ,Czp. VI: 29—. Geheel het Volk was genaderd tot aan den rand van zynen ondergang. Het talryk Leeger van Koning Ptolomeus ftond gereed om hen op het lyf te flor ten. Wonderdaadig werden zy befchermd en verlost. Eensklaps werd hunne weeklage veranderd in eene reije: Zy hielden op van hel geheel droevig Klaaglied, en hieven wederom aan de Lofzangen hunner Vaderen, Godt , den Behouder, en Wonderwerker pryzende — en fielden vrolyke rei jen aan, vs. 3 a. Zy hielden maaltyden , maakten goeden fier, (waar by de wyn niet zal vergeeten zyn geweest) en bragten den tyd over met vrtlyke dankzeggingen en pfalmen. (3) De Dichter nu, of wie het ook moge zyn geweest, die hier fpreekende is ingevoerd, had zich bevonden in een oogenfchynlyk lyf- en leevensgevaar : Banden des doods hadden hem omvangen, en angflen der helle hadden hem getroffen, vs. 3. Doch de HEERE, die de liecbtvaerdigen bewaart, had hem verlost, vs. 6. Hy wilde zich niet gelyk ftellen aan de geenen, die de valfche ydelheeden onderhouden, en hun lieder weldaadigheid vergeeten. Hy raadpleegde met zich - zei ven, wat hy den HEERE zou vergelden voor alle zyne weldaaden , vs. ia, na een ryp overleg befloot hy dat te doen met dankzegginge, al§|Wel weetende , dat, die Gode aangenaamer is dan een Osfe, of gehoornde Varre, die de klaauwe verdeelt, T Pi.



ï A6 F E" E K E K.
Pf. LXIX: 31 , 32. Hy wilde den Beeker der Verlossingen opneemen : Doch niet tot drinkery ; maar , gelyk de -wyn bet hart verheugt, en Godt ook vreugde iu zyn harte <*egeeven had, Hem te pryzen met vrolyk zingende lippen: Want hy wilde te gelyk ook den naam des HEEREN aanroepen, de gedachtenis der grootheid zyner goedertierenheid overvloediglyk uitftorten, en zyne gerechtigheid verkondigen met gejuich. Die had zyne weldaadigheid aan hem wonderlyk gemaakt. Die bad zyne ziele gered van den dood, zyne oogen van traanen, en zynen voet van aan* floot, vs. 8. Moeten nu de Bevryden des HEEREN geduuriglyk zeggen -.DcHEE. RE zy grootgemaakt.' Pligtelyk agtte hy het dan ook te zyn, dat hy, by het op. neemen van den beeker der verlosflngen, ook het dankend hart ophief na boven, om der, naam des HEEREN aan te roepen, en Hem te offeren met een ftemme der dankzegginge BEEKER (Ende zo wie eenen van deezt kleinen te drinken geeft alleenlyk eenen) koue (waters) in den naam eens Difcipels, voorwaar zegge ik u, hy zal zynen loon geenzin verliezen, Matth. X: 4a. De Heere Jefu had, aan zyne Apostelen bevel gegeeven om rond te gaan door het Joodfche Land en alomme te verkondigen , dat bet Kt ningryk dér Heemelen was naby gekoomen vs. 5, 6, 7. Od deezen tocht zouden z; wel by deezenof geenen vriendclyk oni vangen worden, vs. 11 , 12, 13. By ar deren onvriendelyk , vs. 14- Hoe vree; lyk een oordeel deeze laatften zouoen t wachten hebben , leerde hy vs. 15. 1 tegcnöverftellingevan die,zouden de ee ften zeegen hebben te verwachten. L Heiland had dat wel eenigzins te kenne gegeeven, vs. 13. Maar in onze woordt bevestigt en breidt Hy dat nader uit. (i Hy vooröuderftelt, dat iemand aan eem van zyne Leerlingen weldaadigheid ha de beweezen. (KN) Hy verftaat door de ze kleinen zyne Apostelen. Lieden van g ringe afkomst , Galileërs, en daarom ; reeds *in minagtinge by de andere Joodc Lieden zonder eenig het minfte uitwenc aanzien , noch door eenig Ampt, 110 door hunnen rykdom. Gezanten van d in armoede omwandelende Jefus, en o zelve in armoede rond trekkende, 1 mcb goud\ .noch zilver, noch kopergeld ht
3 E E K E E.
den in hunne gordels, vs. 9. En daarom metrecht kleinen, genoemd. (33) De voorönderftelde weldaadigheid , aan eenen van die beweezen , is , dat men hem alleenlyk eenen beeker koud waters had gegeeven , en dat,'t geen hier wel in aanmerkinge dient genomen te worden, in den naame eens Difcipels. (a) Hy fpreekt niet van zo veele en groote geryflykheeden , als de Sunamittfche Vrouwe bereid hadde voor den Propneet Elifa, <x Kon. IV: 10. 't Was alleenlyk- een Beeker koud waters , welken Lly voorönderftelde gegeeven te zyn. Slegts water: Geringer konde het de Heere niet uitdrukken, 't Is evenwel iets aangenaams voor eenen Dorftigen, en vooral in de warme Oosterfche Landen, daar het water fchaarfer is , en by den weg zo niet te vinden, als hier te Lande. Maar waarom koudzuater?' Sommigen denken , om de te bewyzen weldaadigheid , nog meer te verkleinen: Mooglyk , zegt
■ de Eerw. Nieuwland in zyne Letterk. Ver-
■ luftig. D. 11. p. 279, om dat de liefhebbc• ry der Ouden meer viel op de warme Wa! terdranken,, tot bewys waar van een gc5 zegde van Martialis wordt bygebragt:
\ Galdam pofcis aquam,fed nondum frigide venit, Alget adhuc nudo claufa culina foco.
j Dat is:
- Warm water vraagt g' ons af; maar 9t koude \— is hier zelfs duur.
e De Keuken is nog digi, de HaardfteS zonn der vuur.
e De oude Kerke!eeraar Auguftyn zegt : n „ De LI eere Christus fpreekt niet van een „ nen Beeker warm water; want dan mogt i) „ iemand voorwenden : Ik hebbe geen tn „ hout in myn huis, noch vuur aan den d- „ haard, om iets warm te maaken. Daare- „ om laat Hy het by koud water blyven." e- 't Is niet te denken , dat de Heiland zo d- iets zoude bedoeld hebben. Het is zeen. ker genoeg, dat een dorftig Reiziger in io- een warm Land veel liever zou gediend ^h zyn met eenen Beeker koud,dm warm waan ter. Koud water is daarom een Zinnebeeld 3k van iets ongemeen aangenaams. Een lis trouw gezant, zegt Salomo, Spr. XXV: 13, d- is den geenen, die hem zenden, als de koude 0 des



BEEKER.
des fneeuws, van het gebergte afvlieteriü gefmolten fneeuwwater,*£« dage des oogsts: Want hy verkwikt zyns Heeren ziele. Zo ook vs. 2.5. Een goede tydinge uit verren Lande, is als koud water op eene vermoeide ziele. De Heere heeft dan met deeze fpreekwyze flegts willen beteekenen eene geringe , in 't geheel niet kostbaare, en nochthans aangenaame verkwikking. (/8) Doch 't geen aan dezelve de waerdy zoude byzetten, dat ze aan zo eenen gegeeven was in den naavie eens Difcipels, dat is, gelyk het in de gelyk]uidende plaatfe, Mark. IX: 41, wordt uitgedrukt, om dat hy was een van Christus Difcipelen. Dus dan niet met beoogingc van een rykelyk gelchenk, gelyk men zo wel eens eenen dienst bewyst aan iemand van groot aanzien en vermogen. Zo iets was hier niet te verwachten : Want hy was een der kleinen. Ook niet maar alleen uit het beginfel van algemeeue mcnschlievenheid, welke men aan elk eenen , al ware hy ook een Vyand , behoort te bewyzen , Rom. XII: ao. Gelyk Rebekka den toen haar nog onbekende Eliêzer liet drinken uit haare kruike,en zelfs ook zyne keemelen drenkte, Genef. XXIV: 18, 19, ao. Maar hoe edel die Deugd ook zy: De hier zo weldaadige mensch had nog een andere en hoogere beweegreede. Hy wordt vooronderfteld, het gedaan te hebben, om dat het een was van Christus Difcipelen ; gevolglyk uit byzondere liefde tot,enhoogagtinge voor Christus, in erkentenisfe, dat zyn Meester waarlyk de Christus was, de beloofde Mesfias, de Koning Israëls, die deeze kleinen, als zyne Gezanten,had uitgezonden , om de nabyheid van het Koningryk der Heemelen bekend te maaken , en die het ook zelf eerlang oprichten 2011de. Dit de Beweegreede zynde, zo werd daar door deeze weldaadigheid, hoe gering ook in zich-zelve, ongemeen groot; zo eene, die ten laatften zelf in Godt eindigde , naar het zeggen van den Heiland, vs. 40. Die u ontvangt, ontvangt my: En die my ontvangt, ontvangt Hem, die my gezonden èeeft, naamelyk den Heemelfehen Vader. Aan deeze voorönderftelde weldaadigheid (3) maakte de Heere Jefus een groote Belofte vast: Foorwaar zegge ik, hy zal zynen loon geenzins verliezen. (XX) Door deezen Loon kan men verftaan allerlei
B E E K E R. 147
foort van Zeegeningen : Wel Ligchaamlyke; maar nog meer Geestelyke, die de Schatkamers der Ziele vervullen metduuragtig goed en gerechtigheid ; en allermeest eeuwig, elderj genoemd de groote loon in de Heemelen, Matth. V: ra. Weldaadigheid , en mededeelzaamheid zyn Offerhanden , waar aan Godt een wclbehaagen heeft, Hebr. XIII: 16, en ten blyke daar van heeft zyn Geest, fpreekende door de Heilige Godts-mannen, 'er groote beloften aan vastgemaakt , als Spr. XIX: 17. Die zich des Armen ontfermt, leent den HEERE : En hy_ zal hem zyne weldaad vergelden. Mea zie de uitvoerige belofte , Jef. LVIII: 7—11. Het is niet alleen : Welgelukzalig is hy , die zich vërftandig draagt tegen eenen elendigen -—. Hy zal cp aarde welgelukzalig gemaakt worden , Ff. XLI: a, 3. Maar 't gaat verder: Hy ftrooit uit, hy geeft den nooddruftigen : Zyne gerechtigheid begaat in eeuwigheid, Pf. CXil: 9. Als men nu deeze vergeldingen ontvangt, dan krygen ze de gedaante van eenen Loon; niet, om dat men dien heeft verdiend, maar om dat Godt het uit geheel ongchoudene goedheid heeft beloofd. Als men nu deeze beloofde vergeldinge niet ontving , dan zou men kunnen gezegd worden, zynen loon te verliezen. Maar dat zal nooit gefchieden. De Grooten der Aarde belooven fomtydsgouden bergen,maar als zyden begeerden dienst wech hebben, geeven zy flegts een zandkorrel. Maar zo iets heeft de Weldaadige van Godt niet tevreczen: Want Godt is niet onrechtvaerdig, dat Hy vergeeten zoude het werk, en den arbeid der liefde, aan zynen naame beweezen , waar mede men de Heiligen gediend heeft, Hebr. VI: 10. Daarom zegt de Heiland met «ene zo fterke ontkenninge : Hy zal zynen loon geenzins verliezen. (33) En , om alle twyifelinge af te fnyden , bevestigt Hy het ten fterkfte met een Voorwaar, 't welk in zynen mond als een eed is: Ik, Ik, die de Amen ben, de getrouwe en waaragtige Getuige; Ik, die niet liege, noch liegen kan; Ik, die zelfs den beloofden loon geeven kan; Ik, die ten geenen grooten dage denzelven aan zulke YVcldaadigen openlyk toewyzen zal; Ik zegge het; Ik bevestige het ten plegtigfte. Dan zal ik de geenen, die My in de mynen, als zy dorst hadden, te drinken, en als zy honger T a .had-



JT4.8 BEEKER, BEELD'.
BEELD.
hadden, te eeten hebben gegeeven, ten aanhooren van geheel de Waereld oproepen, om het Koningryk mynes Vaders te beërven, Matth. XXV: 34—40. Hier uit leeren wy, dat het niet de groote waerdy is, die onze gaaven by Godt veraangenaamt, maar het gemoed, waar mede, en de beweegoorzaak , waarom ze gegeeven wordt. En fchoon deeze Belofte zich voor dien. tyd bepaalde tot Jefus Difcipelen, men kan ze evenwel ook als meer algemeen, en voor laatere tyden gegeeven aanmerken.. Wy kunnen ook op deezen Loon hoopen, wanneer wy in den geloove den Nooddruftigen weldaadigheid bewyzen, niet alleen •uit een gevoel van menschlyk medelyden, maar vooral, om dat wy zo eenen, al waie hy dan een Jood, Turk , of Heiden, aanmerken, als die ook een Maakfel is van onzen grooten Maaker , of Weldoener ; want het. is eene algemeene verklaaringe voor pns, dat men, door weldaadig te zyn*, zonder te bepaalen aan wie , zich eenen fchat. wechlegt tot een goed fondament tegen het toekoomende, op dat men het eeuwig leeven verkryge, 1 Tim. VI: 18, 19.
BEELD GODTS, waar mede, of waar naar de eerfte Mensch gefchapen werd, Genaf. I: 16, 27. Zie EVENBEELD.-, in des II. D. a. St. p..348—.
BEELD ADAMS, waar naar hy eenen Zoon gewan , welke hy Seth noemde , Genef. V: 3,. Zie mede EVENBEELD, ïn des IL D. 1. St. p. 350.
BEELD (Gy zult u geen gefneeden) noch eenige gelykenisfe maaken van '/ geene ,.. dat
in den Heemel is , Exod. XX: a, 5,6.
CK) Dit Wetwoord is het Ttoeedè. Wy moeten eene aanmerkinge laaten vooraf gaan, waarom wy het zeggen het Tweede te zyn. In de Roomfche Kerk fmelt men het by het eerfte in ; men merkt het aan, als flegts een aanhangfel van het Eerfte, waar toe men wil, dat. het. behoore. CNK) Ond:rtusfchen is het haast te zien, dat 'er tusfchen deeze. twee Gaboden een weczenlyk onderfcheid is. C«) Men kan zich "bezondigen tegen het Eerfte, zonder dat men zich bezondige tegen het Tweede. Hoogdenkende van zich-zelven en van hunne magt, zyn Afgodendienaars ,. want zy houden, hunne kragt voor hunnen God, Habak. I: i'r. Insgelyks de Gierigaart , Ephef., V: 5», om-dat hy zyn vertrouwen
ftelt op zyn goud en geld. Als ook dé wellustige, welker God de buik is, Philipp. III: 19, Zy zyn evenwel geen Beeldendie'naars. 0») Het Eerfte gebod bepaalt het voorwerp van onzen eerdienst, 't welk alleen Godt moet zyn, metuitfluitinge van alles, wat geen Godt is. Het Tweede bepaalt de wyze, hoe hem te dienen:Niet, als ware Hy iets Stoflyks, maar, gelyk Hy een Geest is, in geest en waarheid. Cv) Het eerfte heeft zynen grondflag in Godts alles overtreffende Volmaaktheeden , en zyne daar uit fpruitende Eenheid. Plet tweede in het oneindig geestelyke van zyn Weczen. C33) Als men dan dryft, dat Godt hier alleen verbiedt het maaken en vereeren van Heidenfche Afgodsbeelden r en van die ook maaralleen, en daarom dit tweede Wetwoord wil hebben aangemerki als een flegts mm noodig Aanhangfel van het eerfte , zo befchuldigt men ingewikkeld den hoogstwyzen Wetgeever van overtollige langwyligheid. Verder gaat het, dat men in fommige van hunne Kinderleeren ,. of Katechismusfen , dit gebod, onder dat voorwendfel , hebbe wechgelaaten. Dus flaat men zyne handen aan eene Rykswet , welke Godt met zynen eigen vinger in fteenen tafelen gefchreeven heeft; en dat omtrent een Verbod , 't welk Hy meer dan eenig ander met eene fchrikbaareude Straf bedreiginge , en uitlokkende Heilbelofte heeft aangedrongen. De weezenlyke reede fchynt te zyn, om het te verbergen voor de Leeken, die by het inzien, het nadenken, en het behoGrlyk hooren verklaaren van hetzelve, welhaast zouden opmerken dat het maaken en vereeren der Beelden in hunne Kerke onbeftaanbaar is Bet Godts Wet. C3) Nu ter zaake koomencle, 'welke CXK) Eigenlyk moet zyn eene verklaaringe van dit Wetwoord , zo zullen wy moeten zien: C«) In de eerfte plaatfe, wat 'er wordt verhoeden , en gebooden. C««) Het verbod is: Gy zult u—. CA) De Wetgeever voegt deeze twee woorden te faamen, gefneeden Beeld en Gelykenisfe, om te toonen ,- dat Hy allerlei foorten van Beelden bedoele, zonder onderfcheid van Stofte, Goud,Zilver, Koper, &c. Welk fatfoen men 'er ook aan wilde geeven; op hoe eene wyze ze mogten gemaakt zyn , door Giet- of Beitelkunst, Borduur- of Schilderkun<=r.
De



B E E L D.
De Wetgeever breidt het nader uit: Noch van iets, dat in den Heemel is, Godt, Engelen , verheerlykte Heiligen ; dat aan den Heemel is, Zon , Maan en Sterren: Noch van 't geen op de Aarde is, Menfchen, Beesten, Boomen, &c. Noch van 't geene in de Wateren onder de Aarde is: Groote, of kleine Visfen , Krokodillen, en foortgelyke Rivier- en Zee-gedrochten. De Israëlilen hadden lang verkeerd onder de Egyptenaars, en zouden eerlang koomen onder de Kanaaniten. Volken, geenen zo wel, als deezen, die de heerlykheid des onverdcrflyken Godts hadden veranderd in de gelykenisfe eens beelds van den verderflyken menfehe , en van gevogelte , en van viervoetige en kruipende gedierten , Rom. I: 23. En daar- en - boven waren zy van zich-zelven zeer geneigd tot Afgodery en Beeldendienst: Daarom agtte de Wetgeever het noodig, dit met zo eene omfchryvinge uit te breiden. (B) En te gelyk daar van ook zo onderfcheidenlyk te verbieden: Gy zult u die niet maaken; Gy zult u voor die niet buigen , noch die dienen. (AA) De twee laatlle woorden toonen,dat de Wetgeever niet het maaken van alle Beelden, niet het gebruik, maar het Godtsdienftig Misbruik 'er van hebbe willen verbieden, (a) Ware het Verbod zo algemeen , zo zoude Godt Bezaleël, en Aholiab niet bezield hebben met zynen Geest ter bedenkinge van allerlei vernuftigen arbeid te bedenken in Goud, Zilver, Koper, en kunfiige fteen- en houtfnydinge, tot verfieringe van den Tabernakel, Exod. XXXI: 1—6. Gelyk men ook in den Tabernakel, en naderhand in den Tempel, beide gemaakt naar het van Godt gegeeven voorbeeld, gevonden heeft Beelden van Granaat-appelen,Palmboomen, en Cherubynen. Beelden kunnen ook eenige nuttigheid hebben* Het beeld van den Vorst, beftempeld op zyne munt, erinnert dén Onderdaan den pligt van gehoorzaamheid , Matth. XXII: ai. 'Er zyn Weetenfchappen, waar in prentverbeeldingen dienen tot ophelderinge. Beelden kunnen ook dienen , om de gedachtenis van goede Vrienden,. beroemde Mannen , en merkwaerdige gebeurtenisfen leevendig te houden; ook dienen tot een geöorlofde verfieringe. Twaalf Leeuwen verfierden den throon van Salomo, lKoii. X: 20. (b) De Beelden» welke te
BEELD. Ï49
maaken verbooden zyn , zyn de Beelden van Godt, die niet kan afgebeeld worden , om dat niemand Hem ooit zag , en men Hem dus ook geene gelykenis konne toevoegen, Jef. XLVI: 5. En ook niet mag afgebeeld worden , als zynde lïrydig tegen zyne hooge Volmaakthc-eden —. Ook Beelden van Menfchen en andere Schepfelen met het oogmerk , om die te (tellen tot een voorwerp van eerdienst. Dat dit zo te begrypen zy, (BB) blykt-, om dat de Wetgeever 'er op laat volgen : Gy zult u voor die niet buigen-,-aan die geenen den minften llegts uitwendigen eerbied bewyzen ; nog minder die dienen, by aanhoudendheid , op eene plegtige wyze , me? voor die Tempels en Altaaren te ftichten., &c. Hier uit is nu ligtelyk op te maaken hoe zeer men zich in de Roomfche Kerke bezondigt, (a) Vooreerst met Godt uit te beelden, 't Is waar, Godt heeft zich wel eens in- eene zigtbaaregedaante vertoond aan de Propheeten, aan Micha, 1 Kon. XXII: 19, Jefaia, Cap. VI: 1 —, Daniël, Cap. VII: 9, 10. Maar, wanneer? Alleen in Propheetifche Drooinen en Gezigten. En tot wat einde? Niet, om de gedaante van Hem te vertoonen, want dan zouden die Beelden altoos aan malkanderen moeten gelyk zyn geweest : Maar, om- 'cr iets geheimzinnigs mede aan te duiden, of maar alleen ten betooge van zyne Ma* jeftueufe tegenwoordigheid , en den Propheet te meer te overtuigen van de- Godtlykheid van zo eenen Droom rof Gezigte; En heeft Godt dat ai eens gedaan,'tmaakt ons niet bevoegd Hem daar in na te volgen. Door eene uitdruklvke Wet is het ons verbooden. Jefaia had den HEERE zien zitten op eenen hoogen en verheevenen Throon, en noohtha-ns-heeft niemand-derPropheeten meer als hy geyverd tegen het uitbeelden van Godt, Cap. XL: 18— 25. XLVI: 5, &c. (b) Ten tweeden daarin, dat men zulke Beeldenden zelfs die van Engelen en geftorvene Heiligen Gedtsditnftige eere beivyst, (aa) Men geeft voor, dat men niet de Beelden eert, maar onder hunne gedaante den geenen, dien zy verbeelden. Maar 't ware eens zo, dan neg blyft het zonde, (a) Dat men Engelen , of Heiligen, onderwelk eene gedaante hei ook moge zyn , Godtsdienftigs eere. bewyze. Niets'meer dan Schepfelen zynde, T 3.. kom:



150 BEELD.
komt hun die eere niet toe. (f) Zondig ook, dat men Godt onder eene zekere gedaante zoude willen aanbidden. Men zie dat in de Israëliten. Zy zeiden van het Gouden Kalf; 't welk zy Aaron hadden doen maaken: Dit zyn de Goden , die ons uit Egypteland hebben opgevoerd, Exod. XXXil: 4. Men denke niet , dat zy onvernufcig en zot genoeg waren , om dat letterlyk te geloovcn van dat Kalf,'twelk zy voor hunne oogen hadden zien gieten, 't Was, blykens het 5 en 6. vs. de HEERE, dien zy zich onder die gedaante voorfteiden, en wien ter eere zy, op den voordragt van Aaron, het Feestvierden. En des niet te min werd dat , als Afgodery hoog genomen en zwaar geftraft. (bb)Men geeft ook voor, dat, zo men de Beelden eert, men dat niet doet om der Beelden wille ; maar om der geener wille,, die 'er door verbeeld zyn. Zo fprak men in het Concilie van Trente, doch niet ter goeder trouwe, vermits men 'er zich, in het ftuk van den Beeldendienst, heeft beroepen op de befluiten van het tweede Concilie van Niceë, Sesf. XXV. En in dat Concilie heeft men verkettert en vervloekt verklaard de geenen, die de Beelden niet wilden geëerd, of aangebeeden hebben. Zo begreep het ook de Kardinaal Bellarmyn, die, Lib. deImagin. C. XXI,leert, dat de Beelden moeten gediend worden, niet maar om der geenen wille, die zy vertoonen; maar ook om hunner zelfs wille. (cc) Men behelpt zich ook met een onderfcheid, 't welk men maakt tusfchen A«r4i/«, de hoogftfc eere, die aan Godt alleen toekomt, en eene mindere eere, welke men aan de Beelden bewyst. Maar, behalven dat het Gemeen voor zulke fyne onderfcheidingen niet vatbaar is, zo komt dat ook niet te pas in dit Gebod. De Wetgeever fpreekt by opkliraminge : Gy zult u voor die niet buigen, noch die dienen, ten 'blyke., dat Hy zo wel den minderen eerdienst verbiedt, als den meerderen. (£0) Door den weg van tegenöverftellinge kan het nu van zelf blyken, wat het zy, dat ,ons wordt gebooden. Het is , dac men van Beelden en Beeldendienst een afgryzen hebbe, en alles voorkoome, wat 'er aan leidinge toe zou kunnen geeven, naar het voorbeeld van'Koning Hiskia, aKon. XVIII: 4; met kragt die tegengaa,'twelk eigenlyk het werk is der Overheeden ,
B E E L D.
naar het voorbeeld van de Koningen Afa en Jofta, a Chron. XIV: 3,4,5. en XV: 8, aKon. XXIII: 4,5,6. Vooral , dat men den HEERE zich fteeds voorftelle als een oneindigen Geest, en Hem diene, overéénkomftig zyne natuur: Niet alleen met uitwendige plegtigheeden, maar, gelyk Hy een Geest is, in geest en waarheid. (0) Nu komt in aanmerkinge , welk de grond zy, en de verpligtings-kragt van dit gebod. (««) Den algemeenen grond 'er van vinden wy in 't geene het gezond verfland ons leert van Godt en zyne volmaaktheeden, en van onze eigene waerdigheid. (A) Waarom mag men Godt niet uitbeelden f Godt is het Hoogde Opperweezen , een groot Koning boven alle de Goden. Zoude het nu niet geftraft worden als een misdaad van gekwetfte Majefteit, indien men eenen Koning wilde uitbeelden onder de gedaante van een vcragtelyk Beest, een Aap, Ezel, Hond, Uil, &c. ? Hoe veel te meer niet ten aanzien van den Hoogen Godt: Wat Schepfel, al ware het ook een Keizer , is waerdig de Gelykenis te vertoonen van Hem , by welken al wat mensch heet, minder is"te agten als niet, en ydelheid, Jef. XL: 17. Volgens Plutarchus, in Numa, T. I. p. 65, verbood de Roomsch Heidenfche Koning Numa Pompilius den Romeinen, Godt door eenige gedaante van Mensch, of Beest uit te beelden. Hy oordeelde het niet heilig te zyn , het voortreffelyke te vergelyken by ftegte dingen, en dat men tot Godt niet konne naderen, als met het gemoed alleen —. Godt is een Oneindige Geest, dien geen Mensch ooit gezien heeft, of zien kan : Lloe zal men Hem dan kunnen verbeelden door iets ftoflyks, 't welk men zien , en tasten kan ? H. de Groot, in zyn Boek de Jure B. et P. p. m. 54a. brengt by wat de Heidenfche Wysgeer Antifthcnes 'er van gevoelde : Godt is uit geenerlei afbeeldfel te kennen, naardien Hy met geene oogen kan gezien worden, en Hy ook aan geen ding gelyk is ■.—. Godt is een leevendig en fteeds werkzaam Weezen. Wat is het -dan niet buitenfpoorig, Hem voor te ftellen door een Beeld, in H welk noch geest, noch leevenis, Habak. II: 19. 't Welk,zal het ergens ten toone ftaan, Vr op den fchouder heen gedraagen, en met nagelen en hameren 'er moest vastgemaakt worden , op dat het
niet



b E e l D.
niet wankele, Jef. XLI: 7. XLVI: 6, 7, Jerem. X: 4—. Godt is een Onjlerflyk Weezen. Hy blyft altoos dezelfde, zyne jaaren zyn van gejlachte tot ge/lachte,- Pf. CII: 25—28. Wat is het dan niet belachlyk ,. dat men Hem vertoone door een Beeld, V welk zich-zelven niet kan bewaaren van den roest, en de motten, en '* welk het hart wordt uitgeknaagd van de kruipende dieren der aarde. Men zie den Apokr. Brief van Jeremia , vs. 11, 19. Men vindt aangeteekend, dat de Oude Romeinen, en'twas zeekerlyk om die reedenen, geduurende de eerfte 160 of 170 jaaren geene beelden wilden dulden in hunne Tempelen. Tacitus de Morib. Germsn., teek ent hetzelfde aan van de Oude Germaanent Lucianus van dc Oude Egyptenaaren, Strabovm de Berfen, waarom ook Koning Xerxes by zynen inval in Griekenland alle de Beelden deed wechneemen. Kambyfes, befchimpte de beelden, en wierp ze in 't vuur. Zie Qwoni ®«»A»y. p. m. 228 , 2.2.9. et Adami Obferv. p. m. 322, 323.—. (B) Is het onbeftaanbaar met de eere van Godt, dat men hem uitbeelde, het is ook beneeden de waerdigheid van den mensch, dat hy een beeld Godtsdien/lig verëere. Het is belachlyk , en zeer verneederend voor een reedelyk Schepfel , dat de Formeerder ver. trouwe op zyn eigen formeerfel, Hab. II: 18. Recht eigenaartig ftelt Jefaia dat voor, Cap. XL1V: 13—19. De Timmerman gaat in Jt woud en hakt eenen boom om. De eene helft 'er van werpt hy in V vuur , warmt °er zich by, bakt ''er zyn brood, en braadt ''er zyn vleesch mede. De andere helft teekent hy af met den pasfer , maakt ze effen met de fchaaven, en formeert ''er een gefneeden beeld van. Ziet hy het niet lang daar na in een Tempel, hy buigt 'er zich voor neder, bidt het aan, cn zegt :- Red my , want gy zyt myn Godt. Onder de Fragmenta van Seneka,,ex edit. Lipfiip. m. 32, vindt men 'er een, waar in hy aanmerkt hoe dwaas het zy, dat men de beelden der Goden eere, aanbidde ,. offere —, daar men ondertusfchen den Werkmeester ""er van veragt, en veel minder waerdig fchat dan zich-zelven. Dit zyn reedenen, die de enkele gezonde Reede aan de hand geeft, en dat maakt dit Gebod tot een Zeedelyk gebod van eene algemeene, en altoosduurende verpligtings - kragt. Qfi) Maar de Wetgeever
beeld: 151
heeft 'er nog andere Beweegreedenen willen byvoegen , dewelke eene meer bepaalde betrekkinge hadden tot het Israëlitisch Volk. (A) Om hen tc doen begrypen, van hoe groot een belang het voor hun zeiven zoude zyn , dit gebod ftipt te onderhouden, zo dringt. Godt het, (AA) in dè eerfte plaatfe, aan met eene frafbedr eigende waarfchouwinge: Want ik de HEERE uwe' Godt ben een yvcrig Godt, die—. Welke, naar 't my toefchynt,moet verklaard worden uit de Verbonds-betrekkinge, die nu plaats hadde tusfchen Godt en dat Volk, uit kragt van het Sinaïtisch Verbond, aan het welk de gedaante was gegeeven van een Geestelyk Egt-Verbond, zo als ik dat elders hebbe aangemerkt. Men zie dit onder-den tytel van YVERIG, in des X. D. 2. St. p. 489—. Van die Hem HAATEN , in des IV. D. 1. St. p. 23. Van het Bezoeken tot in het derde en vierde gedacht onder den tytel van DRIEDE , in des II. D. 1. St. p. 479—. (BB) De twcè.1 de reede van aandrang is eene uitlokkende Belofte. De Wetgeever, blyvende in dezelfde zinfpeelinge, (a) fpreekt van zulken,-die Hem, als den Man hunnes Verbonds, met een onverdeeld-, en een Hem boven alles hoogagtend, en liefhebbend harte aankleeven', en dus met Afaph zeggen kunnen: Wien hebbe ik nevens u in den Heemel ? Nevens u lust my ook niets op de Aarde. En, voegt Hy 'er by, myne geboden onderhouden die , gelyk de braave Vrouw haaren wil onderwerpt aan dien desmans, zo ook zich aan Godts wille onderwerpen in gehoorzaamheid des geloofs: En dat niet uit vreeze,en als gedwongen ; maar uit een beginfel van zuivere liefde; want zo wie zyn gebod bewaart in dien is dtf liefde Godts volmaakt geworden, 1 Joh. ii: 4, 5. (b) Aan die belooft Hy barmhartigheid; met genadige verfchooninge van hunne ftruikelingen, en toebrenginge-van alle zulke Zeegeningen , als daar uit afvloeijen: En dat aan Duizenden , of Dui*zend gedachten, gelyk elders gezongen wordt: Hy gedenkt z'yns Verbonds, 't welk' Hy ingefleld heeft, tot in duizend gef achten^ Pf. CV: 8, dat is zeer veele, zo alsmeer-maals een bepaald groot voor een onbepaald groot getal in den Bybel wordt genomen. Gelyk dan Godt de bedreiging", op 't zwaarst hadde voorgefteld, zo ftelr
■Ry<



15* BEELD.
Hy hier de Belofte op het uitlokkendfte voor. De Bedreiging gaat maar over drie tn vier, en de Belofte breidt zich uit over duizend geflachten. En dit ftrekt dan ook tot een blyk, dat Hy meer geneegen is tot het bewys van Barmhartigheid, dan van ftrengen toorn. Daarom is het ook : 'Er is een oogenblik in uwen toorn, maar een leeven in uwe gpedgunfligheid,Pi:.XXX: 6. Gelyk ook de tyd zyner wraake wordt omfchreeven als één Dag , en die zyns welbehaagens, als een Jaar, Jef. LXI: a. (B) Twee zulke Drangreedenen moesten hen dan overtuigen: (AA) Van hoe groot een gewicht dit gebod by Godt was , en hoe ongaerne Hy het zien zoude, dat men zynen yver tegen zich opwekte. (BB) En te gelyk ook opwekken tot het flipt onderhouden van dit gebod , indien zy het belang van zich-zelven, en van hunne Kinderen lief hadden : En integendeel affchrikken van de ichennis 'er van, wilden zy zich-zelven en hunne Kinderen niet ft-orten in het verderf en den ondergang. (33) By wyze van Aanhangfel zal het niet kwalyk voegen, ook nog iets te zeggen van de Beelden, hoe die ter Christen Kerke zyn ingekoomeu, en onder welk yoorwendfel men 'er die gaerne in zoude behouden. («) Het is hier de plaatfe niet de gefchiedenis op te maaken van de Beelden en Beeldendienst. Dat zoude te verre uitloopen. Men kan 'er veel van vinden in eene Verklaaringe van de Tien Gekpden by JJenry over Exodus, D. II. p. 79. Wy zullen 'er het een, of ander van overneemen. De oude Kerkeleeraars-in de eerfte Eeuwen hebben den Heidenen hunnen Beeldendiénst ver weeten. Zouden zy zich niet voor een tegenverwyt hebben blootgefteld, hidien de Christenen toen ook Beelden gehad en geëerd hadden ? In de vier eerfte Eeuwen hebben de Heidenen het den Christenen als 'een blyk van Ongodsdienftigheid, te laste gelegd, dat zy geene Beelden hadden. Geduurende die Eeuwen hebben de Jooden de.Christenen met befchu.ldigd van Beeldendienst, zo als zy in volgende Eeuwen wel gedaan hebben. In het laatfte der derde, of 't :|?egin der vierde Eeuwe moet zich reeds eenige geneigdheid tot de Beelden geopenbaard hebben; zonder dat ware het noo«Jg geweest, dat het .Concilie te Mlibsri in
B E E L D.
Spanje gehouden, ten jaare 305, daar tegen dit befluit gemaakt hadde : „ Het „ heeft ons goed gedacht, dat geen Schil„ deryen in de Kerken behooren gevon„ den te worden , uit vreeze , dat het geene aan de muuren mogtegefchilderd „ zyn, wel mogt gediend, of aangebee,, den worden." Het lot der Beelden was in de Griekfche, of Oostcrfche Kerke zeer wisfelvallig. Dan werden ze eens ter Kerke ingevoerd, dan wederom 'er uitgeworpen. Zy vonden een groote Voorftandfter in de Keizerinne Irene, en haar invloed vermogt zo veel op de Bisfchoppen in de tweede Kerkvcrgaderinge van Niceë , ten jaare 787 , dat het ten toon ftellen der Beelden in de Kerken, ook op deStraaten, en by den weg, en het Godtsdienftig vereeren 'er van , fchoon niet zo hoog als Godt, werd vastgefteld en gebooden. In de Latynfche , of IVesterfche Kerke werd het meer en meer gemeen de Kerken te verfieren met Schilderyen , of Beelden van Bybelfche Gefchiedenisfen, van Martelaaren,en derzelverwreede folteringen; doch alleen, zo men zeide, tot gedachtenis, en opwekking tot navolging, 't Duurde niet lang, of men zag, dat het Volk er eere aan bewees. Serenus, in 't begin der zesde Eeuwe Bisfchop van MarfeiUe, zag het,en liet uit alle de Kerken van zyn Bisdom de Beelden wechneemen en vernielen. Paus Gregorius den -I. prees den yver van Serenus tegen den eerdienst der Beelden; maar wilde ze wel dulden in de Kerken, als tot onderwyzinge der-Ónweetenden , mits men die met alle kragt te rugge hield van het aanbidden der Beelden. Zyne Opvolgers gingen in dit ftuk veel verder, begunftigden en verdeedigden den dieust der Beelden ten fterkfte, waar door dezelve in de zeevende en achtfte Eeuwe geheel en al de overhand kreeg. KeizerKarei, gebynaamd de Groote , khreef een Boek, niet zo zeer tegen het hebben, als wei tegen het Godtsdienftiaeeren der Beelden. Hy deed ten jaare* 794 een Concilie van 30b Bisfchoppen te faamen koomen tc Frankfort aan den Main waar in de befluiten van het tweede Concihe van Niceë veroordeeld, en het aanbidden der Beelden volftrèkt verworpen werd.
ZetfÖc gefchiedde En eene Kerkvergaaetingete Paryt gehouden ten jaare 825,
door



B E E L D.
BEELD, I5S
'door dc bcftellinge van Kareis Zoon, Koning Lodewyk, gebynaamd de Godtvrugti. ge. Voornaame Mannen in de Roomfche Kerke hebben 'er zich tegen verzet: Ago. Bardas, Aarts bisfchop van Lions; Claudius, Bisfchop van Turin; Jonas, Bisfchop van Orleans. In laatere tyden, Durandtts, Bisfchop van Mitlende ,'m 'tiaatst der dertiende" Eeuwe; Gerfon, Kancelier van de Univeriïteit van Parys^ in 't begin der vyftiende Eeuwe, &c. Ook toonden deeze en geene Vorften''er zich afkeerig van. ■ Catharina de Medicis, Franfche Koningin, verzocht ten jaare 1561, door eenen Brief Paus Plus den IV, dat het misbruik der beelden, van Godt verbooden, mogt ge» weerd worden uit de plaatfen der aanbiddinge. Dit alles mogt niet baaten. Het Concilie van Trente, zo als het in dien tyd, onder de regeeringe van dien Paus gehouden werd, bevestigde cn gebood het aanbidden der Beelden. (ft) 'Er is nog een 'Voorwend/el tik den weg te ruimen: Wil, of mag men de Beelden niet aanbidden; ze kunnen evenwel van nuc zyn in de Kerken ; naamelyk tot leeringe voor de Leeken, het onkundig Gemeen. («*) Bedienen de Roomschgezindcn zich van dat voorwendfel, zo zal men met weinig moeite kunnen toonen , dat hunne beelden Leu.genleeraars zyn, Hab. II: 18. Men verbeeldt Godt den Vader als een Stokouden Man, met een gekromden rugge , kaal hoofd, zwaar gerimpeld voorhoofd , en langen gryzen'baard: Zal een Leek daar uit kunnen leeren, dat Godt een oneindige Geest zy, die van eeuwigheid tot eeuwigheid dezelfde blyft , by wien geene veranderinge is, noch fchaduwe van omkeeringe? Hy ziet het beeld van Maria, als dat van eene Koninginne, omhangen met een Vorftelyken Ryksmantel, met eene Kroon op 't hoofd, en Scepter in de hand: Zal hem dat leeren, dat zy Maagd, eene verarmde Maagd was, ondertrouwd aan eenen Ambagtsman ? Hy ziet op haaren arm het Kindeken Jefus, insgelyks gekroond, draagende in de eene hand een Scepter, in de andere een Waereldkloot: Zal' hem dat leeren, dat Jefus in armoede gebooren is, en omgewandeld heeft op de Aarde? Hy ziet het beeld van den gekruifigden Jefus: Zal het enkel zien daar van hem iets meer leeren , dan dat Jefus is gekruist ? L Deel. II. Stuk.
Zal hét hem ook leeren zyne onfchuld? Ook zyne hooge waerdigheid-, dat Hy, fchoon een Mensch , ook waarlyk Godt was ? Ook het Oogmerk van zyn lyden; dat Hy onze zonden in zyn ligchaam heeft gedraagen op het hout; dat Hy tot een vloek voor ons geworden is, op dat Hy ons verlosfen zoude van den vloek der Wet? Komt 'er geen duidelyk onderwys by, de Leek zal de onkundige Leek blyven, en nog daaren-boven, door het zien van zulke beelden , vervuld worden met geheel verkeerde denkbeelden. (&3) Onze Protefantfche Broeders, de Lutherfchen bedienen zich ook van dat voorwendfel. Caroloftadtus, Hoogleeraar te Wittenberg, had, terwyle Luther afweezig was op zyn zo genaamd Pathmos; de Beelden der Heiligen uit de Kerken doen wechbreeken. Luther , die bezwaarlyk tegenftand verdraagen konde, nam dat zeer euvel op : Schoon afkeerig van het aanbidden der Beelden, wilde ze in de Kerken behouden, tot onderrichting en opwekking voor het Gemeen. Hier van daan is , dat men in eenige hunner Kerken, vooral in Duitschland, nog Beelden en Schilderyen vindt. Daar op kan men met de 96 Vraage van onzen Katechismus antwoorden: Godt wil zyne Christenen , niet door ftemme beelden, maar door de lee* vendige verkondigingc zyns Woords onder-weezen hebben. Dat Woord is ons gegeeven tot een licht voor onzen voet , en een lampe op onze paden. Het is niet uit het zien der Beelden , maar uit het Gehoor des Woords dat het Geloof gebooren wordt , Rom; X: 17. Nooit wordt ons hetbefchouwen der beelden aangepreezen, maar wel het onderzoeken der Schriften, joh. V: 39. Het zyn niet de Beelden , maar wel de Schriften , die ons kunnen ivys maaken tót Zaligheid, door het Geloof, 1 Tim. III: 15. Is dit nu het Onderwys, dat van Godt ingefteld, door Jefus cn zyne Apostelen aangepreezen is, en waar van de eerfte Chris* tenen zich ook maar alleen bediend hebben: Zo moeten wy geene andere manier van onderwys invoeren ; vooral niet eene door Beelden, die zo gevaarlyk is, en zo gefchikt, om aanleidinge te geeven tot Bygeloof.
BEELD (Het) van Micha,Richt. XVII: 4-. (X) Micha, een Man van 't gebergte Epbraïms, had zyne Moeder i-ioo Zilver-
V lin-



i54 B E E L D;
B. E E L D..
lingen ontftolen. De Moeder had eenen zwaaren vloek uitgefprokenover den Dief. De Zoon , Micha,. door dien vloek bevreesd geworden zynde, verklaarde zich de Dief te zyn, en bragt het geld weder aan zyne moeder, vs. 1,2, 3a. Die nam het, wydde het den HEERE toe tot een Godtsdienftig gebruik , doch op eene verkeerde wyze. Tweehonderd Zilverlipgen 'er van gaf zy aan den Goud fait, en liet 'er van maaken een gefneeden , en een gegooten beeld, vs. 4. Sommigen denken,dat het flegts een Beeld geweest zy, van hout gefneeden, doch met gegooten zilver overdekt; want, zegt men, zo 'er twee beelden zyn geweest, een 'ervan gegooten van louter zilver, moet dat zeer klein zyn geweest, vermits den. kleinen prys van flegts 200 Zilverlingen, daar toe hefteed. Dat kan men toertemmen (en is het van binnen hol geweest, behoeft men het zich zo geheel klein niet te verbeelden), en te gelyk gelooven, dat 'er nog een gefneeden Beeld geweest zy : Dat 'er twee Beelden zyn geweest, daar kan men niet wel aan twyffelen, om dat Cap. XVIII: 14 en ook vs.. 17 en '18. zo wel als hier onderfcheidenlyk wordt gefproken van een gegooten., en van een gefneeden Beeld. Voor die zonderde Micha-. in, of by zyn huis eene plaats van Godtsdicnst-ocffeninge af; want, volgens .,vs. 5 , had hy een Godslms; hy maakte ook een Ephod,.een priesterlyk gewaad , en , by gebrek van zo kostbaare fteenen , die in den Hoogepriesterlyken Borstlap aan den Ephod waren, en door middel waar van men in zaaken van belang den mond des HEEREN raadpleegde, maakte hy Teraphim, kleine beeldjes, welke het Bygelooï misbruikte tot Waarzeggery, Ezech. XXI: 2i,Zach. X: a. Ook ftelde hy eenen Priester aan, dien hy de hand vulde, dat is, plegtig ïnwydde,gelyk die fpreekwyzc zo ook wordt gebruikt van de inwydinge van Adron en deszelfs Zoonen, Exod. XXIX: 29, Levir.. VIII: 33. Eerst ftelde hy zynen Zoon aan tot Priester; daar na eenen omzwervenden Leviet, welken hy een jaarlyksch in_ koomen beloofde, vs. 7—13. Die vermat, zich Godtlyke antwoorden te geeven, en daar door moet de door Micha ingevoerde Godsdienst zich eenen naam gemaakt Jaebben., zo dat de Bamten-'cr kwamen
raadpfeegen, wat uitflag hun optocht tegen de Stad Lals hebben zoude? Cap., XVIII: 5. En vatteden 'er vervolgens zoveel agtinge voor op, dat zy Micha met geweld zyne Goden ontnamen, die onder zich oprichtten, en veele jaaren dienden, Cap. XVIII: 15—. (3) Zo handelde Ml. cha 111 deezen geheel eigenwillig, naar eigen goeddunken. Men moet zich niet verWonderen , dat niemand hem dat verbood, of hem 'er over ftrafte. Men leefde toen in eene volllagene Anarchie (Regeeringloosheid) waarom vs. 6. gezegd wordt: rEr was geen Koning in Israël, dat is, 'er was geene Overheid, die de wetten handhaafde , die agt gaf op Burgerlyke , of Godtsdienftige belangen : Een iegelyk deed", wat goed was in zyne oogen. (XX)' Dat hy in meer dan een bedryf zondigde tegen de Wet, lydt geene infpraak; doch naar de gedachten van deezen minder, en van geenen zwaarer. («) Volgens fommigen wildehyzyn Godtshuis (met al den omflag'er van, alhoewel op eene Afgodifche wyze) 1 toegewyd hebben aan den waaren Godt, den Godt van Israël. Men brengt daar toe by, dat zyne Moeder zeide, het geld den HEERE (door dien naam wordt de waare Godt alleen beteekend) geheiligd te: hebben—-. Dat zyn Kapel een Godtshuis genoemd wordt, vs. 5—. Dat Micha zich verbeeldde,- dat de HEERE hem, omdeezer zaake wille , dat hy eene Leviet tot Priester aangenomen had, zoude weldoen, vs. 12—• Dat deDaniten wilden , dat zyn Piüester Godt voor hun zoude vraagen ; en dat die ook een antwoord uitbragt, als uit: den naame des HEEREN, Cap. XVIII: 5 , 6. Theophilus Aletbeus, onder welken naam Petr. Zorn zich verborg , is daar fterk voor in zyne Erörlcrung— Alt. l\ft.. II. Th. p. 660—. Hy wil, dat Micha dus hebbe wille nabootfen den Godtsdienst, zo als die geöeffend wierd in den Tabernakel te Silo. Daar toe diende het aanftellen van Priesters ; het maaken van den Ephod en andere Ordenskleederen. Maar van de twee Beelden, .en de Tèraphim maakt hy eene Uitlegging, die een ander zich bezwaarlyk zal laaten wys maaken. Het gefneeden Beeld is by hem een foort van Kist,welke in het Godtshuis van Micha de Verbonds-Ark moest verbeelden ; het gegootene-yan zilver hetVerzoendekfel opzvne
'Ai-



E E L D.
BEELD, 151
„Arke; en de Teraphitn 'er op, om te verheelden de Cherubynen, die op het Verzoendekfel in den Tabernakel waren. Dat heet Hypothefi fervire, Verklaaringen te wringen naar zyne aangenome vooronderstelling. (£) Seldenus,de Dis Syr. Syntagm. I. C. a. p. m. 99, denkt, dat Micha een gemengden Godtsdienst hebbe willen in* ltellen ; een gedeelte ontleend van den HEERE.; een gedeelte van de Afgoden der Volken. Dit doet zich niet onwaarfchynlyk voor. Twee Beelden; het kostbaarse vermoedelyk voor den HEERE; het gefneeden voor den Afgod. Twee dingen, om de uitkomst van voorgenomene onderneemingen te verltaan: Van den HEERE door den Ephod; van den Afgod door de Teraphitn. Twee Priesters , zyn ,Zoon, na dat hy den anderen had aangenomen , voor den Afgod; "den Leviet voor den HEERE, om dat die uit die Stamme was, welke Godt afgezonderd had tot het Priester-ampt, en de bedieninge der Heilige dingen. (33) Doch hoe men het ook neeme, Micha heeft in deezen zwaar gezondigd. («0 Al volgt men het gevoelen van Aletheus, en men volgens hetzelve hem zoude kunnen verfchoonen van die grove Afgodery, welke den waaren Godt in 't geheel verlaat, en zich iets anders tot zynen Godt verkiest, nochthans is hy hier in te befchuldigen: («*) Dat hy zyn Huis maakte tot eene plaatfe van openbaare Godtsdienst -oeffeninge , welke was vastgemaakt aan den Tabernakel. Dat te doen was op zwaare ftraffe verbooden , Levit. XVII: 3—9, Deut. XII: 14,26,27. (/2/S) Dat hy namaakte, 't geen niet mogt nagemaakt worden; en wel de Cherubynen van het binnenfte Heiligdom onder de gedaante van Heidenfche Teraphim.(yy) Dat hy Priesters aanftelde, die in het geheel 'er niet toe bevoegd waren: Immers niet zyn Zoon; ook niet de andere, die, fchoon een Leviet, evenwel niet behoorde tot het alleen Priesterlyk huis van Adron. (p) •Volgt men 't gevoelen van Seldenus, dan heeft hy niet alleen op de zo cvcngemelde wyzen gezondigd; maar daar te boven nog daarin: (<ws) Dat hy, als 't ware Godt en den JDagon ie faarcen voegde,tot fchennis van het Eerfte gebod : Gy zult geene andere Goden hebben voor myn aan gezigt e; 't welk niet maar alleen zegt: Gy zult die
niet hebben geheellyk in my re plaatfe ; maar ook niet hebben nevens my, te gelyk met my, (sa) Verder, dat hy zich Godt hebbe willen vertegenwoordigen onder de gedaante van een Beeld, 't welk zo ftreng verbooden was in het tweede gebod, (y) En naar het een en ander gevoelen zondigde hy ook daar in", dat hy anderen toteenftruikelblok werd, die daar over gevallen zyn: Geheel de Stam van Dan , die 'er door verleid werd tot Afgodery. Men zie IVitfius in ALgyptiac. L. II. C. XI. p. 236—-. (J) Men vraagt, wanneer dit gefchied zy? By den eerften opllag zou het wel fchynen na den dood van Simfon, waar van in het onmiddolyk voorgaande XVI. Hoofdft. gefproken was. Verftandige Uitleggers houden de twee gebeurtenisfen, 'in dit en de vier volgende Hoofdltukken verhaald, voor een Aanhangfel, en brengen die tot veel vroegere tyden, als voorgevallen niet lange na den dood van jfofua. Volgens Li' üenthal, üordeelk. Byb. Verkl. D. XVL p. 434, toen de Oudften nog leefden, doch welker gezag dermaaten van dag tot dag verminderd was, dat elk deed, wat hem goed dunkte. Anderen ftellen het na den dood der Oudften, eer Godt de Richters verwekte. Volgens hen zou deeze gefchiedenis te plaatfen zyn agter Cap. II: 10, 12, 13. en Cap. III: 5, 6, 7, daar men leest van de Afgodery, waar aan de Israëliten zich overgaven na den dood der Oud. fien, waar van mén voorönderltelt, dat Micha het begin maakte, en waar over zy van Godt werden overgegeeven in de handen van hunne Vyanden, Cap. II: 14, 15. III: 8. Men zie Patrik, by de Eng. Godtgeleerden, de Algem. Hift. D. III. p. 441. en Zopfius ,\vt\xodi. ad Le&ion. V. T. p. 5/. en de aldaar aangehaalde Schryvers.
BEELD (Een) was voor zyne oogen, doch de gedaante 'er van kende Eliphaz niet, Job IV: 16. Eliphaz verhaalt hier eene Godtlyke Openbaaring, welke hem in een Nachtgezigte was gedaan. Vs. 15 en 16. meldt hy, wat hy gezien, en vs. 17—21, wat hy gehoord heeft. Van het eerfte zegt hy vs. 15. Een Geest ging voorby myn aan. gezigt. Men zou het ook kunnen vertaaien een Wind. \y\~\ heeft by de Hebreën de
beteekenis van Windzo wel,als van Geest. Neemt men het zo, dan moet die Wind V 2 een



ï5<5 & E E L D.
een fterke Wind geweest zyn, om dat die by hem een zo grooten fchrik baarde, dat bet haair zyns vkescbs te berge rees.. Men zou dit dan kunnen vergelyken met de Openbaaringe , welke aan Elia te beurte viel by den berg Horeb. De, HEERE ging voorby ., en te gelyk een groote en^ fterke wind, i Kon. XIX: n. Te meer, om dat daar op volgde het fuizen eetier zagteftilte, en daar na de Godtlyke aanfpraak, vs. ia, J3« gelyk ook hier vs. i6b. wordt gezegd: Daar was ftilte, en. ik hoorde een ftemme—» Maar naardien uk onze woorden, blykt, dat Eliphaz iets gezien hebbe, zo kan men de vertaalioge der Onzen behouden: Een Geest (vermoedelyk een Engel) ging voor' by. zyn aangezigt. 't Was zo iets , als de Latynen Umbra, een Schim, noemen, de verfchynende ziel van eenen geftorvenen; 't welk by de Grieken, en Hebreen een Geest.heet, Luk. XXIV: 37, een Spook* fel, Matth. XIV: . 16., Zulke verfchyningen veroorzaaken fchrik,..en groote ontroeringe. Menzielnetinde Difcipelen.: Zy zagen Jefus,, maar zy meenden, dat zy een Geest, een Spookfel' zagen. In de eerfte plaatfe wordt gezegd, dat zy verfchrikl •cn zeer bevreesd wier den, ^ In de andere, dat zy fchreeuwden van vreeze.. Llier was de fchrik by Eliphaz zo groot, dat de haai-, ren.van zyn vleesch te berge reezen. ..Deeze fpreekwyze vindt men ook by ongewyde Schryvers , om aan te duiden den allergrootften fchrik, welke iemand by zo eene verfchjninge bevangt. . Eneas-zag de Schim.,van Creüfa in eene meer dan gemeen groote gedaante; hy fchrikte, en:zy*. ■ne. baairen. ftonden overeinde,. Zo zegt hy, .by Virgilius, ./Eneid. L, IL vs. 759—.
Infelix fimulacrum atque ' ipftus. umbra, Crcüfie
Vffa mihi ante oculos, cl nota major imago.^ Obftupui, fteteruntque coma ,et yox faucibus. bafit.-f,
jy$ Geest, die eerst voorby gegaan w.as, naderde nu tot Eliphaz, en plaatfte zich voor zyne bedfponde. Hy ftond, hy was; zigtbaar , een beeltenis was voor zyne 00gen.. Doch.zyne gedaante kende hy niet. Men ■ kan dit op- meer dan eenerlei wyze verftaan.v Ofdusj.dat, fchoon deeze Geest fc&Ü was verfcli.eonen in de gedaante van.
& E E L £>,
eenen Mensch, 't evenwel was van zo ee* nen Mensch, dien hy voorheen nooit gezien, nooit gekend hadde. Men moest dan niet denken, en dat zou Eliphaz 'erdan mede hebben willen te kennen geeven * dat het de fchim was van eenen geftorvenen, met.wien hy voorheen verkeerd hadde. Neen!-deeze Geest was van een-verheevener natuur,.en oorfprong. Of, dat die Beeltenis van eene zo geheel vreemde gedaante was , zo wonderlyk te faamengefteld, als nooit gezien was, zo dat hy 'er geene befchryving van wist te geeven.' Of , dat 'er een zo vuurig fchitterende* glans, van afftraalde , die zyne oogen zodeed fcheemeren , dat hy de juiste gedaante 'ervan niet had kunnen onderfcheiden. Byna zo als de HEERE-aan Mofes verfcheen op Horeb, Mofes zag het vuur $ en Godt fprak tot hem uit het midden desvuur s; maar hy zag geene gelykenis, Deut. IV: ia. .Men zie, behalven de gewoone Uitleggers,Vitringa, Obferv. S.L. VI. C X. %. 5, 6, mihi P. II. p. 395—.
BEELD (Het) der yveringe, dat tot yver. verwekte, Ezech. VIII: 3. Propheet Ezecbiël was thans in Babel, Cap. I: 3. Lly was een der derwaarts gevanglyk wechgevoerden ten tyde van Koning Jojachinvan welk wechvoeringe men leezen kan aKon. XXIV: 10—16. Dan.die was fleg;s een voorfpel van eene nog zwaarere en meer algemeene. Wanneer Nebukadnezar Js^ ruzalem, den Tempel,en geheel hetLand* zou verwoesten en ontvolken. Want in plaatfe, van -zich onder Godts ilaande handte verneederen , en «ich te verbeeteren, was het geweld opgereezen tot eene roedevan Godtloosheid. De Ongerechtigheid ivas. gantsch zeer groot geworden; het Land vervuld met bloed, en de Stad vol van afwykinge. En daarom zou Godt eerlang koomen, hen liaan, en niet verfchoonen. Men zie Cap, VII: 6—1-1. IX: 9,. 10. Dit was. daar en elders aan den Propheet,te kennengegeeven : Om hem nu te doen zien, tot; welk eene hoogte dè Godtloosheid geklommen was; tot-zo. eene hoogte , dat. Godt, behoudens zyne eere, zo een Volk > niet langer verfchoonen konde, zo werdi hem in een Gezigte te zien gegeeven, welke grouwelen 'er gepleegd werden * .zelfs in den Tempel, en. dus als om Hem te ter-gen. in het aangezigte*.. Hem werd.vertoond.



. B E E L D.
toond een Beeld der yveringe-, 't welk hy geplaatst zag by de - Noorderpoorte m den binnen/ten Foorhof. (») Welk een Beeld het was, kan men niet zeeker zeggen. (XN9 Doorgaans denkt men, dat het geweest zy dat gefneeden Beeld des boschs, t welk Koning Manasfe had doen maaken, endoen' fiellen in-het Huis des- HEEREN , a Kon. XXI: 7. Vermoedelyk. een Beeld van den Afgod Baal; want vs. 3. wordt gezegd, dat hy den Baal altaaren oprichtte , en een bosch maakte, 'Er is wel geen twyffel aan, of Manasfe's Zoon, de Godtvreezende Konin» Joft'a;die alomme de Altaaren,-BeeL denÖ en bosfchen der BaaUm- verlloorde , 2 Chron, XXXIV: 4, zal ook dat Beeld wel hebben doen wechneemen uit den Tempel. Maar men' kan- ook> naauwlyks twyffelen , of zyn ontaarte Zoon Joahaz en verdere Throons - opvolgers Jojakim , -Jojachin, en Zedekia zullen dat, of een ïbortgelyk Beeld wel wederom-hebben doen plaatfen in den Tempel 5 -want van die allen wordt getuigd , dat zy deedenH zeen kwaad was in-de oogen des HEEREN, naar alles, wat hunne Vaders gedaan had. den, aKon. XXUI: 32, 37-XXIV: 9, 19. (33) Michaëlis-gist ,--dat- het geen Baalsbeeld geweest zy, maar een- Beeld , door 't welk men zich den waaren-Godf hebbe willen vertegenwoordigen, en dat dus de eerdienst, welken men aan dit beeld bewees , geen Afgodendienst,- maar- flegts Beeldendienst-geweest zy- En-als men het zo begrypt zou men kunnen-denken, dat Godt by opklimminge aan den Propheet 's Volks Godtloosheid hebbe willen vertoonen : ■ Eerst hunnen Beeldendienst, en daar na hunne affchuwelyke Afgodery mei de' beelden van kruipende dieren , verfoei■ jelyké beesten-, en allerlei Drekgoden, vs. io< Dech welk een Beeld het ook moge ge. weest zyn: (2) Met recht wordt het genoemd een beeld der yveringe, dat tot yver i jaloersheid,-verwekte. De fpreekwyze is ontleend van eenen Man, die minyverig wordt, .wanneer zyne Vrouw-trouwlooslyk handelt tegen het Huwelyksverbond, en boeleert met eenen vreemden Man; en wordt hier eigenaartig gebruikt. Het Verbond, 't welk Godt aan den voet van Si* na?met dit Volk hadde gemaakt, was als een Egt-Verbond, waar door Hy hun Man was geworden , Ezech.. XVI: 8 , en zy
B~ E E L D? 157'
wierden als zyne Vrouw : Daarom leest men'? van de liefde hunner ondertrouwc-, Jerem. II: a. En uit hoofde van deeze Verbonds-; betrekkinge is het, dat de Afgodery en ; Beeldendienst in dit Volk worden aange- merkt als Hoerery, Hof. IV: ra. Als Over-fpel met (leen en hout, Jerem. III: 9. Gelyk ' nu de Man tot jaloersheid , yver wordt' verwekt, door den trouwloozen handel' zyner Vrouwe; zo ook Godt door den£ trouwloozen handel van zytvVolk. Zo verklaarde Godt by het verbieden van het' maaken en dienen van-beelden in het tweede * Wetwoord: Ik de HEERE, uwe Godt, benk eenyverig Godt.' En dus- wordt-het Beeld,'t welk aan-Eiecbiëhe zien gegeeven werd met recht genoemd een Bééld der Tveringe, 't -wclk tot yver, 't welk in Godt als4 jaloersheid verwekte. En 't is van nadruk, dat de Godtfpraak-zich hier-dus uitdrukt , om-daar döor te rechtvaerdigen zyne zo zwaare Strafbedreigingen , dal' zyn oog'niet zou verfchoonen-, dat Hy hen niet zou' fpaaren, Ezech.-VII: 9. Want dat bragt het recht der 'Overfpeelderesfen en des yverfzo mede, waar naar Hy hen zoude richt en,Cap. XVI: 38. Want dat 'recht des yverf■ gaat op-'t fl-rengst te werk, en weet van' . geen verfchoonen , naar 't geene Salomo-* 'er van fchryft Spr. VI: 34 , 35. Jaloers^ beid is de grimmigheid des Mans: En in den* dag der wraake zal hy niet verfchoonen. Hyf zal geene verzoeninge aanneemen, noch be-' willigen, ■ of men fchoon het gefchenk -vergr-oot.-
BEELD (Het) teweeten,-van Dianai de groote Godin der Ephef ërs, 't welk uit den Heemel gevallen- was, -Hand. XIX: 35.1 Van dit Beeld kan men -het aangete'ekende' zien onder -den tytel van KER.KEBEWAARSTER ,in dcslV.D. a. St.p.3t8; Gelyk» de Trcjaanen een Ballas-beeld had* den, van 't welk zy zeiden , dat-het uit den- Heemel gevallen was, en daar op zo- ■ veel vertrouwden, dat zy waanden4 dat van het bewaaren van dat Beeld -binnen hunne muuren de behoudenis afhing van hunne Stad; cn gelyk de Romeinen hetzelfde vertrouwden van het' Anctle->, of Schild, 't welk, naar het voorgeeveh vim» Numa, ook-van Heemelfchen oorfprong was : Zo zeiden-de- Ephef ërs "dat "ook4 van dit-Beeld , en vertrouwden ,vdat>he? bewaaren -'er van de- veiligheid - en be-*
y 3 , r/as.-



3§§ B E E L D.
waaringe was van hunne Stad. Altmann, Meletem. T. II. p. 137, teekent tot een bewys daar van aan uit Herodotus, L. I. C..26, dat toen Crefiis de Ephcftërs beöorlogde, zy hunne Stad aan Diana toewydden, en het Beeld , (taande in den Tempel, met .een touw vast maakten aan de muuren deiStad. • Eveneens als de Tyriers hun vertrouwen (telden op het beeld van Apollo, in zo verre, dat zy, beleegerd en fel beitookt door Alexanderden Grooten., en door den droom van eenen uit hun in bekommeringe geraakt., dat Apollo hunne Stad verlaaten wilde, zyn Beeld,om hem zulks te beletten , met keetenen vast kluisterden aan het Altaar van Berkulcs.
BEELD (Dewelke, naamelyk Christus^ is het) des onzienlyken Godts, Kolosf. I: 15". (#) Het is buiten bedenkinge, dat door •Godt te eerde Perfoon in de Aanbiddelyke Drieéénheid , de Vader, te verdaan zy. En daar Godt in den vohtreklten zin een oneindig geestelyk VVeezen is 't welk met alles wat Stolfe heeten kan, niet het geringde gemeen heeft, en daarom 011inooglyk met oogen kan gezien worden, zo wordt Hy met recht omfchreeven als de Onzienlyke, Niemand heeft ooit Godt aanfchouwd, 1 Joh. IV: ra. Hy is de Onzienlyke, 1 Tim. I: 17, die een ontoeganglyk licht bewoont, denwelken geen mensch gezien heeft, of zien zal, 1 Tim. VI: 16. Van dcezcrt wordt Christus gezegd , (3) het. Beeld te zyn. INaar de beteekenis van het woord «<»*» een geheel welgelykend Beeld. Ware Christus mi niet meer dan een Mensch, die met handen getast, en met oogen heeft kunnen gezien worden, zo zoude Godt, wiens Beeld Hy is,, niet kunnen genoemd zyn de Onzienlyke, en van .Godt zou niet langer kunnen gevraagd worden : By wien dan zult gy Godt vergelyken? Of wat gelykenisfe zult gy Hem toevoegen? Jef. XL: lé, Is Godt Onzienlyk, dan moet ook het welgelykend Beeld van Hem Onzienlyk zyn. En dus kan Christus alleen het Beeld van .den Onzienlyken zyn naar zyne Godllyke. en dus ook geheel geestelyke en onzigtrbaare natuur, naar welke Hy is Godts.ei gen en Eeniggebooren Zoon; een zo wélge'lykend Beeld, dat Hy het geenen roof.behoefde te agtenGode EVENGELTK te zynpaar dien Hy was in de geftaltenisfe Godts, Philipp. II: 6, en daaxom ook elders niei
B. E E L U.
flegts het Beeld Godts genoemd, aKor. IV: 4; maar ook, om ons een naar onze bevattjnge gefchikt denkbeeld te geeven van de volkoomene evengelykheid, het uitgedrukt beeld van Godts zelfftandighcid., Hebr. 1: 3 , gelyk het Afdrukfel eener inlhydinge'altoos volkoomener gelyk is, dan het door Beitel- of Schilderkunst zou kunnen gemaakt worden. Het is opmerklyk, dat deeze fpreekwyze.,omdreeks den tyd van Christus en de Apostelen, onder de Jooden niet onbekend is geweest. Philo, een geagt Schryver onder hen, en ouder dan Jofephus, fpreekt in zyne Schriften van eenen Perfoon, dien hy noemt het Woord * en zegt 'er van, dat het 1$, &t Eerst gebooren Zoon van Godt, die den waaren Godt tol zynen Vader heeft; de Aarts-engel van veele naamen — het Woord, de Mensch, die 1NB. naar Godts Beeld gebooren is. Men zie dit onder den Tytel van WOORD, in des X. D. a. St. p. 273. Dat nu Paulus het Beeld van den Onzienlyken Godt in Christus gefield hebbe in dat geene , dat ook in Hem Onzienlyk is (zyne Godtheid) en niet kenbaar wordt, als uit zyne werken, blykt, om dat hy in 't vervolg Hem toekent alle zulke werken, waar uit Godt, fchoon Onzigtbaar, gekend wordt als onderfcheiden van, en verheeven boven alle andere Weezens. 't Geen Paulus elders, Rom. I: ao., van Godt zegt, dat zyne Onzienlyke dingen , van de Scheppinge der Waereld aan, uit de Schepfelen verftaan en doorzien worden ■' Beide zyne eeuwige kragt en Godtlykheid,, kan ook van Christus, aangemerkt als Godts Zoon, gezegd worden. De Jooden noemden Godt wel eens den Eerstgeboorenen der Waereld, om daar door aan te duiden zyne Lleerfchappy over dezelve, met toefpeelinge op de rechten van den Eerstgebooren Zoon over zyne Broeders. Zo zegt Paulus hier van Christus. vs. 15b, dat Hy is de Eerstgeboorene aller Kreaturen. Gelyk het reent van Godts heerfchappye over de Waereld 'er op (leunt, dat Hy ze gefchapen heeft, zo wordt hier ook van Christus gezegd, dat Hy alle dingen gefchapen heeft, die in de Heemelen, en op de Aarde zyn, die Zienlyk, en die Onzienlyk zyn: Het zy Throonen., het zy Heerfchappyen, het zy Overheeden, het , zy Magten, vs. 16. Waar door fommigen verdaan de Ordens yan Engelen , door
.meer-



B E E L D;.
meerderen en minderen rang van malkanderen onderfcheiden; anderen, de onderfcheidene rangen van Waereldlche Gezagvoerders , en het dus neemende, zoude aan Hem hier ook de aanftellingevan die in het beduur der Waereld worden toegekend, gelyk elders aan Godt: Dat Vr geene magt zy, dan van Godt gefield, Rom. XIII: i. Dat Godt de Heerfcher zy over de Koningryken der menfchen, en over dezelve fielt dien Hy wil, Dan. V: si. Gelyk aan Godt de Onderhouding, het in weezen houden van alles wordt toegekend, zo ook aan Christus, vs. 17. Hy is voor alle dingen; en alle dingen beftaan te faamen door Hem. En gelyk van Godt gezegd wordt, de HEERE heeft alles gewrocht om zyns zelfs wille, Spr. XVI: 4, dat is tot zyne eere; waarom Paulus ook zegt, dat alle dingen zyn uit Godt, door Godt, en TOT Godt, Rom. XI: 36. Zo zegt hy ook hier van Christus , vs. i6b, niet flegts, dat alle dingen zyn gefchapen door Hém ; maar ook TOT HEM. Daar 'er nu eene zo groote evengelykheid is tusfchen den Onzienlyken Godt, en Christus,, aangemerkt in dat geene,-waar in Hy ook Onzienlyk is , zyn Godtlyk Zoonfchap, zo kan niemand, behalven Hem, gezegd worden Godts Beeld te zyn ; want Hy is het zo, dat Hy Gode volkoomen evengelyk is; 'er is geen onderfcheid,-als alleen in de perfoonlyke wyze van beilaan,-voor het overige éénesweezens zynde met den Vader, is Hy ook Godt, Joh. I: 1 ; de waaragtige Godt, 1 Joh. V: ao. Godt, boven allen te pryzen in der eeuwigheid, Rom. IX: 5.
BEELD (Hef) van het Beest, aan 'twelk een Geest ge geeven werd .op dat bet ook zoude fpreeken, en maaken ^dat allen, die hetzelve niet zouden aanbidden, gedood zouden worden, Openb. XIII: 15- Het is geen onaardse aanmerking, dat het geeven van eenen Geest aan dit^Beeld eene Spreekwyze zy, ontleend van de Bleidenen, die voorgaven , door hunne bezweeringen iets van den Geest en de kragt hunner Goden te kunnen doen overgaan in derzelver Beelden, waarom die dan ook , als zynde de Beelden van*een byzonder en wonderdaadig vermogen, met kniebuiginge, offerhanden , en andere Godtsdienftige pleg-tigheeden moesten vereerd worden.- Byaa gelyk men nog. heedendaags in de
BEELD, I5
Roomfche Kerke een byzonder heil aanbrengend, en kwaad afwendend vermogen toekent aan het gewyde water, aan gewyde wasfehen Lammerkens, die men AgniDei, Lammerkens Godts' noemt, en andere dingen meer , welk vermogen daar aan wordt medegedeeld, naar men voorgeeft, door de kragt der zeegeninge , door den Paus , of eenen Bisfchop gedaan. Zie The'ophil. Amelius, Erörter. N. T. Tom. IL p. 613—. Volgens denzelfden, gelyk ookVitringa, J. va» den Honert en andere geleerde Uitleggers in hetzelfde begrip ftaan,is hier door het Beeld van het Beest te verftaan die zo ysfelyke Vierfchaar, of Gerechtshof in de Roomfche Kerke, bekend onder den naam van lnquifitierom dat ze onderzoek moet doen op het geloof, of men ook eenige kettery aankleeft, en daar over oordeelen. CiO^e heet het Beeldvane het Beest, om dat men daar in , met een enkelen opflag van het oog , als in een welgetroffen tafereel, kan ontdekken den* Heersch- en Vervolgzugtigen aart der Roomfche Gcestelykheid van dien- tyd , die allen verketterde, en niet maar alleenmet Kerklyke Banftraffen, maar zelfs met vuur en -zwaerd vervolgde, die maar eenigzins afweeken van, of maar eenigzins dorftcn twyffelen aan de Leere , hoe onfchriftuurmaatig die ook ware, die zy aan de Konfciëntien der menfchen opdrong,03) Maar wat wil het, dat aan hetzelve eenGeest zverd gegeeven, op dat het zoude fpreeken— en wanneer is dat gefchied? CtffcO In 't begin der Dertiende Et uwe werden door Paus Ihnocentius den III, ais zyne Legaten, of Gezanten afgezonden Rainier en Pierre de Caftellana, twee CiflerciOnfer' Monniken r daar zich vervolgens Domini-cus, Stichter van de Orde der Predikhee.ren,. by voegde, ter zo genaamde bekce-ringe der Albigenfen , en andere Ketters. Zy wederleiden op hunne wyze' de Ketters, zy vermaanden de Roomfche Prin-fen, om hun Land van de Ketters te zuiveren,- ze, met verbeurtverklaaringe hunner goederen , ten Lande uit te bannen, en die 'er langer in bleeven ter dood tebrengen , en dreigden die zelfs met dea> Ban, indien zy zich daar in zuimagtig gedroegen. Tot nog toe hadden zy geen e&r gen Rechtsgebied, maar hitsten de Overheeden en het Volk fteeds op , zelfs es»
m



B rE E L f'Bk
gewapender hand tegen de Ketters op te ^rekken, met belofte van volkoomen aflaat van zonden aan de geenen , die zich tot <dien Kruistocht, of heiligen Oorlog-lieten opteekenen. (33) 't Duurde niet lang, of aan dit Beeld werd een Geen gegeeven , om te fpreeken, een eige Vierfchaar te hebben, en eigene Bedienden om de Ketters op te fpeuren, te vangen, en derzelver goederen .aan te liaan, en om richterlyke vonnisfeft te vellen ; ook magt om te dooden allen , die het niet wilden aanbidden , als pen Godtlyk Gerichtshof eerbiedigen, en zich blindelings ,aan derzelver Uitfpraaken , of Leerftellingen onderwerpen , als waren het onfeilbaare Godtlpraaken: Naamelyk , toen de Inquifuie en Jnquifstie■meesters-, niet flegts door Pausfelyke BulZien , maar ook door Keizerlyke en Koninglyke Edikten bevestigd, en met eene zo uitgebreide .magt gelterkt wierden , die naderhand wel eens Koningen en Vorften deedbeeven. Van dat foort waren de drie, of vier Ediiten van Keizer Frederik den II, alle te Padua gedagteekend den .22 February 1.224, waar by hy delnquifiteurs onder zyne befcherminge nam, den Wae-, reldlyken Rechteren gebood, de Kettcryen, die door de Kerk veroordeeld waren, te ftraffên; voorts de hardnekkigen ten vuure., en die zich bekeerden totreene eeuwige gevangenisfe veroordeelde. Van foortgelyken inhoud was het Edikt van Lftdcwyk den IX, Koning van Vrankryk, 't welk ten jaare 1229, werd afgekondigd. In Spanje werd de Inquifuie ingeroepen en bevestigd door Koning Ferdinand, ten jaare 1483 , en in Portugal ten jaare .1535, door Koning Johannes den III. -'t Geen de Vierfchaar der Inquifuie verfchriklyk maakt, is derzelver geheel wederrechtelyke rechtspleeging. .Een enkel vermoeden is genoeg, om,iemand,in groote ongeleegenheid.te brengen , en het valt bezwaarlyk 'er zich van te zuiveren. Getuigen, van hoe liegt een beftaan zy ook zyn , mogen worden aangenomen; in fommige gevallen is een eenige voldoende. Die door zyne eige . belydenis van Kettery. overtuigd is, wordt, hoewel hy die afzweert, tot eene openbaare boete verweezeu, en daar te boven tot eene eeuwige gevangenis, 'om 'er met water en brood boete te -iaën. J)ie » overtuigd .zynde , hardnek-
•BEELD - BEELZEBUL.
kig-blyft, wordt den Waereldlyken arun en ten vuure overgegeeven. Het is waar, men bidt den Waereldlyken Richter hen van den dood tebevryden. Dan dit is eene allergrouwlykfte Schyii-meêdoogendlieid; want d>e Waereldlyke Richter zoude onder den Ban vallen,.indien hy weigerde de wetten .uit te voeren, welke de doodftraffe uitfpreekcn tegen de Ketters. In Spanje en Portugal maakte men 'er op zekeren dag, en met veel ftaatüe een Feestdag van , Auto da Fê, dat is, daad des geloofs, genaamd. Men fpaarde veelen van die ongelukkigen by elkander, om de yertooning te ontzaglyker te maaksn, en 't-vonnis.afgeleezen zynde, worden zy, bedekt, met zwarte zakken, met vlammen en duivelen befchilderd , op den brandftapel geplaatst , en aan den .vuurgloed overgelaaten. Claude Fleury , een geagt Schryver in de Roomfche Kerke , heeft in zyne .Infiitution au Broit Ecclefiafiique, de Hifiorie der Inquifuie kortelyk befchreeven, en daar uit hebbe ik hetmeesfe ontleend. Men kan dezelve vertaald leezen in de Godtgel.Hiftor.~ Vermaaklykheedeni% D. III. St. 4. p. 625 —. Zie ook Mosheim, Kerkel. Gefehied. D. V. p. 200—. Vooral J. H. Heideggeri Myfter. Babyl. magna, C. XII. §. X1X-XXXI.
BEELD. Onder deezen tytel zou men nog eenige andere Tekften kunnen brengen, maar die in de volgende Deelen behandeld zyn, als -Pf. XVII: .15. Ik zal met uw Beeld verzadigd worden, in des VI. D. t. St. p. 569. Het gouden Beeld van Nebukadnezar, Dan. III: 1. in des V. D. 2. St. p. 501. .En het Beeld, waar naar de Geloovigen in gedaante veranderd zullen worden^, 2K0r. Hl: 18. in des VI. D. 1. St. p.,156;.
BEÈLJADA., was een van Davids Zoonen, die hem tc Jeruzalem gebooren werden, -1 Chron. XIV: 7, elders Cap. III: 8. heet hy Eliada.
BEËLZEBUL, de Overfte der Duivelen, Matth. XII: 24 , Luk. XI: 15 , &e; De Philifiynen te Ekron hadden eenen Afgod, die genoemd werd Baal - Zebub, dat is de God der Vliegen. Veele Uitleggers denken, dat de Jooden het Hoofd dèr Duivelen Baal of Beëlzebul genoemd hebben , met toefpeelinge op den Philiftynfchen Afgod Baalzebub, doch met eene kleine veranderinge Beëlzebul, gebruikende de L
• in



BEËLZEBUL, BEEN, BEENDEREN.
in de plaatfe van dc B, welke evenwel in de beteekenisfe een groote verandering maakt. Want daar 3131 Zebub by de Hebreen een Vlieg beteekent, daar gebruiken zy "73Ï, Zebel, en ^21, Zebül in de beteekenisfe van Mist, Drek. En dus zou Baal- of Beëlzebul zo veel zeggen als Drekgod, gelyk de Afgoden in den Bybel, tot een teeken van verontwaerdiginge , dikwils Drekgoden genoemd worden. De waarfchynlyke reede, waarom de God van Ekron zo zy genoemd geweest, en waarom de Jooden dien naam zo veranderd hebben, hebben wy opgegeeven in het XI. D. onder den tytel van ZEBUB, p. 148. Anderen merken aan, dat ^13?, Zebul, in
den Bybel de beteekenisfe heeft van wooninge, en dus zou Baal, of Beëlzebul zo veel zeggen als een Heer, of God der wooninge, en dan denkt men, dat 'er oudtyds een voornaame Afgod onder de Heidenen geweest zy van dien naam , aan welken men toekende eene byzondere beitellinge over de wooningen der Menfchen, en misfchien ook der aan hem onderhoorige Geesten, om die hunne verblyfplaatfen aan tc wyzen, en 'er ook. wederom van te doen vertrekken. Dit zo voorönderfteld zynde , zou dat wonder wel ftrooken met de nadere omfchryvinge vznOverften der Dut •velen; want dat de Duivelen ook een Hoofc hebben, blykt uit Matth. XXV: 41, daai gefproken wordt van den Duivel en zym 'Engelen, en Openb. XII: 7, daar van dei Draak, dat is den Duivel, vs. 9, gezegc wordt, dat hy met zyne Engelen krygde te gen Michaël en zyne Engelen. Ook we ftrooken met het vuilaartig voorgeevci der Pharizeën, dat Jefus de Duivelen uit wierf door Beëlzebul, dat Hy, door he hoog gezag van dien Opperften Duivel de booze Geesten koude noodzaaken hun ne wooninge , hun vcrblyf te verlaaten 't welk zy dus lange gehad hadden in d< Bezeetenen. Men zie den Eerw. Toe Laa over Lttkas, D. II. p. 277.
BEEN , BEENDEREN. (K) Eigenly zyn die de meest vaste en harde deelen i: het Ligchaam' van Menfchen , Beesten Vogelen,&c. Ze geeven 'er de vastighei .en de form aan, zynde het vleesch en ve maar als een aanvullinge en bekleedfel 1. Deel. II. Stuk,
BEENDEREN. léi
eveneens als de ftyien, de balken en het gefpan in een Huis. Ze zyn weezendlyke deelen in den Mensch. In dier voegen fprak Job 'er van : Met vel en vleesch hebt gy my bekleed; ook met beenen en zenuwen hebt gy my te faamen gevlogten, Cap. X: 11. Somwylen duiden de Beenderen. (NiO Maagfcbap aan van zulken, die van naby, of wat verder af, van een zelfden Oorfprongzyn. Zo zeide Adam van Eva zyne Vrouw, die uit hem gefchapen was: Deeze is ditmaal been van myne beenen, en vleesch van mynen vleescbe, Genef. II: 23. Zo zeide Laban tot Jakob , die de Zoon zyner Zuster was: Vourwaar Gy zyt myn gebeente, en myn vleesch, Genef. XXIX: 14. Dc Bloedsbetrekkinge was wat verder , toen David aan de Mannen van Juda liet zeggen: Gy zyt myne Broeders, myn been en myn vleesch zyt gy, 2Sam. XIX: 12. Zy waren evenwel zyn Stamgcnooten. Nog verder af was het, toen de Oudften van alle de Stammen tot hem kwamen te Hebron, om hem voor Koning te erkennen, en zeiden: Ziet wy! Uw gebeente en vleesch zyn wy, 2Sam. V: 1, 1 Chron. XI: 1. Van wegen de naauwe betrekkingen , die 'er zyn tusfchen den LIeere Jefus en de Geloovigen,zegt Paulus, Ephef. V: 30. Wy zyn leden zyns ligchaams, van zynen vleefche, van zyne beenen. (33) Iemands Beenderen
• duiden ook wel eens zyn geflorven ligchaam aan, een voornaam gedeelte genomen zynde voor het geheel ; of, om dat die het,
; langst overblyven, na dat vel en vleesch
i reeds doof het gewormte, en de verrot-
i tihge verteerd zyn. Jofeph beval zynen
• Broederen, dat zy , als de Israëliten uit i Egypte zouden uittrekken na Kanadn zyne t beenderen zouden mede neemen, Genef. L: 25. ■ Zo als zy ook gedaan hebben,Exod.XIII: t 19. Zo leest men van de Mannen van Ja, bes in Giledd, dat zy de beenderen van Saul - en zyne Zoonen begroeven onder het geboom, te te Jabes, 1 Sam. XXXI: 13. Van waar : David die deed opbaalcn *n begraaven te
• Zeïa in het Land Benjamins, in het graf van zynen Vader Kis, 2 Sam. XXI: 12,
k 13, 14. (JJ) Om dat de Beenderen behoo-
1 ren tot de inzuendige deelen van den mensch,
, zo duiden ze ook dikwils aan dc innige aan-
I doeningen. David klaagt, dat zyne been-
1 deren verfchrikt waren \ Pf. VI: 3. Daar
, is geen vreede in myne beenderen, van we • X



m B E E ND ERE N.
gen myne zonden, Pf. XXXVIII: 4. In tegendeel leest men van een verheugen der heenderen , om te beteekenen een innig gevoel van groote blydfchap. Zo bad David: Doe my vreugde en blydfchap hooren, dat de beenderen zich verheugen, die gy verbryzeld hebt, Pf. LI: 10. Iets, dat nut en heil aanbrengt wordt aangemerkt ah eene bevogtiging der beenderen, Spr. III: 8. XV: 30. XVI: 24. Als hy zegt: Alle myne been* deren zullen zeggen: HÈERE, wie is u gtflykR P[.,XXXV: 10, zo wil hy daar mede zeggen , dat alles wat in hem was , zyn hart zo wel als zyn mond, zich opgewekt vond tot dankbaare roemverheffinge van Godt. (3) Zinnebeeldig beteekenen : (XX) De lèevendige beenderen , kragt, fterkte., De Heere Mesfias klaagt in zyn bitter ly* den: Alle myne beenderen zyn van-een gefcheiden, Pf. XXII: 15, en vs. 16. Myne kragt is verdroogd als een potfcherf. Dé beenderen van iemands Vyand verftrooijen, zegt zo veel, als hem de kragt beneemen, om te kunnen befchadigen ,» Pf. LUI: 6. Van Israël, , voorgefteld onder de teekening van een verbysterd Lam; wordt gezegd , dat Koning Nebukadnezar het debesnderen hadde verbryzeldl, Jerem. L: 17. Die had Stad , Tempel en geheel het Land verwoest, den" Koning, de. Vorften, en het Volk gevanglyk wechgevoerd, en alle.' deszelfs kragt geheel:en al gekrenkt, en. gekraakt. Des hoort men ook dit beklag: IIT, te wee ten , Godt door de Chaldeën-,. als de inftrumenten zyner gramfchap , heeft myn vleesch en myne huid oud gemaakt; Hy heeft myne beenderen gebroken, Klaagl. III: 4. (33), Dorre doodsbeenderen verbeelden den tydelykenen gcestelyken elendenItaat: van het Joodfche. Volk :: Geestelyk . ' dood ,. bellooten onder een geducht oordeel van ongeloof en verhardinge: Ook , ten aanzien van tydelyke ais dood, verbannen uit hun Land; verftrooid over geheel de Aarde, överai zonder eigen Koning en Vorst, en dus niet gereekend onder, de Vólken. Daar - en - tegen verbeeld het %ueder leevendig worden van die beenderen, de Bekeering en Herftelling van dat rampfpoedig Volk , Ezech.. XXXVII:
1—IA.
BEENDEREN QMofes, toen de Kinderen, Israëls'uit Egypte trokken,nam Jofephf) 3i&zicb~-s Exod, XIII; 19, De Pdtriar- t
B E E N D E RE M'
chen waren 'er zeer op gefield, om in Kanadn- begraaven te worden ,~ waar mede zy, onder anderen, te kennen gaven, hoe vast een vertrouwen zy helden op Godts belofte, dat Lly dat Land aan hun Zaad zou geeven tot eene erflyke bezittinge.. Vader Jakob had zyne Zoonen verpligt, om zyn lyk over te voeren na Kanadn, en aldaar te begraaven, Genef. XLIX: 29—. 't Welk zy ook» gedaan? hebben, Gap. L: 4—13. Daar toe hadde Jofeph ook zyne Broeders verpligt, en wel, gelyk Mofesin den boven opgegeeven Tekst zegt, onder een zzvaaren eed, dat zy, als zy, of hunne Nakoomelingen uit 'Egypte na Kanadn, zouden optrekken , zyne beenderen* zouden mede uitvoeren, Genef. L: 25. Om dat ten zynen tyde te kunnen doen, leiden zy hem, na dat hy geftorven,en gebalfemcl was, in eene kiste, vs. 26. En 'er is geen twyffel aan, of zy zullen zyn uitvaart ftaatelyk gevierd , en. hem vermoedelyk irt ■ het Land Gofcnfva. eene aanzienlyke plaatfe bygezet hebben. Byden uittocht droeg men zorg voor de uitvoeringe van zyn bevel.. Mofes nam Jofephs beenderen met zich.. Veertig jaaren voerde • men ze na in de Woeftyue,en toen de Kinderen Israëls het Land Kanadn veroverd hadden, begroevenzy ze ie Sichem, Jof. XXIV: 32. Volgens Hieronymus was daar in zyn tyd nog te zien een treflyk gedenkteeken , of een overblyffcl 'er van , - 't welk men boven zyn graf had opgericht. Hebben de Joodfche Meesters Argus oogen , om knbopen te vinden in eene bieze, hunne Fabelkunde.ftaat hun terftond ter hand, om die los te maaken. r Zy bekommeren zich, hoe Mo- Ces die kist hebbe kunnen vinden. ■ Ziet hier, wat Mofes deed, om zich 'het lang zoeken te bef paaren: Hy nam een-Schaap bond het den gefchreeven naam Jehovah om den hals, .terftond liep het recht toe, recht aan na het graf van Jofeph , ftond daar ftil,.en, gelyk Bèledms Ezelin fprak,. zo fprak ook nu het Schaap van Mofes , doch op eenaangehaaraer toon,het zeide: Uier ligt de heilige Man begraaven. ■ Een ander.maakt 'er geen Wonderwerk van, maar Mofes tot een bezweerder: Zéekere Sara, een ftoköudé Vrouw, een .Dogter van Afef, zou aan Mofes die gewichtige ontdekking gedaan en hem by den NyU ■ Iroom gebragt en gezegd hebben: Hier ih
heE



BEENDEREN.
het water ligt hy begraaven, om de Rivier te zeegenen, waar op Mofes door zyne bezweeringen de Kist zou hebben doen te voorfchyn koomen. Die dit heeft aanaeteekend verwyst den taalkundigen Leezer na den Talmud ,Traé\. Sotah,en R. hedalia in Scbalfcheleth Hakkabala, p. n . in plaatfe van onbekend te zyn, zal elk Israëliet wel geweeten hebben, waar de Kist van Jofeph was bygezet; ten minften elk een zyner Afftammelingen mt Ephraïm en .Manafe door eene getrouwe overlee vering van de Ouders aan hunne Kinderen. Mooglyk is die plaats voor aller oogen kenbaar geweest door een of ander aanzienlyk grafteeken , door de Egyptenaars opgericht ter eere van eenen Man, "die onder hen zo hoog van rang was geweest, en aan wiens voorzorge geheel het Land zyn behoud had dank te weeten. Te meer zou men dat mogen denken, zo 't waar zy, dat zy hem, na zynen dood vergood, en crediend hebben onder de .gedaante van dien Stier, dien zy Apis noemden; en wel onder die gedaante, om dat de zeeven jaaren van Overvloed , en de zeeven jaaren van gebrek in Pharao's droom, door Jofeph zo gelukkig uitgelegd, vertoond waren door zeeven vette, en zeeven magere Koeijen. Zo hebben eenige Ouden gedacht , en de geleerde Vosfius heeft het met eenige reedenen bekleed , en waarfchynlyk willen maaken in zyn uitmuntend Werk de Orlu el Progr. Idololalria, L. L C. XXIX. p. m. no—.
BEENDEREN (De) des Koning' van Edom had Modb tot kalk verbrand, Am. II: i. Dit was eene van Modbs groote overtreedingen, om welke aan hetzelve een verfchriklyk oordeel van Godts wegen, wordt gedreigd, vs. ai 3- Om dat men daar van geen naricht vindt, noch tri gewydc,noch in ongewyde Gedenkfchriften, zo hebben de Uitleggers zich met gisfen moeten behelpen, (tf) Men leest a Kon. III: 27, dat Mefa,der Modbiten Koning, door geduchte Vyanden fel beftookt, en van allen kanten in het naauw gebragt , zynen eigen Zoon, den Kroonprins, nam, cn dien tot een brand-offer offerde op deri muur der Stad, zo als Heidenfchc Koningen ïfi zulk eenen, of anderen uiterften nood wel meer te doen gewoon waren, om zich met fcunite gewaande Goden te verzoenen, er.
BEENDEREN. 163
door derzelver hulpe gered te worden , waar van uit JElianus, Jufiinus, Plutarchus cn anderen voorbeelden zouden kunnen bygebragt worden. Nu deuken fommigen , dat dat het hier bedoelde geval zy. Doch dit heeft weinig waarfchynlykheid: Daar is het des Konings eigen Zoon, en hier is het de Koning van Edom. Daar wordt de Zoon geöferd, en hier worden des vreemden Konings beenderen verbrand. (3) Anderen vermoeden,dat dit gepleegd zy aan den Zoon van den Koning van Edom, dien men onlangs, of eenigen tyd te voo- . ren Krygsgevangen gekreegen had. Maar zo deszelfs Vader nog leefde, konde die geen Koning heetcn, gelyk de duidelyke Tetter van den Tekst hem noemt. (J) Als in den Bybel van iemands Beenderen wordt gefproken , is het doorgaans van eenen geftorvenen. Daar nu hier gefproken wordt, niet van het verbranden van den Koning maar van deszelfs beenderen , zo mag men denken, dat zy deezen barbaar-" fchen moedwil hebben gepleegd aan eenen reeds geftorvenen Koning. Des gisfen nog anderen, dat de Modbiten , om eene of andere reede zich willende wreeken op de Edomiten, in hun Land gevallen zyn, dat hunne verbittering zo verre gegaan zy,datzy het praalgraf van eenen by de Edomiten meest geagten Koning opgebroken en verwoest, deszelfs beenderen 'er uit gehaald, en tot kalk verbrand hebben. Het dus neemende, ontdekt men 'cr in eene aanéénfchakeling van Barbaarshceden. (XX) Als het fchenden van een graf. Een graf te fchenden, het koud gebeente van eenen geftorvenen te verontrusten , werd van ouds af aangemerkt als iets grouwelyks , ja ! als een foort van Heiligfchennis. (33) Nog meer het graf en de beenderen van eenen Koning. Koningen en Vorften, door hunnen rang boven het gemeen verheeven , werden altoos , fchoon zy Vyanden waren , van hunne Overwinnaars , min of meer met eerbied behandeld (Adonibezek en foortgelyke Wreedaarts uitgezonderd) en zelfs na hunnen dood van öpenbaarc fchande verfchoond. Hoe een Godtvcrgeeten Schepfel Izebel ook was geweest , Jeha wilde ze evenwel op de ftraat niet laaten liggen , maar gaf bevel (hoewel te laat) dat men haar begraaven zoude; Want,



iG4 B E E , N E N..
B E. E. N E. N..
zeide hy,zy is eens Konings Dogter, aKon. IX: 34. Qj) Al verder, dat zy zich niet vergenoegden met die beenderen uit het graf gehaald te hebben; maar dat zy die ook verbrandden, niet tot Asfche , maar tot Kalk. Men meent; dat 'er nadruk in geleegen zy , dat de Godtfpraak zich dus uitdrukte. (V) Volgens den Chaldeeuwfchen. Uitbreider, om 'er de wanden van zyn Paleis mede te witten, of te pleideren, om dus, door het zien 'er van, dag by dag. zyne wraak te kittelen. Of, ($) gelyk de Eerw. Jof. van Iperen giste, Hiftor. Crit. Edomitar. — §. 118. p.400 , om ze den Edomiten toe te zenden ('t welk eene nog meer grievende befchimping zou geweest zyn) om 'er een nieuw Praalgraf mede op te metfelen. Byna, gelyk by de Engelf. Godtgcl. uhRycaut wordt aangehaald, dat, ' Pkiladelphia dormenderhand ingenomen zynde, de Veroveraar den muur weêr liet opbouwen, van de beenderen der Beleegerden. Daar nu in deeze daad der Mvdbiten,, of derzelver. Koning zo veel wreedheid en moedwil te faamen liepen , zo mogt dezelve met recht gereekend worden onder de Overtreedingen , waarom Godts toorn zich van hun niet zou afwenden; maar, gelyk zy gezondigd hadden met het verbranden van die beenderen, Godt ze ook zou draden door vuur, 't welk de Pa, leizen inKerijot zou verbranden, vs. 1.
BEENEN, de Onzen hebben SCHENKE'. LEN (Zyne) zyn als marmeren pilaaren, gegrond op voeten van het dichtfte goud, Hoogl. V: 153. De Bruid-Kerk gaat voortin het llukswyze befchryven van de uitmuntende fchoonheeden van haaren Zielenvriend , die Hem by. haar . boven alle anderen zo bemimielyk maakten. Gelyk zy had gefproken van zyn Hoofd, &c. vs. 11, zo fpreekt zy ook nu van zyne heenen en voeten. (&) 't Zou met de eerbaarheid niet drooken, dat de Bruid haaren Bruidegom zich voorgedeld en befchreeven hadde. als moedernaakt, 't Is waar 'er. wordt, vs. 14, van zynen Buik gezegd, dat die was als blinkend elpenbeen, overtoogen metfaphiren^ Maar volgens Har■mer zou dat in de letter te verdaan zyn van zyn Koninglyk kleed,'t welk zyn ligchaam, en dus ook zynen buik bedekte. Beenen aan Pilaaren gelyk , zouden geene welgemaakte beenen vertoonen ; Des. wil
hy, dat men zich hier van Hem dit letter* lyk denkbeeld vorme : Van de Dyen af " tot de voeten gekleed naar de wyze der Oosterlingen met een wyden en lang afhangenden broek , die door zyne ruimte aan de beenen eene gedaante gaf, als van Pilaaren, gelyk aan Marmer door het hagelwitte van het lynwaad , waar van die gemaakt was. Vertoonden zich de Voeten als van het dichtfte goud', men delle zich die voor als gefchoeid met broozen , of Sandaalen met gouden linten toegeftrikt, of rykelyk met goud geborduurd. Dit zy genoeg van het letterlyk denkbeeld. (3) Zeeker is het, dat dit, gelyk al het andere, dat van zyn Hoofd, Oogen, Handen, &c.. gezegd is , Zinnebeeldig te verdaan zy. (XK) Wat wil het dan, dat zyne Schep* kelen , Beenen waren als Marmeren Pilaa* ren? (<*) De Beenen, die geheel het Ligchaam draagen ,. zyn Zinnebeelden van kragt en ft er kt e. De fterkte van het paerd,. en de beenen des mans worden te faamengevoegd, Pf. CXLVII: 10. Ze zyn de ftèrke mannen, die , wanneer de menfeh dok-, oud wordt, zich krommen■■>, Pred. XII: 3. Dan hoe derk de Beenen, hoe groot de kragt eens Mans ook moge zyn, al ware hy ook een Goliath, zyne kra^t is evemuel geen fteenen kragt, en zyn vleesch is geen ftaal. Maar Hy is de Elgibboor,. de Sterke Godt, Jef. IX: 5 , die zeggen kan : Myns is de fterkte, Spr. VIII: 14. (s) Des vertoonen zich zyne Beenen , verbeeldende zyn 011bezweeken kragt, waar door Hy^yneKoninglyke Waerdigheid en Koningryk tegen allen Vyandelyken aanval onderdeunt en handhaaft, als Pilaaren, waar op het alles rust, en wel als Pilaaren van Marmer. O*) Niet van Hout, 't welk vcrmolzemt, maar van Steen,-die., onvcrganklyk is. Hoe zeer Koningen, Vorden en Volken mogen woelen en woeden,- zy zullen niets vermogen,. Door zyne grimmigheid onderjleund, vertreedt Hy ze in zynen toorn* Zyn arm geeft Hem heil,, want het is een Arm met magt; zyne rechterhand is hoog,, cn leert Hem vreezelyke dingen. Hebben zy het gemunt op zyn Koningryk ,'. 't welk zyne.Kerk is, Hy zelf is haar tot eenRotzdeen, op Hém daat ze zo vast, dat zelfs de Poorten der helle haar niet zullen konnen overweldigen, Matth. XVL 18. Hy helpt, fterkt en onder/leunt ze met de. rechterhand



B E." E' N- E N.:
B' E E N' E Nt- T65
zyner gerechtigheid, fes allen,die tegen haar ontfteeken zyn,zullen befchaamd, en tefchande worden, Jef. XLI: 10, ir. (6&) 't Zyn Pilaaren van Marmer yt welk behalven dat het hard en vast is, ook witblinkend is, om aan te duiden het geheel zuiver blinkend Heilige, 't welk zich ontdekt in alle zyne handelingen, 't zy Hy dc zynen befchermt, uithelpt en zeegent; 't zy Hy zynen Vyanden de moeite en 't geweld doet wederkeeren op hunnen kop. Gerechtigheid is de gordel zyner lendenen; zyn Scepter is een Scepter der rechtmaatigheid; Gerechtigheid en gerichte zyn de vastigheid van zynen throon, Jef. XI:: 5 , Pf. XLV: 7. LXXXIX: 15. Groot en wonderlyk zyn zyne werken, waaragtig en rechtvaerdig zyn zyne wegen. Deeze Pilaaren waren (22) gegrond op voeten van het dichtfte goud. Bleeven wy hangen in het denkbeeld van Pilaaren, dan zouden wy 'er door moeten verdaan zulke voetftukken, als men Pedeftallen noemt. Maar deeze Pilaaren waren zyne Schenkelen, of Beenen, en dus zyn het zyne voeten, waar op die gegrond zyn. (») Gelyk de Beenen het Ligchaam onderdeunen, zo de voeten de Beenen. Zonder voeten zoude men op de beenen geen vasten dand kunnen hebben, veel min houden. Wy moeten 'er dan door verdaan zo iets, 't welk als het fondament is , waar op zyn Koningryk en Koninglyke waerdigheid rusten , waar op die onbeweeglyk vast daan. En wat zal dat anders zyn, als zyne Borggerechtigheid. Die is de grond van zyne Koninglyke Staatsverhcjfngc. Om dat Hy zyne ziele had uitgeftort in den dood, heeft "Godt Hem een deel van veelen gegeeven , Jef. LUI: 12. Om dat Hy voor de vreugde, die Hem was voor gefield, het kruis gedraagen, en- de fchande veragt heeft, is Hy derzelve ook dcelagtig geworden, gezet ter rechterhand des throons Godts, Hebr. XLI: a., en daar door verhoogd ten Hoogflen over de Koningen der Aarde. Die is ook de voet en vastigheid van zyn Koningryk in.'t gemeen -.want wordt het bevestigd tot in eeuwigheid, het is door gerechtigheid en gerichteJef. IX: 6. En van elk eenen der zynen in 't byzonder. Want zal alle inftrument dat tegen hen bereid wordt, niet gelukken, het is, om dat hunne gerechtigheid uit Hem is-, Jef. LIV: 17. Want Hy fe de HEERE- hunne gerechtigheid, Jerem*
XXIII: 6. O5) Waren die voeten van het dichtfte, het heste en meestwaerdige Goud9 daar door kan aangeduid zyn: (<**) De onwaerdeerbaare waerde, van die Gerechtigheid, als waar door zo iets verworven is, 't welk voor alle de Goudfchatten van Ophir niet zoude hebben kunnen gekogt worden. Die gerechtigheid is het beproefdGoudft\\e\k Hy aanbiedt,Openb. HL 18. (ff) Als ook de duurzaamheid. Gelyk het Goud het waerdigst is, zo is het ook het duurzaamst van alle Metaalen. Petrus- * zegt, dat het niet vergaat , 1 Br. L 7. Nu is 's Mesfias te weeg gebragte gerechtigheid, eene eeuwige gerechtigheid, Dan,IX: 24. Eene eeuwige verlosfinge , Hebr. IX: 12. Waar van de vruchten zich uitbreiden tot in de nimmer eindigende eeuwigheid en op 't allcrheerlykst zullen genooten worden, wanneer de Zon,en de Maan niet meer zullen zyn. Dit nu zo zynde, zo leeverde de befchouwinge daar van , behalven alle de andere voorheen gemelde fchoonheeden , eene genoegzaame reede op, waarom de Kerkbruid Hem boven alle anderen zo beminnenswaefdig agtte; want in de teekeninge, waar in zy Hem zich hier voordelde,.- zag zy geheel wat anders, dan vertoond was door hes Droombeeld van Nebukadnezar. ■ Dat had ook Schenkclen , maar flegts van yzer, ook voelen,maar ten deele van yzer,en ten deele' van leem. Dat maakte, dat, toen 'er eenSteen tegen aanrolde, dc voeten vermorzeld werden, en geheel het beeld-ter aarde dortte. Dat gaf te kennen, dat het Koningryk van Babel,.of welk- een Ryk 'er meer door mogt verbeeld zyn , wel een groot cn raagtig, maar geen onverganglykKoningryk was.- Het was gegrond op° Aardfche magt, en die was misbruikt toC eene gewelddaadige overheerfchinge, e>> zou daarom eens door een ander Koning-ryk overheerscht , en te nieter gedaas worden, Dan. II: 33—43. Maar 'sMesfias*' Schenkelen waren als marmeren Pilaaren ? gegrond op-voeten van bet dichtfte goud,- en daar- in- ziet men dat onbeweeglyk Koning* ryk, Hebr. XII: 28, 't welk alle andere>' Koningryken zal vermaalen , en zelf beftaan-1 tot in eeuwigheid, Dan. II: 44»
B KEN EN (Dat de) der geenen , die ge* kruifegd waren , mogten gebroken wordenverzochten de jooden aan Pilatus .'fob*-
X 3 XIX; •



IÖ6 BEEN E N.
B E ENE ff.
XIX: 31, sa- 33- 00 Nopens het Ver. zoek der Jooden is aan te merken: (XX) Wat zy verzochten , en om wat reede zy het verzochten. (*) Zy verzochten , dat hun de beenen mogten gebroken worden,om hunnen dood te verhaasten , op dat zy zouden wechgenomen en begraaven worden. Jefus en de twee Moordenaars waren op 't vonnis van,.Pilatus, den Stadhouder der Romeinen, gekruiiïgd geworden. Het breeken der Beenderen was by dc-Ro-
êmeinen geen onaffcheidclyk gevolg van de kruifiging. 't Was een ftraffe op zichzelven. Den daar toe veroordeelden werden op èen Anbeeld met een yzeren moker de beenen als tot gruis geflaagen. Semeka fpreekt 'er van, L. III. de Ird C. 32.
. Magnam rem fine dubio fecerimus, fi fervulum infeliccm in ergaflulum miferimus. Quid properamus verberare ftatim,cruraprotinus frangere ? Zo ook Suëtonius, in Aug. C. 67. Thallo a manu, ,quod pro Epifiola pro.dita denarlos quingentos accepisfet, crura effregit. Die gekruiiïgd waren lieten zy hangen, tot dat zy door kramp en zenuwtrekkingen afgemat, en van alle leevensgeesten verlaaten, eindelyk den geest gaven, 't welk fomwylen tot den tweeden, of derden dag duurde. Wilde men hen uit hun lyden helpen , dan floeg men hun wel eens de beenderen in ftukken; meer gemeen was het, dat.men ze worgde,met rook Hikte, of een doodelyken fteek toebragt. Maar, fchoon geftorven, bleeven de lyken aan het Kruis hangen tot een aas voor 't gedierte des velds, en 't gevogelte des Heemels. (£) Dit was onbeftaanbaar met de Wet der Jooden. De opge.hangene aan een hout was Gode tot een vloek, en moest daarom , zoude geheel het Land miet verontreinigd worden, voor Zonne on.dergang afgenomen en begraaven worden, Deut. XXI: 2.2, 23. 't Was daarom hun niet te misduiden, dat zy Pilatus baden, dat de gekruifigden zouden kunnen wech.genomen worden. In dit Verzoek zyn eenige dingen aan te merken, (jmï) Hunne loosheid. Zy dringen hun verzoek niet aan op hunne Wet. Zy hadden zich eens beroepen op hunne Wet: Maar Pilatus had het hun euvel afgenomen. Zy pleiten dan nu maar alleen op de welvoeglykheid van het op handen zynde Feest; dat de Godtsdienftigheid van hetzelve door een zo ake¬
lig Fchouwfpel niet mogt geftoord worden. (/3£) Hunne grouwelykc geveinsdheid. Zy waaken kwanswyze voor de Heiligheid van het Feest, en ondertusfchen hebben zy Godts Heiligen door de handen der.Onrechtvaerdigen aan het Kruis doen nagelen. Dat heet de mugge uitzygen, en den ■ keemel doorzwelgen. (,yv) Hunne nog woedende wreedheid. Hadden zy verzocht hen door verdikken, worgen ,.of een fteek in het harte uit hun lyden tc helpen , men had hun nog eenig gevoel van medelyden mogen toekennen. Maar het is juist het zo yzelyk pynelyk breeken der beenen, waar toe zy hun verzoek bepaalen. Zy., die den dubbel doodvvaerdigen Barabbas boven den onfchukligen Jefus verkooren hadden , zouden den twee andere Moordenaaren wel eenen zagteren dood gegund hebben. Maar Jefus was mede een van de Gekruifigden. Geen pyn was zozwaar, welke zy Hem niet gunden ; maar voor Hem alleen dorden zy het breeken der beenen niet verzoeken, om dat zy wisten, dat Pilatus Hem niet ongeneegen was,, en daarom verzoeken zy het zo in 't algemeen voor die gekruifigd waren. Dat Pilatus in hun verzoek bewilligd, en na Golgotha daar toe bevel gezonden hebbe aan de Krygsknegten, blykt uit het vervolg,, en dus bereikten zy in zo verre hun oogmerk, dat aan die Elendelingen de dood verhaast, en hunne Lyken wechgenomen en begraaven zouden worden. (33) Maar -ten aanzien van Jefus bereikten zy hun kwaadaartig oogmerk niet. Want na dat .de ■Krygsknegten .de beenen van den eenen en den anderen Moordenaar gebroken hadden, en vervolgens tot Jefus kwamen, zagen zy, dat Hy reeds gèfiorven was, cn daarom braken zy zyne beenen niet. Hy was reeds geftorven. Dit was geen natuürlyk gevolg van de kruifiging. Daar zyne handen en voeten llegts doornageld waren, had Hy zekerlyk langer kunnen leeven. Pilatus verwonderde zich daarom 'er ook over., en wilde het niet gelooven voor dat de Hoofdman hem verzeekerd hadde, dat Jefus reeds dood was , Mark. XV: 44, 45. (3) Wat was dan dc reede van dien zo buitengewoon vroegtydigen dood ? (XX) Dat moet nu in aanmerkinge koomen. 't Was., om dat Lly in 't diepfte van zyne verneederinge wilde toonen ,
dat



B" E ENE N;
dat Hy meer was-dan een mensch , dat Hy, gelyk Hy gezegd hadde, een volftrekte vrymagt hadde over zyn leeven , dat Hy niet behoefde te wachten, dat iemand het Hem afnam, dat Hy , als Hy wilde, het konde afleggen van zich-zelven, Joh. X: 17, 18. (33) Eene andere reede was, dat Hy, zyne beenderen niet wilde gebroken hebben. (*) Dat behoorde niet mede tot de bepaalde maate van zyn Borglyden. Om ons van den vloek te vcrlosfen , was het genoeg , dat Hy aan het Kruis opgehangen en gefiorVen\was, Gal. 111: 13. Daarmede was het volbragt, Joh. XIX: 30. Het breeken zyner beenen behoefde 'er niet by te koomen. (f) Hy wilde mei: een geheel gaaf ligchaam gelegd worden in,en ook wederom verryzen uit het graf, om daar door de waarheid zyner Opftandinge te meer te- bevestigen, 't Is waar , Hy zou door zyne Wondermagt de gebrokene beenderen wel weêr hebben kunnen heelen; maar dat zoude ook twyffeling hebben kunnen baaren,- of Hy wel ware opgedaan met hetzelfde ligchaam-. (y) Eindelyk heeft Hy zich daar voor ook willen bewaaren ten betooge van zyn Mesfiasjchap: Op dat, geïyk Johannes aanteekent, vs. 36, de Schrift zoude vervuld worden; welke gezegd hadde: Geen been aan Hem zal verbrooken worden. De duidelykc letter van die Schrift leest men Pf. XXXIV: ai , daar van eenen Rechtvaerdigen, wiens tegenfpoeden veele tvaren, gezegd wordt: Hy, de HEERE, bewaart alle zyne beenderen: Geen een van die wordt gebroken* 'Er zyn reedenen om te denken, dat die Rechtvaerdige de Mesfias zy , by uitneemendheid de Rechtvaerdige, de Rechtvaerdige Knegt' des HEEREN; en dat voovondcrfteld zynde , is die Schrift in Jefus letterlyk vervuld; Men zie daar van het aangeteekende over het 20 en 21, vs. van dien Pfalm, onder- den tytel van RECHTVAERDIGE, in des VII. D. 1. St. p. 88. Kan iemand daar geen genoegen mede neemen, dan is 'er nog een andere Schrift, te weeten, het verbod ,''t welk Godt aan de Israèllten gaf, van geen been ie breeken aan het te braaden Paaschlam, Exod. XII: 46.' Voor een zo zonderling verbod moet de hoogstwyze Godt eene bvzondere reede gehad hebben , en-die aal voornaamelyk geweest zyn , om- hier-
B E E Rl Ï67"
in een voorbeduidend merkteeken te ftellen , waar uit ten eenigen tyde te zien zoude zyn, dat zyn Menschgeworden Zoon het tegenbeeldig Paaschlam was ; en dat Jefus dat was, leert Paulus ong , als hy zegt : Ook ons Pafeha is voor ons geflagt aH welk is Christus, 1 Kor. V: 7.
BEER (De) is een der verfcheurende dieren des Velds ,-of des Wouds. Bochart^ heeft 'er breedvoerig van gehandeld, Hierom V. I. L. UI, C. 9. p. m. 806—. Als ook van Til, Zoölog. S. SecJ. II. de Feris Anim'al. C. HL p. 25. fubj. ejus Comment. de Tabern. Mofis. Hy wordt niet alleen in koude Landen gevonden, maar' ook in andere,-en ook in Kanadn, zo als/ uit de ftraks by te brengen voorbeelden en Bybelfche fpreekwyzen zal op tc maaken zyn. (X) 't Is een leelyk Dier, ongemeen ruig en dik van haair, zwaarlyvig, traag van gang,klein van oogen cnfchecl, fterk van tanden , pooten en klaauwen, ongemeen geil, mag men Olaus Magnus gelooven, zoude hy wel eens de eerbaarheid van Vrouwen befpringen 0 is zeer gulzig, Haat menigerlei foort van vruchten binnen, honig is hem een lekkerny ; vooral is hy heet op vleesch , valt niet alleen op Schaapcn aan : David verfloeg eenen Beer, die hem een-Schaap ontnomen had; 1 Sam. XVII: 34, 35, 36. Maar ook op Menfchen: Twee Beer en uit het woud verfcheurden 'er twee-en-veertig van de^. jongens van Bethel, die Propheet Elifa befchimpten,2 Kon. II: 23,24. Hy is wreed,wreeder en minder edelmoedig als de Leeuw. Daar op ziet het zeggen vanAmosT, Cap. V: 19. Als wanneer iemand vlood voor'' het aangezigt eenes Leeuws, en hem ontmoette een Beer. De Leeuw, zegt men, zalzynen Vyand nog wel verfchoonen ,- als ■ hy hem ter aarde heeft geworpen , en die zich voor hem verneedert, en wordt daar ' in als grootmoedig gepreczen; maar de ' Beer woedt nog op het doode aas. Zo zingt -' 'er Ovidius van:
Corpora magnanimo fatis efiprofirasfe EeonP Pugna fuum finem-, cum jacet hofiis , ha* bet,
At Lupus, et turpes inflant morientibus ürff Et qutzcunque minor nobilitatefera elf. -
Inzonderheid is de Besrifrvrotdcïid wreed, -
WAl-l--



ï68 1 B E E R.
wanneer zy Jongen heeft, en men 'er haar van berooft. (3) In den Bybel dient de Beer fomwylen tot eene Fergelyking; fomwylen tot een Zinnebeeld. (XX) By Vergelyking: O) Van Menfchen. («*) Als van Helden, die in den Kryg hardvogtig zyn, en niets fpaaren. Hu fat zeide tot Abzalom van zynen Vader David en deszelfs Mannen : Gy kent hen, dat zy Helden zyn, bitter van gemoed, als een Beer, die van jongen beroofd is in het veld, 2 Sam. XVli: 8. Syrach zegt van een boosdartig Wyf, dat zy haar aangezigt verdonkert, en ziet als een Beer , Cap. XXV: 23. Om 'er te wreeder uit te zien , bedekten dc Romeinfche Krygsknegten hunne helmen en borstwapenen met Beeren-huiden, gelyk nog heedendaags in den dienst van veele Mogendheeden de Grenadiers, die men wil gehouden hebben voor de dapperlte, hooge mutfen draagen ,' met een beerenvel bekleed. (&f) Een Forst, die veelvuldig is in verdrukkinge, die ter voldoeninge van zyne verkwistingen zyne •Onderdaanen uitmergelt , wordt vergeleeken by een brullenden Leeuw, en een' Beer, die heen en •weer loopt, Spr. XXVIII: 15. (yy) Als de Beer hongerig is, en geen roof vindt, of als hy in benaauwdheid is, is zyn geluid meer een gebrom, als een gebrul. Daar op wordt gezien Jef. LIX: 11. Wy brommen alle gelyk de Beer en, en wy kirren doorgaans gelyk de Duiven —: Wy wachten na heil, en het is verre van ons. (fj Ook van-Godt. •By wyze van beklag zegt Jeremia, of het Joodfche Folk, door hem fpreekende ingevoerd : Hy is my als een loerende Beer, als een Leeuw in verborgene plaatfn, Klaagl. III: 10. Godt zelf bedient zich van deeze veroelykinge : Ik ontmoette ze, het zondig Koningryk der X Stammen, als een Beer, die van "jongen beroofd is, en fcbeurde hei flot hunner harten, Hof. XIII: 8. (33~ Zinnebeeldig worden door den Beer betee kend Volken, die wreed zyn , woest vai aart en zeeden. (V) De bevreediging er verééniging van zulke Volken met d( 'Kerke wordt dus voorgefteld: De Koe ei de Beerinne zullen te faamen weiden, Jel XI: 7- 00 Het tweede Schrikdier in Da tii'èls droomgezigte was gelyk een Beer — en het had drie ribben in zynen mond tusfchei zyne tanden, Cap. VII: 5 , waar door be ieekend wordt een Koningryk-, aan dei
BEER.
Beer ih zvne hoedanigheeden gelyk : Of volgens Fenema , Disfert. ad Faticin. Daniël. T. I. .p. 151. — het Medisch; of volgens Fos over Dan. D. II. p. 53— het Perftscb. Van welk begrip ook Mann is in zyn Oordeel des Allerh. p. 164 —, doch met bepaalinge, zo als dat Ryk zich vertoonde ten tyde van Xerxes.
BEER (De voeten van een') worden toegefchreeven aan het eerfte Beest, 't welk Johannes zag opkoomen uit de Zee, Openb. XIII: 2. Als men. let op de geheele befchryving van dit Beest, zal men in hetzelve veréénigd vinden de kwaade hoedanigheeden van alle vier de Dieren, die Daniël zag opkoomen uit de Zee, Cap. VII: 3—. Dit Beest was eenen Pardel, of Luipaard gelyk: Die was by Daniël het derde Dier, vs. 6. Dit heeft de voeten eenes Beers, en die is by Daniël het tweede Dier, vs. 5. Dit heeft de mond eenes Leeuws, en die was by Daniël het eerfte Dier, vs. 4. Aan dit werd een mond gegeeven, om groote dingen en Godtslasteringen te fpreeken, vs. 5—. En by Daniël, vs. 7, 8, werd op het hoofd van het vierde Dier een klein hoorn gezien, en in hetzelve een mond, die groote dingen fprak. Het is buiten bedenking, dat men • door dit Beest hebbe te verftaan een Volk, of Ryk-, 't welk der Kerke Vyandig was: Maar welk een, is bedenklyk. Volgens J. van den Honert, zoude 'er door te verftaan zyn het Ligchaam van zo veele en menigerlei Dwaalingen, Wanbegrippen en Bygeloovigheeden, die uit het Heidendom, en, voornaamelyk, uit de Heidenfche Philofophie, ter Kerke ingedrongen zyn , na dat duizenden van Heidenen , fchoon in verre na niet allen uit een zuiver beginfel., zich tot de Kerke gevoegd hadden , onder de Regeeringe van Konftantyn den Grooten, en in volgende tyden. 1 Hy denkt aan de fcheuring en daar op ge-
■ volgde Ketterye der Donatisten; voorts 1 aan die der Ariaanen, Photiniaanen, Apol1 linariften , Macedoniaanen , Prifcillianis• ten, Pelagiaanen, &c. Men zie deszelfs ; Inftitut. Theol. prophet. P. III. C. IV. §.-5. . p. m. 600—Ö04. Volgens Fitringa, Com-
■ ment. in Apocal. p. m.585—, zou 'er door
■ te verftaan zyn het Roomsch- Pausljk Ryk. 1 Doch hoe men het ook neenie, men zal - in het een en ander gevoelen de gedaante l yan dit Beest kunnen vinden, In de gedaan-



BEËRA,BEËR-ELIM.
BEËRI L, BEËRVEN. 169
daante van den Pardel, of Luipaard, een ïhel en.fterk gevlekt dier, de menigte van Dwaalingen en Bygeloovigheeden, en met hoe een' fhellen vaart zich die verbreid hebben onder veele Volken. In de voeten van den Beer, die breed zyn, fcherp van klaauwen, waar op hy vast ftaat,en'tgeen hem tegenftaat vertrapt, hoe men zich in zyne dwaalingen en heerfchappye bevestigd , en de rechten en voorrechten der menschlykheid, zelfs van Koningen en Vorften vertreeden heeft. In den mond des Leeuws ,-met welken mond het groote dingen en lasteringen fprak , de Vc-rvolgzugt, die fteeds moord cn dreiginge bloes tegen de Waarheid, en die dezelve voorftonden, als mede de gruuwelyke en Godt hoonende leeringen, die met bloedig geweld , waar door men den Heiligen kryg aandeed, aan de Konfciëntiën der menfchen wierden opgedrongen.
BEËRA. Men vindt 'er twee van dien naam. (X) De eene was een Zoon van Baal, en Kleinzoon van Radja, een Man van aanzien, de-Vorst der Rubeniten, maar ongelukkig; want hy werd door. TiglathPilnefer gevanglyk wechgevoerd na Asfyrië, 1 Chron. V: 6. (3) Van den anderen weeten wy niet meer, dan dat hy was een Zoon van Zophah, en door denzelven een Afftammeling van Afer, 1 Chron. VII: 37.
BEËR-ELIM, welk woord beteekent een Put der Magtigon, of Vorfen. Men vindt 'ervan gemeld Jef. XV: 8, en men kan 'er daar uit opmaaken , dat het een Plaats, of Stad geweest zy op de grenzen van Modb; want by de uitvoering van het fchroomlyk Oordeel, 't welk in dat Hoofdftuk aan Modb gedreigd wordt, zou het gehuil en gefchreeuw doorgaan tot BeërElim toe. Gataker by de Eng. Godtgel. over dit vs. fchryft 'er dus van : „ Het fchynt, dat Beër hier is een gedeelte van den naam eener plaatfe , Beër geheeten, Num. XXI: 1-6. En zy fchynt genoemd te zyn Beër-Elim, dat is, de bron, of put der Magtigen, of Vorften; want, volgens vs. 18, is die Put gegraaven door de Vorften, de Edelen des Volks—, Dit Beër-Elim fchynt geleegen te hebben niet verre van zeeker gedeelte van de Ar non, Num. XXI: 13, '14, tusfchen welke aan de eene zyde, en de Jordaan aan de andere zyde het grootfte deel van het Land Modb lag. Zie Num.
2, Deel, II, Stuk.
XXI: 13. vergel. met Cap. XXXIII: 48. XXXV: 1."
BEËRI, zo heette (K) de Vader van Juditb, de Vrouw van Efau, Genef. XXVI: 34. Als ook (3) de Vader van den Propheet Hofed, Cap. I: r.
BEËROTH was een Stad der Gibeóniten , Jof. IX: 17. By de erf-verdeeling van Kanadn viel ze door het lot ten deele aan de Stamme Benjamin, Jof. XVIII: 25, die ook, na de wederkeering uit Babel, 'er zich weêr in heeft nedergezet, Ezr. IL 25, Nehem. VII: 29. Waarfchynlyk had die Stad den naam van eenige Bronnen , of Welputten, die den grond daar waterryk en vruchtbaar maakten ; want Beëroth is by de Hebreën het meervouwdig getal van Beër, een put, ofbron. Volgens Eufeblus was Beëroth nog een Vlek, geleegen aan den voet van den Berg Gibeön, zeeven Roomfche Mylen, dat is twee uuren gaans en duizend fchreeden , of pasfen , geleegen van Jeruzalem, op den weg na Nikopolis. Men vindt van deeze Stad niet veel te zeggen, als dat ze was de geboorteplaats van de twee Broeders Baëna en Rechab , beiden Krygs-Overften van Saul, en, na deszelfs dood,in den dienst vanSaulsZoon Isbofeth, maar die hem verraaderlyk vermoordden, terwylhy lag te flaapen,'t we Ik evenwel door David, by wien zy daar mede een plasdank meenden te behaalen, voorbeeldig geftraft werd. Zy worden daarom omfchreeven als Zoonen van Rimmon den Beërothitcr, van de Kinderen Benjamins, 2 Sam. IV: 2, 5, 6, 7, 8—. 'Er wordt daar vs. 3. gezegd, dat de Beërothiten gevlooden waren na Gitthaïm, en aldaar als Vreemdelingen waren, 't welk vermoedelyk zal gefchied zyn, na dat Saul door de Philifiynen geflaagen, en hy zelf in den flag gefneuveld was, toen de Philifiynen^ in het Land vielen, en de Steden in bezit namen , na dat de Israëliten die verlaaten hadden, en gevlugt waren, 1 Sam. XXXI: 7. Zie Bacbiene, H. Geogr. D. II. P- 459—-
BEËROTH-BENE-JAAKAN was eene der Leegerplaatfen der Kinderen Israëls in de Woeftyne, Deut. X: 6.
BEËRSEBA, Jof. XV: 28. XIX: 2. Elders Berfeba genaamd.
BEËRVEN is een woord van goede beteekenisfe. Eigenlyk zegt het iets in ei-
Y gen-



l7o BEËRVEN, BEEST.
gendom verkrygen door het natuurlyk Verfterfrecht, gelyk Kinderen het goed hunner Ouderen , na derzelver dood beërven; het zy door vrywilligeErfmaaking, Testamentaire Difpofllie. (ft) 't Wordt gebruikt van tydelyke bezittingen. Zyn Zaad zal de Aarde beërven, Pf. XXV: 13. De Kinderen Israëls, beërfden bet Land Kanadn , nis een erve hunner Vaderen , naardien Godt het aan diegegeeven had,]oi'. XVIII: 3. 't Wordt ook van andere dingen gebruikt, als van eere, Spr. III: 35. De Wyze zullen eere beërven,en van den Heere jefus wordt gezegd , dat Hy een uitncemcnder naam heeft geërfd boven de Engelen, Hebr. I: 4. (3) Zeer gemeen is dit woord ook van geestelyke en eeuwige Zeegeningen. De Opper/Ie Wysheid, welke de Mesfias is , doet haare liefhebbers beërven dat beftendig is, Spr. VIII: ar. In de Schriften des Nieuwen Testaments leest men dikwils van het Koningryk Godts,het eeuwig Leeven ,de Zaligheid tc beërven. En dan leert ons die Spreekwyze, dat de Geloovigen dat niet verkrygen als een goed, dat zy door hun zwaerd en boog veroverd , door hunnen arbeid verdiend, of voor hun geld gekogt hebben; maar alleen door de geheel genadige en vrymagtige Erfbeftelling van Godt, die hen reeds voor de grondlegginge der Waereld heeft uitverkooren, en, naar het welbehaagen zyns wils, verordineerd ter eanneeminge tot Kinderen, Ephef. I: 4, 5, en dus dan ook, om Zaligheid te beërven* "Want zyne Kinderen geworden zynde door de Voorverördinecringe-, door de Wedergeboorte, en het geloovig aanneem en van zynen Zoon, worden zy ook Erfge. naamen Godts, en mede ■ erfgenaamen van Christus, Rom. VIII: 17. Waarom zy ook omfchreeven worden als erfgenaamen naar de hoope des eeuwigen leevens, Tit. III: 7.
BEEST, REESTEN noemt men: (&) Eigenlyk die Schepfels, die wel het leeven en de Natuurdriften gemeen hebben met de menfchen , maar daar in onderfcheiden van en zeer verre beneeden de menfchen, dat zy het verftandig en reedeneerend vermogen misfen. Behalven het groot verfchil in gedaante , worden ze onderfcheiden in tamme, of Huisdierên , als Schaapen , Runderen , Ezels , Paerden, &c. die den Menfchen tot voedfel, of tot dienst zyn ; en in wilde , de
BEEST,
Beesten des velos en des wonds, waarvan fommigen by gras, graan en vruchten leeven , eh andere, die van een verfcheurenden aart zyn, van den roof, als Leeuwen, Beeren,Tygers, Wolven, &c. Al vroeg, en vooral onder de Wet van Mofes, was 'er onderfcheid tusfchen Rein en Onrein Vee. Op den zesden dag maakte Godt het vee, het kruipende, en het wild gedierte der Aarde , Genef. I: 24, 25. En op dat zy na den Zondvloed, waar in byna alle Menfchen en Beesten zouden omkoomen, zich wederom, elk in zyn foort, zouden kunnen vermenigvuldigen door voortteelinge, zo deed Godt, behalven Nodch en de zynen, ook allerlei foort van Gedierte tot de Arke ingaan, zeeven paaren van de Reine, en één paar van de Onreine. (3) In de Zinnebeeldige Bybeltaal beteekenen de Beesten: Q^f) Somtyds Menfchen, die geen gebruik maaken van hunne reedelyke vermogens , maar in alles leeven naar hunne booze driften, en vleescblyke bégeerlykheeden. Paulus noemt de Kretenfen kwaade Beesten, luije buiken, Tit. I: ia. Petrus, fpreekende van Menfchen , die door en door verdorven waren, zegt, dat zy gelyk waren aan de onreedelyke Dieren, die de natuur volgen, en voortgebragt zyn om gevangen, en gedood te- worden, a Petr.. II: ia. Nadat Afapb tot zich-zelven gekoomen was, en zag, hoe geheel reedeloos hy de. beftellinge van Godts Voorzienigheid gewraakt hadde , van wegen den voorfpoed der Godtloozen, befchuldigde hy zich-zelven, dat hy onvernuftig was geweest, een groot Beest by Godt, Pf. LXXIII: aa. Bcllua, een Beest, is by de Latynen een Scheldnaam voor een dom mensch. By Terentius, Eunuch. Acl. IV. Scen. IV. vs. 37- zegt Phadria tegen deDienstmaagd Pythias.
Age nunc Bellua, Creclis huic quod dicat P
(33) Sotnwylén de Heidenen. Meermaals wordt het Heidendom eene Jpoeftyne genoemd, en dus dan ook de Heidenen het gedierte des velds. En, gelyk van het Heidendom gezegd wordt, dat, door de uitbreiding van het Euangelie, die Woeftyne zou veranderd worden in een vruchtbaar Veld) zo wordt ook van de bekeering der
Hei-



BEEST.
Heidenen voorfpeld: Het gedierte des velds zal my eercn,de Draaien, en de jonge Struisfen, Jef. XLIII: 20. (JJ) Vooral van Volken en Vorften, die Godts Volk vyandig zyn, en zich, om zo te fpreeken, gaerne ' züt zouden eeten van deszelfs vleesch, en vol drinken van deszelfs bloed. Godt verwyt den niedgen Herderen, tot zy zyne Schaapen aan het wild gedierte des velds tot fpyze hadden laaten worden, Ezech. XXXIV: 8. De Kerk bidt tegen zo een onheil : Geef aan het wild gedierte de ziele uwer tortelduive niet over, Pf. LXXIV: 19. En in dien zin is het ook een groote Belofte: Daar zal geen Leeuw zyn, noch geen verfcheurend gedierte zal daar op koomen, noch aldaar gevonden worden, jef. XXXV: 9. Paulus ichryft, dat hy te Èphefe, naar den mensch , hadde gevogten tegen de Beesten , 1 Kor. XV: 32. Het is by de Uitleggers bedenklyk, of dat te verdaan zy van een vegten in eene fchouwplaatfe met-eigenlyk gezegde Beesten, of van kwaadaartige menfchen , aan Beesten gelyk. Men zie daar van onder den tytel van VEGTEN, in des VUL D. 2. St. p. 136—. In het byzonder zyn merkwaerdig de twee Beesten, als by uitneemendheid vyandig tegen Godt cn zyn Volk,die Johannes zag opkoomen , Openb. XIII. Het Eerfte, dat opkwam uit de Zee, vs. 1 —, en het Ander, dat opkwam uit de Aarde, vs. 11. Daar van is reeds iets gezegd in het 1. St. van dit I. D. onder den tytel van ANDER.
BEEST (Ik was een groot) hy U, Pf. LXXIII: 22b. In den Grondtekst vindt men hier het woord fn'DPD, Behecmoot, Beesten , als zynde het meervouwdige van nSH3 •>
Beheemah, Beest. Daar nu de Hebreen meermaals het meervouwdige gebruiken, fchoon zy maar van ééne zaak fpreeken, om die in haar volde kragt en grootheid voor te dellen, zo hebben de Onzen het hier ook zo genomen en vertaald Groot Beest. En daar Afapb laat voorafgaan: Ik was onvernuftig, en wist niets, zo konde het wel zyn, dat hy het oog hadde gehad op een by uitdek dom, dug, onleerzaam, en onhandelbaar Beest, 't welk in de volde kragt van beteekenisfe een Beest konde genoemd worden. Of wilde men de uitdrukkinge van Afapb een weinig verzag,ten, men voege 'er dan het woordeken
BEEST. i7r
Als in: Ik wasby U (als) de Beesten. Gelyk het woord JTlDH-l in die algemeene beteekenisfe gebruikt wordt, Pf. XLIX: 13, 21. Dit in 'c midden laatende: (X) Laat ons zien, welke de hoedanigheeden der Bees. ten zyn, die hier het meest in aanmerkinge koomen. Zy zyn rcedeloos, zy zien alleen op het tegenwoordige , en hebben geen vooruitzïgt op het toekoomendc. De Os mest zich dik en vet, en al huppelende en fpringends, om dat hy geen vooruitzigt heeft op 't geen hem befchooren is, laat hy zich ter ilagtinge leiden. Zy zyn dikwils wreevelig, en wederfpannig tegen hunnen Meester en Weldoener. Het Paerd neemt het gebit op zyne kiezen, en zoekt zynen Beryder af te werpen. Het Ezelveulen flaat agter uit tegen de Moeder , die het zoogde. De Os zoekt zyn juk af te werpen, en Haat met zyne verlenen tegen de prikkels van zynen dryver—. (3) In allen deezen had Afapb zich gelyk gefteld aan de Beesten in de Opzwellinge van zyn harte, en de prikkelinge zyner nieren. Hy was nydig geweest op den voorfpoeden vreede der Godtloozen. Alleen lettende op het Schyn-geluk, het Schyngenoeglyke van een tegenwoordig geheel onzeeker leeven,had hy gewenscht te deelen in dien overvloed, die hunne oogen deed uitpuilen van vet. Lly had niet vooruitgezien , hoe fchriklyk het einde der Godtloozen is,hoe fchielyk en onverwacht het hen dikwils treft, wanneer zy als in een 00genblik te niete worden van verfchrikkinge. Hy had zyne eigene gronddellinge vergeeten , dat Godt goed zy den geenen die rein van harte zyn, vs. 1. Als of het geweld , dat de Godtloozen pleegen , ver; kiesbaar was boven de deugd ; als of dè tydelyke voorfpoed-, die de Godtloozen by hunne gewelddry veryen genieten, verkiesbaar was boven dat groot en eeuwig goed, 't welk de geenen, die Godt vreezen , te wachten hebben, na dat zy een weinig tyds zullen geleeden hebben, had hy zich beklaagd over zyn voorheen gehouden Godtvrugtig gedrag: Immers hebbe ik te vergeefs myn hart gezuiverd, en myne banden in onfchuldgewasfehen. Hy had zich wreevelig aangedeld tegen Godt, en had de beltellingen zyner Voorzienigheid gewraakt, als of de Almagtige ten zynen opY 2 zig-



ï?a B £ E S T.
zigte bet recht verkeerde,daar hy, in weêrwil zyner Gódtsvrugt, den santfchen dag geplaagd was, en zyne flrafmge 'er was ieder morgen. Wat meer is, liy had zelfs Godts Voorzienigheid in twylfel getrokken : Hoe zoude Godt het weeten ? Zou 'er weelenfchap zyn by den Allerhoogften ? Het is waar, Afapb itelt dit alles op reekening van Godts Folk, 't welk zich door ongeduld en twyffelmoedigheid had laaten vervoeren : Maar dat hy de Man zelf was , blykt uit het 2 en 3. vs., en nog nader uit riet geene. hy zegt van zyn ingaan in Godts Heiligdommen , cn wat hy daar had opgemerkt, vs. 16, 17. Daar was hem te zien gegeeven het rampzalig einde der Godtloozen, vs. 18, 19, ao., en te gelyk ook hoe onverstandig, hoe ongeftuim hy gereedeneerd hadde; niet anders, dan of hy hadde opgehouden een reedelyk denkend weezen te zyn; als of hy nooit tot Godis Volk behoord, en met hetzelve eenig onderwys ; eenig blyk van Godts gunfte ontvangen had; als of hy nooit eenig het nVinfte inzigt hadde gehad van de wyze reedenen , waarom Godt de Godtloozen door voorfpoed, en zyne Kinderen door wanfpoed beproeft ; als of hy nooit iets gehoord hadde van het rampzalig en het tegenövergelteld hoogstzalig lot van geenen, en van deezen na dit leeven. Dit alles zag hy nu,en hy verfoeide zich. Hy zag 'er by, hoe zeer hy den goeden en goeddoenden Godt 'er door gehoond hadde, en dat brak hem het hart.. Hy wilde zich voor Godt boetvaerdig verootmoedigen ; hy wilde zyne fchuld niet verbloe^ men ; naar gelang dezelve groot was . moest zyne vernecdering ook diep zyn »t Was dan niet te veel gezegd, dat h$ ly Godt was geweest, voor Godt verkeerd en by Godt niet anders had kunnen aan gemerkt worden, dan als een groot beest dan als een geheel reedeloos dier , rt wel niets weet, flegts zyne natuur, en , zonde eenig nadenken, zyne woeste driften volgt Gelyk Nebukadnezar een tyd lang als ee Beest verkeerde onder de Beesten, maa tot zich-zelven gekoomen zynde, de Eeuwigleevenden prees en verheerlykte Dan. IV: 33, 34, zo had ook Afapb zie een wyle tyds in zyne reedelooze reed< neeringen aangefteld als een groot Beest maar in Godts Heiligdommen van zyn
BEEST.
verbysteringe te rug gekoomen zynde verneederde hy zich, en deed belydenis. Zo ziet men in Afapb, tot welke uiterftens een Geloovige kan vallen door ongeduld in twyffelmoedigheid: Maar gelukkig is het, dat Godt zo eenen niet laat liggen, maar hem wederom opricht. Dit ziet men ook in Afapb : Zyne volgende betuigingen: Ik zal dangeduuriglyk by Uzyn: Gy hebt myne rechterhand gevat, — vs. 23—, ltrekken daar van tot een bewys. 't Was zeekerlyk een hooger Geest , die hem zulke gevoelens had ingeboezemd.
BEEST (Het) dat uit den Afgrond opkomt , zal hun, te weeten, de twee Getuigen, vs. 3—, Kryg aandoen —, Openb. XI: 7. Het Beest beteekent hier een Ryk, 't welk der Waarheid, en den geenen, die dezelve belyden en voorftaan vyandig is. Het is zynen oori'prong verfchuldigd aan den Afgrond; dezelfde Afgrond, waar ih de Duivel geworpen en gebonden werd , Openb. XX: 2, 3. De Hel, de gewoone verblyfplaats der Duivelen, ook elders de Afgrond genoemd, Luk. VIII: 31. Hetzelfde Beest, van 't welk in 't vervolg gefproken wordt, 't welk , overéénkomltig zynen oorfprong, fprak als de Draak, dat is, de Duivel, tap. XIII: 11. 't Welk, in ovcréénrtemminge met den Draak, onreine Geesten uitzond, om de Koningen der Aarde te vergaderen tot den Kryg, Cap. XVI: 13. Men verltaa 'er dan het Antichrist ensch Ryk door, waar van het Hoofd genoemd wordt de Mensch der Zonde, de Zoon des Verderfs, 2 Thef. II: 3. Gelyk ook Judas de Verraader, van wien de Heiland eens zeide , dat hy uit den Duivel , was, Joh. VI: 70, om die reede van Hem wordt genoemd een Zoon der Verderffenisfe, , Joh. XVII:. 12. Daarom wordt 'er ook ge■ zegd, dat zyne toekomst was naar dewer; kinge des Satans, 2 Thesf. II: 9. Dit Beest '1 was 'er al linds lange geweest. In de tyr den der Apostelen was de Geest van den . Anti- Christ, die, koomen zoude, reeds in de 1 Waereld, 1 Joh. IV: 3. Maar de Satan had r lang werk gehad om het zynen wasdom 1 te geeven : 'Er was nog langen tyd iets , geweest, '/ welk hetzelve wederhouden bad, 1 2 Thesf. II: 6, 7. Maar door onophoude- lyk woelen , en allerlei kunltenaaryen , ; welke behooren tot de diepten des Satans, e Openb. II: 24., was het hoe langer zo
groo-



BEEST.
grooter geworden, en had zich eene wyd uitgeftrekte heerfchappy verkreegen , waarom men ook leest van den Throon des Beests , Openb. XVI: io. Als 'er nu gezegd wordt: Het Beest, dat opkomt uit den Afgrond, wil dat niet zeggen, dat het nu eerst te voorfchyn kwam ; maar het is alleen een merkteekenende Omfchryving van dit Beest, om het ons te doen kennen in-zynen helfchen Oorfprong, en te gelyk te doen opmerken. Waarom het zo verbitterd was tegen die twee Getuigen, van welken vs. 3 — gefproken was. Want was dit Beest Oorfpronglyk uit den Afgrond, en fprak het als de Draak, zo is het niet te verwonderen, dat het die TWEE GETUIGEN, die van Hecmelfchen oorfprong waren , en hunne zending en magt van Godt hadden , Kryg wilde aandoen , omhun het voortzetten van hun getuigenis te beletten. Wie deeze Twee Getuigen waren , daar over is men het niet eens onder de Proteftantfche Uitleggers. Veelen willen 'er door verftaan hebben de Schriften, die van Godt' en de Waarheid getuigen, de Boeken des Ouden en de Boeken des Nieuwen Testaments. Naar dat gevoelen hebben wy van deeze twee Getuigen, derzelver Bedryfen IVedervaaren, gefchreeven in het III. D. p. 530—. Anderen willen dat men 'er door verftaa de Getuigen der Waarheid', die zich openlyk, van tyd tot tyd, verzet hebben tegen de Dwaalleere der Roomfche Kerke , zo voor , alsten tyde der Reformatie. Van dat gevoelen was ook deHoog-Eerw. Thom. Newton, in zyne Histor., en Taalk. Vertoogen , p.357—. Zie hier, wat hy kortelyk van deeze Getuigen en derzelver Tweetal zegt: „ 'Er waren al Proteftanten van deezen „ ftempel, die tegen het verderf in den „ Godtsdienst predikten, lange voor dat „ deeze hunne naam in Duitschland en el„ ders eerst gehoord werd. Van deeze „ Getuigen zoude 'er wel een gering, ,, maar toch genoegzaam aantal verwekt „ worden, en daar was goede reede voor, ,, om hen in een tweetal te. doen beftaan, ,, om dat volgens de Wet en het Euange„ He alle woord beftaat in den mond van „ twee Getuigen, Deut. XIX: 15, Matth. „ XVIII: 16. En in voorleedene tyden en „ gevallen hebben twee zodanige Getui„ gen, in eene en dezelfde zaake, zich
BEEST, BEESTHERA. 173
,, meermaalen by-een gevoegd , gelyk „ Mofes en Adron in Egypte; Elias en Elifa „ in den afval der X Stammen; Zerubba„ bel en jfofia na de Babylonifche gevange,, nis; met welken deeze Getuigen in't ,, byzonder vergeleeken worden. Onze „ Zaligmaaker zelf zond zyne Difcipelen „ ook by twee en twee tevens,Luk. X: 1. „ En men heeft al voor lange gezien en „ opgemerkt, dat de voornaamfte Her„ vormers ook, als by paaren, zich ver„ toond hebben, gelyk de Waldenfen en ,, Albigenfen , Johannes Hus en Hieronymus „ van Praag; Luther en Kalvyn, Kran,, mer en Ridley, en derzelver Navolgers. „ Niet, dat ik denke, dat 'er juist twee „ byzondere Menfchen , of twee byzon,, dere Kerken door deeze Propheetie'be„ doeld zyn : Maar dat 'er in 't gemeen „ by gemeend wordt , dat 'er eenigen, „ hoewel' weinigen in getal , in iedere „ Eeuwe, zouden gevonden worden, die „ getuigenis der Waarheid geeven, en „ zich tegen alle Ongerechtigheid , het „ Bygeloof, en de Afgodery hunner ty„ den- aankanten en verzetten zouden."' Wat verder van deeze Getuigen, bun getuigenis, bloedige Vervolginge en Verheerlykinge- gezegd, en uit de Historiën opgehelderd wordt, zullen die van dat gevoelen zyn, en dat Boek bezitten, daar met genoegen kunnen leezen.
BEESTHERA , waar van men leest Jof. XXI: 27. Was eene van die Steden, welke wel ten deele gevallen waren aan de halve Stamme Manasfc, maar door dezelve moest worden afgedaan aan de Zo viten , van het geflaehte Gerfoms. Men vindt 'er nergens meer van gemeld. Omdat 'er in 't Hebreeuwsch"eenige Overéénkomst is tusfchen Beëschtherah en Aschtharoth ,■ zo meent Bonfrerius, dat Beëjtheradezelfde Stad zy met Aftharoth, en-dat zo veel te meer, om dat 1 Chron.-VI: 71.. onder de Levitifche- Steden van de halve Stamme Manasfe geen Beëfihera, maar wel Aftharoth genoemd zy, 't welk doet den*ken, dat die Stad-onder beide die naamen is bekend geweest. Dit laat zich beeter voordoen, dan dat men ze in de gemeene Latynfche Overzetting Bosra genoemd' heeft. Zie Baehiene, H. Geogr. D-. IL p. 1241. Van de geleegenheid dier Stad leest men daar niets. Een ander teekent aan »
Y 3 das



;ï74 BEETE.
dat ze zy geleegen geweest aan geene zyde der Jordaane , een myl van Jaëzer en tien mylen van Jeruzalem , Noordwaards.
BEETE, (wien ik de) als ik ze ingedoopt hebbe, geeven zal, zeide Jefus tot zynen Apostel Johannes, en (telde hem dat tot een teeken, wie het was, die Hem verraaden zoude. En Hy gaf die beete aan Judas Simonis Iskarioth, Joh. XIII: 16. De Omftandigheeden van den Tekst willen niet wel toelaaten, dat men het daar voor houde, dat de Heiland deeze beete, juist op dat oogenblik , zoude hebben toegediend aan Judas, by het eeten van het Paaschlam, toen de Heere, cn zyne Apostelen hunne beeten 'er van doopten in de bittere Saufen. 't Gevoelen van Baronius is ook niet wel te vereffenen met het bekoop der Euangelifche Gefchiedenisfe, en de inzettingen der Jooden: Hy meent, dat het by die gebruikelyk was , 'dat men, het Paaschlam gegeeten zynde , eenige toefpyzen en groentens opdischte, cn dat de Heer die beete, welke Hy den Verraader, overhandreikte, daar in gedoopt hebbe: En dus, dat dit gefchied zy tusfchen de twee Sakramenteele handelingen , na de genieting van het Paaschlam, en voor het gebruiken van het Heilig Avondmaal. Aangezien de Euangelisten te kennen geeven, dat Judas de inftellmo-e van het Heilig Avondmaal mede bygewoond hebbe, zo hebben fommige Uitleggers gedacht, dat deeze Beete een gedeelte geweest zy van het daar toe gezeeo-ende Brood. Men kan niet lochencn . dat eenigen in de Griehfche en Egyptifch Kerke zo eene indooping van het brooc goedgekeurd hebben , en zulks hebber willen beweeren uit deeze gefchiedenisfe 'Maar te onrechte; want nergens leest men dat Christus het Brood ingedoopt, aan zy ne Difcipelen gegeeven, en hun geboodei hebbe, Hem zulks na te doen; maar H nam het Brood afzonderlyk, zeegende het brak het, en gaf het hun , zeggende Neemt, eetet —. Daar na nam Hy 00 den Drink beeker afzonderlyk, en gedank hebbende, gaf Hy hun dien , zeggende Drinkt allen daar uit. Waarom ook d E-oomfche Bisfchop Julius zich met ve< yver verzet heeft tegen het toen inkru pend misbruik, om het Avondmaal te bf dienen met ingedoopte beeten. Diensvo
BEETE,BEGEEREN.
gens heeft men het daar voor te houden, dat Judas geene andere beete hebbe kunnen ontvangen, dan van 't geene na het eeten van het Paaschlam, en het inltellen van het Avondmaal nog overgebleeven was. Dat dit zo zy, hebben ook de verftandigften onder de Oude Kerkeleeraars zeerwel aangemerkt. Auguflinus, op wiens getuigenis de anders gevoelenden zich evenwel beroepen , heeft zyn gevoelen zeer duidelyk ontdekt in de volgende woorden: In geenen deele heeft Judas, door en met de Beete, het ligchaam van Christus ont' vangen, zo als eenigen, die deeze gefchiedenis meer oppervlakkig befchouwen, zich verbeelden. In tegendeel moet men weeten, dat de Heer te voor en al het Sakrament van zyn Ligchaam en Bloed allen zynen Jongeren hadde uitgedeeld, onder welken ook Judas was, zo als Luk as duidelyk meldt. Daar na (als deeze Heilige Sakramenteele Handeling al verricht vjüs) is Christus hier toe overgegaan, en heeft, door het toereiken van de ingedoopte beete, zynen Verraader aangeweezen. Misfchien wel, om door het indoopen van het Brood de huichelagtige Vertelling van zynen Verraader aan te duiden. Want juist wordt niet alles , wat ingedoopt wordt, daar door gereinigd , maar ook kan het daar door wel eens bezoedeld worden. Zo dat dan het grootfte gedeelte van het Christendom in 't begrip is geweest, dat deeze Beete niet zo eene geweest zy,welke de Heere aan Judas zoude hebben gegeeven in de plaatfe van het Avondmaal; maar dat Hy ter deezer geleegenheid gebruikt hebbe een der ftukken Broods, die, na het houden van de maaltyd nog over-
i gebleeven waren. Strauchens Stercke und
. Milch - Speife, Fol. 335 —.
, BEGEEREN zegt in zich te gevoelen
- eene meer of min fterke neiginge, welke 1 zich uitftrekt na iets , 't welk ons voorr kemt, of als vermaaklyk, of als voordee, lig, of als noodzaaklyk, om dat te mogen : verkrygen. Men zoude den mensch moec ten ontmenfehen, indien men wilde, dat t hy zich van alle begeerten zoude ontdoen. : Een in zich-zelven behoeftig Schepfel e zynde, zo kan het niet anders zyn, of J. zyne begeerten moeten zich uitftrekken
- na veele dingen buiten hem.. 00 'Er zYn :- natuurlyke begeerten, die de Menfchen gel- meen hebben met de Dieren, dat de Hon-
<TP.



BE GE E R E N.
BEGEEREN.
-75
gerige begeerte hebbe na fpyze, de Dorftige na drank, de Vermoeide na rust,&c. (D) 'Er zyn Heilige Begeerten, die zich uitftrekken na de gemeenfehap van Godt, en na dat geene, 't welk onze ziel kan volmaaken. David had ééne voornaame begeerte, dat by alle de dagen zynes leevens mogt woonen in het Huis des HEEREN, om zyne lieflykheeden te aanfehouwen, en te onderzoeken in zynen Tempel, Pf. XXVII: 4. De Kerke zegt: Met myne ziele hebbe ik U begeert in den nacht; ook met mynen geest, die in het binnen/le van my is, zal ik U vroeg zoeken, Jef. XXVI: 9. Paulus had eene begeerte , om ontbonden te worden, en met Christus te zyn, Philipp. I: 23. (J) 'Er zyn Kwaade Begeerten , die de vrucht zyn van ons door de zonde verdorven hart, welks gedichtfel ten allen dage alleenlyk boos is, Genef. VI: 5. Uit het welke allerlei booze bedenkingen voortkoomen, Matth. XV: 19. Die heeten daarom de bégeerlykheeden van het vleesch, om te doen den wil des vleeschs, en der gedachten, Ephef. II: 3. Kwaade begeerlykheeden, Kolosf. III: 5. Waereldfche bégeerlykheeden, Tit. II: 11, Vleescblyke, onreine bégeerlykheeden, 1 Petr. II: 11. en 2 Br. II: 10. De Erf begeerte, of aangeboorene verdorvenheid is de modderpoel, en de werkzaame' begeerten zyn de beroerde beeken, die daar uit afvlocijen, die, worden ze in den beginne niet afgeleid, of gedempt, tot een grooten en geweldigen ftroom worden, die den mensch met zich wechlleept, en ten laatften doet verzinken in het verderf, en den ondergang. Dit gefchiedt by trappen. (XX) De eerfte is Cogitatio , de kwaade invallende gedachte, welke voor den mensch eene ver. zoekinge is door zyne eigene begeerlykheid, Jak. I: 14. Dat zyn de Motus primi, de eerfte aanritfelingen der kwaade begeerte, die dikwils by iemand inüuipen tegen zynen wil, en eer hy het merkt, die,fchoon 'er niet bykoomen de verlustiging in , of toeftemming aan dezelve, maar veel meer afgekeurd,^ en terftond tegengegaan worden, evenwel zondig zyn, om dat ze uit eenen zo onreinen poel, de aangeboorene verdorvenheid, opborrelen. (D3)De tweede is de Immoratio, wanneer men zulke gedachten in zyn binnenfte huisvesting verleent, daar men ze veel meer als onreine Gasten moest verbannen. Dat raag
Wël heeten, gedachten der ydelheidin zyn binnenfte laaten vernachten, Jerem. IV: 14. Syrach wenschte daarom , dat 'er geesfele mogten befteld worden over zyne gedachten, en eene onderrichtinge der wysheid in zyn harte, Cap. XXIII: 2. (JIJ) De derde is Deleclatio, de Verlustiging, wanneer men in zulke gedachten zich kittelt, en die voedt, gelyk Eva zich verlustigde in het zien der verbodene vrucht: Zy zag, dat die Boom goed was tot fpyze, en een lust voor de oogen; ja een boom',die begeer lyk was — 3 Genef. III: 6. (Tl) De vierde is Asfcnfio, de Toeftemming, die men aan zulke booze gedachten geeft, dezelve verontfchuldigt, en het geöorlofd agt, dit of dat te mogen doen. Dan ontvangt de Begeerlykheid, ze wordt zwanger, Jak. I: 15. (nn) De vyfde is Ihtentio, het voorneemen, om zo booze lusten te volbrengen. QV) De zesde is Applicatio, het Overleg, als menzyn verftand 'er toe fcherpt, alle zyne inen uitwendige vermogens in bewecginge brengtr qra zynen lust te boeten met het begeerde te verkrygen. Dat is het hart, dat ondeugdzaame gedachten fmeedt, en zich haast met zyne voeten, om tot het kwaad is loopen , Spr. VI: 18. (ff)' De' zeevends is Excufatio , wanneer men zich in allerlei bogten wringt, allerlei voorwendfels opfchuimt, om het kwaade te verfchoonen: Ja! als ware het goed en recht, te verdeedigen. Dat is de hoogde trap der kwaade begeerte, waar op dan ook doorgaans de daadlyke volbrenging 'er van volgt. Waarom de Joodfche Meesters niet oniiartig gezegd hebben, dat de kwaadebegeerte, die in den beginne zo dun is als een fpinnewebs draad, op 't laatfte zo dik wordt als een kabeltouw. Die op zich-zelven agt geeft, zal dit alles uit eigene ondervindinge ontdekken, behalven andere voorbeelden, die het bevestigen. Eer David het overfpel pleegde met Batbfeba, deed de aangeboorene begeerlykheid eerst een onreine gedachte, eene ontuchtige liefde in hem opryzen. In plaatfe van die tedem-pen, zo als hy had moeten doen, voedde hy dezelve, en volgde ze in; toen kwam 'er by, dat hy 'er zich ih vermaakte; daar op volgde het voorneemen des harten, en daar na, dat hy 'er op uit was, om eene zo fnoode daad te verfchoonen , ten min» ften voor het oog. der Waereld te verbergen j



J76 BEGEEREN,
£en; en eindelyk zond hy heenen, deed haar in zyn huis brengen, lag by haar, en, na haaren Man te hebben doen.omkoomen , nam hy ze zich ter Vrouwe, fsam. XI. Soortgelyke trappen der kwaade begeerte, en hoe ze langs dezelven allengskcns in top ryst, zyn.ook te zien m de dievery van Achan, Jof. Vil. Waar uit dan duidelyk genoeg te bemerken is, boe groote reedenen de Wetgeever had, om dl hegeerten , die van eenen ze fchadelyken'aart zyn, aan zyne Bondgenooten te verbieden, en hoe zeer het van ons belan* is, 'er ons van te wachten, en .tegen Overzetten, zo wy niet willen vallen fnverzoekinge, en inden firtk^nw veel dwaaze en fchadelyke bégeerlykheeden , du dlmenfchen doen verzinken in h^ verderf. en in den ondergang, i um- VI: 9. 1 meer, daar de eerde prikkelingen 'er vai ons zo ligt bekruipen, en wy zo dwaas ei Wind zyn, dat wy 'er naauwlyks eenij kwaad in weeten te ontdekken , gelyl Paulus van zich-zelven verklaart : -Ook zegt hy, hadde ik niet geweetendeJegeei gS»/czonde te zyn) ^diendeWetnu zeide: Gy zult niet begeeren, Rom. VIL , Zie W^,Lchr-Tug. und Laster-Spu o-el P VUL Cpne. a. et 5.
BEGEEREN (Gy zult niet) uwes Naa t&M Huis: Gy zult niet begeeren uwes Nat Uns Wyf, noch zynen Dienstknegt, noch z lTDieStmaagd,noch zynen Os, noch zyn %el, noch iets, dat uwes Naastens « D luidt het Tiende Wetwoord, Exod. XX. i ' Kom? ook voor in de Wetherhaaling •Dein V: ai , met eene kleine veranc ririge'; want daar wordt allereerst verbc den het begeeren van des Naastens Tl Van de verfchillende Leezingen 111 voordragt van de Wet,, heeft de gelee: . Lampe i aanmerkingen medegede ïn Bibliotk Brem. Cl. I. Fafe. I. QtsJ IV P m.57->» wel 111 r byzonder let X Gebod, §. XXIV. p. 81 r-<S) V dit Wetwoo'fd betreft: (KK) 'tGeen.^ booden wordt is het begeeren. Niet al begeeren, maar, gelyk in den voonget, tel reeds is aangemerkt, het zondig h ren, zelfs in de eerfte aanntfelingen van , al is het, dat de toeftemming den wille 'er niet bykomt, noch het 0 leg van het verftand, hoe men de beg sle zaak zich zoude kunnen eigen raaa
BE G E E R E N.
Van die fprak Paulus , dat hy niet zoude «eweeten hebben, dat de begeerlykheid zondig was, indien de Wet -niet gezegd hadde: Gy zult niet begeeren, Rom. Vil: 7; G») De dingen, die ons te begeeren verbooden worden, zyn in 't gemeen, die des Naastens zyn. O) Allereerst zyn Wyf. Hier hv is het begeeren te verftaan in den volftrektften zin. De Heiland leert, dat wie eene Vrouw flegts aanziet om ze te.begeer en, met haar. reeds overfpel heeft gedaan in zyn harte, Matth. V: 28. Die zyns Naastens Wyf begeert, begeert iets,'t welk hy niet bezitten mag, zo lang de Naaste leeft, al ware het ook met deszelfs volkoomen toefteraminge. Al ware het, dat die , ons i ten gevatle, zyn Wyf verlaaten, en haar, i naar de wyze der Jooden, eenen Scheidblief geeven wilde , nochthans zou het [ waarheid blyven, gelyk W"™*"tih , de verlaatene trouwt, doet overfpel, Mattn. r XIX- O. 00 Maar 'er zyn nog andere din- aen ' die des Naastens zyn: Een Huis, om \ woonen; Dienltknegtenen Dien^
l maagden, die hy noodig heeft, om hem * op tepasfen,.en zyn werk te doen, een ' Os, een Ezel, die hy noodig heeft tot zy:- „enLandbouw,welke inKanaan de meest sewoone, en meest gewin geevende handf- teeringe was ; en andere dingen meer , s- waar in hy vermaak, gemak, of voordeel y vindt Wanneer nu de Wetgeever ver ■n biedt, die te begeeren, zo is dat zo volfti ekt s niet te neemen, als ten aanzien van des 7. Naastens Wyf. Heeft hy iets .£ welk »; ons van dienst zou kunnen zyn, en daai.le- om begeerlyk voorkomt, wy mogen het m io- ZJrJegeercn, ^^tT^n^l yf. delvk afvraagen , of hy het tegen eene t ve/goedinge: waar in hy volkoomen ge•de noemen neemt, aan ons zou willenaf ftaan, dd gïyk Koning^ den voorflag deed aan \ri. Naboth: Geef my uwen Wyngaard-: lk nn zaVer u eenen Wyngaard voor geeven, die /at beeter is dan die; of zo bet goed m uwe ooer- een is, ik zal u in geld deszelven waerde geehet £ 1 Kon. XXL 1. Maar weigert onze
tyl Naaste het ons, &W*^*h«™}f™
Je- de aan Achab, zo zullen wy zondigen
%r tegen dit Verbod, als wy.ons daar over
van mèt Achab tegen hem vergrimmen, al ware
ver- het maar, zonder hem deswegens te kwel-
Itl len , door het dreigen,, of aandoen van
ken. verdrietelykhceden te dringen, om ons^te



BEGEEREN.
wille te zyn; al ware het maar met alleen te wenfchen, dat het niet het zyne blyven, maar het onze zyn mogt. (3) Hier doen zich nu twee Vraagen op. (XX) Waar van de eerfte is: üf dit ook een Zeedelyk Gebod zy, gegrond in de Wet der Natuure? Ik denke, dat wy dit met ja moeten beantwoorden. (V) Het behoort tot de Wet der Natuur , dat wy onzen Naasten moeten liefhebben , als ons zeiven, en dat fluit in zich op, dat wy zyn nut en voordeel zo zeer moeten bevorderen*, als ons eigen, dat wy ons met hem moeten verblyden over dat geene , dat hem vergenoegt en blydfchap geeft. Als men nu op eene te verregaande wyze begeert 't geen des Naastens is, hem de bezittinge 'er van benydt, en wenscht, hem 'er van beroofd, en zich-zelven 'er mede verrykt 'te zien, zal dat niet eene zonde zyn tegen de bovengemelde Natuurwet ? Immers ja. Met zo een Begeeren bemint men zynen Naasten niet, zo als het behoort. Men bemint maar alleen zich-zelven, zyn eigen gemak, vermaak en voordeel; en dat zelfs tot nadeel van zynen Naasten. (/ï) Elk die weet, dat Hy een Schepfel zy van Godt, in alles van Hem afhanglyk, moet zich ook verpligt kennen in de beitellingen van Godts Voorzienigheid te berusten, en in Hem die Vrymagt te eerbiedigen, naar welke Hy alles doet, wat Hem behaagt, zonder dat iemand bevoegd zy, Hem af te vraagen, wat doet gy? Dit is iets , 't welk niemand kan tegenfpreeken. Maar doet dit wel zo iemand, die niet te vreeden is met het voor hem befcheiden deel; die op eene te verregaande wyze begeert 't geen zyns Naastens is? Sluit dat niet in zich op een betwisten van Godts Vrymagt; een wraaken van Godts Voorzienigheid ; een ingewikkeld befchuldigen van Onrechtvaerdigheid,als of Godt den Naasten te veel, en hem te weinig hadde toegediend ? Zal dat niet zyn een zondigen tegen Godt ? Past dat een Schepfel ;nogmeer een zondig Schepfel, 't welk, hoe bekrompen zyn deel ook zy, nog veel meer ontvangt, dan het waerdig is, naardien het door de zonde het leeven, en al het leevens-onderhoud verbeurd heeft ? (33) De andere Vraage is: Waarom Godt dit Verbod gevoegd hebbe by zyne Wet? Om meer dan eene reede, /. Deel. II. Stuk,
BEGEEREN. 177
waar van de voornaamfte zyn. (*) Om ons te leeren, dat de Wet geestelyk is, Rom. VII: 14. Dat Hy niet alleen eischt reinheid der handen, maar ook zuiverheid des harten; dat daar toe niet genoeg is, dat men zyn harte reinige van allen overvloed van boosheid,"maar dat men ook in zichzelven moete tegengaan, ja ! kruifigen de bégeerlykheeden, zelfs de eerfte beweegingen 'er van, Gal. V: 24. (/3) En , naardien geen Mensch kan zeggen : Ik hebbe myn hart gezuiverd, zo moet dit Verbod ook dienen, om ons te overtuigen van zonde, dat zo Godt dat begeeren, die verborgene Afdwaalingen wilde gadellaan , wy veroordeeld van voor riem zouden moeten uitgaan; en dat wy dus onze behoudenis nooit moeten zoeken in ons zeiven, maar alleen in den rykdon van Godts genade, en in de algenoegzaame Verdienden van den Heere Jefus, die het recht der Wet zo volkoomen vervuld heeft, dat wy in Hem by Godt als volmaakt kunnen gereekend worden. En zo kunnen wy van deeze Wet ook zeggen , dat ze ons is een Tuchtmeester tot Christus, op dat wy zouden gerechlvaerdigd worden uit den geloove, Gal. III: 24, en niet uit de werken van eigene gerechtigheid.
BEGEER wat ik u doen zal, eer ik van u wechgenomen worde. En Elifa zeide: Dat toch twee deelen van uwen Geest op my zyn ! 2. Kon. II: 9. Wy hebben hier de aanbiedinge van Elia; en het daar op gedaan verzoek van Elifa, (x) In de aanbiedinge van Elia heeft men aan te merken. (XX) Dat hy niet zegt : Begeer — als ik van u zal wechgenomen zyn, naamelyk in den Heemel. Had Elia zo gefproken, dan mogt de Roomschgezinde 'er eenig fteunfel in vinden voor zyn vertrouwen op de kragt der voorbiddinge van de Heiligen in den Heemel. En zo men al eens toegaf, dat de Heiligen der belangen van Godts Kerke in het algemeen , of der hunnen in 't byzonder voor Godt gedachtig waren, zo zal daar uit dan nog niet volgen, dat wy hen daarom aanroepen, en daar door hen 'er toe opwekken mogen. Want, behalven dat de eere der aanbiddinge hun niet toekomt, zo kunnen zy ons Aanroepen ook niet hooien. Abraham weet van ons niet, en Israël kent ons niet. Daarom wilde Elia ook, dat Elifa Z zy-



i78 BEGEEREN.
zyne begeerte zou te kennen geeven, terwyle hy nog by hem was; niet na, maar eer hy van hem zou wechgenomen zyn. (33) Is het niet te ruimfchoots van Elia gefproken: Begeer wat ik u doen zal? Doet de bewustheid van zyne aanftaande verheerlykinge hem het hoofd reeds draaiien ? Verbeeldt hy zich , dat hy was in plaatfe van Godt, (Genef. XXX: a.) dat langheid van dagen was in zyne rechterhand; rykdom en eere in zyne {linkerhand? (Spr. III: 16.) Men verdenke toch den Godtsman niet van eene zo belagchelyke verwaandheid. Maar hy kende Elifa, en vertrouwde van zyne befcheidenheid, dat hy niets van hem begeeren zoude, als het geene eerlyk , rechtvaerdig, en betaamlyk was. Hy vertrouwde , dat Elifa zo eenen Zeegen van hem begeeren zoude , als waar mede de Patriarchen hunne Zoonen zeegenden , éer'zy van de'Waereld fcheidden. En gelyk die hunnen Zeegen zo uitbragten ,als of zy het in hunne magt hadden'dien daadelyk te kunnen toebrengen. Men neeme in opmerkinge , hoe Heilig Izaak tot Efdu zeide van zynen Broeder • Ziet'! Ik hebbe hem eenen Heer over u gezet—t Genef. XXVII: 37. Als mede hoe ftcllig. Vader Jakob fprak toen 1 hy in zyne Zeegeninge aan Ephraïm den voorrang gaf boven Manasfc, Genef. XL VIII: xO;ÖZo deeden die dat, om dat zy, door eenen hoogeren Geest bezield , hunne Zoonen zeegenden in den geloove, Hebr. XI: 20, 21, in een vast vertrouwen, dat Godt het bevestigen zoude. Zo ook Elia: }n vertrouwen, dat Godt, die het woord zyner Knegten doet, den raad zyner Booden volbrengt, en reeds-in-meer dan een geval zyne gebeden , zelfs wonderdaadig, verhoord hadde, ook nu zyne laatfte bede niet onverhoord zoude van de hand wyzen, fprak hy zo vertrouwlyk : Begeer, wat ik u doen zal, waar mede ik u zeegeïieu, wat ik voor u van Godt zal bidden. (3) Elifa is met zyn Verzoek terftond gereed. Hy gaat niet. te raade met vleesch en Moed. Eenen aardl'chen Zeegen te begeeren, was veel te laag voor zyne aan Godt gewyde ziel. Zyn verzoek was, dat toef, iw.ee deelen van uwen Geest op my zyn (S*«X) 't Spreekt van zelve, dat men dooi den Geest van Elia hebbe te verftaan d< Jinptsgaaven^,. dia door den Geest op Elk
BEGEER E N.
geweest waren. Zo leest men , dat van den Geest, die op Mofes was, werd af ge zonderd en gelegd op de LXX Oudften, by het aanvaarden hunner bedieninge, Num. XI: 25. Zo ook Cap. XXVIL ao, fat Mofes, met oplegginge der handen , van zyne heerlykheid moest leggen op Jofua. (33) Maar dat hy twee detlen van dien Geest begeerde, baart bedenklykheid. (*) Sommigen merken aan , dat het woord dubbel we) eens de onbepaalde beteekenis heeft yan rykelyk , overvloedig , als Jef. XL: 1. en Zach. IX: 12. Ook heeden verkondige ik,dat ik dubbel zal wedergeeven. En dan zou zyn verzoek zyn in 't algemeene, dat hy veel, rykelyk mogt ontvangen van den Geest , die op Elia was : Veel van den. Geest des gerichts, en der dapperheid, en zo veele andere buitengewoone gaaven, als hem, in eenen tyd, waar in de Godtloosheid, en de tegenftand tegen den waaren Godtsdienst tot zo eene hoogte gefteigerd waren, zouden noodig zyn, om zyne bedieninge heerlyk te maaken. (0) Anderen oordeelen , dat de bepaalinge van juist twee deelen zo onbepaald, als het woord dubbel wel eens elders voorkomt,hier niet konne genomen worden : Maar dan verfcftilt men nog , wat de bedoelinge "van Elifa geweest zy? (o*) 't Zou wel 't eenvouwdigst voorkomen , dat hy begeerd hadde een deel te mogen hebben van zynen Geest der Voorzegginge , en een deel van zynen Geest der IVonderen, of werkinge der Kragten. Maar dan zou Elia geen reede gehad hebben, om te zeggen, dat hy een harde zaak begeerd hadde. En daar Elifa reeds tot Propheet gezalfd was, 1 Kon. XIX: iG , 19, konde hy wel vooronderftellen, dat die.gaaven hem, zonder de tusfehenkomfte van Elia, wel zouden gefchonken worden, (jsa) Volgens anderen zou Elifa verzocht, hebben twee deelen, eens zo veel meer van den Geest, als Elia. ooit-ontvangen had. Dat wil men daar uit beweerèn, dat by de uitkomst is gebleeken, dat zyne begeerte vervuld is ;. waar toe men aanmerkt, dat hy eens zo veel Mirakelen meer gedaan hebbe , als Eliat Men telt 'er Aèht van Elia, en Zestien van Elifa: Arnbroftus zou het zo'be1 'greepen hebben. Volgens Garpzovius ,.: Grüiie Gebeine P. II. Conc. IX, zou die. 1 'er zich in zekere Reeden voeringe, dus1 • - over.'



B E G.E EREN,
Wer-geuit hebben: „ 6! Welk eene „ kostclykeErrTenisfe,alsaien denErfge*', naam meer nalaat, dan men zelf bezee„ ten heeft, als de Erfgenaam meer,ber ,' komt, dan de Bezitter, die het geeft. „ Waarlyk eene dierbaare Erffenis: Die „ daar ze op den Zoon komt, door eene zo „ ryke winst wordt verdubbeld. Elia had „ eenen enkelen Geest, en aan Elifa laat „ hy een' dubbelen na. Zo heeft Elia dan „ meer genade aagelaaten op de Aarde , „ dan hy met zich nam in den Heemel; en „ fchoon hy met zyn ligchaam derwaards „ overgebragt wierd, bleef hy evenwel „ metnoggrootere heiligheid hierom laag „ in zynen Zoone." Indien Elifa dat bedoeld hebbe, zou zich dan daar in met ontdekken een Geest van hoogmoed, die den Difcipel aanporde , meer te willen zyn, dan zyn Meester? Clericus, die het ook zo begrypt, wil dit eenigzins yerzagten door aan te merken, dat deeze begeerte in EUfa niet oprees uit hoogmoed; maar om meer nuttig te zyn voor Israël, 't Zy eens zo; dan zal evenwel zyn verzoek hier op neêr koomen: Dat toch door myne bedieninge der Afgoderye meer afbreuk gedaan worde; dat toch meer menfchen 'er door bekeerd •worden tot den dienst van Israëls Godt, dan door de uwe gefchied is. Zal men 'er dan evenwel niet in rieken een weinigie van die dwaasheid, die in eenen Man , die anders kostelyk is van wysheid cn eere, is als de doode vlieg , die de zalve des Apothcekers doet finken en opwellen ? (Pred. X: i.) (yy) Anderen denken, dat Elifa zyne begeerte gegrond .hebbe op de Wet, welke aan den Eerstgebooren Zoone een dubbel deel toekénde in de nalaatenfchap van den Vader, Deut. XXI: 16, 17. Volgens.Seldenus, de Succesfionib. — C. V, maakte men een deel meer, dan 'er Erfgenaamen waren , en dat overig deel werd den Eerstgeboorenen toegevoegd by dat evengelyk deel, 't welk hy met de anderen gemeen had. De reede daar van zou geweest zyn, om dat hy, als het Hoofd der Familie, het aanzien derzelve voornaamelyk moest ftaande houden. Nu weet men , dat de Leerlingen van eenen Propheet denzelven aanmerkten als hunnen Vader, en zy heetten deszelfs Zoonen, aKon. II: 3, 5, I5« Elifa nu was een van Elia's Leerzoonen , zo al niet de Oudiïe, evenwel, door de
BEGEEREN. 170
beftellinge van Godt, de Voornaainftc; de eeniefte, welken hy had moeten zalven ten Propheete, en wel in zyne plaatfe, 1 Kon. XIX: 16, om , na dat hy de. Aarde ,zou verlaaten hebben, zyn Plaats-vervanger te zyn, niet alleen in de Openbaare Bedieninge , maar ook in de Propheetifche Leerfchoole,,of, als men het zo uitdrukken mag, Familie. Dat hy daar toe beltemd was, heeft aan Elifa niet onbekend kunnen zyn, en dus zal het niet meer vreemd te agten zyn, dat zyn verzoek was, daw wanneer van den Geest van Elia, als deszelven nalaatenfchap, iets zoude gefchonken worden aan zyne andere Leerzoonen, hy dan een dubbel deel 'er van ontvangen mo<n, op dat hy door die anderen, als de Opvolger van Elia, en, uit dien hoofde, ook als hun Hoofd mogt erkend worden. De begeerte van Elifa werd vervuld; de Kinderen der Propheeten ftonden 'er van overtuigd: Zo dra zy hem zagen aankomen met den Mantel van Elia, en hoe hy met denzelven de Jordaan geilaagen, en verdeeld hadde, zeiden zy onder malkanderen: De Geest van Elia rust op Elifa, En , ten blyke , dat zy hem , als hun Hoofd, eerbiedigden, kwamen zy hem te semoete, en boogen zich voor hem ter aarde, vs 15. Dit gevoelen komt my , gelyk veelen anderen , het aanneemlykst voor. Zie Theopbil. Amelips,EröïtcïüTig A. Telt. P. I. p. 771. Een Uittrekfel van eene Latynfchè Verhandeling van Keyfelitz in 't Merg der Akad. Verhandel. D. li. p. 23—. en A^kw W,Uitlegk.Vermaakl. D. Lp-7*—'• BEGEERT, (Dc zaak, die de Koning) is te zwaar : En daar is niemand anders , die dezelve voor den Koning kan te kennen geeven, dan de Goden, welker wooninge by %et vleesch niet 'is, Dan. II: 11. Koning Nebukadnezar had gedroomd ; wat hy gedroomd hadde , was hem ontgaan , ys. 5. Het eenigde, dat hy 'er zich van wist te erinneren, was, dat die zo geheel buiteugewoon was geweest, dat hy door de ontfteltenis van zynen geest was wakker geworden, vs. 1, 3- Dk h?d zo diep eenen indruk op hem gemaakt, dat hy de losver aars, de Ster reky kers, de Gmchelaars, en de Chaldeën deed voor zich komen, en, op ftraffe des doods, van hun eischte, dat zv hem zouden zeggen, wat hy gedroomd hadde; en dat zy hem dan de uïtleggtnge Z s 'r



180 BEGEEREN.
V van geeven zouden. Had hy hifn kunnen vertellen, wat hy gedroomd hadde, die zo doorfleepene Bedriegers zouden geen oogenblik verleegen geftaan hebben. Want hoe zeer het waar is, dat in de veel. beid der droomen y delheid is, Pred. V: 6, zo dat hy, die dezelven gadeftaat, gelyk is aan eenen, die na de fchaduwe grypt, en de winden najaagt, naar het zeggen van Syrach , Cap. XXXIV: i. Nochthans hebben al van ouds, zelfs meer dan gemeen verftandige lieden 'er agt op geflaagen. Volgens Porphyrius maakte Pythagoras van het uitleggen van droomen zyn byzonder •werk; eene kunst,welke hy van de Egyptcnaars en Chaldeeuwen had geleerd. Plato en Xenophtm waren niet vry van geloof te liaan aan droomen. De Stoïcynen waanden , dat de Goden ons door droomen wilden inlichten, wat 'er in het toekoomende zou gebeuren. Men heeft 'er Regels zelfs op uitgedacht, waar naar ze moesten uitgelegd worden. Maar nu eischte de Koning iets meer; wel de uitlegging, maar vooraf, dat zy hem zouden zeggen, wat hy gedroomd bad. Daar ftonden zy voor ftil. Hunne Uitleg-regels kwamen hier niet te pas. Uit den loop der Sterren konden zy het niet raamen. Geene bezweeringen konden hun baaten, zo zy al eenige gemeenfehap mogten gehad hebben met de booze Geesten: Ware het een droom geweest, dobr die verwekt, dan hadden het die hun mogen te kennen geeven: Maar nu was het ecnGodtlyke droom geweest. Met recht mogten zy dan zeggen, dat het een harde zaak was , die de Koning van hun begeerde. Hard, naardien 'er geen Mensch was op den Aardbodem , die den Koning dat zoude kunnen te kennen geeven. Hard, daar hy het van hun eischte op eene zo yzelyke ftraffe, dat zy in ftukken gehouwen , en hunne huizen tot eenen drekhoop gemaakt zouden worden , vs. 5. Dit was zo iets , V welk geen Koning , of Groote, of Heerfeber ooit, op zo eene wyze. van eenigen Toveraar, Sterrekyker, of Chaldeër geëischt hadde, vs. 10. 's Konings eisch was onreedelyk , en het te eisfehen op zo eene ftraffe , was wreedheid. Hy eischte iets , 't welk in 't geheel- boven het vermogen was van alle menfchen. Dat geeven zy te kennen, als zy zeggen, dat niemand dat konde, dan de
BEGEEREN.
Goden, welker wooninge niet is by het vleesch. Zo toonde Godt hier, dat Hy de HEERE zy, die de teekenen der Leugendichters ver. nietigt , de Waarzeggers dol maakt, en de Wyzen agterwaards doet keeren, en hunne weetenfehap verwoest, Jef. XLIV: 2.4, 25. Maar zo ziet men ook, van hoe veel kragt de ingefchapenReede zy,die de waarheid zelfs uit het midden van de leugen en het bygeloof doet doorbreeken. Zy fpreeken van Goden, en ontëeren daar door de Eenheid van den alleen-waaragtigen, en eeuwig-leevenden Godt : Maar zy erkennen daar by ook, dat de Alweetendheid, die het diepe en verborgene openbaart, en weet bet geen in het duistere is, (vs. 2,2.) eene volftrekt Godtlyke eigenfehap zy. Dit verftand fchuilde nog onder zo veel misverftanden. Deeze waarheid bevestigde Daniël, toenhy voor den Koning gebragt werd : De waarheid, die de Koning eischt kunnen de Wyzen, de Sterrekykers — den Koning niet te kennen geeven : Maar 'er is een Godt in den Heemel, die verborgendheeden openbaart, vs. 27 , 28=. En werd ook naderhand voor Koning Nebukadnezar erkend, Cap. IV: 18. Als ook door Belzazars Koninginne, Cap. V: 11, en door Belzazar zeiven, vs. 14.
BEGËERT(//(tf Vleesch') te,.:cn den Geest, en de Geest tegen het Vleesch: En deeze ftaan tegen malkandercn, Gal. V: ij. Wanneer twee vyandige Krygsheiren, op hetzelfde veld , in malkanderens gezigt geleegerd liggen, kan het niet misfen, of'er moetendaaglyks fchermutfelingen voorvallen. Zo is het geleegen met het geen Paulus ons voorftelt in deeze woorden. (N) Twee Vyanden ftaan in malkandcrens gezigt. (NK) De Vyanden zyn het Vleesch en de Geest. (*) Men verftaa door het Vleesch de natuurlyke verdorvenheid , in welke wy ontvangen en gebooren worden ; want al wat uit vleesch gebooren wordt, is Vleesch; cn met welke wy opwasfen, zynde het gedichtfel der gedachten onzer barlen ten allen dage alleenlyk boos, van onze jeugd aan ; zo dat het verduisterd en verdorven verftand meest wys is om kwaad te doen, want het bedenken van het vleesch is vyandfehap tegen Godt,. en de onheilige wil de verkeerdheid heeft , van *t meest over te hellen tot het doen van den wil des vleeschs en der gedachten, door in alles
. te



BEGEEREN.
te wandelen naar de Eeuwe deezer Waereld, en die gelykvormig te worden in haare bégeerlykheeden , welke Petrus vleescblyke noemt. (/») Men verftaa door den Geest de door des Heeren Geest verbeeterde , by die verbeeterde bewaarde, en van tyd tot tyd meer verfterkte Natuur : Het door Godts Geest verlicht, en met de kennisfe van Godts wil vervuld Verftand, 't welk alle de bevelen des HEEREN van alles voor rechthoudt, en meest bedenkt, en boven al het aardfche verheft de dingen, die boven zyn; den door Godts Geest geheiligden Wil, die, naar den inwendigen mensch, een vermaak vindt in Godts Wet, en zich neigt tot alles wat eer lyk, waaragtig, reebtvaerdig, rein en lieflyk is, en itrekken kan tot verheerlyking van Godt, nut van den Naasten, en zyns zelfs-volmaakinge in het goede. Zo zeer nu Licht en Duifternis van den anderen verfchillen, even verre ook deeze twee, en worden daarom ook door heel zeer van malkanderen vcrfchillende uitdrukkingen omfchreeven : Hier en elf ders het Vleesch en dé Geest; ook de Oude e'n de Nieuwe Mensch,. Ephef. IV: aa, 24. De Wet der zonde, cn de-Wet des gemoeds, Rom. VII: 23. Het Bedenken des Geests, en het Bedenken des Vleeschs, Rom. VUL 5, &c. Deeze Twee, (33) ftaan tegen malkanderen : (<*) Dit geeft te kennen , dat tusfchen hen geen verre afftand is ; zy kunnen,om eenKrygsmansfpreekwyze te gebruiken, het wit van malkanderens oogen zien. Zy worden gevonden in denzelfden Mensch. Niet in eiken Mensch. De Nat uur lyke mensch, die den Geest niet heeft, en geen andere dan Aardfche dingen bedenkt, is louter vleeschlyk ; geen geestelyk beginfel is in hem: Maar in den wedergeboorenen Mensch , die wel veranderd is door de vernieuwinge zyns gemoeds, maar van de vleeschlyke bedenkingen en bégeerlykheeden zo niet gezuiverd is, en ook, zo lang hy op Aarde leeft, niet zal gezuiverd worden, of hy zal nog al dikwils met. Paulus moeten zeggen : Ik weet, dat in my, dat is, in myn vleesch geen goed woont , Rom. VII: 18. (£) Ook geeft deeze fpreekwyze te kennen , dat zy, als Vyanden , tegen malkanderen ftaan , 'ér, als 't ware, op loerende, om malkanderen een kans af te zien. (3) Paulus drukt dit zo uit, datzy tegen malkanderen be-
BEGEEREN. 181
geeren. Het Vleesch begeert tegen *—. (KK) Zo onderfcheiden de beginfels zyn, waar uit het begeeren opwelt, zo onderfcheiden en tegenltrydig zyn ook de beweegingen 'er van. Het Vleesch is uit de zonde, en werkt door en tot de zonde. De Geest is uit Godt, en werkt door en tot Godt. Het Vleesch begeert tegen den Geest, wan1neer het ons noopt, aanprikkelt tot het kwaade, en dc neigingen en de voorneemens van den Geest tot het goede zoekt af te leiden, of wel in 't geheel te verydelen. De Geest begeert tegen het Vleesch, wanneer die ons opwekt , fterk aandryft tot het goede, en zich tegen de kwaade overleggingen en lusten aankant, die bedwingt, en zoekt te overwinnen, 't Welk Paulus noemt een dooden van de leden, die op aarde zyn, Kolosf. III: 5 , een kruiftgen van het vleesch met zyne beweegingen en bégeerlykheeden, Gal. V: 34. Dit in alle gevallen te toonen, zou niet wel mooglyk zyn. 't Is evenwel noodig, dat men het in eenige opmerke. (*) Ten aanzien van Godt.. De Geest begeert, dat men Godt boven alles'eere enliefhebbe, dat men in alles Hem erkenne, en m Hem beruste. Het Vleesch daar - en - tegen vergeet Godt ten dage des voorfpoeds, en murmureert tegen Godt ten dage des wanfpoeds. 'tZou den Geest wel willen te gemoete voeren: Ziet gy nu niet, dat het te vergeefs zy ,ddt men Godt diene ; te vergeefs, dat gy uw harte hebt gezuiverd? Men zie dit m/lfaph, Ff. LXXIII: 13, 14. De Geest heeft een afgryzen van-zulke gedachten, veroordeelt ze in zich - zeiven, verzet 'er zich tegen, en zegt: Tot uwen naam, ó Godt! en tot uwe gedachtenisfe is de begeerte myner ziele. Wekt zich op ten dage des voorfpoeds, en vraagt: Wat zal ik den HEERE vergelden voor alle zyne weldaadèn ? Sterkt zich met Lydzaamlieid ten dage des wanfpoeds; beurt zich op, en zegt: Wat buigt gy u neder, 6 myne ziele! cn wat zyt gy onrustig in my ?' Hoop op Godt. Bezwykcn fchoon myn vleesch en hart; Hy is9. Hy blyft evenwel de Rotzfteen mynes harten , en myn Deel in eeuwigheid. (/3) Ten aanzien van den Naasten. De Geest denkt aan dé ingeféhapene , en door den Heiland geheiligde Natuurwet: Gy zult uwen Naasten lief hebben, alsu zeiven. tiet Vleesch bedenkt allerlei uitzonderingen. O in. Z 3. fchynt



!8» BEGEEREN.
.fchynbaare reedenen vat het ergwaan op tegen den Naasten , verdenkt hem ten kwaade , en verbreidt het by anderen. Ziet het 'er voordeel in , het veröorloft zich den Naasten te bedriegen. Agt het zich verongelykt, het zegt, en, naar zyne denkwyze, met recht: Gelyk hy my gedaan heefp, alzo zal ik hem doen. De Geest gaat zulke Overleggingen te keer , cn denkt: De waare liefde denkt geen kwaad; zy bedekt veele zonden. Het behoort tot de fiermerkeu van den waaren Ziöniet, dat by oprecht wandele , gerechtigheid werke , met zyne tonge niet agterklappe, geen fmaadreeden opneeme tegen zynen naasten. Hy waarfchouwt zyn Vleesch , dat Godt een Wreeker is aan de geenen ,'die bunnen Broeder vertreedeti, en hetn bedriegen met hunne handelingen. Hy.wil, dat men, gelyk het den Heiligen en Beminden van Godt past, malkanderen verdraage en ver geeve, gelykerwyze ook Christus ons vergeeven heeft. (y)Ten aanzien van zich-zelven. De Geest wil, dat men aan zich-zelven, en aan de Waereld verlochend zy , dat men Godt houde voor zyn hoogde goed- Geheel anders zyn de bedenkingen van het Vleesch. Het wil met de lieden van de Waereld zyn deel hebben in dit leeven. De begeerlykheid der oogen lonkt het toe, het wordt geprikkeld door de begeerlykheid van het vleesch^ door de grootsheid des leevens zou het zich laaten vervoeren. De Geest merkt , dat zulke bégeerlykheeden kryg voeren tegen de Ziele. Hy merkt op, dat de Waereld voorby gaat met haare begeerlykheid; dat Waereldliefde onbegaanbaar is met de liefde Godts. Hy waarfchouwt tegen de verleidingc des rykdoms, dat die de menfchen doet vallen in den flrik, in menigerlei dwaaze en Jchadelyke bégeerlykheeden; hy wil , dat men Gedlzaligkeid met vergenoeginge boude voor zyn grootst gewin. Hy verzet zich tegen de prikkelingen van het wellustig vleesch, en erinnert zich, dat het de wil van Godt zy, dat men zyn vat bezitte in hciligmaakinge en in eere, en niet in kwaade beweegingen der begeerlykheid, gelyk de Heidenen, die Godt niet kennen. Dat die de Hoere aanhangt, met dezelve een lig ■ chaam is, en dus geen Lid van Christus kan zyn. Hy merkt op , dat Aardfche grootbeid een gladde plaatfe is, die bezwaarlyk anders, als met veele zonden, te bewan-
BEGEEREN.
delen is, en die menig eenen doet vallen in verwoestingen: Hy wil, dat men daar in zyne waare grootheid zoeke , dat men , meer en meer, naar Godts beeld in gedaan, te veranderd worde , van heerlykheid tot heerlykheid. Hy.doet Aardfche Grootheid verdwynen van voor zyne oogen door het vooruitzigt, van eens met Christus te zullen zitten en heerfeben in zynen Throon. (33) Daar nu de inzigten, de begeerten, en bemoeijingen van het Vleesch en den Geest zo tegen malkanderen ftaan , en dat in denzelfden menfehe, zo kan het niet anders zyn, of dit moet een geduurigen Stryd veroorzaaken , waar van de uitkomst wisfelvallig is; fomtyds heeft het Vleesch, fomtyds dc Geest de Overhand. In Jofeph had de Geest de Overhand, toen hy de tokkelingen van Potiphars ontuchtig Wyf wederftoMd, en zeide: Zoude ik dit, een zo groot kwaad doen, en zondigen tegen Godt? In David had hei Vleesch de Overhand, toen hy ging dertelen in den fchoot van Batbfeba: De Geest beurde zich evenwel wederom op, toen hy zich boetvaerdig voor Godt verneederde. Het Vleesch had in Mofes de Overhand , toen hy in eenen Overloop van toorn den Egyptenaar doodde; maar de Geest overwon, toen by weigerde een Zoon van Pharao''s Dogter genoemd te worden, en liever verkoos met Godts Volk kwalyk gehandeld te worden, dan voor een korten tyd de genielinge der zonde te hebben. De Geest won het in Hiskia, toen hy den waaren Godtsdienst herdelde, en tegen alle Afgodery yverde , zelfs in zo verre, dat hy liever de Koperen Slang, fat zo merkwaerdig gedenkteeken van Israëls wonderdaadige geneezinge in de Woeftyne, deed verbryzelen, dan langer gedoogen, dat het Volk 'er aan rookte; maar het Vleesch wea'd hem te magtig, toen hy uit grootsheid alle de Schatten van zyn Huis en Heerfchappy liet vertoonen aan de Gezanten van den Koning van Babel. Het Vleesch had in Petrus de Overhand, toen hy,uitmenfchen-vreeze zynen Meester verlochende, en zich - zeiven vervloekte in de Zaale van Cajaphas; maar zyn Geest herftelde zich, toen by na builen uitging, en zynen val bitterlyk beweende, en kreeg de Overhand, toen hy Jefus eer en leer, zo onbevreesd, zo mannelyk, verdeedigde op den grooten Pingfterdag.
Zelfs



BEGEEREN,
Zelfs Paulus, fchoon by uitneemendheid een mensch in Christus, was niet zonder ftryd. Het Vleesch verzwakte hem wel eens zo, dat hy het goede, dat hy wilde, niet deed, en , integendeel, het kwaade deed, dat hy niet wilde; maar dan verhief zyn Geest zich wederom in zyne kragt, bedwong zyn Vleesch, en bragt het tot dienstbaarheid. Daar nu de Stryd zo aanhoudend, en de Uitkomst zo wisfelvallig is, zal het noodig zyn , dat de Geest fteeds nugteren zy en waake tegen het Vleesch, op dat hy door de begeerlykheid van hetzelve niet worde afgetrokken, en dat hy aanhoude in den gebede, dat Godt hem geeve door zynen Geest verfterkt te worden met kragt in den inwendigen menfehe, op dat hy.in alle verzoekingen moge ftaan , weder ftaan, en, alles verricht hebbende, ftaandc blyven, ten tyde toe , dat het Gode behaagen zal , hem, door een Zaligen dood, te verlosfen uit het ligchaam deezes doods..
BEGEERE, QEnde indien iemand van u wysheid ontbreekt, dat hy ze van Godt) die een iegelyk mildelyk geeft, cn niet verwyt, en ze zal hem gegeeven worden: Maar dat hy ze begsere in den geloove, niet twyffelende: Want die twyffelt is een baare der Zxe gelyk, die van den wind gedrecven, en op en neêr geworpen wordt. Want die mensch meene niet, dat hy iets ontvangen zal van den Heere : Een dobbelharlig man is ongeil adig in alle zyne wegen, Jak. I: 5, 6, 7, 8. (X) De Apostel des Heeren vooronderftelt een geval: Indien iemand van u (van de Geloovigen uit dc twaalf Stammen Israëls, die in de verflraoijinge waren, want aan die fchreef hy, vs. 1.). wysheid ontbreekt, 'Er zyn in 't menschlyk leeven honderderlei gevallen, waar in de Mensch wysheid van nood en heeft, om zich het voor hem nuttigst einde voor te ftellen, en de daar toe best gefchiktfte middelen te beraamen, en by de hand te neemen. .Dat te doen . is ivysheid... Vooral heeft liy in 't geestelyke wysheid van nooden : De Wysheid, die van. boven is, die aan haare bezitteren het leeven geeft.. Want van natuure zyn cle menfchen onwys en dwaaiendc , Tit. IH: 3. Zy verkiezen zich eenen weg, die han recht dunkt in hunne oogen; maar het laatfte van dien. zyn wegen des doods* Of verkiezen zy zich al eens den rechten weg.,, zy maaken opj denzelven
BEGEERE N. 183
traagen voortgang, of, by gebrek van voorzigtigheid , laaten zy zich ter zyden afleiden door de valfche overleggingen hunner harten. Vooral hebben de Geloovigen wysheid noodig , wanneer zy verkeeren onder Tegenftanders en Vyanden der Waarheid, om hunnen wandel eerlyk te houden onder allen , om geene Oorzaak tot lasteringe te geeven ; om door onbezonnen yver dc vervolgzugt niet tegen zich op te wekken; om, zonder tegen Godt te. murmureeren ,. zonder zich door het blaazen van moord en dreiginge te laaten affchrikken , zyne ziele te bezitten in zyne lydsaamheid,en zich onder de verdrukkingen zo te gedraagen, dat die mogten dienen tot meerdere volmaakinge, en tot verfterkinge in de hoope , die niet befchaamt,Die het oog Haat op het 2, 3 en 4. vs. zal van zelf kunnen opmaaken, dat het juist deeze Wysheid is , van welke de Apostel fpreekt. Daar het nu waarlyk zo is, als de Prediker zegt, Cap. VII: 7, dat de ver* drukkinge wel eenen wyzen zou dul maaken, zo konde het niet anders zyn, of'er moesten 'er onder de Geloovigen , die in de verftrooijinge waren, gevonden worden, die het aan deeze zo r.oodige Wysheid'ontbrak. (2) Aan deezen geeft hy een heilzaamen raad; doch met eenige Voorbehoed-fels. (XX) De Raad is : Dat hy ze van> Godt begcere; naamelyk, door-te volharden, door fterk aan te houden in den Gebede. Dat hy ze begeere van Godt. Van dien Godt, die de Vader is der licht en,van wienalle goede giften, en volmaakte gaaven afdaalen; die den zynen wysheid leert in het verborgene, en daar door doet wandelen in het midden van de paden des rechts. Van dien Godt, die mildelyk geeft, verre boven* ,t-geene wy bidden of denken kunnen, vermits by Hem eene onuitputbaare volheidis , uit welke Hy den zynen doet toekoomen genade voor genade. Van dien Godt, > die aan een iegelyk mildelyk geef, hy zy dan Jood, of Griek Scytha of' Barbaar,By Godt was geene aanneeminge des perfoons r... maar thans was Hem in allen Volk-e aangenaam die Hem vreesde , en gerechtigheidwerkte. Van dien Godt, die, na mildelyk gegeeven te hebben, niet-verwyt... Hy mag zulken, die zyne Zeegeningen vergeeten , ja misbruiken, om Hem te ont-sereiH-.huune.fnoode ondankbaarheid ver-



rt4 BEGEERE N.
wy ten, waar van in den Bybel veele voorbeelden zyn: Maar zulken, die aan zyn zeegenend oogmerk beantwoorden , met zyne weldaaden aan te leggen in zynen dienst, en tot zyne eere, zal Hy het nooit tot een fchamper verwyt voorwerpen, als of Hy hun veels te veel gegeeven hadde. Dat te doen is het werk van laage zielen. Cicero de Amicit. noemt de zulken een haatlyk ge/lacht. Odiofum fane genus bominum officia exprobrantiutn. Zo ook Seneca, L. 11. de Bencf. C. X. Qjiid? Ego illi fum indicaturus me dedisfe: Cum inter prima pracepta ac maxime necesfaria fit, ne unquam exprobrem, imo ne admoneam quidem 2 H<zc enim beneficii inter duo lex eft. Alter fiatim debet oblivifci dati, alter accepti nunquam. ■Lacerat animum et premit frequens meritorum commemoratio. Dat is: ,, Wat ? Zoude ik hem te binnen brengen, dat ik hem iets gegeeven hadde , Jaar het een der eerfte, der meest noodzaaklyke wetten is, „ dat ik hem dat nooit verwyte, zelfs niet „ eens te kennen geeve. Dit zy tusfchen twee „ de wet der weldaadigheid , dat de eene ,, terftond vergeete, dat hy gegeeven, en de „ andere nooit vergeete , dat hy ontvangen „ heeft. De dikwils herhaalde erinnering „ van beweezene dienfien verfcheurt en drukt „ het hart;'' Zo zegt ook Syrach, Cap. •XVIII: 18. Een Zot verwyt zyne weldaaa onbeleefdtfyk. Als ook Cap. XX: 13, 14, 15. De gaave eenes Onwyzen zal u, die ze ontvangen hebt, niet voorderlyk zyn —, Weinig zal hy geeven, en veel verwyten, hy zal zynen mond open doen als een uitroeper, fleeden zal hy u leenen , en morgen weder eisfehen. De zodanige is van den Heere er, -van de Menfchen gehaat. Zo laag denk: en doet Godt niet. Hy is een edelmoedig Geever , des kan de geene , die Wysheü van nooden heeft,hem 'er met te meer vry moedigheid qm bidden, Hy geeft mildelyk en verwyt niet. (33) Hy die bidt, moe evenwel weeten , dat het niet evenvee zy, hoe hy bidde. De Apostel voegt b] zynen raad eenige Voorbehoedfels, en toon aan , wanneer men al en wanneer mei niet eene gunftige verhooringe kan ver wachten. (*) Dan wel, als de Bidder d Wysheid begeert in den geloove. Dit voor onderftelt zo eenen Bidder, die het ziel getroost verzoekingen te ondergaan, wan 'neer de eere en leer yan Godt het 20 eis
BEGEEREN.
fchen; die wenscht onder die verzoekingen zich _ zo te gedraagen, gelyk het eenen Christen betaamt; en die zich gewapend heeft met een voorneemen des harten , om aan Godt en zyn Verbond getrouw te blyven, al ware het ook, dat hy in eene wooninge der Draaken verpletterd, of met eene doodsfehaduwe overdekt zoude worden. Die dan , als hy zyn hart tot Godt opheft, het doet in een geloovig vertrouwen op Godts Almagt, als wiens hand niet verkort is , dat Hy niet zoude kunnen verlosfen , die den moeden kragten geeven , cn den geenen, die geene kragten hebben, de fierkte vermenigvuldigen kan. In geloovig vertrouwen op zyne Goedheid, als wiens oore niet zwaar is geworden, dat Bly niet zoude kunnen hoor en; die fteeds naby is den geenen, die Hem aanroepen iv der waarheid, hun geroep hoort, en ze verlost. In een geloovig vertrouwen op zyne Beloften: Roept my aan in den dag der benaauwdheid, en ik zal "".er u uithelpen. Die met zo een oogmerk , met zo een voorneemen, en in zo een geloove bidt, kan ook vertrouwen, dat Godt hem die Wysheid niet zal laaten ontbreeken , die hem noodig is om hem te beftuuren, noch die kragt, die hem noodig is, om in den boozen dag van verzockinge te kunnen ftaan , en weder/laan , en ten einde toe te volharden; want Godt is getrouw: Hy zal niet laaten befchaamd zoorden, die Hem verwachten, Jef. XLIX: 23. Hy zal de zynen niet laaten verzocht worden boven 't geen zy vermogen; maar Hy zal met de verzockinge eene uitkomst geeven, die Hem heerlyk , en hun zalig is , 1 Kor. X: 13. 00 Maar zo iets heeft de Twyffe'■ laar niet te verwachten : Die twyffelt, ; voegt de Apostel 'er tot waarfchouwinge l by, is eene baare der Zee gelyk — («*) Wie • is hier de Twyjfelaar ?Het is niet zulk een, > die twyffelt aan Godts Magt, Goedheid en t Trouwe; maar het is , volgens, vs. 8, l de dobbelhartige man , die ongefiadig is in r alle zyne wegen. Dan dus , en dan weêr t anders denkt; dan dit, en in hetzelfde 1 oogenblik weêr het tegenovergeftelde
- wenscht. Die in de wegen der verzockinge, : want van die wordt hier gefproken, wel
- eens bidt om Wysheid, ftandvastigheid, i en de daar toe noodige onderfteuninge,
- om, volgens het 12., vs. mede te deelen
- in de Zaligheid van dien Man, die de ver.
ZOt'



BEGEEREN.
xoekifige verdraagt, die, als by beproefd zal zyn geweest, de kroon des leevens zal ont* vangen: Maar in 't zelfde oogcnblik maakt hy ook overleg , hoe de verzockinge te ontgaan, of het hem niet geöorlofd zou zyn, aan de Joodschgezinde Vervolgers wat toe te geeven, zich een weinig te fchikken naar hunne begrippen, gelyk Paulus van zulken fpreekt, Gal. VI: \i, die een fchoon gelaat toonden naar den vleefcbe, en derk aandrongen op de befnydenis der Heidenen, alleenlyk, op dat zy van wegen bet Kruis van Christus niet zouden vervolgd worden. Zulken vcrgelykt de Apostel recht eigenaart!g by eene baare der Zee, die door den wind niet flegts ginds en herwaards gedreeven, maar ook op en neêr geworpen wordt. Dan op door vleeschlyken hoogmoed ; hy wil zyn als het Paerd van Godts Majefteit in den ftryd: Dan néér door vree-, ze voor zyn lyf en leeven. Dan op; hy is in zyne verbeeldinge de Christen Held,Aio. zyn leeven niet dierbaar agt voor zich - zeiven : Dan neêr; de moed ontzinkt hem, hy wordt ee i lafhartige bloodaart, eveneens als de Krygsoverften van Ninive, die, toen het 'er op aankwam, gelyk wierden aan de groote Keevers,die zich in de heiningmuuren leegeren in de koude der dagen, (80) Die Mensch, zegt de Apostel, meeneniet, dat hy iets ontvangen zal van den Heere. Want, behalven, dat het in het algemeen waar is , dat Godt eenen grouwel heeft ' aan de lieden van een dubbel harte, en eene dubbele tonge, die met de Schaapen blaeten in den Stal, en met de Wolven huilen in het Woud; zo is het ook in 't byzonder waar in dit geval : Wat zal Godt dien zo ongeftadigen "Man geeven, die zelfs naauwlyks weet, wat hy wenscht ; of Wysheid en Standvastigheid in de verzoekinge; of verlof, om die, ten koste van wat geveinsdheid , ter behoudenisfe van zyne rust en leeven , te mogen ontgaan. Ware het mooglyk Godt in twyffel te brengen, dan zou Godt zelf ih dubbinge ' zyn, of Hy hem zou moeten Herken met : den Geest der Wysheid, des geriebts en der , dapperheid, dan of Hy aan zyne blohar- * tigheid wat behoorde in te fchikken. Die oprecht wandelt,zegt Salomo, Spr. XXVIII; , 18, zal behouden worden; maar die zich ver- 1 keerdelyk draagt in twee wegen, zal in den < senen vallen. Des laat Godt dien twyffelaar I. Deel. II. Stuk. M
B E G E E R I G. f85
over aan zich - zeiven, en, fchoon by bidt, hy ontvangt niets van den Heere, om dat hy kwalyk bidt. De geleerde Nieuwland^ heeft onze woorden wat meer algemeen genomen, en ze, naar zyne denkwyze breedvoerig verklaard in zyne Uitlegk,
Vermaaklykh. D.I. p. 381 .
BEGEüRIG, (Daarom zyn wy ook zeer) het zy inwoonende, het zy uitwoonende, om den Heere welbehaaglyk te zyn, 2 Kor. V: 9. (X) Het groot doelwit van de Apostelen (want die zyn het eigenlyk, van welken Paulus hier fpreekt met mede influitinge van zich-zelven, zo als blykt uit geheel het beloop zyner reedeneeringe van Cap. IV: 1 — aan, en zo vervolgens) was, den Heere welbehaaglyk te zyn, en dat, tcrwyle men leeft, de ziele nog inwoont in het ligchaam , het aardfche huis deezes Tabernakels, en ook als men derft, als de ziele verhuist, gaat uitwoonen uit het ligchaam, om dat door den dood die aardfche Tabernakel verbroken wordt. Van dit IN- en UITWOONEN is meer gezegd over het 8. vs. in des VIII. D. 1. St. p. 585 —. Maar is het eene zo groote zaak, den HEERE welbehaaglyk te zyn ? Die zo vraagde, zou niet uit wysheid vraagen. Hoe hunkert menig een na de gunst van een Aardichen Koning , om dat hy van dezelve veel goeds verwacht tot verbeeteringe van zynen daat; want des Konings welgevallen is, als de wolke des fpaaden rcegens, als daauzu op bet kruid, Spr. XVi: 15. XIX: ia. Oneindig meer wenschlyk is het dan Hem welbehaaglyk te zyn, die een oroot Koning is boven alle de Goden, by wien een onuitputbaare bron is van alles, wat die de reedelyke en reine begeerten van len Mensch vervullen kan; niet maar ten Jeele, maar in het geheel; niet maar vooizen korten en onzeekeren tyd, maar voor eeuwig en altoos. Is men Gode welbehaaglyk, geduurende den tyd onzer inwooninie, Hy kan ons het leeven op allerlei wyze i/eraangenaamen : is het al niet met Aardche Zeegeningen; dan nog met Geestely\e en Heemelfebe, het goede zyner Uitverïoorenen, de vreugde van zyn heil, waar /an men zeggen moet : By deeze dingen 'eeft men, en in alle deeze is het leeven van nynen Geest. Waar door zelfs het galbitere van wederwaerdigheden en verdrukcingen zo getemperd, ja! verzoet wordt, Aa dat



i86 BEGEERIG.
dat men 'er iri konne roemen, zich verheu-
fen, en zeggen : Gy hebt vreugde in myn arte gegeeven, meer dan ten tyde, dat der Godtloozen koorn en most vermenigvuldigd zyn, Pf. IV: 8. Is men den Heere welbehaaglyk in zyn uitwoonen, als de ziele uit het ligchaam gaat verhuizen: Dan is het heenen gaan een heenen gaan in vreedt, een ingaan in de vreugde des Heeren; een verwisfelen van den Aardfchen Tabernakel deezes Ligchaamsmet een gebouw van Godt; een huis, niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de heemelen; want, volgens het 8. vs. wordt het uitwoonen uit het ligchaam, het fterven, naamelyk der geener, die in hunne oprechtheid gewandeld hebben , Jef. LVU: 2, want zulken zyn den Heere een welgevallen, Spr. XI: 20, gevolgd van het mwwncn by den Heere. Hoe hoogstwenschlyk is het dan niet, in het jongfte oogenhlik van verfchrikkinge te kunnen vertrouwen , dat men den Heere welbehaaglyk zy; dan kan men met Vader Jakob op zyn Sterf bedde juichen : Op uwe Zaligheid wacht ik, 61 Heere, en zyne ziele met weldoen beveelen aan den getrouwen Schepper. .Van zulken kan men zeggen: Zalig zyn de dooden, die in den Heere jlerven , Openb. XIV: 13. Vloeit nu van Godts gunfte zo veel heils af, dan moet het 't groot doelwit zyn van eiken mensch, die de belangen zyner ziele lief heeft, gelyk 't het groot doelwit was der Apostelen, dat hy in alle omftandigheeden, 't zy hy inwoone, 't zy hy uitwoone, den Heere welbehaaglyk zy.(2') Maar wat is. 'er. nu te doen, om dat oogmerk te bereiken ? Paulus leert het ons. Men moet, gelyk de Apostelen, 'er zeer begeerig na zyn. 'Ér moet wel een begeeren na zyn ; maar het enkel begeeren is niet genoeg. De Luiaart begeert wel den gantfehen dag begeer lyke dingen,: Maar zyne begeerte zat hem dooden; want zyne handen weigeren te werken, Spr. XXI: 25, 16. Die, geduurendc den tyd van hun in*, woonen , den weg van Biledm volgen, en den loon der Ongerechtigheid lief hebben , üJPetr. II: 15, zullen by hun uitwoonen te. vergeefs met hem wenfehen: Myne ziele fterve den dood des Oprechten; en myn einde xy gelyk bet zyne , Num. XXlil: 10. Het moet zyn een zeer begeerig zyn. Zo een begeeren, 't welk iemand aanuryfe tot een i'iadelyk en yverig werkzaam zyn,.om
BEGEERIG.
het begeerde te verkrygen ;want wy hebben hier het woord tyxtrtfuii».* , 't welk elders vertaald wordt door benaer/llgen , 1 Thesf. IV: 11. Taalkundigen hebben aangemerkt, dat het woord eigenlykst gebruikt wordt van Eerzugtige lieden, die, om roem te verwerven , om zich groot te maaken, geene moeite , zelfs geene gevaaren ontzien. Vermits nu de grootfte eere, en te gelyk het grootfte geluk van den Menfehe daar in beftaat, dat hy den Heere bebaage, zo moet hy dan ook daar zo zeer begeerig na zyn , dat hy nergens meer op bedacht, nergens meer werkzaam toe zy, als daar toe. En daar toe zal in 't algemeen noodig zyn, dat zyne begeerte zy en blyve Christus te gewinnen , en in Hem gevonden te worden ; want die dien vindt, vindt het leeven, en trekt een welgevallen van den HEERE, Spr. VIII: 35. Dat zyn hoofdwerk zy en. blyve, in alles te beproeven, welke zy de goede volmaakte,, en welbehaaglyke wille Godts, om, naar het voorfchrift 'er van, waerdiglyk den Heere te wandelen tot alle behaaglykheid, vrucht draagende in allen goeden werke , en was* fende in de kennisfe Godts. Want die daar in ftandvasiig zyn, onbeweeglyk volharden, en meer en meer overvloedig worden, zullen ook den Heere welbehaaglyk zyn, en de blyken daar van ondervinden ; want hun arbeid zal niet ydel zyn in den Heere, iKor. XV: 58. Boven dit algemeene, behoorde daartoe nog dit Byzondere , ten aanzien der Apostelen , dat zy , geduurende den tyd hunner inwooninge , op geen ding agt gaven, en hun leeven niet dierbaar agt* teden voor zich - zeiven, indien zy Üegts mogten volbrengen .den loop en den dienst, welken zy van den Heere ontvangen hadden,, om alomme, in alle plaatfen, beide Jogden~en Heidenen, te betuigen het Euangelie; van Godts genade, zonder zich te laaten affchrikken door verre en gevaarlyke reizen, door het lyden van honger en dorst, door het ondergaan van banden,.van gevangenisfen , van bloedig moord-geweid.. De zo den Heere zoeken te behaagen, terwyle zy inwoonen, 't welk de tyd is van ftryden en lyden, zullen hem ook welbehaaglyk zyn ten tyde van hun uitwoonen; want iiy zal hunnen dood aanmerken als een Drank.offer , V welk geófferd, wordt over de Offer bande, en de bedieninge des ge-
Icofs,



BEGEERIG.
hofs, Philipp. II: 17. Deeze begeerte, deeze drift was in de Apostelen zo groot, dat zy zich gaerne , zelfs met blydfchap , dat alles getroostten, zo het maar konde dienen tot bevorderingc van het Euangelie, en grootmaakinge van Christus in hun ligchaam, het zy door leeven, het zy door dood. Het leeven was hun Christus, en het fterven een gewin, Philipp. I: 12, 20, 21. Want zy wisten in het zeekere, dat, als zy den Heere geleefd hadden , zy ook den Heere fterven zouden, en zy dus in leeven, en in fterven des Heeren zouden zyn ,Rom. XIV: 8. Dit maakte , dat zy, volgens het 8. vs., fteeds goeden moed hadden, en zelfs voor den dood, hoe geweldig die ook zyn mogt, niet vreesden, naardien zy meer behaagen hadden uit hét ligchaam uit te woonen, dan langer in hetzelve in te woonen; want zy wisten, dat hun uitwoonen terftond zou gevolgd worden van een inwoonen by den Heere. Dat nu, ontbonden te zyn, en met Christus te zyn, agtten zy voor zich zeer verre het beste tè zyn , en dat was dan ook het Daarom (want dus hangt dit 9. vs. te faamen met het 8. vs.) de reede , dat zy zozeer begeerig waren, den Heere r ,t zy inwoonende, 't zy uitwoonende, welbehaaglyk te zyn.
BEGEERIG Qn welke dingen de Engelen) zyn in te zien, 1 Petr. I: 12c. fa) '£r wordt hier gefprooken van zeekere uitmuntende Perfoonen. Van Engelen. Eigënlyk beteekent dit woord Booden, Gezanten. Maar in onderfcheidinge van de Propheeten, die onder dc dagen des Ouden Testaments Godts Gezanten geweest waren; en van de geenen, die het nu waren, de Apostelen, die het Euangelie verkondigden, van welk tweederlei llag van Gezanten in het voorgaande gefproken was , zyn 'er hier Godts Hcemelfche Booden door te verftaan. Die zalige Heemelgeesten, die doorgaans Engelen genoemd worden , die hun beginfcl bewaard hebben, en in de waarheid ftaande gebleeven zyn, en daarom verwaerdigd zyn, fteeds by en voor Godt te zyn, zich in Hem te verblyden, zyne heerlykheid te aanfehouwen, zynen Lof op te zingen, zyne oogwenken .gade te liaan, en zich gereed te houdèn tot zyne dienften. Van deezen (2) wordt getuigd, dat 'er zeekere dingen zyn , in welken zy begeerig zyn in te zien. fatt) Als men deeze woorden op zich-zelve befchouwt, dan is 00
BEGEERIG. t$?
zeekerlyk de eerfte vraage, welke die dingen zyn ? Het zyn dezelfde dingen , van welke de Propheeten te vooren ondervraagd hadden;cn welke den Geloovigen nu wierden aangediend door de Apostelen: Té wcetën, de Zaligheid, welke door het Lyden van Christus moest verworven Worden, en nu reeds verworven was, en om welke toe te pasfen, en wyd en zyd te doen verkondigen, zo wel onder dc Heidenen, als onder de Jooden, Hy, na Lyden, in heer. lykheid zou moeten ingaan , en nu reeds ingegaan was. Dat waren de dingen, van welken de Propheeten te vooren onderzocht, betuigd cn beduid hadden, en dat door den Geest van Christus, die in hun was; en die hun ook nu aangediend waren door de geenen, die het Euangelie verkondigd hadden, en dat insgelyks ook door den Heiligen Geest, die van den Heemel gezonden was. Men zie vs. 10, ir, 12. Deeze dingen nu waren het, in welke 00 de Engelen begeerig waren in te zien. («_) Men vindt hier het woord tru(«Kvtyxt welk eigenlyk beteekent met een voor overgeboogen hoofd, nederbukkende te zien op , of in iets, 't welk beneeden ons is, gelyk men zo van Petrus, en ook van Maria Magdalena leest, dat zy neder bukten en zagen in het graf, om te ontdekken , of het ligchaam van Jefus reeds uit, of nog in het graf was , Luk. XXIV: 12 , Joh. XX: 5, n. By overbrenginge zegt het, op iets aandachtig letten; als met neêrgellagene oogen, om door andere Voorwerpen niet afgetrokken te worden, op iets ftaaren, iets na- en indenken, om dat in den grond, en de uitgeftrektheid 'er van te verftaan. Zo leest men van een inzien in de volmaakte Wet, die der Vrybeidis, Jak. I: 25. Zo ook by J. Syrach , Cap. XIV: 21, 23. Zalig is de Man , die door baare venfters heenen inziet, en by haare deuren toehoort; naamelyk, der Wysheid, en des Verflands , waar mede hy van heilige dingen fpreekt. Men denke hier dan ook om zo een oplettend en onderzoeklievend inzien der Engelen in deeze dingen. (/S/0 Daar zyn zy begeerig na. (A) In d'ie Zaligheid, in de boegrootheid'van die Zaligheid, en de wonderbaare wyze , op welke die verworven is, een recht inzigt te krygeu, is hunne begeerte, en zich met het indenken 'er van bézig te houden is hun tot eeAa a ge



r88 BEGEERIG.
ne verlustiging. 'Er is geen twyffel aan, of de kennis der Engelen is groot , veel grooter, dan der Menfchen. Hun verftand is niet verduisterd door de Onweetenabeid, welke door de zonde in ons is. Daar wy maar zien door eenen fpiegel in eene duistere reeden, daar zien zy altyd het aangezigt van den Vader, die in de heemelen is , Matth. XVIII: io. Het behaagt ook Gode, hun veele dingen te openbaaren , op dat het hun nooit aan ftorfe ontbreeke ter zyner roemverheffinge. Eene oplettende Ondervinding van zo veele Eeuwen , en eene aandachtige vergelyking van Godts wegen en handelingen, ftelt hen in ftaat om gegronde befluiten op te maaken uit het eene tot het andere. Ook zyn zy niet onkundig geweest van deeze Zaligheid, van Christus lyden , en de heerlykheid, daar aan volgende. Een Engel heeft zyne Geboorte vooraf verkondigd, en bekend gemaakt, dat die zoude zyn tot Zaligheid, Luk. L 30—35, Matth. I: 10, ai , Luk. IL. 9, 10, 11. Een Engel, ver fterkte Hem in de angften van zyn Ziels lyden, Luk. XXII: 43. Engelen waren 'er tegenwoordig-, en getuigden van zyne Ópftandine , Matth. XXVIII: 5,6, Luk. XXIV: 4—7, en van zyn ingaan in heerlykheid, by zyn hemelvaart, Hand. I: 10 , 11. Dan dit neemt niet wech, dat zy (AA) nog fteeds beg«mg.blyven,.daar in nog al meer en meer te doorgronden de Heilgeheimen , die daar in opgeflooten liggen , en de zeldzaame Wondervvegen , die Godt heeft willen ïnllaan, om, op eene Hem betaamende wyze, de Zaligheid van Zondaaren zo te bevorderen , dat de luister zyner Volmaaktheeden zich te gelyk daai in op het heerlykst vertoonde. Want daar in is zo eene diepte en rykdom vai, wysheid en kennisje, .zo eene breedte, hoogte, diepte en lengpe van liefde, dat zelfs dei Engelen verftand eene eeuwigheid za: noodig hebben , .om-die te doorgronden en te bewonderen.. (BB) En hoe uitge ftrekt hunne, kennisfe ook moge zyn nochthans blyven zy, fteeds begeerig-'er h ie zien.. Men mag 'er van zeggen, hun oot wordt niet verzadigd van zien, om dat he hun is een geduurige verlustiging, gelyl de Dichter van Godts Wet zeide: Zy is a myne vermaakinge. Hoe lief hebbe ik uw, Wet ' Zy is my ne betrachlinge den gantfche)
BEGEERI G.
dag, Pf. CXIX: 77, 97. (B) Maar wat maakt de Engelen zo begeerig, om in die dingen in te zien , daar zy geen rechtftreeks belang in hebben ? Zy zyn wel zalig ; maar hunne Zaligheid is niet die, welke door Christus verworven is, en van die wordt hier gefprooken. Maar fchoon geen reede van eigen belang, 'er zyn evenwel andere reedenen genoeg, die kragtig werken op zo edele Geesten, als de Engelen zyn. (AA) Zy hebben de eere van Godt lief. Die ftraalt hun, by het inzien' van die dingen , telkens met vernieuwde glansfen in de oogen. Daarom juichten zy by de geboorte van den Zaligmaaker Eere zy Gode in de hoog/te heemelen, Luk. II: 14. (BB) Zy neemen belang in de belangen der Menfchen. De Heere Jefus verzeekert ons , dat het eene blydfchap is voor de Engelen, wanneer zich llegts éénZondaar bekeert, Luk. XV: iq. Hoe veel te meer zullen zy zich dan niet verlustigen in het inzien van die dingen, die aan duizenden van Zondaaren tot Zaligheid geworden zyn ? (CC) Zy ftellen belang in de eere van den Heere Jefus^ die hun Heer en Heirvorst is. Met aanbiddende verwonderinge zien zy het in, dat Hy, ter liefde van Zondaaren, minder heeft willen worden dan de Engelen ; den Vader heeft willen gehoorzaam worden tot den dood, jal tot den dood des Kruifes: Met aanbiddende Verwonderinge ook de Majefteit en Heerlykheid, waar mede Hy daar na is bekroond geworden. Des verhieven ook duizendmaal duizenden van Engelen , te gelyk met de Dieren en Ouderlingen, hunne ftemmen, zeggende : Het Lam , dat geftagt is, is waerdig te ontvangen de kragt, en rykdom, en wysheid, en fterkte, en eere, en heerlykheid, en dankzegginge, Openb. V: 11, 12. , Maar zo 'er al reedenen zyn, die dé Engelen begeerig maakt tot het inzien van diedingen. O) Wat reede heeft Petrus gehad, , oin daar van te melden ?.'t Was zeekerlyk, • om den Geloovigen, die in de verftrooi, jinge waren , een des te verheevener denkr beeld in te boezemen van die Zaligheid, f welke zy zouden verkrygen , als het einde : hunnes geloofs, vs. 9. Eene Zaligheid, van : welke Godts Geest de Propheeten in vroel gere dagen had doen fpreeken; van welke : Godts Geest, in deeze laatere dagen, dé f Apostelen-had doen fpreeken; eene Zaligr
keid\



BEGEERIG.
BEGEERIG. itf
beid , iu welker befchouwinge niet maar Menleken , maar zelfs de Engelen zich verlustigden,moest zekerlykzo eene zyn* welker weêrgaê nooit oog zag , nooit oor boorde, ook nooit in eenig menfchen harte opklom. De overdenking daar van moest hen kragtig noopen, om het denkend hart heemelwaards te verheffen, en met den Apostel, vs. 3, te zeggen : Geloofd zy de Godt en Vader van onzen Heere Jefus Christus, die ons, naar zyne groote barmhartigheid, beeft gewederbaard tot eene leevende hoope. Noopen ook, volgens het 13. vs., om op te fchorten de lendenen van bun ver ft and, en 'er zich toe te benaerftigen , dat zy volkoomelyk zouden kunnen hoopen op de genade, welke hun toegebragt wierd in de Openbaaringe van Jefus Christus.
Het is by dc Uitleggers eene vry algemeene aanmerking, dat Petrusgezinfpeeld hebbe < op de twee Cherubynen, die boven de Arke des Verbonds op het Verzoendekfel Honden, en , met hunne aangezigten voor over bukkende, op het Verzoendekfel zagen, Exod. XXV: 20. (X) Was hetzeeker,dat die Cherubynen-de Engelen verbeeld hebben , dan zou dit wonder wel ftrooken. Dan zagen zy (KX) in de Verbonds-Arke den in bet vleesch geöpenbaarden Godt: In de Sittim-houten Kiste zyne Menschlykc fm het Goud, waar mede die overtoogen was, zyne Godtlyke-- natuur-, en te gelyk. de verééniging van die natuuren in Hem tot éénheiddes Perfoons. (33) In de Wettafelen, die in de Arke ter bewaarfnge gelegd waren, zyne enberispelyk daadelyke gehoorzaamheid aan de Wet, van welke Hy zeide, dat ze was in het midden zynes ingewands , Pf. XL: 9. (JJ) Zyne Lydende gehoorzaamheid in het bloed van den geftagten Bok, waar mede op den grooten Verzoendag moest gefprengd. worden voor de Arke. (TT) De daar door te wege gebragte Verzoeninge, waar van Paulus zeide, dat Godt bem heeft voorgefteld tot eene Verzoeninge (jxafi^u,, eigenlyk Verzoendekfel') door het geloof in zynen bloede, Hom. lli: 25. (niT) Zyne Verheerlyking in het tceketh der Godtlyke Majefteit, welke zich tusfchen hunne vleugelen had gevestigd, als op haaren throon. Men zie hier meer van by Ode,, Comment. de Angelis,,p. m. 88—^(3) Doch , vol^ gens anueren , hebben de twee Cherubynen niet dc Engelen,vcxbe&ld, maar de Geesten
der volmaakte Rechtvaerdigen in den Heemel, zo des Ouden als des Nieuwen Testaments. Zie van dit Woordenboek des II. D. 1. St.onder den tytel van Cherubim,p.46.
BEGEERIG (Ende, als nieuwgeboorene Kinderkcns, zyt zeer) na de reedelyke onvervalschte melk, op dat gy door dezelve meugt opwasfen , 1 Petr. II: 2. De Apostel wekt de Geloovige Verftrooilingen op tot zeekere Pligtsbetrachtinge. En doet hen te gelyk letten op het oogmerk, 't welk hy met dèeze opwekkinge bedoelde, en zy in het betrachten van dien pligt bedoelen moesten.(X) De Opwekkinge is: Alsnieuwgeboorene Kinderkcns zyt zeer begeerig —. (XX) Vergelykt Petrus hen by Nieuwgeboorene Kinderkens ,\ geeft («) wel te kennen, dat zy het beginfel des geestel'yken leevens hadden ontvangen. Hybefchouwde hen, Cap. I: 2-3, als zulken, die weder gebooren waren, niet uit verganglyken, maar uit ènverganglyken zaade, het leevend eneemvigblyvend woord van Godt.{\ft) Maar te gelyk ook , dat dat geestelyk leeven in hun nog. zwak was , gelyk het natuurlyk leeven in een nog eerst onlangs gebooren Kind; want het was niet lang geleeden, dat het Euangelie onder hen verkondigd was in de Afiatifche gewesten». (33) Naar den eisch van deeze Vergelykinge wekt hy hen op , dat, gelyk zulke' Kinderkcns, tot hun voedfel en wasdom de melk van der Moeder borften noodig hebben, en na dezelve zeer begeerig zyn, zy ook zeer begeerig moesten zyn na de reedelyke en onvervalschte melk. (») Mén verftaa door deeze Melk het woord van Godt; en niet zo zeer den meest verheeven inhoud 'er van, welke is als een vaste fpyze" voor dé volmaakten, die door gewoonheid de zinnen geoefend hebben, als wel de beginfelen der woorden Godts, der leere van Christus. Want die wil paulus door de melk1 verftaan hebben , iu onderfcheidinge vande vaste fpyze; als hy fpreekt van zulken, die nog. zyn, als jonge Kinderen in Christus, 1 Kor. III: i, 2, Hebr. V: 12,13,, 14. Gelyk de- melk1 zoet en aangenaam van fmaak is' voor het Kind",, zó is- ook het woord van Godt voor de heilbegeerige Ziele: Zoeter dan honig en honigzeem-, Pf. XPXr 11. Gelyk de Melk het beste voedfél is voor het Kind; zo is ook het woorcf van Godt, als 'Godt 'er door zyne genade A.a % het.



ipo BEGEERIG.
het zielvoedend vermogen aan geeft, het best gefchikte middel, öm in den johggebooren Christen het leeven te onderhouden , en te voeden : De Mensch leeft niet by brood alleen; maar by alle woord dat door den mond Godts uitgaat, Matth. IV: 4, Deut. VIII: 3. Gelyk de Melk het Kind verkwikt en ftilt, als het pynelyk , en daar door onrustig is , zo wordt ook het geestelyk Kind, wanneer het zich verontrust over zyne zonden , of door vervolgingen wordt benaauwd, door het woord verkwikt en vertroost. Zo leest men van de vertroostinge der Schriften , Rom. XV: 4. Deeze zyn de melk, welke de geestelyke Moeder, de Kerk, aan haare Kinderen te zuigen geeft uit de borjlen haarer vertroostingen, Jef. LXVI: n. Deeze Melk wordt nader omfchreeven, als eene recdelykc en onvervalschte melk. (<•*) Wy hebben hier inde eerfte plaatfe het woord A»y<x3f, by de Onzen vertaald door Reedelyk; volgens fommigen zou dit zo veel zeggen, als oneigenlyke, geestelyke melk. Maar zo weinig dit woord, Rom. XII: 1, (de eenigfte plaats, daar het nog voorkomt) beteekent een Oneigenlyken, maar wel een' reedelyken Godtsdienst, even weinig beteekent het ook hier oneigenlyke melk: Daar de Apostel fchreef aan geestelyk nieuwgeboorene Kinderkens, zo konden die van zelv' wel begrypen, dat hy niet fprak van eigenlyke; maar van oneigenlyke,, geestelyke melk. Het is dan Reedelyke melk. Want al is het, dat in Godts woord Leerftukken voorkomen, verborgenheeden, die groot zyn, die vleesch en bloed ons nooit zouden hebben kunnen openbaaren, die onze bekrompene reedebegrippen zeer verre te boven ftreeven, zal evenwel de door Godts Geest verlichte Reede , die het Gode betaamende en Zielzaligendé 'er van inziet, 'er haare toeftemminge niet aan weigeren. Schoon zy dikwils moet uitroepen : De kennisfe is my te wonderbaar; ze is hooge , ik kan ,er niet by, ze vindt zich evenwel overreed, dat het is een getrouw woord, en aller aanneeminge waerdig , als dienftig , om den mensch wys te maaken tot zaligheid door het geloof. En wat de Zeedepliglen aanbelangt, die zyn der gezonde Reede zo overéénkomftig, dat dezelve niet kan nalaaten , die alle, als heilig, rechtvaerdig en goed te billyken. Dus dan een Reedelyke leere ,
BEGEERIG.
in tegenöverftellinge van de geheel reede^ looze Godtsdienst-leere der Heidenen, en de nu onrèedelyk gewordene leere der Ongeloovige, en door Ongeloof verbysterde Jooden. Ook een onvervalschte melk. Niet vervalscht door de valfche Leeraars, die, door het inmengen van de Wanbegrippen en Öudwyffche Fabelen der Jooden, en de Wangevoelens eener valschlyk genaamde Philofophie der Heidenen verderflyke ketteryen invoerden, door welke de weg der Waarheid gelasterd wierd. Maar geheel zuiver, zo als ze van Godts Geest was voortgekomen: ReedenendesHEEREN, die rein zyn, gelyk zilver, gereinigd in eene aarden fmeltkroeze, gezuiverd zeevenmaal, Pf. XII: 7. Daarom elders omfchreeven als zuiver voeder, 't welk met de wanne, en. werpfchofel verfchuddedis, Jef. XXX: 24. Hoe meer reedelyk en onvervalscht deeze geestelyke melk was, zo veel te aangenaamer was ze dan ook van fmaak, en zo veel te kragtiger tot voedinge. 00 Gelyk dan de Kinderkens als hunkeren na de Melk , en die, als de borst hun wordt aangebooden, greetig met geheele mondvollen inzuigen, zo moesten de Geloovige Verftrooilingen, ook begeerig, zeer begeerig zyn na de geestelyke melk. Het moest met hun zyn , gelyk Jeremia van zich-zelven getuigt, Cap. XV: 16. Als uwe woorden gevonden zyn, hebbe ik ze op» gegeeten. Die nu waren te vinden in de Schriften, des moest hun lust en begeerte zyn, die dag en nacht te overdenken; die waren te vinden onder de verkondiginge des woords, des moesten zy fteeds liever naby zyn om te hoeren, dan om den Zotten flagt - offer te geeven. En, om verzeekerd te zyn, dat de Leere onvervalscht was , die hun verkondigd wierd, moesten zy die toetfen aan de Schriften , en , ten dien einde, die daaglyks onderzoeken , of die dingen ook alzo waren; en daar van overtuigd zynde, moesten zy niet zyn gelyk de Kinderkens van eene ongeftelde maage,die de ingezooge melk terftond weêr uitfpuwen; ik wil zeggen, niet zyn gelyk die geenen, die terftond vergeeten 't geen zy gehoord hebben, en zo nooit koomen tot kennisfe der waarheid,; maar zy moesten zoeken + daar van veel wech te leggen, en te bewaaren in hunne harten ; en dat alles, onder een vuurig bidden, dat Godt hun
daar



BEGEERIG. ' v
daar by het verftand verlichten , en het harte openen wilde. (3) 't Geen deeze Begeerte in hun verwekken, en fteeds vetleevendigen moest, was: Op dat zy door dezelve opwas/en mogten. (NK) Het oogmerk , waar toe de Moeder haar Kind zoogt, is om het te doen opwas/en. gelyk het ook de wensen der Kinderen is, dat zy mogen groot worden. Zo moet het ook de wensch en het oogmerk zyn der Wedergeboorenen, dat zy , Kinderen in Christus geworden zynde, mogen worden Jongelingen en Mannen, opwas/en in de genade, en kennisfe van onzen Heere en Zaïigmaaker Jefus Christus, e Petr. III: 18. Qpwasfen (<*) in de kennisfe van de grondivaarhceden des geloofs, op dat men , geoeffend zynde ter onderfcheidinge beide des goeds, en des kwaads, te minder gevaar ïoope, van door de vcrleidinge der grouwelyke menfchen afgetrokken te- worden van zyne vastigheid. Voorts ook in de kennisfe der dingen, die Godt aan zyne Kinderen fchenkt: Welke de hoop zy zyner roepinge-, en welke de rykdom zy der heerlykheid zyner erfenisfe in alle Heiligen, en welke de uitmemende grootheid zyner kragt zy aan hun, die gelooven , op dat zy daar door tegen alle uit- en inwendige beftrydingen mogten gefterkt worden in het geloove, en de hoope des eeuwigen leevens, en de daar uitfpruitende vreede des gemoeds, en blydfchap in Godt. O) Opwasfisn ook in de beoeffeninge der Godtzaligheid: Want het moet den Wedergeboorenen Menfehe niet genoeg zyn, dat hy de IMligmaakinge begonnen hebbe , hy moet ze ook voleindigen. Daar toe is het hem neodig, dat hy weete, hoedanig hy behoore te zyn in heiligen wandel en Godtzaligheid: Welke dc verleidingen der zonden van buiten zyn, en hoe hy die hebbe te vermyden ; welke de kwaade beweegingen in hem zyn, en hoe hy daar tegen te waaken en te ffiêy» den hebbe: Daar-en-tegen, welke dePligten zyn, welke hy, uit een grondbeginfel van Liefde, want Liefde is de vervulHnge der Wet, en het einde des Gebods, te betrachten hebbe jegens Godt,en den Naasten ; en welke de kragtige beweegreeden zyn, die hem daar toe verpligten. Die nu zo zoekt op te wasfen met eenen Godt lyken 'wasdom , (33) moet fteeds begeerig zyn en blyven na die reedelyke en onvervalschte-
BEGEERIG. ioz
Euangelie-melk; want die is het middel, 't welk Godt daar toe gefchikt heeft. Is 'er dan geleegenheid, om het Woord te hooren, dat men dat middel om op te wasfen toch nooit verzuime ; want heeft de Heere Herders en Leeraars gegeeven tot het werk der bedieninge, het oogmerk 'er van is, op dat allen mogten koomen tot de eenigbeid des geloofs, en der kennisfe des Zoons Godts, en tot eenen volkoomen man , en de maate der grootte der volheid van Christus, Ephef. IV: n—13. Zyn 'er Schriften, die van Godt zyn in gegeeven, hy, die wenscht op te wasfen, moet 'er zynen lust in vinden, dat hy die onderzocke; want ze zyn nuttig tot lecringe van de waarheid , wederlegginge van de dwaalingen, en , ten aanzien der Godtzaligheid, tot verbeeteringe, en onderwyzinge, die in de rechtvaerdigheid is. En dus is derzelver oogmerk, om den Menfehe Godts te volmaaken , op dat hy volmaakt zy , en tot alle goed werk volmaaktelyk toegerust, 1 Tim. III: 16, 17. Dit nu zo zynde , zo wordt dit 2de vs., door het koppelwoordeken Ende , met recht verbonden met het r. vs. Want, gelyk hy hen daar vermaand hadde, om af te leggen alle kwaadheid^ bedrog , geveinsdheid, nydigheid. cn aglerklappingen, op dat zy mogten worden Kinderen in de boosheid, welke den geestelyken wasdom zo nadeelig is; zo vermaant hy hier, om zeer begeerig te zyn na de reedelyke en onvervalschte Euangelie - melk , -die den geestelyken wasdom zozeer bevordert, op dat zy mogten worden volwasfen in het verf and, 1 Kor. XIV: 2.0. Men heeft aangemerkt, dat Petrus de Geloovigen in het 5, vs-. befchouwt als Geestelyke Priesters. De Priesters, onder den dag des Ouden Testaments, moesten zyn zonder ligchaamlyk gebrek, Lev. XXI: 17—ar. Ook moesten zy een volwasfen Man zyn, naar de bepaalinge der Jooden, ten minften 20, of wel daar boven 30 jaaren oud. Zouden nu de Geloovigen den Heere tot geestelyke Priesters zyn, zo moesten in hun die gebreken niet gevonden worden, waar tegen Petrus vs. 1, waarfchouwde ; en, in tegendeel, moesten zy, volgens vs. 2., veel gebruik maaken van het middel waar- door zy konden opwasfen , en in ftaat raaken tot het uitoeltenen van alle de dienften van het geestelyk Priesterfchap.. Dit is eene Aanmerking



192 BEGEERLYKHEID.
king van den Hooggel.. ff, van Alpben in zyne Verklaaringe van Petrus i Br. p. aor—.
BEGEERLYKHEID, (Nietin (kwaade) beweeginge der) gelyk als de Heidenen, die Godt niet kennen, i Thesf. IV: 5. De Apostel, weetende wat de wil van Godt was, vs. 3, had de Geloovigen vermaand, hun vat, dat is, hun ligchaam, te bezitten in heiligmaakinge en in eere,vs. 4. Aan de Vermaaninge is eene Afmaaninge tegenövergerteld: Niet in —. (x) Wy moeten eerst zien , welke de beweeginge der begeerlykheid zy, van welke Paulus fpreekt, en waarom hy die aanmerkt als iets, het welk de Heidenen, die Godt niet kennen, raerkteekende: En dan zal ligt zyn optemaaken, waarom de Geloovigen daar in hun vat riiet bezitten moesten. (XX) Wat het Eertöe aanbelangt: (<*) Welke is hier de beweeginge der Begeerlykheid?- Wy vinden •pier het woord xïfoi, 't geen by de onge'wyde Grieken in 't gemeen gebruikt wordt van allerlei gemoeds aandoeningen, of driften, die wy Paspen noemen met een Onduitsch woord, die in ons eene gevoelige beweeginge veroorzaaken , als Hoope en Vrees, Blydfchap en Droefheid, Nydigheid enGoedgunnendheid, Haat en Liefde, &c. In het Nieuwe Testament komt het, behalven hier, nog maar eens voor Pvom. I: 26, van die Onëerlyke beweegingen der allerfchandelykfte Ontucht, die het natuur lyk gebruik verandert in het gebruik tegen de natuur —. Hier is het eene beweeginge, met inlasfinge van een woord, eene kwaade beweeginge der begeerlykheid; naamelyk tot ontucht, 't Kan wel zyn, dat Paulus die zo vuile mede bedoeld hebbe ; maar wy mogen het hier wat algemeener neemen, van eene beweeginge der begeerlykheid, die zich uitftrekt tot alles,, wat onder den naam van Hoererye te begrypen is , volgens den eisch van Godts wille, vs. 3 , dat gy u onthoudt van de hoererye. Die beweeginge is eene der meest prikkelende en meest gevaarlyke. Geeft men die plaats in het harte , wel haast wordt ze als een verhittende gloed.; ze verandert den Mensch als in eenen .welgevoederde» hengst; hy is nergens meer op bedacht, dan om zyn geilen lust te boeten. Het oog des Overfpeelers neemt de febeemeringe waar, Job XXIV: 15. Des
BEGEERLYKHEID.
trmgens is hy vroeg op in het hoerhuis, eil zonderde» Naasten te ontzien, hunkert byna deszelfs Huisv rouwe, of Dogter, Jerem. V: 7, 8. Hy waagt 'er, om van zyne eeuwige belangen niet eens te fpreeken, zyne tydelyke aan: Zyn welvaart; door eene Vrouw, die eene hoer is, komt men tot een ftuk broods , Spr. VI: 26. Zyne gezondheid : Wie de Hoeren aanhangt, dien zullen maaden en wormen tot een erfdeel hebben, en hy zal uitdroogen tot een zeer fchandelyk exempel, J. Syr. XIX: 2, 3. Nu is het wel zo, dat de Ontuchteene der meestalgemeene zonden is, die ten allen tyde onder alle Volken plaats gehad heeft, en nog, ook onder de Christenen, niet meer dan veels te veel plaats heeft. Qj) Hier komt ze evenwel voor als zo iets,'t welk den Heidenen, die Godt niet kenden, het meest eigen was. 0«) Heidenen heeten in 't algemeen alle zulke Volken ,die oudtyds uitgefiootcn waren van het Burgerfchap Israëls, en van de Verbonden der belofte; en die destyds, fchoon ook toen den Heidenen het Euangelie verkondigd werd , zich nog van hunne ydele dingen niet bekeerd hadden tot den leevendigen Godt, en daarom hier omfchreeven worden als zulken, die Godt niet kenden, 't Is wel zo, dat het kennelyke Godts in hun openbaar was, en dat Godts onzienlyke dingen ook onder hen te verftaan en te doorzien waren uit de fchepfelen, beide zyne eeuwige kragt, en Godtlykheid: Maar, ofichoon Godt kennende , hebben zy Hem evenwel niet in erkentenisfe gehouden ; maar hebben , naar hun verduisterd onver ft and, de heerlykheid van den onverderflyken Godt veranderd in de gelykenisfe van een beest, van een verderftyk mensch, en van gevogelte , en van viervoetige en kruipende gedierten: Tot ftraffe van welke geheel reedeiooze, en Godt hoogst hoonende Onzinnigheid, Godt hen had overgegeeven in de bégeerlykheeden hunner harteri tot onreinigheid, om hunne ligchaamen onder malkanderen te ontëeren, Kom. I: 19—24. Waarom zy Ephef. IV: 18 , 19 , geteekend worden , als zulken, die , verduisterd geworden zynde in het verft and, en ongevoelig door de verhardinge hunner harten, zich hadden overgegeeven, om alle ontuchtigheid, en onreinigheid te bedryven ; en wel gieriglyk , met de grootfte verhittinge. (/s/39 En dus komt het hier met recht in, als een ken-
fchets



BrEGEERLYKHELD.
fchets van de Heidenen, dat zy, als zulken , -die Godt niet kenden , die zich aan Hem niet lieten geleegen zyn, die niefde minde vreeze Godts voor hunne oogen hadden, hun vat bezaten in (kwaade) be* weeginge der begeerlykheid. Dit ging zelfs zo verre, dat men ze pleegde onder hunne Godtsdiendighceden, ja! 'er zelfs een duk van Godtsdienst van maakte. Toen de Israëliten hunne Afgodery in alles pleegden naar de wyze der Heidenen i verweet Hofca hun, Cap. IV: 13, 14, dat zy zich affcbeidden met de hoeren, en vferden met de fnoodfle hoeren. En Am. II: 7, 8. dat de Man en zyn Zoon ingingen tot eene jonge Dogter, en zich by elk altaar neder leiden op de verpande kleederen. Hoe het daar mede toeging onder de Chaldeën kan men leezen in den Apokr. Brief van Jeremia, vs. 42, 43. Toen de Heidenen den Tempel te Jeruzalem verontreinigden met hunne brasferjen, leefden zy ,er met de Hoeren in luiheid, en vermengden zich met de Vrouwen inde heilige galeryen, 2 Mach. VI: 4. Op het Eiland Cyprus plaatsten zich de jonge Dogters aan het ftrand der Zee, en gaven zich veil aan deneerstkoomenden, om zich een' Bruidfchat te verzaamelen , en een gedeelte 'er van aan haare Godinne Venus te offeren, 't Zelfde had volgens Strabo ook plaats by de Armeniërs, volgens Herodoot ook by de Lydtërs, en meer andere Volken. Men zie Jujlinus,L. XVIII. C.5. ex edit. Gravii, en de daar onderdaande aanteekeningen. Minucius Felix zegt 'er van, dat nergens meer hoereryen en ontuchtighecden gepleegd wierden als tusfchen de Altaaren , en zo genaamde heilige Bosfchen.; zelfs meer als in de Hoerhuizen : Ubi autum magis d S'acerdotibus quam inter aras et delubra , conducuntur jlupra, traëlanlur lenocinia ,adulteria meditantur ? Frequentius denique in adituorum cellulis, quam in ipfis lupanaribus, flagrans libido defungitur: Was nu de ontuchtigheid de zo gemeene zonde der Heidenen, zo dat ze 'er zelfs als een onderfcheidend kenmerk van was : (3) Wel te rechte vermaande de Apostel dan de Geloovigen van Thesfalonika, dat zy zich hier in den Heidenen niet wilden gelyk feilen. (XN) Zy waren voorheen wel Heidenen geweest , maar nu waren zy van de Afgoden tot Godt bekeerd, om den leevendigen en waaragtigen I, Deel. II, Stuk.
EEGEERLYKHEID. 193
Godt te dienen, Cap. I: 9. Zy moesten dart zorg draagen, niet wederom gelykvormig tc worden aan de bégeerlykheeden, die te vooren in hunne onweeiendheid, toen zy Godt niet kenden, geweest waren; maar nu tot Godt bekeerd zynde, moesten zy zich benaerlligen, -cm-heilig te zyn in aW hunnen wandel; want naardien Hy heilig is, zo wil Hy, dat ook de zynen heiligzyn,(i Petr. I: 14, 15, 16.) Godt riep hen tot zyn Koningryk , en tot heerlykheid, Cap. II: 12. Des moesten zy dan Gode waerdiglyk wandelen, zich zorgvuldig' wachten van zulke zonden , als hoerery en ontucht, die den mensch van Godts Koning/yk ui'fluiten Ephef. V: 3-, 4, 5. En zich , wilden zy eenmaal mede ingaan in heerlykheid, des te meer beyveren, om hun vat te bezitten in heiligmaakinge en in eere , aangezien dat een zo voldrekt noodzaaklyk vereischte is, fat zonder heiligmaakinge niemand den Heere zien zal, Hebr. XII: 14. (33) Men voege hier nog by, dat zy Grieken waren ; want Thesfalonika was de Hoofddad van Macedonië. Dc Grieken nu waren in dit ftuk zeer ongebonden. By de Eng. Godtgeleerden vindt men \x\t Athenems aangeteekend , dat zy in hunne Gastmaalen ligte Vrouwlieden naakt voor zich lieten danfen t en 'er naderhand ontucht mede pleegden. Als men nu aanmerkt 't geen de Ondervindinge leert, dat zonden, die men voorheen aanhoudende, met vermaak gepleegd , en voor geöorlofd gehouden heeft, ligtelyk weder opborrelen; vooral de begeerlykheid der ontucht, die als het tonder is, en maar een vonksken noodig heeft, om wederom op te gloeijen , zo zal men ligtelyk begrypen , dat het niet zonder reede was, dat de Apostel hen dus vermaande.
BEGEERLYKHEID (Daar na de)ont. vangen hebbende baart zonde, en de zonde, voleindigd zynde, baart den dood, Jak. 1:15. (X) De Begeerlykheid is hier de1 door de' zonde verdorven Begeerlykheid,welke zich uitftrekt tot zulke dingen, die dienen tot verzadiging van het vleesch, daarom van Petrus, 1 Br. Cap,. II: vs; ir, genoemd vleescblyke bégeerlykheeden, zo elke kryg voeren tegen de ziele. Apostel Johannes, 1 Br. Cap. II: vs. 16", brengt ze tot drie hoofdfoorten: De begeerlykheid des vleeschs , ds begeerlykheid der oogen, en de grootsheid des
S> b lêe-



ïg$ BEGEERLYKHEID.
BEGEERLYKHEID;
leevens. In het 14. vs. (waar van men zien kan in des VIIL D. a. St. p. 52.2/) had Jakobus geleerd, dat de mensch wordt af. getrokken , en verlokt door zyne eigene begeerlykheid , en hier fpreekt hy van het ontvangen en baaren der begeerlykheid; iets, 't welk aan Vrouwen eigen is. Wy moeten ze ons dan voordellen onder de teekeninge van eene Hoere, die, nergens meer op bedacht, dan op het boeten van haaren geilen lust, den Jongeling agter nagaat,, om den hals vliegt , kust , tokkelt, en lokt door de beloften van meer dan gemeen vermaak: Komt laat ons dronken worden van minne tot den morgen; laaten wy. ons vrolyk maaken in groote liefde —. Men zie de teekening van zo een geil en ontuchtig Schepfel Spr. VII: 11—21. Van dien zelfden aart is de zondige begeerlykheid, 'c zy.ze zich.uitftrekt, tot hoogheid van ftaat, tot veelheid van geld en goed, of het voldoen van kriele lusten. Wordt ze in haar eerfte beweegingen niet tegengegaan, ze prikkelt.den mensch, verhit zyne verbeeldinge , en ftelt hem op 't bekoorlykst voor allerlei voordeden, of vermaaken van het genot van dat geene, waar toe zyne begeerlykheid zich bepaald hadde. Eindelyk ,. gelyk de woelagtige Fr ouwe -den Jongeling bewoog, haar agter na te gaan, zo gelukt het der Begeerlykheid ook ten laatften, den mensch in te wikkelen, en te overwinnen door- baare befmeliingeri, (3) Dat wordt hier voorönderfteld. Daar na , na dat zy een tyd lang hem verzochten verloktheeït, ontvangt zy, en baart —. (XX) Men lette eerst op 't geene van de Begeerlykheid gezegd wordt. («) Zy ontvangt. Dit voorönderftelt eene byligginge. Die gefchiedt, wanneer de . wil 'er in toeftemt, en het .verftand zich fcherpt, om middelen te bedenken, hoe zyn oogmerk best te bereiken. Nu is de vrucht ontvangen. Door de verhitte verbeelding , als in Abzalom, toen hy zich kittelde, met het yooruitzigt op de Koninglyke hoogheid ; in Amnon , toen hy zich,kittelde in het vooruitzigt op de omhelzingen van Thamar; in Gehazi, toen hy zich kittelde in het vooruitzigt op zo veele Qlyf boomen , Wyngaarden , &c. Door die verbeelding wordt, de ontvangt vrucht .gevoed; ze blyft, als 't ware in de ingewanden.haajer Moeder, nog wel ee¬
nigen tyd beflooten; maar ten laatfte wodrt het een voldraage vrucht. (/S) De Begeerlykheid baart; maar het is eene vrucht, haar in kwaade geiiartheid, ten eenenmaale gelyk. Zy baart zonde, het zondig Bedryf. De booze Mensch bedenkt en werkt kwaad op zyn leeger, en in het licht van den morgen/tond voert by het uit, Mich. II: 1. De begeerlykheid baarde de zonde, toen onze eerfte Ouders van de verboodene. vrucht aten ; toen Abzalom het masker, waar mede. hy zynen V ader misleid hadde afligtte, en zich tegen hem in openbaaren opftand ftelde ; toen Amnon zyne Zuster, haar door zyn vriendelyk verzoek;, tot voor zyn bedde gelokt.hebbende, met geweld aangreep, en ze verkragtte; toen Gehazi Naaman agter naliep , en , door een uitgedachten leugen , twee talenten Zilvers, en twee Wisfelkleederen aftroggelde;. toen Achan Tiet Babylonisch overkleed, en twee honderd ftukken Zilvers ftal, en verborg in zyne tente. Maar wat is nu het gevolg? Die zo onreine Dogter van zo eene onreine Moeder brengt ook een Vrucht voort ;maar zo eene, die haare eigene Moeder doodlyk is. (33) De zonde voleindigd zynde, baart den dood. Indien het waar ware, 't geen de Ouden gezegd hebben van de jonge Adders (hoewel fabelagtig. Zie Bochart, Hieroic. P.TI. L. IIL C L p. m. 364.) dat zy by de geboorte den buik haarer Moeder doorbyten, of openfeheuren, zou men dat op de zonde kunnen toepasfen. De zonde is voleindigd j het voordeel, of vermaak,, dat. men'er zich van voorftelde, is genootcn. Het beantwoordt niet op den duur aan de verwachtinge. Oneer, Schaamte, Wroeginge vergallen het. Het genot is kortvan duur , en de gevolgen 'er van zyn wrang. De voleindigde zonde baart den, dood, Dikwils den Tydelyken dood, als een zigtbaar Strafgevolg. Gehazi wordt geftraft met Melaatsheid; Achan wordt gefteenigd'; Amnon moet de Zuster - fchennis,.. twee jaaren nadien tyd,-hoeten met zyn leeven; Abzalom worden, door Joab drie pylen in het harte gedrukt. Gefchiedt dat niet altoos, dit is evenwel altoos zeeker, dat de voleindigde: zonde > wordt ze niet uitgewischt door traanen van berouw, wordt 'er geene Verzoeninge van gezocht en .gevonden in het bloed van Jefus, al
dat



BEGEERT E.
BEGEERTE.: 195
dat ysfelyk onheil baart, 'twelk men den geestelyken en eeuwigen dood noemt. Die tegen Godt zondigt , heeft den dood lief, en doet zyne eigene ziele geweld aan , Spr. VIII: 36. Want de vrucht der zonde is ffchaamte, en baar einde en bezoldinge is de dood, Rom. Vi: 21 , 23. Hoe noodig is het dan niet , dat men terftond , by de eerfte aanprikkelingen , het vleesch kruifige met de beweegingen, en bégeerlykheeden., Gal. V: 24.
BEGEERTE (De) der Rechtvaerdigen is alleenlyk het goede: Maar de verwachtinge der Godtloozen is verbolgenheid, Spr. XI: 23. Nooit vertoont zich het Licht meer lieflyk, dan wanneer men het vergelykt met de naare en zwarte duisternisl'e: Zo vertoont zich ook de braave Mensch nooit meer prys- en navolgens-waerdig , dan wanneer men hem bel'chouwt in tegenöverftellinge van zulken, die zich door hun gedrag gehaat en veragtelyk maaken. Van zulke tegenöverftellingen bedient Salomo zich dikwils in dit Spreukboek, ook in dit XI. Hoefdfiuk. (X) In onze woorden ftelt hy Rechtvaerdigen en Godtloozen tegen malkanderen over. (KN) Rechtvaerdigen , die -, om dat hun vermaak is in Godts Wet, niets meer bedenken en betrachten , dan 't geen waaragtig, eerlyk, rechtvoer dig, rein en lieflyk is, op dat zy ten allen tyde eene onérgerlyke konfciëntie mogten hebben by Godt en de menfchen* (22) Godtloozen, die, in alles hunne ongeftuime driften volgen, zonder zich te ftooren aan't geen recht en billyk is, zo zy llegts hunne booze oogmerken kunnen bereiken-, en daarom te rechte vergeleeken worden by eene voortgedreevene Zee, die niet rusten kan , welker wateren fteeds flyk en modder opwerpen, Jef. LVII: 20. Zo zeer deeze lieden verfchillen in geaartheid: (2) Even zeer verfchillen zy in bedryf, ofuitkomfte. Voor de Eerfte is het Goede; voor de andere Verbolgenheid. (XS) Van de Rechtvaerdigen wordt gezegd, dat hunne Begeerte is, het goede, (u) Men kan dit zo neemen, dat het hunne Begeerte, hun wensch is, het goede te doen. Recht te doen, is den Rechtvaerdigen eene blydfchap , Spr. XXI: 15. Des is hunne Begeerte, te leeven tot Godts eere: Hun zeggen is: Tot uwen naam, en tot uwe gedachtenisfe is de begeerte myner ziele , Jef. XXVI: 8. Ten
aanzien 'van zith-zeiven, hun tydelyk belang op eene allezins eerlyke wyze te vorderen ; maar vooral bun eeuwig belang: De begeerte van Paulus is de hunne, om Christus te gewinnen, en in Hem gevonden te worden, Philipp. III: 8, 9. Ten aanzien van den Naasten, dat zy gerechtigheid werken, met hun harte de waarheid fpreeken, niemand benadeelcn , aan allen zo veel goed doen, als hun mooglyk is; vooral, dat zy medewerkers mogten zyn van hunne blydfchap in den Heere, (fi) Maar men kan het ook verftaan van het by hen begeerde goed. Het is het begeerde goed, als 'er gezegd wordt: De begeerte, die komt, is een 'boom des leevens, Spr. XIII: 12. Dat fchynt hier ook het naast bedoeld te zyn, naardien deeze begeerte is tegenövergefteld aan de verwachtinge der Godtloozen, waar door men zeekerlyk niet te verftaan heeft zo iets, waar op zyhoopen, om 't welk te verkrygen zy werkzaam zyn, maar een verwacht kwaad, 't -welk hen treffen zal. Dat geene nu , waar naar de begeerte der Rechtvaerdigen zich uitftrekt, is alleenlyk het goede, alleenlyk, in 't geheel, en boven alle andere dingen, dat geene,'twelk iu kragt van beteekenisfe het Goede heeten kan, het goede van Godts Uitverkoorenen: In dit leeven dat goede, waar by de ziele leeft, en als met fmeer en vettigheid verzadigd wordt; en na dit leeven Aatgroot goed, 't welk de HEERE heeft wechgelegd voor de geenen, die Hem vreezen. Welk begeerd goed zy ook verkrygen zullen ; want 'er is, ten hunnen voordeele, een gedenkboek voor Godts aangezigt gefchreeven, Mal. III: 16. De begeerte der Rechtvaerdigen zal Godt geeven, Spr. X: 24. Maar zo heuglyk en heerlyk dit goede zyn zal, (22) zo verfchriklyk zal, in tegendeel, het kwaade zyn der Godtloozen: Hunne verwachtinge is Verbolgenheid. Hunne Verwachtingge: Niet het geen zy venuachten; want zy belooven zich-zelven vreede, fchoon zy wandelen naar het goeddunken hunner harten ; maar 't geen zy te wachten hebben , gelyk elders in dien zin, en met hetzelfde grondwoord gezegd wordt van de Godtloozen^ dat hunne oogen zullen bezwyken , en dat hunne verwachtinge zal zyn de uitblaazingc hunner ziele, Job XI: 20. 't Geen zy dan te wachten hebben , is Verbolgenheid , naamelyk van Godt. Die , van welke ge* Bb s vraagd



i96 BEGEERTE-;
vraagd wordt: Wie kent zyne verbolgenheid, en de flerkte zynes tcorns, naar ,t geene Hy te vreezen is? Pi. XC: n. Zo eene, welke, naar de kragt van 't grondwoord (men zie den grooten Schultens) is als een opgezwolle ftroom, die met geweld over zyne oevers heenen ltort, en alles met zich w.echvoert , en dus de Godtloozen zal doen wechzinken in eenen afgrond van rampzaligheeden. Als Godts lippen volgrawfchaps zyn , dan is zyn adem als een overvloeijende beeke, die tot aan den hals toe-, raakt , Jef. XXX: 27 , 28. Wilde de. Mensch zich dan-wel beraaden, dan zoude hy zich fteeds vergezellen met de Rechtvaerdigen, en nimmer treeden in de voetftappen der Godtloozen. Want, hoe het hier op Aarde ook moge gaan, 'er zal even-, wel een Tyd komen, waar in de HEERE. zal doen zien. welk een onderfcheid ""er zy tusfchen den Rechtvaerdigen , en den Godtloozen, Mal. 111: 18. Gelyk het eeuwig leeven zal vergolden worden den geenen, die, met volhardinge in het goed doen , heerlykheid, eere en,onver'derftykheid zoeken; zo zal, in tegendeel, vergolden worden Verbolgenheiden toorn,den geenen, die het kwaade werken, Rom. II: ó—10.
BEGEERTE (Tot uwen Naam-, en tot uwe-, Gedachtenisfe is de) onzer ziele, Jef. XXVI: 8b. By Luther is het : De Lust des harten fiaat tot uwen naam —. Het grondwoord drukt zo wel uit de Begeerte na, als het Genoegen , en de Verlustiging in, of over eene zaak. Wordt.'er het woord Hart, of Ziele bygevoegd, 't geeft te kennen , dat de Begeerte, vuurig , en de Verlustiging hartlyk en groot. is. Zo wordt met dit zelfde woord van den Godtloozer, gezegd, dat hy zich, roemt over den zvenscl zyner ziele, dat is, over de vervullingc 'er van, en zyne vreugde daar over toont Pf. X: 3. Gelyk ook van den Koning, aar wien Godt zyns harten wensch gegeeve/ hadde,.Pf. XXI: 3. Waarom Hy zich ooi zo verheugde over. deszelfs heil, vs.2. Dooi de Verlustiging wordt de ziel verkwikt en door de Begeerte blyft ze als hongerig om 'er fteeds meer van te ontvangen. Bei de deeze dingen moetende faamen gaan zal de lust -der- ziele volkoomen zyn Schoon zy haaren lust, en vergenoegd vindt,, de begeerte, moet evenwel gaand1 blyven: Zonder die zou.de ze haast, wal
B E G EER T E.
gen, en-het zoetfte zoet haar bitter wor' den. Is 'er, in tegendeel, begeerte, maas geene voldoeninge 'er van , dan blyft de ziel leedig , en dat baart fmerte. Maar gaan beide deeze dingen faamen, de Verlustiging in het genieten, en begeertena. nog voller verzadiging, dan wordt de ziel te meer gerust gefteld en vervrolykt. Maar waar zal nu het een en ander te vin* den zyn? Te vergeefs zal men het zoeken, by de Waereld en haare fchyngeneugten , als die de begeerten meer prikkelen , dan verzadigen; of anders, na de verzadiging, den kortftondigen lust door lange, en bittere droefheid doet boeten. Maar in Godt die het Hoogfte Goed is,en in zynenNaa-me en Gedachtenisfe . kan de ontterflyke, en voor de eeuwigheid gefchaape ziel, haaren lust en verzadiging vinden. Door den Naam van Godt zou men kunnen ver-; ftaan zyne verheevene Eernaamen, Jehovah, Elohim, El- Schaddaï, en diergelyken meer,. naardien, die alle eene zeer heerlyke , en voor de ziel verkwiklykebeteekenis in zich opfluiten , duidende deeze zyne onbegrensde Almagt-aan,geene zyne onveranderlyke Waarheid , een. andere zyne trouwe Liefde, hooge Majefteit, oneindige Goedheid, benevens alle andere. Volmaaktheeden, die het Opperweezen op de Allervolmaakfte wyze bezit. Insgelyks zoude men door zyneGedachtenis kunnen verftaan niet alleen hei>gedenken van den Mensch aan Godt; maar te gelyk ook het gedenken van Godt aanons, of de gedachtenis van zyn gedenken , en hoe wy ons daar by,ter onzer verkwikkinge, kunnen te binnen brengen, en verzeekeren, dat wy,, gelyk een kostbaare \ Diamant vastgezet is in den ring, ook zofteeds in zyn allergenadigst aandenken , , hoewel boven en tegen eenige waerdy,1 zullen ingeflooten blyven-, zo wy zynsl Naams niet vergeeten. Gelyk David in
■ meer dan eene. plaatfe fpreekt van Godts* ' naam, en van dien te gedenken, als Pf. V:
, 12. XLV: 18. CXIX: 55, &c. Vooraf ,, moet de dierbaare naam van den -aanbid-
■ delyken Immanuël hier niet uitgeflooten , worden. Op dien , en op zyne Zaligheid* .. wachtte de ftervende Jakob-, Genef. XLIX: fc 18. Die is de bron van alle waare harten-
vreugde. Dien Naam,hebben de Engelen bekend gemaakt.,, en*zich. over zyne iu*"
tree.-.



BEGEERT E; .
treede in de Waereld grootelyks verblyd, en de Menfchen opgewekt, om zich insgelyks te verblyden, Matth. I: 2.1, Luk. I: 31. II: 9—14. Op deezen hebben de Patriarchen, door het geloof, gezien en vertrouwd. Aan deezen hebben alle Propheeten getuigenis gegeeven, dat een iegelyk, die ^gelooft, vergeevinge der zonden ontvangen zal in zynen naame, Hand. X: 43'. Van deezen hebben ons de Apostelen verzeekerd, dat de Zaligheid' in geenen anderen is; dat ,er onder den Heemel geen'andere naam onder de menfchen gegeeven is, door •welken zvy kunnen zalig worden, Hand. IV: 12. Daar nu de Geloovigen des Nieuwen Testaments, die hier fbreekende voorkomen, weeten, en in den Geloove verzeekerd zyn , dat door en in Hem alles verzoend , en vervuld is , zo moet dan ook hunne begeerte na Hem te vuuriger, en hunne Gedachtenis van LIem te bedendiger zyn. Dit moet hun zyn als een bundelke myrrhe, vernachtende tusfchen hunne borften, tloogl. L 13» Des daags moeten zy ,-niet alleen van Hem fpreeken , maar ook zyns gedenken op- hunne lêegerfleden, en aan Hem peinzen in de-nachtwaaken, Pit' LX1II: 7. Ja! dervende, moet zyn naam hun zoet zyn, en zyne gedachtenis als een hersfenen verdèrkend reukwerk , toebereid naar de kunst eenes Apothekers. Gelyk Stephanus met deezen naam op zyne lippen den laatden fnik'gaf, als hy riep: Heere Jefus, ontvang mynen Geest! Hand. VII: 59. Vergelyk Ermifehens Dreyf. Euang. Hertzens-lust , in Dedicat, Men kan dit met dichtinge leezen. Maar-eene andere vraage is, of het beantwoorde aan' het beloop der Godtfpraake ? -Die geeft ons eenen tyd te- befchouwen van donkerheid en wolken , des angsts en der benaauwdheid. Godts - gcrichten waren op Aarde, 't Oogmerk was wel , om zyne Vyanden te hefchaamen , cn te fchande te maaken , van wegen den yver-over zyn Volk; vs. 5, 6, 9, 10, 11. Maar in-'t midden van deeze beroerten zou zyn Volk niet zonder bekommeringe zyn. Daarom wordt het vermaand, zich voor eén korten tyd ia verba-gen , tot dat. de gramfchap zou oven zyn, vs. 20. Nu was het wel zo, dat deKerke Godt. verwachtte in denkweg zyner*; gerichten,-, dat'Hy zou kaomen. om. haaren* tssint ie twJilen, en haar,.recht uit te voeren,
BEGEERTE. 397
vs. 8a. Maar in 't midden van deeze gewrichten, terwyle het haar nog niet gebeuren mogt, haaren lust te zien aan zyne gerechtigheid, zag het 'er voor haar nog bar en donker uit. Als zy dan in het tweededeel van dat 8^e vs. zegt: Tot uwen naam^ en-tot —,• zo wil zy daar mede te kennen geeven, dat zy, fchoon zy in duisternisfewandelde, en geen licht zag, Hem met alle haare begeerten dandvastig bleef aankleeven; dat zy zich bleef'verlustigen in,en vertrouwen op zynen Naam , die voorhaar van zo eene bemoedigende beteekenisfe was, (Jef- L: 10.) dat zyne Gedacht tenis, de gedachtenis, hoe LIy van oude dagen af geweest was de toevlugt van zyns Volk, de fterkte der Kinderen Israëls , haarverkwikte en bemoedigde met het geloovig vooruitzigt,-dat Hy haar ook-nu niet' begeeven, noch verlaaten zoude , maar ter* beftemden tyde toonen, dat Hy haarer deeds» gedachtig was , nier anders , dan' of Hy < zet in beide zyne handpalmen gegraveerd hadde, en haare muuren fteeds voor- Hem zvaren± (Jef. XLIX: 15,. 16.)
[BEGEERTE (De) der winfte heeft da* zelve {het Schip) bedacht, en de konjliuet wysheid heeft het toebereid: Maar uwe- Voor*zigtigheid, ó Vader! beftuurt het, Boek den Wysh. XIV: 2, 3. Wy hebben Men in de eerde plaatfe tedetten op de uitvindinge van het Schip, en dc Beweegoorzaak 'er van.- (SX) De Schryver fchynt do eerde, uitvinding van het Schip toe te fchryven «aan den Mensch. Zoude hy dan niets geweeten hebben van Nodehs Arke, waar van Godt de. Uitvinder was, en hes bedek, of ontwerp gemaakt hadde ? Het tegendeel toont hy in het 6. vs. Wat dan % 't Konde wel zyn, dat 'er voor' dien tyvt reeds kleine Schuiten waren- in gebruikgeweest. En zo af niet, dan was de Arke wel het eerde Schip, en eene uitvinding van Gódt, doch gefchikt tot eeif gantsch ander einde, als de Schepen, vair welken hier gefproken wordt:.Wel bekwaam ,. om eene .grootere vragt,. als-ooifr eenig Schip,,in te laaden, en daar medete dryven, en te dobberen op den vloed > maar niet, om verre reizen over Zee te doen van het eene Land na het.anderei' Daar toe waren Schepen; noodig van een-" ander maakfel. . En die heeft» de hunftrgd Wysheid der menfchen van tyd tot tyd uit; , - ge-. ■



BE GEERTE.
gedacht, en volmaakt. Men weet, ten minften men geeft voor te weeten, door wien het allereerst het roehen, door wien het Roer, door wien de Mast en Zeilen zyn uitgevonden. Zie SCHIP, in des VII. D. a. St. p. aa8—. (32) Wat was het, dat de Menfchen daar toe aandreef? Qu) Ten deele de Noodzaaklykheid. Alle Landen brengen niet dezelfde Vruchten en Waaren voort. Het onderfcheid der Land- en Luchtftreeken maakt daar in een groot onderfcheid. Het eene Land heeft en geeft dit, en het ander' wat anders. Moest men die over het Land vervoeren, 't zoude ongemeen kostbaar, en, ten aandien van fommige Landen geheel onmoog- • lyk zyn. Des bereidde men Schepen, om die , langs Rivieren , en over Zee , van elders te haaien, en de zyne na elders te brengen , om zo in de behoeftigheeden \ van malkanderens eigene Landen te voor- ■ zien; 't welk dan ook Volken en Volken i verpligt tot het onderhouden van gemeen- i fchap, en vriendfchap met malkanderen. ] Maar wil men zich fpeenen van 't geene 1 de Weelde en de Overdaad verfpillen,dan 1 zyn 'er weinige Landen, of zy leeveren i op 't geen den inwoonderen volftrekt noo- < dig is tot voedfel en dekfel. (<3) Des is 'er 5 tot een tweede beweegreede bygekoomen 1 de Begeerte der Winfte. Gewinshalven i zweeft de Handelaar na het vergeleegen t Oosten, en het fcheemervallig Westen, t getroost zich der hitte van het verzengde i Zuiden , en der koude van het norfche < Noorden, en dat alles met een zwakke t kiel op groote Wateren. <
l
Impiger extremos currit Mercator ad Indos ; Per mare pauperiem fugiens, per Saxa,per j ignes. ,
Hoe overheerfchend moet de begeerte der ï
winde geweest zyn in hem, die, der ver- /
bolgenheid der Zee, der gevaaren van i
ftormen, klippen en banken ten trots, i
zich het eerst verftoutte , zyn goed en i
leeven te waagen in een hol faamenvoeg- t
fel van eenige dunne planken. Horatius c
oordeelde, dat die een hart moest gehad {
hebben, driemaal zo hard als metaal. 1
Carmin. L. I. Ode IIL vs. 9—. c
BEGEE KT E.
HU robur et as triplex
Circa pcctus er at, qui fragilem truci 'Commifit petago ratctn
Primus, nee timuit prcecipitem Jfricum ■Decertantcm Aquilonibus, &c.
Dat is:
Hy was voorwaar wel ftout van harte X)ic </' cerjle ficorm en baaren tartte, En '/ lyf betrouwde in ,t holle fchip,t (Gedreigd van bank en blinde klip.
Evenwel is hier in Godts beftuurte erkenlen, die de Menfchen op deeze uitviniing heeft doen denken , en daar bymoeds genoeg 'ingeboezemd tot eene zo hagcheyke, doch in veele opzigten nuttige, onlerneeming. (3) Ook wil de Schryver geet hebben op Godts Voorzienigheid in hei hcpZuuren van het Schip. Het is waar, melig Schip wordt door ftormen en baaren n den afgrond neêrgeploft, of tegen klipjen aan fpaanderen geflingerd. Scheepsieden en laading gaan in het geheel, of en deele verlooren. Dan dit gefchiedt liet zonder het beftuur van Godts Voorzie, iigheid. Gelyk in de Stad, (Am. III: 6.) 0 ook op de Zee, gefchiedt 'er geen kwaad, t welk de HEERE niet doet. Zo wil Godt traffen de al te onbeperkte gewinzugt van len Koopman, die hem dikwils vervoert ot fnoode bedriegeryen, en nog erger; traffen ook de Godttergende ongebonlenheid en roekeloosheid der Scheepsgasen. Daar-en-tegen wil Hy, in het redlen vanfommigen uitliet oogenfehynlykst loodsgevaar , toonen , dat by Hem uit;omften zyn tegen den dood. Men denke tan de behoudenisfe van Paulus, en der geeler, die met hem waren, na fchipbreuk ;eleeden te hebben, Hand. XXVII: 43,44. Vlaar in 't byzonder bedoelt de Schryver het werkzaame van Godts Voorzienig. ieid iu het behouden van het Schip. Hy naakt den wind gunllig, het Schip maakt hellen voortgang. 'Er verheft zich een elle ftorm, de kunde van den Zeeman is en einde raad, men roept tot Godt, Hy loet den Wind zwygen, bedwingt de op;eblaazenheid der Zee, den-hoogmoed laarer golven; het Schip raakt in behouien Haven, doet den voorgenomen handel
wel



BE GE E V E N.
wel gelukken, en het keert vol en zoet weder tot groot gewin der geener, die er belang in hadden. Men zie Pi. CV11: 03—30, en te gelyk ook den Dankpligt, die zulken aan Godt fchuldig zyn , vs. 31, 32. Had de Schryver, reeds in zynen tyd, zo een denkbeeld van de Zeevaardy, wat zoude hy 'er in laatere tyden niet in gezien hebben, na dat het Kompas is uitgevonden, 't welk, zelfs by nacht, den weg wyst door den ongemeeten Oceaan; nu, na een,vierdeWaereld-deel ontdekt te hebben,men,finds de reizen van Cooks, nog zo veele andere Landen ontdekt heeft, dat1 men reeds- van een vyfde Waerelddeel begint te fpreeken. Men denke niet, dat zulks gefchie'd zy zonder het'beduur van Godts Voorzienigheid. Hy beftuurt bet Scbip.; Hy doet zulke Onderneemiagen wel gelukken , op dat wy van elke nieuwe ontdekking nut en voordeel zouden trekken ; vooral ook opgeleid worden, om met aanbiddinge te.bewonderende hoegrootheid van Godts fcheppende Almagt. Vergelyk eenigzins Ermifcbens KircheiiRedner, P. IL p. 375—-J
BE GEEVEN.. Dit woord wordt ,-in onze taaie, in meer dan eenerlei zin gebruikt in den Bybel. (&) Allereigenlykst drukt het uit de beweeging, of voortgang, dien men maakt, om van de eene plaatfe te koomen tot eene andere. Men zie Ezech. XIX: 85 en Hand. XIX:. 31, CD En, omdat dit niet gefchiedt zonder yver , en een gezet voorneemen, om zo eene plaats te bereiken, wordt het ook gebruikt van dien yver des gemoed^, en de moeite, die men zich geeft ter uitvoeringe, of verkryginge van iets, 't welk men zich heeft voorgeiteld: 't Zy ten goede, gelyk men zo leest van zich te be geeven, 'om den HEERE te zoeken, 1 Chron.XXII: 19, 2 Chron. XI: 16. Om Wysheid te zoeken, Pred. I: 13. 't Zy ten kwaade , als van zich te begeeven tot veel wyns, tot verleidende geesten, &c. iTim. 111: 8. IV: v, Q) En, om dat hy, die zich ergens heen begeeft, zich verwydert van den perfoon, of de plaatfe , daar hy te. vooren was, zo zegt het ook wel eens zo veel , als iemand verlaaten, zich zyns-, en zyner belangen-; onttrekken: Zo dat heteene zeer grootebelofte is, als Godt zegt: Ik zal"uniet be* geeven a .Deut. XXXI: 8, Jof L.5;, &c."
BEGEEVEN; 199
BEGEEVEN, (Ik zal u niet) noch zalu niet verlaaten, Jof. I: 5b. Zo fprak Godt tot Jofua. Jofua moest Mofes Ampts- en Staats - Opvolger zyn. Mofes was gedorven, nu kwam het Staatsbeduur van een talryk, en te gelyk muitziek Volk op zyne fchouders. Mofes had het Volk geleid door de Woedyne; Hy moest het brengen in Kanadn. Hier vertoonde zich voor hem de Jordaan, een fnel vlieten de droom, nu, in den tyd des oogsts , vol tot aan alle baare oeveren Jof. III: 15. Hoe die te doorwaaden ? Aan de Overzyde in Kanadnwaren magtige en drydbaarè Volkeft: Hoe die te vernestelen uit hunne bezittingen ? Steden , die gederkt waren tot aan den heemel: Hoe die te veroveren ? Bergen van zwaarigheeden.' Maar Godt zou die voor hem doen worden tot een vlak veld. Was hy, door Godts bedellinge, de Opvolger geworden van Mofes, hy zou ook, gelyk die, Godts magtige hulpe genieten. Die wordt hem hier beloofd: Gelyk ik met Mofes geweest ben, zo zal ik met u zyn* (Men zie daar van des V. D. 2. St. p. 205!—.) Ik zal u niet begeeven, noch verlaaten,, ($f) Ik zalu niet begeeven. Men heeft hier het woord nST.» 't welk meermaals gebruikt
wordt van ver (lappen, als van Krygskneg* ten\ die flap worden, wanneer moed en kragten hun begeeven , zo dat zy den Vyand geenen tegendand kunnen , of durven, bieden als 2 Sam. XVII: 2. Zo zal ik-> over hem koomen, daar by moede en flap van handen is. Jef. XIIL 7. Daarom zullen alle handen flap worden; en aller menfchen bar* te zal verfmelten. Jerem. VI: 24. XL1X: 24, Ezech. VII: 17. 't Zal dan zo veel zyn, als of Godt tot hem gezegd hadde:: „ Wees flerk en vrees niet. Geen geval» , „ hoe moeijelyk, hoe gevaarlyk het zich„ ook voordoe , 't welk gy niet^zult te „ boven koomen; geene Magt zo groot, „ al ware het ook, dat tienduizenden des „ Volks, de duizenden verdubbeld, zich „ tegen u zetten, die uzal doen bukken: „ Want ik'de Magtige Jakobs, in wiens „ hand bet ftaat , bet alles groot en-fterk te > „ maaken. Ik de Schepper der einden der ' „ Aarde-, die nooit mat, noch moede wordt „ zal met u zyn, « helpen, fterken en on-> „ derftemen met dé'rechterhand myner ge* 1 reehtigbtidf. Ik , diegenen- Arm-, hebben
ms'i ;



feoo BEGEEVEN.
BEGENADIGD E.
„met magt, die zelfs den moeden kragten „ geeven, en den geenen, die geene krag„■'ten hebben , de fterkte vermenigvuldigen „ kan: Ik zal u niet begeeven;'' (3) Godt voegt 'er by: Noch u verlaaten. 2W wordt
niet alleen in een'eigenlyken zin gebruikt, als men zich van. iemand affcheidt, van hem wech gaat; maar't.zegt ook iemand, dien men .met raad cn daad helpen konde, zyne hulp onttrekken, 't Sluit daarom veelerlei onheilen in zich op, als Godt dreigt, zyn Folk, of. iemand te zullen verlaaten. Men zie dit Deut. XXXI: 17. Ik zal zc veriaalen, en myn aangezigt van hun verbergen, dat zy ter fpyze zyn, en veele kwaadcn en benaauwdheeden zullen hen treffen. Om dat Rehabedm Godt verlaaten had, zo verliet Godt hem in de hand van Sifak, 2. Chron. XII: 5. Integendeel .is het wat groots., als Godt aan zyn Volk, of aan ie. mand belooft., hen niet te zullen verlaaten, als Pf. XXXVII: 28. De HEERE zal zyne Gunst genoot en niet verlaaten, in eeuwigheid worden.zy bewaard, Jef. XLII: 16. Ik zal de duisternisfe voor hun aangezigte ten lichte maaken , en het kromme tot recht: Deeze dingen zal ik hun doen , en ik zal ze niet verlaaten. Deeze Belofte voegt Godt hier by de voorige: Ik zalu niet begeeven. Men mogt denken, dat dit overtollig ware. Evenwel worden, die twee woorden wel meer te faamengevoegd, als Pf. XCIV: 14. De HEERE zal zyn Volk niet begeeven: Hy zal zyn erve niet verlaaten. Daar moet nadruk in fteeken. Myns eragtens deeze: Gelyk het den HEERE niet aan magt ontbreekt, dat Hy zyn Volk 'zou moeten-begeeven, zo isHy ook te getrouw, dan dat Hy het ook zou willen verlaaten. Wy mogen deeze Belofte dan dus uitbreiden : „ Vrees niet Jofua , dat, ik u ooh.begee„ ven, myne hulpe ooit. onttrekken zal. „ Gelyk op myne Magt, zo kunt gy u „ ook op myne Trouwe volkoomelyk ver„ laaten. Zo fterk ik ben in kragt, even „ zo onveranderlyk ben ik ook in myne ,, beloften. Die zelfde Rechterhand my„ ner fterkte, die ten tyde van Mofes, zo „ kragtige daaden deed in het Land van „ Cham , en in de Woeftyne, zal ook u „ fteeds naby zyn. Nu dan, wees fterk, „ en hebt goeden moed, verfchrikt niet, ont„ .zet u niet 'f De lieden , die met u zullen
„ willen oorlogen , zullen worden , als .een „ nietig ding. Ik, de HEERE, uwe Godt, ,, die tot -u zegge , vrees niet, ik helpe 11 gHPe uw& rechterhand aan, (Jef. XLI: „ 12, 13.) Ik zal met u zyn. alomme, daar „ gy heenen gaat. Nog eens: Wees fterk, en hebt goeden moed: Ik, die het woord, „ dat eenmaal uit myne lippen is uitgegaan, „ nooit veranderen zal, zal u niet verlaa„. ten; Gy zyt de Man , dien ik 'er toe „ beftemd hebbe , om dit Volk dat Land „ er {lyk te doen bezitten, 't welk ik hunnen ,, Vaderen gezwooren hebbe, om hun dal te „ geeven'.'' Zo breidde Godt zelf deeze Belofte uit vs. JS en 9. Gelyk Jofua door deeze Belofte zich .zo aangemoedigd vond, dat hy terftond de Amptlieden ontbood , en door die het Volk liet aanzeggen, dat het zich moest bereiden tot den Optocht, vs. 10, 11. Zo heeft Hy ook de vervullinge 'er van op het kragtigfte , in meer dan een geval, wonderdaadig mogen ondervinden, tot dat hy Kanadn veroverd, cn, als eene erflyke bezitting, onder de Stammen Israëls door het lot verdeeld hadde. Men zie 't geen daar van is aangehaald in het reeds gemelde V. D. het 2. St. p. 207. kol. 2.
BEGENADIGDE,-Luk. I: 28, was de eertytel, waar mede Engel Gabriël Maagd Maria begroette. In den Grondtekst ftaat x.!X*inui*m. In de Vulgata,, of dc gemeene Laiynfche Overzettinge is het vertaald, Gratia plena, dat is, vol van Genade. In de Roomfche Keike zyn 'er, die daar mede willen bewyzen,dat Maria zonder zonden ontvangen, en gebooren zy. Hoe, vraagen Salmero en anderen, heeft de Engel haar zo kunnen noemenindien zy niet zonder zonde,geweest zy, indien zy aan genade gebrek gehad hebbe ? Maar de Onzen hebben het Grieksch woord, 'twelk zelden voorkomt, zeer wel vertaald door Begenadigde. Janfenius wil het ook zo vertaald hebben, en merkt 'er over aan, dat 'er eigenlyk zo een Perfoon door wordt beteekend, welken Godt, door zyne byzondere , en by zo iemand onverdiende genade, aan zich - zeiven veraangenaamd heeft, en des , om zyne eigene genade , dierbaar fchat. Eveneens., als met hetzelfde woord van de Uitverkoorenen gezegd wordt, dat Godt hen te vooren verordineerd heeft, naar het welbehaagen zyns
wilsg



BEGENADIGDE.
ihib, 'tot prys der"heerlykheid zyner genade, waar mede Hy hen BEGENADIGD heeft m den Geliefden, Ephef'. I: 5, 6. En wilde men de Overzetting van de zo genaamde Vulgata al eens laaten doorgaan, zou dan daar uit ook al moeten volgen , dat Maria zo "vofvan genade was, dat zy die ook Aëtive, in eenen daadelyken zin, aan anderen konde mededeelen^ en daarom mogt aangeroepen worden? Micha zegt, Cap. III: 8, dat hy vol kraps was van denGeest des HEEREN, droomde ooit iemand, dat hy uit dien hoofde ook magt hadde, om die. aan anderen te kunnen mededeelen? In Jefus alleen , en in niemand buiten Hem, is die Volheid, uit welke wy kunnen ontvangen,genade voor.genade, Joh. I: 16. Die dan genadé, elders zoekt, Is gelyk aan eenen , dié den fpringdder des ieevendigen waters verlaat, om zich-zelven bakken uit te houwen , gebrokene bakken, die geen water kunnen houden, Jerem. II: 13. 't Moet dan Pasfive, in een' ly denden zin verklaard worden , gelyk het ook de Engel zelf verklaart, vs. 30, dat zy by Godt geftade ge~ vonden, en dus ook van Godt ontvangen had. Maria zelve wist wel, dat zy niet zonder zonde was, en dus ook genade noodig had, en daarom verheugde haar Geest zich ook zeer in Godt, haaren Zaligmaaker, vs. 47. Vraagt men dan, om wat reede de Engel haar met eenen zo byzonderen Eertytel begroette ? 't Was niet alleen, om dat Godt haar , uit loutere genade, had verkooren tot verkryginge Van Zaligheid: Dat had zy gemeen met veele anderen in Israël, die behoorden tot het overblyffel, naar de verkiezinge der genade. Maar voornaamelyk daarom, dat Godt haar, boven alle Vrouwen, die 'er ooit geweest waren, of ooit zyn zouden, begenadigdIiad, om den Immanuël, den Zaligmaaker der Waeréki, in haare ingewanden'te-ontvangen , en,zo de Moeder te worden van dat '.gezeegendZaad van Abraham , in V welk alle Vilken der Aarde zou den gezeegend worden , Genef. XXII: 18. Zy, en ook alle andere Geloovigen met alle geestelyke Zeegeningen in den Heemel, Ephef. I: 3. Waarom de Engel, en haare Nigt Elizabeth haar ook roemden, als de ■ gezeegende onder de Vrouwen , vs. 28 , en 42.
' I. Deel: II, 'Stuk,
BEGIN. ao£
5' BEGINNE (In den) fchiep Godt den Heemel en de Aarde, Genef. I; 1. Deeze zyn de eerfte woorden in den Bybel, en daar mede maakt Mofes een begin van het oudfte Gefchiedverhaal, Ywelk men ergens vindt, de eerfte wording van het groot Geheelal. Inde Acerra Bibl. CénOlI.C. IX. heeftmen aangemerkt ,hoe menigerlei Uitleggingen gemaakt zyn van deeze woordén; eenige minder, andere meer vreemd en verre gezocht. Ik kan niet zien, dat het voórdraagen 'er van, van veel nut zoude zyn. lDe waarheidlievende Leezer zal met eene eenvouwdige ophelderinge meer gediend zyn. Welke is dan de Zaak, van welker wordinge Mofes fpreekt: ? Op hoe eene wyze is die geworden ? Door wient En wanneer is dat gefchied ? (K) De Zaak-, van welker wordjnge hy fpreekt, is het groot Geheelal, 't welk hy noemt den Hee. mei, en de Aarde. OS>0 Sommigen willen ditzö in', het algemeen verftaan van dien onmeetbaar grooten ruwen klomp , dien men Chaos, of Bayert noemt , waarin begreepen waren alle de Materiaalen , of Stoffen van het 'groot. Waereld - gebouw, welke "vervolgens door eene" juiste fchiffing en fchikking van elke 'by haar foort, dèeze'die tot den Heemel, geene die'tot de Aarde behoorden, tót zo eèriè. orde en Volkoomenheid' gebragt zyn^ 'als Mofes in 't vervolg'vèrh'a'alt. Q2) Anderen willen , dat men élk woord in 't byzonder neeme. («) Dat men door 'den Heemel verftaa den Derden Heemel, die hu de Zétel-is van Godtsv Majefteit , en daarom z'yn Throon 'genoemd wordt, en toebereid moest worden tot een woonfteede voor de Engelen, die men vooronderftellen moet, gefchapen te zyn geweest voor de wording der Aarde , om dat 'ergezegd wordt, dat de Kinderen Godts juichten, en de Mor . genflerren te faamen vrolyk zongen, toen Godt de 'Aarde grondde, waar door men niet wel andere Weezens , dm Engelen verftaan kan, Job' XXXVIII: 7. (fi) En dan zal door de Aarde te verftaan zyn die modderige klomp, gemengd met, en gezonken onder het water,'vs. 2, waar van Godt dé aardagtige deelen deed opryzen, op 'dat 'ér een Uitfpanfel, een tusfehenruimte mogt zyn tusfchen de wateren , die beneeden zyn, én die boVen in de Ce wol-



aoa B- E, G ,
wolken zyn, vs. 7, en ook een Uitfpanfel des Heemels, of Firmament ^ waar aan, of in de Zon, en Ato« en Sterren, het werk van den vierden dag, geplaatst zyn, vs. 14—19. Men kieze 't geen men zich, als het aanneemlykfte, voorftelt. (3) Op hoe eene wyze zyn die geworden? Ze zyn gefchapen. Men vindt hier het woord &03-
't Zegt, iets uit niets voort te brengen ; of, zo 'er al te vooren iets geweest zy, daar uit zo iets geheel nieuws voort te brengen , als voor dien tyd nooit gezien was, in welke beteekenisfe het gebruikt wordt van de Scheppinge der Menfchen, vs. 27, die uit eene vooraf beftaande Stofte geformeerd zyn: De Man uit de aarde, en de Vrouwe uit eene van V Mans ribben. Hier moet het in de eerfte beteekenisfe genomen worden. Want zyn Heemel en Aarde, of de Stoften-, dié ter volmaakinge van dezelve noodig waren, nu eerst geworden , dan kan 'er te vooren niets beftaan hebben, waar uit die te voorfchyn zyn gebragt. Nu is het voor ons eindig verftand wel' iets 'önbegryplyks, dat iets uit niet konne voortgebragt worden. Mén kan die zwaarigheid' niet wcchneemen door eene vooraf beftaande ftoflè té ftellen. Want is die eeuwig geweest, zonder begin, even; eeuwig- als Godt^ dan is ze geweest een weezen, van en door zichzelve beftaande, geheel oniifhanglyk van Godt; en dan heeft Godt geen wettig recht gehad, om zich die té eigenen ten zynén gebruik e. Maar is ze niet eeuwig geweest, flegts eénige Jaaren , of Eeuwen ouder als de Heemel en Aarde, van welke hier gefproken wordt, dan blyft dezelfde zwaarigheid, te weeten, derzelver, fchoon vroegere , voortbrenginge uit niet. Laat ons dan in den Geloove aannecmen 3t geen 't Geloof ons te verftaan geeft: Naamelyk , dat de Waereld door'het Woord Godts is toebereid; alzo, dat de dingen, die men ziet, niet geworden zyn uit dingen, die gezien worden, Hebr. XI: 3. Q) Door wien zyn deeze dingen dan geworden ? Mofes kent dit aan Godt toe. Eene toevallige faamenkleeving van zeer kleine ftofveezelkens, die zich van eeuwigheid in het ongemeeten ruim plagten te beweegen , en dat daar aan de'Waereld haare wording en gedaante zou verfchuldigd zyn,
BEGIN»
was de drooinery van Epikurus onder de Heidenen. Verdiende die in een, of ander Stuk den naam van Wysgeer, in dit verdiende hy dién van Dwaasgeer, gelyk hy dan ook van andere Wysgeeren onder de Heidenen daar in, en over wederfegd en befpot is. Men ontdekt in de Waereld zo groot eene orde en reegelmaatigheid, dat men fteekblind moete zyn,indien men die wille toekennen aan een blind geval; daar in niet wille zien de fchikking van eene hoogfte Wysheid. Te rechte zegt dan Mofes, dat Godt het gedaan hebbe. (XtO In het gemeen Godt. Behalven Godt kennen wy maar tweederlei Weezens , aati welken wy eenige wysheid tot overleg in fchikking tot orde kunnen toekennen, te weeten, Engelen,en Menfchen. Maar zyn de Engelen zelve gefchapen, dan zyn zy de Scheppers niet geweest; en nog minder de Menfchen, die den zesden dag daar aan eerst in weezen gebragt zyn. Behalven, dat ook beider Wysheid en Magt daar toe veel te bekrompen zyn. Om iets uit niets voort te brengen, wordt eene Oneindige Almagt vereischt. Het is daarom een ondcrfciieidend kenmerk van Godt, dat Hy de dingen, die niet waren, geroepen heeft, als of ze vjaren, Rom. IV: 17/ In onderfcheidinge van de Goden, die den Heemel en de Aarde niet gemaakt hebben, en daarom van der Aarde, en van onder den Heemel vergaan zullen, wordt van Godt gezegd, éaï'Hy de Aarde heeft gemaakt door zyne kragt, de Waereld bereid heeft door zyne wysheid, en den Heemel uitgebreid door zyn verftand, Jerem. X: 11, 12. (33) In 't byzonder merkt men aan, dat men hier in den Grondtekst vindt Elohim ,.
't welk het meervouwdige is van fÖÜ Eloah,
Godt, welk Elohim in zich opfluit een meerder getal, niet minder dan een Drietal; want ware het flegts een tweetal, dan moest, het naar de Hebreeufche taaie zyn in Diali Q'rV/'X, Elohaïm, gelyk zo de Voeten en
de Oogen, om dat ze twee zyn, by de Hebreën heeten Q^JH , Ragelatm , Voeten ,
tZjPW, Gnenaïm, Oogen* Als men nu de
Verborgenheid • der Drieéénheid voor genoegzaam beweezen houdt, en gelooft,zo' zou men kunnen denken, dat de naam van
'Eh-



B É G I 'N.
'Elohim zag op het drietal der Perfoonen, en vermits daar het werkwoord ^2, Bar ad,
bykomt, niet in 't meervouwd Schiepen, maar in het enkelvouwdige , Schiep , zou dat kunnen aanduiden , dat, fchoon 'er drie Perfoonen zyn, die te faamen uitmaaken hetzelfde één Godtlyk Weezen, 't welk maar één is, en ook niet meer dan één zyn kan. Men zie Deylingn , Obferv. S. P. II. Obf. 2. de voce O'-rPN. p. li. prcef. §. X —p. 17, 't Geen aan deeze Aanmerkinge eenige kragt byzet, is , fat 'Elohim, Godt, vs. 26 , in 't meervouwdige fprak: Laat ONS menfchen maaken naar ONZEN heelde, en dat terftond daar na , vs. 27, het woord fcheppen tot drie keeren herhaald wordt. Godt SCHIEP den mensch naar zynen heelde; naar den heelde Godts SCHIEP Hy hem: Man en Wyf SCHIEP Hy ze. Doch wat daar van ook moge zyn, zeeker is het, dat alle drie de Perfoonen,om zo te fpreeken, de handen gehad hebben in het werk der Scheppinge. De Vader: In onderfcheidinge van zyn heilig kind Jefus, en van den Heiligen Geest, waar van de Apostelen vervuld waren, zeiden die tot Hem: Heere, Gy - zyt de Godt, die gemaakt hebt den Heemel, en de Aarde, en de Zee, en alle dingen, die in dezelve zyn, Hand. IV: 24. Aan den 'Zoone : Door het Woord, dat is den Zoon, zyn alle dingen gemaakt-, én tonder hetzelve is geen ding gemaakt, dat gemaakt is, Joh. I: 3. Hy zegt van zich-zei ven: Ik ben de Eerfte, ook ben ik de Laatfte. Ook heeft myne hand de Aar. de gegrond, en myne rechterhand heeft de Heemelen met de palme afgemeetem : Als ik - ze roep , ftaan zy daar te faamen, Jef. XLVlII: 12, 13. En dat het de Zoon zy, die dat zegt, blykt uit het Hot van vs. 10, daar Hy zegt, dat de HEERE en zyn Geest Hem gezonden hadden. Ook aan den Heiligen Geest: De. Scheppinge van den Mensch, Job XXXIII: 4 , en van het Heir des Hee. mels, Pf. XXXIII: 6. (1) Wanneer is dat gefchied ? Wien zal men hier gelooven: Mofes, of AriftotelesP Deeze laatfte dreef, dat de Waereld eeuwig 'was, Hy beroemde zich, dathy de eerfte was, die dat leerde. Slegte roem', de -Uitvinder te zyn van een zo ongerymd gevoelen, dat alle vroegere Philofoophen, zo als hy zelf zegt, een 'begin'der Waereld erkend hebben.
BEGIN. S03
'Mofes verdient, dat wy Hem gelooven. 't Was dan in den Beginne. Toen Godt eenen Aanvang maakte, met het in uitvoer te brengen,'t geen Hyin zynen eeuwigen Raad beflooten had. In den beginne, toen de tyd eenen aanvang nam. Want daar die eene aanéénfchakeling is van eindige oogenblikken, die allengskens tot minuten, uuren, dagen, weeken, maanden, Jaaren, en eeuwen worden, zo kon* de die niet eerder een begin neemen, alsmet het daar zyn van eindige fchepfclen, waar na ze konde bereekend worden. Dit is dan ook de reede, dat, gelyk alle Ge~ ftachtreekeningen eindigen in Adam , den eerften Mensch, Luk. III: 38, zo ook de Tydreekeningen der Waereldfche Gebeurtenisfen in dit Begin. Het is een blyk van der Jooden Fabelzugt, als zy zeggen, dat 'er nog eenige dingen zyn, welke Godt gemaakt hebbe voor de fcheppinge der Waereld; al-s, het Paradys, de Wet, de Zielen der Rechtvaerdigen, den Throon zyner heerlykheid : Ook Israël, Jeruzalem , en den Mesfias, 0f ten minften de naamen 'er van. De Muhamedaanen volgen hen daar in na. Naar hun zeggen zou' Godt voor de Schepping de Tafefgemaakt hebben, waarop, en de Pen, waar mede zyne belluiten gefchreeven waren, zynen Throon , en de Wateren, waar op zyn Throon gebouwd is. Zie de Algem. Hift. D. I. p. 138. . s '
. BEGINNE (Dat ik van den) u lieden ook zegge, Joh. VIII: 25b. De Heere Jefus is in reedentwist met de Jooden, die met hunne -tegenfpraak en vraagen Hem keer op keer lastig vielen. Hy had van zich gezegd, dat Hy was het Licht der Waereld, vs. 12. Dat Godt zyn Vader was, dat die Hem gezonden had, en van Hem getuigde, vs. 10, 17, 19. Dat Hy een geheel ander Perfoon was, alszy; 'Niet uit deeze Wae. reld, gelyk zy; niet van beneeden, gelyk zy; maar van boven, vs. 23. Vooral konden zy het niet verduwen , dat, indien zy niet geloofden , dat Hy die was, zy dan zouden fterven in hunne zonden, vs. 24. Llier op zeiden zy tot Hem: Wie zyt gyp Niet met een ' Leerbegeerig gemoed : Maar , als' met verontwaerdiginge Hem tdegraauwende : „ Wie zyt .gy, Gy, Propheet van
'Nazarelh? Gy Zoon des Timmermans f „ Zyt gy die zo groote Man, welken te
Cc 2 „ ken-



B ,E. Oj. I.,N.i.
„ kennen , in welken te gelooven, voor „ ons van een zo allergrootst belang zou „ zyn?"DeHeiland antwoordt; maar zo, als men den Zot, die, 't zy men beroerd zy, 't zy men lagche , geen.ruste geeft, moet antwoorden: Kort, ernftig, op eene ingewikkelde wyze, die hem, tot nadenken verpligt, en dus, naar zyne dwaas-; heid, op.dat hy niet wys zy in zyne oogen., Spr. XXVI: 5. Zyn antwoord is zeekerlyk zeer ingewikkeld: Dat z£ van{ den beginne u lieden ook zegge. Sommigen merken aan, dat tS» *t%b, by de Onzen letter; Jyk vertaald: In den beginne, by de Ongewyde Grieken wel genomen wordt in de beteekenisfe^ van Gewisfelyk , Aller': dings, en dan zou de zin zyn met een foort.van ongenoegen - Watvraagt gy,wie ik ben? Gewis, allerdings ben jk ft geen ik ook zegge; of nog , ook nog ,. zegge, zo als het woordje **\ wel elders voorkomt. Anderen willen ni meer naby jbly? ven, en neemen hét in dé beteekenisfe, van voorheen, in vroeger en tyd: Dat ik u lieden voorheen'gezégd hebbe, dat ik ben,, zegge ik u ook nog: De Fontein des leevens; het 'Brood' des leevens, gelyk Hy voorheen gezegd hadde, Cap. VII: 37, 38. VI: 48. En, gelyk Hy. zo mqar even geleeden, in deeze reedehwisfelinge:, tot hen hadde o-ezegd-', he% Licht, der Waereld, ys. 12,. Ên dus de Christus, waar voor Hy ook van fommigen'gehouden wérd, Cap. VII: 41. Zie Adami, Deliq. Bibl. N. T. A. 2695. p'. 112. Dit fchynt. zeer wel te ftropken met 't geene Hy hun te gemoete voerde, vs. 28. ' Als gy den Zoon des Menfchen tuit verhoogd hebben , naamelyk. 'aan het Kruis., waar van 'Jefus wel meer fprak, als van een Verhoogen x 'dan zult, gy verfiqati, dat ikdie ben: Niet, de'by u veragte Zoon •des Timmermans', de by n.gehaatë Propheet . van Nazareth ; 'maar 'de Zoon des menfchen, de'Mesfias (want dat'is een van deszelfs naamen iri 't 'Tropheetisch wpord, Pf. VI.I1: 5,' Dan. VII: 13.) Uit 'dc.ontjaglykè teekenen en .wonderen, waai; ine.de myn 'Vader als dan yan my getuigen, en mynen Kruisdood vérheerlyken zal. zult gy. danverfiaan, immers, zo gy niël moedwillig uwe oogen" fluit voor alle overtuiging , kunnen verftaan ^ dat Jk die ben. zo als ik u. voorbeen, gezegd, hebbe en.ooi nu nog zegge* ' "
Br -E G I N.
BEGINNE (Doch deeze dingen hebbe ik u van den) niet gezegd, om. dat ik by u lieden was, Joh. XVI: 4>. De Heiland geeft te kennen, dat Hy nu aan zyne Difcipelen iets hadde-bekend gemaakt, waar van Hy voorheen tot hen niet gèfprooken hadde ;■ en Hy voegt 'er de reede by , waarom Hy dat niét gedaan had'. (X) Van het eerfte zegt Hy: Deeze dingen bebbe ik u van den beginne niet g&zegd. Welke zyn deeze dingen P Buiten twyffet zyn het de mishandelingen , dié hun door de Jooden zouden worden aangedaan^ Van die had Hy ge^, fproken vs. 2. en Cap. XV: 20, 21. Maar Vat mén dit zo algemeen bp, hoe kan de Heere dan zeggen , dat Hy hun dat van den beginne niet gezegd hadde?' Hoe duidelyk had Hy hun vó'orfpeld, dat men hen zou ovei keveren^ in de Raadsvergaderingen , geesfelen in de Synagogen; dat zy voor Stdd±houders en Koningen zouden geleid worden: En dat alles, om zynen't wille-, Matth. X: 17, l3. 'Er moet dan in deeze dingen, die Hy hun nu bekend maakte, iets byzóndersöpgellooten liggen, 't welk Hy hun voorheen niet had te;, kennen gegeeven. (RX)Veelal wil men, dat-dit het byzondere zy, 't welk Hy hun.»« he.t>eefs£ bekend maakte,: Dat die mishandelingen Tuin zouden overkoómen van de Jooden .hunne Broederen naar het .vleesch ; en wel bepaalde-, lyk ter'zaake-van Godtsdienst, uit eene» yver voor dpn .Wet*'en' Offerdienst van-, Mofes, zo dat die zouden meenen , Gode eenen dienst te. doen-, met hen te dooden, vs.''2. 'Maar deeze reedé komt my nief voldoende voor. Matth. X: 17V hadïde? Heiland immers gezegd, dat zy hen zouden geesfelen fn~ hunne Synagogen,. gaf Hy>daar niet duidelyk mede te kennén , dat het de Jooden zouden zyn, die hun datzouden doen ? Toen Hy-.vs. 18. zeide,. dat zy het hun zouden doen om zynen't wille, zo konden zy daar.nit;wel opmaaken, dat het zoude zyn ter zaake, van den Godtsdienst, om. dat zv Leerlingen-waren, van klem, die by de Pharizeën en derzei-, ver Mpdeftanders gehouden werd, 't welkden Difcipelen.niet onbekend was,.voor eenen Volksverleider , Leugen - propheet[ '. Schender van den Sabfatb, Verbreeker van> de Wet', zelfs voor "eenen , die Godt las-, terde P-Hoe konde Hy dan hier zeggen,. ? dat'Hy hun voorheen, van-, den „beginne dfcj
'"' dip..



B- E G- I N(
dingen niet- gezegd hadde ? Ik wenschte wel, dat ik eene beetere reede had kunnen vinden. (33) Men oordeele, of het deeze zou kunnen zyn , dat nu de uure kwam, vs. a. Hy„ hadde.hun wel mishandelingen voorfpeld ; maar nooit, dat die zo naby waren. Als een gevaar nog verre af is, neemt de Mensch het niet zeer ter harte. Hy fielt den doodlyken dag verre ; vooral, als hy nog op iets hoopt,- 't welk dat gevaar zou kunnen afwenden., Wy mogen denken, dat het met de Difcipelen ook zo geleegen was, naardien.zy het. hoofd fteeds vol hadden van een aardsch Koningryk, door Jefus op te richten, waar in zy eene aanzienlyke plaatfe zouden bekleeden ,- waarom zy reeds met malkan-, deren getwist hadden, wie van hun daar in de meeste zoude zyn. Dat nu, die mishandelingen zo naby waren, had Hy hun van den beginne niet gezegd, en ook niet kunnen zeggen, om dat die hun eerst zouden overkoomen, < na dat. Hy zou heenen gei gaan zyn tot den Vader* dat is, zou opgevaaren zyn na den Heemel , ...van welke gebeurtenisfe Hy fprak vs^ 5 en 7. (3) En dus zal de reede ook wel ftrooken , waarom Hy die dingen, dat de uure kwam*, waarin die mishandelingen - bun zouden worden aangedaan, hun voorheen niet gezegd hadde : Naamelyk , om dat Hy by hen dieden was. Zo Ung Hy , by hen was ftonden zy onder zyne. magtige bafcherr minge. Meer dan eens leest men, dat de Jooden zochten hunne handen aan Jefus te ftaan, ja! Hem te dooden ; maar men leest niet, dat zy iets. ondernomen hebben tegen zyne Difcipelen zelfs- niet, toen zy, op zyn bevel, en uit zynen naar me , van Stad tot Stad , verkondigden, dat het Koningryk der Heemelen was ..naby gekoomen. Dat was zekerlyk toe te fchryven aan zyne Godtlyke kragt, die hen de handen gebonden hield. .Dat toonde Hy nog in den laatften nacht, van zyn leeven., toén Hy tot de Schaare , die gekoomen was, om Hem te vangen, met, een woord van Oppermagtig bevel zeide: Indien gy dan,my zoektzo, laat deezen , zyne Difcipelen , gaanJoh. XVIII: 8. Daar Hy dan wel wist, dat zy niets zouden te vreezen hebbent, zo lang-fly-.by -hen ^««.hier op Aarde, -zo hadde Hy niet noodig geagt, hun ie zeggen^ wanneer Ai^, dingen hen zouden treffen. .Zelfs had Hy tot op het
E E G I N.T 205
laatfte vermyd hun te zeggen, dat Hy d& Waereld zou verlaaten, en weder heenen gaan tot den Vader, om hen niet te vroeg te bedroeven, naardien Hy wel wist, hoe zeer zy op zyn ligchaamlyk byzyn gefteld» waren. Maar nu was de tyd niet verre, meer af, en daarom agtte Hy het nu noo-. dig,om hun te zeggen, dat<& Uure kwam, i dat Hy zou heenen gaan , en dat zy terftond daar na zo mishandeld en vervolgd zouden worden, op daf.zy niet-mogten ge**, ergerd worden, wanneer die dingen gefchie*. den zouden, vs. 1. Maar gedenken, dat Hy. het hun gezegd., gewaari'cliouwd hadde, vs. 4a, en zy zich in tyds daar tegen opbeuren mogten met de Belofte , dat Hyhen.gepn Weezen zou laaten, Joh, XIV: iti. Dat, fchoon zy zyne ligchaamlyke tegenwoordigheid zouden moeten derven , de. Vader hun evenwel, op zyn gebed, eenen anderen Trooster zoude geeven ; naamelyk,, den Geest der. Waarheid, die hun befiendig-, zou.byblyven,-.vs. 16, ,17. Zo, om hen in hunnen druk zo te troosten, zo te bemoedigen , dat het zelfs hun eene,.blydfchap^ zoude zyn, dat zy waerdig geagt wierdenv om .Jefus naams wille fmaadheid te lyden Hand. V: 41. Als. om hun eenen mond,, en zo eene wysheid. te geeven, om -zich-, te verantwoorden, dat hunne .Vyanden 'eftover verbaasd, ja ! .-befchaamd-zouden ftaan, zo als Hy hun voorheen al hadde beloofd, Matth. X: 19,-,-ao.
BEGIN CEnde Hy is het Hoofd des Lig,*, chaams (naamelyk) der Gemeente: Hy, die. het) is, de Eerstgeboorene uit den dooden9 op dat Hy in alles de Eerfte zoude zyn, Kolosf» 1: 18, Paulus,wil de Geloovigen .te Kolosfy den Heere Jefus ■ leeren kennen, in zyne alles-te- bovengaande-voortreffelykheid \ zo , ten aanzien van zyn Godtlyk Zoonfchap , zynde het Beeld des Qnzienclyken Godts,- vs. 15a ; -als , ten aanzien zyner Godtlyke werken : In het Werk der Na* tuur, als zynde de Schepper en Onderhouder van alle dingen , die in de Heemelen en op Aarde zyn, vs. 15b, .16, 17. En in het Werk der Genade , waar'..in -het Hoofd is der Gemeente, vs; 18. Waarom dit vs. door het Koppelwoordeken Ende, wordt verbonden met de naastvoorige verf en, aks zynde dit laatfte zo wel, als het eerfte een bewys vaii zyne voortreffelykheid. Dè AposteU leert in dit 18. vs. (X). Wat de Heere Jefus zy in het Ryk' der Genade.
C c 3 Q).-



ooö BEGIN.
(3) En dan, tot wat einde Hy zy 't geen Hy is : (XN) Betreffende het Eerfte. De Apostel zegt in 't algemeen, wat Hy zy, en daar na heldert hy dat nader op. («) Hy is het Hoofd des Ligchaams, naamelyk, der Gemeente. (««) Paulus verklaart het zelf, wat hy door het Ligchaam wil verftaan hebben. Het is de Gemeente: De Menigte van TJitverkoorene , geroepene Heiligen die, fchoon veele in getal, evenwel door éénen Doop, één Geloof, en éénen Geest tot één Ligchaam vereenigd zyn, Ephef. IV: 4,5, en dus, fchoon 'er een onderfcheid van gaaven en werkingen is, verbonden zyn tot malkandcrens dienst, eveneens, als in een zelfde Ligchaam de Leden, fchoon die veele zyn, en ook niet alle dezelfde werkinge hebben ,.malkanderen dienen moeten, Rom. XII: 4—8, iKor. XII: 12, 13. En in 't byzonder is het hier de Gemeente, of de Kerk des Nieuwen Testaments , die het Ligchaam van Christus is geworden , na dat hy geftorven zynde , weder leevendig en de. Eerstgeboorene uit den dooden geworden is. Gelyk hier, zo wordt die ook vs. 24, Ephef. V: 23, 30, en elders zyn Ligchaam genoemd, (fifi) Van dat geestelyk Ligchaam is Hy (Christus) het Hoofd. (A) Om dat die uit Hem haar beginfel en wasdom bekomt, eveneens, zo als door Ontleedkundigen is aangemerkt , in eene ontvangene Vrucht het .grondformeerfel van geheel het ligchaam is opgeflooten in het Hoofd, uit het welke vervolgens alle de Leden als uitgerold worden, en hunnen wasdom, bekoomen, waarom ook in ongeboorene , of versch geboorene Kinderen het Hoofd, naarevenreedigheid, grooter is dan de andere Leden. Zie Nieuwentyt, Waer. Befchouw. de XVII. Befch. §. 15- p. 279—. (B) Om dat Hy de Gemeente regeert, gelyk het Hoofd het Ligchaam, zynde aan de Gemeen■ ie gegeeven tot een Hoofd boven alle dingen, Ephef. I: 22. (ft) Als 'er nu de Apostel. by wyze van uitbreidinge, byvoegt: Hy. die het Begin is , de Eerstgeboorene uit den „dooden, zó komt het my zo voor, dat beide deeze naamen in zich oplluiten de reede, waarom hy Hem genoemd had hei ■:Hoofd van. het Ligchaam. (<&*) Hy is hei Begin , voor zo verre uit LIem , als hei Hoofd, geheel het, Ligchaam der Gemeente in 't gemeen, en elk geloovig.Lid in '1
B E G I N.
byzonder, opwast tot-de volkoomenheid, toè de maate der grootte der volheid van Christus, Het is in die betrekkinge, dat Paulus Hem ook elders aanmerkt als het Hoofd, als Ephef IV: 15, 16, daar hy de Geloovigen vermaant om de waarheid te betrachten in liefde, op dat zy allezins mogten opwasfen in Hem, die het HOOFD is, naamelyk Christus.-UIT WELKEN GEHEEL HET LIGCHAGM bekwaamlyk te faamen gevoegd, en te faamen vast gemaakt zynde, door alle voegfelen der toebrenginge , naar de werkinge van ieder deel in zyne maate, den WASDOM DES LICHAAMS BEKOMT, tot zyns zelfs opbouwinge in de liefde. Zo ook Kolosf.ll: 19. Endehet HOOFD niet behoudende, uit het welke GEHEEL BIET LIGCHAAM, door de te faamenvoegfelen en de te faamenbindingen voorzien en te faamengevoegd zynde OPWAST met Godtlyken wasdom. Dus is dan de Heere Christus het Begin, en in<die betrekkinge het Hoofd des Ligchaams, dat is . Atv Gemeente, (fifi) Maar wat wil het, datHy'er byvoegt: De Eerstgeboorenen uit den dooden ? (A) Niet de Eerst - opgewekte, want voor Hem zyn 'er opgewekt,zo door de Propheeten, Elia en Elifa, als ook eenigen door Hem zeiven : Maar de Eerstgeboorene. De Uitleggers geeven meer dan eene reede op, waarom Hy zo genoemd zy. De reede, welke ik 'er van hebbe opgegeeven, als eene Bedenkinge, kan men leezen in des II. D. 2. St. p. 99. kol. 1. (B) Maar hoe komt die benaaminge hier te pas ? Men merke aan, dat de Eerstgeboorene Zoonen een recht van heerfchappy hadden over hunne Broeders en Zusters , en dus als het Hoofd 'er van waren. Ruben, de Eerstgebooren Zoon van Vader Jakob , wordt daarom genoemd de Voortreffelykfte in hoogheid, Genef. XLIX: 3. Een duidelyk bewys daar van vindt men 2 Chron. XXI: 3. Koning Jofaphat had aan-zyne andere Zoonen gaaven gegeeven van Zilver, Goud, Kostelykheeden , en vaste Steden; maar het Koningryk , en dus de Heerfchappy, gaf by aan Joram, om dat die de Eerstge- boorene was-. De Heer wordt dan de . Eerstgeboorene genoemd , en wel idt den dooden, om dat van toen aan de Gemeente, welke Hy met zyn bloedgekogt hadde, eerst beweezen is de zyne , zyn Ligchaam , te zyn , om aan te toonen-, dat, geiyk Hy
-heï



B E G l N.
het Begin is, zo ook het regeerend Hoofd is der Gemeente. n En zo vinden wy hier in een tweede reede , waarom-de Apostel Hem het Hoofd had genoemd. Dus hebben wy gezien, «ra*-Jefus zy. (33) Nu moeten wy nog zien, tot wat einde Hy zy 't geen Hy is. Het is, op dat Hy in allen , of in alles de Eerfte zy. Dat was Hy in het Ryk der Natuure. Daar in was Hy de Eerstgeboorene aller Kredture, vs. 15b. Voor zo verre Hy aan aile gefchapene Weezens het begin gegeeven had, want zy waren alle door Hem gefchapen; en voor zo verre Hy ook de Heer en Heerfcher 'er van was, want zy waren ook tot Hem, dat is, tot zynen Dienst , gefchapen , vs. 16. Gelyk Hy dan in het Ryk der Natuure is •voor alle dingen, en ook-alle dingen te faamen door Hem bef aan, vs. 17. Zo moest Hy het ook zyn in het Ryk der Genade: Het Hoofd van het Ligchaam, dat is, der Gemeente; op dat, Hy daar in de Eerfte zy, dat ze aan Hem haar Begin en Wasdom verfchuldigd is; ook daar in de Eerfte, dat Hy het Regeerend Hoofd der Gemeente zy , zynde van Godt aan- de Gemeente, welke zyn ligchaam is, gegeeven tot een Hoofd boven alle dingen, naardien Die alle dingen heeft onderworpen aan zyne voeten, Ephef. I: 22 , 23. En dat recht van het Regeerend Hoofd te zyn, komt Hem daar uit mede toe, dat Hy is de Eerstgeboorene uit den dooden, waarom Paulus, Rom. XIV: 9, ook zegt, dat Christus 'er toe geftorven, en opgeftaan, en weder leevendig geworden zy, op dat Hy beide over dooden en leevenden heerfchen zoude. Die 't geen ik, tot verklaaringe van deeze woorden, hebbe opgegeeven, vergelykt met het geene anderen, (althans zulken , die ik hebbe kunnen inzien) 'ervan gezegd hebben, zal tusfchen beide wel onderfcheid vinden: Doch, of de myne aanneemlyker zy , onderwerpe ik aan het oordeel van den befcheidenen Leezer.
BEGINNE (Dat Godt u van den) verkooren heeft tot Zaligheid, in heiligmaakinge des Geests, en geloove der waarheid ,2 Thesf. II: i3b. 'Er zyn'er onder de laatere Lutheraanen, die dryven , dat de eeuwige verkiezinge gefchied zy intuitu Fidei, met opzigt tot, „of uit aanmerkinge. van het geloove; of, om duidelyker.te fpreeken, . uit kragt van., een vooruitgezien Geloove, Waarom men ook leert., dat ,het Geloof
BEGIN. 20?
zy Pars ordinis divinitus in eledtione conftituti „ een ftuk der Orde, welke Godt in de verkiezinge heeft Vastgefteld " naat welke die gefchieden moest. Zy meenen, dat Paulus in deeze woorden dat gevoelen begunftigt, en dat dus deeze woorden der Leere der Hervormde Kerke grootelyks in den weg ftaan. Zie Carpzovius LeichenSpr. Tom. VIL p. 139—. Zo fpreekt ook de vermaarde Mosheim, by het aanhaalen van deezen Tekst: „Deeze Godtlyke ver„ kiezing rust op twee eigenfchappen , ,, welke de Alweetendheid des Heeren „ vooraf in de zielen der Thesfalonicenfen „ gezien heeft; op de heiliging des Geéstes , „ dat is , op die heiliging , welke de „ mensch zich-zelven niet kan geeven, „ maar Hy van de Genadekragt des Hei„ ligen Geests verwachten moet; en op ,, het Geloof der waarheid, of op het gc„ loof in de waarheid." — „ Deeze waar,, heid meent ongetwyffeld de Heilige Pau« ,, lus. Des Godt de menfchen tot de Za„ ligheid , die Jefus heeft verworven , „ beftemd en verkooren heeftwegens hun ,, geloof,, en uit hoofde van het onaf* „ fcheidelyk gevolg deezes geloofs." Dat is, de Heiligmaaking. Dit was van ouds de algemeene Leere niet van die Broederen. Dr. Luther fchreef (behalven *t geene men van hem leest over Gak IV: 9. en 1 Petr. I: 2.) in zyne Voorreeden voor den Brief aan de Romeinen: Paulus fpreekt Cap. v VIIL 9, 10, 11. van de eeuwige Verkiezinge , van welke het oorfpronglyk voortkomt , wie gelooven ,-of niet gelooven zal. Zo zegt ook Cyr. Spangenberg op Rom, VIIL Godt heeft ons niet voorzien en verkooren , dewyle Hy geweeten heeft, dat wy vroom en geloovig zouden weezen; maar op dat wy vroom en geloovig zouden worden *—. En op Cap. IX—. Het Geloof is een hoogs gaave Godts, welke Godt hun geeft, die Hy in Christus uitverkooren heeft, op dat zy in Hem zouden gelooven en zalig worden, Godt heeft zonder aanzien van eenige loekoomende dingen verkooren , en zyne Uitverkoorenen voorzien, op dat Hy hun '/ geloof zoude geeven, en hen daar door zalig maaken» Zie Mommers, Luther Gereform. C. VIL p. 36. Men zie nog meer andere nadruklyke gezegdens van Luther, Spangenberg; Hof mann, Pauli, Ofeander, Heer brand Hes-hufius, &c. in het VI. C. p. 31 —. Beroept men zich op onze woorden, men zal ber
yin- ■■ -



soS B E G V N.
B' E G I N,
-vinden, dat die, wel ingezien zynde^het bovengemeld gevoelen niet begunftigen.Paulus zegt van de Geioovigen te Thesfalonika. dat Godt hen van den beginne, dat is, van eeuwigheid, verhoren had tot ZaHgheid. Dat was gefchied in, of, zo als men het ook kan vertaaien , door de Heiligmaaking des Geests, en het geloof der •waarheid. Zo dat deeze laatfte woorden hunne betrekkinge niet hebben tot de ver. kiezing, als weezen die de oorzaaken aan van de. verkiezinge ; maar tot de- Zaligheid, als wyzende de Middelen aan, door welke men - der ■ vcrördineer-de Zaligheid deelagtig wordt. . Ware dc Verkiezinge om deezer dingen wille gefchied, dan zou .de Apostel elders niet hebben kunnen leeren, dat ze gefchied zy naar het welbehaa • gen van Godts -wille , Ephef. I: 5. Dan zoude hy de Verkiezinge niet hebben kunnen ophelderen met de gelykenisfe van eenen P.ottebakker, die uit denzelfden klomp, en dus niet, .om dat het een Leem voortreffelyker-is dan het-.andere, maar naar zyn lóuter-welbehaagen , en. volftrekte vrymagt over zyn Leem, die .zyn: eigendom is, het eene vat maakt ter-eere, en het ander ter onëerc, Rom. IX: 21. Wat dan? De Verkiezing is niet maaralleen gefchied tot een zeker einde, maar ook tot de mid- delen ,. die tot het bereiken van het bedoelde einde zouden moeten dienen. En die zyn: (.1) Dc Heiligmaaking des Geests. Want heeft Godt ons uitverkooren in Hem, ■ vper de grondlegginge der Waereld, het is gefchied, op dat wy zouden zyn heilig -en onberispelyk voor Hem in de liefde, Ephef. I: 4. Én hoe noodzaaklyk dit middel zy tot de > Zaligheid ,-zal niemand kunnen , wraaken , die van den-Apostel heeft geleerd , dat, - zonder Heiligmaakinge , niemand den Heere zien zal, Hebr. Xik.14. (2) -Het Geloof der Waarheid, 't welk geen <Dorzaak is, maar wel eene vrucht van de Verkiezinge, want 'er geloofden zo veelen, als 'er ten eeuwigen leeven geordineerd wa. re», Hand. Xlll: 48. En dat dit middel van even zo groote noodzaaklykheid zy, als het voorgaande, leert ons dezelfde Apostel, als hy zegt: Zonder geloove is het onmooglyk Gode te behaagen, klebr. XI:.6. Zo -zyn dan. Heiligmaaking en Geloof by Godt .«iet de oorzaaken.^ waarom Hy eenigen verkooren heeft, maar ze zyn in de menfchen de vruchten van hunne Verkiezin¬
ge r en' te .gelyk ook het-blyk, of hefbc« wys, dat zy verkooren zyn. Zo dat Paulus, zonder dat hy noodig had ten Heemel in te klimmen, om de naamen der UitverkooreHen. te leezen in het Boek- des leevens des Lams-, hier uit weeten, ten minften in Liefde voorönderftellen konde, dat de Geloovigen te Thesfalonika benoorden onder de geenen, die van den beginne ver-, kooren waren tot .Zaligheid, en dat hy daarom fchuldig was, Godt altyd over hen te danken, als over zulken, die van den Heere bemind waren.
BEGIN (Het) der Scheppinge Godts, Openb. III: 14c. Zo noemt de verheerlykte Jefus zich-zelven. De Jriaanen misbruikten deeze woorden ter ftyvinge van hunne,grouwelyke leere, dat Jefus geen Godt, maar flegts een bloot Schepfel zy; maar juist het Eerfte Schepfel, met het welk voort te brengen Godt een Begin hadde gemaakt van het Scheppen aller dingen. Maar men merke aan , dat de Heere Jefus zich dus noemt aan het Hoofd van eenen Brief, welken Hy deed-fchryven aan de laauwe Laödiceërs, en- dat dus deeze benaaminge , zo wel als de twee voorige, zy aan te merken als een tytel van eere-en voortreffelykheid, die dienen moest , om de aandacht van de laauwe Laödieeërs te wekken, en zyne Beftraffinge en Straf bedreiginge gezag by te zetten; eveneens als-Koningen en Vorften aan het hoofd .van hunne Ordonantiën alle hunne Eertytels doen plaatfen, om-den Onderdaanen eerbied en ontzag in te boezemen. Dit nu zo zynde, zo kan men het veilig overlaaten aan het oordeel van eiken onecnzydigen mensch , of deeze benaaminge, opgevat in den zin der Ariaanen, daar toe gefchikt ware ? Wat voorrang , wat ontzag konde het aan Jefus byzetten, dat Hy geweest ware het Eerfte Schepfel, dat Godt gefchapen hadde ? Zullen dan de leevenlooze Boomen , Kruiden en Planten, de reedelooze Vogels , Visfen, en Beesten voortreffelyker zyn dan de Mensch, om dat zy eerder zyn gefchapen, als>de Mensch, die de laatfte is geweest van alle de Schepfelen? 't Spreekt dan van zelve , dat deeze benaaminge iets van -groote voortreffelykheid, en hoog gezag in zich bevatten moet: En dat zal men 'er in vinden: (ftK) Als men het woord -Begin neeme, niet in een Lyden-
dens



BEGINNEN.
den, maar in eenen doenden, of zelf-vief* kenden zin. Dat Hy het zy, die aan geheel de Scheppinge Godts het begin gegeeven heeft; door wien alle dingen gefchapen zyn, zonder wien geen ding gemaakt is van alles, .dat gemaakt is , Kolosf. 1: ió, Joh. I: 3. Of: (3) Dat men het woord *tx>> neeme in de beteekenisfe van Overheid , zo als het meermaals voorkomt, Rom. VIII: 38, Kolosf. I: 16 , Tit. III: 1. En dan zou de Heere Jefus zich hier voordellen als verhoogd, en verheeven boven allen; niet flegts als den Overften der Koningen der Aarde, maar zelfs als de Overheid van geheel de gefchapene Waereld, gekroond met Majefteit en heerlykheid, aan wiens voeten Godt alles onderworpen had, om Hem te doen heerfchen over alle de werken zyner handen, Pf. VIII: 6, 7, Ephef. I: ac—23.
BEGINNEN. Hy Oe{"Ö begon droe. vig, verbaasd, en zeer beangst te worden, Matth. XXVI: 37 , Mark. XIV: 33. Zo veele woorden dapelen de Euangelisten opéén, om ons een denkbeeld te geeven van 's Heilands allerangstvalligst ZielsLyden in Gethfemane:Doch met dat alles, zal het maar een flaauw denkbeeld blyven , vermits het ons onmooglyk is te begrypen, hoe zwaar hy in zyn binnende gedrukt, ja ! gepraamd werd door den toorn des Almagtigen ,fel ontdooken door de zonden van zo veele duizenden, als 'er ooit reeds gezaligd waren, of in het toekoomende nog gezaligd zouden worden , voor welke allen Hy boeten moest. CN) Van Buiten was nog geen aanval op Hem gedaan; maar van Binnen was het Magor Misfabib, fchrik van rontomme. CNN) Hy werd Droevig, en ondervond dus die gemoeds-aandoeninge, welke de ziele vermurwt , het bloed en de leevensgeesten in beweeginge brengt, en de traanen uit de oogen perst, opryzende uit de herdenkinge van een voorleeden, het gevoel van een tegenwoordig, of het vooruitzigt van een toekomdig groot kwaad. Erinnerde zich nu de Heere Jefus, wat al fmaadheeden Hy reeds had doorgedaan, hoe men Hem had gefchandvlekt als eenen Vraat, Wynzuiper en Vloekverwant van den Overden der Duivelen; hoe men een- en andermaal het had toegelegd op zyn leeven; dan eens, om Hem van eene deilte te werpen, dan weêr om Hem te fteeni-
,ƒ. Deel. II. Stuk,
BEGINNEN, 209
gén: Wierden nu de Toorngloeden van Godts Verbolgendheid , om de zonden van zyn Volk aan 't blaaken, ltroomswyze uitgeftort in zynen boezem : Zag Hy vooruit, welke baldaadige befpotdngen, welke wreede mishandelingen, welk een fmertlyk, fchandelyk en vervloekt Kruislyden Hem nog aandaande waren, zo zal men zich niet hebben te verwonderen , dat Hy thans droevig werd. C33) Hy werd verbaasd. Het grondwoord drukt uit, door fchrik en ontroeringe zo overdelpt te worden, dat men als buiten zich-zelven raakt, dat de haairen als te bergg ryzen, de kniën tegen den anderen dooten, en alle de leden beginnen te beeven, gelyk een Boom, die, by het ontdaan van een geweldigen dwarrelwind, met alle zyne takken en bladeren ginds en herwaards wordt geflingerd. Zo wordt het woord i*(*f.i!utrUi gebruikt van menfchen % die, op het geheel onverwacht zien van iets geheel ongewoons, zich doodlyk ontdellen; als van de Vrouwen, die, op het zien van den Engel in 'c graf, verbaasd wierden, Mark. XVI: 5. Stelt men zich nu voor, wat de Heiland hier zag, hoe de Blikfemfchigten van 's Heemels gramfchap van boven , en de verfchrikkingen der Helle van onderen te gelyk tegen Hem losborden, zo zal men wel kunnen nagaan, hoe veele reedenen 'er waren, om verbaasd te worden. Gelyk een Misdaadige zich doodelyk ontroert, als het ontwaakt Geweeten hem 't grouwelyke zyner fchenbedryven, en de verbeeldinge hem het yzelyke der naby zynde draffe voor oogen ftelt : Zo was het ook met den Heere Jefus. Hy was wel voor zichzelven onberispelyk heilig, en geheel onbevlekt van konfeientie ; maar, als de Borg zyner Uitverkoorenen, was Hy met alle derzelver zonden belaaden , en die waren oneindig meer dan de haairen van zyn hoofd, en die maakten , dat zyn hart Hem als verlaaten had, Pf. XL: 13. De fmaadbeeden der geenen, die Godt gefmaad hadden, waren op Hem, en die moest Hy boeten , Pf. LXIX: 10. Als Borg heeft Hy moeten ondergaan dien fchrik en verbaasdheid , die onaffchcidbaare gevolgen zyn van de Zonde, als het geweeten ontwaakt , die Adam deeden vreezen , en zich verbergen voor Godts aangezigt, Dd "Genef.



aio BEGINNEN.
Genef. III: 8, en de Zondaars en Huichelaars van Zién, doet fchrikken, en beeven, Jef. XXXIII: 14.'CM) Eindelyk werd Hy ook beangst. Zo fpreeken de Euangelisten by opklimminge, en door elk woord verzwaaren zy in ons het denkbeeld van Jefus Zielslyden. 't Was al veel gezegd , dat Hy droevig werd, daar uit was alreeds op te maaken, dat kwaaden zonder getal Hem omgeeven hadden, Pf. XL: 13. 'tWas meer gezegd, dat Hy verbaasd werd, dat Hy ter aarde zeeg , en , met gebeden, fmeekingen en traanen, als een worm kroop en kromp in het ftof: Maar dit gaat nog vry wat verder, dat Hy ook Beangst werd. ihftniit is van dien nadruk, dat het aanduidt zo eene overkroppende droefheid , welke het hart zo knelt en knypt dat men al zyne kragt, alle de fterkte van zynen geest als verliest. Harpocration verklaart het door «T<gi?», door angst en elende raadeloos worden , zo dat men niet weete, waar heenen zich te wenden, hoe zich te redden. Dus zal dit te kennen geeven, dat de Heiland zich van allen troost ontzet vond, dat Hy als op 't punt was van bezwyken. Godt was verre van zyne verlosfinge, van de woorden zynes brullens, Pf. XXII: 2. Hem was bange — zyn leeven wierd verteerd door droefheid, Pf. XXXI: 30, 11. De yver van Godts huis verteerde Hem , Pf. LXIX: 10. Angflen en banden der helle omringden Hem , Pf. XVIII: 6. Alle de zonden der zynen, met alle de daar op geltelde vloeken van de Wet, waren op Hem geworpen, waarom de Geest der PropheetieHem ook zo beweeglyk klaagende heeft ingevoerd : Myn hart fmert inmy, en verfchrikkingen des doods zyn op my gevallen. Schrik en beevinge koomen op my, en grouwen overdekt my , Pf. LV: 5, 6. Myne ziele is der tegenheeden zat, en myn leeven raakt tot aan het graf—.- Uwe grimmigheid ligt op my; Gy hebt my neder gedrukt met alle uwe baaren —. Uwe kittige toornigheeden gaan over my ; Uwe verfchrikkingen doen my vergaan, Pf. LXXXVIII: 4, 8, 17 , en elders. Men denke evenwel niet, dat de Bedngfiiging van den Heiland uitgeloopen zy op eene gantfche Vertwyffeling, gelyk der Verdoemden in de helle , die in 't geheel aan Godts genade, en hunne verlosfinge wanhoopen. Dat zy verre ! Hoe bang en duister het 'er ook
BEGINNEN.
voor Hem uitzag, altoos bleef hy evenwel op Godt vertrouwen. In dit zyn Zielslyden was het nog , myn Vader, en toen Hy klaagde, dat Godt Hem had verlaaten noemde Hy Hem nog zynen Godt , Pf. XXII: a. (3) De Euangelisten zeggen: Hy begon droevig — te worden. Origenes heeft zich door dit woord laaten misleiden, om 's Heilands droefheid te verkleinen: Volgens Hem, zou de Heere niet het volle, maar flegts het begin der droefheid en verbaasdheid ondervonden hebben. Hieronymus maakt ook onderfcheid tusfchen den Voorfmaak des lydens,en het Lyden, en dus kenthy ook Jefus geene volkoomene,maar flegts eene aanvanglyke droefheid toe. Maar hoe is dat te vereffenen met Jefus klagte : Myne ziele is geheel bedroefd tot den dood toe ? Was het maar een aanvanglyke Stryd, welken Lukas noemt een zwaar en firyd? Maar een begin van Angst, die Hem zyn zweet, als groote droppelen bloeds' deed afloopen op de aarde ? Luk. XXII: 44. Het is een flegt bewys voor deeze meeninge, dat af te leiden uitliet woord: Hy begon. Veele zyn de plaatfen, in welke dit woord wel aanduidt het begin, maar te gelyk ook den voortgang eener zaake. Petrus begon zich te vervloeken, cn te zweeren, Matth. XXVI: 74. Jefus begon deeze dingen te leeren. Antwoordende beaon Hy te zeggen, Mark. VI: 34. XIII: 5. Lukas had verhaald 't geen Jefus had begonnln, beide te leeren, en te doen, Hand. 1:1. Zo wil dit woord hier ook niet anders zeggen, dan dat nu, niet te min Hy wel meer was bedroefd geweest, als toen Hy weende over den dood van Lazarus, 'en over Jeruzalem, evenwel het zwaarfte van zyn Borglyden een Begin nam, 't welk, al voortgaande, hoe langer zo meer in top rees,en niet eindigde als in zynen dood—. Vergel. Prüsfing, Heil. Erbauüng. P. II.p. 249—. en Mullers, Leidende Jefus, p. 12— BEGONNEN (Zyt Gy zo uitzinnig?' Daar gy met den Geest) hebt, voleindigt gy nu met het Vleesch? Gal. III: 3. Het is een bekend fpreekwoord, dat men tot een harden kwast een fcherpen , en welverftaalden beitel moet gebruiken. Paulus wist 'er zich van te bedienen, als het zo weezen moest. Was hy elders vriendelyk geweest, gelyk als eene Voedfier, die haare Kinderen koestert, hier fprak hy op den
toon



BEGINNEN.
toon van eenen fcherp beftraffenden Meester. Hier in volgde hy het voorbeeld van zynen grooten Meester Jefus. Deszelfs fpraake was wel doorgaans lieflyk, maar als de zynen beftrafnnge verdienden, dan waren zyne woorden ook als fcherpeprikkels en nagels. Men zie dat Matth. XVI: 03, Luk. XXIV: 25. Had de Apostel de Galatiërs in het 1. vs. aangefproken als Uitzinnigen, zy hadden het zich waerdig gemaakt. Ten blyke, dat dit geen fchelden was , 't welk hem in eenen overloop van grooten toorn ontvallen was, herhaalt hy het in ons 3. vs. nog eens. (N) Met hoe veel recht hy hen zo had aangefproken , zal men kunnen opmaaken uit de Vraage, welke hy hun voorftelde: Daar gy met den Geest — ? (NN) Allereerst zal rner in aanmerkinge koomen, wat men te verftaan hebbe door den Geest, en wat door het Vleesch? In eene volgende vraage, vs. 5, ziet men, dat de Apostel daalde Werken der Wet en de Predikaatfie des Geloofs tegen malkanderen overftelt, gelyk hier den Geest en bet Vleesch. Dit maakt, dat ik gaerne inftemme met die Uitleggers,die hier:(«) Inde eerfte plaatfe , door den Geest verftaan de Predikaatfie des Geloofs, de Leere der Recht vaerdiginge des Zondaars alleen door het geloof in den Heere Jefus, zonder de werken der Wet. Die leere is de Leere van het Euangelie, en dat wordt de Geest genoemd, en de Bedieninge 'er van de Bedieninge des Geests, aKor. III: 6, 3. En met recht, om dat (««) men daar in vindt den Geest, zo wel der Oude Schaduw-wetten, als der Propheetie. (£«) Om dat het ons aanbiedt den Geest der aanneeminge tot Kinderen, die de Geest der Vryheid is. (yy) Geene andere pligten eischt als die van eenen geheel reedelyken Godtsdienst,waar doormen Godt dient in Geest en in waarheid. QY) En ook geene Aardfche , maar alleen Geestelyke goederen en zeegeningen belooft. (/3) In de tweede plaatfe zal men dan doorliet Vleesch hebben te verftaan de Werken der Wet, die het Vleesch genoemd worden, Philipp. III: 3,4. Om dat die, («*) ten grooten deele, beftonden in wasfehingen en rechtvaerdigmaakingen des Vleeschs. (/3/S) Die gedaan wierden naar eene Wet, welke was een Wet des Vleeschlyken gebods. (yy) Waar aan men onderworpen wierd door de Befnyde-
BEGINNEN. &ti
nis, welke gefchiedde in de Voorhuid van het Vleesch. (i3) Om dat veelen 'er zich door lieten vervoeren tot vleeschlyken boog. moed, om te roemen in en te betrouwenoh het vleesch, te weeten , hunne Wettifchfc\ eige gerechtigheid. Hier uit zal nu haas't zyn op te maaken: (33) Wat het zy, dat Paulus hun te laste legt: Dat zy hadden begonnen met den Geest, maar —. («) Zy hadden begonnen met den Geest. Zy hadden begonnen zich te bekeeren tot het geloof in Christus op de predikinge van Paulus. Met welk eenen eerbied en blydfchap zy zyne Leere hadden aangenomen, kan men afneemen uit de eerbiedige en ongemeen vriendelyke wyze, op welke zy hem hadden ontvangen; niét anders., dan of hy een Engel Godts , ja ! Christus Jefus zelf ware geweest, Cap. IV: 14, 15. Overéénkomftig die leere, hadden zy geene andere rechtvaerdigheid voor Godt gezocht, als die, welke is uit het geloof in Christus Jefus, en zich door geene andere pligtsbetrachtingen aan Godt zoeken te veraangenaamen, als die, welke de eeuwigduurende pligten zyn van den zuiveren en onbevlekten Godtsdienst, en welke Godts Zaligmaakende genade, die aan hun verfchcenen was,ook maar alleen van hun geè'ischt hadde , te weeten , Godtloosheid cn Waereldfche bégeerlykheeden te verzaaken , en maatiglyk, rechtvaerdiglyk , en Godlzaliglyk te leeven in de tegenwoordige Waereld. Zo voortreffelyk , zo recht Euangelisch was hun begin geweest. Paulus geeft hun getuigenis, dat zy wel geloopen hadden. (/3) Maar finds eenigen tyd waren zy der waarheid ongehoorzaam geworden , Cap. V: 7, gelyk geworden aan een onbezuisdpaerd', 't welk zich omkeert in den ftryd; want zy voleindigden met het vleesch. JNa het vertrek van Paulus uit Galatie waren eenige Joodschgezinde Leeraars, valfche Broeders, onder hen opgeftaan, die niet alleen het Apostolisch gezag van Paulus in twyffel gebragt, maar ook het Euangelie van Christus verkeerd hadden, Cap. I: 7, die Genade en Werk wilden faamenvoegen , en dreeven, dat, zo men al vergeevinge van zonden konde ontvangen door het geloof in Christus, men evenwel ook de gerechtigheid , die uit de Werken der Wet is, noodig had, om het eeuwig leeven te verkrygen ; dat men zonder die Gode niet Dd a aan-



na. BEGINNEN.
aangenaam konde zyn: En 'er daarom op aandrongen , dat zy zich zouden laaten befnyden, en door dat te laaten doen, zich te onderwerpen aan de Wet van Mofes. Daar toe wilden zy de Galatiërs noodzaaken, Cap. VI: 12. Hoe zeer nu zo eene leere verfchilde van die des Apostels, welke zy aangenomen, en, naar welke zy hunnen loop begonnen hadden , zy hadden evenwel al baast, en dus onbezonnen,zonder zich over een ftuk van dat belang behoorlyk te beraaden, 'er het oor aan geleend , en zich tot zo een ander, zo een vervalscht Euangelie laaten overbrengen , Cap. I: 6. Zelfs in zo verre , dat zy alreeds onderhielden dagen, maanden, tyden en jaaren, welke behoorden tot de zwakke, en arme eerfte beginfelen van die Wet, welke hier het Vleesch genoemd wordt, Cap. IV: 9, 10. En zo voleindigden zy met het Vleesch. 't Geen hun aan de Euangelifche gerechtigheid,en heiligmaakinge ontbrak , wilden zy door de Wettifche voleindigen, meer volkoomen, en ook verdienftelyk maaken. (29 Dit nu merkt de Apostel aan als een werk van Uitzinnigheid, CNN) Met recht: Als men het meerdere wil volmaaken door het mindere, dat is immers het werk van eenen Uitzinnigen, Als men Christus heeft, die het Ligchaam Is, het Beeld der zaake, in wien dat alles te vinden is, 't geen noodig is tot wysheid, tot rechtvaerdigheid, lot heiligmaakinge, tot verlosfinge , tot volkoomene Zaligheid; en als zulk een zich dan nog gaat vergaapen aan dingen , die ftegts Jchaduwen waren van toekoomende goederen; dan nog waant, nog zich meer te kunnen volmaaken door pligtpleegingen , die behoorden tot het Oud Verbond, 't welk reeds verouderd was, en naby de verdwyninge. Hoe zal men het bedryf van zo eenen moeten noemen? Elk, die maar eenigzins denken kan, zal het terftond noemen het bedryf van eenen Uitzinnigen-, C33) Dit is zo handtastelyk, dat Paulus het wel dorst overlaaten aan het eigen Oordeel der Galatiërs. Hy ftelt het daarom vraagswyze voor, op dat zy zich • zeiven veröordeelen , en zyne taal, hoe hard die hun ook in de ooren klonk, billyken mogten. Als wilde hy zeggen: „ Wat zoudt gy zeggen van eenen, die „ waande den wyn te zullen verbeeteren „ met water? Zoudt gy dat niet voor Uit-
BEGINNEN, BEGINSEL;
n zinnigheid houden ? Maar doet gy weF „ beeter , die de rechtvaerdigheid, welke' „ uit Godt is, door bet geloove in Christus; „ die zo volkoomen is, nog wilt volmaa,, ken door eene eigene gerechtigheid, die „ uit de Wet is, en die gebrekkig is ? Wat „ zoudt gy zeggen van eenen vrygeboore^ „ nen Mensch, die waande , zich meer „ te zullen volmaaken, als hy zich on„ derwierp aan flaavernye? Zoudt gy dien „ niet Uitzinnig noemen ? Hoe moet ik u „ dan nu noemen ? Hoe moet gy nu u „ zeiven noemen, daar gy tot Vryheid zyt „ geroepen, daar Christus u heeft vry ge„ maakt, gy u nu wederom laat bevangen„ met het juk, het ondraaglyk juk der Wet„ tifche dienstbaarheid? Erkent dan myne „ Galatiërs, dat gy hebt gehandeld als „ Uitzinnigen ; legt, met zel-fsverfoeijin,, ge, uwe zodwaaze,zo gevaarlyke wan,, begrippen af, en keert weder tot den ,, weg der Waarheid en des Geloofs, dien ,, ik u gepredikt hebbe, en waar mede „ gy zo loflyk had begonnen"
BEGINSEL (Dit) der teekenen heeft Jefus gedaan, — Joh. II: IX. Welk die Teeken was , kan men in de voorige verfen omftandig leezen. 't Was , dat Hy, op de Bruiloft te Kana in Gaiileë, het water veranderde in wyn. De Euangelist zegt, dat dit het Beginfel was zyner teekenen, het eerfte Wonderwerk, 't welk Hy verrichtte. Of Jefus, geduurende zyn afgezonderd Leeven, eenige wonderen gedaan hebbe, om zyne Moeder in haare behoeftigheid te verzorgen, is geheel onzeeker. De Schrift melt 'er niets van. Sommigen denken evenwel zo, en willen dat afleiden uit het zeggen zyner Moeder, vs. 3. Als de wyn ontbrak, zeide zy tot Hem: Zy hebben geenen wyn. Volgens hen zou dit voorönderftellen, dat hy meermaals wonderdaadig haar gebrek vervuld hadde, en dat zy Hem uit dien hoofde wilde opwekken, om ook nu te willen voorzien in dit gebrek aan wyn. Doch, zonder die voeronderftellinge aan te neemen, zoude men van dit haar zeggen andere reedenen kunnen geeven. Doch dat daar laatende, kan men uit deeze aanteekeninge van Johannes , met genoegzaame zekerheid, vastftellen, dat dit Teeken het Eerfte geweest zy , 't welk Jefus heeft gedaan , na dat Hy door den Doop van johannes, en de
daas



BEGINSEL.
daar bykoomende Majedueufe omltandigheeden , plegtig ingewyd was tot zyne Middelaars-ampten ; en wel in 't byzonder, na dat Hy als de groote Leeraar , als dc beloofde Propheet, in het openbaar te voorfchyn was getreeden. CN) Wat het Oogmerk van .den Heere Jefus hier by geweest zy, leert ons Johannes. 't Was (NN) om zyne Heerlykheid te openbaaren. Om te doen zien , dat, voor hoe groot een Propheet Johannes de Dooper ook gehouden wierd, Hy nog grooter was, want Johannes had nooit eenig Wonderteeken gedaan. Dat Hy die hoogstheerlyke Perloon was, van wien Johannes getuigd hadde , dat hy niet waerdig was, Hem zyne fchoenriemen te ontbinden; ja! dat Hy was Godt, geopenbaard in het vleesch , als van wten Johannes getuigd hadde , dat Hy, fchoon Hy na Hem kwam, evenwel voor Hem was geworden, eerder was geweest dan Hy, 't welk zag op zyn eeuwige Godtlyke geboorte, 't welk de Dooper meer duidelyk te kennen gaf, toen hy van Hem getuigde, dat Hy was de Zoon van Godt, als zynde daar van in het volzekere overtuigd geworden uit het geene hy by Zynen doop gezien hadde, Joh. 1: 27, 30, 3a, 33, 34- C33) 't VVas ook, om zyne Difcipelen in hun geloof te verf erken. Want als de Euangelist zegt, dat zyne Difcipelen inHem geloofden , zo is dat zo niet te verdaan , dat zy nu eerst begonnen in Hem te gelooven. Het tegendeel blykt uit het aangeteekende, Cap. I: 41—50. Zonder in Hem te gelooven,zouden zy zyne Difcipelen niet geworden zyn, en Hem gevolgd hebben, 't Wil dan zeggen, dat zy, door het zien van dit zo verbaazend Wonder , zich bevestigden in 't geen zy reeds van Hem geloofd en gezegd hadden , dat Hy was de Mesfias, de Zoon Godts, de Koning Israëls. (3) Zoude 'er ook nog eene byzondere reede zyn, waarom het Beginfel zyner lee. kenen geweest zy, het veranderen van water in wyn? Misfchien ja, en wel deeze: Op dat het beginfel zyner teekenen mogt be'. antwoorden aan het beginfel zyner Predikinge: En dat ws>, het Koningryk der Heemelen is naby gekoomen , Matth. IV: 17. De Bedeelinge des Nieuwen en beeteren Verbonds dond eerlang een aanvang te neemen. Die was het Koningryk, 't welk naby gekoomen was, 't welk, wegens de
BEGINSEL, ai3
beetere goederen, de geestelyke eii heemel* fche 'zeegeningen, waar by de ziele leeft, omfchreeven wordt als een Bruiloft, welke een Koning zynen Zoone bereid hadde, Matth. XXII: 2—. Toen Jefus op de Bruiloft te Kana kwam, was 'er gebrek aan wyn. Onder de Tydbedeelinge des Ouden Verbonds was de tydbedeelinge des Geests bekrompen; ja! in 't laatde van dien tyd ontbrak die genoegzaam in het geheel-, van wegens het zwaar verval in de Leere en Zeeden. Maar toen Jefus gekoomen was , werd het water in wyn veranderd: 'Er was wyn in overvloed, en zelfs een beetere wyn, dan men gehad hadde. Wanneer het Koningryk , in plaatfe van naby te zyn, daadelyk zou gekoomen zyn, en Jefus zelf het beduur 'er van zou op zich genomen hebben, dan zou ook de bedeelinge van geestelyke gaaven overvloediger zyn. De zynen zouden *er van vervuld zyn, gelyk het bekken, gelyk de hoeken van het Altaar; ook heuglyker in werkinge, ze zouden zyn als het koorn, 't welk deJongelingen, en als de most, welke de Jongvrouwen fpreekende maakt, Zach. IX: 15, 17. En zo konde dit Teeken als een toonbeeld zyn van de voortreffelykheid van het Heemelsch Koningryk , om 't welk te openbaaren Jefus was in de Waereld <*ekoomem De geleerde Lampe merkt aan , dat het beginfel van Mofes teekenen was, dat het water werd veranderd in bloed, een fchrikbaarend teeken: Maar dat van Jefus was de verandering van water in wyn Ceen weldaadig , en vervroiykend teekeri.) Hierin werd aangetoond het zeer groot onderfcheid tusfchen dc Bedieninge van Mc fis, en die van Christus. Die van Mofes is geweest eene bedieninge des Doods; en die, welke Christus nu geaanvaard hadde, zou zyn eene bedieninge des Leevens.
BEGINSEL (Daarom nalaatende hety der Leere van Christus, laat ons tot de. volmaaktheid voortvaar en, Hebr. VI: 1». Indien iemand deeze woorden mogt gefchikt oordeelen tot eene Inleidings- predikaatfie tot den Katechismus, zoude hy gebruik kunnen maaken van 't geene ik hier gaa aanteekenen uit de Catechet. ErgötzligK van Hunger. P. I. p. 87—. 't v.een de Apostel hier het Beginfel noemt , noemt hy onmiddelyk daar na het Fondament*. Het Fondament is het onderde en het eer-
Pd % ffe



4i4 BEGIN SE L.
fte van een gebouw, 't welk, wel gelegd zynde, kan men 'er een zwaar gebouw op zetten , Matth. Vil:- 24 , 25. Zo is het ook met den Kauchimus < Die bevat de grondflagen van de Christe-lyke Leere ; zulke waarheeden, als elk wéetenmoet, en waar-van niemand behoort onkundig te zyn. De zin deezer woorden is dan: Dat de Apostel voorheen al zo eene Schets, regelmaatig Ontwerp , of Fondament der Christelyke Leere voor de geloovige Hebreën vervaerdigd, en hun, naar hetzelve, de voornaamde Grondwaarheeden van den Katechismus hoofdzaaklyk, en beknopt verklaard hadde: En dat Ontwerp noemt hy het Beginfel der leere vanChristus.(Dit, voege ik 'er by, doet zich niet onwaarfchynlyk voor. Al van ouds waren de Leeraars in allerlei foorten van Weetenfchappen gewoon, hunne Leere in eenige korte gronddellingen te bevatten , en in eene goede Orde aan-een te fchakelen,zo, om het begrip en geheugen hunner Leerlingen te hulpe te koomen, als ook voor zich-zelven, om daar naar hunne gedachten te leiden in het nader uitbreiden hunner Leere. Zo een Ontwerp noemde men virtf , IvtriTturtt ,'waar van lirtrvwur», by
Ariftoteles L. I. C. 7, zo veel zegt, als iemand onderwyzen. Van eene zo nuttige Lserwyze fchynen de Apostelen zich ook bediend te hebben. Paulus fpreekt van een voorbeeld■ der leere, aan 't welke de Geloovigen te Rome gehoorzaam waren geworden, Rom. VI: 17. Zo een regelmaatig Ontwerp, 't welk hy noemt het Voorbeeld der gezonde woorden, fchynt hy ook aan Timotbeus gegeeven te hebben , 2 Tim. I: 13. 't Konde dan wel zyn, dat hy ook zo een Ontwerp gegeeven hadde aan de Hebreen, en daar op doelde in deeze woorden.) Maar nu wilde hy in deezen Brief tot meer verheevene Leerttukken overgaan, en met hun verhandelen, dan die eerde Katechetifche Waarheeden, Vraagt men , welke Leerdukken hy in dit OnU werp , of Beginfel der Leere verhandeld hadde ? Hy toont het aan: 't Was geweest van de Bekeeringe van doode werken; ('t welk ook de Katechismus leert in het verklaaren van de Tien Geboden.) Van het Geloove in Godt ("den Vader, den Zoon en Heiligen Geest, waar van insgelyks de Katechismus breedvoerig handelt;) van de
BEGINSEL
Leere der Doopen,er\ de Opleggingt der handen , ('t welk de Katechismus ook niet onaangeroerd laat, handelende van de Sakramenten, het Predik-ampt, en van de Sleutelen van het Heemelryk, en derzelver gebruik;) van de Opftandinge der Dooden, en het eeuwig Oordeel, welke insgelyks , als Waarheeden van het uiterde belang, in den Katechismus voorgedeld en ontvouwd worden. Verder kunnen wy uit deeze woorden van den Apostel leeren, dat de kennisfe van den Christen, ten aanzien van de wyze, of den trap, tweederlei is. De eene is meer bekrompen, minder befchaafd, minder uitgebreid en volkoomen , wanneer men flegts kent de eerfle beginfelen der Christelyke Leere , die, ter Zaligheid te weeten, en te gelooven , voldrekt noodzaaklyk zyn; of, wannéér men 't geen men weet, niet juist genoeg begrypt, of, wanneer men van deszelfs genoegzaamen grond, en groot gewichte zo een bondig en verheeven denkbeeld niet heeft, als wel andere meer gevorderden hebben, die daarom Kinderen worden genoemd, 1 Kor. III: 1, 2, Hebr. V: 13. De Andere is befchaafder, grondiger en meer volkoomen, als men waf meer weet, en dus in daat is, om de Geloofswaarheeden in helderer Licht te dellen, en tegen anderen mannelyk te verdeedigen; als men daar van een klaar en onderfcheiden begrip heeft, en zich op onverwrikbaare gronden van derzelver zekerheid, en voortreffelykheid ten volle overreed vindt. Als men ook eene meer uitgebreide kennis heeft in andere dukken van Godts Woord, die, fchoon ze niet kunnen aangemerkt worden als Katechetifche grondwaarheeden van het Geloof, evenwel op dezelve een grooten invloed hebben, en aan dezelve een byzonderen luister kunnen byzetten. Zo eene meer volkoomene, en tevens geheiligde kennis fchynt de Heere Jefus te bedoelen , als Hy den geenen, die Hem reeds kenden, en in Hem geloofden, een nader verftaan der waarheid bélooft, Joh. VIII: 32, en een nader openbaaren van zich-zelven, Cap. XXI: 1. Indien zy Hem maar in den geloove bleeven aankleeven, en 'er zich, met een infpanuen van alle hunne vermogens , toe bevlytigden , om , gelyk Hofea het uitdrukt, Cap. VI: 3 , te vervolgen met den
HEE-



BEGRAAFFENIS.
BEGRAAFFENIS. aig
HEERE te kennen, zoude Hy zich ook in het Beminlyke en alles Overtreffende van zyn Perfoon, Hoedanigheeden, Anipten , Verdienden, en aangebragte Heilfchatten (in overéénftemminge met het geene de Propheeten daar van voorfpeld, en de Schaduwen 'er van voorgebeeld hebben , 't welk tot het voortvaaren tot de volmaaktheid mede behoort,) hoe langer, zo klaarer aan hun openbaaren: Hun geeven den Geest der Wysheid, en der Openbaaringe in zyne kennisfe, om te mogen weeten , welke daar zy de hoope zyner roepinge, en de rykdom der heerlykheid zyner erffenisfe in alle Heiligen, Ephef. I: 17, 18. Hen, daar te boven, ook vervullen met de kennisfe van zynen wille in alle wysheid en geestelyk verftand, op dat zy, waerdiglyk den Heere, mogten wandelen, vrucht draagende in allen goeden werke, en wasfende in de kermis fe Godts, Kolosf. 1: 9, 10. Die na eene andere Verklaaringe begeerig is, zal die , behalven de gewoone Uitleggers , kunnen vinden in het III. D. van de Verklaaringe van fommige Hoofd ft. der H. S. van den Eerw. Kom. Boot, p. 687—.
BEGRAAFFENIS. (tf) De manier, om zich van hunne Dooden te ontdoen, was by alle Volken niet dezelfde. Daar de Mensch uit de Aarde is voortgekoomen, fcheen het wel het natuurlykfte te zyn, dat men hem , geftorven zynde, aan de Aarde weder gaf, en hem begroef. Philo zegt 'er van: De Natuur heeft aan alle menfchen eene zelfde plaats gefchonken (te wee» ten, de Aarde) niet alleen den Leevenden, maar ook den Dooden, op dat het geen hen ontving by hunne geboorte, hen ook ontvangen zou by hunnen dood. Dit bragt Godts ltrafvonnis over de gepleegde zonde ook mede: Gy zyt ftof, en gy zult tot flof wederkeeren, Genef. III: 19. (Nft) Veele Volken hebben evenwel hunne Dooden niet begraaven. («) De Oude Perfen hadden ronde toorens , op den top 'er van plaatlten zy de geftorvenen, om van de Vogels verllonden te worden. Men zie de Algem. Hift. D. IV. p. 514, alwaar p. 515. ook de reede wordt opgegeeven , waarom zy dat deeden. (£) Van de Parthen zegt Juftinus, L. XLI. C. 3, dat zy de geftorvenen daar heenen wierpen op het veld, om tot een prooi te zyn voor de honden en het gevogelte; doch het
vleesch afgegeeten zynde, begroeven zy de beenderen. Van de Hyrkaniërs wordt hetzelfde gezegd, (y) Volgens Mlianus , Var. Hift. L. IV. C. 1, naaiden de Kolchiërs hunne dooden in Beestenvellen, en hingen ze op aan de boomen. (2) Gelyk nog heedendaags het by veele Volken in Indiê in gebruik is, dat zy hunne Dooden verbranden, zo was dat oudtyds ook in gebruik by de Romeinen, evenwel niet algemeen; zo heeft men ook enkele voorbeelden daarvan by de Grieken,zo als kan blyken uit het geene men by Homerus gemeld vindt van Palroclus. (•) Allervreemdst , en iets , waar van de nat,uur walgt, is 't geen Strabo , Geogr. L. XI, aanteekent van de Derbiciërs en Tapyriërs aan de Kafipifche Zee, dat zy het vleesch der dooden , vermengd met Zwynenvleesch, opaten, de beenderen verbrandden, en de asch 'er van mengden onder hunnen gewoonen drank. (33) Het is evenwel zeker genoeg, dat het begraaven de Oudfte manier geweest zy , om zich van zyne Dooden te ontdoen, 't Is waar, voor den Zondvloed vindt men 'er geene meldinge van ; maar in de gefchiedenisfe der Patriarchen zyn de voorbeelden bekend. Abraham , Izadk , Jakob en derzelver Vrouwen zyn begraaven. By de meeste eenigzins befchaafde Volken is het begraaven in gebruik gebleeven. (») Volgens Herodoot, L. I. C. 198, begroeven de Babyleniërs hunne Dooden in Honig en Wasch. (/s) By de Grieken was het verbranden zeldzaam , maar het begraaven gemeen. Likurgus had een Wet gegeeven, dat men de Geftorvenen in Olyfbladen winden en begraaven zoude. Zelfs was het te Athene eene Wet , volgens JElianus, Var. Hift. L. V. C. 14, dat , wanneer men iemand onbegraaven vond liggen op het veld , men aarde op hem moest werpen., (*) Van ouds begroeven, de Romeinen ook de lyken. Naderhand werd wel het verbranden ingevoerd , zo men wil, het allereerst door Sylla, doch zo algemeen niet, of veelen wierden ook begraaven. Van de plegtigheeden , daar by gebruikelyk , kan men in de Algem.. Hift. D. X, p. 203—in eene Adnt. vertaald leezen 't geen de geleerde G. H. Nieu> boort daar van heeft aangeteekend. (J) Insgelyks begroeven de Egyptenaar* ook hunner



frïö BEGRAAFFENIS.
BEGRAAFFENIS.
ne dooden, althans zo 'er geene befchuldiging van wangedrag regen hen was ingebragt, waar van ftraksnog iets. (V)Ook was het begraaven in beftendig gebruik by de Jooden , gelyk nog by de Christenen en Turken. (2) Eene eerlyke Begraaffenis te genieten werd voor eene eere gereekend, zo als men kan afneemen uit t geene beloofd wierd aan Koning Jofia , aKon. XXII: ao. Ik zal u verzaameten tot uwe Vaderen, en gy zult met vreede in uw graf verzameld worden. De Wyze , zegt Seneca. Ep. XCII. in fine, bekommert 'er ziel; niet om, hoe men met zyn ligchaam handele na zynen dood; of men het begraave, of men het den honden , of vogelen voorwerpe , het brengt hem noch voor- noch nadeel toe. Het is op zichzelve waar, de Christen weet ook wel, dat Zaligheid, of rampzaligheid niet afhangen van het al of niet begraaven worden : Niemand zal evenwel eene Ezels begraaf enis verkiezen, dat is, dat men hem onbegraaven laate liggen op het veld. De Oude Egyptenaars oordeelden 'er anders over. Was iemand geftorven, alvoorens hem te begraaven , zat het Gericht over hem , zelfs waren de Koningen 'er niet van uitgezonderd, 't Was aan elk vry gelaaten, volgens 't geen Herodotus en Diodorus 'er van aangeteekend hebben , befchuldigingen in te brengen tegen den Over leedenen.: -Stonden 'er geenen tegen liem op, de Naastbeflaanden haalden zynen lof .op, de Omftanders juichten hem toe, en hy werd eerlyker wyze begraaven : Maar kwamen 'er befchuldigingen in, en werden die gegrond gevonden, de eere der begraaffenisfe werd hem geweigerd, en het Lyk moest in zyn eigen huis bewaard worden, 't Komt by Jeremia, Cap. XXII: 19, voor als een zwaare Strafbedreiging over Koning Jojakim: Met eene Ezels-begraafenisfie zal hy begraaven worden: Men zal hem fieepen, en daar heenen werpen, verre wech buiten de poorten van Jeruzalem. Te fchandelyker moest dat worden aangemerkt, daar zelfs de geftraf•te Misdaadigen hy de Jooden niet onbegraaven gelaaten wierden. By andere Volken was net , volgens Appianus eene Wet, «n volgens dezelve eene Straf voor de Tymannen , dat men hunne ligchaamen onbegrmv.en moest werpen buiten deLandpaa»
len. De Romeinen lieten aan de Naastbeflaanden, zulks verzoekende, toe, de lyken der Misdaadigen wech te haaien, en te begraaven, zie H. de Groot, de Ture B. et P. L. II. C. XIX: $. 4. Maar Keizer Commodus mogt volgens een befluit van denRoomfchen Raad de eere der begraaffenisfe niet genieten , om dat men hem aanmerkte als den Vyand van zyn Vaderland. Dit ging, volgens Lampridius, zelfs zo verre, dat men, toen men vernam, dat hy reeds begraaven was,uitriep: Laat dien Vadermoorder uit het graf weêr uitgehaald en wechgefleept worden ; laaten zyne Standbeelden vernietigd, en zyn naam uit alle gedenkteekenen uitgedelgd worden. De Attifche Wetten ontzeiden de Begraaffenis aan den Heiligfchender, en den Verraader van het Vaderland; en in 't byzonder ook aan den Zelfsmoordenaar: 'Aurigiig «t*i*o« fj». H. de Groot agt het, ter boven aangehaalde plaatfe §. 5. niet onnuttig, dat zulken het een of ander tot fchande worde aangedaan , op dat, fchoon zy 'er geen gevoel van hebben, de Leevendigen 'er evenwel door mogten afgefchrikt worden van zo eene ondaad , en brengt daar toe by 't geen Gellius, Noö. Att. L. XV. C. 10, verhaalt van de Maagden te Milefië, die, door een foort van raazerny vervoerd, de eene voor, de andere na , zichzelven verhingen. Toen men zag, dat dit kwaad door geene kragt van reedenen te fluiten ware, deed de Raad afkondigen, «dat alle zulke geheel naakt, met den Strop om den hals zouden worden uitgedraagen» Door deeze fchande en fchaamte afgefchrikt , hielden de Maagden terftond op van zich-zelv' het leeven te beneemen. Jofephus merkt in zyne deftige Reedenvoeringe tegen den Zelfs-moord aan, dat men, volgens hunne Wet, den Zelfsmoordenaar onbegraaven liet liggen tot aan den Ondergang der Zonne; en dat het by andere Volken gebruiklyk was, zo eenen de Rechterhand af te kappen. J. Oorl. B. IIL C. 05, en Hegefippus, B. IIL C. 17. Heeden .ten dage wordt onder ons den Zelfs-moordenaar (ten waare heteenMisdaadige was, die zich in de gevangenisfe het leeven benam,) geene fchande aangedaan; alleenlyk wordt de openbaare en ftaatigebegraavinge doorgaans geweigerd: In vroegere dagen was de flraf eene meer
open-



BEGRAAFFENIS.
BEGRAAFFENIS. 217
openbaare Schande. In Engeland, daar de Zelfsmoord zo gemeen is, heeft men 'er ook iets fchandelyks op gefield tot ftraffe. Volgens Alberti, in zyne Brieven over den Godtsd. en IVeetenfch. in Gr. Brittannië, D. I. p. 65, worden de Zelf smoorden op eenen Kruisweg begraaven, met eenen fiok hun door het hart geflaagen. Dit zy genoeg van het al, of niet begraaven in het gemeen, en hoe onderfcheiden veele Volken hier in handelden. Q) Nu zullen wy uit den Bybel nog eenige plegtigheeden aanteekenen, die voor en by het Begraaven wierden waargenomen. (NN) Voor hét begraaven. (*) Men kustte den Overleedenen , althans zo deed Jofeph zynen Vader, zo dra hy den laatften friik gegeeven had, Genef. L: 1. Men floot hem de oogen, 't welk, naar het fchynt te kennen wordt gegeeven door de Spreekwvze, Tob. XIV: 10. Hy heeft hem uit het Licht gebragt in de Duisternisfe. Dit had ook plaats by de Romeinen. Als iemand op het punt van fterven was , ontvingen de naaste Vrienden, indien zy 'er tegenwoordig waren, den laatften adem in hunnen mond, en llooten hem de oogen. (tt) Het Ligchaam werd gewasfchen , Hand. IX: 37. (y) In grafdoeken gewonden , Joh. XI: 44. Hem in eene kist te leggen was niet algemeen. Uit Luk, VII: 14, 15. mag men afneemen, dat de Jongeling, alleenlyk gewonden in het doodkleed, op de Baare lag. (?) Ook beweende men den dooden. Als het Perfoonen van rang en aanzien waren, waren niet alleen de grafdoeken meer kostbaar, van het fynfte Lynwaad ; maar ook wierden zy gebalfemd. Aartsvader Jakob ftierf in Egypte, en de Medecynmeesters befteedden 40 dagen met hem tebalfemen, Genef. L: 2, 3. Schoonde Jooden de gewoonte van de lyken te zalven, naar het fchynt, van de Egyptcnaaren hebben overgenomen , zy hebben evenwel derzelver wyze van doen in alles niet nagevolgd. Zy bedienden zich van kostbaare Zalf-oliën, waar mede zy het ligchaam beftreeken , en van welriekende fpeceryem, die zy tusfchen de grafdoeken inwonden, of 'er op ftrooiden, om het gewormte , en de verrottinge te langer te weeren. Zo werd het lyk van Jefus gezalfd door Jofeph van Arimathea en Nikodemus, Mark. XV: 46% Joh. XIX: 30, 40. I. Deel. II. Stuk. 0J
Over de Koningen maakte men ook een Brandinge van aangenaam, riekende , en veel kostende fpeceryen , 't zy voor, of by de begraavinge, aChron. XVI: 14. Ik hebbe daar van meer gezegd over Jerem. XXXIV: 4b, 5, in het XL D. p. 718. en daar by ook aangemerkt, dat ook wel andere Perfoonen van aanzien met zulke brandingen verëerd werden. Het betveenen van zulke dooden was ook van langer duur. De Egyptenaars beweenden Jakob 70 dagen, Genef. L: 3. De Kinderen Israëls beweenden Adron, en insgelyks Mofes 30dagen, Num. XX: 29 , Deut. XXXIV: 8. (22) Als de tyd der begraavinge gekoomen was, (*) werd het Lyk op de Baare gelegd, en ter Stad uit gedraagen, Luk. VII: ia. De Jooden hadden de llegte gewoonte niet van hunne Dooden te begraaven in de Stad, veel min in de Synagogen , of in of by de Voorhoven van den Tempel, daar veel Volk te faamen kwam, gelyk wy de verkeerdheid hebben van te begraaven in de Kerken. Zy vreesden de befmettende Uitwaasfemingen der verrottinge. Zy hadden gemeene Kerkhoven buiten de Steden: Lieden van aanzien hadden hunne eigene Graven; veelal in hunne Hoven. Gelyk men dit kan leezen van Sebna, Jef. XXII: 16, de Koningen Manas fe en Ammon, aKon. XXI: 18, 26, en Jofeph van Arimathea, Joh. XIX: 41. Men leeze daar meer van onder den tytel van GRAVEN, D. III. p. 84 3 —. (?) Men maakte zo voor , als by de begraavinge een Treurmuflck, en men zong Klaagliederen, Matth. IX: 23, 2 Sam. III: 31. Uit die laatfte plaatfe blykt, als ook uit Luk. VII: 12, dat het Lyk gevolgd werd niet alleen door de Bloedverwandten en goede Vrienden , maar ook door een talryke fchaare van anderen. By de Romeinen werd het Volk ter uitvaart genodigd: Dien V, geleegen komt, gaa ter ^lykflaatfle van dien, of dien. Het is tyd: Hy wordt reeds uitgedraagen. De Liederen zullen dooiv gaans bekende Lyk- en Treurzangen geweest zyn ; maar waren de Geftorvenen perfoonen geweest van groot aanzien en verdienden , dan werden 'er byzondere, en op hen toepasfelyke Klaagliederen opgefteld. Zo een Klaaglied hief David aan over Saul en Jonathan, 2Sam. I: 17— 27, en over Abner, Cap. III: 33, 34. JeEe. re-



ai8BEGRAAFFENIS van CHRISTUS. BEGRAAFFENIS van CHRISTUS.
remia maakte een Klaaglied over Koning Jo. fia; en insgelyks alle Zangers en Zangeres, fen, a Chron. XXXV: 15. En 't werd aan Jojakim als een ftraffe gedreigd, dat men hem niet zoude beklaagen , en zeggen : Och Heere, of Och zyne Majefteit.' Jerem. XXII: 18. (y) Men maakte ook etn Rouwen Troostmaaly zo als is af te neemen uit Jerem. XVI: 7, en Ezech. XXIV: 17. Q) Ook bezocht men het graf, om den O verleedenen nog te beweenen , Joh. XI: 31. Men wil, dat men het ook wel met bloemen beftrooide, en dat daar op zoude gezinfpeeld zyn Pf. CIII: 15, 16. De dagen des menfchen zyn als het gras: Als een bloeme des velds, alzo bloeit hy. Als de wind 'er over gegaan is, zo is ze niet meer, en haare plaatfe kent ze niet meer. Insgelyks Jef. XL: 6, 7 , 8. (1) Ook richtte men een Graf teeken op, gelyk Jakob deed boven het graf van Rachel, Genef. XXXV: ao. De Pharizcè'n verfierden de grafteekenen der Propheeten, Matth. XXIII: 29. Ongemeen grootsch was het Praalgraf der Machabeefche Vorften, 1 Mach. XIII: 17—30. Zo bouwt men ook nog Tomben cn Praalgraven voor Mannen van uitmuntende verdie nften. Het beste Praalgraf is, 't geen men zich-zelven bouwt door de Deugd. Het Marmer vergaat, de Loffpraaken met vergulde letters 'er ingebeiteld, worden uitgewischt door den tyd : Maar de gedachtenis des Rechtvaerdigen blyft in zcegeninge. Niemand kreeg ooit duurzaamer Gedenkteeken, als 't geen Jefus toewees •aan de Vrouwe , welke haare kostbaare Nardus zelve had uitgegooten op zyn hoofd ; want nog wordt van haar gefproken overal, waar het Euangelie verkondigd wordt in geheel de Waereld, Mark. XIV: 9.
BEGRAAFFENIS (De) van CHRIS-* TUS. Dat, en hoe dezelve gefchied zy, melden alle de Euangelisten ; Mattheus Cap. XXVII: 57—66. Markus Cap. XV: \i—47. Lukas Cap. XXIli: 50—55. Johannes Cap. XIX: 38—4a. Zyne Begraaffcnis maakte een einde aan alle de fmerten, die Hy moest ondergaan tot in zynen dood, en van alle de fmaadheeden , die de Jooden Hem nog toegedachthadden na zynen dood, als die zyn graf "gaerne zouden gefield hebben by de Godtloozen, by de Misdaadigen op den Schandheuvel van Golgotha. Ook ging die gepaardmet veele zo heerlyke omftan¬
digheeden , dat fommigen dezelve , om die en meer andere reedenen, hebben willen ftellen als behoorende tot zyne verheerlykinge. Doorgaans telt men die evenwel onder de trappen zyner Verneederinge. En waarlyk het was wel zeer verncederend, dat Hy, die eenmaal zal zitten boven den kloot der Aarde , en alle geftorvenen zal doen verryzen uit het ftof, om voor zynen Richterftoel geopenbaard te worden, zelfheeft moeten nederliggen in bet ftof des doods , Pf. XXII: 16. Dat Hy , die den Heemel had tot zynen throon , van daar is nedergedaald, niet flegts tot op de oppervlakte, maar zelfs tot in de nederfte deelen der aarde, Ephef. IV: 9. (^) l'1 de Historie zyner Begraaffenisfc heelt men aan te merken: (NN) Wie de Perfoon was, die begraaven wierd. 't Was de Heer der heerlykheid, dien de Jooden gekruifigd hadden ; de Vorst des leevens, die het leeven , 't welk Hy van, of door zich - zeiven had aangenomen, nu ook, naar zyne volftrekte vrymagt , had afgelegd , om dus, ter volkoomene genoegdoeninge aan zyne Borgverpligtinge, den Vader gehoorzaam te worden tot den dood; het Zaad der Vrouwe, 't welk der Oude Slange, welker naam is Duivel en Satanas, den kop wel vermorfeldhadde, maar 't welk in dien hangen ftryd ook door dezelve in de verfenen gekwetst was, en, ten blyke daar van nu ook neerzeeg in het graf. (22) Op welken Tyd Hy begraaven werd. 't Was kort na zyn Overlyden, op den zesden dag der weeke, toen de S.Math haast eenen aanvang zoude neemen. (JJ) De Plaats, waar Hy begraaven werd: In eenen Hof, zeer naby de plaatfe, de heuvel Golgotha,d^ï Hy gekruifigd was. (Tl) De wyze, op welke Hy begraaven werd. Die was in alle opzigten heerlyk. Hy werd ten grave gebragt door Mannen van den eerften rang: Jofeph van Arimathea, die eenRaadsheer, en Nikodemus, die een Overfle onder de Jooden was. De Zalving was rykelyk en kostbaar; en de Doeken, waar in Hy gewonden werd, waren van fyn lynwaad; enlhet Graf, waar in hy gelegd werd, was aanzienlyk, 't welk een Man van aanzien, en die ryk was, voor zich geheel nieuw had doen uitbeitelen in eene Steenrotze, in zynen Hof. (3) Nu komt in aanmerkinge het Einde, waar toe Hy be-
graa-



BEGRAAFFENIS van CHRISTUS.1
graaven is. (NK) Ia H Algemeen. («) Ten aanzien van zich-zelven, ten betooge, dat Hy was de fegenbeeldige Jona. Gelyk die "ekoomen was in het harte der Zee, alzo moest Hy koomen in het harte der Aarde, Matth. XII: 40. Dat Hy was de Christus, die gelegd moest worden in het ftof des doods, Pf. XXII: 16. Waarom Paulus ook zegt, dat Hy is begraaven naar de Schriften, 1 Kor. XV: 4. (£) Ten aanzien van de Geloovigen, om die eene volkoomene zeekerheid te doen hebben van zynen Dood, waar aan hun byzonder veel geleegen was, om dat zyne, zo daadelyke , als lydende Borggehoorzaamheid eerst haar vol beflag gekreegen heeft in zynen dood; om den Vloek der Zonde, welken Hy in zyn ligchaam had gedraagen op het hout , met zich wech te neemen van, en met zich te begraaven onder de Aarde; om den Dood, welken Hy als tot eene pestilentie moest worden, te vervolgen tot in zyne diepile Schuilhoeken , en het graf zyne akeligheid te beneemen , en dat voor hen te doen worden tot eene Slaapftede, waar op zy, geftorven zynde, zullen nederliggen, en rusten van hunnen arbeid, tot dat zy, in de Opftandinge der Rechtvaerdigen , weêr opftaan zullen, een iegelyk, in zyn lot. (33) Voor de byzondere Omftandigheeden' waren ook gewichtige reedenen. («) Waarom heeft Hy willen begraaven worden op den zesden dag der weeke, kort voor den Sabbath? Om te toonen , dat, gelyk Godt op den zesden dag het werk der Scheppinge volbragt, en op den zeevenden gerust hadde, Hy ook op den zesden dag'\tt werk der Verlosfinge volbragt hadde , en op den zeevenden ook rusten wilde in het Graf: Deels, om te heiligen de ruste, welke Hy voor zyn Volk had aangebragt ; deels ook , om te toonen , dat Hy was het tegenbecldig Manna, 't welk ook op den Sabbath niet gevonden werd op de oppervlakte der Aarde. O3) Waarom in eenen Hof, zo naby GolgotbaP In eenen Hof, op dat het, by zyne Opftandinge in eenen Hof, mogt blyken, dat Hy het leeven en de onfierftykbeid weêr aan het licht hadde gebragt, welke in eenen Hof door de Zonde verbeurd waren. Zo naby Golgotba, op dat de Jooden niet zouden voorwenden, dat men, in de plaatfe van den dooden Jefus , eenen anderen Leevendi-
BEGRAAFFENISvan CHRISTUS.aio
gen in de Graffpelonke had gelegd, om dien, ten derden dage, als den verrcezenen Jefus te voorfchyn te doen koomen. Daarom was het noodig, dat hy als onder hunne oogen ten grave werd gedraagen. (y) Waarom door zyne Vrienden ? (««) Op dat zyn Ligchaam na zynen dood door zyne Vyanden niet mogt mishandeld worden ; want 'er was voorzegd , dat^ zyn vleesch zeeker zoude woonen , Pf. XVI: 9. O/ï) Als ook, om de waarheid van zynen dood te fterker te bevestigen: Want hadden die, onder het zalven, en omwinden van de grafdoeken, nog eenig blyk van leeven in Hem befpeurd, zy zouden Hem niet begraaven, maar veel meer getracht hebben, Hem by het leeven te behouden, om dat zy destyds het nut van zynen dood nog niet verftonden. (?) Waarom door twee zo aanzienlyke Mannen, en met eenen zo kostbaar en toeft el van de Zalve,en betfyn Lynwaad? (*«) Hcteerfte, ten blyke, dat die Mannen, Mannen van grooten rang onder de Jooden, van zyne Onfchuld — (/8^) Het tweede, ten blyke, dat zy van de hooge waerdigheid van zyn Perfoon ten volle overtuigd waren; want zonder dat, zouden zy eenén Kruifeling zo veel eere niet hebben aangedaan na zynen dood , en zich niet hebben blootgefteld voorden fchimp, den haat en mishandelingen der Jooden , in wier oogen Jefus was een Leugen-Propheet, en Godtslasteraar, en dus de veragtfte en onwaerdigfte onder de menfchen. (yy) Om dat 'er ook voorzegd was, dat Hy by de Ryken in zynen dood zoude zyn, Jef. LUI: 9. (•) Waarom in een Graf, dat in eene Steenrotze was uitgehouwen? Op dat men niet zoude kunnen zeggen, dat zyne Leerlingen zyn Lyk door ondergraavinge, door onderaardfche wegen hadde wechgehaald uit het graf, inmiddels het van boven gellooten , verzeegeld en bewaakt was geweest, (g) Waarom in een geheel nieuw Graf, waar in nog niemand was gelegd geweest ? («è) Gelyk de Asfche der Brand - off eren moest gebragt worden buiten dc Leegerplaatfe, in eene reine plaatfe, Levit. VI: 10, 11, zo moest ook het Lyk van Jefus, na dat Hy geofferd was, gelegd worden in een Graf, 't welk door het vroeger inbrengen van eenen Dooden nog niet verontreinigd was. f as) Op dat men na zyne Opftandinge niet Ee a zou



aao BEGRAAVEN.
zou kunnen zeggen, dat Hy was leevendig geworden door de wonderkragt van eenen, of anderen voornaaraen Heiligen, die voorheen daar in mogt begraaven zyn geweest, gelyk men leest van cm Dooden, die, geworpen zynde in het graf van den Propheet Elifa, weder leevendig was geworden door het aanraaken van deszelfs beenderen, 2 Kon. XIII: 21. Q) Vraagt men eindelyk, waarom dit Artikel der Geloofsleere is ingelast geworden? 't Was, onder anderen , om de eenvouwdige Christenen te wapenen tegen het wangevoelen van eenige Ketters, die dreeven, dat de Heere Jefus llegts een Ligchaam in fchyn gehad hadde, en dus ook maar in fchyn geftorven was, het welk niet korter en kragtiger konde wederlegd worden , dan door het betoog, dat Hy , geftorven zynde, ook als een geftorvene behandeld en begraaven is geweest.
BEGRAAVEN zult gy my in het graf, dat ik my in het Land Kanadn gegraaven hebbe, Genef. L: 5. Dit alzo te doen, had Vader Jakob aan zyne Zoonen, en wel in 't byzonder aan Jofeph gebooden -y zelfs met zynen ftervenden mond, maar weinige oogenblikken voor zynen dood. Hy had het oog gehad op de Spelonke in den akker van Machpela, tegen over Mamre, in het Land Kanadn, welken akker Abraham, zyn Grootvader, gekogt hadde van Ephron den Heihit er tot eene Erfbegraaffenis. In welke ook reeds begraaven waren Abraham, en Sara zyne Huisvrouw., ook Izadk en Rebekka, zyne Huisvrouw , en laatftelyk ook Led , de Hulsvrouw van Jakob, Genef. XLIX; 29—32. Waren nu reeds zo veele Lyken daar in bygezet gowor den, 't fpreekt van zelve, dat die Spelonke daar toe reeds moet toebereid, en uitgegraaven zyn geweest: Hoe konde Jakob dan zeggen, dat hy dat Graf zich gegraaven hadde ? Drufius, in Bibl. Criiic. merkt aan, dat Onkelos het vertaald hebbe , dat ik gekogt hebbe. Hy zelf fchynt daar niet vreemd van te zyn. Maar wordt de zwaarigheid daar door wechgenomen?. Niets minder dan dat: Jakob zegt hier met zo veele ronde woorden, dat Abraham het gekogt hadde tot, eene erf begraaffenis. Hoe zich dat hebbe toegedraagen , kan men leezen Genef. XXIII: 8—20. Men begry$>e het dan. dus. Jakob was in Kanadn oud
BEGRAAVE N.
geworden; zyne jaaren waren reeds honderd-en-dertig , toen hy voor Pharaö verfcheen, Cap. XLVII: 9. Weinig had hy kunnen denken, dat hy ooit zoude verhuizen na Egypte. Hy dacht niet anders, dan dat hy en de zynen zouden fterven en begraaven worden. Daar .nu zyne Zoonen, derzelver Vrouwen, en Kinderen zo veele waren, en dat Graf, naar het oogmerk van Abraham, toen hy het kogt, een erfbegraaffenis moest zyn voor zyne Nakoomelingen , zo mag men met recht voorönderftellen, dat Jakob die Spelonke tot eene aanmerklyke grootte zal hebben laaten uitgraaven, of uitbeitelen, en mooglyk wel met onderfcheidene Holen , of Cellekens daarin, naar de wyze der Graven der Ouden , (waar van men in 't Byb. Woordenb. van Calmet eenige Prentverbeeldingen kan vinden by het woord Graf:) Mooglyk een zo een Celleken voor zich en Led, en voorts nog veele andere voor elk eenen zyner Zoonen , en derzelver Vrouwen en Kinderen , om daar in ten eenigen tyd bygezet, en zo verzaameld te worden by het lyk van Abraham hunnen Stamvader. Ik denke niet, dat iemand deeze voorönderftellinge vreemd zal vinden. En het zo neemende , heeft Jakob naar waarheid kunnen zeggen , dat hy zich dat graf gegraaven hadde,
BEGRAAVEN (Zynde met Hem) in den Doop, in welken gy ook met Hem opgewekt zyt, door het Geloof der werkinge Godts, die Hem uit den dooden opgewekt heeft, Kolosf. II: 12. De Apostel ipreekt hier van, en tot de Geloovigen te Kolosfe, die voorheen Bleidenen waren geweest, waarom hy vs. 13. fpreekt van de Voorhuid'hunnesvleeschs' en die dus waren geweest dood in de misl daaden; want, nog Heidenen zynde, hadden zy, gelyk andere Heidenen, gewandeld in de ydelheid van hun gemoed, en waren vej'vreemd geweest van ha leeven Godts Ephei; IV: 17 , 18. Maar het Euangelie was tot hen gekoomen, gelyk in geheel de Waereld, en het was onder hen niet onvruchtbaar geweest. Paulus had van hun gehoord, dat zy de genade Godts in waarheid bekend hadden , Kolosf. I: 5,. 6. En dus vooronderftelde hy met recht, dat zy ook gedoopt: waren ; want "de leere van Christus bragt mede , dat de geenen, die enderweezen waren, en zyne leere in den.
&■>■



BEGRAAVEN.
BEGRAAVEN.
222
geloove aangenomen, en daar van belydenis gedaan hadden, gedoopt, en daar door aan Godts Gemeente en Verbond ingelyfd moesten worden , Matth. XXVIII: 19 , Mark. XVI: 15 , 16. Dit voorönderftellende : (N) Doet hy hen nu letten op 't geene hun door den Doop was beteekend én verzeegeld geworden. Zy waren in denzelven met Hem, naamelyk Christus begraaven en opgewekt. (NX) Dat de Heere Christus, na dat Hy op Golgotha geftorven was, in den Hof van Jofeph van Arimathea begraaven; en ten derden dage opgewekt is , behoort tot de eerfte kundigheeden der Geloofsleere. Maar hoe is het te verftaan, dat zy met Hem begraaven en opgewekt zyn? Alleen op deeze wyze , dat zy by Godt gereekend zyn, dat ondergaan te hebben in Christus, als hunnen Borg en Verbonds - Hoofd, toen die begraaven, en ook opgewekt is: Als die dit oordeelen, zegt onze Apostel, dat indien één voor allen geftorven is, zy dan alle geftorven zyn, 2 Kor. V: 15, en dus in Hem voor hunne Zondenfchuld aan Godts gerechtigheid genoeg gedaan te hebben, en ook in Hem der Zonden heerfchappy verbroken te hebben : En zo ook in en met Hem opgewekt, en van der Zonden - fchuld en ftraffe gerechtvaerdigd te zyn ; want heeft Godt Hem opgewekt, Hy heeft Hem opgewekt om onze r echtvaerdigmaaking.,Rom. IV: 25, en te gelyk in ons verwekt te hebben dat nieuw Geestelyk leeven, 't welk niet meer zoekt, noch bedenkt de dingen , die op Aarde zyn, maar die hoven zyn, Kolosf. lil: 1, 2. Daar van zegt Paulus, dat Godt ons, toen wy dood waren door de misdaaden, heeft leevendig gemaakt in Christus, Ephef. II: 5. (33) Maar in welken zin konde de Apostel zeggen, dat dit alzo gefchied was met Hem in den Doop? («) Daar toe is noodig, dat men weete, hoe de Doop bediend wierd, en wat dat beduidde. (*«) De Doop wierd , ten tyde deiApostelen, bediend door eene geheele indompeling in en onder het water, en een weder opkoomen uit het water, (/3a) De geheimzinnige beduidenis daar van is deeze. De' Indompeling in , en het kort verblyf onder het water duidde aan de vereeniging van den Doopeling met Christus in de gemeenfehap van zynen Dood en Begraaffenisfe , niet alleen maar tot de Vergeevinge, maar ook tot de Afftervingc der
Zonde, dat die niet langer in Hem heerfchc ? om haar te gehoorzaamen in de bégeerlykheeden des zelfden ligchaams. En net weder opkoomen uit hst water beduidde de vereeniging van den Doopeling met Christus in de kragt van zyne Opftandinge, niet alleen om door zyne Opftandinge te hebben de vraage van eene goede konfeientie lot Godt, 1 Petr. III: 21. Maar ook tot verwekkmge van een nieuw leeven; want die Godt wederbaart naar zyne groote barmhartigheid, wederbaart Hy door de Opftandinge van Jefus Christus uit den dooden, 1 Petr. I: 3. Dat dit nu waarlyk zo is, leert ons Paulus, Rom. VI: 3—6. Of weet gy niet, dat zo veele als wy in Christus Jefus gedoopt zyn , wy in zynen dood gedoopt zyu ? Wy zyn dan met Hem begraaven door den doop in den dood, op dat, gelykerwyze Christus uit de dooden opgewekt is tot heerlykheid des Vaders, alzo ook wy in nieuwigheid des leevens wandelen zouden: Want indien wy met Hem eene plant e geworden zyn in dc Gelykmaakinge zynes doods, zo zullen wy het ook zyn in dë Gelykmaakinge zyner Opftandinge. Dit weetende, dat onze oude mensch met Hem gekruifigd is, op dat het ligchaam der zonds te nicie gedaan worde,- en wy de zorule niet meer dienen, ([fl) Maar hadden de Geloovr* gen deeze hunne zo naauwe en heilzaams vereeniging met Christus, in de kragt van zynen Dood, Begraaffenisfe en Opftandingedank te weeten aan hunnen Doop, zelfs in zo verre, dat, waren zy niet gedoopt geweest, zy 'er geen deel aan zouden gehad hebben ? Zo kunnen wy niet denken. Het. is niet de Uitwendige Doop, die ons behoudt.. De Doop is den geloovigen Ontvanger wel het beduidend Teeken^ en bevestigend Zeegel van zyn aandeel aan de kragt en de vrucht van Christus Begraaffenisfe en Opftandinge;. maar niet het Middel waardoor hy 'er deel aan krygt: Dat is niet zo« iets, 't welk de eene Mensch aan den swderen bedient, gelyk het Doopen; maar zo iets, 't welk Godt fchenkt en- werktv (3) Het is , gelyk Paulus zo duidelyk leert, door het Geloof der werkinge Goals-—-.. (KN) Dat is het Middel.- (V) Het Geloof.-: Te weeten, het Oprecht, het heilvattend Geloof, 't welk der Uitver'koorenen Godtsis, 't welk Christus- zo aanneemt tot wysheid, tot rechtvaerdigheid,. tot. heiligmaahm*ge en verlosfinge, dat men worde rechivaerE e 3. d'vgjr



222 B E G R A A V E N.
digheid Godts in Hem , en ons zo naauw met Hem vereenigt, dat Hy in ons als woont en leeft, en wy leeven door het geloove in Hem, Ephef. III: 17, Gal. ih ao. Dat nu de Apostel dat Geloof bedoelde, (/8) blykt, om dat hy het omfchryft als het Geloof der werkinge Godts. Want dat Geloof is niet uit den menfehe, maar het is Gidts gaave, Ephef. H: 8. JNaar de uitdruklyke taal van- den Heiland, het Werk Godts, Joh. VI: 29. En waarlyk, als men overweegt, welk eene verlichting in het verftand, welk eene overbuiging van den wil, welk eene verlochening van eigene waerdye en Waereldliefde, welk eene gantfehelyke overgifte aan , en betrouwen op Jefus tot den aart van het oprecht geloove behoore ; en daar - en - tegen 111 opmerkinge neemt, hoe verduisterd in het verftand, hoe ongevoelig en zorgeloos omtrent zyne eeuwige belangen, hoe verkleefd aan zinlyke vermaaken en voordeelen, en hoe hooggevoelende van eigene kragt en deugd de natuurlyke Mensch zy, zo zal men welhaast kunnen opmaaken , dat,zal het laatfte verbeeterd,en het eerfte verwekt worden, een bovenmenschlyk vermogen wordt vereischt: Eene werkinge Godts; eene niet mindere, als van die Almagt, welke, gelyk de Apostel 'er byvoegt, Jefus uit den dooden heeft opgewekt; want het bewerken van het geloof "in iemand, is zo veel als eer en werkeloozen werkzaam, eenen geestelyk dooden leevendig te maaken, waarom Paulus ook wil, dat men zal wecten , welke de uitneemende grootheid van Godts kragt zy aan de geenen, die gelooven , naar de werkinge der fterkte zyner kragt i die Hy gewrocht heeft in Christus, toen Hy Hem uit den dooden heeft opgewekt, Ephef. I: 19, ao. (22) Dit geloof nu wil de Apostel aangemerkt hebben ais het Middel, waar door zyne Kolosfers met Christus begraaven en opgewekt waren; want door hetzelve alleen wordt men in Christus .zo gevonden, dat men Hem , met vrucht voor, en tot heil van zich-zelven, kenne, en de kragt zyner Opjiandinge , en de gemeenfehap van zyn lyden, zynen dood gelykvormig wordende, Philipp. 111: 9, 10, zyn de de Doop'm deezen voorden Gelooviger niet meer als het teeken en zeegel var dat heil, 't welk de vrucht is van zyn«
B EG RAAVING.
naauwe vereeniging met Christus in zyne Begraaffenisfe en Opftandinge.
tf E G R A A V l N G ( Eene) zullen uwe Vyanden rontom u opwerpen, Luk. XIX: 43. Dit was een gedeelte van 't geen de Heiland aan Jeruzalem voorfpelde van deszelfs aanftaande beleegering en verwoestinge door de Romeinen, 't Woord x*t*%, by de Onzen overgezet door Begraavmg , by Luther in de Hoogduitfche vertaalinge door Wagenburg, en in de daar uitgemaakte ATederlandfche door Bolwerk, beteekent eigenlyk een' grooten fterken Paal, recht over einde diep in den grond vast geftooken, hoedanige paaien wy met een Bastaartwoord Palisfaaden noemen. In de Krygskunde duidt dit woord aan een gantsch Werk, 't welk uit veele naast malkanderen opgerichte paaien beftaat, 'twelk wy een Schans, of Bolwerk zouden noemen. Eenigen willen 'er door verftaan hebben een Linie, of Wal, door de Beleegeraars rontom de Stad opgeworpen, zo om den Beleegerden het ontvlugten te beletten , als ook om hun allen onderftand cn toevoer af te fnyden, welke hun van buiten zou kunnen aangebragt worden. Kraufens, Ev. Predig. Schatz , P. II. p. iaaa—. Maar wat zal men dan verftaan door'tgeea de Heere Jefus 'er aanftonds op laat volgen: En zy zullen u omftngelen? Men verftaa dan door de Begraaving vaste Schansfen, die de Vyanden rontom Jeruzalem zouden opwerpen dicht aan den muur, om binnendezelve hunne Beukeryen en Stormrammen te plaatfen, en daar uit de Muuren , Toorens en Poorten onder den voet te rammeijen: Vervolgens zou men door het omftngelen dan mogen verftaan, het opmaaken van een Wal, of Muur rontom de Stad, maar wat verder af, om daar door de Stad, tot de bovengemelde eindens, te naauwer in te fluiten, en zo, .gelyk de Heiland 'er by voegde, van alle zy den te benaauwen. Vergelykt men nu daar mede het Gefchiedverhaal vmjofephus, J.Oorl. B. V. C. 6 en 12, zo zal men zien, hoe ftipt de uitkomst aan deeze Voorzegginge heeft beantwoord; want daar meldt hy , welke Hoogten en Schansfen de Romeinen opgeworpen, en hoe deerlyk zy daar uit de Stad gebeukt en geteisterd hebben; en dat zy vervolgens, om de Stad nog meer
tc



B E G R Y P E N.
BEGRYPEX
223
te benaauwen , dezelve omfingeld hebben met eenen Muur, welken zy, 't geen byna niet te gelooven is, in den korten tyd van flegts drie dagen ophaalden. Zie toe Laar over Lukas, D. lil. p. 204 en 208.
BEGREEP EN ? (Wie heeft met een drieling het ftof der Aarde) Jef. XL: 12c. Dit wordt, behalven veele andere dingen, die het vermogen van Menfchen, ja! Engelen zeer verre te boven gaan, gevraagd, om ons een eerbiedig denkbeeld in te boezemen van Godts alles overklimmende grootheid. Hoe veragtelyk het Stof der Aarde ons moge toefchynen, wanneer men evenwel let op de groote menigte, den onderfcheiden aart, het nut en de fchadelykheid 'er van, zo vindt men reeds reede, om 'er zich over tc verwonderen. Hoe wordt 'er fomwylen de lucht door verduisterd, niet anders dan of eene Wolk de Zon bedekte , hoe worden onze oogen 'er door verzeerd, onze ademhaaling 'er door belemmerd , onze kleedcren 'er door ontfierd, onze Huizen 'er door bemorst: Vooral des Zomers, wanneer het, door aanhoudende hitte verdroogd, zich als ontbindt, en in byna onzigtbaare ftofkens verdeeld , en door den wind opgevoerd, en wyd en zyd heenen gedreeven wordt. Des niet te min Haat het zo onmiddelyk onder het opzigt, en het beftuur van den boven alles verheevenen Godt, dat Hy het begrypt, bevat in, en als meet met een Drieling, een derde gedeelte van eene grootere ons onbekende maate. Men vindt dit woord nog eens Pf. LXXX: 6, Gy drenkt ze met traanen uit een drieling. Daar duidt het eenen Drinkbeeker aan ; hier een Maate. Wy moeten 'er ons evenwel geen te groot denkbeeld van maaken : 'Er moet eene evenreedigheid zyn tusfchen den Drieling, een Vuist, een Spanne,en een Weegfchaal, van welken in dit zelfde vers gelproken wordt. Doch welk eene Maate het ook moge geweest zyn, een Drieling is evenwel iets zeer kleins in vergelykinge van het ftof der aarde, 't welk even weinig, al bragt men alle maaten der Waereld byeen , kan gemeeten, als het zand aan den oever der Zee kan geteld worden. Hoe groot is Godt! Hy begrypt het in een Drieling, Godt is Overal tegenwoordig. Godt is Almagtig: Om de menigte 'er van , zo als het verlpreid is over geheel den Aard¬
bodem , te ontdekken, heeft hy niet veele vaten en maaten noodig. Als in een oogenblik, zonder eenige de minfte moeite, bevat Hy het als in eenen Drieling, houdt het daar in beflooten , meet, verdeelt , en verltrooit Hy hetzelve, zo als het Hem tot zeekere eindens belieft. Hoe groot is Godt! Hoe verre ftrekt zich zyn Opzigt uit ! De haairen onzes hoofds zyn alle geteld; geen een 'er van kan zonder zynen wille ter aarde vallen. Hoe groot is Godt! Hy roept de Sterren als by naame, Hy brengt ze in getalle voort; geen 'er van wordt gemist. Hoe groot is Godt! Hy begrypt het Stof der Aarde in een Drieling. Hier vergadert Hy het door den wind als in zynen Drieling, om eenen met ftof bedekten vruchtbaaren grond te ontblooten, op dat die voortaan gras en graan voortbrengen ginds ftort Hy zynen Drieling,sis 't ware, uit, en veranderd lusthoven en vruchtbaare velden in dorheid. Hoe groot is Godt! door het veragtelyk ftof voerde Hy wel eens groote dingen uit. Op Godts bevel flaat Adron met zynen ftaf het Stof der Aarde , en terftond werd het veranderd in luizen in geheel Egypteland, Exod. VIII: 16,17. Twee Leegers raaken flaags, Godt heeft aan het eene de Overwinninge voorbefchikt. Hy brengt den wind voort, die neemt het ftof op, jaagt het 'tVyandelyk Leeger in de oogen; daar dóór verbyfterd en verblind verliest het den flag. Tot de Overwinning der Onzen in den vermaarden flag by Nieupoort, ten jaare 1600, bragt zeer veeftoe dat de Spanjaards de Zon in het gezigt hadden, en ook den wind, die, vermits het Slagveld zandig was , hun het Stof telkens in de oogen joeg. Van eene andere Spreekwyze, die in dit zelfde vs. voorkomt: Wie heeft de Wateren met zyne vuist gemeeten P leeze men in des V. D. 2. St. p. 140. Van de nog volgende woorden: En heeft de Bergen gewoögèn in eene waage, en de Heuvelen in eene weegfchaale, is gelproken in des X. D. 1. St. p. 261—.
BEGRYPT (De Natuur lyke mensch) niet de dingen, die des Geests Godts zyn, 1 Kor. II: 14». CN) Als men deeze woorden neemt in den algemeenen zin, zo als ze dikwils gebruikt worden van menfchen, die Christenen heeten , en gereekend worden uitwendig tot de Gemeente te behooren , dan



1M4 BEGR Y P E N.
CNN) zal men door den Natuurleken mensch ,eenen onbegenadigden Mensch verftaan. Menfchen, die , by gebrek van de verJichtinge door den Geest der Wysheid en der Openbaaringe in de kennisfe Godts, nog zo verduisterd zyn in het verftand, dat zy niet •weeten , of in 't geheel niet weeten , of niet recht verftaan de dingen, die ons van Godt gefchonken zyn, vs. 12., Ephef. I: 17, 1 ü. Die, fchoon zy Christenen heeten, 2ich overgecven aan hunne dwaaze en fchadelyke bégeerlykheeden, om in alles ie doen den wil des vleeschs en der gedachten. Zulken zyn Natuurlyke menfchen, zy leeven nog in den ftaat der door de zonde verdorvene natuur ; zy hebben den Geest niet, Jud. vs. 19. Zo een Mensch C33) begrypt niet de dingen, die des Geest Godts zyn. C") Welke zyn de Dingen, die hy niet begrypt: (««) 't Zyn , in 't gemeen, dingen, die des Geests Godts zyn. Dingen , die vleesch en bloed ons niet kebben geopenbaard; maar welker kundigheid wy hebben dank te weeten aan die Heilige menfchen Godts, die, door den Heiligen Geest gedreeven zynde, ze ons hebben medegedeeld. (#8) Maar het dient wat nader bepaald te worden, welke die dingen niet, en welke ze al zyn. - (A) Welke zyn ze niet? (AA) 't Zyn niet de Godtgeheimen van ons Geloof. De leere der Drieëenheid, der eeuwige Generatie des Zoons, der Vcrééniginge der twee natuur en in Hem tot eenheid des Perfoons—. Zeeker is het, dat die behooren tot de dingen, die des Geests Godts zyn. Zeeker is het ook, dat de Natuurlyke Mensch die niet begrypt, zo dat hy de wyze ''er van ten volle verftaa. Maar even zeker is het, dat ook de Begenadigde mensch die niet begrypt. Die kennis is voor alle menfchen te wonderbaar, en te hoog. Paulus., hoe hoog verlicht hy ook was, fprak 'er van als van eene Verborgenheid, die groot was, 1 Tim. III,: 16. CBB) Zullen het dan ook alle andere LeerftelU.ngen zyn van ons Gehof? Begreep men het zo, dan zou men moeten vraagen, of de Natuurlyke mensch zo geheel dom en blind zy, dat hy die gantsch uit. niet konne begrypen, hoe zeer hy 'er zyu' aandacht toe icherpe,, hoe klaar en duidelyk men hem die ook voorftelle ? Dat zal men niet kunnen ftaande houden. Men vindt onder de Natuurlingen immers ook, zo als men ze noemt, Letterkundi-
BEGRYPE N,
gen. Zou men die wel zo kunnen noemen, indien zy in'i geheel Onkundigen waren; indien alle die Leer ft ellingen voor hun waren en bleeven als de woorden van een verzeegeld boek? CCC) Zullen het dan ook de zogenaamde gevoelige en onmiddelyke inlichtingen van den Geest zyn , waar door men die waarheeden in eene gantsch andere gedaante te zien krygt, als de Natuurlyke mensch die ooit zag, of konne zien en begrypen? Zo zouden eenigen het wel willen verftaan hebben. Maar dan zoude Paulus een' wyde deur geopend hebben voor de groffte Dweepery en Geestdryvery: Want dan zoude een Mensch, die waande deeze Bevindingen en Inlichtingen te hebben, nooit te overtuigen zyn, hoe misfelyke begrippen hy zich van het eene of andere ftuk ook vormde. Hoe kragtig men uit den aart der zaak e, uit deeze en geene plaatfen uit Godts Woord, en uit derzelver verband en oogmerk tegen hem reedeneere, 't zal alles zonder vrucht zyn. Hy, gerust op de gewaande Onfeilbaarheid van zyne gewaande Inlichtingen , zal zich verbeelden, dat hy alleen den zin des Geests heeft, zyne wanbegrippen onverzettelyk aankleeven , en allen die hem tegenfpreeken , veragten, of beklaagen als groote Duisterlingen , Natuurlingen, die de dingen, die des Geests Godts zyn, niet begrypen. Gelyk oudtyds1 de Montanisten alle Christenen Natuurly. ken noemden, die hunne hersfendroomen niet voor Godtlyk houden , en aan hunne wet van het ftreng vasten niet onderwerpen wilden, zo als te zien is by Jof. Bingto,Orig.Ecclef.T. I. p. 27—.(B) Welke zyn nu die dingen al? 't Zyn die, van welken de Apostel in 't voorgaande had gefproken : Het getuigenis Godts aangaande Jefus Christus, den gekruifigden, ys. 1, 2, De wysheid, niet deezer Waereld, noch der Overfien deezer Waereld: Maar de Wysheid Godts, beftaande in Verborgenheid, die bedekt was,die Godt te vooren, fhunner heerlykheid , verordineerd had, eer de Waereld was; die dierbaare, onwaerdeerbaare, onuitfpreekbaare Heilgoederen, die de vruchten zyn van Jefus Borg-gehoorzaamheid, die Godt bereid heeft den geenen, die Hem liefhebben; maar die de Overfien der Wae? reld niet gekend hebben , welke onkunde de oorzaak was, dat zy den Heer der heer-
lyk-



BEGRYPEN.
Jykbeid gekruifigd hebben, vs. 6—9. Dit waren de dingen , die Godt hun door zynen •Geest had geopenbaard, die hun van Godt gefchonkenwaren, die de Apostel hun verkondigd had, niet met woorden, die de tnenfchelyke wysheid leert, maar die de Heilige ■Geest leerde, geestelyke dingen met geestelyke faamenvoegende, vs. 10—13. Kortom, deeze dingen, die des Geests zyn, zyn de Heilsleer van het Euangelie; de leer van Jefus Kruisdood, en de dierbaare vruchten 'er van. Deeze dingen (js) begrypt de Natuurlyke mensch niet. Men geeve aan het woord Jf'x«r$<M zyne meestgewoone beteekenis , en vertaal e het : Hy ontvangt ze niet, hy neemt ze niet aan; naamelyk, om ze zich toe te eigenen tot Zaligheid, zo als onze Kantteekenaars zeggen , en dat zal den zin deezer woorden merklyk opklaaren. Zo hy door eigen vlyt , door verftandig onderwys, en onder de gemeene verlichtinge van. den Geest alzo verre komt, dat hy de waarheid verftaat , ja ! dikwils bondigbereedeneeren kan, zolang hy evenwel een Natuurlyk , een genadefoos mensch blyft, neemt hy dc liefde der waarheid niet aan , om zalig te worden „ 2 Thesf. II: 10. Zo dat het hem niet haapere aan eene waare, maar aan eene geheiligde kennisfe, waar door men wordt geheiligd in, en vry gemaakt door de waarheid. (3) Maar als men let op het beloop van 's Apostels reedeneeringe, dan is de Natuurlyke mensch niet elk Onbegenadigd mensch; maar dan wil hy onder deeze benaaminge verftaan hebben de Schriftgeleerden onder de Jooden, die een teeken begeerden, en de Waereldwyzen onder de Grieken , de Onderzoekers deezer Eeuwe 4 de Philofophen, die Wysheid zochten, van welken de Apostel Cap. I: ao—. en in dit II. Cap. vs. 8. gefproken had. De Schriftgeleerden , vertuid aan hunne aardfche verwachtingen van een aardsch Koningryk , door den Mesfias op te richten, hielden het voor iets ergerlyks, dat men hen wilde doen gelooven, dat zo eene veragte Ziele, als Jefus in hunne oogen was geweest, de Mesfias, de Christus zoude zyn; en geheel en al verkleefd aan, en vertrouwende op hunne Wettifche eige gerechtigheid , merkten het aan als eene Leer, die geheel hunnen Godtsdienst ondermynde, dat men hen wilde doen gelooven , dat men door het geloof in Jefus I, Deel. H. Stuk,
BEGRYPEN. mg
zou kunnen gerechtvaerdigd worden van alle zonden; ook zulke , van welke men niet konde gerechtvaerdigd worden door de Wet van Mofes. De Griekfche Wysgeeren, die geene andere Wysheid kenden, noch zochten dan die , welke afgeleid wierd en fteunde op de natuurlyke reede, en alles voor valsch hielden, 't welk met hunne aangenomen grondbeginfels niet ftrookte, hielden voor ongerymd en tegenftrydig 't geen de Apostelen hun opgaven als eene Godtlyke Openbaaring, de Leere der Verzoeninge met Godt door den dood van eenen Kruisfeling; en vernibbeld op een reedekunftig voorftel , en weidfche welfpreekendheid, waar van zy, noch het eene, noch het andere vonden in de voordragt der Apostelen, zo dunkte hun derzelver leere eene openbaare Dwaasheid te zyn , meer befpottens waerdig , Hand. XVII: 18, dan aanneemens waerdig. Waarom de Apostel, Cap. I: a3 , ook gezegd hadde, dat de prediking van den gekruifigden Jefus den Jooden eene ergernis was, en den Grieken eene dwaasheid. Naar de opgaave van Whitby by de Eng. Godtgel. is dit het eenftemmig gevoelen geweest der Ouden , als Theodoretus , Chryfoflomus , Photius, Oecumenius en TheophylaEtus. In zeeker naamloos Gefchrift, te Harlingen gedrukt 1751, ter geleegenheid van het toen zo veel gerugtmaakend Beroeringswerk te Nieuwkerk op de Vcluwe , vindt men p. 87 —. onze woorden dus verklaard: „ Anderzins behooren de Griekfche woorden tyvy}%ii $s XtSprtt cv M%ival 7cc rt» ruift*«s tob ©s«5 dus vertaald te worden: Maar een dier lyk mensch neemt niet aan de dingen, die des Geests Godts, of die van Godts Geest zyn. Sommigen vertaaien het ook wel een Zielelyk mensch: Doch dit zal op het zelfde uitkomen, als men aanmerkt, dat de Ouden het woord Ziel gebruikten van de dierlyke driften en hartstochten , welke de Mensch met de Dieren gemeen heeft. Dus komt het voor by J. Syrach, Cap. V: a. Volgt uwe Ziele niet, dat is, volgt uwe dierlyke driften en hartstochten niet op. Zy onderfcheidden den Mensch in drie deelen, GEEST, ZIEL en LIGCHAAM, verftaande door den Geest het Verftand en Oordeel, waar mede de Mensch boven het onvernuftig Vee begiftigd is; door de Ziel de neigingen en driften, welke de Mensch met de Ff Die-



Siö BEGRYPEN.
Dieren gemeen heeft. Zo gebruikt ook paulus deeze drie woorden , om den gëheelen Mensch te beteekenen, i Thesf. V: 2%. En uw geheel oprechte GEEST, en ZIEL, en LIGCHAAM worde onberispelyk bewaard, &c. Zo dat mti/t» Geest de reedelyke vermogens van den mensch te kennen geeft, en deszelfs Dierlyk geitel. Op gelyke wyze hebben ook de Latynen hunne woorden Animus en Anima onderfcheiden , gelyk onder anderen te zien is by Juvenalis, Sat. XV. vs. 148.
Principio indulfit communis Conditor Wis
(Scilicet Pecudibus.) Tantum animas, nobis animum quoque —
Wat nu het volgend woord fé^ie-See» belangt, hetzelve beteekent niet Begrypen, maar Aanneemen, zynde het ook nergens anders, als hier ter plaatfe , door begrypen vertaald. Voor Ontvangen, of Aanneemen komt het dikwils voor, als Hand. •VIII; 14. XI: 1, aKor. XI: 4, 1 Thesf. I: 6. II: 13. Door Ontvangen is het vertaald, Luk. VIII: 13, Hand. XVII: 11, Jak. I: 21, &c. (Staat wel aan te merken, dat het in alle deeze plaatfen van het ontvangen , of aanneemen van 't Woord Godts gebruikt wordt.) Weshalven de eigcnlyke beteekenis der bovengemelde woorden , 3 Kor. II: 14 , deeze is : Een (niet De, dewyl 'er ook in 't Grieksch geen voorzetfel J ftaat)dierlyk mensch neemt niet aan, of ontvangt niet de dingen, die van Godts Geest zyn. Dat is : De Zaligmaakende Leer van het Euangelie, welke Godt aan de Apostelen, en in 't byzonder ook aan Paulus geopenbaard heeft door zynen Geest, Vs. 10. Zie ook Gal. I: 11, 12. Endoor Dierlyke menfchen , die de Leer van het Euangelie niet aannamen, verftaat de Apostel in het byzonder zulke Jooden , welken de gekruifigde Jefus eene ergernis, en zulke Heidenen, welken Hy eene dwaasheid was : De zulken , die door hunne dierlyke driften en hartstochten vervoerd , en door hunne vleeschlyke vooröordeelen verblind, Jefus niet erkennen en aanneemen wilden voor den Mesfias en Verlosfer." De bovengemelde beteekenis van en 4*x**«f zullen Taalkundigen nog meer geftaafd vinden by Vitringa, Obferv. S. L. IIL C. 4. et C. XI. $.5.
BEHAAGEN.
BEHAAGD : (Christus heeft zich-zeïveh niet) Maar, gelyk gefchreeven is: De fmaadlngen der geene r, die u fmaaden, zyn op my gevallen, Rom. XV: 3. Men heeft deeze woorden eerst te befchouwen op zichzelve; en dan heeft men te letten op derzelver verband en oogmerk, (tf) In de woorden op zich-zelve aangemerkt, fielt de Apostel zeekere waarheid voor ; en die bevestigt hy terftond daar na uit het Prephcetisch woord. (NN) De Waarheid, of Stelling , die hy voordraagt, is deeze : Christus heeft zich-zeiven niet behaagd. (*) Zich-zelven te behaagen zegt, op eigen nut, vermaak en voordeel zo gefteld te zyn, dat men daar op alleen zie, en niet op 't geene eenes anderen is ; zo ftyf te ftaan op, en zo veel behaagen te hebben aan zyne gevoelens, dat men omtrent anderen, hoe gering, hoe onverfchillig de zaak ook zyn moge , niet de minfte infchiklykheid Wille gebruiken. (3) Zo was Christus niet gezind geweest: Hy heeft zichzelven niet behaagd. *t Welk door den weg van tegenöverftellinge in zich opfluit, dat Hy, aan eigen vermaak en voordeel verlochend, alleen dat van anderen fteeds in het oog gehad hebbe. Hy Was een groot Wonderwerker , maar Hy maakte van zyne Wondermagt geen gebruik tot eigen voordeel, maar ten voordeele van anderen: Om zyne Difcipelen, als die irt bangen Zeenood gevaar liepen van te vergaan, te redden ; om zo veele Kranken te geneezen, als tot Hem gebragt wierden; om hongerige Schaaren te fpyzigen; om Dooden op te wekken, en aan hunne bedroefde Bloedverwandten weder te geeven. Hy was geen Zoeker van ydele eere. Drie zyner Leerlingen hadden zyne heerlykheid gezien op den berg der heerlykheid ; maar Hy verbood daar van tot iemand te fpreeken, vooral eer Hy was opgeftaan uit den dooden, Matth. XVII: 9. De Schaaren vormden het ontwerp , om Hem met geweld te neemen, en Koning te maaken; maar in plaatfe van zulks toe te laaten, ontweek Hy ze na eenen berg , en bleef daar alleen, Joh. VI: 15. Hy wist, hoe vera'gt, en gehaat de Tollenaars waren by de Jooden, en hoe veel oorzaak tot lasteringe het zou geeven, indien Hy met die verkeerde; maar zonder zich daar aan te ftooren, ging Hy tot die in, en at met hun, op dat Hy eenigen van die mogt
bren-



BEHAAGEN.
brengen tot bekeering. De tyd tot zyn Lyden naderde, Hy wist het, zyne ziel ontroerde zich; maar in plaatfe van het te ontwyken , zeide Lly : Hier toe ben ik in deeze uure gekoomen. In plaatfe van te bidden: Vader, verlos my uit deeze uure, zo bad Hy: Vader , ver heer lyk uwen naam, Joh. XII: 27, 28. In Gethfemane wilden zyne Difcipelen Hem verdeedigen met het zwaerd; maar Hy verbood het hun. Hy zou twaalf Legioenen Engelen hebben kunnen doen nederdaalen Jot zyne hulpe; maar Hy wilde niet. Niet bezorgd voor zich-zeiven, was Hy alleen bezorgd voor zyne Leerlingen. Hy fprak met een woord van oppermagtig bevel, 't welk Zyne Befpringers de handen bond: Indien gy my zoekt, zo laat deezen gaan, Joh. XVIII: 8. Uit deeze en meer andere voorbeelden, zou Paulus hebben kunnen toonen , dat Jefus zich-zelven niet behaagd heeft; dat Hy, gelyk Hy zelf eens zeide, niet gekoomen was, om gediend te worden ; maar om te dienen, en zyne ziel te geeven tot een rantzsen voor veelen, Matth. XX: 28. Maar de Apostel des Heeren wilde dc Romeinen doen opmerken , dat Hy dat gedaan had als de Christus, gelyk hy Hem hier zo noemde ; als de Mesfias, wiens getuigenis, ook in dit ftuk, was de Geest der Propheetie. (33) Daarom bevestigt Hy zyne Stelling uit het Propheetisch woord, zeggende: Gelyk gefchreeven is: Defmaadheeden —. («) Paulus zegt niet, waar dit gefchreeven was. Jefus en zyne Apostelen fprak en veeltyds zo ; zy noemden maar in enkele gevallen den Schryver, of het Gefchrift, waar op zy zich beriepen. Spraken zy tot Jooden, die hadden Mofes en de Propheeten,en mogten zelfde Schriften onderzoeken , die van Hem getuigden. Van de Geloovigen te Rome mogt Paulus eenigzins vooronderftellen, dat zy wisten , waar dit alzo gefchreeven was. Zy waren door hunne voorige Leeraars, Andronikus en Junius, Rom. XVI: 7, zo wel qnderweezen, dat hy tot hen had kunnen zeggen : lk fpreeke tot de geenen, die de Wet verfiaan, Cap. VII: 1. Dat daar laatende: (Jf) Wy weeten, dat dit gcfchreeV.ene te vinden is Pf. LXIX: 10, daar David, voorgelicht door den Geest der Propheetie , den Mesfias dus fpreekende heeft ingevoerd. Eerst: De yver van uw Huis heeft my verteerd, welke woorden zy-
BEHAAGEN. s*7
ne Difcipelen, by zeekere geleegenheid, op LIem toepasten, Joh. II: 17. En onmiddelyk daar na: De fmaadheeden—. Wel\ ke woorden Paulus hier van Hem wil verftaan hebben, (««e) Eenigen verklaaren dit gezegde dus : Hy trad te voorfchyn als de groote Propheet, de Leer aar der gerechtigheid. Hy zuiverde de Wet van de wanbezeffen der Pharizeën en Schriftgeleerden; Hy gispte derzelver geveinsdheid ; Hy beftrafte de zonden van het Volk; Hy kondigde Jeruzalem den Ondergang aan. Dc Vader gaf Hem getuigenis door de Werken, die Hy deed, Joh. V: 36, 37. Niko-r demus, een Overfte der Jooden, werd'er door overtuigd , dat Hy een Leer aar vias, van Godt gezonden, Joh. III: 2, de Schaare erkende in Hem een' grooten Propheet, Luk. VII: 16. Des niet te min werd Hy van anderen gefchandvlekt, als ware Lly een Samaritaan, . als had Hy den Duivel, Joh. VIII: 48. Als ware Hy een Vloekverwant van Beëlzebul, den Overfien der Duivelen , Matth. XII: 24. Dat waren wel fmaadheeden, die op Hem vielen, maar in Godt eindigden, als of die zyne Wonderraagt leende , om het gezag van eenen Volksverleider en Leugen - Propheet te bevestigen. In de zaale van Kajaphas veroordeelde men Hem als eenen Godtslasteraar, om dat Hy beleeden had, dat Hy Godts Zoon was, Matth. XXVI: 0$—66. Aan het Kruis hangende befchimpte men Hem: Hy heeft op Godt vertrouwd: Dat die hem nu verlosfe , indien Hy hem wel wil. Want hy heeft gezegd: lk ben Godts Zoon, Cap. XXVII: 43. Dit waren wel fmaadheeden, die op Hem vielen; fmaadheeden, die als zo veele doodfieeken waren in zyne beenderen : Maar ze eindigden in Godt, als of die van Hem een Leugengetuigenis had gegeeven, toen. die, uit de hoogwaerdige heerlykheid fpreekende , van Hem gezegd hadde: Deeze is myn geliefde Zoon, in welken ik een welbehaagen hebbe, Matth. III: 17. Maar het dus neemende , dunkt my, dat elk voelen moet, dat dan de woorden omgekeerd moesten gcleezen worden : De fmaadheeden, waar mede men MT gefmaad heeft, zyn op U, op Godt, gevallen. (AS) -Meer behaagt my het meer gemeen gevoelen , dat op Hem gevallen is de fmaadelyke ftraf, die zy verdiend hadden, die Godt gefmaad hadden. (A) Men denke om de Uitverkoorenen, en om derFf2 zei-



osS BEHAAGE N.
zeiver zonden: Die zyn , zo wel als alle andere menfchen , Overtreeders van den luik af aan. Zy hebben ook gezondigd met gedachten , woorden , en werken, daaglyks , ten eiken dage dikwils , dan door pligtverzuim , dan door pligtfchennis: Sommigen zelfs doorzonden, meer dan gemeen grof en groot. Door die hebben zy Gjdi gefmaad» Door de zonde wordt Godts Opperheerfchappy verlochend, zyne Wet gefchonden, zyne Heiligheid als ontluisterd, zyne Rechtvaerdigheid gezardv 't Zyn Ondaaden , waar door de oogen zyner heerlykheid worden verbitterd, waar door Hem verdriet wordt aangedaan, gelyk Hy zegt : Gy hebt my arbeid gemaakt met uwe zonden, gy hebt my vermoeid met uwe ongerecbtigheeden , Jef. XLIII: 24. Deeze fmaadheeden konden niet ongewrooken blyven. Ter handhavinge van zyne bcleedigde Eere en- Wet moest Godt die ftraffen. Hadden die op de Uitverkoorenen zei ven moeten vallen-, onder den last 'er van hadden zy moeten wechzinken in- den afgrond van eeuwige rampzaligheeden : Maar, tot hun geluk, zy zyn 'er van bevryd gebleeven. (#) Ze zyn op Christus gevallen* Hy was met zyn harte borg geworden, om, in hunne plaatfe, tot Godt te genaaken, en daarom heeft Godt hunne ongerecbtigheeden op Htm doen aanloopen, en wel op zo eene wyze, die geè'venreedigd was aan het fmaadelyke, 'Jt welk Gode was aangedaan door tegen Hem te zondigen. Geduurende zyneOmwandelinge was Hy eene verdgie ziele, een fmaacl van menfchen, verdgt van het Volk. In zyn lyden volgde de eene fmaadbeid op de andere: In de zaale van Kajaphas werd Hy in het aangezigt gefmaad met fpeekfel en met vuistflagen; in het Rykshof van Herodes befchimpt; in het Rechthuis van Pilatus gegeesfeld, en als een ingebeelde Koning befpot, op Golgoiha tusfchen- twee Moordenaars aan het Kruis geklonken, 't welk niet alleen eene zeer pynelyke, maar ook de allerfmaadelykfte doodftraffe was. En waarom dat alles ? Om door het lyden van alle die fmaadheeden te boeten de fmaadheeden der geener, die Godt gefmaad hadden. Om hunne ongerecbtigheeden is Hy verwond, om hunne overtreedingen verbryzeld, tot een fchuld-offer voor hen heeft Hy zyne ziele uitgewon bn den dood. En zo is op Hem ge-
BEHAAGEN.
weest de ftraffe , die hun dén vreede beeft aangebragt, Jef. LUI: 3—10. Dus is dan in Hem vervuld ,- 't geen de Geest der Propheetie Hem had doen fpreeken in de woorden, door Paulus uit Pf. LXIX: 10 aangehaald. En, gelyk de Apostel,'met het toepasfen van die woorden op Hem heeft doen opmerken, dat Hy, gelyk hy Hem genoemd hadde, de Christus was, zo heeft hy daar mede ook onwederdenklyk beweezen 't geen hy eigenlyk bedoelde, te weeten, dat Christus zich-zelven niet behaagd heeft; dat Hy met dat alles te ondergaan, niet zich-zelven, maar het nut van anderen bedoeld heeft. Hy heeft geleeden , doch niet voor zich, want Hy was Rechtvaerdig; maar voor de Onrechtvaerdigen, op dat Hy die tot Godt zoude brengen*
1 Petr. III: lii. Daar Hy nimmer zonde gekend hadde, heeft Hy zich van Godt tot zonde; dat is, tot een Zond-offer, laaten maaken voor Zondaars, op dat die zoudenworden rechtvaerdigheid Godts in Hem,
2 Kor. V: 21. dj Daar nu de Apostel deeze woorden door het woordeken want verbindt met de voorige, zo ontdekken wy terftond, dat die , naar zyn oogmerk, moeten aangemerkt worden als eene reede van aandrang voor zyne vermaaninge, vs. 1, 2. Dat zy, die Sterk zyn,fchuldig zyn de zwakheeden der Onflerkcn te draagen; dat zy, in plaatfe vanzich - zeiven te behaagen, een iegelyk zynen naasten moest behaagen tot ftiebtinge. Uit het naastvoorige XIV. Lloofdft. kan men zien, wie de Zwakken, en wie de Sterken waren. De Zwakken hadden te bekrompene denkbeelden van de Christelyke Vryheid: Uit vreeze van zich door eenige fpyze te zullen verontreinigen, aten zy niet anders als moeskruidem De Sterken waren zulken, die een uitgebreider denkbeeld hadden van de Christelyke Vryheid, en maakten geen zwaarigheid vleesch te eeten. Zy veragtten de' anderen , en gingen-voort met dat te doen , zelfs in de tegenwoordigheid van die adderen , niet te min zy wel zagen, dat die 'er door geërgerd wierden. Dit keurt Paulus ten hoogften af: Hy verbiedt het vleesch eeten niet, maarhy wil, dat zy met dat te doen , den Zwakken Broeder niet ergeren, hem, om zyner zwakheid wille niet veröordèelen zouden: Dat zy in plaatfe van zich-zelven 'te behaagen^ van op hun gevoelen zo ftyf te blyven
ftaan r



BEHEMOTE
ftaan, infchiklykheid gebruiken moesten, ém den zwakken Broeder te behaagen , op dat die niet geërgerd, maar gefit ebt mogt worden. Om hen daar toe te beweegen , doet hy hen letten op Christus, die hun Heer, en ook hun Zaligmaaker was. De kragt zyner reedeneeringe zal dan hier op neêr koomen. Heeft Christus, Hy , die bet geenen roof behoefde te agten , Gode even gelyk te zyn, naardien Hy -was in de ge/laltenisfe Godts , zich ten goede van Zondaaren verneederd; zelfs verneederd tot de geftaltenis van eenen Dienstknegt; en zult gy geene infchiklykheid willen gebruiken om zulken te behaagen, die uws geïyken zyn, die met u zo naauw veréénigd zyn , die uwe medemenfehen, die uwe Geloofsgenooten zyn ? Heeft Christus zich, u ten goede , voor zo veele fmaadheeden willen bloot Hellen, zelfs den Vader willen gehoorzaam worden tot den vervloekten Kruisdood, en dat, om u ook mede te verlosfen van den Vloek der Wet: Kan dat eenigzins evenaaren aan eene zo geringe zaak, als ik van u eifche ? Heeft Christus zich een zo bitter lyden getroost om uwen't wille, en zult gy u zo eener geringe zaake , als het niet eeten van vleesch is , niet willen getroosten ter liefde van uwen zwakken Broeder, op dat die niet geërgerd worde? Wel aan dan, noemt gy Christus uwen Heer, ziet dan ook op Hem. Heeft Hy zich-zelven niet behaagd , denkt , dat Hy u in deezen een voorbeeld heeft nagelaaten , en treedt, gelyk het aan waare Christenen past, in zyne voetftappen: Het nut, de ftichtinge van anderen te bevorderen, behoort mede tot die dingen,waar in men zynen heelde moetgelykvormig worden. BEHEMOTH, fiiDHa , beteekent by
de Hcbreën eene groote menigte van Beesten. Zo hebben het de Onzen genomen, Pf. L: io. De BEESTEN op duizend ber. gen. Onvertaald vindt men dit woord by Job, Cap. XL: 10—19. Uit de grootfehe befchryvinge , welke Godt 'er daar van geeft, dient men 'er door te verftaan een by uitftek groot en fterk Beest: Maar welk een, is moeijelyk te bepaalen. (&) Onder de gevoelens, die men aan eene zyde mag zetten, zal (NiO flegts by weinigen ingang vinden , dat 'er niet een of ander Dier door te-verftaan zy, 't welk een weeaenlyk beftaan heeftmaar dat het eene
BEHEMO T Hr 229
Allegorifcbe befchryvinge zy, of van den Duivel, of, zo als anderen willen , van den Anti-Christ, &c. (33) In 't geheel geenen ingang zal vinden de Beuzelklap der Jooden. By die is de Bebemotb de Urmt? ,Scborhabbar, die geweldig groote Os, wiens vleesch een der voornaamfte Tafelgerechten zal zyn, waar op hunne Mesfias, als hy zal gekoomen zyn, en hen zal wedergebragt hebben in Kanadn, hen zal vergasten. Wonderlyke dingen liegen zy van deezen Os. Ieder dag weidt hy duizend bergen af, en daar op pasfen zy toe het gezegde, Pf. L: 12. Vraagt men, of 'er dan finds lange geen gras, noch lover meer moest te vinden zyn geweest op geheel de Aarde? Dat verftomt hen niet. Hun antwoord is gereed : 't Geen hy des daags heeft afgegeeten , fpruit telkens des nachts weêr uit. Is hy gulzig in het eeten,. hy is het niet minder in het drinken. Volgens R. Jpcbanan zwelgt hy in ééner teug zo veel waters in, als 'er in een half jaar in de Jordaane is te faamen gevloeid, en dat zou aangeduid zyn, vs. 18. Hy vertrouwt, dat hy de Jordaan in zynen mond zoude kunnen intrekken. Ondertusfchen is dit zo verbaazend groot en veel verfiindend Beest nog nooit ergens gezien. Dit baart by die Beuzelaars geene zwaarigheid: Hy wykt nimmer van zyne plaatfe, (waar die is, zeggen zy ons niet) hy ftaat 'er onbeweeglyk ftil, als een Os, die geflagt zal' worden. Men zou kunnen vraagen , of dan ieder dag de duizend bergen na hem toe koomen wandelen? 't Schynt, dat zy op zo eene vraage niet gedacht hebben : Anders zouden zy aan die bergen wel voeten, of vleugels gegeeven hebben. Al genoeg van zo eene Oudwyffche Fabel! Men zie J. Buxtorf. Synag. Jud. C. L. p. m.734. (3)"VerÜandige Uitleggers houden den Bebemotb voor een weezenlyk Beest. Maar welk een? (Ntf) In het IV. Apokr. Boek van Esdra, Cap. VI.'49-, wordt ook van den Bebemotb gevprofcen, als van Godt gefchapen op den vyfden dag. 't Schynt', dat die Schryver 'er een Landdier door verftaan hebbe; want hy zegt vs. 51. dat Godt aan denzelven tot zyn deel gegeeven' bebbc ft geen op den derden dag (vs. 42.) gedroogd was, op dat by in hetzelve zoude woonen, alwaar duizend bergen zyn. By veele Geleerden is het de Oliphant, die onder de viervoetige Dieren de grootfte Ff 3 is»



a3o BEHOEDEN;
is, gelyk de Walviseh onder de Visfen. Onder anderen is de groote Schültens iu dat gevoelen. Men moet zynen Gommentarius in Jobumleezen, om te zien, welke zyne bewyzen zyn, en hoe hy de onderfcheidene gezegdens van den Behemoth op den Oliphant toepast. Hy is hier over zeer breedvoerig. (33) By anderen is het de Hippopotamus, of het Nylpaerd, 't welk zich wel in het water onthoudt, in het ftyk, en onder het riet fchuilt, maar ook op het Land komt graazen , en op de bergen zyn voeder vindt. Onder die is de vermaarde Bochart, Hieroz. P. L L. I. C. VIL p. m. 49. By de Eng. Godtgeleerden vindt men beide deeze gevoelens voorgefteld. En vermits dit een ftuk is, 't welk noch op de Geloofs-, noch op de Zecden-leer eenigen invloed heeft, ftaat het aan een iegelyk vry, dat te volgen, 't geen hem 't aanneemlykst voorkomt. Ik zal my even weinig als die onderwinden, dit gefchil te beüisfen. Eene beknopte befchryving van beide die Dieren kan men leezen in de Aanteekeningen op Henry, over 't Boek van Job , p. 540, 541.
BEHOEDT uw harte boven al dat tc bewaaren is; want daar uit zyn de uitgangen des leevens, Spr. IV: 23. (x) Deeze woorden behelzen eene letterlyke waarheid, 't Geen de Zon is onder de Planeeten, is het Hart in onze kleine Waereld , ons ligchaam. Deszelfs werkinge heeft invloed op geheel ons geftel. Uit hetzelve welt het bloed op , en dringt door alle andere deelen heen; het volbrengt zynen loop, houdt de leevendigheid van geheel het ligchaam in weezen, en na volbragten loop keert het weder tot zyn eerften bron, om van daar wederom uit te vloéijcn, en . eenen nieuwen omloop te beginnen. Dus kan men zeggen, dat uit het harte de uitgangen des leevens zyn. Des is hetzelve ook te behoeden boven alles wat te bewaaren is. De Mensch wordt gewond, hy raakt aan arm, of been verminkt, zo lang het Hart gezond en onverzeerd blyft, blyft hy leeven. Maar wordt het hart gekwetst, dan is zyn dood, fchoon alle zyne andere leden gezond en gaaf blyven, onvermydelyk. De zelfs - befcherming leerde den mensch al vroeg, 't allermeest zyn hart te beveiligen, wanneer hy uitging tot den ftryd. Hy dekt zyn hoofd met een helm, hy draagt het fchild aan zynen arm, zelfs
BEHOEDEN.
ryne fchenkelen zyn gedekt; maar allerneest bezorgd voor zyn hart, is zyn Borstwapen het hardst en lteevigst. Zyn lee. ven hangt geheel af van zyn harte, en laarom behoedt hy hetzelve boven alles, dat \e bewaaren is. (3) Doch men denke hier niet zo zeer om het vleeschlyk hart, als iv'el 's Menfchen Ziele, aangemerkt als de bron van alle onze gedachten en neigingen , van de doeléindens , die wy ons TOorftellen , van de dryfveeren , die 'er dus toe voortftuwen, en de middelen die wy beraamen, om het bedoelde te bereiden. Dat hart is de zitplaats , waar uit voorkomt alles, wat des menfchen in- en iritwendigen ftaat, zyn tegenwoordig en :oekoomend leeven, zyne rust en vergenoegen raakt; en waarin zich ook wederom uitftorten alle gevolgen zyner handelingen ; daar gevoelt hy het genoegen van welgelukte verrichtingen, ook het verdriet van mislukte onderneemingen, ook de verwyten en wroegingen van gepleegde ondaaden. Dat hart is door de zonde een Onreine modderpoel geworden. Het sedichtfel van 's Menfchen harte is ten allen 'dage alleenlyk boos, Genef. VI: 5. Gelyk een bornput zyn water opgeeft, geeft het hart zyne boosheid op, Jerem. VI: 7. Uit hetzelve koomen allerlei booze bedenkingen voort , Matth. XV: 19. De uitgangen van zo een harte zyn uitgangen des doods. Volgt de Mensch deszelfs booze bedenkingen, en ongeregelde neigingen, ze zullen hem als een ftroom met zich wechflcepen in het verderf, en in den ondergang. Het Hart is evenwel zo geheel verdorven niet, of 'er liggen nog eenige Zaaden in van Waarheid en Deugd; de indrukfels van de ingefchapenè Natuurwet zyn zo geheel niet mtgewischt, of zy leeren hem het onderfcheid tusfchen goed en kwaad , pryzen hem het eerfte aan als ietsdatpligtelyk is, en waar van hy nut te wachten heeft; en waarfchouwen hem tegen het andere, als iets dat fchandelyk is, en hem vroeg of laat fchadelyk zal moeten worden. Komt 'er dan by, dat Godt zynen Geest geeft in het binnenfte van den Mensch, en zyne ziele reinigt in gehoorzaamheid der waarheid door den Bleiligen Geest, dan zyn de bedoelingen van zo een harte de verhecrlyking van Godt, en de bevordering zyner eeuwige gelukzaligheid ; dan ftrekken 's menfchen neigingen en handelingen zich
'er



BEHOEDEN.
*er toe uit, om dat doelwit te bereiken, en dan worden de uitgangen 'er van uitstansen des leevens. Is nu liet hart van zo een groot belang, dat Dood en Leeven tt van afhangen, met recht vermaant dan Salomo, dat men hetzelve hebbe te behoeden boven alles, dat te bewaaren is. Eene vermaaninge , die zelfs van groot belang is voor zulken, welker harten reeds gereinigd zyn door het geloove. Het Hart wordt van binnen en van buiten beloerd en belaagd, des 'er wel fteeds opene oogen noodig zyn, om hetzelve te bewaaren. Van Mnnenis de fteeds byliggende verdorvenheid, die , wanneer de bedachtzaamheid , die over ons de wacht behoort te houden, maar een weinig lluimert, onze driften, vooral die, welke ons van natuur 't meest eigen zyn, gaande maakt, en die , worden ze niet terftond ontdekt en tegengegaan, allengskens voortkruipen, en, eerder als men 'er om denkt, zo diepe wortelen gefchooten hebben , dat ze naderhand niet weêr, dan met groote moeite, te ontwortelen zyn. Het zyn 's Menfchen eigene bégeerlykheeden, waar door hy wordt afgetrokken, en verlokt, Jak. I: 14. Hoe noodig is het dan niet, dat men nugteren zy en wadke over zyn eigen harte , naardien de vleescblyke bégeerlykheeden zo hoogstgevaarlyke Vyanden zyn, als die kryg voeren tegen onze ziele, 1 Petr. II: 11. Van buiten omringen ons de befmettingen der Waereld, en de verleidingen der zonde van alle kanten, die, houdt men zich niet op zyne hoede , zo ligtelyk binnen fluipen, en het'hart, zo al niet onherftelbaar vergiftigen, ten minften in hetzelve eene groote ongefteldheid veroorzaaken. Die dan niet wil verrast worden , moet een Verbond maaken met zyne oogen, dat ze geene ydclheid aanfehouwen ; met zyne ooren, dat ze niet luisteren naar gekkery en zotgeklap, want kwaade faamenfpreekingen bederven de goede Zeeden ; een wacht zetten aan de deure van zynen mond, op dat hem geen onbedachtzaam woord ontglippe ; zich hoeden voor het gezelfchap , niet alleen van zulken , die hen zouden willen verlokken , om met hun te hopen tot het uitgieten van dezelfde ongerechtigbeeden, maar ook van zulken, die, onder eene valfche gedaante van Godtzaligheid, en eene kundige verdraaijinge der Schriften, verderflyke kelteryen -bedektelyk
BEHOEDEN. 231
invoeren, waar door men ligtelyk zou kunnen verlokt worden, om hunne verdervenisfen na te wandelen; waarom Paulus ons met zo veel nadruk aanbeveelt, wel toe te zien , dat men voorzigtelyk wandele , Ephef. V: 15. en Petrus, 1 Br. Cap.III: 17, dat men zich' wachte van de grouwelyke menfchen, op dat men door derzelver ver lei' dinge niet worde afgerukt, en mede uitvalle van zyne vastigheid. En, om zich te beeter waakende te houden, zal het noodig zyn, dat men fteeds wandele in de vreeze voor den Alweetenden Godt, die al ons zitten en op ft aan weet, en zelfs van verre onze gedachten kent ; want de vreeze des HEE HEN is een fpringdder des leevens, om af te wyken van de ftrikken des doods, Spr. XIV: 27. Maar, gelyk het te vergeefs is, dat de Wachter waakt, zo de HEERE de Stad niet bewaart, zo zal ook alle onze omzigtigheid weinig baateu, zo het nooit lluimerend oog van den Bewaarder Israëls niet fteeds over ons open zy, des zal het by dit alles hoogst noodig zyn, dat men fterk aanhoude in den gebede: Laaten op. rechtheid en vroomheid my behoeden: want ik verwacht u, Pf. XXV: Si. Maar is het Hart van zo groot een belang , dat het eene zo aanhoudende behoedzaamheid waerdig is? Die zo vroeg, zou niet uit wysheid vraagen. Uit hetzelve zynde uitgangen des leevens. De mensch brenge duizenden van Goud en Zilver by-een , en hy bewaare het zo, dat hy geen' eenen kwadrantpenning 'er van misfe: Wat zal het hem baaten, zo hy zyn harte heeft veronagtzaamd, en fchade zyner ziele ly de? Daar-en-tegen hy verlieze alles ,' maar hebbe zyn harte wel behoed, zal het leeven, ia! het eeuwig leeven niet een groot gewin zyn? Zalig zyn immers de Reinen van harte, want zy zullen Godt zien; Matth. V: 8. Die hunne handen en harten zuiver zullen bewaard hebben, zullen zcegen ontvangen van den HEERE, en gerechtigheid van den Godt hunnes heils, Pf. XXIV: 4,5. Salomo kende het eeuwig belang 'er van. Daarom zeide hy niet flegts: Behoed u harte; maar met nadruk voegde hy 'er by: Boven alles, dat te bewaaren is.
BEHOEDEN, (Jk de HEERE hebbe u geroepen in gereebtigheid, en ik zal u by de hand grypen, cn ik zal u) en ik zal u geeven tot een Verbond dos Volks, tot een licht der Heidenen, Jef. XLII: 6. De Perfoon,
door



BEHOEDEN.
door den Geest der Propheetie hier fpreekende ingevoerd, is de HEERE,Godt de Vader. De Perfoon , tot wien Hy zyne taal richt, is zyn Knegt, zyn Uitverkoorene, in welken zyne ziel een welbehaagen had, vs. i, de Heere Mesfias. (3) 't Geen de HEERE tot Hem zeide, ziet (N&0 Voor eerstop het voorleedene: Ik hebbe u geroepen in gerechtigheid, ter daadelyke uitvoe-* ring van 't werk der Verlosfinge , waar toe gy u in 't eeuwig Vreedesverdrag vrywillig verpligt hebt, waar toe ik u toen verordineerd, vervolgens in de Waereld gezonden, en nu aangelleld hebbe. Men zie van deeze woorden in het III. D.. p. 456—. (32) Ten tweeden ziet het op het Toekoomende. («) Ten aanzien van den Mesfias zeiven is het: Ik zal u by de hand grypen , en ik zal u behoeden. (<**) Men grypt iemand by de band, die in gevaar is van ftruikelen,om hem over einde te houden. Men vindt die fpreekwyze ook, Cap. XLI: 13, en wordt daar verklaard door helpen,. Men behoedt iemand, die gevaar loopt van ten prooije te zullen worden van zyne Vyanden, Pf. LXIV: 2, daar David bidt : Behoed myn leeven voor des Vyands fchrik. Zo ook Pf. CXL: 2, 5. (/sa) Nu was het werk, waar toe de Mesfias geroepen was zo een werk, waar door het Ryk der Duisternisfe groo.telyks zou verftoprd worden: 't Was dan wel te denken, dat de Satan en zyne Vloekvafallen hier op Aarde Hem op allerlei wyzen, dan door list, dan weêr door geweld, zouden befpnngen , om Hem te belemmeren , en zyn werk te verydelen. Het is dan eene zeer bemoedigende Belofte, welke de Vader Hem bier doet. (A) Ik zal u by de hand grypen. Zou men om een byzondei geval mogen denken, 't zou zyn de zwaare, en keer op keer herhaalde Verzoekingen van den Satan in de Woeftyne, terftond na dat Hy door een' plegtigen Dooj was ingewyd tot het werk, waar toe d> HEERE Hem geroepen had, Matth. IV 1—10. Hoe gevaarlyk was deeze verzoe kinge, niet alleen door de keer op kee herhaalde aanvallen, maar ook door d< tergende, en , toen de Verzoeker daa mede niets winnen konde , verlokkend voorftellen! Hoe gefchikt waren die, or Hem te doen wankelen. Maar Godt ha zyne hand gegreepen, zyne Engelen bevel gt geeven, em Hem te bewaaren, en als op a
BEHOEDEN.
handen te draagen, op dat zyne voeten aan geenen fteen mogten ftooten, Pf. XCI: 11, 12. Waarom ook de Engelen, na dat Hy de verzoekinge had doorgeftaan, toe kwamen , en Hem dienden, Matth. IV: n. 't Geen de Duivel nietvermogt,(B)zocht Hy uit te voeren door zyne Werktuigen hier op Aarde. Daar tegen zou de HEERE Hem behoeden. In meer dan één geval heeft men de blyken daar van gezien. Niet alleen pas na zyne geboorte, door Hem te doen ontkoomen, van het moordmes van Herodes, Matth. II: 12—15. Maar .ook geduurende zyne verkeeringe op Aarde, Dan eens had men den toeleg , om Hem van eene fieilteafte werpen. Meer dan eens zocht men Hem te grypen: Meer dan eens had men de fieenen reeds opgegreepen, om Hem te fteenigen. Maar de IIEERE behoedde He*n. 'Telkens ontkwam Hy hunne . moorddaadige handen, Luk. IV: 29, 30, Joh. VII: 44^46. VIII: 59. X: 31, 39, Eindelyk gelukte het hun, Hem in handen te krygen, des doods fchuldig te ver.klaaren, en aan het Kruis te doen klinken ; maar dat was zo iets , 't welk Hy niet moest ontgaan, 't Behoorde tot het werk, waar toe de HEERE Hem geroepen had, dat Hy zyne ziele uitfiortte in den dood, en gaf tot een fchuld-offer voor veelen. Maar in 't midden van dit alles, toen het fcheen , dat Hy van Godt ten eenemaal verlaaten was , behoedde Die Hem. Door eenen vroegtydigen dood , werd Hy ber hoed voor de verbryzcling zyner beenderen, Joh. XIX: 33. Volgens't geene van Hem voorzegd was Pf. XXXIV: 21. Na zynen dood behoedde de HEERE Hem voor den fmaad, dien de Jooden Hem zo gaarne zouden hebben aangedaan: Gaarne zouden zy zyn graf gefield hebben by de Godtloozen, Hem met de Moordenaars begraaven hebben op den fchandheuvel van Gol1 gotha; maar dat werd voorgekoomen door : het verzocht en verkreegen verlof van ; Jofeph van Arimathea, om Hem te mogen
- begraaven, op dat Hy ,< volgens Jef. LUI: 9, r by den Ryken in zynen dood mogt zyn. Zelfs ; het verzoek der Jooden, dat Pilatus het r graf wilde doen verzeekeren met eene ; wacht, en met zyn Zeegel, op dat, ge1 lyk zy zeiden, zyne Difcipelen zyn lyk 1 niet uit het graf wechhaalen mogten, en
- dan zeggen, dat Hy ware opgeftaan, e Matth. XXVII: 6\-r§6 , heeft moeten
die?



BEHOEDEN.
dienen om zyn ligchaam voor alle mishandelingen te behoeden, want ook dit behoorde mede tot de aan Hem beloofde hoede , dat zyn vleesch zeeker zoude wootien, Pf. XVI: 9. Deeze beloofde hoede maakte Hem ook zo moedig in zyn lyden, fchoon Hy van alle de zynen werd verlaaten, zo als men uit zyn zeggen kan opmaaken: Ziet de uure komt , en is nu, dat gy zult verfirooid worden —, en gy my alleen zult laaten. En nochthans hen ik niet alleen : want de Vader is met my, Joh. XVI: 32. (fl) By deeze Belofte kwam nog eene Tweede. De eerde Belofte zag rechtdreeks op den Mesfias; de Tweede zag op zulken, die de dierbaare vruchten zouden genieten van 't werk , waar toe Hy van den HEERE geroepen zvas. («*) Befchouwen wy deeze woorden op zichzelven. (A) Zo zal de eerde vraage zyn: Wie zyn hier het Volk, en wie de Heidenen ? Als wy Schrift met' Schrift vergelyken, zo zien wy, dat de Stammen Jakobs, die Hy zou moeten oprichten, onderfcheiden worden van de Heidenen, welken Hy ten lichte zou gegeeven worden , Jef. XLIX: 6. Dat zelfde onderfcheid nam de propheeterende Simeön ook waar , Luk. IL 32, daar hy van den nu pas geboorenen Mesfias voorfpelde, dat Hy zoude zyn tot verlichtinge der Heidenen, en tot heerlykheid van Godts Volk Israël. Men kan naauwlyks twyffelen, of Simeön hebbe het oog gehad, zo op onze Godtfpraak, als, als op de zo even aangehaalde van onzen Jefaia,Cwp.XLIX: 6. Des verdaa ik hier: (AA) Door het Volk het Joodfiche Volk : Doch niet hetgchèele Volk; maar bepaaldelyk die, welke Paulus aanmerkt als Kinderen der beloftenis fe, Gal. IV: 23, 28. Die dit wel met alle de andere Jooden gemeen hadden, dat zy naar het vleesch Afdammelingen waren van Abraham ; maar hier in van de anderen onderfcheiden waren, dat zy ook Abrahams werken deeden, en in deszelfs geloovige voetfiappen wandel* den. (BB) En door de Heidenen, en dat fpreekt van zelve , zyn te verdaan alle andere Natiën en Volken, Grieken , Romeinen, Scyten, of Barbaaren, die, overgelaaten aan den dienst van domme Afgoden , daande de Tydbedeelinge des Ouden Verbonds, waren uitgefiooten geweest van de Verbonden der belofte, en van het /. Deel. II. Stuk.
BEHOEDEN. 233
leeven Godts. (B) Aan beide deeze Volken zou de Mesfias tot heil gegeeven worden. (AA) Aan het Volk, het Overblyffel naar de Verkiezinge der Genade in Israël, tot een Verbond. Elk die weet, dat een Verbond eene overéénkomst is tusfchen twee, of meer Perfoonen, begrypt ligtelyk , dat in dien zin van den Mesfias niet zo konde gefproken zyn , als of Hy het Verbond was, 't welk Godt aan dat Volk geeven zoude, 't Wil dan zeggen, dat Hy aan hetzelve zoude gegeeven worden ter bevestiging van het Verbond, en deszelfs beloften, waar van Godt in vroegere dagen tot hen gefproken hadde. (a) In 't gemeen van dat Verbond, 't welk, in onderfcheidinge van het Sinailisch Verbond, genoemd wordt het tweede, het nieuw, het beeter Verbond, 't welk in beetere beloftenisfen van meerdere kennisfe, meerdere vryheid,en volkoomener vergeevinge der zonden, bevestigd was. Dat was het Verbond, 't welk, naar de leere van Paulus, Hebr. VIII: 6—13 , van Godt beloofd was, Jerem. XXXI: 31—34. Van dat Verbond moest Hy de Middelaar zyn, en zyn bloed was het bloed des Verbonds, waar door dat beeter Verbond ingewyd, en onherroepelyk bevestigd moest worden, en door 't welk zy in 't byzonder zouden moeten verlost worden uit den kuil, waar in 'geen water was ; verlost worden van onder het juk der Wettifche dienstbaarheid, waar onder zy door het Sinaïtisch Verbond gekoomen waren,eh uitgeleid tot de meer vrye en ruimere bedeelinge des Nieuwen Verbonds , Zach. IX: 11. (b) In 't byzonder ook ter bevestiging Van Godts Verbond met Abraham, hunnen Vader , volgens 't welk hy een Erfgenaam der Waereld moest worden, Rom. IV: 13. Niet in zyn Perfoon, maar in zyne Geloovige Nakoomelingen, dat Volk, van 't welk hier gefproken was. Dat was het Zaad, 'twelk door de uitbreidinge van het Euangelie, de Heidenen zoude erven, Jef. LIV: 3, op dat_ dus , door de toevergaderinge der Heidenen tot hen, en derzelver inlyvinge in hun, Abraham de Vader mogt worden van veele Volken ; naamelyk, zo veeIer, fchoon Heidenen van afkomst, als 'er uit den geloove Abrahams zyn , Genef. XVII: 5, Rom. IV: 16, 17. Maar zouden de Heidenen op die wyze ook Kinderen van G g Abra-



334 behoede N»
Abraham worden, dan moesten zy niet langer Vreemdelingen blyven, maar worden Medeburgers en Huisgenooten Godts. (BB) Daarom wordt hier ook, ten hunnen opzigte, beloofd, dat de Mesfias bun ten lichte zoude gegeeven worden'.' 't Welk voorönderftelt, dat zy dus lange in duisternisfe gezeeten hadden : Door Afgodery, door Bygeloof, door Onwectendheid , door verhardinge des harten, verduisterd in het Verfland, vervreemd van het leeven Godts, en overgegeeven, om alle onreinheid gieriglyk te bedryven. Maar de Mesfias zou hun tot een Licht worden, hen uit de duisternisfe roepen tot zyn wonderbaar licht, op dat zy, befiraald door de verlichtinge van het Euangelie zyner heerlykheid, mede in het licht van Godts aangezigte mogten wandelen; ja! zelfs ook worden Licht in den Heere. Men zie hier van 't geen gezegd is in de ophelderinge van Si-meöns Lofzang, in des V. D. a. St. p. 543. onder den tytel van NU. Dk nu laat de Godtfpraak onmidd-elyk volgen op het voorgaande ; want de Mesfias was de Zaligheid, welke Godt bereid had'voor het aangezigt van alle Volken , Luk. H: 30 , 31. Wel eerst den Jood', maar daar na ook den Griek, Rom. I: 16. Want, de Mesfias gekoomen zynde, zoude Godt de tyden der Onwectendheid overzien, sn ook den Heidenen laaten verkondigen, dat zy zich zouden bekeeren uit de duisternisfe tot het licht, op dat zy ook mogten verkrygen ten erfdeel onder de Heiligen in het licht , Hand. XVII: 30. XXVI: 18, Kolosf. I: ia, 13. (sa) Voegde Godt nu deeze Belofte by de naastvoorige,.zo begrypt men ligtelyk, dat dezelve recht gefchikt was, om den Mesfias aan te moedigen, om rustig voort te gaan in dat werk, w«*r toe de HEERE Hem geroepen had, hoe zwaar hetzelve ook zyn mogt. Want was Godts oogmerk, om Hem te geeven tot een Verbond des Volks, en tot een Licht der Heidenen, op dat zyn naam groot mogt worden, niet alleen onder zyn Oude Volk, maar ook onder de Heidenen, van den opgang der Zonne tot haaren ondergang , Hy konde 'er zich dan ook op verlaaten , dat de HEER.E Hem niet verlaaten, maar kragtdaadig onderfieunen , en. behoeden zoude , op dat dus het welbehaagen des HEEREN door zyne hand gelukkiglyk mogt voortgaan. By den . geleerden Kulenkamp is deeze
b e h o ud en;
Godtfpraak , vs. 6—8 , eene Aanfpraak van den Vader aan zynen Zoone gedaan, kort na hy zyne bedieninge had geaanvaard, toen Hy door den Geest geleid werd in de Wocfiyne, om Hem te bemoedigen tegen de verzoekingen , waar mede de Duivel Hem befpringen zoude: Waar toe zyn Eerw. ook gebragt heeft den XCIften Pfalm. Zie de Akad. der Geleerd. D. I. p. 260.
BEHOUDEN beteekent in onze Taal: (N) Somwylen zo veel als bewaaren, by zich houden, als Spr. IV: er. Behoudt ze ■ (myne woorden) in 't midden uwes harten„ en Jef. XXXIII: 15. leest men van het uitfehudden der banden, dat ze geen gefchen* ken behouden* (3) .Meesttyds zegt het, iemand te bewaaren van, of, te redden uit een oogenfchynlyk gevaar. Waarom Behouden tegen over ftaat aan dooden, Mark. III: 4, en verderven, Jak. IV: 12. (NN) Meermaals wordt het behouden toegefchreeven aan Godt. In 't algemeen : Ih behoudt Menfchen en Beesten, VL XXXVI: 7. In 't byzonder is Hy een Behouder van zulken , aan welken Hy een welgevallen heeft: De Nedrigen van oogen, Job XXIL 29, de Oprechten van harte , Pf. VII: 11, de Verflaagenen van geest e, Pf. XXXIV: 19, de Geloovigen, 1 Tim. IV: 10. (33) Ook aan Christus. Hy is de Engel van Godts aangezigt, die zyn Oude Volk heeft behouden, Jef. LXIII: 9. Hy is in de Waereld gezonden, op dat de Waereld door Hem zoude behouden worden, Joh. III: 17. Hy is niet gekoomen , om der'menfchen zielen te verderven, maar te behouden, Luk. IX: 56. Qj) Ook aan Menfchen. (<») In een Ligchaamlyken zin. Na Abimelech fiond Thola op, om Israël te behouden , Richt. X: 1. Job fpreekt van het behouden van eenen „, die zonder fterkte is, Cap. XXVI: 2. (a)Ten aanzien van het Geestelyke kan de eene mensch den anderen behouden^, door hem te beweegen tot Bekeeringe en Geloof. • Paulus vermaant zynen Leerzoon, agt te hebben op zich-zelven, en op de leere. Want dat doende, zoude hy zich-zelven behouden'^ en die hem boorden, 1 Tim. IV: 16. Apostel Judas wil, dat men eenigen zal behouden door vreeze, vs., 23. Jakobus zegt, dat hy, die eenen Zondaar bekeert van de dwaalinge zynes wegs, deszelfs ziele zal behouden * van den dood, Cap. V: 20. CVt) Ook aan andere dingen, als aan verftandige Raads* ■ W } lie*



,B EJOU DÊN.
B E II O Ü b E fetë s45
kleden ;:S'^t. XI: 14, en meermaals aan het Geloove , Matth. IX: 22 , Mark. V: 34, Luk. VIII: 48. Aan het Gebed. Het gebed
< des Geloofs zal den Zieken behouden , Jak. V: 15.
BEHOUDT u, om uwes leevens willeden ziet niet agter u om, en ftaat niet op deeze gantfche vlakte, Genei". XIX: 17. Zo fpraken de Engelen tot Loth en de zynen, na dat zy hen uit Sodom geleid hadden. Sodom, het afgryzelyk Sodom-, het Schriktooneel van de allerfnoodfte grouwelen, ftond binnen weinig oogenblikken het Straftooneel te worden van Godts geduchte wraak. Een van den Heemel nederftortende Vuurgloed zou hetzelve verdelgen. Ter Stad uitgeleid te zyn, was niet genoeg; in de nabyheid 'er van te blyven, zelfs maar een weinig te vertoeven, was hoogstgevaarlyk. Eene Stad, waar in men zo lang gewoond had, en met dezelve zyn Huis, zyne Goéderen, zyne Vrienden te verlaaten , viel zekerlyk hard : Maar de behoudenis van het Leeven moest dat alles overweegen. De Vader der leugen fprak waarheid, toen hy zeide: Huid voor huid, en aW wat iemand heeft, zal hy geeven voor zyn leeven, Job II: 4. De Engelen konden zich dan van geene kragtiger beweegreede als deeze bedienen: Agter u fpalkt de Dood zyne kaaken wyd open; voor u op het Gebergte is de vryplaats voor uw leeven: Behoudt u dan om uwes leevens wille —: Behoudt u na het gebergte, fpoedt u , verdubbelt uwe fchreeden derwaards. Hier was nog meerder haast noodig , als toen Michal tot David zeide: Indien gy deezen nacht uwe ziele niet ■behoedt, zult gy morgen gedood worden, 1 Sam. XIX: n. Eerst had Godt Loth bewaard in de Stad,dat hy niet mede wechgevoerd was door den zo algemeenen vloed der ongerechtigheid; nu wilde Hy hem ook bewaaren, dat hy niet mede verteerd werd door den vuurgloed van Godts Verbolgenheid. Godt wilde in hem een voorbeeld ftellen, dat Hy de Godtzaligen weet te verlosfsn uit de verzoekinge, 2. Petr. II: 9. Waarom, mogt men vraagen-, waarom, vroome Loth! zo lang in Sodom gebleeven, daar u we rechtvaerdige ziele zich dag by dag kwellen moest door het zien van zo ■veele grouwelen ? Misfchien , om tydelyk belang : De zo vruchtbaare vlakte, die
hem 'bekoord hadde, toen hy zich van Abraham fcheidde, Genef. XIII: 10, «$, was te voordeclig voor zyne kudden, om die te verlaaten. Misfchien, uit toegeeflykheid voor zyne Vrouw en Dogters, die hadden, zo als uit ons Hoofdftuk is op te maaken, haare reedenen, om in Sodom te willen blyven. Chryfoftomus,Homil.XLlïl. in Gen,, geeft 'er*eene andere reede van. Hy fchryft het toe aan Godts goedheid en langmoedigheid. Godt voorzag wel, dat de Sodomiten onverbeeterlyk zouden blyven: Maar, gelyk een Arts den kranken, fchoon hy wel voorziet, dat zyne ziekte volftrekt doodlyk is, evenwel nog fteeds eenige geneesmiddelen doet toedienen, zo heeft ook Godt den Sodomiten het niet laaten ontbreeken aan Loths goed voorbeeld, beftraffingen en vermaaningen, op dat zy te minder te verontfchuldigen, én zyne ftraffe te rechtvaerdiger zouden zyn. Maar zoude Godt Loth en de zynen niet onverzeerd hebben kunnen bewaaren, gelyk de drie Jongelingen in den vuurgloed van Babel, Dan. III: 25—27? Wie twyffelt aan het kunnen? Voor zyne Almagt is niets te wonderlyk. Maar Godt bedient zich van geene wonderen., zo lang 'er nog gewoone middelen ter reddinge voor handen zyn. Hy wil, dat men zich van die bediene, vooral, wanneer hy ons het opdringend gevaar van verre laat zien. Die die verönagtzaamt,moet zynen ramp zichzelven wyten. Die het perykel lief heeft, zal in hetzelve vallen,}. Syr. III: 27. Wilde Loth dan Godts gunsthewys aan. hem niet vcragten , dan moest hy zich met haaste van daar maaken; niet anders, als iemand , die een feilen brand ontvlugt, huis en have 'er aan geeft, en daar by zich nog gelukkig agt, dat hy ilegts zyn leeven hebbe kunnen redden. De Engelen voegden 'er by: Ziet niet agter u om. Niet omzien met een traanend oog, om zich over het verlies van 't geene zy in Sodom agterlieten te beklaagen, en dat te bëweenen, gelyk Palthiël Michal agter na ging, al weenende, om dat hy haar zo noode wilde misfen, 2 Sam. III: 15, 16. Zich niet omkeeren, en daar door opgehouden te worden in hunne vlugt: Liet zich fpoedend gevaar eischte grooten fpoed. ''t Was hier , gelyk de Heiland eens zeide: Die op bet dak is, koome niet Gg 2 <9



s36 BE.HOUDE Ni
af, om uit zyn huis iets wech te neemen. Die op den akker is, keere niet weder te rugge, &m zyne kleederen wech te neemen, Matth. XXIV: 17 , 18. Gerhardus merkt aan, Comment. ad h. 1. et in Aphor.. Scha. ad Genef. p. 43, dat Godt door dit Verbod de gehoorzaamheid van Loth en de zynen hebbe willen beproeven., gelyk die van Adam en Eva door hun te verbieden te eeten van den Boom der kennisfe des goeds en des kwaads, Genef. II: 17. Ook heeft Hy 'er mede willen leeren, dat men zyn hart niet te zeer moete zetten op de goederen deezer Waereld; noch zich, Gode tot verdriet,te zeer kwellen over het verlies 'er van, als men, in tyden van nood en gevaar, die 'er ten deele, of in 't geheel, by moeten infehieten. Dit had de Heere Jefus op het oog, toen hy met zo veel nadruk zeide: Gedenkt des Wyfs Loths, Luk. XVII: 32. Eindelyk verbood hun de Engel te ftaan, te blyven ftaan, op geheel die vlakte, 't Schynt, dat zy bezwaarlyk voorwaards wilden: Gelyk in de Stad, zo was ook hier des draal en-s en fammelens geen einde, en dat daarom de Engelen zo veele woorden hebben moeten gebruiken. Den Vuurgloed uit de Stad ontwecken zynde , zouden zy hier, hielden zy zich langer op, gevaar geloopcn hebben van wech te zinken in een Hinkenden lym en modderpoel; want de Steden verbrand zynde, is hier opgeborften die lymige Waterpoel, als nog bekend onder den naam van de doode Zee. Zodr, daar zy veilig zouden zyn, was in 't Gebergte te vinden , des moesten zy , wilden zy hun leeven behouden , deeze zo gevaarlyke vlakte, hoe eerder zo beeter verlaaten , en zich fpoeden na het gebergte. Vergel. Adamr, Euang. Denck-undDanckmahlGöttl. Güte, p. 1099—. Rüdel, Sodom Conc. XV. XVI. p. 12.7—.
BEHOUW, ö HEERE! Want de goeder tierene ontbreekt, en de getrouwen zyn weinig geworden onder de Kinderen der menfchen, Pf. Xll: 1. 't Geen den Dichter, of wie het ook zy, dien hy fpreekende invoert, noopte om den HEERE om behoudenis aan te fmeeken, was de zo deerlyk zondig vervallen Staat van Land en Volk. De Goedertierenen, de Getrouwen, die getrouw waren aan Godt en zynen dienst, goedertierenen weldaadig jegens hulpbe-
behouden;
hoeftigen'; oprecht in hunnen handel es wandel, alzo dachten, en ook alzo fpraken en deeden, waren 'er maar zeer weinigen meer te vinden, 't Was 'er mede geleegen, gelyk het is in de affchuddinge eenes Olyfbooms: Drie, of vier bezien in den top des opperften twygs, en vier, ofvyve aan zyne vruchtbaare takken. - Daar - en - tegen hadden Lluichelaary, leugen, bedrog, bedrieglyk eigenbelang,'twelk,om anderen te verfchalken , met zyne lippen vleit, en ondertusfchen zeeven grouwelen in zyn harte heeft, de overhand, en waren vry algemeen geworden. De Grooten waren hoogmoedige Trotsaarts , die , zich .verbeeldende , dat zy boven Wet en Straffen zyn , de verdervinge hunner ziele digt in een draaijen , en vry uitfpreekcn , zeggende : Wy zullen de Overhand hebben met onze tonge; onze lippen zyn onze:. Wie is Heer over ons? vs. 3, 5. Een foortgelyk akelig tafereel fchetst ons Micha, Cap. VII: 1—6. Zonder te onderzoeken, welk eenen tydde Pfalmist en Propheet bedoeld hebben, zeeker is het, dat het Origineel' 'er van vertoond is in alle Eeuwen; maar even zeeker is het ook, dat zo eene gefteldheid een gewisfen weg baant tot den ondergang van zo een Land en Volk. Als het Hof vervuld is met pluimftrykende Eigenbelangzoekers , die den Koning verblydm met hunne boosheid, en de Vorften met hunne leugenen. Als de Izebels en de Athalias den klem der regeeringe in handen hebben. Als de Gerechtigheid, llaapt, het Zwaerd uit de hand laat vallen, inmiddels wanorde den kop opfteekt, en het ftraffeloos gedoogt, dat de Jongeling zich flout maakt tegen den Oudften, de Veragte tegen den Eerlyken. Als de Godtsdienst door baldaadige Spotters wordt aangefchonnen, door anderen wordt verönagtzaamd , als mare het eene ver geeffché vermoeijinge, Godt te dienen, en door nog anderen wordt verkeerd in Huichelaary, die onder-eene gedaante van Godtzaligheid geldgierig is, laatdunkend , lasterzugtig , ondankbaar , onmaat.ig, wreed, zonder natuurlyke liefde , cn zonder liefde, tot de goeden. Als men in de Poorte haat den geenen die beftraft, eenen grouwel heeft aan hem die oprechtelyk fpreekt, de propheteerende Michas op het Kinnebakken ftaat, en den Amosfen het Land ontzegt. Als Kooplieden en simpte-



& E H O U D E N.
tetiaars zich de allerfnoodfte guiten - ftreeken veroorloven , als ze maar dienen konnen, om zich-zelven en de hunnen groot en ryk te maaken. Als dertele Weelde de plaats inneemt van Zeedigheid; Pronk, Overdaad en Verkwisting de plaats van zuinigheid met verftandig overleg; kriele Wellust, Boercryen, Overfpellen , en nog fchandelykcr Ontuchtigheeden de plaats van kuifche eerbaarheid;hetvalsch zweeren r en roekeloos vloeken de plaats van het.ja en neen der goede trouwe; afgunst, nyd , vyandfchap de plaats van over en weêrgaande liefde en eensgezindheid. Als de Oprechten hoe langer zo minder worden, en de weinigen, die 'er nog zyn , en die waarlyk in zo eenen tyd nog de fleunfeh van het Land zyn , nog worden aangezien en befchimpt als veragte fakkeh. Als het met eenen Staat zo gefteldis, dan mag men zeggen, dat die laboreert aan de thans zo gemeene Zenuwziekte. Slegts een kleine fchok veroorzaakt zwaare ftuiptrekkingen ; de kragten zyn verzwakt, hy kan die niet dikwils wederftaan; valt in onmagt, wordt een lyk, en aan heerschzugtige Nabuuren tot een prooi. Van binnen verleert de Vloek het Land, van buiten rukt de verwoestinge aan, en verbryzelt de poorten met gekraak. Ongelukkig Land cn Volk, daar de Goedertierenen ontbreeken-, en de Getrouwen weinig worden. Waren 'er flegts Tien rechtvaerdigen in Sodom geweest, Godt zou het gefpaard hebben, Genef. XVIII: 32. Zo lang 'er in 't Koningryk van Juda nog een Overblyffelwas, fchoon de Dogter-Ziéns was geworden als een hutken in den Wyngaard, als een nachthut ken in den Konkommerhof, bleef het nog verfchoond , jef. I: 8, 9. Maar toen het verval zo algemeen was geworden, dat 'er in de ftraaten- en wyken van Jeruzalem niet één te vinden was, die recht deed, en waarheid fprak, toen Grooten en Kleinen te faamen het juk van Wet en Godtsdienst verbroken,-en de banden ver/cheurd hadden, toen was de ondergang naby en onvermydclyk. Toen : Was het: Beklimt hunne muuren, neemt j hunne fpitzen wech': Want zy zyn des HEK- ■ REN niet, Jerem. V: i_io. Ais zich in i eenig Land zo een vrees - verwekkend 1 Tooneel vertoont, dan mag elk Getrouwe ( in den Lande wel met David vuurig en (
BEHOUDE N. m
aanhoudend bidden : Bebouw S HEERE! in zyne binnenkamer zyn als een Man,die zich in de bresfe ftelt voor het Land, op dat de 'HEERE niet uitgaa , en het verderve. Ten minften met Hiskia bidden : Het zy vreede en waarheid in onze dagen ! ■) BEHOUDEN, (De Zoon des menfchen is niet gekoomen, orn der Menfchen zielen te verderven ; maar te) Luk. IX: 56. De Heiland, fchoon fpreekende in den derden Perfoon , fpreekt evenwel van zich - zeiven, en noemt zich , gelyk meermaals, met eenen naam, Hem als den Mesfias eigen , den Zoon des Menfchen. (K) Hy was gekoomen. Hy had in 't eeuwig Vreedesverdrag zich vrywillig verbonden om 's Vaders Knegt te worden, in het uitvoeren van het Werk der Verlosfinge. Om zich van zyne verpligtinge te kwyten, was Hy gekoomen: Hy had de gedaante van eenen mensch aangenomen door zyne geboorte uit Maagd Maria.- Hy was ook gekoomen, in het openbaar verfcheenen ter daadelyke uitvoeringe van het werk, 't welk de Vader Hem te doen gegeeven hadde, en wel vooreerst, om den weg Godts in der waarheid te leeren. Dus < ndei fcheidt Hy zelf zyn koomen in de Waereld, om der ' Waarheid getuigenis te geeven, van zyn gebooren worden, Joh.. XVIIk. 37. Hy was dan nu gekoomen, (3) Maar tot wat einde % Dat wyst Hy aan, ontksnnender, en ook Heiliger wyze. CKK) Niet, om Menfchen zielen te verderven. (») Niet , als een' valfche Propheet, om door Leugenleer menfchen agter zich af te trekken, gelyk de gewoonte is van zulke Volksverleiders, op dat die hunne verdervenisfen mogten nawandelen* Dat heet zielen te jaagen en-te dooden, Ezech. XIII: 18- Dat was het doen der Schriftgeleerden en Pharizeën-, die zee en land omreisden , om eenen Joodegenoot '■e maaken ; en als hy het geworden was r hem maakten tot een Kind der helle, tweemaal meer,dan zy zeiven het waren, Matth.. XXIII; 15. (&) Ook nietom het ortgeMjt< Hem aangedaan , met Heemelsch. Wraakvuur te ftraffengelyk Elia gedaan ïad, die vuur uit den Heemel had doen fdaalen , 't welk de Hoofdmannen vereerd had met hunne benden, die gekoonen waren, om hem gevangen te neemen, :n te brengen tot den Koning, aKon. Irb-rHEa. In navolginge van Elia hadden zyGg 3 me:



a38 BEHOUDE N.
ne Difcipelen vuur uit den heemel willen doen nederdaalen, om de Samaritaanen te ftraffen over hunne onherbergzaamheid. Zy hadden 'er Hem den voorflag van gedaan. Hy toonde 'er zich zeer verontwaerdigd over, en antwoordde met het gelaat, en op den toon van eenen beftraffe'ndèn Meester: Gy weet niet, van hoeda,nigen Geest gy zyt, vs. 54, 55. £11 daar op past voor het naast zyn antwoord. ,Had Hy het willen wreeken , Hy had hunne tusfchcnkomst niet noodig gehad : Met den adem zyner lippen zou Hy ze hebben kuninen dooden. Maar alle de Wonderen, die Hy deed, waren altoos weldaadige wonderen. Hy had gezegd : Leert van my, dat ik zagtmoedig ben. Dat wilde Hy nu ook leeren met zyn voorbeeld , en dat deed Hein zeggen, dat Hy niet gekoomen was, om de zielen der menfchen te verderven. (33) Zyne beftemminge was veel edeler; ze was als die van eenen Heiland: Hy was gekoomen , om ze te behouden, (m) Niet zo zeer hunne Ligchaamen, als wel voornaamelyk hunne Zielen te behouden. Dat was het oogmerk waar toe de Vader Hem in de Waereld gezonden had: Niet, op dat Hy de-Waereld ver oor-deelen zoude; maar op dat de Waereld zoude behouden worden door Hem, Joh. III: 17. Gelyk des Vaders, was het ook -zyn oogmerk geweest, zo als Hy getuigt : He Zoon des menfchen is gekoomen, om 10 zoeken. en zalig te maaken 9t geen verhoren was, Luk. XIX: 10. Om zyne ziel uit te forten in den dood, en te geeven tot een fchuld-offer, en rantzoen voor 'veelen, Jef. LUI: 10, 11, Matth. XX: a8. Op dat Hy, als een Rechtvaerdige, geleeden hebbende voor de Onrechtvaerdigen, die tot Godt brengen, van het geweld der Helle behouden, en in het genot der eeuwige Zaligheid ftellen zoude, iPetr. IIL 18. («) In 't byzonder ook ten aanzien der Samaritaanen. Zy hadden Hem niet willen herbergen; maar, gelyk de Heere eens zeide tot de Samaritaanfche Vrouw, Joh. IV: 10, zy kenden de gaave Godts niet 3 anders zouden zy Hem wel met opene armen ontvangen hebben. Dit maakte hen verfchoonbaar. Misfchien waren 'er ook onder hen , die onder het Zeegel der Verkiezinge lagen: Die moesten dan niet verdorven, de tyd en de middelen, om tot bekeering en geloof te koomen, moesten hun niet afge-
B E H OUD E N.
fneeden worden. Zy moesten dan óók nu by het leeven behouden worden, om tem-eenigen tyde mede deel te krygen aan die eeuwige behoudenisfe, om welke te verwerven Hy, in de Waereld gekoomen was. Althans na zyn Heemelvaart werd zyn Euangelie met veel vrucht gepredikt in de Stad Samaria, Hand. VIII: 5—8 , en ook in het L,and van Samaria; want men leest van Gemeentens, die ook in dat Land geftiebt en vermenigvuldigd wierden, Hand, IX: 31. En het konde wel zyn , dat dat ook gefchied ware in het Vlek, waar van hier gefproken is, vs. 52..
BEHOUDEN {WordQ van dit verkeerd geflachte , Hand. II: 40b. Zo vermaande Petrus de geenen, 't zy Jooden, 't zy Joodegenooten, die , verflaagen in hunne harten over 't geene zy aan de Apostelen gezien, en van hun gehoord hadden op deh grooten Pingfterdag , gevraagd hadden: .Wat moeten wy doen, Mannen Broeders P vs. 37. Olie en reukwerk , zegt Salomo , verblyden het hart, alzo is de zoetigheid van iemands vriend, van wegen den raad zyner ziele. Men mag dat wel toepasfen op den Vriendenraad van Petrus, welke, behalven de vermaaning tot bekeering en geloof, ook deeze was: Wordt behouden —. ($$) Het verkeerdgeflacht is hier het Joodfche Volk. Van den uittocht uit Egypte afaan een muitziék en wederftreevig Volk. Door Mofes reeds gebrandteekend , als een verkeerd en verdraaid geflacht, Deut. XXXII: 5, door Jefaia, als een Volk van zwaare ongerechtigheid, een Zaad der boosdoenderen, Cap. I: 4, om van andere Propheeten niet te melden. Inzonderheid was het een verkeerd geflacht, ten tyde van den Heere Jefus. Johannes de Dooper zeide niet te veel,toen Hy ze teekende, als Adderen gebroedfels, Matth. III: 7. De Heiland niet te veel, toen Hy hun verweet, dat zy uit den Vader den Duivel warén , wiens begeerten zy wilden doen, Joh. VIII: 44. Stephanus niet te veel, toen hy hun in het aangezigt aanzeide, dat zy hardnekkigen waren, onbefneedenen van harten, eh ooren, die altyd den Heiligen Geest wederflonden , gelyk ook hunne Vaders, Hand. VII: 51. De Pharize'èn , anders nog gehouden voor de befcheidenfle Sekte onder de Jooden , waren groote Huichelaars, die, door hunne gemaakte Godtsdienftig-
heid



B E H O U D E N»
heid zich wilden onderfcheiden van en verheffen boven anderen, maar die onder dien dekmantel hoogmoedig, geldgierig, vol van roof,,onreinheid en ongerechtigheid waren. Men leezeMatth. XXUI: 13 .De
Sadduceën , clie noch Engel, noch Geest, noch Opftandinge der dooden geloofden, Hand. XX1I1: 8 , geen Onflerftykheid der ziele, nog vergeldinge na dit leeven, volgens Jofephus, J. Oudh. B. XVIII. C. 2. }, Oorl. B. II. C. ia, waren in hunne leevènswyze wellustige Epikuristen, welker zin- en denk - fpreuk is : Laat ons eeten, laat ons drinken ; morgen fterven wy, en 'er is geene verwachtinge na onzen dood* 'Er is byna niet aan te twyffelen, of het zyn Sadduceën , die de Schryver van het Boek der Wysheid Cap. II. fpreekende invoert. De Priesters waren ten deele Pharizeën, ten deele Sadduceën, zelfs was Kajaphas, de Hoogepriester van dien tyd, naar het zeggen van jofephus,-een Sadduceër. Daar de Hoofden zo waren, kan men ligtelyk denken, hoe het gros des Volks was: Oproerig , ongebonden , overgegeeven aan allerlei zonden,nog meer verbasterd door deüegte zeeden van de Romeinen, en andere Heidenen, met welken zy-.verkeerden. Met een woord , over het geheel een Godtvergeetene , eene Godttergende Natie. Men verdènke Jefus en zyne Apostelen niet van Partydigheid: Hoe veel die 'er van gezegd hebben: Jofephus, zelf een Jood, en der Jooden fliftorie - Schryver drukt zich nog al zo fterk uit. Van zeekeren tyd fpreekende in het VII. B. der J. Oorl. (naar de vertaalinge van L. v. Bos, C. 30.) zegt hy „ dat die by de Jooden ten eene„ maal vruchtbaar is geweest in boosheid, „;. geene fchelmeryen waren 'er , die zy „niet beftonden te doen. Ja! al hadde „ men zyne gedachten 'er op gefcherpt, „ men zou naauwlyks eenige nieuwe boos„ heeden hebben kunnen bedenken. Al„ leii in 't gemeen, en ieder in 't byzon„ der, poogden zy de een den anderen te„ overtreffen in grou welen en fchelmftuk„ ken. De Magtigen onderdrukten de „ Gemeenen, en de Gemeenen leiden het „ toe op den ondergang der Magtigen. „ De eerften poogden te heerfchen , en „ de laatften om geweld te pleegen, en „ de goederen der Magtigen te rooven." In hetzelfde V. B. C. 37. zegt hy; ■» Ik 1
BEHOUDEN. z39
„ kan niet nalaaten te zeggen, het geen „ my de groote droefheid ingeeft: Ik ge„ loove, indien de Romeinen vertoefd had„ den, zich tegen deeze Godtloozen op „ te maaken, dat zelfs de Aarde de Stad „ Jeruzalem zou hebben ingezwolgen, of „dat Godt dezelve-door een' tweeden „ Zondvloed verdelgd, of als Sodom door „ het vuur verteerd zoude hebben. Want „ zy heeft grooter Booswigten gedraa„ gen, en meerder boosheid gezien, als „ Sodom zelve, hoewel dezelve Stad voor „ haare grouwelen , met alle haare in,, woonders is verteerd geworden." Een fpreekend bewys van hunne verkeerdheid had zich, zelfs in deezen Pingfterdag, ontdekt in het baldaadig befpotten van de Apostelen, en van de Wondergaaven van den Geest, waar van zy waren vervuld geworden, waar van ook elk zich had kunnen en ook moeten overtuigd houden, die wist,dat zy ongeletterde Galileërs wa-. ren, en die in opmerkinge nam wat. en hoe zy fprak en: De groote werken Godts, en dat in allerlei vreemde taaien, waar toe zy oogenbliklyk waren bekwaam gemaakt geworden. Waren nu de Jooden van dien ■ tyd een zo verkeerd geflacht, 't was wel te voorzien , dat eene zo hooggaande verkeerdheid niet lange ongeftraft zou kunnen blyven. (3) 't Was dan een heilzaam© raad, welken Petrus aan die verleegene Vraagers gaf, dat zy toch wilden toezien , dat zy van dat geflachte mogten behouden^ worden. («K) Dit voorönderftelt, dat het I hoogst gevaarlyk was, zich'met hetzelve langer te vergezelfchappen. Hët was ten oordeele ryp geworden. Zy hadden de maate hunner Vaderen vervuld, Matth. XXIII: 32, ja! doen overloopen. Diehadden flegts de Propheeten gedood; maar zy hadden nu onlangs den Heer der heer--lykheid gekruist: De-dag .hunner ondergang was naby en fterk- haastende. De Heilandhad het te kennen gegeeven, toen Hy , naby Jeruzalem gekoomen zynde,den ondergang van die Stad voorlpelde en beweende, Luk. XIX: 41—44, Dat was die groote en vreezelyke dag, van welken Joel, Cap. II: .31, gepropheteerd, en ■rus,met het aanhaalen van Joëls Pröphee:ie gefproken had, vs. 20,-in welken Je- ■ "uzalem en de Tempel verwoest; der Joo^ ten Kerk^en-Burgerftaat geheel en al ombon-



04» BEHOUDEN.
bonden, de Jooden, die, geduurende den Oorlog met dc Romeinen, en de lange en ftrenge beleegering van Jeruzalem , van bet zwaard , den honger en de pestilentie waren overgebleeven , over geheel den Aardbodem verftrooid zouden worden, en als Ballingen zouden blyven omzwerven tot in het laatfte der dagen; daaren -boven nog beflooten onder een allerfchroomlykst oordeel van ongeloof, en verhardinge des harten. Het was dan hoogstgevaarlyk , beide voor de eeuzuige, en voor de tydelyke belangen, zich langer veréénigd te houden met dat zo verkeerd geflachte. Wilden die Vraagers dan wel doen , dan moesten zy , (33) naar den raad van Petrus, 'er zich van afzonderen, als het welk 't eenigst middel was , om behouden te worden : (») Tot behoudenis hunner zielen zich afzonderen van hunne Godtlooze gevoelens en gedraagir.gen , door zich te bekeeren, volgens vs. 38, tot het geloof in Jefus Christus, en , ten blyke daar van , zich te laaten doopen in zynen naame tot vergeevinge der zonden. Want door het geloove in Hem, zouden zy ook ontvangen de gaave van den Heiligen Geest, en te gelyk de vergeevinge der zonden, en dat ook van allen, van welke zy niet konden gerechtvaerdigd worden door de Wet van Mofes, Hand. XIII: 38, 39. (/3) Tot behoudenis van hun leeven 'er zich zo van afzonderen, dat zy zich van nu aan 'er toe bereidden, om eerlang dat Volk, en mat hetzelve hun Land te verlaaten, waar heenen zy ook zouden mogen verftrooid worden , op dat zy niet mededeelcn mogten in de ysfelykheeden van dien grooten en vreezelyken dag, in welken geenen zouden behouden worden, dan die den naam des Heeren zouden aanroepen , vs. 01. Verg. Joel II: 32. 't Zal dan zo veel zyn, als of Petrus hun met de woorden van den Propheet had toegeroepen -.Vertrekt, vertrekt, gaat uit van daar, en raakt het onreine niet aan: Gaat uit het midden van hun, reinigt u, gy die de vaten des HEEREN draagt, Jef. LIL 11. Men mag 'er, ter uitbreidinge, nog by voegen uit Openb. XVIII: 4,5. Gaat uit van hun, myn Volk, op dat gy aan hunne zonden geene gemeenfehap hebt, en op dat gy van hunne plaagen niet ontvangt: Want hunne zonden zyn, de eene op de andere, gevolge! tot den heemel tos, en Godt
BEHOUDER.
is hunner ongerecbtigheeden gedachtig geworden.
BEHOUDER (Hy is de) des ligchaams, Ephef. V: 23b. De Hy is Christus, het Ligchaam is de Gemeente. Men zou veele , reedenen kunnen geeven, waarom de Gemeente, gelyk hier, zo ook elders Ephef. I: 23, Kolosf. I: 24, &c., zyn Ligchaam wordt genoemd; in het breede ook kunnen opgeeven , waar in Hy de Behouder 'er van is. Maar hier moet de reede deezer benaaminge alleen afgeleid worden uit het Huwelyk, want dat is liet ftuk, dat de Apostel hier beredeneert. Man en Vrouw zyn wel twee onderfcheidene Perfoonen, Godt heeft evenwel gewild, dat die twee, door het Huwelyk ten naauwften veréénigd, tot dén vleesch zouden zyn , Genef. II: 24. Zo is 'er ook een Geestelyk Huwelyk tusfchen Christus, die zo wel de Man is, als de Maaker van zyne Kerke, Jef. LI V: 5, en de Gemeente, welk daarom heet de Bruid en het Wyfs des Lams, Openb, XXI: 9. En, uit kragt van dit Huwelyk , is 'er, doorliet geloof, eene zo naauwe yerééniging tusfchen Hem en Haar, dat zyniet alleen gezegd wordt te zyn van zynen vleefche, en van zyne beenen, Ephef. V: 30. Maar ook één Geest met Hem, 1 Kor. VI: 17. Want de waare leden van die Gemeente zyn in Hem, Cap. I: 30, en hy leeft en woont door het geloof in hunne harten, Gal. II: 2.0, Ephef. III: 17. Gelyk nu de Vrouw door de Huwelyks-verééniging wordt het Ligchaam van den Man, en de Man haar Hoofd, zo wordt ook, om die zelfde reede, doch in een' geestelyken zin, de Gemeente het Ligchaam van Christus, en Hy haar Hoofd, Gelyk de Man niet alleen gefield is, om de Vrouw te regeeren , maar ook om haar, die in zich-zelve een zwak vat is, te befehermen tegen, te bevryden van allen overlast, en van het noodig onderhoud te verzorgen: Zo is ook Christus niet alleen gefteld, om over de Gemeente heerfchappy te hebben, maar ook om dezelve, na dat Hy ze zich gekogt heeft met zyn bloed, tegen alle listen en aanvallen van den Satan , en deszelfs Vloekvafallen te befehermen , van derzelver overlast te bevryden , in het geestelyk leeven te onderhouden, en tot zyn Heemelsch Koningryk te bewaaren : En dit is de reede, waarom Hy wordt genoemd de
Be-



B E H O U D E R.
Behouder van dit Ligchaam. Overmits nu dc Gemeente aan Christus gehoorzaamheid fohuldig is, en zy die ook aan Hem, met groote blydfchap en bereidwilligheid, bewyst, niet alleen om dat Godt Hem tot een Hoofd over haar getteld heeft; maar ook uit een beginfel van dankbaarheid , om dat Hy haar Behouder is : Zo befluit de Apostel daar uit met recht, dat ook zo de Vrouwen den Mannen behooren onderdaanig te zyn; niet maar door nooddwang, om dat de Ordinantie Godts den Man tot een Hoofd des Wyfs gezet heeft, maar met gewilligheid, en uit erkentenisfe, om dat Hy, in de zaaken des tydelyken leevens, ook haar Onderhouder, Behouder en Bcfchermer is.
BEHOUDER aller menfchen,(maar) allermeest der Geloovigen, wordt Godt genoemd, i Tim. IV: icA De Apostel verklaarde vooraf, dat zy,hy en zyneAmptgenooten, hier toe arbeidden ; naamelyk, om dat woord, 't welk aller aanneeminge waerdig was, te veraangenaamen op de konfeientien der menfchen, en hen daar door te beweegen tot het beoefenen der Godtzaligheid, naardien die tot alle dingen nut is, als hebbende de belofte des legenwoordigen, en des toekoomenden leevens, vs. 8,9. In deezen Arbeid ontmoetten zy menigen tegenftand; want zy wierden gefmaadigd, om dat zy hoopten op den leevendigen Godt, die een Behouder is van —. (ft) Zy hoopten: Maar op wien? Niet op de Nietgoden der Volken, £y welken noch goed-, noch kwaaddoen is; maar op den Leevendigen, den alleen waaragtigen Godt, die de Behouder is. (Xft) In 't gemeen van alle menfchen. («) Hy behoudt hen in het keven, door hun het daar toe noodig onderhoud te fchenken. Hy behoudt menfchen en beesten, Pf. XXXVI: 7. Geeft hun fpyze ten zynen tyde,Vï. CXLV: 15. In Hem leeven, beweegen wy ons en zyn wyi Hj geeft allen het leeven, den adem en alle dingen; Hy geeft reegen en vrucht baare tyden, vervullende der menfchen harten met fpyze, en vrolykheid, Hand. XIV: 17. XVII: 2,5,27, 28. ((8) Hy behoudt ze ook in , en redt ze uit menigerlei gevaaren. Ditwisten zelfs de Heidenen wel: Schoon" zy den alleen leevendigen Godt niet in erkentenisfe hadden gehouden , nochthans wisten zy wel, dat zy, in groot gevaar zynde, niet anders dan door een hoogere
/. Deel. II. Stuk.
E E II OUDER. 2-4J
magt konden behouden worden, en riepen dezelve daarom ook aan ter hunner hulpe, en toonden zich, gered zynde, daar voor dankbaar , zo als te zien is in Jonas Scheepsgezellen , Cap. I: 5—16. Deeze algemeene weldaadigheid bewyst Godt aan alle menfchen , om dat zy alle zyne Schepfels zyn. Hy doet zyne Zon opgaan en zyne reegen druppen , zo wel over de Boazen, als over de Goeden, Matth. V: 45. De HEERE is aan allen goed, en zyne barmharligheeden zyn over alle zyne werken, Pf. CXLV: 9. (33) Allermeest is Hy evenwel de Behouder der Geloovigen, die in alles op Hem vertrouwen, en Hem in alles zoeken te behaagen. Die bewaart Hy als het zwart zyns oogappels , want zy zyn zyne Heiligen bier op Aarde, de Heer lyken , in welken al zyn lust is. Die behoudt Hy het allermeest. (>») Hy verzorgt hun het noodig onderhoud.(ecu') Naar het Ligchaam: Hy geeft zynen Beminden het brood, als in den ftaap, Pf. CXXVII: 2. Qfif) Voornaamelyk naar de Ziele. Die verzadigt Hy met zyne goedertierenheid, die beeter is dan het leeven, Pf. LXIII: 4. (0) Die Behoudt Hy ook in, en redt ze uit menigerlei gevaaren. («*) Allermeest naar de Ziel. Hy heeft hun zynen eigen Zoon gegeeven , om, hun ten goede , eene eeuwige verlosfinge te wege te brengen, Hebr. IX: J 2. Hy bewaart ze in zyne kragt tot de Zaligheid, iPetr. I: 5. (ps) Dikwils ook naar het Ligchaam. Nodch bewaard in de Arke, Loth geleid uit Sodom, Jonas bewaard in, en weder opgevoerd uit het harte der Zee, de Drie Jongelingen behouden in en uit denyuurigen Oven, Daniël behouden in en uit den kuil der Leeuwen, Petrus, Paulus en Silas verlost uit de gevangenisfe , ftrekken tot doorflaande bewyzen , dat Godt de Godtzaligen weet te vetiosfen uit de verzoekinge, 2 Petr. II: 9. Hy verlost de geenen , die op Hem vertrouwen , van de geenen , die tegen zyne rechterhand opftaan, Pf. XVII: 7. Zyn oog is op de geenen, die op zyne goedertierenljeid hoopen , om hunne ziele van den dood te redden, om hen by het leeven te behouden in den honger, Pf. XXXIII: 18, 19. Veele zyn de tegenfpoeden der Rechtvaerdigen, maar uit die alle verlost hen de HEERE, Pf. XXXIV: 20. Dit nu zo zynde, zo is het niet zonder reede, dat de Apostelen in alle verdrukkingen, die hun, Hh om



24a BEHOUD E R.
om des Woords wille , overkwamen, op den Leevendigen Godt hoopten in een gemoedigd vertrouwen, dat, gelyk Hy hen zo menigmaal had bygeftaan, Hy ook nog magtig was, hen van alle boos werk te verlos/en , en te bewaaren tot zyn heemelsch Koningryk, 2 Tim. IV: 18. (3) Maar even daarom, dat zy op Hem hoopten, werden zy gefmaadigd. Hunne Vyanden hielden hen voor Verleiders, voor Leugenleeraars, en konden daarom niet dulden, dat zy nog hoope en vertrouwen dorden ftellen op Godt. Gelyk de Jooden den Heere Jefus daar over beichimpten, zeggende: Hy heeft op Godt vertrouwd; dat die hem nu verlosfe, indien Hy hem wel wil, Matth. XXVII: 43. Zo wedervoer dit ook den Apostelen. Zy werden by veelen, zo Jooden, als Heidenen, aangezien als uitvaagfels der Waereld, en aller affchrapfel, cn daarom ook gefmaadigd en gelasterd, als overgegeevene Booswigten , die geene hoope op Godt konden, noch mogten hebben. Ondertusfchen was het 'er verre af, dat de Apostelen daar door moedeloos zouden geworden zyn. In tegendeel gingen zy moedig voort met te arbeiden in de Bedieninge, welke zy van den Heere ontvangen hadden, en bleeven hoopen op den leevendigen Godt, als weetende, dat die een Behouder is aller menfchen; en allermeest der Geloovigen. Hoe dikwils zy ook in noyffel van hun leeven raakten, zy lieten evenwel den moed niet zinken, maar vertrouwden dat Godt, die hen zo menigmaal behouden had , hen ook nog niet begeeven, noch verlaaten zoude, 2Kor. 1: 8—10. En fchoon zy wel voorzagen, dat zy 'er hun leeven eens by zouden moeten infchieten , zy bleeven evenwel ftandvastig voortgaan in het werk des Heeren, als wel verzeekerd zynde, dat hun arbeid niet zou -ydel zyn in den Heere, en dat de Godtzaligheid, die. zy anderen predikten, en ook zeiven beöeffenden, de belofte had, niet alleen des tegenwoordigen, maar vooral ook des toekoomenden leevens. In deeze hoope, en met dit vooruitzigt hooren wy den Apostel zeggen : Daarom vertraagen wy niet,maar — 2.Kor. IV: 16, 17.
BEHOUWEN (Daarom hebbe ik ze) door de Propheeten: Ik heb ze gedood door de reedenen myns monds: En uwe oordeelen.
BEHOUWEN.
zullen voortkoomen (aan) het licht, Hof. VI: 5. Groot was de onbekeerlykheid zo van Juda, als van Ephraïm, het Ryk der Tien Stammen. Die beiden waren aangefproken vs. 4. Hunne vertooninge van Bekeeringe was niet meer geweest als eene ras voorby gaande vertooninge , als eene vroegkoomende daauw,die heenen gaat. Het oordeel, dat niet lluimert, zou niet lang meer agter blyven. Op dat nu zy zelve , en de geheele Waereld mogten overtuigd ftaan , dat Godt rechtvaerdig was in zyn richten: (X) Zo brengt Hy hun onder het oog, wat Hy gedaan had ter hunner verbeeteringe: Hy had ze behouwen door de Propheeten. Hy had ze ge. dood door de reedenen zyns monds. (ftft) De eerfte fpreekwyze fchynt ontleend te zyn van de Steenhouwers, die den'ruwen en harden fteen door den beitel en hamer behouwen, fatfoeneeren, om tot een aanzienlyk gebouw gebruikt te kunnen worden. Zo wordt het Grondwoord 3yn gebruikt
van de Steenhouwers, die de fteenen moesten behouwen tot den Tempel, 1 Chron. XXII:_2, 15. Dit voorönderftelt , dat Ephraïm en Juda door hunne ongerechtigheeden aan eenen ruwen, en door hunne onbekeerlykheid aan eenen harden Steen waren gelyk geworden. Zouden zy dan ooit kunnen worden tot leevendige fieenen, gefchikt tot den opbouw van Godts geestelyk huis, 1 Petr. II: 5, Zy moesten daar toe behouwen, gefatsoeneerd worden. Daar toe had Godt gebruikt den dienst der Propheeten. Die waren zyne Arbeiders en Werklieden geweest. Door hunne Afgoderyen en veele andere grouwelen der boosheid had dit Volk eene ruwheid gekreegen, die het ongezien, ja! affchuwelyk maakte in de oogen van Godt. Om die wech te neemen, had Godt hen, van tyd tot tyd, bezonden door de Propheeten. Die hadden hun best gedaan om hen te behouwen. Hunne overtuigingen en vermaaningen waren geweest als zo veele beitels in hunne hand; want de woorden der wy zen zyn als prikkelen en nagelen, Pred. XII: 11. Hunne ernftige beftraffingen , keer op keer met verdubbelden nadruk herhaald, waren als zo veele Hamerllagen geweest, om den beitel hunner vermaahingen te dieper te doen indringen; want
Godts



BEHOU W E Ni!
Godts Woord is ah een hamer, die een fleenrotz te morfel flaat , Jerem. XXIII: 29. Maar die hadden hunne kragt onnuttelyk hefteed. Zy hadden fteeds geweigerd zich te bekeeren: Niet flegts hunne aangezigten harder gemaakt,dan eene fleenrotze, Jerem. V: 3. Maar zy verzwaarden hunne oor-en ook, en maakten hunne harten, ah een Diamant (die onder alle fteenen de hardfte is) op dat zy niet zouden hoor en de Wet, en de woorden, die de HEERE der heirfchaaren zond in den Geest, door den dienst der Propheeten , Zach. VII: 11, 12. 'c Is waar, dat wordt niet gezegd; maar het is, by vooronderftellinge , daar uit op te maaken , dat CD) Godt zich van nog fterker middelen bediend hadde : Hy had ze gedood door de reedenen zynes monds. Ik denke niet, dat hier zo een dooden verftaan wordt, waar door zy van het leeven waren beroofd geworden. Het is hierheen dooden door de reedenen zyns monds. 't Is wel zo, dat Godt, indien Hy wilde, den Godtloozen zou kunnen dooden met den adem zyner lippen, Jef. XI: 4. Maar dan beteekent Godts Adem de daadlyke uitöeffening van zynen ftrengen toorn , als Jef. XXX: 27 , 28. Zyn toorn brandt — zyne tong is als een verteer end vuur; zyn adem als eene overloopende beeke, die tot aan den hals toe raakt, om de Heidenen te fchudden met eene fchuddinge der ydelheid. Doch hier wordt nog maar gefproken van de reedenen zynes monds. Gelyk dan elders gezegd wordt van de Propheeten,dat zy van Godt gefteld waren om uit te rukken, af te breeken, te verdoen, en te verfoor en , Jerem. I: 10, dat is, om zulke alles verwoestende Oordeelen aan te kondigen; en, gelyk elders het woord dooden zo veel zegt, als den dood dreigen , Pf. LXXVIII: 34. Als Hy ze doodde, vraagden zy na Hem, keerden weder, en zochten Godt vroeg, zo komt het my zo voor, dat 'er, boven het be- bouwen door overtuigingen, vermaaningen, en beftrafingen, door te verftaan zyn fchrikbaarende Bedreigingen van een gewisfen ondergang , hun door de Propheeten, meer dan eens, van Godts wegen, aangekondigd, als eene reeden zynes monds, als een Richterlyk Strafvonnis , door Godt tegen hen geveld. Dan dat had ook geenen indruk op hen gemaakt: Zy fpotteden met Godts Booden, veragtten zyne woorden , en
BEHOUWE N. k|f
verleidden zich-zelven tegen zyne Propheeten, 2 Chron. XXXVI: 16. Hoe fterker die riepen: De dag des HEEREN is naby, en fierk haastende, zo veel te harder fchreeuwden zy 'er tegen aan: De dagen zullen verlengd worden , en al het gezigte zal vergaan, Ezech. XII: 22. 't Bleek dan by de ftukken, dat het een Volk was, 't welk zich niet had willen laaten meesteren; 't welk, om zo te fpreeken, den doodlyken dag begeerd hadde. Wat zou daar van nu het gevolg zyn? Juist zo, als 'er by Ezechiël, vs. 23, op volgt: De dagen zyn naby gekoomen, en het woord van ieder gezigte, en vs. 25. De tyd zal niet meer uitgefteld worden. (3) Daarom laat de Godtfpraak 'er hier ook aanftonds op volgen: En uwe Oordeelen zullen voartkoomen (aan) bet Licht. Uwe Oordeelen, het Richterlyk Strafvonnis, over u beftemd, de verwoestinge van Samaria, en bet Ryk der XStammen door de Asfyriërs , en van Jeruzalem, en het Ryk van Juda door de Chaldeën , zullen voortkoomen (aan) bet licht, zullen openbaar worden, en daar by zal het blyken, dat ik een Godt ben, die zich niet laat befpotten; dat zy, die den tyd, en de middelen tot bekeeringe met eene zo moedwillige boosheid veragten , zich mynen toorn vergaderen tot eenen fchat in den dag des toorns, en der Openbaaringe van myn rechtvaerdig Oordeel. Doch 't woordje aan, tusfchen twee haakskens geplaatst, ftaat in den Grondtekst niet , en is 'er flegts ingevoegd ter aanvullinge van den zin:Wy zouden het dan ook kunnen aanvullen met het woordje (Als) het Licht. En mogten wy het woord ~JÏ>4 Licht hier neemen in de beteekenisfe van Blikfem, die het fomwylen heeft,als Job XXXVII: 11. en Habak. III: 4, n, dan zoude het aanduiden dat die Oordeelen van een alles vernielend vermogen zouden zyn, hen als de blikfem in brand zouden flaan, en te gelyk ook, dat hun die zeer fchielyk en onverwacht zouden treffen, want daar van is de blikfem een Zinnebeeld ; zo als te zien is Matth. XXIV: 27. Want , gelyk de blikfem uitgaat van het Oosten , en fchynt tot in het Westen, alzo zal ook de toekomst weezen van den Zoon des Menfchen. En daar over zouden zy zich dan ook niet hebben te beklaagen , aangezien zy zo veele afgegaane waarfchöuwingen ën beHh 2 drei-



Ê44- BEJEGENEN.
dreigingen hadden in den wind geflaagen. Zo gaat het al veel: Godt fpreekt eens, of tweemaal; doch men let 'er niet op —. Dan openbaart Hy het voor de oor en der lieden, en Hy ver zeegeit hunne kaftydinge , Job XXXill: 14, 16. Eu dus zou het met hun zyn, zo als 'er ftaat Spr. XXIX: 1. Een Man , die , dikwils befiraft zynde , zynen nek verhardt, zal fchielyk-verbroken worden, zo dat 'er geen geneezen aan zy. ^BEJEGENT (Eenerlei geval) allen, Pred. 11: 14b. Te weeten, Wyzen enDwaazen. Wyze Salomo veragt de Wysheid met. Hy verheft ze in het 13. vs., gelyk het Licht uitneemendheid heeft boven de duisternisfe, zo heeft de Wysheid uitneemendheid boven de dwaasheid. De Wyze kan door zyn vooruitzigt menigerlei onheilen ontwyken, waar in de Dwaaze door zyne 011yoorzigtigheid , omkomt. Slegten gaan heenen door, en worden geftraft. \ Zelfde geeft hy te kennen in het eerfte gedeelte van dit vs. De oogsn des Wyzen zyn in zyn hoofd; maar de Zot wandelt in de duister, nisfe. Des niette min,had hy opgemerkt, dat beiden eenerlei geval bejegent. tqq ^0t heeft zo wei voorfpoed, als de Wyze, en dikwils nog meer. Wilde nu de Wyze zynen voorfpoed toekennen aan zich-zelven, cn zeggen: Door myne Wysheid'hebbe ik dat gedaan, want ik ben verjlandig, hy zoude toonen in dat ftuk een dwaas te zyn. Hebt gy eenen Man gezien, die wys is,in ' zyne oogen, van eenen Zot is meer verwachtinge , dan van hem. Gelyk in Voorfpoed wedervaart beiden ook eenerlei in Wan- : fpoed.. De Wyze is op Zee even weini°beveiligd,tegen ftormen cn baaren, als de : Dwaas, Op het Land even, weinig tegen de geduchte uitwerkfels van Donder-cA Blikfem, als de Dwaas. Op- weo-, of in 1 zyn huis even weinig tegen den* aanval , van btruikroovers, en het inbreeken van fNachtdievcn, als de Dwaas. Even weinig ook beveiligd tegen Ziekten en Pynen, als die. Even weinig ook tegen den Dood. \ Gy ziet,, zegt de Dichter, Pf. XLIX: 11, . dat de Wyzen fterven, dat te faamen een 1 Dwaas, Ên Onvernuftige omkoomen. Maar , het eenerlei geval, dat Salomo bedoelde, zal yoornaamelyk geweest zyn, blykens Het 16. vs., dat V in eeuwigheid fte wee- \
met meer gedachtenis zal z$n ,Van eenen Wy- 1
BEJEGENEN.
zen , dan van eenen Dwaas. Dit is niei-
Nabal TT De naam van den dwaazei Nabal leeft nog zo wel, als die van zyne Vrouw , de wyze Abigaïl. Het onverftaanbaar gefchryf van eenen Frans S zal fomtyds tot eenen hoogeren prvs wor ff ,M$kogt, dan een oAnïïr^tSÊ
? d£n gr°0ten W* Groot. Ue gedachtenis van eenen bv uitftek Wvzen en Geleerden wordt nog wel eens vereerd en vereeuwigd door een opgericht Grafteeken : Maar kende men alle de dwaasheeden van fommigen, welker naamen men ook op hunne Graftomben Gebeiteld leest, men zou moeten bekennen, dat de Dwaas ook wel eens in die eere deelt. Maar over het algemeen is Salomons zeggen waarheid. Elke Eeuw heeft zeekerlyk duizenden van Wyzen gehad? Hoe weinigen zyn 'er , welker gedachtenis tot ons gekoomen is. Slegts zeer weinigen, of door hunne Schriften, of doorde pen van de Historie-Schryvers. Van de meesten, van verre wech de meesteu is even zo weinig geheugen overgebleeven als van de Dwaazen: Zelfs van zul ken, die zich in hun leeven door een of ander bedryf verdienftelyk hadden gemaakt. Onze Prediker zegt- 'er van: DSar was jen kleine Stad , en weinig lieden waren daar tn, en een groot Koning kwam telen haar - En daar was een Arme man 72 , dte de Stad verloste door zyne Wysheid' Maar wat was het geval? Geen mensch gc. jacht des Armen mans. Des niet te min jehoudt evenwel de Wysheid haare uitneemendheid boven de dwaasheid. Des zeide
ly;°;0k^/%^0; " beeter d™ kragt, hoevelde Wysheid des armen mans i?veragt geweest, Pred. IX: 14, i*r, i6; &' BEJEGENT, 0f WEDERVAART Eenerlei) den Rechtvaerdigen en den Godtoozen; den Goeden en Reinen, als den 0?r ■etnen; dien die offert, als dien die niet of. ert: Gelyk den Goeden, alzo ook den Zonlaar: Dien, die zweert, gelyk als dien, die len eed vreest , Pred. IX,- 2. De Perfoonen uer met recht aan malkanderen tegen>vergefteld , zyn van eene even zo telen>vergeftelde geaartheid en gedra* , aY« .icht en Duisternis. De eerften zyn het leraad ; de anderen de fchandvlek der daatfehappye. De eerften zyn Godts Hel 'gen op aarde, de Heerlyken» in welken al
zym



BEJEGENEN.
zyn lust is; de anderen zyn de werkers der ongerechtigheid, die Hy haat. Dan hoe zeer die van den anderen verfchillen, en in hoe eenen verfchillenden rang , die by Godt ftaan, nochthans wedervaart beiden eenerlei. (ft) Naamelyk, ten aanzien van hunne Lotgevallen in dit leeven. 'Er is een wólke vah Voorbeelden, die dit bevestigen. Mofes en Adron roemen het beloofde Land, de Verff ieders brengen 'er een kwaad gerugtevan over, (behalven Jofua en Kaleb;~) evenwel mogten de eerften even weinig in Kanadn koomen, als de laatften. David maakte allerlei toeftel tot den aanftaanden Tempelbouw, Nebukadnezar liet den Tempel verbranden ; evenwel regeerde deeze, zo wel als geene, veertig jaaren : Paulus was Godtvreezend en eenApostel, zyne Scheepsgezellen waren Godtloozen ; evenwel moest hy zo wel fchipbreuk lyden, als zy, Hand. XXVII: 41 —. Simfon hield, en Zedekia brak zynen eed; evenwel werden geenen, zo wel als deezen, zyne oogen uitgeftoken, Richt. XVI: 5ti, aKon. XXV: 7. Eenerlei wedervaart beiden ook in hun Sterven. Dé Godtlooze ontüaapt zo wel zagtelyk en op zyu bedde, als de Rechtvaerdige. Daar-entegen ondergaat de Rechtvaerdige dikwils zo wel eenen geweldigen dood, als de Godtlooze. De vroome Abel wordt zo wel doodgellaagen, als de Godtlooze Na. dab, en de dronken Ela, Genef. IV: 8, iKon. XV: as—28. XVI: 8—10. Saul was wreedaartig en Godtloos, Jonathan, zyn Zoon, vreesde Godt, en was oprecht; die fneuvelde evenwel, zo wel als zyn Vader , in den Stryd tegen de Philifiynen, 1 Sam. XXXI: 6. Koning Jofia herfteld den waaren Godtsdienst, Koning Achab verftoort denzelven ; evenwel wordt de eerfte, zo wel als de laatfte, doorfchooten in den kryg , a Chron. XXXV: 23., 24, 1 Kon. XXII: 34. De getrouwe Ama. fa , en de trouwjooze en wederfpannige Abzalom worden beiden door denzelfden Jodb doorftooken , 2 Sam. XVIII: 14. XX: 10. De braave Hoogepriester Zacbaria, en de heilige Stephanus worden zo wel gefteenigd, als de dief agtige Achan, a Chron. XXIV: 20, 21, Hand. VII: 58, 59, Jof. VII: 25. (3) Wat moeten wy nu uit dit alles befluiten? Met den Epikurist,
BEJEGENEN. 245
dat Godt zich met den omzwaai der menfchelyke dingen niet bemoeije, dat alles afhange van een blind geval ? Dat by Godt geen onderfcheid zy tusfchen den Godtloozen en Rechtvaerdigen? Zou Salomo wys heeten , wys by uitneemendheid, en nochthans zulke dwaaze gevoelens aangekleefd hebben? Verre was het met hem daarvan daan. Cap. VIII: 11, 12, 13 , had hy reeds getoond , dat hy zeer wel wist, hoe groot een onderfcheid tusfchen die beiden zy by Godt. In hét geene; 't welk ons in deeze zaake als ongerymd zoude voorkoomen , heeft Godt zyne wyze oogmerken. Lly beproeft dc Godtloozen door weldaadigheid, zy hebben rust in de Waereld, en vermenigvuldigen hun vermogen: Maar met dit alles wandelen zy op gladde plaatfen, van waar zy dikwils , geheel onverwacht, als in een oogenblik , neêrftorten in een draaikolk van verwoestingen. Hy beproeft het geloof en.de lydzaamheid der Rechtvaerdigen door bitterheeden, zy zyn meerin de moeite en het verdriet, dan andere menfchen Kinderen ; maar het is voor huneen heilig bitter, 't welk. hen van Zonden- en Waereld-liefde zuivert, en werkt ter hunner volmaakinge. Wat was dan het oogmerk van den Prediker in deeze voordragt? 't Was , om zyne ftellinge vs. 1, te bevestigen , dat de mensch uit het geene voor zyn aan gezigte is, uit denVoorfpoed van deezen, en den Wanfpoed van geenen , niet weeten konne , wie de Voorwerpen zyn van Godts liefde, of haat»Moest Voorfpoed. een bewys zyn vanGodts Liefde-, dan zou het zo verkeerdniet zyn, als men de Hoogmoedigen welge-lukzalig agtle; want dikwils worden zy ge-bouwd, niet te min zy Godtloosheid doen.. Moest Tegenfpoed ■ een bewys zyn vanGodts Haat, dan zou het zo verkeerd nietzyn, dat mén de Jobs, en hunner gelyken , hield voor verdgie Fakkels, uitvaag-' fels der Waereld. niet te min zy wandelden-' in hunne oprechtheid. Dan hier in zou menzich jammcrlyk bedriegen : De Ondervinding had Salomo doen opmerken, dat beiden eenerlei wedervaart, cn dat men dus,uit die uitwendige omftandigheeden, niet, konne opmaakeu , wat-'er zy van Godts Liefde tot deezen, en van Godts Haat teH-h 3 g£»*i



z,i6 BEKA, BEKEEREN.
gen geenen. Men zie daar meer van ia het aangeteekende over die woorden van vs. r. onder den tytel van WEET, in des X. D. i. St. p. 289 —.
BEKA, een zilveren munt, bedraagendc een halve Sikel, naar den Sikel des Heiligdoms, welke elk cier Getelden, hoofd voor hoofd, moest geeven tot het opbouwen en verderen van den Tabernakel, Exod. XXXVIII: 26.
BEKEEREN, is zo veel als WEDERKEEREN. Keert weder, gy afkeerige Kinderen, Jerem. III: 22. (ft) L)us is dan het Bekeeren in het Geestelyke, 't geen het Wederkceren is in het Ligchaamlyke. (ftft) Een Mensch heeft zich voorgefteld eene zeekere plaats te bereizen , daar zal hy gemak , vermaak , en voordeel vinden. Door zyne onbedachtzaamheid flaat hy ongelukkig een verkeerden weg in ; die zou hem gevoerd hebben onder eene bende Struikroovers en Moordenaars. Ter goeder uure wordt hy gewaarfchouwd. Het fpyt hem wel, dat hy zo lang en verre is afgedwaald ; maar terftond verlaat hy dien weg , keert te rugge , en tot den rechten weg gekoomen zynde, blyft hy daar niet ftaan, maar flaat denzelven in, en , om den verzuimden tyd weêr in te haaien , verdubbelt hy zynen tred , volgt dien weg,vermydt alle bypaden,en komt zo ter gewenschte plaatfe. (33) Men pasfe dit toe op den Zondaar , die zich bekeert. Hy is een Mensch, hy draagt eene onfterflyke ziele in zynen boezem, de begeerten derzelve ftrekken zich uit na een nimmer eindigende, en volmaakte gelukzaligheid. Die is alleen te vinden in de gemeenfehap van Godt: Die is des menfchen Hoog/ie Goed: By Hem alleen is verzadiging van vreugde, en dat altoos, en eeuwiglyk. Maar ongelukkig heeft de Mensch zich door de zonde van Godt vervreemd, Verbysterd en verblind door zyne vleeschlyke bégeerlykheeden, flaat hy den verkeerden weg in. Die weg is breed, gemaklyk en vermaaklyk voor vleesch en bloed , zonder eenig nadenken gaat hy voort, en wandelt in de wegen zynes harten , en in de aanfehouwinge zyner oogen. Maar die breede weg is een weg des verderft, bleef hy dien volgen, hy liep den Satan , die een Menfchen - moor der is van
BEKEEREN.
den beginne aan, in de kaaken. Ter goeder uure wordt hy gewaarfchouwd. Hy hoort, enhy hoort met indruk, agter zich een Stemme, die roept: Dit, ditis de weg, wandelt in denzelven. Hy ontdekt zyne dwaalinge, en het gevaar; het berouwt hem over zyne afwykinge. Na dat Ephraïm aan zich - zeiven was bekend gemaakt, heeft het berouw gehad, en op de heupe geklopt, Jerem. XXXI: 19. Hy keert te rug, ftaat af van ongerechtigheid; maar dat is niet genoeg , maar hy keert zyne voeten ook tot den weg van Godts getuigenisfen. Steeds beducht voor weder afwyken ter rechter- of ter /linkerhand, zyn zyne oogen fteeds voor hem, om zich ftiptst te houden in het midden van de paden des rechts, en dus altoos lettende op Godts Woord, 't welk hem is als een hahdwyzer by den weg , en met de gebaande wegen in zyn harte, fpoedt hy zich fteeds voorwaards van kragt tot kragt, tot dat hy ter voorgeftelde plaatfe , by Godt in Ziön gekoomen is. Onder deeze teekeninge wordt de Bekeering in Godts Woord dikwils geëischt. Verlaatct de flegtigheeden en leeft; en treedt in den weg des verftands, Spr. IX: 6. De Godtlooze verlaate zynen weg, en de ongerechtige man zyne gedachten : En hy bekeer e zich tot den HEERE, Jef. LV: 7. Staat by de wegen , en ziet toe, en vraagt na de oude paden, waar toch de goede weg zy, en wandelt daar in, en gy zult ruste vinden voor uwe zielen, Jerem. VI: 16. (3) Doch zal deeze Bekeeringe niet zyn een Bekeeringe flegts voor eenen tyd, gelyk der zulken, die heeden de befmettingen der Waereld, naar 't fchynt, ontvlieden, en morgen zich wederom laaten inwikkelen door dezelve, en zo met den hond wederkeeren tot zyn uitbraakfel; of de Bekeering van eene ilegte leevensw'yze tot een uitwendig Burgerlyk zeedig gedrag: Maar, gelyk het moet zyn, eene Bekeeringe ten leeven, die moet van Godt gegeeven worden, LIand. XI: 18, 2 Tim. 11: 2.5. De Mensch heeft van natuure het omzwerven lief. Hy is geestelyk blind, verduisterd in het verftand door de onweetendheid, die in hem is. Hy verkiest zich eenen weg, die hem recht dunkt in zyne oogen, en hy ziet niet, dat het laatfte van dien zyn wegen des doods. Hy is geestelyk doof: Schoon hy de waarfchouwinge hoort, hy neemt
ze



"BEKEEREN,
zè niet ter harte. Hy is als een doove Adder, die de oore toe flopt, dat ze niet hoore de ftemme des beleezers, Pf. LVIII: 5, 6. Hy is ongevoelig van het gevaar, waar in hy verkeert, door de verhardinge zynes harten, Ephef. IV: 18, 19. Hy is onwillig, en te gelyk ook onm"gtig: Het bedenken des vleeschs is Vyandfchap tegen Godt: Het onderwerpt zich der Wet Godts niet. Het kan ook niet, Rom. VIII: 7. Zal ook een Moorman zyne huid veranderen ? Of een Luipaard zyne vlekken ? Zo zullen zy ook kunnen goed doen, die van den buik aan overtreeders zyn, cn geleerd zyn kwaad te doen, Jerem. XIII: 23. Zullen dan zulke geestelyk Blinden ziende, zulke geestelyk Dooven hoorende , zulke zorgeloozen bedaehtzaam , zulke Wederwilligen bereidvaerdig, zulke Onmagtigcn kragiig gemaakt worden ; daar toe wordt niet minder vereischt ais Godts voorkoomende cn medewerkende genade , om het verftand te verlichten , de ooren en het hart te openen, den wederftreevigen wil over te buigen tot gehoorzaamheid aan Godt en zyne bevelen, en te gelyk , naar den inwendigen mensch, de kragten te vernieuwen, om, zonder moede te worden, zonder om te zien na 't geen agter is, te loqpen den weg van Godts geboden, die de weg des leevens is, den verftandigen na boven. Dit is ook de reede, dat het geeven van de genade tot Bekeeringe, niet maar omfchreeven wordt, als een Roepen, als ware het maar eene PerPuafto moralis, eene zeedelyke Aanraading, en "Overreeding; maar ook ais zoiets, waartoe eene onweêrftaanbaare kragt vereischt wordt, als een trekken uit de magt der duis. ternisfe, en overzetten in het Koningryk van den Zoone van Godts liefde, Kolosf I: 13. Als een leevendig maaken uit den dooden , Ephef. II: 5. Waar toe niet minder vereischt wordt dan eene werking van de uitneemende grootheid van Godts kragt. Als het geeven van eenen nieuwen Geest, en het veranderen van het fieenen in een vleefchen harte, Ezech. XXXVI: aó, 27. De Apostelen des Heeren vermaanden, drongen wel aan op Bekeeringe; maar, by ondervinding weetende , dat hunne vermaaningen van geene vrucht konden zyn, zo Godt niet kragtig medewerkte , zo als dat aan het groote gros der Jooden, aan Simon den Toveraar, en meer anderen gebleeken was,
BEKEEREN. ttf
zo voegden zy by hunne Vermaaningen ook Gebeden, dat Godt de Geroepenen ook wilde vervullen met de kennisfe van zynen wille in alle wysheid en geestelyk verftand, zo noodig , om te weeten , hoe men waerdiglyk den Heere zou kunnen wan» delen tot alle behaaglykheid, Kolosf I: 9, 10. En ook, om dat daadelyk tc kunnen doen, dat Hy hen, naar den rykdom zyner heerlykheid, wilde verfterken door zynen Geest in den inwendigen mensch , Ephef. III: 16. Dat Hy zeli' in hun wilde werken 't geen Hem welbehaaglyk is, op dat zy zynen wil mogten doen, Hebr. XIII: ai. De Heilbegeerige mensch eerbiedigt den eisch van Godt: Bekeer u, en leeft: Want waarom zoudt gy fterven?Hy merkt de Bekeering aan als eenen voor hem noodzaaklyken pligt : Maar, in erkentenislë van zyne onmagt, verandert hy Godts Gebod in een Gebed, en bidt : Bekeer my tot U, zo zal ik bekeerd zyn, Jerem. XXXI: 18, en Klaagl. V: af. Men zie van deezen laatften Tekst, onder den tytel van VERNIEUWEN , des VIII. D. a. St.p.585 —.
BEKEEREN, (Zy hebben geweigerd zich te) Jerem. V: 3. De Propheet beklaagt zich voor Godt over de geheel onverbeeterlyke boosheid van het Volk, in 't byzonder van de inwoonders van Jeruzalem. Alle uilw.endige middelen, ter hunner verbeeteringc aangewend, waren by hen zonder de minfte vrucht geweest. Hy had hen geflaagen, gekaftyd met de ftraffingen zyner hand; maar, als doordronken van zorgeloosheid, en daar door ongevoelig , hadden zy geen pyne gevoeld. Tegen yzeren roeden hadden zy een ft aaien rug gezet. Hy had ze verteerd, zy wierden by den dag dunne, ja! zeer dunne; 't was als met handen te tasten, dat de Vloek het Land verteerde; Hy liet hun door zyne Propheeten het alles verteerend Oordeel, 't welk by Hem als reeds ver-zeegeld was, aankondigen,als naby was, en fterk haastende: Maar zy hadden geweigerd de tucht aan te neemen.- Zy verhardden zich in hunne vleeschlyke gerustheid, en zeiden: Dc PVet zal niet vergaan van den Priester, noch de raad van den Wyzen,noch het Woord van den Propheet: Komt aan, laat ons hen met de tonge ftaan, en niet luisteren na eenige hunner woorden , Jerem. XVill: 18. Zy hadden hunne aangezigten
har*



»43 B E K E E R I N G E.
BEKEERINGE.
harder gemaakt , a5»« fteenrotze. Hoe hard de Steenrotz ook zy, dooreen verfraaiden beitel, en herhaalde hamerllagen kan men 'er nog ftukken en brokken doen affpringen, maar zy hadden hunne aangezigten harder gemaakt dan een Sleenrotze; hunne harten zo hard als een Diamant , Zach. VII: ia. Hoe meer geflaagen, hoe zy des a/vals nog te meerder maakten, Jef. I: 5. Zy hebben geweigerd zich te bekeer en. Godt fprak, vermaande, noodigde tot bekeeringe ; Hy voegde 'er waarfchouwinge by: Laatu tuchtigen, 6 Jeruzalem! op dat myn hart van u niet afgetrokken worde; op dat ik u niet jlelle tot eene Woeftyne, tot een onbewoond Land, Jerem. VI: 8. Maar zy wisten noch van fchaamte noch van verbryzelinge. Zy keerden zich af met eene altoos duurende afkeeringe — .• Zy weigerden weder te keeren, Cap. VIII: 5.
BEKEERING ; zie den eerllen tytel van BEKEEREN.
BEKEERING der JOODEN, naamelyk, een Algemeene, in 't laatfte der dagen. Eenigen verwachten die, anderen niet: (ft) liet eerfte gevoelen heeft zyne aanzienlykeVoorlianders gevonden, onderde Oude Kcrkeleeraars, en onder de laatere, zo Roomfche , als Proteflantfche Godtgeleerden. Konden de naamen van beroemde Mannen voor bewyzen dienen , men zou 'er een vry groot getal van kunnen bybrengen. Liever willen wy opgeeven , zo niet alle, evenwel eenige voornaamfte gezegdens uit Godts heilig Woord, waar op men dit gevoelen grondt. Men heeft het willen afleiden uit Godts Verbondsbeloftc, aan Abraham, en zynen Zaade in hunne geflachten gedaan , welk Verbond Godt noemt een EEUPFIG Verbond, en de daar by beloofde bezittinge van Kanadn een EEÜIVIGE bezittinge, Genef. XVII: 7, 8, uit Levit. XXVi: 43—45, Deut. XXX: 1—10. Duidelyker.Propheteert 'er Jefaia van, Cap. XI: 11, 12. Het zal ge. fchieden ten dien dage, wanneer de Heidenen zullen gekoomen zyn, om te vraagen na den Wortel Ifaï, den Mesfias, en de kennisfe en vreede beide zeer groot en algemeen zullen zyn, vs. 9, 10. 't Welk niet te wachten is voor in het laatfte der dagen , dat de HEERE ten anderen maah (dus eene verzaameling , onderfcheiden van de wederkeeringe uit Babel) zyne band
zal aanleggen, om weder te verwerven het overblyffel zynes Volks, 't welk overgcbleeven zal zyn van Asfyrië, van Egypte, van Pator os, Moorenland, en Elam, en van Sinear, Hamath, en van de Eilanden der Zee. En Hy zal een baniere oprichten onder de Heidenen , en Hy zal de verdreevenen Israëls vcrzaamelen , en de verftrooiden uit Juda vergaderen van de vier einden des Aardryks. Zo propheteerde ook Ilofea, Cap. 111: 4, 5. Want de Kinderen Israëls zullen veele dagen blyven zitten, zonder Koning en zonder Vorst, zonder Offer, en zonder opgericht Beeld, en zonder Ephod, en zonder Teraphim. Daar na zullen de Kinderen Israëls zich bekeer en, en zoeken den HEERE hunnen Godt, en David hunnen Koning (den tegenbeeldigen David, den Mesfias) en zy zullen vreezende koomen tot den HEERE, en zyne goedheid, in het laalfie der dagen. Insgelyks Jeremia. Na dat hy, Cap. XXX: 23, a4, voorfpeld hadde, dat Godts grimmigheid tegen hen zou uitgaan, en, als een aanhoudend'Onweder blyven op hunnen kop — tot in het laatfte der dagen, zo laat hy, Cap. XXXI, daar op volgen eene uitvoerige belofte van hunne TVederaanneeminge in Godts Vaderlykegun/Ie en Verbond ;cn zelfs, dat zy zullen wederkceren in Kanadn, deszelfs verwoeste Steden herbouwen, en daar in woonen. Wel als Jooden van afkomst, maar dan , door hunne bekecring , aan Christus onderworpen in gehoorzaamheid des Geloofs. Men brengt 'er ook toe Ezech. XXXVII. Als mede Am. IX: 14, 15. lk zal de gevangenis van myn Volk Israël wenden, en zy zullen de verwoeste Steden herbouwen , en bewoonen , en Wyrrgaarden planten—. En ik zal u in hun Land planten, en zy zullen niet weêr worden uitgerukt uit hun Land, dat ik hun lieden gegeeven hebbe, zegt de HEERE uwe Godt. Ook Zach. XIV: 10, ri. Dit gantfche Land zal rontom als een vlak Veld gemaakt worden van Geba tot Rimmon toe —. En zy zullen daar in woonen; daar zal geene verbannin. ge meer zyn : Want Jeruzalem zal zeeker woonen. Uit de Schriften des Nieuwen Testaments brengt men daar toe by het'gezegde van den Heere Jefus, Matth. XXIII: 39. Ik zegge u: Gy zultmy van nu aan niet zien, tot dat gy zeggen zult: Gezeegend is hy, die komt in den naame des Heeren. Zullen zy Hem ooit zó begroeten, zo moet men hunne
be-



BEKEERINGE.
BEKEERINGE. 249
bekeeringe voórönderftelien. Ook Luk. XXI: 24. Jeruzalem, zal van de Heidenen verlreeden worden, tot dat de tyden der Heidenen zullen vervuld zyn. Dit laatfte wyst een tydperk aan , en fchynt dus aan te duiden, dat na hetzelve Jeruzalem niet meer vertreeden , maar herbouwd zal worden. Paulus geeft ook te kennen, dat iet dek/el van Mofes, dat nu nog op dat Volk ligt, de verhafdinge hunner zinnen, nog eens zal opgeheeven worden , wanneer het'zal bekeerd zyn, 2Kor. III: 14—16. Nog duidelyker Rom. XI: 25 , 26, daar hy het als eene Verborgenheid bekend maakt, dat de verhardinge voor een deel over Israël gekoomen is: Doch niet voor altoos, maar tót dat de volheid der Heidenen zal zyn ingegaan , en dat dan, of alzo ooit geheel Israël zal zalig worden. Zo weinig men nu zoude voldoen aan den nadruk der fpreekwyze Volheid der Heidenen , zo men dat alleen wilde verftaan van die Heidenfche Volken, die, van tyd tot tyd, tot de Kerk, door het aanneemen haarer leere, zyn ingegaan , die waarlyk geene Volheid kunnen heeten, in vergelykinge van nog zo veele, en zo talryke Natiën, die als nog zyn overgegeeven aan de verleidingsleere van Muhamed, of den Afgodendienst der Heidenen:Zo zal men ook niet voldoen aan den nadruk der fpreekwyze,geheel Israël, wilde men dat flegts verftaan van die Jooden, die, zich ten tyde der Apostelen, en ook in laatere tyden , zo nu en dan, bekeerd hebben tot het geloof in Christus ; want, al ware het dat men het getal 'er van begrooten mogt op eenige duizenden, nochthans zal het maar een klein gedeelte zyn van een zo groot geheel, waar uit dat Volk als nog'beftaat. Die de meeste deezer plaatfen wil bereedeneerd zien naar dit gevoelen , die raadpleege de Verhandeling vanWïtftus,deTribub. Israëlis, C. IX—XIII. p. 372—. agter zyne ALgyptidca. Ook van Leeuwen, over den Br. aan de Romeinen, D. IIL p. 546—574. Jungius ,Vtrboxgtnh. der laatfte Tyden, p. 372—380. Van Schelle, over Jefaia XI en XII. en wel over het n en 12. vs. van Cap. XI. p. 315—379, &c. (3) Anderen zyn van een tegenövergefteld Begrip : Volgens hen is eene zo groote, algemeene, en gelyktydige Bekeeringe der Jooden niet te verwachten voor het einde der Waereld. Men brengt eenige reede/. Deel. II. Stuk.
nen by, die, naar men meent, zo eene Bekeering geheel onwaarfchynlyk maaken : Voornaamelyk ontleend uit het afgryzelyke hunner zonde, in het verwerpen en doen kruifigen van Godts mensch geworden Zoon ; en uit het zwaare van den Vloek, welken zy, by die geleegenheid , zich öp den hals gehaald hebben, toen zy wenschten : Zyn bloed koome over ons, en over onze Kinderen. Voorts zoekt men de bovengemelde Tekften op eene andere wyze te verklaaren, en daar dooide daar uit ontleende bewyzen. te ontzenuwen. In de Acerra Bibl. Cent. XL Hift. 16. zyn daar toe eenige poogingen gedaan. Zo als men zal kunnen zien in deezes I. D. 2. St. p. 591 —-, zo als het is uitgegeeven ten jaare 1759. Uitvoeriger, en met meer nadruk is dit gedaan door den Profesfor J. E. Schubert, in zyne Gedachten over de Algem. Bekeer, der Jooden» By den Hoog-Eerw. Manger , Comment. in Hofeam, p. 188, hebbe ik gezien, dat de Heeren Semler en Zacharia ook in dat gevoelen ftaan ; althans, ten aanzien van Rom. XI: 25, 16; waar tegen wordt aangepreezen eene Verhandeling van den vermaarden Jablonski: (doch welke ik niet hebbe kunnen leezen) De futura Judaorum converfione illuftri. Die lust en geleegenheid hebben,om de gemelde Schriften van voor en tegen te toetfen , mogen kiezen 'tgeen hun hetaanneemlykst voorkomt. Men kan in deezen dus , en ook anders gevoelen , zonder dat de Gelooftof Zeedenlcer 'er door benadeeld worde. Het eerfte gevoelen is voor my het aanneemlykst: Te meer, om dat in de Jooden zo iets byzonders is te zien, 't welk men in geen ander Volk ooit zag. Wierd eenig Volkovergebragtin een ander Land, en onder een ander Volk, 'er was naauwlyks, wat meer dan ééne Eeuwe noodig, of 't was zo vermengd en vermaagfehapt met de oorfpronglyke bewoonders van zo een Land , dat zy genoegzaam voor Nationaalen te houden waren. Met de Jooden is het geheel anders. Sinds meer dan zeeventien Eeuwen Ballingen uit hun Land, door alle vier winden verftrooid over den gantfehen Aardbodem , overal veragt , overal onderworpen aan vreemde Heeren en Wetten; en nochthans tot hier toe eene Natie op zich-zelve geI i blee-



a5o BEKEERINGE, BEKEND.
BEKEND.
bleeven , met andere Natiën met vermengd. Niettegenftaande dc zwaare rampen en vervolgingen in vroegere en laatere Eeuwen, de nog duurende kneevélaaryen onder het gebied der Turken en Mooren, eene nog zo talryke Natie, dat, ware ze by-een vergaderd, ze den magtigften Monarch van Europa fchrik zoude kunnen aanjaagen. Die dat opmerkt, en daar by eene Godtlyke Voorzienigheid gelooft, zal die niet moeten gelooven, dat de Voorzienigheid omtrent dat'Volk, hoe verhard het tot nog toe blyft, op eene byzondere wyze werkzaam zy? Die weet, dat Godt in alles hooge en wyze oogmerken hebbe, zal die niet moeten vermoeden, dat Godt met dat Volk nog wat goeds en groots voor hebbe? En wat zal dat anders zyn, dan dat hetzelfde Volk, 't welk nog tot een zigtbaar teeken ftrekt van zyn rechtr vaerdig Oordeel, nog eens zal zyn gefteld tot een toonbeeld van zyne ontfermende genade en Verbonds-trouwe. Toen Israëls Verlosfer, de Heere Jefus, de eerftemaal tot dat Volk kwam , bevestigde Godt den eed, dien Hy aan. Abraham, hunnen Vader, gezivooren had, Luk. J: 73. Wanneer Hy ten anderen maale tot Ziön zal koomen voor de geenen , die zich zullen bekeeren van de overtreedingen in Jakob, Jef. LIX: 20, naamelyk, ten tyde van hunne wederaanneeminge, waar van Micha, naar de gedachte van veelen , propheteerde in het laatfte gedeelte van het VIL Hoofdft.,dan zal het, volgens vs. 20, ook zyn, om Jakob de trouwe, en Abraham de goedertieren' beid te geeven, die Hy hunnen Vaderen van oude dagen af gezwooren heeft.
BEKEND (Godtis) in Juda: Zyn naam is groot in Israël, Pf. LXXVI: 2. Dat 'er een Opperweezen zy, 't welk men Godt noemt, 'twelk de Schepper, Onderhouder, en Beftuurder van het groot Geheelal is ; dat ons Geluk en Ongeluk , ons Leeven en Dood van hetzelve afhangen; 't welk daarom te vereeren en te vreezen zy, is zo iets, 't welk ons de Reede leert. ■Zo is Godt aan de Heidenen bekend geweest. Het kennelykc Godts was in hun openbaar, want Godt had het hun geopenbaard: Want zyne onzienlyke dingen worden van de Scheppinge der Waereld aan uit de Schepfelen ver ftaan en doorzien; beide,.zyne eeuwige kragt en Godtlykbcid, fkova. 1:19,20.
Maar Godt zo te kennen, als Hy moet gekend worden, zal Lly, op eene Hem betaamende wyze, een Godt van Zaligheid worden voor den Zondaar, is zo iets,waar op het foherpzièndst oog der enkele reede, hoe fterk het 'er op tuure \ te vergeels zal ftaaren. De grootfte Wysgeer, wordt hy niet voorgelicht door de Openbaaringe, zal 'er van moeten zeggen: Die kennisfe is my te wionderbaar: Ze is hooge, ik kan daar niet by. Die Openbaaring had Godts Oude Volk, naar de geleegenheid van dien tyd, en dus (X) was Godt bekend in Juda , meer dan ergens elders. (Kft) Bekend in zyne Volmaaktheeden, zo als Hy die, by het uitroepen van zynen Naam, aan Mofes, en door Mofes aan Israël had bekend gemaakt: Bemoedigend , en beminnelyk voor den Zondaar, genadig en barmhartig, langmoedig, en groot van weldaadigheid en waarheid — die de ongerechtigheid, de overtreedinge, en de zonde vergeeft: Maar ook verfchriklyk voor den ltouten en onverbeeterlyken Zondaar, die den fchuldigen geenzins onfchuldig houdt, bezoekende de ongerechtigheid der Vaderen aan de Kinderen —, Exod. XXXIV: 6, 7. (3D) Bekend door zyne Wetten, zo nuttig te weeten en te onderhouden , om Hem welbehaaglyk te dienen, en zich in zyne gunfte te bewaaren ; als nuttig , om de rust en het recht te doen bloeijen in de onderlinge ftiamenleevinge. Waarom de Dichter ook zong: Hy maakt Jakob zyne woorden bekend; Israël zyne inzettingen en rechten. Alzo heeft Hy geenen Volke gedaan en zyne rechten kennen zy niet, Pf. C XL VII: 19 , 20. QJ) Bekend door veele groote voorrechten, waar door Hy dat Volk had onderfcheiden van , en verheeven boven alle andere Volken. (V) Zo Geestelyke, die. Paulus ons opgeeft, Rom. IX: 4. Qfi) Als Ligchaamlyke, waar van de vpornaamfte waren,de inwooninge in het zo ongemeen vruchtbaar Kanadn, een Land van waterbeeken , fonteinen en diepten, van tarwe en gerfte, van wynftokken , en olieryke olyfboomen — vloeijende van melk en honig , Deut. VIII: 7, 8. En dat het ftond onder de onmiddelyke befcherminge van Godt, die het Schild was hunner hulpe , en het Zwaerd hunner hoogheid, die den Vyand voor hun aangezigt verdreef, zeggende: Verdelgt '.. Deut. XXXIIL. 27—29. Waarom-
Mo-



BEKEND.
Mofes ook eens uitriep: Wat groot Volk is Jer, 't welk de Goden zo naby- zyn, als dc HEERE, onze Godt, zo dikwils wy Hem aanroepen ? Deut. IV: 7. Men zou daar van veele voorbeelden kunnen, bybrengen: Onder anderen was "dat gebleeken in dé roemrugtige Overwinninge, welke Godt, ter hunner verlosfinge, als 't ware , bevogten had tegen hunne Vyanden, waar van op zo verheevene klanken gezongen wordt in deezen Pfalm vs. 4—11. Veele Uitleggers denken, dat hier mede bedoeld zy de geduchte nederlaag van Sanheréb, den Koning van Asfyrië,die met eene ontzaglyke heirmagt was opgetrokken tegen Jeruzalem , maar welke in éénen nacht door den Engel des HEEREN vernield werd, zo dat hy, na een verlies van 18500.0 Man , met fchade en fchande moest aftrekken, zonder een' enkelen pyl ter Stad te hebben kunnen infchieten , 2 Kon. XIX: 32—37. Zo ooit, werd Godt daar door in Juda 'bekend als die Godt, die zelf hun Koning was, die de verlosfinge Jakobs gebood: Die, met een woord fpreekens , de boogen verbreekt, de fpiesfen in twee flaat,en de wagenen met vuur verbrandt. Die, om het woelen en woeden der Vyanden te verydelen,niet meer te doen heeft, als te zeggen : Laatet af, en weetet, dat ik Godt ben. Was dat het bedoelde geval, zo liet de Dichter (3) 'er met recht op volgen: Zyn naam is groot in Israël. (ftft) Want had Rabzake, Sanberibs Krygsoverde, geroemd, dat de Goden van Hamath, Arpad, Sepharvaïm — hun Land niet hadden kunnen redden uit de hand van zynen Koning; en 'er, tot hoon van Israëls Godt, bygevoegd: Wie is de HEERE , dat Hy Jeruzalem redden zoude ? % Kon. XVI11: 33' 34' 35' Hier by bleek het, dat die Goden niet geweest waren dan Afgoden, by welken geen goed doen was, cn ook geen kwaad doen ; maar dat de HEERE was een groot Godt; een groot Koning boven alle de Goden, Pf. XCV: 3, die den raad der Heidenen vernietigt, en breekt de gedachten der Volken, Pf. XXXIII: 10. En , gelyk dat daar by bleek: (33) Zo zal ook deswegens zyn naam groot geweest zyn in Israël door fchelle Lof- en Vreugdegezangen. Want zo was men van ouds gewoon, den HEERE de eere zynes naams toe te juichen na verkreegene Verlosfingen.
B E; K E N D. 25ï
Men kent den Zeege-Zang van Mofes en de Kinderen Israëls, na dat Pharao, en zyne Wagenen en Ruiteren waren omgekocmen in de Schelfzee, Exod. XV: 1 —. Van Debora en Barak na het verdaan van Sifera en zyne Benden, Richt. V: 1—. En toen de HEERE Koning Jofaphat zo wonderdaadig verlost hadde van de Ammoniten en Modbiten , ging men op in het Huis des HEEREN met Luiten, Harpen en Trompetten, 2 Chron. XX: 28. Zo zal men ook nu de eene den anderen wel hebben toegeroepen: Maakt den HEERE met my groot; en laat ons te faamen zynen naam verhoogen. Wy hebben den HEERE gezocht — en Hy heeft ons gered uit alleonzevreezen, Pf. XXXIV: 4,5. Men leest, dat Koning Hiskia, by eene andere geleegenheid, aan de Leviten bevél gaf, den HEERE te looven met de woorden van David,en van Afaph den Ziender, 2Chron. XXIX: 30. 'Er is niet wel aan te twyffelen, of hy zal ook, ter deezer geleegenheid, wel bevel gegeeven hebben, om des HEEREN weldaadigheid te gedenken in het midden zynes Tempels, Mooglyk is het wel deeze Pfalm van Afaph geweest, dien men toen , ter grootmaakinge van Godts naam, heeft opgezongen..
BEKEND (De HEERÈ zal den Egyptenaaren) worden, en de Egyptenaars zullen den HEERE kennen ten dien dage: En zy zullen Hem dienen met fiagt-offer , cn jpys-offer, en zy zullen den HEERE eene gelofte belooven en betaalen, Jef. XIX: ai. (ft) De Propheet voorfpelt hiar de Bekeeringe der Egyptenaaren, van welke hy reeds begonnen had te fpreeken, in haa» ren voortgang, waarom het hier ook, als behoorende tot den tyd welken Godt, ter bekeeringe van dat Volk, beltemd hadde, daar mede in verband gedeld wordt door de woorden: Ten dien dage.(iK^) Liet onderwerp van deeze Godtfpraak zyn de Egyptenaars, by de Ouden bekend als een ongemeen fchrander Volk; maar ook meer dom Afgodisch, dan eenig ander Volk. Dieren, zelfs verfcheurende Schrikdieren waren de Voorwerpen van hunnen eerdienst. Een Stier te Memphis en Heliopolis; een Geit te Mendes; een Leeuw te Leöntopolis; een Krokodil by het meerMoaris. Katten, Honden, &c. werden by hen hoogstheilig gehouden. Had iemand het ongeluk zo een Dier te dooden, zyn
li a dood



i$t> BEKEND.
dood was onvermydelyk. Zy wierden deswegens van andere Heidenen befpot. Na dat Lucianus, de Sacrif. Ovium t. i. p. 369,'er in 'tbreede van gefproken bad, zegt hy ten laatften: Deeze dingenJchynen my toe eenen Herakliet, of Demokriet te vereisfchen: Den eenen, om hunne dwaasheid te belagchen ; den anderen, om hunne onkunde te beweenen. Insgelyks Juvenalis, tSat. XV. in het begin, en laastelyk ook over het voor heilig houden van het Look en de Uijen, waar over-hy uitroept: Hoe gelukkig is het Volk, welks Goden in de tuinen groeijen !
Porrum et cape nefas violare , et frangere morfu.
O Sanclas gentes, quibus hac nafcunlur in hortis
Numina l ■ ■ - - ■
Dan uit deeze duisternisfe zoude hun het licht eens opgaan. (33) De HEERE zoude hun bekend worden, als de alleen waaragtige, en eeuwigleevende Godt; en wel, naar de beteekenis van zynen naam Jehovah, als Genadig, Barmhartig , en Algenoegzaam, om den Zondaar te willen, en te kunnen worden tot eenen Godt van Zaligheid. En zy zouden den HEERE kennen, dat is, daar voor erkennen, Hem in den geloove als zo eenen Godt aanneemen, en-daar zy dus lange de leugen en de ydelheid er (lyk bezeeten hadden , erkennen, dat daar in niets was, dat nul deed, hunne Afgoden met verontwaerdiginge aanzien, en verlaaten, en zich geheel en al overgeeven tot den dienst des HEEREN, Hem dienen met Slagt- en Spys. offer, en zich öaatiglyk, en voor altoos aan zynen diensi verbinden, Hem eene gelofte bclooven , ér, eok betaalen. (3) Wanneer is dit gefchiedt '(NN) Aanvanglyk, door de veele Jooden 4ie zich met 'er woon in Egypte haddet neêrgezet, en toen Onias daar een Tem pel deed bouwen, waarin hy Hoogepries ter was, en waar in hy ook Priesters e! Leviten had, die daar in met offeren, ai anderzins, denzelfden Godtsdienst ver richtten, als-in den Tempel te Jeruzalem Zo als over het 18. vs., reeds is aange merkt in het IX. D. p. 977. Daar nu Onia door den Koning Ptolomeus Philopalor, et •de Koningin Kltipatr-a zeer- begunftigc
BEKEND;
werd, is het niet vreemd te denken, daï de HEERE aan veele Egyptenaaren bekend, cn door hen erkend geworden is, den Joodfchen Godtsdienst aangenomen, en met Slagt- en Spys-offer, naar de wyzé van het Oude Testament, den HEERE gediend hebben in den Tempel van Onias, en dat zy met zulke plegtigheeden , als by het aanneemen van Joodengenooten gebruikelyk waren , zich door geloften aan den HEERE , cn zynen dienst verpandhebben. Dit is ten volle blykbaar uit het geene men aangeteekend vindt Hand. II: 10, daar men onder de Jooden en Joodengenooten , die, ter geleegenheid van het Pingfterfecst, waren opgekoomen na Jeruzalem, ook leest van zulken, die gekoomen waren uit Egypte, en de daar aan grenzende deelen van Lybië. (33) Nader is de HEERE aan de Egyptenaaren bekend, en door hen erkend geworden, zo als Hy, onder de dagen des Nieuwen Testaments, moet gekend en gediend worden, naar de geloofsleere van Christus. Die Egyptifche Jooden en Joodengenooten worden , Hand. II: 5 ■> 8, 12, geteld onder die Godtvrugtige Mannen, die den Apostelen getuigenis gaven, dat zy hen de groote werken Godts hoorden fpreeken in hunne eigene taaie, en zich daar over onlzetteden,. en men mag veelen van hun wel reekenen onder die omtrent drie duizend zielen, die op dien dag zich by de Apostelen voegden, en gedoopt wierden, vs. 41. 'Er is niet aan te twyffelen, of die lieden zullen, wedergekeerd zynde in hun Land, met grooten' ophef, en tot veelen gefproken hebben van de groote dingen, die zy te Jeruzalem gezien en gehoord hadden , en daardoor den weg geopend hebben tot eene meer voorfpoedige uitbreidinge van het Euangelie , wanneer Jefus Heilgezanten, daar zouden aangekoomen zyn. Volgens 1 Eufebius, heeft Markus het Euangelie in ■ Egypte met veel vrucht gepredikt, vooral
• te Alexandrië, daar hy eene Gemeente 1 ftichtte, Herders en Leeraars over dezel; ve'aanflelde, ook werd daar een Katechi- feer-fehool aangelegd, waar na toe, zelfs , uit vreemde gewesten, veelen zich bega-
• ven, om onderweezen te worden. Voorr treffelyke Mannen , in de Kerklyke Ge1 fchiedenisfen beroemd , hebben in die . Schoole geleerd, of zyn van geboorte



BEKEND.
BEKEND MAAKEN. 253
Egyptenaars geweest, als Klemensde Alexandryner (hoewel anderen beweeren , dat hy van geboorte een Athsner was) Origenes en meer anderen. Zelfs werd Alexandrié een Patriarchaak Zétel, waar aan alle de Metropolitaanen der byzondere Provinciën van Afrika, benevens de aan hun onderhoorige Bisfchoppen, onderworpen waren. Maar als men de vervulling van onze Propheetie ook uitbreidt, gelyk ik met anderen meene, dat men doen moete , tot de Bekeering der Egyptenaaren tot het geloof in Jefus,dan zal men 'tgeen gezegd wordt van hunne Offerhanden en Geloften moeten verftaan naar den aart van den Euangelifchen Godtsdienst, die geene Offerhanden toelaat, maar waar van de Pligten evenwel , in den fchryfttyl der Propheeten , meermaals omfchreeven worden met woorden , van den Wetplegtigen Godtsdienst van Mofes ontleend. Als Mal. I: n. Dan zal zyn naam groot zyn onder de Heidenen, van den Opgang der Zonne tot haaren Ondergang, en aan alle plaatfen zal men zynen naame reukwerk toebrengen , en rein jpysoffer. Men verklaare dan hunne Offerhanden van hunne Weldaadigheid cn mededeelzaamheid, welke offerhamen zyn,waar aan Godt een welgevallen heeft, Hebr. XIII: 16V Van hunne Gebeden, die als een reukwerk zyn, Openb. VIII: 3. Van hunne Lof- en Dankzeggingen, die als de Varren der lip■pen zyn, die men den HEERE ft'agt, Hof. XIV: 3 , Hebr. XIII: 15. Het beleeven van den reedelyken Godtsdienst, 't welk zo veel is, als zich-zelven Gode te feilen tot eene leevende, heilige en Hem welbehaaglyke Offerhande, Rom. XII: 1. De bereidvaerdio-heid, om, als de eere en leer van Jefufhtx. zo eisfehen, als een drank-offer geeferdte worden, sTim. IV: 6. Met Corn. a Lapide en Sanctius 't geen van het belooven eener gelofte gezegd wordt, te verftaan van Kloostergeloften tot armoede, kuischheid, en gehoorzaamheid, als hadde Markus het Kloosterlceven ingevoerd, zou zo veel zyn, als of men dien Euangelist wilde maaken tot eenen infteller van eenen eigenwilligen Godtsdienst. Men verftaa het dan van de Geloften, by hunnen Doop en Belydenis afgelegd, welke zy kunnen gezegd worden betaald tc hebben, als zy, naar het onderwys van Godts zaligmaakende Genade ^Godtloosheid en fVaereldfcbe be*
geerlykheeden verzaakten, en maaliglyk , rechtvaerdiglyk , en Godtzaliglyk leefden in de tegenwoordige Waereld, Tit.11: 11, 12. Van deeze Bekeeringe der Egyptenaaren was ook gezongen Pf. LXVI11: 32. Prinfelyke gezanten zullen koomen uit Egypte : Moorenland zal zich haasten, zyne handen tot Godt uit te f rekken. En Pf. LXXXV11: 4, 5, 6, daar Godt zegt, dat Hy Rabab, dat is Egypte, mede lellen zoude onder de geenen, die Hem kenden; en, dat het , by het opfchryven der Volken, mede zou gereekend worden onder de geenen, die in Ziön gebooren waren.
BEKEND MAAKEN, (Zo "er een Propheet onder u is; ik de HEERE zal door. een Gezigte my aan hem) door eenen droom zal ik met hem fpreeken, Num. XII: 6. Mirjam en Adron benydden Mofes, hunnen Broeder, zyne eere en gezag. Zy lieten zich voorftaan, zo goed tc zyn, ais hy , naardien de HEERE zo wel door hen had gefproken, als door hem, vs. 1,2. De zagtmoedige Mofes deed 'er het zwygen toe: Maar Godt handhaafde zyn gezag , en toonde, ter hunner verttomminge aan , hoe groot een onderfcheid Hy in de wyze zyner Openbaaringen maakte tusfchen andere Propheeten, en tusfchen Mojes. Was' 'er een Propheet,Hy maakte zich aan dien bekend, als van verre, door een gezigte, of door eenen droom. Maar met Mofes fprak Hy van naby, van mond tot mond; door aanzien, en niet door duistere woorden, vs. 7, 8. Waarom Deut. XXXIV: 10 , ook gezegd wordt : Daar ftond geen Propheet' meer op in Israël, gelyk Mofes: Dien de HEERE gekend hadde van aangezigte tot aangezigte. Onder de veele wyzen , cp welke Godt zyne Verborgenhecden aan zyne Knegten de Propheeten plagt bekend te maaken, waren Gezigten, Vertoo-ningen van zaaken , die zinnebeeldig envan geheimzinnige beduidenisfe waren , en die vielen aan hun te beurte by waakenden verftande, of in eene verrukkinge van zinnen ; ook Droomen, foortgelyke Vertooningen, doch die aan hun te beurtevielen, terwyle zy fliepen. 'Er zyn weinig Menfchen, of zy droomen, en 't geenzy droomen hangt meesttyds af van hun' Ligchaams- of Gemoeds -geftel; de'omftandigheeden, waar in zy verkeeren ; de zaaken, waar op hunne gedachten 'tmeesf-
Ii 3, ffiee»-



a54 BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN.
fpeelcn , waar na hunne begeerten zich het meest uitftrekken. Dat zyn Natuurlyke droomen, waar van in des II. D. i, St. gefproken is onder den tytel van DROOM. Daar op agt te geeven is zo veel, als na de fchaduwe te grypen, en den wind na te jaagen. Het is derhalven eene algemeene waarheid : In de veelheid der droomen is ydelheid, Pred. V: 6. Maar 't ging te verre , dat Arifloteles beweerde , dat Godt zich met geene Droomen bemoeidde, om dat zo wel Slegte en Geringe lieden droomen , als aanzienlyke Staats- en Standspcrfoorien, zo wel Godtloozen , als Oprechten. Men heeft immers in Godts Woord Voorbeelden van Droomen, waar in Godt het een of ander heeft geopenbaard: Niet alleen aan Vroomen; als aan Jakob, Genef. XXVIII: 12, aan Jofeph, Cap. XXXVII: 5. Daniël, Cap. VII: 1. Jofph, Jefus Pleegvader , Matth. I: 20. II: 13, &c. Maar ook wel aan Godtloozen , zelfs aan Afgodendienaars; als aan Abimelech , Genef. XX: 3. Laban, Cap. XXXI: 24. Pharao, Cap. XLI: 1. Nebukadnezar een- en andermaal, Dan. II: 1. IV:^ 10—17. Pilatus Huisvrouwe , Matth. XXVII: 19. Doch hier by is aan te merken, dat, wanneer Godt zulke menfchen met zulke Droomen vereerde, het doorgaans was ten nutte van den eenen, of anderen zyner Gunstgenooten, of ten nutte van zyn Volk. (KJMen kan hier vraagen: Waar door waren de Godtlyke Droomen te onderfcheiden van ' de Natuurlyke ? (ftft) Sommige Droomen waren zeer ccnvouwdig. 'Er wierd omtrent een zeker bepaald geval iets verbooden, ofgebooden, en dat ging gepaard met eene voor deu Droomer •hoorbaare ftemme , ook wel eene voor hem zigtbaare en majeflueufe veffchyninge, waar door hy terftond van .dc Godtlykheid zynes Drooms overreed werd. Zo was het in de Droomen van Abimelech , Genef. XX: 3, van Laban, Cap. XXXI: G4, van Jofeph, Matth. I: ao. II: 13. (33) Andere Droomen waren uitvoeriger ; ze vertoonden eene geheele gefchiedenis. Van dat foort waren de droomen van Jofeph, Genef. XXXVII: 5—10, van Pharao van de vette en magere Koeijen, en van de goede en de dunne Koomaairen, Genef. XLI: 2—7. Ook die van Nebukadnezar van het Beeld met het gouden hoofd— ,Dan.
II: 31 —, en van den hoogen Boom in 5< midden der aarde, Cap. IV: 10—, de droom van Daniël van de vier Dieren, die opklom» men uit de Zee, Cap. VII: 1, a—. Zulke Droomen onderfcheidden zich hier in : («) De Vertooningen waren van gantsch buitengewoonedingen,waar op men nooit had kunnen denken: De Natuurlyke loopen doorgaans over daaglyks voorkoomende zaaken. (s) Die loopen in een gereegelde orde af, tot het einde toe: De Natuurlyke zyn doorgaans verward, en zelden koomen ze aan het einde , zo dat men 'er zich weinig, of niets dan zeer gebrekkig, van weet te erinneren. (y) De natuurlyke droomen maaken weinig of geen indruk , en worden ras vergeeten, dikwils al by het ontwaaken. De Godtlyke maakten een' diepen en blyvenden indruk, gepaard met eene fterke en ontroerende aandoeninge, zo als men dat gezien heeft in Jakob, Genef. XXVIII: 16, 17, in Pharao, Cap. XLI: 8, in Nebukadnezar , Dan. II: 1, 3. IV: 5, in Daniël, Cap. VII: 15. Q) De volle overreeding kwam, als die door iemand, door Godts Geest verlicht,wierden uitgelegd, en Wel zo, dat 'er eene overeenkomst was te bemerken tusfchen de uitlegginge , en het Zinnebeeldige van den Droom. Zo werden de Droomen van Pharao uitgelegd door Jofeph, en die van Nebukadnezar door Daniël, (sj Ook bleek de Godtlykheid van zulke Droomen van agteren , wanneer die, 't zy lang, of kort daar na, door de uitkomst werden bewaarheid. In de Droomen van Jofeph zagen zyne Broeders wel iets merkwaerdigs, maar lloegen 'er weinig agt op, haatten 'er hem om, en befchimpten hem als eenen Meesterdroomer: Maar door zyne Staatsverheffinge in Egypte, en hunne vernecderinpe voor hem werden die bevestigd. Zo was het ook met den Droom van den Mididniet. Zyn makker maakte 'er eene Uitlegginge van. Maar toen die ftraks daar na werd bewaarheid door de Uitkomst, bleek het, dat die droom van Godt verwekt was, Richt. VII: 13—aa. Men zoude uit ongewyde Schriften Voorbeelden kunnen bybrengen van Droomen, door de uitkomst zo juist bewaarheid, dat men naauwlyks konne twyffelen, of ze zyn van eene hoogere, dan natuurlyke werkinge voortge-
koo-



BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN. 255
koomen. Witfius, geeft 'er eenige van op Mifcell. S. T. I. p. 27 -. (3) Ook oppert men eene Vraag: Welke reedenen Godt moge gehad hebben, om zyne Geheimen aan do Propheeten bekend te maaken door Droomen? Men zou kunnen antwoorden , dat men behoore wys te zyn tot maatigheid. Wie kan de onderzoekingc Godts vinden ? Wie in alles reede kunnen geeven van Godts handelingen? Men heeft 'er evenwel reedenen van willen geeven. (NN) Gelyk het ftil en effen water 't best gefchikt is, om 'er zich in te fpiegelen: Zo ook ons gemoed het best gefchikt is, om Godtlyke Openbaaringen te ontvangen , wanneer de mensch flaapt, en door geene andere zinlyke voorwerpen , bézigheeden , of ontmoetingen wordt afgetrokken , of ontroerd. (33) Om te toonen , dat zulke Openbaaringen onmiddelyk van Hem kwamen , en geene bereedeneerde gistingen waren van een menschlyk vooruitzigt. CJJ) Ten vertooge ook van zyn Godtlyk Alvermogen, 't welk zyne Geheimen aan Slaapenden kan mededeelen, daar wy onze o-edachten niet anders, dan aan Waakenden, kunnen mededeelen door fpreeken, of fchryven. (Tl) Om daar in een voorfpel te geeven, hoede zielen, gefcheiden zynde van het ligchaam , gemeenfehap zullen hebben met Godt, en met malkanderen in den Heemel, zonder tusfehenkomst van de uitwendige Zintuigen. Span Mm, heeft 'er nog meer bygevoegd tot twaalf toe. Zie deszelfs Dubia Euangel. P. II. Dub. LVI-LIX. §. 9. p. 466.
BEKEND MAAKEN, (Gy zult my het pad des leevens) Pf. XVI: 11». 'Er kan by den Christen geen twyffel aan zyn, of het is Meslias Jefus, die hier fpreekende is ingevoerd. Het 8, 9, 10 en 11. vs. door twee Apostelen op Hem toegepast, Hand. II: 25—28. en XIII: 35—37- ftelt dit boven alle tegenfpraak. Hy richt zyne taal tot zynen Heemelfchen Vader. Hy troost zich in zyn angstvallig lyden met het verzekerd vooruitzigt, dat die, behalven andere blyken van zyne voorzorge, Hem het pad des leevens zou bekend maaken. Men verftaa door het Leeven dat volzalig , glans- en glorieryk leeven, 'twelk Hy, na het Zoen- en Borgwerk volbragt te hebben , in de onmiddelyke gemeen-* fchap van zynen Vader in den Heemel zyner heerlykheid zoude genieten , waar
van Hy in het 2^e deel van dit vs. fprak: Verzadiging van vreugden is by uw aangezigt ; liefiykheeden zyn in uwe rechterhand eeuwiglyk. (Men leeze daar van in des V. D. 1. St. p. 281.) Het pad des leevens is de weg waar langs , of het middel waardoor Hy in het daadlyk bezit van dat leeven zou geraaken. Ik denke hier niet om zyne wederlecvendigmaakinge uit den dooden. Zyne verwachtinge daar van had Hy reeds geuit in het 10. vs., dat Godt zyne ziele in de helle, in den ftaat der afgescheidene zielen, niet zou verlaaten, maar zo fchielyk wederom veréénigen met zyn geftorven vleesch, dat Hy , Godts Heilige,, de verdervinge niet zou zien. Het pad tot dit Leeven was dan niet zyne wederbrenging uit het graf op de Aarde, maar zyne inbrenging van de Aarde tot verre boven alle Heemelen. Het pad, of den weg, daar toe leidende, zoude zyn Vader Hem bekend maaken, aanwyzen : Een nederdaalende Wolke zou als een vingerwys van Godt zyn, dat Hy zich in dezelve had te begeeven, en dat die Hem zou overvoeren van de Aarde na den Heemel, eveneens als de vuurige wagen met de vuurige paerden voor Elia het teeken geweest was, dat hy 'er op moest flappen, en dat hy daar mede heemelwaards op zoude gevoerd worden. Mooglyk , dat Hem , in den Heemel aangekoomen zynde, het Pad ter verdere verhèerlyking nog nader bekend gemaakt is door Engelen, van den Vader Hem te gemoete gezonden, om Hem te leiden tot voor zynen throon V want wy leezen, Dan. VII: 13, dat zy, waardoor wy niet wel anderen kunnen verftaan dan Engelen, Hem deeden naderen tot voorden Ouden van dagen. Men mag hier met eenige veranderinge byvoegen de ftichtelyke Aanmerking van Sériver, in zyne Seelen-Schets, P. V. Conc.XL Moest Godt aan den Mesfias het pad des leevens bekend maaken: Wy zouden waarlyk den naanwen weg des leevens nooit hebben kunnen vinden, of bewandelen, zo Godt zelf dien niet had bekend gemaakt. Om aardsch gewin hebben de Menfchen van tyd tot tyd, gantsch wonderlyke wegen gezocht, en ook gevonden: Door woeste en ongebaande Wildernisfen,- door onmeetbaare Zeeën een nieuwe Waereld gezocht en ook o-evonden, en nog houdt men van zoeken niet op : Sterre- en Zeevaartkunde zyn
daar



s3-ö BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN
daar in tot een behulp. Maar ten aanzien van liet Pad des leevens zouden wy nooit hebben kunnen ophouden van zoeken , altoos hebben moeten blyven vraagen , zo als Thomas eens vroeg: Hoe kunnen wy den weg weeten? Zo niet de Heere Jefus, die de IVeg is —, zonder wien niemand tot den Vader koomen kan, Joh. XiV: 5,6, dien weg had ingewyd met zyn bloed; zo niet Godt ons zyn woord gaf tot een lampe ■voor onzen voet, en tot een licht op ons pad; zo Hy ons niet zynen Geest fchonk , om ons te leiden op den eeuwigen weg. Wenfchen wy dan ten eeuwigen leeven in te gaan, dan moet de weg des leevens, die den verftandigen na boven is, ftqeds voor onze oogen zyn ; dan moeten wy fteeds ftaaren op Jefus, als op onzen Overften Leidsman, 0111 LIem met vasten tred na te volgen in zyne voetftappen, en aanhoudend bidden, dat Godt zyn licht en zyne waarheid zende, dat die ons leiden , dat ze ons brengen tot den berg zyner heiligheid en tot zyne wooningen, Pi'. XLIII: 3.
BEKEND MAAKE ik u myne zonde , myne ongerechtigheid bedekke ik niet. Ik zeide: Ik zal belydenisfe doen van myne overtreedingen voor den HEERE, en gy ver gaaft de ongerechtigheid myner zonde, Pf. XXXII: 5. David was wel een zeer Godtvreezend Vorst; maar hy had ook groote zonden. .Niet alleen maar verborgene afdwaalingen, maar zonden van het groffte foort, en die in 't openbaar bedreeven waren. Zonde van Overfpel met Batbfeba , en doodflag aan Uria, a Sam. XI. De behandeling van de Overwonnene Ammoniten kan niet wel worden vrygepleit van wreedheid , Cap. XII: 31. Verblind door de gefchenken, en te ligt geloof llaande aan het voorgeeven van Ziba, en ten voordeele van denzelven , beftellinge doende over de goederen van Mephibozetb, zonder denzelven gehoord te hebben, hadde hy niet gehandeld als een voorzigtig en rechtvaerdig Richter , Cap. XVI: 1—4. In het laaten tellen van het Volk heeft hy grootlyks gezondigd door hoogmoed , Cap. XXIV: a. David heeft dan in meer dan een geval reede gehad, om zich boetvaerdig voor Godt te verneederen. Welk nu ook het geval moge geweest zyn, 't welk hem tot het opftellen van deezen Pfalm aanleidinge gegeeven hebbe: Zeker genoeg is het,
dat Godts hand, die zwaar op hem was, en zyn kloppend geweeten, 't welk den Geest zyns buiks benaauwde, hem 'er als toe gedrongen hebben. Hy had zich wel bemoeid om te zwygen, vs. 3 en 4. ("waar van men zien kan net XI. D. p. 781 _.) maar 't was in zyn binnenfte geworden als een vuur , beflooten in zyne beenderen : Hy moest dan fpreeken, op dat hy zich lucht maakte, (ft) Wy befchouwen zyn welberaaden Voorneemen en Bedryf. Hy wilde zynen benaauwden boezem ontlasten door het doen van belydenisfe. (ftft)Hy fpreekt van zyne Zonde, Ongerechtigheid en Overtreedingen. («) Welk eene keer op keer verzwaarende opéénftapeling van woorden ! Het is Zonde, het is Ongerechtigheid, het isin't meervouwd Overlreedingen. Een blyk, dat hy nu zyne zonden zag in haare grouwelykheid. Strafwaerdige afwykingen van ftoute, en daarom dubbel ftrafwaerdige overtreedingen tegen Godts Wet: Tot verbitteringe van Godt, en ontëeringe van zynen naam ; tot een fchandvlek voor zyne eigene eere, en groot bezwaar voor zyn gemoed; tot nadeel, of ergernis van zyne Medemenfchen. Ten blyke ook , dat hy ze zag in haare veelheid, als Ongerecbtigheeden, die vermenigvuldigd waren boven zyn hoofd, en waar van de fchuld groot was geworden tot aan den heemel. (f) Hy noemt ze telkens de zyne. Hy wyt dc fchuld 'er van niet aan anderen, maar hy ftelt zich geheel en alleen in de fchuld. Zo moet het zyn : Elk moet kennen de plaagen zynes harten. Als Ephraïm boetvaerdig is, klopt het op zyne eige heupe, en zegt: Ik ben befchaamd, en fchaamrood van wegen de fmaadheid myner jeugd. Gelyk hy nu' by zich - zeiven daar van overtuigd was, zo wilde hy (33) die ook openleggen voor Godt. («) Hy maakte ze aan Godt bekend. Niet in den waan, als waren die aan Godt onbekend. Zoude hy, die elders leerde, dat Godt ons zitten, en ons opftaan weet, van verre onze gedachten ver* ftaat; dat de duisternisfe voor Hem niets verduistert , en de nacht voor Hem licht als de dag, Pf'. CXXXIX: a, ia, zo een dwaas denkbeeld gekoesterd hebben ? Maar Godt wil, dat wy zeiven ze ook zullen kennen : Alleenlyk kennet uwe ongerechtigheid, waar mede gy hebt overlreedcn tegen den HEERE , Jerera. III: 13 , en ook voor
Hem



BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAE.EN. as?
Hem zullen bekennen, ten blyke, dat «7 gedenken aan onze wegen, en eene walgiirge hebben van ons zeiven, over onze ongerechtigheid , en over onze grouwelen , Ezech. XXXVI: 31. Zyn Bekendmaaken zou rondborftig zyn. (/*) Hy wilde ze niet bedekken. Hy wilde zich niet bedienen van uitvlugten, van verfchooningen , die als to veele bedek/els der fchande zyn , die de eigenliefde aan de hand geeft, en Adams Kinderen leert, naar het voorbeeld van Adam , hunne overtreedingen te bedekken , Job XXXI: 33. Het hoogmóedig hart, 't welk zo in 't algemeen nog wel erkennen.wil, dat het zonde heeft, maar zich niet verneederen wil, om die in haaren grouwelyken aart in te denken, en open te leggen, is ongemeen vruchtbaar in zulke uitvindingen. Maar die zich daar mede behelpt, toont dat hy niet recht boetvaerdig is, hy fust zyn geweeten in llaap, pleistert het met hozen kalk , en fpot met Godts Alvveetendheid. Dat wilde David niet doen. Zonder eenige agterhoudinge wilde hy zyne zonde in alle haare verzwaarende omftandigheeden openleggen , gelyk hy dat deed, 1 Sam. XXIV: 17. Ziet, Ik, ik hebbe gezondigd; Ik. ik hebbe onrecht gehandeld. Met zulk een verneederd en* verteerend gemoedsgeftel zeide hy: Ik zal belydenisfe doen ; eveneens als de jong fe Zoon zeide: Ik zal op ftaan, 'en tot mynen Vader gaan, en zeggen : Vader, ik hebbe gezondigd tegen den Heemel, en voor u, Luk. XV: 18. Wie twyffelt 'er aan, of David hebbe het ook terftond gedaan, te meer,daar by zynzwygen de benaauwdheeden zynes harten zich hoe langer zo verder hadden uitgebreid. Hy heeft dan Belydenisfe gedaan: (•*%) Zekerlyk Oprecht, hartlyk en volleedig, gelyk Pf. LI: ó. Tegen u, tegen u alleen hebbe ik gezondigd, en gedaan ,t geen kwaad is in uwe oogen! Op dat Gy rechtvaerdig zyt in uw fpreeken, en rein in uw richten, (fifij Demoedig, gelyk Ezra , Cap. IX: 6 Ik ben befchaamd en fchaamrood, om myne oogen lot u op te heffen, (yy) Boetvaerdig , gelyk Job, Cap. XLII: 6. Ik verfoeije my, en hebbe berouw in ftof en asfche. (Uj Evenwel niet Wanhoopende, gelyk Kaïn en Judas; maar op hoope van vergeevinge, en in vertrouwen , dat Godt, om des Mesfias wille, hem niet zou doen naar zyne zonden, noch I. Deel. II. Stuk.
vergelden naar zyne ongerechtigheid; maar zich over hem ontfermen , gelyk een Vader zich ontfermt over zyne Kinderen, (tij Ook m het Openbaar. Die zich niet gefchaamd heeft, als in het aanzien van de Zonne te zondigen, moet zich ook niet fchaamen* daar van in 't openbaar belydenïs te doenc Daar door geeft men Gode de eere, Jol. VII: 19, en de gegeevene ergernis wordt "er door wechgenomen, ten minften verzagt. Zo begreep het David: Had hy in 't verborgen eenzaame belydenïs gedaan voor den HEERE, hy maakte het nu ook openbaar door het fchryven van deezen Pfalm. (CO Zekerlyk niet een heilig voorneemen en belofte van voortaan meer voorzigtig, en meer waerdiglyk den Heere te zullen wandelen, gepaard met een ernftig gebed * dat Godt zelf hem fteeds wilde doen treeden in het midden van de paden des rechts.. Dit zyn bedryf (3} was ook geweest van een voor hem allergewenscht gevolg. Tot roem van Godts genade zegt hy: En gy vergaaft de ongerechtigheid mytier zonde. Had hy, toen hy zweeg, vs. 3^4, ondervonden , hoe waaragrig het gezegde zy van zynen Zoon : Die zyne overtrecdinge bedekt, zal niet voorfpoedig zyn ; nu mogt hy het tegenövergelielde ondervinden : Die ze belydt en laat, zal barmhartigheid verkrygen , Spr. XXVIII: 13. (KN) Godt vergaf de ongerechtigheid zyner zonde. Godt hief zyne drukkende hand van hem op; Godt gaf hem weder de vreugde zyns heils, Zyn beroerd geweeten werd bevreedigd , en zo mogten zyne beenderen , die Godt verbryzeld hadde, zich wederom in Hem verheugen. Des hy, uit eigene ondervindinge,in het i.vs. had kunnen zeggen : Welgelukzalig is hy, wiens overtreedinge vergecvert, en wiens zonde bedekt is. (33 J Daar hy dit door het koppelwoordekeu ende met het voorgaande verbindt, zo wil hy dat gunstbewys aangemerkt hebben, als een gevolg van zyne boetvaerdige Belydenisfe. Met recht! Die boetvaerdig bclydenis doet, toont, hoe zeer het hem berouwt, Godt onteerd en vertoornd te hebben; welk een afkeer hy heeft van de zonde; hoe zeer hy begeerig is na vergeevinge , en hoe oprecht zyn voorneemen is, om voortaan zyn gedrag in te richten naar den wil, en tot eere van Godt. Daar nu Godt zich-zelven verklaard heeft Kk te



a58 BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN.
te zyn genadig en barmhartig, een Godt, die de ongerechtigheid, de overtreedinge en de zonde vergeeft, Exod. XXXIV: 6, zo kan Hy ook niet nalaaten, dat den boetvaerdigen Belyder te doen ondervinden. Daarom zegt de Apostel ook: Indien wy onze zonden belyden, Godt is getrouw en rechlvaerdig, dat Hy ons de zonden ver geeve, i Joh. 1: 9. En, behalven 'tgeen David'ex hier van getuigt, zien wy de waarheid 'er van bevestigd in het voorbeeld van den boetvaerdigen Manasfe, 2 Chron. XXXIII: 12, 13, van den boetvaerdigen Tollenaar, Luk. XVIII: 13, 14, en in de gelykenisfe van den Jongden Zoon, Luk. XV: 18—24.
BEKEND MAAKTE Godt aan Jakob zyne woorden ; Israël zyne inzettingen en rechten. Alzo heeft Hy geenenVolkegedaan; en zyne rechten kennen zyniet,PL CXLVII: 19, 20. De Dichter (ft) verheft hier het groot voorrecht van zeker Volk , boven alle andere Volken, (ftft) Dat Volk was het Joodfche, de Afftammelingen van Vader Jakob , en daarom Jakob genoemd ; eereshalven ook Israël genoemd naar den fiernaam , aan hunnen Stamvader toegekend, tot verheerlykinge van zyn Vorstlyk gedrag met Godt en Menfchen , Genef. XXXII: 28. (33) 't Voorrecht nu , waar by dat Volk in die dagen te onderkennen was van alle andere Volken, als het byzonder Volks zyns cigendoms, was, dat Godt aan hetzelve had bekend gemaakt zyne woorden , inzettingen en rechten. («) Deeze woorden op zich - zelve befchouwende : (*») Zo zal de eerfte vraag zyn,. wat wy te verftaan hebben door zyne Woorden, Inzettingen en Rechten ? (A) In 't Algemeen zou men dat kunnen verftaan van dat alles, waar door Hy zich aan dat Volk heeft willen openbaaren , als Algenoegzaam , om te kunnen , en geneegen , om te willen worden een Godt van Zaligheid voor den Zondaar, naar de beteekenis van zynen naam, zo als Hy dien, ten aanhooren van Mofes had uitgeroepen, Exod. XXXIV: 6, 7, en voorts ook, hoe Hy van hetzelve wilde gediend zyn , zoude het Hem behaagen, zich in zyne gunfte bewaaren, en zynen ftrengen toorn niet tegen zich opwekken. (B) Wil men byzonderen, men zal met Witfius, Oecon. Fced. L. IV. C. ïV. %. 2, kunnen zeggen , dat Godt dat
Volk befchouwd heeft in drieder lei betrekkingen. (AA) Als Menfchen heeft Hy hun gegeeven de Zeedelyke Wet, de Wet der Tien woorden , welke eene uitbreidinge is (evenwel eenigzins gefchikt naar den aart des Ouden Verbonds) van de ingefchapene Natuurwet, gebiedende Liefde tot Godt, en den Naasten. Die Wet heet de Woorden, Exod. XX: r, de woorden des Verbonds, Exod. XXXIV: 28, de Tien woorden, Deut. IV: 13. (BB) Als zyn Volk, 't welk zyne Gemeente moest zyn, ftaande de Tydbedeelinge des Ouden Testaments, heeft Hy het gegeeven zyne Inzettingen, of Ceremonieele Wetten , voorfchryvende de Offerhanden, wasfehingen, en rechtvaerdigmaakingen des Vleeschs , op zekere tyden, wyzen en plaatfen waar te neemen naar den eisch van den Wetplegtigen Godtsdienst van Mofes. Die worden zyne inzettingen genoemd, Levit. III: 17. VI: 18, 22, Deut. XVI: 12. De Wet der Geboden,in inzettingen beftaande, Ephef. II: 15, Kolosf. II: 14. (CC) Als een Volk, 't welk, door zyne afkomst van een zelfden Stamvader, aan malkanderen vermaagfehapt was, en 't welk Hy alleen,en afgezonderd van alle andere Volken in Kanadn wilde doen woonen , heeft Hy het gegeeven zyne Rechten, Burgerlyke Wetten, ingericht naar de gefteldheid van zo eene Maatfchappye , of Gemeenebest. En die heeten zyne Rechten, Exod. XXI: 1. 030) Deeze alle had Godt aan hun bekend gemaakt. Uit Egypte koomende, waren zy een ruuw , onkundig en onbefchaafd.Volk, verbasterd door de Zeeden der Egyptenaaren, en zeer verlaagd door hunne flaaverny, en hadden dus. zo'eene Bekendmaaking wel noodig. Die hebben zy van Godt ontvangen, toen Lly op Sinal de Wet der tien woorden afkondigde, en met zynen eigen vinger op fieenen tafelen fchreef, en voorts Mofes veertig dagen by zich deed blyven op den berg, om aan hem, en door hem aan Israël bekend te maaken zyne Inzettingen, en zyne Rechten, (£) Dat Godt dat gedaan had, wordt hier met recht aangemerkt, als een zeer groot Voorrecht. De Zeedelyke Wet, hoe zeer die gefchreeven is in der menfchen harten, was, door de barbaarsheid van de laatfte tyden hunnes verblyfs in Egypte, byna uitgcdelgd geworden : 't Was dan
ze&r'



BEKEND MAAKEN.
zeer heilzaam , dat die door de Wet der tien woorden wederom vernieuwd, uitgebreid , en in haare kragt herfteld was. De Wet der Inzettingen was wel als een lastig, maar te gelyk ook noodig juk, om een zo wreevelaartig Volk onder bedwang te houden: Maar had daar te boven ook het heilzaam oogmerk, om hen door zigtbaare Schaduwbeelden, 't best gefchikt voor hunne toen nog niet opgeklaarde vatbaarheid, op te leiden tot het toekomftig Zoen- en Borgwerk van den Mesfias, als het èdhig'st middel tot eeuwige behoudenis. De Wet hunner Burgerlyke Rechten, tegen den aanval van Vittcrs en Spotters voldoende verdeedigd door den Abt Guenêc, in het III. D. van zyne Joodfche Brieven, waren met zo veele wysheid ingericht naar de omftandigheeden van een Zo geheel byzonder Volk, en ademden zo veel billykheid,dat het bekend maaken van die ook als iets heilzaams moet aangemerkt Worden; waarom Mofes wel mogt uitroepen : Wat groot Folk is ,cr , dat zo rechtvaerdige inzettingen en rechten heeft, als deeze gantfche Wet is? Deut. IV: 8. Gelyk by onzen Dichter, zo wordt het ook by andere Jooden als wat groots aangemerkt, dat GoSt hun dat alles heeft, bekend gemaakt. Zalig, zegt Baruch, Cap. IV: 4, zyn wy Israël; want ,t geen Gode behaagt, is ons kennelyk. Paulus telt het onder de groote voorrechten der Israëliten, dat hunner was de Wetgeevinge, en de dienst Godts, Rom. IX: 4; en Cap. III: 2. had hy reeds gezegd, dat dit het eerfte, het voornaamlie, was, dat hun de woorden Godts waren toebetrouwd. De Joodfche Meesters zeggen, dat de Wet was als eene Kroon, waar door Godt hen, als zyn Prieslerlyk Koningryk , heeft willen onderfcheiden van , en verheffen boven alle andere Volken. (3) Althans, Oudtyds was het zo ; daarom zegt de Dichter ook: Alzo heeft Hy geenen Volke gedaan: Zyne rechten kennen zy niet. Het kennelyke Godts was wel openbaar in de Heidenen, want Godt had het hun geöpen. baard. Maar Godt kennende , hebben zy Hem niet in erkentenis fe gehouden. Tot hoon van Godt hebben zy zich begeeven tot den dienst van ftomme Afgoden, en zyn vervallen tot de allerfnoodfte wanbedryven, volftrekt onbeftaanbaar met de liefde tot zich - zeiven, en tot den Naasten. Men
BEKEND MAAKEN. *S9.-
leeze Rom. I: 19—31. Zy hadden ookhunne Godtsdienftige inzettingen: Offerhanden , maar voor Hunne Niet- en Drekgoden : Sommige, Menfchen.- offers, zo grouwclyk,dat de Menschlykheid 'er van yst; andere gepaard met zulke ontuchtige bedry ven, dat de eerbaarheid 'er van bloost. In plaatfe van daar in hunne verzoeninge met Godt te vinden, vergaderden zy zich zynen toorn , als eenen febat. Zy haddenook hunne Burgerlyke Rechten; maar men moet den. Abt Guenêc , ter boven aangehaalde plaatfe leezen, en die vergelyken met de Rechten der Israëliten , om overtuigd te worden, hoe hard en wreed, veele van die waren. Geen wonder ook! Godt had hen overgegeeven inde verydelinge hunner overleggingen: Ontzet van de Godtlyke Openbaaringe, is hun onverfiandig hart verduisterd geworden.. Waarom die Oude tyden ook, ten hunnen opzigte, genoemd worden tyden der Onwectendheid, Hand. XVII: 30. Maar de zaaken hebben een anderen keer-genomen. De Jooden hebben de voortrefelykheeden van Godts Wet geagt, als wat vreemds, des heeft Godt hen beflooten onder een Oordeel van verhardinge, ongeloof en verbanninge. Volgens het voorfpelde, Jef. XXIX: 10, 11, heeft Hy hunne Hoofden en Zienders verblind. En alle gezigt is hun geworden als de woorden van een verzeegeld boek. Zy hebben de Tien Woorden nog ; maar ten tyde van Jefus reeds als ontzenuwd door de flinkfche Uitleggingen der Pharizeën en Schriftgeleerden. De Inzettingen van hunnen Godtsdienst kunnen zy niet waarneemen: Zy hebben noch Tempel, noch Altaar, noch Priester. Hunne Burgerlyke Rechten kunnen zy niet doen gelden; over geheel de Aarde verftrooid , zyn zy onderworpen aan vreemde Heeren , en Rechten. Maar na dat Jefus de Heidenen ook met Godt verzoend had door zynen dood, zyn ook aan die de Woorden des leevens bekend gemaakt, eerst in de Oosterfche, vervolgens ook in de Westerfche Gewesten, en zo ook , in onze Voorvaderen, aan ons, Vergeleegenen aan de Zee, die van's HEEREN geruglen niets gehoord, en van zyne heerlykheid niets gezien hadden. Waarlyk een groot voorrecht, 't welk wy te dierbaarer fchatten, en te dankbaarer erkennen moeten, daar 'er nog veele en Kk a tal-



*6o. BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN.
talryke fchaaren en natiën van Heidenen zyn, die als nog dat Voorrecht misfen. Gelukkig zal het zyn , indien wy 'er zo een gebruik van maaken, dat Gode heerlyk, en ons zeiven zalig is. Men fpiegele zich aan de Jooden, en denke, dat 't geen hun is over gekoomen, hun overgekoomen is ons tot een voorbeeld, en befchreeven tot waarfchouwinge van ons, op welken dc einden der eeuwen gekoomen zyn , i Kor. X: ii.
BEKEND GEMAAKT (Onder de Stammen Israëls hebbe ik) dat gewis is, Hof. V: 9b- (ft) De Stammen Israëls zyn hier het Koningryk der X Stammen, ook, in onderfcheidinge van het Koningryk van Juda, vs. 5 , en elders Ephraïm genoemd; mooglyk, om Am Jerobeam, de eerfte Koning van dat Ryk, een Ephratmiter was. Overgegeeven aan Afgoclerye, en allerlei andere grouwelen der boosheid , zo dat blosdfchulden waren geraakt aan blosdfchulden , men leeze flegts het IV. Hoofdft."', was dut Volk geworden een Volk van Godts verbolgenheid, ryp ten oordeele. (3) Onder die bad de 'HEERE bekend gemaakt, dal gewis was. (Nft) V Geen gewis is , is zo iets, dat zeker is, dat, ten aanzien van het tegenwoordige zo waar is", of, ten aanzien- van het toekoomend'e , zo zeker waar zaf worden, dat daar aan niet in 't minfte te twyffelen is. Maar , wat was hier'nu dat gewisfe? Niet maar alleen een Vyahde'lyke aan- en inval, maar ook eene vöileédige Vferwoestinge: In het eerfte gedeelte van 'aas vs. Ephraïm zal tel verwoestinge worden. Men denke om de verovering en vefwofistinge van Samaria door Salmanefer , den Koning van Asfyrië., en de ontvolking van geheel het Land, door de gevanglyke wechvoeringe der X Stammen; Dit was dat gewisfe; *t lag by Godt opgejlooten, en vsrzeegcld in zyne fchatten : Des was daar in geene verandering te maaken. Gelyk niemand zyne hand kan afjlaan,. zo kan ook niemand zynen raad veranderen , want die moet beftaan tot in eeuwigheid, en de gedachten zynes harten zullen bevestigd' worden. Dit Gewisfe (33.) had. Godt onder hen bekend gemaakt. Gelyk Godt oudtyds geen ding plagt te doen, ten zy Hy zyne verborgenheidhad bekend gemaakt aan zyne Knegten dè Propheeten , zo had ook Godt dat gewisfe , onder de Stammen
Israëls, laaien bekend maaken, van tyd tot tyd, dan door deezen , dan door geenen zyner Propheeten , onder anderen ookdoor Hofea, zo als aan elk, die zyn Boek leest, ten overvloede kan blyken; gelyk ook de voorige inval van Tiglath Pdezer, ten tyde van den Koning Pekah , en de wechvoeringe van een aanzienlyk gedeelte der Stammen, aKon. XV: 29, tot eene genoegzaame waarfchouwinge ftrekte van eene naby zynde' volleedige Verwoestino-e» Hoe groot een onderfcheid is 'er in deezen tusfchen de handelingen van Godt en de Menfchen. Menfchen ftorten dikwils geheel onverhoeds andere menfchen op het lyf, om , gelyk men zegt, hunnen üag zeker te neemen. Ehud, onder het voorgeeven , dat hy Eglon, den Koning der Modbiten,iets geheims te zeggen had, ging tot hem in, trok zyn zwaerd, en doorftak hem, Richt. III: 15—23. Jodb vermoordde Abner en Amafa onder den fchyn van vertrouwelyke vriendfchap , aSam, III: 2?. XX: 9, ro. Abfalom ontveinsde zyne wraak twee jaaren lang »■ noodigdc Amnon op zyn Feestmaal , en liet hem, toen hy vrolyk was by den wyn , ombrengen door zyne Knegten , a Sam.. XÏII: 18, 29. Zo doet Godt niet: Gelyk men van den Leeuw zegt, dat hy brult, eer hy op den roof aanvalt; zo laat Godt ook vooraf waarfchouwen: De inwoonders der eerfte Waereld door Nodch, die van Sodom door Loth; en de Koningryken van Israël en Juda door de Propheeten. Eu dat doet Hy, om te wekken, tot bekeeringe. As. IV: i'S. Of zo de Zondaars onbekeerlyk blyven, zy zich te minder zouden kunnen verontfchuldigcn en zyn oordeel te meer zou moeten gebillykt worden.
BEKEND GEMAAKT (Hy heeft u) 6 Mensch! wat goed zy : En wat eischt de HEERE van u, als recht te doen, en weldaadigheid lief te hebben, en octmoediglyk te wandelen mei uwen Godt ? Mich. VI: ü. (ft) De Aanfpraak isnadruklyk: 6Mensch! Hoe zyt gy een Mensch;. een reedelyk denkend Weezen ? Waar van daan die zo zotte en onvernuftige vraagen, (vs. 6, 7.) Zou Godt lust hebben aan duizenden van rammen, ctvtien duizenden van Oliebeeken? Godt, wiens het gedierte is op duizend bergen: Als Hem hongerde, zou Hy het u niet-
zeg-



BEKEND MAAKEN.
BEKEND MAAKEN. aó'i
zeggen, (Pf. L: io, ir, ra.) Welk een yzelyk denkbeeld! zou Godt zich laaten verzoenen , als. gy de vrucht uwes buiks gaaft voor de zonde uwer ziele ? Is Godt dan een Wreedaart, die lust heeft aan Menfchen - offer; aan het fiagten vaneen onnozel wigt? Foei ui Laaten zulke gedachten der ydelheid niet langer vernachten in uw binnenfte. Waar toe zulke vraagen, naauwlyks te verfchoonen in eenen Heiden; maar in 't geheel niet in u. (3) Immers Hy heeft u bekend gemaakt , wat goed zy. En wat eischt de —. (XX) Hy, die de Zondaars onderwyst in den weg, heeft u bekend gemaakt wat goed zy. («) Men zou dat kunnen verftaan : Wat goed, wat alleen goed zy, om met Hem verzoend te kunnen worden ; het toekomftig Zoen-offer van den Mesfias. Met een woord, de Leere der Verzoeninge, welke Hyhun had bekendgemaakt, euweïke noch zy, noch iemand, zonder die bekendmaakinge , zouden hebben kunnen weeten. (/») Meer algemeen zou men het kunnen verftaan van zyne geboden, die alle heilig, rechtvaerdig, en goed zyn. Die had Hy hun bekend gemaakt. Eenmaal door Mofes, en vervolgens daaglyks door zyne Knegten de Propheeten, vroeg op zynde, zendende, en zeggende: Dit is de weg, wandelt in denzeiven. Zouden zy nu hebben willen vraagen, wat dat goede ware? (33) De Propheet wil die vraage affnyden. Daarom laat Hy 'er aanftonds op volgen : Wat eischt de HEERE van —. («) Des HEEREN eisch is zyn bekend gemaakte wil, en, om dat Hy is de Opperfie Wetgeever en Koning, die een volüagen recht heeft om gehoorzaamheid te eifchen , zo wordt zyn bekend gemaakte wil zyn eisch genoemd» Wat was het nu dat Hy eischte? (»*) Ten aanzien van hunne onderlinge faamenleevinge: Recht te doen,en Weldaadigheid lief ie hebben. (A) Vooreerst: Recht doen. Dat de Richters niet oordeelden om vergeldinge, em de gerechtigheid af te wenden van den Rechtvaerdigen: Maar een oordeel des vreedes en der waarheid richtten in de Poorten. Dat de Kooplieden geen kaf verkogien voor koorn, den Sikel niet vergrootten , de Epha niet verkleinden,noch handelden met bedrieglyke weegfchaalen. Dat niemand, wie hy, .of in welk geval het ook zyn mogt, zynen Broeder mogt vertrteden, noch bedriegen in
zyne handelingen ; zelfs niet de eene des anderen kwaad denken in zyn harte. Hoe
(legt het in dit alles gefield was in dien tyd, is te zien in dit VI. Cap. vs. n, ia, 13. en VII: 3—6. En daar uit zal men kunnen opmaaken, waarom het, als een eerfic Eisch des HEEREN wordt voorgefteld, dat zy moesten recht doen. (B) De tweede Eisch was : Weldaadigheid lief te hebben. Dat men Elendelingen in hunne verleegenheid byftaa met goeden raad; in hunne zwakheid onderfteune; in hunnen druk trooste; en in hunne behoeftigheid verzorge van het noodig onderhoud. Dat heet Blinden tot oogen, den Kreupelen tot voeten, en den Nooddruftigcn tot eenen Vader te zyn, (Job XXIX: 15, 16.) Dit zyn pligten, die de Menschlykheid eischt, en met volvaerdigheid moeten betracht worden, op dat het blyke, dat men die lief hebbe. Als het nu onder eèn Volk zo gefield is, als het destyds was, dat over het algemeen een iegelyk zich keert naar zynen weg, en tot zyn gewin , liegt, bedriegt , en de een den anderen jaagt, als met een j agt garen ; dat dc Hoofden , die zulke bedriegeryen moesten ftraften, zelve rechten om gefchenken , en den ingezeetenen de huid als afftroopen , en het vleesch als afrukken van de beenderen: Men zie Cap. III: 1, a, 3, 9, n. VI: ia. VII: a, dan kan het niet misfen, of de armoede moet onder het gemeen hoe langer zo grooter worden, en de Weldaadigheid hoe langer zo minder, vermits de algemeene fchraapzugt, en kneevelaary. VVaarom Cap. VII: a. ook gezegd wordt: De goedertierene is .vergaan uit den lande. Dit ontftak Godts gramfchap, en het zou niet lang meer duuren, of die zou, als een alles verteerende gloed, in ligte en laaije vlammen doorbreeken,Cap. IH: ia. Vroegen zy dan, wat hun te doen was , om den vertoornden Godt te ontmoeten ? Geen wonder dan , dat het,, benevens het recht doen, als een tweede pligt van hun geeischt werd, Weldaadigheid lief te hebben ^ en, ten blyke, dat men die lief hadde, ze ook te oeftenen. Dit zou het rechte middel zyn , om het gedreigde Oordeel te voorkoomen ; want die Rechtvaerdigheid en Weldaadigheid najaagt, zal het leeven,. rechtvaerdigheid en eere vinden, Spr. XXI? at. Van 't geene zy te betrachten- hadden* Kk 3, ; ja--



afo BEKENDMAAK EN.
BEKENDMAAKEN, BEKENNEN.
jegens hunne medemenfchen. (0/3) Brengt de Propheet hun nu ook onder het oog, wat zy te betrachten hadden jegens Godt. Met dien moesten zy ootmoedigtyk wande, /en. (A) Men wandelt met Godt, als men, onder indrukken van zyne alomtegenwoordigheid , als ware Hy onze Reisgenoot, al zyn doen en laaten inricht naar den weg, welken Hy heeft aangewèezen in zyn Woord. Zo wordt van Enoch en Nodch gezegd , dat zy gewandeld hebben met Godt,Gqiiqï, V: 22. VI: p. Maar Godt vergezelfchapt zich niet met de Hoogmoedigenfdie weder/laat Hy. (B) De Godtfpraak eischt daarom, dat men ootmoediglyk met Hem wandele. Dat men allen waan aflegge van eigene verdienden, en daar op gegronde zelfswaerdeeringe , om zich te verhovaerdigen voor Godt, en zich te verheffen boven zynen Naasten, gelyk de laatdunkende Pharizeeuw, Luk. XVIII: ii, 12. Dat men, integendeel, in zich opwekke en leevendig houde de denkbeelden van Godts hooge Majesteit, en zyne eigene Nietigheid; van Godts Heiligheid, en zyne eigene Onreinheid ; van Godts Rechtvaerdigheid , en zyne eigene Straffchuld; van Godts Goedheid, en zyne ei.gene Onwaerdigheid: Dat men alles, wat men heeft, of hoopt , toekenne aan , en verwachte van zyne by ons in 't geheel onverdiende Goedheid. Dat men uit eerbied voor, liefde tot, en dankbaarheid aan Godt, zorgvuldig myde alles, wat Hem mishaagt, en volyverig zy in 't geene Hem behaagt. Dat men in tegenfpoed lydzaam zy, en zich verneedere onder zyne kragtige hand; en in voorfpoed zyner weldaadigheid niet vergeete , maar Hem offere met eene ftemme der dankzegginge. Die zo denkt en doet, kan gezegd worden ootmoediglyk te wandelen met Godt, en Hem te dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigheid. Zo voegt de Godtipraak te faamen de pligten , die zy in de onderlinge faamenlcevinge jegens malkanderen, en die zy, elk voor zich, jegens Godt te betrachten hadden. Ten aanzien van het eerfte was het, recht te doen, en weldaadigheid lief te hebben; ten aanzien van het laatfte was het, ootmoediglyk te wandelen met hunnen Godt. En dit alles komt hier voor als het voornaame 't welk Godt, in tegenöverdellinge van hun gehouden wangedrag 9 van hun
eischte. (£) En is dus aan te merken als een antwoord op, en wederlegginge van hunne gedaane vraagen , vs. 6 , 7. En dit wordt vraagswyze voorgedeld : Wat eischt — ? Ten blyke , dat die eisch zo billyk was, dat zy degts met hunne konfciëntiën hadden te raadpleegen, om 'er van overtuigd te zyn, zonder dat daar toe een breedvoerig betoog noodig was. 'tZal dan zo veel zyn, als of de Propheet gezegd hadde: „ Gy wilt u met Godt ver?? zoenen • gy vraagt ? waar mede zullen „ wy Hem tegenkoomen? Gy brengt fnid„ delen in voorflag: Maar welke? Zulke, „ die grouwlyk zyn; die Godt onteeren, „ die Hem tot eenen Tyran maaken ,. die „ Hem aan den afgryzelyken Moloch ge„ lyk maaken. Had gy van Salomo niet „ kunnen, ja moeten leeren, dat gerech,, tigheid en recht te doen uitgeleezener zy „ dan offer ? (Spr. XXI: 3.) Niet kun„ nen, ja moeten te binnen brengen, wat „ Godt zeide by Hofea, (Cap. VI: 6.) Ik ,, hebbe lust tot weldaadigheid, en niet tot ,, offer? Niet kunnen, ja moeten te bin„ nen brengen,dat der Godtloozen offer den „ HEERE lot een grouwelis, (Spr.XV: 8.)
Maar dat Hy ziet op, en woont by de ne„ drigen van Geest e, en die voor Hem, en „ voor zyn Woord beeven? (Jef. LVII: 15. „ LXV1: 2.) Staat dan af van uw vernuft; „ laaten zulke zotte vraagen niefmeer op„ koomen uit uw harte. Wilt gy wee„ ten, waar mede gy Gode zult kunnen ,, behaagen ? Ziet daar, dit is het geen ,, Hy van u eischt, dat gy recht doet, wel,, daadigheid lief hebt, en ootmoediglyk wan„ delt met uwen Godt. Dat zal Hem aan„ genaamer zyu, en u meer nut doen, „ dan of gy zyne Voorhoven deed ouder,, vloeijen van Oliebeeken; dan of gy zyne ,, Altaaren deed droomen en rooken van ,, het bloed uwer eerstgeboorene Zoonen ; „ ja meer, dan of gy uw eigen leeven zoudt „ willen geeven voor de zonde uwer ziele?
BEKENNEN, (ft) Dit woord heeft in 't Heilig Bybelboek meer dan ééne beteekenisfe. Somwylen zegt het zo veel als weeten, gewaar worden. Exod. III: 7. zegt Godt, dat Hy de fmerten der Israëliten in Egypte bekend hadde. Jofeph had tot zyne Broeders gezegd: Hier aan zal ik bekennen, weeten, ontdekken, of gy lieden vroom zyt, Genef. XLII: 33. Ook zegt het, iets erken-



BEKENNEN.
kinnen door overtuiginge. Mofes zeide tot het Volk: Hier aan zult gy bekennen, dat de HEERE my gezonden heeft, om alle deeze dingen te doen, Num. XVI: 28. Insgelyks Jofua, Cap. III: 10. Hier aan zult gy bekennen, dat de loevende Godt in 't midden van u lieden is. Dan. IV: 17, 25, &c. Ook zegt het iets ter harte neemen, en te overleggen, wat te doen 't beste zou zyn. Zo wenschte de Heere Jefus van Jeruzalem: Och of gy ook bekendet ook nog in deezen uwen dag, *t geen tot uwen vreede dient ! Luk. XIX: 42. Ook zegt het iets vry uit belyden, 't zy om der waarheid getuigenis te geeven. Hand. XXIV: 14. 't Zy , om belydenis te doen van zyne zonden, als Spr. XXVIII: 13. Die zyne overtreedinge bekent en laat, zal barmhartigheid verkrygen* Welk bekennen, zal het van gezeegende uitwerkinge zyn, gepaard moet gaan met hart lyk berouw; met een zoeken en geloovig ombelzen van de middelen, waar door men genade zou kunnen vinden, en barmhartigheid verkrygen; en met een daadlyk afftand doen van ongerechtigheid, en een ernflig voorneemen tot bekeeringe , ingevolge dat woord: Laat af van kwaad doen, en leert goed doen, Jef. 1:16,17. Cj) Bekennen is ook eene van die eerbaare uitdrukkingen in den Bybel, waar door het oeffenen van vleescblyke gemeenfehap wordt aangeduid , als Genef. IV: 1. Adam bekende zyne Pluisvrouwe, zo ook vs. 17. XIX: 5,8, Num. XXXI: 17, Richt. XIX: 22, 23, 1 Sam. I: 19, Matth. I: 25, Luk. I: 34. Men wil weeten, wat de reede zy van deeze uitdrukkinge. Vermoedelyk deeze. 't Hebreeuivscb woord {"T' zegt, iels van naby,
door ondervinding en gewaarwordinge kennen. Nu weet men , dat by de Jooden de Dogters byna opgeflooten werden gehouden , en niet, dan met het aangezigt met een iluijer overdekt, te voorfchyn kwamen , en dat het in het donkere was, dat de Bruidegom by zyne Bruid, ter byligginge werd toegelaaten, zo als op te maaken is uit het geval van Jakob met Led, Genef. XXIX: 23. Maar in en na de byligginge konde de Man zyne Vrouw van naby kennen ; hy mogt haar aangezigt zien, en zelfs ook onderfcheidenlyk kennen zulke deelen van haar ligchaam, welke de eerbaarheid gebiedt bedekt te honden.
BEKENNEN. 253
BEKENNEN, (Waar zyn die Mannen, die deezen nacht tot u gekoomen zyn ? Breng ze uit tot ons, op dat wy ze) Genef. XIX: 5. Twee Engelen waren in menschlyke gedaante in Sodom gekoomen , en, om op de Straate niet te vernachten, hadden zy zich door de vriendelyke noodiging van Loth laaten beweegen, om ten zynen huize hun intrek te neemen. Zy waren wel tegen den avond ia Sodom gekoomen, maar zo laat niet in den avond, of zy waren van de Sodomiten gezien. Misfchien waren de Engelen verfcheenen in de gedaante van frisfe en fiere Jongelingen, gelyk zy die gedaante veelal aannamen. Dit maakte de kriele lusten van deeze in de allervuilfte ontucht zo zeer verhitte Aterlingen te meer gaande. Zy hitfen de eene den anderen op, alfe mannen der Stad, (zo algemeen was die grouwel der boosheid) van de oudf en af tot de jongften toe, troepen te faamen, omringen het huis van Loth, vs. 4, en eifchen , zekerlyk met groote ongetiuimheid, en geene mindere onbefchaamdheid, hy wilde die Mannen tot ken uitbrengen, op dat zy ze mogten bekennen, door zich vleeschlyk met die te vermengen, die fchandelykheid met hun te bedryven , welke van hun den naam van Sodomie gekreegen heeft. Waar in die bellaat, is in onze booze dagen niet dan al te wel bekend, en behoeft derhalven niet verklaard te worden, 't Behoort ook niet te gefchieden: Kuifche ooren zouden 'er door gekwetst worden ; en een kuifche mond agt het fchandelyk 'er van te fpreeken. Wat zulke onmenfehen (die zich overgeeven aan iets, waar van de Natuur zelfs de Beesten afkeerig maakt) in 't verborgene pleegen, is fchandelyk om gezegd te worden , Ephef. V: 12. Daarom ook flomme zonde genaamd. Sceleris magnitudo vèneit officium lingua , zegt Laclantius, Godts Woord fpreekt 'er wel van, doch met veel omzigtigheid , ten blyke, dat Godt wil, dat ze onbekend blyve. Hier, en Richt. XIX: 22, wordt ze met het enkele woord van Bekennen aan geflipt. Apostel Judas, vs. 7, noemt ze by omfchryvinge een nagaan van ander vleesch. paulus fpreekt 'er 't uitvoerigst van , Rom. I: 27, doch behoedzaam, en met zulken nadruk, dat het indenken 'er van elk eenen , al ware hy iu een ander opzigt niet
te



»64 BEKENNEN,
te k.uisch, een afkeer van, en fchrik voor dezelve moet inboezemen. In het Boek der Wysheid, Cap. XIV: 16, heet ze eene vcrwisfeling des geftachts, en ongereegeldheid des huwelyks. Deeze zo grouwelyke ontucht, door Heemelsch wraakvuur Zo. voorbeeldig gellraft; van Godt voor een' grouwel gehouden, en aan zyn Oude Volk, op ftraffe des doods , verbooden, Levit. XX: 13 , baarde evenwel niet affchriks genoeg onder dat Volk. Uit het geene 'er te Gibed gebeurde, kan men zien, dat de lieden van die Stad, in dat ftuk, Kinderen Belials waren, Richt. XIX: as. En uit het geene men leest Ezech. XVI: 48, ' 49' 5° ■> fchynt het, dat, in laatere tyden , het doen van die grouwelykheid vry algemeen was in Juda. 't Schynt, dat die gloed 't allereerst is opgeborrten in het Oosten; onder de Grieken was die zonde vry algemeen, gelyk nog heedendaags onder de lurken, en Mooren. Van daar is ze overgeflaagen na Italië. In het Hei' densch Rome was ze zeer-gemeen, vooral ten tyde van den in alles onmenschlyken Keizer Nero. In het zo genaamd Christensch Rome gloeit nog dat helfche vuur; de vlammen 'er van hebben zich van tyd tot tyd al verder verfpreid , en hebben ons Nederland met dien grouwel ook vergiftigd. Als of de zonden van de hand over hand toeneemende weelde en dertelheid, en bedriegeryen, de meineedigheeden, de Ongodtsdienftigheid,de gepleegde barbaarfche losbandigheeden , de daaglykfche hoereryen en overfpelen niet genoeg waren om Godts toorngloed op te blaazen, voegt men 'er de grouwelen van Sodom nu nog by. Ware Godt niet Langmoedig, had Hy ons niet nog een weinig overblyffels van Oprechten overgelaaten , het duurde gewis niet lange meer , of Neérland werd gelyk gemaakt aan de Zoutgroeven van Sodom. Onder den tytel van SODOMIE, in des VII. D. a. St. p. 493. kan men zien, om wat reede, en op hoe eene wyze fommige Heidenfche Wetgeevers die zonde wilden geftraft hebben. Als men van naby let op het gedrag der Sodomiten, ontdekt men daar in eene opeenftapeling van hoogstftrafwaerdige ondaaden : Eena verhitte , ja ! gloeijende drift tot het pleegen van eene tegennatuurlyke Ontucht—. Drift, die algemeen
BEKENNEN.
was, by Ouden zo wel, als by Jongen; by het gantfche Folk, van het uiterfte einde af--. Drilt, welke ten gevalle zy wilden fchenden de rechten der Gastvryheid, van ouds, genoegzaam by alle Volken, voor onfehenbaar gehouden —. Drift, welke gepaard ging met de grootfte onbefchaamdheid : Zy wilden die Vreemdelingen na buiten uitgebragt hebben, op dat zy ze be. kennen mogten daar op de ftraat, in het openbaar, op dat de geenen, die, of wegens hunne hooge jaaren, ofnogteedere jeugd , geene Daaders konden zyn, ten minften Aanfchouwers mogten zyn van die ondaad. Zy zyn daar door een voorbeeld geworden van zulken , die hunne zonden vry uit fpreeken, Jef. III: 9—, gepaard met hardnekkigheid, welke de 00ren ftopte voor de vriendelyke aanfpraak, en het zo billyk verzoek van Loth, en het onberaaden aanbod van hem verfmaadde, van zyne Dogters te willen overgeeven tot het boeten hunner geile lust, vs. 6,7,8—, die hen vervoerde tot het pleegen van geweld, waar van Loth maar naauwlyks ontzet werd door de Engelen, vs. 9, 10-—. Die hen dermaaten verftokte in hunne boosheid, dat zy, fchoon geflaagen met blindheid, 't welk hen had moeten doen' denken aan eene hoogere magt, nog bleeven zoeken na de Deure, om door dezelve in te dringen, lot dat zy moede wierden, die te vinden, vs. 11 —. Hier uit kan men zien van hoeeene overmeesterende kragt de zonde zy, wanneer ze door eene langduurige gewoonte als een tweede natuur is geworden —. Verder is hier uit ook te zien, dat het geroep van Sodom groot, haare zonde zwaar was geworden, en dat men daar het uiterfte gedaan hadde , Genef. XVIII: 20, ai. En dat daarom het Oordeel met langer zou kunnen agterblyven, dan tot dat Loth en de zynen in veiligheid zouden gebragt zyn. Gelyk dan ook ftraks daar na een verfchriklyke Vuur- en Zwavelreegen neêrftortte, die de inwoonders verteerde, en de Stad deed wechzinken in eenen openberftenden lymagtigen Zoutpoel, als nog zigtbaar, en bekend onder den naam van de Doode-Zee, of Zout-zcc* BEKENDE, (Ende als Hy naby kwam, en de Stad zag, weende Hy over baar, zeggende: Och of gy ook) ook nog in deezen uwen dag, hetgeen lot uwen vreede (dientl) Maar
nu.



"BEKENNEN,
•nu is bet verbergen voor uwe oogen , Luk. XIX: 41, 42. Men heeft in deeze woorden op te merken, wat Jefus deed, en wat Hy fprak. (ft) 't Geen Hy deed, was, dat Hy weende* (ftft) 't Geen daar toe aanleidinge gaf, was , dat Hy , naby gekoomen zynde , de Stad zag. De Heiland kwam na Jeruzalem af, langs den Olyfberg. Hy werd begeleid, met de grootfte eerbewyzingen verwellekomt, en met Schelklinkende Hofannas, als de groote Zoon van David., als dc Koning , die kwam in den naame des Heeren, toegejuicht, door eene talryke Schaare. Had Heerschzugt Hem bezield, Hy zou zich verblyd hebben in het vooruitzigt, dat deeze Schaare geheel Jeruzalem in rep en roere zou helpen, dat men Hem, in fpyt van zynen Vyanden, gekroond, op Davids throon gezet, en als Koning uitgeroepen zoude hebben. Lly zou Jeruzalem befchouwd hebben , als zyne Ryks Hof- en Hoofdftad. Zulke gedachten der ydelheid konden in zyn harte niet opkoomen. Hy wist, dat Hy tot een gantsch ander oogmerk in de Waereld was gekoomen. Hy zag die Stad met een geheel ander ooge aan, eene geheel andere aandoeninge. Hy zag Jeruzalem, wel eer de heilige Stad, de Stad des grooten Konings; maar nu geworden eene yzelyke, bevlekte, en verdrukkende bloed ft ad. Hy zag den-7"s/B/>c/,wel eer het Heiligdom der wootiinge des Allerhoogjlen; maar nu geworden een Huis van koophandel, een Spelonk van moordenaaren. Hy zag een Volk, 't welk Hy wel eer door zyne genade en liefde had verlost, en van Godt aangenomen was tot zyn eigendom uit alle andere Volken; maar nu geworden een Folk zyner Fcr bol genheid. Zyne aandacht bepaalde zich niet by het tegenwoordige; ze zag ook eenige jaaren vooruit op het toekoomende: Ze zag Jeruzalem door de Romeinen beleegerd, beftookt, veroverd, en ten gronde toe geiloopt. Ze zag den pragtigen Tempel in vollen brand, door de vlammen verteerd, in eenen hoop van puin en asfche veranderd. Ze zag het Folk, overgelaaten aan alle de rampen van eene ftrenge Beleegering, ten grooten deele omgekoomen door den honger, de peftilentie, en het zwaerd; het overfchot in ballingfchap, over den geheelen Aardbodem verftrooid , en be•ilooten onder een allergeduchtst Oordeel ■L Deel. II. Stak-
BEKENNEN.
Van Ongeloof, en verhardinge des harten. Dat alles (33) deed Hem zo gevoelig aan , dat Hy weende. Lazarus was geftorven, en Jefus weende, Joh. XI: 35, die was zyn groote Frtend; zo gevoelig was zyu hart voor de Vriendfchap. Jeruzalem is in gevaar ; dat Jeruzalem, daar men reeds bézig was, Hem eenen geweldigen dood te berokkenen: Een ander, als Hy, zou zich gekitteld hebben in het vooruitzigt der wraake; maar Hy weent: Zo medelydend is het hart van den barmhartigen Jefus, Innigst aangedaan over den thans, onbekeerlyken , en eerlang rampfpoedigen ftaat van die Stad , en haare inwoonders, borst Hy uit, onder het ftorten van heete traanen. (3) Och, of gy ook bekendet —/ (ftft) Men befchouwe hier voor eerst zynen wensch. («) Het onderwerp van zynen wensch was dat alles,.wat tot den Freede van Jeruzalem zou kunnen dienen. (a»)Pax optima rerum, zegt de bekende fpreuk : Freede is het beste van alles, wat goed heet. Maar van welk eenen Freede wordt hier gefproken? (A) Men befchouwe Jeruzalem naar zynen tegenwoordigen Staat: Bevlekt van wegen zyne inwoonders, vervuld met Godtloosheid, meer dan het Oosten, waar door het Godts ftrengen toorn tegen zich gefcherpt hadde tot een zwaerd: Dan heeft men in de eerfte plaatfe te denken om die bevreediging mee Godt, welke in zich opüuit de genadige vergeevinge van der zondenfchuld, zo dat men, van een Voorwerp zynes toorns, een Voorwerp wordt zyner verzoende gunfte. (B) Befchouwt men Jeruzalem in zynen toekoomenden ftaat , zo als Godt zyn Wraakzwaerd zou beftellen in de handen van magtige Doodflagers, dan zal het ook hier die Freede zyn, welke elders aan Jeruzalem wordt toegewenscht: 'Er zy vreede in uwe vestingel Dat het dreigend Oordeel mogt agter blyven , het Oorlogszwaerd zyne punt niet mogt zetten tegen deszelfs Poorten, maar dat het mogt zyn een woonplaatfe des Frcedcs, waar in men zoude kunnen woonen , als in eene ftille9 geruste en welverzeekerde plaatfe. (/3/3) Nu zal de vraage -zyn, wat tot bevorderinge van deezen Vreede zou kunnen dienen ? Zeekerlyk een kennen , boetvaerdig belyden en betreuren van de zonden. Daar door wordt Godts gramfchap geleenigd, Li cn



266 BEKENNEN.
en het gerommel zynes ingewands en zyner barmbartigheeden gaande gemaakt, ingevolge dat woord: Alleenlyk kent uwe ongerecbtigheeden, waar mede gy hebt overtreeden tegen den HEERE uwen Godt —, Jere m. III: 13. Dat zy, met een afzien van hun ydel vertrouwen op hunne Offerhanden, en andere Wettifche Rechtvaerdigmaakingen, hunne toevlugt namen tot den Heere Mesfias, om met armen des geloofs zyne fterkte aan te grypen; want daar door, en ook daar door maar alleen, kan men vreede , ja ! vreede met Godt maaken , Jef. XXVII: 5. Want zal bet Zaad Israëls gerechtvaerdigd worden, zo moet het tot Hem koomen , en zich in Hem beroemen , Cap. XLV: 25—. Voorts, dat zy met daadelyken affland van Ongerechtigheid, zich *er toe fchikten , om Godt, naar het voorfchrift van zyn Woord, te dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigbeid —. Dit zou het rechte middel zyn, om zich mei Godt te bevreedigcn, gelyk 'er ftaat Jerem. UI: 12. Bekeert u, gy afgekeerde Israël.' Zo zal ik mynen toorn op u niet doen vallen : Want ik ben goedertieren, fpreekt de HEERE, en ik zal den toorn niet in eeuwigheid behouden. Dus met Godt bevreedigd zynde, zoude ook de tydelyke Vreede wel volgen. Dan zoude het zyn: Hoe zoude ik u overleeveren, 6 Israël! u maaken als Adama? u ftellen, als Zeboïm? Myn hart is in •my omgekeerd, en al myn berouw is te faamen ontftoken, Hof. XI: 8. Want, als iemands wegen den HEERE behaagen, zo ■zal Hy ook zyne Vyanden met Hem bevreedigen, Spr. XVI: 7. (0) Over deeze dingen , die zo dienftig, zo volftrekt noodzaaklyk waren, om den toekoomenden toorn ie ontvlieden, gaat zyn wensch dus hart» lyk uit: Och of gy ook bekendet, ook nog in ideezen uwen dag, 't geen -. (W) Bekennen zegt hier meer als een bloot kennen. Wat tot hunnen Vreede zou kunnen dienen , was hun in vroegere dagen, bekend gemaakt door de Propheeten, en in deeze laatere dagen door Johannes den Dooper, en door den Heere Jefus zelv', duidelyk, aanhoudend, en aangedrongen met allersterk fte beweegreedenen. Maar zy waren . tot hier toe geweest, gelyk die hoerende . tooren, maar niet verftaan; ziende zien,. , maar niet opmerken... Bekennen zegt hier dan ter hart& neemen.* en in 't wexk del- \
BEKENNEN?
len. (A) Zyn wensch zal dan zyn , da# zy zich zo veele vermaaningen , waarfchouwmgen en raadgeevingen , zo van zynen Voorlooper Johannes, als van Hem zeiven, wilden te binnen brengen , hun harte 'er op zetten, en, iu erkentenisfe,dat hunne tydelyke en eeuwige belangen het zo eischten, 'er ook daadelyk gebruik van maakten. Bekennen, hoe noodig het ware, met het boetvaerdig Ephraïm op de heupe te kloppen , en met 1'chaamte op het aangezigt, en verbryzelinge des harten belydenïs te doen. Bekennen , hoe noodig het ware , in Jefus den waaren Mesfias te erkennen, met afleggingen van alle vooröordeelen , en berouw over zo veele lasteringen, Hem te voete te vallen, om genade te bidden, zich in den geloove aan Hem toe te vertrouwen, om door Hem met Godt verzoend , en voor Godt gerechtvaerdigd te worden. Bekennen, hoe noodig het ware, om van donden aan, en in goeden ernst met den Dichter te zeggen : Ik hebbe myne wegen bedacht: Van nu aan za! ik myne voeten keeren tot uwe getuigenisfen. (tT) Dit alzo te bedenken was hoog tyd, aangezien de dag hunnes ondergangs naby was, en fterk haas* tende. Daarom zegt Hy: Ook nog in deezen uwen dag. In dit Heeden , 't welk Godts langmoedigheid ,hoe lange ook door u misbruikt en gezard , u nog vergunt, om te bedenken 't geen lot uwen vreede dient. Nog, nog in deezen uwen dag , eer gy de maate uwer Vaderen vervult; eer gy my den Zoon van Godt. openlyk te fchande maakt ; eer gy ,, door eenen yzelykcn Vloekwenseh , de wraake van myn onIchuldig vergooten bloed u, en uwen Kinderen op den hals haalt, als wanneer 'ergeen, tyd, noch plaatfe des berouws meer ?al zyn.. Dit alles delde de Heiland zich coor oogen. 0,3; En daarom wenscht Hy met zo veele aandoeninge: Och ofgy — > Dit Ocbürekt ten bewyze. van zyne hartykheid; de traanen, die onder dit wenchen, langs zyne wangen rolden , zyn er de getuigen van. Als hadde Hy wilen zesgen: „ Jeruzalem, Jeruzalem ! hoe , menigmaal hebbe ik uwe Kinderen willen, , by-een vergaderen, gelyk een Hen haare , Kiekens by-een vergadert onder haare , vleugelen: Maar gy hebt niet gewild. Och/. 1 dat Gy het dan nu nog mogt ter harte: ' '" 55 nee-.-



■BEKEN-NE N
, neemen. Och ! dat gy dan nu nog na 'Z my luisterde,' hoe zoude uwe Vreede dan „ zyn als een riviere, en uwe gerechtigheid dan worden als de golven der Zee, (Jei. ,, XL VIII: 18.) Och! dat gy wys waart, " dat gy het in deezen uwen dag, nog mogt vernoemen, en op het einde merken, (Deut. „ XXXII: 0.0.) Nu dan , eer het beftuit „ baart (als kaf gaat de dag voorby) terwy„ le de hittigheid van Godts toorn over u „ lieden nog niet komt: Zoekt den HEE„ KE, zoekt gerechtigheid, zoekt zagtmoedigheid; misfchien zult gy verborgen wor„ den in den dag des toorns des HEEREN, , (Zeph. II: 2, 3.)" Maar wce"de en wenschte Jefus dus in goeden ernst, waarom gaf Hy hun dan ook niet de Bekeeringe ten leeven? Dat zoude Hy immers hebben kunnen doen , want Hy was ook waarlyk Godt. Maar men treft meer zulke wenfehen aan, die door Godt gedaan zyn , als Deut. XXXII: 29, Pf. LXXXI: 14— 17, Jef. V: 4. XL VIII: 18,19. Moet men die'dan ook aanmerken als zo veele niets beduidende woorden? Neen ! ze zyn aan te merken als zo veele betuigingen, wat men met reede van zo een Volk zoude hebben kunnen verwachten, en hoe pligtmaatig het zoude geweest zyn, daar aan , te beantwoorden. Wil men nu Jefus in deezen befchouwen als Godt, men neeme ' zyne wensch dan ook op in dien zin. Maar men befchouwe Hem dan ook als Mensch, en dan zal het niet vreemd zyn , dat Hy innig medelyden had met een Volk, dat van zyne maagfehap was naar het vleesch. Vooral befchouwe men Hem als Propheet, van Godt gezonden, en gezalfd , om uit te roepen het jaar van des HEEREN welbehaagen, en den dag der wraake onzes Godts. Gelyk Hy hun nu in de volgende verfen den 'Dag der wraake aankondigde; zo hadde Hy hun ook in onze woorden te kennen gegeeven, dat hun nog een tyd, hoewel een nog maar korte tyd des welbehaagens was overgelaaten : En in die betrekkinge konde Hy welmeenend wenfchen , dat zy daar van gebruik wilden maaken. Maar daar Hy zo lang te vergeefs onder hen gearbeid hadde , konde Hy zich wel voordellen, dat zy zich ook nu door zyne traanen en wenfehen niet zouden laaten vermurwen. (33) Dat geeft Hy, by wyze van Beklag te kennen, zeg-
B EKEN NEN, BEKKEN. a<J7
gende: Maar nu is het verborgen voor uwe oogen. Verborgen, vermits het verborgen oordeel , dat Godt reeds eenen Geest des diepen {laaps over hen had uit gegooten* Vermits hunne hooge verbeeldinge van hunne Wettifche eigene gerechtigheid , als ofzy de bekeeringe niet noodig hadden, was het verborgen voor hunne oogen, wat zy zouden moeten bedenken , en in het werk dellen tot hunnen vreede. Vermits hunne verbitteringe tegen Jefus, fteeds opgeruid door de Pharizeën en Schriftgeleerden , was het voor hunne oogen verborgen, dat Hy de beloofde Mesfias was, en waren daarom met veragtinge aangedaan omtrent zyne vermaaningen, traanen en wenfehen. Door hun ydel vertrouwen op hunne uitwendige voorrechten , dat zy Abraham, ja! ook Godt tot hunnen Vader hadden , was het verborgen voor hunne oogen, dat de verwoestinge, ook lot de voleindiginge toe , zo derk naderde. Johannes de Dooper had hen reeds gewaarfchouwd, dat de byle alreeds gelegd was aan den worteldes booms, Matth. III: 10. Jefus had hen gewaarfchouwd: Indien gy niet gelooft, dat ik die ben, zo zult gy in uwe zonden fterven, Toh. VIII: 24. En nog onlangs : Ziet! uw Huis, de Tempel, wordt u woest gelaaten , Matth. XXIII: 38- Maar , doordronken van zorgeloosheid, fielden zy den doodlyken dag fteeds verre, en waanden » dat de overvlocijende geesfel, als die doortrekken zou, tot hen niet genaaken zou, Jef. XXVHI: 15. Uit aanmerkinge van dit alles , was 'er geene verwachtinge, dat zy zich deezen hunnen dag nog te nutte zouden maaken, om te bedenken 't geen tot hunnen Vreede zoude kunnen dienen. En dit maakte het voor Jefus nog te aandoenelyker : Zyne traanen, zyne wenfehen zouden zonder vrucht zyn , des 'er niet anders te wachten ware, dan 't geen 'er daat Spr. XXVIII: 14. Die zyn harte verhardt, zal in V kwaade vallen.
BEKKEN, SPRENGBEKKENS, waren vaten, die mede behoorden tot de gereedfehappen van het Brandoffer-Altaar, en dienden voor de Priesters, om 'er het warme bloed der Offerdieren in te ontvangen , om dat uit te gieten op , of 'er mede te fprengen rontom het altaar, Deut. XII: 27, Levit. I: 5. Naar 't bericht der Toodfche Oudheidkundigen waren ze van LI 2 on-



&6Q BEKLAAGEN»
onderen fpits, of rond toeloopende , op dat de Priesters ze niet uit de handen zouden kunnen zetten, en het bloed niet ftreminen mogt, waarom het daar in fteeds met een Hokje, of leepel moest geroerd worden. Zie Lundius,.]. Heiligd. D. II. p. 48—. By het oprichten van den Tabernakel werden 'er veel gemaakt doch flegts van koper, Exod. XXXVIII: 3. Onder de gefchenken, die aangebragt wierden dooide XII Vorften, of Overfien der Stammen, waren ook XII zilveren Sprengbekkens, het ftuk van zeventig Sikelen, naar den Sikel des Heiligdoms, Num. VII: 13, 19—; Sa. lomo deed ze maaken van geflooten goud, 1 Kon. VII: 50. Ten tyde van de veröverringe van Jeruzalem, en de beroovinge van den Tempel door de Chaldeën, werden die , op bevel van Nebukadnezar mede overgevoerd na Babel, en geplaatst in het Huis van zynen Afgod, aKon. XXV: 15. Doch toen Koning Cyrus den Jooden verlof gaf, om te mogen wederkeeren na hun 3Land, en den Tempel te herbouwen, deed hy ze van daar wechhaalen, en hun ■weêr ter hand ftellen 30 gouden, en 1000 zilveren bekkens, Ezr. 1:7,9. Waar Ilatsirfatha, dat is Vorst Nehemia zelf, 'êr nog vyftig byvoegde, Nehem. VII: 70.
BEKLAAGEN: (Zy zullen hem, te ■weeten Jojakim, niet) Och myn Broeder ! Och myn Zuster ! Zy zullen hem niet beklaa■gen: Och Heer.' of, Och zyne Majefteit ! Met eene Ezels - begraaffenisfe zal hy begraa-ven worden : Men zal hem fieepen, en daar èeenen werpen, verre wech van de poorten van Jeruzalem, Jerem. XXII: 18-, 19. Onder den tytel van BEGRAAFFENIS, de letter (2) hebben wy aangemerkt, dat. men by de Oude Egyptenaars eene zeldzaame gewoonte had, welke veelen,zelfs ©ok Koningen, die zich dikwils verbeelden boven de wet en ftraffe te zyn, konde te rug houden- van fnoode wanbedryven, 20 zy nog eenig belang ftelden in het nalaaten van een? goeden naam. Over eenen Overleedenen zat het Gericht,. eer hymogt begraaven worden : Werden 'er Ibefchuldigingen van belang ingebragt, en beweezen, de eere der ftaatelyke begraaffenisfe werd -geweigerd Zelfs was de Koning daar niet van uitgezonderd. Dat was een- Menschlyk. Oordeel ; maar hier wordt--eenen Koning van- Juda.die eere.
B E K L A A G E NV
ontzegd door Godt, den Richter der ganü fiche Aarde, wiens Oordeel altoos is naar waarheid. Die Koning was Jojakim, dfe geheel ontaarte Zoon van den vroomen Koning Jofia, voorheen Elidkim genoemd, door Pharao Necho, Koning van Egypte „. op den throon gezet , en Jojakim genoemd. Een Vorst van overgegeevene Godtloosheid, die niet den minften eerbied had voor Godt, of voor zyn Woord en Strafbedreigingen, een Vyand en Vervolger der Propheeten, een Kneevelaar, en Onderdrukker van zyne Onderdaanen, en ontrouw aan Nebukadnezar, den «Koning van Babel, 't welk hem duur. kwam te ftaan. Hier hebben wy het Godtlyk Vonnis over hem geveld; een Vonnis van de uiterfte veragtinge, geëvenreedigd aan zyn veragtenswaerdig gedrag. QO Het eerfte behelst, met welke eene minagtinge men zou zyn aangedaan omtrent zynen Dood: Zy zullen hem niet beklaagen: Och myn Broeder! Och —. (au) Al van ouds was men gewoon rouwklagen aan: te heffen over de geftorvenen. Men had zelfs Klaagvrouwen , die verftand van kermen hadden, die'er toe gehuurd werden. Was het een Perfoon van rang en van verdienften , men. maakte 'er een opzettelyk Klaaglied over, zo als David deed over Saul, Jonathan en Abner. Over niemand was de rouwe zo ongemeen, en algemeen als over Koning Jofia. Jeremia maakte een Klaaglied over hem ; insgelyks alle Zangers en Zangeresfen, a Chron. XXXV: 25. Maar wat zynen Godtloozen Zoon betreft, niemand zou dien beklaagen. (22) Men zou niet zeggen: Och Broeder, Och Zuster >' Nog eens ftaat 'er: Zy zullen hem niet beklaagen: Och Heer! —(«) Het eerfte ziet . op zyne Bloedverwanten, Om dat 'er niet alleen van Broeder wordt gemeld , maar ook van Zuster, zo mogt men denken, dat zyne Koningin te gelyk met hem • ware omgekoomen. Hier in zou men dwaalen; want uit 2 Kon. XXIV: 15. blykt, dat zy, na zynen dood , te gelyk met zynen en ook haaren Zoon Jojachin gevanglyk werd wechgevoerd na Babel. 't Wil dan maar zeggen , dat de Vorftelyke Bloedverwandten niet de minfte rouwe zouden betoonen over zynen dood; noch van de eene,noch van de andere kunne. Deeze zouden niet zeggen i Och Broeder Onze Broeder is
ge-» ■



BEKLAAGEN.
geftorven. Geenen zouden niet zeggen': Och Zuster! Onze en uwe Broeder is niet meer. Zo veragtelyk, zo Hinkende zou hv zich gemaakt hebben by zyne Maagfchap, dat die niet de minfte aandoeninge zouden hebben van zynen dood. O) Even weinig ook zyne Onderdaanen. Als de Godtlooze heerscht, zegt Salomo , zugt het Volk, Spr. XXIX: <z; Men kan in eenige voorige verfen zien, welk een kneevelaar, onderdrukker, ja ! wreedaart >• jakim was geweest. Hy bouwde pragtige Paleizen, maar hy bouwde ze op ongerechtigheid ; ten koste zyner Onderdaanen : Deezen deed hy 'er aan arbeiden om niet, en die niet gefchikt waren, om 'er aan te kunnen arbeiden, zoog hy, als 't ware, het merg uit de beenderen, door het verdubbelen van lasten en fchattingen ; anderen trapte hy op het harte , en perfte hen traanen uit de oogen, döor het versieten van onfchuldlg bloed. J'ojdktm leeft, en door geheel het Land hoort men niets, dan kermen en weeklaagen. Hy derft, en niemand bezugt zynen dood. De Onderdaanen zouden niet zeggen: Och Heer! Och zyne Majefteit! Zo groot zou de minagtinge zyn, waar mede men t'hemwaards was aangedaan by zynen dood. (3) Nog grooter zou ze worden terftond daar na. In zyn leeven was het Koninglyk Paleis hem niet groot, noch pragtig genoeg, des hy zich een ander deed bouwen: Maar geftorven zynde, mogt zyn lyk geene plaats , hoe klein ook,vinden in de Graven zyner Koninglyke Voorvaderen. 'Er ftaat wel sKon. XXIV: 6, dat hy ontfliep met zyne Vaderen; maar 'er ftaat niet by dat hy begraaven is. Die fpreekwyze duidt niet lan, dat hy ook by zyne Vaderen begraaven is. Die fpreekwyze duidt met anders aan, dan dat hy geftorven? is, en wordt ook zo °ebruikt van Jerobeam den I, i Kon. XIV- 20, en andere Godtlooze Vorften, als Baëfa, Achab, &c. Zelfs mogt hy in 'i geheel de eere der begraavinge niet genieten : Want, volgens 't geen Jeremia hier voorfpelde, zoude hy begraaven worden met eene Ezels begraaffenisfe. - Cicero noemt die infepulta Sepultura, eene onbegraavenc begraaffenis. ■ Dat dit zo te verftaan zy, blykt uit het geene 'er op volgt: Men-zal hem fieepen, en' daar heenen ■werpen*, verre wech van de-poorten van Jeru-
B E K L A A G E N. a6?
talem. Vergel. met Cap. XXXVI: 30. Zyn dood ligchaam zal wechgeworpen zyn-; des daags in de hitte , en des nachts in de vorst; den Vogelen des Heemels, en het Gedierte der Aarde tot fpyze, gelyk dat het lot is der onbegraavene ligchaamen , Cap. XV: 3. En dus wordt hier van Jojakim genoegzaam voorfpeld , 't welk door Propheet Ahia voorfpeld was van de Nakoomelingen van Koning Jerobeam, 1 Kon. XIV: 10, 11. Schoon nu daar van niets is aangeteekend in de Boeken der Koningen , of der Kronyken, kunnen wy evenwel aan de vervullinge niet twyffelen. Jofephus-, J. Gefch. B. X. C.8, teekent 'er van aan dat Nebukadnezar hem, na dat hy denzelven de Stad Jeruzalem vrywillig overgegeeven had, heeft laaten ombrengen, hoewel tegen zyne beloften, en dat die zyn ligchaam buiten de Stad heeft laaten wechwerpen. Dus zoude hy in Jeruzalem zyn omgekoomen. Jofephus^ heeft dat zeker-lyk zo begreepen, om dat onze Propheet gezegd had, dat men hem zou ween werpen. Verre wech van de poorten van Je-ruzalem. Maar dit verre wech kan ook eenen veel verderen afftand aanduiden, als Am. V: 27. Zelfs wel tot over de grenzen van Kanadn. Zo zoude men het moeten verftaan, indien hy het geweest zy, van wien Ezechiël zegt, Cap. XIX: 9. Zy fielden hem in geflootene bewaaringe, op dat zy hem bragten tot den Koning van Babel. Zy bragten hem in vestingen, op dat zyne' ftemme niet meer gehoord wierde op de bergen Israëls. Doch het is twyffelagtig, of Ezechiël dat gezegd hebbe van Jojakim. De geleerde Venema, Comm. in Jerem„ P. Lp. 550, wil dat verftaan hebben,niet van Jojakim, maar van zynen Zoone Jojachin. Althans, dat het niet gefchied zy te Jeruzalem, mag men opmaaken uit aChron. XXXVI: 6, daar gezegd wordt, dat Nebukadnezar hem bond met twee hope- re keetenen , om hem te voeren na Babeh. Niet onwaarfchynlyk is derhalven het ge• voelen van Abarbanel, dat hy op.de reize na Babel omgekoomen zy, 't zy dan, dat hy door hartzeer geftorven , of door de ; Knegten van Nebukadnezar omgebragtzy , » en dat die hem onbegraaven. hebben-laa. ten leggen by den weg, Zo ziet men in';
hem bewaarheid , 't geen Zophar zeide - van den Godtloozen; dat -, fchoon zyne hoogLI 3 UiM



ft7o BEKL AA G E N.
B'EKLA A G E N.
beid is geklommen tot aan den heemel, dat by evenwel zal vergaan, gelyk zyn drek, Job XX: 6, 7, en het gezegde van den Dichter, Pf. XLIX: 13, dar de Mensch, die in waarde is, niet blyft: Dat hy wordt gelyk , de beesten, die vergaan. Jojakim mag den Tyrannen wel tot een Schrikbeeld ftrekken. Behalven andere Voorbeelden , die men uit oude en laaterc Gefchiedenisfen zoude kunnen bybrengen, brengt Greenhill over Ezech. D. III. p. 244. by dat van Richard, Koning van Engeland, die ook een groote Wreedaart .was, Vergieter van onfchuldig bloed, ('t Was Richard de III. die , ten jaare 1485 , fneuvelde in den Slag by Boswart, in 't graaffchap Leicester.) Hy teekent 'er van aan, dat zyn lyk, bemorst met bloed en etter, op een horde gefleept werd na Leicester, daar het twee dagen naakt en onbegraaven bleef liggen. . Begraaven zynde ; evenwel zonder eenige ftaatfie , moet hy weêr opgegraaven zyn; want, volgens dien Schryver, ftrekte zyne fteenen kist naderhand, in eene gemeene herberge, tot een drinkbak voor de paerden.
BEKLAAGET hem, gy allen, die rontom hem zyt, en allen, die-zynen naam kennet. Zegget: Hoe is de fterke Staf, de fierlykc Slok verbroken P Jerem. XLVIII: 17. Het Onderwerp van deeze reeden is Modb; Oudtyds een magtigRyk en Volk , 't welk zich van de Woeftyne af aan, en vervolgeus van tyd tot tyd, vyandig tegen Godts oude Volk gedraagen, in deszelfs rampen zich verblyd, en het nog daar toe befchimpt hadde, Men zie daar van onder den tytel van MOAB, in des V. D. a. St. p. 254—. kol. 2. onder de letter (1). Nu zou het ook tot hen koomen. De dag van Modbs ondergang was naby en fterk haastende. Andere Propheeten hebben dien ook voorfpeld, als Jefaia, Cap. XV. en XVI, Ezechiël, Cap. XXV: 8—11, Amos, Cap. II: 1—3, Zcpbanja, Cap. II: 8—11, Jeremia, in meer dan eene plaatfe , als kortelyk Cap. XXV: 21. XXVII: 3, alleruitvoerigst in geheel dit XLVIII. Hoofdftuk. In het 16. vs. hief de Propheet aan: Modbs verderf is naby om te koomen: En zyn kwaad baastet zeer. 'tWas, als of de Propheet reeds de banieren zag,het Krygsgefchrei, en het geluid der bazuinen hoorde van de aanrukkende Chaldeën. CiO Nu richt de
Godtfpraak haare taal tot de nabuurige Volken, die rontom Modb waren, als de Ammoniten, de Ismaëliten, of Arabieren, de Mididniten, Edomiten, &c, en die zy. nen naam kenden, zyne magt'en' Krygsroem,'tzyzy 'er by gerugte van gehoord, of het gewicht, den drukkenden overlast 'er van zeiven ondervonden hadden ; of" ook wel zulken, die met hetzelve in Verbonds - gemeenfehap ftonden. Deezen (3) worden opgewekt, om Modb te beklaagen, en te zeggen: Hoe is de fterke Staf—.?(NK) Van het beklaagen zal ftraks gefproken worden, vooraf moeten wy zien, wat door het ver breeken van Modbs, ft erken ftof, en fierlykenftoktt verftaan zy? (V) Sommigen willen, dat men 'er in 't gemeen door te verftaan hebbe Modbs overmagt, en gewelddryvery, welke Godt aan hetzelve, als een roede zynes toorns, hadde toegelaaten uit te oeftenen over andere Volken, die zynen toorn getergd hadden , om die te ftraffen; maar dat Hy het nu ook ten laatften als eene roede, die afgebruikt was, ver breeken, en als in het vuur werpen wilde. Een ander merkt aan, dat alles, wat 'onderfteunt, waar op men zich verlaat, een Staf, of Stok genoemd wordt, Pf. XXIII: 4. Men weet, hoe eene voedzaame , en kragten verfterkende Spyze het Brood zy, en daarom leest men meer dan eens van den Staf des broods, Ezech. IV: 16. V: 16. En dus zou men door Modbs fterken Staf mogen verftaan hunne hooge hoeken , fterke vestingen , en dappere manfehap, gelyk men vs. 13 en 14. leest van de keure hunner Jongelingen, en derzelver gezwets: Wy zyn Helden, en dappere mannen ten ftryde. En door den fier-lyken Stok, de fchoone Steden , vruchtbaare Landsdouwen, en grooten rykdom, op welk alles het zeer trots en moedig was , waarom men ook leest van Modbs heerlykheid, en grooten hoogmoed, vs. 18 en 29. Maar oudtyds, eer de pragt van laatere tyden Scepters maakte van Elpenbeen , met goud ingelegd , of van louter Goud, waren Staven en Stokken voor Rich-' ters en Koningen de merkteekenen van hun heerfchappy-voerend gezag, waarom Stok en Scepter met malkanderen verwisfeld worden, Jef. XIV: 5. Waarom zouden wy 'er dan niet door mogen verftaan het Koningryk, en de Koninglyke heerfchappy



BEKLAAGEN.
BEKLAAGEN, BEKLEEDEN. 271
ti der Modbiten, hier omfchreeven als een fterke Staf, van wegens deszelfs groote magt, waar door het voor anderen zeer geducht, en dikwils drukkende was; en omfchreeven als een fterlyke Stok, van wegens het aanzien en de beroemdheid, welke het zich door zyne magt, en rykdommen verkreegen had, waar door het was geworden, als eene Vorllin onder de nabuurige Landfchappen. Deeze Staf en Stok worden bier voorgefteld (£) als reeds verbroken. Modbs hovaardy niet alleen maar verneederd, maar het Ryk cn de Steden 'er van geheel verwoest, de inwoonders 'er van, ten grooten deele, na vreemde plaat/en in gevangenisfe wechgevoerd, vs. 11, 12, de geylugtcn , of de weinig overgebleevenen in den Lande , geworden ah eene duive, die nestelt in de doorgangen van den mond eenes hols, vs. 28, en dus geworden als een fok, die gebroken is, die den geenen, die 'er op leunen wilde , niet meer onderfteunen , of den geenen, dien men 'er mede dreigde te liaan, niet meer benadeelen kan , en dus geworden, gelyk het onder een ander Zinnebeeld wordt voorgefteld , vs. 38 , als een verbroken vat, -waar aan men geenen lust heeft, in ftukken geflaagen dooide Chaldeën, die Godt in dien tyd gebruikte als de inflrumenten zyner gramfchap tegen eene menigte van Volken en Koningryken. Deeze verbreekinge zoude veel opziens baaren onder de rontom woonende Volken, en de geenen , die Moabs naam kenden. (33) Die worden hier opgewekt, om het te beklaagen, en te zeggen: Hoe is —? (*) Men vindt hier het grondwoord "lij, 't welk eigenlyk zegt fchudden , ginds en hertvaards beweegen. De Onzen hebben het hier en elders vertaald door beklaagen. Wat grond is 'er voor zo eene beteekenisfe? Het is , om dat zulken , die over hunne eigene rampfpoeden , of die van anderen, gevoelig aangedaan zyn, dat te kennen geeven door het wringen hunner handen , of wel geheel mismoedig door het hoofd fchudden, dan over de eene, en dan over de andere zyde. En daar van daan is het overgebragt in de beteekenisfe van beklaagen,. job II: ir. XLII: 11, en van rouwklaageu, Jerem. XVI: 5, Maar ook krygt het de beteekenis, van , met genoegen in iemands rampfpoeden,. hem;
te befchimpen , want dat gaf men ook te kennen met het fchudden van het hoofd,Jerem. XVIII: 16. Zo klaagt de Mesfias: Allen , die my zien, befpotten my , —- zy fchudden den kop,V\:. XXII: 8. Zo ook het Joodfche Volk: Allen, die over weggaan, klappen met de handen, zy fluiten, en fchudden hun hoofd over de Dogter Z/ö«J,KlaagL II: 15. O) De Heer Venema meent, dat de Propheet hier voorbedachtelyk een woord hebbe willen gebruiken van zo eene dubbelzinnige beteekenis , om aan te duiden , hoe onderfcheiden de gemoedsaandoeningen der nabuurige Volken zouden zyn over Moabs val. («*)Die Volken, die Modb aanmerkten als hun'voormuur, en met hetzelve in een Verbond van wapenen getreeden waren, om zich met vereenigde kragten te verzetten tegen den aanval der Chaldeën, die zouden het met ontroeringe beklaagen, dat die Stok , die Staf, het fterkfte fteunfel van hun Bondgenootfehap, en vertrouwen verbrooken was. (/S/3) Anderen, die van Modb overlast en onderdrukkingen geleeden hadden, cn, uit dien hoofde, aan hetzelve zynen val gunden, zouden het, met het fchudden hun» ner hoofden, befpotten. En dus zou meri dit vraagen: Hoe is de fterke Staf, de fier* lyke Stok verbroken ? mogen vergelyken met het fchimplied, 't welk men over den val van den Koning van Babel zoude aanheffen : Hoe houdt de Dry ver op? Houdt de Goudene op? De HEERE heeft den ftok des Godtloozen gebroken, den Scepter der Heerfchers , Jef. XIV: 4, 5—- Althans , dat Modb ook zulke, of foortgelyke befchimpingen zoude moeten ondergaan , voorfpelde onze Propheet, vs. 39- Hoe " hJ verftaagen ? Hoe heeft Modb den nek met fchaamte gewend? Alzo zal Modb allen, die rontom hem zyn,(dezelfde fpreekwyze, die in onze woorden voorkomt) tot een belagchinge, en tot eene ontzettinge worden.
BEKLEEDEN: (ft) Zegt eigenlyk zichzelven , of anderen Kleederen aantrekken ,. waar door niet alleen het naakte lyf bedekt, maar ook, naar de Kleederen zyn, iemands ftaat uitwendig kenbaar wordt.. Godt zoude Eliakim doen bekleed wordem met den rok van Sebna-, toen die, in deszelfs plaatfe, tot Hofmeester zou worden aangefteld, Jef. XXIL-21. (3) O'neigenlyk wordt het gebruikt- van zo jets » t welk,



ff74 BEKLEEDEN.
BEKLEEDEN,
iemand als van alle zyden omringd , en waar door hy in zyn beftaan, of ftaat aan anderen kenbaar wordt. (KN) Van Godt wordt gezegd, dat Hy is bekleed met hoogheid', en fterkte, Pf XC1II: r. Met Majefteit , en heerlykheid', Pf. CIV: r. Van den Sterken Engel, die de Heere Christus was, dat Hy bekleed was met eene wolke, Openb. X: i. (33) Zo wordt ook van Menfchen gezegd, dat zy met het eene, of andere bekleed zyn. (V) Ten goedé. De Kerke roemt, dat Godt~J>aar bekleed hadde met de Kleederen des heils, Jef. LXI: io. De Vrouwe, welke aan Johannes in een groot teeken vertoond werd, verbeeldende de Kerk, was bekleed met de Zonne, Openb. XII: i. 't Wordt ook gebruikt van deugden, door welker uitöeffeninge men aan anderen ten goede kenbaar wordt. Job zegt, Cap. XXIX: 14. lk bekleedde my met gerechtigheid, en zy bekleedde my . En Petrus vermaande de Geloovigen: Zyt met ootmoed bekleed, 1 Br. V: 5. (s) Ten kwaade. Zo leest men van een bekleed te worden met fchande, en fchaamte, Job VIII: 22, Pf. XXXV: 26; met den Vlöek, Pf. CIX: 18. CD Nog meer oneigenlyk wordt dit woord ook gebruikt van leevenlooze dingen, en dan duidt het alleen aan de uitwendige zigtbaare gedaante, welke 'er aan gegeeven is. Zo wordt van Godt gezegd, dat Hy het Gras en de Leliën des velds bekleedt, Matth. VI: 30.
BEKLEED (Hy zy) met den Vloek, als met ten kleed, en dat die gaa tot in het binnenfte •van hem, als het water , en als de olie in zyne beenderen. Die zy hem als een kleed (daar mede) hy zich bedekt, en tot eenen gordel, waar mede hy zich fteeds gordt, Pf. CIX: 18, 19. Deeze Pfalm is een van die, welken men Vloek-pfalmen noemt, omtrent welken men heeft aan te merken, dat' de daar in voorkoomende Vloekwenfchen zyn te befchouwen als zo veele voorzeggingen van de Vloeken , die de daar in bedoelde Boosdoenders zich door hunne ondaaden op den hals haaien, en hen zekerlyk overkoomen zouden. Wat deezen CIX. Pfalm betreft: David is wel de Dichter; maar de Perfoon , dien hy, voorgelicht door den Geest der Propheetie , fpreekende invoerd, is de Heere Mesfias. Van de Perfoonen, over welken Hy deeze vloeken wenscht, fpreekt Hy fomwyl-en in het enkel--, fomwylen in het
meer-vouwdtge. Dat hy Judas, den Veri raader, bedoeld hebbe, is zeker genoeg uit het 8. vs. door Petrus op hem toegepast, Hand. I: 20. Maar het is Judas niet alleen, maar het zyn met hem de Jooden, welker Hoofd- en Leidsman hy was bv het gevangen neemen van Jefus, waar van alle de fmaadheeden en fmerten, Hem in 't vervolg aangedaan, het gevolg zyn geweest. Men zie hier van meer, als mede van het fchandelyk misbruik , 't welk fommigen van deezen Pfalm gemaakt hebben , in het IX. D. p. 794—. onder de letter (3). Dit .dus vooronderftellende: (X) Zullen wy trachten aan onze woorden eenig licht by te zetten. (Kft) In 't gemeen merke men aan, dat met iets bekleed te zyn zo veel zegge , als daar mede van alle zyden omringd te zyn. Zo leest men van bekleed te zyn met Heil, met Gerechtigheid ; daar-en-tegen ook met Schaamte, en Schande. Men zie den naastvoorigen tytel. Dus wordt hier voorfpeld, ofgewenscht, dat de Vloek, die alle de bovengemelde kwaaden in zich begreep , den Godtloozen van alle zyden , gelyk een Kleed, omvangen , en bedekken mogt. (33) In 't byzonder dunkt het my merkwaerdig, dat niet alleen vs. 18. van een Kleed gefproken wordt, maar ook vs. 19. Dus zou men door het eerfte kunnen verftaan het Onderkleed, en door het laatfte het Opperkleed; te meer, om dat daar ook gefproken wordt van eenen Gordel, waar mede de Oosterlingen hunne ruime , en laag afhangende Opperkleederen om het lyf vast maakten. Dus zoude door dh laatfte ds meer uitwendige, en voor elk zigtbaare Vloek aangeweezen zyn; en door het eerfte de meer inwendige,en verborgeVloek,-en dat ook zo veel re meer, om dat die vergeleeken wordt met dingen, die tot in het binnenfte doordringen, en daar fchade veroorzaaken. (*) Gelyk dan een Hembd, of ander Onderkleed het lyf van naby omvat, zo zoude ook de Vloek den Godtloozen van naby omvangen , en ingeflooten houden. Ja! nog meer van naby: Tot in het binnenfte van hem zou die ingaan, als water, en als olie in zyne beenderen. (««) Ten aanzien van het eerfte zou de Zinfpeelinge kunnen geweest zyn op het met de befchreevene Vloeken gemengde Tverwater, 'ï welk de van Overfpel verdachte Vrouwe



E E TC L E E D E 'N.
?we te drinken werd gegeeven, 't welk, was zy fchuldig, in haai- binnenfte van eene zo ichadelyke uitwerkinge was , dat terftond haar buik zwol, en haare heupe verviel, en zy tot een Vloek -werd in het midden haares Volks, Num. V: 15—27. Maar die Vloek zou ook zyn als 'Olie in zyne beenderen. Hier komt te pas eene Heelkundige aanmerking, dat het gebruik van eenige Oliën op ontbloote beenderen ten hoogden nadeelig is, waarom Hildatius en Paré den Chirugyn erndig waarfchouwen, zich, in het behandelen van ontbloote beenderen, zorgvuldig te wachten van het gebruik van alle vogtige, en oliedgtige dingen. Men zie Nieuwentyt, Waereldbeichouw. de XI. §. 13. p. 175- Hier uit kan men opmaaken, hoe zwaar een Vloek hier bedoeld zy , cn welk eene yzelyke verwoestinge die in het binnenfte van die Godtloozen zoude veroorzaaken, zo dat zy 'er over zouden moeten uitroepen, zo als 'er daat Pf. XXXI: 11. Myne kragt is vervallen door myne ongerechtigheid, en myne beenderen zyn doorknaagd. En Pf. XXXVIII: 4. Daar is niets geheels in myn vleesch, van wegen uwe gramfchap: Daar is geene vreede in myne beenderen, van wegen myne zonde, (fi) Ten aanzien van den -anderen Vloek , dien wy ons voordellen als een Uitwendig Opperkleed , wordt vs. 19. gezegd: Die zy hem als een —. (mm) Vooreerst dan, die zy hem als een Kleed, waar mede hy zich bedekt. Die zy hem als een bovenkleed, waar door hy aan allen, die hem zien, kenbaar wordt, als een Godtlooze, die van Godt vervloekt is, gelyk een man kenbaar wordt door zyn kleed; vooral oudtyds ondêr de Jooden, die deeze en geene onderfcheidene Kleederen hadden, die aan dit, of dat ampt, of daat in't byzonder eigen waren. Of, als de Melaatfche, die, fchoon hy nog van verre ftond, te kennen was aan zyne gefsheurde Kleederen, ontbloot hoofd, en bet bewindfel van zyne bovenfte lippe , Levit. XIII: 45. (03) Ook moest die Vloek hem zyn tot oenen Gordel, waar mede hy zich fteeds gordt. De Gordels waren van tweederlei gebruik. (A) Voor eerst, en 't geen hier het naast in aanmerkinge komt, om de ruime Kleederen vast om het lyf te doen fluiten, waar ■op gezinfpeeld wordt Jerem. XIII: n. En dus wordt hier mede aangeduid, dat /, Deel. II, Stuk.
B Ê K L E E D E N. tvj%
die Vloek hem beflendig zoude aankleeven. 't Was een geluk voor den Jongeling, van welken men leest Mark. XIV: 51—. dat hy zyn Kleed maar los omgellaagen, en niet vast gegord hadde. Dat gaf hem geleegenheid, om, met agterlaatinge van zyn Kleed, de handen te ontkoomen der geener, die hem zouden gegreepen hebben. Maar deeze Godtlooze zoude 'er zo gemaklyk niet afkoomen : Hoe veel moeite hy 'er toe zoude willen aanwenden, hy zoude zich van dit Vloekkleed niet kunnen ontdoen ; 't zoude hem bedendig blyven aankleeven , gelyk een Gordel kleeft aan de lendenen eenes mans. (R) Ten tweeden diende de Gordel ook tot een merkteeken van meerdere, of mindere waerdigheid. Men zegt, dat in China de Amptenaars van hoogeren , of laageren rang, zo van malkanderen , als van het gemeen, te onderkenhen zyn door de doffe, en het maakfel hunner kleederen, en wel in 't byzonder van hunne Gordels. Zeeker is het, dat by de Jooden zo iets plaats had. Alle de Priesters droegen, by hunne Amptskleederen, ook Ampts-gordels, die hun in 't byzonder eigen waren. Maar 't fchynt, dat de Hoogepriester , wanneer hy de zo genaamde gouden kleedcren aan had , ook eenen meer kostbaaren Gordel droeg , die de koslelyke riem des Ephods fchynt genoemd te zyn, Exod. XXXIX: 20. Aan het Hof des Konings droeg de Hofmeester ook een Amptsrok, en Gordel, waarom Eliakim , toen hy in de plaatfe van Sebna, daar toe aan gefield werd, ook met Sebnd's rok, en gordel moest bekleed zoor den , Jef. XXII: 21. En dus zoude hier mede kunnen aangeduid zyn, dat het een byzonder foort van Vloek zou zyn, die deezen Godtloozen, als een Gordel, zoude aankleeven, waar door hy van alle anderen zoude te onderfcheiden zyn als zo een, die van Godt op eene byzondere wyze, en boven alle anderen was gevloekt geworden; byna, gelyk het teeken, het welk Godt aan Kaïn ftelde, Genef. IV: 15. Vergelyk ee'nigzins Gleichens, Erklar. dgr Epifi. ad Galatas, p. 246. (2) Als men nu na de Vervulling omziet, zo ontdekt zich die terdond. (üi<) In den Verraader Judas. Hoe woelde en woedde die Vloek in zyn binnenfte, in zyn wroegend geweeten, toen hy tot de Overpriesters ging, Mm den-



m BEKLEEDEN.
den bloedprys weêr aanbood , zich ■ zeiven aangaf als den Verraader van o-nfchuldig bloed, en, toen hy by die noch troost, noch ftraffe vond , in duldelooze wanhoop heenen ging , en zich-zelven verworgde,. Hoe is zyn Vloek niet openbaar geworden, toen hy , voor over- gevallen zynde,. waarfchynlyk door het breeken van den ftrop , midden opgeborgen is, en alle zyne ingewanden uitgejlort zyn. En gelyk hy daar door in dien tyd is bekend geworden aan allen, die te Jeruzalem woonden, Hand. I: 18 , 19, zo is ook zyn naam, grouwelyk bedryf, en rampzalig einde, ter altoosduurende Vervloekinge, vereeuwigd geworden in de Gewyde Euangelie-Schriften. (33) Even duidelyk is die Vloek ook te bemerken in de Jooden. Hun blind en verftokt ongeloof, waar van zy in den loop van zo veele Eeuwen niet te rugge gekoomen zyn, is als een inwendige Vloek, die doorgedrongen is tot in de beenderen. De yzelyke rampen , die hen getroffen hebben by de beleegering, verovering, en verwoestinge van Jeruzalem; de bloedige vervolgingen , die zy , genoegzaam van Eeuwe tot Eeuwe hebben te lyden gehad; hunne verftrooijinge, en nog duurende ballingfchap over geheel de Aarde; de veragtinge,.waar mede alle Volken, Christenen en Onchristenen, omtrent hen zyn aangedaan : zyn als een gordel, waar mede zy fteeds omgord bly ven-, en een Vloek, waar door zy In aller oogen moeten voorkoomen, als een Volk van Godts zeer groote en geheel byzondere Verbolgenheid.
BEKLEED, (Zyt met ootmoedigheid) x Petr. V: 5b. Deeze vermaaninge laat de Apostel zeer gepast volgen op de voorgaande , waar mede hy , eerst in 't byzonder de Jongen vermaande, om onderéaanig te zyn aan de Ouden; daar na in het algemeen : Zyt allen malkanderen onderdaanig. Want is 'er iets, 't welk den mensch wederftreevig maakt, het is de Hoogmoed, de te groote verbeelding, die een mensch heeft van zich-zelven, van zyne bekwaamheeden en voorrechten. Ootmoed, integendeel, maakt den mensch onderwerpelyk;. ze leert hem laag . te denken van zich-zelven, niet alleen ten aanzien van Godt, maar ook ten aanzien van andere menfchen, >zo dat de. eene. den ande-
BEKLEEDEN.
ren uitneemender aglte dan zich - zeheni(ïO Van de Ootmoedigheid , hoe voortreflyk eene deugd die zy, en hoe die moete. betracht worden jegens Godt, en jegensde Menfchen, is uitvoerig gefproken onder den tytel van OOTMOED, in desVI. D. 1. St. p. 431. 't welk men daar kan ualeezen. Met deeze Deugd (3) wil Petrus , dat de Geloovigen zouden bekleed zyn. (ftft) In 't Grieksch hebben wy hier het woord ïyn^cV*5» 't welk hier maar alleen in geheel het Nieuwe Testament voorkomt. Luther heeft onze woorden vertaald: Houdt vast aan de Ootmoedigheid. 't Schynt, dat hy het woord hebbe afgeleid van K«t*Pfi,, een knoop; want in het Randfchrift zegt hy 'er van: Dat de Oot~moedigheid jegens elkander en verknogt, en in-elkander gevlogten zy, dat de Duivel dezelve met geen list , noch kragt febeuren kan. De groote H. de Groot merkt aan, dat dit woord niet wordt gebruikt, dan van flaaffche kleeding, en brengt daar toe by het gezegde van Pollux, in 'tlV. Boek: 'By het korte rokje der ftaaven is een wit manteltje gevoegd, dat iy»^*^» (aantrekfel) genoemd wordt. Een ander merkt aan, dat óf Knegten te Athene een foort van kleeding droegen, die zy met gespen en fnoeren wisten vast te maaken, en op te binden , op dat zy te vaerdiger mogten zyn in het waarneemen van hunne dienften ,, en door het afhangen der kleederen niet belemmerd worden. Dit kan men vast ftellen, dat êy»*^*^* eene flegte kleedinge was, waar aan metste zien was, 'twelk naar praal, of fieraad geleek, 't Was, volgens Pollux, de kleeding van Slaaven, en volgens Lo«^«j,PaftoraliumL. I. p.60, ook van Herderen. Dit zo zynde, (33) voegt dit woord zeer wel by de Ootmoedigheid, welke Petrus aanpryst : Zyt met ootmoedigheid bekleed. Als hadde hy willen zeggen: „ Gespt u die aan, fchort u „ daar mede op, gelyk de Atbeenfcbe, en „ andere Griekfche Knegten , op dat gy „ door grootfche zelfs - verbeeldinge niet „ belemmerd wordt in den dienst, wel„ ken aan Godt, en aan malkanderen te „ bewyzen gy fchuldig zyt." Ootmoed leidt ons langs den naasten weg na den i Heemel; Hoogmoed , integendeel , leidt ons ter zyden af na eenen weg, die uit-loopt in het verderf. Hoogmoed, men heeft .
het -



BEKLEEDEN.
■het in gevallene Engelen gezien , eli In onze eerfte Ouderen , is de Wortel der Zonde. Ootmoed moet het Livrei, en, hoe nedrig ook, het fiergewaad zyn van den 'Christen, wiens groote Meester gezegd heeft : Leert van my , dat ik zagtmoedig hen,' en nederig van harte, Matth. XL 29. Op dat hy dus te onbelemmerder mo»t voortfpoeden op den weg des leevens, die na boven is, en niet mogt blyven hangen in de doorn- en distel - ftruiken der Waereld, waar van de grootsheid deezes leevens eene der meestfchadelykeis. Doch het is niet genoeg, dat men uitwendig met ootmoed bekleed zy, maar het moet ook inwendig zyn , waarom Beza het vertaald heeft: Eflote intus ometi. Onder een gelapten rok , en gefcheurden mantel was wel eens een hoogmoedig hart verborgen. Menfchen kan men met zo een vertoon bedriegen , maar niet Godt. Die ziet het hart aan , en niet 't geen voor oogen is, 1 Sam. XVI: 7. Ondertusfchen kan men evenwel dikwils den Vogel kennen aan zyne veêren : Niemand Zal ligtelyk een ootmoedig hart zoeken onder eene hoogmoedige houdinge, en weidfche Kleederpragt. Vergel. Schlemmers Apoft. Rüft-u. Schatz-Kammer. P. II. p. 54—. Hoogmoed is gehaat by Godt, aan ootmoedigheid is zyn welgevallen. Daarom laat Petrus 'er aanftonds op volgen: Hoogmoedigen weder/laat Godt; maar den Nederigen geeft Hy genade. Hoedanige gezegdens men ook elders aantreft, als Matth. XXIII: ia, Luk. I: 51, 5a. XIV: iï. XVIII: 14. En al dikwils wordt dit door de uitkomst bevestigd: Als de hovaerdigheid komt, zal de fchande ook koomen; voor de verbreekinge zal '* menfchen hart zich verheffen: Maar met de ootmoedigen is de wysheid, en de nederigheid gaat voor de eere, Spr. XI: 2. XVIII: 12. Bcgreepen de menfchen dit te rechte, elk zou zich benaerftigen, om bekleed te zyn met ootmoed. Het Grieksch woord heeft aanleidinge gegeeven dat veelen, de eene min, de andere meer uitvoerig over onze woorden gefchreeven hebben, zo als te zien is by Wolfius, Cur. Philol. in h. I. Inzonderheid is aan te pryzen eene Verhandeling van den geleerden J. Sibranda, te vinden in Bibtioth. Brem. Cl. VIL Fafc. VI. Disfert, I.
BEKLIMMEN. aft
BEKLIMMEN. (ft) Duidt eigenlyk zo eene beweeginge aan , waar door men zich, langs trappen, of ladders , uit de laagte na eene hoogere plaatfe begeeft, als wanneer men, door behulp van ftormladders de hooge muuren eener Stad beklimt , die men veroveren wil. Zo komt het voor Spr. XXI: 22. De Wyze beklimt der Geweldigen Stad, Insgelyks 1 Chron. XI: 6. en Jerem'. V: 10 , daar Godt van Jeruzalem tot de Vyanden 'zegt: Beklimt haare muuren —.■ Doet haarefpitfen wech: Want zy zyn des HEEREN niet. (3) Voorts is dit woord eene van die eerbaare uitdrukkingen, waar door in den Bybel devleeschlyke vermenginge beteekend wordt. Zo zeide Jakob vm, Ruben, dat hy zyns Vaders bedde beklommen hadde , Genef. XLIX: 4. Mooglyk dus uitgedrukt, om dat de Slaapof Bedplaatfen iets hooger waren dan den gemeenen vloer. Of, met toefpeelinge op zulke Dieren, die, in de vermenginge, het Wyfke beklimmen, gelyk men zo leest van Bokken, die de kudde beklommen^ Genef. XXXI: 10, 12.
BEKLOMMEN : (Snellen afloop der Wateren ! Gy zult de Voortrcffelykfle niet zyn : Want gy hebt uwes Vaders leeger) Toen hebt gy het gefchondcn: Hy heeft myn bedde beklommen, Genef. XLIX: 4. Naar de gewoonte der Patriarchen, wilde Vader Jakob zyne Zoonen zeegenen eer hy ftierr', die nu voor, of rontom zyne Bedfponde gefchaard ftonden. Hy begint met Ruben, die de Oudfte was. Hy erkent, vs. 3 , zyne Eerstgeboorte; maar in onze woorden ontzegt hy hem de voorrechten 'er van; en geeft te gelyk ook de reede op, waarom hy dat deed. (ft) Hy ontzegt hem de voorrechten der Eerstgeboorte : Snellen afloop der wateren! Gy zult de Voor* treffelykfle niet zyn. (ftft) Snellen afloop der waterenl Hoe afgebroken komt dit voor! Wy mogen het ons voorftellen als een uitroep van den gryzen Vader, die, by het herdenken van Rubens fchenbedryf, door eene billyke verontwaerdiging vervoerd werd. Maar wat bedoelde Vader Jakob 'er mede? («) Misfchien alleen zyn wangedrag , of de ongeftuime drift, die 'er hem toe vervoerd hadde. («*) Volgens fommigen: „ Hoogmoedig, Opgeblaa„ zen, gelyk de hoogmoedige golven der wa-
Mui s r> ts'



Z76 BEKLIMMEN..
„ teren; die zich verheffen, die binnen hun,, ne oevers zich niet laaten bedwingen. „ Trots op uwe Eerstgeboorte, 'u verbcel„ dende, dat gy na mynen dood, het be„ zit zult hebben van alles , zelfs van • „- myne Bywyven: Die, zonder u te laa„ ten .bedwingen door het ontzag, 'twelk „ gy my, uwen nog leevenden Vader , „ fchuldig zyt, u daar van reeds, als by „ voorraad, hebt willen verzeekeren!" Zo meende Abzalom ,. op den. raad van Achitophel, zich van het Koningryk te verzeekeren , door in het openbaar zyns Vaders bywyven te bellaapen, 2 Sam. XVI: 2.0, 21. En om van nieuws aanfpraak te kunnen maaken op het Koningryk , zocht Adonia, door de tusfehenfpraak van Batbfeba,vzn Salomo (die evenwel zyn flinksch oogmerk doorgrondde) verlof te bekoomen, om Abifach, de Sunamitifche, dieby David geleegen hadde , zich ter Vrouwe te neemen, 1 Kon. II: 17. <^a) Volgens anderen is het: Opfpringende,opborrelende, gelyk een Springbron., die zyn opwellend water na buiten uitwerpt, gelyk in eenen anderea zin van Jeruzalem wordt gezegd, dat hef zyne boosheid opgaf, gelyk een bornput zyn water, Jerem. VI: 7. En dan zou het zien op de verhitte ontuchtige drift van Ruben, die in hem was geweest als een met geweld opwellende fpringader van water, om, in weêrwille van alles, dat hem daar van had moeten te rug hour den , ja ! affchrikken , zyne geilheid op eene zo fchandelyke wyze, als zyn Vader itraks zeggen zal, uit te ftorten. (» Volgens anderen zouden deeze woorden aanduiden zynen Val, en Straffe. Dat het met zyne heerlykheid, waar van zo even, ys. 3, gefproken was : De voortreffelykfte in hoogheid, de voortreffelykfte in fterkte zou zyn als met den/nellen afloop der wateren, die met eene fnelheid , waar op men bezwaarlyk het oog kan houden, van de hooge bergen afftortenin de laagte , zich daar verfpreiden, en verdwynen, of zich verliezen in het'zand. Zo begrypt het Heideggerus-, Hift. Patriarch. T. IL : Exerc. XXÜL §. 5. p. 714. en , volgens , denzelven, ook.de Syrifche, Arabifcbe, en < andere Overzettingen; als ook Polus, by ] u3'?°dtgel. C33) Dit ftrookt ook wel \ met het beloop der .reeden. Zo even (lel- <
B E KLIMMEN
de de Aartsvader zich voor de uitnee*'mendheid van Ruben, als zyn EersgebZ ren Zoon, verheeven in hoogheid ; maar nu eensklaps, als eexifnelle afloop vanwlteren,, uit de hoogte wonderbaarlyk inde aagte gedaald, gelyk hy 'er aanifonds op het volgen: Gy zult de Voortreffelykfte „ft
nalaatenfchap;.nietrn het Offer- en Priesterwerk ; niet in de heerfchappye over uwe Broeders: Alle welke dingen behoorden tot de Voortreffelykheeden der Eerstgeboorte ; maar die hy nu verliezen , en tusfchen zyne Broeders verdeeld zouden. worden. Het dubbel Erfdeel zou zyn voor lflh-r als die in zyne_twee Zoonen, Ephraïm en Manasfe, twee deelen in Ka. naan erven zoude. De Priesterlyke waer. digheid voor Levi. De Koninglyke beer-Cchappy voor- Juda. En dus zot Ruben in , verre na de Voortreffelykfte niet zyn. Q) De Reede. er van zegt hy hem, ten aanhooren zyner Broederen , in het aangezigte m- CXX) Rechtftreeks zegt hy tof hem: Want gy hebt uwes Vaders leeger beklommen. tV Aartsvader, heeft het oog op de bloedfchandelyke ontucht, welke hv ffepleegd hadde met Bilha; de Dienstmaagd van Rachel,. die zyns Vaders Bywyfwü, Genef. XXXV: 22. En dat noemt hy een beklimmen van zyn . leeger. <» Wel met ;ene eerbaare undrukkinge, ontleend van 3e verheevenheid der flaap- of leeger-fteeien boven den gemeenen vloer, tot welke nen langs eene,.of meer trappen opklimnen moest: Want, gelyk die nog by de rurken, en andere Oosterlingen tyn, en loor Sbaw befchreeven zyn in zyne Ra-
J'J- 3°3' Utr' Dr"> 20 waren ze >ok oudtyds, gelyk men zo leest van een dimmen op,, en af koomen van het bedde, 6>ee" dimmen op de koelfc van bet bedde, Pf CXXXII: 3ïm Evenwel >ok met eene kragtige uitdrukkinge. Men nerkt aan, dat het beklimmen nergens, alsner, 111 den zin van vleeschlyke vermen-;mge, gebruikt wordt van Menfchen: En jan Dieren met anders, als van Bokken... lie gezegd worden by uitflek geil, cn wellustig te zyn, Genef. XXXI: 10, 13. Sn dus zou hier in opgeflooten zyn een erwyt, dat zyne daad was geweest eene aad van beestige,; van. bokagtige geil-,
heid,.



BEKLIMMEN.
heid. C/S") Dit wordt by Vader Jakob opseeeeven, waarom Ruben de Voortreffelykfte niet zou zyn. Welk eene opftapeling van zonden ontdekt zich met in zyn bedryf! Eene zonde van dertele ontucht; van bloedfchandelyke ontucht; bloedfchandelyke met het Bywyf van zynen Vader; Bywyf, waar by zyn Vader reeds twee Zoonen had verwekt, Dan, enNaph. tali, die hy als zyne Broeders moest aanmerken ; welk eene hoon en oneerbiedigheid omtrent zynen Vader ; welk- een liegt voorbeeld voor zyne Broeders, welker Hoofd hy had moeten worden , na 's Vaders dood, uit kragt van zyne Eerstgeboorte. Was nu zyn bedryf zo grouwlyk, met recht werden hem dan ook de rechten zyner eerstgeboorte ontzegd. Die met eene Vrouwe overfpel doet, is ver ft andeloos: Hy verderft zyne ziele, die dat doet. Plaage, en fchande zal hy vinden, en zyn fmaad zal niet worden uitgewischt, Spr. VI: 32, 33. (33) Nu wendt de Aartsvader zyne taal, nogmaals tot Ruben , en voorts ook tot de andere rontom ftaande Zoonen-, zeggende , naar dé vertaalinge der Onzen : Toen hebt gy (het) gefchonden: Voorts tot de anderen: Hy heeft myn bedde beklommen. Anderen voegen het woord bedde by de eerfte Zinfneede: Toen hebt gy myn bedde gefcbondèn. En dan : Hy is opgeklommen , doch in de beteekenisfe van een opklimmen , als een damp tot verdwyninge. Dit behaagt my het meest. Naar de Vertaalinge der Onzen behelzen die woorden niets anders , als 't geen zo even reeds gezegd was. Maar naar de laatfte komt daarin voor: («) Voor eerst een herhaald, doch nog meer fcherp verwyt van zyn bedryf: Toen hebt gy myn bedde zo gefchonden, zoontëerd, dat het, behoudens myne eere, voor my in 't geheel, en voor altoos onbruikbaar is geworden. (/3) Ten tweede, eene bevestiging, dat hy de Voortreffelykfte niet zoude zyn. In het woord : Hy is opgegaan, oïverdweenen, gelyk het woord nVr meermaals in die beteekenisfe
voorkomt, als Jef. V: 24. Hunne bloeme zal als ftof opvaar en, en Jerem. XLVIII: 15. Modb is verftoord, en (uit) zyne fteden opgegaan, verdweenen, 't is 'er niet meer te vinden. Dus zou hierin datHebreeuwsch weW-eenefpeelinge zyn, die men Anta*
BEKOMMERNIS, s??
naclafis, of Verwisfeling noemt, waar door men hetzelfde woord gebruikt in eenen Eigenlyken , en in een' Oneigenlyken zin. Eerst eigenlyk: Gy hebt het bedde uwes Vaders beklommen. Nu oneigenlyk : Hy is opgeklommen; om deezer ondaad wille is zyne Voortreffelykheid opgeklommen , en verdweenen gelyk het Stof, een Rook, of Damp opklimt, en verdwynt in de lucht. Dat nu Ruben in zyne Nakoomelingen waarlyk is verftooken gebleeven van de voorrechten der Eerstgeboorte, ter zaake van deeze zyne Ondaad, en dat die waarlyk zyn overgebragt tot andere Stammen kan men leezen, 1 Chron. V: 1, 2. 't Welk dan ten bewyze ftrekt van de vervullinge van 't geene de Propheteerende Aartsvader Ruben aankondigde; want 't geen hy zeide, zag eigenlyk op 't geene zynen Zoonen zou wedervaar en in volgende dagen ,■■ dat is, in hunne nagedachten, vs. 1. Agt zich iemand niet voldaan met het hier aangeteekende , hy raadpleege dan over de eerfte fpreekwyze Snellen afloop der Wa* teren, Vitringa, Obferv. S. L. I. p. m. 175 __. en over geheel het vs. Venema, Disfert. Sec. T. I. P. I. p. 215-222.
BEKOMMERNIS, (ft) Dit woord, in den fterkften zin genomen, duidt aan die beangftigende gemoeds-aandoening, welke gebooren wordt uit het vooruitzigt van een toekomltig , of het gevoel van een reeds tegenwoordig onheil , 't welk ons zeiven , of anderen , in welker belangen . wy een groot belang ftellen, of dreigt, of drukt. (XK) Raakt het ons zeiven, dan zal ze te gevoeliger zyn; en, naar gelang het gevaar grooter is, zal ook de Bekommering het hart te meer bezwaaren en knellen. Bekommernis in het harte der menfchen buigt het neder, Spr. XII: 25. En door de ■ fmerten des harten wordt de geest verftaagen,CzQ. XV: 13. Honderdèrleie overleggingen worden 'er gemaakt, hoe zich te redden , en men komt tot geen befluit : Het eene middel is pas bedacht, of 't wordt weêr verworpen, en zo is het met een tweede, met een derde, en zo voorts: ■' Het een is 'er niet toe gefchikt, het andere te gevaarlyk , het derde onuitvoerlyk, &c. Zo was het met den Dichter: Zyne-gedachten werden in zyn binnenfte vermenigvuldigd ; Pf. XCIV: 19, toen hy' zich bekommerde, viie mor hem ftaan, .en
Mm 3.



G75 BEKOMMERNIS.
zich voor hem ftellen zoude tegen de Boot* doenders, vs. 16. Zo is het gemoed in een geduurige onrust, even als de golven deiZee, die door telkens omloopende dwarrelwinden dan ginds, dan herwaards geflingerd worden. Zo zegt Jeremia, Cap. XLIX: 23. By de Zee is bekommernisfe , men kan ''er niet rusten. Eindelyk merkt men , dat men met alle zyne bezorgdheid geen haair van zyn hoofd kan wit, of zwart maaken. Men wil zich tot Godt wenden; men grypt moed, en zegt by zich-zelven: Wat buigt gy u neder, 6 myne ziele! en wat zyt gy onrustig inmy? Hoop op Godt. Maar, ziet daar, nieuwe bekommeringe. Zou Godt wel uitkomst willen geeven, daar ik zo dikwils en zo zwaar tegen hem gezondigd hebbe? Men zie dit in David: Zyne Vyanden waren leevendig , en wierden magtig : Hy hoopte wel op den HEERE; Hy verootmoedigde zich voor hem, en doet belyde.nis: Maar met dit alles was hy bekommerd van wegen zyne zonden, Pf. XXXVIII: 19, ao. 'Er zyn evenwel Uitleggers, die deeze zyne bekommeringe willen verftaan hebben van eene bezorgdheid, hoe voortaan de zonden te myden, om door dezelve niet weêr verrast en ingewikkeld te worden. (33) Men kan zich ook bekommeren over anderen, die ons zeer lief en dierbaar zyn, of hun niet wel eenig kwaad reeds mogt overgekomen zyn , of veelligt eerlang overkoomen zou. Saul dacht, dat zyn Vader zich over hem bekommeren zoude, dat hy, uitgezonden om de Ezelinnen te zoeken, en die niet kunnende vinden, zo lang uitbleef, 1 Sam. IX: 5. X: 2, En Jonathan , wcetende , hoe zeer zyn Vader verbitterd was tegen David, was bekommerd om David, 1 Sam. XX: 34. (3) In eenen flaauweren zin zegt het ook wel, zich met eene zaak zo geheel en alleen bezig houden datmenbyna nergens anders om denkt. Zo wordt het gebruikt van zulken, die al hun onderzoek en aandacht tot de Natuurkunde bepaalen, en die aanmerken als de groote zaak, welke Godt den Kinderen der menfchen gegeeven heeft, om zich daar in te bekommeren, Pred. I: igi Martha, te druk bézig in de keuken, om eene zo waerdigen Gast, als Jefus was, wel te onthaaleu, en ondertusfchen verzuimende zyne leer, en lesfen te hooren, werd daar over door Hem beftraft; Martha, Martha, gy
BEKOMMERNIS,
bekommert u, en ontrust u over veele dingen. Luk. X: 41. En zo zegt Paulus van de Getrouwden, dat zy zich bekommeren met de dingen der Waereld, 1 Kor. VIL qq
BEKOMMERNISSE (Ik wil ' dat g* zonder) zyt, 1 Kor. VIL 32. Hoe ! Wil de Apostel dan, dat de Christen zo maar onbezorgd zal heen leeven; leeven, gelyk men zegt, by den dag, van de hand in den tand, zonder eenig het minfte vooruitzigt op den dag van morgen? Hoe zou dat ftrooken met het geene hy elders leert, dat, zo iemand zyne huisgenooten niet ver~ zorgt, erger is dan een ongeloovige, 1 Tim. V: 8, dat men moete arbeiden, werkende, dat goed is, met de handen, op dat men niet alleen zyn eigen brood moge eeten, maar ook nog iets over hebben, om mede te deelen den geenen, die nood heeft, Ephef. IV: a8. Kan dat alles wel gefchieden zonder eenige voorzorgen , en bekommeringen; mits, dat ze betaamlyk zyn? Deeze bedenklykheid zal verdwynen, als men agt geeft op het oogmerk van Paulus in den loop zyner reedeneeriiige. (}<) Hy pryst den Korintheren den Ongehuwden ftaat aan boven den Gehuwden. Niet, als of de Ongehuwde Staat , over het algemeen, en'ten allen tyde, meer gefchikt wastotvolmaakingevan het Christendom, gelyk fommige Oude Kerke - leeraars het zo begreepen hebben, en men het in de Roomfche Kerke nog zo begrypt, en, om eene ingebeelde meerdere heiligheid, den Priesteren, en andere zo genoemde Geestelyken het Huwelyk verbiedt. De Apostel, den ongehuwden ftaat aanpryzende, bedoelde eene toen plaats hebbende byzondere omftandigheid, 't welk hy duidelyk te kennen geeft, vs. a6. Ik houde dan dit goed te zyn, om den aanftaanden nood. En hoe moesten de Korinthers dit zyn zeggen aanmerken ? Niet als een bevel des Heeren van geweetenverbindend gezag ; maar flegts als eenen getrouwen Vriendenraad , in hem opgekoomen uit het befef van den op handen zynden nood, vs. 25. 'Er was een tyd van zwaare vervolginge op handen, in welken men het Wee zouAe uitroepen over de bevruchte en zoogende Vrouwen. In zulke benaauwde tyden zyn de Gehuwden 'er veel flegter aan dan de Ongehuwden. Moeten die voor den Vervolger vlugten, zy zyn dikwils door de
be-



BEKOMMER NIS.
belangen van kostwinninge en bezittingen aan hun Land te zeer verkleefd; zy kunnen niet befluiten, dat te verlaaten, hunne Vrouw en Kinderen agter te laaten, en dikwils is 'er geene geleegenheid, om ze mede te kunnen neemen : Dit baart in zulke tyden eene zeer bezwaarende bekommering, welke voor het geestelyk leeven zeer nadeelig is. Komt het er op aan, om de waarheid te yerzeegelen met hun bloed, ligtelyk zouden zy bezwyken in de aan Godt verfchuldigde trouwe , . wanneer zy denken aan een geliefden Man, of Vrouw, of aan Kinderen, die zy, als Weezen, aan de dwingelandye; en moedwil van onmenschlyke Wreedaarts zouden moeten agterlaaten : Voor zulke en fbortgelyke bekommeringen, die den moed onderdrukken,en de ftandvastigheid doen wankelen , zyn de Ongehuwden zo met blootgefteld. Daarom dan, om dien aanmaanden nood, ontried Paulus aan de nog Ongehuwden het Huwelyk. Des men geheel en al bezyden het oogmerk van Paulus zoude handelen , indien men zynen raad, gefchikt naar eene byzondere tydsomftandigheid, wilde aanmerken als eene altoosduurende aanpryzing van den Ongehuwden boven den Gehuwden Staat. Men verbeelde zich iemand van eene zwakke gefteldheid, pas half in ftaat, om voor zich - zclven de kost te winnen: Men ontraadt zo eenen het Huwelyk. Zal hy die dat doet, mogen aangemerkt worden als eenen Veragter van het Huwelyk ? Elk zal ligtelyk begrypen, dat het alleen is geweest uit voorzorge,op dat die mensch zich - zeiven, en de Kinderen, die hy teelen mogt, niet mogt dompelen in de uiterfte armoede. (3) Maar, als men let op vs. 29b, en 30, 31, zo zoude het wel fchynen, als of het op alle tyden, en op alle Geloovigen toepaslyk ware, 't geen de Apostel zegt: Ik wil, dat gy zonder bekommernisfe zyt! Dat is ook zo, als men het verftaat, van die al te groote zorgvuldigbeeden, die het gemoed bezwaaren, het aan het Aardfche verkleeven, en aftrekken van het zoeken der dingen, die boven zyn , waar tegen de Heiland waarfchouwde , Matth. XIII: 22, Luk. VIII: 14. XXI: 34. Maar in 't byzonder was dat noodig voor de Christenen te Korinthe, die nog zwak waren, onge,öeffend, en nog„
BEKOMMERNIS. %1?
niet bevestigd in het geloove, men zie iKor. III: «2, 3, en die evenwel eerlang zouden blootgefteld worden voor de hitte der verdrukkingc. Hoe hooguoodig, zegt Mosheim , was het derhalven voor hen , dat zy zich van alle aardfche dingen, zo veel mooglyk, ontdeeden, op dat zy te meer tyd mogten hebben , om zich daar toe te oeftenen, dat zy, zo wel in de kennisfe der waarheid, als in de heiligmaakinge, meer en meer mogten toeneememBEKOMMERNISSE (Werpt alle uwe) op Hem: Want Hy zorgt voor «, 1 Petr. V: 7. (X) Wy hebben hier eerst eene vermaaning : Werd die opgevolgd , de Geloovigen zouden zich dan van eenen zwaar drukkenden last kunnen ontdoen.
Door den Last hebben wy te verftaan alle hunne bekommernisfe. (V) De Mensch heeft in dit leeven veelerlei belangen , en behoeftigheeden ; hy ftaat bloot voor menigerlei wederwaerdighee-. den. Gelyk de fpranken der vuurige kooien zich verheffen , om te vliegen ; alzo wordt de mensch tot moeite gebooren , Job V: 7. Hy is kort van dagen; maar zat van onruste , Cap. XIV: 1. Het kan dan niet mis-fen, of hy moet menigerlei bekommerin-gen hebben. In haglyke omftandigheeden ■■ kan hy zich bekommeren over zyn Vaderland , waar van hy een Burger is , is hy een Geloovige, over de Kerk, waar van hy een Lid is; over Perfoonen , die hem lief en dierbaar zyn; over zich - zeiven : Wordt hy gedrukt door armoede, terftond ryst de bekommeringe op, wat' te eeten, wat te drinken , waar mede zich te kleeden? Dreigt hem een oogenfehynlyk lyf- en leevens-gevaar, de bekommering wordt nog te grooter. Men neeme nu in aanmerkinge , wie het waren , aan welken Petrus fchreef; in welk eenen tyd, en in welke omftandigheeden. 't Waren Geloovigen : Vooronderfteld zynde , dat zy voor zich - zeiven nog vreede ge- nooten, hunne Geloofsgenooten wierden. evenwel deerlyk vervolgd door Jooden en Heidenen, 't Konde niet anders zyn, of zy moesten zich hunnen't halven bekom- meren. Zy waren niet van die gerusten is" Ziön, die zich niet bekommerden om de ver* breekinge van Jofeph, Am. VI: 1 , 6.Zy waren Geloovigen in'de verfirooiyinge i Petr, I; 1. Zy, waren -zelve -blootgefteld
voor-'



a8o BEKOMMERNIS.
voor de hitte der Ferdrukkinge ; het Oordeel was reeds van hun begonnen; Cap. IV: 12, 17. Waren de bekommeringen dan wel te vennyden? Dan eens, hoe de verdrukkingen te ontwyken; hoe dan zyn beftaan te vinden , uit de plaatfe zyns verblyfs verjaagd, van al het zyne beroofd, in armoede, als ballingen, omzwervende onder de vreemden, overal van nieuws beftookt en gejaagd, als een gejaagd Felelhoen op de bergen. Valt men den Vervolger in handen, al weêr bekommering, hoe zynen wreeden moedwil lydzaam en itandvastig zo te verduuren , dat men moge vertrouwen, dat men , gemeenfehap gehad hebbende in het lyden van Christus, zich ook zal mogen verblyden , en verheugen in de openbaaringe zyner heerlykheid. Waren dit de Omltandigheeden der Geloovigen, 't konde niet anders zyn , of hunne ge~ dachten moesten zich in hun zeer vermenigvuldigen. Te rechte fpreekt Petrus dan van alle hunne bekommernisfe. (p) Schoon nu de Mensch met alle zyne bekommeringen geen haair zyns hoofds kan wit, of zwart maaken, ze zyn hem evenwel, in tyden van ongeleegendheid, zo eigen, dat hy 'er zich bezwaarlyk van konne ontdoen. Ze houden zyn gemoed in eene geduurige onrust, gelyk de golven der Zee, die door telkens tegenftrydige dwarrelwinden ginds en herwaards geflingerd worden, Jer, XLIX: 23. Ze zyn als een zwaare last, die hem ter nederdrukken: Door de fmerten des harten, wordt de geest verflaagen, Spr. XV: 13. Bekommernis in het harte des menfchen buigt het neder, Cap. XII: 25. Maar, zegt Salomo , ter zelfde plaatfe, een goed woord richt het weder op. (22) Zo een woord, of liever raad, was het woord van Petrus: Werpt alle uwe bekommernisfe op Hem. (d) Deeze Hy , die de Geloovigen zou kunnen ontheffen , was, blykens het 6. vs., Godt. Twee, zegt de Koninglyke Prediker , Cap. IV: 9, 10, zyn beeter dan een: Want indien zy vallen, de eene richt zynen metgezel weêr op. Gelukkig dan is ook hy, die onder eenen zwaaien last bukt, en zugt, zo hy eenen metgezel heeft, die gewillig , en ook fterk genoeg is, om 'er hem van te ontheffen. Maar wat dan, als zy beiden vallen , en bezwyken ? Meermaals zag •öipn, dat beiden, hy die hielp, en hy die ge»
EE KOMMERNIS,
holpen wïerd, vielen, en te faamen te titel te wierden, Jef. XXXI: 3. Maar welgelukzalig is hy, die den Godt Jakobs tot zyne hulpe heeft, Pf. CXLVI: 5, die de geboogenen opricht, en kragtiglyk bevonden is een hulpe in benaauwdheid, Pf. CXLV: 14. XLVLa. Zo een Godt was het, op wien (fi) zy alle hunne bekommernisfe werpen moesten. («*) Dit wil niet zeggen, dat zy zich van alle zorge en bekommernisfe moesten ontdoen. Dat te eisfehen zou zo vecï zyn, als of men eischte, dat de Mensch zichzelven zoude ontmenfehen, en ophouden een denkend en gevoelend weezen te zyn. Heeft men eenig vooruitzigt, men mag, evenwel onder een geduurig opzien tot Godt, alle geöorlofde en mensch-mooglyke middelen in het werk ftellen, om 't geen nuttig is zich toe te brengen, en 't geen nadeelig is af te wenden. De kloekzinnige ziet het kwaade, en verbergt zich: Dc fiegten gaan heenen door, en worden geflraft, Spr. XXVII: ia. Maar het zyn de angstvallige, de te zeer bezwaarende Bekommernisfen , van welke Petrus fpreekt. Bekommernisfen, die de redding alleen van zich-zelven zoeken, en verwachten,zonder aan Godt iets toe te vertrouwen. Die, zo men aan Godt nog al iets toevertrouwt, het doet met een weiffelend gemoed; die, zo de redding niet aanftonds daar is, Godts trouwe in twyffel trekt, den moed verlooren geeft, en zegt: Myne fterkte is vergaan , en myne hoope van den HEERE , Klaagl. III: 18. Door zo te doen, maakt men zich-zelven den last hoe langer zo zwaarer. Wil men dan zich-zelven verlichtinge toebrengen, zo moet men zynen weg wentelen op den HEERE, en vertrouwen, dat Hy het zal maaken, Pf. XXXVII: 5. Zo vermaant ook Salomo : IPentelt uwe werken op den HEERE ; m uwe gedachten zullen bevestigd worden, Spr. XVI: 3. Hoe donker het 'ex ook uitzie, zo dat nergens, 't zy men uitzie ter rechter- of ter flinkerhand, een vonksken van hoope meer glinftert, dan nog moet de Man,die den HEERE vreest, en hoort na de ftemme zynes Knegts, vertrouwen op den HEERE , en fleunen op den naame zynes Godts, Jef. L: 10. Want, die den HEERE verwachten , zullen niet befchaamd vjorden, Cap. XLIX: 23. Daar nu zo veelen van Godts Knegten zich zo hebben doen hooren, zo mogt
Pi



BEKOMMERNLS.
Petrus zyne Geloovigen ook wel vermaanen, om alle hunne Bekommernisfe te werpen op Godt. (3) En gelyk die hunne vermaaningen aandrongen met de belovte van eene gezeegende Uitkomst, zo voegt Petrus 'er dit ook by tot eene reede van aandrang : Want Hy zorgt voor u. QHÜj Godts Voorzorge drekt zich uit over geheel de gefchapene Waereld. De HEER.E is aan allen goed; en zyne barmhartigheeden zyn over alle zyn werken , Pf. CXLV: 9. Hy behoudt menfchen, en beesten, Pf. XXXVI: 7. Hy is een Behouder aller menfchen; maar allermeest der Geloovigen, 1 Tim. IV: 10. De Verftrooijelingen nu , aan welken Petrus fchreef v waren Menfchen, zy waren Geloovigen; en wel zulken, die, niettegendaande de Vervolgzugt alomme moord en dreiginge bloes, evenwel moeds genoeg hadden gehad, om de leere der waarheid, zo als die in Christus was, aan te neemen, en openlyk te belyden. Voor zulken zorgt Godt in 't byzonder. De oogen des HEEREN zyn op de Rechtvaerdigen ; cn zyne ooren tot hun geroep. Zy roepen tot den HEERE, en Hy redt ze uit alle hunne be■naauwdhecden, Pf. XXXIV: 16, 18. Dit was in vroegere dagen in meer dan eenerlei geval gebleeken.- De Geloovige Verftrooijelingen konden, ja ! mogten 'er dan ook niet aan twyffelen, of Godt zorgde ook voor hen. En geloofden zy dat: (23) Dan moesten zy zich ook, door des Apostels jvermaaningen, laaten beweegen, om alle hunne bekommernisfe op Hem te werpen. Bekommerden zy zich over de nieuwlings geplante, en in haar eerde ontluiken zo deerlyk vervolgde Euangelie-Kerk : Gerust konden zy hunne bekommering op den HEERE werpen. Die zou den hoop zyner elendigen niet vergeeten tot in eeuwigheid; die zou de ziele zyner tortelduive aan het wild gedierte niet over geeven tot eenen roof, Pf. LXX1V: 19. Hy zorgt voor zyne Kerk : Haare muuren zyn fteeds voor Hem; Hy heeft ze in beide zyne handpalmen gegraveerd, Jef. XLIX: 16. Bekommerden zy zich, hoe de woede der Vervolgeren te ontwyken, en, zo zy ze al ontwyken mogten, hoe zy dan, in armoede omzwervende , hun bedaan zouden vinden: Gerust konden zy de zorge daar voor aan Godt overlaaten. Hy, die Elia eene wykplaats aanwees by de beeke Krith; Hy, -/. Deel, II. Stuk.
BEKOMMERNIS. aSr
die honderd Propheeten eenen 'Obadja deed vinden aan het vyandig Hof van Achab, die hen verborg in eene fpelonke, en onderhield met brood en water, zou In zo een geval ook wel voor hen zorgen: Ziet! des HEEREN oog is over de geenen , die Hem vreezen ; op de geenen , die op zyne goedertierendheid hoopen: Om hunne ziele van den dood te redden, en om hen by het leeven te behouden in den honger, Pf. XXXIIL' 18, 19. Bekommerden zy zich , hoe zy zich metvereischte'lydzaamheid, en ftandvastigheid zouden gedraagen onder deverdrukkinge : Gerust konden zy de zorge daar voor aan Godt overlaaten. Hy, die de Geboogenen opricht, en den Moeden kragten geeft, is ook getrouw: Die zou hen niet laaten verzocht worden boven ,t geen zy vermogten. Die zou, door zyne onderdeunende genade , wel maaken, dat zy de verzoekinge zouden kunnen verdraagen, en met dezelve eene uitkomst geeven , 1 Kor. X: 13. 't Zy,met hen te doen omkoomen, gelyk een Vogel, die ontkomt uit den frik des Vogelvangers; 't zy door eenen, voor het ligchaam wel wreeden, maar voor de ziele hoogstzaligen dood. Dus dan, wat hun ook dreigen, drukken, of bekommeren mogt,zy mogten het alles veilig overlaaten aan Godt. Aan wien beeter, dan aan Hem? Hy weet altoos, wie, waar, en in welke omdandigheeden de zynen zyn : Zyne oogen door toppen de gantfche Aarde , om zich fterk te bewyzen aan de geenen, welker harte volkoomen is tot Hem, a Chron. XVi: 9. Hy is magtig de zynen, hoe hoog de nood ook gaan moge, te kunnen verlosfcn : By den HEERE , Heere zyn uitkomftcn tegen den dood, Pi". LXVIII: ar. En by dit alles is Hy ook hulpvaerdig. Ik, zegt David, hebbe den HEERE aangeroepen, en Hy heeft my geantwoord, en gered uit alle myne vreeze. Vroegere Heiligen hebben op Hem gezien; ja! Hem aangeloopen als een waterftroom, en hunne aangezigten zyn niet fchaamrood geworden , Pf. XXXIV: 5 , 6. Nu dan , werpt alle uwe bekommernisfe op Hem; want Godt de HEERE is een Zonne en Schild: De HEERE zal genade en eere geeven.. Hy zal het goede niet onthouden den geenen, die in oprechtheid wandelen. Welgelukzalig is de mensch, die op Hem vertrouwt, Pf. LXXXIV: 12, 13.
No ' BE-



BEKRAGT1GEN, BEL.
BEKRAGTIGEN zegt zo veel, als iemand met moed en kragt zo te verfterken in zynen Hand, of bedieninge, dat hy die, zo als het behoort, konne vervullen, en, ten trots van allen tegenftand, zich daar in handhaven. Zo gebood Godt aan Mo fes, dat hy Jofua zoude gebieden, om zynen Staat- en Ampt-volger te worden, en dat hy hem tot dat lastig ampt zou verfterken, en bekragtigen» Verfterken dooide belofte van Godts magtige hulpe, als zynde van Godt verkooren, om Israël in Kanadn te brengen; ook bekragiigen, misfchien door hem met de eene, of andere plegtigheid,ten overftaan van al het Volk, in dat Ampt te bevestigen; of, door van zynen Geest op hem te leggen , op dat hy, door denzelven verlicht, en verfterkt, zyne bedieninge heerlyk zoude kunnen maaken, Deut. III: a8. Zo wordt ook van Paulus gezegd, dat hy meer en meer bekragtigd werd, Hand. IX: 11. Hoe langer zo meer bekragtigd in het geloof, dat Jefus was de Mesfias ; bekragtigd met de bekwaamheid , om ook anderen daar van te kunnen overtuigen ; bekragtigd met moed , om, zonder zich door gevaaren , of vervolgingen 'er van te laaten affchrikken, voor Jefus eere en leer openlyk uit te koomen. Zo bekragtigd zynde, overtuigde hy al aanftonds de Jooden, die tcDamaskus woonden. Deeze in- en uitwendige bekragtiging tot, en in de Apostolifche bedieninge erkende hy ook elders met dankbaarheid, 1 Tim. I: 12. Daar vervolgens nog isby gekoomen het medegetuigenis van Godt door teekenen, wonderen, en menigerlei kragten, tot bekragtiging van. zynen dienst, en leere, om die op de konfcien tien der menfchen te meer te veraange naamen, en de Tegenftanders te befchaamen, gelyk hy.getuigt, dat Godt hen. had bekragtigd, op dat men door hem ter. •vollen zoude verzeekerd zyn van de predi kinge, en alle Heidenen die zouden hoor en 3 Tim. IV: 17: Zo moeten ook de Geloo vigen bekragtigd worden met alle kragt naar den rykdom van Godts heerlykheid zullen zy anders waerdigtyk den Heere wan delen tot alle behaaglykheid, Kolosf. I ió, 11.
BEL was een voornaame Afgod' de Chaldeën te Babel, waarom in de Prophee . tien van Babels. ondergang, onder de Al
B E L.
goden, die verpletterd zouden worden » Bel het eerst genoemd wordt, Jef. XLVI: 1 „ Jerem. L: a. En hy werd daar, en van de Heidenen van rontom in groote eere gehouden. Welk een Afgod het geweest zy, kan men niet zeeker genoeg bepaalen» De Oosterfche Volken noemden den Opperften hunner Goden Baal, dat is, Heer.^ Onder dien naam vereerden zy de Zon, of wel het hoogst onzigtbaar Opperweezen,, de Zon aangemerkt zynde, als een Zinnebeeld van hetzelve; of wel als de plaats,, of Zétel van deszelfs heerlyk verblyfDus zou Bel, naar de uitfpraak der ChaU deën dezelfde Afgod zyn met den Baal, te weeten de Zon , of het daar in woonend Opperweezen, 't welk men zich onder de gedaante van een of ander, min of meer kostbaar, beeld voorftelde. SommigeOude Schryvers teekenen aan, dat men in den'Tempel tc Babel een ongemeen groot gouden Beeld had. Volgens een der Apokryphe Aanhangfels van Daniël, zou het flegts van koper zyn geweest, van binnen: gevuld met leem. Anderen willen, dat het geweest zy het Beeld van dien Belus, dien men wil gehouden hebben voor den eerften Koning van Asfyrië, voor wien. deszelfs Zoon Ninus een Gedenkzuil zou hebben opgericht, welke vervolgens in een Beeld veranderd, en van het Volk grootelyks geëerd, en vervolgens plegtig aan*gebeeden werd , en dat zou , volgensLyra , de eerfte oorfprong geweest zyn van het oprichten en dienen der Beelden en dus van de Afgoderye, welke in korten tyd, als een onreine vloed , geheel den Aardbodem overftroomde. Doch wat hier ook van zy , Bel was de voornaame. Afgod der Babiloniërs, en kostte hun veel van onderhoud; want men deed het Volk gelooven, dat hy at en dronk, en dat 'er. daaglyks voor hem rykelyk moest opge-
■ discht worden. Jeremia fchynt daar op
, het oog gehad te.hebben, Cap. LI: 44,
■ daar de Godtfpraak van Bel zegt: Ik zal' , uit zynen muil uithaalen 'ï geen hy verflon> den heeft, In 't gemelde Vierde Aanhang-
■ fel, 't welk genoemd wordt de Historie : van Bel, en den Draak, moest men hem
daaglyks in zynen Tempel ter tafel brenr gen twaalf malder meel, veertig fchaapen 9.
- en zes metreeten wyns. Dit duurde zo lang,
- tot dat liet bedrog door Daniël ontdekt,
m



BEL, BELA-
*n den Koning overtuigend aangetoond werd, dat de Priesters, en derzelver Wyven en Kinderen dat alles door verborgene deuren wechhaalden, waar van het gevolg was, dat het Beeld van Bel door Da. ni'él verbryzeld, zyn Tempel vernield, en de Priesters, als fnoode bedriegers, gedood wierden. Wie de Schryver van die Gefchiedenisfe moge geweest zyn, het is gewis Daniël niet geweest. Dat des Schryvers oogmerk zy geweest, de bedriegery der Afgodspaapen aan te toonen, is duidelyk genoeg te zien; maar zyn Gefchrift is doorfpekt met zulke onwaarheeden, dat het te rechte geplaatst is onder de Apokryphe Boeken. Want, volgens dat Gefchrift, zou het vernielen van Bel, m 'het dooden van den Draak, vs. 27 , het Volk dermaaten. tegen Daniël verbitterd hebben , dat de Koning , wilde hy geen gevaar loopen van zelf gedood te worden, zich gedrongen zag, om Daniël, tot genoegen van het Volk, in den Leeuwenkuil te doen werpen, en 't was,vs. 39,40, eerst op den zeevenden dag , dat hy 'er weêr uitgetrokken werd. Men vergelyke daar mede 't geen Daniël, Cap. VI, 'er zelf van verhaalt, dan zal men zien, (O dat dat kwaad hem berokkend werd,niet door het verbitterd Volk; maar door de nydigheid van des Konings Hof- en Staatsbedienden. (2) Niet, ter zaake van Bel en den Draak; maar om dat hy tegen het Verbod des Konings, om 't welk te geeven zy den Koning looslyk bewoogen hadden , zynen Godt had aangebeeden. (3) Dat hy niet eerst ten zeevenden dage, maardes anderen daags , zelfs al vroeg in den morgen, uit den kuil der Leeuwen verlost werd. Men voege 'er (4) nog by, dat het, volgens dien Schryver, zoude gebeurd zyn onder de regeering van Koning Cyrus, den Perfiaan; daar het , volgens de aanteekening van Daniël zelve,is voorgevallen onder de regeeringe van Darius den Meder.
BELA (X) was de Oude naam van die Stad, die naderhand Zoar heette,welke Loth, om het mede omkoomen in Sodom te ontwyken , tot eene wykplaatfe werd vergund. Onder den naam van Bela komt ze voor Genef. XIV: 2, 8. Men zie het aangeteekende van ZOAR, D. XI. p. 485. (39 Maar 'er zyn ook Drie Perfoo-
BELEE GEREN. $83
nell bekend, die den naam van Bela hebben gedraagen, als : (ftft) Een Edomitisch Koning, die een Zoon was van Beör,wiens Hoofddad was Dinhaba, Genef. XXXVI: 32. (33) De oudlte Zoon van Benjamin, Genef. XLVI: 21, van wien het geflacht der Belatten oorfpronglyk was , Num. XXVI: 38. (JU) Een Zoon van Azaz, en Kleinzoon van Sema, 1 Chron. V: 8.
BELEEGEREN, is de daad van eenen Vyand , die zyn Leeger voor eene Stad neêrllaat, ze allengsken nadert, en op allerlei wyze fel bedookt, om 'er zich meester van te maaken. Dit gefchiedde oudtyds op deeze wyze: Men wierp eenen wal , of eene begraavinge op tegen dezelve, Luk. XIX: 43, om ze van alle zyden in te fluiten, om het inbrengen van leeftocht, of anderen, onderdand te beletten ; men richtte Beukeryen op, en voerde de Stormrammen aan, om , door het beuken op muuren en poorten, zich eene openinge te maaken ;men wierp pylen en zwaare deenen ter Stad in, om het Volk van de muuren te verjaagen; en eindelyk men rukte dormenderhand aan, om door de bresfe in te dringen, of óver de muuren heen te klimmen, en de Stad te veroveren. Somwylen werd zo eene Stad ingehouden, en men lag 'er eene Bezettinge in ; fomwylen werd ze ten gronde toe gedoopt, zo dat de eene deen niet gelaaten werd op den anderen, Luk. XIX: 44. Ook deed men den grond wel omploegen, en met zout bezaaijen, tot een teeken van altoosduurende verwoestinge, Richt. IX: 45. (ft) Toen men het Krygsgeweld tot zo eene hoogte nog niet had gebragt, als in laatere dagen , waren de Beleegeringen veelal van langen duur. De Beleegering van Rabba, de Hoofddad der Ammonilen, moet langduurig geweest zyn, als men in opmerkinge neemt, wat 'er inmiddels te Jeruzalem al gebeurd zy, 2 Sam. XI: 1. — XII: 26—. Asdod werd tot in het vierde jaar beleegerd door den Koning van Asfyrië, Jef. XX: 1 —. Samaria verduurde drie jaaren de beleegering van Salmanefer, 2Kon. XVII: 5 , 6—. Jeruzalem, van het negende jaar tot het elfde van Zedekia , de beleegering van Nebukadnezar , 2 Kon. XXV: 1 , Jerem. XXXIX: 1—. LIL 4—. En fchoon de laatere beleegering door de Romeinen zo lang
Nna niet



S*4 BELEEGEREN, BELIA'L.
niet duurde, ze was evenwel ooklangduus?ig , en ging gepaard met, en werd gevolgd van zo veele elenden, en verwoestingen, dat men van diergelyke geen voorbeeld vindt in eenige Gefchiedenisfen. (3) Andere Belcegeringen waren van korter duur,, 't zy dat de Beleegeraars genoodzaakt wierden, het beleg op tc breeken; 't zy, dat de Beleegerden gedwongen werden tot eene fchielyke overgaave. Als Gibeön , 't.wellc door vyf Koningen beleegerd, doch door Jofuaomzet werd, Jof. X: 5—. Lachis, 't welk door Jofua op den tweeden dag werd ingenomen, vs. %X», 32-r. Thebez, Richt. IX: 50—. Jabes in Giledd, 1 Sam. XI: 1 —... Abel BethMadcba , 2 Sam. XX: 15 —. Gibbethon , 1 Kon. XV: 27. XVI: 15 —. Thirza, vs. 17—. Samaria, te vergeefs beleegerd door de Syriérs, 2 Kon. VII: 6,.7—. Jeruzalem
door Rezin en Pekah,. 2 Kon. XVI: 5 .
Insgelyks door Sanherib, den Koning van
V^i'r2 Kon- XVI1I: I3--XIX, JeH XXXVII: 33—37 —.. Bethfura , 1 Mach. V1: 31—49 —, nog eens Cap. XI: 64,65 — t Bethaf, Cap. IX: 64—. Geza-, Cap. XIII: 43—. Dora, Cap. XV: 13—, &c. *
BELIAL. is een Hebreeuwsch woord, 't welk. door Onze , en andere Overzetters doorgaans onvertaald geiaaten wordt. H.jt is faamgefteld uit twee woorden-, gelyk het Onze Deug -niet. Het eerfte woord is,,73,,'t.welkeen gemis aanduidt,en dus
zo veel zegt, als Niet, Zonder. Over het tweede, woord is men het niet eens. By eenigen is het *7W, juk., en dus zou Belial eenen Mensch beteekenen, die Zonder juk is \ die.recht en reedeiykheïd aanmerkt als een voor zich ondraaglyk juk, en, het afgeworpen hebbende , losbandig uitfpat tot allerlei Godtloosheid. Volgens anderen (en die agten die afleidinge regelmaatiger) is het tweede woord ^Vf, nuttig zyn, voordeel aanbrengen-, cn dus. zou Vl^S,
BeUdl, zo eenen teekenen, aan wien niets goed is, die Zonder nut voor iemand is ; zo eenen, die in den volften zin een Ondeugd , Deugniet, Onnut is , zo als wy hem zouden noemen. Uit het gebruik van dit woord blykt, dat het te houden zy voor eenen Scband- of Scheldnaam van de allerhaatelyklte. .beteekenisfe. Veelen deu-
B' E L I A LI
ken, dat het by uitneemendheid de naam' zy van den Duivel, gelyk die ook by. uitneemendheid de Booze heet. Paulus heefc hem onder den naam van Belial tegenovergefteld aan Christus, gelyk de Ongerechtigheid aan de Gerechtigheid, en de Duis-' temis aan hetLicht, 2 Kor. VI: 14,15. Met recht is hy zo te noemen. Hy is in 't geheel een Deugeniet: Een briesfende Leeuw , 1 Petr. V: 8 , een groote Draak , en Oude Slang, Openb. XII: 9 , een Leugenaar , Vader der leugenen, een Menfchen-moorder van den beginne aan, Joh. VIII: 44, een Abaddon , of Appollyon , een Aarts - verderver, Openb. IX: ir. Vervolgens worden ook by uitftek Godtlooze menfchen met deezen naam gebrandteekend,die met hunne daaden toonen, dat zy uit den Aarts - Belial, uit den Vader den Duivel zyn.. Die anderen verleiden tot Afgodery heeten Kinderen Belials\ Deut. XIII: 13. Een Zuipfter, die dronken zynde, even-> wel nog eene vertooninge maakt van Godtsdienftigheid, wordt aangemerkt een Dogter Belials te zyn , 1 Sam. I: 16. Elft fnoode Zoonen, die het Spys-offer beroofden, en de Wyven belliepen aan de deure der Tente der Saamenkomfte, worden Kinderen Belials genoemd, 1 Sam. II: . 12. Insgelyks de geenen , die de heer' ichappy van hunnen - Koning verasten , Cap. X: 27 , 2 Sam.- XX: 1 , 2 Chron; XIII; 7. Waarom ook Nabal, die dc Knegten van den reeds tot Koning gezalfden David zo onbefchoft geantwoord had, den naam van eenen Belials man zich had waerdig gemaakt, 1 Sam. XXV:.25. Die anderen in hunne goederen zoeken te verkorten, heeten ook zo, Cap. XXX: 22. Ty^ ra-nnen,- die wreedaartig bloed vergieten, waar voor David, hoewel te onrechte, by Simei werd gehouden, 2 Sam. XVI: 7. Ontuchtigen, die verhit zyn in onnatiiurlykc lusten, Richt. XIX: 22. XX: 13. By Salomo is een Belials man, die een ondeugend Man, een Bedrieger is, en met verkeerdheid des monds omgaat, Spr. VI: 12. Die- anderen met verderflyke raadgeeviirgen ter hand ftaat, heet een Belidtsraads-man, Nah. I: 11. Valfche Getuigen zyn Belials getuigen-, Spr. XIX: 28-, 1 Kon. XXI: 13. Ook wordt dit woord wel gevoegd by woorden en daaden, die -zeer boos, en zelfs by den Waereldlyken
Rick-.



BELLEN - BELOüNER.
Richter ftraf baar zyn, waarom David ook verklaarde , dat hy geen Belials ftuk. voor zyne oogen ftellen zoude, Pf. CL 3. Wanneer men den Mesfias, onder de valfche befchuldigingen, als ware hy een Volksverleider , Leugenpropheet en Godtslasteraar, om het leeven zocht te brengen, riepen zyne Vyanden • Een Belials ftuk kleeft hem aan, Pf. XLI: 9. Zo leest men ook van een Belials woord, wanneer men den verarmden Broeder zoude weigeren te leenen, om dat het zeevende jaar, het jaar der vrylaatingc, wanneer de nog onbetaalde fchulden moesten kwyt gefcholdcn worden, te naby was, Deut. XV: 9. Want dat kwam voort uit gierigheid, die een wortel is van alle kwaad, waar door men met zyne goederen anderen geen nut, of voordeel toebrengt , en zich-zelven fluit' uit het Koningryk der Heemelen.- Welke al meer als Belials ftukken , of woorden ; of als Mannen, ofKinderen Belials in den Bybel voorkoomen, is uit het gezegde ligtelyk op te maaken. Van de Beeken Belials, Pf. XVIII: 5, zie men voorwaards onder den tytel van BEEKEN.
BELLEN, zie SCHELLEN, in des^ VIL D. o. St. p. 190—.
BELLEN (Van de) der Paerden, op welke de Heiligheid des HEEliEN zou gefchreeven zyn, Zach. XIV: ao*, was by de eerfte Uitgave van dit Stuk iets gezegd. Thans wyzen wy tot het daar van aangeteekende, in des VI. D. 1. St. p. 18—, Als men dat.voor aanneemlyk houdt, en voorönderftelt , dat Zacharia geprophetcerd hebbevan.de toevergaderinge deiVolken tot de Kerke in het laatfte der dagen , zo zullen onze woorden mede behooren tot de teekening, zo van Zacharia, vs. 14, als van Jefiaia, Cap. LX: 5,6,7, Openb. XXI:- 24, waar in zy die Vergaderinge-voorftellen als den optocht van Feesthouden.de menigten, die haare gefchenken , gelaaden op lastdieren , ter Kerke willen inbrengen. .
BELOONEN. \ Geen daar van zou kunnen gezegd worden, zal ligtelyk zyn op te maaken uit het geené van den LOON is gezegd in des V. ü. r. St. p. 317—,
BELOONER (Een) der geener die Hem zoeken, is Godt, Hebr. XI: 6b. Zo ■ waaragtig het is , dat Godt is, even zo : waaragtigds het ook,. dat Hy een Belooner \
BELOONER. 285
is. Het denkbeeld, 't welk wy van Godt hebben, als vaneen allervolmaaktst Wet» zen, fluit ook in zich op, dat Hy rechtvaerdig zy. Liet is dan' eene algemeene waarheid, dat Godt een iegelyk beloont' naar zyn werk, 't zy dan goed, of kwaad. Zo zeeker het is , dat de Rechtvaerdigen! de vrucht hunner werken zullen eeten, even zeeker is het, dat den Godtloozen de vergeldinge zyner handen zal gefichieden , Jef. HL 10, 11. Gelyk Hy een onvergelykelyk groot goed heeft wechgelegd voor de geenen , die Hem vreezen, zo vergeldt Hy ook' overvloediglyk den geenen, die hoogmoed bs-1 dryven, Pf. XXXI: ao, 04'. Bepaaldelyk' wordt Hy hier voorgefteld,' als de Belooner der geener , die Hem zoeken, dus der' goeden ten goede. Die Hem zoeken zyn zulken , die , door de vërlichtinge van des LIeeren Geest, hebben leeren'zien, dat zy zich van Godt, die 's Menfchen' hoogde goed is , vervreemd hebben ; dat de wegen , langs welken zy zich vervreemd hebben, wegen des grafs zyn, die' afdaalen na'de binnenkamer en des doods; da rde dingen, om welken zy zich vervreemd hebben, ydelheid der ydelheeden zyn, wel-' kei vrucht fchaamte is : Dat Godt , van wien zy zich- vervreemd hebben, alleen waerdig is, geëerd, bemind, en gezocht te worden, als die alleen magtigis, alle de reine begeerte der onfterflyke ziele tc kunnen vervullen, en dat in 't geheel,en voor altoos. Die voorts door de lieflyk, en te gelyk onweêrftaanbaar överreedende kragt van den Geest bewoogen worden, om Godt Ongeveinsd te beminnen , boven alles, wat in den Heemel , of Op Aarde is , hoog te fchatten, en , om zynen't wille, hunne flinkfche dwaalpaden te verlaaten , en langs die Oude paden , dien Goeden weg, hun in zyn Woord aarigeweezen , vertrouwelyk na; Hem zoe-' ken, tot Hem de toevlugt neemen, hebbende geene andere begeerte , dan ora Hem te vinden, doör Hem gerechtvaerh'gd, geheiligd, beftuurd en vérheerlykt' :e worden. Zo dat dan dit zoeken in zich jpfluit een reikhalzend verlangen, ernftig' /raagen, en daadyaërdfgkoomen'tot Godt:' Vlet een woord , alle die' Geloofswerkfaamheeden-, die Godt-, in het Genade /erbond , vordert van de geenen , die' vandelen in'"de voetftappen des Geioófs' Nn 3 van



s8ó BELOONER, BELOVTE.
van Vader Abraham. Voor zulken is Godt een Belooner. Daarom wordt 'er gezegd: Zoekt, en gy zult vinden, Matth. VII: 7. Want Godt heeft tot Jakobs Zaad nooit gezegd: Zoek my te vergeefs, Jef. XLV: 19. Hv zal eer en, die Hem eer en ; die Hem vroeg zoeken,zullen Hem vinden. Hy maakt 'er het leeven aan vast. Het is : Zoekt den HEERE, en leeft, Am. V: 4, 6. Gelyk nu de Zondaar Godt niet zoeken kan langs eenen anderen weg, als dien des Genade-Verbonds, zo kan ook de Loon, welken Godt aan dit zoeken heeft vastgemaakt , geen Loon zyn , dien wy door eigene werken verdienen , maar het moet zo een Loon zyn, die, uit kragt van het eeuwig Genade-Testament, aan ons gefchonken wordt. En dat wordt een Loon genoemd, om dat Christus dien voor ons, en in onze plaatfe verdiend heeft, dien Hy vorderen kan, en ook in ons, als zyn geestelyk Ligchaam ontvangt. Om dat Hy zeggen kan tot zynen Vader: lk hebbe voleindigd het werk, dat Gy my te doen gegeeven hebt, zo kan Hy ook, eisfchender wyze, zeggen: Ik wil, dat daar ik ben, ook de geenen zyn , die gy my gegeeven hebt, Joh. XVII: 4, 24- Wie zyn het nu, die Hem gegeeven zyn? Het zyn die gelukkigen , die Godt te vooren verordineerd heeft ter aanneeminge tot Kinderen , door Jefus Christus in zich-zelven, naar het wclbehaagen zynes wils, Ephef. I: 5. Welken lly Hem ten eigendomme heeft toegeweezen, mits Hy voor die zyne ziele tot een fchuld-offer gave, welken Hy het ■ daarom in den tyd ook geeft door zynen Geest, om na Christus , en door Christus ook zo na Godt te zoeken, dat Godt niet konne nalaaten, zich aan hun te betoonen , een Belooner der zulken te zyn; want dit Christus vindt, vindt het leeven , en NB. trekt 00^ een welgevallen van den HEERE, Spr. VIII: 35. Zie J. van den Honert. 't Geloof der Vaderen, p. 111, 112.
BELOVTE (X) is eigenlyk eene betuiginge, die de eene doet aan den anderen, 't zy mondelyk, of fchriftelyk , waai door men zich verpligt tot het naarkoo men van iets in het toekoomende. (XX^ 'Er zyn Belovten, die van Godt gedaan zyr aan de menfchen. (») Sommige zyn Alge meene , die gedaan zyn aan een gehee Volk, geheel zyne Kerke. («*) Waar t0(
BELOVTE.
oudtyds behoorden de Belovten van deErflyke bezittinge van Kanadn; At Verlosfinge uit de gevangenisfe van Babel, en Wederinbrenginge in Kanadn; het Zenden van den Mesfias; de Wederaanneeminge van dat Oude Volk uit zyne nog duurende ballingfchap , in het laatfte der dagen —. (33) Nu, onder de dagen des Nieuwen Testaments, de belovten van de Uitbreidinge zyner Kerke onder de Heidenen ; haare Bewaaringe , hoe zeer zy ook moge belaagd , en befprongen worden ; haare nog toekomltige Verheerlykinge door de toevergaderinge van alle Volken ; en voorts van de Mededeelinge van de goederen des Nieuwen Verbonds,''twelk in beetere belovtenisfen bevestigd is. (fl) Andere zyn aan te merken als Byzondere, op welke een iegelyk Geloovige voor zyn perfoon aanfpraak heeft, als van de Vergeevinge der zonden; dat Hy hun tot eenen Godt en Vader zal zyn; dat Hy hen het eeuwig leeven zal doen beërven, daarom genoemd de belovte des leevens, '* welk is in Christus Jefus, 2 Tim. I: I. Wel te rechte fpreekt Petrus dan van de grootfte en dierbaare belovten, die ons gefchonken zyn , 2 Br. I: 4. Godts belovten zyn onherroepelyk. V Woord, dat eenmaal van zyne lippen is uitgegaan, zal Hy nooit veranderen. Hy is geen Man, dat Hy liegen zoude ; noch eenes menfchen kind , dat Hem iets berouwen zoude: Iets zeggen, en niet doen ? Iets fpreeken , en niet beftendig maaken? Num. XXIII: 19. Paulus verzeekert ons, dat zo veele belovten Godts, als ,er zyn, Ja en Amen zyn in Christus Jefus, a Kor. I: 20, (33) 'Er zyn Belovten der Menfchen. (<*) Die zy doen aan Godt. («<*) 't Zy iemand die doe voor zich in 't byzonder, gelyk de gelofte'van Jakob, Genef. XXVIII: 20, 21, 22. Jephta, Richt. XI: 30, 31. Hanna, de Moeder van Samuel, 1 Sam.1:10, 11, &c. Zulke geloften moeten heilig onderhouden worden: Wanneer gy, zegt de Prediker Cap. V: 3, 4, een gelofte aan Godt zult beloovd hebben , zo ftelt niet uit dezelve te betaalen: Want Hy heeft geenen lust aan de Zotten. Wat gy zult be-
1 loovdhebben, betaal het. Het is beeter, dat gy niet beloovt, dan dat gy beloovt, en niet
■ betaalt. (/3/S) 't Zy een geheel Volk die doe op plegtige Verbondsdagen , gelyk die
; van Juda en Benjamin, ten tyde van Koning



BELOVTE.
rritig Aza, a Chron. XV: 9—15. Zulke Belovten moesten ook worden naargekoomen : Maar het is veeltyds zo , als 'er ftaat Pf. LXXVIII: 36, 37. Zy vleidden Hem met hunne lippen, en logen Hem met hunne tonge: Want hun harte was niet recht met Hem; zy waren niet getrouw in zyn Verbond. (f) Belovten, die Menfchen doen aan Menfchen. («») Byzondere Perfoonen aan malkanderen, als belovten van onderlinge Vriendfchap, als die van Jakob en Laban, David en Jonathan, en menigerlei andere gevallen. Voornaamelyk komt in aanmerkinge de Huwelyks belovte, waarom de Man, die daar tegen zondigt, wordt gezegd de Huisvrouwe zynes Verbonds te verlaaten , Mal. II: 14 , en de Vrouwe, die dat doet wordt gezegd, zich trouwlooslyk te fcheiden van haaren Vriend, Jerem. III: ao. Heeft men zich in zyne onbedachtzaamheid niet verpligt tot het onmooglyke, of tot iets, 't welk men niet zou kunnen volbrengen, zonder te zondigen , dan moeten de Belovten ook gehouden worden. De eerlyke mensch breekt die niet, al moest hy 'er fchade by lyden, Pf. XV: 4. Maar 't gaat al veel zo , als Plautus zegt:
Bene promittis multa, ex multis omnia in cesfum cadunt.
Men beloovt veel; maar geeft, of doet weinig, of niets. In 't byzonder moet de Huwelyks belovte heilig zyn. Om dat Godt daar over getuige is geweest, wordt de fchennis 'er van by Hem hoog genomen. Die was de reede, waarom Hy met geen welgevallen het Spys-offer wilde ontvangen van de hand der Jooden, offchoon zy zyn Altaar bedekten met traanen , met weeninge , en zugtingc, Mal. II: 13, 14. (/3/3) Meer algemeene, die Koningen, en Volken over en weêr aan malkanderen doen. Daar in moet de goede trouw ook plaats hebben. Worden die gefchonden, zo niet dan al teveel gefchiedt, wanneer de bedrieglyke Staatkunde de goede trouw aan eene zyde fchuift, ook dat wordt van Godt geftraft. Men zie dit in Koning Zedekia. Dat hy gevangen, en door den Koning van Babel gedood werd, was de ftraffe zyner trouwloosheid, dat hy des HEEREN eed ver agt, en hei verbond gebroken had% waar op hy de
BELOVTEN. a8?
hand gegeeven had, Ezech. XVII: 15—19. (3) Somwylen beteekent ook het woord Belovte het beloovde Goed zelve. De uitftortinge van 'de Wondergaaven van den Geest op 't Pingfter-feest was de Belovte des Vaders, welke de Apostelen te Jeruzalem verwachten moesten, Hand. I: 4. Waar van de Heiland ook gezegd hadde: Ziet! Ik zende de belovte my nes Vaders op u, Luk. XXIV: 49. In dien zin zegt ook Paulus van de Geloovigen des Ouden dags, dat zy de belovte nietverkreegen hebben; wel de Belovte, maar niet het beloovde Goed, Hebr. XI: 39.
BELOVTEN (Want zo veele) Godts , als 'er zyn, die zyn in Hem Ja en Amen, Gode tot heerlykheid door ons, aKor. I: ao. De Apostel had vs. 19. gezegd, dat Jefus Christus, wiens Euangelie hy en zyne Amptgenooten onder hen gepredikt hadden , niet was Ja en Neen. Niet zulk een,. die wel Ja zegt , en groote dingen beloovt; maar, als het met zyn belang niet overéénkomt, zyn Ja intrekt, en Neen zegt. Alles wat zy gepredikt hadden , was geweest Ja in Hem. Hy was de Amen , de getrouwe en waaragtige Getuige. Alles, waar toe Hy zich verpligt hadde, om het heil van Zondaaren te bevorderen, heeft Lly ook willen vervullen. Zyn Ja is Ja gebleeven, fchoon het Hem een' fmeru en fmaadelyken Kruisdood had moeten kosten. Dit'bevestigt de Apostel daar mede, dat de Belovten Godts, zo veele als'er zyn—, Veele zynde Belovten Godts; men denke om At Belovten des Genade- Verbonds9 cn wel in 't byzonder om die, welke behooren tot het beeter Verbond, 't welk nu door het Euangelie gepredikt werd, 'twelk in beetere belovtenisfen bevestigd is , Hebr. VIII: 6. Deeze zyn zeer groote en dierbaare belovten; 't zyn belovten Godts. Ze zyn alle in Christus gedaan. Gegrond in, en gedaan om Hem, van wegens zyne dierbaare Borgverpligtinge , uit kragt van welke Godt Zondaaren konde worden tot eenen Godt van volkoomene Zaligheid. En vermits Hy daar aan volkoomelyk heeft voldaan, waar van de Vader Hem getuigenis heeft gegeeven , door Hem op tewekken uit den dood, en te doen zitten* ter rechterhand zyner Majefteit, zo zyns alle die Belovten nu ook vervuld, en worden van tyd tot tyd vervuld, en zyn dus ia



^2 BELOVTEN.
Hem Ja en Amen. Niet .alleen Ja, maar ook, ter meerdere bevestiginge , Amen, welk woord fomwylen de kragt van eene' beëedigde bevestiging beeft. In den .Grondtekst ftaan de woorden n«i en. &finu Het eerfte een, Grieèsch , en het tweede '(Amen)., een oorfpronglyk Hebreeuwseh woord. Sommigen merken 'er over aan, dat dit konde. aanduiden, dat alle de Belovten Godts nu in Christus even zeeker zyn voor de Grieken, de Geloovigen uit de Heidenen, als voor die uit de Hebreen, de Jooden, wantin Christus is geen onderfcheid; Hy is alles, ende 'in allen, Kolosf. lil: ir.. Paulus voegt 'er by , dat dit Ja cn Amen zyn was, Gode tot heerlykheid door ons. Dat dit door hen tot dat oogmerk gepredikt was , en verder moest gepredikt worden, en dat de Geloovigen zich daar toe ook door hunne predikinge moesten laaten opwekken , om zo gezaamentlyk Gode de eere te geeven, om zyner goedertierenheids , en waarheids wille en te zeggen : Uwe Goedertierenheid (in het belooven) is groot tot aan de Heemelen; en uwe Waarheid (in het vervullen) tot aan de bovenfe wolken, Pf. LVII: ri'.
BELOVTE (En hebben de) niet gekrecgen: Alzo Godt wat beet er s over ons voorzien hadde: Op dat zy zonder ons niet zouden volmaakt worden, Hebr. XI: 39, 40. '(ft) In het 39. vs. zal dan de Vraage zyn, wie het zyn , van welken de Apostel 'fpreekt? En dan hoe het.te verftaan zy, dat zy de Belovte niet gekreegen hebben? (ftM) Wie zyn het? Het blykt uit het naastvoorgaande*: Die allen, die door het geloove getuigenis hekben gehad. Die allen, üie van Abel aan, vs. 4 —, tot aan de laatfte Geloovigen toe, vs. 38, die zo groote dingen verricht, zo groote zëlfsverlocheningen gedaan , zo veele wederwaerdighe.eden doorgedaan en overwonnen , zo veele wreede martelingen lydzaam, moedig .en ftandvastig verduurd hebben, en dat alles door de kragt des geloofs : En die dus door hunne gedraagingen het .getuigenis.gehad hebben, dat zy ftonden in^dat geloove, welk is een vaste grond der dingen , die men hoopt, cn een bewys der zaakef die men 'niet ziet, vs. i. Deeze allen zyn het, van welken dc Apostel zegt : (33) Dat zy de belovte niet gekreegen "hebben, 't Spreekt yen zelve, dat.de Belovte hier niet beteé-
BELOVTE N.
kent het woord der belovte ; want hadden zy dat niet gekreegen, was dat woord niet tot hen gefchied, hoe zouden zy het dan hebben kunnen gelooven ? Men moet 'er dan door verftaan het aan hun beloovde goed. Dat is het, "twelk zy niet gekreegen hebben. Wat was nu dat Beloovde Goed? («) Was het ook het eeuiuig leeven? Zyn die Oude Geloovigen dat dan in.hunnen tyd, terftond na hunnen dood , niet deelagtig geworden,? Zal men dan met deRoomschgezinden moeten droomen van een zo genaamd Limbus, Voorburg der helle, waar in de zielen van die Oude Geloovigen zouden opgellooten zyn geweest ten tyde toe, dat Jefus, door zynen dood het alles volbragt hebbende, in de helle nedergedaald zy, om hen daar uit te verlosfen, en met zich over te brengen in het Heemelsch Paradys? Of zal men, 't geen daar van niet veel verfchilt, met eenigen by de Eng, Godtgeleerden denken , dat de Zielen van die Geloovigen als in een foort van llaap, of, gelyk zy zich uitdrukken ongewaarwordelykheid, gevallen, en daar in geblèeven zyn tot op den dood en verheerlyking van jefus toe, en toen 'er eerst uit ontwaakt, en in het gevoelig genot van de hecmelfche gelukzaligheid gefteld zyn: En dat dat hunne Volmaakinge geweest zy, gelyk het nu de Volmaaking is van de Geloovigen onder het Nieuwe Testament, dat zy, zonder zo een flaapen , terftond na hunnen dood, der Zaligheeden des eeuwigen leevens deelagtig worden? Ik denke niet, dat die Oude Geloovigen zo ongelukkig geweest zyn. Abraham, Izadk en Jakob waren begeerig na het heemelsch Vaderland, zy verwachtten de Stad, die fondamenten heeft, en zekerlyk zyn zy ook tot dezelve ingekoomen , want Godt had hun een Stad bereid, vs. 9, 10, 16. Zy vertrouwden niet alleen, dat Godt hunne ziele,zou verlosfen van het geweld der helle; maar ouk, dat Hy hen zoude opneemen, Pf. XLIX: 16, en wel in heerlykheid, Pf. LXXIII: 24. En in dat„vertrouwen zyn zyn ook niet te leur gefteld; want Paulus leert ons , dat, naardien Godt veele Kinderen ter heerlykheid geleid hadde, het Hem ook betaamde den Overfien Leidsman hunner Zaligheid door ly dingen tc volmaaken, Hebr. II: 10. (£) De hier bedoelde Belovte zal dan die zyn van 's Mesfias.Verfchyninge in
het



BELOVTEN.
BELOVTEN. ad9
het vleesch met de gevolgen 'er van; zyn Dood, het Verzoenen der zonden , het Aanbrengen eener eeuwige Gerechtigheid, de Openbaaringe van zyn Koningryk met alle deszelfs goederen , Gerechtigheid, Vreede, en blydfchap door den Heiligen Geest. Deeze Belovte, in het Paradys reet s verkondigd , aan de Eerstvaderen vernieuwd , door de Propheeten dikwils herhaald en bevestigd, was wel aan hun gedaan, maar deVervullinge'er van hebben zy niet beleefd, en dus met-verkreegen. Dat geluk was, naar de by Godtbellemde onderfcheidene bedeelingen van het Genade-Verbond, bewaard voor een laateren tyd. (3) Dat leert de Apostel ,vs. 40. Alzo Godt wat beeters over ons —. (Kft) Door dit Ons verftaat de Apostel in de eerfte plaatfe zich ■ zeiven, en de Geloovige Hebreen,aan welken hy fchreef, en voorts ook alle andere Geloovigen, die toen leefden, of nog leeven zouden. Over die had Godt iets voorzien, in zyn eeuwig raadsbefluit beftemd, en ook nu tot en over hen doen koomen. En dat was iets beeters. Naar den weg van tegenöverftellinge kan dat niet anders zyn, dan dat zy gekreegen hadden de Belovte, dat is, het beloovde goed, de vervullinge van die .Belovte, welke de Oude Geloofshelden niet verkreegen hadden: Te weeten, de komfte van den beloovden .Verlosfer, het te wege brengen der eeuwige Verlosfinge door zyns zelfs opöfferinge, waar mede Hy tot in eeuwigheid volmaakt hadde allen, die geheiligd zouden worden ; de meerdere Vryheid, zonder den omllag van lastige Wetdienften ; de meerdere vrymoedigheid tot, en blydfchap in Godt, zonder de wedergedachtenisfe der nog openftaande Zondenfchuld; de ruimere uitftortingevan den Geest: Kortom, de opening van het beeter Verbond, 't welk in beetere belovtenisfcn bevestigd was. Is nu het daadlyk genot beeter, dan de belovte 'er van; het beeld der zaake beeter, dan de fchaduwe 'er van, zo konde Paulus met recht zeggen, dat het iets beeters was , V welk Godt over hen voorzien hadde. Des zeide de Heere eens tot zyne Difcipelen, toen Hy nog maar als Leeraar onder hen verkeerde: Uwe oogen zyn zalig, om dat zy zien , en uwe oor en , om dat 'zy hoor en. Want, voorwaar ik zegge u lieden: Dat I. Deel. II. Stuk.
veele Propheeten, Koningen en Rechtvaerdigen begeerd hebben de dingen te zien, die gy ziet, en hebben ze niet gezien; en te hoor en de dingen , die gy hoort, cn hebben .ze-niet gehoord, Matth. XIII: 16, 17, Luk. X: 23, 24. De reede, waarom Godt dat beetere over hen voorzien hadde, (23) breidde zich mede uit tot die Oude reeds gezaligde Heemelingen. 't Was, zegt de Apostel, op dat zy niet volmaakt zouden worden zonder ons. Deeze woorden behooren zekerlyk tot.die, welke zwaar zyn om te verftaan. Een blyk 'er van zyn de verfchillende Verklaaringen der gewoone Uitleggers. Eene breede van den Eerw. J. C. Villar is te vinden in den Mandei van Godtgel.— Oefening. D. IV. p. 47. Eene andere, die, zo veel my bekend is,nieuw en ook vreemd is, van den Eerw. Nieuwland, is medegedeeld in deszelfs Uttlegk. Vermaakt. D. I. p. 454 —. Die alle voor te draagen, zou te omliagtig zyn. Gelyk 'er geen eene is, of'er kunnen bedenkingen tegen geopperd worden, zo ftelle ik vast, dat het ook zo zal zyn met de myne. In hoe verre die al, of niet aanneemlyk zy, ftaa aan het oordeel van den befcheiden Leezer. (*) Duidelyk genoeg geeven onze woorden te kennen, dat, hoe groot de volmaaktheid van die zalige Heemelingen was in de onmiddelyke gemeenfehap van Godt, die evenwel door zekere toevallen, of gebeurtenisfen voor eene meerdere volmaakinge vatbaar was, waar toe ik brenge zulke , die hun tot groote blydfchap konden zyn. Blydfchap maakt zekerlyk een weezenlyk geluk uit. Het is eene groote belovte aan de Vrygekogten des HEEREN, eeuwige blydfchap zal op hun hoofd weezen , jef. XXXV: 10. De Heerlykheid , welke aan Jefus beloovd was, na dat Hy het Kruis zoude gedraagen hebben , wordt vreugde genoemd , Hebr. XII: 2. Verzadiging van vreugde voor Godts aangezigt, zag Hy te gemoet, Pf. XVI: 11. De Heemelingen leeven altoos in vreugde, zondereenig inmengfel van droefheid ; maar zeekere gevallen kunnen hunne vreugde verheffen. De Heiland zegt, dat in den Heemel vreugde is over de bekeeringe van flegts éénen Zondaar , Luk. XV: 7. Hoe men 'er daar kennis van kryge, ftaat my thans niet te onderzoeken. Johannes boorde als de groote femme O 0 ee-



a$@ BELOVTEN,
eener groote Schaare in den 'Heemel', dia, tereere van Godts waarheid en rechtvaerdigheid, Halleluja zong, om dat Godt de groote Hoere had geoordeeld, 'Openb. XIX: i, <z. Tot welk Vreugdebedryf'ook de Heemel, de heilige Apostelen, en Propheeten te vooren waren opgewekt, Cap. XVIII: 20. zal het ongerymd zyn te denken, dat de zalige Heemelingen zeer verlangd hebben na de vervullinge van de aan hun gedaahe Belofte: Dat de Mesfias koomen , en het tvelbehaagen des HEEREN - door zyne hand gelukkig mogt voortgaan? 't Konde niet misfen, óf hunne blaakende liefde tot Godts eere, welke-daar door grootelyks moest opgeluisterd worden, moest ,hen dat vuurig doen verlangen. Zou dan de daarftellinge daar van hun niet geweest zyn eene Volmadkinge in vreugde P Men weet, -hoe vol vrolyk -de nedergedaalde Engelen zongen in Betblehems velden, teen de Heiland gebooren werd, Luk. H; 13, 14. Zou dan daar over ook geene vreugde zyn geweest in den Heemel ? Zou het ongerymd zyn te denken, dat zy verlangd hebben , dat door 's Mesfias Zoendood ook hunne overtreedingen mede mogten verzoend werden, Hebr. IX: 15 ? Ais ook, dat zyne Kerke hier op Aarde alle de heuglyke en heerlyke gevolgen daar van mogt genieten? 't Konde niet misfen, of het belang, 't welk de Zeegepraalende Kerk neemt in de belangen der Strydende Kerk op Aarde, moest hen dat doen'verlangen. Zou dan de daarftellinge daar van hun niet geweest zyn Qtne Volmaakinge in vreugde P Wy zouden 'er .niet aan kunnen twyffelen, ware de gedachte van den Heer Stokmans, in zyne Verklaaringe van jef. LIV- voldingend beweezen, dat men door de Qnvruchtèaare, die daar vs. fi wordt? aangefproken, had te verftaan de Aartsvaderlyke Kerk, niet op Aarde, maar in den Heemel, .welke, naar zyne gedachten ook mede is het Jeruzalem \ dat boven, en onzer aller Moeder is, Gal. IV: 16. "Want die wordt daar opgewekt, om vrolyk te zyn, gefchal te maaken met vrolyk gezang, om dat zy in haare nakoomlingen zou uitbreeken ter rechter- en ter {linkerhand, en haar Zaad de Heidenen erven zoude, vs. 1, 2., 3. Zyn nü alle deeze dingen hun tot eene zo ongemeen groote blydfchap geweest, zo kan men dat wel aan-
BELOVTEN.
merken als eene verdere Volmadkinge van hunne gelukzaligheid. O) Om hen nu die Volmaakinge deelagtig te doen worden, zo had Godt'nu dat bovengemelde Beetere doen koomen : Want hadde Godt dat voorzien en beftemd voor Geloovigen van laatere Eeuwen , dan waren zy ook zo veel langer van die Folmaakingeveilloken gebleeven. Maar nu had Godt dat voorzien over Paulus, en andere Geloovigen van dien tyd, en dat was gefchied, niet alleen oni hen gelukkig te maaken', maar ook, op dat die Oude Heemelingen mogten volmaakt worden door vermeerderinge van vreugde, en door hun te verfchaffen ryker ftoffe tot verheerlykinge van Godt, welke zy fteeds verheften boven hethoogfte hunner blydfchap. En dus konde Paulus ook zeggen , dat dat niet zoude gefchied zyn zonder ons. Want waren Paulus en die anderen met hem de geenen, over welke Godt in zyn onveranderlyk Befluit dat beetere voorzien had, 't welk den Heemelingen die Volmaakingesmoest aanbrengen , zo fprak het van zelve , dat zy die zonder hen, zonder hun aanweezen , niet zouden verkreegen hebben. .Wat was nu het oogmerk, van den Apostel in deeze Woorden? 't Was dit: Zyn de Geloovigen van den Ouden dag, van welken ik dus lange met u gefproken hebbe , zo lydzaam en ftandvastig geweest door hun geloof -aan de Belovte , offchoon zy de beloovde zaak 'niet verkreegen hebben : Hoe veel te meer zal het ons dan niet voegen met taaije. lydzaamheid , en kloeken Geloofs-moed alle verdrukkingen te verduuren, die men ons aandoet? Ons, zegge ik , over welken Godt al dat Beetere voorzien, aan Welken Hy al dat Beetere daadlyk gefchonken heeft ? Dat dit het oogmerk van Paulus was , blykt terftond uit het 1. vs. van het volgende XII. Hoofdft., daar hy, als by gevolgtrekkinge , zich-zelven'en zyne geloovige Hebreen dus opwekt : Dewyle wy dan ook zo iroot eene wolk van getuigen rontom ons hebben liggende , laat ons afleggen allen last, ?n de zonde, die ons ligtelyk omringt, en 'dat ons met lydzaamheid hopen de loopbaaie, die ons voor gefield is.
BELTHEM, daar Holophernes zyn Leeger neêrfloeg, Jud. VU: 3, was geleegen n de nabuurfchap van Bethuliê, niet verre
van



B E L Y D.E N.
van Esdrelon i Een Burgt, of Vlek, waar van de groote vlakte van Esdrelon haaren naam heeft gekreegen , behoorende tot het Stamdeel van Isfafchar, zich uitftrckkende van ,het Oosten na het Westen.
BELYDEN , zegt iets bekennen, (ft) h Wordt gebruikt van de Leere, en zegt dan zo veel als eene openbaare bekentenis, dat men zo eene Leere toegedaan zy , en dezelve voor waaragtig houdt. De Heere Jefus fpreekt van Hem te belyden voor de menfchen, Matth. X: 32. Paulusym een belyden met den monde ter Zaligheid, Rom. X: 10. Johannesvm een belyden, dat Jefus Christus in de Waereld.gekomen is, 1 Br. IV: 2v De Leere zelve wordt daarom ook wel eens genoemd de goede Belydenis, die men beleeden heeft, 1 Tim. VI: 11. (39 Ook van de zonden,.da men die erkent, en bekent, en dan is óm Belyden tegenovergelleld aan het verzwygen, en bedekken zyner zonden , Pf. XXXII: ,], s.». Spr. XXVIII: 13. Van zulke Belydentsfen heeft men veele Voorbeelden, als van Achan, door Jofua daar toe opgewekt zynde, Jof. VII: 19 , ao. Van Saul, door zyn eigen geweeten overtuigd ftaande van zynen^onrechtvaerdigen handel, 1 Sam. XXIV: 18—ao. Van David, toen hy door Nathan beftraft was, aSam. XII: 13, 14. Nog eens, toen hy het Volk had doen tellen, Cap. XXIV: 10, 17. Van den Jongften Zoon voor zynen Vader, Luk. XV: ai , &c. Zulke Belydenisfen (KN) kunnen in 't verborgen eenzaame gedaan worden voor Godt. Gefchiedt dat met een harte/twelk berouw heeft over zyne zonden, 't welk Godts rechtvaerdigheid erkent in. het ftraffen van de zonden, en; 't welk, met een geloovig uitzien na den Heere Jefus, van zyne Zonden .-fchuld wenscht on.theeven te worden, en te gelyk een oprecht voorneemen heeft, om voortaan meer waerdiglyk den Heere te wandelen tot alle behaaglykheid , dan is dat van eene heilzaame uitwerkinge : Indien wy onze zonden belyden, zegt Johannes, i Br. I: 9. Godt is getrouw en rechtvaerdig , dat Hy ons de zonden vergeeve. Zo eene Belydenis deed David, Pf. LI: 5, 6, en het gezeegend gevolg 'er van was, dat Godt de ongerechtigheid zyner zonde vergaf, Pf. XXXII: 5. (33) Ook door den eenen Mensch aan den anderen. 't'Z.y dan., dat iemand zich
BELYDEN. aftdoor deeze, of geene zondè ih zyn ge» moed bezwaard vindt, daar van met eenen anderen fpreekt, om zyn hart te ontlasten., .en van denzelven raad en troost te ontvangen, 't Zy dan, dat de eeneden anderen belecdigd hebbe: Dan is 'er niets billyker, dan dat men dat voor den beleedigden belyde , zyn leedweezen 'er over betuige, en vergeevinge verzoeke. Zo vermaant Jakobus, Cap. V: 16. Belyde malkanderen de misdaaden , en bidt voor malkanderen. OU) Ook door, of voor eenen Leeraar. («) Door den Leeraar, wanneer die in het openbaar gebed, 't welk hydoet uit den naam der Gemeente, ook uit haaren naam belydenisfe doet van de zonden. Zo moest Adronop den grooten Verzoendag , belydenis doen van alle de ongerecbtigheeden , en overtreedingen der Kinderen Israëls, Levit. XVh ai. Op eenen plegtigen Vastdag vergaderden zich de Kinderen Israëls, en zy ftonden, en deeden belydenisfe van hunne, en hunner Vaderen zonden, Nehem. IX: 1, a, en toen Jofua, de Hoogepriester, en anderen met hem, het gebed aanhieven , zo deeden zy belydenis met, en voor het Volk: Gy, 6 Godt! Zyt rechtvaerdig in alles, wat ons overgekoomen is; want gy hebt trouwlyk, en wy hebben trouwlooslyk gehandeld: Onze Koningen, onze Vorften, onze Priesters, onze Vaders, en hebben uwe Wet niet gedaan — vs. 33—. 35. (3) Ook wel in enkele gevallen voor den Leeraar, onder vier oogen, 'twelk zyne nuttigheid kan hebben, wanneer een recht Boetvaerdige zich bezwaard vindt, cn van den Leeraar beftuur wenscht te ontvangen, langs welken, weg , hy zich met Godt, en zyne Konlciëntie konne bevreedigen. Daar toe heeft elk vryheid; maar men moet 'er geene Wet van maaken, die elk eenen 'er toe verbindt. («*) Dat doet men in de Roomfche Kerke. In het Concilië van Trente is het tot een'ftokregel gemaakt, dat elk zyne zonden aan den Priester moet belyden , die hem tot berouw en verbeetering vermaant:, eene zeekere boetdoening oplegt, en dan de Abfolutie geeft, dat is, de zonden vergeeven verklaard» Zelfs heeft men 'er een Sakrament gemaakt met een Anathema-, yervloekinge voor de geenen, die dat zouden ontkennen. Deeze daad wordt genoemd de Biegt, welk woord is af te leiOo a «effi



fl9s BELYDEN.
den van het Oude Duitfche woord jfigten, of Jichten, 't welk de beteekenis had van bekennen, belyden, gelyk men ook in het Oude Duitsch zeide Bejigt in plaatfe van Bicgt. (A) De Oorfprong der Oorbiegt. zal men te vergeefs zoeken in Godts Woord, maar is af te leiden uit de openbaare Kerklyke Boete, oï Difcipline, welke oudtyds plaats had. Als iemand der Gemeente eenen grooten aanftoot had gegeeven, moest hy daar van, in aller tegenwoordigheid-, belydenis en afbiddinge doen. Sommigen fchroomden dat te doen, fommige zonden waren ook van dien aart, dat de belydenis 'er van niet zonder fchaamte en ergernisfe zoude hebben kunnen gehoord worden. Daarom ftelde men eenen Banitentiarius ,. of Boetprediker aan , aan wien zulken in 't verborgene belydenis deeden; dikwils ook nog van andere onbekende zonden , om hun- geprangd geweeten ruimte te bezorgen , en goeden raad te ontvangen. Nieephorus fchryft * dat,.wanneer, onder de Vervolginge van Decius, veele afvallig geworden . waren , die naderhand berouw kreegcn , cnernftig verzochten-, in de gemeenfehap der Kerke weder aangenomen te worden ,men * uit- aanmerkinge van derzelver groot getal, Boetpredikers aanftelde , die met hun in byzondere Onderhandelinge traden , en hen weder aanneemen , en met de Gemeente verzoenen konden. Origenes fchynt daar op het oog gehad te hebben, als-hy vermaande ,r den Arts (den Boetpredi,,-ker, deszelfs geaartheid en bekwaam,, heid) vooraf ter deege te beproeven, „ dien men de geneezinge der zielen zou,, da toebetrouwen." Dus kwam deeze wyze van belydenisfe te doen allengskens meer in gebruik, tot dat men in de Roomfche Kerke 'er eene Wet van gemaakt, en die tot alle Leden van de Kerke uitgebreid heeft. (B) De Hervormden keuren de Oorbiegt af'. Zy merken dezelve aan: (AA) Als recht gefchikt om te heerfchen over de konfcientiè'n der menfchen, zelfs van'zulken,-.die gewoon zyn over anderen te heerfchen , als Koningen cn Vorften. Zyn die wat zwak van Geest, en byge^loovig, de-invloed van den Biegtvader kan hen ligtelyk vervoeren tot .Vervolgingen , en andere flegte onderneemingen. De voorbeelden daar van zyn niet vreemd
BEL Y D E N.
in de Gefehiedenisfen. (BB) Recht gefchikt , om de Geldzugt van eenen inhaaligen Biegtvader te voldoen. Hy weet zyne ryke Biegtkinderen zeer wel aan zich te verpligten-, en die zoeken ook gaernozyne gunst te gewinnen, om by het doen der Biegte, eene te gereedere, en meer gemaklyke Abfolutie te bekoomen. Is hy een Kloosterling, hy vergeet niet de belangen van zyn Klooster ten fterkfte aan te beveelen , en het bezorgen 'er van als iets ongemeen verdienftelyks aan te pryzen. 'Er is geen twyffel aan , of de Bicgt is de bron , waar uit veele aanzienlyke erfbeftellingen zyn opgeweldten voordeele van Kloosters , Abdyen, &c., tot merklyk nadeel van de rechte erfgenaamen. (CC) Recht gefchikt, om het harte van den Biegtvader min, of meer af te trekken van fommigen zyner -Biegtkinderen. 'Er is'er, die belydenisfe doen van Meineed , Hoerery,- Overfpel, ja! Ontuchtigheeden van het vuilfte foort: Zal hy, zo hy nog- eenige gevoelens van Deugd bezit, zulken- wel kunnen aanzien zonder veröntwaerdiginge? Zy doen belydenis van eenen gewelddaadigen aanflag, of voorgenomen , of in 't werk gefield tegen hem, of iemand zyner Vrienden^, of Bloedverwandten : Zal' by zich wel kunnen ontdoen van - alle-gevoelens van wrok en wraak? 't Is waar, de Biegtvader en zyn Biegtkind zien malkanderen niet : Maar zou hy veelen niet kunnen kennen aan de ftemme? Uit deeze en geene omftandigheeden van het beleeden feit, niet kunnen raamen, wie ze zyn? Weet hy het niet in het zeekere, hy zal het evenwel vermoeden, i Bedriegt 'hy zich daar in , zo veel te erger, dan valt zyn vermoeden op den Onfchuldigen. (DD) Recht gefchikt, om by veelen het voortgaan in 't zondigen te begunfligen. De groote hoop is een zondige, zorg-ja! roekelooze hoop. Men heeft gebiegt, de Abfolutie isgegeeven , 't pak is van het harte, men -begint weêr van vooren aan, en men zet, gelyk men zegt, de kerfftok weêr vol, tot dat men weêr zal moeten biegten. Heeft dan de Biegt wel eens dat goede uitgewerkt, dat geftöolen goed weêr is bezorgd aan den Eigenaar, ze kan daar-en-tegen zeer veel kwaads uitwerken, en is daarom by dc Hervormden met
recht



be l y" d e ni
récht buiten gebruik gefield. (/3£)' By onze Luthsrfcbe Broeders is ze in gebruik gebleeven ; doch overal niet op dezelfde wyze. In föramige Gemeenten houdt de byzondere Biegt nog fland. Doch om de ongeleegenheid'ervanin talryke Gemeenten, en het misbruik, 'twelk 'er van zou kunnen gemaakt worden, heeft men ze in veele plaatfen afgefchaft, en men vergenoegt zich met eena algemeene Belydenisfe, die de Leeraar doet, of voorleest, waar in men voorönderflelt, dat elk lid der Gemeente boetvaerdig toeflemt. 't Welk weinig verfchilt van het doen der Hervormden, als de Leeraar, by het doen der Voorbereiding - predikaatfie , -nadruk-* lyk aandringt op boete , geloove en bekeeringe, en in het Gebed voor zich, en en voor en met de Gemeente belydenisfe doet van zonden. Die Latyn verftaan, zullen met genoegen in de Biblioth. Brem. Gl. IV. Fafcic. V. Disfért. 3. p. m. 838—. kunnen leezen de Thefes van Casp. Mauritius,die in 't laatfte der voorleedene Eeuwe Leeraar is geweest in de Jacobi'Kerke te Hamburg, (yy) De Kopten , eene nog vry talryke Sekte in Egypte ^ hebben de Biegt ook behouden. Zy belyden in 't algemeen, gezondigd te hebben, met gedachten , - woorden en- werken , zonder zich uit te laaten in byzonderheeden. Vraagt men hunne Vrouwen, of zy zich ook hebben fchuldig gemaakt aan ontrouwe jegens haare Mannen, dan is het antwoord: Godt verhoede het, dat wy'zouden openbaaren wangedraagingcn,die den vreede en de rust zouden kunnen ftobren in onze Huizen. Voor het overige zyn zy vry genoeg in hunne belydenisfen , en de Priester geeft de Abfolutie met deeze woorden: Godt vergeevè bet u, zonder'er iets meer by te voegen. Zie Bieb. Poekoele, Voyag. Tom. IL p. 454.
BELYDEN moest Adron, op den grooten Verzoendag , alle de ongerecbtigheeden 'cn overtreedingen der Kinderen Israëls, naar alle hunne zonden, terwylen hy beide zyne banden leide op het hoofd van den wechgaanden Bok, die zoude worden uitgeleid na-, en losgelaaten in de Woeflyne, Levit. XVI: 21. In de Offerhanden van Verzoeninge was het gebruikelyk, dat de Offerende Israëliet zyne hand, of handen moest leggen op het Bëest, 't welk hy ten Of er aanbragt, waar
belyden: s53
mede de Eigenaar te kennen gaf, dat hy afftand deed van het recht, 't welk hy tot nog töe op dat Beest gehad had, en dat hy het plegtig toewydde en overgaf aan den LIEER E. Maar hy moest dan ook belydenis doen van zyne zonden, en dan gaf dat opleggen der handen te kennen, dat hy zyne zonden overdroeg op dat Beest , dat hetzelve in zyne plaatfe ftelde, en Godt badt, dat de by hem verdiende doodftraffe mogt vallen op dat Beest. Dat alles moest nu ook Adrort doen, niet maar voor zich, maar voor geheel hét Volk: Want de jaarlykfcheVerzoendag was een Verzoendag voor geheet de-Vergaderinge Israëls, en heette daarom, by uitneemendheid, de groote Verzoendag, en by deeze plegtigheid werd geheel het Volk door hem vertegenwoordigd, als Hoogepriester , die gelteld was in de dingen , die, van 'sVolks wegen , by Godt te doen waren. Des moest hy belydenis' doen 'in 't algemeen, niet maar van deeze, of geene, maar van alle ongerecbtigheeden, en overtreedingen; niet maar van den eenen, of anderen; maar van alle de Kinderen Israëls, en daar by de handen op het hoofd van dien Bok leggende, was 't zo veel , als of hy alle die zonden , eii overtreedingen op dien Bok overdroeg , en denzelven daar mede bezwaarde, waarom die Bok , uitgeleid wordende na de Woeflyne , ook gezegd wierd , alle die ongerecbtigheeden op zich wech te draagen in een afgezonderd Land, vs. 11. De Jooden zeggen, dat dit gefchiedde onder het bidden met deeze woorden : Och HEERE.' Uw Vilk, het huis Israëls ; heeft overtreeden , gerebelleerd-, en gezondigd voor U Och HEERE.' vergeef toch de misdaadcn 't rcbelliën,en de zonden, waar mede uw Volk, bet huis Israëls, overtreeden , gerebelleerd en gezondigd heeft voor U: Gelyk gefchreeven is in de Wet 'van Mofes* uwen Knegt^ zeggende: Want op deezen Dag zal hy voor u verzoeninge doen, om lu te reinigen van alle uwe zonden voor den HEERE, en gy zult rein zyn. Wanneer de Priesters, en het Volk, dat in den Voorhof was, den naam JEHOVA door den Hoogenpriester hoorden uitfpreeken, dan boogen zy ziclr met hunne aangezigten ter narde, aanbaden , en zeiden: Geloofd zy de beer lyke naam zyns Koningryks tot in alle eeuwigheid!- Iets Oo 3 . dier-



üQ4 E E L YDEN.
diergelyks had, volgens Herodoot ,.L. II. C. 39,ook plaats by de Egyptenaars, die ook , met oplegginge der handen , den Vloek overdroegen op het Offerdier, zeggende: „ Mogt, of den Offeraar zeiven, of geheel Egypteland eenig kwaad over het hoofd ha'igut; dat het dan nederkoome op dat hoofd." Zie E, van Hermkhuifen, Wet der gehad-, p. C02 —.
BELYDT (Want met het harte gelooft men ter Rechtvaerdigheid, cn met den monde*) men ter Zaligheid, Kom. X: 10. (ft) De groote zaak, die te belyden en te gelooven was, kan men leeren uit het 9. vs. 't Was, dat Godt Jefus Christus uit den dooden bad of ge•wekt. Dit is eene waarheid van het allergrootfle belang, en is aan te merken als de Grondflag van het Christen Heil-geloof; want, ware Christus niet opgewekt uit den ilooden , dan was ons geloof ydel, 1 Kor. XV: 14. Daarom beval de Apostel zynen Leerzpone ook zoernftig aan: Houd in gedachtenisfe, dat Jefus Christus uit den dooden opgewekt is, a Tim. II: 8. Want, gelooven wy dat, dan gelooven wy ook, dat Hy is Godts Zoon ; want uit zyne opftandinge is Hy kragtelyk beweezen tc zyn de Zoon van Godt, naar den Geest der heiligmaakinge , Rom. I: 4. Dan gelooven wy ook, dat Hy is de Christus, de beloofde Mesfias, waar van zyne Opwekkinge het onlochenbaar bewys is, zo als Petrus dat uit den XVI. Pfalm betoogde , Hand. II: -4^—3a> En deeze twee waarheeden zyn van dat gewichte, dat van het gelooven 'er van het hebben van het eeuwig leeven, en de Overwinninge der Waereld afhanglyk wordt gemaakt, Joh. XX: 31,1 Joh. V:£. Dan gelooven wy ook , dat Hy, als de Borg van .Zondaaren , der Godtlyke gerechtigheid volkoomelyk hebbe genoeg gedaan ; want, door Hem leevendig te maaken, heeft Godt voor het oog der Waereld getoond , dat Hy van Hem gerechtvaerdigd was in den Geest, 1 Tim. lil: 16. Vergel. 1 Petr. III: i3. En dus is die waarheid de grond van ons vertrouwen op Hem, dat Hy eene eeuwige gerechtigheid heeft aangebragt; waarom Paulus ook zegt: Die overgeleeverd is om onze zonden, is opgewekt om onze reebtvaerdigmaakinge, Rom. IV: 2.5. Deeze zo gewichtige waarheid moet, zullen wy'erde gewenschte vrucht Vin trekken, geloofd en beleeden worden.
B E L Y D E N.
(ftft) De Apostel fpreekt van het gehs-
ven, en het belyden elk in het byzonder. («) Met het harte gelooft men ter rechtvaerdigheid. (*«) Het is buiten infpraak, dat het Geloof hier is het oprecht heilvattend Geloof, 't welk niet alleen met eene volkoomene overreedinge des harten het voor waaragtig houdt, dat Jefus Christus uil den .dooden is opgewekt, en dat Hy dat alles zy, 't geen Hy daar door is beweezen te zyn; maar 't welk dan daar van ook gebruik maakt: 't Welk met geheel het harte verlochend is aan allen waan van Wettifche eigene gerechtigheid; 't welk met geheel het harte, met alle zyne begeerten, zich tot Hem wendt, als den eenigen Middelaar Godts en der menfchen, in wien alleen Zaligheid is, en in geenen anderen ; 't welk met geheel het harte zich aan Hem toebetrouwt, om door Hem met Godt verzoend te worden ; eindelyk ook met geheel het harte, oprecht, en zonder, uitbcding, zich aan Hem onderwerpt in gehoorzaamheid des geloofs. Die zo met het harte gelooft, maakt zich Christus zo eigen , dac hy gereekend wordt met Hem geftorven, en ook opgewekt te zyn, en dus geworden^ te zyn rechtvaerdigheid Godts in Hem. Want de rechtvaerdigheid, die uit Godt is, en waar mede men maar alleen voor Godt beftaan kan , is niet anders , dan door het geloove in Christus , Philipp. III: 9. Die dan gerechtvaerdigd wenfehen tc worden , ontllaagen te worden van zondenfchuld-en ftraffe, en in het verloorene recht ten leeven herfteld te worden , evenveel , of zy zyn uit de Befnydenisfe, of uit de Voorhuid , moeten met het harte geloove., Rom. III: 30. En dat Geloof is ontwyffelbaar ter rechtvaerdigheid; want dien, die niet werkt, maar gelooft in Hem , die den Godtloozen rechtvaerdigt , wordt zyn geloof gereekend tot rechtvaerdigheid, Rom. IV: 5. (jt) Nu voegt Paulus 'er nog by i Met den monde belydi men ter Zaligheid. Dit belyden is een openbaar bekennen, dat Jefus Christus de geene is, die. Hy is , en die Hy door zyne opwekkinge is beweezen te zyn; dat men Hem houdt voor zynen Verlosfer en zyne Leere voor de leere, die uit Godt is, die den mensch wys maakt tot Zaligheid; en dat mén zich in 't geheel en voor altoos aan Hem heeft opgedraageu , om zyns,
als



3 E L-:Y D E M.--
als zynes' Heeren te leeven , en te fterven. Dat te belyden met den mcnd, al fchreef men het.ook met zyne hand, zou weinig baaten, indien 'er het gelooven met 'het harte niet by kwam. Zonder dat zou men met dat belyden maar zyn als een luidend metaal, en klinkende fchel. Maar , daar,en- tegen, zou het ook geen recht gelooven met het harte zyn , indien 'er het belyden met den monde niet by kwam. Want die in waarheid zegt: Ik hebbe geloofd, moet ook durven zeggen : Daarom fpreeke ik, Pf. CXVI: io. De Geloovigen wierden destyds bloedig vervolgd. De eene , of andere mogt zich verbeelden, dat het genoeg ware, te blyven gelooven met het harte , al dat men , om zyne bezittingen en leeven niet te verliezen , huichelde met den mond: Zo moest men niet waauen. .Als de rechte wortel der zaake in het harte is, moeten de bladeren, en vruchten zich ook na buiten vertoonen. 't Is goed en noodig, dat men Godt heilige in zyn harte; maar het is niet genoeg , men moet ook ten allen tyde bereid zyn tot verantwoordinge, i Petr. III: 15. Die Christus verlochent voor de menfchen, dien zal Hy ook ver lochenen voor zynen Vader: Maar die Hem belyden voor de menfchen, dien zal Hy ook belyden voor zynen Vader , die in de heemelen is, Matth. X: 32, 33- Die deeze Belofte zich willen toepasfen, moeten hunne Kleederen, dat is, hunne Belydenis , niet bevlekken, Openb. III: 4, 5. Terechte zegt dan de Apostel: Met den monde belydt men ter Zaligheid. (33) Als de Apostel de Rechtvaerdigheid aanmerkt als eene vrucht van dat gelooven met het harte, en de Zaligheid als eene vrucht van het belyden niet den mond, zo moet men dat zo niet aanmerken, als of die werkzaamheeden en de vruchten 'er van zo van den anderen konden af- en onderfcheiden worden , dat men van het eene de vrucht zou kunnen genieten, al miste men het andere. 'Er zyn meer voorbeelden in den Bybel, dat van twee zaaken, of perfoonen gefproken, en aan elk van die iets byzonders wordt toegekend, 't welk evenwel in den grond aan beiden gemeen is, zo als over onze woorden ook getoond is in het III. D. p. 300. Zo ook hier, gelyk Geloof en Belydenis moeten.gepaard gaan, indien ze beide oprecht zyn, zo als.-hier boven reeds gezegd.
B E LYDEN.' 295
is, zo liaan ook Rechtvaerdigheid en Zaligheid in een onaffcheidbaar verband : Want zo zeeker het is, dat niemand zalig wordt, ten zy My ook gerechtvaerdigd zy, even zeker is het ook, dat hy, die gerechtvaerdigd is, ook zalig worde ; want die Godt gerechtvaerdigd heeft, die heeft Hy ook verkeerlykt, Rom. Vlii: 30. En dat dit zo zy, blykt uit het 9. vs., daar geheel de vrucht, beide van het belyden en gelooven, begreepen is in het eene woord van zalig worden. (3)- En zo moeten onze woorden dienen , blykens het reedegeevend woordeken Want, tenbewyze, hoe volftrekt noodzaaklyk het zy , dat men die gewichtige waarheid , dat Godt den Heere Jefus Christus uit den doode hebbe opgewekt, zo wel met het harte geloove, als met den monde belyde, aangezien van dat geloove onze Rcchtvaerdiging afhangt, zonder welke geen zalig worden zou te verwachten zyn: En wel, de 'Rechtvaerdiging, die uit den geloove is, in tegenöverftellinge van die , vjelke uit de Wet is ; want die was het, van welke de Apostel handelde, vs. 3—6.
BELYDT malkanderen de misdaaden, en bidt voor malkanderen , op dal gy gezond wordt, Jak. V: 16a. Vs. 14 en 15. is gefproken van 't geene de Ouderlingen hadden te doen by eenen Kranken, en wat het goed gevolg daar van zoude zyn. Nu fpreekt de Apostel van 't geene de Geloovigen jegens , en voor malkandcren hadden te doen. (N) 'Er worden hier twee dingen voorönderfteld. (NN) Eerst, dat 'er een krank zy, anders had hy niet noodig gezond te wórden. (33) Dat hy, en anderen malkanderen misdaan, aan/loot, ergernisfe gegeeven hebben , want dat is de eigenaartige beteekenis van het woord als-af koomende van ^utHTchZu, ik ftooie aan , ik volle'. Eene over- en weèrgaande Belydenis, eene Belydenis aan malkanderen voorönderftelt een over en weêrgaand misdoen. Deeze eene aanmerkinge toont genoeg aan, hoe geheel ongegrond de Roomschgezinden uit deeze woorden willen afleiden een bewys voor hunne Oorbiegt. Want (») hier wordt een Kranke voorönderfteld, maar de meesten, die koomen om te biegten , zyn Gezonden. En al ware het, dat men het wilde duiden op de Biegt van eenen Dood-
kran-



BELYDEN.
kranken, by het toedienen van het laatfte Oliefel, ook dan nog leeveren onze woorden-niet op, 't geen zy'er in zouden willen zoeken. (£) Want hier wordt niet gefproken van den Ouderlingen, of Priester, piaar van den eenen Geloovigen jegens den anderen. Zou dit van de. Oorbiegt te verftaan zyn, dan zou.geheel het werk van den Biegtvader niet maar moeten zyn, het geeven van de Abfolutie; maar, gelyk zyn Biegtkind zyne misdaaden aan hem belydt, zo zoude hy aan hetzelve ook de zyne moeten belyden, want het moet een
. belyden zyn aan malkanderen, (y) En dan zoude 'er ook nog moeten bykomen het bidden voor malkanderen: En ook dat gefchiedt by de Oorbiegt niet. Volgens Ada-
. mi, Delic. Bibl.N. T. A0.1699. P-997-? hebben ook eenige Roomfche Geleerden, als, Vasquez en Ejliüs erkend, dat uit deeze woorden de Oorbiegt niet konne beweezen worden. (3) Laat ons nu de woorden een weinig ophelderen, na.ar.de bovengemelde vooronderftellinge, en dus: (Ü5X) Eerst zien, wat 'er te doen zy. O) Het
.. eerfte is, malkanderen de misdaaden te belyden. De Kranke weet niet, wat van hem 'worden ,zal, .zyne ziekte konde wel zyn
.. tot den dood. Hy heeft zynen Broeder misdaan, datwroegt, dat bezwaart hem ; hy zou niet gaer.ne.met een,onverzoend gemoed voor Godt verfchynen. Hy ontbiedt zynen Broeder , met .alle blyken Van berouw belydt hy, dat hy hem misdaan heeft, en verzoekt beweeglyk, dat hy het vergeeve. Het hart van den anderen wordt week, alle kwaadheid, die in hem .was, wykt ; zyne Konfcientic zegt hem , ,dat hy het leed, hem aangedaan , te hoog genomen, dat hy den toom, over welken hy de Zon niet had moeten laaten ondergaan, te lange gekoesterd heeft in zynen boezem; dat hy, uit weerwraak,ook zynen. Broeder wel verdriet heeft aangedaan. Bat belydt hy ook., en verzoekt ook, dat die het hem vergeeve. Zy reiken malkanderen de hand toe, zy vergeeven malkanderen , zy zyn verzoend. Toorn en twislinge zyn nu afgelegd: Nu kunnen zy heilige handen tot Godt opheffen, 1 Tim. II: 8. (/3) Volgens de vermaaninge van den Apostel, bidden zy voor malkanderen. Har- ;
.ten en handen zyn in een gellaagen, en,
in vertrouwen pp Jefus belofte; ,/ndien gy '
B' E L Y D E'N.
den menfchen hunne misdaaden vergeeft ra zal uw heemelfche Vader ook u vergeiven . Matth. VI: 14, bidden zy, elk voor zich en de eene voor den anderen, dat, gelyk zv malkanderen vergeeven hebben, Godt ook hun .hunne misdraagingen gelieve te vergeeven Hun gebed bedoelt nog iets meer byzonders. &2) Het is: Of dat hy gezond worde. De Kranke bidt om zyne herftellmge, de andere bidt ook, dat Godt hem de geneezinge doe uitfpruiten, en dat dat tot een blyk moge ftrekken, dat Godt hun vergeeven, en in genade verhoord hebbe. En beider voorneemen is , door allerlei liefdeblyken te vergoeden , en te doen vergeeten 't geen zy malkanderen misdreeven hebben, en elk, om het.yverigst,den Vreede zo wel, als de Heiligmaakinge na te laagen, altoos indachtig blyvende, dat zv daar toe geroepen zyn in één ligchaam.
BELYDEN QEnde ik zal zynen naam) voor mynen Vader, en voor zyne Engelen Openb. III: 5b Lucius, Erklar. Apocal oonc. AAAlX, heldert dit gedeelte der Belofte, welke de verheerlykte Jefus aan den Geestelyken Overwinnaar doet, op uit de Romeinfche Oudheeden. \ Was zegt hy,by de Romeinen gebruiklyk,dat' wanneer eenige Soldaaten zich onsemeen dapper gekweeten hadden in den. ftryd, de Veldheer de trompetten , deed.fteeken , 3m het Leeger te doen by-een koomen, vervolgens deed hy die dappere Helden uittreeden, ftelde ze rontom zich, en kende hun dus openlyk den welverdienden lot toe. .Zo iets wedervoer aan Manlius, na dat.hy hetKapitoolzo manmoedig verdeedigd had,Zm«/,L. V. Dien het lust, kan daar van brèeder leezen by Lipftus L. V. de Militia Rom. Dial. 17. Zo zal ook de Heere Jefus, ten geenen grooten dage, nederdaalen van den Heemel— met de bazuine Godts, 1 Thesf. IV: 16, alle menfchen ftiamenroepen, en zyne °eeste [yke Krygshelden, die tegen den D&uivel, ;n andere .Vyanden zo kloekmoedig ge(treeden hebben., ten hunnen overftaan, belyden , en openlyk roemen voor Godt, Engelen, en Menfchen, 2Tim. II: 5. ia. [V: 7,, 8. Alexander de Groote agtte Achil'. ks gelukkig, om dat hy eenen Homerus ladde gehad, om zynen lof te vermelden. Hoe veel gelukkiger zyn de geestelyke Overwinnaars te agten, daar zy eenen
3*.



BEL S A Z A R.
Jefus hebben, die hunnen naara zal belyden, en pryzen, niet flegts voor de Menfchen , niet alleen voor de Engelen, inaar ook, en dat gaat alles te boven, voor zynen Heemelfchen Vader, Matth. X: 32. Niet, als of de Vader hen , zonder dat , niet kennen zoude. Dat zy verre i Het vaste fondament Godts ftaat, en heeft deezen Zeegel: De Heere kent de geenen, die de zynen -zyn, 2Tim. II: 19. Maar om dat het behoort tot de Ampts-verrichtingen van Christus, dat Hy de zynen ten Jongden dage zynen Vader voordellen, en denzelven het Koningryk overgeeven zal, 1 Kor. XV: 24—. Dus zal Hy zich-zelven met deeze zyne trouwe Dienaaren , en Medeerfgenaamen voor den Vader dellen, en zesden : Ziet ik, en de Kinderen , die de HEERE my gegeeven heeft, Jef. VIII: 18, Hebr. II: 13, 1 Kor. IV: 5. Maar als men deeze Belofte in haar geheel befchouwt , zal ze zich al zo wel laaten ophelderen uit de Joodfche Oudheeden, te weeten, 't geen plaats had by het aanneemen, en wettig verklaaren der Priesteren. Men zie het geen van geheel dit 5. vs. gezegd is in des VIII. D. 1. St. p. 473—-
BELSAZAR , een Koning van Babel, van wien men veel merkwaerdigs aangeteekend vindt, Dan. V: 1—. Deeze Koning, zo hy al niet de laatde geweest zy, na wien het Ryk van Babel overging tot de Meden en Perfen, moet dan evenwel geweest zyn van de vier laatlten. Onder die vindt men 'er by de ongewyde Schryvers geen eenen van dien naam; des zal men moeten vastftellen, dat hy twee naamen gehad hebbe; behalven dien, waar mede hy bekend is by de ongewyde Schryvers, ook den naam van Belfazar, zo als Daniël hem noemt. Maar wie het dan zy geweest, is onder de Geleerden in gefchil. Volgens Marsham zou het zyn geweest Evilmerodach. Deszelfs Throons - opvolger was Neriglisfar, maar , zo veel men weet, heeft nog niemand beweerd, dat hy de Belfazar van Daniël geweest zy. Volgens Jof. Scaliger , zou men 'er voor te houden hebben den Zoon van den laatstgenoemden , die byBerefus genoemd wordt Laborofoarchod, en Labafoarask by Mega ftcnes: Een Vorst van een liegt hart, en flegte zeeden , die jong den throon beklom , en flegts negen maanden bezat,
I, Deel. II. Stuk.
BELSAZAR. 297
zynde om het leeven gebragt door zyne eigene Onderdaanen. Anderen willen , dat het Nabonadius, of Labinitus, de laatde der Babilonifche Koningen geweest zy, onder wiens regeeringe Babel door de Me* den en Perfen werd ingenomen. Elk gevoelen heeft zyne aanzien lyke Vooidan* ders; elk een heeft ook zyne zwaarigheeden, die de eene inbrengt tegen den anderen. De Schryvers van de Algem, Hift. D. IV. p. 366 —. verklaaren zien vour Nabonadius, en houden dien voor den Koning Belfazar. Hunnes eragtens komt dat het naast over - een met de Heilige Schrift. Volgens Xenoplon, Cyropoed. L.VII, waren het twee jaaren, dat Babel door Cyrus beleegerd was. Men had den Euphrat, die door de Stad droomde, afgeleid; daar door had dezelve veel van haare fterkte verlooren. Zo veel te meer had men zich op zyne hoede moeten houden. Maar men vierde in de Stad een recht dollemans Feest; men gaf zich der weelde, der overdaadigheid over. Van deeze geleegenheid bedienden zich Gobrias en Gadetas, zy voerden in' den middennacht de benden aan over het droog geworden bedde der riviere ; men had verzuimd,de waterpoorten te fluiten. Dus gemaklyk ter Stad ingekoomen zynde, fpoedde men , zonder zich ergens op te houden, na het Paleis, men overviel den Koning, en doodde hem. Men vergelyke daar mede het aangeteekende door Daniël. De laatfte avond van Belfazars leeven was een dertel Feest- cn Brasmaal. Hy had een groote maaltyd doen aanrichten voor zyne duizend Geweldigen. Zy dronken den wyn uit de gouden en zilveren vaten, die uit den Tempel van Jeruzalem geroofd waren, en tot nog meerderen hoon van Godt, preezen zy hunne Goden. Maar het duurde niet lange, of deeze Feestvreugde werd veranderd in eene weeklage. 'Er vertoonden zich de vingeren van eenes menfchen hand, die fchreeven een onleesbaar Schrift op den kalk van den wand. De Wyzen der Chaldeën konden het noch leezen,noch uitleggen. Eindelyk werd Daniël geroepen. Door Godts Geest verlicht, las die het: Mene Mene, Thekel, Upharfm. Hy gaf'er ook de Uitleaj;inge van: MENE: Godt heeft uw Koningryk geteld, en lly beeft bet voleind. Het moot dan met dccz^n Pp Ko-



SoS BELTSAZ AÜ,
Koning een einde neemen. TEKEL; Gy zyt in weegfchaalen gewoogen, en gy zyt te ligt bevonden. Te ligt, om langer te regeeren, uw einde is naby. PERES: Uw Koningryk is verdeeld, en den Meden , en Perfen gegeeven. De vervullinge, die onmiddelyk volgde, bevestigde de Uitlegginge. Daniël teekent aan, vs. 30. In dién zelfden nacht werd Belfazar, der Chaldeën Koning gedood.-. In dien zelfden nacht, waar in men zo overdaadig was in bet drinken , juist zo, als Jeremia gepropheteerd had, dat Babeh- Hélden in eenen eeuwigen flaap zouden rvechzinken, als zy verhit, en dronken zouden geworden zyn, Jerem. LI: 39— 57. En zo werd ook, naar de beteekenis van het woord PERES, het Koningryk den Meden en Perfen gegeeven. Want, na het aangeteekende van Belfazars doodslaat Daniël, Cap. VI: 1, 'er aanftonds op volgen: Darius de Meder nu, ontving het Koningryk.
BtïLTSAZAR; de.naam van den Koning, van wien zo even gefproken is, is Belfazar, en verfchilt dus weinig van TXMMjya, Beltfazar. . Deeze laatfte heeft flegts eene letter (£3 , 71) meer . en is, faamengefteld uit drie woorden 73, Bel, de naam van den Afgod der Babiloniërs, en Tefa , . bewaa¬
ren , "fifN , Atzar , .een' Schat. Zo dat
Bellfazar zo veel zegge, als Bel bewaart den Schat. Met deezen naam werd die van Daniëlverwisfeld door Aspenaz,dtn Overtien van Nebukadhezars Kamerlingen aan v/ien de Koning de zorg had aanbevolen voor de voedmge, en opvoedinge van vier Jongelingen, Prinfen van afkomst, uit het Zaad der Koningen van Juda, met last, om die te onderwyzen in de boeken, en de fpraake der Chaldeën, met het oogmerk, om ten eenigen tyde te ftaan voor des Konings aangezigt, en in het Paleis geplaatst te Worden in aanzienlyke bedieningen. By die geleegenheid veranderde Aspenaz derzelver naamen. Dit alzo te doen, was in het Oosten gebruiklyk, wanneer een Koning zulken, die hy aanmerkte als zyne Vafailen, tot een'zekeren Staat verniet. Zo veranderde Pbaraö den naam van Jofeph m dien van Zaphnath - Padnedh,
BELTSAZAR, BEMANTELD.
Gene£: XLI. .45.Pharaë Necho den naan varxEhahm indien van Jojakim, aKon. AAiil. 34, en Nebukadnezar dien van Matfanta m dien van Zedekia, a Kon XXIV17. En zo veranderde Aspenaz den naam van Damel in dien van Bellfazar , ZVnde ontleend van Bel, een voornaamen Afgod der Chaldeën, waarom Nebukadnezar van Damel ook zeide: Wiens naam is Bellfazar naar den naam, myns Godts Cap. iV- 8 Het is te vermoeden, dat de veranderde" naamen van de drie andere Jongelingen ook zullen ontleend zyn van den eenen of anderen Babilonifcben Afgod. Men kan wel denken , hoe zeer het Daniël moete gegriefd hebben, dat hy werd toegenoemd naar een Heidenfchen Afgod , als ware hy aan denzelven toegewyden dat die Afgod werd aangemerkt ais de Bewaarer van die fchatten, welke men te Jeruzalem uit den Tempel des HEEREN , en het Paleis des Konings geroofd , en aan . dien Niet- God in zynen. Tempel ter bewaannge had toebetrouwd. 't Schynt ook, dat hy van dien naam zo een afgryzen gehad hebbe, dat, wanneer hy van zich - zeiven fprak , hy nooit zeide : Ik 5 Bellfazar »miaar altoos ik Daniël, Cap. VII: 1, a. VIII: 1, 15 , a7. en ix- 1 &c BEMANTELD (De Kinderen Israëls hadden de zaaken, die niet recht zyn) tesen • den HEERE hunnen Godt, a Kon. XVif oa De fraaist gepluimde Vogels zyn altoos de beste met. tot fpyze. Boomen , . die fchoouer van blad en bloesfem zyn dan anderen , brengen altoos de fmaaklykfte vruchten niet voort. Alle munten , die eenen blinkenden glans hebben,zyn daarom niet van de meeste innige waerdve Zo zyn ook alle daaden der Menfchen ' met goed, hoe fchoon zy ze ook,weeten voor te doen. Onder de gedaante van Deugd, en Godtzaligheid .fchuilt wel eens een groote Bedrieger. Zo was het destyds geleegen met de Kinderen Israëls. Waardoor wy hier niet in 't algemeen hebben tc verftaan alle de Nakoomelingen van Aartsvader Jakob f dit menigmaal naar hem , hunnen Stamvader , tiraël, Kinderen Israëls genoemd worden; 't zyn hier die Tien Stammen, die, ten tyde van Rehabcam, zich der heerfchappye van het Huis Davids onttrokken, en een byzonder Koningryk opgericht hadden, en die in
on-..



BEMANTELD.
BEMANTEL D. 099
onderfcheidinge van Juda, de Kinderen van Juda en Benjamin , Israël, en Kinderen Israëls genoemd worden. Zy hadden zich fchuldig gemaakt aan zaaken, die niet recht waren; niet flegts niet recht, maar geheel verkeerd, en grouwlyk. Zy had%n gewandeld in de inzettingen der Heidenen ; Zich hoogten opgericht in alle hunne fteden —. Zy hadden zich beelden opgericht , en bosfchen, op allen hoogen heuvel, en onder allen groenen boom— — vs. 8—12. Dat waren zaaken, die kwaad waren, en recht gefchikt, om den HEERE tot toorn te verwekken. Hoé dikwils door de Propheeten beftraft, en tot boete en bekeeringe vermaand, hadden zy, in plaatfe van na die te hooren, vs. 13, 14, en zich met eene boetvaerdige Belydenisfe voor Godt te verneederen, die zaaken beman, ■teld tegen den HEERE hunnen Godt. Indien men het woord bemantelen wil behouden, zou men hun doen kunnen ophelderen uit het doen der valfche Propheeten, die, in navolginge van Elia , en andere Propheeten, een' haairigen mantel omhingen , om voor waare Propheeten aangezien te worden, en onder dien fchyn het Volk te bedriegen , Zach. XIII: 4. Van zulken fpreekt de Heere Jefus, Matth. VII: 15. Wacht u van de valfche Propheeten, die in Schaaps-kleederen tot u koomen, maar van binnen grypende Wolven zyn. Maar het Grondwoord H3n, menigmaal
vertaald door bedekken, wordt onder anderen gebruikt van de Dennen dek-planken , balken , wanden en deuren van den Tempel, die Salomo deed overdekken met goed goud, 2 Chron. III: 5, 7, waar door die van buiten een vertoon hadden van ongemeen groote kostbaarheid; maar van binnen in verre na niet waren van die waerde. 'Er wordt dan door aangeduid zo een Bedekken, Overdekken, waar door men aan eene zaak eenen fchoonen fchyn, en glans weet te geeven. Zo hadden de Kinderen Israëls ook aan hunne zaaken eenen glimp zoeken te geeven, om de boosheid hunner harten daar onder te verbergen. 'tZy dan , door hunne zonden te lochenen, 'twelk evenwel niet mooglyk was, zy hadden hunne Beelden, Bosfchen, en Hoogten in het openbaar; 't zy, dat zy die met deeze en geene fchynreedeuen zochten te
verfchoonen, of wel te billyken, als by voorbeeld: Dat zy niet de Beelden dienden , maar, onder derzelver gedaante , zich den waaren Godt van Israël voorftelden; of, om dat hun Koning het zo gewild hadde, en dat zy, als goede Onderdaanen , daar aan hadden moeten gehoorzaamen; dat de Koning dat zo hadde gewild om Staatkundige rcedenen, op dat zy op de hooge Jaarfeesten niet zouden opgaan na Jeruzalem, uit vreeze, dat zy zich wederom mogten vereenigen met die van Juda en Benjamin, en wederkeeren onder de heerfchappye der Koningen uit het huis van David. Ondertusfchen waren zy groote Huichelaars , gelyk aan de Egyptifche Tempelen, die zich van buiten zeer pragtig vertoonden, maar in welker binnenfte vertrek een Kat, Aap, of Krokodil, in de plaatfe eener Godheid, gevoed en gediend werd; of, gelyk aan de van buiten wit geplaasterde graven , van welken de Heiland Iprak, Matth. XXIII: 2,7. Des konde het niet misfen, of dit bemantelen , dit bedekken moest Gode zeer mishaagen. Zy bezondigden zich tegen Godts waarheid, cn dachten niet, dat de Man des bedrogs den HEERE lot eenen grouwel is, Pf. V: 7. Hy liet hen door zyne Propheeten befchuldigen van Afgodery , en zy ontkenden daar aan fchuldig te zyn: Dat was zo veel, als Godt tot eenen Leugenaar te maaken —. Zy zondigden tegen zyne Ahoeetendheid, en zy meenden Godt te kunnen misleiden met verre gezochte voorvvendfels. Dat was zo veel , als te zeggen : Wat weet Godt 'er van ? Zal Hy door de donkerheid oordeelen ? De wolken zyn Hem eene verberginge, dat hy niet ziet-: Èn Hy bewandelt den omgang der Heemelen, Job XXII: 13, 14. Zy zondigden tegen hun eigen geweeten. Zy wilden Kinderen Israëls heeten , en zich voordoen , als waren zy oprechte Israëlitcn , in welker geest geen bedrog was, Joh. I: 48, en ondertusfchen was het openbaar, datzy wandelden in alle de zonden Jerobedms, die hy gedaan hadde; en dat zy 'er niet van afwec ken, 2 Kon. XVII: 22. Daar zy nu, in plaatfe van zich met eene boetvaerdige belydenisfe van fchuld voor Godt te verneederen , zich behielpen met allerlei bedekfelen der fchande , en in hunne wanbedryven fteeds bleeven voortgaan, zo ging -Pp 2 eia-



3<» BEMANTELD.
eindelyk Godts toorn zo tegen hen op , dat Hy hen, zo als Hy hun, van tyd-tot tyd , door zyne Propheeten had laaten waarfchouwen, wech deed van zyn aangezigt*, en gevanglyk liet wedvoeren uit hun Land na Asfyrië, vs. 23. Eindelyk was dat Bemantelen ook eene zonde van tergende Vermetelheid. Men verwondert zich, en met recht, over de Stoutheid van de zo genaamde Alchymisten, of Goudmaakers, die zich met hunne valschlyk geroemde Kunstgeheimen aan Koningen en Vorften waagen, en hen , ten koste van groote geldverfpillingen, jammerlyk bedriegen, zonder eens in te denken, dat het bedrog zich eindelyk zal moeten ontdekken, en dat dan ook geweldige Heeren geweldig zullen kunnen ftraffen: Maar is het niet eene Vermeetelheid, eene roekeloosheid, die alles te boven gaat, dat.men Gode , om zo te fpreeken, fchuim wil verkoopen voor goud ■; werken , die in den grond zeer boos zyn, Hem wil doen voorkoomen, als waren ze goed. Men raag Menfchen kunnen beguichelen, men mag de v/raak van het aan hun gepleegd bedrog kunnen ontwyken: Maar Godt te willen beguichelen, is de grootfte onzinnigheid, en is, te gelyk ook veels te veel gewaagd • Want de HEERE. doorgrondt het hart , en proeft de nieren: En dat, om aan eenen ieglyk te geeven naar zyne wegen-, naar de vrucht.van zyne handelingen, Jerem. XVIf: 10. Heeft men dan zaaken gedaan, die niet recht zyn,.men zoeke ze niet te vermsfen met den fchyn van recht en deugd. Daar door ftelt men zich gelyk aan de 1 hier beltrafte, en geftrafte Israëliten; ja! ' gelyk aan den Satan, die zich verandert ' in eenen Engel des lichts, 2 Kor. XI: 14, en 1 mien ftelt zich bloot voor Godts hoog- 1 Ite ongenade; want Hyis den Huichelaar',- \ zo wel als den Zondaar, en dat no°- zo , veel tc meer, om dat geene God? zo , wel, als de menfchen , zoekt te bedrie- ; gen, tot een verleer end vuur, en eeuwigen \ gloed, waar by men-miet kan woonen,- lef. , XXXIII: 14. Men doe dan liever ronde ] en boetvaerdige belydenis : En wil men 2 zich bemantelen, men zoeke zich te wikke- c ien m den mantel van Jefus gerechtigheid, t ent geene niet recht is. geweest als te be- z dekken met eene meer yverige beöeffénin- t ge van Heiligheid, welke den HrZfdes. h
èem inde:
HERREN fierlyk is tot in lange dagen. Die%™?™rtreedingen bedekt, tal nït voo* fpoedig zyn: Maar die ze bekent, en laat. zal barmhartighetdverkrygen,Sm.XXmk-
£sstKeden zur S:
BEMINDE 0&0 des HEEREN, Hy zal zeeker by hem woonen: Hy zal hem den gaH fishen dag overdekken , en tusfchen zyneichou* aers zal-Hy woonen,, Deut. XXXIII- 12 Dit was de zeegen van Mofes over Benta* mm. - Men vooronderftelt, dat deeze Be minde des HEEREN de Mesfias ™ De reede van die benaaminge zal men-zien in den volgenden Tytel. - Van dien zegt Mo. fes: Hy zal zeeker by te-(Benjamin) woo. nen —. De Geleerde S. H. Manser T)U
Dw. Formd.fub Oecon. V. p. 35, gö? wif dat men onze woorden dus vertaale ■ Hy zal tot beveiliging -over . hem- woonen,: het Bruiloftskleed (lhalamura nuptialem) over hem uitbreidende den gantfehen dag. De grond deezer vertaahnge is geleegen in t woord «JfirVt welk de beteekenis heeft, niet zo zeer van Be- of Overdekken , &\$wel van wryven, door wryven effen en glad maaken,. polysten , zo dat. iets eenen %lans kryge , gelyk het woord fijn rein , zuiver.van afkomt, als ook nfiJI het Bruiloftskleed, zo genoemd van wegen de slinkende verfierftls , waar mede" men tiet al van ouds plagt op tefchikken. Men 1 /mdt dit woord Pf. XIX: 6, foei II- il laar het de Onzen, met betrekkinge tot :enen Bruidegom, hebben vertaald door Slaapkamer: Gelyk ook nog de Jooden. 1|n noemen dat Dèkfel, .'t welk, by de )legtige bevestiging -van het Huwelyk , )ver het hoofd van den Bruidegom , en le Bruid gehangen wordt: Naar deeze >pvattmg wordt hier aan Benjamin-het bv-
riei^°^e^,tbeloofd' dat de Bemin-'Ie-des HEEREN ook deszelfs Beminde , bruidegom en Man zoude zyn. Gelyk de' flati der Vrouwe tot befcherminge moet yn, zo zoude Hy ook, ter beveiligingen . ver Ben/amm woonen.^ Men mogt hierlio aepasfen het gezegde , Pf. XCI: 4. Hf alu dekken met zyne vlerken, en doen be-ouwen onder zyne vleugelen: Zyne waar-ad. is een rondas , en beukelaar. Vraagt'
men: -



BEMIND E>
den' Hoe dit gefchieden zoude? Hy zoude hem overdekken, het Bruilofts-kleed over hem uitbreiden. Dit ziet op die Wolke, in welke de HEERE oudtyds woonde , en welke Israël ftrekte tot een teeken van zyne Maiertueufë tegenwoordigheid, en onderpand, dat Hy hét hadde getrouwd. Waarom ook , met toefpeelinge op de Wolkkolom-, gezegd wordt, dat Godt zynen vleugel over Israël had' uitgebreid, (eene fpreekwyze , welke gebruiklyk was van de Huwelyks - verééniginge, Ruth. III: 9,) toen Hy het gezwoorcn had, en 'er mede ge. komen was in een Verbond, Ezech. XVI: 8. Maar was dit meer een voorrecht van Benjamin, dan van de andere Stammen? Ja! Daarom voegt Mofes 'er by': Dengantfchen dag. Tien Stammen zouden afvallen, en zich begeeven tot den Kal verdien st van Dan en Bethel* en daarom als een Overfpeelig Wyf verlaaten worden ; maar Benjamin zoude, gelyk Juda, met de Heiligen getrouw zyn, cn met Godt heerfchen, nol. XII: 1. Daarom zoude Hy het geestelyk E°t-Verbond aan hetzelve houden, en, ten blyke daar van , het Bruilofts-kleed den gantfchen dag, dat is , geduuriglyk over 't zelve uitbreiden. Daarom voegt hy 'er noff verder by : En tusfchen zyne fchouders zal Hy woonen,- want de berg Maria, op welken- de Tempel ftond, waar in de-HEERE woonde, lag in het Stamdeel van Benjamin, gelyk ook Jeruzalem daar toe gereekend wordt, Jof. XVIII: 28. Ten minften dit is zeker, dat de Zyden; de Grenzen (gelyk het woord , hier door Schouders vertaald, meermaals in die beteekenisfe voorkomt, Num. XXXIV: 11, Jof. XV: 8, 10, Ezech. XLVII: 1, 2.9 van Benjamin aan den Tempel paalden, zo dat de Godtlyke Majefteit, woonende in den Tempel op den berg Moria, waarlyk tusfchen de landpaalen was van Benjamin , gelyk het hoofd eenes Mans is tusfchen zyne Schouders. _ .
BEMINDE, (Myn) Jef. V: 1. De Uitleggers zyn het hier in genoegzaam eens, dat deeze Beminde de Mesfias zy, die de Eigenaar was van dien Zinnebeeldigen Wyngaard , het Huis Israëls, waar van hier gezegd wordt, dat Hy dien had op een1 vetten heuvel, het heuvel - bergagtig, en, by uitftek vet en vruchtbaar Kanadn. En'dat die een- Godtlyk Perfoon geweest
BEMIND E. 301
zy, blykt uit vs. 7. Want des HEEREN der heirfchaaren Wyngaard is het Huis Is* raêls. Maar waarom die myn Beminde genoemd wordt, hangt af van den Perfoon, die hier fpreekt, en Hem zo noemt. (&$) 'Er is 'er, die den Propheet voor den Spreeker houden. En dan zou Jefaia Hem zo genoemd hebben. (XK) Niet alleen als zynen Verlosfer, in welke betrekkinge Hy" moet zyn,en ook is het Voorwerp van al--. Ier Geloovigen liefde, waarom Hy ook omfchreeven wordt als de Heere, dien zy~ zochten, de Engel des Verbonds, aan wien zy lust hadden , Mal. III: 1. (33) Maar ook afs zynen Bloedverwant. Waarom fommigen, onder welken ook Lutber is, het ander woord myn Lieffte, 'vertaald hebben, myn Neef. Men wil,dat de Propheet Hem zo genoemd hebbe: (<*) In een' ruimen zin, om dat de Mesfias zoude voortkomen uit Israël, tn dus zyn Gellachtgenootzyn ; want die moest uit de Vaderen zyn, zo veel het vleesch aangaat , Rom. IX: 5. (fi) Irt een' bepaaldenzia, om dat dc Mesfias moest gebooren worden uit het Koninglyk gedacht van' David, waar aan Jefaia ook vermaagfehapt zou geweest zyn ; want, naar het zeggen der Jooden, zoude' Amos, de Vader van Jefaia , een Zoon geweest zyn van Joas, den Koning van Juda, en een Broeder van Koning Amazia, of, zo als anderen willen , van Koning Uzzia. Dan op deeze Joodfche Overleevering is geen vasten ftaat te maaken. (3) Andere Uitleggers denken, dat het Godt de Vader zy , die hier fpreekende voorkomt, en hier, gelyk elders Deut. XXXIII: 12. en Jerem. XI: 15, den Mesfias zynen Beminden noemt. (NS) Om dat die zyn eigen en eeniggebooren Zoon was. De Zoon zyner liefde, Kolosf. I: 13. Waarom Hy Hem ook een- en andermaal verklaarde zyn' geliefden Zoon te zyn,Matth. III: 17. XVII: 5. (33) Om dat Hy ook op zich genomen had, zyns Vaders deugden, die door de zonde te deerlyk ontluisterd waren , wederom in haaren luister te herftellen, en deszelfs welbchaagen in het zaligen van Zondaaren te volgen, zelfs ten koste van eene aller fmert- en fmaadelykftè' verneederinge, waarom de Vader niet nalaaten konde, Hem hartelykst te beminnen, waarom Hy Hem ook noemde zynen' Uitvtrkoorenen, in welken zyne ziel een welbePp,3 haa--



Sos B E MIN D E.
baagen bad,. Jef. XLII: r. En Makachi omfchreef Hem als de Heiligheid* welke de HEERE lief had, Cap. II: iï.
BEMINDE QUitverkoorene, Heilige, en) Godts, Kolosf. III: 12. Met zulke verheevene fiernaamen fpreekt Paulus de Geloovigen te Kolosfe aan, niet om hen te vleijen: Lly was een Vyand van fluimftrykende woorden, 1 Thesf. II: 5. Maar om hen hunne waerdigheid te doen gevoelen: Niet, om 'er zich op te verhovaerdigen; jnaar om 'er zich door op te wekken, om fieh, overéénkomllig eenen zo verheevcflen Hand, waerdiglyk te gedraagen. Die naamen moesten , naar het oogmerk des Apostels,,zq veele reedenen van aandrang zyn, om hen te verpligten tot het betrachten van die pligten, waar toe hy hen wilde vermaanen, welke alle 'er op uitliepen , dat zy alle verwyderinge zorgvuldig vermydcn , en , integendeel, zich op 't meest beyveren moesten, om de Liefde en den Freede onder malkanderen te bewaaren , vs. ia>>—15. Wilden zy van zichzelven op goede gronden gelooven , en anderen doen gelooven, dat zy waren Uitverkoor enen. Godis, dan moest het betrachten van_ liefde en vreede hunne beitendigc bemoeijinge zyn ; want een der groote oogmerken der Verkiezinge'^ by Godt, dat de Zynen zouden zyn heilig., en onberispelyk voor Hem in Je liefde, Ephef. I: 4. Wilden zy gereekend zyn onder die Heilige en Hcerlyken op Aarde , in welken al Godts lust is; Liefde, die de Hoofdwet van het Euangelie is, en de Vreede, die de Dogter is van de Liefde,, moesten dan bewaard, en boven alles betracht worden. Vreede cnHciligmaakinge Zyn zo onaffcheidbaar,,met malkanderen verbonden , dat, zonder het najaagen van die twee, niemand den Heere zal zien, Hebr. XII: 14, Wilden zy zich verzcekeren, dat zy Beminden Godts waren, een Liefderyk en vreedelievend hart cn gedrag moest hun daar van het meest zeker bewys zyn; want de Liefde is uit Godt, cn een iegelyk, die lief heeft, 4s uit Godt gebooren. Godt is liefde: En die in de liefde blyft, die blyft in Godt, .en Godt dn hem., 1 Joh. IV: 7 , 16. Die .eensgezindzyn,en in vreede leeven, bemint ■Godt, want Hy is een Godt der Liefde en .des,Vreedes, 2Kor. XIII: 1,1, en over zul-
BEMINNEN.
ken gebiedt Godt den zeegen, en het leeven tot tn eeuwigheid, Pf. CXXXIII- ó
JËHofNnfNCf,y) ^Miiera^ 1%' „ W' l°- Dlt Würdt van de Israchten gezegd , en wel m Iaaraenvoeein*e met derzelver omzien na andere Goden. Hoedanig nu ook moge zyn de beteekenis van het woord , waar over men
Manger kan raadpleegen , Comment. in Mof. ad h. /., dit is zeeker,dat hier gezien werdt op de brasferyen en drinkeryen der Heidenen op de Offer- en Feestmaalen Hunner Goden , en welke al mede eene reede waren , waarom de Israëliten zich gaerne voegden by de Afgodendienaars , want zy beminden de vlesfchen der Druiven, dat is , die gevuld waren met wyn, het lap der druiven. Van die zwelgeryen en zuiperyen vindt men voorbeelden in den .Bybel. Van de Sichemiten wordt gezegd, dat zy de druiven traden, lofliedekens maakten, inhet huis hunnes Gods gingen,en aten en dronken, Richt. IX: a7. Toen de Israëhten aan het gouden Kalf geófferd hadden, zaten zy neder om te eeten, en tc drinken, Xa*r na flonden zy op om te fpeelen, Exod. XXXII: 6. Zo was het ook, toen de IsraëMen zich koppelden aan Baal-Peör, Num. n,r 2',3- üok °P het Feestmaal van Belfazar, t welk ook wel zal aangericht geweest zyn ter eere van den eenen, of anderen zyner Goden: Zy dronken denzuyn, en preezen de gouden, de zilveren— Goden, Dan. V:4. 't Verwyt van ^;«o/,Cap. II: 8, ziet er op: Zy leggen zich neder by elk altaar op de verpande kleederen, en drinken den wyn in het huis hunner Goden. Dat op een Feest- en Offermaal , by de Trojaanen gevierd ter eere van Herkules , keur van fpyzen opgedischt, en de wyn ook rykelyk toegediend werd, kan men zien byVirgilius, JEncid. L. VIIL vs. 179—.
Tune leêi juvenes certatim areeque Sacerdos
Vifccra tofla ferunt taurorum, onerantque caniflris
Dona laborata Cereris , Baccbumque miniflrant
Vefcitur Mneas ,fimul et Trojanajuventus, Perpetui ter go bovis, et luflratibus extis.
Aan



B E M O E ï EN.
Aan welk eene Overdaadigheid, en andere daar uit voortkomende ongeregeldheeden, ja ! grouwelen men zich by zulke ilempmaalen overgaf, kan men, niet zonder afgryzen, leezen in het Boek der Wysb. Cap. XIV: 22—26. Waarom de Schryver 'ér van, vs. 27, niet te onrechte zegt: Want de dienst der Afgoden — is het beginfel, de oorzaak, en het einde alles kwaads. Wonder wel oordeelde 'er Diögenes Cynicus over by Laërtius: Zy offeren, om gezond te worden, of gezond te blyven , doch door hunne bras- en flempmaalen beftrydcn zy de-gezondheid.
BEMOEIT, (Dat niemand vanulyde, als—een, die zich met een anders doen) iPetr. IV: 15. De Christen moet onder allen, en in alles zynen wandel ecrlyk hou,' den, op dat, wanneer hem door de Vyanden der waarheid eenig lyden wordt aangedaan, men niet konne zeggen, dat hy het zich-zelven op den hals gehaald hebbe door eenige by den Waereldlyken Richter flraf baare misdaaden, waar onder dan ook geteld wordt het zich bemoeijen met eens anders doen, Een Christen moet niet lyden als een Dood/lager, als Kaïn, en de twee Moordenaars, die te gelyk met Christus gekruifigd wierden ; niet als een Dief', gelyk Achan; niet als een Kwaaddoender, oï Oproer masker , gelyk Kor ah, en zyne. medetlanders; niet als een Verraader, gelyk Judas; als een Leugenaar, gelyk Ana-nias;a\s een Ketter, gelyk Hymeneus. Eindelyk ook niet als een, die zich met eens anders doen bemoeit. 'Er zyn ten allen tyde en overal Bemoeiallen gevonden , en men vindt ze nog, die de handelingen van anderen , en v/at 'er in hunne huizen omgaat , befpieden , en zich zoeken in te dringen, om daar de Raadsman te zyn, en het albeftel te hebben. Doch'tfchynt, dat hier van een erger foort van Bemoei-' allen wordt gefproken, om dat zy als in gelyken rang worden gefield met andere ftrafwaerdige misdaadigers. Men mag denken om zulken, die, niet te vreeden met de Beroepinge, waar in de Godtlyke Voorzienigheid hen geplaatst heeft , en ■ met de eere en het voordeel, die daar aan vast zyn, zich ook in die van eenen anderen zoeken in te dringen, en zo, gelyk men zegt, hunnen fikkei te liaan in eens anderen koorn: 't Zy dat Burgerlyken wil*
B E M O E I E N. 393
len treeden in het ampt der Kerkelyken, gelyk Saul, die het Brand-offer offerde^, waar over Samuel hem ernftig beftrafte, en van Godts wegen aankondigde, dat het Ryk niet erllyk zoude overgaan in zyn Keilacht, 1 Sam. XIII: 9—14 , en Koning Uzzia, die offeren wilde op het Reuk-altaar , en daar over met Melaatsheid geUaagen wierd, 2 Chron. XXVI: 16—ia, 't Zy, dat Kerkelyken zich fteeken in het Ampt der Overheeden, gelyk Adron, die , liet vergenoegd met zyn Hoogpriesterlyk ampt, ook gaerne iets zou hebben willen te zeggen hebben in het Volksbefluur van Mofes , zynen Broeder , Num. XII: 1—. De Jooden i ten tyde van Pètrus, droegen angaerne de overheerfchinge der Romeinen, en, muitzugtig van aart zynde, en grootsch op hunne afkomst van Abraham, zouden zy zich al het gezag der Stadhouderen wel hebben willen aanmaatigen ; en, daar de Christenen, aan welken Petrus fchreef, meest allen uit de Jooden waren, konde het wel zyn, dat hy in eenigen van hun eene zo bemoeidUige zugt ontdekt hadde , welke voor hun , en voor andere Christenen van zeer verderflyke gevolgen zoude kunnen worden : En dat hy het daarom noodig agtte. hen daar tegen ook te waarfchouwen. Hoe gevaarlyk zulke onderneemingen zyn,heeft men in laatere tyden gezien in Thomas Muntier, die zich in de XVI Eeuw mengde in den zo genaamden Boerenkryg, onder het voorwendfel, dat Christus nu zelf zyn Volk zou gaan befluuren, zonder Kerkelvke, of Burgerlyke Regeeringe, en in Funccius, die zyne bediening verlaaten, en een ander Wi\ereldlyk ampt geaanvaard hebbende, beiden, als verftoorders der gemeene ruste met eenen fchandelyken dood geffraft zyn; gelyk het ook niet meer dan billyk is, dat zulke Moeiallen , anderen tot affchrik, geftraft worden. Maar komt de Christen, buiten dc fchuld van de'boVengemelde wanbedryven, om zyne vroomheid, of om dat hy van belydenisfe een Christen is, in lyden, als Abelen Job om hunne vroomheid , Jofeph en David om hunne deugd; als de Apostelen om de leere van Christus, als Ignatius, Polykarpus, en andere Martelaars van vroegere en laatere tyden, zo behoeft de Christen zich zymslydens niet te fchaamen. 't Geen de Christen



,304 BEN A AU WEN.
ten onfchuldig, en om der waarheids wille I.ydt, flrekt en Gode , en ook hem zeiven tot heerlykheid; want heeft hy gemeenfehap gehad aan het lyden van Christus, zo zal hy ook, volgens vs. 13, zich verblyden en verheugen in .de openbaaringe ,zyner heerlykheid. Lic ook Matth. V: 10, n, ia, Kym. V: 3, 4, 5. VIII: 17, 18, a Kor. IV: 17, a Tim. II: n, 12, Keltner, Pasfions Hift. p. 399.—.
BENAAU WD (ft ben) om uwentwille, myn Broeder Jonathan 1 Gy waart my zeer lieflyk: Uwe liefde, was my wonder ly kór dan liefde der wyven, 2 Sam. I; 16. David heft eene weeklage aan, en het was Jonathan, over wien hy die .aanhief. Wat betrekkinge hadden deeze twee op malkanderen. Jonathan was de Zoon van Koning Saul, uit de Stamme Benjamin: Da vid was de Zoon vzn.Ifaï, uit de Stamme Juda: Dus geene Bloedverwandren. David noemt hem eyenwel zynen Broeder. Dat konde hy doen.; hy was aan hem verzwagerd door zyn huwelyk met Michal, • ie Dogter van Saul. Maar 'er was nog hits meer , waarom hy hem zo noemde. &n Vriend, zegt.Salomo, beeft t'allen tyfit lief: En een Broeder wordt in benaauwdheid gebooren, Spr. XVLi: 17. Daar is een i.lefhebber , die meer aankleeft, dan een Broeder, Cap,XVIII: 24. Zo een Broeder, £0 een Hart- en Boezem- Vriend was Jonathan geweest voor David. Hy wist, dat noch hy, noch iemand van de zynen , na zyns Vaders dood,.Koning zou worden , maar dat de Kroon en het Ryk zouden overgaan op David. 't Zou reeds veel geweest zyn, dat hy, zonder hem te benyden , berust hadde in de beftellinge van Godt, die,.naar zyne volftrekte Vryen Gppermagt, de Koningryken uitdeelt aan wien Hy wil: Maar 't was meer, dat hy David, wegens zynen Heldenmoed, en andere uitmuntende hoedanigheedeu hoogagtinge toedroeg. Virtus in hoflef audanda. Helden waardeeren den Heldenmoed in hunnenVyand. Maar het is nog meer, en byna zonder voorbeeld, dat hy hem zo veel liefde., zo veel trouwe bewees, dat hy hem,in zyn afweezen,dorst voorfprecken by zynen Vader , die , tot woedens toe, op David verbitterd en verbolgen was ; dat hy , zonder 's Vaders gramfchap tc.ontzien, hem yoor deszelfs
BE NAAUW EN.
laagen ..waarfchouwde. Zou David vatt Eliab, of van anderen zyner Broederen wei zo veele trouwe, zo veel vriendfehap ontmoet hebben? David zou de Vriendfehap van zo eenen Vriend niet waerdig zyn geweest, geen gevoel, geen grein van edelmoedigheid gedraagen hebben in zyn harte , zo hy zo eene Vriendfehap niet met Wedervriendfchap, zo eene Liefde niet met Wederliefde, zulke dienden niet met dankbaarheid erkend, Jonathan niet hoog gefchat hadde boven allen, uie hem, om andere reedenen, lief en dierbaar mogten zyn.in geheel de Waereld. Al het oprechte, al het teedere, dat de fterk.de verbeeldinge zich in den naam van. Broeder voordellen kan, was op Jonathan toèpasfclyk. (3) Maar wat was nee, dn David thans om Jonathans wille zo benaaüwde? Bevond die zich ook in een oogenfehynlyk lyf- en lecvensgevaar ? Ware het dat geweest, in plaatfe van weenen en weeklagen , ware David ter zyner reddinge oogenbliklyk toegefchooten. Maar, helaas ! 'er was geen redden meer aan! Jonathan was niet meer; hy was met zynen Vader gefneuveld in den flag tegen de Philiflynen. Een Amalekiet had 'er de verzeekerde tyding van gebragt. Die tyding was als een donderdag gevallen op zyn harte. Saul, wel zyn Schoonvader, maar ook zyn Doodvyand, was gefneuveld: Een ander, minder edelmoedig, en aandoenelyk dan David, zoude zich des verblyd hebben: Maar hy betreurt zynen dood, en wekt de Dogteren Israëls op, om dien tc beweenen, vs. 24. Maar toen hy aan Jonathan dacht, was het , of alle de wanden zynes harten zich te faamen trokken. De Geest zynes buiks benaaüwde hem; benaaüwde hem, als tot berdens toe : Hy moest fpreeken, op dat hy zich lucht maakte, (job XXXil: 18—20.) Ja! uitgillen : O ! myn Broeder, myn jonathan , zal ik u nooit mogen wederzien? U niet, die my zo lieflyk waart? U niet, wiens liefde my wonderlyker was dan liefde der wyven ? Deeze laaide Spreckwyze is door fommigen ten kwaade geduid: Men heeft 'er uit willen afleiden , of'er niet wel tusfchen David en Jonathan eene andere liefde , als die van Vriendfehap, mogt plaats gehad hebben ; eene vuile cn tegennatuurlyke liefde : Door eenige Snoodaarts misbruikt,
om



BEN AAUWE N.'
om zich - zeiven dien grouwel te veroorloven , en anderen 'er toe te verleiden ; door anderen,om het Karakter van David te fchandvlekken. Hoe boos moet het hart zyn van zulke menfchen! (KK) Men ziet, dat lieden, aan dien grouwel overgegeeven, weinig werks maaken, om niet te zeggen afkeerig zyn , van Vrouwen. Vrouwenliefde was, integendeel, het groot zwak van David. Men weet, dat hy veele Vrouwen, en, behalven die, nog Bywyven gehad, en by die veele Kinderen verwekt heeft. Deeze aanmerkinge moet reeds dat vermoeden doen vervallen. (33) Men zou zulke boosdenkende menfchen ook kunnen vraagen, of'er tusfchen Egten Bedgenooten geene liefde van Vriendfehap en agtinge konne plaats hebben, dan die gegrond is in de vleeschlyke byligginge? Die zo dacht, zou het menschlyk hart, in de eene en de andere kunne , grootlyks ontëeren ; en dat zulk een in de Reizen van dArvieux, leeze de Gcfchiedenis van Hasfan, een Majorkaanfchen Slaaf by den grooten Emir , die genoodzaakt werd eene affchuwelyke leelyke Negerin Hyche te trouwen. Getroffen door haare oplettendheid, om hem in alles te behaagen, bewees hy haar wel menigerlei liefkoozingen, en ïliep méér dan een jaar met haar , zonder haar , onder voorwendfcl van onmagt, nader aan te roeren. Des niet te min beminde zy hem met eene zo innigst teedere liefde , dat zy, toen hy gevlugt was, door niets te troosten was, zyne vlugt drie maanden lang, nacht en dag, betreurde, en eindelyk bedierf. ()}) Men lette ook op het gezegde van David. Hy zegt niet, dat zyne liefde tot Jonathan hem liever was, dan die der Wyven: Maar dat ze hem Wonderlyker was. 't Is niet vreemd, dat eene Vrouw de teederde trouwe bewystaan haaren Man, zelfs in het bangde nypen van gevaaren : Zy is met hem tot één vleesch, en. één hart geworden ; zyn belang is het haare geworden. Maar vreemd is het, en het gaat bynaalle verwondering te boven, dat een Prins, als Jonathan zo groot eene trouwe en vriendfehap bewees aan eenen man , als David: Een man , die van zynen Vader doodlyk gehaat was, en die hem, en geheel zyn geflacht van alle hoope op het Koningryk ontzettede; en dat zelfs met L Deel. II. Stuk,
BENAAUWEN, 305
groot gevaar voor zich - zeiven. Van eene Vrouwe zou men naauwlyks zo iets, immers niets meer, hebben kunnen verwachten : Met recht mogt David dan zeggen , dat de liefde van Jonathan hem wonderlyker w«;,naar zyn gevoelen veel meer te verwonderen was, dan of zyne Wyven hem zo veel liefde, en trouwe beweezen bad* den. (Tl) Men geeve eens toe, dat David zich wat te fterk hebbe uitgedrukt i^Geeft ons dat aanftonds recht, om daar uit ergwaan , en wel van eene zo grouwelyke ondaad, op te vatten ? De weldenkende mensch zal dat veel meer toefchryven aan het heevige, het zieltreffende zyner droefheid. Elk weet, tot welke overylde uitdrukkingen, zelfs ook daaden eene eensklaps losberftende hartstocht ons vervoeren kan; vooral is dit op te merken in de Oosterfche Volken, in welke de aandoeningen en gemoedsdriften heevigcr , en dus ook de gebaarden en uitdrukkingen 'er van fterker zyn, dan by de Westerfche Volken. Lowth heeft in zyn boek de S. Roef Hebrceor, P. II. p. 470. (Edit. Gotting.) de Weeklagte van David over Jonathan kragtig uitgedrukt in Latynfche verf'en.
— — — — Ah Jonathane , jacesl Tumihil tu eeternoflendus, Jonathane, dolore
Occidis! heu mifero frater adempte mihi. Hen piet as ! heu rara fides, et dulcia fesfo
Alloquia ! heu fandtce foedus amicitiee ! Qua mihi in adverfts tulerat nova gaudia rebus;
Gaudia, fozmineus qua dare nefcit amor.
BENAAUWD (Zy hebben my dikwils) van myner jeugd af, zegge nu Israël. Zy hebben my dikwils van myner jeugd af benaauwd: Evenwel hebben zy my niet overmogt, Pf. CXXIX: 1 , a. (X) Hy , die hier fpreekende wordt ingevoerd , richt zyne taal tot Israël, de eigen .naam van Godts Oude Volk, en , in de Schriften der Propheeten, ook dikwils de naam van het Nieuw Verbondsvolk. Hy wekt het op tot dankbaare roemverheffinge van Godts trouwe, en magtige hulpe. Maar zou het die naar waerde fchatten , dan moest het zich erinneren, hoe veele en zwaar de nooden waren geweest, waar uit Hy het gered hadde, op dat hunne
0_q dank-



$o6 BENAAUWEN. '
dankbaarheid te hartelyker zyn , en te hooger klimmen mogt. Het moest zich CNK) dan zyne nooden voor den Geest haaien, en zeggen:Zy hebben my—,vs.i, en by herhaalinge, vs. 2». (V) Zwaar en veele waren hunne nooden geweest. Zwaar : Zy , zy worden niet genoemd , maar zeker is het, dat het Vyanden waren, bittere en magtige Vyanden, die niet minder bedoeld hadden, dan om hen geheel en al te overheerfchen , ja ! om hunnen naam, en gedachtenis te doen ophouden van onder den Heemel: Zy hadden hen benaauwd; dan van deezen, dan van geenen kant, fomwylen van alle kanten aangevallen, niet anders, dan of men eene beleegerde Stad van rontomme ingellooten hield, de póórten en muuren geweldig beukte, zo dat de benaauwdhcedender Inwoonders, dag en nacht in vreeze, dat de Vyand zal inbreeken , tot zo eene hoogte ryzen, als van eene zwangere Vrouwe in haare baarensweën. Gelyk zwaar, Q/s*) zo waren hunne nooden ook •veele geweest. (A) Keer op keer hadden zy den woesten aanval hunner Vyanden ten doele moeten liaan. Dikwils hadden zy hen benaauwd; en dat niet maar iu de laatfte ty den. (B) Maar van der jeugd af, dat is, finds het begon een Volk te zyn, op zich-zelv' beftaande, en onderfcheiden van andere Volken. De dagen van lïraëls jeugd worden bepaald tot deszelfs optocht uit Egypte , Hof. II: 14.. Als men wilde nagaan alle de Vyandelykheeden tegen dat Volk, zo in de VVoeftyne , als in Kanadn, vooral ten tyde der Richteren,ven in laatere tyden der Koningen, die dikwils uitliepen op eene geheeleoverheerfching, dan zou men bevinden, met hoe veel recht het konde zeggen: Zy hebben my dikwils benaauwd, van myner jeugd <af. O) Israël moest dit zeggen nog eens èerbaalen, vs. 2, om zich met te dieper indruk alle die benaauwingen voor te ftellen , om dan ook het dankend hart te hooger tot Godt op te heffen. Erinnerde het zich te gelyk daar by, dat dat alles hun, van tyd tot tyd, onder Godts heilige toelaatinge , was overgekoomen tot ftraffe van hunne telkens herhaalde afwykingen van, en overtreedingen tegen Godt, ook vaa,buane jeugd,af 3r]citttu XXXII: 30, 20,veel te meer moest Jieuzich. dan- opgg.
BENAAUWEN»
wekt vinden, om zich te verwonderen* dat Godt hen niet ten prooije hunner Vyanden had overgelaaten: (33 Y, Maar hun telkens, als de nood op het hoosfte was, nog bewyzen had gegeeven van zvne trouwe, en magtige hulpe. Dat moest Israël erkennen , en , tot roem 'er van , ook zeggen : Evenwel hebben zy my niet overmogt. Gy hebt ons wel hard gekaftyd, maar evenwel ten doode hebtgy ons met overgegeeven. Heidenen hebben ons meer dan eens omringd als By\en ; meer dan eens meenden zy, dat het in hunne magt was, ons op te fokken , gelyk iemand een vroerrype Zomervrucht op/lokt , terwyle ze in° zyne hand is, evenwel hebben zy ons niet overmogt. De HEERE, die de boogen verbreekt, de fptesfen in twee flaat, de wagenen met vuur verbrandt, den raad der Heidenen vernietigt, en zegt: Laatet af, en weetet, dat ik Godt ben, is ons telkens tot fterkte geweest tn benaauwdheid.. Onze Benaauwers zyn gevallen, en wy zyn ftaande gebleeven , zo als dat nader wordt te kennen ge°eeven, vs. 3,4. CO Wist men, door wfen, wanneer, en by welk eene geleegenheid deeze Pfalm opgefteld was, men zou het bedoelde 'er van beeter kunnen bepaalen, CSX) In t algemeen zou men dien kunnen toepasfen op geheel de Kerk, zo wel des Ouden als des Nieuwen Testaments. De Kerk heeft altoos haare Vyanden oehad, heeft ze nog, en zal ze ook altoos hebben; maar, gelyk het aan die nog niet gelukt is, het Zaad der Oprechten te verdelgen van onder den Heemel, zo zal het ook aan die nooit gelukken. De Kerk is als op een Steenrotz gebouwd, Godt ftelt haarzyn heil tot muuren envoorfchansfen. Schoon alle Volken der Aarde zich tegen haar mos- ten verzaamelen, nochthans zal zy aan die allen tot eenen lastigen fteen zyn. Allen die 'er zich mede belaaden, zullen gewisfelyk doorfneeden worden , Zach. XII: 3.. (33) Maar, als men opmerkt, dat vs. 1—4 o-e. fproken wordt van vroegere benaauwdheeden, en verlosfingen , en dat vs 5 — gebeden wordt tegen Vyanden , die de Kerke nu dreigden op den hals te vallens, zo wordt men gedrongen, eenen. tyd te bepaalen, waar in men vroegere uitreddingen gedenken, en dat tot eenen grond leggen konde, om met te meer vertrouwen, tegen den nu. dreigenden , of reeds-
druk?. -



"BENAAUWDHEID.
BENAAUWDHEID. §e?
drukkenden aanval te Bidden. (V) De Eerw. Sibelius, in zyne Verklaaringe van de Trapgezangen, bepaalt dien tyd, eerst onder de dagen des Ouden en dan onder die des Nieuwen Testaments. (««) Ten aanzien van het eerfte, tot de tyden der Machdbeefche Vorften , toen men, by het herdenken van vroegere Verlosiingen , zich , onder het bidden om de toen zo noodige hulpe , daar mede bemoedigde, waar van tot een voorbeeld ftrekken kan de aanfpraak van Judas den Machabèër, iB. IV: 8-11, enaB. VIII: 18—2.1. QW) Ten aanzien van het tweede , doorloopt hy kortelyk de bloedige vervolgingen van Jooden, Heidenen, &c., en hoe de Kerke, in weerwil van alle die harde fchokken en ftooten, door Godts magtige hulpe is ftaande gebleeven, en bepaalt zich eindelyk tot haar zugten onder , en bidden tegen het moordgeweld van den Antichrist, (f) Van dit laatfte verfchil t Prof. hampe ook niet veel, maar wil, dat de Kerke, fchoon nu verlost van onder de dwinglandye van den Antichrist, nog zo blyve zich bemoedigen, en bidden tegen alle booze aanllagen, die tegen haar mogten gefmeed worden. Men zie deszelfs Opera Anecd. uitgegeeven door Prof. Gerdes, p. 171—. Kunedius, in zyn Memento mori, Conc. XVII, past deezen Pfalm op Christus toe. Maar de vraage is niet, of't geen in deezen Pfalm gezegd wordt, ook niet van Christus zou kunnen gezegd worden ', maar de vraag is, of Hy by den Dichter bedoeld zy. Het eerfte kan men gereedelyk toeftemmen, en de overéénkomften zyn met een weinig nadenkens ligtelyk te vinden; maar van het laatfte zal men bezwaarlyk iemand, die zyn oordeel weet te gebruiken, kunnen overreeden.
BENAAUWDHEID (HEERE,■ /«) hebben zy u bezocht: Zy hebben hun ftil gebed uitgeftort, als uwe tuchtinge over hen was, Jef. XXVI: 16. De Kerke teekent in het 15—18. vs. haaren verdrukten , en zeer benaauwden jammerftaat, waar uit zy door Godts trouwe en magtige hulpe verlost was, waar door zy zich had opgewekt gevonden, om den HEERE een vrolyk Lof- en Dank-lied te zingen vs. 1. In . het 17 en 18. vs. fpreekt de Kerke in den ■eerften perfoon : Alzo zyn wy geweest —. *-£ Schynt, dat dat te verftaan zy van zo
een gedeelte, 't welk in zyn eigen Land wel hard gedrukt was geweest,maar evenwel in 't zelve had mogen blyven. Maar in 't 15 en 16. vs. fpreekt zy in den Derden Perfoon , en dus van anderen : Naar 't fchynt van zo een gedeelte , 't welk zich wel bevonden had in eenen ftaat van voorfpoed en aanzien; maar daar uit als verftooten, en, als ballingen verre wechgedaan in alle einden der Aarde, ys. 15. Nu wordt gemeld, vs. 16 , wat die in dien deerniswaerdigen toeftand gedaan hadden. In benaauwdheid —. (K) Zy hadden zich dan bevonden in benaauwdheid, de Oorzaak 'er van was geweest, dat Godts tuchtiging over hen was geweest. (KN) Kortlyk letten wy eerst op de Oorzaak, en dan op de Uitwerkinge 'er van. Godt kartydt de geenen , die Hy lief heeft, niet, om ze te verderven, maar te verbeeteren. Godt had hen grootelyks vermeerderd, vs. 15. Waarfchynlyk waren zy zorgeloos geworden in , en te moedig op hunnen voorfpoed: Godt had dan de ftraffingen zyner hand op hen doen nedervallen; wel niet, om eene voleindiginge met hun te maaken, want het was maar eene tuchtiginge geweest, maar om voor eenen tyd hunne heerlykheid te doen worden als eene afvallende bloeme des velds. Hy had hen wel ten doode niet overgegeeven, 't was evenwel eene harde kastydinge geweest. (33) Zy waren'er doorz'« benaauwdheid geraakt. Hunne dagen waren geweest dagen des angsts en der benaauwdheid, der donkerheid, en der wolken. Hunne benaauwdheeden waren geweest benaauwdheeden des harten, ze hadden zich verre uitgebreid; ze waren geweest als die van eene baarende Vrouwe, wanneer bange ween haar aangrypen. Benaauwdheid van buiten : Van wegen den zwaaren druk des Vervolgers hadden zy hun Land moeten verlaaten, en hunne bezittingen, waar op zy zich vermoedelyk te veel verhovaerdigd hadden; als Ballingen wyd en zyd verftrooid, overal onderworpen aan vreemde Wetten, aan vreemde, en dikwils wreede Heeren; daar toe, gelyk het veelal gaat, nog befchimpt en verguisd. Benaauwdheid van binnen door hun kloppend Geweeten,'t welk hun verweet dat het hunne eigene boosheid was, die ben kastydde, die bet hun zo bitter maakte, dat het tot aan het harte ging. (3) Wat Qq 2 had-



gog BENAAUWDHEID.
BENAAUWDHEID.
hadden zy nu gedaan? Hunne verwachtinge wechgeworpen,en met den Koning Israëls gezegd: Dit kwaad is van den HEERE, wat zouden wy verder op Hem wachten? Dat zy verre! Zy hadden den HEERE bezocht, en hun —. (XN) Aangemoedigd door het voorbeeld van vroegere Heiligen , die, in hunne nooden, op den HEERE hadden gezien , en welker aangezigten niet waren befchaamd geworden, hadden zy zich tot Hem gewend : In vertrouwen , dat Hy , naaide beteekenis van zynen gedenknaam HEERE, een genadig Godt is , die wel flaat, maar ook wederom verbindt; by wien uitkomflen zyn tegen den dood, die de weeklage kan veranderen in eene reije, en de doodsfchaduwe in den morgenftond, hadden zy Hem bezocht; hunne oogen op Hem gevestigd gehouden, gelyk de oogen der Dienstknegten zyn op de handen hunner Heeren, en die der Dienstmaagden op de handen haa. rer Vrouwen, op dat het Hem behaagen mogte hun genadig te zyn. Ql) En om Hem daar toe te beweegen , hadden zy hun flil gebed uitgeflort: Zyt ons genadig, 6 HEERE! zyt ons genadig; want wy zyn der veragtinge veel te zat: Veel te zat des fpots der weeldigcn, der veragtinge der ho•vaerdigen, Pf. CXXIII: 3, 4. (V)'t Wordt een Stil gebed genoemd, gelyk ook het geibed was geweest van Godtvrugtige Hunna, die wel haare lippen roerde, maar welker ftemme niet werd gehoord, om dat zy bad in haar harte, 1 Sam. 1:13. Misfchien een ftil gebed, om dat zy geene openbaare byeenkomften hadden, waar in men den HEERE plegtig aanroept, zo dat elk hadde gebeden in zyne binnenkamer , misfchien ook daar in nulheid, om van de Vyanden niet gehoord te worden ; want 'er zyn wel tyden geweest, dat het ook verbooden was-, den naam zynes Godts aan te roepen. Op ftraffe van den Leeuwenkuil was dat verbooden aan het Hof van Darius den Meder, Dan. VI: 8. Maar , fchoon het een ftil gebed was geweest, zónder/^ roepingen:(&)'Ex is evenwel niet aan te twyffelen, of het zal gepaard zyn geweest met fmeekingen, met traanen, en zugtingen.. Want 'er wordt gezegd, dat zy hun ftil gebed hadden uitgeflort, met eene fpreekwyze, misfchien ontleend van leederen zakken , waar in men in de Oosterfche Landenhet water wel nleegt
mede te neemen op de reize, uit welke,) wanneer men ze te faamen drukt, het water zich uitftort. Men brenge dit over opeenen mensch , wiens hart, als tot ftikkens toe, wordt gedrukt, ja ! geprangd door angst en benaauwdheid, en dan moet fpreeken, en mag het niet fpreeken, dan ten minften moet zugten en weenen , op dat hy zich lucht maake, (men vergelyke eenigzins Job XXXIL 18, 19, 20.9" Men zie dit in Hanna, die met dezelfde fpreekwyze zegt, dat zy , bezwaard zynde van geeste , had gefproken, evenwel ook in ftilheid, uit de veelheid van haare gedachten , en van haar verdriet, en dat zy daar mede haare ziele had uitgegootcn voor het aangezigte des HEEREN, 1 Sam. I: 15 , i<5. Als 'er dan gezegd wordt, dat zy hun gebed hadden uitgeflort, 't zal aanduiden,dat het was geweest een Angst-gebed, en du3 een ernftig, een vuurig, en een aanhoudend gebed, om, als 't ware, geweld te doen op de rommelende ingewanden van Godts barmhartigheid, 't Zal keer op keer geweest zyn: 6Godt der heirfchaaren keert toch weder, aanfehouwt uit den Heemel—! Zo zullen wy van u niet te rugge keeren. Behoud ons in het leeven, zo zullen wy uwen naam aanroepen. $ HEERE , Godt der heirfchaaren , breng ons weder , laat uw aanfehyn lichten, zo zullen wy verlost worden! Pf. LXXX: 1*, 10, 20. Met dit te doen, hadden zy zeekerlyk het beste middel ter hand genomen , om zich ruimte te maaken in hunne benaauwdheid, en Godts kastydinge van zich te doen ophouden ; want het was het middel, het welk Godt zelf aan de hand gegeeven, en waar aan hy de belofte van verlosfinge vastgemaakt hadde: Roept my aan in den dag der benaauwdheid, en ik zal 'er u uithelpen, Pf. L: 15. 'Er is ook geen twyffel aan, of Godt heeft hen verhoord en uitgeholpen ; want deeze behoorden mede tot de Kerke, welke, vs. 1,was opgewekt, om Gode een Lof- cn Danklied te zingen.
BENAAUWDHEID (Op de Aarde zal) der Volken zyn , Luk. XXI: 25b. Dit vs. en het volgende is genoegzaam gelykluidend met Matth. XXIV: 29. Waar van men,onder den tytel van VALLEN,zien kan in des VIIL D. 2. St. p. 40. Daar kan men zien, welke de Schrikbaarende Teekenen zyn, die zo eene Benaauwdheid zouden



BENAAUWDHEEDEN.
den veröorzaaken. Het zou eene persfende benaauwdheid zyn, gelyk het woord «■»• «£«<r*, waar van het woord r»»»^i, Benaauwdheid , afkomt, zo vertaald wordt Luk. XIL 50. Gevaaren, yzelyke gevaaren van rontomme; daar door ingeüooten, gelyk men eene beleegerde Stad omfingelt, en benaauwt, Luk. XIX: 43; duizend Angflen van binnen, die het hart der Volken dermaaten knellen, als tot malkanderen praamen zouden, niet anders, dan of zy' oogenblik voor oogenblik te wachten hadden , dat de kragten der heemelen op hunne hoofden zouden neêrftorten , waarom vs. 26 , gezegd wordt, dat der menfchen hart zou bezwyken van vreeze, en verwachtinge der dingen , die het Aardryk zouden overkoomen, 't Zou zyn , als 'er ftaat, Deut. XXVIII: 65, 66, 67. De HEERE zal u een beevend harte geeven, bezwykinge der oogen, en mattigheid der ziele. Üw leeven zal tegen u overhangen, en gy zult dag en nacht fchrikken, en uwes leevens niet zeeker zyn. Des avonds zult gy zeggen: Och dat het morgen ware! En des morgens! Och dat het avond ware! wegens den fchrik uwes harten, waar mede gy zult verfchrikt zyn , en wegens het gezigte uwer oogen, dat gy zien zult,
BENAAUWDHEEDEN (In zes) zal Hy u verlosfen: En in de zeevende zal u bet kwaad niet aanroeren, Job V: 19. Dit woord zou voor Job geweest zyn als koud water op eene vermoeide ziele, indien het niet was voortgekoomen uit een zoergdenkendenmond. Jobs Vrienden, die gekoomen waren, om hem in zynen overzwaaren druk te troosten , waar van de hier fpreekende Eliphaz 'er een was , waren, gelyk Job ze met recht noemde, Cap. XVI: 2, moeijelyke Vertroosters. Zy ftonden in het voor den vroomen Lyder zeer grievend vermoeden, dathy een bedekte Godtlooze was , die , onder den fchyn van Godtsvrugt, door allerlei Kneevelaaryen zich verrykt had, en dat Godt zyne ongerechtigheid in het licht ftelde : Ja! 'dathy zelfs in deeze zyne.boosheid zo verhard was , dat hy , in plaatfe van zich fchuldig te kennen, nog fteeds voortging met zich-zelven te rechtvaerdigen , en zyne onfchuld te bepleiten. Dat was de bron van zo veele zydelingfche en rechtftrcdkfche befchulcligingen die als zo
BENAAUWDHEEDEN. 30$
veele weedoende distels, ja doodfteeken waren in Jobs beenderen. Stelden zy hem dan ooit nog eenige opbeurende beloften voor, 't was altoos onder de mits, van zich van het gepleegde onrecht te bekeeren. Men zie dat van Bildad, den Suhiter, Cap. VIII: 5, 6, 7. Van Zophar, den Nadmathiter; Cap. XI: 13—17. Van Eliphaz, den Themaniter, Cap. XXII: 21—30. Zo maakt hy ook hier zyne Belofte 'er afhanglyk van, dat hy de kastydinge des Almagtigen niet moest verwerpen ; dat is, dat hy, in plaatfe van zich langer te verontfchuldigen , zich met berouw over, en daadlyken afftand van het door hem gepleegde onrecht, met eene boetvaerdige belydenisfe van fchuld , en een oprecht voorneemen tot beetcring, voor Godt verootmoedigen moest. Deed hy dat , dan zoude hy met deeze Belofte zich kunnen bemoedigen: In zes benaauwdheeden —. Hy fpreekt in den toekoomenden tyd, dus mee van eene verlosfinge uit zyne thans drukkende elenden. 't Schynt dat Eliphaz voor als nu weinig of geen vooruitzigt had op Jobs herftellinge: Althans zo veel niet, als Cap. XXII: 21 —. Men kan dat opmaaken uit zyne harde Reedenvoeringe,Cap. XV. Hy wilde , dat Job zich zoude befchouwen als iemand, die dat met andere menfchen gemeen had , dat zy, geduurende den tyd hunnes ydelen leevens, zich in menigerlei bekommerende omftandigheeden kunnen bevinden, gelyk hy vs. 6 en 7. had gezegd: Uit het ft'of'komt het verdriet niet voort — : Maar de mensch wordt tot moeite gebooren, gelyk de fpranken der vuurige kooien zich verheffen tot vliegen. Hem zo befchouwende, (x) vooronderftelt hy, dat hem zes benaauwdheeden zouden kunnen overkoomen; ja! ook nog wel een zeevende. (XX) Rampen, die zozwaar, en, ten aanzien der gevolgen, van een zo beangftigend vooruitzigt zyn , en daar door den mensch dermaaten benaauwen * dat, gelyk men zegt, geheel de Waereld hem te bange wordt, zo dat hy fomtyds den dood wel zoude wenfehen boven het leeven; des avonds wenfehen : Och dat het morgen ware , en des morgens: Och of het avond ware ! van wegen den fchrik desharten , en de malligheid der ziele :. Do Rampen, of gevaaren, waar uit zulks benaauwdheeden gebooren worden, zyn vam 3



3io BENAAUWDHEEDEN.
BENAAUWDHEEDEN
menigerlei foort. (23) Daarom wordt hier gefproken van Zes, ja ! van Zeevene. («*) Men vindt meer voorbeelden, dat van zeekere getallen by opklimminge wordt gefproken. («*) Somwylen , om onbepaald eene veelheid aan te duiden , als Pred. XI: 2. Geef een deel aan Zeevene , ja ook aan Achte, en Am. I: 3 , 6, 9, &c. Om drie overtreedingen, en om viere. (/3/3) Somwylen bepaald zo eene opklimming de dingen , die bedoeld zyn: Maar dan worden die in 't vervolg ftuks wyze genoemd, als Spr. XXX: 15. Deeze drie dingen worden niet verzadigd: Ja! viere zeggen niet: Het is genoeg. Vs. 16. worden ze by naame opgegeeven. Zo ook vs. 18—%i—29—. Insgelyks Spr. VI: 16. Deeze zes haat de HEERE; ja zeeven zyn zyne ziele een grouwel. In het 17, 18, 19. vs. kan men leezen, welke die waren. (/3) Dit maakt het bedenklyk, hoe het hier te neemen zy. Sommigen zyn voor eene onbepaalde veelheid; anderen zyn voor het bepaalen, en wyzen de getallen aan van die benaau-wende kwaaden; zo als ze door Eliphaz worden opgegeeven,vs. 20—23. De Hon-
gei de Oorlog — de Geesfel der tonge —
de Verwoestinge cn daar door veroorzaakte hongersnood, en hardstnypende armoede —■ het Gedierte der Aarde, Adders, Slangen, en foortgelyk venynig gedierte — de Steenen des velds — en het gedierte , het wild en verfcheurend gedierte des velds. Doch hoe men het neeme , Eliphaz heeft het oog op eene aanéénfchakeling van benaauwende wederwaerdigheeden , die den mensch het leeven bang en bitter kunnen maaken,die de eene op de andere volgen, gelyk de bruisfende golven der Zee, die de eene volgen op, en heenen ftorten over de andere. Men zou eenen Mensch, door zo veele rampen als vervolgd , kunnen laaten roepen met de woorden van David: De afgrond roept tot den afgrond, by het gedruis uwer watergooien : Alle uwe baaren , cn alle uwe golven zyn over my heenen gegaan , Pf. XLII: 8. Welk een fc-hrikbaarend vooruitzigt! Zes, ja.' Zeeven benaauwdheeden te moeten ondergaan. Wie zal dat kunnen verduuren ? '* Menfchen vleesch is geen faal; zyne kragt is geen feetien kragt. Op het hooren 'er van zou Job wel hebben mogen uitroepen: Bange ween grypen my aan9 als de bange weën eener dis
baart. Ik kromme my van hooren, ik worde ontfield van het aanzien. Myn harte dwaalt, grouwen verfchrikt my, (Jef. XXI: 3, 4.) Maar , gelukkig! ging dit voordel ge', paard , (3) met eene bemoedigende Belofte : In zes benaauwdheeden zal Hy u verlosfen: En —. (SS) Is 'er bekommernis in het harte eenes menfchen, een goed woord, zegt Salomo, Spr. XII: 25, recht het zveder op. Dit mag men op dit woord wel toepasfen. («) Hoe troostryk is dit woord, 't verfpreid licht, als men in duisternisfe wandelt. Hy, niet een van uwe nabuurige Emirs (Arabifche Vorden) want al des menfchen heil is ydelheid; maar Hy, die wel fmerte aandoet, en ook wederom verbindt, vs. 18, die de geboogenen opricht, de treurigen troost, en den moeden kragt geeft, zal, als Lly u bittere alsfemdranken infehenkt, die zo temperen met het zoete, het hartverderkende zyner vertroostingen, dat gy alle die verzoekingen zult kunnen ver draagen. Ja! Hy, die de weeklage kan veranderen in eene reije, zelfs de dood fchaduwe in een morgenftond, zal met de bczoekinge eene uitkomst geeven. Hy zal u verlos fien. Schoon vier, vyf, ja zes benaauwdheeden op malkanderen volgen , de eene zwarte rampwolk pas voorby gedreeven is, of de andere dringt weêr op - verre zy het evenwel van u, dat gy in uw harte zoudt denken: Het is buiten hoope , myne verwachtinge is vergaan van den HEERE. Keer, op keer zal Hyopwaaken om uwen't wille. Hy plaagt, Hy bedroeft de Kinderen der menfchen niet van harte; want als Hy bedroefd heeft, zal Hy zich weder ontfermen naar de grootheid zyner barmhartigheeden. (0) Ja! wanneer 'er zelfs eene zeevende benaauwdheid mogt opryzen, en gy zoudt denken, zal 'er dan nooit einde zyn aan myn verdriet? Dan nog moet gy niet zeggen : Dit kwaad is al weder van den HEERE, wat zoude ik ver der op den HEERE wachten? Dan zal het te pasfe koomen, om u zei ven in LIem te verkloeken, en te zeggen : Wat buigt gy u neder, 6myne ziele ! en wat zyt gy onrustig in my ? Hoop op Godt, want ik zal Hem nog looven; want Hy is de menigvuldige verlosfinge mynes aangezigts, en myn Godt, (Pf.* XLII: 12.) Heeft Hy u in zes benaauwdheeden verlost, ook in de zeevende zal Hy u niet verlaaten. Het kwaad mag opdringen, dreigen, u van
nieuws



BENAAUWDHEEDEN.
BENAAUWDHEEDEN. 311
nieuws benaauwen, maar het zal u niet aanroeren , het zal niet naderen tot uwe tente. Des avonds mag 'er verfchrikkinge zyn en geween, maar eer het morgen is, zal ze 'er niet meer zyn; 'er zal gejuich zyn. Aller uwer voorige benaauwdheeden zult gy vergeeten; als gy 'er aan denkt, zal het zyn, gelyk men der wateren gedenkt, die voorby gegaan zyn. Maar hoe goed, en troostlyk deeze woorden zyn, (33) 't fpreekt evenwel van zelve, dat die afhangen van eene zeekere voorwaarde, zonder welke, noch Job, noch iemand anders zich daar mede bemoedigen kan. Naamelyk , dat men zich ootmoedig, en boetvaerdig verneedere onder Godts kragtige hand, zyne ziele bezitte in zyne lydzaamheid, Gode eerbiedig zwyge, en, ondereen vuurig en aanhoudend bidden, wacbte op zyn heil, in vertrouwen, dat Hy het zal maaken, als de tyd, de bejiemde tyd om genadig te zyn, zal gekoomen zyn. Immers zal de HEERE niet laaten befchaamd worden die Hem verwachten, Jef . XLIX: 23. Hy is naby den geenen, die Hem aanroepen in der waarheid; Hy doet het welbehaagen der geener , die Hem vrcezen. Hy hoort hun geroep, en verlost ze , Pf. CXLV: 18, 19. Zyn arm is niet verkort, datHy niet zou kunnen verlosfen: By den HEERE , den Heere zyn uitkomjlen tegen den dood, Pf. LXVIII: 21. Zyn oor is niet zwaar, dat Hy niet zou kunnen hooren; die Hem aanroepen in den dag der benaauwdheid, hebben de belofte, dat Hy 'er hen zal uithelpen , Pf. L: 15. Het is wel eene zoete fpeeling, maar in 't geheel geene Verklaaring van deeze woorden, dat 's Menfchen leeftyd hier zou aangemerkt zyn als een tyd van zes werkdagen, en dat men dus door de zes benaauwdheeden zou moeten verftaan alle de moeiten en verdrietelykheeden, die den menfehe , geduurende de zes werkdagen zynes leevens overkoomen. De zeevende benaauwdheid zou dan die des doods zyn, waar in Godt den zynen ook naby is, en waar door Hy hen doet ingaan in de eeuwige ruste..
BENAAUWDHEEDEN (Gy , die my veele) en kwaaden hebt doen zien, zult my weder leevendig maaken; en zult my weder ophaalen uit dé afgronden der Aarde.. Gy zult myne- grootheid vermeerderen, en my rontom vertroosten Pf. LXXI: ao , ai.. Door wien j en by.welk eene geleegenheid:-
deeze Pfalm opgefteld zy, wordt niet gemeld. Veelen denken, dat David de Dichter geweest zy, en van zich-zelven fpreeke. Het is ook niet te ontkennen, dat veele 'er in voorkoomende gezegdens zeer wel van hem te verklaaren zyn. En is het David geweest, dan zal men moeten denken, dathy dien hebbe opgefteld in eenen zeer bangen nood , vs. 4 , 10, 11, en wel in eenen, die het hem zeer bang maakte in zynen Ouderdom, vs.9,18.En dat geeft dan aanleidinge om te denken, dat het geweest zy ten tyde van den hoogstgevaarlyken Opftand van Abzalom tegen hem. Zie Patrik, by de Eng. Godtgeleerden. (N) Hy melt vs. 20a, wat al leeds hem bejeegend was: Godt had hem veele benaauwdheeden en kwaaden doen zien. (XX) Benaauwdheeden , geene ingebeelde, maar weezenlyke, veroorzaakt door rampen en wederwaerdigheeden, die in kragt van beteekenisfe kwaaden konden genoemd worden. Kwaaden , die hem benaauwd hadden: als de bange weën eencr baarende Vrouwe , Jerem. IV: 31 , of zo als het is met eene beleegerde Stad, die van rontomme ingellooten, en door de naderingen van den Vyand , hoe langer zomeer, benaauwd wordt, van hoedanig eene benaauwinge het grondwoord gebruikt wordt, Deut. XX: ja, aKon. XIX: 3, Ezech. IV: 3. Zyne Benaauwdheeden waren niet flegts hooggaande geweest, maar ook veele. De benaauwdheeden zynes harten hadden zich, van tyd tot tyd, wyd uitgebreid, Pf. XXV: 17. Hoe wreedaartig werd hy vervolgd door Saul, zynen eigen Schoonvader, fteeds nagejaagd als eenVeldhoen op de bergen. Hoe benaauwd aan het Hof van Achis , waar heenen hy gevlugt was, toen hy daar bekend werd als de Overwinnaar van Goliath —. Hoe be-naauwd in de fpelonke van Adullam—' fm Kehila, daar men voorneemens was, hem: over te leeveren—, op den berg in de Woeftyne Ziph, door de Ziphiten aan! Saul ontdekt—. Hoe benaauwd in de Woeftyne Maön, toen maar een berg tusfchen hen beiden was, en Saul en zyne mannen < op't punt ftonden, om hem te omfingelen ! Wat al kwaaden , wat af diep grievend hartzeer, borften tegen hem op uit' zyn eigen Huis. - Thamar zyne Dogter bloedfchendig ontè'erdjOntè'erddoor haa-ren Bioeder 5 -zyne» Zoon- 4mmn:-Amnom



314 BENAAUWDHEEDEN.
moorddaadig omgebragt door zynen Broeder, en ook Davids Zoon Abzalom. Nu gevlugt uit zyne Ryksdad, in gevaar van kroon en leeven te zullen verliezen , en dat door den opdand van den oniiarten Abzalom, den Zoon, dien hy zo teeder lief had , gerugdeund door den trouwloozen Achitophel, voorheen zyn vertrouwling en raadsman. Zo dat hy welhaast met Paulus had mogen zeggen, dat hy in moeite arbeid , gevaaren , en benaauwdheeden overvloediger was geweest dan iemand ! 2 Kor. XI: 23—, (33) Alle deeze benaauwdheeden en kwaaden had Godt hem doen zien. (*) Niet maar gezien, als van verre,zonder dat ze hem geraakt hadden, gelyk Jofephs Broeders de benaauwdheid zyner ziele hadden gezien, zonder zich des te bekreunen, Genef XLII: 21. Maar zo gezien, dat ze hem gevoelig getroffen hadden , gelyk het woord zien meermaals zo veel zegt als ondervinden; Zo leest men yan het kwaade te zien, Pf. XC: 15. 't Zwaerd, den Honger, den Dood te zien, Jerem. V: 12. XIV: 13, Pf. LXXX1X: 49. Zo iemand, zo konde hy met Jeremia, Klaagl. III: 1, zeggen: Ik ben de man, die elende gezien hebbe. Hy blyft niet hangen in de tweede oorzaaken: (j3) Maar, overtuigd, dat 'er niets gefchiedt by geval, maar dat uit den mond des Allerhoogjlen zo •wel het kwaade uitgaat, als het goede, klimt hy op tot de eerde Oorzaak. Van Godt zegt hy: Gy hebt ze my doen zien. Die van Saul waren hem, onder Godts heilige toelaatinge, overgekoomen, op dat hy, door veelerlei wanfpoeden geoeffend, en gevaaren gehard, naderhand, Koning geworden zynde, zyn Volk met een te meer teder en medelydend harte beduuren, en met te meerder Krygsbeleid en moed, befehermen mogt. Die van zyn eigen Huis hem getroffen hadden, waren de drafgevolgen geweest van zyn wanbedryf met Batbfeba, en aan Uria, haaren Man. 't Waren Hagen geweest van de roede van Godts verbolgenheid. Te rechte gaf hy dan elders, Pf. XLII: 8, te kennen, dat het Godts baaren , en golven waren geweest, die over hem waren heenen gegaan. Maar hoe veel, hoe lang ook gefolterd, hy was evenwel niet mismoedig geworden , dat hy zoude gezegd hebben : Myne verwach. tinge is vergaan van den HEERE. (3) Gelyk hy in dien zelfden Pfalm1 ys, iz3 zich,
BENAAUWDHEEDEN. ~
bemoedigde, zeggende : Wat buigt gy u neder, 6 myne ziele! en wat zyt gy onrustig in my ? Hoop op Godt, want ik zal Hem nog hoven : Hy is de menigvuldige verlosfinge mynes aangezigts , en myn Godt; even zo doet hy ook hier: Gy, zegt hy , zult my weder leevendig maaken —, vs. 20b, 21. (XX) 't Vooruitzigt van David delde zich twee dingen voor : Verlosfinge uit, en Verheerlyking na deezen zynen elendedaat. (<*) Van het eerde fpreekt hy vs. 20b. (*«) Als hy fpreekt van een weder leevendig maaken —, zo moet men vooronderitellen, dat hy zich-zelven befchouwde als eenen , die reeds geftorven en begraaven was. 't Spreekt van zelve , dat dit niet eigenlyk , maar oneigenlyk te verdaan zy. Van hooggaande nooden , die iemand van allen kanten zo dringen en drukken, dat 'er, naar 't fchynt, geene uitkomst meer te hoopen, niet anders dan een gewisfe dood te wachten is-, wordt wel meer zo gefproken. Men zie dit Pf. LXIX: 3. Ik ben gezonken, in grondeloozen modder —.- Ik ben gekoomen in de diepten der wateren, en de vloed overftroomt my. En Pf. LXXXVIII: 4, 5. Myne ziel is der tegenheeden zat, en myn leeven raakt tot aan het graf. Ik ben gereekend met de geenen , die in den kuil nederdaalen. Daar nu zyne Vyanden zich verbeeldden , dat, gelyk zyne kroon, zo ook zyn leeven in hunne magt was, waarom zy reeds juichten: Hy heeft geen heil by Godt, Pf. III: 3, Cn hy ook zich-zelven aanmerkte als eenen, tegen wien de afgrond riep tot den afgrond, Pf. XLII: 8, met wien het thans niet minder hagchelyk gedeld was, als hy voorheen eens zeide , toen hy door Saul met zo veel verhittinge vervolgd werd: Daar is maar als eene fchreede tusfchen my en den dood, 1 Sam. XX: 3. Zo konde hy dan ook nu van zich-zelven zo fpreeken, als of hy reeds dood, begraaven, en in den Afgrond wechgezonken was. En dit zo zynde: (^s) Zo moest hy de Verlosfinge, welke hy te gemoete zag , ook aanmerken , als een weder leevendig maaken , en ophaalen uit de afgronden. Zo zong hy 'er ook van, tot roem van Godts magtige hulpe, 2 Sam. XXII: 17, 18. Hy zond van der hoogte, Hy nam my ; hy trok my uit groote wateren. En om dat hy dat niet eigenlyk , maar oneigenlyk .wilde verdaan hebben, zo liet hy 'er aandonds op volgen;



BENAAUWDHEEDEN.
gen : Hy verloste my van mynen fierken Vyand; van myne haaters, om dat zy magtiger waren , dan ik. Davids vooruitzigt ging nog wat. verder. Hy, verwachtte niet flegts, dat Godt hem zou doen ontkoomen, gelyk een Vogel, die ontkomt uit den firik des Vogelvangers. Cjs) Maar daar te boven ook, dat hy weder met nieuwen luister zou te voorfchyn koomen : Dat Godt hem grootlyks zou vermeerderen, in zyn Koningryk herttellen , boven zyne Vyanden zo verhoogen ,- hem zo veel hoogagting by. zyne.Onderdaanen, zo veel ontzag by andere Volken toevoegen zoude, dat men nu, in zynen hoogen Ouderdom, nog van hem zoude kunnen zeggen, gelyk men in 't begin van zyne regeeringe van hem gezegd hadde : Hy ging geduuriglyk voort, en toer d groot: Want de HEERE, de Godt der heirfchaaren, -was met hem, 2 Sam. V: io. Verder verwachtte hy ook, dat Godt hem van rontom vertroosten zou. Inwendig door de Vertroostingen van zynen Geest , die als Vreugde-olie zyn voor treurigheid; en uitwendig door de blyken van des Volks vreugde over zyne terugkomst in Jeruzalem , en herflellinge in het Koningryk. Daar het nu niet had kunnen misfen, of David had in zyne vlugt moeten denken aan , en zich verontrusten over 't geen Propheet Nathan hem gedreigd hadde , dat Godt een kwaad tegen hem verwekken zou uit zyn eigen huis, en dat tot ftraffe van zyn f'chenbedryf met Bathfeba, 2 Sam. XII: ii , zo zouden die blyken van Godts gunfte, die hy verwachtte , hem moeten worden tot vertroostingen, ja ! tot blydfchap , vermits hy daar uit dan met genoegzaame zeekerheid zou kunnen opmaaken , dat Godt de ongerechtigheid zyner zonde had vergeeven, en dat hy voortaan wederom tot Hem zou mogen ingaan , als tot den Godt der blydfchap zyner verheugingen 't Was dan zekerlyk een zeer bemoedigend vooruitzigt, waar mede David zich opbeurde in zynen toenmaaligen druk. (33) Maar wat gronden, had hy, om dat te verwachten ? Zeekerlyk moet hy 'er gehad hebben. In het begin zyner vlugt fprak hy als iemand, die niet wist, wat 'er van hem worden zoude, 2 Sam. XV: 25, 26. Maar nu als iemand, die van zyne herftellinge ten volle verzeekerd was. Men mag dit toefchryven aan de goede /. Deel. II, Stuk, ö
BENAERSTIGEN. 313
berichten, die hy, ter zyner waarfchouwinge , uit Jeruzalem ontvangen hadde, naamelyk, dac, door den raad van Hufaï, de raad van Achitophel, welke , ware die gevolgd, voor hem doodlyk zou zyn geweest, verydeld was, waardoor hem geleegenheid werd gegeeven, om te wyken over de Jordaan, 2 Sam. XVII: 15, 16, 2.1, 22. Dit goed begin deed hem opmerken , dat Godt nog over hem waakte: 't Was hem als het aanlichten van den morgenftond, en deed hem vertrouwen, dat deeze donkere nacht reeds aan het verdwynen was ; en dat te meer, daar vroegere ondervindingen hem nu ftrekten tot een fteunfel van vertrouwen. Had Godt hem veele benaauwdheeden, en kwaaden doen zien , Hy had hem ook telkens doen ondervinden, dat Hy eene hulpe is, kragtig in benaauwdheid. Misfchien is 'er ook by gekoomen eene inwendige verzekeringe, dat Godt zyne fmeekingen, vs. 1—13, verhoord hadde. Wat daar van ook moge zyn, by de uitkomst is het gebleeken,dat hy in zyne verwachtinge niet is te leur gefield. Met het omkoomen van Abzalom verdween het gevaar , hy herkeerde als in triumph weder na Jeruzalem, en al het Volk bemoeide zich, als om ftryd, om hem weder in te haaien, en zich van nieuws aan hem te onderwerpen, 2 Sam. XV11I. en XIX. De Opftand van Seba baarde nieuwe benaauwdheid. 'Er was een tyd, dat David vreesde; dat Se. ba hem meer kwaad zou doen, dan Abzalom. Maar dit kwaad dreef haast voorby. Seba vlugtte na Abel - Bet h - Madcha, en werd daar in door Jodb beleegerd, en de inwoonders van die Stad werden gedrongen, den Oproermaaker het hoofd af te houwen , en dat Jodb toe te werpen over den muur, Cap. XX. Grootelyks werd zyn roem ook vermeerderd door de herhaalde overwinningen, die hy bevogt op de Philifiynen, Cap. XXI: 15—22.
BENAERSTIGT \En dat gy «) ftille te zyn, en uwe eigene dingen te doen, en te werken met uwe eigene handen, gelyk wy u bevolen hebben, 1 Thesf. IV: 11. 'Er zyn veele dingen, waar toe een Christen zich beyveren moet. Veele dingen in den dienst, en tot verheerlyking van Godt. Die te bevorderen, moet het groot doelwit zyn van alle zyne verrichtingen, x Kor.
Rr X:



Sï4 EENAERSTTGEN.
BENAERSTIGEN.
X: 31. Veele dingen ook ter bevorderinge van zyne eigene belangen: Wel allermeest en eerst van zyne eeuwige; maar evenwel zo niet geheel en alleen, dat hy zyne tydelyke zoude veronagtzaamen. Dezelfde Apostel, die vermaant, zyns zelfs zaligheid uit te vierken met vreezen en beeven, Philipp. II: ia, wil ook,dat men arbeide, werkende V geen goed is met dc handen, Eph. IV: 28. Daar dringt hy, ook hier, op aan. 't Is geen nieuwe, maar eene vernieuwde vermaaning. En, om dat die van zo veel belang was, herhaalt hy ze niet alleen, maar wekt zyne Tbesfalonikers ook op, om 'er zich toe te benaerfligen. ({$) 'Er was iets te vermyden, en ook iets te doen, 't welk hy hun voorheen reeds bevolen had , en hun nu wederom op het hart wilde drukken. (XX) Zyne vermaaning , of bevel kwam dan néér (») op iets dat zy te vermyden hadden. Want de vermaaning om ftiile te zyn,i\\x\t in zich op eene afmaaning van alles, 't welk onbegaanbaar was met die Stilheid, die de Christen betrachten moet. Welke is nu die ftilheid? Zeekerlyk geen.lui en leedig ftil zitten, zonder dat men iets doe, om zich-zelven, of de zynen het noodig onderhoud te bezorgen. Dat is de naaste weg tot de .armoede. Die hunnen tyd verfpillen met een weinig flutmerens, een weinig flaapens, en een weinig handvouwens , zal de armoede overkoomen esls een wandelaar, en het menigerlei gebrek,, als een gewapend man, Spr. VL: 10, 11. De» Liiiaart begeert den gantfchen dag begeerlyke dingen; maar zyne begeerte zal hem dooden,om dat zyne handen weigeren te wer£en,Cap. XXI: 25, 26. Hy.heeft niet te verwachten , dat de Raaven hem ieder dag, des avonds en des morgens, brood en vleesch zullen brengen , "en daarom, sa- iemand niet werkt, dat hy ook niet eete,. & Thesf. lil: 10. Had de Apostel zo een fiille zyn aangepreezen, dan zou hy zichzelven hebben tegengefproken , daar hy ftraks hier na vermaande, met zyne eigene banden te werken. Hy eischt dan zo een fiille zyn, zich te onthouden van alles, 't welk de onderlinge faamenleevinge zou kunnen verontrusten. >. Dat zy zich niet zouden bemoeijen mefhet doen. en laaten van anderen, om zich daar over een foort van. meesterfchap aan te maatigen, gelyk men zulk foort-van Albeftellen vindt, die
wel elks raadsman zouden willen zyn. Dat zy , dienstbaar zynde , alle behoorlyke onderdaanigheid zouden bewyzen aan hunne Heeren en Vrouwen, fchoon die nog ongeloovigen mogten zyn , zonder zich tegen die te verzetten, of zich, om dat zy Christenen waren, boven die te willen verheffen. Dat zy als /lillen in den Lande alle gehoorzaamheid zouden bewyzen aan de Burgerlyke Overheeden, zonder zich te vermengen met zulke Verleiders, als, ten tyde der Apostelen , het hoofd reeds begonnen op te fteeken,die zeer opgeblaazene dingen fpraken , de heerfchappye veragtten , cn de heerlykheeden lasterden , en dus de Christelyke vryheid misbruikten tot een dekfel der boosheid, 't welk dan aanleidinge gaf, dat de Christenen over het algemeen gefchandvlekt wierden als verftoorders der algemeene ruste, en oproermaakers, die dreeven, dat Jefus alleen hun Koning was, en dat zy aan niemand, behalven Hem, behoefden te gehoorzaamen , 't welk aan de Roomsch - Heidenfche Keizeren, en hunne Stadhouders tot een voorwendfel ftrekte, om de Christenen te vuur en te zwaerd te vervolgen. Hier van daan is het, dat de Apostelen met zo veel nadruk vermaand hebben , ook alle menschlyke Ordcninge , het zy in den Huisfelyk'en, het zy in den Burgerlyken ftaat, onderdanig tc zyn ; eere, vreeze, tol en fchattinge te geeven aan allen, welken men dat fchuldig is. Dat te doen eischte de wil van Godt, en ook.hun eigen belang, op dat zy, door zo een pligtmaatig gedrag, den mond mogten floppen aan de onweetendheid der divaaze menfchen, die hen op de bovengemelde wyze lasterden. Men zie Rom. XIII: 1—7, Ephef. VI: 5—8, Kolosf. III: 22—24, 1 Petr. II: 12—17. Dit is , naar 't my voorkomt, het fiille 'zyn ,: \ welk Paulus hier bedoelt. Maar moesten zy fiille.zyn , en zich buiten hunnen kring niet begeeven. (»Zy moesten zich met zo veel te meer oplettendheid bézig houden binnen hunnen kring. (««) Zy moesten hunne eigene dingen doen. Getrouw zyn in de beroepinge, waar in de Godtlyke Voorzienigheid hen geroepen had. Waren zy in den dienst van anderen, den hun toebetrouwden post zo waarneemen, dat derzelver belangen daar door op- de meest mooglyke wyze bevorderd, en an-
de-



BËNAERSTIGENo
derên, door hunne vadfigheid, of onagtzaamheid, niet bezwaard wierden. Hadden zy zeiven eenige neering , of handteering aan de hand, in plaatfe van by de buizen om te gaan, en den kostelykcn tyd te llyten race klapperyen , wat nieuws te vertellen , of op te 1'chuiraen , moesten zy die naauwkeurig nagaan, op dat alle in orde, en ten meesten voordeele, mogt ingericht worden; want door wysheid wordt een huis gebouwd, door verfiandigheid wordt bet bevestigd, en door weetenfehap worden de binnenkameren vervuld, met allerlei kostelyk, en lieflyk goed , Spr. XXIV: 3 , 4. Maar hoe veel nuts, zuinigheid, en verftandig overleg ook mogen aanbrengen , ze zullen evenwel niets vermogen, (AS) zo 'er de arbeidzaamheid niet bykomc : Daarom laat de Apostel 'er ookaanftonds op volgen, dat zy met hunne eigene handen moesten werken. Dat te doen , heeft Godt den menfehe opgelegd: Zes dagen te arbeiden , en al zyn werk te doen , is geen enkele toelaatinge, maar een uitdruklyk bevel in de Wet der tien woorden. Daar toe noodzaakt hem zyne eigene behoeftigheid. De hand des vlytigen maakt ryk, Spr. X: 4. Die zyn Land bouwt , zal met brood verzadigd worden ; maar die ydele menfchen volgt, zal mtt armoede verzadigd worden, Spr. XXVÜI: 19. De bezorging van zyn Huisgezin, want die dat niet doet, verlochent het geloof, en is erger dan een ongeloovige, 1 Tim. V: 8. Ook de bezorgdheid voor den behoefligen Naasten. Die door luiheid arm wordt, kan aan anderen niets mededeelen; maar die vlytig werkt, en door fpaarzaamheid iets overhoudt, kan daar van iets mededeelen den geenen die nood hebben, Ephef. IV: 28, en dat is eene offerhande van weldaadigheid, waar aan Godt een welgevallen heeft. Zo moeten hand en verftand, overleg en arbeid malkanderen hulpe bieden , waarom zyne eigene dingen te doen, en met zyne handen te werken door den Apostel ook worden te faamengevoegd, gelyk ook in deverflandige Vrouwe , van welke men leest Spr. XXXI: 13—20, gepreezen worden, beide haare Huishoudelyke waakzaamheid, en haare Arbeidzaamheid , en hoe zy zich daar door in ftaat ftelde , zich - zelve te verryken, haarhuisgezin van het noodige te verzorgen, en haare banden uit te fles-
BËNAERSTIGEft. 375
ken tot de nooddruftigen. Daar dit alles nu eenen zo grooten invloed had op het flil, gerust, eerbaar en Godtzalig leeven, 'twelk de Christen leiden moet , op dat hy den geenen, die buiten zyn, vs. 12, geenen aanftoot geeve , noch oorzaak van lasteringe, zo agt de Apostel het noodig hun te erinnpvpn ri^t- 1-n* Jintj »i>» niets VQOifchreef, (33) dan 't geen hyhun te vooren reeds bevolen had. Wanneer, of waar wordt niet gezegd ; vermoedelyk , toen hy in eigener perfoonc onder hen gepredikt hadde. Doch, wanneer ook, genoeg was het, dat zy zich konden erinneren, dat hy het hun geboden had met Apostolisch gezag, en dus als een yan'die bevelen, welke hy hun gegeeven had door den Heere Jefus,ms. 2. hn waar in hy hun met zyn. eigen voorbeeld was voorgegaan ; want op dat hy niemand van hun met zyn onderboud wilde lastig zyn, zo was hy onder hen geweest in moeite en arbeid, dag en nacht werkende , 2 Thesf. 111: 8, 9 , xo. Duch niettëgenltaande zyn bevel en voorbeeld hadden de Tbesfalonikers dat weinig ter harte genomen, want by had gehoord, dat fommigen onder hen ongereegeld wandelden, niet werkten, en ydele dingen deeden; waarom hy voor de zulken zyn bevel nug eens dus nadruklyk herhaalde: Doch den zodanigen beveehn en vermaanen wy door onzen Heere Jefus Christus, dat zy, met flilheid werkende, hun eigen brood eeten, vs. n , 12. Was 'er nu by fommigen zo eene ongereegeldhcid en traagheid, zo zien wy ook aanftonds de reede , waarom de Apostel in onze woorden hun niet maar alleen de pligten erinnert , welken hy hun voorheen had bevolen ; maar (3) ook zo nadruklyk vermaant, en opwekt, om 'er zich toe te benaerfligen. De Apostel gebruikt het woord <p<Aer*^»o^t««. 't welk by de Grieken de onvermoeide pogingen van eenen Eer- en Roemzugtigcn aanduidt, die des nachts allerlei ontwerpen fmeedt, en des daags in 't werk ftelt, om zich boven anderen te verhetïen. Dat behoort tot de grootsheid deezes leevens. Zo eene eerzugi mag de Christen niet hebben ; hy moet geen zoeker zyn van ydele eere, Gal. V: 26. Maar 'er is'een andere eerzugt , die hem bezielen moet : Naamelyk , dat hy een oncrgerlyke Konfciëntie hebbe by Godt, en 'tnenfehen. Dat by zyn licht alzo laatefcby■Kr % nen



3i<J BENAJA.
B E N D E.
nen voor de menfchen, dat die van hem las* teren, en kwaadfipreeken ,als van een kwaaddoener, uit de goede werken, die zy in hem zien, befchaamd, en te gelyk opgewekt •worden, om den Vader te ver heer lyken, die in de Heemelen is. Wierden nu dc Christenen in dien tyd gelasterd, dat zy onrustige geesten waren, verftoorers der gemeene ruste, iediggangers, luiaarts, die zich alleen maar bezig hielden met hunne zo genaamde Godtsdienftigheeden : Zo veel te meer moesten zy 'er zich toe benaerfligen, toe bcy veren , om zich ftil te houden, zich alleen met het hunne te bemoeijen,en naerftig te zyn in hun tydelyk beroep , op dat zy eere mogten hebben by de geenen die buiten zyn, en die hun het getuigenis niet zouden kunnen weigeren , dat bun wandel in alles eerlyk was onder hen, volgens de vermaaningc in het ia. vs., en zy ook lof mogten hebben by Godt; want die van eenen ftillen en zagt. moedigen geest zyn, en, behalven de pligten van den Godtsdienst, hunne tydelyke belangen behoorlyk gadeflaan , zyn kostelyk in zyne oogen.
BENAJA. ByT? ■ommius worden 'er negen van dien naam opgeteld. De meest merkwaerdigen zyn: (K) Die Benaja, die een Zoon was van den dapperen Jojada, oorfpronglyk u'uKabzeël, aSam.XXIII:ao, welk Kabzeël geleegen was in het Stamdeel van Juda, Jof. XV: ar. Het Spreekwoord : De Arend teelt geen bloode Duiven, mag men op hem wel toepasfen. Staat Jojada te boek als een dapper man , de Zoon was het niet minder. Hy was een van de drie voornaamfte Helden van David, en had onder die eenen naam van wegens zyne groote daaden. Daar van leest men, dat hy twee fterke Leeuwen van Modb floeg; en nog éënen in het midden van eenen kuil ter Sneeuwtyd, 't welk 'er bygevoegd wordt, om deeze daad te meer te vergrooten. Eenen Leeuw te befpringen in zyn hol is hoogst-gevaarlyk, en nog meer in den Sneeuwtyd, wanneer 'er niet te rooven valt, en die Dieren, verwoed door honger, het allerwreedst zyn. Niet minder ftout was hy in het beftryden van eenen Egyptifchen man, een tweeden Goliath, vyf ellen lang, gewapend met. eene fpiesfe, miseer, weeversboom, i Chron. XI: 23. Tegen dien üad hy op, flegts gewapend met¬
eenen Staf, ontrukte denzelven zyne fpic£ fe, en doodde 'er hem mede, a Sam. XXIII: ao—aa. Hy was de derde Overjle des heirs, in de derde verdeelinge , welke was die der derde maand, waar van hy het Hoofd was, zynde a4ooo koppen fterk, 1 Chron. XXVII: 5. David ftelde zo veel vertrouwen op hem, dat hy hem verhief tot Overfien van zyne Trawanten, te weeten, de Cretbi en Pleibi,2, Sum. VIII: 18. enXXIII: 23. Ten tyde van den Opftand van Adonia was hy aan de zyde van Salomo, en het was onder de bedekkinge van hem , en, onder zyne order, van de Crelhi en Plethi, dat Salomo tot Koning gezalfd werd , 1 Kon. I: 32—39. Even zo veel vertrouwen , als David op hem gefteld hadde, ftelde ook Salomo op hem, want hy werd door hem afgezonden, om Jodb, Adonia, en Simei te dooden , 1 Kon. II: 24■> 25 , a9~-34, 46. En na Jodbs dood werd hy verheeven tot Opperveldheer van geheel het heir, vs. 35. en Cap. IV: 4. (3) Een andere Benaja, onderfcheidshalven, gebynaamd de Pirbathoniter , uit de Stamme Ephraïm, was ook een van Davids Krygs-Overften : Hy was over de Elfde verdeelinge, die ook a4ooo koppen fterk was, 1 Chron. XXVII: 14. (J) Een andere Benaja was ook een man van aanzien : Hy was een Vorst onder de Kinderen van Simeön, 1 Chron. IV: 36. CX) Onder de Priesters, die voor de Arke heen gingen, en de Trompetten bloezen, toen dezelve, door de beftellinge van David, als in triumph , uit het huis van ObedEdom, werd overgevoerd na Ziön, was ook een Benaja, 1 Chron. XV: 24.
BENDE, genaamd dc Italiaanfche, Hand. X: 1. Het is zeker genoeg, dat hier gefproken wordt van Romeinsch Krygsvolk, 'twelk te Cefareë in bezettinge lag, om die Stad, en het omgeleegen Land in bedwang te houden, en den Inwoonderen te beletten iets te onderneemen tegen de Overheerfchinge der Romeinen. Hoe fterk die Bende in 't geheel geweest zy, kunnen wy niet bepaalen. Een gedeelte 'er van, honderd koppen fterk, wy zouden het een Compagnie kunnen noemen , ftond onder het bevel van Cornelius, wiens merkwaerdige Bekeering door Lukas in dit Hoofdfiuk verhaald wordt, want hy wordt gezegd Hoofdman geweest te zyn over
hoi.-



BENDE.
honderd. Die Bende wordt, in onderfcheidinge van andere Benden, de Italiaanfche genoemd; vermoedelyk, om dat ze , zo niet in het geheel , ten minften dan voor het grootfte gedeelte,uit Italiaanen beftond. Men weet, dat onder de Legioenen, die de keur waren van de Romeinfc/be Krygsmagt, 'er Drie geweest zyn, die den naam droegen van de Italiaanfche; en dus zou men gereedelyk mogen denken, dat deeze Bende behoord hadde tot de eene, of andere van die Italiaanfche Legioenen. Maar daar tegen ftrydt, dat ten tyde der hier verhaalde gebeurtenisfe, nog geene Legioenen van dien naam by de Romeinen bekend waren. De oprichting' 'er van is van een laateren tyd. De eerfte Legioen, die de Italiaanfche heette, werd, voigerts Dio Casftus, opgericht door Keizer Nero. De twee andere nog Iaater , dour Markus Aurelius Antoninus. Wat dan nu? Behalven de Legioenen waren 'er ook Cohortes Socia, nïAuxiHarige, Hulpbenden, fommige duizend Voetknegten, andere zeshonderd Voetknegten, en wat meer dan honderd Ruiters fterk. Men kan dit zien by Jofiphus, J. Oorl. B. III. C. 5, daar hy eerst fpreekt van de drie Legioenen , welke Titus aanvoerde , en daar na van achtien Benden (Regimenten zouden wy zeggen) die 'er zich byvoegden, en dan nog vyf andere, die 'er uit Cefareë bykwamen. Die Benden werden veel al-genoemd naar het Land, daar ze geworven waren, of in welke zy dienden. Deeze heette de Duitfche Bende , geene de Brittanifche , andere de Gallifche , de Pannonifche, &c. Zo als Nyloë aanmerkt in zyne Schrift. Aanmerk, p. 587. Doch 't geene hy 'er op laat volgen, is te fterk gezegd: Doch geene, die de Italiaanfche genoemd is. 'Er is meer dan een bewys voor het tegendeel. In eene Aanteekeninge op ' Liliënthal, Oordeelk. Bybelverkl. D. ' XVIII. p. 17a, leest men , dat Arrianus : fpreekt van eene Italiaanfche Bende, wel- < ke in de Slagorde tegen de Alani, onder 1 de hulpbenden geplaatst was op den rech- | ter vleugel. Men vindt daar ook uit Gruterus, Infcript. Antiq. p. CCCCXXXIV. £ bygebragt een Opfchrift: Cohors militum r Italikorum Voluntariorum, qua eft in Syria. n Meer dan eens vindt men 'er ook van ge- e meld by Muratorius in Thefauro p„ 1 MMXXXY. Tribun. Mil, Cohort, U, Hal, 0
BENE-JAAKAN, BENHADAD. 317
et Tribun. Coh. I, Ital. Civium Rom. Voluntariorum. 'Et. p. DCC. 4. F. Maftus. L. F. Pal. Rufus Trib. Coh. I. Mil. Itale.
Votunt. qua eft in Syria. Ik ben deeze aantekeningen verfchuldigd aan den Heer Dtder.vander Kemp, Difput. Hiftor. Crit. pro Cornelio Centur. p. 16. Ultraj, 1752, toen nog een Jongeling, naderhand Profeslor te Leiden.
BENE-JAAKAN, eene der Leegerplaatfen der Kinderen Israëls in de Woeflyne, daar zy zich ter neder floegen, na dat zy van Moferoth waren opgetrokken, Num. XXXIII: 3r. Veelen denken, dat deeze dezelfde plaatfe geweest zy, welke Deut. X: 6. Beëroth (de Bronnen) BeneJaakan genoemd wordt, en dat Moferoth het daar genoemde Mofera zoude zyn. Maar, daar ter deezer laatfte plaatfe, naar het fchynt, te kennen wordt gegeeven, dat zy zich eerst te Beëroth - Bene- Jadkan, en daar na te Mofera geleegerd hebben; daar Num. XXXIII: 31, in tegendeel, zo duidelyk wordt gezegd, dat zy van Moferoth zyn opgetrokken na Bene- Jadkan „ zo baart dit eenen fchynftryd. Om dien te vereffenen : (N) Denkt men, dat het andere plaatfen zyn geweest, waar van daar en hier gefproken wordt, om dat zich verfchil opdoet tusfchen de naamen. Daar leest men van Beëroth-Bene-Jadkan, hier van Bene-Jadkan; daar van Mofera, hier van Moferoth ; daar vs. 7. van Gudgod, hier vs. 32. van Hor-Gidgad; daar van Jotbath, hier vs. 33. van Jotbatha. (3) Dan, daar dit verfchil in de naamen weinig te beduiden heeft, denken anderen, dat zy van Bene-Jadkan zyn opgetrokken na Mofera, volgens Deut. X: 6, en vervolgens van daar weder te rug getoogen zyn na Bene-Jadkan, zo als. hier gemeld vordt. Dat zal wel meer gebeurd zyn , /ermits hun optrekken door de Woeflyne neer een om- en rond-zwerven was, dan :en voorwaards reizen; en waar toe ook uer een, of ander geval aanleidinge karj egeeven hebben.
BENHADAD, 't welk zo veel zegt„ Is Zoon van Hadad, was de naam van leer dan éénen Koning van Syrië te Dalaskus, (X) De Eerfte van dien naam was. en Zoon van Tabrimmon; die vermoededc ook Hadad zal genaamd zyn geweest, m dat zyn Zoo» zich naerade Mu9 dat



3i8 BENHADAD.
is, Zoon van ffadad. Hy werd, ten koste van aahzienlyke gefchenken, hem door Afa, den Koning van Juda, gezonden, deszelfs Bondgenoot, en het zich beweegen, om Baëfa, den Koning van Israël te beoorlogen,en veroverde de Meden Jion, Dan, Abel- B&th-.Maacha , geheel Cmneroth, en het gantfche Land Naphtali, i Kon. XV: 18—20. QX) Benhadad \sü 11., de Zoon van den eerften, was een magtig Vorst, en een geflaagen Vyand van Israël. Met zyne hprmagt, en die van twee-en-dertig Koningen, die, naar het fchynt, aan hem cynsbaar waren , trok hy, ten tyde van Achab, op tegen Samaria, beleegerde het, en hoe zeer Achab geneegen was, om zich met hem in der minne te verdraagen, waren zyne eisfchen evenwel zo hoonend, en onbefchoft, dat Achab befloot een' uitval te doen: Zyne magt was klein, maar Benhadad, en de Koningen, die met hem waren, hadden zich dronken gedronken, cn dus overvallen, werden dt Syriërs op de vlugt geflaagen, 1 Kon. XX: 1—21. Volgens 't geen een Propheet Achab had voorfpeld, trok Benhadad wederom op tegen Achab; doch by Aphek werd hy geflaagen. In dien flag verloor hy honderd duizend man van zyn Voetvolk. Zeevenen-twintig duizend, die. na Aphek meenden te vlugten, werden of verpletterd of deerlyk gewond en verminkt door het nederfturten van den muur der Stad. Benhadad, die in de Stad geraakt was,, liet door zyne Gezanten, die in een boetvaerdige geftalte voor Achab verfcheenen, om lyfsgenade fmeeken. Achab fchonk hem het leeven, behandelde hein allervrieridelykst, en liet hem in vreede wederkeere.n na Damaskus. Dan deeze goedheid, of onvoorzigtigheid heeft hy , niet lang daar na, zuur moeten boeten, gelyk een Propheet hem voorfpelde, want het mishaagde den HEERE, dat hy eenen Vorst, die van Godt verbannen was , uit zyne hand had laaten gaan, vs. £2—42. Benhadad, even zo ondankbaar, als onrustig, had zich meester gemaakt van Ramolh in ■Gilead. Dat gaf aanleidinge tot een nieuwen Oorlog. Achab en Jofaphat, Koning van Juda verbonden zich te faamen, om den Syriër die Stad wederom te ontweldigen. Men. raakte flaags. De overwinninge was twyffelagtig; doch Achab fchoot
B E N H A D A D.
'er het leeven by in . maar Jofaphat keef= de met vreede weder na Jeruzalem, 1 Kon. XXII: 1—38, aChron. XViil. en XIX: 1, Eenige jaaren daar na vernieuwde Berd/a* dad den Kryg, en verbitterd , dat Propheet Elifa zynen aanflag ontdekt hadde aan Joram , .oestyds Koning van Israël, zond hy een zwaar heir na Dotkan, waar Elifa was , 't welk de Stad omringelde: Dim Elifa verkreeg door zyn gebed, dat de Syriërs in zo verre verblind werden, dat zy hem niet kenden, en ook niet wisten , waar zy waren, cn door hem tot binnen Samaria geleid werden. Daar eerst werclen hun de oogen geopend; doch, op den raad van den Propheet, werden zy 'er deftig vergast, en weder te rug gezonden, zonder.dat hun eenig leed werd aangedaan, 2 Kon. VI: 8—23. Dit nieuw blyk van edelmoedigheid konde het galbitter gemoed van Benhadad ook nu nog niet verzagten. Eenigen tyd daar na rukte hy voor Samaria, en benaaüwde het zo, dat men, door g'rooten honger gedwongen, hem de Stad zou hebben moeten overgecven. Doch de HEERE verwekte in de ooien van de Syriërs een groot geluid als van wagenen , paerden , en eene groote hëirkragt, die in aantocht waren, om Samaria te ontzetten, zo dat de Syriërs, daar door verfchrikt, het beleg opbraken, en met zo veel overhaastinge de vlugt namen, dat zy hunne tenten, en veele hunner Paerden, en Ezelen agter lieten, die, benevens nog veele andere dingen , die zy onder het vlugten van zich geworpen hadden , aan die van Samaria ten buite wierden, aKon. VI: 24—Vil: —16. Eindelyk werd de onrustige Benhadad krank, en daar hy in zo menigen flag van het zwaerd des Vyands ontkoomen was, moest hy het leeven verliezen door het verra-aderlyk moordbedryfvan eener zynervoornaamfte Hofbedienden. Elifa was in Damaskus gekoomen: De Koning dat gehoord hebbende, zond Hazaël tot hem, om te verneemen , of hy van zyne krankheid zoude geneezen ? Elifa voorfpeide aan Hazaël, dat Benhadad fterven, en hy, in deszelfs plaatfe , Koning worden zoude. Hazaël, vlammende op de kroon en het Koningryk, konde het niet verbeiden, dat de Koning zynen natuurlyken dood ftierf. Hy maakte den Koning wys, dat de Propheet



BENHAÏL, BENJAMIN.
B E N J A M I N.
319
pheet gezegd hadde, dat hy zeekerlyk geneezen zoude■; maar kwam des anderen daags voor zyn bedde , wierp hem een ■ natte deeken op het aangezigt, waaronder de Koning fmoorde, 2 Kon. VIII: 7—15. Qy Benhadad dt IIL was een Zoon van Hazaël, van wien wy niets meer weeten, als dat zyne Vyandelyke onderneemingen tegen Israël,keer op keer,ten zynen nadeele uitvielen. Tot driemaalen toe werd hy door Koning Jodhaz geflaagen, en alle de Steden Israëls , die zyn Vader veroverd had, werden hem wederom ontweldigd, aKon. XIII: 25.
BENHAIL, of BENCHAIL was een der Vorften, of voornaamfte Hofbedienden van den Godtvreezenden Koning Jofaphat. Hy werd met nog eenige andere Vorften en Leviten rond gezonden in de Steden van Juda, om het Volk te rug te doen koomen van de Afgodery, en te onder wyzen iu de Wet des HEEREN, 2Chron. XVII: 7, &c.
BENJAMIN, was de twaalfde en jongfte Zoon van Aartsvader Jakob, de tweede, welken hy verwekte by zyne geliefde Rachel, en dus de volle Broeder van Jofeph. Zyne Geboorte kostte zyne Moeder het leeven, vermits zy het hard hadde in het baaren. Zy gaf hem daarom den naam van Benoni, dat is, Zoon myner fmerte; doch Vader Jakob veranderde dien in Benjamin, dat is, Zoon myner rechterband, Genef. XXXV: 16—18. Jofeph in Egypte vernomen hebbende, dat hy nog leefde,, was zeer verlangend om hem te zien, waarom zyne Broeders hem, toen zy ten tweedenmaale na Egypte zouden reizen, den Vader, die 'er evenwel bezwaarlyk in bewilligde, overreedden , om hem mede te laaten trekken. Hy werd 'er door Jofeph met de grootfte tederheid, en önderfcheidendc blyken van liefde en agtinge ontvangen, Genef. XLII: 16—XLIII: 1—34. Van zyne bedryven, of lotgevallen vindt men geene byzonderheeden gemeld, als alleen, dat Benjamin tien Zoonen heeft gehad , Genef. XLVI: 21. Num. XXVI: 38, 39. worden 'er flegts vyf geteld , en eenigen nog met andere naamen. Insgelyks 1 Chron. VII: 6. drie, en vs. 12. nog twee, en 1 Chron. VIII: 1 , 2. ook vyf. ■ Doch eenigen ook al met andere naamen. Dit baart bedenklykheid. Ten aanzien
der Naamen mag men denken , dat fommigen 'er twee hebben gehad. Ten aanzien der Getallen, is het te vermoeden, of dat 'er vyf Kinderloos geftorven zyn, of, indien zy Kinderen verwekt hebben, dat die in Egypte, of in de Woeftyne geftorven zyn. Althans dit is zeeker, dat in de drie laatstgenoemde plaatfen, alwaar die geenen worden aangehaald, die tot de bezittinge van Kanadn gekoomen zyn, altoos vyf geteld worden. Zie hier meer van by Lilienthal, Oordeelk. Bybelverkh D. III. p. sc— en D. VIII.p. 208—.
BENJAMINS STAM. Het gedachte uit hem, als Stamvader, voortgekoomen, was talryk, toen het uit Egypte toog. By de eerfte telling in de Woeftyne Sinaï beliep het getal der Mannen van 20 jaaren oud, en daar boven op 35400, Num. I: 36, 37. Deezen allen zyn , geduurende het veertig jaarig omzwerven, in de Woeftyne gedorven : Des niet te min , maakten derzèlver Kinderen en verdere Nakoomelingen een getal uit van 45600 weêrbaare mannen , toen zy , kort voor den intocht in Kanadn , wederom geteld wierden, Num. XXVI: 41. Alshet Leeger ltil lag , was de Stam van Benjamin met die van Ephraïm, en Manasfe gelee-" gerd tegen het Westen, Num. 11: 18—23. Én, wanneer het optrok, was deeze Stam dit Negende in de Ordeninge, en behoorde onder de baniere der Kinderen Ephraïms, Num. X: 22—24. Ze was eene der zes Stammen, die op den berg Gerizim moesten daan over den Zeegeri, inmiddels de zes anderen op den berg Ebal moesten daan over den Vloeki als die plegtig wierden uitgefproken, Deut. XXVII: 12, 13. In Kanadn werd deeze Stam , benevens die van Juda en Ephraïm, fel befprongen door de Ammoniten; Richt. X: 9. Toen de inwoonders van Gibea ,'die tot deeze Stam behoorden , het Bywyf van eenen Leviet gefchonden , en-deerlyk mishandeld, en daar door aan gantsch Israël'ttne groote ergernis gegeeven hadden, verzaamelden zich alle de andere Stammen, om eene zo grouwelyke fchennis te wreeken. Driemaal raakte men daags, tweemaal kreegen dc andere Stammen de nederlaag, maar in den derden Slag behielden die de Overhand, en de Benjaminiten verloorera 25000 mannen. Zozwaar werd hunSchen-



3ao BENJAMIN.
bedryf gelïraft, et? federd is die Stam de kleinfte geweest in Israël, Richt. XIX, XX. Met de andere Stammen zich wederom bevreedigd hebbende , deeden die de mannen van Jabes in Giledd ombrengen, om dat die niet mede opgetrokken waren tot den ftryd, en gaven van die 400 Dogters aan de Benjaminiten tot Vrouwen , en gaven hun ook geleegenheid, om , op zeekeren vrolyken Feestdag de Dogters van;.ift7o te fchaaken , op dat die Stam, die naby den ondergang was, zich wederom zoude kunnen uitbreiden, Richt. XXI: 11—23.Toen deTien andere Stammen afvielen van 't Huis van David, bleeven die van Benjamin en Juda aan hetzelve getrouw, 1 Kon. XII: ar. De Benjaminiten waren by uitftek wel mikkende Slingeraars, Richt. XX: 16, 1 Chron. XII: a, en ook goede Boogfchutters en kloeke Helden, en ten getalle van 280000 mannen voegden zy zich by het Leeger van Koning Afa, en trokken mede op tegen Zerah, den Moor, 2 Chron. XIV: 8. Met die van Juda wierden zy gevanglyk wechgevoerd na Babel, a Kon. XXIV. en XXV. Van waar zy ook, na verloop van 70 jaaren , zyn wedergekeerd in Kanadn , om Jeruzalem en den Tempel te herbouwen. Uit deeze Stamme zyn twee zeer merkwaerdige Mannen voortgekoomen : Saul, die de"eerfte Koning was in Israël, van wien anders niet veel te roemen valt, en Paulus, een voornaam Apostel van den Heere Jefus, van wien zeer veel zou te roemen zyn. Eenige Uitleggers denken, dat die twee bedoeld zyn,in den Propheetifchen zeegen van Vader Jakob over Benjamin, Genef. XLIX: 2.7. Benjamin zal als een Wolf verfcheuren: Des morgens zal hy (Saul) roof eeten, en des avonds zal hy (Paulus) buit uitdeelen. Men zie daar van D. IX. p. 4. kol. a. onder de letter Ge/3). Ook heeft Mofes deeze Stam gezeegend, Deut XXXIII: ia. Men zie daar van inditDee voorwaards onder den tytel BEMIN DE.
BENJAMINS ERFDEEL, omtrent 11 het midden van Kanadn geleegen, was in vergelykinge van dat der andere Stam men, klein, maar daar-en-tegen, naai het getuigenis van Jofephus, ongemeei vruchtbaar, en ook volkryk, blykens d( veele Steden,, die 'er in geleegen waren
BENJAMIN.
waar van Jeruzalem , des Ryks Hof- en
Hoofdftad, de voornaamfte was.
In het Biblisch Real Lexicon heeft men het
volgende 'er van aangeteekend.
De GRENZEN waren , ten Oosten de
Jordaan, ten Zuiden en Westen de Stam-
deelen van Juda en Dan, ten Noorden dat
van Ephraïm.
De STEDEN, althans de voornaamfte, waren Jericho, Beth- Hogla , Emekkeziz , Beth - Araba, Zemaraïm, Bethel, Havvim, Para, Ophra, Cephar - Haammonaï, Ophni, Gaba, Gibeön, Rama, Jirpeèl, Beëroth, Mlzpa, Cephira, Mo fa, Rekem, Tharala, Sela , Eleph, Jebuzi, dat is, Jeruzalem, Gibath, en Kireëth , Jof. XVIII: ai—28. In het erfdeel van Benjamin werden aan de Leviten afgeftaan Gibeön, Geba, Anathotb, en Almon, Jof. XXI: 17, 18. De BERGEN waren: (1) Quarentana , die hoog is, en van fommige gehouden wordt voor den Berg, waar op de Heiland verzocht werd , Matth. IV: 8. (2) De Bergen van Bethel, vruchtbaar in boomen en kruiden, daar Elifa van de baldaadige Jongens befpot werd, aKon. II: a3, 24. £3) De Duivelsberg, twee mylen van den berg Quarentana geleegen, tegen over Bethel, en Aï, op welken de Duivel aan Christus de Koningryken der Waereld zou vertoond hebben. (4) De Rotzfleen van Rimmon , waar 600 Benjaminiten na toe vlooden, toen zy door de andere Stammen zo deerlyk geilaagen wierden, Richt. XX: 47. (5) Adonim , een gedeelte van het gebergte Engedi, daar het wegens de Struikroovers zeer onveilig was. (6) Bazes en Sene , twee hooge Steenkb'ppen , tusfchen welken maar een naauwe doortocht was, daar Jonathan de VHUflynen floeg, 1 Sam. XIV: 4. (7) De Steen Ezel, daar David zich verborg, en op Jonathan wagtte, 1 Sam. XX: 19. (8) De Olyfberg.
(9) De Bergen, op welken Jeruzalem ge'. bouwd was, Ziön, Moria, Akra en Beze-
■ tha: Sommigen vpegen 'er Millo nog by.
(10) De berg Kalvarië, of Golgotha, de t gewoone Strafplaats der ten doode ver, oordeelden, niet verre buiten Jeruzalem^
■ daar ook de Heere Jefus gekruiiïgd is. • (11) De Berg, of Heuvel Gibeön, om. fchreeven als een groote hoogte, 1 Kon. : III: 4, met een groote Stad, Jof. X: a, , merkwaerdig wegens de heerlyke overwin-



"BENJAMIN.
-winning, welke Jofua 'er bevogt, en nog meer wegens het wonderdaadig dildaan der Zonne, vs. io—13. De DALEN, en VLAKTENS waren: (1) De Vdden van Jericho, zich van die Stad uitdrekkende na de Jordaan , daar Koning Zedekia door de Chaldeën agterh'aald, en gevangen werd, 2 Kon. XXV: 5 , 6. Die Landftreek is vruchtbaar in honing, palmboomen, balfem, en andere kostelyke voortbrengfels. (2) De Velden der Woeftyne, daar nevens aan geleegen. (3) Het Dal Rephaïm, ten Westen van Jeruzalem., 't welk zich ten grooten deele 11a het Zuiden uitftrekte in het Stamdeel van Juda. David heeft daar de Philiftywcn meer dan eens geflaagen. Dit Dal bragt veel Wyn, Olie, en andere vruchten voort. (4) Het Dal Achor, daar Achan gefteenigd werd, Jof. VII: 26. De RIVIEREN , of BEEKEN waren : Ci) De Jordaan ten Oosten. (2) De beeke Kedron, welke voortvloeit uit de bronnen, die uit de bergen by Jeruzalem opwellen, en, door het Stamdeel van Juda heenen vloeijende oostwaards na de Doode Zee, in dezelve uitwatert. (3) De beeke Krith, hoewel die meer tot Ephraïm behoorde. De BRONNEN waren : CO Het groot water by Gibeön, Jerem. XLI: 12. Waarfchynlyk meer, een Meir, dan een Bron; vermoedelyk de Vyver Gibeöns, waar by Jodb en Abner hunne Jongens met malkanderen deeden ftryden, 2 Sam. II: 13, 14. Ca) De Bron Semes, die waarfchynlyk den naam heeft gegeeven aan, of ontvangen van de Stad Semes; want J*J? En beteekent by de Hebreen, een Bron , Jof. XVIII: 17. (3) De Waterfonteine Nephtoacb, Jof. XV: 9. (4) De Bron van Elifa, die by de vlakke Velden van Jericho in de Jordane ftort. (5) Gihon by Jeruzalem. (6) De Draakenfontein, Nehem. II: 13. (7) De Fontein Silodm , met het bad Beth. .esda.
De SPELONKEN. In den Bybel is 'er ééne bekend in de rotze Rimmon, Richt. XXI: 13. Aan de Reizigers en Beedevaartgangers toont men nog by Jeruzalem het Hol van Jakobus, her Hol van Petrus, den Kuil van Jeremia, en de Latibula Apostolorum, de Schuilplaatfen der Apostelen. Van de BOSSCHEN vindt men niet veel I. Deel. II. Stuk.
B E N 0 N I. 33c
gemeld. Adrichomius fpreekt van eenig geboomte, waar in de Straatroovers zich onthielden, die de wegen onveilig maakten. Tot de WOESTYNEN behooren die (O van Quarentana, tusfchen Jeruzalem en Jericho, daar Johannes gedoopt heeft. (29 De Woeftyne van Jericho, (3) van At en Bethaven.
'Er zyn nog andere PLAATSEN, die om ëene , of andere reede merkwaerdig zyn, als: CO Van den Doortocht door de Jordaan , en de Steenen, die de Stammen daar. oprichtten tot een gedenkteeken, Jof. IV: 1—. Ca) Het Altaar der Getuigenisfe, door de Kinderen van Ruben, Gad, en de halve Stamme Manasfe gebouwd aan den oever der Jordaane, Jof. XXII: 21—. C3) Het Graf'van Debora, RebekkdsVoedfter,niet verre van Bethel, Genef. XXXV: 8 , &c.
BENONI: O Gefchiedde, als haare ziele uitging Qwant zy Jlierf) dat zy zynen naam noemde) Maar zyn Vader noemde hem Benjamin, Genef. XXXV: 18. CN) Homo proponit, Deus difponit. Hier mede komt over-een het zeggen van Salomo, Spr. XVI: 9. Het hart des menfchen overdenkt zynen iveg; maar de HEERE beftuurt zynen gang. Jakob was opgetoogen van Bethel, hy was genaderd tot kort by Ephrath , vs. 16, dat is , Bethlehem, geleegen op den weg na Hebron, daar zyn Vader woonde. Hoe verrukkend is het vooruitzigt, zynen Ouden Vader, na een zo lang afzyn, te mogen omhelzen ; Cof hy alleen hem na zyne te rugkomst reeds ter loops bezocht hadde, is twyffelagtig) zyne Vrouwen, vooral zyne geliefde ü«» chel., en zyne Kinderen hem te mogen voordellen; hem te mogen vernaaien,wat hem in Paddan - Aram ontmoet was , en hoe rykelyk Godt hem daar gezeegend hadde ; en ten laatften, hoe hart-vriendelyk hy en zyn Broeder Efau zich verzoend hadden. Hy verbeeldde zich den Eerwaardigen Grysaart reeds traanen van blyde aandoeninge te zien ftorten, zyne handen in zeegeninge te zien uitbreiden over hem , zyne Vrouwen en Kinderen, inmiddels die hem om den hals hingen, deezen zyne handen kusten , en geenen zich aan zyne kniën vastgedrengeld hielden. De verbeelding van dit alles deed hem met verdubbelde fchreeden voor-
S s waards



B E N O N I.
waards fpoeden. Maar by Ephrath gekoomen zynde, was het: Tot hier toe, en voor eerst niet verder. Een onverwacht toeval ftuitte hem in zynen weg. De Baarensweën kwamen zyne geliefde Rachel aan. Rachel, die zo zeer na Kinderen verlangd hadde, Genef. XXX: r, vond zich ten tweedenmaale zwanger. Welk eene blydfchap voor Jakob! Welk eene blydfchap voor Rachel! Op het uiterfte zwanger, valt het reizen haar bezwaarlyk : Maar zy getroost zich des. Te Hebron in de Ten te van haaren Schoon vader zou zy een gemaklyk kraambedde vinden, zy zou haar te baaren Kind hem op de armen geeven, hy zou haar, en haar Kind aan zyne borst drukken , op allerlei wyze koesteren. Het vooruitzigt daar van gaf haar telkens nieuwen moed, en kragten. Maar zy had verkeerde reekening gemaakt. Terwyle zynog op weg was,werden haare dagen vervuld. Weën kwamen haar aan. Dat was niets vreemds. Met fmerten Kinderen te baaren behoort tot de ftraffen der zonde , welke aan Moeder Eva, en in haar perfoon aan alle Vrouwen zyn opgelegd. Maar haare Weën waren zwaar: Z,, had het hard in V baaren. Hoe ras zou dat vergeeten zyn geweest , had zy het Wigt mogen te zuigen leggen aan haare borften. Een Vrouwe, wanneer zy baart, heeft droefheid—.- Maar, wanneer zy het Kindeken gebaard heeft, zo gedenkt zy der benaauwdheid niet meer om de blydfchap, dat een Mensch ter Waereld gebooren is , Joh. XVI: 2,1. Maar hier was het gantsch anders. Hier werd de reije veranderd in eene weeklage, de morgenfond in eene fchaduwe des doods. Terwyle Dood en Leeven in haar met malkanderen worftelen, verlost zy van eenen Zoon. Geene blydfchap, maar zugten, kermen en geween! Haare leevenskragten zyn gelleeten. Met reeds half geflootene oogen ziet zy haaren Jakob nog eens aan, met eeneftervende hand reikt zy hem het laatfte vaarwel toe. Met een flaauwe ftemme , met afgebrookene woorden, die in de keele als verzwolgen wierden, beveelt zy hem den vroeg Moederloozen Wees op 't teederst aan. Zy hygt na den laatften adem, doch eer zy dien uitblaast, noemt zy nog den naam van haaren Zoon. Die moest Benoni zyn, dat is Zoon der fmerte, Naauwlyks heeft
I E N O N r.
zy dat gezegd , of zy geeft den laatftetë fnik. Welk een doodlleek in Jdkobs beenderen. Zyne Rachel, zyne bekoorlyke, zyne zo teder geliefde Rachel; zyne Rachel, voor welke hy een zo langen enflaaffchen dienst had moeten dienen, is niet meer. Zy is gerukt, voor altoos gerukt uit zyne armen. 'Er is geen wederkeeretl uit den dood. Lly wringt zyne handen„ zyne oogen vlieten af van traanen. Hy kust haare reeds kille en verftyfde lippen ; hy vat het Kind op, heft zyn hart en oogen heemel waards, beveelt aan Godt dat dierbaar, dat laatfte Pand van hun beider Huwelyksliefde. O ! Benoni. Ja wel Bene-nil Ja wel Zoon der fmerte ! Der fmerte voor uwe Moeder , die uw leeven heeft moeten bezuuren ten koste van haar leeven! Der fmerte voor uwen Vader, dieom u te verkrygen den lust zyner oogen voor altoos zal moeten derven! Ziet! Ziet' gy allen, die rontom my zyt, of 'er eene fmerte zy, gelyk deeze myne fmerte , waar mede de HEERE my bedroefd heeft ? Zoudt gy Benoni blyven heeten ? Zo ipreekt hy tot het Wigt. Benoni, Benoni, zo dikwils ik u zo noemde , was het my eene vernieuwinge van fmerten. Op hoope , dat gy my een Verkwikker der ziele, een Troost in mynen Ouderdom zult zyn, zal uw naam zyn Benjamin, Zoon der rechterhand; myn lieffte Kind; 't Kind van myne lieffte, van myne meest waerdige Rachel, de Vrouwe myner rechterhand. En waarlyk Benjamin is hem zo geweest, toen hy deu by hem vermeenden dood van zynen Jofeph, Rachels eerften Zoon, zo bitter betreurde. CD) Een nadenkend gemoed kan hier uit het een en ander leeren. £33) In Jakob zien wy, dat, fchoon het oordeel niet haastlyk is over de booze daad, Godt evenwel, zelfs in zyne Gunstgenooten,. hunne wangedraagingen niet ongemerkt, laat voorby gaan. Jakob had ééne Vrouw, daar mede had hy zich moeten vergenoegen, 't Is waar, die was hem toegevoegd' door bedrog; hy had ze evenwel als zyne Vrouw erkend, en bekend: Maar hy neenit een Tweede, hy neemt eene Zuster tot haare Zuster ; hy vermengt zich daar te boven nog met beider Dienstmaagden: Dat was Veelwyvery , Bloedfchande, Overfpel. Godt dulde het een tyd' lang; maar nu raakte de hand dés HEEREN



BENONI.
JIEN hem gevoelig aan , en nam zyne meest geliefde Vrouw wech van zyne zyde. (33) In Eachel kunnen wy zien, hoe onbedacht dikwils onze wenfehen, en begeerten zyn , en hoe de vervullinge 'er van ons tot nadeel kan gedyen. Met welk eene ongeftuime drift verlangde Rachel na Kinderen : Geefmy Kinderen, zeide zy tot Jakob, indien niet, zo ben ik dood, Genef. XXX: 1. Godt gaf haar éenen Zoon, Jofeph. Nog bleef zy even verlangende ; want naauwlyks had zy dien ter Waereld gebragt', of zy zeide: De HEERE voege my eenen anderen Zoon daar toe! vs. 24. Haar wensch werd vervuld , maar het kostte haar het leeven. Men beruste dan altoos in de beftellinge van Godts Voorzienigheid ; men loope Hem met zyne begeerten niet voor uit; Hy weet beeter, dan wy zeiven, wat ons nuttig is. Begeeren wy dan iets van Hem, vooral, als het dingen zyn, waar in wy een tydelyk geluk zouden denken te vinden, laat het altoos gefchieden met eerbiedige onderwerpinge: Indien het mooglyk is: Doch niet gelyk ik wil, maar gelyk gy wilt. QJ) Voorts kunnen wy uit deeze gefchiedenisfe leeren, dat hier op Aarde niets behendig is, als de Onbeftendigheid. Het is een geduurige afwisfeling van Voor- en Wanfpoed, van Ebbe en Vloed, van Zonnefchyn en Wolken. Hoe groot waren de vooruitzigten van Jakob en Led! Wat al vreugde, en genoeglykheeden ftelden zy zich voor! Maar eer men 'er om dacht, werd de blydfchap veranderd in geween. De Dood treedt binnen, en fpreidt een zwart floers over aller aangezigten. Men gewenne zich dan, de Waereld tc gebruiken, maarniet te misbruiken, blyde te zyn, als niet blyde te zyn, te weenen, als niet weenende, 1 Kor. VII: 30, 31. Vermenigvuldigd Godt ons het kermen en weeklaagen, men blyve hoopen op Godt, die, op het onverwachtst, het licht kan doen te voorfchyn koomen uit de duisternisfe; die eenen Benoni kan doen worden tot een' Benjamin ; de deuren van de gevangenisfe ontlluiten voor eenen' Jofeph, en hem plaatfen op den Eereftoel van Egypte. Is Godts verbolgenheid over onze tente, fchynt zyne lampe boven ons hoofd, men verblyde zich niet buitenfpoorig, maar denke liever, dat een gering, een onverwacht toe-
BEON - BEPROEVEN. gag
val dezelve kan tutblusfen in zwarte duisternisfe.
BEON, ofBEHON, eene Stad der Am. moniten, in het Land Giledds, 't welk zeer grasryk was, en daar door recht gefchikt voor de Veehoedery, Num. XXXII: 3. Waarom de Kinderen van Ruben en Gad, die talryke kudden hadden, daar gaerne zouden hebben willen blyven, zonder mede te trekken over de Jordaan, ter mede veröveringe van Kanadn, vs. 5.
BEOR, van deezen naamezyn 'er twee bekend, als: De Vader van Bela,een der Koningen van Edom, Genef. XXXVI: 32. Cï) En de Vader van Biledm, die omfchreeven wordt als de Zoon van Beör te Pethor, Num. XXII: 5.
BEPAALDE Raad Godts, door welken Christus was overgegeeven , Hand. II: 23. Lukas gebruikt het woord oV'C"», 't welk hier van nadruk is , als aanduidende zo een bepaalen , waar door een perk gefield wordt, over '/ welk men niet mag koomen. Van dat woord komt af het onder ons bekend woord Horizon, de Gezigteinder, om dat die als eene doorfnydinge is, waar door ons gezigt bepaald wordt tusfchen dat gedeelte der Waereld, 'c welk binnen het bereik, en dat gedeelte, 't welk buiten het bereik van ons gezigt is. Hier geeft dit woord te kennen , dat Godt voor de Jooden en Heidenen een paal, of perk gefield hadde, hoe lange, in hoe verre, ophoe eene wyze, en waar ter plaatfe, zy tegen zynen Zoon, onzen Heer en Zaligmaaker, zouden mogen woelen en woeden. Als brullende Leeuwen, en fcheurzieke Avondwolven op Hem aan te vallen, hem voor een zeekeren tyd, en allerwreedaartigst te mishandelen, was hun toegelaaten : Maar toen zy dat perk bereikt hadden, was het geweest: Tot hier toe, en niet verder. Dat was eene Doorfnydinge geweest tusfchen den flaat zyner Verneederinge, en dien van zyne Verhooginge. 't Geen Godts hand en raad te vooren bepaald hadden , Hand. IV: 28 , was als de Horizon geweest, tot hoe verre, en ook geen haairbreed verder, hunne mishandelingen zich uitbreiden mogten. Zie Scrivers, Bibl. Parv. P. II. p. 132.
BEPROEVEN zegt zo veel, als een Perfoon, of zaak naauwkcurig onderzoeken, vm daar door te ontdekken, of zy in der daad
S s 2 zo



g24 BEPROEVEN.
zo zyn, als zy zich uitwendig vertoonen, of zo als zy behoorden te zyn. Het woord is ontleend van de Goudfmeeden , die het Goud en Zilver toetfen aan den toetsfteen, of beproeven in de fmeltkroeze,om te ontdekken, of het waarlyk Goud, of Zilver zy; en zo ja, van welk eene meerdere , of mindere fynte en waerdye het zy. Zo leest men van eene beproevinge des geloofs, welke kostelyker is, dan des gouds. Gelyk het Goud wordt beproefd door het vuur, zo wordt het geloof beproefd door verdrukkingen, en menigerlei verzoekingen , ï Petr. 1: 6, 7. (X) De Mensch wordt beproefd door anderen. (XX) Door Godt. Zyne oogenleden proeven de Menfchen Kinderen , Pf. XI: 4. Hy beproeft de nieren en harten, Pf. VII: 10. Gelyk de fmeltkroes is voor het zilver, en de oven voor het goud, zoproeftde HEE RE de harten, Spr. XVII: 3. Om wat reede, en door welke middelen Godt dat doet, is kortlyk aangemerkt in de Verklaaringe der zesde Beede in het IX. D. p. 323—. (22) Ook door andere Menfchen. Jofeph ftelde zynen Broederen iets voor, waar aan zy zouden beproefd worden, Genef. XLII: 15. Gideön moest een proeve in 't werk ftellen, om te ontdekken, wie van het Volk moeds genoeg hadden, en waerdig waren, om met hem op te trekken tegen de Midianiten,Richt. VII: 4,5. (JJ) Door zekere gevallen, waar door het zich ontdekt, wat in hem zy. 't Was eene beproeving voor Koning Hiskia, toen de Gezanten van den Koning van Babel tot hem kwamen. Toen ontdekte het zich, dat in hem nog eenige dwaasheid was ; die der hovaerdye: Naardien hy aan die deed vertoonen alle de fchatten van zyn huis en Koningryk, 2Chron. XXXII: 31. Vergel. 2 Kon. XX: 12—15. Zo is deDronienfchap voor menig eenen eene beproevinge, waar door zich zyne grondgeaartheid ontdekt, die hy, nugteren zynde, weet te verbergen. Zo zegt Syrach, Cap. XXXI: 2.9. He Oven beproeft het geene door indoopinge verftaald is: Zo doet ook de Wyn in het harte der hovaerdigen , als zy dronken zJn' (.2) De Mensch zelf moet ook menigerlei beproevingen in het werk ftellen. (XX) Omtrent zich-zeiven,om te ontdekken, of hy in den ftaat der genade zy; zo ja, of hy 'er in gevorderd zy. Onderzoekt st zeiven, zegt dc Apostel, of gy in het ge.
BEPROEVEN.
loove zyt, beproeft u zeiven, 2Kor. XIII:& (22) Omtrent veele andere dingen. Ais omtrent de Leere des Geloofs: Zal men niet afgetrokken worden door de verleidinge der zulken, die fcheuringen cn ergernisfen aanrichten tegen de Leere, en daar toe de Schriften verdraaijen , zo moet men vasthouden aan het getrouwe woord, dat naar de leere is, en daar aan beproeven de dingen, die daar van verfchillen, Philipp. I: 10. Niet eenen iegelyken Geest gelooven; maar beproeven de Geesten, of zy uit Godt zyn, 1 joh. IV: u Zo ook ten aanzien van de Zeedenleer. Zullen wy waerdiglyk den Heere wandelen tot alle behaaglykheid , zo moeten wy, in het beleeven van onzen reedelyken Godtsdienst, beproeven r welke zy de goede, welbehaagende , en volmaakte wil van Godt, Rom. XII: 2, Ephef. V: 10. Anders loopt men gevaar van te vervallen tot eenen eigenwilligen Godtsdienst , die wel een fchynreede heeft van wysheid, en nedrigheid, en in het ligchaam niet te fpaaren , en ondertusfchen niet is van eenige waerde , Kolosf. II: 23. Zo moet men alle dingen beproeven, en het goede en kwaade zo van malkanderen fchiften, dat men alleen het goede behoude; en zich ontheude, zelfs van allen fchyn des kwaads % 1 Thesf. V: 21, 22.
BEPROEVE (De Mensch) zich- zeiven j en eete alzo van het Brood, cn drinke van den Drinkbeeker, 1 Kor. XI: 28. Het is zeker, dat de Apostel hier fpreeke van het eeten,en drinken in het Heilig Avondmaal, en dus van de Zelfs beproevinge, die men moete in het werk ftellen, eer men tot hetzelve komt.
De Mensch, zegt Paulus, een reedelyk Schepfel, 't welk bewustheid heeft van zyn doen en laaten, en dus by her licht van zyne Konfciëntie hetzelve beöordeelen kan, of het goed, of kwaad zy, want de Ziel is een lampe des HEEREN, doorzoekende de binnenkameren des buiks,Spr. XX: 27. De Mensch, te weeten, die tot de Kerk behoort, evenveel van wat rang, of ftaat hyzy. Uzzia,de Koning, Nadab en Abihu, de Priesters, mogen even weinig, als de lieden van Bethfemes, de heilige dingen veronthéiligen.
De Mensch moet eene Beproevinge in 't werk ftellen,naar de wyze der Goudfmeeden en Juweliers, die het Goud, het Zilver a



BEPROEVE N.
tyer, de edele Gefteenten van naby toetfen en beproeven, om over de egtheid en waerdy'er van te kunnen oordeelen. Maar wat, of wie is het, waar over de Beproevingenioate. gaan? Niet een ander Mensch. Men zou door eene uitwendige gedaante van kennisfe in de waarheid, en van Godtzaligheid kunnen bedroogen worden. Over eene uitwendige melaatsheid kan, en mag de Priester oordeelen; maar het Oordeel des onfeilbaaren onderfcheids over den •verborgen mensch des harten, komt, behalven den Mensch zelve, niemand toe, als Godt, i Kor. II: n. Dat zoude ook aanleidinge kunnen geeven tot het oeffenen van Meesterfchap, 't welk onbeftaanbaar is met den aart van Christus Koningryk; als ook tot een ligtvaerdig en liefdeloos veröordeelen, waar tegen Christus, cn zyn Apostel ons waarfchouwen-, Matth. Vil: ï—, Jak. IV: n, 12. Maar de Mensch moet zich-zelven beproeven , of hy die gemoedsgeftalte hebbe, die de Heere in zyne Dischgenooten eischt, en die men hebben moet, zal men met eenigen grond kunnen verwachten , dat men zal verzadigd worden met het goede van Godts huis, en het heilige van zyn Paleis. Dus moet dc Mensch zich beproeven, hoe hy zich gedraagen hebbe jegens Godt. Of hy Godt recht gekend, en in die kennisfe eenige vorderingegemaakt hebbe? Of hy Godt recht bemind, en, met en boven alles gevreesd en verheerlykt hebbe? Of hy Godts naam door vloeken en zweeren ook ontheiligd ; en den Dag des Heeren in, en tot zynen dienst zo Godtvrugtig befteed hebbe, als het behoorde? Of hy de groote werken en weldaaden Godts, zo der Natuure, als der Genade wel ooit recht ingedacht, en voor het aandeel,dat hem daar in gefchonken is , Godt wel recht gedankt, en verheerlykt hebbe ? Of hy wel getrouw gebleeven zy in het Verbond, onder het welk hy, door Doop en Belydenis, zo plegtig gekoomen is? Hy moet zyn gedrag omtrent zich-zelven beproeven. (X) In 't gemeen of' wy gewaakt hebben over onze ziele ; om ons verftand meer te verlichten, onzen wil te verbeeteren , onze gemoedsneigingen te reegelen ? Dan of wy ons'verftand misbruikt hebben tot het bedenken van verkeerdheeden; onzen verkeerden wil inge-
BEPROEVEN. 325
willigd hebben,om te doen naar het goeddunken onzer harten; of wy, in plaatfe van ons ligchaam tc bedwingen,en lot dienstbaarheid te brengen , het vleesch verzorgd hebben tot zyne bégeerlykheeden P Hoe wy de goederen , die wy bezitten , verkreegen hebben: Of op eene wettige wyze; of door bedriegen , woekeren, kneevelen — ? Hoe wy Ze gebruikt'hebben, tot eene geöorlofde verkwikkinge voor ons zeiven, en tot onderfteuninge van noodlydenden; of, in tegendeel, tot wellust, ydeltuiteryen , overdaadigheid, praal en pronk, en andere zondige verkwistingen? (2) In 't byzonder, hoe men zich gedraagen hebbe iu zyn beroep ? Of men daar in met de vereischte -trouwe en eerlykheid verkeerd hebbe , zonder daar van af te gaan onder voorwendfel,dat de Staatkunde, het Hofleeven , de Krygsdienst, de Koophandel, het algemeen Gebruik, dit of dat veroorloofden, dit of dat zo eischten. De Forst, de Staatsman heeft zichzelven te beproeven, of hy zyne kundigheeden, zyn gezag en magt hebbe doen dienen tot eere van Godt, ten voordeele van Godts Kerke , tot welzyn van het Land, en de Ingezeetenen, het Recht te handhaven, de Wetten te doen eerbiedigen, en de algemeene rustte bewaaren: Dan of ongebreidelde LIeèrsChzugt het oogwit, en de Uagveêr geweest zy van zyne bedryven; of hy zyn gezag en magt ook misbruikt hebbe , om te onderdrukken en te vervolgen allen, die zich daar tegen dorften aan te kanten, en, in tegendeel, de geenen, die hem daar in flaafsch dienstbaar waren, boven anderen te begunitigen, en hun alles ftraffeloos te veroorlooven. De Godtgelcerde, of hy zyne kundigheeden hebbe dienstbaar gemaakt aan de verheerlykinge van Godt, de verdeediginge der Waarheid, en de inwinninge van onfterflyke zielen : Dan, of hy zyne Talenten misbruikt hebbe, om den toon , de gebaerden en zwier van het Schouwburg te brengen op den aan Godt gewyden Kantfel, om ziciï te doen toejuichen; om met opzet zelden, of nooit gehoorde Vreemdheeden uit te zoeken en voortedraagen , om zich te doen bewonderen; nieuwighceden in te voeren, om zich eenen aanhang te maaken, die dikwils kunnen aanleidinge geeven , zo al Ss 3 niet



3iÖ BEPROEVEN.
niet tot verderflyke ketteryen, dan nog wel tot gevaarlyke misvattingen. De Rechtsgeleerde, of zyne kennis in Wetten en Rechten gediend hebbe , om den Onderdrukten by zyn recht te befehermen, den Bedrieger te ontmaskeren, den Overweldiger in zyne onderneemingen te verydelen: Dan of hy, der Gewinzugt ten gevalle, de twistgedingen vermenigvuldigd, door gezochte uitvlugten de uitïpraak 'er van vertraagd, door fyn uitgedachte fchynreedenen het goede hebbe doen voorkoomen, als ware het kwaad, en het kwaad, als ware het goed, om den Richter te misleiden, het recht iu alsfem te verkeeren, co de gerechtigheid af te wenden van den rechtvaerdigen. De Geneeskundige ,oï hy, uit een beginfel van waare Menfchenliefde, alle Zieken , de Armen zo wel, als de Ryken, met alle oplettendheid behandeld hebbe; dan of hy 'er los en onberaaden in te werk gegaan zy, als of hy gedacht hadde , dat men van de Dooden geene befchuldiging had te vreezen. Of hy de belangen van zyne beurs ook meer hebbe gade geflaagen , dan de fpoedige geneezinge van zyne Lyders. De Philo'fooph , de Natuur- de Reedenkundige , of liet doelwit van zyne denkens-kragt, onderzoeklust, en daar door opgezaamelde kuridigheeden geweest zy, om den grooten Schepper , Onderhouder en Befluurer van het groot Geheelal, in zyne Wysheid, Magt en Goedheid'te meer te doen kennen , en zich - zeiven, en anderen te meer op te wekken tot zyne verheerlykinge en dienst:' Dan of hy die misbruikt hebbe , om de gewichtiglte Waarheeden van den Natuurlyken Godtsdienst, het aanweezen van Godt; het beftuur zynei Voorzienigheid, de Onflerflykheid dei ziele, zo al niet volmondig te lochenen, dan nog door geopperde twyflèlingen tc verzwakken ; en de. meest aangeleegene Verborgenheeden van den Geöpenbaardet, Godtsdienst te beftryden , en de Geloof waerdigheid van den geheelen Bybel o\ losfe fchroeven te zetten. De Krygsman of hy zyn zwaerd getrokken hebbe to verdeediging van zyn Vaderland ; dai wel, om deszelfs rechten en voorrechtei te helpen vertreeden, en op de puinhoo pen 'er van den Zetel te vestigen van dei Dwingeland. Of hy de Menschlievende
BEPROEVEN. '
of de Wreedaartige Krygsman gewees? zy, die zich op 'sVyands bodem alles veroorlooft, Vrouwen en Maagden fchenden, rooven , plunderen, weerloozen te mishandelen, en die om lyfs genade fmeeken het hart te doorbooren. De Koopman, of hy, met een maatig gewin te vreeden, zynen handel met anderen zo gedreeven hebbe, als hy wenschte, dat anderen met hem handelden : Dan, of geheel zyn toeleg maar is geweest, om, door zyne bcdriegeryen, of fchoon tot nadeel van den Kooper, door zyne fluikeryen, offchoon tot nadeel van het Land , waarin hy inwooning^en befcherming geniet,zich veele fchatten te vergaderen, die men in zo een geval fchatten der Godtloosheid zou mogen noemen. Menigerlei Kunftenaars, by voorbeeld Schilders, Beeldhouwers, Plaatfnyders, Boekdrukkers, of hunne kunst hun gediend hebbe tot eene eerlyke kostwinninge , en anderen tot eene geoorloofde verfiering, of tot weezenlyk nut: Dan of zy die misbruikt hebben tot het maaken van Beelden , Schilderyen en Prenten, die kriele lusten opwekken , en kuifche oogen ergeren, en om Boeken in de Waereld te brengen,die beide de Geloofsleer, en Zeedenleer ondermynen. Men moet zyn gehouden gedrag met den Naasten beproeven. Of men denzelven bemind, of gehaat ; geftigt, ofontftigt; gevloekt, of gezeegend ; bevoordeeld, of onderdrukt hebbe, &c. Of men, als Leden van den Burgerftaat, zich van zynen pligt behoorlyk gekweeten hebbe. Of men, Richters zynde, hebbe geoordeeld naar de Wet des HEEREN, een Oordeel des vreedes, cn der -waarheid? Dan of men in het gerichte den perfoon aangezien, en om geld geoordeeld hebbe? Of men, Onderdaanen zynde, tol, fchattinge en eere hebbe gegee-
■ ven aan zyne Wettige Overheeden; dan : of men zich weêrfpannig hebbe gedraa-
■ gen, als zulken , die de heerfchappy ver-
■ werpen, en de heerlykheeden lasteren? Of,
• ten aanzien van den Kerk/laat , men een , Leeraar zynde , zich gedraagen hebbe, : als een Voorbeeld der Geloovigen in den i woorde, en in den wandel? Dan of men i zy geweest als die , van welken Jefaia
• fprak: Stomme honden, die niet kunnen bas! fen, die ftaaperig zyn, en fterk van begeer, te? Of men 5 Lidmaat zynde , zynen Voor-
gan-



, BEPROEVEN.
gangeren' zy gehoorzaam geweest, en hen veel geagt hebbe in liefde, om hunnes werks wille? Dan of men hen gelaakt, gelasterd hebbe, en, door zyne weêrbarftigheid, oorzaak zy geweest, dat die hun werk zugtende hebben moeten verrigten ? In den HuisfeJyken Staat, of men, Kinderen hebbende , die in goede tucht gehouden, en in de leere en vreeze Godts opgevoed hebbe; dan of men, door eene ÊWs toegeevendheid, die in alles hebbe laaten wandelen in de wegen hunner harten ? Of men, Kinderen zynde, zynen Ouderen in alles zy gehoorzaam geweest; dan of men hun geweest zy tot eene bitterheid der ziele ? Of men, Heeren en Vrouwen zynde , zyne Dienstbooden hebbe behandeld naar de les van Paulus, met befcheidenheid, nalaatende de dreiginge, altoos denkende, dat men ook zynen Heer in den Heemel heeft, by wien geene aanneeminge des Perfoons is; dan, of men die als Lastbeesten bezwaard, en, als of zy Schepfels van een gantsch ander maakfel waren, veragt hebbe? Of men, Dienstbaar zynde, aan zyne Heeren en Vrouwen naar den vleefche zy gehoorzaam geweest in eenvouwdigheid des harten; dan of men , om te beeter geleegenheid te hebben, hun heimelyk iets te ontvreemden, hun gediend hebbe met óogendienst, . als menfehenbehaagers ? Vooral, moet men zich beproeven, of Be- , keeringe en Geloof oprecht zyn : Of men : diepe indrukken hebbe van de veelheid en : grouwlykheid zyner zonden ; zich daar : over bedroeve, niet met eene droefheid, ; die maar alleen de draffe der zonde be- i treurt ; maar met eene droefheid naar i Godt, die het affchouwlyke 'er van ver- 1 foeit,en zich deswegens boetvaerdig voor : Godt verneedert. Een op die wyze ver- ; broken hart is een offer, 't welk Godt niet i zal veragten, Pf. LI: 19? Of men indruk- 1 ken hebbe van de hoegrootheid van Godts 1 genade , van dc Algenoegzaamheid van t Jefus verdiend-en, en van zyne bereidwilligheid, om zich der zulken aan te nee- 1 men, die als vermoeiden en belaadenen tot \ Hem koomen: En of men, met een afzien l van allen waan van eigene gerechtigheid, £ zich in 't geheel, en alleen aan Hem op- 1 draage, vcrtrouwlyk opdraage, om door i Hem met Godt verzoénd, en voor Godt r. gerechtvaerdigd te worden? Of men liet a
BEPROEVEN. 327
Avondmaal zoeke te houden met het rechte oogmerk, als een die hongert en dorst na zyne gerechtigheid, om door Hem gefpysd en gelaafd te worden tot het eeuwig leeven? Of men een voorneemen des harten hebbe, om de zonden voortaan te myden, ja! te bedryden ; naar het onderwys van Godts Zaligmaakende genade, Godtloosheid en Waereldfche bégeerlykheeden tc ver zaaken, cn maatig , rechtvaerdiglyk, en Godtzaliglyk te leeven in de tegenwoordige Waereld? Of men, eer men ten Avondmaale kwam, zich met den Broeder, tegen wien men iets had, verzoend, en hem van harte vergeeven hebbe, Matth. V: 23, 24, en van zins zy, om voortaan in liefde en vreede met hem te verkeeren, altoos indachtig blyvende, dat, gelyk het maar één brood is, dat wy eeten, wy ook zo, offchoon veelen in getalle, maar één ligchaam zyn ?
De Mensch moet zich-zeiven dan beproeven : Maar , waar aan ? Aan anderen ? Die zyn in onze oogen, of beeter, of llegter, dan wy ons zei ven agten te zyn. Agten wy ze degter te zyn, welhaast was de weg gebaand tot den Pharizeeuwfchen hoogmoed, die met veragtinge nederziet ?p den boetvaerdigen Tollenaar, Luk. XVIII: ir. Agten wy ze beeter te zyn, t zou kunnen gebeuren , dat wy eenen dchitophel eerbiedigden als eenen by uitlek verdandigen en eerlyken Man , en ïochthans zou hy een Verraader zyn, iSam. XV: 31. XVI: 23. Godts Woord noet de Toetsdeen zyn. Dat geeft het mderfcheid op, 't welk 'er is tusfchen de Iroefheid, welke naar Godt is, en die, velke naar de Waereld is; tusichen opecht en ingebeeld geloof; tusfchen Godt;aligheid, die bedaat in kragt, en die, velke alleen bedaat in gedaante. Daar >y heeft men zich neêr te leggen, naauve, ja! naauwe te onderzoeken, en indien ns hart ons dan niet veroordeelt, zo hebben uy vrymoedigheid tot Godt, 1 Joh. III: 21. )aarom zegt Paulus ook: De Mensch beiroeve zich-zelven, en eele alzo van het rood, en drinke van den drinkbeeker. Des, ;eenen tot het Avondmaal zyn toe te laten, dan die tot die rypheid van verend gekoomen zyn, dat zy die zelfsberoevinge kunnen in 't werk dellen. Dat an Kinderen te bedienen, of het gezee-.
genei



323 BEPROEVEN,
gend Brood aan geftorvenen, als tot een teerpenning mede te geeven, zo als in vroegere bygeloovige tyden wel gefchied is, is een fchandelyk misbruik 'er van. Deeze Beproeving is zo noodig, dat het, zonder dezelve, is een onwaerdig eeten en drinken, vs. 29. Die onrein waren, mogten oudtyds van de Toonbrooden niet eeten, iSam. XXI: 4. Hoe zouden de Onreinen dan den Heiland kunnen aangenaam zyn? De Gast, die zonder Bruiloftskleed was ingekoomen, wierd uitgeworpen, Matth. XXÏI: 13. Onbeproefd te eeten, is,naar het zeggen van den Apostel, zich fchuldig te maaken aan het ligchaam, en bloed des Heeren, vs. 27. Gelyk zy, die Jefus hebben doen kruiiigen, gelyk Judas, die hem met een kus verried , zich letterlyk fchuldig gemaakt hebben aan het ligchaam en bloed des Heeren , zo doen het in een' geestelyken zin, deVeronthciligers van het Brood en Wyn, die in het Avondmaal de teekenen zyn van Jefus Ligchaam, en Bloed. Verfchriklyk denkbeeld ! Zich-zelven, gelyk de Aposr . tel zegt vs. 29, het oordeel te eeten cn te drinken, het Ligchaam des Heeren niet onderscheidende, maar dat als eene gemeene fpyze behandeld te hebben. Hoe zuur zal de roekelooze Avondmaalganger zyn ftout beftaan moeten boeten ! Zonder Zelfsbeproevinge komt men niet tot Bekeering: zonder Bekeeringe niet tot het Geloof; en zonder Geloove niet tot de Zaligheid. Zc gedydt het Ligchaam en Bloed des Heerer den zulken ten verderve, daar het ande ren, die zich beproefd hebbep, gedydt tei leeven. Gelyk in 't natuurlyke goede fpys maar in eene kwaade maag ontvangen, geei voedfel geeft, maar nadeel toebrengt : Z zal ook deeze geestelyke fpyze, als ze genut tigd wordt met een' onreinen mond, en ee, verdorven harte, niet ten voordeele, maa ten oordeele gedyen: Niet uit haaren aart maar om de verdorvenheid, en ongeflalte dt geenen, die ze ontvangt. Men gaa dan toch hier in niet onberaade tewerk. Men weet hoe zwaar Uza 01 zyne onbedachtzaamheid geftraft werd toen hy zyne handen had gellaagen as de Arke des Verbonds, 2Sam. VI: 7. Hc veel zwaarer Straffe zal hy niet waerd geagt worden , die in zyne onbedach .«aamheid .de tegenbeeldige Verbond
BEPROEVEN.
Arke ontheiligt? Hoe ftreng was het gebod voor de Kinderen Israëls, om zich van allen zuurdeesfem te wachten, wanneer zy het Pafcha zouden eeten, Exod. XII: 19. Ons Pafcha is ook voor ons geftagt, 't welk is Christus; zullen wy nu dat Feest houden met vrucht, dan moet de Oude " zuurdeesfem der boosheid en kwaadheid worden wechgedaan. Het moet gehouden worden in de Ongezuurde brooden der oprechtheid, en waarheid, 1 Kor. V: 7, 8. Nu ftaat nog aan te merken, wat nut deeze geestelyke Maaltyd den welbeproefden Christen aanbrengt, of het nog ter beetere voorbereidinge zoude kunnen opwekken. Denzulken is het niet maar alleen eene gedachtenis van Jefus dood , maar ook een Zeegel van de vergeevinge deizonden , ingevolge het woord van den Heiland: Dit is myn bloed, 't welk voor u, (Luk. XXII: 20O voor veelen vergooten wordt, tot vergeevinge der zonden, Matth. XXVI: 28. Dit is alreeds eene groote weldaad, volgens Pf. XXXII: 1. En, naardien zulken, op eene Sakramenteele wyze, Christus vleesch, en bloed eeten en drinken , worden zy daar door gevoed in het geestelyk leeven, niet anders , dan of hunne ziele, als met fmeer en vetheid verzadigd was. Zy worden 'er door gefterkt in het Geloove tegen dj twyffelingen van het Ongeloove; want het is hun een Zeegel van Godts beloften, waar in het onmooglyk is, dat Lly zou kunnen liegen. Gefterkt ook.in de Hoope des eeuwigen lee. vens; want de Heere heeft gezegd : Die i myn vleesch eet, en myn bloed drinkt, heeft het eeuwig leeven, en ik zal hem opwekken \ ten uiterften dage, Joh. VI: 54. En 't kan
I niet misfen, of dit moet hun zyn tot be- moediginge tegen alle wederwaerdigheei den deezes leevens, en tegen de verfchrikr kingen des doods. Des men wel mag uit, roepen: Welgelukzalig is hy, dien Gy vers kiest, en doet naderen, dat hy woone in uwe
Voorhoven : Wy zullen verzadigd worden n met het goede van uw Huis, met het heilige n van uw paleis, Pf. LXV: 5. Die dan dit , nut van het Avondmaal wenscht te ont-
II vangen, moet zich alvoorens wel beproefd, e en beproefd bevonden hebben.
g Ook ligt in deeze woorden van Paulus iets t- opgeflooten tot bemoediging van kleinmoes- digen, Cy agt u te Onwaerdig om tot des
Hee-



BEPROEVEN.
Heeren tafel te naderen.; te onwaerdig, dat Hy tot u inkoomen, en Avondmaal "met u houden zoude. Gy vreest, dat gy u zeiven het oordeel mogt eeten., en drin'keti. Maar zou Paulus dan niet geweeten 'hebben, dat ook zyne Korinihers zich zo ■volkoomen niet zouden kunnen voorbereiden, als de reinlieid des Heiligdom* wel zoudeeifchen. Evenwel wil hy hen niet affchrikken ; hy wil flegts , dat zy niet roekeloos zouden zyn ; maar, onder het inroepen van Godts genade , en het gebruiken van alle oplettendheid, alles doen, wat zy konden , om zich tc beproeven, en, dat gedaan hebbende , alzoo eeten en drinken. Doe ook alzo. Herdenk uwe voorige afwykingen, cn verneeder 'er u boetvaerdig over voor Godt. Bid in den naame,en om de verdienden van den Heere Jefus om genadige vergeevinge, Pf. EXXIX: 8. Sterk u met een gezet voorneemen, om meer waerdiglyk den Heere te willen wandelen , uwe betuiginge zy oprecht, en uw gebed vuurig : Ziet , ik hebbe eene begeerte tot uwe bevelen: Maak my leevendig door uwe gerechtigheidl Pf. CXIX: 40. Nader op zo eene wyze, geloof en vertrouw, dat gy den Heere een aangenaame Gast zult zyn. Hy heeft zyne Tafel voornaamlyk toegericht, om de treurige ziele te vervullen, en de vermoeide ziele dronken te maaken. Hebt gy zo diepe indrukken van uwe onwaerdigheid , dat is alreeds een bewys van uwe waerdigheid. Die zich zoveel laaten voordaan van hunne zelfswaerdigheid zyn Gode tot een walge ; men zie dit in den laatdunkenden Pharizeeuw: Maar op zulken ziej de Heere in genade neder, die, gelyk de Tollenaar, ootmoedig zyn, en laag van.zichzelven denken. Tot die zegt Hy: Komt, eetet van myn brood, en drinket van den wyn, dien ik gemengd hebbe, Spr. IX,- 5. Maar, zegt de een of ander: Ik ben aan het Avondmaal geweest; maar ik merke niet, dat myn geloof derker, myne aandacht in het bidden grooter, en,myn lust tot het goede vuuriger is geworden: Wie weet, of ik niet onwaerdig gegeeten, en gedronken hebbe? Hoe kunt gy u zei ven zo ontrusten ? De vrucht van het Avondmaal ontdekt zich niet altoos in hetzelfde oogenblik. De Difcipelen hadden ook het Avondmaal ontvangen, en wel uit Jefus I. Deel. II. Stuk,
BEPROE VE N. 32.9
eigene handen; en evenwel werd kort daar na tot hen gezegd: De Geest is wel gewillig ; maar het vleesch is zwak, Matth. XXVI: 41. Zo is het ook met u. De Zieke neemt een beproefd Geneesmiddel in, maar, om dat het terdond de gewenschte uitwerkinge niet heeft, verbeeldt hy zich, dat het hem van geen nut zal zyn. Zo gaat het ook met u. Schoon gy dan voor als nog de kragt'er van niet ontwaar wordt, ten zynen tyde zult gy het evenwel ondervinden. Waarom denkt.gy, dat Godt toelaat, dat gy dus wordt aangevogten-V Het is, om in uwe zwakheid te verheetlyken de kragt van zyne genade, welke Hy u gefchonken , en door het Avondmaal verzeegeld heeft : Want, dat gy deeze zwaar- en twyffelmoedigheid kunt wederdaan, bedryden , en ook ten eenigen tyde overwinnen zult,hebt gy alleen te danken aan Christus, en aan de kragt van zyne genade. Ja ! dat gy zo blyft hongeren en dorpen na Jefus en zyne gerechtigheid ; zo blyft wenfehen, dat gy zoudt mogen fmaaken, en zien, dat de HEERE goedzy, Pf. XXXIV: 9,dat gy u zo blyft uitdrekken na meerdere volmaakinge in het goede: Dat zyn waarlyk wenfehen en begeerten , die Christus door zynen Geest in u werkt, en die in Onwaerdigen niet gevonden worden. Ziet! zo weinig reede hebt gy, om u zeiven , zo te kwellen. Godts beloften liggen ten uwen voordeele, ze zyn door het Avondmaal u verzeegeld, des moeten de Kinderen van Abraham daar azn vast houden, fchoon tegen hoope, evenwel op hoope, niet twyfetende door ongeloove. Vergel. Prüsfing , Reden zur Besferung. T. I. p. 470—.
BEPROEVE (Maar een iegelyk) zyn zelfs werk: Ende als dan zal hy aan zichzeiven alleen roem hebben , en niet aan ee» nen anderen, Gal. VI: 4. De Mensch ziet ras den fplinter, die rn-zyns Naastens oogen is; maar bezwaarlyk zal hy den balk zien, die in zyne eigene oogen is. Omtrent zynen Naasten is hy als een Argus, hy begluurt zyne gangen als met honderd oogen; een enkele fchyn is hem dikwils genoeg, om van denzelven het kwaade te vermoeden ; maar omtrent zich-zelven, binden eigenliefde en onbedachtheid eenen doek voor zyne oogen: En 't geen hy ziet, ziet hy als een Schutter: Gelyk die
Tt alk



330 BEPROEVEN*
alle andere Voorwerpen voorby ziet, en alleen mikt op het voorgeftelde doel; zo zal ook de Mensch veelal zyne eigene feilen voorby zien, en alleen blyven tuuren op 't geene, waar in hy zich verbeeldt beeter te zyn dan anderen, om zich daarop boven anderen te verheffen. Dit is een hoogstnadeelig zelfsbedrog , waar tegen Paulus waarfchouwt: Zo iemand meent iets te zyn, daar. hy niets, is*, die bedriegt zich - zeiven in zyn gemoed, vs. 3. liet behoedmiddel daar. tegen geeft hy aan de hand in ons 4de vs. (X) Hy wil, dat een ieglyk-,vm wat rang, of Haat hy ook zy, hoe zeer hy van andéren ook toegejuicht worde , zyn eigen werk zal beproeven. (XX) Zyn eigen werk. Niet dat van anderen; maar het zyne. Niet maar alleen zyne uitwendige daaden, en woorden; maar ook 't geen in zyne ziele omgaat, begeerten, voorneemens, overleggingen, &c. Dit alles heeft een iegelyk (33) te beproeven. . Dit wordt gezegd met eene fpreekwyze welke ontleend is van de Goud- en Zilver-Smeeden, die het Goud en Zilver aan den toetsfteen, of in de fmeltkroeze beproeven , of het valsch of egt zy ; en, zo het al egt is, van welk eene meerdere, of mindere waerdye het zy. («) Dit beproeven van zyn ei' gen werk, («*) duidt in de eerfte plaatfe aan, dat men zich-zelven naauwe,jalzeer naauwe onderzoeke, en zyn doen en laaten, by het licht van zyn geweeten, toetfe aan het geene Godt in zyu Woord ons heeft voorgefchreeven , en ook van ons eischt. Eene foortgelyke vraage , als de Engel des HEEREN eens deed aan de vlugtende Hagar: Van waar komt gy? En waar zult gy heenen gaan? Genef. XVI: 8, moe! de zyn eigen werk , begeerte , voorneemen beproevende mensch doen aan zichzelven. (A) Van waar komt gy? Uit wélk beginfel hebt gy dit, of dat gedaan; of u doen u voorgenomen? Uit haat, toorn afgunst, dertele wellust, geldzugt, eer zugt, om van menfchen gezien en gepree zen te worden ? Of uit waaren geloove uit liefde tot Godt, uit yver voor zym eere, uit liefde tot uwen Naasten, en on deszelfs nut te bevorderen, uit pligtely ke zelfsliefde, om uwe zelfs zaligheid ui te werken met vreezen en beeven? (B Waar zult gy heenen gaan ? Waar na toi zult gy my brengen, tot het Leeven , Q
BEPROEVEN.
tot den Dood; na den Heemel, of na dé Hel ; na den Zeegenberg van Gehrizim, .. of na den Vloekberg van Ebal ? Als de mensch zo met zich-zelven te werk gaat, dan zal hy aan zich-zelven fchuims en leemtens genoeg ontdekken , die hem voor Godt maaken tot een verworpen zilver. (#3) Dit beproeven duidt in de tweede plaatfe ook aan, dat , wanneer men bevonden heeft, dat zyns zelfs werk de toets niet konne doorftaan, men het zo- lange zoeke te louteren, *en te verbeeteren, tot dat het de keur konne houden; dat is, tot dat men het, op goede gronden, en naar den eisch van Godts Woord, voor goed, en als Gode welbehaaglyk moge houden. Zo wordt het hier voorkoomend grondwoord Stxifti&it vertaald door voor goed houden, Rom. XIV: 22. Zalig is hy, die zich-zelven niet oordeeltin het geene, dat hy voor goed houdt. Dat dit laatfte hier medé ingeflooten zy, blykt uit het geene de Apostel 'er op laat volgen van den roem, welken dit beproeven geeft. Niemand kan immers roem hebben by Godt, die flegts beproeft, hoe het met hem gefteld zy: Want dan zoude zo een, die zich, na zelfs - onderzoek , kwaad bevond, zó wel ftoffe hebben van roemen, als een die zich goed bevond. Maar die met den Apostel kunnen zeggen: Onze roem is dee. ze, het getuigenis van onze, konfeientie: Dat wy in oprechtheid, en eenvouwdigheid -— in de Waereld verkeerd hebben, 2Kor. I: 12, die kunnen zich dien roem toekennen, waar van de Apostel ftraks fpreeken zal. (/s) Zo •• zich-zelven te beproeven, tn, na gedaane beproevinge, zyn werk zo te verbeeteren, dat het by Godt beproefd konne gehouden worden, behoort de bezigheid te zyn van elk eenen, als zynde een heilzaam middel, om Godts beöordeelinge ten onzen nadeele van ons af te wenden, 1 Kor. XI: 31. , En daar-en-tegen , onze harten te ver-
■ zeekeien voor Godt; want indien ons.hart
■ ons niet veroordeelt, zo hebben wy vry moe- , digheid' voor Godt, 1 Joh. III: 21. Om nu
: een iegelyk tot zo een beproeven op te
1 wekken, (3) bedient de Apostel zich van
- deeze Beweegreede : Als dan zal hy aan
t zich-zelven alleen —. (XX) Roem, roe-
) mensftoffe hebben, vooronderftelt iets lof-
: lyks verricht, of iets uitneemends in zich
f bevonden te hebben, waar aan men met
een



BEPROEVEN.
BEPROEVENDE.
331
een innig genoegen denkt, en waar op men zich verheft; evenwel in dit geval, zonder hoogmoed , en windrig gezwets. (w)Die nu het bovengemelde op eene behoorlyke wyze gedaan heeft, zal alleen aan zich-zelven roem hebben. Roem, dat hy zo een nuttig werk , als dat der zelfsbeproevinge verricht heeft: Roem en vergenoegen aan, en in zich-zelven, als hy zyn werk zo bevonden , of verbeeterd heeft, dat zyne Konfcientie hem getuigenis geeft, dat hy , overéénkomftig met Godts Woord , in waarheid, en met een volkoomen harte voor Godts aangezigte gewandeld, en gedaan hebbe 't geen goed is in des HEEREN oogen. Roem hebben aan, en in zich-zelven, om dat hem dat tot een verblydend bewys is, dat Godt dat goede te willen en te volbrengen in hem gewerkt heeft. Roemt hy 'er op in zyne eenzaamheid, het is, om Godts genade 'er de eere van te geeven: Zyn 'er omftandigheeden, die hem dringen, om van zich-zelven tot anderen te fpreeken, hy ontveinsd zyn werk en waerdigheid niet ; maar hy doet het,niet als een zoeker van ydele eere, maar erkent in ootmoed, dat het alles is door Godts genade. En zo heeft hy alleen, wat anderen ook van hem denken, of zeggen mogen, roem aan zich-zelven, als die nederige Broeder, van welken Jakobus fpreekt, Cap. I: 9, die roemt in zyne hoogheid. Die roem nu moet zich by hem zeiven bepaalen, (£) en zich niet uitbreiden tot anderen, door zich te vergelyken met, te verheffen boven, en zo zynen roem te zoeken aan anderen, die men flegter agt dan zich-zelven. Want, behalven dat men zich daar in grootlyks zou kunnen bedriegen , gelyk de Pharizeeuw zich in zyne roemverheffinge boven den Tollenaar bedroog, zo zou men daar door ook den hoogmoed van het verdorven harte opwakkeren , en voeden, en ligtelyk overilaan tot eenen harden en liefdeloozen handel omtrent eenen Broeder, die door eenige misdaad overvallen ware, zo dat men denzelven met veröntwaerdiginge zoude afwyzen, in plaatfe van hem op te richten met -den geest der zagtmoedigheid, en hem onder zynen last laaten bezwyken, in plaatfe van hem dien te helpen draagen, zo als de Apostel vermaande, vs. 1 , a. (33) Wil men dan zich-zelven niet bedriegen, vs.3,
men wachte zich dan voor de zelfsverbeeldinge, die haaren roem grondt op de minderheid van anderen, en men beproeve zyn zelfs werk: Vindt men dan ftoftë tot roem aan zich -zelven, men geeve 'er Gode de eere van; maar by dat alles zal men dan nog gebreken genoeg ontdekken-, die te verbeeteren zyn: En dat zal ons nederig doen denken van ons -zeiven, en liefderyk en medelydend doen oordeelen van, en handelen met anderen, in welken wy iets laakenswaerdigs befpeuren.
BEPROEVENDE , wat den Heere welbehaaglyk zy. En hebt geene gemeenfehap met de onvruehtbaarc werken der duisternisfe: Maar beftraft ze ook veel eer. Want het geen heimelyk van hun gefchiedt, is fchandelyk om te zeggen, Ephef. V: 10,11,12. (K) De Apostel geeft, vs. 10 , den Geloovigen te Ephefe eenen raad aan de hand, waar door zy zich zouden kunnen beveiligen tegen de verleidinge door ydele woorden, waar tegen hy gewaarfchouwd hadde , vs. 6. Die verleidinge bedoelde voornaamelyk de zonde van Hoererye, en Oneerbaarheid, vs. 3. Want, behalven dat de door de zonde verdorvene natuur daar toe heel zeer geneigd is, zo werd die ook onder de Heidenen , onder welken de Geloovigen te Ephefe verkeerden , fchaamt- en ftraffeloos gepleegd. Hunne Philofoophen, vooral van de Stoïfche fekte, pleitten 'etvoor, als voor eene geöorlofde zaak. Cicero , Orat. pro C01H0, zegt : „ Die van jonge lieden kwalyk fpreekt om hunne hocragtige minnaaryen, doet het geene ftrydig is met de gewoonte, en de toegeèvendheid onzer Voervaderen ; want wanneer zuordt zulks niet gedaan, en niet toegelaaten? De Priesters preezen ze aan als een foort van Godtsdienftigheid by fommige Feest - plegtigheeden. Zich af te fcheiden met de hoeren-, en te offeren met de fnoodfte hoeren, zo als 'er ftaat Hof. IV: 14, was in den dienst der Afgoden zeer gemeen. Men zoude dat uit Gewyde en Ongewyde Schriften in het breede kunnen aantoonen. Door zulke ydele woorden, en voorwendfels moesten de Geloovigen te Ephefe zich niet laaten verleiden; cn daar voor ftonden zy te eerder bloot, daar zy te vooren Heidenen geweest, en in zulke gevoelens, en -zeeden opgevoed waren. Noodig was het •derhalven dezelve te vergelyken met, cn
T t a te



53s beproevende;
te toetfen, te beproeven aan 't geene Godt in zyn Woord geopenbaard hadde , zyn goede, volmaakte , ««_ welbehaaglyke wil te zyn, Rom. XII: a. Deeden zy dat, dan zouden zy ras ontdekken, hoe volftrekt onbegaanbaar die dingen waren met den wille van Godt; en dat, wilden zy waerdiglyk den, Heere wandelen, tot, alle behaag' lykheid, 't , welk de beftendige toeleg, en volyverige.pooginge der Geloovigen moet Zyn , zy zich dan, van de hoererye moesten onthouden, en hun vat bezitten in heiligmaakinge en eere; en niet in kwaade beweegingen der begeerlykheid, gelyk de Heidenen, die Godt niet kennen, i Thesf. IV: 3—5. Maar hoe noodig en nuttig.zo eene beproevinge ook moge zyn, om te weeten wat den Heere welbehaaglyk zy , dat weeten is evenwel in verre na niet genoeg; maar 'er moet noodzaaklyk bykoomen , dat men zich zorgvuldig wachte van,.en zelfs,naar vermogen , zich ftelle tegen al 't geene daar mede onbeftaanbaar is. (3) Daar toe ftrekt de Vermaaninge des Apostels, vs. 11, welke hy met eene bondige reede aandringt , vs. 12. CXX) Dc Vermaaninge is tweeleedig.: Ze. leert, wat zy ve-rmyden, en ook wat zy doen moesten, C«0 Van het eer(le zegt hy: Hebt geene gemeenfehap met de onvruehtbaarc werken der duisternisfe. C««) Welke zyn die werken? 't Zyn hier voornaamelyk die der Hoererye v en Oneerbaarheid; en dan nog wel in 't byzonder die, welke plaats hadden by.fommige Feestbeiryyen der Heidenen., waar van ftraks iets naders. CA) Met recht worden die genoemd werken der duisternisfe. CAA} Om dat het de werken waren van zulke menfchen, die, ongevoelig geworden zyndt door de verduisteringe van hun verftand, et, de verhardinge hunner harten, zich - zeiver, over geeven tot ontuchtigheid, om alle on< reinheid gieriglyk te bedryven, Ephef. IV 19. CBB) Om dat ze ook letterlyk werkei zyn der duisternisfe, die in het donken gepleegd worden. Het oog des Overfpeeler neemt de fcheemeringe waar, zeggende: Geei ong zal my zien, Job XXIV: 15. in 'c byzon der was dat waar van de ontuchtige Nacbi feesten der Heidenen. C&) Als onvruebt baar worden die werken omfchreeven om dat men 'er geen ander genot vai heeft, als'het voldoen van eene onrein verhittinge, die ras gekoeld is ? en voort
beproevende;
eene vrucht voortbrengt, die fchandelyk ' is: Wat vrucht, vraagt de Apostel,Rom. VI: ai, hadt gy toen van de dingen, waar over gy u nu fchaamt ? En ook| fchadelyk is : De begeerlykheid ontvangen hebbende * . baart zonde; en, de zonde voleindigd zynde, baart den dood, Jak. I: 15. Wilden de Geloovigen zich voor die fchande en fchaade hoeden, O8/*) zo moesten zy met die werken geene gemeenfehap hebben. Wat gemeenfehap , vraagt de Apostel, a Kor. VI: 14, heeft het licht met de duisternisfe? ' Zy nu waren , door hunne bekeeringe, Licht geworden in den Heere: Zy moesten dan nu ook wandelen als Kinderen des lichts ; vs. 8. Niet wederom gelykvormig worden aan de bégeerlykheeden, die te vooren in hun* ne onweetendheid geweest waren, 1 Petr. I: 14, toen-zy-nog Duisternis, nog Heidenen waren. Nu nog gemtenfehap te neemen aan dc werken der duisternisfe , zoude -• een ontèeren zyn van hunnen tegenwoordigen Staat, 't Zal zo veel zyn, als of Paulus hun had toegeroepen : Vertrekt 9 , vertrekt, gaat uit van daar , en raakt het onreine niet aan : Gy, die de vaten des HEEREN draagt, Jef. LH: 11. Ja, dat zou zo veel zyn,als met die Werkers der Ongerechtigheid in hetzelfde oordeel te willen vallen ; want, naardien Godts toorn, om dier dingen wille, komt over de Kinderen der ongehoorzaamheid, vs. 6 , zo is deeze . Afmaaninge des Apostels zo veel als eene waarfchouwinge , gelykfoortig met die van Openb. XVIII: 4. Gaat uit van daar-, , myn Volk, op dat gy geene gemeenfehap hebt aan hunne zonden, en op dat gy- niet mede ontvangt van hunne plaagen. 't Was 'er zoverre van daan, dat zy zouden mogen denkenf dat het hun vry ftond , 'er gemeenfehap mede te hebben, gelyk die grou■ welyke menfchen, van welke Petrus fpreekt,aBr. II: 18, 19—Cé) dat zy veel. 1 eer hunnen af keer 'er van in het openbaar ! betuigen , en betoonen moesten , en ze r daar door, naar vermogen, tegengaan.
> Daar toe ftrekt de andere Vermaaning: • Maar bejlraft ze veeleer. Indien gy niet
- alleen u zeiven, maar ook anderen zoekt
- te behouden, verre, zo verre zy het van , u , dat gy met hun zoudt loopen tot de 1 uitgietinge derzelfde boosheeden, dat gy : ze veel meer beftraffen moet , hen zoeken
> te .overtuigen van het fchanclelyke, van
het



BEPROEVENDE,
het - Godt - ontè'erende , en het zielverwoestende van die werken, of zy daar door mogten bewoogen worden, zich 'er voor Godt en menfchen over te fchaamen, en Godt mogt bewoogen worden, om hun bekeeringe te geeven, en, hen te doen ontwaaken uit de frikken, waar in de Satan hen nog gevangen houdt tot het doen van zynen wil. 'Deeze Vermaaningen (33). klemt de Apostel aan met deeze Beweegreede: Want het geene heimelyk van hun gefchiedt, is fchandelyk om te zeggen. («) Welke die dingen waren, behoefde de Apostel niet by naame te melden: Zyne Ephef ërs kenden ze wel , als die voorheen Heidenen 'geweest waren, en ze waarfchynlyk wel mede gepleegd hadden. (««) 't Waren dingen , die in 't heimelyke gefchiedden. 't Schynt, dat Paulus met dit woord heimelyk het oog gehad hebbe op de zo genaamde geheimen der Heidenen , rechte grouwel'-geheimen, tot welke zulke bedryven behoorden, die men zocht te verbergen voor allen , die tot de gemeenfehap 'er van niet gewyd waren , waarom men daar toe donkere bosfchen , holen, en fpelonken , cn den duisteren nacht, verkoos ; ja! -het openbaaren 'er van , op lyf- ' en leevensftraffe verbooden was , zo- als door Meurfius, en anderen is aangetoond. Whitby, by de Eng. Godtgel. meent, dat hier de Baccbanalia, of Bacchus-Feesten bedoeld zyn, die by nacht gevierd, en daarom NyBalla, Nachtfeesten genoemd wierden, zo dat de werken, die 'er dan omgingen, letterlyk werken der duisternisfe waren, en daar-enboven zo grouwelyk, dat het (AS)\ fchandelyk is, om te zeggen. Niets was 'er gemeener, dan het pjeegen van Hoererye en Overfpel! Eene kuifche Vrouw moest 'er zich niet waagen , wilde zy niet bedorven worden, naar het zeggen van Arijlippus by St'obaus, Serm. 5. .Nog iets grouwlyker teekent Livius^tx van. aan, Li IX. Dec. 4, dat zelfs mannen en mannen zich met malkanderen vermengden , zelfs meer dan met Vrouwen, en die hunne eere en eerbaarheid te liefhadden, om zich daar toe te laaten misbruiken , liepen gevaar, van gedood, en aan den gewaanden God opgeofferd te worden: Ex quq in promifcuo facra fint, et permifli viri fteminis et notlis licenlia aeccsferit plura virorum inter fefe quam faminarum esje fiw
BEPROEVINGE. • 333
pra. Si qui minus patientes dedecoris fint et' pigriores ad facinus, pro viüimis immolarinihil nefas ducere: hanc fummam inter eor religioném esfe. Volgens denzelfden Livius, •L. XXXIX. C. 15, fchilderde Cato, in eene openbaare Reedenvoeringe te Rome, op het affchuwelykfte- af de grouwelen der ontucht, welke op die Feestdagen gepleegd wierden, en drong 'er met allen ernst op aan,dat die door den Roorafchen Raad mogten afgefchaft worden* Zo verre ging de onbefchaamdheid, dat men de Teelleden van den man openlyk omdroeg, onder het zingen van daar-op toepasfelyr ke vuile Liederen. Diergelyke fchandelykheeden werden ook vertoond en gepleegd by-.het vieren der grouwel-geheimen van Ceres, Cybele, de Syrifche Godin t Ifis en Ofiris, zo als Seldenus aanteekent, de Dis Syr. Syntagm. II. C. 1., p. 227. Men zie vooral Theoph. Ameh Eröïter. N. T. P. IL p. 207, 208. et p. 2i. Met -recht mogt de Apostel dan zeggen, dat het dingen waren-, die in ''t. heimelyke gefchiedden j en die zo afgryzelyk waren, dat het fchandelyk was die te zeggeni Dit moest G3) blykens het woordeken want, den Epheferen dienen tot eene reede van aandrang voor des Apostels Vermaaninge. Want vonden de Heidenen, die geene andere Wetten.hadden, als die der natuure, die dingen zo afgryzelyk , en- nadeelig voor de eerbaarheid, zo als uit de gezegdens van Arijlippus en Livius- gebleeken is -: Lloe- veel te meer moesten dan de Geloovigen, die Godts Woord voor zich hadden, om daar aan te kunnen beproeven^ wat den Heere welbehaaglyk was , niet een heilig afgryzen hebben van alle gemeenfehap aan zulke werken? Ja! hebben Heidenen , zo als te zien is uit de -Reedenvoeringe van Cato, zich 'er tegen verzet, en op het affchaffen 'er van "aangedrongen: Hoe veel te meer moesten den Geloovigen zich 'er, ter liefde van Godts eere,, en tot waarfchouwinge van hunne medemenfehen, niet tegen verzetten , en die' befiraffen?
BEPROEVINGE, (Gy tueetet zyne) dat hy als een Kind zynen Vader , met my gediend heeft in het Euangelie , Philipp. II: 22. Men mag uit Cap. 111: 1, 2, 3, opmaaken, dat onder de Philippiërs valfche Leeraars waren opgellaan; Joodschgezinde -
T£ 3. Leer--



334 beproevinge:
Leeraars, die, in meer dan eene Gemeente , verdeeldheeden zaaiden , en , door het invoeren van, en roemen op de Wet, en eene Wettifche eigene gerechtigheid, de Geloovigen zochten af te trekken van het Euangelie, zo als het hun door Paulus verkondigd, en ook by hen aangenomen was. Paulus, die thans in gevangenisfe te Rome was, agtte het noodig eenen zyner Vertrouwelingen tot hen te zenden, om hun verllag"te doen van zynen ftaat, waar over zy zich zeer bekommerden; en ook om, ter zyner gerustftellinge, van hem te mogen verftaan, hoe het met Hunne zaaken gefchapen ftond. Tot die zo belangryke bezendinge zoude hy itmotbeus gebruiken. Hy hoopte dien haast te zullen zenden, vs. 19. 't Geen de Apostel in 't vervolg van-hem zegt, was zo veel als een Geloofs - brief, eene aanpryzmge, om hem geloof te geeven in het geene hy hun van wegen den Apostel zoude zegden , en hem veilig toe te vertrouwen \ aeen zy de'n Apostel van hunne zaaker moaten te berichten hebben. Immers Pau lus verklaart, dat hy niemand had, die alzt gemoed vaas, en hunne zaaken zo oprechtelyl zoude bezorgen, vs. ao , en daarom mee: 'verkiesbaar dan anderen, die hy ook zou de hebben kunnen zenden, maar van wel ken hv vermoedde, of by bevindhige wist dat zv meer het hunne- zochten, hun gemal en belangen, dan de belangen van Jeju Christus,\s. ai. Want dat 'er zulken b; den Apostel te Romewvcen, mag men vooi onderftellen. Verder in den lof van h mothcus uit te weiden, en hem daar doe aan te pryzen, was niet noodig: De ïti lippiërs kenden hem, by bevindmge,_te ' <roede. («) Zy wisten zyne beproeving CKS) Lly had met Paulus gediend tn b Euangelie; het met hem wyd en zyd ve kondigd; met hem het tegen alle tege {braak verdecdigd; met hem zich het 1 den van vervolgingen getroost : In al zulke , en 'andere omftandigheeden , 0 tot den dienst van het Euangelie behoorde en de eere en uitbreidinge van hetze bevorderen konden, was hy beproefd t vonden, een Arbeider, die niet bèfeoaai wordt, hebbende iu alles gedaan het wi van eenen Euangelist. Dat dat zo Wï (33) daar waren de Philippiërs van ov tuigd : Zy wisten zyne beproevinge.
BEPROEVINGE.
Apostel had Timotheus met zich genomen op zyne reizen door Phrygiè', Galatie, en andere Steden en Landen tot Philippi toe, en het is daar uit waarfchynlyk, dat hy ook met Paulus onder de Philippiërs verkeerd hebbe, Hand. XVI: 1—ia. Hy had ook met, en zonder Paulus verkeerd en geleerd in nabuurige Landen en Steden, Io als te zien is Hand. XVIII en XIX, in Macedonië, te Thesfalonika, te Korinthe, &c. 't Konde dan niet misfen, of het goed gerugte, dat overal van hem was uitgegaan, moest ook ter oore van de Philippiërs gekoomen zy-n, zo dat zy niet den minften twyffel konden hebben aan zyne beproevmse in den dienst van het Euangelie. (3) Maar wat wil het, dat Paulus zegt, dat hy met hem, als een Kind zynen Vader gediend hadde P De Apostel had hem , geestelyker wyze, geteeld, en aangenomen tot zynen Leerzoon , tot zynen Reisgezel, en ten laatften ook tot zynen Medearbeider in den dienst van het Euangelie. Daarom zegt hy niet, dat hy onder htm, maar met hem
■ gediend hadde ; daarom noemt hy Gap. I- 1. Timotheus, zo wel als zich-zelven,
: eenen Dienstknegt van Jefus Christus. Maar
■ meermaals heeft' men gezien, dat een Leer-
■ ling, wanneer hy zich een zekeren rang
- ëh naam verkreegen had, zich verhief bo, ven zynen Meester, afweek van, ja! zich
I ftelde tegen deszelfs Leere. Maar dat had s Timotheus niet gedaan. De geaartheid en 7 o-evoelens van Paulus waren als in hem
- overgegaan; hy volgde in alles des Apostels
- leere°, en wyze van doen. Hy had zich r fteeds Omtrent den Apostel gedraagen met r- dien eerbied, gehoorzaamheid, liefde en
II trouwe, welke een Kind aan zynen Vader t te bewyzen fchuldig is. Wilde hy hem it na elders zenden , hy was bereidwillig ; r- en wilde hy , dat hy hem verzelde , hy 1- was hem fteeds naby gebleeven , zo in v- den dienst, als op de reizen, zonder zich Ie door vreeze voor gevaaren, of veryolgmie gen van hem te verwyderen. Waarom i, paulus hem ook meermaals noemde zynen ^e Zoon : Zynen oprechten Zoon in het gelooe- ve, 1 Tim. I: ü. Zynen lieven en getrou nd wen Zoon in den Heere, 1 Kor. IV: 17. Dit rk heeft Paulus 'er dan willen byvoegen, op s dat de Philippiërs hem met te meerder ag»ft tinge ontvangen, en te meer gelooven, De .en vertrouwen mogten, gelyk men, met
ge-



BE P.ROEV T.
gerustheid , geloof en vertrouwen geeft aan eenen braaven Zoon , die , met een goed getuigenisfe, van zynen Vader gezonden wordt tot het verrichten van ee- nig gewichtig werk.
BEPROEVT alle dingen : Behoudt het goede, i Thesf. V: ai. De Ipreekwyze is ontleend van de Metaalfmelters, die het goud en zilver in de fmeltkroeze beproeven en louteren, het fchuim afzonderen en wechwerpen, en 't geene egt is, behouden ; of ook wel beproeven aan den Toetsfteen, om het waare t© onderfcheiden van het valfche; het laatfte af-, en het eerfte goed te keuren. Dit zy genoeg van de fpreekwyze. Nu is de vraag, welke alle de dingen zyn, die wy te beproeven hebben ? (X) Sommigen breiden dit uit tot den wandel, tot onze gedraagingen. Het is geen verklaaren , maar fpotten , om 'er geen erger woord voor te gebruiken, als men deeze woorden zo voorftelt, als hadde de Apostel ons toegelaaten, om in alles onze vleeschlyke lusten te volgen, en zo alles te beproeven, waar toe de wil des vleeschs, en der gedachten ons aanport. Door zo een beproeven moet men ontdekken, dat het alles is ydelheid, en, 't geen nog llimmer is, dat de vrucht 'er van is een bevlekte konfcientie, fchaamte, de bezoldinge de dood. Maar wat is het goede, dat daar in fteekt, 't welk men zou moeten behouden ? Door deeze eene vraage wordt zo een fpotten zouteloos, en befpottenswaerdig gemaakt. Wil mén het dan van den wandel verftaan, dan zal het hier op moeten neêrkoomen, dat wy onze gedraagingen, fchoon ze uitwendig eene gedaante van Godtzaligheid vertoonen , niet terftond moeten goedkeuren, als waren ze zeedelyk goed, in alle deelen pligtmaatig, en Gode welgevallig: Maar dat wy, om zo tc fpreeken, met de lampe van ons geweeten in de hand, ze moeten beproeven aan den toetsfteen van Godts Woord. Of ons doen en laaten niet maar alleen overéénkomt met de Wet; maar of het gedaan en gelaaten is uit verpligtinge , aan de Wet, dat is,om dat Godt, de Op- i perfte Wetgeever, het zo gebooden , of : verbooden heeft? Of het gedaan, of ge- i laaten zy, om onze eere en goeden naam ; te bewaaren, of eenige andere byëindens ; i dan wel uit het zuiver beginfel- van liefde :
BEPROEVT.
tot Godt en zyne eere , tot uitwerkinge van onzes zelfs zaligheid , en tot nut en ftigtingevan den Naasten? Of het gedaan, of gelaaten zy naar eigen goeddunken, of naar geboden en inzettingen van menfchen ; dan wel naar het onderwys van ' Godts zaligmaakende genade: En dus , of het maar pligtpleegingen zyn van een eigenwilligen Godtsdienst; dan wel van den reedelyken, zuiveren, cn onbevlekten Godtsdienst voor Godt, en den Vader P Vinden ' wy, na de in 't werk geftelde beproevinge, dat ons doen en laaten van het eerfte foort zy, dan zal het, als flegts goud- of zilver-fchuim, zyn af te keuren: Maar vinden wy het van het laatfte foort te zyn s dan mogen wy dat goedkeuren ; als dingen , die Gode aangenaam, en ons zeiven, en anderen goed en nuttig zyn, behouden, tot eenen grond leggen, om onze harten ' te verzeekeren voor Godt, tn op dien voet voortgaan, om onze heiligmaakinge te voleindigen in de vreeze Godts. (39 Meer algemeen, en ook met den faamenhang meer overéénkoomende is de Verklaaringe,dat men door alle dingen, die men beproeven moet, te verftaan hebbe de Propheetiën, van welke even te vooren gezegd was : Ver agt de Propheetiën niet: (XX) Maar welke zyn nu die Propheetiën? Q*y Myns eragtens niet de eigenlyk gezegde Voorzeggingen , die gefchreeven , of gefproken zyn door de heilige menfchen Godts,.gedreeven zynde door den Heiligen Geest. Die behooren tot de Schriften , welke van Godt zyn ingegeeven. Die zyn dat Propheetïsch woord, van 't welk Petrus zeide, 2Br. I: 19, 2r, dat het zeer vast is, en dat men, wil men wel doen, daar op agt moet geeven, als op een licht, V welk fchynt in eene duistere plaatfe. Qe) Die behooren niet tot die iingen, die aan onze Beproevinge in zo ^erre onderworpen zyn, dat wy die als :gt, of valsch zouden mogen goed- of afkeuren , maar moeten by ons met eerbied langenomen worden ; niet als eenes men"chen woord, maar, gelyk ze waarlyk zyn, ils Godts woord. (33) Wat dan ? («) In len Schryfftyl van Paulus, men kan het den 1 Kor. XIV, zegt Propheteeren, de Schriften uitleggen, van Godt en Godtlyke :aaken fpreeken ; niet zo zeer voor de Ongeloovigen, als voor dc Geloovigen,"vs. Want die propheteert, fpreekt den menfchen



,.53ö BEPROEVT.
fchen lot ftigtinge, vermaaninge, en verlroostin°e , vs. 3. (X) Zulke: Propheetiën moet men beproeven, en. het .goede 'er van behouden, ik denke niet, dat Paulus hier het oog hebbe op zulken, die voorgaven Apos. telen van. Christus te zyn, en ondertusfctien valfche Apostelen waren, valfche Leeraars, die dc Schriften opzettelyk verdraaiden, om kunne vcrderflyke ketteryen bedektelyk in tt voeren , en den weg der waarheid te doen lasteren : Maar 't geen 'er voorgaat doet my denken , dat hy bedoeld hebbe de Propheetiën der zulken, die, in eenvouwdigheid van hun harte., en naar hun beste weeten, iets voortbragten., 't welk zj meenden, te zullen kunnen dienen tot 011 derwyzinge , of vertroostinge. Zulket moet men niet voor het hoofd ftooten, et ver agten , om dat zy juist de gaave de: menigerlei taaien, en der wonderwerkei niet hadden. Dar, zou cen,uitblusfchen zyi van den Geest , waar tegen de Aposte waarfchouwt, ys. 19. Men moest .de zul ke hooren, maar evenwel de dingen, dl zy voortbragten , beproeven, toetien aai het getrouwe IFoord, dat naar .de leere is of die dingen daar mede niet, of al over een kwamen. Zo niet, dan moesten die als niètswaerdig .fchuim verworpen woi den met hoe veeli vertooninge van we! fpreekenheid, wysheid en Godtvrugt di ook mogten bekleed zyn: Maar kwame ze daar mede over-een, dan moesten z die, hoe eenvouwdig ze zich ook mogte voordoen, als beproefd goud, in waerd houden, by zich behouden , en zich , tt hunner meerdere volmaakinge , te nut: maaken tot leeringe , wederlegginge, ve. heet er in ge, en onder wyzinge ,die tn derech vaerdigheid is. 't Geen, waar toe Paul de Thcfalonikcrs vermaande., is een bl vende verpligtinge voor alle Geloovige Zy moeten niet blindelyk alles geloove 't geen geleerd wordt. Zyne Leeraa over'alles te bedillen is het werk van 1 gebeelde Neus - wyzen , of van zulke die zich gaerne Leeraars zouden opgader tiaar hunne eigene bégeerlykheeden.: Maar zaaken van belang is het voor elk van l lang, dat hy die beproeve. De Leera; al is het niet met kwaaden toeleg , z kunnen dwaalen; door een blind vertrc wen, zou men mede in dwaalinge kunr vallen. De Beproevinge is daar tegen 1
B E P R O E V T,
beste behoedmiddel.' Maar om die wél hl 't werk te kunnen ftellen, dient men zelf geoefende zinnen te hebben in het woord der gerechtigheid, tot onderfchcidinge beide des goeds, en des kwaads; maar om die te verkrygen, zalmen, in navolginge der edele Bereën, daaglyks de Schriften moeten onderzoeken,of die dingen ook alzo zyn. Dan eerst zal men kunnen beproeven de dingen , die daarvan verfchillen, Philipp. I: io. Met zo een oogmerk tot beproevinge kan een kundige ook met nut leezen de Schriften van andere Sekten, om het verkeerde tegen te gaan, en te verwerpen, en het goede, 't welk men 'er in vindt, en zelfs wel vinden kan in Heidenfche Zeeden - Schrif: ten, als van Epiëletus, Cicero, Seneca, en . anderen zich te nutte te maaken. Veelen
■ van de Oude Kerke-leeraars hebben dee1 ze fpreuke van Paulus in dien zin gebruikt, 1 en 'er dan bygevoegd een gezegde, 't welk [- de Overleevering aan- den Heere Jefus
■ toekent , maar door de Euangelisten niet : geboekt is: y'ntrbs t£«?t>£it*» Séxiftu, oi <pi*n1 fwi , zyt goede , of voorzigtige IFisfelaars, , Hieronymus las de Schriften van anders
- gevoelenden , en verdeedigde dat zyn , doen met de fpreuke van Paulus: Beproevt
- alle dingen, en behoudt het goede, en met
- de fpreuke, welke gezegd wordt van den e Heiland te zyn: Zyt goede, of voorzigtige ti Wisfelaars ,op dat hy zulk eenen Penning, y die valsch was, en met den rechten Stemn pel niet gemerkt was,mogt afkeuren,en , e integendeel, in den buidel van zyn harir te bewaaren dien Penning, die het egte e beeld van.Christus vertoonde. In Epift. ad
Minervium et Alexandrum fchreef hy t- 'er dus van: „ Si quis autem contrarije lis „ facfionis immurmurat, quare eorum /- „ explanationes légam, .quorum dogman. tibus non adquiefco , fciat, me illud .1, „ Apoftoli libenter audire: Omnia probars „ -ie ; quod bonum eft, tenete; et Salvaton- „ ris verba , dicentis : Efiate probi numn, „ mular'ti, ut,fi quis nummus adultereft, en „ et figuram Csfaris non.habet, nee fiiri „ gnatus eft moneta publica, reprobetur, ,e- „ qui autem Chrifti faciem claro pr£efert ï, „ lumine, in cordis noftri marfupium reou '„ condetur." Ik ben dit aangeteekende >u- verfchuldigd aan J, F. Cotta, Proeve en cener Kerkel. Gefchied. des N. T. D. IL iet p. 39°' o9l' „R



BEPROEVT.
BEPROEVD (Benaerftigd u, om u gelven Gode) voor te ftellen, -eenen Arbeider, die niet befchaamd wordt, die het woord der waarheid recht fnydt-, i Tim. II: 35. Paulus fchryf: zynen Leerzoone Timotheus eenen pligt voor, en wekt hem op zich 'er toe te bevlytigen, dat hy zich in denzelven behoorlyk kwyte. (x) De Pligt is (NN) in 't Algemeen: Zich Gode beproefd voor te ftellen, dat is, in dat werk, waar toe hy door de Godtlyke Voorzienigheid beroepen was , zich zo waak- werkzaam en getrouw te gedraagen; dat hy, al ware het, dat hy van zyn werk alle gewenschte vruchten niet zag , evenwel , in de vraage van eene goede Konfciëntie , by zich-zelven vrymoedigheid zou vinden, zich aan Godt voor te ftellen als zo eenen, die , fchoon niet zonder aankleevende zwakheeden en gebreken, daar in, in waarheid , en met een oprecht gemoed verkeerd hadde, en uit dien hoofde vertrouwen konde, dat hy de goedkeuringe van Godt zou wechdraagen, als die, naar zyne groote barmhartigheid , meer ziet op de oprechtheid des harten , en den yver , dien men in zynen dienst befteedt, dan op de volkoomenheid der daaden. (33) Dit wordt wat meer in het byzondere uitgebreid. Hy moest zich Gode beproevd voordellen eenen Arbeider, die niet —. («•) Taalkundigen merken aan, dat het woord *E{yar»j byde Grieken fteeds gebruikt wordt van Land- en Akkerlieden, die in het Veld arbeiden, gelyk het ook in die beteekenisfe voorkomt Matth. IX: 38. XX: 2, Jak. V: 4, &c. De Kerk is Godts Akkerwerk, en de Leeraars zyn in dezelve de Arbeiders , Godts Mede • arbeiders, 1 Kor. III: 9, Zyne Akkerlieden, en Wyngaardeniers, Jef. LXI: 5. Hun werk wordt ook omfchreeven met fpreekwyzen , die van het Akkerwerk ontleend zyn, als ploegen, zaaijen, planten, natmaaken, oog ft en. Ook wordt het een Arbeiden genoemd; want hoe zeer het een voortreffelyk werk is, 'er is evenwel veel arbeids aan vast: Ziels- en ligchaams-vermogens moeten 'er toe ingefpannen worden; dikwils tot vermoeijens, ja! afgemat wordens toe, behalven veele onaangenaamheeden , en drukkenden tegenftand, die den Leeraar kunnen ontmoeten; daar in gelyk aan de Akkerlieden, die zich des zweetens, des ver-
i. Deel. II. Stuk,
BEPROEVT. 337
moeijens, der hitte en koude , des reegens en winds getroosten moeten. Zoude nu Timotheus zich Gode beproevd voorftellen eenen Arbeider, (s) 't Moest zyn als zo eenen, die niet befchaamd wordt, en 't woord der waarheid —. (««) 'Er was dan iets te vermyden: Hy moest zorg draagen, dat hy niet befchaamd wierd. (A) Een Arbeider, die befchaamd wordt, is zulk een, die iets doet, of in wien iets- te vinden is, waar over hy zich te 1'chaamen heeft, en van anderen belchaamd gemaakt, en beftraft kan worden. (AA) In de Letter zal het zulk een zyn, die of niet bekwaam is tot het werk, 't welk hy op zich neemt, of, in plaatfe van te arbeiden , zich der luiheid overgeeft, of door overdaad, en dronkenfehap 'er zich onbekwaam toe maakt. (BB) Dit toegepast zynde op eenen Leeraar, zal het zo een zyn, die het Leeraar-ampt wel op zich genoomen heeft, maar 'er de vereischte kundigheeden en bekwaamheeden niet toe heeft, en behoorde afgeweezen te zyn, gelyk oudtyds zulke Priesters afgeweezen wierden, die hun geflacht niet konden reekenen, of, by onderzoek , bleeken niet kundig genoeg te zyn van het werk, 't welk tot de Priesterlyke bedieninge behoorde. Of het zal zo een zyn, die de bekwaamheeden wel heeft, maar die door luiheid veronagtzaamt, of door wangedraagingen zich der bedieninge onwaerdig maakt, 't Zullen zulken zyn , als befchreeven worden Jef. LVI: lo—ia. Wachters, die blind zyn, die niets weeten: Stomme honden, die niet kunnen basfen; die flaapen, nederliggen , het /luimeren lief hebben ; die fterk zyn van begeerte, en niet kunnen verzadigd vjorden —. Die malkanderen toeroepen : Komt herwaards, wy zullen wyn haaien , wy zullen fterken drank zuipen: De dag van morgen zal zyn als deeze, ja! grooter, veel treffelyker. (B) Hier uit zal men , door den weg van tegenöverftellinge kunnen opmaaken, hoedanig een de Arbeider is, die niet befchaamd wordt. Het is zulk een , die, ten aanzien van de Kundigheid, als een Apollos is, magtig in de Schriften; magtig, beide , om te vermaanen door de gezonde leere, en om de tegenfpreekers te wederleggen; ten aanzien van den Wandel, niet geneegen tot den wyn, geen fmyter, geen vuil gewinzoeker, maar maatig, recht vaerVv digi



538 BEPROEVT.
dig, heilig en kuisch , Tit. I: 7—9 , ten aanzien van den Yver, wakker in alles; in het prediken , wederleggen , bcftraffen en vermaanen aanhoudende tydelyk, en ontydelyk , al moest hy 'er gemak , vermaak, voordeel om misfen, zelfs verdrukkingen om lyden, 2Tim. IV: 2,5, zyn leeven 'er by opzetten , zo hy flegts volbrengen mag den loop, en den dienst, welken hy van den Heere ontvangen heeft. Zulk een zal in zich geen verwyt vinden , waar over hy zich te fchaamen heeft , en zal dan ook van Godt, of menfchen niet befchaamd worden , maar veel eer dubbeler eere worden waerdig geagt, als zo een Arbeider, van wiens dienst men ten vollen ver zeeker d is. Maar Kundigheid , onberifpelyk Gedrag, en Yver zyn fomwylen ook in Dwaalgeesten en valfche Leeraars gevonden; en zyn dus in den Euangelifchen Arbeider niet genoeg : Qf) Ten zy hy ook vasthoude aan het getrouwe woord, dat naar de leere is. En dat was het, 't welk Timotheus doen moest. Hy moest het woord der waarheid recht fnyden. (A) 't Spreekt van zelve dat wy door het Woord der Waarheid hebben te verftaan het Euangelie. Zo verklaart het onze Apostel, Kolosf. I; 5- 't Is waai de W-et en Wetplegtige Godtsdienst waren ook een Woord der Waarheid, voor zc verre ze van Godt waren ingefteld. Maai nu de genade on waarheid door Christus zyr, geworden, zyn ze het niet meer, om daai op de Leere te gronden. Het Woord dei Waarheid is nu het Euangelie, 't welk ons leert, dat, die gerechtvaerdigd worden het worden om niet, uit Godts genade, dooi de verlosfinge, welke is in Christus Jefus aan welke men deel krygt door het geloov zonder de werken der Wet: Evenwel zo dat de geenen, die gelooven, zorge moeten draagen, goede werken voor te fiaan. Doe niet naar de Ceremoniëele Wet, maar nas het voorfchrift van den reedelyken Godt dienst van het Euangelie;niet, om 'er iet mede te verdienen, maar alleen tot heei lykheid, en prys van Godt. Dit Woord (ft moest Timotheus, en dit is ook de pli£ van eiken Leeraar, recht fnyden. (AA) W hebben hier het woord 'OjS-«r«/««» 't wel - is faamengefteld uit twee woorden; «4$» M,Cjcht 3 e n «fat»?, ikfnyde. . De Uitleggei willen , als met geweld , dat, de Apostf cd een 5 of auder wexk gezinfpeel&hebbe
B E P R O E V T.
waar in een fnyden, van een fabelden plaats heeft. Doch op welk, daar in is men het gantsch niet eens. Deezen willen, dat de zinfpeelinge zy op de Priesters , en derzelver werk, in het naauwkeurig fnyden, en van malkanderen fcheiden der Offerdeelen. Geenen op het doen der Steenhouwers in het doorfnyden van Marmer, of andere fteenen. Anderen op het doen van eenen Huisvader,die defpyzen fnydt, om aan elk zyn befcheiden deel te geeven. Anderen wederom op iets anders, waar van men iets kan vinden by de Eng. Godtgeleerden ; meer by Deylingius, Obfer v. Mifcell. P. ll.Exercit. lil. p. 617—, en Wolfius, Cur. Philol. ad h. I. De geleerde L. Bos, beweert, dat de zinfpeelinge zy op eenen ploegenden Landman, die oplettend moet zyn, dat hy niet ter zyden af, of agter zich om zie, op dat zyne infnydingen, of vooren reegel- recht uitloopen. Hy is vry breedvoerig over dit Stuk. Men zie deszelfs Obfervat. Crit. C. VL p. 23— 39. Gelyk tegen de andere Opvattingen , zo worden ook tegen deeze bedenklykheeden geopperd. Ondertusfchen zou deeze wel het best ftrooken met het denkbeeld van eenen Akkerman, die in het veld werkt, ?t welk het woord &ey»r«, Arbeider, ons gegeeven heeft. CBB) Doch , wat daar van ook moge zyn, het zaaklyke zal hier op neêrkoomen, dat hy moest houden het voorbeeld der gezonde woorden, die hy van den Apostel gehoord hadde, 2 Tim. I: 13. 1 Dat, wilde hy leeren V geen recht was, hy, , in 't voordraagen van de Leer ftukken des • geloofs , het oog fteeds moest gevestigd , houden op de reegelmaate des geloofs, zon' der de leere der genade te vermengen met , die der Wet, hoedanig eene gemengde r leere eenige Joodschgezindc Leeraars 1 poogden in te voeren ; zonder die , aan r den anderen kant, te vermengen met de '- vreemde gevoelens der Oosterfche Wyss begeerte, waar toe men destyds ook al '- begon over te hellen. Zo ook in het voor) draagen der Zcedeleere had hy fteeds in ;t het ooge te houden die van den Reedelyy ken Godtsdienst, en die zorgvuldig af te k fcheiden van de pligtpleegingen van den f-, eigenwilligen Godtsdienst,die, hoe groot ees ne fchynreede die ook mogen hebben van wys:l beid, nedrigbeid, enin het vleesch niet te fpad* , rent evenwel, niet zyn van eenige waarde*
Men



BEPROEVT,
Men mag uit het geene 'er voorgaat, vs. 14, daar de Apostel waarfchouwt tegen liet voeren van wotrdenftryd, welke nergens toe dient, dan tot verkecringe der toehoorders, en uit het geene 'er volgt, vs. 16—, daar hy Timotheus vermaant, zich te feilen tegén het Ongodt'lyk ydel roepen der zulken, die afgeweeken waren van de waarheid, opmaaken , dat dit de groote zaak zy geweest, welke Paulus bedoelde. Dus' zagen wy, hoedanig het gedrag van Timotheus moest zyn, zoude hy zich-zelven Gode beproevd voor/lellen. Dit te kunnen doen, moet de yverige pooginge zyn van eiken Leeraar, die, beide, zynen pligt en gelukzaligheid lief heeft. En (2) daarom wil de Apostel, dat hy zich daar toe zou benaerfligen : Onder een geduurig opzien na Godt, van wien men de bekwaammaakende genade alleen verwachten moet , alle middelen daartoe ter hand neemen, alle vermogens daar toe ihfpamien, zonder door het uitzigt op menfchen gunst, of vreeze voor vervolgingen in het bey veren 'er van iets het minde te vertraagen. De gaaVe, die in hem was, niet verzuimen, maar veel meer opwekken; niet vertraa- : gen, maar veel meer aanhouden in het leezen en vermaanen , op dat zyn toenecmen mogt openbaar worden. Altoos agt hebbende op zich-zelven , en op de leere , het daar < op toeleggende,dat hy mogt zyn een Voorbeeld der Geloovisen , in den woorde, in den < Wandel, in de liefde , in den geen, in ge- ■ loove, en remigheid. En om zyne naerdig- ' heid eenen ipoorflag te geeven, voegt de 1 Apostel 'er by: Dat doende zult gy u zeiven * behouden,en de geenen die u-hooren, 1 Tim. j III: 12—16. Gelyk Timotheus, zo moet dit 1 ook eiken weidenkenden Arbeider kragtig 2 aanzetten, zich daar toe te benaerdigen, dat t hy zich ook Gode beproevd moge voor feilen. I Wat zal hem meer kunnen prikkelen, dan % dat hy zielen redde van den dood, en voor / Godt in Christus gewinne ? Wat meer, d dan de goedkeuringe van Godt wech te e draagen, en te leeven en te derven in het d moedgeevend en verblydend vooruitzigt, g van eens , in tegenöverdellinge van den h. lui/en en onnutten Dienstknegt, die uitgewor- d pen zal worden, opgeroepen te zullen wor- z den: Wel! gy goede en getrouwe Dienst- d knegt , over weinigen zyt gy getrouw ge- e weestf over veelen zal ik u zetten : Gaat $
B E QU A AM.
in In de vreugde uwes Heeren, Matth. XXV: 23, 26, 30.
BEQUAAM (Dankende den Vader, die ons) gemaakt heeft om deel (te hebben) in dc erve der Heiligen in het licht, Kolosf. h ia. De Apostel wekt de Geloovigen te Kolosfe op, om den Vader te danken; doch, alvoorens daar van te fpreeken, moet men letten op de weldaad, die hen tot dat danken verpligtte. (X) Die Weldaad was , dat de Vader hen had bequaam gemaakt . De woorden in den Grondtekst luiden dus: Die ons bequaam gemaakt heeft TOT HET deel der erve der Heiligen in het Licht. Zo dat het niet noodig zy, dat men de woorden (te hebben) 'er tusichen in voege. Uit deeze vertaalinge is dan aandonds te zien, dat de Kolosfers hier niet worden voorgedeld als Erfgenaamen, maar als een deel der erve, waar van de Heiligen in bet licht de erfgenaamen waren. Deeze Opvattings wordt bevestigd uit het 13. vs., 't'welk dus leert,dat hunne bequaammaakinge daar in hebbe bedaan, dat uc Vader hen getrokken hadde uit de magt der duisternisfe, 'en wergezet in het Koningryke van den Zoone tyner liefde, 't welk ook het Koningryk is iér Heiligen in het' licht. Hier uit is eene Verklaarmge gebooren, welke van de gewone verfchilt. Ze is van Prof. J. van len Honert, in eene Aanteek. op Ruimigs' ± Zinneb, p. 352. (XX.) De Vraage zal lan zyn: Wie zyn bier dè Heiligen in het Licht? En wat is derzelver Erve, waar /an de Geloovigen te Kolosfe een deel gevorden waren ? («) De Heiligen in het icht zyn de Geloovigen uit de Jooden. («») 'Ieiligen heeten die, om dat zy oorlprongyk waren uit dat Volk , 't welk Godt ich, in vroegere dagen, had afgezonderd ot zyn Priesterlyk Koningryk, en heiligrolk, Exod. XIX: 6. Voorat mi , in teenoverdellinge van hunne onheilige Geachtgenooten. Die hadden Godts Heiligen, en Heere Jefus fraaadelyk verworpen , n ontheiligd: Zy, daar-en - tegen, haden Hem aangenomen tot heiligmaakinge;. ewasfehen zynde met zyn bloed, en ge:Higd door zynen Geest, waren zy gewor;n Godts Heiligen op Aarde, Die , hoe ;er zy roemden op de Wet, onteer den Godt lor overtreedinge van de Het; zy, daar1-tegen, dienden Godt in heiligheid en •rechtigheid, waar door men zyne vrucht Vv 2 beeft



340 BEQUAAM.
beeft tot heiligmaakinge. (AS) Heiligen in het licht heeten zy, om dat zy in Christus, die het licht der Waereld is ,Joh.V'III: 12, het licht genooten van meerder kennisfe, heiligheid, en vertroostinge , en dus in het licht van dei HE EKEN aangezigte wandelden , en zich konden verblyden in zynen naame , in tegenöverftellinge van hunne nog onbekeerde Broederen naar het vleesch, die het Licht gebaat hadden, over welken reeds een Oordeel van verblindinge was uitgeftort, Jef. XXIX: 10—ti, en die ook eerlang, zonden worden uitgeworpen in de buitenfle duisternisfe, Matth. VIII: 12. Deeze Heiligen uit de Jooden, (£) hadden eene Erve, waarvan deeze Kolosfers een gedeelte waren: Waar door wy dan te verltaan hebben niet zulke Erfgoederen, die behooren tot de goederen van Godts Koningryk , waar aan alle Geloovigen deel hebben,.en de Kolosfers ook deel gekreegen hadden, zo dra zy in dat Koningryk waren overgezet geworden : Maar het moet zo eene Erve zyn, welke hun, als Heiligen uit de Jooden, in het byzonder: éigen was. En die was de erve der Heidenen, welke hun beloofd was. Want tot de Moederkerk, die uit Israël was, was gezegd: Uw Zaad zal de Heidenen erven, Jef. LIV: 3. Ik zal u geeven de fierlyke erffenis der Heidenen , Jerem. IH: 19. De dagen waren nu daar,,ten minften het begin 'er van, waar van Godt hadde gezegd: lk zal de vervallene hulte Davids wederom oprichten —. Op dat zy erflyk bezitten het overblyffel van Edom, en alle Heidenen , die naar mynen naam genoemd worden, Am, IX: 11, 12. Waren nü de Kolosfers, die oorfpronglyk Heidenenwartn, der Kerke, door hunne bekeeringe , ingelyfd ' geworden , zo wierden zy dan ook met recht aangemerkt, als eens Erve derzelve; doch flegts als een Deel daarvan, want tot de geheek Erve.moesten 'ervan alomme vergaderd worden uit alle taaien, tongen en natiën . Scythen en Barbaaren,, zo wel als Grieken (33) Daar toe had de Vader hen bequaan gemaakt: Niet flegts van eeuwigheid ver oïdineerd, maar ook nu kragtdaadig ge roepen door Woord en Geest, door hui het verftand te verlichten , het hart u openen-, den wil te heiligen : Met eet woord, door hen te wederbaaren naar zy f.mmli, door het woord der waarheid, on
BERA, BERAADSLAGEN.
te zyn als eer/lelingen zyner Schepfelen, Jak; I: 18. Dus niet alleen, door hen te doen vermaanen, dat gy zich zouden bekeeren uit dè duisternisfe tot het licht, maar door hun ook daadlyk de bekeeringe te geeven, en zo kragtdaadig te trekken uit de magt der duisternisfe , en over te. zetten in het Koningryk. zyns Zoons, vs. 13, Dit was waarlyk eene zeer groote weldaad .• Want , voorheen Heidenen geweest zynde , vervreemd van. het keven Godts, en van de Verbonden der beloften, waren zy nu geworden Medeburgers der Heiligen, Huis genooten, ja ! Kinderen , Erfgenaamen Godts , en Mede - erfgenaamen van Christus. Welk- eene gelukkige Siaats^erwisfeling !' En daar zy die in 't geheel en alleen hadden dank te weeten aan dès Vaders bequaammaaken-. de genade, zo moesten zy zich ook verpligt kennen, (3) Hem, naar des Apostels opwekkinge, daar voor te danken. Men zie van dat DANKEN des II. D. 1. St.
BERA was de naam van den Koning, van Sodom, die met zyne Bondgenooten, de Koningen van"Gomorra, Zeboïm, Adama, en Bela, dat is Zoar, na aan Kedor Laömer twaalf jaaren cyns- en dienstbaar geweest te zyn, van denzelven afviel, en deswegens door denzelven, en zyne Bondgenooten beöorlogd en geflaagen werd, Genef. XIV: 1—11.
BERAADSLAGEN, zegt zo-veel, als met malkanderen eene, of andere zaak in overwcegingc neemen, of dezelve al, of niet te onderneemen zy, en zo ja, welke . wel de beste middelen zouden zyn , om. in de uitvoeringe wel te flaagen, waar by dan elk zyn gevoelen uit, en men ten laatften het aanneemlykftë verkiest, en tot. een befluit komt. Wordt 'cr van een be... raadfiagen van menfchen in den Bybel gefproken, dan wordt het meest ten kwaade genomen , Pf. LXXL io. LXXX1II: 4,. 6', &c. Van 'j Mesfias Vyanden wordt. , gezegd, dat zy zich zouden beraad/lagen tel gen den HEERE, en zynen Gezalfden, Pf. .
■ li: 2. De vervullinge 'er van is, ten groo-
- ten.deele, gezien ih-de Hoofden des Jood-.
1 fchén Volks; want van die leest men een.
: en andermaal, dat zy beraadftaagden , hoe .
1 zy. Jefus dooden , listelyk vangen en doo-
■ den zouden, Joh. XI: 53, Matth. XXVI:. ( 3.» 4%.



BERAADSLAGEN}
BERAADSLAAGT eenen raad, doch die zal vernietigd worden, Jef. VIII: io». Men kan het dus begrypen, dat de Propheet, by het melden van Immanuêls naam, vs. 8, wederom gevallen zy op het ftuk v waar van hy Cap. VIL had gefproken, en 't welk tot het belooven van Immanuêls geboorte, vs. 14, aanleidinge had gegeeven. Dat-was de Verbindtenis van Rezin, den Koning van Syrië, en Pekak, den Koning Israëls, tegen Acbaz, den Koning van Juda, om hem den Oorlog aan te doen, en hem te onthroonen. Het berigt daar van had Acbaz en zyne Onderdaanen grootlyks-ontroerd-, vs. 2. Doch, bemoedigd door de verzeekeringe, hun van des HEEREN wegen, gedaan, dat de onderneeming van die twee rookende vuurbranden in rook en damp verdwyncn zoude, vs. 4—7, zo konden zy nu hunne Vyanden uitdaagen , gelyk- de Propheet hen , Cap. VIII: 9, 10, dus fpreekende invoert : Vergezellet u te faamen, gy Volken (dit ziet op de Verbindtenis der twee Koningen) dvch wordct verbroken. Omgordet '«'(dit ziet op hunne weftoegeruste Krygsbenden, want by de Ouden was de gordel een voornaam gedeelte der wapenrustinge, Jef. V: 27, waarom de gantfche toe-' bereidinge tot den Kryg wel een aan- of omgorden werd genoemd, 1 Kon. XX. ir.) doch wordet verbroken. Beraadjlaagt eenen raad (dit ziet op het verftandig overleg van hun, en hunne Raadslieden en KrygsOverften, 't welk in den Kryg ook zeer noodzaaklyk - is : Door \ wyze- 'raadflagen , zegt Salomo, zult gy voor u den Kryg voeren , en in 'de veelheid der Raadgeevers is de overwinninge, Spr. XXIV: 6.) doch die zou den niet beftaan. • Zy zouden dan, noch do >r geweld, noch door list, iets te^en Juda vermogen.' De reede daar van was, dat Godt met hun was: Daarom zou het te vergeefs zyn, dat zy zich vergezelden; want als Godt zyne hand uitftrekt, dan koomen hy, die helpt , en hy, die geholpen wordt, te niete, Jef. XXXI:^ 3. Te vergeefs, dat zy zich omgordden ; want de Stryd is niet* der Helden^ Pied. IX: 11. Zelfs het Paerd feilt ter overwinninge, en de Koning wordt ' niet behouden door een groot heir, , Pf. XXXIII: 16,- 17. Te vergeefs, dat zy 1 zich beraadflaagden: Want *er is geene wyshad ^noch verftand-, noch raad tegen den
BERaCHA, BERDEREN. 34ï
HEERE, Spr. XXI: 30. Hy voert de Raadrlieden beroofd wech;'' maakt, den band der Ko* ningen los, keert de Magtigen om, en giet veragtinge uit over de Prinfen , Job XII: 17—21. Welgelukzalig dan is hy , die den Godt Jakobs in zyne hulpe heeft, Pf. CXLVI: 5. Zo Godt voor ons is, wie zal tegen om zyn? Rom. VIII: 31.
BERACHA, was een Dal in het Stamdeel van Juda , tusfchen de Woeftynen Jjeruël en Thekod. - Het kreeg den naam van Beracha, om dat de mannen vart Juda en Jeruzalem zich daar vergaderden, om den HEERE te looven, voor de heerlyke Overwinninge , welke Hy hun gegeeven had, ten tyde van Koning Jofaphat, over dc Ammoniten , Modbiten, en 'die van het gebergte Seïr; 2, Chron. XX: 26.
BhRDEREN ([Gy zult ook tot den Tabernakel) maaken, van Sittimhout —, Exod XXVI: 15—30. (n) De Tabernakel was de plaats der plegtige Godtsdienst-verrichtingen in de Woeftyne; en vermits de geduunge optochten , en veranderingen van Leegeringe , moest die' als eert foort van Hutte, of Tente zyn; die, met weinig moeite, uit malkanderen genomen, en wederom- opgërielit könde worden. Des' waren de' wanden 'er-van'de overeinde fta-ande Berderen, welker maakfel-, getal, ftand en plaatung-doór Godt aan Mfct werd voorgefchreeven. Ze moesten van Sittimhout gemaakt, cn met Go«(/overtoogen' worden. Een ieder had twee houvasten'.,'of pinnen, waar mede het werd ingedoken in twee zilveren voet/lukken. Ook had een ieder vyf gouden ringen. Naast den anderengeplaatst zynde, werdén 'er Sittimhouten' rygels, insgelyks met Goud overwogen,' door ae ringen heen gedoken, waar door de Berderen tot eenen Wand faamgevoegd werden. In 't geheel waren 'er 48 Berde- ren, 20 ftonden aan de Zuid-; en 20 aan de Moordzyde vair den Tabernakel, 6 lloiW den tegen het Westen, en2. dienden voör ' Hoek-berderen-, die, als Tweelingen, aan het beneeden-, en boveneinde waren te faamengevoegd met eenen 'ring. (jjy Voorönderfteld'zynde, dat-de Tabernakel de Kerk -des Nieuwen Testaments ver-' beeldde, welke daarom'genoemd wordt eene Wóonftede Godts in den Geest, Ephef. 1 11: 2a-, zo zullen de Berderen, die aan den Tabernakel van hetzelfde gebruik waren-' Vv3., ai§.,-.



, 34a BERDEREN ,. EEREaN.
als de Steenen. aan den Tempel,, de Geloovigen verbeelden , i Petr. II: 5 , die wel Heiligen zyn, maar Heiligen, op. aarde-. , nog onderheevig aan zondige bégeerlykheeden, daarom- verbeeld door berderen van Sittimhout, 't welk wel voortrelfelyk , maar. evenwel doorndgtig hout is. Doch, op dat zy daarom niet onwaerdig mogten-. geagt worden, om de plaatfe van Godts Heiligdom te verlieren, zo worden zy ook als met Goud overtogen , door de toereekening van Christus gerechtigheid, en de mededeeling van dtn Geest der heerlykheid, waar door zy worden tot kostelyke Kinderen van Zion, het fyne. goud gelyk te fchatten. Door middel van twee houvasten Honden de Berderen in twee zilveren voeten: Zo ftaan ook de Geloovigen door Geloof tn Hoop op Christus-, het eenig fondament, V welk kan gelegd worden ,. geopenbaard in de twee Boeken des Ouden en Nieuwen Testaments, die de reine reedenen des HEEREN zyn, aan zilver gelyk, Pf. XII: 7. De faa menvoeginge deezer Berderen, door middel van vyf rygelen en ringen, verbeeldde de verééniging der Geloovigen tot eenen heiligen Tempel in den Heere door de Liefde, W/elke de band der volmaaktheid is, Kulosf. lil: 14, om ie behouden de eenigbeid des Geests, als zynde geroepen tot (1) eene Hoope hunner beroepinge, Qa~) eenen Heer, (3) een Geloof, (4) eenen Doop, (5) eenen Godt en Vader van allen,die is boven, door, eft in allen , Ephef. IV: 3—6. De beide Hoekberderen, als tweelingen te faamengevoegd , zouden kunnen verbeelden de Leeraars en Overheeden, die wanneer zy liaan 111 een zelfden zin, eh gevoelen, en malkanderen in de hand werken, aan het Kerk-gebouw zyne vastheid geeven. Zie Lampe, Genade-Verb. D. III. p. 1176 —-. Ook, doch in de geestelyke overbrenginge iets verfchillende, D'Outrein, Tabsiv nak. van Mofes, p. 141 —.
BEREAN , of BEER. Men is het niet eens, waar deeze plaatfe, of Had zy geleegen geweest. Volgens Eufebius en ■Hieronymus zou ze geleegen zyn geweest in het Stamdeel vm'juda, niet heef verre van Eleutheropolis. jotham-WAS derwaarts gevlugt, en woonde 'er, om de vervolginge van zynen Broeder Abimelech te ontwyken,. Richt. I.X: a,i.. In laateren tyd is .die^plaats meer merkwaerdig geworden
BERËE,. BEREED.
door den hardnek kigen ftryd van Judas Machabeus tegen Bacchides,. in welken Judas eerst de overhand had, maar in 't laatfte fneuvelde , i Mach. IX: 4 —. Daar wordt ze Berean genoemd.
BERËE, eene Stad in Macedonië, omtrent 17 uuren gaans , Zuidwaards , geleegen van Thesfalonika-, aan den voet van eenen berg, by de Ouden Bermius geheeten, aan de riviere, eerst Axius, daar na Bardarius genoemd. Om de woede der Thesfalonifche Jooden te ontwyken, wierden Paulus en Si las na Bereë gezonden , die daar met veel vrucht het Euangelie predikten , waarom die van Bereën ook ,, wegens hun gehouden gedrag omtrent het Woord, heel zeer gepreezen worden boven die van Thesfalonika., Hand. XVII: 10, 11 , ia. Sopater , die Paulus vergezelfchapte tot in Afië, Hand. XX: 4, was waarfchynlyk een der bekeerde Bereërs. Bertë was naderhand onder de Bisfchoplyke Steden van Macedonië de vyfde in rui g. Thans is het maar een gering vlek, by deGriekfche Christenen Verea , by de Turken Boroë genoemd. Zie Bachiene, H. Geogr. D. III. p. 834—.
BEREID, GEREED ZYN, zegt in de Schrift voorzien te zyn van , of zich in ftaat gefield te hebben tot dat geene, 't welk, na-ar vereisch van deeze of geene omftandigheeden, mogt noodig zyn. HetVolk moest bereid zyn, of gereed tegen denderden dag, wanneer de HLERE op Sinaï zou nederkoomen , Exod. XIX: 15. De Vyf wyze Maagden hadden in tyds haare Lampen bereid, en waren dus gereed-, om met den Bruidegom, zo dra hy kwam, tot de Bruiloft in te gaan, Matth. XXV: 7, 1.0. De Geloovigen moeten zich ten allen tyde bereid houden-, om dat -zy niet weeten , wanneer dc Zoon des Menfchen zal koo-
- men , Matth. XXIV: 44, Luk. XII: 40. Ook moeten zy zich in ftaat ftellen, om ten allen tyde bereid- te zyn tot verantwoordinge aan een' iegelyken-, die hun reekenfchap af eischt van de hoope, die in hun is,
- i Petr. III: 15. Zo hadden ook 40 Jooden zich bereid, om Paulus te dooden, Hand. XXUi: 15—ar. Door zelfsvervloekinge hadden zy zich daar toe verbonden , en andere daar toe dienende maatregelen genomem
BEREID CDavids hart was) om Gode
Pfalm



BERE I D.
■Pfalm'te zingen: Hy wilde daar toe opwadken tn den dageraat, Pf. LVII: 8 , o. Het is ten allen tyde goed, dat men Godt loove, en zynen naame pfalmzinge ; maar vooral des morgens by het ontvvaaken, als men onder het ooge van Godts waakzaame Voorzienigheid, een verkwikkenden flaap heeft mogen genieten, en beveiligd is-gebleeven van alles, 't welk men den'fehrik des nachts zou kunnen noemen. Maar niet minder noodig is dan ook het gebéd, om bewaard te blyven vooralle kwaad,'twelk de Dag zou kunnen baaren. Wy hebben des daags zo wel, als des nachts , noodig, dat Godt ons dekke met zyne -vlerken , en doe betrouwen onder zyne vleugelen. Danken en Bidden moet des morgens ons eerfte,'en des avonds ons laatfte werk zyn. Tot lof van David zegt Syrach , Cap. XLVII: 9 , io , dat hy in alles , wat hy deed, den Allerhoogjlen de eere gaf. Van de Jooden vindt men aangeteekend, dat zy des morgens , ■ terftond na het opftaan, hunne handen wasfchen, en zich begeeven tot bet gebed,-zeggende: Geloofd zyt gy, u HEEIIE onze -Godt.' dat gy ons geheiligd hebt door uwe geboden, en'ons bevolen hebt onze handen te zuasjchen, waar na zy aanftonds hun Morgengebed laaten volgen. Dat had ook plaats by de Heidenen. Volgens Plato was het een beftendig gebruik onder de Barbaaren zo wel , als onder de Grieken, om, by het opgaan der Zonne, hunne Goden aan te roepen. Zonder vooraf gebeden te hebben, ondernamen zy zelden eenig werk van belang , waar van het fpreekwoord komt: d Jove p'rincipium , van Godt het begin. Volgens Curtius, was het de beftendige gewoonte vran Alexander den Grooten, by het ryzen der Zonne-, om de Godtlyke hulpe te bidden , eer het Leeger de minfte beweeginge mogt maaken. Hoe veel te meer zal die dan niet het -eerfte werk der Christenen " moeten zyn. Zelfs kan het Gevogelte ons daar toe opwekkeu, 't welk terftond, by het aanlichten van den dag , begint te kwinkeleercn , om , als 't ware , zynen Schepper tc looven. De O'ude Hebreen geloofden, dat dc Engelen ieder' dag, eer de Zon opging, het driemaal Heilig aanhieven , en Gode toejuichten : Hoe moest dit ons , die eenmaal den Engelen wenfehen gelyk te worden , niet aanzetten-,
BERE I D. >343
•ons :zelven , en ook malkanderen op te wekken tot dankbaare roemverhefnnge van den voor ons zo-weldaadigen Godt'? Zie Weihenmaijer ,h.. B. C. Spruche, P.I, p. 908—.
BEREID (Zyt altyd) tot verantwoordinge aan een iegelyk, die u reekenfehap af eischt van de hoope, die in u is, met zagtmoedig■beid en vreeze, 1 Petr. III: 15b. Godt te heiligen in zyn harte, waar toe Petrus vermaande in het eerfte gedeelte van dit vs., is volftrekt noodzaaklyk. Godt ziet op het harte, en Hy eischt het: Zoon geef my uw hart. Zonder het harte kan geene Godtsdicnftiglreid, hoe eenen blinkenden fchyn die ook moge hebben, Gode welgevallig zyn. Maar het is niet genoeg : Hem te heiligen in zyn harte , en ondertusfchen uit menichenvreeze, in tyden van vervolginge, te ontveinzen, dat men zynen dienst, en der eere zynes naams zy toegedaan, is 7.0 veel als hem verlochenen. Men moet Hem ook durven belyden voor de menfchen. Daarom laat Petrus op die eerfte vermaaninge terftond deeze tweede volgen , en verbindt ze daar mede door het koppelwoordeken ende: Zyt altyd bereid — -— (X) De Apostel vöorönderftelt , dat 'er een tyd was, of koomen zoude, dat een iegelyk hun reekenfehap afeisfehen zoude van de hoope, die in hun was. (XfcO Welke was dé Hoope, die in hun was? 't Was in 't gemeen de Hoope des eeuwigen leevens ; in't byzonder die der Opftandinge uit den dooden. Die noemt Paulus de hoope, over vjelke hy geoordeeld wierd, 'Hand. XXIII: 6. De hoope op Godt, dat 'er eene Opftandinge der dooden weezen zal, Cap. XXIV: 15, de hoope der belofte , Cap. XXVI: 6, 7. De leere daar van is een voornaame Hoofdwaarheid onder dc Christenen, en de hoope op dezelve was de groote bemoediging, waar mede zyzich fterkten tegen alle verdrukkingen; en -de -grond -van die hoope was de Leere, en het geloof van de Opftandinge van Christus uit den dooden, zo als Paulus "aanwyst, 1 Kor. XV: 11—10. 't Welk zo verre gaat, dat, zo het niet waar ware, dat Christus uit den dooden opgewekt &w„'het ook niet waar zou zyn, 3at 'er eene -Opftandinge der dooden te wach. ten ware,' en dat het. dus eene geheeler ydele hoope zou zyn', zich daar mede te vleijen. (33) Nu zoude het kunnen gebeu-



^44 B E R E T D.
«beuren, dat een iegelyk hun van die hoope .reekenfehap afeisfehen zoude. (*) 't Grondwoord •*<«, hier door afeisfehen, elders ook wel door begeeren vertaald, wordt in de Schriften des Nieuwen Testaments menigmaal gebruikt in de zaaken des gelichts.,, dat iemand , hefchuldigd zynde van eenig wangevoelen of wanbedryf, -wordt opgeëfscht ter ftraffe. Men zie Luk. XX1H: 23, 24, Hand. III: 14. XIII: 28. Pit afeisfehen van reekenfehap vooronderfielt dan eene befchuldiging van eene nieuwe en fchadelyke leere te belyden en te willen invoeren; naamelyk, die der hoope welke in hun was; hunne Leer, aangaande de Opftandinge der dooden , en de Opftandinge van Christus, waar op die gegrond was ; en dat men hun deswegens reekenfehap afeisfehen zoude; wat bewyzen van zeekerheid" zy 'er voor hadden , en .wat oogmerken zy hadden, om die leere zo openlyk te dry ven, en uit te breiden. O) Dit zo zynde, zo ziet men, dat men een iegelyk, die hun die reekenfehap afeisfehen zoude , niet , onverfchillig , eiken mensch verftaan mogt., dien het in den zin koomen mogt, hen daar over te ■recht, en te.reede te dellen; maar bepaaldelyk zulken, die daar toe het recht hadden, - Qvefheeden , Koningen , Stadhouders, en wel,een .iegelyk van dje;,deRomeinfche Stadhouders in de onderfcheidene Provinciën, Pontus ,Galatië, Kappado ci'è , Afië, 'en fithymë,, waar heenen de Geloovigen verftrooid waren, aan welker Petrus deezen Brief fchreef, Cap. J: 1, die Amptshalven, en door de bevelen dei ■Keizers, verpligt waren, hun .reekenfehap af te eisfehen, wanneer zy door de Jooden of de Heidenen over deeze hoope, en leen befchuldigd wierden, 't welk dikwils ge fehied is. De leere van de Opftandinge de dooden was by, de Sadduceën onder de Jog den , en van de Opftandinge van Christi. by alle de Jooden; insgelyks by de Heide nen, Hand. XVII: 18, en 32, eene Lei genleere, een grond van befpottmge e befchuldiging. Als men dit jn opmerkn ge neemt, en te gelyk let pp de e.igenaa: li se beteekenis van het woord Apologie, Verantwoordinge , welke gedaa wordt tot verdeediging van iemands, Pe 'foon, Gevoelen, of Bedryf, zal .het aai 45onds zyn op te maaken, hoe verkeci
B E R E I D.
het zy , daar uit af te leiden eene verpligting, om , ten allen tyde, en van alles, wat tot Godts Werk in onze Zielen behoort, reekenfehap te geeven, Verantwoordlnge te doen aan eiken Vraager, die ons dat, zo en wanneer het hem geleegen komt, afvraagt met het oogmerk , om zich als tot eenen Richter over ons te ftellen» en onzen Zielenftaat te beöordeelen , zo als ook is aangemerkt door J. van den Honert in zyn Boek: De Mensch in Christus, p. 772. De Reekenfehap, van welke hier gefproken wordt, is dan zo eene, welke richterlyke wyze gedaan wordt door eenen daar toe bevoegden Perfoon. In zo een geval,(3) wil Petrus, dat de Geloovigen ten allen tyde bereid zouden zyn tot verantwoordinge met zagtmoedigheid, en vreeze. (V) Zy moesten zich dan verpligt agten tot het doen (W) van Verantwoordinge. Dat is, hunne Leere, en Gevoelen niet ontveinzen, maar vry uit belyden, met genoegzaame bewyzen voor de waarheid 'er van bekleeden , en tegen daar tegen ingebragte befchuldigingen, als ware het eene nieuwe en fchadelyke leere, verdcedigen, met aan te toonen, dat het eene .Schriftuurmaatige, eene voor den Godtsdienst, en de burgerlyke faamenleevinge niet fchadelyke , maar, in tegendeel, ter bevorderinge van Deugd, Godtzaligheid, en Zaligheid zeer heilzaame leerewas. Maar in het doen van die verantwoordinge , (f>f) moest zich altoos ontdekken het Karakter van den Christen, Ze moest gedaan worden : (\A) Met Zagt\ moedigheid., zonder met hevigheid-, met i fmaadreeden, en op een dreigenden toon , uit te vaaren tegen hem die reekenfehap : eischt. De Christen moet toonen, dat hy
- van Christus geleerd heeft, zagtmoedig te r zyn, en nederig van harte, Matth. XI: 29,
- geen kwaad voor kwaad, geen fcheiden voor s fcheiden -.te vergelden; maar , daar-en-te-
- gen, >te zeegenen, als weelende, dat hy daar
- toe geroepen is, op dat hy zeegeninge zoude a beërven, 1 Petr. III: 9. (B) Ook metvreei- ze. Niet met eene lafhartige vreeze voor •- fmaadheid en vervolging. Daar tegen had , de Apostel, vs. 14, gewaarfchouwd: n Vreest niet uit vreeze voor hen, noch wordt •- niet ontroerd. De Geloovige moet moedig 1- zyn als een jonge Leeuw, die zich niet verel yeedert> noch ontzet, fchoon ook eene volle
me-



BEREID.
menigte van herderen tegen hem wordt faam-
feroepen. Maar met eene vreeze van eerled voor de Overheeden, voor welke zy te recht zouden (laan. In die beteekenisfe wordt het woord p*p»f meermaals gebruikt, als iPetr. II: 18, daar de Apostel de huisknegten. vermaant, om met alle vreeze den Heere onderdaanig te zyn , en Rom. XIII: 7. Geeft aan een iegelyk dat gy fchuldig zyt: Schattinge,dien gy Jchatting — Vreeze, dien gy vreeze fchuldig zyt. En dat was in die tyden te noodzaaklyker , om dus den mond te floppen aan de Onwectendheid, of kwaadaartigheid van zulken, die den Christenen nagaven, dat zy de vryheid in Christus, waar van zy zo veel fpraken, misbruikten tot een dek fel der boosheid, en zich dus te onderfcheiden van de geenen, die de Heerfchappye verwierpen, en de Heerlykheeden lasterden. Paulus konde in zyne gedaarié Verantwoordinge voor de Stadhouders Felix en Feflus, en voor den Koning Agrippa, Hand. XXIV: 10— XXV. én XXVI, en voor het Areöpagitisch Gerichtshof te Athene, Cap.XVII, den Geloovigen hier in tot een voorbeeld ftrekken. Daar nu de Geloovigen, daar toe geroepen wordende, zich moesten verpligt kennen tot het doen van Verantwoordinge, en wel op zo eene wyze, met zagtmoedigheid, en vreeze; (f) Zo moesten zy ook daar toe ten allen tyde bereid zyn. (**) Bereid zyn, zich in ftaat ftellen, om dat te kunnen doen, door zich-zelven te oeftenen tot het verkrygen der daar toe noodige kundigheeden, en Godt .te bidden om zyne daar toe bekwaammaakende genade, om dan niet te zyn als een Stomme, als een Man , in wiens mond geene tegenreedenen zyn , maar om reedenen der waarheid te kunnen antwoorden den geenen , die hen zouden vraagen. En daar zy niet
konden weeten, wanneer zy daar toe zouden geroepen worden , moesten zy daar toe ten allen tyde bereid zyn. Hunnen Richter zou het vry ftaan om met Felix te zeggen: Voor ditmaal gaat heenen: En als ik geleegener tyd zal bekoomen hebben, zo zal ik u tot my roepen, Hand. XXIV: 2.5. Maar zy zouden het recht niet hebben om te zeggen: Als ik geleegener tyd bekoomen, of my 'er beeter toe in ftaat gefteld zal hebben, dan zal ik antwoorden: Des moesten zy 'er ten allen tyde toe bereid zyn, Ten I. Deel. II. Stuk,
BEREID. 34S
allen tyde ook , onverfchillig voor welk eenen Richter: 't Zy zo eenen, van wien zy gunst, en billykheid zouden kunnen verwachten; 't zy voor zulk eenen, wiens norsch gelaat en taal hun banden, en gevangenisfe dreigden. De Christen moet zyn Geloof en Godtsdienst niet verzaaken, al was het dat hy ook met eene doods fchaduwe zou overdekt worden. Maar, behalven de Leere, was 'er nog iets anders, waarover de Christenen ter verantwoordinge zouden geroepen worden, naamelyk hun Wandel: Want Jooden en Heidenen lieten niet na hen by de Stadhouders van den Keizer uit te kryten als Beroerden van het Volk, Pesten in de faamenleevinge , fchuldig aan allerlei wanbedryven. Om dat te voorkoomen, ten minften om zulke Lasteraars te befchaamen, moesten zy, volgens de vermaaninge , welke Petrus, vs. 16, 'er aanftonds op laat volgen, in alles eene goede Konfciëntie bewaaren —. Men zie de Verhandeling van den geleerden Barkey, in Biblioth. Brem. Nov. Cl. I. p. 486—.
[BEREID (Indien gy komt om Godt te dienen f) uwe ziele tot aanvegtinge, ƒ. Syr. II: !• CiO E>ie komt om Godt te dienen is als een, die Godt voor zynen Opper-Veldheer verkiest, zich aanbiedt onder zyne baniere op te trekken, de Oorlogen des Heeren te voeren, Gode zyn leden te ftellen tot wapenen der gerechtigheid , om der gerechtigheid dienstbaar te zyn tot heiligmaakinge. Daar nu de Mensch van natuure vleeschlyk verkogt is onder de Zonde, ingewikkeld in de befmettingen, die in de Waereld zyn, en gevangen ira Satans ftrikken , tot het doen van zynen wille, zo wordt hy, die zich begeeft om Godt te dienen , by die aangemerkt als een trouwlooze Overlooper tot Godt. En dus kan het niet misfen, of die zullen op allerlei wyzen hem vervolgen, door menigerlei Aanvegtingen zoeken af te matten. De Zonde, door in beweeginge te brengen de vleescblyke bégeerlykheeden , die in hem zyn, en die kryg voeren tegen de ziele. De Waereld door haare helrukkende bckoorlykheeden , en zulke lieden , die van de Waereld zyn, en gaerne anderen verleiden , om met hun te hopen tot dc uitgictinge van dezelfde ongerechtigheeden. De Satan , door hen met zyne vuurige pylen te beXX fchie-



j4£ B E R G.
fchieten; dan eens door Verleiders, die onder het valsch voorgeeven , dat zy Apostelen van Christus zyn, verderfyke ketteryen bedektelyk invoeren, om de Oprechten te doen uitvallen van hunne vastheid ; dan weêr door wreede Bloedtyrannen,die moord en dreigingen blaazen , om hen door vreeze afvallig te doen worden. Daar nu de Aanvegtingèn zo veele, en zo gevaarlyk zyn ; (3) zo is het een raad van Voorzigtigheid, dat men zyne ziele daar toe bereide* (XX) Dat men zich geen beftendige rust beloove , om te denken : Vreede, vreede, en geen gevaar; maar zich veel meer voorftelle , eenen geduurigen ftryd te zullen hebben op Aarde. (33) Dat men zich fteeds op zyne hoede houde. Gelyk de Romeinen ieder avond, door geheel het Leeger deeden uitroepen: Vigila Mars! Mars vigila! Waak Soldaat! Krygsman -waak! Zo moet hy, die zich in den dienst van Godt begeeven heeft, zich ook dit Wachtwoord fteeds te binnen brengen: Zyt nugteren, en waakt, i Petr. V: 8. (JJ) Dat men zich wapene, door te bidden, dat Godts nooit fluimerend oog over ons de wacht houde, en Hy ons fterke met de rechterhand zyner gerechtigheid; met een gezet voorneemen , met de gedachte van kloeken wederftand te zullen bieden, 3 Petr. IV: i, en dat men zich aangorde met geheel de wapenrustinge Godts , om , wanneer de booze dag van verzockinge komt, te kunnen Jlaan, weder/laan, en, alles verricht hebbende, Jlaande te blyven, Ephef
VI: II-I3-1
BERG, BERGEN. (X) Als men var de eigenlyk gezegde fpreekt: (XX) Dan ii een Berg een hooge Aardhoop, die ziel verheft boven de oppervlakte der Aarde. Zulke mindere Hoogten noemt mer Heuvelen; die van eene meerdere ver heevenheid Bergen. Sommige zyn en kele Bergen-, die alleen, en als op zich zeiven ftaan, anderen zyn als een kee ten van Bergen, liggende , met klein tusfchenwydten , de eene naast den an deren , en worden Gebergten genoemd fommige zyn van eene middelmaatig hoogte, in vergelykinge van anderen die hunnen kruin tot boven de wolke verheffen. Sommige zyn in 't begin ge fchapen, Spr. VIII: 25, Pf. CIV: 8. Ar dere zyn voortgekoomen door den Zond
B E R G.
vloed* en andere laatere ook zwaare Vloeden, of ook wel door onderaardsch vuur,'t welk , door na om hoog gedreevene dampen, de Aarde doet opryzen. In den Bybel zyn eenige Bergen merkwaerdig , als : (1) De Berg Ararat, waar op de Arke rustte Genef. VIII: 4, (2) Die, waar op Abraham zynen Zoon zou hebben moeten offeren, had hy door den Engel geen tegenbevel gekreegen, Genef. XXII:3* I4« (3) Sinat, beroemd door dé Wetgeevinge, Exod. XIX: 20. (4)/for, daar Aaron ftierf, Num. XX: 27, 28. XXXIII: 38. (5) Nebo, van welks hoogte , Pisga genoemd, Mofes het Land Kanadn te zien werd gegeeven, daar hy ook door Godt begraaven werd in een Dal, Deut. XXXIV: 1—6. (6) De tegen malkanderen over geleegen bergen Gerizim en Ebal, van welker eerfte de Zeegen, en van de andere de Vloek plegtig werd uitgefproken, Deut. XXVII: 12, 13. (7) Gaas, daar Jofuabegraaven werd, Richt. II: 9. (8) Libanon9* beroemd door zyne hooge Ceederen. (9) Thabor, van waar Barak optrok tegen de Kanaaniten van Hazor, Richt. IV: 14; (10) Gilboa , daar Saul en Jonathan fneuvelden, 2 Sam. I: 21. XXI: 12. (11) De berg Samaria, welken Koning Omri kogt, en'er eene Stad op bouwde, aan welken hy denzelfden naam gaf, en die de Hoofdftad is geworden van het Ryk der X Stammen, iKon. XVI: 24. (12) Karmel, merk-waerdig wegens den twist van Elia met de Propheeten van den Baal, 1 Kon. XVIII: 19—. (13) Morija en Ziön , waar op de Tempel gebouwd werd, 2 Chron. III: 1,
1 s, &c. In de Schriften des Nieuwen Tesments zyn zeer merkwaerdig: (14) De zeer hooge Berg, op welken de Duivel den
i Heere Jefus de Koningryken der Waereld
■ vertoonde, Matth. IV: 8. Daar voor houdt
■ men dien hoogen Berg aan het einde der
■ groote Wildernisfe tusfchen Jeruzalem en • Jericho, en wordt by de Christenen in : Paleftina, ter gedachtenisfe der Veertig*
■ daagfche Verzockinge , Quarantania, dat ; is, de Veertigdaagfche genoemd. (15) De ; hooge Berg, op welken Jefus verheerlykt ; werd, en Mofes en Elia tot Hem kwamen, 1 en met Hem fpraken, Matth. XVII: 1.
- Veelal heeft men geloofd, dat die de
- berg Thabor zy geweest; doch is door
- Lightfoot en anderen tegengefproken.
0<5)



BERG.
BERG.
347
£i<5) De Olyfberg, daar Jefus in de laatfte dagen van zyn leeven veel verkeerde ; ,aan den voet 'er van Gethfemane, werd hy gevangen genomen, Matth. XXVI: 30, 36. En van den top 'er van voer hy op na den Heemel, Hand. I: 9, 12. (33) De Bergen zyn van menigerlei dienst en gebruik. Van onderen zyn ze Schatkamers der natuur : De zo veel rykdom aanbrengende Goud-, Zilver- en andere Metaal-mynen, de Marmer- en andere Steengroeven worden meest alle onder de Bergen gevonden. Van boven zyn ze de vergaderplaatfen der in de lucht zvveevende Waterdampen, die 'er door den wind tegen aan gedreeven worden , den top bevogtigen , door de holen des berg na beneeden afloopen, daar waterryke bronnen doen opwellen, waar uit beeken en rivieren afftroomen. Zo leest men , dat Godt de fonteinen uitzendt door de dalen, dat ze tusfchen bet gebergte heenen -wandelen —. Dat Hy de bergen drenkt uit zyne Opperzaalen, en het Aar dry k verzadigt van de vrucht zyner werken , Pf. CIV: 10—13. Op Bergen wierden ook veeltyds Steden gebouwd, gelyk Jeruzalem, Samaria en meer andere, als ook Rome, daarom omfchreeven als eene Stad op zeeven bergen. Ook Sterkten en Vestingen, die men 't best gefchikt agtte ter zyner beveiliginge , om dat de Bergen hoog , dikwils fteil, en daar door moeijelyk te beklimmen zyn. Veeltyds hadden de Heidenen ook hunne Tempels en Altaaren op de Bergen, om dat zy waanden, dat zy daar den Goden meer naby waren. De Israëliten , zich overgeevende aan de Afgoderye , volgden daar in de Heidenen na. Salomo, tot die buitenfpoorige dwaasheid vervallen zynde, bouwde den Kamos eene hoogte op den berg, die voor Jeruzalem was, 1 Kon. XI: 7. Zo leest men van een rooken op de bergen, en den HEERE fmaadheid aan te doen op de heuvelen, Jef. LXV: 7. En Jerem. II: 20. wordt hun verweeten, dat zy omliepen, hoereerende op allen hoogen heuvel, en onder allen groenen boom. Zyne Godtsdienst te oeffenen, en eene daar toe gefchikt gebouw te hebben op eenen Berg, was evenwel geen onderfcheidend kenteeken van Afgoderye. Godts Tempel was onder het Oude Testament op den berg Ziön, en Hy wierd gezegd , aldaar te woonen. Ziön was de berg dien Godt ver»
koor en had tot zyne woonplaat fe, zeggende: Dit is myne ruste tot in eeuwigheid, hier zal ik woonen , want ik hebbe ze begeerd, Pf. CXXXII: 13, 14. De Syriërs wilden daarom in het vlakke veld ftryden tegen de Israëliten: Want, zeiden zy : Hunne Goden zyn Berggoden, 1 Kon. XX: 23. (3) In de Zinnebeeldige Bybelfpraake verbeelden (XX) Bergen wel eens Vastigheid: Die op den HEERE vertrouwen zyn als de berg Ziöns, die niet wankelt, maar blyft tot in eeuwigheid. (33) Ook wel Koningen , of andere Hoofden des Volks, die door hun gezag en hoogeren ftaat boven het gemeen verheeven zyn , gelyk de Bergen boven den vlakken grond, als Mich. VI: r. Maak u op, en twist met de bergen. Duidelyker Openb. XVII: 9, 10. De zeeven bergen, op welken de Vrouwe zat, zyn zeeven Koningen. (JJ) Ook Magtige Koningryken, gelyk Heuvelen Zinnebeelden zyn, van mindere Staaten en Gemeencbesten. Het Ryk van Babel wordt genoemd een verdervende berg, Jerem. LI: 25. De van vuur brandende Berg, die in de Zee geworpen wierd, Openb. VIII: 8, verbeeldde zeekerlyk een Koningryk, of Staat, en deszelfs Ondergang. Mooglyk het Joodsch Gemeenebest, brandende door het vuur van onderlinge twisten , en heevige beroerten , en eindelyk geworpen, en verftrooid in de Zee der Heidenen. (Tl) Van de Kerke, of het Koningryk van Christus. De Steen , die allengskens tot eenen grooten berg wierd, die de geheele Aarde vervulde„ verbeeldde in den droom van Nebukadnezar 's Mesfias Koningryk, 't welk alle de andere Koningryken zou vermaalen , en te niete doen, en zelf beftaan tot in eeuwigheid, Dan. II: 35, 44. Met toefpeelinge op den berg Ziön, wordt de Kerk des Nieuwen Testaments genoemd de Berg des Huizes des HEEREN, Jef. II: 2. De berg van Godts heiligheid, zyn heilige berg, Cap. XI: 9. LVI: 7.
BERG QOp den) des HEEREN zal bet voorzien worden , Genef. XXII: I4b. (x) Dit was, ten tyde van Mofes, een gemeen fpreekwoord onder de Israëliten, en dat had zyn uitzigt op het antwoord, 't welk Abraham had gegeeven aan zynen Zoone, vs. 8. Godt wilde Abrahams geloof en gehoorzaamheid beproeven. Hy moest op eenen der bergen in het Land van Morija Xxa zy-



348 B E R G.
BERG.
zynen Zoon Izaak offeren. Die klom met Tiem den berg op: Hy droeg het hout, hy zag het vuur en offermes in de handen van zynen Vader; maar hy zag geen Lam ten brand-offer. Dit vdeed hem, die als nog onkundig was, dat hy het zelf zou moeten zyn, vraagen, waar het was? De Vader antwoordde : Godt zal hem zeiven een Lam voorzien. Voor als nog wilde hy Godts bevel aan Izaak niet bekend maaken, en ondertusfchen propheteerde hy onweetende; want, zo als hy gereed ftond om zynen Zoon te fiagten, kreeg hy van den Engel des HEEREN tegenbevel, en hy zag agter zich eenen Ram, en dien offerde hy in de plaatfe van zynen Zoon, vs. 10—13. Abraham merkte dit aan als een byzonder blyk van Godts Voorzienigheid, waardoor zyn gezegde vervuld werd, en daarom noemde hy den naam van die plaat' fe: De HEERE zal het voorzien, vs. 14*. Door deeze naamgeevinge heeft hy de gedachtenis van dit byzonder blyk van Godts Voorzienigheid willen vereeuwigen, op dat zyne Nakoomelingen , wanneer die zouden hooren , om wat reede die Berg -zo genoemd was, daar uit leeren mogten , altoos, hoe donker het 'er ook mogt uitzien, te blyven hoopen op Godt, en vertrouwen , dat Hy het alles zal fchoon maaken op zyn tyd. Zo is het by zyne Nakoomelingen ook begreepen ; want, naar de aanteekening van Mofes, zeide men in zynen tyd: Op den berg des HEEREN zal het voorzien worden. (3) 'Er zyn 'er, zo wel Jooden, als Christenen, die dit gezegde dus vertaaien : Op den Berg zal de HEERE gezien worden. Volgens de Jooden zou dat zien op de verfchyning en inwooning van Godt in den Tempel, welken Salomo naderhand bouwde op den berg Morijah. Maar volgens de Christenen op de verfchyuinge van den in het vleesch geöpenbaarden Zoon van Godt, die zich meermaals te zien, en te hooren Treeft gegeeven te Jeruzalem, en op dier Berg in den Tempel. Maar dc gemeene opvattinge is de beste, dat Abrahams Na koomelingen zyn gezegde hebben gemaaki tot een fpreek woord, om in hagchelykc omftandigheeden den moed niet te laater zinken , maar met Abraham zyne zorger te wentelen op Godt, by wien uitkomfter zyn , zelfs tegen den dood. Illsronymu.
getuigt, dat de Jooden in zynen tyd dat Spreekwoord nog in kommerlyke omftandigheeden veel in den mond hadden, als wilden zy zeggen: Gelyk Godt zich ontfermd heeft over Abraham, alzo zal Hy, de HEE' RE zich ook over ons ontfermen,
BERG Godts, Exod. III: 1. Zie HOREB.
BERG Gerizim en Ebal, Deut. XI: 29. Zie daar van hunne eigene tytels.
BERG (2V) Bafan is een berg Godts:De berg Bafan is een bultige berg : Waarom fpringt gy op , gy bultige bergen ? Deezen berg heeft Godt begeerd tot zyne wooninge. Ook zal de HEERE 'er woonen tot in eeuwigheid, Pf. LXVIII: 16, 17, (K) Betreffende het 16. vs. Volgens de vertaalinge der Onzen zou de Berg Bafan het Onderwerp zyn, en het daar van gezegde (Preedicatum)zou zyn, dat die is een berg Godts. Dit is eene ve'rzettinge der woorden, zo als ze in den Grondtekst voorkoomen. Daar leest men: |^3_in D'ri^X""in, de
Berg Godts, de berg Bafan, met eene inlasfinge tot aanvullinge van den zin (is als) de berg Bafan. Dan zal de berg Godts het Onderwerp (SubjeStum) zyn, en 't geen 'er van gezegd wordt, zal dan eene roemver*. heffinge zyn van dien berg Godts; dat die is als Bafan —. (XX) Het Onderwerp deezer Roemverheffnge is dan de Berg Godts. O) Op het melden van deezen naam zal de maar eenigzins Bybelkundige terftond denken aan den Berg Ziön, die, ftaande de tydbedeelinge des Ouden Testaments, de Berg Godts was, om dat op denzelven de Tempegyvas, waar in Godt woonde, en waar in Hy, naar de wyze van dien tyd, alleen Wetplegtig-wilde gediend, en aangebeeden worden. Daarom genoemd, de Stad onzes. Godts, de Stad des grooten Konings, de berg zyner heiligheid, Pf. XLVIII: 2., 3. (/S) Maar, haar het oordeel van vermaarde Schriftverklaarers heeft men hier te denken om het tegenbeeldig Ziön, de Kerk des Nieuwen Testaments, die, met toefpeelinge op dién Ouden Berg, meermaals Ziön genoemd wordt: Ziön, de berg van Godts heiligheid, Pf. II: 6', de Berg des HEEREN, Pf. XXIV: 3, Jef. II: 3. Zyn heilige berg, Jef. LVI: 7. Om dat Godt is in het midden van haar, Pf. XLVI: 6, 'er in woont met zyn Woord, Genade, en
Geest j



BERG.
Geest ; en 'er door de Geloovigen, als zyne Geestelyke Priesters , in gediend wordt naar het voorfchrift van den reedeIjken Godtsdienst van het Euangelie , dat is, in Geest en F/aarheid. (33) Met Roemverheffinge wordt van deezen Berg gezegd, dat die is als de berg Bafan , nader omfchreeven , als een bultige berg ; volgens Michaëlis, by Lowth de S. Poef, P. II. P« 5565 befneeuwde berg; zo hoog , dat de top 'er van lteeds met fneeuzv bedekt was. (*) De berg, of het gebergte Bafan, was eene Landttreek, geleegen aan de Üverzyde der Jordaane, aan de Noordzyde der beeke Jabbok, en was het Noordelykst gedeelte van het Landfchap Giledd. Og was 'er voorheen de Koning van , maar het werd door de Israëliten veroverd , Deut. III: 13, Num. XXI: 33—35- («O Uit meer dan eene plaatfe is te zien , dat Bafan , wegens zyne vruchtbaarheid zeer gefchikt was tot de Veehoedery , Num. XXXII: 4. Met ophef wordt gefproken van de Lammeren, Rammen, vette Koeijen, en fterke Stieren van Bafan, Deut. XXXII: 14, Am. IV: 1, Pf XXII: 13. Het is daarom eene groote belofte , welke Godt liet doen aan dë wederkeerenden uit Babel :^ Ik zal Israël -wederbrengen tot zyne -wooninge, en hy zal -weiden op Karmel, en op Bafan, Jerem. L: 19. Men zie ook Mich. VII: 14. (/3i3) Uit onze woorden kan men afneemen, dat de berg Bafan een bultige, een zeer hooge berg was, en wordt om die reede geplaatst naast den Libanon, Jerem. XXII: 20, die, gelyk men weet, van eene zo geweldige hoogte was, dat die des Zomers , zo wel , als des Winters met fneeuw bedekt was, en nog is. (8) Als nu de Kerk des Nieuwen Testaments, fchoon met toefpeelinge op Ziön, de berg Godts genoemd , hier vergeleeken wordt, niet by Ziön, maar by den berg Bafan, 't gefchiedt: («*) Om de meerderevruchtbaarheid 'er van aan te duiden. Ziön, fchoon verheerlykt door den Tempel, was een loutere Rotz, dor en onvruchtbaar. Zo was ook de Kerk des Ouden Testaments: Wel verheerlykt door de voorrechten van den waaren Godtsdienst; maar in veele opzigten fchraal bedeeld van geestelyke goederen. Zo lang Jefus niet verheerlykt-was, •was de Geest niet; dat is , niet overvloedig, de bedeelinge 'er van was bekrom-
B E R G. 349
pen, Joh. VII: 39. Waarom de Geloovigen van dien tyd in onzen Pfalm, vs. 10, worden omfchreeven als eene mat gewordene erffenisfe , welke , ter haarer verfterkinge, noodig had, dat Godt 'er milden reegen op deed druipen. Maar dc Kerk des Nieuwen Testaments moest, door de genade des Faders, de verdienften van den Zoon, en de meer overvloedige en heerlyke gaaven van den Geest, worden als een ander Eden, een Hof des HEEREN, Jef. LI: 3 , een vruchtbaar Feld, Cap. XXIX: 17, eene graftge -weide, Pf. XXIII: 2, verfchaffende aan de Geloovigen, aangemerkt als de kudde des HEEREN, zo eenen overvloed van geestelyk voedfel, dat zy zich in veltigheeden zouden kunnen verlustigen, Jef. LV: 2, uitgaan, en toeneemen als mestkalveren,M.a\. IV: 1. En wordt daarom, niet by het dorre Zion, maar by het vruchtbaar gebergte van Bafan vergeleeken. (/3^) Eene tweede reede. Zion was wel een hooge Berg, maar kon den berg Bafan niet evenaaren , waarom die hier ook , als by uitneemendheid , omfchreeven wordt als een bultige, zeer hooge Berg. De Kerk des Ouden Testaments was ook , door haare voorrechten , wel onderfcheiden van , en verheeven boven alle andere Volken, die destyds uitgeflooten waren van het burgerfchap Israëls, en van de verbonden der belofte: Maar de heerlykheid der Kerke des Nieuwen Testaments zou veel hooger in top ryzen. Uit kleine beginfelen zou zy, door de toevergaderinge der Volken , allengskens worden tot eenen grooten berg , die geheel de Aarde zou vervullen, Dan. II: 35, 44, en in hoogte verheeven -worden boven alle heuvelen, Jef. II: a. Wanneer de Volken hunne eere en heerlykheid tot dezelve zullen in brengen: Koningen haar tot Foedfterheeren, en de Forftinnen tot Zoogvrouwen zullen zyn, ja! zich voor haar buigen zullen met hei aangezigte ter aarde, Jef. XLIX: 23. Op eenen zo hoogen toon zong en roemde de Dichter van de Kerke des Nieuwen Testaments. Maar hy wist ook, dat, gelyk de mensch, zo ook de Kerk eenen geduurigen Stryd op Aarde heeft, dit des HEEREN erffenisfe is als een gefprinkelde Fogel, dat de Fogelen des wouds fteeds tegen haar zyn. (3) Dat hy dat wist, geeft hy vs. 17 , te kennen $ maar te gelyk ook , Xx 3 dat



35o B E R G.
dat hy wel wist, dat alle Vyandelyke toejeo- tegen haar vruchteloos zou afloopen. (KjOHy voorzag en wist het eerfte, want hy'fpreekt van Bultige, of hooge Bergen, die opfprongen. («) Onder den tytel van BERG, BERGEN is aangemerkt, dat die in de Zinnebeeldige taaie van den Geest dikwils beteekenen magtige Staaten en Koningryken. Hier zyn het Vyandige Bergen,Koningen en Staaten, die (fi~)Opfprongen. Wy vinden hier een woord, 't welk komt van het Wortelwoord "JVT, Ratzad,
't welk nergens meer voorkomt, maar het is in klank genoegzaam hetzelfde met het Arabisch woord Raatzad, 't welk zegt beloeren , laagen leggen, gelyk een Jaager, die het wild befpiedt, of een Vyand den geenen, dien hy eenen gevoeligen flag zoekt toe te brengen, om , zyn kans daar toe fchoon ziende, hem op het lyf te vallen. Men mag die beteekenis hier wel laaten gelden, en dus denken om de raadflagen en faamenrottingen van die geweldige Vorften en Volken, wier loos overleg,en kwaadaartig voorneemen was , om Godts Kerke den ondergang te berokkenen. Soortgelyken , als van welken gezegd wordt, Pf. LXXXIII: 3, 4 ■> 5 ■> Eaa' ters fteeken den kop op: Zy maaken listiglyk eenen heimelyken aanfiag tegen uw Folk, en beraad/lagen tegen uwe verborgene. Zy hebben gezegd: Komt, laat ze ons uitroeijen. dat zy geen Volk meer zyn; dat hunnes niei meer gedacht worde. Zulke waren teger de Oude Kerk geweest de Edomiten , Istnaêliten , Modbiten, en andere daar ge noemde Volken, vs. 7—. En zulken zoudei voor de Nieuwe Kerk zyn de Jooden, de Hei denen, en anderen meer , die van tyd to tyd het 'er op zouden toeleggen, om haa het verderf en den ondergang te berokke nen. Maar zo zeer de Dichter dat wist (33) met even zo veel zekerheid zag h voor uit, dat alle hunne poogingen zoi den verydeld worden. Dat geeft hy hu te verftaan , en hy bekleedt het met een bondige reede.'(«) Uit de Vraage, wa; mede hy ken als te recht en te reede fte de, konden zy dat reeds opmaaken Waarom fpringt gy op ; waarom beloert t belaagt gy, bultige bergen? Eveneens, a Pf. II: 1. Waarom woeden de Heidenen Waarom bedenken de Volken y delheid? W
BERG.
heeft de Kerke u misdreeven ? Wat baat zult gy hebben van al uw woelen en woeden ? Hoe loos van list, hoe boos van aart, hoe groot van magt gy ook meugt zyn , wat zult gy 'er mede gewinnen ? Wat anders, dan dat ten laatften de moeite zal wederkeer en op uwen kop, en het geweld op uwen fcheedel? Laat het uw gewaarfchouwd zyn: (£) En dit is de Reede, waar mede hy zyne vraage wettigt. Laat het u gewaarfchouwd zyn: Godt, die Godt, die doorlugtiger is dan alle de Roof bergen, tegen wien geene wysheid, geen raad, geene wapenmagt iets vermag, heeft deezen berg begeerd tot zyne wooningc: Ook zal de HEERE 'er woonen tot in eeuwigheid* («*) 't Zyn genoegzaam dezelfde woorden , die men vindt Pf. CXXXII: 13 ,14. Gelyk Godt oudtyds, den berg Zion had verkooren boven alle wooningen Jakobs, zo had Godt nu ook deezen Berg , de Kerk des Nieuwen Testaments, begeerd tot zyne wooninge. Zyns is wel de Aarde met alle haare volheid, de Waereld, en die daar in woonen, maar uit het midden van die, uit alle Geflachten, Volken en Natiën, heeft Hy 'er eenigen verkooren , en uit dien hoofde begeerd, door het bloed zynes Zoons doen koopen, die Hy van tyd tot tyd,kragtdaadig roept, zich tot eene Gemeente vergadert , door zynen Geest heiligt, en zich zo toebereidt tot eenen heiligen Tempel in den Heere , en Woonfteede Godts in den Geest, Ephef. II: ai, aa. Waarin Hy van de zynen hun geestelyk reukwerk, en fpys' of er ontvangt, Mal. I: 11 , en Hy hen, ' ten blyke zyner genaderyke inwooninge, 1 vervult met het goede zyner Uitverkoorenen , " gerechtigheid, vreede, en blydfchap door den i Heiligen Geest, op dat zy zich mogten verc blyden met de blydfchap van zyn Volk , en
- beroemen met zyn erfdeel, gelyk dat zo ■> voorfpeld was Jef. LVL7. Ik zal ze breni gen tot mynen heiligen berg, en verheugen
- in myn bedehuis. En , gelyk Godt aldaar n vs. 5, den zynen beloofd had, dat Hy e hun binnen in zyn Huis — eenen eeuwigen r naam zoude geeven, die niet zoude uitgeroeid l- worden, zo fprak het ook van zelve, dat : Hy daar zoude woonen tot in eeuwigheid, n Trouwens deeze Berg is de Kerk, en de s Kerk is 's Mesfias Koningryk, en dat zal ? Hy bevestigen, en fier ken met gerechtigheid it 6n met gerichte van nu aan tot in eeuwigheid,
Jef.



B E R Ö.
BERG. 351
Jef. IX: 6. Dit nu zo zynde, (AS) zal het zo veel zyn, als of'er gezegd ware: „ Wat
loert,wat belaagt gy, bultige bergen ? Ver„ gezeikt u te faamen, doch wordet verbro,-, ken; omgordet u, docb wordet verbroken. „ Beraadflaagt eenen raad, doch die zal ,, vernietigd worden; want Godt is met, en
op deezen berg, (Jef. VIII: 9, 10.) Als „ vliegende Vogelen zal Hy nederdaalen om
dien te befchutten, befcbuttcnde te verlos. „ fen , en doorgaande uit te helpen , (Jef. ,-, XXXI: 4, 50 W~at loert, wat beraad„ Haagt gy u , gy bultige bergen : Godt „ heeft dien berg verkooren tot zyne woonin,, ge: Des zullen allen, die ''er tegen ont'
flooken zyn, befchaamd en te fchande wor„ den;die 'er tegen oorlogen, zullen worden ,, als niet, en als een nietig ding. Godt heeft ,-, dien gemaakt tot eene fcherpe nieuwe „ dorschfteede ; die zal alle bergen, die ,er
zich tegen verheffen, dorfchen, vermaa„ len, en ftellen gelyk,kaf, 't welk de wind
zal wechneemen cn verftrooijen, (Jef. " XLI: 11—16,) " Na dus verre gefchreeven te hebben, ontdekke ik, dat het 17. Vs. reeds behandeld is in des VII. D. 2<*e St. p, 564 ~. Maar daar ik nu den berg Bafan hebbe gehouden voor den Berg Godts, en, zo ik denke , met reede, daar hebbe ik toen den berg Bafan mede geteld onder de bultige bergen, die opdrongen. De Leezer doe keuze.
BERG (Het zal gefchieden in het laatfte der dagen , dat de~) des Huizes des HEEREN zal vastgefteld zyn op den top der bergen , en hy zal verheeven worden boven de heuvelen; en tot denzelven zullen alle Heidenen toevloeijen : En veele Volken zullen heenen gaan, en zeggen: Komt, laat ons opgaan lot den Berg des HEEREN, tot den Huize des Godts Jakobs , op dat Hy ons leere van zyne wegen , en dat wy wandelen in zyne paden , Jef. II: 2, 3. Het is by de Christen Uitleggers boven alle bedenkinge, en dat moet het ook zyn, dat deeze ■ Godtfpraak zie op de dagen des Nieuwen Testaments: 't Geen hier voorfpeld wordt : van de toevergaderinge der Heidenen kon- . de onder het Oude geen plaats hebben ; '. want toen waren de Heidenen door de Wet . des vleeschlyken gebods, als door eenen < middenmuur des affcheidfcls, uitgeflooten 1 van het Burgerfchap Israëls, en van de Ver- 1 bonden der belofte. Dit dan vast ftaande, <
(X) moeten wy deeze Godtfpraak op zichzelve befchouwen, en daar in (XX) Eerst het Onderwerp, waar van zo heerlyke dingen voorfpeld worden, en dat is de Berg des Huizes des HEEREN (-) In de Letter bepaalen onze denkbeelden zich terftond tot den Berg Zion te Jeruzalem. Die was de Berg, welken Godt verkooren had tot zyne wooninge, Pf. CXXXII: 13, 14, op eenen van welks toppen, of heuvelen Morijah de Tempel gebouwd was, die zo veel als des HEEREN Huis was, het Paleis zyner heiligheid, het Heiligdom der wooninge des Allerhoogjlen, waar in Hy , als Israëls groote Koning, eene donkere Wolke gefteld hadde, tot een teeken zyner Majeftueufe inwooninge in het Heilige der- Heiligen , tusfchen de vleugels der Cherubynen, die als de Throon zyner heerlykheid waren, boven de Arke des Verbonds, die daarom heet de Voetbank zyner voeten. Het is dan van wegen den Tempel, dat die Berg genoemd wordt de Berg van des HEEREN huis. (£) Maar wy moeten met onze gedachten niet blyven hangen by dien Berg. 'Er wordt hier gefproken van die dagen, van welke de Heiland tot de Samarilaanfche Vrouiue zeide, dat men niet meer zoude aanbidden op den berg Gerizim te Samaria, noch op den berg Zion te Jeruzalem, Job. IV: ai. Wy moeten hier dan denken om de Kerk des Nieuwen Testaments. (*«) Die komt voor onder de teekeninge van eenen Berg, grooten berg , Dan. II: 35, 44, en met toefpeelinge op den berg Zion, wordt die genoemd Godts heilige berg, Jef. LVI: 7, de berg zyner heiligheid, Jet'. XI: 9. Welke te gelyk ook is zyn qeestelyk huis, 1 Petr. II: 5, een heilige Tembel in den Heere, eene Woonfteede Godts in den Geest, Ephef. II: 21 , 22. Waar in Godts Zoon, als de daar toe gezalfde Koning, Pf. II: 6 , woont met zyn Woord, Genade en Geest, en als tusfchen de zee'jen gouden Kandelaaren wandelt, Openb. [: 13. II: 1. En dus met recht hier omèhreeven als de Berg van het Huis des HEEREN. (/3y8) Naar myn inzien is het lier wat nader bepaald de allereerfte, de dpostolifche Kerk, vergaderd uit de Jooden, lie , in het midden van het geheel ver>asterd Volk, het overblyffel waren, naar le Verkiezinge der Genade. De reede, waarim ik zo denke, is, om dat deeze Berg zo
dui-



352 B E R G.
duidelyk wordt onderfcheiden van dc Heidenen , die zich tot denzelven vergaderen zouden. Die eerfte Euangelie - Kerk, vergaderd uit de Jooden, is aan te merken als de Olyfboom, aan welken de takken van den wilden O lyf loom, de Heidenen van tyd tot tyd moesten ingeënt worden, Rom. XI: 24. Als de Moeder-Kerk, welker Zaad de Heidenen erven zoude, en die, door derzelver toe vergader in ge zou uitbreeken ter recht eren ter [linker-hand, Jef. L1V: 1, 3. Zy is dat Zion, van 't welke zou gezegd worden, die en die, te weeten, Rahab en Bahel, de Philiftyn, de Tyriër en de Moor is aldaar gebooren, Pf. LXXXVII: 4, 5. Van deezen Berg, die in den beginne maar was als een kleine Steen, maar die allengskens worden moest tot eenen grooten berg, die geheel de aarde vervulde, Dan. II: 35. (33) Worden hier twee groote dingen voorfpeld. (<*) Het eerde is deszelfs vastftelling en verheffing. Hy zou worden vastgefteld op den top der bergen, en verheeven boven de heuvelen. («*) Van de bergen wordt gezegd, dat Godt ze vastzet door zyne kragt, Pf. LXV: 7. Maar Hy verzet ze ook wel eens, en keert ze om in zynen toorn, Job IX: 5. Maar op deezen Zinnebeeldigen Berg kan toegepast worden, 't geen van den berg Ziön gezegd wordt, dat die niet wankelt, maar blyft tot in eeuioigheid, Pf. CXXV: 1. (A) Hy zou vastgezet worden. en ook blyven: Gefondeerd op Godts onveranderlyk Voorneemen, en Vreede-ver bond: Bergen zullen wyken, en Heuvelet zullen wankelen; maar dat zal noch wyken noch wankelen, Jef. LIV: 10. Op 'sMesfta tot in eeuwigheid voldandig blyvendt Borg-gerechtigheid. Hy is die grond fteen , die beproefde en kostelyke hoekfteen die door Godt zelv' in Zion gelegd is, Jei XXVIII: 16. Des zullen zelfs de Poorte, der helle zyne Gemeente, die op Hem gt bouwd is, niet kunnen overweldigen, MattI XVI: 18. En dat zo veel te minder, e dat behoort mede tot haare Vastzetting daar Hy haar het Heil ftelt tot muuren, e voorfchansfen, Jef. XXVI: 1. (B) Hy zo vastgelteld worden op den top der berge, (AA) Daar de Bergen in den Bybel dil wils tot Zinnebeelden zyn van magtige K ningen en Koningryken (zo als onder de eerden tytel van BERG is aangemerki zo zou dit in 't gemeen kunnen aanduider
BERG.
dat de zulken , na dat zy zich in gehoorzaamheid des geloofs aan den Koning zyner Kerke zouden onderworpen hebben , ook, door hunne magt, de Kerke tegen allen Vyandelyken aanval onderdeunen,. en befehermen zouden. Gelyk van den Koning Mesfias voorzegd was : Koningen zullen het zien, en opftaan, ook Vorften zullen zich voor Hem nederbuigen, zo was aan de Kerke ook beloofd, dat Koningen haar tot Voedfterheeren zouden zyn, en Vorfiinnen tot Zoogvrouwen , Jef. XLIX: 7, 23. (BB) Maar daar 'er juist gefproken wordt van den top der bergen, zou men mogen denken om zo een Koningryk , 't welk, door zyn aanzien, groote magt, wyd uitgedrekte heerfchappy , zynen kruin als verhief boven alle andere Koningryken , en dat zou dan kunnen zien opliet zo magtig Roomsch Keizerryk, en de vastfiellinge der Kerke in hetzelve door den eerden Christen - Keizer, Konftantyn den Grooten. Behalven deeze Vastdelling, (80) zou deeze Berg ook verheeven worden boven de Heuvelen, 't Behoort tot de beuzelklap van fommige Jooden, die dit naar de letter verdaan, en voorgeeven, dat, ten tyde van den Mesfias, de berg Zion drie mylen in dc hoogte opryzen zal, dat Godt, ten dien einde, de bergen Si'naï,Thabor en Karmel als dan op malkanderen dapelen » en de berg van het Huis des HEEREN 'er. boven op zetten zal. (Zie Raimundus, Pug. Fid. P. II. C. 12. Galatinus de Arcan. Verit. Cath. L. V. C. 3.) Maar Maimonides, , de geleerdde onder de Joodfche Rabbyt nen, L. II. DoSlrin. Perplex., heeft te rechte : aangemerkt, dat met de komde van den • Mesfias geene verandering te verwachten , is in de natuur, en dat derhalven, zulke '. gezegdens in een' geestelyken zin te ver2 daan zyn van eene verheninge in aanzien - en heerlykheid. Zo wordt het ook be. greepen by S. Jarchi, Ab. Ezra, en 11 D. Kimchi. Laaten wy dan ook hier, zo , wel als in 't voorgaande , de geestelyke n beteekenis behouden. (A) Zyn Bergen in u de Beeldfpraake van den Geest Koningry1. ken en Koningen, zo zullen Heuvelen, die :- minder hoog zyn, eigenaartig kunnen aan»■ duiden mindere Vorften, Vorftendommen en n Gemeenebesten. (B) Wat wil het nu, dat ) de Kerk boven die zou verheeven zyn ? [:, (AA) Ten . aanzien van het min- of meer
in-



-B E R G.
" inwendige kan men dat verbeevene ftellen: ' (a) In haaren aart. Niet van de Aarde Aardsch, maar als uit den Heemel neder, .gedaald. De Heer, de Onderdaanen, de Voorrechten, de Goederen zyn alle Geestelyk en Heemelsch. (b) In geduurzaam'.beid» 't Gaat met de Staaten cn Ryken, als met de Genachten: Het eene gaat, en bet andere komt. Maar 'V Mesfias Koningryk zal beftaan tot in eeuwigheid, Dan. II: 44, Jef. IX: 6. (c) In uitgebreidheid. Schoon Alexander het bejammerde, dat voor hem niet meer dan ééne Waereld zou te overwinnen zyn, en Ahafueros een Heer was van 127 Landfchappen , hunne Ryken hadden evenwel, hoe veel te meer dan niet mindere Staaten en Vorftendommen, hunne bepaalingen: Maar, gelyk de Mesfias moet heerfchen van Zee tot Zee, en van de Riviere tot aan de einden der Aarde, Pf. LXXII: 8, zo zal ook de heerfchappy en de grootheid der Koningryken, onder den gantfchen Heemel, nog eens gegeeven worden den Volke der Heiligen der hooge plaatfen, Dan. VII: 27. (d) Men mag dit ook wel aanmerken als een ftuk van haare verbeevenheid, dat zy zich dus zal uitbreiden, niet door Wagenen, Ruiters, en Wapenen des vleeschlyken Krygs; maaralleen door Geestelyke, die op het harte werken, en de gedachten, niet door nooddwang , maar door onderwys, door overreedinge , en dus gewillig tot onderwerpinge brengen, 2 Kor. X: 4, 5. (BB) En hoewel het zeeker is, dat bet Koningryk 'Godts niet komt met uitwendig gelaat, Luk. XVII: 20. 'Er zouden evenwel tyden koomen, dat het door een uitwendig vertoon van aanzien en heerlykheid boven veele Aardfche Staaten en Koningryken zou verheeven zyn. Als men let op 't geen men leest Jef. LX: 6, 9, 13, 15,17, Openb. XXI: 24, 26., &c, zo zal men daar aan niet kunnen twyffelen. O) Eene Stad, boven ■op eenen berg liggende, kan niet verborgen jsyn, Matth. V: 14. Zo zou het ook zyn met den Berg van bet Huis des HEEREN. Men houde eens vooral in gedachten, dat men hier de Kerke, door alle tyden heen hebbe te befchouwen, als opgewasfen uit haar eerfte grondbeginfel, de eerfte Euangelie-Kerk uit de Jooden;-want zy was het, welke de Verzaamelplaats moest worden van de te bekeerenHeidenen, die daarom Heel. II, Stuk,
BERG. m
ook worden aangemerkt als baare Kinde* ren. En zo is de toevergadering van die de tweede groote zaak, die van deezen Berg voorfpeld wordt. (««) Van dezelve wordt gezegd, (A) in 't algemeen: Tot denzeP ven zullen alle Heidenen teevloeijen. (AA) 't Is bekend, dat men door Heidenen hebbe te verftaan, in onderfcheidinge van de Jooden , alle andere Volken , die , vervreemd van de kennisfe en het leeven van den waaren Godt, heenen getrokken wierden tot den dienst van fiomme Afgoden, om de leugen, en de ydelheid erflyk te bezitten, waar in niet was, 't geen nut deed. 't Woord van alle doet ons w:t verder denken als tot de tyden der Apostelen , want het moest by die eerfte toevergaderinge niet blyven. 't Zyn dan alle, niet elk Heiden hoofd voor hoofd, maar die alle, die naar den naam des HEEREN zouden genoemd worden, Am. IX: 12, die van tyd tot tyd der Kerke zouden ingelyfd worden , tot dat de geheele volheid der Heidenen zal zyn ingegaan^ Deezen, bekoord door den glans , die over de Kerk was opgegaan, zouden (BB) toevheijen tot dezelve, (a) Gelyk de berg -Ziön, en de Tempel op denzelven de algemeene Vergaderplaats waren van al wat mannelyk was in Israël, 'twelk zich op de hooge Jaarfeesten , uit alle oorden des Lands, derwaards moest begeeven tot het getuigenis Israëls, om den naam des HEEREN te danken: Zo zoude o»k de Kerk de algemeene Vergaderplaats zyn van alle tc bekeeren Heidenen En derzelver koomen tot de Kerk, (b) wordt met nadruk een toevheijen genoemd met een woord, 't welk van fteeds voortvloei. jendeStroomen ontleend is, en dus kan aanduiden: (aa) Dat, gelyk in een' Stroom de eene golf volgt op de andere, zy ook niet alle te gelyk zouden koomen, maar van tyd tot tyd; de eene troep voor, de andere na. (bb) Ook wilvaerdig en fchie. lyk gelyk de fnelle Stroom van afvlietende wateren, gelyk 'er ftaat: Het Folk, dat u niet kende, zal tot u hopen, Jef. LV: 5. Zo dat men wel eens zou moeten vraagen: Wie zyn deezen, die daar koomen, gevloogen als eene wolke, en als duiven tot haare fiagvenfters? Jef. LX: 8. (cc) Ook in groote menigte, als eene overloopende beeke. Alzo zullen veele Volken, en magtige Heidenen koomen,, om bet aangezigt des HEE-
REM



354 BERG.
REN te zoeken —■. Zo dat zy #y tienen te geiyk de ^#>/>e van eenen Joodjehen man, eenen van Godts Heilgezanten, zouden grypen, en zeggen: Wy zullen met u lieden gaan, vfant wy hebben gehoord, dat Godt met u lieden is, Zach. VIII: 22, 23.(6) Wat meer iu 't byzonder geeft de Godtfpraak ook op, met welk een oogmerk zy zouden toevloeijen , vs. 3. (AA) Veele Volken, Heidenen van allerlei taaien, tongen en natiën, zouden zeggen: Komt, laat ons opgaan tot —. (a) Gelyk zy door den HEERE verftaan den alleen waaragtigen, en eeuwig leevendigen Godt, die van oude dagen af aan door Jakob, en deszelfs Nakoomelingen gediend was, en daarom; in onderfcheidinge van hunne Afgoden . door hen omfchreeven wordt als de Godi Jakobs, zo verftaan zy ook hier door zy nen Berg, en Huis zyne Kerk, welke nt een Beedehuis was. geworden voor alle Vol hen, Jef. LVI: 7. En hun koomen tot. en zich vereenigen met dezelve noemer jzy een opgaav: Wel met toefpeelinge o\ den berg Zion en den Tempel, tot welket men niet konde koomen, als door 'er toi op. te klimmen; maar ook, om dat het ver laaten van de Afgodery, waarin zy -opge voéd waren, en een aflaaten van de wel lusten , en andere bégeerlykheeden , ,to welker gierig bedryf zy waren -overgegee ven geweest, en een zich verpligten aa Godt, en zynen dienst, welke eischt, da men maatig, rechtvaerdig en Godt zalig let ve in de tegenwoordige Waereld, een voc vleesch en bloed vermoeijend Opgaan is een Opgaan ook, om dat men daar doe van den weg des verder/s, die na beneede ter helle uitloopt, opklimt tot den weg d Heevens, die den verftandigen na boven 1 Evenwel, van de betaamlykheid, en nu tigheid daar van overtuigd zynde, (b) zo den zy, niet alleen, zich-zelven daar tc opgewekt vinden, maar ook anderen da toe opwekken en aanfpooren, zeggen tegen, en onder malkanderen: Komt, la ons opgaan tot.—. Eveneens als 'er voc zegd was: '* Zal gefchieden, dat de Volkei sn de inwoonders van veele Steden kom zullen. En de inwoonders der eene Stad zt ien gaan tot de inwoonders der andere, zt gende: Laat ons vlytig beenen gaan, om fmeeken het aangezigt des HEEREN—.' salook beenen gaan^ Zach. VLÜ; ao, 2
B E R. G .
(BB) Maar wat zou nu hun oogmerk hier by zyn? Niet, om voor Godts aangezigt te verfchynen met bloedige Offerhanden, die thans ten huize. des HEEREN niet meer zouden mogen ingebragt worden, Jef. LXVI: 3 , na dat de Heere Mesfat. met eene offerhande tot- in-eeuwigheid volmaakt hadde allen, die geheiligd zouden worden; maar om 'er onderweezen te worden, hoe zy zich - zei ven Gode zouden kunnen • toebereiden tot zulke leevendige en heilige Offerhanden, waar van Paulus fpreekt, Rom. XII: 1. En dus was het hun te doen, dat de HEERE hen leerde van zyne we-> gen , en zy dan ook wandelen mogten in zyne paden, (a) Door. des HEEREN wegen en paden hebben wy te verftaan den weg der verzoeninge met Godt door bet geloof, en den weg der. Godtzaligheid naar . het voorfchrift van Godts goeden, volmaak■ ten en welbebaaglyken wille, (b) Daar zy , nu van natuure Heidenen waren, verduis\ terd in het verftand door de onweetenheid, 1 die in hun was, zo was hun oogmerk, die t van Godt:-te leeren; en , daar van onder; weezen zynde, was ook hun voorneemen , . van dat onderwys gebruik te maaken, en
- in.die wegen en paden te wandelen:. Deels,
- om langs den weg des geloofs tot Christust te koomen, zonder wien niemand tot Godt ,
- kan koomen, op dat zy mogten ontvangen 1 vergeevinge van -zonden, en een erfdeel ont der de Heiligen; deels, om langs de paden :- van heiligmakinge. en deugd, waerdiglyk den r Heere te wandelen tot alle behaaglykheid , ; vrucht draagcnde.in alle goede werken, en r daar mede , gelyk het den geestelyken n Wandelaar betaamt,, rustig , lustig , cn ?i met een innig zielsvergenoegen voort te 's. gaan van kragt tot kragt., tot dat zy eens t- voor Godt zouden verfchynen in het Heemelsch 1- Ziön. . Daar zy nu daar toe zouden nooie dig hebben de vervulllnge met de kennisfe ir van Godts wille, in alle wysheid en geeste- de lyk verftand;(P0} Zo was dit voor de Heilat begeerige Heidenen eene genoegzaam r- dringende beweegreede, om zich-zelven », en malkanderen op te wekken, om, met s« agterlaatinge van alles, waar aan zy voor'J. heen waren verllaafd geweest, toe te vloeig- jen tot den Berg en bet Huis des HEERENf te want daar was dat onderwys,alleen te vinIk den: Alleen dat Woord, 't welk denfleg. 1, ten wysheid geeft, en bet hart verblydt; al-
leea



É E R G.
teen die Leeraars, 'welker ftemme geduurig is:- Dit is de -weg, wandelt in denzelven; alleen de Geest der Waarheid, die den mensch kan onderwazen van, en leiden in alle waarheid. Dat dit nu by hen de beweegreede zou zyn , geeven zy te verftaan , als zy 'er aanftonds op laaten vol-/ gen: Want uit Ziön zal de Wet uitgaan, en des HEEREN woord uit Jeruzalem. Of men zou die woorden kunnen aanmerken als eene reede , welke de -Propheet opgeeft van het zo even voorzegde, aangaande de zo groote toevloeijinge der Heidenen, 't Zoude zyn, om dat des HEEREN Wet en Woord, voorheen alleen aan Israël bekend gemaakt, en toebetrouwd, Pf. CXLVII: 19, ao, Rom. III: a, voortaan uit Zion en Jeruzalem zouden uitgaan, en verkondigd worden in geheel de Waereld, volgens het bevel, door den Heiland aan zyne Apostelen gegeeven, en door hen te volbrengen, na dat zy zouden zyn aangedaan met kragt uit de hoogte , beginnende van Jeruzalem, en voortgaande door geheel Judeë en Samarië, en verder onder • alle Volken tot aan het uiterfte der Aardê^ Matth. XXVÜI; 19,Mark. XVI: 15,Luk. XXIV: 47, 48, 49, Hand. I: 8. Men zie van dit vs. des XI. D. a. St. p. 58. (3) Nu blyft de vraage nog te beantwoorden , wanneer dit gefchieden zoude'? De Propheet zegt: In het laatfte der dagen. (NX) -Uit den inhoud der Propheetie is het onbetwistbaar, dat men 'er door te verftaan hebbe de Tydbedeelinge van het Nieuwe Testament, die meermaals de laatfte dagen genoemd wordt. Deels, om dat het begin 'er van zoude invallen is het laatfte van de Tydbedeelinge des Ouden Testaments, wanneer het Oud Verbond verouderd, en naby de verdwyninge zou gekoomen zyn. Deels, om dat die Tyd zou uittoepen tot in de voleindiginge der Eeuwen , en na denzelven geen andere tyd meer koomen zoude. Maar fomwylen heeft men door de laatfte dagen te verftaan het begin der Euangelie-bedeelinge , als Joel II: a8. Vergel. Hand. II: 16, 17. Somwyle het laatfte , by veelen genoemd de zeevende Tydkring, wanneer het met de Waereld fterk, na het einde loopen zal, als Hof. III: 5, Jerem. XXX: 24. &c. C33) Dus blyft de vraage nog, hoe het hier te nee- ' men zy ? Ik denke, dat 'er geheel de Euan-
B E R G. ft?
gelie-tyd door te verftaan zy. Want als men de vervullinge deezer Propheetie wil aanwyzen, zal men zeekerlyk moeten denken om de tyden der Apostelen, toen reeds veele Heidenen zyn bewoogen geworden tot bekeeringe en geloof, zo als op te maaken is uit de Handelingen, en Brieven der Apostelen. Paulus fchreef toen al, dat het Euangelie was gekoomen in geheel de Waereld, Kolosf. 1: 6. Uit de Kerkelyke Gefchiedenisfen kan getoond worden , dat de Kerke zich van tyd tot tyd heeft uitgebreid onder allerlei Natiën, Taaien, en Tongen der Heidenen in alle Landen. Maar uit het Propheetisch woord weeten wy, dat 'er nog eene meer algemeene toevergaderinge der Heidenen te verwachten is : 't Behoort tot den laatften tyd, 't geen men leest Zach. XIV: 16, dat alleovergebleevenen van alle Heidenen van jaar tot jaar zullen optrekken, om den Koning den HEER der heirfchaaren te aanbidden, en het tegenbeeldig Loofhutten-feest te vieren. Als mede 't geen tot de Kerke gezegd wordt : De Heidenen zullen tot uw licht gaan, en de Koningen tot den glans, die u is opgegaan—.Heft uwe oogen rontomme op, en ziet: Alle die zyn vergaderd, zy koomen tot u —. De menigte der Zee zal tot u gekeerd worden; het heir der Heidenen zal tot u koomen--, Jef. LX: 3—-11. Zullen, volgens de zeevende bazuine, welke ook de Laatfte is, de Koningryken der Waereld worden onzes Heeren, en zynes Christi, Openb. XI: 15, dan zal ook dit moeten gefchieden, dat de Volken en Koningen der Aarde koomen tot, en hunne heerlykheid inbrengen in de Kerke, Openb. XXI: 24—26'. Dat wy nu ftellen, dat onze Godtfpraak zich mede uitftrekke tot dien laatften tyd, is : (V) Om dat in het 4. vs. eene zo groote en algemeene Vreede beloofd wordt, als tot nog toe niet gezien is op Aarde. Hoe groot eenen Vreede de Kerk ook moge genooten hebben onder de regeeringe van de Keizers Konftantyn,Theodofius, en Karei, alle drie gebynaamu de Groote, nochthans kan die niet voldoen aan 't geene 'er hier van voorfpeld wordt, 't Behoort tot den laatften tyd,^dat de Wolf zal verkeeren met het Lam — En dat men nergens zal leed doen, noch verderven op den gantfchen berg van Godts heiligheid, Jei. XI: 6—9, en dat tot de Kerke zal gezegd worden : Daar zal Y.y a gee»



jpÉ. B- E R 0f£
geen geweld meer. gehoord worden in' uwen L\ande, noch verjlooringe in uwe Landpaa-. Jen: Maar uwe muuren zult gy Heil beeten, en uwe poorten Lof, Jef. LX: 18. (Men zie van dit 4de vs. het aangeteekende, on-, derden tytel. van SPADEN, in des VIL. D, a. St. p. 497-^.) O8)- Eene andere reede is, dat,' volgens vs. 5, de Jooden dooide Heidenen. woïden opgewekt, om, in ver» eeniginge met hun, zich tot de Kerke te voegen: Komt gy Huis Jakobs, en laat ons wandelen in. het licht des, HEEREN., Immers ^de bekeeringe der Jooden behoort mede tot dien laatften tyd. Dan eerst zul-, leq de Kinderen Israëls, door het vreemde Volk, de Heidenen, tot jaloersheid verwekt, {.Rom. XI: 14.) zich bekeeren, den HEERE hunnen Godt zoeken, en David hunnen Koning , en vreszende koomen tot den HEERE v en zyne. goedheid,. Hof. III: 5. Want de volheid der .Heidenen ingegaan zynde, zal geheel Israël, ontheeven van het oordeel der verhardinge, ook zalig worden, Rom. XI: 2.5, 26. Dit 5. vs. is verklaard in des IV. D. a. St. p. ,437—. Doch men zal zien, dat ik nu, door.de Spreekers, en het Huis Jakobs, dat aangefproken. wordt, andere Perfoonen verftaa, als toen.
B ERG, (Ziet ik wil aan u, gy verderven, de) fpreekt dc HEERE, die gy de gantfche Aarde verderft: En ik zal myne hand tegen u uit ft rekken, en u van de Steenrotzen afwentelen , en zal u ftellen tot eenen berg des brands, Jerem. LI: 25. (n) Hy die hiei fpreekende word.t ingevoerd,'is de HEE' RE, die Heerfcher is over de..Koningryken der menfchen, die den band der Koningen los maakt, veragtinge uitgiet pp de Prinfen, .er de Magtigen omkeert.. Hy fpreekt op een dreigenden toon : (3) Ziet! ik wil aai
K . (XX).Hy richt zyne taal tot eenei
ver dervenden Berg—.(m) Bergen zyn in dei Bybel bekende Zinnebeelden van , groot en magtige Koningryken,- . Llier is het blykens het 24. vs., het Ryk van Babel ■wegens zyne wyduitgeftrekte heerfchar py, groote magt , en, rykdommen., aai zienlyk boven, alle toen aanweezige K( ningryken, .met recht by eenen Berg, e< nen hoogen berg te vergelyken. By eene Berg, die op Steenrotzen als gegrondvest en dus, naar.het icheen-, geheel onbi weeglyk was , 't. welk ziet, .op Babe fterkt.e3. gegrond op go veele Koningen e
B E R G.
Koningryken, die het aan zich cyns- etr^ dienstbaar gemaakt hadde, waarom Nebu- kadnezar ook genoemd wordt de Koning • der Koningen , Ezech. XXVI: 7. (/3) 't Wordt hier omfchreeven als een verder-vende berg, die de gantfche aarde verdierf. . Misfchien met toelpeelinge op. brandende • bergen, die door het uitwerpen van asfche , brandende vuurbonken van fteen, gloeijende ftroomenvangefmoltenharsch, .
- zwavel enmetaalen (Lava) de rontom lig- ~ gende Landen verdorren, en verderven. ... Doch wat hier,ook van zy, 'er wordt hier
' mede gezien op de verwoestingen, aangericht onder veele Volken-, zo van Verre als naby, om die onder het juk te bren- -
• gen, en met den-roof'er van zich te verryken, daar toe aangepord door eene on-:
• beperkte Heersch- en Hebzugt.- De Chal--'deën worden - daarom, omfchreeven als een fnel en bitter Volk , ft welk optrok door de - ■■ breedte der Aarde, om wooningen erflyk te bezitten, die de hunne niet waren, die alles inftorpten met hunne aangezigten, en bragten
. na het Oosten, Habak. I: 6—10 , en hun Koning , als een Heerfcher, die de Volken •■
■ plaagde in verbolgendheid met eene plaage zonder ophouden, en over de Heidenen -
■ heerschte in toorn, Jef. XLV: 6. (33). Maar als de Roede afgebruikt is, wordt ze inhet vuur geworpen. Babel, 't welk in Godts hand als een Voorhamer en Krygswapenen was geweest, om Koningryken -te verderven, ■ vs. ao, -zou nu ook een beurt
. krygen. Zo'gaat het: Als de Verwoester het verwoesten volbragt heeft, wordt hy zelf1
■ verwoest, Jef. XXXIII: 1. Dat zou Babel ■■ nu moeten ondervinden. Dus heft dil
HEERE aan: Ziét, ik wil aan u —. Ziet ! ■ 1 Let 'er op, gy, die in uw harte pleegde » te zeggen: lk zal ten Heemel opklimmen — , 1 ik zal den Allerhoogjlen gelyk worden,}^. ï xiv: . 13, 14. Ziet, neemt het ter-harte., Zult gy nu nog langer zeggen: lk zal Ko-
• ninginne zyn in eeuwigheid — P Ik ben het, '- en niemand meer ? Jef. XL VII: 7, 8. Ziet: 1- lk,'. die den Koningen der Aarde vreezelyk »-, ben, en. den geest der Vorften affnyde als :-. druiven^ ik wil aan u , gy verdervende n, berg: Myne-hand, die hand, die zo fterk , is, die zo vreezelyke daaden doet, tegen :- welke geene. wysheid, noch wapenmagt Is. iets vermag; met die hand, uit welke niea. mand u zal kunnen verlosfen, zal ik my tc-*
m



B E R G E N,
gen aftellen.als een Tegenparlyder. Met die hand, die de Aarde beweegt uit haare plaat' fe, en de bergen verzet, dat zy het niet ge. waar worden, zal ik u van uwe Steenrotzen afwentelen, de Koningryken der Volken, met welker magt gy u fterkte , op welke gy fteunde, zal ik van onder u doen wech wyken. Ik zal u ftellen tot eenen berg des brands; tot zo eenen Berg, die, wanneer alle zyne brandbaare ftoffen verteerd zyn; hy van binnen hol uitgebrand is, in de diepte wechzinkt, en onder zyn eigene asfche, en puin begraaven wordt. Tot eeuwige woestheeden zult gy zyn , vs. 0.6. Uw breede muur zal f eenemaale ontbloot worden, en uwe hooge poorten zullen met vuur aangeftoken worden, vs. 58. Indien het waar is, 't geen de Eng. Godtgeleerden uit Strabo en Plinius aanmerken, dat omtrent Babel een altoos brandend veld geweest zy, dan zou men mogen denken,dat de Gódtipraak daar op gezindoeld hebbe. BERGEN (Gy) van Gilboa, noch daauw , ■
noch reegen moet zyn op u , .1 Sam. 1:
ai. Deeze woorden behooren mede tot de Rouwklage, -welke David aanhief over den dood van Saul en Jonathan, die, in den Slag tegen de Philiftynen, op dat gebërgte gefneuveld waren. (N)Dëeze woorden hebben de gedaante van eenen Vloek' wensch, volgens welken die Bergen voor altoos zouden moeten beroofd blyven van allés , 't welk' derzelver vruchtbaarheid zou kunnen bevorderen. Het zo-neemendc,(NX) zou het een geheel onrechtVaerdige Vloekwensch zyn geweest, welke, ware die vervuld geworden , zou geftrekt hebben , niet tot nadeel • der Philiftynen, die de Vyanden waren, maar van zyne eigene onfchuldige Geflachtgenooten en Onderdaanen; want de bergen van Gilhod -; waren een gedeelte van Kanadn , behoorende tot het erfdeel van Isfafchar, en de halve Stamme van Manasfe. -(33). Ook zou die dan te tellen zyn onder de Vloeken ; zonder oorzaake, die niet koomen; want de Monnik Brochardus, en andere Reizigers getuigen , op die Bergen daauw, en ook reegen ondervonden te hebben. (3) Men ■ merke deeze woorden dan flegts aan als ■ j eene uitdrukking van eene Poè'etifche < geestvervoeringe, verwekt-en aangevuurd 1 door het gevoel zyner groote droefheid j over. het omkoomen van Saul zynen <
BERGEN.- 35?
Schoonvader, en vooral van zynen harten boezemvriend, zynen geliefden Jonathan. Velden, Bergen en Heuvelen, wanneer zy, onder de begunftiging van reegen en zonnefchyn, groenen, bloeijen, en vrucht voortbrengen, worden gezegd aangegord te zyn met vcrheuginge, gefchat te maaken met vrolyk gezang, in de handen te klappen, &c. Ff. LXV: 13 , Jef. LV: 11. In tegendeel worden ze gezegd te treuren , en te kweelen, wanneer ze , by gebrek van daauw en reegen uitdroogen en verdorren, Jef. XXIV: 4, 7, Jerem. XII: 4, Joè'11: 10. 't Schynt dan, dat David hier mede, naar Dichterlyken Styl , niet anders hebbe willen zeggen , dan dat de Bergen van Gilboa, dor, en door dorheid zwart geworden zynde, als 't ware mede den rouw mogten aanneemen over den dood van-zulke voortreffelyke Helden ; dat zy allen fieraad als afleggen mogten, en mede betreuren het omkoomen van zulke beroemde>Helden, die het fieraad Israëls geweest waren.
BERGEN (Die de) verzet', dat zyhe» niet gewaar worden, die ze omkeert in zynen toorn, Job IX: 5. Bergen te verzetten zegt ze uit hunnen oorlpronglyken land na elders te vcrplaatfen; dat zo te .loen, dat zy het niet gewaar worden, kan ïene fpreekwyze zyn, die ontleend is van nenfehen, diein hunnen flaap opgenomen, ;n, zonder dat zy het merken , van het ïene bedde, of vertrek in een-ander worleu overgehragt. Maar naardien 'erflraks )p volgt, dat- Godt ze omkeert in zynen oorn, zo zoude men dat niet gewaar worlen kunnen verftaan van de Menfchen,die )p, en by die bergen woonen, die Godt, )m hunner zonden wille , wil ftraffen in ' ',ynen toorn , wanneer Hy geheel onvervacht, allerfchielykst, zo dat hun geen yd gelaaten wordt, om te kunnen vlugen, de bergen, als 't ware, van hunne yortelen afrukt, opligt, na elders verchuift,het onderfte boven keert,op hun1e hoofden neêrploft,en hen 'er als onder >egraaft. Dat te doen , gaat aller menchen kragt te boven. ' Daar toe wordt iets minder vereischt, dan de onbegrense Almagt van Hem , die de bergen opweegt n eene waage; en de heuvelen in eene weeg' ■ ■ -.haale; die de Eilanden daar heenen werpt; Is dun ftof, Jef, XL: is, 15, en dus tóerYy 3 ,t vem-%



s58 B E R G E VN.
met recht wordt bygebragt tot een bewys, dat Hy fterk is van kragt , te gelyk ook ten bewyze , dat niemand vreede zal kunnetr hebben, die zich tegen Hem verhardt, vs. 4. Want verzet Hy de Bergen, en keert ze otri in zynen toorn, dan mag men vraagen: Wie kent de fterkte zynes toorns ,en zyne ver. bolgenheid, naar 't geene Hy te vreezen is? Pf. XC: 11. (3) Maar zyn 'er voorbeelden, dat Godt ztdks gedaan hebbe? (NK) Sommigen denken, dat Job het oog gehad hebbe op 't geene 'er gebeurd was op den Derden dag der Waereldfcheppinge, toen Hy, door het doen opryzen van de aarde,. en ook van Bergen en Heuvelen, de Wateren deed af- en faamenvloeijen in hunne plaatfe, gelyk'er gezongen wordt Pf. C1V: 7, 8. -Van ,uw fcheiden vlooden zy , (de wateren) zy haasteden zich wech voor de ftemme uwes donders: De bergen reezen op, en de dalen daalden ter plaatfe, die gy voor hen gegrond had. Maar deed Godt dat toen ook in zynen toorn? immers neen! Daar van is het evenwel, dat hier gefproken wordt. Godt deed het toen, op dat de Aarde., droog geworden zynde, allerlei kruiden , planten en vruchten mogt voortbrengen tot voedfel voor de te fcheppen Menfchen, en Beesten, Genef. I: ic-r-ia. (33) Men moet hier dan denken om zo een verzetten.cn omkeeren der bergen, als by geweldige Aardbeevingen, in vroegere en laatcre tyden meer dan eens plaats 'gehad heeft., en waar in te zien was zo wel de grootheid'zyner kragt, als het verfchriklyke zynes toorns. Plinius, Hift. L. II. C.38, teekent aan, dat in het laat fte jaar van Neroos regeeringe twee Ber gen in 't Mutineefche Veld met een groo' gedruis., en geweld tegen den anderet geftooten, en dat de tusfchen beiden lig gende Dorpen 'er geheel en al door over ftelpt wierden. Aar,. Pars, over Matth XXIV. p. 100, 101, teekent aan, dat tei jaare 831, veele Bergen en Steden wei den ingeilokt door eene geweldige Aard beevinge. Insgelyks, dat, ten jaare 1241 een Berg in Burgundië verzet, en aan et nen anderen weder vastgehegt werd,waa by wel 5000 menfchen 't leeven verloc ïen. Zo teekent ook Cocccjus over onz woorden aan, dat, in de naastvoorgaand Eeuwe, iets diergelyks gebeurd zy in h< Bisdom Bamberg. En by Joh. Anderfo
B E R G E N.
leest men in eene Befchryvinge van Ttland, Groenland, &c., dat, ten jaare 1724, de Berg over Portlands baai in ïsland, die.te vooren niet gebrand hadde, eensklaps hevig begon te branden,en dat door het geweld der uitberftende, en uitgezette lucht een groot gedeelte van dien Berg afgefcheurd, een myl wegs verre tot aan het ftrand , en zelfs nog eene myl wegs verder in de Zee voortgefchooven werd , daar het meerendeels nog te zien was., en in den beginne , ondanks de diepte der Zee,.wel 60 vademen boven het water uitftak.
BERGEN (Hy drenkt de) uit zyne Opperzaalen, Pf. C1V: (tt) Een dur en droog Land wordt omfchreeven als dorftig, Jef. XXXV: 7 , Ezech. XIX: 13. Onder zo een denkbeeld moeten wy ons dn Bergen ook voorftellen, als die, door hunne hoogte , door de fchraalheid der winden , en het blaaken der Zonne, eerder uitdroogen dan vlakke velden, en diepe dalen, en dus, by gebrek van noodig vogt, van dorst als verimagten, dat is, geheel onvruchtbaar worden zouden. C3) Maar Godt zorgt'er voor: Uit zyne Opperzaalen, van boven uit den Heemel, drenkt Hy ze, als Hy de dampen, door de kragt der Zonne , uit de Aarde , de Zeen, .Rivieren , en Waterplasfen in de hoogte doet opklimmen, tot Wolken by-een vergadert, en vervolgens weder uitgiet op de dorre en dorftige Aarde, op dat graan, kruid en gras uitfpruiten, en voortbrengen om Menfchen en Beesten te voeden , en te verkwikken. In dien zin wordt van Godt gezegd, dat Hy de dampen doet opklimmen '■ van het einde der Aarde ; de wateren der 1 ,Zee roept, en ze uitgiet op den Aardbodem.^
■ Jerem..X: 13, Am. V: 8. Maar daar Godt
■ den reegen uitgiet, zo wel op het vlakke . Veld, als op de bergen, zo is de vraag, 1 om wat reede de Dichter flegts fpreekt van
- het drenken der Bergen ? Men zou kunnen
- zeggen, dat die de bevogtiging het meest , noodig hebben; maar ook , om dat het
- beftel van Godts goede Voorzienigheid r zich hier in het meest ontdekt, om dat de 1- Bergen door menfchen kunst en arbeid zo e niet bewaterd kunnen worden , als het e vlakke Veld. Het behoorde daarom tot :t de voortreffelykheid van Kanadn, dat de n Israëliten hetzelve, fchoon het een Land
was



BERGE N.
•was van bergen en dalen, niet zouden beboe* ven te bewateren met hunnen gang, gelyk zy hadden moeten doen in Egypte, naardien Godt *er voor bezorgd was, en het wa* ter te drinken gaf by den reegen des heemels, Deut. XI: io—12. Men zou hier op kunnen toepasfen het zeggen van Philo : Daar de Mensch uitgaat, komt Godt in; daar der Menfchen hulp te kort fchiet, neemt die van Godt een begin. Vergel. Weihenmdijers, Hochz. Pred. Zugabe, p. 189.
BERGEN, (Rontom Jeruzalem zyn) alzo is de HEERE rontom zyn Folk, van nu aan tot in eeuwigheid, Pf. CXXV: 2. (x) Jeruzalem, de Hoofdftad van Kanadn, de Zétel van den Godtsdienst en het Koningryk, was niet alleen geleegen op bergen, die van Ziön, Mórijah, Akra,' en Bezetha, maar ook omringd van bergen, als de Olyfberg, G'olgotha, en meer andere, 't gebergte van Juda, in laatere tyden wel genoemd het Kroongebergte, om dat het, als eene kroon, Jeruzalem van alle zyden omringde. Deeze Bergen waren doorgaans hoog, aan fommige plaatfen fteil, en bezwaarlyk te beklimmen , en de doortochten tusfchen de bergen en bergen naauw, en dus tegen eenen aanrukkenden Vyand zeer wel te verdeedigen. Zo dat die Bergen aan die Stad, als tot buitenwerken en voorfchansfen verftrekten. Daar van (3) wordt eene gelykenis ontleend van Godts trouwe hoede over zyn Volk: Alzo is de HEERE rontom zyn Volk—.Q^y Godts altoos waakende Voorzienigheid,die nooit te verrasfen is , Godts magtige Befcherming, tegen welke geene Wapenmagt hoe talryk die ook zyn moge , iets vermag, verftrekt zynen Volke tot een Kroongebergte^ De Engel des HEEREN, 'die de HEERE zelf is, leegert zich rontom de geenen, die Hem vreezen, Pf. XXXIV: 8. Hy bewaakt het dag en nacht, op dat de Vyand tot hetzelve niet genaake , Jef. XXVII: 3. Hy is als een vuurige muur rontom zyn Volk , Zach. II: 5. En dat is Hy (DU) van nu aan tot in eeuwigheid. En dat maakt Godts befcherminge veel voortreffelyker , dan die der Bergen rontom Jeruzalem. Want, hoe veele Bergen Jeruzalem omringden, met hoe veele muuren en toorens het gefterkt was, het is evenwel dikwils ingenomen : Maar des HEEREN Volk genieteene eeuwige befcherminge^ Schoon
BERGE Ni 359
de Helle brult, de Afgrond loeit, de Duivel en alle zyne Vloekvafallen hier op Aarde faamenrotten, zy zullen 'er niet tegen vermogen. Zy mogen het eene wyle tyds beftooken en benaauwen, maar zullen het nooit ter aarde kunnen werpen. De poorten der helle zullen bet niet kunnen overweldigen, Matth. XVI: 18. Des kan het, zynen Vyand ten trots , juichen : Wy hebben eene fterke Stad, Godt ftelt heil tot muuren, en voorfchansfen, Jef. XXVI: 1. Hy , die met één enkel woord fpreekens, de Oorlogen doet ophouden lot aan de einden der Aarde , als Hy zegt : Laatet af, en weet et, dat ik Godt ben , Pf. XLVI: 10, 11, wil het tot eene fchaduwe zyn aan zyne rechterhand, en het ■ bewaaren in zynen uitgang, en in zynen ingang , van nu aan tot in eeuwigheid, Pf. • CXXI: 5—8.
BERGEN van Bether, Hoogl. II: 17. CX> Dit laatfte woord Bether, heb¬
ben de Onzen onvertaald gelaaten, en aangemerkt als een eigen naam, gelyk zo de eene berg, onderfcheidings - halven , Sinat, de andere Karmel, Thabor, Ziön heet. Maar een gebergte van dien naam is in den Bybel niet bekend. Calmet en anderen denken , dat 'er door te verftaan zy Beth- Horon, het welk niet zeer verre ten Noorden van Jeruzalem geleegen was, en by Jofephus Betbora, en by Eufebius Bether genoemd wordt. (3) Anderen willen het woord vertaald hebben, en merken aan, dat het aanduidt een in- of doorfnyding, waar door eene zaak verdeeld, en het eene deel van het andere afgefcheiden wordt. In die beteekenisfe komt het meervouwd 3 van dit woord O'IrO voor Genef. XV:
10,en bv Jeremia, Cap. XXXIV: 18, 19, van de ftukken eenes kalfs , die in tweën ge~'J bouwen waren. En dan zou dit eene omfchryvinge zyn, als of men zeide Bergen, die afgefcheiden, die verdeeld zyn. Zo genoemd, (XX) naar het gevoelen van eenigen , om dat ze geleegen waren in het Overjordaanfche, en door die riviere van het binnenlandfche Kanadn als afgefneeden waren, gelyk men ook leest van eene Landftreeke over de Jordaan, welker naam was pifÖ, Bitbron, 2 Sam. II: 29,
't welk met ons woord Bether vry na overéén- ■



söo SER G E No
Jcornt. (33) Halma, in zyn .Geographisch Woordenb. zegt 'er van: „ De Bergen van ' Bether worden in de Schrift genoemd de „.ongelyke en gebrokene bergen , met „ holtens in het midden, en uittteekende „ lteiltens en rotzen,naauwlyks van men¬fchen te beklimmen : Die egter van „ wilde geiten en hinden,zonder gevaar, „ betreeden en befprongen worden." Doch iwat hier ook van zyn moge, uit het vervolg van ons vs. is te zien,dat deeze Bergen aan Rhecn, en Herten tot een verblyf..plaats -waren , gelyk ook Milaan aanteekent van de Herten in Syrië, dat zy zich onthouden op de hoogfte bergen , ' Amanus, Liba'nus, en Karmel.
BERGEN (lk zal alle myne) tot eenen weg maaken ; en myne baanen zullen verhoogd zyn, Jef.XLIX: \\. (X) De toefpeelinge is op 't geen oudtyds plagt te gefchieden in Kanadn, tegen dat de IsraëliJen , uit alle hoeken des Lands zouden moeten opgaan na Jeruzalem, te weeten, op de hooge Jaarfeesten , om den naam ■des HEEREN te danken voor ontvangene weldaaden , om nieuwe Zeegeningen te • bidden , en Hem , door het aanbrengen van hunne Olfergaaven, als Israëls grooten -Koning, hulde te doen. Op dat nu de Feestlioudende menigten met alle mooglyk gemak hunnen tocht zouden kunnen voortzetten, droeg men veel zorg om de wegen in behoorlyken (laat te brengen en te onderhouden. Door den reegen , en •het fmelten van de fneeuw, Hortten dik.wils de Waterbeeken met een groot geweld van tusfchen de klooven der berger na om- laag , voerden veel zand mede , 't welk zich hier of daar, als bergen or. een pakte, de bruggen wechfpoelden, er diepe kuilen in de wegen en yoetpadei 'uitholde. Dit maakte het noodzaaklyk 'zouden de Reizigers onbelemmerd voort " gaan, dat die wegen geëffend , de hoog ten geüegt, de kuilen gevuld, en de pa den herfteld'en verhoogd Wierden. Maa niet te min daar op gezinfpeeld wordt het is evenwel de zaake niet, die hier be doeld wordt. (3) Wy moeten hier der sken om het tegenbeeïdig Jeruzalem , d 'Kerke des Nieuwen Testaments, tot we. 'ke ook'veele Volken van allerlei taaien -tongen en natiën zich vergaderen zouden -o;:i den naam des HEEREN aan. t.e ..roe
M E R G E H.
pen , .en zich aan Hem, als hunnen 'Koning, in gehoorzaamheid des geloofs,'te onderwerpen, in gevolge 't geen daar van voorzegd was, Jef. II: a, 3, Zach. VIII: ao—23. XIV: 16. En zo wordt ook hier vs. 11. voorfpeld: Ziet! veelen zullen van verre koomen: Ende ziet! die van het Noorden, en van het Westen, en uit den Lande Sinim. Dit nu zo -zynde , 'zullen onze woorden .Zinnebeeldig te verftaan zyn, en (XN) in 't algemeen aanduiden, dat Godt uit den weg zoude ruimen alle zulke hinderpaalen, als dus lange de bekeeringe der Volken in den weg geweest waren. (33) Doch om het Stuk meer in 't byzonder te befchouwen , moet men op elke Spreekwyze wat nader letten. (*) Allereerst dan , dat Godt .alle zyne Bergen tot eenen weg zoude maaken. (*«) In de voorige tytels is reeds meer dan eens aangemerkt , dat de Bergen Zinnebeelden zyn van Koningen, en Koningryken. En, voor zo verre de Bergen den weg voor den Reiziger moeijelyk maaken-, en bynaverfperren, zo zal men hier te denken hebben om zulke Koningen , en Koningryken , die, overgegeeven aan Afgodery en Bygeloove , der Kerke vyandig waren , en de bekeeringe der Volken zochten te beletten. Die evenwel., niettegendaande dat vyandig gedrag, zyne, Godts Bergen waren ; .Koningen, die hunne magt en heerfchappy niet anders hadden als van Godt, die, gelyk Nebukadnezar beleeden had, Heerfcher is over de Koningryken der -menfchen, en over dezelve fielt wien Hy wil, Dan. V: ai. Als 'er nu wordt gezegd,dat Godt die Bergen (AS) tot eenen weg zoude maaken, 't geeft te kennen, dat Hy, die de harten der Koningen in zyne hand heeft
1 als waterbeeken, en die neigt waar heenen , Hy wil, (Spr. XXI: 1.) die door de Wa-
- penen des Geestelyken Krygs, Woord en
- Geest , alle hoogten , die zich tegen Hem
- verheffen , .kan ter nederwerpen , (a Kor. r X: 4, 5.) die Koningen zou beweegen en , bewerken, en in gehoorzaamheid des ge-
- loofs zo aan zich onderwerpen , dat zy,
- in plaatfe van het toevloeijen der Volken
2 langer te belemmeren , het bevorderen,
- gemaklyk maaken, en hen zelfs daar in , voorgaan zouden, en zo niet alleen Mede, leden, maar zelfs Voedfterheeren der Ker-
- ke worden zouden: Zo was 'er voorfpeld,,
-dat



BERGEN.
dat niet .flegts de Heidenen, maar ook de Koningen zouden gaan tot het licht, en den glans, die over de Kerke was opgegaan, Jef. LX: 3. Belooft Godt verder: En myne baanen zullen verhoogd zyn , zo zal Allereerst de vraage zyn, wat hier Godts baanen zyn? (A) Het is zeer gemeen in Godts Woord, dat de Leere des Geloofs, en der Godtzaligheid voorgefleld wordt onder de teekening van eenen Weg, Pad, of Baane, om reede, dat, gelyk een weg den Reiziger leidt van de eene plaatfe tot de andere, zo ook door die Leere wordt aangeweezen, hoe men van de duisternisfe konne overgaan tot het licht, en geraaken tot de Zielzaligende gemeenfehap van Godt. (R) En voor zo verre die Leere gegrond is op , en overéénkomt met de Schrift, welke van Godt is ingegeeven., 2. Tim. III: 16, zo konde Godt die met recht zyne baanen noemen. (/S/3) Godts belofte 'ervan is, dat ze zullen verhoogd zyn. (\A) In de letter voorönderflelt dit verboógen, dat de Baanen door waterftroomen, plasrccgcns, &c. wel niet ten eenenmaale wechgedreeven, maar evenwel hier en daar, min of meer , onbruikbaar waren geworden, en dus gevaarlyk. voor den Reiziger , om uit te giyden , of in eene fcheure, of kuil te vallen. In 't geestelyke zou men mogen denken om twisten, fcheuringen en ergernisfen tegen.de Leere : Tegen de Leere des Geloofs door bedektelyk ingevoerde ketteryen , waar door de weg der waarheid wordt gelasterd, en veelen afgetrokken worden, om zulke verdervenisfen na te wandelen; tegen de Zeedenleer, of die der Godtzaligheid; of door het invoeren van eenen eigenwilligcn Godtsdienst, en deszelfs bygeloovigheeden, en nietswaerdige pligtpleegingen, Kolosf. II: 22, 23, of, daar-en-tegen, door eene te ruimfchootfche Vryheid te dry ven , waar door deezen en geenen , die de befmettingen der Waereld reeds ontvlooden waren in gevaar konden geraaken, van zich wederom door dezelve te laaten inwikkelen en overwinnen, 2Petr. II: 1,2,18—20. Door zulke en foortgelyke middelen worden de rechte wegen des Heeren verkeerd; ze worden voor deezen gevaarlyk , en anderen worden 'erdoor afgefchrikt, om 'er zich op te begeeven. (B) Door den weg van tegenöverftellinge zal men nu gereedelyk I. Deel. H. Stuk.
BERGEN. 361
kunnen opmaaken , dat dit verhoogd worden zyner baanen te kennen geeft, dat Godt zal zorg draagen, dat de Leerftukken des Geloofs, en de pligten der Godtzaligheid, niet alleen openlyk en alomme voorgedraagen zouden worden, maar dat dat ook gefchieden zoude met eene zo eenvouwdige klaarheid, en met zo eenen aandrang van waarheid, betaaralykheid, en heil aanbrengende nuttigheid, dat geene twisten , fcheuringen , lasteringen meer plaats zullen kunnen hebben; maar dat allen, die niet moedwillig hunne oogen zouden willen fluiten voor het licht van overtuiginge , zullen moeten erkennen, dat die Baanen de Oude paden zyn, de eenige goede weg, de weg des leevens, die den verftandigen na boven is, door welken te bewandelen men ruste kan vinden voor zyne ziele. Als 'er nu .gezegd wordt, dat Godt alle zyne bergen tot eenen weg zoude maaken, ende dat alle. zyne baanen zouden verhoogd worden , zo heeft men dje twee dingen aan te merken als middelen, waar door de toevergaderïng der Volken, waar van vs. 12. gefproken wordt, grootelyks zou bevorderd worden. Overtuigd van het ontwyffelbaar waare , het hoogstbetaamlyke , het Godtverhecrlykende, en zielzaligende van die Leere, zouden zy die befchouwen, als die verheevene baane, dien heiligen weg, van welken gefproken wordt, Jef. XXXV: 8, 9, 10. En zien. de, dat Koningen en Vorlten, die voorheen Beftryders waren geweest, nu geworden waren Belyders en Befchermers van die Leere, en daar door verzeekerd, dat zy dien weg nu zouden kunnen bewandelen zonder eenige vreeze voor verfchrikkinge , zo dat, als 't ware , geen Leeuw, noch eenig verfcheur end gedierte meer op denzelven zoude gevonden worden : Zo zouden zy zich daar door kragtig opgewekt vinden, om zich mede op dien weg te begeeven, en langs denzelven mede te koomen tot dat tegenbeeldig Ziön, daar droevenis en zugtinge zullen wechvlieden, en eeuwige blydfchap huisvesten zal. Waar de vervullinge deezer Godtfpraake te zoeken zy, en in welk een verband die hier voorkoome, daar over zyn de Uitleggers het niet eens. De Heer Jungius, heeft in zyne Verborgenheid der laatfle tyden, in eene breede Aanteekeninge, p. 572—611, Zz de



3ó2 BERGE N.
de gevoelens van de Heeren Vitringa en Hartman voorgefteld, en beoordeeld, en daar op het zyne laaten volgen, naar het welke geheel dit Hoofd/luk zou behooren tot de laatlte tyden.
BERGEN (Want) zullen wyken, en Heuvelen wankelen Jef. LIV: 10K (X) Wat Bergen en Heuvelen zyn , weet elk , de eertte zyn van eene meerdere, de andere van eene mindere hoogte. Ze worden hier en elders meermaals te faamengevoegd, want zelden vindt men hooge Bergen, of men vindt 'er ook Heuvelen by, die als zo veele trappen zyn, om langs dezelven hooger op te klimmen. Ze zyn van eene genoegzaam onbeweegbaare vastheid, daarom leest men in den Bybel van geduurige bergen, en eeuwige heuvelen, Deut. XXXIII: 15. 'Er wordt hier evenwel gezegd, dat die zouden wyken en wankelen, (üü) Eenigen willen dit aangemerkt hebben, als gezegd by voorönderjlellinge: Al ware het dat Bergen weeken —: Nochthans zal myne goedertierenheid niet wyken —. Even als Pf. XLVI: a, 3- Godt is ons eene toevlugt en fterkte — : Daarom zullen wy niet vreezen, al veranderde de aarde haare plaatfe, en al werden de bergen verzet in het harte der zeen. (33) 't Zal van ruim zo veel nadruk zyn ,en meer overéénkoomende met den Grondtekst, dat men het met onze Overzetters flellig neeme : Bergen zullen wyken—als eene zaak,die zekerlyk gefchieden zou. (•) Bochart, ChanaanL.L C. 3, teekent aan, dat Heraclides ,Allianui en anderen vertellen, dat 'er oudtyds een ibort van Monfters gevonden werd op het Eiland Samus, die men Neddin noemde, die door hun ysfelyk gebrul de aarde dee den fplyten , en van-een bedien. Dar dit behoort tot de Fabelklap der Oude Grieken. Van Xerxes, Koning der Perfet wordt gemeld, dat hy den berg Athos heb be doen doorgraaven, zo dat men 'er me i'eheepen tusfchen heen konde vaaren En van Keizer Caligula teekent Suefoniu aan tot een blyk zyner verwaandheid „da „ hy alles willende doen, 't geen nie ,, fcheen te kunnen gefchieden, met on „ gelooflyken fpoed vlakke velden dee< „ ophoopen tot bergen , en bergen dee< „ (legten tot vlaktens." Wat ooit gedaai is , of nog zou kunnen gedaan word'ei door den arbeid Yan duizenden van han
BERGEN.
den, komt hier niet in aanmerkinge: 'Er wordt hier gefproken van zo een Wyken en Wankelen van Bergen en Heuvelen, waar door ze als omgekeerd worden, en wechzinken, of zo verzet worden, dat zy in hunne voorige plaatfe niet meer te vinden zyn. Daar toe wordt buiten twyffel een Godtlyk alvermogen vereischt. Job brengt het by als een bewys, dat Godt fterk is van kragt, dat Hy de bergen verzet, dat ze het niet gezuaar worden, Cap. IX: 4, 5. Zo zingt ook David: De ftemme des HEEREN is met kragt—.Hy doet den Libanon en Sirion huppelen als een jong Eenhoorn, Pf. XXIX: 4, 6. Zelfs hebben de Heidenen het fchudden der Bergen aangemerkt, als een bewys van de tegenwoordigheid hunner Goden. Zo zingt Ovidius, L. IIL Faftor, vs. 329.
Conftat Aventina tremuisfe cacumina, filva,
Terraque fubfedit ponder e presfa Jovis.
Men heeft vroegere en laatere voorbeelden van het wyken, of verzetten van Bergen , waar van 'er eenige zyn bygebragt in eenen der voorige tytels van BERGEN, ter ophelderinge van Job IX: 5. Men kan zulke gebeurtenisfen aanmerken als een voorfpel van het geene gebeuren zal in het einde der Waereld, wanneer de Elementen brandende zullen verfmelten, en ook Bergen en Heuvelen op en neêr bewoogen, van hunne wortelen gerukt zullen worden , en geheel en al wech wyken; want dan zal ook de Aarde verbranden met de werken, die daar op zyn, 2Petr. III: 10. (f) Maar men leest in den Grondtekst D^ni}- met het voorzetfel (n) EIE
i Bergen, insgelyks DIE Heuvelen. Deszou-
■ de men kunnen denken, dat de Propheet : zekere bepaalde Bergen bedoelt, en als . met den vinger 'er op geweezen hadde: r En dat zouden dan kunnen geweest zyn : de Bergen, op welken Jeruzalem gebouwd t was; en wel voornaamelyk de zo beroem-
■ de Bergen en Heuvelen van Ziön en Mor ia, l aangemerkt als Zinnebeelden van der l Jooden Kerk- en Burger■ ftaat; want men 1 weet, dat op Zion het Koninglyk Paleis 1 was, en dus de Zétel van het Koningrvk ; - en op deszelfs heuvel Moria was de Tempel;



BERGEN.
BERGEN. 363
fel, en dus deZétel van den Godtsdienst. Gelyk nu de Bergen en Heuvefyn in 't gemeen door Godts kragt zeer vastgezet zyn, PC, LXV: 7, zo kan men dat ook in 't byzonder zeggen van die Bergen te Jeruzalem, daar onder begreepen zynde der Jooden Kerk- en Burgerftaat. Want, gelyk Zion de Berg was, welken Godt verkooren bad tot de plaatfe zyner ruste, zeggende: Dit is myne ruste tot in eeuwigheid, Pf. CXXXIL 13 , 14. Waarom Habakuk 'er ook van fpreekt als van geduurige bergen, en heuvelen der eeuwigheid, Cap. III: 6. Zo was ook het Joodfche Volk het Volk, 't welk Godt zich had afgezonderd tot zyn Priesterlyk Koningryk, en eigendom uit alle andere Volken, en , vermits dé groote voorrechten, en de magtige befcherminge , welke Hy aan hetzelve fteeds verleend hadde, waande het ook, dat altoos te zullen blyven. Maar, gelyk de eigenlyke Bergen en Heuvelen eens zullen wyken en wankelen, zo zoude dat die ook eens overkoomen: Niet, die Bergen, als Bergen ; maar der Jooden Kerk- en Burgerftaat, die 'er, als 't ware , op neêr gezonken waren: Naamelyk dan, als Godt het Volk van eenen vreemden Vorst zou zenden, 't welk die Bergen door het beuken der Stormrammen zou doen fchudden en daveren , derzelver muuren en vestingen vermorzelen, beklimmen, en Jeruzalem, en den Tempel onherftelbaar verderven met eene vos te lyk beftootene verwoestinge, ook tot de voleindiginge toe, Dan. IX: 26, 27. Dat zoude als eene andere geweldige beweeginge zyn van de Aarde en den Heemel, welke zoude te wege brengen eene zeer merkwaerdige veranderinge der beweeglyke dingen, welke gemaakt waren, op dat blyven zouden de dingen , die niet beweeglyk zyn, Hebr. XII: 26, 27. Vergel. Hag. H: 7. Dit zou zyn die groote zaak, dat ontzaglyk blyk van Godts magt en toorn, van 't welk Habakuk hadde gepropheteerd, dat Godt de Heidenen, de Romeinen, zoude los maaken van de keetenen, waar mede zyne Voorzienigheid ze dus lange in bedwang gehouden hadde, en hun toelaaten , om, als de inftrumenten zyner gramfchap, op 't Joodsch Gemeenêbest, en deszelfs Hoofdftad aan te vallen; waar van daan ook het gevolg zoude zyn, dat de geduurige bergen zouden verftrooid worden, en de
heuvelen der eeuwigheid zich zouden buigen, Cap. III: 6. (3) Doch, hoe men het ook neeme, 'er wordt hier gefproken van zo een Wyken en Wankelen, 't welk gantsch vreemd, en te gelyk ook vreezelyk zoude zyn: Wel vreemd, maar niet volftrekt onmooglyk ; wel vreezelyk , maar niet verderflyk, immers niet voor Godts Kerke. 'Er zou een tyd koomen , dat der Jooden Kerk- en Burgerftaat te gelyk met het Oud Verbond wyken en verdwynen zoude ; een tyd , dat Bergen en Heuvelen te gelyk met geheel de Aarde zouden wyken, wankelen, en wechzinken : Maar evenwel geen nood voor Godts Kerke ! De trouwe van haaren Man en Maaker zoude nooit eenige de minfte veranderinge ondergaan. Wat immer wyken mogt, of wankelen , zyne Goedertierenheid evenwel zoude niet wyken, bet Verbond zynes vreedes zoude niet wankelen tot in eeuwigheid. Zoude het dan ooit eens gebeuren , dat Hy in eenen kleinen toorn zyn aangezigt van haar verbergen zou, met des te grootere ent fermingen zou Hy baar weder vergaderen. Zie van het tweede gedeelte van ons vs. onder den tytel van GOEDERTIERENHEID, het III. D. p. 791—.
BERGEN : (Geevet eere den HEERE uwen Godt, eer dat Hy het duister maake, en eer uwe voeten zich ftoolen aan de /cheemerende) Dat gy na Hebt wacht et , en Hy dat felle tot eene fchaduwe des doods, en tof eene donkerheid zette, Jerem. XIII: ié-. (K) 'Er gaat eene Vermaaninge voor af. Het Volk had het allergrouwlykst verdorven , Godts grimmigheid was reeds ontdoken, binnen kort ftond die in lichte en laaije vlammen , ten algemeenen verderve, door te breeken, (zo als in 't voorgaande te zien is) ten warezy, door nu nog tydige Boete, LIem in de roede vielen. Daar toe ftrekt de Vermaaninge • Geevet eere den HEERE uwen Godt. (NX) Den HEERE, die, in onderfcheid;nge der Elilim en Niet goden, die maar y delheid zyn, de alleenwaaragtige en eeuwigleevende Godt is : Uw Godt, Uit kragt van het Sinattiscb VerbomT, 't welk gy trouwlooslyk hebt gefchonden , door van LIem af te hoereeren, en vreemde Goden na te wandelen: Die, des niet te min , u als nog als zyn Volk aanmerkt, verfchoont, op uwe behoudenis bedacht is , en u daar
Zz 2 toe



3Ö4 B ERG E N.
toe raad geeft. Hoort dan raad, ontvangt tucht, en wordt wys, eer het befiuit baart. C33) Geevet eere den HEERE uwen Godt. Verhef et u niet, vs. 15; die zyn hart verhardt, zal in 't kwaade vallen. Valt Hem ootmoedig te voete met belydenisfe van uwe fchuld, gelyk Jofua Aehan vermaande \ Geef toch den HEERE, den Godt Israëls, de eere, en doet voor Hem belydenis, Jof. Vil: 1 o. Geeft Hem de eere, en erkent, dat het zyne goedertierenheeden zyn, dat gy nog niet vernield zyt. Geevet Hem de eere zyner barmhartigheid, die u nog laat waarfchouwen , vermaanen, en raad geeven, hoe gy den toekoomcnden toorn zoudt kunnen ontvlieden. Geevet Hem de eere, zyt op middelen bedacht, om de fchennis zyner eere te verbeeteren, en u met Hem te bevreedigen, gelyk de Priesters der Philifiynen hun den raad gaven, om, met de Arke een Schuld-offer te zenden, en daar door den Godt Israëls de eere te geeven, 3 Sam. VI: 5. En gelyk die 'er tot eene reede van aandrang by voegden: Misfchien zal Hy zyne hand van over u verligten. (3) Zo dringt de Propheet zyne vermaaninge ook dus aan : Eer Hy het duister mmake, en uwe voeten —. (V) 'Er worden hier twee dingen voorönderfteld. (**) Het eerfte ij, dat zy gevaar liepen, dat Godt het duifter maaken zoude. De fchrikbaarende en angstvallige duisternis is een bekend Zinnebeeld van zwaare Oordeelen, en vooral Oorlogsrampen. De dagen der bazuinen en des gehlanks tegen de vaste Sleden , en hooge hoeken heeten daarom dagen der duisternisfe, en der dikke donkerheid, Zeph. I: 35, 16. Verandert Godt zulke.tyden ten goede, dan wordt Hy gezegd , de Doodsfchaduwe te veranderen in den morgenftond; laat Hy op goede zulke naare dagen volgen, dan is het omgekeerd , dat Hy den dag als den nacht verduistert; dat Hy het Land by lichten dage verduistert, Am. V: 3. VIII: 9. Het laatfte hadden zy te verwachten , dat Godt het duister maaken zoude. Dit ziet naar het fchynt op het begin der beleegeringe, welke de Chaldeën voor Jeruzalem liaan zouden. Toen maakte Godt het alreeds duister,want de Chaldeën zouden de infirumenten zyner gramfchap zyn. Doch dat was maar eene ligtere duisternisfe, in vergelykinge van die zwaarere, van welke iu .'t vervolg gefproken wordt, wel-
B E R G E N.
ke zoude zyn als eene fchaduwe des doods. (A3) Ten tyveeden wordt hier voorönderfteld, dat 'er iets was, waarmede zy zich zouden vleijen ; "maar waar tegen zy worden gewaarfchouwd , als zullende zo iets zyn, waar mede zy bedroogen zouden uitkoomen , en 't welk hun zoude worden tot verzwaaringe des Oordeels. 'Er wordt gefproken van fchemerende bergen; 'er wordt voorönderfteld , dat zy van dezelve licht verwachtten; zy worden gewaarfchouwd, dat zy 'er hunne voeten aan fioolen , verwonden , 'er zich door verminken zouden, dat, in plaatfe van licht, Godt het tot dikke donkerheid [tellen zoude. (A) Laaten wy 'er ons een Letter lyk denkbeeld van maaken. Iemand is op weg,'tisnog duister, hy is in bekommeringe voor ftruik-' roovers , of de fchrikdieren des wouds : Maar de Morgenfcbeemeringe begint , hy' ontdekt op de toppen der bergen den glans van den doorbreeken den dageraad, hy verblydt zich, dat het ftraks licht, volkoomen dag, en hy buiten alle vreeze zal zyn : Maar eensklaps dringen, zwaare en zwarte onweerswolken op , het daglicht kan 'er niet doorheen dringen, het wordt veel donkerer , dan het te vooren was* Llortende donderflagen rommelen rontom hem, de winden loeijen, plasreegen ftort op hem neêr, zo dikwils hy eenen voet verzet, fioot hy aan, en voelt zich jammerlykbezeerd, moet blyven liggen, vervuld met fchrik en angst, niet anders, dan of hy nederlag in een dal der fchaduwedes doods; ja reeds nederlag aan den mond des grafs , een land der duisternisfe; fiikdonker als de duisternis zelve. (B) Ligtelyk begrypt men, dat deeze gezegdens Zinnebeeldig te neemen zyn. (a) Men verftaa. door de Bergen, op welke men de Scheemeringen van den dageraad ontdekte , en waar van meirLicbt verwachtte, zo eenen Koning en Volk, die zich ter hunner hulpe; hadden opgemaakt, op welker hulpe zy ook zo veel ftaat maakten , dat zy niet twylTeldcn, of het Licht van verlosfinge , en daar uit fpruitende blydfchap zou zich eerlang, als een volle dag, in alle zvne klaarheid over hen. verfpreiden. (b) Maar het zoude ^met hun zyn , gelyk Salomozegt Spr. XXV: 19. Het vertrouwen op ee. nen Godtloozen, ten dage der benaauwdheid, is als ten gebroken tand, en een verfiuiktc
voet.



B E R G E N.
BERGEN. $6g
voet. :In plaatfe van reddinge, om vry uit te kunnen gaan, zou het niet anders zyn, dan of zy met hunne voeten aangejlooten, en die verduikt hadden, zo dat zy ter plaatfe, daar zy waren, hoe gevaarlyk het 'er ook zyn mogt , zouden moeten blyven : En in plaatfe van Licht, zoude Godt, om dat zy op menfchen meer vertrouwd hadden, dan op Hem, het hun van allen kanten zo bang maaken, dat het niet anders zoude zyn, dan dat zy deeds verduisterd •wierden door angst, en voortgedreeven door donkerheid. (22) Óm dit te voorkoomen , moesten zy den HEERE, hunnen Godt, de eere geeven. Dat was het eenig hun 'nog overgebleeven middel., Dat werd hun door den Propheet aan de hand gegeeven; daar.van moesten zy gebruik maaken, en wel zonder eenig het minde tydverzuim, aangezien de dag hunnes ondergangs naby tvas, en flerk haastende, 't Zal zo veel zyn, ais hadde hy gezegd: „ Neemt ter ooren, „ en verheft u niet! Och! dat gy in deezen ,, uwen dag bekendet s ,t geen tot uwen vree„ de zoude kunnen dienen. Geevet eere, „ geevet eere den HEERE uwen Godt, eer „ dat Hy het duister ?naake. Geevet Hem „ eere* <s& bje$, beflupi\ baart (gelyk fcafj/ufi. ,, de. dag voorby) terwyhn dc hittigheid zy„ nes toorns over u lieden nog niet kcni.tf — Zeph. II: a. Maar gewoon den raad van Godts Booden te veragten, en zich-zelven te vleijen : Het gezigte zal idet koomen, de dagen zullen verlengd worden, zo is ook toen hun gedrag geweest. Zy hebben nagelaaten te . doen 't geen zy hadden behooren te doen: Zy hebben Gode de eere niet gegeeven: Zy hebben gedaan 't geen zy hadden moeten nalaaten : Zy hebben licht verwacht van de fchecmerende bergen. De Propheet verklaart dit zyn Zinnebeeldig Voordel met cluidelyke woorden , Cap. XXXVI1. Koning Zedekia was afvallig geworden tegen, Nebukadnezar, den Koning van Babel, en bad een Verbond gemaakt met Pharao- Hophra , om zich te derken met de magt van Egypte. Urn die trouwloosheid te wreeken , rukte Nebukadnezar met een talryk hcir voor Jeruzalem. Toen was het alreeds duister. Om die Stad te ontzetten , was Pharao opgetrokken uit Egypte. De Chaldeën, dat vernomen hebbende , braken het beleg op, en trokken den Egyptenaar te gemoete,
Men verblydde zich te Jeruzalem , menmeende de Morgenfcbeemeringe te zien, die bet licht zoude aanbrengen ; men juichte : De Chaldeën zullen zekerlyk van ons wechtrekken. Maar men verblydde zich over een ydel ding. 't Gebeurde even zo, als de Propheet hun voorfpeld.e. Naar maate de Chaldeën voorwaards trokken, weeken de Egyptenaars agterwaards ; Pharao keerde met. zyn heir weder in Egypte, en liet Jeruzalem der ongenade derChaldeën over, di& ppk^wel haast wederkeerden, het be-, leg hervatteden , cn met zo veel geweld voortzetteden, dat de Stad werd doorgebroken ; de Koning, die het meende te ontvlugten, werd gevangen, en de oogen werden hem uitgefloken; Jeruzalem en de Tempel werden verbrand, en het Volk gevanglyk wechgevoerd na Babel; en zo werd het licht, waar op zy gehoopt hadden, hun tot eene fchaduwe des doods, en tot donkerheid. Men zie Venema , Comment. ad Jerem. in h. I.
BERGEN (V Zal ten dien dage gefchieden, dat de) van zoeten wyne zullen druipen , en de Heuvelen zullen van melk vloeijen, en alle ftroomen van Juda vol water gaan.: En daar zal een Fontcine uit den huize des HEEREN int gaan , en zal het dal van Sitiim bewateren , joè'1 lil: iü. (X) De -Godtfpraak delt ons (XX) in de Letter voor: (*) la het Algemeen een ryken overvloed van alle zulke dingen, die eene ongemeene vruchtbaarheid aanduiden. («*) In de hoogte: De Bergen zouden — en de Heuvelen van —. Kanadn was een Bergdgtig Land, des niet te min,door den Daauw en Reegen , een vruchtbaar Land. Behalven den. Honig en de Olie, waren Wyn en Melk beroemde voortbrengfels van dat Land. De Wyngaarden waren doorgaans op de Bergen, ofin het hangen der Bergen : Daar had men ook de Pcrskuipen , waar in de. Druiven getreeden, of geperst wierden; voorts ook andere Kuipen, waar in het uitgetreeden Sap alliep, en verzaameld. wierd , alvoorens het in andere vaten werd overgegooten, om vervoerd te worden. Als 'er dan gezegd wordt,, dat de Bergen van zoeten wy» ne, dat is, van Most, zouden druipen, zo duidt dat aan eenen zo ryken Oogst, das de kuipen zouden over hopen, Joè'1 II: 24, dat de Most langs dehoiligheedenen fpleeZz 3 %&b



jflj BERGEN.
tender Bergen zoude afdruipen na om laag. Zie Ravii , Disfert. de Vindemia —- Hebrteor. p. 30, 31. Op de Heuvelen, en in daar by geleegenc Dalen werden de Kudden geweid, daarom leest men van Herders op Ephraïms gebergte, Jerem. XXXI: 6. Zouden dan de Heuvelen van melk vlieten , men verbeelde zich zo veel geevende kudden, dat de Vaten de melk niet konden bevatten, of dat de Uijers zo vol waren , dat de melk 'er van zelve uitliep, en dus afvloeide langs de Heuvelen. OO Om laag zou men ook de blyken van Godts vruchtbaarmaakenden zeegeu ontdekken: Alle de ftroomen van Juda zouden vol water gaan. Men verdaa door de Stroomen (en zo wordt het woord p'ÖN meermaals gebruikt) de holligheeden tusfchen de bergen , die als zo veele gooten , kanaalen zyn, waar in het water afitroomt van het gebergte « als de fneeuw fmclt, en het ftérk reegent: Dan hebben die veel water, en maaken een Herken droom; maar, als 'er hitte komt vervlieten ze, ze worden uitgedelgd, ze verdwynen uit haare plaatfe, Job VI: 17. Maar nu zouden ze vol water gaan: Dat is, niet uitdroogen, deeds vol, van water zyn , des Zomers', zo als 'er daat Zach. XLV: 8, zo wel, als des Winters, (a) Nu komt 'er nog iets Byzonders by: En daar zal eenfonteine uit den Huize des' HEEREN uitgaan —. («*) In den Tempel , welke was het Huis des HEEREN had men veel water noodig , zo voor de Priesters, om zich te wasfchen, als om den vloer te reinigen, van het bloed, en andere vuiligheid van het Offervee. Maar 'er was geen Fonteine in den Tempel; het daar toe benoodigd water werd, dooi onderaardfche buizen derwaards geleid uit de fonteine Etham, en het loosde ziel: in de beeke Kedron, welke Oostwaardi droomde, en zich eindelyk uitdortte ii dc Zout- oïDoode Zee. (A3) Maar waar za nu het dal Sittim te zoeken zyn, 't well van uit deeze Fonteine moest bewatert worden ? In den Bybel is geen Dal vai dien naam bekend, behalven dat in he Land der Modbiten , daar de Kinderen 1. raëls hoereerden met de Dogteren der Modbi ten, en, die ten gevalle, mede offerden en zich koppelden aan Baal-Peor, Nun: XXV: 1, a, 3. Dan dit baart beden!
BERGE N. '
ïykheid: Het Land der Modbiten, en du* ook het dal Sittim, lag aan de overzyde van de Zoutzee: Hoe konde dat dan bewaterd worden door de bovengemelde'beeke, welke aan deeze zyde in de Zoutzee viel ? (A) Om die reede denkt men aan het Dal, of vlakke Veld tusfchen het gebergte van Juda, en de Zoutzee, en dat hetzelve zo zoude genoemd zyn naar de Sittimboomen, die 'er groeiden. Doch, dat die 'er groeiden, is geheel onzeeker, en zou zelfs ohwaarfchynlyk zyn, konde men daat maaken op het getuigenis van Hicronymus, dat de Sittimboomen nergens groeijen , als in de Woedynen van Arabie. (B) Het dal Sittim is dan by my het dal van dien naam in het Land der Modbiten. De geopperde bedenklykheid weegt by my zo zwaar niet. De Geest kan zyne reede gehad hebben , waarom Hy in den Geheimzin (en dien moeten wy hier voorönderdellen) onze gedachten hebbe willen bepaalen tot dat Dal. Men vindt geene zwaarigheid in 't geene men leest Ezech. XLVII: 8. (fchoon het in de letter niet konde begreepen worden, waar te zullen worden) dat door het indorten van die beeke, welke ook van uit het Huis des HEEREN uitging, de Wateren van die Zee, de Zoutzee0, gezond wierden, zo dat alle Visfcben daar in leefden, en even zo goed en menigvuldig waren als in de groote, dat is in de Westerfche, of Middenlandfcbe Zee, vs. 9,10. Waarom zouden wy het ons dan ook hier niet zo mogen verbeelden, dat, door het invallen van die beeke, de wateren van de Zoutzee zo verbeeterd zouden worden, dat haare ziltigheid, lymagti<dieid, en kwaadaartige uitwaasfemingen niet meer fchadelyk zouden zyn; maar, integendeel,door de Oevers van het Land der Modbiten, en van het dal Sittim te be; wateren, die tot vruchtbaarheid gedyen i zouden? Het zo neemende, zo zullen wy [ hier de Belofte hebben van eene zo onge: meene vruchtbaarheid, dat die zich niet l maar bepaalen zoude tot het Land van 1 Juda; maar zich ook, over deszelfs grent zen heen, uitbreiden tot een vreemd, en • Heidensch Land, (33) Dat deeze Belofte
- te verdaan zy van eene Geestelyke, en niet , van eene tydelyke vruchtbaarheid, is een . genoegzaam eendemmig gevoelen. Die
- den zinnebeeldigen Schryftrant der Pro-
phee-



BERGEN.
pheeten kent, zal daar niet aan twyffelen. O) Volgen wy dan het voetfpoor van den Letterzin. («*) Eerst komt in aanmerkinge de Vruchtbaarheid van het Land Juda; het Land, waar in Godts Kerke haar verblyf had. (A) Daar vinden wy in de Hoogte (AA) Bergen en Heuvelen: Menfchen, die door hun aanzien , bedieninge, kundigheeden, vooral wysheid en geestelyk verftand, boven anderen uitmunten, deezen iets meer, geenen iets minder, als Vorften , mindere Overheeden , Hoogleeraars. Die (BB) zouden van zoeten wyne druipen, en van melk vlieten, (a) Men denke om de gaave van Godts genade, de goederen van Godts Koningryk : Gerechtigheid, vreede en blydfchap door den Heiligen Geest,die elders Ook wyn en melk genoemd worden, Jef. LV: i. Wyn, om het hart vervrolykend vermogen 'er van. Want, gelyk de wyn het hart verheugt , zo kan men ook , by het genot ' van die dingen , zich in Godt verblyden, als tn den Godt der blydfchap onzer verheuginge ; want dan gevoelt men eerst recht, dat de vreede Godts zo eene vreede zy, die alle verftand te boven gaat , en hart en zinnen bewaart in Christus Jefus. Melk , om het aangenaam en zielvoedend vermogen 'er van; want daardoor wordt de ziele, als met fmeer en vetheid verzadigd, zo dat men uitgaa en toeneeme , als mestkalveren. (b) Het druipen en vlieten 'er van zal dan aanduiden de zeer overvloedige bedeelinge van die geestelyke Zeegeningen , zo dat zy daar door ook aan anderen zouden kunnen zyn tot leeringe, vermaaninge en vertroostinge, gelyk de Heiland eens zeide, doch onder een ander zinnebeeldig Voorftel: Die in my gelooft, ftroomen des leevendigen waters zullen uit zynen buik vloeijen, Joh. VII: 38. (B) In de laagte zouden de ftroomen vol water gaan. (AA) De Stroomen ,\aagtzns tusichen het gebergte, beddingen der beeken , wel bekwaam , om water te ontvangen, maar die dikwils 1 droog zyn, kunnen beteekenen het meer 1 gemeene Volk , 't welk veeltyds is als ; eene Schaare, die de Wet niet weet, een \ Volk, dat de kennisfe Godts niet heeft; en / het Water kan ons, behalven de Zecgenin- < gen van den Geest, verbeelden At Leere des hèils, die der Waarheid, welke naar de < Godtzaligheid is. (BB) Zouden die Stroo- '.
BERGEN. 367
men nu vol water gaan, 't kan aanduiden,
dat die dan ook zouden vervuld zyn met de kennisfe van Godts wil, in alle wysheid en geestelyk verftand, zo dat 'er, als 't ware, geen Zuigeling meer zoude zyn van weinige dagen, Jef LXV: ao. De eeneden anderen niet meer zoude behoeven toe te roepen: Kennet den HEERE; maar zy allen Hem kennen zouden, van hunnen kleinften af, tot hunnen grootften toe, Jerem. XXXI: 34. Men zou hier mogen denken aan 't geene 'er ftaat Jef. XI: 9. De Aarde zal vol kennisfe des HEEREN zyn , gelyk de wateren den bodem der Zee bedekken. Deeze Overvloed zoude zich verder uitbreiden , als tot het Land van Juda. (/3/3) Want 'er zou ook een Fontein uitgaan uit —. (A) Het Huis des HEEREN is de waare Kerk, het Tegenbeeld van den Ouden Tempel, en daarom by Paulus omfchreeven als een Heilige Tempel in den Heere, eene woon/lede Godts in den Geest. De Fonteine in dat Huis is de Heilige Geest; want, gelyk het water opwelt "uit de fonteine, zo deelt ook de Heilige Geest zyne gaaven uit aan eenen iegelyk, gelykerwyze Hy wil. Hoe groot eene verfcheidenheid van gaaven 'er ook zy, het is nochthans een en dezelfde Geest, die alle dingen zuerkt, 1 Kor. XII: 11. Door het Water,'t welk uit het Huis des HEEREN afvloeide, moeten wy, met en benevens de gaaven van den Geest, verftaan de Leere van het Euangelie ; want 'het woord is, gelyk fommigen het noemen, het Vehiculum Spiritus, de Wagen , of betVoertuig van den Geest.. Het is uit Hem , als zyne Fonteine, oorfpronglyk; Hebben dc heilige menfchen Godts bet gefproken, zy hebben het gedaan, gedreëven zynde door den Heiligen Geest. En de Uitbreidinge van de Euangelieleere , leevendig en kragtig gemaakt door den Geest, komt meermaals TOor onder de teekeninge van een uitareeken, en voortftroomen van wateren, ds Jef. XXXV: 6, 7. Wateren zullen uitler 'ften in de Woeftyne —. Men denke aan le leevendige wateren, die vlieten zouden tit Jeruzalem — , Zach. XIV: 8 , aan de ■iviere van water des leevens, welke voortiwam uit den throon Godts , en des Lams, >penb. XXII: 1. In 't byzonder aan de Wateren , èie Ezechiël zag voortvlieten van mder den dorpel des Huizes, die zich, hoe anger zo verder uitbreidden, Cap.XLVII:
1—5-



368 BERGER
B E R G E N.
i_5. Want, gelyk die wateren zich ten laatften ontlasten 'in de Zee, te weeten, de Zoutzee , en derzelver wateren gezond maakten, vs. 8, zo zoude ook deèze Fonteine van uit het Huis des HEEREN zo verre uitgaan, (B) dat ze het dal van Sittim zou bewateren. (AA) Nu moeten wy eerst weeten wat wy te verftaan hebben door het dal Sittim, en wat door de Zout. zee , welke dat dal affcheidde van het Land Juda. (a) In het dal Sittim wierden de Kinderen Israëls door de Dogters der Modbiten, die, op den raad van den vallenen Propheet Biledm, tot hen kwamen, verleid tot hoerery en afgodery. Men denke aan het Roomsch AnUchristcnschryk, daar ook zo een valfche Propheet, anders genoemd de Vrouwe Jezebel, die zich zeide eene Propheetesfè te zyn, zich heeft verheeven op den ftoel der fchadelykheeden, en des Heeren dienstknegten heeft verleid, om, geestelyker wyze, te koereeren, en afgoden-of er te eeten, Openb. II: 14, vooral vs. ao, welke ook veelen agter zich heeft afgetrokken, zo dat de Koningen der Aarde, en die de Aarde bewoonen, met haar gehoereerd hebben , dronken geworden zynde ' van den wyn haarer hoererye, Cap. XVII: a. (b) Door de Zoutzee, welker water zo verdorven was, en welker uitwaasfeminréri zo fchadelyk waren , en door welke 'het Modbitisch Land, en dus ook het dat Sittim was afgefcheiden van het Land Juda, mogen wy verdaan de Leere van dat Ryk , welke is eene verborgenheid en verleidinge der Onrcchtvaerdigheid,2rrh.es{'Al 7, 10, beftaande in zo veele bygeloovigc pligtpleegingen van eenen eigemuilliger -.Godtsdienst, die niet van eenige waerde is en in zo veele Fabelen, Leugenlegenden en dwaalingen, die hoogst.nadeehg zyi voor de geenen, die de liefde der waar beid niet aanneemen , om zalig te worden en die zo grof zyn, dat daar door eene.ge heele affcheidinge is tusfchen dat Ryk , e de waare Kerke, zelfs in zo verre, da die .wel ernftig gewaarfchouwd wordt, 'e scène gemeenfehap mede te hebben, Opent XVIII: 4. (BB) Zal dan dat Dal van di Fonteine bewaterd worden , dan zal een die Zinnebeeldige Zoutzee moeten gezond g< maakt worden; dat is, die zo verderflyK ' jLeere zal van haare dwaalingen, en bj gcioovigheeden moeten gezuiverd wordei
De Mensch der zonde, de Zoon des verderft,
zal moeten worden bekend gemaakt voor den geenen, die hy is: Als hy, die zich nu in den Tempel Godts verheft, els ware hy Godt, allengskens meer en meer van zyn gezag beroofd, zal aangemerkt worden als een niets ; als de Koningen der Aarde, die zich plagten neder te buigen aan de planten zyner voeten, van ftap tot ftap zullen voortgaan met hem woest, en naakt te maaken; wanneer uit zyn eigen Ryk Mannen van naamen kunde zullen opftaan, die zyne gewaande onfeilbaarheid zullen betwisten, zich aan zyne gedreigde'Banvloeken weinig zullen dooren (dingen , die wy reeds, aanvanglyk zien gebeuren) dan zullen veelen zyner voorheen zo verblinde Aanhangers tot nadenken koomen. Wanneer kundige , en door hun voorbeeldig gedrag eerbiedenswaerdige, Leeraars de Euangelie-leere in haare zuiverheid, en beminnelykheid voordellen, met bondige bewyzen daaven , de tegenövergedelde dwaalingen met kragt te keer gaan, cn het fchandelyke en fchadelyke 'er van overtuigend ontdekken zullen : Dan zullen die'heil wateren kunnen doordringen, om het dal van Sittim te.bewater&n^x^sx. dat gevolg, dat veelen van die dwaalenden van geeste lot verftand koomen , en de leeringe zullen aanneemen. Dat zyn die eenigen, die oorfpronglyk behoord hadden tot de Synagoge des Satans, maar die door des Heeren Woord en Geest zullen bewoogen worden, om tot de Kerke te koo.men, zich voor haar te verneederen, en te bekennen, dat zy hel is, die de Heere lief ! heeft, Openb. III: 9. Die zyn die geeste, .lyk Dooden, tot welken eens zal gezegd , worden: Waakt op, en juicht, gy,, die tn 1 het ftof woont, want uw daauw zal zyn, als ■ de daauw der moeskruiden, Jef. XXVI: 19. , Welke laatde fpreekwyze aanduidt een
- aan hun medegedeelde vruchtbaarmaaken1 de kragt. En dus zal het met deeze Wat teren zyn , gelyk met die van Ezechiël, r waar van gezegd was , Cap. XL VII: 9. . '/ Zal alles leeven, waar heenen deeze wac teren koomen zullen. Want van de Geestet lyke Egyptenaars (het Antichristenseh Ryk i- wordt ook Geestelyk Egypte genoemd, e Openb. XI: 8.) is ook voorzegd , dat de
- HEERE hun zal bekend worden ; dat zy l. Hem kennen, en dienen zullen; dat zy zich
trit



BERG-GODEN.
tot Hem zullen bekeeren, en Hy hen geneezen zal. Dat de HEERE van hun zal zeggen : Gezeegend zy myn Volk, de Egyptenaars, Jef. XIX: ar, 2.5. (/?) Dus zullen die van het dal van Sittim, nu bewaterd door het water des leevens, zo wel in deezen zo gezeegenden overvloed deelen, als die van Juda, en zo ook opwasfen als een werk van Godts handen, en een fpruile zyner plantingen. (3) De Tydsbepaalinge is deeze: En het zal ten dien dage gefchieden. Naar het gevoelen van voornaame Mannen, in het Propheetisch woord zeer ervaaren, behoort dit tot de laatfte tyden. Jungius, .in zyne Verborgenh, der laatfte Tyd. p. 169, 170. in eene Aanteek., brengt geheel dit III. Hoofdftuk tot de laatfte tyden; en bekleedt het met deeze reede :„ Dewyl geen „ mensch daar aan kan twyffelen, of Cap. .», II: 28. was gefproken van de uitftortin-
ge des Geests, en vs. 30, 31. van het „ Oordeel, *t welk den Jooden , na de
uitftortinge des Geests , door de Ro„ meinen overgekooraen is , om dat de
Apostel Petrus dit met zyn gezag be„ flist, AU. II. En dewyl daar op, Cap. „ III: 1, gefproken wordt van de gevange„ nis van Juda en Jeruzalem, welke Godt
zoude wenden in die dagen, in welke Hy „ de Heidenen zou afvoeren in het dal Jo* „ faphats, om aldaar met hun te richten , .,, vs. 2, zo fpreekt ook de zaak van zel„ ve, dat dit ziet op tyden, welke na dat „ Oordeel , Cap. II: 30 , 31.. befchree„ ven, koomen zouden, in welke de zaa,„ ken , vs. j en 2. gemeld , gebeuren
'zouden. Dewyl dan nu deeze gevange„ nis , van Juda en Jeruzalem nog niet „ gewend is, zo volgt daar uit, dat dit
Hoofdftuk fpreekt van zaaken, die haa.„ re vervullinge nog niet verkreegen heb„ ben, en dat daarom dit Hoofdftuk op „ deeze laatfte tyden zyne betrekkinge „ heeft."
BERGEN, (De berg van het Huis des HEEREN zal vastgefteld zyn op den top ,der) en hy zal verheeven zyn boven de Heuvelen —, Mich. IV:. 1,2. Zie de geheel gelykluidende plaatfe, Jef II:2, 3, voorwaards onder den tytel BERG.
BERG-GODEN,(i/#»«e, naamelyk der Israëliten, Goden zyn)daarom zyn zy fterker geweest dan wy: Maar zeeker laat ons tegen hen op het effen veld Jlryden, 1 Kon.
/. Deel. II. Stuk. 1
BERG-GODEN. .369
XX: 23. Dit was het gevoelen, en de raad van de Hof- en Krygs-bedienden van Benhadad, den Koning van Syrië. De Syriërs waren door Achab en de Israëliten deerlyk geflaagen. Zy wilden andermaal een Krygskans waagen; maar, naar den raad van Benhadads Knegten, moest het gefchieden op het vlakke veld; vooral niet op de Bergen, De Goden der Israëliten waren , naar hunne gedachten, Berg-Goden, en daar aan fchreeven zy toe, dat die de Overhand over hen gehad hadden. (X)Zo fpraken de Syriërs naar hunne Heidenfche wanbegrippen. De Heidenen hadden veele Goden, en aan eenieder van die fchreeven zy een byzonder bewind toe. Deeze was de God der Winden, die van den Reegen, geene van de Zee, &c. Elk Land had zynen God, onder wiens opzigt en befcherming het ftond i zo ook elke Stad; Minerva was de groote Godin van Athene; Diana van Ephefe, &c. Zelfs had men Goden voor byzondere ftreeken van het Land, en men meende, dat die daar hunne grootfte kragt konden oeffenen. Vallonia was by de Romeinen de Godin der Dalen; Collina der Heuvelen; zy hadden ook hunne Berg- en Bosch-goden, die by Ovidius dus fpreekende worden ingevoerd . Faftor. L. III.
DU fumus agreftes ,et qui dominehtur in altis Montibus — —
Wy zyn Veldgoden, en regeeren op de hooge bergen. By de Grieken en Romeinen was Pan de voornaame Bosch- en Berg-God, waarom hy wel genoemd werd S^k-w, dat is, Berg-God. (3) Wat reedenen kunnen de Syriërs gehad hebben om te denken, dat de Goden der Israëliten ]uist Berggoden waren? Waarfchynlyk meer dan eene. (XX) Zy kunnen gehoord hebben , dat de Godt der Israëliten zynen dienst ingefteld , en zyne Wetten hun voorgefchreeven had op den berg Sinaï. (33) Om dat de Tempel, waar in de Godt van Israël gezegd wierd te woonen, en voornaamelyk wilde gediend zyn, op den berg Ziön gebouwd was, en wel op zyn uitdruklyk bevel. (JJ) Zy kunnen gehoord hebben van het Wonderwerk , onlangs gebeurd op den bevgKarmel, 1 Kou. XVIII, en mooglyk hebben zy het onvermogen Aaa van



,t7o BERG-GODEN—BERNICE.
van Baal, en het ongeluk, zynen Priesteren overgekoomen, 'er aan toegefchreeven , dat Elia de loosheid hadde gehad, eenen Berg te verkiezen tot de plaats, waaide twist moest beflist worden, of Baal God was, of Jehova, de Godt van Israël. (Tl) Men voege 'er nog by, dat hun niet onbekend konde zyn, hoe onzinnig de drift der Israëliten was, finds zy tot Afgodery vervallen waren, om op Bergen, en Hoogten, hunne Altaaren op te richten, en te offeren. De Propheeten hebben hun dat meer-dan eens verweeten. Hadden zy daar geene geleegenheid toe , dan deeden zy het op de Daken hunner huizen, Jerem. XIX: 13, Zeph. I: 5. Dus dan waanende, dat de Israëliten de Overhand gehad hadden , om dat zy geholpen waren door hunne Goden, die het magtigst waren op de Bergen, meenden zy, dat de Israëliten van die hulpe zouden verftooken zyn, en dat de Overwinninge zeeker zoude zyn aan hunne zyde, indien zy ze konden lokken na het veld, en hun daar llag ïeeverden. Die gedachte was te hoonende voor den alleen waaren Godt, die.in den Heemel, en op de Aarde, en in de Zee, en in alle Af gronden doet alles, wat Hem behaagt. De Syriërs zouden daarom ook eerlang ondervinden, dat het Hem om het even is, oi Hy helpe op het vlakke Veld, of op dt Bergen. Daarom liet Hy door zynen Propheet aan Achab zeggen: Daarom, dat d< Syriërs gezegd hebben : De HEERE is eet Godt der bergen, en hy is niet een Godt dei laagten: Zo zal ik alle deeze groote menigu in uwe hand geeven, op dat gy lieden weetet dat ik de HEERE ben, vs. 28. BERIM , eene Landftreek aan deez< ' zyde der Jordaane , tegen over het Ko ningryk Bafan , werwaards Jodb den op xoerigen Seba najoeg, 2 Sam. XX: 14.
BERITH, Richt. IX: 46". Zie BAAL BERITH.
BERNICE was een Dogter van Herodt Agrippa, en Zuster van den jongen Agrij pa, van wien men leest Hand. XXV: ï\ Zy trouwde met haaren Oom van 's Vj ders zyde, Herodes, den Koning van Kat Ms;txi na deszelfs dood met Polemon,a\t Koning van Cilicie, dien zy eerlang vei liet, niet tegenftaande die zich, ter lie: de van haar , had laaten befnyden. Z vervoegde zich weder by haaren broedt
BERODACH BALADAN, BEROEM.
Agrippa. Zy viel onder zwaare verdenkinge, van met denzelven in Bloedfchande te leeven. 'tls niet alleen Jofephüt, die dat te kennen geeft, maar ook Juvenalis, Sat. VI. vs. 155—. Volgens Tacitus, Hiftor. L. II. C. 1. et 81, ftond zy in blaakende gunfte by Titus Vefpafianus, die haar zo vuurig beminde, dat hy haar-,. hadden de Romeinen 'er zo fterk niet tegen geroepen, Keizerin zou gemaakt hebben. Zy kwam met haaren Broeder Agrippa te Cefareë, ten tyde van den Stadhouder Feflus, en hoorde daar de verantwoordinge van Apostel Paulus, en hoe die dè waarheid van den Christelyken Godtsdienst met zo veel kragt verdeedigde, dat die 'er over uitriep: Gy beweegt my byna een Christen te worden , Hand. XXV: 13, 23-—XXVl:~3q.
BERODACH BALADAN,zieMERODACH BALADAN. 't Is dezelfde Perfoon, die Koning van Babel, die Gezanten zond aan Koning Hiskia, 2Kon. XX: 12. Vergel. Jef. XXXIX: 1.
BEROEM » niet over den dag van morgen : Want gy weet niet , iwi de dag zal baaren , Spreuk. XXVII: 1. (X) Wy vinden hier eene noodige Waarfchouwinge,of Afmaaninge: Beroem « niet over den dag ' van morgetir De Mpnsch is van natuure hooghartig, en de hooghartigheid maakt hem in veele dingen zorgeloos. Hy is : hooghartig ; hy vertrouwt op , en veri wacht genoegzaam alles , van zich - zel-■ ven. Hy is zorgeloos , vergeet Godt : en bedenkt niet, dat hy, ten eiken 00, genblikke, in Gódt leeft, zich beweegt, en is. Hy is te hooghartig, of te loszin; nig, om met Jeremia, Cap. X: 23, te er-
- kennen , dat het by den man niet is, die
- wandelt, dat hy zynen gang richte. Hy wil zyn eigen Heer, en van niemand af-
- hanglyk zyn ; vooral, als het hem voor den wind gaat. Heeft het geluk hem ge-
s diend, heeft hy zich aanzien, fchatten,
- meer dan gemeene kundigheeden verkree. o-en: De eere 'er van kent hy aan niemand
- toe, als aan zich-zelven. Het is, door "- myne Wysheid hebbe ik dit, en dat gedaanT 1 want ik ben verftandig. Maakt hy ontwer-
- pen voor het toekoomende , hy ziet al "- weêr op zich-zelven: Zyn aanzien, zyn / vermogen, zyne wysheid zullen 'er hem r wel door helpen. Dat en dat hebbe ik in
vroe-



BEROEMEN.
Vroegere dagen ondernomen, en het is my wel a^eliikt: Waarom zoude my dok nu dat en dat niet gelukken: Ik ben immers' nog dezelfde Man. Dat windrig roemen wil Salomo tegengaan, dat ftout vertrouwen op eige wysheid en kragt, waar door men van zich geeft, dat en dat te zullen, en te kunnen doen, zonder te bedenken, hoe weinig men zyns leevens verzeekerd zy ; dat men, zonder Godts toelaatinge, en hulpe, weinig, of liever niets vermag. Dies men door den Dag hebbe te verftaan, niet alleen den Tyd, maar ook het Werk, 't welk men zich in dien tyd te doen hadde voorgefteld, eveneens, als Deut. IV: 32. Fr aagt na de voorige DAGEN, dievoor u geweest zyn; dat is, na de dingen , die irt die dagen gefchied zyn. Wordt 'er het woord Morgen bygevoegd, 't is, om dat, hier wordt gefproken van iets toekoinftigs, 't zy hetzelve zeer naby, of wat verder af is, gelyk de Heiland eens zeide: Zyt niet bezorgd tegen den morgen, Matth. VI: 34. Over zulke toekomjiige dingen moet men zich niet beroemen* als of men den goeden uitllag 'er van hadde in de magt zyner hand. Dat moet men niet doen, noch met den mond, ten aanhooren van anderen ; noch in zyn harte, gelyk de Ryke Dwaas, die by zicb-zeiven zeide: Dit zal ik doen, ik zal myne fchuuren af breeken—, Luk. XII: 17, 18. C3) De Reede, waarom Salomo dit ontraadt, is: Want gy weet niet, wat de dag, de dag van heeden, baaren zal. Men moet den dag van heeden zich voorftellen als eene zwangere Vrouw, die wel weet, dat zy baaren moet; maar niet weet, en het aan Godt overlaaten moet, of zy een Mannelyke, of Vrouwelyke, eene Wehgsfchapene, of Wanfchapene; eene Ge'zbiiae, of Ongezonde; eene Leevende, of Doode vrucht ter waereld brengen zal. Zo zyn ook de toekomftige Lotgevallen der menfchen, die Godt in zyne eigene magt gefteld heeft, aan te merken, als zo veele voor ons verborgene vruchten, waar van de Tyd zwanger gaat, en waar van niemand voor den tyd iets met zeekerheid kan zeggen: De Dwgas maakt wel veele woorden; maar de Mensch weet niet, wat gefchieden zal, Pred. X: 14. Of hem Rykdom dan Armoede, Vreugde of Droefheid, Eere of Smaad , Gezondheid of Krankheid, Leeven of Dood ftaat '.
BEROEMEN. 371
gebooren te worden; want van *s morgens vroeg tot op den avond verandert de tyd, J. Syr/XVIIi: 26. Aan honderderlei toevallen is des menfchen Leeven en Geluk onderheevig. Wanneer hy op 'tallerzeekerst is, en in zyn harte zegt: Ik zal geen rotiwe zien, gaat fomtyds zyn geest op 't 011verwachtfte uit, hy keert weder tot zyne aarde; en ten zelfden dage vergaan zyne aanftagen, Pf. CXLVI: 4. De Mensch is als een Bloem, die haaren wortel in de aarde heeft, maar afgeplukt zynde , verwelkt; als een Tak, die groent, zolang hy aan de ftamme is, maar die, afgehouwen zynde, verdort, en in het vuur geworpen wordt: Als eene Schaduwe, die haare gedaante ontvangt van het licht, maar die verdwynt, zo dra het licht haar wordt benomen. De Morgenftond vertoont zich dikwils helder, en belooft een' fchoonen dag; maar 'er dringen donkere wolken op , en berften los in een ysïelyk onweêr, 't welk alles dreigt te verwoesten. Zo is het ook, 0 Mensch! met u en uwe dagen. De glooiende Morgenftond, de helblinkende'Middag eindigen dikwils in een' naaren Avond. Een ieder mensch, hoe vast hy fa at, is enkel y delheid, Hy ftapt daar heen; vol gloeds en moeds, en heeft het hoofd vol van allerlei grootfche droombeelden, wichtige 011derneemingen, verre vooruitzigten: Krygen die hun beflag, de Waereld zal 'er over verbaasd ftaan: Maar hy wandelt ah in een beeld: Hy woelt ydelyk. Men brengt by • een, en men weet niet, wie hel na zicb neemen zal, Pf. XXXIX: 6 , 7. Hoe wel heeft Apostel Jakobus gezegd, Cap. IV: 13 , 14. Wel aan dan nu, gy , die daar zegt: PFy zullen heeden, of morgen, dit, of dat doen: Die gy niet weet, wat morgen gefchieden zal. Want, hoedanig is uw heven ? Het is een damp, die voor een weinig tyd gezien wordt, en daar na verdwynt. Zó onzeker is het leeven van den Mensch: Zyne dagen zyn als gras: Gelyk een bloem des velds, alzo bloeit hy. Als de wind daar over gegaan is, zo is zy niet meer,en haare plaatfe kent ze niet meer,Pf.CIII: 15,16. Even zo tvisfelvallig is des menfchen ftaat: Gelyk tan een dor, en afgevallen blad, daar de ivind meê fpeelt,dan op- dan neêrwaards, ïan ginds- dan herwaards dryft, tot dat iet eindelyk in deezen, of geenen hoek Aaa'3 blyft



BEROEMEN.
blvft liggen, en daar verrot. Men is jeugdig, fier in en op de kragt van zyne yolkoomenheid, men ftelt den doodlyken dag nog verre; dan heeft de Dood dikwils ons reeds by den nek gegreepen. Onze zon is aan hetryzen, men twyffelt met, of ze zal hoe langer, zo hooger klimmen; eer men 'er om denkt, gaat ze te onder op den middag. Het oogenblik is naby, dat men zyne groote vooruitzigten zal bereiken. Godt blaast 'er in , en zegt: Tot hier toe en niet verder. Men is vrolyk by den wyn , en eer men opftaat van den disch, was het wel eens: Keer weder, gy menfchenkind, keer weder tot verbryzelinge. Men zie op Pharao, Abzalom, Achitophel, Haman, Belfazar en anderen meer , en men leere van hun, dat alle vleesch is als gr as, en alle deszelfs heerlykheid als een Moeme des velds, i Petr. I: 24. ö Arme Schaduwe, maak u gereed om te verdwynen! ó Schoone Bloem, maak u gereed om te verwelken! ö Teeder Glas, maak u gereed om verbroken te worden!' ö Schynend Licht , maak u gereed om uitgebluscht te worden ! ö Sterilyk Mensch, maak ü gereed om te lterven! Heeden gezond, misfchien morgen krank ! Heeder op, misfchien morgen voor den Richter ftoel! Heeden op den Throon, misfemer morgen neêrgezonken in het ftof! Heedei aan de' Tafel, misfchien morgen een ban Jet voor het gewormte! Heeden nog lee vende onder de middelen der genade, mis fchien morgen 'er voor eeCJwig van ver ftooken! Haastet u dan, ö M^fchen! ei redt uwe Zielen. Beroemt u niet over det dag van morgen: Laat Gode het toekom ftige aanbevolen , en leert gy uwe etage, zo tellen, en zo merken op uw einde , ;da het einde vreede moge zyn. Zie Grievtu Erklar. Epift. Jac: Conc. LXV. Sclmves Siechs-und Siegs-Bette,P. I. p. 134—• BEROEME (Een wyze) zich met tn z; me wysheid; en een fterke beroeme zich nit in zyne fièrkheid; een ryke beroeme zich nu in zynen rykdom : Maar die zich beroemt beroeme zich hier in,dat hy verftaat, en m kent, dat ik dc HEERE ben , doende we daadigheid, recht en gerechtigheid op Aa-, de,Jerem. IX: 23,24. (fcO Wysheid, Ster te, en Rykdom zyn edele gefchenken d< Voorzienigheid, als men ze in Godts gui fte ontvangt,- Als men ze, in- een gedui
BEROEMEN.
tig afhangen van, en betrouwen op Godt» wel weet te gebruiken, kan men 'er veel' mede uitvoeren tot eere van Godt, tot nut' van zich-zelven en den naasten. Maar hoovaerdigheid was in onze eerfte Ouderen het beginfel der zonde, en heeft haare' fcheuten verfpreid in byna aller menfchen harten. Wysheid, Sterkte, Rykdom zyn veelal de grondllagen van 's menfchen roem en vertrouwen. Hy verlaat 'er zich op, verbeeldt zich zyn geluk 'er door te kunnen bevorderen, dat niemand, of niets hem zal kunnen deeren; hy fpreekt uit de hoogte , als ware hy den peil der menschlykheid ontwasfen. 't Behoeft juist geen Koning te zyn, die zegt: Door dé' kragt myner hand hebbe ik dat gedaan , en door myne wysheid, want ik ben verftandig:' Men vindt 'er genoeg onder een minderen rang, die niets liever doen ,-dan aan eigene netten te rooken, en aan eigen garen te offeren. Zulk een Roemen is ydel; Godt wordt 'er door gehoond, en Hy doet zulke Roemers wel eens ondervinden, datalle die dingen sreJyk zyn aan de broze rietftaven van Egypte, die onder de hand'breeken, en de hand doorbooren des geenen, die 'er op leunt. Hy vang* de Wy-zen in hunne arglistigheid, en flort den raad' der verdraaiden ter neder, Jób V: 13: Als Hy tegen den Mensch is, kan geen Sterke . gered worden door zyne groote- kragt, Am. , II: 14. Hy maakt den-Vand der Koningen' . los, voert de Overfien beroofd wech, en keert , de Magtigen om, Job XII: 18, 19; Die op^ i hunnen Rykdom roemen , en 'er zich op • j verlaaten, als ware die de Stad hunner fterk. te, laaten hunne oogen vliegen op 't geene j niet is. Op 't onverwachtst kan het get beuren , dat het zich vleugels maake, als r van eenen Arend, die na den Heemel vliegt, ■s Spr. XXIIL 4, 5. Wie op zynen rykdom be-trouwt, zal vallen, Spr. XI: att. Maar, 1. geiyk 'er daar wordt bygevoegd: DeRechti vaerdigen zullen groenen als loof ; zo wordt t- ook hief , in tegenoverftellinge van dat ydel, en zondig roemen, waar tegen de y Godtfpraak waarfchouwt, (3) de Mensch r. opgewekt, om in Godt te roemen, en op Hém te vertrouwen: Maar die zich beroemt, ï- beroeme zich hier in, dat hy verftaat, en my :r kent, dat ik de HEERE—. (XX) Dat men i- verftaa, dat Godt alleen met zynen gedenk-i- naam de HEERE zy-9 de Allerhoogfte over



BEROEMEN".
geheel de Aarde; dat men zich daar toe benaerftige, dat men Hem kenne in zyne alles overklimmende Volmaak theeden , en hoe Hy die openbaart in alle zyne werken en wegen, is pligtelyk , en zeer te pryzen. Die kennis kan ons opleiden tot eerbied voor, en roemverheffinge van Godt. Maar, wanneer wy ons op onze meer uitgebreide kennis van Godt, en Godtlyke zaaken, wilden verhovaerdigen boven anderen, dan zou onze kennis behooren tot die zondige kennis, welke opgeblaazen maakt; onze roem zou ydele roem zyn , en men zoude ons met reede mogen te gemoete voeren: Wat hebt gy , 6 Mensch / dat gy niet ontvangen hebt P Want het is Godt, aan wien wy onze verftandige vermogens hebben te danken. En indien gy het ontvangen hebt, wat roemt gy, als of gy het niet ontvangen hadt?Cy$) Zal dan ons roemen een Gode welgevallig roemen zyn, dan zal het hier in moeten beftaan, dat wy 'er ons gelukkig in agten , en- met nederigheid , en met een denkend harte aan Godt, 'er in roemen, dat het ons gegeeven zy, onze Wysheid, Sterkte, en Rykdom aan te merken als gefchenken van Godt, en met David te erkennen : Rykdom en eere zyn voor uw aangezigte — en in uzue hand is kragt en magt; Ook ftaat het in uwe hand alles groot, en fterk te maaken , i Chron. XXIX: 11. Dat het ons gegeeven zy, onze Wysheid, Sterkte, en Rykdom aan te merken als dingen , die , zonder Godts t medewerkinge, ons geen nut kunnen aan- : brengen. Dat wy, uit de kennisfevan Godt geleerd hebben , onze Wysheid nooit te misbruiken, om anderen te verfchalken ; . maar wel om die te gebruiken, om onze : zaaken, mits, dat ze geöorlofd en nuttig < zyn , wel te overleggen. Onze Sterkte ] niet te misbruiken, om anderen te onder- i drukken; maar wel gebruiken, om onze goede , en welberaadene voorneemens < voort te zetten. Onzen Rykdom niet te t misbruiken, om 'er ons harte op te zet- c ten; maar gebruiken, om- 'er het onze van é te neemen tot eene geöorlofde verkwik- é kinge , en 'er weldaadigheid , en mede- t deelzaamheid van te bewyzen aan behoef- i tigen, en voorts zorgen, om die tot zul- e ke einden te bewaaren. Dat wy, onder een opzien tot Godt, alle mensch-moog- 5 lyke middelen in 't werk gefield hebben- t
BEROEMEN, BEROEP. 373
de, de uitkomst onzer zaaken Hem aanbevolen laaten, en vertrouwen , dat Hy alles, wat Hem heerlyk, en ons nuttig is, zal fchoon maaken ten zynen tyde. Dat wy, om dat met grond van Hem te kunnen verwachten, Hem waerdiglyk zoeken te wandelen tot alle behaaglykheid; want die zo hunnen weg wel aanftellen , hebben de belofte, dat Hy hun zyn heil zal doen zien. Zulken kunnen, by hunne ondeïneemingen, zich in Hem beroemen; want zy kennen Hem als den HEERE, die weldaadigheid doet. De beteekenis van zynen naam fluit dit in zich op, dat Hy dc weldaadigheid bewaart aan duizenden, Exod. XXXIV: 7. Godt de HEERE is een Zonne en Schild; dc HEERE zal genade en eere geeven : Hy zal het goede niet onthouden den geenen , die oprechtelyk wandelen, Pf. LXXXIV: 11. Worden zy verongelykt , of onderdrukt, dit is hun roem , dat zy den HEERE kennen, als dien Godt, die recht en gerechtigheid doet op Aarde. Uit dien hoofde bezitten zy hunne ziele in hunne lydzaamheid, en vertrouwen, datHy, als de beftemde tyd om genadig te zyn zal gekoomen zyn, zich gewisfelyk z il opmaaken Dm hunnen't wille,om hunnen twist te twisten, hun recht uit te voeren, en hen uit te Wengen aan het licht; en dat zy dan, zonder dat zy zich-zelven wreeken, of met ;enen Vloek hunnes Vyands ziele begeeren , hunnen lust zullen zien aan zyne gerechtigheid ,Mich. VII: 9. Als Hy het on•echt en het geweld doet wederkceren op len kop der geenen, die de elendigen hit:iglyk vervolgen in hunnen hoogmoed. Hier in kunnen zulken roemen, want hun ■oem eindigt geheel en al in Godt. Hier >p kunnen zy vertrouwen , want Godt teeft verklaard, dat Hyjust hebbe in die Ungen : Lust, dat men Hem zo kenne ; ast ook, om dat het tot zyne eere ftrekt, lat Hy den goeden wel doe, en den geenen9 He oprecht zyn van harten; maar, in tegenleel, die zich neigen tot hunne kromme ween , wech doe gaan met de werkers der onerechtigheid, Pf. CXXV: 4, 5, en het zo lyk baar worde, dat Hy waarlyk de IEERE zy, die weldaadigheid doet, recht 'i gerechtigheid op Aarde.
BEROEP, BEROEPS - BEDRYF, &c. ',o noemt men zo een Bediening, oi Handnering, waar in iemand zich geplaatst
Aaa 3, vindt



374 BEROEP.
vindt door het beitel der Godtlyke Voorzienigheid. Het nut der Maatfchappye, en de veele behoeftigheeden der menfchen, waar in de eene den anderen tot dienst moet zyu, eifchen, dat 'er onderfcheidene beroepen moeten zyn; en het is een blyk van Godts wysheid en goedheid, dat Hy aan de menfchen onderfcheidene neigingen , aan deezen tot dit, en aan geenen tot een ander beroep, heeft ingefchapen. 'Er moeten Landbouwers, Handwerkslieden, Kooplieden zyn: Staatkundigen voor de Regeeringe ; Godtgeleerden voor de Kerk ; Rechtsgeleerden voor de Vierfchaar; Geneeskundigen voor het Ziekbedden Krygskundigen voor den Oorlog; Scheepskundigen voor de Zeevaardy, &c. (X) Hoe komt de Mensch tot dit, of dat Beroep? (XX) Sommigen zyn 'er toe gekoomen door eene onmiddelyke Roepinge. Mofes werd van agter de kudde van zynen Schoonvader Jethro geroepen , om Israëli vcrlosfer te worden uit Egypte; David, van agter zyns Vaders fehaapen, om Koning te zyn; Elifa van agter den ploeg, om een Propheet te zyn; insgelyks Amos. van agter het Osfenhoeden; Petrus, An< dreas van het Vischnet, Mattheus uit he Tolhuis, om Apostelen te zyn. Als God zulke menfchen roept, dan fchenkt H] hun ook, hoe ongefchikt zy ook in zich zeiven waren tot zulke bedieningen , d daartoe noodige bekwaamheeden doorzy nen tot alles bekwaammaakenden Gees' (33) Anderen koomen tot een Beroep doe eigene Verkiezinge. Doch eer men zich tc deeze, of geene keuze bepaalt, dient me te onderzoeken, of men 'er zich gefchil toe zou kunnen agten. Ik heb fterk gi fpierde leden , recht gefchikt voor dc Akkerbouw, of anderen zwaaren arbeic zal ik my daarom gaan verbeelden , d ik het groote woord ook zou kunnen vo Ten in den Staatsraad ? Ik ben behend met myne vingeren, gefchikt tot fyn kunftig werk; zal ik my daarom gefchi agten tot den Krygsdienst, fchoon ik g voel, dat ik blohartig ben van aart ? voele my gefchikt tot het leeren van ee öf ander ambagt; maar zal ik my daarc gefchikt agten, om eenen rang te kunn bekleeden onder de Geleerden, fchoon ondervinde, dat ik ftomp van begrip, k wan geheugen, en, gelyk men zegt, c
BEROEP.
van hersfenen ben ? Als men zich tot eenig beroep bekwaam agt, dan komt hetby het doen eener keuze 'er nog op aan, of die gefchikt zy naar den kring, waar in wy gebooren en opgevoed zyn; en zo men zich gaerne boven zynen kring zou willen verheffen, dan ftaat nog te onderzoeken, wat ons oogmerk daar by zy: Of het zy, om, door onze talenten, die wy meenen te bezitten, en verder hoopen aan te kweeken , der Maatfchappye , of der Kerke van byzonderen dienst te zullen zyn? Dan wel of het zy, om onze zondige eerzugt te voldoen, en ons boven onze Voorouders, bloedverwandten, en anderen ons gelyken te verheffen ? Voorts , dat men eene welberaadene keuze gedaan hebbende , van wat natuur die ook zyn moge, 'er met de borst op valle, en alle zyne oplettendheid 'er toe bepaale, alle zyne vermogens 'er toe infpanne, om er zich in te volmaaken; want 'er is geen beroep, het zy het tot den Landbouw, ot tot de Ambagten, of tot de Kunften, ot i tot de Geleerdheid behoore , of 'er behoo, ren kundigheeden, en oeffeninge toe, en
• zonder daar op zich toe te leggen, zal men : altoos een Breekebeen blyven, en zich: zeiven en zyn beroep fchande aan doen. i Wie zuimagtig is in zyn werk, zal niet wys ■ worden, J. Syr. XXXVIII: 25. Het is eene ; wyze les van Salomo: Al wat uwe hand
• vindt om te doen, doet dat met uwe magt, li Pred. IX: 10. (3) Wat zal nu onze pligt r zyn, als wy in een Beroep getreeden zyn ? I (XX) Dat wy 'er ons aan houden, daar in n blyve by Godt, een iegelyk daar in hy geroe. :t pen is, 1 Kor. VII: 24, zyn Beroep niet :- zonder noodzaak e verlaate, en dan dit, en n eerlang wederom wat anders ter hand nee■; me. Het is een oud fpreekwoord, 't welk at zich al dikwils bevestigt: Twaalf ambage- ten, dertien ongelukken. Gelyk een Vogel, ig die uit zyn nest omdoolt, zegt Salomo, Spr. m XXVII: 8. Alzo is een Man , die omdoolt kt uit zyne plaatfe. (33) Dat men 'er vlytig e- in zy. De hand des vlytigen maakt ryk; het Ik kostelyk goed des ryken is des vlytigen, Spr. n, X: 4. Xll: 27. Die hun eigen brood willen im eeten, moeten in flilheid werken met hunne en handen, en hunne eigenedingen doen, 1 Thesf. ik IV: 11, 2 Thesf. III: 12, en zich nietbe)rt moeijen met andere dingen, die buiten, lik of boven hun bereik zyn. Dat dc Landman



BEROEREN,
man zyn hart begeeve, om vooren te maaken met den ploeg, en waake, o» de Koeijen voeder te geeven ; dat de Scbrynwerker , de Timmerman , de Smit, de Schilder hun harte begeeven , om hunne werken te voleinden, en waaken om ze tc verpieren : Maar zich niet zoeken te vorderen tot den raad des Volks, of om te zitten op den ftoel der Richter en, want zy verf aan het Verbond des rechts niet, en wyze fpreuken worden by hen niet gevonden. De Waereld kent zich aan hun verpligt, en wenscht van hun niet meer, dan dat zy mogen werken in hunne kunst, J. Syr. XXXVIIi: 26—40. (JJ) Dat men by de Naerftigheid ook eerlykheid en troizwe voege. Dat noch de eene, noch de andere zynen Broeder bedriege met zyne handelingen, 1 Thesf. IV: 6. Maar zich voede met getrouwheid, Pf. XXXVII: 3. Die met een bedrieglyke hand werkt, wordt arm ; een Bedrieger zal zynen jagtvang niet braaden, Spr. X: 4. XII: 27. (YT) Dat men 'er eindelyk by voege een aanhoudend Gebed, dat Godt het werk onzer handen bevestige, Pf. XC: 17. De zeegen des HEEREN maakt ryk,en voegt 'er geene fmerte by, Spr. X: 22. Maar mist men dien , dan zal het te vergeefs zyn, dat men vroeg op zy, en laat op blyve , en eete het brood der fmerte, PE CXXVII: 2.
BEROEREN is een woord, 't welk eene fterke beweeginge in zich opfluit, en wordt in meer dan eenerlei zin gebruikt, en die laat zich zeer wel bepaalen , als men agt geeft op de zaaken, en omftandigheeden waar van gefproken wordt. (X) Het is eene eigenlyke fchuddinge, of beroering, als men van het Water leest, dat het beroerd wordt, Ezech. XXXII: 2, 13, Pf. XLVI: 4, Joh. V: 4, 7; van Bergen, die zich beroerden, en daverden, Pf. XVIII: 8. (2) Het is een eigenlyk, en oneigenlyk beroeren, als 'er ivan Oor logs-beroeringen gefproken wordt. Zo wordt van Godt gezegd : Hy heeft de Koningryken beroerd, Jef. XXIII: 11. Van den Heersch- en Oorlog- 1 zugtigen Nebukadnezar zou men vraagen : i Is dat die Man, die de Aarde beroerde P Die 1 de Koningryken deed beevenP Jef. XIV: 16. i Godts ftraf bedreiginge 'over de inwoonders ] van Babel is, dat Hy ze zoude beroeren, ] Jerem. L: 34. (X) Somwylen duidt het aan eene heevige Gemoedsbeweeginge, wan- s neer ons iets ontmoet, waar over men zich J
BEROEREN. 375
bekommert, grootelyks verontrust en bedroeft. Zo zeide Vader Jakob tot zyne Zoonen, toen zy de Vorften en Burgers van Sichem zo verraaderlyk om het leeven gebragt hadden: Gy hebt my beroerd, mits my ftinkende te maaken by de inwoonders deezes Lands. Ik ben weinig volks in getale: Zo zy zich tegen my verzaamelen , zo zullen zy my flaan, Genef. XXXIV: 30. Zo ook Jephta: By de ontmoetinge zyner Dogter erinnerde hy zich zyner onberaadene Gelofte, en riep uit: Ach! myne Dogter: Gy hebt my gantfchelyk nedergeboogen, en gy zyt onder de geenen, die my beroeren, Richt. XI: 35. Zie ook Dan. IV: 5, 19, Habak. III: 16. Ci) Ten kwaade wordt het ook gebruikt. Van het verwekken van morrend ongenoegen, muit ery , en opfchuddinge onder het Volk. Ter zaake van de groote droogte , welke Elia aan Koning Achab voorfpeld hadde, en het daar doorveroorzaakt gebrek, was zekerlyk een groot gemor en ongenoegen onder her. Volk ontftaan, en 'er is geen twyffel aan, of men gaf veelal de fchuld daar van aan Achab, en de Koninginne Izebel, die de Propheeten des HEEREN, zo veelen zy 'er vinden konden, deeden dooden. Dan, in plaatfe van tot zich-zelven in te keeren , en zich in de fchuld te ftellen , wilde Achab de fchuld daar van wyten aan Elia, om dat die droogte naar zyn woord gekoomen was. Des grauwde hy hem toe, zo dra hy hem in het oog kreeg : Zyt gy die Beroerder Israëls P 1 Kon. XVIII: 17. Zo befchuldigden ook de Jooden den Heere Jefus by Pilatus, Luk. XXIII: 5, zeggende: Hy beroert het Volk. Insgelyks Tertullus , die ten laste van Apostel Paulus inbragt, dat by onder alle de Jooden oproer verwekte door de gantfche Waereld, Lland. XXIV: 5. Alle drie die befchuldigingen waren valsch; maar het is naar waarheid, lat van de nydige Jooden te Thesfalonika ftaat langeteekend, dat zy eenige booze mannen dt de marktboeven tot zich namen, het Volk 11 beweeginge bragten, de Stad beroerden, :n opruiden, om gewelddaadig aan te val' en op het huis van Jafon, om de Aposteen te zoeken, en te mishandelen, Hand. «VII: 5.
BEROERD ? (Hoe hebt gy ons) De HEEIE zal u beroeren ten deezen dage, zo fprak foföa tot Achan > Jof. VII: 2.5. (*$ Achan
ha»



376 BEROEREN,
had van 't verbannene geroofd , 't welk Godt zo ftreng verbooden had, en het verborgen in zyne tente, vs. ai. Daar door had hy een groot onheil gebragt, over het Volk. Van de drie duizend mannen, die uitgetrokken waren tegen At, waren 'er zes-en-dertig verflaagen, en de anderen waren fchandelyk gevlugt. Dit had eene groote beroerte en verflagenheid veroorzaakt onder het Volk : Het harte des Volks ver/molt, en het -werd tot water, vs.5. Jofua en de Oudften des Volks, waren er allermeest over aangedaan, vs. 6—9. De oorzaak van den ramp was ontdekt : Er was van het verbannene geroofd. DeDaader was ontdekt; Achan was aangeweezen door het lot. Hy was de Man, die Israël beroerd hadde. Daar over ftelde Jofua hem te reede: Hoe hebt gy ons beroerd? En kondigde hem te gelyk zyn Strafvonnis aan: De HEERE zal u beroeren ten deezen dage. Daar mede had hy het oog-op het vonnis, door Godt zelf geftreeken, vs. 15. 't Zal gefchieden , die geraakt zal worden met den ban, zal verbrand worden: Hy, en al, wat hy heeft. Het vonnis was zo dra niet o-eveld, of het werd ook uitgevoerd. Achan en de zynen, en al het zyne, ook het geroofde, werden afgevoerd , in hei dal Achor. Men kan wel denken, dat he: niet zonder grooten fchrik, en ontroerin ge zal geweest zyn, daar hy werd afge voerd tot het ondergaan van eene harde en fchandelyke doodftraffe. Gantsch Israi feenigde hem met fieenen, en verbrandde Zi AchaH heeft dan eene dubbele ftraffe or • dergaan: Hy is gefteenigd, en Hy is vei brand, Godt had maar alleen het verbrat den geboden; hebben zy hem dan ook g fteenigd: 't Kan zyn , dat Jofua daar va een nader bevel ontvangen, en gegeevt heeft; op dat het Volk, verwoed ov het onheil, dat hy hun berokkend hac dat gedaan hebbe in de vervoeringe y; zyne drift. Eenige merken aan, dat hy zit hadde vergreepen aan eene dubbele m daad , en dat elk eene van die hem d doods fchuldig,maakte. Hy had gezc digd tegen Godts uitdruklyk Verbod , daardoor Godts Opperheerfchappy veri chend, cn veragt: Daarom moest hy , fteenigd worden. Hy had van het verbï nene geftolen, en dat was een foort v Kerkroof, en daarom moest hy verbra
BEROEREN.
Worden. (3) Maar wat is 'er geworden van zyne Zoonen, en Dogteren P Die waren ook mede afgevoerd in het dal Achor, vs. 24. Maar de vraage is, of zy ook mede zyn gedood geworden? (XX) Sommigen denken van neen : Volgens hen zouden zy maar alleen mede afgevoerd zyn, om ooggetuigen te zyn van, en zich te fpiegelen aan 's Vaders ftraffe, en dat zy daar na wederom op vrye voeten zyn gefteld geworden. (33) Anderen zyn van een tegengefteld begrip: Dat, zo zy al niet gefteenigd zyn, dan evenwel mede zyn verbrand geworden , om dat 'er in 't meervouwden dus van Achan, en van de zynen wordt gezegd: Zy verbrandden ze met vuur , en overwierpen ze met fieenen. Het is waar, dat zoude kunnen verftaan. worden van zyne Osfen, Ezelen en Vee. Maar dat zyne Zoonen en Dogteren dat mede ondergaan hebben, krygt daar uit veel waarfchynlykheid , dat in de Geftachtlyst der Afftammelingen van Juda, 1 Chron. 11: 7» wel met naame gemeld wordt van Achan , den Beroerder Israëls; maar niet het minite van zyne Kinderen. Maar zo dra men dat ftelt, 00 zal aanftonds de tegenwerpinge zyn: Wat hadden zy misdreeven? Zy wa: ren onfehüldig: Waarom ze dan mede at■ gevoerd? Waarom hun dan eene zo hart'. grievende droefheid aangedaan 5> dat zy . hunnen Vader moesten zien fteenigen, en verbranden: Dat was zekerlyk een foort ) van ftraffe. (<3) Zyn zy dan Straffchuldig . geweest, zo zal men terftond vraagen ;
- wat was dan hunne misdaad ? («<*) Ik
- twyffele, of het wel veelen voldoen zal, 1. als men zegt: Schoon onfehüldig ten aan-
zien van den gepleegden roof, zy waren n evenwel zondige menfchen, en dus van n natuure Kinderen des toorns, en dat maakt, >.r dat Godt nooit onrechtvaerdig is, als Hy l, over eenig mensch toorn brengt. Heeft in Godt dan toegelaaten , dat zy mede verh brand wierden, 't kan gefchied zyn, om s- door een zo fchrikbaarende ftraffe te doen es zien, hoe hoog Hy het neemt, dat men n- ftout durft overtreeden een uitdruklyk nn Verbod, door Hem gegeeven, op dat al o- het Volk zich daar aan mogt fpiegelen, \e- en 'er door afgefchrikt worden van zulke h- onderneemingen. Maar is dat Godts veran borgen oogmerk geweest, en heeft Godt nd' kunnen toelaaten, dat zy, fchoon onfehüldig



BEROEREN.
dig voor den Waereldlyken Richter , mede verbrand wierden, om dat zy zondig, en daar door ftraffchuldig waren voor Hem: Zal men dan daar mede Jofua, en xle Oudften des Volks ook kunnen vry pleiten van onrecht vaerdigheid, naardien- dit alles is gefchied naar hun geftreeken vonnis, en ten hunnen overftaan ? (,8/3) Waarfchynlyker komt het my met anderen voor, dat zy mede fchuldig zyn geweest: Zo al niet in het neemen, dan evenwel in het verbergen van het geroofde. Achan had het geroofde gebragt in zyne Tente; om het te verbergen onder de aarde, had hy een gat moeten graaven in het midden zyner Tente, en dat moet niet klein geweest zyn, om dat, behalven het Goud en Zilver , daar in ook moest verborgen 'worden het Babylonisch Overkleed. Dat alles heeft niet kunnen gedaan worden , zonder dat zyne Zoonen en Dogteren (die geene kleine Kinderen zullen geweest zyn) . het ontdekten. Wat hadden die nu moeten doen ? Hunnen Vader moeten beftraffen; en hadden zy hem by Jofua niet willen befchuldigen, hadden zy evenwel het geroofde, zo heimelyk als mooglyk was, moeten te rug brengen : Het Overkleed tot die goederen, die moesten verbrand worden; en het Goud en Zilver tot die, welke moesten gegeeven worden lot den fchat van het Huis des HEEREN , Cap. VI: 24. Maar in plaatfe van dat te doen, mag men vermoeden, dat zy zich verblyd hebben over het inbrengen van eenen zo ryken fchat, en dat zy zelfs hunnen Vader geholpen hebben in het verbergen deezer goederen. Als men dit voorönderftelt, zal hunne ftraffe gerechtvaerdigd zyn; want het is recht by Godt, en dat wisten zelfs de Heidenen wel, dat de geenen, die kwaade dingen doen , des doods waerdig zyn, en, niet alleen die ze doen, maar ook de geenen , die een welgevallen hebben aan hun, die ze doen, Rom. I: 32. In het26.vs. ' wordt gezegd, dat men over hem, daar ter plaatfe, over zyne asfche, een grooten fleenhoop oprichtte, om de gedachtenis van zyne ondaad, en ftraffe in beftendig geheugen te doen blyven. 't Zelfde werd ook gedaan over den Koning van At, welken Jofua had doen ophangen, Cap. VIII: sq. Alsmede over Abzalom, uSam.XVlll: 17. Zo teekent Shaw ook aan in de Vtor> I. Deel. II. Stuk,
B E ROEREN, 377
reeden voor zyne Reizen, p. xx. Utr. Dr., dat men in Barbarife, en in Arabic veele Steenhoopen vindt ter plaatfe , daar men lyken van vermoorde Reizigers gevonden heeft, die allengskens zo worden opgericht, om dat eik Arabier, .die voorby gaat, gewoon is , 'er eenen fteen by te leggen.
BERO'ERD wierd de gantfche Stad over Naomi, toen zy weder te Bethlehem kwant, Ruth I: 19. Naomi, eene Joodfche Vrouw, voorheen Medeinwooneresfe van Bethlehem , had, nu tien jaaren geleeden , met haaren Mm.Elimelech (naar het zeggen der Joodfche Meesters, een Man van aanzien en rykdom) en haare twee Zoonen, die Stad verlaaten, om dat 'er honger in het Land was, en zich begeeven na het Land der Modbiten. Daar had zy haaren Man verloeren, ook haare twee Zoonen, die Modbitifche Vrouwen genomen hadden ; het geld, de .goederen, die zy 'er mede gebragt hadde, waren verteerd. Door Armoede gedrongen, keerde zy nu weder na haare Geboorte-Stad. Naauwlyks was zy ter poorte ïngekoomen, of het gerugt verfpreiddc zich van het eene einde der Stad tot het andere, (want Bethlehem was niet groot) dat Naomi was wedergekeerd, in een' armoedjgen ftaat, en verzeld van eene van haare Modbitifche Schoondogteren. Veelen leefden nog, die haar gekend hadden, als eene gegoede Vrouw; anderen hadden van haar en haare Lotgevallen hooren fpreeken : Nieuwsgierigheid dreef elk eenen uit zyn huis; geheel de Stad, dat is alle Inwooners, raakten in beweeginge, en troepten te faamen om haar te zien, en zo werd de gantfche Stad beroerd, gelyk ook zo van Jeruzalem gezegd wordt , ter geleegenheid van Jefus pragtige inrydinge : Geheel de Stad werd beroerd, zeggende: Wie is deeze ? Matth. XXI: 10. Zo vroeg men ook hier, vs. 19. Is dit Naomi? Die voorheen zo aanzienlyke Vrouw? 'Er zal ook wel eene onderfcheidene beroeringe van hartstochten onder die lieden geweest zyn. Sommigen zullen over haar met eene medelydende ontroeringe zyn aangedaan geweest : Over haaren armoedigen ftaat, over het verliezen van haaren Man , en beide Zoonen. Anderen met eene kwaadgunnende ontroeringe: Zo moeten zy vaaren, die niet willeb b len



378 B É R O EKEN.
lcn deelen in den algemeenen ramp Hunner medeburgeren•; die van lnmnen rykdom niet willen mededeelen tot'de behoefte van Nooddruftigen; die hun goed liever overbrengen na een vreemd, een Heidensch Land. Llier wilde zy het gebrek ontwyken; daar heeft zy alles, goed en bloed, Man en Kinderen verlooren. Dat was haar rechtvaerdige ftraffe. Eenigen zagen Rutb , haare' Schoondogter , aan met eene ontroeringe van eerbied, verwonderinge, dat zy, ter liefde van haare Schoonmoeder, haare maagfehap en Vaderland had verlaaten v en haar in'haare Armoede gevolgd was. Anderen met eene beroeringe van verontwaerdiging ' om dat zy eene Modbitifche Vrouwe was; afkomftig uit een zo vyandig Volk., by de Israëliten meer dan eenig ander Volk gehaat.
BEROERlNGE(/fe^r«g* te verdaan, zal enkele) weezen, Jef. XXVIII: io^. CX) Zo worden deeze wöardcn by onze Nederlanders vertaald, en veele» zo oude, als laatere Uitleggers zyn het met hun een?, Daar.nu in 't-voorgaande was gelproken van een allergeduchtst Oordeel, 't welk de Jooden treffen zoude, tot ftraffe hunner zonden; en wel in 't byzonder, om dat zy onder het dreigen van Godts Strafgerichten zo gerust en-.zeeker bleeven . als hadden zy met den Dood een Verbond, er, met de Helle een-zeer vast verdrag gemaakt, als waren zy ten volle verzeekerd, dat dc overvloeijende geesfel'-, fchoon die doortrek hen zoude, tot hen niet zoude genaken: Zc zouden deeze onze woorden gevoeglyl kunnen aangemerkt worden als een Aan hangfel van de voorgaande Strafbedrei ginge,en dan zal de zin hierop neer koo men: „ Vleit u, bedriegt u niet! 't Za 9, gewisfelyk alzo kóomen, en niet agte ,, blyven. ' 't Zal een Dag zyn van beroe „ ringe, van verwarringe , van-vertree „ dinge van den HEERE, den- LIEER! „ der heirfchaaren. Van allen kanten „ alles wat gy zult zien en hooren , zr „ zyn woéde, woestheid cn verwoestingc „ Het enkel gerugte 'er van te verftaan „zal beroeringe, verfchrikkinge zyn „ Zelfs anderen, die flegts hooren zulle „ van 't geene Ik u zal gedaan hebben „ zullen zich ontroeren, zy zullen 'e „ over als in weedom zyn. Van het en „ kei gerugte zullen beide hunne vore
BEROEREN.
„ klinken*'' Deeze Uitlegginge komt met den faamenhang 't best over-een. Te meer, om dat de Propheet mët Straf bedreigen en Waarfchouweri voortgaat , vs. 20, 21, 22, en het ook door de uitkomst niet dan al'te duidelyk vervuld is: 't Zy, dat men dat ftelle gefchied te zyn in de verwoestinge van Jeruzalem door de Chaldeën; 't zy in de laatere door de Romeinen , waar mede gepaard ging de geheele, en onherftelbaa're ömkeeringe van der Jooden Kerk- en Burgerftaat, en.hunne nog duurende verftrooijinge over geheel'de Aaide." Dit 'laatfte fchynt met den draad der Propheetie wel het naast over-een te-koomen. Zie Vitringa, inh.L C3) Naar de Vertaalinge van Luther luiden onze woorden dus: IVant alleen, dat de aanvegting leert op het woord merken. Dus zoüden deeze woorden zyn' aan te merken als een foort van 'Waarfchouwjn,-ge: -Nu-diyft gy 'er den'fpót nog me„ de, en ftelt den doodelyken dag nog . ,-, verre'; verbeeldt u, dat het altoos vree„ de zal zyn : Maar als de Aanvegting zal „ gekoomen zyn, die zal u leeren te mer,, ken op hel woord; op te merken , dat „het alles, alzo is gefchied naar het „ woord,, het woord des HEEREN, dat' ,, ik heeden tot u gefproken hebbe."'Óf men zou ze kunnen houden voor eene Belofte: „ Als Ik u zo en zo zal doen, zult ! ',,-'gy uit uwe tegenwoordige zörgeloos-
- ,, ïieid ontwaaken , tot inkeer koomen , i „ u uwes wangedrags fchaamen, 'er be: „-rouw van hebben, en u zeiven onder
- „malkanderen opwekken": Komt, laat
■ ,, ons-wederkeeren tot, en ons vernecdè-
- ,, ren voor den HEERE." Zo zouden'dee1 ze Dwaalenden van Geeste,door de 'tucht r tot verftand gekoomen zynde, de leeringe-
- eindelyk aanneemen. Luther fchynt tot.
- het laatfte over te hellen. . Men mag dat ï opmaaken uit zyne Randglosfe : ,, Aan-
, „ vegting maakt goede Christenen, Rom.-
1 „ V: 4. Droeffenis'brengt verduldigheid.
. „ Onverzochte lieden zyn onervaaren ,
, „ enkel onnutte befpiegelaars. Wat zou- -
: '„- den die weéten ? Nochthans .verleiden
i ,, zy alle de Waereld." , BEROERINGE van het water in bet'
r badwater te Jeruzalem, Bethesda genaamd,.
- Joh. V: 2, 3,4. Van dit water maakt de .Euangeiist gewag by geleegenheid , dat
■ ' " ""' h-y/



BE.ROERIN G E.
hy eene van Jefus wonderdaadige geneeziiigen'zoude vernaaien. Omtrent dit Water koomen eenige vraagen in aanmerkinge. Die a-lle-voor-te dellen,'en te beantwoorden zou van te ruimen.omtrek zyn. Wy .zullen ons dan met flegts eenige ophouden, (ft) Wanneer gefchiedde deeze Beroeringe , die van eene zo ongemeene geneezende'kragt was? Johannes zegt op zeekeren tyd, vs. 4. Die fpreekwyze duidt wel eenen bepaalden tyd aan ; maar laat het onbepaald, welke die zekere tyd was. Sommigen denken, iederSabbathdag. Anderen denken op elk eenen der.piegtige Feestdagen, en dus dat die Beroeringe meer dan eens gefchied zy in het jaar. Deezen bepaalen het tot het LoofhuttenFeest ; geenen tot het Paasch-feest. Dit gevoelen heeft Baumgarten willen verd.eedigeru. Naar een meer- gemeen gevoelen kou 't het Pingfier -feest geweest zyn. Cotla verklaart zich voor die gedachte iu zyne Proeve eener Kerk. Gefch.D. I. Aant. p. 210. en zegt, dat, behalven laatere Schryvers, het ook zo begreepen is, onder de Oude Kerkcleeraars, Epiphanius, Theophyla£lus,en EutropiuSéDe onbepaalde uitdrukkinge van den Euangelist, fchynt aan te duiden, dat de tyd van deeze zo zeldzaame Waterberoeringe aan geenen tyd zo vast verbonden was, dat men dien vooruit konde weeten. Deeze Beroeringe gefchiedde nu cn dan , maar onzeeker wanneer; en dat was de ;reede, waarom de Kranken zich fteeds moesten blyven onthouden in de zaaien van. dit Badwater, om op 'de roeririge van het water te wachten, en, zo dra men die vernam, terftond by de hand te zyn, want de geneezinge ftrekte zich maar alleen uit tot den geenen , die 'er het eerst inkzuam. (2) Eene andere vraage: Waar aan was de geneezende kragt van dat water toe te kennen? Johannes zegt vs. 4. Een Engel daalde neder op zeekeren tyd, en beroerde het water. (KfcO 1° het algemeen moetik vooraf aanmerken , dat de egtheid van dit vs. by fommigen betwyffeld wordt, om dat het ontbreekt in het oude Handfchrift, door iieza aan de Bibliotheek te Cambridge gefchonken. Des niet te min moet Beza zich van-de egtheid overreed gehouden hebben, om dat hy het heeft geplaatst in zyne uitgave van het Nieuwe Testament:
B'E.R OER IN G E. 379
Gelyk het ook gevonden wordt in de Syrlfche, oude Lalynfche, Arabifcbe enALihiopifche Overzettingen. Ook moet het. bekend zyn geweest ten tyde van Teftülliaan,.waar by geen ander handfchrift in Ouderdom kan haaien. (22) Dit vs. dan voor-egt Jioudende, zal elk, die het bovengemelde leest ,. terftond in het denkbeeld moeten vallen van iets.wonderda-adigs, 't welk hier plaats had.. Men zal me^veel peinzens zich moeten pynigeq, om 'er eene andere reede voor uit te vinden. (V) 'Er zyn 'er evenwel, die het.gedaan hebben : Maar de reedenen door be'n aan de hand gegeeven, zullen den toets bezwaarlyk kunnen üitftaan. (W) Eenigen vergelyken dit Badwater met andereMineraale baden , en gezondbronnen , zo als veele in deeze en geene Landen gevonden worden, en 'er ook in hét Joodfche Land waren. Thom. Bartholinus was van dat begrip. Rich. Mead, in zyne Medica S. C. VIII, leidt de kragt van dit badwater af van den op den grond liggenden, en met metaalzout vermengden ilyk , die fomtyds , of door de onderaardfche warmte, of door andere natuurlyke middelen, in beweeginge gebragt,- en na boven gedreeven zynde, het water eene zo heilzaame kragt gegeeven heeft. Maar die zo denken, (A) zullen veel moeite hebben, om eene natuurlyke reede te geeven, die bondig is, waarom die maar alleen konde geneezen worden, die 'er de eerfte, na de roeringe van het water, in afdaalde. (B) Bezwaarlyk zullen zy ook, onder zo veele gezondmaakende baden en bronnen, van welken Oude en laatere Schryvers gewaagen', een eenig voorbeeld kunnen bybrengen van een Bad, 't welk diende ter geneezinge niet alleen van Kreupelen , Verdorden, en andere foortgelyke gebreken,of krankheeden; maar zelfs ook van Blinden, zo als Johannes wel duidelyk .aanteekent, vs. 3. De Heer J. M. (waarfchynlyk J. Macquet)'m zyne Verh. over de Byb. Ziekten, p. 103 , 104, oordeelt het best te zyn, hier in een middenweg. te houden : Hy geeft ook natuurlyke oorzaaken aan de hand ; mineraale deeltjes van Zwavel , Aluin, Salpeter , Menie, Oker, &c, die in den modder op den grond lagen, en op een' zeekeren tyd door het opborrelen van warme bronnen, die mooglyk-onder den Bbb a grond



S8o BEROERINGE.
grond geweest zyn, beroerd werden. „ Doch (Iaat hy 'er op volgen) dat dit water maar een werf in het jaar die kragt „ had, den eerst inkoomenden flegts ge„ nas, en maar eenen tevens, en in alle „ Ziekten heilzaam was, toont ons hier „ iets Godtlyks." Dat Johannes van een Engel fpreekt , die het water beroerde, is by hem flegts. eene Hebreeuwfche fpreekwyze , om iets zeldzaams, en ongemeens uit te drukken. (8,8) By Hammond is het alles natuurlyk , doch' afgeleid uit andere oorzaaken. Hy merkt aan, dat 'er voorbeelden zyn, dat een verlamde , of door verdrooging van vogten opgekrompen , en ftyf geworden arm, of been geneezen is, door die te fteeken, en eenigen tyd te houden in de warme ingewanden van een versch opgefneeden dier. Hy geeft voor, dat de ingewanden der in den Tempel geflagte Offerdieren in dit Badwater wierden afgefpoeld ; dat door de groote menigte der Offerdieren, vooral op het Paasch-feest, welker ingewanden daar in moesten afgefpoeld worden, dat water bloedig en warm, en om- en omgeroerd wierd, en daar van die geneezende 'kragt ontving. De nederdaalende Engel is by hem geen Engel uit den Heemel , maar een of ander Dienaar van de Priesters , uit den Tempel afgezonden , om aan het water, door het in fterke beweeginge te brengen , die kragt te geeven , en den Kranken te boodfehappen. dat het nu tyd was , hem te volgen, ei zich na het badwater te haasten, wildei zy.geneezen worden. (A) Maar vooreers js het in verre na nog niet beweezen, da ■de ingewanden der Offerdieren in datBad water wierden afgefpoeld. Joodfche Oud heidkundigen zeggen, dat dat gefchieddi niet buiten, maar binnen den omtrek vai den Tempel, in een juist daar toe afge zonderd vertrek, de kamer der afspoeling genoemd. (B) Offchoon in fommige ge vallen de warme ingewanden van een heilzaame uitwerkinge kunnen zyn: Gee Geneeskundige zal evenwel ftaande hoi den, dat het gebruik 'er van een alge meen geneesmiddel zoude kunnen zyn allerminst van nut voor Blinden. (C) On ving dit water de.kragt door het fterk on ïoeren van den afgezondenen Dienaar va ée Priesters; Dan zou liet in hun zeke
BEROERINGE.
lyk eene groote onbarmhartigheid , ja ! wreedheid geweest zyn, indien zy niet, zo dikwils 'er een aantal van Offerdieren geflagt wierd, eenën Dienaar hadden aïP> gezonden, om het water te beroeren, en daar door geneezinge te bezorgen aan zo veele elendigen, als 'er daar naar lagen te reikhalzen. (D) Men geeve ook eens voldoende reede , waarom telkens maar alleen de eerst inkoomende geneezen wierd? Zal men zich voldaan agten, als men zegt : (AA) Dat ftraks na het bezinken van het water die kragt ophield ? Terftond zal dan de wedervraage zyn: Waarom bragt men het dan niet van nieuws in beweeginge ? (BB) Zal het voldoen, als men zegt, dat het Badwater zo naauw was, dat 'er flegts één Mensch te gelyk in konde afgaan? *t Zy eens zo, dan had evenwel voor eenen tweeden, en derden, &c, de beroeringe kunnen herhaald worden. Ja! was het Badwater zo eng, en bekrompen, hoe hebben *er dan op een zelfden tyd (het vooronderftelde Paaschfeest) in kunnen afgefpoeld worden de ingewanden van honderden, ja duizenden van Offerdieren ? Wil men dan zich niet wikkelen in zulke, enfoortgelyke zwaarigheeden: (<s) Men erkenne dan het •wonderdaadige der Geneezings-kragt van dit Badwater, en men blyve by de letter van Johannes gefchied - verhaal. De Engel was geen Gezant (fchoon het Griekseh woord 4yyiA«s die beteekenis heeft) van . de Priesters, afdaalende van den Tempeli berg; maar een Engel van Godt, neder: daalende uit den Heemel. 't Is evenwel : niet waarfchynlyk , dat die zy nederge■ daald in eene zigtbaare gedaante , want
- dan zou het gevoelen der Sadduceën, dia : het beftaan der Engelen lochenden , Hand.
i XXIII: 8 , geen' ingang by iemand hebben
- kunnen vinden, 't Was ook niet noodig : s 't Was genoeg, dat aan het opborrelen.,
- en heen en weêr fchommelen van het wat ter konde gezien worden , dat de zvonder-
ii daadige Beroeringe door den Engel, van
- Godts wegen gefchied was. (J) Men
- vraagt: Wanneer heeft dit Wonderwerk ; zynen aanvang genomen ; wanneer zyn ;- einde? Hy zal nog moeten gebooren wori- den, die dit met zekerheid zal kunnen ti bepaalen. Gisfen ftaat vry. («) Aangaant« de het Eerfte,, het is geene onwaarfehyn-



BEROERINGE.
lyke gisting, dat het zynen Aanvang hebbe genomen, niet heel lang voor de geboorte van den Heere Jefus. De gaave der Propheetie had iinds lang opgehouden, maar omftreeks den geboorte - tyd van Jefus openbaarden 'er zich eenige blyken van. De gaave der Wonderwerken had ook finds lange opgehouden ; 't is dan niet vreemd, dat die zich omftreeks dien tyd ook weêr hebbe begonnen te openbaaren, om de Geloovigen in Israël, die onder -menigerlei onderdrukkingen zugtten, te doen begrypen , en daar door te bemoedigen, dat de komst van den Mesfias, den grootften Propheet, en Wonderwerker , fterk naderde. In 't byzonder heeft het badwater Bethesda tot een voorfpel kunnen dienen, dat in Hem die Fonteine, van welke Zacharia gepropheteerd hadde Cap. XIII: i, zoude geopend worden, welke het eenig zuiverend en geneezend middel zoude zyn tegen de zonde, de onreinheid, en andere krankheeden der ziele. (£) Van het Ophouden denkt men, dat het gefchied zy niet lange na de tyden van Christus, toen de Jooden , door het fmaadelyk verwerpen van dien Godtlyken Heel- en Geneesmeester , zich aller "Godtlyke gunstbewyzen onwaerdig hadden gemaakt. Allermerkwaerdigst zou het zyn, konde men met eenigen grond denken , dat dit Badwater ware om ver geworpen en verftopt geworden door de geweldige Aardbcevinge, ten tyde van Christus dood. Anders mag men denken, dat het, eenigen tyd voor de verwoestinge van Jeruzalem, te gelyk met allé andere bronnen, in en by die Stad, zy uitgedroogd, waar van Jofephus fpreekt J. Oorl. B. V. C. 26. O; Zoude het wel waar zyn, 't geen Johannes van dit water, en deszelfs wondcrdaadige geneezingskragt heeft aangeteekend ? Het Ongeloof, 't welk niets onbeproefd laat (vooral in onze dagen) om dc geloofwaerdigheid der Heilige Bybelboeken te ondermynen, gelooft het niet. En waarom ? (XX) Jofephus en andere Joodfche Schryvers melden 'er niet het minfte van. 00 Jofephus meldt 'er niets van. (_**) Moet men dan alles verwerpen 't geen men by Jofephus niet vindt aangeteekend ? Het is jmmers bewysbaar, dat 'er wel meer din- ■ gen zyn gebeurd, waar van men by hem
BEROERINGE, 381
geene meldinge vindt. O8/3) Is het billyk, wordt het over het algemeen voor een voldingend bewys gehouden, dat men uit het ftilzwygen van den eenen Schryver een bewys ontleene tegen het geene door eenen anderen is aangeteekend; vooral zo die andere gefchreeven heeft van eene zaak, die , ten tyde van zyn fchryven , bekend was, of, min bekend zynde, konde onderzocht worden ? Dat is hier het geval. Millius, geeft aan het flot van Johannes Euangelie een geheele lyst op van Handfchriften , waar onder eenigen zeer oud zyn, die den tyd van het fchryven van zyn Euangelie bepaalen tot het twee-ender tigfte jaar na Jefus Hcemelvaart. Zie den Hoog-Eerw. Lampe, over het Euangelie van Johannes, de Voorbereidfelen, B. II. C. 2. %. 14. p. 91,92. En dus voor zyne ballingfchap in Patmos, en voor de verwoestinge van Jeruzalem, 't welk door dien Schryver als hoogstwaarfchynlyk beweerd wordt, %. 8—14. p. 83 —. En 't welk voor zeeker zou te houden zyn , indien men door den Dag des Heeren, op welken Johannes in den Geest was, Openb. I: 10, te verftaan hadde den dag van Jeruzalems verwoestinge, 't welk Profèsf. J. van den Honert getracht heeft te betoogen in zyne Disfertatie de Die Dominica. Dit nu zo zynde, is het dan te denken, dat Johannes zo onbefchaamd geweest zou zyn, zyne eere 'er aan gewaagd zou hebben , van iets in het openbaar te fchryven , waar over hy van honderden nog in leeven zynde menfchen zou hebben kunnen geleugenftraft worden ? O) De Talmudisten, die anders zo gunftig zyn in het melden van wonderen, ipreeken ook van dit Badwater niet. Men heeft zich daar over niet te verwonderen. Zy konden 'er niet van fchryven zonder te denken , en anderen te doen denken aan de wonderdaalige geneezinge van den Kranken door Jefus, cn het onwaerdig gedrag der Jooden tegen Jefus, ter zaake van die geneezinge, 't welk Johannes, by het melder* van dat Badwater, heeft aangeteekend vs. 5—18. Nu weet men, dat het befteniig oogmerk van die Lieden is geweest, am alles, wat tot eere van Jefus ftrekkeni konde, uit het oog van hun Volk te vervyderen. Men vindt evenwel in hunne Schriften iets, waar uit men zou mogen S bb 3 vei-



$8» BEROERINGE.
vermoeden, dat zy dat ontleend hebben Uit het geene zy van dat Badwater , by overleeveringe, gehoord hadden, als het vertelfel van Abba Jofe, dat aan dien, gezeeten zynde by een fonteine, een Geest verfchcenen zy, die daar zyn vcrblyf hield, en tot hem zeide : Gy weet, hoe veele jaaren lang ik hier gewoond hebbe, en dat uwe Vrouwen hier gekoomen , en zonder fchade (van haare kwaaie herfteld zynde) wederom van hier vertrokken zyn. Maar weet nu ook, dat een booze Geest zoekt hier te koomen, en den menfchen fchade toe te brengen. Waar na die Geest raad gaf, wat men zou hebben te doen, om-het boos oogmerk van dien boozen Geest te verydelen: Naamelyk, het water dapper te liaan , en te beroeren. Zie Ligtfoot, Hor. Hebr. in h. h (33) My fchiet iets te binnen, 't welk men ook als eene Tegenwerpinge zou kunnen inbrengen. Jofeplms verhaalt in het XVII. B. der J. Oudh. C. 8. dat Herodes, doodelyk krank geworden zynde , zich liet voeren tot over de Jordaan, om, ter zyner herftellinge, de Baden en Wateren te Kal lirrhoë, die zeer beroemd waren , te gebruiken. Zou de zo zwaar kranke Koning zich na eene zo afgeleegene plaatfe heb ben laaten voeren, indien 'er een zo ge zondmaakend Wonderbad te Jeruzalen ware geweest ? Dat heeft wel wat fchyns maar is nochthans wel te beantwoorden («) Indien het waar is, dat die Wonder kragt eerst is medegedeeld, niet lang voo de geboorte van jefus, zo als boven or der de letter (J) by gisfinge gezegd is zb konde het zyn, dat die nog door geen proeven genoeg bevestigd was, om va den Koning geloofd te worden. 00 Daa hy korts te vooren zo veele onrechtvae digheeden , ja ! wreedheeden gepleeg hadde, zo als by Jofephus te zien is, e het hem niet onbekend konde zyn , hc zeer hy in haat was,kan hyhet voor zie niet veilig geagt hebben, zich uit zj Hof te begeeven, en te laaten nederle gen in eene van dé Ziekenzaaleu by d Badwater, (y) Ook kan het hem ontra den zyn, daar hy reeds krank was, zi< te laaten brengen na, en een tyd lang blyven in eéne plaatfe, daar de lucht t fmet was door de uitwaasfemingen van veele zieken. (ï) Zyne krankheid was o
;B E R O O V E N.
zeer gevaarlyk , 'er was, zoude hy herHeld worden, eene fchielyke geneezinge noodig, en dus hebben de Geneesheeren hem niet kunnert raaden, zich na dat'Bad te laaten brengen, en daar misfchien nog langen tyd tc moeten wachten , eer die wonderwerkende beroeringe gefchiedde. Die meer van dit Badwater begeeren te weeten, kunnen de volgende Schryvers raadpleegen: De Disfertatien van Hottingerus, en Ebersbach in Thef. N. Theol. Philol. Nov. T. I. p. 47Ö~ en ■48Ö'. Van DOutrein , in Bibl. Brem. Cl. I. Fafcic. V. Disf. I. en van Harenberg, L. cit. Cl.
VII. Fafc. h Disf. IV. Voorts Witftus, Mifcell. S. P. II. Exercit. XI. §. LlV—. p. 314—. Odé, Comment. de Angelis, Se ét.
VIII. C. III. §. XXXVIII— p. 805—. Lilienthal, Oordeelk. Bybel-Verkl. D. X. C. XIX. §. 4a—. p. 161-*; Theoph. Amelius-i Erörter. N. T. P. L p. 394— en p. 1065. wiens beide Verhandelingen vertaald, doch zonder hem te noemen , te leezen zyn in het Merg der Akadem. Verhand. D. IV. p. 289—.
BEROOFDEN (Zy , de Israëliten) de - Egyptenaars, Exod. XII: 36. Dit ziet op ; de Gouden en Zilveren Vaten, die de Ist raëliten, nu zullende vertrekken, van de ■ Egyptenaaren geëischt hadden , en door » die aan hun gegeeven wierden. (X) Op > die wyze moest vervuld worden , t geen . Godt aan Vader Abraham had beloofd ,
- dat zyne Nakoomelingen , na een tyd lang r aan een vreemd Volk in een vreemd Land
- dienstbaar geweest te zyn, van -daar zou, den uittrekken met groote have, Genef. e XV: 14. De Egyptenaars hadden de Israëli liten veele jaaren een harden dienst doen r dienen. Die dienst moest beloond worden.
De Schryver van het Boek der Wysheid,
d Cap. X: 17 , heeft dat waarfchynlyk be-
n doeld , toen hy van dc Wysheid zeide,
e dat de Wysheid den Heiligen heeft gegeeven
h loon der heiligheid voor hunne moeiten. Om
h hun dien welverdienden loon te doen ver-
l- krygen, had Godt hun door Mofes laaten
at gebieden, dat elke Israëlitifche Vrouwe van
a- baare Nabuurinne , of van de Waerdlnne
:h haares huizes zoude eisfehen zilveren en gou-
te den Vaten, en Kleederen; met deeze daar
e- by gevoegde Belofte, dat Hy-. gelyk Hy
zo aller menfchen harten in zyne hand heeft,
3k en dezelve kan neigen als waterbeeken, zo
als



B E R O O V E N.-
als het Hem behaagt, hen genade zou doen vinden in de oogen der Egyptenaaren, naamelyk , om den voorfchreeven eisch in te willigen, ten einde zy niet ledig , maar van ,■ alles-rykelyk- voorzien uittrekken mogten, Exod. III: 21, 2a. XI: 2, 3, Ingevolge dat Bevel werd die eiscli gedaan , en ingevolge die Belofte had Godt ook het hart der Egyptenaaren bewoogen, dat die de begeerte der Israëliten deeden, Cap. XII: 35, 36. 'Er is dan geen twyrtél aan, of de Egyptenaars hebben die dingen vry wil' lig gegeeven. Dit getuigt ook Jofephus , J. Uudh. B. II. C. 5, zeggende, dat de Egyptenaars de Israëliten metgefchenken eerden : Sommigen, op dat zy te fchielyker mogten vertrekken: Anderen uit hoofde van Nabuurfchap en ommegang. Gelyk Godt, wiens al hei Goud en Zilver is, geheel de Aarde met haare volheid, recht had, om het den Egyptenaaren te laaten afeisfehen, zo hebben de Israëliten; ook in deezen niet meer gedaan, als, gelyk hun pligt was, den gebiedenden Godt te gehoorzaamen. En op dat het geenen fchyn mogt hebben,, als-ware deeze,eisch gedaan, gelyk men zegt, met het mes op de keeJ, zo gaf1 hun genade in de oogen der Egyptenaaren. Men kan dan niet zeggen, dat de Israëlitcnin deezen hebben gehandeld als Roovers en Plunderaars. Aben Ezra heeft zyne Voorvaders op deezen voet zeer wel verdeedigd r „ Daar zyn 'er, zegt hy , „ die zeggen , dat onze Vaders Dieven „ zyn geweest: Maar zien zy niet , dat „ dit een Godtlyk bevel was? Men.moet „ hier niet vraagen, waarom? Want Godt „ heeft alles-gefchapen. Hy geeft de „ goederen aan wien Hy wil. Hy zal ze < „ den eenen afneemen-, en wederom aan „ anderen geeven. Daar fteekt geene on- I „ rechtvaerdigheid in, naardien alles het ■ „ zyne is." Ondertusfchen maakt dit 5 woord Berooven, zo in het gegeeven be- ' vel: Gy zult Egypte heroove-n, Exod. III: ( 22, als in de uitvoeringe 'er van-in-onze ' woorden : Zy beroofden de Egyptenaars, ( eenen zeer nadceligen indruk* .(3) Die zal J verdwynen, als men de aanmerkinge van 1 den Hooggeleerden Heer S. H: Manger laat gelden. Die verwondert zich-, dat .c het niemand in den zin gekoomen zy, het f hier voorkoomend grondwoord VïJ-tenee- '
snen in de- béteékënisfe vin uitredden uit' r.
BEROOVEN, BEROOVING. 383,
gevaar, van bevryden, ontheffen van ftraffe 9 welke het evenwel in meer dan eene plaatfe heeft, als Spr. XIX: 19. Die groot van' grimmigheid is, zal ftraffe 'draagen: Want zo gy hem UITREDT, zo zult gy nog moeten voortvaaren, Dan. VI: 15. De Koning ftelde zyn hart op Daniël, om 'hem te VERLOSSEN , te bevryden , te ontheffen vande ftraffe van. den Leeuwenkuil. Insgelyks Ezech. XIV: 14, en wel in dezelfde buiginge als hierl?ÏJ?: Zy zouden alleendoor hunne gerechtigheid hunne ziele BE-VRTDEN van de voorheen gedreigde ftraffen. Men neeme het hier ook zo, en vertaale de woorden Exod. III: aa. Gy zult die zilveren en gouden Vaten, en. Kleederen eisfehen: Die zult gy op uwe Zoonen' m Dogteren leggen, en gy zult Egypte BEVRTDEN, te weeten, van de plaagen; en dan Cap. XII: 36. Daar toe had de HEERE den Volke genade gegeeven in de-: oogen der Egyptenaaren, dat zy hunne begeerte deeden, dat zy hen lieten trekken met gefchenken, en zy onthieven; bevry-: 'dén de Egyptenaars van de plaagen, waar mede zy , om het hardnekkig weigeren' van den vryen uittocht aan de Israëliten^waren geftraft geworden. Het dus heemende', zal de zwaarigheid terftond' verdwynen. Men zal zich in zo veele bogten niet behoeven te wringen , om Godt té-' rechtvaerdigen wegens het' geeven van1 een bevel om te rooven ; ook zo veele ivoorden niet behoeven te gebruiken, om! ie Israëliten van eene zo zwaare verdenkinge vry te pleiten. 'Terftond zal men; 3ok kunnen begrypen ,, hoe de Egypte*ia-ars-, fchoon zy- hunne Slaaven zagen ïeenen gaan; fchoon zy ze zagen heenen; ?aan, belaaden met hun Goud, Zilveren {leederen, zich evenwel hebben kunnenicrblyden, toen zy uittoogen, zo als wy dat eezen Pf. CV: 37, 38.. Naamelyk , om lat zy zich nu bevryd zagen van zo veee, en zo geduchte plaagen, als hen;, orn< len wille van dat Volk,-getroffen hadden, den zie den Bundel van Godt gel. —Oeff e\ing. D. L p. 195 —.
BEROOVINGE (Indien gy. de onder-'rukklnge des. Armen, en de) des gericht s,v; n der gerechtigheid ziet in een Landfchap, 'erwondert u niet over zulk een voorneeien : Want ftie. hooger. is dan de hoogen-,eemt ""er agt opj En daar zyn beogen bovem
hm*



3S4 BEROOVING.
ben lieden, Pred. V: 7- (N) De Prediker voor onder fielt een geval, en geeft raad, hoe zich daar by te gedraagen ; welken raad hy vervolgens met reedenen aanklemt. (XX) Het voorondergefielde geval is , dat men in een, Landfcbap te zien kryge de onderdrukkinge des Armen, en de beproevinge des gerichts , en der gerechtigheid. («) Ue Arme is veeltyds een Voet-wisch van de Meervermogenden ; althans van zulken, •welker recht en hoogheid van hun zclven uitgaat. In plaatfe van te denken aan dat ontzaglyk woord, die den Armen verdrukt, fimaadt deszelfs Maaker, Spr. XIV: 31, zo onderdrukken zy ze op meer dan eenerlei wyze;deezen met fmaadelyke bejeegeningen, geenen door daadlyke verongelykin-
fen, door de fcheidpaalen te verrukken, unnen Akker, ten koste van des Armen Akkertje, te vergrooten ; door den Arbeider zyn werkloon te onthouden, &c. Zulke lieden zyn Mannen des gewelds: Om dat de Arme hun geenen tegenftand kan bieden, om datzy deszelfs weerwraak niet vreezen, veroorloven zy zich alles. Hoe waaragtig is het zeggen van Salomo: Des Ryken goed is de Stad zyner fterkte; maar de Armoede der ger ingen is hunne verflooringe, Spr. X: 15. Dit is reeds groot kwaad: 00 Maar grouwlyker wordt het, als de Arme heul en befcherminge zoekt by den Richter, en dan ondervinden moet, dat daar het gericht en de gerechtigheid beroofd •worden, 'gelyk dat, althans in het eerfte, het geval was van de Arme Weduwe by Lukas, Cap. XVIII: 2, 3, 4-> die langen tyd, doch te vergeefs, by den Richter aanhield, hy wilde haar recht doen tegen haart wederpartye. (33) Wanneer men het zc ziet toegaan in een Landfichap , dan zie het 'er jammerlyk uit. Ais zelfs de Rich ter het recht in alsfiem verkeert, en zich of door het aanzien van Perfoonen, 0 door Gefchenken laat vervoeren, om d< gerechtigheid af te wenden van den Recht vaerdigen: Wat hebben de In- en Opge zeetenen dan anders te verwachten , al kneevelaary en onderdrukkinge. (3) O] dat men nu in zo een geval niet mistroos tig worden mogt, geeft de Prediker Raad en bekleedt dien met eene bondige reedt (NN) Zyn raad is: Verwondert u niet ove, zulk een voorneemen, of, gelyk het ooi heeten kan» zo cm beftaan, zo eene onder
BEROOVING.
neetninge. («) Verwondert 'er u niet over, als over iets, 't welk nooit meer gezien, of gehoord was. 't Was voor de tyden van Salomo reeds zo geweest, Job XXIV: 2—12. 'c Was in zynen tyd ook zo geweest, Pred. III: 16. IV: 1. Het is na zynen tyd zo gebleeven, Jef. I: ar, Zeph. III: 1—5- En 't zal wel altoos blyven een der kwaaden, die onder de Zonne zyn. Het is hier op Aarde niet te wachten, dat al het kromme zal recht gemaakt worden, (s) 't Kan ook heèten: Ontzettet u niet. Laat 'er u niet door vervoeren, om Godts Voorzienigheid in twyffel te trekken , Godts Rechtvaerdigheid te bedillen, u van de vreeze zynes naams te verwyderen , dat gy zoudt denken, het is te vergeefs,dat men Godt dlene—. De Hoogmoedigen zyn gelukzalig , die Godtslooshsid doen , worden gebouivd. Ik, daar-en-tegen , en anderen worden den gantfchen dag geplaagd, Job XXI: 3-15, Pf. LXXIII: 10—14, Mal. III: 14, J5. Dit moet zo niet zyn: Die den HEERE vreezen, moeten hunne ziele bezitten in hunne Lydzaamheid. Zich niet ontfieeken over de Boosdoenders, zich niet vergrimmen om kwaad te doen ; maar Gode zwygen, en Hem verbeiden, Pf. XXXVII: 1, 7, 8. Hy is een Godt, die de moeite en het verdriet aanfehouwt. Uit dien, hoofde kan de Arme zich op hem verlaaten , Pf. X: 14, en vertrouwen, dut Hy den Nooddruftigen eens zal recht doen. (33) Ondertusfehen-ïotfófe. de Onderdrukkinge zelfs eenen Wyzen wel eens kunnen dul maaken, Pred. VIL 7. De Prediker heeft daarom deeze vermaaninge willen aanklemmen met eene bondige reede van aandrang : Want die hooger is dan de hoogen, neemt 'er
• agt op. En daar zyn hoogen boven hen Ue■ den. Volgens de Vertaalinge van Luther , is het: Want daar is nog een hooger hoeder : boven de hoogen ; en daar zyn nog hooger
• boven die beiden. («) Door den hoogeren . hoeder, den Hoogeren dan de hoogen, die'er . agt op neemt, zou men dan. dienen te ver3 ftaan den Koning, die hooger is dan de hoo> gen, zyne Landvoogden , Raadsheeren , - en Richters, die, hoe hoog van rang en aan, zien zy ook zyn, evenwel van hem aange. fteld, en reekenfehap van hun gedrag aan » hem fchuldig zyn. Dan zal de zin hier : op neêrkoomen : Dat de onderdrukte zo . aanftonds den moedniet moet laaten zinken,
maar



BEROOVING.
BEROOVING, 335
-maar denken, dat, wanneer de mindere Rechters het gericht , en de gerechtigheid hereoven ten zynen nadeele, 'er dan nog een Hooger Rechter is, de .Koning, op wien hy zich kan beroepen, in vertrouwen, dat die zyn recht handhaven , en zulke •.Gewelddryvers llraffen zal. Ten minften zal dit de pligt van eenen Koning zyn. Is hy een Hoeder , een Herder van zyn Volk, dan moet hy 'er agt op neemen, dat de weêrlooze Kudde zyner arme Ingezeetenen niet ter prooi je worde van zulke wreede en hongerige Wolven. Gelyk des Konings wclbehaagen moet zyn over eenen verflandigen Knegt; zo moet zyne verbolgenheid zyn over den geenen , die befchaamd maakt, die des Konings zaaken, hem bevolen, liegt, fchandelyk, en tegen 'sKonings goéd oogmerk aan behandelt, Spr. XIV: 35. Een wys Koning verf rooit de •Godtloozen , en brengt het rad over hen, .Spr. XX: 26. Inzonderheid zyn dat onrechtvaerdige Richters waerdig. 'Eris al mede geene grootere Godtloosheid, dan wanneer een Richter het recht verkragt, en zyn gezag misbruikt, om Armen te onderdrukken. By de Oude Perfen wierden de Onrechtvaerdige Richters ftreng geftraft. Herodoot en Valerius Maximus brengen 'er een fchrikbaarend voorbeeld van by. Koning Kambifes ontdekte, dat één van de Richters een gefchenk had aangenomen. Die 'er van overtuigd zynde, liet de Koning hem leevendig het vel afftroopen, en dat fpannen over den Richterftoel, op welken het onrechtvaerdig vonnis geveld was, en .deed zynen Zoon op dien ftoel zitten, om het recht te bedienen , op dat die daar door mogt worden afgefchrikt, om ooit het recht te buigen, (jS) Maar 't zou kunnen gebeuren, dat de Koning een Achab was, niet beter dan de Richters van Israël. Een Jojakim, die zyn huis bouwde met ongerechtigheid —: Zyns naastens dienst om niet gebruikte, en hem zynen arbeidsloon niet gaf. Wiens oogen en hart niet waren dan op gierigheid, op verdrukkinge, en overlast, om die te doen, Jerem. XXII: 13—17. Wat dan ? Dan blyft den Onderdrukten Armen dit, ter zyner bemoediginge, nog over, dat 'er Hoogen zyn boven hen lieden, óf bonen die beiden, den Koning, en zyne mindere Richters. («*) Deeze Hoogcre zal dan Godt moeten zyn. (A) Die is'de Hooge& Deel. m Stuk,
ja de Allerhoogfe, Deut. XXXII: 8, Pf. XCII: 2, en wordt zo genoemd: (AA) Om dat Hy wordt aangemerkt te zitten boven den kloot der Aarde, Jef. XL: 22. In de hoogte te woonen, Cap. LVII: 15. Waarom Hy ook zegt: De Heemel is myn throon, en de Aarde is de Voetbank myner voeten, Cap. LXVI: 1. (BB) Ook , wegens zyne alles overklimmende volmaaktheeden , welke maaken, dat Hy niemand zich gelyk beeft; dat Hy vreezelyk is boven allen, die rontom Hem zyn, Pf. LXXXIX: 7, 8. Een groot Koning boven alle de Goden; hoog boven alle Volken, Pf. XCV: 3. XCIX: 2. En dus is Hy ook in zyne betrekkinge als de Richter der gantfche Aarde: Hooger boven de Hoogen. Want zyn 'er Koningen, zyn 'er Richters, zy zyn het door de beftellinge zyner Voorzienigheid, en dat maakt, dat zy van Hem af hanglyk zyn, en ook eenmaal van hunne handelwyze in de zaaken des rechts aan Hem verantwoording zullen moeten doen ; waarom de Schryver van het Boek der Wysheid de Koningen en Richters ook waarfchouwde , zich niet te verhovaerdigen over de Schaaren der Volken; maar altoos te denken, dat zy hunne heerfchappy, en magt hebben van den Aller hoogften , die vlytig zal verneemen na hunne werken,-of zy recht geoordeeld, en zyne Wet bewaard hebben , Cap. VI: 1—6. (B) Dit nu zo zynde, zo moet het tot bemoediginge zyn van den verdrukten Armen,dat, als hem hier op Aarde geen recht gefchiedt, hy zich dan beroepen kan op Godt, by wien het recht is, dat Hy den Verdrukker verdrukkinge vergelde, 2 Thesf. I: 6,7. Die niet kan zwygen, als de Godtlooze dien verflindt, die rechtvaerdiger is , dan hy, Hab. I: 13. Die het kermen der Elendigen hoort, de verwoestinge der Nooddruftigen ziet; die zich eens zal opmaaken, om hen in behoudenisfe te zetten , en te verbreéken den arm des Godtloozen, op dat de Rechtvaerdige het zie ,en zich ver blyde in bet aanfchouwen der wraake, Pf. XII: 6. LVIII: 11. Uit overtuiginge daar van waarfchouwde Priester Zacharia de geenen, die hem fteenigden: De HEERE zal bet zien, en zoeken, 2 Chron. XXIV: 21 , 22. En uit dien hoofde kan de Onderdrukte zich ook op Hem beroepen, en van Hem recht verwachten; want zyne oor en merken op, om den Weezen, en Verdrukten recht te doen, Ccc °P



386 BEROOVING.
BEROUW der MENSCHEN,
op dat een mensch van de aarde niet meer voortvaar e geweld te bedryven, Pf. X: 17,
18. (jS/f) Maar moeten wy hier aan Godt denken , zo fchynt het vreemd te zyn: Dat hier in 't meervouwdige gezegd wordt: Daar zyn Hoogen boven henlieden, daar 'er nochthans niet meer is dan één Godt. (A) De gewoone oplosfingen zyn deeze. (AA) Dat men met den Jood Maimonides ftelle, dat zulks gefchied zy zyner voortreffelykheidshalven , gelyk Jof. XXIV:
19. Godt O'tJHp de Heiligen, 't Is niet te
ontkennen , dat het meervouwdige by de Hebreen dikwils aanduidt eene meerderheid , niet in getal, maar in waerdigheid, als Spr. IX: 1. £110311, Wysheeden , by de
Onzen te recht vertaald Opperjle Wysheid. En dus zou Hoogen hier ook kunnen beteekenen de Allerhoogfie. (BB) Anderen denken, gelyk ook Luther, dat het meervouwd ons moete opleiden tot de meerderheid der Perfoonen in de Eenheid des zelfden Godtlyken Weezen , gelyk men om die meerderheid van Perfoonen leest van Scheppers , Pred. XII: 1. Maakers, Jef. LIV: 5, niet in Overzettinge , maar in den ' Grondtekst. (B) De vermaarde Lampe, heeft iets meer byzonders Oper.Anecd. p. 456. Volgens hem zoude de vertaalinge deeze kunnen zyn: Want de Verhoogde by den Hoogen is een hoeder; en die Hoogen zyn loven hen lieden. Door dien Verhoogden by den Hoogen wil hy dan verftaan hebben den Heere Mesfias, die de Man is van Godts rechterhand, van Godt gefield ten Eerstgeboorenen Zoone, ten Hoog/ten over de Koningen der Aarde , Pf. LXXXIX: 28. Die ook waarlyk een Hoeder is, de Engel des HEEREN, die zich leegert rontom de geenen , die Hem vreezen , en ze uitrukt, Pf. XXXIV: 8. Gelyk nu de Arme zich op dien, en zyne nooit Animerende hoede ten vollen verlaaten kan,Pf. CXXI: 3—8', zo kan hy 'er ook ftaat op maaken, dat die Hoogen beide, de Verhoogde Zoon, en de Vader, die Hem verhoogd heeft, door welken de Koningen regeer en , en bok de Richters der Aarde, zynen twist eens twisten, en zyn recht eens zo uitvoeren zullen, dat zy hunnen lust zullen zien aan hun lieder gerechtigheid, wanneer zy die Gewelddry vers zo zullen vermorzelen , dat men het niet zal kunnen doorzoeken.
BEROUW der. MENSCHEN is eene onaangenaame aandoeninge der ziele van droefheid , fpyt en fchaamte , wanneer men ziet iets misdreeven te hebben , onbeftaanbaar met zynen pligt, en eigen welzyn, waar van men fchande, of fchaade te verwachten heeft. Deeze aandoening is minder, of meer gevoelig, naar maate men van het misdreevene zich minder, of meerder te fchaamen heeft voor Godt, of voor de Menfchen; minder, of meerder ftraffe te wachten heeft van den Godtlyken , of Waereldlyken Richter. 'Er is een tweederlei Berouw. (X) Het eene is het Berouw der Zondaaren en Huichelaaren van Ziön, 't welk alleen gebooren wordt uit vreeze voor de ftraffe, Jef.XXXIII: 14. Dat bedroeft, of liever zegge men, beangftrgt zich wel over het gepleegde wanbedryf, maar verbeetert het niet, zo als gezien is in Achab, 1 Kon.XXI: 27. Of het loopt ook wel eens uit op doodelyke Wanhoop, zo als kennelyk is uit het voorbeeld v.in Judas, Matth. XXVII: 3, 4, 5. Dat is de droefheid der Waereld, welke den dood werkt, 2 Kor.VII: 10. (3) Het ander is het Berouw der waarlyk Boetvaerdigen, waar aan Godt een welgevallen heeft, 't welk zich wel bedroeft, dat men zyne eigene ziele zo verontreinigd en bezwaard heeft, maar te gelyk en vooral ook , dat men , zonder agt te geeven op pligt en verpligtinge,zich bezondigd heeft tegen den zo hoogenen weldaadigen Godt; en daarom het gepleegde niet alleen betreurt, maar ook zoekt te verbeeteren. (XX) 't Geen Weezendlyk daar toe behoort, rs : («) Dat men zyne Ongerechtigheid, in haare grootheid en grouwelykheid kenne , Jerem. III: 13. XIV: 20 , Pf. LI: 5. (£) Dat het Geweeten daar by opwaake, en gevoel hebbe van Godts gramfchap , die men getergd heeft, en wat men 'er van zou te wachten hebben, indien Hy ons het onrecht wilde vergelden in onzen boezem,. Pf. XXXVIII: 4, 5. Gelyk men zo leest van een verbryzeld hart en geest, Jef. LVIL 15. (y) Dat men een mishaagen hebbe aan zich - zelve, en zich dus met zelfsverfoeijinge, fchaamte , en onbèwimpelde belydenisfe voor Godt veröotmoedige , gelyk David, Pf. LI: O, Ezr. IX: 5, 6. Ephraïm, Jerem. XXXI: 19, en de
we-



BEROUW van GODT.
wederkeerende Jongfte Zoon , Luk. XV: si. (J) Dat men , tervvyl men met den verootmoedigden Tollenaar zyne oogen niet durft opheffen na den Heemel, en op zyne horst flaat, evenwel zyn toevlugt neemt tot Godts genade, Luk. XVIII: 13. 0) Dat het berouw gepaard gaa met het voorneemen tot, en daadelyk gevolgd worde van verbeeteringe, gelyk de Zoon , die eerst geweigerd hadde , op 's Vaders bevel heenen te gaan, en te werken in den Wyngaard , daar na berouw kreeg en heenen ging, Matth. XXI: 28, 29. Zyne Overtreedinge te belyden is wel goed, maar niet genoeg; het laaten moet 'er bykoomen , zal men Barmhartigheid verkrygen, Spr. XXVIII: 13. Dit zyn de meest weezendlyke dingen van het Berouw. Dit is de Droef, heid naar Godt, welke werkt een onberouwlyke bekeering tot Zaligheid, 2 Kor. VII: 10. (33) Somwylen vertoont het zich na buiten in deeze en geene bedryven en hartstochtelyke gebaarden ; als Vasten, 1 Sam. VIL- 6, Nehem. IX: 1. fVeenen, Joel II: 12, Matth. XXVI: 75, het fcheuren der Kleederen, en het aangorden van een zak, 1 Kon. XXI: 27. Het nederzitten in ftof en asfche, Job XLII: 6, Jon. IIL 5,6, &c. 't Is wel zo , dat zulke uiterlykheeden kunnen voortkoomen uit, en gepaard gaan met waare Boctvaerdigheid;'t komt evenwel voornaamelyk aan op het hart. Als dat ontbreekt , kunnen die uiterlykheeden Gode niet behaagen, Jef. LVIII: 5. Waarom 'er ook gezegd wordt : Scheurt uw hart,en niet uwe klecderen, Joel II: 13.
BEROUW van GODT. Meermaals léést men in de Schrift van Godts Berouw. Het berouwde Godt, dat Hy den mensch gemaakt had, Genef. VI: 6. Dat Hy Saul tot Koning gemaakt had, 1 Sam. XV: 11, 35, en meer andere plaatfen, als Exod. XXXII: 14, Pf. CVI: 45■> Jerem.XVIII: 7,8,9, 10, Am. VII: 3 , 6, Jon. II: 10, &c. (Jt) 'Kan men aan Godt een eigenlyk gezegd Berouw toefchryven? Die zo vraagt, laate zich van Biledm beeter onderwyzen: Godt is geen Menfchenkind, dat Hem iets berouwen zoude, Num. XXIII: 19. Als ook van Samuel, 1 Sam. XV: 29. (39 Aan Godt zo een Berouw toe te fchryven, als in eenen Menfehe valt, is onbeftaanbaar: (KX) Met de Onveranderlykheid van zyn '. Weezen. By Hem is geene Veranderinge, ;
BEROUW van GODT. 387
noch fchaduwe van Omkeeringe, Jak. I: 17.
(33) Met zyne hooge Vulmaaktheeden.
Zou het zyn: («) Om dat hy van agteren
ontdekte,dat Hy iets verkeerd, of dwaaslyk gedaan hadde ? Kan men dat denken van den Hoogstwyzen Godt, al wiens doen is Majefteit en Heerlykheid? (/3) Om dat Hy iets Scnandelyks gedaan had, waar over Hy zich fchaamen moest? Kan men dat denken van den Hoogst- Heiligen Godt , alle wiens wegen gerechtigheid zyn en gerichte? (y) Om dat Hy iets ondernomen had , 't welk Hy niet konde uitvoeren ? Kan men dat denken van eenen Godt, die zo wel fterk van kragt, als wys van harte is; wiens hand niemand kan afflaan ; by wien niets te wonderlyk, niets onmooglyk is? (JJ) Onbeftaanbaar ook met de Onveranderlykheid van zyn Beftuit. Konde Hy Berouw hebben, dan konde van Hem niet gezegd zyn: De raad des HEEREN beftaat in eeu. wigheid: De gedachten zynes harten van geflachte tot geflachte , Pf. XXXIII: 11. Q) Wordt dan aan Godt Berouw toegefchreeven , het is eene van die menschlyke fpreekwyzen, die van Godt op eene Hem betaamende wyze te verftaan zyn: En dus , ten aanzien van zyn Berouiu, alleen zo iets 't welk eenige overéénkomst , naar het ons toefchynt, heeft met dat geene 'twelk dikwils plaats heeft in eenen Mensch, die berouw heeft. Als een Mensch iets heeft beloofd, of gedreigd, maar het niet doet; iets ondernomen heeft, maar niet volvoert, dan zegt men, dat het hem berouwt. Zo wordt ook van Godt gezegd, dat Hy berouw heeft, als Hy iets goeds heeft beloofd, maar het niet laat koomen, om dat men het zich door zyne boosheid heeft onwaerdig gemaakt; of iets gedreigd heeft , maar het niet uitvoert, om dat men Hem met boete en bekeeringe als in de roede gevallen is. Men zie Jerem. XVIII: 7—10. By voorbeeld: Godt had, ten tyde van Koning Hiskia, door Micha den Morafchiter, doen dreigen, dat Ziön, als een akker geploegd, en Jeruzalem tot teenhoopen gemaakt zoude worden, Cap. [II: 12. Het gedreigde fcheen onvermylelyk te zyn, toen Sanherib, de Koning /an Asfyrië, het beleg floeg voor Jeruzalem. Maar toen Godt , op 's Volks beieering, en het gebed van Hiskia, Sanheib met zo veel fchande,als fchaade deed
Ccca af-



3§g berouw VAN godt.
aftrekken, zou men hebben kunnen zeggen, dat Hy berouw had van kwaad, dat Hy tegen Jeruzalem gefproken had. Maar dit is het overgroot onderfcheid tusfchen het Berouw van den Mensch , en dat van Godt. In den Mensch is de verandering van gedrag een bewys van de veranderinge van wil en voorneemen: Maar in Godt is het gantsch anders. Verandert Godt zyn werk en gedrag, het ftrekt ten bewyze, dat zulks naar zynen Wil en voorbepaalden Raad noodzaaklyk alzo gefchieden moet. Heeft Godt voorgenomen een Volk , of Koningryk te verdelgen , dan zullen geene Voorbiddingen, al ware het ook, dat Mofes, Samuel, Nodch, Daniël eb Job zich voor zyn aangezigt Helden, Hem daar van kunnen te rugge houden, Jerem. XV: i , Ezech. XIV: 14. Maar heeft Hy zich voorgenomen een Zondig Volk daar van in 't geheel, of nog voor eenigen tyd te verfchoonen: Hy heeft te gelyk dan ook voorgenomen , zulks te doen op het tusfchen beiden koomend vertoog van Bekeeringe. En , om hetzelve daar toe te beweegen, heeft Hy te gelyk ook voorgenomen, aan hetzelve zyne zeer fchroomlyke Strafgerichten te doen aankondigen, om het daar door, als een gepast middel voor een reedelyk Weezen, tot nadenken, boete en bekeeringe te beweegen, en Hem daar door geleegenheid te geeven, om op eene Hem betaamende wyze te toonen, dat Hy geenen lust heeft in" den dood des Zondaars; maar daar in. dat die zich van zynen boozen weg bekeere. en dat hy leeve. Zo dat dan het berouw h Godt wel aanduide eene uitwendige veran dering in zyn werk, maar geenzins eene inwendige in zynen wille en voorneemen Waarom de Oude Kerkleeraar Juguftyi ook gezegd heeft, de Civit. Dei, L. XV C. 25. Neque enim feut hominem, ita e Deum cujusquam fui faSti poznitet , cuju eft de omnibus omnium rebus tam fixa fenten iia, quam certa prafcientia. Sed fi non uta tur Scriptura talibus verbis, nonfe quodam modo familiarius infinuabit omni generi hc minum, quibus vult esfe confultum, ut et pet terreat fuper bientes, et excitat negligentes et exerceat quarentes, et alat intelligente Qjiod non faceret, ft non prius inclinaret et quodammocéo defcenderet ad jacentes. De is kortelyk, dat het Berouw in Godt wel i
b e r o u w:
kennen geeft eene verandering van zaaken r maar geenzins van wil, naardien Godts Beft uit even zo vast is, als zyne Voorweetenfchap zeeker is. Daar hy dan nog byvoegt de wyze reedenen, waarom de .Schrift alzo van Godt fpreekt. By Fr. Fabricius%L. de Chrifto Ecclef. Fundam, Disfer't. XII. %. li, 13. p. 572 — , kan men zien, dat, Maimonides en andere Joodfche Meesters het even zo begreepen hebben. Zelfs ook de Heidenen , waar toe wordt bygebragt het zeggen van Maximus Tyrius, dat het niet' fegts Gode onwaerdig is, maar ook den braaven Man, dathy zich ver andere, en door Berouw laate omvoeren. ' BEROUW zal van myne oogen verborgen zyn, Hof. XIII: 1413. Van het grootfte gedeelte der Belofte, welke in dit vs. begreepen is, is gefproken in des VI. D. 2. St. p. 81—. Onze woorden behooren mede tot die Belofte, en moeten dus ook worden aangemerkt, als door Godt gefproken. Men heeft aan te merken, dat het woord Ortf in geheel het Oude Testament niet gevonden wordt, behalven ter deezer plaatfe. (tf) De Onzen en veele anderen hebben het vertaald door Berouw* In welk eenen zin aan Godt kan toegekend worden 't geen wy berouw noemen, is in den naastvoorigen Tytel getoond. Het beteekent in Godt geene verandering van Wil en Voornemen, gelyk in den Menfehe; maar alleen eene uitwendige, voor ons zigtbaare veranderinge in zyn Werk. By voorbeeld , Godt belooft iets , maar : om der menfchen boosheid doet Hy het . niet, dan is het, naar het ons toefchynt, : als of het Gode berouwde , zo iets be. loofd te hebben. Als Godt hier dan zegt', 1 dat Berouw zou verborgen zyn van zyne 00. gen, zo zal het zo veel zyn, als of Godt t 'er mede had willen zeggen, dat de door s Hem gedaane Belofte zo gewis zou ver-
- vuld worden, dat 'er nooit de minfte fchyn
- zou zyn, om te denken, als of het hem
- berouwde, die ooit gedaan te hebben. Dat ■ het Berouw zou verborgen zyn van zyne 00-
- gen is eene fpreekwyze welke men kan , vergelyken met eene andere Belofte, dat r. de voorige benaauwdheeden zouden vergee. , ten, voor zyne oogen verborgen zyn , Jef. t LXV: 17. (3) De Geleerde Manger, e Comment. in Hof. p. 634. wil dat hét
woord



B E R O U W.
BEROUW. 389
woord QÜJ de beteekenis hebbe van een diep gezugt, opkoomende uit eenen door druk en angst benaauwden boezem , in welken zin het by de Arabieren gebruikt wordt : En dan zou 'er door aangeduid zyn , dat geen Dood, of Helle hen ooit meer beangltigen zouden; hadden zy 'er voorheen over moeten zugten , geen gekryt, geen zugten zouden des wegen meer voor Godts oogen koomen. Hunne Verlosfinge zou zo volkoomen zyn, dat 'er, ih plaatfe van zugten en kermen, fteeds een ftemme des gejuichs van hun tot Godt zoude opgaan, 't Zou zo zyn als elders
fèzegd wordt: Godt zal alle traanen van unnc oogen afwisfchen: De Dood zal niet meer zyn. Noch rouwe, noch gckryt, noch moeite zal meer zyn, Openb. XXI: 4. Eeuwige blydfchap zal op hun hoofd weezen: Vrolykheid en blydfchap zullen zy verkrygen;« maar droevenis en zugtinge zullen wechvlieden,jtf. XXXV: 10.
BEROUWS (Hy vond geen plaatfe des) hoewel hy dezelve met traanen zocht, Hebr. XII: I7b. 00 Als men aanmerkt, van wien hier gefproken wordt, en welk het hier bedoelde geval zy, 't welk uit vs. 16, en 't eerfte gedeelte van vs. 17. duidelykst te zien is, en daar mede het gebeurde, door Mofes aangeteekend Gen. XXV: 30—34. en XXVII: 33—40, verge1'ykt, dunkt my, de zin zo klaar te zyn, dat ik niet weet, waarom Luther, in zyne Voorreeden voor deezen Brief, deeze woorden mede telt onder de knoopen, welke hy in deezen Brief meent te vinden. De Apostel heeft het oog op 't geen tusfchen Efau (die is het, van wien hier gefproken wordt) en zynen Vader Izaak is voorgevallen over het geeven van den Patriarchaalen Zeegen. Efau had de roekeloosheid gehad, zyne Eerstgeboorte, en dus ook den Zeegen der Eerstgeboorte, aan Jakob, zynen jongeren Broeder , te verkoopen voor een fchotel Linfenkookfel. Terwyl Efau öp de jagt was , om voor zynen Vader een Wildbraad op te doen, had Jakob, misbruik maakende van zyns Vaders blindheid, zich zo kunftig weeten te ver ftellen, dat Izaak in den waan raakte, dat het Efau was , en had dus door list den Zeegen der Eerstgeboorte verkreegen. Efau, dat ontdekt hebbende , bedroefde zich heel zeer. Mofes ,
zegt: Hy fchreeuiude met een grooten en bitteren fchreeuw: Hy hief zyne femme op en weende. Ziet daar de traanen, waar mede hy het berouw zocht; niet in zich , maar het te verwekken in zynen Vader. Maar hoe zeer hy weende en fmeekte, hy konde evenwel geen plaatfe des berouws vinden in het gemoed van zynen Vader; denzelven niet beweegen , den Zeegen , over Jakob uitgefproken, te herroepen , en' dien op hem te leggen. Izaak merkte in deezen op het beftel van Godts hand; hy hield zich overreed, dat het Godts wil was, dat Jakob den Zeegen der Eerstgeboorte moest hebben, en ook behouden, en daarom liet hy zich door Efaus traanen niet beweegen, om het geen hy gedaan had te verdoen. Hy bleef by het geene gefchied was: lk hebbe hem gezeegend, zeide hy, en hy zal gezeegend weezen, Genef. XXVII: 33. Efau verkreeg ook wel eenen Zeegen, maar flegts van tydelyke voorrechten. Dat was voor Efau een welverdiende Straf. Was hy roekeloos en onheilig genoeg geweest, om het Voorrecht zyner Eerstgeboorte, 't welk Godt hem gefchonken had , te veragten, en voor eene verganglyke fpyze te verkoopen, hy moest zich dan ook nu te vreeden houden met een' minderen Zeegen van flegts Aardfche voorrechten. Door fchade wys geworden, beklaagde hy zich des wel,maar te laat. Hy konde by zynen Vader geen plaatfe des berouws vinden; denzelven door zyne traanen niet beweegen, de gedaane uitfpraak te veranderen. (3) Hoe koomen deeze woorden hier te pas naar het oogmerk des Apostels? Ongemeen wel. Dit geval, onder de Hebreen zo wel bekend, was recht gefchikt, om hen oplettend te maaken, te doen toezien, dat niet iemand veragterde van de genade Godts, vs. 15. Zy waren Kinderen der Propheeten en des Verbonds, en hadden daarom recht op de eerfle Zeegeningen des Verbonds, Hand. III: 25, a6. Waarom de Apostelen ook het Woord Godts het eerst tot hen hadden moeten fpreeken, Hand. XIII: 46. Wilden zy nu de dwaasheid hebben, om die zo dierbaare Zeegeningen, die in Christus zyn, en hun door het Euangelie het eerst aangebooden wierden, te veragten, het PVoord tc verftooten, en zich-zelven des eeuwigen 'eevens niet waerdig te oordeelen, Hand. CCC3 Xlll;



39o BEROU WEN,BER0UW HEBBEN.
XIII: 46, en dat ten gevalle, als van een Schotel Linfenkookfel, Kanadn en denWetplegtigen Tempeldienst, en de daar aan verknochte tydelyke voordeden: Dan zouden zy zich den Onheiligen Efau gelyk ftellen in het verünaaden van hun Eerstgeboorte Recht. En dan zou het te duchten zyn, dat zy, even weinig als hy, plaatfe des berouws zouden vinden, wanneer de Heidenen aangenomen , en de Jooden verworpen zouden worden. De tyd was naby , dat veelen van Oosten en Westen (Heidenen) zouden koomen , en aanzitten in het Koningryke Godts, en dat de Kinderen des Koningryks (de Jooden) zouden uitgeworpen worden in de buiten/Ie duisternisfe, Matth. VIII: n, ia, en uitgeworpen moeten blyven tot in het laatfte der dagen: Want dan eerst zullen de Kinderen Israëls zich bekeeren, en vreezende wederkeeren tot den HEERE, en lot zyne Goedheid, Hof. III: 5. -
BEROUWDE (Toen) het den HEERE, dat Hy den menfehe op der Aarde gemaakt hadde, en het fmertede Hem aan zyn harte, Genef. VI: 6. Die zich van Godt een denkbeeld maakt, als van een Allervolmaaktst , in, van zich-zelven , en voor eeuwig Volgelukzalig Weezen, zal gereedelyk toeftemmen , dat zulke het genoegen en de gelukzaligheid verftoorende aandoeningen, als Berouw en Smerte in Godt niet kunnen gevonden worden, al ware het maar voor een oogenblik; want dan zoude Hy voor dien tyd ophouder Volmaakt en Gelukzalig te zyn. Maar gelyk de Schrift meermaals naar menschlyke wyze van Godt fpreekt, om zich vai Menfchen te doen verftaan, en die een< eenio-zinfche bevattinge te doen hebber van ?t geene ze bedoelt, zo zyn ook dee ze gezegdens aan te merken als menschly ke Spreekwyzen, die op eene Gode betaa mende wyze te verftaan zyn, en waar vai Hien afzonderen moet alles, wat aan Godt Volmaaktheid eenige vermindering zo kunnen toebrengen. Het berouwde Godt dat Hy den Mensch gemaakt hadde. Godt handelwyze met de Menfchen zou eene zo zigtbaar veranderden keer neemen dat, ware Godt voor berouw vatbaai men zou moeten denken, dat het He: berouwde, dat Hy ze gemaakt hadde, da; Hy ze nu zou gaan verdelgen van de Aai
BEROUWEN, BEROUW HEBBEN.
de; daar Hy nu , in plaatfe van langer langmoedig en weldaadig zich jegens hen te gedraagen, nu zyne grimmigheid met grooten toorn over hen zou uitftorten. Het fmertte Hem aan zyn harte, 't Zal alleen zeggen, dat zyn afkeer van de zonde zo groot is, dat ware Hy voor hartzeer vatbaar, het Hem een gevoelige fmerte zou zyn, dat de Menfchen, daar Hy ze tot zo voortreffelyke Schepfels gemaakt hadde , zich - zeiven door hun grof en grouwelyk zondigen zo mismaakt hadden. Zelfs in zoverre, dat al het gedlchtfel der gedachten hunner harten ten allen dage alleenlyk boos was, vs. 5. Dat, ware Hy voor fmerte vatbaar , het Hem eene grievende fmerte zoude zyn, dat Hy zo edele Schepfels , die Hy tot zyne eere gemaakt hadde, zo algemeen , flegts weinigen , zeer weinigen uitgezonderd, hunne Hem onteerende, ja 1 tergende boosheid dermaaten vermenigvuldigd hadden, dat Hy, ter liefde van zyne Heiligheid en Rechtvaerdigheid , niet langer uitftellen konde , hen zyn ongenoegen op eene gantsch vreezelyke, en aan hunne gantsch groote en algemeene boosheid geëvenreedigde wyze te doen ondervinden. Dat dit zo te verftaan zy, blykt, om dat dit wordt opgegeeven als de reede van dat allergeduchtst Strafvonnis, 't welk Godt, vs. 7, afkondigde: Ik zal den mensch, dien ik gefchapen hebbe ,v er delgen van den Aardbodem —. De Heer van Tu geeft van deeze woorden eene gansch andere verklaaringe in zyne Eerfte Waerelds Op-en Ondergang, p. 318— ,
- welke is nagefchreeven door den Aantee1 kenaar op de Bybelverklaaring van Henry , ! over Genefis, D. I. p. 337, 338. De Lee1 zer, die geleegenheid heeft, om ze na te ■ zien, oordeele, of die beeter voldoet.
- BEROUWDE (Het) den HEERE, dat • Hy Saul tot Koning over Israël gemaakt had1 de, iSam. XV: 11, 35. Hoe het te vers ftaan zy, wanneer aan Godt Berouw wordt 1 toegefchreeven , is te zien in den naast, voorigen Tytel, als mede in eenen anderen s Tytel, wat meer voorwaards, fpreekende a van het BEROUW van GODT. Het , geeft hier alleen te kennen , dat Godts , handel omtrent Saul zich zo zigtbaar vern anderd vertoonde ten zynen nadeele, dat, r ware Godt voor eigenlyk gezegd Berouw
vatbaar} men 'er uit zou moeten befluiten „
dat



BEROUWEN, BEROUW HEBBEN.
dat het Gode waarlyk berouwde , dat Hy hem Koning gemaakt hadde. Groot waren Godts gunstbewyzen geweest. Door het Lot, en dus door het onmiddelyk beitel van zyne Voorzienigheid, had Hy hem aangeweezen, als beftemd tot de Koninglyke waerdigheid , en ook daar toe doen Zalven door Samuël, en de Geest des HEE' REN werd vaerdig over hem. Godt was met hem in het voeren zyner Oorlogen. Hy fireed rontom tegen alle zyne Vyanden, tegen Modb, Ammon, Edom, de Koningen van Zoba, en tegen de Philifiynen: Overal, waar heenen hy zich wendde, oeffende hy ftraffe. Hy handelde dapper lyk, en floeg de ' Amalekiten; en hy reddede Israël uit de hand des geenen, die het beroofde, i Sam. XIV: 47, 48. Maar in het beftryden der Amale- ; kiten gedroeg hy zich niet naar 't geene ■ hem van Godts wegen geboden was. Zy- ' ne ongehoorzaamheid werd by Godt zeer ; hoog genomen. Samuël kondigde het hem ■ aan, dat het Koningryk van hem, dat is, > van zyn Huis, afgefcheurd, en eenen ande- 1 ren gegeeven zoude worden, en hy verwy- i derde zich van hem , 1 Sam. XV, en 1 moest zich terftond daarna na Bethlehem 1 begeeven, en David tot aanftaanden Ko- ning zalven, Cap. XVI: 1—13. Van dien j tyd aan bleek het, dat Saul in Godts on- i genade gevallen was. De Geest des HEE- 2 REN week van hem, en de booze Geest des j HEEREN verfchrikte hem, vs. 14. Meer- £ maals dreef hem die aan tot wreedheeden £ tegen Priester Achimelech, en zyn gellacht; 1 verraaderlyke onderneemingen tegen , en c bloedige vervolgingen van David; Einde-' g lyk geheel en al van Godt verlaaten, die 1 hem, wanneer hy Hem raad vroeg, niet A het minfte antwoord waerdig agtte; noch- n door droomen, noch door Urim , noch door n Propheeten, ging hy , even zo Godtloos, 5 als dwaas, te raade met de Waarzegfter h te Endor, Cap. XXVIII, en vond zyn n einde in eenen (lag tegen de Philiftynen op X 't 'gebergte Gilboa. Israël werd geflaagen, v en Saul, geen kans ziende om te ontkoó- n men, werd wanhoopig, en, om den Phi- I3 liftynen niet in handen te vallen, werd hy bc zyns Zelfsmoordenaar, en viel in zyn ei- Z gen zwaerd, Cap. XXXI. Daarnu,finds i< zyne boven aangeftipte ongehoorzaamheid, m Godts hand zich zo zigtbaar werkzaam vertoonde tegen Saul, zo konde men naar c<
B E R S È B A. 391
eene menschlyke wyze van fpreeken s, welke evenwel op eene aan Godt betaamende wyze te verftaan is, zeggen, dat het niet anders fcheen te zyn , dan dat Godt berouw had, dat Hy Saul tot Koning bad gemaakt..
BERSEBA, eene Plaats, en naderhand een Stad geworden, is bekend in de gefchiedenisfe der Aartsvaderen. Abraham, Izaak en Jakob hebben 'er zich meermaals onthouden. De twist tusfchen de HerJers van Abraham en Abimelech, de Koïing van Gerar, over een Put, door Abrahams Herders daar gegraaven, doch in 't mendelyke bygelegd door een Verbond, :usfchen hen beiden gellooten , en door ienen Eed bevestigd by dien Put, heeft mn die plaatfe den naam gegeeven; want Ber-Seba zegt in de taaie der Hebreën zo teel als Put des Eeds, Genef. XXI: 22— 52. By de Verdeelinge van Kanadn komt Berfeba voor als een Stad , en viel der Stamme Juda ten deele , Jof. XV: 28. \<laar werd by eene laatere Verdeelinge oegeweezen aan de Stamme Simeön, en vordt daarom onder derzelver Steden geeld, Cap. XIX: 2. Gelyk Dan lag op de Voordelyke grenzen van Kanadn, zo lag berfeba op de Zuidelyke grenzen, waarom n het bepaalen van Kanadn in de lengte eer dikwils gezegd wordt van Dan tot serfeba, Richt. XX: 1, 1 Sam. III: 2.0, Sam. III: 10. XXIV: 2, 15, iKon. IV: 5, &c. Samuël wees Berfeba toe aan zye twee Zoonen, om 'er het Recht te beienen, doch waar in zy zich zeer flegt edroegen, buigende het recht ten geval: van aangeboodene gefchenken, 1 Sam. 111: 2, 3. By het hand over hand toeeemen der Afgodery, werd Berfeba 'er lede een voornaame Zetel van, Am. V: . VIII: 13, 14. Na de wcderkeeringe uit abel hebben eenigen van Juda zich daar et 'er woon ter neérgeflaagen, Nehem. I: 27 en 30. Men leest i-Koh. XIX: 3,4. m eene Woeftyne by Berfeba, waar hee:n Propheet Elia zich begaf. Waarfchynk is die dezelfde Woeftyn van Berfe'■ geweest , Waar in Hagar met haaren Don heeft omgezworven , Genef. XXI: |.—21;. Men zie 'er breeder van Bachie, H. Geogr. D. II. St. 2. p. BERYLLUS, Openb. XXI: 20 , was n der XII edele fteeaen, die het Fondament



39aBERYLLUS, BESCHAAMDHEID.
ment uitmaakten van den Muur van 't Nieuw Jeruzalem, en befchreeven waren met de naamen der XII Apostelen des Lams -, vs 14. In volgorde was deeze de Achtjte Steen. («) Volgens Plinius en anderen trekt zyn kleur na het Zeegroen, en zou *t meest gevonden worden aan de Oevers van den Euphrat. Zie Braunius de Veft. Sacerd.V. II. p. 717,73a-Wegens de groene kleur zou hy goed zyn voor de oogen, en men gelooft, zegt H. de Groot, dat hy ook moed geeft den geenen , die hem draagen. (3) Dat de Naamen der Apostelen op die Steenen gegraveerd waren , zal zeekere hoedanigheeden hebben aangeduid, met die van deeze Steenen overtenkoomende; doch niet zo zeer van hunne Perfoonen,als wel van hunne Leere en Schriften , want die behooren mede tot het Fondament, waar op dc Gemeente gebouwd is, Ephef. H: ao. (NN) Bewaart en verlterkt de groene kleur het gezigt: Men zou kunnen denken, dat ook zo hunne Leer, gepaard met den Geest der wysheid en der openbaaringe in Godts kennisfe de oogen des verftands verlicht, om te wieten , welke de dingen zyn, die ons gefchonken zyn. (M) De groene kleur is zagt en aangenaam: Hunne Leer leert ons ook, Som en andere ongeftuime hartstochten te bedwingen, een bedaard en effen gemoed te bewaaren, naardien de Mie en fagtmoedige Geest kostelyk is voor Godt. QJ) het waar is, dat de Beryllus den geenen, die hem draagen, moed geeft, mag men denken op de zo dierbaare en moedgevende Heilbeloften , die de Geloovigen met een onbezweeken moed doen pal ftaan in het midden der verdrukkingen, zich verkloekende in de niet befchaamendi boot>e des eeuwigen leevens.
BESCHAAMDHEID, eene verleegen heid in ons binnenfte, die zich doorgaan ïa buiten vertoont door het rood worde, van het aangezigt. Zich te fchaamen II men iets goeds gedaan heeft, uit vree ze,Tat men van de Kwaaden 'er over be fpot zou worden, is eene vreesagtighei en dwaasheid, die te laakent is.- Maar urvzen is het dat men befchaamd zy, a. men iets kwaads gedaan heeft, wannee dat berouw werkt, en op verbeeterin doet denken. Men mogt op deeze twe< 4erlei fchaamte wel toepasfen t £ee
B E S C H A A M E N.
J. Syrach zegt, Cap. IV: 25. Daar is eens befchaamdheid die zonde aanbrengt; en daar Is eene befchaamdheid, die eere en gunst aanbrengt. De Wysgeer Seneka zegt, dat van den Menfehe nog iets goeds te hoopen is, zo lang de fchaamte niet is geweeken uit zyn gemoed. Kato zegt, dat hy het meeste behaagen fchiep in jonge lieden , die van fchaamte bloosden , naardien de roode verwe in het aangezigt een goeden inborst aanduidde, maar de bleeke niet. Een ander oud Schryver zeide: Dat het gelaat, noch der Jongelingen , noch der jonge Maagden, fchoon was uit de natuur, maar zodanig werd door de eerbaarheid, wanneer befchaamdheid het beftrooide, als met roozen. Keizer Kaligula merkte het als iets voor zich pryzenswaerdigs aan in zyne natuur, dat ze van geene fchaamte wist. Zonder zo eene Natuur zou hy ook zo een onmensch niet geweest zyn. Van geene Schaamte te weeten, wordt in den Bybel aangemerkt als een bewys van een in de boosheid vereeld gemoed. Zyn zy befchaamd, om dat zy grouwel bedreeven hebben? Ja! zy fchaamen zich in het minfie niet, Jerem. VI: 15. Die zo beftaan, worden gezegd, een Hoeren -voorhoofd ie hebben, dat weigert febaamrood te worden, Jerem. III: 3. J. Syrach geeft,Cap.XLI: 21—29,een geneele lyst op van dingen, waar over men zich fchaamen moet, en hy belluit vs/30. Zo doende zult gy recht fchaamdgtig zyn, en gunst vinden by alle menfchen. En Cap. XLII: 1—^10, geeft hy op, over welke dingen men zich. niet te fchaamen heeft, en zyn belluit is : En gy zult recht onderweezen :zyn, en by een iegelyk, die leeft, geagt worden.
BESCHAAMEN, BESCHAAMD • MAAKEN., SCHAAMROOD DOEN » WORDEN. (X) Dat gefchiedt, wanneer 1 men iemand voorftelt, of hy zich-zelven , te binnen brengt, iets fchandelyks ge-
- daan te hebben, waar over hy zich voor
- Godt, of voor de menfchen te fchaamen i heeft. Zo zegt Ephraïm : Na dat ik my e zeiven ben bekend gemaakt, hebbe ik op de s beupe geklopt: Ik ben befchaamd, ja 1 ook r fchaamrood geworden, om dat ik de fmaadsr beid myner jeugd gedraagen hebbe, Jerem.
XXXL 19. (3) Of, wanneer men zich te n leur gefteld vindt in zyne verwachtinge; p voor-



.BESCHADIGEN.
Vooral, wanneer men die dwaaslyk, en zonder grond op iets gefield hadde. Een Kind, dat aan zich - zeiven gelaaten is, beJchaamt zyne Moeder, Spr. XXIX: 15. Uit malle liefde heeft de Moeder de tucht verwaarloosd, en 't Kind alles ingewilligd , op hoope, dat het, groot geworden zynde, haar teerhartigheid met wederliefde zou beantwoorden: Maar door zyn wangedrag befcbaamt het zyne Moeder, beantwoordt niet aan haare verwachtinge , en veroorzaakt haar honderd harte-weën. Befchaamd moeten weezen , die de Beelden dienen, die zich op Afgoden beroemen , Pf. XCVII: 7. Zy verwachten 'er hulpe en heil van, maar zy vinden zich bedroogen, want by die is geen goed, noch kwaad doen. Daar - en - tegen zullen niet befchaamd worden, die den HEERE verwachten, Pf. XXV: 3 , Jef. XLIX: 23. Hunne hoope op Hem is een hoope, die niet beJchaamt.
BESCHADIGEN, DEN NAASTEN SCHADE TOEBRENGEN. Dat kan in meer dan eenerlei opzigt, en op meer dah eenerlei wyze gefchieden. (j<) Ten aanzien van het Geestelyke. Door hem te doen zondigen tegen de pligten van de eerfte Wettafel ; die pligten, waar in de eere van Godt een zo groot belang heeft, op welker overtreedinge eene zo zwaare ftraffe gedreigd, en aan welker betrachtinge een zo groot heil is vastgemaakt. Wanneer men hem zoekt afkeerig te maaken van het geloovig aanneemen van zo eene Leere, als de ziele kan wys maaken tojt zaligheid, zo als dat de pooginge was van Elymas de Toveraar, die de Apostelen wederftond , om den Stadhouder Sergius Paulus af te trekken van bet geloof, Hand. XIII: 8. Dat was ook de toeleg der Joodfche Overheeden, toen zy het bef uit maakten , dat al wie belyden zoude, dat Jefus de Christus was, uit de Synagoge zou geworpen worden., Joh. IX: 22. (3) Ten aanzien van het Tydelyke en de dingen , die tot de tweede Wettafel behooren. Wanneer men zyne Ouders en Overheeden niet eerbiedigt, en hen zoekt te ontzetten van hunne Hoogheid en Gezag, zo als Gaal om die reede een Opftand verwekte tegen Abimelech,Richt. IX: 26—. Abzalom en Seba tegen David, 2 Sam. XV: 2— XX: 1 —. Als men het toelegt op des Naastens I. Deel. IL Stuk.
BESCHADIGEN. 393
Leeven, gelyk de Vorften en Stadhoudert van Darius tegen Daniël, Dan. VI: 5, en de meer dan veertig Jooden tegen Paulus, Hand. XXIII: 12—. Als men des NaastensVrouw verleidt tot Egtfchennis, zo ais David met Batbfeba, 2 Sam. XI: 2—. .-vis men hem fchade toebrengt in zyne Bezittingen, gelyk de Chaldeën en Sabeèrs, die Jobs Kudden wechdreeven, Job I: 14,17, en de Philiftynen, die eenen inval deeden, en den Linlën - akker verdierven, 2 Sam. XXIII: 11—, Door hem te berooven van zynen goeden naam, en een kwaad gerugt over hem te brengen, gelyk Ziba omtrent
Mephibofetb , 2 Sam. XVI: 3 . Door
zyne wellustige, of hebzugtige Bégeerlykheeden op te wekken, aan te vuuren, en de middelen aan de hand te geeven om die te voldoen , gelyk de woeldgtige Vrouwe, Spr. VII: 11—21, en de Roovers, Cap. I: 11—14—.
Het is ook te onderfcheiden naar de wyze, op welke men het doet. (K) Men kan zynen Evenmensch befchadigen door Nalaatigheid, door niet te doen 't geen men ten zynen voordeele zou kunnen doen : Wie weet goed te doen , en bet niet doet, dien is het zonde, Jak. IV: 17. (NK) Wanneer men zyne belangen niet bevordert, gelyk de Overfte der Schenkeren, die Jofeph vergat, Genef. XL: 23. Hem de noodige hulp niet toebrengt, zo als de Priester en de Leviet , die den zo doodlyk mishandelden mensch hulpeloos lieten liggen, Luk. X: v 31, 32. (33) Wanneer men zyne belangen niet voorftaat, en, zo veel men kan, befchermt. Dit was de zonde van Sauls Hovelingen , die , in plaatfe van David voor te fpreeken, en Sauls toorn te bedaaren, in zynen boozen toeleg toeftemden, en zich tot het uitvoeren 'er van lieten gebruiken , 1 Sam. XVIII: 22—26. (JJ) Wanneer men, weetende, dat hem eenig nadeel nakende is , hem daar van niet waarfchouwt. Gelyk de valfche Propheeten, die, in plaatfe van den Zondaar te waarfchouwen van den toekoomenden toorn, hem Vreede beloofden, Jerem. VIII: 11. (3) 't Kan ook gefchieden door Daadlyk bedryf, (xN) Ten aanzien van het Geestelyke, door het invoeren van valfche Leere , en daar door anderen te verleiden , en agter zich af te trekken, gelyk de Pbarizeên, die Zeeën Land doorreisden, Ddd om



,m BESCHEIDEN.
■<0m eenen Joodegenoot te maaken, en hem, wanneer hy V geworden was, tot een Kind lier helle- maakten, tweemaal meer dan zy zelve waren, Matth. XXIII: 15. Men denke ook om zulken , van welken Petrus fpreekt, 2 Br. II: 1,2,3. III: 16, I7,&c. (33) Ten aanzien van het Tydelyke. Door iemand het uitvoeren van het kwaade te gebieden, gelyk David aan Jodb fchreef, om Uria te ftellen in de fpitfe , op dat hy mogt vallen door het zwaerd der Ammoviten, 2 Sam. XI: 14, 15. En gelyk Abzalom zyne Knegten gebood, om de Gerst cp Joabs akker te verbranden, 2 Sam. XIV: 30. Of door iemand zulke bedryven aan te raaden, die kwaad zyn, en nadeelige gevolgen kunnen hebben. Men! denke aan den Raad der Vorften aan Hanun, hunnen Koning, om Davids Gezanten fchande aan te doen, 2 Sam. X: 3, 4. Aan den Raad van Achitophel aan Abzalom, om zyns Vaders Bywyven te beflaapen, 2 Sam. XVI: ar. En aan den Raad der jonge Raadslieden , die Rehabeam aanporden , om het Volk door het opleggen van zwaare lasten te onderdrukken, iKon. XII: 8—11—.Zo ziet men, hoe veel omzigtigheid 'er noodig is, zal men niet zondigen tegen de Wet der liefde, om alles te vermyden, 't welk den Naasten fchade zou kunnen toebrengen. Zie Hertzogs Lehr- Tug. und .Laster.Spr. P. VIII. Conc. VI. p. 54—. BESCHEEREN, zie AFSCHEEREN. , BESCHEIDE DEEL, waar van Agur fpreekt Spr. XXX: 8. Men zie geheel dat vs. verklaard, als mede het 7 en 9, in des VIIL D. 1. St. onder den Tytel van .TWEE.
BESCHEIDEN moet een Opziender der Gemeente zyn, 1 Tim. III: 3. De Apostel geeft in dit vs. onderfcheidenlyk op, wat een Opziender niet, en wat hy«/moet zyn. Het eerfte, dat hy niet moet zyn, is, dat hy niet geneegen zy tot den wyn. Het eerfte, dat hy al moet zyn is, dat hy befcheiden zy. Dit laatfte fchynt dan tegenovergefteld te zyn aan het eerfte. Het Grondwoord im»% wordt naar de aanmerkinge van Taalkundigen by de Grieken gebruikt van eenen Richter, dieniet oordeelt naar het ftrenge, het ftipte van de letter van de Wet ; maar die de omftandigheeden van den perfoon, door wien, en de geleegenheid waar by iets mïsdreeven is, in
BESCHEIDEN.
aanmerkinge neemt, en daar naar infchiklykheid gebruikt, en het te ftryken vonnis, zo veel zyn pligt kan toelaaten verzagt. Dus zullen Befcheiden zyn, en zagtmoedig, infchiklyk zyn van malkanderen niet veel verfchillen. Als men nu aanmerkt, dat Wynzuipcrs, Dronkaarts doorgaans oploopend, toornig zyn, een enkel woord hoog neemen, ten kwaade duiden en gevoelig wreeken willen, zo kan men haast opmaaken , waarom het befcheiden zyn wordt tegenövergefteld aan het geneegen zyn tot den wyn. Dus dan, al is de Opziender geen Dronkaart naar de Letter, moet hy zich evenwel door heete drift, en gramftoorigheid aan denzelven niet.gelyk ftellen. De zagtmoedige Jefus eischt ook, vooral in zyne Dienaars zagtmoedigheid. Toen Jakobus en Johannes vuur wilden doen afdaalen uit den Heemel,om de Onherbergzaamheid der Samaritaanen te ftraffen, zo werden zy door Jefus dus ernftig beftraft: Gy weet niet van hoedanig eenen geest gy zyt, Luk. IX: 52—55. Het behoort tot de eïgenichappen van de Wysheid, welke van boven is, en die den Opziender behoort te beftuuren, dat ze befcheiden is, Jak. III: 17. De Opziender moet in zyne" beftraffingen en vermaaningen onderfcheid maaken. 'Er zyn ftugge Zondaars, die niet anders te behouden zyn9 als door vreeze : Anderen, zyn meer zagt en buigzaam van aart, en die zullen eer te winnen zyn, door zich hunner te ontfermen, Tud. vs. 22, 23. De vermaaninge van Paulus aan Timotheus boezemt Befcheidenheid in: Eenen Ouden Man beftraft niet hardclyk, maar vermaant hem als eenen Vader: De Jongen, als Broeders. De Oude Vrouwen, als Moeders; de Jonge als Zusters in alle reinigheid, 1 Tim. V: 1, 2. De Leeraar moet beftraffen en vermaanen .* Maar hoe? In alle langmoedigheid en leere, 2 Tim. IV: 2. Hy moet vriendelyk zyn tegen allen —: Hy moet de Kwaaden kunnen verdraagen: Niet het Kwaade; dat moet beftraft worden ; maar hy moet befcheiden zyn omtrent de Kwaaden: De geenen, die tegen/laan onderwyzen met zagtmoedigbeid: Of Godt hun ten eenigen tyde bekeering gaave tot erkentenis/è der Waarheid, 2 Tim. II: 24, 25. Men kan zich in deezen Psfrus, LIand. II: 14— III: 17, en Paulus, Cap. XIII:,i<5— en 26;, tot voorbeelden ftellen.
BE-



BESCHEIDENHEID.
BESCHEIDENHEID (Uwe) zy allen menfchen bekend. De Heere is naby, Philipp. IV: 5. 00 De Apostel vermaant. 0?N) De Deugd, tot welker betrachtinge hy de Philippiërs opwekt, is deBefcheidenheid. De Eerw. Janzonius in zyne H. Uitfpann. D. II. p. 148. meent dat de hier voorkoomende fpreekwyze ontleend zy van de Schepen op de Zee , of van Paerden en Wagens langs den weg, die voor malkanderen wyken, of uithaalen. En dus zou het hier aanduiden die Infchiklykheid, welke haar recht niet op het ftrengfte doet gelden; want door dat te doen, kan men zich fchuldig maaken aan eene groote Onbefcheidenheid, volgens het bekende zeggen der Latynen: Summum jus efi fumma injuria. Maar liever daar van, tot vermydinge van twist, iets afftaat, en den anderen iets, ja veel toegeeft.. Een treffend voorbeeld van deeze Befcheidenheid vinden wy in Vader Abraham. 'Er was twist tusfchen zyne Herders en die van Loth over het weiden der Kudden. Abraham, die ouder, en daar by de Oom van Loth was, zou mét recht hebben kunnen eifchen, dat Loth week: Maar zyne Befcheidenheid deed hem dus fpreeken: Laat 'er geen twist zyn , want wy zyn mannen Broeders. Is niet het gantfche Land voor uw aangezigt? Scheid u toch van my: Zo
fy de rechterhand kiest, zo zal ik ter flinkerand gaan; en zo gy de flinkerhand kiest, zo zal ik ter rechterhand gaan,Genei. XIII: 8, 9. Ook fluit dit in zich op Zagtmoedigheid en Verdraagzaamheid onder het lyden van fmaadheeden en verdrukkingen, voor welke de Christenen in dien tyd bloot ftonden, beide van Jooden en Heidenen , zo dat men zich des niet wreeke , maar 'er geduldig onder zy, en zelfs het kwaad doen vergelde met goed doen. De LXX Overzetters hebben het hier voorkoomend Grondwoord imu*w gebruikt in de beteekenisfe van Vergeevend: Gy HEERE zyt goed, engaerne vergeevende, Pf. LXXXVI: 5. Zo doet de Schryver van het Boek der Wysh. Cap. II: 19, daar hy de Godtloozen , die de Rechtvaerdigen wilden onderdrukken , dus laat fpreeken: Laat ons hem onderzoeken met fmaad en pyninge , op dat wy (ri* ixaiKuitt *i«) zyne BESCHEIDENHEID mogen weeten, en zyne Verdraagzaamheid beproeven. Dit laatfte , dunkt
BESCHEIDENHEID. 395
my, moet hier mede in aanmerkinge koomen , om dat (33) de Vermaaninge des Apostels is, dat hunne befcheidenheid mogt bekend worden, niet door windrig 'er van te roemen, maar door fpreekende daaden, aan alle menfchen. Niet alleen onder Malkanderen : Agtte de eene zich verongelykt van den anderen, dat zy dan, in plaatfe van malkanderen daar over voor het recht te roepen, liever alle Befcheidenheid, infchiklykheid wilden gebruiken , al dat zy 'er ongelyk en fchade by zouden moeten lyden, iKor. VI: 6 , 7. Maar ook ten aanzien der zulken, die hen lasterden en vervolgden. Dat zy geen kwaad wilden vergelden met kwaad, geen fcheiden met fcheiden; geduldig zyn in de verdrukkinge, en, in plaatfe van vervloeken, zeegenen die hen vervolgden, iPetr. III: 9, Rom. XII: ia, 14; Zo moesten zy befcheiden zyn, en alle zagtmoedigheid bewyzen tegen alle menfchen, Tit. III: a. Hun gedrag moest zo zyn, gelyk Makarius wilde, dat de Christen zich zoude gedraagen: „ Maatiglyk in
allen deele, vermengende de zagtmoe„ digheid en liefde met Christelyke ern„ ftigheid , de wysheid met rechte be„ fcheidenheid, en de woorden met daa„ den." Deeze Vermaaning (3) dringt de Apostel aan met deeze woorden: De Heere is naby. Twist, kyft niet met malkanderen, de Heere is naby, Hy geeft 'er agt op ■> of gy u gedraagt naar zyn voorbeeld en lesfen; of gy u gedraagt als zulken, die weeten, dat zy behooren tot één ligchaam, en daarom den Vreede Godts moeten laaten heerfchen in hunne harten. Men kan hier te pas brengen de Vermaaning van Jakobus, Cap. Vj 8, 9. Weest ook gy langmoedig —.. Zugt niet tegen malkanderen , Broeders, op dat gy niet veroordeeld wordt. Ziet, de Richter ftaat voor de deur e. Zyt befcheiden en zagtmoedig tegen uwe Vyanden : De Heere is naby. Hy geeft 'er agt op, of gy weet te zeegenen, die. u. vervloeken , wel te doen aan, en te bidden voor de geenen die u haaten en vervolgen, gelyk Hy u bevolen heeft, Matth. V: 44. Of gy wel bedenkt, dat gy daar toe geroepen zyt, op dat gy Zeegening zoudt beërven , 1 Petr. III: 9. De Heere is naby, om u in uwe verongelykingen te troosten; Hy zal u niet laaten verzocht worden boven vermogen ; maar met de bezoekinge ook de uitkomst
Ddd a gee-



396 BESCHIKT.
geeven, i Kor. X: 13. Zyt dan befcheiden, zagt- en langmoedig: De Heere is naby, verlaat u op Hem, weest in geen ding bezorgd —. Gelyk Paulus 'er terltond vs. 6. op laat volgen.
BESCHIKTQHy") zyne zaaken met recht, Pf. CXII: 5b. Deeze Hy is dezelfde Man, van wien even te vooren gezegd was, dat hy zich ontfermde, en uitleende, en die daar gelukkig gepreezen was. CN) Naar de vertaaling der Onzen, CNN) moeten wy ors hier iemand voorftellen , die Weldaadig is: Maar die, om dat te kunnen zyn en blyven, zyne zaaken met recht, en zo als het behoort te gefchieden, befchikt, en goede orde ftelt op zyne zaaken. Men kan uit een ftilftaanden waterpoel wel eenen andermaal fcheppen,maar op het laatst wordt hy ledig: Maar een fteeds opwellende Bron, fchoon 'er een fteeds vlietend Beekje uit afvloeit, verdroogt niet, om dat die telkens uit zyne aderen weêr zo veel ontvangt, als hy uitgeeft. Zo moet de milddaadige Geever ook eenverftandig Huishouder zyn: Agt geeven op zyne inkomften, zyne belangen voorftaan, en getrouw zyn in zyn beroep, óp dat hy ten ■eenigen tyde zelf geen gebrek hebbe, maar fteeds konne eeten van zyn eigen brood, en ook nog iets over hebbe, om mede te deelen aan Nooddruftigen: Want de almoesfen ontvangen by Godt haar gewicht , niet uit de grootheid der gifte, maar uit de goedwilligheid des harten, waar mede men geeft naar 't geene men heeft, 2Kor. VIII: 12. Maar het is niet evenveel, hoe men zyne zaaken befchikke. De Pharizeën waren, naar uiterlyken fchyn, ook zeer milddaadig, Matth. VI: 2. Om die uitwendige vertooning te kunnen maaken , befchikten zy ook hunne zaaken ; doch niet met recht; want, onder den fchyn -van lang te bidden, aten zy de huizen der Weduwèn of, Matth. XXIII: 14. Maar de hier bedoelde Man befchikt zyne zaaken met recht. Van alle kneevelaaryen , er bedekte kunstgreepen, om zich-zeiver ten nadeele van zynen Naasten te verryken, heeft zyn eerlyk hart een afgryzen Hy is ook geen Gierigaart, die zich-zei ven onthoudt 't geen Godt hem verleen om te genieten : Maar door wakkerheic in zyn beroep, door maatigheid, en zui
nigheid met verftandig overleg bomt %
BESCHIKT.
zyn buis, en vervult zyne binnenkamer en ^ Spr. XXIV: 3, 4. En, meldt zich dan iemand by hem, die zyne onderfteuninge noodig heeft, dan kan hy zyne kist en hand voor zo eenen openen, zonder zichzelven te kort te doen. Die zo handelt, CM) is daar in Welgelukzalig. Hy befchikt zyne zaaken zo, dat zyne inkomften toereikende zyn , om zyn brood te konnen eeten zonder kommer en met vreugde. Hy befchikt ze met recht, en geniet dus het getuigenis van een goed geweeten , en vrolyk hart, 't welk is als een geduurige maaltyd. Hy kan met eene onbekrompene hand den Behoeftigen mededeelen , en zich verblydeh in het troostryk vooruitzigt, hee hy van die, wanneer hem ontbreeken zal, zal ontvangen Worden in hunne eeuwige Tabernakelen, Luk. XVI: 9. GO Onze geleerde Kantteekenaars geeven nog eene andere Vertaaling aan de hand: Hy zal zyne zaaken flaande houden in bet recht, ot'in het gerichte. De Hooggel. van Alphen geeft in zyne Verklaaringe van deezen Pfalm, p. 160, itfr, aan deeze Overzettinge den voorrang. En dan zal de zin 'er van hier op neêrkoomen. De weldaadigheid, die de Codtvreezende Man,ys. 1» geöeffend heeft, zal hem tot een bewys zyn , dat zyn Geloof geen dood, maar een leevendig Geloof is ; dat hy geen zo genaamde, maar een rechtfchapen onderdaan is van den Heere Jefus, en dus oók een deelgenoot van deszelfs gerechtigheid, waar mede hy alleen kan, en ook wil beftaan voor Godt. Dat hy daar door, als een bewys van de leevendigheid zyns geloofs , zyn hart verzeékert voor Godt, en zo voor de Vierfchaar van zyne Konfciëntie zyne zaaken ftaande houdt, naardien zyn hart hem niet veroordeelt, maar vry moedigheid geeft tot Godt. En dan te gelyk ook in den geloove kan vertrouwen, dat hy ten geenen grooten dage voor 't Gerichte Godts niet befchaamd zal uitgaan, overmits hy in zich bevindt die dingen, welke de groote Richter als dan zal aanvoeren als de merkteekenen van zyn Uitverkooren Erf, deel, Matth. XXV: 35—40. Hier in is
■ die Man Welgelukzalig; want zo eene zelfs: bewustheid van de oprechtheid zyns gei loofs, en het hebben van een gegrond
■ uitzigt op het eeuwig leeven maakt datge1 luk uit, waar door men in hoope reeds zalig is*
BE-



BESCHREEVEN.
BESCHREEVEN (Dat zal) worden voor het navolgend geflacht ; en het Volk , dat gefchapen zal worden, zal den HEERE hoven, Pf. CU: 19. 00 Het woordje Dat wyst ons tot het voorgaande, daar gezongen was van Ziöns herbouwinge, van des HEEREN verfchyninge in zyne heerlykbeid, en hoe Hy zich zou wenden tot het gebed des geenen, die gantfchelyk ontbloot is, en wat 'er verder behoort tot de Huishoudingc van Godt in de Kerke des Nieuwen Testaments; en wel, naar het gevoelen van den Geleerden Jungius, in de laatfte tyden na eene voorgaande zwaare verdrukkinge, 't welk hy getracht heeft te betoogen in eene breedvoerige Aanteekening in zyne Verborgenh. der laatfte Tyden, p. 014—640. Dat zou befchreeven worden. 't Zou te merkwaerdig zyn, dat het maar alleen , by mondelyke Overleeveringe , door de Vaders zou verteld worden aan de Kinderen ; dat het maar alleen door de Leeraars zou verkondigd worden van de Predikftoelen : En daarom zou het befchreeven , door duurzaam Schrift in een boek moeten ingeteekend worden voor het navolgend ge/lacht, de Kinderen, die nog gebooren zouden worden, op dat het voor die een getuigenis mogt zyn, met hoe eene teedere liefdezorge Godt de belangen zyner Kerke ter harte neemt, en met hoe eene onöverwinnelyke, maar alles overwinnende magt Hy die handhaaft; en die'er te gelyk uit leeren mogten, in alles , wat hun immer bejeegenen mogt, hunne hoope op Godt te ftellen, zyne daaden niet te vergeeten, en zyne geboden te bewaaren, Pf.LXXVIII: 5,6,7. Vooral ook, op dat het daar door mogt opgewekt worden, by het vertellen zyner Loflykheeden, eere en fterkte aan den HEERE te geeven, de eere zynes naams. (3) Daarom wordt 'er bygevoegd : En het Volk , dat gefchapen zal werden, zal den HEERE hoven. In onderfcheidinge van het navolgend Geflacht, waar door men zou mogen verftaan de : Kinderen, in de Kerke gebooren en opge- • voed, zou men door dit Volk mogen ver- \ ftaan het Volk, de groote menigte, welke Godt, naar de groote werkinge zyner kragt, \ als door eene daad van Geestelyke Schep- ( pinge, uit Jooden en Heidenen tot zich ver- 1 gaderen, en zo zich tot een Volk formeeren 1 zoude,om zynen Lof te vertellen Jef, XLIII; *
BESCHREEVEN. 397
7, SI. En 't welk, dat alles, wat de HEERE, ten voordeele zyner Kerke, gedaan hadde aandachtig inziende, en daar in ontdekkende het luistervolle zyner Heerlykheid, zyner Volmaaktheeden, zich zou opgewekt vinden, en ook daadelyk zich 'er toe begeeven'zoude, om met geheel hun harte, en vrolyk zingende lippen, den HEERE te hoven. Tot zyne poorten in te gaan met lof, tot zyne Voorhoven met lofzang, en aan te heften: De HEERE is goed, zyne goedertierenheid is in der eeuwigheid: Zyne goedertierenheid is geweldig over ons; de waarheid des HEEREN is in der eeuwigheid. Halelu-jah! Pf. C: 4, 5. CXVII: 1, e.
BESCHULDIGEN, zie AANKLAGEN.
BESETHA , of BEZETHA was een der Heuvelen , waar op Jeruzalem gebouwd was, zynde geleegen tegen het Noorden van den Tempel, tegen over het Slot dntonia. Jofephus zegt , dat deeze Heuvel met al wat daar op lag de Nieuwe Stad genoemd wierd, om dat Koning Agrippa dat deel eerst aan het overige der Stad getrokken, en met eenen muur omvangen had. Doch Villalpandus en anderen willen, dat deeze heuvel reeds lang voor dien tyd een gedeelte van Jeruzalem uitgemaakt hebbe, en binnen den ringmuur der Stad zy beflooten geweest. Zie Bachiene, H. Geogr. D. II. p. 138. Indien, ten tyde van Koning Jofia, die heuvel reeds bewoond, en als een ander gedeelte der Stad zy geweest, zou ik reede kunnen vinden, waarom een ongenoemd Schryver zegt, dat de Propheetesfe Hulda 'er gewoond hebbe; want men leest aKon.XXII: 14, aat zy te Jeruzalem woonde in bet tweede deel. Maar het is voor my niet te raaden, Dp welk gezag hetfteunt, 'tgeen hy zegt, lat Herodes 'er een pragtig Paleis zou gehad hebben , in 't welk de Heere Jefus loor hem en zyne Hovelingen zou befpot :yn , als mede , dat daar de gevangenis sou geweest zyn , waar uit Petrus wonlerdaadig werd verlost, Hand. XII: 6.
BESLAAPEN is eene der eerbaare preekwyzen van den Bybel, waar door Ie vleeschlyke vermenging van den Man net eene Vrouw beteekend wordt. Zo eest men van Sichem, den Zoon van H&tor, dat hy Dina, de Dogter van Jakob,
Ddd 3 be-



393 BESLAAPEN, BESLOOTEN.
beflaapen had, Genef. XXXIV: 7. Onder de zwaare Strafbedreigingen , aan Israël gedaan, ingevalle het ongehoorzaam was aan Godt , is ook deeze : Gy zult eene Vrouw ondertrouwen, maar een ander man zal ze beflaapen, Deut. XXVIII: 30.
BESLAAPEN? (Heft uwe oogen op na de hooge plaatfen, waar zyt gy niet) Jerem. III: 2. Het Joodfche Volk komt vs. t. voor onder de teekeninge van eene geheel geile Overfpeelfler, die met veele boeleerders had geboeleerd. Dit ziet op deszelfs verhittinge in het dienen der Goden van meeigeilei Volken. Dat wordt genoemd zich tc laaten beflaapen, om dat de Afgodery van dat Volk meermaals wordt aangemerkt als Hoerery en Overfpel, om dat het was een afwyken van Godt, die de Man hunnes Verbonds was. In dien zin wordt van hun gezegd, dat zy wechhoereerden van onder hunnen Gedt, Hof. IV: 12. Dat zy overfpel bedreeven met Hout en Steen, Jerem. III: 9. Te meer wordt het een Beflaapen genoemd, om dat de dienst van fommige Afgoden mede bragt, dat men ook eigenlyk gezegde Hoerery pleegde. Men zie Num. XXV: 1, 2, 3. Als ook Hof. IV: 13. Op de hoogten der bergen offeren zy —: Uwe Dogters hoereeren , en uwe Bruids bedryven Overfpel. Als mede 't geen men daar van leest in den Apokr. Brief van Jeremia, vs. 42, 43. Op dat zy nu, naar de wyze der Overfpeeleresfen, zich niet verontfchuldigen mogten, en zeggen: Ik hebbe niet gezondigd, Spr. XXX: 20, Jerem. II: 35, zo wil de Propheet, dat zy, ter hunner befchaaminge, hunne oogen flegts zouden opheffen na de hooge plaatfen. Want daar men aan de Afgoden doorgaans offerde op LIeuvelen , die men voor hen bouwden , zo hadden zy flegts rond te zien, en overal waar het oog eene Hoogte ontdekte , zouden zy, als 't ware , het verwyt kunnen leezen van hun grouwelyke bedryven; want het was niet maar hier, of daar, maar op allen hoogen heuvel, en onder allen groenen boom, dat zy omliepen, hoer eerende, Jerem, II: 20.
BESLOOTEN Hof wordt de Kerk var haaren Bruidegom en Zielevriend genoemd , Hoogl. IV: 12. (iO Een Hof Gelyk die, als een uitneemender deel var den Eigenaar, is afgezonderd van andere
BESLOOTEN.
Landeryen: Zo is ook de Kerk, als het beste deel, onderfcheiden en afgezonderd van de Waereld—. Om dat Godt die laat bearbeiden door zyne Knegten, de Leeraars , die zyne Hoeveniers en Wyngaardeniers zyn, Jef. LXI: 5—. Wegens de Edele Vruchten , die zy voortbrengt : De Vruchten des Geests, die men opgeteld vindt, Gal. V: 22. Die vruchten zyn der Gerechtigheid, door Jefus Christus tot prys en heerlykheid van Godt, Philipp. I: 11. Die by de edelfte Specery-planten en Boomen worden vergeleeken, Hoogl. IV: 13, 14. Waar op zy ook haaren Liefden noodigde vs. 16K Cj) Een beflooten Hof. Van ouds was men gewoon Hoven en Wyngaarden te befluiten binnen een Muur, om die te beveiligen tegen het rooven, en andere wyzen van befchadigen, 'tzy door Menfchen, 't zy door de Dieren des Velds, Jef. V:5, Pf. LXXX: 13, 14. De Kerk is dan een beflooten Hof, door Godts magtige befcherming beveiligd tegen vyandige Aanvallen. Die is haar een vuurige muur ?-ontomme , Zach. II: 5. Hy zelf bewaart zynen Wyngaard dag en nacht, op dat de Vyand tot hem niet genaake, Jef. XXVII: 3. De Leere der Waarheid, gebouwd op de Schriften der Apostelen, is de Muur van 't Nieuw Jeruzalem, Openb. XXI: 14, en beveiligt ook deezen Hof tegen de Vosfen , looze Dwaalgeesten , die , door het bedektelyk invoeren van verderflyke ketteryen , den Wyngaard zouden bederven, Hoogl. II: 15. In het tweede deel van bus 12. vs. wordt de Bruid|ook genoemd een befloote Welle, een verzeegelde Fonteine. Men zie daar van des II. D. 2. St. p. 415. Om dat de Bruidegom hier dus fpreekt van de Bruid, fchynt het, dat de Jooden daar uit ontleend hebben een Gebed, 't welk de Bruidegom doet voor de voltrekking van het Huwelyk. Volgens 't geen uit Addifons Prefent State ofthejews, en de UxorHebr. van Seldenus is aangehaald in een Werkje over het Hooglied,(in 8vo gedr. by P.Meyer te Amfl. 1772.) p. 74, bidt hy dus: „ Ge„ doog niet, dat een Vreemdeling in de „ Verzeegelde Fonteine binnen gaat, maar „ dat de Dienstmaagd onzer liefde (naa, „ melyk de Bruid) het zaad van zuiver„ heid en heiligheid moge bewaaren, en : „ niet onvruchtbaar moge zyn."



BESLOOTEN.
BESLOOTEN, (De HEERE beeft bet in zynen raad) wie zal bet dan breeken ? En zyne hand is uitgeftrekt, wie zal ze dan keeren ? Jef. XIV: 27. Godts Raadsbelluit is bepaald met de hoogfte Wysheid , en wordt uitgevoerd met de vohtrektfte Almagt, en kan dus om geene reede ooit veranderd, of door iemand ooit wederftaan worden. Dit wordt hier vraagswyze voorgefteld, om dat het eene waarheid is, die zich voor-het gezond verftand zo overtuigend voordoet, dat niemand die met eenigen grónd van reede kan in twyffel trekken. Nebukadnezar, een Lleidensch Koning, was 'er zo van overreed, dat Hy zeide: Daar is niemand, die zyne hand affiaan kan, Dan. IV: 35. Wat was het nu, 't geen Godt in zynen raad beflooten had, en waar toe Hy zyne hand zou uitftrekken P Men leere dat uit het 25. vs. 't Was, om den Raad- en Aanflag van Sanberib, den Koning van Asfyrië, te verydelen , en tot zyn eigen verderf te doen uitloopen. Sanberibs raad, of voorneemen was, Jeruzalem in te neemen, en met hetzelve geheel het Joodfche Land aan zich te onderwerpen. Godts raad was, hem dat zo geheel en al te beletten, dat hy met geen Schild 'er voor zou mogen koomen, geen enkelen pyl 'erin zou mogen fobieten. Sanberibs raad was die van eenen Mensch, en kon derhalven verydeld worden : Maar de tegenövergeftelde raad was van Godt, en die kon van geen Sanberib, van geen duizenden van Sanberibs verbroken worden. Daar is geen wysheid, noch verftand, noch raad tegen den HEERE, Spr. XXI: 30. Sanberibs hand was uitgellrekt tegen Jeruzalem; naar zyne verbeeldinge was zyne Wapenmagt veel te groot, dan dat iemand die zou kunnen afkeeren. Hier van daan die trotfche taal van zynen Dienaar Rabfake: Wie zyn ze onder alle de Goden — dat de HEERE Jeruzalem uit myne hand redden zoude P Jef. XXXVI: 20. Godts hand was uitgeftrekt, om Jeruzalem onder haare fchaduwe te bedekken, en zich tegen Sanberib te ftellen als een Wederpartyder : Niet alleen om hem van Jeruzalem te rug te houden, als 't ware een' haak te leggen in zyne neufe, en een gebit in zynen mond; niet alleen, om hem met fchande te doen te rug keeren ' door dtn weg, door welken by gekoomen was;
BESLUIT. 399
Maar ook, om hem, en geheel zyn talryke heirmagt te verdelgen. De Hand van óanhertb was die van eenen fterflyken Mensch, en die kan niet alles uitvoeren, wat hy wil, hoe veel hy zich ook laate yoorftaan van zyne magt. Zeer wel zeide Koning Achab tegen Benhadad: Die zich aangordt, beroeme zich niet, als die zich losmaakt. Maar de Hand des HEEREN is hoog, en doet kragtige daaden: Wie zal die kunnen keeren P Die verbreekt de boogen, flaat defpiesfen in twee, verbrandt de wagenen met vuur, en fnydt den Geest der Vorften af als druiven. Sanberib heeft dit en in zyn Krygsheir, en in zyn eigen leeven tot zyne onherftelbaare fchade moeten ondervinden. Men leeze daar van Jef. XXXVII: 36, 37 , 38. Ten aanzien van Sanberibs raad en hand is het geweest: Omgordt u, doch wordt verbroken. Beraadflaagt eenen raad, doch die zal vernietigd worden, Jef. VIII: 9, 10. Op Godts Raad en Hand mag men toepasfen: De HEERE vernietigt den raad der Heidenen; Hy verbreekt de gedachten der Volken : Maar de raad des HEEREN beftaat in eeuwigheid; de gedachten zyns harten van geflachte tot geflacht e, Pf. XXXIII: 10, 11.
BESLUIT (Hy) iemand, en daar zal niet open gedaan worden , Job XII: 14b. Zopbar had llegte gedachten van zynen Vriend Job. Men kan het zien uit zyne reedeneeringe Cap. XI. Hy wilde hem een' indruk doen hebben van Godts groote wysheid en magt. Des had hy gevraagd: Indien Hy voorby gaat, op dat Hy overleevere, of vergader e, wie zal dan Hem af keeren P vs. 10. Job verantwoordt zich Cap. XII. en toont, dat Hy een even zo verheeven denkbeeld had van Godts wysheid en magt, als Zophar by mooglykheid hebben konde, vs. 13—. Daar toe behooren ook de aangehaalde woorden. De fpreekwyze fchynt ontleend te zyn van iemand op te fluiten in de gevangenisfe, welke men dan met flooten en grendelen zo wel verzeekerd, dat die door niemand kan geopend worden. Met hetzelfde Grondwoord UD wordt Jef. XXIV: 22.
gezegd : Zy zullen beflooten worden in eene gevangenisfe. Wordt iemand opgeflooten loor menfchen, hy kan door menfchen, ïvenwel onder Godts beftuur, verlost en
MïZ-



4oo BESLUIT.
uitgelaaten worden, zo als kennelyk is uit de voorbeelden van Jofeph, Jeremia, Koning Manasfe , en Koning Jojachin. En doen het geen Menfchen , Godt kan het doen. Men heeft dat gezien in Paulus en Silas, Hand. XVI: 25, 26. Petrus en Johannes, Cap. V: 19. En Petrus, fchoon tusfchen twee Krygsknegten gebonden met twee keetenen, en nog door anderen bewaakt , Cap. XII: 6—9. Maar zo veel grooter is Godts magt, dat, wanneer Hy iemand beftuit, het door niemand kan open gedaan worden. Dan men behoeft niet maar alleen te denken om eene eigenlyk gezegde gevangenis ; maar men kan het ook verftaan van ziekten, en andere wederwaerdigheeden, waar aan Godt iemand overgeeft, en als in een' kerker van rontom beflooten houdt. Zo dreigt Godt : lk zal de Egyptenaars befluiten in de hand van harde Heeren , en een ftrenge Koning zal over hen heerfchen, Jef. XIX: 4. Godt beüoot Afa'm eene groote krankheid, maar de Medecynmeesters werden te vergeefs ter hulpe geroepen , 2 Chron. XVI: 12. Ahazia bezeerde zich door een zwaaren val: Belagchelyk was het en groote zonde, dat hy hulpe zocht by den Godt van Ekron. Godt had hem beflooten op het krankbedde, niemand konde 'er hem van doen afkoomen , 2 Kon. I: 2, 16. Gudt had Koning Zedekia beflooten in de magt van Nebukadnezar, aan wien hy fchatpligtig was geworden. Hy zocht zich aan dat juk wel te onttrekken door den byftand van den Koning van Egypte. De Egyptenaar trok wel op ter zyner hulpe, maar bragt geene hulpe toe. Jeruzalem werd door de Chaldeën beleegerd, Zedekia meende zich door de vlugt te redden , maai werd agterhaa.ld, in keetenen geflaagen, en na Babel gevoerd, Ezech. XVII: 16 ~ ai , Jerem. XXXVII: 1—10 , 2 Kon XXIV: 20. XXV: 1—7. Godt had hem be flooten. Geen menschlyke middelen kon den hem eene opening maaken. Geeft God iemand over ten doode, tot. het onderfte de; aarde, tot de geenen, die in den kuil neder daalen, Ezech. XXXI: 14, het is God alleen, die de Dooden weêr kan leeven dig maaken: Maar geen Mensch , geei Engel kan de grendelen des doods ont grendelen. Schoon Jofeph traanen ftor op het aangezigt van zynen Vader, Jafa
BESLUIT IN GEN.
blyft dood. Schoon David weende en wenschte, dat hy voor Abzalom had mogen fterven-, Abzalom wierd niet weder leevendig.
BESLUITINGEN (Daarom gaf ik hun ook) die niet goed waren, en rechten, daar by zy niet zouden leeven, Ezech. XX: 25. De gedachten der Uitleggeren over deeze woorden zyn in verre na niet eenftemmig. Veelen willen , dat door deeze Befluitingen en Rechten te verftaan zy de Ceremoniëele Wet, welke aan Israël werd opgelegd om der zonde wille met het gouden Kalf. Waarom Paulus ook zegt, dat de Wet 'er is by gefield om der Overtreedingen wille, Gal. lil: 19. Deeze Befluitingen en Rechten waren niet goed, voor zo verre ze voor de Israëliten een ondraaglyk juk waren, Hand. XV: 10, Jef. IX: 3. Hoe hard moest het hun niet vallen, dat zy in zo enge banden van raakt niet, fimaakt niet, roert niet aan, geflaagen, en voor zo veele en byna onvermydelyke verontreinigingen blootgefteld wierden, als door het aanraaken van eenen Dooden, het naderen tot een Onrein Huis, en veele andere dingen meer. 't Waren ook Rechten waar by zy niet konden leeven. Had men door de Wet des vleeschlyken gebods het leeven zyner ziele konnen vinden, zo ware het niet noodig geweest, dat Christus in 't vleesch verfcheenen , en geftorven ware. Maar de Wet had flegts een fchaduwe der toekoomende goederen, maar niet het beeld der zaake zelf, en konde met de Offerhanden , welke zy alle jaaren geduuriglyk opofferden , nimmermeer heiligen de geenen, die daar toe gingen, Hebr. X: 1. Waarom men ook ten tyde van de Ceremoniëele Wet op eenen tyd van verbeeteringe wachtte, Hebr. , IX: 10. Wanneer Christus, de Hoogepries■ ter der toekoomende goederen , zou gekoomen . zyn, en de eeuwige verlosfinge zou te wege
• gebragt hebben, vs. 11—. Waarom Hy
- zelf ook zeide, dat Hy gekoomen was, : op dat zyne Schaapen het leeven , en ook
• overvloed hebben zouden, Joh. X: 10. Zo
• is het onder de Ouden begreepen by Hie: ronymus, en by veelen onder de laatere
- Godtgeleerden. Als Coccejus,' Fred. Span1 heim, Dub. Euang. P. HL Dub. CVIL
• Fred. Ad. Lampe, Genade-Verb. D. III. t St. 2. p. m. 1524—1530. en veele ande' ren«^. Veele Bedenkingen zyn daar tegen
in:



IE SLUITINGEN. ■■
Ingebragt door Profesf. è Marei, in Zyne Exercit. Juven. Difp. X. §. 5—9. Volgens anderen zyn deeze Bejluitingen zulke , die niet flegts niet goed waren, maar die in den hoogften graad kwaad, en alleraffchuwlykst waren , gelyk het zo als een allergrootst kwaad is aan te merken , als 'er met dezelfde fpreekwyze gezegd wordt: Het is niet goed bet aangezigt des Godtloozen aan te neemen, om den Rechtvaerdigen in 't gerichte te buigen, Spr. XVIll: 5. En zo zullen de Rechten dan ook aanduiden inftellingen van zulke hoogstnadeelige gevolgen, dat men daar hy niet flegts niet konne leeven, maar zich ook onvermydelyk den dood, en het verderf op den hals haale. En dan zullen deeze Bejluitingen en Rechten zyn die der grouwelykfte Afgodery; niet maar van eene gemeene, maar van zo eene, waar van de menschlykheid, zo ze nog maar iets van het menschlyke heeft over gehouden, een afgryzen moet hebben: Te weeten, die van zyne eigene Kinderen door bet vuur ie laaten gaan, die op te offeren aan den gloeijend geflookten Moloch, waar van in i 't volgende 26. vs. gefproken wordt. Het . zo neemende, zal het woord geeven zo te : verftaan zyn , dat Godt hun , tot ftraffe '. van hun geduurig afvvyken van, en over- ï treeden tegen Hem, te weeten, van hun- 1 ne raazende geneigdheid tot den Afgoden- 1 dienst , heeft gegeeven zulke afgryzelyke J Befluitingen en Rechten voor zich te verkiezen, en die te volgen , en zich daar J door, hoe langer zo meer , zynen toorn " op den hals te laaden. Gelyk Godt wel meer gewoon is, om, als een Rechtvaer- J dig Richter, zonden met zonden te ftraffeu, onverbeeterlyke-Zondaars zo geheel è aan zich-zelven over te laaten, dat zy t, van de eene zonde vervallen in de andere, £ op dat ten laatften, als Hy hen ftraft, het 1 rechtvaerdige van zyn Oordeel zich te 1 klaarer ontdekke. Zo wordt het woord h Geeven gebruikt 1 Kon. XXII: 23. He a HEERE heeft eenen Leugengeest gegeeven g in den mond van alle deeze Propheeten. Tot g ftraffe van die valfche Propheeten, en van p Achab, die 'er het oor aan leende, had fc Godt den boozen Geest,vs. 22, toegelaa- ei ten eenen Leugengeest te geeven in den mond Ie van die Propheeten. En 't geen Jefaia is dreigde aan de Jooden, Cap. XXIX: 10, ft ■L, Deel, 11, Stuk,
BESLUITINGER 4or
WOfdt door Paulus, Rom. XI: 8, dus uitgedrukt : Godt heeft hun gegeeven eenen Geest des diepen flaaps. Zo ook hier, Godt heeft hun die Befluitingen en Rechten gegeeven; Hy heeft hen overgegeeven in den verkeerden zin, dat zy die volgden, gelyk Stephanus zegt, Hand. VII: 4a. Godt keerde zich, en gaf hen over, dat zy den Heire des Heemels dienden. Zo is het begreepen by Profesf. Vitringa, Obferv. S. L. II. C. I. §. 17. p. m. 265—. 't Gevoelen van d Marck loopt daar op ook uit. Zie zyne Exercit. Juven, Dis. p. XIII, XIV. Onze geleerde Randfchryvers melden 'er ook van , zeggende: „ Anderen „ verftaan door deeze kwaade Inzettingen „ de Afgodifche Wetten der Heidenen, „ dewelke Godt gezegd wordt den Israë„ hten gegeeven te hebben, om dat Hy, „ door een rechtvaerdig Oordeel, dezel„ ven daar in heeft laaten wandelen ten „ hunnen verderve , overmits zy zyne „ heilige Wetten verlieten. Vergel. Pf. „ 81: 12,13,Rom. 1: 24,2Thcsf. a: 11." Braunius, heeft zich in deezen tegen Vi'ringa verzet, Select, S. L. IV. C. 2. By Deyiingius, heeft het ook geene toeftemning gevonden.
3e Laatstgenoemde wil 'er door verftaan lebben de Strafgerichten , die Godt over jen befternd hadde, en ook doen dreigen, en nerkt daar toe aan , dat het woord D'Ü^D meermaals de beteekenis heeft
'an Godts Oordeelen en Straffen, als Jef. [XVI: 9. Wanneer uwe gcrichten op Aarde yn. Ezech^ XIV: ai , booze Gerichten, -ap. XXXIX: 21. AlleHeidenen zullen myn hrdeel zien. En dat O'pn, hier vertaald
oor Rechten, en Zach. I: 6. door Inzet'ngen, in die plaatfe moet aanduiden de 'trafbedreigingen, welke Godt hun had laten aankondigen door zyne Knegten de ropheeten ; die hunne Vaders ook getroffen addtn,hun over gekoomen waren. Die Oorzelen en Strafbedreigingen had Godt hun 'geeven ;Hy had ze voor hun niet verboren ;Hy heeft ze ten hunnen aanhooren (egtig doen afkondigen , en ook in gehrifte doen overgéeven , Deut. XXVII 1 XXVIII. De reede, waarom dit gevoen hem't aanneemlykstis voorgekoomen, , om dat het zyns eragtens, 't best rookt met het beloop vau 's Propheets Eee Rea-



4o3 BE SLUITINGEN.
Reedenvocringe. Eerst doet Godt den Propheet hun voordellen, wat al weldaaden Hy aan hunne Vaderen beweezen hadde, hoe fchandelyk zy die beantwoord hadden , wat al ftraffen hun deswegens waren overgekoomen , en dat het alleen aan zyn ontfermend ooge te danken was, dat Hy ze verfchoond', en met hun geene voleindiging gemaakt hadde in de Woeftyne, vs. 5—17. Daar na ftelt Godt voor, wat Hy den Kinderen had gedaan, gewaarfchouwd om niet in de inzettingen hunner Vaderen te wandelen en zich te verontreinigen met hunne Drekgoden: Wat Hy hun, integendeel, geboodenhad, vs. 18, 19, ao. Maar die Kinderen hadden zich even wederfpannig tegen Hem gedraagen, en LIem daar door tot toorn verwekt, vs. 21 , ao. Des had Hy zyne hand tegen hen opgeheeven, dat Hy ze zoude verfpreiden onder de Heidenen , vs. 03. En waarom dat ? Even daarom , dat zy zyne Rechten niet gedaan —» zyne Sabbathen ontheiligd hadden, en hunne oogen geiueest waren agter de Drekgoden huntier Vaderen, vs. 24. En even daarom ook, had Hy hun gegeeven befluitingen, die niet goed waren —, vs. 25. En Hy verontreinigde ze in hunne giften , om dat zy door het vuur deeden doorgaan, al dat de baarmoeder opent , op dat ik ze verwoesten zoude, vs. 06. En dus over hen brengen die Befluitingen en Rechten, die geduchte Straffen, die ik over hen beftemd hadde, die niet goede, maar zeer booze gerichten, die hun geen leeven overlaaten zouden, die ik hun gegeeven, naar myn gegeeven vonnis doen dreigen hadde. Men zie Deylingius Obferv. S. P. II. Obferv. XXIV. p. 304. Alwaar hy, na deeze en geene andere Uitleggingen voorgedraagen, en afgekeurd te hebben , de—zyne voorftelt §. XVI— p. 316—. Theoph. Amelius, heeft die Verhandeling medegedeeld in het Lloogduitsch, Erörterung — A. Teft. P. II. p. n 30—. 't geen in deeze Verklaaringe iemand zou kunnen ftooten, is, dat vs. 04. de woorden Rechten en Inzettingen de beteekenis hebben van Godtsdienstwetten, en dat men terftond daar na, vs. 05, aan dezelfde de beteekenis geeft van Straffen en Straf be» dreigingen. Men wil dat dit gefchied zy door eene Rbetorifche wyze van fpreeken, die lar*yÜKh*m, in 't Latyn Reciprocatio genoemd wordt, waar door dezelfde woor-
BE SMETTINGEN,
den kort agter malkanderen gebruikt worden; doch in verfchillende beteekenisfe, waar van in den Bybel veele voorbeelden voorkoomen. Zo worden de woorden Vryheid en Vryheid in eene gantsch verfchillende beteekenisfe gebruikt, Jerem. XXXIV: 17. Eerst van de Vrylaatinge der Knegten; daar na van eene Vryheid, gegeeven aan het Zwaerd, de Peftilentie en den Honger om te ftraffen, Matth. VIII: ao. Laat de Dooden hunne Dooden begraaven: De eerften zyn Dooden in zonden en misdaaden, de anderen zyn eigenlyk gezegde Dooden, Joh. I: 10. Hy (Jefus) heeft de Waereld gemaakt, dat is het Geheelal, en de TVaereld heeft Hem niet gekend, de zondige ongeloovige menfchen in de Waereld. Nog veele andere Voorbeelden daar van geeft Glasfius op Rhetor. S. TraSt. IL C. 3. Alwaar hy ook onze woorden verftaat van Godts Straffen, in tegenöverftellinge van Godts Rechten en Inzettingen , vs. 04. Zo dat het gevoelen van Deylingius niet nieuw is. Hy geeft het 'er ook niet voor op , maar merkt aan , dat het reeds zo begreepen is in een Randfchrift van eene Franfche Vertaalinge, ten jaare 1685 te Geneve uitgegeeven , 't welk dus luidt: Et pourtant leur aife auffl donné des Statuts, qui n'étoient point bon, £? des Ordonnances , par lesquelles ils ne vivroyent pas. j<- Prononcant contre eux fentence de condemnation , & déployant fur eux mes juftes jugemens. Zo hebben ook onze Kantteekenaars, No. 55 en 56. „ Gezette Von„ nisfen en Ordinantiën myns rechtvaerdi„ gen Oordeels, inhoudende de Straffen , „ die zy verdiend hadden. Zo is ook het ,, Hebreeuwsch woord genomen Job 03: „ 14. Pf. o: 7. Alzo is in 't volgende het „ woord Rechten genomen voor ftraffen, „ die hen met recht toekwamen om hun„ ne zonden. Hun niet aangenaam , of „ te welbekoomende, maar zeer kwaad „ en verderflyk. Ziet van deeze ftraffen , „ Num. 16: 03—. ai: 6. en 05: 4--."
BESMETTINGEN (Hewyle wy dan deeze beloften hebben, Geliefden laat ons om zeiven reinigen van alle) des vleeschs en des Geests, voleindigende de heiligmaakinge in de vreeze Godts, 2 Kor. VII: 1. Men befchouwe eerst de Vermaaning, en dan den Grond waar uit ze wordt afgeleid, (tf) in de Vermaaninge: («&) Is de Aanfpraak hartin-



BESMETTINGEN.
inneemende. Geliefden, Meesteii'gtige Heerschzugt was 'er de dryfveêr niet van ; maar teedere, recht Vaderlyke liefde. Zo moesten de Korinthers ze ook aanmerken, en met toegeneegenheid des harten ontvangen. (33) De Vermaaning is opmerklykt zo wegens de Pligten, welke ze eischt,als wegens de opwekkende wyze van VuorjleU (*) Ze eischt Afftand en Voortgang; Reiniging en Heiliging. (««) Reiniging van alle Befmettingen van Vleesch en Geest. (A) Inwendig zulke gevoelens, overleggingen , bégeerlykheeden ; uitwendig zulke bedryven,.die den Mensch onrein, walglyk maaken in Godts heilige oogen, en zyner gemeenfehap onwaerdig. CAA) Korinthe was eene Stad , daar de Hoerery heel zeer in zwang ging ; insgelyks de Afgodery, en de wanbegrippen der Heidenfche Philufophie, Men zou mogen denken, dat de Apostel die Befmettingen voornaamelyk bedoeld hadde : Die der Hoererye, als befmettende het Vleesch; die der Afgoderye en Heidenfche Wysbegeerte, als befmettende den Geest. De Korinthers waren wel geloovig geworden, maar ligtelyk konde hun van die Befmettingen nog iets bygebleeven zyn , of wederom by hen inkruipen. Dit fchynt de reede te zyn, waarom Paulus in beide zyne Brieven aan hun opzettelyk yvert tegen de Hoerery, den Afgodendienst, en de gewaande Wysheid van die eeuwe. (BB) Maar al is het, dat andere Geloovigen niet te Korinthe woonen , zy verkeeren evenwel in eene Waereld, die vol is van Befmettingen. (a) Befmettingen des Vlceschs : Als, Brasferyen, Dronkenfchappen, Ontuchtigheeden, .Vyandfchappen, Lasteringen en diergelyke meer, die door het Ligchaam worden uitgevoerd. Werken des Vleescbs genoemd Gal. V: 19, ao, 21. (b) Befmettingen des Geests. Vleescblyke begeerlykl 'den, welke hryg voeren tegen de ziele. Die van eene verhitte Verbeeldinge, die de kwaade lusten gaande maakt. Die van het verdorven Verftand, 't welk onbetaamlyke gedachten van Godt en Godtsdienst koestert ; 'er zich toe fcherpt, om door valfche Overleggingen zich te ftyven in het kwaad doen, : als ware het geen kwaad, immers een zo : groot, en zo zwaar ftrafwaerdig kwaad : niet. Koomen die dingen tot daadlykhee- : 4en, dan worden ze Befmettingen des '.
BESMETTINGEN. 403
Vleetehs; 20 al niet, dan zyn het evenwel Befmettingen van den Geest. Van die (B) tOCStcn zy zich reinigen. (AA) Geene uitwendige Reinigingen en Wasfchingen kunnen hier in aanmerkinge koomen, Jerem. II: 22. 't Moet een Geestelyk reinigen zyn. Kan de Mensch zich-zelven zo reinigen ? Men moet deeze Vraage met eene ontkennende Wedervraage beantwoorden, Jerem. XIII: 23. Hoe kan Paulus dit dan eifchen van de Korintheren ? Men moet zich erinneren, hoe hy ze zich voorftelde: Als zulken, die afgewasfeben , geheiligd, en gerechtvaerdigd waren in den naame van Christus, en door den Geest bunnes Godts, iKor. VI: 11. Dus dan als zulken, die der genade des geestelyken leevens deelagtig waren geworden. Van zulke Menfchen konde hy eifchen, dat zy van die genade, en van de daar door ontvangene kragten gebruik maakten , om zichzelven te reinigen. En wel op deeze wyze: Door op zich-zelven naauwkeurig agt te geeven , om de hun nog aankleevende Befmettingen te ontdekken; die in haaren verontreinigenden aart recht te leeren kennen; met geheel hun harte te verfoeijen; door telkens vernieuwde Geloofsdaaden hunne reiniging te zoeken in het bloed van Jefus; door vuurig te bidden om den Geest, Pf. LI: 9; door die Befmettingen, in plaatfe van ze in te willigen, te beftryden, te overwinnen en uit te roeijen. Dit noemt de Apostel een Reinigen , overeenkomftig de Zinnebeeldige benaaming van Befmettingen. Maar in den grond is 'c hetzelfde met het afleggen van den ouden Mensch, die verdorven wordt door de bégeerlykheeden der verleidinge; het dooden der leeden, die op Aarde zyn; het kruifigen van het vleesch met'zyne beweegingen en begeer-■ lykheeden, waar toe hy elders opwekt. Op die wyze moesten zy zich reinigen. (BB) Niet maar van fommige , maar van alle befmettingen. Wilde men zich alleen reinigen van die des Vleeschs, 't zoude een Pharizeeuwfche reiniging zyn , Matth. XXIII: 25—28. Alleen van die des Geests, 't zoude eene reiniging zyn als der geerer, die geheel den Godtsdienst belooten in de kennisfe, en voor het ove•ige zich allerlei vleefchelyke verontreiftgingen veroorloofden. Die als geestevke Priesters tot Godt zullen naderen, Eee a



404 BESMETTINGEN.
moeten zo wel rein van handen zyn, als zuiver van harten, Pf. XXIV: 3,4, Jak. IV: 8. Daar toe moesten zy zich benaerfligen, om hoe langer zo meer zich van alle befmettingen te ontdoen, en, in tegendeel, in het goede toe te neemen. (fts) Daarom komt 'er deeze tweede Pligteisch nog by: Het voleindigen van de Heiligmaakinge in de vreeze Godts. (A) De Apostel eischt eenen Pligt, en wyst te gelyk aan, hoe die moest betracht worden. (AA) De Heiligmaakinge, zo als die beftaat in de werkzaamheid van den door Godts Geest vernieuwden mensch , om zyn Verftand meer en meer te verlichten, zyn Oordeel op te klaaren, zynen Wil aan Godts Wet te onderwerpen , alle zyne Vermogens ten goede in te fpannen , om daar door den Beelde Godts meer en meer gelykvormig te worden, zo als hetzelve beftaat in waare kennisfe, gerechtigheid en heiligheid: Die moesten zy voleindigen. Die begonnen hebbende , moesten zy die, met een onafgebroken volhardingc in het goede te doen, voortzetten, en zo verre voleindigen, als .naar den zwakken fland hunnes feevens hier op Aarde maar eenigzins mooglyk was. De Geloovige heeft in dit leeven nooit gedaan werk. 'Er zyn zo veele Deugden , die Hy moet te faamen voegen, aPetr. I: 5, 6, 7. Elk eene'van die heeft ook haare trappen van volkoomenheid, en om die te bereiken , moet men nooit traag zyn, maar alle naerfiigheid toe* brengen. Zal men de Heiligmaakinge vol' eindigen, zo moet men zich fteeds uitfirekken na 't geen voor is , Philipp. III: 14. Waarom de Engel eens zeide: Die heilig is, dathy nog geheiligd worde , Openb. XXII: 11. (BB) Om dit wel te doen, moest het gedaan worden in de vreeze Godts. (a) Te weeten, die Kinderlyke vreeze , welke met een diep ontzag voor Godt paart hartlyke liefde tot Godt, en daarom fchroomt ooit iets te doen , 't welk den Heemelfchcn Vader zou kunnen mishaagen , in tegendeel, zich: gaerne beyvert, om Hem in, met en boven alles te behaagen. Dat heet Hem te dienen met vreeze, en zich in Hem te verheugen met teevinge. (b) Brengt de Vreeze Godts dit mede, zo ontdekt het zich terftond, waarom Paulus wilde dat men de Heiligmaaking moest voleindigen in de vreeze Godts, aan-
BESMETTINGEN.
gezien die vreeze den Mensch niet allees te rug houdt van het Kwaade , maar ook magtig aanfpoorttothet Goede. Die Godt recht vreest, zal niet ligtelyk. ftil ftaan op, veel min afwyken van den weg der Heiligmaakinge , maar veel meer zoeken voort te gaan, om meer en meer Heilig te worden, niet maar in een of ander deel, maar in aW zynen wandel, gelyk Hy heilig is, die hem roept, altoos indachtig zynde, dat hy geroepen is, wel om Heerlykheid te beërven , maar ook om Deugd te betrachten. (££) Deeze tweeleedige Vermaaning voegt de Apostel te faamen. M-t recht! Want zal men tot de Zielzaligende Gemeenfehap van Godt worden toegelaaten, zo moet men zich van alle verontreinigingen wachten, die ons derzelve zouden onwaerdig maaken; en, daar-en-tegen, zich der Heiligmaakinge op 't meest beyveren, naardien zonder dezelve niemand' .den Heere zien zal, Hebr. XII: 14. (/S) Letten wy op de wyze van Voorftel, die moest voor de Korinthers- zeer opwekkende zyn: Hy fpreekt met mede influitinge van zich - zei ven: Laat ons —. Paulus erkende hier mede , dat hy nog aan befmettingen onderheevig was, zy moesten 'er zich dan niet van vry kennen. Hy agtte zich verpligt, 'er zich van te reinigen, hoe veel te meer moesten zy zich daar toe niet verbonden agten? Paulus, die zo groote Apostel, agtte het voor zich noodig, zyne Heiligmaakinge te voleindigen, hoe veel te meer moesten zy dat voor zich niet noodig agten, die op eenen zo verren afftand agter hem waren? 'tZal dan zo veel zyn, als hadde hy gezegd: „ Geliefden! Laat ,, ons toch nooit ons verbeelden , dat „ wy tot de volmaaktheid reeds gekoomen „ zyn: Maar, niet om ziende na H geen ag, ,, ter is, laaten wy ons fteeds uitftrekken na „ H geen dat voor is, er na jaagen, dat „ wy meer volmaakt mogen worden, tot „ prys- der roepinge Godts , die van boven „ is." Welk eenen indruk moest zo eene opwekkinge niet maaken op 't gemoed der Korintheren! (3) Vooral, als zy zagen op den Grond, waar uit Paulus hunne verpligtinge afleidde , zeggende : Dewyl wy dan-deeze Beloften hebben, laat ons —. Het zyn de Beloften., in het flot des voorigen Hoofddeels gemeld vs. 16, vooral vs. 18, welke hy bedoelde; Ik zal u tot eenen Va-
ditv-



BESNYDENIS.
BESNYDENIS. 405
■ger zyn j-, „ Aanmerkt, wil de Apostel „ zeggen, hoe groote, hoe dierbaar e Belof„ ten ons gefchonken zyn. Godt, die ons
voor eeuwig had kunnen verderven in „ de Helle, wil ons tot een' Vader zyn; „ ons, die van natuure Kinderen des toorns „ zyn, aanneemen tot zyne Zoonen en Dog. „ teren. Welk een Voorrecht! Kinderen „ te zyn van eenen zo goeden Vader, by „ wien vergeevinge is, als wy gezondigd „ hebben: Van zo eenen algenoegzaamen „ Vader, van wien alle goede giften en „ volmaakte gaaven afdaalen: Van eenen „ Vader, die een zo groot goed heeft „ wechgelegd voor de geenen, die Hem „ vreezen. Zouden wy ons dan niet rei„ nigen van alle befmettingen ? Zouden „ wy, door die te blyven aankleeven , „ dat Godtlyk Vaderfchap verzaaken , en „ ons gelyk maaken aan zulken , die uit „ den Vader den Duivel zyn , en deszelfs „ wil en begeerte doen ? Zouden wy , in „ plaatfe van onze Heiligmaakinge te vol" „ eindigen, ons gelyk maaken aan zulken, ,, van welkën gezegd wordt: 't Zyn zyne „.Kinderen niet, de fchandvlekke is hunner? „ Zou ons dat voordeelig zyn ? Neen! „ nadeelig, voor eeuwig nadeelig. Stel„ len wy dan prys op deeze zo groote,
zo veel heil aanbrengende Beloften, laa„ ten wy dan ons zeiven reinigen —1." Laa,, ten wy onze heiligmaakinge voleindigen—, „ toonen , dat wy der Heemelfche roe-
pinge niet onwaerdig zyn; ons gedraa„ gen als Kinderen Godts, oprecht en on„ berispelyk; laat ons als Lichten zoeken „ te fcbynen in de Waereld, op dat onze
Heemelfche Vader verheerlykt worde ; op „ dat wy ons zeiven verfterken mogen in „ de Hoope, welke die Beloften ons gee„ ven: De Hoope op die onbevlekbaare en „ onverdeffbaare erfenis fe, welke die Hee„ melfche Vader voor zyne Zoonen en Dog„ teren bewaart in de Heemelen"
BESNYDENIS (De) was van Ouds onder veele Volken in gebruik , als de Kolchiërs, de Egyptenaars, dc Ethiöpiers en andere. Zelfs getuigt Vader Bouchet, dat 'er eene Kafte onder de Indiaanen zy, die de Befnydenis in agt neemt, doch eerst in den ouderdom van omtrent twintig jaaren. Niemand wordt 'er toe verpligt, maar de voornaamften onderwerpen 'er zich gewillig aan. Zie de Geograph.. en Hiflor.
Bericht, van Afië— D. I. p. 320. Hy meent onder die Volken veele fpooren ontdekt te hebben van de Palriarchaale Gefchiedenis,en agt het daarom ook niet vreemd, dat de Befnydenis by hen in gebruik gekoomen is. (X) Doch wy handelen thans maar alleen van die Befnydenis, van welke de Bybel fpreekt, en welke van Godt ingefteld, en het allereerst aan Abraham gegeeven is, Genef. XVII: 11, 12, 13. (NN) Ze beftaat daarin, dat aan het Teellid de voorhuid rontom afgefneeden wordt, daarom by de Latynen Circumcidere genoemd. Eene bewerking, welke, zonder dat men 'er veel van behoeve te zeggen, zeer pynelyk moet zyn voor denLyder, die een Kind is, en nog pynelyker voor meer bejaarden. Men vindt evenwel onder de Arabieren eene Sekte, die ze nog veel pynelyker gemaakt heeft, en fomtyds doodlyk is. Zy fnyden niet alleen de Voorhuid af, maar maaken ook een fneede in de huid, over langs, boven op de mannelyke roede , en neemen mede wech een deel van de huid aan het onderlyf.. Wil iemand niet als een weekhartige veragt worden , moet hy die zo bittere fmerte ondergaan, zonder dat men eenig blyk van'angst, of vreeze in hem kan ontdekken. Zy noemen zich Mohammedaanen; maar in Teman noemt men ze Ongeloovigen, Kaffers, Roovers, om dat zy de Reizigers gaerne plunderen. Zi& Niebuhr, Befchryv. van Arabië, p. 256. (23) De Perfoonen,.die befneeden moesten worden, waren Abraham zelf, zyne Nakoomelingen, en voorts allen, die tot zyn huisgezin behoorden, Genef. XVII: 10—13. («) Doch niet die van de Vrouwelyke kunne. Men heeft'er deeze reede van gegeeven :„ Godt „ verfchoonde de Vrouwen 'er van, om „ dat zy in Eva reeds genoeg befneeden „ waren door deeze fpreuk : Ik zal uwe „fmerte, naamelyk uwer dragt, zeer ver„ menigvuldigen: Met fmerte zult gy Kin,, deren baaren , Genef. III: 16." Anderen geeven 'er nog andere reedenen van, ook zulke, die uitloopen op het Voorbeeldende. Men zie den Bundel van Godtgel. Verhand. D. III. p. 681. Maar fchoon de Vrouwen het teeken des Verbonds niet ontvingen , zy waren evenwel niet uitgeflooten van het Verbond, maar werden gereekend befneeden te zyn in haare Vaders, of Eee 3 Man.'



4o6 BESNYDENIS,
BESNYDENIS.
Mannen. Dlna , Jdkobs Dogter werd by haare Broeders aangemerkt, als mede behoorende tot het Abrahamitisch Verbond, en wilden haar daarom niet in huwelyk geeven aan Vorst Sichem, ten zy hy zich alvoorens Hete bèfnyden, Genef. XXXIV: 14, 15. De Heiland noemt een Joodfche Vrouw een Dogter van Abraham , Luk. XIII: 16. Paulus roemt het Geloof van Sara, Hebr. XI: ïi. Zy behoorde dan ook tot het Verbond en deszelfs beloften , fchoon zy het Zeegel 'er van, de Befnydenis, niet ontvangen had. O) 't Waren alleen de Zoonen , die befneeden moesten worden. (**) Gelyk Izaak ten achtfien dage befneeden is, zo worden ook alle de Nakoomelingen van Abraham door Izaak, gelyk nog heeden ten dage by de Jooden , de Knegtkens befneeden ten achtften dage. Waarom juist op dien Dag? Ik hebbe hier over breeder gehandeld, over Genef. XVII: 12 , in deezes I. D. 1. St. p. 125. onder den tytel ACHT DAGEN. Dat alzo te doen , moest ftipt onderhouden worden, en was , op ftraffe van Uilroeijinge gebooden , volgens Genef. XVII: 14. Men zie des VIII. D. 1. St. p. 527 —. Dit was zo noodzaaklyk , dat de Israëliten, die in de Woestyne gebooren, en onbefneedcn gebleeven waren, zich , naar Godts uitdruklyk bevel , moesten laaten bèfnyden zo dra zy in Kanadn waren aangekoomen , Jof. V: 2, 3-*En dat was ook de reede, dat Matthathias en zyne Vrienden rond trokken , en met kragt befneeden alle Kinderkeus , die zy vonden in de Landpaalen Israëls, die , wegens de vervolging van Antiochus Epiphanes, onbefneeden gebleeven waren, 1 Mach. II: 45, 46. Van wegens deeze zo algemeene Be. fnydenis wordt geheel het Joodfche Folk wel eens de Befnydenis genoemd, Rom. III: 30, Gal. V: 6, Kolosf. III: n. En wel in tegenöverftellinge van de Onbefneedene Heidenen, die daarom de Voor* huid heeten, Ephef. II: 11. De Nakoomelingen van Abraham door Ismaël befneeden hunne Zoonen in het dertiende jaar, of daar omtrent, om dat men reekent, dat Ismaël, hun Stamvader, zo oud geweest zy , toen hy befneeden werd. Zo doen de Arabieren, die hunne afkomst reekeaen van Ismaël, als ook de Turken, &c.
QJ) Wie zyn het die Befnydenis doen* En welke zyn de daar by gebruikelyke Plegtigheeden? (V) 'Er zyn enkele voorbeelden , dat de Befnydenis gedaan is door Vrouwen. Men weet, dat Zippora, de Huisvrouw van Mofes, haaren Zoon befneeden heeft, Exod. IV: 25. Maar dat was een voorbaarige daad, om dat zy vreesde voor het leeven van haaren Man. En leest men 2Mach. VI: 10. van twee Vrouwen, die haare Kinderen hadden befneeden, die hadden dat gedaan in eenen tyd van wanorde , en onder de wreede verdrukkinge van Antiochus Epiphanes. Uit welke gevallen derhalven geen gevolg kan getrokken worden,waarom ook de meeste Jooden het afkeuren, dat Vrouwen de Befnydenis -zouden verrichten. 'Er is geen bepaald bevel, door wien het moet gedaan worden. De Vader kan het zelf 4oen ; het kan ook gedaan worden door een' Priester, of Rabbi, door eenen Genees- of Heelmeester onder hen; of door eiken anderen, die door den Vader daar toe wordt verzocht , en voor wien dat gereekend wordt een byzondere eere te zyn. Het inftrument daar toe was een fteenen Mes, mooglyk van een Ethiopifchen fteen, die zeer hard is, en wel meer tot een Mes gefcherpt wierd. Zippora gebruikte een fteenen mes, Exod. IV: 25. 't Waren ook fteenen mesfen , waar mede de Israëliten befueeden wierden te Gilgal, Jof. V: 3. Thans gebruiken de Jooden veelal een foort van Scheermes. Van alle plegtigheeden, die zy voor, by, en na het bèfnyden waarneemen, kan men leezen Buxtorfi Synag. Jud. C. IV. p. m. 89—. Goodwini Mof. et Aar. L. VI. C. 1. cum Not. Hottingeri. Vèele 'er van zyn loutere Bygeloovigheeden. Zie de Algem. Hift. D. IIL p. 319. Aant. By de Jooden is de dag der Befnydenisfe een Feest- en Vreugdedag ; ook by de Arabieren , vooral, als het de Zoon van een Emir is. Zie dArvieux Reize, door Kuypers, p. 156 en 158. (3) Nu komt in aanmerkinge , waar toe de Befnydenis gediend hebbe, en welke de Beteekenis 'er van geweest zy. Wy laaten Philo vernaaien , dat eenige Volken in warme gewesten de Befnydenis hebben aangenomen tot voorkoominge van eene kwaaie, de Karbonkel genaamd, waar aan de Onbefneedenen dikwils zouden onder-



BESNYDENIS,
derheevig zyn; ook meerder zuiverheidsha ven, door af te fnyden 't geen, waar in zich eenige vuiligheid zou kunnen verbero-en; als ook tot meerdere vruchtbaarheid in de kragt der voortteelinge. De Oogmerken van Godt waren hooger. Godt heeft ze aan Abraham gegeeven tot een teeken en zeegel van zyn Verbond met hem, Genef. XVII: 7—14, tot een Zeegel •van de Rechtvaerdigheid des geloofs, •welke hem reeds was toegereckend in de voorhuid, Rom. IV: 11. Maar, gelyk Abraham, zo moesten ook alle zyne mannelyke Nakoomelingen door Izaak en Jakob befneeden worden. Ondertusfchen is van die allen in geenen deele te denken, dat die deel oekreegen hebben aan de Rechtvaerdigheid des Geloofs. Wat dan nu? Men merke aan, dat tot Godts Verbond met Abraham ook deeze Belofte mede behoorde , dat Godt zynen Zaade het Land Kanaan zou geeven tot eene eeuwige bezittinge, Genef. XVII: 8. CNN) Dus was voor hen, die alleen naar het vleesch van Abraham afjlamden, de Befnydenis alleen het teeken en Zeegel van dié Belofte : Dat zy behoorden tot dat Volk, 't welk Godt zich had afgezonderd tot zyn Eigendom; dat zy mogten ingaan tot zyn Heiligdom, waar in geen Onbefneedene koomen mogt; dat zy mede aanfpraak hadden op de bezittinge van Kanadn, en alle deszelfs voorrechten. Maar te <?elyk was ze hun ook een teeken van hunne verpligtinge aan de Wet, en aan die wyze van Godt te dienen, zo als 111 Kanadn zou plaats hebben. Want die zich liet bèfnyden, beleed daarmede een Schuldenaar te zyn tot het doen van geheel de Wet, Gal. V: 3. (23) Maar voor de geenen , die ook wandelden in de voetftappen van Abrahams geloove, was de Befnydenis ook een teeken en zeegel van de Rechtvaerdigmaakinge, en van de daar mede zo naauw verknogte Heiligmaakinge , en dit maakte, dat de Befnydenis ook was van geestelyke beduidenisfe. Want, gelyk de Voorhuid zeer eigenaartig verbeeldde de Verdorvenheid, waar in men door de voortteelingontvangen en gebooren wordt; zo werd door het af fnyden van de Voorhuid eigenaartig verbeeld het afleggen en affterven van die Verdorvenheid, en de verwekking tot een nieuw Verbondsmaatig leeven 5 en door de toedieninge van
BESNYDENIS. 407
de Befnydenis werd dan het daadelyk aandeel aan die Genade-weldaad verzeegeld, zo als die door den Mesfias zou verworven worden , en men aan dezelve deel gekreegen had door het geloof in denzelven. En zo is de Befnydenis in den grond van dezelfde Beteekenisfe en Verzeegelingskragt als de Doop, zo als op te maaken is uit de Leere van Paulus, Kolosf. II: 11, ia, 13. In welken (den Heere Jefus") gy ook befneeden zyt met eene Befnydenisfe, die zonder banden gefchiedt, in de uittrekkinge des ligchaams der zonden der vleeschs, door de Befnydenis van Christus: Zynde met Hem begraaven in den Doop, in welken gy ook met Hem opgewekt zyt door het geloof der werkinge Godts, die Hem uit den dooden opgewekt heeft. En Hy heeft «, als gy dood waart in de misdaaden, en in de voorhuid uwes vleeschs, mede leevendig gemaakt met Hem, alle misdaaden u vergeevende. Evenwel met dit onderfcheid: Dat de Befnydenis was een lastige en pynelyke bewerkinge, daar in ftrookende met het zwaar knellend juk van de Wet, die voor de Geloovige als een Tuchtmeester was ; de Doop daar-en-tegen bediend wordt , zonder fmerte te veröorzaaken, en dus op eene wyze, welke overéénkomt met het zagte der Euangelifche Tydbedeelinge : Dat by de Befnydenis bloeclftortinge plaats had, omdat toen het waare Zoenbloed nog niet geftort was; by den Doop daar-en-tegen flegts eene uitftortinge van water, om dat het Zoenbloed nu reeds vergooten is , waar door eene zo volkoomene Verzoening verworven is, dat niets dat bloedig is, en de wedergedachtenis der zonde zou kunnen verleevendigen , meer plaats hebben kan , of mag. Waarom Paulus ook leert, dat Christus van geen nut zou zyn den geenen, die zich nu nog zouden laaten bèfnyden , Gal. V: 2. Om dat dat in zich zou opfluiten een verlochcning, dat het bloed van Christus ons reinigt van alle zonde. Dat nu de Befnydenis van zo een geestelyke beduidenisfe was,blykt, om dat gefproken wordt van eene Befmdenisfc , die hei in t openbaar is in het vleesch-, en van eene bejnydenisfe des harten in den Geest , Kom. II. 28, 20. Gelyk Godt ook zo eene Befnydenis eischt: Befnydet u den HEERE, en doet weeb de voorhuid uwes harten, ^cox.



4o3 BESNYDENIS;
X: i<5, Jerem. IV: 4'. En ze ook belooft, Deut. XXX: 6. De HEERE uwe Godt zal uw hart bèfnyden — om den HEERE uwen Godt lief te hebben met uw gantfche harte, en met uwe gantfche ziele.
BESNYDENIS (De) der EGYPTENAAREN. (K) De Befnydenis was zo een vereischte in eenen Egyptifchen Priester, dat zy Pylhagoras tot de Verborgenheeden van hunnen Godtsdienst en Weetenfehappen niet wilden toelaaten , als onder voorwaarde , dat hy zich zoude laaten bèfnyden. 't Is zekerlyk geweest in navolginge der Priesteren, dat de Befnydenis ook allengskens is aangenomen by geheel het Volk. (3) Maar nu is de Vraag, van waar de Befnydenis haaren oorfprong ontleend hebbe onder dat Volk? (üü) Die alleen by den Bybel blyven, en gelooven, dat de Befnydenis van Godt mgefteld, en 't allereerst aan Abraham gegeeven zy, gelooven niet, dat de Egyptenaars 'er de eerfte Uitvinders van zyn geweest, en die reeds voor de tyden van Abraham gebruikt hebben. Het is niet waarfchynlyk, dat menfchen ooit uit eigene beweeginge eene zo pynelyke bewerkinge uitgedacht, en aan zich - zeiven, cn hunne Kinderen zouden geöeffend hebben. '£r is veel meer reede om te vermoeden , dat zy die hebben overgenomen van Abrahams Nakoomelingen, die, door Godts bevel , onder de verpligtinge geraakt waren om zich te laaten bèfnyden. (a) Ze kan onder hen ingevoerd zyn door de Arabieren, die zich, volgens Plinius, aangehaald door Bochart, Phal. L. II. C. 23. p. m. 144, voor een gedeelte hadden ter neêr gezet langs den Nyl van Syëne tot Meroë toe. Zo denkt Bochart, L. c. L. IV. C. 31. p. 351. zeggende: Ex Abrahamo ad Arabes, et ex Arabibus ad Aigyptios manavit circumciftonis ritus. Nu vveet men, dat onder dat Volk de Befnydenis algemeen was , als afdammende van Ismaël, die ook door Abraham, zynen Vader, befneeden was, Genef. XVII: £3. O) Gf het kan gefchied zyn , ten tyde van Jofeph. Men merke aan, dat Jofeph naast Pharao de eerfte Perfoon was in het Koningryk —. Hy was getrouwd met Poüpoera, de Dogter van den Overfien, of Priester van On—, Volgens 't bevel van .Pharao. moest hy zyne Oudfien onderwyzen,
BESNYDENIS,
Pf. CV: 22—. Zynen Schoonvader zal hv voornaamelyk onderweezen hebben — Heeft hy het met dien zo verre kunnen brengen, dat die de Befnydenis aannam, gereedelyk zal ze dan ook ingang gevonden hebben by de andere Priesters.- Deels, om Jofeph, den grooten Gunfteling van Pharao, en deszelven Schoonvader te believen ; deels uit verpligtinge, om dat zy aan Jofeph te danken hadden het behouden van hunne Landeryen , met vrydora van den zo zwaaien Koninglyken cyns , die aan alle andere Landen werd 'opgelegd , Genef. XLVII: 22. Dat kan aanleiding gegeeven hebben tot het invoeren der Befnydenisfe by de Priesters—. 'tBygeloof, 't welk groot was onder de Egyptenaars, zal 'er met 'er tyd eene byzondere heiligheid, en kragt tot behoudenis tegen zekere onheilen aan toegefchreeven hebben, vooral, toen men zag, dat de Eerstgeboorenen der Israëliten niet gedood wierden, gelyk de hunne : En dat kan aanleiding hebben gegeeven tot het meer algemeen worden van de Befnydenisfe. Doch hoe het ook moge gefchied • zyn , men kan met genoegzaame zeekerheid vast ftellen , dat de Egyptenaars ze ontleend hebben van de Nakoomelingen van Abraham. (2) 'Er zyn 'er evenwel, die het tegengeftelde dry ven, te weeten , dat ze van de Egyptenaaren gekoomen is tot, en aangenomen van Abraham, en zyne Afftammelingen. Het is niet vreemd, dat Celfus en Keizer Juliaan, de Afvallige, geflaagene Vyanden van de Christenen dat gedre^ven hebben : Maar vreemd is het, dat zulken , die Christenen heeten, in hetzelfde wanbegrip gevallen zyn, en dat verdeedigd hebben, als de Engelfche Ridder Marsham, en de Geleerde Spencerus, en Clericus,de laatfte eenigzins twyffelagtig. Men grondt zich voornaamelyk op het getuigenis van Herodotus, Hift. L. II. C. 104, daar hy zegt, dat de Kolchiërs, de Egyptenaars en Ethiopiërs de Befnydenis het eerst, of van den beginne aan , gehad hebben; en dat de Pheniciërs en Syriërs, die in Palefiina woonen, zelv' bekenden, die van de Egyptenaaren overgenomen te hebben. (NN) Het is te verwonderen , dat men zo veel gezags toekent aan eenen Griekfichen Schryver boven Mofes , die de gefchiedenis van zyn eigen
voik



BESNYDENIS.
~Volk befchryft; aan eenen Schryver, die eenige Eeuwen laater heeft gefchreeven, als Mofes; aan eenen Schryver, die alles, •wat hy van de Egyptenaaren weef, zich heeft laaten verteilen van de Priesters, die, gelyk men weet,, veel beuzelden van de Oudheid van hun Volk boven alle andere Volken , boven Mofes, die *t geen hy verhaalt ontleend heeft uit de Patriarchaale Schriften , of Overleeveringen ; aan eenen Schryver, dió door Manttbon, die een 'Êgyptenaaf w&s, by Jofephus, in zyn I. B. tegen Apiori, wordt getcekend als een, die van de Egyptifche zaaken, door onkunde, veel gebogen heeft. (25) Daar te boven zyn 'er eenige omftandigheeden , zo in de Schrift * als in zyn getuigenis zelve , welke het zeer verdacht moeten maaken. (») In de Schrift. («») Men leest Genef. XVII: 23, dat Abraham alle zyne Dienstknegten befneed , zo wel de ge* 'kogten met zyn geld, als de Ingeboorenen van zyn huis. Daat wy nu Cap. XIII: i, 2. leezen , dat Abraham uit Egypte vertrok als een man van groot vermogen, ook ryk in Vee., waar by hy Herders noodig had; en wy Cap. XVI: 3. leezen,, dat zyner Vrouwe Dienstmaagd Hagar eene Egypti' fche was, zo kan men niet wel twyffelen, of hy zal ook wel Egyptifche Dienstknegten gehad hebben. Ware nu de Befnydenis reeds voor zynen tyd onder de Egyptenaars -in gebruik geweest, zo zou hy die Dienstknegten niet hebben behoeven te bèfnyden. (as) Exod. II: 6, leest men, dat Pharao's Dogter, by het opneemen van het jongsken (Mofes) zeide: Dit is een van de Knegtkens der Hebreen. Hoe viel zy in dat vermoeden? Zeekerlyk, om dat zy het teeken der Befnydenisfe in deszelfs vleesch zag. Maar dat zou voor haar zo een onderfcheidend -merkteeken niet geweest zyn , ware de Befnydenis destyds reeds in algemeen gebruik geweest onder de Egyptenaars. (f) In het Getuigenis zelve. (**) Hy zegt, dat de Kolchièrs, zo wel als de Egyptenaars, de Befnydenis van den beginne aan gehad hebben. De Kolchièrs waren dezelfde, die Mofes Kasluhim noemt, zo als Bochart beweezen heeft Pbal, L. IV.G. 31, oorfpronglyk uit Egypte, maar van daar na elders verhuisd: Van die zyn voortgekoomen de Philiftynen, Genef. X: 14. Daar nu de Philiftynen de /. Deel. II. Stuk.
BESNYDENIS. 409.
Befnydenis nooit aangenomen hebben, en daarom in de Schrift Gnbefneedenen genoemd worden, en reeds voor de tyden van Abraham en Izaak een Volk waren, 't welk zyne eigene Koningen had, Genef. XX: 2. XXVI: 1, zo mag men daar uit opm'aaken, dat by de Egyptenaars de Befnydenis nog niet in gebruik geweest zy, toen de Voorvaders der Philiftynen, de Kasluhim, of Kolchièrs uit Egypte opgetrokken zyn. 't Zal dan tot een' iaateren tyd moeten gebragt worden, indien de Kolchièrs de Befnydenis ooit aangenomen hebben. (pp) Het tweede, dat het getuigenis van Herodoot verdacht maakt, is, dat hy zegt, dat de Bewooners van Paleftina , die hy Pheniciërs en Syriërs noemt, beleeden, dat zy dc Befnydenis uit Egypte ontvangen hadden. Nu heeft Jofephus in zyn I. Boek tegen Apion reeds met recht aangemerkt, dat die Syriërs in Paleftina, dat is, Kanadn, geene andere kunnen geweest zyn als de Jooden, omdat, behalven hen, daar geen ander Volk woonde, 't welk de Befnydenis had. Kan men nu met eenigen fchyn vermoeden, dat de Jooden , die 'er zo zeer op roemden , dat zy Abraham tot hunnen Vader hadden, en dat zy het Volk waren van Godts Verbond, waar van zy de Befnydenis tot een teeken droegen, zouden beleeden hebben, dat zy die van de Egyptenaars ontvangen hadden ? Breeder hebben zich tegen dat gevoelen verzet Witfius, Mgypt. L. III. C. VI. Deylingius, Obferv. S. P. II. Obf. VI. en meer andere Schryvers , door den laatften in menigte aangehaald. De Nederlandfche Leezer zie Lilientbal, Oordcelk. BybelVerkl. D. IV. Hoofdft. IX. §. 167—. p? 411—-422. De bekende de Voltaire heeft dat gevoelen ook aangenomen, doch, naar zyne gewoonte, luchtig behandeld. Maar de Abt Guenée heeft hem, gelyk hy verdiende , luchtig, maar bondig wederlegd, en aangetoond, hoe hy, of uit onkunde, of ter kwaader trouwe, de plaats van Herodoot, in zyne vertaalinge verminkt, of verdraaid heeft. Zie deszelfs Brieven van eenige Jooden, D. II. V Zeevende en Acht/le Uittrekfel, p. 183—224.
BESNYDENIS ten tweeden maale. Jof. V: 2. Befnydt wederom de Kinderen Israëls ten tweeden maale. Deeze woorden ten tweeden maale baaren bedenklykheid. (&0
Fff Men



410 BESNYDENIS.
Men moet een Voltaire zyn, wanneer men daar uit zou willen afleiden : „ De Be„ fnydenis van Abraham had geen ge" volg , en zyn Nageüacht wierd eerst „ befneeden ten tyde van Jofua:' Men zou even weinig oplettend moeten zyn als ny m dit ftuk, om zich zo iets te laaten wys maaken. JakobsZoonen waren op de Befnydenis zo gefteld, dat zy hunne Zuster aan Vorst Sichem niet ten Huwelyke wilden geeven, ten zy hy zich alvoorens hete bèfnyden, Genef. XXXIV: 14, 16. Pharaö's Dogter ontdekte , dit het Kmd,_ twelkzy vond, een Knegtken der Hebreen was, Exod. II: 6. Zeekerlyk niet anders, als door het zien van het teeken der Befnydemsfe in deszelfs vleesch. Mo. fes, of liever Zippora, heeft zynen Zoon be* fneeden, Exod. IV: a5, en Jof. V: 5. wordt duidelyk gezegd, dat al het Volk ten tyde van zynen uittocht uit Egypte befneeden was.
TWniL Z° met 16 verl,taa"> dat de eens Befneedenen ten tweedenmaale hebben moeten befneeden worden. Want de Be ' liieedeneii in Egypte waren alle in de Woe- , ftyne geftorven , behalven Jofua en Ka. ] leb; en die in de Woeftyne gebooren wa- " ren, waren onbefneeden gebleeven ,-vs 1 5 en 6. (3) Men zal dan na eene andere' t Verklaaring moeten omzien. CftlO Lun- f dim, J. Heiligd. D. II. B. IV. C. at l , 458, meent, dat de Verklaaring van Ma. \ ftus en Drufius de eenvouwdigfte zy: Dat c' deeze Befnydenis de tweede zy, dat de ge- a heele Isracliiifche Kerk te gelyk wierd befnee- v den. De Eerftemaal was het gefchied ten ( nuize van Abraham , toen allen , die tot v zyn huisgezin behoorden , te gelyk be- a fneeden wierden; en nu ten tweeden maale h te gelyk al het Volk. Q3j Anderen komt n het met onwaarfchynlyk voor, dat de Is- d raehten hunne Kinderen, die hun ten ty- a de der Tien plaagen in Egypte gebooren t wierden, met befneeden hebben, omdat d zy zich ieder dag moesten gereed houden d tot denuittocht; ook niet op de reize, tot m dat zy tn de Woeftyne Sinasgekoomen wa- Z( ren. Maar daar moesten zy het Pafcha T vieren, Num. IX: Geen Onbefnee- te
dene, of die zynen Zoon onbefneeden had d< gelaaten , mogt hetzelve eeten. En om de die reede vermoedt men, dat zy toen voor- va fll ^T'r n°S onbefneedene Kinderen ve te gelyk befneeden hebben. Eu dat zou V
BESNYDENIS;
fnvdf nreN„y" % eer#e gemeene Be. lnydenis. Nu, in Kanadn gekoomen zvn-
wordeT Zr'T het ^ geSuTn v° L- ' -K" Y: 10 ' Maar al het Volk was onbefneeden, en Z0U dus het Pafcha niet hebben mogen eeten en daar om moest het alvoorels beSden tl oen. jin dus was deeze eene Tweed? *i .gemeene Befnydenis, gedaan "het vieren van het Paasch-feest. Q^B^Aanteekenaar op de Algem. Hiftor.B II n 740. geeft eene gemaklyker oplosfing "aan de hand. Taalkundigen molen oordeelen, of ze konne beftaan: „ De geheele „ zwaarigheid, zegt hy, ontftaat uit een " verkeerd begrip van de eigenfehap van „ net Grondwoord, en ze ware gemak„ kelyk wech te neemen geweest, indien " !nein Aet dus vertaald , of uitgebreid „ had: Dat de plegtigheid der befnydenis1, Je, welke zo lang buiten gebruik is ge., weest, wederom vernieuwd, of wederom 1, in trein gebragt is" BESNYDENIS van de Foorhuid des
w'r/'.v™- r7j 4- Zie VOÖRHUIJE1N, D. IX. p. 668
BESNYDENIS (De) van Jefus, Luk. Lai Waarom heeft Jefus willen en moeen befneeden worden? Daar kunnen ver1Xn™ f rfedenen Yan gegeeven worden.
'nnn 1 nen,' d£U Hy' fchoon Godts .oon , ook waarlyk een Mensch geworen was, en wel het Zaad van Abraham an wien de Befnydenis gegeeven was oor hem , en vooï zyn laa'd JThS!
S °m V°?£en' dat hv nht gekoomen as, om de Wet te ontbinden , maar om Ue gerechttghetd te vervullen. Die zich laat fnyden, is een Schuldenaar de giheele Wet
doen, Gal. V: 3. Hy moest dan befneeen worden, om te toonen, dat hy was worden onder de PFet, Gal. IV- 4 f-^ 'm zyne Propheetifche Bediening onder i Jooden te kunnen waarneemen. Zor:r Befneeden te zyn, zoude niemand zy: -Leere hebben willen aanneemen; men >u hein nooit toegelaaten hebben in den empel, cn de Synagogen te koomen en
leeren: Dat was evenwel noodig, zou: hy een Dienaar der Befnydenisfe worn, Rom. XV: 8. (4) Door het aflhyden 11 de Voorhuid werd te kennen geo-een het wechneemen van de natuurlyke ardorvenheid. Die was in Jefus niet te
vin-



BESNYDENIS.
vinden ; Hy was onberispelyk heilig : Maar hy was verfcheenen in de gelykheid des zondigen vleeschs; hy.was belaaden met de zonden van zyn 'Volk, die waren Hem als een Voorhuid, die moest wechgenoraen worden door zyne affnydinge uit den Lande der leevendigen, en daar van kan men zyne Befnydenis aanmerken als het voorfpel. (5) De Befnydenis, als een Zeegel van. de Rechtvaerdigheid des geloofs, had Hy voor zich - zeiven niet noodig ; maar als het Hoofd van zyn Volk heeft Hy die willen ontvangen, om te toonen , dat het in Hem, als hun Hoofd, recht had op die Gerechtigheid , die uit Godt is door het geloof. Het is in Hem befneeden , Kolosf. II: 11.
BESNYDENIS (In Christus Jefus heeft noch') eenige kragt, noch Voorhuid; maar een nieuw Schepfel, Gal. VI: 15. Byna op dezelfde wyze had de Apostel gefchreeven Cap. V: 6. Het oogmerk was , om de Galatiërs te rug te doen koomen van de verkeerde Leere van eenige nog Joodschgezinde Leeraars , aan welken zy reeds niet dan al te veel het oor geleend hadden, Cap. I: 6, die hunne gerechtigheid nog mede wilden zoeken uit de werken der Wet, en ftyf en fterk dreeven, dat de Bekeerden uit de Heidenen nog moesten befneeden worden. Tegen die Leere verzet zich de Apostel , en toont aan, dat noch Befnydenis, noch Voorhuid eenig voorrecht gaven, om in Jefus Christus te zyn: Dat daar toe geheel wat anders vereischt wierd. 00 Wat is hier het zyn in Jefus Christus P Het zegt zo in Hem te zyn, door het oprecht geloof zo naauw met LIem veréénigd te zyn , dat men deel hebbe aan alle die genadige weldaaden , waar toe Hy ons van Godt geworden is, 1 Kor. I- 30. Vryfpraak te hebben van der zonden fchuld en ftraffe; want 'er is geen verdoemenis voor de geenen, die in Christus Jefus zyn, Rom. VIII: 1. Aanfpraak te hebben op het eeuwdg leeven , als zynde geworden rechtvaerdigheid Godts in Hem, aKor. V: 21. Zo in Hem te zyn: (3) Daar aan deel te krygen , en op een goeden grond te kunnen gelooven, dat men 'er deel aan hebbe , is zeekerlyk voor den waarlyk heilbegeerigen Mensch een ftuk van 't allergrootst belang. Des zal Paulus toonen, op dat men zich niet bedriege, wat het niet, en wat het al zy dat
BESNYDENIS. 411
daar toe van kragt zy. (Ntë) Eerst, wat niet : Noch Befnydenis , noch Voorhuid. (») Hy fpreekt van Befnydenisfe en Voorhuid, (ad) Dc Befnydenis , die aan Abraham gegeeven was tot een teeken des Verbonds voor hem, en voor zyn Zaad, Gen. XVII: 10—14, was voor de Jooden een onderfcheidend merk, dat zy Afftammelingen waren van Abraham, en dat zy aanfpraak hadden op die voorrechten , van welke Paulus fpreekt Rom. IX: 4. Waarom zy ook roem ftelden in hunne Befnydenisfe, Philipp. III: 5, en nog heedendaags Godt looven, dat Hy hun het Verbond der Befnydenisfe gegeeven heeft, (pf) De Voorhuid (wanneer men 'er eenige weinige Volken van uitzondert, onder welken de Befnydenis ook in gebruik was) was het algemeen merkteeken der Heidenen. Zy wierden daarom de Voorhuid genoemd, Ephef. II: 11, by de Jooden voor onrein gehouden , en waren oudtyds uitgefooten van het Burgerfchap Israëls, en van de Verbonden der belofte. Dan dat onderfcheid had nu geen plaats meer. Jefus had door zynen dood de Heidenen zo wel als de Jooden met Godt verzoend. Godt was nu niet meer alleen de Godt der Jooden , maar Hy was het ook der Heidenen: Een eenig Godt, die de Befnydenis rechtvaerdigde uit het geloove, en de Voorhuid door het geloof, Rom. III: 29, 30. Dit nu zo zynde: (0) Mogt de Apostel met recht zeggen, dat noch Befnydenis, noch Voorhuid eenige kragt had, of gaf, om zo in Jefus Christus te zyn, dat men deel had aan het door LIem verworven heil. (»») Geen Befnydenis, gelyk de te Joodschgezinde Leeraars onder de Galatiërs dreevén, want ze behoorde tot het Oud Verbond, 't welk reeds verouderd was, en naby de verdwyninge. Ze was een Zeegel - teeken van Godts Beloften , en die waren nu in Christus Jefus Ja en Amen geworden: Nu nog aan te dringen op de Befnydenis zoude zo veel zyn , als het Mesfiasfchap van Jefus, en dè vervullinge van Godts beloften te willen lochenen. Dooide Befnydenis raakte men onder de verpligtinge van geheel de Wet te moeten doen: Op de Befnydenis nu nog aan te dringen, zou dan zo veel zyn als te lochenen, dat Christus de Wet der geboden, in inzettingen beftaande, had te niete gedaan. Waarom de Apostel, Cap. V: 2 , 3 , 4, ook met zo veele ronde woorden had gezegd, dat Fff 4 ê*



41a BESNYDENIS.
die zich nu nog lieten bèfnyden, in den waan, dat dat zou moeten medewerken tot hunne Zaligheid, veragterden van de genade; dat Christus hun ydel was geworden , dat Hy hun niet nut zoude zyn. Te rechte zegt dan de Apostel , dat de Befnydenis geene kragt heeft in Jefus Christus. (/3,s) Even weinig mogten de Heidenen zich verhovaerdigen op de Voorhuid. De Jooden hadden den Heere Jefus verlochend ; de Heidenfche Stadhouder had Hem willen loslaaten. De Jooden hadden Hem, aan t Kruis hangende , befpot ; een Hei. densch Hoofdman had Hem gerechtvaerdi"-d en verheerlykt. De Jooden hadden hel Woord verflooten , de Heidenen hadden het met blydfchap aangenomen. De Verhardinge was reeds, voor een groot gedeelte, over de Jooden gekoomen, en de Apostels hadden zich gekeerd tot de Heidenen. Als die nu hoorden, met hoe veel ernst Paulus zich verklaarde tegen de Befnydenis der Jooden, zoude het hebben kunnen gebeuren, dat zy in den waan gevallen waren , dat zy om der Voorhuids wille aangenaamer waren aan Jefus Christus. Om zulke verkeerde Overleggingen te voorkoomen, verklaart de Apostel, dat hunne Voorhuid, even weinig kragt had in Jefus Christus, als de Befnydenis der Jooden. Maar is het noch Befnydenis, noch Voorhuid, wat is het dan ? Niet iets dat voor oogen is; dat ziet Godt niet aan: Maar het is zo iets, 'twelk behoort tot den verborgen mensch des harten, die kost lyk is voor Godt. ('33) Het is het Nieuw Schepfel. Wat dat zy, en om wat reede dat meer kragt hebbe in Jefus Christus, dan Befnydenis en Voorhuidt is te zien in des V. D. a. St.' p. 604—.
BESNYDENISSE (In welken gy ook befneeden zyt met eene) die zonder handen gefchiedt, in de uittrekkinge van het ligchaam der zonden des vleeschs, door de Befnydenis van Christus, Kolosf. II: 11. (tf) De Befnydenis was oudtyds het teeken , dat behoorde tot het Zaad van Abraham, en was toen zo noodzaaklyk , dat niemand konde gereekend worden aan het Verbond ingelyfd te zyn, ten zy hy befneeden ware. De Geloovigen te Kolos fe, fchoon in de Voorhuid zynde , behoorden tot het Geestelyk Zaad van Abraham , voor zo verre hy een Vader is van allen, die gelooven,Rom,.IV: n. Zy waren ook ingeiyfd aan het Verbond : Niet het Oude , dat
BESNYDENI Sf
reeds verouderd was; maar aan het Nieuwe,, t welk m beetere Beloften was bevestigd: Maar om tot Abrahams geestelyk Zaad gereekend, en aangemerkt te kunnen worden als Ingelyfden aan het Verbond, moesten zy ook Befneeden zyn. Zv waren ook.waarlyk befneeden gewordenMaar met 111 hunne Perfoonen ; maar in
JZtSr\U5\ i>eIyk Hv het Ho°fd ™" alle Overheld en Magt ts, zo ookhun Hoofd,-
hun Verbonds-hoofd was, vs. 10. Maar
li, f^ïï .Üe zvn ' en nochthans oorfpronglyk Heidenen te zyn, en de' Voorhuid te hebben , is dat geen openbaare tegenftrydigheid ? (3) 0m deeze Bedenking te voorkoomen, verklaart de Apostel aanftonds, welke de Befnydenis* was, van welke hy fprak; en door welk middel die gefchied was. (K«) De Befnydenis, van welke hy fprak, was zo eene , die zonder handen gefchiedt, beftaande in de uittrekkinge van het ligchaam der zonde des vleeschs.Cm) Wat is het Ligchaam der zonde des vleeschs? En wat is de Uittrekking 'er van? (W) Betreffende het eerfte: Het is de aangeboorene , diep ingewortelde en ons in onzen Natuurftaat overheerfehende Verdorvenheid. Paulus noemt ze Rom VI: 6, gelyk als hier, het Ligchaam der
f! ula°m a at Z-e a!f e,en. geheel Ligchaams, beftaande uit allerlei zondige bégeerlykheeden en bedenkingen , die wel als onderfcheidene leden zyn, en onderfcheidene. werkingen hebben, naar het onderfcheid der voorwerpen, waar toe ze zich bepaalen, maar evenwel te faamen een zondig geheel uitmaaken , gelyk onze Leden, hoe zeer ook onderfcheiden, te faimengevoegd zynde , tot bet geheele van ons Ligchaam behooren. Die Verdorvenheid is een Ligchaam der zonde des vleevhs Om dat ze door het vleesch wordt voortl geplant; want al wat uit vleesch gebooren wordt ts vleesch. Om dat ze door het vleesch gevoed en aangepord wordt, daarom leest men van vleescblyke bégeerlykheeden, 1 Petr. IL u. Om dat ze in het vleesch, als 't ware, haaren Zétel heeft gevestigd, en door hetzelve haar grootfte kragt en meeste werkinge doet. De Apostel merkt de Zonde aan als een Meesteresie, die m onsflerflyk ligchaam heerscht, en zich doet gehoorzaamen in de bégeerlykheeden deszelfden Ligchaams, en zich*deszelf; leden dienstbaar maakt tot wapenen der ongerech-
tig.



BESNYDENIS.
tfgheid, Rom. VI: m, 13- En dus zal dit Ligchaam''t zelfde zyn, 't welk hy elders noemt den Ouden Mensch , die verdorven •wordt door de bégeerlykheeden der verleidinge, Ephef. IV: 22. (/3£) Hier uit zal men nu ligtelyk kunnen opmaaken , wat de Uittrekkinge zy van dat Ligchaam der Zonde, 't Zal in 't zelfde beftaan, dat men, gelyk hy ter laatstgemeldc plaatfe fpreekt, aangaande de voorige wandelinge, den Ouden mensch aflegge; dat men de zonde niet meer over zich taate heerfchen, Rom. VI: 14. Maar die veel meer beftryde en zoeke te overwinnen, 'twelk genoemd wordt, het vleesch te kruifigen met de beweegingen en bégeerlykheeden , Gal. V: 24. De leden te dooden; die op Aarde zyn; welke daar ftuks wyze opgeteld worden, Kolosf. Hf: 5. Vergel. Gal. V: 19, 20, 21, daar ze werken des vleescbs'heeten. Deeze Uittrekkinge nu O3) wordt hier genoemd een Befnydenis, die zonder handen gefchiedt, (**) In de uitwendige Befnydenis wierd wechgenomen de Foorhuid van het vleesch aan het Teellid. Zo lang iemand die Voorhuid nog had, konde hy niet gereekend worden tot het Zaad van Abraham te behooren, of recht te hebben op de goederen van het Oud Verbond : En daarom moest de Voorhuid worden wechgenomen. In dc geestelyke Befnydenisfe komt alleen in aanmerkinge de Voorhuid des harten, en die is dat Ligchaam der zonden , want van zo even gefproken was. Zo lang iemand die Voorhuid nog heeft, kan hy niet ggreekend worden tot het geestelyk Zaad vorr Abraham te behooren, of recht te hebben op , of aandeel aan de beetere goederen des Nieuwen en beeteren Verbonds: En daarom moet die Foorhuid des harten worden wechgenomen. Paulus leert ons dat ten duidelykften, Rom. II: 28 * 29. Die is niet een Jood (een waar geloovig Belyder) die het in 't openbaar,is; noch die is niet de Befnydenis, die het in '* openbaar is in het vleesch. Maar die is een Jood, die het in 'ï verborgen is, en de befnydenis des harten, in den geest, niet in de letter. C/3£) De Uitwendige Befnydenis werd gedaan met menfchen handen. Maar deeze Geestelyke gefchiedt zonder handen, Ze behoort tot den verborgen mensch des harten, en is een gewrocht van eene verborgene , doch onweérftaanbaar werkende kragt, die het
BESN Y D E N I S. 413
ft'eenen hart uit het vleesch wechneemt , en een vleefchen hart in de plaatfe geeft. Het is daarom niet alleen een eisch van Godt: Befnydt dan de Voorhuid uwes harten, Deut. X: 16, Jerem. IV: 4. Maar ten blyke, dat dót niet kan gedaan worden door Menfchen hand, of eigene kragt, is het ook eene Belofte van Godt: De HEERE moe Godt zal uw harte bèfnyden — om den HEERE uwen Godt lief te hebben, Deut. XXX: 6. Met deeze Geestelyke Befnydenis waren de Geloovigen te Kolosfe befneeden geworden in Christus, als hun Hoofd. Dat had de Apostel reeds te kennen gegeeven in het begin van het vs. (33) Maar op het einde 'er van zegt hy het duidelyker. Het is gefchied door de Befnydenis van Christus, zo dat zyne Befnydenis by den Apostel wordt aangemerkt, nietals het teeken en zeegel van die Geestelyke Befnydenis , maar als de uitwerkende oorzaak 'er van, of het middel, Waar door die gefchied is. («) Nu is het wel waar, dat Christus is befneeden ten achtften dage : Maar zeekerlyk zal de Apostel die niet bedoeld hebben : Aan die zal men zo veel kragt en verdienfte niet kunnen toekennen. (£) . Wat is hier dan de Befnydenis van Christus? (««) Sommigen verftaan 'er door de Geestelyke Befnydenis , waar van zo even gefproken was , waar mede Christus zyn Volk befnydt, en die zou dan zyne Befnydenis genoemd zyn, in tegenöverftelling van de Uitwendige , welke met handen gefchiedt, welke wel uit de Vaderen was, fmaar ook door'Mofes gegeeven, dat is, geboden was , Joh. VII: 22. Zo begrypen het onze Randfchryvers, als ook de Eerw. Clem. Strefo, in zyne Meditatiën over deezen Brief, p. 138—. Had de Apostel dat bedoeld, dan dunkt my, dat hy niet zou gefchreeven hebben : Door — maar by wyze van Verklaaringe : PVelke is de Befnydenis van Christus. (00) Dit is dan ook de reede, waarom anderen na eene andere Verklaaringe hebben omgezien. (A) By fommigen is het de Doop. De reede, die hen dus doet denken,is,dat in'tvolgende 12. vs. gefproken wordt van den Doop» Men meent, dat die de Befnydenis van Christus zou genoemd zyn , om dat die door Christus is ingefteld, om te zyn in de plaatfe der Befnydenisfe; om dat, ze ook hetzelfde beteekent en verzeegelt. Zo Fff 3 be-



4i4 BESNYDENIS.
begrypen het eenige Engelfche Godtgeleerden , en ook Deylingius, Obferv. Mifcell. p. 593—. Dat de Doop een teeken en zeegel zy van de Uittrekkinge van bet ligchaam der zonde wordt gereedelyk toegeftemd; maar men kan niet toeftemmen , dat die . gefchiedt door de kragt des Doops. Die kragt is alleen toe te fchryven aan de kragt van Christus dood, waar in de Geloovigen gereekend worden Hem geftorven te zyn, 't welk hun door den Doop beteekend wordt: Vooral , toen die bediend wierd door onderdompeling in 't water, 't welk als eene begraavinge was. (B) Zou men dan door de Befnydenis van Christus niet zynen Dood mogen verftaan? Waarom zo wel niet, als door zynen Doop? Matth. XX: 22, 23, Luk. XII: 50. (AA) 'Er is althans tusfchen beiden wel eenige overeenkomst, (a) Die Befneeden zou worden had de Foorhuid des Fleeschs. Christus, aangemerkt als de Borg, had de Foorhuid van de Zonden der zynen. Godt had hunne ongerecbtigheeden op Hem doen aankopen ; om de Overtreedingc zynes Volks is de plaage op Hem geweest, Jef. LUI: 6, 8. 't Waren hunne zonden, die Hy in zyn ligchaam heeft gedraagen op het hout, 1 Petr. II: 24.(b)ln de Befnydenisfe werd de Voorhuid wechgenomen, maar door eene pynelyke bewcrkinge met een Mes. Zo is ook Christus op dien éénen zo merkwaerdigen dag, op welken de Ongerechtigheid moest wechgenoenen worden, Zach. 111: 9, door eenen pynelyken en geweldigen dood afgefneeden uit het Land der Leevendigen, Jef LUI: 8. 't Welk voor Hem, en voor zyn Volk was als een affhydenvan de Geestelyke Voorhuid, 't Welk mooglyk de reede was, waarom de Chaldeeuwfche Overzetter het daar voorkoomend Grondwoord ")U heeft
vertaald door Bèfnyden, naar de aanmerkinge van Prof. Lampe, in zyn GenadeVerb. D. II. C. XXII. §. 19. p. m. 773. in de Aant. Waar men nog zou kunnen byvoegen, dat Dan. IX: 26, daar van 'sMesfas uitroeijinge, dat is zynen geweldigen dood, gefproken wordt", juist hetzelfde woord JVö voorkomt, 't welk Exod. IV:
^5- de beteekenis heeft van Bèfnyden. CBB) Als men het nu zo neemt (en dat leevert een vry fterk bewys op voor dee22 opvattinge) zo zal men in volle kragt
BESNYDENIS — BESOR.
van beteekenisfe kunnen zeggen , dat, door die Befnydenis van Christus, het Ligchaam der zonde des vleeschs is uitgetrokken, voor zo verre de Geloovigen .gereekend worden in Hem, als in hun Hoofd befneeden, dat is geftorven te zyn, zo als Paulus leert Rom. VI: 6. Dit weelende , dat onze Oude Mensch met Hem gekruifigd is, op dat het Ligchaam der zonde te niete gedaan worde, op dat wy der zonde niet meer dienen —. Doch hoe men het ook neeme, deeze woorden waren recht gefchikt tot des Apostels oogmerk. Want waren 'er onder de Kolosfers, als onder de Galatiërs Joodschgezinde Leeraars opgeftaan ,. die 'er op aandrongen, dat de Bekeerden uit de Heidenen ook moesten befneeden worden : Uit onze woorden was te zien, dat zulks geheel onnoodig was : Zy waren reeds befneeden met eene Befnydenisfe, welke veel voortreffelyker was ; met zo eene, die zonder handen gefchied'was, ter wechneeminge van de Voorhuid des harten. Wilden zy , dat zy de Befnydenis daar van tot een teeken en zeegel zouden ontvangen : Dat was onnoodig. Zy waren gedoopt, vs. 12, en dat ftrekte hun tot een teeken en pand van dezelfde geestelyke Zaak, maar' als nu verworven, welke de Befnydenis flegts fchaduwagtig hadde uitgebeeld. Was het groot oogmerk van die lieden, om hen, door de Befnydenis aan de Wet van Mofes te onderwerpen; dat was zo veel als Christus hun onnut te maaken, Gal. V: 2, en kwam ook nu in 't geheel niet meer te pas, naardien Christus het handfchrift, in inzettingen beftaande, uitgewischt, uit het midden wechgenomen had, hetzelve aan het kruis genageld hebbende, vs. 14-—.
BESODJA was de Vader van dien Mefullam, die, na de wederkeeringe uit Babel, by de herbouwinge van Jeruzalem, de Oude Poorte heeft helpen verbeeteren, Nehem. III: 6. '
BESOR, eene Beeke op de grenzen van Paleftina ten Zuiden,welke niet verre van Gaza in de groote Zee vloeit. Zo wordt ze op de meeste Kaarten geteekend, om reede,.dat het die Beeke was, welke David met 400 zyner Krygsknegten overtrok , toen hy de Amalekiten vervolgde, die zyne Stad Ziklag uitgeplunderd en verbrand hadden, 1 Sam. XXX: 9. Nu
weet



BE SPOTTING E.
BESPRAAKT. 415
weet men, uit Num. XIII: 9,dat de Amalekiten ten Zuiden van Kanadn woonden.
BESPÓTTINGE (Dit is hun lieder) in Egypteland, Hof. VII: ï6i>; Het ryk deiTien Stammen, tot ftraffe zyner Geveinsde Boetvaerdigheid, geen heul, noch hulp vindende by Godt, had om hulpe gezonden na Egypte, vs. n. Maar dit zou hun tot eene Befpottinge zyn. De Egyptenaars zouden hun geene hulpe toebrengen, zy zouden bedroogen uitkoomen met het vertrouwen , dat zy op derzelver hulpvaerdigheid en magt gefield hadden; en daar zy die als hunne Vrienden en Bondgenooten hadden aangemerkt, zoudèn zy daaren-boven nog van die befpot en als uitgejouwd worden , 't welk in zo een geval eene diepstgrievende fmerte is. Hetzelfde was hun ook voorfpeld door Jefaia, Cap. ■XXX: 4, 5. Wanneer zyne Vorften zullengeweest zyn tot Zodn , en zyne Gezanten zullen gekoomen zyn naby Chancs: Hy zal ze allen befchaamd maaken voor een Vdk, dat hun geen nut kan doen, noch tot hulpe, noch tot voordeel; maar tot fchande, en ook tot fmaadheid weezen zal.
BESPÓTTINGE van den Heere Jefus. Als de Euangelisten daar van fpreeken , gebruiken zy doorgaans het woord %ft»»ira, 'twelk zo veel zegt als met iemand gekken, gelyk men met de Kinderen doet; iemand behandelen en uitlagchen als eenen ingebeelden, doch magteloozen Jongen. De LXX Overzetters hebben hetzelfde woord gebruikt van het fpeelen met, en het befpotten van Simfon door de Philiftynen., Richt. XVI: 25, 27. Jefus nu, niet min Hy de Heer der Heerlykheid was , heeft menigerlei grievende befpottingen moeten ondergaan in onderfcheidene plaatfen , door onderfcheidene Perfoonen, op meer dan eenerlei wyze, en over meer dan eenerlei Onderwerp. Als in de Zaale van Kajaphas; daar baldaadige Gerechtsdienaars het zich veroorloofden, Hem te befpuwen, te bedekken, in het aangezigt te ftaan, en Hem toe te duwen : Propheteer ons, wie is het die u geflaagen heeft? Matth. XXVI: 67, 68, Mark. XIV: 65. In het Hof van 77erodes, daar die Vorst en zyne Krygslieden Hem veragtteden en befpotteden, en, op dat Hy ook zelf aan het faamgerot gemeen op dc ftraat tot eene befpottinge zoude zyn, Hem een blinkend kleed aandee*
den, en zo te rug zonden na Pilatus, Luk. XXIII: 11. In het Rechthuis van Pilatus, daar de Krygsknegten Hem een doornen Kroon op het hoofd drukten, een purperen Mantel om de fchouders wierpen, eenen rietftok in- de hand gaven in de plaatfe van eenen Scepter , voor Hem op de kniën vielen, zeggende: Wees gegroet, gy Koning der Jooden. En , boven alle die befchimpingen, Hem nog befpoogen, en op het hoofd floegen, Mark. XV: 17—19, Matth. XXVII: 28—30. Eindelyk ook nog op Golgotha in het bangfte van zyn lyden, dan eens door eenen der Moordenaaren, die met Hem gekruifigd waren; dan dooide O verpriesters, Schriftgeleerden en andere Hoofden des Volks; dan door anderen, die voorby gingen: En dat alles ter zaake van zyn Godtlyk Zoonfchap i Mesfiasfchap, Koninglyke waerdigheid, &c„ Ligtelyk kan men denken , dat zo veele befchimpingen -zullen geweest zyn als zo veele doodfteeken in zyne beenderen ; maar ze behoorden mede tot zyn Borglyden : De verfmaadheeden der geener , die Godt gefmaad hadden, moesten op Hem vallen , Pf. LXIX: 10. En inmiddels zyne Vyanden op het felfte bézig waren zyn 'Me'sfiasfchap te verlochenen, moesten zy een fpreekend bewys voor hetzelve in het licht ftellen ; want zo was 'er voorzegd,, dat Hy zou zyn een fmaad van menfchen, ver agt van het Volk, een ver agt e ziel, aan welke het Folk eenen grouwel zou hebben, Pf. XXII: 7, Jef. XLIX: 9. '
BESPRAAKT, wel - befpraakt, ofwelfpreekend te zyn , wordt van iemand gezegd, die niet alleen vaerdig ter taaie is-, maar die ook met klem en kragt zo van woorden , als van reedenen zyne zaaken weet voor te ftellen, zo dat die by anderen overtuiging baaren, en ingang vinden. Mofes was wel kragtig in woorden, Hand. VII: 22. Maar hy was zwaar van mond en tonge, Exod. IV: 10, maar Adron , zyn Broeder, konde zeer wel fpreeken, vs. 14, waarom die hem in zyn Gezantfchap aan Pharao. ook werd toegevoegd. Van den Heere Jefus wordt bok getuigd , dat Hy is geweest kragtig in woorden , Luk. XXIV: 19. Hy leerde , niet als de Schriftgeleerden, maar als magt .hebbende, zo dat de Schaaren zich ontzetteden over zy- . ne leer, Matth. VIL 28, 29. In de Syna-



Ax6 BESPRENGEN.
BESPRENGEN.
goge te Nazareth verwonderden zich allen over de aangenaame woorden, die uit zynen mond voortkwamen , Luk. IV: 22. Zyne Vyanden, de Gerechts-dienaars der Jooden , moesten getuigen, dat nooit een Mensch zo gefproken had, als hy, Joh. VU: 46. Geen wonder ook ! Hy was de Opperjle Wysheid zelf, en Godt had Hem eene tong der geleerden gegeeven, Jef.L: 4. Groot moet ook de Wellpreekendheid van Salomo geweest zyn; want van alle Volken kwamen 'er, om zyne Wysheid te hooren, 1 Kon. IV: 34. Paulus moet ook zeer welfpreekend zyn geweest; want de.Lyfiriers raakten in de verbceldinge, dat hy Merkurius was, die by de Heidenen gehouden werd voor den God der Wellpreekendheid , Hand. XIV: 12. Zyne verantwoording voor Koning Agrippa werd met zo veel kragt gedaan, dat die 'er over uitriep: Gy beweegt my byna een Christen te worden , Hand. XXVI: 28. Van Apollos wordt duidelyk gezegd : Dat hy een welfpreekend Man was, en magtig.in de Schriften,Hand. XVIII: 24. Men leeze hier meer van onder den Tytel WELSPREEKENDHEID, in des X. D. i. St. p. 432—.
BESPRENGEN was een voornaame Plegtigheid onder den Dag des Ouden Testaments. CN) 't Werd gedaan metBloed, of Water, of met beiden, in meer dan een geval , en aan onderfcheidene Perfoonen en Zaaken. Toen de VerderfEngel zou doorgaan, om deEerstgeboorenen der Egyptenaaren te dooden, moesten de Israëliten den bovendorpel, en de beide zyposten hunner deuren bef ryken met het bloed van bet geflachte Paaschlam , op dat de Verderf-Engel hunne huizen zou kunnen onderkennen, voorby gaan , en hunne Eerstgeboorenen verfchoonen , Exod. XII: 7. Ter inwydinge en bevestiging van het Sinaïtisch Verbond, nam Mofes een gedeelte van het Offerbloed, en fprcngde bet op het Volk, zeggende: Ziet dit is het bloed des Verbonds, Exod. XXIV: 8. Van het Bloed van het Zond-offer ,'t welk een Priester voor zyne zonde moest fiagten en offeren, moest hy brengen in de Tente der Saamenkomfle, en daar mede zeevenmaal ■fprengen voor den Voorhang van het Heilige, Levit. IV: 3—6, als mede op de hoor* nen van het Reuk-altaar, vs. 7. Op den grooten Verzoendag moest de Hoogepries¬
ter met het bloed, zo van den geflagteft Varre, als van den Zoenbok, met zynen vinger fprengen,.eenmaal op, en zeevenmaal voor het Verzoendekfel, Levit. XVI: 14, ig. De Leviten werden by hunne Inwydinge" befprengd met water, Num. VIII: 6, 7. Door Befprenging met het Offerbloed, en met de Zalf-olie werden Adron en zyne Zoonen ingewyd tot het Priesterampt, Exod. XXIX: 20., 21. Over den gereinigden Melaatfchen moest ook zeevenmaal gefprengdworden, Levit. XIV: 7, &c. (3) 'Er is geen twyffel aan, of die Befprengingen behoorden mede tot die dingen, die van eene andere beduidenisfe waren. Ze moesten dienen om te beteekenen deRantzoeneerende en Heiligende Kragt van Christus Bloed en Geest; en dat de Zondigende Mensch daar aan deel moest hebben, zoude hy met Godt verzoend, en tot zynen heiligen dienst en gemeenfehap toebereid worden. Veelal wordt het zo verftaan , als van den Mesfias voorzegd wordt,, dat Hy veele Heidenen zoude befprengen, Jef. LIÏ: 15. Al zo duidelyk ontdekt zich dat daar in, dat zyn Bloed wordt genoemd het Bloed der befprenginge, 1 Petr. I: 3, LIebr. XII: 24. En van zynen Geest beloofd wordt: Dan zal ik rein water op u fprengen, en gy zult rein worden: Van alle uwe onreinighceden , en van alle uwe Drekgoden zal ik u reinigen: En ik zal u een nieuw Hart, en
eenen nieuwen Geest geeven . Ezech
XXXVI: 25, 26. • '
BESPRENGEN, (Alzo zal Hy veek Heidenen') Jef. LIL 15a. Deeze Hy is de eerfte aan het "Kruis, en daar na ih heerlykheid verhoogde' Godts-Knegt, de Mesfias, vs. 13. Waar van men , onder den Tytel van VERS TAN DIGLYK leezen kan, D. IX. p. ,65. De Veele Heidenen zyn de veele Schaaren en Natiën van Volken, immers veelen van die , die voorheen, verbylterd door Afgodery en Bygeloof, van zyne gerugten niets gehoord, en van zyne heerlykheid niets gezien hadden. Die zoude Hy befprengen, (8) De gewoone uitlegging is: Dat Hy die groote Genadeweldaaden, die der Rechtvaerdiginge en Heiligmaakinge, welke door de menigerlei Befprengingen onder het Oude Testament waren voorgebeeld geweest , hun door zyn Euangelie - woord zou laaten aanbieden, en ook, door de werkinge van
den



BESPRENGEN.
den Heiligen Geest, deelagtig maaken, en daar door hen in zyn Verbond ontvangen, en tot zyn eigendom aanneemen zoude, en hun dat doen verzeegelen door de indompeling in, of befprenging met water in den Doop, gelyk oudtyds , aan Israël het Verbond, en hunne inlyving aan hetzelve was verzeekerd geworden door hetzelve te befprengen met het bloed van de geflagte Of' ferdieren ,- Exod. XXIV: 8. Met dat gevolg , dat zy, die zich voorheen ontzet hadden over zynen, naar uiterlyken fchyn, veragtelyke omftandigheeden, vs. 14, zich nu met diep ontzag aan Hem onderwerpen zouden in gehoorzaamheid des geloofs : Ja, dat zelfs Koningen nu den mond over Hem zouden toehouden; en dat die, in plaatfe van langer moord en dreiging te blaazen tegen Hem, en de zynen, Hem hulde zouden doen, als den geenen, die van Godt verhoogd was verre boven alle Overheid , magt en heerfchappy, daar toe bewoogen, daar zynu hadden mogen zien en verftaan 't geen hun voorheen nimmer was verkondigd geweest, vs. ,i§>. (3) 'Er zyn nog twee andere Verklaaringen van dit befprengen. De Leezer odrdeele over het min, of meer gegronde 'er van. (NK) Het eerfte is van den Eerw. Nieuwland, in zyne Letterk. Verluftig. D. II. p. 361. Volgens hem zou de Spreekwyze ontleend zyn van Menfchen , die in flaauwte, of bezwyminge gevallen zyn,die men met water in het aangezigt fprengti om-ze te doen herkoomen. Dein zwym gevallenen zouden dan de Heidenen zyn , ontzet, verbaasd, en door verbaasdheid als ontgeest geworden van wegens het tweeleedig zeer verfchillend gezigt: Eerst, van den ten diepften verneederden Mesfias, in welke geestelyke flaauwte, gebooren uit verwonderinge, de Mesfias verbeeld wordt hen te zullen befprengen, ten einde die flaauwte te doen overgaan: Door zich, ten tweeden, aan hun, door de Prediking van het Euangelie, en de daar mede gepaarde gaaven van den Heiligen Geest, te vertoonen als den verhoogden Middelaar, waar door Hyhun, en ook hunnen Koningen zou worden tot een Voorwerp van den diepften eerbied. (33) De andere is van den Grooten Taalkenner Nicol, Guil. Schroeder, In overeenftemminge van 't Grondwoord HU, by de Onzen door befprengen vertaald, met /. Deel. II. Stuk.
BESPRENGINGE. 4r?
een foortgelyk Arabisch woord , geeft hy aan 't zelve de beteekenis van door overgroote blydfchap opfpringen. En dan zou de zin deeze zyn, dat, gelyk veele Volken zich verbaasd hadden, met afkeer en veröntwaerdiginge t' Hemwaards waren aangedaan geweest wegens zynen hoogstveragtelyken ftaat , vs. 14, zo ook nu veele Volken van vreugde over Hem zouden opfpringen, vervuld met begeerte na het door Hem verworven heil, en met diepen eerbied voor zyn Perfoon. Uit deszelfs Obferv. Sel. ad Orig. Hebr. C. VIIL heeft Profesf. de Moor, dat gevoelen kortelyk opgegeeven,, als mede zyne Aanmerkingen daar tegen, dienende, om by het meest aangenomen gevoelen te blyven. Zie deszelfs Supplementum Comment. in Marckii Compend. p. na—.
BESPRENGINGE (Den Uitverkoorenen naar de Voor kennisfe —) des bloeds Jefu Christi, 1 Petr. I: 2. Zo omfchryft Ce Apostel de Geloovigen , aan welken hy fchreef. 't Waren, volgens vs. 1, Vreemdelingen , die in de verftrooijinge waren : Zo al niet allen, ten minften ten grootften deele, oörfpronglyk Jooden. Soortgelyken,als aan welken Jakobus fchreef,Cap. I: 1. Geloovigen uit de twaalf Stammen, die in de verftrooijinge waren. Men kan het ook daar uit opmaaken , dat hy in deezen Brief dikwils van en tot hen fpreekt met Spreekwyzen, die ontleend zyn van zulke, als gebruikt zyn van hunne Vaderen, Godts Oude Volk Israël. Men vergelyke onder anderen 't geen hv van hun zegt Cap. II: 9. Gy zyt een Üitverkooren Geflacht, een Koninglyk Priesterdom— met het geene van het Oude Volk wordt gezegd Exod. XIX: 6. Ik geeve in bedenk-inge-, of in onze woorden ook niet worde gezinfpeeld op de betrekkingen , die Godt tot dat Oude Volk had aangenomen, en de pligten, die Hy van hetzelve eischte. Godt had dal Volk verkooren, om Hem ten Volke des cigendoms te zyn, Deut. VII: 6. Zy heeten daarom cok zyne Uit. verkoorenen, Pf. CV: 43. De deezen heeten ook Uitverkoorenen naar de Voorkennisfe Godts des Vaders —. Geenen waren van Godt verkooren en tot zyn eigendom aangenomen, om Hem te zyn tot een Heilig Volk, Exod. XIX: 6. Waarom ook gezegd wordt, dat zy den HEERE hunnen Godt,
Ggg een-



4x8 BESPRENGINGE.
een heilig Volk waren ^Deut. XIV: 2. De deezen waren ook Uitverkooren in Heiligmaakinge des Geests; niet beftaande in eeneCeremonië'ele, maar in eene Zeedelyke en Euangelifche Heiligheid, die een gewrocht is van den Heiligen Geest. Want, gelyk die Heiligmaaking eene Pligt is, want ze is Godts Wil, 1 Thesf. IV: 3, zo is ze ook her oogmerk der Verkiezinge; want heeft Godt eenige uitverkooren voor de grondlegginge der Waereld, het is gefchied, op dat zy zouden heilig en onberispelyk zyn voor Hem in de liefde, Ephef. I: 4—. De Voorwaarde, op welke Godt dat Oude Volk aannam tot zyn eigendom , was , dat zy zyner femme naerftiglyk zouden gehoorzaam zyn, Exod. XIX: £, De deezen waren ook Uitverkooren tot Gehoorzaamheid: Om Gode onderworpen en dienstbaar te zyn in die gehoorzaamheid , welke genoemd wordt de Gehoorzaamheid des Geloofs, Rom. XVI: 16, de Gehoorzaamheid der Waarheid, waar toe de zielen moeten gereinigd worden door den Heiligen Geest, 1 Petr. 1:22, en welke dus een Vrucht is van de Heiligmaakinge des Geests —. Na dat het Oude Volk zich tot die gehoorzaamheid verpligt hadde, zeggende: Al wat de HEERE gefproken heeft, zullen wy doen , Exod. XIX: b, werd het Verbond geopend, de Verbonds-wet afgekondigd, en ook plegtig ingewyd door Offerhanden, met welker bloed 'Mofes op het Volk fprengdë, zeggende : Dit is het bloed des Verbonds, 't welk de HEERE met u gemaakt heeft over alle die woorden, Exod. XXIV: 4—8. Zo waren ook deezen uitverkooren tot Befprenginge, niet met het bloed van reedelooze Offerdieren, maar met het bloed van Jefus Christus, 't welk het bloed is des Nieuwen Testamènts, waar door hetzelve ingewyd, en vooral onherroepelyk bevestigd is. Welke Befprenginge geestelyk is té verftaan, gelyk ook 't geen elders wordt gezegd, dat de Geloovigen gewasfèhen zyn in zynen bloede. Zy waren 'er mede befprengd door hun het daadlyk aandeel te f'chenken aan het hei}, door het bloed van Christus verworven, om Gode te zyn tot het Volk zynes Verbonds, en aanfpraak te hebben op alle de beetere goederen des heet er en Verbonds, waar van Hy de Middelaar is, 't welk ook in beloftenisfen bevestigd n, Hebr. VIII: 6, LX; 14—24. Waarom
BESTAAN.
het ook gereekend wordt onder de uitneemender Voorrechten van de Geloovige Hebreen, dat zy gekoomen waren tot den Middelaar des Nieuwen Testaments Jefus, en tot het bloed der befprenginge,. Cap. XII: 24. Van het Oude Volk wordt gezegd^ dat Godt het gebaard hadde, Deut. XXXII: 18. Zo worden ook deeze Uitverkoorenen, vs. 3, omfchreeven als zulken, die wedergebooren waren tot eene leevendige hoope^—. Gelyk het Oude Volk, om dat het •Godts Volk was, recht kreeg op de beerving van Kanadn, zo als'Godt aan hunne Vaderen beloofd hadde : Zo hadden deeze Uitverkoorenen ook te wachten die onverderfbaare Erfenis, welke voor hen bewaard wierd in de Heemelen-—. Gelyk Godt zyn Oud Volk geleidde en befchermde in de Woeftyne, tot dat Hy het ftelde in het daadlyk bezit van het beloofde Erfland : Zo worden ook deeze Uitverkoorenen , geduurende hunne omzwerving door de Woeftyne deezer Waereld, in de kragt Godts bewaard, door het geloof , tot de zaligheid, die bereid is om geopenbaard te worden in den laatften tyd,. vs.- 5—. De Leezer laate deeze Aanmerkingen gelden naar t geene ze hem waerdig dunken. De gewoone uitlegging kan men vinden by Goltfius , van Alphen , en anderen * die over deezen Brief gefchreeven hebben.
BESTAAN ? QZogy HEERE de onge> rechtigheeden gadeftaat: Heere wie zal) Pil CXXX: 3.. De Dichter (K) vertegenwoordigt zich Godt, als gezeeten op den Throon des Gerichts ; als een Richter, die de Ongerecbtigheeden, tot verlochening zyner Opperheerfchappye , kwetfing zyner Majefteit, en fchennis zyner Wet bedreeven, Gadeftaat: Niet alleen 'er kennis van neemt, maar die ook , naar haare veelheid en grouwelykheid wikt en weegt in de weegfchaale zyner Gerechtigheid, en dan ook, naar evenreedigheid van dezelve , afweegt de welverdiende ftraffe, op dat Hy den fehuldigen het gericht ftelle naar het richtfnoer , en de gerechtigheid afpasfe naar het pasloot. Dit is het Geval,. 't welk de Dichter vooronderftelt, zeggende: ZO gy de Ongerecbtigheeden gadeflaat. In dat geval (3) vraagt hy: Wie zal beftaan P Naamelyk in ,t Gerichte, gelyk men leest Pf. I: 5. Daarom zullen de Godtloozen niet beftaan in V gerichte; noch-
de



BESTAAN — BESTEMD.
de Zondaars in de vergaderinge der Rechtvaerdigen. Dit wordt Vraagswyze voorgedekt , en dat fluit in zich op eene allerfterkfte ontkenning; ruim zo fterk, als of hy gezegd hadde, niemand is ,er op Aarde, die zal kunnen beftaan. Indien Godt de Ongerecbtigheeden gadeftaat en den Menfehe daar over te recht en te reede ftelt, wie zal beftaan? Wie zal kunnen, of durven zeggen: lk bebbe myn harte gezuiverd, ik ben rein van myne Overtreedingen? Immers niemand: Voorwaar ''er is geen mensch rechtvaerdig op Aarde , die goed doet, en niet zondigt, Pred. VII: ao. Hoe zou een mensch rechtvaerdig zyn by Godt ? Zo Hy lust heeft, om met hem te twisten, niet een uit duizend zal hy beantwoorden, Job IX: a , 3. Zo Hy de Ongerecbtigheeden gadeftaat, om die, naar verdiende, te ftratlen, wie zal dan kunnen beftaan ? Zeekerlyk niemand, 's Menfchen vleesch is geen ftaal, zyne kragt is geen fteenen kragt: En al ware dat zo, dan nog zou hy niet kunnen beftaan; want wie kent de fterkte zynes toorns, en zyne verbolgenheid, na dat Hy te vreezen is? Daarom wordt'er gevraagd: Wie zal voor zyne gramfchap ftaan ? Wie beftaan voor de grimmigheid zynes toorns ? Zyne grimmigheid is uitgeflort als vuur , en de rotzfleenen worden van Hem vermorzeld, Nah. I: 6. In plaatfe van te willen beftaan, zal dan de Zondaar den Godtlyken Richter moeten te voete vallen, en, in vertrouwen, dat èy Hem vergeevinge is, vs. 4, met David bidden: Gaa niet in het gerichte met uwen Knegt: Want niemand , die leeft, zal voor uw aangezigt rechtvaerdig zyn, Pf. CXLIII: a.
BESTELMEESTERS, zie AMPTLIEDEN.
BESTEMD CDewyle zyne dagen) zyn , het getal zyner maanden by U is, en Gy zyne bepaalingen gemaakt hebt, die hy niet overgaan zal, Job XIV: 5. De Mensch is een Zondaar , van onreine geboorte zynde , is hy ook onrein, en zal daarom ook eenmaal moeten fterven, want de bezoldinge der Zonde, die ons verontreinigt, en ons ftraffchuldig maakt, is de Dood. Om der Zonden wille betrekt Godt den Mensch in 't gerichte, vs. 3. De Mensch is kort van dagen, vs. 1. Maar de Mensch kan zynen Leeftyd niet korter maaken: Wel naar het ons toefchynt; maar niet ten aanzien van
BESTEMD. 419
den Leeftyd welken Godt voor hem befcheiden heeft, want zyne dagen zyn befiemd, of, gelyk men het ook vertaaien kan, af gefneeden in Godts belluit, zo dat die, zonder Godts belluit te veranderen, 't.welk volftrekt onmooglyk is, niet in het minfte meer ingekort, of afgefneeden zouden kunnen worden. De Mensch kan ze ook niet langer maaken, want bet getal zyner Maanden is by Godt, en Hy heeft eenen iegelyken menfehe zyne bepaalingen gemaakt, die hy niet overgaan zal. De duur zyns leevens is als binnen een ftaketfel beflooten, door 't welk hy niet heenen breeken , over 't welk hy niet heen klim-r men kan. Des (X) moet by ons vast ftaan, dat, al is het, dat de Mensch zynen tyd niet weet, Pred. IX: ia , en dikwils, als in een oogenblik door den dood overvallen wordt, als door eenen fchuld- eisfeher, de maate en befiemminge 'er van evenwel aan Godt bekend, en by Hem bepaald is. Alle onze dagen, alle onze Lotgevallen zyn door Godts Voorweetenfchap (want alle zyne werken zyn Hem van eeuwigheid bekend, Hand. XV: 18,) als 't ware opgefchreeven en verzeegeld in het Boek van zyn belluit: Zou dan ook zyne Voorweetenfchap , en zyn Belluit niet werkzaam zyn geweest omtrent den Tyd en Wyze van 's Menfchen dood? Is het waar, .en, moeten wy het gelooven, om dat de Heere Jefus het heeft geleerd, dat zonder den wille van den Heemelfchen Vader geen Muschken, ja! geen baatr van ons hoofd ter Aarde vallen kan, Matth. X: ao, 30; hoe zal men dan kunnen gelooven , dat een Mensch, zonder zyne voorbefchikking, of wille, zou kunnen vallen in het ftof des Doods? Een Val , waar van zo veel afhangt, die 'sMenfchen eeuwig wel, of kwalyk vaaren beflist. Zo lang de by Godt beflemde tyd nog niet daar is, blyft David bewaard, fchoon Saul hem met zyne fpiesfe aan den wand meende te fpitten; gaat Elifa veilig en ongemerkt heenen door het midden der Vyanden , die hem zochten; blyft Daniël onverzeerd in den kuil der hongerige Leeuwen ; Jona gered, fchoon over boord „geworpen in het harte der Zee; en lydt:Paulus leeven geen gevaar, fchoon zyn Schip aan fpaanderen wordt geftooten. Maar als de by Godt gemaakte bepaalinge daar is, dan is. Ggg 3, het



420 BESTEMD.
het voor geenen menfehe mooglyk , die te kunnen overgaan: Geen Goliath kan het dan ontgaan, al is hy van het hoofd tot de voeten in het harnas geklonken; geen ftervend kind,al dat David'ex voor bidt; geen Abfalom , fchoon hy zyne Vervolgers meent te kunnen ontvlugten ; geen Achas, al dat hy de Medecynmeesters ter hulpe roept. Daar is geen mensch, die heerfchappy heeft over den Geest, om dien te houden ; die heerfchappy heeft over den dag des doods: Daar is geen geweer in deezen Stryd, Pred. VIII: 8. Als de Tyd 'er is, moet de Man 'er ook zyn. Men zou 'er op kunnen toepasfen 't geen Amos zegt, Cap. V: 19. Als iemand vlugt voor het aangezigte eenes Leeuws, een Beer zal hem ontmoeten: Al kwam hy in een huis, een Slang zal hem byten, als hy met zyne hand leunt aan den wand. Gelyk nu allen niet derven op eene en dezelfde wyze, zo is 'er ook in de Tydsbepaalinge een merkelyk Onderfcheid. Godt heeft wel eenen iegclyken menfehe zyne Bepaalingen gemaakt, maar voor den eenen van een kleineren, voor den anderen van een ruimeren omtrek. De eene lterft, als hy Ouden der dagen zadt geworden is, als zyne Leevensgeesten vervlogen , zyne fappen verdroogd, zyne kragten verzwakt zyn. Naar het door Mofes opgezongen Tydperk zyn de dagen onzer jaaren 70, of zo wy fterk zyn 80 jaar , Pf. XC: 10. Anderen worden wechgerukt in de kragt van hunne volkoomenheid. Eenigen zelfs in hunne Kindsheid : Somwylen den Vader tot ftraffe , gelyk het Kind van David tot zyne groote droefheid , om dat het een Vrucht was van zyn Overfpel met Batbfeba, 2 Sam. XII: 16—. Somwylen het Kind ten goede , gelyk de Zoon van Jerobeam, welken Godt wechnam, om dat in denzelven wat Goeds gevonden was, 1 Kon. XIV: 13. Ook wel eens zulken, die tot meer Mannelyke jaaren gekoomen zyn , in welken het merg in hunne beenderen nog bevogtigd was: Den Kwaaden tot ftraffe; maar den Goeden ten goede, gelyk de vroome Koning Jofia , welken Godt wechnam voor den dag des kwaads, 2 Kon. XXII: 19, 20. De Rechtvaerdige wordt wechgeraapt voor het kwaad, Jef. LVII: r. De Rechtvaerdige, als hy vroeg komt te fterven , zal in ruste zyn, De Ouderdom is ecrlyk: Niet die
BESTEMD.
met een getal van jaaren gemeeten wordt— maar een onbevlekt leeven is de rechte Ou. der dom—. De Rechtvaerdige,in weinig tyds volmaakt .,eworden zynde , heeft hy langetyden vervuld.: Zyne ziele was den Heere aangenaam, daarom heeft Hy gehaast, hem uit het midden der boosheid wech te neemen, B. der Wyah. IV: 7—14. (3) Hier doen zich eenige vraagen op: (Ktt) Zou Godtsbeftemminge ook gaan over. dc dagen der geener, die by een onvoorzien toeval omkoomen ? Wie kan daar aan twyffelen, als men raadpleegt met den Bybel. Hoogepriester Eli valt van fchrik agter over vanzynen ftoel, en breekt den nek, 1 Sam. IV: 18. De Jongeling Eutychus valt in llaap , ltort ten venftere uit, en wordt dood opgenomen, Hand. XX: 9. Hoe toe-vallig was beider dood, en evenwel kunnen wy niet twyffelen , of dit behoorde even zo wel tot de Godtlyke beftemming, als het, naar 't ons toefchynt , toevallig omkoomen van' Abiram, den Eerstgebooren Zoon van Hiël, by het herbouwen van Jericho, 1 Kon. XVI: 34, offchoon het door Jofua lang te vooren voorfpeld was, Jof. VI: 26. Even zo wel als dat, naar 't ons toefchynt by geval, een Leeuw den ongehoorzaamen Propheet ontmoette, en hem doodde, 1 Kon. XIII: 24; niet min de HEERE hem voorzegd hadde, dat zyn dood ligchaam niet zou koomen in het graf van zyne Vaderen , vs. '22. Hoe geheel toevallig voor ons , dat, by voorbeeld, twee Mannen uitgaan in het woud om hout te hakken, en dat de byl des eenen van den fteel vliegt, en den anderen treft, dat hy 'er van fterft r En evenwel wordt gezegd , dat Godt hem zyne hand heeft doen ontmoeten, Exod. XXI: 13. (33) Wat zal men zeggen van zulken, die geweldige handen Haan aan hun eigen leeven? Van die kan men immers niet zeggen, dat zy hunne dagen, vervullen. Het is zo, naar den Mensch gefproken, verkorten zy hun leeven; maar zou dit gefchieden buiten de beftemminge van Godt? Saul valt in zyn zwaerd. Wanhoop over den verlooren veldflag, en vreeze voor de befpotting en mishandeling van de Rhilifiynen was by hem de dryfveêr 'er van, 1 Sam. XXXI: 4. Maar Godt had het te vooren reeds eenigzins laaten te kennen geeyea door David, Cap. XXVI: 10.
Ju,



BESTEMDE.
Judas gaat heenen cn verworgt zich - zeiven. Duldelooze wanhoop was het by hem, die hem tot dien ftap vervoerde, Matth. XXVII: 5. Maar de Tyd behoorde tot de bepaalingen, die Godt hem gemaakt hadde. 't Was Eeuwen te vooren reeds voorzegd, dat zyne dagen weinig zouden weezen, Pf. CIX: 8. Vergel. Hand. I: 20. (JU) Maar als onze dagen by Godt zo onherroepelyk beftemd zyn , zal dan het gebruik van Artfen en Artfenyen niet vruchteloos zyn? Zeekerlyk ja, als de over ons gemaakte bepaalingen vervuld zyn. Maar dat is ons onbekend. Gelyk wy dan, gezond zynde , mogten zorgen en werkzaam zyn, om ons leeven te onderhouden , en onze gezondheid te bewaaren; zo mogen en moeten wy ook, krank zynde, gebruik'.maaken van de middelen, die, naar de befchikkinge van Godt, zouden kunnen dienen, om onze gezondheid te herftellen, mits het gefchiede met een opzien tot Godt, die de opperfte Medecynmeestcr is , en met onderwerpinge aan zyn Vrymagtig Welbehaagen. Aan Koning Hiskia was de herftellinge reeds beloofd; evenwel moest "er een plaaster van Vygen gelegd worden op zyn gezwel, om het te doen ryp worden, Jef. XXXVIII: si. Zeer wel fchryft J. Syrach 'er van: Eert den Medecynmeester tot uwe behoef, ten — .* Want ook hem heeft de Heere gefchapen. De geneezinge is van den Allerhoogjlen. Evenwel heeft de Heere de medecynen uit de Aarde gefchapen, en een voorzigtig man verontwaerdigt ze niet. Door dezelve heelt hy den mensch, en neemt zyne krankheid wech —. Myn Kind, in uwe krankheid, verzuimt het niet, maar bidt den Heere, en Hy zal u geneezen, Cap. XXXVIII: 1—q.
BESTEMDE (De) tyd, om genadig te zyn, is gekoomen, Pf. Cll: 14b. Die deezen Pfalm. met eenige oplettendheid" inziet, zal niet kunnen twyffelen, dat het de Kerk zy, die 'er in wordt voorgefteld, als haaren Verbonds - Godt vuurig aanfmeekende, om verlost te worden uit eenen haar zeer benaauwenderi nood. Dan of men zich hier hebbe voor te ftellen de Kerk des Ouden Testaments, zugtendein de gevangenisfe van Babel; of de Kerk des Nieuwen Testaments, gedrukt door het Antichristensch Babel, of door de dwinglandy van andere onmenschlyke Wreedaarts, is
BESTEMDE. 4at
onder de Uitleggers in gefchil. Men kan daar van in 't breede leezen de Aanmerkingen van Jungius, in zyne Verborgenh. der laatfte Tyd. p. 614—640. Die voor het Eerfte gevoelen zyn, verftaan door deezen Beftemden tyd dit LXX jaaren, die tot den duur der Babylonifchegevangenisfe bepaald waren, Jerem. XXIX: 10. Waarom Daniël op het einde van die jaaren Godt ook durfde maanen op zyne belofte, Cap. IX: s—. Die van het andere gevoelen zyn, verftaan het van een ander Tydperk , 't welk by Godt beftemd was, om der Kerke genadig te zyn, haaren twist te twisten, en haar uit te brengen, in het licht, op dat zy haaren lust mogt zien aan zyne gerechtigheid. Doch wat hier ook van zy, hier in komt men evenwel over-een , dat *JP1D zó eenen zeekeren tyd aanduidt,als Godt, in wiens hand onze tyden en ftonden zyn , naar zyn vrymagtig welbehaagen, in zyn eeuwig Raadsbelluit beftemd'heeft, en ook, min of meer bepaald, laaten aanftippen door de Propheeten, als waarin Hy der Kerke hulpe zou bieden tegen, en verlosfen van onder de overmagt van haare Vyanden. Maar , naardien het woordeke O fomwylen vertaald wordt door Want, fomwylen door Wanneer, of Als, zo wordt-ook dit vs. by allen niet eveneens overgezet. De Onzen hebben het dus gegeeven : Gy zult opflaan —: WANT de tyd om haar genadig, te zyn, de beftemde tyd is gekoomen. Dan zullen deeze laatfte woorden zyn aan te merken als een reede van aandrang, om Godt te beweegen, dat Hy nu wilde opflaan ter hulpe. zyner Kerke , naardien de daar toe in zynen raad beftemde, en door zyne Propheeten aangeftipte tyd, met welks vooruitzigt zy zich onder haaren druk fteeds bemoedigd had, nu gekoomen was. Als hadde de Spreeker gezegd: Maar my aangaande, myn gebed is tot u, ó HEERE l Daar is een tyd des welbehaagens, 6 Godt £ door de grootheid uwer goedertierenheid, Pf, LX1X: 14. Anderen vercaal;ii het dus: Gy zult opfiaan WANNEER de tyd, de beftemde tyd zal gekoomen zyn.. En dan- zullen deeze laatite woorden zyn aan tc merken, als een blyk van des Spreekers gelaatenheid in, en onderwerpinge aan Godt, Hoe hard gedrukt, hy wilde den HEERE geen paal, noch perk ftellen, maar G g g 3 ftil-



422,BESTENÏ)IG, BESTRAFFINGE.
ftille zyn , en wachten op zyn heil , in vertrouwen, dat Hy, die alles fchoon maakt in zynen tyd, Pred. III: li', het ook voor zyne Kerke wel voleinden zoude , wanneer de daar toe hy Hem 'beftemde tyd zou gekoomen zyn. Mén vergelyk Maje BusfPfalm. en Plevier over deezen Pf. en dit vs. agter zyne Vcrklaaring over Zephanja.
BESTENDIG, BESTENDIGHEID , zie STANDVASTIGHEID, in des VII. D. 3. St. p. 6ao—.
BESTRAFFINGEN (Dender tucht zyn de weg des leevens, Spr. VI: 33b.
BESTRAFFINGE QWie de) haat,is onvernuftig, Spr. XII: i\ 00 1° den elften Tekst gaat vooraf: Het Gebod is een lampe,en de Wet is een licht. Die dat fteeds in het oog houdt, wandelt zeeker, als 't ware in het licht van Godts aangezigt. Maar wendt de mensch zyn gezigt daar van af, dan wordt hy gelyk aan eenen, die in duisternisfe wandelt, en niet weet waar hy heenen gaat. Zal men nu zo eenen maar laaten voortgaan ? Dat zy verre: Men moet hem zoeken te bekeeren van de dwaalinge zynes wegs, op dat men zyne ziele redde van den dood. (KK) Daar toe moeten aangewend worden de Beftraffingen der tucht. Dat is zo eenen Tucht, die gedaan wordt door Beftraffingen; die niet gevoeld, vaazr-geboerd wordt, gelyk 'er ftaat: Myn Zoon, hoort de tucht uwes Vaders, Spr. 1:8. Tucht en Beftraffingen worden daarom dikwils met malkanderen verwisfeld, Cap. XII: 1. XV: 10, 32. Welke beftraffingen dan moeten dienen, om iemand van het onbetaamelyke,het fchandelyke, en de fchadelyke gevolgen van zyne gevoelens, ol gedrag, op een emftigen, evenwel geen bytendeh en meesteragtigen toon,te overtuigen, daar van te rug te doen koomen. en tot beetere, en hem meer voordeelige
fedachten en gedraagingen op te wekken, )at te doen, is de pligt van elk, en behoort mede tot de liefde tot den Naasten, daarom zegt de groote Wetgeever : Cj zult uwen Broeder niet haaien in uw harte, Gy zult uwen Naasten naerftiglyk berispen, en zult de zonde in hem niet ver draagen Levit. XIX: 17. Zie ook Matth. XVIII: 15 Vooral de pligt der Ouderen omtrent hun ne Kinderen, Spr. XXIX: 15,17.XIX: 18 XXIII: 13. Als mede van de Leeraars Paulus fchreef'er van aan zyne beidé Leer
BESTRAFFINGE.
zoonen Timotheus cn Titus: Weder legt, be.
ftraft, en vermaant in alle langmoedigheid en leere $ 3 Tim. IV: 3. Beftraft fcherpelyk, op dat zy gezond mogen zyn in het geloove, Tit. t: 13. (3) Maar de Beftraffingen worden by allen niet eveneens opgenomen, en zyn daarom ook by allen niet van die goede uitwerkinge, welke de'menschlievende, en wyze Beftrafter bedoelt. (fc4K) Treft hy een hoorend Oor aan : Het oor van zo eenen, die begrypt, en 'er ook gevoel van heeft, dat zelfs openbaare be. ftrafftnge.beeter is dan verborgene liefde, Spr. XX Vil: 5, die met David de beftraffingen van den Rechtvaerdigen aanmerkt als Olie op zyn hoofd, Pf. CXLI: 5. Dan zullen de beftraffingen hem de weg des leevens zyn; want zy leeren en overreeden hem af te wyken van de zo gevaarlyke paden der ongerechtigheid, die afdaalen na de binnenkamerendes doods; en wyzen hem, daaren-tegen, aan den wel engen, maar eenig veiligen, en eeuwigen weg, die den verftandigen de weg des leevens is na boven, en wekken hem op, om dien te verkiezen, op dat hy uit den dood overgaa in het leeven. Die Je be ftrafftnge waarneemt, zal kloekzinnig handelen, Spr. XV: 5. Die ds heftrapftnge des leevens hoort, zal in *t midden der Wyzen vernachten , vs. 31. (33) Maar 'er zyn 'er ook, die de Bcftrafftnge haaten, befpotten, en zich tegen den Beftraffer vergrimmen , met welken te beftraffen, men zich fchande behaalt, Spr. IX: 7,8. En van zulken zegt de tweede Tekst: Wie de beflraffnge haat, is onvernuftig» Even onvernuftig als een baloorig Paerd, 't welk, in plaatfe van zich te laaten beftuuren, het gebit op de tanden neemt, en als blindelings heenen holt, tot dat het met zyn hoofd tegen den muur loopt, en het verplettert, of in eene gragt, of van een hooge fteilte in de diepte ftort: Even onvernuftig als een Zieke , die den Mede-
, cynmeester aangrimt, om dat hy hem een bittere Artfeny toedient; of als een, die
• zynen weg vervolgt en wil Vervolgen , fchoon gewaarfchouwd , dat die eindigt
1 in een fpelonke van Moordenaaren; en
. dus niet zal wys worden, voor dat hy zich
■ des te laat beklaagen zal, J. Syr. V: 11— . 14. Daarom zegt Salomo ook : De tucht is . onaangenaam voor den geenen, die het pad
■ verlaat, en die de beftraffnge haat, zal
fier-



BESTRAF T E.
fterven» Die de tucht verwerpt, verfmaadt zyne ziele, Spr. XV: io, 32.
BESTRAFTE (Toen ftond Hy, Jefus, op, en) de Winden en de Zee, en daar werd groote fiille, Matth. VIII: 26. .De woorden, der beftraffinge waren , volgens Markus, Cap. IV: 39, s<»W, mtplftaxra, by de Onzen vertaald: Zwygt, weest fiiile.. Jefus had zich met zyne Difcipelen te fcheep begeeven , om over te vaaren in het Land der Gergefeenen, Aan hun het Scheepswerk overlaatende , had hy zich te flaapen gelegd : Inmiddels brak een geweldigen ftorm los. Stuurmanskunst en Zeemanfchap konden niet meer baaten. Zy liepen tot hunnen Wonderdaadigen Meester , zy wekten Hem op, ftelden Hem het gevaar voor oogen, en baden, Hy wilde hen toch be* hoeden* Jefus liet zich wekken. By ftond op, en toonde zich hulpvaerdig. Hy ftond op , om als de Opperheer, die over den Watervloed zit, en ook tot in de Afgronden toe doet alles, wat Hem behaagt, de voor alle menfchen onbedwinglyke Zee en Winden te bedwingen, den wankelen moed zyner Difcipelen, en den zo deerlyk gellingerden kiel te onderfteunen. Hoe belachlyk ftelt zich Koning Èerxes aan,toen hy den Hellefpont geesfelde, terwyle hy dien met een magtig heir overftak, om Griekenland te veroveren , en te verwoesten. Met welk een diepen eerbied voelt men zich niet aangedaan, als men ziet, dat, als de* Heiland flegts twee woorden fprak, 'er terftond een groote fiille volgde. Mattheus zegt: 'ETwiftrnrt, Hy befirafte de Winden en de Zee. Met luider ftemme, en op den toon van eenen beftraffenden Meester: Men zou 'er mede kunnen vergelyken Pf. CVI: 9, Nah. I: 4.. Hy fchold de Zee, en maakte ze drooge., Zwygende zou Hy het hebben kunnen doen, Zee en Winden hebben toch geene ooren, dat zy zouden hebben kunnen hooren: Evenwel wilde Hy woorden gebruiken , op dat men niet mogt denken, dat het by geval was ,• dat de Storm zo oogenbliklyk bedaarde ; maar het ten duidelykfte blyken mogt, dat het gefchiedde op zyn Opperinagtig bevel. Gelyk Godt eens met ilegts twee woorden zeide: 'Er zy licht; zo gebruikt Jefus hier ook Ilegts twee woorden : Zwygt, weest ftille , of wordet ge* muilband, gelyk het laatfte woord jrififtm*,
BESTRA F T Ei '423
by Markus, eigenlyk beteekent. Hetwordt zeer wel gevoegd by het eerfte woord Zwygt; want, behalven dat' da Muilband dient, om verfcheurende dieren het byten te beletten., zo wordt daar door ook den Honden het blaffen , den Leeuwen het brullen belet, en is daarom ook een Zinnebeeld van Stilzwygendheid, waarom men op het grafteeken van Lyfi* dika zag uitgehouwen het beeld van eenen Haan,, om haare waakzaamheid, van een' Toom , om haar verftandig Huisbeftuur, en van een' Muilband, om haare Stilzwygendheid aan te duiden, waarom hetzelfde Grieksch woord ook voorkomt in de beteekenisfe van iemand den mond te floppen, als het ware, een Slot aan den mond tc doen». Zo leest men Matth. XXII; 34. dat de Pharizeën gehoord hadden , dat Jefus den Sadduceën 'E<p!fte>n den mond geflopt hadde. Merkwaerdig is het, dat de Poëeten Bolus, die by hen de God der Winden is , verbeeld hebben met eenen Toom in zyne hand, om dat Jupiter, die by hen de Opperfte God is, hem de heerfchappy over de Winden had toebetrouwd, om die in bedwang te houden, op dat die niet alles onder den voet ftormen en verwoesten mogten. Zo zingt 'er VirgiUus van, JZneid. L. I. vs. 60, fpreekende van de Winden:
Sed Pater omnipotens fpeluncis abdidit atris
— — Regemque dedit, qui folder e certo Et premere, et laxas fciret dare jusfus ha* benas.
Door Vondel dus vertolkt:
Maar Godts almogentheid, wiens zorg zy
fiaan bevolen, Befioot ze in duisternisfe — —■■ —-
Hy [lelde ze onder dwang van eenen Héér en Vorst,
Die, volgens zynen last, hun zou den breidel vieren,
Den toom aanhaalen,. en hen leiden, en bs* fileren.
Wech Poëeten- met uw beuzelklap X De GodtgewydeEuangelieboeken geeven ons Jefus te befchouwen als den Bedwangheer van Zee en Winden, Zyn enkele
woor-



404 BESTRAFTE.
woorden waren voor die tot een Breidel en Muilband, 't Was, als of Hy gezegd hadde: ,, Zwygt kort ftil, gy bulderen„ de Winden , dat uw gonzend geblaas „ geen oogenblik langer gehoord worde! „ Verftomt, gy hoogmoedige golven,dat „ men van uw bruisfen en klotfen niets „ meer hoore! Wordt gemuilband, gyAf„ grond,fpalktuwe wydgaapende kaaken „ niet langer open, om ons in te Hokken! „ Eerbiedigt het bevel van uwen Schep„ per , die met zyne Leer- en Lievelin„ gen, door U in deeze zwakke kiel zo „ deerlyk geilingerd wordt!" 't Gevolg 'er van was, dat 'er eene groote flüte werd. De zwaar bewolkte Lucht klaarde op, de Winden zweegen,en de nog zo even woedende Zee werd glad en effen, als een Saphieren Plaveifel. Hier zag men, gelyk iemand niet onaartig gezegd heeft:
Hominem dormientem, Deum imperantem Creaturam obedientem.
Eenen Mensch, die fliep ; eenen Godt, die gebood ; en het Schepfel, dat gehoorzaamde, 't Konde niet misfen, of dit moest vreeze, eerbied, en verwonderinge baaren. Mattheus zegt, vs. 27, de menfchen verwonderden zich, en zeiden : Hoedanig een is deeze, dat ook de Winden en de Zee hem gehoorzaam zyn ? Zekerlyk is dit in de eerfte plaatfe te verftaan van zyne Difcipelen; maar in de tweede plaatfe ook van veele anderen in de nog andere Schip, kens, die mede af gevaaren waren , Mark. IV: 36, die, gelyk zy medegedeeld hadden in het gevaar, nu ook mededeelden in de wonderdaadige reddinge. Salomo zeide eens: Waar het woorddes Konings is, daar is heerfchappy: Maar wat Koning, hoe groot van magt, hoe hoog van inbeeldinge hy ook zyn mogt, zou zich eenige heerfchappy willen aanmaatigen over de Winden en de Zee ? Maar hier fpreekt Jefus. Jefus, als nog een. Knegt der geenen, die heerschlen, fpreekt met een wourd van Oppermagtig bevel, en hy wordt gehoorzaamd. De zwygende Winden erkennen, dat Hy het zy, die den wind verzamelt in zyne vuisten, Spr. XXX: 4. De bedaarde Zee erkent, dat Hy het zy, die s ch ftellen konde tegen den hoogmoed haarer
BESTRAFTE,BETAALEN.
golven, Job XXXVIII: n. Is 't waar, gelyk het is, dat het Godt alleen zy, die, met een woord fpreekens , den Stormwind doet op ftaan, en die de Golven om hooge ver* heft; die, daar-en - tegen, ook den Storm doet ftil ftaan , en de Golven doet fiille zwygen, Pf. CVIL 25, 29, zo moeten wy ons ook overreed houden, dat Jefus, fchoon Hy hier op Aarde verkeerde in de gedaante van eenen Menfehe, evenwel ook was Godt, boven allen te pryzen in der eeuwig* heid. Gelyk dit geval moet dienen , om ons te fterken in dat geloof, ,t welk de Overwinninge der Waereld is, dat Jefus is de Zoon van Godt, ijoh. V: 5. Zo kan zyn Volk hier uit, ter zyner bemoediginge, ook opmaaken, dat, hoe zeer onmenschlyke Wreedaarts moord en dreiginge blaazen , en ftormen op ftormen van vervolginge verwekken, het hun evenwel nooit gelukken zal, het Schipken zyner Kerke te doen vergaan. Al ware hetdat de Bergen verzet werden in het harte dér Zeen : Laat haare wateren bruisfen , laat ze beroerd worden ; laat de bergen daveren van derzelver verhefftnge ; Godt evenwel is in het midden van haar , des zal ze niet wankelen , Pf. XLVI: 3—5. De Heere fchynt wel eens te flaapen, maar, als de beftemde tyd, om genadig te zyn, gekoomen is, en de zynen tot Hem roepen: Waarom zoudt gy flaapen? Ontwaak! Staa op ons ter hulpe! Pf. XLIV: 24, 27 , dan ftaat Hy ook op, en zet hen in behoudenisfe, Pf. XII: 6. Men laate dan den moed nooit zinken , om te zeggen: Het is buiten hoope,maar men,blyve wachten op den HEERE, gelyk de wachters op den morgen. Gelyk Zonnefchyn volgt na Reegen, na Storm, Aardbeeving, en Vuur, het Zuizen ecner zagteftilte, 1 Kon, XIX: 11, 12, zo volgt ook Verblyden na Lyden, en na een kleinen toorn eeuwige goedertierenheid. Men heeft over Matth. VIII: 23-1—27. eene breedvoerige Verhandelingen driën verdeeld, van den Eerw. J. C. van Heymenberg, in het Merg der Akad. Verhandel. D. XI. p. 88—, p. 217--^, p. 339-
BETAALEN zegt: (H) Eigenlyk, dat men voldoe 't geen men fchuldig is. 'tZy men het fchuldig is geworden door iets vrywillig te belooven. Daarom leest men zo dikwils van het betaalen eener aan Godt gedaane gelofte, als Deut; XXIIL 21, Pf.
LXXVI: 12,



BETAALEN — BETüR.
BETER. 4=5
LXXVI: ia, Pred. V: 3. 't Zy men het is fchuldig geworden voor iets, dat men van eenen anderen tot eenen zeekeren prys bedongen , en ook ten zynen gebruike ontvangen heeft. EUfa wilde , dat de Vrouwe , de Olie, die haar zo wonderdaadig vermenigvuldigd was, zou verkopen, en daar van haaren Schuldheer betaalen, aKon. IV: 7. Q) Oneigenlyk zegt het iemand te betaalen, door hem, naar evenreedigheid van de door hem gemaakte Straffchuld, de Straffe te doen toekoomen. Zo leest men van Godt , dat Hy Babel de verdienfe zou betaalen , Jerem. LI: 6, 56. In dien zelfden zin hebben de Onzen hetzelfde woord O^tt* meermaals
vertaald door Vergelden, als Deut.XXXII: 41. Ik, zegt Godt, zal de wraak deen weder keer en , en mynen haat er en vergelden. aSam. III: 39. De HEERE zal den Boosdoender vergelden naar zyne boosheid. Insgelyks Jef." LXV: 6. Ik zal niet zwygcn, maar ik zal vergelden, ja / in hunnen boezem zal ik vergelden. Cap. LX VI: 6. Een Stemme uit den Tempé f een ftemme des HEEREN, die zynen Vyanden de ver dien ft e vergeit,
BETACH, eene Stad in het gebied van Hadad-Ezer, den Koning van SyriëTzoba. Ze werd, benevens nog eene andere Stad, door David ingenomen, na dat hy dien Koning overwonnen had. De voornaanifte buit, welken hy in die Stad vond, en na Jeruzalem deed brengen , was een groote menigte van Koper. aSam. VIII: 8. 1 Chron. XVIII: 8. wordt die Stad Tibchath genoemd. Het onderfcheid tusfchen Betach en Tibchath is niet zeer groot, en beltaat byna in niet anders, als iu eene letter -ver zettinge.
BETER duidt eene meerdere voortreffelykheid aan in een bedryf, of zaake, in vergelykinge met een ander bedryf, of zaake. Zo zeide Laban van zyne Dogter Rachel tot Jakob: Het is beter , dat ik ze u geeve, dan eenen anderen manne, Genef. XXIX: 19. Zo zegt Salomo : Beter is een goede naam , dan goede Olie : De dag des doods , dan de dag dat iemand gebooren
wordt —, Pred. VII: 1 . Zo ook Pf.
CXVIII: 8, 9. V- Is beter tot den HEERE toevlugt te neemen, dan op den menfehe te vertrouwen, 't Is beter tot den HEERE
I. Deel. II. Stuk,
toevlugt te neemenf, dan of Prinfen te vertrouwen.
BETER (Het is) tot den HEERE toevlugt te neemen , dan op Prinfen te vertrouwen , Pf. CXVIII: 9. (&) De Menfchen denken niet genoeg , dat de groote Lieden zo wel leugen zyn , als de gemeene Lieden ydelheid zyn, dat zy te faamen in de weegfchaale opgewoogen zynde, ligter zyn, dan de ydelheid, Pf. LXI1: 10. Veelen laaten zich dikwils veels te veel voorrtaan van der Prinfen gunst en magt. Zy zullen dikwils veel eer hun toevlugt neemen tot, en hun vertrouwen ftellen op Prinfen, dan tot en op den HEERE. Dit is een groote Zonde. Door Godt voorby te zien, en zyne hoope te ftellen op, en het goede te verwachten van den Menfehe,is een ontëeren van Godt, en Hem te ftellen beneeden den . Mensch. Het is daarom niet zonder reede, dat 'er gezegd wördt: Vervloekt is hy, die op eenen mensch vertrouwt, en vleesch tot zynen arm ftelt, en wiens hart van den HEERE afwykt, Jerem. XVII: 5. Het is ook groote Dwaasheid. (NN) Prinfen, hoe verre ook verheeven boven andere menfchen, zyn evenwel niet verheeven boven het menschlyke. Zy hebben ook hunne zwakheeden. Hunne gunst is veranderlyk. Men weet, om hoe eene beuzeling de Koningin Vafthi by hsaren Gemaal in ongunst viel, en van hem verftooten werd, Efth. I: 11, ia. Haman, de groote Gunfteling van Koning Ahafueros werd eerlang verhoogd aan de hoogde Galge. Maar de Gunst des HEEREN is onveranderlyk; Hy houdt den zynen de trouwe tot in eeuwigheid. (22) De Magt van Prinfen is groot. Het is een bekende fpreuk : An nefcis longas Regibus esfe manus? Weet gy niet, dat de Koningen lange armen hebben P Dan , hoe lang ook , ze zyn evenwel in fommige gevallen veel te kort. Een Koning moet wel eens zeggen: De HEERE helpt u niet: Van waar zoude ik u helpen? Van den Dorschvloer, of van de Wynpersfe ? a Kon. VI: ij. Maar by Godt is geen ding te wonderlyk; Hy is een Hulpe, kragtig in benaauwdheid: Hy kan meer dan overvloedig doen boven alles, wat wy bidden , of denken kunnen. QJ) Prinfen, hoe onveranderlyk die ook zouden mogen zyn in hunne gunfte, en hoe zeer het in hunne aiagt zou kunnen zyn,
Hhh ons



4^6 BETER.
ons geluk te bevorderen, zy zyn evenwel fterflyk , eiv kunnen ons ontvallen door den dood: Maar de HEERE leeft in alle eeuwigheid. By Hem zyn uitkomften tegen den dood; Hy geleidt de zynen tot aan, en over den dood. Hebben zy hier zynen raad uitgediend, Hy neemt ze dan op in zyne eeuwige heerlykheid. Daarom zingt de Godtlyke Dichter ook : Vertrouwt niet - op Prinfen, op 's Menfchen kind, by 't 'wélk geen heil is. Zyn Geest-gaat uit , hy keert wederom tot zyne aarde : Ten dien 'zelfdtn dage vergaan zyne aanflagen. PVelgelukzalig is hy, die den Godt Jakobs tot zyne hulpe heeft: /Ficns verwachtinge is op den HEERE zynen Godt^ die den Heemel en de /lar. de gemaakt heeft, de Zee, en al wat in dezelve is: Die trouwe houdt in eeuwigheid Pf. CXLVI: 3—6. Ziet daar ilegts drie reedenen, maar genoeg om ons re overreeden, dat het beeter zy tot den HEERE toevlugt te neemen , dan op Prinfen te vertrouwen. (2) Dit is-evenwel zo niet te verftaan, dat men zich in 't geheel geen moeite zou mogen geeven,om eenes Printen gunst te winnen, dat men 'er niet in het minfte op zou mogen vertrouwen. Dat zy verre! Zy hebben hunne magt van den Allerhoogften , op dat Hy door hen de Kwaaden ftraffe, en aan anderen Wehiaadigheid doe bewyzen. Doch als men zich tot Prinfen wendt , moet het altoos oe_ fcbiede'n met een opzien tot Godt, of het Hem behaagen mogte aan die het hart en ue magt te geeven, om te doen naar onze begeerte. Zo begreep het Vader Jakob. Hy zond zyne Zoonen wel met een aanzienlyk gefclienk na Egypte, orn gunst te vinden by Pharao'h eerden Staatsdienaar; maar het was met een Opzien tot Godt: Godt de Almagtige geeve u barmhartigheid voor het aangezigt van dien man , Genef. XLIII: n—14. Zo deed ook Vorst Nehemta._ De gunst voor zyn Volk moest van Koning Arthafaftha koomen, hy wilde ze ook wel van hem verzoeken, en van zyne gunfte verwachten : Maar hy bad alvoorens tot Godt, Nehem. II: 4, 5. Maar als men Godt voorby ziet, en het alleen van Printen hulpe en gunst verwacht, dan zondigt men , en men komt 'er dikwils bedrogen mede uit. Zo ging het met de afvallige Kinderen van Israël. Zy maakten «enen raadfag , docb nkt uit QJQ(k
BETERT.
om zonde te doen tot zonde. Zy trokken af om zich te fterken met de magt van Pharao^ en toevlugt te neemen onder de fchaduwe van Egypte. Maar die Sterkte van Pharao moest hun tot fchaamte worden, en die toevlugt tot fchande, Jef. XXX: 1 , a , 3. XXXl: 1,
BETERT u dan, en bekeert u — , Hand o m Re"k™erk' zegt Salomo',
opr. XXVI1: 9, verblyden het harte: Alzo is de zoetigheid van iemands Vriend van wegen den raad zyner ziele. Dat mag men wel toepasten op deezen raad van Petrus aan de Jooden. (X) De wonderdaadige geneezing van een' Kreupelgeboorenen had veel Volks doen te faamen koomen , en ouder hetzelve groote verwondering en verbaasdheid verwekt. Van deeze zo guuftige geleegenheid bediende zich Pe. trus, om hetzelve zyn gehouden wangedrag voor oogen te ftellen,van het fchandelyke 'er van te overtuigen, en tot boeteen bekeeringe op te wekken. Hun wanbedryf was geweest, dat zy Jefus, den Heiligen en Rechtvaerdigen verloehend, den Vorst des leevens gedood hadden,vs. 13—16. Eene grouwelyke , en hoogstftrafwaerdige.Ondaad ! De.deure der genade ftond evenwel nog open, naardien zy het in hun. ne onweetenheid gedaan hadden , vs. 17 Maar dan.moesten zy ook die haatelyke Vooroordeelen laaten vaaren , waar mede zy tegen Jefus ingenomen waren, ter oorzaake van zyn fmertelyk en fmaadelyk Lyden. Ten dien einde deed hy hen opmerken, dat door dat zyn Lyden vervuld was t geen de Propheeten van den Christus voorfpeld hadden, vs. 18. Hier uit leidc hy nu, vs. 19, deeze vermaaninge af, dat zy zich dan (daar zy dat gedaan hadden, daar het nu nog tyd was, om den toekoomenden toorn te ontvlieden, en zy zich ook nu konden en moesten overtuigd houden , dat Jefus, als de Christus, had geleeden naar de Schriften ,) zich ook nu wilden beteren en bekeeren. Twee woorden hier te fiamengevoegd, MiT«n«V«re, Betert u, 'Ewfj^wi, Bekeert u, welke, wanneer elk alleen voorkomt, malkanderens beteekenis .eemgzins inüuiteh ; maar nu, te faamengevoegd zynde, dienen onderfcheiden te worden. (NN) Het eerde zegt zo; veel, als wordt weder wys, hebt nadenken. 'Er wordt dan voorönderfteld, dat zy zich
had-



BETERT,
hadden gedraagen al-sDwaazen, bedwelmd door onverftand, verbyfterd van zinnen, vervoerd door drift. Met recht ! Wat orootere dwaasheid konde 'er ooit gepleegd worden, dan dat zy den Rotzfteen hunnes heil zo fmaadelyk verworpen hadden? Deut. XXXII: 15, 18. Daarom door Mofes in dat Hoofdft. vs. 6. omfchreeven , als een dwaas en onwys Folk. Zy moesten dan tot nadenken koomen ; Gedenken aan hunne wegen en handelingen, Ezech. XX: 43. Gedenken, van waar zy uitgevallen waren, Openb. II: 5. Om met Ephraïm zich te fchaamen, op de heupe tc kloppen, Jer. XXXI: 19. Met den Jongften Zoon , tot zich-zelven gekoomen zynde, berouw hebben, Luk. XV: 17. En met David uitroepen : ó HEERE! neem toch demisdaad uwer Knegten wech , want wy hebben zeer zottelyk gedaan , 2 Sam. XXIV: 10. Zo moesten deeze Dwaalenden vanGeest, door hel aanneemen der leeringe, weder tot verftand koomen , Jef. XXIX: 24. Maar het weder wys worden fluit niet alleen in zich op, dat men zyne Slegtigheeden erkenne en betreure; maar ook, dat men die verlaate , en wederkeere tot den weg des verftands. (33) Daarom voegt de Apostel 'er nog een tweede woord by: Bekeert u. Eigenlyk , keert wederom, gelyk het zo " vertaald wordt Luk. II: 20. («) 'Er wordt hier dan voorönderfteld, dat zy op eenen fchadelyken dwaalweg geraakt waren, 't Konde ook niet wel anders zyn: Hunne Leeraars waren afgeweeken van den weg, en deeden ook anderen ftruikelen in de Wet, Mal. II: 8. Zy dwaalden in de Leere. Israël zocht, ten dien tyde,/^ Wet der rechtvaerdigheid wel; maar het kwam tot dezelve ' niet: Om dat het die niet zocht uit den geloo- ; ve, gel yk hun Vader Abraham, wien het ge- : loof was gereekend tot rechtvaerdigheid, maar als uit de werken der Wet; Rom. IX: 1 31, 32. Zy dwaalden ook in den Wandel. 1 Daar zy roemden op de Wet , ontëerden zy ' Godt door overtreedinge van de Wet; want « zy bedreeven Overfpel, beroofden het heili- t ge, &c. en gaven daar door oorzaak, dat 1 de naam van Godt gelasterd werd onder de I Heidenen , Rom. II: 22—24. Q3) Van dit \ alles moesten zy te rugge. koomen; ftil- I ftaan op hunne wegen, vraagen na de 011- l de Paden , wederkeeren tot den goeden Weg, die hun nu door de Apostelen werd c
BETH - ABARA, BETH - ANATH. 427
aangeweezen, en daar in dan ook wandelen, indien zy wenschten rust te vinden voor hunne zielen ; wederkeeren tot het Geloof hunner Vaderen, om, met verlocheninge van alle eigene gerechtigheid, tot Jefus, .den Mesfias, de toevlugt te neemen , om in Hem gerechtvaerdigd te worden, cn zich in Hem te beroemen, Jef. XLV: 25. Ook wederkeeren tot den voorbeeldigen Wandel hunner vroegere Vaderen, die oprecht waren, voor Godts aangezigt wandelden , om , met daadelyken afftand van Godtloosheid en Waereldfche bégeerlykheeden, den Heere welbehaaglyk te dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigheid; niet in oudheid der letter, maar in nieuwigheid des Geests, naar het voorfchrift van den reedelyken,zuiveren, en onbevlekten Godtsdienst van het Euangelie. Dat doende, konden zy verwachtten, dat hunne zonden zouden worden uiigeuiischt —. Zo dringt de Apostel zyne ver-'' maaninge aan, vs. i9b, 20. Men zie daar van des VIIL D. 1. St. p. 424—. Daar ook Ie woorden: Beetert u, en Bekeert u, me3e zyn uitgebreid, doch flegts kortelyk.
BETH-ABARA, een Vlek , of Stad lan de Overzyde der Jordaane, Joh. I: 28. 't Is zekerlyk een Hcbreeuwfche naam , en wordt in die taaie dus gefpeld ïTKWl—fi'3,
Beth-habarah, dat is, Huis des Overtochts, buiten twyffel , om dat daar ter plaatfe een Veir was voor de geenen, die over de Jordaan moesten , als zy , over en weêr , Judeë en Pereë bereizen wilden. Dit konde wel de reede geweest zyn, waarom Johannes begonnen hebbe, daar in daar omftreeks, den Doop der bekeerinje te prediken en te bedienen, op dat zyïe Leere te eerder wyd en zyd, mogt verbreid worden door geheel het Land, loor de Menfchen , die daar telkens in ncnigte moesten overvaaren. Het is eene Dude Overleevering, dat de Heere Jefus [aar gedoopt zy geworden. Eufebius zegt, lat, in zynen tyd, veele Christenen yveig begeerden, aan die zelfde plaatfe den )oop te ontvangen. Uit de geleegenheid an dit Beth-Abara is op te maaken, dat et niet te vermengen zy met Beth-Araa, Jof. XV: 61.
BETH - ANaTH, een Stad in het Stameel van Naphtali, Jof. XIX: 38. De Is* Hhh a ra*



428 BETHANIA a BETH-ARABA.
raëllten hadden de Oude inwoonders 'er van wel aan zich 9ynsbaar gemaakt, maar niet" verdreeven, Richt. I: 33.
BETHANIA , een Vlek aan den voet van den Olyfberg , flegts omtrent vyftien fladien van Jeruzalem geleegen, Joh. Xi: 1 8. Men meent, dat het zo 'zy genoemd geweest naar de Dadels, die 'er in menigte groeiden, 't Wordt Joh. XI: 1. genoemd het Vlek van Maria , en van haare Zuster Martha,om dat die daar woonden. (fct) tfy de Euangelisten is dit Vlek zeer bekend door Jefus verkeeringe en bedryven aldaar. Hy werd 'er door die twee Zusters vriendelyk onthaald, Luk. X: 38—42. Daar heeft Hy ook Lazarus uit den dooden opgewekt, Joh. XI: 41—44. De Opgewekte Lazarus zat mede ter tafel aan, toen hy daar vergast werd door Simon den Melaatfchen, en door Maria met eene kostbaare Nardus Zalve rykelykst overgooten werd , 't welk aanleidinge gaf tot een merkwaerdig gefprek tusfchen Judas en Jefus, Joh. XII: 1—8 , Matth. XXVI: 6—13. In de laatfte dagen van zyn leeven heeft hy 'er doorgaans vernacht, zeekerlyk ten huize van Lazarus: Des avonds keerde hy derwaards weder , als Hy des daags in den Tempel geleerd hadde, Matth. XXI: 17, Mark. XI: u , 12. Toen Lly na zyn lyden verheerlykt zoude worden leidde Hy zyne Difcipelen uit tot aan Be. thanie, tot in de nabyhêid van dat. Vlek , en na dat Hy hen gezeegend, en zich een weinig van hun verwyderd hadde, werd Hy opgenomen in den Heemel, Luk. XXIV: 50, 51. (3) Heeden ten dage maakt dit Vlek eene armelyke vertooning, en wordt bewoond door Mooren, die zich geneeren yan den Landbouw. Men wyst 'er een Lluis aan, 't welk men wil doen doorgaan voor het huis van Simon den Melaatfchen , de Overblyffels ook van een Oud gebouw, 't welk men noemt het Kafleel van Lazarus; als ook deszelfs Graf, by 't welk een Kerk geftaan heeft , welke zou gefticht zyn door Keizerin Helena, maar door de Turken tot een Moské gemaakt is. Zie breeder Bachiene, H. Geogr. II. D. p. 310—.
BETH-ANOTH, een Stad in het Stamdeel van Juda, Jof. XV: 59, by fommigen gehouden voor Bethanië.
BETH-ARABA, een Stad, eerst toegeweezen aan de Suwxazjuda, Jof.XV: 61,
BETH-ARBEL, BETH-AVEN.
Naderhand toegeweezen aan de Stamme Benjamin,Cap. XVllI: 22. De beeke Critb zou voorby deeze Stad gedroomd hebben. • '
BETH-ARBEL. Een Stad, door Salman verf oord ten dage des Krygs, Hof. X: 14. Welk eene Stad het geweest zy , is onzeeker. Sommigen meenen, dat het eene Stad zy, in Arbelen geleegen,door het Krygsvolk van Demetrius ingenomen , 1 Mach. IX: 2. Indien men door Salman mogt verftaan Salmanefer, Koning van As. fyrië, zou men mogen denken dat het Arheel, of Arbela geweest zy, waar van Jofephus fpreekt,door hem deerlyk verwoest in zynen eerften tocht tegen het Land Israëls, van welken tocht met korte woorden gemeld wordt 2 Kon. XVII: 3. Anderen denken 'er nog anders over. Zie Man. ger, Comm. in Hof. p. 406—.
BETH-AVEN. (N) Eene, ten tyde yan Jofua, wel bekende Stad, geleegen in de nabuurfchap van Ai, ten Oosten van Bethël, Cap. VII: 2. En vermits in de bepaalinge van het Stamdeel van Benjamin, gefproken wordt van de Woeftyne van Beth.Aven, welke zeekerlyk haaren naam had naar die Stad, zo kan men daar uit opmaaken, dat ze tot die Stam behoorde, Cap. XVIII: 12. Te meer, om dat Beth. Avcn geplaatst wordt by Michmas, 1 Sam. XIII: 5, 'twelk Nehem. XI: 31. geteld wordt onder de Steden van Benjamin. In de zo evengemelde plaatfe, 1 Sam. XIII: 5, ziet men , dat de Philiftynen zich , omftreeks Beth-Aven, verzaamelden tot den Stryd tegen de Israëliten, die uit vreeze voor hen zich verbergden in de Spelonken, en Doorn-bosfchen ; maar ook naderhand daar geflaagen wierden, Cap. XIV: 20—23. (3) Hofea fpreekt meermaals van Beth-Aven, Cap. IV: 15. V: 8, als van eene Afgodifche plaatfe. Maar dan is 'er niet door te verftaan de eigenlyk zo genoemde Stad; maar Bethël, verfoeilyk door den Kalverdienst, die claar gepleegd werd, en daarom door den Propheet met veragtinge zo genoemd, om dat het geen Bethël, geen Huis Godts meer was; maar een Beth-Aven, een Huis der Tdelheidwas geworden. Dat het Bethël was , 't welk de Propheet onder die benaaminge bedoelde , blykt, om dat hy Cap. X: 5. fpreekt van het Kalf van Betb-Aven. 1
BETH-



BETH-AZMAVETH—3ETH-DAG0N.
BETH - AZMAVETH, eene Plaats, of Vlek, waar van gefproken wordt Neh. VII: 28. Het is waarfchynlyk dat het behoord hebbe tot Juda, of tot Benjamin, om dat Cap. XII: 29. de Velden van Atmavetb en Geba worden te faamengcyoegd, welke laatfte een Stad was van Benjamin.
BETH-BAAL-MEON , een Stad der Rubeniten,]oL XIII: 17- Zie BAAL-MEON.
BETH-BARA. Men leest Richt. VII: _S4. dat de Epbraïmiten den vlugtende Midianiten de wateren benamen tot aan Beth - Bara, en de Jordaan, 't Wil zeggen , dat zy hun de Vetten benamen, en hun daar door den Overtocht in hunne vlugt onmooglyk maakten. Men mag denken, dat het 't zelfde Vcir geweest zy, waar van gefproken is onder den tytel van BETH-ABARA.
BETH -BESEN, of BETH-BASI, eene wel bevestigde Stad in de Woeftyne van Benjamin , waar in Jonathan en Simeön, de broeders van Judas Macbabetts, beducht voor de Overmagt van Bacchides, zich wierpen en verfchansten , en door Bacchides beleegerd wierden, doch die in eenen uitval, die Simon deed, in welken het hem gelukte, al zyn Oorlogs- tuig te verbranden, dermaaten geflaagen werd, dat hy wyken en vreede maaken moest, 1 Mach. IX: 62—71.
BETH-CAR, eene plaats, van welke alleen gemeld wordt by geleegenheid van de Overwinninge , door de Israëliten bevogten op de Philifiynen, als die hen vervolgden tot onder Bethcar, 1 Sam. VII: 11.
BETH - CHEREM. Men leest van eenen Overfien van Beth-Cherem , Nehem. III: 14. En dan leest men 'er nog van Jerem. VI: 1, zynde' geweest een Vlek, of buurt in de Stamme Benjamin, niet verre van Thekoa, waarfchynlyk zo genoemd naar de vruchtbaare Wyngaarden, die men 'er vond ; want Beth-Cherem beteekent in het Hebreeuwsch een Huis, of Plaats van Wyngaarden. En vermits Jeremia wilde, dat men een Vuurteeken zou aanfteeken op Beth - Cherem , zo mag men daar uit opmaaken, dat het zy geleegen geweest op een' berg.
BETH-DAGON. Men leest van twee Steden van dien naam. (K) De eene geleegen in bet Stamdeel van Juda , niet verre van Nadma, en Makkeda, Jof. XV:
4t. C3) De andere in het Stamdeel van Afer,Cwp. XIX: 27. Het is te vermoeden, dat ze beide zo zyn genoemd geweest naar Dagon, den Afgod der Philiftynen, en dat die 'er een Huis, of Tempel gehad hebbe.
•BETH - DIBLATHAIM. Eene Stad in het Land van Modb, waar over, gelyk over veele andere Steden, de gedreigde verwoestinge mede zou koomen , Jerem. XLVIII: 22. Vermoedelyk is ze het AlmonDiblalaim, een der Leegerplaatfen der Israëliten in hunnen tocht na Kanadn,Num. XXXUI: 46.
BETH-EDEN. Van 't zelve wordt ge-> fproken in de Strafbedreiginge , welke gedaan wordt over dat gedeelte van Syrië, waar. van Damaskus de Hoofdftad was , Am. I: 5. Het is twyfl'elagtig, of'er eene Stad van dien naam door te verftaan zy* Volgens Bochart ,Phal. L. II. C. 6, zou 'erdoor te verftaan zyn dat gedeelte van Syrië , 't welk geleegen was tusfchen den Libanon en Anti - Libanon: Eene Landftreek, van ongemeene vruchtbaarheid en fch'oonheid, en dus, als by omfchryvinge, konde genoemd zyn Beth-Eden, dat is, Huis van Wellust en Vermaak. De gisfing van Polus, by de Eng. Godtgcleerd, komt my niet onwaarfchynlyk voor , dat 'er door te verftaan zy een Koninglyk Lusthuis, daar de Koningen van Damaskus zich wel eens, vermaakshalven, een wyl tyds plagten te onthouden. Dit komt wel over-een met de beteekenisfe van den naam Beth-Eden; en dat het een Koninglyk Lusthuis geweest zy, mag men daar uit opmaaken,dat even te vooren gefproken is van eenen, die in hetzelve den Scepter houdt.
BETH-EL, BETHEL. 00 Eene oude en beroemde Stad in Kanadn, min, of meer vier uuren gaans, geleegen ten Noorden van Jeruzalem, op het gebergte, gelyk men zo leest van Bethelsgebergte, 1 Sam. XIII: 2. By de eerfte Landverdeelinge werd Bethel toegeweezen aan de Kinderen Jofephs, Jof. XVI: 1, 2. Dus, aan Manusje, of, 't geen wel zo waarfchynlyk is, aan Ephraïm. Doch , toen een 'tweede Landverdeelinge noodzaaklyk wierd, om dat het Erfdeel van eenige Stammen, in vergelykinge van andere, te groot was werd het toegeweezen aan Benjamin, Jof. XVIII: 13, en wordt vs. 22. duidelyk genoemd onder de Steden der Kinderen Ben-
lihh 3 M
BETH-DIBLATAIM — ËETH-EL.42$



43o BET II E L.
jamins. Doch het fchynt, dat de Benjaminiten zich aan Bethel weinig hebben laaten geleegen zyn, en 'er de Oude Bewooners even weinig uit verdreeven hebben, als uit Jeruzalem : Waarom die van Ephraïm, die die Stad voor zich van meer belang reekenden te zyn, als zynde geleegen op hunne grenzen,''er zich door list meester van gemaakt hebben , Richt. I: 22—25. (3) Om meer dan eene reede is deeze Stad merkwaerdig in de Schriften des Ouden Testaments. De Oude naam 'cr van was Luz; doch Jakob, heeft 'er, na zyn te rugkomst uit Mefopotamie, een Altaar gebouwd, en aan die plaatfe den naam van Bethel, dat is, Huis Godts, gegeeven, om de gedachtenis te vereeuwigen van het verheeven Droomgezigte, 't welk hy daar ontvangen, en waar over hy, by het ontwaaken , had uitgeroepen: Dit is niet dan een HUIS GODTS, een poorte des Heemels, Genef. XXVIII: ia— 17. XXXV: 6, 7. Leest men dan van Abrahams verblyf te Bethel, Genef. XII: 8. en XIII: 3, men moet die benaaminge aanmerken, door Mofes gebruikt te zyn by Voorverhaal. Bethel is ook waarlyk een tyd lang als het Huis Godts geweest, om dat 'er de Tabernakel, waar in, en de Arke des Verbonds, boven welke Godt woonde , eenigen tyd is geplaatst geweest, waarom men ook derwaards ging, om den HEERE te vraagen. Men wil dit opmaaken uit Richt. XX: 18, 26. XXI: 2. Bethel was een der drie plaatfen , waar heenen Samuël zich jaarlyks begaf, om de twisten en gefchillen onder het Volk, door Richterlyke uitfpraak , te beflisfen , 1 Sam. VII: 16. Maar, na dat de X Stammen zich van het Ryk van Juda afgefcheurd hadden, kwam Bethel aan het Ryk van Israël, en werd een recht Beth-Aven, een Huis der 1'delheid, de Zétel van Afgoderye , naardien Koning Jerobeam 'er een zyner Gouden Kalveren piaatrte, en 'er den plegtigen dienst voor inftelde , 1 Kon. XII: 28—33. G°dt zond eenen Propheet derwaards, die tegen het Altaar propheteerde, en voorfpelde , dat 'er een Zoon uit het Huis Davids zou opftaan, met naame Jofia, die de Priesters der hoogte 'er op 0ferm , en menfchen beenderen ''er op verbranden zoude: Die ook die voorzegginge met een Wonderteeken bevestigde, 1 Kou.
BETHEL.
XIII: i~3. Des niet te min volhardde men 111 den dienst der Kalveren, Zelfs fchoon Jehu den Baal uit Israël verdelgd hadde, week hy evenwel niet af, van* Kalveren te dienen, die te Bethel, en te Dan waren , 2 Kon. X: 28, 09. Hofea noemde Diet ^ra',gti?Se Betb-Aven, dat is Huis der Tdelheid, en waarfchouwde Juda, om 'er niet te koomen, Hof. IV- ic En ten blyke, dat men 'er Bethel door te verftaan hebbe, fprak hy van het Kalf van Bethel, Cap. X: 5, en voorfpelde daar deszelfs verdelging , als ook Cap. VIII: 6. insgelyks ook Amos, 't welk by Amazia, den Hoofdpriester te Bethel, zo euvel werd opgenomen, dat hy hem gebood het Land te ruimen, en te Bethel niet meer te propheteeren , Am. Vil: 9—13. De Propheetie van den eerften Propheet, 1 Kon. XIII: 1,2, werd ook 300 jaaren daar na naar de letter vervuld, toen Jofia, de Koning van Juda, de Priesters der hoogten deed fiagten by de Altaaren , en menfchen beenderen verbranden op dezelve, 2. Kon. XXIII: 19, 20. Het merkwaerdigfte, dat men verder van Bethel nog zou kunnen aanteekenen, is , dat Debora, de Voedfter ^v£fehoa' 'er begraaven is, Genef. XXXV: 8; dat 'er de Propheeten ook hunne Leer- en Oeffen-Schooien hadden, 2 Kon. II: 2, 3, die 'er evenwel in veragtinge waren by de Betheliters, die den Kalverdienst aankleefden , 't welk men mag opmaaken uit het befpotten en nafchreeuwen van den Propheet Elifa dooide Jongens der ftad , toen hy opging na Bethel, Cap. II: 23. Na de gevaïiglyke wechvoeringe der X Stammen is Bethel in weezen gebleeven ; want men leest 2 Kon. XVII: 27, 28. dat daar de Priester woonde, dien de Koning van Asfyrië derwaards had gezonden , om de Heidenen , die hy daar geplaatst hadde , te onderwyzen van den dienst des HEEREN. Ook na de Babylonifcbe gevangenis; want men leest Nehem. XI: 31. dat de Kinderen Benjamins, na de wederkeering uit Babel, Bethel weêr in bezit genomen, eii 'er gewoond hebben. 1 Mach. IX: 49' 5°5 51- vindt men aangeteekend, dat de Syrifche Veld - Overfte Bacchides, in den Oorlog tegen Jonathan, den Machabeër, Bethel en andere Steden verfterkte, en 'er bezittinge in ftelde, om Israël vyandelyk
te



BETHER, BETH-ESDA.
BE TH-ESDA.
431
te beftryden. Al fiuds laag is van Bethel niets meer te vinden , en deszelfs oude ligplaats is onbekend geworden. Zie breeder Bachiene, H. Geogr. D. II. p. 405—.
BETHER, in de Schriften der Jooden ook wel Bitter genoemd, is in de gewyde Schriften met dien naam niet bekend. Sommigen willen'er Beth-Horon door verftaan hebben; anderen willen dat het Betarum geweest zy, in de Reisbefchryvinge van Antoninus,oï Bettharm de Oude Jeruzalemfche Reisbefchr. gemeld. Dit gefchil is niet gemaklyk te beflisfcn. 't Geen Bether in de Gefchiedenisfe der Jooden berugt gemaakt heeft, is , dat de Bedrieger Bar-Kocbab, die voorgaf de Mes fiat te zyn, en zich daar door een grooten aanhang gemaakt hadde, zich daar een foort van Koninglyken Zétel had opgericht. Doch Julius Severus , Veldheer van Keizer Hadrianus, floeg het beleg voor die Stad, en vermeesterde dezelve na verloop van drie jaaren cn een half. By welke geleegenheid eene zeer groote menigte van oproerige Jooden jammerlyk is omgekoomen. Zie Bachiene, als boven, p. 773—.-
BETH-ESDA. Een Vyver te Jeruzalem, aan wiens water zeekere wonderdaadige Genees-kragt wordt toegefchreeven, Toh. V: 2—4, waar van gefproken is onder den tytel van BEROERING. 'Er zal nu maar iets zyn aan te teekenen van de Geleegenheid en Benaaminge van deezen Vyver.-(JO Van de geleegenheid zegt Johannes, vs. a.- Daar is te Jeruzalem aan de Schaaps (poorte) een Badwater. Daar nu de Schaaps-poorte, naby den Tempel, aan de Oostzyde der Stad , ftond , zou men mogen denken (dus fchryft Bachiene, li. Geogr. D. II. p. 292.) dat het water van deezen Vyver hetzelfde was, dat uit de Fonteine 'Etam , na den Tempel gebiagt, en van daar door onderaardfche buizen, beneedenwaards afgeleid wierd in deezen Vyver : Om , gelyk fommigen meenen , de Sehaapen en andere Dieren,'die dooide Schaaps-poorte ingebragt wierden, om in den Tempel geofferd te worden, alvorens in dit water te wasfehen; of, naaide gedachten van anderen, om te dienen tot eene plaats van bading , of reiniging voor de geenen , die zich naar de YVeT verontreinigd hadden. Doch met zeekerlieid kan men hier niets van zeggen. (39 Om
wat reede die Vyver Bethesda zy genaamd geweest, is by de Uitleggers in gefchil. By deezen is het dus, by geenen anders begreepen. Men kan in Thefauro N. Theol. et Philol. P. II. p. 478—. zien, wat J. C. Hottingerus daar van in 't breede heeft aangeteekend. By veelen beteekent Bethesda zo veel als een Huis, of Plaats der barmhartigheid. Zo begrypt het ook Witfius, Mifcell. S. T. II. p. 314, als medcBachiene, die 'er dus van fchryft: In het Hebrecuwsch zal die naam uitgefproken zyn met twee woorden n^Dn~JT3 : En
dan te faamen beteekenen een Plaats van Barmhartigheid. Deeze beteekenis wordt ons ook aangeweezen door de Syrifiche en Arabifcbe Ovcrzetters van het Nieuwe Testament, en is zeer welvoegzaam op dit Badwater toe te pasfen, als een plaats, waar Godt veeltyds gewoon was barmhartigheid te bewyzen, door deezen en geenen van verfchcidene fmertelyke kwaaien te verlosfen ; ten ware men ook in aanmerkinge wilde neemen , dat lieden van vermogen, in het voorbygaan deezer plaatfe , geleegenheid hadden , aan de ongelukkigen, meest Behoeftigen , die by dit Badwater plagten te liggen,weldaadigheid te bewyzen", en die door derzelver liefdegaaven nog eenigzins verkwikt konden worden. Dit Badwater had tot verblyf van die Elendelingen vyf Zaaien, mooglyk om dat hetzelve van eene vyfhoekige gedaante was. Grasferus maakt hier over deeze ftichtelyke aanmerkinge : „ By de vyf Zaaien van dit Badwater mogen wy ons te binnen brengen, dat geheel de Waereld een recht Ziekenhuis is, waar in wy op vyf der lei wyze onze barmhartigheid en weldaadigheid - bewyzen moeten, door Armen en Noodlydenden tel hulpe te koomen. (O Met het Harte, door een gevoelig medelyden te hebben met hunne elenden, Hebr. XIII: 3, bewoogen zynde met inner lyke beweegingen der barmhartigheid, 1 Petr. 111: 8. (2) Met de Mond, door hen vriendelyk te bejegenen , en met bemoedigende troostreedenen op te beuren, i Thesf. V: 14. (3) Met dc Hand , door hen op te neemen , te draagen-, en te verbinden, zo als de barmhartige Samaritaan deed aan den Zo deerlyk mishandelden menfehe , Luk. X: 35—»
CO



43&BETH-GABEB. - BETH -HEKED.
(4) Met onze Goederen , door hen daar van mede te deelen, Job XXXI: ao, Jef. LVIII: 7. (5) Met onze Voorbiddinge, Jak. V: 16, zo als Mofes deed voor zyne Zuster Mirjam, Num. XII: 13.
BETH-GABER, de naam van een Vlek, of Stad, van welke Hapher, een Zoon van Kaleb, de Vader, of Stichter is geweest, 1 Chron. II: 51.
BETH-GAMUL, een Stad der Modbiten, over welke , beneevens veele andere plaatfen , het oordeel der Verwoestinge gedreigd wordt, Jerem. XLVIII: 23.
BETLI - HA - EZEL, Mich. I: 11. Het is twylfelagtig, of het een verfierde naam zy, om eene of andere reede aan zeekere plaatfe gegeeven ; of de eige naam van eene Sterke Stad , welke mede door de Asfyriërs zoude verwoest worden.
BETH- HALACHMI, een Reus onder de Philiftynen, aSam. XXI: 19.
BETH-HAMMARCHABOTH , een Stad in het Stamdeel van Simeön , Tof. XIX* 5
BETH-HAR AN , Num. XXXII: 36% was eene van die Steden, van welke gezegd wordt, dat het vaste Steden waren, die Schaapskooijen hadden. Met eene kleine veranderinge heet ze Beth - Haram, en behoorde tot het erfdeel der Kinderen Gads, Jof. XIII: a7. Niet verre van die Stad moet, aan den oever der Jordaane, gelïaan hebben het Altaar, 't welk de Rubcniten, Gaditen, en die der halve Stamme Manasfe gebouwd hadden haar de gedaante van het Brand-offer-Altaar, dat te Siloh was,'t welk in den beginne fcheen geleegenheid te zullen geeven tot groote verwyderingen tusfchen die, en de andere Stammen Israëls, Jof. XXII: 10—34.
BETH-HEKED, een plaats tusfchen Jïsreël en Samaria, daar veele Herders waren , zo genoemd , naar men meent, naar het binden der Schaapen, als zy zouden gefchooren worden. By Beth-Heked was een Bornput; men zou dien welhaast een put des bloeds mogen noemen , om dat Jehu by denzelven heeft doen dooden 42 Mannen, aKon. X: ia—14, die daar genoemd worden Broeders van Ahazia, den Koning van Juda. Niet zyne eigenlyk gezegde Broeders, maar Zoonen zyner Broederen, 1 Chron. XXII: 3, die van zyner Moeder zyde vermaagfehapt waren
BETH - HO GLA - BETH - JESIMOTH.
aan het Huis Acbabs, want Athalia, die zyne Moeder was , was een Dogter van Achab en Izebel, aKon. XI: 1.
BETH-HOGLA, een plaats in het Stamdeel van Benjamin, Jef. XVIII: 10 ai. " y>
BETH-HORON. Meermaals wordt van hetzelve gemeld in het aanwyzen der grensfeheidinge tusfchen de Stamdeelen van Benjamin en Ephraïm. Doch zo, dat men 'er uit opmaaken mag, dat Beth-Horon eigenlyk aan Ephraïm hebbe toebehoord, Jof. XVI: 3 , 5. XVIII: 13. '£r zyn twee Steden van dien naam, doch onderfcheiden door haare ligging, gelyk men leest van het Hooge, en het Laage, of Neder Beth-Horon, 1 Chron. VII: 04, a Chron. VIII: 5. Wel naby malkanderen geleegen, het eene op een Berg, en daarom het Hooge, het ander in de Laagte, en daarom Neder - Beth - Horen .genoemd , 't welk maakte , dat tusfchen beide een naauwe Doorgang, of foort van holle weg was, welke zal bedoeld zyn Jof. X: 11, daar men leest van den Afgang van Beth. Horon, zo dat bet zo geheel ongegrond niet is, dat J. H. Hottingerus dien naam vertaald hebbe : Plaats der holligheeden. Eene van deeze twee Steden werd door die van Ephraïm aan de Leviten gegeeven, Jof. XXI: a2. Volgens Eufebius en Hieronymus zou het Neder-Beth-Horon geweest zyn. Salomo heeft beide die Steden gebouwd, aChron. VIII: 5, dat is, verfierd, vergroot, en ook verfierkt, zo als het woord bouwen meermaals die beteekenis heeft , als het van Steden wordt gebruikt. In de Oude Joodfche Gefchiedenisfe is Beth-Horon merkwaerdig door de nederlaag der vier Kanadnitijche Koningen, die de Stad Gibeön meenden te overweldigen, en daar door Jofua geflaagen wierden , Jol. X: 7—11. In de Laatere door den Veldflag tusfchen de Syriërs, aangevoerd door Ntkanor, en de Jooden, aangevoerd door Judas, den Machabeër, waar in Nikanor fneuvelde , en genoegzaam geheel zyn Leeger vernield werd, 1 Mach. VII: 39—45-
BETH-JESIMOTH, een Stad in de Vlakke Velden der Modbiten, by welke de Kinderen Israëls zich geleegerd hadden, geduurende hunne reize na Kanadn,Num. XXXIII; 49. Ze wordt Jof. XII: 3. geplaatst



BETH - JO AB - BETHLEHEM.
plaatst by de Zoutzee. En uit Cap. XIII: ao, blykt , dat ze toegeweezen zy aan de Stamme Ruben. Ezech. XXV: 9 , wordt ze mede geteld onder de Steden der Modbiten, waar uit men mag opmaaken , dat de Moabiten ze weder in bezit genomen hebben,na de gevanglyke wechvoering der X Stammen na Asfyrië.
BETH-JOAB, een Vlek , óf Stad in Juda, 1 Chron. II: 54.
BETH-LEBAOTH, een Stad, behoorende tot het Stamdeel van Simeön, Jof. XIX: 6. Ze wordt Cap. XV: 3a. eenvouwdig Lebaöth genoemd.
BETH-LEHEM, 'er waren twee Steden van dien naam.
(N) De eene behoorde tot het Stamdèel van Zebulon, Jof. XIX: 15. Men meent, dat dat Bethlehem de Geboorte-plaats geweest zy van Ebzan, een der Richteren van Israël, Vader van 30 Zoonen , en 30 Dogteren, en dat hy ook daar begraaven zy, Richt. XII: 8—10. (3) Hót ander Bethlehem behoorde tot het Stamdeel van Juda, en daarom meermaals , onderfcheids - halven , genoemd Bethlehem Juda, Richt. XVII: 7,'8, Ruth I: 1, a, &c. (NN) 't Schynt in vroegere tyden van weinig aanzien geweest te zyn: Was evenwel reeds bekend ten tyde van Vader Jakob, doch onder de benaaminge van Ephrath; want zo leest men Genef. XXXV: 19, dathy zyne geliefde Rachel begroef aan den weg na Ephrath, dat is, Bethlehem. Zo ook Genef. XLVIII: 7. 't Was geleegen in de nabuurfchap van Jeruzalem, op den afftand van flegts zes Roomfche mylen, niet wel twee uuren gaans, Zuidwaards van die Stad, op den weg na Hebron. (33) De naam Beth-lehem beteekent een Huis, of plaats des Broods, met recht 'er aan gegeeven wegens de Ongemeene Vruchtbaarheid der omliggende Landftreek , welke om die zelfde reede Ephrata heette. Men had 'er wel - draagende Akkers: Boaz had 'er zyne Maaijers. Ruth. II: 1—14. 'Er waren ook grazige Weiden voor de Kudden. Niet verre van daar was Migdal-Eder, 't welk zo veel zegt, als Vee- of Kudde-toren , daar opgericht ten dienfte der Herderen, waar bj Jakob met zyne talryke Kudden zyne Tente fpande, Genef. XXXV: ai. Gelyk 'er ook, ten tyde van'des Heilands gel. Deel. II. Stuk.
B E T H L E H E M. 433
boorte, Herders met hunne Kudden in die Landftreeke waren, Luk. II: 8. QX) Daar zyn eenige byzonderheeden , waar door deeze Stad en Landftreek bekend zyn in het Bybel-boek, als door het daar opgericht Grafteeken voor Rachel, Genef. XXXV: ao. De Ondaad van Ruben, die daar boeleerde met Bilha , zyns Vaders Bywyf, vs. aa. Als de geboorte- enwoonplaatfe van Boaz, die met Ruth trouwde, die hem Obed baarde , die de Vader is geweest van Ifaï, die ook daar gewoond heeft, Ruth. IV: 13, 17, aa, cn dus de Grootvader van David, die daar gebooren , en door Samuël tot Koning gezalfd is, iSam. XVI: 11, ia, 13. Des is Bethlehem als de Hoofdftad geworden van Davids nakoomelingen, waarom die ook, ten tyde der Befchryvinge, derwaards moesten opgaan , om zich te laaten befchryven, als zynde de Stad Davids, uitdruklyk zo genoemd Luk. II: 4, 11. Ten tyde van David was Bethlehem in de magt der Philifiynen, die 'er eene Bezettinge in hadden: Des niet te min gelukte het 'aan drie Helden, om door het Vyandlyk leeger heen te breeken, om water te haaien uit een Bornput, die in de Poorte van Bethlehem was, nadat zy vernomen hadden, dat David zeer belust was , om van dat Water te drinken: 't Welk hy evenwel niet drinken wilde , om dat hy het aanmerkte als het bloed van die Mannen, en het daarom , als een Drank-offer, uitgoot voor den HEERE, aSam. XXIII: 14—1,7. In de Schriften des Nieuwen Testaments zyn twee gebcurtenisfen , die Bethlehem zeer merkwaerdig maaken. (<*) Da eene tot heil, en groote blydfchap voor de menfchen: Te weeten, de Geboorte van den Zaligmaaker Jefus, daar, als Davids Zoon gebooren in Davids Stad, maar oök , als Davids Heer, verheerlykt door de verfchyninge en het getuigenis van Engelen aan de Herders op het Veld, en door die bekend gemaakt in de Stad, Luk. II: 7— 18. (S) De andere tot afgryzen der Menschlykheid door de Onmenschlykheid van Herodes, die zo veele onnozele Kinderen in Bethlehem, en daar omftreeks, liet ombrengen, niet twyffelende, of onder dat getal zou de nieuwgebooren. Koning der Jooden, het Kind Jefus,vatde. omkoomen, uit eene in 't geheel ongegronde Iii Vree-



434 BETHLEHEM.
Vreeze, dat die, teu eenigen tyde, hem, of den zynen het Koningryk ontwringen zoude, 'twelk evenwel, door een tydige vlugt, het raoordmes ontweek , Matth. II: 16—21, Voorts valt 'er van Bethlehem . met. byzonders meer te melden. (TT) Door de Bedevaartgangers is van Oude tyden af, Bethlehem met eerbied bezocht, en wordt zelfs by de Muhamedaanen in waerde gehouden, als veredeld geworden, gelyk eenige hunner Schryveren zich uitdrukken,«Zoor de Geboorte van Jefus, over wien Vreede zy. Tegenwoordig vertoont zich Bethlehem als een taamlyk groot Dorp, geleegen op eene hoogte; de Huizen zyn liegt, de Inwoonders arm, ten deeleMoo. ren, ten deele Christenen, die zich geneeren met het maaken en verkoopen van Kruisfen , Paternosters, &c. Men heeft er een Klooster, en oök een Kerk, die zeer groot is, en nog veel vertoont van haar Oude pragt. Ze zou gebouwd zyn door Keizerin Helena , en grootlyks veriierd en verrykt door Konftantyn den Grooten. Wat 'er verder merkwaerdigs te zien is binnen en buiten Bethlehem , kan men leezen, by P. Pockocke, Voyag. T. III Cha£ X. p. 113—. breeder in de Reizen : van Thevenot, D. I. B. II. C. 37. p. 336— Veel heeft 'er ook de Heer 'Bachiene, van i aangeteekend in zyne H. Geogr. D. II p < 343 . v' s
BETHLEHEM (Gy) Ephrata , zyt gy (
klein, om te weezen onder de Duizenden i
van Juda? Uit u zal my voortkoomen —, \
Mich. V: 1. Vergel. Matth. II: 6. Dat de t
Heerfcher, van wiens komfte Micha Pro- 1
pheteert, de Mesfias zy; en dat Bethlehem t
wordt aangeweezen als de Plaats, waar «
Hy zou moeten gebooren worden , was I
. van ouds het gevoelen der Jooden. Des 1
waren de Schriftgeleerden en Overpriestcrs i
ook terftond gereed, om met deeze woor- v
den van Micha de Vraag van Herodes te i
beantwoorden: Waar de Christus zou ge- "\
hooren worden ? Ondertusfchen doet zich z
eenig verfchil op tusfchen de woorden, zo z
als ze by den Propheet, en zo als ze by e
den Euangelist voorkoomen. By Micha z
Bethlehem Ephrata; by Mattheus: v
Bethlehem,gy Land Juda. By Micha wordt 2
gezegd, dat het klein was ; by Mattheus n
het tegendeel, dat het geenzins de min/te e
was. By Micha leest men van de Duizen- i<
BETHLEHEM.
den; by Mattheus van de Vorften van Ju. da. By Micha wordt van den Heerfcher, die er uit voortkoomen zou, gezegd, dat zyne uitgangen zyn van ouds, van de dagen der eeuwigheid ; hy 'Mattheus leest men wel, dat er de Leidsman uit voortkoomen zou , die Godts Volk Israël zou weiden ; maar van zyne Uitgangen — wordt niet gerept. \ Verfchil beftaat wel in woorden, maar met in zaaken. Het Ongeloof zou dit wel willen bybrengen, om de Schrvvers van het Nieuwe Testament te belchuldigen van ontrouwe, in het aannaaien der Propheetiën. Men zou kunnen zeggen, dn Mattheus,als Historie-Schryver , deeze woorden hebbe opgegeeven niet zo, als ze by dên Propheet te leezen zyn; maar zo , als ze door de Schriftgeleerden zyn bygebragt. Men zou dat kunnen houden voor een Antwoord van verlegenheid. Men kan dit verfchil op eene meer voldoende wyze vereffenen. (&) Het eerfte verfchil is van weinig belang -9 want het is zo zeeker als iets, dat Bethlehem, waarvan hier gefproken wordt, fomwylen omfchreeven wordt met het by/oegfel Ephrata; fomwylen, als geleegen n Juda. 't Kan zyn , dat de naam van tphrata ten tyde van Herodes reeds veruiderd was, en dat de Schriftgeleerden laarom het meer bekend byvoegfel van t Land Juda hebben willen gebruiken, >ra dit Bethlehem te onderfcheiden van een nder■ Bethlehem. \ welk in het Stamdeel •an Zebulon geleegen was. (3) Het Tweeverfchil is van meer belang. By Micha :omt Bethlehem voor als klein; by Matheus als geenzins het minfie. Dit fchynt ene openbaare Tegenftrydigheid te zyn. ioe zal men die uit den weg ruimen? Al2n hebben daar toe niet denzelfden weg igeflaagen (KK) De Onzen hebben dl moorden Vraagswyze vertaald : Zyt sV lein, om te zyn Men weet, dat zulke 'raagen dikwils een fterke ontkenning in ich opfluiten. Het hier zo neemende , ou het zo veel zyn, als of Micha hadde ezegd: Gy zyt geenzins het klein/ie, en zo ou het volmaakt overéénftemmen met de oordragt der Schriftgeleerden : Gy zyt eenzins de minfie. Doch daar tegen brengt ten in , dat, noch de letter n, noch :nig ander Vraagmerk in den Grondtekst te vinden. (33) Anderen merken aan,
dat



BETHLEHEM.
dat fommige woorden by de Hebreen eene tegenftrydige beteekenis hebben, als, by voorbeeld, het woord T|*n3, 't welk fomwylen Zeegenen, fomwylen Vloeken beteekent. Van dat foort zou het hier voorkoomend Grondwoord "J?fX< Tfagnir, ook
ayn, en dus zo wel te neemen in de beteekenisfe van groot, groot in agtinge, als in die van klein. Een geleerde Jood, R. Tancbum , beweert, dat dit woord deeze dubbele beteekenisfe heeft, en dat het hier moete overgezet worden door Groot, of Voornaam. Welke de voorbeelden van die tweevouwdige beteekenisfe zyn in andere plaatfen, die hy bybrengt, hebbe ik niet kunnen nagaan. De Vertaaling zou dan zyn: Gy Bethlehem zyt groot onder de duizenden van Juda, en zou dus zeer wel oVeréénkoomen met de woorden der Schriftgeleerden, zo als men die by Mat* theus vindt : De geleerde Edw. Pococke, neemt dit gevoelen aan in een Vertoog over Mich. V: i , by Henry, over onzen Propheet, p. 150— , en voegt 'er by: ,, Dat „ woord fchynt hier met grooten nadruk „ genomen te zyn, 't welk te gelyk klein „ en groot, of van groote vermaardheid te „ zyn, beteekent, om te toonen, dat het „ even zo was met Bethlehem , als met „ fommige andere dingen, die klein van „ ftuk of iu hoegrootheid zyn , maar ,, nochthans groot in andere opzigten, en „ van ineer agtinge en waerde dan ande„ ren, die grooter in het oog zyn. Zo„ danig was het met Bethlehem, hoewel „ mooglyk anders klein in getal, groot„ heid, of belang onder de Duizenden van ,, Juda; evenwel groot, doorluchtig onder „ die, als een Hoofd, om dat 'er uit zou „ voortkoomen Hy, die een Heerfcher zou „ zyn in Israël:' (JJ) Ziet hier nog eene andere oplosfinge, welke zich, mooglyk, al zo aanneemlyk zal voordoen. Men neeme het woord TPV» Tfagnir, in Neutro genere (het onzydig gellacht) in fuperlativo gradu (in den meest klimmenden trap) en men vertaale dan de woorden van den Propheet dus: Gy Bethlehem Ephrata, bet MINSTE voor u is, dat gy zyt onder de Duizenden van Juda; 'er was iets anders, 't welk aan hetzelve een meerderen luister zou byzetten. Als hadde de Propheet willen zeggen : Schynt het iets van be-
BETHLEHEM. 435
lang te zyn, dat gy gereekend wordt onder de Duizenden van Juda, dat is evenwel voor u het minfte, een zaak van kleine aangelecgenheid : 'Er is iets anders, waar door gy geenzins de minfte zult zyn onder de Vorften van Juda, zo als de Schriftgeleerden zich uitdrukken ; maar waar door gy groot, beroemd zult zyn boven die allen; naamelyk, dat Hy uit u zal voortkoomen, die een Heerfcher zal zyn in Israël. Zo verklaart het de Eerw. J.A. Eiker in dc Akadem. der Geleerd. D. 1. p. 333. Hy beweert, dat het woord *V#> zo konne, en ook moete genomen worden, en noemt ook veele Geleerden,by welken het zo genomen is : Het zo neemende , blyft 'er geene Schynftrydigheid meer over. GD Het verfchil, dat Micha fpreekt van Duizenden, en Mattheus van de V?rften van Juda, heeft niet veel te beduiden. Men weet, dat het Joodsch Volk verdeeld was in Tienen,Honderden cn Dut. zenden, over welke Verdeelingen Hoofden , of Opzienders gefteld waren van minderen, of meerderen rang, cn gezag. Zulk eene Verdeeling van Duizenden was 'er ook in de Stamme Juda, 1 Sam. XXIII: 23. En van die fpreekt Micha. Maar over die Duizenden in Juda waren ook Overften, aChron. XVII: 14, en die zyn het, welken de Schriftgeleerden Vorften noemen by Mattheus. Zo dat de zin der woorden , fchoon in klank verfchillende , op hetzelfde uitkomt. (1) Vraagt men eindelyk, wat de reede zy, dat de Schriftgeleerden 'er de woorden van Micha niet byvoegen: Wiens uitgangen zyn van Ouds, van de dagen der eeuwigheid? (Men zie het geen van deeze woorden is gezegd in des IV. D. 1. St. p.ai7—.)Zy agtten dat onnoodig: Zy wilden Herodes antwoorden naar zyne vraag, en niets meer. Nu had Her odes flegts gevraagd, waar de Christus moest gebooren worden ? Maar niet, van welk eene hooge Afkomst Hy zoude zyn ? 't Was dan voldoende dat zy hem onderricht hadden, dat, naar de Verwachtingsleere der Propheeten, Bethlehem de plaatswas , waar Hy zou moeten gebooren worden; het andere, 't welk eene omfchryvinge was van zyne voortreffelykheid , oordeelden zy te mogen voorbygaan.
BETH - MAACHA, zie ABEL - BETHMAACHA. Mm



43Ó BETH-MARC AB. - BETH - RECH.
BETH - MARC ABOTH , een Stad in het Stamdeel van Simeön. i Chron. IV:31.
BETH-MEON , een Stad der Modbiten, over welke, gelyk over andere hunner Steden, het Oordcel zoude koomen, Jerem. XLVIII: 2.3. Bachiene, H., Geogr. D.II. p.540, meent j dat l^icht. X: J1,12, de Modbiten voorkoomen onder de benaaminge van Maöniten, om dat de Modbiten, die daar met haaren gewoonen Stamnaam niet voorkoomen, anders niet mede zouden geteld zyn onder de Egyptenaars, de Amoriten, en andere Volken , die de Israëliten onderdrukt hadden : En evenwel , weet men,, dat de Modbiten hun niet weinig leed' hebben aangedaan.-.
BETH - NIMRA, eene Stad in het Stamdeel van Gad, Jof. XIII: 27.
BETH-PALET, een Stad, behoorende aan Juda, Jof. XV: 27.
BETH-PAZES, een Stad, toegeweezen aan de Stamme Isfafchar, Jof. XIX: 21.
BETH-PEOR , een Stad in het Land der Modbiten , door Mofes toegeweezen aan de Stamme van Ruben,. Jof. XIII: 20. Men kan niet twyffelen , of deeze Stad zy geleegen geweest tegen over dat Dal, in 'twelk de Kinderen IsraëlsJangen tyd zyn geleegerd geweest , Deut. III: 29. IV: 46. 't Was ook tegen over Peör in een Dal, dat Mofes door Godt begraaven werd , Deut. XXXIV: 6. De naam van Beth'Peör zal ze gedraagen hebben naar den Afgod Peör, die 'er waarfchynlyk zynen Tempel zal gehad hebben op die Hoogte van Peör, van welke men leest Num. XXIII: 28.
BETH-PHAGE, een Vlek, niet verre van Jeruzalem , in de nabuurfchap van Bethanië, en dus mede geleegen aan den Olyfberg,. Mark. XI: 1 , Luk. XIX: 29. Het eenigfte , dat dit Vlek aanmerklyk maakt, is, dat de Difcipelen van daar de "Ezelinne met haar Veulen moesten haaien, Matth. XXI: 1 , 2, op welke de Heere Jefus zich,wilde zetten, om eene zo pragtige intrcede binnen Jeruzalem te doen, als door Propheet Zacharia, Cap. IX: 9, voorfpeld was.
BETLI- RAPHA , een der Nakoomelingen van Juda, 1 Chron. IV: 12.
BETH-RECHOB. 't Schynt, dat men twee Steden van dien naam moete ftellen. («) De eene, geleegen in het Joodfche luiind , op de Noordeiyke grenzen, Rehob
BETH, BETH-SAIDA.
genoemd, Num. XIII: at-, als ook Tof XIX: 28, en geteld onder de Steden, die aan Afer ten deele gevallen zyn; doch diede daar in woónende Kanaaniten niet konden verdryven , Richt. 1: 31. (V) fjet Tweede was Beth-Rechob, welker Inwoonders Syriërs waren , en zich met de Syriërs van Zoba, en Madcha aan de Ammoniten verhuurden, om tegen David den Oorlog te voeren, 2 Sam. X: 6.
BETH , of het Huis RIMMON. De Tempel te Damaskus, waar in Rimmon, een Afgod der Syriërs, werd aangebeeden, 2 Kon. V: 18. Welk een Afgpd het geweest zy, is-niet wel te bepaalen. Men zie RIMMON, in des VIL D. 2. St. p. 235. Dat Remphan, van welken Stephanus fprak , Hand. Vil: 43 , dezelfde Afgod zou geweest zyn, is van fommigen, met weinig waarfchynlykheid, voorgegeeven, zo als is op te maaken uit het geene in dat D. en St. p. 175. is aangeteekend.
BETH-SAIDA, eene Stad, geleegen in Galileë, volgens de bcpaalinge van Johannes, Cap. XII: 2r, uit welke Philippus, Andreas en Petrus oorfpronglyk waren ,. Joh. I: 45. Volgens eene nadere bepaalinge , geleegen aan den Westelyken Oever van de Galileefcbe Zee, die ongemeenVischryk was , waar in en omftreeks die Stad veel Visfchers woonden, 't welk aandie Stad ook den naam gegeeven heeft van Beth-Satda, van het Hebreeuwsch woord Ó"T¥ ' CTzaïda) als of men zeide Plaats der Visfcherye. Van dit Bethfaïda wordt in de. Schriften des Nieuwen Testaments 't meest gefproken. By deeze Stad heeft jfc/iweenen Blinden geneezen-, door hem in de oogen te fipuwen, en de handen op te leggen, Mark. VIII: 22—26. Buiten twyffel zaf de Heiland nog meer Wonderen -in die Stad gedaan hebben , hoewel de Inwoonders' 'er zich niet door lieten beweegen tot Bekeeringe en Geloof, 't welk men mag opmaaken uit de Aanteekeninge van Mattheus,. Cap. XI: 20, 21, a-a. Toen. begon hy (Jefus), de Steden, in dewelke zyne kragten meest °efcbied waren, te ver wy ten, om dat ze z°ich niet bekeerd hadden: Wee u Chorazin!Wee u Bethfaida.' Want zo in Tyrus cn Sidon de kragten waren gefchied, die in u gefchied zyn, zy zouden zich eertyds tn zak en asfche bekeerd hebben. Doch ik zegge u: Het zal Tyrus en Sidon verdraaglyker zyn in den
das,



BETHSAIDA, BETH - SEAN.
dag des Oordeels, dan u lieden. Dit Wee is ook niet lang daar na aan die Stad overgekoomen , wat het uitwendige betreft, als zynde zo geheel verwoest geworden, dat haare gedachtenis, ware die in de Schrift niet bewaard gebleeven , gantschlyk in vergeetenheid zou geraakt zyn.
BETHSAIDA, waar van .Jofephus fpreekt, geleegen in Gaulonitis aan den Oostelyken Oever van de Galileefche Zee, voorheen flegts een Vlek,, maar door den Viervorst Philippus tot een,Stad gemaakt, met Inwoonders vermeerderd, met Voorrechten befchonken, en , ter eere van JuHa, de Dogter van Keizer Augustus, Julias genaamd. Van dat Bethfaida fchynt gefproken te zyn , met meldinge van eene. •woeste plaatfe by die Stad , Luk. IX: io. Als men de Gefchiedvcrhaalen der Euangelisten met den anderen vergelykt,Matth. XIV: 13—34 , Mark.. VI: 30—54 , Luk. IX: 10—17, T©h. VI: 1—24, zo zal.men zien, dat Jefus gehoord hebbende , dat Johannes de Dooper, op bevel van Herodes, onthoofd was, uit Galileë, waarfchynlyk uit Kapernaum, daar hy toen woonde, vertrokken is, en wel te fcheep, de Galileefche Zee dwars overfteekende, om te koomen in eene woeste plaatfe by eene Stad, , genaamd Bethfaida, Luk. IX: 10. Zo kan men daar door niet wel een andere Stad verftaan, als Bethfaida in Gaulonitis, want zo eene woeste, eenzaame plaatfe zal men' niet welvoeglyk kunnen plaatfen by het ander Beth-Saida, 't welk geleegen was in het Vruchtbaar en Volkryk Galileë, en dus diene.n te denken om Bethfaida in Gaulonitis. Voeg hier nog by, dat Johannes, Cap. VI: 17, aanteekent, dat de Difcipelen over de Zeena Kapernaum wedergekeerd zyw, en dus,-gelyk Markus het uitdrukt, Cap.. VI: 45 , aan de andere zyde, tegen over Bethfaida. Dat kan niet. geweest zyn Bethfaida in Galileë, want dat lag niet legen over Kapernaum , maar met hetzelve in dezelfde ftrekkingc aan den Westelyken Oever van de Galileefche Zee. Liet aan Kapernaum tegen overliggend Bethfaida moet dan het Gaulonitisch geweest zyn, 't welk aan dj$t Oostelyken Oever geleegen was. Dit wordt breeder betoogd door Bachiene, H. Geogr. D. IL p. 1079—1084.
BETH-SEAN lag eigenlyk in het Erfdeel van Isfafchar , dueh werd by deLand-
BETH-SEMES. 437
verdeelinge aan Manasfe toegeweezen,die de Kanaaniten■':'er niet uit konden verdryven, doch maakten ze aan zich cynsbaar,, Jof. XVII: 11, 12, 13 , Richt. I: 27, 28. In de dagen van Koning Saul was BethSean nog in de handen der Philiftynen. Want men leest, dat die de lyken van Saul en zyne Zoonen, na dat zy die op het gebergte van Gilboa verflaagen hadden , hebben opgehangen, aan den muur van die Stad, van waar ze door die van Jabes in Giledd des nachts wierden wechgehaald, en ze in hunne eigene Stad begroeven, 1 Sam-. XXXI: 8—13. Vergel. 2 Sam. XXI: 12. Deeze Stad is by de ongewyde Schryvers genoemd SCITOPOLIS, dat is , Stad der Scyten, Om wat reede ze zo zy genoemd geworden, kan men onder dien tytel zien in des- VII. D. 2. St. p. 335. '
BETH-SEMES. 'Er waren meer dan eene Stad van'dien naam. ({>*•) Een 'er van was geleegen in het Stamdeel van Naphtali, op de. grenzen van Isfafchar, Jof. XIX: 38. fJ3) De andere Stad van dien naam was geleegen in Egypte, Jerem. XLIII: 13. De Grieken hebben den Hebrecuwfehen naam, naar de letter vertaald door■ Helioupolls, dat is , Zonne - Stad. Q) Het meest inerkwaerdige is dat Bethfemes, 't welk. behoorde tot het Stamdeel van Juda, daarom in onderfcheidinge van Bethfemes .in Naphtali , omfchreeven , als geleegen in Juda, 2 Kon. XIV: 11.'t Werd door die van Juda 'aan de Priesteren ingeruimd, Jof. XXI: 16. 't Geen deeze Stad in de Heilige Gefchiedenisfe aanmerklyk maakt, is, dat de Arke des Verbonds, toen ze door de Philiftynen te rug gezonden werd , aldaar aankwam ; wel tot groote vreugde der Bethfemiten, maar wier reije haast veranderd werd in eene weeklage, toen de HEERE die zo zwaar floeg, tot ftraffe hunner nieuwsgierigheid, betoond, door in de Arke in te zien , 't welk, op, ftraffe des doods, verboden was , Num. IV: 20. Men leeze daar van 1 Sam. VI: 10—16. Hoe het getal der geflaagenen te verftaan zy , vs. 19, is een bedenklyk Stuk. Men zie daar van ouder den tytelvan SLAAN , des VII. D. 1. St. p. 387—.. Ook is by deeze Stad voorgevallen de Vcldflag,- welken Amazia, de Koning van, Juda, en Jods, de Koning van Israël amv
lü 3. - maf-



438 BETH - SITTA - BETHULIE.
BETH - ZACHARIA ~ BETH - ZUR.
malkanderen leeverden: Amazia werd geflaagen, en werd zelfs door Jods gegreepen , dat is , Krygsgevangen gemaakt, aKon. XIV: n—13. Onder de regeeringe van den Godtloozen Koning Achaz werd êethfièmes met meer andere Steden door de Philifiynen bemagtigd, a Chron. XXVIII: *8.
BETH-SITTA, eene Stad, waarfchynlyk niet verre van de Jordaan, geleegen in het Stamdeel van Manasfc. Men vindt 'er geen meldinge van, als alleen Richt. VII: ao., dat dc Mididniten, door Held Gideön en zynen heldhaftigen troep geflaagen zynde, vlugteden tot Beth - Sitta.
BETH- TAPPUAH, eene der Steden op het gebergte, in het Stamdeel van Juda, Jol'. XV: 53, en is tc onderfcheiden van eene andere Stad Tappuah, ook wel aan Juda toebehoorende , doch geleegen in de laagte, vs. 34.
BETHUEL, een Syriër, Zoon van Nakar, Broeder van Abraham, en Vader van Rebekka, die met Izaak trouwde , Genef. XXII: as. XXIV: a4.
BETHUL, een Stad in het Stamdeel van Simeön, Jof. XIX: 4. Ze wordt 3 Chron. IV: 30. gefpeld Bethuël.
[BETHULIE. Eene Stad,niet genoemd in de Heilige Schrift, maar cvenww merkwaerdig in de Apokryphe Boeken, door de heldhaftige daad van JUDITH, en het omkoomen van HOLOPHERNES, waar van onder die Tytels genoeg gezegd is, D. IV. St. 2. p. 259. en D. IV. St. 1. p. 363. Ze was geleegen in de vlakte, of het groote veld van Esdrelon, anders ook genoemd het groote veld van Dotaïm , niet verre van Dothaïm en Bethemesch, Jud. I: 8. IV: 5, 6. Uit hetzelfde Boek Cap. VI: 8, 9,10. VII: 3, 8—-13. kan men opmaaken, dat Bethulie zy geleegen geweest op eenen zeer hoogen Berg. Dit heeft veelen doen denken, dat Bethulie de Stad geweest zy, die naderhand Saphet is genoemd geweest, want Saphet lag op den hoogden berg in die Landftrecke. Welk Sapheth in vroegere tyden is bewoond geweest door duizenden van Jooden die daar gaerne wilden woonen, om reede, dat veele van hunne voornaamfte Rabbynen daar geftorven en begraven zyn ; als mede , dat veelen in den waan waren , dat hunne Mesfias den Zétel van zyn Koningryk te Saphet zou
plaatfen. Laatere Reizigers vinden Sapheth zeer vervallen , alleen door Mooren en Jooden bewoond. Bachiene , handelt omftandig van Bethulie, of Saphet, als mede van het Kafieel, geleegen op den top des bergs, 'twelk in vroegere dagen eene byna onöverwinneiyke Sterkte moet geweest zyn. Zie deszelfs H. Geogr, D. IL
P'[BETH-"!ZACHARIA was de plaats, waar omtrent Koning Antiochus, de Zoon van Antiochus Epiphanes, zyn Leeger, zo geducht door de Oliphanten , die mede ten ftryde werden aangevoerd , deed optrekken, waar tegen Judas de Machabeër ook naderde om te Haan, en van des Konings Leeger zes honderd doodde, iMach. VI: 33—42-]
[BEZETH, ofBEZETHA, eene Stad, niet verre van Jeruzalem, en werd door Bacchides, dm Veld-Overften van Koning Demetrius, beleegerd: Hy deed veelen, die tot hem overgeloopen waren, grypen, dooden, en in eenen grooten Put werpen , 1 Mach. VII: 19.]
BETH-ZUR (K) wordt Jof. XV: 58. geteld onder de Berg-Steden van Juda, In den Bybel leest men 'er niets meer van, als dat zeekere Nehemia, Overfie des kalven deels van Bethzur, het zyne mede toebragt tot het herftellen van den muur van Jeruzalem, Nehem. III: 16. Van Bethzur, of Bctbfiura wordt dikwils gefproken in de Boeken der Machabeën. Lyfias, de Overfte der Syriërs, in Idumeë gerukt zynde , leegerdc zich te Bethfiura. Judas , de Machabeër en zyne Broeders verfierkten Bethfiura, en voorzagen het van eene goede Bezettinge, op dat het Volk een Sterkte zoude hebben tegen Idumeën, 1 Mach. IV: a9, 61. Insgelyks leest men 'er van Cap. VI: 7, 26. Cap. XIV: 33. wordt het genoemd onder de Steden, die Judas Broeder, Simon , fterkte op de frontieren van Idumeë, Door Lyfias werd Bethfiura beleegerd, maar werd, na een zwaare nederlaag geleeden te hebben, genoodzaakt, het beleg op te breeken, 2 Mach. XI: 5—. Antiochus Eu» pator trok op tegen Bethfiura, maar werd 'er op de vlugt geflaagen, Cap. XIII: 19. Üit alle welke plaatfen blykt, dat het eene ongemeen fterke Vestinge moete geweest zyn, aan welker behoud de Jooden zich zeer veel lieten geleegen zyn. (3) 'Er
is



B E T OO-NING.
is nog een ander Bethzur geweest, 'twelk, volgens Eufebius en Hieronymus, duizend fchreeden, dat is een Komcinfche myl, geleegen was van Eleuthoropolis. Eene oude Qverleevering zegt, dat niet verre van daar het water geweest zy , waar in de Kamerling van de Koninginne Kandace door Philippus gedoopt is , Hand. VIII: 26—39.
BETOONING van Geesten Kragt,was de Prediking des Apostels geweest onder de Korinthers, 1 Kor. II: 4b. De Apostels uitgezonden om het Euangelie-ryk van den verheerlykten Jefus te planten en uit te breiden onder de Heidenen, bedienden zich niet van -wapenen des vleeschlyken Krygs; maar het Woord Godts in hunnen mond was het Zwaerd, waar mede zy overwonnen, de hoogten en overleggingen des harten te ne* dcrwerpen, en de gedachten gevangen moesten leiden tot 'de gehoorzaamheid van Chris* tus. Om dat Woord die uitwerking te doen hebben, bedienden zy zich niet van de Kundenaaryen der menschlyke wysheid, en wellpreekenheid. De Grieken, en dus ook die van Korinthe waren daar zeer op gefield. De Grieken begeerden Wysheid, 1 Kor. Ir 22. Het ontbrak Paulus noch aan Wysheid, noch aan Geleerdheid , noch aan Wellpreekenheid. Dat toonde hy wel, wanneer hy zich tegen hem ingebragte befchuldigingen moest verantwoorden. Men zie zyne Verantwoording voor den Areöpagitifichen Raad te Athene , Hand. XVII: 22— , en voor Koning Agrippa, Cap. XXVI: 1—. Maar, wanneer hy de Leere van den gekruifigden Christus verkondigde , die was by hem van te verheevenen Oorfprong, dan dat by die zou hebben willen te hulpe koomen door zulke menschlyke middelen. Die was van te belangryken inhoud, dan dat die maar alleen het kieiche Oor der Grieken zou hebben moeten ftreelen ; ze moest de Zielen wys maaken tot Zaligheid door het Geloof, ook die der eenvouwdigen , en moest daarom in alle eenvouwdigheid verkondigd worden. Om zyne Leere te veraangenaamen op de Koniciëntien der menfchen, had hy zich niet be- 1 diend van beweeglyke woorden der mensch- ' lyke wysheid; maar van eene Leerwyze, > die hem, als eenen Gezant van den Godt i des Heemels,Karakterifeerde. Zyne reede !
B E T O O N D. 439
was geweest in betooninge van Geest en Kragt. (fci) Van Geest, door te toonen, dat het geene hy van Christus predikte de Leere was van den Geest: Dat is van de Propheeten, Heilige Godtsmannen, die, gedre'even zynde door den Heiligen Geest, Eeuwen te vooren beduid en getuigd hadden het Lyden, dat op den Christus koomen zoude, en de heerlykheid, daar op volgende. (3) Van Kragt, door zyne Leere te bevestigen door Wonderen en Kragten, waar door Godt medegetuigenis gaf, Liebr. II: 4. Welke voor"elk, die niet moedwillig blind wilde zyn, en zich verharden in zyne Ongeloovigheid, zo veel als een kennelyk Zeegel moesten zyn, waar mede Godt de Godtlykheid van der Apostelen Zendinge en Leere bevestigde.
BETOOND CJefus de Nazareener, een Man, van Godt onder u Heden) door kragten , en wonderen , en teekenen , die Godt door Hem gedaan heeft in het midden van u, gelyk ook gy zelve weet, Hand. II: 22. (5$) Petrus vervolgt zyne Reedenvoering, om den Jooden te doen zien, hoe voonrefi'elyk een Perfoon die Jefus was, aan wien zy zich zo misdaadig vergreepen hadden. (NN) 't Was Jefus, gebynaamd de Nazareener, om dat liy te Nazareth opgevoed was. Een Bynaam, die in den mond zyner Leerlingen een eernaam was, naardien Hy, naar het vooruitzigt der Propheeten, Nazarenus moest geheeten worden, Matth. II: 23. Maar in den mond der Jooden een Schimpnaam, Zyne opvoeding te Nazareth maakte Hem veragtelyk in hunne oogen. 't Was by hen eene vry algemeene ftellinge, dat uitNazareth niets goeds konde voortkoomen. Misfchien bediende Petrus zich voorbedachtelyk Van deezen Bynaam, om de Jooden al aanftonds te doen begrypen, hoe zeer zy zich bezondigd hadden, met zo veragtelyk te fpreeken van dien Jefus, die hunner hoogfte agtinge zo dubbelwaerdig was geweest. (33) Een Man , mder hen van Godt betoond—. («) Een Man g Een woord, 't welk hier in dien nairuk moet genomen worden, als of hy gezegd hadde : Een groot, een alleruitïeemendst Man: Wel, in uwe oogen een 'jeragte Ziele; maar by Godt uitverkooren ■n dierbaar. Als Mensch wel een Man, naar zo een , welken Godt verwaerdigd leeft, zynen Metgezel te noemen , Zach.



44o BET O 0 N D.
XITI: 7. Een Man,ff) door Godt betoond onder ken lieden door —, die Godt door Hem gedaan had in het midden van hen lieden. («*) Godt had Hem, niet van verre, maar onder hen getuigenis gegeeven ., betoond, -als met den vinger aangeweezen , die Man, die groote Propheet te zyn, naar wien zy hadden moeten hooren, Deut. XVIII: 18, 19. Die Man, wiens naam Spruite is, van wien voorzegd was, dat Hy niet alleen Priester zoude zyn, maar ook als Koning zitten, en heerfchen in zynen Throon, Zach.VI: 12, 13. Als zodanig was hy doosGodt betoond. (A) Waar door? DooïKragten , zulke werken, die niet alleen eene meer dan gemeene kragt, een geheel zonderling vermogen te kennen gaven ; maar die eigenlyk gezegde Wonderen waren , geheel en ai onderfcheiden van, en verheeven boven den loop , en werkingen der Natuur; en die dus Teekenen geweest waren , en den Oplettenden tot ontwyffelbaare teekenen hadden kunnen ltrekken, dat Hy die groote Man was : De Man, na wiens komst veele Koningen, Propheeten , en Rechtvaerdigen finds lange zo gereikhalst hadden : te weeten, de beloofde Mesfias. Deeze Kragten en Wonderen waren daar van zo doorflaande Teeke. nen, dat Jefus die eens, als het eenigst ■bewys, opgaf aan de Difcipelen van Johannes den Dooper, waar door zy zich overreed moesten houden, dat Hy het was, die koomen zoude ; naamelyk , de Christus, Matth. XI: 2—-5. Deeze kragten, wonderen , en teekenen, (B) had Godt door Hem gedaan in 'f midden van hun lieden. (AA) Petrus, die reeds voor eenigen tyd beleeden had, dat Jefus was de Zoon van Godt, en nu zekerlyk ten vollen overreed was, dat Hy die Zoon was , die, al wat de Vader deed, desg&lyks deed; Joh. V: 19, zou naar waarheid hebben kunnen zéggen , -dat Hy dat alles had gedaan door zichzelven ; doch, dat kwam niet over - een met zyn oogmerk, 't welk was, om te bewyzen,dat Godt daardoor Hem betoond hadde te zyn, die Hy was. (BB) En daarom moest hy zeggen, dat Godt, die Kragten, Wonderen en.Tcckenen., Waar van wel veele befchreeven, maar nog veel meer onbefchreeven gelaaten zyn , Joh. XXI:' 25, had gedaan door Hem. Is 't nu eene waarheid, dat het Godt alleen zy, die dingen
BETOON D.
doen kan, en ook werklyk doet, die men met doorzoeken , wonderen, die men niet tellen kan: Is 't ook eene waarheid, dat Godt zyne Wondermagt niet leent, en ook niet leenen kan aan Bedriegers, om daar door te bevestigen de door hen valschlyk aangemaatigde waerdigheid van hun Perfoon, en de waarheid hunner Leere : En had ondertusfchen Godt door deezen Jefus zo veele wonderen gedaan, en dat niet elders in verre Landen, waar van zy, •by gerugte,iets mogten gehoord hebben, maar in het midden van hun lieden , zo moesten allen , wilden zy hunne oogen niet moedwillig fluiten voor het licht der waarheid, zich overreed agten, dat Godt LIem daar door betoond hadde , niet een veragte Nazarcner, een Strafwaerdige Leugen-Propheet, Volks-verleider, en ■Godtslasteraar te zyn, maar die agtingswaerdige Man, tot wiens eere Godt een welbehaagen had, en die door Hem, tot het uitvoeren van een allergewichtigst werk, waar toe Hy ook maar alleen bekwaam was, in de Waereld gezonden was. En zo bedient Petrus zich hier van een bewys, waar van de Heiland zelf zich meer dan eens bediend had, als Joh. V: 36. De werken , die ik doe, getuigen van my , dat de Vader my gezonden heeft. Zo ook Joh. X: 37, 38. Met te meerder recht mogt Petrus dat dan ook aanvoeren. (/8/3) Daar hy zich beroepen konde op allen , die daar tegenwoordig waren. Daarom voegt hy 'er by : Gelyk gy ook zelve weet. (A) 't Was de dag des Pingfier.feests, Jooden van allerlei Oorden, waren hier tegenwoordig. Misfchien veelen , die door Jefus Wonderkragt geneezen waren: ZekerlykHonderden, die Ooggetuigen geweest waren , dat Hy Duivels' uitgeworpen, aan Dopven het gehoor, Blinden het gezigt, Stommen de fpraak, Melaatfchen de reiniging, ja! Dooden het leeven weder gegeeven hadde. Buiten twyffel zullen hier ook wel veelen tegenwoordig zyn geweest van die Jooden , die Ooggetuigen waren geweest , hoe Hy onlangs, hier in de nabuurfchap van Jeruzalem, te Bethanie,Lazarus wederom had opgewekt, en daarom in LIem geloofd hadden, Joh. XL 33—45- Het was dan Waercldkundig, dat Jefus zulke Kragten, Wonderen en f eekenen gedaan hadde. En dus konde



BETOOND.
BETOVEREN,BETREUREN. 44?
de Petras met recht zeggen-, dat zy zelve dat -wisten. (B) Zy -wisten ook, dat Godt die door Hem gedaan hadde, tot een waarteeken, dat Hy de Christus was. Nikodemus, een Ovcrfte der Jooden, had dat xeeds beleeden, Joh. III: 1, 2. De Schaaren hadden het bekend, Matth. XII: 23, Joh. VII: 31. Jefus zelf had het gezegd: De Zoon kan van zich - zeiven niet doen, ten zy Hy het den Vader ziet doen, Joh. V: 19. En vs. 36. zegt Hy duidelyk, dat de werken , die Hy deed, werken waren, die de Vader Hem gegeeven hadde, om die te volbrengen. Dus had Petrus in zo verre zyn Stuk voldongen, te weeten, dat Jefus de Nazarener dc Man was, welke door Godt betoond was , van Godt getuigenis had ontvangen, gelyk zy zelve, de Jooden, daar van getuigenis konden draagen. (3) Deezen zo grooten Man, aan wiens betooninge Godt zich zo veel had laaten geleegen zyn, hadden zy genomen , en door de banden der Onrechtvaerdigen aan het Kruis gehegt en gedood, vs. 23. Welk een grouwelyk bedryf! 'Er was geen twyffel aan, of de Israëliten van dien tyd verfoeiden het, als iets grouwelyks, dat hunne Voorvaders gedreigd hadden, Mofes, insgelyks een Man van Godt betoond, te fteenigen, Exod. XVII: 4. Hoe veel grouwelyker was het dan niet, dat het met Jefus by geen dreigen was gebleeven; maar dat.zy hem met 'er daad aan ,t Kruis hadden gehegt en gedood. En dat nog zo veel te meer , daar deeze Jefus oneindig veel grooter Man was geweest als Mofes: Door Godt zeer verre verheerlykt boven Mofes, zo als men uit het vervolg van PetrusReedenvoeringe zou kunnen opmaaken. Men neeme dit ééne flegts in aanmerkinge. Godt heeft Mofes groote eere aangedaan na zynen Dood: Hy zelf heeft hem begraaven, Deut. XXXIV: 6. Men mag het aanneemen, dat Hy hem ook heeft opgewekt, en opgenomen in den Heemel, om dat hy met Elia is verfcheenen op den Berg der heerlykheid , Matth. XVII: 3. Maar Jefus is niet alleen opgewekt, niet alleen opgenomen in den Heemel; maar zelfs heeft Godt Hem verhoogd door zyne rechter hand (waar van de uitftorting van de Wonder gaaven van den Geest, zo als zy nu gezien en gehoord hadden, het onweerlegbaar bewys was) en daar door verheeven verre' /. Deel. II. Stuk,
boven Mofes, en allen naam, die genoemd wordt, 't zy in deeze, 't zy in de toekoomende Eeuwe. 't Welk hen dan ten vollen moest overtuigen, dat Godt dien, door hen gekruifigden Jefus, tot eenen Heer en Christus gemaakt hadde, vs. 32—36. Hadden zy zich nu aan dien Jefus zo zeer vergreepen in den Stand zyner verneederinge , dat moest hen berouwen , en zorg doen draagen , dat zy zich nu , in den Stand zyner heerlykheid, niet vergreepen, door Hem te lasteren, en zyne Dienaars te vervolgen; maar, integendeel, opwekken , om met fchuldigen eerbied, en in den geloove zich tot Hem te wenden, en aan Hem te onderwerpen, wilden zy anders ontkoominge vinden in dien grooten en doorluchtigen dag, waar van gefproken was vs. 20. Hen daar toe te beweegen, was het oogmerk van Petrus Reedenvoeringe , en dat bereikte hy ook : Althans by veelen , die , in verftaagenheid des harten* vroegen: Wat zullen wy doen, Mannen Broeders ? Waar op Petrus hen vermaande, zich te bekeeren , en dat aandrong met eene heuglyke Belofte, vs.37, 38-.
BETOVEREN. Dat woord gebruikt Paulus in het beltraffen van de Galatiërs, dat zy zich zo gemaklyk door de valfche Leeraars hadden laaten verbysteren, en afleiden van zyn Euangelie, 't welk zy met zo veel toegeneegenheid hadden aangenomen , zeggende: 6! Gy uitzinnige Galaten , wie heeft u betoverd ? Cap. III: 1. Men zie des VUL D. 1. St. p. 589—.
BETREUREN (Den Dood van iemand, in wien men belang fielt, te) is zo natuurlyk, dat men 'er ziel; bezwaarlyk van zou kunnen onthouden, en heeft ook van de Oudfte tyden af plaats gehad. Abraham betreurde den dood van zyne Sara, Genef. XXIII: 2. Jakob den gewaanden dood van Jofeph, Cap. XXXVII: 34 , 35. Jofeph weende over zynen Vader , Cap. L: r. Hy en de andere Zoonen van Jakob maakten over hem een rouwe van zeeven dagen, vs. 10. De Kinderen Israëls treurden zeer over den dood van die Verfpieders, die een kwaad gerugte van het Land gebragt , daar door het Volk hadden doen murmureeren, en deswegen van Godt met den dood waren gellraft geworden, Num. XIV: 37—39, Dertig dagen lang beween-
Kkk de



44a BETREUREN, BETROUWEN.
de het gantfche Huis Israëls den dood van Adron, Num. XX: 29, even zo lang den dood van Mofes, Deut. XXXIV: 8. De Bethlemiten bedreeveu, rouwe over dé geenen , die omgekoomen waren, 1 Sam.
XI: ItJirrrH over den dood van Samuël. Gap. XXVIII: 3. David, en de Mannen, die met hem waren weeklaagden en weenden over den dood van Saul en Jonathan, aSam. I: 11, is. David en al het Volk weenden by het graf van Abner , Cap. III: 31. Hy, en zyne Zoonen , en alle zyne Knegten beweenden den dood van Amnon. met een zeer groot geween, Cap. XIII: 31, 36. Over den dood van Abza. (ffwas hynaauwlyks te troosten, Cap. XVIII: 33. XIX: 1—4. Gantsch Israël^ beweende den dood van Jerobedms Zoon,
1 Kon. XIV: 18 , gantsch Juda bedreef rouwe over den dood van Koning Jo/ïa.
2 Chron. XXXV: 24. Vergel. 3 Esdr. I*: 32. Die van Bethulie droegen zeeven dagen leed over den dood van Judithi Jud. XVI: 28. Jefus weende over den dood ' van Lazarus, Joh. XI: 35. De arme We- \ duwen beweenden den dood van de wel- 1 daadige Dorkas, Hand. IX: 39. 't Schynt < een vreemde vraag te zyn, over wien men \ het meest moet treuren : Over eenen < Geftorvenen, dan wel over eenen Leeven- < den Dwaas P Syrach oordeelt, dat men 1 over den Laatlten het meest te weenen heeft. Dus fchryft hy 'er van : Weent \ over eenen Dooden : Want het Licht heeft / hem begeeven. Beweent ook eenen Divaa. / zen: Want het verftand heeft hem begeeven. \ Weent over eenen Dooden zagtelyker, dewy. 1 le hy rust. Maar het leeven van eenen l Dwaas is boven den dood. De rouwe over \ eenen dooden duurt zeeven dagen : Maar r, over eenen Dwaazen en Godtloozen , alle de s dagen zynes leevens, Syr. XXII: 10—15. f
BETROUWEN. De Hebreen hebben t twee v/oorden HDIl en |"JÜ3, welke de
Onzen veelal vertaald-hebben door Betrou. «
wen; het -erfte evenwel fomwylen door *.
toevlugt neemen. Het laatfte woord duidt, n
volgens de Aanmerkingen van Taalkun- c
aigen, een Vertrouwen aan van volkoomene w
Verzeekerdheid, 't welk volle gerustheid te
^/0ndei;vreeze' Zo wordt met dat n: woord van den Rechtvaerdigen. gezegd: a: Hl zal van geen kwaad gerugte vreezen: n
BETROUWEN.
ffp^rvff' Ruwende op den HEE*
RE 'vrw-a 7'a De Man'die den HEEKE vreest, wordt opgewekt. om ot> JZ.
naam des HEEREN % BETROUWEN en tefteunen op zynen Godt, al is het, dal hytn duisternisfe wandelt, en geen licht ziet, Jel. L. 10. De Onzen hebben het een! vertaald door Moedig zyn: Elk Recbtvae?. dige is moedig (eigenlyk VERTROUWT) als een Jonge Leeuw , Spr. XXVIII- £ Het eerfte woord HDn zou aanduiden het Vertrouwen van iemand, die ergens heen, of tot iemand zyn toevlugt neemt, wel in vertrouwen van 'er veiligheid te zullen vinden evenwel niet zonder eenige bekommeringe , terwyl hy nog op weg is. Des oordeelen eenige Uitleggers, dat het 7 L /■ I2' be7eter vertaald ware: WelseTfri\i^an'n'diem Hen> TOEVLUGT NEEMEN, dan men nu leest, die op. Hem betrouwen.. Als ook Pf. XXXI- oQ » ! Hoe groot is het goed, dat gy gewrocht' lebt voor de geenen — die op u betrouwen : • liever, tot u TOEVLUGT NEEMEN in h tegenwoordigheid van de Kinderen dernenfehen. Met toefpeelinge op jonge Voplkens , die verberginge zoeken &onder le vleuge en der Ouden, tegen de koude,. jf tegen den aanval van, Havikken en an-lere Roofvogels , wordt dit woord ge.ruikt, en door TOEVLUGT NEEMEN' ertaald, Pf. XXXVI: 8. Hoe dierbaar is ■we goedertierenheid, 6 Godt! dies de men-hen kinderen toevlugt neemen onder dk. Jbaauwe uwer vleugelen. En na dat Du*
L,L-,tyn,V2' Sezegd hadde met het /ooid HDn Myne ziele BETROUPVT op . /, zo breidt hy den aart van dat Vertrouwen nader uit met te zeggen : lk neemc ,yn toevlugt onder de fchaduwe uwer vleu-
' T^ISv^reen Geloovige met David t egt, Pf. XXXI: 1. Op «, 6 HEERE! bc ■ouwe ik , of hebbe ik vertrouwd, 'ri'Dn l 2 toevlugt genomen, laat my niet befchaamd morden m eeuwigheid: Help my uit door uwe -.rechtigheid, zo wil hy daar mede te kenm geeyen, dat hy , bevreesd voor liglaanilyke - of geestel vke Vyanden ,, en el bewust, dat in hem geene kragt is gen den list en woede hunner groote megte, met een afzien van alle eigene, of ' iderer menfchen hulpe, zyn toevlugt :emt tot Godt, om by Hem heul en hul-
pc



BETUIGEN, BEVALLIGHEID.
pete zoeken, in geloovig vertrouwen op '|vna Almagt, groote goedertierenheid, en onveranderlyke beloften , waar door Hv verzekerd heeft, dat, die Hem •verwachten, niet befchaamd zullen worden, Jef. XLIX: 03.
BETUIGEN. Dit woord komt in den Bybel dikwils voor. 00 In het Waereldlyke van Getuigen, die tegen iemand opftaan in het gerichte, om eene afwyking tegen hem te betuigen, Deut. XIX: 10. Zo zeide de Heere Jefus ook tegen den Gerechts-dienaar, die hem floeg: Indien ik kwahk gefproken hebbe , betuig van het kwaade, joh. XVIII: 23. (3) In het Geestelyke. Dan eens, om Zondaars, op eene nadruklyke wyze, het onbetaamlyke van hun Wangedrag , en de fchadelyke gevolgen 'er van, of het betaamlyke van hunnen pligt, en de heilzaame gevolgen 'er van, voor oogen te ftellen, en daar door te beweegen, om van hunne ongerechtigheid afftand te doen, en te verkiezen en te betrachten 'c geen recht, Gode welgevallig, en hun zeiven heilzaam is. In 't byzonder ook , om het Euangelie van Godts genade, met grooten ernst en yver, voor te draagen, op het Godt-betaamlyke , het Godt-verheerlykende en Zielzaligende 'er van kragtig aan te dringen, om door zo een Betuigen de Menfchen te overtuigen, en te beweegen, om het in liefde der waarheid aan te neemen. Zulke Betuigingen heeft Godt meermaals laaten doen door zyne Knegten , Deut. VIII: 19, aKon. XVII: 13, Nehem. IX: 29, 30, Pf. LXXXI: 9. Zo wordt dit woord ook van Christus gebruikt, Openb. XXII: 18. Van den Heiligen Geest, Hand. XX: 23. Van de Apostelen, Hand. VIII: 25. XVIII: 5. XX: 21. XXVIII: 23. Paulus, in 't byzonder, heeft meermaals zulke betuigingen gedaan, Gal. V: 3,1 Thesf. II: 12, iTim.V:2i, aTim. II: 14, IV: x, &c.
BEVALLIGHEID (Gy doet zyne) fmelten, als een Motte, Pf. XXXIX: 12b. Dit wordt van Godt gezegd , als Hy iemand kaflydt met ftraffingen om zyne Ongerechtigheid. (N) Deeze woorden moeten dienen totbevestiginge van 't geene 'er op volgt: Immers is een ieder Mensch ydelheid. ' Als Godt, om zo te fpreeken, zynen vinger flegts tegen hem uitfteekt, dan fmelt zyne
BEVALLIGHEID. 443
bevalligheid als een Motte. (t$ü) 't Grondwoord duidt zo iets aan, 'twelk wenschlyk, begeerlyk is. Dus zo iets, 't welk voor den Mensch zelf wenschlyk is , en hem ook by anderen geliefd en begeerlyk maakt. (<*) Men mag dan denken aan Ligchaamlyke Schoonheid: Bevalligheid van aangezigt, gelyk Sara, Genef. XII: 11, en Rebekka, Cap. XXVI: 7. Van Ligchaamsgefialte en van aangezigt, zo als van Daniël en zyne Metgezellen gezegd wordt. Dan. I: 4, 15. O) Men mag ook denken om veele andere dingen, die voor iemand zelf aangenaam zyn, en hem ook by anderen bevallig , én begeerlyk maaken : Verftand, Geleerdheid, Rykdom, Hooge Staat en Aanzien, &c. Deeze zyne Bevalligheid (33) doet Godt fmelten als een Motte. (*) De Bevalligheid is bedrog, Spr. XXXI: 30. En alle de andere dingen kunnen betrokken worden onder die ééne korte fpreuke: Het ts alles ydelheid, Pred. I: 2. Hoe wit fchitterend vertoont zich de Sneeuw ! Hoe glad en hard vertoont zich het ys! Wat kunftige dingen worden 'er niet geboetfeert van Wasch ! Maar als de Zon begint te fteeken, of het vuur te gloeijen, dan fmelten ze wech als water. Zo is het ook met de Bevalligheid. De gewcnschte dingen doen geen nut, Jef. XL1V: 9. Als Godt zynen toorn maar een weinig laat opvlammen, dan gaan alle die bevalligheeden daar heenen als eenfmeltende flak, Pf. LVIII: 9. Hier is het. (/J) Hy doet ze fmelten als een Motte. ^Tweezins kan dit verftaan worden. (««) Of in een Lydelyken zin: Dat 's menfchen Bevalligheid even haast te niete wordt, gelyk een Motte haast, en met weinig moeite, flegts door een weinig drukkens met den vinger, verbryzeld wordt. Alle vleesch is gras, en alle heerlykheid des menfchen is als een bloeme des velds. Het gras is verdord, en de bloem valt af: Als de wind 'er over gegaan is, zo is ze niet meer, en haare plaatfe kent zeniet meer, Pf. CIII: 15■> 16, Jef. XL: 6, 7, 8, iPetr. I: 24. OM) Of, in een Werkenden zin: Gelyk de Mot de kleederen doorknaagt, fchoon ze zyn van dik en digt geweeven Tapytwerk , van fchooa en kunftig gewrocht Borduurwerk, doorftokenmet Zyde, Goud- en Zilverdraad, zo dat ze ophouden , van eenige waerde meer te zyn: Even zo gaat het ook met Kkk z dm-



<^44 BEVALLIGHEID;
den Mensch, en zyne bevalligheid : Hy verandert als een verrottinge, als een kleed, dat de Motte op.eet, Job XIII: a8. Hoe haast is het met 's Menfchen Schoonheid gedaan! Wat kan de Kinderziekte , wat kunnen andere booze zweeren , den Mensch niet ontfieren in Ilegts weinige dagen. Die, kort te vooren , nog reiner waren dan Sneeuw, witter dan Melk, rooder dan Robynen, en gladder dan een Saphier, zien kort daar na 'er dikwils uit, als of de Motten hun het aangezigt hadden doorknaagd. Hoe haast is het gedaan met 's Menfchen Sterkte.' Eenige weinige koortfen verteeren zyne kragten : Hy wordt mat en flap. Wat zou het dan zyn, als alle onze darmen eens vol tuierden van ver. agtelyke plaagen ? Dan bleef 'er niets geheels over aan ons vleesch Wy zouden moeten uitroepen: Ik ben verzwakt, en uitermaa. ten zeer verbryzeld, Pf. XXXVIII: 8, o. Hoe ras is het gedaan met des Menfchen Heerlykheid? Hoe ras was Job, de Rykfte man van het Oosten, verarmd ! Hoe ras was Nebukadnezar , de trotfche Koning van het magtig Babel verneederd tot on, der de beesten! Hoe ras, de Hoogmoedige Herodes, zelfs by leevenden Lyve, geworden een prooi voor de Wormen! Hoe dikwils heeft men gezien, dat die lekkerttyen aten,verfmagtten op de Straaten; en ' die in 't Karmofyn opgetoogen waren , den Drek omhelsden! Hoe menig een heeft met Elimelechs Huisvrouwe moeten zeggen : Noemt my niet Naomi, de Lieflyke; maar noemt my Mara, want de HEERE heeft my bitterheid aangedaan , Ruth I: ao. Men voege 'er dit nog by : De Motte fchynt een reeder en veragtelyk wormke.te zyn, niet in flaat, eenig nadeel te kunnen toebrengen : En nochthans doorknaagt en verderft ze defterkfte en kostbaarfte Kleederen van langzaamerhand. Zo fchynen ook veele Kqstydingen, die Godt eenen menfehe toelchikt, in den beginne van weinig of geen belang te zyn ; maar ze doen- hem kwynen , en allengskens ver- i dwynen. Hy wordt krank, en zo allengs- ! ■kens wordt zyne Hovaerdy ter helle neder- '. geftort, tot. dat de maaden onder hem ge- < firooid worden, en de wormen hem. bedekken, < Jel. XIV: io, ii. Of Godt dan Ephraïm , als een Motte is, cn den Huize Juda als eene. i verrottmge,: dan. of Hy op Ephraïm aan- I
BEVALLIGHEID
valt als een felle Leeuw, en op bet Huis bui da als een jonge Leeuw, Hof V: xl &Z eene is zo wel doodlyk als het andere Den deezen verfcheur? Hy alfin een S genblik, en geenen verteen Hy van lang. zaamerhand als een-Kleed, dat daar heen geworpen ts voor de Motte, en bet Schieï wormken, Jef. LI: 8. Maar op hoe eene wyze het ook gefchiede. (2) Het gefchiedt nooit zonder wettige oorzaak. Het gefchiedt dan, als Godt iemand kastydt met ftraffingen, om zyne ongerechtigheid. Godt is een Menschlievend Godt - maar Hv is ook een Zonden-haaiend Godt: Hv kan met nalaaten, zyn ongenoegen, en afkeer daar van te betuigen, en,&baat dat niet, dan betoonen. Wat rampen ons ooit overkoomen, wy moeten altoos ons overreed houden, dat het onze eige boosheid is, die ons kaftydt, onze eigene afkeeringen, die ons ftraffen, Jerem. II: 19. Welke Adders ons immer lleeken, de Zonde "is de Slang r die zulke Bafiliskus-eijeren heeft uitgebroed. De _ Ongerechtigheid komt hier daarom ook 111 als de Oorzaak , waarom Godt iemand kaftydt met ftraffingen.. Het woord, hier door Kaftyden vertaald, wordt ook wel gebruikt van een fcherp beftraffen met woorden, maar nu 'er hier de Strafringen worden bygevoegd, dient men tiet te verftaan van een daadlyk Kaftyden, als wanneer een Vader zynen Zoon kaftydt met de roede , tot zyne verbeeterino-e . Dan , wanneer de Menfchen de dingen,'; die hen zo bevallig maaken, misbruiken!' om er zich op te verhovaerdigen, ofte' befteeden tot dertelheid en weelde maaken zyzich fchuldig aan zw^re Ongerechtigheid Om die reede ftrekt Godt dan zyne kaftydende hand over hen uit, en doet, op de eene, of andere wyze, hunn* hevalhgheid fmelten als een Motte, op dat, ly, overtuigd van hunne nietigheid, zich nogten.yerneederen onder. Godts kragtige rand; of zo met, zy dan als wederhooii>en , te niete worden-, en ondervinden,
t welk brandt tot m bet onderftc der Helle. Vlaai- is het waar, dat Godt, om der On\erechughetc[wille den Mensch zo kaftydt,at deszelfs Bevalligheid fmelt, als eel Motte, zo zal men mooglyk willen vraa-» ;en, of allen , die Godt zo bezoekt in> runue- Gezondheid, Bezittingen, of an-;
ders,



BEVALLIGHEID;
ders , grootere Zondaars zyn dan anderen 2 Dat zy verre! 't Gebeurt wel, dat grove Zondaars reeds in dit leeven de vergeldinge hunner handen ontvangen: Maar men ziet ook wel, dat zy geene banden hebben tot hunnen dood toe, dat zy voorhoed hebben in de Waereld: Dat, in tegendeel, de Oprechten moeten klaagen , dat hunne Straffinge 'er is alle morgen. Wilde iemand hier over murmureeren, hy bedenke dan: Dat Godt den Godtloozen wel eens toelaat, hunne harten te voeden , als in eenen dag der fiagtinge ; maar dat Hy naderhand op hen aanvalt, niet maar als een Motte, die allengskens verteert; maar als een felle Leeuw, om op eenmaal, en te gelyk , te fcheuren bet ftot van hunne harten. Hof. XIII: 7, 8. Maar dat Hy, integendeel, de Oprechten kaftydt als Zoonen , die Hy liefheeft, op dat zy, getuchtigd. zynde , met de booze Waereld niet zouden veroordeeld worden , Spr. III: 12 , 1 Kor. XI: 32. Beroept men zich op onze woorden , men ontvange dit tot antwoord: — Dat , worden de Oprechten gekaftyd , het ook wel is om hunne Ongerechtigheid. Meenen zy ooit te mogen klaagen over Godts Straffingen, zy nog veel meer reede hebben om te klaagen over hunne Zonden, en uit te roepen: Wy hebben overtreeden — daarom hebt Gy niet gefpaard, Klaagl. III: 42—. Voorts , dat Davids oogmerk niet is , om te toonen, wat Godt altoos doet ; maar alleen , om te toonen , hoe nietig de Mensch zy, wanneer het Gode behaagt, hem te kaftyden met Straf fingen. 's Menfchen kragt is geen Steenen kragt: Een ieder Mensch is ydelheid, zo als in het Slot van ons vs. gezegd wordt. Hoe vast hy ftaat , hy is enkel ydelheid, zo als vs. 6l reeds gezegd was , en daarom valt; het Godt nooit zwaar , zyne bevalligheid te
doen fmelten, als een Motte . Vergel.
Schmid, Pyram. Dresd.Conc. III. p. 104—. Schimmers , Klagl. ferm. Conc. LXXXI.
p. 115a, feq.
■BEVALLIGHEID (De) is bedrog, en de Schoonheid ydelheid, Spr. XXXI: 30. Men merke aan , dat deeze woorden de woorden zyn van de Moeder van Koning Lemuël, dat is Salomo, vs. 1. Zy merkte , dat haar Zoon een groot zwak had voor Vrouwen ; vooral zulke, die van eene meer dan gemeene- Aanvalligheid, en
BEVALLIGHEID. 445
Schoonheid waren. En dus zou men deeze woorden kunnen aanmerken, of als eene waarfchouwing, om zich aan dat uitwendig bekoorendé niet te vergaapen ; of, als een ingewikkelde beftrafthig, dat haar, zo by uitftek wyze Zoon de groote dwaasheid had gehad, van zich zo veele vreemde Wyven, zekerlyk dc Schoonde, die ergens te vinden waren , te verzaamelen, en zich door die te laaten verleiden tot Afgodery, welke zekerlyk de allerbuitenfpooriglte Dwaasheid is. Zy laakt dan de Bevalligheid en Schoonheid niet, op zich-zelve befchouwd zynde. Als men ze aanmerkt als gaaven van den grooten Schepper, mag men zeggen, dat ze aan iemand, vooral aan eene Vrouwe, eene byzondere waerde byzetten: Maar zy wil 'er mede leeren, dat men 'er niet alleen op' zien moet, als het eenige , waarom men zyn harte aan zo eene Vrouwe als verpandt,om dat men dan dikwils van agteren ondervinden zal, dat de Bevalligheid bedrog is, en altoos, na verloop van tyd, dat de Schoonheid ydelhcid is. (K) Zy fpreekt van Bevalligheid en Schoonheid. Men zou deeze twee woorden dus kunnen onderfcheiden. (NfcO Dat men dooide Bevalligheid verftaa eene inneemende Vriendelykheid, lieflyke Spraak , befchaafdc Handel wyze, welke op eene ongemaakte wyze toont, dat men zoekt te behaagen. Mooglyk was Dina , Jakobs, Dogter , een Bevallige Dogter , want fchoon men van haare Schoonheid niet leest, nochtans nam zy het hart van Sichem zo in, dat zyne ziele geheel en al aan haar verkleefd was, Genef. XXXIV: 3, 8. (33) Door de Schoonheid zal men dan mogen verftaan , behalven eene in alles wel geè'venreedigde Lyfs - geftalte , een fchoon aangezigt: Dat is , gelyk de Jefuit Gom. d Lapidc zich uitdrukt: 'Het Vel wit, als fneeuw, een wel befneeden Neus ; de Mond rood , als koraal; de Oogen helder blaauw, of gitzwart, tintelende als Diamanten; op de Wangen een mengfel van heldere vleeschklcur met een hoogfel van het purperagtige; des Borften zagt als roozen , geftrooid op een berg van Albast. Men mag zo eene Schoonheid vooronderftellen in de drie Dogte^ ren van fob; want van die wordt gezegd, dat V zo fchootie Vrouwen niet gevonden Kkk 3



446* BEVALLIGHEID,
.wierdcn in den gantfchen Lande, Job XLII: 15. (3) Laat ons nu zien, hoedanig het Oordeel 'er over zy van des Konings Moeder. (HN) Bevalligheid zegt zy , is bedrog. Dit is niet altoos waar. De Bevalligheid gaat wel eens gepaard met een goed harte, eene oprechte, en deugdzaame ziele. Maar men denke aan zulke Vrouwen, hoedanige 'er onder de honderden van Salomo wel zullen geweest zyn , die men zou kunnen vergelyken met de Springhaanen van Johannes, Openb. IX: 7 —, die eens Menfchen aangezigt, gefierd met Vrouwenhaair vertoonden, maar Leeuwen tanden hadden , en flaerten van Scorpioenen. Bevalligheid is bedrog by zulke doortrapte Feekl'en, die fpreeken met woorden, zag. ter dan olie, en gladder dan booter, en ondertusfchen zeeven grouwelen in het harte hebben: Delila's, die de Sim/ons laaten flaapen in haaren fchoot, en allerleie Liefkoozeryen in 't werk Hellen, om hun het geheim uit den hals te haaien , en hen dan , ten gevalle van een aangebooden gefchenk , te verraaden , Richt. XVI: 5—21. Izebcls, die het Tygers hartweeten te verbergen onder een geblanket aangezigt , en de kunftenaaryeu eener aangenomene bevalligheid, waar van de daar door als betoverde Man de bittere gevolgen niet, dan te laat, ontdekt. Zeer nadruklyk is de waarfchouwinge van J. Sy. rach, Cap. IX: 2,3, 4. Geef uwe ziele der Vrouwe niet , dat zy over uwe ziele zou opklimmen. Gaat geen hoeragtige Vrouwe te gemoet, op dat gy niet , ten eenigen tyde, in haare frikken valt. Gaat niet om met de Snaarenfpeelfler, op dat gy niet, ten eenigen tyde, gevangen wordt in haare ban. .delingen. Is Salomo, ten eenigen tyde, tot inkeer gekoomen , zo als men doorgaans gelooft , zo zal hy wel erkend hebben, dat de bevalligheid zyner vreemde Wyven voor hem een allergevaarlykst bedrog was geweest; een Lokaas, waar door hy zich mede had laaten vervoeren tot den dienst van haare vreemde Goden. (33) Over de Schoonheid is haar oordeel, dat ze is ydelBeid, 73n, ais een Damp, die flegts voor een korten tyd gezien wordt, en dit is een algemeene waarheid. Behalven dat men er zich allengskens aan gewent, en het verrukkende 'er van, 't welk iu het
BEVALLIGHEID.
eerst eene zo gevoelige aandoeninge veTwekte, met meer bemerkt , even eens zo als de Zon by ons het luistervolle van haaren op- en voort- cn ondergang verhest, om dat wy ze daaglyks zien : Behalven dat, is de Schoonheid verre af van beftendig te zyn. De jaaren der bloedende Jeugd zyn maar pas voorby, 0f de Schoonheid wordt allengskens aan eene verwelkende bloeme gelyk. Komt de Ouderdom, die vouwt diepe plooijen in de voorheen welaangevulde wangen , en trekt, als met het ploegkouter, vooren door het gladde Voorhoofd. Batbfeba zal niet noodig gehad hebben, haaren Zoon, ten bewyze daar van, te doen letten op deeze of geene zyner verouderende Wyven, of Bywyven. Zy zelve zal 'er tot een Toonbeeld van hebben kunnen ftrekken. Zy zal, ten tyde van dit haar onderwys, de zo fchoone Batbfeba niet meer geweest zyn, die den onreinen minnegloed in Davids harte deed opvlammen. Dat Schoonheid ydelheid is, bevestigt zich door alle Eeuwen heen. 'Er zyn weinige Saros, welker Schoonheid, in haare hooge jaaren , nog gevaarlyk zoude kunnen zyn voor haare mannen, Genef. XII: 11-. XX: a. Het is in het algemeen zo , als Ovidius 'er van zong, L. II. de Arte Am, vs. 113.
Forma bonum fragïle eft , quantumque accedit ad annos,
Fit minor, et fpatio carpitur ipfa fuo. Nee femper.Violce, nee femper Lilia flor ent:
Et riget amisfa fpina reliSta rofia.
Dat is: De Schoonheid is een bros goed: Ploe meer ze nadert tot den Ouderdom j zo veel te meer neemt ze af: Ze wordt door haare eigene jaaren afgeplukt. De Violieren en Leliën bloeijen niet altoos. Als de Roos is afgeplukt, blyft 'er flegts een fchraale doornflruikflaan. Men vergaape zich dan nooit aan het uitwendige Bevallige en Schoon: Indien 'er niet bykomt het onverderflyk verfier fel van den verborgen menfehe des harten, waarvan Petrus lpreekt, 1 Br. IIL 4, de fiille en zagtmoedige Geest, die kostelyk is voor Godt, dan is dat uitwendige waarlyk maar bedrog en ydelheid. Waarom Salomo zeerwel gezegd heeft:EenfichooneVrouw, die van de reede afwykt, is een gouden bagge
in



BEVEL van GODT,
ineen Verlensfnuit,Spr.XI:22. Maar komt 'er een fchoone Ziel by, die Deugd bemint, en Godt vreest, dan is zo eene Vrouw waerdig, dat ze gepreezen worde, zo als in het ilot van ons vs. gezegd wordt, ën voor den Man, welken zy ten deele valt, is ze een Godtlyk gefchenk van onwaerdeerbaare waerdy. Huis en goed zyn een erve van de Vaderen: Maar een verjlandige Vrouw is van den HEERE, Spr. XIX: 14. Gelukkig, zegt Sirach, is de Man, die een goed Wyf heeft —: Een kloek Wyf verheugt haaren Man , en vervult de jaaren zynes leevens met vreede. Een goed Wyf is een goed erfdeel, en wordt tol een deel gegeeven den geenen, die den Heere vreezen —. De bevalligheid des Wyf vermaakt haaren Man, en haare weetenfchaf maakt zyne beenen vet. Een Wyf, dat weinig fpreekt, en van een goed gemoed is, is een gaave des Heeren , en daar is niets, waar tegen men eene wel onderweeze Ziele verwisfelen kan —. Gelyk de Zon , opgaande in de hoogfte plaatfen des Heeren : Alzo is ook de Schoonheid eener foede Vrouwe en het fieraad van haar huis. *Gelyk het licht op den gouden Kandelaar glinflert, alzo is ook de Schoonheid van haar a-angezigt in den flaanden ouderdom, Cap.
XXVI: 1-4. I4-I9- . " ' , BEVEL van GODT, is een Gebod, 't welk Godt, als de volftrekte Heer en Eigenaarvan het groot Heelal, aan zyne Schepfelen geeft, om Hem, naar hetzelve, te dienen in 't volbrengen van zynen Wil. Zulke Bevelen geeft Godt. (£<) Somwylen door verf aanbaare woorden, (ftk) Aan zyne , Reedelyke Schepfelen. («) Aan At Engelen. Pf. XCI: 11. Hy zal zyne Engelen van u beveelen , die daarom omfchreeven worden als zyne kragtigc Helden, die zyn woord doen, gehoorzaamende de ftemme zynes Woords, Pf. CMI: 20, ai.'(fi) Aan de Menfchen. (*«) °P eene gew°°ne wyze door zyne Wet, waar door Lly ons, gebiedender wyze, heeft bekend gemaakt, ; wat wy doen, of laaten moeten , zullen wy LIem dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigheid. Daarom leest men zo ' dikwils van zyne Bevelen , Pf. XIX: 9. CXIX: 4, 56, 63, &c. O) In buitenge. , woone gevallen. De eisch van Godt aan Abraham, om LIem zynen Zoon te offe- '. ren, Genef. XXII: 1,2, wordt zyn Bevel 1 genoemd, Cap. XXVI: 5. Dat de Israëli* <
BEVEL van GODT. 447
ten, by hunnen uittocht, van de Egyptenaaren hunne gouden en zilveren Vaten eischten, gefchiedde naar Godts bevel, Exod. III: 22. XI: 2. XII: 35, 36. Insgelyks was het zyn Bevel, dat zy de Oude Inwoonders van Kanadn moesten verbannen, Deut. VII: 1—5, dat zy de Mididniten moesten flaan,Num. XXV: 17. XXXI: 7, dat Saul de Amalekiten moest Haan en verbannen, 1 Sam. XV: 1—, en zyn niet volledig gehoorzaamen daar aan, noemde hy zelf een overtreden van des HEEREN bevel, vs. 24. (33) Aan Reedelooze Schepfelen, gelyk toen Hyin 't werk der Scheppinge zeide: Daar zy Licht — daar zy een Uitfpanfel, &c. Genef. I: 3, 7. Waarom 'er ook gezongen wordt: AlsHy het beval, zo wierden ze gefchapen, Pf. CXLVIII: 5. Zo was het ook een woord van Bevel, toen Jefus tot den Storm-wind, en de woeste Zee zeide : Zwygt, weest ftille , Mark. IV: 39. (3) Godt geeft zyne Bevelen ook op eene meer Oneigenlyke wyze. (NN) Wanneer Hy iets toelaat, en men dan uit de omftandigheid kan opmaaken, dat het als op zyn bevel is. Zo is het te verdaan , toen David erkende, dat Godt tot Simei'gezegd hadde: Vloek David,2 Sam. XVI: 10, 11. (33) Wanneer Hy door een Heimelyken aandrang zyne Schepfels tot het een, of ander beweegt en bewerkt. («) Dat heeft niet alleen plaats ten aanzien van Menfchen. Als Volken tegen andere Volken optrekken , om die te beoorlogen , dan gebruikt Godt die als inflrumenten zyner gramfchap; en als zy koomen, worde van Godt gezegd, dat Hy de Bazuine 'er voor opwerpt, dat Hy ze der. waards tftst van de einden der Aarde, Jef. V: 26. Endat/fy 'er bevel aan geeft, Jerem rXXXIV: 22. XLVII: 6, 7. (0) Maar ook ten aanzien van Reedelooze Schepfelen, Als-, toen Hy , op het gebed van Jofua , de Zon deed ftil ftaan te Gibeön, en de Maan ■ 'n het dal Ajalons, Jof. X: 12. Toen 'er :en groote Visch by de hand was, toen Jona over boord geworpen wierd,. die: rem inflokte, en hem naderhand weêr iitfpuwde op het drooge. Dat was een 'lefchikken van , en een fpreeken tot dien ■ v*isch door een verborgen aandrang, Jon. ': 17. II: 10. Zo geeft Godt ook zyne Berelen aan zulke Schepfelen, wanneer Hy' loor dezelve Zondaars ftraffen wil. Zo >
zeg^



448 BEVEL.
zegt J. Sirach , Cap. XXXIX: 33—36. tiet Vuur, de Zee, den Honger, en den Dood: Alle deeze dingen heep Godt tot wraake gefchapen: De tanden der wilde Dieren, de Scorpioenen, de Adderfangen, en het Zwaerd, doende wraak aan de Godtloozen tot hun verderf. In zyn bevel verheugen zy zich. En op de aarde zyn zy gereed tot zyne dienften, en wanneer hun tyd gekoomen is, overtreeden zy zyn bevel niet.
BEVEL van MENSCHEN, js een Gebod, door Menfchen, die van Godt ontvangen hebben een wettig recht om te'gebieden, aan zulken, die onder de verpligtinge ftaan, van te moeten gehoorzaamen. Zo hebben Koningen, en anderen , die in hoogheid gefield zyn , recht óm te gebieden aan hunne Onderdaanen, en Ouders aan hunne Kinderen ; en, zo lang zulke Bevelen niet ftryden met Godts Wet en Eere, zyn die verpligt te gehoorzaamen, al ware het, dat die Bevelen hun dunkten, drukkende te zyn. Het is eenOrdinantie Godts, dat alle ziele aan dc Magten, over haar gefield, moete onderworpen zyn , Rom. XIII: 1, 2. Men moet aan zyne Heeren onderdaanig zyn: Niet alleen den goeden, en den beficheidenen ; maar ook den harden, 1 Petr. II: 18. Schoonde Pharizeën en Schriftgeleerden lasten oplegden , die zwaar waren , de Heere Jefus leerde evenwel, dat men moest houden, en doen 't geen zy zeiden, om reede, dat zy zalen c£ den (loei van Mofes, Matth. XXIIl: 2, 3. En van de Kinderen wordt gezegd, dat het den Heere Welbehaaglyk is, dat zy aan hunne Ouderen gehoorzaam zyn in alles, Kolosf. III: 20. Dan dit lydt eenige uitzondering. Beveelen zy iets, 't welk ftrydt met'de Wet van Godt, dan mogen wy hun dat met befcheidenheid onder het ooge brengen, en des noods zynde, weigeren, gelyk de drie Metgezellen van Daniël weigerden te gehoorzaamen aan het bevel van Nebukadnezar, om zyn gouden beeld te aanbidden, Dan. III: 16, 17, 18. Want men moet Gode meer gehoorzaam zyn, dan den menfchen, Hand. V: 29. Van dat begrip was ook een groot Koning, toen hy fchreef: Neem agt op den mond des Konings: Doch naar de geleegenheid van den eed Godts, Pred. VIII: 2.
BEVEL (op uw) zal al 'myn Volk (de aand) kusfen > Genef. XLI: 4ob. Dat was
BEVEL, BEVEELEN.
een gedeelte der woorden, diePharaö tot Jofeph fprak , waar mede hy hem verhief tot zynen Eerften Staats - dienaar, en, onder hem , tot Heer over geheel Egypteland. Wat heeft hy met deeze woorden willen zeggen? De Onzen hebben 'er het woord hand tusfchen ingevoegd. Zou de Koning daar mede hebben willen zeggen, dat Jofeph een Bevel zou laaten afgaan, dat al het Volk, van het eene einde des Lands tot het andere, zou optrekken, om Jofeph de hand te koomen kusfen, en hem daar mede, als Onderkoning, zyne hulde te bewyzen? Dat is niet te denken. Wy hebben de invulling van het woord hand niet noodig. Als wy flegts aanmerken , dat het woord kusfen meermaals de beteekenis heeft van gehoorzaamen , eerbied bewyzen, als Pf. II: 12. Kusfiet den Zoon, op dat Hy niet toorne , en Spr. XXIV: 26. Men zal de lippen kusfen des geenen , die rechten woorden antwoordt. Als dan zal de Zin deezer woorden eenvouwdig zyn: Op uw bevel zal al myn Volk kusfen, 't zal uwe bevelen met eerbied moeten ontvangen, en 'er zich volvaardig aan moeten onderwerpen. Dit drukte Pharao nader uit vs. 44. Zonder u, dat is , zonder, of tegen uw bevel, zal niemand zyne hand, of zynen voet ophef en in gantsch Egypteland. Die malkanderen kusfen , naderen tot en tegen malkanderen : Zo ook de geenen, die tegen malkanderen willen ftryden; des wordt het woord ppj wel eens vertaald
zich wapenen , gewapend zyn , r Chron. XII: 2, 2 Chron. XVil: 17. Om die reede hebben fommigen onze woorden ook zo overgezet : Op uw bevel zal dl myn Volk zich wapenen, als of de Koning hem hadde aangefteld tot zynen Opper- Veldheer• Of, dat 's Konings Hof- of Lyftrawanten zich onder de wapenen zouden moeten fchaaren, zo dikwils Jofeph in het openbaar te voorfchyn kwam, om hem eerbied te toonen met hunne fpiesfen te vellen, of ze, door fchudden, te doen drillen, of op' eene andere, in dien tyd gebruikelyker wyze. Dit fchynt wat verre gezocht te zyn ; de eerfte Uitlegging doet zich wel zo aanneemlyk voor.
BEVEELEN, (Want ik hebbe hem gekend, op dathy zynen Kinderen, en zynen huize na hem, zoude) en zy den weg des
HEE-



BEVEELEN.
HEEREN houden, om te doen gerechtigheid en gerichte: Op dat de HEERE over Abraham brenge, 'f geen Hy over hem gefproken heeft, Genef. XVIII: 19. Deeze woorden, zyn, blykens het 17. vs., de woorden van eenen Godtlyken Perfoon, en daarom omfchreeven met den Godtlyken Gedenknaam Jehova, HEERE: De Zoon, in onderfcheidinge van dien HEERE, van welken hy in onze woorden fpreekt, den Vader. (N) Ze behelzen eene alleenfpraak, welke de HEERE met zich - zeiven houdt, om zich, als 't ware, op te wekken, te overreeden , om zyn voorneemen , aangaande Sodom , voor hem niet te verbergen. (KK) Ik, zegt de HEERE, hebbe hem gekend. Dat is, ik hebbe hem in liefde gekend, hem my afgezonderd , om my tot eenen Vriend, en Bondgenoot te zyn , om my aan Hem bekend te maaken, om hem uit het Afgodisch Ur der Chaldeën te roepen, en te onderwyzen, hoe hy, meteen oprecht en volkoomen harte zou kunnen wandelen voor myn aangezigte , gelyk het woord kennen meermaals in die beteekenisfe voorkomt, als Jerem. I: 5, Hof. XIII: 5, Am. III: 1. (32) ^e oogmerken, welke de HEERE zich had voorgefteld, met hem dus te kennen, waren tweederlei : Het eene, met betrekkinge tot zichzelven ; het ander, met betrekkinge tot Abraham. (*) Aangaande het Eerfte: Het was geweest: Op dat Abraham zynen Kinderen , en zynen Huize na bem, Kinds-Kinderen, die hem zouden overleeven , zou beveclen, onderwyzen van myne geboden, van myne beloften, van myne gemeenzaame en trouwe handelingen met hem; hun die met allen ernst voorhouden, inprenten, en daar door opwekken, ja! met Vaderlyk gezag, en ook uit mynen naame, gebieden, den weg des HEEREN te houden, niet in te flaan den weg'der Afgodifche Volken van dit Land, maar den HEERE te houden voor hunnen Godt, hunnen eerdienst alleen aan dien te bewyzen ; niet te wandelen in de wegen hunnes harten, om te doen den wil des vleeschs, en der gedachten, maar op den weg van zyne geboden, als zynde het die weg alleen , waar langs zy Hem zullen kunnen verheerlyken, en ook ruste vinden voor hunne zielen; om zo ook, langs dien weg, te doen gerechtigheid en gerichte. I, Deel. II. Stuk.
BEVEELEN. 449
•
Zonder malkanderen, of anderen te onderdrukken , of te bedriegen met hunne handelingen : Maar hunnen wandel zo eerlyk te houden onder allen, dat ook die daar daar door mogten opgewekt worden, om zich .tot den HEERE te voegen, en Hem te verheerlyken in den dag hunner bezoekinge. Met dat oogmerk had de HEERE Abraham , op de bovengemelde wyze, gekend, gemeenzaam en vriendelyk onderWeezen, op dat hy dat ook den zynen zou kunnen beveelen, om die voor den HEERE te doen opwasfen als een Spruite zyner plantinge, op dat Hy ook door die mogt verheerlykt tvordtn. O) Het ander oogmerk bedoelde het heil van Abraham: Óp dat de HEERE over Abraham brengen mogt, '/ geen Hy over hem gefproken had Wat was dat ? Dat Hy hem zou doen worden tot eenen Vader van veele Volken; dat Hy hem , en zynen zaade na hem, tot eenen Godt zou zyn; dat Hy zynen zaade het Land zyner Vreemdelingfchap , 't Land Kanadn, zou geeven tot eene erftyke bezittinge; dat alle Volken der Aarde in hem zouden gezeegend worden, naamelyk, in dat gezeegend, en zeegenend Zaad , 't welk uit Hem zoude voortkoomen , de Heere Mesfias. Dit alles was het, dat de HEERE over hem gefproken had, Cap. XII: a, 3. XVII: 4—8. XVIII: 18. O/S) Doch deeze Beloften hielden ook in zich, dat niet alleen Abraham. zelf Godts Verbond zou houden; maar ook zyn Zaad na hem, in zyne geflachten, Cap. XVII: 9. Daar toe nu was noodig, dat hy aan zyne Kinderen, en aan zyn Huis na hem beval, voorhield, wat 'er was van Godts Verbond , van deszelfs Beloften , en geeischte pligten, op dat zy, daar van onderweezen zynde , dan ook den weg des HEEREN mogten houden; en de LIEERE ook, op eene LIem betaamende wyze , hun zou kunnen doen genieten, 't geen Hy over Abraham gefproken had. Doch zou Abraham in ftaat zyn, om hen dat te beveclen, zo moest hy eerst zelf daar van onderweezen zyn, en dat was dan de tweede reede, waarom de HEE RE hem gekend, uit Ur der Chaldeën geroepen, hem, als zynen Leerling, onderweezen, als zynen Vriend behandeld,en tot zynen Bondgenoot aangenomen had , op dat hy zo een Man mogt zyn, die den HEER vf cesde, die grooten lust had in zyne geboden, en Lil dia



,45® BEVEELEN.
zoch71nZt' k" dien lus* den ZV»^ ook oo^eZldl boezemei]' wiens Zaad dan ook geweldig zou worden op aarde, en J zeegtnd worden als het seLchï vLl " g onrechten r-k\ ti i gejiacot van eenen oprecoten. (3; Had nu de LIEËRK zo ver trouwe yk met Abraham verkeerd zo llr trouwelyk hem bekend geSt wJ flf
dge"d!aannzfn°e°tS/|y 5 ^S^dé^
SSfef VrienSclïf^ vond Hy^^daïXor "d rd ha,dde' 20 wekt, 0ym zyntSrn^ g«S «mtA» niet te verber Jf Heef
hen, door het voorbee d van VJP dat hy ê beeldig gedrafte ffi zoTkun^n waar" " fehoii wen, om toch den verderflvken £™ V
r 1 \z "ouden den weg des HEER FAT n dien heiligen weg, langs welken zeS * te verwachten is van den hfrr f g t£
aW „v^EN' 2egt' in °"ze «ale, niet 0 iemand ül, U
jten dei Irawanten. t Rnn Yrv- n-, v r
meen te te Rome aan, Rom Tvr. T a be B&YBBU (In „™ tandtn) ik mmn Zi
BEVEELEN. monides aan dat l'Jn' mkt llit Mai-
ter bevvaaringe^Ped feeWa,a? men die.'
de meeste wil! f e; maar die va« Gouden-eliSen vfi ^T" * sn andere KleiioSn l ' Juweelen >
****** onderfcheid, van iet ter
au nebbe, kan men in twvffel trekk™ -
ïnferenek?e^reg £ a" . n ' de toefpeelinge 'er od u rW
?ren, oS^^^JV:
n, d= WhébïSff&g,,^
-««»^»,'dl*e%?nefeas'2-"*
ontren, vs li , . S ,eeve" te
"' ' heid



BEVEELEN.
heid zeide: Huid voor huid, en al wat iemand heeft, zal hy geeven voor zyn leeven. 't Was zyn Leeven, de Adem zynes leevens, 't welk David, als een hem dierbaar pand, den HEERE, als in eigene handen aanbeval, in vertrouwen, dat die, als een Godt, hy wien uitkomften zyn tegen den dood, het voor hem zou kunnen bewaaren, en den raad- en aanflag zyner Vyanden tegen zyn leeven verydelen. (3) Met vrucht kan ook een Stervend Geloovige gebruik maaken van deeze woorden. De Dood is genaderd tot zyne Bedfponde, en ftaat gereed, om zyn leeven af te fnyden, gelyk een Weever eene webbe affnydt van den drom. Alles,wat hem hier op Aarde dierbaar was, is voor hem niet meer van eenige waerdy, hy moet het hier laaten, niets van dat alles kan hy mede neemen in het graf. Over de beheering en verdeeling 'er van heeft hy beftellinge gemaakt; de begraaving van zyn ligchaam laat hy over aan zyne agterbly vende Naastbeftaanden. Maar nu heeft hy nog een allerdierbaarst Pand te bezorgen ; eer Pand, waar by een geheele Waereld ir waerdye niet kan opweegen: Zyne reedelyke, zyne onfterflyke Ziele; die Zielewelker Lot nu door den Dood onherroe pelyk zal beflist worden, van welke be flisfinge haar eeuwig Wel, of Wee zal af hangen: Die Ziele, welke hy met geenf keetenen zou kunnen beflooten houden ii zyn Ligchaam; die Ziele; welke de tee derfte Liefdezorg, het naauwkeurigst ga de liaan, en de grootfte magt van duizend maal duizenden menfchen niet zou kunnet beveiligen. Godt alleen is magtig , di< te vertosfen van het geweld der Helle , to zich op te neemen in heerlykheid, die onflraf lyk te bewaaren tot op den dag van des Hec ren toekom/ie , die inwooninge te geevei in zyne onmiddelyke Nabyheid , die ti Vervullen met dat volmaakte, dat nimmc eindigende, waar na haare begeerten ziel uitftrekten , ten tyde toe, den Jongftei aller dagen , Hy haar zal wedergeevei aan haar eigen , haar onfterflyk en ver heerlykt ligchaam , om dan in , en me hetzelve te genieten die volheid van Za ligheid , welke bereid is, om geópenbaari te worden in den laatften tyd. Wat doe nu de ftervendeGeloovige? Bezorgd voo dat hem zo dierbaar pand, houdt hy zyi
BEVEELEN. 45Ï
Geloofs-eog gevestigd op den Heere Jefus, in denzelven befchouwt hy Godt als zynen verzoenden Vader, en, in vertrouwen op deszelfs liefderyke, en magtige Zorge, ligt hy zyne handen te faamen, verheft zyne Oogen, en te gelyk geheel zyn hart na boven, en zegt: HEERE. i» uwe handen beveele ik mynen Geest. Welgelukzalig is hy, die zo in zyn fterven, zyne ziele met weldoen kan beveelen aan Godt, den getrouwen Schepper, (J) Het is bekend, dat ook de Heere Jefus, met deeze woorden, in den mond, aan het kruis geftorven is, Luk. XXIII: 46. Men zie daar van des VIIL D. 2. St. p. 16—.
BEVEELE (lk) u Gode, en den woords zyner genade, die magtig is , u op te bouwen, Hand. XX: 32. fa) Paulus zou verr trekken, voor altoos vertrekken, die van Ephefe zouden zyn aangezigt niet weêr zien, vs. 25. De Gemeente van Ephefe lag hem na aan het harte; drie jaaren lang had hy , met onafgebrooken viyt, en beweeglyke aandoeninge haar vermaand, dag en nacht, zelfs met traanen, vs. 31. Hy voorzag, dat 'er, na zyn vertrek , verfcheurende Wolven, en valfche Leeraars, de Gemeente befpringen en verontrusten zouden :
■ Hy zoude nu niet meer voor haar kunnen
• zorgen ; dés had hy, met te meerder
- ernst, de belangen van die Gemeente den : Opziendcren derzelve op het harte gedrukt, i vs. 28—. Maar zouden die aan hunnen pligt,
• en zynen wensch voldoen,zy hadden daar
■ toe veel voorzigtigheid , moed, bemoedi-
• ging, en fterkte noodig , des beveelt hy 1 hen , zeekerlyk biddender , wenfehender : wyze, aan eenen, die magtig was, hen : in hunnen post kragtig te onderfteunen,
■ en hen , ten trots van alle vervolgingen
• en verleidingen , in zyne kragt te bewaa1 ren by het geloof, en door het geloof tot : die Zaligheid , welke hy hun verkondigd,
• hadde, en waar toe zy ook geroepen wa1 ren , eveneens , gelyk men een dierbaar 1 Pand aan iemand, ter bewaaririge , toebei trouwt, zo als het Griekich woord js-aj*.
- n'tnpcii te kennen geeft. Maar wie was net t nu, aan wien hy hen, ter zyner gerust-
■ ftellinge, beveelen en ttevertrouwen konl de? Aan wien beeter, dan aan Hem, die t magtig was, hen te bewaaren by , ja! : zelfs nog meer op te bouwen in het gel 00i ve ? Des zegt hy: (3) lk beveele u Gode,
Lil 2 en



45a BEVEELEN.
en bet woord zyner genade —. (NK) Godt, en het woord zyner genade worden hier te faamen gevoegd. Indien men door Godt den Vader verttaat, zo zou men in het denkbeeld kunnen vallen, of men door bet Woord zyner genade niet den Zoon zou mogen verdaan, die meermaals het Woord genoemd wordt,en even zowel het Woord van Godts genade zou kunnen genoemd zyn, als elders het Woord des Leevens heet, i joh. I: i. De geleerde Witfius, was in dat begrip, 't Geen hy 'er van gefchreeven heeft, Mifcell, S. T. II. Exerc. IIL §. 39. p. 115, kan men vertaald leezen by Plevier. Maar waarom zouden wy 'er niet hem door mogen verdaan, van wien de Apostel, vs. 28 , gezegd hadde , dat Godt zich eene Gemeente gekost hadde met zyn bloed? En dan zal het hier de Zoon zyn ; want Lly is het onder de drie Godtlyke Perfoonen alleen , die Mensch geworden is, en van wien dan ook maar alleen kan gezegd worden, dat Hy de zynen gekogt heeft met zyn bloed, Openb. V: 9. Maar wat zal dan te verdaan zyn door het Woord zyner Genade? Gereedelyk zal men denken om het woord van het Euangelie, 't welk met recht zo kan genoemd worden, en ook zo genoemd is: Het Woord zyner Genade, Hand. XIV: 3, en in ons Cap. vs. 24, het Euangelie der Genade Godts. Liet wordt by de Uitleggers ook doorgaans zo begreepen. Maar men zal by hen ook kunnen zien, dat zy niet wel, dan eenigzins gedrongen, het kunnen verklaaren , hoe de Apostel de Broeders den woorde hebbe kunnen aanbeveelen, om door hetzelve mede, als een aan hetzelve toebetrouwd Pand , bewaard en befchermd te worden. Myns weetens, worden noch Leeraars, noch andere Geloovigen ooit den woorde aanbevolen ; maar wel het woord aan hun, als 2 Tim. I: s^.Het goede pand (het voorbeeld der gezonde woorden, vs. 13.) dat u toebetrouwd is, bewaart door den Heiligen Geest , 2 Tim. II: a. V Gten gy van my gehoord hebt onder veele getuigen, betrouwt dat aan getrouwe Menfchen. Had ook de Apostel hen even zo , wel aan het Euangelie zyner genade bevolen , als aan Godt , waarom kent hy dan aan hetzelve niet even zo wel de magt toe, om hen op tc bouwen, en een erfdeel onderdo Gehelligden te geeven, als aan Godt ?
BEVEELEN.
Dat hy dat niet doet, blykt, om dat by niet in 't me ervouwd zegt, die magtig zyn; maar in het enkelvouwdige , die Magtig is, ten blyke, dat hy dat alleen van Godt wil verftaan hebben. Met recht, Godt oeffent die magt wel uit door het woord, als een middel; maar niet in gelykheid van medewerkinge van het woord met Hem. Wat dan nu? Ik geeve in bedenkinge of men door het Woord hier niet zou mogen verftaan het Woord zyner genadige Beloften, aan de Leeraaren en Opzienderen der Gemeente gedaan, als Matth. XVIII: 20. Waar twee, of drie vergaderd zyn in mynen naame, daar ben ik in '/ midden : Juist eene Belofte, ten hunnen voordeele gedaan , wanneer het 'er op aan zou koomen, om ergernisfen te weeren uit de Gemeente. En Jef. LI: 16. Ik legge myne woorden in uwen mond, en bedekke u onder de fchaduwe myner hand — : Juist eene belofte, gedaan ter bemoediginge tegen de grimmigheid des benaauwers. Woorden , Beloften van genade derhalven , die hier wonder wel te pas kwamen, daar de Opzienders, na het vertrek des Apostels , zouden te worftelen hebben met fcheurzieke Wolven , die de Kudde niet zouden fipaaren, en met Mannen, valfche Leeraars , die verkeerde dingen zouden fpreeken. Het dus neemende, zal de zin deeze zyn, dat hy hen Gode aanbeval, en zyne genadige Beloften; dat Hy zich derzelver fteeds wilde erinneren , hoe Hy zyne Dienaars daar door verzeekerd hadde van zyne genadige nabyheid, teedere liefdezorge, en magtigè befcherminge. En, gelyk de Apostel vertrouwde, dat Hy deeze Beloften niet vergeeten zoude, 't welk hem dan ook vrymoedigheid had gegeeven , om hen aan Hem te beveelen, zo hield hy zich ook verzeekerd, dat Hy magtig genoeg was, om te doen 't geen Hy zo genadig beloofd hadde. (3D) Dit doet hem zeggen: Die Magtig is —. («) Zy waren reeds gebouwd op Christus, die het eenig Fondament is: Maarzy hadden -nog verdere opbouwinge noodig , tot meerdere vordering in de kennisfe, en verfterking in de Leere des Geloofs, om, door de verleidinge dier grouwelyke Menfchen , die eerlang zouden opftaan , niet afgetrokken te worden, en uit te vallen van de vastigheid, welke in Christus is: Als ook tot meerdere
op-



BEVEELEN, BEVEN.
epbouwing en verfterking in de hoope des eeuwigen leevens, om zich daar mede te verkloeken tegen de verdrukkingen , die zy, om des Woords wille, zouden moeten ondergaan, in vertrouwen, dat, gelyk zy nu reeds een Erfdeel hadden ontvangen onder Godts Heiligen hier op aarde, door hun mede-aandeel aan die genadeweldaaden , welke Godt hun fchenkt in dit leeven, zy ook na dit leeven, een erfdeel zouden hebben onder de volmaakte Heiligen, die onbevlekbaare, onverwelk- en onverderfbaare Heemel - erf cnisfe, waar na de begeerten der ziele zich uitftrekken en welker gegronde verwachtinge maakt, dat de Geloovigen de verdrukkingen deezes leevens aanmerken als ligt, haast voorby gaande, en niet te waardeer en tegen de heerlykheid, die aan hun geopenbaard zal worden. (|8) Om hen nu tor het eerde op te bouwen, en hun het laatfte te geeven, was Godt, de Heere Jefus, magtig. Magtig, om hen door zyn Woord en Geest meer en meer te vervullen met alle wysheid en geestelyk verftand , zo tot Leeringe, als tot Wederlegginge ; magtig ook , om hen , naar den inwendige» mensch, zo te bekragtigen met kragt, dat zy zouden kunnen pal ftaan als een koperen muur, en yzeren pylaar, door geene infpraak van valfche Leeraaren , noch bloedigen aanval van vyandige Tyrannen, te verzetten van het Fondament, waarop zy gebouwd waren. Magtig ook , om hun te geeven dat erfdeel, waarop zy hoopten, en 't welk Hy beloofd heeft den geenen, die hei geloof behouden, en, met onbezweeken moed, hunnen Stryd en Loop te voleindigen* Was nu de Heere tot dit alles zo Magtig; zo magtig om te vervullen dat Woord zyner Genade, waar in Hy hun zyne hulpe, en zo een erfdeel beloofd hadde, zo konde de Apostel, by zyn vertrek, hen der zorge en hoede van niemand beeter aanbeveclen, als van Hem , die magtig was, alle genade te doen overvloedig zyn in hun , 3 Kor. IX: 8. Magtig, om hen van flruikclen te bewaaren; magtig, om hun pand, by Hem wechgelegd, te bewaaren, en, eindelyk, hen onftraffelyk te ftellen voor zynt heerlykheid in vreugde, 2Tim. 1: 12, Jud, vs. 24.
BEVEN: (K) Is in den Menfehe eigenlyk eene trillnige der leden, veroorzaakt
BEVEN der. AARDE. 4#
door eene groote ontroeringe des gemoeds. 't Zy , dezelve gebooren wordt uit diep1 ontzag voor iemand, tot wien men nadert: Men moet zich in Godt verheugen met beevinge, Pf. II: 11. 't Zy uit vreeze voor eenig naderend onheil. De Oudften van Bethlehem kwamen beevende tot Samuel, en vroegen , of zyne komst met vreede was?'
1 Sam. XVI: 4. Beevinge heeft de Huichelaar en aangegreepen; zy zeggen: Wie is 'er onder ons, die by een ver teer end vuur woonen kan? Jef. XXXIII: 14. Van wegen Godts Oordeelen werden de Koningen verfchrikt, beevinge greep hen aan; fmerte, als eener baarende Vrouwe, Pf. XLVIII: 6, 7. In zo eene vrees aanjaagende omftandigheid lang te moeten verkeeren, is zeekerlyk iets allerbezwaarendst voor den mensch. Het was daarom een zwaare Strafbedreiging voor Godts Oude Volk, dat Hy het onder de Volken, waar heenen zy verftrooid zouden worden , zou geeven een beevend hart, bezwykinge der oogen, en mattigheid der ziele, Deut. XXVIII: 65. (3) Het Beeven wordt ook toegefchreeven aan Gevoel- en Leevcnlooze dingen. De Berg Sinaï beefde, Exod. XIX: 18 , toen Godt op denzelven was nedergekoomen, tot het geeven van zyne Wet: En dat ftrekte tot een Ontzag-verwekkend bewys van zyne Majeftueufe tegenwoordigheid. Zo leest men van de Pilaaren des Heemels, dat ze voor Godts fcheiden tfitterden, en zich ontzetteden, Job XXVI: /r. En van de Aarde, dat ze beefde, en dat de fondamenten des Heemels zich beroerden,
2 Sam. XXII: 8. Van de Bergen , dat ze beefden, Jef. V: 25. Van het blaazen op de trompetten , en van het geluid des leegers beefde de Aarde , zo leest men 1 Mach. IX: 13, 't welk een vergrootendc Spreekwyze is, welke men kan vergelyken met het geene gezegd wordt 1 Kon. I: 40, dat het Volk, ten tyde, toen Salomo tot Koning gezalfd werd, pypte met pypen, en zich verblydde met eene zo groote blydfchap, dat de aarde fipleet van het geluld.
BEVEN oer AARDE. (X) Menigvuldige voorbeelden van Aardbeevingen en der daar door veroorzaakte ichroomlyke verwoestingen , in vroegere , en laatere tyden , zyn te vinden by Outhovius, in zyn boek de Judiciis Jeh. Zeb. p. 346, van welke ik 'er eenige hebbe aangeteekend m ;
Lii 3 my-



454 BEVEN der. AARDE.
myne Kcrkel. Rcedenv.,a\s ook eenige laatere, p. 12. Aant. Vooral die van den i November 1755 , die zich , behalven veele andere Landen , ook in Portugal deed gevoelen, op eene meest geduciite wyze in dc Hoofdftad Lisbon,dit 'er,voor een groot gedeelte, door verwoest werd, daar en elders gepaard met vuurbraakfelen, die uit den grond opvlamden, en geweldige Waterberoeringen in Zeen en Rivieren, die men wyd en zyd, en zelfs ook in Holland, Zeeland, en andere onzer Provinciën heeft waargenomen. Men zie de gemelde Reedenv. p. 28—34. (3) Men vraagt, wat de Oorzaak zy van de zo geweldige Schuddingen der Aarde ? CKiO Over de Natuurlyke Oor zaaken 'er van verfchillen de Geleerden. In eene Aanteek. op de Reizen van Sbaw, (Utr. Dr.) D. I. p. 231 ~, wordt gezegd: „ Tot nog toe heeft men twee Oorzaaken der Aardbeevingen gefteid. CO De Veêrkragt der Lucht, die zeer uitgezet wordt door de Gnttteekinge der Zwavelkies, welke veroorzaakt wordt door de vogtigheid van het water, welke dezelve ontbindt. Dit water, ten 2den, in dampen opgeheeven, en nergens uitgang vindende , doet alle hinderpaalen , die het bedwingen , wyken ; en , naar deeze verfchillende werkingen van Lucht, Zwavel, en Water, heeft men fingerende, fchokkende, of ber. ftende Aardbeevingen. En dat dit de waare reedenen zyn , bewyzen de volgende proefneemingen, welke men in Vrankryk gedaan heeft met 25 pond Zwavel, en 20 pond Vylfel van Staal, welke, onder elkander gemengd, men eenige voeten diep onder den grond begroef: Hier eene groote hoeveelheid waters door een Kanaal naar toe gevoerd hebbende , begon de grond te fchudden; men hoorde een geruisch onder denzelven; eindelyk fpleet de grond, en gaf vlammen uit." Naar eenen Brief uit Parys van den 12 January 1755, medegedeeld in de Holl. Hift. Cou. rant van den 17 January 1756, zal de Stelling , of het Syftema van den Heer Gautier, Lid van de Koningl. Akad. der Weetenfchappen, &c. te Dijon, daar van veel verfchillen. ,, Steden, zegt hy, geleegen aan de Zee op de Westkusten van alle deelen van de Waereld; omtrent de Oevers van groote Meiren aan de West-
BEVEN der. AARDE.
zyde; als ook aan den voet van Bergen na> het Westen gekeerd , zyn 't meest aan Aardbeevingen onderworpen. Ze doen zich dikwils op één oogenblik gevoelen langs een geheelen afftand van 300 a 400 mylen. De Oorzaak daar van is dan niet het Centraal, ofMiddenpuntig Vuur..-Want dan moest men ze overal op den Aardbodem te gelyk, en even zwaar gevoelen, om dat alle Kusten, ten aanzien van het middenpunt, eveneens, en even verre geleegen zyn. — Ook niet de Circulatie der Wateren in de ingewanden der Aarde : Daartegen gelden dezelfde reedenen, als
tegen het Centraale Vuur Ook niet de
Vuur fteenen QPyrites) vlamvattende vettige Stoffen (Bitumina) volgens Cartefius en Newton, want dan zouden die niet op ééne foort van Kusten, en nog minder op eenen zo verren afftand te gelyk in brand geraaken. — Waarfchynlyk is het dan de Impulfio, de Voortdryving der Zonneftraalen op den Aardbodem. Dit zal het betoog moeten zyn. CO De Droogte, welke Maanden lang, voor de Aardbeevingen, op zulke Kusten heerscht, waar door de Vuurdeeltjes tyd hebben in het Aardryk diep in te dringen, fjf) De Spieeten, welke in het Aardryk ontftaan, waar zich de Schuddingen doen gevoelen, en de naauwe fluiting van het Aardryk , na dat de zwaare hitte is opgehouden. C3) De Vuurvlammen , uit de fpleeten der Aarde uitbarftende. C4) De Ligging der Aarde ten Opzigte van de Zonne, ten tyde der hee-' vigfte Schuddingen. Cs) De Zeewinden, die , gecluurende de Aardbeevingen , op die Kusten waaijen, dienende om de Vuurdeelen met te meerder geweld te ontbinden. (6~) Liet borrelen en zwellen van het water door de pooging van het Vuur, 't welk op zeekere uuren van den dag door de Zon aangedreeven, en geperst wordt. C7)De Ligging der plaatfen, die door deeze rampen getroffen zyn. — Uit dit alles maakt men dan dit Belluit op, dat de Zon haare ftraalen op den Aardbol voortduwt, om denzelven vari het Westen na het Oosten te doen draaijen, gelyk de Zonneftraalen omtrent alle Planeeten doen. Dat 'er geene andere werkende Oorzaak in de Waereld zy, en dat de Zon de ee- ' nige Oorzaak zy van alle deeze Phcsnome-, na" Of dit Stelfel meer aanneemlyk zy,
dan



BEVEN der AARDE.
dari eenig ander, mogen ervaarene Natuurkundigen beöordeelen. Dan , welke de Natuurlyke Oorzaaken ook mogen zyn, ze zullen evenwel maar als tweede Oorzaaken zyn aan te merken. (33) En men zal tot Godt , als de Eerfte Oorzaak moeten opklimmen. Sneeuw, Regen, Rym, Ys, Wind , Donder : Weêrlicht, Blikfem , hébben hunne Natuurlyke Oorzaaken: Des niet te min, wordt het beitel 'er van aan Godt, als Eerfte Oorzaak toegekend, Tob XXVIII: 25, 26. XXXVIII: 25, Pf. CXXXV: 7.CXLVII: .16, 17, 18, Jerem. X: 13. Even zo is het ook met de Aardbeevingen. («) Ze worden aan Godt toegekend. Hy is het, die de bergen verzet, dat ze het niet gewaar worden; die ze omkeert in zynen toorn. Die de Aarde beweegt uit haare plaatfe, dat haare pilaaren fchudden, Job IX: 5, 6. Van wegen de Ontfteekingc zynes toorns daverde en beefde de Aarde, 'en de gronden der bergen beroerden zich, Pf. XVIII: 8. QO Het blykt ook daar uit, dat Godt ze fomwylen heeft doen ontftaan by byzondere geleegenheéden. (*•») Dan eens tot Straffe. "Het is genoegzaam zeeker, dat by de omkeering van Sodom en Gomorra mede eene Aardbeeving heeft plaats gehad. Men zie daar van myne Kerkl. Reedcnv. p. 8 , 9. de Aant. En, naardien tot dié van Samaria gezegd wordt, dat Godt (fommige Steden of Vlekken) onder hen (in 't .Ryk der X Stammen) had omgekeerd, gelyk wel eer So. dom en Gomorra, Am. IV: 11, zo mag men denken, dat dat ook zal gefchied zyn door eene, of meer Aardbeevingen. En leezen wy 1 Sam. VII: id. dat 'Godt over de Philifiynen donderde met een grooten Donder, 'er zou, mag men Jofephus gelooven, ook eene Aardbcevinge bygekoomen zyn. (ff) Dikwils ook tot een bewys, van zyne Majeftueufe tegenwoordigheid aan eene zeekere plaatfe, als op den berg Sina'i, Exod. XIX: 18, en by zyne Openbaaringe aan Propheet Elia, r Kon. XIX: 11. By de Kruid ging van Jefus beefde ook de Aarde , ten blyke van Godts verontwaerdiging over het allergruwelykst moordbedryf der Jooden , Matth. XXVII: 51. Insgelyks by zyne Opftandinge , Matth. XXVIII: 'd. 't Welk mede dienen moest, om de' Wachters tc verfchiikken. Werd
BEVEN der AARDE. 455
het 'Huil bewogen, waar in de Apostelen zaten, 't was een bewys , dat Godt hun gebed verhoord hadde , Hand. IV: 31-. Gefchiedde 'er te Philippi een groote Aard* beevinge, waar door de deuren van den Kerker openfprongen, 't was, om Paulus en Silas uit de gevangenisfe te doen ont-, koomen, Hand. XVI: 26—30.
BEVEN (het) der AARDE is in den Bybel , niet alleen een Teeken van Godts ontzaglyke Tegenwoordigheid, en byzondere werkinge aan deeze, of geene plaatfen, zo als op het einde van den-naastvoorigen Tytel is aangemerkt, maar ook een Zinnebeeld van groote Beroerten, en daar door veroorzaakte omkceringen in Ryken en Staaten. Want, gelyk door de Aardbeevingen groote veranderingen en verwoestingen veroorzaakt worden op de Aarde : Steden worden omgekeerd, hier berften Waterpoelen -op-, ginds verdroogen fonteinen en beeken, hier ryzen bergen of heuvelen op, en ginds zinken ze wech, &c. Even zo worden dikwils gehecle Koningryken omgekeerd, onherftelbaar verwoest, of krygen eene geheele andere gedaante, door Oorlogen, of andere opfchuddingen der Staatszugt. Onder het Zinnebeeld eener geweldige Aardbcevinge wordt de verwoestinge voorgefteld van het Joodfche Land, Jef. XXIV: 19 , Jerem. IV: 23, 24, 25. Van het Ryk van Babel, Jef. XÏII: 13, Jerem. L: 46. By het uitgieten der zeevende Phiöle gefchiedde 'er eene ongemeene groote Aardbcevinge , Openb. XVI: 18.. Insgelyks by het openen van het zesde Zeegel, voorfpellende den ondergang van het Antichristensch Ryk, Openb. VI: 12—17. Ook by het wederleevendig worden der twee Getuigen, aanduidende de groote veranderinge van' zaaken , die daar van het gevolg zoude zyn, welke niet zou daar gefteid worden zonder veele beroerten en opfchuddingen, Cap. XI: 13—19. .Zelfs by.de Heidenen werden de Aardbeevingen aan dc Goden toegefchreeven , en aangemerkt als een teeken van derzelver gramfchap. Zo zingt Övidius, Metam. L. I. vs. 1.79,, van Jupïtcr, toen hy zag, hoe groot en algemeen het verderf in Zeeden geworden was onder de Menfchen,
Ter-



456 BEVEN.
Terrificam capitis concusfit terque quaterque, C&fariem, cum qua terram , mare, fidera movit.
Dat is , dat hy , door drie-viermaal zyn hoofd te fchudden (tot een teeken van zyn misnoegen en veróntwaerdiging) de Aar. dc, de Zee, cn de Sterren aan den Heemel deed beeven. Volgens Plinius, en Alexander ab Alexandro geloofde men te Rome, dat, wanneer daar de Aarde beefde, het altoos een Voorboode was van eenig toekomttig kwaad. Men zie hier van meer by Ruimig , H. Zinneb, onder den tytel AARUBLEVINGE, D. I. p. 40, met de Aant. van Prof. J. v. d. Honert.
BEVEN (Die voor Godts Woord) zyn de geenen , op welken Godt in gunlte ziet, Jef. LXV1: 2h. (X) In 't gemeen zyn het zulken, die omtrent dat Woord met diepen eerbied zyn aangedaan. Koning Eglon ftond op van zynen Stoel, toen Éhud tot hem kwam, en zeide : lk hebbe Godts Woord aan u, Richt. III: 20. Welk een eerbied in eenen Koning , in een' Heidenfchen Koning ! Hoe moet die de Oneerbiedigheid befchaamen en veroordeelen van zulken, van welken Ezechiël fpreekt Cap. XXXIII: 32 , 33 , die het Woord flegts hoorden als een Lied der minne : Wel hoorden, maar niet deeden. Die voor het Woord beeven zyn dan zulken, die zich voorftellen, dat het Godt zy, die Godt, by tuien eene gantsch vreezelyke Majefteit is, die in en door dat Woord'tot hen ipreekt. Dat de daar in voorkoomende GeloofsWaarheeden van Hem geopenbaard zyn, om ons menfchen wys te maaken tot Zaligheid ; dat de daar in voorkoomende Pligt -eisfehen van Hem zyn voorgefchreeven, op dat wy weeten mogten, hoe wy Hem welbehaaglyk zullen dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigheid ; dat de daar in voorkoomende zo dierbaare Beloften ons van Hem gefchonken zyn, om ons in onzen druk te troosten, en aan te moedigen tot volhardinge in zynen dienst door de verzeekering, dat onze arbeid niet zal ydel zyn in den Heere ; dat de Strafbedreigingen; daar in voorkoomende, bedreigingen zyn van Hem, die beide Ligchaam en Ziel kan verderven in de Helle, aan ons gedaan tot waarfchouwin-
BEVEN.
ge, en daar door ons te rugge te houden van het kwaade. Zulken dan , die uit aanmerkinge van dat alles,dat Woord ontvangen en aanneemen, zo wel met een eerbiedig ontzag, als met blydfchap en toegeneegendheid, niet als eenes Menfchen •woord, maar , gelyk het waarlyk is, als Godts Woord, 1 Thesf. II: 13. Verder fluit dat Reeven ook in zich op eene heilige en naauwgezette omzigtigheid, om zich van die geopenbaarde Waarheeden niet te laaten aftrekken door de bedriegery en arglistigheid van zulken, die het Woord vervallenen , die, zelf verleid zynde , ook anderen tot dwaalinge zoeken te brengen; om de van Godt geëischte Pligten niet te vermengen met Pligtpleegingen van eigenwilligen Godtsdienst, naar geboden en inzettingen van menfchen, door welke Godt te vergeefsch gediend wordt: Om zich , door twyffelmoedigheid en Ongeloof, het troostryke van Godts Beloften niet te laaten ontwringen; om, door wangedrag zich Godts Beloften niet onwaerdig te maaken , en zich zyne Bedreigde Straffen op den hals te haaien. (3) In 't byzonder zyn hier die voor zyn Woord beeven zulken,die van hunne Broederen, hunne Gedacht- en Landgenooten, gehaat, en, onder voorwendfel van voor Godts naam te yveren, verre afgezonderd, als in den ban gedaan wierden, vs. 5. Wie zyn nu die haatdraagende lieden? Zy zyn met die voor het Woord beeven van een zelfden Oorfprong, 't zyn hunne Broeders, 't Zyn zulken, die naar Godts Woord niet hoorden, vs. 4, die den Offerdienst, fchoon die nu voor afgefchaft, en ongeöorlofd moest gehouden worden, nog bleeven aankleeven, zo als men uit vs. 3. kan opmaaken. Dezelfden als Cap. LXV: 5, die anderen toeriepen ; Houdt u tot u zeiven, en naakt tot my niet, want ik ben heiliger, dan gy, en, gelyk daar gezegd wordt, vs. 6, dat Godt het hun zou vergelden in hunnen boe» zem,zo wordt hier, vs. 5, gezegd, dat zy zouden befchaamd worden. Deeze Broeders zullen dan zyn Pharizeën , Schriftgeleerden, en derzelver Aanhang onder de Jooden, die het Woord Godts, zo als het door de Apostelen verkondigd wierd verflieten; hen, en allen, die het aannamen, een* onverzoenbaaren haat toedroegen, uit de



B E V E N.
Svnagoae wierpen, ja! bloedig vervolgden, zich verbeeldende, Gode daar mede eenen dienst te doen. Dit zo zynde , zo zullen zy, die voor Godts JVoord beefden, zulken uit de Jooden zyn, (dus, naar het vleesch , Broeders van die anderen) die het Woord gaerne, en met eerbied aannamen , by zich - zeiven volkoomen overreed zynde, dat het was het Woord van Godt. uit aanmerkinge van de veele, en ontzag verwekkende Teekenen en Wonderen , waar mede Godt aan de Apostelen , en hunne Leere getuigenis gat. En daarom zou het Lot van deezen , en van die haatdraagende Broeders ook zeer onderfcheiden zyn: Op hen zag de HEERE met welgevallen ; tot hunne vreugde zou Hy verfchynen; .maar voor de anderen zou die verfchyninge zyn, om ze te befchaamen, om hun, als zynen Vyanden, de verdiende te vergelden, vs. 5 en 6.
BüEVDE (Als Ephraïm Jprakj men: Hy heeft zich verheeven in Israël: Maar hy is fchuldig geworden aan den Baal, en is ge(lorven, tlot. XIII: v. (X) Over het eer ft gedeelte van dit vs. zyn het de Uitleggers niet eens. (NK) Ah Ephraïm fprak, beevdt men. («) Het is bekend , dat geheel hei Ryk der Tien Stammen dikwils voorkom onder de benaaminge van Ephraïm: Hiei fchynt men 'er bepaaldelyk de Stam vai Ephraïm door te moeten verdaan, in on derfcheidinge van Israël in 't welk Ephrath zich had verheeven. Als 'er dan gezegi wordt, dat men beevde, ah Ephraïm fprak zo wordt daar door te kennen gegeeve: eene zekere meerderheid, die andere Stam men ontzag en eerbied inboezemde, 00 wel fchrik aanjoeg, wanneer het fprak 1 zynen toorn. En waarlyk die; Stam ha eene vry groote uitneemendheid. Vade Jakob had aan Ephraïm en deszelfs Nakoc melino-en reeds eene uitneemendheid tot gekend boven Manasfc ,. fchoon die zy Ouder Broeder was, Genef. XLVII. 14—19. By de eerfte Telling wasdeStai van Ephraïm veel talryker dan die va Manasfe, Num. I: 32—35- By de^tweed telling was ze minder, Num. XXVI: 3; Vergel. vs. 34. Door wat toeval dat ve: oorzaaktzy, is onbekend; zé1 moet evei wel naderhand Manasfe wederom bove het hoofd gewasfen zyn, om dat Mofe. Deut. XXXfll: 17, fprak- van de Tiendu L Deel. II. Stuk.
BEVEN. 457
zenden van Ephraïm, en flegts van de Duizenden van Manasfe. Godt noemt Ephraïm . de Sterkte zynes hoofds, Pf. LX: 9. In de Leegerverdeelinge waren de Stammen Manasfe en Benjamin gefchikt onder de Hooj'dbaniere van Ephraïm, Num. II: 18— 24. Waar op gezinfpeeld wordt Pf. LXXX: 3. Jofua, die Kanadn veroverde, was een Ephra'ïmitcr, 1 Chron. VII: 22, 27. Debora, die, met zo veel roem,Israël richtte, was uit die Stamme , want zy woonde op het gebergte Ephraïms, Richt. IV: 4, 5- Van haaren Krygstocht tegen, en roemrugtige Overwinninge op de Amalekiten zong zy : Uit Ephraïm was haar wortel tegen Amalek , Richt. V: 14 , ten blyke, dat de Ephraïmiten mede een voornaam deel gehad hebben in deezen ftryd. Zy waren een ftrydbaa'r Volk, men kan het daar uit afneemen , dat zich 20800 mannen van hun by David voegden , toen hy te Hebron tot Koning werd gezalfd; alle kloeke Heiden, Mannen van naame in het huis hunner Vaderen , 1 Chron. XII: 30. Om alle deeze reedenen is het niet vreemd, dat, als Ephraïm fprak, het aan dc andere Stammen ontzag inboezemde , ja ! ook wel eens deed beeven, wanneer het fprak in toorn. De Ephraïmiten waren in heevigen toorn ontltoken tegen Gideön , om dat hy hen niet mede opontbooden ■ had tot den ftryd tegen de Midianiten, en ( 't was maar ter naauwer nood, dat hy ze 1 te vreede ftelde,Richt. VIII: 1,2,3. Ins" » gelyks trokken zy/ op tegen Jephta , te 1 onvreeden dat hy hen niet mede opgeroe-
- pen had tot den Stryd tegen de Ammoni: ten: Doch zy werden door Jephta met 1 groot verlies gellaagen, Richt. XII: 1—6. I Dit, dunkt my, is een Denkbeeld,'twelk r onze woorden, zo als ze door de Onzen
- vertaald zyn, van zelve aanbieden. Zo is
- het ook begreepen door den Geleerden 1 J. H. Verfchuir, in Bibl. Brem. Nov. Clasf. " IL p. 75- O8) fiy anderen worden deeze i woorden anders vertaald en verkhinrd. i Dr. Luther heeft ze overgezet : Toen
- Ephraïm fchriklyk leerde, werd hy in Israël verheeven. En in het Randfchrijt zegt hy :
- „ Een vroom hart beeft voor de fchrik. „ lyke Afgodery, die Jerobeam oprecht1 „ te. Nochthans ging ze voort, en yer-
„ meerderde , gelyk als alle Afgodery l „ zeer vermeerdert, dat nochthans voor Mmm »



45Ö R E V E N.
,, goede harten -verfchriklyk is -t;e zien." Én waarlyk, de Afgodery jaagt den geenen , die Godt vreezen, fchrik en ontroeringe aan, om dat Godt 'er op het hoogfte door gehoond wordt , en het Afgodisch Volk 'er zich zyne ftraffen doorop den hals haalt. l5it fchrikbaarende der Afgoderye is op zich - zelve waar : Dan of dat hier bedoeld zy, is eene andere vraag. Hoe de Heer 'Venema 'er over gedacht heeft, als ook de Heer Matiger zelf, kan de Taalkundige zien in deszelfs voortreffelyken Commcntarius 'm Hof. ad h. 1. (33) Verder zegt de Godtfpraak: Hy heeft zich verheeven in Israël. («) De Heer Manger wil dit verdaan hebben van Godt: Sententiam ipfe, Deus, protulit contra Israëlem. „ Hy zelf, Godt , heeft het vonnis voor tgebr agt, uit gefproken tegen Israël."'' (/3) Volgens de Vertaalinge der Onzen, en ook naar het begrip der meesten , is het Ephraïm, waar van gezegd wordt: Hy heeft zich verheeven in Israël. Dat zal dan kunnen aanduiden zyne verheffinge tot de Koninglyke waerdigheid. Het is bekend, dat Jerobeam, de eerfte Koning van het Ryk der Tien Stammen, die zich van Juda affcheurden, een Ephratitcr was, i Kon. XI: 26. XII: 20, 25. Na zynen dood werd het zyn Zoon Nadab, 1 Kon. XV: 25. Zeeker kan men het niet zeggen , maar het is waarfchynlyk , dat alle volgende Koningen uit Ephraïm geweest zyn, uitgezonderd Baëfa , en misfchien is dat de reede, waarom van denzelven zo uitdruklyk ftaat aangeteekend, dat hy was van den huize Isfafchars,vs. 27. Dat zo magtig Koningryk aan zich getrokken hebbende, werd die Stam niet alleen verheeven, maar ook zeer geducht, en deed het Ryk van Juda meer dan eens voor zich beeven, 1 Kon. XV: 7, 2Kon. XIV: 12—14. XVI: 5. Maar, hoe hoog verheeven, de Boosdaadigheid werpt de throonen der Magtigen om ver. Dat heeft Ephraïm ook moeten ondervinden. (3) Want, fchuldig geworden zynde aan den Baal, is het. geftorven. (KK) Het had het tegen den HEERE grouwelyk gemaakt door zyne Afgodery. Jerobeam had voor de gouden Kalveren, die hy had doen maa. ken, een' plegtigen Eerdienst ingefteld te Dan, en te Bethel, 1 Kon. XII: 28—33. Dien Kalverdienst bleef men fteeds hard-
BEVEN.
nekkig aankleeven; maar eene nog grouw.ejyker Afgodery, de dienst van Baal werd ingevoerd onder de regeeringe van den Godtloozen Koning Achab, en deszelfs nog Godtloozere Koninginne Izebel. gepaard met hittigé vervolgingen van allen, die den waaren Godtsdienst aankleefden , en voorftonden, r Kon. XVI: ao— XIX. Daar nu de Afgodery met den Baal veel grover was , en meer Godt-onteerend als de Kalverdienst, wordt die hier maar alleen genoemd ; maar dat de Kalverdienst daar mede onder begreepenwas, kan men opmaaken uit het flot van het 2«ie vs., daar hun te laste wordt gelegd, dat zy , die Offerden, de Kalveren kusten. Hier door nu had Ephraïm, en met hetzelve geheel Israël, onder V welk het zich verheeven had, zich ftraffchuldigvoor Godt gemaakt. (33) De Strafte nu van den Afgodendienaar , was de Dood; zelfs, wanneer eene Stad tot Afgodery vervallen was , moesten de Inwoonders met de fcherpte des Zwaerds geflaagen , en al het hunne verbannen, en verbrand worden, Deut. XIII: 8—18. Met toefpeelinge daar op, wordt hier van Ephraïm gezegd, dat het, tot ftraffe zyner Afgoderye , geftorven was, te weeten , Politiek geftorven, dat het geen Koningryk meer was , geen het minfte gezag, of magt meer had, om iemand voor zich te doen beeven , gelyk een Doode , die , hoe gevreesd hy was in zyn leeven , van alle magt beroofd is , en niemand van hem iets meer te vreezen heeft. Zo is het van Moabs ondergang te verftaan, als 'er gedreigd wordt: Modb zal fterven met groot gedruis, Am. II: 2. En in dien zin is het ook hier te neemen. Ephraïm is geftorven,. toen de Asfyriërs Samaria innamen, alle de Stammen gevanglyk wechvoerden, en wyd en zyd verftrooiden. Waar door dat Ryk zo geheel als gedood is, dat het zich nooit wederom tot een Koningryk, of Gemeenebest,. onder zyne eigene Regeeringe, heeft kunnen herftellen. En dat alles tot ftraffe van hunne verfoeijelyke Afgode:ry, 2 Kon. XVII: 9—12.
BEVEN Qlk zal doen) de Heemelen, en de Aarde, cn de Zee, en het Drooge ze at de HEERE , Hagg. II: 7. Zie des X.
P- 373- onder den tytel: WE1-
BE*



BEVESTIGEN.
BEVESTIGEN, zegt, in Y gemeen, aan iets zyne Vastigheid geeven. In den Bybel is'dit woord van onderfcheiden gebruik', (tt) Ten aanzien van Woorden en Beloften, zegt het, die' vfaafte maaken, met 'er daad'te vervuilen. Zó wordt van Godt gezegd, dat Hy hetwoord'zynes Knegts bevesiisf, en den raad zyner Booden volbrengt, lei'. XEIV: ad. Een Gödtvreezend Dichter zegt': Iït hebbe gezzuooren, en zal het ook bevestigen, dat ik zal onderhouden de rechten uwer gerechtigheid, Pf. CXIX: ioo. (3) Ten aanzien van andere zaaken,zegt het , die onwankelbaar vast te zétten , en tegen alle geweld, en overlast verlterken. Dus wordt het tegen beweegen overgefteld, i Chrbn. XVI: 30. Ook zal de li aercld bevestigd worden , dal ze niet'beweegd worde. Dikwerf leest men van het bevestigen van eenes Konings Throon en Koningryk, 1 Sam. XUi: 13, a Sam. VII: ia, 13, 1 Chron. XXII: 10, 2 Chron. XVII: 5—. Van Steden , die met Muuren en Voorfchansfen bevestigd'wot'dèn, oih 's^Vyahds aanvallen te' ve'rdu'urèh, Num. XXI: 27, Tel'. XXII: 10. Mén moest bidden, dat 'Godt'Jeruzalem wilde bevestigen, Jef.LXlI: 7. Q) Van Geloovigen wordt ook meer dan eens gezegd, dat Godt hen bevestigt. Wanneer Hy' hen , door de verlichting van 'zynen' Geest, een zo recht inzigt geeft in zyn Wóórd, in het ontwyffelbaar Zeekere, het Godtverheerlykende, Zielzaligende, en hart-vertroostende der daar in geopenbaarde Leerftukken, dat het den Verleidercn, hóe zeer zy de Schriften verdraaijen, nooit.zal kunnen gelukken, hen af te trekken, en te doen uitvallen van hunne vastigheid. Hen zo in de Heiligmaakinge 'verfterkt met kragt, door zynen Geest, in den inwendigen menfehe , dat zy zich , noch door de hel-rukkende bekoorlykheeden der Waereld , noch dooide verleidingen der Zonde , laaten weerhouden van h'êt'voortzetten en voleindigen hunner Heiligmaakinge. Hen door zyne Beloften zo fterkt in dc hoope des eeuwigen leevens, en zo bemoedigt en vervrolykt door de .invloeden zyner genade, dat zy, hoe boos de dag der verzoekinge ook zyn moge, met een zo onbezweeken moed pal ftaan, dat niets, geen Leeven, hoe wenschlyk ook, geen Dood, hoe verfchriklyk ook,hen kan beweegen,
BEVESTIGEN. 459
dat zy den naam hunnes Godts zouden vergeeten, of valschlyk handelen tegen het Verbond. Hen 7,0'te bevestigen, daar is Gbdï magtig' toe', Rom. XVI: 25. Paulus'zegt, dat Godt hen, Hem' Paulus, en Timotheus den Broeder , met de Geloovigen van Korinthe had bevestigd ' in Christus, a Kor. I: ai. En Petrus wenscht den Geloovigen, die in de verftrooijinge waren, toe, dat Godt hen wilde volmaaken, bevestigen , verfterken , en fondeeren , x Petr. V: 10.
BEVESTIGEN. De Kinderen uzver Knegten zullen woonen , en hun Zaad zal voor uw aangezigt bevestigd worden , Pf. CU: 29. (X) Deeze woorden behelzen eene groote, en by uitneemendheid tro'ostryke Belofte voor Godts Kerke. (KSO Het Eerfte, dat hier in aanmerkinge komt, is: Wie zyn hier Godts Knegten? Wie hunne,. Kinderen, en Zaad? («) In den Bybel worden, by uitneemendheid , Godts Knegten genoemd zulke Perfoonen , die , tot het verrichten Van'een of ander Werk in den dienst dés HEEREN, op eene byzondere wyze van Godt afgezonderd en geroepen zyn. Om van Mofes, Jofua, en foortgelyke geheel byzondere Mannen niet te fpreeken, zo wierden oudtyds de Priesters en Levïten, afgezonderd tot den Tempel- en Altaar-dienst, Godts Knegten genoemd' Pf. CXXXIV: 1 , insgelyks de Propheeten , Jef. XX: 3. XLIV: 26, Am. III: 7, Zach. I: 6. In het Nieuwe Testament noemden de Apostelen zich-zelven zo, Hand. IV: 29. Paultis, meer dan'eens, Rom. I: 1, Tit. L'ii Ook geeft hy dien eertvtel aan Timotheus, Philipp. I: I, ook aan 'Epaphras, Kolosf. IV: 12. De gewoone Leeraars mogen ook zo genoemd worden, als zynde van Godt afgezonderd tot' het werk der bedieninge. Het is van hun te verftaan, als de Apostel zegt;. Een Dienstknegt des Heeren moet niet twisten, 2 lim. II: 24. Laaten wy dan ook hier door des HEEREN Knegten de Leeraars verftaan. En dan zal het zich ras ontwikkelen, 00 wie hunne Kinderen en Zaad zyn. (**) Door hunne Kinderen, kan men wel , met mede-inüuitinge , verftaan hunne eigene natuurlyke Kinderen, want het geflacht der oprechten zal gezeegend worden. Maar wilde men 'er die alleen door verftaan , zo zou deeze Belofte, ten aanzien der geheele' Mmm 2 Ker'



460 B E V.E S T I G E N-.
Kerke, aan welke ze gedaan wordt, te haauw beperkt worden. Men verftaa 'er dan door hunne geestelyke Kinderen, die zy door het Woord, 't welk het Zaad der Wedergeboorte is, onder de Vruchtbaarmaakende Werkinge van den Geest, den Heere geteeld, en door dat zelfde Woord, als eene reedelyke en onvervalschte mè!k,gevoed hebben. Johannes noemt de Geloovigen, die door hem onderweezen waren, meermaals zyne Kinderkens, i Joh. II: i. III: 18. Insgelyks Paulus die van Korinthe: Zyne lieve Kinderen, die hy in Christus Jepus had geteeld door het Euangelie, 1 Kor. IV: 14, 15, en de Galatiërs: Zyne Kinderkens, die hy wederom arbeidde te baaren, tot dat Christus een geftalte in hun kreeg, Gal. IV: 19. (fif) Hun Zaad zullen dan zyn hunne Kinds-kinderen, en verdere Nakoomelingen, 't Zy, dat men dat Zaad betreklyk maaketot des HEEREN Knegten , of tot derzelver Kinderen, 't zal evenwel niet zo zeer een Natuurlyk, als wel een Geestelyk Zaad moeten zyn: Uit hetzelfde Zaad, het Woord, geteeld; met dezelfde Geestelyke fpyze gevoed , door bederf in Leeren Zeeden niet ontaart, wandelende in dezelfde geloovige voetftappen als hunne Vaders. En dus een heilig Zaad, Jef. VI: 13 Een Zaad, Nakoomelingen , waar op de HEERE van zynen Geest heeft uitgegooien, C;ïp. XL1V: 3. Een Zaad, Nakoomelingen der Gezeegenden des HEEREN, Cap. LXV: 23. (33) De Belofte, die aan deeze Kinderen, en dit Zaad gedaan Wordt, is groot : Die Kinderen zouden woonen; dat Zaad zou voor des HEEREN aangezigt bevestigd worden. («) Dit woonen duidt aan , niet alleen een befiendig vast verblyf, gelyk 'er ftaat Jef. LXV: 9. Myne Uitverkoorenen zullen dat erflyk bezitten, en myne Knegten zullen aldaar woonen: Maar ook een gerust en ongejloord verblyf, als Jef. XXXII: 18. Myn Volk zal in eenewoonplaatfe des vreedes woonen, in welverzeekerde wooningen, en in fiille geruste plaatfen. Maar meermaals zag men, dat de Nakoomelingen niet deelden in het geluk hunner Voorouderen : Dat zy , uit hunner Vaderen Land en erve gejaagd , moeten omzwerven , om hier of daar, onder vreemden eenige ruste te vinden voor het hol van hunnen voet. 00 Zo zou het met di t Zaad niet zyn: 't Zou voor des HEE*
BEVESTIGE N.
REN aangezigte bevestigd worden. (W).Ik wil de bevestiging in den ftaat der genade niet uitlluiten: De verfterking in het geloove en de hoope-des eeuwigen leevens; de bewaaringe, in de kragt Godts, tot de Zaligheid, welke bereid is, om geopenbaard te worden in den laaifien tyd: Maar voornaamelyk ziet het op de bevestiging indien ftaat van gerustheid en zekerheid, welke in het zo.evengemelde woonen lag opgeflooten. 't Zou zo zyn , als Zophar tot Job eens zeide : Gy zult vertrouwen, om dat 'er verwachtinge zal zyn: Gy zult graaven , gerustelyk zult gy flaapen. Gy zult nederliggen, en niemand zal u verfchrikken ,, Job XI: 18, io. (/3S) Hoe zou het ook anders kunnen zynV Want het zoude zyn eene bevestiging voor des HEEREN aangezigte. Zyn heil zou hun zyn tot muuren en voorfchansfen, Jef. XXVI: 1. Zyn oog zou fteeds op hen gevestigd zyn, om hen te bewaaken, en zyne hand fteeds uitgeftrekt, om allen Vyandelyken aanval af te weeren; juist zo, als 'er van dien Wyngaard gezongen wordt, van welken men leest Jef. XXVII: 1, 3. Zo ooit, zou als dan van de Kerke kunnen gezegd worden t Godt is in het midden van haar, zy zal niet wankelen. Zo ooit, zal zy dan kunnen zeggen : De HEERE der heirfchaaren is met ons: De Godt Jakobs is ons een hoog vertrek , Pf. XLVI: 6 , 8. (3") Is deeze Belofte reeds vervuld, of is de Vervulling nog te verwachten ? Volgens den geleerden , maar door verbyftering ongelukkigen, Jungius loopt deeze Pfalm uit in de laatfte tyden. In zyn Boek , de Verborgenheid der laatfte Tyden (ft welk de bewyzen opleevert, beide vaffi zyne Geleerdheiden van zyne Verbystering) heeft hy' dat beweerd in eene uitgebreide Aantcekening y p. 614—640. Althans wat onze woorden betreft: Men zal de Vervulling, 'er van niet kunnen vinden in het Oude Testament by de Wedergekeerden uit Babel. Die zyn wel wedergekeerd in Kanadn ,. maar hun woonen 'er in was verre af van gerust te zyn. Uit de Boeken der Machabeen en uit Jofephus is te zien, hoe zeer zy zyn ontrust, ja ! bloedig onderdrukt geworden door de Syrtfche Koningen ; en uit den laatften Schryver, wat zy te lyden hebben gehad van de Romeinen. T t nog toe ook niet te vinden onderhet Nieuws-



BEVESTIGEN.
we Testament. De rust, welke de Kerk genooten heeft, ten tyde.en door de gunst van Keizer Konflantyn den Grooten , was van geen langen duur; was meer een verademing , als eene Bevestiging. En hoe zeer de Kerk nog is ontrust en vervolgd geworden in veele Landen , waar in zy. zich als met 'er woon ter neêr gezet had, na de tyden der Reformatie, is ten overvloede bekend, 't Zal dan eerst in de Laatfte tyden zyn , dat de Kinderen van Godts Knegten zullen -woonen ; want dan zullen haare Hoofdvyanden te ondergebra^t zyn ,zo dat men nergens zal leed doen, noch verderven op den gantfchen berg van Godts heiligheid, Jef. XL 9. De Koningryken en Volken, die haar niet zullen dienen, zullen gantsch ver-woest -worden. De Kinderen der geener, die haar gelasterd en onderdrukt hebben , zullen zich nederbuigen aan de planten haarer voeten —. 'Kr zal geen geweld, geene verfiooringe, noch verbreekinge gehoord -worden in haare Landpaalen: Haare Muuren zal zy Heil heeten, en haare Poorten Lof, Jef. LX: 12—18—. Dus zal haar -woonen gerust, en haare' Staat wel bevestigd zyn.
BEVESTIGDE QEnde zy uitgegaan zynde, predikten overal; de Heere wrocht mede , en") het Woord door teekenen , dier daar op volgden , Mark. XVI: .20. Jefus was nu opgenomen in den Heemel, en gezee» ten ter rechterhand Godts, vs. 19. Hy had nu de heerfchappy en bet Koningryk ontvangen. De Apostelen, ter uitbreidinge van hetzelve beftemd,hadden hunnen last ontvangen: Zy moesten uitgaan in geheelde Waereld, en het Euangelie prediken, vs. 15. Zy hadden van Hem gehoord, wat zy prediken moesten, vs. 16. En de gaave der Wonderwerken, ter bevestiginge van hunne Leere, was hun beloofd, vs. 17, 18. (X) Gehoorzaam aan het bevel van hunnen nu verheerlykten Meester, en vertrouwende op zyne beloften, gingen zy uit: Niet alleen in Jèdeë en Samartë , maar ook wyd en zyd in geheel de Waereld, em de Heidenen Hem te vergaderen tot zyn erfdeel, en de einde der Aarde tot zyne bezittinge , om Hem te doen heerfchen van Zee tot Zee, en van de Riviere tot aan de einden der Aarde. De Wapenen , waar yan zy zich bedienden ter Uitbreidinge van zyn Koningryk, waren geen Wapenen
BEVESTIGEN. 461
des vleeschlyken Krygs. Zy predikten overal. Geheel hun Wapentuig was het Zwaerd des Geests, het Woord van Godt, 't welk leevendig en kragtig is, als het door kragt Uit de hoogte kragtig gemaakt wordt. Dat was in hunnen mond als een fcherp tweefnydendZwaerd* (3) Want, gelyk de Heere beloofd hadde, zo wrocht Hy ook mede, en bevestigde het Woord door teekenen, die daar op volgden. (NN) De Heere wrocht mede : Inwendig door de kragt zyner heerfchappyvoerende Genade, die niet alleen tot luisterende Aandacht wekken, maar het hart, gelyk dat van Lydia, openen kan. Als de Heere zó medewerkt, dan dringt het Woord door tot op de verdeelinge der ziele, des geests, der faamenvoegfelen , en des mergs. Dan zyn zyne Knegten, fchoon van geen ander Wapentuig voorzien, kragtig door Hem, om alle hoogten, en overleggingen, die zich verheffen tegen de kennisfe Godts, ter neder te werpen , en de gedachten gevangen te leiden tot de gehoorzaamheid aan Christus. Dat het zo was, dat de Heere waarlyk mede werkte, bleek uit den ongemeen fnellen voortgang van het Euangelie onder de Jooden en Heidenen, en dat ten trots van allen, dikwils zelfs bloedigen, tegenftand. (33) Uitwendig, werkte de Heere ook mede, bevestigende het Woord door Teekenen, die 'er op volgden. Wonderen, zo tot oogenbliki'yke geneezinge , als tot zigtbaare ftraffen, die ftraks op het Woord volgden, als zy daar toe fpraken in den naame des Heeren, Hand. lil: 6, 7, 8. IV: 10. V: 1—16. VIIL 6, 7. IX: 36—42. XIII: 8-1'i. XIV: 8-ip. XVI: 18. XIX: ir, 12, &c. En dat moest dienen ter bevestiginge van het Woord, 't welk zy predikten. Die Teekencn waren voor de Apostelen als zo veele Geloofsbrieven van de Godtlykheid hunner zendinge, en als een Zeegel, 'twelk de Heere, als met zyne hand uit den Heemel, drukte op hunne Leere, zo dat elk, die niet moedwillig zyne oogen wilde 'luiten voor alle licht van overtuiginge, van hun moest bekennen , 't geen Nikodemus eens zeide van den LIeere Jefus, dat zy Leeraars warenvan Godt gezonden, aangezien niemand zulke ieekenen konde doen , als zy deeden 9 indien Godt niet met hem was, Joh. 111: 2. Die Teek enen waren aan de Apostelen en Mmm' 3 *d$os>-



+S4 BEVESTIGEN.
jfpvstolifche Mannen vol (trekt nöodznak]yk, Het Euangelie van Jefus,- den gekruifigden , was den Jooden eene ergernis , en 'den Grieken, eene dwaasheid: Derhalven* was het niet genueg , om het ingang te doen vinden , dat het gepredikt wierde , maar het moest dan de Konfciëntiën- der Menfchen - ook veraangenaamd worden door betooningc van Geest en Kragt. Maar nu de waarheid van hetzelve genoegzaam bevestigd is, zyn dezelve niet meer noodig: Althans in het geheel niet meer noodig onder zulken , die Christenen heeten , en den Godtlyken Oorfprong van het Euangelie erkennen. Wat moet men dan denken van de Wonderwerken, waar op de Roomfche Kerk nu- nog roemt , en die ze wil doen gelden als bewyzen voor de Egtheid haarer Leere? 't Moet by eenen Nadenkenden ergwaan baaren, dat 'er onder haare Leere Stellingen fch'uilén, die niet overéénkoomen met, en bewysbaar zyn uit het Woord, 't welk zy evenwel voor Godtlyk houdt, en dat zy daarom andere bewyzen zoeken moet, om die aanneemlyk te doen voorkoomen. Het is 'er eveneens mede geleegen , als het zyn zoude met iemand, die onder alle zyne Medeburgers bekend ftaat als een door cn door eerlyk Man, in alle opzigten van een onberispelyk gedrag. Als- zo iemand in eenen tyd, dat geen mensch hem ten kwaade verdacht houdt, deezen en geènen verzocht om een fchriftelyk getuigenis van zyn deugdzaam beftaan, zou dat niet terftond ergwaan baaren ? Zeer natuurlyk zou men in't vermoeden' vallen, dat " 'er iets moest misdreeven zyn , nu nog wel verborgen, maar 't welk zich eerlang wel zoude ontdekken ; maar waar tegen hy zich als dan met die loflyke getuigenisfen zóu willen verdeedigen.
BEVESTIGT (Maar Godt) zyne liefde Ugen ons, dat Christus voor ons geftorven is, als wy nog Zondaars waren — , Rom. V: 8—n. (X) De Stelling van den Apostel is begreepen in het 8. vs. (XX) En behelst deeze algemeene Waarheid, dat Christus, wel een Mensch, maar ook meet dan een Mensch, Godts Zoon, vs. io, geftorven is, niet maar een' gemeenen, maat den fmertelyken , fmaadelykên en vervloekten Kruisdood : En dat niet vooi zich-zelven, ter zaake van eenig eigen
BEVESTIGEN.
bcdrecven onrecht ; maar vo'of Ons , als onze Borg, in onze plaatfe , voor- onze reekenirigc', ons ten goede ; voor ons , geene goéden-; voor welken maar naauwlyki iemand zou beftaan te fterven, vs. 7, maar voor ons, toen wy nog Zondaars, en, om der Zonden wille, Vyanden Godts,vs. 10, wa-fém Dus is Hy, die een Rechtvaerdige was, een Rechtvaerdige in de volfte kragt van beteekenisfe , geftorven voor ons Onrechtvaerdigen, op dat Hy ons tot Godt zoude brengen", 1 Petr. lil: 18. Daar Christus nu Godts Zoon', Godts eigen Zoon was, en> Godt denzelven voor ons heeft over gegeeven , Rom. Vlii: 32, zo wordt dat met recht bygëbragt, (33) als een uitnecmend blyk, dat Godt zyne Liefde tegen ons, onsZondaars , bevestigd heeft. («) Godt, die zyne Liefde wilde bewyzen aan Zondaaren, om die te behouden, had in zynen eeuwigen Raad, zynen Zoon voor gekend, verordineerd, om dat wérk te volbrengen en dat ten koste van zyn dierbaar bloed; Dat die daar toe in de Waereld koomen, en zy'riè Ziele tot een Schuld - offer geeven zoude, h'ad'Godt laaten belooven door zyne Knegten , de Propheeten; laaten affchaduwen door de Offerhanden der Wet, die daar van de voorbeelden waren , elite gelyk de Onderpanden , om dat ze daar toe van Godt ingefteld waren. Alle deeze dingen waren blyken van Godts Liefde; maar nu had Hy ze bevestigd, door daadlyk daar te ftellen 't geen Hy had laaten belooven, en affchaduwen. Daar door was zyne Liefde zo fterk bevestigd, dat niemand aan de waarheid , en hoegrootheid 'er'van, maar het minst twyffelen konde. Gelyk Hy ze daar door fezwtigd heeft: (0) Heeft Lly ze ook daar in, tot aller verwonderinge, en roemverheffinge, allerluisterryk'st ten toone gefield boven alles, wat ooit Liefde vetmogt.'t Was iets groots ('t grouwlyke der daad daar laatende , en het befchouwende als de daad van eenen Heiden) 't was iets groots naar zyne wyze van denken, dat de Koning der Modbiten, in het bangfte van zynen nood , zynen Eerstgebooren Zoon , dié na hem Koning zoude zyn, offerde' tot een brand-offer op den muur zyn'er Stad, om daar door den toorn van zynen ingebeelden God te verzoenen , en het oogenfchynlyk gevaar af te wenden , a Kon.



BEVESTIGEN.
III: Maar kan dat op het duizendfte gedeelte na te vergelyken zyn met de Liefde Godts ? Daar is het flegts een Menschlyke Zoon: Hier is het Godts ee~ niggebooren Zoon, die zelf Godt is, boven allen te pryzen in der eeuwigheid. Daar doet het de Koning ter liefde van zich-zelven, om , ware 'het mooglyk, zyn eigen ondergang af .te wenden: Hier doet het Godt, die van niets, of niemand eenig leed te vreezen had, wiens gelukzaligheid door niets, of niemand iets in 't minfte konde geftoord worden. Daar deed het de Koning, ter behoudenisfe van zyne Stad en Onderdaanen, die hem, uit getrouwheid, waren gevolgd in den kryg : Hier doet het Godt, ter behoudenisfe van Zondaaren, die zyne Vyanden waren. Welk eene Breedte, welk eene Lengte, welk eene Diepte en Hoogte van Liefde ! Zc gaat alle kennisfe te boven. En daarom hier met recht bygebragt, als een meest fpreekend blyk , waar door Godt zyne liefde tegen ons bevestigd heeft. Te rechte zegt de Apostel: liter in is de Liefde Godts tegen ons geopenbaard: Niet , dat wy Godt hebben lief gehad; maar dat Hy ons heeft lief gehad, en zynen Zoon, zynen eeniggeboorenen , gezonden heeft, tot een verzoeninge voor onze zonden , i Joh. IV: 9, io. (3) De Apostel trekt hier uit een tweeleedig gevolg. (XX) liet Eerfte komt voor in het 9, .en wordt bevestigd in het 10. vs. (*) 't Gevolg is: Dat wy gerechtvaerdigd zynde door zyn (Christus) bloed, veel meer door Hem zullen behouden worden van den toorn. Voor zo verre de Rechtvoer diging beltaat inde Vergeevinge van der Zonden fchuld, cn onthefii.nge van derzelver ftraffe , zo hebben wy die dank te weeten aan zyn bloed. Want hebben wy de verlosfinge; naamelyk , de vergeevinge der misdaaden : Wy hebben die door zyn bloed, Ephef. 1: 7, Kolosf. I: 14. Want Hy heeft onze zonden, ónzer Zonden ftraffe, in zyn ligchaam gedraagen op het hout, op het Kruis, 1 Petr. II: 24. En daar door een Vloek voor ons ge.. ; worden zynde, heeft Hy ons verlost van den Vloek der Wet, Gal. 111: 13. Dit thu zo : zynde: (/s/8) Zullen wy veel meer door Hem • behouden worden van den toorn. Indien wy < hier door den Toorn verftaan het geduch- ] te Strafvonnis, volgens het welk den Oh- . geloovigen en Ongehoorzaamen verbolgen- ,
B E V E S T I G E N. 463
beid en toorn zal vergolden worden ten geenen grooten dage, cie dag des toorns en der openbaaringe van Godts rechtvaerdig Oordeel, zo zal de kiem der Gevolgtrekkinge hier op neêrkoomen. „ Heeft Godt zyn ,", liefde daar in getoond en bevestigd , „ dat Hy zynen Zoon voor ons heeft „ overgegeeven, voor ons, toen wy nog „ Zondaars, nog Kinderen des toorns „ waren: Hoe veel te meer zal Godt ons „ nu, na dat wy gerechtvaerdigd zyn door „ zyn bloed, zo volkoomen gerechtvaer,, digd, dat 'er geene verdoemenis meer -is ,., voor de geenen, die in Christus zyn, be,, houden, doen ontkoomen van dien jto^öo„ menden toorn door Hem, om zyner Ver„ dienden wille ;,of door Hem, die als dan „ ten Gerichte zitten zal, openlyk te laa„ ten vry fpreeken. Daar aan te twyffe„ len, zou eene veröngelyking zyn van „ de kragt van Christus Verdienden, want „ die (trekt zich uit tot in de eeuwigheid; „ de verlosfing, die Hy, door zyns zelfs op-
ojferinge heeft te wege gebragt, is eene: „ eeuwige verlosfinge, Hebr. IX: ia, 14. „ Daar aan tc twyffelen, zou eene verön„ gelyking zyn van Godts zo uitneemen„ de Liefde: Die, behalven dat het ook „ zou ftryden met zyne rechtvaerdigheid , „ zou niet kunnen gedoogen,datLly ons, „ nu wy reeds gerechtvaerdigd zyn , nog „ liete verlooren gasül door zy/im toorn. „ Verre, zeer verre zy zo eene gedachte
van ons! Zyne Liefde is eene eeuwige „ liefde: Kunnen wy van zo eene liefde „ denken, dat Hy ons zou gefield hebben tot ,, toorn ? Veel meer moeten wy denken, „ ontwyffelbaar vastftellen , dat Hy om 5, gefield heeft tot verkryginge v&n Zalig„ beid door onzen Heer Jefus Christus 9 „ 1 Thesf. V: 9." (/s) Want, dus beves:igt de Apostel zyne gevolgtrekkinge, vs. 10, indien wy , Vyanden zynde, met Godt —. Dit ftaat vast : Wy zyn.met Gods verzoend door zynen dood , toen wy by 3od.t niet anders konden worden aangemerkt, dan als zyne Vyanden, van wegen ie Zonde. Heeft nu de dood van Christus7 :o een verzoenend vermogen gehad, boe veel te meer zullen wy dan nu niet, nu wy ■lerzoendzyn, nu Godt zich met ons heeft aaten bevreedigen, behouden worden door ',yn leeven. Hoe veel te meer niet ? Lly 'eeft: Godt heeft Hem opgewekt, en dat is-
sok



464 BEVESTIGEN.
nok gefchied om onze rechtvoer digmadkin^ gc t Rom. IV: &$: Hy leeft : Godt heelt Hem opgenomen in heerlykheid , en gezet aan zyne Rechterhand: Niet maar alleen, om, als Koning, te regeeren, maar ook om, als Priester, voor ons te bidden,
Rom. VIII: 34- E« dat niet maar v°ör.ee2 zeekeren tyd, maar voor altoos : Hy heeft < een onverganglyk Priesterfchap, om dat tty blyft in eeuwigheid: Daarom kan Hy ook volkoomelyk zalig maaken die door Hem tot Godt „aan, alzo Hy altyd leeft, om voor hun te bidden, Hebr. Vil: 24, 25, Hy leeft: Hy, die eenmaal geófferd is, om veeier zonden wech te neemen, zal, ten anderen maale, zonder zonde gezien worden van de geenen. die Hem verwachten tot Zaligheid, Hebr IX: 28. Zyn wy nu door die ééue offerhande zo met Godt verzoend geworden, dat alle vyandfchap heeft opgehouden hoe veel te meer kunnen wy dan verwach ten, dat Hy, wanneer Hy als onze leeven de Goël zal verfchynen, ons, die Hy me zvn bloed gekogt heeft,ons, die zynVade zo uitneemend heeft lief gehad, van he geweld der Helle verlosfen, en tot ziel oproepen zal in eeuwige heerlykheid. JU eerfte Gevolgtrekking is dan bondig be weezen (23) De Tweede komt voor 111 he n vs. En niet alleenlyk dit, dat wy wee teii dat wy met Godt verzoend zyn doe zvnen dood, en zullen behouden worde door zyn leeven, en dus ftaan m de hoe pe des eeuwigen leevens, maar daar-et boven kunnen wy nu al reeds door Hem door onzen Heere Jefus Christus , roemen 1 Godt, ons beroemen en verblyden inliet?: als den Godt der blydfchap onzer verheugï, »e- in dien Freede Godts, welken Hy ut %ort in onze harten: Een Freede, die ai ver Hand te boven gaat, die hart en zmn bewaart in Christus Jefus; die eene vreu de in onze harten brengt, die heerlyk » en onuitfpreekbaar. En dat yan wegen verzoeninge, welke wy nu door Hem ve kroegen hebben : Die zo volkoomene V< zoeninge van nu : Nu 'er mets meer overgebleeven van den toorn, welken Wet werkte; niets meer van dat alle 't welk voorheen nog de wedergedachtem der Zonde verleevendigde : Nu , nu kunnen toegaan met een waaragtig harte volle ver zeeker dheid des geloofs, onze har gereinigd zynde van de kwaade Konfcient
BEVESTIGEN.
Hebr. X: 22. Is nu deeze Roem zo iets groots en heuglyks, zo ontdekt zich daar in nog nader het uitneemende van Godts Liefde , dat Christus niet maar , gelyk Voorheen, beloofd was tot Verzoeninge, maar ook daadlyk daar toe nu geftorven was.
BEVESTIGEN (Op dat Hy) zoude de beloftenisfen der Vaderen , Rom. XV: 8. (X) Paulus wyst hier aan, wat het was, 't welk Godt had willen daarftellen ; en omdat te kunnen doen, geeft hy in het eerfte gedeelte van dit vs. op , wat 'er vooraf gebeurd was. (XN) 'Er waren Beloftenisfen der Vaderen, die vervuld moesten worden. Wie zyn hier de Vaderen, en welke de Beloftenisfen ? (*) De Vaders zyn Abraham, Izaak cn Jakob, de Stami vaders van het Joodfche Volk. Q3) De , Beloftenisfen zyn niet alle, die aan hun ge-
• daan zyn, als het vermenigvuldigen van
• hun Zaad, en het erflyk bezitten van Ka-
■ naan door hetzelve : Maar bepaaldelyk
■ die van het gezeegend en zeegenend Zaad, : 't welk uit hun zou voortkoomen , waar l in alle Volken der Aarde zouden gezeegend i worden, aan Abraham gedaan, Genef.
- XXII: 18. Aan Izaak herhaald, Cap. t XXVI: 4, insgelyks aan Jakob, Cap.
- XXVIII: r4. En dat gezeegend en zeeger nend Zaad was Mesfias Jefus , Hand. 111: n 2.5, Gal. III: 16. Want die moest hun
- Zaad zyn , uit de Vaderen , zo veel het 1- vleesch aangaat. Die Beloftenisfen (33) , moesten door Godt bevestigd, dat is, vern vuld , daargefteld worden , zoude Hy , aan Jakob de Trouwe, cn aan Abraham de j. goedertierenheid geeven, gelyk Hy van oude
f. dagen af gezwooren hadde, Mich. VII: 20, le vergel. Luk. I: 54 , 55. en 68-^-73. Op ;« dat Godt dat (3) zou kunnen doen was
g. Jefus Christus een dienaar der Befnydenisfe S geworden, van wegen de waarheid Godts. ie (XX) Dat Jefus Christus, Godts Zoon; r- na dat Hy de Menschlyke natuur had aan;r- oenomen, een Dienaar der Befnydenisfe is is ^geworden, kan tweezins verftaan worden. de (*) Vat men het woord Befnydenis op in 3 , zyne eigenlykebeteekenisfe, zo zal het aansfe duiden, dat Hy, door zyne Befnydenis, is wy gekoomen onder de Wet , want die zich in laat bèfnyden wordt een fchuldenaar de geen heele Wet te doen, Gal. V: 3. De Wet nu 'e, eischt - onberispelyke gehoorzaamheid, en
7 zegt:



BEVESTIGEN.
zegt : De Mensch , die deeze dingen doet, zal daar door leeven. Dat heeft Jefus Christus gedaan: Hy heeft het recht der Wet vervuld in de zynen, en die zyn daar door geworden rechtvaerdigheid Godts in Hem. De Wet eischt den Vloek over elk, die in een van allen overtreedt: Aan dien eisch heeft Hy ook voldaan : Door zynen Kruisdood een Vloek geworden zynde, heeft hy de zynen verlost van den Vloek der Wet. (£) Maar verftaat men door de Befnydenis, gelyk meermaals, de Jooden, zo zal het te kennen geeven, dat Hy ook ten hunnen nutte een Dienaar is geworden , Godts Knegt, van Godt gezonden en gezalfd, om hun Vrybeid uit te roepen, het Jaar van des HEEREN welbehaagen—,Jef. LXI: i— 3. Ook om zyne Ziele te geeven tot een rantzcen voor veelen, op dat hun in zynen naam •zou verkondigd worden vergeevinge van zonden. En dat van alle, waar van zy niet konden gerechtvaerdigd worden door de Wet van Mofes, door Hem een iegelyk, die gelooft, gerechtvaerdigd wordt, Hand. Xlii: 38, 39. Doch-, hoe men het ook neemt, het leevert eenen goeden zin: (33) Dat Jefus Christus dat had moeten worden, van wegen de waarheid Godts. Godt is een Godt van Waarheid, die zyns Verbonds gedenkt tot in eeuwigheid, en des Woords, dat Hy gefproken heeft tot duizend ge/lach.ten. De Beloftenisfen der Vaderen moesten dan vervuld worden, want het waren Verbonds beloften, van Godt met eenen eed bevestigd, op dat Hy den erfgenaamen 'er van de Onveranderlykheid zynes raads te overvloediger bewyzen zoude, Hebr. VI: 17. Die Beloftenisfen nu behelsden, dat in dat Zaad der Vaderen alle Volken zouden gezeegend worden : Dus dan ook in de eerfte plaatfe dat Volk, 't welk door natuurlyke geboorte , uit hun gefprooten was , de Jooden. Des moest Jefus, hun ten goede, hun Dienaar worden; door de Befnydenis worden onder de Wet, op dal Hy hen, die onder de Wet waren, verlosfen, en de aanneeminge tot Kinderen verwerven zoude, Gal. IV: 4,5. Maar ook moesten andere Volken in.dat Zaad gezeegend worden, des moest Hy dan ook door de Befnydenis voor die een Dienaar der Wet worden, op dat Hy voor die-ook alle gei:echtigheid vervullen zoude. Want zonder dat zouden alle beloften Godts. zo veele als V zyn, niet Ja /. Deel. II. Stuh
BEVESTIGEN. 4^
tn Amen hebben kunnen worden. Want tot
die beloften behoorde ook deeze , dat Abraham zou worden een Vader van veele Volken, evenveel van welk eene taaie, of natie, zo zy maar uit den Geloove waren', en in de voetflappen van Abrahams geloove wandelden , Rom. IV: 11—16 , Gal. III: 8 , 9. Zo zien wy dan, dat, zouden Godts beloftenisfen vervuld worden , Jefus Christus, en op de eene, en op de andere wyze, een Dienaar der Befnydenisfe heeft moeten worden. Godts Waarheid eischte, datHy wel wierd tot heerlykheid voor het Hui? Israëls, maar ook een Licht tot verlichtinge der Heidenen , Luk. II: 32. Godts heil tot aan de einden der Aarde , Jef. XLIX: 6. Waarom Paulus in eenige volgende verfen ook zegt, dat Ait mede gefchied zy , op dat de Heidenen Godt zouden verheerlyken, van wegen de barmhartigheid, en dat door eenige Propheetifche beloften bevestigt, vs. 9—12.
BEVESTIGD in het Geloove, Kolosf. II: 7b. De Geloovigen te Kolosfe hadden den Heere Jefus Christus aangenomen, niet alleen tot reebtvaerdigmaaking, om dóór Hem met Godt verzoend te worden ; maar ook tot Heiligmaakinge, om, door de heiligende kragt van zyn bloed en geest , hunne belydenis te veriierèri meteenGodtzaligen wandel. Daar op ziet de vermaaninge, vs. 6, wandelt alzo in Hem. Zouden zy daar toe in ftaat zyn, dan moesten zy zyn (N) Geworteld', en Opgebouwd in Hem. Zouden zy meer en meer opwasfen als Planten van Godts verlustinge, om vruchten te draagen der gerechtigheid, tot heerlykheid en prys van Godt, dan moesten zy geworteld zyn in Hem, om uit zyne volheid telkens de noodige fappen te ontvangen tot bevordering van hunne vruchtbaarheid. Zouden zy zyn als leevendige fteenen, gebouwd tot een geestelyk huis, (1 Petr. II: 5.) Zy moesten opgebouwd zyn in Hem. Want Hy is het eenig Fondament, 't welk gelegd is ; de kostelyke hoekfleen , die wel vast gegrondvest is, zo dat hy, die gelooft, niet zal haasten, Jef. XXVIII: 16. Welke Inworteling en Opbouwing in Hem , niet anders te verkrygen is, dan door het oprecht Zaligmaakend Geloof in Hem , en Geloofsvertrouwen op Hem , want daar door wordt men Hem ingelyfd, en blyft men in Hem. Men zie hier van het III. D-
Nhn * ps



A66 BEVESTIGEN, BEVINDEN.
p. 599—. (3) Nu voegt 'er de Apostel nog by: Ende bevestigd in bet geloove. U 11 dat hy 'er byvoegt : Gelykerwyze gy geleerd zyt, zo denke ik, dat hier dp.ox het Geloof'niet zo zeer de Daad, als wel de Leere des Geloofs te verftaan zy. Te meer, om dat de Apostel 'er aanftonds , en in het vervolg van dit Hoofdftuk, op laat volgen zyne waarfchouwinge tegen de verleidinge van fommige Dwaalgeesten. (XK) Zy moesten toezien, dat niemand hen als eenen roof vervoerde door de Philofophie, en ydele verleidinge , naar de Overleeveringe der Menfchen. Wilden zy dan niet bewoogen worden van de hoope van het Euangelie; niet zyn, gelyk de Kinderkens, die,, als de vloed, bewoogen cn omgevoerd worden door allen zuind der Leere; door de verleidinge van grouwelyke menfchen niet afgerukt worden , en uitvallen van hunne vastigheid, Colosf. II: 8.1:23 , Ephef. IV: 14 , 2 Petr. III: 17, 18, maar, integendeel opwasfen in de genade en kennisfe van onzen Heere en Zaligmaaker Jefus Christus: Zo moesten zy bevestigd zyn, gefundeerd en vast blyven in het geloove, in en byde waarheeden van de Geloofsleere , die hun gepredikt was : En, om dat het wandelen in Hem (33) ook in zich opfluit hetbeleeven der Euangelifche Zeedenleer , zo moesten zy , ten dien opzigte ook bevestigd zyn in het geloove, in de Leere 'er van, op dat zy waerdiglyk den Heere mogten wandelen tot alle behaag lyk beid, vruebtdraagende in alle goede werken, Cap. I: 10. En wel zulke werken , die behooren tot den reedelyken Godtsdienst , en derhalven ingericht •'moeten worden naar het voorfchrift van Godts goeden , volmaakten, en welbehaaglykcn wille. En 't geen deeze Bevestiging te noodzaaklyker maakte, was,dat zy niet mede mogten afgetrokken worden door de verleidende Leere der zulken , waar tegen de Apostel waarfchouwt vs. 18-^-, en voornaamelyk vs. 23. Als die wel hadden een fchyn reede van wysheid in eigenwilligen Godtsdienst , en nedrigheid, en. in het ligchaam niet te fpaaren, doch (dit is het oordeel van den Apostel, en dan ook de reede, waarom die van Kolosfe 'er zich voor wachten moesten) zyn niet van eenige waer de, maar tot verzadiging van het vleesch*
BEVINDEN , (JVf) z0 heeft het Luther vertaald: Beeter met de Onzen: IVX HEB.
BEVINDEN.
BEN BEVONDEN, dat deeze het Volk verkeert, en verbiedt den Keizer fchattingen te geeven, zeggende, dat hy zelve Christus-, de Koning is, Luk. XXIII: 2. De Hoofden • des juodfehen Volks hadden Jefus wel des doods fchuldig verklaard : Maar zy vreesden voor de Schaaren. Zy wisten wel, dat 'er onder die een groote menigte was, welke Jefus eene byzondere agtinge toedroeg. Dm zich voor derzelver woede te dekken, brengen zy hem tot Pilatus , den Stadhouder der Romeinen. 't Konde hun niet onbekend zyn , dat de Romeinen niet gewoon waren , iemand te veröordeelen, ten zy hy zyne Befchuldigers tegen over zich hadde, en hem plaatfe gegee. ven was, om zich te verantwoorden, zo als Feftus zeide, Hand. XXV: 16. Des be. gonnen zy aanftonds hem te befchuldigen, En, om hem de Kruisflraffe, de gewoone Straffe voor de Oproermaakers by de Romeinen , te berokkenen , zo befchuldigen zy hem niet van Godtslasteringe ,waar over zy hem veroordeeld hadden, 't welk Pilatus zich niet zou aangetrokken hebben; maar als eenen die Oproer had geftookt. (X) Hunne Befchuldiging was: (XX) Dat Deeze, met een veragtelyke vingerwys op hem; zy agtten hem niet waerdig, hem te noemen, het Volk verkeerde: («) Het Joodsch Volk. Want niet min door het hier voorkoomend woord Mms doorgaans de Heidenen worden aangeduid, wordt het evenwel ook van de Jooden gebruikt Joh; XI: 50, 51 , 52. Uit de Omftandigheeden blykt, dat het hier zo te neemen zy. 't Was dan het Joodfche Volk, 't welk Hy, naar zy voorgaven, (,8) Verkeerde. Men vindt in 't Grieksch het woord JW{«'p«». Naar de aanmerking van Adami, Lelie. Pasfion* in Luc. p.426—,wordt het gebruikt, van iemand den hals zo te verdraaijen , dat het aangezigt als na den rug gekeerd ftaat. By Aridoteles zou het wel eens de beteekenis gehad , hebben-, van iemand de Oogen zo te verdraaijen, dat hy niet meer wist, op wien hy zien, of waar naar hy zynen weg zou moeten richten. Het zoneemende, zou de zin hierop neêr koomen, dat hy het Volk zo verkeerd hadde, dat hun het aangezigt als het agterfte voor ftond: Dat het, in plaatfe , van op den Keizer te zien, het aangezigt van hem afwendde, en alleen op deezen zag , omdien;



BEVINDEN.
dïcn voor zynen Heer en Koning te houden f33) Om Pilatus te doen zien , dat hunne befchuldiging niet ongegrond was, 70 zessen zy: 00 Dat hy verbood, den Keizer,'aan wien de Jooden cynsbaar geworden waren , fchattinge te geeven. OV En dat hy, met te zeggen, dat hy_ de Christus, de beloofde Mesfias was, ziCh> zelvcn had willen opwerpen tot koning; naamelyk, der Jooden, want zo werd het bv Pilatus opgenomen, vs. 3. (3) Dat ent zó was, geeven zy voor, bevonden te hebben. Dit eene hadden zy bevonden , dat hy, daar toe door den Hoogenpriester bezwooren zynde, beleeden had, dat hy de Christus was. Maar in al het andere fprak de Leugen-geest door hunnen lastervollen mond. (NX) Hadden zy bevonden dat Hy verbooden had, den Keizer fichatimge te geeven? Het tegendeel hadden zy bevonden. Verfpieders, door hen uitgezonden, om Jefus te vraagen, of het geoorlofd ware , den Keizer fichattlrige te geeven ? op hoope van iets te zullen vinden , waar over zy hem der magt des Stadhouders zou. den kunnen overleeveren, hebben hun zeekerlyk het antwoord Van Jefus wel te rug gebragt, te weeten , dat men Gode moest geeven, wat Godeswas; maar ook den Keizer, 'tgeen des Keizers was, Matth. XXII: 15-21 , Luk. XX: 20—26. (33) Waar hadden zy bevonden, fchoon Hy beleeden had, de Christus te zyn, dat Hy zich Koning had willen maaken; naamelyk, in zo eenen kwaaden zin, als zy Pilatus zochten wys te maaken? Konden zy dat, zonder hunne konfciè'ntie geweld aan te doen , inbrengen tegen iemand, die nog onlangs de Schaaren , en zyne Difcipelen geleerd hadde , hen, hoe liegt hun beftaan ook was, te gehoorzaamen, om dat zy gezeelen waren op den Stoel van Mofes ? Matth. XXIII: 1, 2 , 3. Tegen iemand , die de Schaaren na eene eenzaame plaatfe ontweeken was, om dat Hy wist, dat die zouden koomen, en Hem mei geweld neemen, op dat zy Hem Koning maakten? Joh. VI: 15. Wat moeten wynu van deeze Lieden zeggen? Wat anders, dan dat hun mond vol was van vervloekinge en bitterheid ? Mét vry wat meer recht, dan zy, zou men van Bévindinge hebben kunnen fpreeken , en zeggen: Wy hebben, bevonden dat gy val fihe getuigen zyt , die leugenen blaast , Spr.
BEVINDING, BEVLEKKEN. 467
VL 19. Die wreevelige getuigen, die tegen Hem zouden opftaan, Pf. XXXV: tt. Die mond des Godtloozen, en des bedrogs, die zich tegen Hem zou open doen, en Hem om/ingelen met baatige woorden, Pf. CIX: 2 ,3. - BEVINDING wordt gewerkt door Lydzaamheid, Rom. V: 4». Hier leert Paulus, dat de Lydzaamheid werkt i»*t/*i», Beproevinge zou men het kunnen vertaaien ; Bevinding is hier beeter. Jakobus fchynt het om te keeren, Cap. I: 3. Hier'is het de Lydzaamheid, die de beproeving , de Bevinding werkt, en by Jakobus is de Lydzaamheid een gewrocht van de #«■>>>, beproevinge des geloofs. Dit haart geene tegenftrydigheid. De Apostels gebruiken niet dezelfde woorden. By Jakobus is het duidt daar aan niet de Uitkomst, of het gewrocht der Beproevinge, maar de daad der beproevinge zelve. Een Toets , een Beproeving, door menigerlei verzoekingen, vs. 2, in 't werk gelteid omtrent het Geloof, of hetzelve wel oprecht zy, die vastigheid wel hebbe, die het hebben moet, zal het voor Oprecht kunnen gehouden worden. In dien zelfden zin gebruikt Petrus hetzelfde woord : Bedroefd zynde door menigerlei verzockinge , op dat ï»*'<f*m , de Beproevinge uwes geloofs kostelyker zy, dan des gouds, H welk vergaat, en door het vuur beproefd wordt. Hier by Paulus is het • xi>d, en fluit in zich op de bevinding, de proeve, welke door de Lydzaamheid onder de harde beproevinge, door verdrukkingen, wordt te wege gebragt, waardoor iemand in zich - zei' ven bevindt, dathy de beproevinge met zo een gemoedsgeftel heeft doorgedaan, als het aan het oprecht geloove past. Welke Bevinding dan ook werkt eene hoope, die niet befchaamt, vs. 5, de hoope der heerlykheid Godts, ys 2. Aangezien het een getrouw woord is, dat die met Christus verdraagen hebben , ook met hem heerfchen zullen, en dat die ten einde toe volharden, zalig zullen worden. Welke Bévindinge men al leert in de Schoole der Lydzaamheid, kan men zien onder den Tytel ROEMEN, in des VIL D. 1. St. p, 265, daarliet 3, 4» en5- vs. te faamen verklaard zyn.
BEVLEKKEN, zegt iets bezoedelen verontreinigen, waar door het van znfdclyk , onzindelyk, ongezien wordt, van zuiver onzuiver. Zo leest men van Klee-
Nnn a dt'



468 bevlekt.
deren, doch- in een' geestelyken z'm,.die niet bevlekt zyn, Openb. III: 4; van eenen Rok, die van het. vleesch bevlekt is, J ud. vs. 23. Zonden, die de Menfchen onrein en walglyk maaken in Godts heilige oogen, zyn voor hun als eene bevlekking. Van de Doadflagers wordt gezegd , dat hunne handen met bloed bevlekt zyn , Jef. LIX: 3. Grove Zondaars, die met de Ongeloovigen in een gelyken rang ftaan, worden Bevlekten genoemd , beide, hun Verfiand en Konfcienlie zyn bevlekt, Tit. I: 15. Van een Land, welks inwoonders, door allerlei ondaaden, de oogen van Godts heerlykheid verbitteren, wordt gezegd, dat het bevlekt is van wegen zyne Inwoonders , Jef. XXIV: 5. In 't byzonder wordt het gebruikt van eene verontreiniging door ontuchtige vermenginge. Zo leest men Openb. XIV: 4. van Maagden , die met Vrouwen niet bevlekt waren.. Waarom ook een kuifche Maagd genoemd wordt een Reine, of Onbevlekte Maagd, aKor. XI: a.
BE VLEKT is het Land van wegen zyne inwoonders, Jef. XXIV: 5». Men denke aan allerlei grouwelen der boosheid : Doodllagen , Overfpelen,. Hoereryen, Dieveryen, &c. waar door het Land dermaaten was verontreinigd geworden, dat, daar het te vooren was genoemd geweest het Land van Immanuël, Jef. VIII: 8, het nu wel mogt aangemerkt worden als een ander Edom, eene Landpaale van Godtloosheid:, Mal. I: 4, vervuld met Godtloosheid, meer dan het Oosten , waar in bloedfchulden waren geraakt aan bloed/chulden. En dat van wegen , of onder zyne Inwoonders.. 't Was daar , eenige weinige Oprechten uitgezonderd, dat alle vleesch zynen weg bedorven had. Hoe algemeen de Boosheid was , kan men opmaaken uit het 2de vs. Gelyk het Volk is,. alzo zal de Priester wee zen; gelyk de Knegt, alzo zyn Heer; gelyk deDienstmaagd, alzo haare Vrouw; gelyk de Koper, alzo de Verkoper; gelyk die Leent, alzo de Ontleener; gelyk de Woekeraar, alzo hy.,. van wien hy Woeker ontvangt. De Inwoonders waren dan zo vol van allerlei booze bedenkingen en bedryven, dat men 'er van zeggen konde, dat zy Onrein, waren, vaa den hoofdfchedel af tof de voctzoole toe; zo geheel en al doortrokken van boosheid, dat de Aarde,.zo. dik wils zy die be-r traden,, als. bevlekt, verontreinigd wierd.
bevlekt;
onder hunne voetftappen, gelyk oudtydsalles onrein, wierd, 'tgeen door een' zaadvloeijenden Man, of bloed-vloeijende Vrouw beflaapen, bezeeten, of flegts aangeraakt was, Levit. XV: 4, 12, 20—27., Zo wordt van den Dood/lag gezegd, dat door het vergooien bloed het Land verontreinigd wordt ,en dat het van die Veröntreimginge , en van den Vloek, die daarom op hetzelve ligt, niet kan onthee ven worden, ten zy het bloed van den Doodflager ook , naar vonnis van den Richter , vergooten Worde,- Num. XXXV: 33. Zo leest men ook van de Israëliten, dat zy onfehüldig bloed hadden vergooten — en dat' het Land door hunne bloedfchulden ontheiligd, of bevlekt was geworden, Pf. CVI: 38. In beide plaatfen vindt men het hier voorkoomend Grondwoord Épfli Een voornaam Uitlegger meent om die reede, dat het eigenlyk het döor de Inwoonders onfchuldig vergooten bloed was , V welk het Land bevlekt, zo van het bloed doorweekt hadde, dat de anders zwarte aarde rood was geworden. Doch, volgens het 2de Vs. fchynt men 't meer algemeen van allerlei verontreinigingen te moeten verftaan. 't Grondwoord beteekent ook huichelen veinzen. Zo wil het Schalm in zyne Busf? pred. Conc. XII. verftaan hebben. De Inwoonders van dat Land waren noch koud, noch warm Terra ufa eft Hypocrifi, zo vertaalt hy het : Het Land heeft zich bediend van Geveinsdheid: Jegens Godt: Zy hinkten op twee gedachten; jegens den Naasten,., dien zy bedroogen met vieijende lippen.. Maar daar de wanbedryven zo algemeen, en openbaar waren, volgens vs. 2 en 5b.. Zy overtreeden de Wetten —.: Zo kan men aan het denkbeeld van Geveinsdheid, niet. wel plaats geeven.
BEVLEKTEN (Alle dingen zyn wel rein den reinen: Maar den) en Ongeloovigen is geen ding rein; maar beide hun verftand en konfciëntie zyn bevlekt, Tit. I: 15. In de Gemeente op het Eiland Kreta- deeden-. zich valfche Leeraars op ; inzonderheid zulken, die uit de Befnydenisfe waren, vs. 10, dus dan Joodfche , en Joodschgezind blyvende. Christenen, welker toeleg was Mofes en Christus, Wet en Euangelie, Werk: en Genade te faamen te paaren. Gelyk. dat foort van Leeraaren elders.de Gemeen-'
tea.



BE V L E K T.
teft verontrustten, zo als men uit deeze en aeene Brieven van Paulus zou kunnen aantoonen , zo deeden zy hetzelfde ook te Kreta: Zy verkeerden gebeele hutzen, zy leerden V geen niet behoorde; zich begeevende tot de Joodfche Fabelen — keerden zy zich af van de waarheid , vs. n en 14. Uit ons vs. mag men opmaaken, dat zy de Joodfche Spyswet nog wilden doen gelden , volgens welke fommige fpyzen rein waren, en mogten gegeeten worden; andere Onrein, en daarom te eeten ongeoorlofd waren. Dan die Wet, welke voor de Jooden van eene verbindende kra°t was, zo lang het Oud Verbond zyne kragt behield, konde nu de Christenen niet meer verpligten, 't zy die oorfprongIvk Jooden, of Heidenen warem Het Oud Verbond was reeds verouderd, en na by de verdwyninge gekoomen: Christus had de zynen vrygemaakt van die Wet, en andere meer, die tot de Wet des vleeschlyken sebods behoorden. (tO Dat geeft hy hier te kennen, als hy zegt: Den Reinen zyn wel alle dingen rein. (NK) De Reinen zvn zulken, die door het oprecht geloove den Heere Jefus hadden aangenomen tot rechtvaerdigmaakinge en heiligmaakinge, en dus waren afgewasfehen en geheili «d door zyn bloed en geest, hebbenden» hart dat gereinigd was van de kwaade konfciëntie , en eene konfciëntie , gereinigd van doode werken, om den Leevendigen Godt te dienen; en die voorts de Leere der Vryheid, welke in Christus is , in haaren geheelen omtrek hadden aangenomen , en daar van ook gebruik maakten : En dus even rein en zuiver waren in hunne belydenisfe , als rein van harten. Den zulken, (33) zegt de Apostel, zyn alle dmgen, naamelyk, die tot Spysgebruik dienen kunnen, rein,, vermits zy door Christus 'er een geheiligd recht op hebben , volgens de leere van Paulus: Dat dan niemand u oordeele in fpyze , of drank. Met Christus de eerfte beginfelen der Waereld afgeflorven zynde, moesten, noch wilden zy zich van niemand laaten belasten met inzettingen van raakt, noch fmaaktnoch roert niet aan, Kolosf. II: 16, ao , ai. Overtuigd , dat Godt de fpyzen gefchapen beeft tot nultinge met dankzegginge, voor de Geloovigen, en. die de Waarheid hebben bekend, 20 gebruiken zy die ook met een reine en
BEVLEKT. 46>
onbezwaarde konfciëntie. En dus zynden Reinen alle dingen rein ; want alle Schepfel Godts is goed, en daar is niets verworpelyk met dankzegginge genomen zynde: Want bet wordt geheiligd door Godts woord, en door het gebed, 1 Tim. IV: 3, 4, 5. (3) Gantsch anders is het geleegen met de bevlekten en Ongeloovigen: Aan die is geen ding rein. (XX) De Bevlekten zyn zulken, die nog niet gereinigd zyn van hunne befmettingen, noch van die des Vleeschs, noch van die des Geests, en daarom onrein en walgly'k zyn in Godts oogen: En de reede daar van is, dat zy Ongeloovigen zyn. 't Zy dan, dat zy dat zyn in den iterkften zin, die Christus in zyne Leer fmaadelyk verwerpen , gelyk het groote gros der Jooden deed; 't zy in eenen wat minderen zin, zo als de Joodschgezinde Leeraars waren, die wel den naam van Christus beleeden , maar ondertusfchen hunne- gerechtigheid voor Godt niet zochten door het geloof in Christus-, maar uit de werken der Wet, en wel voornaamelyk in zulke, die alleen beftonden in uiterlykheeden , naar het voorfchrift van Mofes nu uitgediende Schaduw-Wet, als de Befnydenis, het vieren van den Sabbath, en andere Feestdagen, en in het zich onthemden van 't geen door de Spyswet onrein; verklaard was, &c. Daar nu Christus ydel' wordt, dat is de belydenis van Christus' van geen nut is, voor zulken , die nog willen gerechtvaerdigd worden door de Wet+. aangezien in Christus de Befnydenis evenweinig kragt heeft, als de Voorhuid, en het geloof act alleen is, 'c welk in Hem geldt, en waar door ook het hart gereinigd wordt,. Gal. V: 4, 6. Zo fprak het van zelf, dat zy nog Bevlekten waren, nog niet gewas-fchen van den drek hunner zonden,, naardien 'er geen ander middel is om van die gereinigd te kunnen worden, als alleenhet bloed van den Heere Jefus , 't welk zy niet konden aanmerken voor zich gellort te zyn, naardien zy Ongeloovigen waren. (33) En dat maakte dan ook , dat huwgeen ding. rein was: Niet Ilegts dat geene, 't welk, naar hun Wettisch vooroordeel , by hen voor Onrein gehoudenwierd-; maar zelfs ook dat geene, 't welkby hen voor Rein, voor een geöorlofde Spys gehouden werd, vermits zy nog lagen onder den Vloek, die, om der zon-Nnn 3, deHl



47<3 BEVLEKT.
den wille , op den mensch , en op het Schepfel gekoomen is , en waai* van alleen ofitheeven zyn die in Christus zyn, cn uit den geloove in hem gerechtvaerdigd, cn met Godt bevreedigd zyn. Dat nu die Verleiders, gelyk de Apostel ze noemt, vs. io, indien zin geen Reinen, maar integendeel, nog Bevlekten en Ongeloovigen w-aren, (3) bevestigt hy met deeze woorden : Maar beide hun Verftand en Konfciëntie waren bevlekt. Hun Verftand was bevlekt door de wangevoelens, die zy koesterden , volftrekt onbegaanbaar met den aart en leere van het Euangelie, welke zy evenwel hardnekkig bleeven aankleeven, en ook anderen zochten op te dringen, Want zonder dat zou Paulus niet hebben kunnen zeggen, dat zy gehsele huizen ver. keerden, en leerden *t geen niet behoorde, vs. ii. Hunne Konfciëntie was bevlekt; want, wanneer zy inkeerden tot zich-zelven , en zich afvroegen, wat de groote Dryfveêr was, waarom zy anderen zochten te verleiden, en agter zich af te trekken, zo zou het niet kunnen misfen, of die zou hen verwyten, dat hun groot oogmerk was Vuil gewin: Niet, de eere van Godt, niet het heil van die Menfchen,by welken zy zich ingang wisten te maaken ; maar, om van die, op de eene, of andere wyze, voordeel te trekken, 't Was met hun eveneens gelteld, als met de Pharizeën, die, onder den fchyn van lang te bidden , de huizen van Weduwen en Weezen opaten, Matth. XXIII: 14. Of nog nader niet hun Soortgelyken, die ook crgernisfen aan■ richtten tegen de leere, tegen welken Paulus vvaarfchouwde , Rom. XVI: 17, 18, die, door fchoon fpreeken en pryzen de harten der eenvouwdigen verleidden, om, gelyk men zegt, van derzelver fmeer lekker en gemaklyk te teeren , waarom de Apostel van die ook zeide, dat zy niet den Heere Jefus Christus dienden, maar hunner, buik. Dat het nu waarlyk zo met hun ge fteld was, is op te maaken uit 't geene Paulus, vs-, 16, van hun zegt. Want di( in zulke uiterlykheeden berust, zich ver beeldt, zich daardoor byGodt aangenaan en verdien (tel yk te maaken, en, uit diei hoofde, belydt, dat Hy Godt kent, weet wie Godt is , en hoe Hy moet gedienc worden ; en zich ondertusfchen veröor loft ïulke. werken t zulke zondige bedry
BEVLEK T.
ven, die rechtltreeks aanloopen tegen de Zeedelyke Wet, en daar door Godts Opperheerfchappy , en heiligheid met zyne daaden verkchend, die is waarlyk bevlekt van Verftand: Hy maakt zich van Godt en Godtsdienst een geheel verkeerd, reedeloos en Godt-ontëerend denkbeeld. Die in zulke uiterlykheeden berust, en , uit hoofde van die, durft belyden, zich beroemen , dat hy Godt kenne , en , ondertusfchen op zyn Kretisch leeft, vs. 12., zynde grouwelyk, ongehoorzaam, en tot alle goed werk ondeugend: Zo een heeft zeekerlyk een bevlekte Konfciëntie, Een Konfciëntie, die vuil, moddervuil en (tinkende is door de menigte van zwaare en zwarte ondaaden , waar mede ze bemorst is , en die , ten eenige tyde, haare vlekken zulk eenen nog wel eens op 't leevendigst zal voor oogen (lellen, en doen zien, 't geen zelfs de Heidenen wel geweeten hebben, dat zy, die zulke dingen doen , des doods waerdig zyn. Dat zy , die roemen op de Wet, en, ondertusfchen Godt ontëeren door overtreedinge van de Wet , die grouwelykbeid doen, leugen fpreeken, en in eenig ding verontreinigd zyn, nooit Voorwerpen kunnen zyn van Godts gunst, maar noodzaaklyk zullen moeten vallen onder zyn rechtvaerdig Oordeel.
BEVLEKT zyn zy niet met Vrouwen , want zy zyn Maagden , Openb. XIV: 4. Dit wordt gezegd van die Honderd vieren • veertig duizend, die het Lam volgden , waar het ook heenen ging, en gezien werden , met hetzelve te ftaan op den berg Ziön. (X) Corn. a Lapide, en anderen zyns gelyken, willen dit geduid hebben op den gewaanden Maagdelyken Staat der Monniken en Nonnen in het Pausdom, als of die Gode aangenaamer, en ter Godtzaligheid, en Zaligheid meer vorderlyk ware, dan het Huwelyk, gelyk men dan ook gezocht heeft, de voortreffelykheid van
■ deezen ftand in top te vyzelen door eenige zeldzaame, doch in der daad kunftig ver-
: dichte wonderen. Wel is waar , dat 'er
■ Omftandigheeden kunnen zyn , waar in l men, in den Ongehuwden ftand, den 1 Heere met mindere bekommeringen die, nen kan, dan wanneer men Getrouwd, en i met de zorge voor Kinderen bezwaard is, - 1 Kor. VII: 33, 34. Maar als men in dien
■ ftand ntet leeft tot eere van Godt j maar,
zo



BEVLEKT.
zo als, helaas ! by veelen gefchiedt, om het vlèesch te vrycr, cn te overvloediger te.verzorgen tot zyne bégeerlykheeden, dan is het Huwelyk duizendmaal aangenamer by Godt. Als het Bedde onbevlekt wordt bewaard, is het Huwelyk eerlykonTrillen, Hebr. XIH: 4. Het Huwelyk te verbieden, behoort tot de leeringen de? Duivelen, i.Tim. IV: 1-3. Merkwaerdig is het zeggen van Mneas Sylvms, of Paus Pius den II., dat bet Huwelyk , om goede reedenen , den Priesteren verbooden was; maar, om veel beeiere reedenen bun wederom behoorde toegeflaan te worden. Dit heeft Pktina,m Fit. PU //•*.?» hem aangeteekend Maar in de meeste Drukken van Platina zy» deeze woorden uitgelaaten , evenwel worden ze gevonden in die van Keulen van i479 en 101 u Z\z Bower,Hifl. der Pauzen, V. VIL p. 409. GO Dan 'er wordt hier niet gefproken van Menfchen, die, in een Ligchaamlyken zin, ongehuwd zyn, en den Ongehuwden ftaat zuiver, en onbevlekt beleevcn: De Maagden zyn hier Geestelyke Maagden , waare Christenen ,'t zy gehuwd,'t zy ongehuwd, die, als een reine Maagd, Christus, den Manne zyn toebereid, door bet geloove aan Hem ondertrouwden Hem, naar den eisch van het geestelyk Egt-Verbond, de trouwe ongefchonden bewaard hebben , zonder zich te vermengen met dc groote Babelhoere,vm\vdkt in het XIII.Hoofdft. gefproken was, die valschlyk voorgaf het Wyf des Lams te zyn, maar in der daad was de Moeder der Grouwelen , en Hoereren der Aarde; zulken, die de Belydenis van de Leere der Waarheid zuiver bewaard , cn in Godtzaligheid beleefd hebben , zonder zich te bevlekken met haare verleidende Leere, en grouwelyke Afgoderyen, die als zo veele Geestelyke Afgoderyen zyn. Menfchen derhalven, die, ten aanzien van hun Christendom , even zo wel by eene Maagd te vergelyken zyn, als Philo, naar de aanteekerfing van H. de Groot het Gemoed vergelykt by eene Maagd, als het zich-zelf heilig bewaart,, cn onbedorven door de wellust, begeerlykheid, vreeze, en listige bégeerlykheeden. De fchoonheid van eene Maagd, beftaat voornaamelyk in haare kuifche eerbaarheid : Zonder dat zal een Lais, hoe betoverend fchoon zy ook moge zyn van gelaat, van
BEVRYDEN. 471
lyf en leden, maar zyn als een gouden bagge in een Verkent fnuit, Spr. XI: 11. Of, zo als Gregorius van Nazianfe zich uitdrukte, als een blinkende Buile, van buiten glanzig, maar van .binnen vol ftinken-de Etter. Even zo beftaat de Maagdom van den Christen 'er ook in, dat hy niet alleen maar den liernaam van een Christen draage, en in het openbaar pronke met de Belydenisfe der Waarheid , maar vooral ook daar in, dat Hy zich onbefmet bewaare van de Waereld, Jak. I: 0.7 , dezelve niet gelykvormig worde in haare bégeerlykheeden : Altoos 'er op bedacht zy , om zich te reinigen van alle befmettingen des vleeschs cn des Geests, en de heiligmaakinge te voleindigen in de vreeze Godts, 2, Kor. VII: 1. Verder worden deeze Maagden omfchreeven als zulke, die het Lam, den Heere Jefus, volgen, waar het ook heenen gaat: Dat is, Jefus, als hunnen Zielenvriend, enBloedbruidegom, met een onverdeeld gemoed aankleeven, en Hem, ten trots van alles wat aanloklyk is, of zich als verfchriklyk voordoet, met een vasten tred byblyven, zodat niets, noch Dood, noch Leeven, magtig is, hen van zyne Liefde te fcheiden: En dus als zulken, die behooren tot die Gemeente, welke Hy zich-zelven heerlyk zoude voor ftellen , zonder vlek , of rimpel, of iets diergelyks, op dat zy zoude zyn heir lig, en onberispelyk, Ephef. V: 27.
BEVRYDEN zal de HEERE ten dage des kwaads den geenen, die zich verftandiglyk gedraagt tegen eenen Elendigen. De HEERE zal hem bewaaren —, Pf XLI; 2,3,4. De ftraks te noemen Schryver zegt niet veel van het vs. Breeder hebbe ik 'er van gehandeld in het IX. D. p 62. onder den tytel VERS TAN DIGLYK 't Geen hy kortlyk zegt van het 5 en 4. vs. zal ik hier met eenige uitbrerdinee of inkortinge byvoegen. De HEERE, %al hem bewaaren, dat hy, ten dage des kwaads, eer hy'er geheel van worde bevrvd , niet bezwyke onder de verzoekins-e^ Dit wordt in eenige byzonderheeden aangetoond. 00 In tyden van kommer cn gebrek zal Hy hem bewaaren. (KN) Hy zal hem by bet leeven behouden. De jongeLeeuwen lyden armoede en hongeren; maardie den HEERE zoeken , hebben geen gebrek aan eenig goed, Pf. XXXIV: I». De Ziek des Rechtvaerdigen zal met hongeren*,,
feg.1»-



47-2 BEVRYDE N.
Spr. X: 3. Die zich des Armen ontfermt, leent den 11 EERE: En lly zal hem zyne weldaad vergelden , Spr. XIX: 17. (33) lly zal op Aarde welgelukzalig gemaakt worden. Groot zal der zulker Genadeloon zyn na dit leeven. Men zie wat de Heiland 'er van leert, Matth. XXV: 34—40. Maar dikwils genooten dezulken reeds den loon hunner weldaadigheid in dit leeven, 'hier op>Aarde. Ten aanzien van het 'Geestelyke zie men dit in den Hoofdman Kornelius, van wien getuigd wordt, dat hy veele almoesfen deed aan het Volk, Hand. X: 1, 2. Een Engel des Heeren verzeekerde hem ia een gezigte, dat zyne almoesfen zo wel, als zyne gebeden, tot gedachtenis waren opgekoomsn voor Godt, vs. 3 , 4. 'c Gevolg 'er van was, dat Petrus tot hem gezonden werd, die hem onderwees in de Geloofsleere der Zaligheid; dat de Heilige Geest op hem viel, en dat hy gedoopt werd in den naame des Heeren, vs. 25—48. Ook ten aanzien van het Ligchaamlyke. Groot was de weldaadigheid der Sunamiti/clx Vrouwe jegens den Propheet Elifa: Maar haare vergelclinge was ook eene groote gelukzaligheid op Aarde. Tot dien tyd toe onvruchtbaar geweest zynde, werd haar ,een Zoon beloofd en gegeeven. Die Zoon geftorven zynde , werd door den Propheet opgewekt, en haar als ten tweede maale gebooren, 2 Kon. IV: 8— 37. En naderhand werden haar wedergegeeven, haar Huis, Akkers, en alle ïnkomften 'er van, die, ten voordeele van den Koning, waren aangellagen geweest, na dat zy het Land verlaaten hadde, a Kon. VIII: 1—6. Men zoude 'er nog kunnen byvoegen het geluk van Ruth, die weldaadigheid hadde gedaan aan haare Schoonmoeder Naomi; als ook de geheel byzondere Staatsverheffinge van Mordechai, die Efther, zyne Nigt, een Ouderlooze Weeze, had aangenomen tot zyne Dogter. Zeer wel zong daarom de Dichter van den weldaadigen Man: Hy firooit uit, hy geeft den nooddruftigen : Zynè gerechtigheid beftaat in eeuwigheid: Zyn hoorn zal verhoogd worden in eere , Pf. CXII: 9. C3) Hy geeft hem ook niet .over in zyner Vyanden begeerte. De Vyandige toeleg van Haman op het leeven van den weldaadigen Mordechai werd verydeld, en het geweld, \ welk die tegen hein meende, te
BEVRYDEN.
pleegen, daalde neder op zyn eigen kop.. Ebed Melech had Jeremia opgetrokken uit den modderigen kuil, waar in zyne Vyanden hem hadden doen nederlaaten, Jerem. XXXVIII: 7-—13. Daar voor ontving hy ook de belofte, dat hy, by het inneemen van Jeruzalem door de Chaldeën, zou bevryd worden , en zyne ziele tot een buit hebben, Cap. XXXIX: 16—18. Zeer wel fchryft J. Sirach, Cap. XXIX: 12—16. Neemt u des Armen aan van wegen het gebod, en keert u van hem niet afin zyne behoeftigheid —: Sluit uwe almoesfe in uwe fchatkameren, dat is, laat de Armen uwe Schatkameren zyn, of, zondert van het uwe, van tyd tot tyd iets af, en legt dat by u zclven wech, om daar van den Nooddruftigen mede te deelen, en dezelve zal u redden uit allen jammer. Zy zal, meer dan een fterk fchild, meer dan een harde fpiesfe , tegen uwen Vyand voor u ftryden. Cl) In Krankheid zal de HEERE zulken ook niet vergeeten. (XX) De HEERE zal hem onderfteunen op het Ziekbedde. Ziektens maaken de Hutte van 't menschlyk Ligchaam zwak en bouwvallig: Maar de HÈERE zal ze onderfteunen. Eenen Medelydenden en Geneeskundigen Samaritaan doen vinden ; de geneesmiddelen zeegenen ; de ziekte haare verzwakkende kragt beneemen, en allengskens de gezondheid wederom doen ryzen: Ook naar de Ziele doen ondervinden, dat, fchoon zulke bezoekingen geene oorzaak zyn van vreugde, maar wel van droefheid voor het vleesch, za evenwel van zich geeven eene vreedzaame vrucht der gerechtigheid voor de geenen, die 'er door geoefend zyn. (32) In zyne krankheid verandert de HEERE zyn gantfche leger. De fpreekwyze is, naar 't fchynt, ontleend van zulken, die een' Zieken oppasfen, die hem het bedde verfchudden, of wel van het eene bedde overbrengen op een ander, om hem te meerder gemak toe te brengen: En dus zal deeze fpreekwyze aanduiden, dat Godt den weldaadigen kranken zyne fmerten zal leenigen, en hem , van tyd tot tyd verkwikken, door hem ftijle rust, en een aangenaamen flaap te doen genieten. Of wel, dat Godt hem het Krankbedde, waar op hy rusteloos zich om en om had liggen wentelen, zal veranderen in eene aangenaame Slaapftede, waar van hy , nu volkoomen her. fteld



BEVRYDER.
•field zynde, des morgens gezond zal opftaan, en zich des avonds wederom op zal nederleggen, om van zynen arbeid te rusten, en zyne kragten door den (1 aap wederom te vernieuwen. Zie Wcibenmaijer, Dav. Schaiskamm. p. 461 —. BEVRYDER. In 't Hebreeuwsch Ü7ÖO,
fomwylen ook vertaald door Uitbelper, Pf. XVIII: 3, is zo een, die iemand, die zichzelven niet redden kan , uit een oogenfchynlyk gevaar üithelpt , en doet omkoomen. Meermaals wordt Godt een Bevryder genoemd, als Pf. XL: itf, LXX: 6. CXL1V: 2. Niet te onrechte. Een Jonas bevryd, en verlost uit de afgronden der Zee ; Daniël bevryd in , en verlost uit den kuil der Leeuwen ; zyne drie medgezellen bevryd in, en verlost uit den vuurigen Oven; Elifa bevryd van, en veilig heengeleid door het Vyandelyk Leger der Syriërs: Deezen en meer anderen (trekken tot fpreekende bewyzen, dat by den HEERE uitkommen zyn tegen den dood , en dat geen gevaar zo groot is , of hy kan 'er van bevryden. Als het Hem behaagt , doet Hy de zynen ontkoomen, als een Vogel uit den ft rik des Vogelvangers.: De /Ir ik ireekt., en de zynen ontkoomen, Pf. CXX1V: 7. Hy behoedt de zynen niet alleen voor, en maakt bun ruimte in benaauwdheid, maar rukt hen ook uit der Godtloozen hand, voert hen uit in eene overvloei]ende ververfchinge, en omringt ze met vrolyke gezangen van bevrydinge, Pf. LXXXI1: 4. LXVI: 12. XXXli: 7. Daarom hebben de zynen, in tyden van het uiterfte gevaar, Hem ook telkens aangeroepen om Bevrydinge , als Pf. XVII: 13. Staat op HEERE — velt hemneder,bevryd myne ziele met uw zwaerd van den Godtloozen. Myn Godt.' bevry my van de Godtloozen. Bevry my van het onsoedertieren Volk, van den man des bedrogs, en des onrechts, Pf. LXXI: 4- XLIII: 1. Hebben zy Hem 'cr om gebeden : Och HEERE! bevryd myne ziele, zy kennen 'er Hem ook de eere van toe, en houden zich aan Hem verpligt: Gy hebt myne ziele gered van den dood, myne oogen van traanen, mynen voet van aan/loot. Ik zal wandelen voor het aangezigt des HEEREN, in de Landen der leevendigen., Pf. CXVI: 4,»'<8, 9I. Deel. II. Stuk.
BEWAARDER. 473
BEWAARDER (De) Israëls zal niet fluimeren, noch flaapen, Pf. CXXI: 4. (ü) Door wien, en by welk geval deeze Pfalm opgefteld zy , is onzeeker ; maar zeeker is het, dat de Dichter zich hebbe voorgefteld een geduchten Vyandelykcn Aanval, en dat het oogmerk geweest zy, zichzelven en anderen daar tegen te bemoedigen met de trouwe voorzor.ge, en magtige hulpe van Hem , die met zynen gedenknaam de HEERE is, die, gelyk 'er bergen zyn rontom Jeruzalem, alzo ook rontom zyn Volk is, Pf. CXXV: 2. Daar van zich ten volle verzeekerd houdende, zegt hy: De Bewaarder Israëls zal -—. De fpreekwyze fchynt ontleend te zyn van het Krygs-gcbruik, dat men 'er eenen, of meer op Schildwacht ftelt, die met opene oogen moeten rond zien, of 'er ook een Vyand nadert, om niet, onbereid tot tegenweer, overvallen te worden, (au) Hy nu, die voor de zynen de wacht houdt , wordt genoemd de Bewaarder Israëls. In 't volgende vs. de HEERE genoemd, en dus een Godtlyk Perfoon. Bepaaldelyk de Zoon van Godt, met recht zo genoemd, als van wien Aartsvader Jakob , die ook Israël heette , gezegd hadde , dat Hy was de Godt, die hem gevoed hadde, de Engel, die hem verlost hadde van alle kwaad, Genef. XLVIII: 15, 16. Die , met betrekkinge tot het Volk, 't welk, naar zynen Stamvader, Israël genoemd wordt, omfchreeven wordt als de Engel van Godts aange* zigt, die het had behouden: Die het uit de Egyptifche Dienstbaarheid, door zyne liefde en genade had verlost; die het, geduurende zyne omzwervinge door de Woeftyne, had opgenomen en gedraagen alle de dagen van ouds, Jef. LXllL 9. De Engel, welken Godt voor hun aangezigt heenen zond, om hen te behoeden op hunnen weg, en te brengen tot de plaatje, die Godt bereid hadde, te weeten, het Land Kanadn, Exod. XXIII: 20—-23, Hy bewaarde hen als zynen oog- appel, Deut. XXXII: 10. Des Nachts was hy in de Vuurkolomme het Licht en de Lieflykheid hunner Tente ; en des Daags in de Wolkkolomme hun Wegwyzer, en in de fpitfe hunner flagördeningen de Schrik hunner Vyanden. Des zong Mofes 'er van, dat Hy óp den Heemel voer ter hunner hulpe. Dat Hy hun was tot een woonin-
Ooo ëet



4:4 BEWAARDER.
ge, tot eeuwige armen van onderen —, tot een febild hunner hulpe, en tot een zwaerd hunner hoogheid, Deut. XXXÜI: 27—29. Met recht'noemde de Dichter Hem dan den Bewaarder Israëls , en vertrouwde , dat, gelyk Hy voorheen Israël zo getrouw bewaard en bewaakt hadde , Hy het nu ook even zo zou doen. In dat vertrouwen, C33) zeide hy van Hem: Hy zal niet /luimeren .noch flaapen, (*) Hoe groot de waakzaamheid moge zyn van fommige Dieren, en ook van Menfchen, zy worden evenwel weieens door den Slaap bevangen. Van den Leeuw zegt men, dat hy flaapt met open oogen; van de Eraanen , dat, wanneer zy zich ergens te flaapen nederzetten, met den kop onder den vleugel, zy 'er eenen op fchildwacht ftellen , die een keifteen in zyne eene klaauw houdt, op dat hy, door het laaten vallen 'er van, mogt waterborden, indien het gebeurde , dat hy door den flaap bekroopen wierd: Nochthans worden de Leeuw, en de Kraanen wel eens verrast. Van Argus zegt de Fabel, dat hy honderd oogen had, op eene andere plaatfe, dat hy 'er twee honderd had , waar van de eene helft waakte, inmiddels de andere helft fliep, waarom hy door Juno gefield werd om ld, de Dogter van Inachus, met welke Jupiter, haar gemaal , boeleerde , gade te flaan: Des niet te min werd hy door Merkurius, die, onder de gedaante van een Herder, tot hem kwam, en voor hem op zyn ruischpyp fpeelde , in flaap gezust. Zo vertelt het Ovidius, Metam. L. 1. Saul had zich te flaapen neergelegd in den Wagenburg , en zyn Volk lag rontom hem geleegerd : Des niet te min werd hy door David bekroopen, die hem zyne fpiesfe en waterfiesch ontnam , 1 Sam. XXVI: 3—ia. Voorbeelden genoeg om te toonen, dat geene waakzaamheid heiland is tegen den flaap, noch zo groot, dat ze niet zou kunnen verrast worden, waarom Salomo ook zong: Zo de HEERE de Stad niet bezvaaft, te vergeefs waakt de wachter, Pf. CXXVII: 1. O) Hy is dan, ten deezen opzigte, alleen gelukkig te agten , die mag zitten in de fchuilplaatfe des Allerhoogften, en vernachten in de fchaduwe des Almagtigen, Pf. XCi: 1. Want die is zo ecu Bewaarder, die niet zalftaa=
BEWAARDER.
pen, zelfs niet eens zal /luimeren, een flaapzugt., die de oogenleden wel eens doet toevallen, maar op 't minfie gerugt verdwynt. Eene fpreekwyze, welke te kennen geeft, dat, gelyk zyne kragten,.nooit bezwyken, want de Schepper van de einden der Aarde wordt nooit mat, noch moede, Jef. XL: 28. Zo ook zyne" voorzorge zich nooit van de zynen afwendt, in welken tyd, of aan welke plaatfe zy zich ook bevinden mogen. Zyne oogen doorloopen de gantfche Aarde , om zich fterk te bewyzen* aan de geenen , welker harte volkoomen is tot Hem , o. Chron. XVI: 9. David zong 'er van : Gy omringt myn gaan , en myn liggen —. Gy bezet my van vooren en van agteren —. Zo ik opvoer ten Heemel: Gy zyt daar. Of beddede ik my in de helle, ziet l Gy zyt daar. Name ik vleugelen des dageraats; woonde ik aan het uiterfte der Zee: Ook daar zoude uwe hand my geleiden, en uwe rechterhand zou my houden , Pf. CXXXIX: 3—10. Dit nu zo zynde , zo werd dit door den Dichter met recht bygebragt, om zich-zelven en de zynen daar mede te verkloeken in de gevaarlyke omftandigheeden, waar in zy zich bevonden. (3) Insgelyks kan dat ook doen dc Kerke des Nieuwen Testaments, en elk Geloovige in 't byzonder. (NX-) Hy, die Oudtyds de Bewaarder Israëls was, is het ook van zyn geestelyk Israël. Het heeft 'er de Belofte van, zo als te zien is Jef. XXVII: 2., 3. Ten dien dage zal'er een Wyngaard zyn van rooden wyne. Zingt van denzelven by beurte: Ik de HEERE behoede dien, alle oogenblik zal ik hem bevogtigen: Op dat de Vyand hem niet bezoeke, zal ik hem dag en nacht bewaaren. 'Er koomen wel eens tyden van zo groote benaauwdheid , dat het is , als of Hy fliep , Pf. XL1V: 24. Zo dat de Kerk zich beklaagt, als hadde Hy haar vergeeten.. Maar zy doet het te onrechte: Hy heeft ze in beide zyne handpalmen gegraveerd, cn haare muuren zyn fteeds voor Hem, Jef. XLIX: 14—16. Want al is het, dat zy, als 't ware, in het vuur en in hei water gekoomen is, Hy is by haar, en bewaart ze, dat zy daar niet in omkoeme. En als de tyd, de beftemde tyd, om genadig te zyn, gekoomen is, voert Hy zc uit in eene overvloei]ende ververfchinge , fef, XLIII: 2, Pf. LXVL 12. Zo is Hy ook
-de.



BEWAAREN.
BEWAAREN. 475
de Bewaarder van eiken Geloovigen,^ Hoe
'zwaar eene verzoekinge hen ook immer treffen moge, Hy geeft met dezelve eene uilkomst. Koomen zy 'er onder om naar het Ligchaam, Hy bewaart evenwel hunne Zielen. Gelyk Hy eenmaal zyn leeven voor hen gefield heeft , zo draagt riy ook zorg, dat zy niet verhoren gaan in eeuwigheid, en niemand zal ze uit zyne hand rukken, joh. X: 11, 28. Gelyk Hy 'er magtig toe is, dat Hy ze van alle boos werk verlof e, en tot zyn heemelsch Koningryk bewaare, a Tim. JV: 18, zo worden zy ook daadelyk in de kragt Godts bewaard, door het geloof, tot de Zaligheid, .welke bereid is om geopenbaard te worden in den laatpen tyd, 1 Petr. I: 5.
BEWAAREN, zegt: (X) Eigenlyk iets naauwkeurig gadefiaan , op dac het geen fchade lyde, opdat men het met verlieze, of ons ontroofd worde , gelyk Adam den Hof in Eden bewaaren moest, Genei. II- 15. Een Hoeder zynen Wyngaard; een Krygsinegt het Leeger; een Sterkgewapende zin Palleis ; een Schatbewaarder de Koninglyke fchatten; een Stokbewaarder zyne gevangenen, Jef. XXVII: 3, Richt. Vil: 1 y, Luk. XL- 21, 1 Chron. XXVII: 25, Hand. XVI: 23. Of, gelyk iemand een aan hem toebëtrouwd Pand opüuit en bewaart. Met toefpeelinge daar op , zegt Paulus verzeekerd te zyn, dat Godt magtig was, zyn pand, by Hem wechgelegd, te bezvaaren, 2Tim. I: 12. En vermaant Timotheus één, cn andermaal, om het goede pand, dal hem toebëtrouwd was, te bewaaren, 1 Tim. VI: 20, 2 Br. I: 14. (2) Oneigenlyk zegt het ook.-zo veel: (NN) Als m6t otnzi&' tinheid ver my den. Ue Geloovigen moeten toezien , dat zy voorzigtiglyk wandelen, om der Waereld niet gelykvormig te worden in haare bégeerlykheeden. Daarom worden zy vermaand, om zich onbefmettt bewaaren van de Waereld, Jak. 1: 27. Om zich-zelven te bewaaren van de Afgoden. 1 Joh. V: 21. Zy moeten omzigtig zyn in hun fpreeken en doen : Hunnen Mond en Weg bewaaren. Die dat doet, bewaart zyne ziel van benaauwdheeden, Spr. XIII: 3. XVI: 17. XXI: 23. (33) Ook zegt hel iets onthouden, in zyn geheugen bewaaren, Liet Geheugen is als een Bewaarkast . waar in men veele merk- en weetenswaerdige dingen als opfluit , op dat ze ons
door den tyd, en de vergeetenheid niet ontvreemd worden. Zo moet het hart Godts geboden en rechten bewaaren , cn by zich wechleggen, Spr. III: 1. VII: 1. XXli: 18. Gelyk zo, tot lof van Daniël, wordt gezegd, dat hy het woord bewaarde in zyn harte, Cap: Vil: 28. Insgelyks van Maagd Maria, Luk. II: 19, en van de Dificip"Jcn, ]oh. XVII: 6. Die het woord in een eerlyk 'en goed harte bewaaren, en vruchten voortbrengen in volfiandigheid, zyn gelyk het zaad, dal in een goede aarde valt, en bonderdvouwdige vrucht voortbrengt , Luk. VIM: 15. Vergel. vs. 8.
BEWAARD (Daarom) uwe Ziele na erftelyk, dat gy den HEERE , uwen Godt, lief hebt, Jof. XXUL ïii Deeze woorden behooren mede tot de laatfte, waar mede Jofua, kort voor zynen dood , het Volk heeft willen waarfchouwen tegen afval van Godt, waar door zy zich-zelven het verderf zouden op den hals haaien ; cn vermaanen, om den HEERE, cn zynen dienst, ftandvastig aan te kleeven , als wanneer het hun, en hunnen Kinderen na hen beftendig wel zou gaan. Zo ooit de woorden van Stervenden ter harte moesten genomen worden , het moesten ook deeze zyn : Want behalven dat het de woorden waren van eenen Man , die de groote Opvolger was geweest van Mofes, hun Heir-Vórst, die hen in Kanadn gebragt, de oude Inwoonders verdreeven, dat Land, door het Lot, onder hen verdeeld, en hun tot eene erflyke bezittinge toegeweezen hadde: Zo behelsden ze ook eene vermaaning, die zich-zelve biliykte, en de bevordering van hun aanhoudend geluk bedoelde. (X) De woorden op zich-zelve befchouwd zynde : (XX) Behelzen eene opwekking, om den HEERE, hunnen Godt lief'te hebben. («J Den HEERE, den alleen ■ waaragtigen en eeuwigleevenden Godt , die, met deezen 'zynen Gedenknaam , alleen de HEERE is, de Allerhoogfle over geheel de Aarde, een groot Koning boven alle de Goden der Volken, die maar Niet-cn Drek-Goden zyn. Hunnen Godt, die, gelyk Hy hun Maaker was , ook, door het Sinaïtisch Verbord, als door een geestelyk Egt-Verbond, hun Man was geworden. Dien (p) moesten zy hef hebben. LIem ,• als den HEERE, 'ftellen ten eenigenVoorwerpe van hunnen O00 2 eer"



4?ö BEWAAREN.
BEWAAREN.
eerdienst, naardien Hy alleen Aanbiddenswaerdig is , wegens de gadelooze Volmaaktheeden, die in de beteekenisfe van dien naam liggen opgellooten , oneindig onderfcheiden van, en verheeven boven alle andere Weezens. Hem ook , als hunnen Godt, den Godt hunnes Verbonds-, ftellen ten eenigen voorwerpe hunner Liefde: Hem aankleeven met een geheel onverdeeld gemoed » gelyk eene Vrouw haaren Man met geheel haar harte alleen, en geene anderen, moet liefhebben; dus dan zonder om. te zien na vreemde Boelen, vreemde Goden, 't weikin hun eene zonde zou zyn van geestelyk Overfpel. Als ook, gelyk de Vrouw den wille haares Mans moet onderworpen zyn , zyne geboden, naar het voorfchrift van Mofes, zorgvuldig te bewaaren, en met eene gewillige ziele te gehoorzaamen, vs. 12. Deut. VI: 4—7-X: 12. XI: 22. Uit alle welke plaatfen blykt, dat dit eene voornaame pligt, en te gelyk een zeeker kenmerk is van de Liefde tot Godt, waarom Johannes, 1 Br. II: 5, ook zegt: Zo wie zyn Woord bewaart, in dien is waarlyk. de liefde Godts volmaakt geworden. Om zich van deezen zobetaamlyken en voor hen zeiven hoogst heilzaamen pligt wel te kwyten, Q3) moesten zy. hunne Zielen, naerjlelyk bewaaren. (*) De Ziel is voor den Mensch een allerdierbaarst kleinood. Geld, goed, eere, aanzien kan. de Mensch, a'ls hy ft erft,. niet mede neemen ; het eenigst, dat hy mede neemt in het graf, is het leevenloos Ligchaam, en dat, om der verrottinge, tot een prooije te worden: Maar zyne Ziel blyft onfterflyk over, en van derzelver web of kwalyk vaaren hangt af een ecuwig zalig , of rampzalig zyn. (/8) Des is het^van des Menfchen grootfte belang, dat hy zyne Ziele naerftclyk bewaar e, O») In 't gemeen, (A) zal dit bewaaren der Ziele 'er in beftaan, dat men zyn Verftand bewaare, dat het niet verduisterd worde door dwaalleere en -wanbezeffen, die doorgaans de baarmoeder zyn van hoosheid, wanorde en zelfs verleiding, die ep eigen verderf uitloopen: Maar dat het moge opgeklaard zyn door de kennisfe van Godt, en van dar alles, waar door men Godt zou kunnen behaagen en verheerlyken , en waar door men zyn eigen, en des Naastens heil weezenlykzou kunnen
bevorderen. Dat men zyn Oordeel bewaart van vooröordeelen , die de Dogters zyn van de Ligtzinnigheid , die niets onderzoekt, en van wanbegrippen, die men onbedacht ingezoogen heeft, en fteeds blyft aankleeven: Maar dat men het fcherpe, om het waare en valfche, het weezeulyke en ydele , het eeuwige en verganglyke van malkanderen wel te onderfcheiden , en dan het eerfte boven het laatfte hoog' te fchatten en te verkiezen. Dat men zyn< gemoed zuiver bewaare van de befmettingen , die in de Waereld zyn , hetzelve verfterke tegen de kwaade beweegino-en der begeerlykheid, die kryg voeren teg\n de ziele: En voorts zoeke te richten tot alles wat eerlyk, rein, lieflyk, waaragtif en rechtvaerdig is : Kortom , alles, wat dienen kan, om de Heiligmaaking, waar van het eeuwig leeven het einde is , te voleindigen in de vreeze Godts. (B) Dan dit is een bezwaarlyke taak, zo wegens de verdorvenheid van ons-eigen harte, waar uit allerlei beoze bedenkingen voortkoomen, als van wegen de verleidingen der zonde, die ons van alle zyden omringen, en ligtelyk mede fleepen. Des eischt dit bewaaren Naerft'igheid, dat is, Oplettendheid , om niet verrast te worden , aanhoudende vlyt , om niet te vertraa°erf. Eene moeite, welke men-zich getroosten' moet, zal men zyne Ziele, die een zo oüwaerdeerbaar kleinood is, wel bewaaren' en zich niet verwyderen van de liefde Godt*\. van wiens gunst ons tydelyk en eeuwig geluk in het geheel afhangt. Zeer wel vermaant daarom de Apostel des Heeren : Ziet toe, Broeders, dat niet, ten eenigen tyde, in iemand van u zy een boos en ongcloovig-hart, om af te wyken van den leeven* digen Godt, Hebr. III: ia, en Salomo, Spr. IV: 23. Behoed uw hart boven al , dat te bewaaren is: Want daar uit zyn de uitgangen des leevens. Naar het oogmerk van Jofua in 't byzonder , moesten de Israëliten CA) hunne Zielen bewaaren. Van zich te verzwageren met de Kanaaniten, van te wandelen in hunne wegen, met by hunne Goden te zweer en, die te dienen, en zich voor die te buigen, vs. 7en 12. Eveneens, als Johannes, 1 Br. V: 2r, vermaande: Kinderkcns, bewaart u zeiven van de Afgoden. (B) Daar voor moesten zy zich naerftiglyk bewaaren. Zo fprak Jofua -,
013



BEWAAREN..
om hun niet alleen het gewicht van deezën pligt op het hart té drukken, maar te gelyk ook , welk eene omzigtigheid zy daar toe zouden moeten in 'twerk ftellen, zö van wegen hunne eigene flegte geaartheid, die niet dan al te veel tot Afgodery geneigd was, als van wegens het groot gevaar der verleiding , door de Afgodifche Volken , die nog onder hen zvaren overgebleeven. Hoe grooter nu het geluk is van zo een Volk, wiens Godt dc HEERE is, het Volk, dat Hy zich ten erve heeft uit' verkooren, met zo veel te meer omzigtigheid moesten zy hunne Ziele bewaaren, om dat geluk niet te verbeuren, aangezien de minfte overhelling daar toe een afwyken zou zyn van de Liefde, welke zy den HEERE, hunnen Godt fchuldig waren, en eene terging, waar door zy Hem tot jaloersheid zouden verwekken. Dit ware nu ligtelyk op te maaken , als zy agt gaven op het Reedenbeleid, waar in deeze vermaaninge wordt voorgcfteld: (3) 't Welk aangeweezen wordt door het woordje Daarom. (XX) Uit aanmerkinge van de groote vveldaaden, reeds aan hun beweezen , en in het toekoomende nog te bewyzen , vs. y, io. Welke hen moesten verpligten tot bewys van onichenbaare Liefde en Trouwe aan den Heere , hunnen Godt, wilden zy zich niet fchuldig maaken aan de allerihoodfte Ondankbaarheid. (33) Uit aanmerkinge ook van de volgende Waarfchouwingen en Strafbedreigingen, vs. 12—16. Om welke voor te koomen, zy te meer naerftigheid moesten bewyzen , om hunne Liefde en trouwe aan Godt geheel ongefchonden te bewaaren.
BEWAAR my , 6 Godt! Want ik be. trouw op u, Pf. XVI: ib. Deeze Pfalm is van David, die, gelyk een groot Dichter, ook een van Godt ingegeeste Propheet was. Van het merkwaerdig Opfchrift: Een gouden kleinood, kan men het gezegde nazien in het HL D. p. 827. Op het geweeten verbindend gezag van twee Apostelen , Petrus en Paulus, die beide deezen Pfalm op den Heere Jefus toepasfen, Hand. II: 35—28. XIII: 35 , 36, 37 , kan geen waarheidlievend Christen twyffelen, ol het is de Heere Mesfias , welke David^ voorgelicht door den Geest der Propheetie, hier fpreekende invoert. Uit geheel het beloog blykt, dat wy Hem ons bid-
BEWAAREN. 47/
dende , fpreekende , en zich - zeiven bemoedigende , moeten voorftellen in het bangfte van zyn zwaarwichtig Borglyden: 't Zy dan in zynen bangen Zieleftryd in Gethfemane; 't zy dan in den tusfehentyd , na het eindigen van de drie uurige Duisternisfe , en eer Hy kort daar na den Geest gaf, toen Hy met een groote ftemme had geroepen: Eli, Eli — Myn Godt! Myn Godt! Waarom hebt gy my verlaaten. Daar over van fommigen befpot wordende, als of hy Elia, ter zyner hulpe had aangeroepen , Matth. XXVII: 45—47,* kwam het wel te pas, dat Hy in zyn binnenfte zeide , en voor den Alweetenden Hartenkenner verklaarde , dat het niet Elia was, maar Hy zelf, Hy alleen, op wien zyn vertrouwen gewenteld was. (x) Stellen wy ons hier den Mesfias fpreekende voor , zo moeten wy Hem ons niet voorftellen in het afgetrokkene, als Godts Zoon , met den Vader de waaragtige Godt boven allen te pryzen in der eeuwigheid ;maar als Godts menschgewerden Zoon, hier verkeerende als de Borg van Zondaaren,, bezwaard met derzelver zwaare Zondenfchuld, die de by hen welverdiende ftraffe thans droeg,,welke hun den vreede zou moeten aanbrengen. (XX) Indien iemand in lyden is, zegt de Apostel, dat hy bidde. Zo doet de Mesfias. Hy verheft zyn biddend hart na bovenden zcgt>: Bewaar my,, 6 Godt! (») Men verftaa door Godt zynen Godtlyken Vader. Hy fpreekt Hem aan met den naam van *?X welke zo veef
zegt, als Sterke Godt. Hy ftelt LIem zich voor als eenen Godt, by wien zelfs uitkamden zyn tegen den dood: Zo moest Hy Hem zich voorftellen ; zonder dat zou' Hy Hem-niet hebben kunnen zyn tot een' genoegzaam en grond van vertrouwen. ($)• Hy bidt : Bewaar my. («r) Dit voorönderftelt, dat Hy in zulke hagchelyke om* ftandigheeden verkeerde, waar in Hy bewaaringe van nooden had. 't Was met' Hem niet anders, dan of de eene afgrondriep tot den anderen: Benaauwd door dedonderende Vloekfpreuken van de Wetv om welker wille Hy tot een Vloek moest' ■ wr*/OT,--aangefchonnen door de vërfebrikkingen des doods, die als zo veele beeker» Belials op Hem aanftroomden ; blootgefteld voor de vuurige pylen des Satans,- en; O 00-3: wo»"



478 BEWAAREN.
BEWAAREN.
voor de woede van deszelfs VloekvafaTlen, Jooden en Heidenen, die als onreine Honden, en fterke Stieren van Bafan Hem befprongen ; van binnen verhit door de toorngloeden des Almagtigen Richters, die thans der Zondaaren Ongerecbtigheeden op Hem deed aankopen, die zyne kragt deeden uitdroogcn, ah een potfcherf, en zyn hart fmelten , ah wasch in 't midden zynes ingewands. Een waaragtig Mensch zynde, en dus niet vry van Menfebelykc gevoeligheid, heeft Hy ook in alles kunnen verzocht worden, gelyk alswy, alleen uitgezonderd de zonde, By het naderen van zyn Lyden , werd zyne Ziele reeds ontroerd, Joh. XII: 27. Is 't dan wel te verwonde.rén , dat het LIem thans iu het bangfte nypen van den nood, zo bange was? (pp) Hy neemt dan zyn toevlugt tot Hem , die, ten allen tyde, kragt&lyk is bevonden een hulpe in benaauwdheid, en bidt : Bewaar my. Lly bidt niet, om verlost te worden uit deeze uurè van benaauwdheid. Hy had'er zich vrywillig in begeeven: De verheerlyking van Godt, de behoudenis van Zondaaren, en de trouwe zyner Borgverpligtinge eischten dat zo. Lly bidt dan alleen maar om bcwaaringe. Om onderfteuninge door de invloeden van Godts troostryke nabyheid. Daar Godt zelf Hem genoemd hadde zynen Knegt, welken Hy onderfteundc, Jef. XLII: i, zo konde Hy dat met recht van Hem bidden , op dat Hy, door die Vertroostingen bemoedigd en verfterkt, onder zyn zo bitter lyden niet moedeloos mogt worden. Dat Godt Hem wilde bewaaren voor alle zulke mishandelingen , als de woede zyner Vyanden Hem mogt toegedacht hebben, maar die tot de bepaalde maate van zyn Borglyden niet .behoorden. Dat Hy zyn Ligchaam, na zynen dood, wilde bewaarenvoov de fchande en fchennis," die zy het zouden willen aandoen , op dat zyn ■vleesch zeeker rusten mogt in het graf. Bewaaren, dat zyne Vyanden zich niet lang verblyden mogten over zynen dood, dat, wanneer zy zouden juichen: Ha! een Belials ftuk kleeft hem aan: Hy, die neder ligt, zal niet wederom opflaan , zy , door zyn tydig lid leeven , mogten befchaamd en te fchande gemaakt worden, &c. Dus biddende wordt Hv voorgefteld Pf. XXII: 20*, ai, ao. Maar gy , HEERE,
wees niet verre: Myne Sterkte, haast u ter myner hulpe. Red myne ziele van den zwaerde ; myne eenzaame van het geweld des honds. Verlos my uit den muil des Leeuws, cn verhoor my van de hoornen der Eenhoornen, Men vergelyke Pf. LX1X: 2—j, 14—19. CIX: 21—27. Dit zyn gebed (22) dringt Hy aan met te zeggen: Want ik vertrouwe op u; eigenlyk , naar dc beteekenis van het woord nDfï, ik neeme myn toevlugt tot u, (») Dat konde Hy doen, uit'aanmerkinge van Godts fterkte, cn meermaals ondervonde trouwe. Van den buik zyner moeder aan, had Hy zich betoond , zyn Godt te zyn. Ondervinding is een fteunfel van vertrouwen: Had Godt hem doen vertrouwen, zelfs toen Hy nog was aan de borfien zyner moeder , Pf. XXII: 10, n; geen wonder , dat hy dan ook nu zyn toevlugt tot Hem nam, en zo vertrouwlyk bad , volgens het daar op volgende 12. vs. Zo wees nu niet verre van my, want benaauwdheid is naby: Want daar is geen helper. Dit zyn vertrouwen (P) moest by Godt , blykens het reedegeevend woordeken Want, een Beweegreede zyn, om LIem te bewaaren. Met recht! aangezien Godt zelf daar op zyne Belofte van hulpe en uitredding gegrond hadde: Dewyle Hy my zeer bemint, zal ik hem uithelpen: Ik zal Hem op eene hoogte ftellen, want Hy kent mynen naam. Hy zal my aanroepen, en ik zal hem verhoor en: In de benaauwdheid zal ik by hem zyn; ik zal hem uittrekken, en hem verheerlyken, Pf. XC1: 14, 15. (2) Dit voorbeeld van den Mesfias volgen de Geloovigen na. 'Er koemen wel eens tyden, dat de benaauwdheeden hunner harten zich verre uitbreiden. Dan komt het 'er op aan, als zy in duisternisfe wandelen, en geen licht zien , dat zy blyven vertrouwen op den naam des HEEREN, en fteunen op hunnen Godt. In den Gebede neemen zy dan hun toevlugt tot Godt , in vertrouwen niet alleen op zyne -Almagt, waar door Hy de weeklage kan veranderen in eene reije, de zugtende weeklagten in vrolyke gezangen van bevrydinge; maar ook op zyne belofte, dat Hy niet zal laaien befchaamd worden, die Hem verwachten , Jef. XLIX: 23 Want, dia op den HEERE vertrouwen, zullen-zyn als de berg Ziön , die niet wankelt, maar blyft in eeuwigheid, Pf. CXXV: 1.
BE-



K E W A A REN.
BEWAAR (Zo ,iec''"t 'iet Euther, beeter hebben het de Onzen: HOUD TE RUGGE) ook uwen Knegt van trotsheeden; laat ze over my niet heerfchen : Zo zal ik oprecht zyn, en rein van groote overtreedinge, Pf. XIX: 14. («) Dc«e woorden op zich-zelve befcbouwen.de : («X) Is op te mei ken, dat David zich Godts Knegt noemt. Dat Was'Hy als Mensch: Godt was zyn Schepper , en uit dien hoofde zyn Heer cn Eigenaar. Als een Geloovige , verpligt, om Hem te dienen in gehoorzaamheid des geloofs. Als Koning': Koningen hebben hunne heerfchappy van den Allerhoogiteh, en zyn Ilegts Dienaar; van zyn Koningryk. Dikwils vergeeten die dat , en verhovaerdigen zich over de Schaaren , en Natiën der"Volken. Om zich daar tegen op zyne hoede te houden , èrinnert zich David, dat hv , ofl'choon Koning, niet meer was als een Knegt van Godt. In erkentenisfe, dat Ootmoed eenen Knegt past, en geen hoogmoed, (33) bidt hy, daar voor bewaard te mogen worden, en dringt het aan met gepaste beweegreedenen. O») Zyn Gebed is tweelcedig. (<»*) Het eerlle lid is: Weerhoudt uwen Knegt van trotsheeden. (A) Stoute zelfs-verhefringen: Tegen G Jt. Al gaat het zo verre niet, dat men met Pharao zou zeggen : Wie is de HEE HE , dat ik zyner femme zoude gehoorzaam zyn. Dan nog, dat men zich jegens Godt zo gedraagt, als of men Hem niet tot eenen Heer boven zich had, zich 4an zyne Wet niet Hoort, maar in alles doet naar den wil zynes vleeschs, en zyner gedachten, 't we ik, fchoon men het zwygt, zo veel is, aJs of men met fpreekende daaden zeide: Wy zyn Heeren, wy zullen tot u niet koomen. Verheffingen ook boven zynen Naasten. Zelfs wel eens in het Godtsdienftige , zo als te zien is in den Pharizeeuw, Luk. XVIII: 11, 12. Nog meer in de onderlinge faamenlcevin'g ; vooral omtrent zulken , die van een'laage'rën rang, of ftaat zyn. Die zich met de hovaardy omringen, als met een keeten, bedekken zich ook veeltyds met het geweld, als met een gewaad. Die de inbeeldingen des harten te boven gaan, fpreeken uit de hoogte, fpreeken booslyk van verdrukkinge , Pf. LXXIII: ó, 7, 8. Voor zulke zondige zcifsverbe firn gen wenscht David behoed te zyn. Des (B) bidt hy , Godt
BEWAAREN. 479
WÜde 'er hem van te rug houden. Hovaerdy is het beginfel der zonde. Waarfchynlyk was,ze het in de gevallen Engelen, die hun, beginfel niet bewaard hebben. Zeeker was ze het in de eerfte Menfchen. Om te worden gelyk als Godt, zo als de Slang hun had wys gemaakt, aten zy van de verboden vrucht. En van daar heeft die wortel zich uitgebreid in het harte van genoegzaam alle menfchen. Deezen verheffen zich op hunne Wysheid, geenen op hun Sterkte, anderen op hunnen Rykdom, &c. Daar nu de Mensch van natuure daar zo geneigd toe is, zo vertrouwt David het zich niet toe, zich 'er tegen te kunnen verzetten ; maar , overtuigd , dat hy Godts genade daar toe zoude noodig hebben , zo bidt hy, Godt wilde "er hem van te rug houden, door hem onder fteeds blyvende en diepe indrukken te doen leeven , ten aanzien van Godt, dat die zyn fleer was, cn hy - zyn Knegt; die de /Hier boog fe ■, en hy maar een Mensch, nietig fiofen asch; een zondig Mensch, naauwlyks waerdig, zyne oogen op te heffen na den Heemel; Hy, fchoon een Koning, evenwel, in vergelykinge van Godt, minder dan een drupken aan een emmer, een ft 0}-ken aan de weegfchaale. Ten aanzien van dc Menfchen r dat die ook Godts maakfel zyn, ook naar zyn beeld gemadkt, ook niet Hem uit eenen bloede voortgekoomen, veelen misfchien in Godts oogen beeter , clan hy ; hy , van Godt in aanzien en magt' boven die verheeven, niet, om die te' veragten, te onderdrukken, maar om ze-Va der lyk te regeeren , en tc befehermen. Door zulke denkbeelden, door den vinger van Godts Geest diep ingedrukt in zyn harte , cn telkens verieevendigd in zyn geheugen, zoude hy te rug worden gehouden van trotsheeden. CjS,s) Het tweede Lid van .zyn gebed is: Laat ze over my niet heerfchen. De Hoogmoed is gelyk aan eenen Vyand , die, fchoon één- .en andermaal te rug gedreeven , telkens den aanval hervat , en wederom zoekt in te dringen. Mannen,, die anders kostclyk zyn in wysheid .en in eere, worden 'er wel eens door verrast. Alen. kent de grootfpraak van Petrus; den hoogmoed van David, roen hy het Volk liet tellen: Zelfs Paulus zou zich te zeer verheeven hebben op de uitneemendheid der Openbaarmgen, ware hem niet gegeeven een
fcUr-



4So BEWAAREN.
BEWAARE N.
fcherpe doorn in V vleesch. Dat; wist
Daarom badt hy niet alleen om terug' houding voor het tegenwoordige; maar ook, ten aanzien van het toekoomende , dat Godt de trotsheeden niet wilde toelaaten, over hem te heerfchen. Dat, zo het «Gode al eens behaagen mogt, gelyk van Koning Hiskia wordt gezegd , a Chron. XXXJI: ji, hem, voör eenen tyd, aan zich-zei' ven over te laaten, om hem te verzoeken, en te weeten al wat in zyn harte was, Hy hem dan niet al te lang, of te zeer verlaaten wilde, op dat de trotsheeden hemmiet te magtig mogten worden, om hem gevangen te neemen onder dc IVet der Zonde, die in zyne leden was, en hem te overheerfchen om haar te gehoorzaamen in het doen van haaren wille: Maar dat hy veel meer, be. kragtigd zynde met kragt van den Heere, zou mogen ftaan, weder/laan , cn , alles verricht hebbende, ftaande blyven. Dit zyn Gebed (£) dringt hy dus aan: Zo zal ik oprecht zyn , en rein —. (**) Een voornaam Taalkundige merkt aan , dat het hier voorkoomend Grondwoord zo veel zeggen wil: D.m zal ik onnozel, eenvouw dig zyn, als een klein kind. De beteekenis zou hier wel te pas koomen, naardien zo eene kindfche eenvouwdigheid wordt aangemerkt, het tegenövergefteide te zyn van den Hoogmoed, zo als David elders van zich betuigde : Myn hart is niet verheeven, noch myne oogen zyn niet hooge —. Zo ik my. ne ziele niet hebbe gezet, en ftille gehouden, gelyk een gefpeend kind by zyne moeder .' Myne ziele is als een gefpeend kind in my, ff. CXXXI: i , i. Naardien nu zo een' Genioedsgeftel aangenaam is by Godt , zo als te zien -is uit het geene de Heiland eens zeide tot zyne Difcipelen, toen zy, ih hunnen hoogmoed, van Hem wilden weeten , wie de Meeste was in 't Koningryk der heemelen? Voorwaar zegge ik tt, indien gy u niet verandert, en wordt gelyk de Kinderkcns, zo zult gy infit Koningryk der Heemelen geenzins ingaan , Mattji. XVIII: 3. Dit nu zo zynde; zo is het niet vreemd, dat David zo ernftig bad , dat hy van trotsheeden mogt te rug gehouden worden, op dat hy met zo een onfehüldig én eenvouwdig Gemoedsgeftel zynen Heere welbehaaglyk mogt zyn , en verkeeren voor zyn aangezigt. (Jsf) Te meer nog, om dat hy dan ook rein zou zyn van groote Overtree-
dinge. De Hoogmoed is reeds in zich- zelve eene groote zonde, en vervoert daar-enboven den mensch tot groote Overtreedin. gen , zo van veragten en onderdrukken van den Evenmensch, als van wederftreeven tegen Godt. Des maakt die den mensch gehaat by Godt, want onder die zes dingen, die de HEERE haat, en zyne ziele tot een grouwel zyn, worden de hooge oogen het eerst genoemd, Spr. VI: 16,17. En haalt hem zyne Straffe op den hals; want Godt wederftaat den Hoogmocdigen, Men kent Nebukadnezars hoogmoed, en zyne daar op gevolgde verneedering tot onder de Beesten ; Hiskid's hoogmoed, en de zwaare bedreiging, die 'er op volgde; Herodes hoogmoed, en hoe voorbeeldig.hy geftraft werd. Daar nu David den Hoogmoed kende in zynen Godt-ontéerenden aart, en in de zwaare en ftrafwaerdigc Overtreedingen, die 'er uit gebooren worden, zo had hy groote reede, om te bidden , dat Godt hem van die wilde te rug houden, op dat dan ook, hy daar van rein zynde, de reedenen zynes monds, en de over. denkingen zynes harten welbehaaglyk mogten zyn voor Godts aangezigte, zo als hy daarom bad, vs. 15. (3) Als wy nu agt geeven qp het woordeken Ook, in het begin van ons vs., zo zien wy dat dit het vervolg is van zyn gebed. Want ftond de Wet des HEEREN by hem op eenen zo hoogen prys , en was het zyn voorneemen , om , naar het voorfchrift van die zich te gedraagen , gelyk het hem , als des HEEREN K»egt, betaamde, zo was het niet genoeg, dat die, ten aanzien van het vöorleedene , hem reinigde van zyne afkeeringe en verborgene afdwaalingen, op dat, om derzelver wille, geene fcheidinge mogt zyn tusfchen Godt en hem ', vs. 13. Maar noodig ook, dat Hy hem, ten aanzien van het toekoomende , te rug hield van trotsheeden, op dat hy door die niet mogt vervoerd worden tot andere, en nog grootere Overtreedingen.
BEWAARD uwe tong van het kwaade. Pf. XXXIV: 14a. De Tong is een klein lid, en nochthans roemt ze groote dingen , Jak. III: 5. Wel gebruikt wordende, kan ze groote dingen voortbrengen tot verheerlykinge van Godt, en nut van den Naasten. Die zyne tong tot zulke eindens weet te gehruiken, moet zyne lippen niet bedwin-



BEWAAR EN.
g«ï,maar de mond moet zyn als een fteeds opwellende bron , om de gedachtenis der grootheid van Godts goedertierenheid overvloediglyk uit te ftorten, en. zyne gerechtigheid te verkondigen met gejuich. Maar wordt ze misbruikt ten kwaade, 't zy dan om harde dingen te fpreeken van en tot den Almagtigen, 't zy om lasteringe_ uit te geeven tot den Naasten, (en dat is 't geen hier bedoeld wordt,)dan is ze, naar iet zeggen van Jakobus, vs. 6, een Waereld der Ongerechtigheid, en een vuur, ontfioken van de helle. Daar nu het hart van den Mensch zo boos is, waaruit, onder andere kwaade bedenkingen, ook lasteringen voortkoomen, zo is de tong , in het voortbrengen van die, een naauwlyks te bedwingen kwaad, en moet daarom zorgvuldig bewaard en bewaakt worden met geene mindere oplettendheid, als van eenen Deur- of Poortwachter, die zynen post met alle oplettendheid moet gade ftaan. In die toefpeelinge bad David, dat Godt een wacht wilde zetten voor zynen mond, en behoeden de deure zyner lippen, Pf. CXLI: 3. J. Sirach was daar omtretu zeer zorgvuldig. Daarom vroeg hy eens Wie zal my een wacht Jlellen aan myner mond, en een fcberpzinnig zeegel op mym tippen, op dat ik niet fchielyk vatte van we gen myne tonge, en zy my niet verderve < Cap. XXII: 31. En elders vermaant hy Ziet toe, omtuint 't geen gy bezit met door nen , en maak deuren en grendelen voo. uwen mond* Bind uw goud en zilver tefaa men, en maak voor uwe woorden een weeg fchaal, een deur en grendel voor uwen mond Cap. XXVIII: 28, 29. Men moet dan 2j ne tong breidelen, op dat zeniet zondig boven zich, tegen Godt in den.Heemel noch naast zich. tegen zynen evenmensc op aarde. Dat men den naam des HEL REN zynes Godts niet ydelyk gebruikë, be hoort tot de Eerfte Wettafel. Gy zu geen valsch getuigenis [preken tegen uwe Naasten, behoort tot de Tweede Wett; fel. De Jooden merkten het misbruike der Tonge aan als eene hoogstftrafwae: dige zonde. Zy zeggen, dat 'er drie zot den zyn, waar over Godt de menfchen ftra in deeze eeuwe, en hem uitfluit van de tö koomende. Te weeten , Overfpel, Byli. ging tegen de Natuur, en Doodftag: Doel voegen zy 'er by, het Kwaadfpreeken I. Deel. II. Stuk.
BEWAAREN. 4$I
deezen allen gelyk. Althans dikwils ruim zo erg, als Doodftag , naar het zeggen van Sirach, Cap. XXVIII: 19 , 20. De flag des geesfels maakt ftriemen , maar de flag der tonge vermorzelt het gebeente. Veeten zyn gevallen door de fcherpte des zwaerds; doch niet zo veelen , als 'er gevallen zyn door de tong: De Stilzwygenheid werd , volgens Raderus over Curtius, by de Perfen gehouden voor een Godheid; insgelyks by de Romeinen , en Egyptenaars. 't Was een der Spreuken van Pythagoras: Bedwing vooral uwe tong, de Goden navolgende. Het is een der Zeedeversjes van Kato:
Virtutem primam esje puta compefcere linguam,
Proximus ille Deo eft, qui feit ratione laeere.
Dat is : Agt dit de voornaamfle Deugd te zyn, dat men zyne tong bedwinge: Hy komt der Godtbeid het meest naby , die, naar vereisch van zaaken, weet te zwygen.
BEWAART (Die zynen mond) behoudt . zyne ziele , Spr. XIII: 3a. De Mond is van
1 een veelvouwdig gebruik. Hy is als een : Poort, waar door de noodige Leeftocht • der Maage daaglyks Wordt ingevoerd. ' Een Moolen , om de harde Spyzen te : maaien , en ter gemaklyker verduwinge
■ te bereiden. Tot een Buize, om het te ' warme hart, door het inademen van ver-
■ fche lucht, te verkoelen. Tot een Ka-
- naai,om de gedachten, die uit den fpring, ader onzer harten opwellen, tot anderen
- te doen afvloeijen. Tot een Tolk van het
2 Verftand, wanneer dat, als een Koning, ; aan anderen gehoor verleent, aan ande1 ren zyn antwoord doet toekoomen. Tot
- een Voorfpraak, die voor ons het woord
- doet, als wy iets te verzoeken hebben. 't Gelyk nu het hart door de Zonde als een n onreine modderpoel is geworden , waar .- uit allerleie booze bedenkingen, en onder n anderen , ook Lasteringen , opwellen , ■- waarom hetzelve ook te bewaaren is boven r. alles, dat te bewaaren is, zo moeten wy ft ook onzen mond, die de tolk van het harte '.- is, zorgvuldig bewaaren, om dat bet geen l- den mensch verontreinigt, niet is, 't geen i, ten monde ingaat, maar 't welk ten monde is uitgaat, Matth. XV: II, 18, 19, 20. Als
Ppp te



483 BEWAARE N.
de Mond is vol van vloek, en bedriegeryen, Pf. X: 7. Een Mond van verkeerdbeeden, melken Godt baat, Spr. VIII: 13. Een Mond der Zotten, die overvloedige dwaasheid uit/lort, Cap. XV: 2. Een Hoeren mond, die als een diepe gragt is, Cap. XXII: 14. Dan maakt de Mond den mensch onrein, en ftrafwaerdig voor Godt. Hoe noodig zal het dan niet zyn, dat men zynen mond bewaare. Zelfs leert ons dit het geftel van onzen Mond, zynde de Tong binnen denzelven beflooten agter een dubbele ryge van tanden, en daar-en-boven bebolwerkt met een paar wel op eikanderen fluitende lippen , zo als Plutarcbus reeds heeft aangemerkt. De Garrulit. C. IV. Zo ooit, zo komt, ten aanzien van ons fpreeken, de Spreuk te pas : Verzint eer gy begint. Dat is: Men wikke'en overweege wel waar van , met wien, op* hoe eene wyze, op welk eenen tyd, aan welk eene plaatfe, en tot welk een oogmerk wy zullen fpreeken, op dat onzen mond nooit iets ontglippe, dat Godt zou kunnen ontè'eren ,. onzen Naasten , of, ten eenigen tyde , ons zeiven zou kunnen benadeelen. Men kan in den voorigen tytel zien, hoe bezorgd David,Pf. CXLI: 3. en J. Sirach, Cap. XXII: 31. XXVIII: 2.8, 29, waren , voor het bewaaren van bunnen mond. Dat te doen, pryst Salomo ons kragtig aan, als hy zegt : Die zynen mond bewaart, behoudt zyne ziel, dat is, syn leeven. Zeer wel zegt Sirach, Cap. V: 15. Eere en Oneere zyn in het fpreeken, en des menfcben tong brengt hem ten vah Des Amalekiten mond getuigde tegen hem, a Sam. I: 16. Mofes had onbedachtlyk een woord voortgebragt met zyne lippen, en moest daarom fterven in de Woeftyne, Pf. CVI: 33. Mirjam had gefproken ten nadeele van Mofes, en wtrd geflaagen met melaatsheid, Num. XII: 1 , 10. juda en Jeruzalem zyn gevallen , om dat hunne tongen , zo wel als hunne handelingen waren tegen den HEERE, Jef. III: 8. Elymas de Toveraar wederfprak 'de Apostelen, en zocht den Stadhouder af te trekken van bet geloove , en hy werd geflraft met blindheid, Hand. XIII: 8—n. Gregorius van Naftanfe vergelykt den kwaadfpreekenden Mond by den vuurfpuwenden berg ASlna, die zwavel en vuur vergadert in zyne ingelanden i en eindelyk, ter fchroomlyke :
BEWAAREN.
Verwoestinge van nabuurige Steden en Dorpen, uitbraakt. Zo vergadert de Mensch ook dikwils allerlei Laster-venyn in zyn binnenfte, en werpt het vervolgens met vollen monde uit, tot groote fchade van zich-zelven en anderen. Gelukkig is derhalven hy, die met DavidT uit een voorneemen des harten, zeggen kan: Ik zal myne wegen bewaaren, dat ik niet zondige met myne tonge,. Pf. XXXIX: 2. Vergel. Weihenmaijer Hochzeit — und Eeruffs Spr. P. II. p. 12,6—.
BEWAART (Gy dan bekeert u tot uwen Godt:) weldaadigheid en recht, en wacht geduuriglyk op uwen Godt, Hof. XII: 7. C&O 'Er gaat eene Algemeene vermaaning vooraf:- Gy dan bekeert —. (H£) De Aanfpraak is gericht tot Ephraïm en Juda* Nakoomelingen van Vader Jakob , die Godt,- Verbonds - wyze had aangenomen tot zyn eigendom uit alle andere Volken, en daarom: hier genoemd hun Godt. (33) De Vermaaning is : Gy dan —. («9 Zy moesten zielv bekeeren^, of wederkeeren tot Hem;- 't Vooronderftelt, dat zy van Hem waren afgeweeken, om vreemde Goden na te wandelen, blykens het 12. vs. Die van den HEERE afwyken, zullen in de Aarde gefchreeven worden ; die zich op Afgoden beroemen, zullen befchaamd cn te fchande worden. Wilden zy dan hun eindelyk verderf voorkoomen , zo moesten zy zich tot Hem bekeeren , de Afgoden verlaaten, zich van nieuws begeeven onder den band des Verbonds , Hem, ja! Hem alleen ftellen tot het Voorwerp van hunnen eerdienst. Door wsderkeeringe «ouden zy kunnen behouden worden, ingevolge dat woord: Keer et weder; gy afkeerige Kinderen , zo zal ik uwe af keeringe geneezen, Jerem. III: 22. (/3) Dit wordt door het woordeken Dan afgeleid uit het voorgaande , waar in gefproken was van hunnen Stamvader Jakob en van zyn gedrag, vs. 4, 5. Die had zich Vorftelyk gedraagen met Godt, Hem aangeroepen, en geen" vreemde Goden; die had hy uit het midlen van zyn huisgezin wechgedaan, toen hy wederkeerde na Bethel, om dien Godt,, die hem daar voorheen verfcheenen was, 2en Altaar te bouwen , Genef. XXXII: 24—30. XXXV: 1—7. Wilden zy zich Dan gedraagen als rechtgeaarte Nakoonelingen van Jakoben wenschten zy „



BEWAAREN.
«elvk hy, van Godt behoed en gezeegend fe worden, zo moesten zy zich van hunne Afgoden af keeren, en wederkeeren tot den alleen-waaragtigen en eeuwigleevenden Godt, bunnen Godt, den Godt hunnes Verbonds. Op deeze Algemeene Vermaaninge, (3) laat de Propheet eenige byzondere volgen , hoe zich te gedraagen tegen de Menfchen, en hoe jegens €odf.(XH)Ten aanzien der Menfcben was het: Bewaart weldaadigheid, en recht. 00 Twee pligten worden geëischt. (««O Elk eene 'er van verdiende hunne opmerkinge. CA) Weldaadigheid bepaalt zich omtrent Elendelingen door Ziekte, door Armoede, of andere Ongevallen, en zal 'er in beftaan, dat wy met innig medelyden over hen zyn aangedaan, dat heet weenen met de weenenden, Rom. xu.15. Dat men die zoeke te bemoedigen door gepaste Troostreedenen , en , naar het voorbeeld van den barmhartigen Samaritaan, Luk. X: 33-35 ■> hun alle ons mooglvke hulpe daadlyk toebrenge. Dit is een pligt, die de Menschlykheid eischt, en op welker betrachtinge men ook, m foortgelyke kommerlyke omftandigheeden geraakt zynde, medelyden en weldaadigheid kan verwachten , zo al met van Menfchen, dan evenwel van Godt , volgens Pf. XLI: 1—4. Welgelukzalig 1. hy, die zicb verjtandig gedraagt tegen eener, Elendigen: De HEERE zal hem bevrydet ten dage des kwaads — zal hem der begeer te zyner Vyanden niet over geeven; zal hen onder/leunen op hetZiekbedde—.(B) Recht ftrekt zich verder uit. Dat te doen en t< handhaven behoort niet alleen tot de Rtch ters+by welken, in de zaake des Gericht tusfchen den Man en zynen Naasten, gee ne aanneeminge des Perfoons moet plaat hebben: Maar het is ook een pligt yoo allen. De een des anderen kwaad met l denken in zyn harte, de waarheid te /pret ken met zynen Naasten, Weduwen, Weeze, en Vreemdelingen niet te verdrukken , nu mand te bedriegen met zyne handelingen. 1 alles met allen zo te handelen, als men zo wenfehen zelf behandeld te worden, volgen Zach. VII: 10. VIII: 16, 17 ■> 1 Thes: IV: 6, Matth. VII: 12. Dit alles is be greepen onder het eene woord van Recb C/8/3) Deeze twee pligten worden te fat, mengevoegd. Men kan Recht doen, e
BEWAAREN. 483
nochthans hardvogtig en medoogloos zyn omtrent Elendigen. Men kan weldaadigheid doen, en nochthans onrechtvaerdig zyn. De Pharizeên waren , naar het uiterlvk fcheen , weldaadig, zy deelden almoesfen uit op bet geklank der trompetten, cn ondertusfchen aten zy de buizen der Weduwen op, onder den fchyn van lang te bidden , en waren van binnen vol van geveinsdheid, en ongerechtigheid, Matth. VI: 2. XXI11. 14, a8. Men moet dan het eene doen, en het andere niet nalaaten, en daarom worden weldaadigheid cn recht hier te faamengevoegd , gelyk ook Zach. VII: 9 , 10. Om deeze pligten wel te betragten, 00 moesten zy ze, bewaaren. Zorgvuldig agt geeven, op dat zy , door de verleidinge des Rykdoms, niet mogten vervoerd worden , om daar tegen te doen. De Gierigaart is ryk, maar niet weldaadig. De Arme fpreekt fmeekingen, maar hy antwoordt harde dingen, hy gunt den Armen Lazarus naauwlyks de kruimkens, die van zyne tafel vallen. De Geldzugt, vervoert menig eenen tot het pleegen van Onrecht, dat hy bandek met bedrieglyke weegfehaalen, en het verdrukken beminne. Daar zy nu daar zo geneigd toe waren, blykens het 8. vs, zo worden zy met recht vermaand, zich daar tegen opj hunne hoede ■ te houden, en weldaadigheid en het recht te bewaaren , als zynde Hoofdpligten , die ! hunne bekeering tot hunnen Godt mede m ' zich onflooten, waarom ook tot hen gezegd I wierdFX* eischt de HEERE van u, als recht te doen, en weldaadigheid hef te heb\ ben Mich. VI: 8. En wederom : Leeret zoed doen , zoekt het recht, helpt den ver-
' Tukten, Jef I: 17. ^ezen recht *.& (oen* ' Weezen en Wouwen te bezoeken m haare , verdrukkinge, behoort tot de pligten van \ den zuiveren , en onbevlekten Godtsdienst : voor Godt en den Vader, Jak. h 27. (22) l Nu was 'er nog een pligt, welke van het wederkeeren tot Godt onaffcheidelyk was, naamelyk, het geduuriglyk wachten op hunr nen Godt. (*) Laat ons kortelyk dien Pligt fefchouwem C«) Al is liet, dat wy ons trouw worden, Godt blyft getrouw. In? dien zy dan wederkeerden tot Godt, en l zich van nieuws , boet- en daadvaerdig, . wederom begaven onder den band des * Verbonds , dan zouden zy Hem ook we^ derom kunnen aanmerken als bunnen Godt. Ppp a



484 BEWAAREN;
BEWAAREN.
En Hem zo aanmerkende, moesten zy op Hem wachten, te weeten, ter hunner hulpe. Gelyk de oogen der Knegten zyn geflaagen op de handen hunner Heeren, en die der Dienstmaagden op de handen haarer Vrouwen, alzo moesten hunne oogen uitzien na, en geflaagen zyn op den HEERE, in vertrouwen, zo wel op zyne goedheid, om te willen, als op zyne magt, om te kunnen helpen, als waar door Hy zich fteeds betoond hadde te zyn de toevlugt van zyn Volk, en de Sterkte der Kinderen Israëls. Dat moesten zy (fip) Geduuriglyk doen. Hoe bang het 'er ook mogt uitzien, evenwel op Hem blyven wachten, meer dan de wachters op den morgen , in vertrouwen , dat Hy niet zal laaten be. fchaamd worden de geenen , die Hem verwachten. Dat te doen is mede een pligt en gevolg van de waare bekeeringe: Want die'waarlyk den HEERE vreezen, zullen en moeten ook, blyven vertrouwen op den ■naam des HEEREN, en fleunen op hunnen Godt, al is 'het', dat zy in duisternisfe wandelen , en geen licht zien, Jef. L; io. (/8) Als men Ilegts op het a. vs. let, dan zal men niet behoeven te vraagen , hoe deeze Pligteisch hier te pas koome» Daar zal men zien, dat zy hulpe zochten by en •Vertrouwen ftelden op de magt van Jlsfur en Egypte. Dat was zo veel, als met zyn harte van Godt af te wyken, en zyn vertrouwen te ftellen óp fterflyke menfchen. Zo noodzaaklyk het dan was, zich van de Afgoden te bekeeren tot hunnen Godt, even noodzaaklyk was het, dat zy, in plaatfe van heul en hulpe te zoeken by Afgodifche Volken , hun vertrouwen alleen en geheel ftelden op hunnen Godt, die, ten allen tyde, kragtelyk is bevonden een hulpe in benaauwdheid. Die den HEERE vreezen, zullen op Hem ver trouwen, en, integendeel , haaten die op ydelheeden agt geeven, Pf. XXXI: 7. Daar toe behoort mede het vertrouwen op Menfchen, welker heil maar ydelheid is; daar - en - tegen zyn welgelukzalig , die den Godt Ja%obs lot hunne hulpe hebben, en welker verwachtinge is van den HEERE hunnen Godt, Pf. CXlVI: 3—5. Want, die op den HEERE vertrouwen, zyn als de berg Ziöns, die niet wankelt, mdW blyft m eeuwigheid, Pf. CXXV; it
BEWAARD (Voorwaar, voorwaar zegge ik u: Zo iemand myn Woord zal) hebben, die zal den dood niet zien in eeuwigheid, Joh. VIII: 51. Die dit zegt, is de Heere Jefus. (x) En 't geen Hy zegt, behelst eene uitneemende Belofte ten voordeele van zeekere by Hem bepaalde Perfoonen. (XX) En die zyn zulken, die zyn Woord zullen bewaard hebben, (d) Zyn Woord is het Woord van Godts Zaligmaa- i kende genade. En dat behelst O*) de Leere des geloofs, dat Godt Zondaars zalig maakt, niet naar de werken der rechtvaerdigheid, die zy gedaan hebben , maar naar zyne groote barmhartigheid, Tit. III: 5. Zo dat de geenen, die zalig worden, zalig worden uit genade door het geloof, naamelyk in den Heere Jefus, en niet uit dewerken, Ephef. II: 8, 9. Want, naardien geen vleesch kan gerechtvaerdigd worden uit de werken der Wet, om dat uit de Wet is de, kennisfe der zonde, zo worden de geenen, die uit den geloove in Jefus zyn, gerechtvaerdigd om niet, uit Godts genade, door de verlosfinge dié in Christus Jefus is, Rom. III: 20, 2.4, 26. (/3,3) Ook de Leere der Heiligmaakinge, want het onderwys van Godts Zaligmaakende genada eischt ook, dat men Godtloosheid en Waereldfcbe bégeerlykheeden verzaake , cn maatiglyk , rechtvaerdiglyk, en Godtzaliglyk leeve in de tegenwoordige Waereld, Tit. II: 12. Dat dit de voornaame inhoud zy van zyn Woord, hebben wy in de aangehaalde woorden van Paulus geleerd , die zeekerlyk den zin van zynen grooten Meester, zo goed kende, als iemand. Dit zyn woord (» moet bewaard worden. Dit zegt iets meer, als dat men het met toegencegenbeidontvange. Het aangenomen hebbende, moet het, als een Schat van onwaerdeerbaare waerdye , worden wechgelegd, en bewaard in een goed en eerlyk harte : Doch niet, gelyk een Gierigaart, die zynen fchat begraaft, of opfluit in een kist, zonder 'er gebruik van te maaken; dit bewaaren brengt mede, dat men, naar de Leere des Geloofs, zich,, met verlocheninge van alle eigene gerechtigheid , wende tot, en opdraage en gantfchelyk toevertrouwe aan den Heere Jefus, als den eenigen Middelaar Godts en der Menfchen , om door Hem met Godt verzoend , en voor Godt
..ge-



BEWAAREN.
gerechtvaerdigd te worden. Dat heet, met den monde te belyden ter zaligheid, en met bet harte te gelooven ter rechtvaerdigheid. Dat men, naar de Leere der Heiligmaakinge, zich onbefmet bewaare van de Waereld, en, in betrachtinge van Liefde tot Godt en den Naasten, waerdiglyk den Heere wandele tot alle behaaglykheid, vrucht draagcnde in alle goede werken. Want, als het Geloof oprecht is, dan moet het hart 'er door gereinigd zyn , en het moet zich leevendig vertoonen uit de werken. Eindelyk lluit dit bewaaren ook in zich op, dat men'er, als 't ware, de wacht over houde, dat men het', ten aanzien van het woord des geloofs, niet verlieze, of zich laate ontwringen , noch door de arglistigheid van verleidende Dwaalgeesten, noch door het woeden der Vervolgeren; die moord en dreigen blaazen tegen de Belyders van dat Woord. Dat men, ten aanzien van de Leere der Heiligmaakinge, het niet veronagtzaame, ten gevalle van vleefchelyke bégeerlykheeden, of Waereldfche voordcelen. (D3) De Belofte, welke de Heiland doet, ten voordeele der geenen, die alzo zyn woord bewaaren , is waarlyk groot. Het is: Zo iemand (evenveel wie hy zy; nu wel uit de Jooden, maar naderhand ook uit de Heidenen , wanneer myn Euangelie zal gepredikt worden in geheel de Waereld) myn Woord —, die zal den dood niet zien in eeuwigheid. O) Liet woord Dood is een fchrik baarenst woord. Het is reeds een verfchrikkend denkbeeld, ten aanzien van den Tydelyken dood, dat het Ligchaam moet worden overgelaaten ten prooi je van de verrottin ge , en het gewormte: Maar 't wordt nog verfchriklyker, als men denkt om 't geene men den eeuwigen dood noemt , de helfche, en nimmer eindigende verdoemenis. Den Dood niet te zullen zien, dat is, niet te ondervinden, 'er van bevryd te blyven , en wel tot in eeuwigheid, is zekerlyk eene allergrootfte Belofte ; te grooter , om dat ze, door den weg van tegenöverftellinge, in zich oplluit het hebben van het leeven, en wel van het eeuwig leeven. Deeze Belofte nu wordt gedaan : 00 Aan de geenen, die zyn Woord zullen bewaard hebben. («*) Ten aanzien van den Tydelyken dood km dit niet volftrekt worden verftaan: Wat mensch leeft 'er, die dén Dood
BEWAAREN. 485
niet zien zal, die zyne ziele zal bevryden van het geweld'desgrofs?'t Zou dan in deezen zin moeten genomen worden: Dat zy het bittere van den Dood niet fmaaken bullen: Dat die voor hunne zielen een gewin zal zyn, een doorgang in het eeuwig leeven, gelyk de Heiland van zulken zegt, dat zy uit den dood zullen overgaan in bet leeven; en voor hunne Ligchaamen een rusten van hunne werken, een rusten op hunne fiaapflede , Openb. XIV: 13 , Jef. LVII: 3» Als ook, dat zy dien niet zullen zien voor altoos, tot in eeuwigheid, naardien hunne vernecdcrde Ligchaamen, het geweld des grafs eens weêr ontrukt, en den verheerlykten ligchaame van Christur gelykvormig zullen gemaakt worden , want Hy zal ze opwekken ten uiterften dage, (pp) Maar ten aanzien van den eeuwigen dood, Of de verdoemenis fe, is dit in den volftrekfen zin te verftaan: Want zo zeker waar het is, dat die niet geloofd zal hebben, verdoemd zal worden , en het leeven niet zien zal; even zo zeker waar is het ook, dat die in den Zoone gelooft, zal zalig worden «> en het eeuwig leeven hebben in zynen naame, Mark. XVI: 16, Joh. III: 16, 18, 36. Zo zeker waar het is, dat, zonder heiligmaakinge niemand den Heere zien zal, Hebr» XII: 14. Even zeker waar is het ook, dat die Gode en der gerechtigheid dienstbaar zyn, hunne vrucht niet alleen zullen hebben tot heiligmaakinge, maar ook het einde bet eeuwig leeven , Rom. VI: 22. Want bet eeuwig leeven zal vergolden worden den geenen, die, met volharainge in bet goed doen, heerlykheid , eere , en onverderflykheid zoeken, Cap. II: 7. Deeze Leere nu was rechtftreeks gekant tegen de werkheiligewanbegrippen der Jooden;. en moest te vreemder klinken in hunne ooren, daar Jefus hier alleen fprak van zyn Woord, als wilde Hy dat verheffen boven de Wet vait hunnen Mofes; te meer nog, daar zy het niet zien van den dood zekerlyk alleen verftaan hebben van den Ligchaamlyken dood^ en dat Hy dus, naar hun begrip iets beloofde , 't welk nooit zou kunnen waar worden. Wat deeden zy nu? In plaatfe van in Hem te befchouwen dien grootent Propheet, van wien Mofes had- gelchreeven 'in zyne Wet, Deut. XVIII: 18, zo. fchandvlekten zy Hem als eenen Samaritaan , dis den Duivel had, vs. 48 50,,
i>PP 3 CÖ



4§f BEWAAREN.
(2) Om dat 'er nu nog eenigen waren, die agtinge hadden voor zyn Perfoon en Leere, zo heeft Hy,om den wille van die,'dit zyn zeggen ten fterkften willen bevestigen met een dubbeld Voorwaar: Voorwaar , voortvaar ik zegge u. Men moest dan aan zyn gezegde niet in het minfte twyffelen: Hy was de Amen, zyn Voorwaar, zyn Amen was het Amen van den getrouwen en waaragUgen Getuige, in wien alle de beloften Godts, zo veele als 'er zyn, fa en Amen zyn: Ook de geene, die den Dood zou te niete doen , die magtig was de zynen te verlosfen van bet geweld der helle en op te neemen in heerlykheid, en dus, om volkoomelyk zalig te maaken de geenen , die door Mem tot Godt zouden gaan, Hebr. VII: 25.
BEWAAREN (En de Heer e zal my verlosfen van alle boos werk, en) tot zyn Heemelsch Koningryk. Den welken zy de heerJykheid in alle eeuwigheid. Amen! 2 Tim. IV: 18. (X) In het eer/Ie gedeelte deezer woorden drukt de Apostel uit de goede verwachting, welke hy van den Heere had. De Heere zal my —(XX) Men verftaa door deezen Heere den Heere Jefus: Dezelfde Heere, die hem had bygeflaan, en bekragtigd, vs. 17. De Heere, de rechtvaerdige Richter, van wien hy de kroone der Rechtvaerdigheid zoude ontvangen , vs. 8. Van dien (33) verwachtte hy, dat Hy hem van—. 00 Gelyk de Straffe der Godtloozen zal beftaan , niet alleen in 't gemis van het Hoogfte Goed, maar ook in het gevoel van het hoogfte kwaad der Strafte: Zo moet, by tegenöverftellinge, de Gelukzaligheid der Gelooyigen beftaan., niet alleen in eene Bevryding van het Kwaade, maar ook in eene Toebrenginge van het Hoogfte Goed. Het een en het ander verwachtte Paulus van den Heere: (m») Vooreerst dan, dat Hy hem zou verlosfen. van alle boos werk. (A) Wat is hier het boos werk? Het kan niet zyn de booze toeleg zyner Vyanden tegen zyn leeven. Hy zag geene bewaaring daar van te gemoer. Hy wist, dat de tyd zyner ontbindinge, dat hy als een drank-offer zou geófferd worden, aanftaande was, vs. 6. Men verftaa 'er dan door alle zulke Voor/lellingen, als aan hem mogten gedaan zyn , of zouden gedaan worden, om hem te verleiden.tot afval, 't zy door hem onder het oog te brengen het verfchriklyke van den Mar-
BEWAAREN.
teldood, 't zy door de beloften van verlosfinge uit de gevangenisfe , het behouden van het leeven, en mooglyk van aanzienlyke voordeden , en gunstbewyzen. Zulke voorftellingen te doen was een boos werk, vermits die ingericht waren , om hem het eeuwig verderf te berokkenen; want die den Heere verlocbenen voor de Menfchen , zal Hy wederom verlocbenen voor zynen Heemelfcben Vader. Daar in te bewilligen, zou in den Apostel een boos werk geweest zyn : Eene zonde van trouwloosheid aan den Heere , en van ergernisfe aan de Gemeente; want, was bet meerder deel der broederen verfterkt, en vervrymoedigd geworden door zyne banden, Philipp. I: 14 , zo zouden , integendeel, veelen door zynen afval moedeloos geworden zyn , twyffelagtig omtrent de waarheid zyner leere, en mooglyk ook bewoogen tot afval. Daar van (B) verwachtte hy, dat de Heere hem zou verlosfen, door die Verleiders te rug te houden van het doen van zulke voorftellingen, en hem te verlosfen van de inboezemingen van vleesch en bloed , die hem , ter liefde van het Leeven, 't welk den menfehe zo by uitftek dierbaar is, in verzoekinge zouden kunnen brengen , om 'er het oor aan te leenen. _ Had de Heere Jefus de zynen leeren bidden, dat zy , wanneer zy voor eenige verzoekinge blootgefteld wierden, mogten verlost worden van den boozen, of bet booze; De Apostel dan konde niet beeter doen, dan dat hy, het zwak der menfchelyke natuur kennende, en daarom zyne eige kragt mistrouwende, zyn vertrouwen ftelde op den Heere, en van dien verwachtte, dat Hy hem zou verfterken tegen, en verlosfen van alle boos werk. (pf) Hy verwachtte nog meer van Hem: Ook de toebrenging van het hoogfte goed, dat Hy hem zou bewaaren tot zyn Heemelsch Koningryk. (A) Zyn Heemelsch Koningryk is hier niet zyne Kerk op Aarde , waar van Paulus reeds een aanzienlyk lid was, welke in de Euangelie - Schriften meermaals genoemd wordt het Koningryk der Heemelen. Het is hier het Koningryk der Heerlykheid. Met recht een Koningryk genaamd, om dat men daar heeft een Heerfchenden Opperheer, bekroond met Majefteit en heerlykheid; ook Onderdaanen, die Hem gehoorzaamen, en te gelyk als
Ko-



BEWAAR E N*
rvk, te weeten y van den Heere die daar zit ter rechterhand der Majefteit in de hoogfte Heemelen, oneindig verheeven boven alles, wat onder het denkbeeld van Magt, Overheid en Heerfchappy zou kunnen vallen, 't zy in de tegenwoordige, 't zy in de toekoomende Waereld. Een Heemelsch Koningryk, om dat de Heemel de plaats is, daar de Heere den Zétel zyner Majefteit heeft gevestigd; de plaats ook, waar Hy zyne Gunstgenooten het volst genot der door Hem verworvene Gelukzaligheid zal doen genieten. (B) Tot dat Koningryk, dat is , deszelfs beërving , verwachtte de Apostel,dat de Heere hem zoude bewaaren. Gelyk Hy de Kinderen Israëls had bewaard, geduurende hunne omzwervinge door de Woeftyne, op dat Hy ze mogt inbrengen in Kanadn, het beloofde Erfland: Zo vertrouwde de Apostel, dat de Heere ook hem bewaaren zoude, dat niets, noch Dood, noch Leeven, noch Honger, noch Zwaerd , noch Tegenwoordige , noch Toekoomende Dingen, hem ooit zouden doen uitvallen van de hoope des eeuwigen leevens; maar dat hem dus, in de kragt des Heeren bewaard door het geloove, ten zynen tyde , rykelyk zou worden toegevoegd de ingang in het hee. melsch, en eeuwig Koningryk van zynen Heere en Zaligmaaker. 't Was dan zekerlyk iets by uitftek groots, 't welk de Apostel van den Heere verwachtte. (£) Maar wat grond had hy, om dat te verwachten? De verwachtinge van den Godt. lbozen is als een huis der Spinnekoppe, en die van den Huichelaar zal vergaan: Maar die van Paulus was als een Anker der Ziele, '/ welk zeker en vast is, Zyne verwachting was gegrond op de groote Magt des Herren,- Hy is magtig de zynen van Jiruikelen te bewaaren, en onftraffelyk te /lellen voor zyne heerlykheid in vreugde, Jud. vs. 34. Zyn vertrouwen daarop was zo groot, dat hy met een woord, 't welk alle twyffelinge buiten fluit, *èr van gezegd hadde : Ik ben verzekerd, dat Hy magtig is myn pand, by Hem wechgelegd, te bewaaren tot dien dagr 2 Tim. I: 12—. Op deszelfs Trouwe in het houden zyner Belofte, volgens welke Hy zyne Schaopen het eeun'ig, leeven geeft en verzeekerd heeft, dat
BEWAAREN.
zy niet zullen verloor en gaan in eeuwigheid^ dat niemand ze zal rukken nit zyne band, Joh. X: 28—. Hier kwam nu nog de Bevinding by, die zo een kragtig fteunfel is voor het vertrouwen. Dit deed hem elders zeggen: Die ons uit een zo grooten dood ver. lost beeft, en nog verlost: Of welken wyboopen, dat Hy ons ook nog verlosfen zal, 2 Kor 1: io. Had hy nu, in zyne thans zohagchelyke omftandigheeden, mogen ondervinden, dat de Heere hem had bygeftaan; ja.' verlost uit des Leeuwen muil, (van welke woorden men kan leezen in des V. D. 2. St. p. 333-) volgens vs. 17. Geenwonder dan ook,- dat hy fiu, in faamenvoeginge met dat vs.door het koppelwoordeken Ende, verklaarde te vertrouwen , dat de Heere hem verder zou verlosfen van alle boos werk —. Met zo veele verzeekerdheid de Apostel dit verwachtte: (3) Even zo erkende hy zich ook verpligt, den Heere daar voor toe te brengen de eere zynes naams, zeggende: Herrp %y de heerlykheid—, (NN) Met zo ten Loffpraak beiloot hy wel meer zyne Brieven, als Rom-XVI: 27, Philipp. IV: 20. Hy voegde ze ook, in 't midden van eenen Tekst,wel eens tusfchen beiden in,Rom. L25,XI: 36, Ephef. III: 21. Zo ook hier. Hy verftaat 'er niet door die Heerlykheid„■ waar mede Hy van zynen Vader gekroond is ; maar die Heerlykheid, die eere, welke Hem van de zynen reeds wordt toegebragt op Aarde, en verder zal toegebragt worden in den Heemel tot in Eeuwigheid; gelyk wy zo leezen Openb. V: 13, dat de verheerlykte Heemelingen niet alleen den Vader, die op den Throon zit, maar ook den Heere, die bet Lam is, toejuichen de dankzegginge, de eere, de heerlykheid, en de kragt in alle eeuwigheid. (33) Voegt hy 'er het woordeken Amen by, men kan het neemen in de beteekenisfe van Voorwaary dat het waarlyk zo zal zyn, dat, gelyk die Heerlykheid Hem toekomt, ze Hem ook zo eeuwig en altoos zal worden toegebra°t: Of, wenfehendef wyze,- dat het zo moge gefchieden,.gelyk van anderen, zo ook van hem, dat hy, in 's Heeren hef. melsch Koningryk, één mogt zyn yan de geenen , die, met een onafgebroken Beurtgezang, raalkanderen het eeuwig; ff alleluja, Loop den- Heere, mogten toe* roepen.- ^



438 BE WEEG-BORST.
(NB. Onder den Tytel van BEWAAREN koomen in de eerfte Uitgaave van dit Stuk nog eenige Tekften voor, als Genef. Ui: 24, Pf. XXXI: %, Pf. CXIX:4, Pred. IV: 17, 1 7V«. V: aa, Operó. III: 10. Die zyn hier voorby gegaan, om dat ze in volgende Stukken behandeld zyn , zo als te zien zal zyn in het Algemeen Re. gister.)
BEWEEG-BORST (de) van het Dank. effer, werd zo genoemd, om dat ze, fchoon ze niet op het Altaar verbrand werd, als een Hef. of er, voor het aangezigt des HEEREN, in de lucht opgeheeven, en na de vier hoeken der Waereld bewoogen wierd. Die Borst was voor Adron, en zyne Zoonen: Maar de rechter Schouder van het Dank-offer, anders, om reedenen, zo even gemeld , ook wel de Ilef.fchouder .genoemdwas bepaaldelyk voor den Priester onder de Zoonen van Adron, die bet bloed en vet des Dank-offers geófferd had. .Door deeze Inftellinge heeft Godt al mede wdlen toonen, dat de geenen, die het Altaar bedienen , ook moeten deelen met, en leeven van het Altaar, i Kor. IX: 13. Want Hy heeft hun die dingen gegeeven tot een befcheiden deel, om daar van te eeten met hunne Zöonen, mits, dat het .gefchiedde in eene reine plaatfe. Zie Levit. VII: 31—34.
BEWEEG-BROODEN, Levit. XXIII: ■17? (X) behoorden tot het Spys-offer van het .Feest der weeken, 't welk het Pingfterfeest was. Ze waren twee in getal. Naar het zeggen der Jooden waren ze langwerpig vierkant, 7 palmen lang, 3 palmen ■breed, en 4 vingeren dik. Ze wierden toebereid uit twee tienden Meelbloeme van.de versch ingezaamelde Tarwe. In den Voorhof werden ze gebakken , maar buiten den Voorhof gekneed. De daar toe noodige Tarwe, moesten de Israëliten aanbrengen uit hunne wooninge, dat is, gewasfen op hun land, en ingeöogst in hunne wooningen. Zy moesten met Zuurdeeg gemengd worden. Vraagt men de Jooden, waarom deeze Brooden gedees- ' femd moesten zyn., daar die van het \ Paasch-feest ongedeesfemd moeten zyn? Zy antwoorden: Om dat deeze Bróoden : wierden geofferd voor het Brood tot daag- , Jyksch gebruik ; maar dat het Paaschbrood was tot gedachtenis van den Uit- \
BEWEEG-BROODEN.
tocht uit Egypte, die met zo veele overhaastinge had moeten gefchieden, dat zv
™Br°T°den nïf hadden ku"nen &ï zuuren. Ter zaake van den Zuurdeesfem
mogten ze op het Altaar niet koomen tot
een Vuur-offer, Levit. II: xx, ra. Even-
S~SrdeYe ?,e? °ffer genoemd, om dat ze door den Priester, voor het aange-
Zlg^dCSJ£&EN' °P en ^bewoogen, en den HEERE als aangebooden moesten worden , t welk de reede is, waarom ze Beweegbrooden heeten, waar na ze den Priester tot fpyze gelaaten wierden. Ook' heeten ze een Nieuw Spys-offer, om dat ze gebakken waren van den Tarwen-oogst, waarom dat Feest ook wordt genoemd , het Feest der Eerftelingen van den Tarwën°°8s.h ?xod- XXXIV: aa. Door welker opoffering geheel de Oogst als geheiligd moest worden, waarom ook niemand van de nieuwe Tarwe, hoe het ook mogt toebereid zyn , iets eeten mogt, voor dat deeze Brooden den HEERE waren aangebooden geworden. (3) Naardien nu het Pingfter.feest, in 't begin der Euangelie-dagen , zo zeer is verheerlykt geworden door de wonderdaadige en overvloedige uitftorting van den Geest, zo denkt men, niet te onrechte, dat deeze Brooden van geheimzinnige beduidenisfe zyn geweest, en wel zo, dat 'er door beteekcnd zyn de Eerst-bekeerden op dien zo rnerkwaerdigen Pingfterdag. («K) Die Brooden wierden gebakken van de Meelbloeme van Tarwe. Gelyk nu de Tarwe tiet voortreffelykst graan is, onder degraanen: Zo waren ook die het voortreffelykst gedeelte van de Jooden, als behoorende tot het Overblyffel, naar 4e Verkiezinge der Genade. (33) Gelyk die Brooden gebakken wierden van de allereerfle Tarwe. Zo •varen die ook de Eerften, die door Bekeering en geloof den Heere toegevoegd kierden. Men kan van hun zeggen °elyk weleer van Israël gezegd wierd, dat iy waren de Eerftelingen zyner inkomften, \ erem. ii: 3. Van Godt gewederbaard naar zynen wil, door het woord der waarheid, m te zyn als Eerftelingen zyner Schepfelen, rak. I: 18. (jj) Gelyk 'er Twee Brooden varen, zo zyn ook de Eerstbekeerden op lien Pingfterdag ten deele geweest uit de fooden, dat is zulken, die oorfpronglyk, loor geboorte Jooden waren, en uit de
J00-.



be we eg-o ff er.
Joodegenooten , die oorfpronglyk Heidenen waren, maar den Joodfchen Godtsdienst hadden aangenomen. (TT) Die Brooden wierden den HEERE aangebooden tot een Spys- offer: Gelyk nu van de Broederen uit de Heidenen gezegd wordt, dat zy den HEERE tot een Spys-ofer zouden aangebragt worden, Jef. LXVi: ao, zo kan men dat ook van de Deezen zeggen. Door den Doop werden zy ter Gemeente ingelyfd, cn aan den Heere opgedraagen, om Hem te dienen in gehoorzaamheid des geloofs. (Dn) De Zuurdeesfem, waar mede die Brooden gemengd waren , kan ons doen denken aan de nog fteeds aanklcevende verdorvenheid, waar van de Geloovigen, hoe zeer ook gewasfchen door Christus bloed, en geheiligd door zynen Geest, nooit geheel gezuiverd worden in dit leeven. Oj) Om des Zuurdeesfems wille mogten die Brooden niet geofferd worden op het Altaar, maar om ze Gode te veraangenaamen, moesten ze geheiligd worden door de Offerhanden der Lammeren , &c. Levit. XXlIL 1.8. Zo moeten ook de Geloovigen, zullen zy Gode tot eene geestelyke Offerhande zyn, Hem veraangenaamd worden door Jefus Christus , 1 Petr. 11: 5Als door wiens Offerhande alleen volmaakt zyn allen, die geheiligd worden , Hebr. X: 10, 14.
BEWEEG- OFFER. (n) Onder de Plegtigheeden der Offerhanden waren fommige dingen , die door den Priester bewoogen, en door die bezveeginge den HEERE aangebooden en toegewyd moesten worden. Eenige dingen werden alleen door ze op te heften den HEERE aangebooden , en heeten daarom een Hef-offer; maar die een Beweeg - offer genoemd wierden, moesten, naar het zeggen der Joodfche Meesters, bewoogen worden , kruiswyze na dc vier hoeken van de Waereld, na vooren, en na agteren, van de Rechter- na de Slinkcrhand, dat is , van het Oosten na het Westen , en daar na van de Slinker- na de Rechterhand, dat is, van 't Noorden na het Zuiden. Zo leest men van de Beweegborst, Exod. XXIX: 26, Levit. VII: 30. Van de Beweeg-brooden op 't Pingfter-feest, Levit. XXIII: 17. Op hetzelfde Feest moesten ook de Garven der Eerftelingen door den Priester voor het aangezigt des HEEREN bewoogen wor-
L Deel, II, Stuk.
be weeg-offer. 489
den9 vs. 10, ir. De vrywillige gaaven, die door de Israëliten aangebragt wierden tót het bouwen, en verderen van den Tabernakel , worden ook een Beweeg-offer genoemd, Exod. XXXV: 22. Liet aangebragt Goud en Koper, heet ook het goud des Beweeg - offers , het koper des Beweegoffers, Cap. XXXVIII: 24, 29. Toen de Leviten tot hunnen dienst wierden ingewyd, moesten ze ook bewoogen worden, waar door zy , als een leevendig Beweeg, offer, den HEERE wierden voorgelteld, en aangebooden, Num. VIII: 11, 13, 15, 21. Daar het nu niet mooglyk was , dat Adron die op zyne handen neemen, en, gelyk deeze en geene gedeeltens der Offerhanden, beweegen konde, zo vermoedt men, dat Adron zyne handen hebbe opgeheeven , als of hy daar in een Beweegoffer had, en zich , daar mede ginds en herwaards bewoogen hebbe, en dat de Leviten hem daar na, op zyn bevel, in die beweeginge hebben nagevolgd, waar door zy aan den HEERE geofferd, en alzo de Zyne wierden, vs. 14, 15. (3) De Jooden hebben in de Beweeg-offers iets geheimzinnigs gezien. Herminkhuizen, tekent in zyne Wet der Schaduwen het volgende 'er van aan, p. 319 —, dat, hunnes eragtens, 'er door te kennen gegeeven wierd, „ dat alle Menfchen, die uit de vier hoe-' „ ken van de Waereld na Jeruzalem zou,, den opkoomen , om den HEERE te „ offeren , gezond zouden zyn , cn een „ aangenaame lucht genieten ; daar an,, ders, die van het eene Land overgaan „ in het andere,door de verwisfeling van „ lucht, veele ziekten zyn onderworpen. „ Tot bewys daar voor brengen zy by ,, Jef. XXXIII: 24. Geen Inwoonder zal „ zeggen: Ik ben ziek; maar het Volk, dat „ daar in woont, zal vergeeving hebben van „ ongerechtigheid. En Pf. XlVUI: 3 ■—. „ Wie ziet hier niet een Overblyffeï van ,, den Katechismus der Ouden? Naame,, lyk , dat uit alle Volken 'er zouden „ koomen na Jeruzalem, de Kerk des „ Nieuwen Testaments , door het geloo„ ve in Christus, afgebeeld door alle de „ Offerhanden der Wet, vergeeving van „ hunne zonden, en geneezihg van alle „ hunne (geestelyke) gebreken zouden „ ontvangen: Want Christus moest, door „ den dienst van het Euangelie bewoo- • Qqq „ gen



40o BEWEEGEN1.
„gen worden na de vier hoeken van de „ Aarde, en dat tot een lieflyken reuk „ voor het aangezigt des Heeren , want „ Godt zoude, door zyne Dienaars, den m reuk zyner kennisfe openbaar maaken in „ alle plaatfen, 2 Kor. II: 14." Wierden dc gaaven, aangebragt tot het bouwen en verlieren van den Tabernakel, ook een Beweeg-offer genoemd, men mag denken, dat ook zo dc Bekeerden uit de Heidenen , hunne gefchenken zouden aanbrengen , tot onderhoud van Godts Kerke , Dienst en Dienaaren , Pf. LXVIII: 30. LXXII: 10, Jef. LX: 9. Wierden ook de Leviten na alle vier hoeken der Waereld bewoogen , en daar door den HEERE toegewyd, men mag deuken aan de Godtfpraak van Jef. LXVI: ai, dat Godt ook uit de Heidenen van wyd en zyd eenigen zou aanneemen tot priesters , en Leviten , die dan ook in alle Gewesten zich gereed zouden toonen tot, en bézig houden in den Dienst des HEEREN.
BEWEEGEN, BEWEEGD WORDEN, BEWEEGINGEN zyn woorden, die Of) Eigenlyk aanduiden eene korte of langer duurende verandering van plaatfe. Eene kortere verplaatftng. ondergaan de Colven door eene op- en neêrgaande beweeging, Jerem. V: 2,2. Ook de Oppervlakte der Aarde in Aardbeevingen, Hand. IV: 31. XVi: 26. Ook de Boomen door eene llingerende beweeging , wanneer de takken ginds- en herwaards gefchud worden, Jef. VII: 2. Ook het Riet, Matth. XI: 7. Eene langere verplaatftng ondergaan fomtyds Bergen en Rotzen, die, door eene geweldige beweeging,;als 't ware van hunne wortelen afgerukt en na elders verzet worden. Zo leest men van Godt, dat By de Bergen verzet, en de Aarde beweegt ■uit haare plaatfe, Job IX: 5, 6. En de Kerk zegt, niet te zullen vreezen , op ' Godt te zullen blyven vertrouwen, al dat ] de Aarde bewoogen wierd uit haare plaatfe, \ en de Bergen verzet wierden in het harte der ' Zeen, Pf. XLVI: 3, Beweegd worden wordt '. daarom ookgefteld tegen over vast zyn, \ en\ bevestigd worden, Job XLI: 14, pf. , XCVI: 10. (3) Oneigenlyk wordt dit < woord ook gebruikt («K) van Volks-Be- * roerten^en Oorlogen , als Pf. XLVI: 7. < Ve Heidenen raasden , de Koningryken be- l weegdsn zichi. Waarom men ook-leest van i
BEWEEGEN.
een ftryden met beweegende bef rydingeny Jel. XXX: 32. Oorlogen veroorzaaken groote Beweegingen, zo onder de geenen, die tegen andere Volken en Landen optrekken, als. onder de geenen, tegen welken zulke optochten en aanvallen gericht zyn, die dikwils genoodzaakt worden , hun Vaderland en Bezittingen te verlaaten, zich na elders te begeeven, en als Ballingen om te zwerven van de eene plaatfe na de andere , waar op gezien wordt 2 Kon. XXI: 8. Ik zal niet voortvaaren den voet Israëls te beweegen uit het Land, 't welk ik hunnen Vaderen gegeeven hebbe (22) Nog meer Oneigenlyk van inwendige Beweegingen : («) Veroorzaakt door aandryvende Overreedingen , waardoor men zich laat beweegen tot een, of ander bedryf. De woelachtige Vrouwe bewoog den Jongeling door de veelheid vanhaar onderricht, en dreef hem aan door de. vleijinge van haare lippen, Spr. VII: 21. De Overpriesters beweegden de Schaaren dat zy van Pilatus zouden begeeren , dat Barrabas haar zoude losgelaaten worden, Mark. XV: 11. Zie ook Hand.. XVII: 13. Koning Agrippa, de zeer kragtige verantwoordinge van Paulus gehoord hebbende, zeide tot hem : Gy beweegt my byna een Christen te werden, Hand. XXVI: 28. Zo leest men ook van ecu beweegd worden van verftand, 2 Thesf. II: 2. De reede van deeze benoeminge is, om dat de verandering van zin en gevoelen inderdaad een. beweeging is , waar door men overgaat van het eene gevoelen tot het andere, en men zich zelden daar toe overreeden laat,, zonder eenige beweeginge, of ftryd van mmien te gevoelen. Tegen zo een zich •aaten beweegen waarfchouwt Paulus, Eph. LV: 14. (p) Gemoeds-aandoeningen, of Driften worden ook Beweegingen.genoemd... Lo leest men van fchandelyke beweeginge, iwaade begeerlykheid, Kolosf. III: 5. Van'.waade beweeginge der begeerlykheid, 1 Thesf.. Nb. 5. Ook ten goede van Beweegingen der Barmhartigheid, die wanneer ze lterk zyn,. le Ingewanden fterk aandoen, en , als 't vare , om cn omkeeren.. Zo wordt aan 5odt toegefchreeven een van ontferminge ■ommelendIngewand, Jerem. XXXI: 20, en gerommel zynes ingewands, en ïyrtessr armhartigheeden, Jel'. LXIII: 15. Innerfke beweegingen der barmhartigheid,, Luk..



BEWEEGEN.
I- ?8 Insgelyks wordt van Christus gezë'Jd', dat°Hy , ziende, hoe vermoeid en verdrooid de Schaaren waren, over dezelve 'met innerhkc ontferminge bewoogen werd, Match iX: 36. En Paulus vermaant de Gdoovigcn te Kolosfe, dat zy zouden aandwn de innerhke beweegingen der barmhartigheid -, Kolosf. Ui: 12. Van welke woorden , onder den tytel van AANDOEN gefprooken is in het 1. St. van dit I. Deel. p. 13—-
BEWEEGD (Op dat wy niet meer Kinderen zouden zyn, die, ais de vloed) en omgevoerd worden met allen wind der Leere, Ephef. IV: 14. De Heere Jefus, ten Heemel op- en ingevaaren zynde , had zyne Kerk geene Wceze willen laaten. Hy had Buitengewoone en Gewoone Leeraars fegeeven tot noodig onderwys, om, daar door, in de eenheid des Geloofs, en der kennisfe des Zoons Godts op te waslen tot een volkoomenen Man, tot de maate der grootte der volheid van Christus, vs. 10—13. Het oogmerk daar van was geweest, gelyk voor anderen , zo ook voor die van Ephefe : Op dat zy niet meer Kinderen —. De Eerw. J. Scharp, Predik, te Rotterdam, door een waarheid-lievend Genootlchap in die Stad aangefteld zynde, om Jaarlyks in zes Kerkreedenen , de Leerftellmgen van hetProteftantschfaamenftel te verdecdigen tegen de Hecdendaagfche Befryders 'er van , en wel meest, zo als uit den aanleg blykt, zulken, die zich voordoen als Nieuwe liervormers , of Verlichten , heeft de boven aangehaalde woorden gelegd tot een grondllag van eene, tot zyn oogmerk voorafgaande Godt-geleerd- Histo rifche Verhandelinge. Hy ichryft er dus van, p. 30 —. De Apostel bedient zich van eenige gelykenisfen, om het belhian te teekenen van ongeleerde en onvaste menfchen, vooral by mangel van duidelyke en zeekere Godtsdienst - gronden, en begrippen. „ De Eerite is : Dat wy niet meer Kinderen zouden zyn. Ongetwyffeld is het, dat de Schryver hier zekere Geestgefteldheid , zekere ligtzinnigheid , bedoelt, en, ten aanzien der vcrltandelyke werkzaamheeden , , eigenlyk een
Hein Kind, overftelt tegen den volkoomenen Man («ydga in het voorige vs. En dat dus met de lieftaalige onnoozelheid, en zagtgeaarte eenvouwdigheid de
BEWEEGEN. 491
Kinderlyke charafters zyn, waar by wy ons hier bepaalen moeten. Hoe heel weinig is 'er noodig, om het ligtgeloovig en onnadenkend Kind, dat geene gevaaren kent of yreest, aan te lokken, aan ons te ■verbinden, en tot alles, wat men wil, te vervoeren ! Door een weinig fpeelgoed, vooral dat blinkt of bromt, door een handvol gezuikerd lekkers , en met fchoone beloften wordt de Onnozelheid , zo wel tot den Slaafhandelaar, die haar verkoopt, tot de vuigheid, die met haar beedelt —• gelokt, als tot de kniën van den men1'chenvriend , die uit Kinderlyke lachjes genoegen fchept; onbeftendig, verlaat ze den brom-tol voor de glinftering van het klatergoud, of het zuizen van een windmolentje, en al het Speeltuig faamen voor wat aangebooden Lekkers—. Zo onbeftendig is ook een onvaste Ziel in haare begrippen : Een brommend Voorftel vol Schyngeleerdheid; kort daar aan het tegendeel met glimpige wellpreekendheid ï op morgen winderige hoogdraavenheid ; dan weêr gevoelvolle zoetigheid; en beloften van genoegens der Waereld , doen haar heeden belyden, morgen ontkennen, dan weêr twyffelen, nu mismoedig, dan gerust, met een woord de onbehendige Speel-bal zyn van zynen Verleider, van elke nieuwe Leer—. Billyke Herinnering : Broeders! dat wy niet langer Kinderen zyn! Dat ons verftand overtuigd , onr ze keuze gevestigd, onze geneegenheid bepaald zy, de zinnen geöeftend , en de armen gewapend met het fchild des geloofs, en het zwaerd des Geestes, welk is Godts Woord, De Tweede Gelykenis is: Dat wy niet, als de vloed, beweegd, en omgevoerd worden door allerlei wind der Leere —. Waar , volgens fommigen, de Zinfpeelinge ook op moge zyn : Onze Schryver verkiest, geheel de Spreekwyze te faamen als één Beeld op te vatten , en de woorden dus te vertaaien: Dat wy niet geftadig dobberen, en rond geftingerd worden door allerlei wind van leeringe. En dan laat de teekening ons een verfchiet zien van eenige ligte Scheepjes, onbeballasten onbevracht, zonder evenwigt, ot vastheid, dobberende op een hollen droom, en door een dwarrelwind beloopen , die dan uit den eenen, dan uit den anderen hoek met geweld uitfehietende, hen flinQqq a ger£»



40a BEWEEGEN.
gert, en omvoert, tot dat zy eindelyk op een bank of klip gedreeven, of tegen elkander gedooten en verbryzeld worden—. Eveneens gaat het den Navolgeren der Dwaalleeraars, die, zonder genoegzaame enfolide kennis, het oor naar elke nieuwigheid laaten hangen , en nu met het eene , dan met het andere ingenoomen, zonder vasten en bepaalden cours, in het onzekere dobberen, en zo ligt om te zetten, als te winnen zyn : Winderige weetenfchap met winderige woorden is eigen aan de Verleidinge, dikwils, zonder dat men weet, van waar die wind komt, of hoe zyn weg is, hoort men een opgeblaazen geluid, en ontwaart de Schade , en of uit den hoek der trotsheid, of der gierigheid , of der wulpsheid waaijende;, wordt het onbeballast Scheepje , daar Stuurman op wand, noch zeilen past, de prooi van de vernieling , en lydt fchipbreuk aan het geloof." In dc Eerfte Uit-, gaave van dit Stuk is opgegeeven de Verklaaringe van Strauch uit deszelfs Starcke und Milch-Speis/è. Hy bedoelt wel den wind. der Leere, maar voegt 'er nog Drie andere winden by (die hier evenwel, naar het oogmerk des Apostels, niet te pas koomen).welk door den Duivel, dien hy oen boozen Wind- en Weêrmaaker noèmt (in een Geestelyken zin) of door zyne, werktuigen , verwekt worden tegen de Geloovigen. (i) De Ooste wind der valfche Leere. De Oosten, wind bragt in Egypte de Springhaanen voort, Exod. X: 13. Valfche Leeraars, die van plaatfe tot plaatfe omzwerven, om anderen , door- bedriegery en arglistigheid listiglyk tot dwaalinge ie brengen, koomen Openb. IX: 2—9. voor ender te. teekening van Springhaanenr die wel een vleijend gelaat vertoonden , maar. inderdaad hoogstgevaarlyk waren. Daar aangemerkt ais werktuigen van den Duivel ; want , behalven dat zy opkwamen ait den put des afgronds, vs. 2, zo wordt vs. 1 r, gezegd, dat zy den Engel des Afgronds over zich tot Koning hadden. (2) De hitte aanbrengende Zuide wind, Luk. XII: 55,, die gras en graan doet verdorren. Men. denke aan-dc hitte der verdrukkinge, iPetr, IV: 12, Matth. XIII: 5, 6-, 20, 21. (3). De koude Noordcwind: Het vermenigvuldigen- der ongerechtigheid, 't welk,. gelyk de Noorden wind den reegeti
BEWEEGEN.
Jfdryft Spr. XXV: 23, ook de Liefde doet verkouden , Matth. XXIV: 12, en, door de Geldzugt,. die den Mensch doe? vallen mden ftrik, en eindelyk verzinken inhet verderf, en in. den ondergang, 1 Tim VI: 9 , den mdden reegen der zeegen aanbrengende liefdaadigheid verdryft. U\ De Wette wind (by de Duitfchers ook die Avondwind genoemd, om dat de Zon in Wet Westen ondergaat:) Waar door zou té verdaan zyn het fchrikaanjaagend voordel van den Dood in air deszelfs vreezelykheid, als die des Menfchen leevens-zon doet ondergaan, en wechzinken in zwarte duisternisfe —.
BEWEEGEN (Het) der Eergen en Eilanden, Openb. VI: 14. Uit de Gefchiedenislen zou men,, wat het Letterlyke betreft, voorbeelden kunnen by brengen van het in- en wechzinken van Bergen en Eihuiden , en het opkoomen van Nieuwe. Maar daar in de Openbaaringe genoegzaam alles Zinnebeeldig is, is het ook hier zo te neemen , als aanduidende fchroomlyke beroeringen, cn omkeeringen in den Kerken Burger-daat. Die koomen wel meer. voor onder zulke Zinnebeeldige voordellen, als Habak. III: 6-, Zach. IV: 7. («) Wat zal men dan te verdaan hebben door de Bergen , en de Eilanden ? (XX) Door de Bergen, die hunnen kruin verre verheden boven de Oppervlakte der Aarde r zelfs boven de minder hooge LIcuvden Aanzienlyke Koningryken, die,, door hunne uitgedrektheid en magt, boven andere mindere Staaten uitdeeken, Pf. LXVill17. LXXVI: 5, Jef. II: 14. XLI: 15. De Zeeven Bergen , op welken de Vrouwe,.. het groote Baby Ion., zat, waren ook Zeevers. Koningen,Openb. XVII: 9, 10. (33) Door de Lilandendie. ook dikwils voorkoomen m. d£/^,beeldige taaie dei- Propheeten, als |f-T^€VII: 1 > Jef- XLI: 1, l XLlfc 4. ALiA: 1, zou men kunnen verdaan mindere Staaten en Gem eenebes ten, die zo. groot van magt en aanzien niet zyn als de Koninglyke Bergen, die ,.. of waarlyk geplaatst zyn op Eilanden, of in Landdree-" ken,, geleegen aan de Zee; of, geheel en al zinnebeeldig, zo,genaamd,,om dat ze, fchoon kleiner van begrip,, evenwel onafhangjyk van anderen, en geleegen in hef midden van andere magtige Heerfchappyen-, daarin gelyk zyn 4*4aA



BEWEEGEN,
releegen zyn in het midden der Zee, hoedanige oudtyds waren Tyrus, Sidon, Karthago, en heedendaags Nederland, Geneve, en meer andere, zelfs kleine, Staaten in Italië: (3) Wordt 'er nu gezegd, dat die zouden bewoogen worden uit hunne plaatfe , het duidt zeekerlyk geweldige Beroerten aan, 't zy door opfchuddingen binnen 's Lands, 't zy door Oorlogen van buiten , waar door die Koningryken en Staaten, zo al niet geheel en al verdelgd zouden worden, evenwel eene groote veranderinge zouden ondergaan, 't zy in het Kerk-,'t zy in het Staats-beduur. Welke de Beweegingen zyn , door den Geest der Propheetie hier bedoeld , daar over zyn het de Uitleggers niet eens. Zonder het tot onze tyden te willen bepaalen , men kan ze 'er evenwel mede vergelyken. Men weet , welke gevoelens opgeborden zyn, met alle magt gehandhaafd, en voortgeplant worden,, vooral in en uit Vrankryk. Gevoelens, die met eene Wettige Staatsregeeringe zo drydig zyn, en waar dooide Godtsdienst zo deerlyk ondermynd wordt;.niet alleen de Godtsdienst des Bygeloofs, maar ook de zuivere en onbevlekte Godtsdienst van het Euangelie , zelfs, in fommige opzigten , de Natuurlyke Godtsdienst: Men weet, welke geweldige beweegingen 'er door veroorzaakt zyn; Oorlogen, zo algemeen en bloedig als ooit, die genoegzaam geheel Europa in vuur en viamme dellen, waar by is op te merken,- dat die Gevoelens en Beweegingen zyn voortgekoomen uit dat Ryk, 't welk , na het herroepen van het EdiSt van Nantes, de Proteftanten zo wreedaartio- vervolgd heeft, en nu zich-zelve van binnen zo jammerlykkrenkt, ja! verwoest, en van buiten , van allen kanten, zo- fel bedookt wordt. Wat de gevolgen 'er van zullen zyn, Hgt by Godtopgeftooten, en als nog verzeegeld in zyne Schatten,
BEWEEG-REEDENEN , die eenen fchyn van wysheid hadden , door welke- de Geloovigen te Kolos fe zich niet moesten laaten verleiden, Kolosf. IL 4. Van dit 4^-en het 'ifte vs. is gehandeld, in des- V. D. 2. St. p. 248. Maar vermits daar in het-einde ge'weezen was op 't geen in des-1. D. 2. ,St. van het 4^ vs. gezegd was door Ame* lius, zo zullen wy niet kunnen voorby zyn, dat hier aan te teekenen. Het. oog-
BEWEEG-REEDENEN. 4p3
merk van den Apostel was te verhoeden, dat die van Kolosfe zich niet mogten laaten aftrekken- van de Heilslcere des geloofs, of van die der Godtzaligheid, door hem voorgedeld, vs. 12—23. In 't byzonder had hy vs. 2 en 3. gefproken van de verborgenheid van Godt, en van den Vader +*en van Christus , in den welken alle fchatten van wysheid t en kennisfe verborgen zyn. Hier op laat hy, vs. 4., volgen: En dit zegge ik u, op dat niemand u verleide —. Wie ziet uit dit verband niet, dat Paulus, als met den vinger, wyze op de verborgenheeden der Heidenen, van welker fchatten van wysheid zy wonder breed opgaven: Maar waarin, ze van naby befchouwd zynde, niets te vinden was dan louter bedrog, om dat (zo als 't Grondwoord ictUnXtyU te kennen geeft) alle wysheid der Heidenen , in hunne zo genaamde verborgenheeden , alleen berustte in een, of ander bericht van dc verfchyningen hunner Goden onder de menfchen , welke met geene de minde geloofwaerdige bewyzen konden gederkt worden, maar flegts bekleed wierden met eenige bedriegelyke fchynreedcnen , waar agter men de leugen kundig wist te verbergen, en 'er een verwje van waarfchynlykheid aan te'geeven. En waarlyk, als men van naby befehouwt de Bedriegery der Heidenfche zo genaamde Godgeheimen , zo zal men ras ontdekken, dat het niet zonder reede was , dat de Apostel van dezelve zo veragtelyk fprak , integenoverdellinge van de zo eerbiedenswaerdige, en allezins onlochenbaare verborgenheeden van het Christendom ,- en dat deeze zyne waarfchouwing daar tegen opwelde uit zyne teedere liefdezorge voor de Kolosfers , waar van hy betuiginge deed in het 5. vs. (a) Vervolgens daat te letten op den nadruk der woorden: Ik zegge u dit-. Als of hy zeide: Ik vermaantu jiartlyk; of, zo als Succcrus het woord hivt» verklaart : Ik gebiedc u, te weeten,, van Christus wegen. De vernuftige reedinen-, of, volgens de Vertaaling der Onzen , Beweegreedenen , die eenen fchyn hebben , zyn-in 't Gr.iehch arixixtoyU. Eenwoord in volle kragt toépasfelyk op de Keedenaaren, die, niet zo zeer door kragt van bewyzen , als web door opgefmukte en beweeglyke woorden, de gemoederen.



494 BEWEENEN.
der menfchen zochten in te neemen. Dat was de toeleg der Waereld-wyzen in dien tyd, en der geenen, die de Wacreldfche wysheid , onder den fehoonklinkenden naam van Verborgenheid, met het Christelyk geloof poogden te vermengen. Tegen die arglistigheid waarfchouwt de Apostel , zeggende : Dat u niemand verleide. In den Grondtekst ftaat xu^ty^ ■ rót ft welk zo veel zegt, als iemand, door ongegronde Sluitreedencn , valfche overleggingen, te bedriegen, Jak. I: 22. De Hoofdibm der zaaken komt dan hier op neer: Dewyl de Heidenfche Waereldvvyzen zo windrig hoog fnorkten van de groote fchatten en verborgenheeden van hunnen Godtsdienst, en ongeöcffende Christenen daar door ligtelyk zouden kunnen verleid worden, zo agtte Paulus het een ftuk van belang te zyn,de Geloovigen nadruklykst te vermaanen , zich tegen zulk eene bedriegery op hunne hoede te houden, nademaal zy wisten , en 'er zich ook verzeekerd van konden houden, dat de waare Verborgenheeden alleen by de Christenen te vinden waren , Verborgenheeden der Godtzaligheid, die zeergroot zyn, 1 Tim. 111: 16, die niet op bedriegelyke Schynreedenen , maar op vaste gronden van waarheid gebouwd waren. Zie Theoph. Amcllits, Erörter. N. T. P. I. p. 6%6—.
BEWEENEN (Eenen Dooden te) is zeer natuurlyk. Myn kind, zegt J. Sirach, laat traanen vallen over eenen Dooden, en begint te weenen, als die zwaare dingen ge ■ heden hebt, Cap. XXXVIII: 16. Abraham beweende den dood van zyne geliefde Sara, Genef. XXIII: 2. Jakob den ge waanden dood van zynen Zoon Jofeph, Cap. XXXVII: 34, 35. De Egyptenaars beweenden den dood van Jakob 70 dagen, Cap. L: 3. De Israëliten beweenden den dood van Adron 30 dagen, Num. XX: 29. Even zo veele dagen den dood van Mofes, Deut. XXXIV: 8. David, en al het Volk beweenden den dood van Abner, 2 Sam. 111:32, %\. Jeremia wenschte, dat zyne oogen mogten zyn fpringaders van traanen , om dag en nacht te beweenen de ver(laagenen der Dogter zynes Volks , Jerem. IX: 1. Jefus weende over den dood van f,azarus, Joh. XI: 35. De Vrouwen beweenden den nabyzynden dood van Jefus, Luk. XXIII; 27. De Koningen der Aarde,
BEWILLIG E N.
die met de groote Babelhoere geestelykcr wyze gehoereerd, en weelde gehad hebben, zullen haar beweenen ten dage van haaren val, Openb. XVIII: 9.
BEWILLIGEN zegt in iets toeftemmen. Mofes bewilligde in den voorllag van Jethro, om by hem te woonen, Exod. II: 21. De Priesters bewilligden in den voorllag van Koning Jods , om van het Volk geen geld te neemen, 2Kon. XII: 8. In iets niet te bewilligen, zegt in iets niet toe te ftemmen, iets af te keuren , van de hand te wyzen. Salomo vermaant zvnen Leerzoon, 'er niet in te verwilligen , wanneer de Zondaars hem zouden aanlokken , Spr. I: 10. Alle de Oudften, en' al hec Volk wekten den Koning Achab op, om in den harden eisch van Benhadad niet te bewilligen, 1 Kon. XX: 8. In Godts raad niet te bewilligen is de ftrafwaerdige onbekeerlykheid van Zondaaren, Spr. I: 30. In tegendeel was het te pryzen in jofeph van Arimathea, en het was een bewys van zyne eerlykheid, dat hy niet bewilligd hadde in den raad en handel van het Joodfche Vloekgefpan, Luk. XXIII: 51, toen men de Stemmen opnam, om tegen Jefus het vonnis des doods te liaan. Hy weigerde zyn ftem te geeven tot een zo grouwelyk moordbedryf. Daar hy naderhand vrymoedigheid genoeg had , cm openlyk te toonen, hoe veel agting hy voor Jefus had, met zyn lyk van Pilatus te begeeren, en hetzelve eene zo eeriyke begraaving te bezorgen, zo mogen wy denken, dathy in den Raad niet Ilegts zyne toeftemming geweigerd, maar ook fterk voor Jefus onfchuld gepleit, en tegen het fchreeuwend onrecht zyner Amptgenooten hevig uitgevaaren hebbe ; mooglyk wel opgedaan, en met veröntwaerdiginge heenen gegaan zy, als hadde hy met Vader Jakob willen zeggen : Myne ziele koorne niet in hunnen raad, myne eere worde niet veréénigd met hunne vergadcringe, want hunne handelingen zyn werktuigen van geweld, Genef. XLIX: 5,6.
BEWINDSEL (En Hy zal verf inden bet) des aangezigts, waar mede alle Volken bewonden zyn, en bet dekfelwaar mede alle natiën bedekt zyn, Jef. XXV: 7. Wy zien in het 6. vs. dat de HEERE op zeekeren Berg, men denke in de letter op den berg Zion, in den geestelyken zin op de Kerke
des



B E W I N D S E L.
des Nieuwen Testaments, meermaals Zion genoemd, alle Volken, Heidenen uit alle ieflachten, taaien en natiën, een maaltyfi zou aanrichten, met toefpeelinge op die vrolvke maaltyden, die Godts Oude Volk in des HEEREN Voorhoven houden moe«t op het Loofhutten - Feest, Deut. XVI: 13, 14, 15, en dus op den Berg Ziön, op welk en, in laateren tyd, de iempel, naar Godts bepaalde verkiezing , heeft moeten geplaatst wórden. Die maaltyd wordt omfchreeven , als een maaltyd van reine wynen, van vetten vol mergs, van reine wynen, die gezuiverd zyn:. Dus eene Maaltyd, overvloedig voorzien van alles, wat tot aangenaame voeding, en vervrolyking dienen konde. Men denke om de betere goederen des Nieuwen en beteren Verbonds , gerechtigheid, vreede, en blydfchap door den Heiligen Geest, die als een koorn zyn, 't welk de Jongelingen , en als de most, welke de Jongvrouwen fpreekende maakt, waar door dc ziele, als met fineer en vettigheid, verzadigd wordt. Die koomen meermaals voor ónder de teekeninge van een aanzienlyke Maaltyd , als Luk. XIV: 16, 17. en Spr. IX: 2, 3-, 5, daalde Opperfle Wysheid, de Mesfias, voorkomt, als hebbende haar Slagtvee gcfiagt, haaren Wyn gemengd, en, haare tafel toebereid, en doende nuodigen, om te koomen, en te eeten van haar brood, en te drinken van-den wyn, dien zy gemengd hadde. De ftraks te noemen geleerde Schryver denkt, dat men hier moete denken om een Rouwmaal, 't wélk over een Dooden wierd aangericht', en toont aan, dat die by Grieken, Romeinen, en andere Volken zeer gemeen waren, en dikwils, by lieden van rang cn vermogen zeer kostbaar: Jn laatere tyden ook by dc Jooden, gelyk Jofephus aan teekent van Archelaus-^ dat hy , na den dood van zynen Vader zeeven da^en betreurd te hebben, dér Gemeente ten Lykmaaldeed aanrichten, J. Oudh. B. XVI1. C. 10; en in het II. B. der Joodfche Oorl. C. 1. zegt hy hetzelfde van Archelaus, en voegt 'er by, dat hy dat deed naar de gewoonte der Jooden., en dat de <reene, die dat niet deed, voor een Godthosmensch gehouden wierd: Nu is dit Geestlyk Feestmaal als een Lykmaal; want die overvloed van Heilgoederen is door 's Mesfias- dood- verworven:. Waarom-ook in
BEWINDSEL. 495
het Avondmaal, 't welk den Geloovigen als een onderpand is van hun aandeel aan die Heilgoederen , dén Dood des Heeren gedacht en verkondigd moet worden. Maar zouden de Heidenen tot dit Feestmaal worden toegelaaten, zy moesten uit hunnen geestelyken dood eerst leevendig gemaakt worden. Zy waren geestelyk dood geweest : Zonder Christus, in wien alleen het geestelyk leeven is te vinden,, vervreemd van het burgerfchap Israëls, envreemdelingen van dc Verbonden der belofte , geen hoope hebbende, en zonder Godt in de Waereld, Ephef. II: 12. Dus waren zy als leevendige Lyken : Leevendig in de Natuur, maar Dood ten'aanzien van het leeven des Geests. Daarom in het Bybelboek omfchreeven, als Blinden en Dooven, Jef. XLII: 16, 18. XLIII: 8. Ja! alsDooden door misdaaden en zonden, Ephef. II: 1. Dat zy, voor hunne toenadering, tot des HEEREN berg en maaltyd,zo geweest waren, wordt hier tc kennen gegeeven, als 'ér gefproken wordt van het 'bewind/el hunnes aangezigts, en het'dek fel, waar mede zy waren bedekt geweest. Als 'er gefproken wordt van het Bewindfiel de-y aangezigts , heeft die geleerde Schryver met genoegzaame zeekerheid aangetoond, dat de toelpeelinge is op zo een mengfel van Oliën en Speceryen, waar mede deOuden , vooral de Egyptenaars, hunne Dooden zalfden, en alspieifterden,'twelk allengskens tot een harden korst wierd,,, en, als de zalving wat rykelyk gefchied' was, geheel het ligchaam en aangezigt' overdekte. Maar 'er wordt ook gefproken van een Dekfiel, waar mede die Natiën-' waren bedekt geweest. Schoon hy het een weinig anders begrypt , zal men het my niet misduiden , dat ik hier blyve by de vertaalinge van Dekfiel; van zo iets, waarmede men -het aangezigt der ge Horvenen, bedekte. Dat deeden de Jooden. Lazarus, opgewekt zynde, kwam uit het graf, bet aangezigt omwonden meteen zweetdoek, Joh. XI: 44. En na dat de Heere Jefusopgeitaan was, vond men ook 111 het graf den zweetdoek? die op zyn hoofd geweest; was, Joh. XX: 7- Maar is 'er in de voorgaande fpreekwyze voornaamelyk gezinfpeeid op de tot een korst hard gewordene gommen en fpecerye-oliën der dop© de Egyptenaars gebaifemde. Lyken r 20.-



49<5 BEWINDSEL.
mogen wy denken dat het Dekfel ook zie op de wyze van het aangezigt van zulke Lyken te bedekken by de Egyptenaars. Thevenot deed zich een kist openen , en het-aangezigt van de daar in zynde Mumie, of Lyk, vond hy, gelyk het, naar zyn zeggen , gemeenlyk is met alle anderen, bedekt met iets, als een heimet van doek, met pleister over'ftreeken, op V welk, in goud, die ironie van deezen gebalfemden uitgebeeld ftond. Een weinig verder zegt hy , het hoofd van eene Mumie gantsch en gaaf te Parys gebragt te hebben, het zvelk feenemaale met wlnafelen zo net bcwonden was, dat men , niettegenftaande dezelve , de gedaante van de oogen , neus, en mond konde zien. Zit deszelfs Reizen, D. I. B. IL C. IV. p. 23a en 233. Dit zy genoeg van het Letterlykc, waar op de Propheet fchynt gezinfpceld te hebben. Wat zal nu dit Bewindfel en Dekfel, ten aanzien van deeze geestelyk Doode Volken, beteekenen? Wat anders, dan de verduistering van hun verftand, vervreemd zynde van het leeven Godts, door de omvectendheid, die in hun was, merklyk verzwaard, en als tot een korst te faamen gegroeid door de Afgodery, het leugenagtig Bygeloof, en de verregaande Ongevoeligheid, van wegen de verhardingc hunner harten, Ephef. IV: 18, 19, waar mede hunne 00. gen zo be/lreeken waren, dat zy niet konden zien, en hunne harten, dat zy niet konden verftaan, Jef. XLIV: 18, welk alles ten blyke ltrekte , dat zy leevende geftorven waren. Dit zo zynde, zal het verftinden van dat Bewindfel en Dekfel zeer eigenaartig te kennen geeven hunne opwekkinge uit hunnen geestelyken Doodltaat , door de kragt van Godts Woord, 't welk het Zaad is der Wedergeboorte t gepaard met de werkinge van den Geest, want die is het, die leevendig maakt: Met een woord, door hen te bewerken tot Bekeering en Geloof, 't welk een Leevendigmaaking genoemd wordt Ephef. II: 1, 5. Op dat zy , beftraald door de verlichting der kennisfe der heerlykheid Godts, in het aangezigte van Jefus Christus, en de harten gereipigd door het geloof, mede zouden koomen op des HEEREN heiligen berg, en mede aanzitten aan dat zo heerlyk Feestmaal, op dat zy ook , als zyne Knegten, mogten eef en, drinken, blyde zyn, en juichen van
BEWOONEN.
goedtr harte, laatende hunne zielen zich verlustigen in die vettigheeden, waarby de ziele leeft. Men zie de voortrellëlyke Verhandeling van den Hoog-Ecrvvaerdigen Seb. Ravius, gefchreeven in zyne Jongelingfchap 1737, nu beroem .1 Hoog-Leeraar in de Oosterlche taaien tc Utrecht, getyteld: Diatribe de Epulo funebri , gentibus dando ', ad Jef.XXV. vs. 6, 7, 'ó.
BEWOONT de Aarde, en voedt u met geirouwigheid, Pf. XXXVil: 3b. Deeze woorden koomen hier voor gebiedender wyze. Hoe zeer het waar is, dat fommiee Beloften ook op dien toon worden voorgefteld, het welk dan zoude kunnen aangemerkt worden, als dienende tot meerdere bevestiginge , als Genef. XII: 2, weest een zeegen, Am. V: 4. Zoekt my, en leeft, dat is, en gy zult heven. Evenwel kan ik niet zien, waarom men het hier zo zou moeten neemen : Gy zult de Aarde bewoonen —. Het is hier een gebooden pligt, eveneens als vs. 1. Ontfteekt u niet over de Boosdoenders — als vs. 4. Verlust u in den HEERE — en vs. 5. Wentelt uwen weg op den HEERE; en dat zo veel te meer, om dat daar de Beloften duidelyk onderfcheiden worden van de Pligteilchen, die 'er door aangedrongen worden: Zo zal Hy u geeven de begeerten uzver harten. Hy zal het maaken, en uwe gerechtigheid doen voortkoomen, als het licht—. Luther heeft deeze woorden vertaald: Blyfin het Land,cn geneer u oprechtelyk. Schoon opkoomende Nooden , Verdrukkingen, of andere wederwaerdigheeden u dreigen, verlaat het Land uwer wooninge niet, dat gy elders, als Ballingen , zoudt gaan omzwerven. Blyft 'er in woonen , en vertrouwt op Godt, die zal het maaken, de duisternis voor u doen opklaaren als de middag, en uw Land wederom voor u doen worden tot eene geruste en welverzeekerde wooninge. Zo heeft Luther het begreepen, Tom. I. Jen. Germ. p. 527—. Want toen hy, ten jaare 15n deezen Pfalm verklaar, de, 't meest tot bemoedigirg van des Heeren arm kuddeken te Wiltenberg, heeft hy het uit deeze woorden vermaand, dat men, om den wil van Vyanden en andere wederwaerdigheeden, zo terftond het Land niet verlaaten moest, dat men by zich-zelven denken zoude: ,, Gy zult en „ moet vlugten, en na elders heen trek»
„ ken,



BEWOONEN.
„ ken , op dat gy van hun verlost mogt „ zyn, en ontkoomen : Niet alzo ! Blyf „ in het Land, woont daar gy zyt: Ver„ laat, verwisfeit, hunnen't halven het ,', Land uwer wooninge niet : Maar geneer u in oprechtheid; dryf uwen ar„ beid en handel, gelyk voorheen." Uit zyne werken Tom. IIL Jen. Gerrn. p. 289. blykt, dat hy ten jaare 1526 deezen Pfalm andermaal verklaard, en met nog drie anderen tot eene vertroostinge toegezonden heeft aan de Godtvreezende Vrouwe Maria , Koningin van Hungarien, na dat haar Gemaal, Koning Lodewyk, van de Turken was verllaagen geworden. Maar toen vertaalde hy de woorden: Geneer u oprechtelyk op deeze wyze: Geneer u in ge* foove. Ook verfchillen de gedachten der Uitleggeren over deeze woorden. Eenigen willen, het Geneeren, of Voeden zo verftaan hebben, als of 'er gezegd was: Pafce fidem, vel veritalem. Voedt het geloofd of de trouwe. Voedt, kweekt Godts beloften aan in uw harte; ziet toe , dat gy, wat u ook moge overkoomen, het Geloof en de Trouwe, in u niet laat verkwynen. De Ziel en het Leeven van onzen handel en wandel met Godt, is het Geloof: Zo is de Trouwe en Oprechtheid de Ziel en het Leeven van onze verkeeringe met de menfchen, en daarom moet noch het eene, noch het andere veronagtzaamd,maar gevoed en aangekweekt worden. Anderen willen het in een' Lydenden zin verliaan hebben: Wordt gevoed met , of door Geloove. Dat Godts Woord, en de dierbaare Beloften, daar in begreepen, en by n in den geloove aangenomen, u gedyen tot een kragtig Zielenvoedfel ; want by deeze dingen leeft men, en in allen deezen is bet leeven van onzen geest, Jef. XXXVIII: 16. De Rechtvaerdige zal door zyn geloof leeven, Hab. II: 4. Dat, ten aanzien van het Tydelyke, uw beftaan ook rykelyk zy door uwen getrouwen en oprechten wandel. Uw wandel zy eer lyk onder allen, zonder iemand te vertreeden , of te bedriegen, en zyt verzeekerd, dat uwe Oprecht, beid u geen gebrek zal iaaten lyden. De Bedrieger zal zynen jagtvang niet braaden ; maar een getrouw Man, een Man van ge. trouwigbeeden, zal veelvouwdig zyn in zeegeningen, Spr. XII: 27. XXVIII: ao. Godt geeft zynen Beminden het brood als in den I. Deel. II. Stuk,
BEWOONEN. 497
flaap , Pf. CXXVII: 2. Vergel. Langens Leich-Pred., in h. 1. Een ander breidt deeze woorden dus uit: Voed, geneer u met waarheid, oprechtheid en gerechtigheid. Zich met wind te weiden , en den Oostenwind na te jaagen, Hof. XII: 2, beteekent zo veel, als ver geeffchen arbeid te doen. Zo zal zich te. voeden, of te weiden met waarheid, by tegenöverftellinge, zo veel zeggen , als zyn werk te doen in oprechtheid, en tot nut. Oprecht moet men handelen in zyn werk, geen ydele, maar goede en nuttige dingen doende. Oprecht in den Koophandel, niemand verkorten iu maaten, ellen , en gewichten ; geene waaren vervalfchen, geene te hooge reekeningen maaken. Oprecht met den Naasten, hem niet benyden , noch onderkruipen, maar hem een ftuk broods gunnen, &c. Daar men zo handelt en wandelt, kan men van Godt, by wien het karakter, 't welk hy in den Ziöniet eischt, is, dat hy oprecht wandele , en gerechtigheid werke, Pf. XV: 2, verwachten , dat Hy het aan geene middelen tot een eerlyk beftaan zal laaten ontbreeken. Zie Hausfens Creutz und Trofl-Pred., p. 1882.
BEWOONEN, (Wee den geenen, die de Aarde, en de Zee) Openb. XII: iab. In 't voorgaande is belchreeven, met hoe liegt eenen uitllag de groote Draak, de Slang, welker naam is Duivel en Satanas, den Kryg gevoerd had tegen Michaël, en zyne Engelen. Lly was uit den Heemel, met zyne Engelen, geworpen op de Aarde. Was hy dan voorheen in den Heemel geweest? Ja ! in een zinnebeeldige beteekenisfe , gelyk geheel dit gezigt van geheimzinnige beduidenisfe is. Den Afgoden te offe. ren heet in den Bybel te offeren aan de Duivelen; vaivden Afgodifchen Offerwyn te drinken, heet den Drinkbeeker der Duivelen te drinken; Afgoden - Offer te eeten, heet der Tafel der Duivelen deelagtig te zyn, iKor. X: 21. Dus werd dan de Duivel, onder de gedaante der Afgoden, by de Heidenen geëerd en gediend als een God, en in dien zin kan hy aangemerkt worden , als in den Heemel geweest te zyn. Maar de Afgodery, door het Euangelie beftreeden, en, voor een groot gedeelte onder de Heidenen, door derzelver bekeering, overwonnen zynde , was het zo veel, als of hy ontgood, uit zynen
R r r Het.



493 B E W O O N E N.
BEZAI — BEZEM*
Heemel op de Aarde geworpen , heel zeer verneederd was geworden. De Heemelingen mogten deswegens triumph zingen ; maar hier om laag was het zo verre nog niet gekoomen , dat hy geheel verpletterd was onder de voeten der Kerke. Schoon verneederd , en in zyn gezag en magt grootclyks gefnuikt, hy was evenwel nog hiet geheel ontwapend ; hem was nog kragts genoeg overgebleeven, om hier om laag, door zyne werktuigen, veel onheils te berokkenen: Daarom is het Wee den geenen —. Men verdaa 'er door niet zo zeer alle menfchen in 't gemeen ; maar zulken, die den Christelyken Godtsdienst aangenomen hadden. Tegen die zoude hy af koomen ; tegen die was hy in grooten toorn ontdoken ; op die wilde hy zich wreeken, om dat hy , door het uitbreiden van hunne Leere en Godtsdienst, een zo geweldigen fchok geleeden hadde, door deezen met zyne Slangenlistigheid te belaagen , en op de eene , of andere wyze te verleiden ; of geenen te befpringen met de woede van een' briesfchenden Leeuw: Dat is, door Scheuringen, Ketteryen, en daar door veroorzaakte beroerten onder hen, of bloedige Vervolgingen, of Vyandelyke aanvallen en verwoestingen door Barbaarfche Volken, tegen hen te verwekken. Reede genoeg , om een Wee over hen uit te roepen. Maar deeze Menfchen worden aangemerkt, als fommigen de Aarde, en anderen de Zee bewoonende. Wie te verdaan zyn door de geenen, die op de Aarde, wie door dé geenen , die op de Zee woonen, daar over verfchillen de Uitleggers. Misfchien wil men een al te naauwkeurig onderfcheid maaken. Zou het niet al zo eenvouwdig, en door zyne eenvouwdigheid alzo aanneemlyk zyn, het in 't algemeen te verdaan van allen, te weeten, Christenen, waar zy ook mogten woonen, 't zy op de Aarde, het vaste Land, 't zy zich onthoudende in Schepen op de Zee, of woonende op Eilanden in de Zee, Zyne woede bepaalt zich niet tot eene plaatfe; overal waar een Christen is, is een Voorwerp van zynen grooten toom. Hy is een Draak, een ifiqnii», Amphibion, gelyk een geleerd Man zich uitdrukt, een tweellagtig, een Land- en Waterdier, zo dat men nergens voor zyne laagen en aanvallen veilig is.
BEZAI. Het Hoofd van zyn geflacht, 't welk, ten getale Van 324, uit Babel is wedergekeerd, Neh. Vil: 23. Lly wordt Cap. X: 18. genoemd onder de Hoofden des Volks, die over de Verzeegelingc waren.
BEZALEEL, 'er zyn 'er twee van dien naam geweest, (x) De Eerde , die de merkwaerdigde is, een Afdammeling van Juda, een Zoon van Uri, 1 Chron. 11:20. Van Godt zelv' geroepen, en met zynen Geest vervuld , met wysheid , verdand en weetenfchap, om te bedenken, en te werken in allerlei handwerk in goud, zilver, koper , en kundige deen- en houtfnydinge, zo als noodig zou zyn tot het maaken en verfieren van den Tabernakel, en deszelfs gereedfchappen, Exod. XXXI: 2—5. Hebbende in deezen tot zynen Medewerkman den kundigen Aholiab, uit de ftanime van Dan, vs. 6. XXXVI: 1— &c. (3) Van den Tweeden valt niet meer te zeggen, dan dat hy een der Israëliten was, die zich in Babel vreemde Wyven hadden genomen, Ezr. X: 30.
BEZEK, eene Stad, waarfchynlyk geleegen in het Stamdeel van Juda, de Zétel van eenen der Kanadnitifche Koningen , die genoemd wordt Adoni-Bezek, 't welk zo veel zegt, als Heer van Bezek. Hy was die Wreedaart , die 70 Koningen de duimen aan handen en voeten had doen afhouwen , die de kruimkens onder zyne tafel moesten opleezen. Lly vlugtte, toen Juda tegen hem optrok, maar werd gegréepen, en, na dat hem ook de duimen aan handen en voeten waren afgehouwen, werd hy gebragt na Jeruzalem, daar hy ook geftorven is , Richt. I: 5—7. Men leest 1 Sam. XI: 8. van een, misfchien ander, Bezek, waar by Saul het Volk telde, toen hy zou optrekken, om Jabes in Giledd, 't welk door de Ammoniten beleegerd was, te ontzetten.
BEZEM (De) dient, om het Huis van dofte reinigen; om het dof te roeren, om iets te vinden, dat onder het dof verlooren is; eindelyk , 0111 het dof na buiten uit te veegen. Dit maakt den Bezem tot een drievouwdig Zinnebeeld, (x) De Heiland delt voor, dat de onreine Geest, toen hy wederkeerde tot het huis , van 't welk hy uitgegaan was, hetzelve vond ledig, en met bezemen gekeerd en ver fierd,
maar



BEZEM.
maar 't welk door hem weêr ingenomen cn verontreinigd werd, meer dan te vooren, Matth. XII: 44 > 45- Volgens fommigen bedoelde hy het Joodfche Volk, na de Babylonifche gevangenis gezuiverd van Afgodery e, maar, ten tyde van den Heiland, verontreinigd door zo veele wangevoelens, en wanbedryven, dat zy waren geworden als een Adderen gebroedfel, Matth. III: 7, uit den Vader den Duivel, wiens begeerte zy wilden doen , Joh. VIII: 44. Meer algemeen zou men kunnen denken aan zulken , die fcheenen de befmettingen der Waereld ontvlooden te zyn , door de kennis van den Heere Jefus Christus, maar zich daar na wederom lieten inwikkelen , en overwinnen door dezelve , welken daarom het laatfte erger wordt, dan het eerfte, 2 Petr. II: 20. (3; De Heere Jefus Helt, Luk. XV: 8 , eene gelykenis voor van eene Vrouw , die haar huis by kaerslicht en met bezemen doorzocht, om een penning, welken zy verhoren had, te zoeken. 'Er gaat eene gelykenis vooraf van een' Herder, die zyn verhoren Schaap opzocht, vs. 4. Die teekent de werkzaamheid van den Heiland , geduurende zyne verkeering op Aarde , omtrekkende en kerende door geheel het Land, om de verloorene Schaopen van het huis Israëls op te zoeken, en tot zich te vergaderen. De gelykenis van de Vrouwe, welke de Tweede is, kan aanduiden zyne tweede zorgvuldigheid, om zich te doen verzaamelcn het overig overblyffel, naar de verkiezing der genade, uit de Jooden, door den dienst zyner Apostelen, die, eer zy zich keerden tot de Heidenen, zich nog een tyd lang moesten ophouden onder de Jooden, omdoor het ontfleeken van het Euangelicht , en het gebruiken van de bezemen, het aankondigen van, en waarfchouwen teger Godts oordeelen, die geenen te-vergaderen, die verordineerd waren tot verkry ginge van zaligheid. (J) Jef. XIV: 23 dreigt Godt aan Babel, dat Hy het zoud< pitvagen met eenen bezem des verderfs. Mer denke aan de Meden en Perfen, die Babe veroveren , en het voorheen zo magtig Ryk van Babel uit den rang der Koningryken als op de ftraat, onder het vuilnis, uitwerpen zouden, zo dat het geener naam, noch plaats meer hebben zoude ot Aarde, gelyk vs. 22. gezegd wordt: li
BEZER — BEZEETENEN. 499
zal van Babel uitroeijen den naam , en het overblyffel en den zoon, en des zoons zoon. Men vindt by Ariftophanes een merkwaer-, dige plaats, waar in de allesvernielende Oorlog ook voorkomt onder de teekening van een bezem: Wat wilt gy toch doen, dl Jupiter ? Leg den bezem neder , en veeg Griekenland niet ledig.'
BEZER is de naam (X) van eenen Man uit de §tamme Azer, 1 Chron. VII: 37. (3) Ook van eene Stad, geleegen over de Jordaan in het Stamdeel van Ruben, doch moest door die Stam worden ingeruimd aan de Leviten , van het gedachte Merari, Jof. XXI: 36. Uit het aangeteekende, Cap. XX: 8. Vergel. Deut. IV: 43, is te zien , dat Bezer mede afgezonderd was tot een Vryftad aan geene zyae der Jordaane.
BEZETLIAwas, volgens Jofephus, een der Heuvelen , waar op Jeruzalem gebouwd was , geleegen ten Noorden van den Tempel, tegen over het Slot Antonia, doch door een diepe gragt 'er van afgefcheiden. Zie Bachiene, H. Geogr. D. II. p. 138.
BEZEETENEN waren 'er , ten tyde van Jefus veele , en dat gaf Hem geleegenheid , om, door het geneezen van die Elendelingen, te toonen, hoe groot eene magt Lly hadde ook over de Duivelen; zelfs in zo verre, dat hy die magt konde mededeelen aan zyne Difcipelen, Matth. X: 1. Die Bezeetenen worden uitdruklyk genoemd Bezeetenen van den Duivel, Matth. IV: 24. VIII: 16. IX: 32. XII: 22, Mark. I: 32 , Luk. VIII: 27. Daar men thans het gevoelen van Dr. Bekker wêer opwarmt, fterk dryft, en daar in by fom, migen nog verder, dan hy, gegaan wordt, zo zou men alle denkbeeld van des Duivels werkinge in en op die Bezeetenen wel willen vernietigen, en der Waereld overreeden, dat het flegts raazende Menfchen geweest waren, of behebd met de valleni de ziekte , &c. en die flegts, naar het wanbegrip, en de gemeene Volkstaal der '■ Jooden, by de Euangelisten zouden ge; noemd zyn Bezeetenen van den Duivel. • Maar, behalven dat die Bezeetenen worï den onderfcheiden van anderen, die kwal .lyk gefteld waren , en tot Jefus gebragt 1 en door Hem geneezen wierden, zo wordt ■ ook duidelyk gezegd , dat hunne ongeRrr 2 Held-



500 BEZEETENEN, BEZIEN.
BEZIEN.
fteldheid 'er in beftond , i dat zy onreine Geesten hadden, Matth. X: i, Hand. VIII: 7. En, om niet alles by te brengen, wat tegen dat gevoelen zou kunnen ingebragt worden , 't welk buiten het bellek van dit Woordenboek is, zo leeze men met aandacht het aangeteekende Matth. VIII: 28—33, Luk. VIII: 27—37- Daar is een Bezeetene , naar uiterlyk gedrag een raazend Mensch: Jefus gebiedt den Onreinen Geest van dien mensch uit te vaaren. Volgens het gefchiedverhaal , riep die Mensch: Wat hebbe ik met u te doen? Jefus , gy Zoon Godts des Allerhoogjlen l lk bidde u, dat gy my niet pynigt, Is dat de taal van een raazend Mensch ? Had een raazend mensch zo veel kennis van Jefus voortreffelykheid ? Volgens het gefchiedverhaal zyn het de Duivelen , die Jefus baden, dat Hy hen niet -wilde gebieden, in den afgrond heen te vaaren; maar hun toelaaten, te mogen vaaren in eene kudde veeIer Zwynen, die daar omftreeks weidden op eenen berg. Is dat ook al de taal van eenen Raazenden , die ongelukkig in het denkbeeld gevallen was, dat hy door den Duivel bezield en geplaagd werd ? En wat was het gevolg ? De Zwynen flortteden in het meir, en verfmoorden. Die uit de Stad kwamen, vonden den mensch, zittende aan dc voeten van Jefus , en wel by zyn verftand. Wat was het nu, dat in de .Zwynen gevaaren was P Was het de Razerny ? Was die van dien mensch overgegaan in de Zwynen? En had die niet maar één Zwyn, maar geheel dc kudde raazende gemaakt ? De Euangelisten zeggen , dat de Duivelen ''er in gevaaren waren. Hoe eenvouwdig is dat verhaal ! Hoe gedrongen de tegenövergellelde verklaaringe ! Hoe veele vooronderftellingen en omftandigheeden heeft men moeten verzinnen, om ze eenigzins aanneemlyk te doen voorkoomen.
BEZIËN (Docheene Naleezingezal daarin over blyven , gelyk in de affchuddinge des Olyf booms: Twee, of drie) in den top des opperften twygs, en vier, of vyve aan zyne vruchtbaare takken, Jef. XVII: 6. Gelyk de ontvolking van het Land Israëls, dat is, der X Stammen, in het 5. vs. was voorgefteld onder de teekening van een afgemaaid Veld, waar op evenwel nog aairen zyn op te leezen, zo wordt hier, on*
der eene tweede gelykenisfe te kennen «rCgeeven, dat het geene zo volflagene ontvolking zou zyn, of 'er zou nog een overfchot, eene naleezinge, overblyven. (m) De bedoelde "Beteekenis van dit zinnebeeldig Voorftel is: Dat 'er, na de wechvoeringe der X Stammen na Asfyrië, no* eenige weinige Israëliten zouden overig blyven in het Land, gelyk 'er, ten tyde van Koning Hiskia, nog eenigen waren in het Land van Ephraïm, Manasfe en Zebulon , die hy door uitgezondene Loopers liet noodigen, om tot het vieren van het Paaschfeest op te koomen na Jeruzalem, 't welk van fommigen wel belpot en veragt, maar van anderen geëerbiedigd werd, 2Chron. XXX: 10, 11. Ja! na dè tweede wechvoeringe moeten 'er nog geweest zyn ; want men leest niet alleen van gantsch Juda, maar. ook van Israël, dat zy, ten tyde van Koning Jofia, het Paasch-feest plegtiger gevierd hebben, dan ooit voorheen, 2Chron. XXXV: 18. Dus zou de HEERE dat zondig Volk wel hard kaftyden, maar niet in 't geheel verdelgen , volgens 't geen 'er ftaat Jerem. XXX: ir. Met u zal ik geene voleindiging maaken: Maar ik zal u kaftyden met maate, én u niet gantsch onfehüldig houden. (2) Dus ftelt de Godtfpraak dit zo voor, dat Godt zo zou handelen met dat Volk, zo als Hy aan hetzelve gebooden had te handelen, wanneer het zyne Olyven en Druiven zou inzaamelen: Zy mogten de takken niet te naauwe doorzoeken, noch de druiven agter zich naleezen, maar zy moesten 'er iets van overlaaten tot eene Naleezinge voor den Wees, de Weduwe, en den Vreemdeling, Deut. XXIV: 20, 2.1, Levit. XIX: 10. Üp die zelfde wyze wordt Ezra ook gezegd gefproken te hebben in zyn IV Boek, 't welk onder deApokryphe is, Cap. XVI: 29—32. Ja van Céne Stad zullen 'er alleen tien overblyven, en twee van het veld, die zich verfleeken zullen hebben —. Gelyk als in een Olyf hof aan eiken boom drie, of vier Olyven overig zyn: Of, gelyk aan ee. nen Wyngaard, die afgeplukt is, fommige druiven alleen worden overgelaaten by de geenen, die den Wyngaard naerftelyk doorzoeken. Alzo zullen ''er in die dagen drie, of vier worden overgelaaten by de geenen, die hunne buizen doorzoeken met het zwaerdt
BE-



BEZITTEN.
BEZITTEN.
501
BEZITTEN. (Zalig zyn de Zagtmoe. digen , want zy zullen het Aardryk beërven, Matth. V: 5, of, gelyk 'er ftaat Pf. XXXVII: 11.) 00 Onder de zo bemoedigende Zaligfpreekingen van den Heere Jefus is deeze , in volgorde , de Derde. (Nft) Hy fpreekt van Zagtmoedigen, die zich Zagt- en Ootmoedig gedraagen voor Godt, niet murmureeren, noch klaagen over hunnen ftaat, maar berusten in de beftellingen zyner Vry- en Oppermagt, al is het, dat hunne Ligchaamlyke of Geestelyke bedeelingen wat bekrompen zyn, of dat Hy hen voor harde beproevingen bloot ftelt, altoos vertrouwende , dat het de Heere zal wel maaken op zynen tyd , en dat alle dingen , fchoon onaangenaam voor vleesch en bloed, hun zullen moeten medewerken ten goede. Die ook Zagtmoedig zyn in hunne verkeeringe met de menfchen: Zich niet ligtelyk vertoornen; liever leed lyden, dan zich wreeken; die wanneer zy Dwaalenden zoeken te rechte te brengen , of de geenen, die tegenftaan willen beftraffen, dat doen met Zagtmoedigheid, niet om te verbitteren, maar om te verbeeteren. Van de ZAGTMOEDIGHEID is onder dien tytel meer gezegd. Menfchen van dien itempel (3) fpreekt de Heere Jefus Zalig, en hy geeft reede van die Zaligfpreekinge. CNN) Aan de Zaligheid der zulken , die de Zaligmaaker zelf zalig fpreekt, kan men niet twyffelen. Zy zyn reeds Zalig wegens hun gemoedsgeftel. Zy zyn daar in den Zagtmoedigen Jefus gelyk, Matth. XI: 29, en een zagtmoedige en ftille geest is kostelyk voor Godt, 1 Petr. III: 4, draagt zyne goedkeuringe wech , en dat is alreeds zalig zyn. C33) In het byzonder is dit de reede van hunne tegenwoordige Zaligfpreekinge, dat zy het Aardryk zullen beërven, of bezitten. Daar Godts Koningryk niet is van deeze Waereld, en deszelfs goederen niet aardsch zyn, maar geestelyke Zeegeningen, hebben veele Uitleggers zich zeer verpynigd om deeze woorden te verklaaren; fommigen op eene vergezochte, en weinig waarfchynlyke wyze. Zouden deeze Zagtmoedigen niet kunnen zyn de Christenen , die zich, onder de bloedige Vervolgingen der Jooden, en vooral der Roomsch- Heidenfche Keizeren , zo ongemeen zagtmoedig gedraagen
hebben, waar van zelfs Heidenfche Schryvers hun getuigenis geeven , zo dat zy geen tegenweer booden, fchoon zy, dag by dag, als fchaapen ter flagtinge geleid • wierden? En zou men dan het beërven van hei Aardryk niet mogen verftaan van de uitbreidinge en bevestiging der Kerke , ten tyde van Keizer Konflantyn den Grooten, door geheel het Roomfche Ryk,'twelk zich destyds uitftrekte over het grootst gedeelte der toen meest bekende Aarde? Veelen verklaaren van dien tyd het vreugdegejuich: De Zaligheid, en de kragt, en het Koningryk is geworden onzes Godts, en de magt zynes Christi, Openb. XII: 10. Een groot Schriftvcrklaarer geeft inoyerweeginge (voorönderfteld zynde, dat de Heiland deeze Belofte ontleend hebbe uit Pf. XXXVII: 11.) of men niet zou mogen vermoeden, dat Hy hier niet fpfeeke van de Zagtmoedigen van alle tyden in 't gemeen, op welke allen deeze Belofte zeker niet toepasfelyk is ; maar bepaaldelyk van die Zagtmoedigen, van welken de Pfalmist fprak; en die zyn, naar het Propheetisch beloop van dat Zangftuk, de Geloovigen van de laatfte tyden , wanneer de gewelddry vende Godtloozen, die op den Rechtvaerdigen loerden, en hem zochten te dooden, zullen uitgeroeid zyn, en de Rechtvaerdigen bevryd zyn van hunnen overlast, vs. 9, 20, 28, 31—35, 40. Wanneer de Zagtmoedigen, die ook Rechtvaerdigen, 'sHEEREN Gezeegendcn, en Gunstgenooten heeten, de Aarde erftyk bezitten zullen , en wel in eeuwigheid, dat is, tot in de voleindiginge der Eeuwen, en dat met groote» Vreede, vs. 11 , 27, 28, 29. Overmits het nu mede behoort tot de verwachting der Kerke, dat de Koningryken der Waereld nog eens zullen worden onzes Heeren, en zynes Christi, op dat vervuld worde de verborgenheid Godts, gelyk Hy zynen Dienstknegten, den Propheeten , verkondigd heeft, Openb. XI: 15. Vergel. Cap. X: 7. Als wanneer ook het Ryk, de Heerfchappy, en de grootheid der Koningryken onder den gantfchen Heemel, zullen gegeeven worden den Volke der Heiligen in de hooge plaatfen, Dan. VII: 27. Zo zou men, het dus neemende, by de letter van 's Heilands Belofte kunnen blyven, dat de Zagtmoedigen, die in de laatfte tyden zullen leeven,het/f«r</ryk zullen beërven,'m Jollen Vreede, om dat Rrr 3 mee



5C2 BEZITTEN.
men dan nergens meer zal leed doen, of'ver■derven op den gantfchen berg van Godts heiligheid, Jef. XI: 9. LX: .1», en heiliglyk bewoonen , en een geruimen tyd erflyk bezitten zullen. Zie Vitringa, Obferv. S. L. V. C. 6.
BEZITTET uwe zielen in uwe lydzaamheid, Luk. XXI: 19. (K) In 't voorgaande had de Heere Jefus aan zyne Leerlingen zeer zwaare tyden voorfpeld. In onze woorden vermaant, of leert Hy hen, hoe zich daar tegen te fterken, hoe 'er zich onder te gedraagen. (SN) Zy moesten hunne ziele , zich-zelven , bezitten. De Onderdrukkinge, zegt Salomo, Pred. VII: 7-> zou wel eenen wyzen dul maaken. Ze maakt hem mismoedig, vervoert hem tot morrend ongeduld, doet hem wel eens vervallen tot wanhoop, zo dat hy den dood wel zou verkiezen boven het leeven. Wanneer zulke Hartstochten fterk op hem werken, dan bezit by zyne ziele, zich-zelzclven niet, maar hy wordt van die overweldigd, in bezit genomen, die neemen de heerfchappy over hem aan , en ftuwen hem voort tot gevoelens en daaden , die hy, by bedaarde zinnen, zou verfoeijen. Afaph bezat zyne ziele niet, toen hy, nydi°' over den voorfpoed der Godtloozen, daar over met zo veel onvernuft, en ono-eftuimheid reedeneerde , Pf. LXXIII:
o , en ai, 22. Maar kan iemand die zo
on°eftuime hartstochten zo bedwingen , dat3hy de bedaardheid van Geest bewaare, den moed niet laate zinken, van het fpoor der reede niet afwyke, dan kan hy gezegd worden zyne ziele te bezitten, over zynen geest te heerfchen. Daar toe is de Lydzaamheid een kragtig middel , daarom is de vermaaning: Bezittet uwe ziele (33) in uwe Lydzaamheid. Van de LYDZAAMHEID is onder, dien tytel uitvoerig gefproken in des V. D. 1. St.p.424—. 'tZal dan genoeg zyn, 'er kortelyk van te zeggen, dat zy onder die verdrukkingen niei moedeloos moesten worden , om te zeggen : De HEERE beeft ons vergeeten , d HEERE beeft ons verlaaten, maar vee meer in ftilheid en vertrouwen hunne gehoor zaamheid'zoeken; berusten in de beftellingei zyner Voorzienigheid, in vertrouwen, da Hy hen niet zou laaten verzocht worden bo ven vermogen, dat die dingen, fchoon geei oorzaak van vreugde voor het vleesch, maai
BEZITTEN.
wel van droefheid, evenzvel van zich zullen geeven een vreedzaame vrucht der gerechtigtigheid, want de beproevinge des geloofs werkt lydzaamheid, de Lydzaamheid bevinding, en de bevinding hoope, eene hoope, die niet befchaamt, en dient dus tot verdere volmaaking, Rom. V: 3,4,5, Jak. I: 3, 4. Daar door bewaart men de kalmte in zyn gemoed , en verkloekt men zich in, en tegen de verdrukkingen. Om nu hunne ziele in hunne lydzaamheid te bezitten , moesten zy 'er vooral Godt om bidden, want de Lydzaamheid behoort mede tot de vruchten van den Geest. Paulus voegt daarom deeze twee dingen te faamen: Zyt geduldig in dc verdrukkinge: Volhardt in den gebede, Rom. XII: 12—. Hun Lyden niet zwaarer weegen, dan't geen ooit iemand overkoomen was , om te zeggen: Waar is eene fmerte, gelyk deeze myne fmerte? Maar het vergelyken met het Lyden, 't welk zo veele andere Godtsmannen in vroegere tyden was overgekoomen; en inzonderheid met het bitter lyden van hunnen Heer en Meester Jefus. Deeden zy dat, dan zouden zy moeten bekennen, dat, in vergelykinge van dat, hun lyden maar een ligte verdrukkinge was—. Zich veel te binnen brengen de groote Bèiofte van hunnen getrouwen Meester: Zalig zyt gy, als de Menfchen u fmaaden, en u vervolgen, om mynen't wille. Verblydt, en verheugt u, want uw loon is groot in de heemelen, Matth. V: 10, 11—. Zich opbeuren met te denken aan voorheen bevondene hulp en onderfteuning, zo als David zeide: Wat buigt gy u neder, 6! myne ziele? Wat zyt gy onrustig in my? Hoop op Godt: Ik zal Hem nog looven, want Hy is de menigvuldige verlosfinge mynes aangezigts, en myn Godt, Pf. XLII: 12. In 't byzonder ook met de Belofte van Bewaaringe voor het toekoomende. (3) En in dat verband ftaat deeze vermaaning met deeze ; naastvoorige verzeekeringe vs. 18. Doch niet een haair uit uwen hoofde zal verhoren ! gaan. Een Spreekwoordelyk gezegde, 't welk zaaklyk in zich opfluit , dat, hoe . zeer hunne Vyanden ook mogten woelen i en woeden, zy evenwel geen haair breed : verder zouden kunnen gaan, dan Godt hen . zoude toelaaten; dat daar, zonder zynen 1 wille, geen haair van hun hoofd zou kun• nen uitgetrokken worden , Hy nog veel
min-



BEZITTEN.
BEZITTEN.
503
minder zou gedoogen, dat hun eenig het allerminst nadeel zou worden toegebragt, ten aanzien van hunne eeuwige belangen. Hier van verzekerd zynde, hadden zy niets te vreezen, Luk. XII: 7, moesten zy niet mismoedig worden; maar hunne ziele bezitten in hunne Lydzaamheid.
BEZIT (Staat op, 6 Godt! Oordeelt hel Aardryk; Want gy) alle Natiën , Pf. LXXXII: 8. In 't begin van deezen Pfalm wordt Godt vertoond , als zich vertegenwoordigende in de Vergaderinge van zulken, die, wegens het aanzienlyk ampt, dat zy bekleedden, Goden genoemd wierden. Voornaame Uitleggers oordeelen , dat men hier moete denken om den in het vleesch verfcheenen Godt, den Heere Mesfias, zich als vertegenwoordigende in 't midden van de Hoofden des Joodfchen Volks, die Goden genaamd wierden, om dat zy zaten op den Stoel van Mofies. Men zoude dit nader kunnen bevestigen, wanneer men hunne wangedraagingen in dien tyd wilde vergelyken met het geene, waar over Hy hen hier te reede fielt, vs. k en 5. En waar in zy, in weerwil van zyne vermaaningen waren blyven voortgaan, vs. 3, 4. Men vergelyke Zephanja IIL Men zie vs. a,3' 4- de teekening van die Godtvergeetene Vergaderinge, en vs. 5. hoe zy door den HEERE beftraft en vermaand zyn; maar zonder zich te verbeeteren : De Rechtvaerdige HEERE is in het midden van hun — alle morgen geeft Hy zyn recht in '2 licht — .* Doch de verkeerden weeten van geene fchaamte. Op een zo fchreeuwend, en onverbeeterlyk wangedrag, laat de HEERE de uitfpraak volgen van het over hen bepaalde Strafvonnis : Ik hebbe viel gezegd : Gy zyt Goden —. Maar, als een der Vorften zult gy vallen, vs. 6, 7. Naar de Dichterlyke verbeelding wordt dit vonnis door deomftanders toegejuicht, en , ter daadelyke uitvoeringe 'er van, wordt de HEERE opgewekt. Staat op, 6 Godtl Staat op,twist uzue twistzaake, Pf. LXXIV: 22. Staat op , laat de Mensch zich niet verfterken , Pf. IX: 20. Oordeelt het Aardryk, of het Land, het Joodfche Land , dat is deszelfs Inwoonders , die ook, zo wel als hunne Overheeden, het Land hebben vervuld met Godtloosheid, zo dat het is geworden als een ander Edom, eene Landpaale van Godtloosheid, Dus wil¬
len zy Hem opwekken, om nu uit te voeren het Oordeel, 'twelk over die zo genaamde Goden gedreigd was, om die drie Herders die getoond hebben , een walge aan u te hebben, de Oudften, of Ouderlingen de Schriftgeleerden, de Overpriesters, zy die waakten , die antwoord gaven , en den HEERE fipys-offer bragten , af te fnyden in eene maand, en uit te roei jen uit de hutten Jakobs, Zach. XI: 8, Mal. II: 12. En ook hun Volk , dat niet gefchroomd heeft de Wetten tc overtreeden, de inzettingen te veranderen, en het eeuwig Verbond te vernietigen, Jef. XXIV: 5,'6. En dus waerdig, dubbel ivaerdig , dat Gy dien Dag doet aanlichten , die zal zyn als een brandende Oven, die hen in vlamme zetten, en hun noch tak , noch wortel laaten zal, Mal. IV: 1. Om Hem daar toe als aan te moedigen, voegen zy 'er by: Want Gy bezit alle Natiën. 00 Voornaame Uitleggers hebben deeze woorden vertaald in den ioékoomenden tyd: Gy zult bezitten, erflyk, of tot een erfdeel bezitten alle Heidenen. Want het is zeker, dat het woord ^lU in veele
plaatfen de beteekenis heeft van Erven, erflyk bezitten, Exod. XXIII: 30, Jof. XIV: 1, &c. Vooral Zach. II: 12. Dan zal de HEERE Juda erven voor zyn deel. En dat door het woord D'lJ doorgaans de
Heidenen worden aangeduid , is overbekend: Dat de Heere Mesfias die tot zyn erfdeel ontvangen en bezitten zoude, behoort tot de Belofte, door den Vader aan Hein gedaan: Ik zal hem een deel geeven van veelen, Jef. LUI: 12. Eisch vanmy, en ik zal de Heidenen u geeven tot uw erfdeel, en de einden der Aarde tot uwe bezittinge, Pf II: 8. Alle einden der Aarde — zullen zich tot den HEERE bekeeren , en alle geftachten der Heidenen zullen voor uw aangezigt aanbidden: Want het Koningryk is des HEEREN, en Hy heerscht onder dc Heidenen, Pf. XXII: 28, 29, &c. (3) Volgens het reedegeevend woordeken Want koomen deeze woorden hier voor als een reede van aandrang, dat de HEERE wilde opflaan, en het Aardryk oordeelen. Recht zo! Want, behalven, dat zy de maate hunner Vaderen ongerechtigheid vervuld hadden , en zyne gerechtigheid , uit dien hoofde, eischte, dat Hy niet langer



5o4 BEZOEKEN.
ger zweege, maar zich opmaakte om hun hun werkloon te vergelden , en toe te meeten in hunnen boezem, Jel'. LXV: 6, 7, zo was het ook noodzaaklyk, zoude Hy ooit alle Heidenen eens bezitten, als zyn Erfdeel. Want, 'er niet mede te vreeden, dat zy den Heere Jefus gedood hadden, zo vervolgden zy ook zyne Apostelen, en verhinderden die te fpreeken tot de Heidenen, 1 Thesf. II: 15, 16. Zoude Lly dan eens heerfchen van Zee tot Zee, en zouden alle Heidenen eens bewoogen worden,om Hem te dienen, volgens Pf. LXXII: 8—11 , zo moest eerst de Middenmuur des affcheidfels, naamelyk, de Wet des vleeschlyken gebods, die de Heidenen buiten geüooten hield, verbroken, en de Overheeden en Magten uitgetoogen, en in het openbaar ten toon gefield worden, Ephef. II: 14, 15* Kolosf. II: 14, 15. En dat Hy dat waarlyk door zynen Kruisdood gedaan hadde, konde niet beter openbaar worden, dan dat Hy het Folk der Vorfien, de Romeinen, deed optrekken , om , als een overftroomende vloed, de Stad en het Heiligdom , Jeruzalem en den Tempel, te verderven , en , ter voleindiginge toe, te verwoesten , volgens 't geene 'er vastelyk over beflooten was, Dan. IX: aö, 27. Zo moest de val der Jooden de zaligheid, en rykdom der Heidenen worden , Rom. XL
II, 12.
BEZOEKEN zegt zo veel , als tot iemand koomen, om hem van naby te zien, met hem tc fpreeken, en te handelen, 't zy met een goed, 't zy met een kwaad oogmerk , en menigmaal wordt dat woord gebruikt van Menfchen; en van Godt. (fl) Van Menfchen: (NN) Ten goede, om anderen iets te brengen , of naar hunnen welftand te verneemen. Zo bezocht Simfion zyne Huisvrouw, en bragt haar een geitenboksken, Richt. XV: 1. David werd dooi zynen Vader na het Leeger gezonden, om zyne Broeders te bezoeken, en na hunner welfiand te verneemen, en hun eenige ver verfchingen te brengen , 1 .Sam. XVII 17, 18. Paulus en Barnabas wilden de Broe ders bezoeken in elke Stad, om te vernee men , hoe zy het hadden , Hand. XV: 36 En Mofes, opgevoed, en groot gewordei aan het Hof van Pharao, nam zich voor, om zyne Broeders , de Kinderen Israëls, t< bezoeken, en te troosten in hunnen druk Hand. VII:23. Kranken te bezoeken,Matth
B E Z O E K E N.
XXV: 36. En andere Elendelingen, als Weezen en Weduwen te bezoeken in haare verdrukkinge, die te troosten, en , naar haare behoeftigheid, daadlyke hulp toe te brengen , is een voornaame pligt van den zuiveren , en onbevlekten Godtsdienst voor Godt, en den Vader, Jak. I: 27. Zo vermaant ook J. Sirach, Cap. VII: 36, 37; Onttrekt u niet van den weenenden, en treurt met de geenen, die treuren. Weest niet traag in het bezoeken der Kranken: Want, om zulker dingen wille zult gy bemind worden. (33) Ten Kwaade leest men ook van een Vyandig bezoeken. Godt belooft aan zyne Kerke, voorgelfeld onder het Zinnebeeld van een Wyngaard, ze dag en nacht le zullen bewaaren, op dat de Vyand ze niet bezoeke, Jef. XXVII: 3. (3) Van Godt duidt het Bezoeken aan, dat Hy zich op eene byzondere wyze werkzaam betoone , omtrent eenen Perfoon, of Volk, of om te ftraffen, of om wel te doen. (NN) Het is ten Kwaade, als Godt vraagt: Zoude ik over diedin» gen geene bezoekinge doen ? Zou myne ziele zich niet wreeken aan zo een Volk, als dit is? Jerem. V: 9. Als Hy dreigt : Ik zal hunne overtreedinge met de roede bezoeken, Pf. LXXXIX: 33. Ik zal over de Waereld de boosheid bezoeken, Jef. XIII: 11. Jeruzalem is de Stad, die bezocht zal worden, Jerem. VI: 6, en veele andere plaatfen. (33) Ten Goede: («) De HEERE bezocht Hanna , en zy werd bevrucht, 1 Sam. II: 21. 00 Lly bezoekt het Land, als Hy reegen en vruchtbaare tyden geeft, Pf. LXV: 10. (y) Zyn Volk, om het te verlosfen van onder zyne verdrukkingen, Exod. III: 16, 17. De befiootenen in de gevangenisfe zouden, na veele dagen, weder bezocht worden, Jef. XXIV: 22. (?) Door het uitzenden van zynen Zoon , zo , om Zondaars te onderwyzen, als om hun met denzelven heil en zaligheid te doen toekoomen, wordt Godt gezegd, zyn Volk bezocht t£ hebben, Luk. I: 68. VII: 16. (O Godt wordt gezegd de Heidenen bezócht te
• hebben , door zyne Apostelen tot hen te
• zenden , om zich uit hun een Volk aan te . neemen voor zynen naam, Hand. XV: 14.
1 BEZOEKEN zal ik de misdaad der Va, deren aan de Kinderen, tot in het derde en : vierde Lid —, Exod. XX: 5. Dit is , in , het Tweede Wetwoord, de gedreigde , Straffe voor de geenen, die Beelden zouden



BEZO E K E N.
BEZOEKEN. 505
den maaken en dienen. Men zie daar van in des II. D. 1. St. p. 479. onder den Tytel van DRIEDE, of DERDE.
BEZOEKEN, (Na drie jaaren kwam ik, te weeten, Paulus, wederom te Jeruzalem, om Petrus te) Gal. I: 18. Voor drie jaaren was hy, als een Saulus, als een vervolgzieke Pharizeèr, als een woedend Schrikdier , blaazende moord en dreiging tegen al wat Christen heette, uit Jeruzalem uitgegaan ; thans keerde hy derwaards weder, als een Paulus, als een Christen, als een Apostel. Sinds zyn vertrek uit Jeruzalem, en zyne bekeering op den weg na Damaskus, was hy tc Jeruzalem niet geweest, maar had zich alle de genoemde drie jaaren bézig gehouden , met het Euangelie te verkondigen in Arabie; van daar wedergekeerd zynde te Damaskus, vs. 17, vond hy goed, om ook eens weder te keeren na Jeruzalem» Het oogmerk van die reize was, om Petrus te bezoeken •" 00 Om met eenen zo voornaamen Apostel kennis te maaken; om hem betuiginge te doen van zyne overéénftemminge met hem in het ftuk der predikinge van het Euangelie onder de Heidenen, waar toe hy van den Heere uitdruklyk geroepen, en Petrus opgewekt was door een merkwaerdig geheim - gezigt, Hand. IX: 15. X: 10—16. XI: 1—18. En in 't byzonder ook, om aan Petrus, en andere Geloovigen verflag te doen van zyne wonderbaare Bekeeringe , waar van zy tot hier toe niet anders gehoord hadden, als by gerugte, zo als is op te maaken uit vs. 22, 23, 24. (3)'t Was dan niet: 0?N) Om van Petrus, aangaande zyne Leere en Bediening, eenig nader onderwys te ontvangen. Hy, die reeds drie jaaren in den dienst van het Euangelie was bézig geweest , en , zo wel als een der andere Apostelen,, door den Geest onderweezen was van, en geleid in alle waarheid, had het onderwys van eenen Mensch niet noodig. (33) Ook niet , om door Petrus in zyne Apostolifche Bedieninge bevestigd te worden. Hy , die zo onmiddelyk van den Heere geroepen was, behoefde door eenen mensch niet bevestigd te worden. Wy leezen Cap. II: 9. wel, dat Jakobus, Cephas, dat is Petrus, en Johannes hem de rechterhand der gemeenfehap gegeeven , en daar door als hunnen Mede-Apostel er/. Deel. II. Stuk.
kend hebben; maar geenzins, dat zy hera de handen, het teeken der bevestiginge, opgelegd hebben. ())) Allerminst, om aan Petrus , als ware die de voornaamfte , en het; Hoofd der Apostelen , een byzonder Eerbewys , als een foort van hulde , te betoonen. Dat kan men niet verwachten van eenen Paulus, die zich gelykwaerdig agtte met alle de andere Apostelen , in geen ding minder, dan de uitneemendfteApostelen, 2 Kor. XII: 1 r. Hy kent ook aan Petrus wel eene uitneemendheid toe, maar geene grootcre, dan aan Jakobus en Johannes; want hy zegt van alle die Drie, dat zy geagt waren pilaaren tc zyn, Cap. II: 9. Had hy ook aan Petrus zo eene Opperhoofdigheid toegekend , dan zoude hy in de laatst aangehaalde plaatfe Petrus wel het eerst genoemd hebben , en niet Jakobus. Behalven Petrus , heeft hy te Jeruzalem ook Jakobus gezien en bezocht, vs. 19. Naauwlyks is wederleggenswaerdig het voorgeeven van Bellarmyn , dat Petrus zeekerlyk meer moete geweest zyn, dan Jakobus , om dat het eigenlyk oogmerk van Paulus reize is geweest, niet om Jakobus, maar om Petrus te bezoeken. De Broeders van Ahazia waren gekoomen, om de Zoonen des Konings te groeten , 2 Kon. X: 13. Zou dat hun oogmerk alleen geweest zyn, en niet te gelyk ook, om den Koning te begroeten? Maagd Maria maakte zich op, en kwam in het huis van Priester Zacharias , én zy groette Elizabeth , Luk. I: 39,40. Zou dat alleen het oogmerk haarer reize zyn geweest, en niet te gelyk ook, om Zacharias te bezoeken, en te groeten P En 't zy eens zo, dat Paulus een byzonder Eerbewys aan Petrus betoond hebbe, dat kan hy gedaan hebben, als aan eenen ouderen Apostel, en dan zal men daar uit geenzins kunnen afleiden, dat den Roomfche Pauzen, als de gewaande Opvolgers van Petrus, zo een buitenfpoorig en byna Godtlyk eerbewys toekomt, als zy van geheel de Kerke, zelfs van Keizers en Koningen, eifchen. Vergclyk Gleichens Epift. Gal. p. 82^t.
BEZOEKEN (De zuivere en onbevlekte Godtsdienst voor Godt en den Vader is, Weezen en Weduwen) in haare verdrukkinge, en zich - zeiven onbefmet bewaaren van de Waereld , Jak. I: 27. (X) De Godtsdienst, of Godtsdienfligheid, die men oeffent voor, als S s s on-



5o5 BEZOEKEN.
onder het oog van Godt den Vader, die met geen uiterlyk vertoon te paai jen is, maar op het hart ziet, en dat ook eischt, en waar door men Hem zoekt te behaagen, en te vereeren , moet zuiver zyn , en onbevlekt. Zuiver in de oogmerken ; niet gelyk der geener, die van de Godtzaligheid een gewin maaken, die, om op het fmeer van"anderen te leeven , door fchoon fpreeken en pryzen, de harten der Eenvouwdigen verleiden , of inneemen: En in deidaad geen Dienaars zyn van den Heere, maar van hunnen buik, Rom. XVI: 18. Ze moet ook onbevlekt zyn: Niet gelyk der geener, die wel eene gedaante hebben van Godtzaligheid; maar de kragt "er van verlochenen : zynde meer liefhebbers der vjellusten, dan liefhebbers Godts, a Tim. III: 4 ■> 5- (3) Als wy dit in het oog houden, en te gelyk in aanmerkinge neemen de geaartheid van fommigen onder de geenen, aan welken de Apostel fchreef, dan zullen wy kunnen opmaaken, om wat reede Hy hier, zonder te fpreeken van andere pligten der Godtsdienftigheid, zich juist tot de twee hier alleen genoemde bepaalt. CNN) De Godtsdienst moet zuiver zyn , en onbevlekt. («) Zuiver. Men moet Weezen en Weduwen bezoeken. Dit is zeekerlyk een voornaame Pligt. Godt zelf is 'ereen groot Voor ftander van, Pf.LXVIII: 6. CXLVI: 9. In menigte van plaatfen toont Hy 'er zyne bezorgdheid voor, Exod. XXII: sa—24. Men moest haar recht doen, en haare twistzaake twisten , Deut. X: 18, Jef. I: 17, Jerem. XXII: 3, Zach. VII: 10, &c. Maar het is niet evenveel hoe, en welke Weezen en Weduwen men bezoeke. De Pharizeen bezochten ze ook; maar zeekerlyk zulke, die gegoed waren, want, onder den fchyn van lang te bidden, aten zy de huizen der PPcduwen op, Matth. XXIII: 14. Maar hier wordt gefproken van Weezen en Weduwen, die in de verdrukkinge waren. Weezen zonder V%der, Weduwen zonder Man , ontzet van voorzorge en kostwinninge, gedrukt door armoede , veelal nog veragt , en onderdrukt door anderen, die zich niet ontzien, om ze, op de eene of andere wyze, te berooven, of in haar goed recht te verkorten , om dat zy van die geen tegenweer , of weêrwraak hebben te vreezen. Men denke aan de Weduwe, en de meêdoo-
BEZOEKEN.
genlooze behandelinge van haaren Schuldeisfeher, aKon. IV: 1. Aan denOnrechtvaerdigen Richter , en de Weduwe, die hem zo lang , en tot vermoeijens toe , moest lastig vallen , hy wilde haar recht doen tegen haare wederparty e, Luk. XVIIL a, 3, 4. In zulke, of foortgelyke omftandigheeden moet men Weezen en Weduwen bezoeken , om naar haaren kommerlyken ftaat te verneemen, een troostlyk woord toe te fpreeken, naar derzelver belang en nood het vorderen, goeden raad te geeven , en ze, in haaren druk, daadelyk te onderfteunen, 't zy door weldaadigheid, indien zy arm zyn, 't zy door zich haarer zaake aan te neemen, indien zy door anderen verongelykt worden. Indien dat gedaan wordt uit een zuiver oogmerk , uit een beginfel van menschlievenheid en pligt, zonder eenige byeindens te bedoelen , dan is zo een bezoeken een voornaam deel van den zuiveren Godtsdienst. (Jf) De Godtsdienst moet ook Onbevlekt zyn. Des eischt die als een tweeden pligt, dat men zich-zelven onbefmet bewaare van de Waereld, Dat is, van haare bégeerlykheeden: De -begeerlykheid der Oogen , de begeerlykheid van het Vleesch, en de Grootsheid deezes Leevens. Die dingen zyn het, die den mensch verontreinigen. Die aan te kleeven, is onbeftaanbaar met de Godtsdienftigheid. Men kan Godt en den Mammon niet te gelyk dienen; Godt en de Waereld niet te gelyk lief hebben. Die de Waereld lief heeft, de liefde des Vaders is niet in hem. De Vriendfehap der Waereld is de Vyandfchap Godts, 1 Joh. II: 15, 16, Jak. IV: 4. Die dan waarlyk Godtsdienftig zyn , moeten der Waereld niet gelykvormig worden in haare bégeerlykheeden. Zyn zy eenmaal, door de kennis van onzen Heere en Zaligmaaker, ontvlooden de befmettingen, die in de Waereld zyn, zy moeten zorg draagen, dat zy zich niet wederom laaten inwikkelen, veel min , overwinnen door dezelve. Integendeel, zich benaerftigen, om zich-zelven, meer en meer, te reinigen van alle befmettingen des Vleeschs en des Geests. Gefchiedt dat met een heilig oogmerk :" Niet, om van menfchen gezien en toegejuicht te worden; maar, om zyne heiligmaakinge te voleindigen in de vreeze Godts, en Godt te verheerlyken in het Ligchaam en in den Geest, dan zal de Godtsdienstigheid van zo eenen
On-



BEZOEKEN.
Onbevlekt kunnen genoemd worden , en dus wordt het door den Apostel met recht voorgemeld als een andere pligt van den Godtsdienst, dat men zich onbefmet bewaare van de Waereld. (33) Wat mag de reede zyn, dat de Apostel zich thans maar alleen bepaalt tot die twee pligten van den Godtsdienst? Naar 't my toefchynt, moet die gezocht worden in de geaartheid van fommigen onder de geenen , aan welken hy fchreef. (*) 'Er waren 'er, die zich verhovaerdigden op hunnen rykdom. Men mag dat opmaaken uit Cap. I: io, n. Hoogmoedigen, die met veragtinge nederzagen op de Armen, en die onèëre aandeeden, Gap. II: i—5. Kneevelaars, die, om zich te verryken, den loon hunner Werklieden verkortten, Cap. V: 4 > 6- Van lieden van zulk een flegten {tempel kan men met recht vermoeden, dat zy ook Weezen en Weduwen, die hun niet konden wederftaan, wel verongelykt en onderdrukt zullen hebben. Die Lieden moesten dan weeten, dat de zuivere Godtsdienst 'er niet in beftaat , dat men maar zegge: Ik hebbe het geloove,en zich ondertusfchen meedoogenloos gedraagen omtrent Armen en Behoeftigen , die ons om byltand aanfmeeken : Maar dat het Geloove zich leevendig moete betoonen in werken der Liefde, zo als hyin 't breede aantoont, Cap. II: 14—2.0. Voor zulken is het, dat het de zuivere Godtsdienst is, dat men Weezen en Weduwen bezoeke, 't welk te gelyk in zich opfluit, dat men zich jegens andere Elendigen verftandiglyk gedraage. (£) Er waren 'er ook onder, die overgegeeven waren aan hunne wellusten. 'Er waren 'er , die wel baden, maar alleen om dingen, die kondendienen, om het vleesch te verzorgen tot zyne bégeerlykheeden, en die door te brengen in hunne wellusten. Deezen waren Overfpeelers en Overfpeeleresfen, Cap. IV: 3, 4. Nydigen en Twistgierigen, vs. 1, a, 5. Anderen , die Slempers en Brasfers waren, die lekker lyk leefden op Aarde, de wellusten volgden , en hunne harten voedden, als in eenen dag derfagtinge, Cap. V: 5. Zulken moesten niet denken, dat het genoeg ware, belydenis te doen van de Christelyke Geloofsleere: Dat zy verre ! Die moet ook beleefd worden. Was Godt. zaligmaakende genade aan hun ver ficheenen. bekend gemaakt, zy moesten dan 00b
BEZOEKINGE. 507
denken , dat die , onder anderen, ook eischte , maatiglyk te leeven, en Wdereldfche bégeerlykheeden te verzaaken, lit. 11: 11, ia. Voor zulken was het, dat hy fchreef, dat het de Onbevlekte Godtsdienst is, dat men zich-zeiven onbefmet bewaare van de Waereld.
BEZOEKINGE (Ik zal ten zelfden dase} doen over allen , die over den dorpel fipringt, Zeph. L 9- GÖ Pie $re,f" kende wordt ingevoerd is de HEERE, de Jehovah, welke naam mede in zich opïluit , dat Hy den Schuldigen niet zal onfehüldig houden. Hadden die van Juda en Jeruzalem zich afvallig en wederfpanmg tegen Hem gedraagen, zy zouden dan ook eerlang moeten ondervinden, dat Hy een grimmig Wreekerisaan zyne wederparty ders. De dag, ter openbaaringe van zynen toorn , en rechtvaerdig oordeel, was naby, vs. 7. Die dag wordt vs. 8, genoemd de Dag des Slagt-offers des HEEREN. 't Spreekt dan van zelf, dat de Bezoekinge hier is eene bezoekinge ten kwaade, waar m de HEERE zyne hand tegen hen zou uitfi'rekken , vs.4,met grimmigheid van grooten toorn. Behalven anderen , vs. 4, 5, 6, 7. (3) Ook over allen, die over den dorpelfiprongen. Deeze Spreekwyze komt maar eens voor in den Bybel. Des verfchillen ook de Uitleggers. (NK) Eenigen willen, dat 'er door worde aangeduid eene groote oneerbiedigheid omtrent den Tempel, en den daar in te verrichten Godtsdienst. De Priesters der Philiftynen kwamen niet op den dorpel van den Tempel van hunnen Afgod Dagon. Zy betraden denzelven nier; en dat was uit eerbied, om dat het hoofd en dehandpalmen van hunnen ter neêr geworpenen Dagon aan den dorpel geleegen hadden, 1 Sam. V: 4,5- M*ar de deezen wip. ten luchtig been over den dorpel van het Huis des HEEREN, tegen het geen Salomo leerde: Bewaart uwen voet, als gy ten huize Godts ingaat, Pred. IV: 17. in tegenoverftellinge van den eerbied der Afgodifche Philifiynen, toonden de Jooden m de laatfte tyden van den Eerften lempel zo weing ontzag te hebben voor Godt en zvn Huis, datzy, als huppelende enjpringende over den dorpel, hetzelve, los van zinnen, zonder eenig bewys van eerbied, uit- en inliepen, 't Konde niet mislen, of dat moest Gode grootelyks mishaagen. Sssa Dt



508. BEZOEKINGE.
Die Hem dienen , moeten Hem dienen met. vreeze, en , ten blyke daar van eerbiedig en demoedig koomen tot, en vertrekken .uit-zyn Heiligdom, 't Was daarom gebruikelyk , dat , wanneer een Priester, een Leviet , of wie het ook mogt zyn, zyn werk had verricht in den binnenften Voorhof, en weder heen gaan wilde, niet anders uitging, dan een weinig op zyde, en als agtèrwaards, om dat men het voor onbetaamlyk hield, den Tempel, en Godt, die 'er in woonde, den rug toe te keeren. Gelyk ook de Jooden, nog heeden ten dage, eenigzinds agtèrwaards uit hunne Synagogen gaan, zo als Buxtorf aanmerkt in Synag. Jud. C. X. Behalven de Joodfche Meesters, is deeze fpreekwyze zo opgenomen by Hottingerus, ï''Empereur:, Scheringham, als ook by Lundius, zo als te zien is in zyne Joodf. Heiligdomm. B. II.
C. XXIX. S» 33— D. I. p. 584. Ook by den Geleerden Mark, en nagevolgd door den Eerw. Nieuwland, Lctterk. Verluft*
D. II. p. 55. (33.) Anderen neemen in opmerkinge 't geen 'er aanftonds op volgt: Die het huis hunner Heeren vervullen met gevoeld en bedrog. Te weeten, zulke Heeren, die zich niet ontzien, geweld te doen aan den man, en aan zyn huis; aan een iegelyk, en aan zyne erffenisfe : Welker huizen vol zyn van bedrog, gelyk een kouwe vol is van gevogelte, en dat alles , om zich-zelven groot en ryk tc maaken , Jerem. V: 27, Mich. II: 2. Nu ziet men al dikwils, dat de Knegt is, gelyk zyn Lieer, waarom Salomo ook gezegd heeft: Een Heerfcher, die op leugentaal agt geeft, alle zyne Dienaars zyn Godtloozen , Spr. XXIX: 12. En zo zouden deezen, die over den dorpel fipringen, aanduiden zulke Dienaars, die, om hunne Heeren te meer te believen , zich wil- ja vlugvaerdig zouden betoonen in het uitvoeren van derzelver geld- en roofgierige beveelen, en loopen tot de huizen, waar uit het een of ander zou wech te haaien zyn , 't zy' door geweld, 't zy door bedrog; die zich den tyd niet gunnen zouden ,. om beflektelyk binnen te fluipen, of met bedaardheid 'er in te ftappen, maar met haaste over den dorpel zouden heenen. fpringen, of om de Inwoonders te overvallen, of, om door andere foortgelyke Knegten niet voorgekoomen te worden. Die even vlugvaerdig zouden
BEZOLDING.
wederkeeren met het geroofde tot de huizen hunner Heeren , heenen fpringen over den dorpel, om het geroofde hunnen Heeren aan te bieden, en zo hunne huizen te vervullen met fchatten der Godtloosheid. Zo is het begreepen by Plevier over Zephanja, en volgens hem, ook by A. Ezra, Lizerus, Tarnovius. Die met geweld , zegt Polus by de Eng. Godtgel., de deuren openbreeken van zulken , welker goederen zy na zich neemen, onder voorwendfel van verbeurtmaakinge, of boete. Eene gewcldenaary, van welke zelfs de Vorsten niet vry waren, Ezech. XLV: 9, Mich. III: 1—3.
BEZOLDING (X) .beteekent voor het naast den Loon der Krygsknegten ; wy noemen dien Soldy, en daar van heeten zy Soldaaten. Zo vermaande Johannes de Dooper de Krygsknegten, dat zy zich zouden vergenoegen met hunne bezoldingen, Luk. III: 14. En Paulus vraagt: Wie dient ooit in den Kryg op eigene bezoldinge? 1 Kor. IX: 7. Dat was in vroegere tyden wel zo; maar onder de Grieken zou Perikles te Athene de eerfte geweest zyn , die, om zich de gunst van het Volk te gewinnen, het hadde ingevoerd, om aan het Krygsvolk loon te geeven. Het geld fchaarfer zynde, beftond een gedeelte van hun onderhoud in Brood, en Vruchten, en ook van Zout QSaf) waar van afkomt het woord Salaris. By de Grieken heet het 'o-ty&uv, waar van het Latynsch woord Obfonium, om te beteekenen allerlei toefpyze, die men tot het Brood eet. 't Woord 'o^io» komt voor in dc beteekenisfe van Visch, Joh. VL 9, 11. XXI: 9, 10, 13. 't Woord ï^«s gebruiken de LXX Grieken, Num. XI: 22, daar zy het Hebreeuwsch : Alle Visfchen der Zee^ vertaald hebben : v«» ri ï-tyn T%t SxbitH. En daarom zouden eenigen wel denken, dat de bezoldinge van 's Krygsvolk 'o^«««>, Obfonion genoemd wierd, om dat een gedeelte daar van ook beftond uit gezouten Visch. Vid. Brunings Compend, Antiquit. Greec. Doch wat daar van ook moge zyn, zeeker is het, dat de Bezolding der Krygsknegten by de Grieken zo wierd genoemd. (3) Voorts kan ook Bezolding heeten dat alles, het welk aan eenen , die in zeekeren post, of bedieninge gefteld is, wordt gegeeven, tot een belooning voor zynen dienst, en tot
ver-



BEZOLDINGE.
vergoedinge van den tyd , dien hy , op eene andere wyze , tot zyn voordeel zou hebben kunnen befteeden. Dus waren alle de inkomften, welke Godt den Pries. Uren, als Dienaaren van zyn Heiligdom, had toegelegd, voor hun als eene Bezoldinge. Daarom vroeg Hy hun ook eens: Wie is 'er ook onder u , die de deuren toefluit om niet ? Gy fleekt ook het vuur op myn Altaar niet aan om niet, Mal. I: io. Even zo is het ook onder het Nieuwe Testament. De Heere Jefus oordeelde, dat een Arbeider zyns voedfels, zyns loons -waerdig is, Matth. X: io, Luk. X: 7. Zo ook Paulus. Na aangemerkt te hebben, dat Godt wel uitdruklyk verbooden had, den dorfchenden Os te muilbanden , 1 Kor. IX: 9, zo vraagt hy vs. iï. Indien wy u het geestelyke gezaaid hebben, is het een groote zaak, zo wy het uwe, dat ligchaamlyk is , maaijen? En gaat vs. 13 en 14. d.us voort: Weet gy niet, dat die de heilige dingen bedienen , van het heilige eeten ? En dat die het Altaar fteeds by zyn, deelen met hét Al. taar ? Alzo heeft de Heere geordonneerd, dat zy, die het Euangelie verkondigen, van het Euangelie leeven. Zie ook Gal. VI: 6. En hoewel hy voor zich-zelven niets begeerd hadde, en liever met zyne handen werken wilde, dan dat hy iemand lastig zoude vallen , want zyn loon was , dat hy het Euangelie kosteloos verkondigde, 1 Kor. IX: 18. Evenwel had hy van andere Gemeenten bezoldinge genomen: Doch niet voor zichzelven ; maar om die van Korinthe ''er mede te bedienen, 2Kor. XI: 8.
BEZOLDINGE (de) der Zonde is dt Dood: Maar de Genadegifte Godts is het eeuwig leeven, door Jefus Christus, onzen Hee re, Rom, VI: 23. Deeze woorden zyr recht gefchikt naar het kundig Reedenbeleid van Paulus in het laatfte gedeelte van dit Hoofdft. CN) Hy ftelt twee Mogendheeden tegen malkanderen over, die beide haare Dienst- of Krygs-knegten hadden. (NN) De Eene, Godtloozer, dan de Godtlooze Athalia, dan de Godtbeftrydende Izebel, is de Zonde. LIaare Krygsknegten , die onder haare Vloekbaniere optrekken , zyn de Natuurlyke menfchen . die den Geest niet hebben; want zo lange die niet verlost zyn v<an onder haare heerfchappy , zo gehoorzaamen zy haar in dt bégeerlykheeden hunner ligchaamen, en flel
BEZOLDINGE. 5°9
len haar hunne leden tot wapenen der ongerechtigheid. (33) De andere Mogendheid is Godt. Die onder zyne Heilbaniere op-. trekken , zyn zulken, die voorheen , in hunnen Natuurftaat, ook wel geftaan hadden' onder de heerfchappy der Zonde ; maar, door de kragt van Godts genade, daar van waren vry gemaakt geworden, en zich daar na Gode ten dienfte hadden overgegeeven , om Hem tot Dienst- en Krygsknegten te zyn, ftellende hunne leden Hem tot wapenen der gerechtigheid, vs. io.—. (3) Beide deeze Mogendheeden beloonen ook haare Krygsknegten ; doch op eene zeer onderfcheidene wyze. (ftN) Die der Zonde dienstbaar zyn geweest, ontvangen van haar tot eene Bezolding den Dood, den Tydelyken, en vooral ook den Eeuwigen. Dien mogen wy niet uitfluiten, om dat de Dood hier is tegenovergefteld aan het Leeven , en wel het Eeuwig leeven. Paulus noemt dien met nadruk eene Bezolding, om dat die een welverdiende Loon is. Want, naardien de Zonde haare Dienstknegten doet optrekken, om der Onreinheid dienstbaar te zyn, en der Ongerechtigheid tot ongerechtigheid, en dus , om als met dikke en hoogverheevene Schilden aan te hopen tegen den Almagtigen, zo kan het niet misfen, of de Dood moet de Bezoldinge zyn van eenen zo Godtontéerenden dienst; de Zonde heeft niets anders, waar mede zy haare Krygsknegten, ten einde van hunnen dienst , beloonen kan. Dat wisten de Heidenen wel. Zy wisten het recht Godts, dat zy, die zulke dingen doen, des doods waerdig zyn, Rom. I: 32. Ten aanzien van Godt is de Dood een Straffe; ten aanzien der Zonde, eene Bezolding. Den Godtloozen is ze eene vergelding hunner handen, Jef. III: 11. (33) Godt, die een Belooner is der geener, die Hem zoeken, kroont en beloont zyne Krygsknegten op eene voortreffelyker wyze. Van de zonde vrygemaakt zynde, en in den dienst van Godt overgegaan zynde, ftellen zy hunneleden Hem tot wapenen der gerechtigheid: Niet als Huurlingen; maar uit verpligtinge , als Vrywilligers , met eene geheel vrywillige ziele, want zyn Volk is een Volk der gewilligheeden, Pf. CX: 3. En, gelyk zy daar in bedoelen de verheerlyking van Godts genade, en hunne vorde- ring in heiligmaakinge, zo hebben zy ook SSS3 *ot



5io BEZOLDINGE, BEZORGT.
tot hun einde het eeuwig leeven, vs. sa. Maar hoe ontvangen zy dat? Ook als eene Bezolding ? De Apostel draagt wel zorg het zo te noemen. Hy wist zeer wel, dat geen vleesch kan gerechtvaerdigd worden uit de wérken der Wet. Dat, wanneer wy alles zullen gedaan hebben, wat ons van Godt bevolen is, wy dan niet meer gedaan hebben, dan wy fchuldig zyn te doen , Luk. XVII; io. Waarom hy ook elders leerde , dat Godt ons Zalig maakt, niet naar de werken der rechtvaerdigheid, die wy gedaan hebben, maar naar zyne groote barmhartigheid, Tit. III: 5. Hy noemt het eeuwig leeven daarom met nadruk een gifte; geen loon, maar een gefchenk: Eene gifte der genade, want die zalig worden , worden zalig uit genade, Ephef. II: 8. En dus niet uit de werken, anders ware genade geen genade meer. Maar, hoe zeer uit genade , evenwel rechtvaerdiglyk ; want het is een genadegifie Godts door Jefus Christus, die het den zynen verworven heeft. Als men dit vs. en te gelyk met hetzelve het 21, en ai. vs. befchouwt, zal men zeer merkwaerdig vinden het gezegde van Mufonius, een Heidensch Wysgeer, 't welk den Jongelingen in de Schooien dikwils werd voorgehouden: VA» rl k*\»i pti* it»* —. Indien gy iets eerlyks, voortreffelyks, zult gedaan hekben, al is het, dat het u arbeid gekost moge hebben: De arbeid gaat voorby, maar het eer lyke blyft. Maar zo gy iets fchandelyks, al is het met vermaak , zult gedaan hebben , het zoete , het genoeglyke 'er van , gaat voorby , maar het fchandelyke blyft. 't Geen Kato in eene Reedenvoeringe te Numatie zeide , komt uit op hetzelfde : Cogitate cum animis veftris, ft quid vos per laborem reële feceritis; labor ille a vobis cilo recedet. Bene faëtum avobis,dum vivitis, non dbcedet. Sed ft qua per volup. tatem nequiter feceritis: Voluptas cilo abit, ncquiter faëtum illud apud vos femper manebit. Zie Aul. Gellius, Noct. Attica2,L. XVI. C. r.
BEZORGT 't geen eerlyk is voor alle menfchen, Rom. XII: i?b. (N) Het te houden gedrag,'twelkde Apostel aanbeveelt, is begreepen in het ééne woord van Eerlyk. Dit woord is hier van eene uitgeftrekter beteekenisfe , als wy 'er doorgaans aan hegten: 't Zegt niet maaralleen, dat men niemand verongelyke , vertreede oj
BEZORGT.
bedriege met zynt handelingen; maar ook meer algemeen , dat men, in zyne houdinge, in zyn fpreeken, en al zyn doen, zich betoone te zyn, zo als men, naar den eisch van onze Konfciëntie, en van Godts Woord, behoore te zyn, overéénkomftig den Stand, of de Omftandigheeden, waar in wy verkeeren, op dat wy zo een getuigenis mogen wechdraagen, als Priester Achimelech van David gaf, toen hy tot Saul zeide: Wie is toch onder alle uwe Knegten getrouw als David, des Konings Schoonzoon, en voortgaande in uwe gehoorzaamheid, en is eer lyk in uwen huize? i Sam. XXII: 14. Om zo te zyn, dat men in geen ding afwyke ter rechter-, noch ter /linkerhand, is het noodig, dat men zyne oogen fteeds voor zioh laate zyn, en in alles weege den gang zynes voets, Spr. IV: 15, s6, aj. Dat geeft de Apostel te kennen ($) als hy zegt: Bezorgt 't geen eerlyk is voor alle menfchen. (NN) Bezorgt. Dat woord is hier van nadruk, 't Leert ons, dat, om in alles zich eerlyk te betoonen, 'er eene groote bezorgdheid noodig is. Bezorgdheid voor het eigen hart, waar uit allerlei booze bedenkingen voortkoomen , Matth. XV: 19. 't Zelve is zo loos in uitvindingen , om ons, 't geen in den grond niet eerlyk is, te doen voorkoomen als eerlyk, ten minften als geöorlofd. Men mag 'er dan wel ter deege agt op geeven, op dat men, door deszelfs valfche overleggingen, niet ter zyde afgeleid worde. Agt ook geeve op zynen mond, dat ons niets ontfnappe, 't geen onzen Naasten zou kunnen benadeelen , als lasteren en kwaadfpreeken ; 't geen hem zou kunnen ergeren, als vuile en verrotte reedenen; of 't geen ons zeiven niet betaamt, zot geklap, en gekkery. Daar is veel bezorgdheid toe noodig : De tong is bezwaarlyk te temmen, in woorden niet te ftruikelen, is een groote volmaaktheid, Jak. III: s. Agt geeve op zyn gedrag, dat men niets doe, waar over ons eigen geweeten ons zou kunnen befchuldigen; of 't geen ons braaf beftaan by anderen in verdenkinge zou kunnen brengen. Daarom is het: Ziet dan, hoe gy voorzigtelyk wandelt, Eph. V: 15. Agt geeve op de geenen, met welken wy verkeeren, dat wy ons , door derzelver boosaartigheid niet laaten vervoeren, om hun kwaad met kwaad tt vergelden, waar tegen de Apostel



BEZORGD.
tel ons waarfchouwt in dit zelfde vs.; of, door derzelver voorbeeld , en aantokkelingen, zich niet laate verleiden, om met hun te loopen ter uitgietinge van allerlei ongerecbtigheeden , of ongeregeldheden. Deeze bezorgdheid moet zich niet maar bepaalen tot die weinigen, met welken wy het meest verkeeren. (33) Maar moet zich zo verre uitftrekken, dat men zich toone eerlyk te zyn voor alle menfcben; met Jofeph in het huis van Potiphar; met Daniël in het Rykshof van Nebukadnezar; met Loth in het Godtlooze Sodom. Aan den eenen kant zorg draage, dat men, ten. allen tyde, eene onërgerlyke Konfcienttehebbe by Godt, en de menfchen, Hand. XXIV: io. En aan den anderen kant, dat men zy, zonder aan iemand aanftoot te geeven, noch den Jooden, noch den Grieken, noch der Gemeente Godts, i Kor. X: 32. Zo moet men verhoeden 't geen aanleiding zou kunnen geeven tot lasteren, en, integendeel , bezorgen 't geen eerlyk is, niet alleen voor den Heere, maar ook voor de menfchen, 2 Kor. VIII: 20, si. Niets te bedenken, niets te doen , dan 't geen eerlyk is, voegt eiken mensch, 't voegt vooral den Christen. Inzonderheid moesten de Christenen in die eerfte tyden daar voor bezorgd zyn, om dat en Jooden, en Heidenen hen, als t ware , met honderd oogen begluurden , of zy niet iets, ter hunner befchuldiginge zouden kunnen inbrengen. En nog is het zo, fchoon het Christenen heeten, onder welken de waare Christen verkeert: Want onder die vindt men veelen , die zelye over bergen van onbetaamlykheeden luchtio- kunnen heenen fpringen, en ondertusfchen over de minfte ftruikeling der Godtvreezenden laag vallen , en 'er van een luidrugtig gefchreeuw maaken. Dus komt ook nog te pas de vermaaning van Petrus: Houdt uwen wandel eerlyk onder allen, en hebt een goede Konfciëntie, op dat, in H geene zy kwalyk van u fpreeken , als van Kwaaddoenders, zy befchaamd mogen worden, die uwen goeden wandel in Christus lasteren, en zy, veel meer, uit de goede werken, die zy in u zien, Godt verheerlyken mogen in den dag der bezoekinge, 1 Petr. II: ia. III: 16.
BEZORGD: (Weest in geen ding) Maar laat uwe begeerten in alles, door bidden en fmeeken, met dankzegginge, bekend worden
BEZORGD. 511
by Godt, Philipp. IV: 6. (N) Gelyk de Heiland elders waarfchouwt tegen de zorgvuldigheeden deezes leevens, als zynde dingen , die het hart bezwaaren , Luk. XXI: 34. Zo waarfchouwt zyn Apostel ook de Philippiërs daar tegen, zeggende: Weest ingeen ding bezorgd. (S4X) Hoe moet de Mensch zo maar geheel onbezorgd daar heenen leeven , zonder te letten op het tegenwoordige , zonder voor uit te zien op het toekoomende, zonder iets te overleggen , zonder te werken ? Niet zorgen voor zyne ziel ? Waar toe dient dan de vermaaninge van den Heere Jefus: Stryd, om in te gaan door de enge poorte ? Waar toe die van Paulus: Werkt uwe zelfszaligheid uit met vreezen en beeven? Niet zorgen voor zyn Tydelyk onderhoud ? Godt zorgt voor de Vogelen des Heemels , zo dat zy niet behoeven te zaaijen, noch te maaijen: Zy mogen evenwel niet blyven zitten in hunne nesten, maar moeten afen aanvliegen, om hunnen kost te zoeken. Godt doet het kruid , brood , wyn , en olie uit dc aarde voortkoomen voor de Menfchen, en geeft daar toe reegen en vruchtbaare tyden : Maar moet de Mensch daarom niet ploegen, zaaijen , maaijen, en vergaderen in zyne fchuure?Waar toe dient dan de vermaaninge, om te werken dat goed is met de handen? Ephef. IV: 28. De Apostolifche uitfpraak: Zo iemand niet wil werken, dat hy ook niet eete ? 2 Thesf. III: 10. Niet zorgen voor zyn Huisgezin? Zou Paulus het dan zo geheel mis hebben , toen hy fchreef: Zo iemand de zynen , voornaamelyk zyne Huisgenootcn niet verzorgt, die heeft het geloof ver lachend, en is erger dan een Ongeloovigc? 1 Tim. V: 8. In tyden van Vervolginge niet zorgen voor zyne behoudenis, om te ontkoomen? Waarom vermaant de Heiland dan, dat, wanneer men den grouwel der verwoestinge zou zien in de heilige plaatfe, dan, die in Juded waren, zouden vlieden op de bergen? Matth. XXIV: 15—18. (33) Wat wil de Apostel dan? Dit, dat men zo niet zal zorgen, als of het alles, in het geheel en alleen, van ons moest koomen; als of men van Godt niets te hoopen, noch te wachten hadde; dat men in tyden van nypenden nood, of een dreigend gevaar, zo niet zorge, zich zo niet bekommere, dat men, in plaatfe van te vertrouwen op den naam des HEE-
KEN,



5iü BEZORGD.
REN, en te fteunen op zynen Godt, zo als de Man, die den Heere vreest, moet doen, fchoon hy in de duisternisfe wandelt, en geen 'licht ziet , Jef. L: io , den moed laate zinken, het buiten hoope ftelle, en zegge : Myne fterkte is vergaan, en myne hoope van den HEERE, Klaagl. III: 18. Voor zulke , of het gemoed bezwaarende , of den moed beneemende Bezorgdheeden moet de Christen zich wachten. Daar is eene andere Bezorgdheid, waar van hy gebruik moet maaken, te weeten, deeze: 03) Dat hy zyne zorgen werpe op den HEERE, Pi'. LV: 23. En zyne begeerten in alles by Godt laate bekend worden —. (Ntf) De Behoeften en Nooden van den Mensch zyn veele, en van veelerlei foort, dat maakt ook , dat zyne Begeerten veele en veelerlei zyn. Paulus fpreekt zonder uitzonderinge van Begeerten in alles; 't zy ter verkryginge van 't geene ons, naar den uitwendigen , of inwendigen Mensch noodig is, en het leeven veraangenaamen kan; 't zy ter afwendinge van 't geene ons het leeven zou kunnen bang en bitter maaken. Evenwel in zo een alles, 't welk te begeeren ons geoorlofd is, 't welk ons tot weezenlyk nut kan ftrekken, en 't welk ons te geeven", Gode niet onbetaamlyk zou zyn, en waar van het vervullen onzer begeerten Hem tot eere zou kunnen gedyen. Met zulke Begeerten mogen, ja! moeten wy in alles, wat het ook zyn moge, tot Godt naderen, en die, in vertrouwen op zyn Godtlyke Goedheid en Almagt, (IO) Hem laaten bekend worden met—. («) Het is wel zo: Godt weet ons zitten, cn ons op ftaan, Hy kent van verre onze gedachten. Hy weet, beeter, dan wy zeiven, wat wy van nooden hebben ; zelfs reeds , eer 'er nog een woord op onze tonge is. Maar Godt wil, dat wy ook zelv' onze behoeften zullen kennen , en dat wy die aan Hem zullen voordraagen, in erkentenisfe van ónze afhanglykheid van Hem , en ons vertrouwen op LIem. Gelyk dan de oogen der Knegten geflaagen zyn op de handen hunner Heeren , en die der Dienstmaagden op de handen haarer Vrouwen, moeten onze oogen op Hem geflaagen zyn , inmiddels wy Hem onze nooden voordraagen : Niet vertellender wyze, om ze Hem te doen weeten ; maar verzoekender wyze, of het Hem behaa,gen mogte,-tffl* te geeven naar ons harte,
BEZORGD.
en onze begeerten te vervullen. C/8) Het moet daarom gefchieden met Gebeden —. C««) Gebeden en Smeekingen zyn twee woorden die meermaals worden te faamengevoegd! Zo leezen wy van de Apostelen , dat zy eendragtelyk by-een waren, volhardende in het bidden en fmeeken, Hand. I: 14. En van den Heere Jefus, dat Hy in de dagen zyns vleeschs heeft geófferd gebeden en fmcekingen, Hebr. V: 7. Volgens Vitringa, de Synag. Vet. p. 1025, zou men door het eerfte woord dienen te verftaan Gebeden, die gedaan worden, om van Godt te verkrygen eene, of andere, voor den Uit- of Inwendigen Mensch, noodige, of wenschlyke weldaad. Door het tweede woord ootmoedige Smeekingen, die gedaan worden om verlosfinge uit tegenwoordige, of afwendinge van dreigende nooden , en onheilen. Naardien nu des Menfchen begeerten zeer onderfcheiden zyn naar het onderfcheid der Behoeftigheeden, die hy wenscht vervuld te krygen , of der omftandigheeden, waar uit hy wenscht verlost te worden , zo worden deeze twee woorden , Gebeden en Smeekingen, zeer wel te faamengevoegd, om daar door, op de eene, of andere wyze, zyne begeerten aan Godt bekend te laaten worden. (/3/3) Maar hoe komt te pas, dat de Apostel 'er byvoegd : Met dankzegginge? CA) Verftond men 'er door eene Godtverheerlykende Loffpraak, dan was die vraage ras beantwoord. Van ouds was men gewoon, zyne gebeden met eene, of andere Loffpraak te befluiten , zo als te zien is in het allervolmaakfte Gebed , 'twelk wy, naar het Voorfchrift van den Heiland, dus befluiten moeten : Want u is het Koningryk, en de kragt —. CB) Maar wat dan, als men 'er eene eigenlyke Dankzegging door diene te verftaan ? Als men verhoord is, dan komt het te pas, en het is pligtelyk, dat men Danke: Maar moet men alreeds danken, als men neg bidt en fmeekt? Zeekerlyk ja! 'Er is niemand , die bidt, of hy kan zich voorheen ontva.ngene weldaaden te binnen brengen : Zal het dan niet pligtelyk zyn, dat hy die, by het begeeren van nieuwe weldaaden , dankelyk erkenne? Ja! ook dan, wanneer hy fmeekt om afwendinge van eenig kwaad, dan is 'er nog dankens ftoffe , dat Hy ons niet doet naar onze zonden. Dat wy nog
niet



BEZ WAAREN.
niet vermeld zyn, hebben wy dank te weeten aan zyne goeder tier enheeden. En de erkentenis daar van is by Godt als een Beweegreede ter eerdere verhoonnge , ingevolge dat Woord: Wie dank-offert , zal my eeren : Wie zynen weg wel aan/lelt, zal ik Godts heil doen zien , Pi. L- "3 Hier van daan was het, dat de Kinderen Israëls, zelfs onder een meest treffend gevoel van Godts Gaande hand , 't welk hen deed vasten en weenen , niet alleen Spys- en Br and-offeren offerden , maar ook Dank-offeren , Richt. XX: 26. Waarom Paulus ook deeze pligten onmiddelyk op eikanderen iaat volgen : Bidt zonder ophouden. Dankt Godt in alles. En hy laat 'er aanftonds op volgen: Want dit is de wil Godts over u in Christus Jefus, I Thesf. V: 17, 18.
BEZ WAAREN. Dit woord wordt gebruikt van alles, 't welk iemand tot een drukkenden Last is, 't welk hem den lust en vaerdigheid beneemt. (X) Zo kan iemand bezwaard worden in zyn tydelyk beftaan. Nehemia zegt van de Landvoogden, die voor hem geweest waren, dat zy hei Folk bezwaard hadden: Zy hadden van hetzelve genomen Brood en Wyn, en daar nt, nog veertig Zilverlingen, en hadden hun nen Jongens toegelaaten, het Folk te over heerfchen, N.ehtm. V: 15. Paulus vermaan de Geloovigen, dat zy aan hunne Wedu wen genoegzaame hulpe zouden toebrengen op dat de Gemeente met derzelver onderhout ' niet mogt bezwaard worden, 1 Tim.. V: 16 (3) 'feu aan/den van ons Gemoedsgeftel, o inwendig beftaan wordt het gebruikt (XX. van Droefgeestigheid. Godtvrugtige Han na zckicdat zy een Vrouwe was,bezwaan van geeste, 1 Sam. I: 14. Welk wel een eene zo groote loomheid kan' veroorzaa ken, dat men zyne oogen niet kan open houden. Jefus vond zyne Difcipe,ei flaapende, want hunne oogen waren be zwaard, Matth. XXVI: 45 - en, volgen Luk. XXII: 45, was droefheid de Oorzaal 'er van. (33) Ook van veele andere din een, die den Mensch als te nederdruk ken, en de vaerdigheid beneemen, welk hy, tot zyns zelfs behoudenisfe, behoor de in 't werk te ftellen. Daar tegen waai fcho.uwt de Heere Jefus: Wacht u zeiven dat uwe harten, nietten eenigen tyde, bt zwaard worden met brasferye, en dronken I. Deel. II. Stuk.
BEZ WEE REN. - 513
fchap, en zorgvuldigheeden deezes leevens, op dat u die dag niet onvoorziens overkoome,
Luk. XXI: 34-
BEZWEEREN, zegt iemand, op eene ontzag verwekkende wyze, onder aanroepinge van Godts naam, en dus zo veel als door eenen Eed te verpligten. (X) Of tot het naarkoomen van iets, 't welk men van hem. wil verricht hebben. Zo bezwoer Abraham zynen getrouwen Huisknegt Eliezer, dat hy voor zynen Zoon geene Vrouw zou neemen uit de Dogteren der Kanaaniten, Genef. XXIV: 3— Of tot het laaten van iets, dat verbooden wordt. Saul bezwoer het Volk, dat het geheel den dag geen fpyze zou gebruiken tot aan den avond , 1 bam. XIV- 24 (3) Of, om iemand zich te doen onderwerpen aan. een gedreigd leed , 't welk hem, zo hy fchuldig is , ftaat te overkoomen. Zo moest de van Overfpel verdachte Vrouw door den Priester bezwooren worden, eer zy het yverwater dronk, Num. V: 19-ai. GD Of, om iemand , naar waarheid, te doen antwooiden op eene aan hem voorgeftelde Vraag. Zo bezwoer Kajaphas den Heere Jefus, om te zeggen, of Hy was de Christus, de Zoon
- Godts, Matth. XXVI: 63.
BEZWEEREN. Saul hadde het Volk be', zwooren, zeggende : Vervloekt zy de man , ■ die fpyze eet tot aan den avond, op dat ik
my aan myne Vyanden wreeke, 1 Sam.
XIV: 24. Zich-zelven, onder zelfs ver} vloekinge, te verpligten , niet te zullen
eeten , of drinken , voor aleer men het F een , of ander zou hebben uitgevoerd , ) fchynt onder de Jooden niet geheel vreemd . geweest te zyn. Zo leest men Hand. XXU1: { 12, 13, dat meer dan veertig Jooden zich i vervloekt hadden , dat zy noch eeten, noch . drinken zouden, tot dat zy Paulus zouden . gedood hebben, 't Geen die voor zich- zel1 ven deeden , deed oWten aanzien van het . Volk. Hy had het bezwooren, op ftraffe 3 van vervloekinge-, dat is, op ftraffe des doods, : zo ab is op te maaken uit tiet43en 44- vj-> . dat .het geen fpyze zou neemen tot aan den
avond, (sf) Wat was het oogmerk? lly zelf > geeft het te kennen: Op dat ik my wreeke
aan myne Vyanden. 't Was dan, op dat, . door zich op te houden met te eeten, geen
den minften tyd mogt verzuimd worden, ' om op de Philiftynen , die door den flag, ! hun door Jonathan toegebragt, in wan-
- Ttt' gr°



514 BEZWEEREN.
orde en op de vlugt geraakt waren, aan te vallen, en, ware het mooglyk, geheel te verdelgen, vs. 15—2.1. (3) Maar voorönderfteld zynde, dat het Oogmerk goed was, zo doet zich een tweeleedige vraage op: Of het Saul geöorlofd was, het Volk, by wyze van bezweeringe, onder zo eene verpligtinge te brengen? Of het voorzigtig geweest zy, dat te doen ? (NK) De eerfte vraage zou men met ja kunnen beantwoorden. Naar 't geen Seldenus 'er van zegt, hadden de Koningen dezelfde magt als de Groote Raad, welke , naar het zeggen der Joodfche Meesters , hen, ter verdelginge, mogt verbannen, die aan het bevel , hun in den Oorlog gegeeven , niet gehoorzaamden. Men ziet ook iets diergelyks Richt. XXI: 5—12. Toen men ten ftryde zou optrekken tegen de Benjaminiten, was V een groote eed gedaan, dat hy zeekerlyk zou gedood worden, dieniet opkwam tot den HEERE te Mizpa, 't welk tot de algemeene Vergaderplaats beftemd was. En toen men bevond, dat van Jabes in Cilead niemand was opgehoomen in het Leeger , zo wierden 'er tweeduizend van de firydbaarfte mannen afgezonden, om alle inwoonders van Jabes, de huwbaare Maagden alleen uitgezonderd, te ftaan met het zwaerd. (33) De andere vraag , of dit doen van Saul voorzigtig geweest zy, moet met Neen beantwoord worden. Tot den Stryd wordt niet alleen Moed vereischt; maar ook Kragt en Vaerdigheid: Maar die kan men niet verwachten van het Volk, als het door een langen en bezwaarlyken optocht afgemat, en , nog minder , als het door honger en dorst byna flaauw geworden is. Het Ligchaam verzwakt zynde, zinkt ook de moed. Daarom waren Krygskundige Veldheeren van ouds gewoon zorg te draagen, dat het Volk door een maatig gebruik van fpyze gefterkt wierde, op dat het te vaerdiger mogt zyn tot, en door het lang duuren van den ftryd niet te zeer afgemat mogt worden. Zo als by de Eng. Godtgel. wordt aangemerkt uit Vegetius de Re Milit. L. IIL C. 9. De Bezweeringe van Saul was dan meer onbezonnen door zyn drift, dan voorzigtig. 't Was een geluk voor de Israëliten, dat de Philiftynen zich niet omkeerden, van nieuws post vatteden , en hun de punt booden. Dan waren zy zee-
BEZWEERDERS.
X\f\f^ geflaafen geworden; want het Volk , geheel dien dag geen fpyze geproefd hebbende, was, tot bezwykens toe, zeer moede geworden, vs. 24, 28, 3i. En het was een geluk voor de Philiftynen, dat het Volk zo mat geworden was, anders zou hunne nederlaag nog grooter zyn geweest: Want was de Overwinning zo groot niet geweest, als die had kunnen zyn , het was, om dat het Volk niet had mogen eeten van den buit zyner Vyanden. Zo oordeelde er Jonathan over, Sauls eigen Zoon, vs. 30.
BEZWEERDERS worden , in ondertcheidinge van Toveraars en Waarzeggers, zulke heden genoemd , die zich lieten voorftaan , en van welken het Bygeloof ook geloofde, dat zy het vermogen hadden , om door hunne vervloekingen en verwenfchingen eenen opkoomenden Vyand zo te kunnen verdelgen, of ten minften zo te bedwingen , dat men van denzelven geen nadeel had te vreezen. 't Schynt, dat de Chaldeën veel gebruik maakten van zulke Bezweeringen, Jef. XLVII: 9, 12. Als ook de Egyptenaars, Jef. XIX: 3. Men mag denken, dat Biledm ook den naam gehad hebbe, van dat te kunnen doen; want men leest, dat Balak, de Koning der Modbiten , hem deed koomen , om de Israëliten te vervloeken, voor welker magt en groot getal hy zeer bevreesd was, Num. XXII: 2—6. Anderen waren 'er onder de Jooden, die zich bemoeiden , om, door het misbruiken van Godts naam, of andere Bybeltekften of geheimzinnige woorden, de Booze geesten te bezweeren. Van dat foort waren de Duivelbezweerders, van welken men leest Hand. XIX: 13. Meer gemeen was dc kunst, om Slangen en Adders te bezweeren, zo dat men die tot zich konde doen koomen , en, zonder van die befchadigd te worden, opneemen en behandelen, 't zv zulks gefchiedde door Duivelskunst, of door op zeekeren toon te zingen, of zeekere woorden binnen 's monds te mompelen. Eene kunst, die nog, volgens het bericht van geloofwaerdige Reizigers, gepleegd wordt in Egypte, en in Indie, waar van ik veele voorbeelden hebbe bygebrag<over de woorden van Pf. LVIII: 5! in des II. D. t. St. p. 428. Vergel. des VIL D. 1. St. p. 424. kol. 2. Dit doen van Bezwee-
rits-



BEZWEERDERS.
ringen is zeer oud. Meermaals bootften de Egyptifche Toveraars de wonderteekenen van Mofes en Adron na door hunne bezweeringen, Exod. VII: ii, 22. VIII: 7, 18. David fpreekt ook van lieden , die ervaaren waren in het doen van bezweeringen, Pf. LVIII: 6. En Salomo van het gevaarlyke der beete eener Slange, eer zy bezwoeren is, Pred. X: iï. Zulke lieden mogten verwondering verwekken, en zich by anderen agtinge verwerven; maar Godt deed verklaaren, dat zy Hem tot een grouwel waren, en ze onder zyn Volk niet dulden wilde, Deut. XVIII: n, ia.
BEZWEERDERS (Van de omzwervende Jooden, die Duivel-) waren, waren zeeven Zoonen van Sceva, een Joodsch Overpriester —. Van derzelver bedryf en wedervaaren, leest men Hand. XlX: 13—16. 00 Alvoorens te fpreeken van deeze geschiedenis, die , in haar gevolg den naam van Jefus tot groote eere ftrekte, (KN) heeft men aan te merken , dat 'er onder de Jooden waren, die voorgaven de Duivelen te kunnen bezweeren, en door het uitfpreeken van den naam van Godt, Jehovah, gepaard met nog andere woorden, en plegtigheeden, té dwingen , om van de Bezeetenen uit te gaan. Dat Godt aan Salomo het oeffenen van dat vermogen had vergund, en dat men van hem het onderwys had ontvangen, hoe men daar in handelen moest. Men zie daar van Jofephus, J. Oudh. B. VIII. C. a. Van dat foort waren ook de zeeven Zoonen van den Joodfchen Overpriesler Sceva, die , naar de wyze der Kwakzalvers, omzworven door het Land, wel, onder voorwendfel van Elendelingen van hunne plaage te willen verlosfen, maar zekerlyk ook met beöoginge van gewin. (23) Thans waren ze te Ephefe. Paulus maakte daar grooten opgang, want Godt deed ongewoonlyke kragten door zyne hand, zelfs in zo verre, dat veele Zieken geneezen wierden , en Booze geesten van anderen uitvoeren, alleen door het opleggen van zyne Zweet- en Gordeldoeken, vs. 11 , ia. Dit baarde groote verwondering, en Paulus geraakte daardoor in ongcmeene agtinge. 't Schynt, dat zy dat den Apostel benydden. Zy wilden dan toonen, dat zy, in zo een buitengemeen vermogen, niet minder waren, dan hy: Doch waar van de uitüag voor hun fchan-
BEZWEERDERS. 515
delyk en fchadelyk was. (») Zy. begaven zich dan tot eenen , die ook van eenen Boozen Geest bezeeten was. Dien bezwoeren zy. Doch niet op zo eene wyze, en met zulke woorden , als zy te doen gewoon, waren : Maar het was: Wy bezweeren u by Jefus, dien Paulus predikt. Waarom niet naar hunne gewoone wyze ? Vermoedelyk , dat hunne Bezweeringen elders meer dan eens mislukt waren , en zy dus hunne kunst mistrouwden; of, dat zy hier, in de tegenwoordigheid van Paulus, geene geleegenheid hadden, om zulke bedriegelyke Kunftenaaryen.in 't werk te ftellen, waar door zy gewoon waren de zinnen der Menfchen te beguichelen. Maar waarom dan juist by Jefus, dien Paulus predikte? Om dat zy zagen, dat de Apostel in den naame van Jefus zo verbaazende kragten deed. Zouden zy dan ook van Jefus geloofd hebben, 't geen Paulus van Hem geloofde , dat Hy Godts Zoon was, en dat zyne kragt, aan Paulus verleend, een Godtlyke kragt was? Dat is in geenen deele te denken. Zy waren Jooden, en men weet, hoe veragtelyk, ja! lasterlyk die van Jefus dachten en fpraken. Ik zoude welhaast denken, dat zy geweest zyn van het gevoelen der Pharizeen, die zeiden , dat Jefus de Duivelen uitwierp door Beëlzebul, den Overften der Duivelen, Matth. XII: 24. En dus waanden, dat Beëlzebul, zynen Vloekverwant Jefus ten gevalle, zyne onderhoorigeDuivelen gebood, om uit te vaaren, zo dra de naam van Jefus over hen werd uitgesproken. Dat zy, uit dien hoofde gewaand hebben, dat het ook om die reede was, dat de Booze Geesten, op het bevel van Paulus uitvoeren. Dat waanende , twyffelden zy niet, of Beëlzebul zou ook , indien zy flegts den naam van Jefus noemden; niet eenen anderen van dien naam, maar denzelfden, welken Paulus predikte, den boozen Geest terftond doen uitgaan van dien Bezeetenen, over welken zy by den naam van Jefus de bezweeringe gedaan hadden. En was hun dat gelukt, zy zouden niet nagelaaten hebben , dat Pharizeeuwsch voorgeeven te verbreiden, 't welk Jefus ten hoogften ontè'erd, en den dienst van Paulus in 't geheel verydeld zou hebben. (Jf) Dit voorönderfteld zynde , zullen wy het te meer rechtvaerdig moeTtt a ten



5IÓ- BEZWEERDERS.
ten oordeelen, dat Godt den boozen Geest toeliet, hen, op eene zo fchrikbaarende wyze, befchaamd en te fchande te maaken. («») Ter hunner Befcbaaminge antwoordde de Booze Geest door , of uit den mond van den Bezeetenen : Jefus kenne ik —, vs. 15. Dien kenne ik. Wy Duivelen weeten, welk een hoogstwaerdig Perfoon Hy is , welk een ontzag wy Hem fchuldig zyn. Sinds lange hebben wy Hem beleeden, Godts Zoon te zyn (Matth. VIII: 29.) Paulus weete ik: Dien Paulus, die voorheen een Gevangene was in onze ftrikken, toen hynog een Vervolger was; maar welken Jefus van ons heeft doen ontkoomen, en zich-tot eenen Apostel^ gemaakt heeft, en nu door de Wonderkragt, hem door Jefus verleend, voor ons een geduchte Vyand, tegen wien wy niets vermogen. Maar gy lieden, mie zyt gy? Dit is geen vraag van onkunde; maar van verontwaerdiging , van befchimping : Maar gy. lieden, gy Guichelaars, gy Bedriegers , wie zyt gy? Gy, zult gy den naam van Jefus op uwe onreine lippen neemen? Gy Paulus , zynen Apostel , willen nabootfen ? Wie zyt gy,, dat ik voor u zou vreezen, voor u zou wyken? Hen befchaamd te hebben, was niet genoeg. (0/39 Zy moesten ook te fchande gemaakt, hun itout beilaan moest ook gewrooken worden : De Bezeetene fprong op hen met al de woede, waar mede de Booze Geest hem aanvuurde ; nergens minder op bedacht, dan op zo eenen aan Val, werd hy hen meester , kreeg de overhand, wierp hen ter aarde, fcheurde hun geheele (tukken van hunne kleederen van het lyf, lloeg en krabde hen in het aangezigt, of waarhy hen maar het eerst raaken konde, zo dat zy, genoegzaam naakt, en deerlyk gewond, uit zyn huis ontvlooden , vs. 16. Zo werd de eere van Jefus, en van zynen Apostel gewroken , en het Itout beftaan van deeze Boozewigten geftraft. Zo toonde Godt, dat'er, onder zyn bevel, ook Geesten daan, die tot wraake gefchapen zyn, en, door welker gramfchap , Hy zyne gecsfels bevestigt, J- Sir. XXXIX: 32. (3) Wat was het gevolg hi er van ? Deeze Arglistigen. werden niet alleen gevangen in hunne arglistigheid: Maar 'c geen zy ten kwaade gedacht hadden, moest dienen ter meerdere vorderinge. van Jefus eere en leer; want dit door
BICHM, BIDDEN.
geheel Ephefe bekend geworden zynde, bei& aan Jooden en Grieken, viel vreeze op hen allen, en de naam van Jefus werd groot ge. maakt, vs. 17, 18, en te gelyk ook dienen tot meerder afbreuk van het Ryk der duisternisfe ; want veelen, die ook ydele kunften gepleegd hadden, bragten hunne boeken, en ver brandden ze in aller tegenwoordig, heid. En alzo wies het IVoord des Heeren met magt, en nam de overhand, vs. 19,20.
BEZ VV YKT myn vleesch—, Pf. LXXIII26. Zie het IX. D. p. 436—.
BICHRI. Van dien Man weeten wy niets anders, dan dat hy de Vader is geweest van den oproerigen Seba, die het Volk, van onder de gehoorzaamheid aan David, zocht agter zich aftetrekken , 2 Sam. XX: 1, 2, 6, &c.
BIDDEN is een fpreeken met Godt, en een voordraagen van zyne begeerte aan Godt, met een ootmoedig verzoeken, dat het Hem behaage , onze begeerte te vervullen. Daarom wordt het omfchreeven, als een bekend maaken van zyne begeerte aan Godt, een zoeken van Godts aangezigt, een roepen tot Godt , een uitfiorten zyner ziele voor Godt, &c. CN) Hy, die Bidt, moet zich wenden tot Godt, en ook alleen tot Godt. Hy alleen is waerdig der eere der aanbidding te ontvangen, om dat Hy alleen de Allerhoogfie is, een Groot Koning boven alle de Goden. Hy alleen kan met vrucht worden gebeden, om dat Hy Alweetend is, om ons gebed te kunnen hooren, Almagtig, om het te kunnen, en Oneindig goed, om het te willen verhooren. (3) Mits men bidde,. zo als het behoort; want het is noodig, dat men zyn hart wel bereide, alvoorens men zyne handen tot Godt ophefe. CNN) In 't gemeen wordt daar toe vereischt, dat men zyne Nooden, en Behoeften , die men aan Godt zal voordraagen, kenne , gevoele , en daar by overweege, of het vervullen van die , Gode betaamen, en ons tot weezenlyk nut drekken zoude. C33) Wat meer in het byzonder. C«) Dat hy , die bidt , nadere met 1 Eerbied, onder indrukken van Godts allesoverklimmende Hoogheid, en zyne eigene Nietigheid, naar het voorbeeld van Abra. ham: Ziet doch,, ik hebbe my onderwonden te fpreeken tot den Heere, hoewel ik flofen asfche ben , Genef. XVIII: 27. Q) Boetvaerdig , met de belydenisfe van Schuld
op



B I D D E N.
a« i!««pn en de Verbryzeling in het
ÏS i-r vermenigvuldigen , Joh.
Urtlenlrllagen Geest is ^^erhande die Hl niet zal veragten, PI. L,L. 19. W Ootmoedig. Niet in den waan van eenige verdiende , of waerdigheid, want Hoog31° « veder/laat de HEERE: Maar neSg, gelyk L Tollenaar, die van verre fond , zyné oogen niet durfde opheffen , en Steen op Godts genade hoopte, want aan Nedrigen geeft Godt genade. (¥) ^faf' tig , Io d!t men zyn harte verheffe tot Godt, en hetzelve fteeds bepaald houde hy 't geen men begeert. Des heeft men zich te wachten voor langdraadigheid . Onder de veelheid van woorden verflaauwt de ernst en yver, welke als het vuur is, 'twelk het Reukwerk ontfteekt, en raaken de gedachten dikwils zo verftrooid, dat men flegts met zyne lippen tot Godt nadert, en inmiddels met zyn harte verre van Hem is. Het allervolmaaktst gebed , ons door den Heere Jefus geleerd, is kort en bondig. De wyze Les van den wysten der Koningen is deeze: Weest niet te fnel met uwen mond, en uw hart haasteniet een woord voort te brengen voor Godts aangezigt :• Want Godt is in den Heemel, en gy zyt op de Aarde • Daarom laaten uwe woorden weinig zyn, Pred. V: 1. CO Aanhoudend. Dat is, niet'alleen daaglyks, op zeekere uuren, des morgens , 's middags , s; avonds : Maar ook aanhoudend om dezelide zaak , als wy die aanmerken van zeer groot beland te zyn. Men moet niet alleen op den HEERE zien, maar Hem ook aankopen, als een waterftroom , Pf. XXXIV: 0. De Heere Jefus heeft ons dat wdlen leeren met het voorbeeld van die Weduwe, die door haare aanhoudende verzoeken , den Richter moeijelyk viel, en daardoor verkreeg, dat hy haar eindelyk recht deed, Luk/XVlII: 1—8. Het is een Apostolifche vermaaning : Volhardt, houdt fterk aan in den gebede, Rom. XII: ia, Kolosl. VL °. (O Evenwel altoos met een lydzaa'm wachten, Pf. CXXX; 6. Zonder den Heiligen .Israëls paal, of perk te willen voorfchryven; en met onderwerping, een eerbiedig berusten in zynen altoos heiligen wille, en wyzen raad, naar het voorbeeld van den Heiland, Matth. XXVI: 39.
BIDDEN. St?
(1) Met een geloovig zien op den Heere Jefus. Want daar onze ongerecbtigheeden een fcheiding maaken tusfchen Godt en ons, daar is Hy het alleen, die die verzoend, en, door het verfcheuren van zyn voorhangfel dat is zyn vleesch, ons een verfchen en leevendigen weg heeft ingewyd, langs welken wy met vrymoedigheid kunnen toegaan tot den Throon der genade , op dat wy barmhartigheidmogen verkrygen, en genade vinden , om geholpen te worden in den bekwaamen ^y, Hebr. IV: 16. X: 19, ao. (O In vertrouwen op eene gunftige verhooringe, gegrond niet alleen op het verheeven denkbeeld, dat wy hebben moeten van Godts onbegrensde Almagt, waar door Hy meer dan overvloedig kan doen boven alles, wat wy bidden, of denken, Ephef. III: ao. Maar ook op zyne gadelooze Menfchenliefde en barmhartigheid, waar door Hy het welbehaagen doet der geener, die Hem vreezen , hun geroep hoort, en hen verlost, Pf. CXLV: 19. iNeemt het vertrouwen wech uit het gebed, dan blyft 'er niets over, 't welk ons kan opwekken om te bidden , want wie zal willen bidden, als hy niet hoopt verhoord te zullen worden? Neemt het vertrouwen wech, wat blyft 'er, fchoon men al bidt, dan anders over als een wantrouwen aan Godt, en dat is een onteeren van Godt. Daarom zegt de Apostel ook, dat men, 't geen men begeert,. moete begeeren in geloove, niet twyffelende: Want die twyff fclt, is aan eene baare der Zee gelyk , die' van den wind gedreeven., en op en neêr geworpen wordt: Zo een mensch meene niet, dat hy iet ontvangen zal van den Heere,Jak. I: 6, 7. Maar zal ons vertrouwen niet 'ydel zyn; (0 Zo moeten wy wel agt gee-ven, met wat Oogmerk wy bidden. Ten aanzien van het Ligchaamlyke, alleen oni het brood van ons befcheiden deel, Spr; XXX: 8. Niet om den Overvloed; aller: minst, om het door te brengen 'in onze wellusten. Die zo bidt, ontvangt niet, om dat hy kwalyk bidt, Jak. IV: 3. Ten aanzien van het Geestelyke, ook met om het Veele, om ons boven anderen te verheffen; maar om 't geene ons, elk naar den ftand, en de omftandigheeden,. waar in hy zich bevindt, noodig is , om ons zelfszaligheidte kunnen uitwerken met vreezen en beeven: Ün vooral, om het ontvangene met dankbaare roemverheffinge van Godts goedheid Ttt 3



5iS B I D D E N.
te erkennen, 't Moet zo zyn, als de Propheet ons leert bidden : Neem wech alle ongerechtigheid, en geef het goede: Zo zullen wy betaalen de varren onzer lippen , Hof. XIV: 3. (V) Eindelyk moet hy, diè bidt, overtuigd zyn van de Noodzaaklykheid en Nuttigheid van het Gebed. Van de Noodzaaklykheid, om dat het 't voornaamfte gedeelte is van onzen Godtsdienst : Eene toebrenging van zo eene Eere aan Godt, als wy aan niemand, behalven Hem noch in Heemel, noch op Aarde, zouden durven, of willen toebrengen. Eene erkentenis , dat Hy is de Vader der Lichten,van wien, en wel alleen, af koomen alle goede gaaven, en volmaakte giften. Eene Belydenis van onze AfhanglykheidVan Hem, als van wien wy alles, wat wy hebben, of verwachten, reeds ontvangen hebben, of nog ontvan-
fen moeten , van oogenblik tot oogenlik, het leeven, den adem, en alle dingen. De Nuttigheid, als zynde het gefchiktlle middel, om van Godt te verkrygen 't geen wy van nooden hebben. Voorbeelden van verhoorde gebeden zyn in den Bybel menigvuldig. De Heiland pryst ons dat middel aan : Biddet, en u zal gegeeven worden, en Hy bevestigt het met deeze woorden: Indien dan gy lieden, die boos zyt, uwen Kinderen weet goede gaaven te geeven, hoe veel te meer zal uwe Vader, die in de Heemelen is, goede gaaven geeven den geenen, die Hem bidden, Matth. VII: 7, n. Aan de Noodzaaklykheid kan niemand twyffelen, ten ware hy behoorde tot die Aterlingen , die de vreeze vernietigen , en het gebed wechneemen van voor Godts aangezigt, Job XV: 4. Aan de Nuttigheid niemand, ten ware hy behoorde tot die Godtloozen , die zeggen : Wat is de Almagtige ? Wat baate zullen wy hebben , dat wy Hem zouden aankopen? Job XXI: 15.
BIDDEN (Izaak was uitgegaan om te) in het veld, tegen het naaken van den avond, Genef. XXIV: 63. Zyn Werk van dien dag was afgedaan, mooglyk niet zonder vermoeijinge. Eliëzer, de Huis-bezorger, was op reize. Hy was de Oudfte en eenige Zoon: Toe te zien, dat zyns Vaders Knegten, die veele waren, elk zyn post en werk wel waarnamen, dat zyne talryke kudden wel gehoed en gevoed wierden: Dat alles flond nu onder zyn opzigt. Niet vreemd is het derhalven, dat hy nu,
BIDDEN.
tegen het vallen van den avond, uitging in het veld. Maar, om wat te doen? In den Grondtekst ftaat fTitS^. De Onzen hebben het vertaald, om te bidden. Anderen anders. De Vertaalingen verfchillen. De Arabifcbe vertaaling ftemt met de Onze in. De Joodfche Meesters, Onkelos, R, Levi Ben Gerfon , en R. David Kimchi zeggen ook, om te bidden. Men zie Gerdes, Obferv. Mifcell. ad Hifi. Ifaaci. Obfer. VI. p. 2.1—. Volgens den grooten Taalkenner Schultens, Comment. ad Proverb. p. 53. ut et Lette Animadv. S. p. 23— , zou het Grondwoord aanduiden, dat hy ware uitgegaan om te wandelen , al wandelende zich uit te breiden in, en te verlustigen met aangenaame, en, zo als men van zyn vroom beftaan denken mag, Godtvrugtige Overdenkingen. Zo komt het woord meermaals voor Pf. CXIX: 78. Uwe Wét is myne betrachtinge. Vs. 99. Uwe Getuigenisfen zyn myne betrachtinge. Vs. 148. Myne oogen koomen de nachtwaaken voor, om uwe Wet te betrachten. Dat is, uwe Wet is het geduurig Voorwerp myner overdenkingen, en daar in vinde ik myne verlustiging. Om dat hy uitging tegen den Avond zyn eenigen onder de Joodfche Meesters in den dwaazen waan gevallen , dat hy uitgegaan zy, om den loop der Sterren gade te liaan, en daar uit op te maaken, wat de uitflag zou zyn van Eliëzers reize , en zyn aanftaande Huwelyk. Hoe beuzélagtig! Hoe onteerend voor den vroomen Izaak! Zo maakt men van hem een Chaldeeuwfchen Sterrekyker. Was het tegen den Avond: Het majeftueus ondergaan der Zonne, het luisterryk verfchynen van het talloos Sterren-heir kon hem tot eene verlustiging zyn , en te gelyk opleiden tot verheerlyking van des Scheppers grootheid; hem erinneren Godts belofte aan zynen Vader Abraham: Ziet nu op na den Heemel, en telt de Sterren, indien gy ze tellen kunt: Alzo zal uw Zaad zyn , Genef. XV: 5. Eene nog meer verrukkende Overdenking, die, natuurlyk, uit de voorige in hem heeft kunnen opkoomen, dat onder dat zo talryk Zaad ook zou voortkoomen dat eene, dat zo gezeegend Zaad, de Mesfias, waar in alle geftachtcn der Aarde zouden gezeegend worden, Cap. XII: 3. XXII: 18. Die beloften konden
niet



B I D D E N.
niet vervuld worden, dan-door zyn Huwlyk, want hy was de Zoon der belofte van wien Godt tot zynen Vader hadde gezegd ■ In Izaak zal u Zaad genoemd worden, Cap XXI: ra. Dit heeft zyne gedachten, natuurlyk, kunnen doen vallen op het oogmerk van Eliëzers reize, 't welk was, om hem eene Vrouw te bezorgen uit zyn Maagfchap , uit de Stad Nahors, 't welk hem niet onbekend heeft kunnen zyn. Den tyd, fmds Eliëzers afreize, kavelende, heeft hy kunnen denken, dat zyne terugkomst niet verre meer af konde zyn. 't Konde dan wel zyn, dat hy al mede ware uitgegaan in het veld, om uit te zien na zyne aanftaande Bruid, en haar, als zy kwam, in 't gemoet te treeden. Dit heeft hem kunnen opwekken, om Godt te voete te vallen, en te bidden , dat het Eliëzer wel mogt gelukt zyn; dat de Bruid, by Godt voor hem beftemd, een voorfpoedige reize mogt hebben, dat hy ze eerlang in zyne liefde-armen zou mogen ontvangen; dat zy hem tot eene aangenaame Gezelhnne mogt zyn ; dat hun beider Egt mogt gezeegend zyn met Kinderen , dat door lie het zo talryk nagedacht vermenigvuldigd, en vooral ook dat één, by uitneemendheid , gezeegend en zeegenend Zaad
verwekt worden.
BIDDEN. Izaak bad den HEERE zeer, in de tegenwoordigheid van zyne Huisvrouwe Rebekka , want zy was onvruchtbaar , Genef. XXV: ai. CN) Sinds 19, of, volgens anderen, 21 jaaren, waren Izaak en Rebekka gehuwd geweest; en nog met gezeegend met een eenig kind. Rebekka was onvruchtbaar. Eene menigte van Godtvrugtige Vrouwen komt ons in den Bybel vo5r, die langen tyd onvruchtbaar zyn gebleeven , Sara, Rebekka, ^hel, de Moeder van Simfon , Hanna , Elizabeth. 'Er is geen twyffel aan , of Godt heeft daar voor zyne wyze reedenen gehad, 't Kan zyn,om te doen zien, dat het teelen en baaren niet afhangt van den wil en het vermogen der Ouderen: Maar dat de Kinderen zyn een erfdeel des HEhRüM, en des buiks vrucht eene belooning. Op dat ook, involgende tyden, zoals Chryfioffomus aanmerkt , het Ongeloof te minder grond mogt hebben, om de mooglykneid te beftryden van 's Mesfias geboorte mt eene Maagd. s Waarom Engel Gabriel ook
BIDDEN. 5x9
bybragt het voorbeeld van Elizabeth, om Maagd Maria allen twyffel omtrent haare bezwangering te beneemen , zeggende : Ziet! uwe Nigt Elizabeth is ook bevrucht meteenen Zoon, in haaren Ouderdom: En deeze maand is haar, die onvruchtbaar genoemd wordt, de zerde, Luk. I: 36. GO Dit was zeekerlyk voor Rebekka eene droefheid. De Aartsvaderlyke Vrouwen , en naderhand ook die der Jooden, waren op het baaren van Kinderen zeer gefteld,_en reekenden de onvruchtbaarheid voor zich eene fmaadheid te zyn. Het was voor Izaak eene zwaare beproevinge. Volgens Godts belofte, moest in hem het Zaad genoemd worden. Zyne Vrouw bleef ondertusfchen, jaar in, jaar uit, onvruchtbaar; zyn broeder Ismaël, daar-cn-tegen , was ryk in Kinderen. Naar de wyze van dien tyd, had hy in de gedachten kunnen vallen, om zich een Bywyf te neemen: Dat liet zyne teedere Godtsvrugt hem niet toe. Hy wilde zyn Huwelyk eerlyk bekeven , en zyn bedde onbevlekt bewaaren. Somtyds mogt twyffelend Ongeloof wel eens in hem geftreeden hebben met zyn Geloof; maar hy had van zynen Vader Abraham geleerd , dat men aan Godts beloften moete vast houden, fichoon tegen hoop , evenwel op hoope , vertrouwende , dat Godts Beloften, fchoon, naar het ons toefchynt, een tyd lang uitgefteld, evenwel, op den by Hem beftemden tyd, zeekerlyk zullen vervuld worden. (J) Dat blykt. Liet was by hem nog niet buiten hoope: Want hy bad zeer in de tegenwoordigheid van zyne Huisvrouwe. CNN) Hy bad zeer. Zo hebben de Onzen den nadruk van het grondwoord wel getroffen. 'Er is geen twyffel aan, of Izaak zal 'er, van tyd tot tyd , wel om gebeden hebben; maar daar zy nu beiden al wat verre op hunne dagen raakten, bad hy thans zeer, vuurig , met ingefpannen ernst, Godt, als 'tware, maanende, ja! dringende op zyne beloften. Het gelooven aan Godts beloften fluit het bidden, om de vervullinge 'er van, niet uit. Zo begreep het Salomo, toen hy bad: Nu dan, 6 Godt Israëls , laat toch uw Woord waar worden,, vt welk gy gefproken hebt tot uwen Knegt, mynen Vader David, 1 Kon. VIII: aö. Wat hy gebeden hebbe, kan men ligtelyk denken, 't Zal geweest zyn, dat Godt hem,
vol-



5ao BID D E N.
volgens zyne belofte , Zaad wilde doen zien: Niet uit eene andere Vrouwe ; maar uit deeze zyne geliefde Rebekka; die Vrouwe, welke Godt hem, door zo een byzonder beitel van zyne Voorzienigheid, hadde toegefehikt: Dat, gelyk Godt aan zyne Moeder Sara getoond hadde , dat hy dén reeds dor geworden Boom wederom konde doen groenen, de reeds geflootene Baarmoeder wederom ontlluiteti, op dat Hy de Belofte, aan zynen Vader gedaan , vervulde : Hy nu ook zo hunne Egtelyke byügging zeegenen , en zyne tot hier toe onvruchtbaar gebleevene Rebekka vruchtbaar maaken wilde , op dat hy en zy zich eerlang in Hein verblyden mogten, als in den Godt der Waarheid, die het Woord, dat eenmaal uit zyne lippen gegaan is, nooit verandert. (32) Zo bad hy in de tegenwoordigheid zyner Huisvrouwe. 'Uit meer dan eene plaatfe, als Genef. XXIV: 67 en XXXI: 33, is duidelyk te zien, dat de Vrouwen der Aartsvaders eene afzonderlyke Tente hadden, zo als het nog by de Arabieren is, althans voornaame. Men mag dan wel vastftellen, dat zy beide, elk in zyne Tenté , Godt wel zullen gebeden hebben: Maar nu waren zy te faamen gekoomen om met kragt van eenpaarige gebeden Godt aan te hopen , als een water ftroom. Izaak verhief zyne ftemme, en Rebekka bad te gelyk met hem in haar harte. Naar den Grondtekst is het: Hy bad tegen over zyne Huisvrouwe. Wat men van deeze fpreekwyze ook moge denken, 't komt my eenvouwdig zo voor, dat zy zich, 't zy knielende, 't zy ftaande, tegen over malkanderen gefield hebben, om, door malkanderen te zien, met welk een drift oogen en handen zich heemelwaards verheeven hielden, zich tot een te meer vuurig bidden opwekken mogten. Zo begrypt het S. Jarchi, onder de Joodfche Meesters. Volgens hem ftond Izaak in den eenen hoek, en Rebekka in aen anderen hoek der Tente. Dat zy beiden zouden geréisd zyn na den berg Morija, om te vuuriger te bidden, en hun gebed te Iterker aan te,dringen op Godts bdofte, als zynde de plaats, daar Godt aan Abraham beloofd hadde, dat Hy zyn Zaad zou vermenigvuldigen, als dt Sterren des Heemels, Genef'. XXfl: 17, is een voorgeeven van andere Joodfche Mees-
BIDDEN.
ters ; maar waar voor zy geenen anderen grond hebben, als eene zo genaamde Overleevering. Dit daar laatende : Zy hebben gebeden , fterk aangehouden in het bidden, (l) tin Godt, die naby is den geenen die Hem aanroepen, aanroepen in der waarheid, hoorde, antwoordde, als 't ware , goede dingen. Beider hartenwensen werd vervuld. Rebekka werd zwanger. Vergel. Laurentius, Paulus Arssóm. p. 232—. Gerdes, Obferv. Mifc. ad hijtor. Ifaaci, Obfi VII. p. 26—.
BIDDEN (Te) voor het Volk, werd Jeremia ten nadruklykften verboden , Jerem. Vil: 10. Go,ti tpigekt by opklimminge. Het is , bid niet voor het Volk; al verder, heft geen gefebrei, nuch gebed voor hen op, noch loopt my niet aan: Want, ik zal u niet hooren. Ais hadde Godt gezegd: Vermoeit u niet-te vergeefs: Al dat gy by uw gebed zoudt voegen herhaalde Gebeden, ja! fmeekingen, ja! fterke roepingen-, ja! •traanen, om het gerommel mynes ingewands , en myner barmhartigheeden te beroeren: Al dat gy my zoudt aankopen, als Jakob, 11 tegen my dellen en met my te worjlelcn,. als Mofes u in de fcheure ftellen, in de bresfe ftaan, om my als tegen te houden, dat ik niet mogt uitgaan, om Land en Volk te verderven: Dat alles zal niet baaten: Ik zal u niet hooren. Wat was het nu, waar Jeremia. niet om bidden mogt ? Dit is zo algemeen niet op te neemen. Ik denke,dat hy wel hebbe moge bidden, dat het Volk zyne grouwelen mogt zien , boetvaerdig betreuren, en by het belyden van fchuld, Godt rechtvaerdigen in den weg zyner gerichten. Ook wel, dat Godt niet in 't geheel wilde vernietigen het Verbond, dat hy met hunne Vaderen gemaakt hadde; dat Hy het Volk zo niet verftrooijén, zo geheellyk niet wilde verdelgen , dat het geenen naam, noch plaatfe meer hebben mogt onder den Heemel. Maar dit was het, daar hy niet om bidden mogt, dat Godt het gedreigde Strafvonnis, vs. 14 cn 15, niet wilde uitvoeren. Dat was een Richterlyk , een onherroepelyk Vonnis. Een Vonnis , 't welk zy Hem , in weêrwille van zyne aanhoudende vermaaningen, waarichouwingen, en bedreigingen, vs. 13, door hunne grove, Godttergende, en fteeds aanhoudende grouwelen als' afgedwongen hadden, vs. 17—20.
En



BIDDEN.
En waar over Hy Jeremia, als 'tware, tot Richter ftelde. Ten aanzien van dat , zou zyn bidden en fmeeken niet de minfte veranderinge maaken : Godt zoude hem niet hooren. Zo gaat het, als een Volk, den rykdom van Godts goedertierenheid, langmoedigheid en verdraagzaamheid veragt. Als het zich, door langheid van tyd, naar zyne hardigheid en onbekeerlyk hart, zynen toorn heeft vergaderd , als tot een fchat: Dan breeken ten laatften zyne toorngloe-den door als een vuur, 't welk door geene gebeden, noch fmeekingeri', noch traanen weêr te blusfchen is. Dan is het, zo als elders gezegd wordt. Alftonden Mofes en Samliel voor myn aangezigt, zo zou toch myne ziele tot dit Volk niet weezen. Dry ft ze wech van myn aangezigte, en laat 'ze uitgaan , Jerem. XV: i.
BIDDEN (Onder het) hoogen de Afgochfche Jooden zich neder na het Oosten voor de Zonne, Ezech.'VIII: 16. in het einde. Men weet, dat beide Tabernakel, en Tempel zo gebouwd waren , dat het Heilige der Heiligen geplaatst was in het Westen, Daar in was de Arke des Verbonds en boven dezelve had Godt tusfchen de Vleugels der Cherubynen, die op de Arke ftonden, een zigtbaar teeken gefteld van zyne Majeftueufe inwooninge. Die Vleugels waren als de Throon zyner heerlykheid, en de Verbonds-Ark als de Voetbaftk zyner voeten. Die dan in den Tempel kwamen om te bidden , moesten hunne aangezigtcn gekeerd houden na het Westen, en dat was" een blyk, dat zy hunnen, den alleen waaren, Godt aanbaden, die daar in het Heilige der Heiligen, op eene byzondere wyze , tegenwoordig was. Zich dan in den Tempel met zyn aangezigt te-keeren na het Oosten, was Zo veel als den Heere openlyk fmaadheid aan te doen, met hem den rug toe te keerén. Hiskia telde het daarom onder de tergende zonden hunner Vaderen , dat zy hunne aangezigten van den Tabernakel des HEEREN omgewend, en Hem den nek toegekeerd hadden, a Chron. XXIX: 6. Maar boven dit teeken van veragtinge , hadden zy zich ook nedergeboogen voor "de Zonne ; naamelyk ,. om aan die Godtsdienftige eere te bewyzen. De Zon, het grootfte en glansrykfte van alle Heemellichten, is het oudfte Voorwerp gewecsi der Afgodery. Joh verontfchuldigt zich I. Deel. II. Sutk.
BIDDEN. sar
'er van, zeggende, dat hy het Licht, dat is de Zon, nooit hadde aangezien, wanneer het fcheen , noch de Maan, heerlyk voortgaande; te weeten, om die te aanbidden, Cap. XXXI: 16, 27. De Zon, was onder verfcheidene naamen, en afbeeldfels, de voornaame Godheid der Oosterfche Volken, Syriërs, Asfyriërs , Zidoniërs, Ethiopiërs en andere meer. Zeker is het dat de Perfen aan de opgaande Zon eenige eere hebben beweezen , maar dat zy die als eene Godheid zouden hebben aangebeeden , is niet zeeker. Men wil , dat zy die flegts vereerd hebben, als het voortreffelykst Schepfel in de natuur, en omdat Godt zynen throon in de Zonne zou geplaatst hebben. Grieken en Romeinen keerden zich onder het bidden na het Oosten. Zo als te zien is by Virgilius, Ainetd. L. XII. vs. 173.
Illi ad furgenlem converfi lumina Solem Bant fruges manibus falfas —.
Zelfs waren eenigen hunner Wysgeeren in den waan, dat de Oosterfche gewesten de eigenlyke Zétel waren der Goden. Zo fpraken 'er Porphyrius en Varro van. Olearius én Seldenus, L. III. de Synedr., hebben ^daar van veele bewyzen bygebragt. Dat blinde Heidenen de Zon hebben aangebceden, vervoerd door haaren fchittcrenden glans , en haaren verwarmenden en vruchtbaarmaakenden invloed op de Aarde, en derzelver voortbrengfels , was reeds dwaas genoeg , evenwel nog cenigzins verfchoonbaar: Maar dubbel dwaas, volftrekt onverfchoonbaar, en hoogstftrafwaerdig was het , dat Jooden zich daar toe hadden laaten vervoeren, aan welken Godt zich , door zyn Woord , en door zyne Wonderdaaden, had bekend gemaakt, als den alleen waaragtigen Godt, den Schepper van Zon, Maan en Sterren: Met een woord van het onmeetbaar groot Geheelal. Dat was het grouwclyk bedryf van die Mannen, die aan Ezechiël te zien gegeeven waren, waar door zy Godt ook zo verbitterd hadden, dat Hy hen voortaan niet verfchoonen, noch fpaaren zoude, hoe ernftig zy ook tot Hem zouden mogen roepen, vs. 18. De Christenen bouwen hunne Kerken doorgaans zo, dat het Choor, gehouden voor het voornaamfte V v v ge-



5aa BIDDEN.
gedeelte,geplaatst is in het Oosten, en de Tooren in het Westen, zo dat de geenen, die bidden , voorönderfteld zynde , dat de Tafel des Heeren geplaatst is in , of voor het Choor , onder het bidden, het aangezigt gekeerd houden na het Oosten. De Kerken alzo te bouwen is een overoud gebruik, om wat reede men dat gedaan hebbe, is onzeeker.' By Witfius in Orat, Dom, Exercit. IV. §. 16. p. 59. kan men zien , hoe een valfchelyk zo genoemde Athanaftus daar van onderfcheidene reedenen gaf, naar het onderfcheid der geener, die hem 'er na vroegen : Eene andere aan de Jooden , een andere aan de Heidenen, en een andere aan de Christenen. Voor de minst bygeloovige zou men die kunnen houden, die Joh. Damafcenus 'er van gaf: Dat het gefchied zy ten blyke, dat men den Heere Jefus ook aanbad, en in zynen naame bad , en te gelyk ook , om zich telkens te erinneren, dat Hy is de Opgang uit de hoogte, Luk. I: 78 , het Licht der Waereld, Joh. VIII: 12. Het Waaragtig Licht, Cap. I: 9. De Zon der Gerechtigheid, Mal. IV: 1. Vergel. Theoph. Amelius, Erörter. — Alt. Teft. P. I. p. 775—.
BIDDEN in V verborgene. Gy, wanneer gy bidt, gaat in uwe binnenkamer, en uwe dcure geflooten hebbende, bidt uwen Vader, die in het verborgen is, Matth. VI: 6. (K) Het is zeeker genoeg, dat de Heere Jefus zich verzet tegen het windrig vertoon der biddende Pharizeën, vs. 5, die niet alleen baden in de Synagogen, en daar met een ydel verhaal van woorden hunne gebeden lang uitrekten, vs. 7; maar ook bleeven ftaan op de hoeken der ft raat en, en daar baden. En dat alleen, om van de menfchen gezien, en als lieden van by uitftek on gemeene Godtsdienftigheid toegejuicht te worden. Zo misbruikten zy het gebed, waarin men zich voor Godt verootmoedigt , tot eenen grond van zelfsverheffinge, en, in plaatfe van door het gebed Gode eere toe te brengen, jaagden zy de eere uit de Menfchen na: En niet alleen de eere, maar ook vuil gewin, als die onder den fchyn van lang te bidden, zich fristen te wikkelen in het vertrouwen van , eenvouwdige Weduwen, en ondertusfchen derzelver huizen opaten, Matth. XXIII: 14. Daar-en-tegen eischt de Heiland, dat de : geenen, die wilden bidden, zich van alle 1
BIDDEN.
vertooninge zorgvuldig zouden wachten, naardien het gebed niet alleen aandacht eischt, die op de hoeken der ftraaten, daar dan dit, dan dat gezien, of gehoord wordt, met kan ingefpannen blyven ; maar ook ootmoed, waarom alles, wat naar bejag van menfchen lof gelykt, zorgvuldig moet vermyd worden. Van Openbaare Gebeden, en Voorbiddingen, die met het Volk voor het Volk, en deszelfs algemeene belangen moeten gedaan worden, fpreekt Jefus niet ; maar van de Byzondere , die moeten gedaan worden alleen, en in het eenzaame, en dat geeft de Heere te kennen , als hy zegt: Gaat in uwe Binnenkamer , de deur geflooten hebbende. (3) Maar als Hy 'er byvoegt: Bidt den Vader, die in het verborgen is, zo is de vraag, waar toe deeze woorden, die in het verborgen is, betreklyk zyn te maaken? Ik denke, tot den Vader. (XK) Doch niet zo, dat men die woorden zou aanmerken als eene omfchryvinge van den Vader, dat die een Godt zy , die zich verborgen houdt, dien geen mensch ooit gezien heeft, of zien zal, en voor wien evenwel alle dingen naakt en geopend zyn. Dat H. de Groot het zo begreepen hebbe, fchynt men te mogen opmaaken uit het versje van Orpheus, 'twelk hy bybrengt. (33) Liever zou ik het betreklyk maaken tot de Binnenkamer: Uw Vader ^die in 't verborgen is. Die niet alleen in den Tempel, in de Synagoge, maar ook in ,t verborgen is, by u in uwverborgen eenzaame binnenkamer en daar ook uw gebed zo wel hoort, als ergens elders. My dunkt, dat dit de tegenftellinge zo eischt, van de vergeldinge in het openbaar, tegen '* geen de Vader in 't ver. borgen ziet. En dan zou hier te pas koomen het gezegde van Arrianus by Epikte'.us, ook door de Groot bygebragt: Wanneer gy de deuren geflooten, en het binnen luister gemaakt hebt, zo zegt niet, dat gy Alleen zyt: Daar is niets, maar Godt is daar binnen,
BIDDEN. Tot nog toe hebt gy niet gehelen in mynen naam , Joh. XVI: aa.. (ft) Men moet vooraf bepaalen, wat hét zy 'n zynen naam te bidden. En indien ik dat wel gevat hebbe, zo zal het zich van zeize ontwikkeien, hoe de Heiland tot zyne Difcipelen hebbe konnen zeggen, dat zy ot nog toe niet gebeden hadden in zynen
naa-



BIDDEN.
naame. Men maake onderfcheid tusfchen het bidden om zynent wille, en het bidden in zynen naame. (XX) In vroegere dagen hebben de Geloovigen gebeden om zynent wille, als Pf. LXXX: 15,16. Bezoek deezen fiVynftok — : En dat OM den Zoon, dien gy u gefierkt hebt. Ook Dan. IX: 17. O onze Godt ! Hoor na het gebed uwes Knegts — OM des Heeren wille. Daar wy door den Heere geenen anderen kunnen verftaan , als den Zoon , den Mesfias, van wiens komfte, en te volbrengen Zoenwerk, de Propheet in het vervolg fpreekt, vs. 25, 2.6, 27. Want het is zeeker, dat de Heere, om wiens wille Daniël de verhooringe fmeekte, te onderfcheiden is van Onzen Godt, den Vader, tot wien hy zyn gebed richtte. De Geloovigen dan des Ouden Testaments baden om zynent wille: Dat Godt hen wilde verhooren om den wil van dien Zoon, dien Hy zich gefierkt haddc , verordineerd , fterk. genoeg geoordeeld , en daarom aangefteld hadde , om de Borg van Zondaaren te zyn, en , ten zynen tyde, voor die zyne Ziele tot een Schuld-offer over te geeven, hunne zonden te verzoenen , en die eeuwige gerechtigheid aan te brengen, waar in Hy zo zou kunnen berusten, dat 'er geene Offerhanden, en dus geene wedergedaebtenis der zonde. door de Offerhanden meer zou behoever plaats te hebben. Maar (33) de Geloovigen des Nieuwen Testaments, bidder in zynen naame, als van den door Lydin gen volmaakten Borg, die reeds door zyn, zeifis - opoffering de eeuwige verlosfing had U wege gebragt: En dringen dus hunne ge beden aan in zynen naam, als in den naa me van Hem, wiens verdienften by God openlyk volwicbtig gekeurd zyn, toen H Hem, die overgeleeverd was om onze zon den, heeft opgewekt om onze rechtvaerdig maakinge, en", vervolgens, ook door Hen verhoogd is aan zyne rechterhand, op da Hy daar tot in eeuwigheid leeve , om vooi ons te bidden. (3) Dat nu was nog niet ge fchied, toen de Heiland dit tot zyne Difci pelen zeide. De tyd 'er toe was wel zee naby , maar voor als nog had Hy zyn Ziele niet gegeeven tot een rantzoen voor di zynen. Die ééne Offerhande, door welk Hy zou volmaaken allen, die geheiligd zou den worden, was Gode nog niet daarge fteld, en dus konde men toen zyne gebe
BIDDEN. 523
den nog niet aandringen op de kragt van zyn volbragt Zoen- en Borgwerk. En in dien zin konde de Heere Jefius tot zyne Difcipelen zeggen : TOT NOG TOE hebt gy in mynen naame niet gebeden. Dat dit zo te verftaan zy, kan men opmaaken uit de tegenövergeftelde Belofte, vs. 26. In dien dag zult gy in mynen naame bidden. Door welken Dag men niet een anderen tyd kan verftaan, als de Tyd, wanneer zy Hem ,' tot hunne groote blydfchap , zouden wederzien , als verreezen uit den dooden, vs. 22. En voornaamelyk die Dag, in welken zy Hem niet meer zouden vraagen, vs. 23. Na zyn Heemelvaart, en de uitftortinge van zynen Geest op hen. Dan zouden zy Hem niet langer kunnen vraagen , vermits Hy dan niet meer by hen zou zyn hier op Aarde; ook niet meer behoeven te vraagen ; want de Heilige Geest, welken de Vader hen zou zenden in zynen naame , dat is , na en om zyn volbragt Borg- en Zoenwerk, zou hen leiden in alle waarheid, hen alle dingen leeren , en indachtig maaken alles, wat Hy bun gezegd hadde, Joh. XVI: 13. XIV: 26. Hadden ' zy dan tot nog toe , op de bovengezegde wyze , niet gebeden in zynen naame, zy zouden evenwel dat in dien dag doen, vs. 26. En wel met een allerheuglykst gevolg, waar van de Heere hen ten fterkfte ver zeeker de, vs. 23. Voorwaar, voorwaar ik zegge u, al wat gy den Vader zult bid. den in mynen naame, dat zal Hy u geeven.
BIDDEN (Ik zegge u niet , dat ik den : Vader voor uj zal, Joh. XVI: 26. Neemt . men deeze woorden zo , als hadde de . Heere willen zeggen: Dat hy voor zyne : Difcipelen niet zoude bidden : Zo zou 1 men met reede mogen vraagen: Hoe kan . de Heere zo fpreeken ? Heeft hy zyne . Voorbiddinge niet beloofd aan zyne Di1 fcipelen? Immers ja! Joh. XIV: 16. Of, ! had Hy het voorheen' wel gedaan, maar
• zou Hy het voortaan niet meer doen ? . Niet meer, geduurende zyn nog overig
• verblyf op Aarde ? Hoe ftrookt dat met : het geene Hy kort hier na nog gedaan j heeft? Men zie, met hoe veel aandrang ; Hy voor hun gebeden heeft, Cap. XVII: ? 11, 15, 17, 24. Of niet meer na zyn ver. trek van de Aarde ? Hoe heeft Johannes,
- die een van de Difcipelen was, dan kun-
- nen zeggen, dat zy Hem tot eenen Voor-
V vv 2 fipraak



524 B I D D E N.
BIDDEN.
fpraak hadden by den Vader? i Joh. II: I. Hoe Paulus, dat Hy ter rechterhand Godts is, en voor ons bidt; dat Hy altyd leeft, om voor de zynen te bidden? Kom. Vili: 34, Hebr. Vil: 25. Op meer dan eenérlei wyze hebben de Uitleggers getracht, deeze Bedenklykheid uit den wech te ruimen. De zwaarigheid znu grooter worden, indien het woordje i», Niet, gevoegd ware by de volgende woorden, op deeze wyze: Ik zegge u, dat ik den Vader voor u NIET zal bidden : Maar nu is de zwaarigheid minder, nu dat woordje ftaat by Aly«, ik zegge. Ik zegge niet. Ik zal alles, wat anderen gezegd hebben niet bybrengen ; ilegts. t geen my het aanneemlykstis voorgekoomen. (X) Volgens J. Chr. Harenberg zouden deeze woorden Vraagsivyze te neemen zyn: Zegge ik u niet, dat ik den Vader voor u bidden zal? En dan zou het een fterke bevestiging zyn , dat Hy voor hen bidden zou. Men weet, dat vraagswyze voorftellen wel meer die kragt hebben , als 1 Kor. IX: r. Ben ik niet een Apos. tel? — vs. 6. Hebben alleen ik, cn Barnabas geen magt—? Zelfs ook in den mond van den Heiland, Luk. XXIV: 26. Moest de Christus niet deeze dingen lyden ■— ? Zie Bibl. Hag. Cl. II. p. 325, 3o(j. Waar by aangeteekend is, dat het in eene byzondere Verhandelinge over deeze woorden ook zo begreepen is by Franc. Ulric. Wal* terus. (2) Of op deeze wyze : Ik zegge niet, het is myne meening niet, u te zeggen , dat ik den Vader voor u niet bidden zoude. En met zo te fpreeken, zou Hy hen ten fterkfte verzeekeren, dat Hy voor ]ien bidden zoude. Zi eene verzcekering hadden zy ook wel noodig, om hen te bemoedigen in hunne droefheid, vs. 22. Als men dan in het volgende 27. vs. het woordje yi? vertaald, niet door Want, maar door OOK de Vader zelve heeft u lief, gelyk het zo voorkomt, Philipp. II: 27. En hy (Epaphroditus) is OOK (yij) krank geweest tot naby den dood, dan zal de zin van vs. 26 en 27, hier op neêrkoomen: „ In „ dien Dag, wanneer ik zal heenen ge„ gaan zyn , waar over gy u nu zo be», droeft , maar 't welk u zo nuttig zyn " a ' ™anneer de Trooster , de Geest „ der Waarheid, zal gekoomen zyn, vs. „0,7. (Men zie van dien Dag in den „ naastvoongen tytel) zult gy in myne naa-
„ me bidden. Niet, als of ik als dan zou „ ophouden voor u den Vader le bidden» „ Dat zegge ik niet. Niet alleen als Ko. „ ning, maar ook als Priester gezee„ ten zynde in mynen Throon , zal het „ myn Priesterwerk blyven voor u te „ bidden. Maar dit zal als dan uw voor„ recht zyn , dat gy zeiven , biddende in „ mynen naame, gunftiglyk zult verhoord „ worden. Behalven myne Voorbiddin„ ge, beeft de Vader zelf u OOK lief, naar„ dien gy my, den Zoon zyner liefde,hebt ,, lief gehad, en geloofd hebt , dat ik van „ Hem ben uitgegaan : Des Hy u geree„ delyk zal geeven al H geen gy in mynen „ naame zult bidden, vs. 23."
BIDDE (Ik) niet voor de Waereld; maar voor de geenen, die gy my gegeeven hebt , Joh. XVII: 9. Zo fpreekt de Heiland tot zynen Heemelfchen Vader, (tf) De Heere Jefus maakt onderfcheid tusichen Menfchen en Menfchen ; tusfchen zulken , voor welken Hy niet, en zulken, voor welken Hy al bad. (NK) De Eerften noemt Hy Waereld. Menfchen in de Waereld; maar zulken, die behooren tot de lieden, die van de Waereld zyn, die de Waereld liefhebben, die wandelen naar de eeuwe deezer Waereld,om te doen den wil des vleeschs, en der gedachten. Waar van evenwel zyn uit te zonderen zulken, die, fchoon zy nog een tyd lang in de PFaereldzyn, evenwel liggen onder het Zeegel der verkiezinge, en daarom ook elk, op zynen tyd, uit de magt der duisternisfe getrokken , en in Koningryk van den Zoon van Godts liefde overgezet zullen worden. Dus dan alleen zulken , die geheel en al Waereld zyn, en ten einde toe blyven; der Waarheid ongehoorzaam, en der Ongerechtigheid gehoorzaam zynde, en blyvende , als bcboorende tot de vaten des toorns, toebereid tot het verderf, Rom. IX: 22. (22) De Anderen omfchryft Hy als zulken , die wel des Vaders waren, maar die de Vader Hem gegeeven hadde. Zy waren des Vaders, Uitverkoorenen naar de voorkennisfe Godts des Vaders, 1 Petr. I: 2, Ephef. I: 4. Maar behoorende tot dat deel van veelen,'t welk de Vader had beloofd, Hem te zullen geeven, Jef. LUI: ia, tot die veelen, voor welken Hy zyne Ziele zou geeven tot een rantzoen, Matth. XX: 28. Om ze te koopen van de Aarde , en uit de menfchen.



BIDDEN.
(3) Voor de Laatften bidt Hy w<j/, maar niet voor de Eer/ten: (nn) Wel voor de Laatften, dat Godt hun , wanneer de beftemde tyd, om hun genadig te zyn, zou gekoomen zyn , zou willen 1'chenken de Bekeeringe ten leeven, en het Geloof der werkinge "Godts, op dat z*y, door hetzelve mogten ontvangen vergeevinge van zonden, en een erfdeel onder de Geheiligden, en dat Hy hen voorts in zyne kragt wilde bewaaren tot de Zaligheid, die bereid is geopenbaard te worden in den laatften tyd; ten einde zo, ten aanzien van den Vader , het voorneemen, dat naar de verkiezinge is, mogt vast blyven ; ten aanzien van Hem, dat Hy V geenen mogt verliezen van de geenen, die de Vader Hem gegeeven had. (33) Maar voor de PVaereld bad Hy niet; naamlyk , tot verkryginge van Zaligheid. Want die behoorden niet tot dc geenen, die daar toe beftemd , en Hem gegeeven waren ; dus ook niet tot de geenen, voor welken Hy met zyn har-te was Borg geworden, om toi Godt te genaaken. En had Hy al eens vooi die willen bidden, 't welk Hem evenwel niet zoude betaamd hebben, wat zou hei gevolg 'er van geweest zyn ? Een van bei den, dat zy de Zaligheid al, of niet zouden verkrygen. Zo al, dan zou Godt! Belluit, 't welk voor die een belluit var verwerpinge was, hebben moeten veran derd worden, 't welk volftrekt onmoog lyk is. Zo niet, dan zou zyne Voorbid ding onverhoord zyn gebleeven, en zyi gezegde zou dan niet meer waar zyn, da de Vader Hem altyd hoorde, Joh. XI: 42.
BIDDE (lk) niet, datgy hen uit de Wae reld wechneemt; maar dat Gy ben bewaar van den Boozen, Joh. XVII: 15. Hier zie, wy, wat Jefus voor zyne Apostelen niet en wat Hy al voor hun bidt. (x) Niet, da de Vader hen, door den Dood uit de Wat reld, die voor hen. een bloedig Strydper zou zyn , wilde wechneemen. Dan zoud Hy gebeden hebben tegen zyne eigen beftemming, en de uitbreiding van Godt eere , en van zyn Koningryk : Voorb( fchikt, om van Hem te getuigen, zo te J, ruzalem, als door geheel Judeë en Samari tot aan de einden der Aarde. Om uit d Jooden te vergaderen het overblyffel naa de Verkiezinge der Genade, 'twelk nog 01 ' der die was : Om de reine Euangeliefprac ke te wenden tot allerlei Volken, op dat d,
BIDDEN. 525
alle den naam des HEEREN mogten aanroepen , en Hem dienen met een1 eenpaarigen fchouder. Om Hem de Heidenen te ver gaderen tot zyn erfdeel, en de einden der Aarde tot zyne bezittinge , &c. Dit waren altemaal dingen, waar toe Hy zich van hunnen dienst bedienen wilde , en waar toe zy, op den grooten Pingfterdag, door de Wondcrgaaven van zynen Geest zouden toegerust worden. Gelyk het dan onbeftaanbaar zoude geweest zyn met zyne oogmerken, te bidden , dat de Vader ze wilde wechneemen uit de Waereld, zo deedt Hy het ook niet. Maar daar zy dan nog een tyd lang in de Waereld zouden moeten blyven: (3) Zo was dit zyn gebed, dat de Vader ze wilde bewaaren van den Boozen, of, gelyk men het ook zou kunnen vertaaien, het booze: Niet van alles, wat men Boos zou kunnen noemen , als verdrukkingen , want Hy had hun voorfpeld, dat zy verdrukkingen zouden hebben in de Waereld, Joh. XVI: 33. Maar zo, dat zy mogten bewaard blyven , dat het booze hen niet benadeelde, veel min, dat zy 'er door zouden overwonnen worden: Dat zy door de verleidingen der zonde, die den mensch zo ligtelyk omringen, niet i mogten vervoerd worden tot iets,'twelk 1 hun , en het Euangelie, dat zy predik-
■ ten, tot een fchandvlek zou zyn. Dat zy
- door geene valfche Leeraars, die al vroeg
■ zouden opftaan , mogten vervoerd wor1 den, om iets in 't minfte af te wyken van t het voorbeeld der gezonde woorden, 't welk
zy van den Heere ontvangen hadden,
- 't welk men mede reekenen kan onder de * listige omleidingen des Duivels. Dat zy door 1 het woelen , dreigen , wreedaartig woe, den van Jooden en Heidenen, en dus ter t liefde van het leeven, niet verflaauwen,
- veel min mogten bewoogen worden tot t afval; maar dat zy , integendeel, Nood e en Dood , Overheeden en Magten , Tes genwoordige en Toekoomende dingen ten s trots,altoos moedig, en in alles getrouw,'
- mogten volbrengen den loop, en dienst, wcl'■• ken zy van Hem , den Heere, ontvangen a hadden, en zy dan ook van Hem de voor e hun wechgelegde kroon der rechtvaerdigheid r ontvangen mogten. Wy kunnen hier uit i- leeren, dat wy, wanneer wy te worftelen
- hebben met wrange tegenfpoeden , ons, ë dor geen zondig ongeduld, en uit enkel
Vvv 3 ver-



5a6 BIDDEN.
verdriet aan het leeven , moeten laaten vervoeren , om te bidden , dat Godt ons •wilde wechneemen uit de Waereld. Maar dat wy onze zielen moeten bezitten in onze lydzaamheid, en trachten, van die verzoekingen zo een gebruik te maaken, dat ze ons mogen gedyen tot volmaakinge. Willen wy iets bidden, dan moet het dit zyn, dat Godt ons niet verzoeke boven ons vermogen, maar maake , dat wy die kunnen verdraagen, en voorts ons bewaare tot zyn heemelsch Koningryk.
BIDDEN. En welke af gekoomen zynde, baden voor hen, dat zy den Heiligen Geest ontvangen zouden — , Hand. VIII: 15 , 16, 17. Philippus had te Samaria Christus, dat is de Leere van Christus, gepredikt, zyne Leere met wonderdaadige geneezingen bevestigd, en veelen, zo Mannen als Vrouwen hadden zyne Leere aangenomen, en waren gedoopt geworden. Het voordeelig gerugt daar van kwam welhaast ter ooreu van de Apostelen te Jeruzalem. De Joodfche haat tegen de Samaritaanen had geen vat op hen. Hun last bragt mede, dat zy ook van dén Heere Jefus moesten getuigen te Samaria, Hand. I: 8. Zy zonden twee van hun, Petrus en Johannes, derwaards , om het zo gelukkig begonnen werk verder voort te zetten. Daar gekoomen zynde, baden zy, dat zy, de Geloovigen te Samaria, den Heiligen Geest ontvangen mogten, 'twelk vooronderftelt, dat zy dien nog niet ontvangen hadden. Men verftaa dat niet van de gewoone gaaven van den Geest : Want waren zy geloovig geworden, zy waren daar toe bewerkt door den Geest, want die is de Geest des Geloofs, en het Geloof is een vrucht van den Geest. Liet is dan te verftaan van de buitengewoone gaaven, als die der menigerlei Taaien, der Gezondmaakinge, der Werkinge der Kragten, die in de eerfte tyden onder de Christenen zeer gemeen waren , en van groot nut, om de Waereld te overtuigen, dat de Prediking van het Euangelie niet fteunde op de bedriegery van Menfchen, maar dat het was uit Godt, die daar aan getuigenis gaf door teekenen, wonderen , kragten, en menigerlei bedeelinge des Geests. In dien zin hadden de Geloovigen te Samaria den Heiligen Geest nog niet ontvangen. De reede daar van was, dat zy alleenlyk gedoopt waren in den naam van
B I D D E N.
den Heere Jefus. Moet dit alleenlyk betreklyk gemaakt worden tot den naam van Jefus, als of Philippus by het doopen alleen den naam van Jefus had genoemd, en niet van de twee andere Perfoonen ? Zou Petrus, toen Hy, op den grooten Pingfterdag , de Bekeerden "Vermaande, zich te laaten doopen in den naame van Jefus Christus, Hand. II: 38, dat ook zo begreepen hebben? Zouden de Apostelen, zo al vroeg na Jefus LIeemelvaart, vergeeten nebben een van Jefus laatfte bevélen : Gaat heenen, onderwyst alle Volken, en doopt ze in den naame des Vaders, en des Zoons, en des Heiligen Geests? Matth. XXVIII: 19. Dat kan men niet denken, zonder de Apostelen grootelyks te ontè'eren. Wy mogen genoegzaam zeker vastftellen, dat Philippus , en ook de andere Apostelen , den Doop bediend hebben in den naam van alle de Drie Perfoonen. Wat wil dan deeze fpreekwyze, te doopen in den naame van Jefus, zeggen , die , gelyk hier , ook neermaals elders voorkomt, als Hand. II: 38. X: 48. XIX: 5? 'tZal hier op neêrioomen, dat de geenen, die zo gedoopt 5yn geworden, alvoorens beleeden hebaen, de Leere van Jefus am te neemen, :n in Hem te gelooven , als den in het vleesch geöpenbaarden Zoon van Godt, Jen eenigen Middelaar Godts en der menrchen,wiens naam de eenige naam was, die, mder den Heemel, onder de Menfchen gegeeven was, om zalig te worden, als die, door zyns zelfs-opoffering, eene eeuwige verlosfing had te wege gebragt: En dat zy daar op den Doop, op het Hevel , en naar de inftellinge van den Heere Jefus, Matth. XXVIII: 19, ontvangen hebben ; van hunne zyde tot een teeken van hunnen overgang tot, en inlyving in zyne Gemeente, en van zyne zyde, tot een zeegel van de vergeevinge hunner zonden, en van hun erfdeel onder de Geheiligden, volgens de belofte van den Heiland : Die geloofd zal hebben, en gedoopt zal zyn , zal zalig worden, Mark. XVI: 16. Dat dit zo te verftaan zy, blykt uit het Voorbeeld van den Moorman, die door Philippus niet gedoopt wierd, dan na vooraf deeze belydenis gedaan te hebben : Ik geloove, dat Jefus Christus de Zoon van Godt is, Hand. VIII: 37, 38. En uit het Voorbeeld van Paulus , die, zoude hy door Ananias gedoopt



BIDDEN,
doopt worden, en zou die Doop hem zyn tot een zeegel van de afwasfchtnge der zonden , ook den naam des Heeren moest aanroepen. Hand. XXII: 16. En dat het ook hier zo te neemen zy, kan men opmaaken uit het 12. vs., waar uit wy zien, dat te Samaria die geenen eerst gedoopt zyn, van welken het gebleeken was, dat zy Philip' pus geloofden, dat is, geloofden het Euangelie, het welk hy hun had verkondigd van het Koningryke Godts, en van den naame van Jefus Christus. Vitringa, heeft uitvoerig gehandeld van het Doopen in iemands naam, en dus ook in dien van Jefus Christus, Obf. S. L. III. C. 22. Zie ook van het Doopen in den naam van Jefus Christus, en wat de Oude Kerkeleeraars daar van gefchreeven hebben, by Calmet, Oudheed. van het N. Verb. D. II. p. 25—. Dit nu zo zynde te neemen, zo blyft de vraag nog overig, waar toe het woordje alleenlyk zyne betrekkinge hebbe? Niet, tot den naam van Jefus, maar alleen tot den Doop. De Heilige Geest, dat is , de buitengewöone gaaven van, den Geest, was nog op niemand van hun gevallen. En waarom niet ? Om dat zy maar alleenlyk gedoopt waren, vs. 16. Dat was maar alleenlyk door Philippus gedaan: De andere plegtigheid, welke noodig was , om die gaaven te ontvangen , te weeten , de oplegginge der handen, was aan hun niet verricht. Dat dit zo te verftaan zy, ontdekt zich ten duidelykfte uit het 17. vs. Toen legden zy, de Apostelen, de handen-op ben, en, gelyk die 'er voor hun om gebeden hadden , vs. 15, ontvingen zy den Heiligen Geest, deszelfs Wondergaaven, eveneens als Hand. XIX: 6. En als Paulus hun de handen opgelegd hadde, kwam de Heilige Geest op hen, en zy fpraken met vreemde taaien, en propheteerden. Dit vermogen, om, door oplegginge der handen, de Wondergaaven van den Geest aan anderen te kunnen mededeelen, wordt mede geteld onder de Voorrechten, waar door de Apostelen boven andere Leeraars verheeven waren. By Scheppius, Disfert.de Prarogat. Apofl. is 't het Vyfde, BibkBrem. N. Clasf. I. p. 433. By van Leeuwen, over de Romeinen, D. IIL p. 434—. het Acht/lc.
BIDDEN (Desgelyks komt ook de Geest onze zwakheeden mede te hulpe : Want wy weeten niet, wat wy) zullen , gelyk het be-
BIDDEN. 527
hoort: Maar de Geest zelf bidt voor ons met onuitfpreeklyke zugtingen, Rom. VIII: 26. (X) Paulus fpreekt, met medeinfluitinge van zich-zelven , van zwakheeden, door welke de Geloovigen zich vonden aangedaan. Die beftonden daarin, dat zy niet wisten, wat zy bidden zouden , gelyk het behoort. Hunne zwakheid beftond dan in eene dubbele twyffeling, wat zy bidden zouden, of dit, 't welk hun op dit oogenblik, of dat, 't welk hun korte oogenblikken daar na voor den Geest kwam. De oorzaak daar van is te vinden in de zwaare verdrukkingen, door welke zy dag by dag beftookt wierden; wordende, om zo te fpreeken, den gantfchen dag, om des fleer en wille gedood, en geagt, als fchaapen ter f agtinge, vs. 36. Daar nu de onderdrukkinge wel eenen Wyzen zou kunnen dul maaken , Pred. VII: 7, zo is het niet vreemd, dat die, wanneer ze hoog gaat, en lang duurt, de gedachten wel zo kan verftrooijen, dat men niet weet, zich niet bepaalen kan, wat het wenschlykst, en voor ons het oorbaarst zou zyn , om te bid. den : Of, om verfterkt te worden in de Lydzaamheid , om niet te vervallen tot ongeduld, en twyffelmoedigheid; of, om, door dezelve, als door een vuur van beproevinge , meer gelouterd te worden van zonden, en Waereldliefde; of, om te ondervinden die vreedzaame vrucht der gerechtigheid, welke de verdrukkingen, hoe wrang en bitter ze ook zyn voor het vleesch, van zich geeft voor de geenen, die 'erdoor geoefend worden; of, om 'er van verlost te mogen worden : Maar hoe ? Of zo, dat Godt het Leed, den zynen aangedaan , aan hunne Vyanden wilde wreeken, door ze te verdelgen; of, door ze, gelyk Saiilus, in hunne woede te ftuiten, en aan zich te onderwerpen in gehoorzaamheid des geloofs; of, door hen, door een zaligen dood, tot zich op te neemen. Zo, en op nog meer andere wyzen kunnen zich de gedachten dermaaten vermenigvuldigen , dat men niet weet (en dit duidt eene zwakheid aan in ons gemoedsgeftél) wat men bidden zal, of dit, of dat het meest verkieslyk zy. Paulus, in banden te Rome, was ook eenigzins in zo eene dubbinge. Ontbonden te worden, en met Christus te zyn, agtte hy voor zyn Perfoon het beste te zyn; maar in't vleesch te blyven , agtte
hy



528 BIDDEN.
hy noodi-ger te zyn, om der Geloovigen taille. En dus, door die twee gedrongen, wist hy niet, wat te verkiezen, iJhih'pp. I: 21—24. In zo eene Slingeringe van gedachten kan men zeekerlyk ook zo niet bidden, als het behoort: Met dien eerbied voor Godt, met dien aandacht op 't geene men bidt, met dien ernst en aandrang, met die onderwerpinge aan,cn dat vertrouwen op Godt, dat Hy het, ten zynen'tyde, maaken zal, zo als het voor Hem, het meest heerlyk, en ons 't meest heilzaam zal zyn. Met zo een gcmoedsgeftél behoort men te bidden ; maar dat te doen, als men door zo veele drukkende bekommeringen bezwaard , door zo verfchillende gedachten en begeerten ginds en herwaards gcflingerd wordt, is niet wel mooglyk.' In zulk eenen zwakken toeftand, als van eenen, die zwak van kniën is, en gevaar loopt, om, of na deeze, of na geene zyde te zullen vallen, hebben de Geloovigen onderfteuninge en hulpe noodig. (3) Die vinden zy ook: Godt zal hen niet laaten verzocht worden boven hun vermogen. (NX) Onderfleuning vinden zy in de Hoope , vs. 24, 25 , de Hoope der heerlykheid Godts, die niet befchaamt, Rom. V: 2, 5, dewelke als een Anker der ziele is, 't welk zeeker en vast is, Hebr. VI: io. (33) Hulpe desgelyks, of daar beneven, van den Geest, die, wanneer zy niet weeten, wat zy bidden zullen, zo als het behoort, hun in die zwakheeden te hulpe komt. En die Hulpe beftaat daar in , dat Hy voor hun bidt met onuit. fpreekelyke zugtingen. («) Men kan op tweederlei wyze voor iemand bidden : Of, dat men, ten goede van hem , voor hem intreede, iets verzoekt by eenen anderen; of dat men zo een gebed doet voor iemand, 't welk door zo eenen wordt nagebeeden, zo dat men, als 't ware, bidt in zyn Perfoon. Paulus, zullende bidden voor en in de Gemeente , wilde wel bidden met den Geest, dat is in eene vreemde taaie, ten blyke, dat hy ook die gaave had, maar ook met den ver/lande, 1 Kor. XIV: 15, dat is, in eene voor elk verjlaanbaare taaie, op dat de Gemeente, welke hy in het bidden voorging , zyne leiding zou kunnen volgen, en dus, te gelyk met hem biddende , ook bidden voor zich-zelve. Op welk eene wyze is het nu,dat de Geest bidt voor de Geloovigen P ("*) Niet op de
BIDDEN.
JLerfle. Op die wyze is Christus onze iéne Voorfpraak by den Vader, 1 Joh. II: 1 Van
T ailee? wordt êezegd > dat Hy ter rechterhand Godts is, en ook voor ons bidt, Rom. VIII: 34, dat Hy altyd leeft, om voor ons te bidden, Hebr. VII: 25. (/3/3) Het is dan te verftaan op de tweede wyze. Dat, gelyk Hy in hunne harten roept Abba Vader, Gal. IV: 6, en daar door opwekt, en vrymoedigheid geeft, om ook zelve door Hetn te roepen, Abba Vader, Rom. VIII: 15, Hy ook, zo in de Geloovigen, in hunne harten, bidt, hen voorbidt"; als de Geest der genade en gebeden, hen leert, en, als 't ware voorzegt, wat zy bidden zullen , en hoe, om het te doen, gelyk het be. hoort. En dat (/j) doet Hy niet met hoorbaare. woorden , maar met onuit fpr eeklykc zugtingen. («*) Het zugten is eigen aan die geenen, die in zwaaren druk, en benaauwdheid zyn, waarom droevenis., treuringe, en zugtinge ook worden faamengevoegd, Jef. XXXV: 10. LI: 11. Als men nu aanmerkt, door hoe fel eene hitte van verdrukkinge de Geloovigen, dagby dag, beftookt wierden , zo kan men ligtelyk denken, dat de benaauwdheeden hunner harten zich zeer verre uitbreidden , dat hunne woorden dikwils in hunne keele als verzwolgen wierden. Hun benaaüwde boezem zocht zich evenwel lucht te maaken door zugtingen. Maar welke ? Niet zugtingen van mismoedigheid , als der zulken, die geen hoope hebben: Maar tot Godt opgaande Zugtingen, biddende Zugtingen, door den Geest in hun verwekt, tot zulke einden zich uitftrekkende, en op zo eene wyze beftuurd, als het behoorde, als het den Geest, die het hun leerde, betaamde, en het dan ook Gode welgevallig konde zyn. (8/3) Maar wat wil het, dat ze omfchreeven worden, als onuitfpreeklyke Zugtingen ? (A) Volgens fommigen zou het zeggen : Zugtingen, die niet uitgefproken zyn. Doch, dat lluit het woord Zugtingen van zelf in zich op. Zugtingen worden gefmoord in den boezem. Ziet, of hoort men iemand zugten, men merkt wel, dat 'er iets zy, dat hem bekommert, en waar van hy wenscht ontheeven te zyn : Maar wat het zy, daar van blyven wy onkundig, zo lang hy het niet uitfpreekt.(B) Liever wil ik my voegen by de geenen , die meenen, dat dc
Apos-



BIDDEN.
Apostel 'er mede hebbe willen aanduiden "dat het zo ernftige, met zo veel vuur en drift uit het harte opwellende , ia» als opvlammende zugtingen zyn ,-zo fterk aangevuurd door den Geest, dat het niet mooglyk zou zyn om die uit te fpreeken, woorden te vinden , nadruklyk genoeg, om de kragt 'er van uit te drukken. Dit nu zo zynde, was het zeekerlyk iets groots voor de Geloovigen, 't welk hen leer bemoedigen moest in hunne zwakheeden, dat, wanneer zy met wisten , iaat en hoe te bidden, om verhoord te worden, en zy zich daar over bekommerden , dc Geest zelf hun de behulpzaame hand bieden, en voor hen, en in hun bidden wilde, dooi in hun te verwekken zo vuunge,_zo onuitfpreekbaare zugtingen, dat het met zou kunnen misfen, of ze zouden doorlucht en zwerk heenen dringen tot voor den Throon van Hem, voor wien onzezugtingen niet verborgen zyn, PI. XXXV m. io. En ook, om dat ze een eigen gewrocht zvn van zynen Geest, in zo verre verhoord worden, dat Hy die zo zwaare verzoekinge hun zou doen gedyen tot volmaakinge, J ak. 7- a, q, 4. En doen eindigen op eene wyze, die voor hun heuglyk zou zyn , en voor Hem tot prys der heerlykheid zyner genade, waarom in het volgende 117. vs. ook wordt gezegd: En die de harten door. «oekt, weet welke de meeninge des Geests zy : Dewyle Hy naar Godt bidt voor den Hetli-
gCBIDDEN wilde Paulus met den Geest, en ook met den Verfiande, 1 Kor XIV: 15». fsO Dc Apostel wilde wel bidden met den Geest. Dat wil hier iets meer zeggen, dan dat hv de gaave des gebeds , welke hy van den Geest der genade en gebeden ontvangen had, opwekken en gebruiken wilde, om te bidden met geheel zyn harte, met een infpannen van alle zyne Zielvermogens : Had hy dat maar alleen willet zeggen,, dan had hy 'er met behoeven by te voegen, dat hy ook wilde bidden met der, verftande; want het fpreekt van zelf, dal hy, die met den Geest -bidt, ook bidt me, verftand, want de Geest is een GEhSL DER. WYSHEID, die ons vervult met ken nisfe in alle wysheid en geestelyk verftand De Apostel bedoelt hier jets anders. Me, den Geest verborgenheeden te fpreeken, zeg die te fpreeken in eene taaie, die aan d< /. Deel. H. Stuk.
BIDDEN. 529
Gemeente onbekend, en voor dezelve onverftaanbaar is, vs. 2. Met den Geest dank te zesgen, beteekent insgelyks dat te doen in eene vreemde taaie , zo dat hy, die de plaats eenes cngeleerden vervuld, daar op geen Amen zeggen kan, om dat hy met verftaat,wat men zegt, vs. 16. Met den Geest te bidden, zegt dan , dat te doen tn eene vreemde, en der Gemeente gantsca onbekende taaie. Op die wyze wilde Paulus wel bidden, op dat het mogt blyken, dat hy ook de gaave der menigerlei taaien had ontvangen en wel in eene ruimere maate , als iemand der Korintheren, waar op hy zich beroept, vs. 18. Maar hy wilde niet maar alleen bidden met den Geest, (3) Maar hy wilde het ook doen met den verftande. Dat wil niet zeggen , dat hy zo zou bidden, dat hy verftandig wist, tot wien hy in. den gebede fprak, en wat en tot wat einde hv iets begeerde , in tegenoverftellinge van zulken, die bidden met een ydel verhaal van woorden, zonder te letten op 't geen zy bidden, en zo üegts met hunne lippen tot Godt naderen, maar met hunne harten verre van Hem zyn. Maar, gelyk met den verftande te fpreeken, zo veel zeert, als te fpreeken in eene voor anderen verftaanbaare taaie , op dat men ook anderen onderwyzen moge, waarom het ook aan het fpreeken in eene vreemde taaie wordt tegenovergefteld, vs. 19, zo zal het bidden met den verftande ook zo veel zeggen , als der Gemeente voor te bidden in eene haar 'bekende taaie , op dat zy haare gebeden met zyn gebed zou kunnen vereenigen , en 'er Amen op zeggen. De Apostel heeft dan willen zeggen, dat hy , gebeden hebbende met den Geest, dat is, in eene vreemde taaie, het ook wilde doen met den verftande, dat is , overbrengen in eene bekende taaie, op dat het ook door anderen mo°-t verftaan worden. Deeze Verklaaring komt overéén met die van Onze Randfchryvers. Zo verklaart het ook Luther: „ Met den zin (het Verftand) fpreeken, is even zo veel als uitleggen, en den zin aan \ anderen verklaaren : Maar in den Geest • fpreeken, is den zin zelfs verftaan, en niet . uitleggen.'1''
BIDDENDE met eenen ook voor ons, dak \ Godt ons Ae deure des Woords opene, om te ■ fpreeken de verborgenheid van Christus, om ' dewelke ik ook gebonden ben: Op dat ik deXxx



530 BIDDEN.
zelve mag openbaaren, gelyk ik moet fipreeken, Kolosf. IV: 3,4. De Apostel had de Geloovigen te Kolosfe tot eindig en aanhoudend bidden vermaand , vs. a. Maar zy moesten niet maar alleen voor zichzelven bidden; maar ook voor Hem, en anderen, te weeten, Timotheus, uit wiens naam deeze Brief mede gefchreeven was, Cap. I: 1, Ariftarchus, zyn mede gevangetie, en nog anderen , die hy noemt zyne Medearbeiders in het Koningryke Godts, Cap. IV: 10, li, ia. Want hy fpreekt in het meervouwd Ons, biddende voor ons. Hy bedoelt evenwel voornaamelyk zich - zeiven, want hy fpreekt in 'c vervolg maar van zich-zelven in den eerften Perfoon ; Om dewelke IK ook gebonden ben : OP dat IK dezelve mag openbaaren, gelyk IK moet fpreeken. De Apostel was thans tè Rome in banden; een Gezant in een keeten , Ephef. VI: ao. Evenwel -zo niet, dat hy in een naaren Kerker lag opgellooten , geheel uitgeilooten van alle verkeeringe met andere menfchen. Zo dreng was zyn eerfte gevangenis niet. Hem was toegelaaten op zich-zelven te woonen, evenwel onder de bewaaring van eenen Krygsknegt, Hand. XXVIII: 16. En uit het geene daar vervolgens daat aangeteekend vs. 17. kan men zien, dat hy ook bezoek van anderen ontvangen , en met die gehandeld heeft. In deeze Omdandigheid van zaaken , was zyn wensch, dat hy de verborgenheid van Christus mogt fpreeken en openbaaren , gelyk hy moest fpreeken ; en dat Godt ten dien einde hun de deure des Woords wilde openen. (N)'t Was hem dan te doen, om de verborgenheid van Christus zo te open ■ baaren , gelyk —. (») Wat is de Verborgenheid van Christus ? («<*) Het is in 't gemeen de Heilsleere des Geloofs. Eene Verborgenheid genaamd, om dat dezelve behelst Verborgenheeden , die by uitdek groot zyn , die vleesch en bloed ons nooit zouden hebben kunnen openbaaren. De Verborgenheid van Christus, om dat het geen zynen Perfoon betreft, wat door Hem gedaan , geleeden en verworven is , 'er de Hoofd-inhoud van is. Om dat de duistere fpreuken, fchaduwen en raadfelen, Waar mede die Oudtyds als omwonden was, door Hem ontzwagteld zyn, zo dat mén thans, als met ongedekten aangezigte de Heerlykheid des Heeren % als in eenen fpiegel\
BIDDEN.
aanfehouwen kan , vermits men in Hem cn m zyn getuigenis ontdekt het einde del Wet, het ligchaam der fchaduwen , en den Geest der propheetie. (/s,3) In 't byzonder zal het zyn de Verborgenheid, welke van alle eeuwen, en aan alle geftachten was verborgen geweest, maar welke nu onder alle Heidenen moest bekend gemaakt worden, Rom. XVI: 15 ,0.6 , Kolosf. I: a6, 27, te weeten ', dat Christus ook de Heidenen met Godt verzoendhzMe., op dat die niet langer Vreemdelingen, en flegts Bywooners zouden zyn , maar ook worden zouden Medeburgers der Heiligen, en Huisgenooten Godts. En, om dat Christus dat door zynen dood verworven had , en ook , op zyn bevel moest verkondigd worden, zo wel den geenen, die verre waren, den Heidenen , als den geenen , die naby waren , den Jooden , Ephef. II: 15—ao, zo wordt die Leere met recht genoemd de Verborgenheid van Christus. Die Verborgenheid was de Oorzaak zyner banden, want om dat zyn zeggen , dat hy van den Heere gezonden was tot de Heidenen, hadden de Jooden te Jeruzalem eenen zo vinnigen opdand te oen hem verwekt, dat hy werd overgevoerd na Cefareê, om te recht gedeld te worden voor den Stadhouder, door welken hy, als een gevangene werd gezonden na R.ome, om dat hy zich had beroepen op den
Keizer, Hand. XXII: ai . ]?n om
deezer. Leere wille keerden de Jooden te Rome zich van hem af, met welken hy in zyne gevangenisfe gehandeld hadde. Want toen hy dit gezegd hadde: Het zy u dan bekend, dat de Zaligheid Godts den Heidenen gezonden is, en dezelve zullen hooren, gingen de Jooden wech, veele twistinge hebbende onder malkanderen , Hand. XXVIII: a8, 29. Deeze Verborgenheid was door deii Apostel reeds wyd en zyd verkondigd van Jeruzalem af aan, en rontomme, tot Illyrikum toe, Rom. XV: 19. (» Daar in voort te mogen gaan was nu nog zyn wensch. Dat moest hy doen. De nood was hem opgelegd, de Heere had hem 'er toe geroepen , om de Heidenen te bekeeren , op dat zy, door het geloof in Jefus, zouden ontvangen vergeevinge van zonden, en een erfdeel onder de geheiligden , Hand. XXVI: 16, 17, 18. En, gelyk dat zyn Apostolifche last mede bragt, zo wenschte hy dat ook zo te doen, gelyk hy moest fpreeken , naar
waar-



BIDDEN.
waarheid, iu alle getrouwheid, met vrymoedigheid, Ephef. VI: IQ. /onder , ten gevalle van iemand, ot uit menfchen vreeze iets agter te houden , Hand. XX: 27. Zonder zich door zyne tegenwoordige banden, of dreigend moordgeweld iets in het minfie te laaten affchrikken , op dat hy dus met blydfchap mogt volbrengen den loop,en dienst, welken hy van den Heere had ontvangen, Hand. XX: 24. En gelyk hy daar in met alle getrouwheid wenschte te volharden: O) Zo wenschte hy ook, dat hem daar toe geleegenheid mogt gegeeven worden: Dat Godt hem, en ook zynen Mede-arbeideren, de deure des Woords daar toe wilde openen. (**) 'Er zyn 'er, die denken, dat de toefpeelinge is op de Schotdeuren, ftaketfels, of touwen, agter welken de Paerden en Wagenen, tot den Loopftryd gefchikt, wierden opgehouden, en die , op een gegeeven teeken , geopend, of neêrgelaaten moesten worden, alvoorens zy in den Schouwburg konden verfchynen, om den Loopftryd tegen malkanderen te beginnen. Zie Lydius, Stry den der Oud. C. XXX. met de Byvoegfels van Lomeyer, en du Ry. Dit zo zynde, (/3/S) is 'er onderfcheid te maaken tusfchen, de hier voorkoomende Spreekwyze, en die van Ephef. VI: 19. CA) Daai wilhy, dat men.voor hem bidde, dat hd Woord hem mogt gegeeven worden in de ope ninge zynes monds met vrymoedigheid — 't Welk na genoeg overéénkomt met he geene David bad voor zich - zeiven: Un vry moedige Geest onderfteune myl Zo zal ii de Overtrceders uwen weg leeren, en de Zon daars zullen zich tot u bekeeren. Heere opent myne lippen, zo zal myn mond uwe; lofverkondigen, Pf. LI: 14, 15, 17. Maa hier is het 'er om te doen , dat hem d deure des Woords mogt geopend worden. Ui vergelykinge met 1 Kor. XVI: 9. enaKoi II: ia , 13. kunnen wy opmaaken , da zyn wensch geweest zy, dat de Openbac ring, de bekendmaaking der Verborgenhei van Christus, door zynen dienst een vrye loop mogt hebben , dat alle beletfelen die als zo weclcdeuren tot tegenftand zoude kunnen zyn, uit den weg mogten geruim worden: Dat, terwyl hy te Rome in bai den was, geenen, 't zy 'jooden, 't zy He denen, door het woelen zyner Vyander mogten. verhinderd worden tot hem 1
BIDDEN. 531
koomen, om van deeze Verborgenheid nader onderweezen te worden. En, zo deeze gevangenis de Eerfte geweest zy, waarom zouden wy dan niet mogen denken , dat zyn wensch geweest zy , dat Godt, in den weg zyner Voorzienigheid, hem uit dezelve verlosfen wilde, om nog den reuk zyner kennisfe openbaar te maaken in alle plaatfen, en dat Hy hem ook alomme opene ooren, en geopende harten wilde doen vinden, op dat het Woord daar door, als door eene geopende deure, ingang vinden mogt. Dit nu zo zynde: (3) Zo wilde hy, dat de Geloovigen te Kolosfe, behalven het bidden voor zich-zelven, en ook voor alle andere Heiligen , Ephef. VI: 18, dat ook mede doen zouden voor hem. (XX) Wil hy, dat zy daar toe bidden zouden, hy geeft daar mede te kennen (*) zyne afhanglykheid van Godt: Dat die alleen magtig was, om alle hinderpaalen uit den weg te ruimen, en hem de deure des Woords te openen; ook alleen magtig, om hem de bekwaamheid te geeven, om die Verborgenheid zo te openbaaren, alt hy ze moest fpreeken, (ft) Te gelyk ook , hoe groot zyn yver, hoe vuurig zyne begeerte was, om zynen Euangelifchen loop al verder cn verder voort te zetten, en te
■ voleindigen. (33) En , gelyk wy niet i twyffelen kunnen, of die van Kolosfe zul-
■ len daar toe met alle geduurigheid en fmee, kingen hebben aangehouden , ten einde : Godts naam en Koningryk fteeds verder t uitgebreid, en veelen hunner medemen: fchen nog , door bekeeringe en geloof,
• mogten behouden worden. (Dat mogen , wy zeker genoeg vastftellen uit het getui1 genis, 't welk Paulus geeft van hun geloor ve, en liefde, Cap. I: 4.) Zo kunnen wy ? ook niet twyffelen, of hun gebed zy vert hoord geworden: Althans ten aanzien van
• zyne tegenwoordige banden; want wy leet zen Hand. XXVIII: 30, 31. En 'Paulus
• bleef twee geheele jaaren in zyne eigen ge1 huurde wooninge, en ontving allen, die tot 1 hem kwamen : Predikende het Koningryk , Godts, en leerende van den Heere Jefus n Christus, met vrymoedigheid, NB. ongehind derd. Godt opende hem de deure des Woords. t- Zelfs in zo verre, dat zyne banden inCbrisi- tas openbaar zyn geworden in het gantfche , Rechthuis, Philipp. J: 13 , en dat 'er ook e uit het huis, van het Hofgezin des Keizers
Xxxa den



53a B I .D D 'E N.
den Heere gewonnen werden, zo als men mag opmaaken uit Philipp. IV: 11. Ook nog naderhand, na dat hy te Rome in vryheid gefteld was , neemende van daar zynen weg over het Eiland Kreta na Judeë, en verder na de Afiatifche Steden. Zo als men zien kan by Cotta , Proeve eencr Kerke/. Gefchied, des N. T. D. I. Stuk 1. z** Afdeel. 2de Hoofd, §. 171. p. 4ar.
BIDT (Gy) en gy ontvangt niet, om dat Gy kzualyk bidt, op dat gy het 'in uwe wellusten zoudt doorbrengen, Jak. IV: 3. ({<) Het gebed vermag veel by Godt ; maar het is niet evenveel wie bidt. Men moet dan vooraf in aanmerkinge neemen , wie die Gy zyn, tot welken de Apostel zyne taaie richt, 't Waren Zondaars by uitneemendheid : Vegters, Smyters, vol van boozen nyd en twistgierigheid , overgegeeven aan hunne vleeschlyke lusten, om alle onreinheid gieriglyk te bedryven : Overfpcelers en Overfpeeler esfen, vs. 1, 4'. Das dan Menfchen van het allerflegtfte foort, aan welken het Koningryk van Godt ont. zegd, en de tweede Dood, dat is, de nederltooting in den poel, die brandt van vuur en fulpher, gedreigd wordt, 1 Kor. VI: 10 , Ephef. V: 5 , Openb. XXI: 8. Zulken zyn het, aan welken de Apostel (3) de verhooringe van hunne gebeden ontzegd, en het waarom daar van bekleedt hy met bondige reedenen. (K«) Aangaande het eerfte zegt hy: Cy bidt, en gy ontvangt niet. O) 'Er zyn onder de Menfchen zulke Onmenfchen, die de vreeze Godts in zo verre.vernietigd hebben , dac zy het gebed wechneemen van voor zyn aangezigt, en denken, ja! wel eens zeggen durven: Wat is de Almagtige, dat wy hem zouden dienen ? En wat baate zullen wy hebben , dat wy hem aankopen zouden? Job XV: 4. XXI: 15. Maar tot zo een' hoogen trap is de Godtloosheid nog niet gefteigerd over het algemeen. Zo lang de Zondaars nog eenig denkbeeld behouden hebben : 'Er is een Godt, die het Kwaade afwenden, en het Goede geeven kan, zo bidden zy, op hunne wyze, nog wel eens: Vooral, wanneer bange nood hen beangftigt, of wanneer eene begeerte na eene, of andere zaake , die hun wenschlyk voorkomt , fterk prikkelt. Althans jakobus vooronderftelt, dat die Gy, die hy aanfpreekt, hoe overgegeeven Godtloos zy ook wa*
BIDDEN.
ren, nog wel eens baden. (*) Maarte vergeefsch: Gy, zegthy, ontvangt niet. De oogen des HEEREN zyn wel op de Rechtvaerdigen , en zyne oor en tot hun geroep : Maar zyn aangezigt is tegen de geenen, die kwaad doen , Pf.. XXXIV: 16 , 17: Hy hoort hen niet, hoe zeer zy het gebed vermenigvuldigen , Jef. I: 15. Dat wisten de Pbarizeèn wel: Wy weeten, zeiden zy, dat Godt de Zondaars niet hoort, Joh. IX: 3r. Gelyk hun offer, zo is ook hun Gebed den HEERE tot een grouwel, Spr. XV: 8. XXVIII: 9. Zelfs waren de Heidenen daar van overreed. Letërtius, L. I. C. 6, verhaalt van Bias, een der zeeven Wyzen van Griekenland , dat hy , ingefcheepr met een hoop fnoode Booswigten , die, gedreigd door een oogenfchynlyk gevaar van Schipbreuk, zeer yverig aan het bidden lloegen, tot hen zeide : Zwygt toch, op dat de Goden niet merken, dat gy lieden hier zyt: Want Godt wordt, door het gebed der Godtloozen , meer opgewekt tot wraak, dan bewoogen tot bewys van hulpe. Wel te rechte mogt Jakobus dan tot die Zondaars, die hy bedoelde, wel zeggen: Gy bidt, en ontvangt niet. (33) Hy bekleedt het met bondige reedenen. (*) De eerfte reede , waarom zy niet ontvingen , was , dat zy kwalyk baden. Zonder Geloof. Want is het een eigenfehap van het geloove, dat het V harte reinigt; wat geloof was 'er dan te wachten van Menfchen, welker harten waren als een onreine modderpoel, waar uit fteeds allerlei booze bedenkingen opwelden ? Zonder vertrouwen van verhoord te zullen worden: Wat vertrouwen kunnen menfchen hebben, die by zich-zelven moeten overtuigd ftaan, dat hunne tongen en handelingen, dag by dag, tegen den HEERE zyn, om de oogen zyner heerlykheid te verbitteren?'Zonder eenige Boetvaerdigheid: Wat Berouw zal 'er te vinden zyn by menfchen, die misfchien in het oogenblik , dat zy bidden , op nieuwe wanbedryven bedacht zyn ? Althans, zo was het, ten aanzien van dit laatfte, met de deezen: (f) Want 't geen, dat zy baden, en het oogmerk, waar toe zy baden, was, op dat zy het zouden doorbrengen in hunne wellusten: En dat is de tweede reede, welke de Apostel opgeeft, waarem zy niet ontvingen. (««) Zy baden dan niet om genade, tot vergeevinge van zonden; niet om gena-



BIDDEN.
nade tot bekeering; niet om zulke gaaven als zv zouden noodig gehad hebben, lm Godt welbehaaglyk tc dienen, en hunne zelfszaligheid uit te werken met vreezenen beeven. (^Maar alleen om zulke dingen, S tot' voediel ftrekken konden voor hunne wellusten:Om alle dagën vrolyk en fragtis te kunnen leeven, en om het vleesch, op menigerlei andere wyzen , te verzorgen tot zyne vleescblyke bégeerlykheeden. Gelyk van de Israëliten gezegd wordt , dat zy wel riepen tot den HEERE, maar met met hun harte; dat , wanneer zy huilden op hunne legerftecden, het hun alleen te doen was, om zich koorn en most te verzaamelen: ün dat zy ondertusfchen niet ophielden , van zich wederJlreevig aan te feilen tegen den HEERE, Hof. VII: H- Zo was het ook met de Deezen : 't Waren alleen Aardfche dingen, daar zy om baden; en, behalven dat % kwalyk baden, zo was het oogmerk 'ervan maar alleen, om die door te brengen in hunne wellusten. Dat zo zynde , moesten zy zich niet verwonderen, dat zy niet ontvingen. Zy behoorden geheel er al tot de Lieden, die van de Waereld zyn. die geen ander doel hebben, dan om lekker lyk te leeven , hunne wellusten te volgen, en der Waereld gelykvormig te worden ir. haare bégeerlykheeden. Zou dan Godt aar Menfchen van zulke oogmerken ten dien fte ftaan ? Hun geeven 't geen zy zouder misbruiken, om Hem te onteeren? Datzj verre' Want, gelyk de Apostel 'er aan ftorids, vs. 4. op volgen laat , * Vriend fchap der Waereld is de Vyandfchap Godts Zo dan wie een vriend der Waereld wil zyn die wordt een vyand Godts gefteld.
BIDT voor malkanderen, op dat gy ge zond wordt: Een kragtig gebed des Recht vacr digen ver mag veel: Eli as was eenmenscl van gelyke beweeginge als wy , en hy bac een gebed—, jak. V: ió», 17, 18. GO Ge lyk de Geloovigen , door natuurlyke ei geestelyke Liefdebanden met malkande ren veréénigd zyn , en uit dien hoofd» verpligt, malkanderens welzyn op aller lei wyze te behartigen, zo moeten zy ziel ook verpligt kennen, om met alle geduu righeid en fmeekingen voor malkanderen t maaken, Ephef. VI: 18. Veele zyn de ge vallen , waar in dat behoort gedaan ti worden. Hier is het in gevalle van ziekte Is iemand krank , de Ouderlingen der Gt
BIDDEN. 533
meente, 'er toe geroepen zynde, moeten voor zo eenen bidden, vs. 14. Maar niet alleen is het de pligt van die, maar ook van alle anderen , daarom is het hier : Bidt voor malkanderen, op dat gy gezond wordt, (Xtf) Gezondheid, en wel gefteld te zyn, zegt J. Syrach, Cap. XXX: 15, is beter dan al het goud, en ee'n goed fterk ligchaam danonmeetelyken rykdom. Mens fana in corporefano, een gezonde ziel in een gezond ligchaam, was van ouds af een veel beduidende wensch. (23) Was'er dan iemand onder hen krank, dan moesten zy voor malkanderen bidden. Van hoe veel nut medecynen, en Medecynmeester ook mogen zyn , zy moesten het evenwel op die niet alleen laaten aankoomen , want de geneezinge is van den Aller» hoogften , J. Syr. XXXVIII: 1—4. In erkentenisfe dan, dat het Godt zy , die de geneezinge kan doen uitftpruiten , cn de gezondheid doen ryzen, moesten zy hem bidden voor den kranken, op dat hy, konde het met Godts raad beftaan, en zoude het Gode tot eere, en hem zei ven tot nut ftrekken , gezond mogt worden. (3) Dat dat niet vruchteloos zou zyn, bevestigt de Apostel ten fterkfte. (NN) Een kragtig gebed, een vertrouwlyk , vuurig, en ernftig aangedrongen gebed, van eenen Rechtvaerdigen vermag veel. Zondaars hoort Godt niet, . zo als in den naastvoorigen tytel is aangemerkt, maar zo iemand Godtvrugtig is,
■ en zynen wil doet, dien hoort Hy, Joh. IX: 31. Hy is naby den geenen, die Hem aanroe-
. pen; die Hem aanroepen in der waarheid,
■ dat is, met een kragtig gebed. Hy doet het welbehaagen der geenen, die Hem vreczen,
' en die worden in den Bybel meermaals . Rechtvaerdigen genoemd, Pf. CXLV: 18, . 19. Dat nu waai lyk zo een gebed veel ver< mag : (22) Bevestigt de Apostel, vs. I 17, 18, met het voorbeeld van Elias. («) . Elias een by uitftek groot Propheet , 1 kragtig in woorden en werken (men leeze . zyn Loffpraak by J. AW?,Cap. XLVhl: > 1 —ia.) en dus een Rechtvaerdige by uit'. neemendheid; evenwel geen onberispelyk t Rechtvaerdige, daarom voegt Jakobus 'er . bv : Een Mensch van gelyke beweeginge als 5 wy, om eene Viaage af te fnyden: Wie . van ons is een man, gelyk Elia? Niet te . min, die dan een Mensch was geweest van gelyke beweeginge als zy ; zyn gebed was evenwel geweest van een by uitftek groot Xxx 3 ver"



534 BIDDEN.
vermogen. Hy had een gebed gebeden. Zou het niet genoeg geweest zyn, indien 'er flegts gezegd was ? Hy heeft gebeden ? 't Woord gebed 'er by, fchynt overtollig te zyn. Tot antwoord dient. («*) Zulke verdubbelingen koomen meer voor, om aan het gezegde eenen te fterker nadruk by te zetten. Met bet gehoor te hooren, zegt iets ter deegc, duidelyk hooren, Matth. XIII: 14. Zo ook Luk. II: 8. Zy hielden de nacht, wacht, eigenlyk zy waakten de wacht des nachts, <puxa<rttint tpuX*K*f t<s »u*7«s , zy waakten met alle oplettendheid, geen flaap , zelfs geene fluimeringe had hen bevangen. Zo ook hier: Hy bidt een gebed, dat is, Hy bad zo, dat het in kragt van beteekenisfe bidden konde genoemd worden: Zyn gebed was vuurig en kragtig. (/3/s) Of, in aanmerkinge genomen zynde, fat Elia tweemaal gebeden heeft, zou men het dus kunnen ftellen: Hy bad een gebed; zyn eerfte gebed was, dat het niet zoude reegenen — ,vs. 17. en vs. 18. Hy bad wederom, naamelyk, dat het zoude reegenen. Zyn eerfte en tweede bidden is ook by Godt van zo veel kragt geweest, dan of Godt hem dèn fieutel der wolken had toebëtrouwd. Zyn eerfte Gebed was geweest, dat het niet zoude reegenen, en het «evolg 'er van was, dat het niet reegencfe op Aarde in drie jaaren, en zes maan. den. Zyn tweede gebed was, dat het mogt reegenen, en het gevolg was, dat de Hee. mei ree gen gaf, en de Aarde haare vrucht voortbragt. Men kan van het eene en andere uitvoerig leezen 1 Kon. XVII: 1 —. en XVIII: 42—. Wy behoeven ons daar mede niet op te houden. Jakobus heeft 'er genoeg van gezegd, om zyne ftelling te bevestigen, dat het kragtig gebed van eenen Rechtvaerdigen veel vermag. Had Godt Elia verhoord in eene zaak van zo veel belang, waar van de onvruchtbaarheid en vruchtbaarheid van een geheel Land, en dus het uithongeren, of het in lee ven behouden van een geheel Volk af hing , hoe veel te eer zou Godt hunne gebeden verhooren in eene zaak van minder belang, als het weder gezond worder, van eenen kranken. Uit aanmerkinge var dit moesten dan dc Geloovigen zich kragtig opgewekt vinden, om in hunne krank, beid voor malkanderen te bidden , in ver trouwen op eene genadige verhooringe.
BIDDEN vooit de DOODEN.
[BIDDEN (Het) en Offeren voor de DOODEN gefchiedt in de Roomfche Kerke ; naamelyk voor zulke Dooden , die men vooronderftelt, niet in de'LIelle te zyn, maar in het Vagevuur, om daar in, door een zeer fmertelyk Lyden, te boeten voor, en gelouterd te worden van hunne, zo als men ze noemt, niet doodlyke, maar vergeeflyke zonden, 't Geen men leest 2. Machab. XII: 43—46", van Judas Ma. chabeus, en zyn Bedryf voert men aan, ter begunftiginge van dat gevoelen. (X) Met geen mindere drift yveren de Roomfche Priesters voor het Vagevuur, als Demetrius, de Zilverfmit te Ephefe, voor zyne Diana. Geen wonder ! Het is hun , zo wel als Demetrius, te doen om het gewin. Raakte het Vagevuur uitgedoofd, en wierden de Zielmisfeu vernietigd, dan verlooren zy een der vetfte brokken hunner inkomften. De gefchiedenis komt hier op neêr: Judas was Haags geweest met Gorgias, den Veldheer der Idumcën , en hy had eenige manfehappen verlooren in den ftryd. Toen men die begraaven wilde , vond men onder hunne rokken eenige dingen, die den Afgoden van Jamnia geheiligd waren, waar van de Wet de Jooden weerde, vs. 40. Toen ontdekte men, om wat reede zy gevallen tvaren, en men prees den Heere, den rechtvaerdigen Richter, die de verborgene dingen openbaar maakt, vs. 41. Vervolgens heeft Judas gebeden , dat de zonde, die daar begaan was, mogt worden uitgewischt, vs. 42. Voegt men hier nu by het 43. vs., zo fchynt het wel, als of hy eene hoofdfehatting van twee duizend drachmen zilver verzaameld\ en na Jeruzalem gezonden had, om offerhande te doen voor de zonden van die Gefneuvelden. Maar de zaak ter deege befchouwd zynde, zal zich die in een minder gunftig licht voordoen voor de Roomschgezinden. Want, als 'er vs. 44. ftaat: Als hy niet hadde verwacht, dat de geenen, die gevallen waren, wederom zouden opflaan, zoude het le vergeefsch en dwaas geweest zyn, voor de dooden te bidden: Zo wil de ftraks te noemen Schry. ver aangemerkt hebben, dat Lutber en anderen in deeze laatfte woorden de Latynfche Overzetting hebben gevolgd; want in 1 'c Grieksch ftaat, naar zyn zeggen, in de beste Exemplaaren, niet voor de Dooden, maar voor de Zonden te bidden. Daar mede wordt
dan



BIDDEN voor de DOODEN.
dan niet gezien op de reeds geftorvenen; maar op de nog Leevenden. Die yan de Afgodifche dingen van Jamnta by zich hadden, hadden zich zwaar bezondigd tegen een uitdruklyk en zeer ftreng Verbod, Deut. VII- 25, 26. Zy hadden zich vergreepen aan'het geene van Godt verbannen was, en hadden daar door eenen Ban gebragt, niet maar alleen op zich-zelven , waarom zv ook door het Zwaerd gevallen waren ; maar ook over geheel het Volk, eveneens als ten tyde van Achan, Jof. VII: 1, 11— 1 3. Dit begreep Judas zeer wel, en allen die met hem waren. Daarom baden zy, vs. 42, dat de zonde, die daar begaan -was, volkoomelyk mogt uitgewiscbt worden. Naar de Vertaaling van Lutber: Hy wilde ze toch om deeze zonde niet altemaal verdelgen. Om die reede deed hy eene zo aanzienlyke Schatting heffen, en na Jeruzalem brengen, om Zond - offeren te koopen, en die den HEERE te fiagten, op dat de zonde , door die verflaagenen gepfeegd, en om welken een Ban op geheel het Leeger gekoomen was, mogt verzoend worden. Dat dat zyn oogmerk geweest zy, blykt uit de vermaaning, welke hy aan de menigte deed , dat zy zich aan die Gefneuvelden mogten fpiegelen, en zich bewaaren , dat zy zonder zonde mogten zyn, op dat, wanneer zy , ten eenigen tyde, ook eens mogten omkoomen in den ftryd, zy in het geloove fterven, en eene zalige Ópftanding verwachten mogten. Het is waar, 'er ftaat vs. 46' naar de vertaaling van Lutber: Daarom heeft hy ook voor de Dooden gebeden, dat hun de zonden mogten vergeeven worden. Maar niet te min hier in den Grondtekst ook van de Dooden wordt o-efproken, moet men evenwel opmerken, dat het betreklyk woordeken hun daar niet te vinden is, zo dat dit vs., zonder den Grondtekst eenig geweld aan te doen, dus konne vertaald worden: Daarom heeft hy van wegen de geftorvenen gebeden, of de verzoeninge gemaakt, op dat de zonde vergeeven wierde. Dan zal de zin deeze zyn: Naardien, door de zonde van die verllaao-enen, een zwaare fchuld was gekoomen over geheel het Volk, zo liet hy een ftaatig Zoen-offer bereiden, op dat Godt de zonde van die Gefncuvelden den Leevenden toch niet toereekenen, maar veel meer genadiglyk vergeeven wilde. Zie Neumss-
BIDDEN voor de DOODEN. 535
ft er Heil. Wochcn-Arbeit, P. IV. p. 232—. Het dus neemende, zou deeze plaats de Gebeden, en Offerhanden voor de Dooden in de Roomfche Kerk weinig begunftigen: Doch het is niet te denken, dat de Roomschgezinden in die Verklaaringe zullen berusten. (2) Wy behoeven ons met geene gedrongene.reedeneeringe te behelpen. "Wy kunnen geheel deeze plaatfe den Roomschgezinden gunnen: En wat zullen zy 'er dan nog mede uitwerken? Niets. (NN) Het is een getuigenis ontleend uit een Apokryph, by At Jooden nooit voor Kanonyk, dat is, voor een boek van Godtlyken Oorfprong erkend. Dat het Concilie van Trente hetzelve daar voor verklaard heeft , kan aan hetzelve geen geweeten verbindend gezag byzenen. 't Strekt ten bewyze , met hoe weinig oordeel, en met hoe groot eene ligtvaerdigheid men een Boek voor Kanonyk heeft verklaard , waarin openbaare Tegenftrydigheeden en beuzelagtige Vertellingen voorkoomen: Waar van de Schryver zelf zegt, dat hy zyn bekort gefchiedverhaal heeft opgemaakt uit de vyf boeken van zekeren Jafon van Cyrenen, die nooit onder de van Godt ingegeeste Schryvers gereekend is : En dat hy zelf zyn Gefchrift niet hooger , dan een menschlyk Schrift wil aangemerkt hebben, blykt, om dat hy zegt, dat het opftellen 'er van voor hem niet ligt is geweest, maar hem veel zweetens en waakens gekost heeft, Cap. II: 24—27. En voorts ook verfchooninge verzoekt, indien hy zyne Historie flegts ftegtelyk en maatiglyk mogt gefteld hebben. Verkiaarende, dat dit het alles was, '* welk hy had kunnen doen, Cap. XV: 39. Zo fpreekt geen Schryver, die door den Geest der Waarheid wordt onderweezen van, en geleid in alle waarheid. Men zie de voortrcffelyke Waarfchouwing voor de Apokryphe Boeken. (33) Men voege hier nog by, dat een van hunne eigene Schryvers, Gabr.Biel, LeEt. LVI. in Canonem Misfie, zegt ,, dat Judas Machabeus eene „ Offerhande hebbe laaten doen voor zul„ ken die reeds in de Helle waren , om „ dat zy zich vergreepen hadden aan ee„ ne doodlyke zonde." Want zy hadden Afgodifche dingen, die verbrand hadden moeten worden, genomen, en onder hunne kleederen verborgen, tegen het geene
door



5jó BIDKAR — BIEZEN.
BIEZEN.
door de Wet met zo veel nadruk verbooden was, Deut. VII: 25, 26. en XIII: 12—18. Dat zo zynde, heelt Judas voor die lieden eene te vergeeffche verzoening laaten! doen, want uit dc Helle kan men niet wederom uitkoomen, 't welk de Roomschgezinden met ons erkennen; en dus ontleenen zy uit eene verkeerd beg ree pene daad van Judas een bewys voor het Vagevuur , want het is niet voor de geenen, die onherrocpelyk inde Helle zyn wechgezonkcn, maar alleen voor de geenen, die in het Vagevuur gevallen zyn, waar uit men kan verlost worden , waar voor zy Gebeden en Zielmisfen doen: en welker wettigheid zy met dit doen van Judas willen bepleiten. Vid. de Moor, Comment. in MarckiiCompend, P. VI. p. 632.]
BIDKAR was de naam van dien Hoofdman van Koning Jehu, die, naar deszelfs bevel, het lyk van Joram, den Koning Israëls, na dat Jehu hem met een pyl het hart doorfchooten had , op den Akker, welken zyn Vader Acbab aan Naboth, zo onrechtvaerdig , als wreed ontweldigd had, moest werpen, en onbegraaven laaten li ggcn, naar het woord des HEEREN, aKon. IX: 25, 26.
BIEGTEN, daar van kan men zien den eerften tytel van BELYDEN , onder de teekenen van (JIJ). Ik merke thans
maar alleen aan, dat Biegien fchynt ontleend te zyn.van het verouderd Duitsch woord Jichten, 't welk de beteekenis had van bekennen , belyden , waarom ook de Oude Duitfchen Bejicht plagten te zeggen in plaatfe van Biecht.
BIEZEN zyn een foort van hoog-opfchietend Watergras , groeijcnde in het flyk, by Waterpoelen, en aan den kant van Rivieren in llykagtige droogtens. (X) 't Gebruik 'er van is onder ons Ilegts, om 'er vloer- en ftoelmatten van te vlegten.In Egypte maakte men 'er oudty dsfcbepen van, gelyk men Jef. XVIII: 2. leest, dat zy Gezanten over Zee zonden in fchepen van bie. zen. De Moeder van Mofes maakte een kistken van biezen, met pik en lym tegen het inwateren bezorgd, om op het water te kunnen dryven, waar in zy het Knegtken nederlegde, en voorts der Godtlyke voorzorge aanbeval, om dat zy het, uit vreeze voor den wreeden Pharao, niet langer in haar huis durfde verbergen,
Exod. II: 3. De Arabiérs maakten 'er Touwen van; want als Godt aan Job, Cap. XL: 21, van den Leviathan, den Krokodil, vroeg: Zult gy hem een bieze in den neuze liggen ? Zo is dat niet te verftaan van eene enkele bieze, maar van een touw van veele biezen te faamen gevlogten. Een Biezenband om het lyf was voor de Vrouwen in Babel, die by den weg zaten, een teeken, dat zy voor den eerstkoomenden, ter byligginge gereed waren , om van het daar door verdiende geld rookwerk te offeren aan haare Goden. Kwam 'er iemand, die haar by den Biezenband wechrukte, gereedelyk volgden zyhem, en lieten zich beflaapen ; voor andere , welker biezeband niet gebroken wierd, was het een verwyt, en tot veragtinge. Men zie den Apokryphen Brief van Jerem mia, vs. 42, 43. (3) Voorts worden in den Bybel Zinnebeelden, of Vergelykingen van de Biezen ontleend. (XX) Biczen, die, by gebrek van vogt, of in groote hitte, flap worden, en neêrwaards beginnen te hangen, leeveren de gelykenis op van eenen Huichelaar, die flegts éénen dag den Boetvaerdigen vertoond , en zyn hoofd kromt, gelyk een bieze, Jef. LV1II: 5. De Bieze, die lchielyk opgroeit, maar by gebrek van flyk en water, fchielyk verdort, zelfs wanneer ze nog fchynt fris en groen te zyn, vertoont by gelykenisfe, dat de voorfpoed der Godtloozen , die dikwils fchielyk aangroeit, ook dikwils fchielyk vergaat, Job VIII: n—19. (33) Biezen zyn Zinnebeelden: («) Van Geloovigen. Biezen liaan in menigte op in wateragtige plaatfen: Het fchielyk vermenigvuldigen der Geloovigen onder de vyandige Heidenen, daar toe bewerkt door de wateren van Godts Woord en Geest, wordt dus voorgefteld: In de wooninge der Draaken, daar zy geleegen hebben, zal gras met riet en biezen zyn, Jef. XXXV: 7. (£) In tegenoverftellingè van de meer taaije en fterke houttakken, zyn de Biezen zwak en llap, en dus een Zinnebeeld van het geringfte foort van menfchen. In dien zin dreigt de Godtfpraak : Daarom zal de HEERE uil Israël afhouwen den Kop, en den Staert, den Tak , en de Bieze , Jef. IX: 13. (y) Langs de Oevers van den Nyl groeiden de Biezen weelig, en in groote menigte. Des was het een zinnebeeldig
Voor-



BIEZEN,
Voordel van den Ondergang van Egypte: Zv zullen de Rivieren verre te rugge dryven — het riet en het fchilf zullen verwetken —, Jef. XIX: 6, 7.
BIEZEN (Dat gezanten zendt over de Zee,en in fchepen van) op de Wateren, Jef. XVIII: 2. (X) Schepen van Riet, of Biezen is iets, dat vreemd klinkt in onze 00ren, nochthans is het zo zeeker als iets, dat de Egyptenaars (van die fpreekt Jefaias) oudtyds fchepen, kleine ligte fchuitjes, maakten van het Riet, en de Biezen, die in overvloed groeiden in de Waterpoelen , en langs de boorden van den Nyl. Plinius fpreekt 'er van in meer dan eene plaatfe. Naar de aanhaaling van Hillerus, Tbef, Nov. Th. Phllol. P. I. p. 885. L. VI. C. 22. VII. C. 56. als ook Solinus, C. 30. en Strabo., L. VIL Welke Biezen te faamen verbonden wierden door dunne en taaije teenen, waarom de Ouden van het toedellen van zulke Schepen fpraken, als Of ze gezoeefd wierden. Zo zegt Plinius, L. XIII. C. 2. Papyrus nafcitur in paluflribus JEgypli — ex ip/a navigia TEXUNT. Zo ook Lucanus, L. IV. vs. 130.
Primum cana falix madefaEto vimine parvam
TEXITUR in puppim —. JDein vs. 136.
CONSERITÜR bibula Memphitis cymba papyro.
Vid. Jac. Hafeum in Bibliotb. Brem. Cl. V. Fafe. IV. Disfcrt. I. p. m.579. (3) Maar wat wil het, dat dat Volk in zulke Schepen Gezanten zond over de Zee, cn op de Wateren? Veelal denken de Uitleggers, .dat de Godtfpraak hebbe gezien op zeekere Afgodifche pjegtigheid van dat Volk : Doch op welk eene is de vraag? (XX) Men denkt om het onder de Heidenen zo beroemde Feest van Adonis, die de Of ris is der Egyptenaaren, die van Typhon, dien men om zyne wreedheid een wild Zwyn noemde, zoude gedood_ zyn geweest. Wanneer men te Byblus in Phenicie dat Feest begon te vieren, bragt men te Alexandrie in Egypte een zeker vat, of kistje, van Biezen, of Papier-riet gemaakt , met eenige daar toe behoorende plegtigheeden, na, en in de Zee, met een gefchrift daar in, 'twelk, naar men voorgeeft, zonder eenige hulpe, of beduur van menfchen , alleen door wind I. Deel. II. Stuk,
BIEZEN, BIGTHA. 537
en droom , gevoerd werd na Byblus, en daar altoos in zeeven dagen aanlandde, en aan de Bybliërs tot een bewys drek te, dat Adonis uit den dood te rug gekoomen was onder de leevendigen. Terftond daakten de Vrouwen het rouwbedryf over zynen dood , en floegen over tot allerlei vreugdebedryven, en buitenfpoorigheeden, aan dat Feest eigen. Van deeze zo vreemde zaak fpreekt .Lucianus, in zyn Traclaat de Ded Syria, als van iets, 't welkhy, geduurende zyn verblyf te Byblus, met zyne oogen gezien had. Dit gevoelen is zeer Oud. De Griekfche Overzetting heeft onze woorden dus vertaald:
*0 iictrfahat 'li t&aXao-rij vfti^n, K*i iirtroxii Sa» /3AiW 'tTrétnvrS «^«t»s. Dat Jis : Die Pands-
mannen (of liever Panden , dienende to.t verzeekering van Adonis herleeven) zend over Zee , en Byblinifche brieven over het water. Ook hebben Procopius en Cyrillus, die Bisfchop is geweest te Alexandrie, dit aangemerkt in hunne Verklaaringe yan onze woorden. Zie Seldenus, de Dis Syris Syntagm. II. C. XI: p. m. 333, 334. Witfus JEgypt. L.-IL C II. p. in. 67, 68. De groote Bochart, Phal. L. IV. C. IL p. m. 240, meent ook, dat Jefaia dat bedoeld hebbe, doch met dit onderfcheid, dat hy het woord 0'"vy,by de Onzen Gezanten,
afleidt van "ÏYÏ , in de beteekenisfe van maaken, formeeren , wil vertaald hebben door Beelden , gelyk het zo voorkomt Jef. XLV: 16. D'TS >U/-p, Maakers van
Beelden, beelden van Afgoden. (3) St. le Moyne , Disfert. ad Jerem. XXIII: 6. p. 181, meent, dat 'er gezien zy op het jaarlyks omvoeren in fchepen van het beeld van Ifts, een voornaame Godin der Egyptenaaren, na alle Steden en Dorpen langs den Nyl, daar het dan met zingen, dansfen , en andere vreugdebedryven werd ontvangen. Theod. Hafieus, is van dat gevoelen niet vreemd. Zie Bibl, Brem. Cl. VI. Fafc. II. Disfert. VIIL §. 17. p. m. 319. in Not.
BIGTHA, een van die zeeven Kamerlingen , die voor het aangezigt van Koning Ahafueros dienden, Edh. I: 10. Dit laatlte wordt 'er bygevoegd, ten blyke, dat zy Kamerlingen waren van den eerden rang; men zou kunnen zeggen, 's Konings LyfKamerlingen.
Yyy BIG-



538 BïGTHAN, BIKEAT-AVEN.
BIL D A D, B I L E A Mï
BIGTHAN , ook een Kamerling van Koning Ahafueros, maar van een laageren rang, als de bovengemelde: Hy was een Kamerling van den rang der Dorpelwachters. Hy, en zyn mede-Kamerling Thcresr zeer toornig geworden zynde op den Koning, om wat reede is niet gemeld, hadden met malkanderen aflpraak gemaakt, om den Koning om te brengen. Dit werd door Mordechai ontdekt, door hem werd het aan Eflber, en door die aan den Koning ontdekt. De zaak onderzocht èn waar bevonden zynde, werden zy beiden aan eene Galge gehangen; en dat voorneemen, en de ontdekking daar van werd gefchreeven in de Chronyke , die voor het aangezigt des Konings was, Edh. II: 21,' aa, 23. Die aanteekening , en het voorleezen 'er van voor den Koning in een llaapeloozen nacht, gaf aanleiding tot de ftaatsverheffing van Mordechai , Cap. VI: 1—. Hy wordt daar, vs. 2, genoemd Bigthana.
BIKEAT-AVEN, waar van gefproken wordt Am. I: 5. Welks inwoonders van daar zouden uitgeroeid worden. De naam in het Hebreeuwscb is pX-nj?p3. Zo zeker
het is, dat die naam zo veel zegge, als Dal, of Valleye der 2'delheid, en dat 'er door aangeweezen zy een Stad, of plaatfe, welke behoorde tot het ryk van Syrië, waar van Damaskus de Hoofddad was, zo onzeker is het , welk eene het geweest zy. II. de Groot meent, dat het die Stad geweest zy, welker naam was fiPp3~~t?Dtt',
in 't Grieksch 'hauwoAij, dat is , Dal of Stad der Zonne, om dat de Zon 'er Afgodisch geagt en gediend werd. Bochart; Geogr. S. L. II. C. 6. p. m. 89, meent, dat 'er door te verftaan zy die vlakte, dat gedeelte van Syrië, 't welk geleegen was tusfchen den Libanon en Antilibanon, 't welk Aram Dammefek, dat is, het Damafceensch Syrië genoemd wierd. Die Vlakte zou genoemd zyn , Dal, of ValIcye der ydelheid, wegens de grove Afgodery, die 'er gepleegd werd, want Afgodery is leugen, en ydelheid. En in 't zelve vs. by Amos, Beth-Eden, dat is, Huis des Wcllusts, wegens het ongemeen vermaaklyke, en vruchtbaare van die Landftreek, als befproeid wordende door verfcheidene Rivieren, waar van de voornaamlle
waren de Abana en Parphar, waar van de' eene langs, en de andere door het midden van Damafcus droomde. Was'er na gedreigd , dat Godt den grendel van Da> maskus zou verbreeken , 't voorfpelde deverovering van Damaskus. Komt 'er nu nóg by, dat hy ook den inwoonde?-zou uitroeijen uit Bikedt-Aven, en dien die den fcepter houdt, dat is, den Koning, uit Beth-Eden, het geeft te kennen de omkeering van geheel het Ryk, met het omkoomen van zynen Koning.
BILDAD de SUHITER, een van die Vrienden, die kwamen om Job te troosten in zyn zwaaren druk, Job II: ir. Maar die in der daad moeijelyke Troosters waren, die, in plaatfe van zynen druk te verzagten , dien verzwaarden , naardien zy hem wilden opdringen , dat hy die vroome, die oprechte Man niet was, als hy voorgaf te zyn , en van anderen 'er ook voor gehouden was, aangezien Godt, die de Vroomen lief heeft en weldoet, maar de Huichelaars haat en draft, nu zyne bedekte Godtloosheid in het licht ftelde door zo veele, en zo bittere rampen , die hem thans troffen. Men zie de grievende Reedenvoeringe van deezen Bil. dad, Cap. VIIL Hy wordt gebynaamd de. Suhitcr ; misfchien , om dat hy een Af-dammeling was van Suah, een der Zoonen van Abraham uit Ketura. Of, om dat hy een Inwoonder was van zeekere Stad Suah genaamd. Volgens Sanfon en anderen , zou de Stad Suah dezelfde geweest zyn, die ook Socquia heette , en die zy plaatfen by de Roode Zee , beneeden Medan.
BILEAM is de naam van eenen Man waar van draks nader, maar ook de naam van eene Stad in dat gedeelte des Lands, 't welk aan deeze zyde der Jordaane aan de halve Stamme Manasfe was toegeweezen, en werd door die gegeeven aan de Leviten, uit het gedachte Kahats, 1 Chron. VI: 70. By Jofua, Cap. XVII: n, heer ze Jibledm.
BILEAM, een Man, te over bekend iw de gefchiedenisfe van Godts Oude Volk; maar als zulk een, wiens naam geworden is, en altoos blyven zal tot verfoeijinge. (X) Mofes geeft naauwkeurig op zynennaam, afkomst, en woonplaats, Num. XXII: 5. (KiO Zyn naam was OP^2,
Bil-



BILEAM.
.Silgnam, doorgaans , uitgefprooken Biledm. Doorgaans aangemerkt als iaamengefteld uit W .heerfchen, en VDV, Volk, als of men zeide, een Heerfcher des Volks. De Hr. Villar, merkt dien naam aan, als famengefteld uit V^l» verbergen , bedekken, en QV, Volk, als of men zeide , iemand, die zich voor bet Volk bedekt, naamelyk met den Mantel van geveinsdheid. Ging dit door, dan zou men van hem kunnen zeggen: Gelyk zyn naam ivas, alzo was hy; want hy was een Huichelaar: Hy fcheen eerbied te hebben voorGodt, maar in zyn harte was een faamenknoopinge van ongerechtigheid. (33) Van Afkomst was hy een Zoon van Be'or. By Mofes heet zyn Vader beftendig Beör, Num. XXXI: 8, Deut. XXIII: 4- Insgelyks by >/«<*,Cap. XIII: 22. XXIV: 9. en ook Mich. VI: 5. Petrus, 2Br. II: 15, noemt hem een Zoon van Bofor. Wat mag de reede zyn van 'deeze Naamsverandering? Een geleerd Man geeft op, dat Petrus hem dus zoude genoemd hebben, niet als de gegenereerde Zoon van Bofor, maar naar zyne geaartheid , met toefpeelinge op het Hebreeuwsch woord » ^fdr , Vleesch.
Dat, gelyk de Antichrist genoemd wordt, een Zoon des Verderft, 2 Thesf. II: 3, Petrus hem ook zou genoemd hebben den Zoon van Bofor, een Zoon des vleeschs, om. dat hy den raad heeft gegeeven, om de Israëliten te doen zondigen door onreine vleescblyke lusten'. Gelyk ook Petrus de geenen, die den weg Badlams volgen, vs. 15, te vooren, vs. 10, omfchreeven had als Menfchen, die, naar het vleesch in onreine bégeerlykheeden wandelden. Zulke Zinfpeelingen zyn by Petrus niet vreemd. 1 Br. II: 2. merkt hy de Geloovigen aan alsKinderkens,en vs.5. wil hy, dat zyzich zouden laaten bouwen als leevendige Steenen. Men vermoedt, dat hy, zo fchryvende, hebbe gezinfpeeld op de beteekenis der Hebreeuwfche woorden j3 , een Zoon, en het byna gelykluidend |3Ï*, een
Steen. Zie Thefaur. N. Theol. Philol.T. II. p. 987. §. 34. et Addenda in fine. (JJ) Zyn IVoon- of Geboorteplaats was Pethor, eene Stad in Mefopotamië, Deut. XXIII: 4, aan de Riviere, dat is, de Euphrat. (3) Wat zyn Bedryf betreft, daar van fchryft Mo-
BILEAM. 539
fes uitvoerig , Num. XXII: 5—, en Cap. XXIII en XXIV. Lly was vermaard als een Man, die konde Vloeken en Zeegenen, en wel zo, dat ook, naar zyne uitfpraak , Vloek en Zeegen 'er op volgden. Des zond Balak, de Koning der Modbiten, tot hem, om hem tot zich te noodigen, 0111 Israël, 't welk tot zyne grenzen genaderd was, en waar voor hy vreesde, te vloeken. Biledm raadpleegde den LIEERE, die verbood het hem: Des weigerde hy met de Gezanten op te trekken. Andere en nog aanzienlyker Gezanten zond Balak, met het aanbod van groote voordeelen. Biledm raadpleegde andermaal den HEERE: In hem een duidelyk blyk, dat hy op de gefchenken vlamde. De HEERE, die zyn harte kende, antwoordde: Staat op, gaat met hun. Dit was eene toelaating; maar als aan iemand, dien Hy overgaf in het goeddunken van zyn harte. Wy mogen denken , dat Godt gefproken hebbe op een toornigen toon, waarom Hy 'er , als waarfchouwende : byvoegde : Nochthans zult gy dat doen, 't welk Ik tot u fpreeken zal. Als of Godt gezegd hadde : „ Wilt gy gaan , gaat: Maar denk nier, „ dat gy myn Vloek zult mogen vloeken: „ Gy zult moeten fpreeken, en niet an„ ders mogen, of kunnen fpreeken , als „ 't geen ik u gebieden zal." Biledm zadelde zyne Ezelinne en floeg op weg. 't Geen hem bejeegende met zyne Ezelinne, en van den Engel des HEEREN, die wel tot hem zeide: Gaat heenen; maar met zeer duidelyke blyken van toorn en verontwaerdiging, had hem moeten doen te rugge keeren. Maar neen ! Hy vervolgt zynen weg, en komt tot Balak, die hem met groote blydfchap ontvong. Terftond begon Biledms werk. Lloe gaerne zou hy Balak te wille geweest zyn, en de aangeboode vereering verdiend hebben ! Keer op keer , en op allerlei wyze beproefde hy het, of hy van Godt geen verlof zou kunnen bekoomen, om Israël te vloeken. Maar te vergeefsch ! Lly 'werd gedwongen het Volk te zeegenen , en, behalven andere voorzeggingen , den Modbiten de verftooringe te dreigen. Biledm ziende, dathy zyn oogmerk niet konde bereiken, fond op , en keerde weder lot zyne plaatfe. Balak ging ook zynen weg: Buiten twyffel, zeer verftoord. Iu het XXVfte Hoofdft. Yyy 2 lee-



54° b l e e a M-
leezen wy, dat de Israëliten begonnen te hoer eer cn met de Dogteren der Midianiten, en, die ten gevalle, zich mede boogen voor haare Goden, welke zeekerlyk in 't Leeger gezonden waren met het oogmerk , om de Israëliten daar toe te verleiden, en daar door Godts toorn tegen hen te verwekken, 't welk ook, niet dan al te wel gelukte : Want terltond deed de plaage een inbreuk, en niet minder, dan 24000, kwamen 'er van om. Dat Biledm dien zo heiiloozen raad gegeeven hebbe ,. meldt Mofes dwe ter plaatfe niet. Ondertusfchen geeft hy elders duidelyk genoeg te kennen, dat die raad eene vinding van hem geweest zy,Num. XXXI: 16. En de Heere zegt duidelyk, Openb. II: 14, dat het B'alaam, dat is , Biledm was, die Balak leerde den Kinderen Israëls eenen aanjloot voor te werpen, op dat zy zouden Afgodenofer eeten, en hoereeren.. Doch het is onzeeker, of hy deezen raad gegeeven. hebbe, eer hy nog vertrok, dan of hy denzelven , naderhand, aan Balak toegezonden hebbe. Volgens Jofephus, J. Oudh. B. IV. C. 6 , zou het eerst gefchied zyn na zyne afreize. Toen hy tot naby den Euphrat gekoomen was, zou hy Balaken de Vorften der Midianiten tot zich ontbooden , en hun dien verdoemelyken raad gegeeven hebben. Wat bewoog hem daar toe ? Zeekerlyk de hoop op Balaks gefchenken , wanneer zyn raad den bedoelden uitÜag; kreeg, want Petrus zegt, 2 Br. II: 15, dat hy den Loon der Ongerechtigheid heeft liefgehad. Maar hoe waaragtig is het zeggen van J. Sirach , Cap. XXXI: 6. Veelen zyn gebonden géwordén om des goeds wille, en hun verderf is geweest voor hunne oogen. Nog fterker dat van Paulus, 1 Tim. VI: 9. Dat die ryk willen worden , te weeten , op eene onwettige wyze, vallen in veele dwaaze en fchadelyke bégeerlykheeden , die de menfchen doen verzinken in het verderf, en den onder gang. Want zich gevoegd hebbende by de Mididniten in den Stryd tegen Israël, werd hy mede met den zzvaerde gedood, Num. XXXI: 8 , Jof. XIII: 22. Heeft hy dan gefchenken van Balak ontvangen,'t genot 'er van is kort van duur geweest, en zyn wensch : Myne ziele fterve den dood der oprechten ,^ en myn einde zy gelyk- het zyne l Num.. XXIII; 10,-zal geweest zyn als de
b: i l e a m.:
wensch van eenen Godtloozen, die vcrgaüfc* Q) Waar voor men Biledm te houden hebbe: Of voor eenen waaren Propheet; of voor eenen Valfchen , een Guichelaar',, Waarzegger, Tooveraar ? Oude en Laatere Uitleggers , zo wel onder de Jooden, als Christenen , verfchillen hier in' heel zeer. CNN) Onder de Jooden vindc ik genoemd den Schryver van de Pefichta: By dien is hy een valsch Propheet. Onder de Oude Kerkeleeraars telt men Cyrillus,Ambrofius, Gregorius Nysfenus , Theodoretus die hem brandteekenen als een' Waarzegger, Toveraar, en Propheet van dén Duivel. Onder de Laatere vinde ik genoemd H. Kippingius, en William Nicholls. ■ Men zie ook T-beoph. Amelius, Erörter. A. T» P. II. p. m. 548. en P. Hulftos , de Spreu- ken Bil. p. 8—. „ Met een woord, zegt „ diehy was een LIeidenfche Waarzeg„ ger, en beroemde Toveraar."'C3)Daaren-tegen zyn 'er veelen, die hem houden voor eenen waaren Propheet,, die , door Godts Geest gedreeven zynde , toekomftige dingen heeft voorfpeld. C*) Onder de Jooden zyn 'er , die hem niet alleen voor een' Propheet houden ; maar zelfs voor eenen van die zeeven Propheeten, die Godt, naar hun zeggen, ten tyde.van Mofes, had gezonden tot de Heidenen, en die zy genoegzaam gelyk aan Mofes ftellen. O8) Offchoon de Christenen hem zo hoog. niet verheffen, nochthans zyn 'er veelen, die niet twyffelen, ofdry zy een > waar Propheet geweest. Petrus,iBr. II: 16, noemt hem den Propheet. Jofua, Cap. XIII: 22, noemt hem den Voorzegger. Het is waar, men vindt daar het woord DDlp, Koofem ,- \ welk veelal gebruikt
wordt ten kwaade van Wigchelaars en.. Waarzeggers.; maar 't wordt ook wel gebruikt ten goede, als Jef. III: 2. De Propheet, de Waarzegger , dé Oude, en Spr. XVI: 10. PVaarzegginge is op, de lippen des Konings. Althans, dat die benaaming, ten aanzien van Biledm, niet ten kwaade zy te duiden j.meent men daar uit te mogen opmaaken,dat hyden waaren Godt kende —, gemeenzaam met Godt verkeerde , Hem vroeg, en ook antwoord van hem ontving; dat hy,aan zich-zelven toekent allé zulke wyzen van openbaaringen , waar door Godt zyne verborgenheeden plagt bekend
-te;



B I L E A M.
te maaken aan zyne Knegten, de Propheeten • De koorder der reeden Godts fpreekt: Die'des Almagtigen gezigte ziet , die verrukt wordt, en dien de oogen ontdekt worden , Num XXIV: 16. Men zou dat kunnen houden voor eenwindrig gezwets—. Maar Mofes zegt van hem, vs. 2, «fe Godts Geest op hem was. Cap. XXIII: 5, dat de /*£fiü£ fotf Woord legde in zynen mond—. Men voege 'er by, dat hy waarlyk toekomftipz dingen heeft voorzegd, en in een zeilden verheevenen fpreekftyl, als oudtyds de Propheeten plagten te fpreeken, Cap. XXIV: 17—24^. Dit, en 't geen nog meer zou kunnen by gebragt worden, in aanmerkinge' genomen zynde , is het niet vreemd-, dat veelen hem gehouden hebben voor een waaren Propheet: Onder de Kerkeleeraars fpreeken Tertulliaan , en Mieronymus van hem met grooten, zo met al te grooten5, ophef. Onze Calvyn, over Nu-mf XXII: 8-, zegt: „ 't Is niet waar,, fchvnlyk , dat Biledm een Toveraar ' was , die bygeloovigheid, en kwaade „ kuilden gebruikt tot de voorzegging. „ 't Blykt uit de zaak zelf, dat hy met " dc craave der Propheetie is verheerlykt ,, geweest." Onder de laatere Schryvers kan men noemen Jurieu, Hiftoire des Dogmes —, P. I. C. 5, Witfius, Mifcell. S. P. I. L. I. C. XVI. §. 35- P- 178. Met opzet is dit ftuk behandeld door Deylmgius, Obferv. S. P. III. Disfert. X. p. 102—. Uitvoerig ook, en bondig in onze taaie door den Eerw J. C. Villar, in den Bundel van Godtgel.— Oefen. D. II. St. III. p. 263—. CX) Dan hoe zeer men hem moge houden voor een waaren Propheet, dat neemt met ■wech, dat hy ook te houden zy voor eenen Man van allerflegtst beftaan. De gaave der Propheetie verheerlykt wel iemand, maar heiligt hem niet; maakt hem wel nuttig voor anderen , maar niet altoos voor zich-zelven. Godtlyke Openbaaringen , en buitengewoone gaaven werden wel meer gefchonken aan Onheilige menfchen. Men kent de geheimbeduidende Droomgezigten van Pharao cn Nebukadnezar. Snoode Judas, die als eer Duivel was, Joh. VI: 70, had, zo lang hy een Apostel was, zo wel als de andere Apostelen, de Wondergaave om kranken te geneezen, en Duivelen uit te werpen. Matth. X: 4, 8. Ook zullen 'er ten gee-
BILEAM. 541
nen dage zyn, die zeggen zullen: Heere. Heere, hebben wy niet in uwen naame gepropheteerd — ? Tot welken evenwel gezegd zal worden : Ik hebbe u nooit gekend: Gaat wech van my, gy die de Ongerech/igbeid werkt, Matth. Vil: 22, 23. Van die zal Biledm 'er zekerlyk één zyn. Want, men kan in hem duidelyk ontdekken eene grof-zondige Geld- en Eerzugt ; en», die ten gevalle, een voorneemen, om een Volk te vloeken, 't welk Godts eigen Volk was; herhaalde poogingen, om Godt te beweegen, dat hy dat te doen hem wilde toefaaten, 'twelk eene groote hardnekkigheid aanduidt, ja een onverzettelykvoorneemen, om Godts Volk Godts toorn en vloek op den hals te laaden, waar van de verderflyke Raad, dien hy aan gat, ten bewyze ttrekt, en dat, na dat Godt hem zo nadruklyk het vloeken verboden, en het zeegenen geboden had. Waarom men denken mag, dat hy zich hebbe fchuldig gemaakt aan de onvergeepZyke Zonde tegen den Heiligen Geest. „ Hy kende , hy dien„ de den waaren Godt, hy noemde LIem „ zyn Godt; hy wist, dat dat Volk zyn „ Volk was, en des niet te min zocht hy, ,. 'der verfoeijelyke gewinzugt ten gcval„ le , Godt te beweegen , dat die hem „ toelaaten wilde, het te vloeken. Hy „ kende den waaren Godt, des niet te „ min liet hy Balak toe zyne Goden te „ aanbidden, en gaf zelfs den raad, om „• de Israëliten te vervoeren tot Afgodery. „ Dat is een misdaad, die alle kenteke„ nen draagt van de zonde tegen den Hei., ligen Geest,- want hy kende de Waar'„ heid, en nochthans haatte, nochthans „ beftreed hyze." Zo fchreef Jurieu 'er van. Cn) Biledm wordt aangemerkt als een voorbeeld van zulke valfche Leeraaren , die,'ten eenigen tyde, zouden opftaan in de Kerke des Nieuwen Testaments , en invoeren Leeringen, die ftrekten, om veele Leden derzelve te doen ftruikelen over Afgodifche bygeloovigheeden , en aanleidinge gaven tot het pleegen van ontuchtigheeden. 't Geen Petrus, 2 Br. Cap. II: 15, befchouwd zynde in zyn verband met eenige voorige ve-rfen van hem zegt, geeft grond om dat te denken. Nog.nader 't geen de Heere liet fchryven aan den Engel, dat is, Opziender der Gemeente te Persamus, welke de Derde Gemeente Yyy 3. was



54ü BILEAMS EZELIN.
was in volgorder, hem bedraftende, dat hy tegen het invoeren van zulke Leeringen niet genoeg gewaakt hadde : Ik hebbe eenige weinige dingen tegen u, dat gy aldaar hebt, die de leeringe Baalams houden, die Balak leerde, den Kinderen Israëls een aan(loot voor te werpen, dat zy zouden Afgodenoffer eeten , en hoereeren , Openb. li: 14. Burman , Wet en Getuig, p. 739, 740, wil het verdaan hebben van de Roomfche Geestelyken, en derzelver Hoofd, de Paus. Bierman, in zyn Roek Mofes en Christus, p. —216, zoekt dit aanneemelyk te maaken door het opgeeven van eene menigte van Overéénkomden.
BILEAMS EZELIN , waar van men leest Num. XXII: 23—30. De Ezelin zag den Engel des HEEREN, en zy week. uit den weg; zy zag hem ten tweeden maale in een naauw pad, en zy week zo verre ter zyde uit, dat zy zich-zelve, en ook den voet van Biledm klemde aan den wand. Zy zag hem ten derden maale in een zo naauw pad, dat zy noch na deeze, noch na geene zyde konde wyken, des zy zich onder Biledm ter aarde nederlegde. Dat Biledm, die den Engel niet zag, het voor ftugheid hield, en haar telkens floeg, de laatde maal allergevoeligst, met een /lok, is niet vreemd: Niet vreemd ook, dat zy telkens week, en weigerde voort te gaan. Men weet , hoe fchuw en fchrikagtig fommige Paerden en Ezels zyn, wanneer zy iets vreemds zien op, of by den weg: Zy laaten zich door geene dagen dwingen, om 'er op aan te gaan. Te minder vreemd in deeze Ezelinne, indien de Engel , zo als men wel vooronderdellen mag , van haar gezien is, omdraald van een Ichitterenden glans, hebbende een uitgetoogen blinkend zwaerd in zyne hand. Maar het geheel vreemde in deeze gefchiedenisfe is, dat dc Ezelin, dus geflaagen, haaren Meester met eene verdaanbaare Menschlyke demme te reede delde; en dat zy de vraage van Biledm, gepaard met eene zwaare bedreiginge , verdandig en verftaanbaar beantwoordde, zo als te zien is, vs. 2.8, 29, 30. Men vindt het vreemd, dat Biledm , op de eerde aanfpraak der Ezelinne, noch fchrikte, noch zich verwonderde ; maar zelfs te kennen gaf, dat hy haar zoude dooden , zo hy maar een xwaerd in zyne hand had. Men kan dat
BILEAMS EZELIN.
toefchryven aan zyne vervoeringe door de hitte zynes toorns. Petrus, 2 Br. II: 16, geeft dat eenigzins te kennen, zeggende, dat zy, door haar fpreeken , zyne dwaasheid heeft verhinderd. Zyne s«g«?{»i« , Paraphronia , een in de Griekfche taaie ongewoon wóórd', aanduidende , dat hy buiten zich.zeiven zo vervoerd was door grimmigheid en overloop van toorn , dat hy niet wist, wat hy fprak, of deed. Maar het meest vreemde, ja! voldrekt wonderdaadige in deeze gefchiedenisfe is het verdandig, en verdaanbaar vraagen en antwoorden deezer Ezelinne. Hoe moet men dit verhaal van Mofes aanmerken ? Verhaalt hy iets, dat waarlyk zo gebeurd is? Of iets , dat Biledm zich verbeeld heeft gefchied te zyn, 't zy in een Droom, of in een Propheetisch Gezigt? (X) Hoe vreemd het fpreeken der Ezelinne ook moge voorkoomen, Heidenen hebben geen reede, om de waarheid deezer gebeurtenisfe te bedryden, daar hunne Schriften zo veele foortgelyke voorbeelden opgeeven , als van den fpreekenden Ezel van Bacchus ; den fpreekenden Ram van Phrixus; het fpreekend Paerd van Achilles, den fpreekenden Os, die Rome waarfchouwde: Cave tibi, 6 RomaJ óRoma, houdt u op uw hoede, 't welk Domitius grooten fchrik aanjoeg. Bochart, Hieroz. P. I. L. II. C. 14. p. m. 197 —, geeft die, en meerandere voorbeelden op, ontleend niet alleen uit Fabelzugtige Poëeten, maar ook uit Schryvers, die by hen voor geloofwaerdig worden gehouden, als van Valerius, Plinius, &c 03) Wat zeggen de Jooden 'er van? Van Jooden, die geloof geeven aan zo veele, en zo verbaazende Wonderen van Mofes, en de Propheeten; zelfs geloof geeven aan de beuzelagtige Wonderen, die fommige Rabbynen vertellen , zou men niet wel kunnen vermoeden , dat zy het eigenlyk gebeurde van dit geval zouden in twyffel trekken. Men heeft evenwel opgemerkt, dat Philo in de Leevensbefchry■ vinge van Mofes 'er niets van aanroert : Naar 't fchynt , om dat hy aan de waarheid twyft'elde. Maimonides, en Levi Ben Gerfonhonden het voor een Gezigt. Doch R. Salomo, Aben Esra , en anderen houden het voor eene waare gebeurtenis. Q) Insgelyks de meeste Christenen; Temeer daar Betrus, 2 Br. II: 16", zo duidelyk zegt,
dat



BILEAMS EZELIN. *
dat het jukdraagendftomme dier, fpreekende met menfchen ftemme , de dwaasheid van den Propheet heeft verhinderd. (XN; Li zvn 'er evenwel, die 'er bedenkingen tegen inbrengen. (V) Men konde die wel verwachten van eenen Tindal, van ltsjot de Patot: „ De Ezel, zegt die, dien men „ doet fpreeken — en duizend andere „ zwaarigheeden, maaken myne Reede, „ op eene kragtdaadige wyze, verlee„ gen." fV) Maar die zyn de eemgften niet. De Lieer C. J. Heumann houdt het voor een Droomgezigt ; zo ook, voor hem, de vermaarde Leibnits, die van alle de omftandigheeden van dit gezigt, ot droom eene geheimzinnige beteekenis geeft. Maar men vindt by Mofes met het minfte blyk, dat dit, alleen in de verbeeldinge van Biledm, zou voorgevallen zyn: Zyn verhaal loopt gefchiedkundig af, en 't geen hy aanteekent van de Ezelinne , ftaat in een onmiddelyk verband met alle de voorige en volgende gebeurtenisfen. Het Buitengewoone, het Wonderdaadige geeft geen recht, om het waarlyk gebeurde tot een werk van verbeeldinge te maaken. O) DteBuitengeivoone is het evenwel , daar men op valt. De tong, zegt men, en het verder Mondgeftel van den Ezel -zyn niet gefchikt, om, met eene menschlyke ftemme, verftaanbaar te kunnen fpreeken: De Ezel is een reedeloos Dier, en kan geen verftandige vraagen doen , noch gedaane vraagen verftaan , en verftandig beantwoorden. Deeze Bedenkinge is onoverkoomlyk, zo lang men de Ezelin alleen als Ezelin befchouwt: Maar zal ze onoverkoomlyk blyven, als Godts Wondermagt tusfchen beiden komt l Heelt de Booze Geest de Slang , die Eva verleidde , kunnen doen fpreeken , verftandig fpreeken, voorönderfteld zynde, dat het waarlyk een Slang geweest zy, en zou de Grootede Almagtige Godt de keel, tong, tanden en lippen der Ezelinne niet zo hebben kunnen beweegen , dat zy, haaren mond opende, verftaanbaare woorden voortbragt; ook verftandige woorden, niet door haar dom Ezels verftand, maar door Godt in haaren mond gelegd? De Kunstkundige Organist brengt, door het beweegen zyner vingeren, zo eene trilling te wege in de lucht, die beflooten is in de pypen van het orgel, dat daar
BILEAMS EZELIN-BILHA. 543
door vry duidelyk wordt nagebootst het geluid van den Donder, een Trom, Trompet , Fluit, het roepen of zingen van eenen, of anderen Vogel, zelfs van een zingende Menfchenftem. Zou Godt, voor wiens magt niets te wonderlykis,dan ook geene woorden hebben kunnen vormen in, eh voortbrengen uit den mond der Ezelinne? Het is waar, het Speeltuig is vooraf door den Kunftenaar 'er toe gefchikt gemaakt, om zulke klanken voort te brengen: Maar heeft de Almagtige Kunftenaar het ook noodig, wanneer Hy iets werkt, ■dat het geen, waar door hy werkt, daar toe , vooraf, eene natuurlyke bekwaamheid hebbe ? Godt fprak uit het vuur met Mofes op den berg ; Godt liet zich met verftaanbaare woorden hooren uit de wolke , by den doop van Jefus, en by deszelfs verheerlyking op den berg : Hoe deed Godt dat? Hoe anders, dan door eene wonderdaadige beweeging in de lucht, en door dezelve zulke woorden voort te brengen? Zou Godt dat dan ook niet hebben kunnen doen in den mond der Ezelinne, en daar door zo te doen fpreeken , als zy, in haare omftandigheeden , zou gefproóken hebben, ware zy een verftandig en fpreekend Schepfel geweest ? Men zie Bochart, het reeds aangehaald Lloofdftuk; vooral de Oordeelk. Bybelverkl. van Lilienthal, D. IX. p. 238—•
BILGA, zo was genoemd : (tO Een Overfte der Priesteren , voor wien , by de verdeeling der Priesterlyke dagordeningen door David, het vyftiende Lot uitkwam, i Chron. XXIV: 14. (3) Ook een ander Priester, die met Vorst Zerubbabel wederkeerde uit Babel, Nehem. XII: 5.
BILGAI, een der Priesteren, die, na de wederkeering uit Babel, het Verbondmet Godt, voor henzelven, en het Volk verzeegelden, Nehem. X: 8.
BILHA was de naam (N) van de Dienstmaagd van Rachel, Genef. XXIX: ay, en werd door Rachel, om dat zy niet baarde, en aan haare Zuster Led haare vruchtbaarheid benydde , aan Jakob, ter byhgginge , gegeeven , uit welke hem twee Zoonen, Dan en Naphtali, gebooren wierden, Cap. XXX: 1—0. Zy was het, welke, toen Jakob in Kanadn woonde, en zyne Tente te Migdal■ Eder gefpannen hadde, door Ruben, Jakobs oudften Zoon,
be-



544 BILHA —BINA.
beflaapen werd, Cap. XXXV: aa. Om welke- bloedfchendende ontëeringe van zyns Vaders bedde, hy den Patriarchalen Zeegen der Eerstgeboorte moest derven, Cap. XLIX: 3, 4. (3) Ook heette zo de Huisvrouw van Naphtali, de tweede Zoon van de eerstgenoemde Bilha, 1 Chron. VII: 13.
BILHA was ook de naam van eene Stad in het Stamdeel van Simeön, 1 Chron. IV: 29. Ze wordt ook wel Bala genoemd.
BILHAN. (.X) De eerfte van dien naam was een Zoon van Ezer, en door denzelven een Kleinzoon van Sei'r, Genef. XXVI: 27. C3) De andere was een Afftammeling van Benjamin door Jediaël, 1 Chron.. VII: 10.
BILLEN. Hanun, de Koning der Ammoniten, deed Davids Gezanten de kleederen half affnyden tot aan de billen, 't welk voor die eene groote fmaadheid was, aSam. X: 4. Gelyk het ook wordt gedreigd als iets, *t welk den Egyptenaaren tot fchaamte zou zyn, dat dc Koning van Asfyrië hm gevanglyk zou voortdryven, barvoets, en met bloote billen-, Jef. XX: 4. Nog zou dat, vooral in het Oosten, eene groote fmaadheid zyn. Schoon men daar lange Kleederen draagt, men gaat 'er evenwel nooit naakt, en zelden gaat men 'er, eerbaarheidshalven, liggen zonder onderbroek. Het is by de Turken eene zwaare beleediging, iemand eenige naaktheid, en vooral, het agterfte te toonen ; zelfs meenen zy, dat iemand, wien men die beleediging heeft aangedaan, zyn Godtsdienst heeft verlooren, en terftond een nieuwe Geloofsbelydenis moet doen. Hierom zwemmen de Kinderen niet zonder onderbroek; men geeft in 't School ook niet £>p de billen, maar men kaftydt hen, met roeden, op de voetzooien. Zie dPArvieux Reize, en Zeeden der Arabier., naar de uitg. van G. Kuypers,
BILSAN, een voornaam Man onder de geenen, die, met Zerubbabel, uit de gevangenisfe van Babel wederkeerden ns Jeruzalem, Ezr. II: a, Nehem. VII: 7.
BIMBAL, een Zoon van Japbiet, er door denzelven een Nakoomeling van Afer, I Chron. VII: 33.
BINA, een Zoon van Moza , en dooi denzelven een Nakoomeling van Jonathan den Zoon van Saul, 1 Chron. VIIL 37.
BINDEN.
BINDEN, iets met een fnoer, of touw vastmaaken, heeft in menigerlei gevallen plaats. Men bond de Offerdieren, op dat zy den Offeraar, van onder het mes, niet ontworftelen mogten. Abraham, zullende zynen Zoon offeren , bond hem, en legde hem op het Altaar , boven op het hout* Genef. XXII: 9. Zo plagt men ook van ouds de gevangenen te binden met touwen, of keetehen, om ze het bieden van tegenweêr, en het ontloopen te beletten. Binden zegt dan dikwils zo veel, als iemand gevangen neemen, of in gevangenisfe werpen, zo als te zien is in Simfon, Richt, XV: 10 XVI: ar. Koning Bofea, aKon. XVII: 4. Joahaz , Cap. XXIII: 33 , 34. Zedekia., Cap. XXV: 7. Manasfe , a ChronXXXIII: 11, &c. Zo werd ook de Heere Jefus gebonden, toen men hem in Getbfemane gevangen nam, Joh. XVIII: 12. Hy moest met de Overtreeders geteld, en daarom als een gevangene na Jeruzalem gebragt, en tevens ook als een Lam, een Offerlam, ter f agtinge geleid worden , Jef. LUI: 7, 12.
BINDT het Feest-of er met touwen tot aan de hoornen des Altaars , Pf. CXVIII: 27. Het is zeeker, dat het woord jn dikwils '
maar alleen het Feest beteekent ; maar fomwylen ook het Offerdier, 't welk op het Feest geflagt en geofferd moest worden. Even zeeker is het, dat het woord tOTOJl fomwylen beteekent de takken van
boomen; fomwylen Touwen, en dan altoos, wanneer het voorkomt in faamenvoeginge met het woord binden. Men zou,
om de dubbele beteekenis van het woord te veréénigen, kunnen denken om Touwen, gevlogten van tuilgen- leenen, of andere takken, ofwel derzelver af gefchil» de bast. Over de andere woorden, de hoornen des Altaars is geene bedenklykheid. Maar hoe de eerfte woorden te neemen zyn, is bedenklyk. De verfchillende gedachten der Uitleggeren zyn daar van tot een bewys. 't Lust my niet, die alle voor te draagen, veel min die te beöordeelen.
, Ten aanzien der meeste is dat gedaan door Profesf, J. van den Honert, in zyn
■ H. Hallel, p. m. 625 —. Zie ook Theoph.
, Amelius Erörter. A. T. P. I. p. 215 —. Wy zuilen 'er evenwel eenige moeten bybren-
gen.



BINDEN.
■gen. CtO Die het woord Jn neemen in de beteekenisfe van het Feest, zien wel, hoe vreemd de zin zou zyn: Bindt het Feest, en nog meer vreemd met Touwen: Daarom neemen zy het woord "1DX (Binden) in de beteekenisfe van verfieren, welke het mooglyk nergens heeft ; en het woord GTöV in de beteekenisfe van takken , groene takken. Men wil , dat de LXX Griekfche Overzetten het zo genomen hebben ; ook zyn veele Oude Kerkeleeraars in dat begrip geweest. Men noemt, onder anderen, Hieronymus en Auguflyn. Zo heeft ook Luther onze woorden vertaald: Verfiert het Feest met Mei-takken tot aan de hoornen van het Altaar. Behalven veele laatere Uitleggers., is onze van Til 'er ook niet vreemd van. Doeh met dit onderfcheid, dat hy, in plaatfe van verfieren , de eigene beteekenis van het woord *)DX, binden, behoudt. Het is by hem : „ Bindt de Feesthutten met meijen, die^ tot aan de hoornen des Altaars reikten." Ter ophelderinge voegt hy 'er by: „ Dat de meijen rontom het Altaar gezwaaid, en ., daar op gezwenkt worden, om boven ,, aan , ter heiliginge, te raaken, leert -s, ons het Joodsch Traktaat van het Loof„ hutten-Feest. Begryp dan de meijen en groene takken , als geheiligd dooi „ het aanraaken van de hoornen des Al,, taars, en daar na gebruikt tot het maa„ ken der hutten, die men, geduurendc s, dat Feest , bewoonde." Anderen ver .ftaan het van de lange takken van Wilge boomen , welke zy , naar het eenpaari| voorgeeven der Joodfiche Meesters, op dei zeevenden, of laatften dag van het Loof hutten-Feest, rontom het Altaar plantten en derzelver toppen van boven te faamei trokken, en tot op het Altaar nederboo gen. Men zou 'er kunnen byvoegen hun ne Lulabbs, Bundels van takken van Beek wilgen, Palm- en Myrtheboomen, t'faa men gehouden met gouden, zilveren, c andere fnoerkens, met welke, in hunn handen , zy ieder dag van het Feest i den Tempel kwamen, om het Altaar gin gen , en de hunne derwaards zwenkten en voorts des Avonds, en een groot ge deelte van den nacht, in den Voorhof ronc fprongen, dansfende en zingende, 't wel werd aangemerkt als een daad van Godtj /, Deel, II. Stuk.
B I N D E N. 545
dienftige blydfchap , en daarom gedaan werd by de voornaamften des Volks, de Leden van den grooten Raad, de Hoofden der Synagoge, &c. Dit gefchiedde, geduurende de zes eerfte dagen maar ééns; maar op den zeevenden, of laatften Dag van het Feest, gingen zy met hunne Lulabbs zeevenmaal rontom het Altaar, juichende uit het 25. vs. van onzen Pfalm: Och HEERE.' geef nu heil.' Och HEERE/ geef nu voorfpoed! Zie Lundius, J. Heiligd. D. I. B. 1. C. 33. p. m. a6B —. En de Republ. der Hebr. uitgeg. door Goeree, D. IV. p. m. 418—. Wierd 'er in onze woorden op dat gedeelte der Feest-vreugde gezien, dan zou men mogen denken, dat in dc naastvoorige in ons vs.: De HEERE is Godt, die ons licht gegeeven heeft, ook gezien wierd op 'tgeen de Joodfche Meesters verder aanteekenen , dat zy danften met den Lulabb in de eene, en een brandende fakkel in de andere hand , en dat het licht en de glans der brandende Lampen en Kandelaaren op den Tempelberg zo groot was, dat 'ér geen ftraat was in Jeruzalem, die 'er niet door werd verlicht. Dit alles laat zich vry wel hooren: Maar 'er is iets , en dat is iets voornaams, 'twelk ontbreekt, te weeten, het bewys, dat die Feest- en Vreugde-bedryven zo oud zyn, als de tyd van het dichten van onzen Pfalm. In de Wet zyn ze niet voorgcfchreeven ; ze behooren tot de inzettingen, en overleeveringen van den Twee-
■ den Tempel; maar dat ze plaats zouden gehad hebben ten tyde van den Eerften
; Tempel, is niet waarfchynlyk, en nog
1 minder zeeker. (3) Volgens de Vertaa-
■ ling der Onzen zou het fchynen, als of , de Beesten, die aangebragt waren tot de 1 Dank-offeren van het Feest, met touwen
- moesten worden gebonden aan dc hoornen van
■ het Altaar. Maar (NïO het koperen Brand-
- offer-Altaar was geplaatst op eene aan-
- merklyke hoogte, tot welke men met f trappen moest opgaan; en op dezelve een ; pad voor de Priesters, om rontom het Al1 taar te kunnen gaan : Hoe heeft men die
- Beesten op die hoogte kunnen brengen, , en op het gangpad plaatfen? (33) Men
- plaatfe de Beesten beneeden , en rontom
- die hoogte , en men verbeelde zich de { Touwen lang genoeg, om van daar aan
- de hoornen van het Altaar te kunnen rei-
Zzz ' ken:



54Ö BINDEN.
ken: Hoe heel zeer zouden die Touwen de Priesters belemmerd hebben in 't gaan rontom het Altaar, en dikwils in 't gevaar gefteld hebben, van 'er over te vallen! OJ) 'c Waren ook alle geene Lammeren, die ten offer aangebragt wierden, maar ook Varren en Osfen. Zouden die, door hun dertel fpringen en agter uitloopen , de floornen niet uitgerukt, of in ftukken gebroken hebben ? Dit zyn in het oog loopende zwaarigheeden tegen dit gevoelen. (J!) By anderen wordt het dus verftaan , dat mén het Lam, of Beest, het welk tot een Offer op ditFe.est gefchikt was, moest binden, zo gebonden brengen én Aagten by het Altaar, vervolgens tot een Offer brengen op het Altaar, en met het bloed 'er van fprengen aan de hoornen van het Altaar. Zo is het begreepen by Jonathan, Aben Ezra, Kimchi, en meer anderen onder de Hebreen; en, in navolginge van die, by eenige Christen Uitleggers. Doch men ziet, dat men 'al vry wat inlasfmgen noodig heeft, om dien zin aan onze woorden te geeven. ("O Volgens Steubcr'm The/. Theol. Philol, N. T. I. p. 830. zou 'er gezien zyn op het aanbrengen van een groote menigte van Beesten, die geofferd zouden moeten worden , en dan zou de Letterlyke zin deeze zyn : Eindt de Offerbeesten , vooral die voor het Feest en deszelfs plegtige viering gefchikt zyn, tot Brand- en Bank-offeren , en met touwen van bladenryke takken en twygen gevlogtcn: Dus ge> bonden zynde; brengt ze aan in eene zo groote menigte en zo opéén gehoopt, dat het reikt tot aan de hoornen,dal is helopperfte gedeel te van het Altaar. Men zou zich daar var een denkbeeld kunnen maaken , indiet nien den aanvoer van 't Offervee ziel konde voorftellen , zo groot geweest t( zyn, als toen men , ten tyde van Koninj Hiskia, een Feest vierde, wegens de Her ftelling van den Godtsdienst. Want toe; werden 'er geofferd'70 Runderen, 100Ram men, aco Lammeren; behalven nog ander geheiligde dingen: 600 Runderen, en 3001 Schaapen. Zo dat 'er geen Priesters genoe: waren tot al dit werk , en daarom doe de Leviten moesten geholpen worden a Chron. XXIX: 31—34.
BINDT het Getuigenis toe: Verzegelt 1 Wet onder myne Leerlingen, Tef. Vlii: i< Men kan by de Engelfiche Godtgeleerden
BINDEN.-
en anderen zien , hoe zeer de gedachte» der Uitleggeren over deeze woorden verfchillen. (N) Misfchien zal ik de vcrfcheidenheid van gedachten vermeerderen , als ik de myne mededeele. Ik voor-onderftel, en dat doen ook veele anderen, onder welken ik maar alleen den grooten Vitringa noem, dat vs. 14 en 15 van den Mesfias gefproken wordt. Die vooronderftelling is gegrond op het geweeten verbindend gezag van den door Godts Geestverlichten Simeön, Luk. II: 34. Van de Apostelen,, Paulus, Rom. IX: 33 , en Petrus, 1 Br. II: 7 , welke allen door den Steen, in die verfen gemeld, den Heere Jefus verftaan: Wat meer is , de Heere past het ook op zich-zelven toe, Matth. XXI: 44. Ook vooronderftel ik, dat het Mesfias Jefus zy, die, vs. 18, zegt: Ziet ik, en de Kinderen, die de HEERE my gegeeven heeft. De Apostel legt Hem die woorden in den mond. Hebr. II: 13. I-s het de Mesfias, van wien gefproken is vs. 14,15. En is Hy het, die,vs. 17, 18, fpreekende wordt ingevoerd , zo zullen de woorden, die tusfchen beiden, vs-. 16, inkoomen, en wel gebiedender wyze, mogen aangemerkt worden , als gefproken van den "Vader tot den Mesfias, zeggende: • Bindt het getuigenis—. Het Bevel is tweeledig: Ik geeve in bedenkinge, of het niet te verklaaren zy naar het tweeledig gezegde van den Mesfias, vs. 14, 15, dat Hy aan eenigen tot een Heiligdom zou zyn ; maar aan anderen tot eenen fteen des aanfieots, die ftruikelen, vallen, verfirikt cn gevan■ gen zouden worden. Het dus begrypende, . zal het 'er (NN) in de eerfte plaatfe op ; aankoomen, wat dan te verftaan zy door . het Getuigenis, en wat door de Wet? (V) : Door het Getuigenis zou ik verftaan dat ; gedeelte van het Propheetisch Woord, waar - in gefproken is van den Mesfias, van des1 zelfs komfte , van het heil door Hem te • verwerven, van zyne diepe vernederinge, e en daar op volgende Staatsverheffinge. 3 Dat getuigenis van Hem is de Geest der Pro% pheetie. Die dingen hebben te vooren verr kondigt alle de Propheeten van Samuël aan , , en die daar na gevolgd zyn, zo veelen als 'er gefproken hebben , Hand. III: 24. Zo 'e zegt ook Petrus, 1 Br. I: 10, ir , dat de >. Propheeten beduid, en te vooren getuigd , hebben het lyden, dat op den Christus koomen
zou-



BINDEN.
zoude, en de heerlykheid, daar na volgende. O) Wat zal nu tc verftaan zyn door de Wet? Het is zeeker , dat het woord ifrïW meermaals, gelyk, hier wordt ver.taald door Wet; maar ook, als afkoomen■de van TIT, Leeren, Onderwyzen, menigmaal door Leere, en wel bepaaldelyk van de Leere van den Mesfias, Pf. LXXVIII: i. Want dat Hy het zy, die daar zegt: 0/ ,-myn Volk, neemt myne Leere ter ooren, — blykt uit het 2. vs., vergel. Matth. XIII: 35. Zo ook Jef. XLII: 4, daar van Hem gezegd wordt: Le Eilanden zullen na zyne Leere wachten. Des verftaa ik 'er hier door de Leere van het Euangelie: Dat JeJus de Christus zy \ dat Hy , door zyns Zelfs-opöffering, de eeuwige Verlosfing heeft te wege gebragt; dat de Rechtvaerdigheid des Zondaars voor Godt alleen is door het geloof in Hem, zonder de werken der Wet: Dus de Leere des Geloofs. Ook de Zeeden* leer van het Euangelie, "wel ingericht naaide Wet der tien woorden, maar door Hem gezuiverd van de verkeerde Uitleggingen der Pharizeën, en de overleeveringen der Ouden, en herfteld in haaren wyd uitgeftrekten geestelyken zin, Matth. V: gi —. (33) Van deeze twee onderfcheidene dingen , is het Bevel ook te onderfcheiden : Liet Getuigenis moest Hy toebinden; de Wet, of liever Leere, moest Hy verzeegelen onder zyne Leerlingen, («) Men fchreef oudtyds op Rollen. Het Propheetisch Woord wordt genoemd de Rolle fies Boeks, Pf, XL: 8. Zo een gefchrift opgerold , en daar-en-boven nog toegebonJen zynde, kan, fchoon voor ons liggende, niet geleezen worden. Béfchouwer wy nu het Bevel, om het getuigenis toe tt hinden, in betrekkinge tot die Ongeloovigen en Ongehoorzaamen , die zich aar Hem zouden (looien, als aan eene Rotze vat. Ergernisfe , zo zal hier door aangeduic zyn het Oordeel van verblindinge, 't wellover hen zou worden uitgeflort, waa; door het Propheetisch Woord, 't welk an ders is als een Licht, fichynende in eene duis tere plaatje, voor hun tot duisternis zoi worden. Juist zo, als van hun voorzeg! was, dat zy zouden worden als de geenen die wel oogen hebben, maar niet zien; wt ooren, maar niet hooren, noch verfiaan me hunne harten, Jef. VI: 9, 10. Of nog m
BINDEN. 547
der Cap. XXIX: 10, ir. De HEERE heeft over u lieden uitgegooten eenen Geest des diepen fiaaps, en Hy heeft uwe oogen toegefiooten: De Propheeten, en uwe Hoofden, en de Zienders heeft Hy verblind. Daarom is u lieden alle gezigt (het Propheetisch getuigenis) geworden als de woorden van een verzeegeld boek (een toegebondene Rolle) 't welk men geeft aan eenen , die leezen kan , zeggende: Lees toch dit: En hy zegt: Ik kan niet, want het is verzeegeld. Beide deeze Godtfpraaken zyn meermaals toegepast op het verblind ongeloof der Jooden , als Matth. XIII: 14, 15» Joh- XII: 39» 4°» Hand. XXVIII: 25—27» Rom. XI: 8. Maar waren 'er, welken de Mesfias zou zyn een fteen des aanfioots —. (g) 'Er zouden 'er, vs. 14 , ook zyn , welken Hy tot een Heiligdom zou zyn. Die zyn het, van welken gezegd wordt: Ver zeegeit de Wet; de Leere, onder myne Leerlingen. (*«) Myne Leerlingen, zegt de Vader. Men verftaa 'er door de Apostelen en Difcipelen van den Heere Jefus. Die waren wel zyne maar ook des Vaders Leerlingen. Kinderen, Hem van den Vader gegeeven, vs. 18. Zo zegt Hy 'er ook van : Zy waren uwe , en Gy hebt ze my gegeeven. Door Hem onderweezen met de woorden, die de Vader hem gegeeven hadde; gelyk zy ook bekend, en geloofd hebben, dat Hy van den Vader uitgegaan, en Hy door Hem gezonden was, Joh. XVll: 6,8, 14. (/»£) Onder die moest Hy de Leere van 't Euangelie, zo de Geloofs-, als de Zeeden-leer, verzeegelen. (A) Het verzeegelen gefchiedt fomwylen, om iets voor anderen bedekt te houden. Zo werd tot Daniël gezegd: Deeze woorden zyn toegeflootcn , en verzeegeld tot den tyd des eindes, Cap. XII: 9. 't spreekt van zelf, dat het hier zo niet kan genomen worden : Want waren zy des HEEREN Leerlingen, dan moest die Leere voorheen niet zyn als een verzeegeld; maar,integendeel, als een geopend boek, om den inhoud 'er van te weeten, zo voor zich-zelven, om 'er door wys gemaakt te worden tot Zaligheid, als om ook anderen te onderwyzen, en te beweegen, om die Leere in , den Geloove aan te neemen, en 'er zich , aan te onderwerpen in gehoorzaamheid l des geloofs. (B) Behalven nog andere ge! bruiken van het verzeegelen, zyn 'er twee, - die hier in aanmerkinge kunnen koomen. Zzz 2 (AA)



548 B I N D E N.
B I N D E N",
(AA) Verzeegelen-zegt iets zorgvuldig bewaaren, en aan anderen overgeeven. Zo zegt Paulus, Rom. XV: 28. Als ik dan dit volbragt , en hun deeze vrucht (de door hem ingezaamelde Liefdegaaven) verzeegeld zal hebben, zo zal ik door u lieder Stad ' na Spanje af koomen. Zo zou dan ook de Mesfias die Leere moeten verzeegelen onder de Leerlingen des HEEREN, ze hun overleeveren-, ze hun, als een dierbaar pand, toebetrouwen , om ze in alle deelen zuiver te bewaaren, en dus ook zuiver van alle inmenglel van menfehenvonden , en Schrift-verdraaijingen, aan anderen over te leeveren , gelyk Paulus eens zeide : '/ Geen ik van den Heere ontvangen hebbe; dat hebbe ik u ook over geleever d± C^B) Men drukte ook bet Zeegel van den Koning op de opene Brieven van Hem, om den inhoud 'er van te bevestigen. Izebel fchreef brieven in den naame van Achab, en verzeegelde ze met zyn fignet, i Kon. XXI: 8. De Moordbrief, op Hamans aanftooken, tegen de Jooden gefchreeven , was met des Konings Zeegelring ver zeegeld, Eftb. III: ia. En dus zal dit verzeegelen kunnen aanduiden de onwederdenklyke overtuiging , die deeze Leerlingen in hun gemoed ontvingen van de waarheid en Godtlykheid van die Leere, zo door de juiste overéénftemminge van dezelve met de Verwachting»'- leere der Propheeten , als door het getuigenis van den Geest, die hen onderwees van , en leidde in alle Waarheid. . En daar de Heere Jefus eens zeide , dat Godt de Vader hem ver zeegeld had, Joh. VI: 27, dar is , zulke merktcekenen aan Hem gefteld, en zulke werken LIem te doen gegeeven hadde, die tot ontwyffelbaare bewyzen ftrekken moesten r dat Hy de Christus was , Joh. X: 24 , 25 , 37. Waarom zou ik dan ook niet mogen denken om de gaave der Wonderwerken, welke de Heere Mesfias geeven zoude , en ook gegeeven heeft aan die Leerlingen? Want gelyk die voor hun als een Zeegel waren,, ter bevestiginge van de Leere, die zy van Hem ontvangen hadden , en van de Godtlykheid hunner zendinge : Zo waren die ook voor anderen als een Geloofsbrief en Zeegel , dat zy Gezanten waren van den Godt des Heemels, en dat de Leere,.die zy verkondigden, dezelfde ms,. welke was begonnen verkondigd te wor¬
den door den Heere zelv': Ten blyke waal?' van Godt mede getuigde door teekenen, wonderen , menigerlei kragten , en bedeelingen des Geests naar zynen wille, Hebr. II: 3 ,4. Aan deeaen nu, en den geenen, die door hun woord gelooven zouden, zou Hy toé-, een Heiligdom zyn, vs. 14. Tot dat alles, waar toe oudtyds het Heiligdom diende : Om, gelyk men toen tot den Tempel kwam om te bidden ,- zo ook in zynen naame tot Godt te naderen ; en zyne gebeden neêr te leggen voor den Throon van zyne genade. Om in'Hem het tegenbeeldig' Altaar en Offer te vinden tot vergeevinge der zonde. De tegen beeldige verlichting van den gouden Kandelaar, door den Geest der wysheid-, en der openbaaringe in Godts kennisje. De tegenbeeldige voedinge van de Tafel met de toonbroodden door de genade, waar door het hart gefier kt wordt, meer dan door fpyze. De tegenbeeldige Feestvreugde door- de vervulling met de goederen van Godts Koningryk, waar toe ook behoort de blydfchap door den Heiligen Geest. De geestelyke inwooning , navolgens dat Woord : Zo iemand my liefheeft, die zal myn Woord bewaaren, en myn- Vader zal hem lief hebben : En Ik en myn Vader zullen tot hem koomen-,. en wooningeby hem maaken, Joh. XIV: 23. Treft de Leezer in deeze Verklaaringe iets aan, 'twelk, myns weetens, by airderen zo niet voorkomt, ik onderwerpe het aan zyn befcheiden oordeel. (3) Meer byzonder zal hem voorkoomen de gedachte van den geleerden Dr. de Haas, thans Predikant te Amflerdam, in zyne aanmerkinge over Jef. VIL p. 78—. Volgens hem is de groote rolle, vs. 1 , het Getuigenis en de Leer: Het Getuigenis genoemd, om dat ze van Godts beloften getuigde , en de Leer, om dat ze derzelver ontwyffëlbaare vervulling leerde. Door des HEEREN Leerlingen wil hy verftaan hebben de Propheeten , Priesters en Leviten. Onder het opzigt.van die moest Jefaia, in het toefluiten en verzeegelen van die Rolle, in agt neemen de Burgerlyke Wetten, volgens welke dat gefchieden moest, ten overftaan der Priesteren en Leviten. Zie Nehem. IX: 38. Zo leest men ook vs. 2. dat Jefaia zich getrouwe getuigen genomen hadde, Uria, den Priester, en Zacharia, den Zoon vanJ-eberecbia. 't Schynt vreerad, dat de
HEE»



BINDEN.
BINDEN. 549
HEERE wilde, dat flegts de weinige woorden : Haastende tot den roof, is hy fpoedis tol den buit, vs. ï. dat is: MaherSchalal-Chas-Baz, 't welk de naam moest zyn van het Kind, waar van de Huisvrouw van den Propheet zwanger was , vs. 3, moesten gefchreeven worden op eene^roote rolle. De waarfchynlyke reede daar van zal geweest zyn, dat 'er op de rolle plaats moest overblyven voor de onderfchryvingen der getuigen. Men vergelyke Jerem. XXXII: 11. „ De zaak, zegt zyn Eerw., zal zich dan op deeze, of dergelykc wyze hebben toegedraagen : Jefaia, zullende, volgens des Heeren bevel, op eene groote Rolle deeze woorden fchryven: Hy is haastig tot den roof, fpoedig tot den buit, zal zich daar by twee getuigen genomen hebben , die allezins geloofwaerdig waren —. Hy zal die woorden op de rolle voor derzelver oogen gefchreeven hebben —: Hy zal 'er hebben bygevoegd een mondelyke verklaaring van den zin. dier woorden , en van de Voorzegginge, die daar door gedaan wierd, aangaande de Koningen van Syrië en Israël. Daar op zal Jefaia de rolle hebben overgegeeven aan de Getuigen. Die zullen daar op, ten verzoeke van Jefaia, onder het handfchrift van denzelven — de Verklaaringen gefteld hebben, die Jefaia van hun begeerde, en met plegtige onderteekeninge van hunne naamen — verklaard en betuigd hebben,'dat Jefaia de bovenftaande woorden: Hy is haastig tot — voor hunne oogen gefchreeven hadde; dat hy met die zelfde woorden zyn Kind benoemd hadde, waar van zyne Huisvrouw bevallen was ; dat hy 'er by monde uitdruklyk hadde bygevoegd, welke de Propheetifche beduidenis ware van het ge1 fchreevene op de rolle, en van den naam zyns Kinds; en gezegd hadde , dat daar door voorfpeld wierd de optocht van den Koning van Asfyrië tegen Syrië cn Israël, en de voorfpoed zyner wapenen, welke zo groot zou weezen, dat reeds , eer zyn Kind, 't geen hem nu gebooren was, zou kunnen roepen: Myn Vader, of myne Moeder, de rykdom van Damaskus, en de buit van Samaria , voor het aangezigt van den Koning van Asfyrië, zou gedraagen worden, vs. 4. Vervolgens zal ook, mooglyk, volgens de gewoonte van die tyden , eeni¬
ge onderfchryvinge gefchied zyn door Uria , den Priester, en Zacharia , den Zoon van Jeberecbia. Eindelyk zal de Rolle, onder derzelver opzigt, tocgellooten en verzeegeld zyn." Dat zou dan het bedoelde zyn van het Bevel, vs. 16. Bindt het getuigenis toe —.
BINDEN (Zowat gy zult) op de Aarde, zal in de, Heemelen gebonden zyn: En zo vjat gy ontbinden zult op de Aarde, zal in de Heemelen ontbonden zyn, Matth. XVI: iQb. Zo eene magt gaf de Heere Jefus, als.de Heeren het Hoofd van zyne Gemeente, aan Petrus, en, in deszelfs Perfoon, aan zyne Apostelen; 't welk in hun vooronderftelt de voorlichting en leiding van den Geest in alle waarheid ; en in de gewoone Leeraaren, wanneer zy van die magt ooit gebruik zouden willen maaken, het nooit anders zou mogen gefchieden , dan naar het onfeilbaar Woord van Godt. Deeze woorden moeten opgehelderd worden uit de gewoonte der Jooden. Wanneer die iemand tot de waerdigheid van Leeraar verhieven , ftelden zy hem, behalven nog andere dingen , eenen Sleutel ter hand, en voegden 'er deeze woorden by: Hei magt om te binden, en te ontbinden. Dat nu de Heiland daar op gezinfpeeld hebbe, blykt, om dat Hy niet alleen dezelfde woorden van Binden en Ontbinden gebruikt , maar ook even te vooren gezegd hadde : Ik zal u geeven de Sleutelen van het Koningryk der Heemelen. Naardien hier nu van Sleutelen, in 't meervouwd, wordt gefproken, mag men denken , dat hier een tweederlei Binden en Ontbinden, van zaaken, en van Perfoonen , in aanmerkinge moge genomen worden: Te meer, om dat deeze woorden, (x) ook by de Jooden,in tweederlei beteekenisfe gebruikt worden. (XX) Vooreerst van Zaaken, in het Uitleggen van de Wet. (V) In dat opzigt zegt Binden iets ongeöorlofd verklaaren, het, door het te verbieden, als te binden ; ook zegt het wel eens iets ftrenglyk te gebieden ,. en het, als een zwaaren last , op den rug, of fchouders te leggen en te binden. Zo zegt de Heere Jefus van de Schriftgeleerden en Pharizeè'n, dat zy lasten, die zwaar waren , bonden op de fchouders der menfchen, Matth. XXIII: 4. O) Ontbinden, in tegendeel, zegt iets, dat verbooden was, toe te laaten, en dus den mensch te ontflaan Zzz 3 " van



55o BINDEN.
van zyne Verbindtenis. Zo verklaart de Heiland, dathy niet gekoomen was, om de fVet, en de Propheeten tc ontbinden, Matth. V: 17, 19. Van het gebruik van die woorden in dien zin, zal men een menigte van voorbeelden , uit de Schriften der Joodfche Meesters, vinden by Ligbtfoot, Hor. Hebr. in h. 1. (33) Ten tweeden, maar niet zo dikwils , gebruikten de Jooden ook deeze woorden van den Kerkelyken Ban. (#) Iemand in den Ban doen , noemden zy Binden, om dat zulk een wierd aangemerkt gebonden te zyn door, en onder zyne zonden , en uitgellooten van de gemeenfehap der Heilige dingen, eveneens als een gevangene , die in den Kerker gebonden ligt; en daar door uitgellooten is van de gemeenfehap met andere menfchen. (£) Iemand van den Ban ontheffen , noemden zy Ontbinden, vermits daar door zo iemand ontflaakt werd van zyne banden, en vryheid kreeg, om wederom,gelyk voorheen, te rnogen koomen in de Synagoge, en in den Tempel. Zo vindt men deeze fpreekwyze in hunne Schriften, zeggende , dat een Geëxcommuniceerde moet ontbonden worden , wanneer hy na 50 dagen komt tot het Huis des Gerichts, en verzoekt, dat men hem ontbinde. Vilringa, geeft daar iets van te verftaan in zyn geleerd Boek de Synagoge Vet. L. III. P. I. C. 10. p. m. 754. In die beteekenisfe heeft de Heere die woorden ook gebruikt: Want, als men let op het beloop zyner reedenen, zo ontdekt het zich, als van zelve, dat Hy van den .Sa»fpreekt, als hy Matth. XV1I1: 18. zegt, eveneens als hier : Al wat gy op de Aarde binden zult —, en wat Hy door deeze bewoordingen wil verftaan hebben, geeft Hy met duidelyker woorden te kennen, Joh. XX: 23, daar Hy tot zyne Apostelen zegt: Zo gy iemands zonden vergeeft, dien worden ze vergeeven (dat is het ontbinden.) Indien gy iemands zonden houdt, dien zyn ze gehouden (dat is het binden.) (3) Daar nu de Heere Jefus van het geeven der Sleutelen (in 'tmeervouwd) aan zyne Apostelen, de van Hem voorbeschikte Leeraaren, gefproken had, is het te denken, dat hy oök dit Tweederlei Binden, en Ontbinden, in het oog gehad, en dus aan zyne Difcipelen de magt gegeeven hebbe: (NtX) Voor eerst, om, by het oprichten van zyn Euangelieryk, te ver-
BINDEN.
klaaren, wat voortaan Ongeöorlofd, of Geoorlofd, en dus gebonden, of ontbonden zou zyn, gelyk zy zich ook van die magt bediend hebben, ten aanzien van het onderhouden van Dagen, Maanden, Tyden, Jaaren, Sabbathen, &c. Welker onderfcheid en waarneeminge zy gebonden, dat is, ongeöorlofd, verklaard hebben, Gal. IV: 9, 10, Kolosf. II: 16, 17. Als ook, ten aanzien van de Verkeeringe met de Heidenen, het onderfcheid van Spyze en Drank, van Rein en Onrein: Alle welke dingen zy ontbonden, dat is, geöorlofdverklaard hebben, Hand. X: 28. XI: 2, 3, 18. XV: 11, Rom. XIV: 14—17 , Gal. III: 28. (33) Ten tweede, om ook de Kerkelyke Tucht te mogen oeffenen, Wederhoorigen te binden , en Boetvaerdigen te ontbinden, op dat ergernisfen, grove zonden, en verderflyke Ketteryen mogten geweerd worden , en zyne Gemeente, welke een Heiligdom der wooninge des Allerhoogjlen zyn moet, niet veranderd wierde in eene vergaderinge van allerlei grouwelyke menfchen, die de waarheid te onderhouden in ongerechtigheid, en Godts genade veranderen in ontuchtigheid.
BINDET zyne handen en voeten, en werpt hem uit in de buit en ft e duisternisfe: Daar zal zyn weeninge, en knersfinge der tanden, Matth. XXII: 13. Dit was het vonnis van den Koning over den onwaerdigen Gast, die, zonder Bruilofts-kleed aan te hebben,mede ter zaale ingekoomen was, en zich ter tafel mede aangezet hadde. Dit is een gedeelte van de Gelykenisfe, door den Heiland voorgefteld Matth. XXII: 2—13. Ze is in haar geheel verklaard in des IV. D. 2. St. p. 476—. Daar is reeds aangemerkt, dat het niet aanhebben van een Bruiloftskleed in dien Gast een ftrafwaerdige misdaad was, om dat dat in zich opfloot, of dat hy de Bedienden van den Koning om geen Staatfiekleed gevraagd , of het aangeboodene verfmaad hadde; want het was al van ouds gebruikelyk , dat, by zulke geleegenheeden, door den Gastheer zulke plegt-gewaaden bezorgd wierden aan de Gasten. By het geene Altmann daar toe heeft bygebragt uit Ariftophanes en Homerus, kan men aanmerken, dat het als nog aan niemand toegelaaten is om tot den Turkfchen Keizer te naderen, tot het doen eener eerbe-
wy-



BINDEN.
wyzinge, ten zy hy hebbe aangedaan zo een Staatüe:rok, als hem vooraf, van *s Keizers wegen, is aangebooden. Dat heeft ook plaats by veele andere Hoven in het Oosten. Paulfen, Regeer. derOosterl. D. II. p. 508, 509 , heeft daar van veel aangeteekend uit de Reisbefchryvingen van Cbardln, Tachard, Tover nier, cn Del la Falie. Inzonderheid komt hier te pas, 't geen de laatstgemelde aanteekent van een Gastmaal, 't welk de Koning der Perfen had doen aanrichten. „ De Koning had „ ook eenigen van de voornaamflen der Mezandranen — tot dit Banquet genoo,, digd, en hen, naar gewoonte, met „ kostbaare , met goud geborduurde , „ kleederen befchonken —. Deezen nu „ zaten in hunne kostbaare gewaaden ne„ vens andere genoodigde Gasten , aan „ eene Tafel.'r 't Geen zou kunnen gezegd worden tot opheldering van het uitwerpen in de buitenfle duisternisfe — is reeds aangemerkt over het gelykluidend gezegde, Matth. VIII: 12. in des II. D. 1. St. p. 533—. en des VIII. D. 1. St. p. 579.
BINDEN (Fan het) van den Draak, de Oude Slang , welke is de Duivel; 't welk gefchiedde door eenen Engel, die hem vervolgens wierp in den Afgrond, hem daar infloot, en dien boven hem verzeegelde, leest men Openb. XX: 1, 2, 3. Wat 'er van zy van den Engel, dat het niet beneeden zyne waerdigheid was, den Satan te binden: En waar op geziufpeeld is , als 'ei gefproken wordt van den Afgrond, en van het fluiten en verzeegelen van denzelven , zie men onder den tytel van SLEUTEL, in des VIL D. 2. St. p. 440. Wat het oogmerk was van dat Binden leest men vs. 3. 't Was, op dat hy de Volken niet meer verleiden zoude: Deezen , dooi ze te verharden in hun Ongeloof, geener door ze te vervoeren tot Afgodery, anderen tot Bygeloof, en zulke Leeringen die Paulus noemt Lceringen der Duivelen, En nog anderen, door die op te hitfen, om de waare Vereerers van Godt en Godts dienst ten vuure en zwaerde te vervolgen Zo dat geheel dit Voordel moet dienen, om te toonen, dat hem de magt daar toe dus lange by hem geöeffend, zou beno men worden , aangezien de tyd nu wa; genaderd, dat de Volken, en hunne Ede ïen moesten vergaderd worden tot het Volt
BINNENKAMEREN. 551
van Abrahams Godt, op dat de Koningryken der Aarde mogten worden onzes Godts, en zyns Christi. Doch hy zou niet voor altoos gebonden blyven; want, volgers vs. 7, 8—, zou hy, na een zekeren tyd, ontbonden worden en uitgaan , om eenige Volken te verleiden, en den Gog en Magog aan te voeren tot den Kryg, tegen de leegerplaalfe der tleiligen. Die zeekere tyd was bepaald tot Duizend jaaren. Men zie daar van des II. D. 1. St. p. 550—>.
BINNENKAMEREN (Door weetenfchap worden de) vervuld met alle kostelyk en lieflyk goed, Spr. XXIV: 4. Salomo wil hier leeren, dat hy, die getrouw is in zyn beroep , en daar by den HEERE vreest, geen reede heeft, om de booze lieden te benyden , vs. 1, al is het, dat zy voorfpoed hebben inde Waereld, en hun vermogen zeer aanwast. 'Er is eene weetenfchap, waar door zy ook het hunne kunnen vermeerderen. (&) Welk eene is hier de gewin aanbrengende Weetenfchap ? (KN) Niet: (V) De Weetenfchap der Geleerden. Men ziet dikwils, dat de geleerdlte Lieden 't fchraalst bedeeld zyn van tydelyke goederen. Al hun tyd en vlyt wordt belteed aan hunne Boekoeffeningen ; weinig bepaalt zich hunne aandacht tot het belluur hpnner huisfelyke zaaken. Ongeleerden worden dikwils ryke lieden. Zy bemoeijen zich met geene letteroeffeningen. AH' hunne bezigheid is zorgen , overleggen, arbeiden , om akker aan akker te trekken, en veele goederen by-een te brengen, (p) Ook niet de weetenfchap van den Kneevelaar , Woekeraar en Bedrieger , die geene looze kunstftreeken , hoe boos ze ook zyn, ontziet, als ze flegts dienen kunnen, om zich te verryken , hoe zeer de Naasten 'er ook door benadeeld wordt. Dat is een Weetenfchap , die men Aardsch, Natuurlyk en , Duivelsch noemen mag, Jak. IIL 15; ze ' brengt den Vloek mede. De Vloek des 1 HEEREN is in het huis des Godtloozen, Spr. • III: 33. De Bedrieger zal zynen jagtvang , niet braaden , Cap. XII: 27. Men leeze 't , geen de Godtfpraak zegt van eenen, die , zich rykdom vergadert , doch niet met recht,
■ Jerem. XVII: 11. GD) De Weetenfchap : dan, van welke hier gefproken wordt, is
■ die der goede Huishoudinge, die bezorgd is : tegen gebrek , verkwistinge en overdaad
mydt,



552 BINNENKAMEREN.
mydt, die door zuinigheid en verftandig overleg, door vlyt cn het aanwenden van eerlyke middelen, haare inkomften zoekt te vermeerderen. Die alles, wat ze verzint, verzint onder indrukken van de vreeze Godts, en onderneemt onder een opzien na Godt. Dit laatfte moet 'er bykoomen : Want, hoe zeer het waar is, dat de hand des vlytigen ryk maakt; dat het kostelyk goed des menfchen des vlytigen is, Spr. X: 4. XII: 27, 't zal evenwel te vergeef sch zyn, dat men vroeg op zy, en laat op blyve, zo Godt den arbeid niet doet gedyen,Pf. CXXV1I: 2. De zeegen des HEEREN maakt ryk, en voegt 'er geene fmerte by, Spr. X: 22. Deeze Weetenfchap is het, die (3) de Binnenkameren vervult met —. (iiHj De Scbuuren zyn voor de inkomften , die de Landeryen opleeveren, Luk. XII: 18. Maar de Binnenkameren zyn voor de kostelyke Huisüeraadien, en voor het bewaaren van goud, zilver en andere kleinoodien. Daarom wordt hier gefproken van alle kostelyk , en lieflyk goed. («) Kostelyk, om dat het dingen zyn, die by menfchen op een hoogen prys gehouden worden, en niet verkreegen zyn, dan ten koste van veel vlyts. O) Lieflyk, om dat ze den menfehe genoegen aanbrengen, hem ontheffen van de zorgen voor kommer en voor gebrek, die het gemoed bezwaaren, zo dat hy zyne dagen kan flytcr, in lieflykheid: Vooral, als Hy die dingei kan aanmerken, als verkreegen in Godt: zeegenende gunst. Wat kan 'er lieflykei zyn, dan dat men zyn brood konne ectet met vreugde, zynen wyn drinken van goe der harte , en zich verblyden over den ar beid zyner handen ? (33) Als nu Salom, fpreekt van de vervullinge der binnenka meren met zulke goederen, zo geeft h; daar mede te kennen, dat die Weetenfchai niet alleen het noodige verfchaft om t eeten , te drinken , en zich te kleeden maar ook het meer dan noodige , 't wel men kan begrypen onder de benaaming van rykdom. Wil men dit met Bybelfch voorbeelden bevestigen: Men denke aa Abraham. Hy kwam en verkeerde a Vreemdeling in een vreemd Land, eiime weet, welk een magtig Man hy is gewo den. Aan Izaak; hy weidde zyne kudder en zaaide in een vreemd Land, en hy met groot, doorgaans grooter, tot dat hy ze<
BINNENKAMEREN.'
groot geworden was, Genef. XXVI: IJ. Aan Jakob, die met zynen flaf alleen getrokken was over de Jordaan, en , toen hy wederkeerde , geworden was tot twee heiren, Genef. XXXII: 10. Men voege 'er by 't geen de Moeder van Koning Lemuël zegt van dc deugdelyke Huisvrouwe, hoe zy door haare huishoudelyke weetenfchap haar huis verüerd , en haare bezittinge
vermeerderd heeft, Spr. XXXI: 10 .
BINNENKAMEREN , (De Koning heeft my gebragt in zyne) Hoogl. I: 4b. De Perfoon , hier fpreekende ingevoerd , is de Kerk, bepaaldelyk de Eerfte Euangelie-Kerk, vergaderd uit Jooden en Joodegenooten. De Perfoon, van welke zy fpreekt, is de Heere Mesfias, aangemerkt als nu reeds bekroond met Majefteit en Heerlykheid, reeds verheeven ten Hoog/len over de Koningen der Aarde, waarom zy Hem Koning noemt. Hoe zeer zy verlangde na eene naauwere vereeniging met Hem, gaf zy te kennen met dit biddend verzoek: Trek my, en wy zullen u naloopen. Straks verfchynt haar Koninglyke Bruidegom , en brengt haar in zyne binnenkameren. Zo ging van Ouds de Bruidegom zyne Bruid te gemoet. Izaak was uitgegaan in het veld, wel om te bidden; maar vermoedelyk ook op hoope, van zyne Bruid , die op koomenden weg was, te zullen ontmoeten. En haar ontmoet hebbende, bragt hy ze in 1 de Tente zyner Moeder, welke zo veel was i als zyne Binnenkamer: En dat ter bylig-
■ ginge ; want 'er ftaat: Hy nam Rebekka , 1 en zy werd hem ter Vrouwe, Genef. XXIV:
■ 63—67. Zo leest men ook 1 Mach. IX:
■ 37» 391 dat de Bruidegom zyne Bruid te ) gemoete trok met groote ftaatfie, onder - het vreugdegedommel van veele trommer len, en andere fpeeltuigen. Met toefpee> linge daar op, wordt hier gezegd, dat de ^ Koning zyne Bruid gebragt hadde in zyne ; Binnenkameren, om, als 't ware, het Byi leger met haar te houden; om, onder de e miidfte blyken zyner liefde , de verftere kingein het geloove, de bevestiginge in n de hoope des eeuwigen leevens , de vers vullinge met de vreugde van zyn heil n (welke dingen buiten het oog der Wael- reld, en dus, als in zyne Binnenkameren, , genooten worden) het geestelyk Huwelyk d met haar te voltrekken , en dus , gelyk •f Hy haar Maaker was, ook haar Man te
zyn,



BINNENST E.
arvn, en haar te doen worden een vruchtbaare Moeder van veele Kinderen, ten einde baar Zaad, uitbrakende ter rechter- en ter (linkerband, de Heidenen mogt beërven, Tef LIV: i, 3, 5. Dat deeze inbrenginge sefchied zy ter geestelyke Huwelyksverteniging, en verwekkinge van een geestelyk Zaad, mag men opmaaken uit het 16: vs., waar in zy tot haaren Komnglyken Bruidegom zegt: Ziet! gy zyt fcooon, myn Lieffte, ja! Lieflyk. Ook NB. groent onze Bedfteede. , , . , ,
BINNENSTE (Hun) gedachte ts, dat hunne huizen zullen zyn in eeuwigheid, en hunne wooningen—, Pf. XLIX: 12., 13. De Dichter fpreekt, blykens het 7. vs., van zulken, die vertrouwen op hun goed, en roemen op de veelheid hunnes rykdoms. Hy ftelt hunne Dwaaze verbeeldinge ten toon. (KK) Wat doen zy? 00 Zy bouwen Huizen, Wooningen: Geen gemeene, maar pragtige Palleizen, De Fondamenten worden diep en vast gelegd ; de Muuren worden dik en in de hoogte opgehaald van groote gehouwen fteenen, in kalk, of tras gelegd, met lood en yzer t' faamen verbonden ; de Balken zyn van onverganglyk Cederen - hout; de Voorportaalen en Gaanderyen onderfteund met marmeren pilaaren. Welk een trotsch, welk een duurzaam Gebouw ! Hun binnenfte gedachte is, zy verbeeldcnhet zich, wierd hun wensch vervuld, ze zouden zyn in eeuwigheid; wel mietin de nimmereindigende eeuwigheid, want de Aarde zal eens vergaan met de werken, die daar op zyn; maar tot in de vol. einclisinge der eeuwen; van ge/lachte lot ge/lachte, zo lang het een gedacht zal gaan. en het ander zal koomen. Zo dat de laatfte Nakoomelingen ze nog zullen zien ; aan den voorgeevel van het Wapenfchild, het jaargetal, en den naam van den Stichter-leezen, en zich verwonderen over der praal; over de kunst, en de onmeetbaare kosten, daar aan bedeed. (jS) Zy doen nog . meer. Zy noemen Landen , en zo het al geen Landen zyn, dan Steden naar bun. nen naam. Dit is eene overoude dwaasheid. Kaïn bouwt een Stad, en noemt zt Hanoch,naar den naam zyns Zoons, Genef IV: 17. Laatere tyden ieeveren 'er meei voorbeelden van op. Volgens Livius bouwt Mneas een Stad, en, zyne Huis vrouwe ter eere, noemt hy ze Lavinium l. Deel. II. Stuk.
BINNENSTE. 553
Vólgens Diodorus, laat een der Ptolomeus* Jen een Kanaal graaven van den mond des Nyls tot in de Arabifcbe Zee, en noemt het naar zynen naam ; aan het einde 'ervan laat hy een Stad bouwen, en noemt ze, zyne Zuster ter eere, Arfinoê. Meer voorbeelden geeft Vitringa aan de hand, Obferv. S. L. IIL C. XXIII. p. m. 834-In de Schrift zyn bekend Alexandrie \w Egypte, voorheen No, doch door Alexandcr den Grooten herbouwd, en naar hem zo genoemd. Antiochie in Syrië,voorheen, zo men meent Ribla geheeten, werd door Seleukus Nikanor zo genoemd naar zynen Vader Antiochus. Naar denzelfden Seleukus werd Seleucië gebouwd, en hy noemde het naar zynen eigen naam, en naar hem, en naar die Stad , werd, in Oude tyden, een groot gedeelte van Syrië, ten Noorden van de rivier Orontes geleegen, Seleucis geheeten —. Voorbeelden genoeg, om te doen zien, door welke middelen der Menfchen hoogmoed getracht heeft, hun-, nen naam voort te planten van gedachte tot geflachte. (32) Dat behoort tot de inbeeldingen des harten, die dwaas zyn. Wat is beftand tegen de verwoestingen van den alles vernielenden Tyd ? Wat is meer overig van het zo pragtig Palmyra? Wat meer, dan nog eenige Ruïnen , die den Reiziger doen verbaasd ftaan over deszelfs voorige grootsheid? Waar is het Maufoleum van Doris, weleer gereekend voor een van 's Waerelds wonderen? Waar het Gouden'huis van Nero? Waar het groote Ninive? Waar het trotfche Babel met zyn Koninglyk Paleis , pragtigen Tempel , hooge en dikke Muuren en koperen Poorten? Gebouwen, die, naar 't fcheen, de Waereld zouden verduuren. Wat is 'er van overig? De Reiziger vermoeit zich met te zoeken na deszelfs oude Standplaats. Draagen eenige Steden of Gebouwen nog den naam van haare Stichters, het diep verval van veele, ftrekt ten bewyze, dat niets onverganglyk is. En wat nut hebben de Stichters 'er van gehad? Hunne naamen mogen nog leeven, maar zy zclven hebben hunne (lichtingen, dikwils, zelfs de voltooijingen 'er van, niet
• overleefd. Want C2) volgens vs. 13. De mensch , die in waer de is, blyft met —
• (NN) De Mensch, die in waer de is, is zulk , een, die groot is in rykdom, of aanzien-
Aaaa ^



554 BINNENSTE.
lyk door den hoogen rang, waar in hy gefteld is, en waarom hy van anderen, dikwils te veel, gevierd en geëerd wordt, en waar op hy ook zelf zich te zeer verhovaerdigt , blykens die binnenfte gedachte , vs. 12. C33) Twee dingen zegt de Dichter van hem. («) Vooreerst: Hy blyft niet; hy zal niet blyven; men zou bet ook kunnen vertaaien: Vernachten, welke beteekenis het woord tV? meermaals heeft. («*) Hy blyft niet, hy zal niet altoos leeven ; hy heeft hier op aarde geen blyvende plaats. Hoe groot van magt, en aanzien hy ook zy, hy is evenwel een mensch,. en uit dien hoofde onderworpen aan die ai gemeene Wet: Het is den menfehe gezet, eenmaal te f erven, Hebr. IX: 27. Sed rigidum jus eft, et inevitabile mortis, zegt Ovidius. Dj Dood ontziet even weinig den Koningryken Scepter, als de Spade, of het houweel van den Daglooner : Mors Sceptra ligonibus aquat. Zeer wel zegt' de Schryver van het B. der Wysh. Cap. VII: 5, 6. Geen Koning heeft een ander begin gehad zyner geboorte. Alkr menfchen ingang in het leeven is eenerlei, en ook een evengelyke uitgang.. (/9,3) Nog al zo nadruklyk zal het zyn : Hy zal niet vernachten* Eer hy 'er om denkt, zal de Dood hem overvallen , als een Schuldeisfcher. De ryke Dwaas in het Euangelie belooft zich een lang en vrolyk leeven; hy had veele goederen opgelegd voor veele jaaren : Maar Godt zeide : Gy Divaas, in deezen nacht zal men uwe ziele vanu afeisfehen, Luk. XII: 19, 20. Koning Belzazar richt een pragtig Gast- en Feestmaal aan. Lly, zyne Wyven , en Ryksgrooten zyn vrolyk by den wyn. Godts vinger fchryft zyn vonnis op den kalk van den wand, Dan. V: 1—5 , en in dien zelf. den nacht werd hy gedood, vs. 30. Ik, zegt David, hebbe eenen geweld- dryvenden Godt loozen gezien , die zich uitbreidde als een groene inlandfche boom: Maar hy ging door, en ziet, hy was 'er niet meer. Ik zocht hem, maar hy werd niet gevonden, Pf. XXXV11: 35, 36. Hoe Dwaas is dan de binnenfte ge. dachie van dien mensch! Hoe zeer in waerde, hy is maar gelyk aan eene bloem, die haast verwelkt. Hy bouwt huizen , om zo tc fpreeken voor de eeuwigheid, en hy zelf mag 'er naauwlyks in overnachten. De Dood rukt hem wech , fleept hem in het graf, en geeft hem der verrottinge , en
B I N N E" N S T E;.
het gewormte over tot een prooi, f» De Dichter zegt nog meer: Hy wordt gelyk de beesten , die vergaan. (««) Hy lochent daar mede niet de onlterflykheid der ziele, als of die Mensch , ftervende , zou fterven: gelyk de Beesten, voor welke geene verwachtinge is na hunnen dood. De Heiland leert ons , dat 'er zo wel een verwachtinge was voor den Ryken Wrek, als voor den Armen Lazarus. De ziel van Lazarus werd door de Er gelen gedraagen in den fchoot van Abraham; maar die van den Ryken Man zonk wech in de Helle, en leed' fmerte in de vlamme, Luk. X VI: 22—24.. (/s/3) Wat wil hy 'er dan mede zeggen? In 't gemeen , dat hy , gelyk de Beesten , vergaan zal , en wederkeeren tot zyne aarde. Gelyk Salomo zeide: Wat den Kinderen der menfchen wedervaart, wedervaart ook den Beesten ; Eenerlei wedervaart hun^ beiden; gelyk die fterft, alzo fterft ook deeze;: zy alle hebben eenerlei adem; en de uitneemendheid der menfchen boven de beesten, isgeene —. Zy gaan alle na eene plaatfe : Zy zyn alle uit het ftof, en zy keeren alle weder tot het ftof, Pred. III: 19, 20. Of nader: Dat, gelyk van een Beest, zo ook van de hier bedoelde menfchen , geene gedachtenis overblyft. Dit zou wel het naast beantwoorden aan het tweede gezegde ih het 12. vs. Zy noemen Landen naar hunnen naam: Zo meenen zy hunnen naam tc zullen doen leeven van gedachte tot gedachte ; maar zy bedriegen zich. Hun naam zal vergaan, gelyk der Beesten, aan welken men niet meer denkt, of blyft hun naam in gedachtenisfe, 't zal zyn, om te gelyk te gedenken aan hunne Ondaaden., gelyk van eenen "Judas, Achab, Izebel, of van Jojakim, &c., die hier wel het naast in aanmerkinge kan koomen, wiens oog en 'harte niet waren , dan alleen op gierigheid. Die in zyn harte ook zeide : Ik zal my ecn> zeer hoog huis bouwen, en doorluchtige opperzaalen. Maar die ze bouwde op ongerechtigheid, onderdrukkinge, en overlast. Waarom de Godtfpraak ook van hem zeide : Zy zullen hem niet beklaagen: Och myn Broeder — / Och Heere, of och zyne Majefteit!- Met eene Ezels begraaffenisfe zal hy begraaven worden, Jerem. XXII: 13—19. Blyft der zulken naam over, 't zal zyn, gelyk Salomo zegt , ter verrottinge, Spr. X: 7.. Als- van een dood Aas, 't welk aan
zich;



ffilNNUI — BITHYNIE.
zich alleen doet denken door den flank ,2Vner verrottinge. De eere, welke hunne Waerdigheid, of Rykdom hun had aan gebragt in hun leeven, zal ben niet nadaalen in het graf, vs. 18.
BINNUI, van dien naam, was er een, (K) die een Voorvader was van 648 wederkeerenden uit Babel, Nehem. VII: 15Hy fchynt dezelfde geweest te zyn, die Ezr. II: 10. Bant genoemd wordt. (3) Een voornaam Leviet, die met Zerubbabel was opgetrokken uit Babel, Nehem. XII: 8. Hy heeft mede geweest tot de Verzeegeling van het Verbond, waar by men by eede beloofde, zich te zullen houden aan de Wet van Godt, Cap. X: 9. Ook toonde hy zynen yver in het weder opbouwen van den muur van Jeruzalem , Cap. III: 24. (J) Nog waren 'er twee Israëliten van dien naam , die zich vreemde Wyven genomen hadden, Ezr. X: 30, 38. _
BIRSA, een Koning van Gomorra, die |n het dal Siddim mede ftreed tegen Kedor-Laömer, den Koning van Elam , en de met hem verbondene Koningen , doch mede op de vlugt geüaagen werd, Genei. XIV: 2, 3, 8—10.
BIRZAVITH , een Dogter van Malehiël, uit de Stamme Afer, 1 Chron. VII: 31.
BISLAM, een der Perftaanfche Raadslieden, ten tyde van Koning Arthahfafta. die aanzoek deeden om met da wedergekeerden uit Babel den Tempel weder op te bouwen; maar die, toen de Jooden dal van de hand weezen, eenen brief, vol var befchuldigingen, aan den Koning fchreeven, waar van het gevolg was, dat der Jooden verbooden werd, met het herbou wen van Jeruzalem voort te gaan , Ezr ÏV: 7-
BITHRON,een Landftreek omtrent d< Jordaan, 2Sam. II: 29.
BITHYNIE , een Landfchap in Afie ftootende, ten Noorden, aan den Pontu Euxinus, tegen over Konftantinopolen, tei 'Zuiden ftootende aan Myfië , Phrygië e; Galatië. 't Was oudtyüs een bloeijeni Koningrvk , maar werd door ISikomedes den laatften Koning , by Testament aa de Romeinen overgegeeven , die 'er tei ftond een Wingewest van maakten. '£ woonden veele Jooden en Joodegenooten
BITJA, BITTER. 555
waar van eenigen den Christelyken Godtsdienst omhelsd hebben, aan welken mede gefchreeven was de eerfte Brief'van Petrus, Cap. I: 1. Paulus en Silas waren van zins, om na Bithynie te reizen , zeekerlyk met het oogmerk, om de daar zynde Christenen yerder te verfterken in het geloof; maar de Heilige Geest liet het hun niet toe, Hand. XVI: 7, vermits die wilde , volgens vs. 9, dat zy zich, hoe eerder zo beeter, zouden fpoeden na Macedonië. Dat het Christendom zich in Bithynie uitgebreid , en langen tyd ltaande gehouden heeft, mag men opmaaken uit de Bisfchoplyke Steden, die 'er zyn geweest, als Nikomedie, Chalcedonië en Niceë, beroemd door de Kerkvergadering , in welke de leer van Arrius veroordeeld , en de Niceëfchc Geloofsbelydenis ontworpen is ? Zie Bachiene, H. Geogr. D. IIL p. 686—.
BITJA, van afkomst een Egyptifcbe, Dogter van Pharao, (indien men dien wil houden voor eenen Koning van Egypte, zo als fommigen vermoeden , zo zou men haar mogen houden voor een Dogter van eene zyner Bywyven,) en gehuwd aan Mered, uit de Stamme Juda, misfchien een Man van eenig aanzien , 1 Chron. IV: 18.
BITTER is eigenlyk het tegenovergeftelde van Zoet. Zo aangenaam dat is in den mond, zo onfmaaklyk is het andere. Oneigenlyk duidt het aan: (K) Grammoedigheid. Zo leest men van mannen van bitteren gemoede , Richt. XVIII: 25. Davids Helden waren bitter van gemoed, ge-
■ lyk een Beer , die van jongen beroofd is, . 2 Sam. XVII: 8. Bittere ivoor den zynScheld-
■ woorden, Pf. LXIV: 4. (3) Alles wat ie, mand bedroeft : Bittere droefheid, Spr.
XIV: 10. Wat iemand hartzeer aandoet: : De Hethitifche Vrouwen, welke Efau zich genomen hadden, waren zynen Vader en , Moeder een bitterheid des geests , Genef. s XXVI: 35. Onderdrukkingen : De Egyp\ tenaars maakten den Israëliten bet leeven 1 bitter, Exod. I: 14. Om dat de Dood iets l verfchriklyks heeft, zo wordt aan den, zeiven bitterheid toegefchreeven , 1 Sam. 1 XV: 32. O Dood.' hoe bitter is uwe gedach- tenis, zegt Sirach, Cap. XLI: 1. (J) Voorts r worden veele andere dingen, booze werken , valfche Leeringen, &c. bitter geAaaaa noemd.



556 B I T T E ÏU
noemd. Als Bittere beziën , Bittere mate» ren , &c. Deut. XXXII: 32, Openb. VIII: 11, Hebr. XII: 15.
BITTER (Die het) tot zoet ftellen, en bet zoete tot bitterheid, Jef. V: 2Gb. Dat is,, by vergelyking, het bedryf der zulken, die het kzvaade goed' heeten, en het goede kwaad. By den eertten opllag zou men wel denken, dat dit zulke Richters raakte, die het recht in ahfem verkeeren, en den Godtloozen rechtvaerdigen om een gefchenk. Doch die krygen hun byzonder deel in de beftraffingen, en Strafbedreigingen van den Propheet, vs. 23—. De Propheet teekent hier. des Volks algemeene verdorvenheid : Niet zo zeer beftaande in een verkeerd beöordeelen van voorkoomende zaaken, (dat kan voortkoomen uit vooroordeel, onkunde, of onoplettendheid,) als wel in een opzettelyk verkeerd noemen, en aan anderen voordraagen van zaaken. Zo duidelyk een onderfcheid te zien is tusfchen het licht en duisternisfe , en on* derfcheid te proeven tusfchen bitter en zoet ,, even zo een duidelyk onderfcheid vertoont zich ook in veele gevallen-van de daaglykfche verkecring. Gelyk het nu een groote hardnekkigheid zou zyn, indien iemand beweeren wilde, dat Duis~ iernis Licht,, tn Bitter Zoet wart, tn wederom omgekeerd het tegendeel, zo verraadt het eene overgegeevene verdorvenheid des harten , wanneer iemand iets , 't geen hy weet kwaad te zyn, goedkeurt, cn door geverniste woorden, en gezochte drogreedenen, anderen aanpryst, en, integendeel , dat hy in zyn harte gevoelt goed te zyn, laakt, lastert, en anderen daar tegen een afkeer zoekt in te boezemen. Zulke Wanfchepfels zyn PVederftree~ vers van het licht in hunne eige konfciëntie , en hoogstgevaarlyke Pesten in de Maatfehappy, welker- gevoelens en zeeden zy, door hunne reedeneeringe,-meer verderven , dan openbaare Godtloozen door hunne buitenfpoorigheeden. 'Er zyn 'eronder de Uitleggers, die willen, dat het ftellen van het zoet tot bitterheid, zo veel zegge, dat men de Leere der waarheid, die der heilbegeerige ziele zoeter is, dan honig en honigzeem, vergalle door het invoeren van valfche Leeringen , en inzettingen van eigenwillige Godtsdienst*
B I T T E R.
pligten , die voor de Leere der Waarheid zyn als de Koloquintcn in den moespoeder Propheeten, En, volgens die, zou dan het ftellen van het Bittere tot Zoet aanduiden het bedryf der valfche Propheeten , die Godts bittere Strafbedreigingen verzagtten ,des Volks zonden met loozen kalk pleisterden, hetzelve zoete en zagte dingen verkondigden ,. die aangenaam zyn voor vleesch en bloed, fteeds fchreeuwen-de: Vreede, vreede ! fchoon 'er geen vreede was, Jerem. VI: 14. Ezechiël noemt dat, Cap. XIII: 18, kusfens naaijen voor alle ok*zelen der armeni De handen des Godtloozen le fterken, en het hart des rechtvaerdigen te bedroeven door valschheid, vs. 22.
BITTER (Een) en fnel Volk, trekkende door de breedten der Aarde —, Habak. I: 6, 7,8. Het Volk, hier bedoeld, zyn de Chaldeën, die Godt verwekken zoude, om Hem te dienen , als inftrumenten zyner gramfchap, tegen Jeruzalem, en het Ryk van Juda, 't welk het niet minder grouwelyk had gemaakt, dan het Ryk der X Stammen. De Chaldeën, worden door den Propheet geteekend, wel, als naar het leeven, naar hunnen aart ; maar ook op eene wyze, die den Jooden fchrik moest aanjaagen. (X) De grondteekening is in het 6. vs. (KtO De Eerfte trek is: Het is een Bitter en fnel Volk. (*) Bitter, ,een in den ftryd dapper Volk,-maar ook te gelyk wreeddarlig jegens den Vyand. Gelyk van Davids Krygsvolk wordt gezegd, dat het mannen waren , bitter van gemoed, gelyk een Beer , die van jongen is beroofd 2 Sam. XVII: 8. Men vergelyke 'er mede, wat Jeremia van de Chaldeën opgeeft. Cap. V: 16, 17. Een voornaam Uitlegger merkt aan, dat het grondwoord HD,
by Ezechiël doorgaans gebruikt wordt van de rebelleerende Jooden tegen Godt en de Chaldeën, en geeft in bedenkinge, of de Chaldeën hier ook niet wel mogten geteekend zyn als een rebelleer end Volk; 'twelk, ten tyde van Habakuk, in opftand was tegen de Asfyriërs, te gelyk met de Meden,. om zich aan derzelver juk, en cynsbaarheid te onttrekken.- In de beteekenisfe van Bitter, wreed blyvende, zou men ze zich moeten voorftellen als-een Volk zonder medelyden, 't welk noch de zwakke:
Kua-



É 1 T T E tt.
Êurine, noch de teedere Kindsheid, noch den aryzen Ouderdom verfchoonen zou; 't welk den Jooden neus en ooren, Zoonen en Dogters wechneemen, en hun laat/ie door het zwaerd doen vallen , of door het vuur verteeren zoude , Ezech. XX11I: 25. (j«) Snel zou ook dat Volk zyn. Vaerdig in zyn optocht, zo dat het den Jooden op den hals zou Horten, eer zy 'er, om zo te fpreeken, om- dachten. (Zie Jef. V: 26, 27 ) gelyk van den Romein Appius Ciauditis wordt gezegd, dat hy zo onverwacht en fchielyk aanlandde in Sicilië, dat Hiero reeds byna overwonnen was, eer hy den Vyand recht gezien had. (33) De Tweede Grondtrek is, deszelfs nooit verzadigdi°de Heersch- en Hebzugt : Trekkende door de breedten der Aarde, om erffelyk wooningen te bezitten , die de zyne niet zyn, Waren 'er onder de Jooden zulke gewelddryvende Godtloozen geweest, die, om huis aan huis, en akker aan akker te trekken, zich niet ontzien hadden , om geweld te doen aan den man, en aan zyn huis, aan een iegelyk, en aan zyne er-ffenisfeJel. V: 8, Mich. II: 2 ; naar het recht van wedervergeldinge zou Godt hen overgeeyen tot eenen roof aan een even zo roofzugtig, en gewelddryvend Volk, 't welk, gewapender hand , zou optrekken, rechts en flinks, over de breedten der Aarde, om , ten koste van andere Volken en Vorften, hunne heerfchappy uit te breiden ; niet maar alleen, om die voor eens uit te plunderen, maar om ze voor altoos aan zich te onderwerpen, en dus om wooningen erffelyk te bezitten, die de hunne niet waren. Een Volk, wiens toeleg was, om, eveneens, als de Asfyriers gedaan hadden, de Landpaalen der Volken wech te neemen , hunnen voorraad te rooven , en geheel het Aardryk te faamen le raapen , 'gelyk men de eij'eren faamenraapt, die verlaatenzyn, Jef. X: 13, 14. (3) Deeze Grondtrekken worden in een fterker licht vertoond, (tftf) Zy zyn een Bitier Volk. Een Volk, vs.7, dat fchriklyk, en vreeslyk is. Schriklyk, van wegens zyne geduchte Wapenmagt, en vreezelyk, van wegens de harde behandelingen, die men van hetzelve te vreezen heeft : Een Volk , ftyf van "aangezigte —■, Deut. XXVIII: 50—52, een wreed, en onbarmhartig Volk, Jerem. VI: 23. Een Volk, 't. welk , naar geen recht, of reede luis-
BITTER. 557
tert, maar , integendeel, het, als iets ftrafwaerdigs agt, als iemand zynen bek zou durven opendoen, om het wegens zyn onrechtvaerdigen handel te reede te ftellen ; of zynen vleugel zou durven ver-roeren, om tegenweer te bieden; hun recht en hoogheid gaan van hun zelve uit. Zy zelve zyn Eifchen, uwe nabuurfchap is voor myn Land gevaarlyk, uwe bezittingen moeten de myne worden. Dat is de eisch, en dat is .het recht, waar op die eisch gegrond is. Zy zelve zyn Kichtets, zy vellen het vonnis, en handhaven het met den langften degen. Hunne hoogheid gaat van hun zeiven uit. Het recht van Conveniëntie en van den langften Degen was, van 'oude tyden af aan, het recht der ongebreidelde Staatszugt: Stat pro ratione voluntas: Myn Wil zy de Wet, dat recht en reedelykheid zwygen en zwigten. (33) Zy zyn een Snel Volk. Met ongeloorlyken fpoed trekken zy op over de breedten der Aarde: Hunne Paerden zyn ligter dan de Luipaerden, vs. 8. De Luipaerd is niet alleen een listig dier, wreed, en groot van kragt, maar ook, by uitftek fnel in het loopen : Men wil, dat hy een Paerd, hoe fnel het ook loope, meer dan eens konne onderhaalen. Geen wonder dan, dat de Chaldeën zich zo fchielyk , wyd en zyd , zouden verfpreiden over de breedten der Aarde. Hunne Paerden zyn , in hunnen loop , ligter dan de Luipaerden. Dus zou 'er voor de Jooden geen kans zyn, om te ontkoomen. Zouden zy zeggen : Op paerden zullen wy vlieden, op fnelle paerden zullen wy tyden, de Godtfpraak zegt: Uwe vervolgers zullen ook fnel zyn, Jef. XXX: 16. Met de fnelheid van een Luipaard zouden zy zich verfpreiden door het Land, en ook waaken tegen hunne Steden, om te verfcheuren allen, die 'er zouden willen uitgaan, Jerem. V: 6. Dat de Chaldeën zouden zyn een Bitter, een Snel, en te gelyk roofzugtig Volk, wordt nog nader opgehelderd door gepaste vergelykingen. («) Ten aanzien van hunne Bitterheid, of IVreedheid: Zy zyn fcherper , dan de Avondwolven. De Wolven zyn roof- en fcheurziek , vallen niet alleen op weêrlooze fchaapen, maar, door honger geprangd , ontzien zy zich niet, paerden, osfen, en zelfs menfchen aan te tasten. Des daags onthouden zy zich doorgaansin bosfchen en donkere hoAaaa 3. len»-;



558 BITTER.
len, maar des nachts treeden zy, gelyk al het gedierte deswouds, uit tot den roof, Pf. CIV: 20. Waarom zy ook Avondwolven worden genoemd, Zeph. III: 3. Zouden nu de Chaldeeuwfche Ruiters nog fcberper zyn dan die verfcheurende roofdieren, dan konden de Jooden wel denken, dat zy van die niet de minfte barmhartigheid zouden te wachten hebben ; maar , integendeel, niet dan woede en wreedheid , zo als de aart van een .fchriklyk en vreezelyk Volk medebrengt. Jeremia had hetzelfde voorfpeld: Een Wolf der wildernisfen zal ze verwoesten, Cap. V: 6. (js) Ten aanzien van hunne fnelheid en roofzugt: Zyne Ruiters verfpreiden zich. Zy zyn hooghartig, fout, moedig, gelyk fommigen het willen vertaald hebben. Geen moede, geen ftruikelende zal onder hen weezen ; hun gebrul zal zyn , als eens ouden Leeuws, en hun bruisfen, als het bruisfen der Zee, Jef. V: 27, 29. Blyven wy by de vertaalinge der Onzen, dan zal de zin zyn, dat zy in groote menigte zouden opkoomen als Wolken, en geheel het Land overdekken , zich verfpreiden, om alle wegen en toegangen te bezetten, op dat niemand ontkoomen mogt; zich ook verfpreiden rontom. hunne vaste Steden , om die allen toevoer af te fnyden, en alle andere hulpe, die zou willen naderen, om ze te ontzetten. Zyne Ruiters zullen van verre koomen. Van verre uit Babel, 't welk, ten aanzien van Kanadn , meermaals wordt geteekend als een vergeleegen Land, Jef. XXXIX: 3, Jerem. IV: 16. Misfchien worden 'er door bedoeld de Hulpbenden, die de Chaldeën uit andere nog al zo verre afgeleegene Landen onder hunne Banieren zouden verzaamelen, en doen optrekken tegen Jeruzalem. Volgens Jerem. I: 15. zouden het zyn alle gefacht en der Koningryken van het Noorden, die koomen zouden, cn, een iegelyk, zynen throon zetten voor de deure der Poorten van Jeruzalem. Dan , van hoe verre zy ook zouden moeten koomen , hunne komst zou evenwel zyn fnellyk, haastelyk, Jef. V: 26. Geen tyd, om zich in behoorlyken Itaat van tegenweer te ftellen , zou den Jooden worden overgelaaten, want zy zouden vliegen als een Arend, zich fpojedigende om tc eeten. De Arenden zyn ongemeen//^/ van vlugt, maar niet min-
BITTER.
der tuk op roof, Job IX: 26". Deeze twee hoedanigheeden koomen hier alleen in aanmerkinge. De Heerschzugt zou hun, als 't ware , Arendsvleugelen aan de voeten binden; en de rykdom van Jeruzalem, zo van den Tempel, en deszelfs kostbaarheeden, die door geheel het Oosten beroemd was, als van het Koninglyk Paleis, 't welk hun niet onbekend konde zyn , vermits Koning Hiskia de dwaasheid had gehad, van alle de fchatten van zyn huis en heerfchappy te laaten toonen aan de Gezanten van den Koning van Babel, Jef. XXXIX: 1 ,2, zou hun als een begeerlyk Lokaas zyn, om zich met te grooter fpoed derwaards te begeeven, en zich daar mede te verryken. En dus zou vervuld worden, 't geen Mofes reeds van den fnellen optocht , en de rooveryen van dat Volk voorzegd hadde, Deut. XXVIII: 49—52, en de Jooden dan zouden moeten uitroepen: Ziet l hy komt op, als wolken, zyne wagenen zyn als een wervelwind, zyne Paerden zyn ligter dan de Arenden: Wee ons, want wy zyn verwoest ! Jerem. IV: 13.
BITTER moet de Man niet zyn tegen zyne Vrouw, Kolosf. III: 19b. Godt heeft hem wel gezet tot een Hoofd der Vrouwe; wel om haar te leiden , en te beftuuren , doch niet, om ze norsch, en met minagtinge te behandelen, veel min te mishandelen, als een Slaavin. Vindt hy iets, dat met reede te berispen is, dat de berispinge zagt zy, meer eene vriendelyke vermaaninge en opwekking; dat vindt ingang: Dan eene harde beftraffing met bitfe woorden, die doorgaans meer verbitteren, dan verbeeteren. Zo een handel is niet te vereffenen met de liefde, die de Man fchuldig is aan zyne Vrouwe. De Apostel zegt in het begin van dit vs. Gy mannen hebt uwe Vrouwen lief. Nog fterker dringt hy 'er op aan, als op een fchuldigen pligt, afgeleid uit de teedere liefde, waarmede Jefus zyne Gemeente heeft lief gehad, zeggende: Alzo, naar dat voorbeeld, zyn de Mannen fchuldig, haar eigene Vrouwen lief te hebben , gelyk haare eigene ligchaamen ; Die zyne Vrouw lief heeft, heeft zich-zelven lief, Ephef. V: 28. Veel van 't geene hier zou kunnen worden te pas gebragt, zal men kunnen ontkenen uit het aangcteekende over iPetr. III: 7. Gy Mannen
ins-



BITTER.
ihseelvks zvoonet by haar met verftande -~. Zif onder den tytel van WOONEN, in des X. D. 2. St. p. 253.
BITTER werd de Buik van Johannes, na dat hy het boekske uit de hand des Engels genomen, en opgegeeten had, en hel zoet was geweest- in zynen mond —, Openb. X: 10, 11. Men zie het breedvoerig aangeteekende over.deeze woorden in het XI. D p. 508 —. onder den tytel ZOET.
BITTERE Saufen, of Kruiden, waar mede de Israëliten het Pafcha eeten moesten , Exod. XII: 8. Deeze Saufe werd alleen gebruikt by het eeten van het Paaschlam,- en dus niet zo zeer, om 'er hunne on°ezuurde Broodkoeken in te doopen , gefyk eenigen gewild hebben: Want dan zou het gebruik deezer Saufe , zo wel als het gebruik der ongezuurde Brooden , zeeven dagen hebben moeten duuren. In den Grondtekst ftaat maar in, cf met bitverheid , zonder te bepaalen , welk eene bitterheid hst geweest zy.- Dat zy de Galle van het Paaschlam met edik gemengd, en tot eene Saufe gemaakt zouden hebben, wordt zonder grond gezegd , en is alleen uitgedacht, om daar uit een voorbeeld te fmeeden van den walglyken drank, waar mede men Jefus drenkte, te weeten : Edik, gemengd met galle, Matth. XXVII: 34, Pf. LXIX: 22. 't Gemeenst gevoelen is, dat het een Saufe is geweest, toebereid van meer dan. eenerlei foort van bittere kruiden, gelyk dan ook de Jooden als nog. de gewoonte zouden hebben , wanneer zy, op hunne wyze, het Pafcha eeten, om te doen op tafel zetten een Schotel met Latouw, radys, rammelas , waterkers- , endivie en diergelyke kruiden, als ook een fchotel met edik , om zich daar by te erinneren de bitterheid hunner verdrukkinge , in Egypte, waar van gezegd wordt, Exod. 1: 14 ■> dat de Egyptenaars hun het leeven bitter maakten met harden dienst in leem, en tichclfteenen. Om de gedachtenis daar van in zich te verlevendigen, maaken zy eene andere dikke Saufe,. of mengfel van Vygen , Citroenen, Amandelen, en diergelyke vruchten, die zy met Wyn , of ook wel met Edik opkooken tot een taaije bry, en geeven dan daar aan de gedaante van tichel/leen , in kleur gelyk aan Leem, en, om 'er do gedaante aan te geeven, van het Stroo , of
BITTER. 559
de Stoppelen, die by het tichel werk gebruikt wierden , beftrooijen zy dien bry met kleine ftukskens Kaneel. Dit mengfel. noemen zy flDVTl» Charofeth. Zie Lundius, J. Hciligd. D. II. B. V. C. XIII. §. 9—14. p. m. 697, 698.
BITTERE QDat niet eenige) wortel, of wortel'der bitterheid opwaarts fpruitende , beroerte maake, en door dezelve veelen ontreinigd worden, Hebr. XII: 15b. (N) Wy moeten deeze woorden eerst op zich.zelve befchouwen. Volgens het Letterlyk
denkbeeld , moeten wy ons een wortel voorftellen, doch van een kwaaden aart: Een wortel der bitterheid, en wordt een wortel, gelyk een Boom , gekend uit zyne vrucht, dm mag men zeggen , een vergiftigen wortel. Die wortel ligt, een tyd lang, bedekt onder den grond, maar als zyne veezeis zich daar hebben vastge?et,en hy vogts genoeg heeft ingezoogen, dan fioruit by uit, wordt zigtbaar boven den grond, en brengt vruchten voort, overeenkomftig zynen kwaaden aart. Voorönderfteld zynde , dat Paulus hebbe gezinfpeeld op het zeggen van Mofes, Deut. XXIX: 18 , dan is het voortbrengfel Gal en Alsfbm; hier zo iets, dat beroerte verwekt, en veelen zou kunnen verontreinigen. (33) Overgaande tot den zaakelyken zin(: («9 Zal de eerfte vraage zyn, wat men door deezen wortel der bitterheid tt verftaan hebbe ? By de Eng. Godtgeleerden vinde ik aangeteekend, dat.de Jooden een Kette ■ ry, Hoofddw'aaiing,noemen "IHDH BnitPJ, Shoresh Hammorir, dat is, Wortel der bit' terheid. In die beteekenisfe vatten wy het, met de meeste Uitleggers, ook hier op. Maar nu blyft het nog de vraag : Welk eene was die zo fchadelyke dwaalinge ? Men merke aan, dat de Apostel fchreef aan de Hebreën , die oorfpronglyk Jooden, of Joodegenooten waren , maar die zich tot het Christendom bekeerd hadden. Uit de Apostolifche Schriften weet men , dat onder die nog veelen waren , die Mofes en Christus , Wet en Euangelie, Werk en Genade met malkanderen wilden vermengen. Die hunne gerechtigheid voor Godt nog wilden zoeken , en door anderen wilden gezocht hebben , uit de werken der Wet. Die de plegtigheeden der Wet, zo al niet alles, evenwel nog in veele deelen, wilden onderhouden hebben, in het
Stuk



5ób UITTE IL'
E I T T E R7
Stuk van /fryztf e« drank, en het onderhouden van Sabbatben, Feestdagen, en andere tyden en jaaren. Die de hekeerde 77«'</enog wilden noodzaaken, zich te laaten bèfnyden, en, daar door , van de vryheid, die in Christus is, te brengen onder het juk der Wettifche dienstbaarheid. Die de bekeerde Heidenen met veragtinge aanzagen , en , waren die niet befneeden , met hun niet eeten wilden, &c. Dat gevoelen wordt genoemd een Wortel der bitterbeid. («»(*) Een Wortel, om dat het een van der jeugd aan diep ingeworteld gevoelen was, 't welk zy , door het aanneemen en belyden van het Christelyk geloof, niet geheel afgelegd hadden, (ftpj Een Wortel der bitterheid, om dat het hun verbitterde tegen allen , die hun hier in tegenftonden. Dit ging by eenige Joodschgezinden zo verre , dat zy zelfs Paulus Apostelfchap in verdenkinge zochten tc brengen, gelyk is op te maaken uit zyne verdeediginge, Gal. I: io—. Als ook uit de bittere vruchten, die daar uit voortkwamen. Want (ft) opwaards fpr uitende, maakte het beroerte, en veelen zuerden 'er door verontreinigd. (*•) Eer een wortel uitfpruit, blyft ze een tyd lang verborgen, maar wordt tevens ook gevoed onder de aarde : Zo was het ook by de nog (leeds Joodscbgezind blyvende Christenen met dat gevoelen, 't welk hier de wortel der bitterheid genoemd wordt. In den beginne van hunnen overgang tot het Christendom, meestal onder het oog der Apostelen, durfden zy hUnne verkleefdheid aan Mofes Wet- en Schaduwdienst zo niet openbaaren. Zy hielden het verborgen in hun harte, en, in plaatfe van het uit te roeijen, werd het gevoed door de oude vooroordeelen, en ook al door tydelyke inzigten; want, drongen zy zo fterk aan op de Befnydenis, 't was hun niet zo zeer te doen om de Wet, om j'delen roem, om een fchoon gelaat te toonen voor de menfchen , en, op dat zy om het kruis van Christus niet zoudet, vervolgd worden, Gal. VI: 12, 13. Maai als de wortel genoeg gevoed is, komt hj boven den grond, en fpruit opwaards, Zc was het ook met de Joodscbgezinde Chris tenen. Wat ftouter geworden zynde, ei zich in hun wangevoelen gefterkt hebben de, kwamen zy met hun wangevoeler openlyk te voorfchyn, bekleedden hei
niet deeze en geene drogreedenen, zochten het alomme te verfpreiden, en ontzagen zich niet, openlyk te beftryden de Leere der rechtvaerdigmaakinge , alleen door het geloof in Christus, zonder de werken der Wet; de Leere der Christelyke Vryheid, met een geheel ontflag van het lastig juk van Mofes fchaduwdienst. Die wortel , dus opgefchooten zynde , (PP) bragt ook bittere vruchten voort. (A) De eerfte was Beroerte» Beroerte van twiftingen en flrydingen. Men weet, welk eene beroerte de afgekoomenen uit Judea , door hun dry ven, en dringen op de noodzaaklykheid der Befnydinge, verwekten in de Gemeente te Antiochie en welk een wederftand en twistinge daar uit gebooren werd tusfchen Paulus en Barnabas, en hen lieden : Zelfs in zo verre, dat men, om die beroerte te ftillen , de zaak moest brengen voor de Gemeente te Jeruzalem, en , ter beflisfinge, overlaaten aan de Ouderlingen en Apostelen aldaar, Hand, XV: 1,2,3—• Geene mindere Beroerte hadden zy verwekt in de Gemeente van Galatie. Men weet, hoe groot eenen Brief Paulus daar tegen heeft gefchreeven, en met welk eenen ernst hy, ontftooken zynde in heiligen yver, daarom wenschte : Och ! of zy ook af gefneeden wierden, die u onrustig maaken , Gal. V: 12. (B) De andere bittere vrucht was, dat veelen 'er door verontrei» nigd wierdsn. Gelyk een vergiftige Plant, door haare fchadelyke uitwaasfemingen , dikwils andere naby (taande planten mede vergiftigt, en daardoor verontreinigt: Zo is het ook met-de valfche Leere en Leeraars. Hoe ver der flyk hunne Ketteryen ook mogen zyn. als zy ze maar bedektelyk, ondereen fchyn van waarheid er. Godts vrugt, weeten in te-voeren, worden 'er ligtelyk menfchen gevonden , die hunne verdervenisfen nawandelen, aPetr. II: 1, 2. Althans men heeft gezien , dat veelen , door de Joodscbgezinde Christenen, zyn verontreinigd geworden-.Zelfs een Apostel des Hee' ren. Men weet, hoe Petrus, uit vreeze
■ voor die Beroerders , zich onttrok van te eeten met de Bekeerden uit de Heidenen, en
• hoe ook andere Christen geworden Jooden, 1 ja ook Barnabas afgetrokken wier den door
■ zyne veinzinge : En hoe ernftig Hy daar over beftraft werd door Paulus als een, die' niet recht wandelde naar de waarheid van
bet



BITTER.
BITTER. 5^1
het Euangelie, Gal. II: 11-14. Nog eene grootere, en meer algemeene verontreiniging hadden zy veroorzaakt onder de Galatiërs., zélfs in zo verre, dat zy zich bad-, den laaten overbrengen tot een ander Euangelie, als Paulus hun verkondigd had, en 't welk zy met zo veel toegeneegenheid aangenomen hadden, Gal. I: 6, en dienstbaar geworden waren aan de zwakke, en arme eerfte beginfelen, en dat toonden door het onderhouden van dagen, maanden, lyden en jaaren, Cap. IV: 9, 10. Eene verontreiniging zo zwaar, dat de Apostel ze aanmerkte , als een zoort van Uitzinnigheid, zeggende: O gy uitzinnige Galaten. Wie heeft u betoverd, dat gy der waarheid niet zoudt gehoorzaam zyn? Cap. III: 1, en wederum: Gy liept wel: Wie heeft u verhinderd, der waarheid gehoorzaam te zyn? Cap. V: 7. Daar nu de vruchten van dien wortel zo gevaarlyk zyn, niet alleen tot verwekkingevan beroerte in de Gemeente, maar ook voor de geenen, die 'er zich door laaten verontreinigen, in zo verre zelfs, dat Christus onnut en ydel wordt den geenen , die nog willen gerechtvaerdigd worden uit de Wet, die dan daar door ook vervallen van de genade, zo als Paulus waarfchouwde, Gal. V: 2, 4. (3) Zo werd dit met recht bygebragt, als een reede van aandrang, waarom de Hebreen, de gemeene Geloovigen, en vooral de Leeraars, die vjaaken moeten voor de zielen, en daar van reekenfehap zullen moeten geeven , moesten toezien , met alle oplettendheid toezien , dat niet iemand ver agt er de van de genade Godts, volgens de vermaaninge in het begin van dit vs. Van dit verdgteren, en dit toezien, is, onder dien tytel,gefproken in des VIII. D. 1. St. p. 24.1 —
BITTEREN (Maar indien gy~)nyd, en twistgierigheid hebt in uw harte, zo roemt en liegt niet.tegen de waarheid. Deeze is de
wysheid niet, die van boven afkomt ,
Jak. III: 14—16. In het 13. vs. vinden wy eene opwekking, dat hy, die waarlyk wys en verftdndig was, dat moest toonen, niet door een winderig gezwets, maarlor zyne werken in zagtmoedige wysheid. Daar op laat hy, als by tegenoverdellinge, volgen: (X) Eene Waarfchouwing , vs. 14, welke eigenlyk gericht was tegen zulken, .onder de Christen-geworden Jooden, die zich als Meesiers buven anderen verheffen
J. Deel. H. Stuk,
wilden, blykens vs. 1. (KN) Hy ftelt Zldl iemand voor (hoedanigen 'er zekerlyk onder hen wel waren,) die bitteren nyd en twistgierigheid had in zyn harte. («) Twee groute Ondeugden, die de Christen geene plaats behoorde te gunnen in, maar veel eer te verbannen uit zyn harte. (**) Bittere Nyd (van welke onder dien Tytel breedvoerig' gehandeld is in des V. D. 2. St. p.652.) De Nyd is altoos bitter, om dat ze is als een bytend en verteerend Bitter in het harte van den Nydigen : Ze is een verrottinge der beenderen , Spr. XIV: 30. Waar mede overéénttemt het zeggen van Horatius, Epift. L. I. Ep. II. vs. 57.
Jnvidus alierius marcesftt rebus opimis.
De Nydige wordt mager door het vet worden, de welvaart, eens anderen. Om dat ze ook anderen bitterheid aandoet. Door nyd lloeg Kaïn zynen Broeder dood; door nyd verkogtèn JakobsZoonen hunnen Broeder inllaaverny, waarom Salomo zeer wel gezegd heeft: Grimmigheid en overloop van toorn is wreedheid; maar wie zal voor riydigheid beftaan ? Spr. XXVII: 4. Men denke hier niet om allen Nyd-, maar bepaaldelyk om dien , die gebooren wordt uit den hoogmoed eener ingebeelde wysheid. Men kan dat opmaaken, om dat de Apostel hier telkens fpreekt van de Wysheid, en , by tegenöverftellinge , van de Heemelfche en de Aardfche. Het is dan de Nyd van eenen, die eene gedaante heeft van de Kennisfe en de Waarheid in dc Wet, en zich laat voprftaan, dat hy is de Onderrichter der Onwyzcn , en dc Leermeester der Onweetenden, (Rom. II: 19, 20.) En daarom nydig is op anderen , die ook voor wys, vooral zo zy voor meer wys gehouden worden. Uit die Nydigheid (fifij wordt gebooren Twistgierigheid. Hy zoekt geleegenheid , om met zo eenen in Reedentwist te raaken. Hy oppert twistingen en ftrydingen over de Wet, tegenftellingen eener valschlyk genaamde Weetenfchap, en Vraagen , die meer twistinge voortbrengen , dan ftichtinge Godts, die in het geloove is, (1 Tim. I: 4. VI: ao, Tit. IH: 9.) Daar op heeft hy zyn verftand gefcherpt, hy hoopt den anderen te zullen verftommen, endaar door zyne meerdere kunde en wysheid aan den dag te zullen leggen. (£) Zo eenen Waanwyzen ftelt de Apostel zich Bbbb ' voor:



S6a BITTER.
B I T T E R.
voor: Hy heeft bitteren nyd en twistgierigheid in zyn harte, Nydigheid was van Ouds een der kwaade Hoofdkarakters der Jooden: Men mag van hun wel zeggen: Zy hebban Jakobs naam, maar Efaus hart, Insgelyks Twistgierigheid. Men weet, hoe dikwils, en met welk eene kwaadaartigheid zy getwist hebben met den Heere Jefus, ook met Stèphanus, Eland. VI: 9 , en Paulus, Hand. XIII: 45. Zy waren alle menfchen tegen, 1 Thesf. II: 15. Niet maar vreemden, maar ook onder malkanderen. Men denke aan de nydigheid en het geduurig twisten der Pharizeën en Sadduceën ; met welk eene vinnigheid de Leerlchoolen van Schammaï en Hillel m'alkanderen beftreeden. Hunne Synagogen en Schooien waren rechte Kyf- en Twistfchoolen. De geenen nu, aan welken Jakobus fchreef, waren oorfpronglyk Jooden. 't Was dan te denken , dat 'er onder hen wel zouden zyn, die nog veel aankleefde van dien Ouden kwaaden aart, die bitteren Nyd- en Twistgierigheid in het harte hadden. Niet alleen was dat te denken ; maar fommigen toonden het, door hunne zugt tot het Meestcrfchap , en het misbruiken hunner tongen, om anderen te laaken en te lasteren, zo als is af te neemen uit het voorgaande, vs. 1—11. Die nu zogeaart waren , (33) moesten weeten , en gewaarfchouwd zyn, dat zy roemden, en logen tegen de waarheid. Beeldde zich zo een veel in van zyne meerdere kunde en wysheid, en ftelde hy daar in zynen roem boven anderen, en liet hy zich daar door vervoeren tot nyd en twistgierigheid, zyn roemen was ongegrond, en een liegen tegen de waarheid. Een Waanwyze is niet wys. Van eenen Zot is meer verwachtinge, dan van eenen Man, die wys is in zyne oogen, Spr. XXVI: 12. "Wil le zo een gehouden zyn voor den waren Christen, en roemde hy dat van zich, ook dat was een roemen en liegen tegen de waarheid. De waare Christen moet niet Thooggevoetende zyn. Naar de Les en het Voorbeeld van Christus,moethyzagtmoedig zyn, m nedrig van harte, Matth. XI: 29. Geen twisten, noch afgunfligheeden; maar Liefde , Goedertierenheid, en Zagtmoedigheid zyn ■vruchten van den Geest, die den Christen bezielen moet, Gal. V: 22. Misfchien zou zo een Mensch denken, dat het oorded vaa den Apostel, en zyne daar op ge¬
bouwde waarfchouwinge te hard waren, dat hy, wiens hart zo gefteld was , zich niet moest vleijen, dat hy de voortrefelyke Christen was. (3). Hy agt het daarom noodig, zyne uitfpraak met bondige reedenen te bekleeden. (NN) De eerfte is ontleend uit den boozen aart van die wysheid. Q*)Ze is niet van boven afkoomende. Ze behoort niet tot die goede gaaven , en volmaakte giften, welke af koomen van boven, van den Vader der lichten, Jak. I: 17, die den zynen wysheid leert in het verborgene. De Wysheid, die van boven is, is van eenen edeler aart: Die is zuiver, vreedzaam, befcheiden, gezeglyk, vs. 17. De Wysheid, waar op die ingebeelde Meesters zich beroemden, had met die niets gemeen. (£) Die was Aardsch, Natuurlyk , Duivelsch. Aardsch , om dat het eene Wysheid is, die niet de eere van Godt, maar Aardfche eere bedoelt ; den roem van menfchen, die geen andere, dan Aardfche dingen bedenken ; die heerlykheid feilen in fchande, (Philipp. III: 19.9 Want wat kan 'erfchandelyker zyn voor eenJVTensch, vooral een Christen mensch, dan dat hy nydig zy, en . twistgierig ? Natuurlyk. Eene Wysheid, welke , in plaatfe van ze tc gebruiken , om de kwaade neigingen te dempen, in tegendeel misbruikt werd, om die te voeden ; ja! tc ontfteeken tot nyd en twistgierigheid. Zie Vitringa, Obferv. S. L. HL C. XI. §. 5. p. m. 651—. Dus eene wysheid van Natuurlyke menfchen , die den Geest niet hebben; die nog vleeschlyk zyn, waar van Paulus dit tot merkteekenen opgeeft , dat onder hen zyn Nyd, Twist, Tweedragt, 1 Kor. III: 3. Eindelyk, en dit klinkt nog fterker, Duivelsch: Want, wat was de Bron van de looze en booze Wysheid, weike de Oude Slang, welkernaam Duivel is, en Satanas ? Wat anders dan bittere Nyd? Waarom werd hy voor onze eerfte Ouders een Leugenaar , en Menfchen-moor der? Waarom anders, dan dat hy Gode de eere benydde, welke Hem door den nog Rechten mensch werd toegebragt; en den Menfehe het geluk, 't welk die in Godts Vriendfehap genoot? Waarom de Schryver van het Boek der Wysh. Cap. I: 24. zeer wel gezegd heeft: Door des Duivels nydigheid is de dood in de Waereld gekoomen. is nu die Wysheid van eenen zo haatelyken aart, dan was 'er vry
wat



BITTERHEID.
wat meer reede , om 'er zich over te fchaamen, dan om 'er zich op te verhovaerdigen: Want ze is Aardsch, louter Natuurlyk , ja ! Duivelsch, want Nyd en Twistgierigheid hebben den oorfprong uit den Duivel; en die ze, in hun harte heb. ben, doen deszelfs wil en begeerte , en zyn uit den Vader den Duivel, job. Vlii: 44(32) De Tweede Beweegreede is ontleend uit de wrang-bittere vruchten , die ze voortbrengt: Want waar nyd is, en twist' gierigheid, daar is verwerringe , en booze handel. Want, als 'er Twisten zyn, maakt, of vindt elke Party eenen aanhang; is de Aanhang des eenen talryker, of aanzienlyker , dan des anderen , dat baart Nydigheid; *t geen de eene ftelt en pryst, wederlegt en laakt de andere ; 't geen de eene uitfchreeuwt, als iets van 'tgroot.fte belang, wordt by de andere voor onverfclullig gehouden ; dat baart reedentwisten, en verwerringe, en daarop volgt dikwils booze handel, fcheuringen, lasteren , veroordeelen , en vervolgen. Vroegere en laatere Kerkelyke Gefchiedenisfen leeveren 'er niet dan te veele voorbeelden, van op: Ook die van ons eigen Land: De naam van Coccejaanen en Voetiaanen is nog wel in weezen : Maar Gode zy dank! de Oude twistzugt en bitterheid is geweeken, ten minften uit het harte van verftandigen. Wil dan iemand gehouden zyn voor Wys en een rechtfchaper, Christen, en wil hy niet roemen cn liegen te gen de waarheid, hy gunne dan aan Nyd er Twistgierigheid geen plaats in zyn harte, Hy roeme niet op zo eene Wysheid, dit niet van boven is, maar bewyze, uit zyner, wandel, zyne werken in zagtmoedige Wysheid, Die dat doet is wys en verftandig, vs. 13, en ftrekt der Gemeente tot eere en ftichtinge; want Godt is geen Godt var, verwerringe, maar van vreede, en daaroir moeten in de Gemeente Godts alle dingen gefchieden eerlyk, met orde, en zonder twistinge, 1 Kor. XI: 16. XIV: 33, 40.
BITTERHEID (En deeze waren Izaal en Rebekka eene) des geests, Genef. XXVI, 35. Wie waren deeze? 't Waren, blyken; vs. 34, de twee Vrouwen , welke Efau zich genomen hadde. Die waren hun eer Bitterheid des geests. Dat is een grievent hartzeer, 't welk hun aan de ziele trof en het leeven, gelyk men zegt,bitter, er
BITTERHEID. 565
bang maakte. Wat was daar de reede van? CfcO Om dat 'er wordt gezegd, dat deeze, de Vrouwen van Efau , hun eene bitterheid waren, zo zoude men dat kunnen verftaan van derzelver gedraagingen: Dat zy van even zo woesten, ftuggen en Houten aart waren, als Efau zelf. Hebbende -niet het minfte ontzag Voor haaren Schoonvader en Schoonmoeder, en derzelver goede vermaaningen; in alles volgende haaren zin en wij, of het die tot genoegen, of ongenoegen zoude zyn: Maatigende zich een foort van Meesterfchap aan, omdat haar Man de Eerstgeboorene was; vertoonende zich het meest afkeerig van , en minagtende omtrent moeder Rebekka, om dat die van Jakob, den jongden Zoon, 't meeste werk maakte. Maar, behalven dit, (3) waren'er nog andere reedenen , waarom het Lluwelyk van Efau hunlieden een Bitterheid des geests was. (KX) Niet» 0111 dat hy ee» Huwelyk had aangegaan. Het Huwelyk is van Godt ingelteld, en, volgens Paulus, is het eerlyk onder allen: Maar, om dat hy het had aangegaan, zonder met zyne Ouderen geraadpleegd, veel minder derzelver toeftemminge gevraagd te hebben-, 't welk tot een bewys ftrekte, dat hy zich aan hun" weinig liet geleegen zyn. Dat was reeds groote bitterheid op zich-zelve, 't Kan niet misfen, of het moet aan Ouderen zeer hard vallen, wanneer zy by hunne eigene Kinderen worden geagt, en behandeld,als een niets. (33) Een tweede Bitterheid. Dat, gelyk aan zyne Ouderen, hy ook Gode, en zynen dienst weinig agtinge toedroeg. Dat hy, alleen maar volgende zyne vleeschlyke lusten, Heihitifche, Heidenfche Wyven in huis had gebragt. Afgodendienaaresfen, uit een Volk ooripronglyk,'t welk, gelyk meer andere Volken, nu nog in Kanadn inwoonende , by Godt alreeds onder den ban begreepen was, Genef. XV: 19 , 20, 21. Dat was eene verontreiniging van het Patriarchaal geflacht. Hoe bezorgd was Grootvader Abraham daar tegen geweest: Zynen Zoone mogt geene Vrouw worden toegevoegd uit de Dogteren van dat Land, Genèf. XXIV: 2,3,4- Gelyk ook Vader Izaak, en Moeder Rebekka zo bezorgd waren, dat Jakob het voorbeeld van zynen Broeder Efau volgen, en ook eene Vrouw Bbbb ft Ult



564 BITTERHEID; •
uit de Dogteren Heths neemen zoude. Waarom zy hem zonden na Paddan-Aram, niet alleen om den toorn van zynen Broeder te ontvlugten; maar ook, op dat hy zich eene Vrouw zou neemen van de Dogteren Labans, Genef. XXVII: 43—46. en XXVIII: 1, 2. (JU) Eene nog derde Bitterheid kan geweest zyn, dat hy zich twee Vrouwen- te gelyk genomen had. Dat llreed tegen de eerfte inftellinge van het Huwelyk; want, niet te min Godt des Geests genoeg overig had, heeft Hy evenwel voor den éénen -Adam maar éene Eva gemaakt, op dat die twee, geen drie, of vier, tot- één vleesch zouden worden, 't Streed ook tegen het voorbeeld van zynen vroomen Vader Izaak, die, behalven zyne geliefde Rebekka, geene Wyven, of Bywyven gehad hadde. 't Was een navolging van den gantsch niet pryzenswaerdigen Lamech, een Afftammeling van den Godtloozen Kaïn; die is in de Heilige Schrift de eerfte, die zich twee Wyven genomen heeft, Genef. IV: jq. Misfchien heeft Efau zich daar toe bevoegd geoordeeld door het voorbeeld van zynen Grootvader Abraham* Maar by dien was dat gedaan met een geheel ander oogmerk, en by eene andere geleegenheid. Godt had hem ook duidelyk genoeg getoond , dat dat bedryf hem hadde mishaagd , toen Hy hem gebood, zyne wettige Vrouwe Sara genoegen te geeven, en Hagar, te gelyk met Ismaël, haaren Zoon, uit zyne Tente te doen vertrekken, Genef. XXI: 10— 14. Vergel.de Acerra Bibl. Gent. VI. Hift. XXI. p. 389.
BITTERHEID (De) des doods is geweeken, 1 Sam. XV: 32. Zo fprak Agag, de Koning der Amalekiten^ toen hy voor Samuël verfchynen moest. De Dood heeft iets verfchriklyks voor den Mensch,zelfs is de gedachtenis 'er van bitter. Agag wil dan met deeze woorden te kennen geeven, dat hy niets- gevoelde van den fchrik, of vreeze voor den dood, die anders den menfehe, zo natuurlyk, eigen is. Maar in welk eenen zin,met welk een gemoedsgeftél zeide hy dat? (k) Wy leezen even te vooren, dat hy weeldelyk tot Samuël ging: Pragtig gekleed , als een Koning, met een vrolyk gelaat, en een dertelen tred. Des denken fommigen, dat hy niet de minfte gedachte.had van het onheil,
bitterheid,
dat hem boven het hoofd hing. In dert • Stryd had hy te vreezen gehad voor zyn leeven ; misfchien is hem het Godtlvk Banvonnis niet onbekend geweest,-en uit dien hoofde had hy te vreezen gehad het Zwaerd van Saul; maar die ha'd hem het leeven gefchonken : Nu vreesde hy niet voor den Ouden Samuëh Hy dacht niet; fax Samuël moeds, en gezags genoeg zou hebben , om hem een Leeven te beceemen , 't-welk-de Koning hem gefbaard : hadde. In dien waan naderde hy zo weeldelyk tot Samuël, en zeide: Voorwaar, de bitterheid des doods is geweeken, als had hv willen zeggen : Nu de Koning mygefpaard heeft, van wien zoude ik dan iets te vreezen hebben? Is hy in die verbeeldinge tot Samuel gekoomen , dan is zyn koomen waarlyk geweest alsdiet koomen van eenen Os, die dertel huppelt en fpringt, om dat by niet weet, dat hy ter f agtinge geleid wordt ; gelyk een Dwaas, die dertel en vrolyk de Gerechtsdienaars volgt, om dat by niet weet, dat zy hem brengen tot de tuchtinge der boeijen; of gelyk een Vogel, die zich haast tot den frik, en niet weet, dat die tegen zyn leeven is, Spr. VII: 22, 23. Dat moest Agag ondervinden. Naauwlyks was hy tot voor Samuël gekoomen-, of het Doodvonnis werd hem-aangezegd , en ftraks daar na werd hy in ftukken'behouwen, vs 33. (3) Volgens anderen zou hy hebben willen zeggen , dat , fchoon hy wel wist wat hem-van Samuël te duchten ftond , hy niet de minfte vreeze had voor den Dood. Hy kwam met een ftouten tred, een vrolyk gelaat, en onbevreesd gemoed, als tartte hy den Dood uit. Hy wilde Samuël. het genoegen niet geeven, om tc denken, dat hy eenigen fchrik had voor den Dood. Door zyne houdinge en gebaerden , en met deeze zyne woorden wilde hy toonen, dat, had hy als een Held geleefd, en geftreeden, hy ook, als een■onverfchrokken Held,wist te fterven. Dr. Luther heeft het zo begreepen , en ■daarom Agag dus doen gaan, en fpreeken in zyne Overzettinge: Agag ging kloekmoe-, dig tot hem, en fprak: Aldus moet men de bitterheid des doods vtrdryven. Volgens de Eng. Godtgek ftond Kimchi ook in dat denkbeeld. „ Schoon hy , zegt de joodfche ' „ Meester, op het punt was van te fter<»■ ven, , kon hy zich evenwel niet onthou--.
» den» ,



bitterheeden.
W den, van hoogmoedelyk tot Samuël te
*■ ffTTERHEID (Ziet.' in Vreede is my dJ) bitter geweest, Jef. XXXVIII: 17»'t Geen hier van deeze woorden zou kunnen gezegd worden, zoeke men in het IX. D. pT fa* i daar geheel dit 17. vs. is ver-
BITTER H E ED EN (Hy heeft my met) verzadigd; Hy beeft my met Alsfem dronken gemaakt, Klaagl. UÊ 15- (K) Godt had hem eene zeer onfmaaklyke ipyze te eeten gegeeven, Koloquinten zegt de Arabifcbe Overzetting, Bitterheeden in 't meervouwd ; hy had ze maar even moeten proeven, maar hy was 'er, als tot berftens toe, van verzadigd geworden. Bitlerheidbcteekent in den Bybel rampen en verdrukkingen, die den menfehe het leeven bang en bitter maaken. Men denke hier om eëne menigte van zulke rampen: Bitterheeden in 't meervouwd, en welke hem tot verzadens, tot overlaadens toe , al ingeprest waren'geworden, zo dat hy wel had mogen uitroepen: Myne ziele is veel te zat des fpots der weeldrigen; der veragtinge der hovaerdigen, Pf. CXXIII: 4- Zo onlmaaklyk de lpyze was geweest , zo onaangenaam ook de Drank. Godt had hem met alsfem dronken gemaakt. De Alsftm , een ongemeen bitter kruid, daarom by de Ouden wel eens genoemd Fellerra, de gal der Aarde. Volgens Plinius, plagt men den inkt wel te mengen met alsfem, om, door zyne bitterheid, muizen en wormkens te rug te houden van de Schriften, 'op dat ze die niet mogten doorknaagen. Alsfem beteekent daarom ook'in den Bybel verdrukkingen en wederwaerdigheeden. Mogt men aan den Alsfem dezelfde kragt toekennen, als aan de Myrrhe, dat ze, met wyn gemengd zynde, de Herslenen bedwelmen, dan zou'er nog een zekere nadruk in liggen : Gy hebt my met 'Alsfem dronken gemaakt, want de onderdrukkinge kan ook %uel eenen' Wyzen dul maaken , buiten zyne zinnen'brengen , Pred. VII: 7. Maar wie is nu de Man, die zo klaagt 1 Ter geleegenheid, dat ik het 1. vs. verklaarde onder den tytel van ROEDE, m des VII. D. 1. St. p. 256—- hebbe ik medegedeeld' myri- Ontwerp van - dit-lil. Hoofdft.: Volgens 't welk men zich zou moeten voorftellen een Saamenfpraak, tus-
BITTERHEEDEN. $6,5
fchen eenen, die klaagt, en eenen anderen , die hem door troostreedenenzoekt op te beuren. Volgens hetzelve zou het Koning Jchojachin zyn , anders ook Jecho* nia, of, korter, Chonia, genoemd, die, van vs. 1—-2i , klaageude wordt ingevoerd , en fteeds in het enkelvouwdige fpreekt. Men' zie aldaar , p. 257. koh 1, in welke bedroevende omftandigheeden; de klaager zich - zeiven voorftelt; en men vergelyke daar mede kol. 2. wat al zwaare rampen dien Koning getroffen hebben, en men oordeele dan, of hy niet veel reede had 0111 te klaagen', dat Godt hem met bitterheeden verzadigd, en met Alsfem dronken gemaakt hadde. (2) Weihenmaijer, Fefl-Pof. P. II. p. 569, verklaart deeze woorden ook van wederwaerdigheeden , die bitter zyn voor vleesch én bloed : Maar hy brengt ook in aanmerkinge eenige heilzaame eigenfehappen van den Alsfem, en leidt daar uit af, hoe veel nuts de verdrukkingen den menfehe kunnen aanbrengen. Alsfem-wyn , zegt hy, werd van ouds voor zeer gezond gehouden, 't Was daarom ook gebruikelyk' by de Romeinen, dat zy in 'zeekere Renl'pelen, die'zy op zeekere Feest-dagen hielden-}, den Overwinnaar Alsfem- wyn aanbooden , als een foort van Eerewyn, om daar mede aan te duiden, dat men aan dappere lieden geen grootere belooning geeven, noch wenfehen konde, dan een befte'ndige gezondheid. Ook zou de -Alsfem-tvyn een kragtig tegengift zyn tegen zeker kruid-, 't welk men' Schierling noemt , ook wel wilde Pieterfelie, of dulle Kervel, zo iemand, hy geval, daar van mogt gegeeten hebben. Ook Vermeerdert ze de klaarheid van het gezigt, opent de verftopping der - ooren; reinigt de borst ; maakt de uitfpraak glad; en, onder het hoofdkusfen gelegd zynde, doet de Alsfem zagt'en aangenaam flaapen. Zo bevorderen ook kruis en lyden de gezondheid der ziele. Blovwel Ae uitwendige mensch verdorven wordt, wordt nochthans de inwendige vernieuzud van dag tot dag, 2Kor. IV: 16. De kwaade beweegingen, die Kryg voeren tegen de ziel, en den mensch vergiftigen, worden 'er door te onder gebragt. Die in het '•vkéscb lyden", houden op van dc zonde-, 1 Petr. IV: 1, 2. De oogen des verftands worden 'er door opgeklaard: Als men verBbbb 3 ,



$66' B iT.TEiLY K,
drukt wsfléêi te* men'.dp Godts Woord, en min onderhoud het , pf. CXIX: 67. De doove :Uoren worden 'er door geopend, om-met luisterende aandacht te1 hooren, wat de Geest fpreekt door het Woord, op dat men, door lydzaamheid en vcrlroostinge der Schriften-, hoope kryge. De Uitfpraak wordt 'er door bevorderd : Ais het ailes voor den wind gaat, is men naiaatig in het bidden, ook in het looven en danken .vin Godt, maar komt 'er tuchtiging, dan fort men zyn-gebed uit voor Godt, Jef. 'XXVi: 16. Het gevolg daar van is dan ook, dat men, gezuiverd,van onmaatigc Waereldliefdc , die ons al te zeer verkleefde aan het onrustig leeven, verlangt na den aangenaamen Doodflaap , 1 Kon. XIX: 4. Op dat men, als op eene flaapftede moge rusten van zynen arbeid, Jef. LVII: a, Openb. XIV: 13. Ik-weete niet, of de .Alsfctn alle zulke heilzaame kragten heeft, en zo hy die al heeft, komt die inden Bybel , in die betrekkinge , niet voor , raaar, zo verre my bekend is, altoos, om iets aan te duiden, dat den menfehe bitter valt., en fchaadc aanbrengt. Zulke aanmerkingen kunnen niet dienen , om onzen, of foortgelyke Tekften. te verklaaren. In de Toepaslinge zou men 'er gebruik van kunnen maaken, ter bcvestiginge , of opheldering van 't geene de Apostel zegt, Hebr. XII: n. Dat alle kaft'yding, als die tegemvoordig is, geen ,zaak fchynt te zyn van vreugde, maar van droefheid: Doch daar na van zich geeft een vroedzaame vrucht der gerechtigheid den geenen, die door dezelve geoefend zyn.
BITTERLYK wenen. 'Er is een groot -onderfcheid t-ugfehen Lagchen en Lagchen, Sommigen Lagchen van goeder harte 1 anderen Lagchen uit gemaaktheid; zy willen voor anderen verbergen, 't geen her van binnen bezwaart. Zy lagchen wel maar het hart gevoelt zyne bittere ftnart. Zi is 'er ook een groot onderfcheid tusfchei 'We&nenzn Weenen. Men vindt Menfchen, wier traanen Krokodils traanen zyn ; di< weenen uit geveinsdheid , om by anderei medelyden te verwekken, en daar na:der zeiver medelyden te misbruiken, om z te benadeelen. Van zulken fpreekt J. St rach,, Cap. XII: 15—-i? «L)e Vyand zal we met zyne lippen zagt fpreeken, maar in zy, ■ >n :l)Uk.ir.-: . oioÖh " '' tnbrtoti
BIZTA, BLAAR KENS.
harte zal hy raadflann rom u in eene gr agt om te werpen. Met zyne oogen zal hy wee-, nen, en , indien hy geleegen tyd zal vinden , zal hy niet verzadigd worden van uw bloed. Indien u iets kwaads mogt ontmoeten , zult gy hem aldaar eerder vinden, als u zeiven, en (zich {lellendej als een mensch, die helpen wil, zal hy uwe hielen doorklieven. Maar anderen weenen bitterlyk, dat is, uit overgroo.te droefheid, die hun hart doet fmelten, als wasch,'mlmn binnenfte, waar van de traanen"zyn, als opwaards ftygende dampen,-die door de Oogen., als kleine waterbeeken, afvlieten langs de wangen. Zo zegt Jefaia, Cap. XXII: 4. Wend het Gezigt van my af! Laat my .bitterlyk weenen: Dringt niet aan , om my te troosten. Zo leest men ook van een bitterlyk weenen, Cap. XXXIII: 7. Petrus ging uit na buiten, en weende bitterlyk, Matth. XXVI: 75. Zo leest men ook van zugten, met verbreekinge der lendenen , en met bitterheid,. eiï van bitterlyk fchreeuwen , Ezech. XXI: 6. XXVII: 30, Zeph. I: 14.
BIZTA. Een van de zeeven Kamerlingen van Koning Ahafueros, die gezonden wierden, om de Koningin Vafihi af ,te haaien, en ter eetzaale in te'brengen, terwyle de Koning, met zyne Ryksgrooten, aan de tafel zat, om aan die haare fchoonheid te toonen, Elth. I: 10.
BLAARKENS waar mede de zweersn uitbraken aan de Menfchen , en het Vee, Exod. IX: 9, 10. Dat was de zesde der Egyptifche plaagen. Het Stof, 't welk nederdaalde van de asfche, welke Mofes, op Godts bevel, genomen had uit den OVEN+ en in de lucht geworpen , verhittede het vleesch van Menfchen en Beesten , op welken het viel, dermaaten , dat daar door groote en pynelyke gezwellen (moog. lyk by Pest-builen te vergelyken) veroor, zaakt wierden , welker bovenlle en buï1 tenfte gedeelte, van wegen den grooten 1 en binnenften brand, met witte ftipkens, , of etteragtige blaarkens opliep, en uilbrak, : gelyk, het vuur het water doet opbobbelen „ 1 Jef. LXIV: a. Phèlo meent, dat de ont- fteekinge zo groot geweest zy, dat het, ; van top tot teen, een eenige korst fcheen . te zyn. Wat hier van moge zyn, zeeker is l het, - dat het eene, by uitftek, afzigtely% -ke en pynelyke plaage" geweest zy. Daar-
■r. 0m



BS L A A Z E N.
om ook gereekend onder de Vloeken, die over Israël, zo het aan Godt ongehoorzaam wierd, zouden koomen, Deut.
XXVIII: 27. ,
BLAAZEN, gefchiedt door eene mm, of meer fterke beweeginge te maaken m de Lucht, die, fchoon ze met gezien -wordt, evenwel, wanneer ze fterk is, gevoeld, en dikwils met een hoorbaar geluid vernomen wordt. (ti) Zo zegt de Heere Jefus van den wind, dal die, blaast , •waar heenen hy wil, en dat men zyn geluid hoort, Joh. III: 8. Zo worden ook Menfchen gëzegd, te blaazen, die, op een Muüekkundig wyze, op Trompetten, Bazuinen, Fluiten, door hun blaazen, een, naar tydsomltandigheeden, gepast geluid weeten te maaken. (2) Aan Godt wordt ook een blaazen toegefchreeven. (Kirt) Somwylen ten goede. Hy bloes Adam den Adem des Leevens in zyne neusgaten, Genef. II: 7. Jefus blues op zyne Apostelen, en zeide; Ontvangt den Heiligen Geest, Joh. XX: 2.2.. (22) Meestyds ten kwaade. Van het omkoomen van Pharao-, en zyne Ruiteren in de Roode Zee,- wordt gezegd : Door het geblaas uwer neuze zyn de wateren opgehoopt geworden —. Gy hebt met uwen wind geblaazen,de Zee heeft ze bedekt,zy zonken onder, als lood in diepe wateren, Ex-öd. XV: ü, 10. Zo dreigt Godt: Ik zalover u myne gram. fchap uitgieten; ik zal tegen u blaazen met het vuur myner verbolgenheid, Ezech. XXI: ai. XXU: ar. (JL Oneigenlyk wordt het ook gebruikt van Mmjchen, en doorgaans ten kwaade, en dan is de fpreekwyze ontleend-van Menfchen, die, door een overloop van toorn verhit, cn tot woede vervoerd'zyn geworden, die den adem niet kunnen inhouden, maar dien, als een dikken damp, ten monde, en ter neuze uitblaazen. Zo leest men, van iemand aan te blaazen, Pf. XII: 6, dat is, met geweld op hém aan te vallen. Van het blaazen der tyrannen, 't welk even zo ongettuim en geweldig is, als een vloed tegen den wand, Jef. XXV: 4. En van Paulus, 'oen hy nog een Vervolger der Gemeente was, dat hy tegen de Christenen moorden drei singe'bloes, Hand. IX: J.
BLAAZEN (het) der Priesteren. Met Trompetten te blaazen , 'was eene van hunne Amptsverrichtingen , Num. X: 8, waar toe 'er ook twee Zilveren Trompet-
B;: L A'; A - Z E [ N. ■ 567
ten voor hen gemaakt waren. Wanneer zy op dezelve blaasden, was het, of voor de gantfche Vergaderinge Israëls, of voor de Hoofden en Üverften des VoIks, een teeken, om te faamen te koomen. Maar, wanneer zy een gebroken geluid maakteri, was het een teeken,dat het Leeger moest opbreeken-, Num. X: 1—7. Dit Blaazen was gewoon, of buitengewoon. (frO Het gewoono gefchiedde dejs morgens, wanneer de poorten van den Tempel geopend wierden: —ï By het daaglyksch Brand-offer — op den Sabbath, de Nieuwe Mdanen , en andere Feestdagen , &c. (2) Het Buitengewoons had plaats by deeze, en geene byzondere omftandigheeden. Als by - de verovering van Jericho. By het omtrekken van die Stad, moesten de Priesters blaazen melde Ramshcornen, en de Bazuinen, jof. VI: 4—. Zo ook in volgende tyden , wanneer het Volk optrok tot den ftryd, Num. X: 9. XXXI: 6, om-, gelyk door eene aanfpraak, Deut. XX: 2,3,4, zo ook, door, het klinken der Trompetten hetzelve aan te moedigen tot een dapper vegcen. Ook> wel °y vr6Ugd,e verwekkende gelee*
genheeden. Als , by het brengen van de Verbonds-Arke na Ziön, 1 Chron. XIII; 6—8 , en naderhand in den Tempel , 2Chron. V: 12, 13. By de Inwydinge van den Tempel, Cap. VII: 6. By de Grondlegging van den Tweeden Tempel, Ezr. III: 10. By de Zalving, en Krooning van Koning Jods, 2 Kon. XI: 14. Ook wel na een behaalde Overwinning, 2Chron. XX: 28. (22) Ook wel in tyden van bekommering, en groote droefheid. Zo leest men,, dat men, by. het aftaan, der Trompetten, Godt aanriep met groote ftemme, 1 Machab. III: 54. IV: 37—40. Zo ook, om een algemeenen Boetdag aan te kondigen: Blaazet de Bazuine te Ziön, heiligel eenen Vasten , roepet eenen Verbodsdag uit , joè'1
IL 15. ' !
BLAAZEN (lk zal tegen u, te weeten, de Ammoniten) door het, vuur. myner verbolgenheid, Ezech. XXI: 31". Godts Strafbedreiging klimt, al hooger en hooger op. (iO Eerst is het: Ik zal over u myne gramfchap uitgieten. De Sprëekwyze fchynt ontl -end te zyn van een geweldigen Stort- en Plasreegen. ■ Die kan.diKwils op het Land groote verwoestingen aanrichten. Groote brokken worden afgeXcheurd,
en



568 B L A A Z E N.
en rollen na om laag van boven van de bergen en fteenrotzen, Hoppen de toegangen. Geheele Beeken Horten van de hoogte, hooien de wegen uit, ftroomen bruggen wech, ontwortelen het gezaaide. Dus alreeds' een fchrik aanjaagend Zinnebeeld van de geduchte uitwerkfelen van Godts gramfchap. De verwoestingen van de Stortreegens ontdekken zicir't meest op het Land. (.3) Maar het Vuur vernielt Huizen en Steden. Liet is dan by opklimming, als 'er gezegd wordt: Ik, die alle dingen, en ook -bet Vuur , tot wraake gefchapen hebbe,}. Sir. XXXIX: 33, zal opM . blaazen —. (KK) D.;ar was het Gramfchap, hier is het Verbolgenheid. Dat zegt iets meer, gelyk by Salomo overloop van toorn meer is, dan grimmigheid, Spr. XXVII: 4. cn verbolgenheid meer, dan*<w«, Pf. XC: 7', 9. (33) Daar kwa-rn Godts gramfchap voor, onder het denkbeeld van een flerken reegen,en hiervan Vuur, om aan te dukten (*) het Verfchriklyke van. Godts verbolgenheid. Hoe vreeze en fchrik-aanjaagend is het Vuur. De allerkloekhartigftê verbleekt, wanneer het vuur de overhand krygt, en ons, en al het onze dreigt te verteeren. Maar nog veel verfchriklyker is Godts verbolgenheid: Wie zal f aan voor 'zyne gramfchap ? Wie beftaan voor de hittigheid zyns toorns ? Zyne grimmigheid is uitgeflort als vuur , de fteenrotzen worden van hem vermorzeld, Nah. L 6. (£) Het Snelle 'er van. in korten tyd verandert het vuur dikwils een geheele Stad in een Asch- en Puinhoop : Maar Godts toorn breidt zich nog fneller uit. Ais het hem zo behaagt, zyn 'er reeds 24000.geftorven aan de plaage, toen ze , maar.iinds korten tyd , een inbreuk had gedaan , .N urn. XXV: y~. 70000 ten tyde van Davidf van het eene einde des .Lands tot het andere., en 'dat fiegts van den avond tot den morgen, 2 Sam. XXIV: 15. Als het vuur zyrU toorns zich recht, verheft, dan wordt het Land verteerd met zyne inkomflen, Deut. XXXII: 22. (y) Het iragtige, en onweêrflaanbaare 'er van. Door het vuur wordt alles verüonden. Vaart des HEEREN grimmigheid uit, als vuur , waar is de 'Man, die bet zal kunnen blusfchenP'Jerem. IV: 4, Am. V: 6. Wie kent de fterkte zyns toorns, en zyner verbolgenheid — ? Pf. XC: ti. Als-zyn toornvuur opvlamt in ^yne.
B L A A Z E N.
kragt, dan brandt het tot in bet onderfte derhelle , Deut. XXXli: 22. (JJ) Daar was het een ^uitgieten, maar hier is het, dat Godt door bet vuur tegen hen blaazen, dat toornvuur. aan- en opblaazen zoude , om aan te duiden, dat het toornvuur niet wel haast verminderen en uitgaan zoude. Neen! De Adem des HEEREN.zou het, als 't ware, telkens aanblaazen , om zich al verder en verder uit.Le breiden, en op te blaazen, op dat het te feller gloeijen, en hen gantschlyk verteeren zoude. Q) Het is nog een verdere opkliniminge : En ik zal uovergeeven in de hand van brandende menfchen , _ Smeeders des Verderft. Gelyk de Smeeden het yzer, als het do.or en doorgegloeid is, op het Ambeeld, en onder den hamer brengen: Zo zou Godt hen ook overgeeven aan de Chaldeën, om hen, als Smeeders des ver derfs, te brengen on deiden hamer der verdrukkinge, cn allergevoeligfte Hagen toe je brengen. Waarom, in 't volgende vs. ook gezegd wordt: Den vuure zult gy tot fpyze zyn, uw bloed zal zyn in.het midden des Lands: Uw naam zal niet gedacht worden. Vergelyk Schlimmer , Klagl. Jerem. Conc. XXXIII.
«li L A A Z E i\ D E nog dreiging e.,. en moord tegen de Difcipelen des Heeren, Hand. LX:.iDat wordt gezegd van Paulus: Toen nog geen Paulus maar Saulus; nog geen Christen, maar een heet-driftige Pharizeeuw , een Vervolger der Gemeente. Christus naam was by hem eene vervloekingen de weêrlooze Schaapen van Jefus Kudde hield hy voor .zyn prooi, aangevuurd door den waan, dat, Christenen te verdelgen, een dienst was, welken hy aan Godt, en Mofes Wet verfchuldigd was; daar by nog opgeruid door &en Hoogenpriester , en deszelfs Raad-, liever zegge men, Bloeden Wraak-verwandten te Jeruzalem. Met zo een gal-bitter gemoed was hv thans op weg na Damaskus, om al wat Christen heette, gebonden te brengen ma Jeruzalem. Hoe meer hy de Stad naderde, zo veel meer vlamde ook zyne woede op. Hy bloes dreigingeen moord. Men denkt, dat de fpreekwyze ontleend is van een , of ander roof- en fcheur-ziek gedierte: By Voorbeeld, een felle Leeuw. Hy is hongerig, hy jaagt zyn prooi na met verdubbelde fchreeden; hoe langer zo meer verhitten, door verhittinge, meer verwoed
ge-



■BLAAZEN, BLAD.
'geworden, tintelen zyne oogen, als vuurvonken, hy brult, de Aarde davert, als 't ware , van zyn gebrul, inmiddels hy zvnen fterken adem, als een zwaaren rook en damp, ter keele uitblaast. Zo teekent de Schryver van het B. der Wysh. Cap. XI: 18, 19, de Beer en, Leeuwen, en andere onbekende Dieren, vol van nieuw gefchapene grimmigheid , die eenen vuur - blaazenden adem uitfpuwen, of bet ruisfcben van eenen verwaaiden rook, of fchriklyke vonken ten oogen uitblikfemen. Weihenmaijer , FeftPofaune, p. 411, merkt aan, dat het Griehch woord y*»!* by de Schryvers in die taaie veel gebruikt wordt van Menfchen , die ftout, trotsch , cn opgeblaazen zyn, die, gelyk wy het zouden uitdrukken , niet dan fteenen en beenderen fpreeken. Of, gelyk Martialis en Lucianus de zulkenbefchryven,die louter fpiesfen, fpeeren en zwaerden uitblaazen. Met Bybelfche bewoordingen zou men ze kunnen befchry ven: Menfchen Kinderen,welker tanden fpiesfen en pylen zyn; en hunne tong eenfcherp zwaerd; die booslyk fpreeken van verdrukkinge. Zo een blaazen, (huiven en fnorken , was dat van Saulus. Zo verbitterd was hy tegen de Christenen, dat hy, als een fcheurziek Jagtdier , hen overal opzocht en najoeg. Zo dikwils hy zyner mond opende van , of tegen Christenen. was zyne keel, als een geopend graf, cn zyt. mond vol van vervloekinge, en bitterheid . Men hoorde hem niet fpreeken, als var banden , boeijen , vuur , zwaerd , ftrop pen , fteenen , en diergelyke raoordge reedfehappen meer, zo als de woestt drift, en de yver des bygeloofs, die hen verhittede , en verblindde , hem ingaf Wee u Christenen! Maar uw Herder, dt. nooit ft'aapt, nochfiuimert, waakt voor u Hy zal deezen Leeuw temmen ; deezei Vervolger maaken tot eenen Voorftande van zyne eere, en leere.
BLAD. Men weet, wat de bladen aai den Boom zyn. Zy zyn hem wel tot üe raad, maar zyn van dat nut niet, als d vrucht. (fê) In de Zimicbccldige taaie de Propheeten, worden de vrucht en het bla onderfcheiden , als Ezech. XLVII: ic Men zou dan, ten aanzien der Geloovi gen, door hunne vrucht mogen verftaan de werken van hunnen Godtzaligen wande Die worden genoemd vruchten der gered I. Deel. II. Stuk.
BLAD. 569
tigheid, Philipp. I: ir. Vruchten, waar door de Heemelfche Vader verheerlykt wordt, Joh. XV: 8. En dus zullen hun Bladeren moeten beteekenen, de uitwendige Belydenis der Waarheid. Het Joodsch Volk, beteekend door den Vygenboom, welken Jefus vervloekte, Matth. XXI: 19, droeg geene Vruchten: Hunne werken waren onvruchtbaar e werken der duisternisfe; zy onteerden Godt door het overtreeden van de Wet: Zy hadden evenwel nog bladeren. Zy hadden eene gedaante der kennisfe, en der waarheid in de Wet, Rom. II: ao, 23. (3) By vergelykinge duidt (S*K) het niet afvallen der bladeren ('t welk den groeijenden ftaat van den boom doet kennen) aan,de beftendigheid van iemands gelukkigen ftaat. Zo wordt van den Rechtvaerdigen gezegd, dat zyn blad niet afvalt, Pf. 1: 3. Van den Man , die op den HEERE vertrouwt , dat hy zal zyn als een boom, die aan het water geplant is — die het niet gevoelt, als 'er hitte komt: Zyn loof blyft groen, Jerem. XVII: 7, 8. (33) Als de Bladeren afvallen, is het een blyk , dat de groei uit den boom is , ofwel, dat hy kwynt, gaat fterven. Zo wordt de afneemende , en allengskens verdorrende ftaat van het Joodsch Gemeenebest vergeleeken by een Elke, welker bladeren afvallen, Jef. I: 30. (JJ) Een afgevallen en verdord blad, dat door den wind ligtelyk ginds en herwaards bewoogen wordt, kevert een gepaste gelykenis op van iemands zwakken, en ver-
■ agten ftaat. Zo beklaagt Job zich voor
■ Godt: Zuh gy een verdreeven blad verbryzelen ; een droogen ftoppel vervolgen , Job
1 XIII: 0.5.
BLAD (Wiens') niet afvalt, Pf. I: 3b. ! (^9 By zo eenen vruchtdraagenden, en , zyn blad behoudenden Boom wordt de 1 Man vergeleeken, wiens lust is in des HEEr REN Wet, die niets gemeens heeft met de Zondaaren , en hunnen weg , met dc 1 Godtloozen , en hunnen raad, vs. 1 , a.
- Vs. 6. heet hy een Rechtvaerdige. Niet ; een in alle deelen onberispelyk Rechtr vaerdige. Zo is 'er maar één: Jefus, de / rechtvaerdige Knegt van Godt, die nooit on. recht deed, op wiens lippen nooit bedrog ge-
- vonden werd, Jef. LUI: 9, 11. Maar be, hal ven Hem, is geen een Mensch rechtvaerl, dig op Aarde, Pred. VII: ao. Maar een . Rechtvaerdige door het geloof in Hem, die
Cc cc üs



57o BLAD.
de HEEREonze gerechtigheidis ,.en voorts, door des Heeren Geest bewrocht tot het doen van werken der gerechtigheid, waar in Godt verheerlykt wordt. Zo een is de Man van den Pfalmist, en (3) hy vergelykt hem by een' Boom — wiens blad niet afvalt. (HHJ De Dichter fchynt het oog gehad te hebben op den Palmboom, hoedanigen 'er veel en weelig groeiden in Ka. nadn. Men mag dat denken, om dat hy fpreekt van eenen Boom , die geplant ts aan IVaterbeeken. De Palmboom bemint het water, kan hy niet water genoeg.trekken uit den grond, dan moet hy om de. vier of vyf dagen wel bewaterd worden. Dit fchynt de reede te zyn, waarom de Arabiërs hem Sakion noemen : Een woord, 't welk by hen, zo wel een Wolk beteekent, die groote droppelen uitllort , als een Palmboom. Zie Tydeman, Aanteek. op de Reize van Shaw, D.I. p. 219. Als ook, om dat de Palmboom altoos groent, en zyne bladeren behoudt. (33) Waar in is nu de vergelyking geleegen tusfchen den R.echtvaerdigen Man, en den Boom, wiens blad niet afvalt ? («) Naardien zo wel van zyne vrucht gefproken wordt, als van zyn blad, zo moeten wy eerst weeten, wat door beiden te verftaan zy. (««) De Vrucht is "goed en aangenaam tot ipyze. Men verftaa 'er door hunne goede werken, die ■vruchten der gerechtigheid zyn, die door JePus Christus zyn tot heerlykheid en prys van "Godt, Philipp. I: n. Die zyn de Vruchten, op welke de Bruid-Kerk haaren Zielenvriend noodigde: O dat myn Liefjle tot zynen Hof kwam, en alezyne edele vruchten, Hoogl. iV: 16. Door het Blad mogen wy dan verftaan de uitzvendlge Belydenis des Geloofs, zo als in den naastvoorigen tytel reeds is aangemerkt. Met de Belydenisfe alleen, zonder de werken , zal men zyn als de onvruchtbaare Vygenboom, die de aarde onnuttelyk bef 'oeg, Luk. XIII: 6, 7. Maar gaan Blad en Vrucht, Belydenis en Wandel gepaard, dan is de Man, van wien hier gefproken wordt, waarlyk een Rechtvaerdige, want zyn Geloof is leevendig in goede werken. Zo was het hier : Deeze Man is gelyk een Boom , die zyne vrucht geeft in zynen tyd. Hy volhardt in de liefde, de blydfchap, den vreede, de goedertierenheid, zagtmoedigheid en maatigheid, welke dingen alle vruchten zyn van den
BLADEIE N.
Geest; Gal. V: 22. Hoe zeer de verleidingen der zonde hem omringen, (fi) Even zo valt ook zyn blad niet af. Zyne Belydenis is de Leere der Waarheid, en de Wet der Liefde. Die laat hy niet vaaren, die valtniet af, die verzaakt hy niet: Noch in den Winter, wanneer by veelen de Liefde verkondt , en de Ongerechtigheid zich vermenigvuldigt ; noch in den Zomer, wanneer 'eteen hitte van verdrukkinge komt. Lly is de Boom, die geplant is aan waterbeeken; men denke aan de invloeden van Godts leeven verwekkende , en leeven onderhoudende genade.
BLADEREN (En de) des Booms waren tot geneezinge der Heidenen , Openb. XXII: 2c. (K) Deeze is de Boom des Leevens. Wie is daar door te verftaan? De Geloovigen koomen ook voor onder- de teekening van Boomen, vruchtdraagende Boomen, en worden, in hun groeijen , vergeleeken by Ceder-en, P almboomen ,kXz. Maar, zo verre my bekend is, worden zy nooit genoemd een Boom des Leevens. Zo een Boom, of van dat foort, was 'er maar één in het Paradys: 'Er is ook maar ééne Jefus , die om verfcheidene reedenen , thans niet te melden, de Boom des Leevens kan genoemd worden, en zo ook maar alleen genoemd wordt. Behalven hier, Spr. III: 18, Openb. II: 7. Van deezen Boom (2) worden twee uitmuntende dingen gezegd. CNN) Voor eerst,hy van maand tot maand zyne vrucht geeft. Zulke Boomen zyn 'er in de Natuur niet. 'Er mogen in de meer warme Landen van het Oosten Boomen zyn ,. die twee- of driemaal vrucht geeven in het jaar, maar geene zyn 'er, die dat doen twaalfmaal, vanmaand tot maand. Zo eenen Boom hebben wy evenwel in de Genade. Is deeze Boom de Heere Jefus: Cd) Wat is dan zyne Vrucht? De eeuwige gerechtigheid, die Hy, door zyne daadlyke en lydende gehoorzaamheid heeft aangebragt, met alle de dierbaare heilgoederen, of Genadeweldaaden, die daar uit afvloeijen. Een Vrucht, die het geheemelte zoet is, Hoogl. II: 3, die voedfel geeft aan het geestelyk leeven: Het hart wordt gejlerkt door genade, niet door fpyze, Hebr. XIII: 9. JVIen kan 'er van zeggen: By deeze dingen leeft men, en in alle deezen is het leeven van onzen geest. O) Deeze vrucht bragt die Boom
voort



BLADEREN.
voort van maand tot maand, dus het geheele jaar door. Jefus gerechtigheid is by Godt tot in eeuwigheid volftandig bevonden. De door hem aangebragte gerechtigheid is tent.eeuwige gerechtigheid, Dan. IX: 24. De door Hem aangebragte verlosfing is eene eeuwige verlosftng, Hebr. IX: 12. De genadegaaven Godts, die hy ons verworven heeft, .zyn onberouwlyk, Rom. XI: 29. Gelyk Hy een onuitputbaare bron is van Zaligheeden, uit welke de Geloovigen, door alle tyden heen, met vreugde ,de wateren des heils hunnen fcheppen, zo is Hy ook een Boom, van wiens vrucht zy kunnen eeten , geduurende geheel den tyd des Nieuwen Testaments , die het jaar is van des HEEREN welbehaagen, zo wel in de Wintermaanden van wanfpoed, en verdrukkingen, als in de Zomermaah.den van voorfpoed en vreede. (33) Het andere mcrkwaerdige is, dat de Bladeren van deezen Boom zyn tot geneezinge der Heidenen, (*) In den voorigen tytel is aangemerkt, dat, wanneer de Geloovigen voorkoomen als Boomen, men dan, door hunne bladeren , te verftaan hebbe hunne Belydenis van de Leere der Waarheid. Zo zullen wy dan ook hier door de Bladeren van deezen Boom voornaamelyk mogen verftaan de Leere, de Geloofs- en Zeedeleer van de Heere Jefus: De Leere der Waarheid, die naar de Godtzaligheid is, zo als Hy zelf die gepredikt heeft, en voorts laaten befchryven door zyne Euangelisten en Apostelen. (/3) Deeze bladeren waren tot genee • zinge der Heidenen. Dit wordt gezegd met toefpeelinge op zulke boomen , welker bladeren een Balfemagtig vogt, of vettigheid in zich hebben, waar van de kundige Heelmeester heilzaame zalve weet te bereiden. Nu is de Leere van Christus ook van een geneezend vermogen voor de Heidenen, («as) Van eene geneezende kragt voor de ziele. De woorden zyner Leere zyn gezonde, men zou ook kunnen zeggen, gezondmaakende woorden , 2 Tim. I: 13. Is het eene waarheid, dat de tong der Wyzen medecyne is ; dat de lieflyke reedenen, die voortkoomen van de lippen eenes Wyzen, zyn als bonigraaten, zoet voor de ziele, en eene medecyne voor het gebeente, Spr. Xli: 18. XVI: 23, 24, met het grootfte recht kan men dat zeggen van de Leere van Christus, want ze kan dc Ziele wys maaken
BLADEREN, BLANKETTEN. 571
tot Zaligheid door het geloof. Men zou dit breeder kunnen uitbreiden. (/S/3) Maar hier wordt de geneezende kragt van deeze bladeren, van deeze Leere, bepaald tot de Heidenen. (A) Die worden dan voorönderfteld gewond, krank geweest te zyn. Zo gewond, dat 'er niets geheels aan hun was: Verduisterd in het ver ftand, door onwectendheid; ongevoelig, door de verhardinge hunner harten , heen getrokken tot den dienst van ftomme Afgoden. Tegen alle deeze kwaaien (B) waren die Bladeren, die Leere, tot geneezinge : Tot Leeringe, tegen de Onwectendheid; tot Wederlegging, tegen de bygeloovige dwaalingen hunner Priesteren , en de verkeerde leerftellingen hunner Wysgeeren; tot verbeetering, tegen hunne onreine bégeerlykheeden ; tot onderwy zinge, die in dc rechtvaerdigheid is, om hen te leeren, hoe men behoore te wandelen, op dat men Gode behaage, en ook voor zich -zclven zyne vrucht hebbe tot heiligmaakinge , en het einde het eeuwig leeven, 2 Tim. III: 16. Behaagt het dan den Op' perften Medecynmeester dat geneesmiddel tc zeegenen tot bewerking van het oprecht geloof, dan zal de geneezing volkoomen en tot Zaligheid zyn. Ten nutte van de Heidenen heeft de Heere Jefus deeze geneezende Leere , wyd en zyd , laaten verkondigen, op dat zy zich zouden bekeeren uit de duisternisfe tot het licht, en uit de magt des Satans tot Godt, en dan mogten ontvangen vergeevinge van zonden, en een erfdeel onder de gehciligden, door bet geloof in Jefus, Hand. XXVI: 18. Dat zou voor hun een volkoomene geneezing zyn, en, ter bevorderinge daar van , waren deeze Bladeren zeer heilzaam; want het Geloof is uit het gehoor, en het gehoor door het woord van Godt, Rom. X: 17.
BLANKETTEN. Het oudfte voorbeeld, in den Bybel, vinden wy'er van inde Godtlooze Koningin Izebel, 2 Kon. IX: 30. Ook leest men van blanketten, en blanketfel Ezech. XXIII: 40. en Jerem. IV: 30. Ik hebbe daar van genoeg aangeteekend over 2 Kon. IX: 30. onder den tytel AANGEZIGT, in deezes I. D. 1. St. p. 26. Men leest Job XLII: 14. dat hy de Derde zyner Dogteren Keren»Happucb noemde , 't welk zo veel zegt als een Hoorn , waar in pragtige en wellustige menfchen het blanketfel plagten te bewaa-
C c c c a ren.



5/2 BLASTGS, BLEEKHEID,.
B L E E K H E I'Di-
ren. Eenigen willen ,, dat Job zyne Dogter zo zou genoemd.hebben , om aan te duiden, dat zy fchooner was van natuure, dan anderen het zich door kunst zoeken te maaken. Indien dit doorgaat, zou daar uit zyn op te maaken , dat dit bedrieglyk gebruik zeer oud is.
BLASTUS, was de Kamerling van Koning Herodes, by welken de Tyriërs en Sidonièrs zich vervoegden, en dien zy overreedden, misfchien, zo wel door gefchenken , als door ootmoedige verzoeken , om, door zyne voorfpraak , den Koning, die hen beoorlogen wilde, tot vreede te beweegen, Hand. XII: 20.
BLEEKHEID, Jerem. XXX: 6. Het is Godt, volgens vs. 5 , die fpreekt, en zegt : Vraaget toch en ziet. Dit was een opwekking tot verwondering, eveneens, als Jef. LXVI: 8. Wie heeft ooit zulks gehoord? Wie heeft der gelyke gezien? 'tGeen, waar over men zich verwonderen moest, als over iets geheel vreemds, laat Godt 'er aanftonds op volgen: Ziet, of een Mansperfoon baart? Elk moest bekennen, dat zo iets nooit gehoord was.. Des vraagt Godt ; met een foort van verontwaerdiging : Waarom zie ik dan eens iegelykcn mans handen op zyne lendenen , ah eener baarende Vrouwe, en alle aangezigten veranderd in bleekheid? ({<) 'Er wordt voorönderfteld een tyd van benaauwdheid: Maar waar in 's Volks vreeze grooter was, en men de zaak wanhoopiger ftelde, dan betaamde. Daar over is Godt veröntwaerdigd, als wilde hy zeggen: Hoe, is de Natuur dan ook veranderd ? Zyn de Mannen Vrouwen geworden ? Zyn niet eens iegelykcn Mans handen op zyne lendenen? Is dat niet de geftalte eener Vrouwe in baarens- in hangen baarensnood, niet anders , dan of het kind ware gekoomen tot aan de geboorte, maar ''er geene kragt ware, om te baaren? Hoe zyn aller aangezigten zo bleek geworden? Is 't wel anders, dan of een Vrouw, in baarens-nood zynde, met den dood worftelde, als of de vaale, de bleeke Doodsverwe zich reeds over haar aangezigte verfpreid hadde ? Maar (3) nu zal de vraage zyn , welke was de Tyd, waar in het Volk zich zo beangftigde ? En, om wat reede Godt dat met verontwaerdiginge aanzag ? (tfK) Veelal denkt men vm den tyd, dat Jeruzalem beleegerd was
door de Chaldeën. Dat was zeekerlyk eenf tyd des angsts en der benaauwdheid. Maar (V) zou het dan wel te verwonderen zyn geweest, dat zy zich zo zeer beangstigd hadden? Zouden zy niet veel eer zyn te beftraffen geweest, indien zy zich daar onder ongevoelig hadden gedraagen? (j9). Men merke ook aan, dat vs. 3, gefproken wordt, niet alleen van Juda, waar van Jeruzalem eigenlyk de Hoofdftadwas; maar ook van Israël, 't welk de Tien Stammen zyn. (y) Eindelyk, dat zy hier worden voorgefteld, niet als zulken; die koomen zouden onder het juk der Chaldeën, maar die 'er reeds onder gekoomen waren.Dat is op te maaken uit het 8. vs., daar Godt belooft : Ik zal zyn juk van uwen hals ver breeken —. De Vreemden zullen zich niet meer van hem doen dienen. (33) Wat dan? Jeremia krygt bevel: Niet, om de woorden van dit Hoofdft. en het volgende, te fpreeken voor de ooren van het Volk, . gelyk elders; maar, om ze tc fchryven in een boek, vs. 2. De reede daar van fchynt": te zyn, om het te zenden aan de gevangenen in Babel. Die waren daar zeekerlyk in zeer benaauwende Omftandigheeden. Men leeze Klaagl. V: 2—. Ons erfdeel is tot de Vreemdelingen gekeerd—: Wy zynWeezen zonder Vader —. Ons water moeten wy voor geld drinken, en ons hout voor prys koopen. Wy lyden vervolginge op onzen hals — ons brood moeten wy haaien, op gevaar onzes leevens —; Onze huid is zwart geworden, gelyk een Oven, van wegen den
geweldigen florm des hongers . Zugten ,
weenen, bitterlyk weenen voegde wel aan zulke hardknellende omftandigheeden, en dat zou Godt ook niet gewraakt hebben. Maar zich zo mismoedig aan te ftellen , als of het in 't geheel buiten hoope ware ; een misbaar te maaken, gelyk aan dat van eene Vrouwe, die het zwaar, fmertelyk heeft in het baaren, die aan haare verlosfinge wanhoopt, en zich niet anders, dan een gewisfen dood, voor oogen ftelt: Dat was vreemd, en voegde gantsch uit niet aan een Volk, 't welk zo veele blyken van Godts magt en trouwe ondervonden had; en dat nog zo veel te minder, daar Hy hun de verlosfinge , met de tydsbepaalinge, wanneer, zo duidelyk had doen belooven. Dat was een onté'eren van Godt, een twyffelen aan zyne Magt, en-
Waar-



BLIKSE M.
Waarheid. Het was dan niet te verwonderen, dat Godt met zo veel bevreemding, en verontwaerdiginge vroeg: Ziet, of een mansperfoon baart? Waarom zie ik dan — ? Maar als men het zo neemt, zal het volgend vs. een weinig anders te vertaaien zyn. Het woordje 'in» zal dan niet moeten zyu het woord van eenen klaagenden, O wee! maar van eenen, die tot luisterende aandacht wekt, om dat hy iets goeds heeft voor te ftellen, gelyk het zo voorkomt, Jef. LV: i. O alle gy dorftigen — en dan zal men aan het woordje >3 de beteekenis moeten geeven, welke het meermaals heeft, van Alhoewel, niettegenftaande, en dan zal dat vs. dus te leezen zyn: O! neemt dit ter ooren , gy mistroostigen, en beurt'er u mede op. ALHOEWEL, niettegenftaandc, die dag zo groot is, dat zyns gelyken niet is geweest , en het een tyd van benaauwdheid is voor Jakob: Nochthans zal hy daar uit verlost worden. Men zie den voortreffelyken Vcnema , Gomment. ad Jerem. in h. 1.
BLIKSEM, doorgaans gepaard met Donder, is een helder - fchitterend , fnel voortvliegend, en allerheetst en doordringendst vuur, 't welk in een oogenbliklyk voorby fchieten, fteenen vermorzelt, en de hardfte metaalen doet fmelten , een vuur, 't welk veroorzaakt wordt door de ontfteeking der zwaveldampen , die zich in de wolken verzaameld hadden. De Christelyke Wysgeer onderzoekt wel de natuurlyke oorzaaken 'er van; maar hy gelooft ook, dat het Godt zy, die de blikfemen uitlaat, dat zy heenen vaaren, Joh XXXVIII: 35. Hy maakt dc blikfemen,mei den reegen, Pf. CXXXV: 7, Jerem. X: 13. De Heidenen fchreeven aan hunne Goden een byzonder beftuur toe over de Blikfemen , en maakten 'er voorteekenen van var iets goeds, of kwaads, naar zy nederyielen, des daags, of des nachts, aan de linker , of rechterhand , &c. Breedvoerig kan men daar van leezen by Lomeijer de Luflration. Gentil. p. 66 —. (N) Gelyk de Donder iets ontzaglyks heeft voor het gehoor, zo de Blikfem voor het gezigt, er was daarom wel eens een zigtbaar teeker van Godts Majeftueufe nabyheid. By de Wetgeevinge op Sinaï werden Blikfemen gezien, Exod. XIX: 16. Het aangezigt
BLIKSEM. 573
Van den Man, die aan Daniël verfcheen, was gelyk de gedaante des blikfems, Cap. X: 6. De gedaante van den Engel, die , by Jefus opftanding, nederdaalde, en den fteen van 't graf wentelde , was gelyk een blikfem , Matth. XXVIII: 3. De uitwerkingen van den Blikfem zyn wonderlyk , en allergeduchtst; doodelyk voor Menfchen en Vee, verwoestend voor alles, wat 'er door getroffen wordt. -DawV/zingt'ervan:DeStemme des HEEREN, de Donder, gepaard met blikfem, verbreekt de Cederen Libanons, en houwt ''er vlammen vuurs uit, Pf. XXIX: 5,7. En is daarom een eigenaartig Zinnebeeld van Godts Oordcelen, Openb. VIII: 5. XVI: 18, 19. Gelyk Godts throon omringd is met den Reegenboog, den Zynen tot een duurzaam teeken zyner genade, zo gaan van onder denzelven ook dit donderfagen, blikfe~ men , en ftemmen, tot ftraffe van de Godtloozen , Openb. IV: 3, 5. In dien zin bad David tegen zyne Vyanden: BUkfemt blikfemen , en verf rooit ze : Zend uwe pylen uit, en verdoet ze, Pf. CXLIV: 6. De Blikfemen waren ook wel eens de onmiddelyke werktuigen van Godts ftraffende hand. Zwaare Hagel , vermengd met Blikfemvuur was de zeevende plaage in Egypte , Exod. IX: 23, 24. Het vuur, dat van het aangezigt des HEEREN uitging , en Nadab en Abihu verteerde, Levit. X: 2, was waarfchynlyk een Blikfemflraal. Insgelyks het vuur, dat uitging van den HEERE, cn 250 mannen verteerde , die reuk. werk offerden,Num. XVI: 35. Sirach fpreekt daarom van de Blikfemen zyns oordeels , Cap. XLIII: 14. De Schryver van het Boek der Wysh., Cap. V: 22, omfchryft ze als zyne pylen, die , als van eenen welgefpanncn booge uit de wolken, op het doelvnt treffen. Dé Heidenen gaven aan Jupiter, den Opperften hunner Goden, een bundel blikfemen in de hand, om hem te verbeelden , als den Wreeker van de euveldaaden. Horatius, noemt ze de. grimmige blikfemen van Jupiter : Iracunda fulmina Jovis.(}') De Blikfem is by uitftek fnel. Sneller dan de fnelfte Vogel vliegen kan , vliegt en flingert hy zich door de lucht. De Heiland zegt daarom van zyne Toekomfe, dat die zal zyn gelyk de Blikfem, die uitgaat van het Oosten , en fchynt tot het Westen, Matth. XXIV: 27, en van den fnellen en feilen aanloop der Vyanden wordt gezegd: Cc cc 3 Zy



574 BLIKSEM,
Zy loopen door malkanderen heenen, als de blikfemen, INah. II: 4. Apelles fchilderde Alexander den Grooten met een Blikfem in zyne hand. Veelen denken , dat de Kunftenaar daar mede hebbe willen aanduiden den fnellen voorfpoed van zyne Overwinningen , en, daar door , fchielyk , wyd en zyd, verfpreidden Krygsroem. Doch anderen, zo als te zien is by Plutarchus de Ifid. et Ofir. C. 26, oordeelden, dat Apelles daar mede Alexander hebben wille vleijen in zyn belagchelyk voorgeeven , dat hy een Zoon was van Jupiter, die by Homerus, en anderen, gebynaamd wordt, de Blikfemende.
BLIKSEMEN (Van de) wordt ook gemeld Pf. XVIII: 15 » vergeleeken met vs. 8 en volg. men vindt daar in eene ongemeen verheevene Dichterlyke befchry ving van een geducht Onweêr, waarin Godt vertoond wordt zich op te maaken , en te naderen ter hulpe van David. Die Helt zich voor, als wechgezonken in een' verfchriklyken afgrond, waar in hy niet anders, dan een gewisfen dood, voor oogen zag, vs. 5, 6. Hy riep tot Godt, de ttemme zynes roepens drong door lucht en zwerk heen , en Godt hoorde, vs. 7. Godt is in heeten toorn ontdoken tegen Davids Vyanden. Hy zettede zich, als 't ware, op zynen Donderwagen , om den zo zeer beangftigden David als uit den afgrond op te haaien. De Donder is als het bolderen van zynen Wolken-wagen , de Aarde davert, de gronden der bergen beroeren zich.
Sub pedibus mugire folum, et fuga cotpta moveri
Silvarum — —
Adventante Deo.
Godts weg is in wervelwind en florm , Pf, L: 3, Nah. I: 3. Hy boog de Heemelen, et, daalde neder, 't Was, als of ze neêrwaank zonken, en op de bergen wilden rusten: Duisternis, een dikke Wolk, zwanger var alles , wat een Onweêr ysfelyk kan ma ken, was onder zyne voeten. Zwarte dam pen waren als een rook , weerlichten er blikfemen waren als vcrtcerende vuurvlam men , die Hem ter neuze , en ten mond uitftooven, vs. 8, 9, 10. Hy haastte ziel ter hulpe van zynen Elendeling; Hy zet tede zich op een" Cherub,als op zyn paerd
BLIKSEM.
en vloog fnellyk op de vleugelen des winds, vs. 11. Van wegens de zwarte, en zich dik op-een pakkende Wolken , werd het hoe langer zo donkerer, 't was, als of de Dag zich ging veranderen in den nacht: Duisternis zettede Hy zich tot eene verberginge; rontom hem was zyne tente duisterheid der waterige, of op-een gepakte, wolken des hcemels, vs. ia. Zo zong ook Virgilius:
lp fe pater media nimborum in notie, corufca Fulmina molitur dextra, qua maxima motu Tremuit terra»
Hy, Jupiter, de Vader des Donders, gezeeten als in een fik donkeren nacht, onder het forten van een geweldigen plasreegen, bevjeegt en werpt met zyne rechterhand de fchitterende blikfemen, en doet geheel de aarde tfdderen , en beeven. Voorts vs. 13. Van den glans, den roodvuurigen gloed, die voor hem was, dreeven de wolken daar heenen, en ontlastten zich door het uitftortenvan hagel, en vuurige kooien. Zo fpreekt ook J. Sirach, Cap. XLIII: 14, 15. Door zyn bevel — haastigt Hy dc blikfemen zynes Oordeels —: De PVolken vliegen uit, gelyk de Vogelen. Dit wordt nader uitgebreid vs. 14, 15. De HEERE donderde in den Heemel, en de Aller hoogfte gaf zyne ftemme. Het bonzen en klateren der Donderdagen werd gehoord daar boven ; uit de door koude faamengeltremde waterige dampen, en andere door de hitte ontltookene Zwaveldampen, ftortteden dikke H'agelft'eenen, als ysbonken, en brokken Vuur, als gloeijende kooien, na omlaag. Hy zond zyne pylen uit, de blikfemen , die , om dat ze ongeloof!yk fnel daar heenen vliegen, en gevoelig en diep treffen , als zyne pylen worden aangemerkt, uit de wolken, als van een booge afgefchooten, Pf. CXLIV: &. Boek der VVysh. Cap. V: 21. Hy vermenigvuldigde de Blikfemen: Werwaards men zyne i oogen wendde, men zag niet dan vuur, . weerlicht en blikfemltraalen, de eene, . zonder tusfehenpoos, volgende op de an1 dere: 't Was , als of geheel de LIeemel . louter vlam en geheel de Aarde louter ? licht was. Hy verftrooide ze, by verfchrikte 1 ze. Zo vertaaien het de geenen, die dit ■ van Davids Vyanden willen verftaan hel > ben, gelyk men leest, dat Godt met een
gree



BLIKSEM.
BLINDEN.
575
strooien donder donderde over de Philifiynen, en ze verficbrikte, zo dat zy geflaagen wierden,, iSam. VII: io. Doch naardien hier, voor als nog, van geene Vyanden wordt gefproken , zo wil de ftraks te noemen Schryver het verftaan hebben van de Wolhen, en vertaalt het: Hy deed ze wechvloeifen, hy deed ze fmelten. Zie de 44. Aant. van den vermaarden Micbaëlis op de.P/veleët. van R, Lozuth de S. Poêfï. Edit. Goelting. P. Lp. 170—174.
BLIKSEM (Ik, zegt de Heiland , zag den Satan, als een) uit den Heemel vallen, Luk. X: 18. Zo antwoordde Hy zyne zeeven tig Difcipelen, toen zy, met blydfchap wedergekeerd zynde van hun gezantfchap , Hem verhaalden, dat ook de Duivelen hun waren onderworpen geweest in zynen naame. Hy wilde 'er mede aanduiden, dat zulks Hem niet verwonderde, naardien Hy,toen Hy hen uitzond, reeds gezien had (waarfchynlyk in een gezigt) dat de Satan, die tot nog toe, als een God in heerlykheid, hier op Aarde zo veel magt hadde g'eoeffend , en , vooral onder de Heidenen, onder de gedaante hunner Goden, was gediend geweest, ten diepfte zou verneederd worden; dat, gelyk hy, in den beginne , uit den Lleemel geworpen was, hy ook nu tot in de Helle zou neder geflooten worden; gelyk zo de diepfte en fmaadelykfte vemeedering van Kapernaum, Matth. XI: 23, en van den Koning van hetLIeidensch enAntichristenschAsife/, jef. XIV: ia—15 , met die fpreekwyze wordt uitgedrukt. Dus zou hy : (tf) Ten aanzien van zyn Recht, vallen als een Blikfem ,- dat is , zeer fchielyk , als in een punkt des tyds, in het oogenblik van Jefus dood , want daar door moest hy worden te niete gedaan , Hebr. II: 14. f3) Ten aanzien van zyne Magt, welke hy, onder Godts toelaatinge, nog zou mogen te werk ftellen tegen de Kerk, allengskens, en by trappen, door de uitbreiding, en den Zeegepraal van het Euangelie. Evenwel zo, dat elke trap van zynen Val, niet alleen zyne magt, meer en meer krenken, en inkorten , maar hem ook fchielyk en onverwacht overkoomen zoude, als At Val van een Blikfem uit den Heemel. (XN) Eerst, door de Bekeeriiog der LIeidenen, van onder zyne magt, en heerfchappy, volgens Openb. XII: 7—11. (33) Daarna, wan¬
neer het Anti-Christenscb Babyion, 't welk zyne woon/lede is , Openb. XVIII: a , als een Meulenfieen zal geworpen worden in de Zee , vs. ais Wanneer het Beest, en de valfche Propheet, door welken hy tegen des HEEREN Volk zo fterk woelde en woedde, gegreepen, en in den poel des vuurs geworpen zullen worden, Openb. XIX: 20. (JU) Eindelyk, wanneer hy zelf, na de Kerk, voor het laatst , beftookt te hebben , door de Volken van Gog en Magog tegen haar te doen optrekken, in den poel des vuurs zal geworpen worden, om met zyne Vloekvafallen , het Beest en den valfchen Propheet, gepynigd te worden, dag en nacht, in alle eeuwigheid, Openb. XX: 10. Zo zal Godt den Satan geeven, verpletterd te vjorden onder de voeten zyner Kerke, Rom. XVI: ao.
BLINDEN,VERBLINDEN, BLINDMAAKEN. («) In het Ligchaamlyke. (Ntf) Kan iemand verblind worden , doch Ilegts voor een korten tyd. («) Door te fterk te zien in de Zonne, wanneer, ze fchynt in haare kragt, zo dat de oogen, door haare fterk fchitterende ftraalen, verzeerd , en in zo verre verblind worden , dat men de Voorwerpen niet behoorlyk konne onderfcheiden. Zo zegt J. Sirach, Cap. XLIII: 4, van de Zonne, dat zy, door het gllnfleren haar er ftraalen, de oogen verduistert. (/8) Of, door hem het aangezigt te bedekken, een doek voor de oogen te binden. Zo leest men van de baldaadige Gerechtsdienaars in de Zaale van Kajaphas, dat zy Jefus het aangezigt bedekten, Hem met vuisten floegen , en zeiden: Propheteer ons: Wie is het , die u geflaagen heeft ? Mark. XIV: 65. (33) Voor altoos kan het gefchieden, door hem de oogen uit te fteeken. Zo doen nog dikwils de Turkfche Keizers, en andere groote Vorften in het Oosten, dat zy zulken, die eenige aanfpraak zouden kunnen, of willen maaken op het Ryk , de oogen doen uitfteeken, om hen daar door, voor altoos onbekwaam te maaken tot de regeering. 't Schynt, dat dit eene zeer oude gewoonte geweest zy. Zo leest men, dat de Koning van Babel Zedekia, den Koning van Juda, verblindde, na dat hy alvoorens , tot eene overmaat van wreedheid, zyne Zoonen bad doen fiagten voor zyne oogen, 2 Kon. XXV: 7 , Jerem. Lil:
IO, Ho



5?l5 BLIND E N.
io, n. (3) 'Er is ook een Geestelyk Ver" blinden , wanneer Godt iemand overgeeft in het goeddunken zynes harten, om te wandelen in zyne wegen, en dingen te doen, die niet betaamen. Zo een Verblinden moet aangemerkt worden als eene zwaare ftraf. Zo heeft Godt den Heidenen het onverftandig hart verduisterd: Daar voor , dat zy Hem niet in erkentenisfe gehouden, niet verheerlykt, noch gedankt hadden, Rom. I: ai. Zo ook de Jooden, tot ftraffe van hun Ongeloof, volgens zyne bedreiging , Jef. XXIX: io, ii. De HEERE heeft over u uitgegooten eenen Geest des diepen flaaps, en Hy heeft uwe oogen toegeflooten —. Daarom is alle gezigt u geworden , als de woorden van een ver zeegeld Boek, waar in men niet kan leezen. Een Oordeel, dat tot nog toe op hen ligt, zo dat zy zyn gelyk de geenen , die hoorende hooren , maar niet verkaan. en ziende 'zien, maar niet opmerken. lef. VI: 9, io, Hand. XXVIII: aö.
BLINDEN'zyn: (N) Eigenlyk, Menfchen, die geen gebruik hebben van dc oogen ; die niet kunnen zien. Waarlyl zeer elendige menfchen, met welken mei medelyden hebben moet. Voor die eener aandoet te zetten, of ze te doen dooien op det weg , is by Godt een zeer ftrafwaerdig» baldaadigheid , Levit. XIX: 14 , Deut XXVII- 18. Job was den Blinden tot oogei geweest,Cap. XXIX: 15. (KK) Sommigei zvn blind van hunne geboorte aan. Van z< eenen leest men Joh. IX: 1. (33) Andere: worden het by toeval, gelyk Lobtas, Lap II- 10. (JU) Anderen worden met bhndhei aeflaagen tot hunne ftraf, gelyk Elymas 0 Toveraar, Hand. XIII: ir. (TT) Andere worden het door Ouderdom, gelyk Izaak Genef. XXVII: 1. (ilH) Eenigen worde flets blind voor eenen tyd. Paulus wer blind door den fchittérenden glans van J fus heerlykheid; maar het duurde lieg drie dagen; toen vielen de fchillen van zyi Gosen, Hand. IX: 8, 9, 18. Om de Zyne te redden uit eenig gevaar, werden < geenen , die hen kwaad zouden geda; hebben, wel eens voor eenen tyd gefta gen met een foort van blindheid , wa door hun, niet geheel het gezigt, maar h onderfcheidend gebruik 'er van benom werd. Zo was het met de Mannen v; Sodom, waar door zy belet wierden, t< huize van Loth in te dringen, om de da
BLINDEN.
in zynde Engelen, die zy meenden Jongelingen te zyn, te fchoffeeren , Genef. XIX: ir. Als ook met de Syriërs; zo dat zy Elifa niet kenden, hy veilig was in 't midden van hun , en zy hem blindelings volgden na Samaria, aKon. VI: 18, 19. (3) 'Er zyn ook Oneigenlyk, of Geestelyk Blinden. (NK) 'Er zyn Blinden van Natuure. (*) 't Zy, zy in 't geheel geene ken- , nis hebben van Godten Godtlyke zaaken, waarom de Heidenen, in het Propheetisch woord, dikwils Blinden genoemd worden, als Jef. XXIX: 18. XXXV: 5. XLIII: 8,9. Gelyk ook Paulus van hun zegt, dat zy verduisterd waren in het verftand, vervreemd van het leeven Godts, door de Onweetendheid, die in hun was, Ephef. IV: 18. (j8) 't Zy , dat de kennis , die men heeft, verduisterd wordt door verkeerde denkbeelden, die men zich maakt, oïvan Godt, van den weg, langs welken Hy de Godt van Zaligheid voor den Zondaar worden kan en wil, 't welk de Blindheid der Jooden was, die de Wet der rechtvacr. digheid wel gezocht hebben, maar tot dezelve . niet gekoomen zyn, om dat zy die zochten i op eene verkeerde wyze , Rom. IX: 31, 1 32. Daarom worden zy, en ook hunne : Leidslieden, de Pharizeën en Schriftge. leerden, Blinden genoemd,Matth. XV: 14. ( Of, van zich-zelven, dat men zich te veel 1 laat voorftaan van zich-zelven, cn geen ) kennis neemt, of heeft van zynen behoef1 tigen, en kommerlyken Staat. Dat was . dc Blindheid, van den Engel, of Opzieni der der Gemeente te Laödicea. Hy vere beeldde zich, dat hem niets ontbrak , en, 1 ondertusfchen , was hy ellendig , jammer, lyk, arm, blind, en naakt; maar hy wist n het niet, Openb. III: 17- (33) 'Er zYn d Blinden door moedwilligheid. Zulken , die °,- hunne eenmaal opgevatte Vooroordeelen :s hardnekkig blyven aankleeven , ftyf en ic fterk doordry ven, en hunne oogen moedn willig fluiten voor alle licht van overreele dinge. Dat was de Blindheid van de Joo.n den, ten minften van hunne Hoofden, die, a- niettegenftaande de ftraalendfte blyken , ir dat Jefus de beloofde Mesfias was, althans et een Leeraar van Godt gezonden,htm fteeds :n lasterden, en eindelyk, als een Volksverin leider , en Godtslasteraar , des doods :n fchuldig verklaarden. Dat was eene \x moedwillige Blindheid, om dat zy , hunne
voor-



B L I N D EN.
,vooröordeelen aankleevende voorgaven, H»tvzasen, en alle verlichting van de han5ywe«en, Joh. I* 89-#- OD vvn door verleiding. Van zulken
fbreekt Paulus, 2, Kor. IV: 4» welken de God deezer eeuwe, die kragtig werkt in de Kinderen der ongehoorzaamheid , fite zinnen verblind heeft, naamelyk , de Ongeloovigen, Qp dat hen niet bef raale de verlichting van het Euangelie der heerlykheid van Christus. Tegen zo eene Verblinding, welke is eene verderving der zinnen , om af te wyken van de eenvouwdigbeid, die m Christus-is, waarfchouwt hy de Korinthers, Cap. XI: 3. (Tl) 'Er zyn ook Blinden door lira.fe, welken Godt, naar zyn rechtvaerdig Oordeel, overgeeft aan eene Kra<n der dwaalinge, waar door hun 011verftandig hart verduisterd , en verhard wordt, tot ftraffe, dat zy de middelen , om tot kennis der waarheid te kunnen Zoomen, veronagtzaamd hebben, zo als dat ten aanzien van de Heidenen , en van de Jooden, in den naastvoorigen tytel, op het «We, is aangemerkt.
BLINDEN (De) en Kreupelen zullen u afdryven, a Sam. V: 6. Zo ftout, en als den fpot fteekende met David, fpraken de Jebufiten, toen hy voor Jeruzalem verfcheen, om die Stad, en de Buret Zion ir te neemen. Het is te vermoeden, dai hy, naar Krygsgebruik, de Stad en Burg, zal hebben opgeëischt, en dat de Jebuft ten hem toen dat tot antwoord zullei hebben toegeduwd. Als men vraagt wa de Jebufaen verftaan hebben door du Blinden en Kreupelen? Dan ontmoet mei eene meerdere verfcheidenheid van ge 1 dachten, dan men , by den eerften op «ao-, zou hebben kunnen vermoeden. (K, Het behoort niet tot de Uitleggingen maar tot de Joodfche Fabelen, 't geen mei in den Talmud beuzelt: Dat de Jebufitet twee Beeiden hadden: Het een Blind, on den blinden Izadk; het ander Kreupel, on: den hinkenden Jakob te verbeelden, en da die in den mond, of op de borst een Af fchrift droegen van het Verbond,'t we 11 Abraham gellooten had met Koning Abimelech, zich verpligt hebbende, aan Abt melech, en deszelfs Nakoomelingen te zul len doen naar de weldaadigheid, die hy aai hem gedaan hadde, Genef. XXI: 22, 2.3 Of, naar het voorgeeven van anderen /. Deel IL Stuk.
BLINDEN. 57?
een AFfchrift van eene Belofte, welke Abraham zoude gedaan hebben aan de Kinderen van Helh, toen hy de Begraafplaats te Machpela van hun kogt, dat zyn Zaad, als het 't Land Kanadn in bezittinge zou genomen hebben , de Stad Jebus niet zou mogen bewoonen. Dat de Jebuftten deeze'twee Beelden zouden geplaatst hebben op den muur,in vertrouwen,dat, wanneer David het affchrift van dat Verbond, of van die Belofte zou geleezen hebben, hy, uit eerbied daar voor, zou aftrekken , en afzien van alle verdere onderneemingen, tegen hunne Stad enBurgt. R. Leviben Gerfon beuzelt nog kunftiger: Volgens hem zyn deeze Blinden en Kreupelen Beelden, gewapend met groote yzeren ftokken , zo kunftig gemaakt, dat, wanneer ze door het water, 'twelk men door pypen in die deed afloopen, in beweeginge gebragt en gehouden wierden, met hunne ftaven zulke fchielyke en geweldige flagen deeden, dat niemand, dan met een oogenfchynlyk gevaar van zyn leeven , de plaats konde naderen , daar men die Beelden hadde gefteld. Men moet , by uitftek , vindenryk zyn , om zulke Hersfen-beelden te verzinnen , en ongemeen ligtgeloovig , om ze plaats te geeven in zyne hersfencn. (3) 'Er zyn andere Uitleggingen, die zich aanneemlyker voordoen. (NN) 'Er zyn 'er, die 'er [ ook Beelden door verftaan : Maar de Beelden hunner Goden , op welker befcher■ ming zy zo veel vertrouwen ftelden, dat, wanneer zy die op den muur plaatsten, [ het David, hoe fel hy den ftorm ook aan. voeren mogt, onmooglyk zou zyn , dien . te beklimmen, en ter Burgte in te drin, gen: Eveneens, als de Romeinen waanden, dat hunne Stad onöverwinbaar was, [ zo lang hun zo genoemd Palladium 'er in , was, en de Tyriërs, zo lang hunne Apollo binnen hunne muuren konde gehouden worden. Behalven anderen, is Dr. Luther • van dat begrip geweest. Dus leest men '. van hem in zyn Randfchrift. „ Deeze „ Blinden en Lammen zyn hunne Afgoden '. ,, geweest, dewclken zy, David ten fpy. „ te, op den muur zetteden , als hunne . „ Patroonen , die hen befehermen zou1 „ den, gelyk men ook nu met de beelden „ der Heiligen doet. Als wilden zy zeggen: Gy oorloogt niet met ons, maar ' "Dddd »met



578 BLINDEN.
„ met onze Goden: Byt u met die, zy „ zullen u wel afweeren." De Engelfche Dr. Gregory was, volgens eene Aanteek, in de Algem* Hift. D. IL p. agi—, van hetzelfde gevoelen ; alwaar ook zyne gronden 'er voor kortelyk worden opgegeeven: Doch welke by allen niet zullen geagt worden van dat gewicht te zyn, 't welk hy 'er in ftelde. Het is wel zo, dat Godts Geest de Afgoden-beelden deiHeidenen teckent als Blinden, die <wel oogen hebben, maar niet kunnen zien; cn als Kreupelen, die wel voeten hebben, maar niet kunnen gaan, Pf. CXV: 5, 7. Maar het is niette vermoeden, dat de Jebufeten zelv' hunne Goden zo zouden genoemd hebben. Want, al is het, dat de Schrift ze zo noemt, het is niet de taal der Schrift, maar de taal der Jebufiten,. die de gewyde Schryver ons te leezen geeft. (22) Anderen denken, datzy, inderdaad, de Blinden en Kreupelen, die in hunne Stad waren, op den muur geplaatst hebben, om David te toonen, dat zy die mans genoeg agtten, om hém het hoofd te kunnen bieden , en zyne onderneeming te verydelen. Zo fchryft 'er Jofephus van J. Oudb. B. VIL C. 2. „ Deezen (de Jebufiten) flooten de poorten voor David, en ftelden, „ tot zyne veragting , alle hunne Blin„ den, Kreupelen en Lammen op de wal„ len, zeggende, dat die genoeg in ftaat „ waren, om de Vyanden af te weeren: „ Zulk een vertrouwen hadden zy op „ hunne fterke vesten." (JJ) Waarom zouden wy het niet mogen opvatten, als gefproken by gelykenis? ,, Al waren wy ,, zulke dappere en welgewapende man„ nen niet, als wy zyn; al waren wy al„ len flegts Blinden en Kreupelen , dan „ nog zoudt gy met all' uwe Wapenmagt „ tegen ons niets vermogen : Dan nog „ zouden wy u met fchande, en met be„. bloede koppen weder doen aftrekken." My dunkt, dat de gewyde Schryver zelf het zo verklaart, als hy, tot opheldering van het zeggen der Jebuften,'er aanftonds byvoegt : Dat is te zeggen: David zal hier niet inkoomen. De groote Bochart verwondert zich, dat de Geleerden zich zo veel moeite gegeeven hebben , om woorden te verklaaren, die van zich - zeiven zo verftaanbaar zyn. Pbaleg, L. IV. C. 36. p. m. 345, zegt hy 'er van : Qua. cum pla-
B L I N D E N."
nisftma fiunt, non er at, cur viri undècuni que doSti in illorum expoftione tantopere fis fatigarent.. Eene breedvoerige Verhandeling 'ervan,door Ludolph.Freder. WeiJe, vindt men in den Tbef. Theol. Philol. Nov. P. L p. 658—.
BLINDE (Laat ze vaaren : Zy zyn) Leidslieden van de Blinden : Indien nu de Blinde den Blinden leidt, zullen zy beiden in dc gracht vallen, Matth. XV: 14. Vergel. Luk. VI: 39. De Schriftgeleerden en Phanzeën hadden zich verftout, Jefus daar over te reede te ftellen, dat zyne Difcipelen de inzettingen der Ouden overtraden: Dat zy, alvoorens te eeten, hunne ban-den niet waschten, vs. 1, 2. Jefus had hun geantwoord, met al den ernst van eenen beftraffenden Meester, dat zy zo veel ophefs maakten van eene weinig beduidende inzettinge der Ouden, en ondertusfchen, in meer dan eenerlei opzigt, de Wet van Godt overtraden, vs. 3—n. Zyne Difcipelen hadden duidelyk bemerkt, dat de Pharizeën en Schriftgeleerden over Hem, en zyne leer zeer te onvreeden waren. Zy kwamen tot Hem, en waarfchouwden Hem daar van, vs. 12. Behalven 't geen Hy hun antwoordde, vs. 13, waarfchouwde Hy hen op zyn beurt tegen die lieden, zeggende : Laat ze vaaren —. (K) Men befchouwe eerst de Afmaaning, of Waarfchouwing. (KN) Gelyk de Heere Jefus , Cap. XVI: 6, zyne Leerlingen waarfchouwde: Ziet toe, en wacht u van den Zuurdeesfem der Pharizeën. Zo doet Hy het ook hier: Laat ze vaaren. Békreunt 11 hunner ergernisfe en vitteryen niet. Laaten zy eenen zo hoogen prys ftellen Dp hunne zo genoemde "inzettingen der Duden: 't Komt alles uit op beuzelingen, , DP uiterlykheeden , op fchynheiligheid: Vergaapt 'er u niet aan, dat gy hen, en hunne Leerftellingen zoudt volgen. Laat ze vaaren—. (22) Zy zyn blind* Leidslieden van de blinden, (») Wie zyn hier de Blinden; wie hunne Leidslieden, en waar3m zyn die ook aan te merken, als Blinden? (aa) De Blinden zyn het groot gros des Joodfchen Volks; doodlyk onkundig van 't geen men weeten moet , zal men Godt welbehaaglyk dienen, en zyn eioen heil bevorderen , zynde gelyk een paerd,... zen muilezel, waar in geen verftand is. By ie Pharizeën zelve gehouden voor Onwee-
ten*



B L I N 0 E N.
tenden* Blinden ; veragt, vervloekt verklaard als een fchaare, die de Wet niet wist, foh. VII: 49. Deeze Blinden (fifi) hadden Leidslieden., maar die, ongelukkig, zelve ook blind waren. (A) Leeraars, die anderen moeten onderwyzen van , en leiden op den weg des verftands, en des leevens, koomen voor onder de teekeninge van Herders , Voorgangers , Opzienders , &c. Hier zyn het Leidslieden. De Heiland verftaat 'er door de Pharizeën en Schriftgeleer. den, die zich lieten voorllaan, Leidslieden te zyn der Blinden, een licht der geenen, die in duisternisfe zyn: Onderrichters der Onwyzen, Leermeesters der Onweetenden, om dat zy een gedaante hadden der kennisfe, en der waarheid in de Wet, Rom. II: 19, 20. (£) Maar het was ook Ilegts een gedaante, en niets meer, want zy zeiven waren ook blind, reeds verbysterd door dien geest des diepen ftaaps, die hen verblinden zou , Jel'. XXIX: 10—12. Zy hadden den fleutel der kennisfe wechgenomen ; den Geest der Propheetie verkragt , de Geloofsleere der Vaderen verbasterd , Godts gebod kragteloos gemaakt door hunne inzettingen, Matth. XV: 6; drongen fterk aan op kleinigheeden, de wasfehingen der handen, der drinkbeekeren, der kannen , der koperen vaten , er, bedden, Mark. VII: 4; vertienden de munte, de dille, en het komyn, en lieten, ondertusfchen, na het zwaar/ie van de Wet. het oordeel, de barmhartigheid, en het ge■loof, Matth. XXIII: 23. Men leeze in dai Hoofdftuk, wat de Heiland hun verwyt. zo ten aanzien van hun gedrag , als tei aanzien van hunne Leerftcllingeni en mei zal zien, hoe dikwils, en met hoe vee recht, Hy hen daar , gelyk als hier Dwaazen , Blinden , cn Blinde Leidslieden genoemd heeft, vs. 13—30. Zy waren di< Propheeten, trouwlooze en ligtvaerdige Man nen; die Priesters, die het Heilige veront heiligden , en der Wet geweld aandeeden waar van Zephanja gepropheteerd hadde Cap. III: 4. Die zelve van de Wet afgewee ken waren, en ook anderen deeden ftruikelet, in de Wet, Mal. II: 8. En dus waarlyk blinde Leidslieden van de Blinden. Onze H. de Groot meldt in zyne Aanteek. ovej onze woorden van eene Oude Joodfche Overleeveringe , welke ftaat in Midra Thillim, Pf. CXLVI. Dat de Leeraars blim zouden zyn ten tyde, dat Godt een Taberna
BLINDEN. 579
iel onder hen zou hebben. Men kan zeggen; dat die tyd 'er toen was. Het Woord, 't welk by Godt, en ook zelf Godt was, Godts Zoon , was vleesch geworden , en woonde, men kan het ook vertaaien , tabernakelde, thans onder het Joodfche Volk, Joh. I: 14. O) Waren nu de Pharizeën en Schriftgeleerden zulke verleidende Leidslieden , dan moesten de Difcipelen dat woord van den Heere wel ter deege ter harte neemen: Hen laaten vaaren, en zich alleen aan Hem houden: Aan Hem, die de Opperfte Wysheid was, de Leeraar der Gerechtigheid, die den weg Godts in der waarheid leerde. (3) Deeze zyne Waarfchouwing zet de Heere kragt by door zeeker Voorftel, 't welk Luk. VI: 39, eene Gelykenis genoemd wordt, zeggende : Indien de Blinde den Blinden leidt , zullen zy bei. den in de gracht vallen. (Ntf) Dit heeft zyne waarheid in het Natuurlyke. De Blinde. heeft een' Leidsman noodig. Paulus, blind geworden door den fchitterenden glans van Jefus heerlykheid , werd door zyne Reisgenooten by de hand geleid na Damaskus, Hand. IX: 8. Elymas, de toveraar, met blindheid geflaagen zynde , zocht na iemand, die hem met de hand mogt leiden, Hand. XIII: ir. Allerongelukkigst is het, als de Leidsman, die hem leidt, en welken hy volgt, ook blind is. Moeten zy dan hunnen weg neemen langs een fmal pad, 't welk tusfchen twee grachten heen loopt, zo is het zeeker genoeg, dat zy te faamen, of aan den eenen , of aan den 1 anderen kant, in de gragt zullen vallen. 1 (33) Dit kan men toepasfen op allerlei [ Weetenfchappen: Als iemand daar in den , Meester wil vertoonen , en anderen on« c)erwyzen ' en ' ondertusfchen , zelf on: kundig is, dat is waarlyk .niet anders, dan ■ of een Blinde den Blinden den 'weg wilde • wyzen. Van welke vergelykinge Horatius , zich ook bedient, Epi/tol. L. I. Epi/t. , XVII. vs. 3—.
: Difce docendus adhuc, quid cenfet amicu. lus: Ut ft Cxcus iter monftrare velit!
; Vooral is dit gevaarlyk in het ftuk van r Godtsdienst. Is de Leidsman onkundig van l den rechten weg, den weg des leevens, die - den verftandigen na boven is; Haat hy een Dd dd 2 ver-



58o BLINDEN.
verkeerden weg in, dien hy zich-zelven verkooren heeft,, maar die een weg der valschheid is, dan kan het niet misfen, of beiden, hy, en ook zy, die zich aan zyn geleide hebben toebëtrouwd , moeten neêrltorten in het verderf, en in den ondergang. Dit nu zo zynde, dat de Pharizeën zulke Blinde Leidslieden waren , zo ftrekte het ten bewyze van Jefus trouwe Her der zorge, dat Hy zyne Difcipelen, die, in veele opzigten , nog gelyk waren aan onnozele endwaalzieke Schaapen, zo nadruklyk waarfchouwde tegen de Pharizeën, en derzelver leer wyze. Wilden zy zich niet mede laaten inwikkelen in het gevaar, 't welk, die, indien zy in hunne blindheid voortgongen, niet zouden kunnen ontwyken, dan moesten zy die laaten vaaren,cn zich flipt houden aan de Leere van hunnen grooten Meester; want die hadde woorden des eeuwigen leevens—. Dit moet ook dienen tot Waarfchouwinge van alle zulken onder de Christenen, die nog geene genoeg geoefende zinnen hebben in het woord der gerechtigheid , tot onderfcheidinge des goeds en des kwaads, en daarom onderwys noodig hebben , dat zy toch wel toezien, aan welke Leidslieden zy zich toebetrouwen. Zonder dat, konden zy ligtelyk in de handen vallen van Ongeleerde en Onvaste menfchen , die de Schriften verdraaijen ten hunnen eigenen verderve , en ook van anderen , a Petr. III: 16. Of van.zulken, die zelve afgedwaald zynde, ook anderen, door hunne bedriegery en arglistigheid , listelyk tot dwaalinge zoeken te brengen, Ephef. IV: 14. Zy verkiezen zich dan tot Leidslieden zulken, die dit tweevouwdig goed getuigenis hebben : Dat zy Schriftgeleerden zyn , wel onderweezen in het Koningryke Godts,die, uit hunnen fchat. oude en nieuwe dingen, weeten voort te bren< gen —> En vooral ook, dat zy vast houder aan het. getrouwe woord, dat naar de leere is BLIND ([Jefus zeide tot hen: Indien gy] waart, zo zoudt gy geen zonde hebben: Maai nu zegt. gy :. Wy zien. Zo blyft dan uw, zonde, Joh. IX: 41. De Pharizeën voeldei zich geraakt door het zeggen van Jefus vs. 39. Hier over gramftoorig , vroegei zy Hem: Zyn wy dan ook blind? vs. 40 Hier op ontvangen zy dit nadenklyk ant woord, 't welk hen, waren zy niet in ee ne zo bittere galle tegen Hem geweest,ei
B L I N Bizo ongevoelig door de verhardinge hunner' harten, tot nadenken zou gebragt hebben.. (X) De Vraag is: Welke is de Blindheid^ die hen verfchoonbaar zou gemaakt beth ben? Welk is het Zien, 't welk zy zich-zelven toekenden, en 't welk hen onverfchoonbaar ftelde? (NN) Hunne Blindheid zal geweest zyn Onwectendheid, en voorts dat zy van zich-zelven gedacht hadden, zo als zy van het gemeene Volk dachten, dat het een Schaare was, die de Wet niet wist, Joh. VII: 49. En dat zy nu erkenden , dat zy blind waren; ook erkenden, en 'er zich over beklaagden , dat aalles , wat zy tegen Jefus gedaan hadden, gedaan hadden in hunne Onweetendheid. C33) Het Zien, waar van zy zich zo veel lieten voorltaan , was dat zy zo wys waren inhunne eigene oogen; zich verhovaerdigden op de gedaante der kennisfe en der waarheid, die zy in de Wet hadden; zich ver-1 beeldden, dat zy die Leidslieden der Blinden waren, de Leermeesters der Onweetenden, het Licht der geenen, die in duisternisfe zyn, Rom. II: 19, 20. En het dus verre beneeden zich agtten te zyn, om tot Jefus te koomen, om zich van Hem te laaten onderwyzen ; ja ! het zelfs aanmerkten, als een hoon voor zich, dat Hy van zich gaf, het Licht der Waereld te zyn. (3) Nu zullen wy haast reede kunnen geeven van des Heilands tweevouwdig gezegde. CNN) Vooreerst: Indien gy blind waart, zoudt gy geen zonde hebben. Indien zy alles, wat zy van Hem gezegd, en tegen Hem gedaan hadden, gezegd en gedaan hadden in hunne onkunde, in eene verbeeldinge, dat zy verpligt waren , zo tegen Hem te yveren voor de eere van Godt, en de Wet van Mofes, zo zouden zy geen zonde, geen zo zwaare zonde gehad hebben, zy zouden eerder genade gevonden hebben; Gelyk Paulus van zich• zclven getuigt, dat hem, niet te min hy; ) een Godtst'aster'aar , en Vervolger der Ge' meente was geweest, evenwel barmhartig' beid was gefchied, om dat hy het onweetende 1 gedaan had, in zyne Ongeloovigheid, 1 Tim. , 1: 13. Indien zy van hunne Blindheid in1 drukken gehad, die betreurd hadden; zich . daar door hadden laaten beweegen, om
- tot LIem te koomen, om zich door Hem
- te laaten verlichten, en indien zy Hem, 1 en zy ne Leere in geloove aangenomen hadden,.



BLIND*
BLIND. 581
den, dan'zouden zy geen zonde hebben. Hunne voorige zonden zouden uitgewischt, en hunne fchuld vergeeven zyn; want, door het geloof in Hem , ontvangt men vergeevinge van zonden. (33) Maar nu was het gantsch anders. Nu zy zeiden: Wy zien, zo bleef hunne zonde. Wy zien, wy hebben de Wet en de Propheeten, wy hebben zyn nader onderwys niet noodig. Wy zien: De onweetende Schaare mag hem houden voor den Propheet, die koomen zoude: Maar wy zien, wy weeten, dat uit Galilea nooit een Propheet is opgeftaan. Een Nikodemus, fchoon een Over/ie onder ons, mag denken, dat hy een Leeraar is, van Godt gezonden : Maar wy zien , wy zien, dat hy een Volks-verleider is, die de PP et van Mofes te niete doet, die de inzettingen der Ouden verwerpt, en ondertusfchen, een Vraat, een Wynzuiper is, een Vriend van Tollenaar en, en Zondaaren. Hy mag van zich geeven , zyne Difcipelen , en andere Onkundigen mogen het gelooven , dat hy de Christus is , uit aanmerkinge van de Wonderwerken, die hy doet, maar wy zien, wy weeten, dat hy een Guichelaar is, dat alles, wat hy doet, doet door de hulp van Beëlzebul, den Overfien der Duivelen. Dus , inderdaad blind zynde, verbeeldden zy zich evenwel , dat zy zagen , meer fcherpziende waren , dan anderen. En deeze inbeelding maakte, dat zy tot hem niet koomen wilden, maar hem fmaadelyk verwierpen, en, van tyd tot tyd, een toeleg maakten op zyn leeven. En düs konde het niet anders zyn, of hunne zonde moest blyven; onverzoend, en de fchuld en ftraffe 'er van op hen blyven. Want, die in den Zoone niet gelooft, is alreeds veroordeeld. Die den Zoone ongehoorzaam is, zal het leeven Godts niet zien; maar de toorn Godts, en dus ook de Zonde, die de oorzaak van Godts toorn is, blyft op hem, Joh. III: 18, 36. Wy mogen hier nog by voegen, 't geen Hy op andere tyden zeide: Indien ik niet gekoomen ware, en tot hen gefproken hadde, hadden zy geen zonde: Maar nu hebben zy geen voorwendfel voor hunne zonde. Indien ik de werken onder hen niet gedaan hadde , die niemand anders gedaan heeft, zy hadden geen zonde: Maars nu hebben zy ze gezien, eti hebben my, en mynen Vader gehaat, Joh. XV: aa, a4. En wederom: Indien gy niet
gelooft, dat ik die ben, zult gy in uwe zonden fterven, [oh. VIII: 24.
BLIND, (By welken deeze dingen niet zyn, die is) van verre niet ziende, a Petr. I: 9. (X) De Apostel fpreekt van zulken, by welken die dingen niet waren ; die voortreffelyke Deugdsbetrachtingen, van welke hy gefproken had, vs. 5, 6, 7, die het egte fiermerk zyn van den waaren Christen, en die hem zo nuttig zyn, die hem niet leedig , noch onvruchtbaar zullen laaten in de kennisfe van onzen Heere Jefus Christus, vs. 8. In tegenöverftellinge van die, blykens het woordeken maar, fpreekt hy hier van zulken, by welken die dingen —. Petrus fchreef deezen Brief, gelyk ook den Eerflen, Cap. I: 1, aan de Geloovigen uit de Jooden, die in Pontus, Galatie, en elders verftrooid waren. Onder die waren 'er, die zo wel met het harte geloofden ter rechtvaerdigheid, als met den monde beleeden ter zaligheid. Maar, gelyk het kaf veelal vermengd is onder het koorn, zo waren 'er ook, die wel de Befnydenis hadden met den mond, maar niet het geloof, met het harte. Uit hoofde van de Befnydenisfe zeiden zy wel , dat zy het geloof hadden; maar zy hadden de werken niet, en dus was het een dood geloof. By hen waren de bovengemelde dingen niet. Gelyk nu het ligchaam dood is, 't welk zonder geest is, alzo is ook het geloof dood zonder de werken, Jak. II: 17, i8,-ao,-a6. Van zulke Menfchen (3) zegt Petrus twee dingen. (N&O Vooreerst, dat zo een Blind is, van verre niet ziende. De Apostelen fpreeken dikwils by opklimming; hier is het, naar het fchynt, by neder daaling. Liet is zeekerlyk minder ongelukkig Byziende, dan Blind te zyn. De Blinde ziet niets , de andere ziet iets, fchoon hy van verre niet ziet. Deeze zwaarigheid verdwynt, als wy het laatfte woord aanmerken als eene nadere bepaalinge van het eerfte. Wel Blind, maar niet volflagen blind; in zo verre flegts blind, dat hy' van verre niet ziet; 't Spreekt van zelve , dat het geen Lig. chaamlyk, maar een Geestelyk gebrek is, waarvan hier gefproken wordt. (») Hy is Blind, maar niet Stok-blind. Niet blind, gelyk de Heidenen, geheel verduisterd in het verftand door een gantfehelyke onwectendheid van Godt, en van Christus. Niet Blind, gelyk het groote gros der Jooden , over, Dddds wel.



58a BLIND.
welken Godt, tot ftraffe van hun ongeloof, had uitgegooten eenen geest des diepen flaaps, waar door alle gezigt hun was geworden, als de woorden van een ver zeegeld boek. De deezen, hoe onërvaaren zy dan ook mogten zyn in de Leere van Christus, hadden 'er evenwel een Beginfel van gekreegen door de prediking van het Euangelie, 't welk zy gehoord en aangenomen hadden. Schoon het Euangelielicht niet had gefcheenen in hunne harten, zy waren 'er evenwel, ten aanzien der kennisfe , min, of meer, door beftraald geworden. Dus konden zy niet aangemerkt worden, als volftaagen Blinden. Hunne Blindheid Qs) beftond dan daar in, dat zy van verre niet zagen, (et*) Zy zagen maar op 't geene naby was , op hunne belydenis; maar zy zagen niet verder, dat, als men, met die belydenisfe een werker der ongerechtigheid blyft, men, ten grooten dage des Oordeels, zal afgeweezen worden als zulken, die ét Heere nooit gekend heft. Zy zagen maar op 't geene naby is, op hunne Belydenis ; maar zy zagen niet verder. Zy merkten niet op, dat het niet genoeg zy, de Leere van Jefus aan te neemen , en te zeggen : Ik geloove ; maar dat men Hem ook, met verlocheninge van eigene gerechtigheid, moet aanneemen tot Rechtvaerdigmaaking. Daar haperde het de Joodscbgezinde Christenen aan. Zy zagen niet genoeg , dat Christus ydel wordt den geenen, die nog willen gerechtvaerdigd worden uit de Wet, Gal. V: 4. Zy zagen Ilegts op 't geene naby was, op hunne Belydenis : Zy merkten niet op, dat die Christus aanneemen, Hem ook moeten aanneemen tot Heiligmaaking, naardien het oogmerk, waar toe Hy zich-zelven overgegeeven heeft, is geweest, om zich een eigen Volk te reinigen, yverig in goede werken. Maar die dingen van vs. 5, 6, 7. waren in hun niet. Als zy zich nu verbeeldden, dat zy voor Godt zouden kunnen volftaan met de bloote Belydenisfe, al kwamen 'er de heilige wandel en Godtzaligheid niet by, zo waren zy in dat opzigt Blind, om dat zy niet verre vooruit zagen, dat, zonder heiligmaakinge niemand den Heere zal zien. 0«,3) Ook daar in Blind, dat zy alleen maar zagen op het Tegenwoordige, en niet op het verre af zynde, het Toekoomende: Alleen op de dingen die beneden zyn, aard-
B L I N D.
fche belangen en vermaaken, (en dat 'er zulken onder de Christen geworden Jooden waren , kan men afneemen uit Jak. IV: 1—6. Want die Brief was ook gericht tot de Verftrooijelingen uit de twaalf Stam. men, Cap. I: 1.) en niet op de dingen, die boven zyn , daar Christus is, zittende ter rechterhand Godts» Dat is eene groote Blindheid, en een zeeker bewys, dat men van verre niet ziet : Niet ziet, niet opmerkt , dat de dingen, die men niet ziet, verre wech te verkiezen zyn boven de din* gen, die men ziet, om dat de eerfte eeuwig, en de laatfte verganglyk zyn. Blind, dat men zich vergaapt aan eene Waereld, welke voorby gaat met baare begeerlykheid. Van verre niet ziende, om dat zy niet opmerkten, dat hyf die een Vriend der Waereld wil zyn, tot eenen Vyand van Godt gefteld wordt, en dat zy , die nergens meer op uit zyn, dan om hun goed te ontvangen in dit leeven, niets hebben te wachten na dit leeven, als fmerte. Was dat nu het beftaan van Eenigen onder die Verftrooijelingen: (33) Zo konde Petrus ook, met recht, het tweede zeggen ,dat zy dereiniging hunner voorige zonden vergeeten hadden. (*) Men denke niet om eene inwendige reiniging door Christus bloed en geest. Die behoort tot de genadegiften Godts, die on. berouwelyk zyn. Maar om eene uitwendige. Zy hadden de Leere van Jefus aangenomen , en 'er belydenis van gedaan , zy hadden daar op den Doop ontvangen, en waren daar door in de Gemeente opgenomen. Die Doop was hun niet geweest de afwasfehing der zonde zelve , maar ilegts het uitwendig teeken 'ervan. Maar, gelyk in de Belydenisfe, zo berustten zy ook in dien uitwendigen Doop: Met denzelven waren zy rein in hunne oogen, en, ondertusfchen, waren zy van hunnen drek nog niet gewasfchen. By hunnen overgang tot, en inlyving in de Gemeente was hun ernftig voorgehouden , dat een iegelyk die den naam van Christus noemt, moetê afftand doen van ongerechtigheid: Zy hadden 'er zich ook toe verpligt; in den beginne had het ook gefcheenen , als of zy dat waarlyk gedaan hadden, (fi) Maar van agteren was het gebleeken, dat hun hart niet recht was geweest met Godt, en dat zy , zonder aan hunne verpligtinge te denken, onder welke zy door den Doop gekoomen waren,
de



BLINDHEID.
BLINDHEID.
583
ie reiniging hunner voorige zenden vergeeten hadden, 't Was met hun, zo als onze Apostel zulke Menfchen in 't vervolg befchryft. In den beginne hadden zy eene vertooning gemaakt, als waren zy de befmettingen, die in de Waereld zyn, ontvloo. den, door de kennisfe van den Heere en Zaligmaaker Jefus Christus; maar eerlang hadden zy zich weder laaten inwikkelen, en overwinnen door dezelve.- Een blyk , dat de bovengemelde Deugden in hun niet waren , maar wel het tegenovergeftelde 'er van. Een blyk, dat zy de reiniging hunner voorige zonden vergeeten hadden; dat zv waren gelyk aan de zeuge, die, gewasfchen zynde, wederkeert tot deomwentelinge in het flyk. Een blyk, dat zy Blind waren, van verre niet ziende; niet ziende op het einde: Dat het hun beeter zou geweest zyn, den weg der gerechtigheid niet gekend te hebben , dan dat zy, dien gekend hebbende, zich weêr afgekeerd hadden van het heilig gebod, '/ welk hun overgegeeven was; aangezien den zulken het laatfte erger zal worden, dan het eerfte, aPetr. II: 20, 21, 22. Breedvoeriger zal men van dit vs. kunnen leezen in den Euangel. Zeeden-keeten van den Harderwyker Hoogleeraar B. S. Cremer, D. III. p. 49 — ■> en den Lcidfchen Hoogleeraar Bernhardin. de Moor, in zyn Mort Begrip — van de Euang, Leere, over sPetr. 1. p. 441 .
BLINDHEID. Ligchaamlyke en Geestelyke. 't Geen daar van zou te zeggen zyn, zal ligtelyk zyn Op te maaken uit het geene is aangeteekend onder den tytel van de BLINDEN.
BLINDHEID (De) met welke die van Sodom geflaagen wier den, Genef. XIX: 11. (X) Die booze Menfchen , verhit door het geile der vuile en tegennatuurlyke ontucht , wilden , met geweld , ter deure van Loths huis indringen, om de daar in zynde Mannen (onder zo eene gedaante waren de twee Engelen tot hem ingekeerd) te fchoffeeren. Wat aanbiedingen Loth deed, om het recht der herbergzaamheid en gastvryheid te befehermen, 't welk by de Oosterlingen, als iets onfehenbaars, wordt aangemerkt, het mogt niet baaten. Hunne verhitting was zo groot, zo grouwelyk, dat 'er niet anders was te verwachten, dan dat zy geweld zouden gebruikt hebben, om hun verdoemely.k oog¬
merk te bereiken. Om dat te verydelen, werden zy geflaagen met verblindhccdcn (zo ftaat 'er in 't meervouwd, om, naar den fpreektrant der Hebreen , eene groote blindheid aan te duiden) 't was evenwel, naar het fchynt, geene volilaagene Blindheid ; die zouden zy wel aanftonds hebben bemerkt, en dan niet voortgegaan zyn met aanhoudend na de deure te zoeken, 't Zal dan geweest zyn een verbysterende verblinding van het gezigt, zo dat zy wel iets zagen, maar het niet wisten te onderfcheiden. Gelyk de Syriërs, die Eliza, die met hun ging, wel zagen, maar niet keuden, 2 Kon. VI: 18 , 19. Of de twee Difcipelen, wier oogen gehouden wierden, zo dat zy Jefus niet kenden , offchoon hy met hun ging en fprak, Luk. XXIV: 16. Of nog eene ergere verbystering, daarom Verblindheeden genoemd, 't Geen verre was kwam hun voor als naby; 't geen naby was, als verre; 't geen beneeden was, als ware het boven , en 't geen boven was, als ware het beneeden; de deur, als ware die de muur, en de gladde muur, als ware die, de deur. Dus verbysterd en verblind , bleeven zy tasten en zoeken, tot dat zy, des zoekens moede geworden zynde , heenen gingen. Dit was zo zeer geen ftraffe, zy wierden tot eene zwaarere bewaard, als een wel middel ter te leurftellinge van hunne grouwelyke on* de'rneeminge. (3) Maar wie ftelde dat zo wonderdaadig middel in het werk ? Dat deeden de Mannen , die by Loth geherbergd waren , door het uitfteeken hunner hand buiten de deure, vs. ic. De Heidenengaven voor, dat hy, die fommige hunner Godheeden aanzag, blind wierd tot ftraffe zyner vermeetelheid. Zo verhaalt Blutarchus , dat de Tempel van Minerva, in brand ftaande, llus toefchoot, en het beeld van Ballas, ?t welk van den Heemel gevallen was, roofde, en terftond blind wierd; want (zegt hy) het was geenen Man geöorlofd, dat te zien. Meer voorbeelden geeft de beleezene Nieuivland aan de hand in zyne Letterk. Verluft. D. II. p. 162 —. Heidenfche vertellingen, liever beuzelingen ! Maar 't geen Mofes ons hier vertelt, heeft waarheid. Men verwondere zich des niet: 't Was geen Leevenloos Beeld, 'twelk zy zagen ; maar de uitge/lrekte hand' van deeze Mannen,.Heemelfche Mannen..
Eén



584 BLINKENDE.
BLINKEND.
Eén ten minften 'er van, was zo een, wien geen ding te wonderlyk is , die , gelyk Hy der Blinden oogen kan openen , zo ook die der Zienden kan fluiten en verblinden : Een Godtlyk Perfoon. Daar aan kunnen wy niet twyffelen: Want, behalven dat Hy door Abraham, met veel eerbied , is aangebeeden , Cap. XVIII: 22. (En mogt men denken, dat die een ander Godtlyk Perfoon geweest zy :) Zo zal evenwel één van deeze twee een Godtlyk Perfoon geweest zyn ; want Hy wordt hier vs. 24, de HEERE genoemd met dien naam, die Godts gedenknaam is , en waarmede Hy alleen de HEERE is, de Allerhoogfte over geheel de Aarde.
BLINKENDE ver fchynt Godt uit Ziön, Pf. L: 2. Zie VERSCHYNEN, D. IX. p. 25. Insgelyks aldaar p. 27. Pf. LXXX: 2.
BLINKEND (Zyn Buik is) als, elfenbeen , overloogcn met Saphieren, Hoogl. V: 14b. Die hier fpreekende wordt ingevoerd is de Kerk, die de Bruid is, en het Wyf des Lams. . Haar Lieffte , van wien zy fpreekt is de Heere Mesfias. Om de Dogters van Jeruzalem te overtuigen, dat Hy, in fchoonheid en beminnens-waerdigheid, niemand zyns gelyken had, zo geeft zy een ftukswyze Befchryving van zyne gedaante, van zyn Hoofd, Haairlokken, Oogen, &c. vs. 8—16, en zo ook van zynen Buik. (X) De Letter moet eerst opgehelderd worden. (XX) Indien men zich dien Bulk wilde voorftellen naakt en ongedekt, zou het een Buik zyn, zo wit van vel, als Elpenbeen, cn zo dun, dat de met bloed gevulde .aderen , 'er blaauwkleurig door heen fcheenen, zynde in verwe , min of meer, gelyk aan den blaauwen Saphier. Zo wordt het doorgaans begreepen. Ik hebbe het ook zo met één kort woord aangemerkt in den tytel SAPHIER. (33) Doch nu het ftuk nader indenkende, komt het my wat ongefchikt voor, dat de Bruid tot de Dogters van Jeruzalem zou gefproken hebben van den naakten Buik van haaren Liefften. Nog meer ongefchikt, dat die Dogters ook daar op zouden moeten letten, zo als op zyn Hoofd, Halrlokken, Oogen, &c. om ook , door het zien van zynen buik, overtuigd te worden van zyne alles te bovengaande Schoonheid. Laaten wy Hem dan ons voorftellen Vorftelyk gekleed, overéénkomftig zynen hoogen
rang. Aangedaan met een, naar de Oosterfche wyze lang wit Kleed : Sneeuwwit, blinkende als elpenbeen. Witte, door kunst glanfig of blinkend gemaakte Kleederen, waren van ouds een Vorftelyk gewaad , Genef. XLI: 4a. De kleedinge van den Engel was wit, als fineeuw, Matth. XXVHI: 3, Hand. I: 10. De kleederen der Oosterlingen waren ruim , en werdén om het Lyf geflooten met een Gordel. Waren het Lieden van hoogen rang, dan waren die Gordels verfierd met gouden en zilveren plaaten; dikwils, met kostbaare, en helder fchitterende edele gefteenten. Ikftelle myHcm dan ook voor, als aangegord met eenen Gordel, zo rykelyk getierd met Saphieren, dat de oogen 'er op fcheemerden. 't Zy het Roode Saphieren geweest zyn, zo als eenigen willen, welker beftaan van anderen ontkend wordt: 't Zy enkel Heemelsblaauwe, 'twelk de gewoone kleur is van die fteenen; of Heemelsblaauwe, doorzaaid met gouden ftipkens, die de fraaifte zyn, van welken Job fchynt te fpreeken, Cap. XXVIII: 6. Haare fteenen zyn de plaatfe van den Saphier, en zy heeft ftofkens van goud. Nu wil ik 'er nog by aangemerkt hebben, dat de Oosterlingen hunne Gordels droegen boven den buik; zo was de verheerlykte Jefus, toen hy aan Johannes verfcheen, omgord aan de borften met een gouden gordel, Openb. I: 13. Zo hoog omgord zynde , vertoonde zich de ronde verheevenheid van den Buik te zigtbaarer. En dus konden dan ook de Dogters van Jeruzalem opgewekt worden,om, zonder dat zy zich des behoefden te fchaamen, te letten op zynen zo rykelyk gekleeden en verfterden Buik. En waarom zouden wy ons zynen Buik niet even zo wel, en kostelyk verfierd mogen voorftellen, als zyne handen, van welke even te vooren gezegd was , dat ze waren , als gouden ringen, gevuld met turkOisP (3) Zal men nu, naar dit Letterlyk voordel, den Geestelyken Zin ontwikkelen: (XN) Zo zal de eerfte vraage zyn, wat wy door 'i Mesfias Buik te verftaan hebben ? Het hier voorkoomend woord VTD zou, naar
deszelfs gewoon gebruik , te vertaal en zyn , zyne Ingewanden ; maar , vermits die niet kunnen gezien worden , is het hier met recht overgezet, zyn Buik. De
Buik



B L I "N K E N 'D.
Buik is evenwel de Zétel, de Bewaarkast der ingewanden. Nu weeten wy, dat aan de Ingewanden een beroeringe , een gerommel wordt toegefchreeven , wanneer men metinnerlykeontferminge over iemand is aangedaan. Het Joodsch Volk, in lange by Godt geene ontferming gevonden hebbende, beklaagt'er zich over: Waar is het gerommel uwes ingewands, en uwer barmhartigheeden , Jef. LXIII: 15- Van Ephraïm zegt Godt: Daarom rommelt myn ingewand 'over hem: Ik zal my zyns zeekerlyk ontfermen, Jerem. XXXI: 20. Zullen wy dan door zyn' Buik, of Ingewanden iets anders kunnen verdaan, als zyn innig tnedelydénd, zyn ontfermend gemoeds ge ft el, geneigd , om zich over Elendelingen te erbarmen , en die uit hunne elenden te redden ? (33) Dc andere Vraag zal dan zyn, wat men zou kunnen verdaan door het Kleed', witblinkend', als elpenbeen ? Wat, door den Gordel, als overdekt met Saphieren ? En eindelyk , wat het wille , dat zyn Buik daar mede bedekt was ? (<*) De twee eerfte vraagen zullen, naar myn begrip, dus te beantwoorden zyn, dat wy, («*) door het witblinkend Kleed verdaan zyne geheel heilige Menscbhcid. Het wit is een bekend Zinnebeeld van zuiverheid. Waren zyne Heirlecgers gezeeten op witte paerden, en gekleed met wit , rein en fyn lynwaad, Openb. XIX: .14; hoe veel te meer zal niet .Hem zo een witblinkend kleed voegen ? Hem, die nooit bedrog fprak, nooit onrecht deed, geen zonde kende; die zeggen konde: Uwe Wet is in het midden mynes ingewands; ook by nacht onderwyzen my myne nieren ; geheel onnozel, onberispelyk heilig, cn afgefcheiden van de Zondaaren? f/3/3) De Heemelsblaauwe, met goudenftipkens iterkfehitterende Saphieren, kunnen ons doen denken aan zyne Heemelfche, zyne Godtlyke Natuur, vol van 'luistervolle Majelleit, die zelfs den Engelen zo llerk in de oogen fchittert, dat zy met hunne vleugelen hunne aangezigten moeten bedekken , Jef. VI: 2. Was zyn kleed daar mede omgord, 't kan ons doen denken, hoe zyne Godtheid zich met de Menschheid ten naauwllen verCénigd, die gejlerkt, en verheerlykt heeft, zo dat Hy •was Godt, geopenbaard in het vleesch., 1 Tim. XII: 16. Wel Mensch, maar zo een, in J. Deel. H. Stuk.
BLINKEND. 585
toten de Volheid der Godtheid ligchaamlyk woonde, Kolosf. II: 9. Het Woord, 't welk by Godt, en ook Godt was, wiens heerlyk. beid, fchoon vleesch geworden zynde, was, als des Eeniggcboorenen van den Vader, Joh. I: 14. 00 IVJaar dit zó genomen zynde , maakte Hem dat wel tot een hoogsteerbiedenswaerdig Perfoon; maar wat betrekkinge had dat tot zynen Buik, tot zyne Ingewanden, of Ontfermingen, die Hem zo beminnelyk maakten in de oogen van zyne Kerk-Bruid? Ik meen deeze : 't Zyn Ontfermingen van een onberispelyk heilig Mensch , die geheel zuiver , en teeder zyn: Ontfermingen , die de clendige Mensch van Hem verwachten kan , als van eenen, die Mensch geworden zynde, zich niet fchaamt, menfchen zyne Broeders te noemen, Hebr. II: n. Als van zo eenen Hoogenpriester, die , in alles' verzocht geweest zynde, als wy , doch zonder zonde, medelyden hebben kan met onze zwakheeden , Cap. IV: 15. Een meclelydend hart is wel een beminnelyk karakter ; maar dikwils moet het by den Mensch blyven by eene teder gevoelige aandoeninge ; hoe goed van wille hy ook moge zyn, het is boven zyne magt, den Elendeling te helpen : Maar de Zielevriend van de Kerke is ook Godt, en dat maakt zyne Ontfermingen tot ontfermingen, die teederer zyn , dan van eene Vrouiue over haaren Zuigeling , Jef. XLIX: 15; die onberouwlyk zyn, want hy is niet maar alleen Mensch , maar ook Godt, Hof. XI: 8,9; die eeuwig zyn , Jef. LIV: 8; ook werkdaadig zyn , overmits het Hem aan geene magt ontbreekt, •om den Elendeling, in hoe eenen diepen jammerpoel hy ook mogewechgezonken zyn, 'er uit op te haaien , en over te plaatfen in de hoogde gelukzaligheid , waar voor een Mensch vatbaar is. Was nu haar Liefjle zo groot van barmhartigheid en ontfermingen, geen wonder was'het dan ook, dat de 'Kerk-Bruid met eene zo blaakende liefde tot Hem Was aangedaan , en dat zy, onder andere fchoonheeden , die zy van Hem optelde , ook met ophef fprak van zynen Buik, dat is , van zyne Ontfermingen. Ik onderwerpe deeze myne gedachte aan elks befcheiden oordeel. Komt my van iemand iets meer aanneenielyks voor, ik zal my des verblyden. Eeee BLOED,



585 B L O E D,
BLOED.
BLOED, is : CM) Eigenlyk, het roode vogt, 'twelk door de aderen loopt , en het dierlyk leevens-fap in Menfchen en Beesten, van welks beweeginge en omloop het voortduwen van het leeven afhangt, waarom het by de Geneeskundigen wel eens genoemd wordt, vita. thefaurus, de Schat des leevens. Daar van daan is het, dat Bloed vergieten zo veel zegge, als iemand van het leeven berooven, Genef. IX: 6. Op bloed loeren, zegt, op iemands leeven toeleggen, Spr. I: ir. Doodflagen heeten Blocdjlortingen, Pf. IX: 13. En om dat men, door den doodflag , zich-zelven ftraffchuldig maakt aan zyn leeven, zo wordt de daar door veroorzaakte ftrafwaerdigheid Bloedfchuld genoemd , Deut. XIX: 10. En , behalven het Dood/laan , koomen ook nog andere grove, en hoogstftrafwaerdige zonden voor onder de benaaminge van Bloedfchulden, Hof. IV: 2. 03) Minder Eigenlyk, CNtf) zegt Bloed wel eens zo veel, als het Zaad, het geflacht, waar uit men gefprooten is. Zo zegt Paulus, dat Godt geheel het menschlyk geflacht uit dénen Bloede gemaakt heeft, dat is, van éénen eerften Vader, Adam, doen voortkoomen, LIand. XVII: 2.6. C33) Bloedflorting beteekent wel eens eene bloedige Offerhande, als wanneer Paulus zegt: Zonder Bloedftortinge gefchiedt ''er geene vergeeving, Hebr. IX: sa. En om dat Jefus dood een Of er dood is geweest, zo wordt ook dikwils van zyn bloed gefproken , als door 't welk wy hebben de vergeeving der misdaaden, Ephef. I: 7. Ook als van het Bloed des Verbonds, het Bloed des Testaments, het Bloed der befprenginge, welke fpreekwyzen in het vervolg nog wel zullen voorkoomen. Q) Meer Oneigenlyk noemden de Heidenen den Wyn , te weeten, den Rooden, het Bloed der aarde, alleen maar om de kleur, gelyk zy den Alsfem , om zyne bitterheid, noemden, Felterm, de Gal der aarde. Evenwel leest men ook in den Bybel van Druivenbloed, Genef. XLIX: 11 , Deut. XXXII: 14.
BLOEDS (Daar is een femme des) van uwen Broeder , dat tot my roept van den Aardbodem, Genef. IV: 10. CN) 't Zal niemand in den zin kunnen koomen, dit eigenlyk te verftaan: Liet Bloed heeft gee¬
nen mond, keel r of ftem, om te kunnen roepen. Wat wil Godt dan zeggen, met zo te fpreeken? CNN) Kaïn had, op een norlchen en onè'erbiedigen toon , de bekentenis van zyn grouwelbedryf zoeken te ontleggen: Ben ik, was zyn antwoord geweest, toen Godt hem vroeg: Waar is uw Broeder? Ben ik myns Broeders Hoeder?' vs. 9. 't Zal dan zo veel zyn, als hadde Godt gezegd: „ Meent gy uwe Ondaad „ voor my te ontveinzen ? Ik weet, Ik „ weet zeer wel, wat gy gedaan hebt. Ik „ weet zelfs de plaatfe wel, waar gy het „ gedaan hebt.. Ik weet het zo zeeker, „ als of het geroep van uws Broeders bloed „ tot my ware opgeklommen tot in den „ Heemel." C23) Ook om hem op het. hart te drukken het zwaare, het gruwelyke van zyne ondaad, dat die niet ongeftraft konde gelaaten worden. Dat het niet anders was, dan of het bloed van zy* nen Broeder zich beriep op Godts Opperrichterlyke rechtvaerdigheid, en 'er aanhoudend op aandrong, om het te wreeken. Eveneens, als men leest van de Zie. len onder het Altaar, dat zy riepen met eene groote ftemme : Hoe lange, Gy Heilige en Rechtvaerdige Heerfcher, oordeelt en wreekt Gy ons bloed niet van de geenen, die op de Aarde woonen ? Openb. VI: 9, 10. Zo wordt aan zulke grove zonden, die Godt niet ongeftraft wil laaten, wel meereen geroep toegefchreeven. Het geroep van. Sodom , en Gomorra was groot geworden, Genef. XVIII: ao. En zo zegt Jakobus,. Cap. V: 4, tot de ryke Kneevelaars, die den loon hunner Werklieden hadden verkort, dat derzelver gefchrei was gekoomentot in de ooren van den Heere Zebaoth. (3) Men kan aanmerken, dat in den Grondtekst het woord >D'7 in 't meervouwdige
voorkomt, Bloeden, en dat zal, naar het taaleigen der Hebreen, kunnen aanduiden het zeer grouwelyke der gepleegde Ondaad, als gepleegd: CO Uit loutere Nydigheid; (2) gepaard met afkeuringe van Godts oordeel, die getoond had een welgevallen te hebben aan Abels offerhande. C.3) Misfchien vtrraadelyk. C4)Aan eenen Broeder. C5) Tot groote bedroevinge van zyne Ouders, en (6) toen 'er nog zo weinige menfchen waren „waarom, het leeven
van;



BLOED.
van éénen mensch zo veel te dierbaarèr was: Zo dat in den perfoon van Abel zo veele anderen vermoord wierden, als uit zvne lendenen zouden hebben kunnen voortkoomen. Mooglyk is dit mede een •reede, waarom van Bloeden gelproken wordt. En dan zou men daar mede kunnen vergelyken 't geen Godt gezegd hadde , dat Hy had gezien bet bloed van Naboth, en het bloed zyner Zoonen, 2 Kon. IX: 26. Al hoewel men i Kon. XXI: 13. niet leest, dat iemand meer, dan Naboth, zv gefteenigd geworden.
BLOED (Ik zal ww) (het bloed) uwer zielen eifchen, van de hand aller gedierte zal ik het eifchen : Ook van de hand des menfchen, van de hand eenes iegelyken zynes broeders zal ik dé ziele des menfchen eifchen, Genef. IX: 5. De Aarde was ontvolkt geworden door den Zondvloed, ze moest nu wederom bevolkt worden door Noachs Zoonen:Die moesten, door Godts vruchtbaar-maakenden zeegen, zich vermenigvuldigen, en de Aarde vervullen, vs. 1. üy die geleegenheid wilde Godt zorg draa^ gen voor het dierbaar leeven van de menfchen , aangezien het verlies van eenen enkelen mensch zeer nadeelig was aan het zo noodig, en fpoedig vermenigvuldigen van het menschlyk gedacht. Maar m Kaïn was gezien , waar toe de Nyd , 111 JLamech, waar toe oploopenheid en wraakzugt den mensch vervoeren kan. Om zulke Moorderyen te voorkoomen, heeit Godt die niet Ilegts willen verbieden, maar ook 'er een voorbeeldige ftraffe op willen ftellen , tot verwekkinge van affchrik. Eerst van eene ftraffe voor de Beesten, die eenen mensch mogten gedood hebben; en dan van de Menfchen, die zo iets mogten gedaan hebben. (N) Ten aanzien van de Dieren , verklaart Godt, dat Hy van die eifchen zoude het bloed van der Menfchen zielen, dat is van hunne Perfoonen, of van hun leeven. Men denke om Leeuwen, Beeren, Wolven, en foortgelyke verfcheurende Dieren, kwaardaartige Honden , ftootige Osfcn , waar van naderhand een byzondere Wet gegeeven is, Exod. XXI: 28. Als Godt zegt, dat hy van die het door hen vergooten bloed zoude eifchen, zo geeft Hy te kennen, dat Hy dat in hun wilde geftraft hebben, door
BLOED. 58?
jfè te dooden: De wilde Dieren, als men 'er geleegenheid toe had ; de Huisdieren , die men in zyne magt heeft, zonder uitftel, of zonder die te verfchoonen. Dc Galliërs meenden in alle ftilte het Kapilool te Rome te beklimmen, en de daar in zynde bezetting te verrasfen. 't Zoude hun ook gelukt zyn , waren de daar binnen zynde Ganzen niet waakzaamer geweest, dan de Honden. Die hadden gerugt gemaakt, en om die reede werden de Ganzen in groote eere gehouden : Maar deHonden hadden geflaapen, en niet gebatt. Hadden zy die Honden gedood, men zou dat niet onbillyk geoordeeld hebben. Maar 't was reedelooze wreedheid , dat zy jaarlyks, ter gedachtenisfe daar van, eenen Hond aan eenen Vlierboom ophingen, en dus in een Dier ftrafteii de onagtzaamheid, niet door hem, maar door zyn foortgelyken, lang te vooren gepleegd. Maar wat zal men nu zeggen , daar Godt het dooden van eenen Mensch wil geftraft hebben in een reedeloos Dier, 't welk flegts zyn natuur volgt, 't welk geen verbod daar tegen ontvangen heeft, en ook voor het ontvangen 'er van niet vatbaar is ? Men kan het daarom niet aanmerken, als eene eigenlyk gezegde Straffe voor zo een Dier. Men kan evenwel Godts verbod, door meer dan eene reede, billyken. Als, om, door het dooden van zulke dieren, voor te koomen , dat zy, door den bloedfmaak nog meer verwilderd, in 't vervolg niet nog andere menfchen ook van het leeven beroofden —. Om dc Eigenaars 'er van , zo het Huisdieren waren, te ftraffen door het verlies van zulke Dieren, om dat zy ze niet genoeg getemd , of opgeflooten gehouden hadden —. Om te toonen, hoe edel een Schepfel de Mensch in Godts oogen is, en dus, om de Menfchen te meer af te fchrikken van zo een moorddaadig bedryf, als waar van Godt zo een afgryzeu heeft, dat Lly het zelfs in de reedelooze Dieren niet ongemerkt wilde gelaaten hebben, 't Was , vermoedelyk, ook, om die reede, dat Drako, de ftrenge Wetgeever der Atheners, wilde, dat zelfs leevenlooze dingen, by voorbeeld Houten , Steenen , Yzer , &c. waar door iemand was gedood geworden, tot over de grenEcee a £cn



588 E- L O' E Dl
zen zouden uitgeworpen worden. Zó werd ook bet Standbeeld, ter eere van den beroemden Vuistvegter Thedgenes opgericht, veroordeeld, om in de Zee geworpen te worden, om dat iemand, door het omvallen'er van, 'er ondër was dood gebleeven. Zie Bochart, Hieroz. P. I. L. II. C. 40. p,.. m. 389. Wilde Godt het Bloed' eifchen van de Dieren: (3) Nog.zo veel te meer van de Menfchen. Daar :van zegt Hy: Ook zal ik de ziele des menfchen eifchen •van de hand des menfchen, van de hand ee~ nes iegelyken zynes Broeders. Dit laatfte voegt Godt 'er by, 't zy, om het grouwelyke van zo. eene ondaad te meer aan den dag te leggen, als door eenen Geilachtgenoot gepleegd aan zynen Geflachtgenoot, zy nen. Broeder , die. met hem uit eenen bloede, denzelfden Stamvader, is voortgekoomen: 't.Zy , om aan te duiden, dat de Doodflager niet mogt verfchoond blyven, offchoon hy de Ouders, of naaste Bloedverwandten van den ter neêrgellaagenen had weeten te bevreedigen. De algemeenerust en veiligheid in de onderlinge Aiamenleevinge maakt het noodzaaklyk, dat zo eene geweldaadigheid geftraft worde, en wel , naar het hoogst billyk recht van wedervergeldinge. ■ Daarom liet Hy 'er vs. 6. aanftonds op volgen: Wie des menfchen bloed 'vergiet, zyn bloed zal -wederom vergoten, zoorden door den Mensch; naamelyk, zo eenen, die, van Godts wegen, daar toe is berechtigd verT klaarde Kaïn zelfwas van de billykheid 'er van zo overtuigd, dat hy zeide: 't Zal gefchieden , dat al, die my vindt , my, zal doodflaan , Genef. .IV: 14. Zo oordeelde 'er Rhadamanlus ook over , wiens zeggen genoegzaam overéénkomt met dat van Se. neka, den Vader: Jufllsfima patiendivice -, quod quisque alieno excogitavit fiupplicio , excipit (vei expiat) fuo.. "Er is geene ftraffe zo rechtvaerdig, dan,dat iemand het kwaad, dat hy eenen anderen heeft toegebragt, boete door het lyden van hetzelfde kwaad.
BLOED te eeten was den Israëliten verbooden , om dat Godt het' gegeeven had op het Altaar, Levit. XVli: n, 12. Het vleesch te eeten met zyne ziele, dat ir, zyn bloed, was reeds verbooden Genef. IX: 4. Men zie daar van in het IX. D. p. 433. En wat den Tekst Levit, XVII: 11. bc-
B. L. O E, Ds,
treft , die is ook aldaar verhandeld,.. 351 —. En men zal in beide die plaatfen kunnen vinden , wat de reede van dat verbod hebbe kunnen zyn.. Behalven de Moreelé en Ceremonlëele reede, brengt deHeer Nieuwlandnog eene Phyffcke by, in zyne Letterk. Verluft. D. II. p. 315. „ De-. „ wyl, zo fchryft hy, zulk een drank ,
of fpys,waar in de leevens-geesten der „ dieren zyn opgewonden, de menfchen „ wreed en bloeddorftig maakte , welke „ reede ook aangehaald is door Jufiinus„ Martyr, Qucefi. ad Orthod. p. 491. Op. „ dat Godt ons zoude affcheiden van de „ wreedheid der Dieren , .om dat die, met ,, het verfcheuren van het vleesch, ook het „ bloed der opgevrectene dieren fturpen. En ,, by Nachmanides in Hottingeri Leg. Hebr. „ Lege 148. p. 200 , 201. Om dat dat „ geene, ,t welkgegeelen wordt, overgaat „ tot in bet ligchaam van den eet er , dus^ „ als een mensch bloed eet, zo ontflaat 'er „ dikheid, en logheid in de ziele dés men„ fchen ; want zyne ziel.wordt log als dè „ ziel der beesten ; nu voegt het niet, dat ,, de eene ziel de andere ziel op-eet. Doe 'er „ ook by Joh. Clericus, Comm. in Genef. „ IX: 4. Hierom is het bloed drinken, bi. „ bere asfiratum, in het Verbond maaken,. „ alleen eigen aan de aloude wreedeScy„ then, die zich eenig bloed uitkunne ar„ menmtt het zwaerd aftapten, en, met „. water vermengd, tot onderlinge hand„ having dronken. Men begreep dus , „ dat 'er als eene ZIELS- VERMEN. „ GING onderling gefchiedde.
BLOED (Uw) zy. op uwen kóp : PVant uw mond heeft tegen u getuigd, zeggende: ' Ik hebbe den Gezalfden des HEEREN ge* dood, 2 Sam. h 16. Zó fprak David tot den Amalekiét, die hem de tyding gebragt hadde van Sauls omkoomen, toen hy bevel gaf, om- hem te dooden: En met dus te fpreeken, wildé hyzyn gegeeven bevel rechtvaerdigen , en te gelyk dien Boodfchapper doen verftaan, wat de oorzaak; was van een voor hem zo onverwacht, en hard vonnis. Saul'was geflaagen door de Philifiynen.. Hy. wilde zyne Nederlaag niet overleeven , en , daar zyn Wapendraager geweigerd hadde , hem te dooden, was hy zeifin zyn Zwaerd gevallen, 1 Sam. XXXI: 4, Maar deeze Amalekiet •■
meen-



B L o E d;
meende Booden - brood , gelyk men" het noemt, te zullen verdienen, met aan David te boodfehappen, dat Saul dood was; dat hy daar door verlost was van eenen onverzoenbaaren Vyand, diehem zo bloedig had vervolgd, en ook nu zo aanftonds het Koningryk zou kunnen in bezit neemen, waarom hyheni ook de kroon bragt, welke Saul op zyn hoofd hadde gehad: En, om zich te meer verdienftelyk te maaken by David, zeide hy, dat hy zelf het was, die Saul gedood hadde, vs. n—14. Dit laatfte was een leugen : Maar gelyk Salomo eens zeide: De bedrieger zal zynen jagtvang niet braaden, zö was het ook met deezen Man. David riep 'er eenen, doch niet zynen Schatbewaarder , om dien Boodfchapper te beloonen ; maar eenen zyner jongens, dat is , zyner Krygsknegten, zeggende: Treed toe, val op hem aan, en dood hem. (tf) Handelde David hier in niet met te groote overhaastinge ? Ik zou zeggen ja : Indien de Amalekiet de zaak verhaald hadde, zo als ze gebeurd was, dat Saul zeifin zyn Zwaerd gevallen was, en dat, vervolgens , zyn Wapendraager ook zich-zelven het leeven benomen hadde, zo zou David in het vermoeden hebben kunnen vallen , of hy niet wel zelf de Moordenaar van Saul'mogt geweest zyn: Te meer, daar hy zeide, een Amalekiter te zyn, die dat zou kunnen gedaan hebben, om het kwaad te wreeken, 't welk Saul den Amalekiten had aangedaan. Dan zoude 'er een nader onderzoek hebben moeten gedaan Worden. Maar nu was dat niet noodig, nu hy zeide, het zelf gedaan te hebben , waarom David ook tot hem zeide: Uw mond, uwe eigene Belydenis, heefttegen ugetuigd. (3) Een andere Vraag is: Was het-wel naar recht en wet, dat David hem deed dooden ? (NN) Al ware het al eens niet te vereffenen met het ftriktfte recht, zou men het evenwel kunnen verfchoonen , dat David dat had moeten doen, om zyner eere, en goeden naams wille. Elk wist, hoe wreedaartig David door Saul was vervolgd; ook, dat hy, na Sauls dood, Koning zou moeten worden: Had hy nu den Amalekiet beloond voor het brengen van die boodfehap; ja 1 had hy hem flegts ongeftraft laaten heenen gaan, het zou byna niet hebben kunnen misfen,. of hy. zou. iu het kwaade vermoe-
bloed. 589
den gevallen zyn,dat hy den Amalekiet"et toe hadde omgekogt, om zich van zo eenen Vyand te ontdoen, en te eerder den throon te beklimmen. Om dat voor te koomen, en zynen goeden naam te bewaaren, was het noodig, dat hy dien man deed dooden. Maar het is niet noodig , dat men.reedenen uitdenke tot verfchooninge. (33) Men kan zeggen , dat het vonnis van David rechtvaerdig was.^ Die zich-zelven van het leeven berooft, is ftrafwaerdig voor Godt, om dat hy zich een magt aanmaatigt over iets, dat het zyne niet is , zyn Leeven, 't welk hem van Godt gegeeven is, om het te befteeden tot, en te bewaaren in zynen dienst, en is ook van ouds ftrafwaerdig geagt by veele Volken, door hem fmaadheid aan tc doen na zynen dood. Volgens Arijloteles was men over het algemeen van dat begrip. H. de Groot, in zyn voortreffelyk Boek de Jure B. et P. L. II. C. 19. §. 5. p. m. 479 — , geeft 'er eenige voorbeelden van op. Volgens Jofephus, J. Oorl. B. IIL C. 25, en Ëgefippus, Q. III. G. 17, liet men by de Jooden het Lyk van den Zelfsmoorder, in zynen veragtelyken ftaat onbegraaven liggen, ten minften tot aan Zonnen- ondergang ; fomtyds fneed men het ook de rechterhand af. G. W. Alberti teekent aan in zyne Brieven —van Groot firittanie,D. I. p. 65, dat men in Engeland den Zelfs-moorder begraaft op eenen Kruisweg met een ftok , geflaagen door het hart. Is nu . de Zelfsmoord ftrafwaerdig te agten, dan zal ook ftrafwaerdig. zyn te agten , althans hy , die den Zelfsmoord niet belet, zoveel hem mooglyk is, nog meer ftrafwaerdig, zo wel by de Menfchen, als by Godt, die den Zelfs» moorder 'er zyne hand toe leent. Hy heeft Menfchenbloed vergooten , en valt dus onder de Wet: Wie menfchenbloed vergiet, zyn bloed zal wederom vergoten worden. Volgens die Wet was het Doodvonnis van David rechtvaerdig: Te meer, om dat deeze Man , naar zyne eigene verklaaring, wel geweeten had, wien hy gedood hadde. Niet een gemeenen Perfoon ; maar den Gezalfden des HEEREN. Daar nu David het in zich-zelven had aangemerkt als ftrafwaerdig, indien hy aan Saul zyne handen geflaagen had, toen deszelven leeven een en andermaal in zyne magt was,, Eeee 3 om



59o B L O E D.
om dat die de Gezalfden des HEEREN was, zo konde hy die daad van den Amalekiet ook niet anders aanmerken, dan als ftraf- en des doods-waerdig. Dat Saul 'er hem, naar zyn voorgeeven, vs. 6—9, toe verzocht hadde, konde hem niet verfchoonen: Want, gelyk Saul geen recht hadde gehad, om het hem te gebieden , naardien hy een Vreemdeling was, zo was zyn verzoek ook een ongeöorlofd verzoek, vermits het Itrekte, om aan hem iets te doen , 't welk hy zelf niet zou hebben kunnen verrichten, zonder zich zwaar te bezondigen , en 't welk de andere niet konde volbrengen, zonder zich een Bloedfchuld op den hals te laaden, \ welk hy daarom had moeten weigeren.
BLOEDS (Aan den Man des) en des bedrogs heeft de HEERE eenen grouwel, Pf. V: 7b. CS) 't Gaat niet altyd door, dat de Bloeddorftige en Wreed aartige Man ook een Bedrieger zy. Tyrotnnen, die zich niet ontzien , onfehüldig bloed te vergieten, verbergen zich zo zeer niet agter het bedrog, maar bedienen zich van het geweld, 't welk zy in handen hebben. Even zo gaat het ook niet door , dat de Man des bedrogs altoos zy een Man des bloeds. Het is menigen Bedrieger meer te doen om iemands goed, dan om zyn bloed. Menig een ontziet zich niet, kaf te verkoopen voor koorn, en met bedrieglyke jchaalen en weegfteenen te handelen, maar het komt in hem niet op, om hem, dien hy op die wyze bedriegt, ook van het Leeven te willen berooven. Maar , wanneer Bloed en Bedrog voorkoomen, als veréénigd in denzelfden Man, zo als hier, en ook Pf. LV: 24, zo denke ik , dat wy 'er zo eenen door moeten verdaan , die te gelyk een Man des Bloeds is, en des Bedrogs; die met eenen toeleg op iemands bloed en leeven tot hem nadert, doch onder fchyn van vriendfehap , op dat zo een buiten ergwaan blyve, hem niet ontvlugte, of zich in ftaat van tegenweêr ftelle. Liet is zulk een, als David ons befchryft Pf. LV: 22. Zyn mond is gladder, dan boter; maar kryg is in zyn harte: Zyne woorden zyn zagter, dan olie; maar het zyn bloote zwaerden. Hy draagt baat in zyn harte, maar gelaat zich vreemd met zyne lippen. Als hy met zyne ftemme vleit , zyn 'er zeeven grouwelen in gyn harte, Spr. XXVI: 24, 25. Voeg 'er
B L O E D,
by Jerem. IX: 8. Men denke aan Jodb. De Man des bedrogs nadert tot Abner en Amafa, onder fchyn van Vriendfehap, toen hy zyn kans fchoon zag, wierd hy ook de Man des bloeds, en doodde ze beiden, 2 Sam. IIL 27. en XX: 9, 10. Men voege'er Abzalom by: De Man des bedrogs laat niet af, van Amnon, zynen broeder, tot zyn Feestmaal te noodigen; maar toen Amnon vrolyk was by den wyn, liet de Man des bloeds hem doodflaan door zyne Jongens , 2 Sam. XIII: 26—29. Van zo eenen Man, (2) heeft de HEERE eenen grouwel. CXN) Het hier voorkoomend Grondwoorden, wanneer het van fpyze
gebruikt wordt, duidt aan een uiterfte walging, Pf. CVII: 18. Wordt het van eenen Mensch gebruikt, dan duidt het eene zo groote afkeerigheid aan, dat men zich verre van hem wech maakt, als van zo eenen, die van top tot teen vol is van vuile en (tinkende zweeren en etterbuilen, om door hem niet mede befmet te worden ; vooral, als men zich verbeeldt, dat zo eene plaage de ftraffe zy van zyne boosheid , als wanneer men, in plaatfe van medelyden , met verontwaerdiging omtrent zulk eenen is aangedaan. Dit moest Job ondervinden, en deed hem klaagen: Alle menfchen mynes heimelyken raads hebben eenen grouwel aan my. Zy hebben eenen groutvel aan my , zy maaken zich verre van my.; ja onthouden het fpeekfel niet van myn aangezigt, Job XIX: 19. XXX: 10. Een woord derhalven, waar mede de Pfalmlst heeft willen te kennen geeven, dat zo een Man een zo affchuwlyk wangedrogt is in Godts oogen , dat Hy, om zo te fpreeken, aan hem niet kan denken zonder een gevoel van afgryzinge , en zonder een voorneemen. van hem dat te doen ondervinden. C33)De reede, waarom Godt aan dien Man zo eenen grouwel heeft, is niet verre te zoeken. Die laat zich gemaklyk afleiden uit de beteekenisfe, welke de naam fiVT, HEERE, hier voorkoomende, in zich opfluit. C«) Zo groot een welgevallen Godt heeft aan zyne Volmaaktheeden, en aan de geenen, die zich die ter navolginge voorftellen , een even zo groot afgryzen moet Lly hebben aan die geenen, die zich daar aan geheel ongelykvormig gedraagen. Toen Godt zynen



BLOED*
neff naam van HEERE uitriep, ten aanhooren van Mofes, verklaarde Hy, daHy .«root was van weldaadigheid en waarheid, Exod. XXXIV: 6. («*) Godt is dan een weldaadig Godt. Hy heeft de Menfchen lief. Hyfchenkt hun het leeven; behalven het leeven bewyst Hy weldaadigheid aan hun , zyn opzigt bewaart hunnen geest. Hoe kan het dan anders zyn, of Hy moete eenen grouwel hebben aan den Wreedaart, aan den Man des bloeds, die , in plaatfe van Godt na te volgen , een Navolger wordt van den by Godt en Menfchen zo zeer gevloekten Duivel, want die is een Wraakgierige, en een Menfchenmoorder van den beginne aan?(W) Gudt is een Godt van Waarheid. Hy heeft lust tot PVaarheid m het binnenfte ; zyn welgevallen is aan den Man, die oprecht wandelt, en met zyn harte de waarheid fpreekt. Hoe kan het dan anders zyn , ot Hy moete eenen grouwel hebben aan den Man des bedrogs, die , in plaatfe van Hem na te volgen , een Navolger wordt van den gevloekten Duivel, dien Vader der leugenen en Aarts-bedrieger, die Eva heeft bedroogen door arglistigheid? De Valfche tong, en de handen , die onfehüldig bloed vergieten zyn mede onder die zes, of zeeven dingen, die de HEERE haat, en zyne ziele tot eenen grouwel zyn, Spr. VI: ió, 17. Welk een afgryzen moete Hy dan niet hebben aan zo eenen, die beide die boosheeden in zich veréénigt; die onder den bedriegelyken mantel van fchyn-vriendfehap den gefcherpten dolk verborgen houdt, waar mede hy zynen Medemensen het hart doorftoot ? (?) De beteekenis van dien naam brengt ook mede , dat Godt den Schuldigen niet zal onfehüldig houden. Zyne Rechtvaerdigheid eischt dan ook, dat Hy dien Man , ten blyke van zynen grouwel aan hem , en aan zyne Ondaaden , de vergeldinge zyner handen doe geworden. (»*) Dikwils nog in dit leeven. David zegt van den Man des bloeds, en des bedrogs, dat hy zyne dagen niet ter helfte zal brengen , Pf. LV: 24, dat is, de dagen, die Hem, naar der menfchen oogenfehyn, nog te leeven overig waren, zullen afgefneeden worden door een' geweldigen dood. Men zie het in Jodb, door David ontzien en verfchoond , maar, naar het bevel van den ftervenden David, door Salomo geftraft, i Kon. II: 5,, 6. Vergel. vs. 28—34. Men
BLOED. 591
zie het ook in Abzalom. Hoe zeer David wenschte , dat hy mogt verfchoond blyven, zeggende tot Jodb:Handeld my zagtkens met den Jongeling, evenwel werd hy door Jodb met drie pylen door/loken, 2 Sam. XVIII: 5, 14. En al is het, dat het oor, deel fchynt te fluimeren, terwyle hy leeft, (0fi) Godts rechtvaerdige wraak zal hy evenwel niet ontgaan na dit leeven, want het deel van de Doodflagers en Leugenaars zal zyn in den poel, die brandt van Vuur en Sulpher, "t welk is de tweede dood, Openb. XXI: 8. XXII: 15.
BLOED ? (Wat gewin is "er in myn) in myn nederdaalen tot de gfoeve ? Pf. XXX: io». Men kan uit deeze woorden ligtelyk opmaaken, dat die zyn aan te merken als een pleitreede van David, dat hy mogt bewaard blyven voor een' Moedigen, voor een geweldigen Dood , die hem oogenfchynlyk fcheen befchooreu te zyn. In het X. D. 1. St. p. 132 — , onder den tytel van WANKELEN , daar het 7 en 8. vs. verklaard is, zalmen kunnen leezen, by welk eene Geleegenheid, en met hoe een Oogmerk, deezen Pfalm, naar myn inzien , gedicht zy. Waar uit men ook zal kunnen opmaaken, dat hy dus , om het behouden van zyn leeven , gepleit hebbe, toen hy , door Abzalom verjaagd uit Jeruzalem , zyne Ryksftad , nog gewapender-hand vervolgd werd tot over de Jordaan. Ware hy Abzalom in handen gevallen , het ware niet alleen te doen geweest om zyne kroon , maar ook om zyn bloed en leeven. 00 In zyn Noodgebed, had hy zich dan ook van deeze Pleitreede bediend : Wat gewin is ''er in myn bloed—. Voor wie zal het een gewin kunnen zyn ? Alleen voor Aterlingen , die niet de minfte vreeze Godts voor hunne oogen hebben, die van alle gevoelens van menschlykheid in 't geheel ontaart zyn. Die zullen dan hunne verdoemelyke oogmerken bereikt hebben: Die alleen en geene anderen zullen dan met hunne voeten plasfen in myn bloed, en juichen: Hy, die nederligt, zal niet weder opflaan. Wat gewin zal "er zyn in myn bloed? Wat gewin voor uw Volk , aan het welk Gy my tot eenen Voorganger hebt gegeeven? Zal het voor hetzelve een gewin zyn, als het zo eenen Booswigt zal hebben tot zynen Koning: Zo eenen, die zynen Broer der verraaderlyk deed vermoorden ; zo
ee-



592 B L O E D. i
eenen , die langs het bebloede 'Lyk van zynen Vader den Ryksthroon zoekt te be-klimmen? Wat gewin zal het voor u zyn? Zal ik dan nog wel langer uwen Lof zingen , en doen opzingen in de Gemeente uwer Gunstgenooten? Wel meer kunnen byéén brengen de Schatten en Bouwftoffen, die mynen Zoone Salomo zo noodig zullen zyn, tot het bouwen van den Tempel? Heeft David dit alles in het oog gehad, dan heeft hy met recht by Godt mogen aanhouden , om het behouden van zyn leeven, gelyk Godt hem daarin ook genadelyk verhoord heeft, zo als hy dat dankbaar erkent, vs. 12, 13. (3) 'Er zyn 'er evenwel geweest onder Godts Gunstgenooten , welker Bloed tot gewin is geweest. Men denke aan Paulus. Hy voorzag zynen Marteldood, en hy verblydde 'er zich in, Philipp. II: 17. Die zou hem een gewin zyn. Hy befchouwde het fterven voor zich, als een gewin. Ontbonden te zyn, en met Christus te zyn, agtte hy voor zich het beste te zyn, Philipp. I: 21, 2.3. Een gewin ook voor de Waarheid, die 'er door bevestigd zou worden, vs. 20. Zo ook, zo wel als zyne banden , tot bevordering van het Euangelie , en tot verfterking cn meerdere aanmoediging van de Broederen, vs- jo—14, Zo heeft men ook in volgende tyden dikwils gezegd, en ook gezien, dat het bloed der Martelaarcn was het Zaad der Kerke. Maar dat was in David het geval niet. De eere van Godt, de bevestiging van de Waarheid, eischteü zyn bloed niet; maar 't was helfche Staats- en Heerschzugt, die 'er na dorstte.
BLOEDE:QIk zeide tot uin uwen) Leeft. Ja! Ik zeide tot u in uwen bloede : Leeft 1 Ezech. XVI: 6b. Zo had Godt tot Israël gezegd, want dat was het Volk, 't welk de Propheet, onder benaaminge van zyne Hoofdftad, Jeruzalem, moest aanfpreeken. en zyne grouwelen bekend maaken,vs. 2, en ■om het onverantwoordelyke en 't hoogst ftrafwaerdige 'er van te meer te doen door fteeken, moest hy het ook onder het 00} brengen, hoe veele, en hoe groote wel -daaden Hy aan hetzelve gefchonken had Een der eerfte was, dat Hy tot hetzelvi gezegd hadde: Leeft —. De Tyd, wannee ;Godt dat gezegd hadde, was geweest te: dage zyner geboorte, vs. 4. Niet, toen ell Israëliet, hoofd, voor hoofd , gebooreJ
2 L O E DY
wierd; maar toen geheel Israël, als eeiï Volk, gebooren wierd; toen dc Kinderen van Vader Jakob, die, Ilegts als een groot Huisgezin , in Egypte gekoomen waren, zich dermaaten vermenigvuldigd hadden, dat zy tot een zeer talryk Volk geworden waren, 't welk inzonderheid gefchied is na den dood van Jofeph , Exod. I: 7. Toen de tyd der Belofte , welke Godt aan Abraham gezwooren had, naakte , Hand. VII: 17. ïn dien tyd was Israël geweest als een versch gebooren Kind, daar héén geworpen op het vlakke veld, en Vertrecden in zynen bloede , vs. 4, 5, 6. In dien deerniswaerdigen ftaat, in welken geen oog medelyden met hun had, had Godt zyne liefde jegens hen bevestigd, even als de barmhartige Samaritaan zich ontfermde over den door de moordenaars zo deerlyk mishandelden mensch, Luk. X: 33—35. Of, gelyk een medelydend Reiziger , die voorby gaat, zich ontfermt over een Kind, 't welk, zo naakt en onrein , als het ter Waereld gekoomen is , aan den weg te Vondeling gelegd is. Even zo had Godt zich over dat zo elendig, cn van alle menschlyke hulpe verlaatenVolk ontfermd, zeggende : Leeft. (X) De Vraag is nu , wat wy te verftaan hebben, door zyn Bloed, of, volgens den Grondtekst, Bloeden , waar in het vertreeden lag ? (XX) Vooreerst het Bloed der zondige onreinheid. Deels van de aangeboorene verdorvenheid: Want zy waren ook Kinderen des toorns van natuure , gelyk alle andere menfchen , in zonden ontvangen, en in ongerechtigheid gebooren. Deels , van hun eigen bedreeven onrecht; want in Egypte waren zy wederfpannig geweest, en hadden niet willen verlaaten de Drekgoden van Egypte , Ezech. XX: 8. (33) Een tweede, het Bloed der verdrukkinge, 't welk hun door Pharao ais uitgeperst was , die de nieuwgebooren , Knegtkens liet ombrengen, en de Ouden
• onmenfchelyk voortzweepen tot eenen
- meer dan flaaffchen arbeid. Dat dit 'er ; ook onder te verftaan zy, blykt, om dat
- 'er tweemaal gezegd wordt, in uwen bloe. de; vooral, om dat 'er gezegd wordt, dat : zy vertreeden zoaren in hunnen bloede.-(2)
• Dus kan men ook begrypen, waarom Godt t hen tweemaal had toegeroepen: Leeft 1 : Leeft! (NX) Vooreerst: Leeft, niet te1 genftaande het Bloed uwer zondige onreinheid



BLOED.
BLOED.
593-
dieid, want Ik zal u my afzonderen , en aanneemen tot een Heilig Folk , en Priesterlik Koningryk, en u bekend maaken den we« van myne geboden, door welken te bewandelen gy zult kunnen leeven: Gy, en uw Zaad. (33) Ten anderen: Leeft in .het bloed uwer verdrukkinge. Want, ten fpyte van Pbarads helfchen trots, woede, en geduchte Overmagt, zal_ Ik u verlosfen, en opvoeren na Kanadn, om daar, als een Vry en onafhanglyk Volk te leeven, zo als Ik aan uwe Vaderen beloofd hebbe. Zo dat dit gantfche Vertoog moet dienen, om Israël te overtuigen van zynen, zo wel verdorvenen, als hoogstëlendigen oorfprong; en daar-en-tegen, van de grootheid van Godts ontfermende genade , die zich hunner had aangenomen: Niet, om eenige reede van hunne voortreffelykheid boven andere Volken; maar, om dat Hy een welbehaagen in hun had, en op dat Hy den eed hielde, welken Hy hunnen Vaderen gezwooren had, Deut. VII: 6 , 7, 8.
BLOED (Om dat gy het) niet hebt gehaat, zal het bloed u ook vervolgen, Ezech. XXXV: 6b. Zo dreigt de Godtfpraak aan die van het gebergte te Seïr, vs. 2, dat zyn de Edomiten, ook wel Idumeërs genoemd. (X) De Edomiten waren Afflammelingen van Efau , de Israëliten van Jakob , de Tweeling-Broeder van Efau; dus Volken, in den bloede aan malkanderen vermaagfehapt. Maar, gelyk Efau zynen Broeder Jakob haatte, zo hebben ook de Edomiten den Israëliten eenen onverzoenbaaren haat toegedraagen. Het is ten hunnen opzigte, dat 'er gezegd wordt, dat zy het bloed niet hebben gehaat: Eene fpreekwyze, welke, by tegenöverftellinge, te kennen geeft, dat zy het bloed der Israë. Uien, by alle geleegenheeden , gezocht, en aan het vergieten van hetzelve eenen lust gehad hebben. (XX) De bloedige Oorlogen, tusfchen die beiden gevoerd, zyn daar van de fpreekende bewyzen. Men zou 'er uit de Llistorifche gedenkfchriften van het Oude Testament een geheel register van kunnen opmaaken. Men zie daar van onder den tytel van EDOMITEN, in des IL D. 2. St. p. 13—. (33) Maar, naar het Oordeel van eenen doorkundigen Uitlegger,wordt hier voornaamelyk gezien op het geweld, door hen
I. Deel.. H. Stuk. .
den Jooden gegund , en toegebragt, ten tyde van de verwoestinge van Jeruzalem door de Chaldeën. Uit lJf. CXXXVII: 7. blykt, dat zy de Chaldeën 'er toe hebben opgehitst, hen toeroepende : Ontbloot ze, ontbloot ze tot de fondementen toe. UitKlaagl. IV: ai, dat zy, in plaatfe van medelyden , zich over de elenden der Jooden verblydhebben. Uit het IIL B. van Ezra, Cap. IV: 41, dat zy mede den Tempel verbrand hebben. Uit de Aanteekeninge van Obadja, dat zy mede ter poorten ingedrongen zyn , om te rooven en te dooden, en, 't geen nog eenen meerderen bloeddorst aanduidt, dat zy zich op de kruiswegen gefteld hebben, om de geenen, die de handen der Chaldeën ontvlugt waren, op te vangen , om te brengen , en over te leeveren aan de Chaldeën, vs. 13, 14. Bewys genoeg, dat zy het Bloed niet gehaat, maar, integendeel, met vermaak gezien j ja! 'er toe geholpen hebben, dat der Jooden bloed vergooten wierd, als water. (3) Gelyk nu Godt het, al zeer vroeg tot een Wet gemaakt had: Wie des menfchen bloed vergiet, zyn bloed zal door den mensch vergooten worden , Genef. IX: 6 , zo dreigt Godt hier ook , dat het Bloed hen zou vervolgen, 't Welk te kennen geeft, dat Godt het zwaerd der bloedwraake zoude beltellen in de handen van magtige Doodflagers (de Jooden zelve, doch in laateren tyd, zo als by de uitkomst gebleeken is,) die hen, als op den voet volgen, agterhaalen , en het vergooten bloed zouden doen wederkeeren op hunnen kop. Daar Godt het gerichte altoos ftelt naar het richtfnoer, heeft men ook meermaals gezien, dat de Bloedvergieter geftraft wordt in zyn eigen bloed. Het bloed van Abner en Amafa vervolgde Jodb tot voor het Altaar, 1 Kon. II: 29, 31. Het bloed van Naboth vervolgde Koning Achab tot in den Kryg, zelfs tot in den Vyver van Samaria, 1 Kon. XXII: 34, 37, 38. En daar Jehu 70 Zoonen van Achab had doen ombrengen, 2 Kon. X: 7, zo dreigde Godt ook, dat hy de bloedfchulden Jlzreëls zoude bezoeken aan het huis van Jehu, Hof. I: 4. Vervoerd door hunnen nooit verouderden haat, mengden zy zich mede in den Oorlog der Syrifche Koningen tegen de Jooden, maar moesten toen ook ondervinden, dat het bloed hen vervolgde. Judas de MaF fff cha*



594 BLOED»
cbabeêr beoorloogde hen in Idumeë, floeg hen met eene groote neder laage, benaaüwde ze , en kreeg al hunnen buit,, xMach. V: 3. Nog nader zag men dat, toen de Machabeër hunne fterkten overweldigde, deed dood/laan allen, die zy ontmoetten, waar by wel aoooomannen omkwamen; en nog eens even zo veelen in de twee fterke torens, waar in zy gevlugt waren, maar die ook door hem veroverd wierden, 2 Mach. X: 16,175,23. Naderhand werden zy dosr Hyrkanus ten eenenmaale te onder gebragt, en gedwongen zich te laaten bèfnyden, en denJoodfchen Godtsdienst aan te neemen, waar door zy met de Jooden tot een Volk zyn geworden zo als te zien is by Jofephus, J. Oudh. B. XIII. C. 17. Het overfchot 'er van in het gebergte Setr is allengskens zo verfmolten onder andere Volken, dat dc Edomiten hebben opgehouden, een afzonderlyk Volk te zyn, en eenen naam te hebben onder den Heemel. Meer andere, en nog al zo fterke Strafbedreigingen vindt men ook elders,- als Jef. XXXIV: 5,6, Jerem. IX: 20". XLIX: 7—12, Ezech. XXV: 11—14, Am. I: li, 12, Joel III: 19, Obadj. vs. 8, 9, 10, Mal. I: 3, 4.
BLOED (Ik zal zyn) uit zynen mond wechdoen, en zyne verfoeifelen van tusfchen zyne tanden,v Zach. IX: 7». (tf) Deeze ' woorden duiden aan de Bekeeringe der Philiftynen: (van die wordt gefproken vs. 6.) want de Godtfpraak laat 'er aanftonds op volgen: Alzo zal hy (de Philiftyn) ook onzen Godt overblyven. (XX) Veelal, onderfcheiden de Uitleggers deeze fpreekwyzen. Het Bloed in hunnen mond zou aam duiden hunne Wreedheid enOorlogszugt; hoe zy, als brullende Leeuwen, en andere verfcheurende Dieren,van tyd tot tyd. op de Israëliten aangevallen waren , er die verfcheurd hadden, waar van he' bloed nog als in hunnen mond was, en af droop van de lippen. De verfoeifelen tus fchen hunne tanden zou zien op hunne Af godery, en het eeten van het vleesch vai het Afgoden - offer. Want gelyk de Af goden meermaals een Verfoeifel genoemi worden, iKon. XI: 5, 7, 2Kon. XXIU 13, zo wordt ook het eeten van derzelve Offerhanden aangemerkt als iets, waa door men gantsch verfoeilyk wordt in d oogen yan Godt, Pf. CVI: 28. Vergel Mof. IX: 10.. Daar van te eeten,. wordt~tr
BLO E Di
Paulus aangemerkt als een eeten van de tér* fel der Duivelen, 1 Kor. X: 21. En dus zoude hier te kennen zyn gegeeven, dar die bloeddorftige Wreedaarts hennen Wolfs-aart afleggen, en iazagtmoedige Lammeren zouden veranderd worden, en voorts zich var. hunne ydele dingen, hunne Afgoden, en dc daar mede gepaard gaande verfoeifelen , bekeeren tot den Leevendigen • Godt. (33) Anderen oordeelen , dat de eerfte fpreekwyze zo wel als de tweede ziet op hunne Afgodery, om dat de Heidenen, vooral in het Oosten , niet maar alleen aten van het vleesch hunner Offerhanden; maar ook het bloed "er van dronken, 't zy alleen, het zy gemengd met wyn, waarom de Oude Kanaaniten ook gebrandteekend ftaan, als Bloedeeters, in \ Boek der Wysh. XII: 6. Zo leest men ook by Cornelius Nep. van Themifthokles, dat hy van het warme Runderbloed eenes Offers zo veel dronk,.dat hy aanftonds dood ter aarde viel. Dat Michaëlis het zo begreepen hebbe, zie ik in eene Aanteekeninge op onze woorden by Henry , in zyne Bybelverkl. Met een enkel woord is hier nog. by te voegen , dat deeze zo goede en groote verandering van dat Afgodisch Volk niet anders zou kunnen uitgewerkt worden, en dus ook zo zou moeten aangemerkt worden, als door de kragt van Godts hartveranderende genade , waarom de HEERE ook zegt, dat Hy het doen zoude: Ik zal — wechdoen —♦ (3) Wanneer heeft Godt deeze zo merkwaerdige verandering in dat Volk te wege gebragt ? Wy kunnen 'er niet veel van zeggen. Van de Gefchiedenisfe der Philiftynen heeft men weinig naricht. (KK) Dit alleen kunnen wy 'er van zeggen, met betrekkinge tot den 1 tyd des Ouden Testaments, dat men by : jofephus, J. Gefchied,B.XUL C23,leest,.
■ dat de Jooden , ten tyde van Alexander • Jannceus, hebben bezeeten veele Steden
■ van de Syriërs, Idumeërs —; Onder andere i.ook Azoth, 't welk is Asdod, en Gaza; - Steden der Philiftynen; en naardien ftraks l daar na gefproken wordt van andere Ste: den, die de Jooden verwoest hebben, om " dat de Inwoonders den Joodfchen Godtsdienst r niet hadden willen aanneemen , zo* fchynt ; men daaruit te mogen befluiten , dat de . Philiftynen dien destyds aangenomen hebl ben. (.33) Met betrekkinge tot het Nieuwe
Tes»



B L O E D.
Testament, weeten wy uit Pf.LXXXVII: 4, dat de Pbiliflynen, by het opfchryven der Volken, mede zouden gereekend worden onder de geenen, die in Ziön gebooren waren. En daar op zou men kunnen toepasfen 't geen men Hand. VIII: 40. leest van Philippus, dat hy gevonden werd te Azolen, en dat hy, het Land doorgaande, <het Euangelie verkondigde in alle Steden , tot dat hy te Ce/areë kwam.
BLOED (Zyn) koome over ons, en over wnze Kinderen, Matth. XXVII: 2.5 b. Pilatus was van Jefus onfchuld volkomen overtuigd; gaerne zoude hy Jefus losgelaaten hebben, maar hy had het zwak, van dat niet te willen, of te durven doen, als met toeftemminge van het Volk. Dan , dat was verhit, ja! dol door moordlust. Hoe meer betuiginge Pilatus deed van Jefus onfchuld, zo veel te kwaadaartiger eischten zy LIem op ter Kruisftraffe. Pilatus , ziende , dat hy niets vorderde , wilde, op zyne wyze , zyne konfciëntie ontlasten: Hy liet zich water brengen, waschte zyne handen, en riep uit, zeekerlyk niet zonder zigtbaare aandoeninge: Ik ben onfehüldig aan het bloed van deezen Rechtvaerdigen! Gy lieden meugt toezien , vs. 24. Doch dit was Ilegts als olie in het vuur. Al het Folk, daar onder zeekerlyk ook veelen, die Jefus onlangs de Hofannas hadden toegejuicht, antwoordde: Zyn bloed koome —. Dit was in hunne taaie eene bekende fpreekwyze., wanneer men de fchuld en ftraffe eener zwaare misdaad op iemand brengen wilde. Zie Levit. XX: 9—27. en Jof. II: 19. Zo zal bet gefchieden, al wie uit de deure uwes huizes na buiten gaan zal: Zyn bloed zy op zynen kop, en wy zyn onfehüldig. Maar al wie by u in den huize zyn zal, diens bloed zy op onzen kop, indien iemands band tegen hem zyn zal. Met zo te fpreeken, willen zy Pilatus allen fchroom beneemen, en ftellen zich in zyne plaatfe, indien het Bloed, welks veröordeelinge zy van hem eischten onfehüldig bloed mogt zyn, en, van Godts wegen, zou moeten gewroken worden, 't Zal zo veel zyn, als of zy gezegd hadden: „ Is die gewaande Christus, dien „ wy tot u gebragt hebben , by u on„ fchuldig? By ons is hy meer dan dub„ bel ftraffchuldig. Vreest gy voor de ^ bloedwraak des Opperften Richters: In
B L O E D. 595
dit geval vreezen wy 'er niet voor. „ Schroom niet langer, Hem te veröor„ deelen: Is hy onfehüldig, Godt ftelle „ u buiten fchuld; al de fchuld worde „ ons toegereekend. Moet het gewroken ,, worden, dat dan de wraake van dat bloed „ koome op ons; en niet alleen op ons , ,, maar 00'k koome en ruste op onze Kinde,, renl" Welk een yzelyke Vloekwensch! De Godt der wraaken heeft het gehoord; Hy heeft dien opgefchreeven in zyn register; nog ligt die by Hem verzeegeld in zyne fchatten. Werd ooit een Vloekwensch zigtbaar vervuld, het is gewis de deeze. De Vloek, dien zy begeerd hebben, is over hen gekoomen, Pf. CIX: 17. De bewyzen 'er van zyn niet verre te zoeken: Het is, als of die, met rooden bloed-inkt gefchreeven, ja! met een gloeijend yzer ingebrand, als nog te leezen zyn op de Voorhoofden van dat Volk. (X) Vooreerst verwenschten zy zich - zeiven: Zyn bloed koome op ons! Het is ook op hen gekoomen : Het heeft tegen hen geroepen, meer dan het bloed van Abel tegen den Broeder-moorder Kaïn. Naauwlyks was dat dierbaar bloed, waar naar zy zo gedorst hadden, vergooten, of de Vloek -beeker werd hun ingefchonken. Oproer en Kryg vervulden geheel het Land. De Aarde werd als doorweekt van de daaglykfche bloedftortingen , tot dat eindelyk , door Titus Vefpafanus, en zyne Romeinen , de droezem 'er van, by de beleegering, verovering, en verwoestinge van Jeruzalem, ftroomswyze werd uitgeflort op hunnen kop. Het omftandig bericht daar van is te leezen by Jofephus, in het V. VI. en VIL B. der J. Oorl. Een voornaam Man heeft naauwkeurig opgenomen* het getal der geenen, die ünds dien tyd tot op, en by de beleegering en verwoesting van Jeruzalem, omgekoomen, of gevanglyk wechgevoerd zyn, en, by flot van reekening, begroot hy de fomme 'ervan op 1313690. Zie het Merg der Akad. Verhand. D. VIL P- 37° •> 371- (2) Ten tweede is het ook, naar hunnen Vloekwensch , gekoomen op hunne Kinderen , Kinds-kinderen, en verdere Nakoomelingen. Van zo eene uitgeftrekte beteekenisfe is het woord Kinderen in Godts beloften , Hand. II: 39. XIII: 32. Van eene even zo verre uitgeftrekte beteekenisfe is dat woord ook ge-
Ffff a . wor-



59Ö BLOED»
B L O E Du
worden in de vervullinge van dien Vloekwensch. Gods Wraakzwaerd , reeds vet van het fmeer der verllaagenen voor en by de verwoestinge van Jeruzalem , was nog niet verzadigd van hun bloed. In het jaar daar na , onder de regeeringe van Keizer Adriaan, ftond Barkochab-op, gaf voor de Mesfias te zyn, en daar voor uitgeroepen door R. Akiba, een beroemd Leeraar onder de Jooden, maakte hy binnen korten tyd een grooten aanhang, en verwekte alomme oproer tegen de Romeinen, welke niet, dan met zynen dood, en , ten koste van. veeier Jooden bloed, gedempt werd. Men begroot het getal der omgekoomenen op--eenige Honderdduizenden. Ten jaare 351 ftortte Gallus ook veeier Jooden bloed.. Elf jaaren daar na kwamen 'er veelen om ,by eene onderneeminge om den Tempel te herbouwen , waarin zy door Keizer Juliaan den Afvalligen begunftigd wierden, maar welke toeleg verydeld werd op eene wyze, waar in Godts hand duidelyk te bemerken was. Ammianus Marcelllnus-, die een Heiden was , en een Vriend, van dien Keizer , heeft daar van omftandig gefchreeven. Ten jaare 5a9werd.de Joodfiche Natie, ter zaake van oproer, door Keizer Jufliniaan deerlyk gellaagen. Door Mahomet wer« den zy gehaat ,. vervloekt , en bitterlyk vervolgd. In de Achtfle Eeuw werden 'er veelen dooi- vergift omgebragt door Hakern Bukka, die ook de rol van den Mesfias fpeelde. Seederd zyn nog verfcheidene Bedriegers opgeftaan, die zich voor den Mesfias uitgaven, als in de jaaren 940 David Elroï, 1135 David El David, en een andere 1167. Altoos is de uitkomst voor de Jooden befpottelyk en doodelyk geweest. Ten jaare 1186, werden zy uit Vrankryk .gebannen, om dat zy de bronnen vergiftigd hadden. Ten jaare 1360 werden zy andermaal uit dat Ryk verdreeven: Naar het fchryven van fommigen zouden 'er toen meer zyn omgekoomen, als 'er oudtyds uit Egypte getoogen waren. (Misfchien is dit wat vergroot.) Ten jaare 1412. hebben zy veel moeten lyden in Kafiilië, en -3.0 jaaren laater deed Koning Ferdlnand 'er 124000 Huisgezinnen uit vertrekken. Men zie het hier van brceder aangetcekende door J, C. Villar,\n den Bundel van Godtgel. &c.. Oefeningen, D. I. p. 7.11<—7*S-
Wie weet ook niet, hoe wreedaartig de Inquifitie, van tyd tot tyd, tegen hen gewoed heeft in Spanje en 'Portugal? En, offchoon zy elders geduld worden , verftrekken zy evenwel aan allen, Onchristenenzowel, als Christenen, tot voorwerpen van. veragtinge.
Hoe lang der Jooden ballingfchap en elende nog zal duuren, behoort tot die verborgene dingen, die voor den LIEEREzyn. Ondertusfchen is uit het bovengemelde genoeg gebleeken , hoe bloedig voor hun de gevolgen geweest zyn van dien Vloekwensch-. De zo grouwelyke Afgodery hunner Vaderen-werd geftraft met eene Ballingfchap van flegts 70 jaaren in Babel. Hunne tegenwoordige ballingfchap en elenden hebben reeds meer dan 1700 jaaren geduurd. Lagen zy niet onder het oordeel van verhardinge en Ongeloof, dan zouden zy tot nadenken moeten koomen , dat de wraake op hen rustte van eene zonde, veel zwaarer, dan Afgodery. En raadpleegden zy dan met de Verwachtingsleere hunner Propheeten ,. en vergeleeken zy die met onze Euangelifche Schriften, dan zouden zy kunnen opmaaken, dat die andere zo zwaare zonde geene andere konne geweest zyn, dan dat hunne Vaders den waaren Mesfias s, Godts Mensch - geworden Zoon , vertree-den, en het bloed des Testaments; waardoor hy geheiligd was, onrein geagt', en zyn bloed op hunnen, en hunner Kinderen' kop gewenscht hebben. Och! of het bloed van Jefus, dat zo lang en zwaar aan hun gewroken is, eens , hun ten goede , om genade, roepen mogt, dat Godt hun bekeeringe ten leeven' gave en zy, in goeden ernst vraagen mogten na den tegenbeeldigen David, dien, als hunnen Koning, eerbiedigen, en zo, al vreezende, wederkeerren tot den HEERE, en tot zyne goedheid. Zo wenscht het Christen hart; maar wenscht te gelyk ook , dat zyn Bloed over ' ons koome tot rechtvaerdiging, heiliging, en verheerlyking; ook over onze Kinderen en Kindskinderen, op dat die, als de Kinderen zyner Knegten, woonen, en voor zyn' aangezigt bevestigd mogten worden !
BLOED (Het) der befprenginge , dat beetere dingen fpreekt, dan Abel,Hebr. XII: 24b. De Apostel verheft het bloed dér befprenginge boven Abel.- Nu is het niet de



B L O E LV
Heere Jefus zelf, welken hy verheft boven Abel: Maar het is, zyn Bloed. De Tegenöverftellinge fchynt dan te eifchen , dat men niet denke om den Perfoon, maar om het Bloed van Abel, en dus leeze: Het bloed — dat beetre dingen fpreekt, dan (het bloed van) Abel. Dit zou geene bedenking lyden, indien men in den Grondtekst mogt leezen,- niet, zo als nu ftaat, *fo a'/J'V» maar sr«j# rl a'/z»a. Milllus teekent aan , dat die woorden zo te leezen zyn in twee Affchriften. Onze H. de Groot zegt: ,,- Men moet leezèn, dan dat „ (te weeten, het bloed) van Abel, ge„ lyk de- Oude Grieken en de Syriër ge„ leezen hebben." Het dus neemende, zal (x) Allereerst in aanmerkinge koomen, wat wy te verftaan hebben door het Bloed der befprenginge, en wat door het Bloed van Abel. (NN) Door het eerfte is zeekerlyk te verftaan het Bloed van den even, te voo? ren gemelden Middelaar des Nleawen Testaments, Jefus. (<.) Zyn Bloed zal dan hier, gelyk ook- elders , beteekenen zyne geheele Borggehoorzaamheid, zo Daadelykc, als Lydende, welke in zyn Bloed, zyne bloedftortinge en dood op Golgotha, haar volle bellag ontvangen heeft, waarom Hy ook , eyen .voor het. geeven van den laatften fuik, met eene groote ftemme riep : Het is volbragt. (£) De Vraag zal dan nu maar zyn , waarom het genoemd wordt het bloed der Befprenginge? (**) De Wetplegtige Godtsdienst "van Mofes eischte onderfcheidene Befprengingen in onderfcheidene gevallen. De alkrmerkwaerdigfte was die, welke jaarlyks gefchiedde op den grooten Verzoendag, waar van men omftandig leezen kan Levit. XVI. De Bok, die .beftemd was tot een Zondoffer voor het Volk, werd in den Voorhof der Priesteren geflagt ; maar zyn Bloed, 't welk zo veel was, als zyne ziele, werd door den Hoogenpriester gedraagen in het Heilige der Heiligen, die daar van fprengen moest op en voor bet Verzoendekfel, zo dat dat Bloed, als eene voltooijinge van alle de Offerhanden van dat jaar , daar gebragt en gefprengd werd voor het aangezigt des HEEREN, die boven het Verzoendekfel, tusfchen de vleugels'der Cherubynen, die op het Verzoendekfel ftonden, een teken zyner Majeftueufe tegenwoordigheid gefteld hadde. (&3) Geheel
BLOED. 597
de plegtigheid van den Zoenbok, en fn 't byzonder ook het inbrengen van, en het fprengen met deszelven Bloed in het binnenfte Heiligdom , behoorde zeekerlyk mede tot "die dingen, die Schaduwen waren ,waar van Christus het Ligchaam is. Op den zo grooten en algemeenen Verzoendag, op welken de ongerechtigheid des Lands te gelyk moest wechgenomen wörden, Zach. III: 9, is de hleere Jefus op Golgotha gedood, om te zyn tot een Schuld- cn Zondoffer in der Zondaaren plaatfe. Maar wat heeft Hytoen gebragt in het Heemelfche Heiligdom, waar van het Heilige der Heiligen een voorbeeld was ? IN iet zyn lig^ chaamlyk Bloed j maar zyne Ziel, verbeeld door het bloed van den Zoenbok, want der Dieren bloed is zo. veel-, als hunne ziel. Dat Bloed, moest als eene Voltooijing van alle de Offerhanden van geheel het jaar, den.HEERE aangeboden, en, ten blyke daar van, met hetzelve gefprengd worden voor zyn aangezigt. Zo heeft ook Jefus zich met zyne Ziele gefteld voor Godts aangezigt, en heeft daar de volwigtigheid van zyns Zelfs - opoffering op Golgotha zo kragtig betoogd, dat de Vader Hem daar van openlyk getuigenis heeft gegeeven , door Hem te rechtvaerdigen in den Geest, i Tim. III: 16, en ook op te wekken tot onze rechtvaerdigmaaking, Rom. IV: 25. En, naardien die by Godt zo is goedgekeurd, zo blyft de kragt 'er van , gelyk het gefprengde bloed van den Zoenbok, beftendig voor Godts aangezigt, als de Voltooijinge van alle voorige Offerhanden, als zynde die ééne Offerhande, met welke Jefus, onze groote Ltoogepriestei', tot in eeuwigheid volmaakt heeft de geenen, die geheiligd worden, als waardoor eene zo volle ^vergeevinge verworven is, dat 'er voortaan geene offerhande voor de zonde meer zou noodig zyn, Hebr. X: 14, 18. De reedenen, die my doen denken, dat het het Sprengbloed van den grooten Verzoendag geweest zy, op 't welk de Apostel hebbe toegefpeeld, toen hy de volbragte Borggehoorzaamheid van den Heere Jefus noemde het bloed der befprenginge, zyn deeze: (A) Dat dat Bloed door hem wordt aangemerkt te zyn ter zelfde plaatfe, daar nu de Middelaar des Nicuwen.Testaments was, en waar de Geesten der volmaakte Rechtvaerdigen waren , en dc veele duizenden der Engelen: En dus Efff 3 in



598 B L O E m
in den Hemel, die het Tegenbeeld is van hot Oude Heilige der Heiligen. (B) Om dat onze Apostel het ook zo fchynt begreepen tc hebben , als hy zegt , dat Christus, de Hoogepriester der toekoomende goederen, door zyn Zelfs-opoffering, eene eeuwige verlosfing tc wege gebragt hebbende, eenmaal in het Heiligdom, dat is, den Heemel, is ingegaan, niet door het bloed van Bokken en Kalveren, maar door zyn eigen bloed, Hebr. IX: n, 12, en dus met zyne Ziele, en niet met zyn eigenlyk gezegd bloed. (33) Nu komt in overweeginge , wat te verftaan zy door het bloed van Abel? («) Sommigen willen 'er door verftaan hebben het Bloed van Abels offerhande, toen hy bragt van de eerstgeboorenen zyner fchaapen, en van derzelver vet, Genef. IV: 4. (,8) Volgens anderen zou het zyn Abels eigen bloed, door zynen Broeder Kaïn, uit loutere nydigheid, moorddaadig vergooten , vs. 8. Welk van beiden my het aanneemlykst voorkomt, zal ftraks blyken. (3) Beide deeze Bloeden worden aangemerkt te fpreeken , en wel zo , dat het eerfte, het bloed der befprenginge, beetere dingen fpreekt, dan het laatfte, het bloed van Abel. (NN) Bloed kan eigenlyk niet fpreeken : Maar 'er zyn meer onbezielde dingen , aan welken een fpreeken wordt toegekend, 't welk dan aanduidt eene geduurige erinnering , of een zo klaar bewys van iets, als of het door die met verftaanbaare woorden wierd uitgefprokeu. Zo zegt Job, dat dc Beesten het ons leeren, en de Visfchen der Zee het ons vertellen, Cap. XII: 7, 8. Ook Habak. II: 11. De fteen uit den muur roept, en de balk uit het hout antwoordt» Zo kent de Heiland ook een fpreeken toe aan de fteenen, Luk. XIX: 40, en Jakobus, Cap. V: 4, een roepen aan den verkorten loon der arbeidslieden. (33) Om nu te doen zien, welke de beetere Aingci zyn, die het eerfte bloed fpreekt, bovec het andere. («) Zo moet, men eerst wee ten, wat elk bloed fpreekt. (««) Het Bloei der befprenginge fpreekt van Genade, Lee ven en Zaligheid, om dat door hetzelvi de Overtreedinge geflooten , de Zonde ver zeegeld, de Ongerechtigheid verzoend, en d eeuwige Gerechtigheid aangebragt is, Dan IX: 24, (3£) Maar wat fpreekt nu he Bloed van Abel ? (A) Is het het bloed zy ner Offerhande, dan fpreekt het tot roeu
BLOED.
van zyn geloove, door het getuigenis van goedkeuringe, 't welk Godt aan zyn offer gegeeven heeft, Hebr. XI: 4. (B) Maar is het zyn eigen door Kaïn vergooten bloed, dan fpreekt het tot Godt van wraake , eveneens als de zielen onder het Altaar, die gedood waren om het Woord van Godt, die met eene groote ftemme riepen: Hoe lange, Gy heilige en waaragtige Heerfcher — wreekt gy ons bloed niet van de geenen, die op de Aarde woonen, Openb. VI: 9, 10. (,3) Nu zal het zich ras ontwikkelen, wat het beetere zy, dat het bloed der befprenginge fpreekt, dan dat van Abel. (««) Is Abels bloed het bloed zyner Offerhande , zo zal het beetere hier in beftaan: (A) Dat dat Bloed maar alleen fprak voor hem; maar dat van Christus voor alle Uitverkoorenen , zynde eene verzoeninge, niet alleen voor onze zonden, zegt de Apostel, maar ook voor die der geheelc Waereld, 1 Joh. II: 2. (B) Dat dat Ilegts een voorbeeldige Offerhande was, welke eigenlyk de zonde niet konde wechneemen * maar van zo eenen aart was, als waar door in 't vervolg de weder gedachtenis der zonde telkens zou verleevendigd worden. Maar door Christus bloed is zo eene volkoomene en eeuwige Verzoening verworven , dat Godts rechtvaerdigheid 'er in berusten kan, en dat 'er voor de geenen , die in Christus zyn , geene verdoemenis, geene Schuld- noch Schuld-erinnering, meer is, Rom. VIII: r. (/3<8) Maar zal men 'er, naar het meer aangenomen gevoelen, niet al zo wel door mogen verftaan het door Kaïn vergooten bloed van Abel zelf? Ik meen van Ja. Want aan Abels bloed wordt uitdruklyk een fpreeken toegekend ; want dus zeide Godt tot Kaïn : Daar is een ftemme des bloeds uwes broeders, dat tot my roept van den Aardbodem, Genef. IV: 10. Daar-en-boven zal het beetere dan ook te fterker aflteeken. Hoe ichrilcbaarendvoor Kaïn was het geroep van Abels
■ bloed! Het riep tot Godt om Wraak tegen l hein , waar op dan ook aanftonds een yze-
■ lyk Vloekvonnis volgde : Hoe heuglyk : is, integendeel , het fpreeken van Jefus
■ bloed voor den in zich-zelven dood- en doemfchuldigen Zondaar ! Hy , ftaande
. als het Lam, dat geflacht is, en dus , als f met zyn bloed, in het midden destbroons, • Openb. V: 6, eischt vergeevinge, en be1 vryding van ftraffe, zeggende : Verlost
ben,



BLOEDl
hen; dat zy in bet verderf niet nederdaalen: lk hebbe verzoeninge gevonden, Job XXXill: s.4.1 Eischt ook hunne geluKzaligheid: Ik wil, dat daar ik ben ook de geenen zyn, die gy my gegeeven hebt,.joh. XVli: 24. Omdat Hy in eeuwigheid blyft, en Hy een onverganglyk Priesterfichap heeft, kan Hy ook volkoome lyk zalig maaken de geenen, die door Hem tot Godt gaan, alzo Hy altyd leeft, om voor hen te bidden,. Hebr. Vli: 24, 25. Waren nu de Hebreen gekoomen, vs. 22, 2.3 , behalven de daar gemelde dingen, ook tot dit bloed der■ befprenginge * het was voor hun een groot voorrecht, van wegen de verwisfeling van het Oude Testament met het Nieuwe, 't welk beetere Beloften en Voorrechten had: In 't byzonder ook tot bemoediging der zulken onder hen, die zich, misfchien, voorheen mede hadden laaten vervoeren door den algemeenen ftroom der kwaadaartigheid, om ook Jefus te lasteren, en aan zynen dood een welgevallen te hebben: Want waren zy nu met berouw , bekeering en geloove mede gekoomen tot het bloed der befprenginge ,. zy konden zich dan ook hier mede troosten, dat dat een geheel ander bloed was, als dat van Abel. Het was het bloed van den Middelaar des Nieuwen Testaments, en dat riep niet tegen hen om wraak, maar voor hen om verzoening, en eeuwige behoudenis.
Maar indien Jefus bloed zo veele beetere dingen fpreekt, hoe komt het dan, dat de Jooden het moordgeweld , aan Hem gepleegd, hebben moeten boeten met eene gantfchelyke omkeeringe van hunnen Kerk- en Burgerftaat; en finds dien tyd, zo veele Eeuwen lang , tot heeden toe, met eene algemeene verftrooijinge, en een nog meer geducht oordeel van Ongeloof en Verhardinge ? Is dat niet een blyk, dat Jefus bloed, eveneens als dat van Abel, tegen hen om wraak roept? Dat hun dat alles overgekoomen is, en nog overkomt, tot ftraffe van Jefus onfehüldig vergooten bloed, is zeeker. Maar waar ftaat, dat Jefus bloed een zo aanhoudend wraakgei'chreeuw tegen hen opheft? Is het niet veel meer te denken, dat het hun eigen Vloekwensch is: Zyn bloed koome over ons, en onze Kinderen.' die Godts Wraakzwaerd tegen hen fcherpt van gedachte, tot geflachte? Heeft Jefus, in het bangfte
B L O E D. 500
van zyn lyden, niet voor zyne Moordbeulen gebeden: Vader,vergeef'het bun, want zy weeten niet, wat zy doen, Luk. XXIII: 34. En zou Hy nu, nu Hy boven hun befchadigend bereik verheeven is , tegen hen om wraak roepen ? Zullen wy niet al zo wel mogen denken, dat Hy in zo verre voor hen bidt, dat zy, fchoon Vyanden om des Euangelie's wille, evenwel Beminden om der Vaderen wille, als eene afzonderlyke Natie mogen bewaard blyven tot dat groot heil, waar van Paulus fpreekt Rom. XI: 25, 26, dat, als de volheid der Heidenen zal zyn ingegaan , ook alzo geheel Israël zal zalig, worden ? En als de" daar toe beftemde tyd zal gekoomen zyn, mogen wy vertrouwen , dat Hy met kragt voor hen zal bidden , dat Godt hun de bekeeringe len leeven fchenke , om Hem, als David, hunnen- Koning , te erkennen, in waaren geloove na hem te zoeken, en zo, vreezende, te koomen tot den HEERE, en zyne goedheid, in 't laatfie der dagen, Hof. 111: 5-
BLOED (Het) van Jefus Christus, zyns Zoons reinigt ons van Olie zonde, 1 Joh. I: 7b- (X) De Perfoon , aan wiens bloed eene zo groote reinigende kragt wordt toegefchreeven, is: (XX) Volgens zyncnaamen, die Hem kenfehetfen als den eenigen Middelaar Godts cn der Menfchen, (<*) Jefus, de Wonderzoon van Maagd Maria, op het herhaald bevel van Godt, ten dage zyner Befnydinge , beftempeld met den naam van Jefus, om dat Hy het was, die zyn Volk zou zalig maaken van deszelfs zonden. Die Jefus, die ook de (/S) Christus,de beloofde Christus, of Mesfias is, 't welk hetzelfde is, die uitgeroeid zou worden: Doch niet voor zich-zelven; maar om de overtreedinge te fluiten, de zonde te verzeegelen , de ongerechtigheid te verzoenen, en de eeuwige gerechtigheid aan te brengen , Dan. IX: 24, 26. (33) Van wegens zyne alles overklimmende voortreflykheid nader omfchreeven, als Godts Zoon; niet, gelyk de Geloovigen, door aanneeminge;maar Godts eigen, Godts eeniggeboorenen Zoon; zo een Zoon, die ook de waaragtige Godt is, Godt, boven allen te pryzen in der eeuwigheid. Die is het (3) van wiens Bloed hier gefproken, en aan 't welk eene zo groote reinigende kragt wordt toegekend. (XX) Men denke om zyne geheele
Borg-



6oo BLOED.
Bor^gehoorzaamheid i zo daadelyke, als lydende, welke, gelyk hier, zo ook elders, onder de benaaminge van zyn bloed voorkomt, om dat dezelve in zyne bloedftortinge aan het Kruis haar volle bellag ontvangen heeft, waarom Hy ook met eerder, maar eerst in het jongfte oogenblik voor zynen dood, geroepen heeft: Het is volbragt.. Dat Bloed was 0») onberispelyk Heilig, en het rechte , het, ter onzer reiniginge , voorbefchikte , bloed. C**) Het Bloed van Jefus, die heilig was, onnozel, onbefmet, en afgefcheiden van de zondaaren. Want was hy zo een niet geweest, zoude Hy zelf eenen Jefus, eenen Zaligmaaker noodig gehad hebben. Daarom omfchreeven als het bloed eens onbeftraffelyken en onbevlekten Lams, i Petr. I: 19. (/S/3) Het Bloed van den Christus, die daar toe was voorgekend geweest voor de grondlegginge der Waereld, vs. ao. Daar toe beloofd aan de Vaderen, bekend gemaakt door de Propheeten , en voorgebeeld door zo veele Offerhanden , wasfchiiigen, rechtvaerdigmaakingen en befprengingen des vleeschs , als , naar de Wet van Mofes, ter Ceremoniëele reiniginge , hadden moeten in 't werk gefteld worden. 00 Maar '* §een dit Bloed «//ervoortreflykst maakt, is, dat het ïshet bloed van Godts Zoon. Niet, en dat fpreekt van zelf, 't welk Hy in zyne Godtlyke natuure heeft vergooten , want naar dezelve is Hy een Oneindige Geest, die geen vleesch, noch beenen, noch bloed heeft. maar het Bloed, 't welk Hy, die waarlyk Godts Zoon is van alle eeuwigheid, gefton heeft in zyne waare menschlyke natuur, die Hy in de volheid des tyds, toen Hy geworden is uit eene Vrouwe , aangenomen en met zyne Godtlyke natuur veréénigc heeft tot eenheid des perfoons. Gelyk dan uit dien hoofde,elders gezegd wordt, da Godt zich eene Gemeente heeft^verkreeget door zyn eigen bloed, Hand. XX: 28, n wordt hier, uit dien zelfden hoofde, he bloed van Jefus ook gezegd te zyn he bloed van Godts Zoon. En deeze hoog waerdigheid van zyn Perfoon zet aan zy Bloed eene kragt en gewigt by, welke i geen ander bloed , wiens het ook mo£ zyn , ooit zou hebben kunnen gevonde worden, waarom Petrus het ook, by ui neemendheid , noemt eeji dierbaar bloet
BLOED.
C32) Van dit Bloed nu zegt de Apostel, dat het ons reinigt van alle zonde. (V) De Zonde is eene Overtreeding van Godts Wet, en daar door maakt ze den Mensch tot een kind des toorns, ftraffchuldig voor Godt. De Zonde is ook eene Verontreiniging , waar door hy wordt walglyk in Godts heilige oogen , waarom hy omfchreeven wordt als een Melaatfche, die van verre ftaan en uitroepen moet: Onrein, Onrein, van den hoofdfchedel aan tot de voetzoole toe vol van vervuilde zweer en, en ftinkende etterbuilen, Pf. XXXVIII: 6 , Jef. I: 6. Wat is de Mensch, dat hy zuiver zoude zyn? En die gebooren is van eene Vrouwe, dat hy rechtvaerdig zoude zyn? Job XV: 14. Al wat maar alleen Mensch is, moet uitroepen: Wy'allen zyn als een onreine, en alle onze gerecbtigheeden zyn als een wechwerplyk, of maanftondig kleed, Jef. LX1V: 6. Zal dan de Mensch van de Straffchuld verlost worden , zo moet daar voor aan Godts gerechtigheid voldaan worden: En zal hy tot de zielzaligende gemeenfehap van den hoogstheiligen Godt wederom worden toegelaaten , hy moet gereinigd worden. Maar waar is nu het Bloed te vinden, waar door dat een en ander zal te verkrygen zyn? Niet in het bloed van Stieren en Bokken. Zo onmooglyk het is, dat hetzelve de zonde, der zonden ftraffchuld, kan wechneemen, Hebr. X: 4, even onmooglyk is het ook, dat het konne heiligen, die daar toe gaan, vs. 1. Wat dan? Gelyk de naam van Jefus de eenige naam
- is, die, onder den gantfchen heemel, on: der de menfchen gegeeven is, om zalig te , worden, Hand. IV: 12., zo is ook QO td . zyn bloed alleen te vinden de Verlosfing , van der Zonden-fchuld, en de Reiniging i van der Zonden-vuil. Althans Johannes , leert ons, dat het zyn bloed is , 't welk
- ons reinigt van alle zonde. Q**) Het reinigt. % ln hetzelve is een rantzoeneerend vermo) gen tot rechtvaardiging: Want, hebben wy de t verlosfing; naamelyk, de vergeeving der mist daaden , wy hebben die in zynen bloede, ; Ephef. I: 7. En waarom in zynen bloede 1 meer, dan in eenig ander ? Om dat her 1 was het bloed van dien Jefus Christus, die t ook Godts Zoon was, en dus door den eeun wigen Geest zich- zeiven Gode on/lraflyk heeft :- kunnen opófferen. En dit maakte , dat de l. door Hem te wege gebragte Verlosfing, eene
ecu-



B 'L O E D.
eeuwige Verlosfing is. In hetzelve is ook een reinigend vermogen tot heiligmaaking, zo dat Zondaars, met dat Bloed gezuasfichen zynde ,'Gode gemaakt worden tot een Koninglyk Priesterdom, Openb. I: .5', 6, bevoegd , om toe te gaan, tot Godt te naderen , met een waaragtig harte, hebbende het harte gereinigd van de kwaade konficiëntie, en de konficiëntie van doode werken, om den leevendigen-Godt te dienen, Hebr. X: 22. IX: 14. Zelfs bevoegd, om nog eens voor den throon te zyn, en Godt dag en nacht te dienen in zynen Tempel, het Heemelsch Heiligdom , om dat zy hunne Kleederen hebben wit gemaakt in het bloed des Lams, Openb. VII: 14, 15. Maar waarom is dat bloed van eene meer reinigende kragt, dan eenig ander bloed ? Het is , om dat het het bloed is van dien Jefus Christus , die ook Godts Zoon is. Om dat Hy is het affchynfel van Godts heerlykheid, en het uitgedrukt Beeld van Godts zelffiandigheid, zo heeft Hy eene zo volkoomene reinigmaaking onzer zonden door zich - zclven kunnen te wege brengen , dat Hy de zynen Gode eens zal kunnen voor/tellen , als eene Gemeente, die geen vlek heeft, noch rimpel, of iets diergelyke, Hebr. I: 3, Ephef. V: 2.7. (fiP) Hoe verre ftrekt -zich nu de reinigende kragt van dat -bloed uit ? Ten aanzien van de Perfoonen is het bepaald; ten aanzien der Zonde, is het algemeen. CA) Ten aanzien der Perfocnen , zegt de Apostel Ons. Dus niet tot alle menfchen, hoofd voor hoofd, maar zulken, die, gelyk als hy-, in het licht wandelden , van welken hy, metmedeinlluitinge van zich-zelven, konde zeggen, Ons. Dus tot alle zulken, en tot die ook maar alleen, die uitverkooren zyn naar de voorkennisfie Godts des Vaders , in heiligmaakinge des Geests, tot dc gehoorzaamheid en befprenginge van Christus bloed, 1 Petr. I: a. C/3) Ten aanzien der Zonde is het algemeen: Het is, van alle zonde. Zo uitgebreid was ook de verkondiging der Apostelen in de Synagoge te Antiochie, Hand. XIII: 38, 39. Dus dan, behalven de zonde tegen den Heiligen Geest, die onvergeeflyk is, geene zonde uitgezonderd. Alle zonde, 't zy aangeboorene, 't zy daadlyke, zo men maar, door Godts genadige toereekening en toepasfing dooiden Heiligen Geest, en door het zelfs geloovig aanneemen, deel krygt aan de reiI. Deel. II. Stuk.
BEO E D. 601
nigende kragt van Jefus bloed, hoe groot en veele de zonden ook mogen zyn. Ware dat zo niet, zo zou Paulus van zulken , die te vooren Afgodendienaars, Overfipee. Iers en diergelyken geweest waren, niet hebben kunnen zeggen: Dit waart gy fiotnmigen : Maar gy zyt afgewasfehen , maar gy zyt geheiligd, maar gy zyt gerechtvaer' digd in den naame van den Heere Jefus, en door den Geest onzes Godts, 1 Kor. VI: 10, 11—. Deeze woorden koomen hier wel te pas. Johannes had in het 6. vs. geleerd , dat het leugenaars waren, die , in duisternisfe wandelende , evenwel roemden, dat zy gemeenfehap met Godt hadden. In het begin van het 7. vs. had hy zich laaten voorftaan , dat hy, en zyns gelyken gemeenfehap hadden met Godt. In het 8. vs. verklaart hy, dat hy en zy ook Zondaars waren, zelfs dringt hy op erkentenis daar van zo fterk aan , dat indien zy dat wilden ontkennen, zy zich-zelven zouden verleiden, en ook de waarheid in hun niet zoude zyn. Dit konde bedenklykheid baaren: Hebben zy ook zonden, dan wandelen zy ook in duisternisfe; en wandelen zy ook daar in, hoe kunnen zy dan gemeenfehap hebben met Godt; met dien Godt, in wiens oogen zelfs de Heemelen niet rein zyn ? Om zo eene bedenklykheid voor te koomen, voegt de Apostel onze woorden tusfchen beiden in, om te doen zien, dat zy, fchoon ook Zondaars , evenwel rein waren : Doch niet in, of door zich-zelven, maar in-en door Jefus Christus, Godts Zoon, want deszelfs Bloed was het, door "t welk zy gereinigd waren van alle zonde.
BLOED (En de Wynpersbak wierd buiten de Stad getreeden, en daar is) uit den Wynpersbak gekoomen tot aan de toornen der paerden, duizend zes honderd fiadiën verre, Openb; XIV: 20. (X) ln het Algemeen kan men vastftellen, dat hier door te verftaan zy eene ongemeen groote en bloedige flag'ting,welke de Vyanden van Godts Kerke treffen zoude. Meermaals komt zo een Oordeel voor onder de teekening van het treeden eener Wynpersfie. Men zie Jef. LXIII: 1—6, Joèl III: 13. Hoe gepast dat Zinnebeeld zy , is ftukswyze aangeweezen door den geleerden Ewald, Emblem. S. P. IIL p. m. 390. (a) 1" 't byzonder zou hier door aangeduid zyn de Nederlaag en het omkoomen van de geenen, die onder
Gggg de



<5os BLOED,
de Baniere van het Beesty dat is,- van den Anti-Christ, zouden optrekken tegen de "Waarheid belydende en verdeedigende Keurbenden van Jefus , hunnen Opperveldheer. Dat maakt men op uit het beloop der Gezigten, die in dit Hoofdfl. voorkoomen ; als mede uit Openb. XIX: n— 19, waar in aan die Vyanden ook eene zo bloedige flagtinge voorfpeld wordt, en dat door Hem, die Kryg voert in gerechtigheid, de verheerlykte Jefus, die, behalven andere omlchryvingen , daar, vs. 15, ook voorkomt ('t welk hier wel is op te merken) als de geene, die den Wynpersbak treedt van den wyn des toorns, en der gramfchap des Almagtigen Godts, (XX) De eerfte Vraag zal dan zyn, wat men te verftaan hebbe door den Wynpersbak, en wat door de Stad, buiten, welke die was? (*) De Druiven, die getreeden en daar toe zullen worden vergaderd in den bak, zyn hier de Vyanden van Godts Kerke, en zo zal door den Wynpersbak te verftaan zyn zo eene plaatfe, waar in zy zich tot den Kryg verzaamelcn , maar ook allerbloedigst verflaagen zouden worden.- Van zo eene plaatfe, Armageddon genoemd, leest men Openb. XVI: 14, 16, werwaards de Koningen der Aarde en der Waereld zich, door de onreine geesten, die uit den mond des Draaks waren uitgegaan , zouden laaten vergaderen tot den Kryg van den grooten dag des Almagtigen Godts. (£) Gelyk nu persfen en perskuipen doorgaans waren in den Wyngaard, of kort by denzelven, en dus buiten de Steden, zo wordt ook hier de Wynpersbak voorgefteld builen de Stad te zyn. (*«) Verftaat men met Vitringa door de Stad de Kerk, zo zal men moeten denken om zo eene Plaatfe, of Land, waar in de Kerk zich niet hadde gevestigd, (/s)' ■Verftaat men 'er met Andala en anderen door de groote Stad Babyion , vs. 8. genoemd, en daar en elders aangemerkt als de Hof- en Hoofdftad van den Anti-Christ, zo zou men 'er door mogen verftaan een Land, niet Ilegts buiten de Kerk; maar nog wat nader, in de nabyheid van die Stad Babyion , om dat de Wyngaarden en Persplaatlën doorgaans niet verre waren buiten zo eene Stad, waar in de eigenaar 'er van woonde. Des Konings Wynbakken te Jeruzalem waren naby de Stad, Zach* XIV: 10. (23) De Druiven in dien bak
B L O E D.
wierden getreeden, "ex kwam bloed uit,in de letter zou men denken om rood Druivenfap, doch zo,, dat het hier aanduidt het bloed der Perflagenen; en was de Oogst overvloedig, dan gebeurde het wel, dat de bakken overliepen, en het uitgeperfte fap na elders afvloeide. Daar op ziet het gezegde, Joël III: 18. De bergen zullen van zoeten wyne druipen , als mede Am. IX: 13. De Druiventreeder zal den Zaad. zaaijer genaaken: En de bergen zullen vanzoeten wynen druipen, en alle de Heuvelen' zullen fmelten. («) Het Treeden der Druiven in den Wynpersbak zal dan aanduiden, dat die Volken in een Moedigen ftryd overwonnen en ter neêr gehouwen, en als onder de voeten vertreeden zullen worden, door het Heirleeger van den verheerlykten Jefus, en dat met zo zigtbaare blyken zyner magtige hulpe, dat het niet anders zyn zoude, als of Hy zelf dien Wynpersbakgetreeden bad, Openb. XIX: 15, waarom Hy ook,vs. 13, gezien werd met eenkleed,dat met bloedgeverwdwas. De reede dan, waarom wy dat treeden ons moeten voorftellen , als gefchied in eenen Veldflag , is, om dat het ons in het XIX. Cap. zo wordt voorgefteld; om dat hier ook wordt s gefproken van Paerden , waar door dikwils Krygsbendcn worden beteekend, alsZach. 1: 8. VI: 2, 3. Ook, om dat hier. van bloed gefproken wordt, (a) en wel vaneene zo groote Bloedftortinge , («*) dat het bloed, ten aanzien der Diepte, zou koomen tot aan de toornen der Paerden, 't welk is aan té merken als eene Hyperbolifche, of vergrootende wyze van fpreeken, om aan. te duiden eene alleryzelykfte flagtinge onder die Vyanden. De Geleerden hebbenuit den Jeruzal. Talmud Cod. Tadnitb Fol. 69. Col. 1. aangeteekend , dat de Joodfche Meesters, fpreekende van de grouwzaame flagtinge onder de Jooden, by en na de verovering van de Stad Bither, door denRomeinfchen Keizer Adrianus, zich van dezelfde fpreekwyze hebben bediend , dat' de Paerden tot den mond, of neusgaten toe in het bloed gewaad hebben. Zelfs is zo eene uitdrukkinge niet ten eenemaale vreemd by de Latynen, By Silius Italicus leest men: — Muitoque fluentia fanguine lora, ■
dat de toornen der paerden in het bloed zwommen> als hy fpreekt van Hannibals intocht
in



IB L O E D.
in Italië. C» Hoe verre het bloed voorto-ettroomd zy, dat wordt bepaald tot iöoo fladiën welke, als men 24 fladiën reekent op dén uur, zullen bedraagen 66 uuren, en f. («*) Plutarchus, in het leeven van Sylla, zegt , daar hy fpreekt van het plunderen en uitmoorden van Athene, dat „ het-bloed, op de markt vergooten, „ ilroomde gelyk een vloed, ja! dat, naar „ het zeggen van fommige Schryvers , „ het ter poorte uitliep, en de Voorfteden overftroomde." Een geagt- Schryver, de Heer Petr. Paulus, in zyne Verhandel, over de Vraag , in hoe verre de menfchen kunnen gezegd worden , gelyk te .zynf fpreekende van het ftormenderhand inneemen van Okzakow en Ismaël door de jRusfen., in hunnen laatften Oorlog tegen de Turken, zegt'p. 131. van de eerfte Plaatfe , dat, door het ombrengen van Dertien duizend menfchen, de Zee, die de muuren befpoelt, met bloed is geverwd geworden. En van de laatfte Plaatfe , dat, door het vermoorden van meer dan Dertig duizend menfchen, de Wateren van eene aanzienlyke Riviere, die langs haare muuren ftroomt, eenige mylen verre , en ■eenige dagen lang, fcheen te zyn herfchapen geworden in eene Riviere van Menfchenbloed. Wil men beide die voorbeelden aanmerken , als voorgedraagen by vergrootinge: Hoe veel te meer zal men dan de Onze zo niet mogen aanmerken? Ondertusfchen kan men wel denken , dat de Bloedftortinge ongemeen groot zal zyn, .als men in aanmerkinge neemt, welk eene menigte zal verflaagen worden , welker Vleesch allen Vogelen, die in 't midden des heemels vliegen, tot een gastmaal zal gelaaten worden, Openb. XIX: 17, 18. 0£ 'Er zyn 'er evenwel, die het bepaalend getal van 1600 fladiën in het oog willet gehouden hebben. Mogt men vastftellen. . dat door de Stad te verftaan zy het AntiChristenscb Rome, 't welk Babyion is in dit Boek der Openbaaringe, en dat men dan ook de plaats, daar de Wynpersbak zal o-etreede.n worden, zou mogen ftellen ir de nabuurfchap van die Stad, zo zou de Aanmerking van Mede des nadenkens wei Waerdig zyn, te weeten, dat de Kerkelyh Staat, het zo genaamd Erfdeel van St. Pleur, gereekend van de wallen van Rome a! tot aan den laatften mond van de Po, ei
ELOED-AKK.~BLOED-SCHANDE.603
de moerasfen van Verona, een plaatsruimte zou beflaan van twee honderd Italiaanfche mylen , juist overeenkoomendc met ióoo Stadiën, of 66 en f uuren, drie Italiaanfche mylen gereekend zynde op één uur. Men zie deeze aanmerking van Mede by de Eng. Godtgel.
NB. fn Ac eerfte Uitgaave van dit Stuk koomen onder den Tytel van Bloed nog eenige Plaatfen voor , die hier voorbygegaan zyn, als Genef. IX: 4, Zach. IX: 11, Joh.XIX: 34,&c, om dat die in de volgende Deelen verklaard zyn, zo als in het Algemeen Register zal worden aangeweezen. BLOED-AKKER. ZieAKELDAMA, in het 1 St. p. 253.
BLOED-BRUIDEGOM. By welk eene geleegenheid Zippora tot Mofes, haaren Man zeide: Voorwaar gy zyt my een Bloed-bruidegom, kan men leezen, Exod. IV: 25, 26. Die Tekst is,onder den tytel van ZIPPORA , verhandeld in het XL D. p. 474, daar dan ook gefproken is van den BLOED - BRUIDEGOM.
BLOED - GELD waren de Dertig Zilverlingen , voor welken Judas Iskarioth, een Apostel van Jefus, maar zo een, die toen reeds den Duivel in had, zich door de kloofden des Joodfchen Volks had laa.ten omkoopen, om zynen goeden Meester Jefus aan hun over te leeveren, op dat zy Hem vangen en dooden mogten, waarom zy die, toen Judas die in den Tempel daar heen geworpen had, den prys des bloeds noemden, Matth. XXVII: 6, en het ongeöorlofd oordeelden, die in de Offerkiste te leggen. De reede daar van was waarfchynlyk, dat Godt verbooden had, Hoercnloon en Hondenprys in zyn huis te brengen, Deut. XXIil: 18. Doodftag nu werd by de Jooden gereekend , eene even zo zwaare misdaad te zyn, als aanhoudende Hoerery en Afgodery, en daarom was de Bloedprys, hunnes eragtens , even affchuwelyk by Godt, als Hoereloon.
BLOED-SCHANDE noemt men de vleeschlyke vermenging van Perfoonen , die malkanderen in den Bloede te na beftaan,'t zy in, 't zy buiten het Huwelyk, ! als van eenen Vader met zyne Dogter; ■ van eene Moeder met haaren Zoon; van ' Broeders en Zusters, &c. Voor de Levitifahe Wet fchynen die Huwelyken zo Gggg 2 wmiw



^04 BLOED-SCHANDE..
naauw niet beperkt geweest te zyn', als naderhand gefchied is. Sara, welke Abraham zich ter Vrouwe genomen had , was zyne Stiefzuster, Genef. XX: 12, en Amram , Mofes Vader, had zich zyne Moeije ter Vrouwe genomen, Exod. VI: 19. Doch naderhand zyn de graden der verbodene vermenginge verder uitgebreid geworden, zoals te zien is Levit. XVIII: 6—17. Alwaar alle zulke vermengingen genoemd worden een fchendclyke daad. OO Van zulke vermengingen vindt men veele voorbeelden, als van Loth met beide zyne Dogters, Genef. XIX: 33—36. Juda, hoewel onweetende,met zyne Schoondogter Thamar , Cap. XXXVIII: 1.3—26. Ruben met het Bywyf van zyn Vader,Cap. XXXV: 22. Abzalom met zyns Vaders Bywyven, 2 Sam. XVI: 22. Amnon met zyne Zuster Thamar; Cap. XIII: 14. Herodes , die de Vrouw van zynen Broeder Philippus in Huwelyk genomen had , Match. XIV: 3, &c. (39 Werden - zulke 'Vermengingen cn Huwelyken by alle Volken voor ongeöorlofd gehouden ? Neen ! Volgens Plutarchus waren ze geoorloofd by de Babylonicrs; volgens Calullus by de Perfen; volgens Parthenius by de Parthen. Diogenes Cynicus, verklaarde de bloedfchande voor geöorlofd.. Daar-en-tegen waren zy by andere Volken verboden, en voor ftraf baar gehouden, onder anderen by de Romeinen ,zo als men, onder anderen, kan afneemen uit het verzoek, 't welk Keizer Claudius , die Agrippina , zyns Broeders Dogter getrouwd hadde, aan den Raad deed, dat voortaan de Huwelyken van Oomen met hunne Nigten , en van Broederen Kinderen voor wettig mogten 'verklaard worden. Zo als Tacitus heeft aangeteekend , Annal. L. XII. C. 5. er 7. (XX) Welke zouden nu onder zulke vermengingen wel de Affchuwelykfte zyn? Zeekerlyk die van eenen Vader met zyne Dogter, of van eene Moeder met haaren Zoon. Behalven, dat daar door tusfchen zulke Pefoonen zo eene gelykheid wordt ingevoerd, waar door geheel en al wordt wechgenomen- de eerbied en het ontzag, 9t welk de Kinderen , naar Godtlyke èn menschlyke Wetten, aan hunne Ouderen fchuldig zyn te bewyzen : Zo is 'er ook iets in, waar tegen de Natuur fchvnt aan te druisfehen. • WeLiswaar, dat 'Pé<
BLOED-SCHANDE.
riander , een der zeeven Wyzen van Grt&i kenland, bloedfchande heeft bedreeven met zyne eigene Moeder: Daar-en-tegen had Niöbe 'er zulk een afgryzen van, dat zy( liever verkoos, zich van een fteile Rötze na om laag te werpen, en te pletter te vallen, dan haaren Vader Asfaön te wille te zyn. (33) Maar wat zal men zeggen van de Huwelyken tusfchen Broeders en Zusters ? («) In den Jongften Ouderdom der Waereld hebben die plaats gehad, en ook moeten hebben. Godt wilde twee dingen: Vooreerst,dat de-Menfchen zich zouden vermenigvuldigen; en dë Aarde vervullen. Ten tweede, dat alle Menfchen zouden voortkoomen uit éénen Bloede. Dat oogmerk was by Godt zo gewigtig, dat Lly maar één paar menfchen gefchaapen heeft, en wel zo, dat Hy de Vrouwe niet, gelyk den Man gefchapen heeft uit de Aarde, maar uit eene ribbe van Adams lyf, zo dat ook zy was van zynen bloede, vleesch van zynen-vleefche, en been van zyne beenen. Zoude nu het menschlyk gedacht zich ^uitbreiden , was het noodzaaklyk ,, dat 'er Huwelyken wierden aangegaan.. En zou het uit éénen Bloede voortkoomen, zo konde het niet anders zyn, of de Zoenen en Dogters van Adam moesten zich met malkanderen in Lluwelyk begeeven,ten ware Godt, voor die,nieuwe menfchen van onderfcheidene kunne had willen fcheppen ; maar dan zou het geen gedacht uit éénen bloede geweest zyn. Zulke Huwelyken kunnen daarom niet gezegd; worden in den volftrekften zin aan te I00-pen tegen de Wet der Natuur, en hebben dus, om dat de reede zo dringende was,van Godt kunnen toegelaaten worden.. Dat mag men daar uit opmaaken , dat Godt het tot eene Wet heeft gemaakt, en dat zelfs om eene min gewigtige , ' eene flegts Burgerlyke reede, dat een nog ongehuwde Broeder , de Kinderlooze Weduwe van zynen Broeder trouwen moest, om denzelven Zaad te verwekken, Deut.. XXV: 5, &c. (*) Maar na eene genoegzaame vermenigvuldiging van Menfchen, worden zulke Huwelyken met recht als ongeöorlofd geagt, en daarom verbooden. (**) Deels, om de gemeenzaame verkeering van Bloedvrienden en Bloedvrienden niet onder eene fchandelyke verdenkinge van ontucht te-doen vallen, 't welk niet
wel 1



BLOEDSCHULDEN,
Wel zou te vermyden zyn, indien de bloedfchandelyke vermengingen meer gemeen waren , en niet ftrafwaerdig geagt wierden. (PP) Deels ook, om dat één der oogmerken van de Huwelyken daar door zou uit het oog verlooren worden , 't welk is, om meer van malkanderen verwyderde genachten en gedachten aan malkanderen nader te verbinden, tot bewys van over en weêrgaande hulpe en vriendfehap, t welk zo niet gefchiedt, wanneer Perfoonen te faamen trouwen, die reeds, door bloedverwantfchap aan malkanderen verbonden waren.
BLOEDSCHULDEN zyn eigenlyk de zonden van Moord en Dood/lag, waar door bloed vergooten, het Land met bloed bevlekt, en met eene groote fchuld bezwaard wordt, waar van het niet kan verzoend worden, ten zy het geplengde bloed aan den Bloedvergieter gewroken worde , Deut. XIX: io, Num. XXXV: 33. Maar ook worden daar onder nog andere grove en grouwelyke zonden begreepen, zo als te zien is Hof. IV: 1, 2. Die , fchoon 'er geene bloedftorting by heeft plaats gehad, evenwel by Godt niet minder affchuwelyk zyn , zynde rood als karmofyn en fcharlaken.
BLOEDSCHULDEN, (Verlos my van) Pf. LI: 16. Zo bidt David, en hy verftaat door die Bloedfchulden het Overfpel, 'twelk hy gepleegd had met Batbfeba, en den dood, welken hy berokkend had aan haaren Man Uria. Geheel dit Vers is, onder den tytel van VERLOS,verklaard in des VIIL D. 2. St. p. 528.
BLOEDSCHULDEN (Nog een weinig tyds, zo zal ik dé) Jizreëls bezoeken over het Huis Jehu, Hof. I: 4b- (*0 In deeze Bedreiginge zal de eerfte vraag zyn , wat men te verftaan hebbe door de Bloedfchulden Jizreèls? (XX) Men kan 'er niet door verftaan,(«) de Schuld van het vergooten bloed van Naboth den Jizreëliter, Want dat was de Bloedfchuld, niet van Jehu , maar van Achab en Izebel, 1 Kon. XXI. fj3) Zouden het dan ook zyn het bloed van Achab en Izebel, en van Achabs zee•ventig Zoonen,die Jehu had doen dooden, aKon. IX en X.? Sommigen denken wel zo,maar 't komt myniet anneemlyk voor, want Godt heeft zyn doen in deezen goedgekeurd, en hem verklaard, dat hy gedaan had het geen recht was in zyne oogen , en
BLOEDSCHULDEN. 6*05
beloofde, dat even daarom zyne Zoenen op den throon Israëls zouden zitten, tot in het vierde Lid, a Kon. X: 30. Ook kan men 'er niet onder betrekken, dat hy Ahazia, den Koning van Juda had doen dooden, aKon. IX: 27, 28. Vergeleeken aChron. XXII: 9. (Het itrydige, 't geen zich tusfchen die twee plaatfen fchynt voor te • doen, hebbe ik gezocht te vereffenen in deezes Deels 1. St. onder den tytel van AHAZIA, p. 344.) Want, behalven,.dat Ahazia zich mede gemengd hadde in den ftryd tegen hem, zo konde hy ook gereekend worden te behooren tot het huis Achabs,. als zynde een Zoon van Athalia, die eene Dogter was van Achab, a Chron. XXII: 2. Om die zelfde reede kan ook tot zyne bloedfchulden niet gereekend worden, dat hy ook de Broeders van Ahazia had laaten ombrengen, 2 Kon. X: 13, 14.Niet deszelven lyflyke Broeders, want die waren voorheen reeds omgekoomen , 2 Chron. XXI: 17. XXII: 1, maar zyner Broederen Zoonen , zo als in het laatfte Cap. vs. 8. uitdruklyk gezegd wordt, want die behoorden, van wegens hunne Grootmoeder Athalia, mede tot het .huis Achabs. (22) Maar daar ter plaatfe leest men ook, dat hy, te gelyk met die liet dooden de Vorften van Juda, wel behoorende tot het Hofgezin van Ahazia,.maat Afftammelingen van David, doch meer dan waarfchynlyk , van hunner Móederen zyde niet vermaagfehapt aan het huis Achabs, om dat zy van de Zoonen van Ahazia, duidelyk worden onderfcheiden. En dus zou men het doen ombrengen van die kunnen reekenen, als een bloedfchuld van Jehu, Men mag ook wel denken, offchoon de gefchiedenis'er niet van meldt, dat Jehu en zyne Zoonen, zyne Throonsopvolgers, het bloed niet zullen gefpaard hebben van allen, die Ilegts in het vermoeden vielen van iets tegen hen te willen onderneemen ; zelfs van allen, die flegts lieten blyken, dat het lot van Achab, en van geheel zyn geflacht te beklaagen was: Want dat is doorgaans de gewoonte van Overweldigers en Tirannen, die altoos agterdochtig zyn, en daarom geene gewelddryvery te groot agten , om zich te handhaven op den throon. Men mag 'er byvoegen de aanhoudende Afgoderyen , en andere grouwelen der boosheid, die G&g.g 3.' me'



6o6 BLOEDSCHULDEN.
mede gereekend worden onder de Bloedfchulden, Hof. IV: ï, 2, die zich, onder de regeeringe van zulke Godtlooze Vorften , dermaaten vermenigvuldigd hadden, dat Ébofea, die gepropheteerd heeft onder de regeeringe van Jerobeam den II, Cap. I: i, die de Derde Afftammeling en Throonsopvolger was van Jehu, 'er van zeggen moest: Bloedfchulden raaken aan bloedfchulden ; zy breeken door. Deeze BloedfchuU den , die de bloedfchulden Jizreëls genoemd worden, om dat men kan reekenen , dat in die Stad het Koningryk is overgebragt op Jehu en zyn huis , door het doen ombrengen, van geheel het voorig Koninglyk geflacht van Achab, (3) wilde Godt nu bezoeken aan het Huis Jehu. (f$K) Door het Huis Jehu heeft men te verftaan de Nakoomelingen van Jehu ; en het bezoeken duidt hier, gelyk veeltyds , aan een Richterlyk bezoeken om te ftraffen. En, naardien Godt al dikwils het gerichte ftelt naar het richtfnoer, en ftraft naar het recht van wedervergeldinge, zo mogen wy denken, dat, dit bezoeken in zich opfluit, dat, gelyk Jehu door het Zwaerd het Koningryk op zich , en zyn Huis had overgebragt, alzo ook zyn Huis 'er wederom door het Zwaerd van • zou ontzet worden. O?) En dat zou Nu, dat is te zeggen, binnen kort, gefchieden; en is ook gefchied aan Zacharia ,den Zoon van den, ten tyde van Hofed regeerenden, Koning Jerobeam den II, want, na flegts zes maanden geregeerd te hebben , maakte Sallum eene verbintenis tegen hem, floeg en doodde hem voor het Folk, en werd Koning in zyne plaatfe. En alzo is vervuld het woord, 't welk de HEERE tot Jehu gefproken had: U zullen Zoonen van bet vierde gelid zitten op den throon ist ralh, aKon. XV: 8-10.
b i.üEDSCHULDEN raaken aan bloed ft ' tilden, Hof. IV: ab. Indien men 'er Dood 'Haren, moorddaadigeBloedftortingen doo verftaat, die iemand aan den bloede ei het Leeven ftraf baar maaken, en daaron inet recht Bloedfchulden genoemd worden w int het is een Godtlyke en zeer Oud Wet: Wiedes menfchen bloed vergiet, zyt bloed zal door den mensch vergooten -worden Genef. IX: 6, dan zal deeze Spreekwyzi te kennen geeven , dat de Aarde noj naauwlyks het een bloed had ingedron
BLOEDVERGIETEN.
ken, of het ander werd 'er al weder over uitgeflort. Waarom de LXX het vertaald hebben : Zy mengen bloeden met bloeden. En de Arabifcbe Overzetting : Zy hebben bloed uitgegooten boven bloed. Dus dan, dat de bloedftortingen zo gemeen waren geworden in het Land, dat men 'er van zeggen konde , als Jefaia , Cap. I: ai, zegt van Jeruzalem, dat Doodftagcrs "er in herbergden. Wil men her wat ruimer neemen, en 'er, behalven Doodflagen , ook andere, ten deele reeds genoemde, grove zonden onder verftaan , dan zal het te kennen geeven , dat des Volks bedryf niet anders was, als eene onafgebrokene aanéénfchakeling van zonden, waar door het Land vervuld was geworden met Godtloosheid, meer dan het Oosten, Men kan 'er op toepasfen het gezegde van Jeremia, Cap. IX: 3. Zy gaan voort van boosheid tot boosheid. Onder den tytel van TWISTEN, is het 1 en 2 vs. verklaard, in des VIIL D. 1. St. p. 391.
BLOEDVERGIETEN zegt (K) Eigenlyk, iemand, op eene gewelddaadige wyze het leeven beneemen. Doodflaan , en bloedvergieten zyn woorden van eene zelfde beteekenisfe, Genef. XXXVII: 20,26. Dat te doen, is eene grouwelyke zonde tegen zich-zelven , vermits men, behalven de naare wroegingen van zyn eigen geweeten, 'er zich door ftraf baar maakt aan lyf en leeven , Genef. IX: 6. Tegen den Naasten. Niet alleen den geenen , dien men doodt, als welken men beroofd van het geene hem boven alles dierbaar is, het Leeven, eh 't welk men hem nooit vergoeden kan; maar ook veele .anderen, Vrouw, Kinderen, of Ouders, en andere Bloedverwanten, die men daar door grootlyks bedroeft. Ook wordt het Land "er door verontreinigd, en zal het daar van . verzoend worden, het kan niet gefchieden, ■ ten zy, het bloed van den Bloedver gieter : wederom vergoten worde, N um. XXXV: 33, 1 34. Men maakt 'er zich affchouwlyk door 1 voor Godt. Hy hoort het gebed niet der gee, ner, hoe zeer zy bet vermenigvuldigen, wel; ker handen vol bloed zyn, Jef. I: 15.- Zelfs ! mogt David den HEERE den Tempel , niet bouwen, om dat hy een Krygsman was, : en veel bloeds op de aarde vergooten had, ; 1 Chron. XXII: 8. XXVIII: 3. Godt wreekt • het ook, 't zy vroeg, 't zy laat. Zo zou
Hy



BLOED-VLOED.
BLOEDZUIGER. $07
Hv op de Jooden doen koomen al het rechtvaerdig bloed,, (dat is, de Schuld en Wraak 'er van) dat vergooten was op aarde. Niet alleen het bloed van den Heere Jefus , volgens hunnen roekeloozen en moordzugtigen Vloekwensch : Zyn bloed koome op ons-, en op onze Kinderen; maar ook het bloed van zo veele Propheeten, als hunne Vaders om het leeven gebragt hadden, Matth. XXIII: 35. Ook al mede het bloed der geener, die, als Gezanten van Jefus tot hen koomen , en hun de verzoeninge met Godt'in zynen bloede aanbieden zouden, die zy , of dooden en kruifigen, of geesfelen , uit de Synagoge werpen , en van Stad tot Stad vervolgen zouden, vs. 34. En zo Godt het al niet ftraf t op aarde, zal Hy het evenwel doen na dit leeven. De Doodfagers zullen buiten zyn, dat is, uitgellooten van het Koningryke Godts, Openb. XXII: 15. Hun deel zal zyn in den poel, die brandt van vuur, en fulpher, *t welk is de tweede dood, Openb. XXI: 8. (3) Oneigenlyk wordt het onthou. den van den Loon aan den Arbeidsman, ook aangemerkt als een Bloedvergietenby J. Sirach, Cap. XXXIV: 22, 24. Het brood der behoeftigen is het leeven der armen, die hen van hetzelve berooft, is een doodfager. En hy vergiet bloed, die den loon des Daglooners rooft. Hoe grouwelyk dat zy voor Godt, kan men daar uit afneemen, dat Hy 'er het Wee over doet uitroepen , Jerem. XXII: 13. En 'er ook hetzelfde van gezegd wordt, als van het bloed van Abel; want gelyk daar van gezegd wórdt, dat de femme "er van lot Godt riep van den Aardbodem, Genef. IV: 10, zo waarfchouwt Godt ook tegen dat doen , op dat de Arbeider niet mogt roepen tot den HEERE tegen zynen Verongelyker, Deut. 'XXIV: 14, 15, gelyk ook Jakobus zegt, Cap. V: 4, dat het gefchrei "er van komt tot in de ooren van den Heere SebaÖth.
BLOED-VLOED. («) 'Er is eene gewoone, aan welke de Vrouwlieden van en tot zeekere jaaren onderworpen zyn. Eene Vrouwe, die den Bloedvloed had, was, onder den Dag des Ouden Testaments , Onrein ; zelfs zo onrein , dat al wie ze aanroerde, ook alles, waar op zy gezeeten, of geleegen had , daar door onrein werdt. Hoe zy, als de vloed had opgehouden, moest gereinigd worden, en wat
zy daar toe tot een Offer moest aanbrengen, kan men leezen Levit. XV: 19—30. Even zo was het ook met den Man, die den Zaadvloed had: Ook die was onrein, en, ter zyner reiniginge, moest ook voor hem geofferd worden , vs. 2—18. (3) 'Er is ook een Buitengewoone, die lang duurt , pynelyk is, en de Vrouwe heel zeer verzwakt. Zo leest men van eene Vrouwe, welke twaalf jaaren den vloed des bloeds gehad hadde. Zy hadde reeds geraadpleegd met, en veel gelccden van veele Medccynmeesters, en hadde genoegzaam al het haare ''er aan te koste gelegd: Maar, in plaatfe van baat te vinden, was haare kwaal veeleer erger geworden. Tot haar geluk verkeerde de Wonderdaadige Jefus, ten dien tyde, in die Landftreeke. Zy had een zo groot denkbeeld van, en vertrouwen op zyne Wonderkragt, dat zy by zich-zelve zeide: Indien ik flegts zyn kleed aanraakc, zo zal ik gezond worden. Des drong zy door de fchaare heen , naderde tot jefus van agteren, raakte den zoom aan van zyn kleed. Terftond ging kragt van Hem uit; de fonteine haares bloeds was in hetzelfde oogenblik opgedroogd, en zy gevoelde aan haar ligchaam, dat zy geneezen was. Men leeze 'ervan Matth. ÏX: 20—22, Mark. V: 25—34, Luk. VIII: 43-48.
BLOEDZUIGER (De) heeft twee Dogters: Geef, Geef, Spr. XXX: 15a. («) Van den Bloedzuiger vindt men eene naauwkeurige befchry ving, opgemaakt uit Scheuchzer en Bomare, in eene Aanteekening by Henry over onze woorden. „ Het is een roode , of zwarte Waterworm , die zich het meest enthoudt in moerasfige plaatfen. Volgens den laatstgenoemden is hy tweeflagtig (dat is, te gelyk Mannetje en Wyf je) van gedaante , als een Worm , zonder pooten, ter lengte van een kleinen vinger; glad, en met flippen en lynen geteekend, en leevendbaarend, als een Aal.. De opening van den mond is driehoekig, en met twee lippen bezet, die veele veezelen hebben. Het Diertje heeft in denzelven drie fcherpe tanden , met welken het zelfs de fterke huid van een Os kan doorbooren. Agter in den bek is een tepeltje, welk hem als ten zuiger dient,, terwyl het overige van den Bek het ligchaam van de pomp uitmaakt." Het Diertje is zo heet op bloed, dat, Wanneer herzien



6b8 BLOEDZUIGER,
zich aan een ligchaam heeft vastgezet,het zo lang, en gulzig, tot berftens toe, het bloed inzuigt, tot dat het bezwymt, en 'er van afvalt. Sommigen teekenen aan, dat, al is het, dat men hem den ftaart affïiydt, en het bloed 'er uitloopt, als door een buis, hy egter niet ophoudt van zuigen, voor dat hy flaauw wordt en bezwykt. (3) By de Ongewyde Schryvers is de Bloedzuiger een Zinnebeeld van zulken, die anderen uitmergelen. Cicero ad Att. I: 16. noemde het Romeinsch Folk , 't welk fteeds hunkerde öp giften en gaaven , JErarii hirudinem , den Bloedzuiger der Schatkist, By Plautus in Epid. zegt 'er een, die, om des gelds wille, anderen de huid wilde afftroopen: Jam ego me convortem in hirudinem., atque forum exfugebo fanguinem. Nu zal ik my veranderen in eenen Bloedzuiger, en hun lieder bloed uitzuigen. Wie zal nu hier by Agur de Bloedzuiger zyn ? Misfchien die twee Ge[lachten, van welken hy vs. 14, gefproken had : Zulken, die , boven anderen verheeven zynde, door hoogmoed de inbeeldingen hunner harten te boven gaan, die, om eene uitwendige grootfche vertooning te maaken , ook raap- en fchraapzugtig zyn, het Volk, als 't ware, het merg uit de beenderen en het bloed uit de aderen zuigen. De twee Dogters 'er van zyn de hoogmoedige Praalzugt,. en de onverzadelyke Geldzugt, die beide even hard, en aanhoudend roepen.: Geef, geef. Zo een Bloedzuiger van het eerfte foort was Koning Jojakim,, Zyne Dogter, zyne Praalzugt zeide : Ik zal my een zeer hoog huis bouwen, en doorluchtige Opperzaalen, maar hy bouwde dat alles met ongerechtigheid; want hy gebruikte des Naasten dienst om tiiet, en gaf hem zyn arbeidsloon niet, Jerem. XXII: 13, 14, en dat is zo veel, als zyn bloed te vergieten, naar de aanmerking van J. Sirach, Cap. XXXIV: 24. De andere Dogter van den Bloedzuiger is de Schraapzu&t, die haare kneevelaaryen en afpers ringen doet gelden door dreigementen Haare tanden zyn zwaerden, haare baktan den mesfen, om de armen van de aarde, ei de nooddrufligen van onder de menfchen t verteeren, vs. 14. Dat zag men in Reha hedm, die, niet te vreeden met de fchat ten, hem door zynen Vader nagelaaten het Volk boven maate bezwaaren wilde
BLOEDZWEET.
en dreigde, dat zyn kleïnfte vinger dikker zou zyn, dan zyns Vaders lendenen; dat hy boven het juk, 't welk zyn Vader hen had doen draagen, nog zou toedoen, 1 Kon. XII: 13 , 14. Het Joodsch Volk heeft het ongeluk gehad, van al dikwils zulke Bloedzuigers tot zyne Overheeden te hebben : Uwe Vorften zyn Afvalligen, en metgezellen der dieven: Een ieder van hun heeft de gefchenken lief, en zy jaagen de vergcldinge na, Jef. I: 23. Hunne Schilden (Overheeden, zo genoemd, om dat zy aan het Volk tot befcherming moesten zyn) het is een fchande l beminnen het woord: Geef, Hof. IV: 18. En Micha III: 1—3. wordt van de Over/len des huizes Israëls gezegd: Zy haaten het goede, en hebben het kwaade lief: Zy rooven hun huid van hen af, en hun vleesch van hunne beenderen. Ja! zy zyn het, die het vleesch myns Volks eeten, hunne huid afftroopen , en hunne beenderen verbreeken. Zulke Tirannen zyn ook by andere Schryvers ook wel vergeleeken by den Bloed' zuiger. Men zegt, dat de Bloedzuiger ophoudt van zuigen, en afvalt, als men hem den bek met asfche beftrooit: Zo zullen ook Tirannen, en andere Uitzuigers moeten ophouden van hunne Kneevelaaryen, als de Dood hun den mond fluit, en de Aarde 'er over heen ftrooit.
BLOEDZWEET van den Heere Jefus, Luk. XXII: 44b. Stipt naar den Grondtekst hebben de Onzen het vertaald: Zyn zzveet wierd gelyk groote droppelen bloeds, die op de aarde afliepen. Het was Nacht, het was een zo koude nacht, dat de Dienstknegten in de Voorzaale van Kajaphas vuur ontftoken hadden, Luk. XXU: 55. Jefus was iu de open lucht; hy was noch door een verre reize, noch door arbeid verhit en vermoeid: En evenwel hy zweette, en wel zo fterk, dat het met groote droppelen, als met kleine beekskens , op de aarde afliep. De oorzaak 'er van is alleen te
• vinden in de naare Zielsbenaauwdheeden,
■ met welke Hy te worftelen had. Om 'er onS eeiiig denkbeeld van te geeven, fta-
• pelen de Euangelisten veele woorden van 1 nadruklyke beteekenisfe op malkanderen. : Lukas zegt, dat Hy in zwaaren ftryd was.
■ Mattheus en Markus zeggen, dat Hy begon
• droevig, verbaasd en zeer beangst te wor, den. Hy zelf klaagde: Myne ziele is ge, heel bedroefd, tot den dood toe, Matth. XXVI:



BLOEDZWEET.
BLOEDZWEET. -609
37, 38, Mark. XIV: 33, 34. Nu zal de vraage zyn, hoe dit te verftaan zy : Of het zweet van Jefus waarlyk bloedig geweest zy? Dan, of het flegts te neemen zy by vergelykinge, dat de zweetdroppels van den Heiland zo groot, taai en dik waren , dat zy als droppels, of klonters bloed van zyn aangezigt afliepen ? (X) Onder de Oude en Laatére Schryvers vindt men 'er, die van het laatfte gevoelen zyn. De voornaame reede is , om dat Lukas het woordje irii, als," gelyk gebruikt, 'twelk niet aanduidt, dat dit, of dat waarlyk zo is, maar alleen, dat het met iets anders eenige overéénkomst,en gelykvormigheid heeft. Cl) Meer algemeen is het eerfte gevoelen, dat het zweet van Jefus waarlyk bloed., of ten minften met bloed zy gemengd geweest. Men merkt aan, dat het woordje dni niet altoos flegts eene gelykvormigheid aanduidt, maar.ook wel, dat iets waarlvk en inderdaad zo is , als ze zich voordoet, als Luk. XXIV: 11. En baare woorden fcheenen voor ben als ydel geklap ; zy hielden ze inderdaad voor ydel geklap. Zo ook Hand. IX: 18. En terJtond vielen van zyne oogen af gelyk als fchellen; dat is, de 1'chellen zelve, die zich over zyne oogen verfpreid , en hem het gezigt benomen hadden. Indien Lukas dat maar alleen had willen zeggen, ware het genoeg geweest, dat hy gezegd hadde : Zyn zweel werd gelyk l(ift?», groote droppels. Want by de Geneeskundige Grieken wordt dat woord op zich-zelve meermaals gebruikt in de beteekenisfe van geronne droppelen bloeds. En Lukas, die een Medecynmeester was, zo als veelal geloofd wordt, en waar aan niet te twyffelen zou zyn, indien hy dezelfde is, van wien men leest Kolosf. IV: 14, zou zich dan ook met dat eene woord wel vergenoegd hebben ; maar nu hy 'er het woord Hifi», bloed, byvoegt, kan men niet wel anders den ken, óf hy hebbe dat, meerder nadrukshalven, gedaan, om zyne Leezcrs te doen "begrypen, dat de zweetdroppels van Jefus niet maar gelyk waren aan groote bloeddroppelen , maar dat ze waarlyk Bloeddroppels geweest zyn. En waarom zal men aan de waarheid twyffelen, daar de mooglykheid van het bloedzweeten natuurlyk- of geneeskundig kan bereede:neerd worden. Zie J. M. (waarfchynlyk Deel. 11. 'Stuk.
J. Macquet) Verhandel, over de Byb. Ziekten, p. 131. als ook, en breeder, A. Calmet, Oudh. van V N. Verb. D. I. p. 535--.
Te minder, daar het aan geene voorbeelden ontbreekt, dat menfchen bloed gezweet hebben, waar van een groote menigte is opgegeeven door Calmet, p. 54a— 547. In 't byzonder zyn daar onder merkwaerdig twee voorbeelden van menfchen, die, door groote vreeze en angst, zeer fterk aan het bloedzweeten raakten, toen zy hoorden, dat zy tot den dood verweezen waren , p. 545. Voeg hier by het voorbeeld,door den Heer Gallandat opgegeeven, en door my aangeteekend over onze woorden, onder den tytel ZWEET , D.XI. p. 769. Heeft men nu meermaals gezien, dat groote angst en fchrik het bloed ter zweetgaaten, of poren, uitperften, zo zal men zich niet behoeven te verwonderen, dat men ook diergelyks gezien heeft aan onzen Heiland. De toorngloeden des Almagtigen wierden , als ftroomswyze , uitgeflort in zynen boezem; de last van duizendmaal 'duizend zonden , by honderdduizenden verdubbeld , voor welke Hy boeten moest, drukte Hem;'de verfchrikkingen van Dood, Duivel, en Helle trokken , als in flagorde gewapend , op Hem aan. Thuanus verhaalt van zeekeren Krygs-Overften , dat hy, door list gevangen , en met een' fchandelyken dood gedreigd j dermaaten verfchrikte, dat het bloedig zweet hem over geheel het ligchaam uitbrak: Het is dan niet vreemd, dat dat ook den Overften Leidsman onzer Zaligheid wedervoer: Te minder vreemd, daar Godt zich tegen hem ftelde, en als de Handhaver van zyne gefchondene Wet en Recht, zynen dood eischte : Daar Hy voorzag , dat een zyner Apostelen LIem verraaden, een andere LIem verlochenen, allen Hem verlaaten zouden; hoe Hy van zyn eigen Volk tot den fmertelyken, fmaadelyken , en vervloekten Kruisdood opgeëischt, door een Heidenfchen Stadhouder-'er toe verweezen , en dan nog, aan 't Kruis hangende, in plaatfe van medelyden te vinden , befpot en gelasterd zoude worden. Sommigen gewaagen van zeeker foort van Adderfangen ,-Hamorrhois genoemd, welker beet een zo fel vergift aanbrengt, dat het bloed, even als zweer, door de gantfche huid voortvloeit. Diodoor H h h h van



<5ro BLOEMEN.
van Sicilië fpreekt 'er zo van, als ook Lucanus, Pharfal. L. IX. Volgens den Jefuit Kircherus zouden 'er te Quito Adderflangen zyn met twee ftaarten, die door haar beet het bloed doen voortvloeijen uit alle de openingen van de huid. Men mag dan dit wel mede tellen onder de Oorzaaken van Jefus bloedzweeten, dat de Oude Slang, nuelker naam is Duivel en Satan as, nu reeds bézig was, met Hem in de verzen te byten, om die te vermorfelen , Genef. III: 15.
BLOEMEN. Gelyk de Sterren aan den LIeemel , door haaren tintelenden glans, en geregelden loop , de heerlykheid prediken van Godts fcbeppende Almagt en wyze Ordening , zo doen het de Bloemen op de Aarde. Hoe fraai en onderfcheiden zyn de bloemen aan de boomen ! Hoe bekooren ze ons het oog; hoe verblyden ze ons met het vooruitzigt van aangenaame vruchten. Hoe veele honderdelei foorten, alle, tot verbaazens toe, onderfcheiden in maakfel, verheffen zich van tusfchen het groene gras. Hier verwondert zich de aandachtige Befchouwer over zo veele en veelerlei kleuren , de eene al fchooner dan de andere , en zo wonderlyk gemengd en gefchakeerd, dat het grootfte kunstpenfeel het naauwlyks, en dan nog flaauw, kan nabootfen. Daar ftaat hy ftil, en voelt zich aangenaam aangedaan door den welriekenden geur, die ze uitwaafemen. En elders zaamelt de Kruidkundige 'er op, en bereidt 'er een heilzaam geneesmiddel van voor den Zieken. Zeide David, dat de Heemelen Godts eere vertellen, en het uitfpanfel zyner handen werk verkondigt, Pf. XIX: 2, zo mogen wy, al ware het maar alleen ten aanzien van de bloemen, met Job wel zeggen, Cap. XII: 8,9. Spreek tot de Aarde, en zy zal het u leeren —.■ Wie weet niet uit alle deezen, dat de hand des HURKEN dit doet ? 00 Van wegen haare fchoonheid, en aangenaamen reuk , werden de Bloemen van ouds gebruikt tot verwekking van vrolykheid. Men verliefde het hoofd met bloemkranfen. Laaten wy ons opvullen met kostelykenwyn en zalve — : Laaten wy ons kroonen met roozeknoppen , eer zy verwelken, zeggen de Tafelbroérs , als zy zich opwekken tot vrolykheid, B. der Wysh. II: 7, 8. Op Vreugdedagen beftrooide men
BLOEMEN.
ook de ftraaten met bloemen. Volgens Curlius, L. V. C. I, werden 'er bloemen geftrooid, toen Alexander de Groote zyne intreede zou doen in Babel, Nog is het onder ons in gebruik, den Bruidegom en de Bruid te beftrooijen met groen loof, en bloemen. Om dat de Bloemen als het Puikje zyn onder de Veldgewasfen, zo heeft men ze aangemerkt als Zinnebeelden van iets, dat boven anderen uitmunt onder de Menfchen. By de Latynen en Grieken leest men, gelyk pok wy nog zo fpreeken, de Bloem der Jeugd, de Bloem der Maag' den, de Bloem der Krygsljeden, de Bloem van het Volk, &c. Hoogl. II: 12. zegt de Bruidegom tot zyne Zielsvriendin: De Bloemen worden gezien in den Lande. Men verftaa 'er in 't gemeen door Ontluikende Geloovigen, van Godt gemaakt tot eene Plante zyner verlustigingc, beloovende een ryken oogst van zulke vruchten, die elders genoemd worden Vruchten des Geests, Vruchten der Gerechtigheid. In het X. D. 2. St. onder den tytel'van WINTER, zyn vs. 11, 12 en 13. verklaard, en men zal aldaar p. 165. kol. 2. kunnen zien, welke Geloovigen men, wat meer in 't byzonder, door die Bloemen zoude kunnen verftaan, naar het beloop van het zinnebeeldig Propheetisch Voorftel. (3) Maar hoe verrukkend fchoon de Bloemen zich ook vertoonen, ze verwelken egter haast, en haare heerlykheid is kort van duur, en daarom zyn ze een Zinnebeeld van 't geene ras verganglyk is: Als van den afneemenden Luister, en magt van een Koningryk. Jef. XXVIII: 1. wordt van Ephraïm gezegd, dat de kroon van deszelfs heer lyken fieraad was geworden als een afvallende bloeme. Ook van des Menfchen kortftondig leeven. De Mensch komt voort, als een bloem , en wordt afgefneeden , Job XIV: 2. Zo ook Jak. I: 10. Nadruklyk Pf. CIII: 15, 16. De dagen des menfchen zyn als het gras: Gelyk een bloem des velds, alzo bloeit hy. Als dewind "er overgegaan is, zo is zy "er niet meer. En, gelyk van zyn leeven, zo ook van zyn uitwendig aanzien, en voorfpoed Jef.1 XL: 6, 7. en 1 Petr. I: 24. Alle vleesch is als gras, en alle heerlykheid des metifchen is als een bloem des gras. Het gras is verdord, en zyne bloem is afgevallen. Het was al mede om die reede, dat men ondtyésBloemen plagt tc ftroöijen op de graven der Overleedenen.
BLOE-



B L O E Y E N.
BLOEYEN. Is een woord, 't welk fit') Eigenlyk wordt gebruikt van het Kruid Te Velds, Pf. LXXII: 16. Van de Leliën, Hof. XIV: 6. Van den Wynfiok , Genei. XL: io. V n den Vygenboom, Habak. 111: 17 Zo ieest men ook van de Roede van Adron, dat die bloeifel voor tbr agt, Num. XVII: 8. (3) Oneigenlyk , wordt 'er door beteekend iemands Geluk/iaat. (KK) Van -■de Godtloozen wordt gezegd, dat zy groeyen, en bloeyen, als het kruid, Pf. XCii: a. En dan wordt 'er door aangeduid hun Tydelyke voorfpoed: Een bloeme, die haast verwelkt: Als gras zullen zy haast worden afsePneeden: en, als de groene grasficheutkens, lullen zy afvallen , Pf. XXXVII:, a. En waar van de vrucht verderflyk is: Dc voorfpoed der Zotten zal ze verderven, Spr. I: 3 a. (33) Van de Rechtvaerdigen. ^ De Rechtvaerdigen zullen bloeyen, Pf. LXXII: 7.De Rechtvaerdigen zullen bloeyen, als loof, Spr. XI: ab. 't Welk kan plaats hebben, ten aanzien van hunnen uitwendigen Voorfpoed, wanneer Godt hen, in zyne gunde, doet toeneemen in aanzien en vermogen, als Jef. XXVII: 6. In het toekoomende zal Israël 'bloeyen en groeyen, en zy zullen de PVaereld met inkomfien vervullen. Ook , ten aanzien van hunnen geestelyken bloei en groei. De Rechtvaerdige zal groeyen, als een Palmboom — : In den gryzen ouderdom zullen zy vruchten draagen, Pf. XCII: 13, 15, te weeten zulke, die elders o-enoemd worden vruchten der gerechtigheid, die zyn tot heerlykheid, en prys van Godt. , , _ ,
BLOEYEN (In zyne dagen zal de Rechtvaerdige) en de veelheid van vreede, tot dat de Maan niet meer zy, Pf. LXXII: 7. (K) In zyne dagen, dat is, naar den Gewyden Schryfftyl, onder de Regeeringe van den tegenbeeldigen en meerderen Salomo, den Heere Mesfias. Na dat die het Koningryk zou ontvangen, en het onmiddelyk beftuur 'er van geaanvaard zou hebben, Q) zou de Rechtvaerdige bloeyen, en de veel. beid —. (NK) Het eerfte gevolg van dien vruchtbaarmaakenden reegen, waar van vs. 6. gefproken was, zou zyn, dat de Rechtvaerdige zou bloeyen. (<*) Dualis Rex, talis Grex: Gelyk de voorganger der Stad is , alzo zyn allen , die dezelve bewoonen, J. Sir. X: a. Dat zyn fpreuken, die meestal ten kwaade te verftaan zyn. Hier is bet omgekeerd. De Koning van wien
BLOEYEN. 611
hier gefproken wordt is zb een , wiens Scepter is een Scepter der rechtmaatigheid, en wiens lenden-gordels zyn gerechtigheid en waarheid, Pf. XLV: 7 , Jef XI: 5. Even zo zyn ook zyne rechtgeaarte Onderdaanen, een rechtvaerdig Volk, 't welk de ge. trouwighecden bewaart, Jef. XXVI: 2. Zo is het ook hier de Rechtvaerdige. Zulken, die, niet alleen Hem, als den HEERE hunne gerechtigheid, hebben aangenomen door het geloof, en dus door Hem verzoend zyn met, en gerechtvaerdigd door Godt; maar die ook, daar toe bekwaam gemaakt zynde door den Heiligen Geest, Hem dienen in heiligheid en gerechtigheid. Elk een, die zo is, (£) zal onder de zeegenryke regeeringe van deezen Koning, bloeyen. («*) Het bloeyen is eigen aarr vruchtdraagende Boomen, zo als in den voorigen tytel is aangemerkt. Derzelver bloefem is een bewys, dat zy fris en leevend zyn, ftrekt hun tot fieraad, en, valt die niet af, koomen 'er vruchten uit voort. En dus is het bloeyen een Zinnebeeld van Welvaart, 't zy dan van Aardfche 't zy van Geestelyke. (/3/S) De Rechtvaerdigen koomen meermaals voor onder de teekening van Boomen; geen wilde heesters, maar zulken, die eene Plantinge des HEEREN zyn , en naardien des HEEREN oogmerk in die plantinge is, dat Hy verheerlykt worde, Jef. LX: ai. LXI: 3, zo wordt hun ook gegeeven te groeyen in de Voorhoven onzes Godts, Pf. XCII: 14. Wat zal dan hier het bloeyen van den Rechtvaerdigen aanduiden? (A) Niet zo zeer tydelyken Voorfpoed. Sommige Rechtvaerdigen genieten dit wel: 'Er zyn 'er, in welker huis have en rykdom is, en welker hoorn verhoogd wordt in eere. Maar zo gunftig is het lot van eiken rechtvaerdigen niet ; al dikwils zyn de tegenfpoeden der Rechtvaerdigen veele ; die koomen om Godt te dienen, moeten hunne ziele bereiden tot aanvegtinge. (B) Men denke dan om zo een bloeyen, 't welk zal gegund worden aan eiken Rechtvaerdigen in de dagen van den Koning Mesfias. Door vermenigvuldigde genade zal hy in het geestelyke leeven vet en groen zyn , groeyen als een Palmboom; blocyen niet alleen door eene openbaare belydenis, verdeediging, en ftandvastig aankleeven van de waarheid; maar ook door overvloedig te zyn in heiligen wandel en Godtzaligheid, Want zal de Hhhh a



6t%- .BLOEYEN.
Belydenis geen verwelkende, en afvallende bloefem zyn, zo moet die ook vruch. ten voortbrengen : Vruchten des Geests, welke opgeteld worden, Gal. V: 22. Zy moeten ver" uld zyn met vruchten der gerechtig}. , en , gelyk die tot bewyzen zyn, dat in hun een groeyen de kragt is des geestelyken leevens, zo ftrekken die ook door Jefus Christus tot heerlykheid, en prys van Godt, Philipp. I: 11. Dat men hier om zo een geestelyk bloeyen voornaamelyk te denken hebbe, blykt * (AA) Om dat zo een bloeyen kan gezegd worden van eiken Rechtvaerdigen, 't zy in eene mindere , of meerdere maate. (BB) Om dat het ook is aan te merken als een gevolg van den nedergedaalden reegen, vs. 6, den reegen van Geestelyke gaaven, die in de dagen van den Mesfias overvloediger zouden worden uitgeflort, dan ooit voorheen, en dus ook den groei, bloei , en vruchtbaarheid van zyne Onderdaanen grootelyks , zouden bevorderen , want als Hy zynen Geest en Zeegen op hen uitgiet, dan fpr uiten zy uit tusfchen in het gras, als wilgen aan de Waterbeeken, Jef. XLIV: 3,4. Als//y, door demededeeling van die gaaven, hun als den daauw wordt, dan zullen zy bloeyen als de Lelie, als de Wynfiok, en ten leeven voortbrengen, als het Koorn, Hof. XIV: 6—3. (33) Een ander voorrecht, 't welk onder zyne regeeringe zou te wachten zyn, was, dat de veelheid van Vreede zou bloeyen (dat woord moet hier aangemerkt worden, als herhaald) tot dat de Maan niet meer zy. («) Veelheid van Vreede duidt zo wel aan de Uitneemendheid,.als den Overvloed van Vreede. De groote vraag zal dan maar zyn, van welk eenen Vreede hier gefproken wordt?(««) Zou het ook zyn een Ligchaamlyke Vreede? Men neeme in aanmerkinge, dat hier gefproken wordt vau eenen altoosduurenden Vreede. Zulk een'tydelyken Vreede geniet elk Rechtvaerdige niet ; veeier leeven is veel meer een ftryd op aarde. Ook de Kerk niet. " Zy geniet wel eens tyden van verademinge, maar dan ftaan 'er wederom op, die tegen haar moord en dreiginge blaazen. Een ongeftoorde Vreede behoort tot de Voorrechten van de laatfte dagen , onder keurige Zinnebeelden voorgefteld, Jef. XI: 6,7, 8, en voor elk verftaanbaar uitgelegd, vs. 9. Men zal nergens leed doen, noch verderven op den gant*
. BLOEYER
jchen berg van Godts heiligheid, (fi/i) Men f denke dan om Geestelyken Vreede. Vreedb met Godt : Die gerechtvaerdigd is uit den Geloove, heeft vreede met Godt door onzen Heere Jefus Christus, R0m. V: 1. Vreede met zich-zelven, want die waarlyk Rechtvaerdigen zyn, hebben een harte, 'twelk gereinigd is van dc kwaade Konficiëntie, en een Konficiëntie, die gereinigd is van doode werken om den Leevendigen Godt te dienen; Hebr- X: 22. IX: 14. Vreede ook onder, malkanderen; want weetende , dat zy tot vreede van Godt geroepen zyn in één ligchaam, zullen zy ook den Vreede Godts laaten heerfchen in hunne harten, Kolosf. IH: 15, en met even zo veel yver , als zy de heiligmaakinge najaagen , zich ook benaerfligen , om te behouden de eenigbeid des Geests, door den band des Vreedes, Eph. IV: 3, Hebr. XII: 14. Dit is, ten aanzien van het getal , een veelheid van vreede, en ook een allerTOortreffelykfle, een bloi-yende Vreede, waar van de vrucht uitgeleezener is dan zilver, want het is een Vreede Godts, die alle verftand te boven gaat, en hart en zinnen bewaart in Christus Jefus, Philipp. IV: 7. Een Vreede ook, waar op elk Rechtvaerdige, elk waar Onderdaan van 's Mesfias Koningryk , aanfpraak heeft; want, gelyk Hy een Vorst des Vreedes is, Jef. IX: 5, zo is ook Vreede een der goederen van zyn Koningryk, Rom. XIV: 17. (£) Het is ook een nimmer - eindigende Vreede, en dat vermeer- ■ dert de voortreffelykheid 'er van hé el zeer, want ze zal bloeyen tot dat de Maan niet meer zy. De Maan duidde zelfs by de Heidenen geduurzaamheid aan. Te Ro~ me was een Altaar met het opfchrift: Luna at erna, aan de eeuwige* Maane. Wy weeten evenwel, dat de Maan eens zal ophouden te zyn , wanneer de Heemelen zullen verouderd zyn als een kleed, en veranderd als een gewaad, Pf. CII: 26 , 27. Het is dan veel gezegd, dat de Rechtvaerdige en veelheid van Vreede zullen bloeijen, tot dat de Maane niet meer zy. Dit is een voldingend bewys , dat hier van geen Aardfchen bloei wordt gefproken, maar van zo eenen,die nog zal Zyn, als de Maan niet meer is.. Dus dan van een bloei, dit op aarde wel zal beginnen , maar tot in de eeuwigheid zal voortduuren. Trouwens, als de Tyd, die naar den op- en , ondergang der Zonne en Maane wordt af-
ge--



B L OE YEN.
gemeeten, zal verflonden zyn in de eeuwio-heid, dan zal de Rechtvaerdige allerheerlykst bloeyen, verzadigd zynde met Godts beeld, na het ontwaaken, blinken gelyk de Zon, Matth. XIII: 43- Ook de Free* de, in het vol, en nooit af te breeken genot van Godts Zalige gemeenfehap , altoos vriendelyke en vrolyke verkeeringe met de Heilige Engelen, en alle volmaakte Rechtvaerdigen , bevryd van alles , wat van binnen, en verheeven boven het bereik van allen van buiten , waar door hunne Vreugde en Vreede Ilegts eenigzins zou kunnen gelloord worden.
BLOEYEN (Ik zal Israël zyn als de dauw, hy zal) als de Lelie, en het zal zyne wortelen uit ftaan , als de Libanon , Hof. XIV: 6. 'Er is geen twyffel aan, of het is Godt, die, gelproken hebbende in het, 5. vs. , hier met fpreeken en belooven voortgaat. 00 Maar wie zyn Israël, aan 'twelk in dit, en eenige volgende verfen zulke groote Beloften gedaan worden ? En in welk eenen tyd heeft men zich hetzelve voor te ftellen? (KX) Betreffende de eerfte Vraag. Het is Samaria, de Hoofdftad der X Stammen, aan welke de verwoesting wordt gedreigd , vs. 1. Samaria verwoest zynde, werden de X Stammen gevanglyk wechgevoerd na, en wyd en zyd verftrooid door het wyd-uitgeftrekt Ryk van Asfyrië. Laat de Godtfpraak hier op volgen eene vermaaning tot Bekeering, ys.
n , en voorts beloften van Zeegenin-
gen, die zy na hunne Bekeering, zouden fe wachten hebben ; zo kan men niet wel anders denken, of men heeft door Israël, zo hier, als vs. a, te verftaan de X Stammen , voorheen Onderdaanen van Samaria, maar nu in ballingfchap en verftrooyinge. Voegt hier nog by, dat Israël, gelyk ook Ephraïm, vs. 0, zo by Hofea, als by andere Propheeten, benaamingen zyn, waar door die Stammen worden onderfcheiden van dc twee andere , die Juda genoemd worden. (33) Wat de andere Vraag betreft, in welk eenen tyd wy ons dat Israël moeten vertegenwoordigen, als zullende de hier beloofde Zeegeningen ontvangen? 'Er zyn 'er , die denken, na de wederkeering uit Babel, en de tyden der Machabeefchc Vorften. Maar uit Babel zyn maar eenigen van de X Stammen met die. van Juda en Benjamin wedergekeerd
BLOEYEN.! $13
na Kanadn, het grootfte deel is in de verftrooyinge gebleeven. Ook is de voorfpoed en heerlykheid van het Volk, fchoon groot, zo groot niet geweest, als de zo hoogdreunende Beloften, vs. 6, 7, 8, te kennen geeven. Men weet, dat door de telkens vernieuwde aanvallen der SyrifcheKoningen de 'ftaat van het Volk dikwils zeer wankelbaar was; Anderen denken om den Geestelyk bloeyenden ftaat der Bekeerden uit de Stammen, die in de verftrooyinge waren, in het begin der Euangeliedagen. Maar , behalven dat derzelver getal niet groot is geweest in vergelykinge van de geenen over welken de verhardinge gekoomen is; en ook uit de' Brieven van Jakobus en Petrus, aan de geloovig gewordene Verftrooyelingen gefchreeven, niet te zien is, dat hun geestelyke Bloeiftaatzo veelheerlyks vertoond heeft, zo fchynen de Beloften, behalven de geestelyke Zeegeningen , ook mede een uitwendigen bloei en heerlykheid in zich op te fluiten , vooral in het begin van het 8. vs. Zy zullen wederkeeren, zittende onder zyne fchaduwe. En zo een uitwendige bloei is zeekerlyk het deel niet geweest der Bekeerden uit hun, ten tyde der Apostelen, 't Schynt my toe, dat Israël hier is dat Volk, 't welk nu nog in de verftrooyinge zit zonder Koning , en zonder Vorst, zonder Ephod, en zonder leraphim, Hof. III: 4. En dat de vervullinge der beloften te wachten zy, als Godt hunne afkeeringe zal geneezen , en zyn toorn zich van hun zal af keeren, vs. 5, en dat zal niet gefchieden voor dat Godt zal heb'ben gedaan, en daar gefteld de gedachten zynes harten: En dat zal zyn in het laatfte der dagen, Jerem. XXX: 24. XXXI: 1— In dien tyd zegt onze Propheet ook, Cap. III: 5, dat de Kinderen Israëls zich zullen bekeeren , en wederkeeren wel tot den HEERE; maar ook tot zyne Goedheid. Welke Goedheid zich dan,als die van een Vader over hen , als over eenen Eerstgehoor-en, eenen dierbaaren Zoon en Troetelkind, Jerem. XXXI: 9, ao, zich'zal ontdekken in de vervullinge van de hier gedaane zo groote Beloften. (3) Op dien voet zullen wy nu die van het 6. vs. een weinig toelichten. (Xtf) Godt wil aangemerkt zyn, als de Grondoorzaak van hunnen hier beloofden Gelukftaat: lk, zegt Hy, zal » Hhhh 3 rad



6i4 iBLOEYEN.
raël zyn, als de dauw. («) De Dauw, die uit de lucht nedervalt,en het uitgedroogde aardryk verkwikt,bevogtigten vruchtbaar maakt, is overal aan te merken als een zeegen ; inzonderheid in Kanadn, daar de Dauw in zeekere maanden , dat het niet reegende , het gebrek van den reegen vergoedde. Mofes merkte den Dauw aan, als het uitneemendfle des Heemels, en als een groote zeegen, dat zyn Volk zou woonen in een Land, waar over dc Heemel van dauwe zou druipen, Deut. XXXIII: 13, 28. Dus mag men den Dauw aanmerken als een Zinnebeeld van Godts zeegenende gunst, zich ontdekkende in de medcdcelinge van alle zulke weldaaden, als der menfchen in- of uitwendige groei en welvaart bevorderen. Men zie dit Pf. LXXII: 6. Hy zal nederdaalen, als een reegen —- als ds droppelen, die van den Dauw', die de Aarde bevogtigen. (p) Is nu het welgevallen eenes Konings, als dauw op het kruid, Spreuk. XIX: 11. Hoe veel te m.er dan niet van Hem, die de Vader is der lichten, van wien alle goede gaaven, en volmaakte giften afdaalen, Jak. 1: 17. Het is dan een groote Belofte, dat Godt zelf , hun zou zyn, als de dauw. Hy zou hun voorkoomen met zyne Zeegeningen van het goede, vooral Geestelyke Zeegeningen. waar door zy, die, geduurende den tyd van hun ongeloove en verhardinge, waren geweest, als de bergen van Gilboa, op welke noch dauw, noch reegen valt, verkwikt, verleevendigd, en in ftaat gefteld zouden worden, om vruchten der gerech tigheid voort te brengen , hunner bekeeringt waerdig. Trouwens, als de Heemelen var, boven afdruipen, en de Wolken vloeyen var gerechtigheid, dan kan het niet misfen, o allerlei heil en gerechtigheid te faamen zulle) uitfpruiten, Jef. XLV: 8. Althans hie zou het zo zyn. (33) Israël, dus bedaauwi zynde, zou bloeyen, als —. (») Het eerft gedeelte van deeze Belofte voorfpelt hur ner, meest geestelyken wasdom. (««•) Ge lyk de Roos gehouden wórdt voor den Kc tiing , zo de Lelie voor de Koningin de bloemen. Gelyk in Kanadn, zo ook el ders worden 'er gevonden, van meer da .eenerlei foort en verwe. De witte word evenwel 't meest geagt: Zo om de zui verheid van .haar wit, als wegens haai licflyken reuk. Balfem van Leliën was, or
BLOEYEN.
den aangenaamen reuk, veel in gebruik by de Jooden, Syriërs en Perfen , om 'er zich , op plegtige Feest- en Vreugdemaaltyden, mede te zalven, (pp) Als 'er dan gezegd wordt, dat Israël zou bloeyen, als de Lelie, zo zal het aanduiden , dat, gelyk de Lelie zich verheft op haaren fteel , zy zich ook zullen verheffen uit haare verneederinge, en eene vertooninge maaken van heerlykheid, als van een Volk, van Godt op eene uitneemende wyze gezeegend, Jerem. XXXI: 4, 5, n, ia, 13, 27, 28, Zeph. III: 20. Ten aanzien van het geestelyke, dat zy,door Godts genade verwekt tot een nieuw leeven, ook door de kragt van die genade uitfpruiten , voorfpoedig opwasfen , en groot worden zullen, en daar door kenbaar worden, als een werk van Godts handen, en een fpruite zyner plantingen ; zich verheffen na den Heemel, om te bedenken en te zoeken, niet., gelyk hunne Aardschgezinde Voorvaders, de dingen, die op aarde zyn, maar de dingen, die boven zyn. Dat zy ook. gereinigd door 's Mesfias bloed , en geheiligd door den Geest, zich witblinkend zullen vertoonen, in de zuiverheid van hunne Leere en Belydenisfe, en in de heiligheid des Leevens, Zeph. III: 13. Dat zy, door de beöeffening van allerlei geloofsdeugden, ook, gelyk de Lelie, een aangenaamen reuk van zich zullen doen uitgaan, zo voor Godt, tot heerlykheid en prys zyner genade, als tot ftigtinge en vervrolyking van allen , voor welken hunne bekeering zal zyn, als het leeven uit den doe*
■ den, Rom. XI: 15, die hun dan uit de volheid des harten zullen toejuichen: De
[ HEERE zeegene u , gy wooninge der ge-
f rechtigheid, gy berg der heiligheid! Jerem.
' XXXi: 23. Maar de Lelie is, zo wel als
■ andere bloemen , aan het verwelken , en 1 afvallen onderworpsn. Wordt nu Israëls ï bloeyen vergeleeken by het bloeyen der
- Lelie , men moest niet denken, dat het
- ook even kort van duur zou zyn. (p) Het
- ander gedeelte van de Belofte wyst het ter gendeel aan: Het zal zyne wortelen uitftaan,
- als de Libanon. («<*) Uit de wortelen trekt 1 de plant, of boom zyn voedfel, en op t zyne wortels ftaat hy vast. Het inworte-
- len duidt daarom aan de beflendigheid van ■'. een Volk en deszelfs voorfpoed. Men 1 ziet dit in eene Belofte, ten tyde van Koning



BLUSCHVATEN.
ning Hiskia gedaan, ter bemoediginge tegen de zwaar dreigende taal van óanhenb: Het ontkoomene, dat overgebleeven ts van den huize Juda , zal wederom nederwaards wortelen, dat is, zich vast zetten, en zal opwaards vrucht draagen, aKon. XIX: 30. Het zou dan reeds veel gezegd zyn: Het zal zyne wortelen uitflaan. (W) Maar nu 'er bykomt, als de Libanon, wordt de belofte daar door merklyk vergroot; want daar mede wordt niet zo zeer gezien op het gebergte van dien naam, als wel op de Cederen van Libanon, by gewyde en ongewyde Schryvers beroemd wegens hunne hooge kruinen, dikte, en Ouderdom, welke een blyk is van hun vastltaan op hunne wortels, die zich in den grond diep ingedrongen, en zydwaards verre uitgebreid hebben. Zo dat de beflendigheid van Israëls bloeyenden Jlaat niet kraguger konde uitgedrukt worden , als op deeze wyze. Vast, onbeweeglyk in het geestelyke: Geworteld en opgebouvjd in Hem , naamelyk, Christus, en bevestigd in het geloove, Kolosf. II: 7. Ook vast 111 hunnen .tyde. lyken voorfpoed, door geen vyandig geweld daar van ooit weêr te berooven , volgens Zeph. III: 15, i<5, 17. He Koning Israëls, de HEERE, is in 't midden van u; ?y zult geen kwaad meer zien. Ten dien dage zal tot Jeruzalem gezegd worden : Vrees niet: O ! Ziön, laat uwe handen niet ftap worden. De HEERE, uw Godt, is in het midden van u, een Held, die verlosfen zal. Zo vast zal hun ftaat zyn, dat zy, geplant zynde in hun Land, 'er niet weêr zullen uitgerukt worden, Am. IX: 15. Men voege 'er nog by de Belofte, Jerem. XXXI: 35, 36, 37-
BLUSCHVATEN, van louter goud gemaakt, behoorden zo wel, als de gouden Snuiters, tot de gereedfchappen van den gouden Kandelaar, Exod. XXV: 38. Van Avelk eene gedaante waren ze , en waar toe dienden ze ? Volgens Lyra waren het bakken, of vaten, gevuld met water, om het geen afgefnooten was, daar in te werpen, en oogenbliklyk uit te blusfchen, op dat het geen ftank, nog rook mogt verwekken.- Volgens de Joodfche Meesters waren het kléine gouden tepeltjes. R. Salomo zegt, om 'er dc asch en vuiligheid van het pit, die, geduurende den nacht, was afgevallen in de Lampfchaale, mede uit te
B L Y D E. 615
ligten. Of, volgens R. Juda Léo om 'er de Olie mede te fcheppen uit de uitgebluschte lampen , indien 'er nog iets in mogt overgebleeven zyn. (Waren het Lepeltjes , zo hebben ze tot beide gebruiken kunnen dienen.) Zie Lundius, J. Heiligd. D. I. p. 180.
BLYDE (Zy zullen nochthans) zyn, gelyk men zich verblydt ten dage des Oogsts —, jef. IX: at>. (x) Ik zal opgeeven, hoe het beloop der Godtfpraak , vs. 1—9, my voorkomt. Ik kan niet anders zien, of ze ziet' op de dagen van 's Mesfias verfchyninge in het openbaar. Want het geen voorfpeld wordt, Cap. VIII: a3. en IX: r , is, naar het nadruklyk zeggen van Mattheus, Cap. IV: 13—17' vervuld geworden , toen Jefus te Kapernaum kwam , cn begon te prediken: Bekeert u, want het Koninglyk der Heemelen is naby gekoomen. Toen konde men zeggen, vs. a, dat Godt het Joodsch Volk vermenigvuldigd had. Na de wederkeering uit Babel was het wederom een ongemeen talryk Volk geworden , volgens 't geen beloofd was Zach. I: 16", 17. II: 4. Godt had evenwel de blydfchap niet groot gemaakt. Zy waren reeds cynsbaar geworden aan de Romeinen, zugttent onder de heerfchappye der Herodesfln, en die de vertroostingeIsraëls verwachtten, bedroefden zich over het deerlyk verval in de Geloofsleere, en in de Zeeden. 'Er waren 'er evenwel, van welken gezegd wordt: Zy, te weeten, Geloovigen, die zich verheugden over de verkondiging , dat de tyd ter openbaaringe van Godts Koningryk genaderd was, zullen nochthans blyde zyn : Niet, gelyk de geenen , die zich, tot opfpringens toe, verblyden over een ydel ding ; maar met eene heilige blydfchap, die in Godt eindigt, want zy zouden blyde zyn voor Godts aangezigt. 'tZou evenwel een ongemeen groote blydfchap zvn. Dat wordt opgehelderd met twee gelykenisfen. 't Zou zyn , gelyk men zich verblydt ten dage des Oogsts. Die wierd met groote blydfchap en gejuich ingezaameld. Men zie Richt. IX: 27, Pf. LXV: 14. CXXVI: 5, 6, Jef. XVI: 9, 10, Jer. XLVIII: 33. De andere gelykenis is: Gelyk men verheugd is, wanneer men den buit uitdeelt, wanneer de Vyand, die vreeze en fchrik aanjaagde, op de vlugt geflaagen is, en, ter onderlinge verdeelinge ,
een



otfró B L Y D E.
-een aanzienlyken buit heeft agtergelaaten. Men zie daar van een voorbeeld a Chron. XX: 25—a8. De reede van deeze zo ongemeene blydfchap was, dat Godt had verbroken het juk hunnes hals — den fiaf des geenen , die hen dreef, vs. 3. Dit ziet op hunne Vrymaaking van onder het.Tuchtmeesterfchap der Wet, en de harde Voogdye der Goden, die op den Stoel van Mofes zaten , die harde Heerfchers waren, en het Volk lasten oplegden, die zwaar waren, en kwalyk om te draagen. Doch zou dat Juk eens geheel verbroken worden , zouden die Dryvers eens van hun gezag iu 't geheel ontzet worden, 't zou niet kunnen gefchieden, dan door Vyandelyk geweld," Men denke aan de verwoesting van Jeruzalem door de Romeinen. Gelyk weleer het Juk verbroken was, onder 't welk de Mididniten de Kinderen Israëls zeeven jaaren lang hadden doen zugten, Richt. VI: 1—. en VII —. Zo zoude ook nu hun Juk verbroken worden, vs. 3. op het einde, en vs. 4. Dit ftellen zy zich voor , als reeds gefchied, en ondertusfchen konden zy, toen Jefus begon te prediken , dat het Koningryk der Heemelen was naby gekoomen, daar niet meer van hebben, als het vooruitzigt. Wat grond hadden zydan, om daar van zo te fpreeken? De reede , of grond'er van leggen zy open vs. 5. Want . ten Kind is ons gebooren , een Zoon is ons gegeeven, en de heerfchappy is op zyn fchoudcr —. Voorts vs. 6. Der grootheid deezer heerfchappye, en des Vreedes zal geen einde zyn —. 't Was dan , om dat zy in Hem erkenden den geenen, die niet alleen maar gekoomen was, om van dat Koningryk te prediken , om een blyde boodfehap te brengen den Zagtmoedigen —, den gevangenen vryheid uit te roepen — : Ziöns treurigen te troosten , en hun te befchikken fieraad voor asfche, en vreugde-olie voor treurigheid., jef. LXI: 1—3. Maar ook dien VreedeVorst, vs. 5 , die dat Koningryk zou oprichten; een Koningryk, dat zou bevestigd worden, door gerichte en gerechtigheid, tot in ecufwighe/d, en dus waerdig Hem, die eer .Vader der eeuwigheid was; een Koningryk des Vreedes,en uus waerdig Hem, die eer Vorst des Vreedes was: En dus aan te mer ken, als dat Koningryk Godts, of der Hee. /melen, welks Openbaaring men nu in '1 jkortc .verwachtte. Een Koningryk, waai
B L Y D E.
van een der voornaame voorrechten zou zyn de Vrymaaking van onder het juk der Wettifche dienstbaarheid; en welks goederen geen Aardfche , maar Geestelyke en Heemelfche Zeegeningen zouden zyn : Gerechtigheid, Vreede, en blydfchap door den Heiligen Geest. Dus reede genoeg , om zich even zeer, en nog meer, te verblyden , als men zich verblydt ten dage des oogsts; want het aandeel aan zo een Koningryk , en deszelfs goederen verwekt zo eene vreugde, die heerlyk, en onuitfpreeklyk is. Van deeze Verklaaringe (33 veri'chilt geheel en al die van den geleerden G. de Haas, die ik den Leezer zal mededeelen, of die hem meer voldoende mogt voorkoomen. Dus fchryft hy 'er van in zyne Aanmerkingen over Jefaia, C. VIL p. 45—. „ In het eerfte lid van het 2de VS. (en vervolgens tot vs. 7.) zegt de Propheet : Gy hebt dit Volk vermenigvuldigd. Het Koningryk van Juda was door de yzelyke flagtingen , die daar in, byzonderlyk, door Rezin en Pekah, de Koningen van Syrien en Israël, waren aangericht , zeer naby gekoomen aan eene gantschlyke ontvolkinge. Dezelve zou door den Heere worden afgewend, die de Inwoonders van Juda fchielyk in getale zou doen aangroeyen, zo dat daar inde hand der Godtlyke Voorzienigheid ten klaarden zou kunnen ontdekt worden. Dat voorfpellende , .zegt de Propheet , rigtende zyne aanfpraak tót den Heere: Gy hebt dit Volk vermenigvuldigd. Hy voegt 'er klaagende by: Maar Gy hebt de blydfchap niet groot gemaakt. De Propheet heeft het oog op Judaas aan (taande dienstbaarheid aan Tiglath - Pikfer en deszelfs opvolgers op den Asfyrifchen Throon , waar door de blydfchap van Judaas inwoonderen , die zy hadden over hunne verlosfing uit de handen van Rczin en Pekah, niet weinig zou verminderd worden: Zyn geklag wordt in gejuich veranderd in het tweede lid van het '2de v.< Zy zullen nochthans blyde zyn voor uw aangezigte, gelyk men zich verblydt in den Oogstgelyk men verheugd is, wanneer men den buit uitdeelt. De Propheet doelt op de groote blydfchap , die den Inwoonderen van Juda zoude overkoomen door de nederlaage van Sanherib, en hunne verlos1 fing uit den muil van dat verfchriklyk
On-



B L Y D E.
B L Y D E. 6if
Ondier. Hy vervolgt dat zelfde onderwerp in het 3 en 4de Vs., waar in de Propheet een fraaie gelykenisfe maakt tusichen de nederlaag der Midianiten , die Israël onderdrukten (men zie Richt. VI. en VII.) en tusfchen de aanftaande nederlaag der Asfyriers 5 die , na dat ze het juk van Juda, in navolginge der Midianiten , zouden verzwaard hebben, door Godts wonderdoende hand aan die natie zouden gelyk gelleld worden , daar in, dat hunne magtige heirbenden door dezelve zeer fchielyk zouden verllaagen , en verdreeven worden. De Propheet zegt in het 3 en 4de vs., dit te kennen geevende: Het juk hunnes lasts — hebt gy verbroken, gelyk ten dage der Midianiten —. De Propheet fluit deeze heuglyke voorzegging met de opgaave van den voornaamlten grond, waarop de voorfpelde Verlosfing van Juda fteunde; welke was de Belofte van den Mesfias, die uit den huize en gelïachte van David moest gebooren worden, en door zyne eeuwigdurende heerfchappy de Koninglyke regeering over Juda in dat geflacht vereeuwigen. Om dat het Verbond, het geen de Heere , aangaande deeze zaak , met David had aangegaan, niet konde verbroken worden, moesten noodwendig de aanflagen verbroken-worden van den Köning van Asfyrië. In dien zin zegt de Propheet ten belluite: Want een Kind is ons gebooren —, vs. 5. De grootheid deezer heerfchappye en deezes Fr es* des — , vs. 6."
BLYDE BOODSCHAPPER, Jef.XLI: 27. Zo eenen zou Godt aan Jeruzalem geeven. (X) Het beloop der Godtfpraake doet denken, dat men 'er door te verftaan hebbe zo eenen, of zulken, die het allereerst aan Ziön en Jeruzalem de by uitftek blyde boodfchap zoude brengen van de verlosfing der Jooden uit Babel, door de beftelling van Koning Cyrus, van wiens optocht tegen Babel gepropheteerd was , vs. 25. Deeze Boodfchappers , zich haastende , om dit heuglyk nieuws bekend te maaken, zouden kort afgebroken zeggen: Ziet, ziet ze daarl Veel omflag van woorden behoefden zy niet te gebruiken, zy konden als met den vinger wyzen op dat geene, of die geenen , die aanleiding gaven tot het brengen van deeze zo blyde boodfchap , zeggende: Ziet, ziet ze daar! 't Zy,
/. Deel II, Stuk,
dat zy, als met den vinger, wyzen op de geenen, die den gefchreeven Verlofbrief van Cyrus door geheel het Koningryk overbrengen , en afkondigen moesten , waar by den Jooden vryheid werd gegeeven , Babel te verlaaten, en te mogen wederkeeren na Kanaan. Waar van men leezen kan, 2 Chron. XXXVI: 22, 23, Ezr. I: 1—4. 't Zy, datzy geweezen hebben op de Wederkeerenden zeiven, die reeds uit Babel vertrokken waren , en troepswyze aankwamen, niet alleen maar, om hun Land weder in bezit te neemen, maar ook, om, naar de vergunning cn het bevel van Cyrus, den Tempel en de Stad te herbouwen, 't welk wel de reede konde zyn , waarom de Godtfpraak dit wilde gezegd hebben, niet in het algemeen aan het Folk, maar aan Ziön en Je ruzalem. (3) Anderen meenen (zo fchryft Strauch 'er van in zyne Starke-und Milchfpeife, f. 516. &c.) dat het oogmerk, als ook de nadruk der woorden in den Grondtekst, toonen, dat de vervulling deezer Propheetie behoore tot het Nieuwe Testament, 't welk zo dra niet geopenbaard wierd, of de Waarzegge'ryen der Heidenen hebben moeten zwygen, waar op zou gezien zyn vs. 26. Gelyk ook Plutarchus eene geheele Verhandeling gefchreeven heeft van het zwygen der Godtfpraken. Daar-en-tegen werd de Leer van het Zalig Euangelie wyd en zyd verkondigd. De Heere Mesfias verfcheen zelf in Zion, dat is, het Joodfche Volk, Zach. IK: 9, en liet zich daar hooren. Ziön had daar in den voorrang, zo als Hy zelf te kennen gaf, Matth. XV: 24. Als ook Paulus en Barnabas, LIand. XIII: 46. Zo wordt ook de Kerk des Nieuwen Testaments meermaals Ziön en Jeruzalem genoemd. Dus is Christus zelf de eerfte geweest, die, gelyk dit vs. begint, gezegd heeft: Ziet, ziet ze daar! Ziet, hier ben ik; ziet, hier ben ik, Jef. LXV: 1. De Zaligheid is begonnen verkondigd te zvorden van den Heere, Hebr. II: 3. Van Hem wierd ook geroepen: Ziet, ziet daar is het, toen Johannes de Dooper van Hem zeide : Ziet het Lam Godts! Joh. I: 29, 36. En de Aanfchouwers zyner wonderen uitriepen : Deeze is zvaarlyk de Propheet, die in de Waereld koomen zoude , Joh, VI: 14. De Waereld zullende verlaaten, en opvaaren liii na



6i& BLYDSCHAP.
na den Heemel , gaf Hy alvoorens Blyde Boodfchappers, Euangelisten aan Jeruzalem. In den Tekst ftaat het in.het enkelvouw. dige, om dat alle deeze Euangelisten zouden zyn,, als een éénig Man, faamengevoegd in een zelfden zin , en hetzelfde gevoelen ; gelyk ook het-Euangelie , 't welk zy verkondigden, maar één was, en geen ander, door hen niet verkondigd,
voor egt te houden was , Gal. I: 8., 9 .
Zulke blyde Boodfchappers werden aan Jeruzalem gegeeven , toen Jefus aan zyne Apostelen bevel gaf, Bekeering, en Vergeeving der Zonden te predikiu in zynen naame onder alle Volken, beginnende van Jeruzalem, Luk. XXIV: 47.
BLYDSCHAP (De) des HEEREN, is uweflerkle, Nehem. VIII: nt>. Met deeze woorden wilde Nehemia, of Ezra het Volk afmaanen van weenen en opwekken tot blydfchap. De zeevende maand was aangekoomen, vs. 1. Een Maand, by uitftek merkwaerdig, wegens meer dan een Feest, t welk in deeze Maand moest gevierd worden: Het Feest des geklanks^de groote Verzoendag , en het Feest der Loofhutten , Levit. XXIII: 2,4—. De wedergekeerden uit Babel hadden ook hun eerfte Feestgevierd, toen de zeevende Maand aankwam, by het opbouwen van het Altaar, Ezr. III: 1, 2—. Nu was de Muur van Jeruzalem herbouwd, en dat gewichtig werk was volbragt op den vyf-en - twinti.*ften dag der maand Elul, welke in het Kerklyk Jaar de zesde was , Nehem. VI: 15. Gelyk dan by het herbouwen van het Altaar, zo wilde men ook nu de zeevende Maand beginnen met een plegtige Feestvieringe. Al het Volk had zich byéén verzaameld te Jeruzalem. Het Wetboek was geopend, men loofde Godt, men aanbad met eerbiedigen aandacht. Maar toen men uit het Wetboek voorlas , weende het
'Folhjs'IO" Hoe ! Weent het Volk nu? Het is te begrypen, dat zy weenden, toen zy nog zaten aan de rivieren van Bahel, Pf. CXXXVI1. Maar nu , wedergekeerd in hun Land, de muur van Jeruzalem herbouwd zynde , hadden zy veel meer, tot roem van Godts goedheid mog n juichen : Onze mond is vervuld met »s£ ?nlonze tm8e met gejuich: De HEEèeefl Sf oote dingen by ons gedaan: Dies syn wy verblyd, pf. CXXVi: 2,, 4, En
BLYDSCHAP; evenwel .net Volk Weend6i> en dat leegenheid, dat het de Wet hoorde voorlL zen en verklaaren. Wist men, welk een gedeelte van de Wet het geweest ware men zou beeter reede kunnen geeven van hun weenen, Misfchien is het SSS Levit. XXVL Het laatfte gedeeld vs 40—45, behelst zulke beloften., waar van* zy nu de vervulling beleefden, en dat moest hun deezen Dag gemaakt hebben tot een Vreugde-Feest: Maar het eerfte deelte behelst geduchte Strafbedreigingen, indien zy afweeken van , en overtraden tegen Godt, en zyne Inzettingen waarvan eene der laatfte en zwaarfte wis' dat hunne Steden en Land verwoest zón den worden, een tyd lang woeet zouden blyven liggen, en dat zy zeiven gevanglyk wechgevoerd zouden worden na, en verftrooid in het Land hunner Vyanden vs. 27—39. By het hooren voorleezen daar van konde het niet wel anders zyn, of zv moesten zich erinneren , ten koste van hoe veele bitterheeden zy die ftraffe hadden moeten ondergaan; en te gelyk denken aan hunne, en hunner Vaderen zonden, waar door zy zich die ftraffen hadden op den hals ge kaden. De herdenking van het eerfte vernieuwde de droefheid! en de herdenking van het laatfte baarde fchaamte en berouw. En dat kan de Oor zaak geweest zyn van hun weenen. Dit was op zich-zelven niet te kaken, maar kwam nu niet te pas. Alles heeft zynen beflemden tyd, en dus is 'er ook een tyd om^ te weenen, en ook een tyd om te lagchen,-
HFFRF ppn 1 vDer5e d*§ ™ moest den HEERE een hetltg Vreugde - Feest zvn - in plaatfe van weenen en weekkagen, móesten zy aanheffen met vrolyke gezangen van bevrydtngc Daarom wekten Nehemia,, Ezra, en de Leviten hen ook op, om van weenen op te houden, en zich, op eene betaamelyke wyze te vervrolyken , zeggende : Deeze dag is onzen Godt heilig.Daarom bedroeft u niet. (39 En tot reede van aandrang voegden zv 'er bv Want dr
18 hier de Mjdfibap des HEEREN? Zo eene , als Godt eischte , en met welke men op plegtige Feestdagen moest gedenken aan zulke Verlosfingen. en Weldaaden,tot welker gedachtenis die heest-vieringen van.Godt waren ingefteld
ge-



BLYDSCHAP.
geworden. Met blydfchap mogten zy dan gedenken aan, en met dankbaare erkentenisfe zich verheugen in de zo zigtbaare blyken van zyne Goedheid, dat hy, na eene zo harde en welverdiende kaftydinge, zich hunner zo Vaderlyk weêr had willen ontfermen. Van zyne Trouwe en WaarBeid, door te bevestigen de Beloften van hunne verlosfinge uit Babel, en weder inbrenginge in Kanadn , die Hy hun door zyne Propheeten had laaten doen. Van zyne Almagt; door hen in het Land hunner Vreemdelingfchap voor eene gantschlyke verdelging te bewaaren ; door het hart van Koning Cyrus te beweegen, om hen vry uit te laaten trekken, zelfs overlaaden met gefchenken, en andere gunstbewyzen ; door alle raad- en aanllagen hunner Vyanden, die hun het herbouwen van Jeruzalem gezocht hadden te beletten, te verydelen, zo dat zy nu, die ten trots en tot fpyt, zich binnen die bemuurde Stad hadden mogen verzaamelen tot het Feest. Reedenen genoeg om met eene blydfchap, die in Godt eindigde , zich-zelven en malkanderen op te wekken, zeggende: Maakt den HEERE met ons groot, en laat ons te faamen zyn naam pryzen. Want Hy heeft ons verblyd met zyne daaden , des kunnen, des moeten wy juichen wegens de werken zyner handen. (33) Maar hoe is het te verdaan, dat die Blydfchap hunne fterkte zou zyn? Droefheid verontrust het gemoed, maakt het hart week, en de handen flap: Blydfchap, integendeel, verruimt het gemoed, en verleevendigt de Ziels- en Ligchaams-vermogens , zo dat men met wakkerheid zyn werk begint en voortzet, met een' vooruitzigt op eene goede uitkomst. Inzonderheid als het zo eene Blydfchap is, als van welke hier gefproken wordt, gebooren uit de Ondervindinge van zo handtastelyke blyken van Godts Goedheid, Trouwe en Almagt, gepaard met dankbaare roemverheffinge van Godts gunstbewyzen. Ondervinding nu is een deunfel van vertrouwen , en dus zou ook de verblydende Ondervinding van Godts Vaderlyke gunst en magtige hulpe hen kunnen en moeten verfterken tegen alle onderneemingen hunner Vyanden, (waar over zy zich veelligt al te zeer bekommerden,) in een geloovig vertrouwen, dat Godt het verder volcin-
BLYDSCHAP. 619
den zou, hun tot vreugde, en hunne bcnyderen tot fchaamte. Vooral zou die Blydfchap hunne Sterkte zyn, wanneer die .gepaard ging met Godt verheerlykende dankbaarheid. Dankbaarheid is de groote zaak, die Godt voor zyne weldaaden eischt: Wie dank- offert, zegt Hy, die zal my eeren. En, vermits Godt daar in zyne eere vindt, laat Hy zich door de dankbaarheid uitlokken, om de voorige gunstbewyzen met nieuwe te bekroonen. °'tZal zo veel zyn, als of zy tot hen gezegd hadden : Zyt fterk , en Hy zal u lieder harte verfterken* Verlustigt u in den HEERE, en Hy zal u geeven de begeerten moes harten. Pf. XXXI: 25. XXXVil: 4.
BLYDSCHAP (Dat ik ingaa tot Godts Altaar, tot den Godt der) myner verheuginge, Pf. XLIII: 4a. De Schryvers, in de voorige TJitgaave van dit Stuk gemeld, hebben uit deeze woorden eene verre gezochte geleegenheid genomen , om , in het breede , den Heere Jefus voor te dellen als den Godt der blydfchap voor de geenen, die Hem in waaren geloove aanneemen. 't Geen zy 'er van zeggen , is, op zichzelve , ftigtelyk, en naar waarheid, zo als men daar zal kunnen leezen, p. 851, 852. Ondertusfchen is het voor elk eenen te bemerken, dat het in het verklaaren van onze woorden in 't geheel niet te pas komt. (.x) De Spreeker komt hier voor, als fel belprongen door Vyanden, die bedrog, onrecht en geweld in hunnen aanval veréénigden, en die in diec ftaat van Godt fcheen vcrftooten te zyn, vs. x, 2. Hy merkt zich aan , als verwyderd van Godts Huis, zo dathy niet, gelyk voorheen, met de Feestvierende Schaaren derwaards konde opgaan, waar over hy zich reeds beklaagd hadde in den voorigen Pfalm, vs. 3,5. Waarom hy hier, vs. 3, ook bidt om het geleide van Godts Licht in Waarheid, dat die hem mogten brengen tot den berg van Godts heiligheid, en tot zyne wooningen. Waarom bad hy dat ? Met alleen , om dat met die Wederbrenginge de dagen zyner treuringe een einde zouden genomen hebben; maar ook, op dat Hy zich dan van zynen Dankpligt jegens Godt, op eene plegtige wyzê, zou kunnen kwyten. (3) Dat toont hy in onze woorden : Op dat ik ingaa tot Godts —. (XX) Zoude hy tot Godts Altaar ingaan,
iiii s dan



tfao BLYDSCHAP.
dan moest hy eerst zyn wedergebragt tot den berg van Godts heiligheid, "want daar, en nergens anders, was Godts Altaar. Zyn verlangen 'er na was, om daar te volbrengen de Geloften, die hy in zyne kommcrlvke omftandigheeden zal hebben gedaan. Heeft men Godt aangeroepen, ten dage zy. ner benaauwdheid, en is men uitgeholpen , dan is het ook pligtelyk, dat men Hem Dank • offere, cn Hem zyne Geloften betaalc, Pf. L: 14, 15. Dat na te laaten, is het doen der geener, die de valfche ydclheeden onderhouden, Jon. II: 8. Maar die hunnen pligten verpligtinge kennen, zeggen : Gy hebt myne banden losgemaakt. Ik zal u offeren eene Offerhande der dankzegginge —. Ik zal myne'geloften den HEERE betaalen , nu in de tegenwoordigheid van al zyn Folk , Pf. CXVI: 16—ad. Zo wilde ook onze Spreeker doen. Hy wilde niet alleen op Godts Altaar voor zich doen Aagten Dank-offeren, Levit. VII: 11 — , Pf. LXVI: 13, 14, 15. Maar, weetende,dat het pryzen van Godts naam met gezang , Hem aangenaamer is, dan het offer van cer.en Os, of van. eene gehoornde Farre , die de klaauwen verdeelt, Pf. LXIX: 31, 3a, zo wilde hy ook (32) tot Godt gaan , als den Godt der blydfchap zyner verheugin'ge. (<*) Godt is voor zyne begenadigde Gunstgenooten een Godt der blydfchap, als Hy hen inwendig, vervult met de vreugde van zyn heil. Daar door geeft Hy vreugde in hun harte, meer dan ten tyde, als anderen het koorn, en de most vermenigvuldigd zyn, Pf. IV: 8. Ook is Hy hun een Godt der blydfchap, wanneer Hy hen behoedt'voor benaauwdheid, en uitvoert in eene overvloedige ververfchinge. Dat is zo veel, als of Hy hen omgordde met blydfchap, en omringde met vrolyke gezangen van bevrydinge , Pf. XXX: 12. XXXII: 7. Die inwendige vervrolykinge had de Dichter ook mogen ondervinden, en die had hem zo gederkt in zyne hoope op Godt,dat hy daar mede zyne ter nedergeboogene ziele wederom had kunnen opbeuren, vs. 5. En zon het Gode behaagen, hem te rug te roepen uit zyne ballingfchap, (Pf. XLII: 7.) en weder te brengen tot dén berg zyner heiligheid, dan zoj het hem ten kragtigfte blyken , dat Godt een Godt der blydfchap was. (f) In \byzonder ook voor hem, daarom voegt Jiy, 'ex by, myner verbeuginge,- Wy via-
BLYDSCHAP.
den hier het woord Va, 't welk aanduidt
eene zo groote blydfchap, die binnen het harte niet kan bellooten blyven , maar zich ook na buiten vertoonen wil. door vrolyk juichen, en opfpringen,- Om zo een Vreugdebedryfmoet men denken, als van 7s Mesfias Koninglyke Bruid, en haare Medegezellinnen gezegd wordt, dat zy met alle blydfchap en verheuglnge zouden geleid worden na des Konings Paleis, Pf. XLV: 15, 16. Men weet, hoe groot de vreugde was by het inzaamelen van den Oogst, men juichte, danfte, en fprong. rond. Daarom worden de woorden van Blydfchap, Ferheuginge, Freugdegcfchrei meermaals te faamengevoegd, als 'er van den Oogst gefproken wordt, Jef. XVI: 10, Jerem. XLVIII: 33, &c. Zoude dan de Dichter tot den Godt der blydfchap zynerverheuglnge ingaan, het geeft te kennen, dat hy niet flegts der weldaadigheid des HEEREN zoude gedenken met eene flemme der Dankzegginge, maar ook met vrolyk zingende lippen,. onder het geklank van harpen, en andere fpeeltuigen, zo als hy in het tweede lid van ons vs. te verdaan geeft. Misfchien ook huppelende door overmaat van vreugde, gelyk David huppelde voor bet aangezigt des HEEREN, toen men, onder het klinken der bazuinen, de Arke opbragt na- Ziön-, 2 Sam. VI: 14. 't Zou met onzen Dichter zo zyn , als 'er daat Pf. IX: 3. In u zal ik my verblyden , en van vreugde opfpringen: Ik zal uwen naame Pfalmzingen-, ê Allerhoogfie ! Naamelyk dan, wanneer hy ook zou kunnen zeggen, als vs. 4. Om dat myne Fyanden agtèrwaards gekeerd zyn, gevallen, en vergaan van uw aangezigte. Vergel. Joh. Chr~Büfing, Comment. in Pf. XLII. et XLIIL P- 37°—• (3) De geleerde Schryver- denkt met recht, dat beide die Pl'almen van denzelfden Dichter zyn. Volgens hem zou het Koning Hiskia zyn. Den XLIIflea zou hy hebben opgedeld in het eerde jaar zyner Regeeringe, ter geleegenheid van het door hem gevierde Paasch-feest, 2Chron. XXX. Den anderen, toen hy be? naauwd werd door Sanberib, den Koning van Asfiyric. Meer algemeen is het, dat David ze gedicht hebbe. ter geleegenheid van zyne vl'ugt voor Abzalom, vervolgd door eenen ontaaiten Zoon, en verraader*
lyk,



BLYDSCHAP.
lyk behandeld door den trouwloozen Achtiophel. In die vooronderftellinge hebbe ik 'het 8 en 9. vs. van Pf. XLII. verklaard in myne Kcrkel. Reedenvoer. p. 138—. En ik zie voor als nog geen dringende 'reede", om van gedachte te veranderen.
BLYDSCHAP (En u zal) en Verheuginge zyn, en veelen zullen zich over zyne geboorte verblyden. Want hy zal groot zyn voor den Heere, Luk. I: 14, 15a. Zo fprak Engel Gabriël, toen hy aan Priester Za. eharia bekendmaakte, dat hem een Zoon des Ouderdoms zou gebooren worden'. (K) Die geboorte zou hem, en ook anderen tot vreugde zyn. (NX) Hem tot eene meer dan gemeene vreugde: Tot Blydfchap, tot een innigst genoegen des harten : Zo groot, dat het zich ook door blyken van Verheugingen^ buiten zou openbaaren door juichen, vrolyk zingen, &c. Zo eene buitengewoone vreugde wyst de faamenvoeging van die twee woorden aan, zo als te zien is Matth. V: 12 , 1 Petr. IV: 13, Openb. XIX: 7. Men weet, dat Kinderen te hebben by de Jooden doorgaans voor een grooten zeegen werd gehouden. Deezen zeegen had Zacharia moeten derven ; alle hoope op denzelven was , naar den gewoonen loop der zaaken, in 't geheel afgefneeden. Èlizabelh, zyne Vrouw, was tot hier toe onvruchtbaar geweest, en hy en zy waren nu reedt verre op hunne dagen gekoomen , vs. 7. Maar boven en tegen verwachting zou de uitgeftëlde, ja! afgefneedene hoope nu koomen , en dat zou hem zyn, als een boom des leevens. Hem zou een Zoon gebooren worden. Dat zou hem tot blydfchap en verheuginge zyn. Te meer, om dat hy 'er uit konde opmaaken, dat die Zoon van Godt zeekerlyk tot wat groots was voorbefchikt, zo als dat gezien was in Izaak en Samuël, beide uit onvruchtbaare Moeders gebooren. En nog al meer, daar hy uit den mond des Engels had mogen hooren , dat hy djen Zoone den naam van Johannes, dat is, Be. genadigden, zou moeten geeven, vs. 13. En nog al meer om dat geene, dat groote, 't welk Gabriël hem in 't vervolg van dien Zoone nog zeggen zoude, vs. 15, 16, 17. (33) Ook zouden anderen zich over de geboorte van dien Zoon verblyden. (*) Ten deele Vriendfchapshalven. Waare Vrienden neemen een gevoelig deel in roalkan-
BLYD SCHAP. m
derens belangen. Zy weenen met de Wee. nenden, zyn ook blyde met de Blyden. Zacharias en Elizabeth waren lieden van blinkende Godtsvrugt, vs. 6. En zullen dus in agtinge geweest zyn by allen \ die op Godtsvrugt waaren prys wisten te ftellen. En dus zou het niet anders kunnen zyn, of die zouden zich met die verblyden over hun zo zeldzaam geluk , een zo onderfcheidend bewys van Godts welgevallen aan hun. (/3) In het vervolg zouden ook veelen over dien Zoon zich verblyden om hun zelfs wille: Niet allen, althans zulken niet, die, toen hy als Propheet in het openbaar zou te voorfchyn treeden, zich aan zyne ftrenge Leevenswyze ergeren , en hem lasteren zouden , als of hy denDuivel in had, Matth. XI: 18. Maar die veelen, die de Verlosfinge Israëls verwachtten: Die uit de merkwaerdige Omftandigheeden zyner geboorte, en andere gebeu'rtenisfen zouden opmaaken , dat hy was die Engel, of Gezant, de Wegbereider', van wien Maledchi gepropheteerd hadde, Cap. III: 1. Welkende Heere Mesfias, na wien men met een zo reikhalzend verlangen had uitgezien, op den voet volgen zoude. (3) Want, dit voegt 'er Gabriël by als een reede , waarom de geboorte van deezen Zoon den Vader, en ook veelen anderen, tot blydfchap zoude zyn : Want hy zal groot zyn voor den Heere. (XH) Groot: Niet in Rykdommen, hoogen Staat, dappere Heldendaaden, waar in de Waereld het alleen groote ftelt en bewondert, want hy zou als een Woeflenier te voorfchyn koomen, Matth. III: 4. Maar groot voor den Heere. Groot van nut in des Heeren dienst. Groot van yver voor de eere zynes naams» Groot van wegess zyne Bediening. Groot van gaaven, die de Heere aan Hem geeven zoude, om zyne bediening heerlyk te kunnen maaken ; van VMoeders lyve aan. zou hy met den Heiligen Geest vervuld worden, vs. 15. Groot voor den Heere , want hy zou een Propheet des Allerhoogjlen gc~ noemd worden , vs. 76. Zo groot, dat de Heere Jefus, die , beeter dan iemand, menfchen op hunnen rechten prys wist te fchatten,. eens van hem getuigen zoude, dat hy meer was dan-een Propheet: De grootfte onder de geenen, die ooit van Vrouw-engebooren waren Mat tin XI: 9, ir. (33) Reede genoeg voor Vader Zaehariay om. Li i i 3. zich:



<Ti2 BLYDSCHAP.
zich over zyne geboorte te verblyden. Een wyze Zoon is alreeds zynen Vader tol blydfchap.: Hoe veel te meer dan niet zo een Zoon, die niet alleen zou uitmunten in wysheid; maar ook, om meer dan eene reede, groot zou zyn voor den Heere? Reede genoeg voor veele anderen , om zich te verblyden; naamelyk zulken, die door hem-zouden gebragt worden tot de kennisfe der Zaligheid, in vergeevinge hunner zonden, vs. 77.
BLYDSCHAP (Ik verkondige u groote) die alle den Volke' 'we'czën zal. Dat u heeden gebooren is de Zaligmaaker , welke is de Christus,' de Heere, Luk. H: 10, f-K Ver1'cheen ooit een goede Boödfchapper van het goede, ,'t was de Engel, die aan de Herderen de geboorte-Verkondigde van Maria's Wónderzoon. (N) lk verkondige U, ivxyyititiftiti,Euangelizeer u. Lukas gebruikt uat woord, waar uit wy aanftonds konnen opmaaken, dat hy niet fprak op een dreigenden toon, maar als een, wiens fpraak lieflyk is, wiens woorden goede, troostryke woorden zouden zyn. Ik verkondige u (3) Blydfchap, eene goede tyding uit het verre geleegen Land des heemels, die U, en veele anderen zal zyn, als koud water op eene vermoeide ziele. Groote Blydfchap: Groot van inhoud, en groot in uitgeflrektheid. (Xfc%) Groot van inhoud. Dat heeden gebooren was (*) de Zaligmaaker. Hy, die door zyne lydesde, en daadelyke Borggehoorzaamheid, Zondaars van onder den Vloek der Wet, van onder den Toorn des Almagtigen verlosfen, in Godts gunst, in het verlooren recht op het eeuwig leeven herftellen , en zo volkoomelyk Zalig maaken zoude de geenen , die door Hem tot Godt gaan. Die Zaligmaaker, 00 welke is de Christus, de Mesfias, na wiens komst zo veele Koningen , Propheeten en Rechtvaerdigen zo vuurig verlangd hebben. Die Christus, die Gezalfde, van Godt nu in de Waereld gezonden, om, als-Propheet, de Zaligheid te verkondigen, en den weg, om 'er toe te geraaken. Om, als Priester. die door zyns zelfs-opoffering te verwerven. Om, als Koning, die den geenen , die Hem gehoorzaam zyn , daadelyk te fchenken, en by dezelve te bewaaren, zo als die bereid is, om nog in haare grootfte yffkoomenheid geopenbaard te worden ir, den laatften tyd. Die Zaligmaaker, die
BLYDSCHAP.
(V) ook de Heere is. Zo een Heer, dien zelfs de Engelen Godts moeten aanbidden, voor wien Koningen nog eens zullen moeten opflaan, en Vorften zich nederbuigen; die niet alleen zal heerfchen van Zee tot Zee, van de Riviere tot aan de einden der Aarde; maar onder wiens regeeringe ook de Rechtvaerdige zal bloeijen , en de veelheid van Vreede, tot dat de Maan niet meer zy, zo dat men van zyne Onderdaanen zou moeten zeggen : Welgelukzalig is het Volk, welks Heer hun Zaaligmaaker is ,het Volk, dat Hy zich ten erve heeft uitverkooren. Dat zo een Zaligmaaker was gebooren , was voor de Herders reeds een groote blydfchap; te meer, daar zy uit den mond des Engels mogten verneemen , dat Hy ook hun, hun ten goede, en tot Zaligheid, gebooren was. (33) Groot zou ook deeze blydfchap zyn in uit geflrektheid. Ze zou allen den Volke tot groote blydfchap zyn. (<*) Allen den Volke zyn zeekerlyk, in de eerfte plaatfe, de Jooden : Doch niet alle, hoofd voor hoofd; maar zulken, die Hem verwachtten als den Christus: Doch niet zo êenen Christus, die als een Aardsch Vorst verfchynen, en hun allerlei tydelykenvoorfpoed bezorgen zoude; maar als zo eenen Christus, die hun een Zaligmaaker zou zyn, die als de Mesfias, van welken Daniël gepropheteerd had , de zonden verzoenen, en de eeuwige gerechtigheid aanbrengen zoude; die , op het hooren , dat Hy gebooren was, van goeder harte juichen zouden: Ziet! Deeze is onze Godt, wy hebben Hem verwacht, en Hy zal ons zalig maaken. Ziet! deeze is de HEERE, wy hebben Hem verwacht, en wy zullen ons verblyden en verheugen in zyne Zaligheid, Jef. XXV: 9. (<*) Men mag ook denken om de Heidenen. Want voor die zou Ma. ria's Wonderzoon ook een Licht zyn tot verlicbtinge. Te weeten, zulke Heidenen, als van welken men leest LIand. XIII: 48, die, wanneer zy het woord van Hem zouden hooren, hetzelve pryzen, 'er zich over verblyden, en in het geloove aanneemen, en zo, door het geloove in Hem, ontvangen zouden vergeevinge van zonden, en een erfdeel onder dc geheiligden.
BLYDSCHAP (Alzo is 'er) voor de Engelen Godts over eenen Zondaar, die zich bekeert, Luk. XV: 10. Dit woordje Aha ziet op de voorige Gelykenis, en de Toepas-



BLYDSCHAP.
pasfing 'ervan is van zelve blykbaar. Wy bepaalen ons maar alleen tot de woorden. (X) Zullen de Engelen zich verblyden over de Bekeering. van eenen Zondaar, 20 moet men vooronderftellen, dat zy 'er kennis van hebben. Dat is zeeker: Maar hoe zy die krygen , is met volle zeekerheid niet te zeggen. Misfchien wordt het hun van Godt geopenbaard —. Misfchien krygen zy 'er bericht van door de in den Heemel aankoomende Zielen van geftorvene Geloovigen —. Misfchien door wederkeerende Engelen, die uitgezonden waren geweest tot dienst der geener, die de Za. ligheid zullen beërven , hlebr. I: 14. Dus fchreef 'er de Eerw. Oudejan van in zyne Leerreedenen over Luk. XV. „ Buiten de weinige voorbeelden in de Heilige gefchiedenisfe vindt men weinig bericht van der Engelen werkzaamheid omtrent de Geloovigen: Egter moet men als zeeker en ontwyffelbaar vastftellen , dat zy in veel meer opzigten, dan wy in ftaat zyn, te bepaalen, den Geloovigen tot hulp zyn, zo dat, daar de werking van de kwaade Engelen diende, om de Kinderen der ongehoorzaamheid, als in den firik gevangen te heum den, en de Geloovigen door hunne aanvegtingen en verzoekingen te beproeven; deezen, integendeel, tot de bewaaring van de laatften altoos werkzaam zyn —. Dat men nu zo weinig van deeze werkzaamheid met onderfcheid konne zeggen, daar van is de reede, om dat deeze werking op eene onzigtbaare wyze gefchiedt —." Doch op hoe eene wyze de Engelen kennis mogen krygen van de bekeeringe eenes Zondaars , het is als zeeker te vooronderftellen, dat zy die krygen. (3) Want 'er is blydfchap over by hen. 't Kan ook niet anders zyn. Zo boos van aart, zo groot van afgunst de,kwaade Engelen zyn , zo vlekloos in heiligheid, zo rein blaakende in liefde zyn, daar - en - tegen de goede Engelen. De - Duivel misgunde den rechten Menfehe de gelukzaligheid,en Gode de eere, die Hem van den rechten menfehe werd toegebragt: Des maakte hy zich, onder Godts heilige toelaatinge, op, om den Mensch te verleiden, 't welk hem ook , niet dan al te wel, gelukte. Zeer wel zegt daarom de Schryver van het Boek der Wysheid, Cap. II: 24, dat de Dood,,ca dus ook de Zonde,, waar van de Dood het ftrafgevolg is,
BLYDSCHAP. 623
door des Duivels nydigheid-is in de Waereld gekoomen. De goede Engelen, die zo heilig en liefderyk zyn, ftellen belang in de belangen van d^meufchen, die, icho©n~vaneene andere natuur, evenwel onder alle Schepfels op Aarde , , hunne meestwaerctige medefchepfels zyn;groot belang ook in de eere van Godt , in wiens nabyheid zy eene zo groote gelukzaligheid genieten , als ook van den Heere Jefus, aan wiens dienst, als zynde hun Heirvorst, zy zo naauw verbonden zyn. Wordt den Zondaar de Bekeeringe ten leeven gefchonken: (K&O Zy verblyden zich over hem.. Een zo veel Medefchepfel van hun is ontwaakt en ontkoomen uit des Satans ftrikken, verlost van onder de heerfchappy der Zonde, en bekwaam gemaakt, om voortaan Gode en der gerechtigheid zo dienstbaar te zyn, dat het zyne vrucht hebbe tot heiligmaakinge, en het einde het eeuwig lee. ven, en om nog eens te gelyk met hun voor den Throon te zyn in den dienst van Godt, onder het genot der Heemelfche gelukzaligheid. (33). Maar , naar het beloop der twee voorige gelykenisfen, waren het niet zo zeer de Penning, als penning, het Schaap , als fchaap , waar over de Vrienden , Vriendinnen , en Gebuurinnen zich verblydden; als wel de Herder, die zyn verlooren Schaap, en de Vrouwe, die haaren verlooren penning hadden wedergevonden. In de overbrenging zal het dan ook zo' moeten zyn, dat zy daar in zich verblydden, dat een afgedwaald Schaap, een Zondaar, reeds gevallen in de klaauwen van den helfchen Wolf, maar voor 't welk Jefus, dc goede Herder,, zyn leeven ge field hadde,- was wedergebragt tot zyne Kudde. Dat een Zondaar, die mede behoorde tot dat deel van veelen, 't welk Hem zo veel arbeid gekost hadde , als hervonden was, en wedergebragt tot die menigte, welke Hem als tot zyn werkloon beloofd was. En dat zy tevens met blyd' fchap, en aanbiddende verwonderinge Hem de eere toebrengen van het alles overklimmende zyner Menfchenliefde, daar Hy voor zo eenen Zondaar zyne ziele mede heeft willen uitftorten in den dood; de alles overwinnende kragt van zynen dood, waar door Hy dien Magtigen, dien SterkgewapendeivdenSatan, dien vangst, dien zynen Gevangenen Jieeft ontweldigd i>



<5a4 BLY MOEDIG.
het teedere zyner zorge, om zo eenen afgedwaalden als agter ua te êaan en °P te zoeken; en het hartveranderend vermogen zyner genade, om zo eenen uit zynen verlooren ïlaat terug te doén koomen , en te bewerken tot zo eene bekeering , welke ten keven is, en zulke vruchten voortbrengt, welke door Hem zyn tot heerlykheid en prys van Godt,
BLYMQEDIGEN (Godt heeft den) Geever lief ,2 Kor. IX: 7b. (X) De Apostel 1'preekt van eenen Blymoedigen Geever. (XK) De Geever is zo een, die van het zyne mededeelt aan eenen Behoeftigen. 't Zy hy. dat .doe met geld, gelyk Kornelius, Hand. X: 2. 't Zy met Kleederen, gelyk Dorkas, Hand. IX: 39. 't Zy beide met Spyze en Kleederen, gelyk Job, Cap. XXXI: 16, 17, 19, ao. Maar het is niet elke Geever, weiken Paulus de Liefde van Godt toekent (33) Het is bepaaldelyk de Blymoedige Geever. («) 'Er zyn 'er, die wel geeven, maar met droefheid: Het doet hun wee, dat zy iets van het hunne misfen, door het wech gegeeven te hebben. Het is byna niet anders, dan of zy het zich hadden afgefneeden van het harte. 'Erzyn 'er, die geeven uit nooddwang: Of, om dat zy by de Waereld niet mog' ten gehouden worden voor menfchen zonder medelyden, of barmhartigheid ; of, om zich te ontdoen van de aanhoudende fmeekingen van den Behoeftigen, welke langer aan te hooren , hun tot een last worden ,, eveneens, als die anders onrechtvaerdige Richter, Luk. XVIII:2—5, Van zulke Geevers fprak de Apostel in hei begin van dit vers. Zulke Geevers zuller by Godt aangemerkt worden, als niet gegeeven hebbende , al ware het ook, dat zj alle hunne goederen hadden gegeeven tot on der houd der Armen, om dat het zout, on zo te fpreeken, aan hunne gaave ontbreekt naamelyk, de Liefde, 1 Kor. XIII: 3. (0 In tegenöverftellinge van zulken; is he de Blymoedige Geever , die aangenaam i by Godt. Zulk een , die zich verblydt als hy iets kan toebrengen tot verkwik kingevan zynen behoeftigen evenraenfche en Godt dankt, dat die hem daartoe he vermogen heeft gegeeven. Niet onaarti heeft iemand het eerfte foort van Geevet vergeleeken by Onrype Druiven, die va ^aar fap niets uitgeeven, ten zy zy har.
BLYMOEDIG.
geperst worden , en dan is het fap nog wrang en zuur: Maar de eerften zyn te vergelyken by door en door rype Druiven, die haar fap laaten uitvloeijen, als ze maar een weinig gedrukt worden, ên welker fap daar-en-boven, zoeten aangenaam is. Zo eenen Geever (3) heeft Godt lief. Gelyk de Hef.offers, die aangebragt wierden, zouden ze Gode aangenaam zyn , moesten aangebragt worden met een harte, dat zich vry wil lig bewoog, Exod. XXV: 2. XXXV: 5. Zo moeten ook de gaaven zyn van onze weldaadigheid en mededeelzaamheid, zullen ze offerhanden zynt waar aan Godt een welbehaagen heeft, Hebr. XIII: 16. Het is niet de hoegrootheid , die onze gaave aan Godt veraangenaamt; maar de volvaerdlgheid des gemoeds, want iemand is aangenaam naar V geene hy heeft, en niet naar 't geene hy niet heeft, 2 Kor. VIIL 12. De twee kleine penningkens, die een arme Weduwe bragt in de Offer kiste , waren in de oogen van Jefus eene grootere gifte, dan het veele, 't welk veele Ryken 'er in bragten, want Hy kende haar gemoed. Mark." XII: 41—44. Zo heeft dan ook Godt, die op het harte ziet, en hetzelve eischt, den Blymoedigen Geever lief,en dat doet Hy hem ondervinden door de blyktn zyner vergeldende weldaadigheid, 't zy door geestelyke, 't zy door tydelyke Zeegeningen, want die zichdes Armen ontfermt, zegt Salomo , leent den HEERE , en die zal hem zyne weldaad vergelden. Waarom 'er qpk gefchreeven is,Pf.CXII:9. (Welke woorden onze Apostel ook bybrengt, vs. 9.) Hy ftrooit uit, hy heeft den nooddruftigen gegeeven : Zyne gerechtigheid beftaat in eeuwigheid: Zyn hoorn zal verhoogd worden in eere. Zullen onze Gaaven aange■ naam zyn by Godt en de geenen, die ze 1 ontvangen , zo moeten ze gepaard zyn ; met de drie zogenaamde Cbarites, of Gra) tien: Het blymoedig hart, dat maakt ze t aangenaam by Godt. Het vriendelyk en 3 vrolyk aangezigt, J. Syr. XXXV: 9, 10. , Het norsch gelaat ftrooit gal op de gaa- ve, en maakt ze bitter voor den geenen, , die ze ontvangt, daar integendeel het gul t en vriendelyk gelaat van Philemon zyn l eenvouwdig onthaal tot een rykelyk aans gericht Gastmaal maakte : Super omnia n vultus accesfere boni, zegt Ovidius: Dat d geeft het Leoniniscb versje ook te kennen:
Dat



BLYVEN.
Dat bene, dat multam
Qui dat cum munere vultum.
Het is wel en veel gegeeven , als men geeft met een vriendelyk aangezigt. De Hulpvaerdige hand. Laat ons, goeddoende, -niet v'ertraagen, zegt Paulus, Gal. VI: 9. De vertraaging verraadt in den Geever zyrie ftugheid, en krenkt het hart van den hoopenden Nooddruftigen. Seneca zegt, L. I. de Benef. C. VI, dat een weldaad beftaat in id, quod facit prona, et fpontefua parata, dat is, daar in , dat , 't geen zy doet, het doet met geneigdheid, en van zelve vaerdig en bereid. Zo zegt ook Lucianus, dat fnelle dienjlen de zoetfle zyn : Dat zo men 'er traag mede is, de zoetheid 'er van afgaat, en dat (weldaad) niet langer weldaad wordt geheeten. Waar mede overéénkomt het gezegde van Auzonius in zyne Epigrammata.
•Si bene quid facias, facias cilo: Nam cilo faStum
Gratum erit. Ingratum gratia tarda . facit.
BLYVT (Abraham zeide tot zyne Jonger s:) gy hier met den Ezel, en ik en de jongen zullen heenen gaan tot daar: En als wy aangebeeden zullen hebben , dan zullen wy tot u wederkeeren , Genef. XXII: 5. Abraham moest, naar Godts bevel, zynen Eenigen Zoon, den eenigen der Belofte, aan Godt offeren tot een Brand - offer in het Land Morija. Een hard Bevel! Evenwel Abraham gehoorzaamde. Hy was op reize gegaan, en was nu aan den voet des Bergs gekoomen. Toen zeide hy tot zyne Jongers: Blyvtgy—, Zeekerlyk waren die van de Ingeboorenén van zyn huis, Gen. XIV: 14, en van hem onderweezen in de gronden van den waaren Godtsdienst, en daarom door hem mede befneeden , Gap. XVII: 27. Om die reede, van Epiphanius genoemd Abrahamiten. (X) Waarom moesten die daar blyven , en niet mede opklimmen? De reede is ligt te vermoeden. Hy vreesde, dat die, wanneer zy hem zynen Zoon zouden zién binden, op het Altaar leggen, en het llagtmes over hem ftroopen, dat zyn doen zouden aanmerken als een daad van onzinnigheid, en uit dien hoofde toefchïeten , Izaak ontzetten , en
I. Deel. II. Stuk,
BLYVEN. 625
hem verhinderen Godts bevel uit te Voeren. (3) 'Er doen zich hier twee andere Vraagen op. (XX) De Eerfte is :- Hoe heeft Abraham kunnen zeggen , dat zy daar aanbidden zouden, daar zyn eigenlyk oogmerk was, daar te offeren ? Deeze bedenkelykheid is van weinig belang. Van het Offeren heeft hy gezweegen; het Aanbidden behoorde zeekerlyk mede tot het geene zy daar verrichten zouden. Hybad, dat Godt hem wilde fterken, tot het daadvaerdig uitvoeren van eene voor hem zo zwaare zaak. Izaak, dat Godt hem wilde fterken, om lydzaam en gewillig zich te onderwerpen aan Godts bevel, hem door zynen Vader bekend gemaakt. (33) De Andere Vraag is van meer belang. Hoe heeft Abraham kunnen zeggen : Wy, ik en myn Zoon, zullen tot u wederkeeren, daar hy van voorneemen, en ook , naar Godts bevel, verpligt was, zynen Zoon te ilagten? Dit fchynt wel een voorbedachtelyke leugen te zyn. («) Het zy eens zo: Zou het Wel te verwonderen zyn, dat hem in eene zo beroerende Omftandigheid een onbedachtzaam woord ontglipt ware ? Abraham was wel een blinkend Heilige , maar een der Heiligen op Aarde', en die zyn van ftruikelingen en gebreken niet vry. GO Men heeft evenwel getracht, Abraham in deezen vry te pleiten. (*») Sommigen op deeze wyze: Dat Abraham zich bediend hebbe van eene onder de Hebreen gebruikelyke fpreekwyze, dat men wel eens het meerder getal gebruikt, fchoon maar van éénen gelproken wordt, als Genef. XXI: 7. Sara heeft Zoonen gebaard, en nochthans heeft zy 'er nooit meer gebaard, dan den éénen Izaak. Maar heeft Abraham op die wyze gefproken , het is gefchied om zyne Knegten te misleiden , en dan zal meh hem van geene dubbelzinnigheid kunnen verfchoonen. ((3,3) Anderen willen, dat Abraham, dus fpreekende, onweetende gepropheteerd hebbe, en helderen dat op met het voorbeeld van Kajaphas, Joh. XI: 50. Vergel. Cap. XVIII: 14. Maar 'er is een groot onderfcheid tusfchen die beiden. Toen Kajaphas , met betrekkinge tot Jefus, zeide: Het is ons nut, dat een mensch ft erve voor het Volk, uitte hy de waare gevoelens yan zyn harte; Abraham, daar-en-tegen, zocht die te verbergen. Zegt men, dat •Kkkk het



6%6 BLYVEN.
het evenwel, by de uitkomst is gebleeken, dat hy, buiten zyn weeten, gepro? pheteerd hebbe; maar dan zal men ook moeten toeftemmen, dat hy met zyn weeten geloogen hebbe. (yy) Wil men Abraham van leugen verfchoonen, men begrype het dan liever op deeze wyze, dathy, wel weetende, dat Godts beloften, , hem van Izaak gedaan , niet zouden kunnen beftaan met zyn bevel, indien zyn Zoon dood zou blyven , zich getroost hebbe met de geloovige hoope, dat Godt den-zelven terftond, na dat hy hem zou geofferd hebben , wederom leevendig zou maaken, en dat hem dat, was het niet met volle zeekerheid , evenwel met een harte, vol van vertrouwen, deed zeggen: Als wy zullen aangebeedén hebben , zullen WT tot u wederkeeren. Dit fchynt ook het gevoelen geweest te zyn van Paulus, Hebr. XI: 17, 18, daar hy met zo veele duidelyke woorden zegt : Door het geloof heeft Abraham, als hy verzocht wierd, Izaak geófferd, en hy , die de belofte ontvangen hadde, heeft zynen Eeniggeboorenen geófferd, tot den welken gezegd was : In Izaak zal u het Zaad genaamd worden , overleggende, dat Godt magtig was, hem ook uit den dooden te verwekken. In het beftellen deezer zaake, mogen wy in Abraham ontdekken de meest 'fpreekende blyken van zyne groote bedaardheid en ftandvastigheid. Een ander zou het gaerne gezien hebben, ware hem het uitvoeren van eene zo harde zaake verhinderd geworden op eene wyze, waardoor hy, gevoeglyk , het dierbaar leeven van zynen Zoon zou hebben kunnen fpaaren , en tevens zich verontfchuldigen voorden hoogen Godt: Maar Abraham, nu geheel en al overgegeeven aan zyns Heeren Wille, zoekt zulke voorwendfels niet, maar is 'er alleenlyk op bedacht, om alles wat de uitvoering van zyn werk zou hebben kunnen ftremmen, uit den weg te ruimen. Eu dat was de reede, waarom hy zo een bevel aan zyne Jongeren gaf.
BLYVEN. ffufai zeide tot Abfalom : Neen.' Maar welken de HEERE verkiest, en al dit Volk, en alle mannen in Israël, diens zal. ik zyn, en by hem zal ik blyven, s. Sam. XVI: 18. Deeze Hufaï was een van Davids getrouwfte Vrienden. Op deszelfs raad en voorftel, Cap. XV: 34, had hy
B L Y.V E N.
hem, in fchyn, verlaaten, en zich by, Abfalom vervoegd, en hem zynen. dienst aangebooden , op dat hy geleegenheid mogt hebben, om den raad van Achitophel te verydelen. Abfalom . wel weetende , hoe zeer hy altoos aan zynen Vader was verkleefd geweest, mistrouwde hem in den beginne , en ondertastte hem met deeze woorden, vs. 17. Is dit uwe weldaadigheid aan uwen Vriend: Handeld men zo met zyne Vrienden ; mag men die zo maar verlaaten, als de nood begint te nypen? Is David niet altoos uw groote Vriend geweest : Waarom zyt gy dan ook nu met met uwen Vriend gebleeven ? Hufaï, loos genoeg, om Abfalom te verfchalken, antwoordde: Neen, welken de HEERE verkiest, en —. Hy veinst, als of hy onderfcheid maakte tusfchen den pligt van vriendfehap aan eenen byzonderen perfoon, en den pligt van eenen Onderdaan jegens zo eenen , welken Godt in hoogheid over hem ftelde. . Hoe groot een Vriend hy dan ook mogt geweest zyn van David, de trouwe en gehoorzaamheid (wilde hy zeggen) woegen evenwel by hem nog zwaarer, die hy,als Onderdaan, fchuldig was aan hem, dien Godt tot Koning verhief.. Zyn antwoord is dubbelzinnig : Hy verklaart , dat hy des geenen zoude zyn, dien de HEERE verkoos, al dit Volk, en alle mannen in Israël, Schoon nu . Abfalom dwaas genoeg was , om dat op zich-zelven toe tepasfen, het paste evenwel op niemand minder, dan op hem, als die, noch door den HEERE, noch door alle mannen in Israël, verkooren was ; maar die zich-zelven had opgeworpen, en flegts by een gedeelte , en wel het flegtfte gedeelte van het Volk, V welk nu by hem was, erkend was. Lilienthal, OordeelL Bybel- Verkl. D. XIV. p. 2..08, merkt aan, dat in het Koninglyk Handfchrift te Koningsbergen het woord TD , verkiest, geleezen wordt H1"D, in den toekoomenden tyd, zal /verkiezen,, en dat men het woordje K1? in den Tekst behouden heeft. Des zou geheel het gezegde vraagswyze zyn op te vatten: Zoude ik het niet houden met hem, dien de HEERE verkiezenzal — ? 't Welk nog zeer twyffelagtig was. Of Hufaï wel gedaan -hebbe , met Abfalom in den waan te brengen, als ware hy geheel en al tot hem overgegaan,
zal



BLYVEN.
zal ik niet onderzoeken. Genoeg zy het ons, dat hy zich daar door de geleegenheid verwierf, om, naar het oogmerk van David, den raad van Achitophel te verydelen. Zie Carpzovius, Gr. Gebeine. P. I. Conc. XI. p. 534—.
BLYVEN (Gy zult flaande) wordt van Godt gezegd, Pf. CII: 27. Het is een geluk voor de menfchen , dat Dwingelanden , Heersch- en Oorlogzugtige Vorften niet altoos leeven. Dat wilde Theokriet te kennen geeven, toen hy zeide : Hebt goeden moed, 6 Stervelingen ! Zo lang de Goden eer fterven. als de menfchen. Want dat zeide hy , om de Dwaasheid te befchimpen, die men hadde gehad, om Alexander, die wel een groot Krygsman was geweest, maar ook een groote Overweldiger , na zynen dood , in den rang der Goden te plaatfen. Daar - en - tegen is het een groot geluk voor de Geloovigen dat hun Godt en Koning eeuwig leeft. Dit doet den Dichter, vs. 29, zeggen : De Kinderen uwer Knegten zullen woonen, en hun Zaad zal voor uw aangezigt bevestigd ïvorden. Marmeren Zuilen , metaalen Standbeelden mogten ecuwen verduuren, maar ze zyn niet beftand tegen den alles vernielenden Tyd. Zelfs de zo beroemde Piramiden van Egypte, die fcheenen gebouwd te zyn voor de eeuwigheid, draagen de duidelyke merkteekenen van haare verganglykheid. Wat meer is, de Heemelen en de Aarde , welker aanvang de eerfte mensch niet heeft gezien, en die, niettegenftaande eenen zo hoogen Ouderdom, nog beftaan, zullen evenwel eens vergaan : Maar Godt zal fiaande blyven. 't Geen Hy is, zegt Tertulliaan, is Hy altyd, en zo als Hy is, is Hy altyd. Hy is niet alleen de Onverderflyke en Onfterflyke, maar by Hem is ook geene verandering; zelfs geene fchaduwe van omkeeringe, Jak. I: 17. Zeer wel zegt de Oude Kerkeleeraar Auguftyn: Daar is nier meer dan een Onverganglyk Goed, naamelyk de eene, en alleen volzalige Godt: Alles, wat Hy gemaakt heeft, is wel goed, omdat het is van Hem ; maar het is evenwel aan veranderingen onderworpen, omdat het niet uit Hem, maar uit niets gefchapen is.
BLYVEN,(Wat zullen wy dan zeggen? Zullen wy in de zonde) op dat de genade te meerder worde? Kom. VI: i. Paulus, die
BLYVEN. 627
z-ich-zeiven had leeren kennen , als den voornaamften der Zondaaren, en by overtuiginge wist, dat hy zyne behoudenis geheel en alleen had te danken aan Godts barmhartigheid, en overvloedige genade, 1 Tim. I: 13, 14, 15, was een eerfte Voorftander van de Leere der Rechtvoer» diginge des Zondaars voor Godt, uit genade, en dat door-het geloof\ zonder de werken der Wet. Dus duidelyk fchreef hy 'er van,' Cap. III: 24. En worden om niet gerechtvaerdigd , uit zyne genade, door de verlosftng, welke is in Christus Jefus, Dit wilde 'er by de Voorftanders der Wettifche Eige - gerechtigheid niet in. 't Geen hy gezegd hadde, Cap. V: 20, 21. Waar de zonde meerder geworden is, daar is de genade veel meer overvloedig geweest. Op dat, gelyk de zonde heeft geheerscht tot den dood, alzo ook de genade zoude heerfchen door rechtvaerdigheid tot het eeuwig leeven , door Jefus Christus onzen Heere. Uit dat zeggen namen zyne Tegenftanders aanleiding tot lasteren, als of hy leerde, maar ftout voort te gaan in het zondigen , op dat Godt den rykdom zyner genade des te overvloediger zou kunnen aan den dag leggen. Deezen laster Wilde de Apostel van zich afweeren. Wat doet hy nu? Hy trekt niet wederom in 't geen hy geleerd hadde: Maar hy ontkent, en hy doet het met veröntwaerdiginge, het gevolg, 't welk zy 'er uit afleidden: Wat zullen wy dan zeggen? Zullen wy in de zonde blyven, op dat de genade te meerder worde ? Wy, die der zonde geftorven zyn, zullen wy nog in dezelve leeven, vs. 2. Wy, die door den Doop zo naauw met Jefus, onzen Godtlyken Verlosfer, veréénigd zyn , zo in de gemeenfehap van zynen Dood, tot afftervinge der zonden, als in de gemeenfehap van zyne Opftandinge , om in nieuwigheid des leevens te wandelen, vs. 3—5. Wy, die weeten en gelooven dat Hy geftorven is, niet alleen maar, om onze zondenfchuld te verzoenen; maar ook, om der zonde Heerfchappy te verbreeken, als weetende, dat onze oude mensch met Hem gekruifigd is, op dat het ligchaam der zonde te niete gedaan worde, op dat 'wy niet meer der zonde dienen, vs. 6. Wat moogiykheid dan , dat wy, die dit alles weeten, belyden, leeren en gelooven: Wat moogiykheid, dat wy zouden zeggen: Laat ons in de zonde 4vkkk s bh-



tfo8 BLYVE N.
blyven, op dat de genade te meerder wor» de? Dat zy verre! Dat van ons te zeggen, is louter laster : Dat uit onze leere te willen afleiden , is even zo ongerymd, als kwaadaartig —. Een ongenoemd Schryver onder de Duitfcbers heeft zich over onze woorden ten naasten by dus uitgelaaten: In de zonde te blyven zegt zo veel, als derzelve den vryen teugel te vieren, en, zonder eenig berouw , in dezelve te volharden , de eene ongerechtigheid te dapelen op de andere , en zo zich derzelve in 't geheel, met lyf en ziele, en alle zyne kragten, en voor altoos, ten dienHe, en blyvenden eigendorame over te geeven —. De Apostel fpreekt hier van Geloovige, en door Godts Geest vernieuwde menfchen , gelyk hy zelf was, en van de Romeinen, aan welken hy fchreef, vooronderftelde, dat zy het waren , waarom hy in het meervouwdige , en met mede influitinge van zich-zelven zegt: Wy. Voorheen, wil hy zeggen, waren wy der zonde dienstbaar ; wy leefden in de zonde, en de zonde leefde in ons. De bégeerlykheeden van het vleesch te' volbrengen in ontuchtigheeden, in brasferyen , in drinkeryen , en foortgelyke grouwelen meer, was toen de lusten het' leeven van ons leeven. Maar zouden wy nu, nu wy door Christus met Godt verzoend, met zyn bloed van de zonde gereinigd, door zynen Geest naar zyn beeld herfchapen zyn: Zouden wy nu den Ouden mensch der Zonde wederom op den throón zetten, om dien, zonder de minde vreeze voor Godts geduchte gramfchap, te blyven gehoorzaamen in .zyne bégeerlykheeden? Zouden wy, dat doende, ons kunnen, ons durven verbeelden, zyne Kinderen te zyn, aan welken Hy een welbehaagen heeft? Kunnen, of "durven hoopen op zyne Zaligmaakende genade ? Of zouden wy ons laaten wys maaken, dat wy in de zonde mogen blyven, om aan Godt geleegenheid te geeven , dat Hy den rykdom zyner genade, in het vergeeven der zonde, te rykelyker, en zonder ophouden ten toone fpreide ? Wie hoorde ooit van een wanbegrip , zo dwaas , zo grouwelyk . als dat ? Zal men ook eenen goedaardgen en edelmoedigen Koning, die ons eenmaal een doodwaerdige misdaad vergeeven heeft, van nieuws tergen,
B L Y V E N.
in het aangezigte befchimpen, met zyne. Vyanden tegen Hem aanfpannen; en dat onder het voorwendfel , om hem geleegenheid te geeven, om andermaal en meermaal aan den moedwilligen euveldoender zyne goedhartigheid te betoonen ? Hoe zal men dan den Hoogen Godt, in wiens hand Leeven en Dood , Heemel en Hel zyn, zo durven tarten en tergen ? Hoe zal men durven voorwenden , dat men maar alleen zondige, door de zonde maar alleen zyne toorngloeden opblaaze, op dat de Bron zyner genade te overvloediger opwelle, om die wederom te blusién?' Dat zy verre! zeer verre!
BLYVE , (Dat de Broeder lyke liefde) Hebr. XIII: i. (ü) De Liefde, van welke de Apostel fpreekt, is niet die algemeene, welke ons verpligt, onze Naasten, en dat zyn alle menfchen, naardien wy allen uit éénen bloede zyn voortgekoomen, lief te hebben, als ons zeiven; doch met dit natuurlyk onderfcheid , dat die. teedercr is, en vuuriger werkt jegens onze Bloedverwanten , dan omtrent anderen ; en wederom teederer jegens Nabuuren , en goede Vrienden , dan omtrent' zulken, die ons geheel'vreemd zyn. Maar hier wordt bepaaldelyk gefproken van de Broederlyke Liefde. De Liefde der zulken, die, door de geboorte uit Godt, Broeders zyn, die door éénen Doop, één Geloof, éénen ■ Geest, en ééne hoope hunner beroepinge, eene naauwe betrekkinge van geestelyk maagfchap op malkanderen gekreegen hebben. De liefde eischt wel, dat wy wel doen aan allen,ma.aï de nadere geestelyke betrekking eischt', dat wy het 't meest doen aan de Huisgenooten 'des geloofs, Gal. VI: io. Broederlyke Liefde, en Liefde jegens allen moeten niet gefcheiden worden : Maar zyn even-' wel zo te onderfcheiden, dat de Broederlyke Liefde, als de eerde, moet voorgaan, s Petr. I: j. Waar in zal dit bedaan? Dat men'in malkanderens belangen een gevoelig deel neeme: Blyde zy met dc blyden, iveene met de weenenden. Dé Onweetenden onderwyze. De Dwaalenden te recht, brenge. De Zwakken onderfteune. De Gevallenen weder opricht e. De Treurigen trooste. Dat men in alle opzigten op malkanderen agt geeve tot. opfcherpinge der liefde, en der goede werken, en zo'trachte medewerkers te zyn van malkanderens blydfchap
in



BLYVE N,-
itr den Heere. En gelyk in 't Geestelyke', zo moet de Broederlyke liefde zich ook werkzaam vertoonen in het Ligchaamlyke. Wanneer een Broeder zich bevindt in bekommerlyke omftandigheeden: Dan openbaart zich het broederlyk hare eerst recht in zyne kragt. Een Vriend, zegt Salomo, heeft ten allen tyde lief; maar een Broeder wordt in benaauwdheid gebooren , Spr. XVII: 17. Daarom laat de Apostel op deeze korte vermaaning aanftonds, by wyze van verklaaringe, volgen: Vergeet der herbergzaamheid niet —. Gedenkt den gevangenen, ah ofgy mede gevangen waart; en der geener, die kwalyk gehandeld worden, ah ofgy ook zeive in het ligchaam kwalyk gehandeld wierd, vs. 2, 3. Deeze Broederlyke Liefde (3) moet blyven* Hoe zeer de Ongerechtigheid zich vermenigvuldigt, zy moet als een onuitbluschbaarvuur zyn, 't welk niet verkoudt. Welke ftormen van wantpoeden zich ook verheffen, zy moet zyn als een Eikeboom, die vastftaat op zyne wortels. De Apostel zegt: Geworteld en gegrond zynde in de liefde, Ephef. 111: 17. Dat zyn wy fchuldig aan ons zeiven. Zullen wy van ons zeiven kunnen gelooven, dat wy waare Geloovigen zyn , zo moet die Liefde blyven , \vant het Geloof, H welk in Christus kragt heeft, is werkende door de liefde, Gal. V: 6. Gelooven, dat wy Kinderen Godts zyn; zo moet de Liefde blyven: De Liefde is uit Godt; ten iegelyk die lief heeft, is uit Godt gebooren, 1 joh. IV: 7. Blyven moet ze, zullen wy mogen vertrouwen , dat wy , ten geenen grooten dage, met vrymoedigheid zullen kunnen ftaan voor den Zoon des menfchen, want dan zullen de werken der liefde 't meest in aanmerkinge koomen, Matth. XXV: 34—4°- 0ok' om der Kerke wille; die , als de Tabernakel in de Woeftyne, faamengefteld is uit veele Geloovigen, als zo veele berderen: Zullen die veréénigd blyven, het moet gefchieden door de Liefde , want die is de band der volmaaktheid; Kolosf. III: 14. Wat zou het niet een heerlyken glans verfpreiden over de Kerk, als men aan haare Leden het getuigenis konde geeven, 't welk Paulus gaf aan de Geloovigen te Thesfalonika: Van de broederlyke liefde nu hebt gy niet noodig, dat ik u fchryve: tuant gy zeiven hebt van Godt geleerd, malkanderen lief - te hebben , 1 Br. IV: 9. Daar ze nu in veele opzigten is als de
B O A N E R G E S'. 629
Bérgen van Bether, bergen van klooven, fcheuren en verdeeldheid, zou ze dan zyn als een Philadelphia,een Stad van Broederliefde.
BOAJNERGES. Liet waren Jakobus en Joannes, beide Zoonen van Zebedeus, aan welken Jefus de (toe-) naamen gaf van Bodnerges, 't welk is: Zoonen des Donders, Mark. III: 17. In het 16. vs. teekende de Euangelist aan , dat de Heere aan Simon den toenaam gaf van Petrus. Met dien naam is die Apostel meermaals, men mag wel zeggen doorgaans , bcftempeld, als ware geworden zyn eigen naam. Maar nergens leest men, behalven hier, dat die naam gegeeven zy aan éénen van die twee Broeders, of aan beiden te faamen. Men mag daar uit opmaaken, dat de Heere Jefus 'er flegts mede hebbe willen aanduiden , of de geaartheid van deeze Broeders, of, by terugzigt op eene, of andere voorleedene, of by vooruitzigt op eene, of andere toekoomende gebeurtenis, of bedryf van hun. - De gedachten der Uitleggeren verfchillen, en zyn veele. PV. Cave, Apofh Oudheid, bepaaldelyk in dat gedeelte, waar in hy het Leeven der Afo telen befchryft,p. 282, zegt:„Het is waarfchyn„ lyk, dat die uitdrukking niet anders „ beteekent , dan dat zy in 't gemeen „ zouden zyn eerfte en uitfteekende Be„ dienden in- die nieuwe vertooninge en „ toeftand van zaaken, het invoeren van „ het Euangelie , of de bedeeling van „ hetzelve, die genaamd wordt een Stem, „ die Heemel en Aarde beweegt, (Hebr. „ XII: 26.) welke beweeging in het Hc„ breeuwsch by den Propheet Haggai „ (Cap. II: 7.) door afaH uitgedrukt, een
„ beeving beteekent, en door een Aard„ beeving, of een fterke beweeging der„ zelve , met een geluid , den Donder „ gelvk, vergezeifchapt, wordt overge,, zet!" Theop'h. Amelius, Erörter. •— N. T. P. I. p. 788. houdt die gedachte voor de aanneemelykfte. 't Schynt , dat deeze naam iets moete aanduiden, 't welk aan die twee Broeders in het byzonder eigen was; maar , naar de opgaave van Cave, zou die ook op alle de andere Apostelen, vooral Paulus, met hetzelfde recht toepasfelyk zyn: Ten ware men met Light. fool,BIor. Hebr. in h. /., wilde in overweeginge neemen ('t welk hy evenwel noch vastftellen, noch ontkennen wil,) dat de Kkkk3 Het-



B' O A N ERGE S.
i B O A N E R G E S.
; Heiland, met den naam van Simon te veranderen in Petrus, zou bedoeld hebben, dat hy de eerfte zou zyn in het verkondigen van het Euangelie onder de Heidenen, te weeten, ten huize van den Hoofdman Kornelius. En dat Hy Jakobus en Johannes zoude genoemd hebben Zoonen des Don-
. ders, wegens hun llreng prediken tegen de Jooden. 't Welk zy het meest en fterkst zullen gedaan hebben te Jeruzalem. Ook geeft hy op, of de Heere Jefus by deeze naamgeeving niet wel mogt gezinfpeeld hebben op de twee Schryvers in den grooten Raad, waar van de eene zat aan de
. rechterhand , die de Hemmen opfchreef van vryfpraak, de andere ter flinkerhand, die de ftemmen opfchreef ter veröordee-
i linge; waar op, de ftemmen opgenomen zynde, de uitfpraak van het Vennis volgde , 't welk voor den veroordeelden was als een Donderllag en Blikfemftraal. Deeze gedachte is overgenomen door Coenr. Mei, H. Oudheidkenner, p. 31. Doch met dit onderfcheid, dat hy denkt, dat de Heiland aan deeze twee Broederen dien naam gegeeven hebbe ter geleegenheid,
. dat derzelver Moeder, zich voorftellende de oprichting van een Aardsch Koningryk, Hem verzocht, dat haare Zoohen in hetzelve mogten zitten, de eene ter zyner Rechter- , en de andere ter zyner Slinkerhand, Matth. XX: ar, Volgens Lightfoot, zou deeze naamgeeving vroeger gefchied zyn , doch der Moeder aanleiding gegeeven hebben tot het doen van dat ongepast verzoek; en , wat vroeger, .aan de
.Zoonen, om den Heere te vraagen, of zy -vuur uit den Heemel wilde doen afdaaien op
.de Samaritaanen, om die te ftraft'en over hunne Onherbergzaamheid, over welken onbezonnen yver zy door Hem ernftigst beftraft wierden, Luk. IX: 54—56—. De vermaarde Lampe, in de Voorbereidf. tot zyne Verklaaring van het Euang. van Johannes, L. I. C. 2. §. 10 — , in deVenaalinge p. 15 — , meent, dat zy dus zyn genoemd geweest, om dat zy, eer zy Diicipelen van Jefus zyn geworden , Leerlingen, Leer-zoonen geweest zyn van Johan,nes den Dooper, wiens dienst en leere konde vergeleeken worden by het donderen , (wiens ftem was de Stem eens roependen) .wegens zyn ernftig prediken van en fterk
Aandringen der aanftaande verwoestinge,
t- welk dan ook een groote beroeringe verwekte door geheel het Land, en voorts, om dat zy ook met gelyken ernst, en yver, als Johannes de Dooper, het naakend gevaar den Ongeloovigen Jooden predikenden als toedonderen zouden, 't welk aan Jakobus, waarfchynlyk , het leeven gekost heeft, Hand. XII: st. En 't welk, na zynen Dood, ook van tyd tot tyd zal gedaan zyn door Johannes, aangezien die langer tt Jeruzalem gebleeven is, dan iemand der andere Apostelen. De geleerde Schryver, die zich teekent C. D. W. is ook in de meeninge, dat zy Difcipelen van Johannes den, Dooper geweest zyn; maar niet, dat zy om die reede Boanerges, Zoonen des donders, zouden genoemd zyn; maar daarom , dat zy , by den doop vzw Jefus door Johannes gehoord hebben de ftemme van Godt, die uit den Heemel riep,, als met een donderend geluid, (gelyk Godt zich naderhand eens liet hooren, Joh. XII: 28 , 29.) zeggende : Deeze is myn geliefde Zoon, in.welken ik myn welbehaagen hebbe, Matth. 111: 17, en dat zy door het hooren van die donderende ftemme bewoogen zyn, om zich tot Jefus te voegen, en zyne Difcipelen te worden,en datzy dus kunnen aangemerkt worden, door die donderende ftemme■gegenereerd , en dus. als Zoonen des donders geworden te zyn: Met dat gevolg, datzy deezer ftemme, en der herhaalinge van dezelve op den Berg , Matth. XVII: 5,, fteeds indachtig, voornaamelyk hun werk 'ervan gemaakt hebben, om den inhoud 'er van te prediken: Naamelyk, dat Jefus was de Zoon van Godt. Van de Leere van Jakobus kan men niet veel zeggen, by gebrek van aanteekening, en vermits zynen vroegtydigen Marteldood. Maar wat Johannes betreft, is het duidelyk te zien, dat het eene der Hoofdwaarheedcn is, die hy voordraagt en bevestigt in zyn Euangelie en Brieven, dat Jefus is Godts eigen en eenig gebooren Zoon. Zie den Bundél van Godtg—Oefen. D. IV. p. 558—. Ik hebbe wel eens gedacht, of Markus zyne Aanteekening van het geeven deezer naamen juist wil aangemerkt hebben, als het allereerst gedaan, toen Hy, uit zyne Di« fcipelen, Petrus, Jakobus en Johannes, beneyens nog negen anderen, verhief tot de Apostolifche waerdigheid ? Dan of men
■niet



B O A N'ERGE S.;
niét zou mogen denken, dat hy van deeze Naamgeevingen, fchoon in een' anderen tyd gedaan, flegts meldinge hebbe gemaakt ter geleegenheid van hunne roepinge tot het Apostelfchap? 't Geen my tot die gedachte aanleidinge gaf, was , dat, fchoon hier vs. 16. gemeld wordt, dat de Heere aan Simon den naam gaf van Petrus, het nochthans zeeker is, dat die naam hem reeds zy gegeeven geweest, toen hy het eerst door zynen Broeder Andreds tot Jefus geleid werd ; want toen zeide de Heere tot hem: Gy zyt Simon — : Gy zult genaamd worden Cephas, 't welk overgezet wordt Petrus, joh. 1: 43. Is nu 't geen Markus hiev aanteekent flegts zo veel als een erinnering van eene vroegere naamgeevinge , ten aanzien van Petrus; waarom zou men niet mogen denken, dat het ook even zo te befchouwen zy, ten aanzien van Jakobus en Johannes P Te meer, om dat de Heere, niet maar aan elk eenen van hun een' byzonderen naam gaf; maar aan hun beiden flegts éénen naam, en wel zo eenen , die aan beiden in tefaamenvoeginge wel konde gegeeven worden , maar niet aan flegts éénen van hun beiden in het byzonder. Van éénen in het meervouwdige te noemen Boanerges, Zoonen des Donders, zou zeer wanfchikkelyk geklonken hebben. Zou men niet mogen denken, dat 'er een of ander geval geweest . zy, waar in zy beiden bedry vig zyn geweest, 't welk tot het geeven van dien naam aanleiding hebbe konnen geeven? Dat geval kan geweest zyn, toen zy zo heetdriftig, zo maar aanftonds, vuur uit den Heemel wilde doen nederdaalen op de Samaritaanen. Dat mishaagde den Heere Jefus heel zeer, en Hy beftrafte hen op een zeer ernftigen toon, Luk. IX: 54, 55, 56. Heeft Hy hen , by die beftrafnnge aangefproken met eenen naam , waar in het heete van hunne drift, en te gelyk een blyk van zyn ongenoegen lag opgeflooten, zo heeft Hy niet wel eenen, meer toepaslyk , kunnen gebruiken , als dien van Boanerges, Zoonen des Donders, om dat de Donder doorgaans gepaard gaat met nedervallend Blikfemvuur. Alles, zo veel ik konde, willende nazien, fchoot my te binnen, of Cótta, in zyne Kerkel. Gefchied. daar van niet wel iets mogt hebben, en daar zag ik D. I. p. 349. tot myn
BOANERGES. G%t'
genoegen, in eene Aanteekeninge, dat de geleerde Heumann den zin van onze woorden dus heeft uitgebreid: „ Hy (de Hee„ re Jefus) heeft hun (niet hun,maar „ beeft) hun , eenigen tyd daar na , by ,, een zeekere geleegenheid, den naam „ Boanerges gegeeven , dat is , Kinderen „ des Donders. Want de volmaakte tyd „ wordt , dikwils , in de beteekenis van ,, den meer dan volmaakten tyd gefteld." En die geleegenheid is by hem dezelfde, welke ik hebbe opgegeeven. Of de Hr. Heumann 'er ter bevestiginge iets bygedaan hebbe,kan ik niet zeggen, om dat ik zyn Schriften niet bezit. Men gunne my 'er dit van aan te merken. Het zo evengemelde voorönderfteld zynde , zal die naam zyn aan te merken, als gegeeven, niet tot eere, maar tot Beftrafmg, en dat konde wel de reede zyn , dat men niet leest, dat zy ooit door iemand zo zyn genoemd geworden , want dat zou zo veel geweest zyn als een verwyt. En de geduurige erinnering van dien naam kan hun ook gediend hebben , om hunnen driftigen aart meer en meer in te teugelen, en, gelyk het Difcipelen past , meer na te volgen de lesfen cn het voorbeeld van hunnen zagtmoedigen , en menschlievenden Meester. Althans de Brieven van Johannes ademen niets, als Liefde. En van Jakobus zou men kunnen bybrengen't geen Eufebius verhaalt Hiftor. Ecclef. L. II. C. 9. Dat hy, die den Apostel voor het gerichte hadde gebragt, of, gelyk Suidas wil, zyn Aanklager was geweest, ziende , met welk eene kloekmoedigheid en ftandvastigheid hy by zyne belydenis volhardde , daar door dermaaten getroffen werd, dat hy zich beleed ook een Christen te zyn. Terftond werd die mede ter doodftraffe veroordeeld, en tot het ondergaan derzelve , te gelyk met den Apostel, uitgeleid: Onderwegs, berouw hebbende over 't geen hy den Apostel gedaan hadde, bad hem om vergiffenis. Hier was Jakobus geen Boanerges, geen Zoon des Donders, maar een Zoon des Vreedes; hy kuste hem, en zeide, Vreede zy u! Waar na zy beiden onthoofd zyn geworden. De my bekende Gevoelens van deeze Naamgeevinge hebbe ik den Leezer medegedeeld: Hy kieze nu dat, 't welk hem 't aanneemlykst voorkomt.



ö3s B O A Z.
BOAZ. (x) Zo was genaamd een Man, die een Afftammeling was van Juda door Perez, een Zoon van Salmon, en Kleinzoon van Nahasfon, Ruth IV: 18—21. Uit het gellachte van Elimelech, en dus aan Naomi , uit hoofde van haar Huwelyk , vermaagfchapt; een Man van aanzien, en vermogen, woonende te Bethlehem, Cap. I: 2.11: 1. Een Man, ten overvloede bekend in de Heilige Gefchiedenisfe , wegens het goede, door hem beweezen aan Ruth, de nagelaate Weduwe van Chiljon, den Zoon van Elimelech, zynen Bloedverwant , die met Naomi, haare Schoonmoeder, het Land Moabs , haar Vaderland, verlaaten , en mede na Bethlehem gekoomen was, dermaaten verarmd , dat zy het voor zich een geluk agtte, dat het haar vergund werd, op den Akker van Boaz de aairen op te leezen agter de maaijers, met zyne knegten te mogen drinken , en haare beete te doopen in den edik , Cap. II: 7—18. Allermeest is hy bekend door zyn huwelyk met die Vrouwe, welke zich des nachts, terwyle hy lag te flaapen aan het uiterfte van een Jioornhoop, aan zyne zyde gevoegd had, en zich aan hem, als haaren Losfer, bekend maakte , Cap. UI: 2—9. (Men zie •van dat haar bedryf onder den tytel van RUTHS Nachtbezoek, D. VII. St. 1. p. -432. kol, 2.) 't Welk ook van dat gevolg was , dat, toen een nader Bloedvriend van haaren Overleeden Man haar, naar de Joodfche wyze, niet losfen , en zich ter Vrouwe neemen wilde, om den naam des ■geftorvenen te verwekken over zyn erfdeel, hy haar loste, en, ten overftaan der Oud-flen , en van al het Volk van Bethlehem, ■trouwde, en by haar ook éénen Zoon verwekte, wiens naam was Obed, die de Vader is geweest van Ifaï, Cap. IV: 1—7, en dus de Grootvader van David.\Zo dat deeze Boaz mede behoort tot de Vaderen , uit welke Jefus gefprooten is, zo veel het vleesch aangaat, Matth. I: 5, Luk. III: 32. (3) Boaz en Ruth, en derzelver Hurwelyk, zyn by fommige Godtgeleerden Perfoonen , een Zaak, ziende op Christus en zyne Kerk. De Heer Lampe geeft eene menigte van overéénkomften op tusfchen Boazen Christus, in zyn Genade- Verb. D. -UI. St. 1. C. III. §. 13. p. m. 160. Die 'er geleegenheid toe hebben, kunnen dat ver-
B O -IA, %.
gelyken met het geene ik in overweegingfi hebbe gegeeven , onder den tytel van RUTH , D. VIL St. 1. p. 431, en dan zullen zy zien, dat wy verfchillen, wie het zyn, die zouden kunnen aangemerkt worden, als-voorgebeeld door Ruth. De Leezer oordeele, en kieze 't geen hem 't meest behaagt.
BOAZ was de naam van den eenen, en Jachin de naam van den anderen Pilaar, beiden van Koper , welken Salomo had doen oprichten in het Voorhuis van den Tempel. Ze waren van een ongemeen kunftig maakfel, en zeer hoog en dik. 0X9 Ze worden befchreeven 1 Kon. VII: 15— 18. en 2Chron. III: 15—17. en Jerem. LH: 21, 22, 23. (XX) Ten aanzien van de Hoogte doet zich een merklyk verfchil op. In de eerfte plaatfe wordt de hoogte bepaald tot achtien ellen, waar mede Jeremia ovcréénftemt. Maar 2 Chron. III: 15, wordt gezegd: En hy maakte twee Pilaaren van vyf-en - dertig ellen in de lengte. Hoe zal men dit verfchil vereffenen? Men merite aan , dat I Kon. VII: 15. en Jerem. LIL 21. flegts wordt Opgegeeven de hoogte van EENEN Pilaar en die was 18 ellen; maar 2 Chron. III: 15. wordt van de BEIDE Pilaaren gezegd, dat ze waren van 35 ellen in de lengte. Men merke dan aan, dat in de twee eerfte plaatfen de lengte wordt opgegeeven van iederen Pilaar in 't byzonder, maar in de laatfte van de beide Pilaaren te faamen. Maar dan zou daar moeten gezegd zyn, dat ze waren, niet van 35, maar van 36 ellen, want tweemaal 18 is 36. Waar zal men dan blyven met die ééne overfchietende, of 36^ elle? Men verdeele die in tweën; dat is voor eiken pilaar een Voetftuk ter dikte eener halve elle. Dan had ieder Pilaar, ftaande op zyn voetftuk de lengte van 18 ellen, maar de fchagt alleen, gemeeten zonder 'Voetftuk,was dan lang 17-A- éllen, en dus beide Pilaaren te faamen 35 ellen. (33) Aangaande de Dikte leest men 1 Kon. VII: 15. Een draad van twaalf ellen omving den anderen Pilaar. Welk eene evenreedigheid? Een Pilaar van flegts 18 ellen hoog heefteen Peripherie, of omtrek van 12 ellen? Dan zou de Diameter, of Middenlyn van ieder Pilaar geweest zyn vier ellen, en de Modulus, of halve Middenlyn twee ellen. Dat heeft in 't geheel geene Propor-



BOAZ,
BOAZ, BOCHIM. Ó33
portie. Men antwoordt: Misfchien heeft Salomo opzettelyk zulke korte en dikke Pilaaren doen maaken. Ze waren Zinnebeeldig. Dat blykt uit derzelver naamen Jacbin en Boaz; de Sterke Godt zal zynen Tempel bevestigen, vast grondvesten. En, tot een vertoog daar van, zou het niet ongepast zyn geweest , aan deeze Pilaaren , overéénkomftig derzelver naamen, de uitwendige gedaante eener ongemeene fteevigheid te geeven —. Ook kon die Maat wel zyn de omtrek van het vierkant Voetftuk, 't welk gevoeglykaan elk ééne van de vier zyden drie ellen kan geweest zyn : En dan is de evenreedigheid deidikte en der hoogte van den Pilaar meerder gepast—. Men zou ook mogen denken, dat de maat van 12. ellen te kennen geeve den omtrek van beide Pilaaren. 1 Kon. VII: 15. ftaat wel: Een draad van J2 ellen omving den anderen Pilaar: Maar dat wordt Jerem. LU: 21. dus verklaard: Een draad van twaalf ellen ?|J23' omving
ben, naamelyk, beide Pilaaren. Des zou de Peripherie, of omtrek van elke Zuil geweest zyn 6 ellen , haar Diameter 2 ellen, en haar Modul, halve Middenlyn , één El, en de Schagt, of Pilaar omtrent 18 Moduls, of Ellen. Zie Lundius, J. Heiiigd. D. I. B. II. C. ia. p. 452—• en Lilienthal, Oordeelt Bybel-Verkl. D. IIL C. VIL §. 180. p. aao. (3) Waar toe dienden deeze Pilaaren? Van wat gebruik waren ze ? In 't gemeen tot fieraad van een zo grootsch gebouw, als de Tempel was —. Mooglyk dienden ze den Propheeten, om 'er aan ten toone te hangen de korte hoofdfomme van hunne Propheetifche Gezigten, en Reedenvoeringen. 'Er zyn 'er, die meenen, dat daar op gedoeld zy Habak. II: 2. Schryf 'het gezigt, en ftel het duidelyk op tafelen, op dat daar in leeze, die voorby loopt. Men wil, dat 'er nog iets meer in te zoeken zy, want zonder dat ware het niet noodig geweest, aan die naamen, en wel zo veel beduidende naamen te geeven, die 'er misfchien op zyn gegraveerd geweest: De naam Jacbin, Hy zal "t bevestigen , aan den eenen, de naam Boaz, in hem is fterkte, aan den anderen Pilaar, tot eene geduurige erinnering voor Israël, dat hun Godt die Godt was, die nooit feilt in zyne getrouwheid, L Deel. II. Stuk,
maar die, wat 'er ook gebeuren moge, altoos bevestigt; en die ook was de heerlykheid hunner fterkte: Een Godt derhalven , op wiens Waarheid en Almagt zy zich volkoomen verlaaten konden. Anderen gaan verder. (XX)Ik twyffele geen„ zins, zegt de Heer Outhof in eene Aan„ teek. by Lundius, L. c. p. 452, of de „ waare, en voornaamfte bedoelinge dee„ zer Pilaaren moete gezocht worden in „ Jefus Christus, die het woord der Be„ lofte zou bevestigen, en al de Sterkte „ der Kerke in Hem , als den waaren ,, Boaz, doen zyn—." Zie hier van, zegt hy, nader myne Uitlegging over het Boek van Ruth, p. 320, 321. (33) Ruim zo gemeen is het gevoelen van anderen , dat die twee Pilaaren verbeeld hebben de twee reijen van de voornaamfte Leeraars des Ouden en" Nieuwen Verbonds: De Pilaar Jacbin de Propheeten, beloovende uit Godts naam: Hy zal het bevestigen, te weeten , de Beloften van den Mesfias, en voorts alle de Heilbeloften , die met de komfte en het te volbrengen Borgwerk van den Mesfias verbonden waren, in denzelven Ja en Amen maaken zoude. De Pilaar Boaz, in hem is fterkte, de Apostelen en Euangelisten, wyzende op Christus, in wien gerechtigheeden cn Sterkte zyn , tot wien men koomen, en in wien men zich beroemen moet, zal men gerechtvaerdigd worden. In wien alleen die Sterkte is, door welke aan te grypen men vreede met Godt kan maaken, Jel. XLV: 24, 25. XXVII:5.
BOCLÜM. (X) Dat woord, in den Grondtekst O133, zegt de Weenenden.
De reede, waarom men die plaatfe zo genoemd hebbe, is te leezen Richt.II: 1—5. De Kinderen Israëls hadden, in plaatfe van de Kanaaniten te verdryven, met die een Verbond gemaakt; ook hadden zy derzelver Altaaren niet verbroken. Daar nu de HEERE hun het eerfte verbooden, en het andere gebooden hadde, en zy recht het tegendeel gedaan, en zich daar door aan groote ongehoorzaamheid fchuldig gemaakt hadden, zo werden zy door den Engel des HEEREN deswegens ernftig beftraft, gepaard met eene bedreiginge, dat hy de Kanaaniten van voor hun aangezigte niet zou uitdryven, en dat die, en derzelver Goden hun tot een ftrik zouden L111 zyn.



BOE KV <
zyn. Het Volk , daar door vermurwd, hief zyne ftemme op , en "weende: En van * dat -weenen noemde men die plaatfe Bochim, (3) Waar was die plaatfe geleegen ? Om dat vs. i. gezegd wordt, dat de Engel des HEEREN opwaards kwam van Gilgal tot Bochim, zo hebben veelen dezelve geplaatst naby Gilgal, in de Stamme Benjamins.. Zo vindt men ze in de Kaarte van Adrichomius.. De Heër Bachiene, in zyne H. Geogr. D. II. p. 91a. wil dezelve geplaatst hebben by Siloh, om reede: (XX) Dat 'er ftaat, dat de Engel die woorden gefproken heeft tot ALLE de Kinderen Is. ra'èls, vs. 4. Dat voorönderftelt eene algemeene Volksvergadering, en die had plaats op een der drie hooge Jaarfeesten, en die konden destyds nergens anders gevierd worden,, dan te Siloh, daar de Ta* bernakel was. (339 Om dat ook vs. 5. gezegd wordt, dat zy aldaar den HEERE offerden : Ongetwytfeld Brand- offeren tot Verzoeninge, 't welk ook niet wei anders, dan te Siloh, konde gedaan worden: Want was daar de Tabernakel, dan was 'er ook het groot Brandoffer-Altaar, waar op zulke Offerhanden moesten aangeftoken worden.
BOEK (een) is een Gefchrift, behelzende Spreuken , Gefchiedenisfen , Ree«ienvoeringen, &c., die, door eenen , of meer verzaameld, befchreeven, en byéén gevoegd zyn, om door anderen geleezen te worden. (X) Ten aanzien van Godt heeft men Boeken , die , op zyn bevel, door heilige Godts-mannen , door den Heiligen Geest gedreeven , gefchreeven zyn. Ook leest men van Boeken, die, in eenen oneigenlyken zin, rechtftreeks aan Godt worden toegekend. (XX) Tot die van het eerfte foort behooren alle de Godtgewyde Bybel'-fchriften, zo des Ouden als des Nieuwen Testaments. In 't byzonder is onder die merkwaerdig dat Boek,'twelk genoemd wordt het Boek des Verbonds , Exod. XXIV: 7 , 2 Kon. XXIII: 2,21, 2. Chron. XXXIV: 30. In de eerfte plaatfe zal men 'er door moeten verftaan het eigen Handfchrift vaii Mofes, behelzende alle de woorden en wetten, waar over Godt met zyn Oude Volk het Verbond gemaakt had.. Daar vervolgens by gekoomen zyn de Heilige Gefchiedenisfen van dat Volk ten tyde van Mofes.. te faamen uitmaaken.-
B O E K.
je 't geen door hem gefchreeven is, doorgaans genoemd de Wet, 0f het Boek der Wet-, het W-etboek, 't welk door de Priesters , als een heilig Gcdenkfchrift, ter zorgvuldige bewaaringe , moest wechgelegd worden aan de zyde der Verbonds. Arke, Deut. XXXI: 26. Alvoorens het daar wech ts leggen , zyn 'er door de Priesters naauwkeurige Affchriften van gemaakt, die den Volke moesten voorgeleezen worden, telkens ten einde van zeeven jaaren , op den gezelten tyd van het jaar" der vry laaiing, op het Feest der Loof.hutten,zo als te leezen is in hetzelfde Hoofdfhvs. 9—13. 't Gefchiedde ook wel by andere plegtige geleegenheeden , Nehem.. VIII: a—9. Ook bedienden zich de Priesters van het Wetboek, om het Volk-te onder wyzen, ten welken einde zy met hetzelve , ten tyde van Koning Jofaphat,. rond gingen in alle de Steden van Juda,. 2 Chron, XVII: 9. Uit hetVerbonds-boek,, het welk voor het aangezigt der Priesteren was, moest de Koning zich een dobbel affchryven, om dat fteeds by zich te hebben , en daar in tc leezen alle de dagen zynes leevens, op dat hy mogt leeren, den HEERE zynen Godt tc vreezen, en te bewaaren allede woorden zyner Wet, Deut. XVII: 18— 20. 't Schynt, dat dat Boek den Koning, of Vorst, op eene plegtige wyze werd ter hand gefteld , ten dage zyner voorftellinge, of krooninge, om hem te leeren, dat hy zich daar aan houden , daar naar regeeren, en hetzelve, als het dierbaarst kleinood van den waaren Godtsdienst,met al zyn magt befehermen moest. Men wil dat opmaaken uit Jof. I: 8. Klaarer is het te zien 2 Kon. XI: 12. Van de Affchriften, die by de Priesters en het Volk waren , zyn 'er zeekerlyk veele wechgeraakt ten tyde der Babylonifche gevangenisfe.. Insgelyks zyn 'er veele verfcheurd en verbrand geworden door de Krygsbenden van Antiochus Epiphanes, 1 Machab.I: 60.Men leest aKon. XXII: 8, 2 Chron. XXXIV: 14, dat de Hoogepriester aan Koning Jo-fia liet weeten, dat hy het Wetboek had gevonden in het Huis des HEEREN. 't Is waarfchynlykst, dat het geweest zy het eigen Handfchrift van Mofes,'t welk moest' bewaard worden aan de zyde van de Arke des Verbonds. 't Zou dan wel fchynen,, als ware het (dan ook. de Arke), vermist
ge*-



BOEK.
BOEK. 635
.geweest. Sommigen willen dat aangemerkt -hebben, als een bewys van der Priesteren ïchandelyke onagtzaamheid, finds eenigen tyd, zo in het bewaaren der Heilige Schriften , als ten aanzien van veele andere dingen. Doch men kan daar van andere reedenen geeven, die den Priesteren tot eere, en niet tot onëere zyn. Men zie het aangeteekende over 2 Kon. XXII: 8, onder den tytel van HILKIA, in des IV. D. 1. St. p. 338, byzonder p. 339, onder de letter (3). (33) Tot het tweede foort behooren die Boeken, die alleen in een Zinnebeeldigen Zin aan GODT worden toegekend. (*) Als het Boek van zyne Voorzienigheid, en Beftuuringe, PI'. CXXXIX:- 16. Alle deeze dingen waren in uw Boek gefchreeven. Zo leest men van een Boek, gefchreeven van binnen, en van buiten, ver zeegeld met zceven zeegelen, Openb. V: 1. Een Boek, om zo. te fpreeken, waar in Godt, als met zyne eigene vingeren gefchreeven, en onherroepelyk verzeegeld heeft, alles wat Hy van eeuwigheid beflooten heeft, en ook op zynen tyd kragtdaadig uitvoert; en dat alles met zo eene flipte naauwkeurigheid van Perfoonen, Tyden, Plaatfen en Uitkomften, als of Hy zo een Boek fteeds voor zich had, om daar naar zyne wegen en werken te richten, zo ten aanzien der geheele 'Waereld in het gemeen., a!s van de Kerke in 't byzonder. Dat Boek bevat in het algemeen alles , wat ooit geweest is, nog is, of ooit zal zyn, want Gode zyn alle zyne werken van eeuwigheid bekend, Hand. XV: 18. Men kan in een' zeekeren zin zeggen, dat het uit verfcheidene bladen beftaat, aangezien Godt, in zyne Voorzienigheid, omtrent de onderfcheidene Voor- of Onderwerpen, ook, op eene onderfcheidene wyze, werkzaam is. (*<•) Het Eerfte blad befchryft zyne Voorzienigheid in het algemeen, omtrent alle zyne Schepfelen; als van Zaaijinge en Oogst, Zoomer en Winter, Dag en Nacht, Reegen en Droogte, het uitfpruiten van Gras voor de Beesten,van Kruid, Brood, Wynen Olie voor de Menfchen, en wat verder daar toe behoort, Genef. VIII: 22, Pf. CiV: 10—30. Dat zyn dingen, waar in Godt fteeds werkzaam is, Joh. V: 17. Draagende alle dingen door het woord zyner. kragt, Hebr. I: 3. (/?£) Het tv/eeds blad befchryft Godts meer byzonder
beftuur omtrent de Menfchen , aangaande hun koomen in, wedervaaren en bedryven op, en weder vertrekken uit de Waereld : Alle die dingen zyn in zyn bock gefchreeven, Pf. CXXXIX: 16. Gelyk Hy allen het Leeven, den Adem, en alle dingen fchenkt, zo heeft Hy ook befcheiden de tyden , te vooren geordineerd, en de bepaalingen van hunne wooningen , Hand. XVII: 25, 26. (yy) Het Derde vertoont zyne meer dan Vaderlyke zorg voor zyne Kerk, en de Geloovige Leden van dezelve , welken Godt op eene byzondere wyze gadeflaat : Het vast fondament Godts flaat, en heeft deezen zeegel: De Heere kent de geenen, die de zynen zyn, 2 Tim. II: 19. Hy is een Behouder aller menfchen , maar allermeest der Geloovigen, 1 Tim. IV: 10. Hy heeft ze ah gegraveerd in beide zyne handpalmen , en hunne muuren zyn fteeds voor Hem , Jef. XLIX: 16. (») Het Vierde behelst, het inteugelen en tuchtigen der Godtloozen. Hoe Hy het Kwaad, naar zyne Alweetendheid heeft voorgezien ; door zyne Almagt inteugelt, of ook wel in 't geheel verhindert; naar zyne Wysheid tot een, of ander oogmerk toelaat; naar zyne Goedheid aan hetzelve paal- en perk ftelt, ook wel tot een goed einde beftuurt; en eindelyk naar zyne Rechtvaerdigheid ftraft, zo als dat by Hem, als den Godt der wraake, ligt opgeflooten en ver zeegeld in zyne fchatten, Deut. XXXII: 34, 35. 't Welk ons dan moet leeren ,onze ziele in alles, wat ons overkomt, te bezitten in onze lydzaamheid, in erkentenisfe , dat ons niets overkomt by geval, maar alles van zyne hand, en naar zyn voorbepaalden raad ; en in vertrouwen, dat alle dingen den geenen, die Blem lief hebben, moeten medewerken ten goede, Rom. VIII: 28. Want ook de haairen onzes hoofds zyn alle geleld, en geen één "er van zal verlooren gaan, Matth. X: 30, Luk. XXI: 18, 19. O3) Ook worden aan Godt toegefchreeven Boeken des Gerichts, waar in Hy, naar menschlyke wyze van fpreeken , als, met groote naauwkeurigheid , aanteekening houdt van een ieders doen en laaten: Het zy ten Goede; w:nt zo leest men Mal. III: 16, dat 'er een Gedenkboek is voor zyn aangezigte voor de geenen,die Hem vreezen. Het zy ten Kwaade, 't welk als eene Ongerechtigheid geteekend is voor zyn aangezigt, Jerem. II: 22. Om Lllla daar



6%6 B O E K.
B ö E K.
daar naar, ten geenen grooten Oordeelsdage, zyn vonnis te ftryken, op dat een iegelyk wechdraage 't geen door het ligchaam gefchied is , 't zy dan goed , of kwaad, en de Veroordeelden zelv' mogen overtuigd ftaan, dat Hy hun het gerichte ftelle naar het richtfnoer, overéénkoomende met het Contra-boek (als men zich zo eens moge uitdrukken) 't welk Godt hun heeft gegeeven te houden in hunne harten , te weeten, het boek der medegettdgende Konfciëntie, cn der zich malkanderen be- of ontfchuldigende gedachten, Rom. II: 15. Van die Boeken des Gerichts leest men Dan. VII: 10. Het Gericht zette zich, en de boeken werden geopend. Zö ook Openb. XX: 12. (y,) Ook wordt aan Godt, in meer dan eene plaatfe, toegekend een Boek des leevens; doch zo, dat het in eenige plaatfen is het Boek des Eeuwigen-, en in andere flegts het -Boek des Tydelyken Leevens. (««Q Het Eerfte wordt niet flegts genoemd het Boek des Leevens , Philipp.
IX: & (men zie dat vs' verklaard in. het III. D. p. 507—.) Maar met nadruk, het Boek des Leevens des Lams,Openb. XIII: 8. XXI: 2.7. Dat is een Boek, 't welk aangemerkt wordt, als gefchreeven in de Heemelen, Luk. X: 20. Door dat Boek hebben wy te verftaan Godts eeuwig en onveranderlyk Verkiezings-Befluit, waar in, als by naame, opgeteekend zyn de geenen , die Godt, van voor de grondlegginge der Waereld heeft uitverkooren , en verordineerd ter aanneeminge tot Kinderen, en dus tot verkryginge van Zaligheid, Rom. IX: 23, Ephef. I: 4, 5,. aThef. II: 13. Met recht genoemd het Boek des Leevens , óm dat de daar in aangeteekenden verordineerd zyn tot het eeuwig leeven, Hand. XIII: 48. Nader, het Boek des leevens des Lams. Deels, om dat de daarin opgeteekenden behooren tot de geenen, die de Vader zynen Zoone (die is het Lam) gegeeven heeft, Joh. XVII: 6, mits, dat Hy ze met zyn bloed kogt van dè aarde , en uit de menfchen , Openb. XIV: 3, 4. Deels ook , om dat het eeuwig Leeven, waar toe zy zyn opgefchreeven naar het welbehaagen van Godts wille, hun heeft moeten verworven worden door het Lam, en deszelfs flagting; want daar door is Hy den geenen, die Hem gehoorzaam- zyn , eene Oorzaak geworden dér eeuwige Zaligheid, Hebr.V: g. Waar¬
om Johannes, 1 Br. V: 11, ook leert , dat het Godt wel zy , die het eeuwig leeven' geeft; maar dat dat zelve leeven is in zynenZoone.. \ Geen in dat Boek gefchreeven is, moet voor eeuwig gefchreeven blyven: Daar in heeft geene verandering, of uitdelging plaats. Ware dat zo niet, dan zou het geen vast en verzeegeld fondament zyn, 2 Tim. II: 19. Dan zouden de genadegiften en de roepinge Godts, die uit dat Belluit afvloeijen , niet onberouwlyk zyn-, Rom. XI: 29. Dan zou het geene onmoog* lyhheidzyn, de Uitverkoorenen le verleiden, Matth. XXIV: 24. (sa) Maar 'er is nog een ander Boek dés leevens, in 't welk eene uitdelgingc plaats heeft. Daarvan v/ordt gefproken Exod. XXXII: 32, Pf. LXIX: 29, Openb. III: 5. (A) In de twee eerfte plaatfen kan men denken, om het Boek des Natuurlyken Leevens. Elk 's menfchen leeftyd is by Godt bepaald, Job XIV: 5. Het Befluit, waar in die bepaalingen gemaakt zyn , kan een Boek; een Boek des Leevens genoemd worden , met toefpeelinge op de Registers, die ondereen Volk, of in eene plaatfe gehouden worden, waar in de in leeven zynde menfchen by naame aangeteekend , en de naamen der Geftorvenen doorgefchrapt worden. Men mag denken, dat zulks plaats gehad heeft in de verfcheidene Tellingen van het Volk, waar van men inde Schriften van Mofes en elders leest. Daar uit is te verklaaren het gebed van Mofes, dat Godt, zo Hy aan het Volk zyne zondeniet wilde vergeeven, hem wilde uitdelgen uit zyn Boek, 't welk Hy gefchreeven had, Exod. XXXII: 32. 't Is immers niet te gelooven, dat Mofes in het verkrygen van het Eeuwig leeven, waar naar de begeerten der reedelyke en onfterflyke Ziele zich zo zeer uitftrekken , zo weinig belang zon gefteld hebben, dat hy hetzelve zo onberaadeu zou verwenscht hebben. Even weinig is het te vermoeden, dat Mofes zo goede gedachten zou gehad hebben van het baloorig Volk, dat hetzelve in zyn geheel by GGdt zou aangefchreeven zyn ten Eeuwigen leeven ,en dat hy dus, met zich-zelven te.verwenfehen, het voor geheel het Volk zou hebben kunnen behouden, 't Spreekt dan van zelve, dat Godts Boek daar geen ander beteekent, dan het Boek des Tydelyken leevens , elders genoemd het Bundelken der.
Leep-



BOEK.
Leevendigen, i Sam. XXV: 29. En dus zal Mofes uiet anders gewenscbt hebben, dan dat Godt, zo Hy het Volk niet verfchoonen wilde , hem liever dooden , uit het getal der Leevendigen uitdelgen wilde , dan hem tot een Ooggetuige te maaken, dat Hy geheel dat Volk doodde op de bergen, en vernielde van den aardbodem. Liever verkoos hy, op ftaanden voet, te fterven, dan dat te zien, zyn Volk te overleeven, en het Godtontëerend fpotgejuich der Egyptenaaren te moeten hooren, vs. 12. Behalven anderen is het ook zo verklaard door Prof. J. van den Honert, in zyn boek van Godts niet Algemeene, maar Byzondere Genade, C. II. §. 55. p. 278—. Als mede, naar het daar by gebragte door den Heer Pbil. Limburg, Theol. Chrifi. L. VI. Cap. 1. %. 17. Wat de andere plaatfe aanbelangt, Pf. LXIX: 29, daar de Mesfias van zyne wreede Vervolgers, de Jooden die Hem zo veel fmaad en fmerten hadden aangedaan, wenscht, dat zy mogten uitgedelgd •worden uit het Boek des leevens: Het is mede volzeeker, dat Hy het oog niet konne gehad hebben op het Boek des Eeuwigen Leevens. Wilde men dat ftellen, dan zou men ook moeten ftellen, dat zó veele onmenschlyke Wreedaarts , onwaerdige Overpriesters , fchynheilige Pharizeën , en Godtlooze Sadduceën te vooren in dat Boek ten eeuwigen leeven waren opgefchreeven geweest, want zonder dat zou Ter geene uitdelging hebben kunnen gefchieden. Maar dat te ftellen zou eene zo groote ongerymdheid zyn, dat elk die als met handen zou kunnen tasten., 't Zal dan moeten zyn een uitdelging uit het Boek des Natuurleken leevens. (B9 Of nader uit een nog ander Boek des Leevens. Zo een Boek , waar in gefchreeven zyn de naamen der geener , die , van wegens de uitwendige Belydenis, gereekend worden tot de Gemeente, of het Volk Godts te behooren , gelyk wy zulke Boeken van de Lidmaatcn hebben , en waar uit dan gedaan worden de naamen der zulken , die hunne Belydenis verlocbenen , of door openbaar en aanhoudend wangedrag onteeren. Daar uit zou te verklaaren zyn de Belofte, welke de verheerlykte Jefus doet aan den geestelyken Overwinnaar: lk zal zynen naam geenzins uitdoen uit het boek des leevensen ik zal zynen naam belyden voor
BOEK. 637
mynen Vader, en voor zyne Engelen, Openb, 111: 5. Men zie daar van onder den tytel van UITDOEN, in des VIIL D. 1. St. p« 475—. Zo zal dan ook Pf. LXIX: 29. het Boek des Leevens aanduiden dat Boek, het welk Ezech. XIII: 9. genoemd wordt het Schrift van het Huis Israëls, waar in aangefchreeven wierden de geenen , die tot de vergadering van Godts Volk mogten koomen.
Mesfias Vloekwensch zal dan hier op neêr koomen: Datzy, die zich aanmerkten als het Volk van Godts Verbond, die zich zo zeer verhovaerdigden op hunne afkomst van Abraham, op hunne Befnydenis , en Belydenis , en op dien grond zich de inwooning in Kanadn, en alle de daar aan verkrtogte voorrechten aanmaatigden , niet langer mogten aangemerkt worden , als Godts Verbondelingen , maalais Lo- Ammi, niet zyn Volk; dat zy, gelyk Hy 'er in dien wensch aanftonds oplaat volgen, niet mogten aangefichreeven worden met de Rechtvaerdigen. Dat Godt hen, gelyk Hy aan die Ontheiligen zyner heiligheid gedreigd had, Mal. II: 12, wilde uitroei/en uit de hutten Jakobs. (3) Men leest in den Bybel nog van andere Boeken r doch die niet meer waren dan Menschlyke Boeken. Als van het Boek van Adams gefiachte, Genef. V: 1, dat is zyn Geflachtregister, 't welk in weezen is gebleeven.. Nog veele andere, die niet meer te vinden zyrt, als het Boek van Salomons drieduizend Spreuken ,. en zyne duizend en vyf' Liederen, 1 Kon. IV: 32. Inzonderheidhec Boek der Oorlogen des Heeren, Num. XXI: 14. En het Boek des Oprechten, Jof. X: 13,. eSam. I: 18. Zyn die thans niet meer in weezen, men beiluite daar niet uit, dat eenige der Godtgewyde Bybelfichriften zyn? verlooren gegaan ; maar het ftrekt veel meer tot een bewys,dat zy daar toe nooit behoord hebben ; dat het maar menschlyke Schriften zyn geweest, die in dien tyd van nut hebben kunnen zyn,maar die de Kerk in laatere tyden , zonder eenig nadeel, heeft kunnen misfen.
BOEK (ras het) der OORLOGEN den HEEREN. Zie men D. VI. St. 1. p. 423.. en D. VUL St. 2. p. 28. ender den tytel' VAHEB.
BOEK des OPRECHTEN, Jof. X: i> Welk een Boek dat moge geweest zyn v. cn door wien gefchreeven zy, kan men int
J-l 11 a



^33 BOEK.
het midden laaten. Sommigen denken, dat het een foort van Chronyk geweest zy , waar in aanteekening gehouden is van de groote Wel- en Wonderdaaden, van tyd tot tyd, door Godt gedaan, ten voordeele van zyn Volk; als mede van de roemnigtige bedryven der Oude Helden: Misfchien befchreeven door eenen Man, wiens naam was Jazer, dat is Oprechte, en dat men dat woord heeft vertaald, in plaatfe van het aan te merken als des Schryvers eigen naam.(DieLatyn leezen, mogen zien,of de gisting hun aanneemlyk dunkt van J. Geerg. Abicht, in The/. Nov. Theol. Philol.-p. 526. ibid. §. IV.) Maar zeeker is het, dat daar in ook melding is gedaan van het /lil/laan der Zonne en der Maane op het gebed van Jofua, zo als het door Jofua befchreeven is , vs. 12, 13, 14. Men kan zien wat wy van dat wonder hebben aangeteekend onder den tytel van STILLE, in des VIL D. 2. St. p. 735. onder aan
BOEK des OPRECHTEN, aSam.1:18.
Van daf Boek maakt David gewag in zyne rouwklaage over den dood van Saul en Jonathan. Indien het bevel, dat men den Kinderen van Juda den boog zou leeren, dat geene is, 't welk gefchreeven is in het Boek des Oprechten, zo zou men kunnen gisfen, naardien het woord ook recht beteekent, of het niet wel, een Boek geweest zy, befchryvende de rechte wyze van Oorlogen ; en wel iu 't byzonder , om den Boog wel te behandelen, dien wel te fpannen, recht te mikken; en wel te treffen, zonder te misfen.
BOEK (Dat hel) deezer Wet (de Wet welke Godt aan Mofes, zynen Knegt gebooden had, vs. 7.) niet wyievan uwen monde, maar overlegt het dag en nacht —, Jof. I: 8. Jofua moest nu, na Mofes dood, het Volks-beduur op zich neemen. Hy werd wel gefteld aan het hoofd van dat Volk, maar niet gemaakt tot Opperhoofd over hetzelve, 't Was Godts Volk en Priesterlyk Koningryk. Godt was de Koning, en hy was flegts zo veel als de eerde StaatsjDiénaar. Zyn beftuur moest derhalven niet ingericht zyn naar eige willekeur ; maar in het geheel naar het voorfchrift van Godts Wet. (X) Dat beveelt Godt hem nu , by zyne aanltellinge , ten na-
B O E K.
druklykften aan. Die Wet moest niet wy* ken van zynen monde. Hy moest ze fteeds voor oogen hebben : Wanneer hy ooit uitfpraak zou moeten doen, moest zyn mond nooit afwyken van , maar fpreeken naar het befchreeven recht van die Wet. Ten dien einde moest hy ze overleggen dag en nacht, om den waaren zin, en het oogmerk van de onderfcheidene Wetten wel te doorgronden, en ze door leezen, herleezen en overleggen zich zo eigen te maaken, dat hy als een leevendig Wetboek ware, om by voorkoomende geleegenheeden terftond te weeten, wat hem te doen ftond,zonder noodig te hebben,daar lang naar te zoeken. Schickardus, in zyn Boek de Jure Regio Hebraor. p. m. 129, verheft heel zeer het Wetboek, en het geduurig voor oogen hebben van hetzelve: ,, Het „ vleidt niet; het verbergt ons niets;het „ geeft ons goeden raad; het beftuurt en „ leidt ons tot het beste; het raadt ons ,, niet aan,iets te doen uit liefde, of haat, „ ofpartyzugt;het is altoos hetzelfde,en ,, zich in alles gelyk, dat is, heilig; het „ verblydt de Bedroefden; richt de Ver„ ilagenen op; bedwingt de woestheid ; ,, brengt de dwaalenden weêr te recht. „ Het onderwyst door leere ; wekt op „ door voorbeelden; bedwingt door wet,, ten. En is daarom met recht den Ko„ ning zo fterk aanbevolen, op dat hy 'er „ uit leere, op Godt betrouwen, de On„ derdaanen te regeeren, de Vyanden te overwinnen, en zich - zeiven te vernee„ deren." Zo was dan het overleggen deezer Wet 'er toe ingericht, om 'er zich, zo voor zyn perfoon , als in het Volksbeftuur, naar te gedraagen, om waar te neemen , in alles te doen, dat daar in gefchreeven is, (3) Om hein daar toe a'antemoedigen, dringt Godt zyn bevel aan met deeze Beloften: Als dan zult gy uwe wegen voorfpoedig maaken, en als dan zult gy verfiandelyk handelen. (fêN) Hoe kan het anders zyn ?, De Wet des HEEREN is volmaakt; elk een van haare Gebodenis heilig, rechtvaerdig en goed: Die daar naar zynen weg inricht , hy mag ftruikelblokken, hy mag tegenftand ontmoeten, maar op het laatfte zal hy dat alles te boveii koomen. LPy heeft den weg gevolgd, welken Godt zelf hem had aangevveezen in zyne Wet. Zo Godt dan zich-zelven,
en



BOE K.
en het rechtmaatige van zyne Wet niet wil verlochenen, zo zal Hy ten laatften den weg van zo eenen moeten voorfpoedig. maaken. Uit dien grond redeneerde Eliphaz , toen hy Job vermaande: Ontvang toch de Wet uit zynen mond, en legt zyne reedenen in uw harte. Als gy eene zaak befluit , ze zal zeeker weezen; en op uwe wegen zal het licht fchynen, Job XXII: aa, a8. (22) Hoe kan het anders zyn ? De Wet des HEEREN is volmaakt, en geeft den flegten wysheid. Het is de Wet van den Hoogstwyzen Godt, die zeer wel onderfcheid heeft weeten te maaken tusfchen recht en onrecht, en wat 'er , naar den eisch van pligt, in deeze of geene omftandigheid, behoort gedaan, of gelaaten te worden. Die dan fteeds raadpleegt met die Wet, zal, ten gevalle van de zonde , zich geene dwaasheid, ten gevalle van het eigen belang zich geen' bedriegelyken handel veröorlooven, "die hem fchande zoude kunnen aandoen: Maar hy zal verftandiglyk handelen. Godts Wet heeft hem wyzer gemaakt, dan zyne Vyanden , voorzigtiger dan de Ouden , Pf. CXIX: 97—100. De vreeze de< HEEREN is het beginfel der Wysheid: Allen die ze doen , hebben goed verftand, Pf. CXI: 10. Deeze Beloften ftrekken ten bewyze, van hoe veel belang liet by Godt gereekend werd, dat Jofua het Boek zyner Wet fteeds voor oogen had, om zich daarnaar te gedraagen; niet alleen voor zich-zelven, maar ook in het beftuur des Volks, om dat te richten naar de Wet des HEEREN. 't Was ook om die reede, dat den Koning gebooden was, om- zich by zyne verheffing tot het Koningryk, van bet
BOEK der Wet een dobbel af te fchryven, Deut. XVII: 18. (N) Welk was de Wet, die hy moest affchryven? De Talmudisten, en op derzelver gezag Maimonides, en veele Christen Uitleggers , onder anderen ook Schickardus, en onze H. de Groot willen het verftaan hebben van geheelde IVct, dat is alle de vyf Boeken van Mofes. Die af te fchryven, en wel dobbel, en met die allerftipfte naauwkeurigheid, die de Joodfche Meesters daar in eifchen , zou een lastige taak, een werk van veelte langen adem geweest zyu voor tenen Koning, bezwaard met den last der regeeringe van een groot Volk. Daarom denken Ande-
B O E K. 63p
ren, dat hy alleen maar had af te fchryven het Vyfde Boek, om dat hetzelve behelst een kort herhaal van de weezenlykfte Wetten, door Godt aan Israël gegeeven, en van deszelfs merkwaerdigriepgevallen , door Mofes, kort voor zynen dood, befchreeven, en aan het Volk voorgelcezen, Cap. I: 1. Waarom de Grieken dat Boek genoemd hebben Deutcrnomium, dat is, Tweede Wet, Zo begrypt het Aben Ezra, die zeekerlyk niet een van de minften is onder de Joodfche Rabbynen. (2) Hoe is het te verftaan , dat hy 'er een Dobbel van moest affchryven ? In den Grondtekst ftaat TT\fï\y\ PUt^n, Mifchneh
Hatthorah, door de Onzen en anderen vertaald, Dobbel van de PPet, als of hy die Tweemaal had moeten affchryven. Waarom dat ? Om den inhoud 'er van te beeter in zyn geheugen te prenten ; om het een Affchrift by zich te hebben in zyn huis, om daaglyks daar in te leezen ; het ander, om het mede te neemen, als* hyzich na elders begaf, vooral, om het by de hand te hebben, als hy zat ten gerichte. Doch anderen willen , dat het woord Mifchneh hier niet zegge een dobbel affchrift, maar een gelykluidend affchrift, gelyk wy zouden zeggen een Exemplaar, gefchreeven naar het Boek, dat by de Levitifche Priesters was. Zo is het genomen by Junius en Tremellius: At de fcribat fibi EXEMPLUM hujus Legis in Libro_ Zeeker is het, dat net woord Mischneh die beteekenis moet hebben Jof. Vlii: 32, fchoon het de Onzen ook daar door Dobbel vertaald hebben: Aldaar fchreef hy ookop Steenen een dobbel van de Wet van Mofes —. Dat waren de Zeegeningen en de Vloeken, die, Volgens Deut. XXVII: 1— ten aanhooren van het Volk, moesten.afgekondigd worden van 'de tegen malkanderen overliggende bergen Gcrizim en Ebal. Nu is het immers in 't geheel niet te denken , dat Jofua die tweemaal zou gefchreeven hebben: 't Woord Mifchneh' ïal daar niet anders aanduiden , dan. dat; hy naar het Voorfchrift van Mbfes die woorden hebbe nagefehreeven op de Steenen. Dat nu hetzelfde woord, voorkoomende Deut. XVII: 18, ook in die zelf* de beteekenisfe te neemen zy, wordt beweerd-door den geleerden Erischmuth. Zie;



640 b o e k e n.
Carpzovius, in Not. ad Schickardum, de Jur. Reg. Hebraor. C. IL Theor. V. p. m. Ü2—84.
BOEKEN (A; Waereld zelve zou, naaide meeninge van Johannes, de gefchreevene) niet vatten, indien alle dingen, die Jefus gedaan heeft , elk byzonder, waren befchreeven geworden, Joh. XXI: 25. Het is zeeker, dat indien alle de woorden , die Jefus gefproken, en alle de Wonderwerken, die Hy gedaan heeft, naauwkeurig en uitvoerig hadden moeten befchreeven worden, die meer dan een groot Boekdeel zouden hebben uitgemaakt- Zie Theoph. Amelius, Erörter. N. T. P. II. p. 622—. De Euangelisten hebben 'er daarom maar eenigen van aangeteekend; flegts zo veele, a13 genoeg waren, om ons te doen gelooven, dat Jefus was de Christus, de Zoon van Godt, Joh. XX: 31. Waarom niet meer ? Waarom niet alle ? De Apostel geeft daar van reede in onze woorden, 't Komt daar in voornaamelyk aan, hoe het te verftaan zy, dat de Waereld zelf, die niet zou kunnen vatten. ($) Die vreemd zyn van in deeze woorden eene Hyperbolifche, of vergrootende wyze van lpreeken te erkennen , willen: (xx) Dat de Waereld , hier niet beteekene de ruimte der Waereld, maar de Menfchen in de Waereld , en wel Ongeloovige menfchen ; en dat vatten , zo veel zegge als de
seloofstoeflemminge, of de vatbaarheid van den wil, in het vaerdig aanneemen van de Leere, en den Perfoon van den Heere Vefus, dewelke met zo veele uitmuntende daaden van Godtlyke heerlykheid zyn bevestigd geworden. Dat ««rij, de Waereld zelve, zo veel zegge , als van zelfs, uit eigene beweeginge. De Menfchen zouden dat niet doen, zo zy door Godts Geest niet bekwaam gemaakt wierden. Zo begrypt het de Geleerde Lampe, Comment. inh. 1. en anderen, zo als te zien is by Wolfius, Cur. Philol. Maar zou dat ook niet kunnen gezegd worden van de andere Wonderen, die befchreeven zyn? De Tegenfpraak, en Vitteryen der Deïsten in onze dagen, leevéren daar van niet dan al te veele bewyzen op. (33) Volgens den Eerw. Janzonius, in zyne Uitfpanningen, D. I. p. 91, zou het zyn: Zo eene groote menigte van Boeken zou der Waereld tot een last zyn i ze zou ze niet kunnen ver-
boeken.
draagen. Zy zou 'er van walgen; ze Zouden van weinigen, zeer weinigen geleezen worden. Hy is het daar in eens met den vermaarden Heinzius. (JJ) Meer zyn 'er, die het woord x"ll", vatten, willen verftaan hebben in de beteekenisfe van bevatten , begrypen , gelyk het zo voorkomt Matth. XIX: 11. Alle , vatten, verftaan, begrypen dit woord niet, en vs. 12. Die (dit) %*$it vatten kan, %*$k», vatte het. De gewyde Schryver zou dan hebben willen zeggen, dat de Teekenen en Wonderen, door Jefus gedaan, zo veele in getal, zo verfcheiden van aart, en zo groot in kragt waren , dat geheel de Waereld, alle menfchen in de Waereld , 'er zich geen begrip, geene bevattinge van zouden kunnen maaken. Dan daar tegen wordt aangemerkt, dat dat wel eene waarheid is op zich-zelve, maar het evenwel niet te vermoeden is, dat Johannes dat hier bedoeld hebbe. (*) Want hy wil niet aanduiden het hoogverheevene, het onbegrypelyke van Jefus Wonderen, maar derzelver ontelbaare Veelheid. Daar toe zou tot geen bewys ftrekken, dat de Waereld die, als ze alle befchreeven waren, niet zou kunnen begrypen. Die kan zelfs geen één 'er van begrypen. Men neeme welk een wonder men wil , men zal 'er van moeten zeggen: De kennisfe is my te wonderbaar; ze is hoog, ik kan 'er niet by. oo Ook is het niet waarfchynlyk, dat de Wonderen , die niet befchreeven zyn, grooter en meer onbegrypelyk zouden zyn, dan die, welke Godt heeft doen opteekenen. Het is veeleer te vermoeden, dat de Euangelisten, voorgelicht door den Heiligen Geest, de voornaamfte en in dien tyd 't meest bekende zullen hebben uitgekipt, die ten meest doorflaanden bewyze konden ftrekken, dat Jefus was de Christus, de Zoon van Godt. (3) Het ander gevoelen is, dat de Waereld hier zy aan te merken als eene plaats van by uitftek groote ruimte. Als hadde de Apostel willen zeggen: Al ware geheel de Waereld een enkele Boekzaal, dan nog zou ze alle de Boekdeelen niet kunnen bevatten, indien alle dingen, die Jefus gedaan heeft, befchreeven waren, 't Spreekt van zelf, dat dit gezegde dan zal zyn aan te merken, als eene Hyperbolifche, of vergrootende manier van lpreeken, waar door Jo-
han-



1 G E K E N.
hannes een denkbeeld heeft willen inboezemen van de genoegzaame tallooze menigte van Wonderen-, door Jefus gedaan geduurende den loop zyner Propheetifche Bedieninge ^ zo dat men 'er van zou moéten zeggen: Hy heeft -zyne wonderen veele gerriaakt ; men kan ze in orde niet verhaa. len —. Ze zyn menigvuldige}:, dan dat men ze zou kunnen vertellen. Hoe magtig veele zyn haare fommen. Zoude men ze tellen? Haar er is meer dan des zands, Pf. XL: 6. CXXXIX: 17, 18. Zulke vergrootende wyzen van fpreeken vindt men alomme by de Ongewyde Schryvers, vooral by de Oosterfche, die boven andere Vólken een groote verbeeldingskragt hadden. Ze zyn ook gantsch niet ongewoon in de Gewyde Schriften, als Genef. XI: 4, daar men leest van eenen tooren te bouwen , wiens Opper fe zou zyn in den Heemel. Num. XIII: 33, daar de Verfipieders, fpreekende van de mannen van groote lengte , die zy in Kanadn gezien hadden., zeggen: Wy waren (naamelyk in vergelykinge van die) als Springhaanen in onze oogen, alzo waren wy ook in hunne oogen. 1 Kon. I: 40, daar van het Volk gezegd wordt, dat het, by de Krooning van Salomo, zo pypte en juichte, dat de Aarde fipleet van het geluid. LIabak. L 8, daar van de Ruiters van de Chaldeën wordt gezegd, dat zy vloogen als een Arend, die zich fpoedigi om te eeten. Van deezen Spreektrant is Jefus ook niet vreemd geweest: Gy Kapernaum, die tot den heemel toe zyt verhoogd geweest, gy zult tot de helle toe nedergeft'ooien worden,Matth. XI: 23. Het is ligter, dat een Keemel gaa door het 'oog eener naaide, dan dat een Ryke ingaa in het Koningryke Godts, Matth. XIX: 24. De tonge is een Waereld der Ongerechtigheid, Jak. III: 6. Veel meer voorbeelden zyn te vinden by Qlasfius, Rhelor. S. TraSt. I. C. 19. de Hyperhole. Daar nu deeze Spreektrant zo gemeen is in de Heilige Schrift, om eene zaak in haare mooglyk grootfte kragt uit te drukken, waarom zou men niet mogen denken, dat Johannes 'er zich ook van hebbe willen bedienen, om aan te duiden , hoe verbaazend groot de menigte van Jefus Wonderen geweest zy ? By uitftek grootsch was het begin van zyn Euangelie : In den beginne was het Woord, en het Woord was by •Godt, en het Woord was Godt, &c. Woor/. Deel. II, Stuk,
B O E L E N. o"4t
den , waar over een Platonisch Wysgeer, waarfchynlyk Amelius, van welken Theodoretus fpreekt, zich altoos heel zeer verwonderde. Zo een verheeven Begin eischte" ook wel een verheeven Slot. Zie Pars, Propheteerende Heiland, p. 270—277. Voor de Hyperbolifche opvatting verklaaren zich ook Onze geagte Randfchryvers:■'„ Dat ook „ de Waereld zelve —, Dat is een figülir„ lyke manier van fpreeken, waar door „ eene Overgroote menigte betcekend „ wordt." Zo ook onze Witfius,. Meletera* Leidenf. 'p. 334.'" Mdgnifice prófeëto , et HTPERBOLICE, fateor , non tarnen prater decorum, Johannes dixit: Sunt et alia multa, quafecit Jefus—. Insgelyks Cotta, in zyne Kerkel. Gefchied.. D. II. p. 387, en volgens hem óok Heumann.
't BOEK met de Zeeven Zeegelen, — Openb. V: 1. Zoek dat in het XI. Deel, bnder den Tytel ZEEVEN , p. 252. kol. 2—.'
't BOEKSKEN , dat Johannes eeten moest, en ook op-at —, Openb. X: 9, 10. Zie D. XI. p. 508 —. onder den tytel: ZOET.
BOELEN, BOELEERINGE. Boelen. zyn vreemde Mansperfoonen, met welke eene getrouwde Vrouw zich vleeschlyk vermengt, zó dat Boèleeren zo veel zegt, als Overfpel pleegen. Dikwils leest men van de Kinderen Israëls, dat zy Boeleerden, de Boelen riawandelden, &c. lerem. II: 33. m 1, Ezech.XVI: 33, 36, 37. XXIII: 5, Hof. II: 4,6, &c. En dan is dat te verftaan in een Geestelyken zin, van het daadlyk pleegen van Afgodery, vermits dat een zonde was-van Geestelyk Overfpel, want daar door handelden zy trouwlooslyk tegen Godt, die als hun Man was geworden , die hen Verbondswyze getrouwd hadde, Ezech. XVI: 8, verlieten Hem, en gaven zich over tot het dienen van vreemde Goden, die daarom hunne Boelen genoemd worden. Daar toe bchooit ook, datzy, in plaatfe van op Godt, en op deszelfs befcherminge, als op die van hunnen Man, te vertrouwen, hulpe zochten by Afgodifche Volken , met die in Verbonds - gemeenfehap traden, en derzelver flegte zeeden navolgden, Ezech. XXIII: 12—17. Als ook, wanneer zy zich door Huwelyk met die vermaagfehapten , waarmi de Wedergckeerden' uit Babel zich ook plegtelyk verbinden moesten, de vreemde
Mm mm Wy-



.043 BOELEEREN, BOEEEN..
Wyven van zich wech te doen , Ezr. X: 5—, Nehem. XIII: 23—30. Dus wordt het
als een
BOELEEREN aangemerkt 't geen men leest Mal. II: n. Juda handelt trouw* looslyk — : want Juda ontheiligt de Heilig, heul des HEEREN, welke Hy lief heeft t want hy heeft de Dogter van een? vreemden Godt getrouwd. Naar de letter zou dat te kennen geeven , dat die van 'juda> zich Dogters van Afgodifche Volken tot Vrouwen hadden genomen,, zo als ten tvdevan Ezra gefchied was, Cap. X. Doch 'er zVn Uitleggers, die meenen , dat het beloop der Propheetie zich uitftrekt tot de laatfte tyden van Israëls Kerk- enBuro-erftaat, en, naar dat begrip, zou de Godtfpraak bedoeld hebben hun Verbonds - °emeenfchap met, en daar op gevolgde onderwerping aan deAfgodifche Romeinen,raet
¥ wfl ™fp™?,Cn ' om de> Veiligheid des HEEREN, welke Hy liefhad, teont-
h f" T?ra^r k > den Mesfias, Godts Heilige, Pf. XVI: 10. Godts Uitverkooren Knegt, tn welken zyne Ziel een welbehaagen *ff' M- XUI: 1 Ja! Zyn zeon, lyn Geliefde, Matth. III: 17, Kolosf. I: 13. ' Eene zonde, welke by Godt zo hoog genomen^wierd, dat Hy, vs. 12, dreigde, tut de hutten Jakobs te zullen uitroeijen den Man, die zulks deed. Dien ,. die waakt, rie Ouderlingen, die voor de belangen van het Volk moesten waaken in het Burgerlyke. Dien, die antwoordt: Tic Wet- tn Schrift • geleerden , die het Volk moesten onderwyzen, en antwoord geeven, als zy gevraagd wierden over de Wet. Die den , HEERE Spys-offer bragten, de Priesters, , dje het Altaar bedienden. Men zie de j Schriftmaatige Verhand, van Prof. Voget \ Bepaaldelyk de Opening van Pfalm XVI. ] P- ^48—.
BOEREN, zo noemen wy de Landlie- ■< den , die zich geneeren van den Akker- 1 a0U%''J£ VeehandeI- In dien zin waren ; de Oudfte en eerwaerdigfte Eerstvaders 1 Moeren. Cincinnus,. die dappere Romein , t was een Boer, en was bezig met ploegen, r toen de Gezanten van Rome kwamen, om r xr^£ur'ëemeester te maaken. Hy won / Veldllagen; te vreeden met, en niet ver- d kleefd aan die heerlykheid , keerde hv Y wede, ^ het Land/en t0;4nXeere!: z ttulpj. Hoe groot, hoe verwonderens- d
boeren, Boete..
waerdig groot was die Man! Zyn 'er onder de Boeren, die lomp, trotsch en on behulpzaam zyn , gelyk Nabal, die ook 5,f Bo"T was ! ^ het evenwel rier allen: Men vindt zulkén ook wel onder de Stedelingen; en die hebben daarom geene reede, om met veragtinge op den Boer neder te zien. Men zou veele hand teeringen der Stedelingen kunnen misfen zonder dat der Menfchen Onderhoud'er eenig merklyk nadeel door zou lyden" Maar wat zou 'er van den Stedeling, van", den Edelman-, van den Vorst worden waren 'er geene Boeren, die door humS noestigen arbeid, der van Godt vervloek" te Aarde als geweld aandoen, om voort te brengen, t geen tot leevens onderhoudnoodzaaklyk is. Zonder de Boeren/en derzelver arbeidzouden de Stedelingen,, zelfs zulken, die 111 't karmofyn groot <re! maakt zyn, welhaast verfmagten op de ftraaten. Zelfs de Koning wordt van heP Land gediend, en het profyt des Aar dry kr is voor allen, Pred. V: 8. Waarom J. Si~ rach ook zegt, Cap. VII: 15. Haaiden moeimtelyken arbeid met, en de Landbouwery, die van den Allerhoogjlen gefchapen is. Veele
tlfj1: dieihier te Pas z°uden ku™en. geoiagt worden, en den Boerenftand eerezouden aandoen, zal men kunnen vindenDnder den titel van LANDBOUW, fc, ies-V. D. 1. St. p. 64.
BOETE, BOETVAERDIGHEID. Zie roorwaards BEROUW. .
Chfe^ Lut*er') BEKEERIN» , (hebben de Onzen) moesten de Apos* elen naar het bevel van Jefus, prediken' >nder alle Volken, Luk. XXIV: 47. (X) riet groot werk, waar toe de Apostelen iu werden uitgezonden, was Prediken-, iet Euangelie prediken, Mark. XVI- is n het openbaar moesten zy 'er mede té 'oorfchyn koomen, en het met luide ftemne verkondigen. 'tGeengy hoort in de oore,-. redtkt dat op de daken,, was het bevel vantunnen Meester, Matth. X: 27. Zy moesen van dat prediken wel een aanvang laaken te Jeruzalem;, maar volgens hunen last, moesten zy uitgaan in geheel de Vaereld^ Zo lang Jefus,door zynen dood,en middenmuur des affcheidfels niet verroken , de Heidenen niet verzoend, en ich het recht niet verworven had, om ic te laaten vergaderen tot zyne bezittinge



BOETE.
B 0 E T E. <?43
ge, mogten zy niet uitgaan op den weg der Heidenen, noch ingaan tot eenige Stad der Samaritaanen, Match. X: 5. Maar dat alles was nu .gefchied: Jefus ftond gereed, om met de Wolken des Heemels te naderen tot den Ouden van Dagen, om van denzelven de Heerfchappy , en het Koningryk te ontvangen, op dat alle Volken, Natiën en Tongen Hem eeren zouden , Dan. VII: 13,14* Des moesten zyne Gezanten nu uitgaan, om te prediken onder alle Volken, die destyds , in het algemeen , onderfcheiden waren in Jooden, van Ouds'het Volk van Godts eigendom, en Heidenen, overgegeeven tot den dienst van ftomuie Afgoden. Onder die allen (2) moesten zy de Bekee ring prediken. (22) 't Grondwoord (wrim* wordt eigenlyk gebruikt van zulken , ü.e, wanneer zy zich aan eenen misflag vergreepen hebben, dat zien, weder tot zich.zeiven koomen, en , wyzer geworden zynde , dien misdag poogen te verbeeteren ,. en daar in toonen . dat zy van zinnen en gedrag veranderd zyn. Hadden nu alle Volken de Bekeeringe noodig, het vooronderftelt, dat zy alle te faamen waren afgeweeken, Rom. III: 11, 12. Dwaas, onwys, verkleefd aan menigerlei lusten en bégeerlykheeden , Tit. III: 3. De Jooden, verbyfterd door flinkfche wanbezeffen omtrent de Wet, en de Leere des Geloofs; de Heidenen verblind door Afgodery en Bygeloof. Te faamen ingewikkeld in de befmettingen , die in de Waereld zyn, doordronken van zorgeloosheid , zonder nadenken gevangen in Satans ftrikken tot het doen van zynen wille, en dus tot het doen van de buitenfpoorigfte Dwaasheeden, die op hun eindelyk verderf moesten uitloopen. Zouden nu die Volken door Bekeeringe te recht gebragt worden, zo moesten zy overtuigd worden van den Godt-ontëerenden en Ziel-verpestenden aart van hun wangedrag, en van deszelfs beklaaglyke Strafgevolgen ; voorts hoe onverfchoonbaar dwaas het zy, ten gevalle van ras voorbygaande en zondige lusten, Godts zeegenende gunst te verbeuren, en de hitte zynes toorns tegen zich op te wekken. En dat, op dat zy hunne Onzinnigheid inzien, zich des fchaamen, die betreuren , voor Godt zich verneederen , om vergeevinge van zonden bidden mogten , en te gelyk ook, om van onder de heerfchappy der
zonde verlost, en om, by het voorneemen tot verandering van gedrag, ook bekwaam gemaakt te worden, om Gode en der Gerechtigheid dienstbaar te kunnen zyn. Om dat het nu Gode behaagt, Zondaars zalig te maaken door de dwaasheid der Predikinge: (22) Zo gaf Jefus zynen Apostelen in last, om onder alle Volken de Bekeeringe te Prediken, 't Welk in zich opflult, dat zy trachten moesten, hen te overtuigen van het dwaaze en verderflyke van hun gehouden gedrag, hen te onderwyzen van het middel ter verzoeninge met Godt, aan te wyzen , welke de weg des leevens is, den verftandigen na boven, en, door alle gepaste beweegreedenen, op te wekken, om daar in te wandelen, op dat zy ruste mogten vinden voor hunne zielen, of het hun, onder de medewerking van des Heeren Geest, gelukken mogt die Dwaalenden van Geeste tot verftand te doen koomen. Dat moest Predikender wyze gellhicden: Dat is, met dien ernst, als het gewicht der zaake eischte, en noodig was, om hen tot nadenken te brengen : Roept uit de keele, en houdt niet in —, Jef. L VIII: i. Ontwaakt, gy die flaapt, Ephef. V: 14. Aanhoudend, '2 Tim. IV: 2. Zonder zich door Menfchen vreeze te laaten affchrikken, al ware het ook, dat zy gefteld wierden voor Koningen en Vorften, Matth. X: 18. Zonder zich aan laf gevlei fchuldig te maaken tot bejag van gunfte ; zich niet ontzien, om te prediken van Rechtvaerdigheid , Maatigheid, en het toekomftig Oordeel, al moest het zyn voor eenen onrechtvaerdigen Felix, en eene ontuchtige Druftlla, Hand. XXIV: 25. Doch niet , om een Kaïns berouw, en Judas wanhoop te bewerken, maar om Zondaars , door den fchrik des Heeren, te beweegen tot het geloof, 2 Kor. V: ji. Niet, om te verpletteren, maar wel om te verbryzelen, en vervolgens den verbryzelden Geest wederom te verleevendigen door het voorftel van Godts genade, en van Jefus algenoegzaamheid en bereidwilligheid , om zulken te kunnen en te willen helpen , die door Hem tot.Godt zoeken te gaan. Daarom gaf de Heiland hun , ten zelfden tyde , mede in last, om onder alle Volken ook te prediken de vergeevinge der zonde in zynen naame. Volgens dien last hebben de Apostelen dat ook gedaan: Petrus en PauMmmm 2 lus



6"44 K O E ZE M.
lus onder èe. Jooden, Hand.II; 38. III: 19. XIII: 38—40, en Paulus onder de Heide, nen, Hand. XIV: 15. XXVI:, 18—.
BOEZEM (Steek uwe band in uwen) zeide Godt tot Mofes. Dat 'hy dat één- en andermaal heeft moeten doen, en welk het wonderdaadig gevolg daar van geweest is, kan men leezen Exod. IV:0,7. (x) Mofes moest zyne hand feeken in zynen boezem., en die zelfde plaats was voorheen de plaats der bcfmetlinge, . en ook der geneezinge. Toen hy de eerftemaal de hand weder terug trok uit zynen boezem, was ze melaatsch , wit als fneeuw. Toen hy , ten tweeden maale zyne hand in zynen boezem gedoken had , en ze 'er weder uittrok, zoas ze weder als zyn ander- vleesch. Dit wonder was , na de verandering van zynen. Staf, vs. 2—5, het tweede, waar door Mofes verzeekerd werd, dat hy van Godt geroepen was, om zyn V°ik te ver.losfen uit Egypte, en 't welk hy ook voor de oogen van het Volk doen moest, om het zeeker te ftellenaangaande de Godtlykheid zyner zendinge.- Daar-hy, bleeven zy geloove aan hem weigeren, nog een Derde Wonderteeken zou kunnen byvoegen, vs. 9. Men heeft de reede willen nalpeuren , waarom Godt het melaatsch worden, en het wederom geneezen worden van Mofes hand tot een Teeken gefteld hebbe. Ve»fcheidene worden 'er van opgegeeven, de eene min, de andere meer Waarfchynlyk; want al wat men 'er van heeft gezegd, of nog zou kunnen zeggen, heeft niets meer dan waarfchynlykheid. 't Zou kunnen zyn , dat het melaatsch worden van Mofes hand ten Zinnebeelde-geit-rekt hadde, hoe zyn Volk zich in Egypte verontreinigd hadde , door de Egyptenaars in humie Afgoderye, en andere zonden na te volgen ; en dan zou het gezond worden van zyne hand hebben kunnen aanduiden, dat zy door den dienst van Mofes, door de Wetten, die hy hun, van Godts wegen, voorfchryven,.en onder welker gehoorzaamheid hy hen brengen zoude, daar van gereinigd .zouden worden. Patrik, by de Eng. Godtgel. zegt: „ Ik voor
my zou liever denken, dat de melaatsch„ heid een Zinnebeeld was van het liaan „ van de Egyptenaaren- door Godt met
plaagen ;, en dat de geneezing,aanwees, yt..Godts wechiieeming yan die plaagen»
BOEZEM.
» op het gebed van Mofes." Gelyk nu he* oogmerk van die teekenen mede was , om! door die ook te doen voor de.oogen- van het Volk,.hetzclve te. doen gelooven, dat Godt, door den dienst van Mofes, een einde zou maaken aan deszelfs verdrukking i zo leezen wy ook vs. 30, jls dat Mofesl ot Aar on. die teekènen deed voor de 00° en van het-,Volk, en dat het geloofde. (3) x Schynt,, uat hy die ook voor Pharao. hebbe moeten doen. Godt had tot hem gezegd: Ziet toe, dat gy alle de wonderen doet voorP har do, 'die ik in uwe hand gefield hebbe. Dm Mofes het eerfte teeken, het veranderen van zynen Staf in een Slange, voor Dharaö gedaan hebbe., leest men Exod. Vil: 9,10. Als ook het Derde, het veranderen van het water in bloed,-leest men daar ook, vs. 20, Offchoon men nu niet leest van het tweede teeken , mag men evenwel, wel vastftellen, dat hy dat ook gedaan hebbe: Dat hy voor Pharao ftaande, zyne hand in zynen boezem.geftoken, en 'ér melaatsch uitgehaald hebbe, dathy zyne hand wederom in zynen boezem geftoken„-ze 'er gezond uitgehaald , en aan Pharao vertoond hebbe. Als men nu aanmerkt, dat de Melaatschheid eene Ziekte is , die allengskens voortkruipt, en moeijelyk te geneezen is, zo is zo een oogenbliklyk opkoomen en verdwynen van dezelve niet anders aan te merken,danrals wonderdaadig. Daar nu Manetho, een Egyptifche Schryver, en fimachus aangeteekend. hebben, dat de Islraeliten , en ook hun Hoofd Mofes, wegens hunne fchurfdigheid, ofMelaatschheid, waar mede zy dé Egyptenaars ook befmet hadden, ten Lande uitgedreeven zyn , zo als Jofephus heeft aangeteekend in zyn I. Boek. tegen Appton, na het einde, alwaar .hy,ook het leugenagtige 'ervan bondig wederlegd heeft: Welk voorgeeven evenwel ook is opgegeeven ,. als de reede, waarom zy uit Egypte hebben moeten vertrekken, door Jufiinus, Hijlór. L. XXXV. C. 2, en Tacitus, hïiftor. L„. V. C. 3. Zo heeft men gedacht, of niet wel. het vertoonen van zyne Melaatfche hand door Mofes, aanleiding hebbe gegeeven tot dat lasterlyk verdicbtfel, (zie Vitringa, Obf. S. T. I. L. I. Disfert. III. C. i. p. m. 178.9 dat veel oudere Schryvers dat uit haat tegen de Israëliten, alzo aan*
gëi-



B O E Z E M.
BOEZEM. 64$
geteekend, en met eenige omftandigheeden opeefierd hebben, uit welken Manetho en Lyfemachus hun verhaal overgenomen:; en nog al meer opgefierd hebben. Men zou 'er nog een andere reede van kunnen geeven. Volgens Plinius was de Melaatschheid zeer gemeen onder de Egyptenaars , vooral te Alexandrie: Volgens Lorinus ook als een Landziekte in Abysfinie: Volgens Avicenna ook niet vreemdonder de Arabiërs, zo als aangemerkt is door Job. Nicolai, in een klein Traktaatje, ten jaare 1703. te Leiden gedrukt, getyteld: Disquifitio , de Mofe Alpha diëlo. C. III. Daar men het zeggen van Lueretius kan byvoegen :
Eft Elephas morbus, qui propter ftumina Nili
Gignitur, ALgypto in media, neque proterea ufquam.
Dat is: Daar is een Ziekte, eene Melaatschheid, -welke, van wegen den Nylftroom, in *t midden van Egypte ontftaat, en nergens anders. Was nu die Ziekte zo gemeen onder de Egyptenaars, zo zou het gantsch niet vreemd zyn, dat 'er ook eenigen van. de Israëliten, daaglyks met hun verkeerende, en door hen op allerlei wyze geplaagd, en onderdrukt, van waren befmet geworden. Daar nu de'Egyptifche Priesters voor de Nakoomelingen wilden verbergen , op hoe eene wonderdaadige wyze dat Volk door zynen Godt was verlost geworden, zo hebben zy verdicht, dat hunne Goden vergramd waren, dat zy een zo fchurfd Volk onder zich lieten woonen, dat de onvruchtbaarheid vaii het Land daar een bewys van was, dat zy vervolgens , hunne Goden geraadpleegd hebbende , dien fchurfden hoop ten Lande uitgedreeven hebben. Zo als Lyftmachus het verhaalt, en Juftinus ook eenigzins te kennen geeft. En dus hebben zy de Melaatschheid, of Schurfdigheid, den Egyptenaaren zo eigen, willen doen aanmerken als een plaage, hun toegezonden, om der Israëliten wille. Gelyk het ook naderhand zeer gemeen was by de Heidenen, dat zy Hongersnood, Overllroomingen Oorlog en andere Landplaagen uitkreeten als Straffen van de vertoornde Goden , om der Christenen wille.
BOEZEM (Van Godts) leest men Pf. LXXIV: 11. IVaarom trekt Gy moe hand af, ja ! uwe Rechterhand? Trek ze uit het midden van uwen boezem; maak een einde. Een Volk, 't welk zich-zelve aanmerkte als de roede van Godts erffenisfe, als de Schaapen zyner weide, vs. 1,2, bevond zich inallerbedroevenfteomftandigheeden. *t Scheen; als of Godt hen , zelfs alleswat tot het ftatelyk verrichten van zynen Godtsdienst behoorde , had overgelaaten aan'den moedwil van hunne, en ook van zyne Vyanden, vs. 3—9. Liet is buiten ons beftek, in een onderzoek te treeden, welke die zo deerniswaerdige Tydsomftandigheid zy, hier door Ziender Afaph bedoeld , cn voorfpeld. Dc Geleerden zyn het 'er niet in eens. By veelen is het het Beklag van het Joodfche Volk, na de verwoestinge van Jeruzalem, en den Tempel , gevanglyk wechgevoerd na Babel. Zo denkt Vitringa, in zyn Boek de Synag. Vet. L. I. Parf. 2. C. 10. p. m. 398. Juf nius, Bucerus, en van Til ftellen zich het Volk voor, zugtende onder de wreedheeden , en verwoestingen van Antiochus Epi-phanes. Beide die gevoelens keurt Jungius af. Volgens hem zou deeze Pfalm zien op eene verdrukkinge , welke der Kerke nog befchooren is in de laatfte tyden. Men zie deszelfs Verborgenheid der laatfte tyden, p. 446—458. Dit m het midden Iaatende, ziet men evenwel, dat de Kerk zich in zo eenen ftand bevond , als ware ze in 't geheel, en reeds finds lange., vs. ro, van Godt verlaaten. (x) Zy beklaagt zich des in onze woorden: ll'aarom trekt Gy uwe hand, jat uwe rechterhand af? (X&O Onze Sterkte , in het verricr.' ten van een of ander werk , oeffenen wy uit door onze banden, én wel meest door onze rechterhand. Hier van daan zyn arm,hand en rechterhand Zinnebeelden vanGodts alles overwinnende Kragt. Somwylen wordt indien zin van zyne hand alleen' gefproken ; fomwylen alleen van zyre Rechterhand, als Pf. CXVIII: 16. De Rechterhanddes HEEREN is verhoogd; de rechterhand des HEEREN doet kragtige daaden. Somwylen worden ze, gelyk als hier, meerder nadruks-halvcn, te faamen gevoegd, als Pf. LXXXIX:\ 14- Gy heb» eenén Arm met magt: Uwe hand is fterk, uwe rechterhand is hoog; ik zie geen reede,-,
Mm mm 3. 0Ifti



£46 BOEZEM.
BOEZEM.
om hier te onderfcheiden: Dezelfde werkingen worden, zonder onderfcheid, dan aan de eene, dan aan de andere hand toegefchreeven. Dan eens , dat Hy zynen hand uitftrekt tegen den toorn zyner Vyanden. Pf. CXXXVIIl: 7. Elders, dat zyne Rechterhand zyne haaters vinden zal, PI'. XXI: 9. Dan eens, dat zyne hand de zynen geleidt, en onmiddelyk daar op, dat zyne rechterhand hen houdt, Pf. CXXXIX: 10. Hier uit zal men nu gereedelyk kunnen opmaaken , wat het aftrekken van zyne hand zal te kennen geeven. x Zy mogt thans zyne befchermende magt tegen haare Vyanden niet ondervinden , gelyk ih vroegere dagen; 't was, als of Godt, ten haaren opzigte, geworden ware als een vertfaagd man, als een Held, die niet verlosfen kan; als of Hy zich aan haar niet liete geleegen zyn. Zo klaagde de Kerk in Babel: Hy heeft zyne rechterhand agterwaards getrokken , toen de Vyand kwam , Klaagl. II: 3. (33) Daar over beklaagt zy zich hier ook : Waarom trekt Gy uwe hand , ja! uwe rechterhand af? Vraagswyze: Niet, om Godt te reede te ftellen, als ware zyn weg niet recht. Daar toe is zy te zeer overtuigd van haare ftrafwaerdigheid; te zeer overtuigd, dat Hy altoos rein is in zyn richten ; dat elk een zyner oordeelen is naar waarheid. Maar het is klaagender wyze , om Godts yver , ter haarer hulpe, op te wekken : „ Hoe lan„ ge, 6 HEERE.' hoe lange zullen de Godt. „ loozen zich beroemen , uitgieten , hard fpreeken, uw Volk verbryzelen , uw erf„ deel verdrukken. Gy ziet het immers, Gy ., aanfehouwt de moeite en het verdriet, op „ dat men het in uwe hand geeve. Waar zyn „ dan nu uw yver, en uwe mogendheeden? .„ Waar het serommel uwes insewands. en
,, uwer barmhartigheeden ? Waarom zoudt gy langer.van verre ftaan ? Waarom u
„ langer verbergen in tyden van benaauwd„ beid? Hoe lange, OHEERE! Hoe lan„ ge ? Zal de Vyand uwen naam lasteren „ tot in eeuwigheid? U tot hoon, en ons „ tot fchirnp zeggen : Waar is hun lieder „ Godt? Staa op, ons ter hulpe, en verlost „ ons, om uwer goedertierenheid wille /" Om Godt daar toe te beweegen , laat zy op haar beklag , (3) haar Gebed volgen : Trek ■ ze uit het midden van uwen boezem; maak een einde.' (xtf) De hand in zynen
boezem te verbergen duidt werkeloosheid, vadfigheid aan. Salomo teekent den Luiaart als eenen, die dat doet, om dathy te moede is, om die weder aan zynen mond te brengen, Spr. XXVI: 15. Die uit zynen boezem te trekken zal dan aanduiden vaerdigheid, wakkerheid, om eenig werk te beginnen, 't Zal dan zo veel zyn, als of zy gezegd hadde: „ Ontwaak, HEERE! „ trek fterkte aan, Gy arm des HEEREN! ,, ontwaak, als in de voorleedene dagen, als „ in de geflachten van ouds! Zyt Gy het ,, niet, die gezegd hebt: Om het kermen „ der elendigen , om de verwoestinge der „ nooddruftigen zal ik nu opflaan: Ik zal in ,, behoudenisfe zetten , dien hy aanblaast ? ,, Staa op , HEERE! Trek uwe hand uit „ uwen boezem ; haast u ter onzer hulpe: „ Breek den Arm des Godtloozen , en dei „ boozen; zoek zyne Godtloosheid, tot dat ze „ niet meer te vinden is.' (33) Dat drukt ze nader uit, als zy zegt: Maak een einde. Men zou dat kunnen verftaan: Maak een einde aan onze verdrukkinge. Maar het woord (Y73 komt elders voor in de betee-
kenisfe van verteeren, verdelgen, als Pf. XVIII: 38. L1X: 14. &c. Zy wil dan, dat Godt zynen yver opwekke als een Krygsman, uiltrekke als een Held tegen haare Vyanden, ze verwoeste, en te faamen op/lükket Wy mogen haar dus laaten fpreeken : „ Laat het gekerm der gevangenen voor ut» „ aangezigt koomen; behoud overig de Kin. ,, deren des doods. Vergeld hun zeevenvouw„ dig in hunnen fchoot den fmaad, waar me„ de zy u gefmaad hebben. Laat ze befchaamd „ en verfchrikt worden tot in eeuwigheid. ,, Verteer ze in uwe grimmighe'd; verteer „ ze, dat ze niet meer zyn. Laat ze wee,, ten, dat Godt heerfcher is in Jakob: Dat ,, Gy alleen met uwen naame de HEERE „ zyt, de Aller hoogfte over de gantfche Aar„ Pf. LIX: 14. LXXIX: 11 , 12. LXXXVIII: 18, 19.
BOEZEM (De toorn rust in den) der Dwaazen, Pred. VII: <f>. Salomo wil zynen Leerzoon waarfchouwen tegen grimmigheid en overloop van toorn. Zo groot een onderfcheid 'er is tusfchen Verftand, en Dwaasheid, zo groot een onderfcheid is 'er ook tusichen Langmoedigheid en Toorn. Elders zegt hy: De Langmoedige is groot van verftand; maar die haastig is van ge-
moed,



BOEZEM.
BOEZEM. 6*47
moed, verheft de dwaasheid', Spr. XIV: 29. Van die drangreede bedient hy zich ook hier. Zyne Vermaaning is : Zyt niet haastig in uwen Geest, om te toornen. Zyn Aandrang is: Want de toorn rust —. (X) Hy fpreekt niet van eenen fchielyk opwellenden, maar ras wederom bedaarden Toorn: Maar van eenen, die rust in den boezem. (HÜ) Salomo fpreekt van eenen onrechtmaatigenToorn,die zich wel eens in 's menfchen harte verheft, zonder oorzaak , ja ! tegen recht en reede, gelyk Koning Afa toornig werd tegen den Ziender Hanani, en hem in de gevangenisfe deed werpen, om dat hy hem het verkeerde van zynen handel voor oogen ftelde, 2Chron. XVI: 10. Of die zich ontfteeken over een beuzeling, dikwils over een kwalyk begreepen woord. 'Er zyn menfchen, die gelyk zyn aan het tonder, 't welk van den kleinften vonk vuur vat. (33) Inzonderheid fpreekt hy van een byblyvenden toorn, die zich zet tot eene diep inwortelende wraake, en daarom wraakgierigheid te noemen: Want hy fpreekt van zo eenen toorn, die in den boezem, dat is , in het harte rust, en daar in gekoesterd, en gevoed wordt. Men denke om zulke Menfchen , die niet maar alleen haastig zyn tot toorn, maar ook traag, en onverzoenbaar in het vergeeven : Die de Zonne, niet maar eens , maar dagen , maanden, ja ! jaaren laaten ondergaan over hunnen toorn, tegen 't geen de Apostel ons vermaant, Ephef. IV: 26. (Men zie daar van in des VIII. D. 1. St. p. 274.) Die dien Onrustigen Gast, die van binnen alles in rep en roer ftelt, rust vergunnen in hunne harten, en zo den Duivel, die een Vyand en Wraakgierige is, plaats inruimen, Ephef. IV: 27, die de zoetigheeden van een ftil en bedaard gemoed voor hun verandert in gal en alfem, zo dat zy niet konnen rusten, voor dat zy zich gewroken hebben. Zo een was Abzalom , die den toorn twee jaaren lang liet rusten, en koesterde in zynen boezem, tot dat hy kans zag, zich aan Amnon, zynen Broeder, te wreéken, ten koste van deszelfs leeven, 2 Sam. XIII: 23—29. (3) Hoe merkt Saferao zulke Menfchen aan? Als Dwaazen. Is het waar, dat het een blyk van verftand is in den Mensch, dat hy den toorn ver. trekt % en dat het hem tot een fieraad is % de
Overtreedinge voorby te gaan, Spr. XIX: r r , zo moet het , integendeel, Dwaasheid zyn, dat men den toorn laate rusten in zynen boezem. Het is het kenmerk van een wyzen Man, dat hy zyne driften verftandig weete te beftuuren, en door de kragt der Reede in toom te houden; vooral den Toorn, die een der onbezuisdfte driften is j wordt hy 'er eens door verrast, denzelven weete te leenigen, op dat die de rust van zyn gemoed, welke het zoet, en leeven van zyn leeven is , niet verontruste: Zo zal het, integendeel , het kenmerk zyn van eenen Dwaas,dat hy zynen toorn, niet maar alleen in den eerften overloopden ruimen teugel viere , maar ook in zyn binnenfte voede en koestere , want daaruit blykt, dat hy, of geen verftand heeft, of 'er geen gebruik van weet te maaken; dat hy van een laag en zwak geitel is, en in 't geheel geene heerfchappy heeft over zynen geest, waarom een verftandig Heiden zeer wel heeft gezegd rSemper et infirmi eft animi exiguique Voluptas, Ultio. „ Dat de wraakzugt altoos de ,, wellust is van een zwakke en laage ziel."' Hoe dwaas, dat men Zyn eigen gemoed verontruste! Hoe dwaas, dat men zyn eigen ligchaam en gezondheid benadeele l Heevige toorn had wel eens een beroerte tot zyn gevolg. Zeer wel zegt Sirach, Cap. XXX: 25. Nydigheid en gramfchap verminderen de dagen. Hoe dwaas , dat men zich ten gevalle van zynen toorn,. Godts toorn op den hals haalt, vermits hy den Mensch vervoert tot zulke dingen, om welker wille de Apostel den geenen, die ze doen, het beërven van Godts Koningryk ontzegt! Gal. V: 19—21. Hoe dwaas, dat men, ten gevalle van het uitvoeren van zynen toorn, zich ontzette van deeze, of geene voorrechten en genoeglykheeden! Simeön en Levi moesteis den Patriarchaalen Zegen misfen, om dat zy de Vorften van Sichem hadden gedood in hunnen toorn , Genef. XLIX: 5—7. Drie jaaren moest Abzalom , als balling , verkeeren, en mogt het aangezigt van zynen Vader niet zien, om dat hy Amnon had laaten dooden in zynen toorn, 2Sam.XIIIs 38. en Cap. XIV. Hoe Dwaas, dat men,, ten gevalle van zynen Toorn, zyn Leeven waagt; 't zy aan den geenen , op wien: men aanvalt* die het ons zou kunnen besje©-



6$ B O E Y E N.
BOHAN, BOKKEN.
neemen; 't zy door het' hem te beneemen, en dat dan op het Schavot te moeten boeten met een geweldigen dood! Zie eenigzins Rivini, Mittags - St. P. II. p. 599. Eenige dingen, die inen hier te pas zo.u kunnen brengen , zullen te vinden zyn in des VIII. D. 1. St. p. 258—, onder den Titel TOORN DES MENSCHEN.
BOEYEN zyn koperen, of yzeren kluisters, waar mede men eenen gevangenen de handen , of voeten beknelt, om hem het vlugten; of het beleedigen van iemand te beletten. Zo leest men van eene tuch. t.iginge der boeyen, Spr. VII: 22. Van de Grooten van Ninive, dat zy in boeyen maren gebonden geworden , Nah. 111: 10. Krankheeden , of andere wederwaerdigheeden , die iemand benaauwen, het hart klemmen, moed en magt beneemen , en hem, om zyner zonden wille, ter tuchtiginge en verbeeteringe toegezonden, koomen ook wel eens voor onder de teekeninge van Boeyen, Job XXXVI: 8, 9. Ook wil men ze aangemerkt hebben als Zinnebeelden van de overtuigende, kwaad bedwingende , en tot. gehoorzaamheid brengende kragt der predikinge van Godts Woord. Zo fpreekt Paulus van de gedachten gevangen te leiden tot de gehoorzaam' held aan Christus, 2 Kor. X: 5. Van de te bekeeren Heidenen was voorzegd, dat zy in boeyen, dat is gebonden door de overreedende kragt van het Euangelie , tot den Mesfias zouden overkoomen, Jef. XLV: ' 14. Of daar toe ook tc brengen zy 't geen gezegd wordt van het binden der Koningen met keetenen, en der Agtbaaren met yzeren boeyen, Pf. CXLIX: 6, 7, 8, is by allen nog geen uitgemaakte zaak. Men zie daar van onder den titel YZEREN BOEYEN, in des X. D. 2. St. p. 502—. Onder het denkbeeld van Boeyen fpreekt Sirach, Cap. VI: 24—30, van het onderwys , en de tucht der beftrafïïnge tot bedwang van de Dwaasheid der Jeugd: Hoort myn Kind— verwerp mynen raad niet. Steek uwen voet in haare boeyen, en uwen hals in haar hals. yzer — : Wordt haarer handen geen Vyand. Met air uwe ziele gaat tot haar, met geheel uwe kragt. bewaar haare wegen. Ten laatften zulf gy haare rust vinden —. En haare boeyen zullen tt zyn tot eene fterke beficher. ming, en haare halsyzers tot ten" heerlyken tabbaard.
BOHAN, een Steen, of Rotz, geleegen op de grenzen van Juda en Benjamin, zo genaamd na Bohan, een Afftammeling van Ruben, Jof. XV: 6. XVIII: 17. Maar de reede van die benaaminge is onzeeker. Mooglyk, dat hy by dien Steen iets merkwaerdigs verricht hebbe, toen hy mede over de Jordaan gegaan was , om zyne Broeders het Land Kanadn te helpen veroveren: Ofwel, dat hy by dien Steen gefneuveld, en begraaven zy.
BOKKEN (x) waren onder den dag des Ouden Testaments mede onder de reine Dieren, en mogten mede op des HEEREN altaar geofferd worden. In die betrekkinge was de Bok van den grooten Verzoendag, op welken het lot voor den HEERE gevallen was, en tot een Zondoffer geofferd moest worden, Levit. XVI: 9, een Voorbeeld van Christus, zo als die zich eenmaal , door den eeuwigen Geest, Gode onftraffelyk opofferen , en daar door eene eeuwige Verlosfing te wege brengen zoude. (3) De Bokken, (84X9 befchouwd zynde in hunne Dapperheid en Strydbaarheid, zo als zy voor de kudde heen gaan, om die te leiden, en te befehermen, Jerem. L: 8 , zyn Zinnebeelden van Koningen en Vorfien. Dezelfde Perfoonen, die Bokken der Aarde heeten, heeten ftraks daar na Koningen der Heidenen, Jef. XIV: o Zie ook Jef. XXXIV: 6, Ezech. XXXIX: 18,' Zach. X: 3. Merkwaerdig is in de Propheetifche Gezigten de Bok, van welken men leest Dan. VIII: 5, die van het Wes~ ■ten kwam over den gantfchen Aardbodem verbeeldende het Koningryk van Grieken*, land. 't Zou kunnen zyn, dat het voorgefteld was onder de teekeninge van den lang.gebaarden Bok, om dat de Grieken lange baarden droegen. Zie Nieuwland, Letterk. Verluft. D. 2. p. 102—. Het aanzienlyk hoorn, 't welk die Bok tusfchen zyne oogen had, verbeeldde den eerften Koning, vs. 21, te weeten, Alexander den Grooten , die zyne Overwinningen met byna ongeloofbaaren fpoed uitbreidde in het Oosten. Die groote Vorst ftierf te midden van zynen voorfpoed , des werd Daniël ook te zien gegeeven, vs. 8, dat dit groote hoorn brak t toen bet fierk geworden was. Doch in de plaatfe van hetzelve kwamen vier andere aanzienlyke hoornen op , verbeeldende vier Koningryken, die uit dat 1 zelf-



BOKKEN, BOKSKEN.
BOKSKEN, 649
zelfde Volk, de Grieken, ontftaan zouden,' dech niet met zyne, Alexanders, kragt, vs. sa. Zo als ook, na zynen dood , Kasfan.der -, Lyfmachus, Ptolomcus, en Stleukus zyne wyduitgeftrekte heerfchappy onder zich verdeeld, en aan malkander den Koningryken naam, en de eêre en majefteit, die daar aan vast zyn, toegekend hebben, zo als by Plutarchus, Appianus en Polybius té leezen is> (33) Maar befchouwt men de Bokken in hunnen fiinkenden, geilen en fiootigen aart, dan zyn ze een Zinnebeeld van zulken, die door hunne zonden onrein en walgelyk zyn in Godts oogen, overgegeeven aan vleeschlyke lusten en bégeerlykheeden , die meêdoogenloos wreed zyn, zich niet ontzien hunnen Broeder te vertreeden , geweld te doen aan den Man en aan zyn huis, aan eenen iegelyk, en zyne erffenisfe. De Godtloozen , die, ten geenen grooten dage , voor eeuwig van Godt* Zielzaligende gemeenfehap verbannen, en tot het helfche vuur verweezen zullen worden, koomen daarom voor onder de teekening van Bokken, die als dan aan Jefus fiinkerhand gefchaard zullen ftaan, Matth. XXV: 33.
BOKKEN (De Twee) op den grooten Verzoendag, Levit. XVI: 5—-212. Waar van de eene moest zyn voor den HEERE, en geflagt worden tot een Zond-offer ; en waar van de andere was voor Aza* zei, of de ivechgaande Bok, die, belaaden met de ongereentigheeden des Volks, uit-
feleid werd na , en losgelaaten in de Voeftyne. Men zie daar van in deezes I. D. 1. St. onder den tytel: AZAZEL.
BOKSKEN (Gy zult het) niet kooken in zynes Moeders melk, Exod. XXI11: 19b. XXXIV: 2ób, Deut. XIV: 21b. Dit Verbod is aan veelen vreemd voorgekoomen. Die eerbied nebben voor Godt en zyn Woord, begrypen nochthans wel, dat de groote Wetgeever een wichtige reede moet gehad hebben , waarom hy dat te doen verbooden hebbe , en wel by herhaalinge. Maar welk eene die reede geweest zy, wordt van deeze dus, van anderen anders opgegeeven. (K) Rich. Poekocke, Voyages, f. III. p. 120, verhaalt, dat de Arabieren, omftreeks Thekod, hem onthaalden op een Lam, gekookt in zuure melk en water. Dat fcheen hem toe een overblyffel te zyn van een overoud geL Deel. II. Stuk.
bruik onder hen, om hun vleesch in melk te kooken. Voorönderfteld zynde, dat zy dat reeds gedaan hebben ten tyde van Mofes, en wel zo, dat zy een nog zuigend Lamken, of Boksken gekookt hebben in de melk der eigene Moeder, mooglyk in den waan , dat het vleesch dan te lekkerer zou zyn, zo konde dat wel aanleiding gegeeven nebben tot het doen van dit Verbod. Men zegt, dat een Schaap gevoelig aangedaan is, als een ander Schaap op de Slagtbank gelegd wordt; men wil opgemerkt hebben , dat het dan dikwils de traanen in de oogen ftaan. Hoe veel te gevoeliger zal dan niet de aandoeninge zyn, wanneer men het zyn eigen Jong als van de borften rukt, en in zyne tegenwoordigheid flagt. Dat is alreeds wreedheid, en het verraadt nog meer een wreeden aart, als men tot het kooken van hetzelve gebruikt de melk der eigene Moeder, die door Godt beftemd was tot deszelfs voedfel. Men mag dan denken, dat het Zeedelyk oogmerk van deeze Wet geweest zy, om het Volk zagtdartigheid in te boezeroen,en te weêrhouden van alles, wat naar wreedheid zweemt. (NX) De Rechtvaerdige kent het leeven zyner Beesten, Spr. XiL 10. Godt wil niet, dat men die wreedaartig bebandele. Men moet ze het hun noodig voedfel niet onthouden; die 'er werk van wil hebben, moet ze ook voeden. Dat leert de Wet: Den Os zult gy niet muilbanden, als hy dorscht, Dl ut. XXV: 4. Men moet ze niet dwingen tot eenig werk boven hunne kragt. De Ezel heefc in het trekken de kragt niet van den Os. 't Zou wreedheid zyn, wanneer men die twee Beesten voor den ploeg fpaude, en den Ezel floeg en zweepte, als hy niet gelyk aantrok met den Os. Daar tegen heeft Godt (behalven andere reedenen) willen voorzien door de Wet: Gy zult niet ploegen met eenen Otfe, en met eenen Ezel te gelyk, Deut. XXII: 10. Men moet zyne Beesten, voor zo verre zy voor aandoeninge vatbaar zyn, niet bedroeven. Daar tegen is de Wet, dat men de Moeder met haar Jong, 't zy van groot , 't zy van klein Vee, niet mogt f agten op eenen zelfden dag , Levit. XXli: 28. (23) Maar moesten de Israëliten niet wreed-, maar, integendeel, zagt-aartig handelen met hun Vee, zy konden uit alle deeze Wetten Nnna °P'



6-0. BOKSKEN.,
opmaaken, dat zy.nog zo veel te meer ]iefderyk en zagtmoedig moesten handelen met de menfchen. In 't byzonder , ten aanzien van onzen tekst, dat zy zich nooit moesten veroorloven , Kinderen te mishandelen in de tegenwoordigheid van derzelver Moeder, 't welk voor die niet anders zou zyn , dan of men haar een zwaerd ftak door het hart, Luk. II: 35. Hoe onmenschlyk was het, dat men, ten tyde van Antiochus Epiphanes, de Hinderen, die befneeden 'Maren, ophing aan de halzen der Moederen , i Machab. I: 65. Het enkel vooruitzigt, dat de Syriërs de jonge Kinderen verpletteren, en de zwangere Vrouwen opfhyden zouden, deed Propheet Elïza zo gevoelig aan, dat hy zyne traanen niet konde inhouden, *Kon. VIII: i£. Zulke Barbaarschheeden moesten nooit gepleegd worden door een Volk, 't welk dien Godt zynen Godt noemde., die aan allen goed is, en wiens barmharcighecden zich uitfirekken over alle zyne werken,FLCXLV: 9. (3) Volgens Anderen zou ons Verbod gericht zyn tegen een Afgodisch gebruik van fommige Oude Heidenen. De Joodfche Meester Abarblnel heeft 'er iets van opgemerkt; maar Dr. Cudworth, Lib. de Vera notione Coen. Domin., heeft dat nader ontdekt in , en opgehelderd dit 'het' gefchrift van een' Karaïtifchen Jood, die van de Oude Zabiërs, of Heidenen getuigd, dat zy , by het inzaamelen hunner vruchten , een Boksken kookten in zynes Moeder: melk,, en dat zy, op eene magifche, tooveragtige wyze, met die melk , hunne Akkers, Hoven en Boomen befprengden. waanende, dat zy dan te meer vruchtbaai zouden worden. Zie Theoph. Amelius Mrörter. A. T. P. L p. 3. Bochart melt 'ei ook van, Hieroz. P. L L. III. C. 52. p. 139 na dat hy vooraf eenige andere gevoe lens voorgedraagen en wederlegd hadde 't Geen aan deeze gedachte vry wat waar fchynlykheid byzet , is : (K>0. Dat di Verbod tot driemaal toe herhaald is. Z als boven is aangemerkt. Daar nu God geene Afgodery , of Afgodifche gebrui ken onder zyn Volk wilde dulden, zo i alles, wat daar op betrekking had, meei maals by herhaalinge verbooden gewoi den. (339 En het daar te boven ook of iserklyk is, dat dit'Verbod gedaan is,, a! tnaas in de. twee eerite glaati'en, ter ge
BOLLE BOND-KIST.
leegenheid , dat.'er gefproken was van'het aanbrengen der Eerftelingen, van den Oogssin het Huis des HEEREN. BOLLE. In.„'t Hebreeuwsch "©3. Zo
hebben de Onzen het vertaald , als het wordt te faamengevoegd met het woord Brood, als Exod: XXIX: 2.3, een Bolle broods. Zo ook Richt. VIII: 5 , 1 Sam. II: 36. X: 3, 1 Chron. XVI: 3 , Jerem. XXXVII: 21. 'Wordt het van eerie Land°flreeke gébruikt, dan krygt het 'de beteekenis van eene Vlakte, Genef. -XIII: 10, 12, de Vlakte der Jordaane, welke Loth voor zich vefkoos, toen hy zich fcheidde van Abraham. Wórdt het gebruikt van Goud, of Zilver, dan'krygthet de beteekenis van een Talént, Exod. XXXVIII: 24, 2 Kon. V: 5, Ï3, Hier uit fchynt men te mógen opmaaken, dat de Bolle geweest zyee-n ronde vlakke, of platte Broodkoekenzo als nog de Brooden van zo eene gedaante doorgaans in het Oosten zyn, hebbende ook een bepaald gewicht. Doch hoe zwaar van gewicht kan men niet zeggen: Ze zal evenwel zo zwaar'zyn geweest, dat een mensch by zo ééne Bolle des daags, het; leeven konde behouden, want toen Jeremia, op bevel van den Koning ,- in den Voorhof der 'bewaaringe gefteld werd , gaf men hem des daags een bolle broods, Cap=XXXVII: di.
BOLWERK, zo noemt men heedendaags zulke Vestingwerken , uit welke, men een beleegerde Stad verdeedigt tegen den Vyand. Maar in den Bybel heetenhet zulke werken , wallen , borstweeringeh,' beukeryen , &c', die de Vyanden. opwerpen, of aanvoeren, om, onder derzelver begunftiging, een beleegerde Stadi te naderen, en te benaauwen,. Deut. XX:. 19, 20, Jef. XXIX: 3, Ezech. XXI: 22.. , BOND-KIST, de ARKE DES VER■ BONDS, (X) was. het voornaamfte Hei: ligdpm in den Wetplegtigen GjodtsdkmsJ? » van Mofes.- (XX) Ze was een kleine Kist, t derdehalve elle lang , en anderhalve elle
- breed en hoog. Ze was gemaakt van Sits timhout, een foort van allerbest Cederen-
- hout, 'twelk ongemeen duurzaam, maar
- ook eenigzins doorn- en knobbelagtlg is.;, het hout van binnen en van buiten over-
- togen met gouden plaaten. Van boven om-
- ringd met een gouden kraps, of kroonlyst,-
' ZO'



B O N B-K I S T'
z0 tot VêrfieririgeL als op dat het Vermn* dekfel daar op te vaster fluiten mogt. Aan de vier hoeken waren vier gouden ringen, doof welke twee Handboomen, insgelyks van Sittimhout gemaakt, en met goud overtoogen, moesten geftoken worden, op dat de Priesters , wanneer de Israëliten van lcegerplaatfe moesten veranderen, ze daar by opneemen en draagen konden. Het Verzoendekfel, waar mede de Arke van boven geflooten was, was insgelyks van Goud; als ook de twee Cherubynen, die op de twee einden van het Verzoendekfel (tonden, met hunne aangezigten tegen over malkanderen , houdende die nedérwaards geflaagen op het Verzoendekfel, hunne vleugels na matkanderën toe uitgebreid, tusichen welke Godt als woonde, en van waar Hy met Mofes fprak, en hem zyne bevelen mededeelde, Exod. XXV: 10-22, Num. VII: 89. Bezaleël, een groot Kunstwerker, wasi er wel de Maaker van, Exod. XXXV11: 1—9, maar niet de Uitvinder, want en de Arke, en alles wat tot den Tabernakel, en Tabernakeldienst behoorde, moest gemaakt worden naar het Voorfchrift, 't welk Godt daarvan aan .Mofes gegeeven had,Exod: XXXVI: 1 -.XXXIX: 42,43. (33) Waar toe diende de Verbonds ■ Arke s> («) Uitwendig was ze als de Ryks-Zétel van Godt, aangemerkt als Israëls groote Koning, die in 't midden van zyn Volk zich een Heiligdom der wooninge had doen oprichten, waarom de Stammen, op dehoóge Jaarfeesten, derwaards moester opgaan, om Hem te aanbidden , te danken, en Hem, als hunnen Koning, mei hunne Offergaaven te verëeren. Tusfcher de Cherubynen had Godt het teeken geftelc zyner Majeftueufe tegenwoordigheid, er die waren daarom aan te merken, als dt Throon zyner heerlykheid, Jerem. XIV: ai En naardien die geplaatst waren boven ot de Verbonds-Arke, wordt dezelve aangemerkt, als de Voetbank zyner Voeten, 1 Chron. XXVIII: 2 , Pf. CXXXII: 7 Klaagl. II: 1. OO Inwendig diende ze te: bewaaringe van de twee Steenen Wettafe Jen, door Godt zelv" gefchreeven, en aai Mofes op den berg overhandreikt, Exod XL: ao, Deut. X: 3, 4» 5- Aan de van de Verbonds - Arke was nog een klei nere Kist, of Kofferken vast (zie dit.be
BONDSKIST. 6$r
weëzeh door T. ff. van den Ilonert, Waar. Wegen, D. II. p. m. 30—.inde Aanteek.) zo als is af te neemen uit Deut. XXXI: 26. én iSam. VI: 8, waar in bewaard wierden de Gouden Kruike met Manna, Exod. XVI: 33. De Roede van Adron , Num. XVII: 10. Het eigen Handfchrift vaH Mofes, Deut. XXXI: 24—26. Ook het Schuldoffer der Philifiynen, beftaande in vyf gouden fpeenen, en zo veele gouden muizen , 1 Sara. VI: 4> 5» 8. Dat 'er ook in zouden zyn gelegd geweest de Wettafelen, welke Mofes, uit een heiligen yver , in ftukken geworpen had , gelyk fommigen willen, is zo zeeker niet. (JJ) De gewoone Verblyfplaais der Arke was het Heilige der Heiligen, Exod. XXVI: 34. Des werd de Arke verplaatst zo dikwils als de Tabernakel van plaatfe veranderde, 't welk ih de Woeftyne dikwils gefchieden moest, en in Kanadn ook, meer dan eens , gefchied is. Zo leest men, .dat ze fomwylen was te Silo , Jof. XVIII: 1 , 1 Sam. I: 3. Somwylen te Gibed, Richt. XX: 25, 26 , 27. Ten tyde van Koning Saul te Gilgal, zo als is op te maaken uit 1 Sam. XI: 14, 15, en naderhand te Nob, 1 Sam. XXI: 1—. Somwylen is ze geweest buiten den Tabernakel: Als toen ze door de Priesters gedraagen werd in de Jordaan , op dat de wateren'er zich van-een fcheiden, en de Israëliten 'er droogvoets doortrekken , en zo het beloofde Land intrekken mogten , Jof. III: 6—17. Ook toen zë , ter wonderdaadige Veröveringc van Jericho, zeeven dagen mede werd omgedraagen rontom die Stad, Jof. VI: r—20. Toen ze, in den Oorlog met de Philiftynen, in het Leeger gebragt werd, in den waan, dat men, door haare tegenwoordigheid, de Vyanden overwinnen zoude ; maar or.\ gelukkig viel ze die in handen , die ze , plaatften in-deh Tempel van hunnen Afgod Dagon; die evenwel , om der Arke . wille zwaar geplaagd, dezelve te rug zon, den na Bethfëmes, 1 Sam. IV: 4—. Cap. , VI: ai. Van waar ze overgevoerd werd
- na Kiriath. Jearim in het huis van Abwa. dab, Cap. VII: ii In 't begin van Davids 1 regeeringe was ze wederom in het huis , van Abinadab , van waar David ze deed i af haaien, om ze met groote ttaatfie over
- te brengen in den Tabernakel op een berg
- Ziön; doch het ongeval van Uza maakte
Nnnn a eene



65a BONDKIST,
eene ftuiting in. den optocht.. De Arke werd zydwaards afgebragt in het huis van Qbed-'Edom, van waar ze,, na. verloop van drie maanden, ftaatëlyk, en met veel vreugdebedryf werd overgebragt na Ziön, a Sam. VI: 4—. Na Davids dood , werd ze door Salomo, de Tempel voltooid zynde, met veel plegtigheid gebragt in den Tempel, en geplaatst in het Heilige der Heiligen , 1 Kon.. VIII: 1—, a Chron. V: a—. 'c Schynt, dat Manasfe, of Amon zyn Zoon , twee Godtlooze Koningen, ze van daar hadden doen wechneemen, maar de vroome Jofia heeft ze door de Priesters wederom doen brengen in haare plaatfe, a Chron. XXXV: 3. En federd is ze daar gebleeven tot op de vervvoestinge van Jeruzalem en den Tempel door Nebukadnezar.. Wat 'er toen, en vervolgens van haar geworden is , daar van vindt men geene fchriftmaatige Aanteekening. 't Geen men leest, 2 Machab. II: 4, 5, dat Jeremia den Tabernakel, de Arke, en het Reuk-Altaar zou gebragt en opgeflooten hebben ïn eene Spelonke van den berg Nebo, vindt weinig geloof, als by deezen, of geenen Jood. Doorgaans denkt men, dat ze met den Tempel verbrand zy. Het is daarom een vry algemeen gevoelen, dat de Arke een der ^/"dingen geweest zy , die in den Tweeden Tempel niet gevonden zyn. Maar , volgens de Joodfche Meesters , zou rer ,. ter plaatfe , daar voorheen de Arke geftaan had, een merkwaerdige Steen geweest zyn, en wel die, welke, by het herbouwen van den Tempel, gelegd werd voor het aangezigt van den Hoogenpriester Jofua* Zach. 111: 9. De Geleerde 'Theod. Haftzus, heeft daar over eene uitmuntende Verhandeling gefchreeven,. waar van men een uittrekfel vindt in Biblioth. Brem. CL I. Fafic. IV. Disfi 8. p. m. 445—- De Harderwyker Hoogleeraar B, S. Cremer, beweert, daar-en-tegen, dat de Arke, benevens de andere kostbaare Tempelvaten, is overgevoerd na Babel, en ook met die, ten tyde van Cyrus,.terug gegeeven is aan de Jooden, en door die na Kanaanmede overgebragt, en in den Tweeden Tem? pel geplaatst is geworden, doch wechge? raakt is , ten tyde der Machabesfche. Vorften, door de roofzugt en heiligfchenderyen van Antiochus Epiphanes. Zie des-. zelfs. Contemplat. 1. et li. de Arca et-Sebe-
B O N B-K IS T»
ebinafi/b Templo II. (3) Daar genoegzaam; geheel. deÖmdag van Mofes Tabernakel* of Tempel-dienst van geheimzinnige Voor* heduidenisfe geweest is; kan men niet anders denken, of de Arke des Verbonds zal het ook geweest zyn. Paulus geeft daar toe ook genoegzaame aanleiding , Helnv IX: 1—. De Uitleggers ftemmen
'er in over- een, dat de Arke een Voorbeeld geweest zy van-den Heere Jefus. f*). De Arke was gemaakt van Sittimhout^, 't welk, hoe voortreflyk ook, doarnagtig was, en düs- een merkteeken vertoonde van den Vloek, die de Aarde doornen en distelen heeft doen voortbrengen, Genef. III: 18. Zo is ook Jefus ,. hoe voortreffelyk Hy ooit was naar zyne menschlyke natuur, evenwel verfcheenen in de gelykbeid des zondigen vleeschs , en dat voor dezonde, Rom. VIII: 3. O9 Het Goud,, het kostbaarfte, duurzaamfte,. en meest glanzige van alle metaalen, waar mede de houten Kist van binnen, en van buiten bekleed was , kan gezien hebben op zyne Godtlyke natuur met de. menschlyke veréénigd tot eenheid des Perfoons, zynde Godt, geopenbaard in bet vleesch. Wel uit de Vaderen, zo veel het vleesch aanging, en nochthans ook Godt, boven allen te pryzen in der eeuwigheid, Rom.-IX: 5. Zo dat de Volheid der Godtheid' niet alleen in Hem ligchaamlyk woonde, Kolosf. II:, 9 , maar de fchitterende ftraalen 'er van zich ook wel eens na buiten vertoonden met eene beerlykbeid, als des Eeniggebooren van den Vader, Joh. I: 14'. Men denke aan zyne verheerlyking. op den. berg der heerlykheid, Matth. XVII: a:, 5. (y) Lagen de twee tafelen der Wet binnen in de Arke, dat doet denken aan Jefus gantsch vlekloozc Heiligheid,.welke niet alleen, ten aanzien van zyn uitwendig gedrag, zo onberispelyk was , dat Hy zelfs zyne Vy anden konde uitdaagen , zeggende : Wie overtuigt myvan zondeP Maar ook geheel volkoomen, ten-aanzien van zyn inwendig beftaan, zo dathy konde zeggen: Uwe Wet is inhet midden mynes ingewands, Pf. XL: 9. (?9 Die tafelentegen welker geboden de menfchen grofem groot overtreeden hebt ben, wierden voor de oogen van Godt, die boven de Verbonds-Arke als gezeeten was , bedekt door het Verzoendekfel. Men denke om Christus Borggehoorzaamheid,
waas.



BON D-K I S T.
waar door Hy de zonde verzoend, bedekt, en het recht der Wet in ons zo vervuld heeft, dat *er geene verdoemenis meer is voor de geenen, die in Hem zyn. Met toefpeelinge daar op zegt Paulus, dat Godt Hem heeft voor gefield tot eene Verzoening, ÏAarogi", Verzoendekfel, door bet geloof in zynen bloede, Rom. III: 25. Van het VERZOENDEKSEL , en wat ik. verftaa door de twee Cherubynen, die 'er op Honden, hebbe ik,, onder dien Titel gefchreeven in het IX. D. p. 341. Al waar men ook op het einde veele Schryvers zal genoemd vinden , die van de Arke en het Verzoendekfel, aangemerkt als een Voorbeeld van Chris-' tus, breedvoeriger gefchreeven hebben, 030 Maar nu zal de vraag zyn, waar ter ,plaatfie wy Jefus, als de Tegenbeeldige Verbonds- Ark, zullen hebben te befchouwen? Doorgaans zegt men in den Heemel. De voornaame reede daar van is, om dat de gewoone verblyfplaats van de Arke was het Heilige der Heiligen, 't welk een Voorbeeld was van den Heemel. Ik hebbe daar ook niet tegen, want toen Johannes dén Tempel Godts geopend zag inden Heemel, zag hy ook de Arke zyns Verbonds in zynen Tempel,. Openb. XI: 19. Maar de Overeenkomften tusfchen de Arke en Jefus-, die wy hier hebben opgegeeven, zyn ook in Hem te vinden, geduurende zyne vcrkeering op Aarde. De Verbonds-Arke is ook wel eens geweest buiten het Heilige der Heiligen; en wel- in twee by uitftek merkwaerdige gevallen. (•) De Jordaan hield de Kinderen Israëls buiten Kanadn, het aan hun beloofde, en by hen zo zeer gewenschte Erfland. Maar de Arke 'ér in gedraagen zynde , fcheidden de wateren zich van-een, de Israëliten trokken 'er droogvoets • door , en kwamen in Kanadn.. De Dood, die voor de Geloovigen als ftoute wateren is , moeten zy door- . gaan, zullen zy uit de Waereld, die voor < hunne heilbegeerige Zielen als een barre j Woeftyne is, eens geraaken in het bezit, 1 van het Heemelsch Kanadn. Jefus, die ook 1 zelf den Dood ondergaan heeft , heeft ,. t door de kragt 'er van, den. fchrik des c doods wechgenomen, en denzelven voor l de zynen gemaakt tot eenen doorgang in i het eeuwig Leeven. O) De Arke wordt ge- 2 vanglyk wechgevoerd door de Philifiynen, 1 blyft eenigen tyd in hunne magt; zy wor- t
BOND-KIST, BONDELKEN. 053
den genoodzaakt, die terug te zenden na de Landpaalen Israëls, daar ze nog eenigen tyd omzworf in onderfcheidene plaatfen, tot dat ze eindelyk door David, in triumph, werd opgevoerd na Ziön , den berg, welken Godt verkooren had tot de plaatfe zyner ruste, by welke geleegenheid David aan al het Volk, Mannen en Vrouwen, eene uitdeeling liet doen van brood, vleesch en wyn, op dat zy mogten eeten, drinken en vrolyk zyn. Jefus werd ook gevanglyk wechgevoerd, en overgeleeverd in de magt van den geweldhebber des doods ; dan , daar het niet mooglyk was, dat Hy lang zoude kunneri gebonden gehouden worden door de fmerten des doods, zo werd die genoodzaakt, om Hem Leevendig terug te zenden in. het Land der leevendigen, daar Hy zich nog eenige dagen, in onderfcheidene tyden, en aan onderfcheidene plaatfen, aan zyne Apostelen en anderen leevendig vertoonde, tot dat Hy van den berg Olyven in triumph, onder het vreugdegedommel der juichende Engelen,opvoer na boven, en door dé eeuwige deuren, als de Koning dereeren, die zich had getoond geweldig, te zyn in den ftryd 'tegen Dood, Duivel en Hel,, inging in den Heemel, de plaatfe zyner eeuwige ruste, en alles overklimmende heerlykheid , Pf. XLVII: 6—. XXIV: 7—. *ï Welk ook gevolgd werd van de uitdeelinge der gaaven van zynen Geest, die als het koorn zyn, '/ welk d& Jongelingen , en de most, welke de Jongvrouwen fpreekende maakt. Wil men die gevallen niet aangemerkt hebben , als Voorbeelden , men zal het evenwel niet ivraaken , dat het Geloofs-oog die 'verseestelyke , en in de Zinnebeeldige beehouwinge 'ér van "zich verlustige.
BONDELKEN (Als een Mensch opftdan',al, zo zal de Ziel van mynen Heer gebowlen zyn in het) der Leevendigen, by den HEERE uwen Godt, 1 Sam. XXV: 29. Zo prak Abigaïl, toen zy zich zo diep verleederde voor David-, om zyne gramfchap e leenigen,- die , om het onbefchoft gerag van haaren Man, den dwaazen JV«i al, .tegen hem , en geheel zyn huis ontloken was.. Gelyk menfchen gewoon< yn, zeekere zaaken, op welke zy prystellen, in een bondelken-, of buidel tebir^ len, op dat ze niet verlooren. raak en y,of,3
n q n n 3, g&-



m BONDELKEN.
gelyk men de afgemaaide Koornhalmen in een bondel tot een fchoove te faamen bindt , op dat ze door den wind niet verftrooid worden, maar men ze zonder verlies, zou kunnen overbrengen in de fchuure: Lo wil Abigaïl ook aanmerken, dat Godt zeekere menfchen , welker perfoonen en leeven hém, om eene of andere reede , by uitftek dierbaar zyn, als in een Bondelken te faamen gebonden, en onder zyn byzonder opzigt gefteld heeft, om hen tegen allen: Vyandelyken aanval by het leeven te bewaaren. Abigaïl fpreekt tteüig '■> W was evenwel geen Propheetesfe. t Konde haar niet onbekend zyn , dat het leever van David, dag by dag, gevaar liep dooi de vervolgingen van den onverzoenbaarei Saul. Ten zy men begrype , dat zy zc Heilig fprak, om dat zy wist, dat God David beftemd hadde tot het Koningryk want dat zy daar van niet onkundig was blykt uit het 30. vs. En daar uit heelt z: dan met genoegzaame zeekerheid kunne: opmaaken, dat Godt hem niet zou laate worden tot een prooi van Sauls wrok e: woede. Men zou anders haar zeggen wer fchender wyze kunnen opneemen, en da zal de zin deeze zyn : „ Wanneer ee „ Mensch (Saul) tegen u zal opftaan , z „ worde de ziel van u, mynen Heere , g " bonden in het bondelken der leevendigen I, Godt verberge u, als 't ware, in h I, verborgene zynes aangezigts, en ve II fteeke u in zyne tente tegen den twi der tonge , en tégen de hoogmoedi , heeden des mans. Hy bewaare uw die „ baar leeven eh verlenge u de dag , tot die groote einden, waar toe riy 'I heeft voorbefchikt , om eerlang, t „ nutte van geheel het Land, en 1 ' vreugde van alle welmeenenden te z „ tot een Voorganger in Israël i Dat I , daar-en-tegen , uwe Vyanclenwechfi ?! Sere uit hel midden van de holligheid " fiingersl" De behoudenis van zyn ty lyk leeven was zeekerlyk het eerfte, zv bedoelde. Volgens fommigen zou h wensch zich ook uitgeftrekt _ hebben de bewaaringe zyner ziele m de ki Godts tot Zaligheid. In 't bondelken Leevendigen te zyn, zou dan zo veel z als opge/chreeven te zyn in het boek des pens; daar in gebonden te zyn, zou dar veel zyn, als te zyn in de hand van G<
BONDELKEN.
gelyk de Zielen der Rechtvaerdigen gezegd worden, daarin te zyn, op dat geen kwaad ■ hen aanraake, B. der Wysh. IIL 1. In dien zin fchynen de Jooden het verftaan te hebben, waarom zy op hunne grafzerken plagten te fchryven: Zyne ziele zy gebonden in het bondelken der Leevendigen, by den HEERE!
BONDELKEN (Myne Overtreedinge if in een) verzeegeld; ende gy pakt myne ongerechtigheid op-een, job XiV: 17. (K) De zo jammerlyk geplaagde Job fpreekt hier tot Godt, en legt Godt, als het ware, te laste, dat Hy hem , zonder eenige de minfte verfchooninge , zonder eenig het • minfte medelyden behandelde. OSX) la 1 het eerfte Lid ftelt hy zich Godt voor als 1 een Richter, die van alle zyne vroegere : Overtreedingen naauwkeurig , ftuk voor , ftuk, aanteekening had gehouden, die, , naar de wyze van diert tyd , had opge1 fchreeven op rollen , die, wanneer de ee1 ne rolle vol gefchreeven was, 'er weêr 1 eene, of meer andere had bygevoegd, en
I ze vervolgens tot een Bondelken had te - faamen gerold, en vervolgens verzeegeld,
II op dat geen eene 'er van mogt verlooren n gaan, en Hy die alle voor zyne oogen 0 mogt hebben, wanneer de tyd zou gekoo'■- men zyn om die te ontzeegelen, en hem / de vergeldinge zyner overtreedingen te :t doen geworden , zonder eene eenige 'er r- van voorby te zien. In toefpeelinge daar st 0p, worden aan Godt Boeken toegefchreeg- ven, die geopend worden , wanneer Hy r- zich ten gerichte zet, Dan. VII: 10. Niet ;n alleen een Gedenkboek ten goede der geenen, u die Hem vreezen, Mal. III: 16. Maar ook en een Gedenkboek ter ftraffe voor de geenen, ot die kwaad doen, 't welk wordt aangemerkt yn verzeegeld te blyven ten tyde toe, welke 'y, ter wraake beftemd is. Zo wordt Godt in- fpreekende ingevoerd Deut. XXXII: 34, ies 35. dat niet by my opgeflooten ? VerzeeIe- geld in myne fchatten ? Myns is de wraake, iat en de vergeldinge. ten tyde , als hun lieder aar voet zal wankelen: Want de dag hunnes ontot dergangs is naby. Daar nu Godts hand zo agt zwaar op Job was, zo kwam het hem zo der voor, als of Godt nu geheel dat Rol-bon/n, delken ontzeegeld hadde, om hem de verlee- geldinge van elk ééne zyner vroegere over-
zo treedingen te doen toekoomen; eveneens, dt, als hy elders klaagde: Gy fchryft tegen my
bit-



BONDELKEN.
fittere dingen .• En gy dóet my erven de misdaaden myner jongheid, Cap. XIII: 26. (33) En, gelyk hy 'er daar by voegde , vs. 27, dat Godt ook alle zyne paden waarnam, en daarom zyne voeten legde in den fiok, zo zegt hy ook hier, met betrekkinge tot zyne tegenwoordige zonden : En gy pakt myne ongerechtigheid op - een: Gy maakt 'er, als het ware, een nieuwen bondel van, op dat, wanneör de ftraffen van den eerften bondel zullen afgeloopen zyn , Gy zoudt kunnen voortgaan, myne Straffingen ieder morgen te vernieuwen. Onze geleerde Randfchryvers verklaaren het zo: „ Gy vlegt en voegt by myne voorige misdaa„ den ook de tegenwoordige, om myne zaak „ nog te bezwaaren, en my nog harder te „ ftraffen'' (3> 't Schynt dan, als hadde Job Godt willen verwyten, dat Hy al te itreng met hem handelde; ftrenger, dan met iemand anders: Ais of Hy, ten zynen opzigte , in 't geheel vergeeten hadde; genadig te zyn. Dat die taaie in het onbetaamlyke liep , zal men niet kunnen ontkennen. Maar hoe vroom , hoe taai in geduld hy ook was, hy was en bleef een Mensch, en dus ook onderheevig aan menschlyke gebreken. Maar men merke eens aan, hoe zwaar zyne beproevingen waren, de eene al zwaarer dan de andere i hoe die, zonder eenige verpoozinge, als zo veele golven en baaren over zyn hoofd heenen ftoven. Zyne Runderen door de Sabcërs, zyne Keemelen door de Ghaldeên geroofd , zyne Schaapen door den blikfem gedood, zyne Kinderen verpletterd onder de puinhoopen van het huis, waar in zy te faamen vrolyk waren, hy zelf; van het hoofd tot de voetzooien toe , geflaagen met booze zweei en, van zyne Huisvrouwe veragt, van zyne Vrienden , die gekoomen waren om hem te troosten, in verdenkinge gehouden, als ware hy eenibedekte Godtlooze, van baldaadig© Jongens uitgelagchen, befpot, en zelfs in het aangezigt gefpoogen^ Als men dit alles te faamenvoegt, zal het dan wel te verwonderen zyn, dat hy zich, gelyk elders, zo-ook hier, in eene geweldige driftvervoeringe , een onbedachtzaam woord hebbe laaten ontvallen. Het is immers zo, als Sfllomo zegt : De onderdrukkinge zoude wel eenen wyzen dut'maaken? Pred. Vil: 7.
BOODEN. 655
BOODE. 'Er zyn Booden van aanzienlyken rang, die van Godt tot de Menfchen gezonden worden: Als de Propheeten; die van den eenen Vorst tot den anderen gezonden worden, doorgaans Gezanten genoemd. Zie AFGEZANT, in deezes Deels 1. St. 'Er zyn 'er ook van minderen rang, die, 't zy uit eigene beweeginge koomen, 't zy dat zy eene boodfchap brengen. Zo leest men van goede BoodJchappers, Jef. Lil: 7. Ahimaaz en Kufcbi' verbeeldden zich, dat zy by David het Boodenloon zouden verdienen, toen zy hem kwamen boodfchappen het omkoomen van zynen oproerigeu Zoon Abzalom^ 2 Sam. XVIII: 19—32. Integendeel zyn 'er ook Booden van het Kwaade. Zo een was die Man, die met gefcheurde Kleederen, en met aarde op zyn hoofd , na Silo liep , om den Hoogenpriester Eli eene drievouwdige kwaade tydinge te brengen ; Dat de Israëliten' waren geflaagen door de Philiftynen; dat beide zyne Zoonen waren omgekoomen; en dan nog, tot eene overmaat van ramp en rouwe , dat de Arke Godts gevallen was in de handen der Onbefneedenen, 1 Sam. IV: 12—17. Gelyk David eens zong: Der boodfehapperen- van goede tydinge was een groote heirfchaare » Pf. LXVTli: 12. Zo was der Booden van hett Kwaade eene menigte voor Job. De eene volgde op den anderen , en de tydinge van den eenen was al meer bedroevende, dan des anderen, Cap. 1: 14—19. En zozou het ook zyn by de verovering van Ba* bel, naar het vooruitzigt van Jeremia, Cap. LI: 31, 32. De Looper zal dïn looper te gemoete hopen, en de Kundfchapper denKundfchapper : Om den Koning van Babell bekend te maaken , dat zyne Stad van heP einde is ingenomen. En dat de veiren ingenomen, en de rietpoelen verbrand zyn; en> dat de Krygslieden verbaasd zyn.
BOODEN (Zy fpotteden met de) Godls^ en veragteden zyne woorden, en~ verleiddern zich tegen zynë Propheeten; 2 Chron. XXXVi: 16. (X) Dat was eene der zonden van Juda Qiijeruzalem-,wmmm Godts; grimmigheid tegen hen was opgegaan. (XX) Godts Booden zyn dezelfden , die ftraks Propheeten worden genoemd; («)> Godts, Booden,- om dat zy onmiddelyk-van» Godt gezonden.wierdenmet eene bepaalde



S56 BOODEN.
Boodfchap, welke Hy zelf hun in den mond gaf, en daarom eerbiedenswaerdige Perfoonen , in tegenöverftelliage van de valfche , en daarom veragtingswaerdige valfche Pr-opheeten, die liepen, daar zy met sezonden tuierden, en propheteerden , zonder dat de HEE HE tot hen gefproken had, Terem. XXUI: ar. Propheeten genoemd, om dat zy, door Godtlyke Openbaaring, toekomftige dingen voorfpelden. O) Zulke Mannen had Godt tot hen gezonden, om hen van het naderend oordeel te waarfchouwen, en tot boete en bekeeringe te vermaanen ; en dat niet maar eene enkele reize, maar, om dat Hy langmoedig was, en zyn Volk; en zyne woning gaerne verfchoond zoude hebben, aanhoudend, keer op keer, zo als te kennen wordt gegeeven vs. 15. De HEERE, de Godt hunner Vaderen, zond tot hen door de hand zyner Booden, vroeg op zynde, om die te zenden. Zo ook Jerem. XI: 7- X^V: 3' 4- GH) Van wat uitwerkinge was dat by hen geweest ? In plaatfe van derzelver waarschouwingen ter harte te neemen, en te denken, dat Godt altoos het woord zyner Knegten doet, en den raad zyner Booden volbrengt , Jef. XLIV: 26, hadden zy niet gehoord, 't Geen nog nimmer was, zy hadden zyne Booden befipot, en zyne woorden veragt. Dan was het eens fpotswyze: is hy niet een Verdicbter van Gelykenisfent Ezech. XX: 49. .Dan met een veragten van hunne woorden: De dagen zullen verlengd worden, en al het gezigte zal vergaan Het gezigte, dat hy ziet, is voor veele da gen; en hy propheteert van tyden, die verr zyn, Ezech- XII: 22 , a7. En zo , door dronken van zorgeloosheid , en het 00 kenende aan de valfche Propheeten, dn fteeds Vreede beloofden, fchoon het ge vaar van alle zyden zigtbaar opdrong verleidden zy zich tegen zyne Propheet» Zeggende : Wie zou tegen ons afkoomen Of, wie zou koomen in onze wooningen Jerem. XXI: 13. Een fpreekend Voqrheel van het eene en andere zag men in K< ning Jojakim, die de Rolle, waar op J remia Godts ftrafbedreigingen had dot fchryven, in ftukken fneed , en in h vuur wierp, Jerem. XXXVI: a2, 23. Vo gens eenigen zou het kunnen vertaa worden: Zy mishandelden zyne Propheete Dat heeft Jeremia moeten ondervindt
BOODEN, BOOG.
van Pasbur, die hem op bet kinnebakken
Jloeg, en in de gevangenisfe ftelde, en van de Vorften van Jeruzalem, die hem met zeelen deeden aflaaten in een modderigen kuil, Jerem. XX: 2. XXXVIII: 4—6. (3) Dat was een tergend bedryf, en wordt hier opgegeeven als een reede , waarom Godts grimmigheid zo tegen ben was opgegaan, dat 'er geen heclen aan was, nen ove. geevende aan het Zwaerd der Chaldeën, die noch Jongelingen, noch Maagden, noch Stok-oum den verfchoonen zouden, vs. 16, 17. Met recht ! Hun bedryf was meer, als een veragten van den rykdom van Godts langmoedigheid : 't Was een openbaare hoon , die Godt werd aangedaan in zyne Gezanten. Aardfche Koningen reekenen den hoon, hunnen Gezanten aangedaan , als hun in eigener Perfoon aangedaan , en wordt by hen ten ftrengfte gewroken. Men zie daar van een en ander Voorbeeld in deezes I. D. 1. St. onder den titel AFGEZANT, p. 149. Hoe veel te meer zal dat dan niet hoog genomen, en zwaar geftraft worden by Godt, die een zo groot Koning is boven alle de Goden ? Men zie wat de Heere Jefus 'er van zegt, Luk. X: 16. Zo hebben die van Juda de waarheid moeten ondervinden van Salomons gezegde : Die zyn hart verhardt. zal in het kwaade vallen. Die, dikwils beftraft zynde, den wk verhardt, zal fchielyk verbroken worden, dat "er geen geneezen aan zy, Spr. . XXVIII: 14. XXIX: 1.
BOODEN (Als de) des doods, is de grim• migbeid des Konings, Spr. XVI: 14. Zie ; daar van onder den titel; GKIMMIG-
- HEID, in het III. D. p. 850.
r BOOG. (VO De Boog beftaat uit twee ; deelen. Het een is een Beugel, die, om
- meer kragt te doen, dikwils van Staal ge» , maakt wierd. Job XX: 24, Pf. XVIII: 35. 1. Het ander is een koord, of peeze, aan de ? beide einden van den beugel vast ge? maakt, en dienende om den-beugel te d meer te doen krommen, of te faamen te 1- trekken ('t welk genoemd wordt , den t- Boog fpannen) op dat, de peeze fchielyk n losgelaaten zynde, de pyl, die met het :t beneeden einde op de peeze rust, met te Ir grootere kragt, en te verder voortvlied gen mogt door de veêrkragt van den beun. gel. Al van ouds was de Boog een der :n meest befchadigende wapenen» meer te
vree-



BOOG.
BOOG. 657
vreezen dan het Zwaerd, of de Spiesfe, om dat de pylen, van den booge afgefchooten , reeds op een verren afftand treffen. Men bediende 'er zich van op de Jagt, Genef. XXVII: 3. Diana, de JagtGodin der Heidenen, werd verbeeld met Boog en Pylkooker. Vooral bediende men 'er zich van in den Oorlog, gelyk nog veele Volken doen, onder welken het Schietgeweer onbekend , of niet in gebruik is. De Philiftynen hadden Boogfchulters in hun Leeger, 1 Sam. XXXI: 3. Insgelyks de Syriërs, zo als is op te maaken uit het aangeteekende, iKon. XXII: 34. Ook de Israëliten; want tot roem van Jonathan zeide David, dat zyn boog niet agtèrwaards werd gedreeven, 2 Sam. I: 22,. Oe Elamiten waren , naar het fchynt, beroemde Boogfchutters, Jef. XXII: 6, Jerem, XLIX: 35. Om wel te treffen, komt het niet alleen aan op een goeden Boog, en het wel ïpannen van den boog ; maar vooral op het wel mikken, op dat men het voorgeftelde doel niet misfe, 't welk men zich niet wel kan eigen maaken, als door eene geduurige oeffening. De behendigfte Boogfchutter , van welken men immer las, was de Batavier Soranus , van wien Junius uit Suidas heeft aangeteekend, dat hy eenen pyl, eerst door hem in de lucht opgefchooten , in het nederdaalen , met eenen anderen pyl zo wis wist te treffen, dat hy dien aan tweën fchoot. (2) Men vindt Spreekwyzen en Zinnebeelden , die van den Boog ontleend zyn. (NïO Tegen iemand, of tegen een Volk, of Stad den Boog /pannen, is fomtyds van die uitgelirekte beteekenisfe , dat daar onder begreepen is het in 't werk ftellen van alles, - wat tot een Vyandelyken aanval noodig is, Pf. XI: 2, Jerem. L: 24. Als Godt Zondaars ftraffen wil, wordt gezegd: Hy hee/l zynen boog ge/pannen, en dien bereid—. Hy zal zyne pylen legen de hittige Vervolgers te werk ftellen, Pf. VII: 13, 14- De Blikfemen worden aangemerkt, Godts pylen te zyn , Pf XVIII: 15. De Schryver van het B. der Wysheid zegt 'er van, Cap. V: 22. De welmikkende pylen der blikfemen zul' len heenen gaan, en. gelyk als van een' welgefpannen booge uit de wolken. op het doelwit treffen. Den Boog verbreeken zegt zo veel, als iemands magt krenken, Pf. XVIII: 35. XXXVU: 15, Jerem. LI: 56, Geheel I, Deel II, Stuk,
te onderbrengen, Jef. XIII: 18. De Oorlo. gen doen ophouden , Pf. XLVI: 10. (22) Under het Zinnebeeld van een' omgekeerden bedriegelyken booge wordt voorgeiteld net trouwloos gedrag van het Joodfche Volk tegen Godt, Pf.LXXVIlI: Laster aars, Leugenftoffeerders koomen voor onder de teekeninge van Schutters: Zy /pannen hunne tonge, als hunnen boog, tot leugen, Jerem. IX: 3—.Aan den verheerlykten Jefus, voorgefteld als gezeeten op een wit Paerd, uitrydende om te overwinnen , zyn Koningryk uit te breiden onder de Heidenen, wordt ook een Boog toegefchreeven, 'Öpenb. VI: 2. Zal men overwinnen , zo behooren ook pylen by den Boog te zyn. 't Spreekt van zelve , dat daar door niet te verftaan zyn wapenen des vleeschlyken Krygs; maar zulke , die kragtig zyn door Godt, 2 Kor. X: 4,5. Zyn Woord is zyn Zwaerd, Ephef. VI: 17, ook zyne, Pylen, Pf. XLV: 6. Is Hy zelf de Schutter, dan zal zyn Boog moeten beteekenen zyne Apostelen, en de Leeraars, door Hem gezonden en beftuurd , om zynen naam en woord wyd en zyd te verkondigen , en door hetzelve de hoogten en overleggingen, die zich verhieven tegen de kennisfe Godts ter neder te werpen, en veeier gedachten gevangen te leiden , en aan Hem te onderwerpen in gehoorzaamheid des geloofs.
BOOG (Als hy, te weeten, David, gezegd hadde, dat men de Kinderen van Juda. den) zoude leeren: Ziet! het is gefchreeven in het Boek des Oprechten, aSam. I: 18. 'Er zyn voornaamelyk twee gevoelens , hoe deeze woorden te verftaan zullen zyn. Cx) Eenigen willen, dat men door den Boog te verftaan hebbe , het Klaaglied, 't welk David aanhief over den dood van Saul en Jonathan, en 't welke hy wilde, dat door de Kinderen van Juda zou geleerd worden. En dat hy aan dit Eied den naam zou gegeeven hebben van den Boog, om. dat daar in gezongen wordt van dier Helden dapperheid: Zynde het oudtyds wel meer gebruiklyk geweest, aan Liederen eenen naam te geeven, die van derzelver voornaamen inhoud ontleend was. Tot ftaaving van dit gevoelen merkt men aan, dat deeze woorden hier in 't geheel niet te pas zouden koomen, indien ze geene betrekking hadden op het Klaaglied, gemerkt
O 000 in



653 B OOG
in 't voorgaande vs. 17, reeds gezegd was, dat David deeze Klaage klaagde over Saul, en over zynen Zoon Jonathan, gelyk ook dit Klaaglied aanftonds volgt vs. 19—. Hoe konde nu hier tusfchen in gevoegd worden, dat hy bevel gaf, dat men de Kinderen van Juda den boog zou leeren, indien hier op het eigenlyk boogfchieten wierd gezien, en niet op het leeren van dit Klaaglied? Alcthceus, Er leut er. dunckl. Oert. des A. und N. T. P. II. p. 70, is ook van dat begrip, maar verklaart het een weinig anders ; hy zet deeze woorden dus over: En hy (David) gebood, men zou (deeze klaage) de Kinderen van Juda leeren in den booge, dat is , in 't ronde, alomme, in alle plaatfen, waar zy woonden. Want (dus gaat hy voort) het was by Godts Oude Volk gebrdiklyk, roemrugtige Mannen, op zo eene wyze, eere aan te doen na hunnen dood, en hunnen welverdienden lof, door middel van zulke Liederen, alomme bekend te maaken, zo als te zien is uit het geene men deed by het fterven van Koning Jofia, 2 Chron. XXXV: 25. (3) Anderen willen, dat men deeze woorden aanmerke als een Be* vel van David, dat men de Kinderen van Juda den boog zou leeren , het fchieten met den Boog, dat zy zich daarin daaglyks, en meer algemeen zouden oeffenen. (&ïx) Men kan deeze woorden zeer wel onderfcheiden van het Klaaglied. Hy hief eene klaage aan, vs. 17. Maar wanneer? Als-hy gezegd hadde, na dat hy alvoorens dit bevel gegeeven had, vs. 18. Toen hief hy aan: OfieraadIsraëls — vs. 19—. (33) Het geeven van zo een bevel kwam by deeze geleegenheid zeer wel te pas. Sam en Jonathan waren geflaagen door de Philiflynen. Die hadden de Overwinning ten grooten deele te danken aan hunne weimikkende Boogfchutters; want men leesl 1 Sam. XXXI: 3. dat door die de ftrya voor Saul zwaar werd,en dat hy zeer vreesde voor der Schutters. Hoe gepast was hei dan, dat David, als-een ervaaren Krygsman, bevel gaf, dat de zynen zich ooi in het Boogfchieten zouden oeffenen , ot dat zy, in volgende Veldflagen, daar ir met gelyke kans zouden kunnen vegten (JIJ) Oat hy dat Bevel gegeeven hebbe voor de Kinderen van Juda, kan gefchied zyn ; of, om dat die van Juda voor als
BOOM des LEEVENS.
nog het alleen waren, die hy als zyne Onderdaanen konde aanmerken, daar de andere Stammen het nog hielden met het Huis van Saul; of, om dat hy begreep, dat die van Juda , onder zyne aanvoeringe, voortaan aan de fpitfe zouden moeten ftryden: Want weetende,dat nu,na Sauls dood, het Koningryk op hem gekoomen was, heeft hy zich kunnen erinneren het voorzegde van Vader Jakob: Juda , gy zyt het — uwe hand zal zyn op den nek uwer Vyanden, Genef. XLIX: 8. (TT)De woorden : Ziet ! het is gefchreeven in hst Boek des Oprechten , behoeft men niet aan te merken, als gefproken door David; men kan ze houden voor eene aanteekening van den Schryver, dat dat Bevel van David te leezen is in dat Boek; dat hy het geoordeeld hebbe van dat belang te zyn , dat hy het hebbe doen opfchryven in het Boek, niet des Oprechten, maar des Rechts, gelyk eenige Uitleggers het neemen: Het Boek des rechts, waar in befchreeven was de rechte wyze van den Oorlog te voeren.
BOOM düs LEEVENS, Genef. II: 9. (n) Die Boom was by uitftek merkwaerdig voor onze Eerfte Ouders, zo lang zy inden Stand der Rechtheid volhardden, en het hun gegund werd in het Paradys te blyven woonen. (xk) 't Geen men van deezen Boom , als Boom, met zeekerheid, zeggen kan, is, dat het een uitneemende Boom zal geweest zyn, van Godt in eene uitneemende plaatfe geplant, in het midden van den Hof, en door zynen Naam van andere boomen onderfcheiden. Als ook , dat het een vruchtdraagende Boom geweest zy, zo als is op te maaken, uit Genef. III: 22, van wiens vruchten de Mensch heeft mogen eeten , gelyk van alle andere Boomen des Hofs, een eenige flegts uitgezonderd. Onzeeker is het : («) Van wat foort hy geweest zy. Deezen vermoeden, dat het een Balfem-, gee-
> nen, dat het een Wierookvoortbrengende- s.
: anderen , dat het een Palm- boom- geweest zy. De Heer Chri/l. Brünings, in zyii ge-
: fchrift de Silentio S. S. p. 121, zoekt het waarfchynlyk te maaken , dat het een
. Wynftok geweest zy. Een zyner bewyzen
- is,datde Wynftok de eenige Boom zy, waar by de Heere Jefus, die ook de Boom des Leevens is, zien - zei ven vergeleeken heeft ,, joh. XV: i.C/s) Onzeeker is het ook, of'er
maar



BOOM des LEEVENS.
BOOM des LEEVENS. 659
maar één zo een Boom geweest zy, dan of •Ier meer van dat foort zyn geweest. De bepaaling der plaatfe , daar Godt deezen Boom had. doen uitfpruiten, in het midden des Hofis, fchynt flegts éénen Boom aan te duiden. Die ?er voor meer zyn, beroepen zich op Openb. XXII: 2, daar, met toefpeelinge op den Boom, of Geboomte in het Parad ys , ook gelproken wordt van den Boom des leevens, die in het midden der ftraate was, aan de eene, en aan de andere zyde der riviere. Men kan dit zo wel, als het voorige in het onzeekere laaten. (33) Van meer belang is het, waarom hy ue Boom des leevens zy genoemd geweest ? (V) Met betrekkinge tot het Natuurlyk leeven zou het niet wel ftrookeu met den ftaat der rechtheid, indien men de reede van die benaaminge Wilde afleiden van eene Medicinaale kragt van deszelfs vruchten , door welke te eeten de Mensch zich van zyne Ziekten zou hebben kunnen geneezen; even weinig, dat die Boom, of deszelfs Vrucht een Behoedmiddel zou geweest zyn, ter afweeringe van Ziekten, gelyk men in Perfee zich vry algemeen verbeeldt, dat de Platanus een byzondere kragt heeft tegen de Pest, en andere befmettende Ziekten. Zo lang men in den Stand der Rechtheid volhardde, had hy van den Dood niets te vreezen , en dus ook niet van eenige Ziekten, die doorgaans dé Voorloopers van den dood zyn. Dan dit neemt niet. wech, dat de vrucht 'ervan, boven alle andere boomen, een byzondere kragt konne gehad hebben , om telkens des Menfchen jeugd, als 't ware te vernieuwen. Zeekere Schryver, die zich verbergt onder de letters j. M. M. .0. (waarfchynlyk de verftandige J. Macquet,) reedeneert 'er dus over in zyne Verhandel, over Byb. Ziekten,p. 16—. „ Men ftemt toe , en gelooft , dat de „ mensch eenige duizend jaaren zou heb,, ben kunnen leeven, maar uit de.geduu„ rige werkingen van zyn eigen ligchaam, „ zou evenwel dit beletfel hebben moe,, ten ontdaan, de ftramheid van zyn lig,, chaam, door welke hy zeeker had moe„ ten fterven. Hoe zou nu de mensch „ onfterflyk blyven? — In het midden ,, van den Hof van Eden ftond een Boom, ,, dien Mofes den Boom des leevens noemt—. „ Die Boom zou het waarfchynlyk ge-
„ weest zyn, die de ligchaamen onfterf-, „ lyk zou behouden hebben. Wanneer „ de mensch, door de geduurige bewee,, ging der vaste deelen, eene ftramheid ,,' zou geKreegen hebben, had hy ftraks „ van deezen Boom te eeten, die, waar* „ fchynlyk, de kragt had, om die ftram„ heid voor te koomen, en alle de dee,, len buigzaam en leenig te houden. Iets, ,, dat dit kon te wege brengen, moest een ,, algemeen bewaarmiddel weezen. Dit „ zou den evenreedigen omloop der vog„ ten kunnen onderhouden, waar in geen „ gering deel der* gezondheid geleegen
is. De mensch zou, door het geduu„ rig gebruik van deezen Boom, geftadig „ in een frisfche jeugd gehouden zyn. ,, Hier bygevoegd de zuiverheid der „ lucht, de gezonde fpyzen en dranken, „ eene maatige beweeging, geene harts„ tochten en geweldige gemoedsbewee„ gingen , zoude hy zyn leeven fteeds
hebben kunnen onderhouden , onfteif.„ lyk blyven, tot de Schepper hem in „ zyn heemelsch gebied had believen „ over te haaien. Het zyn geene loutere „ gisfingen , die den Boom des leevens ,5 deeze kragt toefchryven. Geenzins , „ Mofes zegt het duidelyk: Toen zeide de „ HEEHÈ Godt: Ziet, de Mensch is ge„ worden, als onzer één, kennende het goed, ,, en het kwaad. Nu dan, dat hy zyne hand „ niet uitfleeke, en neeme ook van den Boom ,, des leevens., en eete, en leevc in eeuwig,, beid, Genef. IU: 22. Blykt uit die.wa.0tf-„ den niet, dat de Boom des Leevens ee„ ne kragt had , om de Onfterflyiheid „ mede te deelen? — Adam had Godts „ gebod overtreeden , en moest nu de „ ftraf zyner zonde, den Dood, onder„ gaan. Hierom beroofde Godt hem van ,, het middel, dat den dood kon belet„ ten, en joeg hem Uit het Paradys —. „ Die Boom zou de waare Panacea , de ,, waare Elixir vitte geweest zyn , waar „ naar dc Alchimisten fteeds gezocht „ hebben, maar vergeefsch , daar Para„ celfits en Helmont, die zo véél op hun„ ne Artszenyen roemden, zelve getoond „ hebben, door de kortheid van hun lee,, ven , hoe dwaas en ydel zy aan de men„ fchen de onfterflykheid beloofden, die ,, alleen door de vrucht van den Boom. „ des leevens te verkrygen was." (£) In
O000 2 be-



66o BOOM des LEEVENS.
betrekkinge tot dat Leeven, 't welk in kragt van beteekenisfe het Eeuwig Lee. ven heet, zal die Boom zo genaamd zyn geweest, om dat hy den Menfehe moest ftrekken tot een Waar teeken en Onderpand van het volzalig eeuwig Leeven, \ welk hy onfeilbaar te wachten had , indien hy, met volhardinge in het goed doen, zich in dm Stand zyner Rechtheid bleef bewaaren. Door den ouden Kerkeleeraar Auguftyn is deeze Boom reeds aangemerkt, als een Sacrament van het Werkverbond, Gelyk dan de inwooning in het Paradys,. de aangenaamfte Oord der gantfche Aarde, den Rechten menfehe ftrekte tot een v/aarteeken van zyne aanftaande inwoon.inge in den Heemel van Godts heerlykheid: Zo ftrekte het vry gebruik van dien Boom in het Paradys hem tot een waarteeken van het volzalig Heemelleeven, in Godts onmiddelyke gemeenfehap te genieten, wanneer Godt. hem, zonder dat hy ftierf, uit het Aardfche Paradys tot zich opneemen zou in het Heemelfche. Dit was ook de reede, waarom de Mensch, na gezondigd te hebben , niet alleen ten Paradyze werd uitgebannen, ten blyke, dat hy den Heemel verbeurd hadde, maar ook geweerd werd van den Boom des leevens, ten blyke, dat hy ook het Leeven verbeurd hadde. Hy moest alle denkbeeld laaten vaaren, dat hy, door wederom van dien Boom te eeten, het bedreigde Doodvonnis zou kunnen verydelen. Vooral ook, om hem te leeren, dat zyne herftelling, het Werkverbond door hem gefchonden zynde, nooit zou te verkrygen zyn door de werken van eigene ge* tochtigheid,mint zou moeten gezocht worden, en ook alleen zou te vinden zyn doot iet geloof in het beloofde Vrouwen Zaad, 't welk is de Heere Jefus, die den Dood tt nicte doen, en het leeven , en de onver derf iykheid weder aan het licht brengen zoude en ook zo volkoomen aan het licht gebrag' heeft, dat een iegelyk, die in Hem gelooft zal leeven, als ware hy ook geftorven. (2 Van wegen het Leevendvoedend en ver kwikkend vermogen van dien Boom , i, die een Zinnebeeld van veele dingen, dii •den Meniche nuttig kunnen zyn, en he leeven veraangenaamen. Men zie Spr XI: 30. De vrucht der rechtvaerdigheid i een boom des leevens. Cap.. XIII: 12. De be
BOOM des LEEVENS.
geerte, die komt, is een boom des leevens. C ap„
XV: 4. De medicyne der tonge is een boom, des leevens. Inzonderheid van den Heere Jefus, om dat Hy alleen het leeven, gelyk Hy het verworven heeft, ook voedt ter zalige onfterflykheid. Onder die teekeninge komt Hy voor Spr. III: 18, en ftelt Hy ook zich-zelven voor Openb. II: 7.
BOOM QZy, te weeten , de Wysheid, vs. 13, is een) des LEEVENS den geenen , die ze aangrypen: En elk een, die ze vasthoudt, is welgelukzalig, Spr. III: 18. Het onderwerp van deeze reeden is de Wysheid. Maar welk eene? (ft) By fommigen is het de Wysheid, die in ons is. Doch niet de Natuurlyke, die der Waereld is; maar de door Godt aan ons geopenbaarde Wysheid, beftaande in verborgenheid',. 1 Kor. II: 7. Van die kan men ook zeggen, dat ze een Boom des Leevens is den geenen, die ze aangr~ypen , en vasthouden. Die ze aanneemen in, en uit volle overreedinge des gemoeds, niet als eene menschlyke Wysheid ; maar , gelyk ze waarlyk is, als de Wysheid Godts. Die ze bewaaren in een goed en eerlyk harte. Die ze zo aanneemen, dat zy hunne gedachten daar onder gevangen leiden tot de gehoorzaamheid aan Christus : Die ze aanneemen in liefde der waarheid, om zedig te worden; 2.Thesf. II: jo. Aan zulken dient deeze Wysheid tot bevordering van het geestelyk en eeuwig Leeven. De Schriften, van Godt ingegeeven, zyn 'er toe gefchikt, om den mensch wys te maaken tot Zaligheid door het geloof, 't welk is in Christus Jefus, 2 Tim. III: 15. De voordragt 'er van is eene kragt Godts tot Zaligheid aaneen iegelyk, die gelooft, Rom. I: 16. (f2) By anderen is deeze Wysheid, de Heere Mesfias; de Wysheid, die Spr. VIII. fpreekende wordt ingevoerd , en Cap. IX: 1.
■ de Oppcrfie Wysheiddieet. Wanneer men , met malkanderen vergelykt 't geen hier, : en daar van de Wysheid'gezegd wordt, zal , men 'er naauwlyks aan kunnen twyffelen. ) Men vergelyke het hier gezegde, vs. 14,
■ 15, met Spr. VIII: vs. 11 en 19. Het hier ; gezegde, vs. 16 , 17, met het daar ge: zegde vs, 18, 20, at. Het hier gezegde:
: Zy is een Boom des leevens, met het geene. de Opperfte Wysheid daar,vs. 35, van zichr zelve zegt: Die my vindt, vindt het lee• ven -en trekt een welgevallen van den HE E-
RE.



BOOM des LEEVENS.
BOOM des LEEVENS. 66i
RE. Volgens deeze vooronderftelling is dan (KN) de Mesfias de Wysheid, van welke hier gefproken wordt. Met recht zo genoemd: Hy is de Oorfpronglyke Wysheid, die zeggen kan: Raad en het weezen zyn myne: lk ben het verftand, en myns is de fterkte, Spr. VIII: 14. Eri, gelyk Hy, voor zo verre Hy de Middelaar is , den zynen van Gode tot wysheid geworden is, zo leert Hy hen ook wysheid door'zyn Woord, 't welk den Slegten Wysheid geeft, en inwendig door zynen Geest, die een Geest is der Wysheid, en der Openbaaringe in zyne kennisfe , en vervult hen zo met de kennisfe van zynen wille, in alle wysheid en geestelyk verftand, om te weeten , welke zy de hoopje der roepinge Godts, en hoezy waerdiglyk den Heere zullen kunnen wandelen tot alle behaaglykheid, Ephef. 1:17,18,Kolosf. I: 9, 10. (33) Nu moeten wyzien, wat van deeze Wys beid wordt gezegd: Eerst, wat ze is ; en dan voor wie ze is, 't geen ze is. O) Ze is een Boom des leevens. Van dien Boom, zo als Godt dien hadde doen uitfpruiten in het midden van het Paradys, Genef. II: 9. En van deszelfs gebruik voor den Rechten mensch , is in den voorigen Titel genoeg gezegd. Maar , om der zonde wille , werd den Menfehe de toegang tot dien Boom des Leevens verfperd ; maar Godt heeft eenen anderen, eenen oneindig voortreffelykeren doen uitfpruiten'in zynen Zoon, duidelyk genoemd de Boom des leevens, die in het midden van het Paradys Godts is, Openb. II: 7. Als die voor de zynen, door zyne daadelyke enlydende Borggehoorzaamheid, het leeven en de onverdeiftykheid heeft aan het licht gebragt. Die, gelyk Hy het hun verdiend heeft, hun ook, niet alleen maar voordek, aanbiedt, belooft, en verzeegelt door de van Hem ingedekte. Sacramenten , maar ook daadlyk deelagtig maakt ; een Leeven in hun verwekt , 'twelk blyfe duuren ook dan, wanneer zy zullen gedorven zyn ; hen doet leeven by de goederen van zyn Koningryk, van welken men zeggen ■ moet : By deeze dingen leeft men , en in allen deezen is het leeven van mynen geest; hen eindelyk tot zich opneemt tot het genot van het volzalig en nimmer eindigend Heemelleeven. Zo geeft Hy aan de zynen het eeuwig leeven, Joh. X; 28, en doet hen ondervinden, dat Hy
is de Boom des leevens; de Fontein, de Vorst des leevens,^. XXXVI: 10, Hand. III: 15. Het Brood des leevens: Dus zo een Boom, dat hy, die van deszelven vrucht gegecten heeft, zal leeven tot in eeuwigheid, Joh. VI: 48, 51. (0) Maar voor wie is nu deeze Wysheid, zo een Boom des Leevens? Voor de geenen, die ze aangrypen; 't welk dan nader uitgebreid en bevestigd wordt: Elk een, die ze —. («<») !t Spreekt van zelve,' dat dit aangrypen is een aangrypen met de armen des geloofs: Zo een aangrypen, als Jef. XXVII: 5. (A) Het is de Geloofsdaad van zulke heiltochtende Zielen , die, overtuigd van hunne eigene doennyaerdigheid , cn onmagt, en, daar-en-tegen, van zyne Algenoegzaamheid en Meufchenlicfde, met alle haare begeerten zich vuurig en aanhoudend na Hem uittrekken, als na den alleen waaren Boom des Lee. .vens, om leevendig gemaakt tc worden door zyne gerechtigheid, en door zyne genade zo gelpysd te worden ten eeuwigen leeven , dat zy daar in niet alleen mogen fmaaken, dat Hy goed zy, maar daar door ook zo mogten geüerkt worden, dat zy voor zyn aangezigt zo zouden kunnen wandelen in den lande der Leevendigen, dat zy hunne Heiligmaaking zouden kunnen voortzetten , en voleindigen in de vreeze Godts. Den zulken (B) is Hy een Boom des leevens. Een Boom, wiens vrucht het gehec* melte niet alleen zoet is, maar waar by o. k de ziele leeft, en als met fineer en vetheid wordt verzadigd; want zo veelen Hem aangenomen hebben, ontvangen ook magt, Kinderen Godts te worden, en die da-i geworden zyn, ontvangen ook uit zyne volheid genade voor genade; ja! Genade b wen genade: Boven de genade, die ffer op Aarde het Geestelyk leeven veilterkt, verkwikt en vervrolykt, ook die des Eeuwigen leevens- in den Heemel. Laat nu dè Vygenboom roemen op zyne zoetheid, de Olyfboom op zyne vetheid , de Wynftok op zyn most, die Godt en menfchen vrolyk maakt 't Die alle moeten evenwel zwygen en zwigten voor deezen Boom , want die-is een Boom des leevens. Lloe gnosis dan niet het geluk der geenen , die 'er deel aan hebben. (s/J) D»t wordt nader uitgebreid Ende elk een, die —. (A) In deeze woorden, op zich-zelven befchouwd zynde 9 (AA) komt- allereerst in aanmerkinge , O000 3 wie



6"<5a BOOM des LEEVENS.
wie het zy , die welgelukzalig wordt geroemd, (a) Het is elk een, die deeze Wysheid, deezen Boom des leevens,vasthoudt. (aa) Dit vasthouden duidt aan die aanhoudende geloofsdaad, waar door men zich fteeds zoekt te houden in de nabyheid van den aangegreepenen Mesfias, en Hem niet los iaat voor men van Hem gezeegend zy; en voorts Hem en zyne belangen ltandvastig aankleeft, ten trots van de listige omleidingen des Duivels ; de verleidingen der grouwelyke menfchen, de bégeerlykheeden van het eigen vleesch en van ■ de Waereld; zelfs ook van dreigende, of drukkende vervolgingen. ' Die Hem zo aankleeft met een liefde fterk als de Dood, met eenen yver, hard als het graf: Eene vuüri'gé , en vuurhoudende liefde , die door geene wateren van verdrukkingen , geene rivieren van tegenfpoeden te blusten" is, die doof en blind is voor alie aangebqodene voordeelen : Zulk een kan gezegd worden, Hem vast te houden. Dat te doen (bb) is de pligt van elk eenen. Elk een moet hierin voor zich-zelven werkzaam zyn. Men kan en moet malkanderen onderwyzen , vermaanen, onderfteunen, vertroosten, voor malkanderen bidr den ; maar men kan voor malkanderer niet gelooven. Elk Rechtvaerdige moei door zyn eigen geloof leeven. Elk een dan die dat doet , heeft daar van wat groot! te verwachten. (b) Salomo zegt, dat I13 welgelukzalig wordt. Hy neemt toe ii kennisfe, wast op in het geloove, vor dert in heiligmaakinge , wordt vervult met de vreugde van Godts heil, word gefterkt in de hoope des eeuwigen lee Yens ; hy fterft, maar zyne ziele gaa terftond uit den dood over in het leeven hy fterft, hy laat zyn ligchaam over aa de aarde , maar hy fterft in: de zeeker hoope op een zalige Opftanding. (BB) Z groot een goed fluit de hier beloofde G( lukzaligheid in zich op. Niemand derd loovigen is de weg daar toe verfperd. E. een, van wat kunne, rang, ftaat, of Vol hy ook zyn moge, die deeze Boom vas houdt, wordt Welgelukzalig. (B) Dit word door het koppelwoordeken ende, verbo den met het naastvoorige, ten blyke, d het aangrypen en vasthouden in het oprec gelooven hand aan hand moeten gepaa gaan. De uitzinnige Galaten hadden w
BOOM des LEEVENS.
begonnen met den Geest, maar zy voleindigden met het vleesch, Gal. IIL 3. Dus doende yeragtèrt men van de genade. Daarom moet men niet alleen aangrypen., maar ook vasthouden. Zal men zalig worden, men moet ten einde toe volharden, Matth. XXIV: 13. Zal men zyne kroon niet verliezen , of zich laaten ontneemen , zo moet men houden 't geen men heeft, Openb. III: 11.
BOOM des LEEVENS, (De begeerte, die komt, is een) Spr. XIII: ififc (M)Vooraf was gezegd: De uit ge ftelde hoope krenkt het harte. Des Menfchen begeerten ftrekken zich.uit na een of ander wenschlyk goed. Heeft hy eenigen grond, om het te verwachten , hy hoopt 'er op. Blyft zyne hoope, de vervulling zyner begeerte , lang uitgefield, het krenkt zyn hart. Het maakt hem droefgeestig, hy kwelt, hy verontrust 'er zich over. Men zie het in Rachel, de Huisvrouw van Jakob, en in Hanna, de Huisvrouw van Elkana, die beide zo zeer verlangden na Kinderen , welker hoope een tyd lang uitgefteld bleef, en hoe zeer de eerfte 'er verdrietig over werd, en de laatfte 'er zich over bedroefde is te zien, Genef. XXX:. 1, 1 Sam. I: 2, 8, 1 cv Zie ook Habak. I: 3» : en verder D. IV. St. i. p. 406. onder den , titel, HOOPE. (3) Maar gantsch anders ; is het, als de Begeerte • komt, de hoope ■ vervuld wordt. Dat is een Boom des lee.' 1 vens. Gelyk die Adam niet alleen voedde, • maar ook aangenaam verkwikte, en- verl vrolykte, zo dikwils. hy van de vruchten i van dien boom mogt eeten , zo vervro. lykt, zo verleevendigt het ook den t mensch, als hy eindelyk verkrygt dat ; geene, waar op hy finds lange gehoopt,
1 waar na hy vuurig verlangd heeft. Men
2 zie daar van ook het aangehaalde IV. D. o 1. St. Men voege 'er by het groot ver:- langen van David, en hoe het hem krenk:- te, dathy'niet, gelyk voorheen, met de 'k Feesthoudende menigte mogt opgaan na k het Huis des HEEREN, Pf. XLII: 2—6, t- Enhoehy, daar - en-tegen , zich vert, blydde, toen hem dat wederom gebeuren 1- mogt, Pf. CXXII: 1, 2. De reikhalzende at begeerte van Paulus om ontbonden te worït den, en met Christus te zyn, Philipp. I: 23. •d En, fchoon hy zich het uitftellen 'er van el getroostte om het nut der Geloovigen ,
vs,



BOOM MR KENNISSE.
vs. 24, 25, 26, het krenkte hem evenwel, om dat hy zo dikwils ondervond, dat in hem,dat is, in zyn vleesch, geen goed •woonde, waarom hy ook zugtte : Ik elendig mensch! wie zal my verlosfen uit het ligchaam deezes doods P Rom. VU: 24. Hoe groot was, daar - en - tegen , zyne vreugde , toen de dag zynes doods , en daar door de vervulling zyner begeerte, naby gekoomen was. De Marteldood, hoe wreed die ook zyn mogt, was hem een blydfchap, Philipp. II: 17, 2 Tim. IV: 6, 7, 8.
BOOM des LEEVENS , (Ik zal hem geeven te eeten van den)— Openb. II: 7. Men zie van geheel dat vs. onder den titel, ZEGGEN , het XI. D. p. 287—.
BOOM der KENNISSE des GOEDS ên des KWAADS, Genef. II: 9, 17. Waar van te eeten Godt aan Adam verbooden had op ftrafte des doods.' Moet men *t geen van deezen Boom gezegd wordt, eigenlyk naar-de letter verftaan, of Allegorisch, Zinnebeeldig? (X) Het is vreemd, daar het Gefchiedverhaal van Mofes zo eeuvouvvdig afloopt, dat evenwel eenigen in het laatfte denkbeeld gevallen zyn. Volgens hen zou dit aanduiden, dat aan Adam en Eva verbooden ware, de vleeschlyke -Huwelyks-vermenging. Lloe vreemd eenegedachte! Zal Godt hier, op leevensftrafiè, zo iets verbieden 't geen Hy hun, kort te vooren , al Zeegenende, gebooden had: Weest vruchtbaar, vermenigvuldigt, en vervullet de AardeP Genef. 1: 28. De Huwelyks-vermenging verbooden ! Hoe heeft Mofes dan kunnen zeggen, dat Eva van dien boom gegeeten hebbe., eerder dan Adam? Nog" ongerymder is het, dat iemand door dien Boom hebbe willen verftaan het Teel-lid van Adam. Hoe heeft Eva zich 'er aan kunnen vergrypen, als Adam niet by haar was ? Zegt Mofes niet met zo veele ronde woorden, dat Godt dien had doen uitfpruiten in het midden des Hofs ? Of zal die Lfof het Ligchaam van Adam beteekenen? Wat zal men dan maaken van de vier rivieren, die den Iiof bewaterden, en van daar uitgingen? vs. 10, n. (D) Men blyve dan by de Letter. Het was een eigenlyk gezegde Boom, welken Godt, zo wel ais den Boom des Leevens, en al het ander geboomte had doen fpruiien uit het Aardryk^ vs. 9». (&&) Van welk
BOOM der. KENNISSE. 66*3
foort was die Boom ? 't Was een Vruchtboom: Zonder dat ware het verbod, om 'er van te eeten, onnoodig geweest. De vrucht 'er van moet eene voor het 00<* fierlyke vrucht zyn geweest , want Eva zag, dat die. goed was tot fpyze, en een lust voor de oogen , Genef. HL 6. 't Geen men 'er nader van bepaalt, is niet meer dan een louter gisfen. Vry algemeen denkt men, dat het een Vygenboom geweest zy. Liet waarom 'er van is, dat Adam en Eva, toen zy hunne naaktheid zagen , en 'er zich over fchaamden, zich fchorten maakten van Vygeboom-bladeren, Cap. III: 7.. Maar is het wel zeer te vermoeden, dat zy hunne naaktheid zouden hebben willen bedekken met de bladeren van eenen boom waar van de vrucht zulke ongeregelde beweegingen in hun verwekt, en'te gelyk hun geweeten met vreeze voor Godts tegenwoordigheid vervuld hadde? Ook zyn de Vygen geen vrucht, die zich zo aanlokkend voordoet aan de oogen. Anderen beweeren, dat het een Appelboom geweest zy. Het waarom 'er van is, dat de Bruid-Kerk tot haaren Zielenvriend, den Mesfias, zegt Hoogl. VIII: 5. Onder den Appelboom hebbe ik u opgewekt, daar beeft uwe Moeder u met fmerte voortgebragt.tïct is., als of zy met haare gedachten ware te rug gekeerd in het Paradys, alwaar zy, door haar eige fchuld, onder het vonnis des. doods gevallen zynde, haaren medelydenden Zielevriend opgewekt hadde, om zich haarer te ontfermen, en Hem aanleiding gegeeven hadde, om, ten haaren gevalle , in het vleesch te verfchynen , en dat aan te neemen door de geboorte uit eene menschlyke moeder. Zie Buchner, Vraage, of die Boom een fchadelyke kragt hebbe gehad, p. 25. ('t welk hy in het veivolg tegengaat, p. 48—50. en de.geopperde tegenbedenkingen beantwoordt p„ 109—.9 Men kan dat bewys in het midden laaten, dit is ondertusfchen zeeker, dat de Goudgeele, of minder geele en met een leevendig rood gelchakeerde Appel, hangende tusfchen groene bladeren, eeneder meest bekoorende vruchten is voor het oog. (DD) De Naam van dien Boom was, der Kennisfe des goeds en des kwaads. De reede van die benaaminge was, om dat de Mensch, als hy, tegen, het verbod 9 van dien boom at, kennis kryge-n, ontdekken;



664 BOOM der KENNISSE.
ken zoude, wat goed zou geweest zyn, Godt tc gehoorzaamen, en hoe groot ten voed hy, ten gevalle van zyn ras voldaancn lust verbeurd hadde , de inwoon'mg iu het Paradys, Godts vriendlchap, en. zvn leeven: Integendeel, wat kwaad was, dathv ongehoorzaam was geworden, en hoe «root een kwaad der ftraffe hy daar door op lich gebragt hadde. OX)i Door « , of wanneer is die Naam aan deezen Boom gegeeven? De Hooggel. Franc. Barman, m zvne Weien Getuigenis (een allervoortretfeivkst Huisboek voor den Leergraagen Bvbel-Ieezer)p. \o, houdt het voor waarichvnlyk, dat die naam hem eerst is toeêeleed, na dat dc Mensch, door den Val, de kennis van goed en kwaad verkreegen had, en dat hy alleen, door een voorverhaal, door Mofes zo genoemd zy. Dat komt my zo waarfchynlyk met voor. Liever denke ik, dat Godt zelf hem zo genoemd hebbe, en reeds voor den Val Deeze Boom ftond met den Boom des lee vens in het midden des Hofs, onder vee le andere Boomen, van welken de Mensct wel eeten mogt. Het fchynt dan wel noo di<r geweest te zyn, dat die Boom doo een byzonderen naam gemerkteekem wierd, op dat de Mensch mogt weeten wie het was, van welken te eeten hy ztó 7or*vuldig wachten moest —. Het i waal', Godt had hem dien, als met de vihgér, kunnen aanwyzen; maar die naai 'er bykoomende, moest die Adam te niet behoedzaam maaken omtrent het verbod Dat, wenschte hy maar alleen het goec te kennen en voor altoos te genieten, e vreesde hy het kwaade te kennen en ondervinden, hy zich door geenerle voorftellingen , of eenige in hem opwe lende begeerte, moest laaten beweegei om van dien Boom te eeten. En zo w die naamgeeving een blyk van Godts goe heid, en zelfs, buiten de bedreigde rtr; fe als een waarfchouwing voor d mAisch —. Had die Boom dien naam n: alvoorens gehad, zo zou de Slang n A\"n naam zo niet hebben kunnen fpeele Gy zult ah Godt weezen , kennende aet g en hei kwaad. Zonder die vroegere Naa geevinge zou Eva het zo ligt niet geloc hebben, dat die Boom begeerlyk was, ver/iandig te maaken , Genef. UI: 5, ill) Waar toe moest die Boom dienen,
BOOM des. KENNISSE.
het zo ftreng verbod, om van denzelven te eeten? Men kan in het algemeen zeggen, ter beproevinge van zyne gehoorzaamheid. In 't byzonder ook, om den Mensch te leeren, dat hoe eene wyduitgeftrekte heerfchappy Godt hem ook gegeeven had over de Schepfelen, Godt evenwel de Opperde Heer en Wetgeever was , onder wien hy ftond, en van wien hy in alles afhangen moest. Dat Godt te gehoorzaamen, zyn hoogfte pligt was. Dat, in te gehoorzaamen, zich in Godts gunfte te be- . waaren, zyn grootst geluk geleegen was. Dat hy de Schepfelen niet anders gebruiken moest, dan naar het daar toe aan hem verleend verlof, en nooit tegen Godts wil. Dat, wanneer Godt het zo gebood, hy de meest begeerlyk e dingen, ter liefde van Godt, wel zoude willen ontbeeren, &c—. (nn) De Vraag is, of deeze Boom ook zy aan te merken als een Sacrament van het Werkverbond. Sommige Godtge-
• leerden o'ordéelen van Neen; anderen van
• Ja, onder welken ook Witfius is, Oecon. Fced. L. I. C. VI. $. 16—. Joh. Fred. Stap*
■ fer in zyne Grondlegg. tot den waaren
■ Godlsd. D. V. C. XIII. $• 67. p. m. 204-, l ze ft wel: Voor en tegen kan men reede, nen bybrengen. Het blykt evenwel, dat 1 hy tot dat gevoelen 't meest overhelt, s Volgens hem is het genoeg, dat die Boom 1 van zo eene gefteldheid geweest zy, dat ti' hy aan onze eerfte Ouders even dezeltde r nuttigheid deed, die men van een Godt-
■ lyk Teeken, of Sacrament konde eifchen. e Wy vinden aan denzelven een uitwen* n „ dig Teeken: Een Boom, door Godt zelv e „ tot eene buitengewoone beteekenis gee „ fchikt; een Boom, die, zo wel met het 1- „ gemoed, als met de oogen des lig1, „ chaams, zorgvuldiglyk moest betracht is „ worden, cn wiens geheimenisvolle bei- „ teekenis de mensch naerftig by zich te f- overweegen had —. De Beteekende zaak -n „ was tweeleedig. Eene verzeegehng der et „ Belofte, en ook der Bedreiginge. Het pt „ was , vooreerst , een Boom der kennisn • fe des goeds. Bleef de Mensch volhar>ed „ den in eene volmaakte gehoorzaamheid m- „ jegens Godt — dan had hy daar by de fd „ verzeekering — dat hy zou geraaken om „ tot eene volkoomene kennis van het 6. „ hoogst en waaragtig Goed,dat men met en „ anders, dan door het daadelyk genot,
» yoi-



BOOM der KENNISSE.
.„-Volkoomelyk kennen kan. 't Was, ten Z tweeden, een Boom der kennisfe des kwaads. ,, Des-was hy den Menfehe een zeeker „ teeken, dat hy, in gevalle van Over„ treedinge, zou geftraft worden met zo ,, een kwaad , 't welk hy-eerst, uit de ' ondervindinge , volkoomelyk kennen , zou—. En gelyk alle heilige, en van ' Godt ingeftelde , teekenen ook deeze ' nuttigheid hebben, dat ze den menfehe , zeekere pligten herinneren : Zo liacl , deeze Boom-ook. dit byzonder voorrecht, zo als reeds kortelyk is aange" merkt —, Niets, dan deeze Boom, was „ bekwaamer, om den menfehe geduung^, Ivk te.binnen te brengen zyne gantscii!, fyke afhangiykheid: Hy was een zigtl, baar gedenïctecken., dat. den menfehe fteeds voor oogen - zweefde , en hem „ leerde, dat Godt de hoogfte Heer, en Z opperfte Wetgeever zy, wiens Wet en „ Wil alken de.volniaakfte regel van alle „ de handelingen van ons Ligchaam en ■.„ van onze Ziele weezmi moeten. .Breedvoerig- herfïBuchner van deezen Boom gehandeld in zyn boven reeds aangehaalde Werkic; ?ls ook de doorgeleerde VitrtngZ, Obferv. & L. IV. GvXH, XIII, alwaar men, naar 's Mans gewoonte, ongemeen fraaïie dingen vinden zal. ())) En m het laatfte Hoofdft. §. 9 — hoe deeze' Boom een Zinnebeeld hebbe konnen zyn van de Voorwerpen der verboodene Begeerte. Profesf. Voget, heeft dat kortelyk opgege°eeven in zyne Verklaaringe over den i Br. van Johann. D. I. p. 395- i[i eC"e Aant. Gelyk geheel de Hof van eene geestelyke en Zinnebeeldige beduidcnisle was — „ zo kon de Boom der kennisfe „ des goeds en des kwaads mets bckwaaZ mer .affchaduweiu dan het voorwerp ' der kwaade begeerlykheid, die van Godt den Schepper afwykt .tot het , Schepfel. De aart van dit Zinnebeeld ' toont zich in de volgende byzonderhee_ den. LDe Boom mogt uitwendig fchoon „ fchyhen , hy was toch der liefde niet „ waerdig. Het gezigt 'er van mogt den „ zinnen uitlokkelyk voorkoomen ; het , gebruik 'er van was egter weezenlyk „ fchadelyk voor het heil der Menfchen. h, Dus de Waereld met al haar begeerlyk fchynfchoon, is gelyk aan de Appelen van Sodom, die wel van buiten fchoon 3 J,.De&L 11. Stuk.
BOOM. 66§
„ blinken , maar inwendig vol asfche en „ ftof zyn^ en daarom moet men ze.geen„ zins liefhebben.-II. De begeerlykheidt, „ welke de Boom der kennisfe met zyne „ vrucht uitlokte, was drievouwdig: des „ Vleeschs, door het ftreelen van den „ fmaak ; der Oogen, de Boom was eert ,, lust voor de oogen, Genef. III: 6. En der grootschbeid des leevens, doordien-die„ Boom wierd voorgegeeven, begeerlyk te „ zyn, om verftandig te maaken, en Gode „ gelyk te worden. En deeze is ook de „ drieërlei kwaade begeerlykheid, die in i, de Waereld is. IIL Stond nu de Boom „ der kennisfe regel-recht tegen den „ Boom des leevens, zo dat de Mensch „ geen magt had aan beiden te ftiamen? „ Even zo kan men onmooglyk gemeen„ fchap hebben metdenGodtdes leevens, „ en met den drie-hoofdigen Afgod der „ Waereld, te gelyk: Zo iemand de Was» „ reldlief'heeft , de liefde des Vaders is ia ,, hem niet."
BOOM (Of maakt den) goed, en zyne vrucht goed: Of maakt den Boom kwaad, en zyne vrucht kwaad: Want uit de vrucht wordt de boom gekend, Matth. XII: 33. De Heere Jefus richt zyne taal tegen de Pharizeën. Die moesten zich zulke Boomen maaken. Niet in eenen eigenlyken zin. Liet is Godts werk, de boomen te doen uitfpruiten. Zy moesten beide die Boomen zich maaken in hunne verbeeldinge, of eenen van die twee. Zy moesten' zich denkbeeldig voorftellen-, of een goeden, of een .kwaaden boom; dan zou zich van zelve in hun het denkbeeld opdoen , dat fa-vrucht van.den goeden boom., niet anders dan goed; en dat de vrucht van den kwaaden boom niet anders , dan kwaad konde zyn. Zonder lang te reedentwisten over den inwendigen aart van den Boom-, of denzelven te beöordeclcn -naar deszelven uitwendig min of meer groen, en bladerryke takken, heeft men maar te letten op de Vruchten, die dc eene en de andere boom voortbrengt, dan zal het ras beflist zyn, welk een Boom goed, welk een kwaad zy. Want het is eene proefondervindelyke waarheid , dat de Boom gekend wordt uit de vrucht. Op wien wil de Heiland nu dit zyn Voorftel hebben toegepast ? (X) Zeekerlyk op de Pharizeën, blykens het. 34. vs., daar de Heere hen aanfpreekt •Pp pp ' al*



■&6 B O O M E N.
als' Adderen gebroed/els, en vraagt: Hoe "kunt gy goede dingen fpreeken, daar gy boos zyt. Zy hadden Ilegts in te denken, hoe kwaadaartige, en , door haare handtastelyk tegen zich-zelve opftuitende, lasteringen zy tegen Hem hadden uitgebraakt, vs. 24, en dan zouden zy in hun gemoed moeten overtuigd ftaan, dat zy, hoe uitwendig fchoon zy den menfchen ook mogten voorkoomen , inderdaad kwaade boomen waren. Want zo zeeker het is, dat de kwaade boom gekend wordt uit zyne kwaade Vruchten, even zeeker is het ook, dat het kwaade gemoedsgeftel zich kenbaar maakt door kwaade bedryven, en onder anderen ook door twisten, afgunftigheeden, lasteringen, want die behooren tot de booze bedenkingen, die uit het booze harte voortkoomen. Waarom de Heere ook zegt, vs. 34, uit den overvloed des harten fpreekt de mond, 't welk Hy dan nader bevestigt uit het onderfcheid der dingen, die de goede boom, de goede menfchen, en de kwaade boom, de kwaade menfchen voortbrengen uit den goeden, ofboozen fchat des harten. (3) Anderen hebben evenwel van deeze woorden eene andere Toepasfinge willen maaken. Wolfius, Cur. Philol. in h. 1. teekent uitHackfpanaan, dat 'er zyn, die deeze woorden willen verftaan hebben , niet van de Pharizeën, maar van Christus zelve, als hadde Hy gezegd: Ik hebbe Wonderwerken gedaan, maakt nu het befluit op, of ik een goede , of kwaade boom ben. Deeze gedachte is niet nieuw. Ik zie by Tosfanus, Pra.leSt.in Euang. Matth. p. 191, dat Hilarius en Chryfo/lomus het ook zo begreepen : „ Hoe kan ik zulke „ goede werken doen , indien ik eene ,, kwaade boom ben, indien de Geest des „ Duivels inmy is?" Hieronymus wil het verftaan hebben van den Duivel: „ Hoe kan Beëlzebul, een boom van het allerkwaadfte foort, zo veel goeds doen aan de menfchen?" Voorts geeft hy op de verklaaringe van Auguftinus, welke met de onze genoegzaam overéénkomt.
BOOMEN , zyn te onderfcheiden ir vruchtdraagende, en onvruehtbaarc Die Appelen, Granaat-appelen, Vygen,Olyven, Moerbeezië'n , Amandelen, Dadels, Druiven, &c. voortbrengen, zyn Vruchtdraagende boomen. De" Onvruehtbaarc zyn Wilgen, Eiken, Cederen, Dennen, Beu-
BOOMEN.
ken, Doornboomen , die geene vruchten voortbrengen; immers geene, diefden menfehe tot voedfel ftrekken kunnen, die in hoven niet gekweekt worden, en daarom boomen des velds, of des vjouds genoemd worden. Om niet te fpreeken van boomen , welker fchaduwe zelfs fchadelyk is, gelyk Monconnys verhaalt van zeekeren Eikenboom, welke den geenen , die 'er zich onder nederlegdeu , of een beroerte , of den dood veroorzaakte. Zo fpreekt Frefter van eenen Boom , Lidtus geheeten, wiens fchaduwe den waterzugtigen nadeelig is, blind maakt, en de Keemelen doet fchurfd worden, als zy flegts aan de takken raaken. Zie meer voorbeelden by Nieuwland, Letterk. Verl. D. II. p. 367. Zo merke men Ilegts aan van de meer gemeene onvruchtbaare Boomen, dat, fchoon ze niets opleeveren om te eeten , evenwel van veel nuttigheid zyn : Voor de Vogelen, om 'er in te nestelen5 voor de Dieren, en ook wel voor de menfchen, om onder derzelver fchaduwe te fchuilen; voorts dienen de groote en fterke tot Timmerhout, de mindere, als doornen en heesters tot Brandhout, 't Was een Godtontëerend misbruik der boomen, dat men 'er een Afgodsbeeld van maakte, Jef. XLIV: 12—17; Dat men deezen, of geenen aan eenen gewaanden God, of Godinne toewydde; ja zelfs als een Godheid aanmerkte en eerde, waar van Silius hal. L. III. vs. 691. zingt: .
Arbor numen hdbet, coliturque tepentibm aris.
De Boomen zyn der aandacht van den Natuur - onderzoeker overwaerdig, om ook uit die Schepfelen den grooten Schepper te leeren kennen en. verheerlyken. De wyze Salomo had zich met dat onderzoek bezig gehouden , 1 Kon. IV: 33. De Israëliten , in Kanadn gekoomen zynde, mogten de Vruchtboomen der Stad, die zy beleegerden, niet uithouwen. De reede 'er van was, dat die, ten eenigen tyde, hun zei ven tot fpyze zouden moeten zyn, Deut. XX: 19. En hoezy zich moesten gedraagen omtrent jonge boomen, die zy zélve zouden planten , en wanneer zy eerst van derzelver vruchten zouden mogen eeten , kan men leezen Levit. XIX: , 23,24,25.



BOOMEN.
33,24, 25. Boomen, of een Bosch ie planten by des HEE'REN'Altaar, was even zo wel verbooden, als het ftellen van een opgericht Beeld, Deut. XVI: 21, 22. De dienst van Godt moest niets gemeen hebben met dien der Heidenen , die hunne Afgoden en Altaaren in de Bosfchen hadden, en daar dienden, 1 Kon. XV: 13. en elders, waar in evenwel de Israëliten zich niet al te grof, en te dikwils bezondigd hebben, Jerem. II: 20, Hof. IV: 13. en elders meer. Menigmaal is hel; Zinnebeeldig te verftaan, als van Boomen gefproken wordt. 0>0 Voortreffelyke Boomen , die in hoogte boven andere boomen den kruin verheffen zyn Zinnebeelden van Koningen en Vorften. Men denke aan den zo by uitftek hoogen, en fchoonen boom in Nebukadnezars droomgezigt, en men vergelyke daar mede de'uitlegginge, Dan. IV: 10— 26. Men zie ook Ezech. XXXI: 3, 18. Het teeder taksken, afgeplukt van eenen Ceder, en ingeplant op den berg der hoogte Israëls, en opgewasfen tot eenen hoogen en heerlyken Ceder, verbeeldt den Mesfias, en de uitbreiding van zyne heerlykheid en heerfchappye uit kleine beginfelen , Ezech. XVII: 22 , 23. De BruidKerk , wanneer zy zyne voortreffelykheid boven anderen verheffen wil, vergelykt hem by eenen Appelboom : Als een Appelboom onder de boomen des wouds, alzo is myn Lieffie onder de Zoonen, Hoogl. II: 3. De OnvruchtbaareVygenboom in het midden van den Wyngaard, Luk. XIII: 6—9, verbeeldt Jeruzalem, dat is de Inwoonders 'er van, en vooral de Hoofden des Volks , daar woonende in 't midden van Kanadn, als des HEEREN Wyngaard. Zy voornaamelyk, dc Pharizeën en Sadduceën, waren het die Johannes teckende als onvruehtbaarc boomen, die eerlang uitgehouwen, en in het vuur geworpen zouden worden, Matth. III: 7, 8 , 10. Israëls vervallen Kerk- en Burgerftaat wordt voorgefteld als een Elke-, welker bladeren aan het afvallen zyn, Jef. I: 30. (39 Dc verwisfeling van meer voortreffelyke Boomen voor geheel flegte, duidt aan de merkwaerdigé verande- ' ring ten goede in de Heidenen, door hunne Bekeering tot Godt, en het geloof in 1 Christus: Voor eenen Doorn zal een Denneboom opgaan, voor eenen Diflel een Myrthe- : boom: En bet zal den HEERE weezen tot 1
BOOMEN. 66?
een teeken—, Jef. LV: 13. Q) By Vergely-
king worden de Geloovigen vergeleeken by weelig groenende Boomen , die aan het water geplant zyn, Pf. I: 3 , Jerem. XVII: 8. De Rechtvaerdige zal groeijen, als een Palmboom; wasfen als een Cederboom op Libanon, Pf. XCII: 13. De Ongeloovigen en onbekeerlyke Zondaars by boomen in het afgaan van den Herfst, onvruchtbaar , tweemaal geftorven , en ontworteld, Jud. vs. 12. Zie meerder by J. van den Hanert, Theol. Embl. P. I. C. III. %. 17—40.
BOOMEN, GEBOOMTE. Wanneer gy eene Stad veele dagen zult belcegeren , firydende tegen haar, om die in te neemen: Zo zult gy haar geboomte niet verderven, de byle daar aan dryvende: Want gy zult daar van eeten, daarom zult gy dat niet afhouwen. Want het geboomte des velds is des menfchen (Tpyze) op dat het voor uw aangezigte koome tot een bolwerk, Deut. XX: 19. Het eerfte gedeelte van dit vs. verbiedt de Vruchtboomen niet af te houwen. Men heeft uit Jamblichus aangemerkt, dat Pytbagoras ook hetzelfde had verbooden. Maar het ander gedeelte: Het geboomte des velds is des menfchen (ft woord Spyze, of, volgens anderen, Leeven is eene inlasiing; 'c wordt in den grondtekst niet gevonden,) daar van heeft men wonderlyke verklaaringen gemaakt. Men zet het dus over: Gy zult dat niet afhouwen; zuant is het geboomte des velds een mensch P Of het is geen mensch. Als ware de zin, volgens Abarbanel: Het is niet bctaamlyk oorlog te voeren tegen de boomen , die gecne handen hebben om tegen u te ftryden —. Men kan by H, ds Groot de Jure B. et P. L. IIL C. XII. §. 3. in eene Aant. zien , tot hoe verre Philo dit verbod uitftrekt. Jofephus, J. Oudh. B. IV. C. 8. zegt: „ Indien zy, de Boomen, konden fpreeken, zouden zy met u lieden twisten dat zy, die de oorzaak van den Oorlog^ niet zyn, aldus van u lieden te mrecht beöorlogd worden; indien zy konden* zy zouden u ontwyken, en na elders heenen aaan." Maar ik vraage, of deeze reede liet even zo wel geit ten aanzien der niet ■jruebtdraagende boomen P Die evenwel mogen afgehouwen, en tot het maaken van :en bolwerk tegen de Stad gebruikt worien, vs. 20. Even weinig komt my aanïeemlyk voor, dat dit verbod zou zyn gelaan om der Beleegerden wille, op dat die, Pp pp a was-



66$ B O O M E N.
wanneer de Stad zou ingenomen zyn, geen gebrek aan voedfel mogten lyden, 'twelk de Vruchtboomen hun vcrfchaften. Men zie Hetiry, over Deutern. p. 338. en de Aant. Men merke ilegts aan, dat de Wetgeever met het 16. vs. begint -te fpreeken van de Steden der Kanaaniten, der Helhiten, Amoriten, &c., die onder het vonnis der verbanninge lagen. Het bevel was, dat men'van die niets moest laaten leeven, dat adem had. Hoe is het te begrypen, dat Godt dan nu, ten hunnen voordeele, om hunnes onderhouds wille, den Israëliten zou verbooden hebben, hunne Vruchtboomen om te hakken? Het eerfte gedeelte van het vs. leert duidelyk, dat de -Is-ralliten de Vruchtboomen moesten laaten ftaan, want Zy, de Beleegeraars, niet de Beleegerden, zouden daar van eeten. Wat zod het geweest zyn, indien zy alomme de Vruchtboomen hadden uitgeroeid? Dan zouden zy nieuwe hebben moeten planten, en, volgens de Wet, Levit. XIX: S3, 24, 25, tot in het vyfde jaar moeten wachten, eer zy van de vruchten 'er van zouden mogen eeten. Welk eene ongeleegenheid zou dat veroorzaakt hebben! Die wilde Godt voorkoomen. Dat leevert eene zo bondige reede op voor dit verbod, dat men na geene andere behoeft om te zien. In het andere gedeelte van dit vs. zou ik door het geboomte des velds 't liefst verftaan Onvruchtbaare Boomen , doorgaans Boomen des velds, of des wouds genoemd. Rn dan begrype ik het dus: Maar, niet want, het geboomte desvclds is des Menfchen; dat is uwes, daar van kunt gy gebruik maaken, dat afhouwen, om 'er eer, bolwerk van te. maaken voor uw aangezigte, om u daar agter-te beveiligen tegenrd< pylen, werpfchigten, fteenen, die uit d< Stad op u afgefchööten mogten worden Maar waar toe dient dan het 20'. vs., daa zo duidelyk gefproken wordt van het aj êsouwen van Onvrucitbaare boomen ? Da trient ter nadere Verklaaringe. Geboom ie des Velds was eene t« algemeene bewoot dinge; De Israëliten mogten den ken,,da zy alleen-maarte fpaaren hadden de Boe men in de Hoven en Boomgaarden nab de Stad; maar dat zy vryelyk, ten hui sen gebruike, zouden mogen afhouwe eiken Boom, dien zy in het veld vonde ftaan, al ware het dan ook een Vruchtboom
B: O OM E N.
gelyk Jefus een Vygcnboóm zag ftaan -aan\ den weg, Matth. XXI: 19. Hier in-mee-sten zy onderfcheid maaken. .Alvoorens den Byl aan eenigen Boom in het veld-te liaan, moesten zy ter deege toezien, of zy ■ hem kenden als eenen. Boom, die niet tot fpyze-was. En hem daar voor kennende-, mogten zy hem afhouwen , en 'er'.Bolwerken 1 van bouwen iegen de Stad, niet alleen maar s om 'er veilig agter te zyn, maar ook om 'er hunne ftormtuigen op te plaatfen, en van op dezelve de Stad, over haare muuren. heen,, te befchieten, te benaauwen5en tot de overgaave te dwingen.
BOOMENv GEBOOMTE. Als gy ookin-dat Land Zult gekoomen zyn, en alle geboomte tot fpyze geplant zult hebben, zo zultJ gy de voorhuid daar van, deszelvcn vrucht, bèfnyden. Drie jaaren zal het u onbefneeden^
- zyn , daar zal niet van gegeeten worden. Maar in het vierde jaar zal alle zyne vruchteen heilig ding zyn, ter lofzegginge voor denHEERE. En in het vyfde jaar zult gy deszeiven vrucht eeten, om het. inkoomen van* dien voor u te vermeerderen:Ik bende HEE' RE uwe Godt, Levit. XIX:.23 ,. a4,-,25. Deeze Wet bepaalde zich tot de Vruchtboomen, die de Israëliten, in Kanadn gekoomen zynde ,. zelve planten zouden» De Boomen, door de Kanaaniten geplant tmogten zy niet afhouwen, Deut. XX: 19.•■ .Hadden zy die ook moeten verbannen, of1 uitroeijen, dan zouden zy niet voor in het vyfde jaar hebben mogen, proeven van de zo edele vruchten, van welke Kanadn zo beroemd was. Dat zou <eene> zeer hardeonthoudinge geweest zyn. Maar nu dee--
. ze Wet zich alleen bepaalde tot de Boo-. • men, die zy zeiven planten zouden, kon-: den zy inmiddels eeten van die, welken :'- zy, by hunne komst in/het Land, gpplantr .. zouden vindén. Gódts goedheid had daar r voor gezorgd, met hun het afhouwen van ; die te verbieden. Wat het Verbod bet treft, 't fpreekt van zelve, dat'men door . de voorhuid van die Boomen te verftaan
- hebbe den bloezem, of de vrachten 'er t- van.' Het bèfnyden 'er van duidt aan, dat 1-' zy den Bloezem , of Vrachten , afpluky- ken, of-afgevallen zynde, als eene Voor*
huid, dat is, als iets onreins, wechwern pen moesten. Dat moesten zy de drie eer11 fte jaaren doen. Dë vruchten van her , vierde jaar -moesten den ■ HEERE heilig -
x$n%



B O O- M-E-N^*
IT O OME "No Ö69
daiis, gelyk andere Eerftelingen, na de plaatfe zynes Heiligdoms gebragt . worden , om daar te zyn voor de Priesters en Leviten, of ook mede voor de eigenaars, om daar van te eeten, en'er mede- zich vrolyk te maaken-voor het aangezigte des HEEREN, met dankbaare Lofverheffinge van zyne goedheid; ook, om 'er van mede te deelen aan Weduwen en ■ Weezen, zo als men mag opmaaken uit Num. XVIII: ia, 13, Deut. XVIII: 4. Van dit verbod, 't welk by den eerften opflag vreemd voorkomt, worden verfcheidene reedenen gegeeven. Als 00 Natuurlyke. (tfö) Het beeter groeijen en fterker worden der Boomen , als- zy tot haar eige groei > mogen behouden de fappen, die zy anders aan de vruchten zouden moeten mededeelen. (33) Om dat ook de Vruchten van die eerfte jaaren meer wateragtig , en daarom ook meer Imaakeloos , -en ongezond zyn. Zo wil men ook nu nog-aangemerkt hebben, datde jonge boomen wel' grootere , maar de' meer bejaarde fmaaklyker Vruchten geeven. Q) Godtsdien/lige. (KN) Liet moest het beste hunner gaaven zyn, 't welk de Israëliten den HEERE heiligden tot eer* Relingen hunner Veldvruchten; zo dan ook van hunne Boomvruchten. Kreegen nude Boomvruchten haare ' volkoómenheid niet voor het vierde jaar, en mogten de Israëliten van hunnen Oogst niet eeten voor aleer de Eerftelingen 'er van aan den HEERE warengewyd geworden, zo fprak het van zelve, dat zy van die Vruchten niet eeten mogten, ten zy alvoorens de HEERE, om zo te fpreeken , daar van zyn deel ontvangen hadde , en daar toe had hy voor zich geëischt de Vruchten van het vierdejaar. Deeze reede met de naastvoorige voegt Jofephus te faamen , J: Oudh. B. IV. C. 8. „ Indien iemand 3, het Veld beplant heeft, en de planten „ voor het vierde jaar vruchten voort„ brengen, zal men Gode daar van de , Eerftelingen niet offeren, noch dezel-„ ve tot zyn eigen gebruik _ bekee„ ren ; want zodanige vrucht is onty„ dig, en alles wat voor zynen tyd der natuure afgeperst wordt, is Gode niet „ aangenaam,noch nuttig voor den Heer, „ of Eigenaar. Maar dat een ieder op jrhet vierde jaar de tydige vrucht ver-
„ zaamele, en na de Heilige Stad brcage, n en, met de Tienden van zyneandere „vruchten, met zyne Vrienden, Wedu" „ wen en Weezen verteere. Doch in het
vyfde jaar verzaamele hy zich de vruch„ ten, naar zyn believen." (33) Maimonides voegt 'er nog een reede by. Volgens hem hadden de Zabiërs de gewoonte , de allereerfte vruchten hunner boomen te offeren aan'hunne Goden, en een gedeelte daar van te eeten in derzelver Tempelen, zich verbeeldende, dat, zo zulks niet gefchiedde, de boomen verzengen en onvruchtbaar blyven zouden. Hoe gepast was dan dit verbod , om dat Bygeloof tegen te gaan! De Godt van IsraëlWilde de vruchten van de drie eerfte jaaren , als onrein, verworpen hebben : Die eischte Voor zich eerst de vruchten van het vierde jaar. En 't zoude 'er zo verre van daan zyn, dat de Boomen , naar den waan der Zabiërs daarom onvruchtbaar-blyven zouden, dat ze, integendeel, naar Godts belofte te rykelyker inkoomen zouden opleeveren. Men kan by Nieuwland, Letterk. Verlufl. D. II. p. 578 —,' zien, welke reedenen meer, zo van anderen, als-van hem zelve van dit verbod zyn 'bygebragt. Ik hebbe 'er iets van opgegeeven in het IX. D. onder den Titel VOORHUID,onder de letter (3) p. 666.
BOOMEN (De) des HEEREN worden verzadigd, Pf. CIV: i6a. Het oog van Godts göede Voorzienigheid gaat over alle zyne Schepfels: Niet alleen maar over de Menfchen, en andere leevendige'Schepfels; maar zelfs ook over de leevenlooze, als de Boomen. De Dichter noemt by uitneemendheid de Cederboomen van Libanon, in't tweede gedeelte van'dit vs., die zwaar van Stam en takken zyq,én zeer hoog opfchieten. 'Meermaals wordt in de Schrift van die - gefproken met eene byzondere verhe'filnge. 't Konde wel zyn, dat ze daarom' hier omfchreeven worden als boomen des HEEREN, gelyk elders , als de Boomen Godts, Pf. LXXX: 11. Want zo zyn de Hebreën gewoon te fpreeken van dingen, die in hun foort uitmunten. Zeer hooge bergen heeten Bergen Godts, Pf. XXXVI: 7. Niniver, eene Stad van drie dagreizëns.'woïilt genoemd dc groote Stad, Godts; Jon. III: 3. Daar nu die Cederen tot eene zo ongemeene hoogte en dikte op-
PPPP 3 ëe"



6?0 b o o m e Ni
gegroeid, en zelfs des Winters zo wel, lis des Zomers, groen blyven, en hunne wortels wyd en zyd uitflaan, Hof. XIV: 6, waar toe hun veel voedende fappen noodig zyn , zo mogt men met eenige verwonderinge vraagen, van waar ontvangen zy die , daar men ze geplaatst vindt op het hooge gebergte van Libanon , en onder eene Luchtftreek , daar het weinig reegent? Maar het is.Godt, die ze verzadigt. Gelyk Hy alles, wat leeft, verzadigt , elk , naar zyne behoefte, anders en anders de Vogelen, anders en anders de Dieren , naar hunne onderfcheidene geaartheid en foorten; zo verzadigt Hy ook de boomen, de Cederen op Libanon, mei eene zo genoegzaame veelheid van vogten, als zy tot hunnen wasdom noodig heb ben, alsHy den Sneeuw, die dat geberg tc een zeekeren tyd des jaars bedekt, doel fmelten tot water, 't welk beekskens vai daar doet afvlieten, en diep genoeg in dt aarde indringt, en aan dc wortelen, ei vervolgens aan de Boomen vogts genoes verfchaft, om te groeijen en te groenen Men kan dat, tot roem van Godts Voor zienigheid ook toepasfen op alle.auderi Boomen : Ook de Boomen des Wouds Wierden die niet verzadigd van het noo dig vogt, welhaast zouden ze verdorren en uitgedroogd zyn. Welk een gebre zou dat veroorzaaken voor dc Vogels, di - 5er in nestelen; voor de Dieren des Wouds die 'er fchaduwe en verberginge onde vinden: Welk een gebrek aan Brand-e Timmerhout voor de Menfchen. Voor: ook de Vruchtboomen: Worden die ni< verzadigd , dc bladen verwelken , d vruchten vallen af. Men ziet dat, als c Zomerhitte zwaar is, en Godt de reegei droppels inhoudt. Dan verdort de Wy\ ftok, de Vygeboom is als flaauw, de Appt boom, de Granaat - appelboom, de Palmboor, de Olyf boom, alle boomen des velds kwyne. daar is geen reegen op de aarde. Daar geen vreugdefcbrei op het veld; geen geju, in de fVyngaarden, noch by de Perskuip De vrolykheid is verdord van de menfchi kinderen. Het is een oordeel van Go< ftraffende hand, 't welk allen roept' rouwklage en geween, Jerem. XIV: 2, joel I: i 1, 12, 13, Hab. III: 17, &c. ' 'rechte wordt het dan bygebragt als .<
B O o m e n.
blyk van Godts weldaadige Voorzienigheid, dat Hy de Boomen verzadigt.
BOOMEN (Alle) des velds zullen de boni den te faamen klappen, Jef. LV: I2b. 'Er gaat vooraf: Dt , Bergen en Heuvelen zullen gefchal maaken met vrolyk gezang. Men zou dat kunnen aanmerken als eene Dichterlyke uitdrukking van eene algemeene en ongemeene blydfchap over den gezeegenden Uit- en Optocht van des HEEREN Volk, zo dat zelfs Bergen,;Heuvelen, en Boomen, indien zy reedelyk bezielde Weezens waren, zich uitgelaaten zouden toonen in vreugde. Of, dat, Bergen, Heuvelen, Boomen en Bosfchen zouden wedergalmen van het algemeen Vreugdejuich en handgeklap, niet anders, dan of zy in de algemeene vreugde deelden, en door de te ruggekaatste weerklanken beantwoordden. De taal der Propheeten is veeltyds Zin: nebeeldig. En zo kan het hier ook geno; men worden. 00 Dan zal men door de 1 Bergen, Heuvelen, en Boomen moeten ver; daan Menfchen; maar zulken, die der zaa! ke van Vurst Mesfias waren toegedaan, - en in den gelukkigen Uit- en Optocht van
: zyn Volk belang ftelden. (NK) Bergen en : Heuvelen, fteeken beiden wel in verhee• veilheid uit- boven de oppervlakte der , .Aarde; maar de Eerften meerder, de Anc deren minder, en zyn daarom Zinnebecl; den van Perfoonen van verheeven rang; , doch geenen van meerderen, deezen van r minderen rang. Geenen van Koningen ii en Koningryken; deezen van .mindere .1 Vorften., Vorftendommen, en Gemeene:t besten. Wy zullen dat elders wel breee der hebben aangeweezen. Men zie nu. e maar Jerem. LI: 25, Zach. IV: 7, Habak. 1- III: 6, Pf. LXXII: 3. f3^) De Boomen des 1- • Velds zullen dan meer gemeene, doch gel- loovlg gezvordene Menfchen verbeelden : 2, Wel van natuure aan onvruchtbaare Door1, nen en Diftelen gelyk; maar door Godts is hartveranderende genade gemaakt tot eene ch fpruite zyner plantinge, gelyk de Boomen des Velds wel eens aanduiden Vruchtdraa«- gende Boomen , Ezech. XXXIV: 27. Boolts «26», ingeplant in Godts Kerke, die als :ot een vruchtbaar veld is, Jef. XXXII: 15-^. 4, Geworteld in het geloof, waar op zy vast Pe ftaan, en waar door zy uit de volheid van en Godts genade de noodige fappen tot geeste-



B O O M E N»
telyk weelig groeijenden wasdom ontvangen, gelyk aan boomen, die aan waterbeeken geplant zyn, Pf. I: 3—. Die door de» Liefdegloed van Jefus; als de Zon der gerechtigheid 3 verwarmd en gekoester(j — bevogtigd met den daauw en reegen van zyn Woord en Geest, opwasfen — met de takken hunner reine Zielsbegeerten zich verheffen na de dingen, die boven zyn —groenen met de onverwelkbaare bladeren van de belydenisfe dor Waarheiden te gelyk ook Vruchtdraagende in alle goede werken; en niet ophouden die te draagen, Jerem. XVII: 8. (3) Als 'er nu gezegd wordt, dat die gefchal zouden maaken met vrolyk gezang , en in de handen ïlappen,met fpreekwyzen, die van openbaare Vreugdebedryven ontleend zyn, gelyk als toen Salomo, en ook de jonge Joas tot Koning gezalfd wierden , i Kon. I: 39, 40, 2 Kon. XI: 12, zo wordt daardoor aangeduid, hoe hartelyk zy zich over. den zo gewenschten Uittocht van : Godts Volk zouden verblyden, met hoe veel welmeenendheid zy het daar mede geluk zouden wenfehen, en met hetzelve hunne harten en tongen verheffen tot Godt, om Hem daar voor de eere, de heerlykheid, en de dankzegginge toe te juichen, gelyk zy daar toe opgewekt worden , 't zy met opzigt tot deezen Uittocht, 't zy tot den Uittocht' uit Babel, Jef. XLIV: 23. Zingt met vreugde gy Heemelen, want de HEERE heeft het gedaan ! Juicht, gy beneedenfte deelen der Aarde! Gy Bergen , maakt een groot gedreun met vreugdegezang ! Gy Bosfchen, en alle geboomte daar in f. Want de HEERE heeft Jakob verlost, en zich heerlyk gemaakt in Israël.
BOOMEN , EIKEBOOMEN. Op dat zy genaamd worden Eikeboomen der gerecb- ■ iigheid,' eene plantinge des HEEREN, op dat Hy verheerlykt worde, Jef. LXI: 3b. Godt verandert de weeklaage wel eens in eene reije, zo zou het zyn met de Treurigen Ziöns, van welken hier gefproken wordt. Van den Heere Mesfias, fpreekende ingevoerd, vs. 1 — , inwendig vervrolykt , en zelfs uitwendig verheerlykt, zouden zy genaamd worden (fc*) Eikeboomen der —. (NïO Eikeboomen der gerechtigheid s zyn, (*) in de Letter, rechte Eiken, , zulke die waarlyk Eiken zyn, den rech-
B O OMEN. 671
ten aart en hoedanigheeden 'er van'hebben , gelyk het fipoor der gerechtigheid; Pf. XXIII: 3, is het rechte fpoor, Spr. IV: n. De weg der gerechtigheid, het rechte pad, Spr. VUL 20, het oude pad, door 't welk te bewandelen men ruste vindt voor zyne ziele, het pad des leevens, H welk den verft andigen na boven is. Zie Vitringa, in h. 1. en Vriemoet, Disfert, Mifcell. L. I. Disfert. ad Mal. IV: 2a. p. 86—. De Eigenfchappen nu van den rechten Eikenboom zyn , dat hy wel geworteld is , vry hoog opwast , fterk is, beftand tegen zwaaren wind , duurzaam , kunnende tot hooge jaaren'blyven groenen. (0) Iu den Geestelyken Zin zullen de Geloovigen kunnen aangemerkt worden als rechte Eikenboomen, Eiken der gerechtigheid, om dat zy geworteld zyn in den Heere, bevestigd in het geloove, Kolosf. II: 7. Opfchieten in de hoogte, wasfende in de genade en de kennisfe van onzen Heer en Zaligmaaker, 2 Petr. IIL-18, fteeds zoekende de dingen, die boven zyn, Kolosf. III: 1. Beftand tegen de winden van vervolgingen.- De Rechtvaerdige is een eeuwige grondvest, Spr. X: 25. Oud en grys geworden zynde , zullen zy nog vet en groen zyn , om te verkondigen , dat de HEERE recht is, Pf. XCII: 15, 16. Ja! fchoon geftorven zynde, zullen zy nog leeven. Uit den dood gaan zy over in het leeven. Zy fterven niet in der eeuwigheid, Joh. XI: 25, 26. (33) Ook zouden zy aangemerkt worden, een plantinge des HEEREN te zyn , op dat —. (»9 Een plantinge —. Recht zo! Van natuure gelyk aan Distelen, Doornen, en andere verwarde ftruiken des wouds, was het onmooglyk, dat zy van zich-zelven Eikenboomen der gerechtigheid zouden hebben kunnen worden. Waren zy zo gebleeven, zou men op hen kunnen toepasfen het gezegde van den Heiland: Alle plante , die myn Heemelfche Vader niet geplant beeft, zal uitgeroeid worden, Matth. XV: 13. Maar Godt had hen door Woord en Geest als opgetrokken Liit de dorre wildernisfe van den Natuur[laat, en overgeplant in het vruchtbaar reld zyner Kerke; en hen geplant hebbenIe, had Hy hun ook gegeeven gefterkt tc worden door zynen Geest, in den inwendigen menfehe, Ephef. III: 16. Die Godt plant, ieeft Hy ook te groeijen, Pf. XCII: 14. Als üodt den zynen wordt als de Daauw, dan
ftaan



- BOOM ;-E -Nc
Jlaan zy hunne wortels uit, als Be Libanon» fpreiden hunne fcheuten uit, bloeijen als de Wynftok\ en. hunne heerlykheid wordt, als des Olyfsbooms, Hof. XIV: 6, 7,8. O) En, gelyk Godt alles, doet om zyns zelfs wille, zo had Hy die Treurigen Zions ook tot zo eene plantinge gemaakt, op dat Hy verheerlykt wierde. Op dat dc kragt, en overvloed zyner genade zich in hunnen geestelyken wasdom'openbaaren, en door anderen inhurt met verwonderinge befch'ouwd , en Godt zo door hen , en, om hunnen't wille, ook door andéren mogt verheerlykt worden. Schoon het tot laateren tyd behoort , men mag het evenwel op. deezen wel toepasfen: Uw Volk zullen alle te faamen Rechtvaerdigen r.yn — ; Een fpruite myner plantingen, een werk myner handen, op dat ik verheerlykt worde, jef. LX: a'r. (3) Gelyk zy zo geworden waren, zouden zy ook zo genoemd worden. Niet haar laage en laffe Vleizugt, die dikwils grootfche eernaamen .geeft aan zulken, welker naa'; 'men der verrottinge waerdig zyn ; maar Tuit overtuiginge van hunne voortrefFelykheid, waarom vs. 9. ook gezegd wordt, dat. allen , die haar zouden zien, ze zouden kennen als een Zaad, dat de HÉÉRE gezeegend hadde. Want.even daarom, had Godt den Heefe Mesfias gezonden , om hun te befichihken fieraad voor asfiche —: Op dat zy zo zouden genaamd worden. Eveneens, als Cap. LX: 13..,- 14. Dc heerlykheid Libanons zal tot tt koomen—. Allen, die ü gelasterd hebben — zullen u noemen de Stad des HEEREN, het Ziön des Heiligen 'van Israël. Dat is, u., als zodanig , erkennen en eerbiedigen.' " BOOMEN, (De By l ligt ook alreeds aar, den wortel der) huk. III: Qa, Matth. III '10. (N) Wie zyn hier dc Boomen? Ei wat is derzelver Wortel? (XK) Boome'r. zyn in 't. gemeen Zinnebeelden van 'Men fichen; .in 't byzonder van zulken, die door hun aanzien, en hoogen rang, bo ven anderen uitfteeken, gelyk Koningen en Overheeden, Dan.IV: 10, n, Eaeci XVII: 1—24. Men verftaa* 'er hier vooi naamelyk door de Hoofden des ■ Joodfche. 'Volks, die op den Stoel van Mefeszzt'éï 'Elders worden zy omfchreeven als hcerb ~ie Boomen, Cederen van Libanon, en Eike 'van Bafan, Zach. XI: 1, 2. Zy waren het •'tot.welkcn Johannes de Dooper voor 't naa;
-*B O .O M E W.
•gyne taaie richtte, Matth. tffi: 7. Maar: hy zeide het niet tot die alleen, maar Ook tot de Schaaren, Luk. III; 7. Wy mogen 'er dan ook onder begrypen de meer gemeenen; alle zulken onder het Joodfche Volk , die even onvruchtbaar waren in het goede, als hunne Hoefden, en met die op denzelfden Wortel Honden. (33) Wat is dan hier--de- Wortel. Daar de Wortel zo iets is, waar op een Boom vast ftaat, zal men 'er door dienen -te verdaan dat geene , waar in di.e Boomen tot nog toe hunne vastigheid ftelden: Hunne nog duu•rende inwooning in Kanadn, hunne afkomst uit Abraham, dat zy zich aanmerkten als Godts eigen Volk, dat zy nog naar hunne eigene wetten leeven mogten, dat Godt zynen Tempel nog onder hen had, dat zy daar in nog mogten waarneemen alle dienften van den Wetplegtigen Godtsdienst, naar het voorfchrift van Mofes. Men weet, hoe zeer zy-'er op fteunden en roemden , dat zy Abraham, ja ! ook Godt tot hunnen Vader hadden, Joh. VIII: 59, 41. En, gelyk zy in vroegere-tyden gefchreeuwd hadden: Des HEEREN Tempel, des HEEREN Tempel, des HEEREJSF -Tempel zyn deezen./ jerem. VIL 4. Zo fteunden zy 'er ook nu zo vast op, als óf zy 'er Brieven en Zeegel van hadden, dat de overvloei jende geesfcl, wanneer die zou doortrekken, tot hen niet zoude koomen, Jef. XXVIII: 15. Maar hunne verwachtinge, en daar op gebouwd vertrouwen, zou zyn als een huis der Spinnekofpen. (3) Godts Boetgezant waarfchouwt hen, dat niet maar Godts wraakbyl wierd gereed gemaakt , maar ook alreeds' gelegd was aan den wortel der-Boomen. QHÜ) De Byl worde gebruikt tot het omhakken van Boomen* 1 Richt. IX: 48. Men neeme dit woord hier ook zinnebeeldig. Volken, waar van
- Godt zich bedient, om het Volk zyner , Verbolgenheid te ftraffen, worden aange-
- merkt.als de infirumenten zyner gramfchap^ , De Koning van Asfyrië, was tegen de X . Stammen' geweest, als een Byl in Godts
- hand, Jef. X: 15. De Krygsmagt van Ne. 1 hukadnezar zou tegen Egypte koomen met !. 'bylen, als houthakkers, jerem. XLVI: 22.
Men verftaa 'er hier de Romeinen door, 1 welker Burgemeesters, tot een teeken van , hunhoog gezag, de Bundel-bylen voor t zich heen deeden draagen. Die waren het
Volk



BOOMEN, BOONEN.
B O O R E N. 673
Volk dés Vorften, V welk koomen zoude, om de Stad en het Heiligdom te verderven, tot gene vastclyk beflootene verwestinge, Dan. IX: 26. Deeze Byl (32) lag reeds aan den wortel der Boomen. (») De Byl was reeds gefmeed, gefleepen , en befteld in de handen-der Houthakkers; en dat, om niet maar alleen de weelige takken, den te hoogen top wat in te korten , maar om die boomen aan den wortel te treffen, en in 't geheel af te houwen. Dit vooronderftelt in de Letter, dat de Boomhouwers niet meer van verre te verwachten waren; zy waren reeds by de boomen, en hadden den wortel reeds ontbloot, en Honden gereed om toe te flaan. (<8) Johannes wil 'er mede te kennen geeven, dat de Romeinen reeds in het Land waren, en ook de fondamenten van het Joodsch Gemeenebest zo ontbloot hadden, datzy het overheerschten naar hun welgevallen: Want, federd de verbanning van Archelaus, hadden zy Juded tnt een Wingewest, cn aan zich tol- en fchatpligtig gemaakt, Krygsvolk in de Steden gelegd, eenen Stadhouder aangefteld, en zich de hertelling over de aanzienlykfte Eerampten aangemaatigd, zelfs het Hoogepriesterfchap niet uitgezonderd: En hadden het dus in hunne magt, om der Jooden Kerk- en Burger-flaat het onderfte boven te kunnen keeren, wanneer zy hunne overmagt -daar toe in het werk wilden ftellen. Met recht mogt de Dooper dan zeggen, dat de Byl reeds gelegd, was .aan den wortel. Zy moesten-'er dan den [pot.niet mede dryven, noch vraagen: Waar is dc Godt des Oordeels ? Jef. XXVIII: 22, Mal. II: 17. De dag des ondergangs was naby en fterk haastende, 't Was-dan tyd, hoog tyd, wilden zy den toekoome.nde.n tnorn ontvlieden, dat zy, volgens zyne vermaaning, vs. 8, voortbragten vruchten, der bekeeringe waerdig. Tot aandrang van welke vermaaninge hy 'er, •tot waarfchouwinge , by voegde, vs. 9b. Alle boom dan,diegeengoedevruchten voortbrengt, wordt uitgehouwen, en in het.vuur geworpen. Men zie daar van onder den titel van -UITGEHOUWEN, des VIIL D. 1. St. p. 506.
BOONEN, zyn van meer dan eenerlei, foort, doch alle Peulvruchten. Ze zyn onder ons genoeg bekend, en groeiden ook in Kanadn. Ze wierden gehou/. Deel. II. £tuk.
den voor eene aangenaame toefpyzè, es daarom, behalven veele andere eetwaren, mede aan David en zyn Volk gezonden tot eene ververfchinge, 2 Sam. XVII: 28, 29. Tot meel gemaalen , en met andere zaaden gemengd, bakte men 'er in tyd van gebrek, ook wel brood.van, Ezech. IV: 9. Volgens Herodoot was het den Egyptenaaren niet geöorlofd Boonen te eeten ; zelfs mogten de Priesters die niet aanzien. Dat behoorde zeekerlyk tot hunne verborgenheeden. Vermoedelyk heeft Pythagoras dat van hun .overgenomen. Volgens zyne leere moesten zyne Leerlingen" zich van Boonen onthouden. Om wat reede hy hun dat verbood, wordt van deezen dus , van geenen anders opgegeeven: Mooglyk van geen eenen de waare reede; die zal aan geenen zyn bekend geweest, dan aan zulken , die in de geheimenisfen van zyne Philofophie waren ingewyd; en die lagen onder het verband van een allerdiepst ftilzwygen. Zie 't Groot-Waereld-Toon. D. 11. p. 62. Ook zou hy het eeten van vleesch verbooden hebben. Doch , mag . men Ariftoxenus , een Leerling van Ariftoteles, gelooven > dan was hy zelf van het eene en andere zo afkeerig niet: Volgens denzelven warren Boonen eene by hem geliefde fpyze; ook at hy gaerne het vleesch van jonge Bokjes en Biggetjes. Zie Mlian, Var, Hift. L. IV. C. XI.
. BOOREN, DOORBOOREN. Des nachts doorboort hy myne beenderen in my, Job XXX: 17". Jobs kwaaie was by uitftek finertelyk. Van een hartgrievend fchimpwoord zegt David, dat het hem was als eene doodfieek in zyne beenderen, Pf. XLII: 11. Van eene bovenmaate groote droefheid voorfpelde Simeön aan de Moedermaagd, dat het zou zyn , als of een ■Zwaerd door haar zelfs ziele ging , Luk. II: 35. Deeze Spreekwyze is nog al zo nadruklyk, om niet alleen het dieptreffende, maar ook het rusteloos woelende en wroetende zyner fmerten te kennen te geeven. Met een Boor kan men zeer harde ftolfen doorwroeten : Zo worden ook door groote fmerten de beenderen verzwakt en doorknaagd, wanneer zeer fcherpe vogten daar opvallen. Gelyk door een Boor de binnenfte deelen eener zaake worden uitgehaald , zo gaan ook pynelyke Qqqq kwaa-



$n BOOT, BOOZE,
kwaaien tot in het binnenfte, niet anders, dan of ze het merg wilden haaien uit onze beenderen. En gelyk een Boor geduurig rond gedraaid wordt, 't welk voor het hout, ware het gevoelig, een telkens vernieuwd en allergevoeligst afrukken zyner. veezelen zou zyn, zo beneemen heevige pynen den Lyder ook alle rust, zelfs by nacht is het als of ze hem door telkens vernieuwde woelingen en wroetingen op zyn leeger om en om draaiden.. Zie Fesfelii, Hcrl. Gleichn. p. 150V
BOOT, een klein-Vaartuig voor Ilegts eenige weinige perfoonen, waar van men zich bedient, om rivieren ., en andere kleine wateren te bevaaren... Gelyk heedendaags , werden Booten ook oudtyds gevonden by groote Scheepen op Zee , 't zy men die agter aan nafleepte , of in het Schip ophaalde. Onder anderen ook. om, in gevalle van Schipbreuk, zyn leeven 'er mede te redden. Zie Hand. XXVII: 16, 30, 32- ,
BOOZE (liet) zultgy uttbet mtdden var. V wechdoen: Dat gantsch, Israël het hoor eer, sveete, Deut. XXI: Zou het Booze, de booze daadwovden wechgedaan, dat kondt niet gefchieden, of de Booze, ,de Boosdocn. der, moest ook worden wechgedaan,wan het hier bedoelde -wechdoen, was een ftraf fen met den dood, zo als uit de naastvoo xige woorden blykt. (iS) Rechtftreeks 1; dit een Wet tegen een' wederfpanmges Zoon, die de vermaaningen van zynei Vader en Moeder in den wind flaat, die fchoon gekaftyd, in zyne ongehoorzaam heid, en losbandige wyze van leevei blyft volharden. Dan moesten de Ouder hem brengen voor de Oudften hunne Stad, en, door die veroordeeld zynde moesten alle inwoonders zyner Stad hem me fteenen overwerpen, dat hy fterve, op da alle de Burgers de verkragte Natuur in z eenen Aterling mogten wreeken, die ha durven beftaan zich wederfpannig te g< draagen tegen hen, aan welken hy, naa; Godt, zyn leeven te danken had, en di hem, toen hy voor zich-zelven niet zo
gen konde, met zo veele teederheid e kommerlyke liefdezorgen gevoed en o]
gevoed hadden. Verder kan men hi
ook uitftrekken tot andere Boosdoender;
di© eene zonde gedaan hadden, die des doo,
B 0:0 «Z E.:.
waerdig is, zo als vs. 32. wordt te kennem ? gegeeven : Als zulken , die zich aan de .: Wetten van den Godtsdienst, vooral aan 1 Godts heerlyken . en . vreezelyken..naam . vergreepen hadden ; tegen de Overheid waren opgeftaan; aan gewelddaadigeVrouwenfehennis, aan zonden tegen de Natuur, en andere hooggaande Schenbedryven hadden vergreepen. Want daar het . oogmerk der Burgerlyke Maatfchappyen . is het genot van algemeene ruste en veiligheid , onder de befcherminge der Overheid , zo moet zich die ook, verpligt agten , om de Verftoorders van de algemeene . veiligheid , naar verdiende , te ftraffen. CO Op dat, anderen, het hooren en: weeten* . Nooit moet het Straffen een daad van wreedheid zyn , maar een daad van noodzaaklykheid, op dat de Booze, door laffe toegeevendheid, niet tot aanhoudende en nog grovere Boosheeden uitfpatte. Ook moet het oogmerk 'er.van goed zyn; ten aanzien der mindere Lyfftraffen, de verbeetering van den geftraften: Én, daar het, ten aanzien der doodftraffen, de verbeetering niet kan zyn van den Perfoon,
: zo moet het evenwel daar toe dienen voor , anderen; is het al niet ter hunner wee: zendlyke verbeetering, dan nog evenwel
■ om hen door vreeze van foortgelyke On• daaden te rug te houden. Dat dit mede i een voornaam oogmerk moete zyn, blykt 1 uit het geene Godt 'er by voegde: Op dat 1 gantsch Israël het boore en weete. Zo wilde 1 ook Paulus, dat men de geenen die zon-
■ digden, zou beftraffen in de tegenwoordig1 beid van allen, op dat ook de anderen vreeze 3 mogten hebben, 1 Tim. V: 20. Daar nu r Godt eene zo duidelyke Wet gegeeven , heeft, zo moeten de Overheeden daar uit t leeren , dat zy zonder ooffluikinge het t Boóze ftraffen moeten, op dat het wechged daan. worde i en niet voort-eete, gelyk i de kanker. Zy is Godts Dlenaaresfe, en :- draagt van zynen't wege het zwaerd tos t ftraf e den geenen, die kwaad doen, Rom. e XIll: 4—. Dat de Strafoeffening moet ge:- -«^hieden in het openbaar : Gefchiedt dat n binnens kamers, of door den Strafwaerdii- gen door vergift te doen fterven, dan :t wordt het booze wel wechgedaan, maar , aan het ander oogmerk, door den Opperis. ften Wetgeever en Richter zo duidelyk.
aan-



BOOS DING.
BOOS DING. C?s
aangewcezen, wordt niet voldaan, dat het Volk het boore en weete, en zich 'er aan fpiegele. ,. >
BOOS DING. (Wat voor een) is dit, dat jry lieden doet, en Ontheiligt den Sabbath? Nehem. XIII: r]\ 00 Wat was dat Boos ding? Het was het ontheiligen van denSabbat%..{$8£) De Sabbath moest, naar Godts bevel, geheiligd worden door het onderhouden van eene flipte rust. De Israëliet mogt geen werk doen, hoe genaamd; noch laaten doen door zyne Kinderen, noch door zyne Dienstbooden , zelfs niet door zyne Osfen, of Ezels, Exod. XX: 8-n. Op den Sabbath eenig werk te doen, uitgezonderd zulke onvermydelyke hulpbewyzen der Liefdewet, die geen uitftel konden lyden, was eene halsftraffelyke misdaad. Naar ■ de uitfpraak van den Opperlten Richter, moest de Man, die bout bad opgeleezen op < den Sabbath,geftcenigd worden, Num. XV: 32—36. Werk te doen was dan eene hooggaande Ontheiliging van den Sabbath. Dat gefchiedde nu op eene hooggaande wyze, en dat zelfs in Jeruzalem, de Hoofdftad, de Zétel van den Godtsdienst. Vorst Nehemia had gezien, dat men op het Veld de pers [en, de Wynpersfen, tradt, en de garven inbragt; dat men wyn, druiven, vygen, en allerlei eetwaren ter Stad inbragt, en verkogt, vs. 15. En daar de Wet eischte, dat zelfs ook de Vreemdelingen de rust van den Sabbath moesten onderhouden , daar zag hy, tot zyne groote ergernis, dat ook de Tyriërs visch en andere Koopwaar en in dt Stad bragten, en verkogten aan de Kinderen van Juda, vs. 16. (33) Nehemia noemt het een Boos ding. In de volfte kragt van beteekenisfe een Boos ding. Eene openbaare Overtreeding van een Gebod, 't welk Godt meer dan eens herhaald hadde, Exod, XXIII: ia. XXXI: 13-17, Deut. V: ia. 13, H> r5» ten blyke, hoe flipt Hy het wilde onderhouden hebben. Een Boos ding ; juist hetzelfde , waar tegen Godt hen met een zo nadenklyk woord had laaten waarfchouwen: Wacht u op uwe zielen. Draagt geenen last op den Sabbathdag, noch brengt niet in door de poorten van Jeruzalem. Ook zult gy geenen last uitvoeren uil uwe huizen op den Sabbathdag, noch te ee. nig werk doen , Jerem. XVII: 31, aa—, Een Boos ding, om dat zy, pas uit Babe wedergekeerd zynde , cn Jeruzalem her¬
bouwd hebbende , zich weêr vergreepen aan dezelfde zonde , om welke al mede hunne Vaders gevanglyk na Babel wechgevoerd, en de poorten en palleizen van Jeruzalem verwoest waren geworden, Jerem. XVII: 27. Een blyk, dat zy in Babel niet beeter waren geworden, waarom Nehemia, vs. 18, 'er aanftonds op liet volgen: Deeden uwe Vaders niet alzo, en bragt onze Godt niet al het kwaad over ons, en onze Stad? En gy lieden maakt des Huigen toorns over Israël nog meer Een Boos ding, om dat het een ftoute fchennis was van den Vloek en den Eed, waar onder zy zich, finds zo onlangs , dat het hun niet konde vergeeten zyn, begeeven hadden, waar by zy zich uitdruklyk verbonden hadden, den Volken des Lands niet te zullen toelaaten , 't geen zy nu zelf deeden, Nehem. X: 39, 31. Dus eene zonde tegen beeter weeten, en met voorbedachten raad. En zo, om alle gemelde reedenen, een Boos ding. (3) En nog boo° zer in de Edelen van Juda, want die waren het , met welken hy twistte. Want daar den minderen te vergeeven is door barmhartigheid, zullen de Magtigen Jlrengelyk geoordeeld worden, indien zy de Wet niet bewaaren, B. der Wysh. VI: Sf-8. De Edelen van dien tyd mogten zo heeten, van wegen hunne geboorte , en ampt ; maar van aart waren zy gantsch onedel. Kneevelaars en Woekeraars. Men kan Cap.'V: 1—13. zien , hoe ernftig Nehemia daar over met hun getwist heeft. Edelen, die geen belang ftelden in den Godtsdienst. Dat was gebleeken: Zy hadden zich niet verzet tegen het ontheiligen van den Tempel door Eliafib; geene zorg gedraagen, dat den Leviten het deel gegeeven was, 't geen Godt hun had toegeweezen, des die, by gebrek van onderhoud, gevlugt waren, een iegelyk na zynen Akker. Ook daar over had hy met hun getwist, Cap. XIII: 4—ir. Een ander blyk 'er van was het geen, waar over hy t2tans met huö twistte, zeekerlyk met het gezag, 't welk hy, als des Konings Landvoogd, oeffenen konde, en met dien ernst, als waar mede de yver voor Godts Wet en Eere hem aanvuurde: Naamelyk het ontheiligen van den Sabbath. Dat gefchiedde onder hun oog, in Jeruzalem; zeekerlyk met hunne toelaatinge; Misfchien waren Qqqq a het



W BOOZE DIENSTKNEGT.
liet hunne eigene persfen, die getreeden, hunne eigene garven, die ingebragt wierden. Misfchien deelden zy mede van het gewin der Verkoop.ers. Uit hunne.Knee-, velaaryen, Cap, V. gemeld, mag men op-maaken, dat zy van die Vor/len waren, die bet -woord, Geeft, beminnen.. 'c Was daarom niet hét Volk, maar. het waren de. Édelen,.met welken hy twistte; want hadden die hun gezag doen gelden, ter handhavinge van Godts Wet, het Volk zou zich niet hebben durven verftouten , zo iets te doen. Maar zo gaat het: Gelyk de Rechter des .Volks is, alzo zyn ook. zyne Die., naars; en gelyk de Voorganger der Stad is, alzo zyn allen, die dezelve bewoonen, J. Sir. X: 2. Het is zq , als Henry ter deezer plaatfe zegt: „ Als de Overheid het zich„ zelve door de vingeren ziet, dat zy cn 3, haars gelyken zich met Speelen en andere „ Verlustigingen in het openbaar vermaa9, ken, Saletten houden,.Maaltyden aans, richten — dan zullen de Koop- en Hand3, werkslieden in de Steden, en het Volk
in het Land het Zich nog veel meer ge-
„ oorlofd reekenen, om opdien Dag hun„ne Waereldfche bézigheeden voort te „ zetten —." Hy had 'er wel mogen byvoegen, zich over te geeven aan Zwelgeryen , en menigerlei Losbandigheeden , die den Zondag tot eenen Zondendag , den Feestdag tot een.Beestdag maaken.
BOOZE DIENSTKNEGT, Matth. XVIII: 32.. Van deezen Dienstknegt, zyn Bedryf eh Wcdervaaren handelt de LIeere Jefus in eene uitgebreide Gelykenisfe, vs. 23—34. ({$) Deeze Dienstknegt fchynt een meer dan gemeene Dienstknegt geweest te zyn; zo een, aan wien zyn lieer, die een Koning was, de beheering van zyne groote goederen , ten minfte vobr een groot gedeelte, had toebëtrouwd. Zonder dat zou hy in eene zo ongemeen groote fchuld niet hebben kunnen geraaken: Een fchuld van tien duizend Talenten , vs. 24; Eene magtige groote fomme, bedraagende eenige tonnen Gouds. Hy was een Booze, een dubbeld booze Dienstknegt. Boos in net beheeren van. zyns Heeren inkomften; in plaatfe van die aan te leggen tot zyns Hee ren meeste voordeel, had hy die doorgcbragt; vermoedelyk in Overdaad, en het voeren van een' grooten ftoet en ft rat, Moqs jegens eenen van zyne Mededienst-
BOOZE DIENSTKNEGT.
knegten, die , fchoon van een gemeener foort, zo als men mag opmaaken uit het geringe van zyne fchuld; eene fchuld van Ilegts honderdpenningen, vs. 28, evenwel ook een Dienstknegt van zynen Heere was. Toen hy zyne groote Schuld niet konde betaalen,"raakte hy in de uiterfte ongeleegenheid. Zyn Heer zou hem, zyn Wyf, Kinder en,en alles wat hy had,hebben laaten ver* koopen! Maar hy viel zynen Heere te voete, die, door innerlyke barmhartigheid bewoogen, hem geheel die zo groote fchuld kwyt fchold,'; vs. 25, 26, 27. Welk eene groote goedheid! Daar door werd hy wel gered uit zyne kommervolle omftandigheid: Maar hy was 'er niet door verbeeterd. Men mag op hem toepasfen: Wordt den Godtloozen genade beweezen, hy leert evenwelgèenegerechtigheid, hy dry ft onrecht in gantsch richtigen Lande, Jef. XXVI: 1 o. Zo barmhartig zyn Heer met hem gehandeld hadde ,< zo onbarm-' hartig en wreed handelde hy met eenen van zyns Heeren mindere Dienstknegten. Die was hem eene naauwlyks noemenswaerdige fomme-, Ilegts honderd pennia-: gen, fchuldig. Die Man konde hem niet betaalen.; hoe zeer die hem te voete viel, 'et was geen vermurwen by hem aan. Hy ■ greep hem by de keele, en wierp hem in de gevangenisfe, vs. 28, 29,; 30. De' andere Dienstknegten, dat ziende, bedroefden zich' over eenen zo harden handel, en gaven 'er dert Heere kennis van , vs. 31. Die , ten hoogften verontwaerdigd , hem op eenen harden toon aanfprak, het fchandelyke van zyn bedryf, hoe zeer hy van zyn aan hem getoond voorbeeld afgeweeken was, voor oogen ftelde, en voorts den pynderen overgaf, tot dat by alles, wat hy fchuldig was,zou betaald hebben; en dus voor altoos, om dat het hem altoos onmooglyk zou gebleeven zyn, een fomme van tienduizend talenten te betaalen, vs. 31—34. (II) Zeekerlyk had deeze Gelykenis, in het oogmerk van Jefus, eene andere Beduidenis. Maar welk eene ? (&K) Voor het naast bedoelde ze iets , 't welk behoorde tot de Zeedenleer van de liefde tot den Naasten. Dat mag men opmaaken uit het geene aanleidinge gaf tot het voordraagen van deeze Gelykenisfe: Dat men, van zynen Broeder beleedigd zynde; denzelven moet vergeeven , niet flegts zeevenmaal, naar het Voorftel van Petrus, vs. 21, maar , naar het antwoord
■ van



BOOZE DIENSTKNEGT.
BOOZE DIENSTKNEGT. 677,
van'-den Heere Jefus, zeventigmaal zeevenmaal, vs. »a. Daar door zou men den H'eemelfcben Vader, die zo menigvuldiglyk vergeeft, eenigzins gelyk worden. Daar men, door anders te doen, zich aan Hem geheel' en al ongelykvormig maakt, en zich zyne hoogfte ongenade op den hals laadt. Dat moest men oprrfaaken -uit het bedryf en wedervaaren van deezen boozen Dienstknegt. Men verbeelde zich iemand, die in Godts Koningryk een' aanzienlyken post bekleedt. Die, had hy zyn Ampt wel waargenomen, en het aanzien en gezag, 't welk het hem gaf, wel befteed , aan de eere van Godt, en de belangen van zyn Koningryk groote dienften zou hebben kunnen doen. Maar, in plaatfe van dat te doen, had hy zynen pligt verontagtzaamd , en zich overgegeeven aan grootsheid, overdaad, en dertelheid, en had daar door zyné ongerecbtigheeden vermenigvuldigd boven zyn hoofd, en zyne fchuld doen groot worden tot aan den Heemel. 'Er dringen fVanfpoeden en Oordeelen op ; zyn ondergang fchynt onvermydelyk te zyn. Hy bidt, hy fmeekt, hy veineedert zich voor Godt: Maar niet met een oprecht voorneemen tot verbeetering. Het is maar met een uitwendige Achabs verneederinge. Godt laat zich verbidden, en ftelt, voor dien tyd, den toorn uit. Zo is het te verftaan, dat de Heer dien Knegt zyne fchuld kwyt fcheld: Want ware het eene eigenlyk gezegde kwytfchelding, of vergeeving geweest, dan zou hy 'er hem naderhand niet om hebben kunnen laaten werpen in de gevangenisfe. Wat doet die laat' dunkende en wreede Mensch nu ? Godt had hem verfchoond van eene zo overgroote fchuld , en hy wil zynen Mededienstknegt niet ééns, veel minder zeevenmaal , men laate ftaan zeeventigmaal zee. venmaal verfchoonen. lly is van een hoogeren rang, de andere van een' minderen ; hy ziet uit de hoogte op hem neen hy denkt niet, dat hy ook tot Godts Koningryk behoort, dat hy ook , in zynen kring, in den dienst, van Godt is. Die heeft hem eene geringe beleediging aangedaan, aangeweezen door dc gêringe fom van flegts honderd penningen, In plaatfe van dat te vergeeven, hóe laag de andere zich verneedert, het moet gewroken worden. Zyn gezag is beleedigd, de eere van zyn
ampt moet gehandhaafd worden: (dat is al veeltyds het Scherm , waar agter de Heersch- en Wraakzugt zich verbergt,). Die beleediging moet voorbeeldig , ten ftrengften geboet worden, op dat anderen 'er zich aan fpiegelen mogten. Die handel baart een algemeen ongenoegen en beklag, het geroep wordt groot, het klimt; op tot in de Ooren van den Heere Zebaöth, Hy heeft den rykdom van Godts goedertierenheid veragt; hy moet ondervinden; dat 'er een onbarmhartig oordeel zal gaan over hen, die geene barmhartigheid gedaanhebben, Godt komt ter wraake, en doet het'laatfte geweld, en al het voorig onrecht nu te faamen nederdaalen, en, zonder 'er zich ooit van te kunnen ontdoen, voor altoos blyven op zyn kop. En zo zien wy , dat dit Voorftel hebbe moeten dienen, om de geenen, die willen gereekend worden, tot Godts Koningryk te behooren, van wraakzugt-te wederhouden, en te bevestigen 'tgeen de Heer voorheen al had geleerd :- Indien gy den menfchen hunne misdaaden niet vergeeft, zo zal ook uw Vader, die in de heemelen is, uwe misdaaden niet vergeeven, Matth. VI: 15. Welk niet vergeeven, het ftraffen 'er van mede influit. Dat dit het naaste oogmerk is van deeze Gelykenisfe, blykt uit de Toepasfinge, welke de Heiland 'er van maakte, vs. 35. Alzo zal myn Heemelfche Vader ook u doen, indien gy niet van harte, een iegelyk zynen Broeder, zyne misdaaden vergeeft, (33) 'Er zyn voornaame Uitleggers , die meenen,dat de Heere Jefus, die zyne taaie richt tot Petrus,naar zyne Godtlyke Voorweetenfehap , aan denzelven , onder het bedryf en wedervaaren van deezen Boozen Dienstknegt, hebbe willen voorftellen dat van zyne gewaande Amp^svolgers , de Roomfche Pauzen. De Roomfche, Bisfchoppen waren van groot aanzien in de Kerk, en zouden in dezelve van groot nut hebben kunnen zyn: Maar, vervoerd door hoogmoed, en de pligten van hun Ampt jammerlyk verwaarlozende , wierden zy daar door zeer groote Schuldt naars by den Heere, den Koning zyner Kerke. Door de klagten en beftraffingen der Braaven, werden zy als opgeroepen, om reekeningte doen. Die in verre na niet goed kunnende ra laken, kwamen hun dc Gothen , IVandaalen en Longobarden op den Gq.qq 3 h;ds",



47t BOOS O O Ga
hals, en toen fcheen het niet anders, dan of zy met al hunnen aanhang van al hun aanzien beroofd, en als in flaaverny ver-kogt zouden worden. Toen fcheen het, dat zy zich verootmoedigden; daar door, ' en door hunne gebeden tegen het geweld der Barbaaren, en belofte, van zich m hun Kerkbeftuur beeter tc zullen gedraagen, wierden zy op dieft tyd verfchoond. Maar, in plaatfe van dat, kwam de oude hoogmoed welhaast weêr boven , en .die maar iets dorften onderneemen tegen hun Oppergezag, maar eenigzins twyffelen aan hunne aangemaatigde Onfeilbaarheid in de Leere, werden met vervloekingen verketterd, en wreedaartig mishandeld. Het beklag der zulken, die onder hunne ge, welddryveryen zugtten , en de grove Dwaalingen in de Leere, die zy voorftonden, verfoeiden , wekten den Heere op, om hen te beftraffen. Door de Reformatie zyn zy openlyk verklaard geworden, die Booze Dienstknegt te zyn ; de Mensch der . Zonde, de Zoon des Verdcrfs. En daar het Gezag der Roomfche Pauzen finds dien tyd merklyk verminderd is, en allermerklykst in het laatfte gedeelte deezer Eeuwe , zo fchynt de tyd allengskens te naderen van den geheelen val, en verwerpin°e, wanneer de groote Stad Babyion met geweld geworpen en niet meer gevonden zat worden, en de groote Hoere zal geoordeeld ■ worden, en de Heere het bloed zyner Dtenaaren van haare hand zal wreeken, Openb XVIII: ar, XIX: 2. Schoon in het toepasfen'van eene, of andere omftandighek wat verfchillende, koomen evenwel in d< Hoofdzaake hier in overéén Gurtlerus ; Theol, Proph. C. XXXIII. §. 25. p. m. 542 Van Til, over Matth. in de Openmge det 'zer Gelykenisfe, p. 55a. Theoph. Amelius Erórter. N. T. P. II. p. 142- Hujfinga over Matt. en Vitringa, over de Parabt Jen, p. 348—.
BOOS OOG, Mark. VII: 2a, bete* kent afgunst, nydigheid. Dat kan me duidelyk opmaaken uit Matth. XXI: if daar de Heer van den Wyngaard tot t eerfte arbeiders, die nydig waren, dat c laatften even zo veel loon ontvongen a zy, zeide: Ts uw oog boos, om dat ik go, .ben? Men zie die woorden toegelicht : des VI. D. 1. St. p. 377. 'E? is daar aa: gemerkt, dat het eene Oude Bygeloovr
;BOOZE WAERELD.
heid is, dat een Nydig mensch iemand eenweezenlyk kwaad toebrengen, zo veel als betooveren kan, als hy hem met een Boos, een benydend en kwaadgunnend oog aanziet. Ik voege 'er nu nog by het gezegde by Virgilius, Eclog. III. vs. 103. Nefcio quis teneros oculus mihi fafcinat Agnos. lk weet niet, welk oog my de teedere Lammerkens ietoovert. Nog heerscht dat Bygeloof by de Turken en Grieken, 't Zou by de Arabieren een flegt compliment aan de Ouders zyn, indien men de fchoonheid van hun Kind prees, en 'er zich over verwonderde. Zy zouden vreezen, dat men, daar over nydig zynde, het Kind met een boos ooge zou aanzien , en dat het daar door kwynend zou worden. Daarom moet men zeggen: O wat is het leelyk! O wat is het afzigtelyk! Zie dArvicux, de Zeeden der Arab. C. XVIII, naar de uitgaave van den Eerw. Kuipers, p, 336.
BOOZE WAERELD. Op dat Hy ons trekken zoude uit deeze tegenwoordige booze Waereld, Gal. I: 4b. De Apostel had gezegd , dat de Heere Jefus zich - zeiven gegeeven had voor hunne zonden. Nu wyst hy het oogmerk ,er van dan-: Op dat Hy ons —. (jtfis) Wat is hier de tegenwoordige booze PVaereld? 't Spreekt van zelve, dat wy door de PVaereld niet moeten verftaan de eigenlyk gezegde Waereld; maar de Menfchen in de Waereld» De Tegenwoordige Waereld zyn de menfchen van dien tyd. Het bygevoegd woord Booze teekent de Menfchen van dien tyd, als booze menfchen, een i Waereld, die in het booze lag, 1 Joh. V: 19. : De Menfchen van dien tyd waren, oïjoo. , den, of Heidenen. (<*) De Jooden (het groo. te gros 'er van) waren afgeweeken van de - geloofsleere der Vaderen, en koesterden , menigerlei wangevoelens. Gelyk in de , Leere, zo waren zy ook verdorven van '■ Zeeden. Zy roemden op de Wet, maar ont' eerden Godt door overtreedinge van de Wet: :- En dat zo grof en groot, dat, hunnetft n halven, Godts naam gelasterd wierd onder ', de Heidenen, Rom. II: 23, 24. Zy waren le geworden als verbastdarte ranken eenes e vreemden PVynftoks, die , in plaatfe van Is goede druiven, flinkende voortbragten. Die ',d men voor de Besten zou gehouden hebn ben, waren de Huichelaars, Schynheili1- gen, door den Heiland gemerkteekend als Slangen en Adderen gebroedfels, Matth.
XXIII: 33.



BOOZE WAERELD.
BOOZE WAERELD.- 6ff
XXIII: 33. 00 ^e Heenen waren Afga* dendienaars, .verduisterd in het verftand door de onweetendheid, die in hun was, ongevoelig door de verhardinge hunner harten, overgegeeven, om allerlei onreinheid gierig-, lyk te bedryven, Ephef. IV: 18, 19. 'Er waren geene zonden zo grouwelyk, of ze werden onder hen ook gepleegd. Het zwart register 'er van heeft Paulus opgehangen, Rom. I: 23—31. De toenmaalige Waereld was dan een Waereld der Godtloozen, gelyk Petrus-de Waereld noemde, zo als ze was geweest ten tyde vznNoacb, 2Petr. II: 5. In zo eene Waereld te verkeeren was hoogstgevaarlyk; door deel te neemen aan haare zonden,had men te verwachten, dat men ook zoude ontvangen van haare plaagen, want zo eene Waereld is verdoemlyk voor Godt, : Daar uit verlost te zyn , was dan aan te merken als een
froot geluk. (33) Deezes geluks waren 'aulusen de Galatiërs deelagtig geworden. Hy fpreekt met mede influitinge van zichzelven : Die ons trekken zoude. («) Dit vooronderftelt, dat zy mede tot die booze Waereld behoord hadden. -Niet alleen de Galatiërs, die voorheen of Jooden, of Heidenen geweest waren; maar ook Paulus. Hoe onberispelyk hy mogt geweest zyn naar de Wet, toen hy nog een Jood en Pharizfërwas, hy was evenwel, aangevuurd door verkeerden Godtsdienst - yver, geweest een Godtslasteraar, Vervolger en Verdrukker der Gemeente; een Zondaar, onder de Zondaars de voornaamfte , gelyk hy zichzelven zo omfchreef, 1 Tim. I: 13, 15. (/8) Nu behoorden zy niet meer tot die booze Waereld: Zy waren 'er uitgetrokken.* Dit woord duidt aan tegenftand in den geenen , die getrokken wordt, en eene hem te fterke kragt in den geenen, door wien hy getrokken wordt. (*») Van hunne zyde was 'er dan tegenftand geweest, van wegen de natuurlyke verdorvenheid. Dé Mensch is doorgaans vast verkleefd aan gevoelens, in welke hy gebooren en opgevoed is; hy doet-bezwaarlyk afftand van dingen , die hem voordeel aanbrengen , of voldoen aan zyne vleeschlyke bégeerlykheeden. (/3/S) Maar Jefus, die ee-9 nen Boog had, en aan wien een Kroon gegeeven was, die uitging overwinnende, op dat lly' overwonne, Openb. VI: a, was hun te iterk geweest. Hy had hen getrokken. Wel
geroepen, wel vermaand, om zich te bekeeren uit de duisternisfe tot het licht, uit de magt des Satans tot Godt; wel gelokt op lieflyke Euangelieklanken, door het aanbod van genade, leeven en zaligheid : Maar dat alles zou weinig gebaat hebben, had Hy de hart-overwinnende, en onweêrftaanbaar werkende kragt van zyne genade 'er niet bygevoegd. Maar toen die 'er by gekoomen was, hadden zy zich, als gevangenen, moeten laaten leiden tot gehoorzaame onderwerpinge aan Hem. 't Geen yan den Vader gezegd wordt, ten aanzien der Kolosfers, wordt hier gezegd van den Heere Jefus, dat Hy hen uit de magt der duisternisfe getrokken, en in zyn Koningryk overgezet had, Kolosf. I: 13. (3) Dat te doen was het oogmerk geweest, waarom Hy zich-zelven had gegeeven voor hunne zonden. Overgegeeven aan het lyden des doods, om hunne zonden te verzoenen, en met Godt te bevreedigen; gegeeven, om hen te verlosfen uit de ydele wandelinge, die hun van de Vaderen was overgeleeverd, 't welk nimmer had kunnen gefchieden door verganglyke dingen, goud; of zilver; maar gefchied was, en daar door ook maar alleen had kunnen gefchieden, door zyn dierbaar bloed. Gegeeven, niet maar alleen, om hen van ongerechtigheid te verlosfen, maai-ook om zich het recht te verwerven, om ze te verzaamelen tot zyn Koningryk, als behoorende tot dat deel van veelen, Hem van den Vader beloofd, na dat Hy zyne ziele zou hebben uitgeflort in den dood, Jef. LII1: 12. Gegeeven ook , op dat Hy zich de magt zou verwerven tot het uitftorten van zynen Geest over alle vleesch, om die geenen, die Hy verlost had, ook zich-zelven te reinigen tot een eigen Volk, yverig in goede werken. Was dat nu het oogmerk geweest, waar toe Hy zich voor hun gegeeven had: Dat oogmerk had dan ook moeten bereikt worden, en was ook in Paulus bereikt, door Jefus onmiddelyke yerfchyninge aan denzelven, op den weg na Damaskus, en ook in de Galatiërs, die zich door de verkondiging van het Euangelie , gepaard met de verftand verlichtende , en hartoverbuigende kragt van zynen Geest, hadden laaten trekken uit de tegenwoordige booze Waereld^ en overbrengen tot zyn Koningryk. ^



fg# BOOZE DAG.
. BOOZE DAG, Ephef. VI: 13. De Dag
beteekent hier niet een' natuurlykenDag, maar, gelyk in veele andere plaatfen,. een' zeekeren by Godt bepaalden Tyd van kortoren, of langercn duur, waar in iets moet gebeuren, of verricht worden. Booze dag is dan een Booze tyd. Boos wegens de Bóosheeden, die 'er in gepleegd worden: Boos ook, wegens het gevaar lyke 'er van voor de Geloovigen. En dus een Dag, of, gelyk 'er ftaat Openb. III: 10, 'Uure van verzockinge. Nu is het wel zo, ' dat~.de Geloovigen een geduurigen ftryd hebben op aarde , en dus, altoos reede hebben, om te bidden :, Leidet ons niet in . verzoekinge; altoos reede om nugteren te 'zyn, en te waaken , om niet verrast te worden door" de listige omleidingen des Duivels, de-befmettingen der Waereld, de verleidingen der Zonde,die ons zo ligtelyk omringen , en de bégeerlykheeden van het eigen Vleesch, die fteeds.-Kryg voeren tegen hunne Ziele: 'Er zyn evenwel zeekere .Tyden, die, by uitneemendheid zwaar zyn door de daar in heerfchende buitengewoone Verzoekingen, wanneei Godt den Satan"voor eenen tyd toeiaat. zyne Kerk meer openlyk te befpringer door zyne Vafallen hier op Aarde; het zj 'door fnoode Dwaalgeesten, valfche Leer aars , die de Schriften verdraaijen , on hunne verderflyke Kelteryen bedektelyk in t, voeren, om de Geloovigen af te trekken en te doen uitvallen van hunne vastigheid 't zy door wreede Bloed - tyrannen , di moord en dreiginge blaazen , om hen. door vreeze voor verlies van goed, of ke ven, afvallig te doen worden. Zulk ee Booze Dag wordt hier bedoeld , zo al Blykt uit het 12. vs. Overmits nu de Gc loovigen zich in zulke tyden meer, da anders op hunne hoede houden, en 1 den Heere fterken moeten, om den Stry zo te ftryden, dat zy niet bezwyken mo| ten, maar in alles meer dan Overwinnaa bevonden worden., zö wekte de Apost hen dan ook op, om kragtig te worden den Bleere, cn de Sterkte zyner magt, aan te neemen geheel de Wapenrüstin 'Godts, om in dien boozen dag te kunnen fiaa. 'ivederf aan, en alles verricht hebbende, 0 ilaande te blyven, vs. 10, ii, 13 —-•
BOOS en KWAAD GEZWEER iOpenb.^VI: 2, kwam, na het uitgiet
3lOOB GEZWEER..
der eerfte Phiole, aan de menfchen, die het merkteeken hadden van het Beest, en deszelfs Beeld aanbaden. (K) Een gezweer ontftaat uit eene inwendige verdorvens gcfteldheid van het bloed; vertoont zich na buiten met puisten en builen; is voor den Lyder pynelyk, en maakt hem by anderen Hinkend en affchuwelyk. Zweeren waren eene der plaagen, waar mede Godt de Egyptenaars' lloeg , Exod. IX: 9, 10. Zo vinden wy ze hier ook aan de geenen, die tot het Antichristcnsch Egypte behoorden, en, ten blyke daar van, het merk, of teeken van het Beest droegen. (3) Nu zal de Vraag zyn, wat men door dit Gezweer te verftaan hebbe? (KK) Sommigen neemen het in een' eigenlyken zin, en verftaan het van de Onreine Venerifche Ziekten, die (zo als men wil) oorfprouglyk zouden zyn uit Egypte, en worden aangemerkt zeer d-emeen te zyu in die Landen, in welke het Roomscb - Antichristendom zyn voornaamfte Zitplaats heeft, als. Italië, Napels,- Sicilië, Spanje, &c. Vooral gemeen onder de zo genaamde Geestelyken,
■ die, om dat het Huwelyk hun verbooden is, zich met eene des te grootere verhittinge (volgens het bekende zeggen: Nili-
■ mur in Vetitum, fempc cupimusque negatd)
■ overgeeven aan hét volvoeren van allerlei 1 onreine bégeerlykheeden , .waar uit zulke : verrottende kwaaien gebooren worden. , Zie Fesfelii,-Rega. Myflic P. I. p. 77. (23) ; Maar daar genoegzaam alles in het Boek \ der Openbaaring zinnebeeldig is, zó oor, deelen anderen, met ruim zo veel grond, . dat men hier ook te denken hebbe om een 1 zinnebeeldig Gezweer., aanduidende het g groot en algemeen verderf, beide in de > Leere en Zeeden, zo.als het in deRooma fche Kerke alomme doorgebroken was ; n vooral in de tiende, elfde, cn volgende d Eeuwen. Want («) gelyk een Gezweer
ontftaat uit eene inwendige verdorvenheid 's van het bloed en de fappen : Zo was ook ;1 dat zo algemeen Verval oorfpronglyk uit In het garitschlyk verderf van het binnenfte ',n en voornaamfte deel van die Kerke, de <re Geestelyken , doorgaans fchandelyk on1, kundig, blind, bygeloovig, boven maate ok * heersch- en geldzugtig , en ongebonden van gedrag. Daar nu het Hoofd zo krank., , tn,bet hart zo mat. was, zo konde het niet ï'n wel anders zyn, of'er moesten zich ook
over



BOOS GEZWEER.
BOOZEN. f58i
©ver geheel het Ligchaam vertoonen wonden, /riemen, en ftinkende etterbuilen. (fi) 00 Hen Gezweer valt den Lyder pynelyk, en baart jeukte, die hy door een nadeelig krabben zoekt te verdryven. Zo een algemeen en zwaar verderf moest voor en na de Konfciëntie opwekken, welker wroegingen als een fteeds knaagende worm zyn, om welke te verdooven men toevlugt nam tot hoogstnadeelige middelen: De zo genaamde Boetdoeningen, de Aflaaten, de Verëering en aanroeping der Heiligen,van welker Verdienden en Voorbiddinge men zich Wat groots beloofde, (y) Een Gezweer maakt iemand ftinkend en affchuwelyk by anderen: Zo was ook dat zo zwaar en zigtbaar Verval oorzaak, dat veelen, reeds voor de zo gezeegende Kerkhervorming, een walge kreegen aan de Roomfche Kerke, en dezelve aanmerkten als het geestelyk Babel, Sodom en Egypte, zo als kennelyk is uit de Schriften van Nicolaus de Clemangis, Petrus Caftellanus, Petrus Jobann. de Olivo, Huberlus, of Ubertinus de Ca/alis, leerende: „ Dat de Roomfche ,, Kerk is Baby Ion, de groote Hoer, en dat ^, haare heerlykheid en magt, om haarer „ overfpellen wille, zou worden overge„ bragt tot de Uitverkoorenen van den „ Zesden Kerkftaat; en dat de Roomfche .„ Kerk in dien Zesden ftaat even zo alges, meen verdreeven en uitgeworpen zoude „ worden, als 'er ten tyde van Christus
eerfte komfte eene Nieuwe Kerk is op.,, gericht, de Oude (Joodfche) Synagoog 9, verworpen zynde, en zo als de Konin,, gin Vajlhi werd verworpen van Koning „ Aha/ueros, beide van het Koningryk .,, en het Huwelyk, en, daar-en-.tegen „ de nedrige en Godtvreezende Efther .,, daar toe verkooren en aangenomen „ werd." Zo fchreef die Minoriter Monnik ten tyde der Pauzen Clement den V. en Johannes den XXII. in het eerfte gedeelte der veertiende Eeuwe. Men zie daar van J. van den Honert, Inftit. TheoL J>roph. P. III. C. VI. §. i, a. p. m. 654— 657. Als mede Gurtlerus, TheoL Proph. C. XXXVII. $.1,2, 6, 7, 9—14, 16, 25—. p. m. 635
BOOZEN. (K) By uitneemendheid wordt de Duivel de Booze genoemd, Matth, VI: 13. XIII: 19. Verg. vs. 39. Eph. VI: 16, 2 Thesf. III: 3 , &c. Hy is louter
I. Deel. II. Stuk.
Boosheid. Geheel en al Boos van aart; 'er is niets goeds aan hem. De eere van Godt te ontluisteren, en den Menfchen het bederf, de eeuwige rampzaligheid te berokkenen, zo veel hem mooglyk is, is zyn beftendige toeleg, en onvermoeide werkzaamheid. (3) Boozen worden in den Bybel ook genoemd zulke tnen/chen , die zich der boosheid geheel en al hebben overgegeeven, en in het uitoeffenen 'er van boven anderen uitmunten. Daarom worden Booze Mannén, en groote Zondaars te faamen gevoegd, Genei'. XIII: 13. Booze mannen enJBelials mannen, 1 Sam. XXX: 22. Boozen en Godtloozen, Pf. X: 15. Daaden der Boozen beteekenen zeer grouwelyke Zonden, Jerem. V: 28. 't Zyn dan zulke menfchen, welker harten - gedicht/el, ten allen dage, alleenlyk boos is, Genei". VI: 5. VIIL ai, die geene andere dan booze dingen voortbrengen uit den boozen /chat hunner harten, Matth. XII: 35. Van de boosheid zo doortrokken, en verblind, B. der Wysh. II: 21, dat zy ongerechtigheid bedenken op hunne leeger-/leden , Mich. II: 1. ''Er zich vroeg toe opmaaken, om het te verderven in alle hunne handelingen, Zeph. 111: 7. Die niet alleen blyde zyn, als zy kwaad doen, maar zich ook verheugen in de verkeerdheid des kwaaden, Spr. II: 14.
BOOZEN (Als de) myne Tegenpartyen; en myne Vyanden tegen my, tot my naderden , om myn vleesch te eeten, ftiettn zy zelfs aan, en vielen. Ofmy /choon een leeger beleegerde, myn harte zou niet vreezen; offchoon een Oorlog tegen my opftond, zo vertrouwe ik hier op, Pf. XXVÜ; 2, 3. Dat David de. Dichter zy, blykt uit het opfchrift, vs. 1. Maar of hy zelf de Spreeker zy, dan of hy eenen anderen fpreekende hebbe ingevoerd, daar over verfchillen de Uitleggers. By fommigen is het de Kerk des Ouden, by anderen die des Nieuwen Testaments, en dan zyn zy het nog niet eens, welk de Tyd zy, in welken men zich dezelve , als fpreekende, hebbe voor te ftellen. De Eerw. Plevier, heeft in zyn Derde Deel over eenige P/almen, p. J32, de onderfcheidene gedach- . ten kortlyk opgegeeven. Een Ongenoemde geeft in het Merg der Akad. Verhand. D. IX. op de mèrkteekenen van den Spreeker , en die alle te faamen genomen zynde , meent hy die in niemand beeter te kunnen Rrrr vin-



€8a BOOZEN.
vinden, dan in den voly verigen, en met onverfchrokken Heldenmoed bezielden Kerkhervormer , Dr. M. Luther. Naar zyn inzien zou die de Man zyn, hier door den Geest der Propheetie fpreekende ingevoerd. Zie aldaar , p. 247—. Dien het lust, mag deeze gevoelens toetfen. Dat te doen is buiten myn tegenwoordig beftek. In onze verfen komt niets voor, of David heeft het ook kunnen zeggen van zich-zelven. Hy heeft veele Vyanden gehad: Maar, hoe dikwils ook van die belprongen, telkens werden, door Godts waakzaame zorge voor hem, hunne aanilaagen verydeld , vs. a. Dat deed hem met onbezweeken moed pal ftaan in 'theetftebarnen der gevaaren, naardien hy in alles , en ten allen tyde op Godt vertrouwde, vs. 3. CiO Betreffende het Eerfte: (KN) Men mogt hem wel in den mond leggen het beklag, Pf. CXX: 5, 6. O Wee myl dat ik een vreemdeling ben in Mefech, dat ik woone in de tenten Kedars. Myne ziele heeft lange gewoond by de geenen, die den Vreedt haaten. Van den Stryd tegen Goliath aan, tot zynen dood genoegzaam toe heeft hy zyne Vyanden gehad: Niet alleen uitheemfche, maar ook onder de zynen, die aar hem vermaagfehapt waren. Vyanden, veelen in getal, groot van magt, boos var aart, onverzoenbaar tegen hem verbit terd, meest om het aan Hem opgedraagei Kroonrecht, fchoon het hun niet onbe kend konde zyn, dat Godt zelf hem daa: toe had doen zalven door Samuël. Daar om omfchreeven met zo veele woorden als Boozen, zyne Tegenpartyders, zyne Vy anden tegen hem. Dan hoe veelen 1; getalle, en hoe boosaartig in toeleg z ook geweest waren, 't had hun evenwc nimmer tegen hem mogen gelukken. O Zy hadden hem niet maar in hetheimt lvke beloerd en belaagd, maar zy ware ook openlyk , en gewapender hand tc hem genaderd, als het ware in reijen e geleederen gefchaard, om hem flag te le veren , gelyk het woord meermaa
gebruikt wordt van een naderen teg< malkanderen tot den Stryd, ja! wel eei zo genaderd, dat 'er, naar 't fcheen, voi hem geen ontkoomen meer overig wa In zo eene omltandigheid had hy zich b vonden, waar van hy zingt Pf. CXLII:
BOOZEN.
Ik zag uit ter rechterhand, en ziet ! daar was niemand, die my kende: Daar was geen ontvlieden voor my ; niemand zorgde voor myne ziele, dat is, myn leeven. Dat ware hy zeekerlyk kwyt geweest, ware hy hun in handen gevallen, want hun toeleg, was geweest, zyn vleesch te eeten. Niet in èen' eigenlyken zin. Hy merkt zyne Vyanden niet aan, als Kanibaalen, Menfchen-eeters. Die fpreekwyze komt meer voor, om 'er door uit te drukken eene verbittering, zo groot, zo heet, dat.die niet te bekoelen is, dan door des anderen bloed en leeven. De Werkers der Ongerechtigheid', geflaagene Vyanden van Godts Volk, worden omfchreeven, als zulken, die het op ■ aten, als of zy brood aten , Pf. XIV: 4. Men mag denken, dat David' ze hier hebbe gebruikt, om de Boosaartigheid zyner Vyanden in het rechte daglicht te ftellen, zynde gelyk aan het verfcheurend gedierte des wouds, Leeuwen, Beeren, Wolven, die hun prooi met groote hitte vervolgen, die agterhaald hebbende, zich niet vergenoegen met die ter aarde te werpen en te dooden, maar ook het vleesch van de beenderen affcheuren, en gulzig inflokken. Indien dat het bedekt.
• oogmerk van David geweest zy, (£9 zou men mogen denken, dat hy met de vol-
• gende woorden : Stieten zy (toen zv tot 1 hem naderden) zelfs aan en vielen, gezin-
■ ïpeeld hebbe op de voetklemmen en ftrik: ken, by, of boven welke wel een prooi - tot een lokaas wordt opgehangen , waar , aan die Dieren, als zy tot zo een prooi . genaderd zyn, aanfiooten, 'er in bekneld. 1 raaken, ter aarde vallen, en dan afger maakt worden. In die toefpeelinge zingt 1 hy van de Heidenen : Zy zyn gezonken in> \ de groeve, die zy gemaakt hadden : Hun i. lieder voet is gevangen in het net, dat zy n verborgen hadden, Pf. IX: 16. Behaagt dat ,t niet, men verftaa het dan zo, dat, daar n zy het op zyn leeven toelegden , zelve ». aangeftooten hebben, en gevallen zyn door het zwaerd, gelyk die fpreekwyze elders in dien zin voorkomt, als a Sam. I: 2.5,. n Jef. XXXI: 8 , Jerem. XLVI: 6 , Dan., is XI: 19. Doch, hoe men het ook neeme, >r David had mogen zien, dat zyne Vyanden s. zelfs gevallen waren in den kuil , dien/ zy voor hem gedolven hadden ;. dat Godt de j. moeite en het geweld!, dat zy tegen hem beraadt



BOOZEN.
raadflaagd hadden, had doen wederkeeren of> hunnen fcheedel, Pf. VII: 17. De Voorbeelden daar van zouden in veelen zyner Vyanden kunnen aangeweezen worden, in Saul, Isbofeth , Achitophel , Abfalom, Seba, &c. Deeze ondervinding (3) maakte hem onvertfaagd. Daar van zegt hy vs. 3. Ofmy fchoon een Leeger—. (NN) Hy vooronderftelt twee gevallen, die beide hoogstgevaarlyk zyn : (V) Het is zeekerlyk zeer angstvallig in een beleegerde Stad. Zo men in het verdeedigen derzelve niet fneuvelt, is de benaauwdheid zeekerlyk van langen duur, ieder dag zou men, van wegen den fchrik des harten, des morgens wel wenfehen: Och, dat het avond ware en des avonds, Och, dat het morgen ware.' 'Er blyft evenwel altoos nog hoope over op ontzet, gelyk de Syriërs het beleg opbraken van voor Samaria, toen het inet die Stad op het uiterfte gekoomen was, 2 Kon. VII: 6, 7. (0) Maar als 'er een Oorlog iegen ons op/laat, de Vyand, in flagörde gefchaard, met zyne doodlyke wapenen op ons indringt , is niemand een eenig oogenblik zyns leevens verzeekerd: Een enkele Sabel-flag, een Werpfchigt, een Pyl maakt een doodlyke wonde, en door dezelve een einde aan ons leeven, zo als men dat gezien heeft in Koning Achab, 1 Kon. XXII: 34, en duizendmaal duizend anderen. Doch hoe hagchelyk het ook mogt zyn in beide die gevallen : (23) David verklaart evenwel: Myn hart zou niet vreezen; zo vertrouwe ik hier «p. («) Hoe dapper een Held David ook was, hy was evenwel een Mensch, en dus kan men niet denken , dat hy nimmer, hoe hoog het gevaar ook rees, eenige aandoening van vreeze zou gevoeld hebben in zyn harte. Wilde men dan 't geen hy hier zegt: Myn hart zou niet vrsezen; en't geen hy elders zegt: Ik zal niet vreezen voor tien duizenden des Volks, die zich rontom tegen my zetten, Pf. III: 7, in eenen volftrekten zin verftaan, men zou hem uit zynen eigen mond- kunnen leugen- \ ftraffen. Men zie hoe hy klaagde van we- i gen den roep des Vyands, en de bcangjliging • des Godtloozen: Myn hart fmert in het bin- , nenfte van my —. Vreeze en beeving komt \ my aan, Pf. LV: 4,5,6. Wat dan V Even . zo, als de Apostel eens zeide: Wel twyffel- ■ moedig, doch niet mismoedig, 3Kor. IV: 8. 1
BOOZEN. 68$
Wel eens bevreesd; maar by had de vreeze zo diepe wortelen niet laaten fchieten, dat zyn hart hem zou verlaaten, en hy gezegd hebben: Myne verwachtinge is verlooren, ik ben afgefneeden, Ezech. XXXVII: 11. Niet minder kloekhartig als Job, wilde hy blyven hoopen alle de dagen zynesJlryds, Job XIV: 14. Maar waar op was zyne zo veel moedgeevende, en vreeze overwinnende hoope gebouwd? Op zynen Boog en Zwaerd? Op zyn aangebooren moed en kragt'? Daar toe wist hy te wel, dat Godt geen welgevallen heeft aan de beenen des mans, Pf CXLV1I: 10, dat de Koning niet wordt behouden door een groot heir, noch de Held gered door groote kragt, Pf. XXXIII: 16. Zyne Onbevreesdheid had eenen anderen en vasteren grond, (js) Dat geeft hy te kennen, als hy zegt: Zo vertrouwe ik hier op. Dat hier op was 't geen hy in 't 1. vs. had gezegd : De HEERE is myn Licht, myn Heil, myn Leevenskragt. Dat deed hem zo onbedeesd vraagen : Voor wien zoude ik vreezen? Voor wien zoude ik vervaerd zyn? Hoe dikwils had hy Godts magtige onderfteuning in, en redding uit de 00genfchynlykfte doodsgevaaren ondervonden •: Zoude hy dan nu zyn vertrouwen laaten wechvallen ? Met Godt kan men fpringen over eenen muur en loopen door eene bende. Met dat vertrouwen in het harte konde hy zeggen: Ofmy fchoon een Leeger beleegerde, ik zoude niet vreezen? Zoude hy , die roemen konde, dat Godt zyne lendenen had omgord met kragt, zyne vingeren onderweezen ten oorloge, hem gegeeven den nek zyner Vyanden, nu zyn vertrouwen hebben laaten wechvallen ? Nu gevreest hebben, als een Oorlog tegen hem opftond? Godt, die hem uit zo menigen grooten nood-verlost had, was nog dezelfde; een Godt, by wien uitkomften zyn tegen den dood. Zyn geloof in, en zyn vertrouwen op Godt was nog hetzelfde. Dat maakte hem moelig als een jonge Leeuw, die zich niet verteedert, noch ontzet, offeboon ook een volle menigte van Harderen tegen hem wordt te aamengeroepen. Die op den HEERE vertrouwen , zyn als de berg Ziön , die niet wanïelt,maar blyft in eeuwigheid, VL CXXV: r. Die met David zeggen kunnen, de HEERE is myn Licht en Leevens-kragt, en verxouwen, dal de HEERE is onder de geeten, die ben helpen, die kunnen ook, zonRrrr 2, der



634 BOOZEN.
der zich fchuldig te maaken aan windrig fnorken: zeggen: Ik zal niet vreezen: Wat zal een mensch my doen}' Pf. CXVIII: 6, 7.
BOOZEN (Ik zegge u, dat gy den) niet wederftaat, Matth. V: 39. De Booze is hier zeekerlyk een Boosaartig mensch , die ons, zonder dat wy 'er hem reetic , immers geene wettige, of die van eeiiig belang is, toe gegeeven hebben, vyandig aanvalt, met ons te kwetfen, en te verzeeren. Dien te wederflaan verbiedt Christus aan de Onderdaanen van zyn Koningryk. Als men zo eenen met goede woorden niet bevreedigen , noch ontvlugten kan, en hetoogenfchynlyk blykt, dat hy het op ons leeven heeft gemunt, zo is zeekerlyk Christus oogmerk niet ons te verbieden, zulk eenen wederftand te bieden, om hem van ons af te weeren, mits wy het 'er niet op toeleggen, om hem het leeven te beneemen. Maar het zyn mindere beleedigingen, dieHy bedoelde, by voorbeeld een Kinnebakjlag , zo als blykt uit het geene 'er aanttonds op volgt. In zo een geval verbiedt Hy het zich-zelven wreeken, het kwaad met kwaad te vergelden, om te zeggen: Gelyk hy my gedaan heeft, alzo zal ik hem doen. Dat zou men bezwaarlyk kunnen doen, zonder zich in zondigen toorn te verhitten, en , zo het al geöorlofd ware, het kwaad op evengelyke wyze te vergelden, zou men ligtelyk het juist evenreedige te buiten gaan, en éenen kinnebakflag met drie, vier en moogelyk tien llaagen betaalen. 't Zal dan beeter zyn, dat men zyn Bevel , en ook zyn Voorbeeld volge: Want, als Hy gefcholden wierd, fchold Hy niet weder; en als Hy leed, dreigde Hy niet: Maar gaf het over aan hem, die rechtvaerdiglyk oordeelt, 1 Petr. II: 23. Zo moeten de Zynen ook , alle wraakgierigheid afgelegd heb' bende ,■ het ftraffen van het ongelyk en den moedwil, hun aangedaan, overlaater aan Godt, die gezegd heeft : Myns is dt wraak, en ik zal het vergelden, Deut XXXII: 35 , Rom. XII: 19, en aan dcOverheid , die het Zwaerd draagt; al Godts Dienaar es fe, om te zyn een Wreek Jler tot ftraffe den geenen, die kwaad doen , R >m. XIII: 4. Van de volgende woorden Zo wie u op de rechter wang ftaat —, zit onder den tytel van SLAAN, des VIL D a»St. p. 390—-..
BOOZEN.
BOOZEN (Doet gy deezen) uit u lieden wech , 1 Kor. V: 13b. Die Booze was de Bloedfchender, die zich vermengde met zyns Vaders Huisvrouwe , vs. 1. Dat was een Bloedfchande van het ergfte foort, en evenwel had de Gemeente te Korinthe hem, die die booze daad gedaan had, uit het midden van zich niet wechgedaan, vs. 2. De Heer Nieuwland, Letterk. VerLD. IV. p. 517—, geeft eenige reedenen aan de hand, waarom de Korinthers zich omtrent dien Boozen zo onverfchillig gedraagen hebben. Hy merkt aan, dat te Korinthe de leere van Diogenes Cynicus , die zich daar lang had opgehouden , nog wel by fommigen in agtinge zal gebleeven zyn; en by dien was de bloedfchande voor geöorlofd verklaard. Onder de Korinthers was ook Periander geweest, een der Zeevenzo geroemde Wyzen van Griekenland, die bloedfchande had gepleegd met zyne Moeder. Ook wil hy aangemerkt hebben , dat destyds de Romeinfehe Overheeden9 onder welke Korinthe ftond, niet veel agt gaven op bloedfchandelyke Huwelyken,, na dat Keizer Claudius (die gehuwd was aan Agripfina,d& Dogter van zynen Broeder) in den Raad verzocht had, dat voortaan de Huwelyken tusfchen Vaders Broeder* (Oomen) of Broeders Kinderen (voorheen> voor Bloedfchandig gehouden) zouden verklaard worden geöorlofd te zyn. Zie Taci'tus, Annahh. XII. C. 7. Om alle die reedenen meent zyn Eerw. dat de Bloedfchan-de te Korinthe; zelfs by de Christenen in niet veel aanmerkinge werd genomen. Voorbehoudens de waare agting voor 'sMans geleerdheid , komt het my niet waarfchynlyk voor, dat die reedenen invloed zouden gehad hebben op het laf gedrag van de Gemeente jegens dien Boozen.. Immers niet het enkel Voorbeeld van Periander, noch de Leer van Diogenes, naeen verloop van eenige Eeuwen; te minder , om dat zulke Huwelyken door de , Wetten by de Grieken verbooden waren,.
naar het zeggen van Ocellus Lucanus, en ■ Jamblychus, aangehaald by de Eng. Godtgeleerden: En wat de oogluiking, oftoëi geevendheid der Romeinfehe Overheeden betreft, die kan, uit aanmerkinge van het bovengemeld verzoek van Keizer Claudius,, plaats gehad hebben in de daar genoemde Huwelyken: Maar hier was het geval veel
fchanp-



BOOZEN.
fchandelyker, de vermenging met de Vrouwe van een' eigenen Vader: Een naauwlyks te gelooven, en onder de Romeinen ongehoord fchenbedryf, zo als Cicero zegt Orat. pro Cluentio, §. 5. Trouwens, als zo eene vermenging in dien tyd voor zo weinig ftrafwaerdig ware geagt geweest, zou Paulus, vs. 1, niet hebben kunnen zeggen , dat zodanig eene hoerery ook onder de Heidenen (befchaafde, Grieken en Romeinen) niet genaamd wierd. Meer waarfchynlyk komt my deeze reede voor. De Korinthers ftonden by de Ouden te boek, als, by uitftek, overgegeeven aan wulpsheid , ontucht en wellusten.. Zy zeiven noemden hunne Stad de Stad van Venus. 't Schynt, dat de als aangeboorene geneigdheid tot wellust en ontucht nog veelen der reeds bekeerde Korinthers bleef aankleeven. Dat mag men daar uit opmaaken, dat de Apostel het geheel onbetaamlyke der Hoererye in den Christen met zo veel nadruk aantoont Cap. VI: 13—20. Waren 'er nu in die Gemeente nog veelen, fchuldig aan Hoererye , zo konde dat een reede zyn geweest, waarom men dien Bloedfchender met zo eene Strengheid niet heeft durven behandelen, als hy wel verdiend hadde. Doch wat daar van ook moge zyn, in die Gemeente was heel zeer te beftraffen, dat zy eenen Man van eene zo booze daad uit het midden van zich ■ niet hadde wechgedaan, vs. 1,2. Wat Paulus met hem doen wilde, geeft hy vs. 5. te kennen. (Van het overgeeven aan den Satan, waar van daar gelproken wordt, kan men zien D. VI. St. 1. p. 630.) Wat de Gemeente doen moest, zegt hy in ons 13. vs. Zy moest dien Boozen uit haar wechdoen. Wat wil dat anders zeggen, dan dat zy hem niet meer moest aanmerken in zo eene betrekkinge, als voorheen, als een Broeder, en Lid der Gemeente. Zy moest hem haare gemeenfehap , en de gemeenfehap der Heilige dingen ontzeggen. Niet, om hem te verbitteren , of voor den fchimp en mishandeling van anderen bloot te ftellen; maar om hem tot boetvaerdigheid te verneederen , en te verbeeteren : Welk oogmerk ook blykt bereikt te zyn, naardien de Apostel wil, dat men hem zou vergeeven en vertroosten, pp dat hy niet eenigzins mogt verftonden worden door al te overvloedige t
BOOSHEID. <%
droefheid, 2 Kor. II: 5—8. Dat dit uit het midden der Gemeente wechdoen zo te verftaan zy, blykt uit het 6 en ,7. vs. Weet gy niet, dat een weinig zuurdeesfem geheel het deeg zuur maakt ? Zuivert dan den Ouden zuurdeesfem uit — want ook ons Pafcha is voor ons geflagt, naamelyk, Christus. Hy wil zeggen, dat, gelyk de Jooden, wanneer het Pafcha ftond gevierd te worden, al wat zuurdeeg was , voor onrein houden, en zorgvuldig opzoeken en uit hunne huizen wechdoen moesten; zy ook zo dien Boosdoender niet langer onder zich dulden, maar van zich afzonderen moesten, op dat anderen door een zo kwaad voorbeeld niet mogten verleid en bedorven worden. Zo dat dan uit dit Voorbeeld blykt, dat het Excommuniceeren van Ergerlyke Zondaars van yipostolifche inftellinge is: Als ook van zulken , die fcheuringen aanrichten, en ergernisfen tegen de leere, waarom hy aan Titus, Cap. III: 10, fchreef: Eenen Ketterfchen mensch verwerpt na de eerfte en tweede vermaaning. Ja! van eene nog hoogere inftellinge : Van den Heere Jefus zelf. Zo als te zien is uit Matth. XVI: 19. Men zie daar van in dit Stuk voorwaards, onder den titel BINDEN, en uit Matth. XVIII: 17. Zie daar van onder den titel ZEGGEN, D. XI. p. 383—.
BOOSHEID, Alle zonde is boosheid J maar, in onderfcheidinge van zulke zonden , die uit menschlyke zwakheid, onbedachtzaam, by verrasfinge gepleegd worden , koomen onder den naam van Boosheid voor hooggaande Schenbedryven; daarom leest men van grouwelen der boosheid, Ezech, VI: ir. Zonden, die bedreeven worden voorbedachtelyk en moedwillig, gelyk zulken , die ongerechtigheid bedenken op hunne leegerftede, de verdervinge hunner ziele dicht in - een draaijen, hunne oogen fluiten, om verkèerdheeden te bedenken, die zich door niets daar van laaten terug houden , maar op hunne lippen byten, en het kwaad volbrengen. Van welken men zeggen kan: Boosheeden zyn in hunne wooningen, in het binnenfte van hun, 1J!. LV: 16. Die, in plaatle van /.ich des te fchaamen, fpreeken zy hunne zonden vry uit, Jel. li! 9. Zy hebben geen berouw over hunne boosheid* Jerem. Vlii: 6 , ftellen hcerlykbetdin hunne fchande, Philipp. lil: 19, gaan voort van
Krrr 3, boos-



1
é%6 BOOSHEID,
boosheid tot boosheid, Jerem. IX: 3. Gelyk een Bornput zyn water opgeeft, zo geeven zy hunne boosheid op, Jerem. VI: 7. Godt te verlaaten, en zich te begeeven tot Afgodery , wordt, by uitneemendheid, Boosheid genoemd: Myn Folk heeft twee Boosheeden gedaan —, Jerem. II: 13 , Hof. IX: 15. X: 15, &c. Men kan daar onder ook begrypen de zonden tegen de Natuur; verraaderlyke bedryven, gelyk van Jakobs Zoonen tegen deSichemiten,en tegen hunnen Broeder Jofeph; van Judas tegen zynen Meester Jefus; Doodllagen , gelyk van Kaïn aan Abel, van Jodb aan Abner en Amaza; zo een Toeleg, als van Haman tegen de Jooden, Etlh. VIII: 3. En menigerlei andere grove zonden meer. Wanneer zulke Boosheeden zich dermaaten vermenigvuldigen onder een Volk, en in een Land, dat het Land bevlekt raakt van wegen zyne inwoonders, dat 'er geene trouwe , geene weldaadigheid, geene kennisfe Godts meer is in den Lande — .* Bloedfchulden raaken aan bloedfchulden, Hof. IV: 1, a , en de Boosheid opklimt voor Godts aangezigt, Jon. I: 2. Dan waakt Godt eindelyk op ter wraake, om hunne ongerechtigheid op hen te doen wederkeeren, en ze te verdelgen in hunne boosheid, Pf. XCIV: 23. De Ongerechtigheid zal geheel de Aarde verwoesten, en de Boosdaadigheid zal de Stoelen der Magtigen omkeer en, B. der Wysh. V: 24.. Een Koningryk wordt van het eene Volk overgebragt tot het ander, van wegen ongerecbtigheeden , onwilligheeden , en ryk dommen door bedrog verkreegen, J. Sir. X: 8 Daarom klinkt Godts ftrafbedreiginge oot tegen Damaskus, Gaza, Tyrus, Edom, ei andere,by uitftek, zondige Koningryken Om drie Overtreedingen , en om viere za ik dat niet afwenden, &c. Am. I: 3—12 — BOOSHEID (Uwe) zal u ka/lyden, e uwe afkeeringen zullen u ftraf cn : Weet da en ziet, dat het kwaad en bitter is, dat g den HEERE uwen Godt verlaat, en myt vreeze niet byuis, Jerem. II: 19. Op God bevel richtte de Propheet zyne taaie ti gen Jeruzalem, dat is, derzelver Inwooi ders, vs. 1, 2. (ü)Het eerfte gedeelte de zer woorden behelst eene bedreigenc
waarfchouwing: Uwe Boosheid ftra
fen. (iM) Boosheid en Afkeeringen word< hun te laste gelegd. (<*) Boosheid, boo; daaden van allerlei foort; Steden, doo
BOOSHEID.
(laan, overfpel bedryven, valsch zweer en, Cap. VII: 9. Een geduurige toeleg, om den Naasten te bedriegen, Weduwen en Weezen te berooven , Nooddruftigen te onderdrukken, om zich-zelven groot en ryk te maaken*, Cap. V: 26—28. Booze daaden, veele in getalle,maar in het enkelvouwdige Boosheid genoemd, omdat het niet anders was, als eene aanééngefchakelde boosheid, een faamenknoopinge van ongerechtigheid. Gelyk een bornput zyn water opgeeft, alzo gaf Jeruzalem zyne boosheid op, Cap. VI: 7. Eene verouderde Boosheid, van der Vaderen dagen af aan, Cap. II: 5. Eene zo algemeene, dat de Propheet op de flraaten, en in de wyken van Jeruzalem niemand vond, die recht deed, en waarheid zocht, Cap. V: 1. Eene Boosheid, zonder fchaamte, of naberouw bedreeven , en aanhoudend, met eene altoosduurende afkeeringe , Cap. VIII: 5,6,12. O) Verder wordt hier gefproken van hunne afkeeringen , in het meervouwdige. Afkeeringen van Godt, maar van tweederlei foort. (**) Afkeeringen van het vertrouwen op Hem , door hulpe en heil te zoeken in Egypte en Asfur, vs. 18. (A~9 Afkeeringen van zynen Dienst door Hem te verlaaten , en zich over te geeven aan den dienst van Afgoden, vs. 20. En dat zo algemeen , dat van hunne Koningen, Priesters en Propheeten gezegd wordt, dat zy tot een Hout zeiden: Gy zyt myn Vader; en tot eenen Steen: Gy hebt my gegenereerd, vs. 27. Waarom • hun doen zo wel, als dat van het Afgodeerend Israël, wordt aangemerkt als de . daad van eene Overfpeelende Vrouwe, die 1 haaren Man trouwlooslyk verlaat, en : haare Boelen agter nagaat: Daarom wordt l 'er gezegd, dat zy overfpel bedreeven met . hout en fteen, Dat zy met veele Boeleerders v hadden gehoereerd, Cap. III: r, 2, 9. Dit 1 alles zou by Godt niet ongemerkt worden y voorbygegaan. (339 Neen ! hunne Boose heid zou hen kaftyden, hunne Afkeeringen s hen ftraffen. 00 't Wil zeggen, dat, om hunner boosheid wille, Godts kaftydende i- roede op hen zou zyn; maar dat het by > geene kaftydende tucht zou blyven; maar e dat hen, om hunner Afkeeringen, hunner f- trouwlooze Godtverlaatingen wille, zwaa:n rer Straffen zouden overkoomen. Maar -e dat 'er gezegd wordt, niet dat Godt hen /- kaftyden en ftraffen zoude: 00 Maar d*£
hun-



BOOSHEID.
BOOSHEID.
687
hunne Boosheid en Afkeeringen het zouden doen, zo konde dat wel aanduiden, dat, wanneer, onder Godts oordeelen, hunne nu nog gefchroeide Konfciëntie eens zou losberften, het dan in hun binnenfte zou zyn, als of die hen met roeden tuchtigde, met fchorpioenen-geesfels ftrafte , niet anders, dan of die hen keer op keer verweet : Uw weg, en uwe handelingen hebben u deeze dingen gedaan: Dit is uwe boosheid, dat het zo bitter is,- dat het tot aan uw harte gaat, Cap. IV: 18. Zo dat zy, die nu van fchaamte , noch verbryzelinge wisten , zouden moeten uitgillen: O wee nu onzer, dat wy zo gezondigd hebben! Klaagl. V: 16. Wilden zy dat voorkoomen, (3) dan moesten zy ter harte neemen de opwekkinge van den Propheet: Weet, laat het u gezegd zyn, neemt het teroore, overlegt, en bewaart het in den zin uwer gedachten , dat, fchoon uwe verkeerdheeden voor als nog als een fpel zyn in uwe oogen , ze evenwel kwaad zyn : Dat het by Godt als een Hem tergend kwaad wordt aangezien , en opgefchreeven , dat het, in zyne gevolgen, voor u ook bitter zal worden, bitterer dan Gal- en Alsfemdranken , dat gy door uwe Afkeeringen den HEERE uwen Godt, aan wien gy door een geestelyk Egtverbond getrouwd waart, verlaat, want die Hem verlaaten , zullen befchaamd worden, en die van Hem afwyken, zullen worden gefchreeven in de aarde, Jerem. XVII: 13. En dat gy , door uwe aanhoudende boosheid hebt getoond , dat zyne vreeze niet by u is, dat zyne oordeelen eene hoogte verre van u zyn: Weet, ziet en overdenkt, laat u daar door beweegen, om u van uwe boosheid en afkeeringen te bekeeren tot den HEERE uwen Godt, op dat, wanneer bet verderf u zal overkoomen als een wervelwind, gy den Heere wel vroeg, zoudt willen zoeken , maar Hem niet zult' kunnen vinden. Daarom dat gy de weetenfchap gehaat, en de vreeze des HEEREN niet verkoor en,in zynen raad niet bewilligd, en alle zyne befiraffinge verfmaad hebt, Spr. I: 28, 29, 30.
[BOOSHEID (De Betooverïng der) verdonkert, of verkeert het goede, B. der Wysh. IV: 12. De Zoon van Jerobeam werd van Godt, door een vroegtydigen dood wechgenomen , om dat Godt wat goeds in hem gevonden bad; en dus, om dat hy niet me.
dedeelen mogt in al het kwaade, dat Godt over het Huis van Jerobeam zou doen koomen, 1 Kon. XIV: 12, 13. Even zo wordt hier gezegd, dat Godt den geenen, die Hem behaagt, en van Hem is bemind ge~ weest, na maar weinige jaaren geleefd te hebben, wcchneemt, vs. 10. Doch om eene andere reede, op dat hy, leevende onder de Zondaars, niet mede mogt verleid worden tot de zonde. Dus moeten wy door de Boosheid hier verftaan den boozen wandel van wufte en wulpfche Waereldlingen, die dedaaglykfche weelde hun vermaak, men mag wel zeggen, hunne gelukzaligheid , agten te zyn. Aan die Boosheid wordt eene Betoovering toegefchreeven : Eene kragt, om de zinnen te verblinden, gelyk Paulus aan de Galatiërs fchreef: Of gy uitzinnige Galaten, wie heeft u betoverd, dat gy der waarheid niet zoudt gehoorzaam zyn? Gal. III: 1. Eene kragt, om het hart te verydelen: Naamelyk, door het vleijen van die booze lieden , fchoon - fpreeken, voorftellen en aanpryzen van allerlei dertele vermaaken, waar door vleesch en bloed geprikkeld en verlokt worden. Alle zulke dingen verdonkeren bet goede, en keeren bet gemoed om. Zulke voorbeelden, de faamenfpreekingen en verkeering met zulke lieden , verderven de goede Zeeden. Eerst heeft men 'er een afkeer van, maar men gewent 'er zich allengskens aan; door de gewoonte verliezen die dingen hunne afgryzelykheid. Men begint ze te verfchoonen, men ziet 'er zo veel kwaads niet meer in; men krygt 'er ook eenigen lust toe; die wordt, van langzaamer hand fterker ; eindelyk men bewilligt 'er in, en zo wordt men mede gewikkeld in, en afgetrokken door de bégeerlykheeden eener booze Waereld. Godts Zoonen vinden de Dogteren der menfeben ook wel eens fchoon en-bekoorlyk, Genef. VI: 2. Door alle deeze helrukkende bekoorlykheeden wordt het verftand, als door een' dikken neevel, verduisterd, zo dat men het waare goed naauwlyks weet te onderfcheiden van het valfche : Ja ! aan het zinnelyke, 't welk aardsch en verganglykis, dikwils blindelyks, den voorrang geeft boven het Geestelyke, en Heemelfche, dat eeuwig is. Dit is dan een zeekere waarheid, dat de Vriendfehap der Waereld gevaarlyker is voor de Ziele,
dan



g83 BOOSHEEDEN.
Mn haare Vyandfchap; haare Loftuitingen nadeeliger, dan haare Lasteringen ; en haare Zoetigheeden ongezonder, dan haare Bitterheeden. Waarom de Heiland ook zeide tot zyne Leerlingen: Zalig zyt nv, wanneer de menfchen u haaien, u af fcheiden, fmaaden, en uwen naam, als kwaad,verwerpen, om des Menfchen Zoons wille, Luk. Vif aa. ^e Ondervinding leert het overvloedig, dat de Vriendfehap en het genot der Waereld is als een Zeilfteen, die veelen aan de aarde verkleefd houdt; en dat, integendeel, haar gemis en Vyandfchap als een Slagveer is , die veelen opwaards tot Godt dryft. Al lagchende, dertelende, alle dagen vrolyk en pragtig leevende, doet ze veelen ter helle inzinken ; maar, door haar lasteren , befchimpen , vervolgen en mishandelen, doet ze veelen den weg des leevens zoeken, en, langs denzelven, de poort des Heemels vinden. Zie Scrivers Seelenfihats, P. IV. Conc. XL f. 306.]
BOOSHEEDEN (Geestelyke) tn de lucht, Ephef. VI: ia. Welke zyn die Geestelyke Boosheeden? De Uitleggers verfchillen. Ot) Veelen verftaan 'er door Booze Geesten, Onderdaanen van den Overfien der mast der Lucht, des Geests, Ephel. 11: o. En willen, dat die zich veel in de Lucht onthouden, in de tusfehen-ruimte tusfchen den Sterren-Heemel, en onzen Aardbol , en dat, gelyk hun Overfte kragtig werkt tn de Kinderen der Ongehoorzaamheid, zy 00K werkzaam zyn, om de Geloovigen, op dc eene , of andere wyze , te beftryden er fchaade toe te brengen. Althans dat dt Hel niet eene zo beftendige verblyfplaat; voor hun is, dat zy niet nu en dan ooi elders, onder Godts toelaatinge, zoudei werkzaam zyn, daar aan kunnen w; , naauwlyks twyffelen. Zonder dat zoi het eene vergeeffche vermaaning gewees tvn van Jakobus: Weder ftaat den Duivet el hy zalvan u vlieden, Cap.IV: 7. bene t vergeeffche' waarfchouwinge van Petrus 1 Br V- 8. Zyt nugteren en waakt: Wai uw Tegenparty, de Duivel, gaat om als et Iriesfchende Leeuw, zoekende, Wien hy zt moecn ver/linden. Gelooven wy , dat c Bezeetenen, van welken wy leezen me Euangelifiche Schriften, waarlyk zyn b zeeten geweest van booze Geesten, zo mo ten wy gelooven, dat zy ook, buiten <
BOOSHEEDEN.
Hel, op Aarde omzwerven, en dat zy het zich als eene verzwaaringe der ftraffe reekenen , wanneer zy weder ter Helle wierden ingeworpen , daarom baden zy den Heere Jefus, dat Hy hen toch niet gebieden wilde, in den Afgrond heenen te vaaren; Luk. VIII: 3r- Zo begreep het ook de vermaarde Heidanus,in CorporeTheol. 1.1. p a8o. Gevraagd: Of de Duivelen zo in de Helle liggen opgeflooten, dat het hun nimmer toegelaaten zy, eemg verblyf te hebben op de Aarde, of m de Lucht' Zo was zyn antwoord: Non ergo ita in mfer. num funt pracipitati, nunquam ut inde extre liceat ipfii, fied per vices. Dat is : Zy zyn dan zo niet ter helle ingeworpen, dat het hun nooit zou toegelaaten zyn, 'er , doch by beurten, uit te gaan. Dat zy ook verkeeren in de Lucht, en daar in hunne Boosheid uitöeffenen, wil men afleiden uit het wedervaaren van Job-. Het neervallend Blikfiemvuur, 't welk zyne Schaapen , en de Hoeders 'er yan verteerde; en den geweldigen Wind, die het Huis, waar in zyne Kinderen vergaderd waren , aeedinftorten, en die daar onder verpletterde, Job I- 16, 18, 19. Het is waar, 'er wordt niet gezegd, dat de Satan die Onweders verwekt hebbe: Maar daar de Satan, op zyne ingebragte verdenkingen tegen Job, van Godt verlof ontvangen hadde, om, ter beproevinge van Jobs vroomheid, zyne hand te mogen flaan aan alles, wat hy had, vs 10—ia, zo kan men niet wel anders denken, dan dat de Schryver van dat Boek het verwekken van die Onweders hebbe : willen toekennen aan den Satan Het_ is : een overoud gevoelen by de Chaldeën , : dat de beneeden Dampkring, $<p»s, welke 1 onzen Aardbol omringt, mei booze■■, en r fchade toebrengende Geesten vervuld is, 1 i>«r»êis, die, volgens de gedach-
t ten üer Ouuen, Onweders, Ziekten, Droomen &c. verwekten by de menfchen. Zie ê Nieuwland, Lettert Verl. D. II. p. 443onder aan—. Dat de Oude Kerkeleeraars, it Athanafius, Auguftinus, en Hieronymus ook n in dat gevoelen geweest zyn, is te zien by u Odé, Comment. de Ang. Sect. V. G. 111, e Sap. 690. (3) Doch men heeft aangee merkt, dat het hier voorkoomend grondwoord i**e*»<'««, Epouraniois (eigenlyk het »- Bovenheemelfche) nooit gebruikt wordt van le dt Lucht, maar van dingen die Heemelsch
zyn,



boosheeden:
bd'rduursée'. #89
cyn,- als Joh. III: 12, i.Kor. XV: 48, 49'Heemelfche roepïnge; Hebr. III: I. Heemelfche gaave, Cap. VI: 4. Heemelfche dingen, Cap'. VIII: .5. En in deezen Brief zelf, jneer dan eens, van den Heemel, Ephef. I: 3, ao. III: 10. En- dus zou dit woord niet aanduiden de Plaats, waar in deeze Geestelyke Boosheeden zich onthielden; maar het Onderwerp, waar over de Geloovigen tegen hen te ftryden hadden: De Dingen, die behooren tot het Koningryk der Heemelen : gerechtigheid , vreede , blydfchap door den Heiligen Geest, de hoope des eeuwigen leevens, de hoope der heerlykheid Godts , en diergelyke geestelyke Zeegeningen waar mede Godt de Geloovigen zeegent in den. Heemel in Christus. Maar dan zal men het woordje h niet moeten vertaaien in, maar over, óf om het Heemelfche. Dien zin moet het hebben , Ephef. IV: 1, de Gevangenen in den Heere, dat is, om den Heere, om myne Leere van, en verkleefdheid aan den Heere. En Gal. IV: ao, daar de Onzen het zeer wel vertaald hebben door Over. -Ik ben in twyffel h Iftii, niet in u, zo als het eigenlyk zou zyn; maar naar den waaren zin, ever u. De Geloovigen hadden dan den Stryd over het Heemelfche, de Heemelfche dingen. Maar met wie ? (kk) Met de •Geestelyke Boosheeden: Met den Satan, die door zyne Boosheid, bedriegeryen, looze drogreedenen die dingen zoekt' te verduisteren , te ondermynen en te vervalfchen; in de Geloovigen ook wel tegenbedenkingen doet opkoomen omtrent hunnen geestelyken ftaat. 'Zie Witftus., MeJelem. S. P. II. Exercit. V. §. ib. p. 154. Als mede Wolfius, Cur. Philol. in h. 1. Tom. IV. p. 155. (33) Doch 'er zyn 'er, die aanmerken, dat 'er in den Grondtekst eigenlyk ftaat het Geestelyke der Boosheid, en dat zou dan aanduiden het fubtielfte, het fynfte, het meest gefleepene, ja! de ziel. en het nierg der Boosheid. De fyne Kunftenaaryen der Bedriegers der menfchen ; hunne fpitsvondigc twistvraagen , drogreedenen, verlokfelen, door hen allerbehendigst in het werk gefteld, .om de Geloovigen te. verfchaïken , en door arglistigheid listelyk tot dwaalinge te brengen Ephef. IV: 14. Zo dat dan de Geloovigen den Stryd zouden hebben, niet alleen tegen de Overheeden , Magten, en GeweldI. Veel;"II.-Stuk.
hebhrt der Waereld, openbaare Vervol-, gers; maar 'ook 'tegen bedriegelyke Arbeiders, a Kor. XI: 13, die zich verzetten tegen de grondwaarheeden van den Christelyken Godtsdienst, die niet zo zeer het ligchaam, als wel den Geest der Geloovigen zoeken te befchadigen. Zie Curienius, de zwaar fe plaatf.—D. IIL p. 3 3 7-342.
BORDUURSEL (Als een) gewrocht ben in de nederfle deelen der Aarde , Pf. CXXXIX: 15b. David is als in verrukkin? ge opgetoogen by de Overdenkinge van de wonderbaare formeering van 's menfchen ligchaam. in den buik der Moeder. En waarlyk als men niet alleen befchouwt deszelfs uitwendige gedaante , maar ook het inwendig faamenllel, de evenreedigheid, de onderlinge bétrekking en wer^ king van alle deszelfs deelen en leeden tot en op malkanderen, zelfs tot het geringde lid toe, zo moet. men bekennen , dat het een zo verbaazend meesterftuk der kunst is, dat de grootfte Ontleedkundigen het nog nooit genoeg hebben kunnen bewonderen. Die niet moedwillig zyne oogen fluiten wil voor alle licht van overtuiginge, zal daar in moeten ontdekken zó eene hooge Wysheid en Magt, als in geen Schepfel , maar alleen in den Hoogen Godt te vinden is: Met aanbiddende verwondering zal hy met David, vs. 14, 'er over moeten uitroepen : Wbnderlyk zyn uwe werken.' Job fprak 'er met byzondeiren nadruk van, en fchreef zyne wonderbaare formeering aan Godt toe, Cap. X: 9, 10, ir. De taal van-eene door Godtsvrugt heldhaftige Moeder tot haare gemartelde Zoonen is te nadrüklyk , dan? dat men ze 'er hier niet zoude byvoegen < Ik weet niet, hoe gy in myn ligchaam zyt» voortgebragt; Noch ik hebbe u den geest enhet leeven niet gegeeven : Noch ik hebbe deeer fe beginfelen, daar uit een iegelyk van ubeftaat, niet by een gefchikt —. Het is deSchepper der Waereld, die de geboorte der menfchen toebereidt, en aller geboorte uitvindt, a Mach.. VII: aa, a3- Zelfs Heide* nen zyn 'er met de grootfte verwonderinge over aangedaan geweest. Galenus zou; 'er zich dus over uitgelaaten hebben :. „ Laaten anderen hunne Goden rooken* offeren en looven: Maar ik wil, met een. allerinnigst genoegen en verwonderinge j den. Werkmeester pryzen van een zo by-*
S s s s zon-



6$o BORDUURSEL.
zonder Werk, te weeten, de formeering van des menfchen Ligchaam." Ook wil men, dat hy zou gezegd hebben: „ Dat hy aan Epikurus honderd jaaren tyds vergunnen wilde, dat hy het ftelfel en de gedaante van Ilegts een eenig deel van 't menfchelyk ligchaam veranderen, en verbeeteren zoude." Hy twyifelde niet , of Epikurus zou ten laatften moeten bekennen , dat het in geen volkomener ftand zou kunnen gebragt worden, dan het is. Maar men moet wat meer in 't byzonder letten op de woorden van den Dichter : Vooreerst, dat Godt hem als een Borduursel gewrocht heeft; ten tweede, in de neederfte deelen der Aarde. (N) Wy hebben hier het woord 'ÏÏDpi, af koomende van
Öi~H, Rdkam , met de naaide borduuren.
Veelverwige, geflikte Kleederen worden by de Hebreen genoemd met naamen, van dat wortelwoord af koomende, Richt. V: 30, Pf. XLV: 15,Ezech. XVI: 13. XXVI: io". Dpi, Rokem, zegt Salomo Jarchi is
een werk der naaide. En wordt by de Onzen vertaald door Borduuren, Exod. XXXV: 35 , en geborduurd werk, Exod. XXVI: 36. XXVlII: 39. &c. Maar nu is de Vraag, of men hier, in onderfcheidinge van het zo evengemeld gebeente, niet iets byzonders te verftaan hebbe door dit Borduurfel? De Heer Nieuwentyt, in de Xde zyner Waereld-Befchouw.%. XXII—. p. 162, meent, dat men door dit Borduur fel hebbe te verftaan de Spieren en Spierdraaden. Dus fchryft hy 'er van: „ Die de moeite „ neemt, van een Borduur/el, dat met de „ naaide gemaakt is, naauwkeurig te be„ zien, zal bevinden, dat het uit veele, „ op het oog evenwydige, nevens mal„ kanderen liggende, en op verfcheiden ,, plaatfen na verfcheiden oorden zich „ uitftrekkende draaden beftaat: Even of „ dezelfde wyze is het geleegen met de „ Spieren. (Diehet Boek heeft, bezie de „ 1 en 2 Figuur op de VIII. Tafel.) Zc „ dat derzelver faamenftel met recht eer „ Borduurfel wordt genaamd. Ook kar ,, hier uit worden afgenomen, dat in dee „ ze plaatfe van de Spieren, onder dei „ naam van dit Naald- Borduurfèl'gefpro ,, ken wordt, als men op de voorgaande a, woorden let: Myn gebeente was voor 1
BORDUURSEL.
„ niet verhooien; toonende , dat af Het „ oogmerk, waar toe deeze fpieren ge„ maakt waren , vergeefsch zoude zyn v „ indien zy met het gebeente geen over„ éénkoomende fchikking van haare fpier„ draaden hadden —. Indien de fpierdraa„ den niet een juiste lengte , en netten ,, cours ten opzigte van de beenderen „ hadden—•. Doch allernadruklykst ziet „ men, door deeze fpreekwyze, de fpie„ ren vertoond, als men het woord myn' „ gebeente vertaalt, myne kragf, myn ge„ weid —; Zo dat de zin zoude zyn: My,, ne KRAGT, of het geweld, dat in myn ,, ligchaam is, was voor u niet verhooiena „ als myne fpieren vanu, gelyk een natuur„ lyk Ndaldborduurfel, gemaakt zyn.'"' Daar men nu weet, dat de Spieren de eenige werktuigen van kragt zyn in ons ligchaam, 't welk eerst lange tyden na het fchryven van deezen Pfalm ontdekt is, en^ dus, door de Ontleed-kunde, aan David' niet heeft kunnen bekend zyn,. z© moet men daar uit opmaaken, dat hy dus gefchreeven hebbe door ingeevinge van] Hem , die de oorfpronglyke Formeerder is van ons Ligchaam : Zo als die Heer inhet vervolg breeder aanmerkt. (3) Wat zyn nu de nederfle deelen der aarde, waar inj dit Borduurfel gewrocht is: Het is flegts eene verandering van fpreekwyze, maaranders hetzelfde met het even voorgaande' Verborgene, 't Spreekt van zelf, dat 'er door te verftaan zy de Buik der Moeder. In den Bybel heeft men door de beneeden-fie deelen der aarde doorgaans het Graf te verftaan. Hoe kan nu de Buik der Moeder zo genoemd zyn? In het graf is het lig-chaam, 't welk 'er in gelegd is, voor aller menfchen oogen verborgen. Zo is ook de Vrucht voor aller oogen onzigtbaar, zo lang ze nog is in de ingewanden der Moeder. Daarom zegt Salomo: Gelyk gy niet weet, hoedanig de beenderen zyn in den buik eener zwangere Vrouwe: Alzo weet gy he£ werk Godts niet, die het alles maakt , Pred. XI: 5. En, gelyk de Nedergelegde in het ; graf niet meer vergezelfchapt is met de; . Leevendigen, zo ook niet de Vrucht, zo-
• lang die niet is voortgekoomen uit de' 1 Baarmoeder. De Grieken merkten daarom
• den ftaat voor de geboorte aan , als een : foort van Dood, en verblyf in het graf: •» Men zou 'er nog kunnen byvoegen, dat
de



BORG WORDEN,
•de woorden in het verborgene, in denederfle deelen der aarde, moeten dienen tot vergrootinge van des Formeerders Almagt. Die een Borduurfel zal bewerken, heeft daar toe een helder licht noodig : Maar Godt heeft ons Spieren-borduurfel gewrocht in de beneeden/le deelen der aarde, in het Stikdonkere: Hy is die Godt, voor wien de donkerheid niets verduistert, en de nacht licht als de dag.
BORG WORDEN zegt, zich voor iemand verpanden, zich verpligten dat geene te zullen doen , 't welk de Schuldenaar zelf behoorde te doen. Zo dat het Morg worden eigenlyk dient tot meerdere gerustftellinge des geenen, die van eenen anderen iets te eiichen heeft. Nu kan men Borg worden met zyn Perfoon, of met zyn goed. (j$9 In het eerfte geval bleef Jluda by zynen Vader Borg voor Benjamin, zynen Broeder, zich op eene plegtige wyze verbindende, dat hy hem met zich weder brengen zoude uit Egypte, om den Ouden Vader daar door te beweegen, om hem mede derwaards te laaten trekken, Genef. XLIII: 9. XLIV: 32. Zo is de Heere Jefus, met zyn harte borg geworden, om in des Zondaars plaatfe, tot Godt te genaaêen, Jerem. XXX: ar. Uit kragt van die vrywillige Borgverpligtinge heeft Godt enze ongerecbtigheeden op Hem doen aanloopen, en heeft Hy de Straf gedraagen, die ons den Freede moest aanbrengen: Daarom wordt zyn fterven aangemerkt, als een flellen van zyne ziele tot een fchuld .offer, Jef. LUI: 5, 6, 10, en als het geeven zymer ziele tot &en rantzoen, Matth. XX: 28. (3) 't Meest evenwel heeft het Borg worden plaats in Geldfchulden , waar omtrent men wel hebbe te letten, dat men niet voor meer borg worde dan het geene , 't welk men, des nood zynde, zou kunnen betaalen ; als ook, voor wien men borg wordt, op dat men, door de kwaade trouw van. iemand, niet bedroogen uitkoome. Salomo had veel tegen het borg > worden, en waarfchouwt meer dan eens daar tegen, Spr. VI: 1. XVII: 18. XXII: ' 26. Weest niet onder de geenen , die voor 1 geldfchulden borg zyn. Insgelyks, en zeer < nadruklyk, J. Sirach, Cap. XXIX: 19— < 22. Een Zondaar keert een goede borgfehap ] om. De Zondaar, wanneer men voor hem : borg geworden is, zal vlieden: En een onnut c
BORG WORDEN. 09*
mensch zal in zyne gedachten verlaaten den geenen , die hem verlost heeft. Borgfehap beeft 'er veelen verdorven, die wel gefteld waren, en heeft ze bewoogen, gelyk een goh ve der Zee. Magtige mannen heeft ze doen verhuizen, die onder vreemde Volken hebben gaan dwaalen.
BORG (Wees) voor uwen Knegt ten goede, en laat de Hovaerdigen my niet onderdrukken , Pf. CXIX: 122. (N9 Wie het dan ook zy, die hier als fpreekende voorkomt, 't zy David, 't zy een ander, hy verklaart zich te zyn een Knegt van Godt: Dus, zulk een, die zich aan Godt, ten zynen dienfte, had overgegeeven, en ook van Godt, tot zynen dienst, was aangenomen. Met zich dus te noemen, drukt hy uit zynen eerbied voor, zyne onderwerping aan Godt, en zyne bereidvaerdigheid, om hem te gehoorzaamen , gelyk Samuël tot den HEERE zeide: Spreek, want uw Knegt hoort, 1 Sam. III: 10. Ook zyn vertrouwen op Godt, dat die hem als zynen Knegt; en wel als zulk eenen, die zyner vreeze was toegedaan, en op zyne toezegginge ftaat maakte, vs. 38, niet zou overlaaten aan den moedwil der Boozen. Gelyk dan de oogen der Knegten zyn geftaa> gen op de handen hunner Heeren, alzo waren zyne oogen op Godt geflaagen dat Hy bem mogt genadig zyn, en hem behoeden voor de, veragtinge der hovaerdigen , welker zyner ziele reeds veel te zat was, Pf. C XXIII: 2—4. (39 Daar was het hem om te doen, zo als uit zyn bidden blykt: (NX) Hy bidt, Godt wilde voor bem Borg zyn ten goede. Men vindt hier het grondwoord yW,
't welk eigenlyk zegt Mengen, vermengen, waar uit onder anderen ook wordt afgeleid de beteekenis van voor iemand Borg worden: Want die dat doet, mengt zich in de zaak van zo iemand, ftelt zich in deszelfs plaatfe , en verpligt zich te behalen , of te ondergaan, 't geen die anlere zou moeten betaalen, en ondergaan. Nu kwam 't hier niet aan op het betaalen /an eene fchuld; maar op het ondergaan ?an eene by den Spreeker onverdiende onlerdrukking. Nu is het zeeker, dat het len Spreeker nooit in den zin heeft kunlen koomen, om te bidden , dat Godt ;ich, in zyne plaatfe , wilde laaten on[erdrukken, op dat hy 'er vry van zou S s s s 2 rao-



092 BORG WORDEN.
mogen gaan. De beteekenis van Borg worden kan hier dan geen plaats hebben. Wat dan? 't Grondwoord duidt ook zo 'een vermengen aan, dat men zich der belanden van iemand aantrekt, en daar in een°gevoelig deel neemt. Zo vindt men bet Spr. XXIV: 21, vermengt u niet met de geenen, die na verandering ft'aan; neem u hunner oproerige oogmerken niet aan, om hen daar in met raad en daad te onderfteunen. Zo ook Spr. XIV: io. Een Vreemde zal zich met de blydfcfjap uwes harten niet vermengen, hy zal 'er geen deel in neemen; hy zal 'er zich onverfchillig omtrent gedraagen, 't zal dan hier zyn: Neem u uwes Knegts aan.' Aanfchouw de moeite en het verdriet,; neem u myns aan (») Tongoede,, ter myner behoudenisfe. jop dat de voet des hovaerdigen niet over otj koome, en de hand des Godtloozen my nie, doe omzwerven, Dat dat het eigenlyl oogmerk van zyn gebed was ,.(33) blykt om dat hy 'er aanftonds op laat volgen En laat de hovaerdigen my niet onderdruk len. O) Zyne Vyanden. waren dan Ho vaerdigen: Zulken, welker rechten hoog 'htid van hun zeiven uitgaat; die Godt noch menfchen vreezen, allermeest ver bitterd zyn op zulken, die Godt vreezen 'en recht en gerechtigheid lief hebben e betrachten;, en , uit dat beginfel, hur nen overmoed bertraffen, of wel'er zie tegen verzetten. Zulken zyn de Voorwei pen van hunnen haat, zy veragten , bc 'fchimpen ze, en doen hun allerlei ove 1 last aan-; daar mede niet te vreeden, zo< 'k'enzy hen geheef en al te onderdrukker 1 ja! te verbryzelen. Daar voor wenschte h behoed te blyven, en daarom bidt lrj dat Godt zich zyns aanneemen wilde. A hadde hy willen zeggen : Ik ligge in h midden der Leeuwen -, Stokebranden , me jchen kindereu , welker tanden fpiesfen pylen zyn —« Verhef u, ê Godt! boven Heemelen —: Op dat ik uw Knegt bevr worde; geef heil door uwe rechterhand, verhoor my, Pf. LVII: 5, 6. CV11L 6, (j8j) Met dus te bidden, drukt hy uit z vertrouwen, niet alleen op Godts maj waar door hy den toeleg, van die Hovai digen zou kunnen verydelen ; maar 0 op zyne rechtvaerdigheid , die niet k gedoogen, dat de. Godtlooze dien zou v>
B O R N P TJTV
flinden, die rechtvaerdiger is, dan hy-;: als> mede op, zyne getrouwheid, die ver-zee^ kering heeft gedaan,, dat hy niet zal laaten befchaamd worden, en verlooren gaan, die toevlugt tot Hem neemen; en op zyne goedertierenheid hoopen ; maar ze veet' meer verbergt in het verborgene zyns aangezigts tegen de hoogmoedigheeden des mans;: want aan zulken is zyn welgevallen, PÉ XXXI: . 2.1. CXLVII: 11.
BORNPUT , beteekent (K) in een ei* genlyken zin een Waterwelle, die geduu^ rig haar water opgeeft, Jerem. VI: 7. Zo leest men van den Bornput van Sira r 2 Sam. III: 26. Van Bethlehem , 2 Sam.XXIII: 15, 16. Van Bcth-Heked, 2 Kon. X: 14.. En dus komt dit woord-over-een met dat van Fonteine en Springader. (3) Dit zo zynde, zal men het Zinnebeeldige
■ 'er van kunnen vinden in des II. D. 2. St,; onder den titel van FONTEINE , daar , vervolgens ook eenige plaatfen verklaard : zyn , in welke van Fonteinen wordt ge^-
■ fproken. De wettige Vrouwe, met welke
- alleen de Man zich vergenoegen- moet,
■ zonder vreemde Vrouwen na te gaan.,. , komt onder die teekeninge voor : Drink
- water uit uwen bak, en vloeden uit het mid* , den van uwen bornput —, Spr. V: 15—17. 1 Men zie daar van des 11. Di 1. St. P..495.
BORNPUT (En het rad 'aan den) im 1 ftukken geflooten wordt, Pred, XII: 6d. In '- des VIL D. li St. p. 43. zyn deezewoor>'.- den behandeld, en daar is met een woord ;- te rug geweezen na des L. D. 2. St. In de :- nu veranderde Uitgave van dat Stuk , zal , men van de gemelde woorden niets meer y vinden , als een korte optelling vam de verfchillende gevoelens, en der daar gels noemde Schryveren. By deezen is de ot Bornput de rechter holligheid, by geenen dÈ rj- linker holligheid van het hart; by anderen ?» is het de Long. Men zie Fred. van Leen* Ie hof tn. Joh. Smith, in hunne Uitleggingen yd van den Prediker, insgelyks de Eng; Godt* en geleerden , B. Nieuwentyt, PVaereld- Bef, 7. de XII. BefchJ. 24, 25. p. 199—201. Een/n hoorn, Chrift. Ouderd. D. I. p. 184—; De ;t, gedachte, dat'er de Long door te verftaa :r- zy, is keurig opgehelderd door den zeer □k geleerden R. Schutte.,, 't Geen hy 'er van an zegt, is opgegeeven ter boven aangeweezene plaatfe in het VII, J), " . . .. . .. .... BORSÏ



B O R S T.
BORSTEN.
693
BORST (De) van het Offervee, moest
in verfcheidene geleegenbeeden , door den Priester, voor des HEEREN aangezigt bewoogen worden tot een Beweegolfer. Zie Exod. XXIX: 26 — , Levit. yjr: 30—, Num. VI: 20—.
BORST (De) en de Rechter fchouder der Dank - offeren , moesten wel voor des HEEREN aangezigt, tot een Hef- en Be •weeg'offer , opgeheeven , en bewoogen worden: Maar dat gefchied zynde, vielen die Stukken aan de offerende Priesteren ten deele. Dat was van Gudt alzo 'gemaakt tot eene eeuwige inzettinge, Levit. VII: 30—34. Men wil weeten, om welke reede juist, die twee ftukken den Priesteren zyn toegeweezen? Toftatus zegt , en dat is het eenvouwdigfte, om dat die Stukken de beste en lekkerlte waren, en dat Godt die voor de Priesters, meerder eeres halve, wilde afgezonderd hebben, om dat zy de voornaamfte Dienaars waren van. zyn Heiligdom. Zo deed Samuël het beste Stuk vleesch aan Saul voorzetten, als die, voor-, befchikt zynde tot het Koningryk , de voornaamfte Perfoon was op dit Gastmaal, 1 Sam. IX: 24. De reede van den Ouden Schoolgeleerden , Thomas, verdient niet veel aanmerkinge, dat Godt die Stukken den Priesteren hebbe toegeweezen , op dat de geenen, voor wie het Offerdier géllagt was, die Stukken niet, naar Heidenfche wyze, mogten misbruiken tot Waarzegging, en Wïgchelaary: Philo de Jood, aangehaald by■ Nieuwland, Letterk. Verl. D. II. p. 475 •> wil daar in een' Zinnebeeld vinden van Magt en Dapperheid, en allen reedelyken handel in hunne bedieninge; te gelyk ook van barmhartige zagtmoedigheid in het bedwingen der gramfchap, die haaren zeetel in dc borst heeft. Indien men zich de Leeraars voorftelt als Priesters in de Euangelie-Kerke, zo zouden deeze twee Stukken hun kunnen zyn tot leering en opwekking. De Borst, waar in het hart als opgellooten is, om hen te leeren, dat zy hun werk moeten verrichten , niet uit twistinge , geveinsdheid , of gewinshalven , maar met geheel hun harte , gelyk Godt zegt: Myn Zoon, geefmy uw hart, •;Spr. XXIII: 20. Niet traaglyk, want de luije Dienstknegt is een onnutte Dienstknegt; maar met geheel de borst 'er opVallen» ingevolge, dat woord; Al wat uwe
hand vindt em te doen, doet dat met uwe magt, Pred. IX: io. Op dat de E^re van Godt, en het heil der Menfchen , voor welker zielen zy waaken moeten, op het meest bevorderd worde. By den Schou- . der, en wel den Rechter kunnen zy zich te binnen brengen , dat zy, ten aanzien van den wandel, hunne voeten moeten houden in de paden des rechts; en zo ook, ten aanzien van de Leere, het woord recht fnyden. Dat zy ook hunnen 'Schouder gewillig moeten buigen onder hunnen Amptslast ; zich geenen arbeid laaten verdrieten, niet alleen door het woord te prediken, tydelyk en ontydelyk aan te houden; maar ook anderen voor te gaan in het draagen Van Jefus lieflyk Euangelie-juk.. Zal van hun niet gezegd worden , als van de Schriftgeleerden en Pharizeën : Zy binden lasten, die zwaar zyn, en kwalyk om te draagen,en leggen ze op de Schouders der menfchen:. Maar zy willen die met hunnen vinger niet verroeren, Matth. XXill: 4, zo moeten Leeraars Voorbeelden der Geloovigen zyn, zo wel in den wandel, als in den woorde, 1 Tim. IV: ia. Zie Strauchs, Starke u Milch ■ Speife, f. 55.
BORSTEN, of Mammen zyn in de Leevendig baarende Dieren van het.Vrou-. welyk geflacht de Melkbronnen, waar uit haare Jongen het voedfel ontvangen, als zy nog te teeder zyn, om.vaster fpyze te kunnen verduwen. Inzonderheid fpreef ken wy van de Borften der Vrouwen. (ftX) Ten goede befchouwd zynde, ftrekken ze. tot een zeegen voor haare Kinderen, die daar. uit doorgaans hun eerfte , en voor hun 't best voedfel ontvangen. Job geeft te kennen, dat hy de borften gezoogen had, Cap. III: 12. Den Heere Jefus nep eene Vrouw uit de Schaare toe: Zalig zyn de borften, die gy hebt gezoogen, Luk. XI: 27. Zeegeningen der Borften en.'Baarmoeder duiden aan een talryke en welgevoede Nakoomelingfchap, Genef. XLIX: 25. Daar-en-te gen duiden uitdroogende borften, en eene misdraagende baarmoeder', onvruchtbaarheid aan, en die woroen aangemerkt als een zwaare Straffe, Hóf. IX: 14. Oneigenlyk worden de Borften (HU) .by de Heidenen aangemerkt als een' -Zinnebeeld van de Vruchtbaarheid der Aarde; Waarom zy Ceres, die by hen de Godin was yan den Akkerbouw» of het Graange»
Ssss 3 wass



6n BORSTEN.
was, ook verbeeldden met zwaare en volle borlten , en by Lucretius heet ze Mammofa; by anderen, Multimammia, de JVelgeborste , de Veelborftige. (33) In den Bybel worden (*) Vorftinnen aangemerkt, als Zoogvrouwen, gelyk haare Koninglyke Gemaalen, als Voedfierheeren, van Godts Kerke , Jef. XLIX: 23, LX: 16, om te beteekenen, welk eene befcherming, en koestering zy van die zoude te wachten hebben ; vooral dan , wanneer die ook welven hunne eere en heerlykheid tot dezelve zullen inbrengen , Openb. XXI: 24. (ft) Ook worden aan Jeruzalem, dat is , de Kerke , borften der vertroostinge toegefchreeven, waar uit zy aan haare geestelyke Kinderen zou te zuigen geeven, Jef. LXVI: 11. Men zie daar van onder den titel ZUIGEN, het XI. D. p. 667—. Zo wordt ook in het Hoogelied gefproken van de Borften der Bruid-Kerke. (««*) Zy zelve fpreekt van haare Borften, Cap. L' 13. Myn Lieffte is my een Bundelken myrrhe , dat tusfchen myne borften vernacht. Zy drukt daar mede uit haare hartelyke en blaakende liefde tot haaren Liefften, den Mesfias; vooral ook het reine haarer Liefde: Benevens Hem lustte haar niets; niets onder alle Schepfels,. noch in den Heemel, noch op Aarde, gelyk een kuifche Vrouw aan niemand, behalven haaren geliefden Man , zal toelaaten , zyn hoofc neêr te leggen tusfchen haare borften (js&) Haar Lieffte fpreekt ook , en me roemverheffinge, van haare borften, Cap IV: 5. VII: 3, 7 •> 8. Men zou daar doo kunnen verftaan eene volheid van kennis fe in de Leere der Waarheid, die naar d Godtzaligheid is, in haar opgeweld ui het onderzoek van de Heilige Schriften dt Ouden en Nieuwen Verbonds, waar door z |n ftaat is, daar van het gebruik te ma; ken, 't welk eene Moeder maakt van ha; re Borften. Vooreerst, om het Kind 1 voeden: Zo is ook de eene Borst der Ke ke, om zulken , die nog als Zuigelingt en Kinderkens zyn, te onderwyzen, na: hunne vatbaarheid, zo van de eerf Grondwaarheeden, die zy te geloovf hebben; als van deHoofdpligten, dies te betrachten hebben, om waerdiglyk d< Heere te wandelen tot alle behaagly heid, op dat die, dus gevoed met de rt falyke tn wvsrvslscbte melk van het Eua
BORSTE N.
gelie; allengskens mogten opwasfen in Hem: die het Hoofd is, betrachtende de waarheid in liefde, Hebr. V: 11, 13, 1 Petr. II: 2. Ten tweeden dienen de borften der Moeder ook, om het fchreijend Kind te ftillen, en te troosten: Zo is ook de andere Borst dér Kerke, om, door de Heilbeloften van het Woord de Kleinmoedigen te troosten in hunne twyffelingen, en te verfterken. tegen inwendige beftrydingen, of ligchaamlyke wederwaerdigheeden. Daarom heeten haare borften ook borften der vertroostinge, Jef. LXVI: 11. (33) Maar de Borften kunnen ook ten kwaade dienen. Ze kunnen dienen , om de onreine lusten gaande te maaken. De Eerbaarheid gebiedt, dat de Vrouwen die bedekken, en niet toelaaten , dat die door Vreemden worden aangeraakt. Die te laaten betasten, wordt aangemerkt, als het kenteeken van eene onbefchaamde Hoere. Daar, nu de Hoerery in den Bybel een bekend Zinnebeeld is van Afgoderye, zo wordt, met toefpeelinge op het bedryf der .Hoeren van Samaria en Jeruzalem gezegd, dat zy hadden toegelaaten, dat haare borfien gedrukt, en de teepelen haares maagdoms betast waren geworden, om daar door te beteekenen, hoe zy zich, door de Heb. denen , hadden laaten verleiden om met die hunne Afgoden te dienen , Ezech. . XXIII: 3, 8, 21. Men leest ook van een . Slaan op de borst: Doch daar van nader : onder den titel van BORST-SLAGEN.
BORSTEN (Laaten haare") u ten allen t tyde dronken maaken; doold fteeds in haare ■ liefde, Spr. V: 19b. Van het eerfte gedeel; te van dit vs. is gefproken in des IV. D. t k St. p. 341. Daar uit blykt, dat hier ges fproken wordt tot den Man van de Huisj vrouwe zyner Jeugd, (X) Betreffende het ,- eerfte lid deezer woorden. Wat wil het: 1- Laaten haare borften u dronken maaken ? e Wat wil het: Ten allen tyde? (XX) Dron•- ken maaken heeft in den Bybel niet eene « zo haatelyke beteekenis, als by ons. Van ir Jofeph en zyne Broeders, toen hy zich aan e hun bekend maakte, en hen vergastte , •n wordt gezegd: Zy dronken en werden drony ken met hem, Genef. XLIII: 34, dat is zy :n dronken tot vervrolyking, want de wyn i- verheugt bet hart, en zy waren vrolyk met e- malkanderen. Het ruim genot van Godts i- heilgoederen vervult het hart met eene
heer-



BORST E N.
heerlyke blydfchap, en wordt daarom ook met zo eene fpreekwyze uitgedrukt: Zy worden dronken van de vettigheid uwes huizes; Pi'. XXXVI: 9. Ik hebbe de vermoeide ziele dronken gemaakt; ik hebbe alle treurige ziele vervuld, Jerem. XXXI: 25. Die beteekenis moet dat woord ook hier hebben. Men zuigt wei melk , maar geen' wyn uit de borften. Het zou dan, naar het denkbeeld, dat wy in onze taaie hegten aan dronken Worden , een zeer ongerymd zeggen zyn: Laaten haare borften u dronken maaken, 't Zal dan zeggen : Laaten die u tot vermaak zyn. De borften kunnen' dienen tot verwekkinge van Liefde : In eeneHoere, tot die van onreine minnedriften. Zo wordt eene Overfpeelfter fpreekende ingevoerd , om den onbedachtzaamen Jongeling aan te prikkelen, Spr. VII: 18. Laat ons dronken worden van minnen; eigenlyk, naar den Grondtekst: Laat ons dronken worden van, of wellust hebben met ©'TT, de borften. Dat is de gewoonte der
Hoeren, dat zy zich de borften laaten drukken, en betasten, Ezech. XXIII: 3, 8. De vermaaninge van Salomo zal dan hier op neêr koomen: Dat de Man toe zie, dat hy zich niet laate verlokken, aandryven door de vleijingen van eene ontuchtige hoere; dat hy, door vleeschlyken lust geprikkeld, den fchoot eener onbekende niet omVange, vs. 20. Maar dat hy zich vergenoege met, en tot verzaadens toe verblyde over de teedere omhelzingen zyner eigene Vrouwe, wanneer zy hem, ten blyke van het recht hartelyke haarer liefde , tusfchen haare armen neemt, en aan haare borften drukt. Q3) Wat wil het nu: Ten allen tyden ? Wiet alleen, zo dikwils de lust der byligginge hem bevangt.- Die mag in 't Huwelyk ingevolgd worden ; : maar moet niet, tot voldoeninge van kriele deftelheid, aangevuurd worden. ; Daar in is ook maate te houden, zal men . zyn vat bezitten in heiligmaakinge en in ee- 1 re, en zyne eigene kragten niet ontzenu- < wen. Ten allen tyden ook, ten blyke, dat 1 de Man zyner Vrouwe getrouw moete zyn, niet alleen in den beginne, in den groenen ,■ gelyk men zegt, maar fteeds. 1 Dat hy zich , zo lang zy leeft, moete ^ wachten, dat hy niet trouwlooslyk met haar \ handde, maar altoos denke, dat zy, die 1 de Huisvrouwe zyner jeugd is, ook is de s.
BORSTEN, BORSTLAP. 69g
Vrouwe zyns Verbonds; en wel van zo een Verbond, waar over de HEERE getuige is geweest, Mal. II: 14, 15. (3) Verder zegt Salomo .• Doold fteeds in haare liefde. (XX) Die omdoolt, weet niet waar hy heenen gaat: 'tKan evenwel gepaard gaan met vermaak, wanneer iemand zich bevindt in eene by uitftek lustige Landsdouwe: Hy ziet het Vee huppelen in grazige Weiden ; bloemryke Velden, weldraagende Graanakkers maaken eene verrukkende vertoon.ing; hy hoort de vlietende Beekskens ruisfen, 't Gevsgelte kwinkeleeren tusfchen het lommeryk geboomte. Hy verdoolt, als 't ware, in zo eene groote verfcheidenheid van bekoorlyke Voorwerpen ; hy verliest zich-zelven, en geniet niets als wellusten en vermaak. Indien zyne bézigheeden hem niet na elders riepen, hy zou 'er, dus omdoolende,wel altoos willen blyven. (33) Dus kan het Omdoolen, by overbrenginge, aanduiden zo een toppunt van genoeglykheeden, dat men, zonder om iets anders te denken, zich-zelven daar in , geheel en al, vergeet. Salomo wilde, dat de Man zyne Vrouw fteeds zal aanmerken als- den Lust zyner oogen, en de vreugde van zyn harte: Nergens liever zy, dan by haar; met niemand liever fpreeke, dan met haar, zich nergens meer over verblyde, dan over haar welvaart en genoegen, en nergens meer vermaak in vinde, dan in haare vriendelykheid , teedere geneegenheid , en daar uit fpruitenden yver om hem te behaagen, en tot dienst te zyn. Als nu die Liefde zo zuiver en beftendig, de eendragt zo onafgebroken, en de trouwe zo kragtig is, dat die niet kan gebroken worden, als door den dood, dan is dezelve iangenaamer,dan de geurigfteSpeceryen, ;n zoeter dan de beste honig, waar mede 3odt de noestige bézigheeden van het huishouden, en de droevenis en wedervaerdigheeden , die in den Egten ftaat iikwils voorkoomen , wil temperen, ja! rerzagten. Vergel. Weihenmaijer, Hoch■eits — Pred. p. 05 —.
BORSTLAP des Gerichts, waar van men eest Exod. XXVIII: 12—29. Welke het 'oornaamfte en kostbaarst gedeelte was an des Hoogenpriesters plegtgewaad. Hy loest van het' allerkunftigst werk zyn , ;elyk de Ephod, gemaakt van goud, hee-
mels-



,690" B O R S T - S L A G E NT
melsblaauw.,• purper, fcharlaken, en fyn getweernd' linnen; Hy -moest vierkant zyn, en verdubbeld, een fpanne lang, en een fpanne breed, vervuld met twaalf edele gefteenten, verdeeld in vier rygen. In de eerfte ryge, een Sardis, Topaas, cn Karbonkel; in de tweede: Een Smaragd, Saphier, en Diamant; in de derde : Een Hyacinth, Agaat, en Amethist; in de vierde : Een Turkois, Sardonix en Jafpis. Op die fteenen moesten gegraveerd zyn de naamen der twaalf flammen Israëls. Die Borstlap moest met twee keetenkens van goud draadwerk vastgemaakt zyn aan , en afhangen van twee kostbaare Steenen, vastgemaakt aan de Schouderbanden van den Ephod, op welke insgelyks gegraveerd waren de naamen der XII Stammen Israëls. Zo dat Adron alle die naamen droeg, op zyne Schouders, en ook op zyn hart. Daar nu Adron, aangemerkt als Hoogepriester, een, voorbeeld is geweest van onzen eenigen en eeuwigen Hoogenpriester, den Heere Jtfus, zo zal'het draagen van die naamen, op de Schouders, en op het Hart, ook van geheimzinnige beduidenisfe zyn geweest. Men zie daar van deezes Deels 1. St. onder den titel AARON, p. 84.
BORST - SLAGEN. Op zyn Borst te flaan, was altoos, in welk een geval het ook gefchiedde, een van die uitwendige gebaerden , die eene groote en bcnaauwende droefheid te kennen gaven. (X) *t Zy over het gemis van iemand , wien men eene byzondere liefde toedroeg: 01 door 'c vertrekken van zo iemand. Zo leest men by Virgilius, dat de Koningin Dido, bedroefd over het vertrek van Mneas, drie, ja viermaal op haare borst gellaager had. Of, door het omkoomen van zo ee ïiëri. Onder het beweenen van haarei broeder Phaëton , floegen zyne Zuster zich, naar het zeggen van Ovidius, ój haare borften. (3) Uit berouw en droei heid over zyne zonden. Zo leest me van den boetvaerdigen Tollenaar, dat h op zyne borst peg, zeggende; 6 Godt, z'u my Zondaar genadig ! Luk. XVIII: 13. A hadde hy zyn eigen boos hart willen ftra fen, als waaruit zo veele ondeugdzaam gedachten, en daaden waren voortgeko» men; en te kennen geevendat, zo Go< hem niet genadig was, het waerdig ware onder de Hagen zyner ftraffende hand ve
BORSTWAPEN.
bryzeld te worden., Q) Uit mistroostige heid over rampen en elenden', waar vanmen zich geen einde kan voorftellen. Zo propheteerde Nahum, Cap. II: 7, van Hu. zab, de Koningin van Ninive, dat zy gevanglyk zou worden wechgevoerd, en dat haare Maagden haar zouden geleiden, als met eene ftemme der duiven, trommelende op haare borften. Cf) Uit groote benaauwdheid, zo over gepleegde Ondaaden , als over de Straffen, die 'er op zouden kunnen volgen. Zo teekent Lukas aan, Cap. XXIII: 48, dat alle de Schaaren, toen zy van Golgotha wederkeerden na Jeruzalem, op haare borften floegen; en wanneer? Toen zy gezien hadden de dingen, die gefchied waren: De ontzagverwekkende, en fchrik aanjaagende wonderen , die Jefus Won: derdood vergezelden. Daar fleemel en Aarde , zynen't halven , als in baarensnood geraakt waren, konde het niet misfen , of zy moesten tot nadenken koomen, dat. Jefus de ftrafwaerdige Godtslasteraar niet was; maar zo een, als de Romeinfehe Hoofdman over hem uitriep: Waarlyk, deeze mensch was Rechtvaerdig, vs.47. of, volgens Matth. XXVII: 54. Waarlyk, deeze was Godts Zoon. Niet misfen, of het moest hen wroegen wegens het grouwelyk moordgefchreeuw, dat zy tegen Hem hadden opgeheeven, en de befpottingen Hem , aan 't Kruis hangende, nog aangedaan ; ook benaauwen , en doen vreezen voor die angstvolle dagen , van wel' ken Jefus had gefproken tot de Vrouwen, Luk. XXIII: 2.7—31.
BORSTWAPEN (Hef) der Gerechtigi heid, Ephef. VI: 14b, behoort mede tot i de wapenrusting van den geestelyken ■ Krygsman. Het maaken van Krygswape1 nen was te Ephefe eene vry algemeene 3 handteering , waarom Xenophon die Stad 5 noemde, de Winkel, of het Werkhuis des ■ - Oorlogs. Daar nu Paulus fchreef aan de 1 Ephe/tërs, konde het wel zyn, dathy de y hoedanigheeden, die de Geloovigen heb<t ben, en de middelen , die zy gebruiken s moeten, om in den boozen dag van vert- zoekinge niet tc bezwyken, maar ftaande e te blyven, en te overwinnen , hebbe wii)- len voorftellen onder de teekening van ' It alle zulke dingen , gordel, borstwapen, , helm, fchild, &c. als , naar dé-wyze der > Ouden, tot eene volle Wapenrusting be* s ' , \. . hoor-



BORSTWAPEN.
"hoorden. Deeze aanmerking ben ik verschuldigd aan den Heet Bachiene, H. Geogr. D. IIL p. 718. Thans hebbe ik alleen te fpreeken van het Borstwapen der gerechtigheid. (X) Liet Borstwapen, elders Pantfier genoemd, behoorde by de Ouden tot de wapenen van zelfs-beveiliging , gelyk ook de Helm en het Schild, 1 Sam. XVII: 5, 1 Kon. XXII: 34 , a Chron. XXVI: 14. Het moest dienen, gelyk ook de naam te kennen geeft, om de Borst en het bovenlyf, waar in de wonden doorgaans zeer gevaarlyk zyn , te bewaaren tegen het doordringen van pylen, fpiesfen en werpfchigten , en werd daarom gemaakt van dik en hard leder, of van dunne , doch harde yzeren, of koperen plaaten,en werd aangedaan met riemen en gespen. Met toefpeelinge daar op, (3) wil de Apostel de Gerechtigheid aangemerkt hebben als een Borstwapen. Maar welk eene is nu deeze Gerechtigheid? (NiO In de eerfte plaatfe de eenmaal opgewoogene , openlyk volwichtig gekeurde , en tot in eeuwigheid volftandig bevondene Borg - gerechtigheid van den Heere Jefus. Die ftrekt den Zondaar , die van alle verdienftelyke eigene gerechtigheid geheel en al ontbloot is, tot een Borstwapen, 't welk hem befchermt tegen de toornpylen van Godts richterlyke gramfchap , de befchuldigingen van den Satan , en de Vloekeisfchen van de Wet. Waarom van zulken , welker gerechtigheid uit Hem , den Heere Mesfias, is, ook gezegd wordt, dat alle infirument, dat tegen hen bereid wordt, niet zal geluk, ken, en dat zy alle tonge, dié in het gerichte tegen hen opflaat, zullen verdoemen , Jef. LiV: 17. Gelyk nu deeze Gerechtigheid hun van Godt uit genade wordt toegereehend, en dus, als tot een Borstwapen, wordt toegereikt uit het Heemelfche tuighuis ; zo wordt dezelve, door het geloof aangenomen, en dus als aangedaan , en aangegespt. Want, als Christus ons van Godt gefchonken wordt tot Rechtvaerdigheid, en wy Hem door het geloof aanneemen , dan worden wy rechtvaerdigheid Godts in Hem , zo dat 'er geene verdoemenis is voor de geenen, die in Christus Jefus zyn, en die ook vreede hebben met Godt door Hem , aKor. V: ai, Rom. VIII: 1. V: 1. (33) In de tweede plaatfe mogen wy 'er door verftaan de vjerkdaadige Gerechtigheid van I. Deel. II. Stuk.
BORSTWAPEN. C97
den Geloovigen, zich daar in ontdekkende, dat hy maatig,rechlvaerdiglyk en Godtzaliglyk leeft in de tegenwoordige Waereld. Want al is het, dat daar mede niet, als met iets verdienftelyks , voor Godt beftaan kan, wegens de veele aankleevende gebreken, zo bewaart hy evenwel daar door, zyner oprechtheid bewust zynde, eene onèrgerlyke Konfciëntie by Godt, en by de menfchen. En dit geeft hem vrymoedigheid tot Godt; want, indien ons hart ons niet veroordeelt , zo hebben wy vrymoedigheid tot Godt, 1 Joh. III: ai. En ftrekt hem ook tot een Borstwapen tegen de lasterpylen der Kwaadfpreekenden, 1 Petr. II: 12, en maakt hem ook moedig en onvertfaagd in den Geestelyken ftryd. Een kwaade Konfciëntie doet den mensch vreezen, fchrikken en vlugten , fchoon 'er geen Vervolger is, Job XV: ao, ai, aa. Maar die met Paulus zeggen kunnen: Wy vertrouwen, dat wy een goede Konfciëntie hebben, als die in alles eerlyk willen wandelen, Hebr. XIII: 18, die kunnen ook met Paulus onbedeesd en onbevreesd van zich af fpreeken, fchoon ter verantwoordinge gefteld voor Koningen en Stadhouders, Hand. XXV: 7, 8. De Heidenen wisten wel, hoe fterk eene Borstweering een goed geweeten zy j naar het bekende zeggen van Horatius.
Hic murus ahaneus efto NU confeire fibi, nulla palefcere culpa.
Dat is:
Dit zy een koperen muur -, en onfchulds
blykbaar teeken, Niets kwaads bewust te zyn, of daarom ie
verbleeken.
Hoe veel te meer zal dat dan niet waar zyn van zo eenen i wiens hart, door Christus bloed, gereinigd is van de kwaade konfciëntie, en de konfciëntie van doode werken, om den leevendigen Godt te dienen ? Van zo eenen kan men zeggen : De Rechtvaerdige is moedig, als een jonge Leeuw, Spr. XXV11I: 1 ,iy betrouwt zelfs in zynen dood, Cap. XIV: 32. Is nu deeze Gerechtigheid den geestelyken Krygsman ook zo noudig tot een Borstwapen, zo moet hy die ook aandoen. En hoe anders , als ook door Tut ' het



C9Q BOSCH, BOTER.
het geloove? Want daar door neemt men Jefus ook aan tot Heiligmaakinge. En dat Borstwapen aangedaan hebbende , moet hy ook trachten, dat aangegespt te houden , door fteeds in Christus te blyven i want, zal zyn geloof zich leevendig vertoonen in de goede -werken , Christus moet hem daar toe de kragt geeven; en voorts, door 'er zich toe te oeffenen , dat hy meer en meer toeneeme in heiligen wandel en Godtzaligheid, want hoe overvloediger die dingen in hem zyn , zo veel te meer zal hy zyne roeping en verkiezinge vast maaken, en zo veel te vaster ook ftaan, en zo veel te minder flruikelen in den geestelyken ftryd, flPetr. I: 8—10.
BOSCH, BOSSCHEN. Zie WOUD, in des X. D. a. Stuk.
BOTER. Men vindt in veele plaatfen het woord nKSrl, Chemma, als Genef.
XVIII: 8 , Richt. V: 35, a Sam. XVII: &8, ao, Deut. XXXII: 14, Job XX: 17. XXIX: 6, Pf. LV: aa, Jef. VU: 15, aa, alwaar de Onzen het hebben vertaald dooi Boter. De Eerw. Kneppelhout, Disfert. II, de Re eiber. vet. Hebneor» p. 54—■> beweert, dat de eigenlyk gezegde Boter, ir overoude tyden, aan veele Volken,, in 'l byzonder ook aan de Hebreen onbekend z} geweest, en dat men door hunne Cbemmc hebbe te verftaan geftremde en zuuragtig melk, welke als nog in de Oosterfche Iran den tot eene verkwikkende, cn den dors ftillènde fpyze ftrekt. En daar van ver klaart hy de bovengemelde plaatfen.. Di Eerw. Kuipers, in eene Aant. op de doo hem uitgegcevene Reize van d'Arvieux g. 290—, erkent wel, dat de Boter in he Oosten niet overal bekend is, maar ka met gelooven, dat dc Oosterfche Volke in 't geheel geen boter maaken, en d: alles , wat dc Reizigers boter noemen dikke of geftremde melk zou zyn. Ii zegt, dat het hem klaar geb'ecken is, d; zy even zo wel boter hebben, als- wy doch met dit onderfcheid, dat de bunr niet harder opgemaakt is, maar weck, £ als gelïaefecs-, eenigzins vloeibaar, g lyk aan gedolde Olie, waar mede ze kleur ten naasten by overéénkomt , < wordt ten gebruike bewaard iu een leed ren zak. Voorts beweert hy, dat het H 'hrecuwseh woord Chemma- in de bovc
BOTER.
aangehaalde plaatfen , zeer gevoegzaara; Boter kan beteekenen. De Boter dan wordt gemaakt uit melk door eene langduurige en fterke roering, of fchudding, of op en neergaande ftooting. Daarom leest men,, Spr. XXX: 3.3, de drukking der melk brengt boter voort. Chandler zag in Griekenland^ eenen Boer, die in een leederen zak melk, ftond te treeden, om 'er boter van te maa-r ken. D'Arvieux zegt van de Arabieren« dat zy boter maaken , door de melk te kloppen in een leederen zak. Shaw, zegt in zyne Reizen, D. Lp. 253. Ulr. Dr.,-, „ Hunne wyze van boter maaken is dee„ ze: Zy doen de melk, of room in een „ geitenvel, waar van de binnenzyde „ naar buiten gekeerd is (dus het haairig „ deel na binnen:) dat hangen zy van de „ eene zyde der tente tot de andere. Dan „ drukken zy het van weerskanten met „ dezelfde ftrekking , en brengen dus „ fchielyk de fcheiding van het vette en „ weiagtige te weeg." Hoe de Oude He-, breën de Boter maakten, kan men niet bepaalen. Doch wat daar van ook moge zyn,dit is blykbaar, dat de Boter al van ouds gereekend werd onder de aangenaamfte zuivels, en opgedischt werd aan perfoonen van den eerften rang. Abrahamzette ze voor aan de Engelen, Genef. XVIII: 8. Jaël bragt ze in een 'Heeren fchaal aan Sifera , Richt. V: 35. Boter was ook onderde gefchenken, die men aan David en zyn Volk bragt, tot eene ververi'ching in de ■ Woeftyne, a Sam. XVII: a8 , 39. Het : wordt aangemerkt als een bewys van Ka* • nadns ongemcene vruchtbaarheid, dat de 1 Israëliten daar zouden mógen eeten boter: van Koeijen, Deut. XXXII: 14. Als Job t wil te kennen geeven, hoe groot zyn
I welvaart en overvloed was" geweest in t vroegere dagen, zegt hy, dat hy zyne gan, ■ gen plagt te wasfehen in-boter, Cap. XXIX:: f 6. Deeze fpreekwyze, die ons vreemd t dunkt, klaart op, als men aanmerkt, dat ; de Boter iu die Landen die. hardheid niet: e heeft, als onder ons, maai-,, zo als boven
II reeds aangemerkt is, vloeibaar is; en dan :- zal.het ook niet vreemd zyn, als men Gap.' tl XX: 17. leest van Beeken van honig en bon ter ,, welke niet te zien daar wordt aange:- merkt als een zwaare ftraf voor den ge:- welddryveiiden Godtloozen. Het vette , n glibberige en aangenaame van de Boter
geeft



BOVEN.
geeft aanleiding* om daar by te vergelyken de (tredende woorden van eenen Verraader, die, onder den fchyn van vriendclykheid, ons het verderf zoekt te berokkenen. Van zulk eenen zegt David, Pf. 'LV: 22 , zyn mond is gladder dan boter ; maar zyn hart is kryg. Men zou dit kunnen toelichten uit het gedrag van Jaël, die den vermoeiden Sifera, die flegts water eischte, melk en boter bragt (misfchien een weinig boter vermengd met de melk, om ze te meer fmaakelyk en verfrïsfchend te doen zyn, want, volgens Plinius, Hift. Nat. L. XL C. 54, zou een weinig boter ook den dorst /lillen') om, door haare groote vriendelykheid, zyn vertrouwen te winnen ; maar die hem , terwyle hy (liep , den doodlyken nagel door den flaap van het hoofd klonk, Richt. V: 25, 26.
BOVEN. In onderfcheidinge van de Aarde, op welke wy verkeeren , en die gezegd wordt beneeden te zyn, wordt de Heemel gezegd boven te zyn. Somwylen komt 'er het woord Heemel by. Als Genef, XXVII: 39. Van den Daauw des Heemels van boven af zult gy gezeegend zyn. Jef. XLV: 8. Druppet gy Heemelen van boven af. Godt wordt gezegd, boven in den hee. mei te zyn, Jof. II: 11. Somwylen wordt door het woord Boven, alleen (taande, de Heemel aangeduid. De Roepinge, die van boven is, en de Heemelfche roeping , verfchillen weinig in klank, in 't geheel niet in beteekenisfe, Philipp. III: 14, Hebr. III: 1. Johannes, fpreekende van den Heere Jefus, zegt: Die van boven komt, dat is, gelyk hy het terftond daar na verklaarde, die uit den Heemel komt, is boven allen. Joh. III: 31. Zo zeide de Heiland ook tot de Jooden: Gy lieden zyt van beneeden, Ik ben van boven, Joh. VIII: 23. By Jakobus,Cap. 1: 17. worden de goede gaaven en volmaakte giften omfchreeven als giften van boven, dat is, als Heemelfche gefchenken, af koomende van den Vader der lichten, die in de Heemelen is. (ü) Als gaaven en giften, ten blyke , dat het gefchenken zyn van loutere genade, die door geenen prys te koopen , noch arbeid te verdienen zyn. (fff) Als gaaven van boven: Deels, om de voortreffelykheid 'er van aan te duiden boven alles, wat de Aarde heeft, geeft, of geeven kan, daarom genoemd Geestelyke Zeegeningen in den Heemel, Ephef. I: 3.
BOVEN. 699
Deels, om aan te duiden, dat het geene vruchten zyn van onzen eigenen akker. Een Mensch kan geen ding aanneemen, zo het hem niet uit den Heemel gegeeven zy, Joh. III: 27. Wie zou dan durven roemen over iets, als of hy het niet ontvangen hadde? iKor. IV: 7.
BOVEN (De HEERE, u lieder Godt, is een Godt) in den Heemel, en beneeden op de Aarde, Jof. II: nb. Zo fprak Rachab van Jericho tot de Verfpieders , die van Jofua uitgezonden waren. Wy weeten, dat Godt, die een oneindige Geest is, aan geene plaatfe is verbonden, een Godt van verre, en van naby, vervullende beide den Heemel, en dc Aarde, Jerem. XXIII: 23, 24. Zo dat Hy doet, al wat Hem behaagt, in de Heemelen, en op Aarde, in de Zeên, en alle afgronden, Pf. CXXXV: 6. Maar hoe komt Rachab, een Heidenfche Vrouw, aan. zo hoog een denkbeeld van den Godt der Israëliten? De Heidenen, die het kennelyke van Godt niet in erkentenisfe gehouden hebben, hadden zich veele Goden verfierd, en aan elk eenen een byzonder bewind toegekend. De eene was de Godt des Heemels, de andere der Aarde , de derde der Zee. Elk Volk, elk Land had zyne eigene Goden , onder welker befcherminge zy Honden. Rabzake fprak van de Goden van Gozan en Haran , en Rezeph , &c. Jef. XXXVII: 12. Elders leest men van den God der Zidoniërs, den God der Modbiten, der Ammoniten , en meer anderen. Zelfs hadden zy Goden, die hunne kragt het meest oefleuden in deeze, of geene plaatfen, als op de Bergen, of in de Valleijen. De Syriërs wilden tegen de Israëliten ftryden op het effen veld, want zy waanden , dat derzelver Goden Berggoden waren, en dat die daarom fterker waren geweest dan zy, 1 Kon. XX; 23. Hoe kwam Rachab dan in het denkbeeld , dat de Godt der Israëliten een Heer was van eene zo volllrekte en algemeene Oppermagt? Dat had zy opgemaakt uit het geene.zy, en ook anderen gehoord hadden, van de verbaazende Wonderdaaden , die Godt gewrocht hadde in den Heemel, op de Aarde, en in de Wateren, waar door Hy zyn Volk had verlost uit Egypte. In 't byzonder, hoe Hy de wateren der Schelfzee had uitgedroogd voor hun aangezigt; en hoe zy, geholpen door hun-
Tttt 2 nen



7oo BOVEN".
nen Godt, dé twee Koningen der Amorïlen, Sihon en Og, aan geene zyde der Jordaane, hadden verbannen door de fcherpte van bet zwaerd: Ook had zy vernomen, hoe zich door dat alles een algemeene fchrik had verfpreid over alle de inwoonders des Lands, zo dat het niet anders was, dan of aller harten wechfmolten, zo dra zy hoorden van den op- en aantocht der Kinderen Israëls, vs. 9, 10. Alle die dingen ftrekten haar tot overtuigende bewyzen , dat de Godt van Israël de alleen waaragtige en eeuwigleevende Godt was, een groot Koning boven alle de Goden r Tot bewyzen ook, dat die Godt zich had voorgenomen, het Land der Kanaaniten tot eene erflyke bezittinge te geeven aan dat Volk,'twelk Hy op eene zo zigtbaare wyze begunftigde. Waarom zy het ook voor zich het best geraaden agtte te zyn,de ydele Nietgoden van Jericho te verlaaten, en zich op te draagen aan den dienst en de befcherminge van den Godt Israëls, nu overtuigd zynde , dat Hy overal Godt was; een Godt van onbeperkte Oppermagt:.Ee« Godt, boven in den Heemel, en beneeden op de Aarde.
BOVEN (Zo zal dé vergadering der Volken u omftngelen: Keer dan) haar weder in de hoogte , Pf. VIL 8. Liet oogmerk is niet, om deeze woorden te verklaaren; maar alleen aaii te merken, van waar de ïpreekwyzen ontleend zyn. (X)' David beklaagt zich over zyne Vyanden , die hem met de woede van eenen verfcheurenden Leeuw vervolgden, en niet minder bedoelden, dan om zyne ziele, dat is zyn leeven, te rooven, vs. 2, 3. Hy wekt Godt op, dat Lly wilde op ftaan in zynen toorn, zich verheffen om de verbolgcnbeeden zyner benaauwers; ontwaaken ter zyner hulpe, om hem te verlosfen, vs. 7. 'tZou dan wel fchynen, dat de toefpeelinge was op eenen Koning, die, om zyne verdrukte Onderdaanen te hulpe te koomen, hei harnas aanfehiet, zich aan .het hoofè zyner Krygsbenden ftelt, die, na de Vyanden verOaagen te hebben, omfmgek wordt van zyne Onderdaanen, die Hem, ais Overwinnaar, en te. gelyk hunnen Ver ■ losfer, met dankbaare vreugdegalmen toe juichen, en die vervolgens van boven hel wederkeert in de hoogte: Als in zeegepraa wederkeert na zyne Koninglyke Burgt
B O V E N;.
die oudtyds al veel op eene Hoogte, een Berg, of Heuvel, plagt gebouwd te worden. (3) Maar men ziet, dat David z\e\x. voor Godt beroept op zyne onfchuld, vs. 4, 5,6. Dat hy vs. 7. op het einde Godt als erinnert, dat Hy het gericht had bevolen. Dathy vs. 9. Godt opwekt, om hem* te richten naar zyne gerechtigheid. Dat hy vs. ra. Godt befchouwt als een Rechtvaerdigen Richter. Des zal het al zo waarfchynlyk zyn, dat de toefpeelinge- is opeenen Koning, tlie, om eenen, die zich voor hem beklaagt over het geweld, 't welk hem , tot zyne onfchuld, wordt aangedaan , recht te-laaten wedervaaren, uit' zyne Koninglyke Burgt afklimt na omlaag, zich begeeft na de poorte der Stad, daar oudtyds het gericht plagt gehouden te worden, om daar, omfingeld vau het te faamen gevloeide Volk, ten aanhooren van hetzelve Vonnis te vellen , ten voordeele van den Onfchuldigen, en ter veröordeelinge van zyne wreede Vervolgérs. En die, dat gedaan hebbende,, van boven hen^. van den boven hen verheevenen R.ichterftoel opftaat, en wederkeert in de hoogte9. na zyn in déhoogte geleegen Rykspalleis.
BOVEN (Dedingen, die) zyn, moesten de Geloovigen zoeken, en bedenkenKolosf. III: 1, 2. Naardien der Geloovigen geboorte is uit Godt, hunne roeping een heemelfche roepinge, en hun fchat inden Heemel, en hunne verwachting uit den Heemel is,, zo moet ook, alreeds in dit leeven, hun wandel in den Heemel zyn. (x) Daar toe wekt Paulus de Geloovige Kolosfers op,, door gepaste bewcegreedenen, zeggende: Zoekt, bedenkt —. (XX) Welke zyn de dingen, die boven zyn ? Boven beteekent dikwils denHeemel, Joh.III: 31. VIIL23, Gal. IV: 26. Dit doet aanftonds vermoeden, dat het dingen zyn, die in den Heemel zyn. Dit bevestigt zich daar door, dat ze vs. 2. worden tegenövergefteld aan de dingen, die op Aarde zyn ; nog nader, om dat, vs. 1, dit boven wordt bepaald tot de plaatfe daar Christus is, zittende ter f rechterhand Godts, en dat is in de hoogfte , heemelen, Hebr. 1: 3. 't Zyn dan de din-
■ gen, die men niet ziet, die oneindig voor-
■ treffelyker zyn dan de dingen , die men s ziet, want die zyn Ilegts tydelyk, maar de : andere zyn eeuwig, 2Kor. IV: 18. De din, sen , die op Aarde te genieten zyn, zyn
zin*



BOVEN.
Zïnlyke vermaaken, die flegts dienen, om bet vleesch te verzorgen tot zyne bégeerlykheeden: Maar het genot 'er van is kort van duur , doorgaans tot zonde ; ze laaten de ziel, die van eene hoogere beftemminge is, ledig, en zyn voor dezelve tot een verpestend vergift. Maar de dingen, die boven zyn, geeven eene vreugde , die heerlyk, onuitfpreekbaar, en eeuwigduurend is. Daar is vreugde, verzadiging van vreugde in Godts onmiddelyke nabyheid, voor zyn aangezigt; het zyn lieflykhecden aan zyne rechterhand, en dat eeuuoiglyk. De dingen, die op Aarde te genieten zyn, zyn rykdommen, de eere en het aanzien van een hoogen ftaat: Maar worden die dingen wel verkreegen zonder veel moeite en moeijelykheeden? Wel bezeeten zonder veel zorge , bekommeringe en verdriet ? Is het genot 'er van wel beftendig? Behalven onvoorziene rampen, die 'er ons van kunnen berooven in dit leeven, moeten wy ze verlaaten in den dood: Als de Ryke Jlerft, zal hy niet van allen mede neemen; zyne eere zal hem niet nadaalen in het graf. Hoe veel voortreftelyker zyn de dingen, die boven te genieten zyn, verheeven boven alle de laagen van de afgunst, alle de aanvallen van het geweld. Daar is eene Stad te bewoonen , die fondamenten heeft, en in dezelve een gebouw van Godt; een Huis, niet met handen gemaakt , maar eeuwig in de Heemelen, Hebr. XI: io, 2Kor. V: i. Daar zyn Schattentc beërven, die geene Hieven fteelen, geen mot, noch nest verteeren hunnen, Matth. VI: io. Veel onwaardeerbaarer, dan alle de Zilver- en Goud-fchatten van Tharfis en Ophir. Daar zyn Kroonen te verkrygen, die Kroonen zyn der rechtvaerdigheid, der heerlykheid,. en des leevens, a-Tim. IV: 8, i Petr. V: 4,, Openb. II: 10. Dus zeer verre te verkiezen boven honderd Aardfche Kroonen, al waren die bezet met alle Topaafen van Moorenland, alle de Sardonixfteenen van Havila, en alle de Diamanten van Golkonda. Daar zyn Throonen \ te beklimmen, die vaster ftaan, dan of ze geplaatst waren op een Voetftuk van Mar- < mer en Saphier-fteenen, want het zyn ] throonen van een Koningryk, dat onbeweeg- , lyk, ja! eeuwig is, Hebr. XII: 28, 2 Petr. . 1: 11. Kortom, de dingen, die boven zyn, 1 zyn dingen,, van welken kant men ze ook J
B O V E N. ?gi
befchouwt, van een gantsch zeer uitneemend'eeuwiggewiekte van heerlykheid, a Kor. IV: 17. (33) Die te zoeken, die te bedenken zyn der moeite, die men daar toe aanwenden moet, dubbeld, tienmaal en tienmaal en nog meer verdubbeld, waerdig. (j*) Niet maar na wenfehen, maar zoeken, na graaven, meer dan na verborgene fchatten. 'Er vuurig en aanhoudend om bidden, vraagen na den weg, om 'ertoe te geraaken, 'er om ftryden, zonder zich te laaten terug houden door Aardfche vermaaken , of voordeden , zonder zich te laaten affchrikken door honger,'zwaerd, of andere verdrukkingen. Die het eeuwig leeven willen beërven, moeten met volhardinge in het goeddoen heerlykheid, eere en onver derflykheid zoeken , Rom. II: 7. Najaagen gerechtigheid, Godtzaligheid, geloof, liefde , < lydzaamheid, zagtmoedigheid, ftryden den goeden ftryd des geloofs, en zo grypen na het eeuwig leeven, 1 Tim. VI: 11, 12. 00 Zy moeten die dingen bedenken: Ze maaken tot een voorwerp van geduurige belpiegelingen, om 'er zich een alles overklimmend verheeven denkbeeld yan te vormen, en dat, door herhaalde overdenkingen , der ziele diep , onuitwischbaar in te drukken, om den yver fteeds leevendig te houden, en zich, als met Arends vleugelen te verheffen boven het aardfche ftof, en te vliegen na 't geen boven is. (3) Zo moest de Mensch doen, die weet , dat hy een onfterflyke ziel in zynen boezem draagt, en die gevoelt , dat de begeerten derzelve in het aardfche niet berusten kunnen, maar dat die zich uitftrekken na zo iets, dat volmaakt is, en onverganglyk. Dan 'er zyn nog andere beweegreedenen voor een' Geloovigen, afgeleid uit zyne naauwe vereeniginge met Christus. J)ie leeft in Hem, en hy leeft door het geloof in denzelven. Zy zyn met Christus geftorven, vs. 3. Zy moeten dan 3ok der dingen, die op aarde zyn, dood en ifgeftorven zyn. Zy zyn, ys. 1, Geesteyker wyze met Christus opgewekt, des moe-en zy ook in nieuwigheid des leevens wanleien, en daarmede is het bedenken, het ïoogfchatten en driftig zoeken der dingen, Ue op aarde zyn, volftrekt onbeftaanbaar. Hun leeven is met Christus verborgen in Gole, vs. 3. Des moeten zy zich altoos ten ïaauwften zoeken vereenigd te houden Tttt 3, met.



7oa BOUWEN.
m^t Hem. Dat kan niet gefchieden, als ( men zich tc zeer verkleeft aan de dingen, i die op aarde zyn. Die verwyderen ons c van Hem, want Christus is niet op aarde,1 \ maar daar boven , zittende tor rechterband \ Godts, vs. r. Willen wy Hem aanmerken < als ons leeven, met wien ons leeven is ver- i borgen in Gode , dan moet ons hart ook i zyn , daar Hy is , dat is , daar boven. , Wanneer wy ons dus, met een afzien van de dingen , die op aarde zyn , fteeds ten naauwften met Hem veréénigd houden , dan kunnen wy ook met eene hoope, die ons niet befchaamen zal, verwachten, dat, wanneer Hy zal geopenbaard zyn, wy dan met Hem zullen geopenbaard worden in heerlykheid, vs. 4, en zo gefteld worden in het volfte bezit van de dingen, die boven zyn, die hier op aarde zyn geweest het groot doelwit van ons begeeren, zoeken en bedenken.
BOUWEN moest Adam den Hof Eden, Genef. II: 15. Was het niet beneeden de waerdigheid van Adam, dat hy, aan wien Godt eene zo wyduitgeftrekte heerfchappy had opgedraagen, Cap. I: 2.6, nog het werk van eenen Landbouwer moest verrichten? Hoe ! Is het ook beneeden den hoogeren rang der Engelen, dat zyzich, als gedienftige geesten, van Godt laaten uitzenden tot dienst van menfchen, die Zondaars zyn , maar van Godt voorbefchikt, om de Zaligheid te beërven? Dat denkt niemand. Hóe kan men dan denken , dat het beneeden den rang van Adam zou geweest zyn, den Hof te bouwen, niet ten behoeve van anderen, maar tot zyn eigen onderhoud ? Thans zou men het als eene verontwaerdiging aanzien , wanneer men eenen Koning, eenen minderen Vorst, zelfs eenen, die flegts een weinig boven den gemeenen ftand verheeven is, zag fpitten in den hof, of ploegen op den akker: Maar het ontbreekt in de vroegere en meer eenvouwdige dagen aan geene voorbeelden, dat Koningen en Vorften, wanneer wichtiger belangen her niet elders riepen, zich bézig hielden mei deVechoedery,of den Landbouw. Strook te het wel met Adams gelukzaligheid, dai hy den Hof moest bouwen ? Zou leedigheid' daar aan beeter zyn gepast geweest? Hei bouwen van den Hof konde hem bewaarcr voor de gevaaren der Leedigheid. Die is
BOUWEN.
;cvaarlyk: Stilftaande Wateren beginnen as te rotten en ie Hinken. By den niets .oenden Mensch fluipt dc Verzoeker 't ;emaklykst binnen , waarom het tot een iekend Spreekwoord is geworden : LeeUgheid is des Duivels Oorkusfen. Daar-enegen , gelyk Zout en Speceryen veele lingen bewaaren voor het bederf, zo is le werkzaamheid de Specery des leevens. 3at Bouwen konde hem ftrekken tot een langenaam tydverdryf, en behaagde het 3-ode , waar aan niet te twyffelen was', ;ynen arbeid te bekroonen met eenen rycelyk vruchtbaarmaakenden zeegen : Welk ;ene nieuwe geneugte voor hem, te eeten van, en zich tc verblyden over den arbeid zyner handen ! Welk eene zich telkens vernieuwende ftoffe, om zich, met dankbaare roemverheffinge , te verlustigen in de grootheid en goedheid van zynen weldaadigen Schepper! Maar ware zyn arbeid gepaard geweest met de vermoeijinge van eenen Daglooner, die hygt na de avondfehaduwen; had hy den vruchtbaarmaakenden zeegen moeten misfen , ja! dan zoude dat Bouwen in 't geheel niet geftrookt hebben met de gelukzaligheid van den Staat der Rechtheid. Zo een vermoeijend Bouwen is hem eerst na dé zonde opgelegd tot eene medeftraf van de zonde. Toen was het eerst: In het zweet uwes aanfehyns zult gy uw brood eeten. En gelyk wy allen in Adam gezondigd hebben. Zo is ook aan allen, elk eenen in zynen kring , en naar zynen ftaat, een lastig werk opgelegd, is het al geen ligchaam vermoeijend werk, dan is het dikwils "een met zorgen en verdriet gemoed bezwaarend werk. Het is eene algemeene waarheid : Gelyk de fpranken der vuurige kooien zich verheffen om te vliegen , alzo wordt de mensch tot moeite gebooren, Job V: 7. Vergelyk het aangeteekende over het 15. vs. onder den titel van HOF, in des IV. D. 1. St. p. 360.
BOUWEN (Hef) wordt aan Godt toegefchreeven, in het formeeren van Eva, Genef. II: 22. Het grondwoord rU3 zegt
eigenlyk een Huis bouwen. Daar nu het Ligchaam der reedelyke Ziele tot Huisvestinge dient , zo wordt dat woord niet ongepast gebruikt van het formeeren van Eva's Ligchaam , om aan te toonen, dat
Godt



B O U W E N.
BOUWEN.
703
Godt daarin, als een ongemeen Kunstkundig Bouwmeester heeft gehandeld. Men kan aanmerken, dat een vroome en verftandige Vrouw te befchouwen is: (a) Als- een Heerlyk Gebouw , een Kunst- en Meesterftuk van Godts groote Wysheid en Magt. Een fchoon Schepfel, 't welk het oog en hart ook van de Verftandigften en Kloekhartigften onder de Mannen bekoort. En let men op deeindens, waar toe zy gefchapen is, en hoe gepast haare gefteldheid daar toe is, zo moet men 'er van zeggen dat zy loonderbaarlyk gemaakt is. (b) Een aangenaam Gebouw. Zy is de gezellin haares mans, Mal. II: 14, die hem verheugt, en de jaaren zynes leevens vervult met vreede, J. Sir. XXVI: 2, en daar door de lust is zyner oogen , Ezech. XXIV: 16. Zy is zyne heerlykheid, iKor. XI: 7. Zyne kroon, Spr. XII: 4; een Puikjuweel, welks waercly verre is boven de Robynen , Cap. XXXI: 10. Geen ding is haare kuifche ziele gelyk te agten: Haare fchoonheid is gelyk de Zon, opgaande ih de hoogfte plaatfe des Heeren. Gelyk het licht op den heiligen Kandelaar glinftert, alzo is haare fchoonheid in den flaanden ouderdom. De fchoonheid eener goede Fr ouwe is het fieraad van haar huis, J. Sir. XXVI: 16, 17, 18. (c) Een Nuttig Gebouw. Uit haar wordt, door het baaren van Kinderen, haaren Man zyn Huis, dat is zyn naam en geflacht <: gebouwd : En, door het goed agt geeven op de Hüishoudinge , wordt zyn goed gebouwd en vermeerderd. (1) Ten aanzien van het eerfte wordt zy vergeleeken by een vruchtbaar en Wynftok aan de zyden van zyn huls, Pf. CXXVI1I: 3. (2) Ten aanzien van het ïW«(fe hn men leezen, Spr. XXXI: 13, 14, 16. &c. Waarom Sirach ook ergens heeft gezegd : Die een goed Wyf krygt, begint goederen te bezitten, aangezien hy eene hulp heeft, die hem gelyk is —: Daar geene betuininge is, wordt hetgeen men bezit, ver* fcheurd: En daar geen Wyf is, zal de Man 'zugten en dwaalen. 'Zie Hermanns Nupt. p. Hi. Hoe het te verftaan.zy, dat Godt de Vrouw bouwde uit eene Ribbe van Adams lyf, cn om wat reede dat gefchied zy, zie onder den titel RIBBE, in des VII. ü. i.St. p. 193—. . BOUWEN van 'het Huis Israëls, Ruth IV: 11, ia. De HEERE maakc deeze jonge Vrouw-, die in uw huis komt,, als Rachel en
Led, die beide het huis Israëls gebouwd hebben : En handelt kloekelyk in — —. Boaz aanvaardde, als Losfier, Ruth de Modbitifiche, om hem tot Vrouwe te zyn. Die Verbindtenis ging hy aan, ten oveiftaan van de Oudften van Bethlehem, en van al het Folk, dat in de poorte was, die dat zyn voorneemen in het openbaar, en met een' uitgebrciden Zeegenwensch toejuichten. (X) Allereerst boezemen zy dien uit over Ruth. (N5$) Die was de jonge Frouw, geen jonge Dogter, maar Weduwe, die nu/» zyn huis zou koomen , als zy zyne Vrouw zou geworden zyn, vs. 13. Want het was by de Jooden, zo wel als by de Romeinen, ongeöorlofd, dat de verloofde Bruid ten huize van haaren Bruidegom inkwam, eer de plegtigheid der openbaare Egtverbindtenisfe voltrokken was. Dat gefchied zynde, werd zy met groote ftaatlie derwaards geleid. Uxorem ducere, een Frouzv geleiden zegt daarom by de Latynen zo veel , als haar trouwen. (33) Zullende hunnen wensch tot vruchtbaarheid uiten over die jonge Vrouw , zeggen zy: De HEERE maake haar —. («) Rachel en Led, beide Dogters van Laban, Zusters, en Vrouwen geworden van Jakob: Rachel, de jongfte , naar zyne verkiezing ; Led, de oudfte , door het bedrog van Vader Laban. Die beide hadden het huis Israëls gebouwd. Het is zeer gemeen, dat iemands Kinderen, en verdere Nakoomelingen zyri Huis genoemd worden, om dat door die, als door zo veele leevendige fteenen, zyn naam en geflacht als opgebouwd, en voor den ondergang bewaard wordt. Als nu de Vrouw zo iémand Kinderen baart, wordt zy gezegd, zyn huis te bouwen. Men zie Genef. XVI: 2. XXX: 3. Op die wyze hadden Rachel en Led het Huis Israëls gebouwd, of door zelve Kinderen te baaren ^ of die door haare Dienstmaagden, Bilha en Zilpa, als voor haare reekening , en in haare plaatfe -te laaten baaren. Op die wyze waren Vader Jakob, die ook Israël' heette, twaalf Zoonen gebooren, uit welken, als uit zó veele Stamvaders, voortgekoomen is een Volk,- zo tal ryk als het zand aan de Zee, en als de fterren aan den Heemel; het Huis, het Folk, de Kinderen Israëls genoemd. Waarom Rachel en Led-genoeu^l, 'en niet Sara en RebekkaP Om dat die- minder vruchtbaar waren geweest,



ro4 EOUWE N,
weest. Sara had flegts den éénen IzaSk gebaard: Rebekka flegts twee.,Efau en Ja', kob, waar van de Eerfte en zyne Nakoomelingen niet gereekend wierden te behooren tot dat Huis Israëls, 't welk Godt tot zyn Volk had aangenomen. 't Was dan om de meerdere vruchtbaarheid, dat zy van Rachel en Led fpreeken. (/S) En wel weetende , dat de Kinderen zyn een erfdeel des HEEREN, en des Buiks vrucht eene belooning , zo wenfehen zy, dat de HEERE die jonge Vrouw wilde maaken als Rachel en Led; dat Boaz uit haar mogt worden de Vader van een talryk Kroost. Dat die Vrouw mogt zyn als een vruchtbaare Wynftok aan de zyden van zyn huis, en zyne Kinderen uit dezelve, als Olyfplanten rontom zyne tafel, Pf. CXXViii: 3. Na Ruth gezeegend te hebben, (3) boezemen zy hunnen Heilwensen ook uit over Boaz. (KX) En wel vooreerst over zynen Perfoon. Handelt kloekelyk in Ephrata, en maakt uwen naam vermaard in Bethlehem. («) Ephrata was de Landftreek , zo genoemd van haare ongemeene Vruchtbaarheid; en Bethlehem was de Stad 'er van. Dit in het oog houdende, zal zich het onderfcheid tusfchen deezen tweeleedigen wensch het best ontdekken. («*) Handelt kloekelyk, dat is, gelyk onze Kantteekenaars aanmerken, dat de woorden ook zouden 'kunnen vertaald worden: Verkryg uw rykdom, verkryg uw vermogen. En dat bepaalen zy dan te rechte tot de fchoone Landftreek Ephrata, om dat oudtyds de grootfte rykdom beftond in grazige weiden , vruchtbaare Akkers, en weldraagende Olyf- en Wyngaarden. Hun wensch zal dan hier op neérkoomen, dat Godt over zyn Land zyne voctftappen wilde doen druipen van vettigheid , op dat zyne heuvels mogten aangegord zyn met verheuginge, zyne velden bekleed met Kudden, en zyne dalen bedekt met Koorn , Pf. LXV: 12—-14.
Het ander gedeelte van hunnen wensch over zyn Perfoon is: Maak uwen naam vermaard, en dat bepaalen zy tot de Stad, tot Bethlehem. Als wy hier mede vergelyken, 't geen men leest Spr. XXXI: 23. Haar man is bekend in de poorten,als hy zit met de Oudften des Lands, Am zal dit de zin zyn van hunnen wensch,dat de LIEERE hem, hoe langs zo meer, wilde doen toeneemen in wysheitf en deugd,
B 'O U W E N,
:u daar door ook in eereen aanzien, om ïem, als eenen Man van naame, te verreffeii tot het geftoelte der eere —. (a) Deezen wensch laaten zy zeer gepast volïen op den voorigen. Want niet te min Boaz reeds een man was , geweldig van vermogen, Cap. II: 1, het is evenwel zeever, dat, zo deeze Vrouw zo vruchtbaar verd in Kinderen, als Rachel en Led geveest waren; hy dan ook vry wat veel :ot derzelver onderhoud zou noodig hebjen : Met recht wenfehen zy dan, dat hy tich rykdom mogt verkrygen in Ephrata, op iat hy en de zynen hun brood mogten eeten met vreugde, cn zonder kommer —. En naardien dc eere des menfchen hem komt uit de eere zynes Vaders, J. Sir. III: ia, zo voegen zy 'er met recht by, dat zyn naam mogt vermaard zyn in Bethlehem , op dat hy zynen Kinderen niet mogt zyn tot een verwyt, dat zy zich zouden moeten fchaamen over de geringe afkomst, of den llegten handel van hunnen Vader ; maar zich veel meer zouden kunnen beroemen ■ op de edelheid van hun geflacht. (33) Eindelyk ftrekken zy hunnen zeegenwensch ook uit over de Kinderen, die zy uit dit huwelyk te gemoete zagen. En uw Huis zy als het huis van Perez, &c. (*) Dat Pcrez een Zoon was van Juda, in onweetende bloedfchande, evenwel in eene hem wel bekende hoererye verwekt by Thamar, zyne Schoondogter , kan men leezen Genef. XXXVIII. Des niet te min heeft het Gode behaagt, deezen Perez aan te neemen in de Heilige linie, en hem te maaken tot Vader en Hoofd van een der aanzienlykfte gedachten in de Stamme van Juda, waar uit, volgens vs. 18—22. in dit IV. Cap., verfcheiden zeer aanzienlyke Perfoonen zyn voortgekoomen , als David en Salomo , twee zeer vermaarde Koningen , en door die ook de Heere Mesfias, de Overfte der Koningen der Aarde, zo al-s te zien is Matth. 1: 3—16. Het Huis van Perez is dan een zeer aanzienlyk Huis geworden in laatere tyden, en was het ook reeds geweest in vroegere tyden, want uit hetzelve was ook gefprooten Nahesfon , Ruth IV: 20, die een Vorst is geweest der Kinderen Juda, 1 Chron. II: 10.. O3) De vraag zal dan zyn , waarom zy juist wenfehen, dat het Huis van Boaz mogt zyn, als dat van Perez ? Men kan
daar



B O U W E N,
BOUWEN.
705
'daar van voor reede geeven: (**) Om dat <de Nakoomelingen van Perez zeer talryk zyn geworden, Num. XXVI: 20, 21. En dus zou dit zien op de uitbreiding van Boaz huis. Doch dat was reeds begreepen in den wensch: De HEERE maake deeze Vrouwe ah Rachel en Led —. QPP) Men denke dan , om dat Perez de Stamvader was van Boaz? Ruth IV: 18—ar, en het dus niet kwalyk voegde, dat men, by eene zo plegtige geleegenheid , als deeze, van denzelven meldinge maakte, (yy) Voorts, dat het ook gefchied zy met uitzigt op den toekoomenden Mesfias: Want het was uit den Propheetifchen Zeegen van den ftervenden Jakob genoeg bekend, dat die moest voorkoomen uit Juda, die de Vader was geweest van Perez, Genef. XLIX: §, 9, 10. Daar die nu zou zyn dat gezeegend en zeegenend Zaad, waar in het gantfiche Zaad Israëls zich beroemen zoude, Jef. XLV: 25, zo was 'er den Bethlehemiteren veel aangeleegen, dat dit huwelyk mogt gezeegend zyn, op. dat de Stam van Juda], uit welke de beloofde Silo moest voortkoomen, niet mogt uitfterven—: JDeéze wensch voegde zeer wel by den voorigen. Wat,zou het Boaz veel hebben kunnen baaten , dat deeze Vrouw hem veele Zoonen gebaard, dat Godt hem het vermogen vermenigvuldigd , en in eere en aanzien gefteld hadde, indien die ondertusfchen waren geaart geweest als moordgierige Kaïns, fpotzieke Ismaëls, onheilige Efiaus, of andere Godtloozen, welIer wortels Godt van onderen doet verdorren—. dat zy geenen Zoon, of Neef hebben onder zyn Volk, Job XVIII: 16—19. Daar zy nu aan Boaz alles goeds wilden toewen1'chen, 't welk zou kunnen dienen tot volmaakinge van dit huwelyk,. zo konden zy ■hem, ten aanzien van zyne Kinderen, en verdere Nakoomelingen, niets beeter toewenfchen, dan dat die ook erfgenaamen mogten zyn van 's Vaders deugd , even* zo roemrugtig en aanzienlyk als het huis van Perez, ten einde de L1EERE die onder zyne byzondere hoede neemen , en daar uit, ten zynen tyde, den zo zeer gewenschten Mesfias verwekken mogt, en dat dus daar door de naam van Boaz mogt worden voortgeplant van gedachte , tot gedachte, tot aan het einde der Waereld.ƒ. Deel. II. Stuk.
BOUW (Doe wel by Ziön naar uw welbehaagen:) de muuren van Jeruzalem op ,pf. LI: 20. David was niet van die Vorften, die nergens anders op bedacht zyn , als op eigene grootheid. De belangen van het Land en den Godtsdienst lagen hem na aan het harte. Hy was niet van die Trotsaarts, die zich verbeelden, alles te vermogen door de wysheid van hun verftand, en de kragt van hunne hand. Hy was overtuigd, dat Magt en Staatkunde niets vermogen, indien Godt niet medewerkt. Des heft hy zyn biddend hart na boven. (fr?) Het zyn Ziön en Jeruzalem, die hy der Godtlyke gunfte aanbeveelt. Onder deeze twee benaamingen mogen wy verftaan den Godtsdienst, en den Burgerftaat. Ziön was de berg van Godts heiligheid; de berg, welken Godt verkooren had tot de plaatje zyner ruste, en moest dus zyn de Zétel van den Godtsdienst, waarom David de Arke des Verbonds ook derwaards had doen overbrengen. Jeruzalem was de Hoofdftad, de Zétel van de Burgerlyke Regeerders, want daar waren de fioelen des Gerichts, de fioelen van het Huis Davids. (3) Dit zo voorönderfteld zynde , zal zich terftond de gewichtige reede voordoen , waarom de Land- en Volk-minnende Vorst zo ernftigbad, dat Godt toch , om zyner zo zwaare zonde wille (men zie vs. 2.9 zyne zeegenende gunst aan 't 'Land en 't Volk niet wilde onttrekken; maar veel meer', naar zyn welbehaagen, weldoen aan Ziön, en opbouwen de muuren van Jeruzalem. (N&O Laat ons zien, wat hy bidt. (*) Ten aanzien van Ziön bidt hy, dat Godt het wilde weldoen. Aangemerkt, als de Koninglyke Burgt, kan hy bedoeld hebben, dat Godt hem , en zynen Zoonen na hem den Throon des Koningryks wilde bevestigen , en hen daar op doen zitten, als Dienaars van zyn Koningryk, om de magt en heer; fchappy, die zy van Hem ontvangen hadden, te doen gedyen tot welzyn van het Volk, door hetzelve Herderlyk te beltuuren, en Vaderlyk te verzorgen. Maar vooral, Ziön aangemerkt zynde, als de plaats der Openbaare Godtsdienst -oeffeninge zal zyn gebed 'er toegettrekt hebben, dat Godt die op Ziön wilde bevestigen en beveiligen ; die ook van een gezeegenden invloed wilde doen worden, ter zyner
Vvvv mees-



7o6 BOUWE N.
meeste verheerlykinge, en ten meest weezenlyken nutte van het Volk. Dat de Priesters, als de Dienaars van het Heiligdom, mogten bekleed zyn met het kleed der heiligheid, aangegord met den gordel der waarheid, hebbende de Wet des HEEREN in hun harte, en in hunnen mond, op dat het Volk, zo wel door hun voorbeeld, als door hun onderwys mogt op* geleid worden tot de kennis en dienst van Godt, om Hem tc dienen met eerbiedigheid en Godtvrugtigheid. (/3) In dc tweede plaatfe bad hy ook, dat Hy wilde opbouwen de muuren van Jeruzalem, (tuf) De Muuren dienen, om de Inwoonders eener Stad tot één Ligchaam , en dus ter bevorderinge van malkanderens welvaart, te vereenigen; vooral ook, om hen tegen Vyandelyke aanvallen te befehermen. Nu had David wel begonnen, Jeruzalem te ommuuren, a Sam. V: 9. Maar 't fchynt, dat hy dat werk niet hebbe kunnen voltooijen, want men leest 1 Kon. III: 1 , dat Salomo den muur voleindde rontom Jeruzakm. Wil men dit dan opvatten naar de letter, zo zal David gebeden hebben, dat het door hem begonnen Muurwerk eens , onder het begunftigend opzigt van Godt, mogt voltooid worden, (jas) Maar men kan onder het woord Muuren ook begrypen alles, wat eenen Staat fterkte, aanzien en veiligheid kan toebrengen. En dan zal het oogmerk van Davids bidden geweesl zyn : Van Binnen, dat het Volk zich mogi vermenigvuldigen tot veele duizenden . allen kloek van moed, die niet zouden befchaamd worden, wanneer zy met den Vyane zouden moeten fpreeken in de poorten. Dal het mogt gezeegend zyn in zynen Land bouw, Veehoedery en Koophandel, waai door het zou kunnen toeneemen in vermo gen en aanzien, en geducht worden voo: alle andere nabuürige Volken. Dat het ten aanzien van zyn welvaart mogt zyn zo als Biledm 'er van gepropheteerd had de, als de hoven aan de rivieren, die d HEERE geplant heeft. Ten aanzien vaj zynen moed cn magt, als de kragten eene Eenhoorns — als een oude Leeuw, dien nit mand durft doen op ftaan, Num. XXiV: 6 U, 9. Tegen Buitenlands geweld, dat God de grendelen hunner poorten wilde fterk maa ken, niet anders, dan of Hy zelf hun wa geworden tot een' vuurigen muur van root
KOUWEN,
omme, zo dat allen , die met hun zonder» willen oorlogen, zouden worden als een nietig, ding—, Wierd Davids gebed dan verhoord , ze zou Israëls Kerk- en Burgerftaat zich zo bevestigen , en in welvaart en aanzien zich zo verheffen, dat andere? Volken 'er van zouden moeten zeggen. Welgelukzalig is het Volk, het welk het alzo gaat. (33) Maar welk is de grond, waar op hy de verhooring verwachtte ? De reede van aandrang, waar door hy Godt zocht te beweegen, om hem te verhooren ? Die vond hy niet in zich-zelven,. Hy was te zeer overtuigd van de hoegrootheid zyner zonde, vs. 5, dan dat hy eenige aanfpraak op Godts zeegenende gunst zou hebben kunnen, of durven maaken. Lly verwachtte het alleen van, endrong het alleen aan op Godts welbehaagen: Het welbehaagen zyner goedheide Godt had zyn welgevallen aan David hem plegtig laaten betuigen door den Propheet N'athan, a Sam. VII: 16. Godt'had zyn welbehaagen aan Ziön ten fterkften geuit, Pf. CXXXII: 15, ié. Hy had zyn welbehaagen aan zyn Oude Volk ten duidelykften doen blyken,door het, Verbonds wyze, aanteneemen tot zyn Priesterlyk Koningryk, en met het, door eene menigte van voorrechten, te onderfcheiden van ,, en te verheften boven alle andere Volken. Na zo veele betuigingen, en zo veele blyken van Godts welbehaagen vond David gronds genoeg , om de verhooring van zyn gebed te verwachten , en 'er ook op aan te dringen, gepaard met eene plegtige ' gelofte , vs. ai. Dan zult gy lust hebben aan de offerhanden der gerechtigheid—: Dan '■ zullen zy Varren offeren op uw altaar. Of,
■ met andere woorden: Dan zal Israël zich
■ verblyden — de Kinderen Ziöns zich verheu-
• gen in hunnen Koning: Want de HEERE , heeft een welgevallen aan zyn Volk. Den , naam des HEEREN zullen wy looven —.
■ Hy heeft den hoorn zynes Volks verhoogd, den j roem van alle zyne gunstgenooten, dér Kin1 deren Israëls, des Volks, dat naby Hem is,. j Pf. CXLIX: 1, 4. CXLVIII: 13, 14.
- BOUWEN en PLANTEN, Jerem. , XVIII: 9. Dat te zullen doen belooft Godt t aan een Volk en Koningryk, dat zich tott
• hem bekeert, om daar door te beteekenen, 3 dat Hy het grootelyks zou zeegenen, en
- bevestigen. (H) Het Bouwen is het tegen¬
over-



BOUWEN.
«vergeftelde van af breeken, vs. 7. Dat gefchiedt doorgaans in eenen tyd van Vree' de en Voorfpoed. En 11 uit dus in zich op dat Hy zo een Volk zeer zou vermenigvuldigen , zo dat het zou moeten bouwen , de huizen uitbreiden, om te kunnen woonen. Dat Hy het in vermogen zeer zou doen toeneemen, om uit eene onbekrompene beurze te kunnen bouwen. Kortom, dat Hy het zoude geeven om, onder zynen rykmaakenden zeegen, eh magtige befcherminge , zyne bezittingen wyd enzyd uit te breiden, en zynen Staat te bevestigen. Zo belooft Godt: Ik zal de gevangenis van Juda en Israël wenden, en xal ze bouwen als in bet eerfte , Terem. XXXIII: 7. en Pf. LXIX: 36. Godt zal Ziön verlosfen en de fteden van Juda bouwen , en aldaar zullen zy woonen, en haar erflyk bezitten. Op die wyze wil Godt zyn welgevallen toonen aan een Volk, 't welk Hem vreest en dient, waarom Eliphaz ook zeide: Indien gy u bekeert tot den Almagtigen,zult gy gebouwd worden, Job XXII: 33. (2) Maar wat kan het baaten , dat men Steden en Huizen bbuwe; als 'er geene vruchtaanbrengende Akkers zyn, om de Inwoonders te kunnen voeden. Ook zelfs de Koning moet van het Land gevoed worden, Pred. V: 8. Daarom wordt het Planten gevoegd by het bouwen, gelyk ook Jerem. XXIX: 5. Bouwet buizen, enwoonet daar in; plantet hoven, en eet de vrucht 'er van. Zo ook Am. IX: 15. Als Godt dan belooft, dat Hy een Volk zal planten, zo geeft dat niet alleen te kennen, dat Hy het, als een plante zyner verlustiging, in een of ander Land zal overbrengen , en daar in , of in zyn eigen Land doen inwortelen, gelyk van Israël wordt gezegd, dat Hy het uit Egypte overgebragt, in Kanadn geplant hadde, en doen inworte. len, Pf. XL1V: 3. LXXX: 9, 10. Maar ook, dat Hy deszei ven Velden, Akkers, Wyn- en Olyfgaarden zo zeegenen zou, dat het daar van zyn brood zou kunnen eeten met vreugde , en zynen wyn drinken van goeder harte, Pf. LXV: 10-—14. Men vindt dit alles by malkanderen, Pf. CVII: 35—38. Hy fielt het dorre Land tot waterbeeken. De Hongerigen doet Hy aldaar woonen, en Hy ftigt eene Stad ter wooninge. Zy bezaaijen Akkers, en planten ffyngaarden, die inkoomende vrucht voort-
BOUWEN, BOUWERS. 707
brengen; en Hy zeegent ze, zo dat zy zeer vermenigvuldigen , en bun Vee vermindert Hy niet.
BOUWT, (Indien iemand op dit Fonda. ment) Goud, Zilver, kostelyke fteenen; hout, ftroo, ftoppelen- Eens iegelyks werk zal openbaar worden, want de dag zal het verklaaren , dewyl het door vuur ontdekt wordt — , iKor. 111: 12, 13, 14, 15. Deeze woorden zyn ook toegelicht in des VI. D. r. St. p. 448. kol. 3. onder den titel OPENBAAR. Daar wordt geweezen tot het geene uit Strauch is opgegeeven in de eerfte uitgaave van deezes I. D. 3. St. onder den titel BOUWEN. Ik vinde daar in zo veel byzonders niet, dat het noodig zy het hier na te fchryven. De Leezer gelieve zich dan te vergenoegen met het daar van gezegde in het bovengemelde VI. D. 1. St. Daar is reeds aangemerkt, dat de Roomschgezinden uit de woorden van het 15. vs. Doch hy zelf zal behouden worden, doch alzo als door vuur, een bewys willen ontkenen voor hun Vagevuur:. Doch zonder eenigen grond, zo als Rambach, in zyne Onpart. Hift. des Pausdoms, D. L p. 464—470, heeft aangetoond in eene Verklaaringe van onze woorden. Het is der moeite waerdig , dat men dien Schryver eenige bladzyden voorwaards p. 457—. leeze, alwaar hy, na de Leere der Roomfche Kerke voorgedraagen te hebben, dezelve wederlegt en aantoont, dat, gelyk dezelve onbekend is in de Heilige Schrift, zo ook de Oude Kerkeleeraars 'er niets van geweeten hebben. Liet merkwaerdiglte 'er van hebbe ik opgegeeven onder den titel van VAGEVUUR, in des VIIL D. 2. St. p. 34—.
BOUWERS (En de) hadden een iegelyk zyn zwaerd aan zyne lendenen gegord, en bouwden, Nehem. IV: 18. (Ü) De Jooden, uit Babel wedergekeerd, waren thans bézig tóet het herbouwen van Jeruzalem. Zy haalden den ringmuur der Stad thans op, onder het opzigt van Vorst Nehemia. Doch Sanneballat, Tobia, de Arabiërs9 Ammoniten , en Asdoditen zagen dat met tiydige oogen aan, en hadden zich voorgenomen, hen onverhoeds te overvallen, en het begonnen werk ten bodem toe te loopen. Nehemia, daar van verwittigd, ^af bevel, dat de helft van het Volk op le wacht en onder de wapenen zou ftaan,
Vvvv 3 cn



7o8 BOUWLIEDEN.
en de andere helft de verbeetering van den muur voortzetten met allen fpoed : Doch zo, dat zy, die bouwden, hunne zwaerden moesten gegordet hebben aan hunne lendenen, om by eiken aanval in gereedheid te zyn, om den Vyand het.hoofd te kunnen bieden. (3) De Leeraars, welken het opbouwen van het geestelyk Jeruzalem is aanbevolen, Ephef. IV: 12, kunnen hier .uit leeren, hoe zy ook tydelyk en ontydelyk moeten aanhouden met leeren, befiraffen en vermaanen met alle langmoedigheid en leere, 2 Tim. IV: 2, om zich-zelven, en anderen op te bouwen in het geloove: En hoe zy het Zwaerd des Geests, Ephef. VI: 17, 't welk is het Woord van Godt, moeten gegord hebben aan de lendenen van hun verftand, en geheugen , om de Invoerders van verderflyke Ketteryen te keer te kunnen gaan. Zy moeten vasthouden-aan het getrouwe Woord, 't welk naar de Leere is, op dat zy magtig zyn, belder om te vermaanen door de gezonde Leere, en. tegenrpreekers te wederleggen, Tit. I: 9.
BOUWLIEDEN zyn: Cx)In 't gemeen allen, die het opzigt hebben over, of arbeiden aan eenig gebouw. Dus zyn'er, (XX) die men kan aanmerken, als Over}le Bouwmeesters , die den bouw beftuuren,en onder welken de Werklieden ftaan. Die heeten verzorgers van het werk, 2 Kon. XII: 11. Zulken waren Sapban, de Zoon van Azalia, Maafieia, de over de der Stad, en Joha, de Zoon van Jodhas, de Kancelier. Die waren de verzorgers van het werk, befield, om hei Huis des HEEREN te verbeeteren, 2 Chron. XXXIV: 8,2 Kon. XXII: 5. (33) De Werkbaazen, die vernuftigen arbeid wisten te bedenken , te maaken, en-door anderente doen maaken. Zulken waren Bezaleël en Aholiab,, ten tyde van Mofes, Exod. XXXI: 2,6, &c. en de Zidoniërs, ten tyde van Salomo, 1 Kon V: 6, 18. Op die wyze fchynt men de Bouwlieden te moeten onderfcheiden vat] de Timmerlieden ,tn Mètfelaaren, 2 Kon XXII: 6. Zo dat men door de Bouwlieder, zou kunnen verftaan de zulken, die he Hout en de Steenen , door anderen be werkt, in hunne juiste orde deeden-faa menvoegen. (XX) Daar onder kan men ooi reekenen, die aan de Bouw- en Werklie den ter hand moeten ftaan, en het ruwt werk verrichten, hoedanigen Salomo 'e;
BOUWMEESTERS, BOZEZ.
eenige duizenden had : Eenigen, die last" droegen , en anderen , die Houwers waren op het gebergte, 1 Kon. V: 15.(3) -Oneigenlyk kan (XX) men Godt ook onder de Overfle Bouwlieden reekenen, ten aanzien van een Huis, dat, onder zyne'begunftiginge, gelukkig wordt opgebouwd. Zo de HEERE het huis niet bouwt, te vergeefs arbeiden deszelfs bouwlieden daar aan, lJf. CXXVII: 1. Vooral, ten aanzien van den Heemel der Zaligheid. Die is als een Stad, waar van Godt de Kunftenaar en Bouwmeester is,. Hebr. XÏ: 10. (33) De Overpricsters en andere Hoofden des Joodfchen Volks. Bouwlieden worden ■ zy genoemd, maar mogten wel Verftoorders en Afbreekers-heeten, omdat zy den Steen-, den Mesfias, verworpen hebben , welken Godt heeft doen worden tot een Hoofd des hoeks, Pi'. CXVIII: 22. (JU) De Leeraars-. Paulus zegt van zich-zelven, dat hy, als een wys Bouwmeester , het fondament had gelegd, 1 Kor. IIL 10. En vermits daar de Kerk wordt voorgefteld onder de teekening van Godts Akkerwerk, en Gebouw, en de Leeraars onder die van Godts Medearbeiders,, vs. 9, zo moeten die aangemerkt worden, als Gode ten dienfte te ftaan, alszyne Wyngaar déniers en Akkerlieden ,■ Jef. LXI: 5. En ook als zyne Bouwlieden, die, door te arbeiden in het werk der bedieninge, de Geloovigen , als zo veele leevendigeSteenen, aanbrengen en bouwen tot een geestelyk huis, 1 Petr. II: 5.
BOUWMEESTERS (Uwe) zullen zich haasten, Jef. XLIX: 17. Zo heeft Luther het vertaald, en dat fchynt de tegenöverftelling ook te eisfchen : Uwe Verftoorders; en uwe Verwoesten zullen van u uitgaan. De Onzen evenwel, en veele anderen vertaaien het: Uwe ZOONEN zullen zich . haasten. Men zie geheel dit 17. vs. verklaard onder den titel VERSTOORDERS, in het IX. D. p. 85—.
BOZEZ was de naam van dien eenen tand, of fcherpe punt van dien fteenklip,. : die tusfchen de doortochten lag, en door
■ Jonathan en zynen Wapendraager, in het
• gezigt van de 'Philifiynfiche bezettinge 'r be-
• klommen werd, waarop zy op dezelve
■ aanvielen, omtrent twintig mannen ver-
■ floegen, en daar door geheel het Leeges
: der Philifiynen fchrik aanjaagden, 1 Saim,
■ XIV:'+- BO.



BOZOR — BRAAKT*
BOZOR en BOZORRA. Twee groote en fterke Steden, aan de overzyde van de Jordaan, niet verre van Bcthabara. De laatfte Stad werd door Judas de Machabeër ingenomen, en, na dat hy daar in al wat mannelyk was gedood , en den buit had doen wechvoeren, in brand gedoken, iMach. V: aó, a8,
BOZRA, 'c welk zo veel zegt als eene Sterkte, of Vesting, was denaam van twee Steden. (ft) De eene was een Stad der Modbiten, Jerem. XLVIII: 24, (3) De andere was de Hoofdftad der Edomiten, Genef. XXXVI: 33 , aan welke de verwoestinge wordt gedreigd, Jerem. XLIX: 13, aa. Nog leest men van Bozra, Jef. 'LXIII: i. Wie is deeze , die van Edom komt — van Bozra —. Doch daar ter plaatfe is het niet Bozra der Edomiten, maar eene andere den Mesfias .yyandige plaats, die om reedenen van overéénkomst zo genoemd wordt. Men zie van dat vs. onder den titel KOMT, des IV. D. a. St. p. 439 —
BRAAKT u lieden een braakland, en zaait niet onder de doornen, Jerem. IV: 3. De HEERE richt zyne aanfpraak tot de Mannen van Juda en Jeruzalem. Die hadden het tegen den HEERE al zo erg,- en •nog erger verdorven als het afgekeerde, en van Godt reeds verftooten Israël, dat is het Ryk der X- Stammen , Cap. III: 6—11. Wilden zy nu niet een zelfde ongelukkig lot ondergaan , zo moesten zy zich van hunne boosheid bekeeren tot Godt, En daar toe worden zy vermaand met fpreekwyze-n, die van den Landbouw ontleend zyn. QÓ De Letter lyke zin heeft weinig opheldering noodig. Een Land, dat onvruchtbaar is geworden , vervuld met, en vervuild door allerlei onkruid, wordt gebraakt, meer dan eens omgeploegd, om het onkruid uit te roeijen en te doen fterven. Maar dat gefchiedt niet, om het braak , ledig te laaten leggen , maar het moet wederom met tarwe , of ander goed zaad bezaaid worden: Doch zal men de kostelyke vrucht daar van inzaamelen , moet men zorg draagen, dat men niet zaaije onder de doornen, die nog mogten zyn ftaan gebleeven op de'kanten van den Akker, want die zouden het goede zaad verflikken. Dat is het Zinnebeeldig voorftel; (39 Nu moeten wy zien,
BRAAKT. 709
wat 'er door wordt aangeduid. (NK) Het eerfte voorftel is; Braakt u lieden een braakland. («9 Het Land , dat gebraakt moest worden, was'het geheel bedorven harte, nergens vruchtbaar in, dan in het kwaade; overgegeeven aan Afgoderye, en allerlei andere grouwelen .. der boosheid. Een hart, waar uit allerlei booze bedenkingen voortkoomen , doodfagen , overfpelen , hoereryen, dieveryen, valfche getuigenisfen, lasteringen, Matth. XV: 19, is met recht te vergelyken met eene: onvruchtbaare aarde, die niets voortbrengt, als doornen en distelen, en. daarom verworpelyk is, en na. by de vervloekinge, Hebr. VI: 8. Dat hart (/J) moest gebraakt, om en omgeploegd worden, door een aandachtig, en dikwils herhaald overdenken van de dwaasheid en grouwelykheid der Afgodery , hoe grof Godts Oppermajcfteit daar doof beleedigd wordt; van de grouwelykheid van zo veele andere zonden, hoe zeer men daardoor zich - zeiven- verontreinigt, en de oogen van Godts heerlykheid verbittert; van de yzelykheid der Vloeken, die de Wet daar bver als uitdondert; van het zwaare, het bittere van Godts oordeelen, die zy reeds gevoelden, en de nog zwaarere,' die Godt hun door zyne Propheeten liet dreigen: Om daar door hunne harde harten te vermurwen, en in zich te verwekken Schaamte , Berouw , Schuldbelydenis, Zelfs-verfoeijinge, aangewende poogingen om dat kwaade als te ontwortelen, en, met daadelyken afftand'er van, van zich wech te doen. Zo moesten zy het daar toé zoeken te brengen, dat zy hunne ongerecbtigheeden kenden, Jerem. III: 13, van zich wierpen, Ezech. XVIII: 31 , dc boosheid hunner handelingen van voor Godts oogen wechdeeden , en aflieten van kwaad te doen, Jef. I: 16. Dus het Land gebraakt, en het hart als ter zaaijinge toebereid hebbende', moest het ook bezaaid worden, zou het ooit vruchten voortbrengen; doch dat moest gefchieden met de voorzigtigheid van een' kundigen Landman. Daarom (339 laat de Godtfpraak 'er op volgen: En zaait niet onder de doornen, fee) Wat is hier het Zaad, dat gezaaid moest worden ? Ik denke goede voorncemens tot het goede. Als een Mensch, by het ontwaaken- van zyn geweeten , eens indrukken krygt van de veelheid en grouwelykheid zyner zonVvvv 3 den,



*-io BRAAKT.
den, en het fchrikbaarénde van derzelver ftrafgevolgen, dan ryzen 'er nog wel voorneemens op om zich te beeteren. Dan zegt een door Afgodery overfpëlig geworden Volk wel eens : Ik zal beenen gaan , en wederkeeren tot mynen voorigen Man: Want toen was my beeter dan nu , Hof. II: 6. Zulke voorneemens in het harte opkoomende, zyn als een Zaad, 't welk wel in de Aarde geworpen, maar daar in verborgen , en voor het oog nog onzigtbaar is. Spruiten die uit, koomen die voorneemens tot daadlykheid, wasfen ze op met volhardinge in het goed doen, dan brengen ze ook vrucht voort. Dan beeft men zyne vrucht tot heiligmaaking, en bet einde bet eeuwig leeven, Kom. VI: 22, Die zaaijen tot gerechtigheid, zullen maaijen tot weldaadigheid, Hof. X: li. Die in den Geest zaaijen, zullen uit den Geest bet eeuwig leeven maaijen, Gal. VI: 8. Maar zullen zulke voorneemens vrucht voortbrengen (behalve.n dat het dan noodig is , dat Godt den wasdom geeve) zo moeten het welberaadene voorneemens zyn, voorneemens des harten, om by den Heere te blyven, Hand. XI: 23. Maar zal die weldaadigheid niet zyn als een morgenwolke, die binnen kort weêr verdwynt,zo moet men wel toezien, waar men zaait. O3) De waarfchouwinge is daarom : Zaait niet onder de doornen. De doornen zyn, naar de verklaaringe van den Heere Jefus, de zorgvuldigheid der Waereld, en de verleidinge des rykdoms, Matth. XIII: 22. Daar men hier nog kan byvoegen eene verouderde geneigdheid tot de Afgodery, en andere vleescblyke bégeerlykheeden, die Kryg voeren tegen de ziele. Des hadden zy zich wel naauwe., ja ! zeei naauwe te onderzoeken, of zy hunne har ten wel waarlyk gereinigd hadden van al le vuiligheid en overvloed van boosheid Want wilden zy die dingen nog laatei overblyven en koesteren in hunne harten dan zouden die welhaast, gelyk doornen die voorneemens ten goede, weêr bovc het hoofd groeijen, en verflikken, gely Petrus van zulke menfchen fpreekt, die door de kennis van den Heere en Zallgmae ker, de befmettingen der Waereld ontvloode waren; maar zich daarna wederom lieten it wikkelen en overwinnen door dezelve, e zich zo weder afkeerden van het heilig geboc «Petr, II: 20, 21. Zouden dan de Manne
BRANDEN, BRANDENDE.
van Juda niet bevestigen 't geen de HEERE zeide, Cap. III: 10, Juda beeft zich niet tot my bekeerd met zyn gantfche harte; tnaar valschlyk, zo moesten zy hét niet laaten berusten in die uitwendige Hervorming, welke thans door den vroomen Koning Jofia in 't werk werd gefteld; maar elk moest inkeeren tot zich-zelven, zyn eigen braakland braaken, en dat zo zoeken uit te zuiveren, dat hy, zaaijende , niet mogt zaaijen onder de doornen, 't Moest zo eene reiniging zyn, dat 'er zelfs aan geene gedachten der ydelheid langer plaats gegund werd in het harte. Waarom 'er ook ftaat Jerem. IV: 14. Wascht uw harte van boosheid, 6 Jeruzalem / op dat gy behouden wordt: Hoe lange zult gy de gedachten uwer ydelheid in het binnenfte van u laaten vernachten?
BRANDEN over eenen DOODEN. Door het verbranden van kostbaare Speceryen deeden de Hebreen Koningen , en andere perfoonen van rang, die zich eene byzondere agting verworven hadden, eere aan na hunnen dood. Men zie het aangeteekende van die plegtigheid in eene Verklaaringe van 2Chron. XXXIV: 4, 5. in het XI. D. onder den tytel van ZWAERD, p. 719—•
BRANDEN. (Het) VERBRANDEN en vergaan van de Waereld in den dag des HEEREN, 2Petr. III: 10—. 't Geen daar van aangeteekend is in de eerfte Uitgaave van dit Stuk, kan hier uitvallen, naardien daar van gehandeld is in eenige volgende Deelen: Als in des II. D. 1. St. onder den titel DAG, p. 124. Als mede des IV. D. 2. St. onder den titel van KOOMEN, p. 510. Vooral over vs. 13. onder den titel
■ NIEUWE, des V. D. 2. St. p. 605 .
■ BRANDENDE BRAAMBOSCH,waar . in de Engel des HEEREN aan Mofes ver1 fcheen, welke bosch wel brandde in het vuur, , maar niet verteerd'werd', Exod. III: 2. Die , hier verfcheen was geen gefchapen Eni gel, maar een Godtlyk Perfoon, die zichc zclven Godt noemt, vs. 6, en met Godts , gedenknaam HEERE genoemd wordt ,
vs. 7. Bépaaldelyk was het de Zoon, die 1 meermaals de Engel des HEEREN ge1- noemd wordt; de Engel des Verbonds, en n Jef. LXIII: 9, de Engel van Godts aange', zigt, die Israël door zyne genade en liefde n had verlost: Dat nu te doen, was zyn voornee-



BRANDENDE.
«eernen, en om dat aan Mofes bekend te maaken, verfcheen Hy hier. Hy ver? fcheen in een Braam-, of Doornboseh, hoedanigen 'er in die Woeftyne by den berg Horeb veele waren. Maar 't geen 't merkwaerdigfte is, is dat die Bosch wel brandde in het vuur; maar niet verteerd werd. Dat baarde verwondering by Mofes, en moet die ook baaren by elk, die dit leest. . Doornftruiken vatten ligt vuur, en zyn ras verteerd, en deeze, fchoon in volle vlam ftaande -, werd niet verteerd, (x) Laaten wy dit zo zeldzaam verfchynlël befchouwen op zich-zelve. (XX) 't Zou kunnen zyn, dat het Ilegts eene verfchy. ningware geweest. Mofes noemt het, vs. 3, een groot gezigt. Godt is wel meer verfcheenen aan, en heeft wel meer gefproken tot de Propheeten door Gezigten, aan hunne verbeeldingskragt voorgefteld. (33) Maar voorönderfteld zynde, dat het waarlyk, lelterlyk zo gefchied zy , hoe heeft dat dan kunnen gefchieden? (*) 'Er is een foort van Hout, 't welk onverbrandbaar is. Van zulk hout fpreekt Plinius, Hift. Natur. L. XVI. C. 10. Insgelyks Vitruvius, L. II. C. 9, cn teekent aan, dat 'er by het Alpiscb gebergte een toren was , van dat foort van hout ge- ' bouwd, welken Julius Cafar wel wilde, maar niet konde verbranden. Volgens denzelven wordt dat hout gevonden aan de rivier de Po , en aan het Adriatifche Meir. Ook zou men het vinden in Andaluftè by Sevilie. Keifzler, heeft het ook gevonden in Italië. In zyne Reizen , de LXL Br. in het 2. Stuk, p. 543, zegt hy 'er van, dat het noch branden, noch verfmelten wil , al houdt men het eenige uuren lang gloeiend. Dat het in 't water zinke, dat het door het vuur niet verliest van zyne verwe, noch gewicht. Dat zelfs de beste brandfpiegels, die yzer en fteen doen fmelten, op hetzelve niets vermogen. Hy noemt het een Heestergewas, Mogt men vooronderftellen, dat de Braambosch van Mofes van dat hout geweest wa- : re , dan zou hier niets bovennatuurlyks plaats gehad hebben. Maar daar dat gedeelte der Arabifcbe Woeftyne door zo ■ veele Reizigers bezocht en onderzocht is, kan ik my niet erinneren, dat iemand van hun van zulk hout, daar groeiende, iets : heeft aangeteekend. (#) Is het dan waar- ,
BRANDENDE.
lyk zo gefchied, dan zal men het moeten aanmerken, als geheel Wonderdaadig. En waarom niet? Die in deezen Braambosch verfcheen, was de Engel des HEEREN, en die is de HEERE zelf, die dingen doet. die men niet doorzoeken kan; wonderen, die men niet tellen kan. Zou Hy , die in der Schelfzee, en in de Jordaane aan het water zyne vloeibaarheid benam, ook het vuur zyn verteerend vermogen niet kunnen beneemen ? Zou het onverteerd bewaaren van den Braambosch meer boven he't bereik zyn van zyne Wondermagt , dan het onverzengd en onverzeerd bewaaren van Daniels drie Metgezellen in den zeevenmaal heet geftookten vuurgloed van Babel? Dan. III: 25. 't Was ook genoeg , dat de Braambosch opvlamde en glinfterde, 't was, naar het oogmerk van dit gezigt, niet noodig, dat hy verteerd werd ; het oogmerk eischte veel meer, dat hy onverteerd bleef. (3) Wat was nu het Oogmerk? (XX) Het vuurig opvlammen moest aan Mofes tot een bewys ftrekken, dat Hy, die in den Braambosch was, en uit denzelven tot hem fprak, zo een was, by wien eene gantsch vfeczelyke Ma. jefteit is; die een ontoeganglyk licht bewoont 1 Tim. VI: 16. Zich met het licht, als met een kleed bedekt, Pf. C1V: 2. Die het vuur meermaals ftelde tot een zigtbaar teeken zyner Majeftueufe tegenwoordigheid , Genef. XV: 17, Exod. XIII: 21. XIX: 18. XXIV: 17,1 Kon. XIX: 12, Ezech. I: 13. £33) Maar had het nog een byzonder oogmerk, dat de HEERE verfcheen in een Braambosch, en dat die wel brandde, maar 'm het vuur niet verteerd werd? Wy kunnen niet wel twyffelen, of dit was van geheimzinnige beduidenis. Maar welk eene? » Het is te verre gezocht,-dat te willen duiden op de wonderbaare ontvangenis in, en geboorte van Godts menschsvordehden Zoon uit Maria,zonder fchenriis van haaren Maagdom. Aanneemlyker :ou het zich voordoen, dat de Braambosch , waar in de Engel des HEEREN verfcheen, iou verbeeld hebben de Openbaaring van Godts Zoon in de gclykbeid des zondigen 'jleeschs; het vuur de hittige toorngloeden les Almagtigen Richters, die, om onzer ;onden wille , over Hem wierden uitgetort ; het niet verteeren van den Braam'nscb, dat Hy door die toorngloeden ,
fchoon



m BRANDENDE.
fchoon ze zyne kragten deeden verdroegen, als een potfeherf, niet zou verteerd worden. O) 'Maar als wy letten op 't geen de HEERE tot Mofes zeide, vs. 7—10, zo zal dit verfchynfel voor het naast gezien hebben op het Volk Israël, deszelfs tegenwoordigen Staat, en aanftaande verlosfing —. De Braambosch kon eigenaartig dat Volk verbeelden. Doornen zyn een ftéekend Struikgewas , zo was dat Volk ook van een wreeveligen en fteekenden aart tegen Godt en zyne gezanten, waarom van Ezechiël, Cap. II: 6, ook gezegd wordt, dat hy woonde by wederwilligen, die als doornen waren. Doornen zyn een veragtelyk ftruikgewas, zo waren ook de Israëliten een veragtelyk Volk in de oogen der Egyptenaaren , zy hadden 'er eenen grouwel aan—. De Doornbosch brandde, men denke aan de hitte der verdrukkinge, die de Kinderen Israëls hadden te lyden gehad in Egypte. Dat Land was voor hun geweest als een vuurige Tzeroven, Deut, IV: 20—. De Braambosch werd in het vuut niet verteerd. Onder zynen zwaaren druk was dat Volk niet omgekoomen, maai had zich , integendeel, grootelyks verme nio-vuldigd —. Maar, finds het moordbe vet van Pharao, om alle Knegtkens dei Htbreën te verdrinken, en het zo merklyl . verzwaaren van hunnen druk, fcheen des zelfs ondergang onvermydelyk te zullei lYorden: Maar, gelyk de inwooninge vai den Engel des HEEREN in den Braam bosch denzelven, door zyne Wondermagt VOor bet verteeren bewaarde, zo zou di ook nu dat Volk, door eene aanéénfchE keling van teekenen en wonderen ter hul pe koomen, en verlosfen. Zo verklaard Hv vs. 8 , dat Hy daarom was nedergekot men, dat Hy het verloste uit de hand dt Egyptenaaren , en opvoerde uit dat Lam erf ook, onmiddelyk hier op, aan Mof bevel gaf, óm tot Pharao te gaan, en 1 Kinderen Israëls uit Egypte te voeren, vs. r BRANDENDE lippen, en een boos ha te. zyn als een potfeherf, met fchuim v, zilv/r overtogen, Spr. XXVI: 23- Uit -c twee volgende verfen blykt, dat men hi niet te denken hebbe om eenen openba ren Vyand, die allerlei lasteringen en vc vloekingen tegen ons uitbraakt. Van zu eenen' zou men veel eer kunnen zegge: dat zyne lippen waren gelyk aan een 1'che
BRANDENDE.
fcheermes , beftreeken met den zwadder, van vuurig Slangenvenyn. Maar 't is zo. een, welken Salomo bedoelt, die in zyn harte het voorneemen heeft, om ons het verderf toe te brengen, en ondertusfchen ons voorkomt met de inneemendlle betuigingen van Vriendfehap, om ons te verfchalken. De brandende lippen zyn dan zulke, die, als het waare,, gloeijen van de teederfte betuigingen , ja ! verzeekeringe van oprechte vriendfehap, vuurige liefde, en tot alle bereide dienstvaardigheid. Liet boos hart is het hart, 'twelk vervuld is met Nyd , Haat, Toorn en Wraakzugt, en fteeds op aanflagen bedacht is , om den geenen, dien men zo uitermaaten vriendelyk voorkomt , den ondergang te berokkenen. Dat boos hart is gelyk aan een potfeherf, die nergens toe nut is, en niet beeter waerdig , dan om, als een onnut ding, voor elks oogen daar heen geworpen te worden op de ftraat. Zo is ook het boos hart. Het is niet nuttig tot iets goeds, het fmeedt ondeusdzaame gedachten , en wierd het ge-
■ kend, 't zou aller afkeerigheid en verag-
• tinge waerdig' geagt worden. Dat wordt
■ ten laatften het lot van zulke veinzende
• Vyanden, vs. 25. Wiens haat door bedrog : bedekt is, diens boosheid zal in de Gemeente
■ geopenbaard worden. Maar wiens belang 1 net is, anderen met zynen potfeherf te be1 driegen, en als iets van waerdy te doen
- voorkoomen, zoekt aan denzelven een zil, verkleurigen glans te geeven; hy over; trekt hem met zilver, doch geen egt zd-
- ver, maar flegts met het fchuim er van,
- 'twelk aan den toets gebragt zynde, als e valsch veragt en afgekeurd wordt. Zo 1. zyn ook de brandende lippen als het verr zilverfel voor het booze hart; het verbergt , -zich agter zyne zo kunftig gevernisde hef',s koozingen, maar wordt ten laatften ken-
baar als het boozehart van zulk eenen, die, 3. inmiddels hy zich vreemd gelaat, met zyne r. lippen bedrog aan feit in zyn binnenfte, vs. m 24, 25. Men denke aan Jodbs groet, en le hoe hy Amaza by den baard vattede, om er hem te kusfen, en intusfehen hem den dooa- delyken flag toebragt, 2 Sam. XX: 9, 10. :r- Aan Judas kus en groet,* en hoe hy daar lk doot Jefus, zynen Meester, overleeverde 1, aan de [ooden , Matth. XXVI:: 48-50. rp Die Potfcherven, met fchuim van zilver over-



BRANDENDE.
BRANDENDE.
7'3
togen. Vrienden in fchyn, Vyanden in der daad, zyn 'er nog niet racer dan al te veel. Nog is het gedacht niet üitgeftorven der zulken, van welken David fprak, Pf. LV: 22, welker mond gladder is dan boter , maar in welker harte kryg is.
B RAN DEN DE moest men de kaersfen houden , en de lendenen omgord, naar de vermaaning van den Heere Jefus, Luk. XII: 35. Men kan uit het volgende vs. zien , van waar deeze Spreekwyzen ontleend zyn ; naamelyk van Dienstknegten, die op de te huiskomst van hunnen Heer moeten wachten. De Heer is ter bruilofte; de Bruilofts-maaltyden wierden doorgaans des avonds gehouden, en duurden tot laat in den nacht, 't Zou dan ook wel laat in den nacht zyn (doch onzeeker, ter welker uure) eer de Heer te huis zoude koomen. Doch als hy kwam en aanklopte, moesten zy hem niet lang laaten wachten , maar in gereedheid zyn , om hem terftond open te doen : Ten dien einde moesten zy hunne lendenen omgord houden. De Oosterlingen droegen lange Kleederen, die ruim om het lyf hingen: Op dat zy door die niet mogten belemmerd worden in hunnen gang, of het verrichten van eenig werk, waren zy gewoon, die by hunne lendenen met eenen gordel over malkanderen te duiten, en op te fchorten. In 't byzonder moesten de Knegten zo omgord zyn, om terftond vaerdig te zyn tot den dienst van hunne Heeren. Behalven 't geen, daar van zou kunnen bygebragt worden uit ongewyde Schryvers , is dat te zien uit het gezegde van den Heiland, Luk. XVII: 8. Ook, om dat het Nacht zoude zyn, als de Heer koomen zoude, zo moesten de Knegten ook de Kaersfen brandendehebben. Zy moesten dan hunne Kleederen niet uitgetrokken, en hunne Kaersfen uitgeblust, en zich te llaapen gelegd hebben , zo dat zy, als de Lieer aanklopte, zich, voor hem in te laaten, eerst zouden moeten omgorden , en de Kaersfen ontfteeken : Dan zouden zy hunnen Heer te lang laaten wachten, en hem vertoornen. Wilden zy dan hunnen Heere behaagen, en zich gedraagen als getrouwe Dienstknegten, zo moesten zy zich, op wat uure hy ook koomen mogt, zich tot zynen oogenbliklyken dienst in gereedheid «houden. Als men dit alles zoude
/. Deel. II. Stuk,
willen vergeestelyken, zou men ftukswyze moeten aantoonen, wat'er zou te verftaan zyn door de Lendenen, tn derzelver Omgording , en door de Kaersfen en het brandend houden 'er van. Men zie daar Van Clemens, over Lukas, en Foget, Uit. geleez. Bybelfl. p. 3. in 't gemeen kunnen wy 'er uit leeren, dat wy moeten zoeken in gereedheid te zyn tegen dat de Heere zal koomen. Elk onzer heeft ook eenen tyd te wachten, dat Hy koomen zal, te weeten , de Tyd van ons fterven. Die komst is zeeker, maar de tyd wanneer geheel onzeeker. Gelyk de Visfcn, die gevangen worden met het booze net — alzo weet ook de mensch zynen tyd niet, Pred. IX: 12. Wilde men nu met de daar toe zo nodige voorbereidinge wachten tot dat wy op het Krankbedde liggen , en de toeneemende ziekte aanklopt, en roept, binnen kort, mooglyk nog in deezen Nacht, zal uwe ziele van u wechgenomen worden , dan zoude tyd der zo noodige voorbereidinge verloopen zyn. Wy moeten dan in tyd's onze Lendenen opgorden; dat is , kunnen wy 'er ons niet geheel van ontdoen, dan ten minften in bedwang houden dat geene, 't welk ons zou kunnen belemmeren in den dienst des Heeren: De verleidinge des Rykdoms , de te groote zorgvuldigheeden deezes leevens , de dwaaze en fchadelyke begeerlyKheeden van ons eigen vleesch, en andere befmettingen van de Waereld: En voorts moeten wy zoeken op te wekken, en leevendig te houden die vuurigheidvan geest, die ons fteeds volvaerdig houdt om den Heere tc dienen, Rom. XII: n. En om dat te doen op eene den LIeere behaaglyke wyze, moeten wy onze Kaenfcn brandende houden ; het licht van kennisfe niet veronagtzaamen , want geloof en deugd moeten gepaard gaan met kennisfe; men moet opwasfen, zo wel in de kennisfe, als in de genade van onzen Heere en Zaligmaaker, 2. Petr. I: 5. III: 18. En' daar toe zal noodig zyn, dat wy het oog fteeds gevestigd houden op des Heeren Woord, 't welk als een Licht is,fchynende in eene donkere plaatfe. Aan dien Fakkel moet het Licht onzer kennisfe ontdoken zyn, op dat wy , vervuld met de kennisfe van Godts wil, in alle wysheid en geestelyk verftand, ons in den dienst van onzen Heere zo mogten kwyten, dat wy, ten allen Xxxx ■ ty-



7r4 BRANDENDE.
tyde, zyne komst zouden kunnen afwachten, en inmiddels zo wandelen , dat wy zeiven als Lichten mogten fchynen in de IVaercld. Ermisch, Kircben Redn, P. L f. 878—. merkt aan, dat men in de Oude Christen Kerke den volwasfenen, die gedoopt wierden , een Kacrsfe in de hand gaf (misfchien met toefpeelinge op onze woorden) met welke zy eenige dagen in de Vergaderinge der Geloovigen moesten verfchynen , om daar mede te kennen te geeven, dat zy nu, verlicht zynde geworden door de verlichting van het Euangelie, ook als Kinderen des lichts moesten wandelen, en, door hun Christelyk gedrag, hun licht laaten fchynen voor de menfchen, en dat de Gedoopten daarom genoemd wierden <p»T(£ófttw, dat is. Verlichten.
BKANDENDE QVas niet ons harte) in ons, &c. ? Luk. XXIV: 32. Zo fpraken de twee Difcipelen tot malkanderen, en beftraften zich-zeiven, over hunne onoplettendheid , na dat de LIecre , onder het breeken des broods aan hun kenbaar geworden , zich fchielyk uit hun gezigte wech gemaakt hadde. Men kan uit het antwoord (voorheen aangeteekend) van Kleöpas en zynen reisgenoot opmaaken , dat hunne harten, door onver ftand, traagheid in het gelooven van de Schriften, en de daar door veroorzaakte twyffeling, of Jefus, hun Meester wel was de Christus, zo als zy gehoopt hadden, zo al niet geheel yskoud , evenwel zeer verkleumd waren geworden. Jefus had zich in onbekende gedaante by hen gevoegd. Lly had hen uit de Schriften overtuigend doen zien, dal het Lyden des doods, 't welk hun Meestei ondergaan had, in 't geheel geene reede was, om aan zyn Mesftasfchap te twyffelen ; dat het daar door veel eer wierd bevestigd: Was hy de Christus; dan had hj dat moeten ondergaan, 't was voorfpelc in de Schriften. Hadden zy Hem, fchoor de Derde dag reeds verre verloopen was nog niet gezien als verreezen uit den doo den, dat was geene genoegzaame reede om de waarheid 'er van in twyffel te trek ken: Want van zyne Opftandinge en ver d*re Verheerlykinge was in de^Schriftei even duidelyk gepropheteerd, als van zyi Lyden en Dood. Dat had de Heere hui everreedend getoond, door hun den Zin tj «penen van 't geen Mofes, en de ander
BRANDENDE.
Propheeten van den Mesfias voorfpeld hadden. Dat had Hy gedaan met zo eenè duidelykheid en kragt van betoogen, welke boven alle tegenfpraak wassen gepaard met dien indrukmaakenden , en het °zmoedaandoenenden nadruk , die Hem&zö byzonder eigen was , en als Hy wilde, zyn Woord deed indringen tot op de verdeelinge der ziele, des geests, der faamenvoegfelen , en des mergs. Dat hadden zy onder wegs ook wel gevoeld. Hun geloof, aan een byna uitgegaan Vlaswiek gelyk geworden , had weêr beginnen op te glimmen; hunne hoope , aan eene byna uitgedoofde koole gelyk geworden , had weêr begonnen aan te gloeijen. Zy hadden in hunne harten als eene verwarmende aandoeninge gevoeld: Wie weet of onze Meester niet waarlyk de Christus zy; Wie weet, of't niet zo is, als de Vrouwen ons gezegd hebben; of hy niet waarlyk opgedaan zy ! Deeze aandoeningen hadden zy toen wel gevoeld , maar door de droefgeestigheid, die hen bezwaardev niet opgemerkt. Maar nu brengen zy zich te binnen, wat 'er, onder zyn fpreeken, in hunne harten was omgegaan. Zy verwonderen zich over hunne onoplettendheid, befchuldigen 'er zich-zeiven over. Hoe is 't mooglyk , willen zy zeggen: Hoe is het mooglyk, daar wy in ons binnenfte even die zelfde aandoeninge en indringende kragt ondervonden, die wy zo menigmaal ondervonden hebben, als Hy tot ons fprak , en ons de Schriften verklaarde? Hoe is het mooglyk, dat wy niet opgemerkt hebben , dat onze Reisgenoot onze Meester zelf was, die groote Leeraar, die, als Hy leerde, leerde als magt hebbende ?
BRANDENDE (Een) en lichtende Kacrsfe was Johannes de Dooper gezveest, Joh. V: 35a. Het is een groot getuigenis, 't welk de Heere Jefus aan Johannes gaf; maar in verre na zo groot niet, als 't geen hy aan Jefus gegeeven had. 't Konde ook zo groot niet zyn. Hy was flegts de Voorlooper, Jefus de Heer; hy flegts de Morgcnfler , Jefus de Zon; hy flegts een Kacrsfe, welker licht zich bepaalt tot een enkel vertrek (zyn dienst bepaalde zich alleen tot het Joodfche Land) Jefus was het Licht der 'PVaereld; Joh. VIII: 12,'t welk verlicht een' iegelykcn mensch, koemen-



BRANDENDE.
BRANDENDE, BRANDKOORN. 715
mende in de Waereld, Joh. I: 9. Hy Was flegts een van elders aangefloken licht, maar Jefus was het waaragtig , het oor•fpronglyk Licht. Maar fchoon in alles minder, dan de Heere Jefus; hy was evenwel een voornaam Leeraar. Daar nu de Jooden gewoon waren, hunne Leeraars Lichten, of Kaersfen te noemen, zo als te zien is by Lightfoot, Hor. Hebr. in h. 1. Zo mogt de Heiland dien Man, van wien Hy elders had getuigd , dat hy grooter Propheet mas, dan 'er ooit een van Vrouwen was gebooren, Matth. XI: ri , met recht noemen een brandende en lichtende Kaersfe. (&$) Een Kaersfe, fchoon voorbefchikt om te verlichten, kan dat niet doen, ten zy ze worde aangefloken. Johannes was ook van Godt voorbefchikt tot een groot werk, naar het getuigenis van Engel Gabriël; maar moest 'er ook toe bekwaam gemaakt worden ; vervuld worden met den Heiligen Geest, ook van zyns moeders lyve aan, Luk. I; 15. 't Welk zich ook reeds ontdekte in het ontluiken zyner jeugd: Het Kindeken wies op, en werd geflerkt ïn den Geest, vs. 80. (3). In de Bedieninge , waar toe hy van Godt gezonden was , vertoonde hy zich ook te zyn een Brandende en lichtende Kaersfe. (XX) Liet Lemmet, '1 welk de Kaersfe doet branden, heeft vuur in zich. Johannes gloeide van heiligen yver , zo voor Godts eere , als tegen zonden en Zondaars. Als hy met die te fpreeken had, was het niet anders, dan of een vuur beflooten was in zyne beenderen, en daarom fchroomde hy nooit, die in het aangezigt te beftraffen, of hunnen pligt voor te houden : Niet alleen maar lieden van een minderen rang, de Schaaren , de Tollenaars, en de Krygsknegten, Luk. III: 10, 11,12, 13, 14. Maar Ook lieden van hoogeren rang, de Pharizeën en Sadduceën, Matth. III: 7. Zelfs den Koniug Herodes durfde hy wel aanzeggen , dat zyne byligging met de Huisvrouwe van zynen Broeder eene bloedfchandelyke, en daarom ongeöorlofde byligging was, Matth. XIV: 3,4. Een blyk, dat hy waarlyk was gekoomen in den gust en kragt van Elia, gelyk Gabriël voorzegd had, Luk. I: 17. Elia nu was een Propheet, vol van heilig yvervuur, waarom Sirach, Cap. XLVIII: 1, van hem zeide, dat hy was opgeflaan als een vuur, en dat zyn woord brandde, als een fakkel.
(33) Hy was Ook een lichtende Kaersfe; evenwel, zo als reeds is aangemerkt, Ilegts vooreen vertrek, alleen maar onder het Joodfche Volk. Zo een brandende Kaersfe verlicht de duisternis. De tyd , waar in Johannes verfcheen, was een duistere tyd : Men nad de Geloofsleer der Vaderen verbasterd , den Geest der propheetie verkragt, men gaf geen agt op de teekenen der tyden , met aardlche vooroordeelen bezet van de heerlykheid van den Mesfias, en deszelfs Koningryk, kende men Jefus niet voor den geenen, die hy was; zyne geboorte en omttandigheeden waren ve l te gering in hunne oogen. Johannes was een lichtende Kaersfe voor-de geenen, die niet moedwillig hunne oogen (looten. Hy maakte hun Jefus, als den Mesfias bekend, gaf Hem getuigenis, en wees Hem met den vinger aan, zeggende : Ziet het Lam Godts, dat de zonde der Waereld draagt/ Deeze is het, van welken ik gezegd hebbe > Na my komt een Man, die voor my geworden is, want Hy was eer dan ik, Juh. I: 29, 30. De lichtende Kaersfe verwekt ook vrolykheid. Licht en blydfchap worden daarom te faamen gevoegd ,. Efth. VIII: 16, Pf. XCVII: 11. Zo was ook de Leere van Johannes een vervrolykend Licht voor zulken, die zich bekommerden over hunne zonden ; want hy was gezonden , om den Volke kennisfe der Zaligheid te geeven, in vergeevinge der zonden, Luk. I: 77. Zuilen de Leeraars ook zyn als het Licht der Waereld, dan moeten zy ook branden van yver voor de eere van Godt, en het heil der Gemeente; en moeten te gelyk ook zyn tot voorlichtende Voorbeelden, zo wel in den wandel, in de liefde, in geloove, in reinigheid, en in den geest, als in den woorde, iTim. IV: ia.
BRANDKOORN. Zo noemt men zeeker verderf in het koorn,. waar door de aairen toefchroeijen , geel worden , het zaad 'er in als in dof en asfche veranderd, zo dat het gedorscht wordende , wechftuift, en ook het ander nog goede zaad befmet, en ongezien maakt. Zo fchryft 'er Losfius van, Erkldr. Amos, p. 373, en zegt, dat het wordt veroorzaakt door de ongeftadigheid van het weêr , als 'er op reegen groote hitte, en wederom op hitte aanhoudende zwaare reegen volgt. In Kanadn, en in naby geleegene Landen ,
Xxx x s werd



7i6 BR AND - OFFER.
werd liet meest veroorzaakt door den verzengenden en fchraalen Oostenwind. Pharao zag in zynen droom zeeven dunne, en van den Oosten wind verzengde aairen , Genef. XLI: 6. D. Kimchi zegt 'er van, dat die Plaage veroorzaakt wordt door den Oostenwind, die de aairen ter neder ftaat, zo dat ze niet kunnen ryp worden. Daar nu een voornaam gedeelte van der Israëliten rykdom beltond in een gczeegenden graanoogst, zo wierd het Brandkoorn mede geteld onder die plaagen, waar mede Godt dat Volk dreigde te ftraffen, Deut. XXVIII: za, of daadlyk geftraft hadde, Am. IV: 9, Hagg. II: 18. Om welke plaage te doen ophouden, zy zich in den gebede moesten wenden tot, en zich verootmoedigen voor Godt in den-Tempel, 1 Kon. VIII: 37.
BRAND-OFFER. (X) Dat foort van Offerhanden was van eenoveroud gebruik. Nodch, van den Zondvloed behouden, en ter Arke uitgegaan zynde, offerde Brandoffer, Genef. VIII: ao. Onder de Tydbedeelinge der Wet, was het 't voornaam de Offer. Men konde 'er van het groot Vee toe gebruiken Runderen ; uit het klein Vee, Schaapen, of Geiten, van bekwaamen Ouderdom , van het mannelyk gedacht, volkoomen zonder uit- of inwendig gebrek. Ook mogten tot het Brand-offer gebruikt worden reine Vogels, Tortelduiven, en jonge Duiven. Die het Brandoffer aanbragt, moest zyne handen op het •hoofd van 'het Beest leggen , om, onder het doen van Belydenisfe zyner zonde , er van een toepasfelyk gebed, zyne Schule1 op hetzelve als over te draagen, en, tol het ondergaan van de by hein verdiende ft rade, Gode voor te ftellen ; want d« Wetgeever zegt, dat hy zyne hand moes lengen op het hoofd van het Brand- offer, oj dat het voor bem aangenaam zy, om hem t verzoenen* Geflagt zynde, moest men me het blood fprengen rontom het Altaar, D Huid afgeftroopt zynde, werd het in ftuk ken gehakt,. het vleesch , en de vooi naamfte deelen van het ingewand, als 00 het vet, op het Altaar gebragt, en aar geftoken tot. een vuur-offer, den HEEK. tot een lieflyken reuk. Men leeze daar va Levit/1: 3—17. Deeze Wet wordt koi telyk herhaald Cap. VI: 9, daar vs. ij nog dit byzondere by aangeteekend wordt dat . de asch. van. het Brand-offer moest Uii
BRAND - OFFER - ALTAAR.
gedraagen worden buiten het leeger, aan eene reine plaatfe. (3) Daar nu het Lyden ers fterven van Christus zo dikwils voorkomt onder dc teekening van eene Offerhande, zo kunnen wy niet twyffelen, of wy moeten daar in zoeken het Tegenbeeld van het Brand-offer, Hy was het Lam Godts, dat de zonde der Waereld droeg, van Mannelyken Ouderdom, onberispelyk heilig, geheel en al onbefmet, hebbende nooit zonde gekend, veel min gedaan. Hy was met zyn harte borg getuorden voor de zynen, zo dat Hy, in hunne plaatfe, om hunne ongerecbtigheeden verwond, om hunne overtreedingen verbryzeld moest worden;Das aan Godt moetende voorgefteld worden, tot eene belooninge van Godts rechtvaerdigheid., is ook zyn bloed geltort tot eene verzoeninge door het geloof in zynen bloede, waar toe Hy dan ook zich-zelven heeft overgegeeven tot eens Offerhande, tot een Slagt - offer , Gode tot een welriekcnden reuk ; inwendig verteerd door het vuur van Godts richterlyken toorn, die zynen kragt deed verdroogen als een potfeherf, en zyn hart fmelten ah wasch in het midden zynes ingewands. En gelyk . de Asch moest worden uitgedraagen buiten het leeger aan eene reine plaatfe., zo is ook het dood ligchaam van Jefus buiten Jeruzalem ter ruste neergelegd aan eene reine plaatfe, in een geheel nieuw graf, waarin nog .nooit iemand geleegen had.
BRAND - OFFER - ALTAAR. (X) Zo als het geweest is en ook moest- zyn in den Tabernakel: (XX) Wordt befchreeven Exod. XXVII: 1—8. De Sloffe waar van het moest gemaakt worden, en ook gemaakt is , : Cap. XXXVIII: 1—-, waren planken- van : Sittimhout; overtrokken met Koper. Die t waren als een Kast, want het Altaar moest 1 van binnen hol zyn, welke holligheid van ? binnen werd aangevuld met aarde, of ruwe t fleenen,.die niet behouwen waren, 't welk nood; zaaklyk was, zouden de Sittimhouteplanken\
- fchoon overtrokken met koper, door de hit-
- te van het vuur niet verteerd worden;als c ook, om dat een vroeger bevel van Godt
- eischte, dat het Altaar moest gemaakt wor5 den van Aarde, of van zulke Steenen-, Expdi .1 XX: 24, 25. Zo dat,- als het Altaar moest
- verplaatst worden, by het optrekken van . bet Leeger in de Woeftyne-, alleen de , Kast werd opgenomen-, en daar die-neêrü gezet werd, 01a 'er op te offeren', wederom *



BRAND - OFFER - ALTAAR.
óm,op de gezegde wyze werd aangevuld. De gedaante was vierkant, vyf ellen lang, vyf ellen breed, en de hoogte was van drie ellen. Boven op de vier hoeken waren vier uitfteekend'e pilaarkens, of hoornen. Van binnen was een rooster van koperen Netwerk voor het vuur, onder den omloop van beneden, ter midden van deszelfs hoogte, welke rooster vier, na buiten uitfteekende, koperen ringen had, door welke de handboomen geftooken wierden, wanneer het Altaar opgenomen, en na eene andere plaatfe gedraagen moest worden. De Plaatfe was in den Voorhof van den Tabernakel, omtrent in het midden, op dat 'er plaatfe mogt zyn voor het Vee, dat geofferd moest worden, en voor de dienende Priesters, om het ter opüfferinge te bereiden, 't Gebruik van dat Altaar was niet alleen voor de Offerhanden, die geflagt wierden tot verzoeninge der zonden; maar ook voor de Dank-offeren, die , zouden ze Gode aangenaam zyn , Hem moesten aangebooden worden op dit Altaar. (33) Om dat Paulus, fpreekende van Christus, en het Zielvoedend heil, door Hem verworven, zegt : Wy hebben, een Altaar, van 'ï welk te eeten geen magt hebben, die den Tabernakel dienen , Hebr. XIII: io, zo wordt dit Altaar aangemerkt als een Foorbeeld van Christus. Het Sittimhout, 't welk wei voortretfelyk hout was, maar doornagtig, en dus een-merkteeken vertoonde van den Vloek, die, om der Zonde wille,over de Aarde gekoomen is, om doornen voort te brengen, kan doen denken aan zyne Menschlyke natuur; zynde verfcheenen in het vleesch, wel niet zondig vleesch , want Hy heeft nooit:zonde gekend, evenwel in de- gelykhcid des zondigen vleeschs, Rom. Vili: 3- Het kan doen denken of aan den glans zyner blinkende Heiligheid; of aan de kragt , waar mede Hy zich in zyn lyden onderfteunde, Jef. LXÏII: 5. Het Altaar was Vierkant , was maar één in zyn foort, geplaatst in den Voorhof, en konde door middel der handboomen omgedrdagen worden. Christus is de eenige Middelaar, de Zaligheid is tn geenen anderen ; genoegzaam voor alle Geloovigen van alle Volken en Natiën . uit alle vier hoeken der Waereld, ,want, zonder onderfcheid te maaken , fpreekt Hy door zyn Woord; Wendet u na my toe,
BRAND-OFFER-ALTAAR. 7*7
en wordet behouden, alle gy einden der aarde, Jef. XLV: 22. Als zodanig in het openbaar voorgefteld in den Voorhof, de uitwendige Kerke, op dat allen in Hem: mogten zien den geenen, welken Godt tot zonde, tot een Zond-offer, heeft gemaakt, op dat Hy in Hem de Waereld met zich - zeiven zoude verzoenen , 2 Kor. V: 10, 21. Wordende ook door de geestelyke Priesters, de Leeraars, met de handboomen van het Euangelie omgedraagen, als de Kerk, om eene of andere reede, van het eene Land zich moet verplaatfen na het andere. De Hoornen ftrekten het Altaar niet maar flegts tot een fieraad, maar waren ook tot heil voorden doodllager, als hy zyn toevlugt nam tot het Altaar , en de. hoornen 'er van aangreep ; mits het geen moedwillige,maar een ongelukkige Doodflager was, Exod. XXI: 1-4., 1 Kon. ï: 50—53, 1 Kon. II: 28---. Zo is 'er ook voor doodwaerdige ,■ doch boetvaerdige Zondaars vreede met Godt te maaken , alszy zich tot Christus wenden, en ('t worde gezegd met ïoefpeelinge op die Hoornen, bekende Zinnebeelden van fterkte) zyne Sterkte aangrypen met dc handen des ^eloofs, Jef. XXVII: 5. Het vuur,, op dat Altaar,'t welk de Offerhanden verteerde ,doet denken aan de toorngloeden des Almagtigen Richters, die Jefus kragten desden uildroogen als een potfeherf, Pf. XXII: 15, 16. en LXXXVIll: 17. Gelyk op dit' Altaar de Offerhanden tot verzoeninge Gode" moesten aangebooden worden , z > is ook Christus eenmaal geopenbaard, om de zonde tc niete te doen door zyns zelfs Offerhande,Hebr. IX: 26. En gelyk de Dank-offeren ook tot dit Altaar behoorden, zo moeten ook de geestelyke Offerhanden der Geloovigen-, het beleeven van den rcedelyken Godtsdienst van het Euangelie, uit het grondbeginfel van dankbaarheid, Gode veraangenaamd worden door Jefus Christus, 1 Petr. II: 5. Mogt het iemand wanvoeglyk- dunken, dat de ééne Christus voorkomt als het Altaar, en te gelyk ook als het Offer , en dc Offerende Priester; gelyk gezégd wordt, dat Hy, door den eeuwigen Geest;, zich-zelven Gode onftraffdyk heeft opgeofferd, Hebr. IX: 14, zo dient men in aanmerkinge te neemen, dat het niet mooglyk was in een enkeld Voorbeeld te fetietfen alle de dingen, die zich in den éénen Xxxx 3. €/Jür-



yx8 BRAND-OFFER-ALTAAR.
Christus veréénigden , en dat 'er daarom veele zyn. noodig geweest, om in Hem het Geheel te doen voorkoomen. Van dit Altaar deszelfs maakfel, deelen,&c. heeft de Oudheidkundige Lundius uitvoerig gehandeld in zyne J. Heiligdomm. D. L B. L C. 32 en 33. p. 261—r. Van den Lctterzin, en te gelyk van den Geheimzin, ziende op Christus, is behalven Bierman, Hermkhuifeu, en anderen meer, ook in 't breede gehandeld door S. van Til, Comment. de T-ab&rn. Mof. ad Exod. 25—30. p. 56—. en J. D'Oulrein, de Tabern.van Mof. C. XV. Y>: 4'3o—548. (3) In Salomons Tempel was ook een Koperen Brand-.Ofer- Altaar. Maar, daar de Tabernakel flegts zo veel was, als Godts Veld- en Leeger-tente, de Tempel daar;-en- tegen'het Baleis zyner heiligheid, en daarom in alle deelen, in groote en kostbaarheid, veel voortreffeiyker dan de Tabernakel, zo was ook het Brand- Of er - Altaar veel grooter. Het Was 20 ellen lang, 20 ellen breed , en 10 ellen hoog, 2Chrdn-.IV: 1. Aan de Zuidzyde wasteen opgang, en daar het bloed der Offerhanden, dat tot de befprenginge niet gebruikt wierd, aan den voet des Altaars moest uitgegooten worden , zo waren 'er aan den voet twee gaten, waar in het uitgegooten werd, en van waar het, onder den grond heen zich door koperen pyriet! ontlastte in de beeke Kedron. Zie lundius, als boven B. II. C. 16. p. 481. Dat Altaar deed de Godtlooze Koning Achaz aan eene zyde zetten-, en, in deszelft plaatfe , 'er een ftellen , 't welk hy had i'aaten maaken naar de gelykenisfe var het Altaar van Damaskus. Naar zyn bevel moest op dat alles geofferd worden doch het Koperen Altaar zou hem flegts zyn om te onderzoeken .-(wathy daar mede heb be willen zeggen, is niet volkoomen zee ker,) 2 Kon. XVI: 10—16. Wat daar 00' yan zy, zeeker is het, dat des HEEREr Altaar daar door grootelyks was onteer geworden, zelfs meenen eenigen, dat h het Koper 'er van hebbe doen gebruike tot het maaken van zynen zo beroemde Zonnewyzer, waar van gefproken won aKon. XX: n. Waar Achaz Altaar geblei ven is , wordt niet gemeld : Maar da: zyn Zoon, de vroome Koning Hiskia, al de hoogten en beelden deed wechneemet &Kon. XVilL 4, is het genoegzaam ze
BRASSERYEN.
ker , dat hy ook dat Altaar zal hebben doen, wechneemen. Of hy een ander hebbe doen maaken , wordt ook niet aangeteekend, maar is zeeker genoeg , want onder zyne regeeringe werd 'er geofferd op het Altaar des HEE KEN, 2 Chron. XXIX: 2r. Mooglyk is het maar een Altaar geweest van fteenen, want, by de verovering en verwoestinge van Jeruzalem en den Tempel , leest men met van een Koperen Altaar, door dc Chaldeën wechgevoerd na Babel, fchoon veele andere koperen dingen ïtukswyze worden opgeteld, 2 Kon. XXV: 13—17. By het bouwen van den tweeden Tempel door de Jooden, na hunne wederkeeringe uit.Babel, hebben zy ook het Altaar gebouwd, üzr.ill: 2. Maar daar de tweede Tempel in verre na zo pragtig niet was, als de eerde, zo zal ook dat Altaar zo pragtig niet geweest zyn. Vermoedelyk is het 'er flegts een geweest van Steen, want men leest, 1 Mach. IV: 44.-47, dat men het Altaar deed afbreeken, om dat hec door de Heidenen ontheiligd was, en dat zy de Steenen 'er van deeden brengen in eene bekwaame plaatfe op den berg des huizes, en dat zy een ander , een nieuw Altaar bouwden van geheel' fteenen , naar de Wet. Het Altaar , dat Herodes had doen maaken was veel grooter, dan dat van Salomo,50 ellen hoog, en 40 ellen breed, en ook zo veele lang,zonder eenig yzer 'er toe te gebruiken , te faamengevoegd uit gladde Steenen. Zie Jofephus , J. Oorl. B. V. C. 14. De Joodiciie Meesters zeggen, dat die waren uitgegraaven in het dal Betheerem uit ongebouwde aarde, die nooit geploegd, noch gefpit was geweest. BRASSERYEN. In den Grondtekst ' jeSjK»*. (N) De Geleerden zyn het niet eens over den oorfprong van dit woord. Ui)D2,
c Kamosch was een Afgod der Modbiten,
ï Num. XXI: 29, 1 Kon. XI: 7. Indien die
I dezelfde is met den Wyngod Bacchus, die
l ook wel eens «*f««j, Komos, genoemd wordt,
n zo zou het woord , Brasferyen daar
n van afgeleid kunnen worden. Volgens an-
lt deren zou het af te leiden zyn van xSpn,
ïr Komee, een Vlek, om dat de Inwoonders
ir 'er van malkanderen wel eens te gast noo-
e digden, 't welk allengs uitliep op over-
, daadigheid, en buitenfpoorige dertelheeden, zo als Dorpelingen, by buitenge-
woo-



BRASSERYEN.
BRASSER YEN.
7*9
woone vrolykheeden, zich wel eens meer veroorloven, als in een Stad. By Phlloftratus is Komos, de God, die door
Slemperyen wordt geëerd : Slemperyen, beftaande in kwistig en overdaadig gebruik van fpyze en drank , onder het uitflaan van eene taal, en het zingen van liederen, die verre af waren van 't geen men eerbaarheid noemt, gevolgd van des nachts, met fakkelen, fpeeltuigen, rond te loopen langs deftraaten, zingende, dansfende, en andere baldaadigheeden meer. Zie L, Bos, Exercit at. Philol. in N. T. p. m. 80—84. De Schryver van het B. der Wysh. Cap. XIV: 23. fpreekt van raazende Brasferyen,en merkt die aan als de gevolgen van de Offerhanden der Afgodendienaars. In de Schriften des Nieuwen Testaments , worden Brasferyen gepaard met dronkenfchappen, wynzuiperyen, binnenkameren, en oniuchtigheeden , Rom. XIII: 13, Gal. V: ar, iPetr. IV: 3. Zo blykt, dat de Apostelen Brasferyen in eenen meer bepaalden zin hebben, als onderfcheiden van Dronkenfehappen, en de andere ongereegeldhecden. Brasferyen , zullen dan in die plaatfen Bras- en Slempmaalen zyn, daar, tot groote kosten, de keur van allerlei fpyzen by-een gebragt, op het kunftigfte, om de fmulzieke tong te kittelen, toebereid , en in groote menigte opgedischt, en overdaadig, om niet te zeggen gulzig, na binnen geflaagen worden. Onder de Drasfers kan men tellen den Ryken man, die alle dagen vrolyk en pragtig leefde, Luk. XVI: 19. Den jongftcn Zoon , die overdaadiglyk leefde, Luk. XV: 13. De Gerust en van Ziön, en Zeekeren van Samaria, die weeldig waren op hunne koetfen, die de Lammeren der kudde aten, en de Kalveren uit het vddden van den mest ft al —, Am. VI: 4—6. Die , van welken Jakobus fpreekt, Cap. V: 5, die lekker lyk leefden op aarde, hunne wellusten volgden, en hunne harten voedden, als in eenen dag der flagtinge. By de Ongewyde Schryvers zyn bel'ugt Vitelliusfèoor zyne kiefche frhulleryen; Domitianus en Heliogabalus, door huime gedtwrige bïas- en Uempmaalen, die dikwils veele duizenden kóstten; Apicius, die eenen meer dan Vorftelykën fchat 'er aan verfpild hadde: Bóven allen dient genoemd te worden Smindyridas de Sybariet, die, toen hy,al-s de Vryer van Agarifta, te Si-
cyone zoude koomen, met zich bragt duizend Koks, en even zo veele Vogelvangers en Visfchers. Allianus, Var. Hift. L. XII. C. 24. (2) Door Brasferyen maakt de Mensch zich fchuldig aan een fchandelyk misbruik van Godts goede gaaven: Hy gebruikt ze niet tot eene geoorlofde vervrolyking, maar misbruikt ze, om het vleesch te verzorgen tot zyne bégeerlykheeden—. lly maakt zich onbekwaam tot den dienst van Godt, en zelfs tot het werk van zyn beroep: De overlaade Maag, en opgefpannen Buik maaken den mensch vadzig, lust- en werkeloos—. Hy benadeelt zyne gezondheid: Geneeskundigen verzeekeren, dat veele ziekten voortkoomen uit eene door brasferyen vervuilde maag, en de te vette, of met fpeceryen te fterk aangezette fpyzen —: Ze helpen de Menfchen door hun goed. De jongfto Zoon had, door zyn overdaadig leeven, binnenkorten tyd al'zyn goed'doorgebragt, Luk, XV: 13. Die de blydfchap lief beeft, zal gebrek lyden, Spr. XXI: 17. Nadruklyk is de waarfchouwing van J. Sirach , Gap; XVIII: 32, 33. Verheugt u niet in de veelheid uwer lekkernyen, noch wees niet begeerig haares raads. En ivordt niet arm^ maa. kende gelagen van ontleend geld, daar gy niet hebt in de beurze: Want anders zult gy een verfpieder zyn van uw eigen leeven, daar men van fpreeken zal —. Meenig een heeft onder het gasten en brasfen zyn leeven verlooren; Meh denke aan Amnon , 2 Sam. XIII: 28, 29. Benhadad, die het evenwei nog ter naauWer nood ontkwam, 1 Kom XX: 16—20. Belzazar ', Dan. V: 2—6. en 30. Holophernes, juditli Cap. XII: 17—m XIII: 1—9. Simon en zyne Zoonen, 1 Mach. XVI: 15,16. (J) Ondertusfchen moet men niet denken, dat het ongeöorlofd zy, dar men eete en drinke tot eene maatige vervrolyking, als Godt rykelyk verleent, om te genieten. Godts Oude Volk moest zich, op zeekere tyden , vrolyk maaken voor des FILEREN aangezigt, in zyne Voorhoven. Salomo merkt het aan als een gaave Godts, dat iemand eete , drinke, en betgoede geniete van al zynen arbeid, Pred. II: 24. Zo zegt hy ook, Cap. IX: 7, eet u<» brood met vreugde , drinkt uwen wyn van goeder harte: Want Godt heeft alreeds een behaagen aan uwe werken. Alleenlyk draage men zorg, dat men Godts gaaven wel



7&o BREEDTE.
gebruike, maar niet misbruike; de goedbeid van den.Schepper en 'Schenker 'er dankbaar in erkenné; zich fteeds bekwaam houde tot zynen dienst,.en 't wel waar* neemen van zyn eigen beroep. Men mag hier te pas brengen de Tai'elfpreuk der Ouden.
Dat men met vreugde , en tot genoegen
drinke en eete, Maar Godts zyns Scheppers, en zyns Doods
toch niet vergeete.
BREEDTE (Welke de).en de Lengte,en da Diepte, en de Hoogte zy, Ephef. lil: 18. Deeze woorden koomen zo in het afgetrokken e voor, dat het bedenklyk wordt, welk het Onderwerp zy, van welke Breedte de Apostel lpreeict. 't Moet zo een Onderwerp zyn, welks Breedte — de tleiligen kunnen begrypen,. Af aar dan blyft de groote vraag, welk dat Onderwerp zy ? (X) '3e Spreekwyzen zyn ontleend van de Meet- of Bouwkundigen , d;e zich zo uitdrukken mueten , als zy een Gebouw zullen befchry ven in zyne juiste hoegrootheid. Vi oniaame Uitleggers zyn daarom, en om andere reedenen meer , van oordeel, dat de Kerk het Onderwerp zy; dat de Apostel wil, dat de Ephefiërs zich die zouden voorftellen als den Tempel Godts, Cap. II: 21 , in alle deelen grooter en voortreffelyker dan de zo beroemde Tempel van Diana te Ephefe , fchoon die gereekend werd onder de zo genoemde zeeven Wonderen van de Waereld. Verwonderlyk is haare Breedte, ze breidt zich uit over geheel de Aarde. Christus Koningryk, 't welk zyne Kerk is, moet zich uitibekken van Zee tot Zee, van de Riviere tot aan de einden der Aarde, ff. LXXII: 8. Hy, als Koning, en zyn naam moeten nog eens één worden over de gantfche Aarde. Zach. XIV: 9. Verwonderlyk is haare Lengte, die is niet te overzien. Die ftreki zich uit door alle Eeuwen heen. Cioristu. Koningryk zal alle andere Koningryken vermaaien, en zelf beftaan in alle eeuwigheid. D m. II: 44. De Diepte zou dan zien op Ue Fondament, zo diep gelegd , zo vast ge grondvest, dat zelfs de Poorten der Heil .de Kerk, die daar op gebouwd ia , nic, zullen kunnen overweldigen: Gebouwd 0/ het fondament der Apostelen en Propheeten.
B R E E D T E.
waar van Jefus Christus de uiterfte hoek fteen is. Ephef. it: 20. De Hoogte is niet te nieeten. De Kerk verheft haaren kruin tot in den Heemel. De Leeden 'er van, fchoon nog verkeerende op Aarde, zyn, geestelyker wyze, door het geloove reeds met Christus gezet .in den Heemel, Ephef. li : 6. Hun leeven is met Hem verborgen ia Gode, Kolosf. lil: 3, en zullen ook eens koomen tot het Heemelsch Jeruzalem , en de veele duizenden der Engelen —, Hebr, XII: 22—24. ^ü nier van hreeder Nyloë, Aanmerk, p. 280-1—. cn Curtenius, over de zwaarfte plaatfen in de Brieven van Paulus, D. III. p. 241—.
CX) Anderen willen,, dat de Liefde van Christus, zich ontdekkende in het zaligen van Zondaaren, het Onderwerp zy. Maar hoe zal het dan met malkanderen te vereffenen zyn? Hier fpreekt de Apostel 'er van, als van iets, 't welk voor de Heiligen te begrypen is; en vs. 19. is de Liefde van Christus zo iets, ,t welk de kennisfe te bovengaat. Deeze Bedenklykheid zou dus kunnen opgeheeven worden : Vs. 19. heeft de Apostel het oog op de onbegrypelyke hoegrootheid van Christus liefde. vVelk eene Liefde, welk eene voor ons onbegrypelyke Liefde is het, die Hem , Godts Zoon, zelf waaragtig Godt, boven allen te pryzen in der eeuwigheid, bewoogen heeft, om, ter behoudenisfe van menfchen, zondige, dood- ja doemwaerdige menfchen, zich te verneederen tot het aanneemen der menschlyke Natuur; wat nog meer is, zich over te geeven aan een allerfmaadelykst en fmertelykst lyden: Welk eene Liefde ! Liefde, die geheel onuitfpreekbaaris! Liefde, die geheel onbegrypbaar is, die alle kennisfe te boven gaat! Liefde, ter welker befchouwinge het verftand ftil ftaat, en in aanbiddende verwonderinge zich-zelv' verliest! Maar vs. 18. geeft de Apostel op't geen de Heiligen van die Liefde begrypen kunnen, en ook begrypen moeten : De Blyken 'er van, zo als die zich in . hunne Breedte — geopenbaard hebben. , Hier toe kon ik gebruik maaken van 't ; geen in de eerfte uitgaave van dit Stuk is opgegeeven uit de EpiflelPoftill. van Dann: hauwer en Glasfius. (NiO De Blyken 'er ; van ontdekken zich in haare Breedte: Die 1 zich uitftrekt , zelfs tot de voornaamften 1 onder de Zondaars, zonder onderlcheid
van



BREEDTE.
van Vólk en Volk, om die van alle ongel recbtigbcid te verlosfen, en zalig te maaken, i Tim.I: 15> 'fit. II: 14, Rom.V: 6. Hier in ontdekt, zich de grootheid zyner Liefde, dat Hy zich-zeiven voor ons beeft overgegeeven tot eene offerhande —, Ephef. V: 2. De Lengte, 't Is eene Liefde,waar aan geen einde is, ze ftrekt zich uit tot in de eeuwigheid. Die Hy liefheeft, heeft Hy lief tot den einde toe, Joh. XIII: 1. Hy heeft niet flegts eenmaal zyn leeven voor hun gefield, maar Hy bewaart, befchermt ze ook , en geeft bun bet eeuwig leeven, Joh. X: 11, 15, 28, De Diepte, die zich ontdekt heeft in het Diepe van zyne verneederinge: Zynde minder geworden dan de Engelen; een Knegt geworden der geener, die heerscbten ; ja ! den Vader gehoorzaam geworden tot den dood des Kruifes, op dat Hy, een Vloek geworden zynde voor de Zondaars, die mogt verlosfen van den Vloek der Wet, Philipp. II: 8 , Galat. III: 13. De Hoogte. Zynde Hy opgevaaren tot verre boven de Heemelen : Niet alleen maar 'voor zich-zelven, om te gaan zitten ter rechterhand der Majefteit in de hoogfte Heemelen ; maar ook, op dat de zynen in Hem mogten gezeegend worden met alle geestelyke Zeegeningen in den Heemel, Eph. I: 3. Op dat Hy hun daar boven plaatfe bereiden, en ze eens derwaards tot zich opneemen mogt, om ze te doen zyn, daar Hy is, Joh. XIV: g. Dit nu zyn de blyken, de uitwerkfels zyner liefde, die (33) de Geloovigen moeten nagaan, veel, ja! fteeds overdenken, en zoeken te begrypen, deels tot verwekkinge van de aan Hem verfchuldigde wederliefde; deels tot verfterkinge in het geloove, zo anders Christus , volgens vs. 17, door het geloof in hunne batten woonde, en zy in de liefde geworteld, en gegrond waren. («0 Geworteld zynde in de Liefde , moesten de blyken 'er van zich cok vertoonen in de Breedte, met Hem te beminnen in alle zyne Ampten, in beide zyne Staaten, in zyne betrekkingen als hunnen Goël, en Bloedbruidegom ; ook in de gantfche uitgeftrektheid van zyne geboden, waar van de korte, doch zich wyd en zyd uitbreidende inhoud is Liefde ; liefde tot Godt, en voorts Liefde tot de Broeders, en Liefde tot allen. Het blykbaarst kenmerk, dat wy Hem liefhebben, is, dat wy zyne geboden bewaaren, en die /. Deel. li. Stuk,
BREEDTE. 7ai
worden vervuld in het ééne woord, Liefde —. In de Lengte, met Hem lief te hebben in onverderflykheid; onafgebroken, volhardende ten einde toe —. In de Diepte , zonder onze Liefde Hem te onttrekken, al ware het ook, dat wy, zynen't halven, in eene wooninge der Draaken moesten verpletterd worden. Eene Liefde , die het voor genade agt, zynen't halven fmaadheid en verdrukkinge te lyden —. In de Hoogte, door zich met zyne gedachten en begeerten te verheffen tot het bedenken en zoeken der dingen , die boven zyn , daar Hy is, Kolosf. III: 1, 2- Door LIem boven alles hoog en dierbaar te fchatten: Hooger, dan alle aardfche voordeden, al ware het ook, dat iemand al het goed van zyn huis wilde geeven voor die liefde, Hoogl. VIII: 7. Hooger, dan alle Bloedsbetrekkingen van Vaderen Moeder, Wyf en Kinderen, Broeders en Zusters, zelfs ook het eigen leeven, hoe dierbaar dat ook anders den menfehe moge zyn, Matth. X: 37, Luk. XIV: 16. (fi~) Woont de Heere Jefus in onze harten door het geloof, zo zullen wy ook , door het begrypen van de Breedte — zyner Liefde, ons kunnen troosten en verfterken in het geloove. Tegen de veelheid onzer zonden rh de Breedte zyner Liefde, naardien zyn bloed, waar door Hy zyne Liefde jegens ons bevestigd heeft, ons reinigt van alle onze zonden, i Joh. I: 7. Waarom ons ook in zynen naame wordt verkondigd vergeevinge der zonden; en dat van allen, waar van wy niet zouden hebben kunnen gerechtvaerdigd worden door de Wet van Mofes, Hand. XIII: 38 , 39. Tegen de Twyffelmoedigheid, wanneer Hy eens zyn aangezigt voor ons verbergen mogt, in de Lengte zyner Liefde, door de verzeekering, dat het flegts zal zyn, als voor een oogenblik, om zich met eeuwige goedertierenheeden wederom over ons te ontfermen, Jef. LIV: 7, 8. Tegen Verdrukkingen, al ware het ook, dat Wy als wechgezonken waren in grondeloozen modder , waarin men niet kan ftaan, in de Diepte zyner Liefde, die zelfs heeft willen nederdaalen tot in de beneedenfte deelen der aarde, op dat Lly de zynen van alle boos werk verlosfen, tot zyn Heemelsch Koningryk bewaaren, en ze zelfs redden zoude uit de kaaken des doods. Tegen de Overdenkinge van het kortftondige onzes leevens, en het Schrikaanjaagend denkbeeld Yyyy van



7a5 BREEKE M.
van Dood , Graf en verrottinge , in de Hoogte zyner Liefde, die voor ons een Htm beMd heeft, niet met banden gemaakt,, maar eeuwig 'in de Heemelen, in H welk wy by dm. Heere zullen gaan inwoonen , als het aardfche huis onzes Tabernakels zal verbroken zyn, aKur. V: i^. Ja! nog eens onze verneederde ligchaamen het geweld des grafs ontrukken en zynen verheerlykten Ugchaame gelykvormig maaken zal, om Hem dan met eene wolke tn de lucht te gemoete gevoerd te worden; om altyd met den Heere te zyn, Philipp. Hl: 21, 1 Thesf, IV: 17. Hoe heilzaam is het dan niet voor de Geloovigen, dat zy zich een leevendig, en fteeds byblyvend begrip zoeken te maaken van de Breedte — der liefdevan-Christus! Hoe nuttig 051 zich daar mede te fterken in het geloovig vertrouwen , dat niets, noch verdrukkinge, noch benaauwdheid, noch vervolging , noch honger , noch naaktheid, noch gevaar, noch Zwaerd, noch Dood, noch Leeven, noch Engelen noch Overheeden, noch Magten, noch tegenwoordige , noch toekoomende dingen, noch hoogte, noch diepte, noch eenig ander Schepfel,hen immer zullen kunnen fcheiden van de liefde van Christus, noch van de liefde Godts, welke h in Christus Jefus onzen Heere, Rom. VIII:
35BREEKEN , VERBREEKEN , zegt CK) Eigenlyk iets , dat in zyn geheel is. niet geweld tot twee , of meer ftukker maaken. Zo leest men van het breeken da leenderen, Exod. XII: 46, Jef. XXXVIII 15 liet verbreeken van de-- twee fleenet Wet.tafelen, Exod. XXXIV: 1. Het brse ken der Beelden , 2 Kon. XVIII: 4- He breeken van muuren , 2 Chron. XXVI: 6 Het breeken der koperen Pilaaren door di Chaldeën Jerem. LH: 17. Meermaals lees men ook van het breeken des broods, Matth XIV: 19. XV: 36, Luk. XXIV: 30, Hanc XX: 11. XXVII: 35. De Brooden in he Oosten waren ronde, dunne en platt koeken, die niet gefneeden, maar gebrc ken wierden, en dat werd doorgaans gc daan door den Vader des Huisgezins, di daar van een ftuk rond deelde aan elk e< nen der Tafelgenooten; ten ware ieman van een hoogeren rang, die mede aai zat, vooral, indien het een Rabbi wa* eeres-halven verzocht werd, de breekii je-des broods te verrichten, en het t
B R E E K E N.
zeegenen. O) Oneigentlyk wordt het gebruikt van het Harte, als het door fterke aandoeningen als gefcheurd wordt: 't Zy door groot berouw. Zo leest men van een gebroken en verflaag.cn harte, Pf. LI: 19. 't Zy, door grievend Hartzeer: De verfmaadheid heeft myn hart gebroken , Pf. LXIX: 21. Van Menfchen, die zich door Afval, of ftoutzondigen aan Godt vergrypen , wordt'gezegd, dat zy het Verbond breeken, Jerem. XI: 10,,door pvertreeden de Wet breeken , Joh. VIL 23. Van Godt zegt het, der Boozen voorneemens verydelen. Hy vernietigt den raad der Heidenen , en breekt de gedachten der Volken, Pf. XXXill: 10. Het te niet te doen van het Ryk van Babel wordt te kennen gegeeven met deeze woorden: De HEERE heeft den Stok der Godtloozen gebroken, den Scepter der Heerfchers, Jef. XIV: 5. En, als de Mesfias, verdrietig geworden zynde over het pligtverzuim en wangedrag van de Joodfche Herders, zegt: Ik nam mynen Stok LIEFL TKHE1D, en ik verbrak denzeiven, zo laat Hy 'er aanftonds, tot verklaaring van de meeninge 'er van, op volgen : Te niete doende myn Verbond, ,t welk ik mét alle deeze Volken had gemaakt, Zach, XI: 10.
BREEKEN, UITBREEKEN. Van Jakob wordt gezegd: Die Man BRAK gantsch
. zeer UIT (in menigte ,9 en hy had veele Kudden, en Dienstmaagden, en Dienstkneg-
' ten , en Keemelen en Ezelen , Genef. XXX: 43. Gelyk zyn Vader Izaak in het Land
1 van Gerar grootelyks gezeegend werd in
> zynen Land- en Akkerbouw, en daar door t hoe langer, zo grooter werd , Genef. . XXVI: 12, 13, zo werd Jakob grootelyks : gezeegend in zyne Veehoedery. (H) Hy t brak gantsch zeer uit. Dat is, hy nam in . vermogen heel zeer toe, door het verme. nigvuldigen zyner Kudden , want in de t Aartsvaderlyke tyden beftond de grootfte e rykdom in de veelheid van Vee. Naar- dien hy nu, by het vermenigvuldigen van
> zyn Vee, ook zyne weiden, ftallen, wooe ningen, en dienstbooden hoe langer zo :- meer moest uitbreiden, zo wordt dat met d recht een uitbreeken genoemd, gelyk ook 1- zo aan de Euangelie-Kerke wordt beloofd, , dat zy zoude uitbreeken ter rechter- en ter 1- flinkerhand, naardien haar Zaad de Heidee nen zou beërven; waarom zy ook was opge-



B RE EKEN.
«•ewekt, om de-plaatfe haar er tente te verwtden, en de gordynen baar er wooninge uit te breiden, Jef. LIV: 2, .3. (3) Vraagt men nu, hpe het• mooglyk. zy geweestv dat Jakobs Kudden in zo weinige jaaren zo ongemeen, talryk zyn geworden? Men moet zeekerlyk denken aan Godts verrykenden zeegen, die de Kudden doet werpen by duizenden, en zich vermenigvuldigen by tien duizenden op de hoeven. Men behoeft evenwel hier in niets wonderdaadigs te ftellen; men-kan dit, naar den ge woonen loop der zaaken zeer wel beantwoorden. Jakob had Laban veertien jaaren gediend voor zyne twee Dogters. Nu wilde Jakob wederkeeren na zyn Land. Doch Laban,gezien hebbende, hoe wel zyne kudden geilaagt waren onder het opzigt van Jakob, zo dat de Ooijen en Geiten niet misdraagen hadden, Genef. XXXI: 38, wilde Jakob ongaerne laaten vertrekken, en maakte daarom een: nieuw verding met hem, volgens 't welk Jakob tot zyn loon zou hebben al het Vee, dat bruin., geplekt; cfgefprenkeld was, zo onder de Lammeren, als onder de Geiten, Genef. XXX: 25—34. Nu weet men, van welk eene kunstgreep Jakob zich bediend heeft, om veele jongen van het bovengemelde foort te doen werpen, vs. 37. (waar van men zien kan het aangeteekende over vs. 39, in des V. D. 1. St. p. 46.) des men wel mag ftellen, dat hy reeds in het eerfte jaar een taamlyk aantal van zulke jongen voor zich zal verkreegen hebben. Indien nu de vruchtbaarheid zyner kudde even zo gezeegend is geweest als voorheen, toen hy die van Laban hoedde , zo moest natuurlyk volgen, dat zyne kudde reeds in het tweede jaar merklyk zy toegenomen geweest, en vervolgens van jaar tot jaar, tot het zesde jaar, merklyk meerder en meerder. Dit in agt neemende, zal men zich over de zo groote uitbreiding van zyne haave en vee niet langer hebben te verwonderen. Maar, daar zyne kudde alleen beftond uit klein Vee, Schaapen en Geiten, zo zal men mooglyk willen weeten, van waarhy zo veel groot Vee, Ezels en Keemelen gekreegen hebbe ? 'Er is niet gereeder te denken, dan dat hy die voor zyne Schaapen gekogt, of geruild, en ook, zo veel mooglyk was, aangefokt hebbe, om, als hy eens weder vertrekken zou na zyn
BREEKEN. 7*3
Land , 'er zich van te bedienen* tot het vervoeren Van zyne Vrouwen, Kindéren, en goederen. Naar maate nu, dat zyne haave en vee in getale toenam , moést hy zich ook meerder Dienstknegten en Dienst^ maagden aanfehaffen , om zyne' kudden:, zo in het Veld, als op de Stallen , behoorlyk gade te ftaan. Van wegen deeze zo gezeegende uitbrcidinge konde hy dan ook met recht, en, tot roem van Godt* weldaadigheeden en trouwe, zeggen, toen hy wederkeerde na zyn Land: Ik ben met mynen ftaf (als een arme Balling) over deeze Jordaan gegaan , en nu ben ik tot twee beiren geworden, Genef. XXXII: 10. In Jakob ziet men dus bewaarheid 't'geen 'er gezongen wordt Pf. CX1I: 1,3. Welgelukzalig is de Man , 'die den HEERE vreest — in zyn huis zal haave en rykdom zveezen. En daar Labans Zoonen hern zynen voorfpoed benydden, Genef. XXXI: 1, zo ziet men daar in, dat het niet van heeden , of gisteren is, maar van ouds ai zo geweest is, dat der Menfchen oog boos is, als Godts oog over iemand goed is. Zié Acer ra Bibl. Cent. VI. Hifi. 38. p. 620—.
BREEKEN, AFBREEKEN. Daarom; ê Koning ! laat myn raad u behaagen, en breek uwe zonden af door gerechtigheid, en uwe ongerecbtigheeden docr genade te bewyzen aan de elendigen, of'er verlenginge van uwen vreede mogte weezen, Dan. IV: 27. Men kan in 't voorgaande leezen , welk eenen merkwaerdigen droom Nebukadnezar gedroomd hadde. Naar de Uitlegging van Daniël voorfpelde die den Koning zyne uitzinnigheid, en hoe hy zou verkeeren onder, en gelyk worden aan het gedierte des Velds: Doch niet voor altoos; maar flegts tot zo lang, dat hy de Opperheerfchappy des Allerhoogften zou bekend hebben: Dat gedaan hebbende, zou zyn Koningryk hem beftendig zyn , vs. 25, 26". Uit dit voorfpelde leidt Daniël, door het Woordje Daarom , zyne raadgeevende Vermaaning af: Daaróm, óKoning', laat—, (x) Zyne Aanfpraak is eerbiedig en inneemend. (XX) Eerbiedig. Naast het vreezen van Godt , volgt het eer en van den Koning, Spr. XXIV: 21 , 1 Petr. II: 17. Daniël eerbiedigt den hoogen rang van Nebukadnezar, en de daar aan verknochte Majefteit. Het is: 6 Koning ! (33) Innee-
Yyyy fl mend;



724 BREEKE N.
mend: Het is: Z<swf f»y« rars*/ u behaagen. Had hy gefproken op eenen ftraffen toon, ligtelyk had Nebukadnezar hem toegetluwd, gelyk Amazia den Propheet toeduwde : Heeft men u tot des Konings raadgeever gefield? 2 Chron. XXV: 16. Maar nu hy verzoekender wyze fprak , konde de Koning niet anders denken ; of de Raad, welken Daniël hem geeven wilde, kwam voort uit een welmeenend harte : Een Raad, waar in hy een welbehaagen neemen moest-; want d&irDaniël dien zo onmiddelyk wilde laaten volgen,op 't geene hy hem even te vooren bekend hadde gemaakt, konde hy daar.uit wel opmaaken, dat die Raad zcu moeten dienen, om hem te onderrichteu, wat hy zou hebben te doen, om het gedreigde onheil te voorkoomen. De Koning, die groote agting •had voor Daniël, als voor eenen Man, in wien de Geest der heilige Goden was, vs. 18, luisterde met aandacht. (3) En Daniël onderwees en gaf raad, en drong denzelven aan met eene Beweegreede, die denzelven ingang moest doen vinden. (XX) Zyn Raad was : Breek uwe zonde—. («) Hy was niet van die gevaarlyke Pluimftrykers, die den Kening verblyden met hunne boosheid, en de Vorfien met hunne leugenen, Hof. VII: 3. Hoe eerbiedig zyne aanfpraak was geweest, nu fprak hy evenwel met de vrymoedigheid, die eenen Godtgezant paste. Hy verklaart den Koning fchuldig aan zonde , en ongerecbtigheeden. Als men tusfchen beiden onderfcheid moet maaken, zou men door de zonde mogen verftaan zyne zonden, rechtftreeks tegen Godt begaan door zyne Afgodery, door zynen trots en hoogmoed, als of hy zeil een Godt ware, en geenen Godt bover zich erkende. Men ziejioe trots hy fprak. Cap. III: 15, op het eïnde,en IV: 30. Dc trotsheid van den Koning van Babel word: met zeer fterke verwen geteekend Jef XIV: 13, 14. En dan zou men door zyn Ongerecbtigheeden mogen verftaan zyne ge welddryveryen jegens de Menfchen: Op hoi eene onrechtvaerdige wyze hy zyne Wa penmagt misbruikt hadde, om zyne Heer fchappy, al meer en meer uit te breiden cn hoe hard, ja! wreedaartig hy de over wonnen Vorften en Volken behandeh hadde. Men denke, hoe hy Koning Jo jacbin had doen opfluiten in de gevange
BREEKE N.
nisfe, ü Kon. XXV: 27. En, hoe hy dc Koning Zedekia de oogen liet uitfteeken ^ na dat hy alvoorens zyne Zoonen had-doen fiagten voor zyne oogen. In 'c zelfde Hoofdft. vs. 7. Men zie de ongebreidelde Heersch- en Roofzugt, en den wreeden handel der Chaldeën geteekend Habak. I: 6—11 , 15, 16, 17» Kortom Nebukadnezar was een Heiden, een groot Afgodendienaar, een Koning, en wel zo een, die een Wreedaart was, een Overweldiger, die zyn recht en hoogheid van zich-zelven deed uitgaan , wiens geheel gedrag was geweest eene ofafgebrokene aanéénfchakeling van zonden en ongerechtigheeden. (/3) Die aanéénfchakeling moest worden afgebroken. Daarom was de raad : Breek uwe zonde af door gerechtigheid—. (mm) Breek af. Dat is hier een woord van klem, om aan tc toonen , welk eene kragt hy zou moeten in 't werk ftellen , om dien keeten van zonde en ongerechtigheeden te verbreeken, waar door hy al ruim zo fterk werd gebonden gehouden , als de koperen keetenen, waar mede hy de overheerde Koningen had laaten binden. Maar die af te breeken was niet genoeg: (AS) De tegenövergeftelde Deugden moesten ook betracht worden. (A) Hy moest de zonde beftryden , verzwakken, af breeken dtor Gerechtigheid, 't welk hier zou kunnen beteekenen, den Godt der Jooden te erkennen als den alleenwaaragtigen en eeuwigleevenden Godt, zyne Oppermajefteit te eerbiedigen, met ootmoed zich voor Hem te verncederen, en zich gehoorzaam aan Hem te onderwerpen , waar van hy de wyze hoe, zo zyne Konfciëntie daar toe nier voldoende was, zou kunnen leeren door het onderwys van Daniël. (B) Zyne Ongerechtigheeden moest hy afbreeken door genade te bewyzen aan de Elendigen; : door in 't gemeen den druk van alle elen, digen te verzagten, in 't byzonder ook ! der gevanglyk wechgevoerde Jooden, die
■ Daniël , als zyne geftachtgenooten , wel : het naast zal bedoeld hebben, die door de
- Chaldeën doorgaans hard behandeld, en,
■ ter zaake van hunnen Godtsdienst, bal; daadig befpot wierden. En dit wordt met
- recht gevoegd by het voorgaande; want l die Gode behaagen wil, en wenscht be• vryd te blyven ten dage des kwaads,moet
- zich verflandig gedraagen jegens de Elendè-
gen,



BREEKEN.
BREEK E N.
1*5
gen, Pf. XLI: a. Zo moest dan Nebukadnezar aflaaten van het hem zo eigen geworden kwaad langer te doen; en, integendeel, 'er zich toe fchikken , om het tegenöverftaande goed te leeren doen. (33) En om deezen zynen raad den Koning behaaglyk tc maaken , dringt by dien aan, door den Koning te doen opmerken, dat zo 'er voor hem nog verlenginge van vreede zou zyn, uitftel, of afltel van de gedreigde ftraffe, van de zeeven tyden , vs. as, dat men hem zoude verffooten van de Menfchen, en dat zyne wooning zou zyn met bet gedierte des velds, dat het eenig voor hem nog mooglyk middel daar toe zoude zyn,bet af breeken van zyne zonde—. Welk een heilzaame raad! Men mogt 'er wel op toepasfen het gezegde van Salomo: Olie en reukwerk verblyden het harte; alzo is de zoetigheid van iemands Vriend, van wegen den raad zyner ziele, Spr. XXVII: 9. Men ziet niet, dat Nebukadnezar zich, om deezes raads wille, tegen Daniël verbitterd hebbe; maar men ziet ook niet, dat hy denzelven gevolgd hebbe. Hy bleef en fprak even hoogmoedig, vs. 29, 30, 31. Waar op dan ook de gedreigde verftooting aanftonds door een Richterlyk vonnis bevestigd, en ook daadelyk gevolgd werd,
vs. 33, 33- , _ , r ,
BREEKEN (Hef) van bet Breod, Luk. XXIV: 30, 31. Jefus (ah nog zich onbekend houdende) zittende aan de tafel met zyne Difcipelen, nam het brood, zeegende bet, en, als Hy het gebroken had, gaf Hy het hun: En hunne oogen werden geopend, en zy kenden Hem. (K) Het eerfte , dat hier in aanmerkinge komt, is, dat Jefus bet Brood nam, zeegende, brak, en aan zyne Difcipelen gaf: Niet, dat Hy het Brood zeegende: Dat was, alvoorens 'er van te eeten, eene zo ftandvastige en heilige gewoonte by Jooden, dat zy dat te eeten, zonder het gezeegend te hebben, aanmerkten, als hadde men het aan Godt ontroofd. Ook niet dat Hy het brak: De brooden der Oosterlingen waren doorgaans dunne, ronde en platte koeken : Zo men 'er al een mes toe gebruikte, was het maar om 'er een ligte infnyding op te doen, voor het overige werden ze in ftukken gebroken, en aan de Tafelgenooten omgcdeeld. Maar opmerklyk is het, dat Jefus dit alles deed. Dat te doen was doorgaans het
werk van den Lluisvader, of Gastheer: Ondertusfchen zat Jefus hier aan, niet als Gastheer, maar als de door zyne Difcipelen genoodigde Gast. Maar men weet, dat men het zeegenen en breeken van het Brood te willen doen, doorgaans, eereshalven, verzocht aan flem, die van een' hoogeren rang was, en mede ter tafel aanzat ; vooral, indien het een Rabbi, of Leeraar was. Daar nu de Heere onder wegs getoond had , hoe by uitftek zeer Hy ervaaren was in de Schriften, zo mag men, als waarfchynlyk, vermoeden, dat zy hem hebben gehouden voor eenen Leeraar in Israël, en Hem daarom verzocht hebben, het Brood te willen zeegenen en breeken. Ondertusfchen Hy dat deed, (3) werden hunne oogen geopend, en zy kenden Hem. Zo lang hy zich onbekend wilde houden, had Hy, door zyne Wondermagt, hunne oogen gehouden. Maar nu werd het hun gegund Hem te. herkennen. Sommigen willen, dat de Heere Jefus eene geheel byzondere manier gehad hebbe, om het Brood te zeegenen, te breeken en om te deelen; dat Hy zich van die zelfde gantsch byzondere maniere ook thans bediend hebbe , en dat de Difcipelen daar uit opgemaakt hebben, dat Hy het was. Maar ware het dan wel noodig geweest, dat Lukas liet vooraf gaan: Hunne oogen werden geopend? Mag men niet denken , dat Lukas hier voorbedachtlyk die fpreekwyze gebruikt hebbe in tegenöverftellinge van vs. 16. Hunne oogen werden gehouden, dat zy Hem niet kenden ? Wat wil nu deeze laatfte fpreekwyze anders zeggen , dan dat Hy hun, door zyne Wonderkragt, benomen ' hebbe dat onderfcheidend vermogen van het gezigt, waar door zy Hem aan zyne byzondere gelaatstrekken terftond zouden gekend hebben? De andere zal dan ook niet anders kunnen te kennen geeven, dan dat Hy hun nu, door die zelfde Wonderkragt , dat onderfcheidend vermogen hebbe wedergegeeven , waar door zy zo volkoomen overreed wierden, dat Hy het zelf was, dat niettegenftaande , Hy terftond wechkwam uit- hun gezigt, zy zich opgewekt vonden, om, fchoon het reeds laat op den avond was, Emmaus te verlaaten, zich na Jeruzalem te fpoeden, om den Apostelen bekend te maaken, dat de Heere was opgeftaan, en zy Hem gezien Yyyy 3 en



7*6 BREEKEN.
en gefproken hadden. Zo dat het zeegenen en breeken des broods niet het middel was, waar door, maar flegts de geleegen- Md, waar by de Heere zich aan hun ontdekte.
BREEKEN (Hef) van het Brood, Hand. II: 42. Van die omtrent 3000 Bekeerden op den grooten Pingfterdag wordt gezegd, dat zy volhardende waren in de Leere der Apostelen—en in de Breekinge des broods—» (X) Wat heeft men hier te verftaan door de Breekinge des Broods ? Slegts eene gemeene Vnendenmaaltyd ? Sommigen begrypen het zo: Maar daar van fchynt gelproken te worden 'vs. 46. Dat zy van Huis tot huis het brood braken, en te faamen aten met verheuginge , en esnvouwdlgheid des harten. Maar ter deezer plaatfe wordt gefproken van alle de pligten , die zy waarnamen in hunne Godtsdienftige Bycenkomften. Zy volhardden in de Leere der Apostelen: De eene of andere der Apostelen droeg de Leere van Christus., en van het geloove in Hem voor, zy ontvingen die met toegeneegenheid, bewaarden 'ze in hunne harten, en bleeven by dezelve. Zy volhardden ook in de gemeenfehap. ■Kuiana ftaat 'er in 't Grieksch, welk woord meermaals gebruikt wordt van de Handreikinge, de Goeddaadigheid, de Weldaadi&heid die men bewyst aan de Behoeftigen, als Rom. XV: 26, 2 Kor. VIII: 4. IX: 13, Hebr. XIII: 16. Des zal het hier kunnen te kennen geeven, dat zy volhardden in het aanbrengen van liefdegaaven, om dus de Armen onder hen ook gemeenfehap te doen hebben aan hunne goederen . 't welk mede behoorde tot de pligten dei gemeenfehaplyke Godtsdienstoeffeninge . 1 Kor. XVI: 2. Wordt hier nu ten laatfter ook nog gefproken van de gebeden, zc kan men niet wel twyffelen, of men heb be door de Breekinge van het Brood te ver ftaan de bediening en het gebruik van he Heilig Avondmaal. Te minder nog , or dat Lukas 'er van fpreekt, als met ee vin°erwys: tS t»3 »{t««, DIE bret Jeing van het Brood. Daar nu het Breeke van het Brood eene zo-voornaame, en veel beduidende plegtigheid is in het Heili Avondmaal, zo is het niet te verwonde ren, dat hetzelve , gelyk hier, zo 00 Hand. XX: 7, onder die benaaminge voo; .komt. Zo werd het ook dikwils in -d
BREEKEN.
Oude Kerk genoemd , FraStio panis, de Breeking des broods. Als 'er nu gezegd wordt, dat zy daar in volhardden, zo wel als in de Leere der Apostelen —, zo kan men daar uit opmaaken, dat zy, niet maar nu, of dan, maar by elke Godtsdienftige Byéénkomst het Avondmaal gebruikt hebben. Het daaglyks gebruik van het Avondmaal heeft lang ftand gehouden in de Kerke. Cypriaan, een Leeraar in het midden der Derde Eeuwe, zegt: Wy ontvangen alle dag het Avondmaal als de fpyze, die ons voedt tot Zaligheid; allengskens bepaalde men het tot viermaal, vervolgens tot Tweemaal ter weeke , wat laater tot eens in de maand, daar na, meest overal tot driemaaldn 't jaar, de plegtige Feestdagen : Kersmis, Paasfchen en Ping/leren. Zie Cave, eerfte Chrift. B. I. C. XI. p. m. 300, 301. (3) Wordt het Avondmaal genoemd (KX) de Breeking van het Brood, zo ziet men aanftonds hoe verkeerd het zy, dat men in de Roomfche Kerke, in plaatfe van voedzaam Brood , zich van eenen Ouwel bedient , dien men niet breekt, maar in zyn geheel laat, en zo ook in zyn geheel aan elk uitdeelt. Daar door wordt vooreerst wechgenomen de beteekenis van het verbreeken van Jefus ligchaam. Ten anderen de beteekenis van de vereeniging der Geloovigen tot een Ligchaam, aangeduid door het ontvangen van een gedeelte van hetzelfde Brood, 't welk Paulus ons leert, 1 Kor. X: 17. Eén Brood is het, zo zyn wy veelen één ligchaam: Dewyl wy al. len éénes broods deelagtig zyn. (33) Verder gaat het, dat men aan de Leeken het Avondmaal flegts bedient met het zo genaamde Brood, den Ouwel, en hun den Drinkbee[ ker onthoudt; en dat men, tot een voor1 wendfel voor een zo ftout beftaan, zich • beroept op onze woorden: Om dat daar in
- alleen van het Brood wordt gefproken, en t niet van den Drinkbeeker. Hoe ongegrond 1 een voorwendfel! Men kan immers niet 1 onkundig zyn, dat ten tyde der Apostelen
- (en nog Eeuwen daar na) de Drinkbeeker 1 even zo wel, als het Brood in het Avond-
- maal gebruikt werd, 1 Kor. X: 16. XI: y 23, 24, 25. Lloe belagchelyk een voor-
- wendfel! Kent men dan niet, of wil men k niet kennen de Synekdochife fpreekwyzen, •- die zo dikwils in den Bybel voorkoomen: e Dat is, dat maar een voornaam deel eener
zaa-



BREEKEN.
zaake genoemd wordt , en dat evenwel daar onder bcgreepen wordt al het andere , dat tot zo- eene zaak behoort ? De Heere Jefus heeft ons leeren bidden om het daaglyksch brood. Is daar onder niet mede begreepen de Drank , en voorts alles , wat tot noodig voedfel en dekfel behoort ? By, of met iemand Brood te eeten zegt dikwils gebruik te maaken van alles, wat opgedischt wordt; niet alleen Brood, maar ook andere fpyzen en drank, die tot een maaltyd behooren. Zie Exod. II: ao. XVIII: ia, Matth. XV: fi, Luk. XIV: i, &c. Dit is zo baarblykelyk, dat voornaame Leeraars in de Roomfche Kerk hebben moeten erkennen, dat uit deeze Spreekwyze niet is af te leiden, dat het Avondmaal flegts moete gebruikt worden onder de ééne gedaante van Brood. Lindanus ftemt toe, dat hier door eene Synckdochife wyze van fpreeken, beide de gedaanten, Brooden Wyn, zeer wel kunnen verftaan worden. Bellarmyn en Taperus durven het niet wraaken, dat , ten tyde der Apostelen, cn nog lang daar na, het Avondmaal is uitgedeeld, zo wel met Wyn, als met Brood. De, ten kwaade zo berugte , Kerkvergadering van Kon/lans, die den Leeken den Kelk ontzegd heeft, moet aan deeze waarheid getuigenis geeven. Hoe rtout, hoe onbefchaamd , als of men alle ontzag voor Christus en zyne Apostelen had afgelegd, haar Dekreet van de XIII. zitting, op den 15 Juny 1415, ook was, men heeft evenwel zo onbelchaamd niet durven zyn, om dat te ontkennen: „ Of„ fchoon (zo fpreekt dat Concilie) Chns„ tus dit eerwaerdig Sakrament, onder de „ beide Teekemn van Brood en Wyn infiel„ de, en aan zyne Leerlingen uitdeelde; en ,, hoewel het door de Geloovigen in de Eerfte „ Kerke, onder beide die 1 eekenen ontvan gen werd: Zo heeft men egter, om eenige „ ergernisfen en gevaaren (welke, wordt ,, niet gezegd) voor te koomen, de gewoon„ te ingevoerd, dat het door de Leeken, alleenlyk, onder één teeken, dat van het
Brood, genooten zou worden . Daar-
,, om behoorde het zeggen: Dat het Heilig „ fchendig en ongeöorlofd is, zo eene ge„ woonte op te volgen, gehouden te worden „ voor een Dwaaiing, en, de geenen , die „zulks hardnekkig flaande houden , of het
BREEKEN. 707
„ Sakrament onder beide de Teekenen aan „ 't Folk uitdeelen , behoorden, als Ketters „ buiten geflooten , en door de Kerkelyke „ Rechters, of door de lnquifiteurs, die te„ gen alle Ketterfche fnoodheid zyn aan ge,, field, ftrengelyk geftraft te worden" Dus verre dat onbelchaamd Dekreet. Men zie Archib. Bower, Hift. der Pauzen, D. VII. p. 240. Daar hy in 't vervolg dat Dekreet ftukswyze ter toetfe brengt, en onder anderen aanmerkt, dat Julius, die Ao. 336 Paus werd, leerde: „ Het geeven van het ,, Brood en den Wyn, elk op zich-zelven, ,, is van Godtlyk bevel, en Apostolifche in,, fielling. Paus Leo de Groote, Ao. 440, „ beval, op Priesterlyk gezag, zulken, die „ het Ligchaam van Christus ontvingen r „ maar weigerden het Bloed der verzoening ,, te drinken, uit de Gemeente der Heiligen „ (dat is, uit de Kerke) te werpen." Dc Paus had daar mede het oog op de Manicheën, die den Wyn in het Avondmaal weigerden te drinken, om dat zy den Wyn hielden voor de Gal van den Prins der Duisternisfe. Paus Gelafius, A0. 492, ., veroordeelde de geenen, die hel Brood ont,, vingen , maar zich onthielden van den ,, Drinkbeeker, om datzy zich fchuldig maak,, ten aan by geloovig heid, waarom hy hun „ beval, die beide te gebruiken, of van beiden „ uitgeftooten te worden, om dat ééne en dc. „ zelfde Verborgenheid, niet zonder (NB.) „ Heiligfchennis van-een kan ge fcheiden ,, worden" Liet Concilie van Braga, A». 675, en dat van Clermont, A°. 1094 gehouden, gebieden beide ook, het Avondmaal te gebruiken met het Ligchaam cn Bloed, dat is, met Brood en Wyn. Zie Bower, p. 343, 244. Welk een verfchil! 't Geen by die Paufen een Manicheefiche Kettery,een Heiligfchennis is,wordt by het Concilie van Kon/lans tot een regel van de Leere en het geloove'gemaakt.-Gelukkige pullus, gelukkige Leo en Gelafius, dat gy reeds eenige Eeuwen voor dat Concilie zyt geftorven, en begraaven geweest, anders waart gy wel verketterd geworden, en, tot iet ondergaan eener ftrenge ftraffe, overgegeeven aan de lnquifiteurs. Welk een /erfchil tusfchen de Leere der tegenwoorlige , en der bovengenoemde Paufen ! tVaar is nu de zo geroemde Onfeilbaarïeid in de Leere van hun , die op den
Stoel



7ag BREEKEN.
Stoel van Petras zitten ? Zal men onfeilbaar kunnen heeten , als men nu het zwarte wit, en naderhand het witte zwart
n°BREEKEN (Het) van CHRISTUS LIGCHAAM, iKor. XI: 34. Hoe heeft de Heere van zyn Ligchaam kunnen zeggen, dat het gebroken ivierd? Men weet immers,^* aan Hem geen been gebroken is, Joh. XIX: 33. En óok, volgens vs. 36, niet heeft mogen gebroken worden, zoude de Schrift moorden vervuld, en 't geen daar van was voorgebecld in het Paaschlam aan 't welk ook geen been mogt gebroken worden, Exod. XII: 46. Daar op bedenklykheid te maaken, is , ^zo als de Latijnen zeggen : Nodum quarere in ficirpo; een' knoop zoeken in de bieze. Schoon geen Been gebroken is; volgt daar uit, dat zyn Ligchaam niet gebroken is? Werd zyn rug niet door yzelyke geesfelflagen doorkorven , en zo gelyk gemaakt aan eenen door het ploegkouter gebroken Akker? Werden zyne Handen en Voeten niet doornageld, zyne zyde met eene fpeer doorltolcen : Werd zyn Ligchaam daar door niet gelyk gemaakt aan een gebroken Vat, waar -uit het bloed aan allen kanten uitvloeide? Is, door zynen Dood, de band van veréénieing tusfchen Ziel en Ligchaam niet verbroken? Zal men dat niet mogen noemer een' verbreeking van zyn ligchaam ? Paulus, fpreekende van het aardfche Huis-dee zes Tabernakels, dat is , het Ligchaam, noemt het fterven een breeken V van. 2. Kor. V: i. Gelyk nu het Brood hetTee ken van zyn Ligchaam is, zo moest he breeken 'er van het teeken worden van he ver breeken-van zyn Ligchaam, zoude an ders het Avondmaal.kunnen dienen, on de gedachtenis te verleevendigen van zy nen Dood, welken men by die geleeger heid moet verkondigen, en blyven verkor digen, tot dat Hy komt. Dat breeken va het brood agtte de Oude Christen Kerk zo noodzaaklyk , dat zy het . Brood ni< door fnyden., maar alleen door breeken wi de verdeeld hebben, waarom het een b kend zeggen was : Nulla rei fit Fisfiuu Signi tantum fit Ruptura.
BREID dan uwen vleugel uit over u dienstmaagd, Ruth III: 9. Zo fprak Ru .tut Boaz, toen zy.zi.ch, terwyle hy Üie]
B R -E I D.
aan zyne voeten had nedergelegd op den dorschvloer. Deeze haar daad en verzoek wordt door dertele Waereldlingen gelasterd , als hadde zy iets oneerbaars van hem verzocht, en zich, ten dien.einde, des nachts gelegd aan zyn voetdekfel. Doch Taal- en. Oudheid-kunde ftellen dit in een gantsch ander licht. De Taalkunde merkt aan , dat het grondwoord C]J3,
hier door vleugel vertaald , ook de beteekenis heeft van de Slippe van een Kleed, of Mantel. Zo vindt men het 1 Sara. XXIV: 5, daar gezegd wordt, dat David een SLIPPE fineed van Sauls mantel. 'tZal dan zo veel zyn, als hadde Ruth gezegd: Breid dan de Slippe van uw Kleed uit «vbr uwe Dienstmaagd. De Oudheidkunde merkt aan, dat de Slippe van een Kleed, al van ouds werd aangemerkt als een Zinnebeeld ""van beficherming. Iemand by de Slippe te grypen gaf zo veel te kennen., als zich tan zo iemand ter befcherminge aan te beveelen. . En iemand onder zyne Hippe te bedekken, gaf zo veel te kennen, als hem onder zyne befcherminge te neemen. Zo is het nog een manier van fpreeken onder de Arabieren., dat zy van iemand , die weinig vermogen 'heeft, zeggen dat hy een naauwe, of kleine flippe heeft; hy kan weinig of geene befcherming verleenen. Spreeken zy van eenen, die groote magt heeft, om te kunnen befehermen , dan zeggen zy, dat hy wyd, en ruim van flippe is. Hier kwam ook van daan het oud gebruik onder de Jooden, dat, wanneer een Bruidegom, zich, op eene plegtige wyze, : verondertrouwdc aan zyne Bruid,, hy de '. flippe van zyn kleed over haar uitfpreid-
1 de, ten blyke, dat hy haar zich toeëi. gende, en haar onder zyne befcherminge
- nam. Daar op wordt gezinfpeeld, wan-
- neer Godt, met betrekkinge tot het gees-
2 telyk Egtverbond, 't welk Lly met Israël i had aangegaan, tot hetzelve zegt: Als ik t nu voorby u heenen.ging, zag ik u : Ende
- ziet, uw tyd was de tyd der minnen ; zo '■. breidde ik mynen vleugel over u uit —: Jol • ik zwoer u, en kwam met u in een Verbond, ' Ezech. XVI: 8. Hier op doelende verv zoekt Ruth, dat Boaz zynen vleugel, of'de h flippe van zyn kleed, over haar wilde uit* 1, breiden; niet, om hem aan te prikkelen
tot



B R E N G E Ny
■tot- eenig ontuchtig bedryf, gelyk die onbefchaamde Hoer, van welke men leest Spr. VII: 13^18. Zy begeerde van hem niet anders als deeze plegtigheid, tot een teeken van ondertrouw , en dat hy zich verpligtte haar te zullen trouwen: Daarom drong zy haar verzoek ook aan met deeze reede: Want gy zyt de Los/er* Men leest ook niet, dat Boaz zich toen met haar vermengd heeft; maar, integendeel, haar vermaande, dat zy , zonder vreeze voor haare kuischheid , daar dien nacht zou overblyven, vs. n, en 13, en voorts, dat zy nederlag, niet aan zyne zyde, maar aan zyn voetdekfel tot aan den morgen, vs. 14. Van deeze fpreekwyze, het uitbreiden van den vleugel, zal men nog iets meer kunnen vinden in het IX. D. onder den
tytel VLEUGEL , p. 466. kol. 1 '.
Mogt men evenwel het gedrag, en het verzoek van haar , een jonge Weduwe, willen aanmerken ., als onbetaamlyk , en onbefchaamd, men zie wat ten voordeele van haar is bygebragt over het 7,8, 9. vs. onder den titel RUTH, in des VIL D. 1. St. p. 434. kol. 1 —%
BRENGEN, INBRENGEN , Genef. XXIV: 67. En Izaak bragt ze in de Tente zyner Moeder Sara, en hy nam Rebekka, en zy werd hem ter Vrouwe, en hy bad ze lief: Alzo werd Izaak getroost na zyns Moeders dood. Hy bragt haar in de Tente zyner Moeder. Hier uit blykt ten duidelykften, dat Abraham twee Tenten heeft gehad: Eene voorjzich, en een voor Sara zyne Vrouw. Uit Genef. XXXI: 33. is te zien, dat, ten tyde der Aartsvaderen, de Man zyne afzonderlyke Tente had , insgelyks de Vrouwen, en ook derzelver Dienstmaagden. D'Arvieux, handelende van de Zeeden der Arabieren, C. XII, teekent aan, dat de Vorften onder hen altoos twee 'Tenten hebben ; ééne voor hen zeiven, en ééne voor hunne Vrouwen; behalven nog andere kleine daar naby, voor de Bedienden, die de keuken en het Huishouden moeten bezorgen. Maar Sara was reeds drie jaaren dood geweest: Was,haare Tente dan onbewoond gebleeven ? 't Schynt, dat Abraham die Tente zo gedaaten hebbe , om ze, met alle'het daar toe behoorend Huisraad, der toekomftige Vrouwe van zynen eenigen 'Zoone ter inwooninge, ;eeryf én eigendom te doen ge-
/. Deel. tl. Stuk. *
BRENGE N,
worden. In deeze Tente werd Rebekka door haaren Bruidegom gebragt, om daar in haar verblyf te houden, ten tyde toe, dat alles tot de Bruiloft in gereedheid zou gebragt zyn, en het Byleeger zou gehouden worden. Men wil weeten , of de ftaatige byligging , na bet inzeegenen van bet Huwelyk, gefchied zy in de Tente van Sara, of in de eigene tente van Izaak? Dit is eene vraag van loutere nieuwsgierigheid , die met volle zeekerheid , niet te beantwoorden is. Namius merkt aan, dat het oudtyds gebruiklyk was, dat men de Bruid, de bruiloft gehouden zynde, bragt in de Tente van haare Schoonmoeder, ten blyke, dat het beftuur der huishoudinge haar, van nu aan, werd aanbevolen ; dat ook door haar , gelyk door haare Schoonmoeder gedaan was, het geflacht zou moeten vermenigvuldigd worden. Daar uit zou men dan willen afleiden, dat de Byligging gefchied ware in de Tente van Sara. Maar dit gaat niet door: Die overbrenging heeft daags daar aan wel kunnen gefchieden. Dus zou Izaak door de Bruiloftsgasten geleid zyn na de Tente van de Bruid, als welke haar reeds ter inwooninge was ingeruimd: Ondertusfchen was het by de meeste Volken in gebruik , dat de Bruid gebragt werd na de Tente, of wooning van den Bruidegom. Zo is het nog volgens dArvieux, C. XVIII, by de Arabieren. „ Wan„ neer het nacht geworden is, gaanzy, „ te weeten, de Vrouwen , het Meisje ,, den toekomftigen Man aanbieden: Dee„ ze verwacht haar alleen zittende in ee», ne afzonderlyke Tente." Deeze aanbiedingen worden, met zeekere plegtigheeden, herhaald tot driemaalen toe. By de derde Aanbieding ftaat de Bruidegom op, omhelst zyne Bruid, en brengt ze zeifin de Tente, waar in zy liggen moeten. Dus zou men mogen gisf'en, dat het byleeger gehouden is in de Tente van Izaak. Verder teekent Mofes aan : Dat Izaak haar nam, en dat zy hem ter Vrouwe werd: Waar mede hy wil aanduiden, dat men is overgegaan tot het vieren van de Bruiloft. Men mag denken , dat het Huwelyk plegtig ingezeegend is door Abraham, als Vader en Priester van , en in zyn huis; dat ook eenigen van de Buuren genodigd zyn tot dit Feest, om als getuiZzzz gea



?30 BRENGEN.
gen te ftaan over hunne verbindtenis, en fich met hun op eene geöorlofde wyze te vervrolyken; en eindelyk ; dat zy Izaak ter Vrouwe wierd, geeft te kennen, dat de byligging voltrokken werd, en dat de Bruidegom en Bruid Manen Vrouw geworden zyn. Menfchen moeten niet paaren, gelyk de reedelooze Dieren. De welvoeglykheid, en goede orde eifchen, dat hunne onderlinge verééniging, door de eene, of andere plegtigheid, bevestigd en waereldkundig gemaakt worde, en dat zy voorts in reine en blaakende liefde, in de vreeze Godts, en onder inwachtinge van Godts zeegen , te faamen blyven woonen. Althans zo was het met Izaak en Rebekka, want 'er wordt ook gezegd, dat hy haar lief had. Zo behoort het te zyn in het Huwelyk, van hetzelve kan men zeggen, dat de Liefde in hetzelve de band is der volmaaktheid. De Liefde maakt het Huwelyk tot een foort van Heemel op aarde: Zy is als het Zout in de Spyze; of, als het,Meel, 't welk Elifa ftrooide m den moespot van de Zoonen der Propheeten: Want, gelyk daar door de bitterheid der wilde Kolokwinten werd wechgenomen, aKon. IV: 40, 41, zo worden ook, dooi de onderlinge liefde, de bitterheeden er wederwaerdigheeden, die den egten Staal veeltyds- vergezellen , verzoet, immers verzakt. 'Er is geen twyffel aan, of Re hekkazzl de liefde van Izaak met hartely ke wederliefde beantwoord hebben, wan zo doet het goede Wyf: Zy verheugt haa ren man, en vervult de jaaren zyns leeven met vreede , J. Sir. XXVI: a. Hoe vee le genoeglykheeden Izaak in dit Hu welyk heeft mogen genieten , mag me daar uit opmaaken , dat Mofies 'er no by aanteekent, dat hy getroost werd n zyns Moeders dood, welke hem dermaate diep getroffen hadde, dat een tydvefloc van drie jaaren zyne droefheid niet ten e nenmaale had kunnen ilyten. Zie Weihe. waijer, Hochs. Predigt. in der Zugab
P'BRENGEN , in de beteekenisfe v VERPLAATSEN, aKon. XVI: 14. Ma hit koperen Altaar, dat voor het aangezi des HEEREN was, BRAGT hy van 1 voorjle deel des Huizes, van tusfchen zyn / laar; en van tusfchen het Huis des HE REN; En hy zettede het aan de zyde v
B R ENGE N.
zyn Altaar, noordwaards. De Koning.;, Achaz was een grouwlyk Afgodendienaar. Hy had te Damaskus een Altaar gezien; een afbeelding 'er van zond hy aan den Priester Uria te Jeruzalem, met bevel, om 'er zo een te laaten maaken, en vervolgens te plaatfen in den Tempel. DePriester, wiens pligt het ware geweest, den Koning, in eene zo grouwelyke onderneeminge, tewederftaan, gehoorzaam» de; doch had evenwel nog zo veel eerbied behouden voor den HEERE, dat hy het Syrisch Altaar wat verder af geplaatst had na den Voorhof toe, zo dat Godts Altaar in het midden ftond, tusfchen dat van den Koning, en tusfchen den Tempel. Dat mishaagde den Koning : Dat zyn Altaar verder afftond van den Tempel, dan het Altaar des HEEREN, werd by hem opgenomen, als eene kleinagting. . Waarom hy , om de maate zyner Godtloosheid vol te meeten, bevel gaf, om Godts Altaar na eene meer veragte plaatfe over te brengen, aan de zyde van zyn Altaar. Noordwaards. Heerman, trekt hier uit deeze. leering : Dat , wanneer menfchen-vonden en inzettingen, door openbaar gezag, ter Kerke worden ingedrongen; en de Priesters , die voor Godts ee: re , en de Leere der waarheid waaken ,., 1 ja! yveren moeten, daar omtrent toegee• vendheid gebruiken, zy dan de Godtlyke ■ Ordinantiën welhaast zullen doen zwigten : en zwygen.
BRENGT Offer, Pf. XCVI: 8a. Brengt s GESCHENKEN, heeft Luther; Munus,
- gefchenk, hebben Junius en Tremelllus.
- (By welk eene geleegenheid deeze Pfalm 1 zy opgefteld , en dat die mede dienen g moest, om, onder de dagen des Nieuwen a Testaments , de geftachten der Volken op n te wekken, om. den Verhoogden Mesfias p de eere.zynes naams toe te brengen, is
over het 7 en 8». vs., aangemerkt ouder 3- den titel : GEEVET, in het IIL D.~ p. ?, ao8—.) Hoe men het neeme, het leevert
een* goeden zin op. (K) Brengt gefichehken. va Al van ouds was het gebruikelyk, dat het %r Volk zynen Koning, ten tyde zyner vergt heffinge, of krooninge, gefichenken bragt, iet - tot een teeken van hulde, en onderwerU- ping. Men kan dat opmaaken uit 1 Sam. B- X: a7, daar van die wederhoorigen, daarm om Kinderen Belials genoemd , die Saul
al*



BRENGEN.
als Koning niet erkennen wilden, gezegd wordt, dat zy hem ver agt ten, en geen gefchenk bragten. Worden hier nu de Volken opgewekt, den Heere Mesfias, den Koning der eere, nu bekroond met Majefteit en heerlykheid, hulde te doen , zich aan Hem te onderwerpen in gehoorzaamheid des geloofs, zy worden, met toefpeelinge op dat oud gebruik , ook opgewekt, hem gefchenken te brengen, en Hem daar mede hunnen eerbied en onderwerping te betoonen. Niet, als ware Hy derzelven voor zich benoodigd; maar evenwel tot zynen dienst: Tot onderhoud van de Behoeftigen onder zyn Volk : Gefchenken, aan die gegeeven , reekent Hy , als aan Hem zeiven gegeeven : Ook tot onderhoud van dat alles, 't welk tot het uitoeffenen van den openbaaren Godtsdienst zou noodig zyn. Van dit eerbewys, door het aanbrengen van gefchenken, was ook gepropheteerd Pf. LXXII: io. De Koningen van Tharfis, en de Eilanden zullen gefchenken aanbrengen: De Koningen van Scheba en Seba zullen verfieringen toevoeren. En dat die gefchenken ook zouden moeten dienen tot verheerlykinge zyner Kerke, kan men opmaaken uit Jef. LX: 13, 17. (3) Maar daar de Mesfias een Godtlyk Koning was , daarom hier ook , meer dan eens, beftempeld met den naam HEERE, die Godts gedenknaam is, zo kan het ook zeer wel zyn : Brengt offer: Gelyk zo. de Israëliten hunne Eerftelingen, en andere vry willige Offergaaven, van tyd tot tyd bragten in des HÈEREN Voorhoven (waar van hier ook gefproken wordt) om daar door aan Godt, als Israëls grooten Koning , hulde te doen. En dan zullen wy hunne aan te brengen gefchenken als vryivillige Offerbanden moeten aanmerken , aangebragt ten blyke , dat zy in Hem eerbiedigden , niet alleen de Koninglyke Hoogheid, maar ook de Godtlyke Majefteit, waar door Hy is een groot Koning boven alle de Goden. Ook mag men dan denken om de geestelyke Offerbanden van den reedelyken Euangelifcben Godtsdienst: Behalven de Offerbanden van wel. daadigheid en mededeelzaamheid, en het Reukwerk der gebeden, en de Varren hunner lippen, te weeten, de Offerhanden des Lofs cn der gerichten ; ook die van zichztlvsn* door hunne ligchaamen Hem te (lel-
BRENGEN. 731
f«
len tet eene leevendige, heilige en welbehaag. lyke Offerhande.
BRENGEN (Ende zy zullen alle uwe Broeders uit alle Heidenen , den HEERE ten Spys-oferj op Paerden, en op Wagenen ■ , Jef. LXV1: ao. (N9 Wie waren die Zy, die de HEERE tot deezen dienst gebruiken zoude 2 't Zyn die Zy, volgens vs. 19, die het ontkoomen zouden zyn; die den Heere tot Gezanten zouden zyn, aan welken Hy een Teeken zoude zetten; de gaave der teekenen, wonderen en kragten, om hun te zyn als een Geloofsbrief van de Godtlykheid, zo wel hunner zendinge, als hunner leere. Dié zoude Hy zenden tot de Heidenen, na Tharfis, Pul, en Lud — zelfs tot de verre geleegene Eilanden , die van zyne gerugten niets gehoord, en van zyne heerlykheid niets gezien hadden. Onder die zouden zy zyne heerlykheid verkondigen. Die zou ook den Heidenen dermaaten in de oogen ftraalen, door de verlichting van het Euangelie der heerlykheid Godts, dat die, tot bekeering en geloof bewoogen, den HEERE eerlang zouden kunnen toegebragt worden. (3) Wie zouden het zyn , die den HEERE zouden aangebragt worden ? 't Zouden zyn alle hunne Broeders uit de Heidenen. Wie zyn deeze hunne Broeders? In deeze Propheetifche Reedenvoeringe wordt de taal gericht tot de Eerfte Geloovigen uit de Jooden, en dus zou men by den eerften opllag denken kunnen om hunne Broeders naar het vleesch; wel geloovig geworden , maar evenwel oorfpronglyk Jooden, wyd en zyd verftrooid onder dé Heidenen. Maar men ziet, vs. 18, dat die Eerstgeloovigen getroost worden , niet met de belofte van de toevergaderinge van hunne in de verftrooijinge zynde Geflachtgenooten; maar met de belofte van de toevergaderinge van alle Heidenen en tongen. Men denke dan om Broeders van een geheel geestelyk Maagfchap; de Bekeerlingen uit de Heidenen; gelyk de Apostelen cok elders fpraken Van de Broederen uit de Heidenen, die in Antiochie, Syrië en Cilicië -waren, Hand. XV: 23. Christus was reeds geftorven, en had beiden Jooden en Heidenen met Godt, en met malkanderen verzoend, en tot een gemaakt, Ephef. II: 13, 16. Dus dan, fchoon Heidenen van Afkomst, evenwel Broeders naar den Geest door de geboorte, Z z z z 2 wel-



73* BRENG E N.
welke uit Godt is: Waar door men Godt krygt tot zynen Vader, de Kerk tot zyne Moeder, en Godts Volk tot zyne Maagfchap : Zo dat men , fchoon oorfpronglyk een Egyptenaar•-, een Chaldeër,een Philifiyn, een Tyriër, een Moor evenwel geree. lend wordt, als ware men een ingeboorenc van Ziön, Pf. LXXXVil: 4, 5, ó. Deeze Broeders, vergaderd uit alle, dat is, alle
feüachten der Heidenen, Q) zouden des IEEREN gezanten Hem brengen tot een Spys-offer —. (XX) ln 't algemeen : Zy zouden ze brengen na Godts Heiligen berg, na Jeruzalem toe, («) Men denke hier met om den eigenlyken berg Ziön, en het eigenlyk Jeruzalem. Naar het beloop der Propheetie moeten wy ons die voorftellen , als ten oordeele ryp geworden, en gereed , om overgegeeven te worden ter vertreedinge der Heidenen, Men verftaa 'er door de Kerk des Nieuwen Testaments, v/elke om verfcheidene reedenen, thans niet te melden , menigmaal en voorkomt onder de benaamingen van Jeruzalem, de Stad des HEEREN; het Zión des Heiligen van Israël; Godts heilige Berg, waar op Hy alle Volken zou verheugen in zyn beedehuis, fel'. XXXIII: ao. LVI: 7. LX: 14, &c, Hier met nadruk zo genoemd, om dat de Eerfte Euangelie- Kerk, tot welke de Bros ders uit de Heidenen zouden vergaderd worden, nu nog zou beftaan uit Geloovi ge Jooden, die in-eenen eigenlyken zir Kinderen waren van Zién en Jeruzalem Derwaards zouden zy deeze Broeders Brengen. Niet , door verwisfeling vai plaatfe, want thans zou men ook aan all plaatfen onder de Heidenen het Reukweri en Spys-offer den HEERE kunnen toe brengen, Mal. I: ir. Maar door verwis fe ling van gevoelen en gedrag. Door dei dienst van Godts Knegten, onder de me dewerkinge van den Geest, zich hebben de laaten beweegen , om zich van hunn ydele dingen te bekeeren tot den leevendige Godt, zouden die ze brengen Wen ze vei eenigen met de Geloovigen uit de Jooden om met die in Godts Huis, en binnen zyn muuren eenen naam en plaatfe te ontvangen 't welk mede beloofd was aan de Vreet/, den, die zich tot den HEERE zouden vo gen, Jef. LVI: 3—7. (33) Maar op'ho eene wyze, en tot wat einde zouden zy di aanbrengen? 00 Aangaande de wyze: Z
KRENGEN.
zouden ze brengen op paerden , wagenen\. rosbaaren, muilezels, en fnelle loopers, waar door men te verftaan heeft een foort vam kleine Keemelen, die by uitftek fnel zyn in het loopen, en daarom fnelle Keemelen genoemd, Jef. LX: 6. In het Oosten bereeden door de Postbooden. Maar waar toe, zal men mooglyk vraagen, al dit Voertuig, alle deeze Last en Rybeesten, indien dit aan- en overbrengen- zal gefchieden op' eene geestelyke wyze, zonder verwisfeling van plaatfe ? Maar men weet, dat den Propheeten de Figuur!yke Spreektrant zeer eigen is. 't Zal hier dan aanduiden: Dat deeze aanbrenging der Heidenen zeer talryk zoude zyn, als van een groot Heir, 't welk eene menigte van Voertuigen, vanallerlei Last- en Rybeesten met zich voert. Men zie het met andere woorden voorgefteld in 't 12. vs. De heerlykheid der Heidenen zou zich over de Kerk uitfirekken, als eene overloopende beeke. Zo ook Cap. LX: 5. De menigte der Zee zal tot u gekeerd worden; het Heir der Heidenen zal tot u koomen—.Dat. ze fchielyk zoude gefchieden , niet tegenftaande denverrep afftand, niet van plaatfe, maar van gevoelens: De afftand tusfchen den grouweldienst der Heidenen, en den zuiveren en onbevlekten Godtsdienst van het Euangelie. Niet anders, dan of zy uit een verre geleegen Land waren overgevoerd geworden op Wagens,
> &c. Dit was onder eene andere teekening , voorgefteld, vs. 8. Ziön zou weën krygen, I en zo een talloos tal van Zoonen baaren, 1 dat men met verbaasdheid vraagen zout de: Wie beeft ooit zulks gehoord, of gezien ? \ Kan ook een Land gebooren worden op éénen
- dag, en een Volk op eene eenige reize? —~ . Emdelyk, dat dezelve zou gefchieden op 1 eene beerlyke wyze. Niet, als overwonnen
- Slaaven , die men gevanglyk heet voort te
- gfltf«,-.maar, als zulken, die geleid wore den met eere, met blydfchap en verheugin1 ge,, om den HEERE heilig te zyn. (£>
- Dat was ook het oogmerk, waar toe zy , zouden aangebragt worden : 't Zou zyn e tot een Spys. offer, gelyk als de Kinderen Is-
ralls _. (W) Het Spys-offer was eene on-
> bloedige Offerhande van Meelbloeme , of >. Meelkoeken., gemengd , of beftreeken met e Olie, en befprengd met Zouten Wierook. e Alle welke dingen door de Kinderen Isv raë'ls vry willig, gegeeven» in reine vaten>



5-RBNGENi
BRENGEN]
of korven ten Huize des HEEREN ingebragt, door den Priester aangenomen, op het Altaar gelegd, en den HEERE aangebooden wierden. Meer leeze men 'er van Levit. II. en elders. Als men zich erinncrt, dat hier gefproken wordt van zo eenen,tyd, waar van vs. 3. gezegd was: JVie Spys-offer offert, is als een, die Zwynenbloed offert —, dan fpreekt het van zelve , dat dit geestelyker wyze te verftaan zy. Het zouden ook de bekeerde Heide, nen zelv1 zyn , en niet hunne gaaven, die ten Spys - offer zouden worden aangebragt. 't Zal dan niet anders aanduiden , dan hunne gantschlyke overgifte aan den HEERE, tot zynen dienst. Als de Geloofs- en Deugds-betrachtingen van den bekeerden menfehe voortkoomen uit een rein harte, goedé konfciëntie, en ongeveinsd geloove, dan zyn ze als gezuiverde Meelbloeme; komt 'er dan by de heiligende Olie van den Geest, de Wierook der gebeden , en het Zout der heilige bedachtzaamheid ; > en worden ze den HEERE aangebooden op het Altaarvan 's.Mesfias verdienden , ontllooken zynde door het Vuur des heiligen yvers: Dan zyn ze als zo veele geestelyke Spys - offers, die Gode aangenaam zyn door zynen Zoon: De Offer, handen van den reedelyken Godtsdienst, die Gode aangenaamer zyn dan die van eenen Os, of van eene gehoornde Varre , die de klaauwen verdeelt. (/3/3) Als hier dan wordt gezegd , dat de Heidenen den HEERE zouden werden aangebragt tot een Spysofer, zal het zaaklyk hier op neêrkoomen: Zy zullen zich tot Hem keeren ; zy zullen Hem dienen, en Hem aangefchreeven worden in gefachten, Pf. XXII: a'6, 31. Dit wordt opgehelderd met deeze Gelykenisfe : Gelyk de Kinderen Israëls het Spys - offer brengen in een rein vat—. Men merke nu flegts aan, dat het rein vat eigenlyk was dat geene, waar in het Spys-offer wierd gedraagen; en dat hetzelve rein moest zyn, om dat in Godts huis niets mogt koomen, dat onrein was: Zö zal deeze Gelykenis ons leeren ,. dat deeze aanbrenging zou gefchieden in zuiverheid van Belydenisfe ,, en onberispelykheid van wandel, om dat die als het uitwendig vat zyn , waar in het Gode welgevallig hart, de verborgen mensch des harten ligt opgeüooten, zo /ouden des HËERülX Knegten zyne Heerlykheid ver¬
kondigen onder de Heidenen, vs. io. En 't vruchtgevolg 'er van zou zyn , dat aan alle plaatfen zynen naame Reukwerk, en rein Spys-offer zou worden toegebragt, Mal. I: 11.
BRENGT uwe offeren des morgens, uwe tienden om de drie dagen, Am. IV: 4b. Zy, de Israëliten, die der X Stammen: Afvalligen van het Ryk van David, en Afvalligen van den waaren Godtsdienst. Zy oeffenden htusnen Godtsdienst te Bethel, benevens Dan de hoofdplaats van den door Jerobeam ingeftelden Kalverdienst. In plaatfe van Dan, wordt 'er gefproken van Gilgal: Eene plaatfe, thans mede toegewyd aan de Afgodery , zo als te zien is Hof. IV: 15. IX: 15. XII: ia, Am. V: 5. Derwaards. bragten zy hunne Offerhanden en Tienden: 't Zou wel fchynen, als dat zy dat deeden op Godts bevel. Het is: Brengt uwe-—. Maar begreep men het-zo, dan zou men ook begrypen,dat Godt hun het overtreeden had gebooden ; want even te vooren was gezegd: Maakt des ovcrlreedens veel. 't Moet dan worden aangemerkt, als Schimpswyze gezegd: Doet dat maar: Vermenigvuldigt 'de Offerhanden, verdubbelt de Tienden: Dat alles zal'u niet kunnen verfchoonen van dat Oordeel, 'twelk ik over u beftemd, by éedzwecringe over u beftemd hebbe , en u hebbe doen dreigen. Eveneens , als Richt. X: 14. Gaat heenen, roept tot de Goden, die Gy u verkooren hebt: Laaten die u verlosfen ten tyde uwer benaauwdheid. Zie ook jef. XLVII: 13, Ezech. XX: 39. Laat ons nu zien, wat zy deeden : Zy bragten hunne offeren des morgens. Men zou mogen denken, dat zy uat deeden, in navolginge van het daaglyksch Morgen- en Avondoffer in den Tempel te Jeruzalem. Maar, daar zy zo overboodig waren in het aanbrengen der Tienden, zou men mogen denken, dat zy even overboodig waren , in het aanbrengen hunner Offeren. Dat, daar men, naar de Wet, zyne Oftergaaven flegts aanbragt op de drie gezette Jaarfeesten, het Paasch- Pingfter- en Loofhutten-Feest, zy die nu ieder morgen aanbragten. Hunne Tienden bragten zy om de drie dagen. Sommigen willen hier dagen neemen in de beteekenisfe van jaaren, als hadden zy daar in ook willen naböotfen het'Bevel van Godt, Deut.XIV: 128., ■Zzzz 3 Maar^



734 BRENGEN.
Maar, als 'er van toekomftige dingen gepropheteerd wordt, dan beteekenen dagen wel eens zo veel , als jaaren. Maar dat is hier zo niet. Wy mogen het hier dan 'zo opvatten, dat zy keer op keer hunne .Tienden aanbragten; was het al niet lettcrlykom de drie dagen, dan nog dikwils: Niet maar om het jaar, om de maand, ..maar daaglyks: -Deezen van hunne kudden van groot, geenen van klein Vee;.anderen van hunne Veldvruchten; anderen Lyan hunne boomvruchten: Misfchien zelfs van Dille, de Munte, en bet Komyn, gelyk de Pharizeën, Matth. XX1I1: s.%. " Waarfchynlyk zochten zy door dit middel het gedreigd Oordeel af te wenden: En ondertusfchen zy verzwaarden het zich, en vermeerderden het Overtreeden. Zy handelden hier in, niet naar het voorfchrift van de Wet; maar naar eigenwilligen Godtsdienst, en die is by Godt niet van eenige de minde waarde —. Zy bragten' die dingen' niet na die plaatfe , die Godt, tot het aanbrengen van de Offerhanden en Tienden geheiligd had, de Tempel te Jeruzalem; maar na Bethel en Gilgal, plaatfen, die door Afgodery verontreinigd waren —. Zy bragten die niel aan Godt, maar aan hunne Afgoden. Men kan hier in zien, dat menfchen, die verhit zyn door Bygeloof. en eigenwilliger Godtsdienst, veeltyds , ten aanzien vat het uitwendige, meer yver toonen , dai veelen in het waarneemen van de pligtei van den waaren Godtsdienst. De ftrak te noemen Schryver vergelykt ze niet on aartig by de Hoeren, die in tooi en op fchik meer vertooning maaken, dan eei baare Vrouwen , die meer werk maake van het onverderfiyk verfierfel van den vet ■borgen menfehe des harten, dan van het ui vjendige, beftaande in het vlegten des haair. het omhangen van goud—, i Petr. III: 3 ,. In een laateren tyd werd den Jooden ve weeten, dat zy den HEERE beroofden de Tienden en het Hef-offer , Mal. III: En deezen, nu het te doen is, om de A goden te dienen, weeten niet, hoe zy r kelyk genoeg hunne Offeren en Tiend ' zullen Aanbrengen. .Zo gaat het nog n: .veelen. Zy doen belydenis van den w* tren -Godtsdienst, en ondertusfchen t hooren zy tot de lieden, die van de lVt 'jteid'zyn, welker deel Is in dit leeven. Ti na
B-REN GEN.
om den HEERE te geeven van hun goed, en te vereeren van de Eerftelingen hunner inkomften. Kaarig, meer dan kaarig , als 'er iets moet gegeeven worden tot onderhoud , of opluistering van den Godtsdienst, of onderfteUning van de Armen; daar-entegen kwistig, dikwils tot alles verkwistens toe, als het te doen is, om het vleesch te verzorgen tot, en der Waereld gelykvormig te worden in haare bégeerlykheeden, 'L\<t eénigzins Losfii, Concion. inAmof. p. 350—.
BRENGEN (Meent niet, dat ik gekoomen ben , om Vreede te) op de aarde : Ik . ben niet gekoomen , om Vreede te brengen ; maar het Zwaerd, Matth. X: 34, Luk. XII: 51. Deeze taal klinkt geheel vreemd in den mond van Hem, die in de verwachtingsrollc der Propheeten omfchreeven was, als de Schilo, Genef. XLIX: 10, de Vreede. Vorst,}tï. IX: 5- Onder wiens regeeringe de veelheid van Vreede zou bloetjen , tot dat de Maan niet meer is, PL LXXII: 7. By wiens geboorte de Engelen gezongen hadden: Vreede op aarde, Luk. II: 14. Vreemd klinkt het by den eerften opflag, dat zulk een zegt: lk ben niet gekoomen, om Vreede te brengen op aarde. Ja! het in zyne Difcipelen aanmerkt , en tegengaat, als een verkeerde Meening, dat zy zich verbeeldden , dat Hy gekoomen i was, om Vreede te brengen. Dit vreemde 1 zal niet langer vreemd zyn, als men aanl merkt, welk eenen Vreede zyne Difcipe1 len van Hem verwachtten. Niet de be3 vreediging met Godt; niet de bevreedi-
- ging en verééniging van de Geloovigen
- uit Jooden en Heidenen met malkanderen;
- niet den Vreede des gemoeds, die genoemd ti wordt de Vreede Godts, die alle verftand te L boven gaat, en hart en zinnen bewaart in :. Hem, Zeekerlyk was Hy gekoomen, om -, door zynen Zoen-dood dien Vreede aan 1 te brengen , en , vervolgens , na zyne i> verhooging, een Koningryk op tc rich■n ten, welks goederen niet alleen zyn gerech3 tigheid, maar ook Vreede en blydfchap door f> den Heiligen Geest. Maar zy verwachtten y- van Hem, als den Mesfias, het aanbrengen 'n van een Tydelyken Vreede , gepaard met 'et dien tydelyken voorfpoed, en genoeglyka- heeden , die daar het gevolg van zyn. e- (8) De Jooden verbeeldden zich doorie- o-aans (hoewel R. Juda en anderen 'er an-
ders over dachten., zo als te zien is by 3 " Might-



BRENGE N.
Lighlfoot.Hor. Hebr. in Matth. adh. 1.) dat de Mesfias het Koningryk van David zou herftelien, en dar zy, onder deszelfs ryksbeftuur, als onder dat van Salomo, groote* vreede hebben , groote rykdommen verkrygen , en in den overvloed en weelde leeven zouden. Met deeze dwaaze verbeeldinge waren de Difcipelen ook bezet. Het oprichten van een Aardsch Koningryk verwachtten zy ook van Hem , en dat zy daar in eene aanzienlyke plaatfe zouden bekleeden. Hier van daan hun twisten onder malkanderen, wie van hun de meeste zou zyn in zyn Koningryk, Matth. XVIII: i. En het onbezonne verzoek van de Huisvrouwe van Zebedeus, dat haare twee Zoonen in zyn Koningryk mogten zitten, als zyne eerde Staatsdienaars; de eene aan zyne rechter , en de andere aan zyne /linkerhand, Matth. XX: ao , ai. Deeze dwaaze verbeeldinge gaat Hy tegen ; en wel, beftralfender wyze, by Lukas: Meent gy, dat ik gekoomen ben, om vreede te geeven op aarde? Neen.'''zegt Hy daar; zulke gedachten der ydelheid moesten zy niet langer koesteren. (3) Hy was gekoomen , om recht het tegenövergeftelde op aarde te brengen: Het Zwaerd; by Lukas: Verdeeldheid. (XX) Doorgaans wordt dit verftaan van de bloedige Vervolgingen, welke zyne Difcipelen zouden te lyden hebben , beide van Jooden cn Heidenen, en dat, om zyns naams, en zyner Leere wille. Zy moesten zich voorftellen, dat Hy hen zenden zou als Schaapen, in het midden der Wolven, vs. 16, dat zy, om zyns naams wille van allen gehaat, van Stad tot Stad vervolgd zouden worden, vs. aa, 23. In de Waereld, dat voorfpelde Lly hen , Joh. XVI: 33, zult gy verdrukkinge hebben. En niet alleen zy, maar ook veele anderen, want, om het al, of niet aanneemen'zyner Leere zouden 'er verdeeldhecden, verre* gaande haatclykheeden ontdaan tusfchen Huis- en Lluis-genooten, Bloed- en Bloedverwandten. De Heiland zegt 'er in 't volgende vs. van : Ik ben gekoomen , om den mensch tweedragtig tc maaken tegen zynen Vader; de Dogter tegen haare Moeder; en de Schoondogtcr tegen haaren Schoonmoeder. Hoe! Zou Jefius dit'brengen? Zelf het Zwaerd fcherpen, -en, tegen zyne eigene Leerlingen , beftellen in de handen van hunne Vervolgers ? Zelf het Zaad van
BRENGEN. 735
verdeeldheid en tweedragt ftrooijen ? Begreep men het zo,.dan zou men Hem iets toelchryven , volftrekt ftrydig met zyne zagtmoedige geaa'rtheid; niet minder ftrydig met zyne wysheid : Zyn Oogmerk was, zyn Euangefie-ryk uit te breiden; en ondertusfchen-zou Lly vinnigen tegenftand tegen hetzelve verwekt hebben. Wat dan ? Zyn Perfoon en Leere zou 'er aanleidinge toe geeven. Aanleiding aan de geenen, die, tot woedens toe, verbitterd waren tegen Hem en zyne Loere, om het Zwaerd der Vervolging te gebruiken tegen zyne Leerlingen en Belyders. Aanleiding tot tweedragt tusfchen Ouders en Kinderen, Broeders en Zusters, daagde eene Hem voor den Mesfias, anderen voor een Leugenprophee't houden; deezen zyne Leere als Godtlyk roemen, en geenen ze als eene Godt hoonende Kettery lasteren zouden. Liet is eveneens te verftaan, als dat Hy aan eenigen zou zyn tot eenen fteen des aanfioots en rotze van erger nis fe : Niet in zich-zelven; maar van wegens hun ongeloof en ongehoorzaamheid, iPetr. II: 7. Eveneens, als zyn Euangelie aan veelen zou zyn eene Dwaasheid en Ergernés: Niet door zynen aart, want de inhoud 'er van is louter Waarheid, Wysheid en Heil; maar, wegens de moedwillige blindheid en kwaadaartigheid der zulken, 1 Kor. I: 23. Als men het gezegde van den Heiland in deezen zin neemt', dan was het recht gefchikt, om in de Schaare, en in zyne Difcipelen tegen te gaan de dwaaze verbeelding, die zy zich maakten van het oogmerk zyner komfte, en van een Aardsch Koningryk, door hem op te richten ; en hen, daar-en-tegen, te doen begrypen, dat zy hunne ziele moesten bereiden tot aanvegtinge ; dat, wilden zy zyne Difcipelen zyn, zy zich'getroosten moesten, hun Kruis op zich te neemen, en Hem met vasten tred tevolgcn. (33).Doch 'er zyn 'er ook, die zich van dit gezegde een ander denkbeeld maaken. Het oogmerk zou wel zyn, om de gemelde dwaaze verbeelding tegen te gaan: Doch met deeze bepaalinge, datzy zich niet moesten laaten voorftaan, dat het Joodfche Land'de Zétel zou zyn van dat Koningryk , waar van zy droomden , en alle de daar aan verknogte voordeden. Dat zou dan de Aarde zyn, waar van Hy fprak. Hy was
niet



736 BRENGEN.
niet gekoomen , om-op .die Aarde. Vreede ie brengen; maar, integendeel, verdeeldheid, en het Zwaerd. En dat.zo.u dan zien op de.Faktien en Verdeeldheeden, die kort voor de verwoestinge van Jeruzalem, onder de Jooden ontdaan zouden , en met zo .veele woede gedreeven worden, dat zy, de eene tegen den anderen, het Zwaerd fcherpen,'en eindelyk te faamen omkoomen zouden door het Zwaerd der .Romeinen. Zo begrypt het Lightfoot, Hor. Hebr* in Matth. ad h. 1. en Clement, over Lukas, D. IL p. 668. Als dan de Heiland zegt., dat Hy het Zwaerd zou brengen , moet men dan begrypen, dat Hy dat zegt, als Richter, die eerlang koomen, en die Aarde met den ban /laan zoude, Mal. IV: 6. ' BRENGT dan vruchten vcort, der be. i'eringe waerdig, Luk. III: 8». Vergel. Matth. IH: 8. («; Wie is het, die met zo veel nadruk fpreekt? Het is Johannes dt Dooper. Een allermerkwaerdigst Perioom In het Propheetisch woor,d geteekend,,ah de Stemme des Roependen in de Woeflyne, Tef XL: 3. De Engel, de Gezant, die voor het aangezigt van den Heere, te wee ten , den Mesfias, den weg bereiden zou Mal. IIL ï. De .Elia, dat is de Tegenbeel di«e Elia, die gezonden zou worden, Cap IV- ^. Door Engel Gabriël aan zynen Va der beloofd , als de Voorlooper van dei Mesfias, die voor Hem zou heenen gaan f, den Geest, en in de kragt van Llta, Lu^ !■ 17 Kortom, een buitengewoon Godt; gezant, Joh. I: 6, wiens woorden moes ten aangemerkt worden als woorden, hei van Godt in den mond gelegd. (3) Wi zvn het, tot welken Hy dit zegt i In «>meeh de'Schaaren, die uitkwamen 0 vah Hem gedoopt te worden, vs. 7. VVai Hl predikte den doop der bekeeringe, tot ve /eevinge der zonde,vs. 3, Hy fprak ze aai als Adderen gebroedfels. Uit Matth. III: blykt, dat hy in de eerfte plaatie zyi aanfpraak richtte tot de Pharizeën en.Sa 'dueeën. Beiden Jooden, doch van ondt ïcheidene Sekten. Beiden, wegens hun vergiftigende Leerftellingen , en ficgt wandel;de Eerften',wegens hunneScnj heiligheid ;' de anderen , wegens hun dartele leevenswyze, aan te merken, 'Adderen gebroedfels; Afzetfels van die C 'de Slang, welker naam is Duivelen Satar, ''Daarom' ook, meer dan eens, vooral
BRENGE N.
Pharizeën , Slangen , en Adderen gebroed' fels genoemd, Matth. ,XIL 34. XXlü: .33. Maar 'er waren onder de. Schaaren nog anderen, die, ook tot Hem kwamen, en vroegen, wat zy dan moesten doen ? Eenigen,. die, zonder een bepaald beroep te hebben, hem die vraag deeden; doch anderen, die naar hun beroep befchreeven worden: Tollenaars en Krygsknegten: Aan welken allen hy zulke pligten voorfchryFt, als hun Staat en Beroep medebragt, vs. 10—14. Waar uit men leeren kan , dat een iegelyk moet blyven, en getrouw zyn in de beroepinge, waar in de Godtlyke Voorzienigheid hem gefteld heeft. Maar niet min dit mede behoort tot het geen de wil van Godt is.: -Men denke evenwel niet, dat dat genoeg zou zyn, om den feekoomenden toorn te ontvlieden. Daar toe was hun allen noodig, Q) 't geen Johannes had geëischt -..Brengt dan vruchten voort, der Bekeeringe waerdig. (XX) Uit het .y* vs. bjykt, dat Hy ze zich voorftelt als Boomen. Niet als wilde Heesters, en an! dere Boomen., die tot het Woud behooren, onder welke teekening de Heidenen wel » eens voorkoomen; maar als Vruchtboomen,
• die behoorden tot de Joodfche Kerk, die . dus lange was geweest als Godts. Hof en
• Wyngaard. Maar zulken, die gelyk wa1 ren aan die Menfchen, van welken Apos1 tel Judas fpreekt, en die hy vergelykt by . boomen in het afgaan van den Herfst, an-
- vruchtbaar, tweemaal geftorven , en ont-
- worteld, vs. 12. Of zulken, die gelyk waa ren aan Boomen.,.die wormfteekige Appee len en Peeren voortbrengen, naar uitwen't di^en fchyn goede vruchten , maar van n binnen bedorven; of aan zulke Wynftokit ken, die, in plaatfe van goede , ftmkende r- druiven voortbrengen; dat is, gelyk het 1, verklaard wordt; in plaatfe van rechten 7. gerechtigheid, fchurfdigheid en gefchreeuw, ie Jef. V: 4, 7. Wilden zy dan niet vaUen d- onder den toekoomendtn toorn, welken Jor- hannes, vs. 9. (blyvende in dezelfde zmïi e fpee lin ge ,9 om fchryft a ls een s uitgehou wen, en en in bet vuur geworpen te worden; (33) zo n- moesten zy andere vruchten voortbrenne gen:.Goede vruchten; vruchten, der bekseils ringe waerdig. (•) Wat heeft men te verla- ftaan door Vruchten, der Bekeeringe waeras. dip ? («*) Als men zich menfchen voorde fteic onder de teekening yan Boomen., is
het



BRENGEN.
bet iets, dat van zelve fpreekt, dat de ■werken, die zy doen, 'c zy goede, 't zy kwaade, zyn aan te merken als de vruchten , die zy voortbrengen , en waar uit ket blykbaar wordt, van welk eene geaartheid zy zyn ; of zy behooren tot de goede, dan wel tot de kwaade boomen , want gelyk de Boom wordt gekend uit zyne vrucht, zo de Mensch uit zyne werken, Matth. VII: 16—20. XII: 33—35- De Vruchten, hier bedoeld, zyn dan de Werken. (/3£) En wel zulken, die der Bekeeringe waerdig zyn, (A) Het is hier de plaatfe niet, om uitvoerig -te fpreeken Van de Bekeeringe. Kortlyk : Ze beftaat daar in , dat men indrukken hebbe van, zich fchaa.me, en met hartlyk berouw aangedaan zy over zyne voorige dwaasheeden, gepleegd ïn het zondigen ; en dat men voortaan voorzigtclyk wandele: Niet als een Onwyze, een Onverftandige, die zich wederom laat inwikkelen door dezelfde befmettingen; maar als een Wyze, die weet en ver/laat, welke de wil des Heeren zy, en daar naar ook zyn doen en laaten zo inricht, dat Godt verheerlykt , den Naasten weezenlyk nut toegebragt worde, en men voor zich - zeiven zyne vrucht hebbe tot heiligmaakinge, en het einde het eeuwig leeven. (B) Hier uit zal nu haast zyn op te maaken, welke werken aan te nierken zyn, als vruchten, der bekeeringe waerdig, (AA) Zeekerlyk behoort daar mede toe , dat men het kwaade laate, afftand doe van ongerechtigheid: Maar dat is niet genoeg. Het doen , de goede Vruchten moeten 'er ook by koomen , die Paulus noemt de Vrucht des Geests, welke is Liefde, Blydfchap, Vreede, Langmoedigheid, Goedertierenheid, Geloof, Zagtmoedigheid, Maatigheid, en dat alles in alle Goedigheid, Rechtvaerdigheid en Waarheid, Gal. V: 22 , Ephef. V: 9. Dat zyn de werken , waar van de Heiland zegt: Hier in is myn Vader verheerlykt, dat gy veel vrucht draagt, Joh. XV: 8. Welken Paulus noemt, vruchten der gerechtigheid, die door Jefus Christus zyn tot heerlykheid, en prys van Godt, 'Philipp. I: ii. (BB) Maar hoe is het te . verftaan, dat die gezegd worden, der Be- ] keeringe waerdig te zyn ? (a) Zou de Dooper 1 ook hebbe willen zeggen, dat zy door het 1 voortbrengen van zulke werken, zich der ; .Bekeeringe zoaerdig moesten maaken; waer- ( I, Deel. H, Stuk,
B R EN G E N. 737
dig, verdienftelyk, dat hun de Bekeering gefchonken worde ? üm het zo te verftaan , zou men een Roomschgezinde moeten, zyn; en dan nog, meer dan gemeen, doortrokken van den waan der eigene kragt tot het doen.van goede werken, en derzelver verdienftelykheid. (b) Vruchten, der bekeeringe waerdig, zullen dan zulke zyn, die beantwoorden aan den waaren aart, en tot doorllaande bewyzen ftrekken van die Bekeeringe , welke Paulus .noemt de onberouwelyke bekeeringe tot zaligheid, 2 Kor. VII: 10. Vruchten, werken, die zo eenen Menfehe waerdig zyn, die waarlyk bekeerd is. Dat is meermaals de beteekenis van het Grieksch woord «|«s, zo als te zien is in zulke plaatfen, waar in de Apostel de Geloovigen vermaant, dat zy wilden wandelen waerdiglyk der roepinge , waar mede zy geroepen waren; waerdiglyk den Euangetio Chrifti; waerdiglyk den Heere, tot alle behaaglykheid, Ephef. IV: 1, Philipp.I: 27, Kolosf. I: 10. Zulke Vruchten (/3) moesten zy voortbrengen. (**) Dat eischt de Dooper. Niet, als of zy dat zouden kunnen doen door hunne eigene kragt. Van natuure waren zy Adderen gebroedfels, vs. 7, of, om in de zinfpeelinge te blyven , Doornen , van welke men geene Druiven ; Distelèn , van welken men geene Vygen leezen kan: Zouden zy dan ooit, of ooit zulke vruchten voortbrengen, zy zouden alvoorens geheel en al moeten veranderd, worden door de vernieuwing» hunnes gemoeds. De Bekeering behoort tot die dingen, welke van Godt ons moeten gegeeven worden , Hand,. XI: '18, 2 Tim. II: 25, en dus ook het voortbrengen van vruchte.i, die der bekeeringe waerdig zyn; want het is Godt, die in ons werkt, beide het willen, en het werken , Philipp. II: 13. Doch , des niet te min, is en blyft de Bekeering een Pligt van de menfchen, en wordt om die reede jok meermaals van hun geëischt : Bekee<-et u en leeft; de Godtlooze verlaate zynen weg — en bekeer e zich tot den Heere ——, \e. .Niet , om hem te leeren ,- wat hy ïonne doen, maar wat hy moete doen, en ïem daar door op te wekken, om, in er:entenisfe van zynen pligt, en te gelyk ran zyne onmagt,ora daar aan'te voldoen, ;ich te wenden tot Godt , en te bidden , lat die hem geeve de bekeeringe ten leeven,
Aaaaa ge-



73g BRENGEN.
gelyk de Kerk bad: Bekeer ons tot a, zo zullen wy bekeerd zyn, Klaagl. V: ai. Op die wyze eischt dat ook de Dooper. Hy wil alleen leeren , wat zy zouden moeten doen, om den toekoomenden toorn te ontvlieden ; maar laat het voorts aan hun zei ven over, om de daar toe noodige bekwaamheid tc zoeken, daar ze alleen zou te vinden zyn; naamelyk, by Godt. Deezen zynen eisch CA8) rtelt hY met zeekeren nadruk voor : Brengt dan vruchten voort —. Als hadde hy willen zeggen : „ Denkt niet, dat het genoeg zal zyn, „ dat gy u door my laat doopen. De „ DOOP, dien ik predike, is wel totver„ geevinge der zonden , maar het is ook „ een doop der bekeeringe, (vs. 3.) Is het „ u ernst, om den toekoomenden toorn „ te ontvlieden , 'er wordt meer ver„ eischt : Brengt dan vruchten voort der „ bekeeringe waerdig. Meent niet, by u „ zeiven te zeggen : Wy hebben Abraham „ tot eenen Vader: Verlaat u daar niet op: „ Zonder u, zou Godt Abraham Kinderen ,, kunnen verwekken, al moest het zyn uit „ deeze fieenen. Abraham tot zynen Vader „ te hebben, is wel een voorrecht: Maai „ die Abrahams Kinderen zyn, moeten ook „ Abrahams werken doen : Zonder dat zal „ dat Vaderfchap u niet verfchoonen. Is ,, het u ernst, den toekoomenden toorn tt ontvlieden: Brengt dan; dat, dat zal hei „ eenigst middel zyn: Brengt dan vrueh „ ten voort, der bekeeringe waerdig. Be „ driegt u niet door valfche overleggin „ gen, dat gy zoudt denken : De dage) zullen verlengd worden. De dag de toorns, en der openbaaringe van Godt ,, rechtvaerdig oordeel is naby en fterl „ haastende : Brengt dan vruchten voort „ der bekeeringe waerdig. Laat het u ge „ waarfchouwd zyn! Dryft 'er den fpo „ niet mede: De Byl (vs. 9.) ligt alreec ,, aan den wortel der Boomen. Alle boor „ dan, neemt het ter ooren , neemt he „ ter harte! Alle boom dan, die geen goea ,, vruchten voortbrengt, wordt uitgebot „ wen, en in het vuur geworpen." Me zie van dit 9. vs. voorwaards, ond( den tytel van BOOMEN. En vergele( ken met Matth. III: 10 , onder den \\ tel van UITHOUWEN, in des VIIL I i. St. p. 506—.
B R E S S E,
BRESSE, in de bresfe te flaan, Ezech. XXII: 30 , is een fpreekwyze ontleend van den Muur, waar mede eene Stad omringd is , om de Inwoonders 'er van te beveiligen tegen den aanloop van Vyanden : Als 'er in zo eenen Muur , een Scheur, of Opening valt, niet zo zeer veroorzaakt door ouderdom, of het wechzinken der fondamenten , als wel door het beuken van 's Vyands Stormrammen, zo wordt zo eene Opening een Bresfe. genoemd , door den Vyand gemaakt, om zich eenen weg te openen, waar door hy gewapender hand ter Stad kan intrekken, om die te veroveren, uit te plunderen, te verwoesten, of ten minften aan zich te onderwerpen. In de Bresfe te ftaan is het bedryf van zulke dappere Krygslieden , die niet fchroomen, zich in zo eene openinge te waagen: Of, om in het gezigte van den Vyand, en, ten trots van zyne Pylen , Slingerfteenen , en Werpfchigten, die wederom toe te muuren ; of tegen 's Vyands indrang te befehermen. Hier uit zal de Zinnebeeldige beteekenis van deeze Spreekwyze haast zyn op te helderen. C&0 Godts magtige Befcherming ftrekt aan een Volk, 't welk Hy gunftig is , tot eenen Muur* Tot eèh vuurigen muur rondomme, Zach. II: 5. Hy fielt hetzelve zyn heil tot muuren, en voorfchansfen, Jef. XXVI:, 1. (□) In dien Muur komt
■ een Bresfe. Men verftaa 'er door eene
• verwydering tusfchen Godt en zo een
■ Volk , waar door Hy aan hetzelve zyne 1 gunst en befcherming onttrekt : Zynen r Toorn niet langer bedwingt, maar dien r als toelaat, op dat Volk in te breeken : met groote en gewisfe plaagen: OfVyan-
> dige Volken in 't werk ftelt als de Inflru-
• menten zyner gramfchap, en doet aanrukt ken, niet anders, dan of Hy tot die ge's zegd hadde: Beklimt hunne muuren, neemt 1 hunne fpitfen wech — : Want zy zyn des t HEEREN niet, Jerem. V: 10. Zo klaagt 'e het Joodsch Volk: Hy heeft de vastighee-
> den der Dogter Juda afgebroken in zyne vern bolgenheid. Hy heeft in de ontfteekinge des r toorns zyne rechterhand afgetrokken, toen de \- Vyand kwam. Hy heeft gedacht te verder'- ven den muur der Dogter Zibns, Klaagl. >. II: a, 3, 8. O) Deeze Bresfe wordt gemaakt door zo iets , waar door zo een
Volk



B R E S S E.
Volk zich • zelve geweld aandoet ; naamelyk, de zonde, Spr. Vlü: 36, en ook Godt van zied verwydert ; want het zyn hunne ongerechtigheeden, die eene fcheiding maaken tusfchen hen lieden, en tusfchen bunnen Godt, Jef. LIX: a. Ten duidelyklten leert dat de Godtfpraak by denzelfden Propheet, Cap. XXX: 13. Daarom zal u deeze misdaad zyn gelyk een vallende Scheure, uitwaards geboogen in een beogen muur, wiens breuke haastelyk, in een oogenblik zal koomen. (fX) I" de Bresfe te fiaan zal dan aanduiden het bedryf van zulke kloeke Helden Godts, die , door de zonden te beftraffen en te beteugelen; door de Zeeden te verbeeteren . en den Godsdienst te herrtellen, het Folk tot Godt doen wederkeeren, en zo de Bresfe wederom zoeken toe te muuren. Zo deed Koning Jofaphat, 3 Chron. XIX: 4 —, 't welk ook van dat heuglyk gevolg was , dat Godt de befcherming van dat Volk weêr op zich nam, zo als in het volgende XX^ Hoofdft. te zien is. Zulken , die niet fchroomen, zich - zeiven voor Godts toorn bloot te ftellen, zo het ilegts dienen mogt tot behoudenis van hun Volk. Zo deed Mofes, toen hy op« klom tot den HEERE, om dien te verzoenen met zyn Volk,zeggende : Nu dan, indien Gy hunne zonde zult vergeeven; doch zo niet, zo delg my nu uit uw boek, 't welk Gy gefchreeven hebt, Exod. XXXII: 32. De PJalmist zegt 'er van , dat Godt ze zou verdelgd hebben, ten ware Mofes in de fcheure ge ftaan hadde, om zyne grimmigheid af te wenden, dat Hy ze niet verdorve , Pf; CVI: 23. 't Zyn zulken, die met het Wapentuig van vuurige en aanhoudende gebeden zich als tegen Godt ftellen, om zyne grimmigheid af te wenden, zeggende: Spaar uw Volk, 6HEERE! en geef uwe erffenisfe niet over tot eene fmaadheid! Joë'1 II: 17. Dat is in het byzonder de pligt der Leeraaren. 't Waren de Priesters des HEEREN, die by Joel daar toe wierden opgeroepen. Godt heeft het gaerne, dat zy zich zo in de Bresfe ftellen. Godt zelf zoekt ze daar toe op; Hy beftraft ze, als zy niet opireeden in de bresfe, noch den muur weder tocmuuren voor bet Huis Israëls, om in den ftryd te ftaan ten dage des HEEREN, Ezech. XIII: 5. Hy beklaagt zich , als daar toe niemand te vinden is, Ezech. XXII: 30. Dau is het te duchten, dat Hy
BREUKE. 735
over zo een Land en Volk zyne gramfchap , en al het vuur zyner vcrbolgendheid zal uitgieten , vs. 31. Ten ware Godt, en dat zou een groot geluk zyn, zich daar door als tot nayver opwekte zo als van Hem gezegd wordt: Dewyle Hy zag, dat 'er niemand was, zo ontzettede Hy zich, om dat ,er geen Voorbidder was: Daarom bragt Hem zyn arm heil aan, en zyne gerechtigheid onderfteunde Hem—, Jef. LIX: 16, 17, 18.
BREUKE (Hy heeft my gebroken met) op breuke: Hy is tegen my aangeloopen, als een Geweldige, Job XVI: 14. 't Grondwoord wordt doorgaans gebruikt van
Breuken in eenen muur. Job befchouwt zich-zelven als een Burgt, of Vesting, voorheen gefterkt door een' hoogen cn vasten Muur, Gezondheid , Aanzien , Rykdommen, Godts zeegenende gunst, en magtige befcherming; maar nu, beleegerd, en fel beftookt door den Vyand, die, door het beuken zyner Stormrammen, bresfe op bresfe, breuke op breuke in zynen muur gemaakt, en, om zo te fpreeken , alle zyne vastigheeden ter aarde geworpen hadde. Men lette op zyne voorige omftandigheeden: De Rykfte man van het Oosten; gezeegend met een tal van Zoonen en Dogteren; by Godt geagt als een Man, meer vroom, oprechten Godtvreezeud, dan iemand; een Man van het eerfte aanzien onder de zynen , geëerd en gevreesd zo wel van de Ouden , als de Jongen, zo wel van de Vorften, als van de Geringften , Cap. I: 1, 2, 3, 8. XXIX: 1—17. Met recht mogt hy zich dan aanmerken, als zynde voorheen geweest, als een welgefterktc, naar uiterlyken fchyn onoverwlnnelyke Burgt. Godt bad, naar 't fcheen, zynen berg, voor altoos, vastgefteld door zyne goedgunftigheid. Maar men befchouwe hem in zynen tegenwoordigen jammerftaat. Zyn talryke kudden door de Sabiërs en Chaldeën geroofd , of door heemelsch blikfemvuur verteerd, en de Jongens,.die ze hoedden, gedood; zyne Zoonen en Dogters in het huis, waar in zy te faamen vrolyk waren, omgekoomen, onder de puinhoopen 'er van verpletterd; met booze zweeren geflaagen van de voetzoole aan tot zynenfchedel toe; van zyne eigene Vrouw fchamper bejeegend ; van zyne Vrienden, die gekoomen waren om Aaaaa 2 hem



7+e BREUKE.
hem te troosten, niet getroost, maar bedroeft, verdacht gehouden van huichelaary, van bedekte Godtloosheid ; van zyne Huisgenooten gefchuuwd, ja! zonder eenig blyk van medelyden behandeld, als ware hy hun geheel vreemd; van jongens, welker Vaders hy niet waerdig-zou geagt hebben , om ze te ftellen by de honden zyner kudde , befpot , hun geworden als tot een fnaarenfpel en -klapwoord, in het aangezigte gefpoogen, en dus op het grievendfte gehoond. In dien ftaat mogt hy zich met recht befchotiwen als eene van allen kanten doorgebrokene Stad, gebroken met breuke op breuke. Van zo veele plaagen,van zo eene aanéénfchakelinge van elenden mogt hy met recht klaagen: Zy koomen aan, als door eene wyde breuke: Onder de vcrwoestinge rollen zy te faamen. Men is met verfchrikkingen legen my gekeerd; elk een vervolgt, als een wind, myne edele (ziele) : Én myn heil is voorby gegaan, als een wolke, Cap. XXX: 14, 15.'Dan dit alles zou hy, als zyner oprechtheid bewust zynde , nog hebben kunnen verduuren door zyn taai geduld: Maar 't geen hem het diepfte trof, (3) was, dat hy zich Godt, in wiens gunfte hy zo lang gedeeld, dien hy fteeds aangemerkt hadde als de grondvest van zyn vertrouwen, voorftelde, als zynen grootften Wederpartyder. Als men aanmerkt, wat hy in 't voorgaande van Godt gezegd hadde, vs. 11—13, zo kan men niet twyffelen, of het is Godt, van wien hy zegt: UT heeft aiy gebroken met breuke op breuke. Het is onder zyne toelaatinge, het zyu de ftraffingen zyner hand, die myne bevalligheid doen fmelten , als een motte, Dit geeft hy nader te kennen, als hy zegt: Hy is tegen my aangelóopen, als eet, Geweldige: Als een Koning, die ten ftry de bereid is, die zyne heirbenden doe aanrukken , en met opgeheevene zwaer den., cn gevelde fpiesfen, met verdubbel de fchrceden doet aanloopen tegen dei Vyand, om dien eensklaps onderden voe te werpen. Eveneens , als de Joodfch Kerk klaagde: Hf heeft zynen boog gefpan nen, als een Vyand; Hy heeft zich met zyn rechterhand gefteld als een tegenpartyder dat Hy doodde alle begecrlyke dingen der 00 gen, Klaagl. II: 4. Hier van daan had Jo zich reeds te vooren beklaagd: Depylc
BRIEVEN.
fes Almagtigen zyn in my , welker vuurig icnyn mynen geest uitdrinkt: De ver fchrik-* üngen Godts rusten zich tegen my , Cap. /I: 4. En beklaagde zich naderhand nog :ens, Cap. XXX: aï. Gy zyt veranderd ui;enen wreeden tegen my : Door de fterkte twer hand weder/laat gy my haatelyk.
BR1EV, BRIEVEiN. Als men by malkanderen is, kan men zich over en weê-r syne gedachten mede deelen door woorden : Maar de Schryfkunst geeft een middel aan de hand , om dat ook te kunnendoen door Brieven r hoe verre men van malkanderen moge afzyn. Men leest van meer dan eenen Briev in de Heilige Schriften : Als van het Schrift van den Propheet Elia aan Koning Joram, a Chron. XXI: 11—. Van welk merkwaerdig SCHRIV'T men onder dien tytel zien kan des VII.' D: a. St. p. 387—. De verraaderlyke Briev^ welken David fchreef tegen het leeven van Uria, en door denzelven deed brengen aan zynen Veldoverften Jodb, a Sara. XI: 14, 15. De Brieven van Izabel aan de Overften en Edelen van Jizreël, die den vroomen Naboth het leeven kostten, 1 Kon. XXI: 8—. De Briev van voorfchryven , door den Koning van Syrië, ten voordeele van Nadman , zynen Krygsoverften , gefchreeven aan Joram, den Koning van Juda, aKon. V: 5. De Brieven, die Jehu fchreef aan de Hoofden des Volks te Samaria en Jizreël, met bevel om den Besten van Achabs Zoonen te zetten op den throon zyns Vaders;-en daar na, om-alle de Zoonen van Achab xe dooden, aKon. X: 1—6. De Brieven van Berodach , of Merodach Baladan, den Koning van Babel, aan Hiskia , den Koning van Juda, om hem geluk te wenfehen over de herftelling zvner- gezondheid, aKön. XX: ia^ Jef. XXXIX: 1. De Brieven, door Koning Hiskia gezonden aan die van Ephraïm cn Manasfe, om ze te noodigen na Jcruza* lem, om den HEERE, den Godt Israëls , het Pafcha te houden, 1 Chron. XXX: 1. De Lasterbrieven van Sanberib, den Koning van Asfyrië' aan Hiskia, om den HEERE, den Godt Israëls, te hoonen, aChron. XXXII: 17 , Jef. XXXVII: 9-14. De Briev, welken Jeremia zond aan de Oudften , de Priesteren, de Propheeten , en het gantfche Volk, 't welk reeds gevanglyk was wechgevoerd na Babel, Jerem.
XXIX: 1.



BR I E V E N.
XXIX: i. De Moordbrieven, die Naman, uit den naam van Koning Ahafueros, zond na alle deLandfchappen, om alle de daarin woonende Jooden te dooden en te verdoen, Efth. Ui: 13. De Gunstbrieven, van Mordechai , mede uit den naam van den Koning , door het verzoek van Efiher, zyne Koningin, daar toe bewoogen, gefchreeven aan de Stadhouders enOverften iu alle Landfchappcn, waar by den Jooden toegelaaten werd, zich te vergaderen in elke Stad , gewapenderhand hun leeven te verdecdigen, en te dooden allen, die op hen zouden willen aanvallen, Cap. VIII: 8—n. De Brieven , die Mordechai zond aan de Jooden in alle Landl'chappen, om, ter gedachtenisfe van deeze zo merkwaerdige verlosfinge , jaarlyks te vieren het Feest Purim, Cap. IX: ao—. De Apostolifche Brieven van Paulus, Petrus, Johannes en Judas in het JNieuwe Testament; als ook de Brieven, door Johannes , op bevel van den verheerlykten Jefus, gefchreeven aan de zeeven Gemeenten van Klein Afie, Openb. II en III.
BRIEVEN van PAULUS. In welke dingen fommige zwaar zyn om te verftaan, die de ongeleerde en onvaste menfchen verdraaijen , gelyk ook de andere Schriften, tothun eigen verderf, aPetr. III: 16. (X) Wat het Eerfte gedeelte deezer woorden- betreft, daar van kan men onder den tytel van ZWAAR zien in het XE D. p. 708—. Gelyk in de Brieven van Paulus, 7.0 zyn nok in andere Boeken van de Heilige Schrift, fommige dingen zwaar om te verftaan. Zelfs vindt men dat wel in menschlyke Schriften, De geleerde L.Bos, heeft in zyne Exercit. Philol. uit Laër-tius bygebragt, dat Darius Hyftafpis aan Hcraklitus fchreef, dat hy een Boek over de Natuur had gefchreeven ïwi*™ ('t zelfde woord, dat by Petrus voorkomt) V welk duister was, en moeije. ly,k om te verklaaren : Hoe veel te meer zal men dan zulke dingen niet aantreffen in een Boek, 't welk van Godt is ingegeeven, wiens Wysheid ons bekrompen verftand..oneindig verre te boven ftreeft ? Sommige dingen zyn daar in duister; als de Voorzeggingen van toekomftige gebeurtenisfen, zo lang ze nog niet vervuld zyn: Andere zyn zwaar, van wegen derzelver hoogheid , en groot gewicht; als daar is het leerftuk van de Heilige Drie-
B R I E V E N. 741
éénheid; van de Pcrfoonelyke verééniging der Godtlyke en Menschlyke natuure in Christus, cn diergelyken meer. Dal zyn verborgenheeden, die groot zyn, 1 Tim. 111: 16. Die wy wel weeten en gelooven moeten, maar niet doorgronden kunnen, waar over wy, met de woorden van Paulus cn David, in eerbiedige verwonderinge opgetoogen, moeten ui-troepen : O diepte des rykdoms, beide der Wysheid cn der Kennisfe Godts! Hoe on door zoekbaar zyn zyne oordeelen, hoe onnafpeurbaar zyne wegen.' Want wie heeft den zin des Heeren gekend? Rom. XI: 33, 34. De kennis is my te. wonderbaar :■ Ze is hooge, ik kan daar niet by, Pf. CXXXIX: 6. (KK) Ondertusfchen mag men aanmerken, dat Godt zyne wyze -reedenen gehad hebbe, om ons in zyn woord zulke dingen te doen voordellen , die zwaar zyn, om te verftaan, als: Om onste meerder eerbied in te- boefemen voor zyne hooge Wysheid ,- • die ons dingen heeft kunnen openbaaren, veel te verheeven , dan dat ze door eenig menschlyk verftand zouden hebben kunnen uitgedacht-worden; e*n , geopenbaard zynde, door hetzelve in den grond zouden kunnen begreepen worden —. Om ons van de bekrompenheid van ons verftand en reede-, begrippen te overtuigen —. Om onze traagheid op te wekken, om tevlytiger, en roet meer gezette aandacht Godts Woord te onderzoeken —. Ware alles even gemald yk te verftaan, ligtelyk verhovaerdigden wy ons op het verftand van ons vleesch; ligtelyk dachten wy, dat wy ter ontdekkinge van zulke dingen, de Godtlyke Openbaaring wel hadden kunnen misfen —. Ligtelyk agtten wy het dermoeite niet waerdig , om de aan ons geopenbaarde Waarheeden , in de vreeze des HEEREN, meer en meer te overdenken —. Ligtelyk veroniigtzaamden wy liet zo noodig gebed, dat het Gode mogt behaagen , ons de oogen des verftands te ontdekken, om te aanfehouwen de wonderen zyner Wet ; Pf. CX1X:. 18. Ook, op dat er eenig onderfcheid mogt zyn tusfchen ïen die Leeren, welker lippen de weeenfehap moeten-bewaaren, en tusfchen ïen, die onderweezen moeten worden —. 3p dat 'er. ook eenig onderfcheid mogt :yn tusfchen hen, die, door gewoonte, reöeffende zinnen hebben verkreegen in Aaaaa 3 het



74a BRIEVEN.
het woord der gerechtigheid, en tusfchen hen, die, nog noodig hebben , dat men ken leere,- welke de eerfte beginfelen zyn der woorden van Godt-—. Eindelyk ook, op dat .Godts Woord by ons in tehoogere waerde mogt gehouden worden, gelyk%vy gewoon zyn, zulke dingen dierbaar te fchatten, die ons veel moeite en arbeid gekost hebben. (33) Het behoort rot de Dwaalingen der Roomfche Kerke, dat men den Leeken het leezen van den Bybel llerk ontraadt, ja verbiedt. Het weezenlyk oogmerk is, dat men vreest, dat de Leek daar door ontdekken zou, hoe tegenftrydig veele van haare Leerftelüngen zyn met die van deh Bybel : Maar het voorwendfel is , dat 'er dingen in voorkoomen , te zwaar om te verftaan voor den Leek, waar door hy in gevaarlyke wanbegrippen zou vallen. Geheel ongegrond is het, dat men, ter begunftiginge van dat voorwendfel,'zich beroept op ons zeggen van Petrus. Dat is nooit liet oogmerk van den Apostel geweest ; want dan zou hy nooit zyne Verftrooijelingen hebben kunnen pryzen, dat zy wel deeden ,met agt te geeven op het Propheetisch woord, a Petr. I: 19—. Ware geheel de Bybel zo donker en onverftaanbaar, hoe zou 'er dan van kunnen gezegd zyn : Het getuigenis des HEEREN is gewis, den Slegten wysheid geevende — : Het gebod da HEEREN is zuiver .verlichtende de oogen 't Pf. XIX: 8, 9. Een Lamp voor onzen voet, en een Licht voor ons pad? Pf. CXIX: 105— Ware de Schrift zo donker, hoe zou z( dan kunnen beantwoorden aan de zo heil zaame oogmerken, waar toe ze van God 'is ingegeeven ? Naamelyk, om nuttig t zyn tot leering, wederlegging, verbeetering en onderwyzing, die in de rechtvaerdigheid is, op dat de mensch Godts volmaakt zy, e tot alle goed werk volmaaktclyk toegerust sTim. III: 16, 17—. Hoe kan men u de woorden van Petrus een zo algemee gevolg trekken ? De Apostel fpreekt b paaldelyk van de Brieven van Paulus, v -15. En dan niet vau alles, wat in die g -fchreeven is ; maar alleen van zeeke: fommige dingen. Hoe ongelukkig is < 'reedeneering:'Er zyn eenige, üégts foi piige dingen in de Brieven van Paulus, óf in andere Bybelboeken, die zwaar zyn t e.$e yerfiaan,, en even .daarom mogen p
BRIE V E N.
zonder eenige uitzonderinge, nietgeleezen worden van de Leeken. En waarom niet? Die kunnen ze niet verftaan, en zouden 'er door vervallen tot dwaalingen. Ondertusfchen leert de ondervinding van alle tyden, dat het niet de Leeken zyn, die de/..Ketteryen in de Waereld hebben gebragt ; maar zulken, die wys wilden zyn boven 't geen gefchreeven is, en zich begaven tot de tegenftellingen eener valfchelyk zo genaamde weetenfchap; die, niet te vreeden met de eenvouwdigheid van het Euangelie, wilden pronken met nieuwigheeden , die de gedaante hadden van eene meerdere Scherpzinnigheid. Waarom het van ouds een Spreekwoord gewsrden is : Hoe geleerder, hoe verkeerder. Dat 'er en in de Brieven van Paulus, en ook in de andere Schriften zwaare dingen voorkoomen , zal niemand ontkennen ; maar daaren-tegen zal men ook niet kunnen ontkennen , dat de voornaamfte grondwaarheeden der Leere, die ter zaligheid te weeten en te gelooven, en ter Godtzaligheid te weeten en te betrachten volftrekt noodzaaklyk zyn , daar in klaar en duidelyk genoeg voor eiken oplettenden geopenbaard zyn. Ontmoeten wy in de eene plaatfe iets , dat ons duister voorkomt, dikwils zal mende opheldering'er van vinden in eene andere plaatfe. Door eene aandachtige vergelykinge van de Schrift met de Schrift, ftrekt ze zich-zelve tot een 1 fakkel. Als men zich tot het leezen van . de Schrift begeeft met een nederig ge! moed, 't welk begeerig is 'er door wys - gemaakt te worden tot Zaligheid, door het ■ geloof, en by Godt in den gebede aan' houdt, om den Geest der wysheid en open, baaringe in zyne kennisfe, zal men dikwils l een groot licht ontdekken in 't geene men 1 voorheen donkerheid agtte te zyn. (3) ♦ Maar 'er is nog eene reede, waarom fomt mige van die dingen, zo in de Brieven van n Paulus, als in andere Schriften voorkoo:- men, als zwaar om te verftaan : Het is, s. om dat de ongeleerde en onvasts menfchen die 1- verdraaijen tot hun eigen verderf. (NN) ;e Wy moeten hier eerst zien , wat 'er zy le van de engeleerde en onvaste menfchen, en n- van derzelver Bedryf. (V) 't Zyn Menik fchen, die de Schriften wel niet verwerm pen, maar dezelve zo niet behandelen , ;, als ze met een Leer- en JHeilbegeerig gemoed



BR I EVEN.
moed moesten behandeld worden. («<*) 't Zyn Ongeleerde menfchen. Zo zou men kunnen noemen Menfchen ; die gantsch tnervaaren zyn in het woord, die gelyk zyn aan een Paerd en Muilezel, in welken geen ver/tand is: Maar van zulken heeft men niet te wachten, dat zy de Schriften zullen verdraaijen. Gelyk QtUpctttït zulken aanduidt, die Leer begeerig zyn, zo mag men denken, dat door kfutlw zulken te verftaan zyn , die van te leeren afkeerig zyn, die zich niet willen laaten leeren: Menfchen, die hunne gedachten niet willen gevangen geeven onder de gehoorzaamheid der waarheid, maar hunne eenmaal opgevatte wangevoelens, wat middelen ter hunner overtuiginge ook aangewendt worden, met ftyve kaaken ftaande houden. De Ketters, zeide Auguftinus tegen Fauftus den Manicheër, beminnen het reedentwisten niet, maar zoeken de overhand te behouden door de alleronbefchaamdfte hardnekkigheid. En koomen zy nog eens tot het reedentwisten, dan is het hun niet te doen, om de waarheid te ontdekken, maar om die te beftryden. (M) Petrus fpreekt ook van Onvaste menfchen. Zulken , die eenige kennis hebben, en daar op zich zo verheffen , dat zy voor Leeraars willen gehouden zyn, en ondertusfchen, om dat het geene gegronde, maar eene Ilegts oppervlakkige kennis is, niet verftaan, noch watzy zeggen, noch wat zy bevestigen; die, zonder agt te geeven op verband en oogmerk, blyven hangen in den klank der woorden, en gereedelyk aanneemen voor hun gevoelen , heeden dus , en morgen anders, zo als het zich nu , of dan met eenige waarfchynlykheid aan hun opdoet, en dus telkens afwykende, zich wenden tot ydelheidfpreekinge, i Tim. I: 6, 7. O8) Het Bedryf van zulke menfchen is, dat zy de Schriften verdraaijen tot hun eigen verderf. (««) rg6,«A»S<T(y, verdraaijen , of verwringen, zo hebben de Onzen het zeer wel vertaald. Eenigen Taalkundigen meenen, dat het woord ontleend is van de Scherprechters, die , op de pynbank , iemand , door geweldige folteringen, de leden uit ' malkanderen, verwringen en verdraaijen, 1 en daar door dwingen om te zeggen 't i geen men van hun weeten wil; nu en dan \ wel eens, 't geen zo iemand nimmer dacht, \ veel minder deed. Dat is juist het doen ]
BRIEVEN. 743
van die moedwillig onleerzaame en onvaste menfchen, die, in plaatle van de Leere deiwaarheid , na verftandig onderzoek, aan te neemen, en zich daar door in hun eigen gemoed ten vollen te verzeekeren, zo als de pligt is van een' iegelyk, en vooral van de Leeraars, op dat zy, vasthoudende aan het getrouwe Woord, dat naar de Leere is, zich-zelven mogen behouden, en de geenen, die hen hooren, integendeel niet ophouden van de rechte wegen des Heeren te verkeeren, en, ten dien einde, de Schriften, en de dingen, die hun dunken daar in zwaar te zyn, brengen op de pynbank van hun verdorven verftand, en den zin 'er van zo lang wringen , draaijen , en verdraaijen, tot dat zy 'er zo iets uithaalen, 't welk kan dienen ter begunftiginge van hunne onfehriftmaatige wangevoelens. En, gelyk dat maakt, dat anderen door hunne be* dricgery, en arglistigheid listiglyk tot dwaalinge gebragt worden: C/3/3) Zo loopt dat ook uit tot hun eigen verderf. Want, die van den weg des verftands afdwaalt, zal in de Gemeente der dooden rusten. Het Woord, 't welk hun een reuk des leevens ten leeven had kunnen zyn , wordt hun een reuk des doods ten doode, a Kor. II: 16. In dit leeven zendt Godt over hen eene kragt der dwaalinge, om de Leugen te gelooven, daar voor, dat zy de liefde der waarheid niet aangenomen hebben , om zalig te worden: En na dit leeven hebben allen , die de waarheid niet geloofd hebben, maar een welbehaagen gehad hebben in de ongerechtigheid, te wachten, dat zy zullen veroordeeld worden, a Thesf. II: 10, 11, 12. Wanc de Heere zal met vlammenden vuure wraake doen over de geenen, die Hem niet kennen, en zyn Euangelie ongehoorzaam zyn: Dewelken, tot ftraffe , zullen lyden een eeuwig verderf van het aangezigte des Heeren—, 2Thesf. 1: b, y. (22) Daar nu door het verdraaijen van die Menfchen de dingen, die zwaar waren om te verftaan, in plaatfe van ze op te helderen, nog meer verduis:erd, en op eene gevaarlyke wyze ver/alscht wierden , zo moesten de Geloodge Verftrooijelingen die dingen liever net een' eenvouwdigen eerbied aanneencn, fchoon zy die niet volkoomen doorgronden konden, dan dat zy het oor zoulen leenen aan de voorgewende verklaaingen van die Sehriftverdraaijers, Daarom



744 B ROEDE R.
obi Iaat de Apostel 'er ook aanftonds deeze %:jaarfchouiolng en vermaaning op volgen, vs. 17, 18. Gy dan, Geliefden, zulks te vooren weetende, wacht u, dat gy, door de verleidinge der grouwelyke menfchen , niet mede afgerukt wordt, en uitvalt van uwe vastigheid: Maar wast op in de genade en .kennisfe van onzen Heere en Zaligmaaker Jefus Christus. Zie de Voorreeden vun ■.Gleichens Erkldr. Epifl. ad Ephef.
BROEDER, is een woord, h welk altoos eene zeekere onderlinge, maar niet altoos eene even naauwe gemeenfehap en betrekkinge te kennen geeft, (x) Cit hoofde van Bloedverwandfchap zyn (fc?X) Broeders in den naauwflen zin Zoonen, die van een', zelfden Vader, en zelfde Moeder zyn voortgekoomen , gelyk Kaïn en Abel, beiden Zoonen van /Mam en Eva, Genef. IV: 8. Jakob en Efau, beiden Zoonen, en wel van ééne dragt, van Izaak en,Rebekka, Genef. XXVIl: 6. XXV: 24, 25, 16. Perez en Zerah, beiden Tweelingzonnen van Juda en Thamar, Genef. XXXVIII: 27—30. (33) 1" eene niets minder naauwen zin zyn Broeders, die wel van eenen zelfden Vader zyn, maar niet van eene zelfde Moeder , en dus halve Broeders zyn, gelyk Izaak en Ismaël; bei den Zoonfcnvan Abraham, maar de Eertte verwekt by Sara , de andere by Hagar. Zo waren ook Jakobs Zoonen Broeders, Genef."XLII: 3, 4' fchoon verwekt by verfcheidene Vrouwen. Zo zal het ook geweest zyn met de 70 Zoonen van Jerub'ba&l, dat is Gideön, die Abimelech liet ombrengen door gehuurde Moordenaars , Richt. IX: 4, 5 - en de 30 Zoonen van Jatr, den Giledditer, Cap. X: 3, 4- Q£ in wat ruimeren zin zulken, die malkanderen wat verder af in den bloede beftaan Zo zeide Abraham tot Loth, die Ilegts zy* Neef was:' Wy zyn mannen Broeders, Genei XIII: 8. (Tl) In den ruimften zin zulken die, al is het na' het verloop van veel gedachten , van een zelfden'Stamvader zyi gefprooten. De Jooden alle hadden Abra .ham tot hunnen Vader, en waren in da opzigt Broeders: Althans.Paulus merkte z aan als zyne Broeders, Rom. IX: 3. (3 Buiten de natuurlyke betrekkinge va M lagfchap zyn 'er nog andere betrekkir gen, die recht geeven, om malkandere Jirccdcrs-te noemen. (KX) Oprechte Vriem
1LQ EiD E R.
fchap, en tusfchen Vorften en Volken Bondgenootfchap. David noemde Jonathan zynen hals vriend , zynen Broeder , 2.Sam. I: 26. Van zo eenen zegt Salomo: Een broeder wordt tn benaauwdheid gebooren , Spr. XVII: 17. Hèram, de Koning van Tyrus, noemde Salomo zynen Broeder „ 1 Kon. IX: 13. Achab merkte Benhadad, den-Koning van Syrië, aan als zynen Broeder, Cap. XX: 32. Uit hoofde van Bondgenootfchap merkten de Jooden en Spartieten malkandercn aan als Broeders ,
1 iMachab. XII: 6. (33) Amptgenooten noemen zich Broeders uit hoofde derzelfde Bedieninge. De Difcipelen des Heeren waren Broeders, Joh. XXI: 23. Paulus noemde Timotheus, Titus,. Tychikus, Epaphroditus zyne Broeders, fchoon geene Apostelen, evenwel zyne medearbeiders in het Euangelie, 2 Kor. I: 1. II: 12, EpheL VI: 21, Philipp. IL 25, en by Petrus is Paulus zyn geliefde Broeder, 2 Br. IIL %£. Waarom pok de vall'cne Leeraars en Apostelen valfche Broeders genoemd worden ,
2 Kor. XI: 26, Gal. 11:4- (JJ) Eindelyk noemen de Gcloofsgenooten zich ook Broeders, Hand. XIII: 15. XVI: .40. XVII: 6, 14. XVIII: 18. XXV1I1: ii, Rom. I: 13. XIV: 13. Als de Apostelen fchreeven aan de Geloovigen , gaven zy hun ook wel den tytel vak-Broeders, Jak. I: 2, a.Petr. I: 10. De reede daar van is hun Geestelyk Maagfehap. Zy hebben .denzelfden Godt tof hunnen Vader; hunne geboorte is uit hetzelfde Zaad, het leevendig en eeuwigblyvend woord van Godt, vruchtbaar gemaakt door denzelfden Geest; zy hebben dezelfde Kerk tot hunne Moeder ; denzelfden Jefus tot hunnen Eerstgebooren Broeder; denzelfden Heemel tot hun Vaderland; dezelfde Zaligheid tot hun erfdeel: En 't geen nog naauwer bindt, zy
, zyn door één Geloof, éénen Doop , éénen , Geest, en ééne Hoope hunner beroepinge ver; eenigdtot één Ligchaam.
1 * BROEDER, <zUw) uwer Moeder Zoon, . Deut. XIII: 6. Dat is niet maar elk Israët liet, die , uit hoofde van zyne mede af-
2 komst van Abraham, uw Broeder is; niet ) maar uw halve Broeder, maar uw lyflyke n Broeder, die met u onder één harte heeft - o-eleegen. Uwer Moeders -Zoon. Lloe hartn lyk gy hem zoudt mogen beminnen, hoe l- naauw eene bloedsbetrekking gy op hem
moogt



BROEDER.
moogt hebben, gy zult na hem niet hooren, wanneer hy u zoude willen verleiden tot het dienen van vreemde Goden : Zelfs na zulken niet, op welken gy eene noch teederer betrekking zoudt hebben : Uw Zoon, uwe Dogter, het Wyf'uws fchoots, uw Vriend, die als uwe Ziele is: Gy zult na die niet hooren, gy zult die niet te wille ■zyn. Wat meer is: Uw oog zal zo eenen niet verfchoonen, gy zult u niet ontfermen, dat Gy, uit medelyden , zoudt nalaaten hem aan te klaagen; Gy zult hem, aangeklaagd zynde door anderen, en vervolgd wordende , niet verbergen : Gy zult hem zeekerlyk doodftaan. Niet op eigen gezag, op heeter daad; maar na dat gy hem zult hebben aangeklaagd; na dat hy van zo fnood eene onderneeming overtuigd , en hy door de Oudften des Volks ter fteeniginge zal veroordeeld zyn, vs. 6, 7, 8, ya. Dat dit zo te verftaan zy , blykt uit het geene 'er volgt: Uw hand zal eerst te. gen bem zyn, om hem te dooden; en daar net de hand des gantfchen Volks. Gy zult hem, vs. 10, met fteenen fteenigen, dat hy fterve. Want uit Deut. XVII: 7. zien wy, dat de Wet medebragt, dat, in zo een geval, dc hand der getuigen het eerst moest zyn tegen zo eenen, om hem te dooden. Men denkt, vermoedelyk, deeze Wet is hard: Ze is het ook, oppervlakkig befchouwd zynde, voor vleesch en bloed. (jO Maar men denke in 't algemeen, het is een Wet vooreen Volk, dat tot Afgodery zeer geneigd was, en daar van niet wel anders konde te rug- '. •ge gehouden worden , als door ftrenge < Strafwetten. (3) 'Er zyn ook nog wel reedenen , die dezelve kunnen billyken. (km) 1 Op wien hebben wy de naaste betrekking: i Op Godt, of op onze Bloedverwanten ? ] Zeekerlyk op Godt, die onze Schepper, 1 Onderhouder, en Weldoener is ; van i wiens gurist ons tydelyk en eeuwig geluk ] afhangt. De eere van Godt moet ons der- i halven boven alles dierbaar zyn. Moeten e wy dan niet met de hoogfte verontwaer- c diginge zyn aangedaan jegens zulken, die 1 ons zoeken te verleiden tot Afgodendienst ; t eene zonde, waar door Godts Opperrna- ï jefteit niet Ilegts gekwetst, maar zo ftout, n en openlyk, als maar eenigzins mooglyk fl is, verlochend wordt. Hier komt het d zeggen van David te pas : Zoude ik niet v haaien, HEERE, die u haat en? (Tiet is v /, Deel. II. Stuk.
BROEDER. 74?
eene aanmerking van de Joodfche Meesters, dat Afgodendienaars by uitneemendheid Haaters Godts genoemd worden.) En verdriet hebben aan de geenen, die tegen tt opftaan ? Ik haate ze met eenen volkoomen haat:Tot Vyandenzyn zymy,P£ CXXXIX: ai, aa. Men kan hier by denken aan het zeggen van den Heiland: Wie Vader, of Moeder; Zoon, of Dogter lief heeft bovems my, is myns niet waerdig, Matth. X: 37. (33) Op wien hebben wy de naaste betrekkinge : Op ons zeiven , of op onze Bloedverwanten ? Zeekerlyk op ons zeiven. Moeten wy dan niet met de hoogfte verontwaerdiginge zyn aangedaan jegens zo eenen, die ons zoekt te verleiden tot eene ondaad, die wy niet anders zouden kunnen boeten, dan met eeuwig heilverlies, met een eeuwig rampzalig zyn ? Afgodery is eene zonde, die rechtftreeks tegen Godt begaan wordt, en is dus zo eene, op welke men in kragt kan toepasfen het gezegde Spr. VIII: 36. Die tegen my zondigt, doet zyne ziele geweld aan: Allen, 'He my haaten, hebben den dood lief. Qj) Maar zou het niet genoeg zyn, dat men zo eenen niet te wille ware, dat men hem met verontwaerdiginge afwees?Moet men bem juist ook aanklaagen, en den dood berokkenen? Als iemand ons zocht in te vikkelen in een verraaderlyk ontwerp ter *antfchelyke omkecringe van den Staat: Zou het voldoende zyn, dat wy 'er "een leel in namen? Zouden wy ons niet'gelouden moeten reekenen, om het te ontiekken? Indien een Moordenaar het toeegde op ons leeven , en wy hem afgeveerd hadden: Zou het genoeg zyn, daar n te berusten? Zou de liefde tot onze Medeburgers ons niet verpligten , hem er ftraffe aan te geeven, om dat anderen , ninder fterk dan wy om hem af te weeen , door hem niet mogten omgebragt /orden ? Zou het dan genoeg zyn , zo enen met verontwaerdiging af te wyzen, ie ons zoekt in te wikkelen in eenen toe;g tegen de Oppermagt van Godt, en ;r omkeeringe van den Godtsdienst? loet dan de gehoonde eere van Godt iet gewroken worden ? Moet zo een ter raffe niet worden bekend gemaakt, op at anderen, misfchien minder fterk dan y om hem af te wyzen, door hem niet erleid mogten worden? Op dat ook aaBbbbb de-



7a6 BROEDER.
deren, door hem te zien ftraffen mogten afgefchrikt worden van zulke verleidende ©nderneemingen? Dat is eene derreedenen , waar mede de groote Wetgeever deeze zyne Wet billykt, vs. ir. Op dat «anlsch Israël bet boore , en vreeze., en met veortvaare te doen naar dit booze fut in het 'midden van-u. "*«'•-•*', >.
BROEDER (Jk ben den Draaken een) geworden; en een Metgezel der jonge Struis. Ten, Tob XXX: ao. Wat de klaagcnde Lyder met deeze woorden hebbe willen te kennen geeven, kan tweezins verftaan worden, (ü) Van de Draaken, een foort van groote Slangen, zich veeltyds onthoudende in barre en woeste Wildernisfen, z-gt men, dat zy, verhit door dorst, den kop om hoog heffen, dc kaakcn wyd opfperren , en een naar en klaagend geluid maaken. Hetzelfde wordt gezegd van de Struisfen. Onder den tytel vaii STRUISVOGEL, D. VIL St. a. p. 77^ hol. 2, hebbe ik opgegeeven , wat Shau 'ervan heeft aangeteekend, dat zy, geduurende het eenzaame van den nacht dikwils een zeer droevig en naar geluic maaken. Ik, zegt hy, hebbe hen dikwih hooren fteenen, als of zy in den grootftei doodsangst waren. Op het naar geluic van beide die Dieren wordt gezinfpeeld Mich I- 8. Ik zal beroofd en eenzaam gaan Ik «al misbaar maaken, als dc Draaken; ei treuringe, als de jonge Struisfen. Des zoi men kunnen denken, dat Job, yan wege: het gekerm, en de weeklagten, die zyn fmarten hem ten bangen boezem uitpranj den, zich met die Dieren- vergelykt, e zich derzelver Broeder en Metgezel noem Daar mede zoude hy dan zien , op 't gec hveven tc vooren had gezegd: Opftaand fcbreeuwe ik in de Gemeente , vs. 28. (Z Anderen merken aan, dat de Draaken t elk als fchadelyke fchrikdieren wordt aangemerkt; elk fchuuwt ze, en heelt 1 een afkeer van. De jonge Struisfen wo den wel eens van de eigene moeder vc laaten, zo dat die dikwils , hongerig 1 verftrooid, omloopen in het woeste, ei als verlaatene Weezen , fchreeuwen c de moeder. Daar van wordt, job XXXI 39, gezegd: Zy, de Struis, verhardt zi tegen baare jongen, als of ze de baare n waren. Daar nu Job van alle man verl; ten was, elk zich afkeerig van hem toe
B R O E D E R.
de, en hy by niemand medelyden vond, van zyne eigene Vrouw befpot, by zyne Vrienden ten kwaade verdacht, en van anderen verguisd, zo zou men kunnen denken, dat hyzich, om die reede, met de Draaken en jonge Struisfen in een' gelyken rang ftelde. Men brenge hier toe zyn beklag: Myne broeders beeft Hy verre van my gedaan: Die my kennen, zeekerlyk zy zyn van my vervreemd. Myne Nabeflaanden houden op, en myne Bekenden vergeeten my. Myne huisgenooten , en myne dienstmaagden agten my voor eenen Vreemden : Een Uitlander ben ik in hunne oogen* Ik riep mynen Knegt, en hy antwoordde my niet; ihfmeekte met mynen mond tot hem. Myn adem is myne Huisvrouwe vreemd; en ik fmeeke, om der Kinderen mynes buiks wille. Ook verfmaaden my de jonge Kinderen: Staa ik op, zo fpreeken zy tegen my. Alle menfchen mynes beimelyken raads hebben eenen grouwel aan my: En die ik lief hadde, zyn tegen my gekeerd, Job XIX: 13—19. BROEDER (Niemand van hun zal zy. , nen) immermeer kunnen Verlosfen: Hy zal ' . Gode het rantzoen niet kunnen geeven. IVant i de verlosfing hunner ziele is te kostelyk , en 1 zal in eeuwigheid ophouden, Pf. XLIX: 8, [ 9. (&) Deeze woorden op zich-zelven , befchouwd zynde, kunnen ons doen zien, , : dat het aan zo eenen, die maar een bloot 1 mensch is, volftrekt onmooglyk is , zo 1 eene verlosfinge te wege te brengen; die
1 in de Schrift een eeuwige. Verlosfing wordt
2 genoemd. .(KN) Wy moeten Eerst zien, . f- wie verlost zou moeten worden; en waar a van, (*) Het is een Broeder. Een , in :. eenen minderen., of meerderen graad, 11 Naastbeftaande van den geenen, die hem .
zou willen verlosfen.. De Dichter fchynt ) voorbedachtlyk dat woord gebruikt te y hebben, om dat, naar de Wet van Mo11 fes, de Goël, of Losfer een Broeder, of ;r Bloedverwant moest zyn van den geenen, r- die gelost zoude worden. Dien te losfen r- Broeder moeten wy ons voorftellen, als :n geraakt in eenen ftaat van Dienstbaarheid, 1, , of Slaaverny , uit welke hy niet konde m verlost worden, dan door het betaalen K: vaneen voldoenend rantzoen, ,of Losgeld, ch (/S) Nu- zal de vraag zyn , welk eene de iet hier bedoelde Verlosfing zy : Eene Liga- chaamlyke, of Geestelyke? (m*) Zeekerlyk n- geene Ligchaamlyke: 't Moet eene Verlos-



B R O E D E R.
[mg der Ziele zyn. Eene verlosfing uit zo eene Dienstbaarheid, waar onder hy door Godt gebragt is , want Die is het, aan wien het rantzoen, moet gegeeven worden. (>Ö Dus dan eene Geestelyk» Verlosfing : Zo eene , waar van het gevolg is, dat men voortaan geduuriglyk leeve, en de verdervinge niet zie, vs. io. (A) Hier uit zal nu op te maaken zyn, welke de vooronderttelde Dienstbaarheidzy van den te verlosten Broeder. Hy is een Mensch, een •zondig mensch ; door te zondigen heeft hy Godt vertoornd , en is voor denzelven een groot Schuldenaar geworden : Daarom vleeschlyk verkogt onder de heerfchappye der zonde; beflooten onder de magt van dea Satan, die hem gevangen houdt in zyne ftrikken tot het doen van zynen wille; het doen van zulke dingen, welker vrucht fchaamte , en welker bezoldiging de dood is, waar door hy zyne fchuld by Godt nog byden dag verzwaart , want die zulke dingen doen, zyn, naar het recht van Godt, en den Vloekeisch van zyne Wet, des doods waerdig. (B) Zal dan zulk een verlost worden , 'r, zal noodig zyn, dat hy van Godts wegen, en door Godt zeiven, ontflaagen worde van onder de Overheerfchinge van de zonde, en den Satan. Dat hy ontheeven worde van de fchuld, om welker wille hy onder die dienstbaarheid geraakt was, herfteld worde in het verlooren recht op het eeuwig leeven, bewaard blyve voor het verderf, en bekwaam gemaakt worde , om, met volhardingo in het goede te doen, eere, heerlykheid en onverderflykheid te zoeken , want daar door beeft men zyne vrucht tot heiligmaakinge , en het einde het eeuwig leeven. Is het nu zo eene Verlosfing , ■ van welke hier gefproken wordt: C33) Zo zal het zich haast ontwikkelen, om wat reede, het te wege brengen van dezelve geheel en al boven het bereik van het enkel menschlyk vermogen is. O») Hoe fterk verklaart zich de Dichter hier over: Niemand van hun, hoe ryk van middelen, hoe groot van magt en aanzien hy ook moge zyn Cwant van zulken wordt gefproken, vs. 7.) zal zynen Broeder immermeer kunnen verlosfien, hoe teder hy denzelven ook zou mogen beminnen, hoe veel medelyden met denzelven ook hebben, hoe veel hy ook ter verlosfinge van denzel-
B ROE DER; ?47
ven zou willen befteeden; C4) En waarom niet ? Hy zal Gode zyn rantzoen niet kunnen geeven. («*) De Dichter is niet ia het gevoelen, dat de Mensch door eea enkel kwytfchelden van zyne fchuld zm kunnen verlost worden. Hoe oneindig groot Godts barmhartigheid moge zyn „ wy mogen evenwel niet denken, dat die Godts rechtvaerdigheid zou buiten werking brengen. 'Er is geene verlosfing tc wachten zonder eene tusfchen beiden koomende voldoeninge aan Godts gerechtigheid. 'Er moet aan Godt een met de onfterfiyke ziele gelykwaerdig rantzoen, of losgeld gegeeven worden. 030) Maar geen bloot mensch was daar ooit in ftaat toe, of zal 'er ooit in ftaat toe geraaken: Want de verlosfinge der ziel is te kostelyk, en zal in eeuwigheid ophouden. CA) Zou 'er dan volftreKt.niets gelykwaerdigs van den eenen Broeder voor den anderen kunnen gegeeven worden? 't Stuk wel ingezien wordende, zal men die Vraag met Neen moeten beantwoorden. Wat moet 'er gerantzoeneerd worden? De Ziel: Een geestelyk , reedelyk denkend en onfterflyk weezen; dus het voortreftëlykfte van alle beneedenmaanfche fchepfelen, die alle Stoflyk zyn, ten grooten deele Leevenloos , en die nog leevendig zyn, alle reedeloos en verganglyk. Aan wien moest het rantzoen gegeeven worden? Aan Godt, die in en voor zich - zeiven Algenoegzaam is, en ook de volftrekte Eigenaar van de Aarde met alle haare volheid. Is nu de Ziel een Weczen van zulk eene onwaerdeerbaare waerde, zouden dan duizendmaal duizenden van Goud en Zilver voor dezelve eea gelykwaerdig rantzoen kunnen zyn ? De Heiland oordeelde van neen, toen hy zeide : Wat zal het eenen menfehe baaten, zo by geheel de Waereld wonne, en leed fchade zyner ziele ? Of wat zal een mensch geeven tot losfinge zyner ziele? Mark. VIII: 36, 37. Zou Godt zich met een rantzoen laaten voldoen, 't welk genomen is van het zyne? Want zyns is bet zilver, en zyns is hee goud, Hagg. II: 9—. Is de Ziel een zo onwaardeerbaar .Weezen, zouden dan de uitgeleezendfte Stieren, Bokken en Kalveren , by honderden ten offer geflagt > kunnen gehouden worden voor een Gelykwaerdig rantzoen? Zou het bloed van reedelooze dieren kunnen gelyk gefchat Bbbbba wor-



74g BROEDER.
worden met eene reedelyke, en voor de eeuwigheid gefchapene Ziele? Zou men ook Gode daar mede kunnen voldoen 2 Wat zou men Hem kunnen geeven , 't welk men niet eerst van Hem ontvangen hadde? Zyns is al het gedierte des wouds; zyns zyn de beesten op duizend 'bergen : Al het gevogelte der bergen , al het wild des velds, Pi'. L: io, n—. Zou het niet geagt kunnen worden een gelykwaerdig rantzoen te zyn, als iemand zynen Eerst' geboorenen Zoon, de vrucht zynes buiks wilde geeven tot losfing van zynen Broeder? 't Zoude wel zo fchynen : Een Mensch voor een Mensch. Ja ! maar ilegts het Ligchaam, en niet de Ziel, die niet kan gedood worden: En ondertusfchen is het de Ziele, die gerantzoencerd zou moeten worden. Zou Godt 'er ook in kunnen berusten ? Als een rantzoen aanmerken, 't welk Hem niet zou kunnen aangeboden worden , zonder een afgryzelyk, en by Hem hoogst ftrafbaar moordgeweld te pleegen? Als een rantzoen aanmerken eene ondaad, waar door men aan een zyner Schepfelen een Leeven beneemt, 'twelk Hy aan hetzelve gegeeven, en over 't welk Hy zich alleen het recht, en de beitellinge heeft voorbehouden? Wat middelen dan ook iemand zou willen in 't werk ftellen , by het Hot van reekening zou hy moeten ondervinden, dat de verlosfinge, waar door de Broeder voortaan geduuriglyk leeven, en de verdervinge niet zien zoude, te kostelyk is, en dat dezelve zo lang men geene andere, dan verganglyke dingen tot loslinge kan geeven, tot in eeuwigheid zal moeten ophouden. Men zou hier op mogen toepasfen het zeggen van J. Sirach, Cap. XVIII: 6, 7. Wanneer de mensch zal hebben voleindigd, als dan begint hy: En wanneer hy zal opgehouden hebben, als dan zal hem nog ontbreekcn. En wat is de mensch? En waar toe is hy niet? (B) Het is evenwel by den Dichter niet buiten hoope. Dat blykt uit het 16. vs. Zoude zyn Broeder het niet konnen doen, Godt zou het nochthans kunnen doen, en ook daadlyk doen: Maar Godt, zegt hy, zal myne ziele van het graf verlosfen: Want Hy zat my opnoemen. Hy was niet onkundig, dal by Godt een middel en Middelaar beftemd was, dit met zyn harte was borg geworden i «ot tot Godt tegenaaken: Zyn eigen Zoon.
BROEDER.
die gezegd had: Verlos hem, dat hy in het\ verderf niet nederdaale , ik hebbe verzoeninge gevonden , Job XXXIII: 23, 24. Die dan ook, ten zynen tyde, in het vleesch verfchynen zoude: Wel, om den menfbhezynen rechten pligt ie verkondigen , maar, voornaamelyk , om zyne ziele te geeven tot een rantzoen voor veelen, Matth. XX: 28. En dat zou een gelykwaerdig rantzoen zyn, waarin Godt zou kunneu berusten, want naardien die zulk een was , die, doorden eeuwigen Geest, zich-zeiven Gode onftraffelyk zoude op-offeren, zo zou ook de door Hem te wege te brengen verlosfing eene eeuwige verlosfing zyn, Hebr. IX: 12, 14. 'c Welk verder uit te haaien, hier de plaatfe niet is: (3) Aangezien des Dichters oogmerk flegts is, om te doen zien, hoe ongegrond het vertrouwen,en hoe belachlyk de roem zy, die fommige Ryken ftellen op de veelheid van hun goed, vs. 7. Want al bezaten zy alle de Goud- en Zilverfchatten van Tharfis en Ophir, dan nog zou niemand vanhun de ziele van zynen Broeder kunnen verlosfen. Niet alteen zynen Broeder niet; maar ook zich-zelven niet: Niet flegts hunne ziele niet, maar zelfs hun tydelyk leeven niet.eens van den dood. De wyze fier ft, ook de dwaas en de onvernuftige; en zy laaten hun goed anderen na. Hunne binnenfte gedachte is wel, dat hunne huizen zullen zyn van eeuwigheid —. De mensch nochthans, die in waerde is, blyft niet: Hy wordt gelyk de beesten, die vergaan, vs. 11 , 12,
13-
BROEDER des Heeren, wordt Jakobus genoemd, Gal. I: 19. Die, welke gebynaamd wordt de Kleine, in onderfcheidinge van Jakobus, gebynaamd de Groote, welken Herodes had laaten dooden met het zwaerd, Hand. XII: 2. Deeze laatfie was een Zoon van Zebedeus; de eerfte een Zoon van Alpheus, Matth. X: 2, 3. Men onderzoekt, om wat reede hy genoemd wordt de Broeder des Heeren? (K) Zou hy deszelfs lyflyke Broeder geweest zyn? Dan zouden Jofies, Simon, en Judas ook zo zyir aan te merken, Matth. XIII: 55. Zo mogten de Jooden denken en zeggen ; maar de Apostelen hebben zeeker zo niet gedacht, want onze Jakobus \s deeenigfte, dien zy den Broeder des Heeren noemen. Dan zou men ook moeten gelooven, dat, na dc geboorte van Jefus, Jofeph en Maria



broeder;
riet hunne Ondertrouw door Byligging hadden bevestigd. Maar men denkt doorgaans , dat die lieden van te tedere Godtsvrugt waren, dan dat zy dat Ligchaam, 't welk geheiligd was geweest ter Wondergeboorte van Godts menschwordenden Zoon, naderhand zouden verontreinigd hebben tot eene zondige voortteeling. (3) Het zal dan in eenen ruimeren zin te verftaan zyn, dat hy genoemd- wordt de Broeder des Heeren. (NX) Volgens fommigen de halve Broeder* Men wil', dat Jofeph Weduwenaar was, toen hy zich aan Maria verondertrouwde, en dat hy onzen Jakobus en Jofes, Simon en Judas verwekt hebbe by zyne eerfte Vrouw. Van dat gevoelen zyn veelen geweest onder de Ouden, en, op derzelver voetfpoor ook Cave in zyne Aposlol. Oudh. p. 330—. Als ook Weisman, Hift. Ecclef. P. I. p. 25. En daar onze Apostel zo duidelyk wordt gezegd een Zoon van Alpheus geweest te zyn, zo wil men, dat Jofeph twee naamen gehad hebbe, en dus ook Alpheus zy genoemd geweest. Dan men merkt daar op aan: («) Dat men nergens eenig het minfte fpoor vindt van een vroeger Huwelyk van Jofeph. (/i) Dat het ook niets meer is dan een enkele gisiing, dat Jofeph en AU pheus dezelfde Man zoude geweest zyn. Zie Witfius, Meletem. Leid. p. 553—, en Cotta, Kerkl. Gefchied, p. 325. (33) Des willen anderen, dat hy in eenen nog ruimeren zin zo zy genoemd geweest, wegens verwantfckap, naar eene Joodfche wyze van fpreeken , gelyk Abraham tot Loth , die evenwel maar zyn Neef was , zeide : Wy zyn mannen Broeders, Genef. 1 XIII: 8. Maar waar uit zal dat Maagfchap • af te leiden zyn. Zeeker is het, dat een i Alpheus zvn Vader is geweest, en zeekere i Maria zyne Moeder , daarom genoemd j Maria Jakobi en Jofe, Matth. XXVII: 56. c Dezelfde, welke Joh. XIX: 25. wordt 2 omfchreeven als de Zuster van de Moeder a des Heeren, Klope Wyf. Dat zy de lyflyke c Zuster zou geweest zyn van de gezeegen- e de Moeder-Maagd , is niet te denken: n Wat waarfchynlykheid, dat twee Zusters z denzelfden naam zouden gedraagen heb- e ben. Een van beiden zal dan moeten waar k zyn. (V) Of dat zy geweest zy eene volle a Nigt van de Moedermaagd, en dus, van v wegen Bloedverwantfchap , haare Zuster g
broeder. 749
genoemd, gelyk zo ook Neeven wel Broeders heeten: (ff) Of dat zy door huwelyk, derzelver Zuster geworden zy, getrouwd aan eenen Broeder van Jofeph, de ondertrouwde Man van Maagd Maria : Maar dan moet men onderftellen, dat zy twee Mannen gehad hebbe : Den Eenen Alpheus, den Anderen , Kleöpas, want Joh. XIX: 25. wordt gezegd, datzy was Klope Wyf. Doch wie van die twee dan zou te houden zyn voor den Broeder van Jofeph,. is onzeeker. Eenigen houden 'er Kleöpas voor; maar, die zou dan flegts geweest zyn de Stiefvader van Jakobus: Maar houdt men 'er Alpheus voor, die de eigen Vader was van onzen Apostel, zo zal hem dat eene nadere betrekking geeven op Jefus, en dus ook eene nadere reede opkeveren, waarom hy wordt genoemd de Broeder des Heeren ,. dan of dat gefchied ware uithoofde van zyner.Moeder tweede huwelyk met zynen Stiefvader Kleöpas. De Leezer doe keuze van 't geene hem 't aanneemelykst dunkt, 't Geen ik geleczen hebbe van 't voorgeeven van Nikol, de Lyra, zal by hem niet in aanmerkinge koomen: Dat Perfoonen, die; in zeekere opzigten aan malkanderen gelyk, ook wel Broeders worden genoemd; en dat dus Ja. kobus zo zou zyn genoemd geweest, om dat hy, in gelaat en geftalte , byzonder veel naar Jefus geleek.
BROEDER (De) die nederig is, roeme 'n zyne hoogheid, Jak. I: 9. (&$) De Aposel ftelt zich eenen Broeder voor ; zulk ïenen, die een Lid was van de Gemeente. De Apostelen waren gewoon zulken BroeIers te noemen, tot een blyk van Liefde , ds mede om te toonen, dat zy, niet tefenftaande hunne Apostolifche waerdigr ;eid, geene heerfchappy wilden voeen over het erfdeel des Heeren , en lat zy zich tot. het betrachten van deelfde pligten verbonden kenden, die zy an de Geloovigen voorfchreeven. Maar aar Jakobus aan den nedrigen Broeder ene Hoogheid toekent, zeekerlyk geee Aardfche, maar eene Geestelyke, 3 moeten wy denken, dat hy zich zo enen vertegenwoordigt, dien hy, in ragt van beteekenisfe , als zynen Broeer konde aanmerken. Een Broeder, 'el door belydenis van het even dierbaar eloof, maar ook door den band van het
Bbbbb3 Gecs~



T5& BROEDER.
Geestelyk Maagfchap: Met hem uitliet zelfde Geestlyk Zaad, het Woord der .Waarheid, geteeld , hebbende met hem denzelfden Godt tot zynen Vader , denjRlfden Jefus tot zynen Eerstgeboorenen Broeder, door denzelfden Geest verzeegeld tot het recht op dezelfde Erifenis. Deezen Broeder (3) ftelt hy zich voor als Nederig ; en om hem in dien ftaat het hoofd boven te doen houden, vermaant, of wekt hy hem op, om te roemen m zyne Hoogheid. (tfïO Het is een Broeder, die Nedrig is. Het is hier die Nedrighetddes gemoeds niet-, die tegenovergefteld is aan den Hoogmoed, welke deugd ook wel eens gevonden wordt in Perioonen yan gröofcahg en middelen: Welke de Heifandwil, dat wy,in navolginge van hem, betrachten zullen, zeggende : Leert van my, dat ik zagtmoedig ben, en nedrig van harte, Matth. XI: 29. Dat is liet genioedsgeftel waar op Godt ziet. Gelyk Hy de Hovaerdigen weder (laat, geeft Hy den Nedrigen genade, 1 Petr. V: 5- Daar de Ne'drfse Broeder hier is tegenovergefteld aan den Ryken, zo moeten wy denken aan zc eenen, die, naar het uitwendige, in een laagen en ongezienen ftaat verKeert. _ lr dien zin ftaan Nedrigen tegen Magttget
over, Luk. I: 5*. en °°r oeforoken van haare Nedrighetd, vs. 40 De Nedrige Broeder zal dan zo een zyn die van laage, althans van geene hoog Geboorte is,opgevoed om een Handwerks raan, wel ligt om flegts een Daglooner t ?Vn; ontbloot van tydelyke middelen, e alles wat eenig Waereldsch aanzien b> zet; die dag by dag hard moet werken wil hv eeten, en.dan nog dikwils, by g< brek van werk, of om andere reedener het brood der benaauwdheid; wat mei is, om dat te ontvangen , anderen na ( handen zien moet. Men denke aan zo e nen als Lazarus, Luk. XVI: ao, ai. i aan zo eenen Broeder, als waar van 011 Apostel fpreekt Cap. II: 15. En zulk. waren 'er zeekerlyk onder de Geloovig ■inde verftrooijinge, aan welken hy fthrt Cm. I: i'. Bleet het nog maar daar b Dikwils wordt de Nedrige nog meer V( •néederd, wanneer hy, in plaatle van n delyden te vinden , van zyne Vriend wordt verlaaten. De Arme, zegt Sawn sutrdt van zynen Vriend verlaaten; zj
B R O EDE R.
Broeders haaten hem , Spr. XIX: 4 , 7. Wanneer hy, in plaatfe van heul en hulpe te vinden by de Ryken, van die met veragtinge wordt aangezien, en afgeweezen met norsch befcheid. De Arme fpreekt fmeekingen, maar de Ryke antwoordt harde dingen , Spr. XVill: 23. De Nedrigheid, zegt J. Sirach, Cap. XIII: 23—28 , is der Hovaerdigen wel, alzo is ook de Arme den Ryken eén grouwel. Wanneer een Ryke wordt beweegd,zo wordt hy van zyne Vrienden onderftut : Maar wanneer een Armt valt , zo wordt^hy daar - en - boven van zyne Vrienden vcrftooten. Wanneer een Ryke ftruikelt, heeft hy veelen, die bem ophelpen—. Een Nedrige ftruikelt, en men bekyft hem nog daar toe —. De Ryke fpreekt , en zy zwygen alle, en verhoogen zyne reeden tot aan de wolken. De Arme fpreekt, en men zegt: Wie is deeze? Stoot hy aan, men zal hem voorts omftooten. Zo was het ten tyde van Salomo; zo was het ten tyde van Si. racb; en zo is het nog. Veelen zien het gaerne, hygen ,er na, werken 'er toe, dat bet Stof zy op het hoofd der Armen, Am. II: 7. Befchouwen wy Oen Nedrigen als eenen Broeder, dat is, als een1 Christen ;befch<M; wen wy hem in den tyd, waar in de AposI tel deezen Brief fchreef, dan zinkt hy ; nog al dieper wech ;ik zou wel haast zeg. gen: Wech. tot in een grondeloozen modder : , Blootgefteld voor de helfche woede van ; Jooden en. Heidenen, die moord en dreiging
- bloezen tegen al waf Christen heette , en ; zich verbeeldden hunne Godtheid eenen 1 dienst te doen met die te verdelgen van
- onder de -Zonne. Welke kommerlyke , , welke hartbreekende omftandigheeden!
Zou het wel te verwonderen zyn, dat hart , en moed hem ontzonken; dat men hem :r hoorde weeklaagen : Myne fterkte is verte gaan, en myne hoope van den HEERE? Zo
zou het zyn, ware hy geen Broeder; zo fn een Broeder, als Jakobus zich hier voorje ftelt. Maar Befchouwt hy zich-zelven :n uit dat oogpunt, dan vindt hy in zich m iets, 't welk hem moed en fterkte geeven 'ef kan. En wat is dat ? (33) De Apostel zal j\ het hem onder het oog brengen: Het is :r- zyne Hoogheid. Daar moet hy aan denken; 'e- daar mede moet hy zich Opheffen; daar in en moet hy roemen. (-) Hoogheid is in 't ge<o, meen dat alles, 't weik iemand boven anne deren verheft, aanzien byzet, en waar in
hy



B R O E D E R4
hy zich-zelven gelukkig agt: Hooge geboorte , aanzienlyke Eerampten , groote Schatten. Van dat alles is dc Nedrige Broeder verftooken , en nochthans heeft hy eene Hoogheid. Welk eene? '/ Koning' ryk van zynen grooten Meester is niet van deeze Waereld; van dien aart is dan ook zyne Hoogheid niet. Zyne Hoogheid is zo eene, die al het hooge en heerlyke, dat de Waereld heeft, en geeft, of immer geeven kan , zeer verre te boven gaat. Laag van afkomst, gebooren in het Hof, en nochthans van hoogen Adel. Zyne ge. bóorte is uit Godt; Hy is een Kind van Godt. By het indenken daar van verheft zich zyne ziele, en roept met aanbiddende verwondering uit: Zietl hoe groot eene liefde de Vader ons gegeeven heeft, dat ivy Kinderen Godts zouden genoemd worden, i Joh. III: i —. Veragt by den wuften Waereldling: Maar in hoogagtinge by Godt, gereekend onder zyne Heiligen op aarde, de Heerlyken, in welken al zyn lust is —. Verlaaten van zyne Vrienden: Maar bemind van zynen Jefus. Hy, de Overfte der Ko* ningen der aarde , fchaamt zich niet, hem zynen Broeder te noemen —. Gefcheurde Kleederen: En nochthans verfierd met de Kleederen van Godts heil, en omhangen met den mantel der gerechtigheid—„ Arm, dood arm: En nochthans rylt in Godt: He Schatkamers zyner Ziele vervuld met duuragtig goed en gerechtigheid: Schatten , die hy voor geene duizenden van Goud, of Zilver zou willen verruilen. Hongerig, Dorftig: En nochthans verzadigd met het goede van Godts Uitverkoorenen, gerechtigheid, vreede en blydfchap door den Heiligen Geest, waar door de ziele ah met fmeer en vetheid wordt verzadigd—. In tyden van vervolginge fel beftreeden, verwoed aangevallen , in boeijen gekeetend , in een ftinkend hol gekerkerd,na het moordfehavot gefleept: En nochthans moedig als een Held, en, door het geloof in Christus, meer dan een Overwinnaar. Welk eene Hoog. heid! Kan Aardfche Hoogheid, al zat men met den grootften Ryksmonatch in zynen throon, wel zo iets geeven ? En nog zyn wy-niet ter helfte van zyne Hoogheid. Die verheft zich boven lucht en wolken; die verheft zich tot in het oneindige. Hoe hoog, hoe alles overklimmend hoog zyn de. uitzigten van deezen Broeder op het
BROEDER*
tóekoomend Leeven ! Hier een leemen hutte: Daar een gebouw by Godt, niet met handen gemaakt , maar eeuwig in de Heemelen —. Llier geen blyvende plaatfe; daar een Stad, die fondamenten heeft, welker Kunftenaar en Bouwmeester Godt zelf is—. Hier arm: Daar eene Erffenis, die onbevlekbaar, onverwelkbaar en onverderfbaar is —. Hier onderdrukt en bedroefd: Daar verzadiging, van vreugde , eeuwige vreugde : Eene vreugde , welker weêrgaa nooit oog zag-, noch oor hoorde; zelfs niet by verbeeldinge ooit in etnigs menfchen harte opklom —„ Hier veragt, als aller affchrapfel: Daar een kroon des leevens, die nooit verwelken zal; daar heerlykheid onder de verheerlykte Heemelingen—. Hier kruipende, ja! vertrapt in het ftof der nedrigheid: Daar do®r den verheerlykten Jefus •opgeroepen, om met Hem te zitten, te heerfchen in zynen throon, gelyk als Hy, overwonnen hebbende, is gaan zitten in zyn Vaders throon — -. Hier in het ligchaam gemarteld, gedood, den Vogelen des Heemels , den Dieren des Velds tot eenen roof, of der verrottinge ten prooije gelaaten: Maar daar, te weeten ten jongden dage, in de Opftandingeder rechtvaerdigen,met hetzelfde ligchaam het geweld des doods ontrukt, den verheerlykten ligchaame van Jefus gelykvormig gemaakt, en Hem met eene wolke in de lucht te gemoete gevoerd, cm altyd met'Hem te weezen. Zo hoog, en nog hooger, als wy het bel'chryven kunnen, is de hoogheid van den Broeder in het diepfte zyner Nedrigheid. Zal hy, die indenkende, wel langer mogen kwynen, en als in het zwart gaan ?' ln plaatfe van dat moest hy: (fi) fs'aar de vermaaning van den Apostel roemen in zyne hoogheid, (tut) Hoe roemen? Moet hy dan, 't komt al, of niet te pas, windrig opfnyden van zyne hoogheid; roemen, om elk eenen te doen gelooven, dat hy wat' groots is? Zo een roemen ware een vleeschlyk roemen. De Broeder van den nedrigen Jcfus 'xs met ootmoed bekleed. Lly laat zo een roemen over voor den laatdunkendeii Pharizeeuw , die hoog zwetst van zyne Godtsdienftigheid, zich boven alle aiuleren verheft, en ondertusfchen tot een'' rook wordt in des HEER-EN neuze, een vuurden gantfchen dag brandende. Hy laat het óver voor den belagiyk grootfpreekenden Stoicyn , dat die zwetfe van de onverwrik- -



75% BROEDER.
wrikbaare ftandvastigheid van zynen ingebeelden Wyzen. Als ware die veelminder tc overwinnen, dan de muuren van Babel, dan de Vesten van Kartbago. Als leed die van „alle leed (zo zwetste Seneka, anders een groot Wysgeer) even weinig fchade, als de Zon fchaade leed door de dwaasheid van eenen Koning, die ze met pylen deed befchieten. Hy laat Krefus roemen op, en zich gelukkig agten in zyne rykdommen. Hy laat Nebukadnezar roemen op het groote Babel, '< -welk by gebouwdhadde. Hy veragt zulte een roemen, en fpot 'er mede. Dn Hoogheid van onzen Broeder is van eene geheel andere natuur, en dus moet zyn roemen een geheel ander roemen zyn. Naar het oogmerk van Jakobus moet hy zyne Hoogheid kennen, naar haare onwaerdeerbaare waerdy hoog fchatten, 'er zich gelukkig in agten, hoe groot zvne nedrigheid ook moge zyn: Doch zo, dat zyn roem in Godt eindigt, die hem uit loutere genade tot zo eene hoogheid heeft opgevoerd. 'Er zich mede verfterken tenen alles, wat hem, als onaangenaam voor vleesch en bloed, zou mogen overkoomen, als weetende, dat niets, noch verdrukkinge, noch benaauwdheid, noch honger, noch dood of leeven, nocb Overheeden, tfMagten hem van zyne hoogheid zullen kunnen ontzetten, zullen kunnen fcheiden van de liefde Godts, welke is in Christus Jefus, Rom. VIII: 35^39- z,° verfterken, dat hy de rcoving zyner goederen met blyd< fchap konne aanneemen, als weetende, da, hy in zich-zelven een beeter en blyvendgoci hebbe in de heemelen, Hebr. X: 34- Ja! me de Apostelen zich verblyde, als hy waerdig geagt wordt, om Jefus naams wille fmaad 'heid te lyden, Hand. V: 41. Ja! ook, b; geleegenheid , 'er openlyk in roeme, al het noodig is,om andere zwakke Broeder te verfterken; of om den Vervolger t doen .zien, dat de Christen niet zwigunoc zwygt voor zyn dreigen, voor zyn daac1 lyk moordgeweld. In zo een geval kom het te pas,dat men roeme in zyne verdrul Vingen; dat, fchoon de Beul de moordbj reeds heeft opgeheeven, men 'er zich i verblyde, dat men als een Drank-off'er g, dfferd wordt over de Offerhanden en de b dieninge des geloofs. Zo een Roemen voet den waarlyk Geloovigen Broeder. Zyt floogbeid gegft hem rpemensftoffe. E
BR O E D ER. '
de bewustheid-, die hy heeft van zyse hoogheid, maakt hem vrymoedig. Het is by hem geen inbeelding: Neen ! hy ftaat en roemt in de hoope der heerlykheid Godts; en hy weet, dat die Hoope hem niet zal befchaamen ; hy heeft de Eerftelingen van die gehoopte heerlykheid reeds ontvangen , want de liefde Godts is uitgeflort in zyn harte door den Heiligen Geest, die bem gegeeven is, Rom. V: 2—5. (fifO vVat reede hadde Apostel, om den Nedrigen Broeder daar toe op te wekken? Het woordje Maar, waar door dit vs. betreklyk wordt gemaakt tot het voorgaande , toont, dat hy reedeneert by wyze van tegenftellinge. Daar heeft hy gewaarfchouwd tegen de twyffelmoedigheid, en heeft het fchadelyke 'er van aangeweezen. Hoe ligt zou de Nedrige Broeder, die met zo veele, en zo zwaare verzoekingen heeft te worftelen, 'er niet toe kunnen vervallen ! De onderdrukkinge kan wel eens eenen Wyzen dul maaken. Een Afaph wordt 'er wel eens door vervoerd, om te zeggen: Te vergeefs hebbe ik myn hart gezuiverd',, en myne handen in onfchuld gewasfehen: D&wyle ik den gantfchen dag geplaagd ben ; en myne Straffinge is ,er alle morgen. Maar dat is zo iets, waar voor de Nedrige Broeder zich moet wachten. De Rechtvaerdige moet moedig zyn , als een jonge Leeuw, betrouwen zelfs in zynen dood. In plaatfe van te twyffelen, moet het zyn : Wat buigt gy tt neder,, myne zieleJ en wat zyt gy onrus: tig in my? Hoop op Godt. Dat moet, dat '■ kan hy doen: Godt heeft hem vereerd met : zo een overwicht van hoogheid, in welke
■ hy zich kan verblyden, waar mede hy zich « kan verfterken tegen, en zelfs roemen bor ven alles, wat hem dreigt, of drukt.
i BROEDER (Indien nu een) of Zuster
3 naakt zouden zyn , en gebrek hebben van
1 daaglyksch voedfel: En iemand van u tot
1 hen zoude zeggen: Gaat heenen in vreede,
- wordt warm, en wordt verzadigd: En gy
t lieden zoudt hun niet geeven de nooddruftig-
■ heeden des Ligchaams: Wat nuttigheid is 1 dat? Alzo ook het geloof, indien het de wern ken niet heeft, is by zich-zelven dood, Jak. :• tl: 15, ió, 17. Des Apostels oogmerk
is, te toonen, dat het niet genoeg zy, ;t dat men het geloof hebbe: Dat zal het 'e waar geloof zyn; een geloof, dat ons zalig n maaken zal, het moete gepaard gaan met de
wer*



BROEDER.
werken; en in 't byzonder, die der Liefde , vs. 14. Ter bevestiginge daar van, ftelt hy zeker geval voor, en trekt daar uit zo een gevolg, als tot zyn Oogmerk noodig was. (tf) In net voorgefteld geval wil Jakobus, dat de geenen , welken hy in dit gedeelte zynes Eriefs bedoelde , zich zouden vertegenwoordigen zeekere medelydens-waerdige Perfoonen , en daarcn-tegen letten op het onbarmhartig gedrag van hun zeiven. (KX) De Medelydenswaerdige Perfoonen teekent hy als zulken, op welken zy eene byzondere betrekkinge hadden, en die verkeerden in kommerlyke omftandigheeden. («) Zy hadden 'er eene byzondere betrekkinge op. Het waren een Broeder, of Zuster. Niet maar alleen uit hoofde van vleeschlyk Maagfchap , mede af komftig uit eene der twaalf Stammen Israëls : . Want aan die houdt deeze Brief, Cap. I: 1. Maar ook uit hoofde van geestlyk Maagfchap, als die met hun een even dierbaar geloof ontvangen hadden, en 'er ook belydenis van döeden. Zulken merkten zich van ouds aan als Broeders en Zusters, doch in den Heere, en noemden zich ook zo. 00 Hy ftelt ze voor in kommerlyke Omftandigheeden: By gebrek van Kleederen Naakt, en, by gebrek van daaglykseh voedfel, honger lydende. Dat geworden, niet door Luiheid, als zulken, van welken Salomo fpreekt Spr. VI: 10, 11. Of door buitenfpoorige verkwistingen , gelyk de jongfte Zoon, van welken men leest Luk. XV: 13—16. Zulken zou de Apostel zyner aanpryzinge niet waerdig geagt hebben, en verliezen, door hun eigen fchuld, het medelyden: Maar dat geworden, of om dat zy voor de woede der Jooden uit hun eigen Land hadden moeten vlugten , en al het hunne agterlaaten ; of die door de vervolgzugt der Heidenen, onder welken zy verftrooid waren , van alles waren beroofd geworden. Dit was alreeds genoeg, om het medelyden der Weihebbenden te wekken: Hoe veel te meer dan niet, daar die hen hadden te befchouwen als eenen Broeder, of Zuster: Want hoe zeer het waar is, dat men moete weldoen aan allen, \ moet evenwel 't meest gefchieden aan de Buis genooten desgeloofs , Gal. VI: 10. Daarom gaat by Petrus ook de Broederlyke liefde voor , en de liefde jegens allen volgt, s Br. I: 7. (33) Maar hoedanig was nu I. Deel. II. Stuk.
BROEDER. 753
het gedrag van die Welhebbcnden, welken Jakobus zich hier voorftelt , en die ook voorgaven, het geloof te hebben ? De Broederlyke, zelfs de algemeene Menschlyke liefde was by hen niet te vinden. Zy waren gantsch andere lieden, als Job in zynen tyd was geweest: Die had zyne beete niet alleen gegeeten , den Armen zyne begeerte niet onthouden: Den Nooddruftigen niet zien omkoomen, die zonder kleedinge was, maar zyne lendenen verwarmd van de vellen zyner lammeren, Job XXXI: 17—20. Gantsch anders ftelt de Apostel het gedrag van deezen voor. Hun mond is warm, maar hun hart yskoud , en hunne hand een digt toegekneepen vuist. («) Zy zegoen: Gaat heenen in vreede ; wordt warm , en wordt verzadigd! 't Zyn maar woorden, maar 't komt op hetzelfde uit met het zo bekende zeggen van fommigen heeden ten dage: Gaat voor by; Godt helpe u J Gaat heenen in vreede! Godt, die de Vogelen des Heemels voedt, verzadige ui Hier in zyn zy nog te pryzen, dat zy niet doen als die Ryken van welken Salomo fpreekt: De Arme fpreekt fmeekingen : Maar de Ryke antzvoordt harde dingen , Spr. XVIII: 2?. Maar daar zy het by enkel wenfehen lieten blyven, waren zy voor dien Broeder, of Zuster, die niet wisten, wat te eeten, wat te drinken, of waar mede zich te klceden, Ilegts moeijelyke Troosters, nietise Medecynmeesters. (0) Want zy gaven kun de nooddruftigheeden des ligchaams niet, welke voornaamelyk deeze twee dingen zyn: Voedfel en Dekfel, 1 Tim. VI: 8. Men kan de Klcederpragt en de Lekkernyen van den Ryken wel misfen: Zonder die kan men vergenoegd en gezond zyn. Maar men kan beide die dingen niet in het geheel ontbeeren. Behalven het wederkeeren in het huis zynes Vaders, waren dat ook de tweede dingen, die Jakob, van Godt, geduurende zyn omzwerven, begeerde: Brood, om te eeten; en Kleederen, om aan te trekken , Genef. XXVIII: 20. Hadden die Arme Broeder en Zuster dat van'anderen mogen ontvangen, zy zouden het hun wel gegund hebben : Zy wenschten het hun toe. Maar om zelv' het hun te geeven , waren zy te karig'('t woord is te zagt) te gierig, en door gierigheid'er te meêdóogenloos toe. Dit voorönderfteld geval past de-Apostel toe: (3) Op zyn tcC c c c c gen-



754 BROEDER.
genwoordig oogmerk: 't Welk was, te toonen , dat het geloof zonder de werken het waar Zaligmaakend geloof niet is, (fctiO Dat ftelt hy , op het einde van vs, 16. vraagswyze voor: Wat nuttigheid is dat ? Men weet, dat zulke Vraagswyze voorftellen in zich oplluiten eene zo fterke ontkenning, dat ook hy, aan wien zo eene vraag gedaan wordt, daar tegen geene infpraak konne doen. Als Matth. XVI: 2.6. Wat zal een Mensch geeven tot losfinge zyner ziele ? 1 Kor. IV: 7. Wat hebt gy, dat gy niet ontvangen hebt ? 2. Kor. VI: 14. Wat mededeel heeft de Gerechtigheid met de Ongerechtigheid? Wat gemeenfehap heeft het licht met de duisternisfe ? Immers geene. Zo ook hier: Wat nuttigheid is dat ? Niet de minfte; ja! in 't geheel geene. (*) In de eerfie plaatfe: Wat nuttigheid voor den behoeftigen Broeder of Zuster? Want gelyk de Latynen zeggen : Venter enim caret auribus. De Buik heeft geene ooren; dat is, hy is met woorden niet te paaijen: Zo is ook de Naaktheid niet te dekken, noch te verwarmen door woorden. O3) Maar in de tweede plaatfe ook : Wat nuttigheid voor den geenen , die den Behoeftigen Broeder, of Zuster flegts met goede woorden afzet, zonder iets te geeven tot verligting van hunnen dringenden nood ? Wat nuttigheid? Zal hy kunnen gelooven, dat hy Godt recht lief heeft? Zo wie het goec der Waereld heeft, cn ziet zynen Broedei gebrek lyden, en fluit, zyn hart toe voor hem, hoe blyft de liefde Godts in hem? Lief te heb ben met den woorde en de tonge kan weinig toebrengen, om onze harten te verzeekerei voor Godt: Daad en Waarheid moeten 'e bykoomen: ijoh. III: 17—19. Wat nut tigheid, om zich van zyn geloof it verzee keren, dat het oprecht is, gevoegd me dc Zaligheid ? Ook geene. O) Dat be vestigt de Apostel vs. 17. Alzo ook h geloof: Indien het de werken niet heeft, by zich-zelven dood. 't Spreekt van zelve dat hier niet gefprooken wordt van h( waar heilvattend geloof, waar door de Zoi daar gerechtvaerdigd wordt, als het mit del, waar door hy Christus, als de eeni£ Oorzaak zyner gerechtigheid voor God aanneemt, en zich zo eigen maakt, d; hy worde rechtvaerdigheid Godts in Hen. Maar alleen van dat geloof, \ welk me 'tHistorisch noemt, 'twelk aan de Leei
BROEDER.
des Geloofs zyne toeftemminge geeft, die aanneemt, en daar van belydenis doet, 't welk by veelen, die evenwel maar Mondbelyders zyn, voor het Geloof gehouden wordt. Daar nu het oprecht geloof werkende is door de liefde, Gal. V: 6, zo mogt de Apostel met recht zeggen, dat het Geloof van zulke liefdelooze menfchen, naardien het de werken niet loeeft, dood is in zichzelve; geen leevensbeginfel heeft in zichzclve. En dat helderthy,vs. 16, op met deeze gepaste gelykenisfe : Gelyk bet Ligchaam zonder geest dood is, alzo is ook het Geloof zonder de werken dood. De vergelykinge zal hier op neêrkoomen: De pas geftorven Mensch vertoont nog zyne zelfde gedaante: Van verre gezien,zou men hem nog houden voor een' Mensch: Maar hy is geen Mensch meer, 't is maar de gedaante van een Mensch , een Lyk , de Geest is 'er uit: 't Spreekend bewys 'er van is, men ontdekt 'er geene werken meer in. Even zo is het ook. geleegen met het geloof van zulke Menfchen. Van wegen de Belydenis, en de gedaante der kennisfe en der waarheid, hebben zy, gelyk de Engel der Gemeente te Sardis,Openb. III: r, den naam dat zy leeven ; maar inderdaad is hun geloof dood; het is niet meer als de vertooning van een ontzield Ligchaam. De Werken, die de vruchten en bewyzen zyn van het leevendig geloof, ontbreeken 'er. Gebrek aan Liefde ftrekte daar van tot een bewys in die Liefdelooze Menfchen , die de Apostel bedoelde, 't Was met hun als met den Vygenloozen Vygenboom, die wel bladeren had , maar geene vruchten droeg, Mark. XI: 13. Of, gelyk de Ranken, van welken de Heiland fpreekt, Joh. XV: a—, die wel in Hem zyn door uitwendige Belydenis, maar in Hem geene vrucht draagen. Gelyk nu zulke Ranken ' worden aangemerkt, vs. 6, als verdorred, t en daarom wechgenomen, en in 't vuur ge. > worpen worden. Zo is ook zo een Geloof, t 't welk de werken niet heeft, een dor en
- dood geloof, en is dus zeer verre af van
- dat Geloof, H welk ons, volgens vs. 14, za. 1 lig maaken kan. En dat was het geen de , Apostel betoogen wilde. Maar waarom t verkiest Jakobus At Liefdeloosheid tot een : bewys; zyn 'er niet veele andere flegte 1 handelingen, die een bewys opleeveren, ; dat het geloof van den Mondbelyder dood
is ?



BROEDERLYKE.
is ? Zeekerlyk ja! Maar het is , om dat de Liefde, gelyk ze de eerfte geteld wordt onder de Vruchten van den Geest, Gal. V: 22, zo ook het zigtbaarst blyk is, dat het hart gereinigd is in gehoorzaamheid der waarheid door den Heiligen Geest, tot ongeveinsde broederlyke liefde, i Petr. I: 22. Waarom ook de werken der Liefdaadigheid en Liefdeloosheid,de eenigfte zyn, die in het laatfte Oordeel in openlyke aanmerkinge zullen genomen worden , naar de voordragt van den Heere Jefus, Matth. XXV: 34—46.
BROEDERLYKE EENDRAGT, hoog geroemd en aangepreezen Pf. CXXXIIÏ. Men zie 'er van D. XI. p. 592 —, onder den tytel ZOOM. De Dichter vergelykt het goede en lieflyke 'ervan by de geurige Specery Olie, waar mede Aaron gezalfd was. Olie en reukwerk verblyden het harte: Zo is ook de Vriendbroederlyke faamenwooniag tot blydfchap. Ook by den Daauw, van welken men in 't gemeen zeggen kan, die by uitftek aangenaam is, als die het dorre Aardryk verkwikt, ook gras, graan, bloemen, zelfs ook het Vee, naar het zeggen van den Latynfchen Dichter: Et ros ih tenerapecudi gratisfimus ferba eft. De Pfalmist fpreekt bepaald van den Daauw Hermons— vs. 3. Men zie daar van in het XI. D. p. 467 — , onder den titel ZION. .Sommigen hebben 'er nog andere vergelykingen bygevoegd. „ Het is als het Zout en de Honing van „ het genoeglyke deezes leevens. Als „ een welluidend Muziek, 't welk wel op „ veele en zeer onderfcheidene toonen „ klinkt, maar evenwel een zoete over„ éénftemming heeft, die de ooren won„ derlyk ftreelt, en het hart vervrolykt. „ Een fierlyke Lusthof, wiens bloemen „ wel zeer onderfcheiden zyn in gedaante „ en verwe, maarevenwel, door haaren „ lieflyken reuk, en aangenaame vertoo- 1 „ ning ons heel zeer bekooren." ,
BROEDERLYKE VERZOENING, is i een recht Christelyk bedryf, een ge- : wrocht der Christelyke Liefde , en be- . ftaat hier in, dat men zich met zynen Even- 1 menfehe, van wien men beleedigd is ge- < worden, gaerne wederom bevreedige, de t daar door veroorzaakte verwydering-zoe- 1 ke te heelen , en zich bereid toone het 3 geleeden ongelyk te vergeeven. Aan de 1
BROEDERLYKE. 755
zyde van den Beleedigcr zou daar toe noodig zyn, Humilis confesfto et deprecatio ; dat is, dat hy berouw betoone te hebben door fchuld te belyden, en ootmoedig verzoeke, hem die te vergeeven. Daar van fpreekt de Heiland, Matth. V: 23,24, en wordt duidelyk voorönderfteld, zal de Beleediger vergeevinge ontvangen, Luk. XVII: 4. Als hy tot u wederkeert, zeggende: Het is my leed, zo zult gy het hem vergeeven. Dikwils wil de Beleediger daar toe niet koomen: Eigenliefde verblindt hem; hy ziet zyne. fchuld niet; ze geeft hem menigerlei uitvlugten ter verontfchuldiginge aan de hand : En ziet hy zyne Schuld, dan nog wil het hoogmoedig hart zich tot eene fchuldbekentenis niet verneederen. Maar als de Beleediger daar toe niet koomen wil, wat moet dan de Bcleedigde doen? Gelyk Abraham Abimelech berispte , Genef. XXI: 25, zo moest hy dan zynen Beleediger van zyn ongelyk zoeken te overtuigen, en daar over, evenwel met alle zagtheid en vriendelykheid, bcftraffen. Gy zult uwen Broeder niet haaien in uw harte: Gy zult uwen Naasten naar(lelyk berispen, zegt de Wetgeever, Levit. XIX: 17. Zo ook de Heere Jefus, Matth. XVIII: 15. Indien uw Broeder tegen u gezondigd heeft, gaat heenen, en beftraft hem tusfchen u en hem alleen. Indien dan de Beleediger niet verhard is in zyne boosheid, zo zal hy dat in 't vriendelyke moeten opneemen, en als een blyk aanmerken van liefde, aangewend, niet ter verbitteringe, maar ter zyner verbeetcringe: Vooral als 'er het aanbod tot verzoeninge by komt. Beftraft den Wyzen, zegt Salomo , Spr. IX: 8, en hy zal u lief hebben. En Cap. XlX: 25. Beftraft den verftandigen , in hy zal weetenfchap begrypen. Als de Beleediger tot Schuldbekentenis komt, NWt moet dan de Beleedigde doen ? Zich lug toonen; afkeerig houden?Neen! hoe likwils ook beleedigd, vergeeven , hartyk vergeeven. Dat is het'bevel van onen grooten Meester Jefus, Luk. XVII: \, 5, en de Les van zynen grooten Aposel : Verdraagt malkanderen , vergeeft de 'en den anderen. Zo iemand tegen iemand enige klagte heeft: Gelykerwyze als Chrisus u vergeeven heeft, doet ook alzo, Kolosf. 11: 13. Zullen wy met hoope van vericord te worden, bidden, dat Godt'ons Ccccc 2 da



756- BROED E R S.
de fchulden vergeeve , zo moeten wy ook gereed zyn, om onzen Schuldenaar en te vergeeven , Matth. VI: 12.. Zeer nadruklyk reedeneert daar J. Sirach over, Cap. XXVIII: 1—6. Wie zich-zelven wreekt, die zal van den Heere wraake vinden. Vergeef uwen Naasten het onrecht (dat hy u gedaan heeft) en ah dan, wanneer gy zult gebeden hebben, zullen u u we zonden vergeeven worden. He eene Mensch houdt tegen den anderen mensch toorn, en van den Heere zoekt hy geneezinge. En hy heeft geene barmhartigheid over eenen mensch , die bem gelyk is, en bidt om zyne zonden. Hy, vleesch zynde, behoudt Vyandfchap, en wie zal zyne zonden verzoenen? Gedenk aan uw uiterfte, en houd op Vyandfchap te oefenen. Geleeden ongelyk te vergeeven, is een blyk van eene edëfaartige ziele; onverzoenbaar te zyn, is het teeken van een flaafsch gemoed, 't welk niet na reede luistert, maar zich door zyne woeste driften laat overheerfchen. Geleeden ongelyk te vergeeven, is Godt na te volgen; maar onverzoenbaar en wraakzugtig te blyven , is den Duivel na te volgen, die een wraakt gierige is, de onverzoenbaare Vyand van Godt en Menfchen.
BROEDERS (Wanneer) te faamen woonen, en een van hun fterft, en geenen Zoon beeft, zo zal het Wyf des verftorvenen aan geenen vreemden manne daar buiten geworden : llaars Mans broeder zal tot haar ingaan, en ze zich ter Vrouwe neemen , en doen baar de pligt eens Mans broeder, Deut. XXV: 5. (&) 'tGeen hier eene Wet is geworden , was , ten tyde der Patriarchen, reeds een gewoonte , zo als te zien is Genef. XXXVIII: 7—11. Huet, en andere Geleerden hebben aangemerkt, dat deeze gewoonte nog .ftand houdt onder fommige Perfiaanen,.dt Tart er s, die Iberiè cn Albanië bewoonen ; ook onder eenige Indiaanen. My heugt, dat van deeze laatften geleezen te hebben in een gefchreeven Reisjournaal. De Wet is duidelyk , en heeft geene opheldering noodig; Maari daar doen zich eenige vraagen op. (HS> Wat was het oogmerk van deeze Wet4: Om der Weduwe een beftaan te bezorgen —. Op dat de Bezittingen in geene sndere handen mogten koomen, want die moesten tusfchen de Broeders verdeeld worden ,, uitgezonderd , dat de Oullftc
B R OEDERS.
Broeder een dubbeld gedeelte had—. Om den naam en het geflachte van den Geftorvenen in weezen te doen blyven, 't welk vs. 6. wordt te kennen gegeeven, dat de Eerstgeboorene, op die wyze by des Broeders Weduwe verwekt, moest ftaan in den naam des Broeders, als of die de eigen Zoon was van den Overleedenen Broeder , op dat des zeiven naam niet mogt uitgedelgd worden.—. Om het onderfcheid tusfchen de Stammen en Gedachten te bewaaren, op dat de Mesfias, ten tyde zyner komfte , mogt gekend worden aan het Geflachte, waar uit hy, naar de verwachtings-leere der Propheeten, moest gebooren worden. (33.) Als de Broeder zelf gehuwd was, was hy dan ook verpligt, de Weduwe van zynen Broeder te trouwen ? Men meent van neen. Men meent, dat de woorden van de Wet eenen ongehuwden Broeder aanduiden door het maaken van deeze bepaalinge: Wanneer Broeders te faamen woonen. Want ware hy gehuwd geweest, zo zou hy zyn eigen huis en huisgezin gehad, en by zynen Broeder niet ingewoond hebben. QJ) Maar de Broeder was onwillig, wat dan'? Men kan dat leezen vs. 7— 10. Hy konde 'er niet toe gedwongen worden ; 't werd hem evenwel tot een' groote Schande. De Weduwe trok hem de Schoe uit van zynen voet, als agtte ze hem waer-^ dig een Slaaf te worden : Slaaven moes-' ten barrevoets gaan. En zy fipuwde hem in het aangezigt, 't welk een der grootfte fmaadheeden is,. vooral by. de Oosterlingen, die men iemand zoude kunnen aandoen. En verder wérd het hem tot eene openbaare fchande voor al het Volk, want zyn naam moest in Israël genoemd worden Het huis des geenen , dien de fchoe uitgeloogen is. (11) Die Broeder onwillig zynde ^ of die Weduwe getrouwd hebbende, dochftervende, zonder by haar een Kind verwekt te hebben, waren dan de.volgende Broeders ook aan die Wet verbonden?, 't Zoude wel zo fchynen uit het voorftel, 't welk de Sadduceën daar van aan den Heere Jefus deeden , tot den zeevenden Broeder toe, Matth. XXII: 24—27. (7\T\) Maar 'er was niet meer dan één. Broeder, en die was onwillig, mogten dan andere Bloedverwanten van den Overleedenen deszdfs Weduwe trouwen? Op eene ingewikkelde wyze fchynen dat de woorden
te.



BROEDER S.
te kennen te geeven: Zy zal niet worden aan eenen vreemden, daar buiten. Dus dan, naar het fchynt, wel aan eenen Man, die behoorde tot het gedacht van haaren geftorvenen Man; maar niet aan eenen buiten hetzelve. Men mag het opmaaken uit het gebeurde met Ruth, de Weduwe van Machlon. Want toen de Meestnabeftaande van den Overleedenen het Land, door iV«ö/zwverkogt, wel losfen, maar ilató niet trouwen wilde, trad Boaz, een verder af Nabeftaande ,. op , loste het' Land , en trouwde ook de Weduwe,RuthIV: i—io. (H) De Wetgeever zegt, dat dit alzo moest gefchieden, op dat de Eerstgeboorene, by die Weduwe verwekt, zou ftaan in den naam zynes Broeders, des verftorvenen ; op dat zyn naam niet uitgedelgd worde in Israël. Wil dat zeggen , dat dat Kind juist den naam des verftorvenen moest ontvangen? Boaz en Ruth hebben het zo niet begreepen , want hun Kind werd niet Machlon, maar Obed genoemd, Het is ook iets anders, naar iemands naam genoemd te worden, en in iemands naam te ftaan. Deeze laatfte fpreekwyze wil niet anders zeggen, dan dat dit Kind in het vervolg, zo in de Erffenisfen, als in het uitbreiden van zyn geflacht, zou ftaan inden naame des geftorvenen, deszelfs plaatIe vervangen, als ware het deszelfs eigen Zoon geweest, en dat naar dat Kind ook het geflacht, 't welk uit hetzelve zou voortkoomen , zou gereekend worden , het geflacht te zyn van den Geftorvenen, om dus voor te koomen, dat zyn naam, de naam van zyn nagedacht, niet wier de uitgedelgd uit Israël. (3) Men meent, dat 'er eene groote tegenftrydigheid zy tusfchen deeze Wet, en het Verbod Levit. XVIII: i6\ Gy zult de fchaamte der Huis. vrouwe uwes Broeders niet ontdekken : Het is de fchaamte uwes broeders. Hoe deezen Stryd te vereffenen? Ze kwam Joh. Major zo zwaar voor, dat hy de woorden in Levitikus niet wilde gehouden hebben voor , eene Wet van Mofes, maar voor eene in- < lasftng van eenen ftouten Affchryver. Zo ' ftout zo eene daad zou geweest zyn, (waar 1 voor evenwel niet het minfte bewys is) even ftout is ook zo eene wyze van oplos- < feu—. Anderen willen, dat daar verbooden wordt, de Huisvrouwe zynes Broeders te trouwen , terwylen de Broeder I
BROEDER S. 757
nog leefde , zo als Herodes gedaan had , waar over hy door Johannes den Dooper beftraft werd, Matth. XIV: 3, 4—. Ook niet mogen doen, indien de Broeder aan zyne Vrouwe eenen fcheidbrief had gegeeven? Zeekerlyk niet, want die de verlaatene trouwt, doet-overfpel, Matth. V: 32. Ook al niet, al dat de Jiroeder geftorven ware. War dan? De Wetgeever gebiedt het evenwel, Deut. XXV: 5. De oplosfinge van Vader Auguflyn was, en die wordt in de Joodfche Brieven, D. II. p. 274, ook aan de Voltaire te gemoete gevoerd, dat de Wet by Levitikus een algemeene Wet is; maar dat die by -Deutefnomium eene uitzondering is in een geheel byzonder geval, wanneer een Broeder geftorven was, zonder Kinderen nagelaaten te hebben by zyne Vrouw : En dat die uitzondering gemaakt was om bovengemelde gewichtige- reedenen.
BROED ER S \Myne~) heeft Hy verre van my gedaan, Job XIX: 13». Indien Job in deeze zyne weeklagte maar alleen van zyne Broeders had gefproken, zou men mogen denken, dat men daar door in 't gemeen te verftaan hadde zyne Bloedverwanten,- de Vrienden, die gekoomen waren, om hem te troosten, en zo-veele anderen , als voorheen in zyne Vriendfehap gedeeld hadden. Maar nu hy, behalven zyne Broeders, -onderfcheidelyk fpreekt van zyne Nabeftaünden, Bekenden, Huisge". nooten, zelfs ook van zyne Huisvrouwe, vs. 14—17, zo fchynt men 'er zyne eigenlyk gezegde, zyne lyflyke Broeders door te moeten verftaan. Hun gedrag t'hemwaards was geweest, als der ftortingen der beeken, die verdonkerd zyn van het ys— die ten tyde der bitte vervlieten, vcrdwynen uit haare plaatfe-, als ze warm worden', Cap. VI: 15—17. Dus ziet men in Job bevestigd het gezegie van Salomo : De liefhebbers des Ryken zyn veele: Maar dc Arme wordt van zynenVriend gefcheiden. Zyne Broeders haaten )em, hoe veel te meer gaan zyne Vrienden icrre van hem , Spr. XIV: ao. XIX: 7. t Geen de Latynfche Dichter 'er van zegt, :omt op hetzelfde uit.
ïum fueris Felix , muitos numerabis- amicos^ Tempora ft fuerint nubila, folus erts.
Iet is waar, men leest van Jobs lyflyke. Ccccc 3 Broe--



758 BROEDER S.
Broeders niet : Maar volgt daar uit, dat hy 'er geenen gehad hebbe ? Immers neen! Te minder , als men aanmerkt, dat het oogmerk des Schryvers niet was, om een uitvoerig bericht te geeven van. Jobs afkomst, en alle zyne voorige bedryven en gebeurtenis fen : Maar alleen van die zo groote Beurtwisfeling, waar door hy uit tien fchoot des ovcrvlocds . werd neêrgeftort in zo eenen jammerpoel van rampen en elenden, dat hy daar door, als tot een afgryzen was geworden aan elk eenen ; niet Ilegts aan vroegere goede Vrienden, Bekenden en Nabeftaanden, maar zelfs ook aan zyne lyflyke Broederen. En daar toe was het ook-niet noodig, dat ook derzelver naamen, by wyze van een Geflachtlyste, wierden opgegeeven.
BROEDERS (En alle de) die met my zyn, aan de Gemeenten van Galatie, Gal I: 2. Uit deeze woorden blykt, dat Paulus deezen Brief gefchreeven hebbe, mede uit den naam van dè hier bedoelde Broederen ; en daar voor had hy zyne reede nen. (_$) Wie waren alle deeze Broeders i Zeekerlyk zyne Medearbeiders in he Woord, die zyne Amptsbroedcrs waren en voorts de Opzienders en Leden van d( Gemeente, onder welken de Apostel toei verkeerde, die zyne Geloofs-broeder waren; want het waren zulke Broeders die met bem waren, by hem ten tyde, toen en ter plaatfe, van waar, hy deezen Brie fchreef. Doch dat is niet met voldingend zeekerheid te bepaalen. Volgens het On derfchrift zou die uit Rome gefchrecve zyn. Maar op de Onderfchriften der Apoi tolifche Brieven is weinig ftaat te maaker Ze zyn niet van der Apostelen hand; z zyn van een laateren tyd. Volgens Mi lius, zou Trods de plaats geweest zyi Profesf. van Alphen beweert, dat hi Antiochie geweest zy, Prolog, ad hanc E C. IV. p. 34. De lieer toe Laar, hom het voor meer waarfchynlyk, dat h Ephefe geweest zy. Doch dat in het mi den laatende, is dit evenwel zeeker, c deeze Brief gefchreeven zy mede uit n; me van alle Broederen, die met Paulus w ren , waar ter plaatfe hy dan ook mo geweest zyn. En dus moet men voort, derftellen , dat deeze Brief niet maar keu met hunne voorkennisfe gefchrecv ,zy, maar dat Paulus, alvoorens dien at
BROEDERS.
zenden, hun denzelven voorgeleezen hebbe, en dat zy aan den inhoud'er van hunne goedkeuringe gegeeven hebben. Q2) 'Er moet een Reede zyn, waarom Paulus gewild hebbe, dat de Galatiërs zouden weeten, dat deeze Briefgefchrèeyen was, mede uit den naam van alle de Broederen. Die was buiten twyffel, om de Galatiërs over hunne wispelturigheid te befchaamen, en hen van hunne verkeerdheid te rug te doen koomen. Na het vertrek van Paulus waren Joodschgezinde Leeraars onder hen opgedaan, die het Apostelfchap van Paulus betwisten , zyne Leere verdacht maakten, en dreeven, dat men niet maar door het geloof alleen, zo als Paulus leerde , maar ook door de werken moest gerechtvaerdigd worden, cn dus Wet en Euangelie, Doop en Befnydenis wilden te faamen paaren. De Galatiërs hadden aan die, niet dan al te veel, het oor geleend. De Apostel was verwonderd, vs._6, dat zy zó haast waren afgeweeken , en zich had' den laaten overbrengen tot een ander Euangelie. Wat konde dan nu meer dienen, : om de Galatiërs wederom te recht te bren, gen, en het hen, over hunne wispeltuu! righeid, te doen berouwen, dan door hen 1 te doen zien, dat deeze Brief, waar in de ; Apostel zyne Leere zo fterk verdeedigt, , met algemeen overleg gefchreeven was , , en dat alle de Broeders, niet alleen ten f aanzien van de Leere, met hem ftonden 1 in eenen zelfden zin, en in een zelfde ge-
- voelen; maar dat die ook, even zeer als 1 hy, verontwaerdigd waren over hun ge-
- drag, en dus ook toeftemden in zyne ern. ftige beftraffingen. , • s e BROED EREN (Het meerder deel der) '■' in den Heere had, door Paulus banden, ver1. trouwen gekreegen, om het Woord overvloeit delyker, en onbevreesd te durven fpreeken, £>. Philipp. I: 1-4. (X> Wie zyn deeze Broeit ders? kan niet de minfte reede zien, et waarom fommigen 'er juist zulken uit dc i- Jooden door hebben willen verftaan, die at ziende, met hoe kloeken moed Paulus de a- leere van Christus bleef aankleeven en vera- deedigen, daar door waren bewoogen gege worden, het Euangelie van den gekruin- fin-den Jefus, voorheen van hun gelasterd, il- aan te neemen. Het is waar de Jooden en waren zyne Broeders, zyne Maagfchap naar te bet vleesch, Rom. IX: 3. Maar hy.iprcekc
hier



BROEDERS.
hier van Broederen in den Heere; dus, zou men mogen denken in 't algemeen om allen, 't zy oorfpronglyk Jooden, of Hei* denen, die met hem het even dierbaar geloof ontvangen hadden, en beleeden, en dus zyne Broeders, uit hoofde van geestelyk Maagfchap; zyne Broeders in den Heere. Maar bepaaldelyk waren het zulken, die het ivoor d fpr aken; Christus predikten, ver. kondigden; doch niet allen uit hetzelfde goede beginfel, vs. 15—18. Dus dan Leeraars, zyne Apostolifche waerdigheid buiten gefteld zynde, zyne Medearbeiders , zyne Amptsbroedcrs. Evenwel die allen niet: 't Schynt dat eenigen , uit vreeze voor verdrukkingen, blohar tig waren geworden, en nog bleeven. Daarom zegt hy het Meerderdeel der Broederen. (3) De Apostel was thans te Rome in gevangenisfe, en daarom fpreekt hy hier, gelyk ook vs. 7 en 13 , van zyne Banden. Maar 't geen hier in 't meest merkwaerdig is, is, dat het meerderdeel der Broederen, in plaatfe van zich 'er door te laaten affchrikken, uit vreeze, zy mogten ook in banden, en gevangenisfe geraaken, daar door te meer vertrouwen gekreegen hadden, om onbedeesd en onbevreesd, overvloediglyk, by alle geleegenheeden, het woord te durven fpreeken , al zouden zy 'er ook hun leeven by moeten opzetten , aangemoedigd door het voorbeeld van des Apostels lydzaamheid en kloekmoedigheid. Zo gaat het : Zo lang de Mensch op zichzelven ftaat, is zyn Geest een Geest der vreesagtigheid; maar bezielt Godt hem met den Geest der kragt en der liefde , (aTim. I: 7.) dan ryst zyn moed in het midden der verdrukkingen, die hem, of anderen treffen. Jefus leeft, doet teekenen en wonderen, Jofeph van Arimathea wordt zyn Difcipel, maar houdt zich verborgen : Maar Jefus wordt gekruifigd, van groot en klein gelasterd cn gevloekt, en toen maakte hy zich openbaar. Jefus leeft, en met één enkel woord fpreekens flaat hy in Gethfemane geheel de gewaapende Bende ter aarde, en zyne Difcipelen vlugten, Petrus verlochent hem, Ilegts op de aanfpraak eener zwakke Dienstmaagd. Naderhand ftaan zy met een onbezweeken moed pal, fpreeken , hoe zeer gedreigd en mishandeld, het woord met alle vrymoedigheid, en verblydden zich-zelfs, dat
BROEDERS. 759
zy waerdig geagt wierden, om Christus naams wille verdrukkingen te lyden. 't Js in de Kerkelyke gefchiedenisfen niet buiten voorbeeld , dat fommigen , ziende , hoe onverfchrokken, hoe blymoedig de Martelaars den wreedften dood ondergingen, 'er door bewoogen wierden, Christenen te worden, en zich als Christenen aan te geeven. Daarom plagt men te zeggen , dat het bloed der Martelaaren het Zaad der Kerke was. Keizer Juliaan, de Afvallige, weigerde fomwylen , naar het getuigenis van Nazianfenus, de Christenen openlyk ter dood te laaten brengen: Ten deele, om dat hy hun de eere van Martelaars te worden misgunde; en ten deele, om dat hy zag, dat zy gelyk het nieuw gemaaid gras waren , 't welk , hoe het meer wordt afgefneeden , te digter weêr uitfpruit. Zie Cave, eerfte Christ. B. II. C. 7. P- 486.
BROEDERS QDe) liefhebbende, 1 Petr. III: 8c. Liefde is de vervullinge der IVet, Rom. XIII: 10, een navolgen van Godt en Christus, Ephef. V: 1, 1, een Vrucht van den Geest, Gal. V: aa. Malkander en lief te hebben; zelfs ook de Vyanden, is een Gebod van den Heere Jefus, Joh. XV: ia, Matth. V: 44. Johannes maakt 'er een kenmerk van, van onze geboorte uit, en gemeenfehap met Godt, 1 Joh. IV: 7 , 12, 13, 17. Liefde is derhalven dc Hoofd pligt, en het Puikfieraad van den Chris, ten, cn dus is het niet te verwonderen, dat de Apostelen 'er zo dikwils op hebben aangedrongen. Paulus: Hebt malkanderen hartelyk lief met broederlyke liefde , Rom. XII: 10. Dat de broederlyke liefde blyve, Hebr. XIII: 1. Ze is by hem de band der volmaaktheid, die de Geloovigen moesten aandoen, Kolosf. Hl: 14. Zo ook Petrus, a Br. I: 7 , en in deezen Brief, Cap. II: 17. Hebt de Broederfchap lief, A's nok Cap. IV: 8. Zo ook in onze woorden : De Broeders lief hebbende- (X) Wie zyn de Broeders? Dt Vreemdelingen in de Verflrooiiinge, Cap. ï: r. Zo al niet dezelfden, evenwel foortgelyken, als aan welken Jakobus fchreef, Cap. I: 1. Broeders, van malkanderens maagfchap naar het vleesch, gefprooten uit de eene of andere der XII Stammen Israëls. Maar ook Broeders, uit lioofde van geestelyk Maagfchap. Men heeft langemerkt, dat dc naam yam Broeders cn
Zus-



7£o B R O E D EI S,
: Zusters, buiten bloedsbetrekkinge gebruikt , by de Heidenen te tellen waren , inter nomine tafciva, de onëerbaare bcnaamingen van-dertelhcid en ontucht, en dat de Heidenen daar uit, dat dQ.Chrislc. nen zich onder nialkanderen,Broeders en Zusters noemden ,, geleegenheid genomen hebben, qm hen van fchandelyke wanbedryven te befchuldigen. Maar de Christenen, die even zo blank.waren van geweeten, als eerlyk van wandel, hadden veel te heilige reedenen, om malkanderen zo te noemen, dan dat zy dat te doen zouden hebben nagelaaten ten gevalle van zulke kwaadaardige lasteringen. De gronden van hun .Broederfchap: Den zelfden Godt tot hunnen Vader, 't zelfde Jeruzalem, dat boven is, tot Imnne. Moeder te hebben ; door denzelfden Geest uit Hetzelfde onverganglyk Zaad, het loevend en seuwigblyvend [Voord van Godt geteeld te zyn ; te deelen in dezelfde voorrechten cn goederen, en uitzigt te hebben.op.dezelfde erfenis, die hun bewaard wordt in de Heemelen: Is hun een veel te groote eere, dan.dat. zy hun Broederfchap zouden ontveinzen , of verbergen. (3) En 'geeft hun ook eene te teedere betrekking op malkanderen, dan dat zy zouden ophouden , den.Broederpligt aan malkanderen te bewyzen; .dat is, malkanderen.- lief te hebben: Dus dan, dat zy eensgezind zyn, zoekende te bewaaren, de eenigbeid .des . Geests, door den band der liefde, Ephef. IV: 3. Want verdeeldheid baart twist, en twist doei de liefde verkouden. Dat, is een Broeder ryk in de genade, men zich 'er in verblyde, Hand. XI: 23. Dat,.is hy. kleinmoedig, men hcm.ver.lrooste; is hy .zwak t ' men hem onderfteune, en zo een medewerker zoeke te zyn van zyne blydfchap in der, Heere, 1 Thesf. V: r^aKor. I: 24. Wam zo moeten de Broeders op malkanderen agi neemen , tot opfcherpinge der liefde, en dei - goede werken . Hebr. X: 24. Dat , gaa hem een kwaad gerugte na, men 'er aan ftonds geen geloof aan flaa, want de liefd denkt geen kwaad, 1 Kor. XIII: 5. Dat miigrypt hy zich in het eene, of andere men zyn.harte niet aanftonds van hem af ti ekke, want de liefde zfll menigte van zon ..den bedekken, 1 Petr. IV: 8. Dat men her . zoeke te recht te brengen; niet norsch, maa vriendelykheidfdoor den Geest der zagt
?B ' R O "O ' D.
moedigheid, Gal. VI: 1. Vooral, dat de Broeders ook voor malkanderen waaken met alle geduurigheid en fmeekingen, Ephef. VI: 18. Dat men hen ook in hunne Behoeftigheid mededeele van zyne goederen, want hoe pligtelyk het zy, dat men goed doe aan allen; 't moest evenwel meest gefchieden aan de Huisgenooten des geloofs, Gal. VI: 10. Want zo iemand het goed der Waereld heeft, en ziet zynen Broeder gebrek hebben, enfuit zyn hart voor hem , hoe blyft de liefde Godts in hem? 't Geen nog verder 'gaat, de Nood het zo eifchende, zyn wy fchuldig het leeven voor de.Broeders te feilen, 1 Joh. lil: 16, 17. En zal dit alles met eene hartelyke liefde gefchieden, dan moet men, zo als Petrus in onsvs. 'er byvoegt, medelydig zyn, bewoogen met inner lyke barmhartigheid. . Dat eischt de Broederfchap. Dit is zo in het Natuurlyke. Indien het geen Kaïns zyn, die den Broeder benyden en dooden; geen Ismacls, die hem beny. den en befpotten; geen Jakobs Zoonen-, die hem benyden en verkoopen, zo zul' lenzy, een. aandoenlyk deel neemen in malkanderens belangen. Zy zyn uit één Zaad geteeld, zy hebben.onder, één harte geleegen: Dat maakt in hun eene warmte des harten, die kragtiger werkt, dan op andere Menfchen. Hoe veel te meer zullen dan de Geloovigen malkanderen niet hartelyk moeten liefhebben? Zy zyn in 't geestelyke Broeders. Ja! hunne betrekkinge is nog naauwer: Zy. zyn Leden van hetzelfde Ligchaam. Door. éénen Geest, ééne Hoope hunner beroepinge, één Geloof, éénen Doop, o.ndcr éénen Heer, veréénigd tot een ligchaam, Ephef. IV: 4, 5.
BROOD, (&0 eigenlyk, (XX) en in eenen ^bepaalden zin , is een mengfel van tot meel gemaalen graan., in Palefiina meest Tarwe , ook, 't welk een minder foort was, Garst, met water tot een dikke 1 pap gemengd , of-tot deeg gekneed , en : door het vuur gaar gemaakt; doch niet al■ toos, en by allen op dezelfde wyze: Som; tyds in . een' Oven ; veelal op heet ge, maakte Steenen; op heet gemaakte Pot, ten, waar op van binnen, of'van buiten
- de deeg aangekletst wordt; ook werd het . 'wel gaar gemaakt onder de heete asfche, 1 of tusfchen twee vu uren van drooge koet mist, of op de kooien 'er van, 't welk
- aan de. korst een onaangenaamen fmaak
geeft.



BROOD.
geeft. Zo leest men Ezech. IV: 15. li "hebbe u runderen mist gegeeven —: Zo zult gy uw brood daar mede bereiden. Alle deeze wyzen van het Brood gaar te maaken, zyn nog in gebruik in Barbaryen, en onder de Arabieren. Men zie d'Arvieux, JZeed. en Gewoonten der Arab. C. XIV. T. Shaw, Reizen, Utr. Dr. D. I. p. 328. en de Voorreeden, p. xxi. Niebuhr, Befchryv. van Arab. p. 48, 49. Zo als men by denzelven daar van een Afbeelding vindt in de eerfte Plaat F, te weeten, van zo eenen Pot, of zo genaamden Oven. Men zie vooral de geleerde Verhandeling van den Eerw. J. Kneppelhout, dc Re Cibar. Vet. Hebraor. P. I. Deeze wyze van Bakken, maakt, dat hunne brooden zo eene gedaante niet hebben , als de Onze. Men leest in de Schrift wel van Bollen broods, Richt. VIII: 5 , 1 Sam. II: 36, Jerem. XXXVII: ai. Maar 't geen 1 Chron. XVI: 3. een Bolle broods wordt genoemd, heet 2 Sam. VI: 19. een Brood-Koeke. En zo hebben ook nog onder de Oosterlingen hunne Brooden de gedaante van ronde platte Koeken, die niet dik zyn: Daarom leest men niet zo zeer van het fnyden, als wel van het breeken van het brood. Hoe de Menfchen in de vroegfte tyden 'er, van langzaamer hand, toe gekoomen zyn, om van het graan zich Brood te bereiden, daar van mag men leezen het voortrellyk "Werk: VOrigine des Loix, des Arts - in 8vo. T. I. Liv. II. Chap. I. Art. 2. p. 198. Het Brood heeft een fterk voedend vermogen, liet verft er kt des Menfchen bart, Pf. CIV: 15. De door honger aamegtig geworden Egyptenaar kwam wéér tot zich:zelven, toen men hem brood te eeten had gegeeven, 1 Sam. XXX: ir, 12. Men leest daarom van den Staf des Broods, om dat het '. Brood het leeven als onderfteunt, gelyk ; een Staf den zwakken Mensch onderfteunt, ' die 'er op leunt. Een Staf des broods te . breeken, is een zwaare Strafbedreiging, t Levit. XXVI: 26. En dus mag men het 1 Brood wel aanmerken, als eene voor den 5 Mensch meest noodige fpyze. (33) In 1 een ruimeren zin, is.onder het woord l Brood allerlei ander voedfel bcgreepen, J fpyze en drank. Zo zeide Abraham tot 1 de drie Mannen: Ik zal u een beete broods 1 langen, Gener. XVIII: 5. Jofepbs Broeders l hadden gehoord, dat zy by hem Brood zou- 1 I. Deel. II. Stuk.
BROOD. 76*
den eeten, dat is, vergast worden, Genef. XLIII: 25. David zeide tot Mephibozeth: Gy zult geduuriglyk brood eeten aan myne tafel, 2 üam. IX: 7. Behalven het voedfel , wordt daar ook wel onder begreepen het dekfel, en de verdere Behoeften des leevens. In die ruimte is het te neemen, als Godt tot Adam zeide: In het zweet uwes aanfehyns zult gy uw brood eeten, Genef. III: 19. Als ook Matth. VI: 11, daar de Heiland ons leert bidden om het daaglyksch brood. Naar zeekere omftandigheeden, komt 'er wel eens eene omfchryvinge by. Van die, ten koste van zuuren arbeid, de kost moeten winnen , heet het het Brood der fmerte, Pf. CXXVII: 2. Voor de geenen , die in tyden van zwaaren druk leeven, heet het Traanenbrood, Pf. LXXX:6\ Brood der benaauwdheid, Jef. XXX: 20. Het Manna, waar mede Godt de Israëliten wonderdaadig fpysde in de Woeftyne wordt genoemd het brood dér Magtigen , Pf. LXXVIII: 25. 't Geen door flinklche middelen wordt verkreegen, is brood der Godtloosheid, Spr. IV: 17. (3) Brood heeft ook een Zinnebeeldige beteekenis. De Heere Jefus noemt zich-zelven het Brood des leevens, Joh. VI: 35. En dan wil Hy zich befchouwd hebben in het Zielvoedend vermogen van zyne Verdienden. De genade, waar door het hart ge/Ier kt wordt, meer" dan door fpyze, die een vrucht is van zyne Verdienden, waar by de ziele leeft, ja! in vettigheeden zich .verlustigt. Zo lat de Opper ft e Wysheid noodigen: Komt, eetet van myn brood, Spr. IX: 5. Het Brood werd daar van tot een teeken gefteld in het Avondmaal , Matth. XXVI: 26. In 1 lie betrekkinge was hy voorgebeeld door ie Toonbrooden in den Tempel ; en door iet Manna in de Woeftyne. Hy zelf jeeft dat te kennen, als hy van zich-zeizen zegt: Ik ben het Brood, dat uit den heemel is nedergedaald; het leevend Brood, iat uit den Heemel is nedergedaald. En wel iet Brood des leevens, om aan te duiden yne groote uitneemendheid boven het idanna, waar van hy zegt: Uwe Vaders 'ebben het Manna gegeeten, en zy zyn ge}orven —: Ik ben dat leevend brood, dat it den Heemel is nedergedaald: Zo iemand an dit Brood eet, die zal in der eeuwigheid ',even, Joh. VI: 48—51, 58. Ik kan my iet te binnen brengen, dat Godts Woord
D d d d d voor-



7Öa BROOD.
voorkomt onder de enkele benaamïnge van Brood; eyenwel komt het voor onder de teekeninge van voedzaame Spyze. Ah uwe woorden gevonden zyn, hebbe ik ze gegeeten : En uw woord is my geweest tot vreugde en blydfchap des harten, Jerem. XV: 16. Van melk voor Kinderkens en Zuigelingen , en vaste fpyze voor de volmaakten, Hebr. V: 13, *4» 1 Petr. II: 2. By Lightfoot, Hor. Hebr. ad Joh. VI: 51, kan men zien, dat de Joodfche Meesters de Leere der Wet aanmerkten als Brood.
BROOD en Wyn bragt Melchizedek voort voor Abraham en zyn Folk 9 Genef XIV: 18. Melchizedek kende en diende den waaren Godt, en wy mogen vooronderftellen , dat hy ook reeds , finds eenigen tyd, was de Vriend van Abraham, die de Vriend van Godt was. En dus konde het niet anders zyn, of hy moest ook een byzonder deel neemen. in de belangen van dien Gödtsvriend. Die keerde nu weder als Overwinnaar uit den Stryd. Hy had den Overweldiger Kedor - Laömer , en de met hem verbondene Koningen verflaagen, de door hen medegevoerde gevangenen verlost, en bragt den geroofden buit weder te rugge. Melchizedek trok Abraham te gemoete , waarfchynlyk met een ftaatig gevolg, zingende eu fpeelende, om hem te verwellekommen. Zo plagt men dc «eenen te doen , die als Overwinnaars wederkeerden uit den ftryd, Richt. XI 34, 1 Sam. XVIII: 6, 7. Melchizedek was. om zo te fpreeken, een dubbele Perfoon Hy was een Priester des Allerhoogjlen Godts en Koning van Salem. Naar elk eene vat die betrekkingen, verrichtte hy ook eet byzonder werk. Als Priester heeft hy Abra ham gezeegend, vs. 19, 20. Vermoedelyl 'met eenen zeegen, die mede zyn uitzig had op de aan Abrahams Zaad beloofd' erffelyke bezittinge van Kanadn, want Pau lus zegt, Hebr. VII: 6, dat hy hem gezet gend heeft, die de beloftenisfen had. Als Kt Hing bragt hy brood en wyn—. Om hem, e zyn Volk, vermoeid en aamëgtig van de moeijelyken tocht en ftryd, te verkwik ken. Zulke verkwikkingen te weigerc werd aangemerkt als ftrafwaerdige wreec heid. De Overfien van Sukkoth, cn de li< den van Priuël maakten 'er zich fchuldi aan; maar moesten het ook zuur boeten Richt. VIII: 5, 6, 8, 15—17. De Amm
B R O O D,
niten en Modbiten werden tot boven het tiende geflacht uitgellooten van de Vergaderinge des HEEREN, om dat zy den Israëliten, nu uitgetoogen uit Egypte, niet waren te gemoete gekoomen met brood en water, Deut. XXIII: 3,4—. Ten blyke ook van toegeneegenheid tn eer es-halven. Naar het zeggen van Hugo de S. Vidtor ', vjas men van ouds gewoon, den geenen, die wederkeerden uit den Stryd, brood en wyn aan te bieden tot een teeken van vreede en goedgunfiigheid.- Volgens Homerus, Iliad. L. VI, vs. 250, deed Hekubadat aan Hektor, 't Was by dt Romeinen ook een overoud gebruik, Koningen, en anderen van hoogen rang,,die tot hen kwamen, Eerenwyn aan te bieden. Dit is aangemerkt door ïfidorus, en bevestigd met zeekere gezegdens van Katoen Cicero, by Heidegg. Hifi, Patr. T. II, Exerc. II. §. 22. p. m. 63. Daar uit is waarfchynlyk af te leiden 't geen als nog, in veele Steden in gebruik is , dat men Koningen , Vorften , Veldoverften , cn andere lieden van aanzien, op een ftaatige wyze den Eerewyn doet aanbieden voor hunne Perfoonen ; en fomtyds ook haver r voor hunne Paerden-". Dat deeze Aanbieding van Melchizedek, die een Koning in dat Land was, ook zo veel zou geweest zyn als een opdraagen van Kanadn , een Land by uitftek vruchtbaar in koörn en wyn, aan Abraham voor zyne Nakoomelingen, komt Prof. Fabricius niet onaanneemlyk voor in zyn Boek de Sacerdot.. Chr. C. IV. §. 14. p. 120. 'Er zyn 'er onder de Roomschgezinden , die dit aanbod van Brood en Wyn , niet willen aangemerkt hebben als een gefchenk aan Abraham ; maar als gaaven door Melchizedek . aan Godt geofferd; en willen daar in dan : vinden een voorbeeld van hun onbloedig : Mis-offer met Brood en Wyn. Men
■ zie dit bondig wederlegd door Prof. de • Moor, Comm. in Markii Comp. T. III. p.
■ 949—-
1 BROOD (Adron kwam, en alle Overfie 1 van Israël, om) te eeten met Mofes Schoon-
- vader , voor 't aangezigte Godts , Exod. 1 XVIII: 12b. Jetbro,.de Schoonvader van
- Mofes was tot hem gekoomen in de Woc-
- ftyne,- eh had tot hem gebragt Zippora,, l zyne Huisvrouwe, en beide zyne Zoonen. , Dat was voor Mofes een alleraangenaamst " bezoek! Hy bediende zich van die geleegen-



BROOD»
genheid , om zynen Schoonvader te vertellen, hoe wonderdaadig Godt zyn Volk had verlost uit Egypte. Jethro verheugde 'er zich over, zeegende den HEERE, en erkende, dat die grooter was, dan alle de Goden, vs. i—n. Ten blyke van zynen eerbied voor den HEERE nam hy Brand•offer, en Slagt - offeren , vs. iaa. (X) Hy nam die. Wie heeft die geflagt, en geofferd? Dat hy ze ten offer aanbragt, is zeeker genoeg; maar dat hy zelf ze zou geofferd hebben, brengt de Spreekwyze, dat hy ze nam, niet volftrekt mede. Dat woord zegt dikwils niet anders, als iets tot een Offer neemen, afzonderen, aanbrengen, Exod. XXV: a. Het is waar, Jethro was een Priester. Ware hy, gelyk Melchizedek, een Priester geweest van den Allerhoogffen Godt, zo als eenigen willen, dan zou hy het Offerwerk zelf hebben mogen verrichten. Maar dat hy zo een Priester geweest zy, is my niet gebleeken, zelfs niet met eenige waarfchynlykheid. Hy was een Priester in Mididn , vs. r. De Midianiten nu waren Afgodendienaars, en ipanden aan met de Modbiten, om vyandelyk te handelen tegen Godts Oude Volk; Num. XXV: 17, 18. Nu is het wel te vermoeden, dat Mofes hem, geduurende zyn verblyf in Mididn,, zal hebben voorgehouden , dat de Godt van /'--"' was de alleen waare c±~* ^tuei is het, daf -uat, en volzeeker
n-fiZnnr. ■•ye'or&* door het nu aan hem gèuaan verhaal van Mofes, daar van Vv1koomen is overtuigd gewórden en C woogen, dat open?yk te erl "'denzelven zyne OfferWvA "imen ' en Maar dat m^t 1- g 3311 te biede" ^ -*viu nog niet tot eenen eriesUf des Allerhoogjlen. Zou Adron dan ook het Offerwerk verricht hebben? Ook dat dunkt my niet waarfchynlyk. Want al ware het, dat Adron destyds reeds ware voorbefchikt geweest tot het Priester- '. ampt , hy was 'er evenwel nog niet toe ■ mgewyd. Men zou kunnen denken , dat ' het gedaan ware door eenen van die Jon- 1 gelingen, van welken men leest Gap. j XXIV: 5. Of liever door Mofes zei v' , om . dat het was het offer van zynen Schoon- 1 vader, want by, en dus ook voor de pleg- 1 tige inwydinge van Adron en deszelfs ^ Zoonen , heeft Mofes zelf het- Aagten en ' toebereiden van het Offer verricht, zo als l te zien is Exod. XXIX:' 10, 11—, daar c
BROOD. 763
Godt tot hem zegt: GTzult den Varrenaby brengen —. GT zult den Var re fiagten, &c. (2) Het Offerwerk verricht zynde, kwamen Adron, en alle de Oudfien van Israël, als Gasten 'er toe genoodigd, om met Jethro brood te eeten voor het aangezigte Godts. Mofes wordt niet genoemd; doch 't fprak van zelf, dat die mede aangezeeten hebbe, 'want het was het Gastmaal van zynen Schoonvader. Zy aten met malkanderen Brood. Dat is , naar den Hebreeuwfehen fpreektrant, zy hielden met malkanderen Maaltyd, Genef. XVIII: 3— 8. XLIII: 25, aSam. IX: 7, &c. Men kan wel denken, dat 'er wat meer zal opgedischt zyn, als Brood. Dat zal Aegts de toefpyze geweest zyn , maar Vleesch de Hoofdfpyze: Niet het vleesch van het Brand-offer. Dat moest geheel verteerd worden, Levit. I: 9. Maar van de Slagtof Dank- offeren, waar van Aegts een gedeelte op het Altaar kwam, en waar van het overige was voor de Offeraars, om, als 'tware, met den LIEERE, als zyne verzoende Vrienden, feest te houden van het Offervleesch. Waarom ook gezegd wordt, dat zy dat deeden voor het aangezigt des HEEREN. Dit gefchiedde naderhand in den Voorhof van Godts Heiligdom, De Tfl^ruakel nu nog niet opgericht zynde, zal het gefchied zyn voor de Wolk- en Vuur-kolom, waar 111 de HEERE woonde. Zulke Maaltyden te houden, naderhand, op Godts bevel , voor -"l in gefteld, was ook in gebruik by de Zsra„. 7,0 leest men Num. XXV: a •
fldT% & Uet Kolk nodi^ tot /,
dat de Modbiten ... ^--fen • en i j , Slagt-offeren hunner Uo- ' f2Jf "olk at, en het boog zich voor hunne ^{fjdn. Dat Mofes mede aanzat, is niet te verwonderen : Jethro was zyn Schoonvader; ook is het niet te verwonderen van Adron, die ïad, om zynes Broeders wille, eene zee* iere betrekkinge op dien Man. Maar 't> verdient zyne opmerking, dat alle de Iverften van Israël mede aanzaten, 't Kan ;eweest zyn, om dit Feest, ter eere van Mofes, te meerder luister by te zetten :• ^laar voornaamelyk , naar 't my vooromt,. om, uit naame van geheel het; folk , waar van zy de Hoofden waren,tethro'm hunne Burgerlyke, en,naardien y Godt beleeden had, ook in hunne Godtsienftige gemeenfehap aan te neemen. Van Ddddd a ie.



brood.
iemands brood gegeeten te hebben, floot dat oudtyds mede in zich op. De Gibeöniten hadden de Kinderen Israëls verfchalkt door droog en befchimmeld brood te toonen, als of zy uit een zeer verre afgeleegen Land gekoomen waren. Maar om dat de Israëliten van hunne Reiskost genomen en gegeeten hadden , zo maakte Jofua Vreede met hun, dal hy ze by het leeven zoude behouden: En alle de Overfien der Vergaderinge zwoeren hun , Jof. IX: io,—15. En zo is het nog by de Arabieren. Niebuhr, Befchryv. van Arab. p. 45, zegt 'er van: „ Men houdt het 'er voor, dat, in„ dien een Scheich der Bedouinen, een „ (tuk broods met eenen Reiziger eet, „ die gewis kan verzeekerd zyn, dat hy „ hem op het doenlykst zal befehermen." Zo zegt ook Pococke ,, dat, indien twee „ Arabieren oneenig worden, zy aan,, ftonds allen wrok afleggen, als de eene 3, by den anderen gaat eeten."
BROOD te eeten tot verzaadens toe, was eene Belofte van gezeegenden overvloed aan Israël, Levit. XXVI: 5b. Zie geheel dat vs. in des II. D. 1. St. p. 439~-
BROOD te eeten by het gewichte, is eene tegenovergeftelde Bedreiging van groote Ichaarsheid, Levit. XXVI: 26. Godt zou den Israëliten , in gevalle van ongehoorzaamheid , den Staf des broods ver breeken. Zo al geen volflagen gebrek van brood in alle plaatfen daar van het gevolg zou zyn, zou het evenwel een groote fchaarsheid zyn. Tien Wyven (het Brood te bereiden was het werk der Vrouwen) zouden voor haare Huisgezinnen het brood bakken in éénen Oven. Van de Ovens is iets gezegd onder den tytel Brood. Die waren kfein , in verre na zo groot niet als de Onze. Moesi 'er nu voor tien Huisgezinnen gebakker worden in éénen zelfden Oven , zo kar men wel denken , dat de aangebragt* Brooden zeer weinige zullen geweest zyn Het brood zouden zy hun in het gewichte we dergeeven. In eenen tyd van overvloee komt het op geen Huk, op geen gehee brood aan: Maar, wanneer het Brood e: andere eetwaaren by Maatkens en Gewicl te moeten uitgedeeld Worden , dat duid kommer en gebrek aan, zo dat elk we toeziet, dat hy het zyne ontvange, zor der dat 'er iets het minfie aan ontbreeke om dat het maar even zo veel is, als nor.
brood;
dig is om het leeven te behouden. Daarom volgt 'er ook aanftonds: Gy zult eeten, maar niet verzadigd worden. Soortgelyke bedreiging vindt men Ezech. IV: 16, 17. Gy, Menfchen Kind, ziet: Ik breeke den ft af des broods in Jeruzalem, en zy zullen het brood met gewichte, en met kommer eeten, en het water met (zeekere) maate, en met verbaasdheid drinken : Op dat zy des broods en des waters gebrek hebben ; en de eene met den anderen verbaasd worden, en in hunne ongerechtigheid uitteer en. Als Godt eenen honger zendt in het Land : Doch niet na brood, maar om het woord te hooren „ Am. VIII: 1 r, zo wordt dat gebrek ook met foortgelyke woorden voorgefteld, als Openb. VI: 6. Een maatken tarwe voor eenen penning, en drie maatkens gerfte voor eenen penning.
BROOD, (Zy zyn ons) hunne Schaduwt is van hun geweeken, en de HEERE is met ons, Num. XIV: 9. Mofes had twaalf Mannen , éénen uit elke Stamme , uitgezonden, om het Land Kanadn te befpieden. Ten blyke van de ongemeene vruchtbaarheid des Lands , hadden zy eenige vruchten 'er van mede gebragt. 't Zien van die vruchten , en 't geen zy 'er verder van zeiden, moest het Volk aanmoedigen, om den optocht lustig en rustig voort te zetten. Maar hadden zy het goede gezegd, nu bragten zy, althans Tien 'er van, ook een kwaad gerugt over dat Land. Zy gaven breed op van de ongemeene groote en fterke Steden van dat Land , en van de Reusagtige geftalte, wreeden en oorlogzugtigen aart van deszelfs Inwoonderen. Men leeze dit alles Cap. XIII. Het Volk ontzonk de moed, het werd week: hartig, het murmureerde tegen Mofes en Adron, nam in beraad, om zich een f Hoofd te verkiezen, om, onder deszelfs : geleide, weder te keeren na Egypte. Men . zie dit vs. 1—5. Toen traden Jofua en . Kaleb op, die mede onder de Verfpieders 1 geweest waren, en, zonder te wederfpreel ken't geen de anderen gezegd hadden van 1 de Steden en de Inwoonderen des Lands,
- moedigden zy het Volk aan door het te t verzeekeren van Godts magtige hulpe. 1 Dat, zo zy niet wederfpannig waren tegen
- den HEERE, zy niet te vreezen hadden , van het Volk des Lands. Want, zeggen zy ,
- zy zyn ons Brood, en dat zeggen beklec-
den*



BROOD,
den zy met bemoedigende reedenen. (K) Zy zyn ons Brood. Eene vreemde Spreekwyze! Zouden de Israëliten dan Menfchen-eeters worden ? Men merke op , dat het grondwoord Oi"!1? , Brood afilamt van DIT? , dat verteeren beteekent, en niet
alleen gebruikt wordt van het op-eeten en verteeren van fpyzen, maar ook van Oorlogen en Kryg voeren, om dat de Oorlog een Land , deszelfs inkomften en Inwoonders verteert. Daarom wordt aan het Zwaerd een eeten toegefchreeven. Myn Zivaerd, zegt Godt , zal vleescb eeten, Deut. 1 XXXII: 42. Zo ook Jef. I: 20. Indien gy ' weigert, en wederfpannig zyt, zult gy van ' bet Zwaerd gegeeten -worden. Insgelyks ; Jerem. XLVI: 10. Het Zwaerd zal vree- : ten, en verzadigd, en dronken worden van { bun bloed, 't Geen hier meer naby komt, ; is Pf. XIV: 4, daar van de werkers der Ongerechtigheid gezegd wordt , dat zy des 1 HEEREN Folk op - aten , als of zy brood aten. Hier uit zal nu haast zyn op te maaken , wat Jofua en Kaleb met deeze ! Spreekwyze wilden zeggen, 't Zal hier ' op neêrkoomen: „ Grypt moed, gy Kin„ deren van Israël! uw harte worde niet ; „ vertfaagd; vreest niet voor de Inwoon- j „ ders van dat Land, hoe grof en groot „ van ligchaam, hoe woest en wreed van 1 „ aart zy ook mogen zyn. De HEERE „ zal ze als Brood doen worden voor ons £ „ aangezigt: Wy zullen ze door midden ' „ fnyden door de fcherpte van ons é „ Zwaerd. Zo weinig het Brood het mes * „ kan wederftaan, even weinig zullen zy ( „ beftand zyn tegen ons Zwaerd. Wy v „ zullen ze als opdokken gelyk een Hon- s „ gerige een ftuk broods, dat in de magt * „ is van zyne hand. Ja! gelyk een Hon- 1 „ gerige zich verblydt, wanneer hy van I „ Brood verzadigd wordt, zo zal ook ons ' „ Zwaerd verzadigd worden van het bloed ( „ en fineer hunner verflaagenen. De 1 „ HEERE zal het voor ons voleindigen, i' „ en wy zullen ons verblyden in het aan- & „ fchouwen der wraake." Dit hun zeg- I gen (3) bekleeden zy, ter gerustftellin- e ge van het Volk, met twee reedenen.(Mï) v De eerfte is, ten aanzien der Kanaaniten, d dat bunne Schaduwe van htm geweeken was. d O) Zo lastig het fteeken is der heete n, Zonneltraalen, vooral in de warme Lan- fl
BROOD. 765
den van het Oosten, zo aangenaam is het daar-en-tegen, daartegen gedekt te worden door de Schaduwe van een lommerryken boom. Men kan het, by tegenoverftelling, opmaaken uit het zeggen van Jona, Cap.TV: 8, die, over het gemis der fchaduwe boven zyn hoofd, zo verdrietig werd, dat hy zeide: Het is my beeter te fterven, dan te leeven. Hier van daan is de Schaduwe een bekend Zinnebeeld van Befcherminge tegen allen vyandelyken ianval; vooral , van Godts magtige be'cherminge. Zo zingt de Dichter: Die in ie Schuilplaatfe des Allerhoogflen is gezeeten , zal vernachten in de Schaduwe des Almagigen, Pf. XCI: ï. Zo ook Pf. CXXI:5,6. De HEERE is u eene Schaduwe aan uwe "cchterhand. De Zon zal u des daags niet leeken, noch de Maan des nachts. Dit zo :ynde, zo zal de Vraag zyn, wat men te verftaan hebbe door bunne, der Kanadnien, SchaduweP Het is beuzelagtig , dat bmmigen onder de Jooden 'er den vroonen Job door willen verftaan hebben, die >nder hen geleefd, en, door zyne Voordddingen, hun tot eene Schaduwe getrekt zou hebben : Maar, nu geftorven, n zy van zyne Voorbiddinge verftoken ynde, was deeze hunne Schaduwe van iun geweeken, en ftonden zy derhalven u bloot voor het branden en blaaken van ïodts hittigen toorn. Beeter zal men 'er loor mogen verftaan de Befcherming van lodts langmoedigheid, die, zo lange de onerechtigbeid der Amoriten niet volkoomen vas geworden, Genef. XV: 16, hun als tot ene Schaduwe, tot beveiliging was ge/eest tegen den vyandelyken aanval van ndere Volken, 't Schynt, dat de LXX )verzetters het zo begreepen hebben, zant in hunne vertaalinge leest men in de laatfe van Schadjiwe, %m$t, Tyd: De Tyd ' van hun geweeken. Naamelyk, de by ïodt bepaalde tyd, die aan die zo Godt)oze Volken was vergund geworden, om 1 dat Land te mogen blyven woonen. Die chaduwe (/3) was nu van hun geweeken. •e tyd van Verdraagzaamheid was nu ten inde, de maate hunner Ongerechtigheid as nu, tot overloopens toe, vol geworsn. De beftemde tyd was nu gekoomen, at Abrahams vierde nagefacht in Kanadn oest wederkeeren, Genef. XV: 16. Hunne erke Steden , al waren ze tot aan den Ddddd 3 Hee-



755 BROOD.
Heemel toe gefterkt geweest; hun moed, hunne fterkte, al waren zy alle Kinderen Enaks geweest, mannen van eene nog eens zo groote lengte, zouden hun niet konnen baaten, bunne fchaduwe, de Schaduwe van Godts langmoedigheid, welke alleen hen tot hier toe gefpaard, en tegen andere Vyanden befchermd hadde, was nu van hun geweeken; en dus zouden zy onmooglyk kunnen beftaan voor het aangezigt van een Volk, aan welk fpitfe Godt zelf optrok, 't welk Hy niet alleen bedek' te onder de fchaduwe zyner hand, maar aan 't welk hy ook zelf het Zwaerd zyner wraake had in de hand gegeeven. Q3) En dit was , ten aanzien der Israëliten , de tweede reede van bemoediging: De HEE' RE is met ons. De HEERE, wiens naam is Krygsman, die de Overwinninge Israëls is; de HEERE, by wien het om het even is, dat Hy helpe, 't zy den Magtigen,'/ zy den Kragteloozen, (2 Chron. XIV: 11.) De HEERE, die, ter onzer hulpe, op den Heemel vaart, die het Schild is onzer hulpe, en bet Zwaerd onzer hoogheid.CDeut. XXXIII: 3,6, 27 , 29.) Die HEERE is met ons. Vreest dan niet 6 Israëli Maakt 'er ftaat op, die Volken zullen als ons Brood zyn, ons Zwaerd zal ze eeten. De HEE HE, dis met ons is, zal ze voor onze aangezigten verdryven en zeggen: Verdelgt, Wat zóude men nu anders kunnen denken , dan dat het Volk, 'twelk zo veele blyken van Godts Wondermagt en hulpe genooten had , zich terftond gereed zou getoond hebben, om, vol gloeds en moeds, ter veroveringe van dat Land op te trekken: Doch vreeze had hen dermaaten overmand. muitzugt zo overmeesterd, dat de gantfeh Vergadering zich opmaakte, om ze le pee nigen, 't welk zeekerlyk zou gefchiet zyn, waren zy niet afgefchrikt gewordei door de verfchyninge van de heerlykheid de HEEREN in de Tente der faamenkomfter, Van dit hun grouwelyk voorneemen, e: hoe hoog en zwaar dat by Godt werd op genomen, kan men in 't vervolg van di Hoofdftuk leezen.
BROOD der elende, Deut. XVI: 3.. Z zou men in 't gemeen kunnen noemen he Brood, en wat 'er verder tot den Leel tocht.behoort, waar mede men zich be helpen moet in bange tyden; of 't wel) Biet kan gewonnen worden, als ten kost
BROOD.
van zuuren arbeid, en dan nog maar b3zwaarlyk, en zeer fchaars. Gelyk men zo leest van brood der benaauwdheid, Jef. XXX: 20. Vmbroodderfmerte,Pi'. CXXVII: 2. Maar het is zeeker , dat ter deezer plaatfe gefproken wordt van die ongezuurde Brooden, welken de Kinderen Israëls moesten eeten, geduurende de zee ven dagen van het Paaschfeest; zulke Brooden maar alleen, en geene andere , waarom dat Feest ook wel wordt genoemd het Feest der ongezuurde Brooden. Waarom heet dat Brood nu een Brood der elende? (K) Op zich-zelve een elendig Brood, in tegenoverftellinge van ander Brood, 't welk tot een meer aangenaam gebruik was toebereid. Ronde, platte broodkoeken van meel en water, zonder eenige vermenginge met zuurdeeg, boter, zout, of olie, en dus een elendig brood, onfmaaklyk in den mond om te eeten , en zwaar in de maag, om te verteeren.. (D) Eene Tweedé reede geeft de Wetgeever zelf aan de hand, welke daarom ook de voornaamfte. is. Zy moesten op het Paaschfeest niet alleen de gedachtenis vieren van hunner Vaderen wonderdaadige verlosfinge uit het Egiptisch diensthuis, waar in zy zo veele en zo langduurende elenden hadden te lyden gehad ; en daar toe diende het Aagten, braaden en eeten van het Paasch-. Lam: Maar zy moesten te gelyk ook ge-, denken, met hoe groot eene overhaastinge hunne Vaders hadden moeten uittrek-, ken, zo dat zy hun Brood tot teerkost op de reize niet behoorlyk hadden kunnen bereiden 4 maar 21'cu ^Stz-elve, zo
■ elendig als het was, op reize hadci'r? moè* ten begeeven i en tot gedachtenis daar" van moesten het ongezuurde brooden zvn die zy, geduurende de dagen van het Paaschfeest, mogten eeten. 't Geen in
' ons vs. daar van met weinige woorden' : wordt gezegd , vindt men meer uitge-' hJS1j Ex?d- XII: 39-. En zy bakten van
■ het deeg, dat zy uit Egypte medegebragt had-" t den, ongezuurde brooden, want het was
met gedeesfemd: Overmits zy uit Egypte uit3 gedreeven wier den, zo dat zy niet vertoeven t konden noch ook teeringe voor zich bereiden.
- BROOD, (De Dienter zegt, dat by het
- Zaad van den rechtvaerdigen nooit sezien 1 had zoekende) Pf. XXXVII: 25. Meer; maals heeft men gezien, dat Rechtvaerdigen;



gen, en ook hunne Kinderen, tot nypende armoede vervallen, het brood der fmerten , der benaauwdheid, en der traanen hebben moeten eeten: Strydt dit gezegde dan niet tegen de bevindinge van alle Eeuwen? 't Zy zo. Doch daar uit volgt niet, dat het zou ftryden tegen de bevinding van hem, die hier fpreekende voorkomt, \ zy men 'er David zelv' door verftaa, of eenen anderen, door hem fpreekende ingevoerd. Die komt voor als een Man van hooge jaaren: Hy was jong geweest, en was oud geworden, en hy getuigt niet van *t geene voor zynen tyd, of elders mogt gebeurd zyn, of in het toekoomende zou kunnen gebeuren; maar van zo iets,'twelk hy, in geheel zynen leeftyd niet had zien gebeuren : Naamelyk , de Rechtvaerdige verlaaten, noch zyn Zaad —. Men heeft evenwel getracht, dit gezegde in eenen meer algemeenen zin te verklaaren. CtO En dan heeft men het gezocht in de wyze hoe, of de reede waarom van het zoeken van het Brood. Dien weg heeft Tesfelius ingellaagen in zyn Boek Regn. Chr. Myfiie. p. 443. Godtvreezende Kinderen van Godtvreezende Ouderen, behoeven hun brood niet te zoeken, (NN) gelyk zulken, die door hunne verkwistingen tot de uiterfte armoede vervallen, gelyk de Jongfte Zoon, Luk. XV: 14—17. Of die, door aanhoudend en moedwillig zondigen , zich het lyden van gebrek , als eene Straffe van Godt, hebben op den hals gehaald, Lev. XXVI: 26, Deut. XXVIII: 38—42, Am. IV: 6. Of, gelyk zulken, die, zonder noodzaake, louter uit luiheid , zich begeeven tot het beedelen. Zeer ernftig waarfchouwt ƒ. Syrach daartegen, Cap. XL: 28, 29. Myn Kind, leeft geen Beedelaars leeven: Het is beeter fterven, dan bee- . delen. Een man, die na een vreemde tafel ziet, diens, leeven is voor geen leeven te reekenen ; hy befmet zyne ziele met vreemde fpyzen. Vs. 31. voegt hy 'er nog by: In ! den mond des onbefchaamden is de beedelaary zoet; maar in zynen buik zal een vuur branden. Op die wyze zoeken de Rechtvaerdi- 1 gen hun brood niet, al is het, dat zy in : armoede vallen. Hunne armoede is geen < moedwillige. Zy merken ze aan, als hun ] .van Godt toegezonden, ter beproevinge 1 van hun geloove, hoope en lydzaamheid. . Zy getroosten zich, ook daar in den heel- 1
BROOD. 767
de van hunnen Jefus gelykvormig gemaakt te zyn, die ook niets had, waar op Hy zyn hoofd konde neder leggen, en uit de goederen van anderen moest gediend worden, Matth. VIII: 20, Luk. VIII: 3. (33) Zy behoeven het ook niet te zoeken, gelyk de nooit genoeg hebbende Wrekken , die , fchoon van alles overvloed hebbende , evenwel niet ophouden van fchraapen, raapen en by-een brengen. Hunne onverzadelyke gierigheid laat hun nooit toe vergenoegd te zyn. Maar de Godtzaligheid, die met vergenoegen een groot gewin is, maakt, dat de Rechtvaerdige zich vergenoegt met voedfel en dekfel, 1 Tim. VI: 8. QJ9 Zy behoeven het ook niet te zoeken als zulken, die, om dat Godt hun zynen zeegen onttrekt, fteeds ten vuure arbeiden : Wel zaaijen, maar weinig inbrengen; wel eeten, maar niet tot verzadiging — ; zich wel kleeden, maar niet tot verwarming, en den loon, als 't ware, ontvangen in eenen doorgeboorden buidel, Hagg. I: 6, daar Hy , integendeel, zynen Beminden het brood, als in den flaap geeft, Pf. CXXVII: 2. (YD Zy behoeven het niet altoos te zoeken. Gelyk na regen zonnefchyn vojgé, zo verwekt Godt ook weldaadige harten en handen , die hun het noodige toereiken. Van zo eenen, die in gerechtigheeden wandelt, wordt gezegd : Zyn brood zal hem gegeeven worden; zyne wateren zyn gewis, Jef. XXXIII: 15, 16. Indien deeze verklaaringe niet voldoet: (3) Ziet hier eene andere. Men denke niet in het algemeen, om dlerleié'n Nood ; maar bepaaldelyk om dien, dat men zyn Brood zou moeten zoeken. En men brenge dan het niet verlaaten bepaaldelyk tot zo eene tyds-omftandigheid , en men leeze dan dus : Ik ben iong geweest, ook ben ik oud geworden: Maar ik hebbe den Rechtvaerdigen, noch zyn Zaad, zoekende brood (in die dringende omftan.ligheid gebragt zynde) niet verlaaten gezien; naamelyk van Godt. Godt, die de Vogelen des Heemels voedt, en ook voor de Osfen zorgt, heeft hen altoos het brood loen vinden. Zo begrypt het Nyloe in syne Schrift. Aanm. t. B. VIIL Aanm, p. 54—. By Henry, over de Pfalmen, D. I. ). 563 , zie ik in eene Aanteekeninge , dat iet ook zo begreepen is by Starcke, en Pfeifcrus, Dub. Vexat. p. 589. En dan bevestigt zigh dit door eene menigte van
voor-



768 BROOD.
voorbeelden, Izaak vertrekt, om den honger in het Land, na Gerar, en Godt zeegent aldaar zyn gezaaifel , Genef. XXVI: 1—14. Jakob moet, als Balling uit zyns Vaders huis, zich begeeven na een vreemd Land, en Godt verlaat hem niet, maar doet hem vinden brood om te eeten, en kleederen , om aan te trekken, Genef. XXVIII: 1—20. Ruth, zo verarmd , dat zy de koornaairen moest opleezen agter de Maaijers, maar verrykt door de weldaadigheid van Boaz, Ruth II. III. IV. David en zyne Jongelingen gevoed met de Toonbrooden, 1 Sam. XXI: 1—5. David, in zyne groote behoeftigheid afgeweezen door den norfchen Na* bal; maar door deszelfs Huisvrouw, de verftandige Abigaïl, van alles rykelyk verzorgd, Cap. XXV: 5—11. en 18—31. Mephibozelb, de'Zoon van braaven Jonathan, door David in zyne bezittingen herfteld, en genoodigd, om daaglyks brood te eeten aan zyne Koninglyke tafel, 2 Sam. IX: 6, 7. (Volgens eene Aanteekening in de Bibliotb. Brem. N. Cl. IIL p. 524. giste Delamy, dat David deezen Pfalm by die geleegenheid hadde gedicht, ter bemoediginge van Mephibozeth.) Honderd Propheeten door Obadja, den Hofmeestei van den Godtloozen Achab, in eene fpelonke verborgen, en onderhouden met brooc en water, 1 Kon. XVIII: 4. Elia, gevoec by de beeke Krith, Cap. XVII: 5,6, er in zyne vlugt na den berg Horeb, Cap XIX: 5—8. Paulus en die met hem wa ren, doornat, koud en hongerig, al: Schipbreukelingen aangeland op het Ei land Melite, werden 'er vriendelyk ont vangen, geherbergd en onthaald, Hand XXVIII: 1—7. Voorbeelden genoeg te bevestiginge van dit, en meer andere ge zegdens : Des HEEREN oog is over d geenen , die hem vreezen — om hen by ht leeven te behouden in den honger, P: XXXIII: 18, 19. De jonge Leeuwen lyde armoede en hongeren: Maar die den HEL RE vreezen hebben geen gebrek van eeni goed, Pf. XXXIV: 11. De HEERE lat de ziele der Rechtvaerdigen niet hongeren Spr. X: 3—. Als men op 't volgende 2( vs. let, fchynt het, dat David zich die Rechtvaerdigen hebbe voorgefteld als e< nen weihebbenden en weldoenden Mar Den gantfchen dag ontfermt hy zich en leem
BROOD,
En zyn zaad is tot zeegening. Men zou dan wel mogen denken, dat het oogmerk onzer woorden geweest zy, om dien Man aan te moedigen, om in zyne weldaadigheid voort te gaan. Om hem te verfterken tegen de vreeze, die hem zou kunnen bekruipen, dat hy, door te veel te geeven , zelf wel tot armoede zou kunnen vervallen, doorhem, uit .zyne ondervinding van veele jaaren , te verzeekeren , dat, al ware het, dat hy , of de zynen in de ongelukkige omftandigheeden mogten geraaken, van hun brood te moeten zoeken, zy dan van Godt niet zouden verlaaten worden. Die zich des Armen ontfermt, leent den HEERE: En Hy zal hem zyne weldaad vergelden, Spr. XIX: 17.
BROOD wordt omfchreeven als eene fpyze , die 'des menfchen harte fterkt, Pf. CiV: 15c. Met recht! Het Brood geeft nieuwe kragten , en verfterkt heel zeer de zwakke menschlyke natuur. Als de Mensch , afgemat door zwaaren arbeid „ wei haast, moed en kragteloos, ter aarde zoude zygen, zo worden, door een beete broods, zyne wykende en bezwykende kragten als weder te rug geroepen. Zelfs het rieken van het Brood verleevendigt de geenen, die door den zo genaamden Geeuw-honger als in flaauwte lagen. Den byna Leevenloozen Egyptenaar werd brood te eeten, en water te drinken gegeeven, en zyn geest kwam weêr in hem1 Sam. , XXX: n, 12. Hoe zeer werd EUa ge-
■ fterkt door het eeten eener Broodkoeke:
: Door de kragt van die fpyze ging hy veertig
■ dagen en nachten —, 1 Kon. XIX: 6—8. . Om. de zo fterk onderfteunende kragt van . het Brood te beteekenen , leest men in r den Bybel van den Staf des Broods, Levit. - XXVI: 26, Ezech. V: 16. Want, gelyk 5 ftok-oude en andere zwakke lieden zich t onderfteunen met eenen Staf; zo wordt
ook de vermoeide, en door den arbeid, n of langen tyd zonder eeten geweest zyn'- de , en daar door kragteloos geworden o- mensch, door het gebruik van brood als 't onderfteund , en overeinde gehouden. , Daarom zeide Abraham tot zyne Gasten : i. Ik zal u een" beete broods langen, dat Gy uw ü harte fterkt, Genef. XVIii: 5. Men vindt :- dezelfde Spreekwyze Richt. XIX: 5, 8. : Men zou het nut, en den lof van het .• Brood niet wel hooger kunnen verheffen,
als



BROOD.
■als met de woorden van zeekeren Schryver, welke Weibcnmaijer opgeeft, Hochzeis- Pred. in der Zugabe, p. ióo—.„ Het
- ,,• lieve Brood (zo lpreeken de Duilfichers ,, doorgaans van het Brood) is het voor3, naamfte, het begin en het einde in onze „ maaltyden. Het laat zich gebruiken tot „ allerlei fpyzen, vleesch, visch, moes„ en boomvruchten. Het doet alle ande-
- ie fpyzen wel finaaken; zonder Brood „ zyn die byna voor geene fpyze te ag-
• „ ten. Het Brood is voor Jongen en Ou.,, den, Ryken en Armen, Gezondenen „ Kranken. Het Brood is doorgaans het
- laatfte, waar van de Zieke walgt, en het eerfte, waar na hy, by het weder uitfpruiten der gezondheid, eene door-
„ gaande begeerte krygt. Het is den monde aangenaam, en der maage goed. „ Het moest wel een zeer verlekkerd „ mensch zyn , die van het lieve brood „ eenen afkeer had. Brood voedt het „ ligchaam, verfterkt het hart, en ver„ nieuwt'de kragten. Kortom het Brood ,, is een fterke Staf, waar op het mensch„ lyk leeven leunt. Het is een fpyze bo„ ven alle fpyzen—." Waarom onder het ééne woord van Brood dikwils de gantfche nooddruft des leevens is begreepen , zo als te zien is inhetallervolmaaktfte gebed.
BROOD (Zy eeten) der Godtloosheid. en drinken ivyn van enkel geweld, Spr. IV: 17. Dat is , ;zy leeven alle dagen vrolyk en pragtig, eeten de Kalveren uit den mest/lal, •en drinken den wyn uit fchaalen. En dat doen zy van zulke inkomlten, als zy zich verkreegen hebben door middelen van Godtloosheid, en van geweld. Wie zyn die -Zy, die dat doen? 't Zyn die van het 16. vs. Zy flaapen niet, zo zy geen kwaad gedaan hebben, en bun flaap wordt wechgeno. ■men, zo zy niet iemand hebben doen firuikelen. Soortgelyken, als van welken Micha fpreekt, Cap. II: 1, a. "Die ongerechtigheid \ ■bedenken, en kwaad werken op hunne leeger s; 1 het doen in bet licht van den morgenjlond, 1 terwyle het is in de magt van hunne hand. 1 Zy begeeren Akkers, en rooven ze, en hui- ] zen, en neemen ze wech: Zo doen zy geweld \ aan den Man en zyn huis;ja aan een iegelyk, ] en zyne erfenisfe. Men denke, by voor- l beeld aan Achab, en hoe hy zich meester z maakte van den erflyken Wyngaard van h Naboth, 1 Kon. XXI: r—16. Aan dis-Ede- i: I. Deel. II. Stuk.
BROOD. 709
len en Overheeden, welken door Vorst Nehemia , over hunne Kneevelaaryen , zo ernftig beftraft wierden, Nehem. V: 1— 13. Aan dien Zoon van Koning Jofia, die zyns Naastens dienst om niet gebruikte , en hem zynen arbeidsloon niet gaf. Met even zo veel recht als van dien wordt gezegd „ dat hy zyn huis bouwde met ongerechtigheid, en zyn opperzaalen met onrecht, Jerem. XXII: 13, kan ook van hun, die Salomo bedoelde , gezegd worden , dat zy aten het brood der Godtloosheid —. Soortgelyken zyn ook die Ryken, van welken Apostel Jakobus fpreekt, Cap. V: 4 , 5, die den loon verkortten der Arbeidslieden, die hunne landen gemaaid en geoogst hadden, en dus, ten koste van derzelver zweet, lekker lyk leeven op aarde, bunne wellusten volgen , en zich voeden als in eenen dag der' ft agtinge. 't Zelfde kan men ook zeggen van hun, die zich verryken met woekeren, en bedrieglyken Koophandel, dc Epba , de 'maat, verkleinen, den Sikel, den prys, vergrooten, verkeerdelyk bandelen met bedrieglyke Weegfichaalen; de Waaren vervallenen , Kaf verkoopen voor Koorn , Am. VIII: 5, 6. Dus zulken, welker Huizen vol bedrogs zyn, gelyk eene kouw is vol van gevogelte , om zich - zeiven groot en ryk te maaken, Jerem. V: 27, 28. Het Brood, dat zulken eeten, is waarlyk een brood der Godtloosheid, want de Schatten, waar van zy het eeten, zyn fchatten der Godtloosheid. Mich. VI: 10.
BROOD (Het) der leugen is den Menrche zoet: Maar daar na zal zyn mond vol van zandfteenkens worden , Spr. XX: 17. De Mensch, van wien Salomo fpreekt, is sen Boos Mensch, wiens hart vol is van looze en booze raad- en aanflagen. Twee dingen worden van hem gezegd, (ü) Het Brood der leugen is hem zoet. (Hik) Het Brood der leugen, of het goed, waar van ïy leeft, is een Brood, verkreegen door iegen en bedriegen ; door zynen Naasten e verkorten onder den fchyn van recht, kien zie den voorigen titel. (ÜZ\) Dat Irood is hem zoet. Deels, om dat het hem /einig zweets , of arbeids gekost heeft. )eels, om dat het hem dient, om lekkeryk te leeven, zyne wellusten te volgen, en yn vleesch te verzorgen tot zyne begeerlyk',eden. Ook geeft het menigen Bedrieger ï zyn binnenfte een zoet genoegen, als hy Eeeee zy-



y?<9 BROOD.
zynen Evenmensen door zyne behendigheid verfchalkt heeft, en fchaamt zich dikwils niet, zich des te beroemen. Een geftoolen Beete, zegt men wel eens, is het lekkerst. De ivc-eldgtige Vrouwe, Spr. IX: 13, noodigt haare gasten: De gefloten wateren zyn zoet , e» het verborgen brood is lieflyk, vs. 17. Maar die zoetigheid wordt op het laatfte bitter. (Zf) Daar na zal zyn mond vol worden van zandfieenkens. Men weet, welk eene grilling en pyn het veroorzaakt , wanneer men , onder het eeten, flegts op een enkel fleenken byt: Wat zal het dan niet zyn, als geheel de mond 'er vol van, is, en men zyne beete niet kan kaauwén, zonder op veele te gelyk te byten? Dan zal men, hoe eerder zo liever, geheel de fpyze, hoe veel fmaaklyks men 'er zich van hadde voorgefteld , uitfpuwen. Men zou door deeze Zandfteenkcns mogen verftaan de Straffingen van Godts hand, gelyk Ziön klaagt: Hy heeft myne tanden met zandfleenkens verbryzeld; by heeft my in de asfche nedergedrukt, Klaagl. III: 16. Voorts de naare wroegingen van de daar door ontwaakte konfciëntie^ Als mede de algemeene veragtinge, wanneer de flinkfche ftreeken van zo eenen openbaar worden. Dan is het niet anders, dan of Adderengal werd uitgegooten over zyne zoetfte lekkernyen, cn zyne aangenaamfte wynen veranderd wierden in bittere Alsfem-dranken. Men kan 'er op toepasfen: Indien het kwaad in zynen mond zoet is, en hy dat verbergt ender zyne tonge—? Zyne fpyze zal in zyn ingewand veranderd worden: Galle der Adderen zal ze in zyn binnenfte zyn. Hy heeft goed ingeftokt , maar zal het üitfpuwen : Godt zal het uit zynen buik uitdryven.. Het vergift der Adderen zal hy zuigen, de tong der flange zal hem dooden —. Om dat hy onderdrukt, de armen verlaaten, een huis geroofd heeft, dat by niet opgebouwd had, om dat hy geene rust in zynen buik gekend heeft, zo zal hy van zyn goed niet uitbehouden —. Als zyne genoegzaamheid zal vol zyn, zal hem bange zyn —. Daar zy wat, om zynen buik te vullen, Godt zal over bem zenden de hitte zynes toorns . Verfchrikkingen zullen over hem zyn —. De Heemel. zal zyne ongerechtigheid openbaaren, en de Aarde zal zich tegen hem opmaaken. De inkomfle van zyn huis zal wechgevoerd worden; zal heenen vloei/en in den dag zynes toorns, Job XX: ia—28;
BROOD.
BROOD (Eet het) niet des geenen, dieboos is van ooge, en wees niet belust op zyne fmaaklyke fpyzen. Want , gelyk hy bedacht heeft in zyn harte, alzo zal hy tot u zeggen Eet en drinkt: Maar zyn hart is niet metu, Spr. XXIII: 6, 7. Die Boos van ooge is, is een Wrekgierig en door gierigheid Nydig mensch, die gaerne alles alleen had, en anderen niets gunt. Van den Gierigaart zegt Salomo : Die zich baast na goed, is een man van een boos oog, Spr. XXVIII: ia. En van den Nydigen doet Jefus den Heer des Wyngaards zeggen : Is uw oog boos, om dat ik goed ben ?■ Matth. XX: 15. Zo een Mensch is boos voor zich - zeiven. Hy verontrust, en vergrimt fteeds zich - zeiven. De Nyd is eene verrottinge der beenderen, Spr. XIV: 30. Men heeft de Nydigheid daarom verbeeld als een oud Wyf, lefyk van gelaat, fcheel van oogen, dood mager van ligchaam, Hangen gekronkeld door de haairen , en kauwende aan haar eigen harte, 't welk zy in haare hand heeft. Is nu de Nydige gierigaart zo geaart omtrent zich-zelven, ligtelyk kan men denken, met hoe booze oogen hy anderen aanziet, als hy die het een of het ander van het zyne moet te genieten geeven. 'Er zyn fomtyds omftandigheeden, dat hy, fchande en fchaamtes halven, iemand noodigen moet aan zyne tafel. Maar daar hy zich-zelven, naauwlyks het noodige, men laate ftaan het lekkere, of verkwiklyke gunt, gunt hy het nog minder zynen Gast; het boos oo^telt.hem, als't ware, elke beete toe, die hy in zynen mond fteekt. Doet hy iets ongemeens opdisfehen , hy bereekent, hoe veel het hem gekost heeft; elk ftukske, dat 'ervan afgaat, 't is als of het hem van het harte werd gefneeden. Des is de vermaaninge van Salomo: Wees zyner fmaaklyker fpyzen met belust. Hier mede komt overeen de les van J. Sirach, Cap. XXXI12—16. Als gy aaneen groote tafel zit, zo' doet uwe keete over dezelve niet wyd open Zeg niet, daar is veel opgezet. Gedenk, dat een nydig oog een kwaad ding is. Is "er wat gefchapen, boozer, dan zo een oog?Daarom weent bet van wegen al het geene, dat het ziet. Steek uwe hand niet uit, daar hy hee. nen ziet, en wryf ze met hem niet in de fchotel. De reede daar van legt Salomo dus open , vs. 7. Gelyk hy i„ Zyn harte
dénkt\



BROOD.
BROOD. fjt
denkt, alzo is hy: Hy zegt: Eet en drinkt: Maar zyn hart is niet met u. Hoe denkt hy in zyn harte? Hy is de Man van Salomo. Hy heeft voor zyne ziele geenes dings ge. hrek, hy heeft van alles vol op; maar hy heeft de magt niet, om 'er van te eeten. Al de arbeid des menfchen is voor zynen mond; en nochthans wordt de begeerlykheid niet vervuld, Pred. VI: a, 7. Hy heeft Gasten genodigd; dat en dat heeft hem zo veel gekost; hoe minder 'er van gegeeten wordt, hoe langer hy 'er in 't vervolg nog van zoude kunnen leeven: Dat ware dan nog eene uitzuiniging voor de gemaakte kosten. Welftaanshalven moet hy 'er mede van eeten, maar hy doet het zo weinig, als maar eenigzins mooglyk is, al zoude hy een kleine onpasfelykheid voorwenden , die hem de eetlust benam. Zo denkt hy in zyn harte van zich-zelven: Even zo denkt hy van zyne gasten. Hy ftelt zich vriendelyk aan, en noodigt fterk: Eeten drinkt, als wilde hy hun gaerne alles indampen , als ware hun alles van harte zo gegund, dat het hem een genoegen zoude zyn, dat van al het opgedisclite niets van de tafel mogt wechgedraagen worden. Maar zyne lippen zyn als een potfeherf, niet fchuim van zilver overtogen. 't Is alles maar in fchyn. Zyn hart is niet met zynen gast. Zyn hart misgunt hem alles , wat hy nuttigt. Hy zou wel wenfehen, dat zyn mond en maag waren, gelyk zyne oogen,'dat die zich konden verzadigen, alleen van zien. Luther teekent in het Randfchrift 'er op aan. ,, Hy is, gelyk de lich,, ten, die by nacht vliegen, daar men „ zich niet op verlaaten kan : Zo veinst „ hy goedig te zyn, en is toch niet met -„ al." Vergel. Adami, Denck - und Danck■mahl Göttl. Güte, p. 96—.
BROOD (Werpt uw) uit op het water, want gy zult het vinden na veele dagen, •Pred. XI: 1. Dat Salomo met deeze woorden de weldaadigheid hebbe willen aanpryzen, blykt uit het 2. vs. Men mag het voor meer dan waarfchynlyk houden, dat hy hebbe gezinfpeeld op het doen van eenen Landbouwer, die het Zaad werpt in eenen wel toebereiden Akker, en daar van, ten zynen tyde, eenen ryken oogst inzaamelt: Te meer mag men dat vooronderftellen, om dat uit het 4, 5 en 6. vs. •duidelyk te zien is, dat hy de daar voor¬
koomende Gezegdens hebbe ontleend van het bedryf eens Landmans. Men heeft dan aan te merken, dat het woord Ö|Y7»
hier door Brood vertaald, ook dikwils voorkomt in de beteekenisfe van Koorn% waar uit het brood wordt gemaakt, lob XXVIII: 5, Pf. CIV: 14, Jef- XXVIII: 28. Dat ook het woord, hier door Werpen overgezet, wel eens wordt gebruikt van het Zaaijen, Jef. XXVIII: 24 , 25. Eindelyk, dat het geeven van almoesfen ook wel eens voorkomt onder de teekeninge van Zaad zaaijen, 2 Kor. IX: 6. Die fpaarzaam zaait, zal ook fpaarzaam maaijen; en die in zeegeninge zaait, zal ook in zeegeningen maaijen. Maar nu doet zich hier eene bedenklykheid op , naardien hier niet gefproken wordt van zyn Brood, of liever zyn Zaad te werpen in den Akker; maar op het Water. Wie, denkt men, is zo onzinnig ? Evenwel gefchiedt dit in Egypte. Men weet, dat het jaarlyksch opryzen en overftroomen van den Nyl de oorzaak is van de vruchtbaarheid van dat Land. Eer het Nylwater geheel wedergekeerd is binnen zyne Oevers, en terwyle de Velden nog dras ftaan , wordt het Koorn (meest de Ryst, die in de Oosterfte Landen al veel voor Brood verftrekt,) gezaaid op het water, en vervolgens, onder het water, ter flibbe ingetreeden door Verkens en Beesten, die ten dien einde Veldwaards ingejaagd worden, zo als Vitringa in Jef. P. I. p. 521. a. uit Diodorus en Herodotus heeft aangemerkt. Dit wordt ook bevestigd door het aangeteekende van C. de Bruin , in zyne Reizen door Klein Afte, Egypte, &c. D. I. p. 183. Te weeten, dat de Velden, langs den Nyl heen, allerwegen met Ryst bezaaid zyn , en dat die geftadig dras moeten ftaan: Waarom het water met zeekere molens, door middel van Osfen , daar over heên wordt gedreeven. Men kan niet wel denken, dat Salomo, die een groot Natuurkenner was, 1 Kon. IV: 33, en daar-en-boven eene Egyptifche Priuces getrouwd hadde, van die wyze van zaaijen onkundig zoude geweest zyn. Indien hy daar op gezinfpeeld hebbe , is de Leenfpreuk recht eigenaartig. Dan zullen de Armen zo veel zyn als de Akker ; de Almoesfen het Zaad; de Zaaijer de blymoedige Geever, die, naar de Eeeee a wy-



27* BROOD.
wyze der Egyptifebe Landlieden, zyn Koorn als in het water zaait, op hoope van eenen ryken Oogst. Een Vreemdeling mag den Egyptifchen Landman befpotten , en denken, dat hy zyn Zaad ten onnutte wech werpt, dat het onder het water zal verrotten: Maar die de geleegendheid des Lands kent, zal toeftemmen , dat hy ten rechten tyde zaait, en een goed gewas te wachten heeft. Zo is het ook in de Overbrenginge. Een Gierigaart zal het voor dwaasheid, en onnutte verkwisting houden , wanneer een weldaadig mensch van het zyne rykelyk mededeelt tot de behoeften van de Armen: Maar die in Godts Woord geöeffend is, en uit hetzelve geleerd heeft, dat hy, die den Armen geeft, zo veel doet, als ot' by, het den HEERE leende, die hem zyne weldaad zal vergelden, Spr. XIX: 17, zal zo eenen •welgelukzalig noemen, zo als 'er gezongen wordt, Pf. CXII: 9. Hy Jlrooit uit, hy geeft den Nooddruftigen : Zyne gerechtigheid be • ftaat in eeuwigheid; zyn hoorn zal verhoogd worden in eere. Zo ook Pf. XLI: 2., 3. Welgelukzalig is hy, die zich verflandig draagt tegen eenen elendigen —. Hy zal op aarde welgelukzalig gemaakt worden. Dus zal hy zyn Zaad, dat verlooren fcheen, met eene goede overwinfte wedervinden na veele dagen. Die goed van oogen is, en van zyn brood geeft aan de Armen , zal gezeegend worden, Spr. XXII: 9. Is het niet hier in den tyd, 't zal dan evenwel zyn in de Opftandinge der Rechtvaerdigen, Luk. XIV: 13, 14. Want Godt is niet onrechlvaerdig, dat Hy het werk, en den arbeid der liefde van zo eenen zou vergeeten, Hebr. VI: xo. Door mededeelzaamheid legt men zich, tot eenen fchat, wech een goed fondament tegen het toekoomende, 1 Tim. VI: 18, 19.
BROOD {Ons) moeten wy haaien met perykei onzes leevens, van wegen het Zwaerc der Woeftyne, Klaagl. V: 9. (tf) Bover het leeven is den menfehe niets zo dier baar hier op aarde. De Aartsleugenaai zeide met een woord van waarheid: Huic voor huid, en alles, wat iemand heeft, za hy geeven voor zyn leeven, Job II: 4. Da mogen wy wel zeggen van den Honger De Honger is een fcherp zwaerd. D. verflaagenen van den zwaerde zyn gelukki ger, dan de verflagencn van den honger Klaagl. IV: 9. Van honger te fterven, i
B R O O D:
duizend dooden fterven. Om zulks voor • te koomen, zal men opofferen alles, wat men heeft, tot den laatften penning toe;kan het niet anders zyn , zal men niet fchroomen, het gewapender hand, op ge- - vaar van lyf en leeven, te gaan zoeken. In zulke knellende omftandigheeden be-' vonden zich de Jooden: Zy moesten hun Brood, hunnen Leeftocht, haaien. Zy vonden die niet in Kanadn : Anders een Land, vloeijende van melk en honig, daarzy hun brood plagten- te eeten zonder fchaarsheid , het vette der nieren der tar-* we. Nu, geprangd door een allenthalvig • gebrek, en reeds zwart geworden, gelykeen Oven, van wegen den geweldigen ftorm ■ des hongers, vs. 10, hadden zy hun broodvan elders moeten haaien, waarom zy in het 6. vs. zeiden: Wy hebben den Egyptenaar de hand gegeeven , en den Asfyriêr%• om met brood verzadigd te worden. Maar dat was nog het minde. Gelukkig zouden zy zich geagt hebben in hun ongeluk , hadden zy het mogen haaien in veiligheid, fchoon ten koste van eene verre reize, gelyk toen Vader Jakob zyne Zoonen om Koorn zond na Egypte: Maar, tot verzwaaringe van ramp en druk, moesten zy het haaien op perykel van bun leeven-,-.. Volgens den Grondtekst zou het zyn: Wymoeten het haaien met , of op onze zielen.'. Men vindt dezelfde Spreekwyze a Sam. XXIII: 17, daar van de drie Helden, dié door het Leeger der Philiftynen heen gebroken waren, om voor David water te haaien uit Bethlehems bornput, gezegd, wordt , dat zy gegaan waren met, of ophunne zielen. En, gelyk hier, zo hebben het de Onzen ook daar, zeer wel ver» taald, met perykel hunnes leevens. By de Hebreen beteekent de ziele dikwils het leeven;op zyne ziele, is dan op gevaar zyns ' leevens. Dit gevaar werd veroorzaakt door bet Zwaerd der Woeftyne , dat is , het . Zwaerd van magtige Doodllagers, die zich ■ in de Woeftyne onthielden, die hun het. '■ haaien van het brood beletteden, of 't geen '■ zy reeds gehaald hadden , ontweldigden. : (39 Maar nu is het bedenklyk, in welken , tyd de Jooden zich in eenen zo prangens den nood bevonden hebben ? Sommigen • denken, geduurende de beleegering van , Jeruzalem, toen de Chaldeën zich rontom > die Stad, in het vlakke Veld, in de Wbe-



B R O O Di -
fifm (het Veld, door hun ftfooper, aan eene barre Woeftyne reeds gelyk geworden) hadden ter neêr geflaagen , en het van alle kanten ingellooten hielden, om ze, zo wel door hongersnood , als door geweld van Wapenen, tot de overgaave te dwingen* - Anderen denken, dat hier fpreekende worden-ingevoerd die weinigen, die by de gevanglyke wechvoering der meesten na Babel, in den Lande overgebleeven waren, Jerem. LIL 16, die, om dat het Land door den Vyand uitgeplunderd en verwoest was, hunnen leeftocht van elders haaien moesten; en dat epi perykel hunnes leevens, van wegens de Veele Struikroovers, die zich in het Land onthielden, 't welk nu aan eene onvruchtbaare Woeftyne gelyk geworden was: En die zouden te verftaan zyn door het Zwaerd der Woeftyne, van 't welk hier wordt gelproken. •
BROOD (Johannes de Dooper is gekoomen , noch) eetende , noch wyn drinkende, Luk. VII: 33. (NK) Hy is gekoomen , geen brood eetende. Is dat te verftaan, gelyk Klemens de Alexandryner wil, in eenen zo volftrekten zin, dat hy nooit brood zou geproefd hebben ; dat kruiden, wortelen, en andere boom- en veldvruchten hem maar alleen voor toefpyze zouden verftrekt hebben? Dat is niet te denken. "Wy leezen wel Matth. III: 4, dat wilde honig en fpringhaanen zyn voedfel waren. Dat wil wel zeggen, dat die zyne meest gewoone fpyze waren, maar bézwaarlyk zal men willen gelooven , dat hy nooit iets anders zou genuttigd hebben. Men , leest Matth. XI: 18, dat hy is gekoomen, noch eetende, noch drinkende. Zal, nu iemand wel kunnen droomen, dat hy in 't 1 geheel noch gegeeten, noch gedronken, i en als van den wind geleefd hebbe? Zo 1 weinig als daar, even weinig behoeft men ^ ook hier de fpreekwyze van Lukas ftipt 1 naar de letter op te vatten. Toen hy, op 1 bevel van Herodes ■, in gevangenisf e lag, 1 zal hy met de andere Gevangenen, wel r hebben moeten eeten, 't geen men hun £ gaf. 't Is niet te vermoeden, dat Herodes 1 fpringhaanen en wilden honig voor hem i heeft doen zoeken. Wat dan? Brood ee- i ten beteekent dikwils aan eene wel toege- I richte tafel te eeten, 2 Sam. IX: 7, Luk. % XIV: 1 , &c.- De gewyde Schryver zal 0
B R O O D. 773
hier mede dan hebben willen aanduiden, dathy geenfmulzieke Tafelbroêr geweest zy , heel zeer gezet op kiefche lekkernyen; maar, dat hy, gelyk het eenen zoftrengen Boetprediker paste, zeer maatig was geweest in zyn eeten, en zich met flegte fpyzen had beholpen. (3) 't Geen 'er wordt bygevoegd, dat hy geenen wyn had gedronken, dat mag, ja moet in den ftriktften zin verftaan worden, want hy was een Nazireër van 's Moeders lyf af aan, en mogt dus, naar de Wet der Nazireërs, noch wyn, noch fterken drank drinken, zo als Engel Gabriël aan zynen Vader voorfpeld had, Luk. I: 15. Vergel. Adami.» Delic. Bibl. N. T. A. 1692. p. 771. feq.
BROOD (Het) uit den Heemel heeft Mo* fes 'u niet gegeeven: Maar myn Vader geeft u dat waare brood uit den Heemel: Want het brood Godts is Hy, die uit den Heemel nederdaalt, en die der IVaereld het leeven geeft, Joh. VI: 32, 33. Men dient vooraf kortlyk aan te merken , wat het was, 't welk den Heiland aanleiding gaf tot dit zeggen. Door zyne groote wonderkragt had Hy eene Schaar van omtrent vyf duizend mannen gefpysd' en verzadigd met (legts vyf Gerften-brooden en twee Vischiens; en 't geen het Wonderwerk merklyk vergrootis, dat van de overgefchootene brokken der vyf Gerften-brooden tiog twaalf korven gevuld werden, vs. 1— 13. Daar door was zyn aanzien tot zo eene hoogte gereezen ónder de Schaaren, dat zy Hem niet alleen hielden voor den Propheet, die koomen zoude, maar ook met geweld neemen, en Koning maaken wilden, js. 14, 15. Dat wilde Jefus voorkoomen, les Hy zich wonderdaadig na de overzyle van de Zee begaf, vs. 16—21. De Schaaren waren Hem in Schepen gevolgd, ts: -2a—25. Aardschgezinde Menfchen ergaapen zich meer aan het Ligchaamyke , dan aan het Geestelyke. Wufte Vaereldlingen zouden wel zo eenen Heiand willen hebben, die hen, op eene geïaklyke wyze verzadigde, en met meni;erlei tydelyke weldaaden overlaadde: )ie ftaan by hen op hoogeren prys dan ie, waar by de ziele leeft. Dit merkte e Alweetende Jefus , daarom beftrafte ly de Schaaren, zo ernftig: Voorwaar, •oorwaar zegge ik u: Gy zoekt my , niet, m dat gy teekenen hebt gezien; maar, o 'tm Eeeee 3 ^ da%



. m B R O O D.
, dat gy van de brooden gegeeten hebt, en verzadigd zyt, vs. 26, waar op Hy eene nadruklyke vermaaning liet volgen, dat zy wilden werken om de fpyze, die blyft tot in bet eeuwige leeven , vs. 27. Dit veroorzaakte eene Vraag : Wat zy dan zouden . moeien doen, om de werken Godts te werken? vï. i'ó. En het antwoord was, dat dit het werk was, dat zy geloofden in Hem, dien Godt gezonden had, vs. 29. Maar desMenIchen hart is nooit ongelooviger,dan wanneer het 'er op aankomt, om aan Godt te gelooven. 1 Dan weet het altoos deeze, of geene uitvlugten te verzinnen, waar mede het zich verfterkt in zyne ongeloovighetd. Dat is te zien in deeze Schaaren. Jefus had een groot teeken gedaan: Hy had op eene geheel wonderdaadige wyze zo veel duizend Menfchen gefpysd: Maar hunnes eragtens was het zo groot niet, dat zy daarom de Wet van Mofes zouden moeten verlaaten, en in Hem gelooven, en zyne leere aanneemen. . Mofes had, naar zy'er over dachten, vry wat meer gedaan: Eenige honderduizenden gefpysd; niet maai eene enkele reize , maar veertig jaaren lang; niet met Brood , dat uit de Aarde voortkomt, maar met Brood, dat uit der Heemel reegende, het Manna. Dat konde 't geen Jefus gedaan had in verre n; niet evenaaren Hy zoude dam een gehee ander, een vry grooter teeken moeter doen, zouden zy zich overreed vinden om in Hem te gelooven. Dit is de zii van 't geene zy Hem te gemoete voerden vs. 30, 31. Deeze Tegenwerping beant woordt Jefus. Hy heft aan met een twee . maal herhaald Voorwaar: Zo, om hunn aandacht te wekken, en hen tot nadenke: tc beweegen; als om, 't geen Hy zegge zoude , als eene volzeekere waarheid t bevestigen , en hen te doen begrypen dat daar aan te twyffelen in hun een zoi de van ongeloof zou zyn , naardien z reeds beleeden hadden, dat Hy waarlyk 1 .propheet was, die koomen zoude, vs. i. I ly richt zyn antwoord zo in : Dat H -hunnen .verkeerden waan zynen gror ,ontneemt, en daar na den waaren aa der zaake verklaart. (N) Betreffende h \eerfle zegt Hy: Mofes heeft u het brood u ' den Heemel niet gegeeven. Om dit zeggt vvel te verdaan , moet men aanmerke Ö?&Ü Wat Hy van.Mofes zegt. Die h;
B R O O D.
hun het Brood, het Manna, niet gegeeven. 't Was wel waar , dat zy , geduurende hun omzwerven in de Woeftyne onder het geleide van Mofes, het Manna gegeeten hadden : Maar 't was niet Mofes , maar Godt die het hun gegeeven had. Mofes zejf erkende dat: Bit, zegt hy, is het Brood, 't welk de HEERE u lieden te eeten gegeeven heeft,Exod. XVI: 1.5. Zo zong 'er ook Afapb van, Pf. LXXVIII: 23 , 24, daar hy van Godt zegt, dat Hy de wolken van boven gebood, en de deuren des Heemels opende, en het Manna op hen reegende om te eeten, en hun gaf het heemelsch brood. Mofes had daar toe niets gedaan; zelfs niet eens door het uitftrekken van zynen Staf, gelyk toen hy de Schelfzee kloofde, of den . Rotzfteen floeg, dat 'er water uit opwelde. Namen zy dit in opmerkinge , zo moesten zy overtuigd ftaan , dat Jefus grooter was dan Mofes, want 't geen zy van Hem gezien hadden, had Hy zelf gedaan , en door zyne eigene Wonderkragt. (33) Voorts moet men aanmerken , van welk Brood Hy fpreekt, als Hy zegt, dat Mofes het hun niet gegeeven had. Hy noemt het het Brood uit den Heemel. Hy bedoeld daar mede het Manna niet: Dat gaf Godt uit den Heemel, uit de Wolken, en wordt . by Afaph ook genoemd het Heemelsch brood. ! Maar hy wil 'er door verftaan hebben 1 zich-zelven, aangemerkt als het waare , brood, dat uit den Heemel was nedergedaald. \ Dat Brood, waar by de ziele leeft, welks , voedingskragt zich uitftrekt tot in de eeu-
- wigheid ; en dus een Brood , oneindig
- voortreffelyker dan hetManna, want niet ï te min de Vaders dat. gegeeten hadden in de 1 : Woeflyne, zy waren evenwel geftorven, vs.
1 49,50, 51. Van dat Brood konde Hy,in
2 kragt van beteekenisfe, zeggen, dat Mo, fes het hun niet gegeeven had; ja! ook niet 1- had kunnen geeven. Na dus hun voory wendfel ontzenuwd te hebben, (39 verte klaart Hy hun den waaren zin der zaake, \. zeggende : Maar myn Vader geeft u dat y ware Brood uit den Heemel, vs. 32b. En d op dat zy niet zouden behoeven te vraart gen, welke dat waare Brood was'? Zo laat :t Hy 'er aanftonds op volgen, vs. 33. Want it het Brood Godts is Hy, die uit den Heemel n nederdaalt, en, die der Waereld het leeven 3. geeft. Dat Hy nu daar door zich-zelven d .verftaan hebbe, blykt uit hef 51. vs.,daar
Hy



B R O O D.
Hymet zo veele ronde woorden zegt: Ik ben dat leevend brood, dat uit den Heemel is nedergedaald. (KN) Hy ftelt zich - zeiven dan voor onder de teekening van Brood > om daar. door aan te duiden het zielvoedend vermogen van zyne Verdienften, als waar door verworven is die ge. nade, ivaar doos- het hart gefterkt wordt, Hebr. XIII: 9. Dat Heil, waar door de ziel, als met:[meer en vetheid wordt verzadigd. Nader omichryft Hy dat Brood : («) Als het waare Brood, in onderfcheidinge van het Manna, 't welk mede behoorde tot die dingen , die Ilegts een fchaduwe waren van het toekomftige, waar van Jefus het tegenbeeld was. Als het Brood Godts , om de overklimmende voortreiFelykheid 'er van aan te duiden, gelyk zo by uitftek hooge Bergen, hooge Cederen, Bergen Godts, Cederen Godts genoemd worden. O3) Ten aanzien van zyn Oorfprong zegt hy , dat uit den Heemel was nedergedaald. Dat konde van Hem alleen gezegd worden , en van niemand anders. Naar zyne Menschlyke natuur, was Hy (zyne wondergeboorte uit eene Maagd uitgezonderd) een menschlyke Spruit, gelyk alle andere menfchen, uit de Aarde, Jef. XI: 1. LUI: a. Uit de Vaderen , uit den zaade Davids, zo veel hetvleesch aangaat, Rom. I: 3. IX: 5. Maar naar zyne Godtlyke Natuur, kan men zeggen, dat Hy is nedergedaald, om de Menschlyke Natuur aan te neemen, en met zyne Godtlyke te veréénigen tot eenheid des Perfoons ; nedergedaald uit den , Heemel: Niet maar uit de Wolken , den : beneeden-heemel , gelyk het Manna; ■ maar uit den Heemel der Heemelen, waar 1 in Hy reeds was verheerlykt geweest, eer de t Waereld was. (y) Ten aanzien van zyne voortreffelykheid ('t zy men dat verdaan- t wil hebben boven Mofes, of boven het : Manna) zegt Hy, dat Hy der Waereld het 1 leeven geeft. (a«) Welk eene Waereld? 2 Niet de geheele, alle menfchen, hoofd ï voor hoofd ; maar die Waereld, welker h zonden Hy gedraagen heeft, en ter liefde t van welke de Vader Hem gegeeven heeft, [oh. d I: 29. III: 16, te weeten, de Uitverkoore- \ nen uit de Waereld, zonder onderlcheid d niet alleen van kunne, rang, of ftaat; L maar ook nu zonder onderfch eid van Volk; ( behalven uit de Jooden, ook uit alle an-. k
B R O O D. 775
dere Taaien, en Natiën, die in de Waereld zyn. Os/39. Welk een Leeven ? JNiethet Natuurlyk leeven, 't welk gemeen is aan alle menfchen, zo veele als 'er ooit geweest zyn, nog zyn, of ooit zyn zullen: Maar het eeuwig leeven, 't welk Lly geeft, bepaaldelyk aan de geenen, die de-.1 Vader Hem gegeeven heeft, Joh. XVII: a. (yy) Dat geeft Hy der Waereld. Door zyne Verdienften is Hy niet alleen allen, die Hem gehoorzaam zyn, eene oorzaak van eeuwige zaligheid geworden, Hebr. V: 9, maar Hy doet het hen ook daadelyk deelagtig worden. Hy geeft het hun. Ik zegt Hy, geef hun het eeuwig leeven, Joh. X: 28. En dat niet maar naar de Ziele, maar ook naar het Ligchaam: Hy zal hen op.wekken ten uiterften dage, Joh. VI: 44, 54. 't Waren dan by uitftek groote en heerlyke dingen, die Hy hier van zichzelven getuigde: Ondertusfchen moesten de Schaaren niet denken, dat het windrige grootfpraak was.- Om die gedachte te verwyderen, (33) zegt Hy, dat het zyn Vader was, die hun het waare brood,'t welk Hy zelf was, gaf uit den Heemel. Want, naardien Hy, uit kragt van zyne vrywillige Borgverpligtinge, des Vaders Knegt, was geworden, zo heeft die daar door het recht gekreegen om Hem in de Waereld te zenden, Gal. IV: 4, en Hem te geeven, waarom Hy ook zich-zelven Godts gaave noemt, Joh. IV: 10. En gelyk de eerfte bewoording ftrekt ten bewyze van de Godtiykheid zyner zendinge; zo ftrekt de ««lere tot een blyk van des Vaders gadeloo;e menfchenliefde, die een zondige Wae'eld zo lief heeft gehad, dat Hy zynen eigejen Zoon niet gefpaard, maar voor ons overregeeven heeft, op dat de Waereld door Hem >oude behouden worden, en Hy ons met Hem '.Ue dingenfchenken zoude, Joh. III: 16, 7, Rom. Vlii: 32, 1 Joh. IV: 9, 10. Us men nu dit alles te faamen vat, zo iet men , dat de Schaaren , als zy het. tuk recht indachten , gecne reede overleef, om.nog een ander teeken van tlern; s i eifchen, zo zy in Hem gelooven zouen. Want hadden zy veel op met Mofes, it dit zyn gezegde konden zy opmaaken, at Hy niet flegts gelyk was aan Mofes,.. ynde van Godt gegeeven, gelyk Mofes van k>dt g. zonden was; maar dat Hy verre: oven Mofes was, want die was maar ge-
110» >.



?76 brui rrD.
nomen yan de Aarde, uit de Menfchen; maar Hy was gegeeven uit den Heemel, waar uit Hy nedergedaald was. Was het by de Schaaren een groote zaak, dat de Vaders ten tyde van Mofes, het Manna hadden gegeeten, 't was vry wat meer , dat de Vader Hem gegeeven had: Hem, het waare Brood; Hem , die der Waereld het leeven gaf, zo een leeven, 't welk Mofes nooit zou hebben kunnen geeven,: 't welk door het Manna nooit had kunnen verwekt, of onderhouden worden : Naamelyk, het eeuwig leeven. Hoe onmeetbaar groot is dan niet het onderfcheid! Dat wyst Hy duidelykst aan , vs. 48—51. - Ik ben het brood des leevens. Uwe Vaders hebben het Manna gegeeten in de Woeftyne, en zy zyn
fe/lorven. Dit is het Brood, dat uit den eemel nederdaalt, op dat de mensch daar van eete, en niet fterve. Ik ben dat leevend brood, dat uit den Heemel is nedergedaald: Zo iemand van dit brood eet, die zal in der eeuwigheid leeven. Wenschten dan de Schaaren deel te hebben aan dat leevend cn leevendigmaakend brood, zo moesten zy, in plaatfe van Hem een nader te eifchen, zelf werkzaam zyn; zelve beginnen het werk Godts te werken; en dat was, te gelooven in Hem,dien Godt gezonden had, vs. 27, 28, 29.
BRUID en BRUIDEGOM. Zo worden als nog genoemd Perfoonen, die, na dat zy zich door Trouwbeloften aan malkanderen hebben verbonden, die verbindtenis, ter voltrekkinge van het Huwelyk, op eene wettige wyze laaten bevestigen. Dit gefchiedde van ouds met byzondere plegtigheeden, en werd gevolgd van groot vreugdebedryf; Gastniaalen, en wat verder tot vervrolyking konde .dienen.. Vreugde voegde den Bruidegom en de Bruid: BIaaken.de in wederzydfche liefde, zagen zy nu voor zich de vervulling van hun vuurig wenfehen. Vreugde voegde aan de Bloedverwandten , en de genoodigde Bruiloftsgasten, zo zy anders deel namen in het genoegen., en de belangen der Nieuwgetrouwden. Op dat die vreugde , niet mogt geftoord worden, had Godt ee1 ne .Wet gegeeven ten voordeele der zulken, die eene Vrouw ondertrouwd, maar nog niet.,tot zich genomen hadden: Naamelyk , dat zy opgeroepen zynde tot den £gtryd, rnogten wederkeeren na^hun huis.
8 R U i D.
Deut. XX: 7. Eene Wet, welke, ten tyde van Judas den Machabeër nog ftand hield, 1 Mach. III: 56. Het duidt daarom een allergrootften ramp aan, en eene daar door veroorzaakte bitterfte droefheid, als Godt liet dreigen , dat Hy de ftemme der vreugde, en der vrolykhcid, de ftemme des Bruidegoms en der Bruid zou doen ophouden . Jerem. VII: 34. XVI: 9, &c. Dat de Heere Jefus en zyne Kerk ook voorkoomen onder de teekening van Bruidegom en Bruid, is aan Bybelkundigen bekend. 'Er zal ftraks geleegenheid voorkoomen, om daar van te fpreeken.
BRUID (De) VAN CHRISTUS is de Kerk, inzonderheid de Kerk des Nieuwen Testaments. In het Hooglied fpreekt Hy ze meermaals aan als-zyne Bruid, Cap. IV: 8—12. V: 1. En Hy ftelt zich-zelven voor als den Bruidegom, Matth. IX: 15. XXV: 1, 5,6, Joh. III: 29. (K) Deeze Rcnaamingen , die zinnebeeldig te neemen zyn, duiden aan: (KK) Eene blaakende, en over- en weêr gaande, tedere Liefde : Die van zynen-kant begint, waarom Hy ook eens zeide: Gy hebt my niet uitverkooren; maar ik hebbe u uitverkooren , Joh. XV: 16". Waar van het uitwerkfel is, dat Hy haar, door zyne Gezanten, zyne liefde doet aanbieden , en haar op lieflyke Euangelie-klanken doet lokken tot zyne gemeenfehap: 't Welk dan ook van haare zyde wordt beantwoord met eene zo fterke wederliefde, dat zy als krank van liefde is, Hoogl. V: 8, en tot Hem zeggen kan: Tot uwen naam , en tot uwe gedachtenis is de begeerte myner ziele. Met myne ziele hebbe ik u begeerd in den nacht; ook met mynen Geest, die in bet binnenfte van my is, zal ik u vroeg zoeken , Jef. XXVI: 8, 9. (33) Eene plegtige Verbindtenis, zo dat Hy ze aan zich ondertrouwt in gerechtigheid, en in gerichte, in goedertierenheid en in barmhartigheeden, Hof. II: 18. En Zy zich, door eene nooit te berouwen Geloofs - toeftemming , in 't geheel en voor altoos aan Hem overgeeft, 't welk haar openlyk doet zeggen: Ik ben mynes Liefftens, Hoogl. VI: 3. (JJ) Eene zeer naauwe en eeuwigduurende verééniging. Gelyk Hy haar lief heeft met eene eeuwige liefde, Jerem. XXXI: 3, zo zal ook niets baar kunnen fcheiden van zyne liefde, Rom. VIII: 35. (11) Eene Onderwerping van
Haar



B R U I D.
Haar aan Hem, als haar' Man en Hoofd, Ephef. V: 23, 24. Waarom ook tot Haar wordt gezegd: Dewyl Hy uw Heer is, zo buig a voor Hem neder, PI'. XLV: 12. (Hfl) -Dat Hy haar, als zyne Bruid, ver. fort, Jef. LXI: 10, van alles verzorgt, PI'. XXIII: 1, en tegen allen overlast befchermt: Zyne waarheid ftrekt haar tot een rondasfe en beukelaar, iT. XCI: 4. (\\) Dat Hy haar ook geestelyke Kinderen verwekt, door de bekeering van deeze en geene menfchen: Ja! dikwils van geheele Vol.ken, zo dat men van Rahab en Babel, den Philiftyn, den Tyriër, en den Moor konne zeggen, dat zy in Ziön gebooren zyn, Pf. LXXXVII: 4, 5. Zie ook Jef. LIV: 1—3. en LXVL 8. (3) Als iets Byzonders is hier by aan te merken: (KN) Ten aanzien van den Heere Jefus, datHy niet alleen voorkomt als haar Bruidegom, maar ook als haar Man , Jef. LIV: 5. Een voornaam Godtgeleerde meent, dat Hy voor zynen Dood, met betrekkinge tot de Kerke des Nieuwen Testaments, zy aan te merken als de Bruidegom, als hebbende zich aan haar verloofd; maar na zynen Dood, als haar Man, als hebbende het Huwelyk nu daadelyk aangegaan, en bevestigd met zyn Bloed. (33) Ten aanzien van de Kerke is het (*) iets byzonders, dat Hy ze niet alleen aanfpreekt als zyne Bruid, maar ook als zyne Zuster, Hoógl. IV: 9—12. De reede van deeze laatfte benaaminge is, om dat Hy, als Mensch, met haar van een zelfden oorfprong is. Hy , die heiligt , en Zy, die geheiligd worden , zyn allen uit een, want Hy is, gelyk de Kinderkcns, des vleeschs en des bloeds deelagtig geworden, en daarom fchaamt Hy zich niet, hen zyne Broeders te noemen, Hebr. II: n, 14. (p) Het ander Byzondere is , dat zy niet alleen de Bruid, maar ook het Wyf wordt genoemd, Openb. XXI: 9. 't Zou kunnen zyn , dat zy de Bruid genoemd wordt ten aanzien van die geenen , die, genoodigd zynde tot zyne Zielzaligende gemeenfehap, zich ook aan LIem verbinden , en tot Hem koomen; en het Wyf, ten aanzien der zulken , met welken het geestelyk Huwelyk reeds geflooten is, en dat ook getrouw en heilig beleeven. Anderen geeven 'er nog andere. reedenen van: Dat zy, fchoon zy reeds zyn Wyf geworden is, en blyft, evenwel zyI. Deel, II, Stuk.
BRUIDEGOM. 777
ne Bruid wordt genoemd. (««) Om dat haare 'Liefde tot Hem eene reine en geheel kuifche liefde is , niet befmet met eenig bedryf van , zelfs niet met eenige begeerte tot geestelyk Overfpel , zynde Hem toebereid als een reine maagd, 2, Kor. XI: 2. (pp) Om dat haare liefde tot Hem nooit verkoelt, maar fteeds vérsch en vuurig is, en blyft, als die van eene Bruid tot haaren Bruidegom : De kooien 'er van zyn vuurige kooien; de vlammen 'er van vlammen des HEEREN: Geene wateren van tegenfpoeden, geene rivieren van verdrukkingen zouden ze kunnen uitblusfchen,Hoogï. VIII: 6,7. (yy) Eindelyk ook, om dat 'er nog eene andere en naauwere verééniging te wachten is in den Heemel van Godts heerlykheid , wanneer Hy ze zich-zelven zal voorftellen heerlyk , heilig en onberispelyk, eene Gemeente, die geen vlek noch rimpel heeft, Ephef. V: 27, en ze zo inbrengen zal in het Huis zyns Vaders, om daar in eene vreugde en heerlykheid, grooter dan die van eene altoosduurende bruiloft, zyne liefderyke gemeenfehap eeuwig en onmiddelyk te genieten. Die 'er geleegenheid toe hebben zullen hier van veele fraaije dingen kunnen leezen in de Oratie van Profesf. J. van den Honert, de Divin. Nuptiis,
BRUIDEGOM (Gelyk een) zich verftert met Prieslerlyk fieraad, en als eene Bruid zich verftert met haar gereedfehap , Jef. LXI: 10b. Men zie geheel dit Vers , en dus ook deeze woorden verklaard in des VIIL D. 2. St. p. 406—. onder den titel VERHEUGT.
BRUIDEGOM (Kunnen ook de Bruilofts. Kinderen treuren, terwyle de) by hen is? Maar de dagen zullen koomen, wanneer de Bruidegom van hun zal wechgenomen zyn, dan zullen zy vasten, Matth. IX: 15. Dus luidt het antwoord, 't welk de Heere Jefus gaf aan de Difcipelen van Johannes den Dooper. Die hadden, naar 't fchynt, geen goed oog op Jefus. Men mag denken, dat zy het Hem benydden, dat Hy door het doen van zo veele teekenen en wonderen uitftak boven hunnen Meester. Zy hadden Hem gevraagd, vs. J-4. Waarom vasten wy, en de Pharizeën zo veel, en uwe Difcipelen vasten niet. Dat was juist eene Vraag naar den fmaak der Pharizeën. Die hebben dezelfde vraag aan Jefus ge-
Fffff daan,



778 BRUIDEGOM.
daan, Luk. V: 33 , en wel, naar het fchynt, te gelyk en veréénigd met de Difcipelen van Johannes, Mark. II: 18. In deeze Laatften was het een blyk van groote Onkunde, hadden zy recht begreepen, wie Johannes, hun Meester was, en wie jlefus was , en hoe groote dingen hun Meester van denzelven getuigd hadde, om Hem als den Christus, den Mesfias bekend te maaken, dan zouden zy, zonder te vraagen , geweeten hebben , waarom zy al, en Jefus Difcipelen niet vasten moesten. Johannes was een ftrenge Boetprediker, daarom was Hy gekoomen, noch eetende , noch drinkende, Matth. XI: 18. En daarom moesten zyne Difcipelen, in navolginge van hem, eene zo ftrenge leevcnswyze onderhouden. Maar Jefus was de waare Mesfias, die van Godt 'er toe gezalfd en gezonden was , om Ziöns treurigcn te troosten, en hun te befchikken fieraad voor asfche-, en vreugde-olie voor treurigheid, Jef. LXI: a, 3. Hy zelf fchroomde daarom niet met Tollenaaren en Zondaaren te verkeeren en aan te zitten, op dat Hy, intusfchen, geleegenheid mogt hebben, om op bckeering en geloof aan te dringen, en hen te roepen tot zyn Heemelsch Koningryk. En dat was de reede, waarom ook zyne Difcipelen eene zo geftrenge leevenswyze niet onderhielden. Dit liep den Pharizeën , en den geenen, die het met hun hielden, in het oog, en daarom lasterden zy Hem , als ware Hy een Vraat en Wynzuiper , een vriend van Tollenaaren en Zondaaren, Matth. XI: 19. Dat was van hun niet te verwonderen , want zy waren zyne geüagene Vyanden: Maar vreemd is het, dat ook de Difcipelen van Johannes zich daar aan ftieten. Die hadden van hunnen Meester kunnen leeren, dat Jcfius de Bruidegom was. Die had daar van getuigenis gegeeven , Joh. III: iq. 't Schynt, dat de Heiland het oog gehad hebbe op dat zeggen van Johannes. en dat was zeer gefchikt, om de vraage van Johannes Difcipelen zo te beantwoorden, dat zy zich fchaamen moesten, dezelve gedaan te hebben. (K) Om hen hel ongerymde 'er van te doen begrypen, zc beantwoordt Hy hunne vraag met een wedervraage: Runnen ook de Bruilofts-Kin deren treuren, terwyl de Bruidegom by hei *'f ? De Bruiloftsvreugde was' by dt
BRUIDEGOM.
Jooden ongemeen groot. Ze mogt in gee* neriei wyze geftoord worden. Dit ging zo verre, dat,zo als J. C.Wagenfieilius, heeft aangeteekend, wanneer eene Lykftaatüe eene Bruid ontmoette, die voor haar uit den weg moest wyken, op dat haare Vreugde, door zo eene doodlyke vertooning, niet mogt geftoord worden. Zelfs waren de Bruilofts • Kinderen, de genoodigde Gasten , ontllaagen van veele dingen, die hen in hunne bedryven zouden hebben kunnen bezwaaren: Als van het draagen der Gedenkcedels ; het by woonen van de uuren des gebeds ; van het treuren en vasten~, zelfs van het houden van het LoofhuttenFeest, wyl tenten en priè'elen te eng waren tot het vieren van de Huwelyksplegtigheeden. Zo als Oudheidkundigen uit Maimonides, en andere Rabbynen hebben aangeteekend. (33) Men brenge dat nu eens over tot het oogmerk van Jefus. Hy ■was de. Bruidegom. Men heeft aangemerkt * dat de Joodfche Meesters, in meer dan eene plaatfe , den Mesfias hebben befchouwd, als den Bruidegom. Volgens hun zeggen was de Schechinah de Bruidegom der Synagoge, en zy maakten daar toe betreklyk 'tgeen 'er ftaat Jef.LXIL5. Gelyk een Bruidegom vrolyk is over de Bruid, alzo zal ook Godt over u vrolyk zyn. Ook verklaaren eenigen fommige plaatfen van het Hoogelied, als Cap. I: 2. en IL 8, van den Mesfias. Naar het zeggen van R, Meir Arama was 't het eenpaarig gevoelen van alle de Rabbynen, dat de XLV. Pfialm te verftaan zy van den Koninglyken Bruidegom, den Mesfias. Daar mede ftemmen in Abenezra, Kimchi, Salomo ben Melech 9 Abarbanel en anderen. Zie Lampe, Exerc» in Pf. XLV. Exerc. II. %. V. p. 73, 74. Exerc. VIII. §. X. p. 34a—. Daar nu de Dificipelen van Johannes niet onkundig konden zyn, dat hun Meester den Heere Jefus had gehouden voor den Mesfias en Hem den Bruidegom genoemd hadde ; en het ook by de Joodfche Meesters niet vreemd was, den Mesfias aan te merken als eenen Bruidegom, zo konde het hun niet vreemd dunken, dat de Heere Jefus zich-zelven voorftelde als den Bruidegom: En dan 1 moest het by hen ook van zelve fpreeken , ■ dat zy door de Bruilofts• Kinderen te ver1 ftaan hadden zyne Difcipelen. Hadden zy dat ingedacht, 't welk zy, naar de leere
van



BRUIDEGOM.
BRUIDEGOM.
779
van hunnen Meester, hadden kunnen en moeten indenken , en zich daar by erinncrd, welke , naar Joodfche wyze , de rechten waren van de Bruilof ts - Kinderen , of Gasten, dat die, gelyk boven aangemerkt is , ontllaagen waren van alles , 't welk hunne vreugde flegts eenigzins zou hebben kunnen verminderen, dan zouden zy van zelve begreepen hebben, dat het gantsch uit niet zoude gevoegd hebben , dat Jefus Difcipelen zouden gevast en getreurd hebben, zo lang Hy met en by hen was; Hy, die de Bruidegom was ; Hy , die van Godt gezonden en gezalfd was, om den zagtmoedigen een blyde boodfehap te brengen, Ëiöns treurigen te troosten, en hun te befchikken fieraad voor asfche, vreugdeolie voor treurigheid, en een gewaad des lofs voor den benaauwden geest, 't Was derhalven eene zeer ongepaste Vraage, die zy deeden : Waarom zyne Difcipelen niet vastteden? Eene Vraage, die zy nooit zouden gedaan hebben, indien zy hadden gedacht aan't geene hun Meester van Jefus getuigd hadde; indien zy Jefus niet benyd hadden den opgang, dien Hy maakte, en indien zy zich door de Pharizeën niet hadden laaten opruijen. Om hen nu in hun binnenfte te overtuigen van het ohgerymde hunner vraage , zo agtte de Heiland het genoeg te zyn, die met deeze Wedervraage te beantwoorden: Kunnen ook de Brui. lofts- Kinderen treuren, zo langde Bruidegom by hen is? (3) Maar de Heiland voegde 'er terftond nog iets by: Maar de dagen zullen koomen, wanneer de Bruidegom van hun zal wechgenomen zyn , endc dan zullen zy vasten, 't Schynt my toe, dat Hy dat 'er by voegde, om zyner eigener Difcipelen wille,om die te doen begrypen, dat hunne tegenwoordige vreugde niet altoos duuren, maar eerlang zoude afgewisfcld worden door droefheid. (NX) 'Er waren dagen aanftaande , dat de Bruidegom van hun zou wechgenomen zyn. Dat zou vooreerst gefchieden voor flegts eenige weinige dagen, wanneer Hy , blootgefteld voor het moordgeweld zyner Vyanden , zou worden afgefneeden uit het Land der Leevendigen, om zich te kwyten van zyne dierbaare Borgverpligtinge; en niet lang daar na voor altoos,, wanneer dc Vader, ten blyke. dat Hy zich volkoomen voldaan agtte, Hem zou opneemen in heer¬
lykheid. Als men zich nu te binnen brengt, hoe zeer zyne Difcipelen op zyne Ligchaamlyke tegenwoordigheid gefteld waren : (33) Zo kan men zich ligtelyk voorftellen, hoe zeer zyne Difcipelen het gemis van hunnen, hun zo dierbaaren, Meester betreurd hebben. Wy behoeven het woord Vasten niet te neemen in zyne eigenlykfte beteekenisfe, voor eene geheele onthouding van alle fpyzen en drank: 't Kan zeer wel genomen worden in den ruimeren zin van treuren. Want, behalven dat het Vasten mede behoorde tot de blyken van Boetvaerdigheid op plegtige Verbodsdagen, zo zien wy ook, dat de Heere Jefus zelf in dit vs. de woorden Treuren en Vasten met malkanderen verwisfelt. (<0 Zeeker genoeg weet men , hoe groot hunne droefheid is geweest, geduurende den tyd van Jefus dood en verblyf in het graf. Men kan het genoeg opmaaken uit de woorden niet alleen , maar zelfs uit het gelaat der twee Difcipelen , die na Emmaus gingen , Luk. XXIV: 17—24 , als mede uit het geene de Heere Jefus 'er hun van voorfpeld hadde, dat 'er een kleine tyd zou koomen, en dat zy dan zouden fchreijen, en klaaglyk weenen ; inmiddels de Waereld, zy, die Hem aan het Kruis geholpen hadden , zich zou verblyden, Joh. XVI: 19,20. Dat de Apostelen, geduurende die dagen zouden gevast hebben , is niet bewysbaar. Het tegendeel kan men opmaaken uit Luk. XXIV: 30, daar wy leezen, dat dc twee Difcipelen , die zich over zynen Dood zo zeer bedroefden, te Emmaus waren ingekeerd, om 'er te overnachten en brood te eeten. Dat de Christenen in de vroegfte tyden, ter gedachtenisfe van Jefus Dood en Begravinge 40 uuren gevast, ten minften niet dan zeer weinig gegeeten en gedronken hebben, is zeeker genoeg. Maar eene andere Vraag is, of de Apostelen dat alzo te doen hebben ingefteld V Dit wordt van fommigen ontkend. Zie Cave, Eerfte Chriftend. B. I. C, 7. p. 159. Daaren - tegen , leert Epiphanius, zouden de Apostelen geboden hebben, dat de Christenen zouden eeten, en zich vergasten na het gebruiken van het Avondmaal, ter gedachtenisfe, dat Jefus hetzelve by het houden van het Paaschmaal, des avonds voor zynen dood, had ingefteld, inmidFffff 2 dels



78o BRUIDEGOM.
dels de Jooden treurden, en flegts ongezuurde brooden aten. Dat de Christenen integendeel moesten vasten en treuren , inmiddels de Jooden zich op dien Feestdag verblydden, dat zy Christus hadden doen kruiügen. Epiphanius beroept zich op de Apostolifche Conftitüticn : Maar dat moeten dan zulke geweest zyn, die verlooren zyn geraakt, en dus andere dan de geene, die nu nog bekend zyn onder den naam van Apostolifche Canons, of Conftitutien. Zie Mosheim, de Rebus Chriflian. ante Conjlant. M. p. 441. (X) Maar de Bruidegom zou ook van hun wechgenomen worden, en wel voor altoos, door zyne wechneeming in den Heemel: Hebben zy toen ook moeten vasten en treuren? Zeekerlyk niet over zyne wechneeming. Hoe zeer zy gefield waren op zyn ligchaamlyk byzyn, kan men evenwel niet twyffelen , of zy zullen zich zeer verblyd hebben over zyne zo heerlyke Staatsverheffinge. Lukas zegt het duidelyk, dat zy van den Olyfberg wederkeerden na Jeruzalem met groote blydfchap, Cap. XXIV: 52. De Heere Jejus had hun ook beloofd, dat zy Hem zouden wederzien ; naamelyk, na zyne Opftanding, en dat hun hart zich dan zou ver. blyden; en wel zo, dat niemand die blydfchap van hun zou kunnen wechneemen; du; ook niet na zyn Heemelvaart, want dier tyd bedoelde Hy mede,'toen Hy zeide In dien dag zult gy my niets vraagen: Voor waar, voorwaar zegge ik u: Al wat gy dei Vader zult bidden in mynen naame, dat za Hy u geeven, Joh. XVI: 22,23. Wil mei dan hun vasten en treuren ook betreklyl maaken tot dien tyd, dan zal men het moe ten verftaan, als veroorzaakt door de kom merlyke omftandigheeden , waar in di Apostelen zich menigmaal bevonden heb ben ; dan eens door gebrek aan noodi: onderhoud ; dan door oogenfchynlyk Lyfsgevaaren ; vooral door wreede mis handelingen , ja ! vervolgingen tot de dood toe. Men leeze, wat Paulus daa van getuigt van zich-zelven, 2 Kor. X] 24—27. Ligtelyk kan men denken, dat niet te min zy inwendig vervuld bleeve met blydfchap door den Heiligen Geest die dingen evenwel geene oorzaak ware van vreugde, maar wel van droefheid voc het vleesch, Hebr. XII: n. Het is, vo geus Lightfoot,Hor. Hebr, in h* A> opmerl
BRUIDSCHAT.
lyk, dat de Apostelen, geduurende Jefus verkeeringe met hun in de Waereld, in 't geheel geene; maar , na zyn Heemelvaart, veele en daaglykfche vervolgingen hebben te lyden gehad.
BRUIDSCHAT. QX) 't Was van ouds gebruikelyk, dat de Minnaar de Dogter, welke hy ten Huwelyk verzocht, of liet verzoeken, van haaren Vader als koopen moest. Behalven de Gefchenken , die aan de Bruid gegeeven wierden, die, naar gelang, van des Minnaars vermogen, van eene mindere, of meerdere waerdye waren , moest ook aan de Ouderen iets gegeeven worden. Toen Eliëzer Rebekka ten Huwelyk verzocht voor Izaak , gaf hy gouden en zilveren Kleinoodien, en Kleederen voor Rebekka; ook gaf hy kostelykheeden aan haaren Broeder, en aan haare Moeder, Genef. XXIV: 53. Of nu deeze laatfte zyn aan te merken , als een foort van koopprys, kan men niet zeeker zeggen. Maar de Bruidfchat en hetGefchenk worden duidelyk onderfcheiden, Genef. XXXIV: ia, in het verzoek, 't welk Sichem aan Jakob deed , hy wilde hem toch zyne Dogter Dina ter Vrouwe geeven , waar uit ook mede te zien is, dat men daar over met den Vader in een verding moest koomen : Vergroot, zegt hy tot Jakob, zeer over my den Bruidfchat, en het Gefchenk, en ik zal geeven, gelyk gy tot my zult zeggen,
■ Exod. XXII: 17. wordt ook gefproken i van het geeven van een Bruidfchat. Die ï werd doorgaans gegeeven in Geld. Dat 1 mogt wel meerder, maar niet minder zyn : dan vyftig Zilverlingen, of Sikelen. Dat
- maakt men op uit Deut. XXII: 29. 't Was
■ een vreemde Bruidfchat, welken Saul van ; David eischte voor zyne Dogter: Name-
- lyk, dat die hem zou brengen honderd voorl huiden der Philiftynen. Het oogmerk van ; dien zo vreemden eisch was, dat hy hoop-
- te, David, by die onderneeminge, te doen 1 omkoomen door de Philiftynen, 1 Sam. r XVIII: 25. Die geen geld hadden, moes: ten de Dogter koopen , door den Vader , voor een zeekeren tyd te dienen: Zo moest 1 Jakob Laban dienen voor zyne twee Dog, ters, voor elk eene zeeven jaaren, Genef. n XXIX: 18—a8. Nog heeft dit koopen plaats r onder de Arabieren. D'Arvieux, in zyn
- Boek van de Zeeden der Arabieren , C. ;- XVIII. zegt: „ Men handelt over den
« prys



BRUIDSCHAT.
prys der Dogter , welken de Schoon„ zoon aan den Schoonvader betaalen „ moet in Kameelen, Schaapen, of Paer„ den, om dat de Arabieren geen gereed „ Geld hebben , en alle hunne bezitting
„ in Vee beftaat . Dus zal een Jong-
„ man aan den Vader vraagen: Wilt gy „ my uwe Dogter geeven voor 50 Schaa„ pen, voor 6 Kameelen, of voor iaKoei„ jen , &c. Is hy niet ryk genoeg, om ,, diergelyke aanbiedingen te doen, dan „ zal hy hem voorflaan , om ze hem te „ geeven voor eene Merry, of voor een „ jong Veulen: Alles, met één woord, „ naar maate van de verdienfte der Dog„ ter, het aanzien van haar Huis, en het „ inkoomen van hem, die trouwen wil." Nog ten huidigen dage zou het in gebruik zyn by de Grieken, dat hy, die begeert te trouwen , ze als koopen moet , door het geeven van gefchenken aan de Ouders, 't Moet reeds van Oude tyden onder hen zo geweest zyn. Homerus laat in de Made, L. IX. vs. 146, Agamemnon aan Achilles boodfchappen , dat hy hem eene zyner Dogteren zou geeven, zonder eenig het minfte gefchenk van hem te eifchen. Danaus was beducht , dat niemand zou uitkoomen, om zyne Dogters te trouwen, om dat zy zich aan eene grouwelyke misdaad vergreepen hadden. Des liet hy , volgens Paufanias, L. III. C. 12, bekend maaken, dat hy geen gefchenk zou eisfchen van de geenen, die zyne Dogters zouden willen trouwen. (3) Men denke evenwel niet, dat de Bruids nooit iets ten Huwelyk aanbragten , indien de Ouders in ftaat waren haar iets mede te geeven. Kaleb gaf aan zyne Dogter een Land van hooge en laage Waterwellingen , Richt. I: 14, 15. Pharao gaf zyne Dogter aan Salomo , en met haar de Stad Gezer tot een gefchenk, 1K011. IX: 16. En in het Boek , van Tebias, Cap. X: 11, leest men , dat Raguèl aan zynen Schoonzoon, den Zoon vin Tobias zyne Dogter Sara tot zyn Wyf 1 gaf, en met haar de helft van zyne goede- . ren, Slaaven, Beesten en Geld.
BRUIDSCHAT (Vergroot zeer over my : den) en het gefchenk, Genef. XXXIV: 12. 1 Sichem liet aan Jakob over den eisch te j doen, en belooft het een en het ander te zullen geeven, naar 't geen hy zeggen zou- 1 de, zo hy hem flegts zyne Dogter in hu- <
BRUILOFT. 781
welyk wilde geeven. Uit den naastvoorigen titel is te zien , wat men door den Bruidfchat te verftaan hebbe, en wat door het gefchenk. Door het Gefchenk de Kleinoodien, die door den Minnaar gegeeven wierden aan de Bruid, ter haarer verfieringe. Door den Bruidfchat het geld, of de Geldswaerde, waarom men de Dogter als koopen moest van haaren Vader. De Moeder van Koning Lemuël, doet den Man zeggen tot zyne Vrouw, Spr. XXXI: 29. Veele Dogters hebben deugdelyk gehandeld. Zo hebben de Onzen het vertaald: Myns eragtens beeter dan Luther: Veele Dogters brengen rykdom aan. Indien men die vertaaling laat gelden, zou men kunnen denken, dat de Man het oog hadde gehad op den Bruidfchat, die hem voor elke Dogter moest gegeeven worden, 't welk hem , daar zyne Dogters veele waren, al vry wat veel rykdoms zou hebben kunnen aanbrengen. Althans, het is, naar het zeggen van d'Arvieux, om die reede , dat onder de Arabieren geene Vaders gelukkiger geagt worden, dan die veele Dogters hebben. Dit is, zegt hy, de voornaamfte rykdom van het Huisgezin—. Elke Dogter, die hy uittrouwt, brengt hem een'1 Bruidfchat aan. Dan hoe veel rykdom. de veele Dogters den Man, van wien gefproken wordt, m®gten hebben aangebragt, nochthans zegt hy tot zyne by uitftek deugdzaame Vrouw, dat zy die alle te boven ging; ook bepaaldelyk in het aanbrengen van rykdom. Men kan n het voorgaande zien, hoe zeer zy dien vermeerderd had door haare wakkerheid, :n huishoudelyk beftuur, vs. 10—27. Op :o eene Vrouw kan men toepasfen 't geen ;ezegd wordt Spr. XXIV: 3, 4. Door Wysheid wordt een Huis gebouwd, en door lerflandigheid bevestigd: En , door weetenzhap , worden de binnenkameren vervuld iet alle kostelyk en lieflyk goed.
BRUILOFT wierd van de Oudfte tyen aan, en genoegzaam by alle Volken enouden by het plegtig fluiten van een luwelyk. (x) Men richtte een Gastmaal an. Men dischte, elk naar zynen ftaat, ïeer op, als naar gewoonte; en liet de egoedheid het toe , dan liet men den Vyn ook niet ontbreeken. Op de Bruiloft : Kana in Galiled was Wyn, en toen. die ntbrak , veranderde de wonderdaadige
F fff f 3 jc



?gi BRUILOFT.
Jefus het Water in Wyn, Joh. II: i—io, op dat de Gasten mogten eeten , drinken , en ook vrolyk zyn , want de Wyn verheugt het hart. Bloedverwanten, goede Vrienden en ook anderen werden tot het Bruiloftsmaal genodigd, Genef. XXIX: 'aa. Men at, men dronk, en maakte zich vrolyk met Zang- en Speeltuig, daarom leest men van de femme der vrolykheid en der vreugde, de ftemme des Bruidegoms, en der Brutd, Jerem. VII: 34. Ook met het op geeven van Raadfelen, waar by een zeekere prys beftemd wierd voor den geenen, die het oploste, Richt. XIV: 12—18. Dat had ook by andere Volken plaats op hunne Gastmaalen. Julius Pollux , fchryft 'er van: Het raadfel en de verfierde reeden is den Drinkebroéren eigen geweest: Die het oploste kreeg tot een prys vleeschnat. Die het niet konde oplosfen , had tot zyne ftraf een beeker zoetnat. De Bruiloft duurde zeeven dagen, Jakob moest Led de weeke vervullen , eer Kachel hem zou gegeeven worden, Genef. XXIX: 27. De Bruiloft van Simfon duurde zeeven dagen, Richt. XIV: 12. Insgelyks die yan den jongen Tobias, Tob. XI: 20. Maar gelyk de vreugde van Belfazars Gast- en Feestmaal, geltoord wierd, toen een wonderdaadige hand zyn doodvonnis op den wand fchreef, Dan. V: 1—6, wordt de Bruiloftsvreugde ook wel eens veranderd in treuren, en het mufiek in rouwklage en geween. Men leeze daar van een merkwaerdig voorbeeld, iMach. IX: 37—42. (3) Gelyk 'er een Geestelyk Huwelyk is, zo is 'er ook een Geestelyke Bruiloft, Matth. XXII: 2. Wegens deEgtverbindtenis, die de Heiland, als deMaaker en Man zyner Kerke aangaat in 't gemeen, Ephef. V: 32, en met elke geloo vige ziele in het byzonder, die Hy zici ondertrouwt in het geloove, Hof. II: 19. Ei die als een reine Maagd Hem, den Manne wordt voorgefteld, 2 Kor. XI: 2. Zo lees men van de Bruiloft des Lams, Opent XIX: 7. Men zie daar van in deezes Dee 1. St. onder den titel AVONDMAAL p. 488.
BRUILOFT, welke zeeker Koning zyne Zoone bereid hadde, Matth. XXII: 2. D; dezelve zinnebeeldig te verftaan zy va Godts handelingen met zyne Kerke c Aarde, blykt onbetwistbaar uit het voo gaande. Het Voorftel van deeze Bruiloft
BRUILOFT.
en van 't geene daar by gebeurde, wordt vs. 1. gefchikt in den rang der gelykenisfen, en vs. 2. toegepast op het Koningryk der Heemelen, dat is, op de Kerk, en wel op die des Nieuwen Testaments. (N) Nopens de Letter ftaat kortelyk aan te merken, dat wy ons hier vertegenwoordigen moeten eenen Koning, eenen Man van het hoogfte aanzien. Die wil zynen Zoon uit. huwelyken; buiten twyffel, overéénkomftig zynen rang, aan eene of andere Vorftelyke Dogter. By die geleegenheid had hy zynen Zoone een Bruiloft bereid, die wy ons ook recht Vorftelyk, zo in overvloed , als in keurigheid van fpyze en drank, moeten voorftellen. Men wil aangemerkt hebben, dat deeze Bruiloft wierd bereid door des Bruidegoms Vader, en dus ook ten zynen huize. Men wil, dat by de Jooden de Bruiloft doorgaans gehouden werd ten huize van de Ouders der Bruid. Zo was het toen Laban zyne Dogter aan Jakob ten huwelyk gaf, Genef. XXIX: 22. Toen Simfon trouwde te Thlmna, Richt. XIV: 10, en by het huwelyk van den jongen Tobias met de Dogter van Raguël, Tob. VIIH17. Doch of dit een beltendig gebruik onder de Jooden geweest zy,mogen wy in het midden laaten.Maar by de Romeinen was het anders: Volgens Brisfonius, gaven de Ouders van de Bruid het Ondertrouwmaal,en die van den Bruidegom het eigenlyk Bruiloftsmaal. (3) In de geestelyke Overbrenginge, hebben wy door deezen Zeekeren Koning te verftaan Godt den Vader, die in 't Ryk der Natuur een groot Koning is boven alle de Goden, Pf. XCV: 3. Ook in 't Ryk der Genade, want zonder dat te zyn, zou Hy het Koningryk ■ zynen Zoone niet hebben kunnen verordinee1 ren, Luk. XXII: 29. En de Heiland zou 1 ons niet hebben kunnen leeren bidden : , Uw Koningryke koome —. Door zynen Zoon t hebben wy te verftaan den Lleere Jefus, . Godts eigen en eeniggebooren Zoon, van U den Vader gezalfd tot Koning over Ziön, , den berg zyner heiligheid, Pf. II: 6. Deezen Zoon wilde Hy uithuwelyken —. 'Er wordt n hier dan een Bruid voorönderfteld. Die it is de Kerk des Nieuwen Testaments, Ephef. n V: 23, 25, Openb. XIX: 7. XXI: 7. Bep paaldelyk denke men om het Overblyffel, •- naar de verkiezing der genade, 't welk 'er, , ten tyde van Jefus en zyne Apostelen, nog



BRUILOFT.
was onder de Jooden, 't welk Hem, als Bruidegom erkende , met armen des geloofs omhelsde, en zich aan Hem, als Man en Maaker, in gehoorzaamheid des geloofs onderwierp. Dat was die Dogter, die , ter liefde van Hem , haar Volk en Vaders huis zou moeten verlaaten, en vervolgens , als zyne Koninglyke BRUID tot Hem ingeleid zou worden, Pf. XLV: io—
16. Aan deeze was Hy , al van overlange, verloofd geweest, Hof. II: 18 , 19. Maar, na dat Lly zyne Trouwbelofte met zyn bloed als verzeegeld zou hebben, zou Hy haar haaien uit het Huis, en verlosfen van onder de magt van haare Vaderen ■naar het vleesch, de Goden, die op den /loei \ van Mofes zaten, onder welker bedwang , zy dus lange geftaan had , om haar , op ' eene plegtige wyze, aan te liaan tot de , Vrouwe zyns Verbonds, zyne liefde, als een \ baniere, over haar te verheffen, haar te \ ftellen in de vryheid der heerlykheid der j Kinderen Godts, en haar, door de toever- , gadering der Heidenen, te doen worden een vruchtbaar e Moeder van veele Kinde- • ren, Jef. LIV: 1, a, 3. LXVI: 8—. Ter \ geleegenheid van deeze plegtige Lluwe- ] lyks - bevestiging , zou de Vader zynen Zoone een Geestelyke Bruiloft bereiden. 1 Men denke om de bedeeling van meniger- < lei geestelyke gaaven, die, onder de da- 1 gen des Nieuwen Testaments, en wel in : 't byzonder by den aanvang 'er van, in ; eene ruimere maate, dan ooit vooïheen, ] zouden worden uitgedeeld : Geen fpyze, of < drank; maar gerechtigheid, vreedeen blyd- ; fchap door den Heiligen Geest, Rom. XIV: ]
17. Waar door het hart wordt gefterkt, meer dan door fpyze, en vervrolykt meer ± dan door wyn, waarom 'er ook van wordt 2 gezegd: Het koorn zal de Jongelingen, en 1 de most zal de Jongvrouwen fpreekende s maaken , Zach. fX: 17. Omlchreeven J, als een vette maaltyd van reine wynen, i van vetten vol mergs; van reine wynen, die c gezuiverd zyn, Jei'. XXV: 6; daar de aan- d zittende Gasten verzadigd worden met het 2 goede van Godts Huis, met het heilige van ' e zyn Paleis, Pf. LXV: 5, zo dat zy kunnen v eeten, drinken, blyde zyn en juichen van goe- % der harte, Jef. LXV: 13 , x4. En daarom d hier met recht voorgefteld als een over- z vloedig en vrolyk Bruilofts-maal —. Dee- d ze Maaltyd was bereid door den Vader £
BRUILOFTSDAG. 783
van den Bruidegom, en niet door de Ouders van de Bruid. Was dit, niet naar de wyze der Jooden, maar naar die van de Romeinen, zo zou het kunnen zyn, dat de Heiland daar mede had willen aanduiden , dat in de Kerke des Nieuwen Testaments, geene Joodfche Wetten, of gewoonten meer in aanmerkinge zouden koomen —. Maar voornaamelyk, om dat de Feestgoedercn, die aangeboden zouden worden, van dien aart zouden zyn, dat iq niet anders, dan van Godt zouden kunnen bereid cn gefchonken worden , als behoorenden die goede giften en volmaakte gaaven, die alleen afdaalen van den Vader Ier lichten, Jak. 1:17. Want het zouden zyn geestelyke Zeegeningen in den Heemel in Christus, met welke men van niemand kan gezeegend worden, dan van den Godt en Valer van omen Heere Jefus Christus, Ephef. .: 3. Men zie verder van deeze gelykensfe vs. n—15 , des IV. D. 2. St. p. 176—.
BRUILOFT des Lams, Openb. XIX: ' en 9. Men zie daar van in deezes Deels :. St. onder den Titel AVONDMAAL, ). 488—.
^BRUILOFTSDAG, Hoogl. IIL rr. laat uit,en aanfchouwt ,gy Dogteren Ziöns len Koning Salomon met de kroone waar nede zyne Moeder hem kroonde op den dag :yner Bruiloft, en op den dag der vreugde ■.ynes harten. Als men deeze woorden be'chouwt m zo een verband, en naar zo en oogmerk, als Prof. J. van den Honert :e doet voorkoomen, als waren die, geyk ook die van de voorige 7, 8, 9, en :o. verfen , te verftaan van den eigenlyk \ezegden Salomo : Dan fteekt 'er weinig waarigheid in. Ik hebbe zyne gedachte uedegedeeld in het IIL Deel,p. 19. Maar Is men ze wil verftaan van den Heere Mes~ as, waar de meeste Uitleggers toe overellen , dan zyn ze zeekerlyk te tellen nder die plaatfen , die in het Hoogelied uister zyn, en zwaar om te verftaan. -onder my te verbeelden, die in zo klaar en daglicht te zullen ftellen, dat elk ze oor genoegzaam opgehelderd zal houden, al ik beproeven , 'er eenen eenigzins raaglyken zin aan te geeven. QO Des al in de eerfte plaatfe te bezien zyn, wie e Koning Salomo zy , en wat van Hem ezegd wordt. (N*0 Deeze Salomo is dan
de



?8+ BRUILOFTSDAG,
4e Mesfias. Gelyk Hy de Tegen beeldige David is, en daarom ook wel eens David genoemd wordt Ezech. XXXIV: 33, 24, zo is Hy ook de Tegenbeeldige Salomo, en wordt ook , naar veeier gedachten, zo genoemd Pf. LXXII: 1. In hoe veele betrekkingen Hy het Tegenbeeld is van Salomo kan men leezen in des VIL D. as St. onder den Titel SALOMO, p. 29, in 't byzonder ook in beider Huwelyk: Dat, gelyk Salomo eene Uitheemfche, eene Egyptifiche Princes in Huwelyk genomen heeft, de Mesfias ook zich in een.geestelyk Egtverbond begeeven heeft met eene Gemeente, vergaderd uit allerlei genachten, taaien en natiën der Heidenen. Dit laatfte hebbe ik hier byzonderlyk in aanmerkinge willen brengen: (33) Om dat hier gefproken wordt van den Dag zyner Bruiloft — op welken zyne Moeder hem met eene kroone gekroond hadde. (*) De Eerfte Vraag zal dan zyn: Wie is hier zyne Moeder? Niet de Maagd Maria, uit welke Hy, gelyk de Kinderkens, des vleeschs cn des bloeds is deelagtig geworden. Maar het is de Eer/Ie Apostolifche Kerke , die zynen Dood betreurde, geduurende zynen dood zwanger ging van eene angstvallige hoope ep zyne Opftanding, welke voor haar als een Tweede geboorte zou zyn, daarom omfchreeven als eene wederinbrenging in de Waereld, Hebr. I: 6. Waar door Hy geworden is de Eerst - gehoor ene uit den dooden. De Heiland vergelykt daarom zyne Leer- en Lievelingen by een Vrouwe, die in het baaren droefheid heeft; maar die, als zy gebaard heeft, der benaauwdheid niet meer gedenkt om de blydfchap, dat zy een Mensch ter Waereld heeft gebragt. Ende Gy, zegt Hy tot hen, hebt nu wel droefheid: Maar lk zal u wederom zien, en uw hart zal zich verblyden, Joh. XVI: ai, aa. Onder de teekening van zyn Moeder komt de Apostolifche Kerk voor in de Geheimgezigter van Johannes, Openb. XII: 1—5, naai het bondig betoog van Prof. J. van der, Honert, Disfert. de Analyfi Apocal. p. m 11—. Zy is de Vrouwe , die daar voorkomt, als bekleed met de Zonne, vs. 1. DU zwanger ging, en in pyne was, om te baa ren, vs. a. Die een' mannelyken Zoon baar de, die de Heidenen zou hoeden met een yze ren roede., vs. 5. Welke laatfte omlchry ving dien Zoon doet kennen als den Heer
BRUILOFTSDAG.
Jefus, als van wien hetzelfde was gezegd pf. II: 9, Openb. II: 27. En dat die Geboorte te verftaan zy niet van zyne eerfte uit Maria; maar van zyne Tweede, zyne Opftandinge, blykt, om dat Hy, na die geboorte , zonder weder te fterven , is wechgerukt, zo als in hetzelfde 5. vs. gezegd wordt, tot Godt en zynen throon. (0) Nu wordt 'er ook gefproken van den Dag zyner Bruiloft—. («*) Dit voorönderfteft een Bruid, en Egtverbindtenis met dezelve : Wie is die Bruid? Uit de Heidenen moest Hem ook eene Gemeente vergaderd worden, die in den beginne als zyne Bruid moest zyn, maar vervolgens zou zyn aan te merkên als zyne Vrouw, wanneer die eerfte Gemeente zich verder uitbreiden, en daar door Hem geestelyke Kinderen baaren zou. Ik vooröiiderftel dan , dat door zyne Bruid te verftaan zyn de eerfte geroepenen uit de Heidenen. (/3/3)' Maar welke zal nu de Dag zyn zyner Bruiloft, en der vreugde zynes harten ? (A) De Bruiloften by de Jooden duurden zeeven dagen. Dus mogen wy het begin van deeze Bruiloft reekenen van dien tyd, toen Petrus, door een verheeven Godtgezigt, vermaand werd, om zich m'Cafiaree te begeeven,en den Heidenfichen Hoofdman Cornelius en den zynen het Euangelie te verkondigen, en door den Doop den Heere toe te voegen, Hand. X: 9—. En verder werd deeze Bruiloft voortgezet door de Apostelen en Apostolifche Mannen, Barnabas, Titus, Timotheus , Philippus en anderen, toen die het Euangelie wyd en zyd uitbreiden onder de Heidenen. (B) En daar de Bruiloftsdagen vrolyke dagen waren, zo waren ook die eerfte Euangeliedagen , van wegen de ruime bedeelinge der Goederen van Godts Koningryk, gerechtigheid, vreede, en blydfchap door den Heiligen Geest, waar by de ziele leeft, en, als in vettigheeden, zich verlustigt: Én gelyk een Bruidegom zich verblydt, en vrolyk is over de Bruid, Jef. LXÜ: 5 , zo kan men ook zeggen, dat die tyd voor den tegenbeeldigen Salomo is geweest een dag der vreugde zynes harten : : Zo om dat toen veele Heidenen het Woord
■ preezen, met blydfchap ontvingen, en geloof• den, zo veelen, als 'er tot het eeuwig leeven
■ geordineerd waren, Hand. XIII: 48. Als, - om dat Hy toen zag de aauvanglyke ver: vulling van 't geene de Vader Hem be-
, loofd



BRUILOFTSDAG.
BRUILOFTSDAG. ?g5
loofd hadde, dat Hy Hem de Heidenen zou geeven tot zyn erfdeel, en de einden der Aarde tot zyne bezittinge, Pf. II: 8. Want dat behoorde mede tot de vreugde, welke Hem was voorgefteld geweest, voor welke Hy bet kruis gedraagen, en de fchande veragt had' de, Hebr. XII: 2. Nu weeten wy den Dag. (y) Nu moeten wy Ietten op het bedryf van zyne Moeder. Zy had Hem gekroond met eene kroone. Het is bekend, dat de Bruidegoms, zo wel als de Bruids, gefierd wierden met kroonen by de Grieken en Romeinen ; maar , dat hetzelfde ook plaats had by de Jooden, en dat die kroonen fomwylen waren van Goud of Zilver, dikwils ook maar van Mirthen, Roozen en andere bloemen, kan men leeren van Seldenus, in zyn Boek de Uxor. Hebr. L. II. C. 4. Eu met toefpeelinge daar op wordt hier gezegd, dat zyne Moeder Hem , ten dage zyner Bruiloft, met eene kroone ge. ■ kroond hadde. (jpf) Als wy zullen gezien hebben, wat wy door deeze Kroon te verftaan hebben, dan zal het zich van zelv' ontwikkelen, hoe Zy LIem daar mede gekroond heeft. (A) Pf. XXI: 4. wordt gezegd, dat Hem een Kroon van fynen goude op het hoofd was gezet: Maar dat had de HEERE gedaan. Daar door is te verftaan die eere en heerlykheid, waar mede Hy gekroond wierd, toen Hy verheeven wierd, om te heerfchen over de werken van Godts handen, Pf. VIII: 6, 7. Maar dat was een Kroon., die Hem wel konde - gegeeven worden door zynen Heemelfchen Vader, maar niet door die Moeder, van welke hier gefproken wordt. Maar 'er is ook een Kroon des roems. Aan den Engel, dat is, Opziender der Gemeente te Philadelphia, deed de Heere fchryven, dat hy moest houden 'ü geen hy had, op dat niet iemand zyne Kroon mogt neemen, Openb. III: 11, dat 1 is het Loliyk getuigenis, dat hy had van 1 zyne liefde tot de waarheid , het ftand- < vastig aankleeven, en Godtzalig beleeven van dezelve. Verftaan wy nu hier ook < door deeze Kroon het getuigenis van zyne \ alles overklimmende voortreffelykheid: ^ (B) Dan zullen wy ook kunnen opmaa- j ken , hoe zyne Moeder Hem 'er mede ge- 1 kroond heeft ten dage zyner Bruiloft: Naa- c melyk door het groot getuigenis, 'twelk c de Apostelen en Difcipelen, die mede be- I hoorden tot de eerfte Apostolifche Kerk, die i I. Deel. II. Stuk.
uit de Jooden en zyne Moeder was , van Hem gaven onder de Heidenen: Niet alleen, als van den eenigen en volkoomenen. Zaligmaker, maar ook als van den geenen, die van Godt gemaakt was tot eenen Heer en Christus, tot een Hoofd der Heidenen, verheeven ten Hoogften over de Koningen der Aarde; die reeds met de wolken des Heemels genaderd was tot den Ouden van Dagen, en van denzelven reeds ontvangen had de heerfchappy, de eere en het Koningryk, op dat alle Volken, Natiën, en Tongen Hem eer en zouden: Eene Heerfchappy , die eeuwig is, een Koningryk, dat niet zal verdorven worden, Dan. VII: 13 , 14. Dan deeze zyne Heerlykheid £3) moest niet verborgen blyven voor de Jooden. Daarom wordt die toegeroepen : Gaat uit en aanfehouwt, Gy Dogteren Ziöns, den Koning—. (KN) Ziön, een bekende berg in Jeruzalem, was de Zétel van der Jooden Koningryk en Godtsdienst, want op Ziön waren gebouwd de Koninglyke Burgt en de Tempel: Daarom worden de Jooden meermaals genoemd de Dogteren Ziöns, ook wel de Dogteren Jeruzalcms, behalven andere plaatfen ook in het Hooglied, Cap. I: 5. II: 7. Zy (33; worden door zulken, die tot het gevolg van deezen Koning behoorden , en lust hadden aan zyne Schoonheid , opgewekt, om uit te gaan, en Hem te aanfehouwen. Te zeer verkleefd aan de Wetplegtigheeden van hunnen Vaderlyken Godtsdienst, en aan de bezittinge van Kanadn, en daar door weêrhouden, om Hem te volgen onder, en zich te veréénigen met de Geroepenen uit de Heidenen: Daar- en - boven nog bezetmet de haatelyke vooröordeelen,voorheen, in den ftand zyner verneederinge, regen Hem opgevat , toen Hy in hunne nogen was geweest een veragte ziele , de mwaerdigfte onder de menfchen, waarom zy mn aangezigt voor Hem verborgen hadden, [ef. LUI: 3. Zo worden zy nu opgewekt, >m zich door geenerlei bedenkingen langer te laaten te rug houden,-maar uitte aan; ter liefde van Hem , hun Volk en 7aders huis te verlaaten , Pf. XLV: 11. in, om, in plaatfe van met verontwaer.iginge op Hem neder te zien , Hem te anfehouwen; met oogen des geloofs op lem te zien, op het Lofgetuigenis, der eenen, die van het alles overklimmende Ggggg zy-



786* BRUILOFTS-KINDEREN.
zyner heerlykheid , door ontwyffelbaare bewyzen, ten vollen verzeekerd waren, Hem te eerbiedigen als den geenen, die van Godt gefteld was lot eenen Forst en Gebieder der Volken, Jef. LV: 4. Ook bereid tot Zaligheid voor het aangezigt van alle Volken: Wel, naar het Propheetisch vooruitzigt van Vader Simeön, gegeeven, om een Licht te zyn tot verlichtinge der Heidenen, waar van zy nu de aanvaiiglyke vervullinge zagen ; maar ook lot heerlykheid van Godts Volk Israël, Luk. II: 30—32. INaamelyk der zulken uit Israël, die Hem in waaren geloove aanneemen, en Hem, in gehoorzaamheid des geloofs, als hunnen Heer en Koning, hulde zouden doen.
BRUILOFTS-KINDEREN, waarvan gefproken wordt Matth. IX: 15 , Luk. V: 34, zyn in die plaatfen de Apostelen en Difcipelen des Heeren. Maar ook kunnen alle waare Christenen zo worden aangemerkt. Want (N) zy zyn ook, door de openbaare verkondiging van het Euangelie,. tot deeze geestelyke Bruiloft genoodigd.(3)Zy zyn ook den Bruidegom, den Heere Jefus, zeer lieve-en aangenaame Gasten : Hy reekent ze onder zyne Vrienden, en behandelt ze als Medeburgers der Heiligen , en Huisgenooten Godts, Ephef. II: 19. GO Zy zitten aan ter Bruilofts-tafel , daar hun geestelyke lekkernyen worden opgedischt, waardoor de ziel als met fmeer en vetheid wordt verzadigd: Het tegenbeeldig Paaschlam, het welk voor ons geftagt is, 1 Kor. V: 7. Welks vleesch waarlyk fpyze, en welks bloed waarlyk drank is: Een fpyze en drank, waar by al het keurigfte, dat de Aarde ooit voortbragt, of voortbrengen kan, als niet te agten is; want die dat vleesch eet, en dat bloed drinkt, heeft het eeuwig leeven, Joh. VI: 54. Gerechtigheid; zo eene , waar op men vooi Godts gerichte beftaan , en alle tonge , die ter befchuldiginge zou willen opftaan verdoemen kan; Vreede, zo eene die eer vreede Godts is, die alle verftand te bo ven gaat, en hart en zinnen bewaart ir Christus Jefus; Blydfchap door den Heili gen Geest, zo eene, waardoor meer vreug de in het harte komt, dan wanneer he koorn en . de most vermenigvuldigd zyn Deeze zyn de goederen van Godts Koningryk en daar aan deel te hebben is het groo voorrecht van deeze Bruilofts-Kinderen
BRUILOFTS-KLEED.
Des mag men dan wel uitroepen: Zalig zyn ze, die geroepen zyn tot het Avondmaal van de bruiloft des Lams, Openb. XIX: 9.
BRUILOFTS-KLEED, Matth. XXII: 11. Onder de aanzittende Gasten was'er een , die geen Bruilofts - kleed aan had, en daarom, op bevel van den Koning, aan handen en voeten gebonden , en buiten geworpen wierd. Zal het vonnis van den Koning als rechtvaerdig aan te merken zyn, zo moet'men vooronderftellen, dat die Gast, uit louteren moedwil, zonder zo een kleed daar verfcheenen was, dat hy het Bruiloftskleed, hem, gelyk aan de anderen Gasten, van *s Konings wegen, aangebooden, niet had willen aantrekken. Het was van ouds gebruikelyk, dat,wanneer iemand voor den Koning verfchynen moest, hy daar toe vooraf voorzien wierd van een Staatüe-kleed , 'twelk dan ook dikwils ftrekte tot een bewys van de verheffinge van zo iemand tot eere en waerdigheid. Men kan dit zien in Jofeph, Genef. XLI: 4a, in het voorftel van Haman,en het gebeurde aan Mordechai, Etth. VI: 8, io, 11. Zal iemand aan het Turkfche Hof voor den Grooten Heer verfchynen, hy moet vooraf aantrekken zo een Kleed van eere, als hem, van 's Keizers wegen, is toegezonden, 't Zelfde heeft ook plaats aan het Perftsch en Sidmfcbe Hof, zo als Paulsfen, Regeer, der Oosterl, 11. St. p. 508 , 509, heeft aangeteekend uit de Reisbefchryvingen van Thevenot, Del la Vuile, Cbardin, en Tachard. Maar had dat ook plaats by plegtige Gastmaalen ? By de Grieken had het plaats by de Bruiloften. Altman, Meletem. Philol. Crit. P. I. p. iai, 122, heeft dat aangemerkt uit Homerus en Ariftophanes, en uit Euripides , dat die Kleederen wit waren. Van een Koninglyk Gastmaal vindt men een Oos, tersch voorbeeld by Del la Valle, D. II. , p. 161, door Paulsfen dus opgegeeven : . ,, De Koning der Perfen had ook eenigen
■ „ der voornaamfte Mezandranen, wegens i „ hunne goede dienften, tot dit Banquet
■ „ genoodigd , en hen, naar gewoonte , - „ met kostbaare met goud geborduurde t „ Kleederen befchonken —. Deezen za: ,, ten in hunne kostbaare gewaaden ne, „ vens andere genoodigde Gasten aan t ,i ééne Tafel." Wat nu in den Geestelyken . Zin te verftaan zy door dit Bruilofts - Kleed,
en



BRUISSEN.
BRUISSEN. 787
cn het niet aanhebben van hetzelve, is te zien in de Verklaaringe van geheel de Gelykenisfe, Matth. XXII: 2-13, in des IV. D. 2. St. p. 476——.
BRUISSEN,(Laat haare Wateren) laat ze beroerd worden: Laat de Bergen daveren , van derzelver verheffinge, Pf. XLVI: 4. Nodch met de zynen gehuisvest in de Arke , dobberde veilig op den grooten en algemeenen Vloed. Offchoon de Plasreegens van boven afftroomden , de fonteinen van den Afgrond los braken, de Wateren hoe langer zo hooger reezen, al het drooge in eene openbaare Zee veranderde , de hoogmoedige golven haare aanftootingen verdubbelden, de Bergen overzwalpten, en fommige het onderfte boven deeden Horten: Nodch had niets te vreezen ; hy was op Godts bevel ter Arke ingegaan. Het kan zyn , dat de Dichter daar op gezinfpeeld hebbe. Het Tegenbeeld der Arke is de Kerke , die onder Godts byzondere befcherminge ftaat, en dat maakte, dat de Geloovigendie hier fpreekende worden ingevoerd, zich, welke Beroertens 'er ook ontftaan, en zelfs zich tegen hen verheffen, zich zo onbevreesd toonen tc zyn. Voornaame Uitleggers willen , dat men zich de Kerk hier voorftelle , worftelende met de bloedige vervolgingen der Roomsch Heidenfche Keizeren. In dat fpoor treedende , _ zou men mogen denken aan de laatfte, eindigende met die van Licinius, na dat de Kerk onder vroegere vervolgingen menigmaal ondervonden had, dat Godt haar een hulpe was geweest, kragtig in benaauwdheeden, vs. 2. En de tyd vast naderde, dat Godt, onder de regeeringe van Keizer Konflantyn den Grooten , de Oorlogen zou doen ophouden tot aan de einden der Aarde, en Hy verhoogd zou worden onder de Heidenen, vs. 10, 11. (K) De Kerk voorönderftelt , dat iets gebeuren kon; ja ook gebeuren zou. Bergen, bekende Zinnebeelden van Koningen en Koningryken, zouden, als 't ware, van plaatfe, van gevoelen en handelwyze veranderen, verzet worden in het harte der Zee, zynde de Zee een Zinnebeeld van het woefte en ongeftuime Heidendom. Dat zou eene geweldige beweeging veroorzaaken. De Wateren van die Zee zouden bruisfen en beroerd worden. Door die Wateren mogen wy dan verftaan
de woeste en wreedaartige Heidenfche Volken. Onder die teekening koomen ze meer voor , als Jerem. XLVII: 2. Ziet wateren koomen op van het Noorden — en zullen het land over loepen, en de volheid van dien. Zo ook Openb. XVII: 15. De wateren, die gy gezien hebt, daar de Hoere zit, zyn Volken , Schaaren, Natiën en Tongen. Het bruisfen en beroerd worden van die Wateren zal dan aanduiden het geweldig woelen en woeden van die Volken tegen de Kerk, om die in 't geheel en voor altoos te verdelgen. Een Vyandelyke aanval wordt wel meer zo voorgefteld : Zy zullen tegen hetzelve bruisfen, als het bruisfen der Zee : Dan zal men de Aarde aanzien, maar, ziet! daar zal duisternisfe zyn, Jef. V: 30. Zie ook Cap. XVII: 12, 13, Pf. XCIII: 3, 4. Het blaazen der Tyrannen is als een vloed tegen den wand, Jef. XXV: 4. Het 7. vs. verklaart het bruisfen deezer Wateren: De Heidenen raasden, de Koningryken beweegden zich —. De Bergen zouden daveren van derzelver verheffinge. 't Sch ynt, dat deeze Bergen te onderfcheiden zyn van de eerstgemelde, die verzet waren geworden in het harte der Zeën* Men mag zich dezelve voorftellen als geleegen aan den oever van de Zee, maar die door het geweldig fchommelen en aankletfen der bruislende golven , ftonden te fchudden en te daveren. Men zou daii kunnen denken aan zulke Ryken en Landfchappen, in welke, fchoon nog niet verwyderd van de Zee van het Heidendom, de Kerk eenige rust had mogen genieten, maar die nu, door het bruisfen der PVateren, het raazen der Heidenen, mede gefchokt en beroerd wierden. (2) Dan hoe geweldig en algemeen die beroeringen ook zouden mogen zyn, de Geloovigen verklaaren, vs. 3, dat zy evenwel niet zouden vreezen. Niet, om dat zy zich inbeeldden, dat zy talryk en magtig genoeg waren , zulke geweldige aanvallen te kunnen wederftaan: Maar 't was om dat zy vertrouwden op den naam des HEEREN,en fieunden op hunnen Godt; en dat uit hoofde van voorige bevindingen zyner magtige hulpe, vs. 2. En daar-enboven ook wisten, dat Godt was in, en met zyne Kerke, en dat die nooit gedoogen zou, dat dezelve ten eenenmaale ver-' delgd wierde van onder den Heemel. Die is als op een Rotzfieen gebouwd , tegen Ggggg 2 wel-



788
BRUISSEN.
BRULLEN.
welken de bruisfende en fchuimende golven te rug moeten fluiten. Dit maakte hen zo onbevreesd, en deed hen zo vertrouwelyk-zeggen, vs.6, Godt is in het midden van haar, zy zal niet wankelen: Godt zal ze helpen in het aanbreeken van den morgenjlond—. Naar deeze bevatting zou men de vervulling kunnen vinden in de Kerkelyke Historie. Keizer Dioclctiaan, fchoon zeer overgegeeven aan het Bygeloof, droeg, nochthans, in den beginne, den Christenen geen kwaad hart toe. Zyn Ryksgenoot Conftantius Chlorus behandelde hen met toegeevenheid, en minzaame bejeegeningen. Dan het duurde niet lang, of Bergen werden verzet in het harte der Zeën. Diocletiaan, aangevuurd door zynen Schoonzoon Maximianus Galerius, die zich had laaten opruijen door de Heidenfche Afgods - priesters , werd de allerwreedaartigfte Vervolger der Christenen. Het eene moordbevel volgde op het andere , en dat bragt de Wateren der Heidenfche Zeën, de Volken wyd en zyd in geweldige beweegingen. De Vervolgzugt, niet anders, dan of de deuren der helle losgeborften waren, woedde genoegzaam overal, Gallië alleen uitgezonderd, 't geen onder de meer billyke en zagte regeeringe van Confantius Chlorus ftond. Diocleiiaan deed afftand van het Ryk, en dit gaf eenige rust aan de Christenen in het Westersch gedeelte van het Ryk; maar in het Oosten viel Galerius fteeds op hen aan, als een woedend fchrikdier. Die wreedaart, op het laatst van zyn leeven, vermurwd door een fchriklyke en fleepende kwaal, liet door een ftaatelyk Bevelfchrift gebieden, dat de Vervolging geftaakt, en den Christenen de vryheid en rust zou wedergegeeven worden. Niet lang daar na begonnen de Bergen te daveren: Men denke aan de twee Ryksgenooten, Confiantinus, naderhand gebynaamd de Groote, en Licinius, die beiden den Christenen vryheid vergunden, om naar hunne eigene Wetten te mogen leeven. Met 'er tyd omhelsde Conftantinus den Christelyken Godtsdienst, maar Licinius bleef Heidenschgezind. Die Bergen raakten aan het daveren. Die twee Vorften raakten tegen malkanderen in Oorlog. Licinius, opgehitst door de Heidenfche Priesters, poogde tllen , die nog het Heidensch Bygeloof
waren toegedaan, op zyne zyde te trek' ken, om dus, door magt van Volk, zynen Vyand te beftryden, ten welken einde hy, naar het getuigenis van Eufiebius, de Christenen op het allerwreedfte vervolgde , en deed veele Bisfchoppen om het leeven brengen, na hen-, alvoorens, op de onmenschlykfte wyze, gepynigd te hebben. De Christenen bleeven evenwel moedig en onbevreesd. In de bekeering van Conftantinus zagen zy den morgenfiond aanbreeken, in welken Godt hen zou helpen, vs. 6. Zy vonden zich in hunne verwachtinge ook niet bedroogen. Conftantinus overwon Licinius, en liet hem worgen , en ftelde vervolgens al zyn vernuft en vermogen in het werk, om, by trappen, de bygeloovigheeden van het Heidendom te vernietigen , en den Christelyken Godtsdienst door geheel het Romeinfehe Ryk uit te breiden en te bevestigen. Men zie Mosbeim, Kerkel. Gefchied. D. IL p. 2—11. en 18—20.
BRULLEN, (K) is eigenlyk den Leeuwen eigen, wanneer zy op iemand willen aanvallen. Een jonge Leeuw kwam Simfon , brullende, te gemoete, Richt. XIV: 5. Ook, wanneer hun hongert, Pf. C1V: 21. en Am. III: 4. Zal een Leeuw brullen in het woud, als hy geenen roof heeft? Of, wanneer hy iets geroofd heeft, en anderen hem daar van zoeken te ontzetten , Jef. XXXI: 4. (3) Ook wordt het Brullen aan anderen toegefchreeven. (KX) Aan Godt. Liet Donderen wordt aangemerkt als zyn brullen, Job XXXVII: 4. Daar na brult Hy met de ftemme; Hy dondert met de ftemme zyner hoogheid. Of, wanneer Hy , in zynen toorn, oordeelen dreigt, dan wordt Hy gezegd te Brullen : De HEERE zal brullen uit de hoogte — : Hy zal fcbriklyk brullen over zyne woonftede, Jerem. XXV: 30. Ik zal Ephraïm zyn als een brullende ■ Leeuw, en den Huize Juda , als een jonge Leeuw: Ik zal ze verfcheuren — en daar zal geen redder zyn, Hof. V: 14. De HEERE zal uit Ziön brullen, en uit Jeruzalem zyne ftemme verheffen, Joel UI: 16, Am. I: 2. (33) Ook aan Menfchen. («) Of, om hunne Woede en gramfchap aan tc duiden. De gramfchap, de fchrik eenes Konings is, als het brullen eenes jongen Leeuws, Spr. XIX: 12. XX: 2. De Heere Mesfias klaagt, dat zyne Vyanden hunnen mond tegen
Hem



BRULLEN.
Hem hadden opgefperd, als een verfchearende en brullende Leeuw, Pf. XXII: 14 , waar onder men de Vorften van Jeruzalem wel mag reekenen , want die waren in dien tyd als brullende Leeuwen , Zeph. III: 3. Van de Vyanden, die Godt tegen Jeruzalem zou doen aanrukken, wordt gezegd, dat hun gebrul zou zyn , als eenes Ouden Leeuws, en hun brullen als der jonge Leeuwen, Jef. V: 29. En van de Perfen, die 2?afe/'beleegeren, en inneemen zouden : Zy zullen te faamen brullen, als jonge Leeuwen, briesfchen als Leeuwenwelpen, Jerem. LI: 38. (p) Ook wordt het uitbarltend geroep van Menfchen een Brullen genoemd, die door droefheid overkropt zyn , welker hart, door naare en zwaare benaauwdheeden , als tot malkanderen gekneepen wordt. Myne brullingen, zegt Job, Cap. III: 24, worden uitgeflort als water. De Mesfias, van allen kanten fel beangftigd, fpreekt van de woorden zynes brullens, Pf. XXII: 2. David, door Godts llaande hand zwaar bezocht, en door het gevoel zyner zonden hard geprangd, zegt: lk ben verzwakt, en uitermaaten zeer verbryzeld: lk brulle door bet geruisch mynes harten, Pf. XXXVIII: 9.
BRULLEN , (In myn) Pf. XXXII: 3. Men zie het 3 en 4. vs. verklaard onder den titel van ZWYGEN, in het XI. D. p. ?8i—.
BRULLE (Ik) van het geruisch mynes harten, Pf. XXXVIII: 9b. Men kan in het voorgaande zien, hoe bang en bitter het David thans was. Liet praamde hem van binnen zo, dat hy, hoe zeer hy zich 'er toe zou hebben willen bemoeijen , niet zou hebben kunnen zwygen , maar luidkeels uitgillen moest, op dat hy zich lucht maakte: En dat noemt hy een brullen van het geruisch zyns harten. Sommigen merken in deeze woorden een' dubbele Leenfpreuk aan. Het Brullen is ontleend van eenen Leeuw, dié, inwendig geprangd door honger, brult om eenen roof, Pf. CIV: 21, of die, door de Jagers fel aangevallen, in 't naauw gedreeven en gewond , als 't ware klaagt met een vervaarlyk gebrul. In den voorigen '. titel is gezien, hoe ook een weeklaagend Brullen wordt toegefchreeven aan menfchen , die zich zeer beangftigen over hunne zonden , en de ftraffen , die hun j
BRULLEN. 789
deswegens naakende zyn. Zo was het met David, Hy was als doodlyk gewond: Godts pylen waren in hem gedaald, vs. 3. Daar was geen vreede in zyne beenderen, van wegen zyne zonden: Zyne ongerechtigheeden gingen over zyn hoofd heenen , en drukten hem, als een zwaare last, te onder, vs. 4, 5. Des was zyn vveeklaagen, als een naar angst-gebrul. Hy fpreekt van het geruisch zynes harten. Die fpreekwyze fchynt ontleend te zyn van de on(luimigheid der Zee, Het misfen en bruisfen is eigen aan de geweldige wateren , Jef. V: 30. Zo leest men van het bruisfen der Zee, en het bruisfen haar er golven, Pf. LXV: 8. Wanneer die van onderen opbruist als een Apothekers kookery , en van boven, door wind en ltorm , in geweldige beweeginge gebragt wordt, zo dat de golven zich eerst heemelhoog verheffen , dan tegen malkanderen klotfen, en over malkanderen heenen ftorten, dan maakt dat een ruisfichend, ja! als brullend geluid, 't welk zeer verre kan gehoord worden. Als David hier dan fpreekt van het geruisch zyns harte, wil hy daar mede aanduiden , dat het in zyn binnenfte was , als in eene beroerde Zee. Allerlei naare en beangftigende gedachten wentelde» zich in zyn binnenfte om en om. Schaamte en berouw over zyne zonden ; Schrik en vreeze voor Godt, en deszelfs geduchte ftraffen, volgden onophoudelyk op elkanderen, gelyk de golven eener verbolgene Zee, die alles dreigen uit malkanderen te flingeren, en te verbryzelen. Gelyk nu de beroerde Zee yzelyk bruist en brult, zo konde ook David zich niet inhouden, daar de benaauwdheeden zynes harten zich zo wyd hadden uitgebreid : Hy moest zugten, weenen, weeklaagen; dat was niet genoeg, hy moest fchreeuwen als eene, die baart. Ja! van wegens den prangenden angst, uitgillen, brullen,. gelyk een Leeuw brult, die, van rontom befprougen , nergens uitkomst weet te vinden, maar een gewisfen dood voor 00g&n ziet. Zie Geier. PraleB. in Pfalm. T. [. p. 706. en ScriversSeelenfich.V.ÏV.Conc. XIV. p. 493-
BRULLEN (Zal een Leeuw) in den Woude, als hy geenen roof heeft ? Zal eenwnge Leeuw uit zyn hol zyne ftemme verhefcen , 't zy hy wat gevangen hebbe ? Am.
Ggggg 3 111:



BRULLEN.
III: 4. 00 De Propheet fteIt aan vatl Samaria, die overgegeeven waren aan den Kalverdienst te Bethel, vs. 9, 14, eene Gelykenis voor, waar van het oogmerk is, om hen te doen ontwaaken uit den flaap hunner vleeschlyke gerustheid. Het Voorftel gefchiedt vraagswyze , 't welk hier, gelyk meermaals, is aan te merken, als eene zo fterke verzeekering , dat niemand den inhoud van dit Voorftel zou kunnen lochenen, maar elk het met Ja zou moeten beantwoorden. (Kfct) Het Letter* lyk voorftel der Gelykenisfe is ontleend van het doen der Leeuwen. De Leeuw in het woud brult niet, als hy geenen roof heeft. Men merkt aan, dat de Leeuw niet brult, ten zy hy op iemand wil aanvallen: De Leeuw kwam brullende Simfon te gemoet, Richt. XIV: 5. Of wanneer hy op een of ander Dier jagt maakt, het zo naby gekoomen is, dat hy het befpringen kan. Dan verheft hy zyne Stem met een yzelyk gebrul, om hetzelve fchrik aan te jaagen. Daarom zegt Amos, vs. 8. De Leeuw heeft gebruld, wie zou niet vreezen ? En dat gebrul is het ontwyffelbaar teeken van den aanval. Daarom leest men Ezech XXII: 2.5. van ten. Brullenden Leeuw, dit eenen roof rooft. Van den jongen Leeuu ze°t de Propheet, dat hy zyne ftemme nie\ verheft uit zyn hol, ten zy hy wat gevanger hebbe. Hy gaat ook uit op den vangst dan brult hy ook wel : De jonge Leeuzoei gaan briesfchende uit om den roof, om hunn fpyze te zoeken, Pf. CIV: ar. Maar vooi al verheft hy zyne ftemme, als hy zyn vangs in zyn hol gelleept heeft. Dan is hy 'e zeeker van , en , inmiddels hy 'er zyn klaauwen in flaat, en het reeds gedood Dier met zyne tanden uit malkandere fcheurt, verheft hy zyne ftemme uit zynho als of hy zich over zyne overwinning wilde beroemen, en die wyd en zyd b kend maaken. Met toefpeelinge daar < wordt 'er gevraagd: Waarom is hy Qlsrat ten roove geworden ? En het antwoord i De jonge Leeuwen hebben over hem gebrul zy hebben hunne ftemme verheeven, en z Land gezet in verwoestinge , Jerem. 14, 15. (33) Nu zal te bezien zyn, wi en wat wy ons, onder deeze Gelykenis! hebben voor te ftellen. («) Wie is Leeuw, en fe jonge Leeuw? ^tthhektn dat Godt meermaals zyn bedryf vergelj
BRULLEN.
by dat van eenen Leeuw. Zyne onverfchrokkenheid,Je£. XXXI: 4. Zyn vernielend vermogen , Hof. XIII: 8. Ik ontmoette ze als een Beer, die van jongen beroofd is , en fcheurde het flot hunnes harten: En ik verftrooide ze aldaar , als een oude Leeuw. Wie is dan de jonge Leeuw? Ik zie geene reede, om eenig onderfcheid te maaken. Godt gebruikt beide die woorden van zichzelven Hof. V: 14. Ik zal Ephraïm zyn, als een felle Leeuw, en den huize Juda, als een jonge Leeuw. Wat beteekent zyn brullen , het verhef en zyner ftemme ? Zyne fchrik aanjaagende ftraf bedreigingen, die de bewyzen zyn, dat Hy ontftoken is in grimmigheid van grooten toorn , en de Voorbooden van een fterk aannaderend verderf. In dien zin wordt gefproken van Godts ftrafbedreiginge over de Volken der Aarde : De HEERE zal brullen uit de hoogte , en zyne ftemme verheffen uit de wooninge zyner heiligheid; Hy zal fchriklyk brullen —, Het gefchal zal koomen tot aan de einden der Aarde: Want de HEE HE heeft eenen twist met de Volken —.• De Godtloozen heeft Hy ten zwaerde overgegeeven , Jerem. XXV: 30, 31. Is nu gramfchap' eenes Konings, als het brullen eenes jongen Leeuws, Spr. XIX: 12., hoe veel te meer' i zal men dan niet mogen zeggen van Godts i gramfchap: Wie zal ftaan voor zyne gram, fchap? Wie beftaan voor de hittigheid zynes 1 toorns ? Zyne grimmigheid is, als een uitge'< ftort vuur, Nah. I: 6. Een vuur, dat niet - Ilegts den grond der bergen in vlamme zet, t en het Land verteert met zyne inkomften: r Maar zelfs brandt tot in het onderfte der helft le, Deut. XXXII: 22. Welk is nu de Roof, e waar over de LIEERE zo brulde, de Vangst, n die Hy, als 'tware, in zyn hol fleeptc? ',, 't Was Samaria, en, met hetzelve, ge;e heel het Ryk der X Stammen, waar van e- Samaria de Hoofdftad was. Die was vol >p van groote beroerten, en verdrukkinge. De 7) Grooten hadden in hunne Paleizen fchatten s: vergaderd door geweld, en verftooringe, vs.
d, 9, 10. En was daar dooreen Voorwerp yn geworden van Godts niet dan al te lang II: gezarde gramfchap. Hoe grouwelyk het en dat Volk verdorven had, kan men bree-
e, der leezen Cap. II: 6—12. (/S) Maar zyn de de twee gezegdens niet te.onderfcheiden? d, Is 'er geen onderfcheid te maaken tusfchen kt het brullen van den Leeuw, als hy op den
roof



BRULLEN — BUIDEL.
feof wil aanvallen, en het brullen van den jongen Leeuw over-zyn Vangst, als hy die reeds gefleept heeft in zyn hol? Misfchien zal het dit zyn: Dat het Eerfte zie op de bedreigingen , dat de Dag hunnes onder* gangs naby was, en fterk haastende. En het Tweede , om hen te doen begrypen, dat die zo zeeker was, dat 'er even weinig ontkoominge voor hun overig was, als of zy reeds verpletterd lagen onder de voeten van, en uit malkanderen gefcheurd wierden door die Volken , de Asfyriërs, aan welken Godt hen ter verwoestinge zou overgeeven. Daarom zien wy ook in 't vervolg, dat Godt 'er zo van fpreekt, als of de Vyand reeds van alle kanten ten Lande inrukte, en dat hunne verwoestinge onvermydelyk was: De Vyand! en dat rontom het Land: Die zal uwe fterkte van u nederftorten, en uwe Paleizen zullen uitgeplunderd worden, vs. n. En, op dat zy niet mogten denken , dat zy den Vyand het hoofd wel zouden kunnen bieden, zo fpreekt Godt 'er vs. 15. zo van, als of Hy zelf het zou doen. QX) Het oogmerk van dit voorftel was, om die van Samaria den dwaazen waan te beneemen, waarmede zy zich verftokten in hunne boosheid, dat het gezigle zou vergaan, cn de dagen zouden verlengd worden, als of de Bedreigingen van Amos en der andere Propheeten maar niets beduidende Bullebakken waren. Daar mede moesten zy zich niet langer vleijen. *t Geen by Godt lag opgeflooten, en verzeegeld in zyne fchatten, zou binnen kort ten uitvoere worden gebragt, en zo geheel zeeker, dat "er geen Redder zou zyn, Hof. V: 14.
BUBASTUS, eene Stad in Egypte. Zo hebben de LXX Griekfche Overzetters de Stad genoemd, welke Ezech. XXX: 17. PI-BESETH heette. Onder die benaaminge is 'er van gefproken in des VI. D. 2. St. p. 146.
BUIDEL of BEURZE is een Zak, van mindere , of meerdere groote , waar in : men het ontvangen geld by malkanderen : bewaart. Het geld te ontvangen in een doorgeboorden buidel, een Buidel, waar in van : onderen een gat is, waar door het geld 1 zo haast weêr wechvalt, als het 'er van 1 boven in geworpen wordt , Hagg. I: 6, i zegt zo veel, als geen zeegen te hebben ; op, geen gedyen te hebben van zyn ge- 5
BUIDEL. ; 791
win. Het komt zaaklyk over-een met het geene de Pfalmist zeide van fommige lieden, die tot hun werk vroeg op zyn, en laat op blyven, en nochthans het brood der fmerte eeten, Pf. CXXVII: 2. De iwee Buidels van Gehazi moeten groote buidels geweest zyn ; zonder dat, zou hy 'er niet in hebben kunnen binden de twee Talenten zilver, die hy Nadman den Syriër, op eene zo bedrieglyke wyze, aftroggelde, 2 Kon. V: 23. Die te faamen in gemeenfehap leeven, hebben éénen Buidel tot ontvang en uitgaaf. De Struikroovers, die anderen lokken, om zich met hun te vergezellen , zeggen: Gaat met ons — —. Alle kostelyk goed zullen wy vinden , onze huizen zullen wy met roof vullen: Gy zult uw lot midden onder ons werpen: Wy zullen allen éénen buidel hebben, Spr. I: n—14. Zo hadden ook Jefus en zyne Apostelen eenen gemeenen Buidel, waar in de Liefdegaaven ontvangen , en waar uit de benoodigde uitgaaven gedaan wierden ; welken Buidel dan de een, dan de ander der Apostelen in bewaaringe had, onder anderen ook Judas Iskarioth, maar die denzelven belial , want hy was een Dief, Joh. XII: 6.
BUIDELS, Jef. III: 22<=. Onder de tooi en fnuisteryen van Jeruzalems dertele Saletpoppen worden ook Q'BHn genoemd.
De Onzen hebben het vertaald Buidels. 't Komt nog maar eens, gelyk hier, in 't meervouwd voor, 2Kon. V: 23, daar het de beteekenis van Zakken, of Buidels hebben moet. Die die beteekenis hier willen behouden , willen 'er door verftaan hebben zeekere konftig gewerkte Buidels, waar in die dertele Dogters haare kleinoodiën van goud, zilver, en gefteenten bewaarden , wanneer zy daar mede niet pronkten, dienende haar tot hetzelfde gebruik , als de Juweelkofferkens van het ieedendaagfche Jufferlchap. Maar 't fchynt men 'er zo iets door diene te verlaan, 't welk tot haar uitwendigen Optchik behoorde, en dus geen Beurfen, of Buidels, die men verbergt, als men 'er ets kostbaars in bewaart. Junius en Trenellius vertaaien het Aciaria, Naalden-, of Spelden-kokertjes. Om wat reede, weet ik liet, ten ware men in dien tyd ook een :o genaamd Goud, of Zilveren Tuigje op ;yde gedraagen had, waar van afhangen
een



79a BUIGEN?
een Schaar , Naaldenk oker \ Speldenkusfen , &c. Men njerkt aan , dat het woord, 't welk, hier in 't meervouwdige voorkomt , in het Enkelvouwdige is □in, 't welkeen Schryf-griffie beteekent,
Jef. VIII: i, en dus iets, dat puntig is, en daarom zyn veele Uitleggers van oordeel, dat men 'er groote Gouden, of Zilveren pinnen afpelden door te verftaan hebbe, misfchien verGerd met een, of ander fchitterend puikgefteente, om, gelyk men nu nog wel doet, tusfchen de haairen te fteeken, of de krullen 'er mede vast te maaken; ofwel, om den fluijer, dien de Vrouwen in het Oosten droegen, op een bevallige wyze mede vast te fteeken, naardien het naastvoorgaand woord , by de Onzen vertaald door Hoedekens, eigenlyk een' Sluijer beteekent, zo als te zien is Ruth. III: 15.
BUIGEN , zich voor iemand NEDERBUIGEN, aangemerkt als een Godtsdienfiig, en ook als een Burgerlyk eerbewys, daar van zyn in de Heilige Bybelfchriften eene menigte van voorbeelden. En naardien de woorden, by de Hebreen en Grieken van het zich voor iemand Nederbuigen , ook wel vertaald worden door Aanbidden, zo is daar van genoeg gezegd onder den Titel AANBIDDEN, in deezes Deels 1. St. p. 4.
BUIGEN , komt nog in twee andere gevallen voor. (K) Recht op, met het hoofd om hoog, te gaan, duidt bly- en vrymoedigheid aan. Maar gebukt, geboogen te gaan is een bewys van droefheid, en komt 'er dan het zwarte treurgewaad by, van rouwe over eenen Dooden. Zo zegt David: Ik ging gebukt in bet zwart, als een, die over zyne Moeder treurt, Pf. XXXV: 14. en XXXVIII: 7. Ik ben krom geworden; ik ben uitermaaten zeer neêrgeboogen : Ik gaa den gantfchen dag in het zwart. (3) Iemand voor zich te doen nederbuigen, geeft te kennen, iemand op het diepfte, en te gelyk het fmaadelykfte te verneederen. Zo plagten de Overwinnaars de overwonnen Vorften en Volken te verneederen. Zo deed Jofua de vyf Kanaaneefche Koningen ter Aarde nederliggen, en de Overfien van het Krygsheir naderen, die hunne voeten zetteden op hunne halzen, Jof. X; 24. Daar op wordt gezin-
: BUIGEN.
fpeeld Jef. LI: 23, daar van de Vyanden van Godts Volk wordt .gezegd, dat zy gezegd hadden: Buigt u neder, dat wy over u gaan: En gy legde uwen rug neder, als aarde, en als een firaate den geenen, die daar over gaan.
BUIGEN: Toen Jakob tot zynen Broeder Efiau naderde, boog hy zich zeevenmaal ter aarde, tot dat hy tot hem kwam, Genef. XXXIII: 3. De Oosterlingen zyn van Ouds zeer overboodig geweest in hunne Eerbewy zin gen. Zy knielden, vielen op hun aangezigt, en boogen zich ter aarde, wanneer zy naderden tot Perfoonen van hoogen rang. Men ziet het in Abigaïl, 1 Sam. XXV: 23. Zy herhaalden ook hunne Buigingen wel meer dan eens. David viel voor Jonathan ter aarde , en hy boog zlcb driemaal, 1 Sam. XX: 41. Dit heeft nog plaats in het Oosten. Worms verhaalt van den Koning van Ceilon, dat, wanneer zyne Onderdaanen tot hem naderen, zy driemaal met hun aangezigt ter aarde vallen. Jakob deed het meer dan eens zo veel: Hy boog zich zeevenmaal ter aarde. (N) Men oppert eene Vraag: Of Jakob zich wel van goeder harte zo diep voor Efau verootmoedigd hebbe ; dan of hy het flegts geveinsdelyk gedaan hebbe ? Toftatus is ergdenkend genoeg, om zich voor het laatfte te verklaaren. Maar wat reede doet zich op, om de oprechtheid van Jakob te verdenken, daar hy het getuigenis heeft, dat hy in zyn opwasfen een oprecht man wierd, Genef. XXV: 27. Het is waar, Efiau had aan Jakob het recht zyner Eerstgeboorte verkogt, hy had ook van zynen Vader den zeegen der Eerstgeboorte ontvangen,en, uit dien hoofde, zou hy zich-zelven den rang boven Efiau hebben kunnen toekennen. Maar in zyne tegenwoordige omftandigheeden zou het eene zeer kwalyk geplaatfte eerzugt zyn geweest, daar op te hebben willen ftaan. Hy moest den wrok, daar over by Efiau tegen-hem opgevat, niet verleeveudigen. Ook konde hy, zonder iets te kort te doen aan de waerdigheid zyner Eerstgeboorte, zo eene eere aan zynen Broeder bewyzen, uit aanmerkinge van deszelfs Vorftelyken rang. Hy was finds veele jaaren, en nog onlangs, niet meer geweest, als de Veehoeder van Laban: Efiau, daar - en - tegen , was reeds een Vorst geworden , die zyn
ei-
li



BUIG E -N.
eigen Land en Onderdaanen had. (2) Eene andere vraag : Efau liep Jakob te gemoete, en nam hem in den arm , viel hem aan den hals-, en kust te hem: En zy weenden, vs. 4. Zou dat van Efau wel ernst zyn geweest; of zou het ook maar geveinsdclyk gefchied zyn ? Sommige Joodfche Meesters zyn van het laatfte gevoelen, om dat het woord p$l Kusfen, zich in den Grondtekst , als zeer merkwaerdig voordoet, wegens de ongewoone daar onder geplaatfte, klankftippen, ptsV'l, en hy Kuste, als
hadde Mofes daar mede willen aanduiden, dat het Efau niet van harte gegaan zy, en dat zyn kusfen flegts een geveinsdclyk kusfen geweest zy. Maar daar de verdubbeling van woorden by de Hebreen gebruikt wordt, om een zaak op 't kragtigst uit te drukken, zo zou men, uit deeze verdubbeling der klankftippen veeleer het tegendeel mogen opmaaken, dat men daar mede hebbe willen aanduiden, dat Efau, om zo te fpreeken , hangende aan den hals van Jakob , hem recht hartelyk , recht broederlyk , kus op kus gegeeven hebbe. Het is ook niet zonder nadruk, dat 'er by aangeteekend ftaat: En zy, Efau zo wel' als Jakob , weenden , 't welk een innige fterke gemoedsbeweeginge te kennen geeft, fpruitende uit de blydfchap, dat zy , Tweeling-Broeders , die te gelyk onder één harte geleegen hadden, na een zo lang afzyn, malkandexen wederom ontmoeten mogten. Men leest ook niet, dat hy naderhand ooit eenig bewys van vyandfchap tegen Jakob hebbe doen blyken. Het is veeleer te vermoeden , dat zy, finds deezen tyd, fteeds in goede vriendfehap hebben blyven Leeven. Zonder eenig het minfte blyk van verwyderinge, leest men Cap. XXXV: 29, dat zy, ter geleegenheid van hunnes Vaders dood, te faamen gekoomen zyn , en denzelven begraaven hebben. Dit gedrag van Efau is zeekerlyk toe te fchryven aan eene kragtige neiging van Godts hartveranderend vermogen. Gelyk Godt Laban gefluit hadde in zyn kwaadaartig voorneemen tegen Jakob , zeggende : Wacht u, dat gy met Jakob niet fpreekt, noch goed, noch kwaad, Cap. XXXI: 24, zo konnen wyniet twyffelen,- of Hy zal ook, doch zonder woorden , in het harte van Efau I. Deel. II, Stuk.
BUIGEN. 793
deeze gedachte verwekt hebben : Hy is evenwel myn Broeder. Myn oude wrok moet vergeeten zyn; zondereenig het min/ie blyk van ongenoegen, moet ik hem zo vriendelyk, zo hartelyk ontmoeten , als maar eenigzins mooglyk is. Zo veranderde Godt het hart van Efau, en deed hem, van eenen bitteren Vyand , tot eenen teederlievenden Broeder worden. Zo toonde Godt, dat der menfchen harten in zyne hand zyn, als waterbeeken, en dat Hy die neigt tot al, dat Hy wil, Spr. XXI: 1. Zie de Acerra Bibl. Cent. VI. Hift. 48 —.
BUIGEN. Van Vader Jakob wordt gezegd, dat hy zich boog ten hoofde van hef bedde, na dat hy Jofeph had doen zweeren, dat hy zyn Lyk, na dat hy zou geftorven zyn, uit Egypte voeren, en in Kanadn begraaven zou, Genef. XLVII: 3*. De LXX Griekfche Overzetten hebben het Hebreeuwsch woord Buigen genomen in de beteekenisfe, waar in het ook meer-, maals voorkomt , van aanbidden, en de woorden dus vertaald: En hy heeft aangebeeden (men voege 'er, ter aanvullinge van den zin, in : leunende") op het opperfte van zynen Staf, Paulus, Hebr. Xi: 21,. heeft van die woorden gebruik gemaakt, en de vertaaling der LXX gevolgd. (3) Menigerlei zyn de gistingen der Geleerden , hoe dit verfchil tusfchen den Hebreeuwfehen Tekst , en de Overzetting der Grieken te vereffenen zy. Veelen merken aan , dat het Hebrecuivsch woord , 't welk een Bedde beteekent, met dezelfde Letters nCDD gefchreeven wordt, als het woord, 't welk by de Hebreen de beteekenis heeft van eenen Staf. Dat het ver-, fchil in de uitfpraak , en de beteekenis van dit woord alleen wordt bepaald dooide daar onder geplaatfte klankftippen. Schryft mennDD, Matteh, dan beteekent
het eenen Staf; maar fchryft men ri£3D, Mittab, dan beteekent het een Bedde, 't Zou dan kunnen zyn, dat de LXXOverzetters ïen Handfchrift hadden gebruikt zonder ilankftippcn; of dat zy , by gebrek van oplettendheid , het klein verfchil in de ilankftippen niet in opmerkinge hebben genomen, en dus het woord ilCDÖ hebbenopgevat in de beteekenisfe van Matteh, ;en Staf, daar zy het hadden behooren :e neemen inde beteekenisfe van Mittab, Hhlihh een



m BUIGEN.
een Bedde. Maar fchoon de LXX zich in deezen mogten vergist hebben, Paulus evenwel heeft hunne vertaalinge gevolgd, en daar door goedgekeurd. En dus is dit geen verfchil meer tusfchen den door Godts Geest gedreevenen Mofes, en de feilbaare Griekfche Overzetten;, maar tusfchen Mofes, enden, evenzo wel als hy, door Godts Geest verlichten Paulus. Men begrype het Stuk dan dus , dat Paulus Mofes niet tegenfpreekt, maar opheldert; Of, om duidelyker te fpreeken, dat Godts Geest ons door Paulus hebbe willen onderrichten van zeekere byzondere omftandigheid, die door Mofes niet was aangeteekend. En dan zal het gefchiedverhaal volleedig hier op neérkoomen, dat jakob , willende aanbidden, dat niet liggende hebbe willen doen; maar dathy, uit diepen eerbied voor den Hoogen Godt, zich opgericht, en, zich keerende na het hoofdeinde van het bedde , zyn aangezigt voor over gebogen hebbe: Doch dat hy, oud en zwak zynde, zich niet konde overeinde houden, zynen Staf genomen , en op den knop, of het opperfle van denzelven geleund hebbe. Wat hy gebeden hebbe, wordt niet gemeld; maar men mag het, als waarfchynlyk , vermoeden , dat hy den Godt zyner goedheid gedankt hebbe voor de veele blyken van weldaadigheid en trouwe, van tyd tot tyd, aan hem beweezen ; inzonderheid in zynen hoogen Ouderdom, daar hy zyne Kinderen mogt zien , allen in onbekrompene omftandigheeden , en te faamen in liefde veréénigd; vooral zynen beminden Jofeph in zo groot eene hoogheid. Nu ook, door de belofte van Jofeph verzeekerd, dat hy, *t welk hy zo ernftig begeerd hadde , na zynen dood, by zyne Vaders liggen , in het Land Kanadn ter Aarde zou befteld worden. En dat hy, voorts merkende , dat zyn einde naderde , gebeden hebbe om een zagten en zaligen Dood. Gelyk men ook zo van David vindt aangeteekend,dat hy oud en zwak zynde, en het genoegen gehad hebbende, van Salomo, nog yooi zynen dood, tot Koning gezalfd te zien. hebbe aangebeeden op zyne Slaapftede, Godt loovende", dat Hy hem heeden had gegeeven te zien eenen zittende op zyner Throon, i Kon. I: 47, 48. Vergel. de Acerra Bibl. Cent. VI. Hift. 93—. De ge-
BUIGEN»
leerde Rrakewitz, heeft over deeze woorden een byzonder gevoelen. DeszelfsVerhandeling is te leezen in den Thefaur, Theol. Philol. Nov. T. II. p. 977—. Men zie voorts Heideggerus, Hift. Patriarch. T. IL Exerc. XXll.g. 6,7, 8. p.m.686—. Nyloë, Aanmerk, p. 320 —. J. van den Honert, het Geloof der Vad. Volgens Hebr. XI. p. aai. §. 17—22.. p. 224. CO Dat Paulus zich bediend hebbe van de woorden der LXX is zeeker genoeg : Doch of hy die hebbe gebruikt, bedoelende hetzelfde geval, waar in die by de LXX voorkoomen , is eene andere vraag. By de LXX koomen die woorden voor, Genef. XLVIL 31, in het geval, dat Jakob zynen Zoon jofeph had doen zweeren , dat hy zyn Lyk zou doen begraaven in Kanadn. Maar Paulus fpreekt van dat aanbidden ter geleegenheid , dat Jakob eenen iegelyk der Zoonen Jofephs gezeegendhadde,Htbr. XL21. Dus een geval, en in tyd en in omftandigheeden, van het andere heel zeer verfchillende. Wanneer wy nu te raade gaan met Genef. XLVIII, zo zien wy, dat Jakob de beide Zoonen van Jofeph heeft gezeegend, dathy, by die geleegenheid, ook hebbe aangebeeden, dat Godt den door hem uit te fpreeken Zeegen wilde bevestigen , vs. 9—20. Maar, wanneer heeft Jakob dat gedaan ? Toen hy krank was. Waar was hy, toen hy ze zeegende? Hy zat op het bedde, vs. 1, 2. Om dien Zeegen te kunnen uitfpreeken, verflerkte byzich, zo als daar gezegd wordt. Hoe hy dat gedaan hebbe, wyst Paulus aan: Te krank en zwak, om zich, onder het aanbidden en zeegenen, overeinde te kunnen houden, zittende op het bedde, verflerkte hy zich, door te leunen op het opperfte van zynen ftof. Dus zou Paulus niet bedoeld hebben het aangeteekende Genef. XLVII: 31, maar dat van Genef. XLVIII: 2. Heeft hy nu de woorden der LXX van Genef.. XLVIL. 31. gebruikt in een ander geval, hy heeft het gedaan , om dat die voor hem 't best gefchikt waren om uit te drukken het denkbeeld, dat hy had , op hoe eene wyze, en in welk poftuur de doodkranke Aartsvader de Zoonen van jofeph had gezeegend. Gelyk ook wy menigmaal de woorden, van Gewyde en Ongewyde Schryvers overneemen , om onze gedachten uit te drukken, fchoon met
eens



BUIGEN.
BUIGEN.
79S
een geheel ander oogmerk, en in geheel andere gevallen, als ze by die Schryvers zyn voorgekoomen. Men neeme dit niet hooger op, als waar voor ik het opgeeve: Dat is voor eene Bedenkinge,
BUIGEN : (Gy zult het recht niet) Gy zult het aangezigt niet kennen: Ook zult gy geen gefchenk neemen: Want het gefchenk verblindt de oogen der Wyzen, en verkeerd de woorden der Rechlvaerdigeu: Gerechtig' heid, Gerechtigheid zult gy najaagen, Deut. XVI: 19, 20. Onder de veele kwaaden, die Salomo gezien had onder de Zonne, was zeekerlyk een der fchandelykfte en fchadelykfte, dat 'er Godtloosheid was ter plaatfe des gerichts, Pred. III: 16. Het recht in alsfem te verkeeren, is een Godttergend kwaad, want de Richter bekleedt hier op Aarde de plaats van Godt, wiens throons vastheid zyn gerechtigheid en gerichte. Ook hoogst - nadeelig voor de maatfchappy: De Gerechtigheidvuordt afgewend van den Rechtvaerdigen , en hy wordt onderdrukt; en de gewelddryvende Godtloosheid wordt geftyfd. Geen wonder dan, dat Godt het onrechtvaerdig vonnis wyzen aan de Richteren van zyn Volk, zo dikwils en zo llreng heeft verbooden, Exod. XXIII: <5, Deut. XXIV: 17. Zelfs onder de bedreiginge van een zwaaren Vloek, Deut. XXVIII: 19. Waarom Salomo ook met zo veel nadruk zeide : Wie den Godtloozen rechlvaerdigt, en den Rechtvaerdigen verdoemt, zyn den HEERE een grouwel: Ja! die beiden, Spr. XVII: 15. In 't byzonder zyn de boven aangehaalde woorden merkwaerdig. (s) Ze behelzen eene waarfchouwende Afmaaning. (NS) De Afmaaning is: Gy zult het recht niet buigen. Gy zult 't geen recht is, niet krom maaken. Dat heet elders: Het kwaade goed, en het goede kwaad heeten; de duisternis tot licht, en het licht tot duisternis ftellen ; het bitter tot zoet, en het zoet tot bitterheid ftellen , waar over een vervaarlyk Wee wordt uitgeroepen , Jef. V: 20,-21. Zaaklyk wil het zeggen : Gy zult den zin der Wet niet verwringen. Gy zult de Zaak in gefchil niet verdraaijen , om die in een valsch licht te ftellen, om daar over uitfpraak te doen : Niet naar het voorfchrift van de Wet, maar naar uw eigen goeddunken, en tot genoegen des geenen, dien gy het meest begunftigt. Deeze Afmaaning fluit
eene tegenövergeftelde Vermaaniug in zich op : Gy zult een Oordeel der Waarheid richten tusfchen den Man, en zynen Naasten. (22) Hier op laat de groote Wetgeever volgen eene tweevouwdige Waarfchouwing tegen dat geene, 'twelk den Richter-aanleiding zou kunnen geeven, om het Recht te buigen. (*) Het eerfte is, den meer, of min aanzienlyken ftaat der Perfoonen in aanmerkinge te neemen: Gy zult het aangezigt niet kennen. Dat is: De uitwendige Omftandigheeden der twistende Partyen zullen by u niet in eenige aanmerkinge koomen. Of iemand Groot zy, of Klein, Ryk of Arm, uw Medeburger, of een Vreemdeling; uw Vriend, of uw Vyand, op dat alles zult gy niet letten, om den eenen te bevoordeelen, en den anderen te benadeelen. Naar het heilig Recht moet uwe Uitfpraak zyn ingericht. Hoe veel ontzag de hoogheid des eenen u zou mogen inboezemen, hoe veel medelyden de armoede en elende des anderen in u zou mogen verwekken, dat moet by u nooit een reede zyn, om af te wyken van het richtfnoer van het Recht : Gy zult,- zegt de groote Wetgeever, het aangezigt in het gerichte niet kennen: Gy zult den Kleinen zo wel hooren, als den Grooten. Gy zult niet vreezen voor iemands aangezigt, want het gericht is Godes, Deut. I: 17. Gy zult geen onrecht doen in het gericht: Gy zult het aangezigt des Geringen niet aanneemen, noch het aangezigt des Grooten voortrekken. In gerechtigheid zult gy uwen Naasten richten, Levit. XIX: 15. De Areöpagitifche Raadsheeren te Athene plagten daarom wel des nachts ten gerichte te zitten. En de Gerechtigheid werd daarom al van ouds verbeeld, als geblinddoekt. (&) De tweede Waarfchouwing is tegen den kwaaden invloed, die de Gefchenken zouden kunnen maaken op het gemoed van den Richter: Ook zult gy geen gefchenk neemen. Gy zult u door giften, of gaaven niet laaten omkoopen , om het recht te buigen na den eenen , of anderen kant: Het behoort tot de hoedanigheeden des geenen, die billykheeden fpreekt, dat hy het gewin der onderdrukkingen verwerpt , en zyne handen uitfehudt, dat ze geen gefchenken behouden, jef. XXX11I: 15. Maar, als zy, die Schilden behoorden te zyn, om de verongelykten te befehermen, het woord: Hhhhha Geef,



796 BUIGEN,
BUIGEN
Geef, beminnen, Hof. IV: 18. Dan zyn zy als Godtloozen aan te merken , die bet gefchenk uit den fchoot neemen om de paden des rechts te verkeeren, Spr. XVII: 23. Deeze . Waarfchouwinge wordt met reeden bekleed. (««9 Want , ftaat 'er, het gefchenk verblindt cle oogen der Wyzen. Te Thebe, eene Oudtyds zeer vermaarde Stad in Egypte , zag men Beelden van Richters met geflootene oogen, en zonder handen, om te leeren, dat een Richter geen oogen moet hebben, om de Perfoonen aan te zien, noch handen, om gefchenken aan te neemen. My heugt, in zeekere plaatfe het Beeld der Gerechtigheid gezien te hebben , geplaatst voor het Raadhuis, wel met een' Doek voor de oogen; maar de Doek was verguld. De Schilder had het zeekerlyk gedaan in zyn eenvoudigheid, fieraadshalven: Maar anderen moesten daar by denken, gelyk ik , dat, zo de Gerechtigheid te verblinden is , het Goud daar toe het gevaarlykst middel is. Hel gefchenk verblindt de oogen der Wyzen. Tot net Richterampt behooren geene anderen, dan wyze en verftandige Mannen verkooren te worden: Maar hoe doorzigtig zy ook zyn, om in alle zaaken, hoe ingewikkeld die ook mogen zyn , het Recht, of Onrecht 'er van te doorgronden , zo zullen zy evenwel , indien zy daar by niet, in den ftrikften zin, rechtlievend zyn, door den fchitterglans der gefchenken, en uit aanmerkinge van hunne verpligting aan de geenen , die hun de handen zo rykelyk gevuld hebben, dermaaten verbysterd cn verblind worden, als of zy al hunne voorige doorzigtigheid verlooren hadden; zy zullen de zaak in een gantsch andere gedaante befchouwen, als zy , zonder die verblinding , zouden gedaan hebben, en 'er daarom ook , tot krenking van het heilig recht, een gantsch ander Vonnis over vellen. Die door een Rooden, Blaauwen, of Groenen bril ziet , ziet de voorwerpen wel, maar niet in hunne eigene natuurlyke verwe ;• maar in de verwe van het glas, waar door hy ziet: Zo is het ook met den Richter , die gefchenken aanneemt: Het gefchenk laat hem niet toe, de zaak in haare waare gedaante te befchouwen ; maar het doet hem die voorkoomen in zo eene gedaante, , als de voordeeligfte is voor hem, die hem
het gefchenk gaf. O/39 Een tweede kwaadv 't welk het gefchenk voortbrengt is, dat het dc woorden des Rechtvaerdigen ver* keert. Wie is hier de Rechtvaerdige? (A> Men kan 'er door verftaan den geenen , die waarlyk in zyne zaak rechtvaerdig is,, maar wiens woorden de omgekogte Richter ten kwaadften duidt, en in eene vqoE denzelven ftrafwaerdige misdaad verkeert, 't Geen de Joodfche Overheeden, verbitterd en verblind door haat tegen Jefus, deeden, toen zy zyne Belydenis, dat Hy was de Christus, dc Zoon van Godt, ver* keerden in eene Godtslasteringe ; dat kan ook een Richter doen, die zich door gefchenken heeft laaten verblinden. Die eenen Hond wil gooijen, zegt het fpreekwoord , zal ligtelyk eenen fteen vinden : Zo zal het ook eenen, die 'er na zoekt, niet veel moeite kosten, eenen Mensch fchuldig te maaken om één woord. (B9 Men kan 'er ook den Richter door verftaan. Voorheen opende hy meermaals zynen mond voor dC rechtzaake des Verdrukten , hy had den roem verworven van onéénzydigheid, en rechtvaerdigheid: Hy is ook nog Rechtvaerdig , maar alleen in zyn binnenfte. Zou hy Vonnisfen naar de infpraak van zyn gemoed, 't zou een rechtvaerdig Vonnis zyn: Maar 't geld, dat alles verantwoordt , doet zyn geweeten zwygen , en verkeert de woorden zo in zynen mond , dat 't geen recht is in zyn harte, onrecht wordt in zynen mond; Zeer wel heeft J. Sirach-'er' van gezegd, Cap. XX: 29.. Gaaven en gefchenken verblinden de oogender Wyzen: En,gelyk een toom in den mond, keeren zy de beftraffingen af, dat is, maaken, dat hy, die fchuldig, en daarom te beftraffen, ja! te ftraffén was, ongeftraft blyft, als ware hy onfehüldig. Willen dan de Richters, die zich moeten aanmerken , als Godts Stedehouders op Aarde,, aan hunnen zo heiligen pligt voldoen, dan moeten zy, als met een ftaalen griffie, in hunne harten graveeren de woorden van Koning Jofaphat: Ziet, wat gy doet, want gy houdt het gerichte niet den menfehe, maar den HEERE, want Hy is by u in de zaake des gerichts. Nu dan, de verfchrikkinge des HEEREN zy op u lieden. Neemt het waar, en doet het: Want by den HEERE, onzen Godt, is geen onrecht, noch aanneeming der Perfoonen, noch ontvanging van gefchenken,
aChron..



BUIGEN.
sChron. XIX: 6, 7. Is nu Godt zo een Richter, die altoos recht doet, zo kan hy ook niet nalaaten de geenen, aan welken Hy het handhaven van gerechtigheid heeft toebëtrouwd, te waarfchouwen tegen alles, wat hen van het rechte fpoor zou kunnen afleiden , en , in tegendeel, tot het onéénzydig uitoeffenen 'ervan op te wekken. Daarom laat Hy op deeze Afmaaning, CS) de zo nadruklyke Vermaaning volgen: Gerechtigheid, Gerechtigheid zult gy najaagen. (fctfcO Gerechtigheid, Ge'rechtigheid, met verdubbelden' aanhef, om dat die de Hoofdpligt is van het Richterlyk Ampt. Gerechtigheid, Gerechtigheid, om dat het de groote zaak is, welke Godt van den Richter, als Richter, eischt. Gerechtigheid, Gerechtigheid, om dat die de grondzuil is van de algemeene Zeekerheid , in alle Maatfchappyen. Zeer wel zegt de 'zoetvloeijende Poot:
Wy tveeten, dat haar doen Den val der Waereld moet verhoSn;
Want zonder recht bezwyken Dc Zuilen aller Koningryken.
'Gerechtigheid, Gerechtigheid, allerwegen, ten allen tyde, zonder uitzonderinge van Omftandigheeden, Zaaken, of Perfoonen. En , om dat de Gerechtigheid van zo veel belang is, zo moet de Richter, in het handhaven 'er van,nietlaauw, niet traag; maar vuurig van geest zyn. CSS) Plet is " daarom een zeer nadruklyk woord : Gy zult ze najaagen. Gelyk de Jager het fpoor van het Wild volgt, zo moet ook de Richter fteeds het fpoor volgen, waar in de : Gerechtigheid hem is voorgetreeden, op : dat hy fteeds blyve in het midden van de j paden des rechts, en niet afwyke terrech- 1 ter-, noch ter flinkerhand. Gelyk de Jaa- 1 ger yverig volhardt, zonder aan vermoei- c jinge te denken: Zo moet oók de Richter l zich door geene ingebeelde, of gedreigde c gevaaren laaten affchrikken; maar , in ver- 12 trouwen op Godts magtige befcherming, t die grootmoedig veragten. Het moet hem t maar te doen zyn, om recht en gerechtig- v heid te doen gelden op Aarde. Tot een v Voorbeeld mag Daniël ftrekken in de ge- b fchiedenisfe van Sufanna. Zy wierd be- b fchuldigd door twee Mannen van aanzien, a 't waren Oudften des Volks. De befchul- ls
BUIGE N. 797
diging had vry wat fchyns. Zy waren in hunne getuigenisfen eenpaarig. De Vergadering, daar door verblind, had de onfchuldige Sufanna reeds des doods fchuldig verklaard. Maar toen ftond Daniël op. Het aanzien yan hunne perfoonen kwam by hem in geene aanmerkinge. Hy jaagde de Gerechtigheid na. Hy ondervraagde eikeenen van die ontuchtige Geilaarts afzonderlyk : Toen ontdekte zich de valschheid van hunne befchuld'iginge en getuigenis. Sufanna wedervoer recht ;zy wierd vrygefproken. Aan die Snoodaarts wedervoer recht ; zy werden ter ftraffe ver weezen. Zie de Historie van Sufanna, vs. 34—62, Het een en ander, waar van men hier nog gebruik zou kunnen maaken , zal mén 'vinden onder den titel RICHTER, in des VIL D. 1. St. p. 212—.
BUIGEN,NEDERBUIGEN. («) Kan gefchieden^.door iemand groot Harteleed te veroorzaaken, waar door hem al zyn lust en moed ontzinkt, zo dat hy krom daar heenen gaat, als geboogen onder den last van rouwe en droefheid. Zo zeide Jephta tot zyne Dogter: Ach myne Dog. ter! Gy hebt my gantfchelyk nedergeboogen-, en gy zyt onder de geenen , die my beroeren-, Richt. XI: 35. Hy keerde, als Overwinnaar, weder uit den Stryd. De Dogter ging den zeegepraalenden Vader te gemoete met trommelen, en reijen. Zo als ie Vader haar zag, fcheurde hy zyne Kleederen , en borst dus uit : Ach myne Dogter—! Wat was de reede? Wat had zyne Dogter misdreeven ? Niets. Maar iy erinnert zich, zo dra hy haar zag, zyïe onbezonne gelofte. Volgens dezelve iou nu zyne Dogter,zyn eenig Kind, den 3EERE ten brand-offer moeten gegeeven vorden, vs. 30, 31. Door zyne Overwiniing verhoogd, werd hy nu eensklaps, oor overmaat van droefheid , nedergeoogen. Eensklaps werd de reije veranerd in eene weeklage! Dit was als een eweldige fchok, waar door hy, uit,denop yan zyn genoegen, wierd neérgeftoosn in eenen afgrond van druk en rouwe, 'aar uit hy zich nooit, tot het genot van aare vreugde, wederom zou kunnen opsuren. Met recht mogt hy dan zo klaagde uitroepen: Ach myne Dogter! Gy hebt y gantfchelyk neder geboogen. CS) Somwyn, als dit woord voorkomt als een geHhhhh 3 dreig-



793 buigen,
'dreigde ftraf van Godt, duidt het aan , eene zo diepe verneedering, waar door iemand , uit den ftand zyner hoogheid en heerlykheid, geftooten , en als in den drek van de allergróotfte veragtinge ter neêrgeworpen wordt. Zo wordt 'er gedreigd Jef. II: ii, 12. De hooge oogen der menfchen zullen vernederd worden, en de hoogheid der Mannen zal neder geboogen worden: En de HEERE alleen zal in dien dag verheeven zyn. Want de dag des HEEREN der heirfchaaren zal zyn tegen allen Hovaerdigen, en Hoogen, en tegen allen Verheevenen, op dat hy verneederd worde. Zo ook Jef. V: 15. Dan zal de gemeene man nedergeboogen worden, en de aanzienlyke man zal verneederd worden.
BUIGT U NEDER voorde Voetbank zyner voeten, Pf. XCIX: 5b. Om dat het gebruikelyk was, dat men, onder het bidden , zich met zyn aangezigt ter aarde boog , zo wordt het hier voorkoomend grondwoord, hier door Nederbuigen vertaald, elders wel vertaald door Aanbidden, als Pf. XCVI: 9, en met aanbidden te faamengevoegd, als Pf. XCV: 6. Komt, laat ons aanbidden, en nederbukken. Hier kan men het ook neemen voor Aanbidden. Maar wie is het, of wat is het, dat men aanbidden moet? De gemeene Latynfcht Overzetting heeft: Biddet de Voetbank aan Wat is deeze Voetbank? Zeekerlyk , dc Arke des Verbonds. Zo wordt die genoemd ï Chron. XXVIII: 2, en Pf. CXXXII: 7 De reede van die benaaming is, om da boven de Verbonds-Arke twee Cheruby nen waren, tusfchen welker na elkande ren uitgeftrekte vleugels, Godt een zigt baar teeken gefteld hadde van zyne Ma ieftueufe inwooninge. Daarom wordt God gezegd, tusfchen de Cherubynen te zitten Pf LXXX: 2. XCIX: 1. En die zitplaat genoemd , de Throon zyner heerlykheid -jerem. XIV: 21. En dus was de Arke d 'Verbonds, op'welke de Cherubynen ftonder ■als het Voetftuk van dien Throon, de Voe bank zyner voeten! Volgens bovengemek Latynfche Overzetting, zou het dan a 'Voetbank zyn, welke men moest aanbn den. Maar die Overzetter heeft geen a, gegeeven op het voorzetfel 7 voor, aan ; * dat voorzetfel komt evenwel ot voor vs.9. Buigt u,of Aanbidt / ^00
den Berg zyner heiligheid. Zal men h
BUIGEN.
ook daar mogen voorbyzien, en overzetten: Aanbid den Berg, te weeten Ziön"? Zal die Berg dan ook een Voorwerp mogen zyn van eerdienst, en aanbidding ? Zo weinig die Berg, even weinig ook de Arke , de Voetbank van Godts voeten. De Roomschgezinden neemen evenwel die gebrekkige Overzetting gretig aan, en willen daaruit een bewys ontleenen, dat het geöorlofd zy, Beelden te aanbidden. Daar toe heeft Bellarmyn ook gezocht, deezen Tekst te verwringen. De aanbidding fluit niet alleen in zich op een bewys van eerbied aan , maar ook een vertrouwen van geholpen te zullen worden door den geenen, of dat geene, 't welk men aanbidt. Nu was het 'er zo verre van daan, dat Godt zou hebben willen gedoogen, dat men eenig vertrouwen, 't welk mede een voornaame grond der aanbiddinge is, zou ftellen op de Verbonds-Arke, dat Hy zelfs toeliet, dat ze door de Philiftynen geroofd werd, toen de Israëliten ze in het Leeger hadden gebragt, in de verbeeldinge , dat zy , door de tegenwoordigheid derzelve, hunne Vyanden zouden op de vlugt flaan, 1 Sam. IV: 4—11. Uit het. geene reeds is aangemerkt, zegt ook de Grondtekst niet: Bidt de voetbank zyner voeten aan; maar buigt u neder, of aanbidt AAN, of VOOR de Voetbank zyner voeten. '' De fpreekwyze is ontleend van de wyze, ' op welke men tot eenen Koning naderde, ! welke by de Oosterlingen by uitftek ver' ootmoedigend was. De Koning zit op eenen hoogen Throon, die ftaat op een boven den grond verheeven Voetftuk,'twelk den Koning te gelyk tot een voetbank " ftrekt. Die nu tot den Koning naderde, moest zich voor denzelven, met zyn aan' gezigt ter aarde toe nederbuigen, niet ops klimmende tot aan zyne voeten, maar voor * het voetftuk , waar op de Throon ge's plaatst was, en waar op zyne voeten rustp' ten. Zal nu wel iemand kunnen denken, '" dat zo een, dus nederleggende, voor dat ? voetftuk zich zo diep verootmoedigt ? Zo \ dwaas zal niemand zyn. Elk zal van zelf " begrypen , dat het noch de Voetbank, noch de Throon is , maar de Koning is, die op den Throon zit, aan wien hy zy'n hen zo diepen eerbied bewyst. Zo moet het ook hier begreepen worden. Wil de et Dichter, dat men zich nederbuige voor de
Ar-



BUIGENDE.
Arke des Verbonds, die in het Oude Heiligdom de Voetbank was van Godts voeten, het moest niet zyn, om zich te verootmoedigen voor, of eenigen aanhiddenden eerbied te bewyzen aan de Arke ; maar aan Hem, die boven dezelve, als Israëls groote Koning , zat tusfchen de Cherubynen, vs. i, als op den Throon zyner heerlykheid. Daarom had hy ook laaten vooraf gaan : Verheft den HEERE onzen Godt. Voegt hy 'er op het einde by: Hy is heilig, hy wil dat niet verftaan van de DVin»
de Voetbank, als of de Heiligheid derzelve eene reede moest zyn, waarom men zich voor die nederbuigen, of die aanbidden moest : Dat Heilig zyn is betreklyk tot den HEERE, dien men verheffen moest. Dat het zo te verftaan zy, blykt uit het, genoegzaam gelykluidend 9. vs. Verheft den HEERE onzen Godt, en buigt u voor den berg zyner heiligheid; want de HEERE onze Godt is heilig.
BUIGEN (Zy zullen zich voorn") met het aangezigte ter aarde, en zy zullen het ftof uwer voeten lekken, Jef. XLIX: 23. In dit vers worden aan -de Kerke by uitftek heerlyke dingen beloofd, als: CN) Dat Koningen haar tot Voedfterheeren, en Vorftinnen tot Zoogvrouwen zouden zyn. Men zie daar van des IV. D. 2. St. p. 463. (2) Dat die, boven dat, zich ook voor haar zouden buigen —. Men zie daar van, onder den tytel van ZOOGVROUWEN, het XI. D. P- 589—- CO Ook dat zy zoude weeten, dat haar Godt de HEERE was, en dat zy, die Hem verwachten , niet zullen befchaamd worden. Men zie des X, D. 1. St. p. 291 —.
BUIGENDE (Het hoofd) gafHy (Je£as) den Geest, Joh. XIX: 30c. 'j£r gaat in dit vs. vooraf, dat Jefus genomen hebbe van den Edik, die Hem was aangeboden. Van dat aanbieden, vs. 29, is onder den titel van SPONGIE gefproken in des VII. D. g. St. p. 514—. en aldaar ook iets van dat Jefus 'er van genomen hebbe, p. 516". onder de letters (22)- Ook gaat in dit vs. vooraf dat zo merkwaerdig woord van den ftervenden Jefus: Het is volbragt. Men zie daar van het IX. D. p. 557—. Het laatfte gedeelte van dit vs. meldt, hoe Jefus door zyn fterven dat woord verzeegelde. Het hoofd buigende-—. Zo ftil en bedaard fchik-
BUIGENDE. 799
te Jefus. zich tot fterven, even als een, die, na zyn werk afgedaan te hebben , zich, op zyn gemak fchikte tot den flaap. Hy ftierf niet als een verwoede door pyn, maar met eene groote gelaatenheid van geest. Geen wonder! 't Werk, 'twelk de Vader, Hem te doen gegeeven had, was volbragt: Godts toorngloeden waren gebluscht ; aan het recht der Wet was. voldaan; de Zonde was verzoend; de bitterheid des Doods was haare kragt benomen ; de Duivel was overwonnen ; het Heil van Zondaaren was verworven; Godts volmaaktheeden , door de zonde ontluisterd, waren in haaren luister herfteld; en, voor zich-zelven, was de weg ingewyd, langs welken Hy eerlang tot zynen eeuwig gloorenden Ryksthroon zou opklimmen : Want, het kruis gedraagen , en de fchande veragt zynde, kon de vreugde, die Hem voorgefteld was Hem ook niet lange meer onthouden worden, Hebr. XII: 1. Menigerlei reedenen heeft men bygebragt, waarom de Heiland , zullende fterven , het hoofd, alvoorens, geboogen hebbe, ($), Cyprianus , Origenes , Chryfoftomus , &c. geeven voor, dat Adam, onzer aller Stamvader, op Golgotha zy begraaven geweest, 't welk misfchien wel aanleidinge- konde gegeeven hebben, dat de Schilders veeltyds een Doodshoofd teekenen aan den voet-van het Kruis. Jefus zou dan zyn, hoofd nederwaards hebben willen buigen, om Adam, als 't ware , te groeten , en, hem te kennen te.geeven, dat het om zyne, en zyner Nakoomelingen zonden was, dat Hy eenen zo fmertelyken en fmaadelyken dood moest ondergaan, op dat Hy hun, door deezen zynen dood, het leeven en.de Onverderflykheid aan het licht zou, brengen. Dan dit luidt te Fabelagtig, dan, dat men het in eenige aanmerkinge zoude neemen. (2) Men kan gewichtigere,, en meer aanneemelyke reedenen opgeeven, waarom Hy het hoofd hebbe willen buigen, Als: (KK)Om te toonen, dat de Dood, hoe verwoed die ook op Hem aanviel, Hem evenwel den laatften flag niet durfde toebrengen, voor dat het Hem zelv'be-lieven zoude, zich aan den Dood over te geeven. Hy had gezegd: Niemand neemt het leeven van my af; maar Ik legge het van, my zeiven af, Joh. X: 18. Hy heeft daii het hoofd willen buigen, om den Dood,
als



Qoo BUIGENDE.
als 't ware, tot zich te wenken. TheopUlaStus merkt hier over aan: Wy fterven eerst, en daarna laaten wy het hoofd zakken, naardien alle kragten ons dan begeeven hebben: Maar Hy heeft eerst het hoofd geboogen, en is daarna geftorven, ten duidelyken blyke, dat Hy Heer ware over den Dood, en in alles hebbe gehandeld naar zyne vrymagt. Byna, op dezelfde wyze , fprak Athanafius 'er van : Naardien de Dood voor Jefus vreesde, en zich niet verftouten durfde, zyn leeven aan te randen, zo heeft Hy, door het buigen van zyn hoofd, den Dood als geroepen. (33) Ook is het buigen van het hoofd een teeken van toeftemminge. Als het ons niet geleegen komt te fpreeken, dan fchudden wy met het hoofd, tot een teeken, dat ons iets mishaagt, dat wy in iets niet bewilligen; maar ftemmen wy 'er in toe, dan knikken wy met het hoofd. Zo heeft de Heere Jefus dan ook zyn hoofd willen buigen, om te toonen, dat Hy zich inet eene geheel gewillige ziele overgaf aan zyns Vaders welbehaagen. Dit eischte zynen Dood, als den rantzoenprys voor onze zonden: Hy was nu bereid dat rantzoen te betaalen, endaar toe den Vader gehoorzaam te worden tot den dood, ja! tot den dood des Kruifes. QX) Die zich fchikken tot flaapen, neigen hun hoofd: Zo heeft ook Christus-, toen Hy fterven zou, zyn hoofd willen buigen, om te toonen, dat, hoe fchrikkelyk de Dood, dien Hy onderging, den menfchen ook mogt voorkoomen , Hy denzelven flegts aanmerkte, als een rusten van zynen arbeid, als een korten en zagten flaap, uit welken Hy, eerlang, gantsch verkwikt, met vreugde , en in heerlykheid ontwaak en zou. Immers, dat Hy, niet ftierf teger. wil., en uit gebrek van kragten, blykt. om dat de Euangelisten, wanneer men or. den nadruk der Grondwoorden let, zeggen, dat Hy den Geest gaf', dien uitbloes, dien losliet, dien overgaf, als een dierbaai pand, ter bewaaringe, beftelde in de han den van zynen Heemelfchen Vader — Dat ook zyn fterven een allermerkwaer digst fterven was, bleek uit de ontzagly ke wonderen, die zynen Wonderdood ver gezelden en verheerlykten, en zyne vlek kelooze Onfchuld bepleitteden. Want inmiddels Hy, die alle dingen draagt doo,
BUIK.
het woord zyner kragt, het jhoofd boog, fcheen het, als of alles zou in duigen ftorten, als of der aarde en rotzfteenen haare fondamenten ontzonken. En toen Hy, die des Menfchen geest in zyn binnenfte formeert, den geest gaf, was het, als of ook den Dood al zyn kragt begaf: Want de graven wierden geopend', en veele ligchaamen der Heiligen, die ontfa'apen waren, wierden opgewekt, Matth. XXVII: 52. Vergel yk Gözinger, Erkldr. der Feft-Lied» P. II. p. 273—'
BUIK. (X) Van den eigenlyken Buik zyn in het woord verfcheidene fpreekwyzen ontleend. (HX) In den Buik der Moeder wordt de vrucht gedraagen, en, als die gebooren wordt, komt ze uit den Buik voort. Van den Buik aan, zegt dan, van de geboorte af aan, Richt. XIII: 5, Pf. XXII: ir. Met betrekkinge tot een Volk, 't welk Godt als tot een Volk gemaakt en opgevoed heeft, zegt Godt: Hoor na my, gy Huis Israëls — die gy van my gedraagen zyt van den buik aan, en opgenomen van de baarmoeder af, Jef. XLVI: 3. C^3) De Buik behoort tot het voorde gedeelte van het Ligchaam, des die geenen, die zich voor over ter aarde nederwerpen ,. 't zy uit groote droefheid, en mismoedigheid; 't zy, om zich, in den gebede, voor Godt te verootmoedigen , ook nederliggen op hunnen buik. Daar van leezen wy Pf. XLIV: 26. Onze ziele is in het ftof neder geboogen ; onze Buik kleeft aan de aarde. (JJ) In den Buik liggen de ingewanden , in denzelven wordt alle fpyze en drank ontvangen, en tot bekwaam voedfel voor het ligchaam toebereid. Daarom wordt de Buik gezegd, alle fpyze te eeten, J. Sir. XXXVI: 20. En hier uit zyn ook eenige fpreekwyzen op te helderen. («) Van wellustige menfchen, die flegts leeven, om lekker en overdaadig te eeten, en te drinken , wordt gezegd, dat zy hunnen buik dienen, Rom. XVI: 18. Dat de Buik hun God is, Philipp. III: 19. En wanneer het
• zulken menfchen, naar den vleefche, wel , gaat, zo dat zy hun vleesch kunnen ver-
■ zorgen tot zyne bégeerlykheeden, wordt
• 'er gezegd, dat Godt hunnen buik vervult
■ met zynen verborgen fchat, Pf. XVII: 14.
• (ja) Een volle buik verkiest liever te liggen, , dan te werken , daarom worden vuige
• Luiaarts omfchreeven, als luije buiken, Tit.
I: 12.



BUIK.
1: 12. (y) Om dat Luiheid, Smullery, exi Overdaad de kortfte weg zyn tot de Armoede, zo heeft Salomo zeer wel gezegd , dat de Buik der Godtloozen gebrek zal hebben, Spr. XIII: 25. (T) Dié hunnen buik, door gulzigheid, overlaaden , benaauwen zich-zelven, en moeten, door fpuwen en braaken , zich wederom ontlasten. Zo gaat het dikwils met de Wrekken, die nooit genoeg hebben, en daarom nooit ophouden van fchraapen en raapen, en daar door hunne Konl'cientie met zo veele ftraffchulden bezwaaren, dat die eindelyk wakker wordt, en hen benaauwt: Vooral, als Godt zich tegen hen opmaakt, om hen van het hunne te berooven. Met toefpeelinge daarop, zegt Zophar de Naamathiter van den gewelddry venden Godtloozen : Hy heeft goed ingefiokt, maar zal bet uitfpuwen: Godt zal het uit zynen buik uitdryven, Job XX: 15. (1) L)ie hunnen Buik vullen met winden verwekkende Spyzen, vinden zich daar door opgefpannen, en kunnen naauwlyks iets anders, dan wind, loozen. In die Zinfpeelinge wordt deeze Spreekwyze gebruikt van iemand, die zich-zelven voedt met ydele verbeeldingen , en geene andere, dan ydele woorden, voortbrengt, zo als Eliphas de Themaniter vroeg : Zal een wys man windige weetenfchap voor antwoord geeven ? En zal hy zynen buik vullen met Oostenwind ? Befiraffende door woorden , die niet baaien , en door reedenen, met welke by geen profyt doet? Job XV: 2, 3. (3)'Er is ook een Zinnebeeldige Buik. (NX) Het Droombeeld van Nebukadnezar had eenen Buik en dyen van Kopen, Dan. II: 32. Naar de Uitlegging van Daniël, vs. 39, was 'er door verbeeld een Derde Koningryk, 'twelk zou heerfchen over geheel de Aarde. Door dat Derde Koningryk willen de meesten verftaan hebben de Griekfche Monarchie opgericht door Alexander den Grooten. Doch de Lieer Vos, in zyne Uitlegging van Daniël, D. I. p. 213 —, meent reede te hebben , om 'er door te verftaan de Monarchie der Perfen, begonnen in Cyrus, en geëindigd in Darius Kodomannus, en zou 'er niet vreemd van zyn, dat door de Dyen aangeduid waren twee der voornaamfte Koningen, die elk Hoofden zyn geweest van eene byzondere Koninglyke Familie ; te weeten, Cyrus, ter eenre, /. Deel, II. Stuk,
BUIK. gor
en Darius Hyfiafipes, ter andere zyde. (33) Ook wordt van den Buik der Bruid- Kerke gefproken , Hoogl. VII: ab. Doch daar van in den volgenden Titel,
BUIK (Uw) is als een hoop Tarwe, rontom bezet met Leliën, Hoogl. VII: ab. Het is de Bruid-Kerk, van welke de 'Mesfias, haar Zielevriend , en Bloedbruidegom, dit zegt. («) In de Chaldeeuwfiche Uitbreidinge wordt dit, door de Jooden, toegepast op den Staat hunner Kerke. Door den Navel, van welken even te vooren was gefproken, verftaan zy de voornaamften in den grooten Raad, die alles beftuurt, en aan alles als het leeven geeft, gelyk het Kind, in 's Moeders ligchaam, wordt gevoed door den Navel. De ronde Beeker, waar by de Navel wordt vergeleeken, zou de reine Leere der Wet beteekenen , welker mond het nooit aan woorden ontbreekt, gelyk het der groote riviere van Egypte nooit aan water ontbreekt. Den Buik duiden zy op de zeeventig wyze Mannen, of Leden van den Grooten Raad, die in het ronde zaten als een Koornhoop, en welker voorraadplaatfen vol waren van de Tienden , en andere heilige dingen, &c. Door de Leliën willen zy verftaan hebben de Mannen der zo genaamde groote Vergaderinge, als Ezra, Zerubabel, Nehemia, den Hoogenpriester Jofua, die fteeds bézig waren in, en agt gaven op de Wet, dag en nacht. De Verkiaanngen der Christen Uitleggeren verfchillen ook. Men zie daar van de Eng. Godtgelcerden, en men zal ontdekken , hoe zeer de gedachten van Polus, Patrik, en hun 'Godtgeleerd Genootfchdp uit-een loopen. (3) Men merke aan, dat c£I5erk',<?e Pnnl'eiyke Bruid van Vorst Mesfias, hier wordt befchreeven in haare leden : Gelyk nu, in dc Zinnebeeldige overbrenginge iets anders te verftaan zv door haar Hoofd, Neus, Hals, &c, waar van m het vervolg wordt gefproken, zo zal men ook iets byzonders hebben te verftaan door haaren Buik, (NK) In den Buik wordt de fpyze ontvangen, gekookt, en j/an daar, tot voedinge van geheel het Ligchaam, tot alle de leden overgebragt: Dus zou men door den Buik der Kerke cunnen verftaan haaren voorraad van geeselyke fpyze, de Grondwaarheeden des geloofs, waar by de Ziele leeft, en der-
zei-



goa. BUI K.
zeiver Scliriftmaatige uitlegging, toebereiding en overbrenging tot alle haare Leden, om op te.wasfen in de genade, en kennisfe van onzen Lieer en Zaligmaaker. Jefus Christus. (23) Deeze Buik wordt vergeleeken hyeen hoop Tarwe, rontom bezet°met Leliën. (*) By een Hoop Tarwe. Niet opgeblaazen van winderige weetenfchap , waar mede geen wys man zynen buik vult, Job XV: a, Maar vervuld met Leerftellingen van het edelfte foort, en van de voedzaamfte kragt, gelyk de Tarwe voor het beste gehouden wordt onder de graanen: Waarom de zuivere Leere des heils ook, onder het Zinnebeeld van Tarwe, voorkomt Openb. VI: 6. Want de Mensch leeft niet alleen by brood; maar by alle woord, 't welk door den mond Godts uitgaat, Matth. IV: 4. O3) Wat wil h.et nu, dat deeze hoop rontom bezet was met Leliën? Men kan niet denken, dat dit bezetten moest gefchieden tot befcherminge, gelyk men misfchien in Kanadn,&a.w men de "Dorschvloeren in het-open veld had, gewoon was, die rontora te bezetten ter afweeringe van het wild gedierte. Daar zouden Doornen wel toegefchikt zyn.; maar geen Lellen. Lellen rontom een Koornhoop, moeten dan alleen befchouwd worden, als dienende tot verfieringe. Het is bekend, dat men, by de Israëliten, groote vreugde bedreef, wanneer de Oogst wel gedaagd, en gelukkig ingezaameld was. Waarom een ongemeene blydfchap vergeleeken wordt by de blydfchap in der. Oogst, Jef. IX: a. Het Veld weergalmde van vreugdegejuichJef. XVI: 0, 10 'Mooglyk was men ook gewoon , zich zelven met bioemkransfen te vervieren Of, gelyk Lamy aanmerkt, dat men ir JPalefina bloemen ftrooide rontom di Kóornhoopen , als het Koorn gezift is Zo is het ook nog in fommige plaatfen ge bruiklyk, dat men de laatfte lading, di men ter fchuure inbrengt , met groen takken befteekt, ook wel de Schuur zel-v verfierd met eenen tak, of krans va groente, wanneer geheel de Oogst is ir gebragt. Indien Salomo op eene, of ande re van die gewoonten mogt gezinfpeel hebben, zo geeft men in bedenkinge, c men , door deeze bezettinge met Leliën niet zou kunnen verftaan de dierbaar Muangelifche beloften; vooral, zo als di
BUIK,
voorgedraagen worden naar den inhoud? van het Nieuw en beeter Verbond, dieder Geloofsleere dër Kerke tot een byzonder fieraad ftrekken ; en ook, gelyk de Lellen, een' aangenaamen reuk van zich geeven , welke der heilbegeerlyke ziele als een reuk des leevens is,ten leeven, 2Kor. II: 16.
BUIK (Uit den) des grofsfchreide ik ,engy boorde myne flemme, Jon. II: ab. (ft) Jonas fpreekt van zich-zelven, van de plaatfe zyns verblyfs, en van zyn bedryf. (Xtë) Hy was in den Buik des grafs. Eigenlyk was hy in den Buik van dien grooten Visch, die hem had ingedokt, na dat hy door zyne Scheepsgezellen in de Zee geworpen was , Cap. 1: 17. Die Buik was voor hem de ^7)iW7, Scheool, welk woord
fomwylen meer in het algemeen aanduidt den Stand der Dooden, zonder te bepaalen, of zy zyn in eenen ftand , of plaatfe van zaligheid , of rampzaligheid. Maar ook wordt het wel gebruikt van het Graf, en is by de Onzen menigmaalen vertaald door Hel. Men kan deeze twee laatfte beteekenisfen in het oog houden. («) De Buik van den grooten Visch, waar in hy thans bedooten lag, was voor hem als een ftik donker - graf', als een onder ft e kuil, waar in hy, naar 't zich liet aanzien, leevendig zou moeten flikken. Men kon van hem, naar de letter, zeggen: Dat by, leevende, geftorven was, 1 Tim. V: 6. By de geenen, die hem over boord geworpen, en ook by zich-zelven, gereekend onder de geenen, die in den kuil nederdaalen; afgezonderd onder de dooden, gelyk de , verflaagenen, die in het graf liggen , Pf. 1 LXXXVIII: 5, 6. Hy konde zich niet an; ders voorftellen, dan dat deeze Buik zyn . graf zou zyn. (£) Ook was deeze Buik
- hem, als een verfchriklyke Hel. 'Er is ï geen twyffel aan, of zyn ontwaakt Ge; weeten zal hem zyne gepleegde Ongeï hoorzaamheid hebben-voorgefteld, in alle 1 haare verzwaarende omftandigheeden, als
- mede , hoe fel Godts toorn tegen hem
- ontftoken was, en dat, wilde Godt, naar I recht, met hem handelen, hy dan niet f anders had te wachten, dan, voor eeu, wig, van zyn aangezigte vcrftooten en e ter helfche ftraffe gedoemd te zullen wore den. In deezen zo, by uitftek, naaren
• e»



BUIK.
ét! angstvóllen ftaat, (33) Schreide hy i fchreeuwde hy, gelyk het grondwoord ook wel vertaald wordt. Het waren geen ftille -zugtingen , maar fterke en aanhoudende roepingen, gelyk der geenen, die in den uiterften nood , in een oogenbliklyk gevaar van omkoomen zyn , en luidkeels fchreeuwen om fpoedige hulp. Zo mogt Jona wel fchreijen. Het is banger, dan men zich verbeelden'kan, van oogenblik tot oogenblik een gewisfen dood voor oogen te zien; met twyffelmoedigheid , en naare hellenangften te moeten worftelen; zich naauwelyks iets anders'te kunnen voorftellen, dan, dat Godts barmhartigheid voor eeuwig , eeuwig, geflooten is door toorn; ja! het zwaare van dien toorn reeds te gevoelen in zynen boezem. Dat mag wel heeten, door beeken Belials verfchrikt, door angflen der helle omringd te zyn, Pf. XVIII: 5, 6. Zyn Schreijen zal niet alleen een beyvecglyk weeklaagenzyn geweest-: Zyne roepingen zullen gepaard zyn geweest met gebeden en fmeekingen, zo wel om genadige vergeeving van zyne ongehoorzaamheid, als om redding uit het tegenwoordig Doodsgevaar. Zyn fchreijen was dat van eenen, die bad, vs. 1. Die, uit zyne benaauwdheid, tot den HEERE riep, vs. 2*. Dié was ook maar alleen magtig , om hem uit eenen zo grooten dood te verlosfen. Het graf zal, anders, den HEERE niet hoven, de Dood zal Hem ■niet pryzen: Die in den kuil nederdaalen, zullen op zyne waarheid niet hoopén , Jef. XXXVill: 18. Veel minder zullen dat de verdoemden in de Helle doen. By die is niet alleen bittere droefheid, weeninge der oogen; maar ook wanhoop en kwaadaartigheid tegen Godt, knersftngen der tanden. Hier was het gantsch anders. Jona maakte van zyn graf zyn Bidkamer. En, hoe onmooglyk zyne redding ook fcheen te zyn, zyn vertrouwen bleef evenwel gewenteld op den HEERE. Hy wist, dat by denzelven uitkomften zyn, zelfs tegen den dood, Pf. LXV111: 21. Wy mogten hem wel in den mond leggen de woorden van Pf. CXXX: 1 , 2. Uit de diepten roepc ik tot u, 0 HEERE! Bleere, hoor na myne femme: Laaten uwe ooren opmerkende zyn op de ftemme myner fmeekingen. (3) Zyn fchreijen was ook niet zonder vrucht geweest : Godt hoorde zyne ftemme. Zyne ftern-
B UI KSPR.EE KEN. §oS
me borst, als 't ware, ter keele uit van den grooten Visch, borrelde op van uit den afgrond, drong door lucht en zwerk heenen, en kwam als een reukwerk voor Godts aangezigt. Maar hoe wist Jona, dat Godt hem verhoord hadde ? Het is niet te denken , dat Godt hem goede en troostryke woorden hebbe geantwoord met 'éene hoorbaare ftemme: Maar 't zal geweest zyn , door zyn beroerd geweeten door inwendige vertroostingen te bevreedigen; door zyn geloof te verfterken, en zyne hoope te verleevendigen in het vertrouwen, dat Godt,-die gezegd heeft : Roept my aan in den dag der benaauwdheid', en ik zal 'er u uithelpen, hem ook uit dit graf opnaaien , en verlosfen zou ; gelyk Godt dan ook den Visch, door eene verborgene kragt, bewerkte, niet anders, dan óf hy tot denzelven gefproken , ei* het hem.gebooden had, dat hy Jona uitfipuwde op het drooge, vs. 10.
BUIK (Zulken dienen onzen Heere Jefus Christus niet; maar hunnenRom. XVI: 18. Men zie het 17 en 18. vs. opgehelderd, onder den titel: SCHOONSPREEKEN, in des VII. D. 2. St. p. 259—.
BUIKSPREEKEN. Was een kunst", waar van Toveraars en Waarzeggers, en Waarzegfters zich al van ouds bediend hebben, om Iigtgcloovige menfchen, die met hen kwamen raadpleegen , te misleiden, en tc doen gelooven, dat het antwoord, 't wellczy hun gaven , en veeltyds dubbelzinnig was, van een' hoogeren geest kwam. Door langduurlge oeffening hadden zy zich eene hebbelykheid verkreegen, om. uit den buik, of anders, een kunftig geluid te kunnen maaken, en dus op tweederlei wyze te fpreeken: Dan eens met hunne natuurlyke ftemme , dan met de gemaakte, die zy wisten voor te brengen, als of een ander fprak, en daar aan zo eene richting te geeven, als of die van boven, van beneeden, of uit een geheel anderen hoek kwam. Zo eene Buikfpreekfter- was de TVaarzegfter van Endor, 1 Sam. XXVIII: 7. By het verklaaren van haare onderhandeling met Saul, vs. 11— 19, hebbe ik getracht te toonen, na andere gevoelens getoetst te hebben, dat het voornaamelyk, door die kunst, was, dat zy Saul bedroog. Men zie onder den titel van SAMUËL, des VII;D. a.St. p.55—.
Iiiii a voor-



§ó4
BUIK SP RE El KEN.
BUIT.
voornaamelyk p. 58—. Van zulken fpreekt ook Jefaia, Cap. VIII: 19. Waarzeggers, Duivelskunflenaars, die piepen , en binnen 'i monds mompelen. Zo eene was de by de Ouden zo berugte Delphifche Pytbia, of Waarzegfter, welker antwoorden voor Orakels, of Godtfpraken gehouden wierden. Hippokrates heeft, ter geleegenheid van zeekere Ziekte, van die Vrouwe gefproken , en Foezius heeft 'er dit op aangeteekend : „ Engaftrimuthi worden van „ Galenus genoemd , die met geflooten „ mond fpreken, om dat zy, als met den „ buik geluid fchynen te geeven. Zoda„ nig eene was de Delphifche Pythia, of „ Waarzegfter, welke met van-een ge„ fperde beenen op den Drievoet zat, en „ den waasfem der aarde inademde, door „ welke zy, verhit, en woedende, Ora„ kels fprak. Dus wordt ook de Geest, „ of Adem, door welken zy de Orakels uitte, Engaflrimuthos genoemd, om dat „ de woorden van die Waarzeggeren uit 5, de binnenfte holligheeden, en den buik ,, klonken, dit noemde men futiTiMm I» „ 'Eyy»r7*tftvB<ti, dat is., door inblaazing „ van Apollo Orakels fpreeken, en voor„ zegging doen. Engaftrimuthi worden „ ook in de Heilige Bladeren genoemd, „ die door Apollo aangeblaazen zyn, hoe„ danig eene die Pythonisfe was, welke op „ verzoek van Saul den reeds geftorven „ Samuël opwekte." (Liever had de Schryver mogen zwygen van Apollo, en alleen haar hebben doen voorkomen , als een Buikfpreekfter; en in plaatfe van het opwekken van Samuël, had hy liever mogen zeggen, dat zy, door haare fchrik aanjaagende Kunftenaaryen , Saul deed gelooven, dat zy Samuël had doen opkomen.) „ Deeze heet daar (te weeten , by de „ Griekfche Overzetters) Engaflrimuthos „ Gunè ('EnyarTf^K^os rW) dat is door „ Apollo aangeblaazen, en uit den buik „ Orakels fpreekende. Op die zelfde „ wyze fprak ook de Dienstmaagd Ora„ kels, van welke men in de Handelin„ gen der Apostelen leest," Cap. XVI: 36. Zie J. M. (waarfchynlyk de Heer J. Macquet) Verhandel, over Byb. Ziekten, p. 50. Aan het beftaan van Buikfprcekers kan men niet twyffelen. Eugubinus, Ccelius Rodiginus, Oleafter, en anderen getuigen zulke Buikfpreekende Mannen en
Vrouwen gezien , en ook hun uit den buik fpreeken gehoord te hebben. Zelfs in den jaare 1770, was te St. Germaïn en Laye nog in leeven de Heer Saint Gille, die ongemeen verre was in die kunst , doch 'er alleen gebruik van maakte om anderen te vermaaken , en geenzins om vuil gewin en tot Waarzeggery. De Heer de la Chapelle, die dien Heer, meer dan eens, bezocht heeft, verhaalt van deszelfs Kunstvermogen zo veele wonderlyke dingen, dat men moeite zou hebben, om 'er geloof aan te geeven, indien het niet, van wegens de Koningl. Akademie der Weetenfchappen teParys, doorkundige Mannen onderzocht, en met derzelver getuigenisfen ware bevestigd geworden. Leezenswaerdig is het verftag van de Historiën der zo genaamde Buikfpreekers — door den Heer de la Chapelle. Inzonderheid, met betrekkinge tot den Heer Saint Gille, p. 74 — —.
BUIT. Zie ROOF in des VIL D. i. St. p. 361—.
BUIT (Zy zullen blyde zyn — gelyk men verheugd is , wanneer men den) uitdeelt , Jef. IX: ab. Zie voorwaards BLYDE ZYN.
BUIT (Ik ben vrolyk over uwe toezegginge, als een, die een grooten) vindt, Pf. CXIX: 16a. (S) Groot is doorgaans de vreugde van eenen, die eenen grooten fchat vindt. Groot is de vreugde van het Krygsvolk, wanneer het op den Vyand een' ryken Buit bevogten heeft, en onder zich verdeelt. Daarom wordt eene meer dan gemeene blydfchap daarby ook vergeleeken 1 Zy zullen nochthans blyde zyn voor uw aangezigte — gelyk men verheugd is, wanneer men den buit uitdeelt, Jef. IX: a. Maar die vreugde is dikwils onzinnig, zondig en kort van duur. (3) Beter, meer heilig; meer verrykend , en beftendiger is de vreugde, van welke de Dichter fpreekt, die hy vond, die alle waare Geloovigen vinden in Godts toezegginge; dat is wel in Godts Woord in het algemeen; maar in het byzonder in de zo groote en dierbaare Beloften, die Godt in het Woord aan de Zynen gedaan heeft, en die dat woord voor hun doen zyn, zoeter,dan honig en honigzeem; kostelyker, dan duizenden van Goud en Zilver. Om het belyden, verdeedigen en beleeven van de waarheid, hebben zy
dik-*



BUIT, BUITEN.
dikwils veel te lyden en te ftryden, gelyk een , die op den buit afgaat , voor geen' gevaar, tegenftand, of wonden vreezen moet. Des niet te min hebben zy groote reede, om zich , in en over dat Woord, grootlyks te verblyden. (XK) Om dat hun daar in aangeboden en toegezegd worden, die dierbaare Heilgoederen, die uit Christus borggerechtigheid voortvloeijen, die oneindig meer waerdig zyn, dan alle de Goud- en Zilver-fchatten van Tharfis en Ophir, om dat het goederen zyn, die de fchatkamers der ziele vervullen tnet duuragtig goed en gerechtigheid. (33) Om dat waare Geloovigen, welker lust is in des HEEREN Wet, dat zy die over den* ken dag en nacht, daar in eene groote vreugde vinden, wegens de daar in zynde hartbemoedigende, ja ! hartvervrolykende beloften , dan of" zy een ryken buit verkreegen hadden. Ik, zegt onze Dichter, vs. 14, ben vrolyker in den weg van Godts getuigenisfen, dan over allen rykdom. , Het is geen geftoolcn Buit, dien zy, gelyk Achan, zouden dienen te verbergen in hunne tente, Jof. VII: 21. Het is een , Buit, die hun van Godt gefchonken is, 1 zy mogen 'er in het openbaar mede pron- ' ken , als met eene fierlyke kroone op hun ; hoofd, en als met een keeten om hunnen hals. (JJ) Zy v/orden 'er door aangemoedigd, ; om tegen de Zonde , de Waereld, den , Satan' en deszelfs aanhang te dapperer te 1 ftryden, als weetende, uit kragt van Godts • toezegginge , dat hun arbeid niet zal ydel ; zyn in den Heere, 1 Kor. XV: 58. Even- 1 eens, als de beloofde, of reeds veroverde i buit den moed van den Krygsknegt doet 1 wasfen, om te onverfchrokkener op den 2 Vyand los te gaan. (Tl) Om dat zy daar ï door, geestelyker wyze, ryk worden, ge- 1 lyk de geenen , die grooten buit bekoo- ï men. Zy wasfen "er door op in de genade, \ en kennisfe van onzen Heere en Zaligmaa- ' ker Jefus Christus, aPetr. III: 18. Zy ver- f krygen 'er eene kennis, eene wysheid o door, welker Koophandel beeter is, dan die a van zilver—, Spr. III: 13—15. Om dat b het eene wysheid is, die aan haare bezitte- ri ren het leeven geeft, Pred. VII: ia. Vergel. z Tesfelii, Herrl. Gleichnisfen, p. 138—. g BUITEN ZYN wordt gezegd van zul- z ken, die wel buiten , maar niet in eene u zeekere plaatfe gevonden worden. De r.
BUITEN. 805
Broeders van Cham waren daar buiten; buiten de Tente, waar in Nodch nederlag, Genef. IX: 2a. Zo leest men Jef. XXXIII: 7. Ziet, haare Allerfterkflen roepen daar buiten. Petrus verliet de Zaale van Kajaphas, en ging na buiten, Matth. XXVI: 75, &c en veele andere plaatfen. Overmits de' Kerk is aan te merken, als een heilige Tempel in den Heere, eene woonfteede Godts in den Geest, de algemeene Vergaderplaats der Geloovigen, zo worden de Ongeloovigen, als Heidenen, en anderen, die tot de gemeenfehap der Kerke niet behooren, 1 Kor. V: ia, Kolosf. IV: 5 , 1 Thesf. IV: 12, 1 Tim. III: 7, gezegd buiten te zyn. En gelyk geenen, die ontreinigd zyn, qrouwlykheid doen, en leugen fpreeken , in het Nieuw Jeruzalem koomen zullen, Openb. XXI: 27. Zo wordt Cap. XXII: 15 , ook gezegd: Maar buiten zullen zyn de Honden , de Toveraars, de Hoereerders , de Dood/lagers, de Afgodendienaars, en een ie%elyk, die de leugen liefheeft, en doet.
BUITEN (Nu zal de Over fe deezer Waereld) geworpen worden, Joh. XII: 31b. Men zie D. VI. St. 1. p. 661—. Aldaar iok, p. 404 —. van het eerfte gedeelte /an dit vs. Nu is het Oordeel deezer Wae* -cld.
BUITEN GEWORPEN, (Zo iemand in ny niet blyft, die is) gelykerwyze de ranke, •n is verdord: En men vergadert dezelve, n men werpt ze in het vuur, en zy worden verbrand, Joh. XV: 6. In 't voorgaande telde de Heere Jefus zich voor onder de :eekeninge van eenen PVynflok; zyne Leeringen en Navolgers onder de teekening ran Ranken, die door het belyden van ynen naam, en het vasthouden aan zyne .,eere, in Hem zyn, en, zo verre men, laar het uitwendige kan oordeelen , met lem veréénigd zyn , gelyk de Ranken eréénigd zyn met den Wynftok. Maar :r zyn tweederlei Ranken in den Wyn:ok: Eenige, die vrucht draagen, en dis 'e Landman reinigt, op dat ze meer vrucht 'raagen; andere , die wel bladeren heben , maar geen vrucht draagen, en die eemt de Landman wech, vs. 1, 2. Zo yn 'er ook van tweederlei foort onder de eenen , die door Belydenis in Christus yn: Zulken, die met den monde belyden r zaligheid, cn met het harte gelooven ter '■chtvaerdigheid, en voortbrengen zulke
Iiiii 3 Frucb-



3oc> B U I T E N.
Vruchten, die genoemd worden vruchten des Geests, vruchten der gerechtigheid, die zyn tot heerlykheid en prys van Godt. Zulken reinigt de Landman, die de Vader is; Hy fehenkt meer reinigende en heiligende genade, om meer Vruchten te kunnen voortbrengen ; meer overvloedig te worden in heiligen wandel, en Godtzaligheid. Anderen , die wel door belydenis in hem zyn, maar geen vrucht draagen: Die wel zeggen , het geloof te hebben, maar de werken niet hebben; en dus dat geloof niet, waar door men waarlyk Christus ingelyfd is, en blyft: Want een geloof zonder de werken, is dood. Zulken neemt de Landman wech , door hun, door zyn Woord, 't welk, als het op een dreigenden toon fpreekt, als een Snoeimes is, te laaten aanzeggen, en hen vervolgens ook te laaten bekend worden als zulken, die niet behooren tot de fpruiten zyner plantinge, waar door hy verheerlykt wordt; maar tot die verbastaarte ranken, die in plaatfe van recht ongerechtigheid , Ilegts fchurfdigheid en gefchreeuw voortbrengen. En, zo Hy ze, in dit leeven, al niet wechneemt door eene zigtbaare ftraffe, zullen zy evenwel na dit leeven wechgenomen worden. In onderfcheidinge nu van zo eene Ranke , (fcO fchync hier gefproken te worden van zo eene Ranke, die, door verrotting, inkankering , wech valt, zich-zelve van den Wynftok affcheidt. Want de Heere fpreekt van zo eenen, die in Hem niet blyft: Die Hem verlaat, Hem verlochent, zich afzondert van de geenen, die belyden de zy nen te zyn , van de waarheid afwyken zelfs der waarheid tegeuf aan, en verderfiy. ke ketteryen invoeren , &c. Van zulkei fpreekt Petrus, 2Br. II: 1. Zulken waret Hymeneus en Philetus, en anderen, die ver dorven waren van verftand, en verworpt lyk, aangaande het geloof, 2 Tim. II: 17 18. III: 8. Zy gaan uit van de zynen, 1 Jok II: 10. Zy blyven niet in Hem , maa fcheiden zich - zelve af, Jud. vs. 19. In ht byzonder mag men denken, dat de He land het oog gehad hebbe op Judas, dt Verraader, die wel een tyd lang met Hei geweest was, maar niet in Hem gebleevt was. _ Die, door ingekankerde kwaadaa tigheid, door aanhitfing van den Duive die in Hem gevaaren was, was overg loopen tot zyne Vyanden, met die ec
BUITEN.
Vloekverding had aangegaan om Hem te verraaden, en zich ftelde aan het hoofd der geenen , die Hem zouden gevangen neemen. (3) Nu komt in aanmerkinge, van hoe kwaad een gevolg de afval van zo eenen Mensch zal zyn. (KK) Voor het tegenwoordige : Hy is buitengeworpen , gelykerwyze de ranke , en is verdorred. Zo hebben de Onzen deeze laatfte zinfneede vertaald, en dan wordt dat verdorren by de Uitleggers aangemerkt, als een tweede Straffe. Ende is wel de gewoone beteekenis van het Grieksch woordeken maar in den Schryfftyl van Johannes heeft het fomtyds de beteekenis van Want , als 1 Joh. I: 2. «*J, PVANT het Leeven is geopenbaard, en wy hebben het gezien; en dat komt daar in, als een reede, waarom de Apostelen 'er van getuigen konden. Zo ook Cap. III: 4. WANT de zonde is ongerechtigheid; en dat komt daar in als een reede, waarom de Apostel had kunnen zeggen: Een iegelyk, die de zonde doet, doet ook de ongerechtigheid. Ik geeve dan in bedenkinge, of men het hier ook niet zou kunnen vertaaien: WANT (die, te weeten, de ranke) is verdorred, en dan zal dat de reede opleeveren , waarom die is uitgeworpen, buiten den Wyngaard. Men pasfe dit toe op zo eenen, als, op de gezegde wyze, in Christus niet blyft. Qx~) Voorheen was hy, door zyne belydenis, met Christus, gelyk de ranke met den Wynftok; maar by is verdorred. Door de verblinding van zyn verftand, en door de • verhardinge van zyn harte , is hy onge1 voelig geworden voor alle overtuigingen
■ en waarfchouwingen : In plaatfe van tot 1 nadenken te koomen, gaat hy van kwaad 1 voort tot erger, en neemt toe in meerdere
■ Godtloosheid. Gelyk dat nu in het alge- meen waar is van zulken, die hun gehoor , afwenden van de waarheid, ja! door het . aanrichten van fcheuringen en ergernisr fen, zich tegen dezelve verzetten,aTim. t II: 16. III: 13, 2 Petr. II: 18—20. Zo i- kan men dat ook, in 't byzonder, zeggen n van Judas. Hy was met Jefus geweest, n maar van tyd tot tyd was hy dorrer, en n dorrer geworden: Eerst, door gierigheid, r- een Dief, die den Apostolifchen buidel , beftal; en, vervolgens, door gierigheid, :- een Verraader van zynen goeden en grooa ten Meester; en eindelyk, doof verdor-
rin-



BUITEN.
rlnge , zo verhard geworden , dat de zo nadruklyke waarfchouwing van Jefus: De Zoon des menfcben gaat wel heenen , gelyk van Hem gefchreeven is : Maar wee dien menfehe , door wien de Zoon des menfchen verraaden wordt! Het ware dien menfehe goed, zo hy niet ware gebooren geweest, niet den minden indruk maakte op zyn gemoed; maar hy, integendeel , nog de onbefchaamdheid had van te vraagen: Ben ik bet Rabbi? Matth. XXVI: 24, 25. (js) Gelykerwyze nu zo eene ranke, die verdorred is, wordt buiten geworpen , zo wordt ook zo een, die in Christus niet blyft, zich van hem affcheidt, en voor geene verbeetering vatbaar is, buiten geworpen , verklaard , geen deel meer te hebben aan Hem, geen deel, noch lot meer te hebben onder de zynen, die tot zynen Wyngaard behooren. Zo handelt de Kerke lyke Tucht met zulke menfchen, naar het Voorfchrift van Paulus, Tit. III: 10. Eenen Ketterfchen mensch verwerpt na de eerfle en tweede vermaaning. Dat gaat zelfs zo verre, dat alle gemeenfehap met die moet gereekend worden , afgefneeden te zyn, Kom. XVI: 17, 2 Joh. vs. 10, 11. En* zo werd Judas ook buiten geworpen, toen de Heere Jefus zelf hem wechzond , zeggende : Dat gy doet, doet het haastelyk; en, ten blyke, dat Judas zich-zelven , als uitge. worpen, aanmerkte, flaat 'er van hem aangeteekend: Hy dan de beete genomen hebbende, en nu in 't geheel een Vafal des Satans geworden zynde, want die was, na die beete in hem gevaaren , ftond op van de tafel, en ging terftond uit, Joh. XIII: 27 , 30. Dus voorgefteld hebbende het Lot van elk eenen der zulken, in dit leeven : (33) Stelt de Heiland ook voor het nog verfchriklyker lot, 't welk zy te faamen hebben te wachten in het toekoomende: Men vergadert dezelve, en men werpt ze in het vuur, en zy worden verbrand, («) Hy blyft in dezelfde zinfpeelinge. Van tyd tot tyd heeft de Wyngaardenier zulke dorre ranken buiten geworpen. En, als 'er eene genoegzaarae hoeveelheid van geworden is, vergadert by ze; en daar het hout des PFynfloks van geen nut is, om 'er een ftuk wa ks van te maaken, geeft hy het ten vuure over, op dat het verteerd worde, Ezech. XV: 2—5. (0) Alzo zal ook met die Menfchen gehandeld worden. Van tyd tot
BUITEN. 807
tyd uitgeworpen , als zulken , welken de donkerheid der duisternisfe bewaard wordt tot in eeuwigheid, 2Petr. II: 17, |U[). ys, 13, zullen zy eindelyk, in de vol'eindiginge der eeuwen, by-een vergaderd, met andere Godtloozen, openlvk, voor het oog van geheel de Waereld , afgefcheiden worden van de geenen, die in Christus gebleeven zyn, de waarheid lief gehad, en in Godtzaligheid beleefd hebben , in het vuur geworpen en verbrand worden, 't welk niet aanduidt, dat zy door dat vuur verteerd, en als vernietigd zullen worden; maar hetverfchriklyke der pyniginge,die zy ondergaan zullen. Want zo wordt de helfche verdoemenis meermaals omfchreeven , als een poel, 'die brandt van vuur en fulpher, Openb. XXI: 8, daar hun worm niet zal fterven, cn hun vuur niet -zal worden uitgebluscht, Mark. IX: 44, en de rook van hunne pyniginge zal opgaan in alle eeuwigheid, Openb. XIV: 11. Gelyk dat nu, waaraan niemand twyffelen kan, het rampzalig lot zal zyn van Judas, zo zal 't ook zyn van alle zulken , die het Euangelie zyn ongehoorzaam geweest; die, na dat zy verlicht zyn geweest — en het goede woord Godts gefmaakt hebben — afvallig zyn geworden, Hebr. VI: 4—6. Want, over die zal de Heere met vlammend vuur wraake doen, 2 Thesf. I: 8 , 9. Want, worden Openb. XXII: 15. en XXI: 8, de Leugenaars , die de Leugen liefgehad, en gedaan hebben, ook geteld onder de geenen, die buiten zyn, en in den poel des vuurs geworpen zullen worden, wy mogen 'er wel voornaamelyk zulken door verftaan, die de liefde der waarheid niet aangenomen hebben, om zalig te worden ; die de waarheid niet geloofd , maar een welbehaagen gehad hebben aan de Ongerechtigheid ,1 Thesf. II: 10—12.
BUITEN zullen zyn de Honden, en de Toveraars, en de Hoereerders, en de Doodftagers, en de Afgodendienaars, en een iegelyk,die de leugen lief heeften doet, Openb. XXII: 15. (K) '£r wordt hier gefproken van zeekere grove Zondaars: Zy worden gebrandteekend met zulke naamen, waar door zy aanftonds aan elk kenbaar worden in hunne eigenlyke fchenbedryven, als Tooveraars, Dood/lagers, &c. Wie men door de laatften zou kunnen verftaan: Die de Leugen liefhebben en doen, kan men zien in het einde van den naastvoorigen tytel..
Ten



3o3 BUITEN.
Ten ware men 'er, wat meer in 't algemeen, door wilde verftaan die 'er aanhoudend hun werk van maaken, om, door leugen aan leugen te fchakelen, hunnen naasten te bedriegen met hunne handelingen. Maar de Eerstgenoemden koomen voor onder den oneigen lyken naam van Honden: Mooglyk dezelfden, die in den gelykluidenden Tekst, Cap. XXI:. 8, Grouwelyken heeten. Maar dan blyft nog de vraag, wie die mogen geweest zyn? Onze H. de Groot wil 'er door verftaan hebben, die by Mannen liggen, 't welk gezegd wordt, een grouwel te zyn, Levit. XVIII: 22. Vitringa , ad Apoc. XXI: 8, wil daar ook heen : ,, 'EPMoyfiim autem, quos rede voces EXCECRATOS vel EXCECRABILES, five abominabilium crimi. num reos, bic funt kgnt»*iir.xi, et qui Paulo
dicuntur (i K°r- VI: ?0 iu'1 ia li~
bidinibus fuis impuris exercendis ipfam pervertunt naturce legem.'" Doch geen van beiden geeven reede op , waarom zy zo denken. Zouden deeze niet in aanmerkinge kunnen koomen ? CNN) Om dat zulken daar in aan de Reuen onder de Honden gelyk zyn, die dikwils op andere Reuen fpringen, trachtende, althans naar de uitwendige vertooning, aan die hunne geilheid uit te oeffenen. (33) En om dat dat bedryf een zo allergrouwelykst feit is , dat men 'er naauwlyks van fpreeken kan, zonder fchaamrood te worden, konde dat wel eene reede zyn , waarom zy onder een' verbloemden-naam worden voorgefteld ; als ook , dat zy daarom, als de fnoodften onder alle die Zondaars, in de eerfte plaatfe worden genoemd, gelyk ook Paulus dat in de eerfte plaatfe meldt, dat Godt de Heidenen ter hunner ftraffe, dat zy bet Schepfel geëerd hadden boven det. Schepper, had overgegeeven tot onëerlyki beweegingen , zo dat Vrouwen , en oo, Mannen zich verhit hadden in hunnen lust veranderende het natuurlyk gebruik in he februik tegen de natuur, Hom. 1: 25—27 Van die allen nu (3) wordt gezegd, da zy buiten zullen zyn, 't welk zo veel zegt dat zy geen verblyf zullen hebben in noch deel hebben aan de voorrechten e zeegeningen van het Nieuw Jeruzalem die Stad Godts, die in 't voorgaande z heerlyk befchreeven was. Die Stad wa veel te heilig, om zulke Boosdoendei
BUKKEN.
binnen haare muuren te laaten huisvesten, waarom ook, Cap. XXI: 27, gezegd was: In haar zal niet inkoomen , dat ontreinigt , en grouwelykheid doet, en leugen fpreekt. Gelyk ook Paulus van zulke Zon* daaren zegt, dat zy het Koningryk Godts niet zullen beërven, 1 Kor. VI: 10. Maar dit Buiten zyn zegt nog iets meer. 't Zegt ook te zyn in de Strafplaatfe der Verdoemden. Dat mag men opmaaken uit het geene gezegd wordt van den onwaerdigen Bruiloftsgast. Hy moest niet alleen ter Bruiloftszaale uitgeworpen, maar ook heên geworpen worden in de buitenfle duisternisfe, daar weeninge zou zyn, en knersfinge der tanden, Matth. XXIi: 13. En dit wordt volzeeker, om dat in de gelykluidende plaatfe, Openb. XXI: 8, van die Zondaaren wordt gedreigd, dat hun deel zal zyn in den poel, die brandt van vuur en fulpher: welke is de tweede dood.
BUKKEN, NEDERBUKKEN. Zie BUIGEN.
BUKKEN,NEDERBUIGEN. De Zanger esfen zullen nedergebogen worden , Pred. XII: 4. Zie ZANGERESSEN, D. XI. p. 136—.
BUKKEN (Waar mede zal ik den HEERE tegen koomen, en my) voor den hoogen Godt? Zal ik Hem tegenkoomen—, Mich. VI: 6, 7. Godt had zich in 't voorgaande , vs. 1—5, in een Twistgeding met zyn Volk ingelaaten,aan hetzelve voorgefteld, wat al groote weldaaden Hy, van oude dagen af aan, aan hetzelve beweezen had. Welk Voorftel met een in zich oplloot een verwyt van hunne fnoode ondankbaarheid. Het Volk, daar door vermurwd,en overtuigd, hoe ftrafwaerdig het daar door geworden was, antwoordt: Niet, om zich i te verontfchuldigen; maar, om een voor: flag te doen van eenige middelen , waar : door het zich, ware het mooglyk , met , Godt zou kunnen verzoenen. Cx) In het t Algemeen Vraagt het, zeekerlyk aan den . Propheet, die het, van Godts wegen, in t het Recht geroepen had: Waar mede zal— , vs. 6a. (NS) Zy ftellen zich Godt voor, , zo als zy zich hem voorftellen moesten: 1 Als den alleen waaren en eeuwigleeven, den Godt-, die , met zynen gedenknaam , j alleen de HEERE is, ook de Allcrhoogftc s over geheel de Aarde, Hof. XII: 6 , Jef. s XLII: 8, Pf. LXXXIII: 19. De Hooge Godt.
Die



B u K K E N»
Die in de Hoogte -woont, boven den kloot der Aarde zit, den Heemel heeft tot zynen throon, Jel'. LVI1: 15. XL: aa. LXVi: t. Ook, wegens zyne alles overklimmende Majesteit, Hooger, dan de hoogen , Pred. V: 7, ten groot Koning boven alle de Goden, Pf. XCV: 3. In 't byzonder Hellen zy Hem zich voor, als op hen vertoornd, wiens gramfchap zy zochten te leenigen. Hier van daan de vraage : Waar mede zal ik Hem tegen koomen ? Waar mede my voor Hem bukken ? Zo vraagen zy , met toefpeelinge op het doen der ztüken, die beducht voor den aanval van eenen magtigen Vyand, denzelven in 't gemoet trekken , om hem, door gefchenken en diepe verootmoediging, te bevreedigen , zo als kennelyk is uit "het voorbeeld van Jakob, die zynen Broeder Efau eerst Booden, daar na Gefchenken te gemoete zond, en eindelyk zich-zelven zeevenmaal ter aarde boog, eer hy tot hem kwam, Genef. XXXII: 3, 4, 5, 13—-ai. XXXIII: 3. En ook van de verftandige Abigail, die, om den gramftoorigen David te bevreedigen , hem gefcbenken te gemoete zond, en, toen zy hem zag, af klom van haaren Ezel; viel op haar aangezigt voor hem neder, en boog zich ter aarde, 1 Sam. XXV: 18—23. Als nu het Volk, met toefpeelinge daar op, deeze vraage doet; (33") zo ligt daar in opgeÜooten: (V) Dat zy indrukken hadden van hun gehouden wangedrag , en daar uit fpruitende ftrafwaerdigheid. 00 Dat Godts toorn billyk tegen hen ontftoken was, en dat zy niet zouden kunnen beftaan, indien Hy de hitte zynes toorns tegen hen wilde opwekken, (y) Dat het ten uiterften noodzaaklyk was, LIem, als 't ware , in de roede te vallen, zich voor Hem te verneederen, en zyne gramfchap af te wenden, (f) Dat zy ook nog eenig uitzigt hadden , nog eenig vertrouwen ftelden op zyne Barmhartigheid; want hadden zy gedacht, dat het, in 't geheel, buiten hoope was, zouden zy deeze Vraage niet gedaan hebben. Dus verre kan men hunne vraage goedkeuren. Hadden zy het daar by laaten blyven, de Propheet zou hen, van dc rechte wyze , om zich met Godt te bevreedigen , wel onderweezen hebben: Maar, zonder deszelfs antwoord af te wachten, (3) brengen zy zelv' eenige middelen in voorflag.^ die tot een /. Deel, II, Stuk,
BUKKEN. goo
bewys ftrekken van hunne grove wanbegrippen, en waar van de laatfte allermeest te la.ak.eri zyn. (N&0 Vooreerst vraagen zy: Zal ik (het Volk fpreekt, als een eenig man,) Hem tegen koomen met brand-offeren, met eenjaarige Kalveren? (x) Zulke Offerhanden waren , naar de inftellinge van den Levitifchen Godtsdienst, Offerhanden van Verzoeninge. En dus is het niet vreemd, dat het Volk zo vraagt. Ja! 't zou'er zeer over te pryzen zyn geweest, had het die vraage gedaan met een geloovig uitzigt op de Verzoeninge, welke de Mesfias, ten eenigen tyde , zou aanbrengen, door zyn zelfs-opoffering, als waar van de Wettifche Offerhanden maar fchaduwen en voorbeelden waren. Maar een zo verheeven uitzigt kan men aan dat Volk niet toekennen, 't Zag niet verder, dan op de Letter van de Wet, 't merkte de Offerhanden op zich-zelve aan, als gefchenken , door Godt zelv' geëischt, en die Hy dan ook met welgevallen wilde ontvangen van hunne hand, en zich daar door laaten verzoenen. Doch, overtuigd van de hoegrootheid hunner fchuld , en hoe zeer Godts toorn tegen hen ontftoken was, dachten zy, naar^'t fchynt, dat de gewoone Offerhanden niet voor voldoende zouden gehouden worden: Zy wilden daarom het gefchenk vergrooten. * Des laaten zy 'er aanftonds op volgen: Zou de HEERE een welgevallen -hebben aan duizenden van Rammen? Aan tien duizenden van Ollebeeken ? Eene Vraag , die weitoont, hoe zeer zy voor Godts gramfchap vreesden ; hoe zeer veel zy zich aan de verzoeninge met LIem lieten geleegen zyn, tot hoe hoog eenen prys zy die dan ook zouden moeten koopen. (fi) Maar ook een Vraag, die toont, hoe groot, hoe fchandelyk groot hunne onkunde was van Godt, en van dat geene, waar mede men Hem behaagen kan. Hadden zy zich erinnerd, 'tgeen Godt had laaten fchryven door de pen van Afiaph: Ik zal uit uw huis geen varre neemen , noch bokken uit uwe liooijen. Want al het gedierte des wouds is myns, de beesten op duizend bergen —. Zo my honger de,ik zou het uniet zeggen: Want myns is de Waêreld, en haare volheid. Zoude ik Stieren - vleesch\',eeten, of Bokken - bloed drinken? Pf. L: 9—13. Dan zouden zy eene zo dwaaze Vraage niet gedaan hebKkkkk ben.
Die./« de Hoogte woont, boven den kloot der



8io BUKKE N.
ben. (33) Maar liet bleef by het Dwaaze niet. 't Geen zy 'er nog byvoegen liep in het uitzinnige: Zal ik mynen Eerstgeboorenen geeven voor myne Overtreedinge? De vrucht mynes buiks voor de zonde myner ziele? De eerfte Vraagen waren nog eenigzins te verfchoonen; ze ftrookten ten minften nog met de letter van Mofes Offerwetten : Maar deeze Laatfte was eene Godtontëerende Vraage. Zyne Kinderen door het vuur te laaten gaan, die op te offeren aan den gloeijenden Moloch, behoorde tot de grouwelen der Oude Bewooners van Kanadn, en der nabuurige 'Heidenen ; zelfs het offeren van zynen Eerstgeboorenen Zoon , in eenen tyd van groote ongeleegenheid. Zo leest men van den Koning der Modbiten , dat by zynen Eerstgebooren Zoon nam, die in zyne plaatfe Koning zoude worden, en dien tot een brandoffer offerde op den muur. Maar zo groot eenen grouwel de Israëliten toen hadden aan dat bedryf, aKon. III: 27, zo gemeen werd hetzelve onder hen in laatere dagen,als onder de regeeringe van Achaz, aKon. XVI: 3, en van Manasfe, Cap. XXI:6. Hadde Godt ooit,hoe flaauw ook, laaten blyken , dat Hy aan Menfchenoffer een behaagen had? Integendeel, had Godt 'er zyn hoogfte ongenoegen over geuit, en het doen opmerken, als een hoogstftrafvvaerdig grouwelbedryf, Levit. XX: a, 3, PL CVI: 37» 3^, Jerem. VII: 31, 3aï Ezech. XVI: ao, ai. XXIII: 37. Wat moet men dan van deeze Vraage zeggen? Dat ze wel een bewys was van hunne groote verleegenheid, en dat hun niets te lief, te dierbaar zou zyn , zo zy zich flegts met Godt zouden mogen verzoenen: Maar dat zy, in plaatfe van Godt 'er door te vermurwen , Hem , integendeel, 'er meer door vertoornden. Eene Vraag , die Godt, in hunne denkbeelden, toteenen onmenschlyken Wreedaart maakte , die genoegen vinden kon in het bloed van onnozele Kinderen. Eene Vraag, die nimmer in hun zou hebben kunnen opkoomen , indien zy niet nog waren befmet geweest met de grondbeginfelen van het allergrouwlykst bygeloof der Afgodery. Op dat hunne uitzinnigheid niet nog hooger loopen mogt, zo ftuitte de Propheet hen in hunne Vraagen, en wees hun den rechten weg aan, hoe zy Godt zouden
BUKKI - BUNDELKEN.
kunnen behaagen. 't Is als met een foort van verontwaerdiging over hunne onkunde, en over zulke dwaaze vraagen, dat h y tot hen zeide: Hy heeft u bekend gemaakt 9 ê Mensch , wat goed is. En wat eischt de HEERE van u, als recht te doen , weldaadigheid lief te hebben , en ootmoediglyk te wandelen met uwen Godt, vs. 8. Men zie daar van voorwaards BEKENDMAAKEN.
BUKKI. Men vindt 'er twee van dien naam. (tf) Een Zoon van Jogli, Overfte van de Stamme Dans, Num. XXXIV: aa, mede afgezonderd, om het Land Kanadn te helpen verdeelen onder de Kinderen Israëls, vs. 18, 19. (3) Een Zoon van Ahifiua, Kleinzoon van Pinehas , Agterkleinzoon van Eledzar, die een Hoogepriester is geweest in Israël, de Zoon van Adron, 1 Chron. VI: 4, 5, 51, Ezr. VII: 4» 5"
BUKKI JA , de Oudfte Zoon van He. man, voor wien het zesde lot uitging onder de Zangers en Speellieden, die David ftelde in het Huis des HEEREN, tot het werk, om den HEERE te looven en te pryzen, 1 Chron. XXV: 4, 5, 13.
BUL, was by de Jooden de achtfte maand, en is daar door merkwaerdig, dat in dezelve de bouw vmSalomons Tempel wierd voltooid, na dat zeeven jaaren daar aan gearbeid was , 1 Kon. VI: 38. Zy komt over-een, ten deele met OHober, ten deele met November, en wierd naderhand genoemd ptymD, Marhfevan.
BUNDELKEN (Myn Lieffte is my een) Myrrhe, dat tusfchen myne borften vernacht, Hoogl. I: 13. Voorönderfteld zynde, dat het de Kerke zy , die hier fpreekende wordt ingevoerd, met welk elk geloovig Lid 'er van inftemt, dan (tf) fpreekt het van zelf, dat Hy, dien zy haaren Liefften noemt, de Heere Mesfias is. Gelyk Hy haar zo uitneemend liefgehad heeft, datHy zich-zelven voor haar heeft overgegeeven tot eene offerhande, en fiagt-offer Gode, tol eenen welriekenden reuk, Ephef. V: a, zo is ook haare Liefde tot Hem zo groot, dat zy liever alles zou misfen, dan Hem ; liever alles ondergaan, dan Hem verlaaten. Men kan haar in den mond pasfen de woorden, Cap. VIII: 6, 7. De Liefde is fterk, als de dood; dc yver hard, als het graf: Haare kooien zyn vuurige kooien, vlammen
des



BUNDELKEN.
BUNDELKEN.
8u
4es HEEREN. Veele wateren zouden deeze liefde niet kunnen uitblusfchen; ja l de rivieren zullen ze niet verdrinken : Al gave iemand al bet goed van zyn buis voor deeze liefde, men zoude hem i'eenemaal veragten. Zy zegt van Hem: (3) Dat Hy haar was een Bundelken Myrrhe , dat vernachtte tusfchen haare borften. Tot opheldering v.m de Letter kan men aanmerken, dat de Myrrhe, een foort van Gom, bitter is van fmaak, en daarom mede gebruikt werd tot het zalven der Dooden, om die te langer te behoeden tegen het gewormte, en de verrotting, Joh. XIX: 39. Maar daaren-tegen lieflyk van reuk. Myrrhefap behoorde tot net mengfel der heilige Zalfolie, Exod. XXX: 34. De Dogters , die uit het Vrouwenhuis tot den Koning zouden gebragt worden , ter byligginge, moesten alvoorens met Myrrhe. olie , en andere Speceryen toebereid worden, op dat zy rein mogten zyn, en een aangenaame geur uitwaasfemen, Efth. II: 11. Ook werden 'er de Kleederen van Vorftelyke Perfoonen mede beftreeken, en berookt, Pf. XLV: 9. Maar hier wordt gefproken van een Bundelken Myrrhe, of een zakje, met Myrrhe gevuld , 't welk gedraagen werd tusfchen de borften: Misfchien de Reukballekens, waar mede de Dogteren Zións zo veel op hadden, Jef. III: ao. De Joodfche Meesters , Nat'han in Lexic. Aruth, Jarchi, Mofes Alfchech, Levi Ben Cerfon, teekenen aan, dat de Joodfche Dogters en Vrouwen zulke Bundelkens droegen tusfchen de borften,en wel daar, volgens de aanmerking van den laatstgenoemden, om dat de Myrrhe, als ze warm is, haaren reuk het fterks't van zich geeft. Vid. Dasfovium de Emphafe. S. vocum , Disf. 111. infert., Thef. Thcol. Philol Nov. P. I. p. ica. Men merke 'er nog by aan, dat die Myrrhe-bundelkens des nachts tusfchen de borften bleeven, om fteeds den aangenaamen reuk by zich te hebben, en 'er door verkwikt te worden, waarom ook wel de Bed- en Leegerfleden met Myrrhe, Aloë en Kaneel welriekende wierden gemaakt, Spr. VII: 17. (33) 'Er is geen twyffel aan, of 'er ligt een Geestelyke Zin onder verborgen. (*) De Christen Uitleggers, althans zo.verre my bekend is, verftaan 'er zo iets door, 'twelk der Kerke haaren Liefften, den Heere Christus, zo, by
uitftek, lief cn dierbaar maakte; en we! bepaaldelyk zyn Borglyden. (««) Voor Hem, gelyk de Myrrhe, zeer bitter, wegens de naare Zielsangften, ondergaan in Gethfemane,en alle de fmaadheeden, fmerten en wreede mishandelingen, Hem aangedaan in de Zaale van Kajaphas, het Rykshof van Herodes, het Rechthuis van Pilatus , en op den Schandheuvel Golgotha, die te faamen zo eenen Bundel van Ziel- en Ligchaam treffende Lydingeti uitmaakten, dat Hy wel had mogen klaagen: Gy hebt my met bitterheeden verzadigd, en met alsfem dronken gemaakt. OM) Maar, gelyk de Myrrhe ook lieflyk is van reuk, en daar door het hart vervrolykt, en de hersfenen verfterkt, zo is ook Christus lyden , en de overdenking van het daar door verworven heil, der Kerke een reuk des leevens ten leeven. Hoe hartvertroostend, hoe hartvervrolykend is het te denken: Hy heeft die Straf gedraagen, die ons den Vreede aanbrengt; Hy is om onze ongerechtigheeden verwond, om onze overtreedingen verbryfeld; door zyne ftrlemen is ons geneezing geworden; Hy heeft zyne ziel uitgeflort in den dood, op dat Hy, den dood te niete gedaan hebbende, ons het leeven, en dc onver derflykheid zou aan het licht brengen. Daar vertoont zich eene veelheid van zonden , als in een bundelken verzeegeld, (Job XIV: 17.) Dat baart ontroeringe. Daar tegen over vertoont zich dit Bundel, ken Myrrhe. Hoe lieflyk is de geur, die 'er van uitgaat! De Zonde is verzoend, de Ongerechtigheid is ver zeegeld, de Overtreedinge is geflooten, de eeuwige gerechtigheid is aangebragt: Die Gerechtigheid , uit kragt van welke men heeft vrymoedigheid tot Godt, vreede met Godt, aandeel aan de goederen van zyn Koningryk , aanfpraak op eenen Heemel vol, eeuwig vol van Zaligheeden. (£) Wat wil het nu, dat de Kerke dit Bundelken liet vernachten tusfchen haare Borften. (<**) Zonder te onderzoeken, welk eene Zinnebeeldige beteekenis de Borften der Kerke in andere plaatfen hebben, en of die ook hier zo eene beteekenis moeten hebben, vatte ik het hier maar in 't algemeen op. Dat, gelyk de lust van den Godtvreezenden Man is, dat hy de Wet des HEEREN overdenke dag en nacht, Pf. I: 2, dat ook zo , de overdeukinge van Jefus Lyden, van Kkkkk a zy-



8ia BUNA - BUNNI.
zyne liefde, daar in betoond, en van de hoogstzalige gevolgen daarvan voor haar, haar fteeds bezig hielden, haar fteeds zoet was, (Pf. C1V: 34.) Dat, gelyk de begeerte haar er ziele, zelfs by nacht, zich na Hun uitltrekte, jel'. XXVI: 0, zy ook gacrne dacht aan, en zich verkwikte met de roemvcrheffinge zyner getrouwigheid, zo wel inde nachten, als in den morgenftond, (Pf. XCÜ: 3.) <W Wil men iets byzonders hebben, men zöeke en vinde het dan in het Overnachten. De Nacht is een Zinnebeeld van wanfpoeden en verdrukkingen. De Kerk zou dan daar mede hebben willen te kennen geeven : Dat, fchoon zy mogt verduisterd worden door angst, ja! als met eene Schaduwe des doods overdekt worden, zy evenwel zynes naams niet zou vergeeten. Dat dat Bundelken Myrrhe, de overdenkinge van Jefus lyden haar zou verkloeken, om met te meerdere bereidwilligheid haar kruis op te neemen, en met te vaster tred Hem te volgen ; in vertrouwen, dat die dingen, hoe wrang en bitter ook voor vleesch en bloed, dooide kragt van zyn Lyden,voor haar zouden van zich geeven eene vreedzaame vrucht der gerechtigheid, tot meerdere, dooding van het vleesch, beproevingen loutering van haar geloof, en verfterkinge in de hoope des eeuwigen leevens: Het gegrond, en daar door verrukkend vooruitzigt , dat, wanneer zy gemeenfehap gehad heeft in het lyden van Christus, zy zich ook eens zal verblyden in de Openbaaringe zyner heerlykheid, iPetr. IV: 13, Rom. VIII: 17.
BUNA, de tweede Zoon van Jehrameel. en Kleinzoon van Hezron, 1 Chron. II: 25, BUNI. De Voorvader van eenige uil Babel wedergekeerde Leviten, Nehem XL 15-
BüNNl. (X) Een ^er Ult ^bel wedergekeerde Leviten, die, ten tyde van Ezn in leeven was, en, op zeekeren plegtigei Boetdas , benevens anderen ftond op he hoog geftoelle, die met luider ftemme tot da HEÈRE riepen, Nehem. IX: 4. (3) Ooi vinut men Vr eenen van dien naam onde de hoofden des Volks; die over de ver zeegehnge (tonden van het Verbond, waa by het Volk zich verpjigtte, zich te fchei den van de vreemde Wyven , Neherr X:i5.
BURGER, BURGERLYK JAAR.
BURGER. (N) In onderfcheidinge van Land- en Akkerlieden, heeten de Bewooners van eene Stad Burgers. Zo leest men van de Burgers van Jericho, Jof. XXIV: 11 ; van Sichem, Richt. IX: 2, 3, 6; van Gïbed, Richt. XX: 5 ; van Kehïla, 1 Sam. XXHI: 11,12; van Jabes in Giledd, 2 Sam. XXI: 12, Paulus was een Burger van Tar. fen, eene, in zynen tyd, niet onvermaarde Stad in Cilicië, Hand. XXI: 39. Die in eene zelfde Stad woonen, onder het beftuur, en de befcherminge derzelfde Overheeden ftaan , naar dezelfde Wetten geregeerd worden , en dezelfde voorrechten genieten, en daar door als tot één burgerlyk ligchaam veréénigd zyn, worden Medeburgers genoemd ; doch het is niu: vreemd, dat men, fomtyds, van die ruim zo veel te lyden hebben, als van Vreemden : De Geloovigen te Thesfalonika hadden te lyden gehad van hunne eigene Medeburgers, 1 Thesf. IL 14. (3) 'Er is ook een Geestelyk Burgerfchap. De Kerk is een Stad Godts, en, gelyk de waare Geloovigen, van wat Volk, Of Natie zy ook zyn mogen, gereekend worden, daar in gebooren te zyn, zo worden zy ook gereekend, Burgers 'er van te zyn. Zo zegt Paulus van de bekeerde Heidenen , dat zy niet meer waren vreemdelingen en bywooners; maar Medeburgers der Heiligen, Ephef.
H: 19.
BURGERLYK JAAR der Jooden. (Ü) Doorgaans ftelt men , dat zy een tweevouwdig begin van het jaar hadden. (SN) Het een was het Kerklyk Jaar , 't welk zyn begin nam met de Maand Nifan, ten deele overéénftemmende met Maart, daar. naar werden de Feesten gereekend , als Pafchen , Pingfteren , het Loof-huttenFeest—. Men zie daar van des IV. D. 2. • St. p. 320. (33) Het ander was het Bur'. gerlyk Jaar, waar van het begin was in l den Herfst, in de Maand Tisri, welke f over-een komt, ten deele met September, \ ten deele met OStober. Van de bereeke: ning deezes Jaars bedienden zy zich 111 het r ft.uk van onderlinge overéénkomften, koo■ pen, verkoopen: Ook werden daar naar r gereekend de Sabbath -jaaren, en Jubel- 'jaaren, Jofephus, J. Oudh. B. I. C. 4. . fpreekt van die twee beginfelen : „ Mofes heeft in zyne Feesten de Maand Nifan —
voor



BURGER-RECHT.
BURGT. 813
voor de eerfte gefteld, om dat hy in dezelve de Hebreen uit heeft geleid: Gelyk hy dezelve tot een begin heeft gefteld van alle dingen, die den Godtsdienst aangaan. Maar wat andere dingen belangt, als koopen, verkoopen, en de huishouding, laat hy het by de oude gewoonte. Hat is, gelyk hy een weinig voorn-aards zegt : Naar de afdeeling der Egyptenaaren.3^ C2") He Joodfche Meesters maakten nog' twee andere beginiéls van Jaaren. (N) Als het Jaar der Tienden van het Vee, 't welk begon met de nieuwe Maane van Elul, of Augustus. (33) Ook het Jaar, waar naar zy zich fciiiKten, ten aanzien van hunne Boomen, en Boomvrugten, 't welk begon met de nieuwe Maane, of, volgens anderen, met den vyftienden dag van de Maand Schebeth, of January, Zie Lundius, Joodf. Heiligd. D. IL p. 517. Als ook 't geen, uit de Miscbna is aangeteekend by Godwinus, Mofes et dar. ex edit. Hotüngeri , L. III. C. r. p. 474, 475.
BURGER - RECHT van Rome was oudtyds iets groots , waar aan ongemeene vryheeden en voorrechten vast waren, en 't welk niet wel te verkrygen was , dan voor groot geld, of door groote daaden, en dienden. Onder anderen was ook dit een der voorrechten , dat een Roomsch Burger, naar de Porciaanfche en Semproniaanfehc Wet, niet mogt gegeesfeld worden. Dat was de reede, waarom de Hoofdmannen der Stad Philippi, die Paulus en Si las hadden doen geesleien, en in de gevangenisfen werpen, Hand. XVI: 22, 23, bevreesd wierden , zo gereed waren , om h.n los te laaten, en zelfs goede woorden gaven, dat zy ter Stad wilden uitgaan, toen zy hoorden, dat zy Romeinen waren, Vs. 35—39. En dat was ook de reede , waar door de Overfte Lyfias weerhouden werd van Paulus te laaten geesfielen, fchoon men hem daar toe reeds had uitgerekt met de riemen ; en zelfs bevreesd wierd, dat hy hem had laaten binden, toen Paulus 'er zich op beriep, dat by een Romein was, en zelfs een gebooren Romeinsch Burger, Hand. XXII: 25—29. Paulus was dan een Burger van.Rome: Hoe dat recht door geboorte op hem gekoomen zy, daar over verichillen de Geleerden. Wy hebben 'er iets van gezegd onder den titel PAULUS, in des VI. D. 2. St. p.^44. Men zie
ook, behalven de daar aangehaalde Schryvers, Deylingius, Obfierv. S. P. HL Obferv. XL. p. 388—. en den geleerden Hoffiede, Byzonderh. D. II. p. 16c—163. Alwaar hy ook kurtlyk opgeeft de onderfcheidene gedachten der Geleerden.
BURGT.CN) Zo noemde men een Slot, Kasteel, of Vesting, veeltyds aangelegd op een hoogen Berg, ofhooge en fteileRotz, waar heen men in Krygsnood toevlugt. nam, als zynde door den Vyand bezwaar lyk te veroveren: Immers, niet anders, dan ten koste van veel tyd , moeite en bloed. - Zo leest men van eene Burgt in het Landfchap Meden, Ezr. VI: 2.. Van de Burgt Ziön , welke door David ingenomen, en naderhand tot den Zétel van zyn Koninglyk verblyf gemaakt, en Davids Stad genoemd wierd, 2 Sam. V: 7, 9. Zo was 'er ook een Koninglyke Burgt te Sw fan, Dan. VIII: 2. Zo hadden de Midianiten hunne Burgten, die de Kinderen Israëls met vuur verbrandden, Num. XXXI: 10. En tot roem van Jofaphat en Jotham ftaat aangeteekend, dat zy Burgten deeden bouwen, zo in het Land, als in de Wouden, om het Land te beveiligen tegen de geduurige invallen en ftroperyen der Vyanden, 2 Chron. XVII: 12. XXVII: 4. (39 De beste Burgt is Godt voor de zynen, wanneer Hy hun zyn heil fielt tot muuren en voorfchansfen, en , door zyne magtige befcherming, waar tegen geene Vyandelyke Wapenmagt iets vermag, als tot een" vuurigen muur rontom is, Zach. II: 5. Meermaals noemden de Geloovigen Hem hunne Burgt, en hoog vertrek, o. Sam. XXII: 2, Pf. XVIII: 3. LXXi: 3. XCI: 2. CXL1V: 2, &c.
BURGT ZIONS. Een Slot, met een ringmuur omgeeven, op het verheevenst gedeelte van den berg Ziön. Een Burgt van meer dan gemeene Sterkte. Niettegenftaande David geheel het Land onder zyn gebied gebragt had, liep het evenwel aan tot in het achtfte jaar zyner regeeringe , eer hy tegen die Burgt iets durfde onderneemen, en de Jebufiten hielden die voor zo onöverwinbaar, dat zy David fchimpswyze toeduwden. dat de Blinden, en de Kreupelen hem wel zouden af dry ven. Ze werd evenwel dooi David ingenomen, en gemaakt tot den Zétel van het Koningryk, waarom ze obk genoemd werd de Stad
Kkkkk 3 Da-



8l + EURIA — BUZI.
■Davids. aSam. V: 6—9. Als ook Cao. Vï: ia, 16, r Kon. VIII: 1, Nehem. XII: 37. Dwid vei'fterkte die Burgt nog meer, en toen kan wel denken , dat de volgende Koningen niet minder zullen gedaan hebben, zo, om zich,in hun Koninglyk verblyf, tegen allen aanval te beveiligen, ah» om geheel Jeruzalem, en, in 't byzonder , de Bovenflad te verdeedigen. Ten tyde van Antiochus Epiphanes werd deeze Burgt den Jooden tot grooten Overlast. Hy deed die met een grooten en fterken muur, en met fterke toorens omvangen, van wapenen en allerlei voorraad rykelyk voorzien, en 'er inbrengen de plundering van Jeruzalem, en legde 'er een zondig Volk in tot bezettinge; En dus werd die Burgt den Jooden tot een grooten ftrik, aangezien die altoos was, om het Heiligdom laagen te leggen, en om booze befchuldigingen te vinden tegen Israël,
i Mach. I: 35—38.
BURIA. Men wil, dat zo genoemd zy geweest eene Stad aan den voet van eenen berg, in het Stamdeel van Zebulon, niet verre van Naln. De Christenen hebben ze lang bewoond, maar eindelyk is ze den Saraceenen in handen gevallen.
BUZ. 00 Men vindt twee mannen var dien naam. De eene was de tweede Zoon. door Abrahams broeder Nahor verwekt bj Milka, Genef. XXII: 21. De andere wa: een Zoon van Jahdo, uit de Stamme Gad 1 Chron. V: 14. (2) Buz was mede ge noemd een zeker Land en Volk , aan ' welk Godt, benevens veele anderen, zy ne gramfchap liet dreigen, Jerem. XXV 2.3. Men mag denken, dat de Bewoonder van dat Land Afftammelingen zyngewees van Buz, den tweeden Zoon van Nahor Genef. XXII: 21, en dat zy den naai aangenomen, en aan dat Land gegeeve hebben van hunnen Stamvader, en dat z mede te tellen zyn onder de Volken, d: het woest Arabie bewoonden. Men ve_ moedt, dat Elihu, de Zoon van Baracheè uit dat Volk enLandafkomftigis gewees om dat hy wordt gebynaamd de Buzitet Job XXXII: 2, en 6.
BUZI, een Priester onder de Joodei en Vader van den, door zyne gezigtei zo vermaarden Propheet Ezechiël, Ezec I: 3-
B Y.
BY den Reinen houdt Gy u rein ; maar by den verkeerden bewyst Gy u eenen, IPorjie. laar, Pf. XVIII: 27. Zie VERKEERDEN, in des VIIL D. 2. St. p. 445. , BV-een brengen , Pf. XXXIX: 7. Men brengt by* een, en men weet niet, wie het zal na zich neemen. Men zie WANDELEN, in des X. D. 1. St. p. 112, daar geheel dit vs. is verklaard.
BY Qlk zal dan geduuriglyk) u zyn, Pf. LXXIII: 23a. CN) Die hier fpreekt is Afaph, vs. 1. Een der Lieflykén in dc Pfalmen Israëls; wel een vroom Man, die, voor Godts aangezigt, wandelde in de paden des rechts; maar onlangs waren zyne voeten byna uitgeweeken, vs. 2. Door nydigheid in zyne nieren geprikkeld, ziende der Godtloozen grooten voorfpoed, daar hy,integendeel, den eenen dag voor, den anderen dag na, in den druk was, was hy tot eene zo verregaande twyffelmoedigheid vervallen , dat hy naderhand , van zyne dubbinge te rug gekoomen zynde, zich - zeiven befchuldigen moest, dat hy gereedeneerd had, als een onvernuftigen, zich gedraagen had als een groot beèst by Godt, vs. 22. Hy was in Godts Heiligdom* men ingegaan ; hy had gelet op het einde der Godtloozen; opgemerkt,'dat hun voor? fpoed voor hun een gladde plaatfe is, van waar zy dikwils , op het onverwachtst , ; neir flor ten in verwoestingen, vs. 17—21. , Zyne Nydigheid was geweeken, hy berust• te nu in de beftellingen van Godts Voort zienigheid over hem, en begreep, dat, - fchoon de weg, welken Godt hem te be: wandelen gaf, als met distelen en doors nen begroeid was, het voor hem het best te was, zich fteeds by Godt tc houden. , C3) Dat was nu zyn welberaaden voornee11 men : Ik zal dan geduuriglyk —. CNN) By n Godt te willen zyn , en wel geduuriglyk, y lluit veel voortreffelyks in zich op. C») e Dien men haat, fchuwt men ; dien men r- mistrouwt, van dien verwydert men zich : ',, Maar men is gaerne by zo eenen , dim i, men liefheeft, en op wien men vertrou•, wen ftelt. Q**) Afapb zegt dan : Ik zal by U zyn in Liefde: .vlet myne ziele U agter 1, aankleeven; niets, wat het ook zyn moge, 1, zal my wederom van u kunnen verwydeb.. ren, Pf. LXIII: 9. Zyne gezindheid omtrent Godt was niet minder als die van
Eli*



B Y
Elifa emtrent Elia, toen die zeide : Zo waaragtig als de HEERE leeft, en uwe ziele leeft, ik zal u niet verlaaten, a Kon. II: a, 4, 6. (PP) Hy geeft 'er ook mede te kennen zyne over gifte aan Godt tot zynen dienst. Die Godt lief heeft, moet zyne geboden liefhebben, om die te bewaaren en te doen. Wie zyn Woord bewaart , in dien is waarlyk de liefde Godts volmaakt geworden, i Joh. II: 5. (yy) Zyn berusten in, en vertrouwen op Godt. Dat, fchoon Godts hand zwaar op hem was, zo dat hy in duisternisfe wandelde, en geen richt zag, by evenwel zou blyven lteunen op Godt, in vertrouwen, dat die hem niet zou laaten verzocht worden boven zyn vermogen, maar by de uitkomst doen ondervinden, dat die dingen , hoe bitter ook voor vleesch en bloed, hem hadden moeten medewerken ten goede. Hy was nu de twyfTelmoedige Afapb niet meer, die gezegd had : Immers te vergeefs hebbe ik myn hart gezuiverd; en myne handen in onfchuld gewasfchen, vs. 13. Hy was nu de kloekhartige Afapb geworden, die zeggen konde: ZwygGodeGy, myne Ziele, want van Hem is myne verwachtinge: Hy is immers myn Rotzfteen, en myn heil, myn hoog vertrek, ik zal niet wankelen, Pf. LXll: 6, 7. 't Was in dat betrouwen, dat hy zeide: Bezwykt myn vleesch, en myn harte, Gy zyt de rotzfeen van myn harte, en myn deel in eeuwigheid, vs. 26. (p) De Afwyker is den HEERE een grouwel. Dat wist Afaph wel, en daarom was zyn zeggen : Ik zal geduuriglyk by u zyn. Gelyk Ruth eens zeide tot naare Schoonmoeder Naomi: Waar gy zult heenen gaan, zal ik ook beenen gaan; waar gy zult vernachten, zal ik vernachten; waar gy zult fterven, zal ik fterven; en aldaar zal ik begraaven worden, Ruthl: 16, 17; even zo wilde Afapb zich geduuriglyk by Godt houden. (»*) Geduuriglyk in zyn Leeven. (A) Al ware het, dat Godt zynen weg voorfpoedig maakte, hem vreede, vreugde , en allerlei overvloed deed genieten, hy zou zich evenwel door de befmettingen, die in de Waereld zyn, niet laaten inwikkelen, noch aftrekken. Al ware het, dar alle de Gouden Zilver-fchatten van Ophir en Tharfis hem mogten ten deele vallen; Godt zou evenwel zyn Hoogde goed zyn en blyven. (B) Al ware het, daar-en -tegen , ;
B Y 815
dat Godt hem als in het vuur en water wilde brengen, bloot ftellen voor den moedwil, ja! het moordgeweld der Godtloozen : Hy zou evenwel geduuriglyk by Hem zyn. Zynen naam niet vergeeten, niet agtèrwaards wyken met zyn harte, al dat men hem ook verpletterde in eene wooninge der draaken, of met eene doodfebaduwe be* dekte, Pf. XLIV: 18—ao. (pp) Geduuriglyk ook, zelfs in zyn Sterven, in vertrouwen, dat Godt hem zou geleiden tot aan, zelfs tot over den dood. Die gelukkig zal fterven , en zyne ziele met weldoen zal kunnen beftellen in de handen van zynen getrouwen Schepper, moet zich dan ook in Godts nabyheid houden. (33) Zyne wyze van Voorftel verdient ook opmerking: Ik zal dan, of, gelyk het voorzetfel l ook zou kunnen vertaald worden ,
nochthans, evenwel, geduuriglyk by u zyn. Ais had hy willen zeggen \ Laaten de Godtloozen , voorfpoed hebben in de Waereld, bun vermogen vermenigvuldigen , en zich beroemen over den wensch hunner ziele: Laat ik, iaar - en - tegen, in het zwart moeten gaan, ïog moeten ondervinden, dat myne ftraffingen 'er zyn ieder morgen: Al evenwel zal ik nyniet verwyderen van mynen Godt. Ook ian nog zal ik geduuriglyk by Hem zyn. Vlaar fpreekt Afiaph niet te ftout? Is het lem reeds vergeeten, hoe zwaar hy nog mlangs had gewankeld ? Met reede zou nen zo mogen vraagen, en hem van verneetenheid verdenken, indien hy zo gefproken had in den waan van eigen kragt. Maar men lette op 't geen hy'er aanftonds )p laat volgen: Gy hebt myne rechterhand revat, en dan moet aanftonds alle verdencinge wechvallen. Die was magtig, hem voortaan voor ftruikelen te bewaaren.
B Y (In de benaauwdheid zal ik) hem zyn, 3f. XCI: 15b. Veele Christen Uitleggers :yn van oordeel, dat het de Heere Chrisus zy, aan wien in deezen Pfialm zulke ;roote beloften gedaan worden. De geeerde Kulenkamp heeft nog iets byzonlers omtrent den Tyd, waar in deeze heeften Hem tot bemoediging hadden moeen ftrekken. Men zie het daar van aaneteekende over vs. 13 en 14 en 15, in des ail. D. 1. St. p. 314—504— en 554—. n navolginge van Geier, in zyne Meditalën von Goites Algegenwart, Medit. XXXI,
zal



m b y.
zal deeze Belofte ook, tot bemoediging, kunnen aangevoerd worden voor Geloovigen, wanneer zy verkeeren in tyden van benaauwdheid. (N) Wie fpreekt hier, en tot wien fpreekt Hy? (NN) Die fpreekt, is, volgens vs. i, de Allerhoogfle, de Almagtige, by wien, hoe hoog de nood ook immer ryzen moge , veilige fchuilplaats en verberginge is. (33) De Hy, tot wien Hy fpreekr, moet gereekend worden een Geloovige te zyn, die, volgens vs. a, tot den HEERE zeggen kan: Myn toevlugt en myn burgt: Myn Godt, op welken ik vertrouwe. Men wil wel gelooven, dat Godt by ons is, wanneer wy gezond zyn, vreede genieten, en het ons, in alle opzigten, naar wensch gaat. Toen Job zyne Jongens nog rontom zich had, zyne gangen als in boter waschle, en de Rolze Oliebceken by hem uitgoot, geloofde hy, dat de Almagtige nog met hem was, Cap. XXIX: 5, 6. Maar het komt 'er op aan, dat te blyven gelooven, als men met David moet klaagen: Myne traanen zyn my tot fpyze, dag en nacht. De Afgrond roept tot den Afgrond, by het gedruis uwer watergooten : Alle uwe baaren en golven gaan over my heen. En men dan nog den fchimp moet verduwen der geener, die vraagen: Waar is uw Godt? Pf. XLII: 4, 8, 11. Dan ontvalt wel eens de moed ; dan denkt men wel eens : De IIE ERE heeft my verlaaten ; de Heere heeft my vergeeten, Jef. XLIX: 14. Dan klaagt, en vraagt men wel eens: Waarom flaat Gy van verre? Pf. X: 1. Daar tegen wil Godt hen bemoedigen. (3) Door deeze Belofte lk zal by hem zyn in de benaauwdheid. (N^ 't Geen hier voorönderfteld wordt,is dikwils het lot van Godts Kinderen: Dat zj zich bevinden in benaauwdheid. Eene,naai de kragt van het grondwoord rnï, z<
fterk drukkende, en door angften zo hart praamende benaauwdheid, dat 'er byn geene hoop , of troost meer overig is Zeëb, een der Midianitifche Vorften, wer gedood in de perskuipe, Richt. VII: 25. Zo men dat zo willen verftaan, dat men her inde kuipe geworpen, de persfe over her zo lang toegefchroeft, en hem daar doo den adem uit de borst, het bloed uit d aderen, het fap uit de zenuwen gepen hadde, men zou zich bezwaarlyk eene meer benaauwenden dood kunnen vooi
B Y.
ftellen. Schoon op die wyze niet, worden dc Geloovigen evenwel nu , of dan wel eens zo gedrukt en gekneld, dat het niet anders is, dan of hun het hart tusfchen twee fchroeven gezet was , zo dat zy moeten uitroepen: De benaauwdheeden mynes harten hebben zich wyd uitgeftrekt,\?f. XXV: 17. In zo eene benaauwdheid, in eenen zo drukkenden nood was het, dat Job klaagde : Hy vermorfelt my door een ouweder , en vermenigvuldigt myne wonden zon-, der oorzaake. lly laat my niet toe, mynen adem te haaien; Hy verzadigt my met bitterheeden , Job IX: 17, 18. De benaauwdheeden kunnen wel eens zo hoog gaan, dat men met Job zou zeggen : Myne ziele kiest de verworging; den dood meer dan my- ne beenderen , Cap. VII: 15. Doch , om zich tegen zo eene twyffelmoedigheid, die tot het wanhoopende zou uitloopen te fterken, kunnen zy gebruik maaken van Godts beloften. (33) Onder andere ook van deeze : In benaauwdheid zal ik by hem zyn. Bj hem zyn, niet maar met gedachten, gelyk wy zo dikwils by onze Vrienden zyn, fchoon zy, op een grooten afftand, van ons verwyderd zyn ; maar daadlyk werkzaam, om hen te helpen, te fterken, en te onderfteunen met de rechterhand van zyne gerechtigheid, zo dat van hun, met byzonderen nadruk, kan gezegd worden, dat Godt niet verre is van een iegelyk van hun, Hand. XVII: 27. Geen Voedlter kan het haar toebetrouwde Kind, geene Moeder kan haaren Zuigeling met zo veele zorgvuldigheid gadellaan, als Godt de zynen doet, Jef. XLIX: 15. Met hoe veel , liefde iemand eenen Kranken oppast, hy . kan evenwel niet ieder oogenblik by hem . zyn: Van tyd tot tyd moet hy af en aan, gaan. Met hoe veele oplettendheid dc Geneesheer zynen Zieken moge behandel len, hy kan evenwel niet altoos voor zy1 ne bedfponde zitten: 'Er zyn ook andere » Zieken , die hy bezoeken en bezorgen l moet. Maar de HEERE is den zynen 1 fteeds naby in hunne benaauwdheid: Wan1 neer het ook moge zyn, zo wel des Nachts,
1 als des Daags. Hy is die getrouwe BeTi waar der Israëls, die nooit flaapt, noch flui-
2 mert; die hun fteeds is tot een fchaduwe aan t hunne rechterhand, op dat hun de Zon niet 1 jleeke des daags, noch de Maan des nachts, Pi'. - CXXI: 4,5,6. Hy is naby allen, die Hem
aan-



B Y.
aanroepen ; die Hem aanroepen in der waar. heid, Pf. CXLV: 18. Waar het ook moge zyn, in het Oosten of het Westen, in het Zuiden of"het Noorden: Al dat zy ook vleugelen des dageraads namen, en gingen VJoonen aan het uiterfte der Zee: Ook daar zou zyne hand hen geleiden, en zyne rechterhand hen houden, Pf. CXXXIX: 9, 10. De oogen des HEEREN doorloopen de gantfche aarde, om zich fterk te bewyzen aan de geenen , welker hart volkoomen is tot Hem, 2 Chron. XVI: 9. O) Hy is by hen met zyne vertroostingen door den Heiligen Geest. Naar maate hun lyden overvloedig &, is ook hunne vertroostinge van Godt overvloedig door Christus, 2 Kor. I: 4,5. Op dat zy, fchoon verdrukt, en twyffelmoedig, niet mismoedig mogten worden ; fchoon ter nedergeworpen , evenwel niet verdorven , 2 Kor. IV: 8, 9. 03) Ook met hun in hagchelyke omftandigheeden , om hen te bewaaren in, en te redden uit dezelve, zo v/as hy met Noach in de Arke, dobberende op de wateren van den Zondvloed ; met Abraham, Izaak en Jakob, toen zy, als Vreemdelingen omzworven in vreemde Landen; met Jofeph in de gevangenisfe; mat Elia, vervolgd door Izebel; met Jeremia in den modderigen put; met Jona in den buik van den grooten Visch; met Daniël in den Leeuwen kuil; met Daniël.s metgezellen in den vuurigen Oven; met Petrus in den Kerker; met Paulus in Zeenood , en Schipbreuk, &c. Zulke Voorbeelden ftrekken tot bewyzen , dat Hy de zynen niet zal begeeven , noch verlaaten,, Hebr. XIII: 5, en bevestigen deeze , en zo veele andere beloften : Freest niet, want ik ben met u! Zyt niet verbaasd, want ik ben uw Godt, Jef.' XLI: 10. Wanneer gy zult gaan door het water, ik zal by u zyn, en door de rivieren, zy zullen u niet overjlroomen : Wanneer gy door het vuur zult gaan, zult gy niet verbranden , en de vlamme zal u niet aanfteeken, Jef. XLIII: 2, 3. Dat maakt hen dan ook zo kloekhartig, datzy, alle gevaaren ten trots, kunnen zeggen: Al ging ik ook in een dal der fchaduwe des doods, ik zoude geen kwaad vreezen, want Gy zyt met my: Uw fok en ft af vertroosten my, Pf. XX11I: 4. Godt is ons een toevlugt en verberging: Daarom zullen wy niet vreczen, al veranderde de Aarde haare plaatfe, en al wier den de Bergen ver* 1. Deel, II. Stuk.
B Y. Si j
zet in het hart der Zeen, Pf. XLVI: 2,3,4. De HEERE is by my, ik zal niet vreezen: IFat zal een mensch my doen? PL CXVIII: 6.
BY u (Maar) is vergeeving, op dat gy gevreesd wordt , Pf. CXXX: 4. Wien men zich, als Spreeker in deezen Pfalm , moge voorftellen, zeeker is het, dat hy zich bevond in zeer kommerlyke omftandigheeden. 't Was uit de diepten, dat hy tot den HEERE riep, vs. 1. Dat hy diepe indrukken had van zyne zonden , en daar uit fpruitende ftrafwaerdigheid. Dat deed hem zeggen: Zo Gy, HEERE, de Ongerechtigheeden gadeftaat: Heere, wie zal beftaan? vs. 3. De naam wan. HEERE, zo als Godt zelf dien heeft uitgeroepen-, fluit wel in zich op, dat Hy den fchuldigen niet zal onfehüldig houden, en dat doet hem vreezen, zo Godt de Ongerechtigheeden wilde gade ftaan: Maar die naam duit ook iu zich op , dat Hy de zonde, de ongerechtigheid, en de overtreedinge vergeeft , Exod. XXXIV: 6, 7. De overdenkinge daar van beurt hem wederom op, en doet hem zeggen : Maar by U is —. (x) Deeze woorden behelzen twee ftukken. Voor eerst, dat by Godt vergeevinge is. En dan het oogmerk 'er van: Op dat Hy gevreesd worde. (Kn) By Godt is vergeeving. («) VVelk eene ? Niet maar die , waar door Godt een.zondig Volk, op het bewys van berouw en verootmoediging, yan de gedreigde ftraffen verfchoont ,• zo als men dat gezien heeft in de Niniviten, In den Grondtekst ftaat een als met een yin** ger wys nn^öH, DIE vergeeving.- Hy bedoelt dan die, .welke maakt, dat Godt de Ongerecbtigheeden niet meer gadeftaat, die, als 't ware, uit zyn fchuldboek uitdelgt, en dat de, in zich-zelven ftrafwaerdige, Zondaar voor Godt beftaan kan. Het is dan die vergeeving, die haaren grondflag heeft in 's Mesfias, oudtyds beloofde, en nuvolbragte, Borgbetaalinge, waardoor aan Godts Straf- en Pligteisfchende gerechtigheid zo volkoomen is voldaan, dat Godt den Zondaar van zyne fchuld, en daar uit ryzende verpligtinge tot ftraffe in 't geheel ontflaat, in zyne verzoende gunst wederom aanneemt, en de Zeegeningen • daar van doet genieten. Zo dat de Zondaar, aan wien Godt 's Mesfias gerechtigheid toereekent, en die dezelve door het LI 111 ge-



818 B *5
geloof aanneemt, niet alleen ontvangt vergeevinge van zonden; maar ook een erfdeel onder de geheiligden* Deeze vergeeving (f) is by Godt. (ad) Dat zegt wel, dat die alleen by Godt gezocht moet worden: "Niet by Engelen , of Menfchen. Elke zonde is eene beleediging van Godt, om dat ze is eene overtreeding van zyne Wet, en een fchennis zyner Majefteit: En dit (zo zynde, zo kan men van niemand, als van Hem, die beleedigd is, de vergeeving verwachten. Dat wisten de Schriftgeleerden wel, en daarom vroegen zy: Wie kan de zonden vergeeven, dan alleen Godt? Mark. II: 7. (pp) Maar het zegt nog iets meer: Dat Hy 'er ook toe geneegen is. Godt heeft geenen lust in den dood des Zondaars, maar daar in, dat hy leeve. Overmits nu Godt, door tusfchen gekoomene Borgtocht van zynen Zoon , de zonden, op eene Hem betaamende wyze , vergeeven kan, zo is Hy ook, om dat Hy zo wel een Genadig en Barmhartig, als een Rechtvaerdig Godt is, geneigd om die te. fchenken aan de geenen, die zich tot dien Zoon wenden, en door het geloof, zyne Sterkte aangrypen, om vreede, ja l vreede met Hem te maaken. Die dat doen kunnen Vergeeving van Godt verwachten, en 'er zich mede opbeuren, dat zy weeten, dat hy Hem vergeeving is. By u, zegt Daniël, Cap. IX: 9, zyn Vergeevingen. Het is van nadruk , dat de Propheet in het meervouwd fpreekt. Godt vergeeft menigvul. diglyk ,. Jef. LV: 7. Hy is een vergeevend, ja! een gaern vergeevend Godt, Pf. LXXXVI: 5. Maar beurt zich de Spreeker daar mede op: (32) Hy toont ook het Oogmerk te kennen , waar toe Godt den Menfehe zyne zonden vergeeft , als hy zegt: Op dat Gy gevreesd wordt. («) Lloe grouwelyk zou het geweest zyn, indien hy geweest ware in den waan der geener, van welken Paulus fpreekt, die zeiden: Laat ons in de zonde blyven, op dat de genade te overvloediger worde :. Die het denkbeeld, dat Godt de zonden vergeeft, zouden misbruikeu , om zich-zelven , en anderen vryheid te belooven, dat zy dienstknegten der verdorvenheid zouden mogen zyn en blyven. (p) Verre was het met hem daar van daan. Gelyk het in 't algemeen waar is, dat Godt alles, wat Hy doet, doet om styns zelfs wille; dat is, tot zyne eere: Zo
is dat ook in dit ftuk, in het byzonder, waar. Godt heeft 'er van gezegd: Ik, Ik ben het, die uwe Overtreedingen uit del ge. om mynen't wille, Jef. XLIII: 25. (£9 Onze Spreeker, is daar van ook ten vollen overtuigd,- en daarom is by hem Godts oogmerk in deezen : Op dat Hy gevreesd, worde. (««) 't Spreekt van zelve , dat men hier niet te denken hebbe om die vreeze, die men de Slaaffche noemt, die de Zondaars en Huichelaars doet fchrikken en beeven, Jef. XXXIII: 14. Die vreezen niet voor Godts vergeevende genade: Die zouden zy veel eer misbruiken tot een oorkusfen van zorgeloosheid : Maar zy vreezen alleen voor het geduchte zyner ftraffende Rechtvaerdigheid. (pp) Maar hy fpreekt van die, welke men de Kinderlyke vreeze noemt , die Godt befchouwt en eerbiedigt als eenen Vader; die, uit een beginfel van liefde tot Hem, en tot zyne eere , altoos fchroomt, om tegen Hem te zondigen , en te doen 't geen kwaad is in zyne oogen; want de vreeze des HEEREN is, dat men het kwaade haate, Spr. VHI: 13. En nergens meer op bedacht is, dan om Hem te behaagen,en, in alles, de fchuldige gehoorzaamheid te bewyzen. Hem te vreezen, en grooten lust. te hebben in zyne geboden, worden daarom te faamen gevoegd, Pf. CXII: 1. Dat heet, Godt te dienen met vreeze, en te gelyk zich in Hem te verheugen met beevinge,. Pf. II: 11. Op die wyze Godt te vreezenis Hem te verheerlyken, en kan dus met. recht worden aangemerkt als zyn oogmerk in de vergeevinge. Want als Godt, op > de bovengezegde wyze , de zonden. aan den Menfehe vergeeft,, dan ftort Hy ook zyne liefde uit in het harte van zo eenen en doet hem een bezef, ja! een diepen en byblyvenden indruk hebben van het hoe groote, het onbegrypelyk groote van Godts genade, en geeft hem te gelyk den lust, en de bekwaamheid, om dat dankbaar te beantwoorden, door in alles, wat . hy leeft, te willen leeven in des Heeren dienst, naar zynen wil, en tot zyne eere: Met een woord , zyne heiligmaakinge te voleindigen in de vreeze Godts. Met een aanbiddende verwonderinge roept zo een uit: Hy doet ons niet naar onze zonden—: Zo verre hei Oosten is van het Westen; zo verre doet Hy onze Overtreedingen van ons.
Ge-



B Y.
Gelyk een Vader zich ontfermt over zyne ■Kinderen, ontfermt zich de HEERE over de geenen, die Hem vreezen. Een gloed van liefde vlamt op in zyn binnenfte; vol van yver tot Godts eere , heft hy aan: 'hoofden HEERE, myne ziele, en al wat in my is, zynen heiligen naam ! Loof den HEERE, myne ziele, en vergeet geene van zyne weldaadenl Die alle uwe ongerechtigheid vergeeft—. Die u kroont met goedertierenheid, en barmhartigheeden , Pf. CIII: io—13. en 1—4. Dan vraagt het dankbaar hart: Wat zal ik den HEERE vergelden voor alle zyne weldaaden ? Pf. CXVI: ia. 'tLaat het by geen vraagen blyven; maar verbindt zich ook tot zynen dienst, en zegt: Ik zal wandelen voor het aangezigt des HEEREN, in de Landen der leevendigen , vs. 9. Op die wyze bereikt Godt zyn oogmerk in het vergeeven ; en zo beantwoordt hy, die de vergeevinge ontvangt, aan zyne verpligtinge. (3) Vooronderftellen wy nu, dat de Spreeker een Geloovige is, die wist, dat by Godt vergeevinge is; ook zo een , wiens hart veréénigd was tot de vreeze van Godts naam, zo zien wy aanftonds, hoe gepast deeze overdenking was , om zich te bemoedigen tegen de bekommeringe over zyne zonden, vs. 3. En hoe vee! grond hem dat gaf, om den HEERE te verwachten, en te hoopen op zyn woord, vs. 5.
BY zich-zelven heeft de HEERE gezwoo■ren, Am. VI: 8». (N) Niet te min Godt eenGodtisvan nooitgefchondene,ja! volftrekt onfchenbaare trouwe, die niet liegt, •en ook niet liegen kan, Hy heeft evenwel meermaals gezwooren: 't Zy, om de Geloovigen, ten aanzien van zyne Beloften, volkoomen gerust te ftellen, gelyk Paulus aanmerkt, dat Godt met eenen eed is tusfchen beiden gekoomen, op dat Hy den erfgenaamen der beloftenisfe de 0 nv er ander lykheid van zynen raad te overvloediger bewy. zen zoude, Hebr. VI: 17. 't.Zy, om zyne Strafbedreigingen te bevestigen, en daar door den zorgeloozen Zondaar den waan te beneemen, dat het oordeel niet zal koomen , dat hy vreede zal hebben, offchoon hy blyft wandelen naar het goeddunken 'van zyn harte, als Pf. XCV: 11, Am. VIII: 7, en zo ook hier. (3) Maar waar hy heeft Godt gezwooren? De Menfchen, zegt de Apostel, zweeren by den Meerderen,
B Y. 819
Hebr. VI: 16. Maar daar Godt niemand boven zich heeft, zo zweert Hy by zichzelven, Exod. XXXII: 13. Of by zo iets, 't welk tot zyn Weezen zo behoort, dat Hy, zonder dat te hebben, geen Godt, dat is,allervolmaaktst Opperweezen, zou zyn. Als by zyn leeven, Ezech. XXXIII: 11, by zyne Heiligheid, Pf. LXXXIX: 36, Am. IV: 2, &c. Hier is het, naar de vertaaling der Onzen, by zich-zelven, maar in den Grondtekst is het Ï5W5J3, by zyne
ziele. Dezelfde fpreekwyze vindt men, Jerem. LI: 14. En is daar letterlyk overgezet: De HEERE der Heirfchaaren heeft gezwooren by zyne ziele. Met hoe beuzelagtige bewyzen moet men zich behelpen, om een, of ander wangevoelen te fterken! Vorjlius wilde aan Godt ook een Ligchaam toegefchreeven hebben ! Hoe onbestaanbaar , zo wel met het gezond verftand , als met den Bybel! Die beide leeren ons, dat Godt een oneindige Geest is. Zou Godt Alomtegenwoordig kunnen zyn? Een Godt, niet alleen van verre, maar ook van naby ; die nooit verre is van een' iegelyk van ons; die beide de Aarde en den Heemel vervult, indien Hy Ligchaamlyk ware ? Evenwel uit dit zeggen , dat Godt zweert by zyne Ziele, wil hy afleiden,dat Godt een Ligchaam moete hebben, waar mede zyne Ziele veréénigd is. Maar beteekent het woord Ziele in de taaie der Hebreen en der Grieken altoos den reedelyken Geest maar alleen, en in het afgetrokkene? Het beteekent dikwils den geheelen Mensch, zo als hy beftaat in zyn geheel, ziel en ligchaam veréénigd. Zo leest men Levit. XX: 6. Wanneer eene ziel, dat is, eenig Mensch , haar zal gekeerd hebben tot de Waarzeggers —; Zo zal ik myn aangezigte tegen die ziele zetten. Jef. XLVI: 2. ftaat in den Grondtekst: Hunne zielen zyn in de gevangenisfe gegaan. De Onzen hebben het, naar ons taaleigen,, zeer wel overgezet: Zy zeiven zyn in de gevangenisfe gegaan. Zo zegt ook Petrus, iBr. III: 20, dat in de Arke acht Zielen zyn behouden geworden. Als Godt dan fpreekt van zyne Ziele, zo verftaat Hy 'er zich-zelven door, in 't geheel, zo alsHy is. In dien zin zegt Hy: Zou myne ziele zich niet wreeken, dat is, zou ik my zeiven, niet wreeken aan zulk een Volk, als LUI la dit



Uo B Y.
dit is? Jerem. V: 9. IX: 9. By zyne Ziele te zwee'ren zegt dan van Gode hetzelfde , als te zwoeren by zich-zelven, als Genef. XXII: 16. Men vergelyke Adami Delic. Bibl. — Ao. 1704—. Men zie het vervolg van dit vs. in het III. D. p. 889.
BY Godt zyn alle dingen mooglyk,.Matth. XIX: 26. (&?) Deeze woorden, in het algemeen befchouwd zynde, behelzen een getuigenis van Godts onbegrensde AU magt". Godt noemt zich-zelven den Almagtigen ,. Genef. XVII: 1. Daarom zeide ook een van die Heemelfche Mannen, die tot Abraham gekoomen waren: Zoude iets voor den HEERE te wonderlyk zyn? Genef. XVIII: 14. Zo vraagt Godt ook: Om dat het -wonderlyk is in de oogen van het overblyffel van dit Folk in deeze dagen : Zou het daarom ook in myne oogen wonderlyk zyn? Zach. VIII: 6. Daar aan gaf Engel Gabriël ook getuigenis , toen die tot Maria zeide : Geen ding zal by Godt onmooglyk zyn, Luk.I: 37. Job was 'er ook zo van overtuigd, dat Hy tot den HEERE zeide : Ik weet, dat gy alles vermengt: En dat geene van uwe gedachten kan af gefneeden worden, Cap. XLII: 2. Zo fprak ook Jeremia, Cap. XXXII: 17, geen ding. is u te wonderlyk. 't Geen zou ftryden met zyne. eere , met zyne volmaaktheëden is het eenige, dat voor Godt onmooglyk is: Hy kan zich-zelven niet verlocbenen. Hy zal zyne eere aan geene anderen geeven, en dus zal Hy zich - zeiven 'er ook niet van berooven. Maar, dat buiten gefteld zynde, is 'er niets zo vreemd, in onze oogen zo onmooglyk, of het is by Godt mooglyk: Hy doet alles, wat Hem behaagt, in de Heemelen, op de Aarde, in de Zeen, enin alle de Ajgronden, Pf. CXXXV: 6. Llier door is Godt giootelyks onderfcheiden van, ehverheeven boven alle Menfchen, welker vermogen doorgaans zeer bekrompen , en in fommige Omftandigheeden niets is. In het banglte nypen van den nood bevinden zy zich wel eens in eene zo groote oumagt, als een bezwykende Vrouw, die, afgemat door baarens-ween, geene kragt heeft om te baaren , offchoon het Kind is gekoomen tot aan de geboorte, Jef. XXXVII: 3. Koningen, die zich van hunne magt zo veel laaten voorftaan , en wel eens roemen: Door de kragt myner band.hebbe ik dat gedaan., vallen, wel eens
B Y.
in zo eenen ftaat van onmagt, dat zy zulken, die hun om hulp aanfmeeken, moeten antwoorden: Dc HEERE helpt u niet: Van waar zoude ik u helpen : Van den Dorschvloer, of van de Wynpersfe? aKon. VI: 27. De Groote Alexander had de verwaandheid, om de Gymnofophisten te vraagen , wat zy van hem begeerden ? met onbepaalde aanbiedinge, dat hy het hun zou geeven. Maar toen zy van hem begeerden , dat zy niet mogten fterven, werdhy, die gaerne voor eenen God wilde gehouden zyn,klaarer, dan ooit, overtuigd, dat hy geen God, maar flegts een mensch was. De Grooten deezer Aarde zyn weiVeel-, of Hoogmogende Heeren, waarom het fpreekwoord van hun zegt, dat zy lange armen hebben. An nefcis longas regibus esfe manus? Maar zy zyn geen Al-vermogende Heeren. Het Alvermogen komt Gode alleen toe. 't Is daarom een heilzaame waarfchouwing : Vertrouwt niet op Prinfen, op 's Menfchen Kind, by 't welk geen heil is. Zyn geest gaat uit, hy keert weder tot zyne Aarde : Ten dien zelfden dage vergaan zyne aanflagen. Maar welgelukzalig is hy , die den Godt Jakobs tot zyne hulpe heeft; Wiens verwachtinge is van den HEERE zynen Godt, Pf. CXLVI: 3, 4, 5. Want 't geen by den Mensch onmooglyk is, is mooglyk by Godt. In zyne hand is kragt en magt; ook ftaat het in zyne hand, om alles groot en fterkte maaken, 1 Chron. XXIX: j 2. Hoe veele zyn de gevallen en omftandigheeden, waar in het alvermogende, het alles mooglyk maakende van Godts Almagt zich openbaart. (NN) Als in de trouwe Bewaaring }en verlosfinge van de zynen. Nodch en de zynen bewaard 'in de Arke ; Loth gered uit den vuurgloed van Sodom; de Kinderen Israëls gevoerd door de Roode Zee jElifa. veilig heen geleid door het midden van de Vyanden; Daniëls metgezellen ongezeugd gebleeven in, en ontkoomen uit den vuurigen Oven ; Daniël onverzeerd bewaard in, en verlost uit den Kuil derLeeuwen ; Jona geworpen in , en wonderdaadig wederom opgehaald ,, uit de Afgronden der Zee: Spreekende bewyzen, dat by Godt niets te wonderlyk is; dat zyne hand niet is verkort, dat Hy niet zou kunnen verlosfen. (33) In het onverwacht veranderen van iemands wanfpoeden in voorfpoed, op eene wyze,. die geen mensch-
lyk-



.B Y.
lyk vooruitzigt zich zou hebben kunnen voordellen : Jofeph uit den Kerker verheeven tot de eereftoelen Van Egypte, Mordechai, voor wien Haman reeds eene hooge galg had doen oprichten, verheeven tot den eerden Staatsdienaar van Koning Ahafueros; Koning Jojachin, na eene zeeven-en-dertig jaarige gevangenis, 'er uit verlost, in rang verheeven boven alle in Babel gevangene Koningen, en toegelaaten tot zyne Tafelgenootfchap door Koning Evilmerodach: Spreekende bewyzen, dat Godt de weeklage kan veranderen in eene reije , en de doodsfchaduwe in een aangenaamen morgenfond. QJ) In het voorbeeldig ftraffen der Godtloozen. Wanneer die de Elendigen hittiglyk vervolgen in hunnen hoogmoed, hunne neus om hoog fteeken, Godts oordeelen eene hóogte verre van zich doen, en in hunne vermeetelheid durven vraagen : Waar is de Godt des Oordeels ? \ Dan zit de wraak hun dikwils reeds op de hielen. Pharao, die vraagen dorst: Wie is de HEERE, wiens ftemme ik gehoorzaamen zou ? gefmoord onder de wederkee- < rende golven van de Schelfzee; Nebukad- . nezar, die eene zo hoogmoedige taal voer- i de, eensklaps uit zyne hoogheid geftoo- < ten, en verbannen onder de Beesten des ' Velds ; Antiochus Epiphanes, in zyn on- > menschlyk voorneemen tegen Godts Oude 1 Volk gefluit, en voorbeeldig geftraft. . (Men zie daar van ouder zynen Titel , 1 deezes Deels r. St. p. 370, 371O Hero- t des, die Apostel Jakobus had doen dooden, t de Gemeente vervolgde, en zich door het 1 Volk, als ware hy een God, had laaten e toejuichen, door den Engel des Heeren i geflaagen, en van de wormen gegeeten; I veelen van de Roomsch Heidenfche Kei- c zeren, Vervolgers van de Christenen, op d meer dan eenerlei wyze, door een gewei- d digen dood omgekoomen, waar van men e de voorbeelden leezen kan by LaEtantius, g de Moriib. Perfecut., ftrekken tot bewyzen, g dat Godt de geweldigen vermorzelt, dat men E het niet doorzoeken kan. Als de Godtlooze oj zich uitbreidt, als een groene inlandfche boom, w dan gaat hy door, en, kort daar na, is hy m niet meer te vinden, Pf. XXXVII: 35, 36. dc Wanneer deszelfs hoogheid tot den heemel toe ht opklimt , en zyn hoofd tot aan de wolken g( raakt, zal hy, gelyk zyn drek , tot in eeu- D wigheid vergaan : Die hem gezien hebben , w
B Y. 84?^
zullen vraagen: Waar is hy? Job XX: 6,7.
Uit de groote werken der Natuur, en de merkwaerdige veranderingen , op onzen Aardbol, van tyd tot tyd, door Watervloeden , Aardbeevingen , &c. veroorzaakt, zou men dit nog nader kunnen bevestigen , dat de HEERE , gelyk groot van raad, zo ook magtig is van daad, Jerem. XXXII: 19. Zelfs hadden de Heidenen een verheeven denkbeeld van de Opperfte Almagt. Homerus, Odysf'K.. vs. 306. zegt: — 9-fsi & rn aZtrei Svixreci, Maar de Goden vermogen alles. By Eufebius zegt Bardifanes Syrus: Niets kan zyne magt wederftaan. En de Stoifche Philofophen zeggen by Cicero: Nihil-eft, quod Deus efftcere non posfiU 'Er is niets, 't welk Godt niet vermag te doen. (TV) Eindelyk, en dit komt het zeggen van den Heere Jefus wat nader, ontdekt zich de grootheid van Godts nagt ook in de Bekeeringe van Zondaaren, Zal het fteenen hart veranderd worden in ;en vleefchen hart, daar toe is niet minler noodig, dan de Magt van Hem, die Dok uit de fteenen den Abraham Kinderen y,ou kunnen verwekken, Matth. III: 9. Zal le fcheurzieke Wolf veranderd worden in :en Schaap; de roofzugtige Leeuw in een L,am ; de moord en dreiging blaazende Saulus in eenen zagtmoedigen Paulus, een >itter Vervolger in eenen Voorftander van fefus eere en leere, daar toe wordt niet ninder vereischt, dan dezelfde uitneemende grootheid van kragt , waar door Godt enmaal het licht heeft doen fchynen uit de 'uister nis fe: Dan dezelfde fterkte zynermagt9 'ie Hy gewrocht heeft in Christus, toen Hy lem uit den dooden heeft opgewekt, 2. Kor» V: 6, Ephef. I: 19, 20. (3) Maar nu is e Vraage, wat het geweest zy, 'twelk en Heere Jefus aanleiding gaf tot het Den van deeze uitfpraak? Men'zie flegts ;n weinig voorwaards. 't Was de overroote verkleefdheid van den Ryken Jon;ling aan zyne goederen , vs. 20—22. aar uit nam de Heiland geleegenheid , n aan te merken , hoe bezwaarlyk het are, dat een Ryke zou ingaan in ^i Kongryk der heemelen; dat het zelfs ligter n dat zou zyn, dat een Keemelging door t oog eener naaide, vs. a.3, 24. Dit zeg:n baarde groote verflaagenheid onder de ifcipelen: Zy zeiden: Wie kan dan Zalig: orden? vs. 2.5. Het antwoord van Jefus. Lil 11 3. was.;.



sa-a b y.
was: By de Menfchen is dat onmooglyk. Is het hare van zo eenen Ryken zo verkleefd; men raag wel zeggen, zo vast gefpykerd aan zyne goederen , gelyk dat van dien Jongeling , dat hy liever bet hebben van 'bet eeuwig leeven 'er wil aangeeven, dan afftand doen van zyne goederen: Dan is bet voor geenen Mensch, al ware hy ook de verftandigfte, en welfpreekendfte Reedenaar, mooglyk, om het hart van zulk eenen los te maaken van tusfchen de gouden kluisters, waar aan het geboeid ligt. Maar by Godt zyn alle dingen mooglyk. Die kan zo eenen overtuigend doen zien, hoe dwaas het zy , dat hy eenig vertrouwen ft elle- op de ongefladigheid zyns rykdoms; op zo iets, 'twelk zich dikwils op het onverwachtst vleugelen maakt, gelyk een Arend, die na den heemel vliegt. Die kan hem met diepen indruk op het hart doen vallen die Spreuk: Wat zal het den Menfehe baaten, zo hy al geheel de Waereld had gewonnen , cn by leed fchade zyner ziele ? Die kan hem, door hartveranderende genade, beweegen , dat hy alle die dingen, op welke hy voorheen een zo grooten prys ftelde, voor fchade en drek houde, en voortaan geene andere begeerte hebbe, al moest hy 'er al zyn goed, ja! zyn leeven om verliezen, als om Christus je gewinnen, en door het geloof in denzelven te ontvangen Vergeeving van zonden, en een erfdeel onder de geheillgden. Vergel. Ernst, Glükfeeligk. der Menfchen, p. 436. Men zie van vs. 24—26'. onder den titel van LIGTER , des V. D. 1. St. p. 299—.
BY, of met Christus te zyn, agtte Paulus voor zich het beste te zyn, Philipp. I: 23b. (N) Ey, of met Christus te zyn beteekent, in den geloove zo naauw met Hem veréénigd te zyn, en zo veel deel te hebben aan het door Hem verworven heil, dat men mei onzen Apostel konne zeggen : lk leeve . doch niet meer ik , maar Christus leeft ir, my: En V geen ik in het vleesch leeve, da, leeve ik door het geloof des Zoons Godts, Gal II: 20. Ook, dat men veel aan Hem den ke, Hem, als een bundelken myrrhe, laat vernachten tusfchen zyne borften. Gelyl de Kerk zegt: Met myne ziele hebbe ik t begeert in den nacht, Jef. XXVI: 9. O met David: Worde ik wakker, zo ben h nog by u, Pf. CXXXIX: iS. Door in alh zyne ongeleegenheeden op Hem te ver
S Y.
trouwen, in vlaagen van twyiTelmoedigheid zich aan Hem vast te houden , zo als Afaph zeide: lk zal dan geduuriglyk by tt zyn, Pf. LXXIII: 23. Maar dat is niet het Byzyn, 't welk Paulus hier bedoelde. Het is zo een Byzyn, 't welk op Aarde nooit te genieten is ; 't welk bewaard wordt voor den Heemel. Hier wandelt men flegts door gelooven: Hier ziet men flegts door eenen fpiegel in eene duistere reede: Maar als men in den Heemel by Christus zal zyn, dan zal men wandelen door aanfchouwen, en zien van aangezigte tot aangezigt. Dan zal men niet alleen zyn ter zelfde plaatfe, daar Christus is, Joh. XIL 26. Maar Hem ook zien, gelyk Hy is, 1 Joh. III: 2. Het een, en het ander eischt Jefus voor de zynen: Vader, ik wil, dat,daar ik ben, ook die by my zyn , die gy my gegeeven hebt, op dat zy myne heerlykheid aanfchouwen, Joh. XVII: 24. By Christus te zyn is dan, by den Heere in te woonen , 2 Kor. V: 8, met Hem te weezen, 1 Thesf. IV: 17, met Hem in het Paradys te zyn, Luk. XXIII: 43. Dus dan zo een zyn by Christus, 't welk de Apostel zich niet konde voorftellen, dan na ontbonden, dat is, geftorven te zyn. (3) Dit was het groot Voorwerp van des Apostels begeerte. Dit agtte hy voor zich zeer verre bet beste te zyn; verre verkiesbaar, boven langer te leeven. (NN) Met Christus te zyn: Wat is dat? Dat is verlost te zyn van eene aaneenfchakelinge van kwellingen en verdriet. Verlost te zyn uit het ligchaam des doods, 't welk, door zyne dwaaze en fchadelyke bégeerlykheeden , fteeds kryg voert tegen den geest, en het teeder geweeten kwetst, het Godtlievend hart bedroeft. Verlost te zyn uit eene zondige Waereld, waar in de rechtvaerdige Loths, dag by dag, hunne zielen kwellen, over het hooren en zien van zo veele onrechtvaerdige werken. Verlost te zyn uit eene
■ booze Waereld, die voor den Heemelbur, ger is als eene groote en vreezelyke Woe-
■ ftyne, vol van verleidingen, lasteringen, * f en vervolgingen, als zo veele Scorpioe-
: nen, en Adderilangen. Die Godtzaliglyk f willen leeven in Christus, zullen vervolgd £ worden, 2 Tim. III: 12. Verlost te zyn van \ de verfchrikkingen des doods; verlost van 't : moordgeweld des Duivels; verheeven bo• ven het befchadigend bereik van Dood,
Dui-



B Y.
Duivel, en Helle, en alle derzelver Vloekvafallen; op die,, uit de hoogte, te kunnen nederzien, als op overwonnen en ontwapende Vyanden. Maar dit is nog van het minfte. (33) By Christus te zyn, fluit ook in zich op eene alles overklimmende gelukzaligheid. In plaatfe van het aardfche huis deezes Tabernakels, 't welk ligt verbreekbaar is, een gebouw te hebben by Godt; niet met handen gemaakt, maar eeuwig in de heemelen, a Kor. V: r. In plaatfe van aardfche Schatten , welker bezitting zo onzeeker is, fchatten te hebben in den Heemel , die geene Dieven fteelen , geen mot, noch roest verteeren kunnen. Eene erfenis, die onbevlekbaar , onverwelkbaar , en onverderfbaar is,. i Petr. I: 4. Niet alleen maar aanfchouwers, maar ook deelgenooten te zyn van Jefus heerlykheid ; want dien, die overwint, zal Hy geeven met zich te zitten in zynen throon,gelyk als Hy,overwonnen hebbende, is gaan zitten met zynen Vader, in deszelfs throon, Openb. Hl: ar. Naardien nu de Mensch een natuurlyken afkeer heeft van alles,, wat druk en rouwe baart ; en , integendeel, een heerfchende begeerte heeft na alles, wat heil en vreugde aanbrengt, zo is het niet vreemd, dat Paulus, en alle waare Geloovigen, die de Waereld voor zich aanmerken , als een Bochim ,. een traan- en jammerdal, zo zeer verlangen, om ontbonden te worden , en met Christus te zyn. Te meer, om dat hunne geestelyke geboorte is uit Godt, hun wandel, hun fchat is in, en hunne verwachting uit den Heemel. Want, gelyk het den Menfchen doorgaans eigen is, dat zy eene byzondere agting hebben voor, en begeerte na hun Vaderland ; zo hebben de Geloovigen ook eene byzondere begeerte na den Heemel: Daar de Aarde voor hun maar een plaatfe is van Vreemdelingfchap, merken zy den Heemel aan, als hun Vaderland, Hebr. XI: 13—16. Vergel. Peifi* chers Leich-Pred. ad h. 1. Men zie van < des Apostels begeerte, zo wel ter ontbindinge, als om met Christus te zyn, en in J hoe verre hyzo eene begeerte hebbe kun- ] nen, en mogen hebben, onder den titel , ONTBONDEN, in des VI. D. 1. St. \ p. 250—.
BYT den roem, welken de Apostel had in i Christus Jefus, zynen Heere , betuigde hy, i dat hy alle dagen ftierf, j Kor. XV: 3x. 1
B Y. 823
00 Men befchouwe deeze woorden op zich-zelve. (««) Hy verklaart, dat hy alle dage flierf. De Mensch fierft maar ééns (dat woord in den volftrekten zin genomen zynde) wanneer Ziel en Ligchaam van den anderen worden gefcheiden. In dien zin zegt onze Apostel: Het is den menfehe gezet, éénmaal te fterven, Hebr. IX: 27. Maar de Mensch kan gezegd, worden daaglyks te fterven, wanneer hy , dag by dag , geene andere , dan yzelyke doodsgevaaren voor oogen ziet, doodsbenaauwdheeden ondergaat, en van oogenblik tot oogenblik den dood verwacht. Zo klaagen de Geloovigen' aan Godt: Om uwent wille worden wy den gantfchen dag gedood: Wy worden gtagt als Slagtfchaapen , Pf. XL1V: 23. Zo fchreef Paulus in den volgenden Brief aan de Korintheren, Cap. I: 8, 9, dat'er een tyd was geweest, dat hy zeer in twyffel was geweest van zyn leeven, dat by zelfs het vonnis des doods reeds gehad had in zich - zelve. En, ten blyke, dat het niet maar zo was geweest in dat eene geval; maar telkens, alle dage, zo had hy hun een geheele lyst opgegeeven van de veele wreede mishandelingen,-en doodsgevaaren , die hy van tyd.tot tyd had ondergaan, Cap. XI: as—27. Dat hy het hier ook zo wil verftaan hebben, blykt uit het naast voorig vs., daar hy vraagt: Waarom zyn ook wy alle uuren in perykel? Hy konde dan naar waarheid zeggen: lk fterve alle dagen. Dat dat zo was: (33) Daar van doet hy eene plegtige betuiging. Ik betuige ('t is waar, die woorden worden in den grondtekst niet gevonden, maar zyn 'er , ter aanvullinge van den zin, door onze Overzetters niet ongepast ingevoegd) by onzen roem, dien lk hebbe in Christus Jefus, onzen Heere. (*) Toen hy nog Saulus was, had ïy zyn vertrouwen gefteld op, en zynen ■oem gezocht in geheel andere dingen : Vlaar dat vertrouwen, en die roem waren deeschlyk geweest, Philipp. III: 4,5,6. fa! 'er waren dingen onder geweest, waar wer hy zich naderhand fchaamde. (8) Vlaar na dat hy Paulus geworden was, einligde al zyn roem in zynen Heere Jefus Ihristus. Hy roemde in het Kruis van Je'us, Gal. VI: 14. Had hy gewild, hy zou nebben kunnen roemen in gezigten, en openbaringen, a Kor. XII: 1—4. Hy konde oemen in zo veele Geloovigen, als, door
zy-



8S4 * Y'
zynen dienst, voor Godt in Christus gewonnen waren. Die merkte hy aan, als zullende zyn zyn roem, de kroon zynes roems, voor zynen Heer, in den dag zyner toekom/ie, a Kor. I: 14, Philipp- IL 16". IV: 1, 1 Thesf. II: 19. Ook roemde hy in zyne zwakheeden , fmaadheeden , nooden , vervolgingen, en benaauwdheeden , die hy ondergaan hadde om Christus wille, en deeze zyne roem eindigde ook in zynen Heere, want het was gefchied, op dat de kragt van Christus in hem woonen , en hem , in zyne zwakheid magtig maaken mogt, 1 Kor. XII: 9, 10. En dat is voor het naast de roem, welken hy hier bedoelde: Dat hy, om den wil van het Euangelie, en dus ter uitbreidinge van Jefus eere en leere, zo veele fmaadheeden en verdrukkingen onderging ; dat hy die met zo veele lydzaamheid, kloekmoedigheid, ja! blymoedigheid onderging, (Philipp. II: 17.) Dat ik, wil hy zeggen , door de genade van mynen Heere Jefus Christus, daar in zo kragedaadig onderfteund ben; dat ik, door het getuigenis myner konfciëntie, by my zeiven den rosm hebbe, dat ik niet te verseefs seloopen, niette vergeefs gearbeid hebbe, (a Kor. I: 1», Philipp- II: 16. Dat ik weete, dat ik by mynen Heere den roem hebbe, dat ik, tot hier toe, den goeden ftryd geftreeden, en bet geloof behouden hebbe; ook het vertrouwen, dat ik door zyne genade, waar door ik alles vermag, den loop en dienst, welken ik van Hem ontvangen hebbe, ten einde toe volbrengen zal; en daar door dan ook de welgegronde verwachting, dat ik van mynen Heere, dien ik weete, niet alleen een Rechtvaerdig Richter , maar ook een edelmoedig Belooner te zyn, ten eeni<ren tyde zal ontvangen de kroon der rechtvaerdigheid, welke Hy my heeft wechgelegd; en niet alleen my; maar ook allen, die zyne verfchyning hebben lief gehad, (2 Tim. IV: 7, 8.) Daar nu de Apostel deezen zyner, roem zo dierbaar fchatte, dat hy dien ou niets, hoe voor- of nadeelig het hem ool< zou kunnen voorgefteld worden, zou heb ben willen verliezen, zo was het zeeker lyk eene zeer fterke betuiging, welke hj by deezen zynen roem deed. Welk een< waarheid moest daar door bevestigd wor ■ den? De naastvoorige: Ikfterve alle dagen Was dat niet eene Waereldkundige zaak' Was daar toe eene zo fterke verzeekerin^
B Y.
noodig ? Niet zonder reede zou men zo vraagen, zo lang men deeze woorden flegts op zich - zelve befchouwt. (3.) Maar men moet letten op het Verband en Oogmerk. De Apostel wilde de Opftandinge der dooden, welke een zo gewichtig Leerftuk is van het Christen heilgeloof, bevestigen. Behalven andere Bewyzen , ontleent hy 'er een uit het gedrag, zo van anderen, als van zyne Amptgenooten, en zich-zelve. En dat ftelt hy Vraagswyze voor, en laat het aan het oordeel der Korintheren over , wat zy daar van denken moesten. „ Gy weet, hoe veelen 'er zyn, die voor de ,, Dooden gedoopt worden, vs. 29. Zouden „ die allen den Marteldood als in 't ge„ moet loopen, indien die Menfchen zich „ niet overreed hielden, dat de Dooden „ eens zullen opgewekt worden ? Of zal het „ by u een onbereedeneerde Geestdrift „ zyn, waar door die lieden worden aan„ gevuurd ? Zult gy hetzelfde kunnen „ denken van my,envan alle myneAmpt,, genooten en Medearbeiders ? Zyn wy „ «Hen ook Dweepers ? Kent gy hen al„ len niet, als heden van gezond.ver„ ftand ? Waarom begeeven die zich alle „ uure in perykel, vs. 30. Zouden aie dat „ doen? Niet liever verkiezen, op hun „ gemak en vermaak te leeven, te eelen en „ tc drinken , indien zy niet in gemoede „ overreed waren , dat de dooden zullen „ opgewekt worden? Wat zult gy eindelyk „ van my denken ? Van my, die zo lange „ onder u verkeerd en geleerd hebbe ? „ Van my, die, gelyk gy weet, alle dage „fterve, de doodinge fteeds in myn „ vleesch omdraage: Kunt gy gelooven, ,, dat dat in my ook maar Dweepery is? „ Neen! by den roem, welken ik hebbe by ,, mynen Heere Jefus Christus, betuige ik, „ dat ik dat alles ondergaa met een wel„ bereedeneerde Lydzaamheid , cn met „ een welverzeekerd vooruitzigt op het ,, toekoomende. Wat nuttigheid zou ik . ,, my daarvan kunnen voordellen? Wat
■ „ nuttigheid, daar ik zelfs te Ephefe tegen
■ „ de Beesten gevogten hebbe? Kunt gy van
■ „ my gelooven, dat ik my dat alles zou ! „ getroost hebben, en nog daaglyks ge-
■ „ troosten, indien ik niet in het zeekere . „ wist, dat de Dooden zullen opgewekt wor'■ „ den ? " Als nu de Korinthers dit alles in : bedaarde overweeginge namen, en, by
moog-



E Y.
ïnooglykheid, niet denken konden , dat Paulus, en alle die anderen, zo zinneloos zouden geweest zyn, om dat alles te ondergaan , indien zy geen hoope hadden gehad op die zo volkoomene Zaligheid, -welke bereid is, geopenbaard le worden in den laatflen tyd, zo moesten zy zich daar door kragtig gefterkt vinden in dat zo gewichtig Leerftuk des geloofs , de Opftandinge der Dooden, wat de valfche, de wellustige , de Epikuristisch en Sadduceeuwsch- gezinde Arbeiders daar tegen ook mogten inbrengen.
BY gelykenis heeft hy (Abraham) hem (Izaak , zynen Zoon) uit den dooden weder gekreegen , Hebr. XI: 19. (N) Doorgaans wordt dit verftaan van het geval, toen Abraham zynen Zoon , naar Godts bevel, meende te offeren, hem reeds gebonden, op het Altaar gelegd, en het Offermes over hem uitgeftrekt hadde; maar daar van, door een Godtlyk tegenbevel te rug gehouden werd, Genef. XXII: 9—13. Maar men is het niet eens, hoe de woorden by gelykenis te neemen zyn. (NN) Het Grieksch woord ü-«j«/SoAi5 wordt ook wel eens genomen in de beteekenisfe van Afbeeldinge, van Voorbeeld, Hebr. IX: 9. Zo willen het veele Uitleggers ook hier verftaan hebben, dat Izaak in deezen geweest zy een Voorbeeld van Christus, en van 't geene denzelven zou overkoomen, 't welk men dan door eenige Overéénkomften zoekt op te helderen. Izaak was, zo veel de Belofte aangaat, de eenige Zoon van Abraham: Zo is ook Jefus de Eeniggebooren Zoon van zynen Heemclfchen Vader, Joh. III: 16—. Zou. Abraham zynen eigen Zoon opofferen; zo heeft ook Godt zynen eigen Zoon niet gefpaard, maar heeft hem voor ons allen overgegeeven , Rom. VIII: 32.—. Handelde Abraham in deezen met zynen Zoon , naar Godts aan hem geopenbaarden raad: Zo is ook Christus overgegeeven naar Godts bepaalden raad, en voorkennisfe , Hand. II: 23. Zo dat Herodes en Pilatus, de Heidenen en de Volken Israëls tegen Jefus niets hebben ondernomen, dan 't geen Godts hand en raad te vooren bepaald hadden , dat gefchieden zou, Hand. IV: 27, 28. Dat alles was hun toegelaaten te doen ; maar dat ook maar alleen, en ook niets meer. Dat ging zelfs zo verre, dat het met wierd toegelaaten, een eenig
1. Deel. II. Stuk. ö
B Y. 825
zyner beenderen te breeken , Joh. XIX: 36—.Moest Izaak zelf het Hout ten berge' opdraagen , op 't welk hy zou geofferd worden, zo heeft ook de Heere Jefus, behalven den last onzer zonden, die op Hem gelegd was , zelf (althans een gedeelte van den weg na Golgotha) het Kruis moeten draagen, en fieepen, waar aan Hy zou Herven—.Abraham werd zyn Zoon, die in zyne gedachten als reeds geftorven was,wedergegeeven, en heeft dien, als uit den dooden, wedergekreegen: Zo beftond dan ook het voornaamfte van dit Voorbeeld, van deeze Afbeeldinge hier in , dat de Apostelen den gekruifigden, aan het Kruis geftorvenen, en zelfs begraavenen Jefus waarlyk uit den dooden hebben wedergekreegen —. Zie Strauchs Starcke und MilchSpeife, f. 490. (33) Maar by anderen beteekenen de woorden , by gelykenisfe, zo veel, als of de Apostel had gezegd: Hy heeft hem, om zo te fpreeken, als uit den dooden wedergekreegen ; want, fchoon Izaak in een oogenbliklyk doodsgevaar is geweest, hy is evenwel niet waarlyk geftorven , noch weder opgewekt geweest. Men erkent evenwel een Voorbeeld hier in. Maar dan houdt men Izaak niet, als verbeeldende den Heere Jefus; maar de Kerk, beftaande uit menfchen, die , om der zonden wille, onder den Vloek der Wet lagen, en, door dezelve, onder het vonnis des doods. En by die is de Ram, die door den Engel des Heeren aangeweezen, en, in de plaatfe van Izaak, en ter zyner verlosfinge',geofferd wierd, een Voorbeeld van Christus, die van Godt aangeweezen en overgegeeven is , en die ook , in de plaatfe der zynen, geofferd is, en door die zyns zelfs-opoffering voor hun eene eeuwige Verlosfinge heeft te wege gebra»t. Zo is het Voorbeeldige hier van verldaard door de twee onzer zo vermaarde Hoo<*leeraars, Vader en Zoon, T. H. en J. van den Honert. Men zie de Korte Schets 'er van in des IV. D. 2. St. onder den tytel IZAAK, p. 274—. kol. 2. onder de letter (,8). (3) Volgens anderen, zou in het geheel opdat geval niet gezien zyn: Maar Abraham zou hebben te rugge gezien op Izaaks wonderbaare geboorte , waar door hy hem gelykzaam (zo wil men het dan vertaald hebben) zo veel, als van den dooden gekreegen hadde, daar zyne kragt om Mmmmm, te



8aö- BYBEL.
te teelen reeds verouderd , en de Baarmoeder in Sara reeds verftorven was. Men zie de korte opgaave van dat gevoelen in deezes Deels i. St. onder den titel ABRAHAM, p. 112. kol. 2.
BYBEL. Onder de Duizenden van Boeken, die in de Waereld zyn , is dat Boek, 't welk wy den Bybel noemen, het voortreffelykfte , wonderlykfte, kragtigfte, duurzaamfte, heiligfte, heilzaamlle, en, met één woord, het allerbeste Boek. Dit blykt (A) uit deszelfs Naam , want het wordt genoemd de Schrift, en , met nadruk, de Heilige Schrift —. De Schrift, om dat het waarlyk gefchreeven is : Ten deele, door Godts eigen vinger: De Wet der tien woorden,op fteenen tafelen. Ten deele, door Heilige Mannen: Niet op eigen gezag ; maar op Godts uitdruklyk bevel. En , naar derzelver Oorfpronglyk Schrift, van tyd tot tyd afgefchreeven , en in alle Taaien overgezet—. De Heilige Schrift, om dat het door die Heilige Mannen is gefchreeven: Niet naar hun eigen begrip en goeddunken; maar naar het ingeeven, en door het aandryven van den Heiligen Geest, die in hun was. Ook van wegen den Heiligen inhoud, leerende zulke dingen, die ons kunnen wys maaken tot Zaligheid, door het geloof in Christus Jefus; en die ook nuttig zyn tot wederlegging van dwaalingen, verbeetering der Zeeden; en dus tot onderwyzinge, die in de rechtvaerdigheid is, op dat de Mensch Godts volmaakt zy, en tot alle goed werk volmaaktlyk toegerust, 2Tim. lil: 15, 16, 17. (B) Uit deszelfs Oorfprong , die geheel Godtlyk is. Men vindt wel, dat nu en dan Engelen gefproken hebben tot Menfchen, zo wel in de Schriften van het Nieuwe als van het Oude Verbond. Maar hoe? Als Gezanten van Godt, naar 't geen hun in last gegeeven was. En dat maakte ook, dat het woord, door Engelen gefproken, ten allen tyde vast is bevonden. Ook hebben Menfchen dikwils tot menfchen gefproken : Maar ook, als Gezanten van den Godt dei Heemels, waarom zy 'er ook zo dikwih byvoegden : Spreekt de HEERE. Llur mond en tong waren Ilegts de Werktuigen, waar van Godt zich bediende , on bekend te maaken, 't geen Hy wilde bekend gemaakt hebben. Hy fprak tot dt Propheeten., Hof. XII: 1.1. En dat wilde
BYBEL.
Hy aangemerkt hebben , als of Hy zelf fprak. Daar van zegt Hy : Ik ben de HEERE uw Godt, die u leert wat nut is, Jef. XLVIII: 17. Daarom wordt dit Boek ook genoemd Godts Boek, Godts Wet, Godts getuigenis, en het moet aangemerkt wor-den, niet als eens menfchen woord , maar, zo als het waarlyk ook is, als Godts Woord. (C) Uit de Trouwe en Agtbaarheid der Schryveren. In de vroegfte tyden maakte Godt zyn Woord aan de Vaderen bekeud door mondelyke aanfpraak , die den inhoud'er van zorgvuldig bewaarden in hun geheugen, en getrouwelyk oveiieeverden aan hunne Kinderen, en die wederom aan hunne Kinderen. Maar toen die geenen, die Godt met zyne Openbaaringen vereeren wilde, zich te zeer vermenigvuldigd hadden , liet Godt zyn Woord in duurzaam Schrift vervatten. Liet Oud Testament, door Mofes, en, behalven nog veele andere Schryvers, de Propheeten : En wel in de Hebreeuwfche taaie, om dat die de taal was van het Joodfche Folk, 't welk indien tyd, met uitlluitinge van alle andere Volken, het eenigst Volk was, aan' 't welk Godt zyne woorden wilde bekend gemaakt hebben, Pf. CXLV1I: 19, 20. Het Nieuw Testament door de Euangelisten en Apostelen: En wel in de Griekfche taaie, om dat het Woord Godts toen moest verkondigd worden in geheel de Waereld, en het Grieksch toen byna overal gefproken , of ten minften verftaan wierd. Alle welke Mannen, onmiddelyk , van Godt verwekt zyn geworden zo wel om te fchryven, als te leeren, en daar in béftuurd door den Heiligen Geest, zo dat die niets, dan 't geen Godt wilde, geleerd en gefchreeven hebben. CD) Uit. deszelfs alicrvoortreffelykften Inhoud, als bevattende hoogst eerwaerdige Verborgenheeden , die onze bekrompene reedebegrippen zeer verre te boven gaan, en dus door vleesch en bloed nooit zouden hebben kunnen geopenbaard worden; gewichtige Waarheeden, die, zullen wy zalig worden, noodzaaklyk gekend en geloofd moeten worden ; merkwaerdige Gefchiedenisfen, die den oplettenden tot Voorbeelden ftrekken, . wat Godtsdienftige Vorften en Volken van Godts befchermende en zeegenende Almagt ; en wat Godtvergeetende Vorften en Volken van zyne ftraffende Almagt te
ver-



BYBEL.
verwachten hebben; nadruklyke Propheetiën , vooripellende, of hcuglyke , of fchrikbaarende uitkomften van toekomftige gebeurtenisfen , dienende, of tot bemoediging, of tot waarfchotiwinge ; heilige Wetten, zo verbiedende, als gebiedende, die ons leeren, wat wy in de beoeffeninge der Godtzaligheid, ten aanzien van Godt, van ons zei ven , en van onzen Naasten, te myden, of te betrachten hebben ; uitmuntende Zeeden - fpr euken , die ons van groot nut kunnen zyn in deeze, of geene omftandigheeden, waar in wy voor ons zeiven, in 't byzonder; of waar in wy met andere menfchen verkeeren; eene menigte van Dichtkundige Gezangen : Sommige, tot verheffinge van Godts Lof: Sommige, tot verwekkinge van boetvaerdigheid ; fommige, tot bemoediging in in- of uitwendigen druk ; andere , waar mede wy in nood , onze gebeden voor Godt neerleggen ; of, voor ontvangene weldaaden, Hem onze dankbaarheid toejuichen kunnen. (E) Uit deszelfs zeer uitneemenden Aart en Eigenfchappen. Dit Boek vertoont ons het egt afdrukfel van Godts Verftand, Wil, Meeninge en Leere. En wordt daarom gehouden voor (a) het Allervoortrefelykst Boek. Het is waarlyk Godts Woord, waar van de Heilige Geest ons in ons gemoed ten volle verzekert, uit en door dat Woord. Wy houden den Bybel voor het Woord van Godt: Niet, om dat een ander dat zegt; maar, om dat wy in den Bybel zelv' de overreedenfte blyken zien glinfteren van zynen Godtlyken oorfprong. Gelyk de Zon haar eigen licht en glans aan elk doet bemerken, zonder dat men een ander licht hebbe teontfteeken, op dat men haar ontdekke: Zo maakt ook de Heilige Schrift, door de kragt en werking, welke de Heilige Geest daar in gelegd heeft, en daar mede paart, zich-zelve kenbaar, als het Woord van den Leevendigen Godt, 't welk ontwyffelbaar wordt bevestigd door haare onafgebrokene Voortplanting ; wonderbaare Bewaaring, geduurende een reeks van zo veele Eeuwen; verheevenen Spreektrant ; juiste Vervulling van ontelbaare Propheetiën, honderden van jaaren te vooren bekend gemaakt; lieflyke Overeenftemming van hooge Verborgenheeden; veele en verbaazende Teekenen en
B Y B E L. 827
Wonderen, waar mede Godt de Godtiyk-
heid van der Schryveren zendinge cn leere bevestigde; en andere in- en uitwendige merkteekenen meer. De Propheeten zeggen, dat de HEE 11E door hen gelproken heeft. De Apostelen zeggen, dat hun
Woord waarlyk Godts Woord is, en Godt geeft hun medegetuigenis door Wonderen, en Kragten. Paulus leert, dat alle Schrift van Godt is ingegeeven, 2 Tim. UI: 16. Petrus verklaart, dat de heilige menfchen Godts gefproken hebben, gedreeven zynde door den Heiligen Geest, a Br. I: ar. Het Oude Testament is de vaste grond van het Nieuwe; en het Nieuwe Testament is de vervulling van het Oude. Die twee Testamenten zyn als twee Getuigen, die voor den Heer der gantfche Aarde ftaan , en aan denzelven, en aan malkanderen getuigenis geeven. Daar heerscht geen booze nyd tusfchen de Godtgewyde Schryvers: De eene laakt den anderen niet,om, door dien te veragten, zyne agfing in top te doen ryzen: Maar, of zy in onderfcheidene tyden , of gelyktydig geleefd hebben, de eene geeft getuigenis aan den anderen. Daniël geeft getuigenis aan Jeremia, Cap. IX: 2. Petrus aan Paulus, 2Br. III: 15, 16. (b)Voor het Volmaaktfe Boek. Waarom 'er niet toe, noch «/gedaan mag worden, Deut. IV: 2. Al Godts raadkangaande onze Zaligheid, is daar in volkomen geopenbaard; als ook alles, wat wy weeten moeten, om recht te gelooven, wel te leeven, en zalig te fterven. Waarom dit Boek ook met deeze ontzaglyke Waarfchotiwinge wordt verzeegeld: lk betuige aan een iegelyk , die de woorden der Propheetie deezes boeks hoort, indien iemand tot deeze dingen toedoet, Godt zal over hem toedoen de plaagen, die in dit Boek gefchreeven zyn. En indien iemand afdoet van de woorden des boeks deezer Propheetie, Godt zal zyn deel afdoen uit het boek des leevens, en uit de heilige Stad, en uit het geene in dit boek gefchreeven is, Openb. XXII: 18, 19. (c) Voor het Klaarfte Boek. Een Boek, 't welk de oogen verlicht , en den flegten wysheid geeft, Pf.,XIX: 8,9. Een Lamp voor onzen voet, en een licht voor ons pad, Pf. CXIX: 105. Daar zyn in de Godtlpraaien van Ezechiël en Daniël, in de Brieven iran Paulus, in de Openbaaringe van Johannes dingen, die zwaar zyn om te ver-
Mmmmm 2 ftaan,



Sa8 BYBEL.
ftaan, maar die hebben ook hunne nuttigheid : Ze moeten dienen tot verwekkinge van aandacht; ons verftand te fcherpen; hoogagting in te boezemen, op dat men geen walge hebbe aan het Woord, als ware het al te eenvouwdig, om te kunnen denken, dat het ware van eenen zo verheevenen Oorfprong; om ons te noopen tot een te vlytiger onderzoeken, om, door vergelykinge der Schriften, onder het inroepen van den Geest der Wysheid, die de oogen des verftands verlicht, den waaren Zin 'er van te doorgronden. Voor het óverige is de Schrift in alle andere dingen, die, ter Zaligheid te weeten, te gelooven,en te betrachtenvolftrekt noodzaaklyk zyn, zo klaar, dat ook de Eenvouwdigften die begrypen kunnen. Men heeft daarom wel eens gezegd: „ Dat de „ Schrift een Diepte is, waar in de Oli„ phant moet zwemmen ; maar ook een „ zo klein beekje, dat-een Mier het kan ,, doorwaden." (d) Het Oudfte Boek. Eenigen geeven voor, dat Seth reeds deeze en geene dingen , hem van Godt geopenbaard, of door overleevering ontvangen , op fteenen pilaaren zou gefchreeven hebben. Doch wat daar van moge zyn, zeeker is het, dat Mofes de eerfte is geweest, die de Wet der Zeeden, mitsgaders het Saamenftel van Israëls Godtsdienst, enBurgerftand gefchreeven heeft. Men kan toeftemmen , dat 'er Schryvers zyn geweest voor Mofes; maar zeeker is dat, dat'er geene oudere Schriften, dan die van Mofes,tot ons gekoomen zyn: Dat de Schryvers der Egyptenaaren, Grieken en Romeinen allen jonger zyn, en ook, 't geen tot een blyk daar van ftrekken kan , eenige dingen van Mofes ontleend hebben. (V) Voor het Geheimzinnigst Boek, waar in wy Verborgenheeden vinden, die door geen Menfchen verftand hebben konnen uitgevonden worden: Als, daar is de Verborgenheid der Drieéénheid ; de Menschwording van Godts Zoon, de Verééniging der Godtlyke en Menfchelyke natuuren in Hem met éénheid des Perfoons : Om thans niet te fpreeken van het Werk der Verlosfinge, en het Middel. daar toe van Godt verordineerd» Van de Opftandinge der Dooden, het laatfte Oordeelen foortgelyke verheeveneLeerftukken. (f) Voor het duurzaamfte, en besi
BYBEL»
bevestigde Boek. Godt heeft het, men mag wel zeggen , genoegzaam wonderdaadig, eenige duizend jaaren bewaard, dat het niet heeft kunnen vernietigd worden door zo veele, niet minder magtige, dan bittere , Vyanden. Tot een treffend Voorbeeld daar van kan ftrekken, 't geen men zegt gebeurd te zyn in het laatfte der voorige Eeuwe. De Hongarifche Graaf Francais Nadafti, liet eenige Proteftantfche Boeken verbranden. Onder die was een Latynfche Bybel, die, fchoon mede in het vuur geworpen onverzengd bleef. Door de Knegten van den Scherprechter wierd die aan den Graaf vertoond, die, wel ontroerd , maar niet tot inkeer gekoomen, denzelven van nieuws in 't vuur deed werpen. Inmiddels gebeurde het, dat een blad uit een'anderen Bybel,door de kragt der vlammen opgevoerd, en eenigen tyd omgevoerd in de lucht, eindelyk neerviel in den fchoot van den Graaf. Het wierd door den Baron Ladiflaus Rewai, die naast den Graaf ftond, in de hand genomen, doch hem door den Graaf 'er uitgerukt, die daar op , niet zonder groote ontfteitenisfe , de woorden las van Jef. XL: 8. Het woord onzes Godts beftaat in eeuwigheid. Zo leest men het by Nieuwentyt, Waer. Befchouw. de XXII. Befchouw. §. 31. p. 522. en hy zegt, dat men de meerdere omftandigheeden, en de getuigen 'er van leezen kan in het vervolg der Chronyk van Godtfried, p. 940. (g) Voor een Boek van ongemeene kragt. De Wét heeft recht, om gehoorzaamheid te eisfchen , en hen, die buiten Christus zyn, te befchuldigen en te veröordeelen». Liet Euangelie heeft kragt, om, 't geen duister is te verlichten, want het is eene •verlichting der kennisfe der heerlykheid Godts in het aangezigte van Jefus Christus,.2 Kor. IV: 4, 6. Kragt, om, 't geen koud is, te verwarmen, want het is als een vuur , waar van menig een met de Difcipelen moet zeggen: M/as ons hart niet brandende in ons, als hy met ons fprak op den weg? Luk. XXIV: 32. Kragt, om Hongerigen te voeden , want het is, als een reedelyke en onvervalschte melk voor Kinderkens, en Zuigelingen, en, als een vaste fpyze voor de volmaakten, 1 Petr. II: a, Hebr. V: 12, 13, 14. Kragt, om degebrokenen van harte te verbinden, Jef. LXI: 1. Het is een.
Hee-



BYBEL, BYEN.
Heemelfche Artzeny. Kragt, om treurtgen te troosten, want het is een Woord der Vertroostinge: Als Vreugde-olie voor treurigheid, Jef. LXI: 3. Kragt, om geestelyk geftorvenen leevendig te maaken, want het is een Woord des leevens. Kragt,
om zalig te maaken 't geen verlooren was, want het is een kragt Godts tot Zaligheid aan een iegelykcn, die gelooft, Rom. I: 16. Kragt, om te bekeeren, die op een fchadelyken dwaalweg zyn. De Wet des HEEREN is volmaakt, hekeerende de ziele, Pf. XIX: 8. CF) Eindelyk ontdekt zich de Voortreffelykheid van dit Boek in deszelfs Oogmerk en nuttig gebruik. Het oogmerk is, in 't gemeen, de Verheerlyking van Godt, en der Menfchen Zaligheid. De woorden van den Bybel zyn woorden des eeuwigen leevens. 't Geen daar in gefchreeven is, is gefchreeven, op dat men geloove, dat Jefus is de Christus, de Zoon van Godt, en, op dat wygeloovende, het leeven hebben in zynen naame, Joh. XX: 31. Daarom is de Bybel het beste Kerkboek voor de geenen , die leeren , en die geleerd worden. Het beste Wetboek voor Overheeden, en Onderdaanen. Het beste Huisboek voor Ouders en Kinderen, Mannen en Vrouwen, Weduwen en Weezen , Heeren en Dienstbooden, Koopers, Verkoopers en Werklieden. Het beste Reisboek voor de geenen , die , in hun omzwerven , den weg na den Heemel zoeken. De Arts, de Rechtsgeleerde, de Wysgeer kan 'er nut uit trekken. Het beste Gebedeboek voor Boetvaerdigen , of die in nood zyn. Liet beste Gezangboek, vol van boet- en dankliederen. Het beste Gefchiedboek , vol van edele en leerzaame Llistorien. Het beste LeerTroost- en Leevens - boek, vol van goede onderwyzingen, bemoedigende vertroostingen, en heilzaame Deugd- en Zeeden-» lesfen. Hoe nuttig is het, van Kindsbeen af, de Schriften geweeten te hebben , want die kunnen ons wys maaken tot Zaligheid. Alles uit, met en,naar den Bybel is de zeekerfte weg na den Lleemel. Zalig zyn zy, die Godts Woord hooren en hetzelve bewaaren. Vergel. Söffing , Pnefat. über den Rudolftat. Bibel.
BYEN. (K) Zyn een foort van kleine '. Vogelkens, die den Menfchen groot voordeel aanbrengen, door het Wasch, 't welk -
BYEN. 829
bereid wordt uit haare Raaren, en vooral door den Honig, dien zy verzaamelen, en van ongemeene zoetheid is, waarom Sirach, Cap. XI: 3, 'er van zegt: De Bye is klein onder de vliegende gedierten, en haare vrucht is de voornaamfte der zoetigbeeden. Verwonderlyk zyn de Byen in haare werkzaamheid in het toebereiden van haare raaten, en het verzaamelen van den honig ; en in haare goede orde , hebbende 'er eene onder haar, grooter dan de andere, die zy , als haaien Koning, aanmerken en gehoorzaamen. Zy kunnen in deezen den Menfchen tot een Leerbeeld ftrekken van een gereegelde Huishoudinge, en wel ingericht Staatsbeftuur. Veelen hebben veel van de Byen gefchreeven. Men zie Bochart, en de door hem aangehaalde Schryvers, Hieroz. P. II. L. IV. C. 10, 11, ia. p. 502—. Zy waren 111 Kanaan zeer talryk, en het wordt aangemerkt onder de voortreffelykheeden van dat Land, dat het' een Land was, vloeijende van melk en honig , Exod. III: 8. XIII: 5. Behalven de Tamme, of Huisbyen', die.men in korven, by huis, deed nestelen, zo als ook in ons Land hier en daar gebruikelyk is; zo waren 'er ook wilde Byen in menigte, die nestelden, fomwylen in een dood aas, Richt. XIV: 8,9, meer in Bosfchen, 1 Sam. XIV: 25, 2,6, of tusfchen de klooven der Steenrotzen' waar op de Spreekwyze ziet, van honig te zuigen uit de fteenroize, Deut. XXXII: 13 (3) In den Bybel zyn de Byen een Zinnebeeld ten kwaade. Dan merkt men aan, dat de Byen dikwils een' kwaadaartigen aanval doen op den geenen, van wien zy beleedigd worden, dikwils ook op eenen Onfchuldigen , die flegts voorby gaat, waar toe zy zich dan in menigte veréénigen, met haar geweer, 't welk zy altoos in gereedheid hebben, haaren angel, een pynelyke fteek toebrengen , maar dien ook zo diep indrukken, dat zy dien moeten laaten zitten , en dus haare kwaadaartigheid moeten boeten met het verlies i/an haar eigen leeven. Zo zong 'er Vir%ilius van Georg. L. IV. vs, 236.
rllis ira modum fupru eft, lafaque venenum Morfibus infpirant, et fpicula caca relinquunt
iffixa in venis, animafque in vulnere ponunt.. Mm mm ra. 3 't.Geen



85o BYEN, BYEENKOMST.
't Geen men dus heeft vertaald:
IJ dér gramfchap gaat de maat tc boven* Zy ff Vit haar gift , gelyk een Spin, Zy drukt haar fpccr in 't vleesch bedoven En fchlct 'er 't leeven zelf by in.
In die betrekkinge koomen zy voor als Zinnebeelden van Vyandige Vorften en Volken, die, in groote menigte, op een ander Volk aanvallen, hetzelve gevoelige neepen en flaagen toebrengen ; maar dat ook wel eens met hunnen eigen ondergang moeten bezuuren, wanneer Godt het onrecht doet wederkeeren op hunnen kop, en het geweld op hunnen fcheedel, ingevolge het woord Jef. XXXIII: i. Wee u Verwoester, die gy niet verwoest zyt — .* Als gy het verwoesten zult volbragt hebben, zult gy verwoest worden. Hoe duidelyk heeft men dat gezien inde geweldenaaryen en wreedheeden van Antiochus Epiphanes, aan Godts Oude Volk gepleegd , en de fmerten , die hy zich daar door op den hals haalde; als mede in laatere tyden in zo veele Roomsch Heidenfche Kerkvervolgers. Zo als Prof. J. van den Honert, in zyn H. Zfa#e/aanmerktover Pf. CXVIII: 12, daar de Kerk, dus fpreekende voorkomt: Zy hebben my omringd, als byen: Zy zyn uitgebluscht als een doornvuur. Nog eens koomen Vyanden voor onder de teekening van Byen , in de Straf bedreiginge Jef VII: 18. Het zal ten dien dage gefchieden, dat de HEERE zal toetfisfen — de Byen, die in den Lande Asfur zyn.. Men zie da' vs. verklaard in het IX. D. p. 477. ondei VLIEGEN. Vooral het Eerfte gedeelte Evenwel ook iets van de Byen van Asfur p. 479. kol. i.
BYEENKOMST (Hy, te weeten , d Heere heeft een) over my uitgeroepen , ot myne Jongelingen te verbreeken , Klaagl. 1 15b. Het is het Joodsch Volk, 'twelk hie fpreekend wordt ingevoerd , zittende i Babel, bezugtende de verwoestinge va Jeruzalem, en zyne daar opgevolgde rair pen, en elenden. Alle de .Spreekwyze toonen, dat het zich-zelv' voorftelt 01 der de teekening van Druiven, die in de Wynspersbak getreeden worden. Welk : dan de Wynpersfe P Gelyk Jeruzalem e ders voorkomt als de fmelt-oven, waar i het Volk, als zilver, koper, yzer, of lod
BYEENKOMST.
zou by -een gebragt worden, op dat Godt op hen blaazen zou in het vuur zyner verbolgenheid, Ezech. XXII: 18—22. Zo wordt door Jeruzalem ook hier , zeer gevoeglyk, verftaan de Wynpersfe, waarin Godt de Druiven had doen treeden en verbreeken. Wie zyn de Druiven P 't Zyn de Sterken, de Jongelingen, en de Jcngvrouwe de Dogier Juda. Druiven , om zo te fpreeken , van driërlei foort. Men verftaa door de Sterken, de voornaamften des Volks, de Vorften, de Priesters, de Kry gsOverften. Door de Jongelingen, de Krygsknegten , die in de Schrift meermaals Jongelingen genoemd worden. Door de Dogter Juda verftaa men in 't algemeen het gros des Volks. Men zie van het eerfte, en van het derde gedeelte van dit vs. des VIL D. 2. St. onder STERKEN, p. 696. en des X. D. 2. St. onder WYNPERSSE, p. 400. Maar door wien zyn nu deeze Druiven getreeden ? Het Volk zegt, dat de Heere het heeft gedaan : 'c Wil niet zeggen , dat de Heere het zelf onmiddelyk heeft gedaan ; maar het fpreekt zo in erkentenisfe, dat het door zyne beftellinge gefchied was. De Chaldeën waren zyne Druiventreeders geweest. Eveneens gelyk van Babel gezegd wordt, Jerem. LI: 2. Ik zal Babel Wanners (de Perfen en Meden) toefebikken, die ze wannen, en hun Land uitleedigen zullen. Luther heeft onze woorden vertaald: Hy heeft een Feest over my laaten uitroepen. By Schimmer, Klagl. Jerem. Conc. XX, wordt : dit zo genomen, dat 'er door aangeduid ■ zy de groote menigte van Vyanden , die . Godt over Jeruzalem had doen opkoomen. , Gelyk, wanneer een ftaatelyke Feestdag, by voorbeeld, het kroonen en huldigen : van eenen Koning, wordt uitgeroepen,en t het Volk zich dan ook, ten beftemden ty: de en plaatfe , in grooten getalle , laat r vinden—. Én verder de uitgelaatene vreug1 de van die Vyanden. Dat, gelyk men op
I zulke Feestdagen zich ongemeen vrolyk - plagt te maaken , Godt ook zo voor de ti Jongelingen van Jeruzalem eenen tyd had i- beftemd, dat de Chaldeën over hen juin chen , van vreugde opfpringen _ zouden, s en zich beroemen over het vergieten van [- hun bloed. Polus en Gataker by de Eng,
II Godt geleer den, denken ook om de plegtige d en Godtsdienftige Saamenkomften tejeru-
za-



BYEENKOMST.
zalem, waar toe men werd opgeroepen , door het geluid der bazuine : Maar , in plaatfe waar van, Godt nu had uitgeroepen eene byéénkomst van Vyandige Chaldeën, om de inwoonders dier Stad te verdelgen. Zo al mede H. Langenes over de Klaagl. p. 103. 't Zou te kennen geeven, dat de Heere zich deezen (de Chaldeën) „ als geheiligd hadde , om eindelyk in „ den Tempel, door hen , eenigen van „ die zondige menigte, zich tot flagtoffe„ ren tc laaten toebrengen , gelyk Hy, „ onder veel gefchreeuw, als een ander „ Feestgeblaas, zou gepreezen worden „ van deeze Onbefneedenen, voor zyne „ geöeffende wraak, en Hy hen ook als „ onthaalen zou op dit Slagt-offer der „ zondige inwoonders van Jeruzalem" Ik weet niet, om wat reede men fteeds om zulk foort van Feestelyke byéénkomften gedacht heeft: Waarom niet liever om eene Byéénkomst, ten tyde van den WynOogst, waar heenen alle de hier voorkoomende fpreekwyzen ons opleiden. Dan was de vreugde groot op het veld, zo als is af te neemen uit Jef. XVI: 10. De Druiventreeders riepen uit met vreugdegefchrei, Jerem. XXV: 30. De Byéénkomst was dan ook talryk, de Druiven werden getreeden, en men bedreef groote vreugde. Zo leest men Richt. IX: 26, 27, dat de Burgers van Sichem uitgingen in het veld, hunne Wynbergen aflazen, de druiven traden, lofliedekens maakten, in het huis van hunnen Godt gingen, en dat zy aten en dronken. Men pasfe dit hier op toe. Het Volk was , door zyne onverbeeterlyke boosheid, ten oordeele ryp geworden, 't Was geworden, als de verbastaarte ranken van eenen vreemden Wynftok: 't Had druiven voortgebragt. Maar welke? In plaatfe van goe. de, ftinkende; in plaatfe van recht en gerechtigheid, fchurfdigheid en gefchreeuw. De dag der wraake was nu in Godts harte gekoomen. Des had Hy de Chaldeën als opgeroepen , om by-een te koomen, en als zyne Druivcntreeders dat Volk in de perste te vertreeden in zynen toorn. Men zou zich kunnen verbeelden, als of Godt tegen de Chaldeën had gezegd , zo .als 'er ftaat Joel III: 13. Slaat den fikkei aan . want de Oogst is ryp geworden : Koomet aan, daalt heenen af, want de persfie is vol. en deperskuipen loopen over: Pfant hun lieder boosheid ts groot.
BYGELOOF. 831
BYGELOOF, is eene valfche of verkeerde verbeelding in 't geloove, raakende Godt en zynen dienst, en omtrent andere dingen, wanneer een mensch, 't zy uit onweetendheid, 't zy uit boosheid, of ingebeeld verftand-, gelooft 't geen hy met behoort te gelooven, of niet geloofd t geen hy behoorde te gelooven, in den waan, van daar door het goede te zullen verkrygen, en het kwaade af te weeren. Men kan het Bygeloof verdeden in een Godtsdienfiig, en een Tdel Bygeloof. (tfS Het Godtsdienfiig Bygeloof beftaat in eene verkeerde en onbehoorlyke wyze van Godtsdienftigheid: Als men iets, 't welk geen Godt is, voor Godt houdt, en daar aan Godtlyke eere 'bewyst, 't welk eigenlyk Afgodery is. Of, als men den waaren Godt wel eere bewyst ; maar niet naar het voorfchrift van zyn Woord, maar naar eigen goeddunken , of anderer menfchen uitvindingen. Pligtpleegingen van eenen eigenwilligen Godtsdienst, waar van Paulus fpreekt Kolosf. II: aa, 23, die wel een fchynrcede hebben van wysheid, en nedrighetd, en in het vleesch niet te fpaaren, doch niet zyn in eenige waerde. Van zo een Bygeloof is de Roomfche Kerk niet vry te pleiten , vermits men in dezelve Godtsdienftige eere bewyst aan weezens, die flegts Schepfels zyn, en geen Godt, als Engelen , en afgeftorvene Heiligen; zelfs voor derzelver Beelden zich buigt en knielt.. En ook waant, Godt te vereeren met deeze en geene plegtigheeden en verrichtingen: Kloostergeloften, Bedevaarten, Omgangen, het draagen van Kleederen van zo, of zo eene ftoffe, kleur en vreemd maakfel, naar het onderfcheid der zo genaamde geestelykeOrdensleeden,het prevelen van zeekere gebedekens , die men telkens herhaalt, en, by getalle , Gode toereekent. Q; Het Bygeloof van het tweede loort is eene ydele verbeelding, dat men door zeekere woorden uit te fpreeken, door van deeze en geene dingen, op een zeekeren tyd , en op eene zeekere wyze, gebruik te maaken,zich iets goeds zou kunnen bezorgen, iets kwaads kunnen voorkoomen, of iets, dat verborgen is, kunnen ontdekken :Daar 'er nochthans geen het minfte verband te begrypen is tusfchen de dingen, die men in 't werk ftelt,. en 't geene men 'er door meent uit
te



33s BYGELOOF, BYL.
te werken. Als, dat men zich voor menigerlei kwaaden en kwaaien kan behoeden, door het by zich draagen van de zo genaamde Agni Dei, op een zeekeren tyd en wyze gewyde wasfchen Lammerkens; het aanraaken van deeze, of geene Reliquien , overblyffelen van Heiligen; het befprengen met gewyd water ; het aanfteeken van gewyde Waschkaersfen, &c. Tot de grouwelyke Bygeloovigheeden mag men brengen, dat men zich onderwindt, iemand, gelyk men zegt, de Koorts af te neemen , door het leezen van zeekere Schriftuurtekften; Booze geesten en Betoveringen het befchadigend vermogen te kunnen beneemen , door het misbruikeu van eenen, of anderen van Godts naamen, het uitfpreeken van andere geheimzinnige naamen, of woorden, het fchryven , of teekenen van wonderlyke Figuuren , en Karakters, &c. Onder de belagchelyke Bygeloovigheeden zyn te tellen de verbeeldingen , dat het huilen van een Hond , het krasfen van een Kraai, of Raaf, of het gillen van een Uil voor iemands huis, een voorteeken is, dat, binnen kort, iemanc uit zo een huis zal fterven; Dat het omvallen van een Zoutvat op de Tafel, een voorbeduidfel is van twist en gekyf: Dal men fchroomt, met dertien menfchen aar eene zelfde Tafel aan te zitten, om te ee ten om dat men vast ftelt, dat één vai die dertien, binnen het jaar, zal fterven &c. Men zie, onder den titel LYUE LOOF , daar van breeder Chr. Stockius Leerreedenkund. Woordenb. D. I. p. 250Nog veel fraaije dingen, Detreffende he BYGELOOF, zal men kunnen vinden 1 het Groot Nat. en Zeedenk. Waereld Tol
neel, D. Lp. W- . iV
BYL, een hard verftaald en wel gefchert vzer, vastgemaakt aan een houten fteel waar mede men diep ingaande flagen doei als die wordt aangevoerd door een fterke arm (SODe Byl is van menigerlei gebrui, Als', in het omhouwen, en behouwen v< boomen, Deut. XIX: 5, Richt. IX: 4t aKon. VI: 5,6", 7. Waar by dit wonde daadige gebeurde, dat Elifa het yzer, d in de Jordaane gevallen en gezonken wa wederom deed boven koomen en zwei men — In deeze en geene dingen in ftu ken te hakken en te verbryzelen. De Ke klaagt, dat Godts -wederpartyders in bat
BYL.
Vergaderplaatfen gebruld, en de graveer fel len 'er van in ftukken geflaagen hadden, met beukhamers en hou-weelen, als een die de bylen aanbrengt in de dichtigheid van een geboomte, Pf. EXXIV: 4—6—. In den Kryg; 't zy, om die te gebruiken als een Wapentuig tegen den Vyand. Althans van de Chaldeën, en derzelver optocht tegen Egypte, wordt gezegd: Zy zullen zich met Krygsmagt daar heenen wenden, en met bylen koomen , gelyk houthouwers , Jerem. XLVI: aa. De Strydhamers, oudtyds gebruikelyk, en nog by fommige Oosterfche Volken in gebruik , hadden ook aan de eene zyde, de gedaante van een Byl: 't Zy, om overwonnen Vyanden te dooden. David deed de Ammoniten , die in de Stad Rabba waren, uitvoeren, en bragt ze onder zaagen, yzeren dorscljwagens, en bylen, 2Sam. XII: 31—. De Byl was ook een gereedfchap van den Scherprechter, om den tot zo eene doodftraffe Veroordeelden het hoofd af te houwen. Volgens de Semproniaanfche Wet, was een der Voorrechten van den Burger van Rome, dat hy met de Byl niet mogt gedood worden, als met goedagten van het hoofd. Het Onthoofden was ook eene der doodftratlèn by de Jooden. Doch het is by fommigen twyffelagtig, of het, voor hunne weder. keering uit Babel, by hen wel eene gel woone, of Richterlyke doodftraffe ge, weest zy. Men zie den titel ONTHOOF. DEN, in des VI. D. 1. St. p. 264. Men , wil, dat het in vroegeren tyd gedaan zy . met de Byl, en dat die dan, te gelyk met t den gedooden wierd begraaven , op dat 1 men nooit zou kunnen zeggen, met die . Byl is zo, of zo een gedood geworden. In laateren tyd bediende men zich van het t Zwaard. Dat mag men opmaaken uit het , zeggen van Jefus: Die het Zwaerd neemen, , zullen door het Zwaerd vergaan , Matth. n XXVI: 52. En wan Jakobus wordt gezegd, c dat hy gedood is met het Zwaerd, Hand. n XII: 2. Q; De Byl is (NN) in den Bybel ;, een Zinnebeeld van zo een Volk, 't welk r- Godt maakt tot een inflrument zyner gramat fchap; om een ander Volk te ftraffen. 3, Godt wilde de Asfyriërs, of derzelver Kon- ning aangemerkt hebben , als een Byl, k- waar van Hy zich bediend hadde tegen rk het Joodfche Volk: Maar, vermits die r& Koning daar op niet gelet, maar, m zy0 nen



BYL, BYLIGGEN.
tien hoogmoed, zich beroemd hadde, als had hy het alles gedaan door zyne wysheid. ■m door de kragt zyner hand, zo wordt hem daar over Godts oordeel gedreigd , Jel'. X: 15. Vergel. vs. 12, 13, 14. en 16—18. En als Johannes de'Dooper de Pharizeën en Sadduceën waarfchouwde, dat de Byl reeds
felegd was aan den wortel des booms, Matth. II: 10, zo verftond hy daar door de Romeinen, die reeds in het Land, en meester van het Land waren, en eerlang den Boom van der Jooden Kerk- en Burgerftaat, tot den wortel toe, uithouwen zouden. (339 By de Ongewyde Schryvers is de Byl een Zinnebeeld van des Richters flraffende Gerechtigheid, Volgens Alexander ab Alex, werd op de munt van eenen Koning van het Eiland Tenedos, op de eene zyde gezien een Nek , waar op twee hoofden ftonden, en op de andere zyde een Byl, pm dat hy een Wet had gegeeven , dat de Overfpeelers met een byl zouden gedood worden , gelyk hy ook zynen eigen Zoon , op Overfpel betrapt zynde , op die wyze had doen ftraffen. 't Zou kunnen zyn, dat hy na dat geval die munt heeft doen ftempelen , op dat men die ftrengheid niet vergeeten, en, uit vreeze voor de ftraffe , zich van die ondaad te zorgvuldiger mogt wachten'. Bekend is het, dat in het oude Rome eenige Bundels roeden, met een Byl in 't midden 'ervan, door de Gerechtsdienaars werden gedraagen voor de Burgemeesters, en andere hooge Gezaghebbers, wanneer zy uitgingen, tot een teeken, niet aileen van hunne waerdigheid, maar dat ook het ftrafoeffenend recht der hooge Overheid in hun berustte. De Roeden voor de Lyf-, de Byl voor de Dood-ftraffen: Of, gelyk Plutarchus zich uitdrukt : De Roeden , om de genceslyke boosheeden te beflraffen, ofte verbeeteren; de Byl, om de ongeneeslyke boosheeden af te kappen. Men zie Ruimig, H. Zinneb, met dn Aanteek. van J, van den Honert, D. Lp. 304, 305.
BYLIGGEN, is eene van die eerbaare uitdrukkingen in Godts Woord , waar door de vleeschlyke vermenging bcteckend wordt des Mans met eene Vrouwe ; of ook wel op eene andere wyze, welke Paulus zegt, tegen de natuur te zyn. Zie Levit. XV: 16, 18. XVIII; 22. XX: 13, Richt. XXI: ir, ia, &c. I. Deel. II. Stuk.
B Y N A. 833
BYNA (Gy beweegt my) een Christen te worden, Hand. XXVI: 28. Zo fprak Koning Agrippa tot Paulus , toen hy zyne verantwoording hadde gehoord. Hoe men de woorden i» 'exly», by de Onzen vertaald door Byna, maar eigenlyk zeggende in weinig, ook neemen wil , waar over de Uitleggers verfchillen, zo als by Plevier en anderen te zien is, ze geeven evenwel dit te kennen, dat de Reedenvoering van Paulus vry wat indruk gemaakt had op 't gemoed van den Koning. Ik zal hier'nafchryven (evenwel met eenige verandering en inlasfing) 't geen Maije'r van deeze woorden heeft gefchreeven iu zyn Boek , waar van de Titel is: Kind Gottes, P. I. p. 324. 't Welk nog al eenige byzonderheeden opgeeft, by anderen zo niet opgemerkt, aangaande het beftaan van Agrippa, en wat hem te rug hield, van in '/ geheel een Christen te worden —. 't Geen Salomo zegt van de woorden der Wyzen, dat ze aan diep ingeftaagene prikkelen , en nagelen gelyk zyn, Pred. XII: 11, mag men op de Verantwoordinge van Paulus wel toepasfen. Godts Woord, en dat was thans in den mond van den Apostel, is waarlyk als een vuur , en als een hamer, die een Steenrolz te morzel flaat, Jerem. XXIII: 29. Maar zal de afgebroken Steen gefatfoeneerd worden, dan moet 'er, als men het zo uitdrukken mag, de Kunstbewerking van den Heiligen Geest bykoomen. Zonder die, blyft het by de vermorzeling,en die duurt maar voor een tyd. Dat had men gezien in Felix en Drufilla , Hand. XXIV: 24, 25 en 26. En hier ziet men het in Agrippa. Deeze Agrippa was een Afftammeling van Herodes , een Koning der Jooden, en dus ook, ten aanzien der uitwendige belydenisfe, den Joodfchen Godtsdienst toegedaan : Daar in, naar 't fchynt, ook taamelyk bedreeven. Althans Paulus verklaarde, vs. 3 , te weeten, dat hy kennis had van alle de gewoonten , en vraagen, die onder de Jooden waren. Ook voorönderftelde de Apostel , dat hy in zyn gemoed overreed was van de Godtlykheid dier Schriften, op welke der Jooden Godtsdienst en Geloofsleer gegrond was, waarom Paulus hem niet maar vroeg: Gelooft gy, 6 Koning Agrippa, de Propheeten? Maar'er ook terftond by voegde: lk weet, dat gy ze gelooft, vs. 27. Met dit
N n n n n al-



§34 B Y N A.
alles was hy een wellustig Vorst. Hy was niet buiten verdenking van eene Bloedfchandelyke faamenleevinge met Bernice, die zyne Zuster was, zo als Jofephus te kennen geeft, J. Oudheed. B. XX. C. 7. De Romeinfehe Dichter Juvenalis, die haar noemt Incefta, Bloedfckendfter, moet 'er ook iets van geweeten hebben, zo als by hem te zien is Sat. VI. vs. 155—. Met deeze Bernice was de Koning thans te Cefarce gekoomen, om den nieuwen,en daar nieuwelyks aangekoomen , Stadhouder Feftus te begroeten, Cap. XXV: 13, by wien Paulus thans, om der Christelyke leere wille, in gevangenisfe gehouden wierd. Van deeze geleegenheid wilde Agrippa zich bedienen, om Paulus, die, om meer dan eene reede, zeer berugt was, te hooren. 't Zy, gelyk eenigen willen, hy daar toe wierd aangezet door Bernice, die, gelyk zy zeer wellustig was, ook zeer hovaerdig was, en zich gaerne met groote pragt, en Koninglyke ftaatfie , in het openbaar vertoonde, zo als men leest, Cap. XXV: 23 , dat zy met groote pragt , vergezeld van den Koning,den Overften over duizend, en de voornaamflen van de Stad, in het Rechthuis was ingegaan, 't Zy, dat Agrippa, door eigene nieuwsgierigheid wierd aangedreeven, om zo eenen Man te zien en te hooren, die voorheen een zo bitter Vervolger was geweest,en nu een zo yverig Voorftandcr was geworden van de Christelyke Sekte; om dan ook te beeter te kunnen oordeelen van de ftukken in gefchil, om welke de Jooden, destyds, tegen de Christenen in 't gemeen, en tegen Paulus in 't byzonder, zo verbitterd en Verbeeten waren. Ten welken einde hy aan Paulus ook volkoome vryheid gaf, om zich te verantwoorden. Paulus, die het zich een geluk reekende te zyn, dat hy zich mogt verantwoorden , niet voor een Heidenfehen,\naav een'' Joodfchen Forst, Vs. 2, 3, begon terftond met op te geeven, hne hy voorheen, als een onberispelyk Pharifeër onder de Jooden verkeerd hadde, en bekend en geagt was geweest: Dathy, aangevuurd door een verkeerden Godtsdienst- yver, de Christenen vervolgd, zelfs alomme opgezocht, gevangengenomen , en mede ingeftemd hadde , als zy omgebragt wierden. Vervolgens, hoe
B Y N A.
wonderdaadig hy, in t midden van zyn woeden, op den weg na Damaskus, geftuit was geworden door de Majeftueufe verfchyning en aanfpraak van den verheerlykten Jefus; hoe hy door denzelven geroepen was, waar aan hy ook niet had kunnen noch willen ongehoorzaam zyn, om den Heidenen te prediken de bckeering tot Godt , en het geloof in Jefus * 't welk hy ook gedaan had, niet alleen den Heidenen, maar ook den Jooden, zelfs te Jeruzalem en in het geheele Land van Judeë, hen niet alleen vermaanende tot boete eh bekeeringe, maar ook betuigende, dat Jefus, dien zy aan 't Kruis geholpen hadden , en aan wiens Kruis zy zich zo ergerden , zou hy de Christus zyn , dan ook, naar de voorzegging der Propheeten, zo had moeten lyden , en vervolgens de eerfte worden uit de Opftandinge der Dooden. Tot zo verre had de Apostel het gebragt in zyne verantwoordinge, toen hy geftuit wierd door den Stadhouder Feftus: Niet uit Boosaartigheid , maar opgetoogen in verwonderinge, zeggende met groote ftemme: Gy raast Paulus/ de groote geleerdheid brengt u tot raazery, vs. 24. Stak 'er nu in de reedenvoeringe van Paulus, zo als Lukas ze ons te leezen geeft, eene zo» groote geleerdheid? Wel eene groote kragt van zeggen; maar geen geleerdheid. Wat dan? Men mag denken, dat Lukas flegts het hoofdzaakelyke heeft aangeteekend; en dat Paulus deeze en geene Propheeten bygebragt, bereedeneerd, en bondig betoogd heeft, dat die alle te vooren onderzocht, beduid en betuigd hebben, eerst het Lyden, dat op den Christus koomen zoude , en dan van de heerlykheid, daar op vol* gende: Voorts bygebragt heeft een' aaneenfchakeling van bewyzen, het eene al kragtiger, dan het andere, dat dót alles, de Op/landing zo wel als het Lyden , in Jefus was vervuld geworden; en eindelyk daar uit het befluit heeft opgemaakt, dat Jefus was de Christus, en zyn getuigenis de Geest der Propheetie. Zo mag men denken, om dat hy zich in 't vervolg beroept op deskundigheid van den Koning aangaande dc dingen, waar van hy fprak, en op zyn geloof aan de Propheeten, vs. 26,27. 't Welk hy niet zou hebben kunnen doen, indien hy niet eenige Propheetiën bygebragt,



B Y N A.
bragt, en van Jefus en zyn wedervaaren gelproken had. In zo een Betoog heeft Paulus eene zo groote kundigheid, en kragt van aandrang kunnen aan den dag leggen, dat Feslus, in eene vervoeringe van verwondering 'er over uitriep , dat zyne groote geleerdheid bem bragt tot raazery. Waar toe al mede veel kan toegebragt hebben de groote yver van den Apostel, en hoe het eene na het andere, zonder tusfchenpoos van bedenkinge, als -een vloed uit zynen mond ftroomde. Over die verdenking van Feftus verantwoordt de Apostel zich , vs. 25, en wendt voorts zyne taal wederom tot den Koning, vs. a6, 27. En 't was 'er zo verre van daan, dat die hem van raazery zou verdacht hebben, dat die, integendeel, in zyne Reeden voeringe zo veel waarheid, cn gezond verftand ontdekte, dat hy 'er over uitriep: Gy beweegt my byna een Christen te worden. Men meent, en niet zonder fchyn van reede , dat Koning Agrippa den Jooden geen goed hart toedroeg. Men wil dat opmaaken uit deeze en geene omftandigheeden. Hy had aan de Leviten, te weeten , zulken, die Zangers waren in den Tempel, toegeftaan, witte linnen Kleederen te draagen; en had ook een ander gedeelte van die Stamme gefchikt tot den dienst in den Tempel, 't Welk, zo wel het eene, als het andere, onbeftaanbaar was met de inftellinge van de Wet. Nog verder ging hy , toen hy verlof gekreegen hebbende, om Hoogepriesters aan te ftellen, 'er wel eens aanftelde, die geen Afftammelingen waren van Adron, en dus, naar de Wet, in 't geheel niet bevoegd tot dat aanzienlyk ampt. Dit baarde alreeds veel ongenoegen , en nog meer, toen hy in zyu Paleis te Jeruzalem een Venfter had doen maaken, waar uit hy in den Tempel konde zien, en alles befpieden, wat daar omging : Om welk gezigt hem te verfperren , de Jooden een hoogen muur daar tegen over hadden doen ophaalen, 't welk by den Koning zeer euvel werd opgenomen , en tusfchen hem en de Jooden eenen zo vinnigen twist veroorzaakte, dat die zaak zelfs nog na Home voor den Keizer gebragt wierd. Zie Jofephus, J. Oudh. B. XX. C. 7 en 8. Had Agrippa zich dan op de Jooden willen
BYNA. 835
wreeken, hy zou hun geen grooteren fpyt hebben kunnen aandoen, dan dat hy zich nu, reeds zo verre van de waarheid van den Christelyken Godtsdienst overreed geworden zynde , openlyk voor denzelven verklaard, en dien plegtig aangenomen hadde. Maar hier liet hy het by Byna, blyven. Wat was daar van de reede ? Van zyne zyde, om dat zyne vleeschlyke inzigten en lusten fterker werkten op zyn hart, dan de bewyzen, en drangreedenen van Paulus, hoe kragtig ook, op zyn verftand. Christus en zyne Leere werden by de Jooden gruwelyk gelasterd,zyne Leerlingen bloedig vervolgd. Had hy kunnen volftaan met te belyden, dat Jefus was de Christus , mooglyk zou hy daar toe wel gekoomen zyn. Hy was Koning, aan den haat en vervolgzugt der Jooden, zou hy' zich weinig geftoord hebben. Uit 't geene boven gezegd is, is te zien, dat hy zich aan der Jooden gunst, of ongunst weinig liet geleegen zyn. Maar 'er was iets anders by hem in den weg: Inzonderheid, indien 't waar is, 't geen men vermoedt, dat hy in ontucht leefde met Bernice, zyne Zuster. Hem heeft niet onbekend kunnen zyn, hoe ernftig Johannes den Dooper zich verzet had tegen de faamenleeving van eenen vroegeren Herodes met Herodias. Niet onbekend heeft hem ook kunnen zyn, dat de Christelyke Godtsdienst niet maar eene Belydenis eischte , maar ook een kuisch, eerbaar en Godtzalig leeven. Hy had zo even uit des Apostels eigen mond gehoord, dat hy had aangedrongen op bekeering, en het doen van vjerken, der bekeeringe waerdig, vs. 20. Dat hield hem te rugge, van eenen Godtsdienst te omhelzen, die eischte, Waereldfche bégeerlykheeden te ver zaaken, en het vleesch te kruifigen met zyne beweegingen en bégeerlykheeden. Des Apostels reedenvoering vermogt dan wel iets, ja! zelfs veel, maar niet genoeg op het gemoed van Agrippa, die, fchoon een Koning , evenwel een Slaaf der zonde was, gebonden in Satans ftrikken, tot het doen van 's Satans wil. Hy werd wel half, ja! meer dan half, byna, maar niet geheel, bewoogen een Christen te worden. Maar 'er is nog een andere, en hoogere reede. 'tWas, om dat Godt 'er niet mede paarde die hartveranderenNnnnn a de,



836" BYSTAAN.
de, hart-overreedende , en onweêrftaanbaare werking, welke elders genoemd wordt de Roepinge Godts, die van boven is; die den Zondaar niet maar roept, maar kragtdaadig trekt uit de magt der duisternisfe, en hem overzet in het Koningryk van den Zoon zyner liefde. Zo bleek in dit geval, dat het niets is, dat Paulus plant, en Apollos nat maakt: Maar, dat het Godt zy, die jien wasdom geeven moet, i Kor. III: 5, 6, 7. Dat gaf de Apostel ook duidelyk genoeg te verdaan in dien hartelyken wensch , waar mede hy het zeggen van den Koning beantwoordde , en waar mede deeze zo merkwaerdige onderhandeling beflooten wierd , vs. 2.9. Ik wenschte wel van Godt, dat, en byna en geheellyk , niet alleen gy, maar ook allen , die my heeden hooren, zodanigen wier den, gelyk ik ben , uitgenomen deeze banden!
BYSTAAN zegt zo veel, als zich tot iemand voegen, om hem met raad en daad ter hand te ftaan, te onderfteunen in, en te verlosfen uit deeze, en geene bekommerende omftandigheeden. Qa') Zo moeten Menfchen aan Menfchen byftand bieden. Men moet niet maar alleen zien op het zyne, maar ook op *t geen des Naastens is: Want wy zyn fchuldig , malkanderens lasten te draagen, Gal. VI: 1 , 2. Zo eenen byftand eischt Paulus van de Romeinen voor de Zuster Phebe, die eene dienaaresfe was der Gemeente, zeggende: lk beveele u, dat gy haar ontvangt in den Heere, gelyk het den Heiligen betaamt, en dat gy haar by ftaat in wat zaake zy u mogt van doen hebben: Want zy is een Voorftandjler geweest van veelen , en ook van my zeiven, Rom. XVI: 1, a. (3) Die zelfde beteekenis heeft dit woord ook, als het van Godt gebruikt wordt. Die geeft den Zynen raad, en leert hun wysheid in het verborgene. Hy is hun tot een Schild der hulpe, en tot een Schaduwe aan hunne rechterhand. Hy hoort hun geroep ten dage der benaauwdheid, want Hy is naby allen , die Hem aanroepen, die Hem aanroepen in der waarheid. Hy verlost ze, en voert ze uit in eene overvloedige ververfchinge. In erkentenisfe daar van bidden de Geloovigen: Geef ons hulpe uit de benaauwdheid: Want des menfcben heil is ydelheid , Pf. LX; 13. Uit ondervindinge daar van ,
EYTEN.
roemde Paulus, dat de Heere bem had'by* geftaan, en bekragtigd, aTim. IV: 17.
BYTEN (X) zegt eigenlyk, iemand met zyne tanden een pynelyke, en-, als het de beet is van een vergiftig beest,een gevaarlyke wonde toetebrengen. Schoon het bytcn ook eigen is aan Leeuwen, Wolven , Honden , wordt dit woord wel, in den Bybel ,'t meest gebruikt van Slangen. Toen zond de HEERE vuurige flangen, die beeten het Folk, Num. XXI: 6. Wieeenen muur doorbreekt, een Slang zal hem bylen, Predv X: 8. Zie ook Am. V: 19. IX: 3. (3) Het byten heeft ook een Zinnebeeldige beteekenis, en duidt aan de beroovingen verwoesting, die een Volk worden aangedaan van zyne Vyanden. In de Strafbedreiginge over de Chaldeën , zegt de Godtfpraak : Zy zullen niet onvoorziens opflaan, die u byten zullen — .* En zult gy hun niet tot pionderingen worden ? Habak. II: 7. Van de Chaldeën , die Godt zou doen optrekken tegen Jeruzalem, zegt Hy: Ziet! Ik zende flangen en baftlisken onder u lieden, die m byten zullen, Jerem. VIII: 17. Van de 011derneemingen der Stamme Dans propheteerde Vader Jakob: DAN zal een Slange zyn by den weg, een Adder/lang nevens het pad: Bytende des paerds verfsnen, dat zyn ruiter agter over valt, Genef. XLIX: 17. Men zie daar van onder den titel DAN, des II. D. 1. St. p. 164. Bylenkan ook beteekenen twisten, en door twistzugt malkanderen fcheiden, lasteren, Gal. V: 15, waar door men iemand in zyn gemoed verontrust, en in zynen goeden naam kwetst. Zo fpreekt David van Stookebranden, menfchen - kinderen , welker tanden fpiesfen en pylen zyn, Pf. LVII: 5, en Agur van een geflachte, welks tanden zwaerden zyn, en welks baktanden mesfen zyn om de nooddrufiigen onder de menfchen te ver teer en,, Spr. XXX: 14. Een Pasquil,. of eerroovend Schimpdicht heet daarom by Ovidius een bytend dicht, carmen mordax. (J) 'Er is nog een gezegde, van het byten ontleend , welke eene onverzettelyke boosheid aanduidt. Van iemand, die , noch aan het getuigenis van zyne eigene Konfciëntie , noch aan de vermaaningen van anderen eenig gehoor wil geeven, maar zyn kwaadaartig voorneemen v doorzet , wordt gezegd: Hy byt zyne lippen, en vol-
brengf



BYTEN.
BYTEN. 837
brengt het kwaade, Spr. XVI: 30. (1) AIs
Salomo zynen Leerzoon de fchandelyke en fchadelyke gevolgen van de . Dronkenfchap wil onder het oog brengen , ontleent hy 'er eene gelykenis van: Ziet den
Wyn niet aan, als hy zich rood vertoont
In zyn einde zal hy byten, als een Slang, en fteeken als een Adder, Spr. XXI11: 31, 32.
BYT (Indien gy malkanderen) en vereet : Ziet toe, dat gy van malkanderen niet verteerd wordt, Gal. V: 15. (N) Oifchoon de Apostel fpreekt by vooronderftellinge: Indien—; Hem was evenwel niet onbekend , dat het kwaad , waar tegen hy waarfchouwt, niet dan al te veel was doorgebroken in de Gemeente der Galatiërs, (XX) Zy beeten en veraten malkanderen. De Spreekwyze is ontleend van de Schrikdieren des Wouds , Leeuwen, Beeren, Tygers, Wolven, die in hunne woede op malkanderen aanvallen , malkanderen byten, gevoelige wonden toebrengen; het vel en vleesch affcheuren, gulzig opvreeten , en verllinden. Men denke evenwel, in het overbrengen van deeze fpreekwyzen , niet om ondaaden van bloedig moordgeweld; maar om vinnig twisten , kwaadaartig fcheiden , lasteren, verketteren, 't welk een over en weêrgaand hartgrievendverdriet veroorzaakte, en een verfcheuren , ja ! vernielen van malkanderens goeden naam. (22) Wat was daar de Oorzaak van? Verfchil in de Leere. Na het vertrek van Paulus waren 'er valfche Broeders, Joodscbgezinde Leeraars ingekoomen. Zy beftreeden het Apostolisch gezag van Paulus, ea vooral zyne Leer : De Leer der rechtvaerdigmaaking des Zondaars, geheel en alleen uit genade, door het geloof in Christus, zonder de werken der Wet. Zy, integendeel, dreeven, dat de geenen , die uit de Heidenen den Christelyken Godtsdienst omhelsden , niet alleen gedoopt, maar ook befneeden moesten worden ; en dat : de geenen, die zalig wilden worden , zich 1 ook nog aan deeze en geene Wetten en i Plegtigheeden van den Mofaïfchen Godts- 1 " dienst moesten onderwerpea, en zo hun- J ne gerechtigheid voor Godt (immers ten 1 deele) zoeken uit de werken der Wet. ; Hun toeleg was, Mofes en Christus, Wet 1 en Euangelie, Werk en Gmade tc faamen i
te paaren. Zy hadden reeds een groot gedeelte van de Galatiërs agter zich afgetrokken. Dan hoe groot eenen aanhang zy zich ook mogten gemaakt hebben: 'Er zullen 'er evenwel nog wel geweest zyn, die het Apostelfchap van Paulus erkenden, en eerbiedigden , en zyne Leer hielden voor de Egte Leer vaii het Euangelie , welken voornaamelyk geweest zullen zyn Geloovigen uit de Heidenen , die geenen zin hadden aan de pynelyke Befnydinge, en de daar mede verknogte onderwerping aan de Wet. Dat'er zulken geweest zyn, moet men vooronderftellen; want, waren zy allen die Joodschgezinde Leeraaren toegevallen, dan konde 'er geen byten en vereeten van malkanderen plaats gehad hebben. 'Er waren dan tweederlei Faktiën. De Eerften lasterden de Leere van Paulus, als of die voor het zondigen een wyde deur opende, en fcholden hen, die die Leere aankleefden , als lieden , die eene losfe leevenswyze wilden volgen. De Anderen , daar-en-tegen , veroordeelden die valfche Broeders, en die hen aanhingen , als zulken, die niet recht wandelden, naar de waarheid van het Euangelie, en befchuldigden hen als wederftreevers, niet maar van 't geene door Paulus was geleerd, maar ook door een Aposto. liscb befluit bevestigd was , Hand. XV;: 24—26. Als zulken , die de vryheid, waar mede Christus hen had vry gemaakt, wilden te niete doen, en hen wederbrengen onder dat Wettisch juk^t welk, noch zy, noch hunne Vaders hadden kunnen draagen. Deeze verfcheidenheid van Leere was een ryke-, maar gal-bittere bron van twist, fcheuringen en vyandfchap. Want, gelyk de drukkinge der neuze bloed voortbrengt, zo brengt de drukkinge des toorns twist voort, Spr. XXX: 33. 't Konde niet misfen, of lat zou van fchadelyke gevolgen moeten ;yn- (.2) De Apostel wil hen dat doen opnerken. Daarom liet hy 'er aanftonds leeze Waarfchouwing op volgen : Ziet oe, dat gy van malkanderen niet verteerd vordt. Dat is in- alle Maatfchappyen, 't zy ïurgerlyke, 't zy Kerkelyke, liet onvernydelyk gevolg van de Verdeeldheeden , Is de eene opftaat tegen den anderen, is iet zo veel, als of men '* vleesch atevanynen eigen arm, en wroette in zyne eigeJNnnnn 3, ne;



g38 BYTEN.
ne ingewanden. Het zeggen van den Heere Jefus is een Spreuk, welke zich door de ondervinding van alle Eeuwen heeft bevestigd : Ee.n ieder Koningryk , dat tegen zich-zelve verdeeld is, wordt verwoest. En een ieder Stad, of Huis, dat tegen zich-zelve verdeeld is, zal niet beft aan, Matth. XII: 35. Wilden zy dan de verwerringe en boozen handel, die de gevolgen zyn van bitteren nyd en twistgierigheid, niet vermeerderen; de hoofdwet van het Christendom, waar van zy belydenis deeden , naamelyk, de Wet der Liefde, vs. 14, niet vernietigen ; wilden zy den Geest, door welken de Christen leeven, en naar welken hy •wandelen moet, vs. 35 ; dien Geest, die geenen lust heeft tot nydigheid, maar meerdere genade geeft, niet noodzaaken, hen te verlaaten: Dan moesten zy toezien, zorg draagen, malkanderen niet langeï te byten en te verëeten. Wat nu daar toe te doen? Uit den wensch van Paulus, vs. 12. Och of zy ook afgefneeden wierden, die u onrustig maaken, konden zy opmaaken, wat zy moesten doen met die valfche Leeraars, die niet ophielden de rechte wegen des Heeren te verkeeren: Die moesten zyaffnyden, en uit het midden van zich wechdoen, op dat hunne Leer niet verder voort-eeten mogt, als de kanker: Maar de geenen, die zich , in hunne eenvouwdigheid , door derzelver arglistigheid lot dwaalinge hadden laaien brengen, die moesten de Kechtzinnigen wederom te rechte zoeken te brengen door verftandig onderwys , gepaarc met den geest der zagtmoedigheid, 2 Tim II: 25 , Gal. VI: 1. Dit zou het recht< middel zyn, om die gercezen breuke ti heelen, en de onderlinge verteeringe t voorkoomen. Daarom fchreef de Aposte zo beweeglyk aan die van Ephefe, Cat IV: 1, 2, 3- Zo bidde ik u dan, ik, degt vangenein den Heere, dat gy wandelt waei diglyk der roepinge, met welke gy geroepe zyt: Met alle ootmoedigheid, zagtmoedighei en langmoedigheid', verdraagende malkand ren in de liefde: U benaer/iigende te beboi den de eenigbeid des Geests, door den bar, des vreedes. Niet mindernadruklyk fchre hy 'er over aan die van Korinthe, na d, hy gehoord hadde, dat 'er twisten onder ht waren: Ik bidde u, Broeders, door den naa van onzen Heere Jefus, dat gy hetself,
BYWOONDERS, BYWYF.
fpreekt, en dat onder u geene fcheuringen zyn, dat gy te faamengevoegd zyt in eenen zelfden zin, en in een zelfde gevoelen, 1 Kor. I: 10, 11. En dat drong hy elders aan met deeze groote belofte: Zyt eensgezind, en leeft in vreede: En de Godt der liefde, en des vreedes zal met u zyn, 2 Kor. XIII: 11.
BYWOONDERS , dezelfden, die ook VREEMDELINGEN heeten, ook PROSELTTEN', waren zulken , die wel onder de jooden in Kanadn woonden; maar geen Jooden, maar Heidenen van geboorte waren. 'Er waren 'er van tweederlei foort: Vreemdelingen der Poorte, aan welken dc inwooning wierd vergund, mits zy zich onderwierpen aan de zo genaamde zeeven geboden van Nodch: Vreemdelingen der Gerechtigheid, of des Verbonds, die den Joodfchen Godtsdienst aannamen, en door Befnyding, en andere plegtigheeden, aan het joodlche Volk wierden ingelyfd. 'Er hier meer van te zeggen, is onnoodig. Men zie 'er van onder den titel van JOODEGENOOTEN, in des IV. D. a. St. p. 188. en, behalven de daar aangehaalde Schryvers, Deilingii Obferv. S. P. II. p. 463. en de Algem. Hift. D. III. p. 349 —. Met toefpeelinge op die Bywoonders, zegt de Apostel van de bekeerde Heidenen:
BYWOONDERS, (Zo zyt gy dan niet meer Vreemdelingen, en) maar Medeburgers der Heiligen, en Huis genooten Godts, Ephef. II: 19. Men zie van deeze woorden des V. D. a. St. p. 134. onder den titel ME. DEBURGERS.
BYWYF (Het) van eenen Leviet, haar : wedervaaren, en 't geen daar aanleiding : toe gaf, verdient eenige aanmerking. ; Men leeze 'er van Richt. XIX: 15—27. 1 Een Levitisch Man had zich een Bywyf'ge. nomen. Van een ontuchtigen aart zynde, . hoereerde ze, verliet hem, en keerde weder in het huis van haaren Vader. Na n verloop van eehigen tyd haalde de Leviet d haar weder. Zy volgde hem, te faamen 2- floegen zy op weg, kwamen, met het val1- len van den avond, te Gibea, en , naard dien niemand zyn huis aanbood, zouden ;f zy hebben moeten vernachten op de ftraait te , vs. 1—15. Hadden zy daar moeten n blyven , buiten twyffel ware de Leviet m het Slagt-offer geworden van de beestagie tigheid der Gibedniten* Maar de Godtlyke



BYWYF.
BYWYF. 839
lee Voorzienigheid waakte voor hem, en bereidde voor zyn Bywyf de ftraffe haarer hoererye. (X) Aangaande het eerfte: (XX) Een goedhartig Oud man nam ze in zyn huis, bezorgde hunne Ezels, en vergastte ze op eene vriendelyke wyze, vs. 16—21. Zy maakten zich te faamen vrolyk. De Oude man was verheugd, dat hy weldaadigheid konde bewyzen aan Vreemdelingen : Wel te doen is den Rechtvaerdigen tot blydfchap. De Leviet en zyn Bywyf verheugden zich , dat zy eenen zo gullen Gastheer gevonden hadden. (33) Maar deeze vreugde werd geftoord door de Mannen van die Stad: Wel niet allen, maar veelen; zulken , die de Godtloosten waren, daarom omfchreeven als Mannen, die Belials Kinderen waren. Met hetzelfde grouwelyk oogmerk, als de Mannen van Sodom het huis van Loth omringden, om de daar in geherbergde Mannen (die Engelen waren) 'er uit te haaien, en die te fchotTeeren, Genef. XIX: 4,5, omringden zy het huis van dien Ouden man, klopten op de deure, zeekerlyk met groote ongefluimheid, en eischten, men mag wel denken op een dreigenden toon , dat hy den Man, die in zyn huis was, tot hen zou uitbrengen, op dat zy Mm bekennen mogten, vs. aa. De Onreine gloed van Sodom, van Godt zo voorbeeldig geftraft , was destyds ook aan het opvlammen in Israël. Zo gaat het in tyden van regeeringloosheid. De fnoodfte grouwelen , ongeftraft blyvende, breeken door, en worden te algemeener. Want 'er was destyds geen Koning in Israël, vs. t. Dat is , 'er was destyds geen Overheid, die de Wetten en het recht handhaafde. (JJ) Wat deed nu de Oude Man, om zynen Gast voor zo eene tegennatuurlyke mishandeling te bewaaren ? Hy ging tot hen uit, fprak hen vriendelyk aan, maande hen af van zo eene Ondaad te pleegen; en, op dat zy haaren geilen lust, op eene meer natuurlyke wyze, zouden kunnen boeten , bood hy aan, zyne Dogter, die nog maagd was, en het Bywyf van den Leviet tot hen uit te brengen, op datzy die mogten fchenden, en met die doen, zo als goed was in hunne oogen, vs. 23 , 24. («) Tot verfchooninge van 's Mans aanbiedinge zou men kunnen aanmerken. (««) Dat hy hebbe willen be¬
waaren het recht der Gast-Vryheid,,''twelk van ouds onder de Oosterlingen, en nog heedendaags onder de Arabieren , voor iets heiligs werd gehouden, en zich ook uitftrekte tot de befcherming van den geenen, dien men in zyn huis genomen had. De Arabieren, zegt de Eerw. Kuipers in zyne Aanteek. op d'Arvieux, p. 168, befehermen de ingenoomen Gasten met alle magt; zelfs offeren zy daar aan op hun eigen belang, en dc bloedwraak , die anders by dat Volk zo diep ingekankerd, en van eene zeer vreezelyke uitwerkinge is. (M) Dat hy aan dien woesten hoop, tegen welken hy zich met geweld niet verzetten konde, liever geleegenheid hebbe willen geeven tot het pleegen van een minder kwaad, dan toelaaten, dat zy iets veel grouwelykers pleegen zouden, (yy) 't Kan zyn, dat hy ook gedacht hebbe aan Loth, die, in een foortgelyke ongeleegenheid , ook een foortgelyken voorflag gedaan had aan zyne ontuchtige Stadgenooten, dat hy zyne twee Dogters uitbrengen, en aan hun over geeven zoude, Genef. XIX: 8. En heeft hy 'er aan gedacht, zo zou hy hebben kunnen denken , dat hy tot het doen van zo eenen voorflag, te meer bevoegd was, om dat Loth daar over niet beftraft was door de Engelen. (21) Voor het naast mag men denken, dat deeze Man, door fchrik en vreeze, dermaaten zy verbysterd geweest, en ook, doar den geweldigen aandrang,ge'en tyd gehad hebbe , om te kunnen overleggen , wat hem al, of niet geöorlofd was : En dus maar eenen voorflag gedaan hebbe van 't geene hem 't eerst in den zin fchoot, om die Belials mannen eenigzins te vergenoegen , en zynen Gast te beveiligen. Dit zal de beste wyze zyn, om hem nog eenigzins te kunnen verfchoonen. (/S) Want zo men aan hem eenig bedaard overleg toekent, zo i» hy in meer dan één ftuk te befchuldigen. (««) Als, dat hy zich eene magt aanmaatigt over het Bywyf van den Leviet, om dat uit te brengen, waar over hy in 't geheel geene magt hadde, en welke, even zo wel als haar Man, doorhem in huis genoomen was , en dus ook de voorrechten der Gastvryheid moest genieten. (/8/3) Dat hy , hoe verre de Vaderlyke magt zich ook moge uitftrekken,
zich



84o BYWYF.
zich eene raagt aanmaatigde over de eerbaarheid van zyne Dogter, waar over hem «reene magt toekwam; als om die te befehermen, en geenzins, om die ten prooiie te geeven. (yy) En, hoe zeer het waar is, dat men van twee kwaaden, die ons dreigen, het minfte kiezen moet , zo is het evenwel ongeöorlofd een minder zondig kwaad te doen, om een grooter zondig kwaad voor te koomen: Zelfs wordt het by den .^ojtóongeöorlofd geoordeeld, iets kwaads te doen, op dat het goede 'er uit zou voortkoomen , Rom. III: 8. Ondertusfchen ziet men hier in , dat de beste menfchen, altoos, zo lang zy op aarde zyn, menfchen blyven , dat is , onderheevig aan menfehelyke zwakheeden, en, door verrasfing en onoplettendheid, zwaar zondigen kunnen. Wat is de mensch, dat hy zuiver zoude zyn? En die gebooren is van een Fr ouwe, dat hy rechtvaerdig zoude zyn, Job XV: 14. (3) Wat is 'er vervolgens geworden van het Bywyf van den Leviet? Ue Leviet wilde, zo veel hem mooglyk was, de ichennis voorkoomen van de Dogter van zynen zo braaven Huiswaerd: Des greep hy zyn Wyf, naar 't fchynt met geweld, en, eer de Man geleegenheid had, zyne Dogter uit te brengen, bragt hyhaar, met overhaastinge, uit. En daar die Booswi°ten niet hadden willen luisteren na den dubbelen voorflag van den ouden Man, vergenoegden zy zich nu met dat «ywj/alleen: Waar van mooglyk de reede is geweest, dat zy was van eene meet dan gemeene Schoonheid. Althans zy namen- haar , en bekenden ze , men mag denken, beurt om beurt, zonder tusfehenpoos, den gantfchen nacht, en lieten haai niet gaan , voor dat de dageraad aan het op ryzen was, vs. 25. Het Bywyf, door da geweldig verkragten, geheel kragteloo: geworden, konde het, ter naauwer nood brengen tot voor de deure van 's Mans huis Daar" zeeg zy in onmagt neder, bleef me haare handen op den dorpel liggen, en ga den geest, vs. 26, 27. 't Was, zeeker lyk, niet zonder eene verborge werking van Godts Voorzienigheid, dat die Belia, Kinderen zich vergenoegden met het. uit brengen van het Bywyf: Zo wilde God zorg draagen voor de eerbaarheid van ' Mans oniehuldige Dogter. Het Byw^
BYWYVEN.
wierd tot ftervens toe misbruikt, en dat was voor haar een rechtvaerdige ftrafvergelding van haare voorheen gepleegde Hoererye. En zo is Godt wel meer gewoon, zonden op eene evengelyke wyze te ftraffen door zonden.
BÏWYTVEN, zo genaamd, om dat zy mede de byligging van den Man, en de mede inwooninge in zyn huis genooten. Zulke, behalven zyne egte Vrouw te hebben, zo als nog, onder de Turken, en andere Oosterfche Volken in gebruik is, heeft van overoude tyden plaats gehad. Abraham heeft Bywyven gehad, Genef. XXV: 6. Bilha en Zilpa, de Dienstmaagden van Jakobs Vrouwen, waren zyne Bywyven. Althans Bilha wordt_ uitdruklyk zyn Bywyf genoemd, Cap. XXXV: 22. Een Levitisch man nam zich een. Vrouw , een Bywyf , van Bethlehem Juda , Richt. XIX: 1. Saul had een Bywyf gehad, welks naam was Rizpa, 2 Sam. III: 7. Om niet te fpreeken van de Bywyven der: Koningen Belzazar, Dan. V: 2, en Ahafueros, Etth. II: 14. Zo had Koning David ook zyne Bywyven: Hoe veele wordt niet gemeld: Doch dit weeten wy , dat hy , toen hy voor Abzalom vlugtte uit Jeruzalem, 'er tien. Bywyven liet, om het Huis te bewaaren, 2 Sam. XV: 16. De Joodfche Meesters bepaalen, doch op een losfen grond, het getal der Bywyven, die een Koning hebben mogt, op achtien. Zie Schickardus de Jure Reg. C. III. p. m. 175. Salomo heeft zich die verre boven dat getal vermenigvuldigd. Behalven zeevenhonderd Wyven, die Vorftinnen waren , had hy drie honderd Bywyven, 1 Kon. XI: 3. Deeze Koninglyke Bywyven daar laatende, zo moet men in 't algemeen aan: merken , dat men ze niet hebbe aan te i zien, als de heedendaagfche Byzitten, die , iemand voor eenigen tyd aan de hand : houdt, maar die hy, zonder verdere dmi ftandigheeden, wederom verlaaten kan, f als hy het goed vindt. Schoon zy mede-
- inwooninge, en medebyligging genooten, ï zy waren evenwel, in veele opzigten on's derfcheiden van, en minder dan de egte
- Vrouw. (X) Zy wierden, naar 't zeggen t der Jooden, ook getrouwd: Doch maar, s als in 't heimelyke,zonder eenige van die f plegtigheeden > waar mede een Egte
r Vrouw



BYWYVEN.
Vrouw getrouwd wierd. (3) Zy moesten aan de Egte Vrouwe fchuldigen eerbied, en gehoorzaamheid bewyzen. Hagar moest zich verneederen onder de handen van Sara , Genei'. XVI: 9. Bilha en Zilpa bleeven de Dienstmaagden van Rachel en Led. (J) De Egte Vrouw-deelde in de eere en het aanzien van den Man , welke zyn hooge Staat hem gaf. Maar daar in deelden de Bywyven niet. (f\) Haar werd ook geen Bruidfchat gegeeven, gelyk aan de Egte Vrouwen. Tot opheldering hier van kan dienen, 't geen men aangeteekend vindt van Roxane, die een Slaaviu was, en een Bywyf van den Turkfchen Keizer Soliman, gebynaamd de Grootmoedige. Hy was ïmoorlyk op haar verliefd, en zy baarde hem eenen Zoon. Daar door werd zy van Slaaviu een Vrye perfoon. Zy weigerde langer by hem te blyven, ten zy hy haar wilde verheffen tot den ftaat van het hoogst geëerde foort zyner Vrouwen. De Keizer bewilligde 'er in, en gaf, ten blyke daar van, aan haar een huwelyksgoed, 't welk, naar het zeggen van Busbeinius, eigenlyk dat geene was , waar door de meest aanzienlyke Vrouwen onderfcheiden waren van de Bywyven. Dit vindt men aangeteekend by Ilarmer en van Iperen over het Hooglied, p. ao. (H) Ook deelden de Kinderen der Bywyven niet mede in de Nalaatenfchap van den Vader, waarom Sara tot Abraham zeide: De 'Zoon deezer Dienstmaagd (Hagar) zal met mynen Zoon, met Izaak, niet erven, Genef. XXI: 10. En dat wierd door Godt goedgekeurd, vs. ia, en zo ziet men ook Cap: XXV: 6, dat Abraham aan de Zoonen zyner Bywyven gefchenken gaf, en ze wechzond. Doch hier in had uitzondering plaats , ten aanzien van zulke Zoonen , die, als voor reekening van dcEgte Vrouwen , gebaard wierden, het Bywyf zittende op de knien der Egte Vrouwe , als of de Janggeboorene uit haaren Lyve was voortgekoomen, Genef. XXX: 3. Waarom ook de Zoonen van Jakob, door ; hem geteeld by dc Dienstmaagden van : Rachel en Led, hetzelfde recht hebben . gehad tot de erffenisfe, als zyne andere . Zoonen. (
BYWYVEN: (Daar zyn zestig Koningin- t «en, en tachentig^ En Maagden zonder ge- \ tal. Een eenige is myne Duive —■ ; Hoogl. <
/. Deel. II. Stuk.
B Y W Y V E N, 84?
VI: 85.9. De geheel byzondere Verklaaring van den ftraks te noemen geleerden Schryver , komt hoofdzaaklyk hier op neêr. (j$) Dat die Koninginnen — niet zyn aan te merken, als behoorende tot 's Mesfias Kerkbruid , van welke Hy vs. 9. fpreekt; maar , onderfcheiden van , en hebbende zich, in onderfcheidene tyden, Vyandig gedraagen tegen dezelve. (NK) Door de zestig Koninginnen wil hy verftaan hebben de Jooden, voorgefteld («) ais Koninginnen , wegens hunne afkomst uit Abraham, Izaak en Jakob, die in hunnen tyd als voornaame Vorften waren. Om dat Godt hen ook getrouwd, en Koninglyk, met veele uitmuntende voorrechten, verfierd hadde, als met eene kroone van heerlykheid, Ezech. XVI: 8—13. (4) Wat wil het getal van Zestig? Dt wortel van dat getal is twaalf. Men denke aan de twaalf Stammen , voortgekoomen uit de twaalf Eerstvaders : Welke Stammen verdeeld . waren in zestig gefi'achten : Naamelyk 24 gedachten uit de eigene Znonen van Led. Uit haare Dienstmaagd Zilpa , de 7 gedachten van Gad; en de 5 van Azer. Voorts uit de eigene Zoonen van Rachel de ia gedachten van Jofeph, en de 7 van Benjamin ; en dan uit Bilha , de Dienstmaagd van Rachel, het één geflacht van Dan , en de 4 geflachten van Naphtali. En dus , gelyk 60 Koninginnen , zo ook 60 gedachten. (33)Nu volgend; Tachentig Bywyven^ («) Daar door verftaat hy de Heidenen, die, fchoon niet oonpronglyk uit de heilige Linie , evenwel in hunne vroegfte Stamvaders den dienst van den waaren Godt waren toegedaan geweest,, doch allengskens waren vervallen tot Af-' godery, welke in de Schrift wordt aangemerkt, als Hoerery en Overfpel: Daar in gelyk aan het Bywyf van den Levilifchen Man; zyn Bywyf. en te gelyk een Hoere.' [licht. XIX: 1, 2. 00 Waarom Tachcntig? Dc wortel van 80 is Acht. 'Er kan een :oefpeeling zyn op die Acht Volken cn koningryken der'Heidenen, die aan Kataan grensden, en die David onder zich reeft doen bukken : De Philiflyticn , de Edomiten, de Modbiten, de Ammoniten, en le vier Syrifche Koningryken , Rehob, Maacha , Damaskus, en Zoba. Dat die ot 80 worden gebragt, kan zyn, om dat [ie in menigte de 60 Joodfche geflachten Ooooo te



84* BYWYVE N.
te boven gingen: En dus, om aan te duiden de grootere menigte der Heidenen,en Antichristenfche Volken, boven de menigte derjooden. (JJ) Eindelyk volgen do Maagden; dezelfde, die vs. 9. de Dogters worden genoemd. Volgens hem zouden daar door te verftaan zyn Maatfchappyen , Gemeenfchappen van menfchen, die wel meer voorkoomen onder de teekening van Maagden, of Dogters, als Jef. XX1U: ia. O gy verdrukte Maagd,gy Dogter Zidons, &c. Laaten het dan zyn Sekten, die deeze en geene verkeerde gevoelens dry ven in de zaake des geloofs, doch onderfcheiden van de Jooden, de Heidenen, en 't Antichristendom. Van wegen derzelver groote menigte , in onderfcheidene tyden opgekoomen, worden ze gelegd , geweest te zyn zonder getal. Deeze alle hadden zich, van tyd tot tyd Vyandig gedraagen tegen de Kerk, 'sMeslias Zielsvriendin ; maar zy hadden ze niet overmogt. (3) Ze was nog fchoon in zyne oogen; cn haare fchoonheid zou zelfs deeze haare Vyandinnen nog eens heerlyk in de oogen glinfteren. (KX)In weerwil van al het woelen en woeden was zy in weezen gebleeven. Schoon dikwils gedreeven , zich moetende verbergen , en zugtendc tusfchen de klooven der Steenrotzen, leefde zy evenwel nog, en was fchoon en lieflyk gebleeven in zyne oogen. Des zeide Hy van haar vs. 9*. Eene eenige is myne Duive; myne Volmaakte; de eenige haar er Moeder; zy is de Zuivere der geene , die haar gebaard heeft. Zo beminnelyk Zy nu voor Hem was. (33) Zo heerlyk zou zy zich nog eens voordoen , in een toekoomenden tyd, voor het oog van haare Vyanden : Naamelyk dan, wanneer, volgens vs. 10, haar uitzien zou zyn, als dat van de Dageraad; haare fchoonheid', als die der Maane; haare zuiverheid, als die der Zonne: En haar voorkoomen geducht, en fchriklyk, als flagördens met banieren. Dan zouden, vorgens vs. 9b, de Dogters haar zien, en Welgelukzalig roemen, ie Koninginnen en Byzoyven haar pryzen. En zo zal dit, behalven veele andere Propheetfien , zaaklyk overéénkoomen met de groote belofte van de heerlykheid der Kerke, in het laatfte der dagen : De hser^kh&id Libanms zal tot u koomen — om, te
BYZONDER.
ver fier en de plaatfe mynes Heiligdoms, en ik zal de plaatfe myner voeten heerlyk maaken. Ook zullen , zich buigende, tot u koomen de Kinderen der geener, die u onderdrukt hebben; en die u gelasterd hebben, zullen zich nederbuigen aan de planten uwer voeten, cn u noemen de Stad des HEEREN, het Ziön des Heiligen van Israël. In plaatfe, dat gy verlaaten en gehaat zyt geweest, zo dat niemand door u heenen ging, zo zal ik u ftellen tot eene eeuwige heerlykheid, tot een vreugde
van geflachle tot geflachte , Jef. LX:
13—. Men zie die breedvoerig behandeld door den Eerw. J. C. Villar, in den Rundel van Godtgel. Verh. D. IX. p. 551—577. en p. 618—673.
BYZONDER, CEnde zy richteden voor hem aan in V) en voor hen in 't byzonder, en voor de Egyptenaars in 7l byzonder — — , Genef. XLUi: 32—34. JakobsZoonen, Jofephs Broeders, waren nu , ten tweedenmaale, in Egypte gekoomen. Behalven de gefchenken, hun door hunnen Vader medegegeeven, vs. 11,12, hadden zy ook, volgens zyne begeerte, Benjamin, hunnen jongften Broeder, mede gebragt. Jofephwilde zich voor als nog onbekend houden: Evenwel, om te toonen , hoe aangenaam het hem was, dat zy, in het medebrengen van Benjamin , hem ten wille waren geweest, wilde hy ze Vorftelyk onthaalen. Hy deed Drie tafels aanrichten. Eene voor zich in '/ byzonder ; Zeekerlyk aan het hoogfte einde van 't vertrek. Daar zat hy alleen aan, als de Gastheer. Ook, om der Egyptenaaren wille,, die zouden zwaarigheid gemaakt hebben met hem te eeten, om dat hy een Hebreër was. Om zyner Broederen wille: Hy wilde, om dat hy zich nog onbekend wilde houden , zich met hun zo gemeen niet maaken : Hy wilde voor die zynen rang bewaaren ; zy moesten blyven denken , dat hy, naast den Koning, de eerfte Perfoon was in geheel Egypteland. Hy deed ook eene Tafel aanrichten, naar het fchynt wat verder af, voor de Egyptenaars in V byzonder, om reede, dat die geen brood wilden eeten met de Hebreën. Men zie daar van des ILD. 2. St. p. 140. en D.VILSt. 2.p. 129. onder den Titel SCHAAPHERDER. De derde Tafel deed hy aanrichten voor zyne Broeders; en die wat nader by hem, want
, ■ 'er



BYZONDER.
'er wordt gezegd, dat zy zaten voor zyn aangezigt; en 't geen merkwaerdig is, zy zaten aan naar hunnen rang: De Eerstgeboorene naar zyne eerstgeboorte, en de Jongfte naar zyne jongheid. Het is niet te denken, dat zy zien-zeiven zo gerangfehikt hebben: Dan hadden zy geene reede gehad, om zich onder malkanderen te verwonderen. Jofeph zal die fchikking 'zelf gemaakt hebben, en dan konde het niet misfen , of het moest by hen verwondering baaren, dat hy, die hun, naar hunne gedachten, geheel vreemd was, zo juist de jaaren hunner geboorte had weeten te onderlcheiden. Hy langde hun van de gerechten, die voor hem waren. Men kan wel denken, daar dit het Gastmaal van den Onderkoning was, dat hy zich het keuriglte zal hebben doen opdisfehen , en wel in grooten overvloed , want zo was het van ouds een eerbewys, dat men voor zyne Gasten veel meer fpyze deed bereiden, dan door hen, by moogiykheid , konde gebruikt worden. Abraham zou Ilegts drie Gasten onthaalen, en hy flagtte voor die een geheel Kalf, en, na dat hy het had toegemaakt, zettede hy V hun voor, Genef. XVill: 7, 8. Zo leest men by Homerus', L. VIL vs. 321, dat Agamemnon aan Ajax deed voorzetten, geheel den rug van eenen Os. En Odysf. L. XIV. vs. 74. &c. dat Eumeus voor Ulysfes twee jonge Verkens deed toebereiden tot een Avondsmaaltyd. In de Byvoegfels tot het XIII. D. van Wagenaars Vadert. Hift. p. 13. is in eene Aanteekening ce zien, dat, behalven by de Franken en andere Volken , die Overdaadigheid nog heeft plaats gehad in laateren tyd 111 ons eigen Land. Toen Ko- 1 ning Karet de //. in 's Hage vergast wierd, ; ten koste van de Staaten van Holland , i waren 'er, behalven de mindere Schotels, ( zes Hoofdfchotels, alle pyramidifche wy- 1 ze gevuld, en eene van die met niet min- / der, dan met vier-en-twintig Phaifantcn. i Van zyne Tafel deed hy hun toekoomen van c de gerechten, die voor hem waren. Dat was a van ouds eene byzondere eere. Koning I Nebukadnezar gaf bevel, dat men DaniëT, 2 en zyne drie Metgezellen, Jongelingen, r die van Koninglyken Zaade waren , dag '1 by dag zou geeven ftukken van zyne fpyze, c m van den wyn zynes beekers, Dan. i: 5. e
BYZONDER. 84j
Heideggerus, Hift. Patriarch. T. II. Exerc. XX. §. 23. p.658. teekent aan, dat Koning Gyrus fomwylen aan zyne gunftelingen zond half leedige vlesfen Wyn, en half doorgefneedene Ganzen, om hen te doen zien, dat hy zond van dat, waar van hy zelf gegeeten, en gedronken had. Schoon hy aan elk eenen der anderen wel een rykelyk deel zal gezonden hebben, met Benjamin maakte hy evenwel eene uitzondering. Het deel, dat hy aan Benjamin zond, wat vyfmaal grooter, dan de gerichten van allen. Niet, dat hy Benjamin voor een Vraat aanzag: Sommigen denken,dat hy het mede deed, om te beproeven, of de anderen dien die eere ook zouden benyden, gelyk zy hem het onderfcheidend liefdeblyk van zynen Vader benyd hadden. Jofeph was, naar myn inzien, te doorzigtig, dan dat hy niet zou beo-reepen hebben, dat zy, ware 'er alzo iets in hun harte opgekoomen, daar van, in de tegenwoordige omllandigheid, niet het minfte zouden hebben durven laaten blyken. Het was het bloed, dat in zyn binnenfte fprak. Benjamin was zyn eenige lyflyke Broeder. Gelyk hy zich van weenen niet had kunnen onthouden, toen hy dien zag, vs. 29, 30, zo konde hy zich ook nu niet onthouden, van denzelven, door een byzonder blyk van zvne liefde en agtinge, te onderfcheiden." Eveneens, als Elkana, die, boven Peninna, aan Hanna ten aanzienlyk deel gaf, om dat hy haar lief bad, 1 Sam. I: 5. Volgens Diodoor was het jyna onder alle Volken, gebruikelyk, de grootfte Hukken toe tc dienen aan zulten, die men eene byzondere agting toeIroeg. Eindelyk wordt 'er gezegd , dat ;y dronken, en dronken wier den met Jofeph. 11 Egypte was de Wyn zeer raar : Men lenke evenwel niet, dat die 'er in 't geïeel niet was. Pharao bad zynen Overlen Schenker, die den beeker op Pharao's 'and gaf, Genef. XL: 21. Aan Jofeph, enen Man van zo hoogen ftaat, zal het an geene? geleegenheid gemangeld heben, om 'er zich van te voorzien. Hy al het dan op dit Gastmaal aan den wyn iet hebben laaten ontbreeken. Wordt :r gezegd , dat zy te faamen dronken wieren, men behoeft dat niet te verftaan van ene volflagene dronkenfehap, die het O000o 2 ver-



844 BYZONDER.
BYZONDER.
verftand bedwelmt, en den menfehe de magt beneemt, om zich over einde te houden. Zeer gevoeglyk kan het genomen worden , dat zy dronken tot vervrolyking, want de wyn verheugt het hart. Zy hadden van den wyn die vervrolykende uitwerking, welke de Jooden, ten tyde van Haggai, Cap. ï: 6, misten, als die wel dronken, maar niet tot dronken worden toe. In dien zin is het dronken worden ook te
verftaan, Hoogl. V: i. Eetet vrienden, drinket, enwordet dronken, 61 myne Lieffte,
Mogt de Heere Jefus ons aanmerken als zyne Benjamins, en ons een rykelyk deel te genieten geeven van de goederen van zyn Koningryk, waar by de Ziele leeft, en als met fmeer en vetheid verzadigd wordt , dan bereikten wy een geluk» kig
EINDE.
BLAD-



BLADWYZER
♦SSH a?l> o'aimsd »« -.si *v_-.IiIXXX .q-O >tar ?v«br, neon 3 ?tos tD .o~*». .fev :XX.qsÓ-
SCHRIFTUUR-PLAATZEN
Pie in dit Werk verklaard worden.
Letter B.
genesis:
~ Pag-
vap. I: 1. in den beginne fchiep Godt den Heemei eu de Aarde. . . . 201 ii: 9. Ende den Boom des Leevens, in het midden van den Hof, enz. . 658 II: 9, 17. Ende deu Boom der kennisfe des Goeds ende des Kwaads. . = 663
II: 12b. Daar is ook Bedola. . 107 U: 15. Ende zettede hem in den hof Eden, om dien te bouwen. . . . 702 II: 22. Ende de HEERE Godt bouwde de ribbe, enz. ... 702 IV: 10. Daar is een ftemme des bloeds uwes broeders, enz. . . 585
VI: 6, Toen berouwde het den HEERE, enz.
• • . . . 350
IX: 5. Ende voorwaar ik zal uw bloed , het bioed uwer zielen eifchen, enz. . 587 XIV: 18. Ende Melchizedek, Koning van Salem , bragt voort brood, ende wyn, enz. 762 XVIII: 19. Want ik hebbe hem gekend, op dat hy zynen Kinderen en zynen huize na hem, zoude beveelen, enz. . . . 448
XIX: 5. Waar zyn die Mannen , die deezen nacht tot u gekoomen zyn? enz. . 263 XIX: ir. Ende zy floegen die Mannen die aan de deure des huizes waren, met verblindheeden, enz.. . . . 583
XIX: 17. Behoudt u, om uwes leevens wilie, enz. .... 235
XXII: 5. Ende Abraham zeide tot zyne Jongers , enz. . ... 625
XXII: 14I'. Op den berg des HEEREN, zal het voorzien worden. . . 347
XXIV: 63. Ende Izaak was uitgegaan in het veld öm te bid Jen, enz. . . 518
XXIV: e?. Ende Izaak bragtze in de Tente zyner Moeder Sara, enz. . . 720
XXV: 21. Ende Izaak bad den HEERE zeer, enz- • 519
XXVI: 35. Ende deeze waren Izaak en Rebekka eene bitterheid des geeftes. . 563
Pag.
Cap. XXX: vs. 3b. Dat zy op myne kniën baare. . 16
XXX: 43. Ende die Man brak gantsch zeer uit in menigte, enz. .... 722
XXXI: 7. Uw Vader heeft bedrieglyk met my gehandeld, enz. , . . 113
XXXIII: 3. Ende hy boog zich zeevenmaal ter aarde. enz. . ... 792
XXXIV: 12. Vergroot zeer over my den Bruidfchat en het gefchenk. . . 781
XXXV: r8. Ènde het gefchiedde als haare ziele uitging-, (want zy ftierf,) enz. . 321
XLI: 40b. Op uw bevel zal al myn Volk de hand kusfen. . . . 448
XLIII: 32—34- Ende zy richteden voor hem aan in 'c byzonder, enz. . . 84a
XLVII: 31. Ende Israël boog zich ten hoofde van het bedde. . . . . 793
XLIX: 4. Snellen afloop der Wateren ! enz.275
L: 5b. In myn graf, dat ik my in het Lsnd Kanaan gegraven hebbe, daar zult gy my begraven. . . . .* , . 229
EXODUS.
Zap. III: vs. 2. Ende hy zag, ende zTfet, de Braambosch brandde in hecvuur, enz. 310
IV: 6, 7. Ende de HEERE zeide verdér toe hem, fteekt uwe hand in uwen boezem, enz.
644.
IX: 9, 10. Toen werden daar zweeren , uit-
bretkende met blaarkens, enz. . 566 XII: 8. Zy zullen het met bittere Sjufe eeteu.
.... 559 XII: 36. En zy beroofden de Egyptenaars. 382 XIII: 19. Ende Mofes nam Jofephs beenderen
met zich, enz. . . , igz
XVL": 15. Ende Mofe bouwde eenen Altaar,
ende hy noemde zynen naame, de HELRE te
myn baniere. . . . . 52 XVIII: izh. Ende Aaron kwam , ende aïiè
Overften'van Israël, enz. • • 162.
O0000 s Cap. XX:



845 B L A D W Y Z E * R. A
J\ VIJL L\ Pag. Cap. XX: vs. 4—6. Gy zult u geen gefneeden Beeld noch eenige gelykenisfe maaken , enz. 148
XX: S- Die de misdaad der Vaderen bezoeke aan de Kinderen, enz. . . 504
XX: 17. Gy en zult niet begeeren, enz. 175
XXII!: i9b. Gy en zult het boksken niet kooken in zyns Moeders melk. . 649
XXV: 10—22. Zoo zullen zy een Arke van Sittimhout maken, enz. . . 650
XXV: 3S Ende zyne bluschvaten, enz. 615
XXVI: 15—30. Gy zulc ook tot den Tabernakel (tarnde berderen maaken, enz. 34r
XXVK: 1—8. Gy zult ook eenen Altaar maaken via Sittimhout, enz. . . . 716
XXVIII: 15—29. De Borstlap des Gerichts. 695
L E V I T I C U S.
Cap. VII: vs. 30—34- Het Vet aan de Borst za!
hy met die Borst brengen, enz. . 693 XVI: 2r. Ende Aïron zal beide zyne handen
op het hoofd des-levendigen Boks leggen,
enz. . ... 293
XLX: 23—2S. Als gy ook in dat Land zult ge-
koomen zyn, enz. .. • 668
XXUI: 17. Beweegbrooden. . 4B8
XXVI: 26. Als ik u den ftaf des broods zal
gebrooken hebben, enz. - 764
N U M E R I.
Cap. XII: vs, 6. Zo 'er een Propheet onder u is; ik de HEERE, zal door een Gezigte my aan bem bekend maaken, enz. . 253 XLV: 9b. Zy zyn ons brood, enz. 764 XXU: 23—30 Biteams Ezelinne. 542 XXXIII: 31. Ende zy verreisden van Moferoth en legerden zich te Bene - Jaakan. 317
DEUTERONOMIUM.
Cap. XIII: vs. 6. Wanneer uw Broeder, uwer Moeders zoon, enz. • • 744
XV: 4. Alleenlyk om dat 'er geen Beedelaar on der u zal zyn, enz. , • '37
XVI* 3b. Een Brood der LIende. 766
XVI: 19, 20. Gy zult het recht niet buigen, enz. • • ■ * 795
XVII: 18. Voorts zal het gefchieden, als hy od den ftoel zyns Koningryks zal zitten, enz. F ... 639
XX: 19.' Wanneer gy een Stad veele dagen zulc beleegeren, enz. . • . ,• 60 ƒ
XXI: 21b. Ende gy zult het booze uit hst midden van u wechdoen, enz. . 674
XXV: 5. Wanneer broeders te faamen woonen. cn een van hun fterft, enz. . 75^
Pag.
Cap. XXXIII: vs, 11. De beminde des HEEREN , Hy zal zeeker by hem woonen, enz. 300
J O S U A.
Dap, I: vs, 5b- 4k zal u niet begeeven noch zal u
niet verlaaten. . . . 199
I: 8. Dat het boek deezer Wet niet wyke van
uwe monde, enz. . . 638
li: iri>. De HEERE, u lieder (fc>dt, is een
Gode boven in den Heemel, enz. . 659 V: 2b. Befnydt wederom de Kinderen Israëls
ten tweeden maale. . ■ . 409
VII: 21. Wantik zag onder den roof een fchoon
cierlyk Babylonisch Overkleed. . 2S VII: 15. Hoe hebt gy ons beroerd, enz. 375 XXIII: rr. Daarom bewaard uwe Ziele naer.
ftelyk, enz. . ... 475
RlCHTEREN.
3ap. XVII: vs. 4. Het Beeld van Micha.. 153 XIX: 15—27. Ende zy weeken daar henen, dat zy inkwamen om in Gibea te vernagten , enz 838
RUTH.
Cap. I: Vs. I9b. Ende het gefchiede als zy te Bethlehem inkwamen , dat de gantfche Stad over haar beroerd werd , en zeiden is dit Naomi? .... 377
III: 9. Breid dan uwen vleugel uit over uw Dienstmaagd. • • • 728
IV: 11, r2. De HEERE maake deeze Vrouw die in uw huis komt, als Rachel, enz. 703
1 SAMUEL.
Cap. XIV: vs. 24. Ende de mannen Israëls werden uut ten dien dage : want Saul hadde het Volk bezwooren, enz. . . 513
XV: 11, 35- Het berouwd my dat ik Saul tot Koning gemaakt hebbe, enz. . 390
XV: 32. Voorwaar de bitterheid des doods is geweeken. • . 564
XXV: 29. Als een Mensch opftaan zal, enz. 653
2 SAMUEL.
Cao I* vs. 16. Uw bloed zy op uwen kop, enz.
v' 588
I: 18. Als hy gezegd hadde, dat men de Kinderen van Juda den boog zoude leeren, enz.
<557
I: 21. Gy bergen van Gilboa, enz. 357 I: 26. Ik ben benaauwd om uwent wille, myn Broeder Jonathan.'enz.. . . 304
Cap. III:



BLADWYZER. ^
Pag.
Cap. III: vs. 31, 32. De Koning David ging agter de baare en weende, enz. . > 9 V: 6. Blinden en Kreupelen zullen u afdryven.
... • . 577
XVI: 18. Ende Hufai zeide tot Abfalom,Neen , enz. ... es. - . . 620
1 KONINGEN.
Cap. xx: vs. 23. Hunne Goden zyn Berg-Goden, enz. . . , 369
2 KONINGEN.
Cap. Ut vs. 9. Begeer wat ik u doen zal, eer ik van u wechgenomen worde, enz. 177 XVI: 14. Maar den koperen Altaar, enz. 730 XVII: pa. Ende de Kinderen Israëls hadden de zaaken, die niet recht zyn bemanteld, enz. 298 XVII: 20. Zo verwierp de HliERE het gantfche Zaad Israëls, enz. . , 128
2 CHRONIKEN.
Cap. III: vs. 17. Ende de naam des flinfceren , Boaz, .... C32 XXXVI: 16. Zy fpotteden met de Booden Godts, enz. .... gjj
NEHEMIA.
Cap. IV: vs. 18. En de Bouwers hadden een iegelyk zyn Zwaerd. enz. . . 707
VIII: 11. De Blydfchap des HEEREN is uwe fterkte. . . . n (5i8
XIII: 17. Wat voor een boos ding is dit, enz.
• . : 675
JOB.
Cap. IV: vs. 16. Ee.n Beeldtenisfe was voor myne oogen, enz. . . . J5j
V: rp. In zes benaauwdheeden zal Hy u verlosfen, enz. . . . 30p
IX: 5. Die de Bergen verzet, dar ze het niet'gewaar worden, enz. . . . oj_
XII: 14b. Hy befluit iemand, enz. 39Ó
XIV: 5. Dewyle zyne dagen beftemd zyn, enz.
XIV: 17. Myne Overtreedinge is in een bonhei9
ken verzeegeld, enz. . . jK XVI: 14. Hy heeft my gebroken met breuke 00
breuke, enz. . . . f XVI: 18 ö Aarde en bedek myn bloed niet
enz. ... . '
XVII: 13. Zo ik wacbte, het graf zal myn buis
■veezen; enz. . , . 0-»
XIX: 13a. Myne broeders heeft Hy'verre van
my gedaan. . . , , 75?
1-1 Paff Cap. XXX: vs. 17a. Des nachts doorboort bvmvne beenderen in my. 3 6'
xxx: 89. Ik ben den Draaken een broeder eeworden, enz. .
rj y d ■ ' ' ■ • «f
PSALMEN.
Pf. I: vs. 3!'. Ende wiens blad niet afvalt. 569 V: 7b. Van den Man des bloeds en des bedroes heeft den HEERE eenen grouwel. 593 VII: 8. Zo zal de vergadering der Vólken u omfingelen, enz. . .70a XII: 2. Behoudt ó HEERE! want de goedertierene ontbreekt, enz. . . . a3g xvi: Bewaar my, ó Godt'. want ik betrouw op u. . . t XVi: ira. Gy zult my het pad des' leevens bekend maaken, enz. . . 25S XVIII: 5. Banden des Doods hebben my omvangen, enz. . , .140 XVIII: 15. Ende hy vermenigvuldigde de blikfemen, enz. ... . XIX: 14. Houdt uwen Knegt ook te rugge van trotsheeden, enz. , . ■ 47p XXVIi: 2, 3. Als de boozen myne Tegenpartyeh: en myne Vyanden, enz. 681 xxx: 10K Wat gewin is 'er in myn bloed, enz- 591 XXXI: 6*. In uwe handen beveele ik mynen Ge<-'st- ■ • • . . 450 XXXII: 5. Myne zonde maakte ik u bekend, e?z- • 25S XXXIV: r4a. Bewaard uwe tonge van het kwaade. . • r ^gcj XXXVII: 3''. Bewoont de Aarde, enz. 490 XXXVII: 25b. Maar en hebbe niet gezien , den rechtvaerdigen verlaaten , nochte zyn Zaad zoekende brood. . , ^g, XXXVIL: 9'j. xis brulle van het geruifch mynes harten. . ^So» XXXIX: 12''. Gy doet zyne bevalligheid fmelten m een Motte. .' . . 443, XLI: 2—4. Welgelukzalig ishy, die zich verftandiglykgedraagdtegen eenen Elendigen,enz.
XLIII: 4. Dat ik ingaa tot Godts-Altaar, enz. 619 xlvi: 4. Loat haare Wa'eren bruisfen,enz. 787 klix: 8. Niemand van hun zal zynen broeder .immermeer konnen-verlosfen, enz. 746 klix: ia, 13. Hun binnenfte gedachte is,
enz . . . ' . 5,53;
LI: 20. Doe wel by Zion naar uw welbehaagen, enz. . .. . 705 -VII: 8, 9. Myn herte is bereid, enz-- 342 LX: 6. Maar nu, hebt Gy den ceenen, die ui
vreezen, een baniere gegeeven ,'enzi. 54. LXVI11; )6, 17. De berg Bafan is een berg.
Gücts, enz» . » , „ 343



843
BLADWYZER,
Pag.
Pr. LXXI: vf.üo, ïi. Gy die my veele ben i au wd" heeden en kwaaden hebt „doen zien, enz. 311
LXXII: 7. In zyne dagen zal de Rechtvaerdige bloeyen , enz. .. • . 6ir
LXXIII: 22b. lk was een groot Beest by U. 171
LXXUI: 23'. Ik zal dan geduuriglyk by u zyn.
. . — . . 814
LXXlV:ii. Waarom trekt Gy uwe hand af, er.z. - - 64S
LXXV: 9. Want in des HEEREN hand is een Beeker, enz. . • • , J43
LXXVI: 2. Godt is bekend in Juda, enz. 250
LXXXII: 8. Staat op, ó Godt, enz. 5°3
XCI: 15'". In de benaauwdheid zil ik by hem zyn. . • .815
jQCVI: 3'-'. Brengt Offer. . . -73°
XCIX: 5^. Ende buigt u neder, voor de Voecnank zyner voeten, enz. . • 798
CU: i4t>. De beftemde tyd, om genadig te zyn, 'is'gekoomen. . • • <121
CII: i9- Dat zal befchreeven worden voor het navolgend geflacht, enz. . • 3°7
C!I-, 27. Gy zult (taande blyven. 627
Cil:20. De Kinderen uwer Knegten zullen woonen,.enz. • . • 459
CIV: 13*. Hy drenkt de Bergen uit zyne Opperzalen , enz, . • 358
CIV: 15c. EnHe het brood dat het herte des menfchen iterkt. . .768 CIV: i6s. De Boomen des HEEREN worden.
verzadigt. . . . 669
CIX: 18, 19. Ende hy zy bekleed met den Vloek, als met een kleed, enz. . • 272 CX: 3b- Uit de baarmoeder des dageraats zal u 'óe daauw uwer jeugd zyn. . 19
CXII: 5b. Hy befchikt zyne zaaken met recht.
CXVI: 3, 4. De banden des doods hadden my omvangen, enz. . . • 4^
CXVI: 13. Ik zal den Beeker der Verlosfinge opneemen, enz. . • J45
CXVI: 16. Och HEERE! zeekerlyk ik ben uw Knegt, enz. . • • .47
CXVIII: 9. Het is beter tot den HEERE toevlugt te neemen, enz • • 42S
CXVIII: 27. Bindt het Feest-offer met touwen, enz. • . • 544
CXIX: 122. Wees borge voor uwen Knegt, enz.
691
CXIX: '162. Ik ben vrolyk over uwe toezeggin"e enz. ... • 804
CXXt 2, 3 , 4. ó HEERE redt myne Ziele van de valfche lippe, enz. . "4
CXXI: 4. De bewaarder Israëls, zal niet Aalmeren, enz. ... • 473
CXXV: 2. Rontom Jeruzalem zyn Bergen.enz.35s
CXX1X: 1,2. Zy hebben my dikwijs benaauwd van myrjer jeugd af, enz. . 3°2
Pag.
Pf. CXXX: vs. 3. Zo gy HEERE de ongerechtigd heeden gadeflaat: HeereI wie zal beftaan? 418 CXXX: 4. Maar by u is vergeeving, op dat gy gevreesd wordt. . . . . 817 CXXXIX-- i5b. [Ende] als een borduurfel gewrochc.ben, in de nederfte deelen der Aarde.
. . 689
CXLVil: 19, 20. Hy maakte Jakob zyne woor' den bekend, enz. , . . 258
SPREUKEN SALOMONS. *
Cap III: vs.,18. Zy is een Boom des Leeven*, enz. - • .660
IV: 17. Want zy eeten brood der Godtloosheid, enz. • • ■ 7<3 9
IV: 23. Behoedt uw harte boven al, dat te bewaaren is, enz. . • • 23°
V: 19K L^ten haare borften u ten allen tyde dronken maaken, enz. • • <*94
V- 22, 23. Den Godtloozen zullen zyne onger'echtigheeden vangen, en met de banden zyner zonden zal hy vastgehouden worden , enz.
49
XI: 23*. De begeerte der Rechtvaerdigen is alleenlyk het goede, enz. . _ • 195 XII- ib Wie de beftraffinge haat is onvernuftig' ... 422 XII: iob. Maar.de barmhertigheeden der godtloozen zyn wreed. . • 67 XIII: 3". Die zynen mond bewaard, enz. 481 XIII: i2b. De begeerte die komt, is een Boom des Leevens. . r6uZ XX: 17. Het brood der leugen is den Menfehe zoet enz. . « • • 7^9
XAIH: f>, 7. En eet niet het brood des geenen, die boos' van ooge is, enz. . 770
XXIV: 4. Ende door weetenfchap worden de binnenkameren vervuld, enz. . . 55* XXVIt 23- Brandende lippen, en een boos harte zyn als een potfeherf, enz. . 7'a XXVll: ie En beroemt u niet over den dag van morgen, enz. . . • • 37
XXX: iS"- De Bloedzuiger heeft twee Dogters: Geef, Geef. • • 6oj XXXI: 30.De bevalligheid is bedrog, enz. 44$
PREDIKER.
Cap.'I: vs. 7. Alle Beeken gaan in de^Zee, enz.'
II- iib. Eeneriei geval bejegent allen. 244 V: f. Indien gy de onderdrukkinge des Armeru
VlT'ob^Waiit de toorn rust in den boezem der
A * y ** 64.0 Dwaazen. * • ^?
IX: 2. Eenerlei wedervaart den Rechtvaerdigen, en den Godtloozen, enz. . 244
XI: 1. Werpt u brood uit op het water, enz. 77«
IiUU t?"



BLADWYZER. g49
HOOGLIED.
Cap. I: vs. 4b. De Koning heeft my gebragt in zyne binnenkameren. ... . 552 I: 13. Myn Lieffte is my een bundelken Myrrhe, enz. . . . 810 II: 4b. Ende de liefde is zyne baniere over my. 56 II: 17. Bergen van Bether. . 359 III: 11. Gaat uit, ende aanfchouwt gy Dogteren Zions, enz. . . , 783 IV: 12. Een beflooten Hof. . 398 V: 10. Myn Lieffte is blank en rood, enz. 57 V: 14b. Zyn Buik is [als] blinkend elpenbeen overtoogen met Saphieren. . . 584 V: 15a. Zyne fchenkelen zyn als marmeren pi.
laren, enz. . . . 104
VI: 8, 9. Daar zyn zestig Koninginnen, en tachentig Bywyven, enz. . .841 VII: 2b. Uwe Buik is als een hoop Tarwe , enz. . ... 801
J E S A I A.
Cap. II: vs. 2, 3. Het zal gefchieden in het laatfte der dagen, enz. . . . 35r
111: 22^ Buidels. ; . . 791 V: 1. Myn Beminde. ; . 301
V: 20b. Die het bitter tot zoet ftellen, enz. 556 < VIII: io*. Beraadflaagt eenen raad, enz. 341 VIII: 16. Bindt het Getuigenis toe, enz. 546 IX: 2b. Zy zullen nochthans blyde wezen voor uw aangezigte, enz. . . 615 XIV: 27. Want de HEERE der heirfchaaren heeft het in zynen raad beflooten, enz. 399 XVII: 6. Doch eene Naleezinge. zal daar in overblyven, enz. . . . 500
XVIII: 2. Dat gezanten zendt over de Zee, en• de in Scheepen van Biezen, enz. 537 XIX: 21. Ende de HEERE zal den Egyptenaaren bekend worden, enz. . . 2,51 XXII: 18. Hy zal u gewisfelyk voortrollen, gelyk men eenen Bal rolt, enz; . 38 XXIV: 5a. Want het Land is bevlekt van wegen zyne inwoonders. . . 468 XXV: 7. Ende Hy zal op dezen berg verfijnden het bewindfel des aangezigts, enz. 494, XXVI: 8b. Tot uwen Naam'én tot uwe Gedachtenis is de begeerte onzer ziele. . 195 XXVI: 16. HEERE, in benaauwdheid hebben zyu bezocht, enz. . . 307 XXVIII: 19''. Ende het zal gefchieden dat het gerugte te verftaan enkel beroeringe zal weezen. ...... .378
XL: 12c. Wie heeft met een drieling het ftof - der Aarde begreepen? enz. . . 223 XLI: 27b. Ik zal eenen blyden boodfchapper geeven. . . ■ . . 617 XLII: 6. Ik de HEERE hebbe 11 geroepen in C gerechtigheid, enz. , . . 23r
i. Deel. II. Stuk.
Pag.
Cap. XLIX: vs. 11. Ende ik zal alle myne Beigéi] tot eenen weg maaken, enz. 300 LH: 153' Alzo zal Hy veele Heidenen befpren-
Sen' , ~ • . • • ♦ 4ió
LUI: 9b- Om dat Hygeen onrecht gedaan heeft, noch bedrog in zynen monde geweest is. 126
LIV: 10a. Want Bergen zullen wyken, en Heuvelen wankelen. . . . 30-2
LV: ii>. Alle Boomen des velds zullen de handen te faamen klappen. . . 670
LVI: 7b- Myn Huis zal een Beedehuis genaamd worden voor alle Volken. . . 135
LX: 6. Een hoop Keemelen zal u bedekken, enz. . . 95
LXl:3b. Op dat zy genaamd worden, Eike-boomen der gerechtigheid, enz. . 671
LX VI: 2b. Ende die voor myn Woord beeft. • _ • . . 456
LX VI: 7. Eer zy baarens-nood hadde heefczy gebaard: eer haar fmerte overkwam zoo is zy van een Knegtken verlost. . .17
LX.VI: 20. Ende zy zullen alle uwe Broeders uit alle Heidenen, den HEERE een Spys-offer brengen, enz. . . . 731
JEREMIA.
'ap. II: vs. 19. Uwe boosheid zal u kaftyden, enz.
6S6
III: 2. Heft uwe oogen op na de hooge plaatfen, enz. . .• , 398 IV: 3. Braakt u lieden een braakland,enz. 700 IV: 10. Toen zeide ik, ach Heere HEERE! waarlyk Gy hebt dit Volk, en Jeruzalem, grootlyks bedroogen, enz. . . no V: 3''. Zy hebben geweigerd zich te bekeeren. .... . .247
VII: 16. Gy dan, en bidt niet voor dit Volu, enz. . . . . ' 52b
VIII: 22. En is 'er geen balfem in Gilead? is geen heelmeester aldaar, enz. . . 42 IX; 23, 24. Een wyze beroeme zich niet in zyne wysheid, enz. . . 372
XIII: 16. Geevet eere den HEERE uwen Godr, enz. . ... . 363
XXII: 18, 19. Zy én zullen hem niet beklagen, och myn Broeder, enz. . . 208 XXX: 6b. Ende alle aangezigten veranderd in bleekheid. . . . 572
XLVIII: 10, Vervloekt zy, die des HEEREN werk bedrieglyk doet, enz. . . 115 XLVIII: 17. Beklaaget hem, gy allen, die rontom hem zyt, enz. . . . 270
J: 25. Ziet ik wil aan u, gy verdervende berg, enz. . . , . 35<J
KLAAGLIEDEREN JEREMIA.
)p. I: vs. 15b. Hy heeft eene byéénkomst over my uitgeroepen, enz. . . . 830 P p p p p Cap.



|So B L A D W Y Z E R;
Pag.
Gap. III: vs. 15. Met bitterheeden Heeft hy my verzadigd, enz. . . . 565 III: 44. Gy hebt u met eene wolke bedekt, enz.
£>S
IV; 10. De handen der barmhartige Wyven hebben haare Kinderen gekookt, enz. 71
V: 9. Ons brood moeten wy haaien met perykel onzes leevens, enz. . 772
EZECHIËL.
Cap. VIII: vs. 3b. Een Beeld der Yveringe, dat tot yver verwekte. . . . 156
VIII: iöb. Ende deeze boogen zich needer, naar het Oosten, vcor de Zonne. 52.1
XVI: 6b. Ende ik zeide 'tot u in uwen bloede : Leeft, enz. .. . • 59*
XX: 25. Daarom gaf ik hun ook befluitingen die niet goed waren, enz. . • 4°°
XXI: 31b. Ik zal tegen u, door het vuur. myner verbolgenheid blaazen. . 567
XXII: 30. In de Bresfe te ftaan. 738
XXXV: 6. Om dat gy het bloed niet hebt gehaat, enz. ... 593
XLV: 11. Een Epha en een Bath. .. 83
DANIËL.
Cap. II: vs. 11. De zaak die de Koning begeert is te zwaar, enz. . • • 179 IV: 27. Daarom, ó Koning! laat myn raad u behaagen, enz. . • 723
H O SE A.
Cap. I: vs. 4b. Want nog een- weinig tyds, zoo za'l ik de. bloedfchulden Jizreëls bezoeken , enz. .. •• • •• <5°5
II: 15 . 't Zal ten dien dage gefchieden, fpreekt de HEERE, enz. ... 3
III: ib. Zy beminnen de vlesfchen der druiven. . . . • .302
IV: 2b. Bloedfchulden raaken aan bloedfchulden. . • • .606
V: 9b. Onder de Stammen Israëls hebbe ik bekend gemaakt, dat gewis is. . 260
VI: 5. Daarom hebbe ik ze behouwen door de Propheeten, enz., . ■ . 242
VII: 4b. Zy zyn gelyk een bak-oven, die heet gemaakt is van den Bakker, enz. 35
¥11: i6« Zy keeren zich : maar niet tot den Allerhoogften , zy zyn als een bedrieglyke boog, enz. ' • • • ll7
XII- 7. Gy dan bekeert u lot uwen Godt, enz. . . . • .482
Xfl::8. In des Koopmans hand is een bedrieglyke weegfchaale, enz. . . 119
XIII: li Als Ephraïm fprak zoo beevde men, «u. .. ? »■ 457
Pag.
Cap. XIII: vs. 9, Het heeft u.bedurven.o Israëli want in my is uw hulpe. . . 130 XIII: i4b- Berouw zal van myne oogen verborgen zyn. . . * . 388 XIV: 6. Ik zal Israël zyn als de Dauw, enz.
.. . . ... 613
JOEL.
Cap. III: vs. 18. 't Zal ten dien dage gefchieden, enzi . ., .. 36J
A M O S.
Gap. II: vs. 1. Om dat hy de Beenderen des Konings van Edom tot kalk verbrand heeft. 103
III: 4. Zal een Leeuw brullen in den Woude, als hy geenen roof heeft? enz. . 789
III: 6. Zal de bazuine in de Stad geblaazen worden, dat het Volk niet tiiddere? enz. 85.
IV: 4b. Brengt uwe offeren des morgens, enz. • • • 733
VI: 8^. De Heere HEERE heeft gezwooren by zich-zelven.. .. . . 819
JONA.
Cap. II: vs. 2b. Uit den buik des grafs fchreideik, enz. ... . 802
MICHA.
Cap. V: vs. j. Ende gy Bethlehem Ephrata, zyt gy klein, enz 434
VI: 6, 7. Waar mede zal ik den HEERE tegen komen? enz. .... 808
VI: 8. Hy heeft u bekend gemaakt, ó Mensch! wat goed is, enz. . . 260
H A B A K U K.
Cap. I: vs. 6—8. Want ziet, ik verwekke de Chaldeën, een bitter en fnel Volk, enz. 556 >
Z E P H A N ] A.
Cap^ I: vs. 9. Ook zal ik ten zelfden dage bezoekinge doen, enz. . . 507
ZACHARIA.
Cap. IX: vs. 7. Ende ik zal zyn bloed uit zynen mond wechdoen, enz. ♦ • . 594 MALEACHI.
Csp» II: vs. 11. Juda handelt trouwlooslyk, enz.
642
II: i6a. Want de HEERE, de Godt. Israëls zegt: dat hy het verlaaten haat, alhoewel hy dsn wreevel bedekt met zyn kleed. 98
MAT-



B L A D W Y Z E R. 8
Pag.
MATTHEUS.
'Cip. V: vs. 5. Zalig zyn de Zagtmoedigen, enz.
• • 501
V: 7. Zalig zyn de Barmhartigen, enz. 72 tV: 39a- Maar Ik zegge u, dat gy den boozen
niet wederftaat. ■ . , m gg^
'VI: 6. Maar gy, wanneer gy bidt, gaat in uwe
binnenkamer, enz. . . < j22 -VIII: i6\ Toen ftond Hy op, en beftr'afte de
Winden en de Zee, enz. . . 4.23 IX: 15. Kunnen ook de Bruiloftskinderen treu-
J"en' e"Z* ' • 777. ?86
•X: 34- ün meeat niet dat ik gekoomen ben om
Vreede te brengen op de aarde, enz. 734 X: 42. Ende zoo wie eenen van deeze kleinen
te drinken geeft, alleenlyk eenen Beeker koud
waters, enz. . . . 146
XII: 33. Ofte maakt den Boom goed', enz. 665 XV: 14. Laat ze vaaren : Zy zyn Leidslieden
van de Blinden, enz . . . 578 XVI: 19I1. Zo wat gy binden zult op de Aarde,
enz' ' • • • 549
XVIII: 32. Gy booze Dienstknegt. " 076 XIX: i6\ Maarby Godt zyn alle dingen moog-
'yk- : 820
XXII: 2. Het koningryk der Heemelen is gelyk een zeeker Koning, die zynen Zoone'eene Bruiloft bereidt hadde. . 7q2 XXII: pi. Bruiloftskleed. . . ?&6 XXII: 13. Bindet zyne handen en voeten,enz.
XXVI: 37b. Begon Hy droevig en zeer beangst te worden. . . . 209
XXVII: 25b. Zyn bloed kóome over ons en over onze Kinderen. . .. '-jp-
MARC U S.
Cap. Hl: vs. 17. Boanerges, 't welk is Zoonen des Donders. ... . gog
. VU: 22. Boos Oog. . ; * 6^8 XVI: 20. Ende zy uitgegaan zynde, predikten overal, enz. . . . 4ÖI
L U C A S.
Cap. I: vs. 14, is'. Ende u kal Blydfchap en Verheugmge zyn, enz. . , H-
ms "' m verl50nd'se u groote Blydfchap!
III: '8'. Brengt dan vruchten 'voort der bekee* nnge waerdig. . . \°
III: 91. De Byl legt ook alreeds aan den wortel der Boomen. . y
VvaL6\weekc da" barmha«'g' gelyk'ook uw Vader barmhartig is. .
74
Pag
Cap. VII: vs. 14, 15- Ende hy'ging toe, ende raakte de baare aan, enz. . . 10
VII: 33. Want Johannes de Dooper is gekoomen, noch brood eetende, enz. . 773
IX: 56. De Zoon des menfchen is niet gekoomen , om der Menfchen zielen te verderven ; maar te behouden. . , 2g.
X: 18. lk zag den Satan als een blikfem uit dea' Heemel vallen. . -575
XII: S5» Laat uwe lendenen omgord zyn, ende de kaersfen brandende. . . '713
XV: 10. Alzoo (zeg ik ulieden) is daar Blydfchap, enz. • • • (322
XIX: 41, 42. Ende als Hy naby kwam, en de Stad zag, weende Hy over haar, enz. 264.
XIX: 43. Eene begraaving zullen uwe Vyanden rontom u opwerpen. . ■ . 222
XXI: 19. Bezittet" uwe ziele in uwe lydzaamheid. . . . . . 502
XXI: 25b. Op de Aarde zal benaauwdheid der Volken zyn. . • • . 308
XXII: 44b. Ende zyn zweet wierd gelyk groote droppelen bloeds, enz. . . 008
XXIIl: 2. Wy hebben bevonden dat deeze hec Volk verkeert, enz. . . \ ^
XXIV: 30, 31. Ende als Hy het brood gebroken had, gaf Hy het hun, enz. . 72;
XXIV: 32. En was ons harte niet brandende in ons, enz. . . . .711
XXIV: 47. Ende in zynen name gepredikt worden bekeeringe, enz. . . g42
JOHANNES.
Cap. II: vs. 11. Dit beginfel der teellenen heeft Jefus gedaan, enz. . . 2I2
V: 2,3, 4. Ende daar is te Jeruzalem aan de bcnaapspoorte een badwater, enz. 373
V: 35a. Hy was een brandende en lietenda kaersfe. . < ö
VI: 32, 33. Het brood uit den Heemel heeft Mores u niet gegeeven, enz. . 773
VIII: 25b. Dat ik van den beginne u lieden ook ze«'§e* • • • . 203
VIII:51. Voorwaar, voorwaar zegge iku, zoiemand myn Woord zal bewaard hebben, enz.484
IX: 4r. Indien gy blind waart, zo zoudt gv geen zonde hebben , enz. . . 58o
XIII: 26. Jefus antwoorde, deeze is het dien ik de beete als ik ze ingedoopt hebbe, geeven zal, enz. . • • 174
XV: 6. Zo iemand in my niet en blyft, die is buiten geworpen, enz. . . 805
XVI: 4b. Doch deeze dingen hebbe. ik u van rfen beginne niet gezegd,"enz. . 204
XVI: 2^. Tot nog toe en hebt gy niet gebeden 111 mynen naam. . , 522
XVI: 26. Ende ik zegge u niet dat ik den Vader voor u bidden zal. . . »2, rPPPP2 Cap.



2SZ - BLADWYZE R.
Pag.
Cap. XVII: vs. 9. Ik bidde niet voor de Waereld, enz. . . • . 5H XVII: is. Ik bidde niet , dat gy hen uit de Waereld wechneemt, enz. . 525 XIX: 30c. Ende het hoofd buigende, gaf Hy den Geest. ... 799 XIX: 31—33. De Jooden dan, op dat de hgchamen niet aan het kruis zouden blyven, enz.
165
XXI: 25. Ende daar zyn nog veele andere dingen die Jefus gedaan heeft, enz. 640
HANDELINGEN der APOSTELEN.
Cap. II: vs. 22. Jefus de Nazareener, een Man, van Godt onder u lieden betoond, enz. 439
II: 23. Deezen, door den bepaalden raad Godts, enz. . ... 323
II: 4ob. Wordt behouden van dit verkeerd geflachte. . . . . 238
II: 42. Ende zy waren volhardende in de Leere, enz. . . . • 726
III: 19*. Betert u dan, en bekeert u, enz. 426
VIII: 15—17. Dewelke afgekoomen zynde, baden voor hun, dat zy den Heiligen Geest ontvangen zouden, enz. . . 5*6
IX: 1. Ende Saulus blaazende nog dreiginge en moord, enz. . • • 568
X: ib. Uit de bende genaamd de Italiaanfche.
316
XIX: 13—16. Ende fommigen van de omzwervende Jooden, zynde Duivelbezweerders,enz.
515
XX: 32. Ik beveele u Gode, enz. 451 XXVï: 28 Ende Agrippa zeide tot Paulus, gy beweegt my byna een Christen te wordeu.833
ROMEINEN.
Cap. V: vs. 4a. Ende de Lydzaamheid werkt bevinding. ... • 467
V: 8—li- Maar Godt bevestigd zyne liefde tegen ons, enz. . ■ 462
VI: i- Wat zullen wy dan zeggen ? Zullen wy in de Zonde blyven , enz. . 627
VI: 23. De bezoldinge der Zonde is de Dood, enz. .... 509
Vlii: 26. Desgelyks komt ook de Geest onze zwakheeden te hulpe, enz» . . 527
X: 10. Want met het harte gelooft men ter Rechtvaerdigheid , enz. . • . 294
XU: 7b. Bedieninge in het bedienen. 103
XII: 17b. Btzorgt het geene eerlyk is, voor alle menfchen. .. . . 510
XV: 3. C'iristus heeft zich-zelven niet behaagd , enz .. . . 226
XV: 3''. Op-dat Hy bevestigen zoude de beloftenisfen der Vaderen.. „. . 464
1 CORINTHEN.
1
Cap. II: vs. 4b. Maar in betooning van Gees Kragt. . • . 439
II: 14a. Maar de Natuurlyke mensch begrypt * niet de dingen, die des Geests Godtszyn. 223
III: 18. Niemand bedriege zich-zeiven,enz.i 12
V: 13b. Ende doet gy deezen boozen uit u lieden wech. . , . . • 684
VII: 32». Ende ik wil, dat-gy zonder bekommernisfe zyt. ... • 278
IX: 27. Maar ik bedwinge myn Ligchaam,enz.
'32
XI: 24. Dat is myn Ligchaam dat voor u gebroken wordt, enz. . • 728 XI: 28. De Mensch beproeve zich - zeiven, enz.
324
XIV: isa. Wat is het dan? ik zal wel met den Geest bidden : maar ik zal ook met den Verftande bidden. . • 529 - '
XV: 3r. Ik fterve alle dagen , 't welk ik betuige.by onzen roem, dien ik hebbe in Christus Jefus onzen Heere. . • 823
2CORINTHE N.
Cap. I: vs. 20. Want zo veele belovten Godts, als 'er zyn, die zyn 'in Hem, Ja en Amen, enz. • ... - 287
V: o. Daarom zyn wy ook zeer begeerig, enz. . ' . • .-, i8y
V: i8b. Die ons de bediening der verzoeninge gegeeven heeft. '. . . • I04
VII: 1. Dewyle wy dan deeze beloften hebben, enz. . • • 4°2
IX: 7b. Godt heeft den blymoedigen Geever lief. . . • . 624
GALATEN.
Cap. I: vs. 2. Ende alle de broeders die met my
zyn, enz. . . . .758 I: 4b. Op dat Hy ons trekken zoude uit deeze
tegenwoordige booze Waereld. . 678 I: 18. Daar na kwam ik na drie jaaren wederom
te Jeruzalem om Petrus, te bezoeken. 505 I: 19. Jakobus den broeder des Heeren. 748 III: 3- Zyt gy zo uitzinnig? daar gy met den
Geest begonnen hebt, enz. . 210
V: 15. Maar indien gy malkanderen byt ende
vereet, enz. . . . 837 V: 17. Want het Vleesch begeert tegen den
Geest, enz. . . . 180
VI: 4. Maar een iegelyk beproeve zyn zelfs
werk, enz. . . . 329
EP HESE N.
Cap. IIT: vs. 18. Welke de Breedte, en de Lengte, en de Dieóte, en de Hoogte zy. 720
Gap..



BLADWYZER g53
Pag.
€ap< IV: vs. 3. U benaerftigende te behouden de eenigheid des Geests, door den band des vreedes. ... • 51 IV: 14. Op dat wy niet meer Kinderen zou. den zyn, die als de vloed beweegt en omgevoerd worden, enz. . 120,491 IV: 30. Bedroeft den Heiligen Geest Godts niet, enz. . . . .123 V: 10—12. Beproevende wat den Heere welbehaaglyk zy, enz. - . 331 V: 23b. Hy is de behouder des Ligchaams. 240 VI: 12b. De geestelyke boosheeden in de lucht.
..... 688 VI: 13W Op dat gy konnet wederftaan in den boozen dag. . . . 680
VI: 14b. Ende aangedaan hebbende het borstwapen der gerechtigheid. . . 696
PHILIPPENSEN.
Gap. I: vs* 14. Ende dat het meerdere (deel) der broederen in den Heere, enz. . 758 I: 23b. Met Christus te zyn; want dat is zeer verre het beste. . . . 822 II: 22. Ende gy weetet zyne beproevinge,enz.
• • 333
IV: s« Uwe befcheidenheid zy allen menfchen <
bekend, enz. . . . 395
IV: 6. Weest in geen ding bezorgd, enz. 511.
GOLOSSENSEN.
Cap. I: vs. 12. Dankende den Vader, die ons be- *
kwaam gemaakt heeft, enz. . 339
I: 15". Dewelke is het beeld des onzienlyken
Godts. . . . 158
I: 18. Ende Hy is het Hoofd des Ligchaams,
enz. .... 205 II: 4. Ende dit zegge ik, op dat niet iemand u
en misleide, enz. , . 493
II: 7b. Ende bevestigd in het Geloove. 465 II: 12. Zynde met Hem begraaven in den Doop ,
enz. . . . . 220
III: 1, 2. Zoekt de dingen die boven zyn, enz.
. ♦ . . . 700
III: 12. Uitverkoorenen Heilige en Beminde j
Godts. . . . 302 j
III: 19b. Ende en wordt niet verbitterd tegen
haar. ... 558 IV: 3 > 4- Biddende met eenen ook voor ons, enz. ... . 529 Cs
1 THESSALONICENSEN. j
Cap. IV: vs. 5. Niet in kwaade beweegingen, L enz; . . . 192
IV: 11. En dat gy u benaerftigd ftille te zyn, Ij enz.- .. »■ .• ... 313
;
Pag.'
Cap. IV: vs. 16. Want de Heere zelf zal met een geroep, met de ftemme des Archangels, en met de bazuine Godts, nederdaalen van den Heemel. ... 87
V: 21. Beproevt [alle dingen, enz. 335
2 THESSALONICENSEN.
Cap, II: vs. 13b, Dat Godt u van den beginne verkooren heeft tot Zaligheid, enz. 207
1 T1MOTHEUM.
Cap. III; vs. 3. Maar befcheiden. 394 IV: iob. Die een behouder is aller menfchen, (maar) allermeest der Geloovigen. 241
2 TIMOTHEUM.
Sap. I: vs. 16, 18. De Heere geeve den Huize Onefiphori barmhartigheid, enz. . 68
II: 15. Benaerftigd u, om u 'zeiven Gode beproevd voor te ftellen, enz. ; 337
IV: 18. En de Heere zal my verlosfen van allo boos werk, enz. . . 486
TITUS.
Jap. I: vs. 15. Alle dingen zyn wel rein, enz.468
III: 5b. Door het bad der wedergeboorte, ende vernieuwinge des Heiligen Geestes. 31
HEBREEN.
lap. VI: vs. ia. Daarom nalaatende het beginfel der leere Christi, enz. . 213'
VIII: 2, Een bedienaar des Heiligdoms, enz.
105
KI: 6b. Een belooner is Godt, der geener die Hem zoeken. . . . . 285 XI: 19. Waar uit hy hem ook by gelykenisfe weder gekreegen heeft. . , 825 51: 39. 4°' En hebben de beloften niet verkregen, enz. . . . 288 CII: rsb. Dat niet eenige wortel der bitterterheid, enz. . . . 559 [II: 17b. Hy vond geen plaatfe des berouws, enz. . . . 389; lik 24b. Het bloed der befprenginge, enz. 596 ,111: 1. Dat de Broederlyke liefde blyve. 628
J A C O B U S.
p. I: vs. 5—8. Ende indien iemand van u wys» leid ontbreekt, enz. . . . 183
9. De broeder die nederig is, roeme in zyse hoogheid. . . . . 749
15. Daar na de begeerlykheid ontfangen hebbende baart zonde, enz. . . 193
27. De zuivere en onbevlekte Godtsdienst, /oor Godt en den Vader, enz. . 505; ?pppp 3. Gapj



.m BLAD W Y Z E R.
E l N D E
Pag.
Cap. Hl vs. 13b. Ende de barmhartigheid roemt tegen het Oordeel. . . <59
H: r5—17. Indien nu een Broeder of Zuster naakt zouden zyn, enz. . . 7S2
'Hl: 14—16. Maar indien gy bitteren nyd en twistgierigheid hebt, enz. . 56'
IV: 3. Gy biddet, maar ontvangt niet, enz. 532 V: i6a. Belydt malkanderen de misdaaden, enz.
295
V: 16b, 17. 18. Biddet voor malkanderen,enz. . .. . 533
1 P E T R i.
Cap.1: vs. 2. Den Uitverkoorenen naar de Voorkennisfe Godts des Vaders, enz. . 417
I: 12c. In welke dingen de Engelen begeerig zyn in te zien. . • • J8?
II: 2. Ende, als nieuwgeboorene Kinderkens, enz. ... . . 189
III: 8. De broeders liefhebbende. 759
III: 15b. Zyt altyd bereid tot verantwoordinge, enz. . • • 343
IV: 10» Een iegelyk, gelyk hy gaave ontvangen heeft, (alzoo) bediene hy dezelve aan an,deren, .enz. ... . 100
IV: 15. Dat niemand van u lyde, enz. 303
V: 5b. Zyt met ootmoedigheid bekleed, enz.
. -274
V- 7. Werpt alle uwe bekommernisfe op Hem, enz. • ... 279
2 P E T R I.
Cap. I: vs.p. By welken deeze dingen niet zyn, die is blind, van verre niet ziende. 581 III: i6'>. In welke dingen fommige zwaar zyn om te verftaan, enz. . • 74>
. 1 J O H A N N E S.
Cap. I: vs. 7b. Het bloed van Jefus Christus zym Zoons reinigt ons van alle zonden. 59'
OPENBARINGE JOHANNES.
Pag.
Cap. III: vs 5b. Endeik zal zynen naam beiyden, voor mynen Vader, enz. . . 296 III: 14c. Het begin der Scheppinge Godts. 208 VI: 14b. Ende alle Bergen ende Eilanden zyn beweegt uit haare plaatfe. . 492 XI: 7. Ende als zy haar getuigenisfe zullen geëindigd hebben, enz. . . 172 XII: 12b. Wee den geenen, die de Aarde, en de Zee bewoonen. . . . 497 XIII: 2. Ende het beest dat ik zag, was eenen Pardel gelyk, enz. .. . . 168 XIII: 15. Ende hetzelve wierd magt gegeeven, om den beelde des Beestes, eeu Geest te geeven , enz. ... . 159 XIV: 4. Deeze zyn het die met Vrouwen niet bevlekt zyn, enz. . • 47°
XIV: 20. Ende de Wynpersbak wierd buiten de Stad getreeden, enz. . . . 601 XVI: 2. Ende daar wierd een kwaad en boos gezweer aan de Menfchen, enz. 680 XXII: 2b. Ende de bladeren des Booms waren tot geneezinge der Heidenen. . 57° XXII: 15. Maar buiten zullen zyn de Honden, enz. • ... 807
[BOEK der WYSHEID.
Cap. IV: vs. 12. De Betoovering der Boosheid verdonkert of verkeert het goede.] 687 [XIV: 2, 3. De begeerte der winfte heeft dat zelve (het Schip) bedacht, en?.] . 197
[JESUS SYRACH.
Cap. II: vs. 1. Indien gy komt om Godt te dienen, enz.] ..... 345 [XXXVIII: lö. Myn Kind laat traanen vallen over eenen Dooden, enz.] . . 494
1