£> E VIER
UYTERSTE
VAN DEN
MENSCH,
MET
fiene yoor-afgaende Befchryvïnge van de Kortheyd, £Ifen0igheyd, en het Ooffwit van het menfchelyk Leven. '
In dezen Druk zeer merkelyk verbeterd. Waer by gevoegd is Het Kleyn Paradys , met eene Miiïe b» her Lyden van Christus, vercierd met %? godvruchtige Primjens. v
TA MS TER DAM,
BLFHJETR0?D* , Boekverkooper ^ de Kalver-ftraat, in de Berg Calvary.
Goedkeuringen '






D_ VOORREDEN, ü vreeze des fjeere zr „
j"p c u/eeze elie eten weg baenttnt n *j van God* ivelke Ih-fJ* j / / •e /2ef^e
den £5£Jiï?£% % 9"*, «8* tot de liefde /want' de vTeeze des BS*1 het beginl'el der wvshev f w. • etre Is
genezen worde ,„T™ ' ,1" z,ele daer zy aen vift !* v onSerege!dheden.
ontroert woMltordevrL7dat-Ze eerft qnaed merk zy bSh, f I W«%
A 2



VOORREDEN.
jh gevoorderd zyn : want zy helpt hun de quaede bekoringen overwinnen; zy vernedert % hooveirdigheyd, en zy houd hun in d'oodmoedigheyd. En daerom wilt den H. Augulhnus , dat'er niemand zonder vreeze zy , als die tot eem volmaekte liefde gekomsn is. De reden waerom dafer onder de gene , die den mem wilkn hebben van godvruchtig te leven , zoo vele zeer lichtpeirdig , ongeftadig en eygenzinnig zyn, is, om dat hunne god" vruchtigheyd niet bedwongen en is door eene ■ zalige vreeze. Want het hert van den men]eb is door zig zeiven zoodanig genegen tot opgeblaezendheyd en ydele verheffinge , dat hem het tegengewigt van de vreeze te neder moet
houden* . ,
Doch, om die zalige vreeze in ons te verwekken en te bewaeren, en is"er niet zoo bequaem als de overdenkinge van de VierUyterste. Leeft dan dikwils en overweegt rypelyk ted van de gewigtige Leer in gen die in dit Boeksken begrepen zyn, en zy zullen u wederhouten van zondigen. Doch houd u niet te vre'den met eenige voor-by vliegende gepeyzen en 'bewegingen , die u voor eene korte wyle ontroeren ; maer tracht die gepeyzen te vefiigen in uwe ziele, op dat zy u t'allen tyde konneu dienen, als u de bekoringen zullen overkomen. Het is van zulke gepeyzen dat den H. Geeft ons verzekert , dat zy den menfch als onberoerhk zullen houden in zyne plicht. Gedenkt uwe Uyterfte , zegt hy , en gy zult mder eeuwigheyd niet zondigen. In /eternüm pECCAjjis. Eccli. VII. f* 4<?«



DE VIER
UYTERSTE
VAN DEN MENSCH.
V O OR-AF G A E mwï^^^
"BESCHRYVINGË
Van de Kortheyd\ Ellendigbeyd, en het Oogwit van het menfchelyk Leven.
EERSTE KAPITTEL.
van den ménfcb is kort.
fjËm^gp.bt leven van den menfch word 1 TT jkm de H' Schrifture vergeleken ^ IX WhV eene bloeme i die's morgens m-^^ék?pko,m^ en 's avonds- vergaets* te-Wy&by den rook , die ftraks word verftroyt in delochtrby eene fpinne-webbe a die met eenen blaes vernietigt word: by eenen damp die een weynig tyds verfchynt: by een ichip, hetwelk door de baerenfnelt: by eenen vogel ofte eenen pyj, die vliegt door de Jocht, zonder het minfre teeken over te lae* ten van hunnen doortocht. Wy komen naekc en al weenende ter weireld; wy fpelen hier voor een weynig tyds elk eene geringe rolle < en wykeeren wederom naekt nae de aerde' daerwy uyt genomen zyn. O leven van den



6 Kortheyd en ellendigbeyd Kap. ï. menfch , hoe kort zyt gy ! hoe broos, hoe ydcl, hoe ellendig, en alle medelyden vveirdig! De eerfte menfchen leefden vele honderde jaereu, en zy achtten niet te min hun leven zeer kort, en als esne verdwynende fchaduwe. Den Propheet Job leefde 248. jaeren, en nochzegthy: Myne dagen zyn eenen ïsfrET, zy zyn fnelder weg-gevloden ah eenen poftlooper ; zy zyn voor-by ah een [chip, bet welk door de baeren fnelt; ah eenen Arend, die driftig vliegt nae zyn aes; zy zyn ah eene nebbe, die van den wever word afgefneden, Hy noemt ook zyn leven eene fchaduwe, eene, bloeme, eenen wind. En ider-een zal de waerheyd hier van bevinden in zyne dood. Helas! het leven van acht honderd en meer jaeren was by de oude Voorvaders als het fchieten van eenen pyl, en als eene fchaduwe: en daer wy nu nouwelyks komen tot •de zeftig ofte zeventig jaeren; ja daer verre het rneelte deel fterft onder de twintig jaeren, het leven fchynt ons eene eeuwigheyd. Peyft eens, waer zyn de jaeren die gy geleeft hebt ? .War hebt gy nu daer vanf En, indien gy geleeft had van Adams tyd af tot nu toe, gy 20ud moeten zeggen met die eerfte menfchen , dat uw leven kort is geweeft, en als" maer eenen droom. Het is waer dat wy als met andere oogen aenzien den tyd die voor-by 5s, en die toekomende is; maer dit is enkel bedrog. Den toekomenden tyd zal voor-by gaen met dezelve fnelheyd , gelyk die reeds henen is, en gy zult verflagen ftaen als gy u zult zien aen het eynde van uw leven.



h KïlP- van het menfcbelyk leven. i Roept opdllefiraeten en merkten, zeyde derf Heen OI AUe.vleefch is boy, en alle zyne
glorie is gelyk eene bloem e des velds; het boy ts verdroogd, en de bloeme is afgereten. Dat 'S i 4en ntenfcja gemaekt van 'beenderen en vleeldi met a! zyn cieraed, is als hoyen als eene verflenfte bloeme. Hy is jeugdig en frifch in zyne jongbeyd als eene bloeme; maer de zeyien van-de dood is op zyne hielen, om
tm-3 temaeyen9 en te maeken als hoy.
.s Morgens bloeyen, 'x avonds vei'Jlenjen 9 Js den aerd van bloemen en van menjlhen.
a AA^-n Wat tyd 'is'er van dVwiege'tót dè doodkilte,en van het lichaem zvnsmoeders tot aen het graf! De traenen die wy, een kind jynde, (forten op den fchoot der vroed vrouwe i zyn nouwelyks afgedroogd , ofte de traénen van het fterf bedde zyn opde wangen. Het ^zy dan , dat wy duyzend jaeren leven , ofte eenen dag, als het eynde is gekomen, wy hebben even veel, behoudens dat die langer jeert, dikvvils vertrekt met een meerder pak van zonden et) met eene zwaerdere rekeninge. Adam heeft geleeft 930. jaeren, en indien hy had geleeft tot deze ure toe, ennumoeH: terven , wat zoude hy meer hebben als een kind yan eenen dag, het welk heden «erft? Wat is er dan aen gelegen, of gy morgen iterrt, ofte naer duyzend jaeren ? als die duyzend jaeren zullen voórby zyn, het zal zyn geyk den dag van gifteren, en 's dags voorden laelieii zoud gy (hen voor de dood, gelyk gy nu zond ftaen, indien gy morgen rnoeti «erven. Zoud gy ook naer alie die iaeren
A 4



t Kortheyd en ellendigheyd Kap; 2-.
meer bereyd zyn tot de dood, en u zelven meer overgeven in den wil van God als nu?' Zoud gy alsdan min vreeze hebben van de dood als nu? Miflchien noch meer. Laet God dan alles fchikken gelyk het hem be* lieft, 't zy wegens een kort, ofte wegens een lang leven. Doch aengezien dat uw leven hier zoo kort is , wat isrer aen gelegen , of gy hier wat verheven zyt ofte vernedert; wat meerder ofte wat minder; wat ryker ofte wnt armer? dewyl gy nae de eeuwigheyd gaet, alwaer dit altemael zal verdwynen als eènen Niet , en alwaer God zal maeken een geheel; ander onderfcheydF, en een geheel ander orden,, volgens dat ider-een beftiptelyk toeiomt, en het welk eeuwiglyk zal dueren.
Dit is het gene gy nu gertadig en leven*dig moeft overpeyzenwant met dit te pey5zen zult gy begrypen,hoe weynig den voorfpoed en den tegenfpaed van deze weireld ts achtenzyn, mids die zoo korten tyd duerem. Ook zult gy alsdan zoo ongevoelig niet zyn, als gy ied van de tydelyke dingen verheft, ofteals gy veracht en verdrukt word: en gy zult aldus uwe zaligheyd zeer vervoorderen.
DOet my-9 6 goedertieren God, de kortheyd mynder dagen kennen, om die zoo te hefteden tot uwen 'heyligen Dienft, dat ik daer naer de gelukkige eeuwigheid bekomen mag..
I I. KAP I T T E L. ©ns leven is onzeker; de dood kan ons altyd r en op alle plaetfen overkomen.
GY weet niet waer en op wat plaetfe £y zult nerven j-t'huys ofte op de.taete 0m



Q,r Rap; van-bet menfcbelyk leven. é ftad ofte op de reyze; op het water ofte op bet land;-op uw bedde ofte zittende aen de tafel ; enz. Gy weet niet wanneer gy zult fterven : wat jaer, wat maend, wat dag, wat ure. Gy weet niet boe, en op'wat maniere gyzult fterven: fchielyk ofte door ziekte; doordeti' bhxem, door het water, ofte eenig ander ongeluk ; alleen zynde, ofte by de menfchen; iir de gratie zynde van God , ofte daer buyten, Ach, hoe vele onzekerheden zyn'er wegens de dood , van de welke nochtans de eeuwigheyd hangt! Daerüggen'erziek te bedde, die' geduerig verwachten den laeften adem, die mitfchien zoo nae aen de dood niet zyn ais^ gy. Daer en is geene plaetfe ofte tyd, op dewelke gy niet kont fterven. Gelyk defcbaduwe volgt het lichaem, alzoo volgt de dood? u Overal met haere zêyfen om u af te maeyen u gefladig laegen leggende om u te verftrikKen. O bedriegeiyke dood , hoe onzeker is uwe komfte: Daerom, ö menfch, wilt *v niet ovèrraft worden van de dood , bereyd ' n geduerig tot haere befpringingen , en verwacht haer alle ftonden.
Maer den menfch, verblind zynde door de hef Je der aerdfche dingen , fchoon h'v da* gelyks hoort en ziet vele vooi beelden vanaitf dère menlcnen, die fchielyk fterven, faé Mg voorftaen , dat dit ongeluk hem niet zal overkomen. Om te zien, hoe g*oot deze ver» bJindheydis, bemerkt de volgende pointen Teil . het gene is overkomen aen zoo vele milhoene menfchen, die fchielyk zvn geHoivenkan u ook overkomen.



io Kortheyd en ellendigheyd Kap 2.
Ten 2. het menfchelyk lichaem is een broos maekfel , het is eene alderfubtielfte horlogie , beftaende uyt eene menigte van fyne itukskens, kleyne pypkens, en brooze deelkens , die altemael moeten fpelen en werken in deze horlogie , en die door het minde ongeval ftilftaende, verftoptc^te gebroken zynde , de dood konnen veroorzaeken. De hervaerene geneesmeefters , die betere kennifie hebben van dit broos maekfel, zyn zoo zeer niet verwonderd, dat de menfchen zoo haelt en 1'ubietelyk fterven , .als wel, dat zy eenigen tyd konnen blyven in het leven. O van hoe vele kleyne dingen hangt ons leven! Eene( ader die berft in het lichaem, eene apofteumie die openbreekt, eene ka terne in het hoofd , eene pyne aen het hert,eenenbefloten wind,eenequaede lochr, eenen adem van eenen zieken , eene beroerte, eenen gek eerden derm een druppel vergift , en honderde diergelyke dingen zyn vol gevaer, en eene van die is genoeg om den menfch te doen ■ derven.
Ten 3, gy zyt uytwendig omringeld met vele perykelen van de dood, die dagelyks overkomen aen andere menfchen. Daer valt eenen in het water, elders eenen in het vuur; dezen valt van eene hoogte, eenen anderen word doordeken; eenen derden word overreden , ofte verongelukt op eene andere wyze, dooreen hout, door eenen fteen,f»z. In het jaer 1386. Carolus Koning van Navarre overvallen zynde met eene grootepyne der zenuwen , wierd door den raed der geneesmes-



Q. Kap. van het menfchelyk leven. it fiers genaeyd in ly ne doeken, die nat gemaekt waeren in warmen brandewyn. Den Chirufgyn alles wel hebbende to&genaeyd , en wiN lende met de keilde den draed'afbranden,qnamen felle ns alle de doeken in brand, waer door den Koning elleridiglyk fïierf. A\r dus verloos ook zyn leven zekeren Raedsheer met nnem PMffiib, door een hayr, het' gene in de melk was, die hy dronk.
Wy lezen dat'er geflforveh zyn door de queifmge van eenen kam-tand in het kammen; andere door de quetfinge van eene foelie,van eene fpünter ofte van een doornjen in het plukken van roozen ofte beziën, bezonderlyk als die eene zehüWe raeken. Andere door eene kleyne fukkelingè breken erm ofte been, en verliezen herleven. Drufius Pom. peins fpelende met eene peire in den mond, is'er door verfmacht. Hornetus is geftorven ven droefheyd; Sopbocies van blydfchatX Den Koning Diomfius ftierf, vernemende de tydinge van eene groote vi&orie: zommige zyn geftorven door het lacchen , en zeer vele door gramfchap. Menige zyn al fprekende •nedergezonken en geftorven; eenige al etende, en met het eten noch in den mond. De dood vind zoo vele wegen als den menfch Jidmaeten heeft, want elk lidmaet kan den oorfprong zyn van de dood. Niemand kan zig verzekeren dat'er diergelyk ongeluk hem Uier zal overkomen , en tniflchièn als hy het imnft zal vreezen.
Ten 4. Het en zyn eygendlyk de ziekten niet, die ons doen fterven; maer dea
A 6



ïa? Kortheyd en ellendigbeyd Kap. 2.wil van God, waer door wy ailegader verwezen zyn tot de dood, üe eene zyn verwezen orm te (terven door het zweird, deandere door het vuur,. eenige door ichipbraeke,. zommige door vergif , pefte, de kortfe, ofte andere ziekte. De plaetfe, den* "dag, de ure van uwe dood, en de oorzaeke* van uw fterven zyn aengeteekend, en vaftgefteid doorGod van inder eeuwigheyd. Alle* de meufchen te faemen en zyn niet magtig: die te veranderen, en het leven eenen ftonds te verlengen , ofte te verkorten.
En zegt:niet: Ik gevoe'e my wel te pas.» 'Den Koning Bulthazar en was noyt vroylysker , hy gevoelde zig noyt gezonder, dan als hy. van de dood wierd verraft; en duyzend andere zyn ook zoo gevaeren. Hoe vele zyn'er door geheel de. we held gifteren geftorven, «n hoe velé zullen'ër heden fterven zonder te gevoelen1 de voorteekenen van de dood ?' Hoe vele. zyn'er jong geftorven ,. als zy meynden noch lang te leven; ryk; te worden;, tot een goed houwelyk te komen? enzi.
Den duyvel en zegt nu niet meer, gelyk lot Adam* en[Eva: Gy zult niet fterven* Neen; maer hy blaeft'ons in deze ofte diergelyke gepeyzen: Gy zult zoo haeft niet fierven :gy zyt noch jong en gezond, enz. en alzoo bedriegt hy de menfchen , die eerder fterven als zy hadden gefchikt, en onbereyd^ ^veg'g^rukt worden* Als de viftchen meedr ge7'*i€ zy'i, dan worden zy met den angefi ^vangen,, en oc?fe*ie vogelen.roet hetnew



ft. Kap. van -het menfchelyk leven. i-gi Alzoo gaet het ook met de menfchen. Ach,, hoe broos en onzeker is ons leven! War eene verblindheyd is % zig zeiven in te beelden , dat ons niet en zal overkomen eenig, ongeluk, ofte eene fcbielyke dood !
Zekeren Koning-, willende doen begry»pen aeh eenen Hoveling, die zig voor zeer gelukkig aenzag, de gevaeren van zynen (het, heeft hem ter tafel genood, en doen hangen boven zyn hoofd eenen zwaeren poigniaerd aen eenen dunnen draed met den punt nederwaerds. Dezen Hoveling zyn gevaer ziende, en geheel'verfchrikt zynde, konde niet eten. Den Koning vraegde, waer» om hy niet en ac? Hoe zoudeik konnen, zeyde den Hoveling , daer ik geduerig verwachte, dat dien poigniaerd my het hoof4 zal doorfleken? Aldus gaf dien Koning te kennen, hoe-dat hy en alle menfchen ineen geduerig gevaer zyn, van het leven te verliezen , en dat dit peryk'el genoeg moet zyn ,. om ons alle aerdfch geluk te doen verachten. De onzekerheyd dan van ons leven is groot , endaerom vermaent aus-Cbri'flus zoo dikwijs, dat wy zouden waeken: fVaekt y zegt hy, wantgy weet nocbte dag, nochte urelIk zal komen als eenen dief in den nachts zegt hy wederom. Waekt dan, want gyzveel niet op wat ure den Heer zal komen. Ider-een bekent dit; ider-een gelooft dit; en wie lêeft'er na? Ooch by aldien den menfch nu zoo onachtzaem f&, om zier bereyd te houden , daer de dood zoo onzeker is, wat zcud^ ftet.zp*indien ny_ wift dat by. nock eejii^



14 Kortheyd en ellend/gheyd Kap. 2. ■ maenden ofte jaeren te leven had? Daerom het is eene groote bennhertigheyd , zegt den H. Auguftinus, dat God den dag van onze dood heeft verborgen gelaeten , op dat wy niet eenen oogenblik zouden blyven in eenen ftaet, in den welken wy zouden febroomen te fterven.
Befluyt en gevolgen uyt het voorgaende,
ACh, wat is uw leven, ö menfch! als eenen flibberachtigen weg , die langs den boord van de eeuwigheyd loopt , en ge* wiflfelyk daer in eyndigt! Hoe is het mogelyk, dat gy op dit gevaer niet letV Indien gy wandelde in eene kamer daer eene p!anke los ligt, en daer gy den Voet rnaer op moet ftelïen, om in eenen afgrond te vallen , zoud gy niet vreezen, dat eiken voetftap den laelten is? Zoo ook ideren voetftap die' gy ftelt, elk woord het gene gy fpreèkt, kan uw laefte wezen in deze weireld. Daer is niet eenen dag, nochte niet eene ure , die n niet kan brengen aen den Hemel ofte aen de Helle, Wat peyft gy dan lang te leven, die niet eenen oogeifblik zeker hebt ? Wat peyft gyom u te verheffen en ryk te worden in dit ballinglchap, op deze reyze, in deze herberge, die zoo haeft moet vergaen, en die reeds begint te wyken; en daer gy alle oogenblikken van de eeuwigheyd word gedreygt? Moet men zulks fchryven, ofte prediken, als of het dingen waereh, die men van elders moet haelen ? Wyzer waeren die Princen en föirchoppen? die" zeyden: Alk uren fias ik



a Kap. Fan bet menfchelyk leven. 15 voor de eeuwigheyd> «jr^ naedere ik aen de dood. Wie zoude niet fchroomen als hy zoude hangen aen een dun koordeken over eenen diepen put, daer hy in zoude vallen, zoo haeffc als het koordeken breekt? Al wie in doodzonde leeft, die hangt boven de helle aen den dunnen draed van zyn leven, die afgefneden kan worden op eenen ftond door een windeken , en door den adem van eenen zieken. O fchroomelyk gevaer, in het welk den zondaeriszoolang als hy in doodzonde blyft! Hoe is het ook mogelyk, dat'er vele zoo bezig zyn met de weireldfche ydelheden, en met groote voornemens te maeken , zonder eens te peyzen op de onzekerheyd van hun leven l Als den Engel in Egypten alle de eerft-geborene op eenen nacht dood ftoeg, hoe vele waeren'er niet van de ryke Egyptenaers j die dags te vooren goede voornemens maekten van houwelyken en andere betrachtingen , die zy dien dag, ofte die maend, ofte datj.ierfchikten uytte voeren ? En niet eenen van die vvas'er'sanderdagsmeer in het leven. Hoort den H. Geeft hier over by den H. Iacobus fpreken. En gy ook, die zegt: Heden op e mor gen zullen wy gaen nae zoo eene fïad9 en daer zullen wy een jaer verblyven, en koopbande! dryven en winfte doen , daer gy niet en weet., waf er morgen zal gebeuren. Want wat is doch uw leven? bet is eenen damp, die een weynig tyds word gezien, en daer na er verdwynt; fn plaeife dat gy zoud zeggen ; Is t dat het den Heer belieft, en ift dat w% tmb leven 9 zullen wy dit ofte dat dom, -



"j£ Kortheyd en ellendigheid Kap; $< Waerom dan uytgeftelt wel te leven tot morgen? duyzend menfchen , die heden leve\n , zullen den dag van morgen niet zien. Hebben zy eenen zaligen heden ,zoo hebben zy ook eene zalige eeuwigheyd. Houd dan ideren dag voor den laeften, en maekt van5 eiken dag den beften,
T zyt9 o grooten God Ivolkomendlyk meeT fier van myn leven , gy kont my roejxefr' uyt deze weireld als het u belieft ; daer om # geeft toch dat ik altyd waeke, u gedurig ver~* wachte, en nae u verlangende, zegge uyt gan* fcher hert: Komt , Heer Jesus, komt.
II L KA P I T TE L.
Schoon de dood niet zeker en waer, wy <zm± , den haer moeten vreezen, daerom alleen , om dat zf ons kan overkomen,
fK ben een kind van Adam, verwezen tot de dood; ik draege myn vonnis gedurig. Kinnen en buytenmy. Ik, die nu zoo grooten grouwel nebbe van de doode menfchen,. zal zelf eenen dooden worden; en die zoo eenen afkeerhebbc van halfrotte lichaemen te zien, zalieïfwordën hetaes der wormen.
Doch, al en waer de dood niet zeker, en-' al waer't dat zy ons alleenelyk konde overkomen door eenïg ongeluk , dlf alleen zoudeons moeten doen vreezen. Genomen, datGod zeyde, ik wille niet, dat alle menfchen fterven; maer datVr a'leenelyk eenige fterven : dit waer genoeg om ons aïlegader te dóen beven. Hoe moet dan een ider nu vreeseMaer by. zeker wwtydat lï^ejven tooet f



$V Kap. van het menfchel'yk leven. 17 Ja het gene noch meer is, indien God zey«* de, dat'er van alle menfchen, die in de weireld zyn , maer eenen zal fterven zonden dien te noemen, elk zonde moeten vreezen. Hoe kan het dan zyn, dat ik nu niet vreeze, daer een ider moet fterven , en ik miiTchien den eerften van al ? En waer 't dat God ril te kennen gaf, wie dien menfch is die zoude moeten fterven;- en dat dien ongelukkigen leefde zonder zorge , gelyk'er nu vele doen , zouden alle de andere menfchen niet verfteld ftaen, en zeggen: 6 Menfch, gy weet dat gy fterven moet , en leeft gy zoo los, Gy, die van de wormen moet opgeëten worden, koeftert gy u aldus? Gy die moet vergaen, en alle tydelyke dingen met u, waerom bemint gy die zoo ? Wat cns aen* gaet, die altyd zullen leven, wy mogen trachten nae geld en goed , rykdom en eere; maer gy , die dit alles moer verl'aeten , waeroa zorgt gy zoo voor het tydelyk, het gene gy niet noodig hebt , dewyfgy moet fterven? Ja, gy behoorde onder ons niet te blyven , maer u te vertrekken nae eene Woeftyne, om uw ongeval te beweenen. Dat dan een ider peyze Ik. ben 't , die moet ftërven; deze weireld en gaet my niet aen ; ik ben; hier voor eenen korren tyd; de dood is naeby; ik. wille my tot die bereyden , en den Heer dienen , die my alleen kan helpen , verlolTen en zalig- maeken.
Dit wille ik nu gaen doen, o genadigen God, ik zal nu de dood levendig in mynegedachten houden 3 en zoo leven als of ik alf$



l8 Kortheyd en ellendigheyd Kap; 4-. oogmblikken moe ft fterven. Ik bidde u, verfier kt my, en geeft., dat ik in myn voornemen altyd kloekelyk .voordgae.
IV. KAPITTEL. Het leven is een geduerig fterven en. eene ge-
duerige naederinge aen de dood.
UW leven is eenen geduerigen loop nae de dood. Alle de dagen, die gy geleeft hebt, zyn als dood, want die en hebt gy niet 'meer. De toekomende jaeren zyn voor u even als of gy noch niet en vvaert geboren. Den das van gi-fteren is verdwenen, en gy weet niet hoedanig zal wezen den dag van morgen. Het leven word u.-gegeven by deelkèns en metftukskens, vermengeld met"even zoo veel deelkens van het fterven:, en de dood vervoordert geduerig haeren gang, gelyk eenen zandlooper, die loopt. Het zy dat gy'er op peyft ofte niet; het zy dat gy flaept ofte waekt, gy naedert de dood, en de rekeninge, die gy zult moeten geven. Peyft'er,ofte peyhVer niet op, gy zult die beyde niet ontgaen.
Als eenen misdaedigen ter dood word geleyddoor verfcheyde wegen en ftraeten, geheel dien weg is een naederen aen de dood. Hy weet miftchien niet of die plaetfe verre gelegen is, ofte-naeby ; maer hy weet, dat hy eiken ftap naedert tot die plaetfe; hy vreeft die alle ftonden t'ontmoeten , en al is den weg wat lang, hy vreeft daerom niet min de dood.
Wy zyn allegader verwezen tot de dood om de erfzonde. Wy komen uyt het lic;-



4. Kap. van het menfchelyk leven. 19 haem ons moeders als misdaedige uyt den kerker. Gelyk ons leven is naederen tot der plaetfe, die van God gefteld is, en die als het fcavot zal zyn , waer op het vonnis des doods tegen ons zal uyt^evoert worden. Wy weten niet, of wy daer haeft zullen aenkomen; maer wy weten, dat wy zyn op den weg, en dat wy, eiken ftap die wy -feilen , naederen tot de plaetfe. En op die wyze word alle dagen dit vonnis uytgevoert over eene groote menigte van menfchen, die door ganfch de weireld fterven, ja miffchien over de honderd duyzend tufTchen dag en nacht.
Indien gy eenen misdaedigen, dié nae de galge geleyd word, zagtlacchen en mallen, zoud gy niet peyzen: Hv is uvtzinnig. Vele gaenernae.de.dood, niet alleenelyk al lacchen en mallen; maer dat veel erger is, die op den weg durven zondigen , en den Rechter tergen.
\ Hoe vergeten wy dan zoo de dood, tot de welke wy geduerig naederen met groote fchreden ? Helas , wy fterven dagelyks, wy verouderen dagelyks ; en ons dunkt, dat wy onftervelyk zyn. Het en is voorwaer geene kleyne ftrarTe over ons, deze fchrikkelyke zaeke zoo te vergeten, die wy behoorden geduerig voor oogen te hebben
Met recht noemt de H. Schrift ure dit Ieven eene dood, en het land der doode. Uw leven vervliegt en verloopt met deelkens. Gy ziet geduerig voor uwe oogen de tycfelyjje dingen veranderen en vallen in hm*



fito» Kortheyd en ellendigheyd Kap. mnNiet. Waektdan , op dat het geduerig verloopen van de deelkens uws levens , en al het gene gy ziet verdwynen, u geftaedig doet denken , dat alles een eynde heeft , en dat'er geen oprecht goed nochte quaed en is, als in d'eetuvigheyd, die ons zoo nae by is, dat wy den tuffchen-tyd moeten rekenen voor eenen Niet.
WT gaen, 6 gr ooi'en- God, door uw rechtveirdig oordeel al ftervende heften : wy vloeyen weg als water, het welk in de aerde dringt, zonder wederom te keer en, en wy naederen geduerig aen de dood zonder eenetp oogenblik flil te ft aen; geeft 5 dat wy door dit gepeys zonder ophouden aen onze quaede begeirlykheden fterven, om hier naer het geluk te hebben van met u eeuwig te leven.
V. KAPITEL.
Ellenden, ziekten , ongelukken1 en gevaeren»• daer'''t menfchelyk leven aen onderworpen /jv
DE dagen der menfchen-zynvol quellingew en ellenden, zegt den H. Geeft. Het leven is'er zoo vol van , dat de dood eerder aenzien moeft worden voor eene verloffinge, als voor eene (trafre. Het aerdryk zelfs is met rampen vervold: want t'allen tyde hoort men daer ergens van aeidbevingen , brand , tenrpeelten , fchipbraeke, hongers-nood, landftrooperyen , oorlog, pefte, enz,, zoo dat dë H. Kerke te recht het aerdryk noemt het dal der traenen. Wie is'er eene ure vry van pyne, misnoegen ofte quellinge ?'dagelyks ontdekt men niéuwe ziekten en ellendigheden , van



5. Kap. van bet menfcbelyk leven. z& welke zommige zoo zwaer zyn , dat men'er niet en kan van hooren zonder te fchrikken. Men leeft van eenen, dat 'hy van zyne ziekte in dry jaeren niet eene ure -en heeft konnen •flaepen. Heroiks had zoo eene vuyle ziekte, dat den 4ïau-k daer van geheel zyn leger beifmettede ; en het gewormte knelde uyt zyn vleefch, en wierd door de pyne verteird. Wy lezen van zekere Koninginne, dat haer vleefch •t'eenemael wierd-verandertin Wurmen, waer ■van zy ellendig ftleif, alle de magt en konite der medecynen niet konnende doen fterven .dit ongedierte. Üe ziekte van zommige is zoo geweldig geweeft, dat zy zig het hoofd aen ftukken {Joegen tegen den muer.
Daer zyn'er geweeft in welkers ermen* en heupen zeer bytende flangen waeren gegroeyd, die het vleefch dootknaegden. Daer is onlangs in Vrankryk eenen man geweeft, die altyd klaegde van pyne aen de maege, doch die t'elkens minder was naer dat hy had voedfel genomen. Zyn lichaem wierd open gefneden naer zyne dood , en men vond in de maege eene levende padde , die daer eenige jaeren had geleeft.
Andere vremde ziekten hebben geheele Landfchappen vernielt. De groote Stad Konftantinopolen wierd eens geftraft met eene zoodanige pefte, dat de gene die daer mede bevangen wierden, meyuden dat zy gedood wierden van hunne gebueren, en al raezende ftierven. Ten tyde van den Keyzer Heraclius was'er in het gebied van Roomen zoo groote pefte, dat'er op weynige dagen vele raillioe»



22 Kortheyd en elleMigheyd Kap. 5. nen menfchen itierven; en de raezernye was zoo groot, dat het meelte deel der zieke zig in den Tyber wierpen , om den inwendigen brand des herte te bluffchen. Eenen grfekfchen Schryververtelt, datin Griekenland de iocht op zekeren tyd zoo zeer was bedorven, dat'er ontallyke menfchen (ïierven, en die by geval van die ziekte geneesden bleeven zoodanig van hunne memorie beroofd, dat de ouders hunne kinderen, nochte de kinders hunne ouders niet meer en kenden.
Om wat naeder te komen tot onze tyden, een jaer naer dat Francifcus den I. Koning van Vrankryk had getrouwt Elconora van Ooftenryk, was'ereene pefteiu Duydsland, die binnen vier-en-twintig uren de menfchen weg nam, zweetende een peftilentieel zweet. Deze ziekte had begonfl: in het wetten , en verbreydde hner naerderhand zoodanig door Duydsland, dat zy fcheen eene fleepnette te wezen om de menfchen van het aerdryk weg te Hepen, want aleer men den eygen geneesmiddel konde trelTen, wierden'er zoo vele millioenen menfchen verdaen, dateer vele landen onbewoond van bleeven. En als deze pefte op het hooglte was, wierd Engeland door dezelve zoo geplaegt, volgens zommige Schryvers, dat de menfchen niet alleen door de kracht van het vergift verflikten ; maer dat ook de vogels hunne nelten en jongens verlieten, en de wilde dieren hunne hollen: ja de mollen en (langen verzaemelden byeen , niet könnende verdraegen het fenyn, dat'er in de aerde hefioten was; zoo dat men vele



& Kap. van het nienfchelyk leven. beeften tïaraen onder de boomen vond , door de pefte verflagen.
In het jaer 1546. op den laeften van Mey ontftond'ereene vervaerlyke pefte in Vrankryk^dieo.maenden lang heeft geduert, waer van'er zoo vele menfchen zelfs a! etende en drinkende ftierven , dat'er op de Kerkhoven geene plaetfe meer was ora*ze te begraven* Meeft alle de gene die daer mede wierden belmet, waeren 's anderendags raezende, en fprongen'in putten ofte uyt de venfters. De ziekte was zoo boosaerdig, dat d'ouders hunne kinders verlieten, en de vrouwen hunne mans. Deze weynige ftaeljens uyt duyzend andere zyn genoeg, om te zien wat dat'er aen de gezonde al kan overkomen, en hoe luttel alle tydelyke zaeken te achten zyn, die ons door zoo vele rampen konnen onrnomen worden.
Ellenden van^ Honger s-nood, en van Oorlog.
GEene mindere ellende is den hongersnood, waer door dikwils geheeie landfchappen geplaegt worden. Italien eertyds door den oorlog ganfch verwoed: zynde, verviel tot zoo grooten hongers-nood, dat de 'menfchen genoodzaekt waeren te eten peirden,honden ,katten, ratten , müyzen , enz. 'en'als zy die niet meer vonden, aten zy •zelfs malkanderen op , ook de ouders hunne •eygene kinderen. /
Als den Roomfchen Veldoverften Scipio de Itad Numantia belegerde , bragt hy die tot zoo grooten hongers-nood , dat de belegerde dagelyks als terjagt gingeiv Om Romeynets



24 . Kortheyd en ellendigheyd Kap. 5. ;te vangen, die zy zonder fchroom als lammervleet'cli op-aten , drinkende daerenboven hun ■bloed gelyk water.
Ten tv de van den Propheet Elizeus was den honger zoo groot in Samarien, dat de Moeders hunne kinderen op-aten Het zelve is gefehied in de belegeringe van Jeruzalem, £n in vele andere plaetien.
Het gene wy gaen vertellen is noch fchroojnelyker. Naer dat God in het jaer 1528. geheel Vrankryk had geflraft met eenen bloediden oorlog, zonder dat de lnwoonders tot be•ternifle quamen, maer erger wierdenAiafce hy hun op deze wyze. In vyf geheele jaeren ,en was'er geenen winter, waer door al het veldgewas verflonden wierd door de wormen. .Het gebrek wierd zoo groot, dat zelfs de wel-hebbende heden hunne huyzen verlieten •om te gaen bedelen. Het getal der arme groeyde dagelyks , en het was eene ellende hun te zien: want behaiven. het gevaer van door hun berooft en vermoord te worden, gaven hunne liehaemen eenen onverdraegelyken en verdervelyken flank, doordien zy zig opvolgen met alle flach van vuyligheyd. Zy maekten brood van zemelen , van kruyden, van molt , van eekelen , van hoy-zaed , enz.
Geheele benden van Mans, Vrouwen en kinderen gingen langs de flraeten half naekt, bleek als de dood , en flierven op de aerde, Men zag zeer vele Moeders omringeld van hunne kinderen , te famen van gebrek bezwyken. De landslieden verkochten hunne landen m goederen^en gaven die voor niet,..om by de
fyke



. Kap. van het menfibelyk teven. /ke graen te koopen. By dezen geeffel'Gotte oegde zig noch de gierighevd der woekeiers, die deze ellendige noch verdrukten nmers zy gaven alles om brood te koopen om iet te fterven. Duvzend andere diergelyke oorbeelden, die ongeloovelyk fchynen, zoue men konnen by brengen , om te toonen wat Uenden den menfch konnen overkomen.
De ellenden van den oorlog zyn onbefch'ry/elyk door de verwoeftinge van "landen en ftelen, en door de vervaerlyke vernielinge vart wallyke menfchen. Wy zullen nu hiermaer preken van de rampen die'er in Duydsland waeren , wanneer de Zweden daer invielen, behoudens vele plaetfen die geheel verwoeft wierden , zyn'er in Beyeren alleen wel 2000. dorpen verbrand. De moedwilligheyd en /reedheyd der overwinnaers was zoo groot dat alle die in hunne handen geraekten on* menfchelyk gehandelt wierden om te achterhaelen , waer zy ergens ied hadden verborgen. Die svyandshandenontquamen, ftierven door honger, ofte door de pefte, hebbende geen ander graf als het ingewand der honden en andere dieren. Den hongers- nood was zoo groot in vele geweften, dat het peirdevleefch voor lekkernye gehouden wierd , en voor geluk gerekent, dat men ergens eene doode pryekonde vinden. De gevangene fneed men liet vleefch van het lyf om het te eten • d» doode wierden by nachte ontgraven om de levende te fpyzen; en de menfchen vermoord» -den eyndehnge eikanderen om niet van honger ie fterven. Deze en diergelvke grouwe*
ê '



a6 Kortheyd en ellendigheyd Kap. 5» lykheden konnen ook onze tyden en landen plaegen, als God zynen rechtveirdigen toorn over ons wilt uytflorten.
Ellenden van Aerdbevinge.
DE ellenden en rampen, die de aerdbevinge veroorzaekt, zyn noch .veel fchrikkelyker. Ziet'er hier eenige voorbeelden van. Ten tyde van Herodes was'er in Paleftinen eene aerdbevinge, door de welke wel dertig duyzend menfchen onder de inkortende gebouwen vernielt wierden.
Op den nacht dat den Keyzer Mauritius trouwde, was'er in de Stad Antiochien zoo eene aerdbevinge, dat bynae alle de huyzen invielen, waer onder wel zeftig duyzend menfchen begraven wierden.
In het jaer 1456. is'er eene geweeft in het Ryk van Napels, waer door vele fteden geheel zyn verzonken, en wel zeftig duyzend , menfchen gedood.
Plinius fchryft van eene aerdbevinge ten tyde van den Keyzer Tiberius, die 12. van de voornaemfte fteden van Afia heeft verflonden.
In het jaer 1509. was'er eene te Konftantinopolen, die wel 18. dagen lang duerde, .en ontallyke huyzen t'eenemael omwierp, als ook het Kafteel met de vyf torens, zoo dat'er ontrent derthien duyzend menfchen ,yan het leven berooft wierden.
In het jaer 1531. was'er eene aerdbevinge te Lixbona , die ontrent de 1500. huyzen en vele Kerken heeft doen invallen. De zee ;was daer ontrent ook zoodanig ontfteld, dat zy vervaerlyk zwol en daeidc.j m zig



5. Kap. van bet menfcbelyk 'leven. £* opendoende, vele fchepen verzwolg. Die duerde-8. dagen lang, zoo dat den Koning: niet de inwoonders genoodzaekt waeren buytenop het veld onder tentèn te woonen In het jaer 1570. wierd de Had Ferraraia ltalien door eene aerdbevinge als in (tukken gelcheurt, het welk bynae een geheel iaeü lang heeft geduert, geftadig hernemende. ; In het jaer 1638. zyn'er door de aerdbe, vin§e mCalabrien geheele fteden verzonken , en veranderd mpoelen,en onderdie dever* ■maerde (tad van de H. Eupbemia, met ontrem wel dertig duyzend menfchen, die daer door aen hunne dood zyn gekomen.
ïn het jaer iöfro. heeft geheel Spagnieneit 1-ortugaei eene aerdbevinge gevoelt (doch meeft omrent Malaga) die wel maer eenige ' oogenbhkken duerde, doch zoo geweld!** was, dat de ftadspoorten en mueren , torens en vetten aen den kant va«*de zee geheel wierden omgeworpen, 15. Kloofters en 1300,
ruyZ6r 5e gronde gefaiete"9 en 1200. beichaedigd. De inwoonders gingen op he^ veld woonen , uyt vreeze van voordere gevolgen. De aerde opende zig op verfcheyde plaetien, en fpoog zoo eenen overvloed van water uyt, dat'er de rivieren van overstroomden. In de ïlad van Velez Malasagimr de aerde open, en flokte eene riviere in, die daer voor-by liep, maer de aerde noch eens toegaende, wierp de ingeflokte wateren wederom uyt met zoo een groot geweld, dat zy meer als 150. voeten hooger als dè iiuyaen vliegende^ de zelve door huoaos



a£ -Kortheyd en etiendigheyd Kap. rval bynae alle omverre wierpen. Vele andere -fleden wierden t'eenemael bedorven.
in het jaer 1538. was'er eene aerdbevinge in Champagne, die eenen berg heeft opgeworpen van eene myle hoog, die daerom genoemt word den nieuwen berg. En in het jaer ,1650. 4s'er eenegeweeft ontrent Bourdeaux, waer door eenen grooten berg is nedergexakt en veranderd in eenen poel. Maer het al.dervervaerlykfte van al , is het ondergaen en •verzinken van het groot Atlantifch Eyland, waer van Plato fpreekt. Dit Eyland was gedegen tuflchen Spagnien en de Weftindiën, en word gegift meerder geweeft te zyn als .-Africaen Afia, en was zeer bewoond* Het is ,op eenen nacht door eene grouwelyke aerdbevinge en eenen geweldigen watervloed geheel met alle de inwoonders in de zee begraven , zoo dat alleen de Ëylanden van CaSKirien, de Vlaemfche Ëylanden, en weynige .andere daer van zyn overgebleven, zynde dit groot Eyland nu veranderd in de Atlan.tifche Zee. Men meynt dat door de aerdbevinge Engeland gefcheurd is van Vrankryk'; „Africa van Spagnien; Sicilien van Itaiien,é?w2.
In het jaer 169a. den 18. Septemper heeft -men in dit Land eene fchrikkelyke aerdbevinge gevoelt , waer door de "menfchen zeer verfchrikt waeren , en meynden,, dat .dat zy levendig in de aerde zonken.
God heeft in onze dagen (te weten in de jaeren 1755. en 1755.) zyne vervaerlyke magt door de aerdbevingen getoont; wat ichrik die hertelde .aei^evingeii 'm 4eze



Cu Kap? _ vitn- het menfchehk leven. iy> banden, m Vrankryk, Duydsland, Spas nien, en eluersveroorzaek hebben, is met geen* pennei uyt te drukken. Het ongelukkig Lixbona Hoofd tad van Portugal, is bynae t'eeneraael door de aerdbevinge van den t. Novera* her 1755 en de volgende dagen tot den grond" verdelgd , en veleduyzende menfchen zvn'er onder begraven. Wie weet of ons dit zelve van dage, ofte morgen niet zal overkomen daer zyn geenefeizoenen-, geene dagen, geen! piaetien, dat er niet onvoorziens eene aerdbevinge kan omftaen. Wyzien-dan uyt dit alles * aen hoe vele ellenden dit leven onderworpenis, en;dat wy hier het waer geluk niet konnen vinden, maer het elders moeten zoeken. W 1 zyn vol ellenden, 6 grooten God, en-' V V gy laet dit toe, op dat wy nergens onsbert zouden op ftellen als op u alleen, en dat wy zouden trachten nae dit alleen gelukkig leven uyt^ het welk alle ellenden verbannen* zyn. Werxt dit in ons uyt, bidden wy, door uwe gratie, op dat wy dit doende, mogen verkrygen bet gene ivy wenfchen.
VI. KAPITTEL. IMwylonskven kort en broos is, en onder* worpen aen zoo vele ellenden , zoo is alle J
Ïtyrlelyk geluk zeer weynig te achten. N een huys vol rook kan men nieronderidieyden wat daer in en wat daer buvten
L u W-elTïlu \S een h«ys vol van den rook «r begeirlykheden, die ons verblind en belet te zien de ydelheyrf der tvdelyke goederen , die naer in zyn, en de grootheyd der eeuwige, die daer buyten zyn.7/^ leven gatt-
*> 3.



%o Kortheyd en ellendigbeyd Kap. &.. wor-by, zegt het H. Schrift, gelyk de over■Myffih van eene wolke , en het verdwynt gehjkden nevel. Men ziet zomtyds in de wolken de gedaenten verfchynen van alle flach van zaeken , die men zig inbeeld . als van eenpeird, vaneenen leeuw, van eenenruytev,enz. Doch dit verdwynt 1 effens op eenen Hond. Zoo ook den menfch, de pracht, den rykdom en luyfter van de weireld fchynt at ied te zyn, en op eenen ftond is alles verdwenen. Het leven is eenen wind, zegt den Propheet Job. Als den wind door de locht word gedreven, hy maekt groot getier, en fchynt led groots te zyn; maer als hy voor-by is, het is als eenen Niet. Alzoo gaet den menfch voor-by, en de weireld met al haere pracht en geraes.
Als imand verheven is op eenen hoogen berg, eene ftad ofte dorp , diehy onder hemfciet, fchynt hem geheel kleyn te zyn. Zooook, indien wy met ons hert in den Hemel waeren , verheven boven de aerdfche zaeken , hoe kleyn zouden ons die dingen fchynen, die de weireld zoo acht!
Al het tydelyk is zoo kleyn en zoo ydel , dat het niet bequaem en is om het hert van den menfch te verzaeden. De geheele weireld met al wat'erin is , zegt den H. Anfelmus r is aen 's menfchens hert zoo veel als eenen mond vol etens aen eenen verhongerden menfch , ja zoo veel als eenen mond vol wind. In tegendeel, het eeuwig goed is zoo beftandig, dat een deelken daer van genoegzaam is om alle menfchen te verzaeden. Den



6. Kap. vafi het menfchehk leven. menfch kan dit van in dit leven reeds ondervinden. #Imand die het tydelyk veilaet omGod , is inwendig meer te vreden door de heylige gratie die hy daer door ontfangt, als die groote. rykdommen bezit. De heydene zelfs hebben dit gekent. Den Philofoph Diogenes woonde in eene tonne tot verachtinge der weireldfehe grootheden, en ziende dat imand water dronk uyt zyne hand, wierp hy zyne drinkfchotel weg, om deze ontblootinge na te volgen: ja hy was beter vernoegd als Alexanderden grooten; want hy was tevreden met zyne tonne, en /llexander was niet vernoegd met de geheele weireld. Dus word de weireld treffelyker overwonnen met die te verachten , als met haere bezittinge te bekomen.
Al de eere, de rykdommen en het geluk van de weireld dueren niet langer als dit leven. Het leven is ydel, kort en-broos, zoo is" dan de eere en het geluk van de weireld ydel en broos. En al leefde den menfch duyzend jaeren , het word ten laeften het leven van eenen dag. Doch al dit geluk en eyndigt niet alleen zeer haeft; maer het eyndtet ook met de aimeefte ellende, dat is met de dood.
Dat dan niemand en roe me op eer-titels y paleyzen , rykdom, edeldom , enz. wanthoe imand hier ryker en gelukkiger is , hoe hy haeft ellendiger zyn zal, te weten, in de dood, diehemzalleeren , hoe het geluk van dit leven te achten is. Let dan , niet op rykdom hooge (taeten, enz. maer op het eynde wanneer alle tydelyke verhevendheden van nature veranderen, en als eenefchaduwe verdvvynen, •
B 4



$sl- Kortheyd en ellendigheyd Kap. 6%
Vraegt dit van eenen ftervenden , wat zal hy anders zeggen, als dat zyn leven, al had jiet noch eens zoo voorfpoedig geweefl: in da weireld, ydel is, en vol bedrog,.dewyl het zoo armlyk eyndigt» En waer voor zoude hy alsdan alle die eere des wcirelds niet geven? JNiet alleen voor niet; maer hy zoude mif* fchien wenfchen veel te mogen geven, ori -<die niet gehad te hebben.
Pbilippus den III., Koning van Spagnien* wenfehte in zyn doods-bedde, dat hy had. geweefl den pooriier van een Kloolterken ia de plaetfe van Koning. Aldus hebben duyzende andere gefproken : want de dood ontdekt naektelyk het bedrog en de nietigheyd der tydelyke zaeken.
Indien gy tot de ure des doods had genoten alle de genoegten , eere en voldoeningen die oyt Koning genoten heeft, wat zoud^gy daer van hebben als gy fterft ? En wat zal eenen anderen hebben van de penitentie, en van den arbeyd, die hy om Chriftus fteeft onderftaen? Al had hy meer geleden als alle de Martelaeren, hy zal'er gene pyne meer van gevoelen. De gene die vele jaeren ïiebben geleeft in welluften, en de gene die piet als ellenden hebben gehad, fraen hieF in gelyk in de ure des doods, dat zy'er beyde niets meer van gevoelen.
Den H. RomuaJdus had ico. jaeren God gedient in eene frrenge penitentie , maer op den oogenblik dat hy dierf, was al het gevoelen daer van voor by. Simon Stylites had $.0. ja?ren wondere boetveirdigheyd gedaen 9.



. 6*Kapr vaii bet mènfchéïykfeven. *r% doch als hy ftierf, was dit even, als of hy alle die jaeren had geweeft in alle welluften, en> nu heeft hy daer voor eene eeuwige vreugden glorie. Vele M.1rtelaeren hebben onmenfehelyke pynen geleden, zommige vele jaeren. lang opgelloten in vervaerlyke kerkers , enz. doch als zy ftierven, was dit even, alsof zy geduerende al dien tyd hadden genoten alle de vreugden des weirelds.
Owonderlyke veranderinge van dienlaefc ten oogenblik! De dood neemt van de zondaers alle hunne welluften weg, en zy brengt bun aen de eeuwige tormenten! Zy neemt de pynen der Heylige weg, en geeft hundeeeuwige vreugd ! Wel aen dan, mvneziele, de welluften , waer door imand zondigt, ende pynen van de penitentie zullen gelykelyk eyndigen , en de toekomende pynen en vreugden zullen gelykelyk eeuwig dueren.
O verblinde weireld, die zoo veel doet om het tydelyk,en zoo weynig om het eeuwig! om een kleyn gewin word'er gearbeyd dag en nacht, en den arbeyd valt zoet. Tot een eeuwig goed is'er nochte trek , . nochte fmaek, en alles valt te zwaer! Duyzendmael verdient dit herhaelt, en met bloedige traenen beweent te worden de blindheyd des herte van zoovele menfchen , die zoo groote dwaesheyd begaen.
ALles-. buyten u, 6 grooten God, is maer ydelheyd. Acb of wy dit alles te famen wel zagen -, en zoo zagen dat wy ons bert van alle vergankelyke dingen aftrokken om u alleen maer ie beminnenydiealle liefde wekdigzytl
& 5



gt| Kof tèeyd en ellendigbeyd Kap. 7." Doet ons, ó God, dfeze genade, o/> ^ alleen den fcbat van ons bert mogt zyn , en b/yven inder eeuwigbeyd.
VII. KAPITTEL. Het leven word ons verleent om bet groot werk van onze zaligheyd uyt te werken.
WYzyn van God gefchaepen en op deze weireld gefield , niet om ons hier teverheffen en ryk te worden, nochte om onsvermaek en gemak te zoekeffpnaer om het groot werk van onze zaligheyd te betrachten. O Menfch, gy zyt gefchaepen na het beeld van God, gy zyt ied groots, en tot Sed groots van God gefchikt. Gy moet eens wezen, ofte eeuwig gelukkig, ofte eeuwig, ellendig, en noodzaekelyk komen tot den hemel ofte tot de helle. Wy zyn allegader geroepen om te arbeyden in den Wyngaerd des Heere , dat is tot het werk van onze zaligheyd. Wy moeten geheel ons leven daer toe beileden , en alle onze werken tot dit eynde bellieren. Wy moeten geenen tyd verquiflen , en ons leven mag ons hier toe 3)iet te lang fchynen.
God konde ons wel feffens in den Hemel Hellen; maer het heeft hem belieft, dat wy ïier eenigen tyd zouden leven, om aen hem onze onderdanigheyd te bewyzen , en door onze getrouwigheyd in de pyne den ftryd uyt te flaen, die hy ons oplegt, den hemel te verdienen, die wy hadden verloren , m de helle te ontgaen , die wy hadden verdient.
Laet ons goed doen , terwylen dat wy tydhitten., zegt den Apoftel; want.de» naibè



7» Ksp. van bet menfchelyk kven. ' 3 -j komt aen9 zegt Chriftus, (dat is de dood) afo/ niemand zal konnen arbeyden. Vervols. dan uwe dagen met goede werken. Gelukvkig zyn-ze die hier niets en fpaêren, nochte rykdom 5lnochteeere, nochte arbeyd, nochte ook hun leven: en die de glorie van God en hunne zaligheyd maer alleen voor oogen hebben in al hun doen en laeten.
O grouwelyke verblindheyd van de weireld, zoo te vergeten en te verzuymen d'eeü* wige zaligheyd, en te verquifïen den koftelyken tyd met ydelheden en beuzelryen t Beeld u eens in, dat God aen eenen verdoemden gafeene ure tyd om te hertellen ai wat hy verquift heeft. Met wat eenen iver zoude hy arbeyden voor zyne verloffinge ? Hoe zullen dan de verdoemde te laet en tè vergeefs beklaegen zoo menige uren die zy .200 onnuttig' verquift hebben? Met al het goed van; de weireld en kont gy geene ure tyds afkoopen, die gy onnuttig'hebt laeteu voor-bygaen. Om die gewigtige zaeke noen. dieper in uw hert te drukken , overweegt aendachtelyk de volgende poinren.
Ten i, Hoe zal ik in myn doods-bedde niet wenfchen gedaen te hebben vele verflervingen , gebeden , almoeiïen, enz. en my zeiven in alles geacht te hebben als den minften? Wat eenen troofr en genmigheyd' zullen my die alsdan veroorsaeken ? ik wille die dan van nu af gaen oefïenen. In tegendeel hoe zullen de ydelheden , de eere en de genoegten van de weireld my alsdan bezwaeren ?ik wille die dan oprexhtelyk gaen vluchten en verfoeysa,
B 6-



Kortbeyd en elkndigbeyd Kap; ^.
Ten 2- De zaligheyd is zoo eene grootë? zaeke,.dat geenen Engel bequaem is ons die. uyt te leggen. Hoe kleyn behoorde my dan alles te fchynen het gene ik'er voor. gedaen.foebbe? Ach , hoe kort! ach, hoe lang ! Hoe * kort het leven , hoe lang, de eeuwigheyd! Hoe kort den arbeyd., hoe lang den loon !
3. Het gene wy in hetJeven zaeyen, zul* Iten wy.in.de dood maeyen ;. die nu met de Apoftcls in traenen zaeyen, zullen met hun» in verheuginge maeyen: en de fchooven van. goede werken.met vreugd voorden Rechterbrengen , als de weireld v.erfchrikt zal ftaen* over. haere.-blind.heyd,
4» Als, ik zal verfchynen voor den Redi*. terftoel vzullen de goede werken my volgen^ ^ndaervoor mynezaekenpleyten. Zy zuilen niet alleen voor my de zaligheyd bekomen & spaer my. ook.by-bjy.ven tot een- eeuwig cie-. jaed.
5. Wat is het gene ik tot noch .toe ge.da.en. Bebbe voor myne zaligheyd , te vergelyken, fey het gene de Heylige daer voor hebben gedaen ? Zy weenden hier, om, niet"te moeten., •weenen indereeuwigheyd ; zy vreefden den voorfpoed ; zy fchroomden de genoegten;., %y derfden vele. dingen, die zy hadden mogen genieten ; zy onderbonden veie verne-, deringen; „ongemak en kruyffen;.geheel hun-, leven was vallen* bidden , waeken. Zy waeien in achterdenken als hun de vervolgingen . s.n verdrukkingen ontbraken ., om.dat den. Apoftel zegt , dat al wie godvruchtelyk in <QbriftusMli kven , vervolginge zal fycisiu.



& Kap-.- van het menfchelyk leven,. sgf* Dus hadden zy liever hun zeiven te vervolgen , als geen deel te hebben in het lyden het welk aen alle rechtveirdige eygen is.
6. Indien gy wift, dat gy hier noch ioq0, jaerenzoud leven , en dat gygeenen anderen middel en. had om al dien tyd te beftaen, als het gene gy konde bekömeH uyt de fchatten van eenen Koning, waer toe gy goedjonitig-. iyk wierd gelaeten 'm zyne fehatkamer eene, ure tyds, zoud gy die verqujften, ofte llaepen? Uwe zielezaMeven dcganfcheeeuwigheyd , en gy en zult daer niet anders vinden als het gene gy in uw leven vergadert zult hébben uyt de fchatten van Chriftus door het. oeffènen van de Deugd. En wat is-uw leven, hy d'eeuwigheyd ? veel min als eene ure by jüo. jaeren» O dwaesheyd, indien wy nu, niet en arbeyden om te. vergaderen die eeuwig duerende fchatten. .
TOtnoch toe hebbe ikdiegroote verblindheyd gehad ^ 6 Heer, maer uwe genade heeft my ziende gemaakt* Ik hoore u tot my zeggen , 6 mynen Zaligmaeker: Dry ft koophandel tot Jat ik kome: den nachkkomt dat. niemand meer zal konnen werken S' Ik gas door uwe gratie daer aen vofkomen ^.geeft dat ik altyd daer in voordgae tot het eynde van myn leven*
VIII. K AS I%T E L. Het is eene groote verhlindheyd die bereydinge tot de dood uyt te ft ellen tot fot laefëe. De dood is gemeynelyk gelyk het leven geweeft is.
VEle menfehen (lellen uyt hun te bereyden tot de dood, en ook hunne bekee* HDge tot .het laefte 9 en als de dood komt 3



3$ Kort heyd en ellen digheyd Kap. 8; dan zouden zy wel alles willen doen als het te laet is. Den H. Auguftinus zegt: Hy en kan niet quaelyk ft erven, die wel zal hebben geleeft; en hy zal nauivelyks wiel fterven, die quaelyk beeft geleeft. Hy zegt ook : zulk een leven, zulk een eynde. Wie zoude niet roepen met Balaam: Dat mynezkle doch fterve de dood der rechtveirdige! Wilt gy fterven de dood der rechtveirdige, leeft eerft het leven der rechtveirdige. De dood is als den Echo van het leven. Leeft gy wel, zoo fterft gy wel: leeft gy quaelyk, zoo fterft gy quaelyk. Die zig in zyn leven wel bereyd tot de dood , de dood zal hem wel bereyd vinden: die zig niet en bereyd, de dood zal hem onbereyd weg rukken: als het anders ga et, het'is wonder en ongemeyn. Die heyliglyk leeft, zal heyliglyk fterven; die geheel zyn leven in zonden leeft, zal in zonden fterven, geïyk Chriflus zeyde tot de Joden, gyzultfterven inuwezonden. De goede dood"is als den loon van een goed leven. Den duyvel en zal niet licht laeten vaeren zyne prove in de dood , die hy geheel het leven bezeten heeft. In tegendeel de helfche geeften komen in d'ure des doods de booze noch geweldiger bekoren: want zy en fpaeren zelfs de goede zielen niet. Zommige bekoren zy tot wanhope, andere totvalfchen vrede, zommige tot onverduldigheyd ofre ongeloovigheyd, tot ydel behaegen in hun zeiven, enz.'indien, imand te vooren niet en is gewapend door de deugd, hoe zal hy die wederftaen in de des doods/ten zy door eene ongemeens



§. Kap; van bet fnenjcbelyk teven. y& gratie van God ? Maer is het niet ten uyterften te vreezen , dat God die gratie niet en zal geven in de ure des-doods-? Ongetwyffeld * want den Heer zegt zelf: Als de benouwd* beyd bun zal bevangen, zuilen-ze tot my roepen; maer ik en zal-ze niet aenhooren. Als* eenen krommen boom word afgekapt; langs want kant zal hy vallen, als langs den kant daer hy helt?
Maer eene zielë die geleeft heeft voor God en haere zaligheyd, kan de bekoringen des duyvels overwinnen door eene gemeyne gratie ; en zy moet alsdan kloek (ben in het geloof, en vaftelyk betrouwen, dat die gra» tie haer nieten zal worden geweygert.
Den duyvel bedriegt vele menfchen doorde valfche hope van wel te fterven, en dat de ziekte hun tyd zal laeten om hun te bereydem Doeh de zondaers , zelfs als zy ge» zond zyn en wel by hun verftand , hebbentgroote moeyte om te komen tot eene waere bekeeringe, al toonden zy nocfral iver: en meynt gy, ó zondaer, daer toe in ftaet te zyn in uwe ziekte, die u dikwils zoo enge» voelig raaekt als een ftuk.hout?
De bermhertigheyd en is niet belofd aen zulke, die op haer fteunen om te zondigen r maer aen de gene, die uyt vreeze van Gods rechtveirdigbeyd ophouden van zondigen 9 €n hun tot God bekeeren.
Dochfchoon dat eenige zondaers in hunne laefte ziekte het gebruyk hebben van hun verftand , en toonen groote voornemens en teekenen van berouw, het is bedriegelyk. m



4o- Kortheyd en ellendigheyd* Kap; «iet veel te achten. Dit blyktklaerfyk in Antiochius* Dezen Koning,had in zyn leven vele boosheden bedreven , hy had Jeruzalem willen verwoeften; het Jodfch Volk gevangen genomen; den Tempel geplondert; en hier ever, nu liggende op zyn doodsbedde, toonde hy groot leedwezen, en beiofde alles te. herftellen, fchoonder en koftelyker als het te vooren geweefl: was; ja zelfs de Jodfche, Religie aen te nemen, en geheel de weireld door den naem van God tegaen verkondigen-5, maer te vergeefs: Dezen godehozen badGod, zegt het H. Schrift, van wie hy geene berm* hertigheyd en ftond te bekomen*
Indien nu eenen zondaerinhet laeftetoon— de zulke teekenen gelyk Antiochius, en zonde men dit niet houden voor een oprecht berouw ? Nochtans het bly kt hier anders. Het is■ ■ te vreezen, dat zulkegeflelteniffen en teekenen in den zondaer niet voordkomen als uyt vreeze van de ItrafFen, die hy- heeft verdient, en nier. uyt de beweginge van den H. Geeft,, die zyn hert waerlyk heeft verandert.
Hy is dan wys en voorzichtig die zig bereyd • tot de dood in zyne gezondheyd; maer onze • bereydinge en bekeeringe uyt te ftellen tot het laefte, is de meefte verblindheyd des weirelds»^
HOe vele dusdanige blinde zyn'er, 6 God, te vinden ! Opent doch de oogen van ons alle, op dat wy van nu- af fterven aen-onza--. quaede begejrlykheden , en ons oprechtelyk tot de dood hereyden ,. om , als het u zal believen ons die over te zenden, 'heyliglyk te fterven y • m dm de dood hst leven je hekomen.



9« Kap* van bet menfcbelyk teven, 41
IX. KA PI T TE L.. Dat wy ons moeten bereyden tot de dood, om dat men maer eens en fier ft.
OSahrikkelyken oogenblik van de doodi Die derft, heeft voor zig de gelukkigs en ongelukkige eeuwigheyd, en den heften fnik word gegeven voor de eene- ofte voor de andere. Geenen Engel en kan ons bedieden, hoeveel dat'er gelegen is aen dien laeften uytgang. Alle de Myfterien die God den Vader heeft uytgewerkt op de aerde; al het gene God den Zoon heeft gefproken en gele» den; al het gene God den H. Geeft heeft onderwezen , ftrekt alles-daer toe, op dat wy mogen bekomen eene gelukkige dood.
Den menfch heeft wel twee oogen., twee ooren, twee handen, twee voeten, en indien hy een van die verlieft, hy behoud noch da andere. Doch hy en heeft maer eene zieles die verloren, het is al. verloren. Wy moeten dan met alle zorge trachten die zalig te mae»ken. Is'ereen Proces, een Proefftuk ofte Veld(lag quaelyk uytgevallen, het kan noch herftelt worden met die dingen te herdoen; maer eens quaelyk geftorven, is eeuwig quaelyk» Het iseene vervaerlyke zaeke, dat dit groGt werk, het welk niemand kan ontvluchtenv en het gene elk maer eens mag doen , niet kan beproeft ofte herdaeu worden! Niemand zal op eene.11 theater zyne rolle wel fpelen %, geenen Advocaet zal zyne zaeke wel voor-* ftellen, niemand en zal zyn proefftuk wei maeken, 'ten zy dit alles te vooren geleers en beproeft word v\ en hoe zal imand wei.



4flf Kortheyd en eïlendigheyd Kap. <% fterven, die nieten heeftleeren fterven? Wy moeten dan nu keren fterven geduerende ons leven, om wel te fterven als onze u*e Zal gekomen zyn: waertoeons zeer kan diepen , dat wy ons zeiven neirftiglyk oefFenen in de volgende deugden.
Ten i. dat wy alle de kruyftèn enpynen, die ons overkomen , aenzien als toegezonden van God tot onze zaligheyd , en die trachten te draegen in den geeft van boetveirdigheyd : hierdoor zullen wy het groot kruys van de dood te beter konnen draegen.
Ten 3. dat wy ons zeiven dikwils op-ofie* ren aen God , om te lyden al het gene zyne vaderlyke goedheyd zal belièven ons op te leggen, en daer toe zyne hulpe verzoeken.
Ten 3. dat wy voorkomen onzelichaemeJyke dood door de geeftelyke dood van het H. Evangelie 9 dat is door eene geftadige verftervingevan onze quaedegenegendheden.
Ten 4. datwyde dood dikwils voor oogen hebben , ftervende met de gedachten en alsvoor quaed, om dan eens te fterven voor goed. Ziet het volgende Kapittel. Den Kardirjael Bellarminus wenfchte in zyn doods-bedde, om noch een jaer te leven , om zig zelven beter te bereyden tot de dood, alhoewel hy het veje jaeren te vooren had gedaen.
IK zie, 6 goedertieren God, dat alles vergankelykis, ikgevoele de dood allengskens nae* deren, daerom zal ik op die voortaen aendachtiglyk gaen peyzen, en my zorgvuldiglyk bereyden , op dat ik5 als zy'kumi, in dm Heer mag ontjlaepen.



*&. Kap. vanbet menfchelyk leven. 43^ X. KAPITTEL.
Waer in deze geeflelyke dood en deze berey»
dinge beftaet. 1. iP\ft geeftelyke dood beftaet daer in9
J-^ldat wy trachten ons zeiven dagelyks té verloochenen en onzen eygen wil af te gaen; datwyin ons doen fterven de quaede genegendheden, de ongeregelde liefde en alle aenklevendheydaen eenige fchepfels; op dat wy aen die niet gehecht zyn in onze dood; dat wy leven in geftadigeboetveirdigheyd, en alles trachten te doen volgens God, en om God.
2. Gelykde doode zyn afgefcheyden van alle weireldfche zaeken die voor hun dood zyn, en niet gemeyns daer mede en hebben, zelfs niet met de begeirteofte met den wil, zoo beftaet de geeftelyke dood daer in, dat wy dood zyn aen de zonde , en de zonde dood aen ons.
3-. Deze geeftelyke dood beftaet ook'hie? in, dat wy zoo leven, gelyk wy zouden willen fterven: en de dood zoo voor oogen hebben, dat wy eiken dag aenzien als den heften van ons leven; en onze voornaemfte da* gelykfche werken zoo doen, als of het waer delaefte reyze, dat wy die zullen doen: ala zyn, deljiechte, de Communie, hetopdraegen van het H. Sacrificie der Mifle , onze avond en morgen-gebeden , enz. Joannes Clirnacus zegt: Den dag van beden en vjord niet ivel overgebragt, en zy wy ons laeten voor//aen dat bet den laefien is. Dezen is godvruchtig die alle uren de dood'verwacht; maer dezen f| heylig, die alle uren iv.enfcht nas de dood*



44^ Kortbeyd en ellendigheid Kap. io;
4. Dat wy alle maenden verkiezen eenen dag, oftedikwilder, (gelyk vele doen) dié wy bezonderlyk overbrengen met te peyzeti op de dood, en ons daer toe te bereyden» Draegt u alsdan als of gy gingt fiefven , overlegt wat datu eerft en meeft te voorenkomtdoor dit gepeys , wat dat u meeft benouwd en ongeruft maekt, wat dat gy zoud wenfchen gedaen te hebben, en voorziet daerin zoo veel als het mogelyk is. Peyft darde dood is de voornaemfte gelegendbeydom aen God te voldoen voor uwe zonden , gelyte Chriflm aldermeefl heeft voldaen voor onze zonden door zyne dood. Stelt u alsdan voor een Crucifix, en uwe oogen flaende op Jefus, die geftorven is voor onze zaligheyd 5.. om ons te leeren wel fterven, en op dat wy zyn voorbeeld zouden navolgenoverlegt de inwendige gefteltenifte des herte, met dewelke hy zynen geeft heeft gegeven. Hy is geftorven en heeft de dood'onderftaen als eene SlagrofFerande , om aen zynen Vader te bewyzen de opperfte eere, die door de«> zonde was onteerd. Hy is geftorven om zynen Vader gehoorzaem te zyn tot de dood, ja tot de dood des Kruys. Hy is geftorven in den geeft van penitentie, om-te voldoen voor^ onze zonden: wenfcht met Jefus hier in gelyk te zyn, en .zegt:
„Ik ben van u,óeeuwigen Vader, recht* „veirdiglyk verwezen, tot de dood; ik wenj,fche dan te fterven met Jefus, en als eene3,Slagtofferande opgeoifert te worden , om32 teniet hem te bewyjten de opperfte. eere^.



io. Kap. van het menfchelyk leven, 45 „zoo veel als ik kan, om dat gy door myne „ zonden zyt onteerd geweeft. Dat dan myn „lkhaem en alle myne lidmaeten verbryzelt
en vernietigt worden , die .geweeft zyn de „ werktuygen derzonde, ik wille fterven met v>Jefus5 ö mynen Vader, gewillig aenne„ mende de dood (fchoon die zoo bitter is) „ en die vervoegende met ^yne dood , tot
voldoeninge van myne zonden. Ik wille „fterven met Jefus, om gehoorzaem te zyn „ aen uw opperfte en heylig gebod. Aenziet, „ó Vader, zyne dood , en zyne weirdige „ gebeden en dankzegginge , die ik u opof„ fere-voor alle de weldaeden, die gy my hebt „verleent en weeft myne ziele, die ik te „faemen met u bevele in uwe handen , om „ zynen't wil genadig.
Gy kont alsdan ook gebruyken de gebeden , die men leeft voor de ftervende, als zyts •de oeffeningen van Geloof, Hope, Liefde, enz. Deze oeffeningen zullen u leeren fterven : als gy ziek word , zult gy lichtelyk bonnen oefenen het gene gy te vooren in uw leven zoo dikwils geoeffent hebt.
BEMERKINGE
Op het voorgaende.
KOrt zyn, 6 Heer, des men fchens dagen ^ het getal zynder maenden flaetby u befloten , gy hebt hem paelen geflelt daer hy niet kan over/lappen; zegt den verduldigen Joh. Den tegenwoordigen tyd is ons gegeven otm ■onze zaligheyd uyt te werken \ hy is zeer kol*



$6 Kortheyd en eïlendigheyd Kap. io„ =telyk; wy hebben hem door de verdienften van het dierbaer Bloed van Jefits; de Heyiige hielden hem in zeer groote weirde; zy en diirfden nauwelyks flaepenom die niet te verliezen. Den H. Antonius bragt geheele nachten over in het gebed ; den H. Petrus van Alcantara fliep quaelyk twee uren tuiïchen dag en nacht; zy befteedden al hunnen tyd met bidden en in het oeffenen van goede werken; zy zagen idere ure aen voor de iaefte; hun dacht geduerigdat zy den H. Apoftel jfoann'es hoorden zeggen: het is de laefteure.. Zy rekenden al' den tyd verloren, op den welken zy met God ofte met hunne zaligheyd niet bezig en waeren. En daerentuffchen wy hefteden hem zoo quaelyk; wy brengen hem by-nae geheel over in flaepen, in wandelen, in fpelen, in eten en drinken, in ydele famenfpraeken en andere onnuttigheden. Wy en hooren nae Chriftus niet, die ons waerfchouwt, dat'er eenen nacht gaet komen, dat niemand meer en zal konnen arbeyden; nochte nae den Apoftel, die roept: Terwylen wy den tyd hebben, laet ons goed doen: wy zyn doof voor de godelyke uytTpraeke, en wy hebben geene achtinge voor den tyd, ja wy weten zomtyds niet wat doen om hem quyt te zyn. De verdoemde kennen nu veel beter, maer te vergeefs, zyne groote weirde, en beklaegen als het te laet is, dat zy hem niet zorgvuldiger en hebben befteed; indien wy ons niet en beteren in het toekomende, nochte en zuchten over onze gepaleerde onachtzaemheyd, het is zeer te



io. Kap. van bet menfchelyk leven. 47 -vreezen, dat wy daernaer met die ongelukkige eeuwig en vruchteloos.zullen zuchten.
Dit leven is ook vervold met vele pynen en fmerten. Den menfch van eene vrouive gehoren, zegt den verduldigen Job^weynig tyd levende, is vol van ellenden. Den goedertieren God heeft dit alles genadelyk willen fchikken, op dat wy ons hert aen de weireld en haere vermaekelykheden niet zouden valt hechten,; maer als vremdeiingen zouden zuchten nae ons Vaderland; en dat wy dikwils met David zouden roepen.: Belas , dat myne pelgrimagie zoo lang duert l Myne ziele is wel lang in ballingfchapl En wie doet dit?Weynige peyzen'er op de dood; zy komt by alle tegen hunne verwachtinge! en by-nae by alle tegen hunnen dank. Men bemint die pyneJykheden des levens even gelyk de kinderen hunne vuyligheyd, daer zy met vermaek in vroeteien, en kryten als zy. gewaflchen worden. Vele zyn van het tydelyk zoo vol, dat zy op het eeuwig niet eens en peyzen. Dit alles komt by gebrek van geloof, en van oprechte liefde tot God, en om dat wy de weirde van onze ziele en de grootheyd der eeuwige zaeken niet en kennen.
VErlojl ons, Jefus, van die aldergrootfleblindheyd; opent de oogen van ons verftand ; beflraelt ons met het licht van uwe godelyke gratie; geeft ons doch een^r lévendig geloof; ontfteekt in ons hert eene brandende liefde tot u, op dat wy geheel voor u levende , geduerig wenfchen ontbonden tp. ?.vn imn dit
fietfelyk licfaem, m eeuwig met u tezytu



^0 Van de Dood. Kap. i,
VERHANDELINGE
VAN D E
DOOD.
EERSTE KAPITTEL.
^ rf fterven, Z>o<? pynelyk.
STerven is, dat de ziele fcheyd van haer lichaem: het is overgaen van den tyd tot d'eeuwigheyd. Sterven , is zeggen den eeuwigen Adieu zen Vader, Moeder en alle vrienden; het is, zegt den H. Chryfoftomus , als of den Üervenden zeyde : Adieu Vrienden , ik gae doen eene groote reyze nae een vremd en onbekend land, hetwelk niemand heeft gezien , en alwaer my niemand van u zal vergezelfchappen. Ik gae tot mynen Rechter, zonder dat ik wete, wat my daer zal gebeuren , en wie my voor hem zullen brengen , de Engelen, ofte de duy velen, en waer myne wooninge zyn zal, ofte in den Hemel, ofte in de helle. Sterven is veriaeten al het gene men in de weireld bezit en bemint, zyn huys, winkel, komptoir, hof, den handel met de menfchen, enz. den gieTigaerd zyne fchatten, den welluftigen zyne genoegten , den eerzuchtigen de eere, en dit voor eeuwig. Eenen menfch die fterft, en ^verlieit niet alleenelyk het gene men noemt rvkdoiömen $ maer hy verlkft al het gene hier
beneden



ï. Kap. ^ Van de Dood T$ beneden is. Geheel de weireld vergaet voor hem, zonder hope van die meer te zien.
Eenen menfch die fterft, word den armften van alle menfchen. Daer en is geenen Koning die fterft, die niet en zoude wenfchen te zyn den minften van zyne önderdaenen, en daer en is niet eene flaeve, die zoude willen mangelen van ftaet met eenen Koning, die maer een quartier-urs meer en heeft te leven. Doch al is dit alles zoo fchrikkelyk, het gene naerdedood volgt, is nocfe. veel fchrikkelyker en meer te vreezen.
Sterven, is krygen een droevig graf voor: zyne woonfte, de wormen voor medegezellen, en voor de riekende waters en mufcus den etter en onverdraegelyken ftank.
En om nu niet te fpreken als van eene gelukkige dood, zoo fchynt'er geene gelukkigere , als dat men fterft op zyn bedde door ziekte; maer, wat en lyd hy al niet, die zoo fterft? De kortfe verbrand hem, den dorft quelt en beneemt hem de fpraeke, de hoofdpyneen laet hem nergens op letten, de lendenen zyn met pyne overvallen, den zoeten' ilaep vlied van hem henen, de hulpmiddelen en bezwaeren hem zomtyds niet min als de ziekte: maer wie zal achterhaelen de bittere en pynelyke fcheydinge, als de ziele verlaet haer lichaem, met de welke zy zoo vaft en innig vereenigd was? Daer en is in de nature geene meerdere vereeninge en geenen dichteren band te vinden, als die'eris tuflchen de ziele en het lichaem; en daer en zyn geene dingen 3 die malkanderen zoo zeer beminnen
C



.j$ö 'Van de Dood. Kap. u
en overzulks, als die moeten fcheyden, is dit naturelyk de bitterde fcheydinge van de weireld: en daerom is'er zoo grooten dryd in het fcheyden , en de nature fpant alle haere krachten in , om deze fcheydinge te beletten , zoo dat niemand en kan uytfpreken de fmerte, den ftryden betfouwrïheyd , die den jnenfch onderdaet als hy fterft. fin indien alsdan alle de lidmaeten , de zenuwen ,ende aderen, enz, konden fpreken, zy zouden uytroepen met de bedrukte Sufanna: Ik ben in angft van alle kanten !
Het gene de dood noch bezwaert, is den aenval der booze vyanden , die zig dikwils vertoonen aen de dervende in de vervaerJykde gedaenten: en dit is menigmael de reden , dat zomtyds eenige dervende zoo fchudden en beven , en zulke affchouwelyke gewerden en bewegingen des lichaems maeken, dat het deomdaenders doet verfchrikken.
Alis't dan dat te derven op zyn bedde en door ziekte zoo fchrikkelyk niet en fchynt aen de zinnen, als te derven door het zweird , door het vuur, door fchipbraeke, ofte door Jietgerecht, de dood op het bedde is nochtans dikwils pynelyker en benouwelyker.
HOepynelyk en boe vervaerlyk, 6 God, is de dood aen onze nature! Geeft ons doch de gratie, dat wy alle die pynelykbeden in den geeft van boetveirdigheyd verduldiglyk ver* draegen, op dat wy daer door aen uwegodelyke rechtveirdigheyd mogen voldoen, en door jeene zalige dood tot de aenfchouwinge van W godelyk Wezen geraekenF



Kap, Van de Dood. m\
II. KAPITTE L. Van de gr ooi e verander inge die*er naer ds, Dood volgt.
WY en hebben bynae geene andere inbeeldinge van de dood , als dat den flervenden meiifch zyn gevoelen en zyn verltand , zyne bewegingen en zyne werkinge verlieft, en dat wy hem naer zyne begraveiiilTe niet meer en zien. Wy letten maer op het gene hy ophoud van te doen, maer niet op het gene hy begint te doen.
Door de dood word'er eene groote gordyne gefchoven, en de ziele begint oneyn* delyke dingen te zien , die haer te vooren onbekend waeren. Zy ziet naer de dood eene andere weireld, andere inwoonders, andere wetten , andere wysheyd, aiidere fchattinge van zaeken, andere vreugden, ofte andere pynen, andere fchoonheyd, andere eere: alles is andere Zy ziet daer wat dat God is, wat dat zy zelve , wat dat den tyd , wat dat de eeuwigheyd is. Zy ziet het oneyndig getal van goede en quaede geeften, onder de welke ■*y haer gemengeld vind. Zy ziet daer dat alle aerdfche wysheyd maer bottigheyd ; de lichaemelyke fchoonheyd maer leelykheyd ; de aerdfche goederen van geender weirde , en de eere maer ydelheyd is. Zy ziet daer wat een quaed dat is zelfs maer eene dagely^iche zonde , bezonderlyk die men wetens en willens doet; dat enkel tyd-verdryfiseenfchrikkelyk verlies ; dat de vleefchelyke welluften eene fchandige vuyligheyd zyn , enz. Zy ziet daer de grouwelykheyd van de doodzonde, e*
C %



5& Van de Dood. . Kap, 2.
de wonderlyke fchoonheyd van eene ziele die in (het van gratie is. Zy ziet daer van hoe groote weirde is de penitentie en de deugd, en wat eene groote wysheyd het is* de weireld veracht te hebben, en hoe die heyiige dwaesheyd indereeuwigheyd zal geprezen worden van alle de Heyiige, en van God zelf. Immers de ziele ziet daer op dien oogenblik een onuytfprekelyk vertoog, waer van wy hfer £es voornaeme pointen gaen voor fteMen„ Ten 1. de ziele ziet haer zeiven in eene gebeele andere geftelteniffe.
DE ziele is eene groote zaeke, zy is niet gefchaepen als om te kennen, te beminnen , te begeiren, te haeten, enz. Zoo lang als zy gebonden is met haer lichaem in eenen duylleren kerker, en kent zy haer zeiven niet; en zy is zeer kleyn, traeg, bepaeld enflouw in de werkinge van haere dry krachten, verftand, memorie en wil, mids dat zy daer in gebonden is aen de lichaemelyke werkingen van de vyf zinnen, en van de verbeeldinge. Zy kent,zy vat, zy verltaet, zy gevoelt de' voorwerpfels ofte de dingen die buyten haer zyn, door de werkinge der zinnen en der verbeeldende kracht, en daerora en is zy niet grooter, fterkeren levendiger in de werkinge van haere dry krachten, als dat het de lichaemelyke zinnen en de verbeeldinge toe en laeten en konnen draegen; dienvolgens heeft zy zeer kleyne kenniffe, en kleyn gevoelen van de zienelyke dingen, en noch merkelyke kleyndere kennifle van de onzienelyke, maer. als de zjele ontbonden is van haer lichaem 3



, 2. Kap. Van de Dood. zoo is zy firaks zeer levende en fterk in alle haere werkingen, en zy heeft eene onbedenkelyke kracht om te kennen , om te beminnen , en om te haeten, enz. immers zoo groot is haere magt om te kennen, dat zy in den dag des oordeels zal zien en kennen de zonden van alle menfchen.
De ziele dan kent en vat de dingen, die buyten haer en rondom haer zyn doordelichaemeiyke zinnen, en zy is'er mede bezig-zy keert er haer toe met haer verftand, en zy word er aen valt gehecht door haeren wil , en haere liefde. Zy ruft'er op, en zy geniet daer eemg verzet en voldoeninge in, als zy met geheel en zuyver is gehecht aen God. üenige van die dingen zyn zoet en aengenaem aen de zinnen, eenige voldoen hunne nieuwsgiengheyd, andere vertrooflen zig in hunne pynelykheden, andere voldoen hunne hope, enz. AUedeuytwendige enzienelyke dingen zyn dan eenigzins hunne goederen en hunnen rykdom ia deze weireld. De arme menfchen zyn zelve ryk door deze goederen : want hebben zy geene huyzen, zy hebben den Hemel, de zonne , de Herren,de locht, de velden met hun gewas, enz. En den H. Auguftinus zeenat het een meerder goed is vooreenen armen menich te aenzien den Hemel, als voor een^n ryken te zien de vergulde verwelffels van .hunne paleyzen. Dit is dan den ftaet van den menich op deze weireld, en dit kan ons dienen om te vatten, wat de dood is en wat uytwerkfelszy voordbrengr. De dood is eene öeroovmge van al wat men bemint en bezit in
G 3



54 Van de Dood. Kap; ak.
deze weireld, van al het gene daer de ziele was rengekleefd, van alle verzet, verquikkinge en vermaek, het welk zy vond in de ichepfels.
Doch als nu eene ziele, die door haere \ liefde gehecht was aen deze dingen , van haer lichaem fcheyd, zy word door de dood daer van berooft en afgerukt, en zy zaldieblyven beminnen met eenen drift, die paft op dezen haeren nieuwen ftaet, zy zal die eeuwiglyk met eenen onverzaedelyken drift begeiren en eeuwelyk noyt bekomen. Wie kan dezen ellendigen ftaet bedenken? alles wat zy bemint, ontvalt haer, al daer zy op ruftte, verlaet haer voor eeuwig, zonder hope van dit oyt meer te genieten. Wat eenen fcbrikkejyken val voor de ziele , wanneer van onder haer word getrokken al het gene daerzy op fteunde! Wat eenen honger door het wegnemen van al haer voedfel! Wat eenen afgrond door het vernietigen van al het gene haer vervolde! Wat eene armoede door zoo een volkomen verlies! Wat eene verlaetendheyd door het affcheyden van het gezelfchap! Wat eene verfcheuringe door het pynelyk aftrekken van al het gene daer zy aen vaft was! Dit zal voor haer eene gedurige dood zyn, die den H. Auguftinus noemt: Noyt levende, noyt ftervende, maer ft ervende zonder eynde.
Maer eetiezieïe die God bemint boven al, en aen hem gehecht is door eene heyiige liefde, al is 't dat zy in het fterven heeft eenige kleyne aenklevendheden aen defchepfels, en dat zy in het breken van die banden eenige £yne gevoelt, de liefde en aenkleyendheyd



,2. Kap. Van de Dood. ^ die zy heeft tot God, vertrooft en onderfteunt haer; en haere liefde fterker wordende, hopt zy haer haeft te zien geheel vereenigd met God, en verflonden in den afgrond van zyne goedheyd , die alleen haere ydele ruymte vervollen en haere liefde verzaeden kan. 'Ven 2, De ziele ziet wat dat den tyd, enzvat dat de eeuwigheyd is.
DE ziele ziet daerdoor een licht van God de oneyndelyke weirdye van den tydten opzicht van de eeuwigheyd; en de nietigheyd van den tyd ten aenzien van voorfpoed en tegenfpoed , en van alle vergankelyke zaeken. Zy ziet dat haeren tyd geëyndigd is, dat Gods bermhertigheyd t'haeren opzicht bepaeld is, en haeren ftaet voor eeu- wig geveftigd. Zy ziet het oneyndelyk verfchil tuilchen den tyd en de eeuwigheyd, hoe* zy den tyd en al het tydelyk aenzien heeft als groot en langduerig, en de eeuwigheyd en d'eeuwige goederen, als kleyn en nietig door de kleyne kenniffe die zy daer van gehad heeft, en zy ftaet verbaefd over haere blindheyd, zy verandert van oordeel, en verwylt haer zeiven. Niets van al het gene tydelyk is, kan haer meer groot fehynen ; niets van al het gene eeuwig is s kan haer meer kleyn fehynen; allen tyd vergeleken by d'eeuwigheydfchynt haer niet alleenelyk kleyn , maer eenen Niet; en niets is'er het gene bïyft als het eeuwig goed en quaed. De goede en de quaede zielen zullen gelykelyk dit oordeel ftryken van den tyd en van de eeuwigheyd; zy zullen hebben de zelve kenniffe; maer niet de zelve -
C 4



Van de Dood. Kap. gevoelens. De goede en hebben geene pyne , dat zy de tydelyke dingen verdwenen zien, om-dat zy die niet en beminnen, maer zyn overgoten van blydfchap over de eeuwige goederen, die zy ftraks gaen genieten. Maer •die geftorven zyn met noch eenige aengeklevendheyd aen zommige aerdfche zaeken, zullen daeroverpyne lydenin het Vagevier% om dat hunne zaligheyd word uytgeftelt^, •nochtans de liefde die zy draegen tot God, zal hun in het midden van deze pynen houden in eenen volkomen vrede, zoo dat zy zelfs niet zouden wiilen komen uyt dien ftaet daer hun Gods rechtveirdigheyd in geilek heeft, tegen den wil en order van da zelve rechtveirdigheyd.
Maer de verdoemde zullen wel zien do'uietigheyd der tydelyke dingen , die zy bemint hebben ;doch zyzullen-ze daeromniet laeten te blyven beminnen,en dit zal in hua veroorzaeken dien vervaerlyken honger. Zy zullen kennen de grootheyd der hemelfche goederen, maer hun zeiven magteloos vinden om die te beminnen , fchoon zy weten , dat niemand die kan bezitten, als die-ze bemint.
Den H. Francifcus de Saks zegt, dat eene van de meefte pynen van de verdoemde zal zyn, dat God hun zal laeten kennen een deel van zyne volmaektheden ; maer hunnen zondigen wil te faemen magteloos Iaetende om die te konnen beminnen. Dus zal den brandenden drift tot de tydelyke goederen in de quaede veel meerder zyn als te vooren, en de Üefde tot het eeuwig goed alleen maer ts



t. Kap; ^ Z)ö(7^.
vinden in de goede, lchoon de eene en de andereden Niet zullen zien van al het gene tyd©Jyk is, en de grootheyd van al het gene-eeuwig is.
Den tyd zal hun daer fehynen de aldergewigtigde zaeke van de weireld, mids hy op zekere wyze in zig beiluyt den Hemel en de Helle, en alle de uytwerkfels van Gods bermhenigheyd en rechtveirdigheyd; want niemand en kan verdienen loon ofte draffe, als in den tyd. Hoe zal alsdan eene ziele waerdeeren het minde deelken van den tyd, als zy dien fielt tegen de eeuwigheyd ?
Wie zal begrypen de gedeltenifie van eene ongelukkige ziele, dat zy nu ziet, dat zy zoo zeer misbruykt heeft dien koftelyken tyd; en dat nu den tyd voor haer geëyndigd is, en de deure van Gods bermbertigheyd gefloten ? ü wat droef heyd! ó wat verfeheuringe des berte! ó wat afgrond van wanhope! Wy zullen allegader komen in dezen daer. Pevd nu en herpeyft, hoe gy zult gefield zyn m uw doods-bedde, als'er naer twee ofte dry uren voor u geenen tyd meer en zal overig zyn? Wat oordeel zult gy alsdan dryken van uw kven? En indien u alsdan den keus wierd gegeven, om noch eens te beginnen, hoe zoud gy het aendellen? Dat dit ten minden u praeme, om het toekomende wel te gebruyken volgens deze kenniffe..
Laet ons uyt het eyndigen van den tyd leeren kennen de_weirde van den tyd: en uyt deze weirde de verblindheyd der menfchen die den tyd zoo quaelyk overbrengen, zom-
C s



5$ Van de Dood. Kap. a»
mige in zonden en wellufïen , andere in beuzelryen en onnuttigbeden , andere die hem maer en zoeken te verqiiilten. Laet ons dan noyt vergeten de koflelykheyd van den tyd ; maer dikwils peyzen hoe haeft dat hy ten eynde zal zyn.
Ten 3. De ziele ziet God.
WY hebben hier in dit leven eene zeergeringe kennifle van God en van zyne volmaektheden ; maer zoo haelt de ziele is verlofl: van haer lichaem , begint zy hem te kennen op eene geheele andere wyze. Zy begint te gevoelen, hoe innigyen hoe wezendlyk dat zy afhangt van God in haer wezen 9 'in haere bewegingen , in haer geluk en in alle andere zaeken., Zy begint alsdan te kennen de magt van God en haere eygene onmagt. Den Heer alleen , zegt den Propheet Ifaias, zal verheven worden in dien dag. God is nu kleyn ^en als veranderd voor onze oogen , om dat wy hem zoo weynig kennen; maer op den dag van d'eeuwigheyd zal hy verheven worden , om dat wy zullen kennen zyne oneyndelyke magt , en gevoelen onze kleynheyd en ©nzen Niet. Van dien flond af zullen alle menfchen hebben een grondig gevoelen van degrootheyd Gods en van de nietigheyd der fchepfels: het welk in de uytverkorene veroorzaeken zal een eeuwig vermaek door het aenfehouwen van zyne grootheden, van zyn wezen, van zynebermhertigheyd , van zyne 3iefde, enz. waer door zy zullen overftroomen van blydfchap ; maer in de verworpelingen zal dit veroorzaken «ene eeuwige



2. Kap. Van de Dood. - g$ wanhope , dewyi zy iiï God niet en zullen zien als onbewegelykheyd , rechtveirdigheyd , magt om te itrafTeii, enz.- en zy zullen, dit eeuvvelyk zien. Zy zullen God zien als een verflindende vuur, zegt den H. Gregorius Nazianfenus , om dat zy hem niet hebben willen zien als een licht. Zy zullen zig zien als onder de handen van eenen ongenadigen vyand, zonder hope van het oyt te ontkomen.
Doch aengczien de zaligheyd van den menfch betfaet in God te kennen en te beminnen , en dat dit zal zyn de eenigfte en eeuwige bezigheyd der uytverkorene , wat moeten'wy doen in dit leven , als God meer en meer trachten te kennen en te beminnen? Want na maete van deze kennifle en liefde , die wy hier zullen gehad hebben , zal ook onze glorie zyn. Maer helas! wat plaetfe heeft God m de gedachten , famenfpraeken , en betrachtingen van het meefte deel der menfchen , die hun leven overbrengen in Gods vergetendheyd, en niet als hun gemak, genoegten en eere betrachten ?
Ten 4, De ziele ziet de helfchemonflers.
TEn vierden , de verdoemde ziele zal aenftonds naer haere fcheydinge die groote menigte van vervaerlyke'geeften zien , van de welke zy deel zal maeken , te weten, de dwyvelen en de verdoemde zielen , en van den anderen kant ook ieds kennen van de zalige Geeften, dewyl het H.Schrift verklaert, dat de verdoemde met fpyt en leedwezen zullen zeggen : Ziet, deze zyn *t met de welke wy emyds fchimpten, en die wy tot fpot ftelden*
C 6



€s Van de Dood. Kap. £,
C Sap. 5.) De ziele ziet daer eene geheele on> keeringe van de weireld: hoe dat het rneefte deel van de gene, die hier hebben uytgefchenen in luyfter en pracht, nu gekomen zyn tot eene vervaerlyke vemedeiinge en tot de uyterfte ellende. Dat Princen en Koningen , die de weireld hebben doen beven, geen ander onderfcheyd meer en hebben van de andere menfchen, als dat zy zomtyds de ellendigfte zyn. Rykdom, edeldom, tydelyke overheyd en heeft daer geen voordeel; maes de eeuwige gerechtigheyd fielt ider-een in het order en plaetfe van geluk ofte ellende, diet hem toekomt.
In deze weireld ftaet den eenen menfch, onder den anderen, de eene hangen af van de andere, en zy hebben elkanders bulpe noo» dig, ofte tegen de vyanden, enz. maer niemand heeft daer een ander noodig. De zalige beminnen malkanderen met eene volkomene liefde, en het geluk van den eenen vermeerdert het geluk van den anderen door de vreugd J die zy daer in fcheppen; doch den eenen hangt van den anderen niet, nochte hyen heeft zyne hulpe niet noodig; maer zy fchéppen hun geluk alle gelykuytde zelve fonteyne.
De verdoemde in tegendeel haeten mal» kanderen ,~en zy en verwachten hulpe nochte trooft van eenig fchepfel; daerom ftrekt hun het aenzien van die menigte van geeften tot meerdere ellende en meerdere wanhope, om. dat zy malkanders onmagt zien , en de verlaetiendheyd van een ider. Hoe is dan egne ziele "rafthriktj.als zy ziet, dat zy haere iïéd&



a. Kap-. Van de Dood'.
heeft geftelt op zoo vele ydele dingen, ea zoo vveynig gekent de eeuwige goederen! Hoe veracht zy alsdan het gene zy meeft gewoon waste achten; maer die verichriktheyd en rouwe is dan te laet. Daerom overweegt nu ernftelyk dit droevig fchouwfpel, en die eeuwige fcheydinge tuflchen de zalige en de verdoemde: veracht alle tydelyke grootheyd en weireldfch geluk, en acht alleen het heymelyk onderfcheyd, het gene God maekt van in deze weireld af tollenen de goede en de quaede door de inftortinge van zyne gratiën en gaven, die zoo groote uytwerkfels hebben in het ander leven.
Ten 5. De ziele ziet de raezernye der duyvelen tegen haer. \\J Y weten door het geloof, dat de duyV V veis de ronde doen als brieflchende leeuwen, en ontallyke liften gebruyken tegen de menfchen; doch wy weten weynig wat voor liften dat dit alzyn. Maer alsdan zal . de ziele zien eene menigte van die fchrikkelyke geeften, verfpreyd op de aerde, die het meefte deel der menfchen bezitten en bewegen. Zy zal zien, hoe zy de menfchen bekoren en doen vallen : ook alle de ftrikken die den duyvel haer heeft geleyt, alle de flronkelingen die hy haer heeft doen doen 9 en alle de dolingen-en hinderlyke onwetendheden daer hy haer in gehouden heeft. Mae* indien den Heer haer door zyne gratie dien vyand heeft doen verwinnen, en zyne vervae-rlyke ftrikken ontgaen, zoo zal zy^overgoten van blydfchap mt David roepen; Q$«



&i Vcm de Dood. Kap. 20
lofd zy den Heer, die ons niet en heeft overgelevert tot roof 'aen hunne handen. Onze ziele is het ontkomen als een vogelken uyt den ftrik der Pogelaeren: den firik is gebroken, en wy zyn 't ontkomen.
Ach, wie zal begrypen de verfchriktbeyd van eene ziele, die ziet, dat den duy vel haer heeft verleyd; datzy zelve hem gedient heeft tegen haer zeiven, en zyn ryk over haer vervoorderc heeft ! O wat eene wanhope voor die ziele, ais den duyvel met aï zyne raezernye zal komen bezïttinge nemen van zynen roof, en den fpot met haer zal houden , haer toonendezyn bedrogJ Het ishier over dat den H. Bemardus uytroept: O myne ziele, hoedanig zal uwen fchrik zyn, als gy door de dood af ge* fcheyden zynde van alle die dingen , zvelkers gezicht u nu zoo aengenaem is ,. en de gemeynfchap zoo zoet, alleen zult gaen nae dat onbekend land, en daer zult zien die fchrikkelyke monfters u ie gemoet komen ? Wie zal u in dén dag van zoo grooten nood ter hulpe komen ? Wie zal u befchermen tegen die woedende heeften , die zoo bereyd ft aen om u te ver (linden ? Wie zal u vertrooften ? Wie zal u geleyden? Deze bemerkinge moet ons allegaderdoen fchroomen, en wel doen kven. Gelukkig zyn zy, die-ze gedurig hebben in hunne gedachten. Wat is'er krachtiger om ons te verweliken tot de deugd, als de vreeze van te vallen inde magt van dien vyand: en om ons te wederhouden van het quaed , als te peyzen, dat wy door de zonde hemmeete maeken van onzen Al?



a, Kap. Van de Dood, <Jj
Dat zig niemand en bedriege, Oodofte den duyvel moet onzen beheericber en Koning zyn. God is onzen Koning, als wy hem voor oogen hebben in onze werken, en gedreven worden door zynen geeft Oen duyvel heerfcht over ons, als wy maer zoeken onze eygene glorie en zinnelyke voldoeningen.
Dewyl'er dan vele menfchen geheel hun leven by-nae niet anders-doen als hunne driften volgen , zoo werktn zy onopboudelyk voor den duyvel. Om hier van eenen fchrik te hebben , en die vervaerlyke vyanden kloek te wederlheiH verbeeld u al dikwils de raezernye , die deze helfche monfters zullen uytwerken tegen eene ziele , die zy hier hebben bedrogen , en aenziet u zeiven zomtydsin dezen ftaet.»
Ten 6. De ziek' ziet alk haere werken,
DE ziele zal alsdan zien alle haere werken , alle haere gepeyzen en alle de oordeelen die zy geftreken heeft door geheel haer leven. Zy zal zien wat dat God daer van oordeelt, en zy zelve zal'er alsdan een rechtmaetig oordeel van ftryken , verwyzende al het gene daerinquaed en onrecht geweeft is.
Üe quaede zullen klaerlyk zien en overtuygd zyn van hunne dolingenen-verblindheden , en gedwongen zyn te belyden, dat zy gedwaelt hebben , zeggende: Wy uytzinni» ge!,.. zoo hehhenwy dan gedolt en zyn wy afgeweken van den weg der Waerheyd , en de Zonne van Rechtveirdigheyd is in ons niet verfchenen l Zy zulkn zien , dat zy geheel



6*4 Fan de Dood. Kap. a,
anders hadden moeten doen, als zy gedaen hebben, en zy zullen dit eeuwiglyk zien.
Wy zyn hier in deze weireld omringeld met duyfterniüen: wy kennen menigmael niet het oprecht goed en bet oprecht quaed:onze quaede driften en onze verkeerde benouwdheden, die voordkomen uyt ons bedorven hert, veroorzaeken in ons veleydele , bedriegelykeen valfche gepeyzen en inbeeldingen , en alzoo wy oordeelen volgens onze gepeyzen en inbeeldingen,zoo zyn het meefre deel van onze oordeelen ook valfch en bedrie* ' gelyk. Doch deze oordeelen bennetten niet alleen ons verftand, maer ook ons hert, zy verfteken dé quaede driften, die uyt het hert voordkomen , en zyn aldus oorzaeke van alle de zonden , die den menfch bedryft. Gelyk dan al ons geluk gelegen is in de zonden te vluchten , zoomoeten wydoor Gods gratie ook trachten die verkeerde en bedriegelyke oordeelen te verdryven , door goede en heyiige gepeyzen, waer uyt de goede en oprechte oordeelen voordkomen.
Doch wat is hier zoo dienftig toe als te peyzen op de dood, en op het gezicht, de kenniffe > de gevoelens en oordeelen, die de ziele alsdan zal hebben ? De quaede driften fehynen zig inet te durven roeren en opflaen m een hert daer het gepeys van de dood is, het welk alle onze reden , ons licht en krachl in verflagendheyd houd.
Overzulks wat voor fchepfels dat'er z'g aen onze zinnen ofte aen onze verbeeldinge vettoonen, wy mogen, om daer van een recht



g. Kap. Van de Dood. 6$ oordeel te ftrykea, onze zinnelyke geiiegendheden geenzins te raede gaen, maer peyzen, wat wy daer van zullen oordeelen naer onze dood, en wat'er Cbtiftus van oordeelen zal.
Ach, hoe vele twyffelingen van confcientie zullen'er door dezen middel wyzelyk beraemt en beOoten worden! Hoe véle valfcbe en bedriegelyke voorwendfels en dekmantels zouden'er niet verdwynen ! TT Adde iè9 6 Jefus, die voorzichtigheid 11 van ten allen tyde te peyzen: Zal ik dit ofte dat in de ure van myne dood wenfchen gedaen ofte geheten te hebben! ach of ik ni$ doch dede bet gene ik alsdan zal wenfchMff
IIJ. KAPI'TTE L. Dat het zeer voordeelig is , dlkmfs te peyzeft
op de Dételi&sf TT\ Oor de zonde is dd ttood in de weireld J—^ gekomen, en om dezondeteverdryven uyt de weireld, moert het genoeg zyn te peyzen op de dood.
Gelyk het brood de noodzaekelykfte is van alle fpyzen, zegt Joannes Clknacus, zoo H het overdenken vm de dood de nuttig/Ie van alle oeffeningen. Zy doet de Kloofterlieden ombelzen den arheyd en de boetveirdigheyd, en doet hun het meefte vermaek vinden in "de vernederingen en fmaedbeden. In de gene, dis in eenzaembeyd leven , brengt zy voord eene volkomene verzaekinge van alle aerdfche zorgvuldigheden , en een geduerig en nauwkeurig waeken op alk hunne gedachten. Immers deze oeiïèninge is eenen algemeynen hulpmiddel tegen alle quaede bekoringen.



66 Van de Dood. Kap. g.
i. Indien gy hooveirdig zyr, ofte veel werk tnaekt van uw lichaem, gedenkt maer, dat gy naer de dood den grouwel zult zyn van alle menfchen, dat uw lichaem zal krielen van wormen, en zal uytgeven eenen grouwelyken ftank : dit zal u wel haeft doen uw lichaem verachten, en fmaek doen vinden in *de vernederinge.
Ten 2. indien gy gierig en vrek zyt, gedenkt maer, dat gy in uwe dood van al uw goed niets zult mede draegen nae de andere weireld, en daer van niet en zult vinden als het gene de handen der arme derwaerds voor u zullen gedraegen hebben door uwe milddaedigheyd, en dat anderzins uwe ondankbaere vrienden uw goed zullen invaeren, en de duyvels uwe ziele wegrukken. Peyft dit wel, en gy zult geirn werken van liefde doen.
3. Indien gy veel moeyte hebt, om aen uwen vyand het ongelyk ofte de lafteringe te vergeven, die u is aengedaen : insgelyks om de zuyverheyd te bewaeren, en om den engen weg van het H. Evangelie te bewandelen, peyft maer wel op de dood, en dit alles zal u gemakkelyk fehynen, en alie Gods geboden zeer aengenaem.
4. Indien gy geweldig tot zonde bekort word, gedenkt de dood: want wie zal durven zondigen, als hy peyft, dat hy op den zeiven dag en ure kan fterven: en dat God op den zeiven Hond mogelyk de hand opheft, om hem in de zonde te ftraffen?
5. Indien gy vaft zyt aen d'aerdfche zaeken, gedenkt de dood, die u zeer haeft van al-



3. Kap. Van de Dood. &f-
■J les berooven zal en in ftof veranderen, en die zal uwe aenklevendheyd lichtelyk breken.
6. Indien gy traegen luy zyt iu het goed, peyft op de dood,.en die zal u wei iverig maeken, en u doen hebben eene zuyvere meyninge in alle uwe werken : want niets en is daer krachtiger toe als te gedenkende benouwdheyd die eene louwe ziele zal hebben in haeren doodftryd over haere traegheyd, en over den verloren tyd.
Het is van den anderen kant zeer fchaede» lyk de dood te vergeten. Eenen ftiermankan zyn fchipnietbeftieren, 'ten zy dat hy ftaet op het eynde van het fchip: alzoo ook, men kan zyn leven niet wel bellieren , 'ten zydat men ftaet met de gedachten op het eyndevan het leven, dat is op de dood. Die op zee vaeren, hebben geftaedig de oogen geftagen op de zee-naelde , ofte het compas; doch wy vaeren over de zee van deze weireld nae de eeuwigheyd toe: de dood is ons compas,wy moeren dan de oogen van ons verftand zeer dikwils op haerüaen. De vogels konnen zigzeiven niet beftieren in het vliegen, nochte de viftchen in het zwemmen, als met den fteirt, waer door zy zig keeren en wenden. Aldus wy ook niet, 't en zy dat wy den fteirt van ons leven , dat is de dood, gedurig hebben in onze gedachten.
Hoe vele zouden'ér in hunne zonden niet* zyn geftorven, 'ten waer zy zig tot het aenfchouwen van de dood hadden gekeert.
Die dikwils peyft op de eeuwigheyd, zal zyn hert fluyten aen de ydelheyd.



ÓS Van de Dood. Kap. 3.
Die dagelyks met de gedachten reyft nae de andere weireld, zal zig wachten van zonden in deze weireld.
Hebt alle dagen den heften dag in uw hert, en gy zult op den laeften dag denfchrik en vreeze nebben buyten uw hert.
Peyft dan op de dood: want zy is het eynde van kleyn en groot.
Hy is fterk, die zig zeiven overwint; hy is ryk, die te vreden is met het zyn; hy is wys, die de dood ziet komen eer zy komt.
Daerora den duyvel wel wetende, dat op de dood te peyzen en te zondigen, niet en kan faemen ftaen, zoekt dit gepeys in alle manieren te beletten. Dus gaet het meefte deel der menfchen verloren , om dat zy niet genoeg op de dood en denken.
God heeft van den anderen kant genade3yk gewilt, dat dit gepeys in ons dagelyks zoude vernieuwt worden door vele dingen. Ten 1. door de dood van zoo vele menfchen en beeften die dagelyks fterven. 2. Door de ziekten, die ons-en andere overkomen. 3. Door het geluyd over de doode. 4. Door die te zien draegen nae het graf. 5- Door het aenzien der Kerkhoven en Graflieden. Het is mogelyk ook om de dood te gedenken, dat de H. Kerke gewilt heeft, dat vele van haere Bedienaers, als Bihchoppen, Paftors, Kano* niken , enz. zouden bekleed gaen met Pelfen in den Kerkelyken Dienft: want die Peifen zyn vellen van doode beeften. Dit is miffchien ook het inzicht van de Kloofterlieden, die zig omgorden met Iedere riemen.,



3- Kap. Pan de Dood. 69 Wy worden dan van alle kanten verrnaent om op de dood te peyzen, als door onze fchoenen en kleederen, die gemaekt zyn van vellet* en de wolleder doode beeften, als ook door de fpyze die wy op de tafels zie i en nutten 9 want vele van die zyne van gedtfiode beeften; ja, ons geheel leven en alle onze werkingen zyn een geduerig gevecht en afweiringe van de dood; want dat wy eten en drinken, dat wy (hepen en ruften, het is al om ons van de dood te bevryden. Hoe konnen wy dan de dood zoo vergeten? Want hoe kleynen indruk doen alle deze dingen op ons gemoed I Wy zien dit bezonderlyk in de begraveniffeu en de uytvaerden. Wat bewegingen ziet men •doorgaens in de gene die gaen achter het Jyk, ofte ftaen rondom het graf? Op de ftraete in het praeten van nieuwmaeren, in de Kerke kyken en gaepen. De naefte bloedvrienden zyn zomwylen watbeweegd, maer hoe lang ? Zeer dikwils met het geluyd der klokken houd hunne droefheyd op. Elk een nochtans behoorde te peyzen: Ten 1. de godelyke rechtveirdigheyd heeft recht gedaen over dezen misdaedigen, en zy zal het haeft ook doen over my. Ik zal haeft moeten proeven de fmerten des doods, die het lichaem doen bezwyken en de ziele metfchrik en vreeze doorfteken. Ten 2. Alles is nu gedaen voor dezen menfch ; daer en is geenen tyd meer voor hem, en inder eeuwigheyd geenen meer te verwachten. Ten 3. dit lot moet my ook overkomen, en mogelyk ai zeer haeft. Helas, indien wy zoo be*



fo Van de Dood. Kap. 3,.
dorven en zoo dom niet en waeren , eenen ^enigen menfch te zien fterven ofte dood te zien, moeft genoeg wezen om ons allegader vele jaeren lang te doen zuchten , en al het aerdfch te verfoeyen, Maer elk beeld zig in, dat hy noch lang zal leven, en aenziet dien droev'igen ftaet als noch verre van hem. Doch hoe fchrikkelyk dat ook eene zaeke mag wezen , als die aenzien word, als noch verre afgelegen , zoo beweegt zy ons weynig.
Doch al kreeg men noch dikwils gepeyzen van de dood,'t zy door het lezen van goede boeken, ofte door het hooren van Sermoenen, zy zullen weynig uytwerkingen doen, indien zy in het hert niet worden gedrukt door de gratie van God. Daerom bad David den Heer, dat hy hem zyn eynde zoude doen gedenken , wel wetende, dat ook het .gepeys van de dood weynig zalbaeten,'t en zy dat het in het hert gedrukt worde door de gratie van den H. Geeft. Alle plantin'ge , zegt Chriftus, die mynen Hemelfcben Vader fiiet en heeft geplant \ zal uytgeroeyt worden* Wy zien al dikwils genoeg de dood in andere, en wypeyzen'er ook zomwylenalop; maer hoe weynig duert dit en hoe weynige bewegingen en vruchten komen'er van 1 En waerom? om dat wy niet en bidden, dat den Hemelfcben Vader die in ons hert wille planten , en in ons de vruchten daer van voordbrenge.
VErkent om, Heer , uweH. Gratie, die ons dikwils levende doet denken op de dood, <m drukt die gepeyzen zoo diep in ons hert, dat-*



wö^« bewegingen en vruchten
voorbrengen, w^r <fc
<ƒ<?ƒ weirelds mogen verfoeyen, ^ ^„ wigezaeken zoo groot achten als zy verdienen, r oorbeelden van bet gene zommige HH. en andere gedaen hebben om de dood te gedenken llJF heydenfche Moiophen zelve ftemJ_^den toe, datdewaere wysheyd beftond in de overdenkinge van de dood. Zommiee van hun dronken uyt het bekkeneel van eenen ■dooden menfch; andere hielden een graf open voor den ingang van hun huys, om de dood te beter te gedenken. Vele vertrokken zig uyt het gewoel van de weireld , alleerelyk door de gedachtenilfe van de dood. Men word zoo veel te wyzer, zeyde Plato, hoe men meer peyft op de dood. Helaes! indien de Heydene zoo fpraken en handelden, die met en willen van een ander leven, wat -moeten de Chriflene doen, dfe gelooven , datZ£?7°? fP?edlS reyzen nae de eeuwigheyd * Vele Monarchen hebben de gedachtenifle van de dood gebruykt als eenen hulpmiddel tegen de groote verhevendheyd en tegen de ' Di-V.60' dlezv hierkonden genieten.
Fbtuppus Koning van Macedonien eaf laft aen eenen van zyne Hof-jonkers , dar hy hem dagelyks s morgens zoude wekken , zeggen4te:j>tre9gedenkt, dat gy zyt eenen menfch^ en dat gy fterven moet en alles veriaeten.
Keyzer Adrianus dede zyn uvtvaerd honden in zyne tegenwoordigheydi en daer nae toe rydende wjerd de dood-kifte voor hem f gedtaegen overdekt met de peldei als of hf



7,2 Fan de Dood. Kap. 3;.
daer in dood had gelegen ; voor de kifte wierd het beeld van de dood gedraegen met de kroone op het hoofd, den keyzerlyken mantel op de fchouder, en den fcepter in de hand. Den Keyzer MaximiUanusL dede de vier laefte jaeren voor zyne dood zyne doodkifte overal met hem voeren.
Keyzer Karei den V. had vyf jaeren lang zyne doodkifte by hem , die doende met hem voeren tot in het'leger toe, doch heymelyk, zoo dat een ider meytrde, dat het ergens eenige papieren waeren , ofte gewigng* fchriften ; maer hy hield altyd wel in zyne gedachten , wat dat het was.
Als de Keyzers van Abiiïinien wierden gekroont , wierd'er voor hun gebragt een vat vol aerde, en een doodshoofd, om hun van hetbegmfel huns ryks te waerfchouwen, dat het eenleynde zoude nemen.
Den H. Ludovicus, Biffchop van loulouze , en Zoon van eenen Koning , fondeerde zyn jaergetyde 14. j^ren voor zyne dood, in hetwelk hy jaerlyks tegenwoordig was. Hy dede ook zyne doodkifte (tellen nevens zyne ruftplaetfe, tot eene geduenge gedachteniffe van de dood.
Den Kardinael Baronius en had geene andere famenfpraeken , buyten zyne_noodige bezigheden, als van de dood. tbtltppus Nerius en was noyt zoo blygeelug, dan als men fprak van de dood. Albertus Wagnus ging dagelyks nae zyne begrarplaetfe. ea las daer eenen de profundis voor, gig zeiven , als of hy dood had geweeft,]



$. Kap. Van de Dood. »g Duyzende diergelyke voorbeelden zoude me® konnen aenhaden.
O dood, óHieylige Leermeefterflfe, wienè fchole is het graf en de plaetfe der doodsbeenderen ! Hoe wys worden zy', die dikwils komen tot uwe fchole! Komt dan nae de graven groot en kleyn, ryk en arm, leert van de dood de ydelheyd des weirelds, en» van het graf het bedrog van haeren valfchen ■fchyn. Laet'er een weynig uwe oogen op (pelen , op dat'er eene zalige rtemme mag klinken in uwe ooren. Beziet de doods beenderen die daer liggen , en zegt in u zei ven: Deze hebben hunne rolle gefpeelt op den theater var* deze weireld voor een luttel tyds. Ziet of gy nukent, wie daergeweeftis borger ofte edelman , meefter ofte knecht: wie fchoon , wie ]eelyk,wiearm ,wieryk. Waer zyn ze nu? wat doen-ze ? wat peyzen-ze ? wat wenfchen-ze? wat zien ze? wat gevoelen en wat lyden-ze? O fchrikkelyke fcheydinge, tuffchen de goede en de quaede ! De eene in dea Hemel, de andere in de Helle! . Den Philofoph Diogenes was dikwils te vinden by de graven en doods-beenderen » •om beter op de dood te denken. Alexander denGrooten hem daer eens ziende, vraegde wat hy daer maekte. Ik zoeke, zeyde hy, de beenderen van uwen Vader Pbilippus Koning van Macedonien , en ik kan-ze niet onderfcbeyden van de beenderen van mynen knecht daer door willende doen zinken den hoo°-» moed der Groote. Vele godvruchtige menfchen nebben eest
O
I



^4 Van de' Dood. Kap. 3»
.doods-hoofd in hunne kame*; 't waer goed, dat gy ook een had , en dat gy het tot u hoorde zeggen : Let wel op tny, beziet my wel. Het gene gy nu zyt, hebbe ik ook geweeft; Jjetgene ik nu ben, zult gy haeft worden. Wat zoude u dezen (lommen al zeggen ! Wat zoude u dezen dooven doen hooren! Wat zoude pU dezen blinden doen zien \Joannes Godefri'dus BhTchop van Wiertsburg dede in alle zyne kamers doodshoofden en doodsbeenderen Hellen , zoo geichilderd als van hout ge•maekt, om de dood noyt te vérgeten.
Het gene wy van den H. Jacobus Eremyt lezen is wondeibaer. Naer dat dezen veertig jaeren geleeft had in eene ftrenge penitentie , en vele mirakelen had gedaen , is hy gevallen in eene leelyke zonde, om welke hy zoo mismoedig was , dat hy ging zwerven ïn 't wilde. Doch door den raed van eenen ïvionik wederom ^hernemende zyne peniten.tie, vergaderde hy vele doode lichaemen in zyne fpelonke, en leefde noch 14. jaeren, die dagelyks aenichouvvende. O wat eene verÜervinge !
Laet overzulks de dood uwen raedsman wezen; beraed u met haer in alle uwe voornemens , om niets te doen ofte*e verzuymen , dat gy niet zult willen gedaen ofte verzuymt 1 hebben in de ure des doods. Den Paus Innocent ius IX. had in zyne kamer een tafereel, waer op gefchilderd was een doodshoofd, en de verbeeldinge van eene uytvaerd; en hy 'ging in alle. voorvallen derwaerds , om van &4Qöd eenen zaligen raed te bekomen.



3. Kap. Tan de Dood.
Ach hoe vele zyn'er bekeerd geworden ca hebben de weireld veriaeten door het aenichouwen van graven en dooden! Men leeft van eenerrPrins, wiens graf geopent wierd dat op zyn aenzicht zat eene dikke padde' die zyn vleefch op at, en vele leelyke wormen, waer van deomftaenders zoo verfchrikc wierden dat-ze weg liepen. Den zoon van den overledenen dit hoorende , wilde het ook zien , en is daer door zoo beweegd geworden, dabby zynen hoogen ftaet verlaetende, armlyk is gaen leven.
Alzoo is Francifcus de Borgiaook bekeerd: want , het dood lichaem van de Keyzerinne JJabeUa huysvrouwe van Karet den V. versezelfchapt hebbende nae Grenade, daer het begraven moeft worden , dede hy de doodkifte openen, om dat het de inwoonders eens zochten te zien. Doch op weynige dagen was haer aenzicht zoo veranderd, dat zy alle verfchrikten en den ftank was zoo groot, dat zy daer alle van weg liepen, Francifcus daer alleen bly vende, en haer bemerkende, zeyde by zi£ zeiyen : Waer is nu die fchoonheyd van aenzicht? Waer is die Majefleyt en zedigheid van haergelaed, om welke al de weireld bat zoo eerde; enhy is'er zoo door beweegd geworden , dat hy de weireld veriaeten heeft.
Indien gy eens konde aenfchouwen de onderaerdfche plaetfen van de Kerken en Kerkhoven, wat fchrikkelyke dingen zoudgy daer vinden ! Wat al monfters van half geteirde Ijchaemen , die in de kitte dikwils zwemmen in etter en bloed l Wat grouwelyke



7$ Van de Bood. Kap. 4.
wonnen, padden, egdhTen enflangen, en daerby dienonverdraegelykenftank!
Met reden dan zegt den Propheet Job: Tot Je rottigbeyd hebbe ik gezsyt: Gy zyt mynen .vader; en tot de wormen: Gy zyt myne moeder en myne zufter. Dit is liet gezelfchap dat wy allegader verwachten. O wat is'er fibroomely» ker roept den H. Bernardus, als de dood van eenen menfch ! Wat is'er meer fiinkende als een dood lichaem > Wat helpen de rykdommen 9 de eere en alle genoegt en!
DOet my , 6 Jefus , deze waerheden aocfj wel verftaen , laehze doch eenen diepen indruk doen op tny-n hert, laeUte my kraebteiyk bewegen om alle ydelheden te verfoeyen, om wy zeiven te verft erven, en om gedurig voor myne ziele bezorgd te zyn, op dat ik die doodgoede werken u aengenaem maeke.
IV. KAPITTEL. Pe dood der zondaeren is fchrikkelyk : de dood der rechtveirdige koftelyk.
DE dood van de zondaeren, zegt den Geeft, is de alderergfte. Zy is eenen afgrond van alle quaed; zy verandert de tydelyke ellende in d'eeuwige ; de kleyne pynen in oneyndelyke groote; weynige fmerten m eene menigte zonder getal. Zy is de alder.fchandely krte, niet in d'oogen der menfchen 9 maer in d'oogen van God: en de fchande zal zoo veel te grooter zyn , hoe den zondaer meer heeft^Liytgefteken in hooveirdye. Ach ! hoe zal den zondaer verflagen ftaen, als gedood .aeukoim, Jipe zal hy beweenui zy-,



4* Kap: Van de Dood'. ne verblindheyd, en wanhopig zeggen : HeJaes 'Myne dagen zyn verdwenen! wat al tyd hebbeik verlieten met beuzelryen in myne tandsheyd; hoe veel met fpelen in mynejongöeyd ; hoe veel in myne volgende jaeren met aiderJeye andere zaeken, als met die van myne zaligheyd; en nu zyn, helaes, de dagen van genade voor-by; dedngen van zaligheyd zyn nu voor-by! ó Blindheyd der zinnen! ó bedrog der aerdfche genoegten! ö fchalkheyd van den boozenvyand, die ons ellendige zoo bedriegt! Ó-Dood, hoe vreeflelyk en fchrikkelyk zyn uwe aenvaJien voor de gene, die op u niet wel hebben gepeyft, en hunne hope hebben geftelt op het aerdfch goed !
in tegendeel, de dood der Heyiige, zeer den Propheet ,Js koftelyk in de oogen van Gok Wat eene geruftigheyd gevoelen de rechtveirdigein hun doodsbedde; om dat zy God hebben gedient, hem boven al bemint, en hem voor oogen gehad in af hun doen; om dat zy Cbnfius hebben gevolgt, met veel en lang te bidden.; om dat zy zyn lyden en befde dikwils hebben overleyt, en hem daer over bedankt; om dat hun leven geweeft ié eene ge ftadige penitentie en verloocheninge huns zelfs. O met wat blydfchnp zullen zy gedenken dat zy de weireld hebben veracht dat-ze oodmoedig, zachtmoedig, liefgetaliiff en gedienOiggeweeftzyn tot ider-een , dat zy hunnen tyd wel hebben befteed, dat-ze hunnegoederen ofte het gene zy konden geven, hebben doen draegen nae de andere weireld' door de handen der arme, aiwaer zy die zul- '
O 3



78 Fan de Dood. Kap< q.
sn vinden. Den fterfdag is voor hun eenen noogen Feeftdag, op den welken zy aen God opofferen de laefte offerande van hun zeiven, met blydfchap zingende: Heer, gy hebt myne banden gebroken, ik zal u opdraegen eene offerande van lof. Pfalm. 113.
Hoe koftelyk is de doodlZy moet aenzien worden als het eynde van onzen arbeyd ea« het beginfel van onze rulle; als de verloffinge: »yt onzen kerker en uyt alle quaed, als de wederkeeringe uyt ons ballingfchap nae het Vaderland,als het eynde van de reyze en het aenkomen aen de haeve, als het eynde van den ftryden debekomingevan den loon* Dus mogen zy met den Apoftel zeggen: Het fterven is my gewin.
De dood is ook wel voor de rechtveirdige .de ftraffe van de zonde, doch federt dat . Qhriftus de dood door zyn fterven geheyligt heeft, is zy minnelyk geworden voor de Geloovige , en als zy die wel gebruyken , is zy voor hun een aldergrootfte goed.
Hoe verheugt zig den akkerman , alshy naer al den arbeyd van den winter en van het vo.orjaer in den zomer mag maeyen de vruchten van zynen ougft; zoo ook den reebtveirdïgen, als hy den loon gaet ontfangen van zyne penitentie en goede werken. Hoe zal hy zegenen al zyn vaften en zyn verderven, en zig verheugen om de maetigheyd, die by in het lichaem zynde 9 geoetfent neeft!
Hoe blyde is den reyziger als hy naer eene hngduerige reyze en vele perykeleu komt in zyn Vaderland, en genieten mag het gezel-



p Kap. Van- de Dood. 79 fchap van zyne ouders en vrienden! Peyft dan met , dat gy met te derven alle uwe vrienden verlaet; maer dat gygaet byuwe befte vrienoen , tot het gezelfchap der Engelen en zalige Zielen. Een groot getal van vrienden verwacht, om daer, zegtden H. Cyprianus, eene groote Jcnaere van Ouders, Broeders, Kinders, verlangt daer nae ons. Zy zyn nu wel verzekerd van hunne onfterfelykhcyd; maer noch he-zorgd voor onze zaligheyd. Ach, wat eene algemeyne hlydfchap is het voor hun , dat wy komen tot hun gezelfchap en tot bunne ombelztnge. O alderlieffte Broeders, laet ons tot' hun haeflelyk kopen, en wenfeben om haefl bv hun te zyn. J
Eenige voorheelden van degenedie dedoodmet
Ihlydfchap hebben aenzien en ondetftacn. \ E zwaenen zingen in hun fterven,zegygen de fabel dichters, en de zeemeirramnen weenen. De zwaene is eene afbeeïQinge, door haere wittigheyd , vandezuyverneyd, onnoozelheyd en heyligheyd der rechtveirdige. Dezee-meirminne in tegendeel een afbeeldfel van de "onzuyverheyd en ydelheycl der booze. Laet ons nu eenige gêeftelyke zwaenen hooren zingen in hunne dood.
De Apoftelen en vele Martelaers gin^eiv blydelyk nae de dood. Den H. Andreaszyn kruys van verre ziende, riep: O kruys, zoo lang gewenfebt, zergvuldiglyk bemind, zonder ophouden gezocht, enten laeften voormyn begeirtg gemoed bereyd, ontfangt my, en geeft my over aen mynen meeft er ;opflat hy mydoor' u om fan ge ^ die my door u heeft verloft.
D-4



$o Fan de Doel. Kap. 5-
Den H. Francifcus, verftaende dat hy zoude fterven, zeyde met hlydfchap: Welkom ,?noet wezen myne zufter de dood. Hy zong, cn verzocht de omftaenders dat zy ook met Jiem zouden zingen: en als Broeder Elias aeyde, dat men dien tyd moeft overbrengen 5u penitentie en leedwezen, zoo antwoordde Francifcus: Broeder, laet my doch verblyd. zyn in den Heer: want ik ben door beweging van den H. Geeft zoo vereenigd met God, dat ik niet en kan naerlaeten my te verblyden in den Alderboogften. Hy zong dan : Weeft geUfd, mynen Heer, om onze zufter de dood, ée welke niemand van alle die leven en kan entgaen. Voorderslas hy den 141. Pfalm, en gekomen zynde aen deze woorden: De recht* neirdige verwachten my, tot dat gy my zult vergelden, gaf hy zynen geeft.
Den U.Bernardus zeyde met groote vreugd: Mynen Jefus, ikwenfche nae u duyzend keeren. Wanneer zult gy komen, wanneer my verblyden, wanneer my verzaeden door u?
Als Gerardus, den Broeder van den H. Bernardus ftierf, lag by geheel blygeeftig met d'oogen opgeheven nae den Hemel , en zeyde: Fa'der , Fader, en zig keerende.tet Bernardus, die hem byftond , zeyde hy : O wat eene goedheyd van God, dat hy zig ge~ weirdigt den Fader te zyn van de menfchen: En wat eene glorie voor de menfchen, kinderen te zyn van God. Voorders zeyde hy wederom : Fader, in uwe banden bevele ik mynen geeft, en hy ftierf. Waer op Bernardus uyt* pep: Q dood*, waer is. uwe dood\waer is mm



4< Kap; Pan de Dood: «5t fchroomelykheyd! Ziet hier eenen menfch, die al ft ervende zingt, en al zingende fterft !
Rodriguez vertelt van zekeren Edelman, dat hy jaegende in eenen bofch, een zoet gezang hoorde, en dichter naederende, eenen melaetfchen vond, wiens vleefch ganfch ver* rot met flukken afviel. Den Edelman dit ziende, was zeer verflagen, en vroeg waerom by zoo zong. Den melaetfchen antwoordde:lujfchen my en God is'er niets als dezen aerden muer, dat is myn lichaem, het gene zoo het invalt, hope ik in het ander leven af* tyd God te zien. Hehbe ik dan geene reden omblyde te zyn, ziende dat dien muer aen bet vallen isl
Als den H. Bavo ftierf, lag hy met de oogen en handen opgeheven nae den Hemel, en ziende de Engelen té famen met Chriftus hem te gemoet komen, zeyde hy tot de omftaenders: Paert wel, dienaerenGods , Chriftus is hier. Qaet uyt, myne ziele gaet hem te gemoet, en aldus gaf hy zynen geeft.
Den H. Hieronymus fpreekt aldus tot de uytmuutende Maegd Euftocbiam: Pertrekt uyt de gevangenife uws licbaems, en fielt u den loon voor,. die u naer den arbeyd toekomt. Welk zal doch den dag zyn , dat de alderbeyItgfte Maegd, omringeld met Maegden n Zal te gemoet komen, om u te ontfangen,\n dat uwen Btuydegom zal komen en zegden' komt, myne uyt ver kor ene , myne bruyd^den winter is nu voor-by, den rym is weg ? Met wat eene hlydfchap zal de zalige ziele de dood
£> 5



$2 Fan de Dood. Kap. 4.
zegenen, waer door zy deelachtig word van zoo groote glorie!
Eufebius verhaelt, dat denH. Hieronymm ftervende, met een blyd gelaed zeyde tot zyne kinderen: Dat alle geween opboude, en de droefheyd vertrekke, laet uwe ftemme • zyn, als die van verheugde menfchen: want \ ziet hier nu den aengenaemen tyd, ziet bier den blydjlen dag van alle de dagen myns Ievens, op den welken den Heer myne ziele gaet roepen in het bemelfch Faderland.
Den H. Petrus van Akantara riep in zyn {lerven al knielende geheel blygeeftig deze woorden uyt van den 121. Pfalm: Ik ben-verheugd in het gene my gezeyd is: In het. huys des Heere zullen wy gaen.
De H. Catbarina van Senen zeyde met hlydfchap tot de omftaenders: Wenfcht my veel geluks, en weeft verheugd met my: want* ik verlaete de plaetfe van myne pynen, en gae ■nae de rufle in die ftille haeve vol van g§* noegten.
Den H. Nicolaus van Tolentyn riep zeer dikwils: Ik wenfche ontbonden te 'worden, en met Chriftus te zyn. En als de dood nu ; naerderde, toonde by groote blydfchap. De Broeders vraegden, waerom hy blyde was, en hy gaf voor antwoorde: Den Heer Jefus Chriftus, leunende op de H. Maegd en op onzen H. Fader Auguflinus, zegt tot my: Wel aen, ó goeden en getrouwen knecht, gaet in de blydfchap van uwen Heer', en hy gaf al*»' dus zynen geeft.
Den H, Antonim was in zyn doodsbedds-



4".' Kap. Fan de Dood,' > $g
zooverblyd, dathy uytriep: 'Godte dienen', is Koning zyn. Hoe vvaerachtig en is 't dan niet, het gene David van den rcchtveirdigen zegt: Gyhebt hem, ó Heer, voorkomen met de zegen in ge uwer zoetigheyd: gy hebt eene kroone van koftelyke gefteenten op zyn hoofd gefielt. Pfalm. 20.
De H. Cathanna van Genua fprak de dood aen , als of zy had geweeft een levendig fchepfel, diezomtyds noemende haere vriendinne, en zomtyds verwytende dat zy wel vreed was, met haer zoo lang te laeten quynen.
Duyzende andere, bedroefd zynde, dat zy zoo lang afgefcheyden bLeeven van God,zeyden met den H. Joannes: Komt, Heer' Jefus, Komt; ofte zy riepen met David : O ' my ellendigen, dat myn ballingfchap zoo lang duert l
., De Chriftene, zegt Tertullianus, fprekende van zyne tydeiï, zyn zeker flach van „ meufchen, die al tyd bereyd zyn om te fter„ ven, dedoodaenziende als het eynde van „ hunne ilaevernye, en het beginfel van hun „ geluk. Hoe zy naederzynaen het fterven 5 „ hoe zy beter gemoed zyn. Het gene andere „ bedroeft, vertrooft hun; en wel wetende ?, dat zy door hun Ooopfel nu niet meer en „ zyn van de weireld, zy verheugen hun ,, dat'er dedood hun van verloft voor altyd. „ Hun dunkt, dat zy geen oprecht geloof en „ zouden hebben, indien zy den minften „ fchroom hadden voor de grootfte ziekten, ?3 demeefte perykelen en de vreedfte tormen*
D 6



£r Van de Dood. Kap. 4^
3,'ten. Is'ëriedste lyden voor God, men ziet „ de blydfchap op hun aenzicht. Zy verach-
tendetyrannen, zy moedigen hunne beu„ len aen , zy werpen hun met vlyt in de „ vlammen, denkende dat al het gene hun.
leven verlengt, hun geluk verachten. Laet „ ons gaen fterven , zeggen zy, wy zyn Chrï-
ftene , wy draegen onzen roem daer op, „ en de glorie van eenen Chriftenen is kloe„ kelyk te fterven voor zynen Meefter.'*
Verwondertu, 6 zinnelyken menfch, dat de oprechte Chriftene, die vol zyn van deze waerheden , met meerdere vierigheyd verlangen nae de dood, alsgy nae het leven. Weeft hefchaemd , en tracht hun na te volgen..
Beweegredenen om geirn te fterven,
TEn 1. de ellenden van dit leven zyn zoo> menigvuldig, dat het leven eerder genoemt moeft worden eene gedurige dood, als een waerachtig leven: want het is geftadig vervold metperykelen , bekommerniffen, quellingen eh angft. Nouwelyks is d'eene voor by ofte d'andere volgt op de hielen. Daerom den H. Amhroftus is verwonderd y dat'er zommige zoo nood fterven. Wat is dit leven anders, vraegthy, als eenen gedurigen. ftryd met de onkuysbeyd, met de gulzigheyd , met de gierigheyd\ enz.? Van dit alles verloft ©ns de dood.
2. Zoo lang als wy hier leven , zyn-wy in gevaer van God noch doodelyk te vergrammen , en ten aenzien van de menfchelyke krankheyd in eene volle zekerheyd, van notfi



4» Kap. Van de Dödd. $g
te bedryven veledagelykfchezonden. Indien wy die beter kenden, wyen zouden de dood zoo zeer niet vreezen. .Indien gy waerlyk God bemint, niets en zal'êr u zoo bedroeven , als die opperlte Majefteyt noen te vergrammen , ook maer met eene zeer kleyne zonde, engy zult wenfehen nae eenen middel , om hem niet meer te vergrammen. Doch *"t is-de dood, die ganfebelyk en feffens wegneemt de zonden , en allegevaer van noch te zondigen. Diensvolgens de dood geirn te onderdaen om God niet meer te konnen vergrammen , is eene groote zaeke, een teeken van groote liefde, en een werk het welk aen God ten boogften behaegt.
Ten 3. de dood is den eenigfteu weg om tekomen tot deaenfehouwinge van God, en dit is noch de meelte reden waerom wy nae de dood moeffen verlangen. O wat eene edele zaeke nae de dood te wenfehen , ofte dieverduldiglyktelyden, om ons ganfeh met God te konnen vereenigeni
Ten 4. den Zoon Gods is Menfch gewor* den om te konnen fterven. Hy heeft altyd nae de dood verlangt , en is'er nae toe gegaen ; met eene vierige begeirte , om dat hy daer doorging toonen zyne overgroote liefde tot ons , volbrengen den wil van zvnen hemelfchen Vader , en zig zeJven opofferen, om de oneere te herftellen die aen God door de zonde gefchied was. Doch de dood geirn te lyden , om Chriftus hier in na te volgen en aen hem gelyk te worden, is.een aldèredel-
fte werk, En wat is'« zoo xedelyk m zoc*



$6 Van de Dood. Kap. 4.-.
rechtveirdig, als dat gy uw leven geven zond voor den genen, die het zyn voor 11 gegeven heeft? Ofte wat is'er verdienftiger by Gt)d , als hem te fchenken het gene wy aldermeeft beminnen.
Ten 5. hetfchoonfle werk'dat de Heyiige oyt gedaen hebben , is geweeft hunne dood: want zy hebben God aldermeefl: behaegt, als zy uyt liefde tot hem de dood hebben omhelft. De reden hier van is , dat de dood niet alleen enftraft het quaed van de zonde, en aen God weder geeft zyne eere, maer dat zy aldermeeft ftryd tegen de nature. Doch, volgens de regels van het geeftelyk leven , boe
de goede werken meer firyden tegen de nature 9*
boe zy wetrdiger en verdienjtiger zyn. Daerom zegt men, dat de gelaetendheyd in den wil van God, en de verduldigheyd in het lyden gemeynelyk weirdiger en verdienftiger zyn , als vele en lange gebeden , die men na zyne genegendheyd in de Kerke zoude doen. Doch waer vind de nature meerderen tegenftryd als in de dood? Diesvolgens de dood te on« derftaen gewillig en verduldig , om dat her God zoo belieft , is een heylig werk , en van groote verdienden.
" Ten 6. Chriftus leert ons , dat wy ons zei*
gen, ons zeiven haeten , beftryden, geweld aendoen , enz. En waer gefchied dit meer als in de dood ? Indien dan, al wie zig zeiven haet, zoo aengenaem is aen God , hoe aengenaem moet hem niet wezen , die dit alles volbrengt op eene verhevene vvyze in de



5. Kap. Fan de Dood. g7 dood ? Indien niet te min de vreeze u beBouwt, geeft u zeiven moed, zeggende met den H. Ambrofius: Ik en vreeze niet te kerven, om dat ik te doen hebbe met zoo eenengoeden Meeft er. Ach of wy wat beter kenden de voordeden die in de dood verborgen zyn enhaeraenzagen als den bequaemften middel om.God voor de zonde te voldoen, hoe zoude ons dit alles bewegen om geirn te fterven en ons zeiven geheel over te geven aen den helften wil van God, meteen kinderlyk betrouwen op zyne grondelooze bermhertigheyd, en opde oneyndelyke verdienfterj van Umftus, die vander eeuwigheyd heeft vaftgeltelt de ure, de wyze, en alle de omftandigheden van onze dood.
IK ben bier, 6 God, in bet midden van veis perykelen, en al myn geluk is in te mogen #y u zyn. Ik wille dan geen bebaegen meer nemen in dit ellendig leven; maer geduerig wenjcben om daer van ontjlagen te zyn • zend my dan de dood over als-'t u belieft,Ik zal de zelve ombelzen als den ingang van bet waereeltig leven,
V. KAPITTEL,
De vreeze des doods en is geen zeker teehn van eene quaede Confcientie.
HEt gebeurt dikwils dat imand de dood vreeft zonder reden , ofte die meer vreeft als het behoort: zoo en is dan de vreeze *em zeker teeken van zonde, ofte van eene kleyne liefde. Want al vond gy u nergens in plich«g, gy-zoud nochtans pet Paulus moete*



88" Fan de Bood. Kap. 5.
zeggen: Ba er om en ben ik noch niet gerecht' veirdigd. Wy konnen miflen in onze oordeelen , want de waere oodmoedigheyd vereyfcht dat wy een nedrig gevoelen hebben van ons zeiven en van onze goede werken.
De vreeze van de dood kan voordkomen uyt verfcheyde oorzaeken. Ten 1» uyt eene quaede confeientie, en dus vreeft met reden eenen Chriftenen, die quaelyk geleeft heeft. Ten 2. uyt een vreesachtig natureel ofte kleynmoedigheyd, het gene de ziele doet neygen tot vreeze. Ten 3. uyteenigmisverftand , het welk dikwils plaetfe heeft in goede zielen, die fchuld belyden daer geene is , ofte meerdere fchnld-als'er is. Ten 4. uyt een oodmoedig en kleyn gevoelen van zig zeiven en van zyne goede werken. Overzulks en is't geen zeker teeken van fchuld dat imand de dood vreeft ; nochte geen teeken dat hy' geene waere , ofte groote liefde tot God en heeft. Ben H.Anfelmus isbuyten twyffel ge-ftorven in eene groote en volmaekte liefde, en nochtans ftervende , begonft hy te weenen. De Broeders vraegden : Fader, waer om* weent gy ? Freeft gy pok noch? Hy antwoordde : Inder waerheyd ik vreeze, en deze vreeze, die met my is, heeft altyd in my geweeft, federt dat ik Monik gewerden ben
Van gelyken had den H. Hilarion niet eene groote volmaekte liefde , fehoon hy in zyn fterven zeyde : IFat vreefïgyr Gaet uyt, myneziele. Wat twyffelt gy ? Gy'heht nu 70. jaeren QMx\^^gedient, en vreeft gy de dood? Hadden die Heyiige en meer andere met hun>



5. Kap; Van de Dood. 89die zoo vol liefde waeren (dewyl dè volmaekte liefde gemeynelyk de vreeze bnyten fluyt) niet vry konnen geweert zyn van vreeze, ofte zoude hunne liefde daerom moeten minder geweeft zyn, om dat'er door Godï> toelaetinge de vreeze by quam ?
Het is nochtans zeker, dat de liefde bezonderlyk helpt tot verminderinge en uytfluytinge van de vreeze: en dat, hoe de liefde yolmaekter, de vreeze ook zoo veel minder is, en boe de liefde minder, de vreeze ook zoo veel meerder is; want aldus fpreekt den H. Auguflinus: Hoe meer de liefde groeyt9 boe meer de vreeze vermindert; meerdere liefde , mindere vreeze: mindere liefde, meer* dere vreeze. Te weten gemeynelyk; maer bet gefchied zomtyds anders door de toelaetinge van God, gelyk wy zien ia de voorgaeude Heyiige: en gelyk men van den quaeden kant zoo dikwils ziet in groote zondaers, die zonder vreeze fterven.
Die twee verfcheyde liefden, zegt Au* v) guftinus, dat is van rechtveirdige die noch „ onvolmaekt zyn, en van rechtveirdige die „ volmaekt zyn in de liefde, maekt tweeder* >9 ley flach van flervende menfchen: want j, daer zyn'er, zegt dezen Heyiigen, die met
verduldigheyd flerven: en daer zyn'er die „ met verduldigheyd leven. Die ftervende 5, noch wenfehen te leven als den tyd van „ fterven gekomen is, maer zig niet te min ,., geheel overgeven aen God, en wel willen ,„ flerven als het hem zoo belieft, die lyden %> de dood verduldiglyk: doch die, gelyk



90 Van de Dood. Kap.' $*
„ Pauhts wenfcht ontbonden te zyn en te „ wezen met Cbriftus, die fterft niet verdul„ diglyk, maer hy leeft verduldiglyk , en hy „ fterft vermaekelyk. Ziet den Apoftel ver5, duldiglyk leven, dat is, hier dit leven te ben minnen; maer het leven met geduld ver-95' draegen. Ontbonden te zyn, zegthy ,en tf „ wezen met Cbriftus, is my verre bet befte; ?, maer te blyven in bet vleefcb , is noodig om u.
Hoe weynig worden'er gevonden , die den Apoftel hier in volgen !
Uyt het genete vooren gezeyd is, kan men zien, dat de vreeze van de dood, en vervolgens de begeirte om noeh langer te levendom verfcheyde redenen konnen zyn zonder God te mishaegen, en zonder de liefde te verminderen. Dus moet eenen ftervenden menich niet kleynmoedig zyn, om dat hy gevoelt de vreeze van de dood. Ja, het is zomtyds lofifefyk datimand de dood vreeft, by voorbeeld, als die vreeze voordkomt uyt het kleyn gevoelen van zig zeiven en van zyne goede werken, wenfehen noch langer te leven , om zynen roep en verkiezinge be* ter te verzekeren. De gene dan , die zig niet bezwaerd vinden met eenige doodzonde, moeten niet kleynmoedig zyn, om dat zy de doodvreezen om de tegenwoordige onzekerheyd: want die vreeze en ïs geen teeken dat zy beroofd zyn van de liefde, ja zelfsniet van de volmaekte liefde.
Doch, om door geenen angft, kleynmoedigheyd, en andere bekoringe in onze dood ontroert te worden, laet ons gebruyken de



5-. Kap; Van de Dood* Opvolgende middels. Ten ï. laet ons vele deugden oeffenen , en trachten door goede werken qnze zaligheyd*e verzekeren. 2. Laetonsgeftaedig bidden, dat God ons believe bermbenig te zyn nu en in ons leven en in onze dood. 3. Laet ons de Heyiige aenroepen , en voornaemendlyk de H. Maegd Maria, op dat zy voor ons bidde in de ure van onze dood. 4. Laet ons vele werken van liefde oeffenen, op dat God ons ook bermhertig zy. 5. Laet ons de zieke helpen door gebeden en aelmoeffen, als ook met hun te bezoeken en te trooften zoo veel het onzen ftaet gedoogt. 6\ Laet ons nu in tyds trachten aen^ Gods rechtveirdigheyd te voldoen, om het niet te moeten doen op het laefte doorangfl en vreeze. Indien nochtans de godelyke voorzienigheyd ons in ons uyterfte belieft te beproeven en te zuyveren door angft en vreeze , wy moeten die lyden als eene penitentie, met eene geheeleovergevinge van ons zeiven in zynen H. Wil, waer door wy miffchien meer zullen verdienen , als wy oyt door eenig ander goed werk in geheel ons leven hebben gedaen. En by aldien wy dit alles neirftelyk volbrengen, dan zullen wy in het uyterfte met den H. Martinus kloekelyk tegen den boozen geeft mogen zeggen: (Vat ftaet gy daer, 6 vreede beefte, gy en zult niets in my van het uw vinden; den fchoot van Abraham zal my blydelyk ontfangen: En ons met betrouwen werpen in de ermen van den gekruyften Za'i^maeker, zeggende met David: Op u,.ó Heer y hehhe ik.myn hetrcuwem



£3 Van de Dood, Kap. f.>
ge/lelt, en laet my nimmermeer befcbaemd worden, ofte: Ik zal ganfcb in vrede Jlaepen en ruften, om dat gy alleen, 6 Heer, myn betrouwen verzekert hebt.
ZOuden wy niet- vreezen, goedertieren Jefus, ah zoo vele Heyiige grootelyks gevreeft hebben, daer wy niet en weten of wy baet ofte liefde weirdig zyn; daer uwe oordeelJen zoo ftreng zyn en zoo verfcbillen van de onze! Ja, Heer, wy vreezen, en geeft, dat wy van nu af zoo mogen vreezen , -dat wy u noyt meer en vergrammen, maer penitentie doen over de voorgaende zonden, op dat wy eyndelyk vol van betrouwen voor u mogen ver fehynen.
Bemeriunge op het voorgaende.
DE dood is eene ftraffe van de zonden zy is vaftgefteld voor alle menfchen ; maer wy weten nochte dag nochte ure. Daerom , ziet toe, zegt Cbriftus, waekt en bid: want gy weet niet, wanneer dien tyd komen zal. Zy kan ons alle oogenblikken verraden, zy zal komen als eenen dief in den nacht daerom moeten wy altyd trachten wel te leven en te zyn in zoodanigen ftaet, gelyk wy zullen wenfehen te derven.
Gedenkt, zegt den H. Geeft , dat de doodniet en vertoeft /'zy naedertgedurig: wy fterven alle oogenblikken, doch wy fterven maer eens voor goed. Naer de dood volgt bet oordeel, en naer het oordeel eene gelukkige ofte ongelukkige eeuwigheyd. Als den boom valt., zegt het H. Schrift'yVzy hae dén»



5- Kap. Fan de Dood.
Zuyden ,V zy nae den Noorden, daer by valt daer zal hy blyven. 9 Men fterft gemeynelyk gelyk men geleeft heeft, zulk een leven zulk een eynde. Wy mogen dan onze bekeeringe tot hétlaefte nietx uytftellen : God en verleent niemand tyd om te zondigen: ook is eene fpaede bekeeringe zelden eene waere bekeeringe. Men .moet op de biechte, die op het laefte van het leven geichied , niette zeer betrouwen. De biechte van eenen zieken, die zyne bekeeringe altvd heeft uytgeftelt, zegt den H. Auguftinus'is gemeynelyk ziek, en die van eenen flervenden fterft -doorgaens met hem.
De dood.van den zondaer is d'alderer<*fte • de dood der rechtveirdige is koftelyk in d'oogen van God. Wy moeten dan alles doen dat mogelyk is om eene quaede dood te ontgaen en eene goede te bekomen. Om die oorzaeke moeten wy de zoude vluchten als het aldergrootfte quaed dat ons kan overkomen. Wy moeten vele deugden oeffenen , en nu neirftelvk doen al war wv rinpn 1.'^
daer en zal, zegt den H. Geeft, nochte werk ^
ywcvvt r,uji, nucaiewysveya, noebtezvetenfchap in het graf meer wezen , daer wy nae toe gaen.
Daer en zal geenen tyd meer zyn. Met jmlhoenen menfchen fluymeren en flaepen metdedwaezemaegden, en fterven onvoorziens ui eenen quaeden ftaet. Het gene aea zoovele gefchied, kan ons ook ovetkomen: ideren menfch dietferft, vermaent ons van op de dood te peyzen, hy zegt tot ons: fFeefl



o4 Van de Dood. Kap. 5*
myn oordeel gedachtig: zoo zal ook het uw zyn. My gijieren, en u heden.
Hoe groot en hoe gewigtig zyn deze waerheden , en daerentufiehen wie overlegtie aendachtelyk ? Wie peyft'er voor goed op de dood? Wie zegt'er met den Apoftel: Jk fterve dagelyks? Wie houd'er zig geduerig gereed ? WTie tracht'er zyne ziele te bevryden van de ongelukkige eeuwigheyd? Helaes, zeer weynige. Meeft alle menfchen fterven zonder dat zy het weten. Gelyk de vijfchen met den angel gevangen worden, zegt den H. Geeft , en de vogelen met den firik , ahoo worden ook de menfchen gevangen in den quaeden tyd , die hun haeft elyk overvalt.
En dit is een ongeluk , welkers grootheyd niet en kan uytgéfproken worden, en met eene goede zee van traenen niet genoegzaem beweent. Al wie dan niet ganfch beroofd van verftand en is , moet hier aendachtelyk op letten , die waerheden diep in zyn hert te drukken, en wel leven om wel te fterven.
DOet ons doch, 6 Jefus, de dóód gedurig hebben in onze gedachten, en daer door fterven aen alle quaede genegendheden. Doet ons fterven aen al dat u mishaegt; op dat wy geftorven zynde aen alles, alleen maer kven ~vm u.



VAN HET BEZONDER
OORDEEL.
EERSTE KAPITTEL.
Wy moeten alle ten oordeel komen.
\\FTm°eten "fa ver fehynen voor den rech* «V tejftoeïv™ -Cbriftus, zegt den ApoItel op dat een ider ontfange volgens het gene dat hy tnhet lichaem zynde, heeft gedaen, het zy goed,ofte quaed Den dag en ure daer van :isvaftgefteld. O dag en ure, die wy behoorden voor oogen te hebben alle de dasen en uren van ons leven ! want den Apoftel zeef lietisfchroomelykte vallen w de handen Van den levenden God. Zoo haeft de ziele gefche vden zal zyn uyt het lichaem , zal zy verfchvnen voor den Rechter, om te hooren wvzen dat proces, in het welk alle de ftukken van geheel haer leven zeer nouwkeurig overzien zullen worden, en eyndelyk een onwederroepelyk vonnis uytgéfproken van eene gelukkige ofte ongelukkige eeuwigheyd. Wie en fchroomt er niet, als hy dit overpeyft? En nochtans vele zondaers zyn geheelgeruft. Zy lacchen, zyfpelen , en bedry ven vele zonden zonder eenige vreeze, daer-zezoo veel reden hebben om te beven. Uw oordcel en is niet wyd van u, gy zult miftchien dit jaer, de•se 4naend , deze weke fterven , en geleyd



9$ Bezonder Oordeel. Kap. £.
worden van de gerecht-dienaers der opperde Junkie voor die fchroomelyke Vierfc haere,
O onbegrypelyke domheyd van de menfchen , zoo weynig te peyzen op deze zoo groote dingen !
UWe gratie alleen, o Heer, kan'deze domheyd en uytzinnigbeyd genezen. Zy moet ons wakker en wae kende maeken om dikwils te peyzen op dit vervaerlyk oordeel: verleent ons dit doch, o God, door uwe oneyn» delyke goedheyd.
I I. KAP I T T E L.
Be Heyiige hebben ge du er ig het oordeel voor oogen gehad en ook gevreeft.
CHriflus en zyne HH. Apoftelen fpreken zeer dikwils van het Oordeel, zoo van het bezonder Oordeel, als van het algemeyn. De H. Kerke ftelt ons ook het Evangelie van 't Oordeel dikwils voor oogen. En de HH. Vaders zoo wel als d'eerfte Chriftene, waeren'ert'allentyde zeer mede bekommerd. Hun leven was zeer ftreng , en nochtans vreefden zy, biddende met David : Heer, en treed in't oordeel niet met uwen dienaer: want niemand, die leeft, zal gerechtveirdigt worden voor uw aenfchyn. Schoon Paulus al zeyde : Ik vinde my nergens in plichtig, hy voegt'er niet te min by: Maer daerom en hen ik noch niet gerecbtveirdigd. Den H. Joannes zegt: Is'/ dat wy zeggen , dat wy geene zonde en bebhen, wy verleyden ons zeiven, en de waerheyd en is in ons niet. Het sepeys van Gods oordeel heeft de grootfte fc * * Heyiige



ft. Kap. Bezonder Oordeel. 07 Heyiige ten allen tyde doen beven. De zuyverheyd van conïcientie en gaf bun geene zekerheyd genoeg om niet te vreezen, om dat zy kenden den afgrond van Gods vervaerlyke oordeelen. Dit dede den H Gregorius Nazianfenus zeggen, dat de vree^ van bet toekomende oordeel hem bynae niet toe en liet zynen adem te baelen. Den H Ephrem zegt, dat hy niet en konde denken op het laefte oordeel zonder te beven in alle zyne leden en fchier te bezwyken.
Den H. tlieronymus, zoo uytgemergeld door vatten en ftrengheden, zeyde: Als ik peyze op dien dag, geheel myn lichaem heeft. ün tzy dat hy bezig was met eten ofte drinken ofte met ïed anders te doen , hem docht altyd dat hy het trompet en de ftemme Oods hoorde roepen: Staeèop, gy doode en komt ten oordeel. 9
^^HUS/PrekeJ1 Vue 3ndere Hey,i-e' doc* d^n H. Bernardus begrypt alles in deze korte
woorden. Ik vreeze het aenfchyn van dien Rechter, zegt hy , het welk de Engelen zelf kan doen beven: ik vreeze de gramfchap van dien magtigen God: ik vreeze de teek enen van zynen toorn: ik vreeze het branden der elementen, dat fchrikkelyk tempeeft, die ftemme van den Ardsengel.. Wie zal my geven eene fpring-ader van traenen aen myne Oogen, om te voorkomen dat eeuwig gefchrev en die fchrikkelyke knerffelinge der tanden"? p weeft niet verwonderd dat de Heyiige het oordeel zoo vreefden; maer wee 11 veel. meer verwonderd, dat/er zoo vele menfcheV
E



Bezonder Oordeel. Kap. 2. zyn , die op het oordeel niet en denken , en die zoo weynig vreezen.
Den H. Joannes Climactis vertelt van zekeren Ëremyt, die in zynen ftaet onachtzaem had geleeft, dat hy zeer ziek geworden zynde, wel eene ure lang als dood had gelegen. Daer naer tot zig zeiven komende bad hy ons, zegt hy, dat wy allegader zouden uyt zynecelle gaen. Als wy'er uyt waeren, heeft hy zyne celle toegeraaekt, en is daer in gebleven 12. jaeren lang, niemand fprekende en niet anders inittende als water en brood, het welk hy omring door eene venfter: en ftortende vele traenen, was hy geduerig bezig met te overpeyzen het gene God hem had getoont wegens het oordeel. Als hy nu zoude gaen fterven, zegtClima* pus voorder, hebben wy de deure opengebroken, en hem verzocht, dat hy ons ieds goeds zoude zeggen. Doch wy hoorden van hem niet anders, als dit; Broeders, vergeeft bet my, niemand en kan zondigen, die peyji op de dood. O verblinden zondaer, die de gepeyzen van de dood en het oordeel fteekt uyt lm hoofd, en zoo vermetelyk geruft zyt l
NU voorlaen, 6 Jefus! wille ik met uwe godelyke hulpe op het oordeel denken, op dat ik hier door aendachtelyk op alle myne gepeyzen , woorden en werken mag letten ; en wel toezien, dat ik u noyt meer en vergramme. Verflerkt my, minnelyken Zalig* tnaeker, op dat ik hier in altyd vol fardé*



,3. Kap. Bezonder Oordeel, a* n . IU. K A PI T T E L. 9f Oordeel is fcbrikktlyk, ö« dfo 2^/ onbekende zonden.
*y Oo haeft de ziele verfcbynen zal voor JLé haeren Rechter, zal zy klaerlyk zien alle iiaere werken, goede en quaede, en alle de jonden van geheel haer leven groote en kleyne:,en zekerlyk een groorgetal van zonden, die haer in dit leven onbekend waeren , en die zy aenzag voor onveifchülige dingen,dat is nochte goed nochte quaed, ja,die haer memgmael goed fcheenen. Zy zal ook zien , dat vele zonden groot waeren, die zy voor kleyne orte voor geene zonden aenzag door haere onwetendheyd en verblindheyd, die in zoo vele menfchen te vinden is, om dat zy het Woord Gods verzuymen te aenhooren en te bevroeden Zyzal'er zien vele zonden, die zv ganlchhad vergeten,met de bezwaerde oniitandigheden, die als flaepende waeren in haere conicientie geduereude dit leven, ea die in het oordeel als wakker wordende haer 4chnkkelyk zullen pynigen.
En wie zal de menigte van die beerveen? Alle de zonden die den zondaer wel kende als hy die bedreef, maer die hy daer naer heeft vergeten: alle die hy niet en "kende, als hy ze bedreef, maer die eene plicbtige onwetendheyd met en zal verfchoonen: alle die vdele gepeyzen en quaede bewegingen, die hv vrvwillig heeft gehad: alle zyne quaede werken.alle de achterlaetingen van zvne plichten: alle" de verergerniffen , die hy heeft gegeven , met alhetgenedaeruytisgevolgd, enz. Vele men- <
Ei



loo Bezonder Oordeel Kap. 3.
fchen zullen daer zien, dat zy bynae bun geheel leven lang niet anders en hebben gedaen, als zig bekleden met zonden en eenen fchat veroudert van vervaerlyke ftraffen.
Alhoewel dat alle zondaers dit fchrikke]yk gezicht moeten vreezen , geene nochtans zoo zeer, als die in overheydgefteld zynen in verhevene ftaeten: want die zullen niet alleenelyk zien hunne zonden ; maer ook de droeve uytwerkfels en gevolgen daer van. Vele zonden hebben eenen vervalerlyken naerlleep van vele andere zonden, die daer uyt volgen: by voorbeeld, zig in te dringen zonder roep in de geeftelyke en andere ampten en bedieningen; daer toe te komen door quaede wegen; d'onachtzaemheyd van Ouders en Herders wegens hunne kinderen en onderzaeten, de quaede voorbeelden diezy geven, enz. Wat eenen hoop zonden zullen'er zi<* in het Oordeel niet vertoonen, dit het gevolg en den naertleep zyn van die eerfte zonden! Van dusdanig gevolg zyn ook de zonden van verergernuTen, het maeken van oneerlyke Schilderyen en Beelden, ondeugende'Boekskens en Liedekens van vryagen, dertelheden, enz. \ \ 7 T zyn al geruft, 6 Jefus, in onzen VV ftaet, welkers plichten zoo groot zyn, en diewy maer uyt luybeydofte onwetendheyd niet en volbrengen, Maer hoe verfchrikt zullen wyftaen als alle deze zonden ons zullen voor oogen geftelt voorden ? IVy bidden u oodmoedelyk, geeft, dat wydoor zuchten en weenen ons 'uaer over in tydsmet u mogen verzoenen.



4- Kap. Bezonder OordeeU iöl
. IV. KAPITTEL.
De ziele zal'ook- zien degrootheyd der zonden*
\\f -Aer'tdat her gezicht van eenen menfch W v f effens zoodanig veranderde, dat de kleyne wormkensen vliegskens hem nufchee* Den als oliphanten, de oliphanten als bergen, de menfchen als reuzen en zoo voords, en dat dit gezicht alzoo in hem bleef duren, ny zoude zekerlyk zeer verbaefd zyn, dat die cfmgep hem te vooren zoo kleyn hebben geicnenen. Dit gebeurt in d'oogen van deze in het oordeel. Niet alleenelyk en zal het ncnt van God aen de ziele toonen alle haere zonden; maer haer die doen zien in zoo eene grouwelyke grootheyd, dat dit alle onze ge* dachten te boven gaet. '
Wy hebben in dit leven kleyne kennifie van de zonde , om dat wy hebben kleyne kenrulle van God. Maer wy zullen in het ander leven eene groote kennifie hebben van God, en zien hoe zeer hy de zonde haet, en hoe iehrikkelyk leelyk dat zy de ziele maekt. De zondaers zullen zien, dat hoe grooter de magt van God was, om hun te konnen ftraffen , liuti quaed zoo veel te grooter is, om dat zy hem niet en hebben gehoorzaemt nochte gevreelt. Want wie zoude konnen uyt drukken % vraegt den H. Auguftinus, de grootheyd van bet quaed dat een fchepfel hedryft, ah het niet en geboorzaemt aen zoo groote magt, en niet weerhouden en word van te zondigen door vreeze van zoo fchrikkelyke (irafftn , daer God haer mede dreygt? Zoo zal het ook gaen
E 3



3ö3 Bezonder Oordeel. Kap. 4.
roet de andere eygendommen van God, maer bezonderlyk zal zyne goedbeyd en bermhenigheyd'hun befchaemd maeken: want hoe zy meer bermhertigheden zullen hebben genoten , hoe zy zig zeiven plichtiger zullen kennen. Alle die bermhertigheden zullen tegen hun in het oordeel opftaen: en alle fchepTels zig oprechten om zig over hunnen Schepper te vreken , zullende aldus volbragt worden het gene de Schrifture zegt: Dat geheel de weireld zal ftryden tegen de dwaeze.
Zy zullen klaerlyk zien , dat zy misbrnykt hebben alle Gods weldaeden, zyne kallydin* gen, zyne drevgementen, zyne beloften, en alle die oneyndelyke gunften , die hy hun gedaen heeft na ziele en lichaem : want alle deze dingen hadden zy moeten gebruyken om God te eeren , zig over hem te verwonderen > hem te vreezen en te beminnen.
Cbriftus zal hun ook toonen zyn Leven , zyn Lyden, zyn Bloed, zyne heyiige Mytterien, zyne HH. Sacramenten, en alle zyne gratiën. Hyzal hun toonen zyne Wonden, en zeggen : Ziet daer de Wonden, die gy my hebt gegeven ziet daer de Zyde , die gy hebt door/leken. Bet is door u en om u , dat zy wierdgeopent, en gy hebt niet te min geweygert daer in te gaen. Niet alleen en zullen de Joden alsdan zien , dat zy Cbriftus hebben doen fterven , en dat zyne dood voor hun vruchteloos is geweeft, maer ook alle de andere zondaers.
Hoe zal daer de ziele befchaemd ftaen 7



$. Kap. Êezonder Oordeel, ióg haer ziende ontbloot van deugden en overdekt met de fchroomelykheyd, grootheyd en leelykheyd van zoo vele zonden.
O verbïindbeyd van den menfch , die deze monftersjaetkomen in zyn hert, en die maer bezorgd is, hoehydienu verbergen zal voor de weireld , zonderte denken om die te zuyverenen zig daer van te ontmaeken. op datze hem in het oordeel niet overdekken mee eene eeuwige fchaemte!
IKzie van nu af, Heer, hoe fcbrikkelyk dat de zonden zyn, en ik zal het dan nóch veel klaerder zien. Ik fchroom'er van ; geeft doch dat ik'er zoo van fchroome , dat ik-za nimmermeer en hedryve.
V. KAPITTEL Dat'het oordeel fcbrikkelyk is, om dat de ziele daer vernietigd ziet alle de febyn deugden. ,
DE ziele en zal daer niet alleen alle haere zonden zien; maer ook , dat vele van haere werken , die haer zeer goed hebben gefchenen, ydelzynen zonder verdienden, ja zelfs zomwylen doodelyke zonden. Zy ziet daer alle die valfche deugden , daer zy ten deele had op betrouwt. De menfchen doen inhun leven verfcheyde goede werken , als gebeden, almoelTen, het ontfangen van de HH. Sacramenten , enz. Maer wie zal zeggen , hoe vele datTer van die werken zullen vernietigt worden door het vuur van Gods oordeel, het welk , gelyk den Apoftel zegt, verflinden zal al wat bevonden zal worden maer te zyn boy , ftroy , ftoppelen, enz. Hqq verbaefd zal eene ziele flaen , die daer
E 4



104 Bezonder Oordeel. Kap. $.
door het licht van God klaerlyk zal zien de ydelheyd van haere werken?
„Het gene wy hier hielden voor goud, „zal dan veranderen in fchuym, zegt den „H. Bernardus: en alle de onreynigheyd „van onze werken zal'er worden ontdekt... „Vele werken, die ons hier rechtveirdig fchy„nenen ftreelen, zullen ons daer vertoont „worden als eene vuyle en leelyke zaeke.,, Daer en zal niets ftand houden in het oordeel Gods, als het gene wy zullen gedaen hebben uyt liefde tot God; en al het gene wy doen enkelyk tot onze voldoeninge, zal daer verbryzelt worden.
O hoe gelukkig zyn-ze, die in dit vuur, het welk ai Ie menfehelyke werken verflinden zal, begaefd zullen bevonden worden met eene oprechte godvruchtigheyd, met de waere kenniffe van Cbriftus, met het geloof in Cbriftus en zyne liefde, met een vaft betrouwen op zyne verdienften; dat is, met goude en koftelyke gefteenten, die door dit vuur niet en konnen vernietigt worden 1
Maer belas, hoe vele zyn'er, die wegen ingaen, die aen den menfch recht lchynen, maer welkers evnde, gelyk den H. Geeft zegt, uvtkomt op het verderf, en die in het onderzoek van den Rechter zien zullen, dat bynae alle hunne werken den enkelen fchyn hebben gehad van godvruchtigheyd, doch dat zy meer voords quamen uyt eygene liefde!
Dit dede de Heyiige miftrouwen van alle hunne werken. „Ik zal wel toezien, zegt „den H. Bernardus, dat ikhetonkruyd met



6. Kap. -Bezonder Oordeel. jö£ ,,en neme voor tarwe, nochte het kaf voor „ koorn. Ik zal onderzoeken alle myne we„ gen, op dat den genen, die zal komen onderzoeken, niet Babyion , dat reeds verwezen is, maer Jeruzalem zelf, in my niet 3, en vinde, dat niet en zy onderzocht. Wie ,, zal my de gratie doen, dat ik nu zoodanig „ mag doorgronden dat groot getal van fchul„ den , het welk my bezwaert, dat ik geene „ reden meerhebbe van te vreezen diealdoor„ ziende oogen van God ? Maer helas , hy ziet my , en ik en zie hem niet, nochte ik „ en zie my zeiven niet. Het is den Rechter „ van al het verborgenftedar'erin myne ziele is , die ik moet vreezem Hy zal ook de ge„ rechtigheden oordeelen, zegt hy , hy die „reeds zoo vele ongerechtigheden in my „ ziet, die ik niet en zie!
HOe befchaemd zullen*è% dan vele flaen^ ah het kleed van hunne fchyndeugden zal afgetrokken worden ; als zy zullen arm bevonden worden , die meynden ryk te zyn 9 ah alles fcbuym zal zyn dat zy meynden goud te wezen , en als zy zullen ftraffe voor loon ontfangen ? geeft doch , ö Jefus , dat ik van die met en ben , en dat ik hierom alle myne werken uyt eene oprechte liefde mag doen.
VI. KAPITTEL
Fan wie den menfch in het Oordeel zal worden hefchuldigt.
DE ziele, nu ftaende voor den Rechter, zal geweldig befchuldigt worden. Ten i van de duyvejs, De HH, Leo, Cyprianus en
E 5



jc6 Bezonder Oordeel, Kap. 6.
Auguftinus zeggen , dat de duyveis zullen ten voorfcbyn brengen al het gene den menfch heeft gedaen: op wat dag , op wat ure, en op wat wyze hy heeft gezondigt, en wat goed hy alsdan had moeten doen. Zy zullen hem voor oogen Hellen de Beloften van het heylig Doopfel en alle zyne plichten, enz. Zy zullen de onzuyvere menfchen overtuygen van alle' hunne onkuysheden in woorden , weiken en gepeyzen, zy zullen aen Cbriftus den Rechter fchier verwyten , dat zyne geboden, zyne weldaeden, zyn bloed en dood veracht zyn geweeft van de zondaers. Den duyvel, na wiens vervloekte inblaezinge gy nu zoo dikwils luyftert, zal Cbriftus praemen om uyt te fpreken het vonnis; als of hy zeyde: Alderrechtveirdigften Rechter, oordeelt nu? dat dezen menfch den mynen is, enmetmy geftraft moet worden: want het gene hy hier mede brengt, is van het myn. Oordeelt dien onzuyveren, dien hcoveirdigen, hy heeft het myn bemint, fchoon gy hem hebt willen verloÏTen met zoo grooten prys. Wat zal den zondaer hier op durven zeggen? Wat zal hy antwoorden ?
2. Den EngelBewaerder zal den zondaer befchuldigen: hy zal verwonen , wat weldaeden by hem heeft gedaen , wat goede gepeyzen ingegeven, hoe menigmael opgewekt, tot de deugd en beternhTe van leven : en heni dus overtuygen dat hy d'eeuwige verdoeme» ïifle heeft verdient.
3. Zyne eygene confcientie zal hem verwyzen. Den zondaer word als gedwongen voor



6*. Kap. Bezonder Oordeel tö? den rechrerftoel van zyne confcientie aenftonds te zeggen : Ik bekenne myne boosbeyd , zegt den H. Cbryfoflomus. Alle de zonden zullen voor de ongelukkige ziele als oporder verfchynen tot blyken tegen haer, en de belydeuiffe zal haer befchaemen.
4. En in het algemeyn oordeel zullen alle de geeften, goede en quaede, den zondaer belchuldigen: als ook voornaemendlyk de gene die hy beledigt heeft in ziele ofte licnaem, m eere, goederen, vrienden, enz.
5« Al die hy heeft bedorven door geld, door raed, door quaede exempels, ofte anderzins, zullen hem befchuldigen : ook de gene tue hem hebben onderwezen, berifpt ofte vermaent, als Biechtvaders, Ouders, Overfte en andere. Zy zullen bybrengen wat zy aï hebben gedaen voor zyne zaligheyd , enz. De Weyhge, als, zyne Patroonenen Patroonerflen, en de H. Maegd zyne Moeder, zullen voorhouden alle de gratiën en weldaeden , die hy door hunne voorfpraeke heeft verkregen, iry zult ftaen, zegt den H. Bernardus, voor zoovele Rechtersals'eru hebben voorgegaen m goede werken ; en zoo vele zullen'eru befchaemd maeken , als'er u hebben vermaent' door hunne leeringen ofte voorbeelden.
6. Alle fchepfels zullen den zondaer befchuldigen om het quaed gebruyk, dat hy daer van gedaen heeft. En wat zal hy konnen antwoorden, daer hemel en aerde, zonne en maene, en geheel de weireld tegen hem zal itaen totgetuygeniOe van zyne zonden. 7* Oiê naalkanderen hebben oorzaeke ge-
E 6



3o8 Bezonder Oordeel. Kap. 7-
weeft van zonde, als zyn, onkuyfche, dronkaerds, tuyflchers, enz. zullen malkanderen als defperaete befchuldigen , zeggende : Die en deze zyn de oorzaeke van myn verderf, enz.
Ten -heften , Cbriftus zelf zal den zondaer befchuldigen en tegen hem uytdonderen, gelyk den H. Auguftinus zegt, deze fchroomelyke woorden : Waerom hebt gy my zoo hezwaert met het kruys van uwe boosheden, het gene my zzvaerder was, als het Kruys daer ik aen hebbe gehangen : want aen het kruys uwer zonden hebbe ik gedwongen en met groot verdriet gehangen , maer aen het myn met genegendbeyden liefde, uyt medelyden tot u , en om de dood voor u te dooden.
Laet ons nu dan liever hooren nae onzen Ensiel, onze Paftors , Predikanten, enz. op dat'wy daer naer hunne befchuldingen niet jnoeteu hooren in den dag des oordeels.
Thebt my, ó God, vele gratiën bewe-
jr zen , die ik niet en hebbe waer genomen ; gy bewyft'er my noch dagelyks, maer wat zulJen-ze my helpen, als ik die verzuyme ? Ik bidde ti dan oodmoedelyk, doet my doch de gunfte, dat ik uwe gratiën getrouwelyk waerneme, op dat-ze my in den dog des oordeels niet en hezwaeren , maer ft rek ken tot eene eeuwige hhdfchap en een eeuwig geluk.
VIL KAPITTEL. Den Rechter zal een nauxvkeurig onderzoek
doen, en eene fcberpe rekeninge vraegen.
DKn Rechrer zal daer rekeninge vraegen van geheel ons leven. Deze rekeninge en zal niet gefchieden over grove ftukken



7. Kap. Bezonder Oordeel Iog alleen ; maer van elk point in het bezon Jer van het minfte tot het meefte.
Ten i. van alle uwe wei ken , en alsdan zult gy begrypen , wat dat %b heeft willen zeggen door deze woorden: Heer,gy hebt alle myne treden getelt. Van alle uwe woorden , en dan zult gy vatten het gene Cbriftus zegt: Ifan ider ydel woord het geneden menfch zal hebben gefproken , zal hy rekeninge geven tn den dag des oordeels. Van alle uwe gedachten , en dan zultgy ondervinden wat dat beteekent het gene den H. Geeft zegt met deze woorden : Den Heer is den opweger der geeft, ten. Alle uwe woorden, gepeyzen en werken zullen geleyt worden in de weegfchaele van Gods rechtveirdigheyd, en opgeweeen met het gewigt van het jfleyjigdom.
2. Hy zal u rekeninge vraegen van alle zyne gaven en weldaeden, als van de fcheppmge , verloflmge , rechtveirdigmaekinge. enz^ vap alle de gratiën, die gy hebt omfangen zonder profyt. Hoe gy hebt hefteed de hchaemelyke gaven , als fterkte , gezondheyd, Ichoonheyd, enz, en hoe de geeftelvke ' gaven van de ziele, dat is uw verftand , vermihheyd en andere talenten.
3- Hoe gy hebt hefteed uwe tydelyke eoederen, uwen rykdom , uwen ftaet , gezas en vermogen. ' 6 s
4- Hoe gy hebt gebruyktde hulpmiddelen die u gegeven waeren tot uwe zalighevd ak T W Sacramenten, de Sermoenen de geeftelyke boeken, de goede vermaenin!
gen , en goede voorbeelden van andere, de



itö Bezonder Oordeel Kap. 7.
heyiige inrpraeken. En hoe gy hebt overgebragt den koltelyken tyd van uw leven.
5. U zullen getoont worden de vrywillige verltroydheden uwer gebeden , de verkeerde inzichten en meyningen in uw vatten, in uwe aelmoelTen, HH. Communiën , en andere goede werken.
6. Cbriftus en zal niet alleen rekeninge vraegen van uwe eygene zonden; maer ook van de vremde zonden, dat is, van de zonden die andere menfchen hebben bedreven door uw quaed voorbeeld, door uwen raed, ofte door andere oorzaeken, die gy daer toe hebt gegeven: ofte in de welke gy anderzins deel hebt gehad ofte mede gewerkt. En wie weet, hoe menigvuldig en hoe zwaer die zyn ?
7. Hy zal rekeninge vraegen van de zonden , die gy niet en hebt belet, als gy koude en moell doen. Gelukkig zal hy zyn, dié hier nedrig en kleyn heeft geweeft, en niet verbonden om voor andere te zorgen. Want een alderbardft oordeel zaTer gefchieden aen de gene die gefield zyn in overbeyd, zegt den H, Geelt, maer de kleyne zalbermbertigheyd verleent worden. O fchrikkelyke overheyd, die al de weireld zoo zoekt, indien men w wel kende, hoe zoude men van u vluchten!
Zommige nu van die zonden zullen bevonden worden als uytgevaegd door de penitentie , eenige zullen verwezen worden tot het tagevier, en andere tot de helle, Zoo ook onder de deugden , zulJen'er eenige bevonden worden als uytgefchrabd en gedood door «ene, vofgeude doodzonde, en niet wederom



8. Kap. Bezonder Qordeel. ïfefc levendig gemaekt door de penitentie. En die zullen den zondaer niet konnen baeten* eenige als wederom levendig gemaekt door de boetveirdigheyd, die en zullen hunnen Icon niet verliezen. cu
T Nfengy, ö Jeins, alles zoo nauw wilt A onderzoeken, wat zal ik. maeken? Ik zal meteen van duyzend konnen beantwoorden, ik vale udan van nu af te voet, en ikbidde u oodmoedelyk met den fchuldenaer vanbei H. Evangelie : Hebt doch wat geduld met my en door uwe gratie zal ik myne fchuld trachten te betaelen. Ik zal voortien lp a t myne werken nauwkeurig gaen letten, wel wetende dat gy in het oordeel niet en fpaen de gene die misdaen hebben.
VIII. KAPITTEL Ben Rechter zal ook rekeninge vraegen van de goede werken.
fff **b zegt 20d door ^nen van zyne 1 Propheten , Jeruzalem onderzoeken mei fjetrnen. Jeruzalem bedied de goede ziele, d e God nauwkeurig zal onderzoeken. Nier dat God hier lanteirnen noodig heeft, maer dit beteekent, dat hy doen zal, gelvk S die eenen lanteirn omfteekt/om ook bv dage alle hoekskens nauwkeurig te doorfnuf. glen: want van dit onderzoek. zeet den en is ook de rechtveirdigheyd van den rechtveirdigen niet vry.
Den Rechter zal dan ookrekénineevraeffei* van uwe goede werken en uwe rechtveirdiS «eden, Wat aengaet de oprechte soefaweS*



i j 2 Bezonder Oordeel. Kap. tt.
ken en waere rechtveirdigheyd, voor die en is niet te vreezen, maer hy zal oordeelen, ten i. Üe geveynfde rechtveirdigheden ofte fchynbeyligbeden, 2. De rechtveirdigheden die befmer zyn met quaede omftandigheden van eygene liefde, aerdfche inzichten, enz. 3. De rechtveirdigheden die men heeft achtergelaecen door onachtzaemheyd, traegheyd, menfehelyke vreeze, enz. O wat al eygene liefde, ydele glorie en andere gebrekelykheden zal Cbriftus vinden in vele rechtveirdigheden , die gy voor goede, ja voor uwe befte hield! Wat al verflappinge van den eerften iver en van de eerfte geirouwigheyd! Wat al goed, dat gy moeft doen en niet gedaen hebt I Helaesf de weireld laet haer voorftaen, dat het is eene groote deugd, als men geen quaed en doet. En als imand zig wacht van de gemeyne gebreken, men noemt hem heylig. Hoe dikwils hoort men daer ook niet:. Wat quaed is'er in gelegen? enz. Daer het genoeg is om verloren te gaen, geen goed te doen. Kapt den onnutten boom af, zegt den Heer, en werpt bent in bet vuur, niet om dat hy quaede , maer om dathy geene vruchten en heeft. Is'er eenen oogenblik van uw leven, die God niet toe en behoort, en die gy niet en moet hefteden tófczynen dienft? Wat eenen gr 00 ten artikel van onze rekeninge zullen dan niet wezen alle onze verzuymenifien, achterlaetingen en onnuttigheden van ons leven ! Van den anderen kant Cbriftus zal u voordellen zyne uyterfte liefde tot u, dat hy heeft willen fteiven oiu



8. Kap. Bezonder Oordeel. lig u zalig te maeken; en hy zal u vraegen of gy hein ook boven al hebt bemint. Hy, die zig zelven heeft vernedert vooru, en onderItaen heeft zoo vele fchanden en pynen, zal u vraegen: Wat kruyflen hebt gy voor my gedraegen ? wat boetveirdigheyd om my gedaen? wat vernederingen omhelft? wat zult gy antwoorden? Hy zal u toonen zyne HH. Wonden, en zyn H. Bloed voor u vergoten , en alle de gratiën aen u verleend , en zeggen: lk hebbe u zoo dikwils uwe zonden vergeven en u met myn H. Lichaem en Bloed geipylt, wat profyt hebt gy daer mede gedaen ? Wat zult gy antwoorden? De Heyiige zelve vinden zig daer toe niet bequaem, en daerom zy roepen met David : Heer, en treed doch tn het recht met uwen dienaer niet. En met Job : Wie hen ik, dat ik hem zoude konnen antivoorden ?
Ludovicus van Grenade vertelt, hoe dat zekeren overledenen zig vertoonde aen zynen vriend, die hem vraegdeinwat ftaet hy was Dezen heeft geantwoord , gedurig roepende': l\iemand en gelooft het, niemand en gelooft bet, niemand en gelooft bet! Als den vriend vraegde, wat dit bediedde, zeyde hy: Niemand en gelooft, hoefcherpehk God oordeelt* en hoeflrengelyk by.firaft. Wy moeten dan leven^als menlchen die zeker weten, dat wy aen God eens moeten rekeninge geven van alle onze woorden, werken en gepeyzen. V Erwekt docb in my, goedertieren]^
V een levend geloof van al het gene gy, en uwe dienaer en my voorfielt wegens deftreng-



SI4 Bezonder Óórdeel. kap. 9.
'beyd van uw oordeel, en geeft, dat ik dit zeifin alle myne werken betoone.
IX KAPITTEL.
Fan de vervaerlyke verbolgendheyd van den Rechter.
WAnneer zig God aen de Propbeten vertoonde , om aen hun, als zyne gezanten, zynen wil kenbaer te masken, het welk meerderen deel maer gefchiedde door de verfchyninge van Engelen, waeren die heyiige Menfchen zomwylen zoo verfchrikt, darzy meynden tebezwyken. Den Propheet Damel ziende eenen Engel, riep- al bevende: Loet baefl als ik u hebbe gezien, zyn myne zenuwen verzwakt. Den H. Joannes zag ook eenen Engel, en hy viel aenftonds neder ter aerde aen zyne voeten. Hoe zal dan den zondaer gefield zyn, wanneer hy zien zal den Koning der Engelen in zyne vervaerlyke Maiefteyt i Hy, die zyne ooge niet zoude durven Gaen op eenen ontzacchelyken perfoon, die hem betraépen zoude in zvne fchandelyke zonden, hoe zal hv den vergramden Rechter konnen verdraegen \ Indien de ziele konde fterven 5 zy zoude op dien vervaerlyken ftond fterven van fchrik. De zondaers zullen zien de Malefteyt van den Rechter, zyne verbolgendheyd , enhoe zeer hunne zonden ftryden tegen zyneheyligheyd , en dit zal hun zoofchnkkelyk wezen, dat zy zouden wenfehen zig te konnen in de helle verbergen. Zy zullen, gelyk de H. Catharina van Senen bemerkt, hun zelve daer in werpen , als in eene plaette,



o. Kap» Bezonder Oordeel ti§ die hun toekomt, en daer zy mitfft zullen doorftraelt worden van dit licht, het welk hun zal verdryven uyt alle andere plaetfen, en^hun den afgrond alleen laeten.
Zy verlchynen vooreenen atderrechtveirtfigtten en alderflrengden Rechter. Hy zal niet eene fchuld vergeven, en niet eene zonde on« geflraft laeten , als die hier zyn afgewalTchen door eene wettige boetveirdigheyd. En van den anderen kant zal hy ook niet eene oprechte chrtftelyke deugd ongeloond laeten.
Hy zal zyn vonnis ftryken met eene opperroagr, aen welke niemand kan wederftaen, Hoe meer Cbriftus hun bemint heeft en hoe meer weldaeden hy hun gedaen heeft, zoo veel te meerder zal zyne verbolgendheyd en zyne ftrafheyd zyn. Maer de Rechtveirdige zal hy aenzien me£ I een minzaem geiaed, als zyne dienaeren, zyne vrienden, zyne zufters en broeders.
Indien gy wilt, dat gy eens komen zult tot eenen zeer ellendigen ftaet, en dat'er maer eenen menfch in de weireld waer,die u alsdan zal konnen helpen, zond gy niet uw I bef! doen, om zyne vriendfchap te winnen? Wy weten, dat ons in de dood en in het oordeel niemand zal konnen helpen en behouden als Cbriftus alleen. Hemel en aerae vlieden a-eg voor zyn aenfchyn, zegt den Ho \Joannes. Wy zullen nochte van den Hemel 9. nochte van de aerde eenigen bvftand te verwachten hebben in het oordeel. Daerom moeten wy nu trachten Cbriftus te behaegen en zyne gunfte te winnen. Wy moeten ons uyt»



Iifj Bezonder Oordeel Kap. io.
terfte beft doen, om zyn voorbeeld en leeringe na te volgen: want het gaet voor eens zaeke van bet aldergrootfte belang.
Wr willen , 6 Jefus , voortaen ons heft gaen doen om uwe vrienden te wezen. Doch om dit geluk te hekomen moeten wyuwe geboden onderhouden ; dewylgy zelf zegt: Gy zult myne vrienden zyn, indien gy doet dat iku^èbiede. Dit gaen wy voortaen doen met >uwe hulpe. Verfterkt ons doch tot bet laefle van ons leven.
X. KAPITTE L.
Hoe de ziele haer vonnis ontfangt.
ZOo haeft de ziele gefcheyden is van het lichaem , verfchynt-ze voor den Rechter, en ontfangt haer vonnis, het welk waerfchynelyk gebeurt op deze wyze. Haer verftand word door d'inwendige verlichtinge en kracht Gods onbedenkclyk klaerziende: zy ziet Cbriftus in den Hemel roet zyne Majeftey t, omringeld met de hemelfche Geeften: zy kent aenftonds door eene overtuygende kennifie, of zy toebehoort aen den Hemel ofte aen de helle. En zy ontfangt van dien vervaerlyken Rechter een onwederroepelyk vonnis, door de fpraeke des verftands, dat is,zy ziet, zy weet, en kent haere feutentie, en zy word aenftonds geleyd nae de plaetfe, die haer toekomt; de goede zielen van de Engelen nae den Hemel ofte nae het Vagevier, en de verdoemde van de duyvelen nae de helle. De verdoemde zullen wel weten wat een geluk dat het is, te mogen aen-



JO. Kap. Bezonder Oordeel. 117
ïcnouweu net zoet aentcnyn van Gbrijtus, en nu te zien, dat zy dit aenfcbyn nimmermeer en. zullen aenfchouwen, zal zyn een van hunne aldergrootfte tormenten.
- Indien gy, ó myne ziele, gedwongen waert dit vonnis te hooren uytfpreken over andere menfchen, hoe zoud gy niet beven ! Maer hoe zoud gy beven indien het vonnis over u ging uytgéfproken worden ? doch gy zult eens Itaen , en mifichien zeer haeft, voor dezen vervaerlyken Rechter, en gy moet noodzaekelyk eens hooren uyt den mond van Cbriftus zelf eene van deze zoo verfchillende uytfpraeken: Komt gebenedyden, enz, ofte Gaet vermaledyden, enz. Gy behoorde te fchudden en te beven, als gy dit leeft. Indien men dit perykel overweegde, wie zoud'er hert ofte zinnen hebben om de weireld met haere ydelheden te volgen?
Peyft dan, terwyl het noch tyd is , hoe dat de goede zullen zegenen alle de oogenblikken van hun lyden en penitentie, ziende, dat nu alle hunne pyne voorby is, en dat zy nu ftaen om den loon daer van te ontfangen: en hoe de quaede in tegendeel zullen vervloeken alle de oogenblikken van hunne welluften, die nu ook voorby zyn, en daer zy nu voor moeten lyden de eeuI wige pynen.
DE Zalige, die zig hebben verftorven en na de regels van het heylig Evangelie geleeft, zullen dan uytroepen: Ö'zalige penitentie ! De verdoemde, die hunne luften heb\ben voldaeny en dm zwier van de weireld ge*



£18 Bezonder Oordeel. Kap. 10.
volgt, zullen roepen, 6 vervloekte zinnelykheyd, 6 rampzalige weireld! Doet ons docb, ó Jefus ! dit dikwils rypelyk by ons zeiven over peyzen, om geheel ons leven de weireld te verfoeyen, en geirn boetveirdigheyd te doen.
Bemerkinge op het voorgaende.
HEt oordeel zal uytnemende flreng zyn. Geen een ydel woord alleen, zoo als Cbriftus leert , en zal'er ongefiraft blyven. Wat zal het dan zyn met alle de menigvuldige zonden daer wy geene boetveirdigheyd en zullen hebben over gedaen? Den Rechter .zal de Rechtveirdige zelve met fakkels onderzoeken , dat is met eene alderftreugtte nauwkeurigheyd, waerom den H. Apollel Petrus zegt: By aldien den Rechtveirdigen nauwelyks de zaligheyd zal bereyken, wat zafer doch van den godeloozen ei\ van den zondaer geworden? Daer is by hem geene uytneminge van perfoonen , den Prins en heeft niet meer voordeel als den onderzaet, en den ryken uier meer als den bedekter.
De verontfchuldinge en zal daer ook geene plaetfe hebben, de verworpelingen zullen (torn (taen, gelyk dien onnuttigen knecht van het H. Evangelie. Geen fchoon fpreken, geen bidden nochte fmeeken zal den Rechter konnen bewegen, hy zal onverzoenelyk zyn, en elk-een geven volgens zyne werken. Die twee vervaerlyke en eeuwigduerende fententien, Komt, gebenedyde: Gaet, vermaledyde, enz. waeren zeer diep gedrukt in de gemoederen van alle Heyiige i



ïo. Kap. Bezonder Oordeel. n$ zy overleyden ze dag en nacht; en zy vvierden'er door beweegt om zeer nauw op hun zeiven te letten. Ik was in achterdenken over alle myne werken, zegt den Propheet job, wel wetende, dat gy, ivanneer ik zondige my niet en zoud fpaeren, Zy vluchteden de bedorvendheyd van de weireld; zy oeffenden vele goede werken; zy verftierven en oordeekten hier hun zei ven om van den Heer daer naer niet veroordeelt te worden. Daer» om befchuldige ik my zeiven, zeyde Job % en ik doe^ boetveirdigheyd in ftof en aj/chen, Hoe draf waeren zyophun zeiven, op dat eens den rechtveirdigen God op hun goedertierig zoude zyn! Hoe voorzichtig om geene zonden meer te bedryven, om alle quaede gezelfchappen en perykelen te vluchten! Zy (lelden een flot aen hunnen mond, volgens den raed van den Wyzeman, om geene ydele woorden, veel min onzuyvere, #fte tegen de liefde van hunnen ev.enmenfch te fpreken ; en zy bezetten- hunne ooren met doornen om ^niets diergelyks te hooren. Zy bewaerden met groote zorgvuldigheyd hunne oogen om geene ydelheyd te zien, €fte ied dat hunne ziele zoude konnen quetfen; maer noch aldermeefl hun hert, uyt het welfde zonden hunnen oorfprong nemen. Zy hielden zig gedurig in Gods tegenwoordigheyd; zy waeren altyd vol vreeze; zy baden zonder ophouden; en zy riepen met David tot den* Heer: Befïiert myne gangen volgens uw woord; en da?er geene ongerecfa Ugbeyd over my beerfcbatyyeenneme.



ïao Bezonder Oordeel. Kap. 10.
Wy en hebben geen minder reden als zy om zoo te vreezen, maer wel veel meerder, "want wy hebben veel meer het opperde Goed vergramt, en wy zyn veel zwakker, om ons door den boozen vyand te laeten verleyden, dewyl de liefde tot God nochte de kennifie van de waerheydin ons op veel nae zoo groot niet en is. En daerentuflfchen vele en peyzen quaelyk eens op Gods vervaerlyk oor* deel; zy zyn los en vermeten in alle hunne gepeyzen, woorden en werken , daer zy den vollen toom aen geven, en zoo geruit van liert, als of zy de werken der rechtveirdige hadden gedaen, en van hunne zaligheyd verzekerd waeren, O dolinge , ódommigheyd, 6 onuytfprekelyke dvvaesheyd! Met reden mogen wy met den treurenden Propheet uytroepen : Wie zafer aen myn hoofd-water geven, en aen myne oogen eene fpring-ader van traenen, om deze ellendige te beweenen! Wy mogen met den Koninglyken Propheet zeggen ; Beken van traenen vloeyen uyt myne oogenter oorzaekevan de gene, die uwe wet niet en onderhouden.
GEeft doch, goedertieren Jefus, dat wy n van die onverflandige en uitzinnige niet en zyn. Maer dost om al tyd, na bet voorbeeld van uwe oprechte dienaeren, uw godelyk oordeel gedenken , op datwy ons daer door zorgvuldiglyk wederbouden van al het gene waer om wy van u zouden konnen veroordeelt worden.
Van



11X
Van hei keile en aïgemeyri
OORDEEL.
üSRSTE KAPITTEL.
& Waer om dat'er een algemeen Oordeel zal zyn, Od heeft zyne magt getoont in de weiJ rekl te fcheppen; zyne wysheyd in die te bellieren.; zyne goedheyd in die te verloffeu ; en hy zal zyne rechtveirdigheyd toonen in de weireld te oordeelen.
Hy heeft dan gewilt, dat'ér wezen zoude een algemeyn oordeel, ten i. op dat een idee zoude kennen , niet alleen zyne eygene werken , goede en quaede; maer ook die van alle andere menfchen. Niets en is^er verborgen , zegt Cbriftus , dat niet en zal geweten worden» Ten 2. tot meerdere giorie deruytverkorene , op dat hunne goede werken , die zy door oodmoedigheyd verborgen hadden, zouden ten vooifchyn komen ais een licht blinkende iit hetduylter, en dat hunne onnoozelheyd \ die de quaede menfchen verdonkerd hielden, helder als de zonne zouden fehynen. Ten 3. tot meerdere fchande der verdoemde ; op dat hunne boosheden , die zy door geveynfdheyd bedekken , zouden geftelt worden in den klaeren dag, en dat aldus zoo de zonden , als de deugden, met alle hunne quaede ofte goede; gevolgen, die zomtyds veie jaeren en èeuwègt



112 ■ AlgemeynOordeel. Kap. r* dueren , daer zouden gezien worden. Ten 4. tot eere en glorie van God , op dat zyn rcchtveirdig oordeel in te loonen en te ftralfen, naelks verdienden, het welk in deze weireld dikwils verborgen blyft, in 't openbaer zoude komen. Dus moeten de werken van alle menfchen gezien worden met hunne goedheyd en booshcyd , op dat in het oordeel blyke , met hoe groote wysheyd en rechtveirdigheyd < God d'eene zal ftraffen en d'andere loonen.
Op wat tyd , dag en ure dit oordeel gefchiedenzal, is ganfch onbekend. Fan dezendag en ure en weet niemand, zegt Chridus, de Engelen des Hemels zelve niet. 13e heyiige Schrifmre fpreekt niet te min van vele dingen, die voor-af zullen gaen, ofte liet oordeel ver- > «crezelfchappen. Ten 1. De vervolginge van den Antichrid. 2. De predikatie van Ehas en Enoch. 3. De bekeeringe der Joden. 4. De teekenen üizonne en maene. 5. Het verbranden der weireld. 6. Het deken van het trompet en de verrylTenide der doode. 7. De affcheydinge van goede en quaede. 8. Dckomde van den Rechter. 9. De Sententie. Maer wie zal nu konnen uy tfprtken hoe dit alles gebeuren zal ?
ONder de teekenen , die, ó Jefus! voor bet algemeyn oordeel zullen gaen , is ook dit: Dat"er nauivelyks geloof op de aerde te vinden zal zyn, en heides, hoe neemt die ongeloovigheydfin onze dagen toe! Geeft doch, dat ivy v 'a% die ongeloovige niet en zyn; maer dat wy geftadig mogen leven door een geloof bet welk 'door. de liefde werkt; en aldus uwe vervaerlyke komfle met betrouwen verwachten.



2. Kap. Algemeyn Oordeel. ia$ II. KAPITTEL.
, Fan de fcbrikkelyke teekenen , die voor het laefle Oordeel zullen gaen.
Den Anticbrift.
UYt het gene de H. Schrifture zegt vatt den Antichrifi:, befpeuren eenige Leeraers deze volgende dingen. Hy zal eerft toonen grooten iver voor de Wet van Moyfes\ om de Joden te trekken tot hem; hyzal'hutï beloven en geven groote tydelyke goederen, die de joden zoo driftig verwachten van hunnen Mejftas. Hy zal als eenen valfchen Propheet vele valfche mirakelen doen. Hy zal leeren, dat Cbriftus niet en is den Mejftas nochte den Zoon Gods, en dat alle zyne leeringen, zyne inftellingen en HH. Sacramenten maer en zyn fuperfikien en bedrog; hy zal ganfch willen uytroeyen den Naem van Cbriftus , het geloof in Cbriftus , en allen chnftelyken dienft, en hier door zal hy van de Joden worden bemint. Hy zal volgens vele Leeraers zyne heerfchappye beginnen in Dabylonien , en van daer zyn Ryk veftigen in de H. Stad Jeruzalem. Hy zal zig zeiven uytgeven voor den Mejftas, die God belofc heeft aen de Joden. Hy zal zitten in den Tempel , zig toonende als ofby God waer, en den Mejftas ; hy zal als God aenbeden worden van de Joden. Hy zal zig Tempels doen bouwen en Sacrificiën doen opofferen; hy zal hebben eenen voorlooper , die alle menfchen dwingen zal zyn beeld te aenbid-
Fa



ï24 Algemeyn Oordeel. Kap. 2.
den , en hun doen draegeu het teeken van Zyne fecte op hun voorhoofd ofte in de hand. Vele meynen , dat dk teeken zal beltaeu in deze woorden : Ik verzaeke het Kruys ^, ik verzaeke het Doopfel, ik verzaekz Chnttus* Hy zal zeer groote en vreede Legers' vergaderen , en de verzaemeipiaetfe zal zyn in de H. Stad , om daer en in geheel het Jodfeti Land de Chriftene te verderven , en hun te doen verzaeken aen Cbriftus: want de Chriftene zullen daer aenkoraen van alle kanten, om te hooren de predikatiën van Elias t§ Enoch, dje aldaer zuilen prediken tegen den Antichrifi. Immers Cbriftus zegt: Oeverdrukkinge zal zoo groot zyn, dat"er noyt diergel^ke geweeft en is van het beginfel des weirelds; zoo dat ook de uytverkorene zouden vah Jen in dolinge, indien bet mogelykwaer. Den H. Joannes 7x%\., dat den duyvel zal ontbonden worden , om uyt te werken zyne raezernye, wetende dat den tyd kort is. Daer zutlen'er vele martelaers fterven ; maer het meerderendeel der Chriftene zal afvallen en Cbriftus verzaeken. Doch evenwel de H< Kerke en zal niet vergaen; maer gelyk zy in het begin in het midden der vervolgingen, die haer van de Heydene en de Joden wierden aengedaen, geblonken heeft in haere Martelaeren en in haere andere getrouwe Dienaeren , zoo zal zy ook blinken en dueren m die weynige, die zullen ftandvartig blyven , fchoon hun getal ,-vergeleken by dat van de verloocheiiaers, zeer kleyn zal zyn. Én om deze uytverkorene ï volgens de voorzegginge van



a. Kap'. Algemeyn Oordeel. ia§ Cbriftus, zullen de dagen der verdrukkinge verkort worden : want 't en waer die verkort wierden , zy zonden alle bezwyken. Men kan met groote vvaerfchynelykheyd befluyten , dat die vervoïginge van den Anticbrift maer dry jaeren en «half zal dueren, Eiias en Enocb zullen ook gedood worden, en hunne lichaemen dry dagen op de ftraeten van Jeruzalem blyven. Maer korts daer naer' zal den Heer Jefus dien godeloozen te. niet doen door de blaezinge zyns monds, gelyk den Apoftel fpreekt , dat is door zyne godelyke kracht , die als niet , en gelyk met eenen blaes dien booswicht en zynen aenhang vernielen zal.
Elias en Enocb.
HEt is eene vatte waerheyd , die zoo door' het H. Schrift, als door de flandvaftige overleveringe beveiligt word , dat Elias en Enocb, die twee groote Propheten , zullen komen als de voorloopers van de tweede komfte van Cbriftus, bekleed met zakken om de penitentie te verkondigen. Deze zullen zig ftellen tegen den Antichrift door hunne predikatiën en mirakelen. Zy zullen de geloovige verflerken in het Geloof, en die gevallen zyn ,' trachten op te helpen uyt de verloocheninge. Zy zullen de Joden bekeeren tot Cbriftus * welke bekeeringe der Joden voor de komfté van Cbriftus, door zeer vele plaetfen zoo Van het oud, als van het nieuw Teflament bewezen word, en tot dien..eynde zyn Enocb en Elias ten Hemel opgenomen en noch in het leven behouden tot die laeüe lyden, doch zy
. F 3 '



1ü6 Algemeyn Oordeel. Kap. 2.
zullen zeer veel moeten lyden, en ook eyndeJyk gedood worden geiyk te vooren gezeyd is. ScbrJkkelyke teekenen in Zonne en Maene,tnz.
KOrts naer de verdrukkinge van die dagen , zegt Cbriftus, zal de zonne verduyftert worden , en de maene zal geen Hebt geven , de ft er ren zullen vallen van den Hemel, en de krachten des Hemels zullen beroert worden. Den Propheet Jo'él had ook vele honderd jaeren te vooren voorzeyd, dat de zonne zoude veranderen in duyfternijjen , en de maene in bloed, eer den gr out en en vervaerlyken dag des Heere zoude komen: want den dag des Heere is groot, zeyde hy, en bovenmaeten fcbrikkelyk. Ifdias en Ezechiël lpreken ook op de zelve wyze. De maene zal nu zwart zyn, dan bloedig en vuurig rood. Draeyende winden, donkere tenipeeften, vliegende vuuren , afgryflelyke blixems en donderdagen zullen de locht vervollen ; en tuflchen alle die vervaerlyke teekens , zaPer, gelyk den H. Joannes zegt, eene ftemme gehoon worden, die roeden zal: Het is al gedaen. Dit alles kan ook vernaen worden in eenen geeftelyken zin : en aldus bedied de Zonne Cbriftus, de Maene de H. Kerke, die alsdan zullen verduyftert worden, dat is, van weynige menfchen gekend en gevolgd : de Sterren bedieden die verhevene en uytftekende zielen , die door hunne geleerdheyd en heyligheyd in het firmament van de JH. Kerke blonken als Sterren : en vele van die Zuilen'er ook vallen,
Daer zal onder de menfchen , zegt Cbriftus, fchrik en groote verbaefdheyd zyn van



s. Kap. AlgemsynWordeel. , 12$
wegens het gehuyl eö hen?edruys der zee. Dé baeren zullen zig zoo verheffen en daelen * dat zy zullen fehynen de aerde te willen verzwelgen. De winden zullen de aerde doen daveren , en de vervaerlyke aerdbevingert zullen haer op vele plaetfen doen openfeheuren en vuur doen fponwen , waer door'er geheele Steden en Landen zullen verflonden worden. De dieren zelve zullen van verfchriktheyd herwaerds en dervvaerds loopen; de vogels zuilen tieren , de leeuwen brieffchen , de wolven huylen , enz. niemand zal weten waer zig keeren : elk zal verdwelmd zyn en bleek als de dood , in de verwachtinge van den fchroomelyken uytval van die wonderlyke teekenen. De menfchen zullen verdorren van febrik , zegt Chriftus , in de verwaebtinge van alle die dingen , die hun -zullen overkomen. Den H. Hieronymus zegt, dat in die dagen de bladeren van de boometi zullen zweeten een bloedig vocht, en wat ■zullen de zondaers doen?
Doch de weireld zal dan noch niet ftraks vergaen : want Chriftus zegt: Gelyk het zvas in die dagen, van Noe, zoo zal het ook zyn in de komfte van den Zoon des Menfchen : gelyk zy dan waeren etende en drinkende, trouwende en ten houwelyk gevende tot den dag toe dat Noe' ging in de Arke , en zy en hebben bet niet gekent, tot als den overvloed quam. Alzoo zal htt zyn in de komfte van den Zoon des Menfchen. Waer uyt men mag btfluyten , dat'er noch eenigen tyd zal wezen, die tot penitentie gegeven zai werden aen die gevaltea
F 4



1 I
lït A!gemeyn Oordeel. Kap. 2.
Vaeren. Maer meerderendeel der menfchen zullen allengskens vergeten die fchrikkelyke teekenen en zig wederom begeven tot de welluften , tor houwelyken en bruyloften, zonder te peyzen op her eynde des weirelds; en aldus zal Cbriftus komen onverwachts , volgens deze voorzegginge van den Apoftel: Als zy zuilen zeggen: Pr ede en geruft igbeydi dan zal den onverwaebten ondergang komen. Want den dag des Heere zal komen gelyk eenen dief ih den nacht. Kn Cbriftus zegt : Alsdan nullen*er twee wezen op eenen akker , den eenen zal opgenomen worden en den anderen gelaeten ; twee zullen''er maelen in eenen meden , den eenen zal opgenomen worden. en den anderen gelaeten. Dat is : Cbriftus zal in den <lag des oordeels fcheyden den man van de vrouwe, den zoon van den vader, de moeder van de dochter , de zufter van den broeder, en den eenen vriend van-den anderen.. Fan bet branden der weireld.
DEn Hemel zal yergaen met een groot gedruys , zegt den Apoftel Petrus, en d* elementen zullen [milten door de hitte, en de eerde , met alle werken die*er in zyn , zullen ' ■vernietigt worden- door den brand. Geheel de weireld zal vergaen door het vuur, al wat'er op is zal verbranden. Door dit vuur zal de weireld gezuyvert en vernieuwt worden. De hemelen en elementen, de zonne, de maene, de fterren, enz. zullen hebben eene andere gedaente, gevende veel grooter licjit als rfu. De maene zal zyn gelyk de zonne,"èn de zonne aevenmael klaerder. Alle de roeringen van de.



Kap. Algemeyn Oordeel, 129 hemelen zullen ophouden : want daer zal geene verwiffelinge van dag en nacht meer zyn, maer eenen aKydduerenden dag. De aerde, die om de zonde van Adam vervloekt was, zal vernieuwt worden, en in glorie en in rechtveirdigheyd bloeyen. De hemelen',' de aerde, en de elementen aldus vernieuwd zynde, om te dienen aen den vernieuwden menfch , zuilen door deze nieuwe eygendommen pallen op zynen glorieuzen (laet. Wy ■verwachten, zegt den H. Petras, nieuwe hemelen en-eene nieuwe aerde, volgens zyne, belofte, dat is, volgens de belofte van God. Gelyk dan de Gelukzalige door de oogen des verftandsG.odzullenaenfchouwen cn in hem verheugd zyn, zoo zullen zy door de oogen des lichaems die uytwendige werken des Heere zien en zig daér in verheugen.
Dit vuur zal ook dienen om' te zuyveren de Rechtveirdige, die alsdan zullen leven, en noch eenige zuyveringe noodig hebben , op dat zy in de verrylfenifie den Rechter fpoedig te gemoet gaen in de locht met alle de Heyiige.
OGod! boe vervaerlyk zal alles zyn in dien tydl geeft docb-, dat ik van nu af daer van magfchrikken, en door dien heyligen fehrik cbriftelyk kven, op dat ik alsdan mei ' een vaft betrouwen voor u mag ft aen.
1I I. K A P I T T E L. Hoe door het blaezen van' het trê^et alle d$' doode zullen verryzvn".^4jÉÉfc&. A Lsdan zal God afzenden zyne-^ngeWS^ JË\ zegt Chriftus, met het trompetten een&& groote fiemme, en zy zullen zyne uytverkorens
F 5



130 Algemeyn Oordeel. Kap. 3*
vergaderen van de vier winden des hemels, dat is, van de vier hoeken des weirelds. En Paulus zegt: Den Heer zelf zal afkomen met hevel en met de femme van den Ardsengel, en met het trompet des Heere. Dat is, den Heer za) afzenden den Ardsengel Michael met het trompet, in eene zieneJyke gedaente, gelyk den H. Gregorius meynt. Door het fteken van het trompet zullen de andere Engelen verzaemelt worden, die, zoo hetfchynt, met eene groote ftemme alsdan gezaemend}yk zullen roepen : Gy doode, ftaet op en komt ten oordeel. Dit trompet zal ge hoort worden door geheel de weireld, van hethoogfredes hemels tot het diepfte der helle. Het zal de zalig zielen doen komen uyt den hemel,de verdoemde uyt de helle , en de doode lichaemen uyt de graven. De ure komt aen, zegt Chriftus, op de welke dat alle de gene, die in de graven zyn, zullen hooren de ftemme van den Zoon Gods, en die-ze zullen gehoort hebben, zullen leven. De doode zullen de kracht van de ftemme gevoelen, en daer aen gehoorzaemèn.
Ider zal verryzen daer de affchen van zyn lichaem door de kracht Gods, en de werkinge der Engelen zal verzaemeld zyn. Alsdan zullen de doode feffens en op eenen oogenblik verryzen. De verdoemde zullen tegen dank en gedwongen komen uyt de helle, en de zalige vlytig en met blydfchap uyt den Hemel : De verdoemde , om niet te zien het aenfchyn van den Rechter, niet te moeten onderftaen de onverdraegelyke fchande van h%%



g. Kap. Algemeyn Oordeel. 13ï
oordeel, en niet te moeien aennemen hun lichaem: De zalige-in tegendeel, om aen te nemen hun lichaem, om teverfchynen voor den Rechter, en om van hem te hooren die aengenaeme woorden: Komt gebetiedyde,enz. ; Alsdan zullen de duyvelen de verdoemde zielen aengrypen, en aï woedende lehreeuwen: Komt, gy vermakdyde, komt met ons,om te hooren het vonnis van uwe verdoemeniile, en aen te nemen uwe vermaledyde lichaemen. O wat een fcbroomelyk aenfchouwen , als men de duy velen met de verdoemde zielen zal zien uyiberHen uyt de onderaerdfche piaetfen , en de locht vervollenmet afgry(Telyke vervloekingen en Gods la(leringen! aldus zullen de verdoemde al weenende komen, elk nae de plaètfe daer hun lichaem zal verryzen, het welk bekleed zaf zyn met eene helfche leelykheyd en duyfterniflen, zwaer, zwart, en vol (tank. Hoe zal alsdan die rampzalige ziele haerlichaem vervloeken , als de oorzaeke van haere verdoerheniffe! Komt, zal zy zeggen , gy vermaledyd lichaem, wiens vuyle lullen ik hebbe gevoigt!Gy godelooze handen, komt.ontfangt den loon van zoo vele zonden, daer gy de werktuygen van zyt geweeft: gy vervloekte tonge, voor zoo vele lafteringen en vuyle woorden, die gy hebt gefproken, en voor alle de lekkewiyen die gy hebt gezocht. Komt ongelukkige oogen en ooren, die u hebt verheugt in zoo veleonkuyfchedingen: komt, gy alle myne Hinkende lidmaeten ,diè my bedorven hebt, en met my vereenigd-
F 6



*$g» Algemeyn Oordeel. Kap. 3.
zynde , zyt deelachtig geweeft in alle myne zonden , weeft nu ook deelachtig in alle myne pynen.
De verdoemde zielen nu vereenigd zynde met hunne lichaemen, zullen al knerzelende op de tanden van de duy veis gefleurt worden nae de valleye van Jofapbat, gelegen nevens tien Olyf berg, op den welken Cbriftus is ten hemel geklommen, en. alwaer hy waerichynelyk zal afkomen om te oordeelen.
Van den anderen kant zullen de zalige zie»len afdaelen van den hemel blinkende als de. zonne, met groote fnelheyd vliegende nae ■verfcheyde piaetfen der aerdeom aldaer haere licha men aen te nemen..
O wat een liefrelyk vertoog, als men zal zien zoo vele HH. Lichaemen verryzen , die allegaderfchoonenklaerblinkende zullen op-ilaen uyt de aerde !• Hoe zal dan de Had van Hoornen blinken, wanneer binnen haer vep-ryzch zullen de glorieuze Lichaemen van de HH. Apoftelen Petrus en Paulus, te famen met die van zoo vele andere Heyiige, die aJdaer voor het Geloof hun bloed hebben veiv goten! Kn boe zal de ftad van Jeruzalem blinken , als- binnen haer verryzen zullen deLiojraemen van den H. Joannes Baptifta, eu van zoo vele andere Heyiige! HoeEgyptenv alwaer. de graven zullen open gaen van zoo vele uvzende HH. Moniken! Wat eenenlydfchap voorde Gelukzalige, als zy zullen wederom aennemen hünne fchoone lichaemen , die van de wormen waeren opgeëten ©fte. veianderd in ftof! Hoe zullen zyjmnne,;



3- Kap. Algemeyn Oordeel. 133 lichaemen loven en pryzen! Zy zullen-ze met blydfchap aenfpreken en zeggen: Komt, 6 myn-gezegend lichaem , het welk met my zoo lang heeft vereenigd geweell: komt nu, en wy zullen te famen ons gaen verbiyden voor al den arbeyd en pynelykheden , die wy te lamen hebben onderdaen. Komt, ö gezegende voeten, zal den eenen zeggen., die zoo vele wegen doorwandelt hebt in koude en hitte uyt liefde tot God, Komt, ó gelukkige handen, zal den anderen zeggen, die zoo hebtgearbeyd in de werken des Heere. Komt nu, è gcVenedyde tonge, die n heot verdorven in vele lekkernyen, die uw vermaek hebt genomen in den Heer te loven , den evennaeden te onderwyzen> te vermaenen en -te dichten. Komt, ó gezegende lenden , die u zeiven gepynigt hebt door 'hayre -kleederen, koorden en ketenen ter liefde van Umftus. Komt nu, alle myne lidmaetenom •te lamen met my te genieten den loon voor uvve boetveirdigheyd, waeken, bidden, vaden en lyden. O met wat blyde gelukwenfchingen zullen de ziele en het lichaem malkanderen ontmoeten in diin grooten en blyden dag!
. De lichaemen dan der Uytverkorene zullen verryzen glorieus en blinkende, en met eene wondere fnelheyd komen tot de valleye van Jofhpbat, vergezelfchapt met de Engelen: van waer zy zullen opgenomen worden in de locht, om CbrWus te gemoet te gaeni gelyk de borgers van eene ïlad den Koning te gemoet gaen tot buyten de poorte.



134 Algemeyn Oordeel. Kap. 4.
HEt trompet van uw vervaerlyk oordeel, 6 God, klonk geftadig in de oor en van uwen H. Dienaer Hieronymus, waer door hy wierd opgewekt om de zonden te vluchten en de penitentie teotffenen. Geeft doch, 6 Jefus, dat het ook geftadig in myne oor en k linke, en het zelve uyrwerkjel in my hebbe, op dat ik zoo leve, dat ik alsdan niet befchaemd en mag flaen.
IV. K A P I T T E L.
Dat het Kruys des Zaligmaekers te voorfcbyn zal komen.
ALsdan, zegt Chriftus, zal bet teeken van den Zoon des Menfch ver fehynen in den Hemel. Dit teeken is het Kruys des Zaligmaekers, het gene door de Engelen,welkers opleyder zal zyn den Ardsengel Michael, te voorfchyn gebragt zal worden, en verheven in de lucht, alwaer het met eenen meerderen glans als de zonne zal Hinken. Dit teeken zal zyn tot trooft van de uytverkorene, die met groote blydfchftp aenfehouwen zullen den ftandaerd van hunnen Koning, en het teeken van hunne verloffinge; maer tot grooten fchrik van de zondaers en de ongeloovige, doch bezonderlyk van de Joden. Alle geflachten des weirelds, zegt Chriftus , zullen alsdan in weedom zyn Wat een mis* haer zullen de zondaers maeken, ziende het Kruys als de roede van juftitie van den aeokomenden Rechter! Zy zullen bezwyken, ziende dat zy hunnen Rechter hebben gekruyft ( gelyk de Joden niet de daed heb-



4. Kap. Algemeyn Oordeel. 135. ben gedaen ) ofte den Gekruyften hebben veracht, en zoo groote verloffinge niet waergenomen, gelyk alle de Chriftene doen ,die door hunne zonden verloren gaen. En dewyl alle de gratiën en weldaeden, die ter zaligheyd dienen, en die ons door Chriftus verleend zyn , befloten waeren in zyne dood aen het Kruys , als in hunnen oorfprong, zoo zullen die op den dag des oordeels in nee Kruys zeer levendig vertoont worden aen de verdoemde, én bezonderlyk aen de Chriftene. Chriftus zal bun vervvyten, dat zy de gratie van zyne dood niet hebben waergenomen, dat zy hem in zyn lyden niet hebben ge volgt, gelyk hyhun door zyne voorbeelden en woorden had geleert , enz. zy zullen zien, dat hunne zonden hem hebben gekruyft, en allen fmaed aengedaen. De dronkaerds en lekkeraerds , dat zy hem doorhunne overdaed hebben gelaeft met galle en azyn ? den hooveirdigen, dat hy door zyne hooveirdye aen Jefus eene doorne kroone heeft geftelt op hetdroofd: den onkuylfchen, dat hy hem heeft naekt geftelt voor ider-een. en vreedelyk gegeeflelt, enz.
Hoe zullen de Joden gefteld zyn, die met zoo groote verwoedheydgeroepen hebben? Kruyft hem, kruyft hem! Hoe Judas, die hem verraeden heeft! Hoe Annas,hoe Caypbas, hoe de OpperPriefters, de Scriben en Pharizeën, die zoo groot geweld hebben gedaen om hem te doen kruyffen ? Hoe zal Pilatus dit Kruys aenzien , en hoe verfchrikt i zullen zy allegader wezen diehanddaed%



T3ö" Algemeyn Oor de et. Kap. 5.
geweeft zyn aen zyne dood! Eu gy Chriftene met den naem , die vyanden zyt geweeft van het Kruys van Cbriftus,'en die niet anders beminnende als het vïeefch en de zinnelyke voldoeninge, eenen afkeer hebt gehad van zyne verftervinge, penitentie, vemederin^e, enz. hoe zal het aenzien van het Kruys ufmerten ! Maer wat eere en wateenen trooft -.zal'er met het Kruys nederdaeleu in het hert der Rechtveirdige , die het Kruys bemint en omhelft hebben, en die door zyne kracht zyn zalig geworden!
HÈ, zal, ó Jefus, in dien dag eene ah '\ dergrootfte fmerte en fchande zyn voor ■alle Chriftene, in plaejfevan uw Kruys de genoegten des weirelds ÊeminMe hebben. Geeft ' docb, minnelyken Zaligmaekër, dat ik van die ongelukkige niet en ben, maer dat ik in tegendeel bet Kruys altyd beminnen en om-' belzm mag, en geheel myn leven gelyk uwen Apofiel, met u daer aen zoo vaft gehecht mag blyven, dat ik my nergens toe en kan keer en 9m u te vergrammen.-
V. KAPI T TEL.
Van de aenkomfte des Rechters.
DEn Rechter zal te voorfchyn komen vergezelfchapt met alle de Engelen des Hemels , als de heyrlegers en hof-bediende van dien vervaerlyken Koning. Met hem zuilen komen zyne Apoftelen, die te famen met hem, volgens zyne belofte , op troonen gezeten , de weireld zullen oordeelen. Zy zullen allegader als door de locht gevoen wos?



!« Kap. Algemeyn Oordeel. 137 den , en benevens Cbriftus zal op eenen troon geplaetlt worden zyne heyiige Moeder. Het glorieus Lichaem van den Zaligmaekër zal dat van alle HH. in klaerheyd te -boven gaen meer als nu de zonne alle de 'fterren. De Engelen zullen komen, volgens Dionyfius Cartbufianusjw zienelyke gedaente van menfchen , zoo feboon , als wy die immermeer konnen peyzen , elk volgens hun order en hunne weirdigheyd ; want dewyi Chriftus liehaemelyk zal verfchynen , zoo fchynt de reden te vereyfiehen , dat zyn gezelfchap ook kome in eene lichaemelvke gedaente. De duyvelen van den anderen kant zullen ook lichaemelyke gedaenten hebben, om van de zondaers gezien te worden. Hunne lichaemen zuilen van vuur zyn, en door hunne Ieelykheyd eene vervaerlyke afbeeldinge vertoonen van de boosheyd en bedorvendheyd van die grouwzaeme geeflen.
Eene klaerblinkende wolke zaï haer febikken tot eenen troon , op welken Chriftus zal nederzitten. Zyn aenfchyn zal lieffelyk voor de zalige , maer fchrikkelyk voor de verdoemde zyn. Den Rechter zal onbewegelyk en onverbiddelyk zyn in zyn vonnis , oordeel ftrykende met de uyterfte ftrengheyd , zonder door de grouwzaeme ellenden der verdoemde, nochte door hun misbaer en gekerm beweegt te worden.
Den fchrik zal zoo groot zyn , dat de verdoemde het aenfchyn des Rechters niet konnende verdraegen , van zelfs zullen willen in de helle fpringen alsin eenefchuyiplaetfe. Het,



*3« Algemeyn Oordeel. Kap. 5.
waer hun verdraegelyker, zegt den H. Cbryfoflamus, geflagen te worden van duyzend blixamen , als te moeten zien het aenfchyn des Zaligmaekers van hun afgekeerd. Den H. Joannes beeld ons dien fchrik van de verdoemde af in zyne Openbaeringe op deze wyze : De Koningen der aerde, zegt hy, de Pr ineen, en Hoofdmannen, de ryke, de fterke, , de flaeven en vry-geborene verbergen zig in fpelonken, en in fieenrotfen der gebergten, en zy zeyden tot de bergen en fieenrotfen : Valt op ons, en verbergt ons voor bet aenfchyn van den genen die daer gezeten is op den Troon,
Den Propheet Job was zoo vol van dezen fchrik, dat hy tot God zeyde: Wie zal my geven, dat gy my ,6 Heer ! zoo lang in de helle verbergt, tot dat uwen woedenden toorn voorby zal zyn. De verdoemde zullen nochtans gedwongen zyn den Rechter aen te zien, op dat daer door hunne fmerte vermeerdert worde. De ftraelen , die uyt zyne HH. Wonden zullen komen, zullen zoete liefde- (traèlen zyn voor de rechtveirdige; maer voor de verdoemde zullen-ze wezen als een verflindend vuur en als grouwzaeme blixemen.
De duyvelen met geheel hunnen aenhang, hoe zeer zy Cbriftus ook haeten, zullen gedwongen zyn hem te herkennen voor hunnen Heer en Koning, en voor hem de kniën te buygen, wiens H. Naem zy zoo menigmael nebben geladen. Met wat eene fchaemte zullen de joden zien, dat hy den zeiven is, die van hun zoo veel heeft geleden ! Wat zullen zy zeggen, die hem fpotsgewys heb-



5» Kap. Algemeyn Oordeel. 139 ben gekroont , kaekflagen gegeven, gefpögen in zyn aenfchyn, en hem gekruyft? En wat zullen de Chriftene zeggen , die zoo weynig gevoelen gehad hebben van zyn bitter Lyden , en zoo weynig werk gemaekt van zyn dierbaer Bloed V Ons hert" behoorde te fcheuren , als wy daer op denken.
Nevens Chriftus den Rechter, zal, gelyk wy gezeyt hebben, zyne alderheyligfte Moeder zitten, ook op eenen glorieuzenTroon, niet om te bidden voor de zondaers , maer tot hunne meerdere fmene en fchande , om dat zy haere voorfpraeke en haeren byftand niet en hebben waergenomen : en ook op dat zy als dè Moeder des Zaligmaekers voor al de weireld zoude worden geëert. Van beyde de kanten zullen'er van gelyken op blinkende wolken Rechterftoelen zyn voor de Apoflelen.
Alsdan zullen de boeken, dat is, de confcientien van alle de menfchen geopent worden , en zoo de goede als de quaede werken getoont worden aen al de weireld. Den Rechter vol zynde van een doorltraelend licht, zal den alderdiepften grond doorzien van alle gemoederen , en niets en zal'er verborgen blyven. Alle de Engelen , alle menfchen en de duyvelen zullen uwe, zonden zien , die gy nu zoo tracht te verbergen.
Daer zullen gezien worden alle de verkeerde inzichten , geveynfde deugden , de baetzoekeryen, bedrog en fchalkheden, daer den eenen vriend den anderen door bedrogen heeft, enzomwylen zoo heymelyk, dat men



i/to Algemeyn Oordeel. Kap".
liet aen niemand en* durfde betrouwen , en zelfs befchaemd was te biechten. Hoe vele fchynheylige , die nu by de weireld geëerd en geacht zyn, zullen daer verklaert worden voor groote booswichten ! Hoe vele zonden van aenzienelyke perfoonen zullen daer ontdekt worden! Hoe vele overfpelen van mans en vrouwen en andere grouwelyke zonden dos vleefch ! En wat eene onuytfprekelyke fchaemte zal dit alles veroorzaeken ! Hoe fmen het u niet, als onze fouten maer kenbaer worden aen twee ofte dry perfoonen , vele zouden'er ftervenvan fpyt, indien hunne ouders ofte huysgenoten willen , het gene zy in het heymelyk hebben gedaen. Maer op dien oogtnblik en zullen het niet alleen de huysgenoten w?eten, maer geheel de weireld zal alles klaerlyk zien.
Doch , al is 't dat de zonden der zalige daer ook zullen worden gezien, daer nevens zal gezien worden hunne penitentie, en het leedwezen , dat zy daer over hebben gehad , te famen met het voordeel dat zy daer uyt nebben getrokken. Dus zal hun dit tot geene fchaemte zyn , want hunne zonden zullen gezien worden als uytgevaegd en- vergeven-. Den Koning David by voorbeeld, de zondaereffe van het Evangelie, den Apoftel Petrus, den H. Auguftinus, enz. en fchacmen zig niet, dat hunne zonden nu bekend zyn aen geheel de weireld, en dat zy daer zoo dikwils herhaelt worden. De vreugd van eenen zieken naer de genezinge , en ook de eere van den medecynmeefter is zoo veel te grooter ,



£. Kap. Algemeyn Oordeel. 141 hoe de ziekte is zwaerder geweeft. Vervolgens hoe het alsdan meerdere fchande was voor de Zalige, dat zy zondigden , zoo veel te meerdere eere zal het hun wezen, dat zy zyn opgeflaen , en het zal een deel van hunne biydfchap maeken , met liefde en dankbaerheyd te gedenken dat hunne zonden door de boetveirdigheyd zyn uytgewaflchen en gereynigd in het Bloed van het Lam. Ook zuilen zy zig eeuwiglyk over de godelyke goedheyd verwonderen, die zoo grootgoed heeft weten te trekken uyt al hun quaed„ Zy zullen daerom ook van de andere Heyiige niet min geacht worden , al hadden zy geweeft de meelte zondaers des weirelds : in tegendeel , dit zal alle de Heyiige opwekken, om God meer te loven over zyne bermhertigheyd, en om zig met die gelukkige zoo veel te meer te verheugen , als zy in meerder gevaer hebben geweeft.
Van den anderen kant zullen daer ook geopenbaert worden alle de goede werken der Zalige, de heyiige gedachten, de zuy vere meyningen , en vele goede werken die de weireld niet kende, en voor dwaesheyd aenzag. Alle de deugden zulien'er vertoont worden met haere fchoonheyd, gelyk alle de zonden met haere leelykheyd. Men zal daer zien hoe treffelyk dat het is, zig kleyn te houden als men groot is; te zwygen als men gelaftert, en te vergeven als men verongelykt word; Chriftus te dienen en na te volgen , enz. Daer zal het ook blyken hoe ichroomelyk dat is, andere te verdrukken en leed aen te doen;



142 Algemeyn Oordeel. Kap. 5;
want aldaer zullen de klagten aenboort worden van alle die ongelyk hebben geleden.
Alsdan zullen de rechtveirdige flaen met groote ftandvaftigbeyd, zegt den H. Geeft, tegen de géne , die kun hebben verdrukt en benauwt 9 en hunnen arbeyd hebben weg-genomen.
Hoe zal daer etmen Koning ofte grooten Heer verflagen flaen, als hy zynen knecht zal zien verheven onder de Engelen, en zig zeiven vernederd onder de duyvelen ? Wat zullen de tyrannen zeggen, ziende de glorie der Martelaeren die zy hier hebben gepynigt en vreedelyk gedood? Wat zullen zy zeggen , die de arme weduwen en weezen hebben verdrukt, ziende dat zy nu hunne rechters geworden zyn. Hoe verbaefd zullen de ryke flaen, als zy zullen zien met Chriftus in de glorie verheven de arme bedrukte menfchen, die zy hier voor zoo ongelukkig en zoo ellendig aenzagen, datzynu in tegendeel hun zeiven vinden in d'uvterfte ellendigheyd, en den uyterflen druk ! Dit ziende , zegt den H.. Geeft, zullen-ze verbaefd zyn door eenen grouwelyken fchrik, zeggende by hun zeiven: Deze zyn het , die wy tot fpot hadden. Wy tiytzinnige zagen bun leven voor dwaesbeyd* aen , en bun eynde zonder eere. Ziet boe-ze nu worden gerekent onder de kinderen Gods; en hoe hun erfdeel is onder de Heyiige. Helaes ! wy hebben dan gedolt van den weg der waerheyd , en het licht der rechtveirdigheyd en heeft ons niet gefcbensn, en de zonne van wysheyd en is voor ons niet opgeftasn.



6. Kap. Algemeyn Oordeel ^
OJefus, geeft my docb verf and en wysheyd doet my die doordringende waerhedeiï nu vatten , en zoo vatten , dat ik*er voortaen na leven mag om niet te zyn onder het getal van die ongelukkige ; maer gerekent te worden onder uwe kinderen , die in alle eeuzvmheyd uw aenfchyn zullen aenfehouwen.
VI. KAPITTEL.
Cbriftus zelf zal het Vonnis uytfpreken.
TEn laeften zal Chriftus met eene heldere ftemme het vonnis uytfpreken eerlt over de rechtveirdige, tot meerdere pyne van de verdoemde, die hun zelve beroofd zullen zien van dit overgroot geluk , het welk zy ook hadden konnen bekomen met wel te leven. Chriftus zal dan met eene groote liefde tot d'eerfle zeggen: Komt gebenedyde myns Vaders, bezit bet liyk het welk voor u bereyd getnaekt is van het beginfel des weirelds: want ik hebbe honger gehad, en gy hebt my gefpyft; ik hebbe dorft gehad, en gy hebt my te drinken gegeven; ik was vremdeling 9 en gy hebt my geher bergt ; ik was nae kt, en gy hebt my gekleed ; ziek , en gy hebt my bezocht, euz. Wie zal uytfpreken met wat eerbiedige liefde de gelukzalige Chriftus zullen aenbidden en herkennen , dat zy verheven zyn tot dit groot gekik door de verdienden van zyn H. Bloed l Daer naer zal Chriftus de zondaers aenzien in zynen toorn met vlammende oogen , en tegen hun ftraelen van blixems uytfehieten, uytdonderende dit vervaerlyk vonnis: Gaet



144 Algemeyn Oordeel. Kap. 6»
van tny gy vermaledyde in het eeuwig vuur, enz. Ik hebbe honger gehad en gy en hebt my niet geipyll, enz. O ichnkkelyke fententie die hemel en aerde doen beven zal! Alle de Êngefen te lamen met-alle de Heyiige zullen het vonnis van den opperden Rechter pryzen en hoógeryk verheffen : en de verdoemde zelve zullen moeten bel vden dat het recht vei rdig isv Dien dag zal den blyddeo dag zyn voor de Zalige, en den bitterden voor de verdoemde. Geenen Hemel was oyt zoo fchoon,als het iielFelyk aenfchyn van den toonenden Rechter.; geen geiuyd zoo zoet, als te hooren : Komt gebenedyde, enz. Geene helle was oyt zoo fchroomel'yk, als te zien het grammoedig gelaed van den draffenden Rechter* en geef; geiuyd zoo afgrydelyk als te hooren: Gaet gy vermaledyde. En wie van ons overlegt dit genoeg ?
Eyndeiyk zullen de uytverkorene opvaeren met Cbriftus ten Hemel, en de veimaledyde met de duyvclen geworpen worden in de helle , waer door in hun wederom ontdaen zal een dobbel torment, het een , om dat zy zullen de gelukzalige zien, die zy benyden; het ander', om dat zy van hun worden gezien daer zy over befchaemd ftaen.
O wat eene triumphe, als zoo vele Princen met den Koning door de locht ten Hemel vaeren ! Hoe fchoon zullen zyn de lauwertakken der onderfftlykheyd, die zy in d'hand zullen draegen ! Hoe fchoon de kroonen, die op hun'hoofd zullen blinken ! Wat een zoet gsfchal zullen de negen Chooren der
Engelen



6. Kap. Algemeyn Oordeel. Engelen maeken! Wat al vriendelyke zegenwenfehen zal men daer hooren ! Aldus zullen zy met blydfchap kjimmen boven de fterren tot in den opperden hemel, daer zy zullen geftelt worden in troonen vanglorie5 elk volgens hunne verdienden.
Maer wat misbaer zullen in tegendeel de verdoemde maeken ? Zy zullen huylen, kermen , op hunne tanden knerflelen , en vol fpyt en wanhope hun zeiven en andere vervloeken. Vermaledyd, zullen zy roepen, is de ure, als wy zyn ontfangen ! Vermaledyd den dag, op welken wy zyn geboren ! Vermaledyd zyn de borden die wy hebben gezogen ! Zy zullen als raezeude tegen Gods rechtveirdigheyd vloeken en uytvallen, als zy met het verdindende vuur zullen omringelt worden , en de aerde open gaende , zullen zy altemael door eene godelyke kracht in den afgrond verzinken. Alduszalvolbragt worden het gene den H. Joannes- zegt, dat alle de gene die niet gefchreven ftaen in den boek des levens, zullen geworpen worden in den poel van folfer en vuur , om dag en nacht gepynigt te worden met den Antkhtift en alle zyne valfche Propheten.
O fchroomelyken dag 1 è -vervaerlyke rechtveirdigheyd , welkers fchroom metael en marmerdeen zoude doen fcheuren0
Niets is*er zoo zeker, ó Jefus, ^Isdat gy eens tegen my zult zeggen : komt, gebenedyden, ofte, gaet , vennaledydeu; en dit volgens dat ik wel ofte quaelyk geleeft zal hebben* Geeft docb^ dat ikdaeraltyd mag óp kt ter



;Ï4°" . Algemeyn Oordeel. Kap. 7.
chrifielyk leven , <?/# ^<?r. ?M<?r zw» & niet verfiooten , f»#tfr «zg* eene groote vriendelykheyd4ot u geroepen te worden.
Vil. KAPITTEL. Hoe profytlg het is, dihvils op het oordeel te peyzen.
/Fïflchien zal het voor zommige , die AvJLdoorde vreeze van Gods oordeel al te zeer worden omfteit, geraedzaem wezen., dat zy die overpeyzinge wat maetigen. Doch daer zyn'er zeer weynig, die deze voorhoede noodig hebben , en een veel meerder getal van menfchen is plicht ig. voor God , om dat .zy deze bedenkinge maer .al te veel vergeten. Den H. Baflius noemt het oordeel den Leermeeflier ,der Chriftene. Be reden dat eenen zondaer vele zonden doet, komt daer van,.zegthy, om dat hy niet en leeft onder liet gezag en de berifpinge van dezen zoo wyzen onderrichter. De pverdenkinge van het oordeel doet ons ten 1. zinken in onzen Niet. 1. Zy verdryft de liefde der .aerdfche zaeken. 3. Zy verfterkt ons tégen de.beko-, ringen. 4. Zy verwekt oli: .ot waeken en bidden. 5. Zy doet ons verachten d'oordeelen der menfchen * die wy gemeynelyk te zeer vreezen. Gelukkig is hy, die alle meni'chelyke oordeelen verachtende, God alleen maer vreeft, als den getuyge van alle zyne werken en gepeyzen.
Het was hier door, dat denH. Augufïinm verdreef alle begeirte om geprezen te worden van de menfchen. Die wilt geprezen worden van de menfchen} zegt hy, als 0 frem9



?*• &aP* Algemeyn' Oordeel. rif o Heer , mispryji, 30/ zw/z word'm hefchermt, ^ hem zult oordeelen; nochte door hun van uwe gramfchap hevryd, als gy hem zult verdoemen.
Den zei ven H. Vader zege noch voorder 9 dat wy te doen hebben met eenen ftrengen Rechter, die ons oordeelen zal opdegetuygeBhTe van onze confeientie; dat alle de oordeelen van de menfchen ons niet en konnen helpen ofte hinderen; en dat Gods oordeel alleen ons gelukkig, ofte ongelukkig kan maeken,, De H. Kerke begint haer geeftelyk jaer in den Advent, en zy eyndigt het zelve met aen de Geloovige voor te ftellen het Evangelie van het Oordeel; alzoo behoorden wy ook onzp dagen , weken , ja alle onze werken te beginnen en te eyndigen met deze gepeyzen» Den H. Auguflmus zeyde tot zyn volk , dat hy hun hynae geduerig zoude moeten [preken, van het oordeel. Wat ■■■eenen- fpoorflag zoude ons dit geven om alle onze Werken te doen met groote zorgvuldigheyd ! Indien eenen werkman wift, dat zyn werk doorzien za!. worden van eenen hervaeren meefter, en getoont worden aen eenen Koning, hoe zoude hy zyn beft doen om het zelve wel uyt te werken ? Onze werken zullen eens doorzien worden van den aldergrootften Meefter, van den Koning der Koningen 5 die-ze doorfnuffelen zal „ niet uyt curieusheyd , maer om over die te ftryken een eeuwigduerende vonnis. Hoe ■moeten wy dan letten op ons zeiven en op alle onze wecken. Ook en is'er niet zoo dienilig om ons wel -te doen oordeelen van
■G 2



-Ï4-8 Algemeyn Oordeel. Kap..7.
"dingen en voornaemendlyk in dc aenneminge van eenen ftaet , daer men zig toe genegen vind, ofte die men ons voorftelt, als rypelyk te overdenken, of het ons beter zal zyn wor Gods oordeel te verfchynen in dien itaet, als in eenen anderen, die men zoude tonnen aennemen , ofte te blyven in den ftaet daer men in is: want het gene ons alsdan zal beter zyn, is van nu af voor ons beter ; en het gèr.e ons alsdan zoude fmerten en rouwen, moet van nu af aenzien worden Vis ongelukkig. Dit heeft plaetfe in alle andere mindere ondernemingen en veranderingen van ftaet, daer men zig toe genegen vind.
Hoe vele zyn'er niet , zoo in geeftelyke ais weireldlyke bedieningen en ampten, die noyt in die verhevendherien , tot de welke hun moge iyk de eerzueht ofte de geldzucht gedreven heeft , zouden gekomen hebben, 'indien- zy dit onderzoek te vooren rypelyk hadden gedaen?
Eyndelinge , het gepeys van het oordeel .snoet ons bewegen om noyt eenige werken te doen, die wy niet en willen dat zy daer gezien zouden worden; en indien wy miflehien dusdanige werken hebben gedaen, om die nu nyt.te walfchen door eene weirdige penitentie, en te vergoeden door de oeffeninge van tegenftrydige deugden. Het moet ons ten • heften ook bewegen om nu de gunde te winnen van den Rechter met te leven na zyn* il. Leeringe: want, gelyk den H. Augufti» nus zegt: " Dien Rechter is de rechtveirdig„ heyd zelf, hy zal zig niet laeten winnen



?.- fófps Algemeyn Öordett. 140 „■ door gunffe; hy zal niet beweegt worden „ door medelyden; hy zal zig niét laeten „ omkoopen door gefchenken. Dat dan de 99 ziele van nu af voor haer zeiyen doet al „ wat zy kan, terwylen den tyd van berin99 hertigheyd noch duert: want hier naer„ maels en valt'er niet meer te doen, omdat den tyd der rechtveirdigheyd zal gekomen zyn. Dat zy hier penitentie doe, „ op dat den Rechter zyn vonnis nu noch „ veraudere. Dat zy almoefTen geve, op „ dat zy de zaligheyd herlange. Dat zy hier „ bermhertigheyd doe, om hier naermaels 59- bermhertigheyd te verwerven."
WT weten, ó Jefus , dat gy bermhèrtig zyt, maer da£er geene hermher-tigheyd meer daer naer te bekomen zal zyn. Dus bid* den wy u oodmoedelyk van nu af om vergif eniffe van onze zonden, en om de gratie van nu- voörfaen goede werken te oefenen en ons ' zeiven te veroordeelen, op dat %uy dan van U niet veroordeelt en worden, ■
"IBeimerkinge op het voorgaende.
N.Aer dat alle die grouwelyke teekenen zullen zyn, vOorgegaen, en dat op helt geklank van het trompet de doode zullen verrezen zyn, zullen-ze alle verfchynen op dé beftemde plaetfe. Den rechtveirdtgen Reelater zal door de bedieninge der Ënrrefen d* goede van de quaede affcheyden, gelyk eenen herder defchaepen affcheyd van de bokken. De goede zal hy (tellen aen zyne rechte.en de quaede aen zyne flinke hand. De recht*.
G--3--



3$e Algemeyn Oordeel. Kap, fè
v'eirdige zullen vol vreugd zyn orn bet groot geluk dat-ze nu, vereenigd met hun lichaem, gaen ontfangen ;.en daerota zegt Chriftus in het H. Evangelie tot hun alle: Als deze dingen beginnen te gefchieden, ziet dan opwaerds, en heft uwe hoofden om hoog, want uzve ver* Inftinge is voor handen. Doch hoe zal die vreugd noch vermeerderen, als zy zullen hooren die zoete en vriendelyke woorden ïiyt den mond van Jefus: Komt, gebenedyde wyns Vaders, enz. Maer de quaede zullen beven van vreeze, en wenfehen voor dien tyd begraven te liggen in het dieplle der helle. Zy zullen eene onuytfprekeiyke fchaemte onderdaen, als van alle menfchen zuilen gezien worden hunne vuyle zouden, die-ze ofte alleen, ofte tudeben vier oogen hebben bedreven , en die zy uyt fchaemte aen hunnen • Biechtvader niet en hebben durven belyden. Maer deze woorden: Gaet, vermaledyde, enz. zullen voor hun eenen zoo vervaerlyken donderflagzyn, dat-ze van fchrik op den oogenblik zouden derven-, indien zy zoo gelukkig waeren, dat zy noch derven konden.
Wie kan bedenken , wat groote vreugd de Rechtveirdige na ziele en lichaem zullen genieten! In wat goede overeenkominge beyde de deelen zullen leven, die hier hun zeiven gezaemendlyk hebben verdorven en na de Wet des Heere geleeft! Maer wie kan ook achterhaelen wat eene raezernye deduyvelen op de quaede zullen uytwerken; en hoe dat de ziele en lichaem maikanderen zullen, vervloeken 3 .om dat-ze hier hunne quaede



7>. Ka$ Algemeyn Oordeel. i$i luiten hebben volbragten te lamen den brecden weg ingegaen!
Doch alles zal dan te laet zyn. Nu is het noch tyd om aendachtelyk daer op te letten : nn moeten wy zorgvuldelvk de Wet des Heere onderhouden ; jefus navolgen; en vrywilnglyk voor eenen korten tyd boetveirdigheyd «pen, om daer naer niet gedwongen te zyn die voor eeuwig te doen. . Het is nu den tyd om blymoedig afmoet' jen te doen na ons vermogen-, om daer naer bermhertigheyd te bekomen, volgen* den wyzen raed, die den ouden Tobias aen zynen Zoon gaf, hem de voorrieelen daer van voorhoudende met deze woorden: Gy ver* gaden daer door, zeyde hy, eenen groot en Jcbatvan vergddinge tegen den dag des noods: dewyl de almoejfe van alle zonden en van de dood bevryd, en niet toe zal laeten, dat de, ziele gaet tot de duyfternifje. En op dat zyne woorden eenen meerderen indruk zonden doen op het gemoed van zym>n Zoon, zoo roept ny eyndeiyk uyt: O wm een groot betrouwen zal de almoejje voor den alder* boogft'en God geven aen alle de gene die-ze doen!
Doch wy moeten boven al trachten eenegroote liefde te hebben tot God: want het is deze liefde, gelyk den H. Joannes zegt, ere ons een groot betrouwen zal geven in dien vervaerlyken dag. Mier in beftaet de volmaektheyd van onze liefde tot God, zegt hy, dat zy ons groot betrouwen deel hebben in den dag des Oordeels.
G 4



ygt Algemeyn Oordeel. Kap-, 7.
" Het gepeys van het oordeel heeft'er vele beweegt om menigvuldige goede werken te oeffenen , de weireld te veriaeten, en ftrenge boetveirdigheyd te doen.
De H. Pelagia, die te vooren eene groote zondaerèfle geweeft was, haer voorgaende leven verfoeyende, vertrok zig, om het oordeel te beter in haere gedachten te hebben en haer zei ven daer door tot boetveirdigheyd op te wekken, naePaleftinen, alwaer, volgens het gemeyn gevoelen, het oordeel ge* fcbieden zal. Zy ftoot haer op in eene enge kluyze, in de welke maer een kleyn ventterken was, hetwelk zy t'elkens opende, wanneer zy in haer hert eenige quaede gedachten gewaer vvierd, ofte haer toe traegheyd en vaddigheyd genegen gevoelde, en zy zeyde alsdan by haer zeiven: Stemme ik hier in toe, neme ik bchaegen in die vuyle verbeeldingen, voMoe ik myne zinnely** heyd, beminnet het gemak, zoo zal ik hier naer moeten booren: Gaet vermaledyde, enzv Aldus over^on-ze die quaede genegendheden , en zy ging in haer ftreng leven kloek* snoedig voord.
TpvOf/ ons, 6 Jefus, dikwils-op bet Oordeel \_J peyzen, en inwendig daer door beweegt worden om alle quaede lujlen te overwinnen , en geduerig voord te gaen in de deugd, tot dat wy komen tot u , üi e ons opper ft e goed zyt m ons eenig geluk.



^A^A^kA^A^A^A^
VAN DE
HELLE
En haere fchrikkelyke pynen. EERSTE KAPITTEL. *
DEn H. Geeft , zoo in het oud , als la het nieuw Teftament fpreekt ons zeer dikwijs van de helle. Hy= dreygts de zondaers met die vervaerlyke plaetfe: hy noemt-ze den diepen kuyl; eenen poel-van [ofer en mmr ; de plaetfe der tormenten, enz. Zy is gelyk eene vauFige zee, en eenen afgrond van-brandenden folfer en pek. Het is den kerker van Gods rechtveirdigheyd : zy is eene zoo leetyke en grouwzaeme plaetfe ,-dat al wat'erop de aerde ichroomelyk is, als , de vuurfpouwende bergen, de moordplaetfen der tvrannen, en de afgryffelykfte kerkers daer by met epns en konnen vergeleken worden.
Den Hemel is de plaetfe van alle vreugd de helle is de plaetfe van alle pynen. Niet een torment alleen, niet thien, niet twintig en zullen er de verdoemde overvallen, maer eene menigte zonder eynde en zonder getal in de zalige en zal'er niets wezen, zoo binnen als. buyten hun, dat hun niet aen en zal doen bezondere vreugd: en in de verdoemde, zoo binnen als buyten hun en zal'e*
O'S



3p£3 Fan dë Heïïe. Kap. e.
niets wezen , dat hun niet en zal pynigen. Alle de fchepfels zullen tegen hun opftaen 9 en hun op eene zekere wyze tormenten aen* doen. De glorie des Hemels is zoo groots dat-ze noyt ooge en beeft gezien , nochte oore gehoort, en dat noyt het gepeys daer van is gekomen in ys menfcbens hert. Zoo ook, gelyk den H. Chryfojlomus zegt, de toimeuten der helle zyn'zoo groot, dat-ze noyt ooge m heeft gezien , noyt oore gehoort, en dat- , noyt het gepeys daer van en is gekomen in / bet hert van den menfebi^
Zekeren ouden Schryver, fchuylende onder den naem- van den B. Cyrilhis van Jeruzalem , te vinden-onder-de onechte werken van den H. Auguftinus, gewag-maekende van eenen perfoon, die door de verdienden van den H. Hieronymus van de dood zoude verwekt zvn geweeft , en onophoudelyk weende, fpreekt aldus: Ik vraegde hem, zegt hy , waerom hy zoo weende , en naer veel vraegens gaf hy eyndelyk deze-antwoorde: Indien gy wilt, wat dat ik hebbe geproeft, gy zoud noyt ophouden van weenen : want wat pynen meynt gy, dat God bereyd heeft, niet alleen voor de'verdoemde , maer ook voor die in het vagevier zyn ? Waer op ik antwoordde i Sk geioove, dat-ze meer zyn als de pynen •van dit tegenwoordig leven. Doch hy zeyèe , indien alle de pynen, die in de weireld zyn, vergeleken wierden by deminde pyne, die daer is y zy zouden eene vertroodinge -i'chynen. En af wie leeft, indien by diedoor indervindinge. kende 3 zoude liever liebb^



q. Kap. ■ Van de mie. gepynigt te worden tot bet eynde des weireldtoe met alle de pynen te fa in en , die alle de menfchen van Adam af tot nu toe in het bezonder geleden hebben, als eenen dag eepvmgt te worden in de helle-, ofte in bet vage-' viermetde mihrtepyne. Overzulks verwondert u met, dat ik zoo weene; maer verwon-" den u, dat de menfchen zoo geruftelvk leven zonder vreeze van in de pvnen te vallen en zonder zorge om die te onrgaen. 3 o kerker , ê diepen kuyl, gefloten met duyzende yzere trallien ! ó , al en waer dhelle niet anders als eeuwelyk" gefloten te zyn nr dezen kerker, dit waer eene afcrvffelyke zaeke, en wie zoude, om daer van be* vryd te zyn 5 niet roepen mexAugufiinus en met menige Heyiige naer hem : Brand bier, 6 Heer, kapt en kerft bier, maer fpaert tnder eeuwigheyd,
f T We Heyiige , 6 God , hebben dan wel %2) met reden alle voldoeninge der zinnen gevlucht , penitentie gedaen , en nae lyden gewerkt peyzende op de helle. Geeft ons doch ook deze voorzichtigbeyd , op dat wy daer naer tn die rampzalige plaetfe niet en komen.
xi. k a pi ttel, Iwee Joor ten van pynen , die de verdoemde in de helle lyden.
T\ En zondaer keert door de zonde den
FT rl\g G?d » en het aenzïcht nae de kneprels. Hy doet dan eene dobbele boosheyd: hy verlaet God , die d'opperlte goedheyd is, en hy hangt de fchepfels aen\ rfi?
G- 6



r5J P*an de Helfe* Kap.
maer enkel broosheyd, nietigheyd en vuyligheyd zyn. God klaegt hier over door den mond van den propheet Jeremias. Myn volk beeft twee ondeugende dingen gedaen, zegt hy .. zy hebben my veriaeten, die de bron des levende waters ben: en zy hebben zig waterbakken uyt gehouwen , geborfte waterbakken , die geen water en konnen houden: waer doorde nietigheyd, en flechtigheyd der fchepfe.len nadrukkelyk beteekent word. De verlaetinge van God word in de helle geftraft door de beroovinge van Gods aenfchyn, en word i genaemt ftraffe van fcbande ofte van verlies* Den toekeer tot de fchepfels word geftraft door de lichaemelyke pynen en tormenten , en word genoemt ftraffe des gevoelens. En gelyk den zondaer gezondigt heeft met ziele en lichaem, zoo word de zonde geftraft in < alle de krachten van zyne ziele, en in alle de lidmaeten van-zyn lichaem; maer bezonderlyk in de lidmaeten, die meer tot de zonde hebben gedient. Doch aeugezien de ftraffen dër:befle ontelbaer zyn, zoo zullen wy hier maer handelen van de gene die duydelyker ge kent werden.
Öorfteekt, ö Jefus, terwylenwyvan dieJ fcbrikkelykepynenhandelen, ons vhefch wet uwe vreeze, op ddt. wy. ons altyd van de wtule wederhoudend
IJl. K A P I T T 'E L De eerftepyne i.Het belfcb vuur*.
ÏJ Et torment van het vuur is het grootfte "1 onder alle de tormenten des weirelds. @od.heeft van het begin een vuur gefchat-



£• -Kap. ,/V - *f
pen met de andere lchepfels als het inftrument van zyne rechtveirdigheyd, om te ftraffen de afgevallene Engelen, en dezondaerfae menfchen. Maer gelyk de menfchen de vervaerlyke pynen die het- vuur veroorzaekr, zeer wel kennen, zoo zyn zy genegen om dit te verminderen, met te zeggen, dat het is êen geeftelyk, ofte oneygen vuur, het welk zy zig inbeelden veel min pynelyk te zyn. Dit hebben ook zommige ketters geleert door het toedoen van den duyvel, om alzoo doordeze ingebeelde vermraderinge van de pynen der helle den menfch te gerufterte houden in zyne zonden, en zyn, weliufhg leven, Het vuur dan van de helle is een lichaemelyk vuur want Cbriftus- maekt onderfcheyd tuflehen de hchaeroelyke pyue van het vuur en de geeftelyke. pyne des hene, als hy zegt: Sliwaer bet vuur niet en word uvtgeb/u/cbt •
?AUZnH°7 niet™^fi' Zy zullen*, zegt den H. Bernardus , gepvnigt worden door het vuur in hun lichaem , en door den worm der coufeientie in hunne ziele.
Doch al is't dat dit vuur in nature zeer overeenkomt met het vuur van deze weireld-, het is nochtans zeer verfchiJlende in etuis! eygendommen.
Ten i. het vuur der helle is een donker vuur, het brand zonder te lichten.
sre^JjJl1 e" g3et "?yt uyt' en h£t heeft geen voedfel van nood* i)e fcbrikkelyk* bergen Fefumm en JEtna zyn tot noch toe vo vuur■ zy branden geduerig, „iet ™ itaende dat zy im 2oolang gebrana hebben;



3 ■ Van de Helle. Kap.
maerzy zullen eyndelinge eens irytgaen, ofte inftorten by gebrek van voedfel : ook zyn die maer eene flauwe afbeeldinge van het vuur der helle, fchoon zy by vele Schry vers den mond der helle genoemt worden.
Ten 3. het verfchiit van het vuur der aerde in kracht en geweld om te pyuigen. Het is een vuur, het gene God heeft ontfteken in zynen toorn om de zondaers te ftraffen, van het welk hy zegt : Daer is een vuur ontfteken in myne verbolgendbeyd, en het zal branden tot in hetonder ft e der helle. Het is een vuur, dat niet alleenelyk heeft eene naturelyke; maer ook eene bovennaturelyke kracht om te branden 9 want het brand niet alleen de lichaemen, maer ~ ook de geeften ; als zyn de duyvelen en de verdoemde zielen. Hoe dit gefchied, moeten wy niet nieuwsgierig onderzoeken. Het gefchied , gelyk den H. Auguftinus zegt, op eene wonderbaere , maer eene waerachtige wyze.
Ten 4, het fchrikkelykfte van al is, dat dit vuur brand zonder de gebrandde zaeke te vernietigen. De verdoemde zullen altyd branden zonder vernietigt te worden. Zy zullen j zegt Chriftus, door het vuur gezouten worden, $*elyk alle ftagtoffers gezouten worden door bet 'zout. Gelyk het zout byt en doordringt in het vleefch, en het zelve bewaert van bederffeniffe, zoo ook het vuur der helle byt en doordringt de verdoemde , en bewaert-ze dat-ze niet en worden vernietigt: en gelyk de flagtoffers in de oude Wet moeften gezouten worden met zout, zoo zyn de verdoemde als flagtcgers vao de godelyke rechtveirdigheyd dis-



3.'Kap. Fan de Helle, ■ I<0
gezouten worden met het zout van het helfch vuur, het welk hun zal bewaeren, en in wezen houden. Wie zal dit begrypen l Wie zal dit uytfpreken ! Wat is doch het vuur der aerde vergeleken by het helfch vuur, als een k leyn beekskenwergeleken by eene volle zee ? en ^ gelyk vele Leeraers zeggen, een gefchilderd vuur vergeleken by eenwaerachtig vuur • zoo dat, indien eenen verdoemden mogt komen uyt de helle in dit aerdfch vuur, het hem eene verkoehnge zoude dunken. Met reden dan fpreekt den Propheet Ifdias tot de zondaers , hun vraegende met verbaefdheyd % IVie van uheden zal konnen wonnen met een verflindend vuur? wie van ulieden zal konnen èuys houden met den eeuwigen brand ? Helaes $ het branden van eenen vinger alleen is hieronverdraegelyk , het branden van eenen erna ofte been is onverdraegelyker, en noch meer het branden van heel het lichaem. En wat ss dit by het branden van ziele en lichaem te.-famen in het helfch vuur?
Eik-een is verfchrikt als hy leeft ofte hoort leien de tormenten, die zommige tyrannen gebruykten om de Martelaers te pynigen en te doen bezwyken : onder andere, zy ftakerx nnn naekt m eenen metaelengloeyenden ftier om-ze daer in te braeden. Indien gy eenen •menfch zagt werpen in eenen ketel vol gloeyenderaetael ofte ziedende pek enfolfer en dat dien daer in door Gods toedoen eenen geheelen dag bleef leven, zoud gy niet verfchrikt zyn ? en noch meer , indien hy daer m bleef leven eene weke, een jaer, jaduy-



160 Van de Helle." Kap; 3*
zend jaeren ? En wat waer dit, vergeleken byde eeuwige pynen der helle ? fchier eeneu Niet. Ais'er eenen misdaedigen levendigmoet verbrand worden door dejultitie, geheel de ftad is in droefheyd; en die dejultitie zien volbrengen , zyn allegader ten uyterlten verfchrikt om het fcbreeuwen en het geweld dat den patiënt doet in het vuur ; maer indien zy eens zagen dejuftitie, die in de helle gefehied over eenen verdoemden , zy zouden wel anders verfchrikt en verbaefd zyn.
Tot vermeerderinge der pynen zullen de verdoemde gaen van de hitte in de koude*, en van de koude ii> de hitte. Cbriftus zegt: Daer zal ge/cbrey zyn en knerjj'elinge der tanden. Door het gefchrey geeft hy te kennen de hitte, door de knerjfelinge de koude.
Doch al is het helfch vuur zoo krachtig en zoo geweldig , het zal den eenen verdoemden meer pynigen als den anderen , volgens de menigte en de grootheyd van zyne zonden. Hoe dan imand meer doodzonden heeft gedaen en met hoe meerderen drift en vrywilligheyd, hoe hy ook meerder verroaek en voldoeninge* daer in genomen heeft , zoo veelte meer zal dit vraeknemende vuur hem pynigen. Wederom ^ hoe imand, voor dat hy in zonde viel , God meer gekent heeft * en meerdere gratiën en weld-aeden had ontfangen, zoo veel te zwaerderzal zyne verdoemenilTe zyn.
De verdoemde zullen ook gepynigt werdén volgens de hoedanigheyd van hunne sondent Den hooveirdigen, by voorbedd *



3> Karr. Pan de Helle. 1 &i
die door eerzucht gedaen heeft nae d'ydele eere van de weireld, en zig ingedrongen in weirdigheden en ampten, ook daer hy onbequaem toe was, zal gepynigt worden door Jmertende vernederingen en fmaedheden. . Den onkuyllchen, die hier gebrand heeft dooreen onzuyver vuur en de fchandige vuyligheden bemint heeft, zal ook door afcryffelyke vuyligheden en door eenen felderen brand gepynigt worden.
;Docn indien imand dien feilen brand en dien helfchen dank en vuyligheden zal moeten lyden, die maer eene onkuysheyd bedreven heeft zonder daer over boetveirdigheyd te-doen, hoe zal het gaen met den genen, die zyn ganfch leven in die fchandelykevuyhgheden heeft overgebragt!
Zegt dan niet, ö onverdandigen menfch: indien ik wtd, dat ik verdoemd zoude zyn, ik zoude den vollen toom geven aen myne quaede Inden; want behoudens dat uwe verdoemennTe zoo veel te zwaerder zoude zyn zoo fluyt dien dullen drift tot de zonde de deure aen Gods bermhertigheyd en aen de boetveirdigheyd, die u van de verdoemenuTe verloden zoude.
Zegt dan liever, gelyk eenen H. Eremyt, aeü wieden duyvel in eene valfche gedaente als van.Gods wege wilde wys komen maeken , dat hy te vergeefs God beminde en diende, want dat hy verdoemd zoude zyn. Indien ik dan , zeyde hy-, God niet meer en zal konnen dienen en beminnen naer myne dood ik zal het zoo veel te meer doen zoolanq ah ik leve, en zoo lang als ik kan.



Van de Helle. Kap. 4.
Het gepeys van dit fcbrikkelyk torment des vuurs heeft'er zeer vele beweegt om vrywilliglyk en als zonder pyne , zeer groote pynen te lyden. Den H. Joannes Cïimacus verhaelt van eenen Kok, die voor vele Moniken moeft de fpyze bereyden, dat hy gevraegd zynde , hoe hy in den heeften Zomer noch bovendien die groote hitte van het vuur konde verdraegen, voor antwoorde gaf: Als ik bet vuur zie en zyne bit te gevoele, dan peyze ik op het vuur van de helle, en alzoo en hebbe ik^et geene pyne meer in.
Het waer goed dat'er vele aldus op het helfch vuur peyfden, zy zouden hier door aengeinoedigt worden om alle andere pynen geirn te lyden , en het vuur der onkuysheyd uyt te bluflchen; maer belas, hoe weynige overleggen'er aendachtelyk deze zoo geraeyue fpreuke : Voor kort pia ijler, een eeuwig vier. \%T Aerlyk, 6 Jefus, zeer weynige over» W leggen aendachtelyk die woordekens, en dit is Woorzaeke dat-ze de waerheyd daer van ellendiglyk proeven, voor aleer zy die hebben begrepen. Verloii ons docb van dit on~ geluk; maer doet ons die in tegendeel dikwils en rypelyk overwegen, op dat wy daer. door alle vergankelyke genoegten mogen verfoeyen m u oprechtelyk beminnen.
IV. KAPITTEL. De tweede pyne: Den knaegenden worm.
ONder alle de pynen, zegt den H. Auguftinus, die den menfch overkomen, en is*ér geene meerdere, als de vroeginge- van une misdaedige ccnfcientiev



4* Kap- Van de Heffe. 163
r -ff k.nae£eiïden worm moet wel een icürikkelyk torment zyn, aengezien dat Umftus in een en het zelve Sermoen fprekende van de verdoemde, tot drymael toe nerhaelt deze woorden: Hunnen worm en zal niet ftervèn..
Zoo veie zonden als den menfch doet, zoo veel knaegende wormen zullen dit zyn m de ziele. In dit leven en is dieknaeginge zoo geweldig en zoo levendig niet, wantzy word verdooft door vele dingen, als, door lezingen, door handwerk, en door eenige amenipraeken, door- over en weder te loopen en te reyzen, door den ilaep, en anfiere bezigheden. Maer in de helle zal zy onbedenkelyk meerder zyn, en daer en is nochte rulle, nochte flaep, nochte trooft te vinden, Dus zal dien worm knaegen dag en nacht, het welk eeneonuytfprekelykefmerte veroorzaeken zah
Deze knaeginge zal voordkomen: ten r, uyt net verlies van de eeuwige glorie. Het is a! gedaen , de verdoemde zyn den Hemel quyt voor eeuwig, daer en is geene hope meer9 en zoo eene glorie hebben wy verloren voor een kort en kleyn vermaek. De deure is voor hun geüoten.zoo van den Hemel als van de helle. De zondaers zullen de glorie zien van de gene die zy veracht hebben, tot hunne meerdere pyne, zegt den H, Gregorius, ziende wat dat zy verloren hebben. Demisdaedige confcientie zal die ellendige, gelyk 'eenen raezenden hond, met een geduerig gehuyl byten ? en dry ven tot raezernye. Den



164 Van de Reik. Kap. 4*
zondaer zal het zien, zegt David, hy zal gram worden, hy zalknerzelen op zyne tanden, en hy zal verdorren.
- Ten 12. de conferentie' zal de verdoemde verwyten, dat zy de godelyke gratiën en infpraeken niet hebben waergenomen; en datze zig verloren hebben geworpen door hunne onachtzaemheyd en hunne lafhertigheyd* Hoe dikwils, zal zy zeggenhad gy moeten bidden ? maer gy waert meer genegen tot flae* pen ofte fpelen , en als gy noch bad, het was zeldzaem, vaddig entraeg. Hoe dikwils had gy niet moeten vallen? maer gy had liever uwe lullen en uwe gulzigheyd te voldoen. Hoe dikwils had gy niet konnen almoefien geven ? maer g'hebt liever uwe gierigheyd gevolgt, en nu moet gy alles betaelen. Hoe dikwils hebt gy vermaend en gebeden geweeft, om aen uwe vyanden eenig ongelyk te vergeven, en het gefchil met eene öhriftelyk* liefde neder te leggen? en gy en hebt niet gewilt. Hoe dikwils hebt gy konnen weiken van liefde doen, vanvernederinge, van verftervinge , enz. en gy hebt die verzuymt. Hoe dikwils hebt gy konnen gebruyken de heyiige Sacramenten , fermoen ofte vermaeninge hooren , en het heeft 11 niet gekift. Hoe lichtelyk hebt gy konnen vlieden ofte laeten de occafie van zonde? en gy hebt niet gewilt. Hoe dier moet gy nu die kleyne voldoeninge bekoopen! Ziet, gy rampzaligen, zal de confcientie zeggen, hoe gy den Hemel verloren hebt! Gy konde voor eeuwig zalig zyn , en met de Engelen in d'eeuwige. vreugd.



4. Kap. ^ ^
en om een kort vermaek hebt dit alles verloren. Waer is nu d'eere, waefis de wl? fte, waer zyn de welluften ? Ach ! het finert ons als de dood,daer op te denken. Wantiopt nu, huylt, en kermt nu honderdmael,
ieHs^"861, °/ eenendaS>°P ^ne ure' net is al te vergeefs.
™£ei1 3* de ?onfciemie toont hun de opgehoopte menigte van hunne zonden, aHe hunne quaede gedachten, quaede begeirteru o*. die allegader flaen voor hunne oogen ■en die zy vertoeven, maer te laet. Zoo vele 7v Zr Z0° ve[eknae§in^nen tormenten. vLhZ hmm 20tte Pomperyen en
ïn lnV d overtoïligheyd in kleederen, en meubeien en-alle hunne ydele glorie. Zy ve vloeken als raezende hunne vuyle gierig!
yd hunne onkuysheyd, hunnen overdaed, minne<wupsheyd , enz. en zy roepen met ■een alderbitterfte gelmyl: Alle deze dingen «yn voor-by gegaen gelyk eer>e fcbaduwe,en wyzyn verdwenen in onze boosbeyd.
knLfr 4' *T W0,rm van de confcientie , §t' 0[? dat zy hunnen tyd hebben ver-
TuZa h.un was ver]eend om hunne zaT de winnen, en nu roepen zy: O tvd' o a derkoftelykfte zaeke! ö gu 1de Jageni
voor%uere W?°J wafr^tgy nu vervbgen ^oor a]|e eeuwigheyd! 6 wy blinde en uyt. zinnige, waer zyn wy gekomen! indpChJep,eySrVan den knaegenden worm
iïl tie nel e nppft ion ^«r.,^: .
wge lUuyze ? die doorbrand wierd van de hit.



|.<56 Fan de Helle. Kap. .4.
te'der zonne, en al waer hy gedurig geftekeu wierd van vliegen en muggen. En gevraegd zynde, hoe hy alle die pynen konde lyden, waf hy voor antwoorde: Ik verdraege die, cm van de eeuivige pynen vry te zyn. Ik lyde bet byt en der vliegen en muggen om den.eeuwelyk knaegenden worm te ontgaen , en de hitte der zonne , uyt vreeze van d'eeuwige vlammen. Deze pynen zyn bier kort; maer "die van de belle zyn eeuwigduerende.
Meerderen deel der menfchen haeten nu .•dufdanige gepeyzen, zy -zondigen'er op los, en leven zonder vroegiuge-, en aldus daeïen'er met hoopen in de helle.
Eenen Doctor van Parys openbaerde zig aen den liiffchop van die Stad , en zoo als Pater Nie*enberg verhaelt , zeyde , dat hy verdoemd was. Den BhTchop vraegde onder andere of hy in de helle ook al zyne geleerdfieyd verloren had. Ik wete maer dry dingen, zeyde hy, ten r. dat ik eeuwelyk verdoemd ben, ten 2. dat myn vonnis onwederroepe]yk is , teh 3. dat ik beroofd ben van het godelyk aenfchyn om de welluften des weireld s. Hy vraegde dan ook van den BifTchop: is'er noch eene weireld ? Den BhTchop ver2oc-.t, waerom hy dit vraegde. Om dat er , zeyde hy, dezer dagen zoo eene menigte van zielen ui de helle gedaeld is , dat men zoude twyffelen of er noch op de weireld zyn.
Het is het gevoelen van den H, Bafuim^ dat'er in de helle zal zyn eene overgroote menigte van fenynige en vleefch-etende worraen ? die de verdoemde onverdraegelyk -zul«



5» Kap. Van de Helle. tfy
len pynigen, en noyt en zullen konnen verzaedigt worden. Den H. Anjelmus zegt dat5er zullen onfterffelyke wormen, Hangen5
..en draeken zyn , fchroomeivk om zien , die in de vlammen zullen krielen , gelyk de vif° fehen in het water.
Den duyvel vvaekt, en wy ffaepen nu; maer als de conleientje zal omwaeken , zy zal niet meer konnen in Haep vallen , maer
/knaegen en pynigen inder eeuwigheyd.
VErloft ons docb, ó Jefus, van die valfcbe rujle, laet ons nu den knaegenden worm gevoelen, ontfielt worden, en.penitent ie doen, op dat wy alsdan van die knaeginge bevryd zynde, u eeuwig mogen loven en zegenen.
V. KA.PITTE L.
De derde pyne : De duyfternijjen.
Ï3 Khalven d'inwendige duyfterniflen van -IJ» de ziele, die de verdoemde zullen Ivden, zullen zy ook wezen in lichaeraelyke duyüernilfen , die Chriftus noemt: d'Vytwendige duyftemifen. De duyfterniflen van Egypten waeren ichroomelyk: zy duerden dry dagen lang, en waeren zoo dik, dat-ze konden getal! worden. Den eenen menfch en zag den anderen met, en niemand dierf zig bewegen myt zyne plaetfe. Tufichen die duyfterniflen vertoonden zig zeer leelyke moniters, die aen a i^gyptenaers eenen grooten fchrik aenjoegen. Maer de duyllerniflen der helle gaen die oneyndeiyk te boverf, zoo om de donkerheyd van de plaetfe, als om het helfch vuur, h& gene met en geelt als een duyfter en vervaer-



S5S Fan de 'Helle. Kap. 6«
lyklicht. Inder eeuwigheyd en zullen de verdoemde geen licht meer zien in die vervaerlyke vlamme , maer niet anders als de verdoemde , de duyvelen en helfche moniters, en niemand en kan den yffelyken fchrik uytfpreken , die hun bevangen zal. O nacht gedompeld in d'eeuwige duyfterniffe , alwaer den rechtveirdigen God vraeke neemt over zyne vyanden, wie kan u befefTen! O nacht, naer den welken geenen dag meer en volgt l 6 ellendigen kerker! 6 vreefielyke duyfternilTe, daer geene gelykeniffe op de weireld van gezien, ofte gepeylt kan worden!
OGenadigen God , 6 Licht, dat alle menfchen verlicht, wy bidden u, verlicht ons doch inwendig, en verdryft uyt ons alle duyflerniffen der zonde, op dat wy van die hevryd zynde , ook d'eeuwige duyfterm(Jen mogen ontgaen, en in alle eeuwigheyd in uw licht het licht mogen aenfchouwen.
VI. K AP I T T E L.
De viera\epyne : Het gefchrey^ daer de oor en door worden gepynigt.
HOedikwils en zegt Chriflus niet: Daer zalgefcbrey zyn en knerzelinge der tanden ! De verdoemde dan zullen als wanhopige en raezende menfchen roepen, huylen, en knerzeltanden. Zy zullen God en zyne Heyiige lafteren, en vervloeken met eeuwige vervloekingen ; zy zullen hun zeiven vervloeken , en hunne medeplichtige met alle de verdoemde. •• , Den zoon z al zynen vader vervloeken; tien
vader



6. Kap. Van de Helle. vader zynen zoon; de dochter haere moeder, en de moeder haere dochter; zy zullen hunnen geborte-dag en alle d'andere dagen huns levens vervloeken met yflelyke vervloekingen. Zy zullen eikanderen verwyten, <lat zy d'oorzaeke geweeft zyn van hunne verdoemeniffe. En de duyvels zullen voornaemendiyk ■aen de Chriftene verwyten alle de gratiën , die zy hebben ontfangen. Hoedanig zal dan wezen ditgefchrey en gehuylvan zoo vele milhoene verdoemde, dat inder eeuwigheyd geen eynde zal nemen! Noyt oore heeft ied zulks gehoort, geene woorden konnen het uytfpreken, en geene gedachten begrypen.
Gelyk alle de zinnen der zalige verheugd zullen zyn door eene heyiige en bezondere blydfchap, zoo zullen ook de verdoemde in alle de zinnen gepynigt worden met bezon* dere tormenten. De zalige zullen in het gehoor verheugt worden door een hemeifch gezang, en de verdoemde gepynigt door het helfch getier: want de ooren zullen niet alleenelyk gepynigt worden door het vuur, maer ook door het gehuyl. Beeld u eens in, dat'er cluyzend menfchen waeren genageld elk aen . een kruys, geplant in het midden der vlammen , die daer eenen geheelen dag in leefden en noch andere duyzend die gerabraktzynde * levende op het rad bleeven liggen, wat een ellendig gefphreeuw en gehuyl zouden zy maeken? En wat zyn duyzend gekruyfte by duyzendmael duyzende rampzalige? Of wat zyn deze duyzend gerabrakte by alle die miU lioene verdoemde, welkers yflelyk gefchrej
H



170 Van de Helle* Kap. 6.
en gehuyl eiken verdoemden bcfcheydendiyk Z$ 'hooren , verftaen en gevoelen V
Indien uwen gebuermnn zyne plaetfe vol groote honden had , die alle nachten huylden, en datgy ziek te bedde lagt, wat eene pyne zoude u dit wezen, en noch meer9 indien dit vele jaeren , ja vele eeuwen moefl: dueren? En nochtans wat waer dit gehuyl vergeleken by het gehuyl van de helle 1 Helas, gy kont nu niet verdraegen , dat'er's nachts eenen hond baft, nochte het flaen van eene venfter ofte rammel van eene deure, en wat is dit doch ?
Immers (telt by-een al het gene op de weireld pynelyk is aen de ooren ; het gefchreeuvv van alle de raezende menfchen, het gehuyl der honden , hetgebriefch der leeuwen, het getier der andere dieren, het donderen der wolken , het gedruys der waterttroomens dit alles is maer als eene fchaduwe vergeleken by de helle, enz.
Doch zy zullen meer gepynigt worden in de ooren , die door de ooren meer hebben gezondigt. Gydan, die nu uw vermaek hebt in te aenhooren den achterklap , onkuyfehen klap, onzuyvereliedekens,enz. gy zult tot ftraffe daer vooren moeten hooren den eeuwigen Weel
O menfch, weent nu dan in den tyd, om niet te vergeefs te moeten weenen in de eeuwigheyd. Zalig zyn zy , die hier weenen s want zy zullen hier naermaels vertrooft wor~ den. De traenen wallenen ons, terwylen wy leven ; maer zy pynigen naer de dood. Zy



6. Kap, Van de Belle. 1Tt zuy veren hier den'zondaer van alle voylujheyd; maer daer naer zuilen zy d'onboecveirdige branden. De traenen, zegt den H. Gregurius Nazianfenus, zyn eenediluvié derzonden, eene zuyveringe des weirelds, en de genoegteu der Engekn; de traenen der boetveirdjge zyn vertóaekejyk; zy zyn den wyn en de peirlen der hemelfche geeften. „ O wat groote kracht hebben de traenen der ,, zondaeren! zegt den H. Petrus Chryfolo* 55 gM* Zy befproeyen den hemel: zy waf„ fchen de aerde; zy -bluffchen de helle-„ zy doen te niet alle de vonniffen , die God „ heeft doen verkondigen tegen de zonden.'* O! wie zal aen myn hoofd water geven' roept den H. Bernardus, "en aen myne oogen eene fpring-ader van traenen, op „ dat ik door weenen voorkome het gefchrey „ en de knerzelingen der tanden, diehards „ banden aen voeten en handen, en het ge^, wigt der ketenen, diedaer praemen, d win„ gen en branden zonder te verbranden."
De verdoemde en hebben hier niet willen weenen en fchreyen eenen korten tyd, en nu zullen zy inder eeuwigheyd weenen. Zy en hebben niet willen hooren nae het geroep van de gene die hun vermaenden, en nit zullen zy roepen en niemand zal hun verhooren.
ONtfteekt in myn hert, 6 Jefus, bet vuur uwer godelyke liefde, waer door ik verlicht zynde, myne zonden mag kennen. Doet my daer overvloedige traenen van leedwezen ■9ver (lorten 9 op dat myne ziele daer dm &



l7z Fan de Helle. Kap. 7.
zuyverd zynde, myn tydelyk geween het eeu? 'wis Beween voor home, -\ö* VIL KAPITTEL. De vyfde pyne: Den honger en dorfl.
WY en vatten niet, hoedanig den hoilger is die de verdoemde lyden..Indien den honger van acht dagen ofte meer zoo fchrikkelyk is, wat zal den honger zyn, die 'niet honderd ofte duyzend jaeren, maer eeuwig duert, zonder dat?er oyteen bryzeling fpy.ze ofte eënigen druppel water te bekomen zal zyn 1 Hoe den honger op deze weireld felderis, hoe hy ook weyniger duert ; maer den hellenen honger is eenen raezenden honger, en duert inder eeuwigheyd.
Den dorft is noch eene veel meerdere pyne, en veeimoeyelyker om lyden. De gene die liggen in eene brandende kortfe, weten wat pyne het is; maer de verdoemde zullen zoo grooten dorft lyden, dat alle de beken en fonteynen niet bequaem zouden zyn om dien te konnen verflaen. Doch hun zal niet eenen druppel waters gejont worden, gelyk als blykt in den ryken vrek, die tot Abraham roept, dat doch Lazarus een druppelken water op zyne brandende tonge zoude laeten vallen; maer te vergeefs.
Den avond zal komen , zegt David,en zy zullen honger lyden als honden. Als den avond van uw leven zal komen, ö gulzigaerds, dron* kaerds, en kermisgaften ,"dan zal alles byu veranderen, vreugd in droefheyd , verzaedneyd in gebrek, enz. volgens het gene CbnJfps zegt i Wee u, die hier vermd zyt, want



7. Kap. Van de Helles 173 gyzult honger lyden. En ziende dat'er geene hulpe nochte verlicbtinge te verwachten is voor hunnen honger en dorft, zullen-zeals geketende en uytgehongerde honden in de keten byten , en als dolle beginnen te haffen , te huylen , en God te lafteren. Zy zullen alsdan vervloeken alle hunne voorgaende wellusten , brafleryen en kermiflen , het opgieten van wyn enlekkere dranken, die vroylyke gezelfchappen, enz. want Chriftus zegt % W>e u , gy ryke, die uwen trooft en uw vermaek hebt in deze weireld, en uw leven overbrengt in goede dagen!
De gedachtenifle der voorgaende welluften zal hun een torment zvn, die den honger erï dorft noch meer zal ontfreken , opdat de zonde van gulzigheyd hebbe haere evgene ftraffe* volgens dat den H. Geeft zegt: Waer door mand Zondigt, daér door word hy geftraft, Helas, war znl dit voor eenen honger zyn , daer de grouwzaemftefpvze eene lekkernye zoude dunken, en daer men altvd wenfcht te fterven en nier (en kan ! Zy zullen de dood zoeken, zegt den H. Geeft, maer zy zuil en-ze met vinden, want zy zal van hun vluchten, En zy zullen niet alleen den honger en dorft lyden; maer de ronge en den fmaek zal gepynigt worden met grouwelvke bitterheden. Galle van draeken zal hunnen wyn zyn , zegt het H. Schrift. en het venw der adderen, fioe bitter zal alsdan de lekkernye en d overvloedigheyd zvn aen de gulzige, als Ood hun zal fpyzen met alfem, en hun den kelk zynder gramfchap doen drinken! Dat
H 3,



3S74 Van de Helle. Kap. %.
dan de lekkere en gulzige menfchen, die flaeven van hunnen buyk zyn, wel acht nemen hoe het met hunnen overdaed en lekkernyen zalafloopen. Niet dat de kleyne ongeregeldheden in eten en drinken, daer ook de rechtveirdige menfchen over zuchten, met de helle geftraft worden: want de dagelykfche fouten worden hier geftraft door de boetveirdigheyd ofte hier naermaels door het Vagevier;- maer als imand om doodzonde valt in de helle, dan worden de dagelykfche zonden, daer hy in geftorven is, ook geftraft volgens datzy verdienden : daer en zal niet eene zonde zyn zonder ftraffe.
Doch gelyk men door de tonge zondigt op veelderleye wyzen, als door vleyen, knorren , lafteren , liegen, te veelfpreken, enz. zoo zal de tonge oök op veelderhande wyzen geftraft worden.
OJefus, ik bidde u oodmoedelyk, doet my - hier wel op letten: geeft my de vsorzichtigheyd, dat ik in eten en drinken , nochte ook in het fpreken de paelen der noodzaekelykheyd niet te buyten en gae , maer alles tot uwer eere en glorie doe, en aldus de zinnelyke voldoeningen vluchtende, ook de verdiende ftraf fen daer van ontgae.
VIII. KAPITTEL.
De zefde pyne : Het vervaerlyk gezelfchap 9 waer door d''oogen gepynigt worden.
GElvk het voor de uytverkorene eene onuytfprekelyke blydfchap is in het ge^üchap yzïiCbriflus te wezen en van alle de



£ Kap^ / Fan de Helle. 175 Heyiige; zoo zal het ook aen de verdoemde een grouwelyk torment wezen in het gezelfchap der duyvelen te zyn, ennoytdaervan verloft te konnen worden. Indien gyfrifch en gezond dag en nacht moeft blyVen in eene ftove by etterachtige, zieke en dervende menfchen, ziende aen alle kanten den Hinkenden-etter vloeyen, en gedwongen waert den flank en het gekerm te verdraegen, zoud gy niet zeggen: O wat is dit voor eene helle, hier zoo televen: maer het gene gy hier flank noemt, zoude daer als balfem zyn; het gene ■ gy gehuyl noemt, zoude daereen mufiekzyn; en het gene gy hier eene helle meynt te wezen, zoude u daer een Paradys fehynen. En is 't dat het u hier zoo pynelyk is te woonen mee weynige die u haeten, watkan'erpyrielyker bedacht worden , als daer te zyn, daer-ze allegader malkanderen haeten! want al die woonen in het rampzalig ryk van den duyvel,zyn met haeten nyd zoodanig ontfteken, dat zy eikanderen als dulle honden zouden verfcheuren indien zy konden.
De verdoemde en zullen niet alleen de duyvelen hebben tot gezelfchap; maer ook tot beulen, die hun gedurig zullen pynigen op onbedenkelyke manieren, volgens de grootheyd van hunnen niet, om hun te doen gevoelen aen wat vreede meeflers zyzigeertyds hebben onderworpen. Het zal dan een veel meerder torment zyn noyt te konnenr ontflagen worden van dit gezelfchap, als te liggen in eenen kuyl vol adders en Hangen > daer men noyt uyt en kan.
H 4



176 Van de Belle. Kap. -8.
Dus zullen d'oogen van de verdoemde niet alleenelyk branden , maer ook gepynigt worden door't aenzien van alle de fchroomelyke monfters. Doch maer eenen duyvel alleen te zien, is een grooter torment als de dood.
Den H. Bernardus zegt, dat eenen Mo* nik, aen wie zig eens eenen duyvel vertoonde , eenen geheelen dag bleef buyten zig zeiven , en zoo vervaerlyk fchreeuwde , dat alle èe Moniken daer van wakker wierden.
God liet eens aen de H. Catharina van Senen voor eenen oogenblik in eene ontgeeftinge den duyvel zien in zyne eygene gedaente en zy tot haer zeiven gekomen zynde, zeyde, dat*ze liever met bloote voeten op gloeyende kolen zoude wandelen tot den dag des oordeels toe, als hem noch eens te zien.
Indien de duyvels zig zoo fchrikkelyk vertoonen in dit leven, hoe zullen zy wezen in de plaetfe der verdoemenille? En by aldien het zoo fchroomelyk is, eenen ofte twee van die te zien voor eenen oogenblik, wat zal het wezen die allegader te zien voor eeuwig, en met hun te moeten leven? Zommige zyn vervaerd over een kerkhof te gaen , uyt vreeze van eenen geeft te zien, hoe zal dan den ellendigen zondaer in de helle gefield zyn, daer hy alle die helfche geeften zal zien!
Het gezicht zal noch bovendien gepynigt worden door het aenzien van de gene, die • oorzaeke geweeft zyn van hunne verdoemenuTeen van de gene die zy zelf hebben gebragt tot de verdnemenifle, 'tzy man ofte' vrouwe , 'tzy ouders , zufters , broe-



g. Kap. Fan de Heil*. w ders;^. als ook hunne medeplichtige met
torm ' r e/fhhebben W C" ™ «ï torment zal het zyn met hun in den afgrond
te zien de gene aen wie zy oorzaeke geweeft zyn van hunnen val .' Ach', hoe zullen z^ vei vloeken met eene eeuwige raezernye ! Ten aeft.n zy zullen daer zibn gefchieden die vervaerlyke juflitfe van den vergramden God ,
alle 7eJ"yVekn ZüUeïl u*tv<*™ op hui alle zonder oyt op te houden.
f) J^us , hoe vele beklaegejer nu daUze y bunne oogen niet wel'hebben bewaert \
?JatLe ed°°rd ïnnZs de Wft'" hebben laeten komen tn hunne ziele; ik bidde u, vergunt mydoch wyzer te zyn , om alsdan met hun met te moeten aenfebouwen alle die fchrikkelyke voorworpfels , maer te moeen Pen iet en
IX. KAPITTE L.
De zevenjle pyne: Den flank.
T\ En ftank zal in de helle grouwelyk zyn len i. van wegens de plaetfe. Ten q" van wegens het vuur van lolfer en pek feii 3, van wegens de lichaemen der verdoemde. 1 en 4.^van wegens de duyvelen.
i. David z^t: Een vuur zal'voorhem uytgaen, dat is , voor-uyt voor den vraeknemen-
,/? r ? ff- rondom z?ne m*$n worden ontfteken. Hier uyt befluvten de Leeraers dat ,n hei: laeflt oordeel het vuur zal gaen voor' den Rechter des weirelds , en voor den Rechteritoelblyvwiftaen , tor dat de fententie zal
H 5



Fan de Helle. , Kap. 9; uytgéfproken zyn , wanneer het als eenen blixem zal voordloopen, alle de verdoemde in een wentelen en als geketende honden nae de helle fleuren. In deze verzaemelingen zal alle de vuyligheyd des weirelds, die nu door het vuur gezuyverd zal zyn , in de helle by een komen en veroorzaeken eenen onverdraegelyken flank.
2. Den H. Joannes^ zegt: Hun deel zal wezen in den poel , brandende van vuur en: folfer. Den flank van een weynig foifer ont* fteken in eene kleyne kamer, is bynae on* lyddyk ;. maer wat is dit by den ftank van ; het foifer het welk in de helle brand?
3. Fan hunne doode lichaemen zal eenen* ftank voordkomen , zegtIfaïas. De lichaemen der verdoemde zullen uytgeven eenen heliehen flank, na maete van de menigte en van de grootte hunder zonden , en ideren verdoemden zal den flank rieken van alle de andere: en wat zal dit voor eenen flank wezen?
Te Lions in Vrankryk wierd op zekeren lyd eenen dooden begraven in eenen kelder, €11 naer weynige dagen wierd den kelder geopent om eenen anderen daer in te begraven» Doch zoo den grafmaekerdaer in zoude gaen 3 is'er zoo peftiiemiëlen flank uytgekomen , dat hy daer van geftorven is. By aldien een eenigdood Irehaem zulk eênen flank kan veroorzaeken op deze wejreld, wat ftank zullenalle die miilioene verdoemde lichaemen in de helle nytwerpen, alwaer zy leven om elkanderen te pynigen ? Den H, Bonaventura toft zeggen dateen eenig lichaem van eenen



9' Wp7 Van {Je ïhïie,
verdoemden genoeg zoude zyn om de 4-
heele weireld te helmetten.
4. De duyvelen zullen dien helfchen flank noch vermeerderen dooreenen flank die hun eygen is. Sulpitius Severus verhaelt dat den
w °^rn vyand Zig eens vert00"de aen den tl. Martinus , met eene krooneophet hoofden met een purper kleed. Martinus, zeyde den duyvel, gy moet my eer en, want ik ben Cbriitus; mynen Heer en heeft my niet beloft , zeyde Martinus, dat hy komen zal m zulke gedaente: ik herkenne den bloediger* Chriftus, gekroond met doornen, hangende aen bet Kruys. En ftraks is den boozen vyand verdwenen, laetende de kamer vervold mee zooafgryffelykenftank, datMartinuskhem te wezen als in de helle, en zevde: Indien eenen eenigen duyvel zoo leelyk 'ft in kt, wat fta nk zaPer m de belle zyn van alle de duyvelen* Eik een is verfchrikt, als hy hoort ofte leeft de vreedheyd van zommige tyrannen , die de Chriftene deden fterven door den ftank. Eenen vermaerden Hiftorie-Schryver vertelt, hoe de Wandaelfche Arianen leefden met de Katholyke. Zy wierpen'er, zegt hy, 4096. in eenen den zeiven kerker , dicht gedrongen op eikanderen. Iudieengde en was'tr geene plaetfe om zig te vertrekken tot de noodzaekelykhedendeslichaems; zoo dat den ftank, die daer uyt voordquam , en den grouwel oie hy veroorzaakte , alle pynen te boven ging. Den Schryver zégt dat zommige voor geld oorlof kreegen om die gevangene'te mogen zien 3 en dat zy daer binnen gaende, tot
tl 6



ïSo Van de Helle. Kap. f>*
aen de kniën in de walgelyke vuyligheyd zonken. Voorwaer dit is fcbrikkelyk !
Men leeft'van andere tyrannen , dat zy de levende vaftbonden aen de doode , banden aen handen, mond aen mond, en die alzoo lieten leven en fterven. O torment'zoo veel te vreeder als het langzaemiger is! Doch wat is dit al te vergelyken by de helle? En al waer de helle niet anders als te moeten liggen in zoo eenen kerker duyzend jaeren lang, wie zoud'er niet fchroomen?
En hoe weynig peyzen wy op deze zaeke , daer wy het nochtans geftaedig behoorden te doen ? Den Abt Arfenius liet in zyne Celle viïyt (tinkende water ftaen. De broeders dit willende veiverfchen, zeydehy: En doet dit niet, want*t isrechtveirdiger , dat ik dien flank lyde om te boeten alle de voldoeningen die ik in het Hof van den Keyzer hebbe gehad in de goede reuken , en om dien eeuwigen ftank der helle te ontgaen.
Den H'. Bernardus zegt : Ik beve in alle myne lidmaeten, als ik denke op het duyfter landfchap , en alle myne beenderen flaen tegen elk ander en. Eene plaetfe, daer denzvonn onfterffelyk is, en den ftank onverdraegelyk !
En gy , zinnelyke menfchen, wiens kieederen , kamers , enz. zoo vriendelyk moeren rieken, die daer toe zoo vele onkoften doet, en die den minften quaeden reuk niet kont lyden , hoe zult gy konnen verdraegen den heifchen ftank?



ió. Kap. Van de Helle. t&t \f\Enwordom de zinnelykbeyd van den LUX reukofietnhetvagevier ofte in de helle geftraft en nochtans bynae ider-een wilt die zinnelykbeyd voldoen; hoe weynige dan zullen er deftraff* ontgaen ? 6 Jefus, geeft myde fterkte om my te beteren , op dat ik daer naer met de groote menigte niet worde geftraft.
X. KAPITTEL.
De acht ft e pyne: Bet oovinge van bet Aenfchyn Gods.
T\ Epynevandefchaede beftaet in de beJ-/roovinge van het Godelyk Aenfchyn, welke beroovmge een zoo groot torment zal zyn, dat het te boven gaet alle de andere. Den menfch, zoo lang als hy hier is, besrvpt dn weynig en word'er luttel door bewast teroorzaekelfatdeziele zoo lang als zy is in haer lichaem, kleyne kennifte heeft van God en met zeer getrokken Word om hem te aen'ichouwen ; maer als zy ontbonden is van haer lichaem, heeft zv groote kennifte van God en van de zaligheyd, en word getrofc. keu tot hem met zoo groot geweld, dat het haer zal wezen een aldergrootfte torment eene korte wyle van zyne aenfchouwinge gc cheyden te zyn : maer wat een torment zal het dan wezen, als zy hier van word berooft voor eeuwig en voor altyd ' Ik achtehet meer als alle pynen, zegt den Ljryfoftomus , verftooten en berooft te worden van het Aenfchyn Gods
Het gene allen fchrik te boven gaet, zegfc «en tl. bonaventuray is eeuwelyk gefchey^



sgi Pan-de Helle. Kap. 10.
den te zyn van het aenfchouwen der alderheyligfte Dryvuldigheyd, God te aenfchouwen en te genieten is het opperfte geluk der Zalige. God te niet mogen aenfchouwen is het meefte ongeluk en de meefte ftraffe der verdoemde: want hoe het goed het gene men ! geniet grooter is, zoo veel grooter is ook de vreugd van deze genietinge , en zoo "veel zwaerderde pyne der beroovinge. God is 'c opperfte Goed , zoo is dan de genietinge van God ten hoogften vermaekelyk, en de be-' roovinge van God ten hoogden pynelyk,God te aenfchouwen is zoo onuytfprekcly* kegenoegte, dat de verdoemde geene pynen en zouden gevoelen ook in de helle , indien zy • hem mogten aenfchouwen, ja dat zy zouden te vreden zyn, dat alle hunne andere^pynen verdobbelt wierden , indien zy God maer mogten zien , gelykde Heyiige in den Hemel.*
Hierdoor zal de ziele vervaerlyk gepynigt worden m haere dry krachten , verftand, memorie en wil , waer in-ze draegt het beeld ' en gedenkbniffe van God.
i. Het verftand zal zyn vol duyfterniffen^ die het gevolg en de ftraffep zullen zyn van de duyfterniften , die de verdoemde hier door hunne begeirlykheden en zonden hebben bemint. Zy zullen ipder eeuwigheyd niet anders konnen peyzen als dat hun zal pyne aendoen. By voorbeeld ,*"dat hunne ellende zal eeuwig dueren ; dat'er niemand God en kan wederftaen ; dat de gelukzalige genieten een oneyndig geluk; dat zy vervloekt en g&» haet zyn van al dat leeft3enz.



lés Kfe Van de Hélle. m
ivcuicuionezai gepynigt worden door degeduenge gedachteniffe van al het quaed en goed, dat zy oyt hebben gedaen : van het goed, om dat zy daer van hebben verloren den loon: van het quaed , om dat zy nu daer van lyden de ftraffen: En zy zullen berllen van fpyt, dat zy de kortheyd der ydele vreugeen vergelyken zullen by d'eeuvv,Ve ovn™
nen Hnnïïi 1 ™l door zy.
nendoodelyken haet tegen God. Hy zal God en zig ze ven ernnwpivt *,o^i^i~i ?; .
ook g.pynigt worden door zyne verhardheyd m het quaed en zyne afgekeerdheyd van God. Want de verdoemde en zullen Godnovtkonnen beminnen, nochte willen konnen, fchoon zy weten dat alle geluk daer in gelegen il.
deym^^U,,en,lnIder eeuwi*hey*««t hebben de mmfte goede beweginge tot God , en noyr een traenjen konnen-forten van berouwofte leedwezen. O grouwelyke zaeke! ZV
ü epfels daer zy zyn in geftorven: zy zullen die fcheofeh Pp.,«Wflil „,;n i 1
ven. Zy zullen met eene aldergrootfte be-* geirte onophoudelyk wenfehen verlof* te zyn vah alle die grouwelyke tormenten, ofto te mogen fterven en vernietigt te worden zonder hope van het een ofte^het ander oytte bekomen. J
O Minnefyke»Jiï™, $ begnpevannuaf eemgzins wat groote pyne" bet zyn zal m godelyk aenfchyn niet temogen Jnfchot



i84 Van de Helle. Kap. iï.
mag worden om zoo wel te leven, dat ik daer naer bet ongeluk niet en hebbe van eeuwig daer van beroofd te zyn.
XI. KAPITTEL.
Van de eeuwigheyd der pynen.
HEt alderfchrikkelykfte in alle deze py* nen is , dat-ze eeuwelyk zullen dueren. De eeuwigheyd heeft dry eygendommen. r. Zy is zonder eynde, 2. zónder gelykeni fe, zonder veranderinge. Zy is ., zonder eynde. Telt alle de Herren des Hemels, alle de druppels der zee , alle de gerzekens en kruydekens, bloemekens en graenjens , die d'aer'de oyt heeft voordgebragt; ja telt. alle de "zandekens van"duyzend millioene weirelden', en voegt'er by al wat bet verftand der menfchen kan verzinnen ,gy en zult in die vervaer: lyke optellinge, nochte begin, nochte midden , nochte eynde vinden van d'eeuwigheyd.' O onevndelyke eeuwigheyd ! ö lengde zonder maete ! ó diepte zonder grond! wie kan u begrvpen? En zoo lang zullen de Zalige zyn in den Hemel in onbedeukelyke welluften, en "de verdoemde in de helle in onuytfprekelyke "pynen. O zondaer,'tis fchroomelyk te vallen in de handen van den levenden God", en al fpelendeop eenen oogenblik te zinken in de helle. Ziet dan wel toe , dat ü dit vervaerlyk'ongeluk niet over en kome.
Beeld u in eene marbere kolomme, zegt denff. Ambrofus, van op de aerde tot den hemel, en'dat'erdoor Gods bevel eene flekke geduerig open af kruypt van boven tot ben©-



iï. Kap. Van de Helle. 185" den; eerder zal de kolomme verlieten zyn door het bekruypen van die (lekke, als dat de eeuwigheyd zal eyndigen; maer wanneer doch zal de (lekke eens gekomen zyn tot boven , en wanneer tot beneden ? En hoe dikwils zal zy die kolomme overkruypen, aleer men de minfte Hete befpeuren zal ? Het zelve kan men peyzen van eenen metaelen bol grooter als de weireld, op welken alle honderd jaeren een vogelken zoude komen zitten: eerder zal dien bol verlieten zyn door het betrappelen van dit vogelken, als dat de eeuwigheyd zal eyndigen.
Immers peyft zoo vele jaeren, als alle de uytvindingen van de menfchen u konnen doen bedenken. Als alle die jaeren een mael, honderd mael, en duyzend mael zullen om zyn, en zal de eeuwigheyd noch in het alderminft niet verkort zyn. Zy zal altyd beginnen, en nimmermeer eyndigen,
2. Den tweeden eygendom van de eeuwigheyd. Zy ts zonder vergelykemflè. Ren zandeken heeft noch eenige vergelykenhTe ofte prr> portie met eenen grooten berg, want iderzandeken is een deelken van den berg , die niet beftaet als in eene menigte van zandekens. Eenen druppel water heeft noch eenige gelykenifle met de zee , want ideren druppel is een deelken van die zee , die niet en beftaet als in eene menigte van druppels. Van gelyken eenen oogenblik heeft noch eenige eelykenifte met millioene jaeren ; mids ideren oogenblik een deelken is van die millioene jaeren, die niet en beftaet als in eene menig-



x8& Fan de Helle. Kap. u.
te van oogenblikken : maer millioene jaeren en hebben geene gelykeniflTe met d'eeuwigheyd, mids die millioene jaeren geen het minlte deel zyn van d'eeuwigheyd; en dat ontelbaere millioene jaeren geene eeuwigheyd en maeken. 'tZy dan eenen oogenblik, 'tzy millioene jaeren , daer is even groot verfchif tuffchen hun en d'eeuwigheyd, -de welke by geeue telbaere en bepaelde zaeken en kan vergeleken worden.
3. Derden eygendom van d'eeuwigheyd. Zy is zonder veranderingë. Zy blyft altyd ftandvaltig in eenen doen, altyd de zelve, en aen haer zeiven gelyk. De veranderingë van arbeyd zvas zyne rufle, zeyde den H. Paulinus9 fprekende van den grooten BhTchop Martinus. Ja het veranderen alleen van den eenen arbeyd in den anderen is eeneveriichtinge, al fchoon dien tweeden arbeyd niet minder waer. In tegendeel, de aldergemakkelykfte en vermaekelykfte dingen, indien zy altyd duren en zonder veranderingë zyn, zy ' worden onverdraegelyk. Doch de verdoemde en zullen die veranderingë noyt hebben: hun zal niet toegelaeten worden zig eens tekeeren van d'eene zyde op d'andere. Cam, den eerden der verdoemde, heeft nu wel ontrent zes duyzend jaeren in de helle gelegen , en federt al dien tyd geene veranderingë gehad die hem konde dienen tot de miufte verlichtinge.
De pynen dan van de helle zyn eeuwig; zonder eynde; zonder gelykenilfe; zonder veranderingë. Helas! naer dat de verdoemde zullen gebrand hebben zoo vele millioene



ia. Kap. Van de Helle. i87 jaeren als te vooren gezeyd is, dan en zal de pyne in het alderminft nochte verkort, nochte verminderd zyn; maer op een nieuw beginnen als in den eerften oogenblik.
Het is dan d'eeuwigheyd der pynen die de ichnkkelykheyd van de helle oneyndelyk vermeerderd. De minfte pynen, indien zy eeuwelyk dueren, zyn onlydelyk : en de aldeiminltepynen, indien-ze niet eeuwig en dueren, zyn noch kleyn, vergeleken by die mmfte, die eeuwelyk dueren: want die zwaere pynen zouden doch evenwel eens eyndigen, maer de andere nimmermeer. «
Waer't dat imand eeuwelyk altyd op d'eene zyde, zonder zig te keeren , moefl: blyven liggen op een zachten gemakkelyk bedde, dit waer onlydelyk; en wat zal 't dan zyn eeuwelyk te moeten liggen in het heifch vuur? 1 \ Aerzw, óJefus, duyzende redenen om X J va n de belle te doen fcbroomen, maer geene zoovervasrlyk als het gepeys van d'eeuwi^ beyd van alle de pynen, ik bidden oodmoedelyk, laet dit doch eenen diepen indruk doen op myne ziele; op dat ik bier door van de deufd nimmermeer af en wyke.
XII. KAPITTEL. Wat eenen troofl dat bet voor de verdoemde zoudezyn, indien men hun konde verzeke-
Ïren, dat hunne pynen eens zullen eyndigen. Ndien de pynen der helle niet eeuwil en waeren, zoo zouden zy oneyndelyk min te achten zyn. De dry volgende gelykenhTen zullen onsditbeterdoen vatten. ti Waer't dat eenen Engel te kennen gaf



. ï È 8 Van de Helt?* Kap. j 5'.
aen eene verdoemde ziele, dat zy alle honderd jaeren zal mogen ftorten eenen traen, die door Gods toedoen zal bewaert worden , en dat zy zoude verloft worden , naer dat zy aldus eene zee van traenen zoude hebben geftort. O wat eenen trooft waer dit voor haer! Maer hoe vele jaeren zoude het niet aenloopen , eer dat zy een glas traenen zoude hebben geftort; en wat is een glas by eene groote riviere; en wat is die riviere by de zee? en wat zyn alle die jaeren by de eeuwigheyd ? Maer helas! dien trooft nochte hope hebben de verdoemde niet.
2. Indien'er eenen Engel quam zeggen aen de verdoemde: God heeft de weireld vervolt met zand tot aen den Hemel toe , en hy heeft my belaft, dat ik alle jaeren een zandeken weg zoude nemen : en als- ik het laefte zandeken haelenzal , dan zal ik een thiende deel uwer pynen wegnemen. Daer naer zat God noebr eens de weireld vervollen met zandekens, van de welke ik wederom alle jaeren een weg zal nemen, en die weg zynde, zal ik wederom een thiende deel van uwe pynen wegnemen. Dit zal aldus op een nieuw begonft worden tot thien mael toe, en als ik op die wyze ülle die zandekens zal hebben weg gehaelt, dan zal uwe pyne ophouden : gy zult wel niet zalig zyn; maer alsdan zult gy fterven.
Indien dit gegeven wierd aen de verdoemde, het zoude hun noch eenen trooft zyn . ja zy zouden zeggen in dit geval: Nu zullen wy onze pynen met geduld lyden: want ai zyn ze zoo onverdraegelyk , eri al zyn alle die Jaeren zoo onbegrypelyk, zy zullen even-



ia. Kap. Fan de Helle. tgQ wel eens eyndigen, en de pyne zal eens ophouden. Maer dit word aen de verdoemde met gegeven. Wie zal dit hoorende, niet verfchrikken, en geirn hier alles lyden om te ontgaen de eeuwige pynen der helle.'
3> Verbeeld u eenen put die eene halvemvie diep en wyd is, vol gloeyende kolen, en daer in het midden op eenen (helen roofter eenen menfch gebonden ligt met ftaele ringen aen handen en voeten , en aen den hals en dat eenen Engel hemquam bodfchappen! eiat God hem had belaft alle honderd jaeren eene kok weg te nemen, en als alle die koJen zullen weggenomen zyn, dat hy alsdan verloft zal worden. O grouwelyk torment » hoe lang zoude het aenïoopen, eer dat alle ene kolen weg gehaeld zouden zyn ! rNochtans oneyndelyk ellendiger is den ftaet der verooemde, terwyl hy eeuwig duert
Helas! hoe kan den menfch dan hier zoo veel werk maeken van den tydelyken voorgoed, en zoo gevoelyk zyn over den tegenipoed! Hoe js hy niet anders bevreefd, en hoe doet hy niet anders .boetveirdigheyd om de helle te ontgaen ! O dwazen en uyuinnigen die zig zelve werpt in het gevaer van oe helle om eenen Niet, te weten als hv eene doodzonde begaet, en noch in meer|der gevaer ais hy daer in blyft!
Indien gy gedreygt wierd levend verbrand ! ofte een jaer lang dagelyks doordeken tê worden met een gloeyend yzer, wat zoud gy nie.t doen om zoo een torment t'ontgaen ? l*oa dreygt u met het eeuwig vuur, indien gy '



£00 Pan de Helle. Kap. ia,
liet quaed doet, en het goed verzuymt, en wat doet gy om die gedreygde ftraffet'ontkomen?
Wy behoorden verfchrikt te zyn zoo dikwils ais wy hooren deze woordekens : Eeuwigheyd en Helle, en noch meer als wy peyzen dat wyin de helle konnen vallen, want zoo ïang als den menfch hier leeft is hy in gevaer.
DeH. Therefta zegt, dat haer het bloed fcheen in de aders te fty ven van fchrik , als zy jnaer peyfde op.het gene God haer had laeten zien van de helle. Dus is't ook geen wonder, dat zommige Heyiige gedurig weenden over de verblindheyd der zondaers, die zig blindelings en al fpelende werpen \\\ de helle.
Het is dan zeker, dat wy op $]belle en $ eeuwigheyd niet peyzen gelyk het behoort, en dat de vreeze van de helle op onze herten den indruk niet doet, die zy zoude moeten. De dommigheyd en ongevoelykheyd van vele in dit gewigtig point is onbefeffelyk. Zy komt dikwils voord uyt de bedorvendheyd des herte , en is in vele eene vervaerlyke ftraffe van de gonden en bezondeiiyk van cPonkuysheyd.
GT kont om hier, 6 Heer, geene meerdere ftraffe overzenden, als dat wy op de toekomende ft r af en niet en peyzen. Geeft doch., dat wy u daer toe noyt meer eenige oorzaeke geven, en verfterkt ons, dat wy alle zonden9 en bezonderlyk die van onkuysbeyd vluchten, door dewelke de ziele zoo verfteent word, maer dat wy door de gedachteniffe van het helfch vuur, dat fchaedelyk vuur in ons uythluffchen^ op dat het vuur van uwe godelyke liefde m @m alleen maer brande*



2ê. Kap. Van de Helle. ioï
Befluyt van het voorgaende. Tj K minfte perykelen en aenleydinge tot jl^ een oneyndig quaed moet men zeer •vreezeu en vluchten, dus al het gene dat nae <ie nelie aenleyd , moet aenzien worden als een groot quaed; alieftaeten, levens-wyzen fn genegendheden, daer meer moeyelykhevd in is om de helle te ontgaen en zalig te worden, moet men aenzien voor ongelukkiger In tegendeel, alle ftaeten die ons voordeliger zyn tot de zaligheyd, moeten wy aenzien als voor ons de belle , en wy moeten maer blyde ofte droef zyn in alles dat ons overkomt, na maete dat wy daer door Jichtelyker ofte be-
zwaerlyker zullen zalig worden. Den heyligen Auguftmus zegt, dat wy de overdenkinge ?an de helle moeten gebruyken om de üchaemelyke pynen licht te maeken. En gelvk hetge• peys van de helle ons moet doen verachten alledequelhngenvandit leven ; zoo moeten ook alle de pynen van dit leven ons doen denken op de helle, en ons dienen tot eene gedurige waer chouwinge , om met alie zorgvultligheyd de helle te ontvluchten.
h\k:en^'^^/Vwleert wederom , dat de *Ieyueftrafen van dit leven ons uyt geen an^erinzicht en vvorden overgezonden! als om ons te waerfchouwen , dat wv ons zouden be-
tfZ h °p } God £eene redeu vinde °m ons te Itraffen volgens zyne ftrenge rechtveirdigheyd mde helle. Hy leert ons ook, dat den opperden Rechter ons daer door te kennen geeft, dat hy haeft komen zal, en dat hy geen2WS genegen is ons ganfchelyk te verderven,



Van de Helle. Kap. 13. Indien God dit van zin waer , zegt Au ga- '. ftittus, hy zoude zwygen; want als imand van • zin is een ander te verderven , hy roept niet, dat hy zoude toezien.
't Is "dan even als of God , door elke pyne die hy ons toezend, riep en zeyde : O menfch, de helle isnaeby, let op u zeiven: en bant uyt uw hert al ■'t gene u kan doen verwyzen tot het eeuwig vuur. Alle de pynen , kruylTen, ellenden en verdrukkingen , die men de menfchen hier ziet lyden, zyn als fprankelen, die vliegen uyt het vuur van de helle , dat is uyt de fchatkamer van Gods toorn: om ons daer door te vermaenen , dat röv dit fchrikkelyk vuur zonden ontvluchten.
XIM. KAPITTEL. Hoe krachtig bet gepeys van de belle en van d'eeuwigheyd is.
OZalig gepeys van de eeuwigheyd! 6 gepeys, uyt het welk zoo vele goede gepeyzen en voornemens voordkomen 1 Och of wy ten minften wekelyks eenigen tyd overbragten met dit heylig gepeys, wat eene veranderingë zoude men zien in ons leven! want daer door zaliglyk yerfchrikt zynde, zouden wy neir-ftig zyn, om ons zeiven en andere te bevryden van eene ongeiukkige^eeuwigheyd.'tWas door het gepeys van d'eeuwigheyd, dat David is veranderd in eenen an» deren menfch. Ik hadde Geeuwt ge jaeren in myne gedachten , zegt hy zelf. Hy mediteerde daer opby dag en nacht, en dit diende hem als eenen breydel tegen de welluften van dit leven ;hy verzuchtte tot den hemel jhy wierd
's nachts



I is. Kap. Van de Helle. ' ■ snachrs wakker van angft; hy gin* in
metbefferaenora ze te zuy veren, en hy veranderde ganfch van leven. y
• dat ook de H« 2&r?/fc zoo ontfteken wierd om groote pynen teonderftaen. Zy had van jongs af met haer broederken van d'eeuwigheyd gefproken , en was daer door zoo doordrongen , dat zy dikwils luvd uytrien: O eeu-
Zgeny,' Zy verhaeltin haer
Jeven dat God haer ieds heeft laeten zien van
Tn ) f eun?0e prof>,tjS haer dit is geweeft In het gebed eens zynde, vond zy haer zeiv n feflens op eenen ftondin de helle: God wilde zegt-ze, dat ik zoude zien de plaetfe, die de' duyvels my hadden bereyd, en die my nezot df;7erdienden Zyverhaelt voorder, wat t
ai waer t dat-ze noch velejaeren leefde zvdir eten, om dar ze dppr
tjan^ V, fch™mely^ PY"en, dat het haer onmogelyk was het minde deel daer van te konnen befchryven. "Ik gevoelde, zegt „ zy , myne ziele branden in zoo een fchrik„ kelyk vuur, dat ik het zelve niet en kan » uytdrukken. En fchoon dit nu ontremde >, zes jaeren geleden is, beu ik niet te min „ noch zoo verfchrikt, terwylik ditfcbrvve dat my dunkt, dat myn bloed verftvfc in 55 myne aderen: en overzulks watoynenik „ hierlyde, het fchynt my al verachtelykIk
„ ^z^ezez^oofchn1<keIykezaela^lse;ne » van de meefte gratiën , die God my heeft



x\ 104 Van de Helle. Kap. 13.
gedaen, als ik overdenke, hoe profytig dat. " zy my is geweeft, zoo om my te wéderhou'' den van te vreezen de pynen van dit leven, " als om-de zelve verduldiglyk te lyden; en V om God te-bedanken, mids ik daer doorre-" den hebbe van te gelooven, dat hymy wilt , verloffen van die vervaerlyke plaetfe." " Doch indien imand zig inbeeld , dat hy zoo verre gevoorderd is in de liefde van God , dat hem die vervaerlyke gepeyzen van.de helle niet noodig zyn, zy zullen hem evenwel zeer voordeetig zyn , zoo om te zien, waer van God hem tot noch toe bewaerc heeft, als om medelyden te hebben met de verblinde zondaers, die zig zoo onvertaefd in de helle werpen. De W.Therefia drukt dit zeerkrachtelyk uyt met deze. volgende woorvnen : " Hoe zoude ik konnen uytdrukken de \ droefheyd die ik gevoele, als ik denke op 'f den (het van eene ziele, die, naer dat-ze in \ de weireld bemind, gediend errgeëerd was geweeft, zig op den laeften oogenblik van haer leven voor eeuwig verloren vind , af9' gerukt van alle haere vermaeken, die zy " nauwelyks had geproeft , omringeld met I \ dat fcbrikkelyk gezelfchap, met het welk zy eeuwig zal moeten blyven; geworpen in eeuen Hinkenden poel vol (langen, die 1 aldeiieye raezernye tegen haer zullen uyt*', werpen 10 mynen Heer, wie heeft doch de *
oogên van die ziele zoo met flyk beftre„ ken, dat zy niet voor-af gekent en heeft dezen droevigen ftaet, eer zy daer in wierd ]
^ gebiagf! Wie heeft haer zoo de ooren ge- j
-



13- Kap. Fan de Helle. iQ„ ftopr, om niet te verftaen het gene hae* „ duyzend en duyzendmaelgezeyd was van 9\ de grootheyd van dezefmerten ?JS het rrio» §elyk5 ó God, dat die menfchen u niet „ en vreezen, die nochtans zoo vreezen het . „ mmft ongemak van het lichaem, dat zv „ met eenen nacht en zouden konnen over„ brengen op een bedde dat wat te hard valtf » 0 Heuer' lk beklaegeden tyd, dat ik dezé „ waerheden niet en hebbe beo-repen- maer „ terwyl gy myne droefheyd kent, om'dat'er „ zoo vele zyn , die daer niet en willen nae „ hooren; maekt doch imand, bidde ik u „ door d'inftortinge van uw licht, bequaem' „ om vele andere dieswegens te verlichten " benen krachrigen middel om deze zalige droefheyd over de zondaers te gevoelen, is levendig te denken dat'er alle dagen zoo vele duyzende zielen in de helle vallen.
'tls vyaerfchyneiyk , dat'er van'alle menfchen die op de weireld zyn alle minuten wel 50. fterven , en dit is zekerlvk op het minft genomen. Nu, daer zyn zeftig minuren iri eene ure , vervolgens op eene ure fterven'er wel dry duyzend; op twee uren zes duyzend • op vier uren twaelf duyzend; oi> acht uren vierentwintig duyzend; en tuflchen dag en nacht wel twee-en zeventig duyzend. Doch dit vallen van vyftig zielen feffens in de eeuwigheyd op eiken minut, heeft nu vele eeuwen geduert. Wat een grouwelyk getal van zielen moet er daer niet wezen ! Waer zyrize ai gebleven! wat doen-ze daer! en waer medfi zyn-ze bezig! O hoe .moet men God



I<; 6 Van de Helle. Kap. 13
vreezet), die zulke vervaerlyke dingen uytwerkt! Maer van die vyftig, die alle minuten in d'eeuwigheyd vallen , en zyn'er geen thien Katholyke, en van die thien Katholyke hoe vele zyn'er van zalig! Vervolgens ziet hier uyt, hoe vele zielen dat'er alle (tonden en dagen vallen in de helle. Ziet en aenmerkt dan, hoe dat God gedurig bezig is met zyne rechtveirdigheyd uyt te werken over zoo vele zielen , terwyl gy in welluften zyt, ofte de eere van de weireld ontfangt. Myn hert fcbeuit van droefheyd, zegt de H. Therefia, als ik peyze, dafer zoo vele zielen vei foren gaen. Indien wy hier wat meer en levender op peyfden, wat al reden zouden wy vinden van droefheyd, en wat eenen fpoorflag zouden wy krygen om alle de weireldfche te verachten ! O zalig gepeys, hoe vele hebt gy'er getrokken uyt de weireld en gedreven nae de wilderniiïen , hoe vele kloofters hebt gy vervolt! hoe vele martelaers gemaekt, hoe vele maegdekens bewaert in de zuyverheyd, hoe yele verfteende zondaers bekeert, hoe vele hebt gy'er getrokken uyt de helle! Gy doet ons yooripoed en tegenfpocd , goed en quaed, de eere en verfmaedheden en alle de weireldfche onderfcheydingen aenzien fchier voor eene en de zelve zaeke: want dewyl dit leven maer en is als eenen oogenblik, ja als eenen Niet, vergeleken by a'eeuwigheyd , watis'er aen gelegen, of men dien oogenblik hier wat meerder ofte minder is , wat ryker ofte armer, den eerden ofte den laelten, als wy maer bekomen de gelukkige eeuwigheyd.



f t / l n VeeI verdoem^ liggetfer nu in y\fe belle-> die veelmin hebben gezondigt ais if?, en waer zoude ik nu zyn,''indien %y aen my niet en had bewezen eene meerderi b?rmhrtigheydalsaenhunl O eeuwige Waert^cl, geeft ons de begeirte om dikwils ieds van d eeuwigheyd te lezen en te peyzen, op dat wy daer door alle vergankelyke dingen verfoeyen en u alleen beminnen.
Bemerkinge óp het voorgaende.
r^Ch hoe fchroomeïyk is de helle, -hoe vervaerlyk zyn haere pynen! Eeuwig te
(bhvnT J°,°rd Zyn van het ™endelyka~enicnvn Gods! eeuwig te moeten branden zonoer te verbranden in een onuytbluflchelyk v m! eeuwig te lyden eenen onverdraegeyken hongeren dorft! eeuwig te zyn in een land van ellende, in de fchaduwe des doods daer nochte order, nochte fchik, maer eene altyd duerende grouweiykheyd te vinden eeuwig te zyn in eenen onverdraeeelykcn £2 eeTg te ^voelen den knaegonden worm van de confcientie! eeuwig te moeten weenen, en te knerzelen op zyne tanden' eeuwig te moeten zyn in het gezelfchap van ontelbaeremonftersen van hun als van vree" de beulen gepynigt te worden! eeuwig te
^°eneL?°0ren Jfro"wc,y*e dringen tegen bet opperfte Goed! en dit alles eeV-
& ^"der eynde, en voor altyd!
Uit ahes kan men hier wel fchryven, maer
begrypen, veelmin met depenneofte met de
I 3



ï.t>8 Taan de Helle. Kap. 13.
tonge uytdrukken. De grootfte Heyiige zelve beefden door dit gepeys, en zeyden rnetden Koniiigiyken Propheet: De pynen der helle hebben my omringelt: zy wierden. tegen hun zelvenontdeken met eenen heyligen haet; zy oeffenden ftrenge boetveirdigheyd; zy weenden hier, om hier naer niet te moeten weenen; zy vaftten en onttrokken zig alle onnoodige fpyze en drank, om den eeuwigen hongeren dorft niet te moeten lyden ; zy onderftonden vele koude en hirte, om van die onverdraegeJyke koude en hitte bevryd te zyn ; zy vluchtten het. gezelfchap der menfchen, en hielden zig opgeflofen in kiooflers en kluyzen , om van dat afgryfïelyk gezelfchap der duyvelen yry te zyn , en niet opgefloten te worden in dien eeuwigen kerker; zy baden, zy zongen heyiige lofzangen, en lofden gedurig den Heer, om hem hier naer niet te moeten vervloeken ; zy verderfden hun in alle hunne zinnen , om in alle die niet gepynigt te worden; zy vluchtten.de glorie van de weireld en alle vergankelyke genoegten, om niet te moeten hooren : Geeft hun zooveel pyne en fmerte , als zy hun zeiven in eere hebben verheven, en weelde hebben aengedacn. Zy gaven geloof aen deze woorden van d'eeuwige Waerheyd : Ik zegge u, by aldien gy geene boetveirdigheyd en doet, gy zult alle verloren gaen. Zy fchroomden voor alle de leffen , daer in het H. Schrift het woordeken wee by flaet, om hier naer niet gedwongen te zyn dien droeven wee met alle de verdoemde onophoudelyk te berhaelen: zy vluchtten den breeden weg, wel



13. Kap. Van de Helle.. I09 wetende, dat hy op de helle nukomt, en ais I getrouwe diensknechten volbragten zy den wil van hunnen Heer in allezaeken , om met den ongetrouwen enonnuttigen knecht niet voor eeuwig geftraft te worden.
Aldus behoorden wyaüeoader te doen; en de gene die voor deze heyiige bedenkingen fchrikken, behoorden wei te peyzen op de volgende woorden van den ïl. Bernardus tot zynen vriend Robertus. " Vreeft gy's nachts „ op te ftaen ofte het handwerk te oeffenen ?
O! dit is licht aen die overlegt de eeuwige „ vlammen. De gedachtenifie van d'eeuwige „ duyfterniflen maekt d'eenigheyd zoet en „ aengenaem. Overpeyft die ftrenge rekenin55 ge die gy zult moeten geven, ook van een 5, ydel woord, en gy en zult geene pyne in „ de ftijzwygendheyd hebben. Indien gy u „ dat bitter geween en die knerzelinge der „ tanden dikwils voor oogen ftelt, eeneharde 5, matrafte zal u zoo gemakkelvk fehynen „ als een zacht pluymen bedde/'
Wy behoorden dan alle flouwigheyd en traegheyd af te leggen . om voortaen met grooten iver het licht en zoet jok des Heere op ons te nemen; onze zinnen te verfterven ; onze quaede driften te bedwingen; en ons zeiven een heylig geweld aen te doen , om hier naer van dat aldergrootft ongeluk bevryd te zyn, en het opperfte goed eeuwelyk te gemeten. - &
Maer, helas, hoe weynige doen'er dit! Vele peyzen niet meer op de helle als of'er geene helle waer. Zy bewandelen den weg
1 4



200 Van de Helle. Kap. 13.-
die'er nae toe leyd, en naederen gedurig tot die afgryflelyke plaetfe, en verre van te beven , zy verblyden bun als-ze quaed doen, zegt den H. Geeft, en zy verbeugen bun in dfalderhoogjle zaeken , zy brengen hunne dagen over in wellujlen, en zonder dat zy het weten, daelen-ze inde belle. Dus mogen wy met den treurenden Propheet wel zeggen : Geheel het land is verwoeft, om dat het niemand meter hert en overlegt. Laet het ons dan, alle die dit lezen ofte hooren, met'er bert wel overleggen en alle die Heyiige in hunne voorziehtigheyd navolgen. Laet ons van dezen oogenblik doen al wat wy konnen om de helle te ontgaen: want miffcbien binnen eene ure, eenen dag, ofte eene maend zal het te laet zyn.
DOet my, 6 Jefus, de bermhertigbeyd van dikwils op de helle te peyzen: Doet my met de gedachten in de helle nederdae* len, om daer te zien hoe grouwelyk dat het is te vallen in uwe handen ; op dat ik daer door eenen groot en afkeer kryge van alle zonden, en zoo leve, dat ik naer myne dood van die ongelukkige plaetfe bevryd mag zyn.



aoi
VAN DEN
HEMEL
En de Hemeifche Glorie, ffig*»-^ lj ^^v^^s;ï=;^_ ^^rr-i
u, ƒ E R S T E KAPITTEL. ° tVat dat den Hemel is: zyne grootheyd,zyne
treftelykbeyd en fchoonheyd. V)L7 Ut gy ieds kennen van den Hemel? ,v; Peyft n™er, wie dat hem gemaekt neeft,en tot wat eynde. Het is God zelf, de almogende Wysheyd, die hem gemaekt heefr. i. Urn daer in te toonen zyne onbegrypelvke rvkelykheyd en fehoonhevd. i. Tot verheffmge van zyne eereen glorie. 3. Tor eeuwigen loonen blydfchap van zyneuytverkorene. * De eeuwige Wysheyd, zegt Sahianus, „ heeft tot Juyfter en pracht van den Hemel „ alles te werk geftelt, op dat hy zoude wezen „ als eenen theater om daer te vertoonen alle „ de fchatten van haere glorie en grootheyd. „ O fchoonheyd, in welkers tegenwoordig, „ heyd de klaerfte lichten duyfterheyd zyn
de fchoonfte fraeyheden leelykheyd, en „ allen luyfter maer foberheyd!
Zyne grootheyd en ruymre is onbegrypeJyR: want byaldreö den aerdbolzoo wonderJyk groot is, hoe groot moet den Hemel zyn, by den welken den aerdbol vergeleken , niet en is als een ftipken l £D by ai-
1 5



£ö2 Van den Be&tl. Kap. u
dien de rninfte lierre ouvergelykelyk meerder is ais den aerdbof, (want dat de Herren ons hier maer fehynen als vlammekens, is door haere verte) hoe groot moet het firmament zyn, dat die ontelbaere menigte van Herren in zig bevat! En wat zal nu voorder den Hemel wezen, die het firmament onbedenkelyk verre te boven gaet! Met recht dan roept den Propheet Baruch: 6 Ifraèt, hóe groot is het huys Gods, hoe ruym is de plaetfe van zyne hezittinge l Zy is groot en zy heeft geen eynde: zy is hoog en ongemeten.
God heeft eene kleyne fchaduwe daer van getoont aen den H. j'oannes in zyne Open* baeringen. Eenen van dezeven Engelen, zegt hy, heeft my in den geef opgenomen nae eenen hoogen terg, en hy heeft my getoont de heyiige Stad Jeruzalem. De Stad had eenen grooten muer, hebbende twaelf poorten.... en den houw van haeren muer was van Ja/pis-f een, maer de Stad zelve'was zuyver goud.... en de fondamenten van de mueren der Stad waeren vergierd met koflelyke gefteenten, elke poorte was uyt eenen diamant, en de ftraeten van de Stad was zuyver goud\ gelyk doorfchynende glas. Doch al en is den Hemel eygendlyk iiochtevan goud , nochte van zilver,nochte diamanten, enz. ( gelyk daer naer getoont zal worden) hy beftaet evenwel uyt eene lichaemelyke /toffe, maer die noyt ooge hier beneden beeft gezien; en die in weirdigheyd te boven gaet al wat men hier kan peyzen.
Vele Koningen hebben'hier op de aerde wondeiiyke fchoone Paieyzen gemaekt. Sa-



i. Kap. Van den Hemel. i lomon onder andere beeft'er een gemaekt, aen het welk eeneovergroote menigte van Werklieden gearbeyd heeft den tyd van 13. jaeren. Het goud en andere koftelykheden waeren daer zonder eynde: gelyk ons in het heylig Schrift vvydloopig verhaelt word, het was ten uyterften groot en fchoon : maer Sakmom werken en zyn Paleys verfchillen zoo veel van Gods werken , als God van Salomon. Waer't dat alle de menfchen der aerde, en alle de Engelen des Hemels daer aen gewerkt hadden duyzend jaeren , dit Paleys • zoude immers veel wonderlyker geweeft zyn. Doch wat waer dit al, en wat zvw alle de* Paleyzen des weirelds vergeleken by den Hemel , als huyzekens van-papier en van zand , die de kinderen maeken..
Indien gy quamt aen een Paleys, alwaer gy zagt de peirdeftallen en de kamers van de lakeyen van louter goud , de knechten bekleed met diamanten en peirlen, enz. doch dat gy niet mogt binnen gaen, zoud gy niet peyzen , indien de (lallen en de kamers van de lakeyen ,zoo fchoon en zoo koftelyk zyn hoe fchoon moet dan niet wezen het Paleys en de kamers van den Koning! Aenzier de hemelen, de zonne, de maene, het firmament met alle de fterren: zy zyn wel Wonderlyk ichoon, en nochtans zy zyn niet als kleyne en eerfto beginfelen van het hemelfch laleys. Ach ! hoe fchoon moet het van binnen wezen, daer het van buyten zoo blinkt' Het was uyt dit aenfchouwen dat Davidrkp: V Heer der Heyrkrachten, hoe Heffelyk zyn
1 ó



a©4 Van den Hemel. Kap. 2.
uwe Tabernakelen. Mynen geeft bezwykt van verlangen nae de voorzaelen des Heere!
O Hemel, mogten wy u eenen oogenblik aenfchouwen, onze ziele zoude niet alleen de aerde veriaeten met alle haere beuzelryen, maer ook haer lichaem, om tot u op te vliegen : want wat is de aerde doch, als eenen hinkenden mefthoop en eenen kerker, vol van ellenden, eene plaetfe tuflchen den Hemel en de helle; maer die veel meer mededeylt van de helle, als van den Hemel. Daerom den H. Ignatius van Loyota d'oogen van zyn geloof nae den Hemel flaende, riep uyt: Hoe vuyl is my de aetde, als ik den Hemel aenfcbouwe! O Chriftene ziele, die zoo veel moeyte doet, om een kleyn deelken van dien aerdfchen klomp te bekomen, gedenkt uwe weirdigheyd; gy zyt ieds groots en geroepen tot groote dingen: gy zyt gefchikt om dit groot Koningryk te bezitten.
WAnneer ik, 6 goedertieren God, uwe groote liefde overdenke, dan moet ik uytroepen: Wat is den menfcb, dat gy bem indachtig zyt, en dat gy zoo groote goederen voor bem bereyd'hebt! Ontfteekt docb myn bert met eene groote liefde tot de hemelfche grootbeden, op dat ik alle vergankelyke zaeken daer door verfoeye.
II. KAPITTEL.
Fan de heyiige welluftigbeden des Hemels,
TV 1 Ochte ooge en heeft gezien, zegt den Apoftel, nochte oore en heeft het gehoor19 nochte 9t en is noyt gekomen in 9s menfcbens



a. Kap. Fan den Hemel hert, God bereyd heeft voor die hem 'be-
minnen. O wat al fch.nme dingen heeft dW ge.ge^en! wat al zoet gefehal heeft d'oore L hooi t! en wat kan het verftand van den menfch be5SyZeni! Mer^a» inbeelden, by vSSÏ beeld, volgens het gene hier groot fchynt aen de menfchen eene weireld van louter goud daer alle de fteenen diamanten zyn, de huvzen van peirlen vergierd met goud en kortl lyke gefteenten, gemaekt door d'Engelen^ de zee vanbalfem ; de rivieren van crittalvne water, beter van fmaekalsden belten wy„,
bonmrren,deMVer ee"en *oud™ grond ;di booraen de bloemen en vruchten van eene
Die en duyzend andere dingen kan het verftand wel peyzen; doch ditalksen heeft geene de mmfte gelykeniflê by de ryftelykhey en deglone van het huys Gods. Het geil God bereyd heeft voor die bem beminnen Am den f* Jugf'»«!9en word door bet Geloof niet gevat door de Hope nietaengeraeh, endoor de Liefde met vafl gegrepen, het gaet alle ive Z fcben en begeirten te boven. het kan verkregen worden maer niet na weirdegefchat.
Met reden dan roept David: ó Heer der heyrkrachten hoe liefelyk zyn uwe TabernZ kelen.' Die heerlykheyd, die glorie, die „ verhevendheyd, zegt wederom den bi. Au„ gu/linus gaet myne krachten te boven • zv „ overtreft de welfprekendhevd, zy klimt „ boven het begryp van myn"verftand."
O verblinde weireld, die van de aerde uwen Hemel wilt maeken, tracht nae den loon, die



so5 Van den Hemel. Kap 2.
de Gelukzalige hier boven verwachtendie ,, zoo groot is, gelyk den H. Bernardus zegt, „ dat hy niet gemeten; zoo menigvuldig, „ dat hy niet getelt; zoo kollelyk, dat hy „ niet gewaerdeert en kan worden." Eii vreeft gy dan noch de ydele beuzeiryen daer vooren te veriaeten?
Wy lezen van zommige Heyiige, dat zy hier op de aerde door eene bezondere gunfte van God gehad hebben eenen yoorfmaek van den Hemel, en zoo veel van zyne zoetigheyd geproeft, dat zy riepen :'/ Is genoeg, Heer, 9t is genoeg" Doch indien God zulke „ groote dingen doet hier in dezen ellendigen
kerker, zegt wederom den H. Auguftinus,
wat zal hy doen in zyn Paleys? en indien „ hy ons zoo grooten trooft geeft in deda-
gen van traenen , wat zalhy geven op den ,, dag van de bruyloft-feeft?"Enfprekende van den H. Petrus, als hy op den berg Thabor riep: Het is ons goed hier te zyn, laet ons hier dry tenten maeken, zoo zegtby: By aldien een druppelken van die zee van zoetigheyd Petruszoo dronke heeft gemaekt, wat zal het zyn, als hy verflonden zal liggen in die volle zee, en dat voor altyd!
,, O leven, roept wederom dezen grooten 5, Heyligen , het gene God heeft bereyd voor „ degene die hem beminnen ! O levende le„ ven! O zalig leven! O geruft en verzekerd 5, leven ! O fchoon leven ! O zuyver leven ! ,, O heyligleven! Oleven zonder dood! zon-
der vlekke,zonder droefheyd,zonder angft, 3, zonder bederffenifle ofte veranderingen!



3. Kap. Van den Hemel
" ? fAVen ,Vo1 ?n a,,e fchoonheyd, daer de „ hefde volmaektzynde, geene vreeze meer is! O leven! de lkfdQ tot u doet my bl zwyk/n. O Koningryk, (zegt hy elders -prekende vande zelve (toffe) daerde Sffil * noyt en verfterfr, de lïifde noyt en ver„ flouwt, degezondheyd noyt verkreukt, 55 de vreugd noyt vermindert, daer het leven geen eynde en heeft! » üoch en pevft niet, aerdfche menfchen, dat den Hemel be ftaet Jn een vleefchelyk geluk, ofte in go Seren die men in dit leven genieten kan als goud, zilver, aerdfchen rykriom" eei e' en vermaek; ofte m een avondmael, eene bruv" lort, daer men met den Koning aen tafel hlWri' Ml Welke zaeken de° Hemel in
dèn H r n- lf ? W?d ver«e,eke° 5 mae den H. Geelt fpreekt daer aldus, om zig
nei^ deS •menich uyt deze dingen, die hy kent en
bemint, zoude opklimmen tot andere hemelfche dingen die hy niet en kent. Dus alswanneer' Cbriftus zegt tot zyne Apo elen " Gy zyt bet, die met my ftandvaftig zytZ. ■bieven rn myne queUingen, daerom bereyde tk voor u ook een Ryk, gelyk mynen Vader voor my beeft bereyd; op dat gy l Zn Ryk zoud eten en drinken aen myne TafeK dkis peenzins te verftaen van eene aerdfche ratel ; maer hier door toonde Cbriftus , hoe
ZZl ^ ApofleIen tor 10011 va» hunnen arbevd zal doen, gelyk eenen Koning doet
met zyn, Veldoverfte en zyne voornlemfle
«ineen naer eenen deftigen ftryd, daer zy zig



cg8 Van den Hemel. Kap. 3^.
wel hebben gequeten. Hy roept die aen zyne tafel, hy fteit-ze nevens hem, hy verheft-ze in eere en glorie, hy onthaelt-ze met pracht volgens de treffelykheyd van zyn Ryk. Wy mogen dan niet peyzen, dat dit ied aerdfch is. Bant die jlecbte gepeyzen uyt uw gemoed, zegt al wederom den H. /Juguftinus, de goeder en van den Hemel zyn liefde, vrede , blydfchap, verhevendheyd, enz. doch die duyzend mael vermaekelyker en zoeter zyn als alle de zinnelyke vermaekelykheden van deze weireld.
DEn loon, 0 God, die gy bereyd hebt voor die u beminnen, is waerlyk groot, by is onbegrypelyk groot: geeft dan dat ik u he* minne, op dat ik dien over grooten loon ver» diene en bem hier naermaels bekome.
III. KAPITTEL.
De wezendlyke glorie van den Hemel beflaet in het aenfchouwen van God.
HJÏt aenfchouwen en het beminnen van God gefchied door het verftand endoor den wif. Het verftand is de ooge van de ziele, die den wil, zynde uyt zyn eygen eene blinde kracht 9 moet verlichten. DeLeeraers (tellen de zaligheyd nu eens in de werkinge van het verftand ofte in het aenfchouwen, nu in de werkinge van den wil ofte in het beminnen, nu in de werkinge van alle beyde te famen, en dit is de volkomene zaligheyd.
HetGodelyk Wezen is door zyne oneyndige verhevendheyd onzienelyk , niet alleen aeh de lichaemelyke oogen, maer ook aen



$. Kap. F„h den Hemel. soo d ooge der ziele Dus en kan eene zalige Ziele ofte ee, Engel dit Wezen niet aeïi-
welkTrS. h°nder beJlkh' der S'°'k< »« we k God hun mededeylt en dat hun ver-
aenfchouwen By voorbeeld, wyen konnen met d oogen des hchaems niet flerlings zien op de zonne dewyl zy daer toe t°zwak zjn, maer indien ons gegeven wierd hetgez.cht van eenen Arend, zoo zouden wy,ft >k den Arend, de zonne Itonnen aenfchouE' veraaek- A'^o ook, het nature, lyk icht van ons verftand is te kleyn en te zwak om het Godelyk Wezen te konnen
g ote nTH^ h6t k£n den §lails va" Gods glorie n et draegen: het moet doorhet Jicht van de glorie geholpen worden.
i.vtwertit,T/Ar,> ',,eeft dr* ™°™eme uytwerkingen. Ten i. het verheft de zielenU
tot eenen godelyken ftaet. a. Het ve b evd
haere bequaembeyd, zoo dat "y ab S
meten word, om te genieten dit onme°êlyk
goed, en om als in haer te omhelzen geheel
verh 'vgeennetv^ey,d Gods" * ^iele'aldu verheven, verfterkt, en verbreyd zvnde
word door dit licht opgetogen ot het aen! fchouwen van God.
,u°ue a«nrch°uwinge Gods zal zyn eene aderkiaerfte en alderzuyverfte kennilTe n?« als door eenen fpiegel, ofte in SnilTe ofte doorieds dat onsdit VVezen zluX móeen
JK&W ae"Zicht V -""^ "zon" nif r- ; e,n,za'?ez'en worden m z'g zeiven. Du Godelyk Wezen zal geheel gezien vvorl



aio p'an den Hemel. Kap. 3
iden (dewyl het onverdeylbaer is) maer 't en zal niet ten vollen en volmaektelyk gezien worden, om dat het ter oorzaeke van zyne oneyndelykheyd van niemand en kan begrepen ofte gevat worden als'van God alleen.
Doch gelyk het verftand noodig heeft het licht van de glorie , om God te konnen aenfchouwen, zoo is'er ook eene andere gelyke gave noodig aen den wil, waer door hy verbeven, verfterkt, en bequaem gemaekt word tot die bovennaturelyke liefde , met de welke de Heyiige in den Hemel, Gods oneyndelyke Goedheyd beminnen.
De zaligheyd beftaet in eene aldervolmaektfte vereeninge met God, waer door de ziele in hem als veranderd en aen hem gelyk word.
% Nu, het kennen ofte het aenfchouwen alleen en maekt ons niet volkomendlyk gelyk aen God ; maer alleenelyk ten deele , en zoo veel als aengaet het verftand.
De werkinge van het verftand , dat is de kennifte, heeft wel ten deele eene gelykmaekende kracht, dat is, zy maekt de ziele wel eenigzins gelyk met haer voorworp, en met de zaeke die zy kent en aenfchouwt; maer de werkinge van den wil, dat is de liefde, heeft eene vereenigende kracht, waer door zy de ziele vereenigt met haer voorworp, ofte met de zaeke die zy bemint.
O liefde, hoe heylig is uwe kracht! in wat eene godelyke gefteitenifte ftelt gy de ziele? Gelyk een gloeyend yzer, zegt den H. £er-



3. Kap. Van den Hemel. srn vardus, gelyk word aen het vuur, afleggende zynevoonge gedaente: alzoo zal den menchelyken ftaet in de Heyiige op eene onuytfprekelyke wyze als gefmolten worden, en geheel veranderen in de gelykenifle van God.
Uch or wy eens zagen, hoe dat de gelukzalige , aldus geheel veranderd in licht en liefde, daer flaen voor het Godelyk Aenfchyn, en daer gedurig branden door zyne liefde! wy zouden zeggen, dat zy het niet en zyn ! die beminnen; maer dat God in hun, met nun , en door hun zigzelven bemint met zyne eygene onbepaelde liefde, en dat God zelf het vuur is ,daer zy van branden. Hy trekt hunne ziele zoodanig in hem, hy vereenigt zig zelven zoo zeer met hun , dat-ze gelyk m hem verflonden worden. Hy fielt-ze in een bovennatiirelyk wezen, hymaekt-zegodelyk en mede-deelachtig van de godelvke nature, gelyk den H. Petrus fpreekt. Maer zy verhezen nochtans hun eygen wezen niet, Ueiyk het yzer in het vuur zyn eygen wezen
derr VnTi Verr,jeft >iae' *J worden verandert in Schepfels, die als vergodelykt zyn,
kennhfl Ïn5 .Tri™r]™ë™ van liefde"en Kenniüe godelyk fehynen.
iJr^9 31 is'tda^e zalige wel weten, dat lln» T Zvne oney"delykheyd niet ten vollen en konnen doorgronden , dit en ver-
vermA ï 1 geei)e Pyne' in tegendeel het vermeerden f]unne blvdfch w\m {en
biddelvk wy,,ge verwo'^ri^, dat dit aeifïïl ZerZ°? oneytrdëlyk is, dat het boven de onuytfprekelyke fchoonheden, die



212 Van den Hemel. Kap 3.
zy daer in aenfchouwen en beminnen ,noch deoneyndelyke fchoonhedenen volmaektheden heeft, die niet ten vollen gekent en gevat konnen worden als van God alleen ; zoo dat zy uyt verwonderinge met de Engelen roepen: Heylig, beylig, heylig l Gy zyt groot, ó Heer, en bovenmaeten lojfelyk, en wie zal weirdiglyk konnen zingen uwe uytnemend* beden in uwe H. Stad l
Hier op de aerde word het ons verboden Gods verholendheden te doorgronden, om niet overvallen te worden door de grootheyd van haeren luyfter; maer daer zullen de Heyiige zonder die vreeze klaerlykzien het aenbiddelyk Myfterie der alderheyügfle Dryvutdigheyd; hoe het eeuwig Woord voordskomt van den Vader; hoe den Vader den Zoon bemint, en den Zoon den Vader; en hoe uyt deze wederzydige liefde God den H. Geeft word voordgebragt. Zy zullen voorder met blydfchap aenfchouwen het groot Myfterie van de Menfchwordinge van den Zoon Gods, en de wonderbaere vereeninge van twee naturen in eenen Godelyken Perfoon.
De zalige zullen ook aenfchouwen de verborgene kracht van Gods heyraelyke voorzienigheyd,zoo inhetbeftieren van de geheele weireld, als in die van elke ziele in 't bezonder, en voornaemendlyk het Myfterie van hunne eeuwige verkiezinge, hoe het werk van hunne zaligheyd begonrt, gevoorderd en voltrokken is door de zoete eiï almogende kracht van Gods genade; hoe hy uyt hunne zonden heeft weten het goed te trekken; en



3* Kap. Fan den Hemel. 2I* hun door zoo vele tempeeften gebrast tot de gewenichte have. Zy zullen God aenzien als eenen hervaeren goudland, die wel weet, hoe lang hy het goud in den oven moet houden om it krygen de zuyverheyd, en den luyfter die'er
eere%T?'? T maekei1 Ceü ft,lk van eeie Die God door zyne genade gebast
heeft van groote zonden tot boetveirdigheyd
tigheyd? en die hy door geene mindere gena. de bewaert heeft in onnoozeiheyd van hun Uooplel, hoe zullen zy hem danken, dat hv hun zoo bermhertiglyk bevryd heeft van dei «room der boosheyd die zoo geweldig is'
Hoe uytnemende zal ook zyn het aenfchouwen van alle dingen in God! Het verftand der Zalige zal alle fchepfels zien in het Godelyk We.en zonder fchynfel ofte afbeeldmge: het zal die zien op eene diergelyke wyze zoo als God die ziet, en honderd mael klaerder en befcheydeljker, als of het die zag in hun eygen zeiven, en in hun eygen nature. En wat en weet hy niet
evndelv^et" ral'eS Weet> en die deze™! ejndelyke wetenfchap aen zyne dienaers
wel ten deele wilt openbaeren *
O hoe onuytfprekelyk is den loon der zalf God 2e/de ee"Vds tot Abraham: Ik ben uwen befchermer, en uwen overgroeien loon-, waer op den H. Bernardus zeg!.iHyis zoo overgroot, dien loon, dat hy niét kan ge»
Trclr erZ°° WW* dat h ™' kan gejcbat worden-, zoo overvloedig, dat by niet
kan eyndigen, Naerhonderd duyzend jaeren



414 Van den Hemel. Kap. 3.
zullen de zalige zoo groote blydfchap genieten , als den eerden' oogenblik; zoo zoet en zoo, wonderlyk is het, God te aenfchouwen , dat zy onophoudelyk zullen dronke zyn van de volheyd van zyn huys.
De booze geeften zelve zyji grondig overtuygd van het oneyndig geluk dat'er te vinden is in de klaere aenfchouwinge van Gods Wezen , en by aldien hun noch eenige hope daer van gegeven wierd, zy zouden dit groot goed veel dierder willen betaelen als wy.
Cafarius , Monik van Heyfterbach in het Bisdom van Keulen , die in de derthiende eeuwe geleeft heeft, vertelt van eene bezetene vrouwe, dat den duyvel, die in haer was, in zyn bywezen in S. Petrus Kerke tot Keulen ondervraegd zynde, voor wat prys hy het geluk van den Hemel, indien hy in zynen eerften ftaet noch eens mogt herftelt worden , wel zoude willen koopen , geantwoord heeft: Indien'er eene kolomme opgerecht waer van de aerde tot aen de wolken, beflagen met groote uytftekende nagelen, meflen ende icheirzen, ik zoude my geirn, bekleed met een menfchelyk lichaem, laeten trekken op en af die kolomme tot den dag des oordeels toe, als ik daer door maer herftelt konde worden in mynen voorigen ftaet.
• Indien eenen Heyligen, zegt Francifcus Arias, (eenen godvruchtigen Schryver, wiens werken zeer geprezen worden van den H. Francifcus de Sales ) duyzend jaeren had geleeft, en alle die jaeren had onderftaen alle de tormenten der Martelaers, en daer by had



3. Kap. Van den Hemel ai< geleden alle de verfcheyde pynen , die de menfchen hier op de weireld overkomen, en dat God hem alsdan dede ten Hemel opklimmen om zyn Godelyk Aenfchyn te genieten den tyd maer van eenen Weeft gegroet, hy zou^ belyden, dat alle zyne pySef overvloedig vergolden zyn, en dat hy eenen grooteren loon ontfangen heeft, als hy verdient had. ( Wy konnen deze zoo wonderlyke zaeken n den duyfteren nacht van dit leven met ons Meyn verftand niet bevatten ; maer de Hev Ijge zullen het klaerlyk ondervinden, en alsdan met meerdere reden, als de Koninginne van Sabar over de glorie van Salomon, uytroepen: JVaerlyk het gene ik hadde gehoon in myn Land , en konde ik niet gelooven, tot dat ix zelve ben gekomen ,en met myne eygene oogen gezien , en bevonden , dat'er my de helft niet vangebodfcbapt was. ■ Den H. Thomas a Villa ^twfprekende van deze Koninginne, die te Jeruzalem komende en ziende het Paleys van Salomon , zyne rykdommen , zyne magt, het
en ^^eVorften, verdweimd wierd en ais bezweek van verwonoYringe, zegt' » *nd'en ee»e" "erfFelyken^enfch zig zoo „ heelt verwonderd overzeilen fterffelyken » menich wat meynde dat eene onfterffe», lyke ziele zal doenydie uyt de Babyloni59 iche gevangen^ fchielyk komt in de
" zienT yÓT lm heme,fch Je^zalem, " TT-nde het huys van eenen aerdfchen
o) glorie van den alraogenden God!"



2I5 Van den Hemel Kap. 4«
A Z7* het geluk hebben van tot u te ko-, J\ men , ó mynen God, zullen over dejcboonheycl vanden Hemelmet groote verwonderinge uitroepen: ó Stad Gods, men beeft van u zeer trefeiyke dingen verkondigt! Wy bidden u dan, ö Jefus , geeft ons doch dit geluk.
IV. KAPITTEL. De Zalige hebben geene droefheyd al zien zy andere boog verheven. Hunne bezigbeyd.^
HRt licht der glorie word aen de Zalige niet gelykelyk medegedeylt, nochte het Godelyk Wezen gelykelyk van hun gezien; want zy ontfangen hun licht van God volgeus de verfcheydendheyd bunder verdien ften. En gelvk de Herren , zoo als den Apoftel fpreekt/verfchillen in licht alzoo verfchillen de Zalige in glorie en klaerbeyè
De mindere Heyiige en zullen nocbtans geene afionftigheyd hebben over die me. • dere glorie en verhevendheyd van andeie. In tegendeel een deel van hun geluk zal be; ftaen in eene fchoone rechtmaetigheyd van Gods bedeylinge te verwonderen: en uyt de groote^
ken zyn , zal eene overgroote liefde tot ei kanderenfpruyten, waer doorzy met aUeen verheugd zyn over hun eygen geluk , maer Tok over het geluk van d'andere: dewy zy allegader in God, elk volgens de .grootheyd van zyne liefde, vinden en genieten eene volle verzaedinge. „ «
Alwaer zal eene Maegd, zegt naventura," haer verheugen over de vei dien-



i 4- Kap Van den H-emeh
5, ften van den weduweiyken ftaet, en eens Weduwe over het voorrecht der Maegden. 5, Aldaer zal den Belyder verblyd zyn ovef „ de overwinninge van den Martelaer, en „ den Martelaer opfpringen over den loon „ van den Belyder. Aldaer zullen de Propbe„ ten hun verheugen over den heyligen han» del der Patriarchen, en de Patriarchen over 5, het geloof der Propheten. Aldaer zullende 99 Apoftelen en d'Engelen verheugd zyn over „ de verdienden der onderdaenen, en de min. „ dere onderdaenen hun verheugen over de Q gïo«e der Overfte." En den H. Thomas zegt: In het eeuwig kven zalider-een verheugd zyn zoo over zyn eygen,als over eens anders goed. Hierop de aerde valt'erdikwils krakeel enigelchil, ook onder gebroeders, als zyhet erfdeel huns vaders verdeylen, om dat door de verdeylinge het erfdeel minder word, en om dat den eenen zig zomwylen meer toegeeft als hem toekomt. Maer in den Hemel is het erfdeel oneyndelyk, 'ten word door de verdeylinge niet gemindert. Daerom, de gene die gefteld zyn in den leegften Choor der nngelen, fchoon zy eene ontallyke menigte van zalige Geeften boven hun verheven zien m de glorie, zy zyn daer over niet bedroefd » maer verblyd. Ja dit meer is, zy zullen met alleen dit niet benyden; maer zelfs geenen hoogeren trap van glorie konnen begeiren,om dat aen een ider eene glorie gege* ven word volgens de maete van zyne ver* dienften. Ziet hier dit afgebeeld in eene ve gelykemfle, è
%



al-g Van den Hemel. Kap. 4.
Eene moeder heeft thien dochters, allegader groot elk volgens haere oudde; zy maekt voor elke dochter een kleed van gelykeftoffe: £y gebruykt voor het kleed van d'pudfte dochter, by voorbeeld, twintig ellen; voor dat ' van de jongfte maer thien ,.en»voor d'andere min ofte meer iia behooren. Doch de mindere dochters benyden niet, dat de oudere meer ftoffe hebben tot haer kleed; maer zy zynin -tegendeel ailegader te vreden, om dat elk een kleed heeft dat haer paft; en niemand van de thien zoude willen verwiffelen. Zoo ook in den Hemel, daer zyn groote Heyiige , als zyn den H. foannes Baptifla, Petrus, paulus, Laurentius, enz. Daer zyn'er ook mindere, aen welke een minder kleed van glorie toekomt en paftè
O Stad Gods, zalig zyn-ze die u beminnen, en die gefchikt zyn om u te bezitten ! Ach foee verre gaen uwe vreugden ons kleyn verftand te boven!
De eeuwige bezigheyd der Gelukzalige zal zyn, zig ganfeh te keeren om God te aenfchouwen; al hun vermaek hem te beminnen ; .en alle hunne glorie hem onderworpen te zyn.
Zy zullen hem altyd beminnen met hem 95 altyd te zien, zegt %'en H. Auguflinm , en !' met hem altyd te beginnen, hem altydJo" ven, het gene op het,eynde van alle eeu*' wen (dat is , nimmermeer ) geen eynde en zal hebben. Zy zullen God bezitten. Zalig.
* zyn-ze, 0 Heer, die in uw buys woonen, zegt wederom den zelven H. Vader te fa-
* men met David. Maer wat zullen-ze daer



4. Kap. Van den Hemel. £Xg „ doen? vraegt hy, Zy zullen u loven wde „ eeuwen der eeuwen. Overzulks en is ge„ heel hun leven maer eenen gedurigen lof „ van Gods wezen , en eenen eeuwigen Al^ „ leluia. En peyft niet, ó myne Broeders.» „ dat zy eenig verdriet konnen hebben in ge„ durig met een en hetzelve bezig te zyn; ora „ dat gy hier niet lang kont bezig zyn met „ God te loven. Het zyn de noodwendighe,, den van dit le ven , die u daer van afkeeren^ „ en dewyl gy God niet aenfchoüwt, zoo „ en zyt gy daer van ook zoo gevoclyk niet „ geraekt. Indien men in het ander leven kon„ de ophouden van God te beminnen, men „ zoude ook ophouden van hem te loven. „ Maer alzoo de liefde eeuwigis, om dat men ?, zig noyt en kan verzaeden van de fchoon„ heydGods,diemenaenfchouwt;en vreeft
niet, dat gy oyt zult konnen oph ouden van „ hem te loven, die gy noyt en zult ophoü*
den van te beminnen.
Zy zullen dan God loven over het gene dat zy in hem zien en kennen, te weten, over zyne oneyndelyke grootheyd , heyügheyd bermhertigheyd, rechtveirdigheyd , enz! Over alle de gratiën en bermhertigbeden* die hy aen hun en aen alle de uytverkorene heeft bewezen": en mét David zeggen : De bermhertigbeden rles Heere zal ik )nder'eeuwigheyd zingen. 'Eyndelinge-, zy zullen t@ faemen met Cbridus, hunnen eeuwigen Verloffer, aen den Vader opdraegen eenen eeuwigen brandoffer van liefde,



ft*.0 Van den Hemt!. Kap. 5.
UWen dienaer Auguftinus, 6 groo en God, denkende op de bezigheden uwer Heyiige in den Hemel, befchryfi die met deze korte woorden: Wy zullen hem beminnen , wy zullen hem loven % geeft, dat wydit van nu af oprechtelyk mogen doen, om het hier naer volmaektelyk te doen in alle eeuwen.
V. KAPITTEL.
Ewnfchappen van de wezendlyke zaligheyd. i. De blydfchap des Hemels.
AU men eenig goed bekomt ofte bezit, men is'er over verblyd , en hoe dat goed meerder is, hoe de hlydfchap ook meerder is Hoedanig en moet dan de .blydfchap met wezen , die voordskomt uyt de klaere aenfchouwinge en zoete genietinge van dat oneyndelyk Goed! Alle de tongen der menfchen met de verftanden der Engelen te lamen gevoegd, en zyn nietbequaem om het ons te doen vatten.
, Wat tonge zal konnen uytfpreken, otte M wat verftand begrypen , vraegtden H. Gre' gorius, hoe groot dat is de blydfchap van die opperfte Stad! Te zyn onder de Choo' ren der Engelen , en in de glorie des Schep5 pers met die alderzaligfte Geeften; het * Aenfchyn Gods tegenwoordig te aenfchouwen, en dat onbepaeld Licht met er „ oogen te zien!
Deze blydfchap is eenealderwaeracbtig/te9 eene alderzuyverfie en eene aldervolkomenjte hlydfchap: het is de blydfchap des Heere. VHet is eene alderwaëra.chtigfteblydjchap9



5- Kap. Van den Hemel.
by de welke, gelyk Bernardus zegt,alle „ andere blydfchap is weenen; alle lieffelyk„ heyd is droefheyd 5 alle zoetigheyd isbit„ terheyd; alle fchoonheyd is leelykheyd'; en al vvat ons kan vermaeken maer enkel py^ i* nelykheyd." Ach konden wy die eens zif ti, wy zouden terftond alle de blydfchap der aerde verfoeyen, en alles achten als Oyk en vuyligheyd om die te winnen.
2. Het is eene alderzuyverfie blydfchap zonder vermengelinge van droefheyd, en zonder vreeze van die te verliezen. God zal alk de t-raenen afvaegen van hunne oogen. Daer en zal geene dood meer zyn, nochte geween , nochte geroep, nochte droefheyd: wantdit ah les is voorby. Waer op den H. Bernardus zegt X God zal afvaegen de traenen van berouw en leedwezen, want daer en zal geene zonde meer zyn , de traenen van devotie , want daer en zal niet zyn. Ik gae, en ik kome, geivk Chriftus fpreekt tot zyne Difcipelen hier op de aerde, dat is, God en zaf noyt zyn aenfchyn verbergen , ofte ons zyn wezen ontrekken. Helaes! hoe verre van daer is de weireldfche blydfchap, die met zoo vele droefheyd en fmerte gemengeld is!
3- Het is eene aldervolkomenfteblydfchap-, want zy komt uyt het bezitten van een oneyndig goed: O wie is'er zoo verblyd, vraegt den H. Auguftinus , gelyk hy is, die gemaekt heeft al het gene dat ons verblyd? Het is deze volle blydfchap die Chriftus te kennen geeft daer den Heer tot zynen getrouwen dienaer zegt.: Wel aen, gy goeden en getrod*
3



aaa Van dén Hemel. Kap. 5.
wen knecht, komt en treed inde blydfchap. van uwen Heer. Die blydfchap en zal niet gaen in uw. hert, om dat alleen te vervol* len; maer gy zult geheel en ganfch in de blydfchap gaen,. als in eene volle zee. Blydfchap van binnen, zegt den H. Anfelmus ^ blydfchap van buyten, blydfchap boven en onder, blydfchap rondom en aen alle kanten, blydfchap in alle lidmaeten.
Is dit niet de blydfchap , vraegt dezen heyligen Vader, van de welke. Cbriftus zegt: Vraegt, en gy zult ontfangen, op dat uwe blydfchap volkomen zy. Ik hebbe dan gevonden eene blydfchap die vol is, en meer als vol. Als het hert, den geeft, de ziele, geheel den menfch zal vol zyn van deze blydfchapr, zoo zal'er noch blydfchap overfchieten. De geheele blydfchap en, zal niet gaen in den genen , die verblyd word;: maer die verblyd word, zal geheel gaen in deze blydfchap. Daer zal al zoo veel blydfchap zyn als'er liefde is, en zoo veel liefde als'er kennifte is. Die hemelfche Stad en zal niet alsblydfchap zyn, haere inwoonders en borgers zullen als de blydfchap zelve zyo»
4. Het is de blydfchap van den Heer, dat is, die men gevoelt, niet om het genieten van de fchepfels; maer om het genieten van den Heer en Schepper zelf, en om dat het is de blydfchap door dewelke, God zelf verblyd is over zyn eygen zelven , en door de welke hy de Engelen en de Gelukzalige blyde en zalig maekt.
Deze blydfchap is zoo groot, dat, indien.



5- Kap. Van den Hemel. 223. God zig aldus vertoonde aen den meeften verdoemden, de minfte klaere aenfchouwmge genoeg zoude zyn om hem alle pynen te benemen. Wat blydfchap van deze weireld kan'er de pyne'ophouden, die men gevoelt uyt het fnyden en kerven van ons lichaem? In-tegendeel dusdanige kleyne pyne alleen is genoeg om de grootfte genoegten te verdryven. Dit kan de hemelfche blydfchap nochtans uytwerken,
2j: De verzaedbeyd der ziele.
DE ziele van den menfch is gemaekt na net Beeld van God, alles wat buyten hem is, kan haer niet verzaeden. Zoo groot en zoo verheven is de ziele, dat al wat minder is als God, ongenoegzaem is om haer ^voldoen. Dit alleen wete ik „zegt den H. Auguftinus, dat my al les fm er t zonder u, niet alleen buyten my zelven , maer ook in my zelven: en dat alle overvloedigheyd, die mynen God niet is , maer Jlecbte. armoede en behoeftigheyd is..
O fchoonheyd van Gods Wezen, het welk te aenfchouwen voor eeuwig de verzaedinge der Heyiige wezen zal! Ziet, de brandende Seraphmen en Cherubinen aenfchouwen oncphoudelyk dit Wezen zonder zig eenen oogenblik daer af te keeren, en naer duyzende millioenen van eeuwen zullen zy noch altyd lullen honger hebben om het zelve te zien en om het meer en meer te zien. Peyft eens, dat'er ineen koninglyk kabinet alle de Icnoonheden en zeldzaemheden by-een vergaderd waeren, en dat eenen nieuws&ieri-
K4,



.224 ^an den Hemel. Kap. <rl
gen menfch dit alles moeft blyven bezien een geheel jaer lang, wat verdriet zoude hydaer vinden? Wat eene fchoonheyd dan moet'er in God zyn, die deze fchoone Geeften zoo kan verheugen en verzaeden , daer zy zelf zoo fchoon zyn , dat ider-eeu van hun eene ganfche weireld verheugen zoude, indien zy zig in hunne glorie vertoonden !" Als wy zut„ len gékómen zyn tot de fon'teyne des le„ vens>, zegt den H. Gregorius, zalonsver„ maekelyk ingeboezemt worden'"dorft en >9 verzaedheyd te faroen. Maer eenen dorft 9, vry van gebrek, en eene verzaedheydvry „ van alle ververinge: want wy zullen door„ ftende verzaed zyn , en verzaed zynde , }9 noch dorft hebben..
3. De verzeker dbvyd der Zalige, en dat zy niet meer en konnen zondigen..
DE'hojpe, die ons hier in dit leven voed , en de'wanhope uytfluyt, en geeft:ons geene volle verzekeringen maer die is in den Hemel te vinden;, want de zaligheyd en kan zonder die verzekeringe niet beftaen: 'ti's onmogelyk dat imand zoude zalig zyn, 'ten zy dat hy'geruft en verzekerd zy dat zyne zaligheyd eeuwig zal dueren. De Zalfge dan zullen klaerlyk zien en weten dat hün geluk eeuwelyk dueren zak
Voorder , door het aenfchouwen van de eeuwigeen ongefchaepene Wysheyd, bekomen zy eene groote wysheyd; en'volgens de maete van die wysheyd bekomen zy eene zoo groote rechtveirdigheyd en heyligheyd , dat zy niet meer en zullen willen nochte konnen.



5". Kap. Fan den Hemel'. 2'2'5;
zondigen daer zy God zien, dat opperde en oneynoelyk Goed. Zy en zullen niet kon* nen van hem eene ooge afkeeren, en ophouden van hem te beminnen met eene afderbrandendfle liefde. " De Engelen en ook | „ de Gelukzalige, zegt den H. Auguftinus y „ aenfchouwen zoodanig het onverandeiiyk, „ Wezen des Scheppers, dat zy door het„ aenfchouwen, en door de liefde het zeive 5, Men vooralle dingen; dat zy volgens het r> ze-lve oordeelen van alle dingen^ en uyt „ het zelve bellieren al wat zy doeu. 4. De eerlykheyd der Zalige.
DEn menfch zoekt hier geëert te worden van de menfchen, door hunne woorden en werken:-door hunne woorden, alszy hem pryzen; door hunne werken , als zy zig voor hem vernederen. En wat is dit anders, als of d'eene muvs van d'andere geeert en geprezen wilde worden. Doch niemand en kan hier zelfs die ydele eere ten vollen hebben:, want ^ser en is geenen Keyzer nochte Koning ter weireld die van een ider geprezen word en boven alle geftelt. MaeF de Zalige worden geëert van al dat'er in den Hemel is. Zy zullen begaefd zyn met de Komnglyke Weirdigheyd, en Koningen zyn in den Hemel , die daerom van den H. Geelt, zoo dikwils Ryk der Hemelen word genoemt. En hoe zouden zy geene Koningen zyn , daer den H. Pefruslum hier noemt •em Koninglyk Priefterdom, het gene zy wor. den in het H. Doopfel, beginnende van alsda\ hnn koninglyk gebied, met t'heerfchenover
K 5



Fan den Hemel. Kap. 5.. hunne quaede paflien , welke weirdigheyd, hun verheft boven de grootfte Monarchen, des weirelds.
Chriftus en is niet alleen Koning der Koningen, om dat hy heeft het oppergebied, over alle de Koningen der aerde, maer ook om dat alle zyne onderdaenen en dienaeren Koningen zyn. Den H. Geeft noemt-ze Me» de-erfgenaemen, Broeders, en Lidmaeten van Chriftus, en Deelgenoten van zyn erfdeel,, en vervolgens zyn zy het ook van zyn Ryk, van zyne koninglyke weirdigheyd, van zyne magt en rykdomrneo, en van alles wat in zyn Koningryk is».
Ach, hoe treffelyk zyn de Troonen daer zy op zitten , hoe glinfteren de Kroonen dieze draegen, hoe onbegrypelyk is de eere, die zy ontfangen van de Engelen, van alle de Heyiige, van d'alderheyligfte. Maegd, en van God zelf.
Wat eene eere zoude .het.niet zyn ,datee> neu menfch Koning wierd van alle de Koningryken des weirelds, en dat hy van alle de menfchen der aerde geëert en bemint wierd! En nochtans is het eene meerdere eere en geluk , geëert en bemint te worden van eenen Heyligen ofte van eenen Engel alleen: Wat zal bet dan zyn geëert te worden van alle de .Heyiige en Engelen te fa men , en dat meer is, geëert te worden van God £
Als God zig maer geweirdigt eene gunilige ooge te flaen op eenig fchepfel, dit is eene veel meerdere eere en goed, alsdatalle vs. menfchen 'des weirelds te faisen met alk-



# Kap.' Van den Memêli de Heyiige en Engelen des Hemels aen'dit lchepfel konnen geven: wat zal het dan zyn als God zelf aen de Zalige zal geven niet eene kleyne eere, maer hun zal Koningen des Hemels maeken, en hun zal (lellen in den Troon van zynen Zoon , gelyk Chrifl tus zelfs zegt, door den H. Joannes: Die gewonnen zal hebben, ik zal hem geven te zitten in mynen Troon, gelyk ik ook hebbe gewonnen, en zitte met mynen Vader in zynm Troon, O wat is dit voor eene eere dat eenen menfch geftelt word in den Troonvan Cbriftus; en dat door God zelf -verkondigt word; dat hy is eenen verwinnaer des weirelds ! O - wat blydfchap zig zoo geëerd en verheven te zien, en deelachtig te worden van alle dé goederen van zynen Heer zynen Troon zelf niet uytgenomen J Met reden dan roept den Apoftel: /siJat w met Chriftus lyden, zvy zullen met hem reenetten. Doch al is'tdatdit Ryk bezeten word van zoovele Koningen, de verhevendheyd en de magt van eiken Koning word daer door niet vermindert, maer vermeerdert, om dat zy allegader maer en hebben een herten eenen geeft , en dat alzoo dit Koningryk van ider ganjch en geheel bezeten zal worden.
Den Knvdmne\ Bellarminus meynt, dat de Geiukzahge, in hunne aenkomfte in den Piemel, met Lofzangen worden ontfansen en dat de Engelen t'bunder eere deze woorden van Chriftus, zingen: Wel aen, 6 goeden en getrouwen, knecht, om dat gy getrouw zyt gezueeftyver een kleyn, ik tallftellen
K 6



2^8^ Van den Hemel. Kap. 5,
over vele ,gaet in de blydfchap van uwen Heer. Dit zal eene eere zyn, die te boven gaet alle eere, die hun zoude konnen gegeven worden van de wyfle en heyligfte menfchen des weirelds en van de Koningen zelf. Aldaer zal de glorie oprecht zyn, zegt den H. Auguftinus , alwaer niemand, en zal geprezen worden door bedrog oftevleyinge van dengenen die pryft; en de eere waer ach tig, die m.ennieten zal weygeren aen die ze verdient, en niet en 'zal geven aen die-ze niet en verdient.
Daer en zal in dit Koningryk geene Krony* ke noodig zyn om de kloeke daeden aen te teekenen; maer alle de deugden en treffelyke -werken, die een ider gedaen heeft, zullen hun byblyven en hun eeuwelyk vereieren ,. en zy zullen in hun gezien en-gelezen worden van. alle. de Heyiige en Engelen,'tot huvj-re eeuwige glorie en blydfchap.
Indien God de doode lichaemen en dorrebeenderen van zyne dienaeren zoo vereert hier op deze weireld, wat zal hy doen in den Hemel mét.de zielen? Den H. Cbryfoftomus vraegt S;Waer is nu het graf van Alexander den Grooten ? wanneer is hy geftorven ? Alles is vergeten. Maer de graven der dienaeren van Cbriftus zyn zoo koftelyk, dat denytmuntende Steden zig- tot eere rekenen hunne lichaemen te mogen bezitten, zy worden in de Kerken geëert en geviert. Ün-hoe vele mirakelen en wonderheden heeft'God* Ulet uytgewerkt om hunne ReÜquien te vereeren ! Dezen H. Vader zegt ook, dat de siQode, lichaemen van de HH. Juventus m



5- Kap. Fan den Hemel. aa(1 Max,mm zoo blonken, dat de oogen den g ans hnnderklaerheyd niet konden °ve?d«e.
van aen tl. Martmus zoo vo glans was d« zyn vleelch zuyverder blonScryital lyn.tn hoe vele andere lichaemen heeft God i»et onbefchaedigd gebonden vele jaeren
^fzvrdf')by dit,d0etmnde ,ich™ van zyne dienaeren, die onder d'aerdë zvn
wat zal by doen met hunne zielen , die b ' ven de Hemelen zyn?En wat zal hy doen »et hchaem.en. ziele, als de lichaemen ,it nenzelyk zullen verrezen zyn? Uyt dit al 1« blykt, dat al de eere, die oyVMot r t »P deze weireld in zynen zege, prae? heeft ontfangen maer ydelheyd en kinderfbel is byde m.nlie eere, die eenen Zaligen nTden Hemel ontfangt. Met recht dan geeft mén aen het.geluk;der Zalige den naem van Gfori? en met reden roept David: Al te zet'é neer, zyn uwe vrienden verheerhh al 1°
T*& lZ-Pïmdom wreven ï
^iet,ok,i,derenvan Adam, die hier 7f.pt r
* yW^ere, daer is de wae acht ge en 0„.
waerdeer yke eere te bekomen, als men vat
den Koning der Koningen ontfangen zal de
kroone van glorie, in bet aenziln van X
Kol;"!"le",/n ^ «et hem ene»
Komng des- Hemels te zyn in alle eeuwig.
È ZUl,en «eeenin de»
v iVil , [er mae van Cbriftus de-
S^ V?ïaÉ5ir?I'<n Seirn verfmaedhey*: sa veroedennge lyden, ja de zelyezoekensfr,'



sgo Fan den Hemel. Kap. 6.
beminnen: en die, volgens de leeringe en het voorbeeld van Cbriftus en zyne Heyiige de minfte plaetfe te verkiezen zoo veel ais hun beroep het tce kan laeten. Want als zy voor Cbriftus zullen verichynen, zal hy tot hun zeggen: Klimt hooger op Friend: om dat gy om my hebt verkozen de leegfte plaetfe in de weireld, zult gy dehoogüe. hebben in den Hemel.
Gï hebt, o Heer, op vele piaetfen van bet H. Schrift de groote voordeden van de oodmoedigheyd voorgeftelt, en het groot(le van al is, dat droodmoedige zullen verheven worden in den Hemel, om dat zy zig hebben vernedert op de aerde. Geeft docb, dat ivy altyd oodmoedig van hert zyn, dat is kleyn en flecht in onze eygene oogen, op dat wy eens mogen groot wezen by u.
VI. K A P I T T E L.
Fan de vier begaefdheden der glorieuze Lichaemen.
ALs de ziele in haer lichaem is, geeft zy aen het zelve vier volmaektheden. i. Dat het fchoon is van koleur: 2. dat het niet en verrot: 3. dat het kloek en frerkis:4« het licht en fnel is. Alzoo zal eene glorieuze ziele komende in haer lichaem , aen het zelve mededeylen vier begaefdheden, die den Apö« itel ons uytdrnkt, als hy zegt: Het lichaem word gezaeyt in de .bederffelykheyd , het zal opftaen in onbederffelykbeyd: dat. is, in on» fterffelykheyd. (Het lichaem word als gezaeyt, als bet in hetgraf word geleyd, en het



6. Kap. ran den Hémel.
zal opllaen, als het verryzen zal.) Ten f
ft word ~t in onedelbeyd, bet zaloZ
ngee/tetp, C Ojtis-degaeve vaofubtilheyd.')
Di. Fan de gaeve van k/aerbeyd. J ^.rechtveirdige r zegt Cbriftus, zullen rad%nÏÏ$W *Z»nn*in bet R^bunl raaers. De klaerheyd en zal niet alïppn uL «aen ln een klaerfcbynende icht;mJrook in eene wonderbaere en J«T Wen gerem^^^
Du Beht zal hun dienen als een kleed van Glorie, waer mede zy zullen omhangen Zw en fchoonder blinken als al het gene de men" 'dien konnen uytvinden door goudenZet
eJÏÏL^ÏT Me,?ke Xmen , om tfofte ^°f,inS!yken mai"el op bet alderp ac™
omrin^r;,erd,doorduyzendfikketay,?i hem omringelden, die zouden immers eenen gro£ ten glans en luyfter geven, en noch Jeer
akerend°erhftem gedraegM -«rdenzoo 'veel' akkerende flerren, ennochzoodeditilfate-



£32 Van den HemeL Kap; 6%
kleyn zyn omons af te beelden de klaerheyd der uytverkorene.
Indien dan eene eenige zonne , die de weireld befchynt, zulk eene vreugd geeft aen de oogen e'n aen de herten , wat eene vreugd zal het zyn, zoo veel duyzende zonnen byeen te zien, die een godelyk licht zullen uytHorten, getemperd mei eene onbegrypelykeaengenaemheyd en fchoonheyd?
God heeft ied van deze klaerheyd laeten zien in het aenfchyn van Moyfes, die met Godgefproken hebbende op den berg Sinaï , van den berg afquam met zoo klaerblinkende ftraelen , dat de kinderen.van Ifraël hunne oogen op hem niet konden flaen» en dat hy gehouden was zyn aenfchyn te dekken, als hy tot hun fprak. Hy heeft het ook getoont in .C^//?w , als zyn aenzicht blonk als< eene Zonne op den berg Thabor. Doch, indien het aenfchyn van Moyfes'm dit fterffelyk leven zoo heeft geblonken uyt eene famenfpraeke met God , wat eene klaerheyd zaleen glorieus lichaem niet hebben in den Hemel , beftraeld zynde door liet oorfprongelyk. Licht,het welk God zeifis!
Deze klaerheyd zal meerder ofte minder zyn na maete van iders verdienften : zy zal . grooter zyn in degenedie hun lichaem in dit leven meer hebben verftorven en gepymgr om God, ofte die in het verborgen heyliglyk hebben geleeft, en vele heymelyke goede werken hebben gedaen. Ook zullen alder■meeft blinken die lidmaeten van de MarteJaers en Belyders, die door de beulen en de



6. Kap. Van den Hemel ^ Tyrannen, om Cbriftus wil, meer hebben gepynigd geweeft.
«J^ftf ^y dan' ó ydeIe zielen» «iet al het veireldfch cieraed daer gy nu uwe (tinkende
llïtlT1 medflver?i^t? Uwe peirlen en diamanten en alle uwe ydele kleederen zyn eerder een teeken dat u de fchoonheyd ontbreekt, die gy door die optoyinge meynt te hekomen. De kleederen zyn u gegeven tot uwe ichande, en tot een geduerig w van uwe vvederfpannigheyd tegen God. Zy u TU ,1 d°,eiï ,denken °P die met
' W^t gy dan, dat uw lichaem hier naer* maelszoude blinken ,peyltnu om het te ver* derven, en te Myden volgens uwen {hel
™P JïnW°?rd,g }even is daeröm vooraf
w\llÈ>63Chten>°mdat^daer *>ör tot winnen deze zoo groote glorie. Indien gy het
overbrengt ,n ydelheden en in onnuSighel
fen, de gelegendheyd van die te verdienen
is voor eeuwig voprby. "Pilf
D2. Z><? gaeve van pnlydelyBeyd. b lichaemen der. Zalige en Zullen niet konnen bederven , noehte onderworpen zyn aen eenige pyne ofte lyden: zy zullen 4nieten eene eeuvvigejeugdigheyd en gezond-
onlterfrelyk zyn. Gelyk de ziele haere begei"
en Z Z1? d°°r het «enieten va" God en van alle goed, zoo zal haere begeirte ook
worden veryolt door het afwezen van alle duaed, gelyk den H. Joanneszegi: Geen ge-



234 P*n den Hemel. Kap. 6.
ween meer, geen gefchrey, geene droefheyd meer, want dit alles is voorby.
3. De gaeve van fubtielheyd.
DE ziele der gelukzalige, dewyl zy God geniet, zal hem aanhangen op het aldervolmaektft, en mede-deelachtig zyn van zyne oneyndige volmaektheden, volgens haeren ftaet en bequaemheyd. Het lichaem zal volmaektelyk onderworpen zyn aen de ziele, en mededeylen van haere eygendommen, zoo veel als het zal mogelyk zyn; waer door het zal worden als een geeftelyk lichaem. Dus zal het lichaem der Uytverkorene konnen doorgaen door mueren, rotfen, bergen, enz. even gelyk de ftraelen van de zonne doorgaen door het glas, zonder het zelve te breken pfte te verdeylcn: geene flotten nochte deuren zullen hun den ingang konnen be» letten, na het voorbeeld van Chriftus, die tot zyne Ditcipelen binnen quam met geflötene deuren. Het zal nochtans taftelyk en aenraskelyk blyven, zoo als Chriftus van zyn Lichaem zeyde naer zyne Verryffenifle: Tafl' en ziet, eenen geeft en heeft nochte vleefcb nochte beenderen , gelyk gy myziet hebben^
Hy had te vooren 'de fnelheyd van zyn Lxhaem noch getoont, als-hy verryzende uyt het grafden fteendie'er op lag ongehinderd liet, met zyn glorieus Lichaem daer doorgaende even als eenen geeft. Zoo zullen de Zalige met hunne glorieuze lichaemen konnen doorgaen door de hardfte rotfen, even gelyk eenen pyl door de locht, en zoo licht door



6. Kap; Van den Hemel. 235 dringen door de aerde tot aen haer middel* pomt, als door de locht tot aen de maene, 4, De gaeve van fnelheyd.
DE ziele uyt haere eygene nature fnel* vlug en bequaem zynde om feffens op eenen ftond te konnen zyn op verre afgelegene piaetfen , zoude noch alslichaemelyk zyn 9 indien haer lichaem zwaer entraegblyvende haere fnelheyd konde beletten. Dus zullen de glorieuze lichaemen zoo friel zyn, dat eenen gelukzaligen op eenen oogenblik tyds «al konnen zyndaer hst hem belieft, 'tzy indenHe* mei, tzy op de aerde. Indien God toeliet* dat eenen menfch op eene ure tyds mogte Hoornen zien, van daer aenftonds voordreyzen nae Konfhntinopolen, van daer nae Go'i m Indien, en zoo voords: en daer alles bezichtigen op dien korten tyd, wat een vermaek en wat een vvonderzoude dit zyn \ Zoo* danig zal zyn de fnelheyd der zalige. Daer den geeft zal willen wezen ^daer zalhet lichaem daedelyk zyn , zegt den H. Auguftinus. Zv zullen even gelyk de Engelen, met eene onbegrypelyke fnelheyd beweegt worden Zv zullen van den Hemel komen tot op de aerde gelyk de Engelen, bynae zoo haeft gedaen als gedacht. Eenen Engel nam den Propheet Hahacuc by zyn bayr, (noch zynde in zyn iterti-elyk lichaem) en vervoerde hem opeenen oogenblik van het Jodich Land nae tfabylomen, enbragthem van daer wederom op eenen bot te rug, doende aldus met degezwindheyd van eenen geeft op eene wyle tvds wel vier honderd en vyftig mylen. Daer en



a/}ö* Fan den Hemel. Kap. 7.
zal geene mindere fnelheyd zyn in d'uytverfcorene, aen de welke beiofd is, dat zy aen de Engelen zullen gelyk zyn.
GT hebt, 6 Heer, vele en onbegrypelyke goederen voor my bereyd; och of myn hert, met zoo eene liefde tot die ont/leken wierd, dat ik geene moeyte en fpaerde , om-ze te ver» krygen f
VII. KAPITTEL. Fan het vermaek der uytwendige zinnen iit de Gelukzalige. 1. Het vermaek van he t gezicht.
HEt is buyten allen twyffel, dat d'uytweudige zinnen hunne werkinge zullen hebben in d'uytverkorene, zoo als in Ghriflus gebleken heeft naer zyne VerrylTenifTe. Zy zullen hooren en zien, reuk, fmaek, en gevoe* len hebben, doch op zoo eene wyze, dat alle de voorworpen der zinnen hun tot een onuytfprekelyk en heylig vermaek zullen lïrekken. De inwendige glorie en het vermaek van de ziele zal uytwendig zig uytftorten over alle de zinnen en uytwendige fchoonheden, die het voorworp zyn van de zinnen , zullen wederom de vreugd van de ziele vermeerderen.
De voorworpfels van het gezicht zyn de fchoonheyd, het licht, de koleuren. De oogen zullen daer zien d'onbefehryvelyke fchoonheyd van den Hemel, dat onuytfprekelyk fchoon Paleys van den opperden Koning, daerhy zyne glorie en zyne grootdaedigheyd vertoont aen zyne Heyiige. Zy zullen zien dit-wonderbaer orden ende over een-fremsainge van alle de deelen van dït godelyk



7- Kap. Van den Hemel. 337 Huys. Zy zullen zien de fchoonheyd van alle de .Gelukzalige, waer van eenen alleen genoeg zoude zyn om onze ziele uyt haer lichaem te rukken, volgens dat óeH.fiïrgitta verklaert in haere Veropenbaeringen. Wat zal het dan zyn, alle die hemelfche Schaeren te famen te zien, de Patriarchen en Propheter] , de Martelaers, de Maegden , enz.
Zy zullen aenfchouwen het lichaem van de alderheyligfte Maegd, die den H. joannes in zyne Veropenbaeringe ons afbeeld als eene Vrouwe bekleed met de Zonne, de Maene onder haere voeten, en gekroond met flikkerende Sterren. Zy zullen eyndelyk aenfchouwen de glorieuze Menfchheyd van Chriftus, die dit alles verre te boven gaet, en tot welkers aenfchouwinge de Engelen zelve ons in het H. Schrift befchreven worden zoobegeirigte zyn. Hetgeeftelyk Licht van zyne Godheyd zal de ziele verlichten, en de hchaemelyke klaerheyd van zyne glorieuze Menfchheyd zal hunne hchaemelyke oogen bellraelen, volgens het gene denH. Joannes zegt van de glorieuze Stad: Zy heeft nochte zonne nochte maene van doen; want de haer» h.eyd.Gods heftraelt haer, en het Lam is haere lichtende fakkel. De klaerheyd Gods voor de zielen, en belichtende fakkels van het Lam, dat is het Lichaem van Chriftus, tot een licht der hchaemelyke oogen van d'uytverkorene.
Het lichaem van eiken Zaligen zal daerenboven verlichten die hemelfche Stad, als zoo vele Zonnen. Peyft eens, indien alle de taren veranderden in Zonnen, hoe verlicht



&38 Van den Hemel. Kap. 7.
zoude de weireld ,zyn ! Wat zal dan zyn het licht des Hemels, het gene voordskomt van zoo vele lichten, ofte om beter te zeggen,
^an zoo vele Zonnen!
Eiken Heyligen zal daer noch bovendien eene bezondere fchoonheyd hebben, volgens deverfcheydendheyd van hunne deugden en verdienden, even gelyk nu op de weireld bynae geen twee menfchen in alles aen eikanderen gelyk zyn. Die wonderlyke verfcheydendheydzooin verdienften als in glorie zal
i ook hunne vreugd vermeerderen , en zoo vele medegezéllen, zoo vele nieuwe vreugden, O wat wonderlyk vermaek zal het dan zyn, te zien zoo een glorieus en edel gezelfchap van zoo vele millioenen gelukzalige menfchen! Al wie dit wel peyfde en valtelyk geloofde , zoude hy zyne oogen noch willen leenen, om aen te zien de ydelheden des weitelds, de ydele en vuur-verdervende fpe&a%els, oneerlyke beelden, enz. die oogen, met ée welke hy eens hopt te aenfchouwen alle ;die wonderlyke fchoonheden, die bewaert worden voor de gene die hier heyliglyk en zuyverlyk hunne oogen hebben gebruykt, •en zoo veel te meer, als zy die meer zullen liebben verftorven.
2. Het vermaek van het gehoor.
HEt gehoor zal verheugt worden door het gefchal van Gods gebenedydingen. De Heyiige zullen zig verheugen in de glorie: Gods verheffingen zyn in hunne kelen : want zy zullen hem onophoudelyk loven en verheffen over alle zyne uytnemendheden



7- Kap. Van den Hemel. §4é en grootdaedige werken. Men zal, «gt/b«ffi door alle de wyken van het hemelfch Jeruzalem zingen Alleluia. Den H. Joannes van gelyken: Ik bebbe in den Hemelgeboort, zegt hy , eene ftemme ah van vele trompettend zeggende: Alleluia , lof, glorie, kracht en eere zy aen onzen God.
O, wat vreugd zal bet zyn, roept den H. Anjelmus, u hooren die hemelfche melodye dat muziek der Engelen, en het zoet gefchal der Heyiige 1een muziek, dat hier noyt oore en heeft gehoort, en waer by al het kondig en ïeitelyk gezang der aerde maer woeft geiclireeuw en rouw geraes en is.
Indien den H. Auguftinus van zig zelven
za gu S&\ hy door d€ zoete lofzangen van de H. Kerke zoo teer en zoo krachtig beweegt wierd dat de traenen daer henen liepen, wat eene vreugd zal het zyn die heyiige, die zoeW* en blyde lofzangen te hooren van alle die nemellche Geeften en gelukzalige Menfchen m het hemelfch Jeruzalem ! Wat een accord en wat eene zielverrukkende harmonie zal'er wezen uuTchen alle die zalige benden!
a H'Bomventura vertelt in het leven van den H. Francifcus, dat hy ziek liggende en op zyn fterven, eenen üngeUoozoïtontrent hem had hooren fpelen, dat hem de ziele uyt het hchaem.zo'ude gerukt hebben geWeeft inohen het nóch eeneswyle tyds ïfaci |eduert Wat zal dan het geiuyd zyn Van alle die duyzende HH Zangers in die Stad van vreugd! De minfte vermaekelykheden van fden Hemel zyu 20o groot, dat duyzend jae-



$40 Van den Hemel. Kap.-7,.
ren maer eenen dag zullen fehynen, gelyk in tegendeel in de helle eene ure wel honderd jaeren zal fehynen om de onverdraegelykheyd derhelfche pynen.
O myne ziele, hoe gelukkig zoud gy wezen , indien gy naer uwe dood die hëmellche vreugden verdiende te hooren ! Gelukkig en al te gelukkig, indien gy met die gelukzalige Chooren den Lof van uwen Koning mogt zingen , en voor zynen Troon mogt Jftaen!
^ De zoetigheid van den fmaek.
HEt Ryk der Hemelen en is nochte fpyze nochte drank, zegt den Apoftel; maer rechtveirdigheyd, vrede en blydfchap in den B. Geeft, üe Zalige dan zullen nochte eten nochte drinken in den Hemel ,gelykde onwetende , de zinnelyke en vleefchelyke menfchen zig zouden konnen inbeelden. Maer nochtans den fmaek zal in den Hemel ook eene heyiige voldoeninge hebben. Ik en beminne nochte Manna nochte Honig als ik mynen God beminne, zegt den H. Auguftinus; en nochtans beminne ik eene zekere fpyze, als ik hem beminne ; maer eene fpyze die geeftelyk is, zoet enfmaekelyk aen de ziele. Want het zalig leven is niet anders, zegt wederom dezen H. Vader, als vreugd en blydfchap over de waerheyd, endie.is.aeri de ziele zoo zoet, en zoo fmaekelyk, dat ook het lichaem deel zal hebben aen de heyiige fmaekelykheyd, die van de ziele in het lichaem vloed, fcèlyk hier op de aerde den fmaek van de lichaemelyke ipyae de ziele verheugt en verquikt. God



7- Kap. Fhft den Hemel 211
zal dan in zyne uytverkorene, zonder bruyk van lichaemelyke fpyze, door een? heymelyke kracht eene ftaende zoelheid laeten proeven in hunnen fmaek , die zoo veel te meerder zal zyn, als die Heyiige zig hier op de weireld in eten en drinken en in de vermaekeiykheden van den fmaek meer zulJen hebben verderven. Dit zal dat verborgen Manna zyn, daer den H. pannes van fpreekt wanneer hy zegt: Aen 'den g^nen die verwint , zal ik verborgen Manna geven dir het aerdfch Manna\an d'ondafkbaêre Joden in de Woeftyne zoo verre overtreft, «4 de hemelfche zoetigheden de zoetigheden van het draenen-dal te boven gaen.
W4. Het vermaek van den reuk. \ lezen van zoo veie Heyiige en door zoo vele onwederfprekelyke getuvgenillen van geloofwetrdige mannen , dat (Std hunnehchaemen naer hunne dood ofte in hun fterven verheerlykt heeft met eenen hemelfchen zoeten geur, dat men zig niet en moet verwonderen, dat de plaetfe der Gelukzai ' gc ^ hunne glorieuze Lichaemen over-af eene uytnemende zoetigheyd zullen uytademen Eenen afgryflelyken ftank in de heüe maekt deel van de taffen der verdoemde • eenen onuytfprekelyken Zoeten geur zal deel ffari?ne"w^d«beIooninge der uitverkorene
v n den rT'v ^ ^' ^aus ^regorius fchryfc van den H. Servu/us 9 eenen armen bedelaer d e hier zyn deel op de weireld had gehad ,1 alle de ongemakken , vuyligheden en onae > genaeme reuken der behoeftige menfchen
L



£42 Vnn den Hemel Kap. 7.
dat zoo haeiï hy zynen getlt gaf, uyt zyn lichaem zoo goeden geur voordquam, dat alle de omftaenders met eene onuytfprekelyke zoetigheyd wierden vervolt. Den H. Hieronymus zegt, dat den H. Hilarion noch thien maenden naer zyne dood eenen uytnemenden zoeten geur uytgaf. Dusdanige zyifer met duyzende. Doch indien dit door de godelyke goedjonltigheyd hier op de aerde gefchied in bedervelyke lichaemen die van de ziele beroofd zyn, wat zal het zyn met die onbedervelyke en glorieuze lichaemen, wanneer zy met hunne gelukzalige zielen zullen vereenigd zyn ?
5. Het vermaek van het gevoelen.
DE gezondheyd en de goede gefteitenifle van alle de deelen des lichaems brengt niet alleen in onze lichaemen op de aerde de verloflinge bv van alle ongemakken en pynen, maer ook zekere jeugd, vreugd, vlytigheyd en zoet gevoelen , het welk zig verfpreyd door alle de deelen des lichaems, ja zelfs tot in het merg van de beenderen. Wat zal het dan zyn in die al^erlieffelykfte en bovennaturelyke getemperdheyd deiglorieuze lichaemen, die den H. Anfelmm noemt de gezondheyd van het toekomende leven? Wat eene onvergelykelyke vreugd , wat een zuyver en heylig vermaek zal dit verwekken l
Gelyk de lichaemen van de verdoemde fchroomely.k gepynigt zullen worden door het helfch vuur, zoo zullen de lichaemen der Zalige ook geloont worden in hun gevoelen



■ 7« Kap» Fan den Hemel. 243 op eene onuytfprekelyke wyze. En aldermeeft de gene die hier in hun lichaem veie pynen en finerten hebben geleden ter liefde van Cbriftus.
6. Dat men zig wacbteh moet van in bet geluk der uitverkorene niet anders te beoogen, als bet vermaek der zinnen.
ALhoewel de HH. Vaders dikwils fpreken van dit toegeworpen geluk der uytverkorene, het welk beftaet in een heylig vermaek van alle de zinnen, zy hebben nochtans wel gezien dat zommige onverftandige ofte zinnelyke menfchen dit zouden konnen misbruyken, met zig geen ander geluk in te beelden, als dat men ten deele op de aerde hier zoude konnen genieten , in de rykdommen , de gemakken, eere, fchoonigheden , en genoegten der zinnen. Dus hebben zy ook getracht die aerdfche en zinnelyke verbeeldinge te niet te doen.
Wy moeten ons wachten, zegt den H. Auguftinus, van ons voor te ftellen dusdanige vermaeken, gelyk wy hier konnen genieten op de aerde: anderzins d'onthoudinge van d'aerdfche genoegten, die wy hier oeffenen om den Hemel te bekomen, zoude maer een zeker flach van gierigheyd zyn, bynae gelyk aen de gene van die vaften, orri op eene maeltyd, daer zy toe geroepen zvn , zig met meerdere guizigheyd te konnen opvollen , aldus de maetigheyd voor af maer oeffenende voor eene grootere ongemaetigheyd."Bant uyt uw verftand cjiergelyke 9, aerdfche en vleefchelykegedachten. Maer
L 2



54 4 Fw den Hemd. Kap. 7.
„ u gereed tor de genietinge van eene oriuyt5, fprekeiyke zaeke: en zuyvertuw hert van ., alle weireldfche genegendheden. Wy zul\, len'er een voorworp zien Jiet welk ons vol5, komendlyk gelukkig zal maeken , en dit
eenig voorworp zal ons genoeg zyn.
En wederom op eene andere plaetfe. Wy zullen , ö Heer, vervalt voorden door goederen van uw huys, zegt uwen Propheet. Uwen Tempel is heylig (den Tempel uwer glorie) 'en wonder haer in rechtveirdigheyd, Hy zegt niet: "Uwen Tempel is wondeibaer in ko„ lommen, in marber , in gulde verwelf„ fels; maer hy is wonderbaer in rechtveir„ digheyd. Gy hebt oogen van buyten om
goud en marber te konnen zien, maer „ d'ooge, waer mede men de fchoonheyd der 3, gerechtigheyd ziet, die is van binnen. ' Wy mogen dan ons zelven niet bedriegen en de begeirlykheyd niet uytreyken tot .in den Hemel toe, met aldaer te verwachten de voldöeninge van onze zinnelykbeyd. God zal het erfdeel zyn van zyne uytverkorene % en hy alleen zal hun geluk zyn. Hunne eenige blydfchap zal zyn hem te zien, hem te beminnen , aen hem ganfch onderworpen te zyn , zonder ieds meer te hebben dat aen zyne gerechtigheyd en heyligheyd wederftaet. Dit zal het wezendlyk deel zyn van de gelukzaligheyd, en al het overig eene mededeylinge en uytvloeyinge daer van.
HEer , uw Ryk is gerechtigheyd en vrede, en blydfchap in den H. Geeft, alle welke , zaeken feenemael geeftelyk zyn. Doet my dit
■



8. Kap. Fan den Hemel tier op de aerde zoo beminnen, dat ik de bezittmge daer van eeuwig genieten mag, waer door zoo den inwendigen, ah den uytivendigen menfch in volle rufte en in eene onuytfpreke* lyke vreugd zal zyn. r
V1II. K A P KT T E L. JFelke dat d'oorzaeke is, dat'er vele zoo kleyne
Dbegeirte tot den Hemel toonen. At d ongeloovige hun geluk zoeken in d aerdfche goederen, en is geen wonder, zy kennen geene andere , maer dat de
x\fl Sei , een eei,wjS en onvergankeJ)kgoed door het geloof kennen , met eenen *>o grooten drift de aerdfche goederen zoeken, en zoo Weynig op den Hemd rSeyf.hVJ5 onbe^ypelyk. Daer zyn veie verWir neo°rzaeke»van deze zoo groote verblmdheyd en verkeerdheyd des herte , en wel voornaemendlyk de drvderleye begeirlykde" H* ***** noemt: DebegeL bMeyddes vleefch de begeiriykbeydder oogen en de booveirdye des levens. Deze neemt den imaekwegtot het hemelfch, en zy omfteekt den honger en dorft tot het aerdfch. * De hemelfche goederen, die het Geloof ons voorhoud zyn afwezig, men moet zë met verduldigheyd verdienen en verwachten. Maer de begeirlykheyd wilt niet wachten, en zy begeirt de tegenwoordige genietirme van het gene zy bemint. De hemelfche goe! t\Z - i Tu T de zinnen "iet vatten , en men £lriykh-eyd ,S on«evoelig tot alles wat men met de zinnen niet vatten kan, en daerom zoekt zy bet aerdfch. Om de hemelfche
L 3



a^o^^^^^f^ftdef^^meL Kap. 8. goederen te bekomen, moet men die van de finnen verachten, en debegeirlykbeyd en kan geenen fmaek vinden in deze verachtingen. Als de ziele haer zoude keeren tot de bedenkinge der hemelfche zaeken.de begeirlykheyd vind daer verdriet in, en ftelt haer daer tegen. Immers zy maekt dat den menfch eene walge krygt van al dat noodig is om tot d'eeuwige goederen tegeraeken. Deze begeirlykheyd en vervolgens de walge van het hemelfch goed is in den eenen menfch grooter als in den anderen, en in zommige zoo groot, dat zy alle gepeys en begeirte tot den Hemel verdooft.
Doch deze begeirte tot den Hemel is een floodzaekelyk gevolg van de liefde tot God. Die God bemint boven al, is begeirig om hem te zien, en die deze begeirte niet heeft, is niet in ftaet om met waerheyd en rechtzinnigheyd in het Gebed des Heere te zeg* gen : Dat uw Ryk toekome; en wat is dit voor eenen Chriftenen, die de taele van eenen Chriflenen niet als tegen waerheyd en fpreekt. Daerom den H. Auguftinus zegt, dat den genen, die op d'aerde maer wenfcht te blyven, en zyne vreugd en zyne rufte daer vind, in den Hemel niet komen zal. Wy zuchten, zegt hy , nae het hemelfch Jeruzalem , ons zelven hier aenziende als vremdelingen, en gevangene onder het joh en de favernye van een ftetffelyk lichaem, ons vermaek en blydfchap uytfi'ellende , tot dat 'wy in ons Vaderland zullen gekomen zyn. Maer die niet en verzucht als vremdeling op de aerde , en zal zig niet verblyden als borger in het he-



8. Kap. fan den Hemel. £4? melfch 'Jeruzalem, om dat de begeirte tot het eeuwig leven in hem niet en is. En wederom op deze woorden van den Apoftel: O onge* 'lukkigen als ik ben , wie zal my verloften van dit doodelyk lichaem! zoo zegt hy: Dat dezen hope het eeuwig geluk , die zig op deze weireld voor ongelukkig herkent.
En om te toonen., dat zoo eene liefde tot het tegenwoordig leven, waer door men hier wel altyd zoude\villen blyven, ftrydig is tegen de liefde van God , zoo zegt Augufti» nus ai wederom : Die zyn vermaek vind in zyne pelgrimagie, en bemint zyn Vaderlandt niet. Indien ons dan het Vaderland lief en aengenaem is, zoo moet ons de pelgrimagie noodzaekelyk hard vallen* En volgens dezen grondregel van den W. Auguftinus, die nae het eeuwig leven niet verlangt, en bemint God niet, en die God niet bemint, en verlangt ook nae het eeuwig leven niet. Ondervraegt dan uw hert. Indien God u belofde een lang leven op de aerde, en zeyde: Gy zult hier rykdommen, vermaeken , eere, gezondheyd , en alle goederen in overvloedigheyd hebben, maer gy zult,myn Aenfchyn niet aenfchouwen, nochte deel hebben in de goederen van myn Huys. Die op deze voorftel/inge in zyn hert zoude zeggen: Ziet, ik hebbe overvloedigheyd van myne tydelyke goe* deren, ik boude my voor gelukkig, ik en verzoeke niet meer: dusdanigen, zegt Augu» ft i nus, zoude zelfs noch niet begon ft hebben God te beminnen, nochte hier verzuchten als vremdeling*
L 4



24S Van den Hemel. Kap. 9.
1_J Elas ! hoe vele en zvorden^er dusdanige ~1 niet gevonden, en die niet te min geruft zyn, da er-ze leven in eenen quaeden ftaet! 6 Jefus, geeft ons toch eenen afkeer van de weireld, en doet ons geduerig wenfehen nae den Hemel, om haeft te mogen komen hy tk IX. KAPITTEL. Dat9er zeer vele Chriftene in deze quaede gefteltenijfe zyn.
VOor eerlt alle die openbaere doodzonde bedryven, toonen klaerlyk', dat zy de voldoeninge van de zonde Üellen voor den Hemel. Maer hoe vele zyn'er voorder, die wel geene openbaere doodzonde en doeu*$ doch evenwel reden hebben van te denken dat zy geene begeirte tot het gelukzalig leven en hebben ? By voorbeeld , die daer bynae ïioyt op peyzen; die met walge daer hooren van fpreken; die hun verftand niet bekommeren als met tydelyk welvaeren, weireldfche eere, enz. als ook de gene, welkers leyen maer en is gelyk eene aeneenfehaekinge van alderleye vermaekelykheden. Kan men van dusdanige zeggen, dat zy begeirte hebben tot het eeuwig leven? Doch om noch voorder te zien, of'er vele menfchen zyn, die waerlyk begeirte hebben, ziet maer of'er vele zyn, daer men van mag zeggen, dat zy hunnen fchat hebben in den Hemel: want Chriftus zegt: Daer uwen fchat is, daer zal uw hert ook zyn. En wie heefi'er eenen fchat in den Hernel? ais die goede werken vergadert voor den Hemel, die hy voor opzend nae d'eeuwigheyd, om daer by te leven, bynae



S>. Kap. Pan den Hemel 249
gelyk imand, die wilt gaen woonennaeeen ander land. Men kan hier uyt merken dat'er weynige zyn , die den Hemel aenzien voor hun vaderland, déwyl'erzoo weynige zyn , die daer nae toe zenden de goederen die'zy konnen , en die daer eenen fchat maeken van goede werken. Men ziet in tegendeel, dat al de zorgvuldigheyd van meerderen deel der menfchen maer uyt en komt op aerdfchèzaeken. Is hetdan te verwonderen , dat hun hert niet en is in den Hemel, dewyl zy daer geenen fchat hebben , daer zy hun hért op Hellen ?
. Gelukkig zyr>ze dan , die den Hemei aenzien als hun vaderland , die zuchten en zi>T ei* ïeudig achten, ten i. om dat-ze zyn alge* fcheyden van God, % om dat>zezvn uyt hun vaderland, 3. om dat-zè noch ontworpen zyn-aen de zonde, 4. om dat-ze noch in gevaer zyn van het eeuwig goed te verliezen, daer zy nae verlangen. Wal h het, vraegt Augu* ft i nus, dat eenen oprechten Chrifteuen quelt en pymgt? bet is dat hy met Chriftus noch niet en is in zyn vaderland.
De eerde Chriftene verheugden zig gedurig door de hope van den Hemel. Den Apoftel noemt eenen Ch'riftenen, eenen hemelfcben menfch: eenen hsêoontiu van die hevige Stad. Zoomoet hy dan eenui vremdeling zyn op d'aerde ,en fe hy vremdeling , zoo moet hv Verlangen nae zyn vaderland, ja,geheel den Chnftenen Godsdienft is als belloten in die begeirte van het eeuwig leven-, zy is den geeft vanaile de Myfterien: en. hoe imand vvyder af is van dezen ftaet, hoe hy ook wyder is van
Ï, 5



s^ó^^^^^^T^/z den Hemel. Kap. 9. den geeft des Chriltendoms. Zommige Heyiige en zagen noyt den Hemel aen zonder traenen te ftorten , denkende op het geluk, het gene zy verhopten, en vieriglyk wenfchende nae het gene zy noch niet en bezaten. Andere woonden zonder dak, bloot voor de hitte, koude en regen, om altyd te mogen den Hemel aenzien.
Laet ons dan dikwils roepen met den H. Auguftinus: " O Jeruzalem , Stad Gods, myn „ hert bemint u, myne ziele fnaekt nae uwe
fchoonheyd. O hoe fchoon en edel zyt gy!
Wat een vermaek is het my, myne oogen te „flaen nae uwe klaerheyd, en my met uwe „goederen te verheugen diemy zoo veelte „meer doen quynen van liefde, als ik die „meer overdenke. 6 Hemel, wat eene ge„noegte is het my, d'oogen myns herte te „veftigen cpu, tefpreken van u , te hooren „ van u, te fchryven van u , en dagelyks ieds
te lezen van uwe gelukzaligbeyd, om my„ne ziele wat te ververfchen en te verkloeken! O heyiige Stad Gods, wat vermaek
is het my, met ooren en oogen , met gepeyzen en zinnen, met hert en ziele geüa-
dig op te vliegen nae u, te woonen in u, te „wandelen door u, te rullen in u. Hetver„ (land kan het niet achterhaelen,. den mond
kan het niet uytfpreken , de penne niet be„fchryven , herten ziele alleen konnen het „gevoelen. O uytzinnigheyd van den'zon„daer, om een kort en vuyl vermaek, te „verliezen die altyd-dnerende en zuyvere „wellnften!"



ro. Kap. Fan den Hemel. 251
HElas ! boegemeynis deze uytzinmgheyd bedendags; en boe kleyn is in menige andere de begeirte tot den Hemel! Geeft doch, 6 Jelus , dat wy van dat getal niet en zyn beweegt en verfterkt ons, dat wy Mogen om uyterfte beft doen, om de eeuwige zaligheyd te bereyken. J
X. KAPITTEL. tiet leven is ons eeniglyk verleend, om den
WHemel tvel te verdienen. Y zyn hier op deze weireld tot geen ander eynde , als om uyt te werken het oneyndelyk groot werk van onze zaligheyd,- wy moeten die geftaedig voor oogen hebben , zy moet het oogwit wezen waer toe alle onze werken gelliert moeten worden zonder een deelken van den koftelvken tyd te verhezen, die ons daer toe genadeiyk gelchonken word. "v God had met recht van ons konnen vcrevf* lenen1 eene eeuwige bereydinge, en eene een* wige boetveirdigheyd, om dat eeuwig geluk te bekomen, zegt den H. Auguftinus, indien hv met ons had willen handelen volgens zvne ftrenge rechtveirdigheyd: want eene eeuwige rulte zoude met recht gekocht moetfen won den dooreenen eeuwigen arbeyd. Maer inw dien God dit van den menfch vereyfehte, wanneer zoude den tyd komen om te rullen en den loon fe ontfangen. Zoo moet dan den tyd van den arbeyd uoodzaekelvk bepaeld wezen maer al was den tyd nu bepaeld, God had konnen vereyffchen ddyt&fe jaeren van eene ftrengfle boetveirdigheyd , 0fu ZQQ
L 6



£$2 Van den Hemel. Kap. lö.
lang te branden in een groot vuur, ja in het vuurderhelle , om den Hemel te verdienen: en by aldien alle deze jaeren in eene weegfchaele wierden opgewegen tegen den eeuwigen loon, zy zouden als eenen Niet zyn tegen den Hemel, en veel min, als of de geheele weireld voor een duyt wierd gekocht» Het gene noch meer is, indien God had gewilt, dat niemand zyn aenfchyn en zoude aenfchouwen eene ure tyds, als meteenjaer lang te lyden alle de tormenten der Martelaeien, zoo zoude dit na verdienden noch niet genoeg worden betaelt. Doch, verdient eene ure zoo veel, wat zal de ganfche eeuwigheyd verdienen? Overzulks doet al wat gy kont, lyd en geeft wat gy kont, al waer het nw lichaem om verbrand te worden, gelyk den Apofiel fpreekt, dit alles vergeleken by den Hemel, zoude zoo veel zyn, als eenen druppel by eene oneyndelyke zee. Doch het is wel verre van daer , dat God zoo veel van ons vereylTchen zoude : hy vereyfcht maer den arbeyd van dit kort en ellendig leven, en geheel dezen arbeyd beftaet in hem te beminden en hem te dienen volgens de regels van het frL Evangelie, en daer voorbelofthy ons , dat wy hem eeuwiglyk zullen aenfchouwen: en zal ons dit te lang fehynen? Is'er we! imand onder de aerdfeh-gezinde , die weygeren zoude 20. jaeren lang te leven een arm ieven, om voor eenen korten tyd Koning te worden hier op de aerde? en wat doet gy, ofte wat lyd gy doch voor den Hemel? , Wat en doet den menfch niet om het le-



10. Kap ran den Hemel. M ven des hchaems te bewaeren ofte te verlendn HVZJÜ ' Tr e" < mes verdraegen, zegt
van etefSf"™' 0I? gene2en « w°r^ ™e™,?0(le°nle' met om de dood te ontf»r ,p'ft- g6ne onmogelyk is; maer om wat laede verfe'r E" W3t Z0Ude hv niet *«1 , Om Z™ el'"g"? dit Vddyk leven te bedoen »l ^ Wat 18 doch dit ,even ? Waerom leven ^w" f °,Vee' 'liet voor h» «uwig ftaet eL^r,, ' arb-eyd en Sevaertn onder? , h,tf °,'^et met°Ph°P« va"ied kleynste bekomen! Eenen koopman, eenen fchip. ■pervaeren overzee, en ftaen langdurige rev«en uyt met perykel van fchip, van Zd en
de ykevvinfte, die zeer onzeker is, endiezv zekerlyk zeer haeft zullen njoeten'verlaé en! Wat en doen vele andere menfchen niet om een hoog ampt ofte ftaet te bekomen ? en h<£ en peyzen zy niet gedurig op middelen , om hun voornemen te konnen bereyken*
,, Wat eene fchande voor ons, zegt den H „Bernaraus zy hebben meer iver voor hun „ongeluk en hunne ellende, als wy voor ons"h*ÏA e"ZJ 1?open met «"eerdere dapper" M - nae di dood' aIs wv n™ h« leven.
luk U hVa" de" a?,deren kant' w" een ge™ ke eenen Heer te dienen, die zoo
rewl- ykI°T denmin(kn dien«ae» hem hnnf, e,? dle 200 «"""rtenrig rekeninge boud van ajles, tot een-goed gepeys toe en tot eenen teug koud water, die wy aen eenen behoeftsgen geven in zynen Naem ? O gelukkige boetveirdigheyd, 6 kofteJyken W-



&54» Pan den Hemel. Kap. 11.
heyd, ó heylig geweld, dat wy doen voor den Hemel! Het mint! is van meerder weirde, als alle die viélorien der Koningen, en eenen traen van waere boetveirdigheyd meer te waerdeeren , als alle de fchatten der aerde. Als Petrus d'Alcantara geftorven was, Vertoonde haer zyne ziele aen de H. Therefia, en zeyde: O gelukkige boetveirdigheyd, die my verdient heeft zoo groote glorie / Al den tyd is dan ellendig verloren, die bedeed word tot andere zaeken , als die daer toe ftrekken.
AL dat wy peyzen, /preken ofte doen,, moet om den Hemel zyn; maer boe weynig doen wy daer voor! Doet ons doch, ó Jefus, onze onachtzaembeyd kennen, en vlytiger voor den Hemel arbëyden, als wy tot noch toe hebben gedaen.
XI. KAPITTEL. Voorbeelden der Heyiige, die zig zelve in al hun lyden en in hunne boetveirdigheyd heb* ben verkloekt door bet gepeys van den Hemel.
DE HH. Patriarchen Abraham, Ifadc en Jacob en waeren hier niet vry van quellingen , ellenden en beproevingen. God zeyde tot Abraham: Gaet uyt uzvs Vaders huys, uyt uw land, en uyt uw ge f acht, en trekt nae bet land dat ik u toonen zal. Door het geloof, zegt den Apoftel in zynen [hief tot de Hebreeuwen , heeft Abraham gebo'orzaemt, en ging zyn verblyf nemen in het land van belofte als in een vremd land, woonende in de tenten met Ifadc en Jacob. Hy wilde daer geen huys hebben; maer woonde in tenten 5 zig zelven aenziende als eenen bal-



vëndé' ueande"eV„Td?,ing' ^ biet^ ^ ftenaer en houwmeefter Goaf zrlf L n u
«" » jtfie de ^g^Z'é^"1 Door het geloof (van den Heme en van ^L,eUW,ge/aeken^ ontkende MoyfeT f l
« defchatt™ van Ë^pten: want
^dden I 5rkveel te 0Sde We£
iwj «^..j vcclteoo€n om dat zv de waer-
beyd ayden, en vele ftraffendreygden doo;



£$6 Fan den Hemel. Kap. it.
Gods bevel. Vele van hun wierden'er vreedelyk gedood, andere waeren gehouden te vluchten, en woonden in hollen en fpelonken der aerde, ofte op de gebergten bekleed met vellen van Schaepen en Geyten, om de dood te ontgaen. En wat was hunnen trooft en verfterkinge in hunne ellenden, als het gepeys en de hope van den Hemel?
Aldus, naer dat Tobias aen zynen Zoon gegeven had 'vele fchoone letten, zoo voegt hy daer by: Zoon, wy leven hier ivel een" arm leven; maer wy zullen groote goederen hebben, (te weten d'eeuwige in den Hemel) is'/ dat wy God vreezen, de zonde laeten, en doen het gene hem behaegelyk is.
Het was door de aenmerkinge van den* Hemel, dat die kloeke Moeder der zeven Machabeën haere zonen zag fterven de vreede dood om de Wet des Heere, ja zelfs hun krachtelyk aenmoedigdeom vromelyk te lyden. En het was door het zelve inzicht, dat eene andere Moeder tot haeren zoon riep , als hy fcheen te bezwyken onder de pynen: Mynen zoon, mynen zoon y aenziet den He* mei door uw geloofd ziet Chriftus aen, die daer regeert: want het leven en word u nietontnomen , maer in een beter leven verwijfelt.
Alzoo heeft Chriftus zyne Apoftelen ook' dikwils verfterkt met de belofte van den Hemel, onder andere, als hy zegt: Zalig zyt gy lieden., als men u zal lafteren en vervolgen , en 'liegende , alle quaed tegen u zalfpre* ken om mynen fwif, vet heugt en verblyd u9 want uwen hon is mrgroot in den Hemel,



11. Kap. Fan den Hemel. 057 De HH. Apoftelen hebben hun zelven , en ook de Geloovige geduerig verfterkt in alle hunne verdrukkingen door dit gepeys. Het diende aen Paulus als eenen zweetdoek" zegt den H. Cbryfoftomus, om alle de traenen en het zweet van zynen arbeyd en zyne tnbulatien af te vaegen.
Immers d'overwinningen der Martelaeren % deviaorieder Maegden, en de boetveirdigheyd der Belyders zyn het uytwerkfel van dft heyhggepeys. Wat hebben zy niet gedaen, gelaeten en geleden uyt liefde tot den Hemel! De Martelaeren hebben daer voor gegeven hunne eere, hun goed en leven, en oriderftaen onbegrypelyke tormenten. De Eremyten en Kloolterlieden, zoo mans ais vrouwen , hebben daer vooryerlaeten, vader, moeder, zUJters en broeders, vaderland en goederen beroovende hun zelven van de genoegten en gemakken, die zy konden genieten, en daer by noch plegende zeer ftrenge boetveirdigheyd, zoo dat wy over de wonderbaerhevd van hun leven verbaefd ftaen, by voorbeeld Antomus, Benedi&us , Auguftinus, Bernar. dus, Domintcus, Francifcus, en ontallvke andere. Uen H. Seraphion zat in den winter half naekt voor de Kerkdeure, en als men hem vraegde: Wie heeft u dus berooft van uwe kieederen? Zoo wees hy op het Evangelie, het welk hy onder zynen erm droeg, zeggende: Dezen Boek, die my den Hemel belaft.
Den H. Alexius, eenen der edellte van Hoornen, aengenomen hebbende den houwelyken ftaet volgens den wil van zyne ouders/ver-



25 b' Fan den Hemel. Kap. n<.
liet om de liefde van Chriftus zyne Bruyd ongefchonden den eerften nacht van zyn houwelyk, gaende als eenen armen pelgrim de heyiige Piaetfen bezoeken in het H. Land , in welke reyze hy ij. jaeren onbekend is gebleven. Doch te Edeffen in Syrien wierd zyne heyligheyd bekend gemaekt door een Beeld van de H. Maegd. Hydan, om d'ydele glorie te vluchten, ging van daer te fehepe en quarn te Roomen, alwner hy van zynen Vader in huys genomen wierd als eenen armen vremdeling. Hy heefr aldaer noch 17. jaeren onbekend en zeer armlyk geleeft: en laetende zynen naem, geflacht, en den loop van zyn leven in fchrift, is hy daer heyliglyk, en tot naer zyne dood, onbekend geftorven.
Wat grooten ftryd en bekoringen meynt gy, dat hy al dien tyd heeft onderftaen, ziende dagelyks in dat Paleys,'t welk zyn eygen huys was, zynen Vader, zeer groote rykdommen, genoegten, maeltyden, enz. die hykonde genieten, met zig zelven kenbaer te maeken ? Maer hy heeft liever verkozen eenen alderftrehgften vaften ,een gedurig waeken, harden luttel te ilaepen, en verachten befpot te worden van de knechten en dienftboden, als alle die eere en veraiaekelykheden : want hy floeg zyne oogen met Moyfes op de eeuwige vergeldïnge van den Hemel, die hy altyd had in zyne gedachten.
Den H. Auguftinus door deze heyiige begeirte ontfteken zynde, zeyde tot zig zelven : „ O myue ziele, al moeft gy dagelyks onder„ ftaen vele tormenten, jade helle zelfs voor



11 Kap. ^^TCHS^JS^^^^j^^
„ eenen langen tyd, om Cbriftus te mogen „ zien in zyne glorie, en te wezen in het ge,, zelfchap der Heyiige, zoude dit ons zoo ,, veel met weirdig zyn ? Zullen wy dan niet „ geirn lyden al wat pynelyk is , om eens deelachtig te zyn van zoo groot goed en „ zoo groote glorie? Dat dan de duyvelen „ ons quellen en liften leggen: dat-ze hunne » bekoringen regen ons bereyden : dat het 5, vaften het lichaem verteire, de harde klee„ deren het vleefch pynigen en den arbeyd ,, onsbezwaere: dat den eenen tegen myroe55 pe, den anderen my verdrukke; dat de kou„ «emy doe beven; dat de hitte my brande;
dat het lichaem pyne lyde ; dat het aenj, jchyn bleek worde door ziekte en onpaffej, lykheyd; dat myn leven vergae in pynen, 5, en myne jaeren in weenen, en dat de rot,, tigheyd kome in myne beenderen, als ik maer en mag ruften in den dag der tribu,5 latie, en opklimmen tot ons heylig volk, ,, U hoedanig zal de glorie zyn van de rechtveirdige, hoe groot de blydfchap der Hey 5J nge, als iders aenfchyn blinken zal als eene 5, Zonne, en dat den Heer alle onze werken ,5 vergelden zal met den belofden loon , gevende de hemelfche goederen voord'aerd5, lche, en het eeuwig voor het tydelyk !
Hoe vele Koningen hebben'er hun Koningryk niet veriaeten, en armlvk gaen leven, om den Hemel te winnen! Wy lezen onder andere het volgende van eene H. Matbildis dochter van eenen Koning van Scotland: Zy had vier broeders, waer van den eerften Her-



&6o Van den Hemel. Kap. if.
tog was ; maer ter liefde van Chriftus willende arm zyn, verliet hy zyne huysvrouwe, zyne ftaeten, de hope van zyns Vaders Ryk en zyn Vaderland. Den tweeden, die eenen Graeve was, verfoeyde van gelyken de aerdfche goederen en wierd Eremyt. Den derden , zynde ArdsbilTchop, verliet zyn Ardsbisdom .en vertrok zig in een Kloofier van het Order van denH. Bernardus. Den vierden genaemd Alexander, nu 18. jaeren oud Zynde , wilde den Vader, dat hy met hem zoude beginnen het Ryk te bellieren. Doch zyne zufter Mathildis, die &o. jaeren oud was, met hem hier over fprekende, zeyde: Zegt my eens, alderliefften bt oeder, wat zyt gy van zin P Ziet, uwe broeders alle de aerdfche rykdommen en vermaeken verfoeyende , om den Hemel ie winnen, hebben u een tydelyk Ryk gelaeten, waer door gy in gevaer zyt, van V eeuwig Koningryk te verliezen. Alexander , overgoten van traenen, zeyde: Wat raed geeft gy my dan , 6 alderlieffte zufter, want ziet, ik ben bereyd uwen raed te doen ? BLathildis was over deze antwoorde zeer verblyd, en zy hebben beyde befloten hun Vaderland te veriaeten, en andere kleederen aeiitrekkende , zyn zy famen gereyfd nae eert vremd land, alwaer zy haeren broeder heeft leeren de Koeyen melken en kaes maeken. Zy zyn daer naer gekomen in Vrankryk, alwaer Alexander, volgens den raed van Mathildis, ging dienen in een Kloofter van Ciftertien, zig daer ook geneirende met die geringe werken. Doch de Moniken in hem behaegen heb-



iï. Kap. Van den Hemel. afo bende , namen hem aen voor eenen Leekenbroedex Mathildis zeyde alsdan noch voorder tol Alexander: -Den Heer, o lieven broeder, zal ons wel eenen grooten loon geven teroorzaekedat wyomhem veriaeten hebben
onze Ouders en Vaderland; maer wy zouden noch eenen veel meerderen ontfangen, indien wy geheel ons leven onszelvemom hem wilden berooven van den trooft van eikanderen noch te zien, tot dat wy eens voor eeuwig te iamèn zyn in den Hemel. Alexander weende zeer , en vond dit het zwaerfte van het gene dat hy tot noch toe had onderhouden. Doch ten laeften zig zelven overwinnende, zyn zv van-een gefcheyden, zonder malkanderen ovt meerrezfenm dit leven. Mathildisem„ wonen in een dorp negen mylen van daer, alwaer zy zig meen hutteken vertrok, levende by het gewin van haere handen, zonder eemgen onderftand van almoelTen te aenveirden. Haerbedde was de aerde, en zv bragt vele uren over in het gebed. Alexander is jni zynleven ook noyt gekend geweeft, en is heyliglyk geftorven, doende zoo in zyn leven , als naer zyne dood veie Mirakelen. Hv vertoonde zig eens zeer klaerblinkende aen eenen Momk, met eene kroone op 't hoofd eï eene andere m zyne hand. En als dezen hern vraegde , wat dat die twee kroonen beteekenden, zeyde hy: Die ik in myne hand draege, is my gegeven voor de kroone van het tyde? lyk Ryk, het welk ik hebbe veriaeten; en d'andere, die ik draege op myn hoofd , om dat ik den Heer getrouwelyk hebbe gediVnt.



Van den Hemel. Kap. iï.
HOe groot de pynen ook zyn , die de Hey» lige hebben geleden om tot u te komen , o Jefus, 23* moeten nu belyden, dat dit alles zeer weynig is. Zyzyn nu vol vreugd, zy loven en. danken u over uwe genade, en over uwe oneyndelykegrootdaedigheyd in bun te loonen. Geeft toch, dat wy dit wel begrypen om hun voorbeeld hier kloekelyk na te volgen, en u met hun hier naer over uwe bermbertigbeyd eene aeuwige dankbaerheyd te bewyzen.
Bemerkinge op het voorgaende.
DE glorie des Hemels gaet ons verftand verre te boven: de vreugd eu de genoegten der Gelukzalige en kan niemand uytfpreken ; al wat hier fchoon , aengenaem, groot en verheven is op d'aerde, is maer drek en vuyligheyd, gelyk den Apoftel fpreekt, vergeleken by den Hemel. Met groote reden dan riep den H. Paulinus als hy met verbaefdheyd de koftelykheyd en de pracht van de ftad Roomen verwonderde: Indien den luyjier van het aerdfch Roomen zoo groot is, hoe groot zal dan den luyfier zyn van het hemelfch Jeruzalem!
Daèrom waeren ook de Heyiige met zoo eene groote genegendheyd tot den Hemel ontfteken. Geene pynen en waeren hun te, veel, te zwaer, ofte te langdurig; zy onderftonden die met blydfchap om hem te bekomen , en hy was altyd in hunne gedachten. Zy aenzagenzig hier als vremdelingen, als ballingen, als gevangene; zy namen nergens geen vermaek in, en al hunnen wenfeh was nae den Hemel, zeggende met David: Eens zaeke alleen hebbe ik van den Heer verzocht 9



i r Kap. Van den Hemel. en zal die blyven verzoeken, dat is,te mogen woonen in bet huys des Heere, alle de uugen mms levens,om de genoegten des Heere te aenf ouwen. Dus riepen zy ook geduerig met den zelven Propheet: Wanneer zal ik doch voor uw aenfchyn verfchynenl
De H. Thsrefta noch zeer jong zynde, en verdronken van het gepeys van'de eenwig. neyd, was als jalours over de Martelae-
korren rt^ Z°° §r°°te Slorie °P ™°
rte" y ' en,?et 200 wevni§ Ivdens bad; den bekomen. Dus nam zy me?grooten iver haer jong broerken by de hand en trok e faemeri met hem nae de Mooren om aldaer te ontfangen een heylig Marteldom, en aldus fpoedjg nae den Hemel te vliegen. Dit wierd haer alsdan belet; maer wat heeft zv naerderhand geheel haer leven niet onderitaen , om daer te geraeken?
der^vann2wlder0nte,,baere dk^^ voorbeeihe: dé ti "e?I,g4 k0Dn!n bvbr^n, indien het de kleynheyd van dit Boeksken toeliet: ma r indien het weynig tot hier toe gel zeyd ons met befchaemd maekt over on-
nniafheitI!heyd' te verSeef* zouden wy noch meer hier van ophaelen. y
Vele toonen wel eenige begeirte en een
Willeken om zalig te worden; maer't en is
geenen krachtigen wil, want zy gebruyken
zahThetdr" £2' ™' wi 8tl tf bekomen- °m eenen krachtigen wil te hebben, moet men de Heyiige navo gen en alles doen het gene in het ft. Schrift word bevolen. Men moet den nauvven weg



a6*4 Van den Hemel. Kap. li,
ingaen; zig zelven verloochenen; zyn kruys dagelyks opnemen en Cbriftus volgen ; zyne quaede begnrlykheden overwinnen ; het vleefch onder den geeft houden; kloekelyk ftryden; zig zelven geweld aendoen; de weireld met al datzy voorftelt, als rykdommen , genoegten, eere, enz. uyt'er herten verfoeyen; met een woord, de godelyke Geboden in alles onderhouden. IVilt gy tot bet leven komen, zegt den Zaligraaeker, onderhoud de Geboden. ,
Dit alles is noodzaekelyk, maer den lalhertigen menfch te ongcmakkelyk, hy zoude den Hemel beter koop willen , en geirn hebben, dat hy met enkel wenfehen te bekomen waer. Maer hy bedriegt zig zelven, want Chriftus zegtopendlyk: Zy zullen niet alle in bet Ryk der Hemelen gaen, die tot my zeggen: Heer, Heer; maer die den ivil van mynen Vader, die in den Hemel is., doet, die zal gaen in het Ryk des Hemels. Wy moeten dan hier wel od letten , indien wy het met te laet en willen beklaegen en de deure des Hemels voor ons gefloten vinden.
Wr mogen niet zeggen, ó Jefus, dat dit alles te moeyelyk is, dewyl gy zelf zegt: Myn jok is zoet, en myn laft is licht; maer wy moeten taen onze bedorvendheyd en kleyne liefde toefchryven. Wy bidden Idan, doet de oogen van uwe bermbertigbeyd over ons eten 'en verleent ons uwe liefde om onze flappigbeyd te overwinnen, op dat wy door het midden van s weirelds aenlokkingen en bedreygingen ongehinderd tot u gaen , om v met alle uwe Heyiige eeuwiglyk te /«ven en te da** ken. dmen,
EYNDE.



TAF E L
Der vier Uyterfte van den Menfch. Foor-afgaende befchryvinge, enz.
I. Kap.TjEt leven van den Menfch is kort. Bladz 5.
II. Kap.IJ. Ons leven is onzeker; de dood kan ons altyd, en op alle piaetfen overkomen. 8
III. Kap. Schoon de dood niet zeker en waer , wy zouden-ze moeten vreezen, daerom alleen , om dat zy ons kan overkomen. J(5
IV. Kap. liet leven is een geduerig fterven en eene geduerige naederinge aen de dood. 18
y. Kap. Ellenden , ziekten, ongelukken en gevaeren,
daer het menfchelyk leven aen onderworpen is. zo Ellenden van hongersnood, en van oorlog. 23 Ellenden van aerdbevingen. 2g
VI. Kap. Dewyl ons leven kort en broos is, en onderworpen aen zoo vele ellenden, zoo is alle tydelyk geluk zeer luttel te achten.
VII. Kap. Het leven word ons verleent om het groot werk van onze zaligheyd uyt re werken. 34
VIII. Kap. Het is eene groote verblindheyd de berey-* dinge tot de dood uyi te ftellen tot het laefte. De
* dood is gemeynelyk gelyk het leven geweeft is. 37
IX. Kap. Dat wy ons moeten bereyden tot de dood, om dat men maer eens en fterft. ^t
X. Kap. Waer in deze geeftelyke dood en deze bereydinge beftaet. 43
Ferbandelinge van de Dood.
I. Kap. ttt At dat is fterven , en hoe pyrtelyk. 4$
II. Kap. W Van de groote veranderingë die'er naer de dood volgt. 5 \
Ten 1. de ziele ziet haer zelven in eene geheele an"
dere gefteitenilfe. $<» Ten a, de ziele ziet wat dat den tyd, en wat dat deN eeuwigheyd is. 55 Ten 3. de zieje ziet God. 5§ Ten 4. de ziele ziet de helfche monfters. 59 Ten 5. de ziele ziet de raezernye der duyvelen tegen
haer. öt Ten 6. de ziele ziet alle haere Tverken. c$
III. Kap. Dat het zeer profytig is, dikwils te peyzen op de dood, 6%
M



^■^F T A F E L.
Voorbeelden van ha gene zommige Heyiige en andere gedaen hebben om de dood te gedenken. 71
IV. Kap. De dood der zondaeren is fchrikkelyk: de dood der Rechtveirdige koftelyk. 7ó
Eenige voorbeelden van de gene die de dood met
blydfchap hebben aenzien en onderftaen. 79 Beweegredenen om geirn te fterven. 84
V. Kap. De vreeze des doods en is geen zeker teekeu van eene quaede confeientie. 87
Van bet bezonder Oordeel. ï. Kap. tttY moeten alle ten. oordeel komen. 95 iï Kan: W r>e Uevlise hebhen seduerisï het oor¬
deel voor oogen gehad en ook gevreeft. 96 HL Kap. Het óórdeel is fchrikkelyk, om dat de zklc daer ziet alle haere onbekende zonden. 99
IV. Kap. De ziele zal ook zien de grootheyd der zouden. i 101
V. Kap. Dat het oordeel fchrikkelyk is, om dat de ziele daer vernietigd ziet alle de fchyndeugden. 103
VI. Kap. Van wie den menfch in het oordeel zal worden befchuldigt. . ,05
VII. Kap. Den Rechter zal een nauwkeurig onderzoek doen en eene fcherpe rekeninge vraegen. 108
VIII. Kap. Den Rechter zal ook rekeninge vraegen van de goede werken. 111
IX. Kap. Van de vervaerlyke verbolgendheyd van den Rechter. 114
X. Kap. Hoe de ziele haer vonnis ontfangt. 116
Van bet laeft en algemeyn Oordeel. ï. Kap. TTrAerom dat'er een algemeyn Oordeel
VV zal zyn. «" II. Kap. Van de fchrikkelyke teekenen, die voor
het laeft Oordeel zullen gaen. Den Antichrift. lbldElias en Enoch. I25 Scftrikkelyke teekenen in Zonne en Maene, enz. 126 Van hét branden der weireld. I2* Hf. Kap. Hoe door het bl.aezen van het trompet alle
de doode zullen verryzen. iZ9 IV. Kap. Dat het Kruys des Zaligmaekers te voor. fchvn zal komen.. *S4 y» Kap. Van de aeafcomfte des Rechters. ~n6



TAFEL. ^9mW VI Kap. Chriftus zelf zal het vonnis uytfpreken u* VII. Kap. Hoeprofytighetis, dikwils op het oór-i deel te peyzen. ^
Fan de Helle en haere fchrikkelyke pynen.
I. KaP-\]C/At dat de Helle is. I53
II. Kap. VV Twee foorten van pynen , die de verdoemde in de helle lyden. JSS
hl Kap. De eerfte pyne: Het helfch vier. i5ó
IV. Kap. De tweede pyne: Denktiaegenden worm 16 <
V. Kap. De derde pyne : De duyfterniflen. ' 167
VI. Kap. De vierde pyne : Het gefchrey , waer door de ooren worden gepynigt. I0-S
VII. Kap. Devyfdepyne: Den honger en dorft. 17a
VIII. Kap. De zefde pyne : Het vervaerlyk gezelfchap , waer door d'oogen gepynigt worden. 174
IX. Kap. De zevende pyne : Den ftank. I7J
X. Kap. Dc achfte pyue : Beroovinge van het aenfchyn Gods, IgI
XI. Kap. Van de eeuwigheyd der pynen. 18,
XII. Kap. Wat eenen trooft dat het voor de verdoemde zoude zyn, indien men hun konde verzekeren , dat hunne pynen eens zullen eyndigen. 18?
XIII. Kap. Hoe krachtig het gepeys van de helle en van de eeuwigheyd is. 10£
Fan den Hemel, en de hemelfche Glorie. ï. Kap. m At dat den Hemel is, zyne grootheyd,'
VV zyne treftèlykheyd en fchoonheyd. 20r li. Kap. Van de heyiige welluftigheden des Hemels. 204.
III. Kap. De wezendlyke glorie van den Hemel beftaet in het aenfchouwen van God. 2o8
IV. Kap. De Zalige en hebben geene droefheyd , al zien zy andere hoog verheven. Hunne bezigheyd. ipG
V. Kap. Eygenfchappen van de wezendlyke zalig-
I. Devblydfchap des Hemels. Ibj^
a. De verza;dheyd der ziele. a2J'
3. De verzekerdheyd der Zalige, en dat zy niet meer en konnen zondigen. 22j
4. De eerlykheyd der Zalige. 2ag
VI. Kap. Van de vier begaefdheden der glorieuze lichaemen.
1. Van de gaeve der klaerheyd. a3i
M £



TAFEL.
«. .De gacve van onlydelykheyd. 233 '3. De gaeve van fubtielheyd. 2.34 4. De gacve van fnelheyd.' 235 vil. Kap. Van het vermaek der uytwendige zinnen
in de Gelukzalige. 236 i. Het vermaek van het gezicht. Ibid. g. Het vermaek van het gehoor. 238 ;3. De zoetigheyd van den fmaek, £40 4. Het vermaek van den reuk. 241 '5. Het vermaek van het gevoelen. 24a 6. Datnieli zig wachten moet van in het geluk der uytverkorene niet anders te beoogen , als het vermaek der zinnen. 243 ,VIli. Kap. Welke dat de oorzaeke is, dat'er vele
zoo kleyne begeirte tot den Hemel toonen. 245 ÏX. Kap. Dat'er zeer vele Chriftene in deze quaede
geftelteniflc zyn. 248 sX. Kap. Het leven is ons eeniglyk verleend om den
Hemel te verdienen. 251 XI K p. Voorbeeiden der Heyiige, die zig zelven in al hun lyden en jn hunne boetveirdigheyd hebben verkloekt door het gepeys van den Hemel. 254
GOÊDKEURINGE,
s \ Ch of de menfchen ivys waeren ! de zaeke vetftandig** J lyk overleyden l de Uyterfte voorzagen ! zy zouden xvyzelyk fhiaëken de zoetigheyd der godelyke zaejieri , verftaende de ydelheyd der weireldfche , voorziende de fchroomelykheyd der helfche , en alzoo noyt zondigen. Hier toe dient bczonderlyk het Boeksken ge/Vaemd : De vier Uyterfte van den Menfch , zynde vol ziejjserende Beweegredenen om den menfch van de zonde af te trekken en chriftelyk te doen leven. Daerom zal Jiet zeer profytelyk herdrukt ende gelezen worden. U'egeveo tot Gend den 15- February 1743»
M. F. AUDENAERT, Licentiaet in de Godsgeieerdheyd , Kanonik ende Ard:Priefter van S, Daefs , JSeekkeurdet.



HET GULDEN PARADYS
OFTE CHRISTELYK
HAND-BOEKSKËN,
Behelzende vele zeer noodige en nuttige Gebeden wegens de voornaemfte plichten der Geloovige.
TE SAEMEN
Met verfcheyde Bemerkingen en Lofzangnf en met de geivooneiyke Li tan ie pi'
TA M S T E R D A M, By F.J. Van Tetroode , Boekverkooper in deKalver-ftraat, in de.Berg Calvary.
Met Goedkeur in ge.



TAFEL
VAN DE ROERENDE FEESTDAGEN.
Jae- Zon-f Afch- D _, » r _.
ren. d. L. dag. PaeiTcheJ Sinxen.
1787 g 2i.Febr. 8. April. 27. Mey.
>/88 fe 6. Febr. 23. Mart. 11.Mey.
1789 d 25. Febr. 12. April. 31. Mey.
1790 c 17. Febr. 4. April. 23. Mey. 179» b p.Mart. 24.April. i2.Juny.
1792 ag 22. Febr. 8. April. 27. Mey.
V93 f 13. Febr. 31. Mart. 19. Mey.
>794 e 5.Mart. 20.April. S.Juny.
1795 d 18. Febr. 5. April. 24. Mey.
1796 cb 10. Febr. 27. Man. 15. Mey. j
1797 a i.Mart. 16. April. 4-Juny.1
1798 g 21. Febr. 8. April. 27. Mey.
1799 f 6. Febr. 24. Mart. 12. Mey.
1800 e 26. Febr. 13. April. i.Juny.
1801 d 18. Febr. 5. April. 24. Mey.
1802 c 3.Mart. 18. April. 6Juny.
1803 b 23.Febr. io.April. 29.Mey. {
1804 ag 15. Febr. I 1. April. 20. Mey. ,
1805 f 26. Febr. 14. April. s.Juny.
1806 e 18. Febr. 6. April. 25. Mey.
1807 d 10. Febr. 29. Mart. 17. Mey.
1808 cb 29. Febr.'17. April, 5-JiiPiy.
1809 a 14. Febr.! 2. April. 21. Mey.
1810 g 6. Mart. 22. April. io. Juny.
1811 f 26. Febr. 14. April. 2/juny.



JANUARIUS. 1
1 a Befnyder.ijje
2 b s Alardus
3 c s Genoveva 4d s Pharaïidis
5 e s Telefphorus 6ïDe ff. 3. Koningen 7 gs Tilmannus 8asGudnla 9 b ss Julianus locs Agato Paus
11 d s Hyginus
12 es Arcadius
13 f s Godefridus
14 gs Hiiarius
15 a s Paulus Eremyt
16 b s Marcellus
17 c s Antonius
18 d s Pieters Seoel ipesCanutus
20 fs Sebaftiaen 2igsAgnes
22 a s Vincentius
23 b sRaymundus
24 c sTiraotheus «
25 d s Paulus Bekeer. >
26 e s Polycarpus :
27 f s Chryfoftomus 2
28 g s Carolus Magn. s
29 a sFrancifc. de Sal. 3obsMartina h 31 cs Petrus Nolafc. a
Nota : ff. Naem Je fut komt altyd den 2a Zondag naer dry Koningen.
M 4
FEBRUAIIÏUS.
1 d s Ignatius zeO.L. F Lichtmijfe 3 f s Blafius 4g s Andreas
5 a s Agatha
6 b s Amaudus
7 c s Rorauaklus
8 d s Helena
9 e s Apollonia 10 f sScholaftica 1 r gs Severinus
12 asEuIalla
13 b s Lucinius
14 c s Valenrinus I5d sFauftinus
16 e s Juliana
17 f s Silvinus i8gsSimeon [pas Gabinus
20 bs Eucherius
21 c s Pepinus
22 ds Pieters Seoel
23 es Petrus Dam. i4fsMatthy$ ApofïeJ
15 gs Walburgis
6 a s Porphyrius
7 b s Leander
8 c s Romanus
In V fcbrikkeljaer eeft Februariia 29. agen.



s6 d s CleMis
27 e s Anaftafius
28 f s Vitalis
29 g s Petrus Martel.
30 a s Catharina van Senen.
MARTIUS.
1 ds Suitbertus
2 e s Carolus Graeve
3 f sCunegundis
4 g s Cafimirus
5 a s Draufinus
6 b sColeta
7 c s Thomas Aquin.
8 d s Joannes van God
9 e sFrancifca
10 f De 40. Martelaers
11 g s Vindicianus
12 a s Gregorius
13 b s Euphrafia
14 c s Mechtilde
15 d s Longinus
16 es Eufebia
17 f s Patricius
18 gsGabriè'1
19 a s Jofeph
20 b s Joachim
21 c s Benedi&us
22 dsLiberatus
.. 23 e s Theodofia
24 f s Catharina
25 g Maria Bodfcbap 26" a s Ludgerus
27 b s Joannes Eremy t
28 c s Sixcus
29 d s Euftachius
30 esQuirinus
31 f s Guido
APRILIS.
1 g s Hugo
2 a s Franc, de Paula
3 b s-Richardtis
4 c s Ifidorus
5 d s Vincentius Ferr. öesXyftus Paus
7 f s Aybertus
8 g s Gautier
9 a s Waltrudis
10 b s Terentius
11 c s Leo I., Paus
12 ds Julius I., Paus
13 e s Hermenegildis
14 f s Tiburtius
15 g s Ludwine 16as Stephanus
17 b s Anicetus
18 c s Ufmarus
19 d s Timon
20 e s Marcianus 2ifsAnfelmus
22 gssSoter en Cajus
23 a s Georgius
24 b s Egbertus
25 c s Marcus



MAYUS.
1 b ss Philip, en Jac.
2 cs Athanafius
3-d H. Kruys-vinding 4 e s Moniea 5-f s Hilarius 6 gs Jan in d'Olie 7asStaniflaus 8 b s Michiels Openb p c s Macarius . io d s Gordianus
11 es Mamertus
12 fsNerius
13 gs Servatius
14 a s Bonifacius
15 b s Dymphna itfcsUbaldus I7dslleftituta
18 es Venantius
19 fs Petrus Celeft.
20 g s Bernardinus
21 a s Itisberga 22b s Bafilifcus
23 es Defideriusr
24 d sDonatianus
25es Maria de Pazzi
26 f s Phiüppus Nerius
27 g sJoannes
28 a s Germanus
29 b s Maximinus 1
30 c s Ferdinandus I
31 d s Petroatlia -
JUNIUS.
1 es Pamphiiius
2 fs Marcellinijs ! 3 gs Clotiidte '
4 a s Opcatus
5 b s Bonifacies 6csNorbercus 7 d s Robertus
. 8esMedardus' 9 f s Pelagia 10gs Margareca ï 1 a s Barnabas Apoftel
12 bs Bafilides
13 cs Anconius de Pad;
14 d s- B.afilius i5esVkus' ló f s Lutgardis
17 g s Alena
18 asMarcelüanus
19 b s Gervafius
20 c s Siiverius
21 d s Aloyfius Gönz.' 22esPaulinus .
23 f s Idulrrudis
24 Joannes Baptifta
25 a s Profper C
26 b ss Joannes en Paul,
27 c s Crefcentius
28 ds Leo Hgilie.
29 e ss Petrustu Paulus
30 fGedachtenuTe van S Paulus
M 5



JULIUS.
1 gsRumoIdus
2 a Maria Vifitatie
3 b s Heliodorus
4 cs Uiricus
5 d s Zoa
6es Godelieve
7fs Willibaldus
«gs Elizabeth
9 a Martel, van Gore. lobs Amelberga nes Pius Paus
12 ds Joannes Gualb.
13 es Anaclecus
14 f s Bonaventura
15 gs Henricus 16a s Euftachius
17 bs Alexius
18 csSymphorofa J9 d s Arfenius 20 e s Margareta £i fsPraxedes
22 gs Maria Magdal.
23 a s Apollinaris
24 b s Chriftina Q5csJacobus Apoftel 26 d s Anna
27es Pantaleon 28 f sNazarins 29gs Martha
30 as Abdon
31 b s Ignaüus
AUGUSTUS.
1 cs Pieters banden 2d Aflaet Portiunc. 3 es Stevens vindinge 4f s Dominicus 5 g Maria ter Sneeuw 6aTransfigur. ChriÜi 7bsCajetanus
8 c s Cyrïacus
9 d s Romanus
10 e s Laurentius
11 f s Tibunius
12 gs Clara
13as Mippolytus
14 b s E u f e b i u s Figilie
15 c Maria Hemelv.
16 d s Rochus
17 e s Mammes
18 fs Agapitus i9gs LudovicusBifl.
20 a s Bernardus
21 b s Philibertus
22 c ssTimotheus
23 ds Philippus Ben.
24 e s Bartbolomeus
25 f s Ludovicns Kon.
26 gsZephirinus
27 a s Cefarius
28 b s Auguftinus
29 c s Jans Onthoofd. 3odsKofa
31 e sRaymundBs



SEPTEMBER.
1 f s Egidius
2 gs Stephanus
3 a sRernaclus 4b s Rofalia
5 cs Lauremius Juft. 6ds Onefiphorus
7 e s Clodoaldus
8 f Maria Geborte pgs Gorgonius
ioasNicolaus Tol.
11 b s Protus
12 c s Guido
13 d s Fredericus
14 eH. Kruys Verheft
15 f s Nicomedes 16gs Cornelius
17 a sHedwigis
18 bs Thomas a Villa Nova
19 c s Januarius
20 d s Euftachius
21 es Mattheus Apoft.
22 f s Mauritius
23 gs Linus
24 a s Gerardus
25 bsCIeophas
26 c s Cyprianus
27 d s Cofmas en Dam.
28 es Wenceflaus.
29 f s MicbaëiArdseng.
30 gs Hieronymus
OCTOBER.
1 a s Bavo
2 b Engelen Bewaerö,
3 cs Gerardus
4 ds Francifcus 5es Placidus
6 fs Bruno
7 gs Marcus Paus
8 a s Birgitra
9 b s Dionyfrus
10 cs Franc, de Borgia
11 d s Gummarus
12 es Wilfridus
13 f s Eduardus
14 gs Caüxfus iSasTherefia 16bs Gallus
17 c s Hedwigis
18 d s Lucas
19 es Petrus Alcanc.
20 f s Caprafius
21 g s Urfula
22 a s Melli
23 b s Severinus
24 c s Raphaël Ardseng.
25 d s Chrifpyn
26 e s Evariftus 27f sRadbodus
28 gss Simon en Judas
29 a s Ermelindis
30 b s Follianus
31 csQuintinus Fr'g.
' M 6



NOVEMBER.
I d Alderheyligen s. e Alderzielendag 3 f s Hubertus 4gsCarolus Borrom. 5 a s Winocus 6b s Leonardus 7 cs Willebrordus 8dDe 4. Gekroonde 9 e s Theodoricus ïo f s Tryphon
11 gs Martinus
12 a sLivinus 13bs Didacus
14 cs Seraphion
15 d s Leopoldus
16 e s Eucherius
17 fs Gregorius Thau.
18 gs Romanus
19 a sElifabeth
20 b s Felix de Valois
21 c Maria Prefentatie
22 d sCecilia
23 esClemens
24 f s Chryfogonus
25 g s Catharina
26 a s Petrus
27 b s Maximus
28 cs Gregorius III., Paus j
2pdsSaturnus I 3oes Andreas Apoftel J
DECEMBER.
1 fsEligius
2 g s Bibiana
3asFrancifcusXaver.
4 b s Barbara
5 csSabbas
6 d s Nicolaus 7esAmbroftus
8 f Maria Ontfangen,
9 gs Leocadia 10as Melchiades
11 b s Damafus
12 c s Aubertus
13 ds Lucia,sjudociw HesNicafius
15 f s Eufebius 16gs Everardus 17 a s Begga ] 8 b s Gratianus 19cs Timotheus
20 ds Philogonus
21 es Thomas Apoftel
22 f s Hungerus
23 g s Servu!us 24asErmina, Figilig 25 b Gehorte Cbrijii 26cs Stephanus
27 ds Joannes Apoftel.
28 e Onnooz. Kinderen
29 f s'Thomas Cant.
30 g s Hilduardus
31 as Siivefter Paus



277
H A N D-B O E K S K Ë N Behelzende vele zeer noodige en nuttige Gebeden wegens de voornaemfte plichten der Geloovige.
MORGEN-PLICHTEN 5
ONDERRICHTINGE
Wegembet Gebed in bet algemeyn, „ ^ ^ gen-gebed in het bezonder
Y^hebbenvanonszelven riet ,a IJ W P ™f"""ge»faelê, ge ykTe HH IjJZ S baders ^Preken. Juf gleden, komt van bier boven, zegtdenH £ w^«f. Het fs door het Gebed, dat wv dit voegen en verkrygen. Het Gebed is eene opheffinge van ons hert tot God waer doo 11 onzeïaenbiddinge,onzedankiegg£«enZZl nood aen hem te kennen geven HdT
dllvïïW ' en ^ bfboorde^Óo onoptt
ivhïï * l6"' a!s te *deme»' D* noodzaeke lykheyd van het gebed komt voords uyt 0117
gemeyne behoefugheyd. Wven hPhsL • al"
konnen riet: wv zvn nt Iii l "'"^ ijici, zyn niet. Al/es ontbreekr nnc
Wy zyn daerenboven bedorven tot in dén g ond
bequaem en genegen tot alle quaed. Wv zvn nm *
nngeld, zoo binnen als buyten met ZUV
menigte van gevaerlvkPPn m! '- ene groofe
zynbfind; 4*7^ ^
relooS.;entegeL,ledieWeS nen en krachtigen hulpmiddel hetGebe/ y" Is het dan te verwonderen Har rv,. •/?



£7*^ Morgen-plichten. gen is om ons te helpen, ons zoo ernftig vermaent om te bidden ? Men moet altyd bidden , zegt hy, en noyt verflouwen. Fraegt, zoekt, klopt ,zegt hy wederom: want ,al wie vraegt, verkrygt; al wie zoekt, die vind; en al wie klopt, word opengedaen. Aen wie is 't dan te wyten, dat wy arm en ellendig bly ven, en eeuwig verloren gaen? als aen onze groote lafhertigheyd , door de welke wy zoo krachtigen, en godelyken hulpmiddel verzuymen, verachtende die groote fchatten, die God ons geven zoude, indien wy*er hem oodmoedelyk om baden.
Wy konnen hierniet wydloopig van deze gewigtige ftofFe fpreken, zy word breeder verbandeltin andere godvruchtige Boeken. DitBoeksken behelft niet te min de voornaemfte en nuttigfte gebeden, die de geraeyne Geloovige door den dag in hunne dagelykfche plichten aidermeeft noodig hebben. Doch wy konnen hun niet genoeg aenmaenen , dat zy bezonderlyk de MorgenpJichten en Morgen-gebeden noyt verzuymen, niet dat het genoeg is, den dag wel te beginnen, want men moet den geheelen dag voor God leven; maer om dat de gene die wei beginnen, doorgaens wel eyndigen , en om dat de Morgengebeden als eene olie en eenen balfem zig over alle de werken van den dag verfpreyden.
Den vroegen morgen is verre den bequaemften tyd tot deze oeffeninge.
Het Manna, zegt den Wyzeman in den Boek der Wysheyd, moeft 's morgens heel vroeg geraept worden: want het fmolt met het opftaen der Zonne, om ons te leeren , zegt den H. Geeft zelf, dat men voor de Zonne moet opftaen om den Heer te loven , en dat men hem uenbidden moet met het krieken van der dag. Sap. i6\ Hetisfchande, ó Chriften Menfch, zegt den



ti a r , Morgen-plichten VL.Ambrefius^zt de ftraelen der Zonne u zonder fchaemte op uw bedde vinden liggen
De liefde tot het Vaderland doet dén revzer
enTrkrvVanyTr0pftaen- Den^rigen waek en werkt van s morgens vroeg om de winde en den ambachtsman om den kort. En zullen wv ? droe" ™ het hemelfch Vaderland, om oneZ dige fchatten, om een eeuwig geluk? cS houddaa getrouwelyk de volgende poin^ens
1. Bepaelt eenengeflelden tyd van flaepen Zeven uren flaepens, gelyk hetfpreekwoord heeft
rnym genoeg voor oud en jong. '
2. Stelt u zelven eene valïe ure van ovüaen en zoo veel als het mogelyk is, bed"?L om dat den vroegen morgen, gelyk gezevdli 'iï bequaemften tyd is om God te bfdden '
. 3: Zoo haeft als deze ure gekomen is vliea,
ofte indfen den flaep uoch noodig CncMevet in flaep ,e geraeke» , als u zel«n in gevaê, fé flelkn van bekoringe mee te blyven waeken
5- Wacht u van d'eerfte vruchten ,e verliezen van u wen dag. Gy zytaen God fchuldigX, de" II. s mbrofius, de eerfte vruchten van u w hm en van uwen mond. uwnert
6. Verzuymt nimmermeer uw Morgen-gebed Hy verdient den naem niet van eenen Cbrmeneo menfch, zegt den Kardjnael die i„ nlnflïï n.et tweemael dap ('s morgens als hy otóae,
heeft in d oude Wet bevolen, dat de Prierters ben en voomen van olie, en witrook branden



a8o Morgen-plichten. op den reukoffers Autaer van het Tabernakel, om ons te leeren, hoe wy bezonderlyk op die tyden ons moeten voorzien van de olie der liefde en van den rook des gebeds.
7. Indien het gebeurde, dat gy door eenige praemende redenen uw Morgen gebed moeit uytftellen, haekdeze fchaede in op den eerften bequaemen oogenbirk.
8. Schikt alle uwe zaeken zoodaniglyk, dat den noodigen tyd van bidden gevonden kan worden. Hoe zeer imand overvallen is met bezigheden , hy moet tyd vinden om te eten en te ruften, veel meer moet men tyd zien te vinden om te bidden.
Ontwaekende en opflaende zegt: In den naem des Vaders , en des Zoons , en des H. Geefts. Amen.
GElofd moet gy zyn, 6 Alderbeyligfte Dryvuldigheyd , die my gefchaepen hebt, op dat ik u uyt ganfcher hert zoude dienen en beminnen, en alzoo geraeken tot het eeuwig leven. Leert my kennen hoe dierbaer den tyd myns levens is , die gy my genadelyk vergunt om myne eeuwige zaligheyd te werken, en drukt diep in myn hert deze woorden van den Apoftel: Wy leven voorden Heer (Rom. 4. f. 8.) Gy behoort u zelven niet toe: Niemand mag leven om zig zelven. U kleedende:
GEeft my, ó Heer, dat myne kleederen, in plaerfe van my hooveirdig te maeken , my mogen befchaemen en vernederen.
Ofte: Vergunt my den ouden méulch oyt tefchndden en den nieuwen aen te trekken. Bekleed my, ó Jefus, met uwen Geeft, verciert my met uwe deugden.



Mor gen-plichten* 281
Gewyd water flemende, zegt:
BEfproeyt my, Heer, met den douw van uwe gratie en van uwen zegen. Ofte: Wafcht my noch meer van myne ongerechtigheyd en reynigt my van myne zonden. QPfalm. 50 )
Gekleed zynde, keert u nae het Tabernakel , en u plat ter aerde werpende, ofte zeer diep nederhuygende, zegt:
IK aenbidde u, ó Jefus, rullende in het H. Sacrament, doet my zien, dat ik my zelvèn niet toe en behoore; maer aen u, die voor my geftorven zyt. Geeft my, dat ik voor u mag leven, en my zelven geheel aen u opdraegen, die uw godelyk leven voor my ten beften gegeven hebt.
ffi^ ^Tr.'jT'"""111 °*v^
MOR GEN-GEBED.
NOTA.
Het is eene zeer loffelyke gewoonte 's morgens en 's avonds het huysgezin byeentedoen vergaderen om deze , ofte andere Gebeden te famen te doen. Aldus zullen de gene , die over 't huysgezin moeten waeken, verzekerd zyn , dat elk deze Plicht volbrengt , en Cbriftus , volgens zyne belofte, zal in het midden van hun zyn.
Bet huysgezin byeen vergaderd zynde, zegt: Jn den naem des Vaders, en des Zoons, en den H. Geefts. Amen.
Laet ons ons zelven feilen in Gods tegen» ivoor'digbeyd, in ftilte overpeyzende ten 1. Wie wy gaen aenfpreken; 2. Wie wy zyn; , 3, Wat wy gaen vraegen.



ü32 Morgen-gebed.
Korte stilte. Laet ons verzoeken den byftand van den H. Geeft.
KOmt, ö Heyligen Geeft, vervolt de herten uwer geloovige, en ontfteektin óns het vuur van uwe godelyke liefde. Laet ons God aenbidden, en bem bedanken over alle zyne weldaeden, verzoekende de volberdinge van zynen byftand
WY herkennen, ó God, dat gy onzen op perften Heer enMeefterzyt; dat wy geheel in uwe magt zyn, en zonder u , die ons gefchaepen hebt, de alderminfte zaeke niet konnen. Gy, ó Heer, hebt ons het leven gegeven, en onderhoud ons in het leven. Gy hebt ons verloft, en door den H. Doop tot uwe H. Kerke geroepen. Gy beloft ons naer dit leven d'eeuwige zaligheyd, en gy verleent ons de middelen om tot de zelve te geraeken. Wy bedanken u, 6 Heer, voor alle deze uwe gunften en genaden, die wy ontfangen hebben van het beginfel ons levens af, en die wy noch dagelyks van uwe oneyndige goedheyd ontfangen. En houd noyt op,ö God, uwen zegen over ons uyt te ftorten. Zend ons uwen godelyken byftand. Verlicht ons verftand met uw godelyk licht. Verfterkt onze zwakheyd. Vervolt ons hert met uwe liefde. Geneeftde bedorvendheyd van onzen wil, en gunt dat wy u door een heylig gebruyk van uwe gratie mogen behaegen. Am. Laet ons vergiftenijft vraegen van onze zonden.
ALdergenadigften Vader, wy hebben grootelyks tegen u misdaen. Wykeeren



x~uw,i»vi nen uin>. ü•,'•■>
Morgen-gebed. £83 ons tot uwe oneyndelyke bermhertigheyd, in de bitterheyd ons herte, biddende om vergiffenilfe door Jefus uwen Zoon, die wy u opdraegen hangende aen het Kruys, ziet doch op zyne rraenen en laet u bewegen door zyn genade-roepende Bloed. Totvoldoeninge aen uwe Godelyke Rechtveirdigheyd offeren wy ons zelven met hem op, om in zynen geeft te lyden alle de ongemakken , pynelykheden en kruyllen, die onzen roep medebrengt, en die uwe vaderlyke goedheyd ons zal believen over te zenden. Laet ons van God de gratie verzoeken om
heyliglyk te leven, en hem van dezen dag niet te vergrammen.
f. Geweirdigt u, ó Heer, ons dezen dag van alle zonden te bewaeren.
fy. Ontf. u onzer, ó Heer, ontf. u onzer.
f. Stort, 6 Heer, uwe bermhenigheyd over ons uyt.
Gelyk wy in u gehopt hebben.
f. Heer, verhoort ons gebed.
fy. En laet ons geroep tot u komen. :u
ALmogenden , eeuwigen God, die ons tot het begin van dezen dag bewaert hebt, befchermt ons van dage door den byftand uwer genade , op dat wy in geene zonde en vallen; maer dat alle onze woorden,' gedachten en werken door het licht uwer wysheyd beftiert worden tot onderhoudinge van uwe rechtveirdige geboden: door onzen Heer Jefus Chriftus, uwen Zoon , die met 11 leeft en heerfchapt in de eenheyd des H, Geefts , God ia alle eeuwigheyd. Amen,



Morgen-gebed. Laet ons aen God opdraegen bet Gebed, bet welk den Heer Jefus ons geleert beeft, aendachtelyk lettende op elke vraege.
ONzen Vader die in de Hemelen zyt, geheyligd zy uwen Naem. Dat uw Ryk toekome. Uwen wil gefchiede op de Aerde als in den Hemel. Geeft ons heden ons dagelykfch brood. Vergeeft ons onze fchulden, gelyk wy vergeven onze fchuldenaeren. En leyd onsnietinbekoringe , maer verloll: ons van den quaeden. Amen. Laet ons de H. Maegd Maria groeten , en verzoeken dat zy voor ons wilt bidden.
WEeft gegroet, Maria, vol van gratie. Den Heer is met u. Gebenedyd zyt gy boven alle vrouwen ; en gebenedyd* is de Vrucht uws lichaems, Jefus. Heyiige Maria1 Moeder Gods, bid voor ons arme zondaers, nu, en in de ure onzer dood. Amen. Laet ons het Geloofs begrypder Apoftelen lezen en de heyiige Myfterien, die daer in bevat zyn, met eenevolkomene onderwerpinge van ons verf and en onzen wil ombelzen. i. T KgelooveinGod den Vader Almagtig, X Schepper van Hemel en van Aerde. «2. En in Jefus Cbriftus, zynen eenigen Zoon, onzen Heer.
3. Die ontfangen is van den Heyligen Geeft, geboren uyt de Maegd Maria.
4. Die geleden heeft onder Pontius Pilatus, die gekruyft is, geftorven en begraverr.
5. Dienedergedaeld is ter hellen, en ten derden dage verrezen van de dood.
6. Die opgeklommen is ten Hemel, en zit



Morgen-gebed. 2gr aen de rechte hand van God den Vader Al-
magtig.
7. Die van daer zal komen oordeelen de levende ende doode.
8. Ik geloove in den H. Geeft.
9. De Heyiige Katholyke Kerke: Geineynfchap der Heyiige.
10. VergiffenuTe der zonden. iï. VerryflenilTe des vleefch. 12. En het eeuwig leven. Amen.
Laet ons de Geboden Gods lezen, en gratie verzoeken , om die van dag en alle de dagen ons levens beyliglyk f onderbonden. i.TK ben den Heer uwen God: gy zult 1 geene vremde Goden hebben voor myneoogen. Gy zult geene.gefnedenebeelden nochte gelykenilTe maeken : gy zult-ze niet aenbidden nochte Godsdienft aendoen.
2. Gy zult den Naem van den Heer uwen God niet ydelyk aeunemen.
3. Weeft gedachtig, dat gy den Sabbatdag heylig maekt.
4- Eert uwen Vader en uwe Moeder; op dat gy lang mogt leven op der aerde. 5.. Gy zult niet doodflaen,
6. Gy zult geen overfpel, ofte onkuysheyddoen. ^ J
7. Gy zult niérftelert.
8. Gy zult tegen uwen Naeften geene vallchegetuygeniflTe geven.
9-, Gy zult uws naeftens Huysvrouwe niet begeiren.
ip. Nochte zyn huys, nochte zynen akker; nochte ^ynen knecht, nochte zyne dieufi'



aS6 Morgen-gebed. .
maegd; nochte zynen os, nochte zynen
ezel; nochte ied van al dat hem toebehoort.
Anders op rym, en korter.
EEnen God aenbid. 2. Niet ydelyk en zweirt.
3. Den Zondag viert. 4. Eert Vader ende Moeder.
5. Ontneemt met wil, nocht' werk het leven aen uw broeder.
6. Doet geen onkuysbeyd, niemands vrouw' onteert.
7. Steelt niet. 8. Geeft geene valfche getuygenifs'.
9. Begeirt nocht' vrouw'. 10. Nocht' ied dat auder eygen is.
Laet ons de Geboden van de Heyiige Kerke lezen, met een vaft voornemen van de zelve f onderhouden. i"p\E gebodene heyiige Dagen zult gy JLJ vieren. 2. Gy zult alsdan ook Miffe hooren met goede manieren.
3. Geene gebodene Vaftendagen zult gy breken.
4. Gy zult aen uwen Prietter, ten minden eens'sjaers, uwe biechte fpreken.
5. En nutten ontrent Paeflchen het Lichaem ons Heere.
De zeven HH. Sacramenten.
i.T T EtDoopfel, 2. Het Vormfel, 3. Het rirl. Sacrament des Autaers , 4« De Penitentie, 5. Het H. Oiyfel, 6. Het Priefterfchap, 7* En het i&uwelyk.



■ uuur ut/I iHijJ .^—^^n^r™
Morgen-gebed. 287 Laet ons alle de werken van dezen dag aen
God opdraegen. VTU' Yzyn, 6 Heer, tot geen andereynde ,n !ndeze weireld, als om uwen hevligen wil te volbrengen, en om u te dienen volgens den ftaet, in den welken uwe godelyke voorziemgheyd ons geffelt heeft. Ontfangt goedertierelyk, 6 God , de offerande die wyu opdraegen, van alle de werken ' die ons dezen dag te doen ftaen. Geeft ons de gratie om oodmoedelyk en getrouwelvk te vo brengen al het gene gy van onj ver-
t/n i'en^aektdat wvin al,e onzegedachten woorden en werken geen ander opzicht
ligen Naem te eeren. Amen.
Laet ons den byftand van onzen H. Engel Bewaerder verzoeken.
C\ God , die door eene onuytfprekelyke voorziemgheyd u geweirdigt uwe HH
£ Z ^^4™^ tt ""deni geert dat wy hier door hunne zorge geftae!
^ TrnJlet *eweW van onze vyMden mogen befchut worden, en hun eezelS |r boeven in den Hemel eeuwefkS
O Heer, vergunt ons uwen zeeën ht> fchermt ons van alle quaed, en Tyd'om tot het eeuwig leven. y S
Zi^n dT d^odelyke bermbenigheyd de Zielen der Overledene cuften in vrede?



2$ 3 3forge n -gebed.
ONDERRICHTINGE Wegens onze verbinteriffe van voor God te moeten leven.
OM zalig te worden moet men voor God leven. Wy zyn gekocht ten hoogenpryze, enVsj wy leven ofte fterven , wy bebooren den Heer toe. Hier uyt volgt, dat wy gehouden zyn alle onze werken te doen tot glorie van God. Hy is onzen Heer, wy zyn zyne knechten ; alle onze werken behoorenhem toe. Hy is den eygenaer van den boom en van alle zyne vruchten. Dus moeten wy van 's morgens vroeg ons zelven en al dat wy door den dag doen zullen, aen God opdraegen, met eene oprechte meyninge van alles om hem te doen, zynen wil te volbrengen, en hem trachten tebehaegen door alle dewerken , die hy ons door zyne voorziemgheyd door den dag'zal aen wyzen, vólgens de piaetfen en de verbintenilTen van den ftaet daer hy ons in geftelt heeft. De gene die meynen, dat men God maer moet dienen door de werken van Godvruchtigheyd , die door den dag voorvallen , als bidden, Mifle hooren ,enz.zyn ieelyk verdold: want aldus zoude verre het grootft deel van onsleven, niet voor God, maer voor de weireld, en voor ons zelven zyn. Wy moeten dan God dienen door alle onze werken , den ambachtsman door zynen arbeyd; eene dienftmaegd door haeren dienft; eenen Vader ofte Moederdes huysgezins, door haere huyszaekenen haerbedryf, en elk een door het gene hem door den dag te doën ftaet. Daerommoet men zig wachten van alle quaede werken, die God niet eeren; maer bem vergrammen. Wy moeten ook door den dag dikwils met'er hert onze goede meyninge van alles om God te doen, vernieuwen , om dat die dikwils verflouwt, en ons dikwils vereenigen met de heyiige intentie die Cbriftus in alle zyne wer-



ken gehad heeft, van daer door den wil van zynen hemelfchen Vader in alles te volbrengen.
Nota. Laet uwe dagelykfche boetveirdigheyd wezen een geregeld leven; niet licht te klaegen ; de zinnelykheyd, het gemak, de nieuwsgierigheyd te verfterven; den naeften te verdraegen; de maetigheyd en andere deugden te oeffenen; eens ofte tweemael ter weke te vallen, enz.
GEBEDEN
E N
OEFFENINGEN
DOOR DEN DAG. Als 'j morgen^ de Bedeklokke klipt. y. Den Engel des Heere heeft Maria gebodfchapr.
En zy heeft ontfangen van den H. Geeft. Weeft gegroet, enz. y. Ziet de Diënftmaegd des Heere.
Dat my gefchiede na uw Woord. Weeft gegroet, enz. y. En het Woord is Vleefch geworden» fy. Ende het heeft onder ons gewoont* Weeft gegroet, enz.
LAET ONS BIDDEN.
STort, ó Heer, uwe gratie in ons hert, op datwy, die door het bodfchappen des Engels de Menfchwordinge van Chriftus uwen Zoon hebben gekent, door zyn Lyden en Kruys tot de glorie der Verryflenifle mogen geraeken. Door den zelven j&« fus Chriftus onzen Heer,*»3.
N



r^o Gebeden
Als men de ure boort flaen, TJ Eylige Dryvuldigheyd, onzen God,ik ft* 1 draege u my zelven op, en alle myne werken, zoo. in deze ure, als alle de uren «nyns levens. Weeft my genadig nu en in cf ure van myne dood. Door Cbriftus onzen lieer. Amen.
Ah men eenig werk begint.
OGod, weeft aendachtig, om my te helpen ; haeft u, Heer, om my by te ftaen» Gelieft, ó Heer, onze werken door uwe gratie te voorkomen , en door uwe hulpe te vergezelfchappen; op dat alle onze gebeden <en werken door u begonft zynde, dooru ook mogen voltrokken worden. Door Cbriftus inzen Heer. Amen.
Gebed naer bet handwerk. s~ïï Egent, ö God, het werk mynder hanjLj den. Het gene dienftig is ter zaligheyd, komt van u, ontfangt uwe gaven. Het gene q laelyk is, komt van my , vergeeft myne miscueden, en gunt my , dat ik myne vóordere werken tot uwe glorie mag ondernemen. Ah men het Beeld van den gekruyften Chriftus ziet.
IJ Y heefc my bemint, en hy heeft zigzel~X ven voor my ten beften gegeven! ó Jefus, dit voor my gekruyft en geftorven zyt, ontfermt u mynder! Als men een Beeld van de heyiige Maegd Maria ziet.
\\J Eeft gegroet, Maria, vol van gratie: ■VV bid voor ons \ nu en in de ure van onze dood.



door den dag. >0Ï Als mend'ydelheyd van de weireld ziet
M. J d ydelheyd met en zien. Kinderen de* menfchen, waerombemint gy de vdeihevrl en zoekt gy de logentaele ? De weireld verdwynt en alle haere fchoonheyd
CWanneer's middags de Be de klokke klipt Mnftus^ is gehoorzaem geworden tot'de dood , ja tot de dood des Kruys. Heer ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt uil Heer, ontfermt u onzer. Chriftus heeft voor ons geleden , ons arh. terteende een. voorbeeld? op dat'wy'zyt
Chriftus heeft voor ons geleden, en ons «ereynigt wn onze zonden in zyn Bloed Lieer, ontfermt u onzer, en z
WLAET ONS BIDDEN. Ybidden u, Heer,ziet nederwaerds ^ r n??n*'d,e uw vo!k zvn»voor 't welk:
neeltin .de handen der godelooze te laeten leveren, en de pynen des Kruys te onderftaen
DZegemnge voor het Eten. Oogen van alle menfchen wachten, A Heer, nae uwe milddaedigheyd, en W geeft hun hunne fpyze op den gerechten tyd Gy opent uwe hand, en gy vervolt alle lel vende herten met zegen.
Glorie zy den Vader, en den' Zonn en den H. Geeft. Gelyk het was hiTec begin nu en altyd en in d'eeuwigheyd dei «eeuwigheden. Amen, y
N 2



Gebeden
' Heer, ontfermt u onzer. Cbriftus, ontfermt u onzer. Heer , ontfermt u onzer. Onzen Fader, enz.
Heer, zegent ons, en deze uwe gaven, die wy door uwe milddaedigbeyd zullen gaen putten, Door Cbriftus onzen Heer. Amen. Dankzegginge naer bet Eten,
WY danken u , AlmagtigenGod, voor alle uwe weldaeden, trie wy door uwe tniiddaedigheyd hebben ontfangen. Die leeft en heerfchapt in alle eeuwen. Amen.
Heer, ontfermt u onzer. Cbriftus , ontfermt u onzer. Heer , ontfermt u onzer. Onzen Fader, enz.
Geeft, ö Heer, om uwen Naem, aen alle onzeweldoenders het eeuwig leven. Amen. y. Laet ons den Heer loven. r. God zy gedankt. Dat de geloovige zielen door Gods berrahertigheyd ruften in vrede. Amen. *sNaer-middags ten dry uren, zynde de ure wanneer Chriftus geftorven is aen bet Kruys,
OWus, ik aenbidde u op dezen dierbaeren oogenblik. Geeft dat hy my troofteti ■mag in d'ure mynder dood , en dat alsdan mynen geeft met den uwen ontfangen worde.
Als onzen Evenmenfcb in zonde valt.
HEer , deze boosheyd is myne lelie. Daer is geene zonde, die ik niet doen zoude, indien ik van u veriaeten wierd. Ik fchryve aen uwe bermhertigbeyd toe de zonden die ik niet bedreven hebbe. Heer, ver.



door den dag. 20$ geeft hun die zonde, want zy en weten niet wat zy doen.
Als imand tegen ons ied misdoet.
HEer, myne gebreken zyn veel grooter, en gy verdraegtmy, zal ik dan mynen broeder niet verdraegen ? Heer, verleent ons, dat wy volgens"de leeringe van den Apoftel elkanders laften draegen, en aldus uwe Wet volbrengen. ( Gal. o".)
GEBED in Onweder.
HEer, wie zal u niet vreezen! Bewaert ons van uwe gramfchap en van de donderdagen van uw vervaerlyk oordeel. Beneemt den boozen de magt van ons te hinderen.
Men zal ook zeer profytelyk S. Jans Evangelie lezen. ofte de Litame van alle Heyiige ; de gewyde Keirffe om5f nt** wJr water nemen, zyn betrouwen ftellen op de Gebeden van de Heyiige Kerke, die deze zaeken tot dien eynde gezegent heeft.
HG E BED ten tyde van de bekoringe. Eer, gedenkt toch , dat ik in zonde ontfangen en in zonde geboren zynde, de bedorveodheyd, de krankheyd en d'ellendigheyd zelve ben. Den vyand heeft zynen mond open gefpannen als eenen leeuw, om my te verbinden. Zonder uwe hulpe, ó Heer, wie kan het ontgaen? Heer, ik lyde geweld, haeft u om my te helpen! Behoud my , ofte ik vergae! Geeft my, dat ik uwe heyiige Geboden beminnen mag boven alle zaeken, en de boosheydmeer fchroomen, als de dood; opdat myne ziele behouden zy: door Cbrilhfsonzen Heer. Amen. J
N 3



204 Avond gebed»
AVOND-GEBED.
NOTA:
Laet nimmermeer uw Avond-Gebed achter ,,. op dat Christus, die om zyne uyterfte benouwcheyd in den Hof van Oiiveten het bidden niet en heeft achtergölaeten , tot n niet zegge : Kont gy dan niet een vj'eynig' tyds met my ivaeken ? Het onderzoek van confcientie mag men van gelyken niet verzuymen.
Het huysgezin by-een vergaderd zynde, -gdyk *s morgens gezeyd'is, zal men ^zeggen: In den Naem des Vaders, en des Zoons , en des H. Geefts. Amen.
Laet ons ons zelven in Gods tegenwoordigbeyd' Jlellen, in ftilte overpeyzende, ten i.Wie wy gaen aenfpreken. i. Wie wy zyn. gtf Wat wy gaen vraegen.
Korte stilte. Laet ons verzoeken den byfland van den H. Geeft.
KOmt, öheyligen Geelt, vervolt de herten uwer Geloovige; en ontfttekt in ons het vuur van uwe godelyke Liefde.
Laet ons God aenbidden, bem voor zyne zveldaeden bedanken, en de volberdinge van zynen byftand verzoeken.
WY herkennen , óGod , dat gy onzen opperften HeerenMeefterzyt; dat wy geheel in uwe magt zyn; en zonder u , die ons gefchaepen hebt, d'alderminfte zaeke niet en konnen. Gy, ó Heer, hebt ons het leven gegeven, en onderhoud ons in het leven. Gy hebt ons verloft, en door den li. Doop tot



Avond gebed. g - s
uwe H. Kerke geroepen. Gy beloft ons naer dit leven d'eeuwige zaligheyd >, en zy verleent ons de middelen, om tot de zelve te gerae^ ken. Wy bedanken u, ó Heer, voor alle* deze uwe gunden en genaden, die wy ontfangen hebben van het beginfel ons levens a$¥ en die wy noch dagelyks van uweoneyndige goedheyd ontfangen. En houd noytop/óGod, uwen zegen over ons uyt te (torren. Zend ons uwen godelyken byftand. Verlicht ons verftand met uw godelyk licht. Verfterkt onze zwakheyd. Vervolt ons hert met uwe' liefde.^ Geneert de bedorvendheyd van onzen wil; op dat wy, overwinnende al her geweld van onze zienelyke en onzienelvke* vyanden , u door een heylig gebruvk van uwe' gratie mogen behaegen, Laet ons gratie verzoeken, om onze zonden te kennen, en om de zelve te verfoeien.
OHeer, wy misdoen dagelyks in vete zaeken; maer zonder uwe genade wy zyn blind en verfteend , wv willen onze zonden nochte zien nochte vertoeven. Stort danuw heylig licht in ons hert, om ons de zelve te doen kennen , en geeft ons een oprecht' leedwezen, om-ze uvt'er herten te hnetenen te verfoeyen. Door Cbriftus onzen Heer. „ Onderzoekt uwe Confcientie, en ziet waert* gy God van dage vergramt hebt, door gedachten, woorden ofte werken, acht nemende op de piaetfen , daer gy geweeftlzyt, op de menjchen, daer gy mede gehande It hebt, en op de' genegendbeden, die u aldermeeft grxoon zyn tot quaed te trekken.
N 4.



so6 Avond-gebed.
Laet ons God bidden om vergiffenijfe.
OHeer, en handelt met ons niet volgens de verdienften van onze misdaeden. Gedenkt toch niet onze voorgaende zonden. Laet uwe bermhertigheyd ons haeftelyk voorkomen: want wy zyn ten uyterften ellendig geworden. Helpt ons, ó God, onzen Verloffer, en vergeeft ons alle onze zonden, tot veiiieffinge van uwen H. Naem. Wybelyden die voor u en verfoeyen-ze uyt ganicher hert, en vraegen uwe gratie om ons te beteren.
Men zal bier nu opzeggen het Gebed des Heere, den Weeft gegroet, Geloof,^ Geboden van God , en van de H. Kerke, alles gelyk '5 morgens bladz. 289. enz. Laet ons bidden voor de rufte der Geloovigs Zielen, en voornaemendlyk voor die van onze Vrienden en Weldoenders.
OGod, Schepper en Verloffer van alle Geloovige, geeft aen uwe Dienaers en Dienaereffen vergiffeniffe van alle hunne zonden, op dat zy de genadige quytfcheldinge, daer zy altyd nae verlangt hebben, door onze oodmoedige gebeden mogen verwerven. Die leeft en heerfcht in alle eeuwen. Amen.
Dat de Zielen der Geloovige door Gods bermhertigheyd ruften in vrede. Amen.
Laet ons van God vraegen, dat by ons heli eve van zonden te bevjaeren, en dezen nacht te befcbermen.
BEfchermt ons, Heep, terwyl wy waeken: bewaert ons terwyl wy ftaepen, op



Avond gebed. 297 dat wy met Cbriftus gewaekt hebbende, in vrede mogen ruften.
y. Geweirdigt u , ó Heer, ons dezen nacht van alle zonden te bewaeren,
fy. Ontfermt u onzer, o Heer, ontfermt tl onzer.
y. Stort, ó Heer, uwe bermhertigheyd over ons uyt.
Gelyk wy altyd in u gehopt hebben, y. Heer, verhoort myn gebed, r*. En laet ons geroep tot u komen.
WYbidden u , è Beer, bezoekt deze woomnge , en dryft'er uyt alle de lillen en laegen van den helfchen vyand Dat uwe HH. Engelen daer in woonen' om ons in vrede te bewaeren, en dat uwen zégen altyd op ons zy. Door onzen Heer Jefus Cbriftus uwen Zoon, die met u leeft en heerfchapt in de eenheyd des H. Geetts God in alle eeuwigheyd. Amen.
Den almogenden en bermhertigen God' den Vader, den Zoon, en den H. Geeft verleene ons eenen geruflen nacht, en een zalig eynde. Dat hy ons zegene en ons altyd onder zyne godelyke befcherminge bêwaere, Amen.



2^8 Gebeden '
GEBEDEN
ONDER DE
H. MISSE»
Met eenige korte Uytleggingen.
NOTA : De korte verklaeringen , gedrukt met kleyne Letters, dienen tot uytlegginge van de Myfterien , die door d'uytwendige Ceremoniën van de Mille beteekent worden. Men moet-ze maer lezen tot onderrichtinge buyten den tyd van de MhTe.
DEn menfch is fchuldig God als zynen opperften Heer t'aenbidden; hem te bedanken voor zyne oneyndige weldaeden; zig met hem te verzoenen over zyne zonden ; hem om den noodigen byftand te bidden, diehy onophoudelyk noodig heeft; en eyndelyk zig geheel, als eene • heyiige en levende Offerande, aen God op te draegen. Dit zyn zyne wezendlyke plichten, van de welke hem niemand en kan ontflaen. Doch hy. was door de zonde onbequaem geworden om-, eene van die tot zyne zaligheyd te konnen quy«*. ten. Hy verdiende niet als d'eeuwige verdoerneniffe. Hy was vervloekelyk voor God,hy had niets te verwachten , als gelyk Caïn verfiooten te worden te famen met zyne giften , en niemand' enkondehemuytdien ellendigen ftaet verlolTen., God heeft medelyden met be'r.gehad. Hy heeft , door zyne oneyndige goedheyd eenen onbeden». kelyken middel uytgevonden om den menfch te behouden, en wederom te hernellen, Nauwelykswas de zonde bedreven , ofte hy heeft aen Adam beloft eenen Godelyken Verloiïer, en heeft hem , op den beftemden tyd in de weireld gezonden..
OndertufTchen, terwyl het Lam Gods verw cht wierd, het welk zoude wegnemen de zon» 4en des weirelds} en voor ons alle worden ge-.



onder dé Milti. ****
nagt , heeft God in d'oude Wet verfcheyde offeranden voorgefchreven , beftaende voornae■meodiyk ifj veelderley (lach van dieren, die als zoo vele afbeeldingen en fchilderyen zouden zvn van d eenige offerande, die alles herftellen moeft, die elk door hunnen bezonderenaerd ieds zouden verbeelden van d'eygendommen van den toekomenden Verloffer, als de lammeren zyne onnoozelheyd en zachtmoedighevd \ de oflen zyne lterkte en zynen arbeyd; de bokken de zonden van ons alle, die hy op hem had genomen, enz.
De menfchen, die deze offeranden opdroegen Jeyden hunne handen op het flagtdier om te toonen, dat zy dit fielden in hunne plaetfe. Maer" bet was onmo gelyk, zegt den Apoftel, dat door hei' bloed van /lieren en bokken de zonde kon de ver geven worden. Het Bloed alleen van het onbevlekt en onnoozel Lam was daer toe bequaem.
Eyndelinge is Cbriftus, het Lam Gods, in de \ weireld gekomen. God heeft ons zynen eenigen ^oon gezonden. En de zonde van ons alle op bem geleyt. Hy ls als den waeren I/aac, belaeden mee net hout, daer hy zyne offerande moert op volfrekken, ennoch meer met het pak van onze zonoen, den Kalvarieberg opgetrokken , alwaer hy door eene eenige offerande op het Kruys alle die ■ krachtelooze offeranden van d'oude Wet vervole
fr!17ernienP hfQft > onze zonden uy twattcbend*.met zyn Bloed.
Maer om ons eene offerande te bezorgen, óm? t allen tyde en op alle piaetfen zoude konnen opgedraegen worden tot het eynde des weirelds toe waer door ons d'offerande van het Kruys, en de • verdienften van zyn lyden en zyne dood gefïadeIy zouden toegevoegt worden, en waer door wy, onophoudeJyk alle onze plichten tot God zo udea-j
N 6



300 Gebeden konnen quyten , zoo heeft hem zyne oneyndige liefde noch eenen anderen middel doenuytpeyzen, te weten, het onbloedig Sacrificie van de IVIiiTe, door het welk hy de bloedige offerande van het Kruys, die hy maer eens gedaen heeft, noch dagelyks zoude vernieuwen onder degedaenten van Brood en Wyn,endoord'handen van de Priefters, zynebedienaers, hy zelf als OpperPriefter en Offerande zig voor ons zoude opdraegen aen God zynen Hemelfcben Vader. Het is door hem dan, dat wy God den Vader aenbidden, dat wy hem bedanken , dat wy hem verzoenen, dat wy ons zelven opdraegen, en dat onze Offerande hem kan bebaegelyk zyn. Waer uyt wy de groote weirdigheyd en d'oneyndige kracht moeten leeren kennen van dit Godelyk Sacrificie, en <e faemen befluyten met hoe groote eerbiedigheyd, liefde, en dankbaerheyd wy in het zelve moeten tegenwoordig zyn.
GEBED voorde Mife.
IK geloove, ó God, dat het H. Sacrificie van de MilTe d'onbloedige Offerande is van het Lichaem en Bloed van uwen Zoon, die hy eens voor ons alle op eene bloedige ivyze geoflfert beeft aen het Kruys.
Jk vereenige my met Jefus onzen Opperden Priefter, met den Priefter zynen Dienaer, en met de geheele H. Kerke, om deze Offerande op te draegen aen uwe Godelyke Majefteyt, tot aenbiddinge van uwen H. Naem; tot dankzegginge voor uwe oneyndige weldaeden; tot verzoeninge voor onze zonden, en tot verkryginge van alle de gratiën en gaven , die ons ter zaligheyd noodig zyn. Maekt my deelachtig van de heyiige geftel*



onder de Miffe. 301 reniften van den gekruyften Jefus, op datik die aenbiddelyke Offerande mag doen in zynen geeft, en my zelven met hem geheel opdraegen, om voortaen myne ziele en lichaem, mynen tyd en leven getrouwelyk te hefteden tot uwen H. Dienft.
BEGIN VAN DE MISSE. Den Priefter komt af tot den kegften trap vernedert zig, en maekt zyn Kruys. Dit beteekent den val van Adam , die voor eenwevmg tyds met God vereenigd geweeft zynde, door de zonde gevallen is tot den leegften trap van ellende en verworpendheyd. In dit gevoelen moeten de Geloovige zig met den Priefter vernederen. ^eioovige
Den Confiteor ofte Scbuld-belydeniffe. In den Naem des Vaders, en des Zoons, en des H. Geefts. Amen. 9
TG E B E D. Ot wat eenen diepen afgrond van duvIterniflen en van bedorvendheyd heeft ons, ó God, de zonde gebraffti Gv had ons allegader in dien afgrond van de verdoememffe konnen laeten. Het is uwe bermhertigheyd, dat wy niet alle te famen zyn vergaen. Gy hebt ons genadelyk en zonder eenige van onze verdienften uwen eenigen Zoon beloft en gezonden, en ons in den hL ügen Doop gereynigt door zyn Bloed: Maer met hoe vele vlekken hebben wy federt heï
wit kleed van onzen H. Doop befmeurt i het is voor aIIe deze 2onden . ^ ^ het w
Piiefter voor u vernederen, zeggende met een rouwig hert: 6ö«iuc met
Ik belyde voor God Almagtig, dehevlW Mana altyd Maegd, den H?



Gebeden-
Engel , den H. Joannes Baptifta, de HH. Apuftelen Petrus en Paulus, en alle Heyiige , dat ik zeer gezondigt hebbe, met gedachten , woorden en werken, door myne fchuld myne fchuld, myne overgroote fchuld: daerom bidde ik.de H. Maria altyd Maegd, den H. Michaël Ardsengel , den H. Joannes Baptilla, de HH. Apoftelen Petrus en Paulus, en alle Heyiige,.den Heer onzen God voor my te bidden.
Den almogenden en bermhertigen Heer vtrleene ons quytfcheldinge en vergifTenifle van alle onze zonden.
O God, tot ons gekeerd zynde, zult gy ons doen herleven, en uw volk zal zig.in u verblyden.
Toont ons, 6 Heer, uwe bermbertig? heyd, en verleent ons uwe zalige hulpe.
Heer, verhoort myn gebeds en laet myn geroep tot u komen.
Den Priefter treed den Aütaer op, en kuft bem.
Uit beteekent de eerfle hope van verzoeninge, dié aen den menfch gegeven fs".
WY bidden u, 6 Heer, neemt onze boosheden van ons weg, op dat wy tot het Heylig der Heyiige met een zuyver gemoed mogen ingaen, door Cbriftus uwen Zoon , die door den Autaer beteekent word, en door de voorfpraeke van de heyiige Martelaers, welkers Gebeenten onder den Autaer ruften, en van alle andere Heyiige* Amen*



onder de Mijfe. m, Den Introïtus, en Kyrie, eleïfon.
T 1 Oe vieriglyk, ó Jefus, hebben de ouv 11de Patriarchen.en Propheten nJ,2
ten verdobbelt ! Gy zyt ten langen 'laeften
Ê?u °mJ0nS te verloflre»- Geef ons bidden wy, dat wy met de zelve vier XV(i mogen roepen, om verloft te wo d f vao onze zonden, zeggende uyt'er hert7
Kyrie . elei- S dr^maellv\^v son < /o/ den }Heer> ontfermt
ghriste, ejlei.y^T^CflRlSTrTc
son. C^istus, ont-
Czoon. S fermt u onzer,.
K^Rie, elei- I^w^/?hpp ' r son O* <fc»>Heer> ontfermt,
LH.Geeftb U 0n2er'
^ Gloria in Excelsis.
woorden die Hf» f^LiL y Peëlnt met de
goeden wil. Wy loven u, Wypryzen u"w ""bidden „. Wy verheerlyken u. Wv bZ danken u om uwe groote glorie Heer rJ% Ifcmelfchen Konirfg! God AtoS^fe



*qa Gebeden der! Heer Jefus Cbriftus , eenigen geboren Zoon! Heer God, Lam Gods , Zoon des Vaders, die wegneemt de zonden des weirelds, ontfermt u onzer. Die wegneemt de zonden des weirelds, ontfangt onze gebeden Die zit aen de rechte hand des Vaders, ontfermt u onzer. Want gy zyt alleen Heyliff • GV zyt alleen den Heer: Gy zyt alleen den Alderhoogften, 6 Jefus Cbriftus, met den H. Geeft, in de glorie van God den Vader. Amen.
Den Priefter kuft den Autaer en groet bet volk, zeggendei Den Heer zy met Ulieden.
Hv ontfangt eerft den zegen van Chriftus, die door den Autler beteekent word, eer hy hem geeft aen het volk Het volk wenfcht aen den Priefter den Zelven zecen, zeggende : Den Heer zy ook met uwen Geejt. SfïKly met'erhert doen, zoo dikwils als den Priefter hun groet. ,
Be Gebeden genaemd Collecten.
VErgunt ons, Heer, al het gene den Priefter uyt den Naem van de H. Kerke voor ons vraegt: en voornaemendlyk geeft ons vermeerderinge van Geloof , Hope, en Liefde. Vergeeft onze zonden, en verleent ons de gratie om alle uwe geboden heyliglyk t'onderhouden. Leert ons geirn ons onderwerpen aen uwe godelyke voorziemgheyd, en uwen heyligen wil in alles aenbidden; en verleent ons al wat• noodig en dienftig is tot bet eeuwig leven: Door Jefus Cbriftus onzen Heer, ^ Amen,



onder de Mijfe. 305 Den Epistel.
Hy beteekent het prediken van de Propheten en van de Apoftelen aen de Joden , die, weynige uytgenomen, het Woord Gods hebben verftooten, en ook van God zyn verftooten geworden.
GEeft my, 6 God, dat ik deLeflTen van uwe Propheten en uwe Apoftelen altyd aenzien mag als brieven van u uyt den Hemel gezonden, om ons uwen H. Wil kenbaer te maeken. Laet nimmermeer toe, dat uw H. Woord door de verfteendheyd myns herte my eene nieuwe gelegendheyd worde van zonde, gelyk aen de Joden; maer dat het door uwe gratie myn verftand verlichtende, myn hert ook ontfteke, en dat ik gevoelen mag het gene deDifcipelen van Emmaüs gevoelden, wanneer zy zeyden: Was ons bert niet brandende binnen ons, terwyl by tot ons /prak op den weg, en ons de Scbrif» ture opende? (Luc. 24. f. 32.)
Den Boek word omgedraegen. Dit beteekent, hoe de Joden, het Evangelieverworpen hebbende, den Heer het zelve heeft over doen draegen tot deHeydene, van de welke wy onzen oorfprong hebben.
IK hebbe maer al te dikwils verdient, 6 Heer, dat uwe zalige Leeringe my zoude afgenomen worden,en gegeven aen andere, die'er meerder voordeel zouden mede doen. Heer, en handelt my niet na myne verdienften. Geeft my meerdere liefde om uw heylig Woord te aenhooren, en meerdere getrouwigheyd, om'er na te leven, doet my aenzien voor feene aldervervaerlykfte ftraffe, van het zelve berooft te worden,



$ö6 Gebeden
Bereydlnge tot het Evangelie.
Idereen ftaet op om het H. Evangelie te hooren , tot een teeken van bereydzaemheyd om'er na te leven. Men zegent zig het voorhoofd , den mond en het hert, tot een teeken dat men zig niet zal fehaemerj» die heyiige Waerheden als op zyn voorhoofd, in den mond en in het hert te draegen.
ZUyvert myn hert en myne ooren, 6 Heer, gelyk. gy eertyds de lippen van Ifaïas gezuyvert hebt met eenen vuurigert fteen. Dat den gekruyften Jefus altyd in myn verftand, in mynen mond, en in myn hert zy, en dat ik my nimmermeer over zyne heyiige Woorden fchaeme.
Het Evangelie.
I_T Eer, gy hebt de woorden van bet eeu* "1 wig leven, gy zyt het Lichten de Waerheyd; wy hebben geenen anderen Leermeefter als ui Geeft my, dat ik mag van uwe fchaepen zyn, die nae uwe ftemme luyfteren,en u alleen navolgen. Doet my uwe zalige Leflen met blydfchap aenhooren ; met oodmoedigheyd gelooven; en met vlytigheyd volbrengen; en alhoewel-ze ftryden tegen myne quaede driften, laet noyt toe* dat ik uwe heyiige Regels zoude vringen en krommen na myne begeirlykheden ; maer doet my liever door uwe genade myne ongeregelde genegendheden recht maeken na. den regel van uwe H. Wet.
Den Gredo ofte Geloofs belydeniffe.
Beteekent hoe de Heydene met grooten iver het Geloof bebben: aengenomen', en kloekmoedelyk beleden.



onder de Mijfe. 30? My word nk t altyd gelezen; hy behelft de gewigtigfte pomten van ons H* Geloof, die men aendachtelyk moet overdenken.
IK geloove in eenen God, Almagtigea vader, die gemaekt heeft Hemel en Aerde, en alle zienelyke en onzieneiyke dingen. En in eenen Heer Jefus Cbriftus, deneenigen Zoon Gods, uyt den Vader vooralle eeuwen geboren; God van God; Licht van Licht; Waerachtigen God van Waerachtigen God; geboren, en niet gemaekt, van een en het zelve Wezen met den Vader; door wie alle dingen gemaekt zyn. Die om ons. menfchen, en om onze zaligheyd nedergedaeld is uyt den Hemel, en het Vleefch heeft aengenomen door den H. Geeft uyt de Maegd Maria, en is. Menfch geworden.* Hy V voor ons gekruyft onder Pontius Pilatus: hy heeft geleden, en is begraven. Hy is volgens de Schrifture, ten derden dage verrezen en hy is opgeklommen ten Hemel. Hy zit ter rechter hand des Vaders. En hy zal wederkomen met glorie om te oordeelen Ievende en doode, wiens Ryk geen eynde zal hebben. En in den H. Geeft, Heer, en Levendigmaeker, die uyt den Vader en den Zoon voordkomt; die met den Vaderenden Zoon lamen aenbeden en verheerlykt word; die door de Propheten gefproken heeft. En eene Heyiige, Kathoiykeen Apoftolyke Ker-
* Den Priefter deze woorden lezende, knielt neder
ZrTrVo •ddlngeJ en dankzegginge te betoonem over het Myffene van de Menfchwordinge van het eeu* wig Woord. De Geloovige behoorden dit ook te doel



308 Gebeden
ke. IkbelydeeenDoopfeltot vergiffenifle der
zonden. En ik verwachte de verryflenilTe des
vleefch, en het eeuwig toekomende leven.
Amen.
Offerande van Brood en Wyn.
Naer dat den Priefter wederom het volk gegroet heeft, leeft hy eenige Verskens uyt de Pfalmen , genaenui het Offertorium, om dat de Geloovige eertyds alsdan gingen Brood en Wyn offeren. Deze offerande beteekent de op jragt van Chriftus in den Tempé . tiet Brood, beftaende uyt vele graenjens, enden Wyn,
' beftaende uyt vele druyven , beteekent de vereemnge der Geloovige onder eikanderen , die door de liefde moeten vereenigd zyn.
GEBED.
ONtfangt, 6 eeuwigen Vader, dit Brood en dezen Wyn, die in het Lichaem en Bloed van uwen eenigen Zoon zullen gaen verandert worden , welk H. Lichaem en Bloed ik onweirdig met den Priefter en met alle Geloovige zal gaen opofferen als eene onbevlekte Offerande aen u, ó levenden en waerachtigen God , voor myne ontallyfce zonden en onachtzaemheden , en voor alle Geloovige, zoo levende als doode ; op dat het my en hun mag ftrekken tot zaligheyd en tot het eeuwig leven. \y. Amen.
Het wafeben der vingeren. Den Priefter wafcht de vingeren, niet de geheele hand ; om te toonen, als men de H Offerande gae opdraegen, dat men niet moet denken op de zuy veringeder dopdelyke zonden, die van te vooren door eene weirdige boetveirdigheyd behoorde gefcl ied ïewnT tnakrop de zuyveringe der dagelykfche^kleyne Vebreken Vdie als het ftofaen de vingeren hangen , ïnliemennocht^s door eene oprechte droefheyd Wet afwaflehen»



en der de Mijfe. goa
EN laet niet toe, ö genadigen God, dat ik oyt befmet worde met doodelyke zonden, ofte in de dagelykfche wetens en willens blyve hangen; maer geeft my* de gratie , om de fouten , de welke ik dagelyks uyt menlchelyke krankheyd bedryve, dagelyks af te wallchen door de boetveirdigheyd en het gebed. Wafcht en reynigt nu ook den grond myns herte, op dat ik meer en meer gezuyverd zynde, myne Offerande zoo veel te behaegelyker zy aen uwen H. Naem. Orate Fratres. Den Priefter kuft den Autaer, en zig omkeerende ,zegt: Bid, Broeders , op dat myne en uwe Offerande aengenaem zy aen God den Vader Almagtig.
Den Dienaer antwoord:
DEn Heer believe d'Offerande te ontfangen uyt uwe handen tot lof en glorie van zynen Naem, tot voordeel en zaligheyd van ons alle, en van geheel zyneH. Kerke.
De stille Gebeden. Tl Eer, geeft aen den Priefter, die u deze x % Offerande opdraegt, en aen ons, dieze door hem opdraegen , de noodige gratiën
tTworden6" ^ " ^ h"yligfi 0fferan^e
De Prefatie Ofte naedere bereydinge tot bet beyligfte deel van bet Sacrificie.
^n^lZ^\^X0^ Gods zegen n het volk en vermaent hun alle , dat zy hunne herten zouden verheffen bove« dc«erffcHez«efcli. Sv^m coma. Zy



«l0 Gebeden antwoorden door den mond van den Dienaer: -Wf hebben ons bert tot den Heer, en zy gaes zig voegen met de Hemelfche Geeften om hem met hun te loven en te danken.
Den Priefter zegt:
LAet ons den Heer onzen God bedanken.
Dien. Dit is ganfch redelyk en rechtveirdig.
Prieft.lndsï waerheyd het is ten uytertïen redelyk en rechtveirdig, het is onze groote plicht,en het is ons zalig, dat wy altyd en overal bedanken, Heyligen Heer , Almagttcen Vader, eeuwigen God. {Men kan bier op dhooge Feeftdagen tuffcben voegen: En vooriiaemendlyk over hetMylterievan... hetwelk
wv heden vieren) door Cbriftus , onzen Heer, door wie de Engelen uwe Majefteyt loven , door wie de Heerfehappyen u aenbidden , door wie de Magten 11 al bevende eeren , door wie de Hemelen, de hemelfche Krachten, en de zalige Seraphinen met eene eenpaerige blydfchap te faemen uwen lot verkondigen: met de welke wy bidden dat fiV ook onze gebeden geweirdigt aen te rieSen, oodmoedelyk roepende met hun alle: "Hevïte, Heylig, Heylig, zyt gy, 6 Heer, SGod de/Heyrkrachten: Hemel en Aer•de zyn vol van uwe glorie. Hosanna*aen dengenen, die woont in d^hoogfte Hemelen Oezlgendmoethyzyn , die daer komt in den Kaem des Heere. Hosanna aen den genen , •die woont in d'hoogfte Hemelen.
* Hosanna beteekent cqne toewenfchinge van geluk inzegen.



onder de Mife. su Ten tyde van den Canon.
Den Canon,dat is, het hcvligfte deel van het <W<? cie der Mille, word in ftilte celezer, J ken , dat alle verftand moet ftil ft vo'o ° ^J66" ge Myfterien , en zig ten m.d^yll%^^ van liet Geloof. Den Priefter maekt voor "erft ri^ Xruyflen over de Offerande en verzoekt da?r-3 zynen zegen zoude zenden over de ofeften Pt over zyne H. Kerke. vnerguten, en
A En u alleen 6 almagtigen , eeuwigen
Hi,™ ' k°,mt het Sacrificie en d'aenbidf f '7 komen u die doen door CM. pus onzen Heer, met wie Wy ons vereeni.
oen meiter den H. Autaer, eerft en vooral biddende, dat gy uwe H. ke^e belieft ft vereenigen, te bewaeren en te bellieren Zend «wen H. Geeft over den Paus van Ro^m n «ve, onzen BiiTchop, en over alle de gene' die in een.ge geeftelyke, ofte weireldMe Ovei-heyd gefteld zyn, op dat zy hunS heyliglyk gebruyken tot uwer eere en S zaligheyd. Weeft ook gedachtig NN .??!!
De gectacbtenife der levende. Men zal hier bezonderlyk aen God bevelen de P,,.
der, Weideenden, ®S^$&£*>& **
W I ZZeeuê? 2ns tot dien evl"'e met *HH AAMnr ey,'8l,e Mae§d M«ria, met fit » ,*P°fteien en Martelaeren, en met
tl ty]?e> ?P dat *V door hunne krach t ge voorfpraeke mogen verkrygen het gene wy om onze onweirdigheyd niet en vefdiet



r51 {JeTëdën
Den Priefter houd zyne handen over de Offerande.
. • a„„» wet bevolen, dat ider-een, die God had m de Oude^Wet b,evm ,
eene Offerande zoude^ , B door w WQm
°P heL?°z°v ze?delooil «dienden, en dat zy het dtr^elden in' hunne plaetfe. Den Pnefter doet dit van gelyken.
OHeer, ik hadde de dood verdient door Svne zonden, maer door uwe oneyndelvteï«mtotigheyd mag ik die leggen op hit Um Gods, het welk wegneemt de zonden des weirelds. Uwen eenigen Zoon is de v^oeninse geworden voor onze zonden; hy Seft deïSchuldbrief te niet gedaen , d ie on s neert aen u. aenaeelt aen het Kruys.
ref^ ^eVood^oor de eeuwige dood.dieikfchuldigwas.
Ilereyditige voor de Confecratie.
aentet Kruys. Dat uwe overgroote heHe
ara
uwe Dooi /fc



onder de Miffet gi* De Confecratie van bet Brood.
HEyligen Geeft, zend uwe vierige vlammen over deze gaeven , over den Prieiter, en over ons; op dat wy alle te famen eene eenige Offerande worden met Cbriftus. Onder bet ophef en van de H. Hoftie.
T ,K aenbidde u, ó mynen Zaligmaeker„ verX heven aen het Kruys, trekt my tot u, volgens u we belofte. Ik aenbidde u onder de gedaente van Brood , daer gy wezendlyk tegenwoordig zyt. Slaet uwe oogen, .ó aldergenadigften Vader, op d'Offerande van uwen Zoon, die wyu opdraegen en ons te famen met hem. Ontfangt ons in genade , om zvnen t wil. 5 *
Onder het opheffen van den Kelk.
T K aenbidde u , dicrbaer Bloed van %fus X voor ons vergoten aen het Kruys , als he t randzoen van onze zonden. Laet docb,ó Heer, een druppelken van dit godelyk en genaderoepende Bloed vloeyen op myne ziele om-ze te reynigen van alle zonden! '
Tot aen den Pater koster.
IK vereenige my met u, ö Heer %fm onzen Opperften Priefter, ik aenbidde de gc.de ykegeftelteniiTe van uwe zie™ de welke gy u zelven aen uwen hemelfcben Vader opdraegt voor ons. Laet uwe aenbidrinf™^ dankze^"ge en uwe vernede«ngeookde myne zyn; offert my te fametf



o,! \ Gebeden
met u, en laet myne Offerande een zyn
met de uwe.
Ik offere u , ó hemelfchen Vader, de Offerande van uwen Zoonals d'eenigfle zaeke, .die u weirdig is; als eenen Brandoffer tot herkenteniffe van uwe opperfte Grootheyd ; als eenen Dankoffer voor uwe oneyndiga weldaeden; als eenen Verzoenoffer voor de' zonden van de ganfche weireld en voor de myne in het bezonder; als den Band van verecninge van alle de Geloovige; als de algemeyne Offerande van de geheele fl. Kerke.
Ik bedanke u door dezelve over de glorie van uwe Heyiige; ik verzoeke daer door de heyligmaekinge van uwe Uytverkorene, en de verlofïïnge van de Geloovige Zielen uyt het Vagevier.
<•§' » ' ,' \:- •. >»■',;
Men zal bier aen God bsvelen de zielen , daer men • sneeft voorgehouden, ofte voor genegen is te bidden.
Pater noster.
Men zal het Gebed des Heere lezen met eene bezondereaendachtigheyd, en met een groot betrouwen van daer door te bekomen het gene wy vraegen.
ONzen Vader, die in de Hemelen zyt, geheyligd zy uwen Naem. Dat uw Ryk toekome. Uwen wil gefchiede op de Aerde als in den Hemel. Geeft ons heden ons dagelykfch brood. Vergeeft ons onze fchulden, gelyk wy vergeven aen onze fchuldeïiaeren. Leyd ons niet in bekoringe 5 maer verloft ons van den quaeden, §c? Amen,



onder de Mi (Te. L-
vNaer dat den Priefter voorder gevraegt heel door de voorfpraeke der HeyJige verloft' te worden^k alle qnaed en te bekomen den vrede hr*»pkM,„ Jl i ■ > Hoftie in dry ftukken. DoorSÏ. wo de^ bltfeSl
l^Erlofr ons, ó Heer, door het voorbid-
V den van uwe Heyiige, van alle quaed en verleent onsgenadelyk den dryvoudiger
Z0° n°°dig is tot het ontfangen van het Sacrament van vrede. Vrede met u
lilt»™' T Ze,,Ve"' e" vrede met onzeu naelten , en dewyl onze zonden alleen dezen
vrede konnen ftooren, zoo zeggen wyood-
moedelyk met den Priefter: Y
Agnus Dei.
T Am Gods, 't welk wegneemt de zonden •ly des weirelds j ontfermt u onzer.
des w^S^3' 'C7lk vvegnee™ ^ zonden nes wenelds, ontfermt u onzer.
Lam Gods ,'t welk wegneemt de zonde» des weirelds, verleent ons vrede.
/Jjl?e Zie,-milFen ze^ men, Lam Gods, en/ *frLam Gods, enz. wr/,m ^ „8W;^ ^ rö-"-
GEBED üdör öfe Nutt'mge. CX Lieven Zaligmaeker, geeft ons den ^ vrede 9 met den genen, die de weireld
O 2



316 Gebeden geeft; maer uwen vrede, die voordkomt nvt eene goede confeientie en uyt de vergiffenilTe der zonden.
GEBED.
OHeer Jefus, die door uwe dood het leven gegeven hebt aen de weireld, verlof! my door uw Ei. Lichaem en Bloed van alle myne zonden en van alle quaed. Doet my zoo vaft (faen in uwe liefde, dat ik door geene bekoringe van u gefcheyden worde.
Ik ben, ó Heer, niet weirdig d'alderminfte van uwe gratie, veel min t'ontfangen uw Alderheyligfte Lichaem en Bloed. Doet my myne onweirdigheyd noch meer kennen en gevoelen; op dat ik met eene alderdiepfte oodmoedigheyd met den honderdlten Man en met den Priefter mag zeggen :
DOMINE , NON SUM DIGNUS.
HEer ik ben niet weirdig, dat gy komt onder myn dak, maer fpreekt alleen een woord, en myne ziele zal gezond worden. Dry mael.
Komt in my, 6 mynen God, door uwen Geeft en uwe gratie, dewyl ik onweirdig ben u t'ontfangen in dit H. Sacrament. Geeft my de noodige zuyverheyd en oodmoedigheyd om heyliglyker en dikwilder te naederen tot uwe H, Maeltyd. Ik vereenige my met den Priefter, die het geluk heeft van u te mogen ontfangen, en ik bidde met de Cananeefebe Vrouwe.om deelachtig te worden van de



onder de Mijfe. *I7
brokkehngskens de welke afvallen van uwe larel.
Verzuchtingen naer de Nuttinge.
O Geeft ^ deelachtiS van "wen
O H. Spyze, verzaed myne ziele, doet haer verliezen den fmaek der fchepfelen.
geeft my dat levende water van uwenH. Geeft, op dat ik nieten dorfte nae aerdfche genoegten,
Weeft in my eene levende fontevne! Ipringende tot in het eeuwig leven '
Bjufchtden quaeden dorft van myne ziele.
blu cht in my den ongeregelden brand der begeirlykheyd 1
Verfterkt my, ó Jefus, tegen alle perykelen en aenlokfels der zonde. Blyft in my, en doet mv blyven in u. Dat myne grootfte droefheyd zy, berooft
fchu?d n heyHge SpyZC d00r myne
KIp^I, l'cunhe «e Jo<.en , die nu zoo ve e eeuwen et*.
GEBED Vfe Nuttinge. TKbedanken, ómynenZaligmaeker, over
Iren 1', °et mvde vruchten daer van gezonden ï^etc.D» ^ vergifffenifle van mvne zonden, de gratie om u niet meer te vergram*
O 3 "



3 18 Gebeden
men, en om heyliglyk te leven volgens
uwe geboden, en daer in te volherden tot liet eynde toe. Amen.
Zegt eyndelyk met den Priefter bet volgende Gebed.
HEylige Dryvu-digheyd, dat u onzen Diend aengenaem zy; en verleent toch , dat deze Offerande , die ik onweirdig aen uwe Opperde Majefteyt door de handen van den Priefter hebbe opgedraegen, aen my,en aen alle de gene voor wie de zelve geofferd is, dnor uwe genade mag (trekken tot vergiffeniffe der zonden, en tot eenen krachtigen hulpmiddel voor het eeuwig leven. Door Jefus Cbriftus onzen Heer, Amen.
Den laeften zegen des Priefters.
Pezen beteekent den zegen, die Chriftus aen zyfre Apoftelen gegeven heeft in zyne Hemelvaerd, en die hy in hes laeft Oordeel geven zal aen zyne Uytverkorene.
OHeer, verleent my uwen godelyken zegen, en doet my zoo leven, dat ik hier naer eens hooren mag: Komt, gezegende myns Faders, bezit bet Ryk, bet welk u bereyd is van bet begin des weirelds.
S. Jans Evangelie.
IN het begin was het Woord, en het Woofd was by God; en het Woord was God. Dit was in het begin by God. Alle dingen zyn door hetzelve gemaekt en zonder dit is'er niet gemaekt van al dat'er gemaekt is. In het



onder de Mijfe. %U) zelve was het leven, en het leven was het Licht der Menfchen. En het Licht fchyntin de duyfterniflen , en de duylterniflen en hebben het niet begrepen. Daer was eenen menfch van God afgezonden, met naem Joannes. Dezen quam als geruyge, om getuygenifïe van het Licht te geven; op dat zy alle door hem gelooven zouden. Hy was het Licht niet; maer om getuygenifle te geven van het Licht.Dit* was het waarachtig Licht,het welk alle menfchen verlicht, komende in deze weireld. Hy was in de weireld, en de weiretd is door hem gemaekt, en de weireld heeft hem niet gekent. Hy quam in zyn eygen, en de zyne namen hem niet aen. Maer aen alle die hem aengenomenhebben, heeft hy de magt vergunt van Kinderen Gods te worden, aen hun, die in zynen Naem gelooven. Welke niet uyt den bloede, nochte uytdên wil des vleefch , nochte uyt den wil des mans; maer uyt God geboren zyn. En het Woord is Vleesch geworden, en het heeft onder ons gewoont, en wy hebben zyne glorie gezien, eene glorie als van den eenig geboren Zoon des Vaders, vol van gratie ee waerheyd. r-. God zy gedankt.
GEBED naer de Miffè.
HEmelfchen Vader, ik bedanke u voor1 uwe onuytfprekelyke gaeven. Vergeeft myne ongetrouwigheden en myne verflroydheden. Vergunt my, door uwe goedheyd,
* Te weten Christus.
O 4



320 Gebeden onder de Mijfe. dat óp vruchten van deze weirdige Offerande zig uytftorten over alle myne werken. Ik hebbe door het opdraegen van uwen alderliefften Zoon willen betuygen, dat ik u herkenne voor mynen opperften Heer en mynen God. Geeft, dat d'oprechtigheyd van myne aenbiddinge uyt mynen handel blyke. Keert van my alle boosheyd af; beftiert myne gangen in alle gerechtigheyd en waerheyd; op dat ik in het toekomende niet alleen deze aenbiddelyke Offerande met betrouwen . mag opheffen door de handen van uwe Priefters; maer zelfs ook worden mag eene bebaegelyke Offerande voor uwe godelyke Oogen. Amen.
ANDERE MANIERE
Van Miffe te hooren door het overdenken VAN HET LYDEN VAN
CHRISTUS,
Met welk door de Ceremoniën van de Miffe verbeeld word.
ONDERRICHTINGE.
W7 ^hebben bier eene Mijfe geftelt^ verV V cierd met godvruchtige Print jens, verbeeldende de Myflerien van bet Lyden van Chriftus, dewelke in de H. Mijfe door bet geivaed van den Priefler, en door d* uytwendige



Andere manier e, enz. Ceremon.en beteekent worden ; op dat de
■ f** *' ^ inzien van
leze beeldekens , sasafea indachtig worden wat den Priefter aen den Autaer doel- wat f ff enen h aldaer verbeeld; en op dat i her door den tndruk van alle de deelen valt het Lyden van Chriftus te levendig zou. den ontfangen. De gebeden en bemerking die daer by gevoegd zyn , toonen bun Xe
vraegen. Doch indien deze zomwylen te lans vallen , men kan de bemerkinL t n lyde
meditten. ^ **" Chrillus « De Beelden zyn de Boeken der onweten. f , zeggende HH baders. Dus koZen de' ze Beeldekens ook profytelyk dienen om dé
lezen , de Myflerien van de H. Midi en van he Lyden des Zaligmaekers-aen ïe Zzen f mede voor zieke menfehen enandlre om hun met eenen oog/lag, zonder veel hoofd, fpanmnge de godvruchtige voorworpen V Or oogen ,e flemen, die hun konnen heipen ZZ m den geeft Mijfe te boeren , en om hun 'é voegen me, den Lydenden Jefus in a lt de omftandigbeden van zy„ Lyden
O 5



322 Myflerien van bet Lyden, I.
CHRISTUS gaet met zyne Apoftelen nae den Hof van Gethfemani.
Den Weder gaet nae den Autaer,



in Scheden onder de Mijfe. &f GEBED Van bereydingt om Mife tè boor en.
C m rft ?y' ? iieer' dat * Cbrmt VJ uweu Zoon in den geeft tnaa volsen n' de bloedige Myfteiial van ,yn bitfer Lydèn en dat ik in het H. Sacrificie van de foiffe* m het welk zy op eene onbloedige wyze vernieuwt worden, mag tegenwoordig™ zoo groot geloof en eerbiedinge, da? fk overvloedeyk deelachtig worde W„ d godelyke
Dóód Zyn R L*d™ en 1^41
Ik wille heden die alderweirdigfte Offeran-
d nv „denpn-r CM/k,s' do01' de «enöen van den Pneftergaen opdraegen aen uwe
1. o?S 0Majeneyt '. tot herkentenilTe vS uwe opperfte magt over alle gefchaepenezae-
de -Z i*>*z^Pn& ™°r * uwe weldaeVZÜa '"lc,?en,llé* va" myne zonden: tot' trooft der bedrukte; tot verlichtingede on geloovige; tot oprechtinge der gevaUéne • tot verkoehnge der geloovige Zielen; ót v r
vriendèf fe gratie"' die
zvn -ln,™ Vy- "d? ter »«8beyd noodig
Cbr 'ff m S '", den zelvcn gelyk Cbriftus, uwen Zoon, de zelve heef? on-
gedraegen aen het K,uys, en noch dagelyks
opdraegt ,n de H. Mifle, die U u e'n den
door Jip Zy'ide' leeft e" beetlchapt ooor alle eeuwen. Amen. r
O 6



324 Myjhrien van het Lyden , I I.
CHRISTUS bid in den Hof.
Den Prieiter begint de Miffe aen den voet van cka Autaer»



en Gebeden onder de Mijfe. %2$ GEBED.
OHeer, die in den Hof tot drymael toe uwen Hemelfcben Vader gebeden hebt dat den Kelk van uw bitter Lyden zoude mogen voorby gaen, en nochtans u ze ven volkomendlyk aen zynen H. Wil hebt onderworpen , geeft my door dit H. Gebeddat ik in al myn lyden met eene volle overgevinge van myn hert tot u mvnen toevlucht neme en met uwen H. Wil in alles te vreden mag zyn. Amen.
Bem er kin ge.
Wie zal my geven dat ik tot liefde en ffledelyden mag ontfteken worden , gelyk den H Carolus Borromeus , wanneer hy in dewilderniffevan^//^ alle de mylterien van het Lyden van Jefus, die aldaer er levendig uytgedrukt ftonden , met traenen ging bezoeken! VVie zoude, o mynS" ftaende voor dit gloeyende forneys vm iietde , niet fmilten in traenen ?
kenmerkt, 6 myne ziel,
Wat Jefus hier gaet lyden . Onz zonden zyn de fchuld
Van al zyn bloedig Jlryden, Boe bitter komt hem op
Die Paradyfche vrucht! Dien LuJlhoJ'word voor hem
Em Hof vol ongenuohu



3^6 Myfterïen van het Lyden'? I I L
CHRISTUS valt op zyn aenzicht, zweeten-de Water ende Bloed.
Den Priefter zegt den Confiteor*



en Gebeden onder de Mijfe. 327
GEBED.
OHeer Jefus, die gedrukt zynde door het pak van onze zonden, op uw aenfchyn nedergevallen zyt ter aerde, zweetende uyt alle uwe lidmaeten water en bloed , verleent my , dat ik door de gedachtenuTe van uw bitter Lyden, tot vergeldinge van dit bloedig zweet, grondhertige traenen van leedwezen vergieten mag. Amen.
Bemerkinge.
Hoe verre zyt gy, ö myne ziele, van te Horten bloedige traenen over uwe zonden, gelyk zy waerlyk verdienen, gy, die in de o verden kinge van deze bloedige Myfterien nauwelyks traenen van medelyden en leedwezen aen den lydenden Jefus en zoude wederom geven ! Och of ik van den godelyken Balfem van dit ziel-genezend zweet in myn hert mogt ontfangen! Eenen druppel alleen waer genoeg om het te vermorwen es alle myne wonden te genezen.
O GodUyk Zweet en Bloed,
O Hemelfche Koraelen, Die geenen Diamant s
Geen goud en kan betaelen f Boe droef moeft zyn de ziel,
Boe bang het ganfch gemoed s Wanneer den fterkenGod
Zweet Water en$e Bloed*



32i Myfterien van het Lyden, I V.
CHRISTUS word van Judas door eenen kus verraeden.
Den Priefter kuft den Autaer,



en Gebeden onder de Mijfe. 329
- GEBED.
OLieven Zaligmaeker, die van Judas, uwen vriend en uwen Apoftel , door eenen kus hebt willen verraeden worden, verleent my, door uwe gratie, de geveynfdheyd der valfche vrienden verduldiglyk te lyden , en u nimmermeer door eene heyligfchendende Communie, ofte door bedriegelyken handel met mynen naeften, te verraeden. Amen.
Bemerkinge.
Leert hier, ó myne ziele , ftandvaftige verduldigheyd , na het voorbeeld van Jefus. Leert uwe vyanden beminnen; geen quaed met goed vergelden ; u zelven bereyd maekende tot de pynelykfte van alle bekoringen, te weten den afval en de verraederye van uwe befte vrienden. Trooft 11 alsdan met uwen Zaligmaeker, die als een Lam ftond in het midden van de wolven, en zynen verraeder zelf met den minnelyken naem van vriend bejegende.
Verraeder als gy zyt,
En kan het niinrflyk wezen Van dit onnoozel Lam
Uw hert noch niet genezen! Hoe! Judas 3 levert gy
Den Zone Gods aldus, Omheljl gy hem als vriend
Met eenen moor der s-kus f



$3° Myflerïen van het Lyden 9 V.
JESUS word gevangen weg geleyd.
PlMApi-Éir (Mal- noodan Irrttïf nnn r]on TTi-kl
ftel om den Introïtus te lezen.



en Gebeden onder de Mijfe. 33.S GEBED.
HEt is om mynen t'wil, ö Godelyken Zaligmaeker, dat gy als eenen misdaedigen hebt willen gebonden worden. Breekt, bidde ik u, door de kracht van uwe heyiige Banden de banden van myne zonden, en maekt my aen u vaft door de bandekens van liefde; op dat ik d'ongebondene vryheyd nimmermeer en misbruyke om u te vergrammen. Amen.
Bemerkinge.
Weef! befchaemd , 6 weireldfche ziele , over uwe zyde en goude ftrikken en poeren, wanneer gy uwen Zaligmaeker ziet gebonden worden met harde koorden en banden, en als gy zyne Heyiige, door den geeft van boetveirdigheyd gedreven, ziet hun lichaem pynigen met yzere ketenen en hayre kleederen. Verzaekt ten minden de ydelheyd, indien gy noch geen deel en kont nemen in hunne ftrengheyd.
Den vreeden Judas-kus
Koft aen den Heer het leven 9 Zoo even als den kus
Die Joab heeft gegeven. Dus binden zy hem vaft,
Als ganfc/i beroofd van kracht. Om uwe Hefd\ 6ziel,
Heeft Samfon hier geen' magt.



.33* Myfterien van het Lyden, V I.
JE SUS word gebragt voor Annas.
Den Priefter leeft den Introïtus,



en Gebeden onder de Mijfe* 333
GEBED
IK aenbidde, ö zoeten Zaligmaeker, deze uwe eerfte vernederinge, die gy om myI nen t'wil ontfangt by Annas , alwaer uwe j hevlk'heyd, en de verdrukkinge van uweonI noozelheyd tot fpot en vreugd dient aen de j godeloosheyd. Geeft my door deze uwe verfmaelihge de befchimpinge der godelooze ; geirn te lyden, en om door geene vernederin; gen van de waere godvruchtigheyd nimmerI meer af te wyken. Amen.
Bemerkinge. Annaswas by de Joden in groot aenzien,
' wys, ryk, magtig, verfcheyde mael geweeft zynde Hoogenpriefter; vyf van zyne zoons hadden deze weirdigheyd van geiyken bedient , en Caypbas zynen fchoonzoon was alsdan in die bedieninge. Ondertuflchen was hy, en geheel zyne familie van de feéle der
; Zadduceën, die geen ander geluk kenden , als het geluk van dit tegenwoordig leven. O myne ziele , fchroomt altyd van zoo grouwzaem geluk.!
Ziet hier, 6 myne, ziel,
Voor Annas zoo verheven, De kleyne ned'rig ftaen,
En als van vreeze beven; Maer weeft doch niet beroerd
Voor dezen ydUen fchyn, , dl is 't verfchil hier groot,
't Zal naermaels grooter lyn.



334 Myflerien van het Lyden, V I I.
CHRISTUS word van Perm* HrvmoAl,^
loochent in het huys van Cayphas.
Den Pr ieder zegt Kyrie ei-eïson*



en Gebeden onder deMijfe. 33^ GEBED.
OJefus, hebt willen verdraegen, dat Petrus, den Prins uwer Apoftelen u I tot dry-mael toe zoude loochenen in het huys van Caypbas, bewaert my, bidde ik ; u, van alle laetdunkendheyd en van het betrouwen op myne eygene krachten; op dat ik my noyt en fteke in de quaede gezelknappen, en in het gevaer van u door de zonde te verloochenen. Amen.
Bemerkinge.
Sluyt uw hert toe, ó myne ziele, aen d ydele vreeze dermenfchen, en weeft kloek in de belydenjffe van uwen Heer. Schaemt u niet over Cbri/ïus,en over zyn H. Evangelie; want alle de gene die hem zullen ge-
£h,anmVhebb,e u te belyden voor de menIchen , die zal hy ook fchaemen te kennen voor zynen hemeifchen Vader.
DlfJn dm Hofdoor 'tzweird Wou zynen Heere vreken, ün durft nu niet een woord J oor zynen Meefter fpreken. sLcfi? Simon, die vol moed /idt Malchus op het lyfy n ^aei ë'hierzoo ontmant ' UP t fpreken van een wyf.



335 Myfterien van het Lyden, VIII.
JESUS keert zig tot Petrus, en hy word bekeert.
Den Priefter zig keerende tot het volk, zegt: Dm Heer zï met u.
GEBED.



en Gebeden onder de Mijfe. o 3 7 GEBED.
GY flaet de oogen van uwe genade nn Petrus, ó minnelyken %fus H W bekeerd zynde begint l&ffZ weenen* Aenziet my, bidde ik u , met d'oogen van uwe bermhertigheyd; op dat ik myne zonden grondhertelyk beweene, en dat ik u n v ^ Heer en mynen God , nimmermeer dnn" woorden ofte door werken^o^ht:
Bemerkinge.
0/erweegt, fl myne ziele, aendachtelvV d« Myftene , en luyftert getrouwdyK den haen van uwe coufcieutie , en gv Zuk dikwils fflet Petrus en met de boetveL;! Pelagia uwe zonden beweenen en ,, a g uwe traenen reynigen. o Xlfö zond gy zyn, indien den Heer uwe ooïen Het worden twee fpring-aders van traenfn?
H°egoflyk is de kracht,
wjeius, uwer oogen > Gy Vet maer Petrus aen
Met minnelyk medoogen, En iiet de harde rots'
ranxynezondmreyn.
P



,333 Myfêef ien van bet Lyden,
I X.
JESUS word befchuldigt voor Pilatus,
pen Priefter leeft den Epistel.



*n Gebeden onder de Mifi. ^ GEBED.
zonden wel hebt * 'Senvi» onze pnrechtveirdigen Reèv" T" ,v°" eenen fchuldigt wori" ieer ^,f'7a,fche'yk befchnldingen det quaeXlnl tlf^ be' duldiglyk verdraegen , £t Zf'c™ ver' waerheyd na uw voorbeeM g,, 0(!f £n de lyk belyden, 0ok metgel', „ 0êkn,oedeven. Amen. g aer van myn le-
Bemerkinge.
vendSu^ffift' »><**! wils «ggen met den fj % 2U,t £ a' d*Verleentmy, 6 Heer ^L?*""" 4 Crucereldgelaekt-envermeed ^Ll™^ d,e WeU «lyde, en met u 2yt- ZJJ -,atjk voot t'g zynde van uwe fchand? dat,,kJ dee,ac"- " worde van uwe glorie. ' ook deeia<:atig
Ziet hoe dat uwen Heer,
Gekneuvelden gebonden Als eenen booswitht word'
Pilatus toegezonden.
7\t t£*1 n men G°d te recht *
De«lorflvoorlynejlae?, Dm teer voor z jnen knecht.



Myfterien van het Lyden 9 X.
. JESUS word nae Herodes gezonden.
Den Boek word overgedraegen en den Priefter bid ftil in het midden van den Autaer,



en Gebeden onder de Mife. m GEBED.
O Jefi"> die vo°r Herodes flaen.
wordende "'2? dr,'8en ondetvraegd
geantwoord ,„ 5" n,mfte woord en hebt zen /« ,?'?',?. daerom a,« «nen dwae-
hevd y omV ,f'C ID)pt' verleel» my »e wyste oi'nbTe ^ veri>°lendhede„ Mi geirn d»ul ae" d,e-ze °nweirdig zvn , en
Bemerkinge*
zyne HevliVe Z „•ZaI[ginaeker en va" befchuldfnmn' , i «"'"gen 4 valfche
#Wom, nieuwsgierig Vorfl,
vrP°.e,mjy Wn ZedigiwyLn5 ^ koft lyn'Zoete fpraeF
ny Cayphas rfoc/2 verkrvgeni D onnooriheyd en de deug!
Xtynt hem met fto,nme,tmond bmoeg ter oogen uyt.
f 3



My per'ten van het Lyden ,
X I.
CHRISTUS, van Herodes befpot zynde, word wederom nae Pilatus gezonden.
Den Priefter leeft het Evangelie.



en Geleden onder de Mife. m GEBED.
H^h,v7teAVOldcle-n voor °nzehooveÏN i Idigheyd, ó eeuwige VVyshevd dar cv a"e (lag van vernederde we wilt' óndÏZ flaen; dat gy zwygt voor fferodes; datgb£ , fchimpc word als eenen dwaezen, en wederom tot nieuwe verfmaedheden gézTnden
fwy-en e/de6 K—"' °0dmo^ te vmchtigheyd „iet te fchaeme^. Tmen?
Bemerkinge.
h£l"iUA .f.^yftdoor zyne ftilzwygendheyd de dnftigheyd en d'ydelhevd van ón*
zwygen dikwils , om dat zy niet en weten wat zeggen; ofte zy fpreken, om dat zv hun" ne tongeniet en konnen bedwingen omTe zwygen: en aldus is hun fpreken èn zwv gen dikwils maer enkele hooveJrdi" hevd & «yne ziele, fchouwt deze ydeï^yd.'
Zoo word d'onnooielheyd
Gehandeltvan de Groote Wit ginder dan weer hier
Ge/leurt en weg-geftooten. wel aen, eenvoude zieV
Weeft daer voor niet belaeny Alsjefus recht zal doen,
Zal alles anders gaen.
*4



244 Myfterien van bet Lyden ? X I I.
Htm takt CHRISTUS de kleederen uyt, om hem te geeffeien.
Den Priefter ontdekt den Kelk.



én Gebeden onder de Mijfe. GEBED.
QAlderzuyverften Jefus, die om myne V/ zonden van uwe kleederen hebt wilJen ontbloot worden, leert my den ouden menfch uytfchudden met alle zyne werken om u aen te trekken met uwe deugden - oo" dat ik voor u niet verfchyne in eene "fchandige naektheyd door ontblootinge van hevü* ge verdienden en goede werken! Amen. "
Bemerking!,
Leert uyt dit Myflerie, ó myne ziele u zelven ontblooten van alle aerdfche al,, levendheden ende weireldfche£rege„d
mekten Jefus naekt mogt volgen , wetende dat de gene, die om hem alle veria", ten , en hem volgen, honderdmael zoo veel
vën bez^0111 krySen' hM ecuwiS S
Des Rechters laffe vree? . En moordzucht van de Joden ■Ireed met den voet het Recht,
End heyiige Geboden: ■Zy vallen Jefus aen,
^nftelIe? hfmë*nfch naekt; Dus word de deugdgedrukt \ Als't quaed te boven raekt



346 Myfterlen van het Lyden ?
XIII.
CHRISTUS word gegeeffelt.
Ben Priefter offert aen God het Brood W den Wyn,



en Gebeden onder de Mijfef GEBED.
r
A Enbiddelyken Zaligmaeker, die om f1 mvne zo^en uw H. Lichaem hebt gelevert aen de beulen , om gegeeflëlt ie worden, geeft my | bidde ik u , dat ik de geeüeJs van uwe vaderlyke kaftydinge geirn omhelze , en dat ik voortaen nimmermeer door myne zonden het fchandelyk torment en vermeuwe van uwe geeflelinge. Amen.
Bemerkinge.
: Gelukkipyhdie boetveirdige zielen , die beweegd door medelyden tot den lyden-
£e-A a ^fi"6 traenen mengelen met zyn Bloed; gelukkiger, die hun bloed ook mengelen met haere traenen door vrywillige yr- kaftydingen ;■ maer aldergelukkigft de kloekmoedige Martelaeren , die tot ge. tuygem fe van,hun geloof en van hunne
hunnenG^ ^ bebben ****
Ziet Jefus zonder fchuld Voor mve fchulden bloeden:
Van hoofde tot de voet Verfcheurd door vreede roeden.
Och of myn'ziel' ontvonk, En raekte ganfch in brand °rTJA°.d'ftk dierbaer Nat, t /reik ftroomt ten allen kant.
P 0



Myfïerien van het Lyden 9 XI^V.
JESUS word gekroont met doornen.
Den Kelk word wederom naer d'Offerandö gedekt,



en Gebeden onder de Mijfe. 34r9 GEBED.
TJEt is om mynen t'wil , ó lieven > tvJr\ : met doornei* hebt willen
aerde ben, die voor u niet voord en brengt ocei m uwe doorne Kroone door eene waer.
Bemerkingg, Jefus ken u bier, 6 myne ziele H«w
ais die vat 1 Cvnflus, en nae geene ander» eere, als die van zyn Kruys»
O boosheyd overgrootr O meer als helfche vonden!
Waer haelt den nyd het fcherp Om Jefus te doorwonden ?
&n zulke doorens ook
Jbh gy, 0 zier, gezocht, L gy trots °PgePr°nkt m 'thoofd gingt in de Iqqht-



3Jo Myflerien van let Lydeny XV.
Pilatus verklaert CHRISTUS onnoozel, en wafcht zyne handen.
Een Prjefter waftbt zyne yingeres.



en Gebeden onder de Mijfe.
GEBED.
OHeer frfi,9 Zoon van d God, die van uwen Rerh J I en zei verklaerd zynde nocLn! t°nno°eene fchandige dood heh fi™ bem deelt wordenf geeft niy datTk^ VCr00rzorge onnoozel en o^bevlekVl een maer uwe oogen en Har iï™ }* „te zyn voor
fige oofdeele" deV^Zt*
W mag verachten. Amen. ö kloekmc*<^
Bemerkinge.
fchynheyligheyd ,' dfe den leldoemeWe
Schoon dat de volle ?ee yjiamftroomen door uw' handen
Zehtthtgl «KV* Voed? ' Mocht de verdiende fch anden
Pp vree?ThtpetefhSeWOeh



352 Myflerien van het Lyden,
x v i
Pilatus vertoont Jefus aen het volk, zeggen^ de: Ziet dén Mensch.
Den Priefter zegt; Orate Fratres^



x en Gebeden onder de Mijfe. 35$
GEBED.
*~7 Iet daer den Menfch, ó hemelfchen Vader, die gy ons gegeven hebt; ziet den Menich, die gy gezonden hebt tot randzoen van de menfchen; ziet den Menfch, die gy geilagen hebt in uwe gramfchap om onze zonden ; ziet op het aenfchyn van uwen bemin* den Zoon, den bedruktlten onder de mentenen: laet uwe rechtveirdigheyd nu voldaen zyn , en doet ons genade ora zynen t wil. Amen. . .
Bemerkinge,
Het zyn uwe zonden, 6 myne ziele, die dezen God Menfch zoo mishandelt hebben, dat hy geene gedaente meer en heeft vaji eenen menfch , zult gy noch niet beweegt wbrden tot medelyden ? Zal uwe boosheyd tegen hem blyven roepen zoo lans als <hy
v,°rCfipMdem W Hemel en Aerde Itaeri verfteld over dit droevig fpeéhkel, en blyft gy noch onberoerd? *
Hoe! kan dit droef ver toog
De f oden niet bewegen ? O neen ! de vreedheyd groeyt s
Eik-een die fchr eeuw ter tegem tnt midden van den hoop,
De felfte tegen hem,
Aen tKruyUei Geen genaf Roept onie ionde-ftemm\'



354 Myfterien van bet Lyden, XVII.
JESÜS word ter dood veroordeelt.
Den Priefter leeft de Prefatie.-



*" Oehum onder de Mijt. ^355 GEBED.
O ^ali^n,a!k« des weirelds, die om ons KJ te verloffen van d'eeuwige dood, die wydoordezonde verdient hadden , be Z rechtveirdIg vonnis van de dood zoo géwUJf fek hebtontftngen, geeft dat wy ons met hefde buygen onder uw reclnveirdii oordeel; fentetL7 ee?e grillige8 dood dl kórn"Vmé1n?eeUW,ged0Od ™^ *f
Bemerkinge.
den^fTr * •* fem?tie des d°°ds tegen AHd lT'' dien gro°te" Martelaer
ueu ais aeze. God zy gedankt. Och of ou
U/> Gai» bevel zoud /lachten, Tevreden met den wil,
Liet God zyn woord verzachten • Maer hier giet Ifaac zelfsT '
Denjlag des doods ontfaen In plaetfe van den Ram.



356 Myflerien van bet Lyden,
XVIII.
CHRISTUS zyn Kruys draegende, gaet voor ons fterven, om ons te doen leven.
Den Priefter . houd de gedachtenifle der levende.



en Gebeden onder de Mijfe. 357 GEBED.
LEert my, 6 Jefus , myn Kruys drae. gen in uwen geeft' doet mv al£ A quellingen en verdrukkingen? dkU over komen ,n dit leven , aenzien'afsmTtoé^ zonden door de liefde van uwen Vadfr^ pp dat ik na uw voorbeeld deTelve sewil' ''fnd°emhdle 'heB 7" *5 ^tVd™ I Amen.' ' ZdVe fflag zalig word*I!-
Bemerkinge.
H^e5a,Ugfen' ó «yneziele, datgyde» H. /feaW Apoftel mogt navolgen in 2» ne teere omhelzinge van fet Kruys"IJ de met hem uyt het binnenfte des herte? /i
groete u, óminnelyk en dierbaer Kru *< Zo\ >"«g gewenfcèt en (en keften aen Zn ht Sf'ng gemoed gefcèonken. Oeb ofbymUoor
Ziet Ifaac voor u men
En volgt hem op het fpoor ran lyn> bloedverv'ge paden ■
Ons leven hangt van he%; ' Hy gaet als ons rana\oen,
OnfSod door zyne dood, O myne &ri voldoen.



£gg Myfrerien van het Lyden, X I X.
IESUS word beweent van de HH. Vrouwen , die hem volgen.
Oca Priefter legt zyne handen op den Keil,



en Gebeden onder de Mife. m GEBED. D LUkt fep in m?n hert5 6 lieven Za-
Bemerkinge.
dat >/«"weenr • ™ ° en.?m U,Ve 20nden •al zva lnl™ i V V zyn de 00r2aeke van
K f K«gbeyd 't onvruchtbaar worden. P h" mag «"«> e" jeugdig
^myonvrucktdaerkout,
Helaes, (genad>, ê Heern * uoezal t met my vergaen l



■360 Marien van fot Lyden, X X.
CHRISTUS word aen het Kruys genagelt.
o,;*n-Af mnplrt- verfchevde Kruyfie
U over het Brood en over den Wyn.^



en Gebeden onder de Mijfe. tfz GEBED.
die zoo dikwils vermoevrf hit8 Voeten« »et de verlorene Sch ^ ' fz^klTT"
p minden Zaligmaeker, seeft mv dpoi ;„ jlyden, en doorboort myne tanden in * ten door de fchichten vm uwe v«eS • dat zy voortaen niW ™Q vreeze,* op
gebr/ykt woeden" Am/,,? t0t *»de
Bemerhinge. Wat een verfchil, mvne ,„/ri
Adam door eene mo^riu/Jiii-rr^ , eerltcfJ heyd fteekt de hand uy ' 8?ZlTf Boom, en by vind'efde HnL A^rboden tweeden Adam revk? m„ Cbnfim del1 gehoorzaemtayd z™e eZn"'* g°de,yka Boom des doods X bVvenX, ?P ^ eenen Boom des lWensVve™ee" IV" De ziele, dit groot Myfterie. 8 ' y*
O over groote fmerf! O drymael vreede (lagen
meVeflUrgels^n! Ito Pt m?Zaem Lam,
myn Liefde tot uw'zier V menfch, en uwe zond. * Q



3'5a Myfierien van hei Lyden , X X I.
j'ESUS word met het Kruys om-hoog ge, heven.
Pen Priefter heft de H. Hoftie om hoog.



en Gebeden onder de Mijfe. 363
GEBED.
T K aenbidde u , ö Jefus, verheven aen het X Kruys, en hier opden H. Autaer, als den Koning van Hemel en Aerde, verheven op uwen Troon, als den Rechter des weirelds gezeten op uwen Rechterftoel, als den Op! pertien Priefter van het nieuw Verbond, die op dezen Autaer die godelyke Offerande doet, waer van gy zelfden Slagtoffer en den Offeraerzyt. ikbidde u, neemt myne onderwerpje aen; doet my genade; en verzoent my met uwen Yrader. Amen.
Benierkinge. Slaet de oogen van uw geloof, ó myne ziele op den gekruyften Zaligmaeker, gelyk degequettte Jfraëliten hunne oogen Üoegen op het koperen Serpent; op dat gy genezen mogt worden van uwe wonden: want gelyk Moyfes het Serpent heef opgerecht in de Woeftyne, alzoo is nu hier den Zoon Gods verheven; op dat al wie in hem gelooft, niet verloren gae. 6
O alderdroefjlen dag, Die oyt op f aerde Jlraelde ƒ
O alderblydften dag,
Die oyt uyt Hemel daeldel
Den droefflen, wyl alsdan
r, e{re}ndds &^PPer ftierf: Den blydften, wyl iyif dood Des weirelds peys verwierf.



0(54 Jllylïerien van het Lyden, XXII.
Het H. Bloed van Chriftus drupt uyt zyne Wonden op de aerde.
Den Priefter heft den Kelk om hoog,



en Gebéden onder de Mijfe. 363
GEBED
GvmgnTttn zyn d^HH- Wonden «fflf SS de welke , nis uy"t
£ I^^^W" bemens liefde a gieten, maer ik aenbidde uwe
Bemerkinge. Ziet hier het Bloed vari het Larti 6 mvn*
S» te ontgaen. Daer en is geene behou.
Sld^me^ B,°ed;. A,,e dieniët 2™ ls met dezen dierbaeren zegel is
™ den verdervenden Inge?
Sï** fig"rCm haere ^'"'ekkinge;
neny dif, ft' '"i00"'UWe liefde ae" denge!
Se]1 behÓuaen heet6" «rjfe
O menfch, weegt in deesfchael' V^t Wffteyd uwer jonden, Voor welk den Zone Gods
7%?tlTeueei dierbaer wonden! Ziet hier hoe hoog den prvs
Van uwe xieV ïiem ftaet,
tryl t omvaerdeerlyk Bloed
Voor haer'betading'gaet.
Q 3



$66 Mtferien van het Lyden, XXH5.
CHRISTUS bid om genade voor zyne vyanden.
Den Priefter boud de gedachtenme oen Overledene.



en Gebeden onder de Mijfe* 307
G E B E D.
OAlderzachtmoedigfien Zaligmaeker, die uwen Hemelfchen Vader om, genade gebeden hebt, zelfs voorde gene die u kruyften , zeggende: Vader, vergeeft bet bun, want zy weten niet wat zy doen; geeft my, dat* ik na uw gebod en uw voorbeeld myne vyanden beminne; wel doe aen de gene, die my haeten; en bidde voor de gene, die my lafteren en vervolgen. Amen.
Bemerkinge.
En zegt niet, 6 myne ziele, dat dit boven den menfch is, en niet doenelyk als aen eenen God. David heeft zulks gedaen aen Saül en Abfahn, eer Cbriftus noch was geftorven, en Stepbanus en zoo vele heyiige Martelaeren naer hem. Maer zegt liever: Is 'tdat ik dit met en kan uyt my zelven, ik kan alles door den genen, die my verfterkt.
Komt leeft, vraekgierig menjch,
Dees lejs'op 'r Kruys gefchr e ven, En leert hier alle quaed
Uyt goeder hert vergeven. Die londer vraekiucht leeft,
En die hem haet} bemint, Die word Gods erfgenaem
En 'sHëerèns tïeffie kind.
Q. 4



3&8 Myfterien van bel*Lyden, XXIV.
Den goeden Moordenaer word bekeert.
Dei Priefter klopt op zyne borft.



en Gebeden onder êe Mife. GEBED. TTOe vervaerlyk zyn uwe oordeelen, ó '0verde kinderen der menfchen! Aen den eenen van deze twee moordenaers die nevens u gekruyft zyn, doet gy óp het
hevd d^n Ta iw? * *°ote
j M5eren laet §y rechtveirdelykh! zyne zonden fterven. Geeft my, ó %fus dat ik uw rechtveirdig oordeel over den ee' Jjen zoo fchroome, dat ik de bermherS hevd beween aen den anderen, verwcr W£
Bemerkinge. \&d i dn^n Ttte-'\et om boetveirdigv
bemand verm^ndiS^u^^'" O zondaer wie gy zyt,
Staet op, loopt om genade, Mme-ze oprechflyk vraegt , f-omt nimmermeer te (paL Wacht met vermetendlyt ' - Nae uwen laeften /nik, 1 tbfmoe'lyk, alsg'hie,'ziet, Maér eenen oogenblik.
Q5



37 o My ft er ten van het Lyden > XXV.
JESUS geeft den H. Joannes voor Zoon aen zyne Moeder*
Den Priefter zegt: Pater nosteïl: Onsen Vader,



en Gebeden onder de 10$/?. 37'ï GEBED.
GS1' 6,Heer dat B( onder
uwenR Ja ys' d°,0r Te overg">°te liefde, 2cwnrd,„eKer' en hetKind van «we Moeder
menl h1, r Wa"neer W 0BS te ftnien ui den perfoon van uwen lieven DifciPel «1 uwe plaetTe geftelt hebt. Geeft mv 'dnt Jk deze weirdtgheyd nimmermeer en ver°e te, en dat ife debefeherminge van dtöeHevè Moeder nu en ,„ „yne dood gewaer mIg worden. Amen. °
Bemerkinge, De H. Maegd is waerlyk onze Moeder, ó myne ziele, niet alleen om dat zv Cbrid tm gebaert heert, die het hoofd is van de H Kerke, waer van wy de lidmaeten zyn: maer noch wel bezonderlyk, om dat JefaUi s haer gegeven heeft voor onze Moedér, als een Teftament aen het Kruys/ Met wat een betrouwen dan moeten wytot die weirde Moeder gaen; haer ecren; haere voejfpraeké vraegen; en alles wat haeren Zoon behaew 1 van haere goedheyd verwachten! ê
Wel aen, 6 weirde Maegd, Tom? dat gy iyt onf Moeder,
hn dat gy alles kont % Jefus or^en Broeder,
yJr God' en mv Kind; W antghebt hem voordgebravt, noe kan hy dan weerflaen Een' Moeder %po geacht ?
Q 6



37 2 Myfterien van het Lyden 9 XXVI.
CHRISTUS fterft aen het Kruys.
Den Priefter breekt de H. Hoftie in ftukken.



en Gebeden onder de Mitfe. 373 GEBED. Tip At kan ik u wederom geven, ó al.
gegeven hebtM iW^V^m^^
mynTev X aïwltt^ herkcStcni& van nu af"de dnJ k £eb,be' omhelzende
?y genade door de verffin '™ dierbaere Dood. Amen Va" UWÊ
Be werkinge.
wyzende aen den Valfer be" opperfte eere door de Offer3n£ e'yke en dood! Aldus geeft den S^*? Zyne leven ten beften voortui Herderzy« word bet ODo^ffiS?^?1 van Bokken! Overweee dfrf £ pl?etfe ^.ciuen weent,
Wanneer rm was volbragt
rm Ww t heeft gy ftü
oillyfeZo^ ^
myn ziel dte uwen God <£yn Bloed en Leven kofit



374 Myfterien van bet Lyden 9
XXVII.
De Ziele van Cbriftus daelt neder nae het voorgeborgt der Helle.
Den Priefter laet een deelkerr van de H. Bo ftie in den Kelk zinken.



en-Geheden onder de Mife, JS GEBED.
O i&nerde,eerfte vruchten van uwe
Bemerkmge,
dan hoedanig de blydfchap val HH oS' Vaders geweeft i« • ak j .Y ' Uud" hun verleend w ', a£ zvn^T1 ^ "en en zuchten vinlZ^™*™ gewenfehten Zaligmaeker o!J l1 wel\den Hankt God, en Sr hLi • ^houwdcn-
Nu ligt\ di> dood vernield,
De heli'die is verflagen,
Haer poorten fpringen op f
ir ,t ge&ht. niet 'drateen
^an Jefus haeren fchrik • g
Maer Het Hemelfch Paleys Is vol van vreugde-feefl J
urn den gefloten



$j6 Myflerien van bet Lyden, XXVIII.
Vele die Chriftm hadden zien fterven, worden bekeert en flaen voor hunne borft.
Den Priefter flaende op zyne borft, zegt: Agnus D£i.



';; Gebeden onder de Mijfe, 377 GEBED.
O?o°t beX Z?ë™*»> °ewyl de
k?ac ?vln uwel j"yVe, > maer dat * d« nen ^"^^"««N* «e.
Bemerkinge.
^^^^ vergiet, om-ze te nierrp Hnon 9 v i ■L/luct*
*™. d«e dood wfet^T ¥d[yfrltvreken:
Mor h g°°k Muldig Zyt
Met hem aen deze dood-
Dus waer een' t,-„„ uutJu>
fuc/ een traenen-zee fan rouw noch niet ttlgroot.



3f 3 Myflerien van bet Lyden, XXIX. CHRISTUS word begraven.
Den Priefter nuttigt de H. Hoftie.



en Gebeden onder de Mife. 37^ G E B E D. C\J*fi*S) die naer uwe oneyndelyke verV^ nedenngenaenhet Kruys in een nieuw graf hebt willen begraven worden, en met koftelyke fpeceryen gebalfemt, verleent my een nieuw hert gezalfd ende sebalfemd door de onbedorvendheyd van de heyiige Deugden; op dat myne ziele eene bequaeme ruftplaetfe voor uw H. Lichaem mag worden. Amen. »
Bemerkinge.
mWOniefaer 5fdekracht van dedood van uwen Zaligmaeker, ó myne ziele! •> Jepb en Ntcodemus twee Difcipelen van Jus, die te vooren in het midden van den elan* van zyne mirakelen „iet hadden durVeri?e voorfchyn komen, zyn nu vol moed Den
^A°P nae zoo haeft als
Cbrtftus geftorven was, en vraegt zyn Lic! haem: zy doen het te famen af van het Kruys en begraven het trefFelyk in een nieuwTe! nen graf. Vraegt, ó ziele, de mededeylinge van hunne kloekmoedigheyd. ucucyiinS€
Hoe wonder is den Heer
In zyn' ver hole wegen ' D ^P°ftelsZyn gevlucht;
ti /c beeft, wie nu gekregen Om t Lichaem eer' te doen :
Zoo als zulks was voorreyd* Ziet onverwacht dees twee
Volbrengen dit metvlyt.



380 Myflerien van bet Lyden , XXX.
CHRISTUS word in zyne BegravenifiTe S gebalfemt.
Oen Priefter reynigt den Kelk met Wyn.



en Gebeden onder de Mijfe. «fr, G E B £ D.
dage verrv7Pn m«rf' yl het te« derden
ren noodigom ons te leeren h-^ 2j waebederffelykheyd van de £1' ^ C,Wy de on-
waeren zyondeyr deM^ e eVdèn^" ^ Bemerkinge.
«ft -bfled«
bewaeren nochfJh> °hte d>n°°*elheyd
*><»e begeirlykheden en 061
hier bedien Heeskoftelyke drogen?
Z°ud zonder dit het graf
Op Jefus ied vermogen} Oneen: 'tisonseen'Lefs'-
Een liel'van zonden vry, Isvooren Heer, 6 menfcï,
Een dierbaef fpecery'



Myfterien van bet Lyden, X XX L CHRISTUS verryit van de dood.
Dea Priefter. leeft de Naer-Communie.
H



en Gebeden onder de Mijfe,
GEB E D.
Q Glorieuze* Z%maeker, die uyt een
eVfuvfte0rten Cn toe*™&* Graf met prach? IL o ^errezen zvt van de dood, om voor aen niet meer te fterven; geeft mv dat ik eens voor goed mag opftaen uvt dï zonden van myn voorgaende leven " erf da?
Jli Tae" in deuSd en heyligheyd wandelende, eens deel mag hebben in de elnril van uwe Verryffeniffe. Amen. S °
Bemerkinge*
Gelukkig is den zondaer, ó myne ziele die getrouw is aen zyne beloften van wie
gezeyt^ beeft. Zyn hert, hetwelk 2y£«fis heir On? re? de SetuvSen zyn van zyn
Verheugt #, myne ^iel\
~en Heer is nu verreten* Defmaed en fchand' is W,
In klaerheyd zyn gelyk,



384 Myflerien van bet Lyden, XXXII.
CHRISTUS verrezen zynde, vertoont zig verfcheyde reyzen.
Den Priefter, zig omkeerende, groet het volk, Su zegt: Dominü* vowscgg^



en Gebeden onder de Mtïïsf GEBED.
HEer Jefus, die uwe H. Moeder, die heyiige Vrouwen, en uwe Apoikien , naer zoo veel druk en lyden, verheugthebe door de tegenwoordigheyd van uw glorieus Aenfchyn, aen hun verfchynende op verfcheyde ftonden , geefc my , dat ik in al myn lyden vertroofl: mag worden door de benraelinge van uwe gratie, en hiernaerraaels uw godelyk Aengezicht mag aenfchouwen. Amen.
Bemerkinge, ^ Leert hier de verwiüelinge van beproevinge en van vertrooitinge, door de welke Jefus oeffentde gene die'hem toebehooren : ömyne ziele, hy verbergt zyn aenfchyn voor een luttelken tyds, geduerende de verdrukkinge, en hy verfchynt wederom , gelyk de zonne naer het tempeeft ten tyde van vertrooltinge. Ontftelt u niet, wanneer hy zig verbergt, zoekt hem vieriglyk en gy zult hem vinden. Vergeet u zelven niet ten tyde van zyne vertrooftinge; maer maekt uw hert bereyd tot bekoringe.
Hoe is de zie? verheugd,
Wanneer den wei-beminden, 9 Die lang verborgen bleef
Zig wederom laet vinden l Bedriegt u niet > 6 zier,
't Is voor een luttel tyd; df&Ti' onvermengde vreugd
Is maer voor d'eeuwigheyd,
li



386 Myflerien van het Lyden, X X X I I I.
IJESUS verfterkt het Geloof van zyne Apeftelen ,met hun verblyvende veertig dagen.
Ito Priefter leeft de laefte Collecten.



en Gebeden onder de Mifïe. *p«* GEBED. 7 t\ Jefus 9 die de hard-geloovigheyd van V^owe Apoftelen hebt toegelaeten, om ons Geloof te verteken, en zoo vele onwederleggelyke blyken hebt willen geven van uwe Verryffenilfe, dat niemand aendfc gewigtig pomt en zoude konnen twyffelen . ,VÊrerkt°»s k.leyn geloof en doet ons uwe heyiige Myfterien door uw godelyk Licht zoo klaer zien, als of wy met Thomas uwe Wonden zagen en voelden. Amen.
. Bemerkinge. Och of gy, ö myne ziele, het geluk moge hebben van met Jefus te verkeeren gelyk «yne Apoftelen, ofte van met hem te fpreken gelyk de twee Difcipelen van Emmaus, hoe zoude uw hert niet branden; wel aen hy fpreekt tot u in zyn H. Woord. Het o. Evangelie behelft zyne famen-fpraeken. ende zyne Sermoenen; gy zit met hem aen tarel in de H. Communie; en hy blyft met u door zynen Geelt, zoo lang als gy blvfc ïn zyne liefde. Acht en waerdeert die overgroote weldaeden gelyk-ze verdienen. Wat heeft, omyneziel\
Ons]efus willen leeren, Wanneer hy, naer het graf,
Met ons noch blyftverkeermf Als dat, al wie oprecht
De zond'ver laeten heeft, Voortaen geen aerdfch; maer wA Een hemelfch leven leeft.



383 Myfterien van bet Lyden,
XXX I V. CHPvISTUS klimt ten Hemel.
pen Priefter zegt: Ite Missa est,



en Gebeden onder de Mijfe.
OGEBED. Jefus, die 111 de tegenwoordigheyd van uwe Difcipels nae den H.rnel zyt opgeklommen, trekt ons hert af van de liefde der aerdfche zaeken, op dat wy van nti at m den Hemel met u mogen woonen. Doet ons de weireld walgen; doet ons fmaèken het gene hier boven is; en zoo leven na > uwe heyiige Geboden , dat wy mogen weirdig zyn u hier naermaels te aenfchoawen. Amen,
Bem er kin ge. Dit is het eynde, 6 myne ziele, van Christus leven, de kroone van zyn lyden en
tl?-* Vnn a,Ie die hem volgen. Alwaer Jejus is voorgegaèn, die ons Hoofd is daer hopen wy, die zyne lidmaeten zyn
hetlene hïf ' "'f" Wy eeD U™ k^ ha gene God weirdig is, en niet af en wy-
ktn van den weg, die onzen Zaligmaeker
onsdoor zyn voorbeeld gebaentheeft; want
hy is den weg, en niemand en komt tos
den Vader, als door hem.
At wit in rt eeuwig Ryk
^gaens moet kruien draegen)
Wie Rooien plukken wilt, b ■ Mag van geen doorens klaegen, rrel aen dan, myne ziel'-,
Verkloekt u door den loon, in vliegt te Kruyswaerds op,
w ilt gy die dierbaer' Kroon%
Ra



3£o Myfisrien van bet Lyden,. XXXV.
De Zending? van den H. Geeft,
Den Priefter zegent het volk,



en Gebeden onder de Mijfe. 393*
OGERED. Heer Jefus, eenigen Zoon des Va-
«r««. 5 le aen de rechte hanii Gods^t^ 6' HWen hevliSen Geeft over o« hÜ 5lpe,C? h£bt af§ezonden, vervolg ons hert door aen zelven Geeft; ftort over ons den zegen die den Priefter in uwen
riiïv? \f\ gfC't; 60 maekt ons overvloei oeiyfc deelachtig van de vruchten van < uw
hehhpn i 01 e' het Welk wv dGOr ^ve genade, nebben bygewoont. Amen.
Bemerkingen
van Propheet Hèmef
derJ 'J . g zvnen DjïciPel geene an»
zvnenTuLl™ hen\? als dat den ^ ™* zynen Meefter over hem mogt komen. Och
v,Sr - V°0r met anders bekommert en rl V1)}TVAe]Q->üls hoe gy *en Geeft lezén^ be¥men zult! Want die door= kinderen C5£fd*.?rt worden> W waere Gééft tLf p° h !? »eei> ^e dezen^celt niet en heeft, zegt den Apoftel en behoort aen CbriJ/us nm toe. * 9
Ziet, Heer, voor u geknield
De maekfels uwer handen, Stort uwen Geeft op ons,
En doet ons herte branden,, rervolt ons met uw licht,
Neygt ons tot alle goed, tn geeft dat onze zieV
Maer uwen wil en doet. R4



302 Gebeden onder de Mife.
GEBED naer de Mijfe. A Lderverduldigften Jefus, wy hebben, JL \ door uwe gratie, in de Myfterien van de H. Miflè, u als op een nieuw voor d'oogen van ons Geloof gekruyft gezien, geeft dat wy de gevoelens van liefde en dankbaerheyd, die wy u voor uwe oneyndige liefde ichuldig zyn, diep in ons hert mogen draegen. Doet ons wederom keeren van die H. Offerande met dusdanige beweginge, gelyk de^heylige Perfonagien, die onder het Kruys ftonden, ofte ten minften, gelyk de rouwige Penitenten, die door leedwezen voor hunne borft flo'sgén. Doet ons de vruchten van dit heylig Sacrificie gewaer worden; laet-ze inivloeyen in alle onze woorden en werken, op dat-ze door uwen Geeft begonften voltrokken zynde, eene behaegelyke Offerande mogen wezen aen uwen H. Naem, die met den Vader en den H. Geeft God zynde, leeffr en heerfchapt inder eeuwigheyd. Amen.
ff^eaB8a»g»=^£^*<,f* —r ^e^gg
TREURGEDICHT Over het Lvden van onzen Heer JESUS CHRISTUS.
TJJ Elas! dit droef vertoog
jTl Zoud' herten ,• ook van fteenen,
Doen berften door het zien ,
Doen fmilten door het weenen. Den Hemel weent'er van,
En 't Aerdryk ftaet in rouw, Dit is't dat ik in u,
O ziel', ook wenfehen zou.



Treurgedicht van bei Lyden van % C. <?01 Och of gy heden kolt ^
VerandVen ganfch in oogen, Om nimmer uw geween
Meer op te laeten droogen ! vliegt op dan, myne ziel',
Volgt Jefus op dees baen*: Op dat met hem te zien
Uw hert in brand mag gaen, Hy knielt daer in den Hof,
Ik zie door 'tenkel fchroomeff Een bloedig hanfel zweet
Uyt all' zyn' leden (troomen. Hoe bang'is zyne zieT'!
Hoe fel is dezen nood! De droefheyd die hem perfr, Is droefheyd tot'erdood. Maer wat gewapend rot,
Met fakkels en met Mokken Komt m den duyft'ren nacht ? Op Chriftus aengetrokken! tls Judas die-ze leyd :' Ziet, ó verraedery'! Dit overvreed gemoed
Toont zig van wezen blyi' Zy vallen Jefus aen :
Hier laet zigSamfon binden,. Verwonnen door de Kefd',
Ziet uwen Wel. beminden Gefleurd nae dtwas-eerft,
Dan voords nae Caypbas huys* Als eenen boozewichr
Gevolgd van al'rgefpuys.' Let hier op Cayphas eens En zyn argliftig vraegen,



$$4 Treurgedicht van bet; Let op die vreede hand,
Die Jefus heeft getlagen; Dat Aerd'en Hemel dreunt!
Zy word nochtans gefpaerr 9 Om dat, g'ó minzaem Lam'.
Zoo vol van goedheyd waert* Doch als gy in dit huys
Ziet Petrus neergellagen , Verfchrikt, ö myne ziel',
En leert u nedrig draegen; Maer let ook hoe hy weent,
Zoo haeft hem God beftraelt^. En hoe zoo kleynen prys
Die groote fchuld betaelt! Ook wie heeft oyt geweent
Aen wie niet wierd vergeven!. De zonde baert de dood,
De traenen baeren 't leven. Den Heer verhaeft zyn' jonft'.
En hy vertraegt de vraek', Als een' boetveirde ziel'
Vind in het weenen fmaek. Treed hooger op, ó ziel' 1
En ziet, hoe om uw' zonden Den Heer zoo fchandig ftaet
Aen een' kolomm' gebonden» Zy hadden eerft dit Lam
Van Hof tot Hof gefleurt, En nu word zyn teer Vleefch
Hier vreedelyk verfcheurt. liet zyn hunn' ermen wel,
Maer 'tzyn onz' eyg'ne roeden 9. j^ie wond' op wonde ïlaen, * Eïi 'c Bloed rondom doeji vloeden.



n L>'<ten van Jefus CijrilTès;
Dus wyt het nocht' het volk, J
Nocht Rechter, nocht'foklaet, Gy zyt, ó ziel', den beul, '
Die hem vol wonden flaet. De vreedheyd gaet al voord,
FnZJ,p ukt3defcherPfte doornen, En vlecht daer van een'kroon', * Die ganfch zyn hoofd doorboornen^
hangt hem'tpurper om, En (leekt hem, ó verdriet.' Voor Ryksftaf in de hand Een ydel fchimpig riet' Hoe word hy daer befpot!
Hoe word hy daer befpogen! Hoe zwemmen in zyn Bloed • Die half verftorv'ne oogen ï De fluymen dekken fchier
Dit God'Iyk Aengezicht, Waer by de Sterren zelv'
Onzuyver zyn van Jicht. Hit is het werk, ó ziel',
Van al uw dwaes pare'eren l? 4yn naektheyd komt gewis
Van d yd'iheyd uwer kleerens;. En zyne doorne kroon' . Van 'tzinnelyk cieraed; tisuw onkuyffchehand' nn.fi6?1 200 vreed'iyk flae^. ii i?efu* treed al V00rd, Ik hoor' hem deirlyk hyeen*
HuX drberg *al krysen-
Hy word als magteloos Door pynen, dorft en-fmert.
L



390 Treurgedicht van het
Hoe bang', ö ziel', hoe bang'
Is uws Verloflers hert l Ten heften zie ik hem
Aen 'tfchandig Kruys verheven £ Hy ftierf voor u, ó ziel!
Het leven van uw leven. Op dezen Berg (gewis
Berg van bermhertigheyd') Betaelt hy het randzoen
Van uwe zaligheyd. Als 't nu al was volbragt,
'tGeen ftond van hem gefchreven^ Zoo zag m'hem zynen Geeft
Vol pyn' en liefde geven: Want buygende zyn hoofd,
'tVVelk zachtjens nederviel, Gaf hy in 's Vaders fchoot
Zyn' Godelyke Ziel'. Zal deze dood nocb niet
Uw hert, ó ziel'! doordringen , Wanneer de rotfen zelv'
Door wee aen ftukken fpringen , Daer gy handdaedig zyt
Aen"'tKruys en aen zyn' Doodt Voprwaer een' volle zee
Van rouw waer niet te groot, Wel aen, bid om genad',
En vol van medelyden Laet uw boetveirdig hert
Door druk en fmert doorfnydeu, £n zegt met teer gezucht,
Het welk van liefde vlamt» 0 Heer, het fs my leed,
Dat ik u hebb' vergramt»



Lyden van Jefus Chriftus. <%q7
Geweeft my door uvv'fmert'- 3 7'
Verloft my door uw' banden; Uw Bloed zy myn i;andzoen;
I o„Vt?m mv door uw' fchauden 5 preekt my door uwe Dood Van dood en zonde vry; Enmaekt my door uw Kruys ^Met^^ooT^eeuwig bly. Amen.
HGEBED voor de Predikatie. Eer, uwe woorden zyn woorden van het eeuwig leven. Geeft my, dat ik
aeiyk zaed. Bereyd en zuyvert myn her& door uwen H. Geeft; op da? d'uytwendile ftemme der woorden doorgae tot in het me?* van myne ziele, en ik in de zei ve trooft S «nge en myne zaligheyd mag vinden: ffi
Ir/ 1 9E,BED mer de Predikatie. bedanke u, ó Heer, die u hebt j»> Wnn?^^ mV tS ™den*door uw heylS
hlrt i ?eTrt -d0ch uw zaed in myn ner , op dat het nieten worde v-rn;wüy
de doornen der we,reldfc£?^^ dat he met en verdorre door gebrefc I n douw m den tyd van quellinge; ofte dat h£ de vogelen des lochts, dat is de hJfnU vyanden, daer uyt me^ooven.Geeft t ik mag zeggen met David % hehttl woorden verborgen in myn bert 15 Tt met en zondige tegen u eu ll % dat tk beoeirtPM „r J> ' en "at al/e myne



$jg Gebeden tot Jefus
GEBEDEN
TOT
JESUS,
Voor ideren dag van de Weke.
^ ZONDAGS
Gebed tot Jefus als Koning.
OJefus, Godelyken Koning, hoe zeer verfchilt uw Koningryk van dat van de Koningen der aerde! Die Koningen vraegen fchatten van hun volk , en gy geeft ons d'aldergrootlte fchatten. Zy vraegen zwaeren dienft voor kleynen loon, en gy geeft ons voo'r kleynen dienfl: den eeuwigen loon. Zy bezorgen den tydelyken vrede door dè dood en het bloed van hunne foldaeten, en gy bezorgt ons den eeuwigen vrede door uw eygen Bloed en uwe eygene Dood. O gelukkige en edele onderdaenen , die u, zoo mag. tigen en milddaedigen Koning, dienen!
Indien nu de goede Koningen in alles betrachten het welvaeren van hunne onderdaenen , hun helpende en befchermende tegen hunne vyanden, wat een veel grooter betrouwen moeten wy niet hebben op uwe. goedheyd en uwe almogendheyd?
De Joden zeyden van u: Wy willen niet, dat dezen over ons heerfchappyezal voeren ^ en die van Genezareth baden u, dat gy uyt hunne Landpaden zoude willen vertrekken, O grouwelyke verblindheyd i Maer &5 o



«y r JPelk£n dag van de weke. nm Jefus bidde u, komttotmy,en weeft mvnen Koning. Tot fchattinge, gelyk ik u lebui öig ben, brenge ik inyn hert, en offere u het zelve op tot eenen troon. Komt, neemt'er bezittmge van , als Heer en Meefter. Drvft'er uyt al wat u mishaegt, alle uwe vyanden myne quaede driften, en heerfchapt'er aS door uwen geeften liefde, ó wettigen Ko" »iog van alle herten! Gaet toch vanmfniet
Verfoeyt enfehouwt tTbooveirdigbevd Bemint en oelfent d'oodmoedigbeyd MAENDAGS *
OGebed tot Jefus als Fader. Zoeteni Jefus, minnelyken Vader, die my hebt opgenomen uyt eenen a der! ellendigften ftaet tot uw kind en uwen erf genaem, doet my zien, hoe goedeTvade* dat gy my zyt, die zoo goedenierelvkvoor >«y zorgt; die my vooFziet vaniXmvZ
ve^f^Óen' en die ^et zoo groote verduldigheyd verdraegt myne gebreke Doet my voelen met hoe teere Heffe ^ ' v bemint hebt als gy my hebt gebaen bet Kruys. Helas! ö miimelykerfVader k
ffP(innw„ y ^eieert, en gy zyt voor mv geftorven , en wat doe ik voor u* y
In tegendeel, ó goede» Vader, ik-hchbc *



400 Gebeden tot Jefus
fchandelyk veriaeten, en verquift het treire$yk erfdeel van uwe heyiige Gratie, met u doodelyk te vergrammen. Maer wetende, dat sy eenen medoogenden Vader zyt, voor: de gene die oprechtelyk tot u wederkeeren, zoo kome ik tot u met den verloren Zoon. Ach' ontfangt toch in genade uw ouweirdig kind, het welk zig nu nederwerpt voor.uwe voeten, biddende om vergiffemiTe. Geert my, 6 Jefus, -een kinderlyk hert; op dat ik u voortaen beminne als mynen Vader. Dat mynemeefte en eenigfte vreeze zy u te vergrammen, en myne meefte en eenigfte zorgeu te dienen en te behaegen. Verfoeyt en haet de gietigbeyd. Bemint en oeffent de bermbertigbeyd.-
DYSSENDAGS Gebed tot Jefus als onzen Leermeejter.
OJefus ,uwen hemelfcben Vader heeft ons van u gezeyt: Dit is mynen ml* beminden Zoon, in wie ik myn hebae&n fielt hebbe, boort nae bem. Hemelfchen Leer-, meefter, gezonden van den Vader gekomen uy den Hemel, om den menich te leeren op" de aerde , gy onderwyft ons door uwe inwendige Gratie, door uwe gode >ke Leffen door uwe Voorbeelden, door uwe HH. Myfterien. Laetmy dan uyt uwe heyiige Geborte leeren beminnen d'armoede en de vernederinge. Dat uw Kruys my leere^beminnen de verftervinge. Dat uwe Dood my leere fterven aen de zonde eiKaen de weire d Dat uwe VerryifeniiTe my leere verryzen tot een heylig leven. Dat uwe Hemelvaerd my ïeei*



op eiken dag van de weke, lot leven aenzien als eene reyze nae d'eeuwighe^yd, my doende woonen met het hert in den Hemel, en geftaedig verlangen, om eens te komen tot u.
O Godelyken Meefter, die op eenen oogenblik aend'oodmoedigeen d'eenvoudige meer kenniffe geeft van de waere wysheyd, als zy op vele jaeren zouden konnen leeren in Hooge Scholen, leert ons inwendig doos uwe gratie dé groote Lellen van uw heylig Evangelie, die deWyzevan de weireld uie? Konnen begrypen. Haet en verfoeyt d'onkuysheyd, Bemint en ombelft de zuyverheyd. r>j WOENSDAGS J
OGebedtotWus als onzen Medecyn. Jejus, Godelyken Geneesiaeefter van
door de zonde gewond is; hoe krank, en hoe ziek; hoe genegen tot het quaed, en hoe zwak m het goed. Wie kan zoo groote ziekte eu zoo groote wonden genezen, als gy alleen? Ik zoude met reden wanhopen van myne zaJigheyd, indien ik de oogen maer floeg op myne ellendigheyd. Maer hoe zoude ik niet hopen , terwyl ik u zelf hebbe voor Geneesmeelter, en voorgeneesmiddel uw H. Bloed 2 yaerom, ik kome tot u, aenzietmvne wonl
«fv h V0epeïi0t llmetden melaetfchen van uw H. Evangelie: (och of het ook waer met zynen geeft) ff eer, indien gy wilt, gy kol) my zuyveren. Geneeft myne ziele, dooreen d uppelker, van uw dierbaer Bloed ; door uwe algenezende gratie; door uw krachtig woord; oite door eenen genadigen oogftag.
Vzuyvere». Geneed tnynë* ziele,'door een



402 Gebeden tot Jefus
Schouwt de gulzigbeyd en overdaed, Oeffent de maetigbeyd en fober^eyd. DONDERDAGS Gebed tot Jefus als onzen Herder.
OJefus, goeden Herder, gy zyt gedaeld uyt den Hemel om te zoeken uwe verloreue fchaepen, en gy hebt mv leven ten beften gegeven om-ze te behouden. Heias. ó Jefus, ik was een van die. Ik dolde buyten den weg van myne zaligheyd en iK zoude gedolt hebben tot het eynde toe, ten waer |y my, 6 goeden Herder, had komen zoeken. Gy hebt my gezocht, en my getrokken uyt de tanden van den helfchen wolf. Gyhebtmygedraegen op uwe fchouderen , en geftelt m den fchaepftal van uwe H. Kerke, alwaer gy , als op eene aldervetfte weyde uwe fchaepen voed met uwe H. Gratie en uwe EvaflgelifcheLeeringe; met uw eygen Vleefch en Bloed; en met uwe godelyke Myfterien, dieons aldaer zoo heyliglyk worden voorgeftehv Haet en verfoeyt de nydigbeyd, Oefent de liefde tot den naeften.
Vrydags
Gebed tot Jefus als onzen FerloJJer.
OJefus, mynen Zaligmaeker, die u geweïrdigt hebt my te verloflèn uyt d el; lendigfte van alle flavernyen, en my vry te koopen onder zoo grouwelyke pynen, door den prys van uw dierbaer Bloed, voor my en vooralle menfchen voldoende aen de goddyk rechtveirdigheyd. Ik^^bed^e u ove deze uwe oneyndelyke goedheyd eri liefde tot my,en wenfche u daer voor te konnen be-



op eiken dag van de weke. 40* toonen eene oneyndelyke dankbaerheyd. Ik bidde ii, geeft my de gratie van liever duyzendmaelte fterven, als u oyt doodelyk te vergrammen. Bewaert my, ö Jefus. va» 200 groote ondankbaerheyd. Haet en verfoeyt de gramfcbdp, Bemint en oelTent de verduldigheyd. ZATERDAGS Gebed tot Jefus als onzen Rechter.
OJefus, voor wie ik zeer haeft zal moeten verfchynen , als voor mynen Rechter, om rekeninge te geven van alle myne werken , en om uyt uwen godelyken Mond te
Vroore.leen van deze twee 200 verfchillende Vonniüen: Komt, gebenedyde myns Vaders; ofte welGaet, vermaledyde, in bet eeuwig vuur.Wie1 zoude niet verfchrikt zyn, als hv dit maer peyft! Ik wete, ó Jefus, dat ik u nunoch kan bewegen, met u te dienen en te beminnen; maer dat gy daer naer zult onbewegelyk zyn. En belas! (ó fchrikkelyke verblmdheyd !) wat doe ik hier toe? Geeft my dan, 6 Jefus, dat deze zoo vervaerlyke waerheden diep geprint blyven in myn hert; datze my doen verachten de weireld;dat-ze mv doen voor goed omhelzen de boet veirdighe yd en de verftervinge, om u, mynen Rechter /tebekomen tot mynen befchermer in den dag van gramfchap, als gy zult komen oordeelen Hl uwe vervaerlyke Majefteyt.
Verfoeyt en fchouwt de traegheyd en Ie* dtgbeyd.
Bemint en oeffent eene vierige neirfiipbwd,
m het werk van uwe zaligheyd.



404 Gebeden *
GEBEDEN
Wegens het H. Sacrament van de Biechte: ONDERRICHT INGE Aengaende de bekeeringe.
HEt voornaemfte daer den .zondaer moet voor zorgen» is de bekeeringe des bene. Godvewefi&en aen die bekeerd ya, Kgt
vergeeft by die niet. ^aA^^lftmmd
ligheyd daer aen hangt. Ah den f,e. genade eenen zondaer "g™**^ door ntóeSn, by begint door
ryne pegendh«j!Ï!e?|°eHy mtekt den zonveranderen en te bekeeren._ ny m«
d'en Hemel; zeer dikwils e« ongeWt, eene « ,<,, de dood van eenen vtiend,, een R » ve maeninge, het «enhooren ofte lezen
Woord Gods, of«v/\^J^ de kracht waerheden, die God dow *yn« 8 ue de geeft, om als ee oen:fch> hthethe va ^ daer te doorbooren. Den zonuaer c>



wegens de Biechte. 4o* eerfte bevveginge niet genoeg achten, nochte niet genoeg zyn beft doen, om die zalige gevoelens te voeden,door bidden, door vernederinge,door verftervinge en andere werken van boetveirdigheyd .totdat zyn hert ganfch bekeerd zy en afgetrokken van dezonde, het welk menigmael zoo haeft, nochte zoo licht niet en gefchied, gelvk hy zig inbeeld, waer van den H. Auguftinus tot een voorbeeld kan dienen, gelyk hy zelf vertel inde boekskensvan zyne Belydenifll.., voornaemendlyk in den achtften en negenften boek die alle penitenten met groot voordeel zullen lezen Als nu het hert van binnen bekeerd en veranderd is alles word licht en getnakkelyk. de zonden te biechten , is eenen trooft en eene verlichtingen boetveirdigheyd te doen, is vermaek Eenen zondaer die oprecht bekeerd is, is tot al es bereyd. Hy zal zig niet fchaeraen zyne zonden te belyden, al waer het voor geheel de weireld gelyk Peerus, gelyk Paulus, gelyk Auguftinus ' hy zal geene penitentie nochte vernedering weygerenihy zal zyne zonden voorgoe en verfoeyen ; hy zal-ze fchroomen. Want gelvk
Tf '/k de liefde Gods ^ hefhert heeft, alle d'audere geboden licht, getrouwelik en met vermaek volbrengt, zoo gaelhet 00k mit eenen zondaer, die in zyn hert gfraekt is eiX den waeren geeft van boetveirdilheyd h ^ A ' «oen boom met eenen nagel ofte eenig fchïp tot in het hert en tot in het merg getroffen is hv verwildert; zyne bladeren en vruch n vallen af; zyne takken hangen; hy fterft. Zoo oók e en zondaer, tot in het hert getroffen doorhit fS van de boetveirdigheyd, fterft aen de zonde In tegendeel eenen boomdiemierindefcSrsoftS m het hout geraekt is, blyft zyne jeugd en zvoe ^roenheyd noch houden, en^lduTfok eene,



mo6 Gebeden zondaer die maer half ofte niet getroffen en is, ... blyftnoch in zonde leven; hy blyft even groen en jeugdig imzyne verkeerde driften5 by treurt nochte hy fterft niet aen de zonde. Het biechten is hem een zwaerpak, hy biecht maer half en tegen dank; men kan hem tot geene boetveirdigheyd krygen, nochte tot hetgebruykvandezaUgeremedien, die tot genezinge van zyne ziele noodig zyn. Al ishy noch nietbekeerd , al geeft •by geene waere teekens van leedwezen, hy wilt geabfolveert worden, en wat komt er van zulke biechten en abfolutien, als verfteendheyddes J herte, volherdinge in de boosheyd, en eene
rampzalige dood? Qi,00,in<rf» Het hangt dan al aen eene waere bekeeringe des herte ,en daerom moet eenen zondaer,«die Eig oprecht wilt bekeeren-, zyn uyterfte beft doen, om d'eerfte bewegingen van bekeeringe wel waer te nemen , te voeden, « voltrekken, en aen te zién als groote gratiën, die het miratei van zyne geeftelyke genezinge zullen uytwerEn, indien hy wel wilt zoo veel doen voor de gezondheyd van zyne ziele ,ats men geirn doet voor de gezondheyd van het lichaem.
Hier toe konnen zeer dienftig zyn de volgende .
°f Hygzani alle dagen '.morgen, vroeg en vlylieer opftaen, en denken, dat hem dien dag.gena. delyk van God verleent word om boetveirdighevd te doen. Hy zal godvruchtelyk zyn Mo gen gebed doen, gelyk in het beginfel van dit Boeksken word voorgefchreven.
II Hy zal verfcheyde reyzen door den dagi als" morgens, ontrent den middag avonds enz. eenfcen tyd hefteden om te peyzen op den fta« van fyne ziele. Hy kan alsdan ied lezen van de ^t,Uy terfte, ofte van de Gebeden die hier «*■



wegens de Biechte* AOV ter volgen. Hy kan zig verwekken tot Ieedwï zen met t overleggen, ten i. de grouwelykhevd van de zonde, die deneenigen Zoon Gods! ge-
H cle^T1 rCgt> W6der0m k^y^diedgen U Geeft bedroeft en uyt het hert verdryft;die
God bevecht met zyne eygene weldaederen ga!
ven; die van eene ziele, daer de H. Dryvuldig-
heyd haer verblyf in nam , maekt eenen moo d.
kuyl der duyvelen; die van een Kind Gods maekt
een kind van den duyvel, enz.Hy zal overlagen
ten 2. den haet die God tegen de zonde draagt.
Om eene enkele zonde van hooveirdigheyd helft
hyd engelen , die verhevene geeften f ge worp?n
e uwla ?nndderh^e' en ove^evfrt aenPde eeuwige tormenten. Onze eerfte Ouders en alle hunne naerkomelingen heeft hy om eene ónge* ' hoorzaemheyd geftraft met eenen ftroom van ellenden; de ganfche weireld door de dilnvie? Sodoma en d'andere fteden door het vuur? dei menfch, zyn eygen Beeld, indien hy maerm't eene doodzonde en fterft zal hy ftraffen me een eeu wig vuur; de zielen in het vagevie , d?e zyne vrienden zyn, om eenige kleyne zonden!
t j/r n°Kh "iet V00r voIdaen hebben, ftSft EL u onbeSrypelykepynen, en het gene alle I gedachten te boven gaet, zynen eenigeS Zoon die de heyligheyd en onnoozelheyd zeff was, 0^ dat hy de zonden van den menfch had op hem fnromen' heeft hy overgelevert aen eene7derfchandelykfte en eene alderpynelykftedood
*i de'zond/h1 °VerC§t? * de fchand* me de zonde hem doer. Hy verheft door eene
doodzonde de heyligmaekende gratie en alle de Saven van den H. Geeft. Hy verheft alle zyne
Slftenlb°e groot die zvn' Hy verheft den Hemel en het gene alle verlies te boven gaeta
hf verheft zynen God. En dit alles kan hy nier



'öq Gebeden
wederom krygen , als door de boetveirdigheyd.
III Hv zal dagelyks trachten Mifle te hooren; en zig door het geloof Cbriftus zoo voor oogen te lellen als of hy wederom voor zyne zonden gekruyft wierd. Daerom zal hy zig met den boetveirdigen Publikaen zeer verre van den ïutaer houden, gedenkende dat hy eertyds, volgens de regels van de H. Kerke, om zyne zonden buyten de Kerke had moeten blyven.
Indien hy geene Miffe kan hooren , hy zal zig evenwel met zyne gedachten zoo draegen , als of hyTn de MilTe , wanneer hy weet dat die ergens sefchied, tegenwoordig waer. g IV. Hy zafgeftadig op zig zelven letten , alle occafien van zonden fchouwen, en zig ontrekken < aen alle onnoodige gezelfchappen en verraaeken.
V Hy zal dikwils zyn hert tot God opheffen door eenige Schiet-gebedekens, getrokken, by voorbeeïd8, uyt de Boet-Pfalmen, die hier naer
^ »Tbeyd en alle zyne quellingen ^ zal hy aenzien als penitentiën, die God hem opzend, en-ze gewillig aennemen, enopoffe-
^^'Sgelyks eenige verfteryingen ^ Jn Vondags, by voorbeeld , zal hy zig ontSen van édelen , en de godelyke Dienden ^etrouwelyk bywoonen. 'sVrydags en 's zater- { f Js vaften. O andere dagen ofte eene ure min tfpen of e zynen lnft en genegendheydegens ?„ breken - ofte zigieds ontrekken; en eene goe^almoelTe geven na zynen ftaet, enz. 4 VlTl Indien hy eenige goede bewegingen, en . JiA beternifle gewaer word, hy zal zig verheugen , aZGod toefchryven, en hem uyt'er hm ovèr zyne genade bedanken. Indien hy ia ^MrigflouwwdoiregeYo^hy-ld.^



wegéns de Biechte. om den moed niet te verliezen j maer oodmoedelyk belyden dat hy geenen «ooft verdient; volherden in het biddenen fmeeken, tot dat he' God believen zal eene genadige ooge op hem te flaen O Penitenten! Penitenten i Ik zegge noch eens * ó Penitenten.' Indien gy waerachtige Penitenten zyt, en geene fpotters, verandert uw leven be. keert u, en verzoent u met God. Aug.ferm. 303*
I. GEBED.
Voor het onderzoek der Confeientie.
OVader van alle Licht, die myn hert doorgrond, en de verborgenfte genegendheden van myne ziele kent, doet my zien den afgrond van bedorvendheyd , in den welken ik door myne zonden gevallen ben. Maekt, dat ik my zelven doorzoeke met eene heyiige ftraffigheyd; op dat'er niets voor myne oogen verborgen en blyve. Stelt my aen my zelven voor oogen gelyk ik ben ; opdat ik myne leelykheyd en myne mismaektheyd ziende, door de ftraelen van uw Licht,het welk niemand en ïtreelt, my zelven haete en my met eene heyiige befchaemdheyd vernedere voor de voeten van uwen Dienaer, om hem zonder geveynfdheyd kenbaer te maeken de melaetsheyóf van myne ziele.
Eenige algemeyne Regels, dienftig tot het onderzoek der Confeientie.
OM zyne Confeientie wel t'onderzoeken, zal men eerft het godelyk licht vraegen, zeggende met den Propheet Job: O Heer, myne ongerechtigheden en myne zonden hoe groot zynze in getal! Maekt my myne overtredingen eu misdaedev bekend, Job 13. f. 23.
$



4Ülo 'Gebeden
I\Xeri zal zig op eenen onbelemmerden tyd, ten op eene bequaeme plaetfe daer toe keeren, als tot eene zaeke van groot belang.
Men zal onderzoeken, hoe men federt zyne .laefte Biechte misdaen heeft tegen de Geboden van God, ofté van de H. Kerke. • Men zal zig onder-zoeken op de lioofdzon-den en vremde zonden.
De vremde zonden zyn : Ten i. imand gebieden quaed te doen. 2.!Quaeden raed geven. 3. De gene die quaed doen, voorftaen. 4. De iquaeddoenders pryzen. 5. Deel hebben in eenig quaed. 6. Behaegen nemen in eens anders .quaed. 7. Het quaed niet (haffen. 8. Niet beletten. 9. Ofte niet overdraegen als nfer toe gehouden is, en als men kan.
Men zal zig onderzoeken wegens de heyiige Sacramenten , die men ontfangen heeft, ofte die men heeft moeten ontfangen ; wegens de plichten van eenen chriften menfch; en wegens de gezondere vertuinen iffen van zynen ftaet.
Men zal onderzoeken hoe men in eenige van deze pointe» misdaen heeft door gedachten, ,door begeirten , door woorden, door werken, ofte door verzuymeniflen.
Men moet nauw letten op d*inwendige zonden, die enkelyk met het hert gefchieden, om dat die zéér verborgen, en dikwils zeer vervaerJyk zyn. Hier onder worden begrepen de lichtveirdige oordeelen,, misachtinge, en-haet des jiaeftens, vry willige onzuyvere gepeyzen , enz, jjiïs ook den wil van quaed te doen, ofte het vry willig behaegen in het quaed,.fchoon dat «nen het zelve niet en heeft bedreven,,.nochte &üude willen bedryven.
Men moet daerenboven noch letten op d ocgi£e,jde gewoonte., den wortel, en gevolg,het



■atgem de Biecht!
van nature veranderen' y d0en'Ze dlkwiIs
^^^^^^ zaeken dat men te 7^heeft m 'T^ word zeer licht aen delendie n, ?nder2,oek wel letten en dagelyks hnnnJ?!°?hunzeIveö overzien. Udöe,VKs hunne confeientie wei
nen dat-zewel onderzocht hebbeals'zv «™y" bezonderhe&zooda ge' ben Xnd
«n voorflaen, dat men naer een langduetij



f\ 2 Gebeden uytftellen van de Biechte op eenen korten tyd »yne confeientie wel onderzoeken kan. 7-Eyndelinge daer zyn'er andere die in dit onderzoek al te benouwdzyn, hetzelve gedurig hernemende en daer van meer werk maekende, als van het Berouw, het welk verre het voornaemfteis.
li, GEBE D.
Om in zig te verwekken eene zalige vreeze.
IK hebbe nu, 6 Heer, myne wegen in uwe tegenwoordigheyd onderzocht. Ik zie hoe verre dat ik ben afgeweken van uwe Wet en van uwe heyiige Geboden. Myne zonden hangen als bergen over myn hoofd, om my te verpletteren, en als de golven van eene woedende zee, om my in te flikken.Ik fchrikke voor uwe rechtveirdige' oordeelen. 'Myne boosheden zyn groot en menigvuldig, en uwe rechtveirdigheyd is vervaerlyk. Ik hebbe de helle verdient, en ik kan het^gewigt uwer gramfchap niet ontvluchten, 'ten zy ik my uyt'er hert bekeere. Maer hoe zoude ik my bekeeren zonder de gratie en de bermhertigheyd van den genen , die ik zoo ^waerlyk hebbe vergrarat, en zoo fchandelyk verloochent? Hoe kan ik die verdienen? Wie zal-ze voor my verwerven? Wie zal'er voor my fpreken ? óGod , ziet myne geperfttoeyd aen, tot wat een gevaer en wat eene verfteldheyd heeft my myne blindheyd geibragtï Hebt medelyden, ó Heer, met mype verflagendheyd, en ftraft my niet in uwe 'verbolgendheycl, nochte en kaftyd my niet in 0ive gramfchap. Ik durve niet bidden, dat



wezens de Biechte. ' ~JTi gymyne boosheden ganfch ongeftraft zoude Jaeten; maer ftraft my hier volgens" uwe bermhertigheyd, en fpaert my inder eeuwigheyd.
III. GEBED.
Urn zig op te wekken tot hetrouiven op Gods bermhertigheyd.
HEt gezicht van uwe ilrenge rechtveir* digheyd heeft my verfchrikt, ö Heer,, maer het betrouwen op uwe oneyndige goedlieyd onderfteunt my in myne verflagendneyd. 1 ot wie zal ik vluchten van uwe gramIcnap, als tot den troon van'uwe genade? Gy zyt immers oneyndelyk eoed, gelvk sv oneyndig; fecltfveirdig zyt. Gy fielt uw vermaek m den rouwigen zondaer in genade re nemen , geduerende dit fterffelyk leven. Ik kome dan tot u, gelyk den verloren Zoon tot •zyneni aldergoedertierenfren Vader. Neygt, ö God, uwe ooren om nae my te luyfteren.Gpentuwe oogen om te aenfchouwen mvne uyterile ellenden. Ik ftorte myne gebeden voor uw aenzicht, deunende, niet op eenige' goede werken: want my komt niet toe , als oe befchaemdheyd myns aengezichts; maer op uwe genade, die menigvuldig is. ó Heer, verhoort my! ó Heer, weeft my genadig f Maetuwe:oogen op my, en doet het zonder uytltel:, 6 mynen God, om uwen t'wil.
Ziet op het aenfchyn van uwenbeminderr ^oon, die gy niet gefpaert hebt; maer die gytotverloffinge van myne zonden hebt ten belten gegeven. Hy is onzen Middelaer, en cte Verzoen-offerande voor onze zonden, ik
S *



&>i % Gebeden verwachte van uwe bermhertigheydmet een vaft betrouwen de quytfcheldinge die hy lau u voor my verzoekt.
IV. G E B E D.
Opwekking? tot de liefde van God.,
OOr-fprong van alle Rechtveipdigheydy Heyligen God, Spring-ader van alle Heyligheyd , en de Heyligheyd zelve, myne ziele verquikt, omdat ik u beginne te beminnen. Vermeerdert, bidde ik u, in my uwe. Liefde: want ik hebbe gezondigt met u niet te beminnen. De zonde heeft my van u afgekeerr, en nu kan ik uyt de zonde niet opftaen , als met my door de liefde wederom te keeren toni. Ik beminne uwe Heyligheyd en uwe Rechtveirdigheyd , diemyde leelykiieyd en d'onrechtveirdigheyd van myne zonde doet kennen. Ik beminne uwe Bermhertigheyd , van de welke ik de vergiffenilTe mynder zonden verwachte. Ik beminne u, ó mynen God, die my gefchaepen hebt om u, en die my verloft hebt door uwen eenigen Zoon. Gy hebt my in het leven bewaert, wanneer ik het zelve gebruykte, om u te ver-, grammen ; gy hebt my niet verftooten, niet ïegenftaende'myne ondankbaevheyd en het gedurig uytftéllenvan myne bekeeringe; gy geeft my'nn tegenwoordig den wil van weder te keeren tot u , en gy ftaet gereed, om my onder het getal 'van uwe kinderen t'herftellen ; zoude het mogelyk zyn, dat ik u gaer zoo oneyndige weldaeden niet beminnen zoude boven alle andere zaeken?.



wegens de Biechte* ^5 ^ ?7. V. G E B E D.
Opw.ehhnge M leedwezen , tot verfoeyiri& der zonde, en tot een voornemen van zig te beteren.
T K bemjnne ö God, en daerotn haetr J. en-yerfoeye ik de zonden , door dewelke ikumishaegtbebbe, dewyl ze ftryden tegen, nvve opperde Goedheyd en uwe alderhey«gfteenalderrechtveirdfgfreWet. Het is my leed uyt den grond van myn bert, dat ik 1* vergramt hebbe. Ik voele nu door uwe genade, hoe zwaer, hoe birter , en wat eene groote misdaed dat het is 11 te veriaeren: want dieu verlaet, verlaët de fonteyne der levende wateren en het waer geluk, om te gaendrinken het modderig water van een bedriegelyk yermaek, het welk hem de dood aen. doet. Ik befchuldige my in uwe tegenwoordigheyd, verzuchtende over myne zonden, en biddende om vergilTeniiTe door het Bloei van uwen Zoon, onzen Heer Jefus Cbrïfi tus, Neemt toch, 6 mynen God, d'ófferan. de. aen van een ronwig hert, gy , die rnvne zde doorziet, en die den getuvge en der» uyi werker zyt van rnvne droefheyd. Ik ver**eke, o Heer aen alle myne zonden, cw ikverlange om deelachtig te worden van uwe gratie ui dit H. Sacrament, het welk tot ver, guFenifle der zonden is ingefteld. Ik hebbevalt voor my genomen een nieuw leven tegaen leven, en uwe heyiige Geboden teonderhouden alle de dagen van myn leven. Ife draege u op al het lyden , het mk umm



416" Gebéden wegens de Biechte. eenigen Zoon tot voidoeninge van myne Zonden heeft onderdaen, en neme geirn aen ,^lle de moeyelykheden en pynen, door de pelke het u believen zal my deel te geven m zyne verdienden.
VI. GEBED.
Naer dat men van zyne zonden ontjïagen is.
Tp\ At myne ziele u love, en nimmermeer JL/ en vergete de gunden, die zy van u ontfangen heeft. Want gy zyt het, ó Heer, die alle haere zonden vergeeft; die alle haere gebreken geneed; die haer van de dood verlod; en haer omringelt met ontfermingen en genaden. Gy hebt met my niet gedaen na myne zonden, nochte my vergolden na myne verdienden; maer kennende de broosheyd van het dyk daer wy van gemaekt zyn, gy hebt medelyden met my gehad gelyk eenen goedertieren Vader met zyne kinderen. Maekt dan , ó Heer, dat ik u veel beminne, dewyl my vele zonden vergeven zyn. Verfterkt my door dien kloeken geed, die ons het goed doet uytweiken, en leert my krachtelyk door uwe genade, dat ik, (V) verzaekende de godeloosheyd en de weireldfche begeirlykheden, maetiglyk, rechtveirdelyk en godüt ucbtelyk moet leven in deze weireld, verwachtende de z-iligheyd die wy hopen , en de glorieuzevtrfchyninge van onzengrooten God en Zaligmaeker Je sus Christus. Amen. 00 Tic. ii. ^



DE ZEVEN
BOETPSALMEN
Genaemd de VJI. Pfaimen van
PENITENTIE,
Met de groote Litanie en de gewoonelyke Gebeden.
Aengezien de zeven Roet-Pfalmen aen de Geloo^e dikwijs tot penitentie gcftelt worden, zoo heeft mendeze hier aengevoegt'.
PSALM. 6. Domifié, min furore.
HEer, en ftraft my niet in uwen toorn nochte in uwe gramfchap en kaftvd' my niet. J
Ontfermt u mynder, Heer, want ik ben krank: geneed my, want myne beenderenzyn ontfteld.
En myne ziele is zeer verfchrikt: maer gy, o Heer, hoe lang?
Keert u tot my, Heer, en verloft myne ziele:- maekt my zalig om uwe bermhertigheyd
Want daer is niemand, die in de dooduws gedachtig zy : en wie zal 11 in de helle loven ?
Ik benvermoeyd door myn zuchten. Ik zal alle nachten myn bedde waffchen, en myne ruftplaetfe begieten met myne traenen
Myne ooge fs ontfteld van de verboigendheyd: ik ben verouderd onder alle rnvne vyanden. J
Gaet van my alle die ongerechtigheden bedryft: wamden Heer heeft de ftemme myns weenens gehoon.



£Tg* Be zevert
Oen Heer heeft myn fmeeken verhoort i den Heer heeft myn gebed ontfangen.
Dat alle myne vyanden befchaemd en geheel ontfteld worden: dat zy zeer haefteiyk, te-rug keeren, en zigfchaemen.
Glorie zy den Vader, enz.
PSALM. 31.. Beat7 quorum.
ZAlig zyn-ze, welkers boosheden vergeven, en welkers zonden bedekt zyn. Zalig is den man, aen wie den Heer de zoude niet toe en rekent, en in wiens geeft geen bedrog en is,
Om dat ik zweeg, zyn myne beenderen verouderd: als ik riep den geheelen dag.
Want dag en nacht is uwe hand op my bezwaerd, ik beu omgekeerd in myne ellenden,., terwyl ik met doornen doorfteken wierd.
Ik hebbe myne misdaed voor u beleden, en, jpyne ongeregtigheyd hebbe ik niet verborgë> ik zeyde: ik zal tegen my myne ongerecht-iaheyd voor den Heer belyden : en gyhebt de boosheyd mynder zonden vergeven.^
Hierom zal allen Heyligen tot u bidden ten bequaemen tyde.
Ook, wanneer daer groote watervloeden, komen: zoo zullen zy tot bem niet geraeken.
Gy zyt mynen toevlucht tegen de quelÜnge, die my omvangen heeft: ö myne yreugd, verloft my van die my omringen.
Ik zal u verftand geven, en u onderwy» 2en in den weg, waer door gy gaen zult: ik aal myne oogen op u geflagen houden. 1 En wilt niet worden gelyk een peird ofte toyJU.die geen verftand en hebben*



. Bbet-Pfatm>m. feP,?r,lgi "et g*it en toom cïè Khneb'kken van de gene die tot uniet en naedere
di. nffflfS der.ZOndaeren -m meni|vu I dig.maer hem die in den. Heer hopt zal de bermhertigheyd omvangen. '
Verblyd u in den Heer', en verheu-t u gy rechtveirdige , en roemt in hem aL d" oprecht van hert zyt. '
Glorie zy den Vader , enz.
H„„ 1', "■(lrafl mymet> uwe» toom,, mynie? ln " ^mfchap.en ka!!yf|:
!!W« tlrichten fieken in my: en gy hebt uwe hand op my bezwaert
Weefch vantfT' fezondheyJ '« «yo, "-eicn van bet gezicht uwer gramfchi'n •■ Daer en ,5. geenen vrede in myne been li ren van het gezicht mynder zonden.
want myne boosheden zyn boven mvn hoofd gewaflen: en gelyk eenen 2waer " ~
mY Zy op my bezwaerd. a.„Myne wonden zyn Hinkende en-vnvl worden , 0m den wil van myne dwae hevd
te, nede^eniiiggrürden' e" fc&Kr
bedroefd?ebo«eDfjk PD« den geheelen dag.
Want myne lenden zyn vol bedrog- em «W geene gezondheyd in m-yn vkefch.
vernederd ^kT'f b°Ve" fflaeten **«> mjmsïen.' bnefChte Van het zucht«'
Heer, voor u is alle myne-bet'eire• en ■yo zuchten en is. voor u niet ^



jpo Oe zeven
Myn hert is ontfteld, myne krachtheeft my vevlaeten; en het licht mynder oogen is zelfs van my geweken.
Myne vrienden en myne naefte zyn genaederd, en hebben zig tegen my geftelt.
Die my nae beftonden, hebben van verre geftaen: en die op myne ziele uyt waeren , deden my geweld.
Doch ik, als eenen dooven, en hoorde het niet, en ik was als eenen ftommen, die zynen mond niet open en doet.
En ik ben geworden als eenen menfch, die niet en hoort, en die geene wederfpraeke en heeft in zynen mond.
Want ik hebbe op u, ó Heer, gehopt: gy, ó Heer, mynen God , zult my verhooren.
Ik zeyde : dat myne vyanden zig over my niet en verheugen : en als myne voeten waggelden, hebben zy trotfelyk over my gesproken.
Want ik ben tot de geeftels bereyd: en rnvne fmerte is altyd voor myne oogen.
'Want ik zal myne boosheyd opendlyk belyden, en denken op myne zonden.
Doch myne vyanden leven, en zyn magtig over my geworden: en die my ten onrecht haeten, zyn vermenigvuldigd.
Die goed met quaed vergelden, lafterden mv: om dat ik het goed volgde.
Verlaet my niet, ó Heer, mynen God, cn gaet niet weg van my.
Denkt op myne hulpe, Heer: God mynder zarigheyd.
- Glorie zy den Vader, etiz*



Boet-Pfalmen. PSALM. 50. Mij er ere. ^ QNtfermt u mynder, 6 God, volgens V/ uwe groote bermhertigheyd. ë
En volgens de menigte uwer bermhertkheden vaegt myne boosheyd uyt. * Walcht my meer en meer van myne onov» rechtigheyd: en van myne zonde.uyvert my Vvant ik bekenne myne boosheyd: en rnvne zonde is altyd voormyne oogen. Y Voor u alleen hebbe ik gezondst, en cunerl voor u gedaen: zoo dat gy recht heb in uwf woorden, en onberifpef/k zyt in uwe"o"r!
' Want.ziet, ik ben in boosheden ontfano'ntV^
Maer gy hebt de waerheyd bemint: d'on. bekende en verborgene geheymen uwer wyl heyd hebt gy my bekend gemaekt. Y
Oyzultmy befproeyenmethyilbpe, en ik zalgezuyyertworden: gyzult mywaffchen en ik zal boven fneeuw wit worden ' zult aen myn gehoor blydfchao ™ vreugd geven r en myne\ernede de beende ren zullen van vreugd opfpringen. e" Keert uw aenzicht af van rnvne zonrlpn. en wafcht alle myne booshede/üyt° * Schept-in my, ó God, een zuyver hert • en vernieuwt in myn binnenft den opregteSïeeft Verwerpt my niet van uw aenfchyn: nochT te en neemt uwen H. Geeft van my niet weg Geef my weder de blydfchap vanuS



4^2 De zeven
Ik zal de booze uwe wegen leeren :• en: de godelooze zullen tot u bekeert worden.
Verloft my van den bloede, ó God! God mynder zaligheyd,, en myne tonge zal met vreugd uwe rechtveirdigheyd loven.
Heer, gy zult myne lippen open doen en mynen mond zal'uwen lof verkondigen.
Want had gy Offerande gewilt, ik zoude u die immers gegeven hebben: doch in brandoffers zult gy geene genoegte nemen.
Eenen bedrukten geeft is eene offerande voor God: een gemorzeld en veroodmoedigd hert , en zult gy, 6 God , niet verfmaeden...
Heer, handelt Sion goedertierendlyk, volgens uwen goeden wil, en laet de mueren. van Jeruzalem opgebouwt worden.
Dan zult gy de offerande der rechtveirdigheyd, opdragten en brandoffers met genoegte ontfangen, dan zullen zy op uwen• Autaer Kalveren leggen.
Glorie zyden Vader, enz*
PSALM. ioi. Dom ine, exaudi.
OHeer, verhoort myn gebed: en laet myn geroep totu komen. Keert uw aenzicht van my niet af, in wat dag dat ik gequelt worde, neygt uwe ooren tot my.
In wat dag ik u zal aenroepen: verhoort my haeftelyk.
Want myne dagen zyn als rook vergaen : en myne beenderen zyn als fpaenderen dorre geworden.
Ik ben verzengd als boy , myn hert is dorre geworden : om dat ik vergeten hebbe üsyn brood te eten..



Boet-Bjatmen. Van roepen en zuchten is myn «heem* aen myn vleefch gekleefd ^b£ente
derIkWoeagvneyk ,?Wh0rdeD 3en den
vv°eityne. Ik ben geworden ak wn»
nachtraeve in een vervallen huys
ik brenge de nachten over met waek.nen ben geworden als eene mfchedie eemg zit, op het dak> »"uucDe, die
vyfnde„geheelfldaS Simpten my myne gen my"' ** d,e my P1"2™ «roeren teOm dat ik affchen ais brood at- en m„ nen drank met weenen mengde. y"
fer^wanXt'i'vd" " °T Si°n °ntfe^en: dengis gekoLr1'3" " 0"C-
fteeTen iieT^n r^ren "e,bben «""» «"■*« ^^SSdT*-1^-et üe Heydenc zullen uwen Naem vr»7M
Om d,? ^K,Sningend«aerdeuw glorie' Om dat den Heer Sion heeft opgeboWr •n «f verwonen zal in zynen ]£ "
KS* H verzoek aiet cn h«ft



42 a Dé zeven
Laet deze dingen gefchreven worden voor het volgende getlacht: en het volk, het welk zal gefchaepen worden, zal den Heer loven.
Want hy heeft nedergezien van boven uyt zyne heyiige plaetfe: den Heer heeft van den Hemel op d'aerde gezien.
Om te hooren het zuchten der gevangene , om t'ontbinden de kinderen der gedoode.
Op dat zy in Sion den Naem des Heere verkondigen: en zynen lof in Jeruzalem.
Als de Volkeren zullen tefaemen komen, en de Koningen, om den Heer te dienen.
Hy * zeyde, als den Heer zyne kracht toonde, geeft my te kennen de kortheyd mynder dagen.
En neemt my niet weg in het midden mynder dagen: uwe jaeren dueren van gedacht totgeflacht.
Van het begin, 6 Heer, hebt gy d aerde gegrondveft: en de Hemelen zyn het maekfel uwer handen.
Zy zullen vergaen; maer gy blyft altyd: zy zullen alle gelyk een kleed verouderen.
Gelyk een opperkleed zult gy-ze veranderen: en zy zullen verandert worden.
Maer gy zyt altyd den zelven, en uwe faeren zullen niet vergaen. >
De kinderen uwer dienaeren zullen het land bewoonen: en hunne naerkomelingeu zulleu inder eeuwigheyd gedyden.
Glorie zy den Vader, enz.
PSALM. 129. De profundis.
UYt de diepten hebbe ik geroepen tot u„ ó Heef: Heer, verhoort myne ftemme. *Den Recht veirdigen.



BoeU Pfalmen. 425
Laet uwe ooren luyfteren nae de ftemme myns fmeekens.
Indien gy de boosheyd gaede ftaet, Heer: Heer, wie zal'erbeftaen?
Om dat'er by u genade is: en om uwe Wet, ó Heer, hebbe ik u verwacht,
Myne ziele heeft op zyn woord gewacht: myne ziele heeft in den Heer gehopt.
Dat van den morgenftond tot den nacht: Ifraël in den Heer hope.
Want by den Heer is bermhertigheyd: en by hem is overvloedige verloffinge.
En hy zal Ifraël verloffen van alle zyne ongerechtigheden.
Glorie zy den Vader, &m
HPSALM. £48. Domine, exaudi. Eer, verhoort myn gebed, luyftertnae myn fmeeken, volgens uwe waerheyd: verhoort my, volgens uwe rechtveirdigheyd.
En gaet niet in het recht met uwen dienaer: want voor uw aenfchyn en zal niemand die leeft gerechtveirdigt worden. \ Verhoort my, want den vyand heeft myne ziele vervolgt: hy heeft myn leven ter aerde toe vernedert.
Hy heeft my in het donker geftelt, gelyk de gene die over lang dood zyn: mynên geelt is in my beangft, myn hert is in my ontfteld geworden.
Ik hebbe getlacht op d'oude dagen, alle uwe daeden hebbe ik overdacht in de werken uwer handen oerfende ik myne gepeyzen.
Ik hebbe myne handen tot u uytgefteken: myne ziele is voor u als eene aerde zonder water. f



4£ö De groote Litanie.
Heer, verboort my haeftelyk: mynen geeft is bezweken.
Keert uw aenfchyn van my niet af:, ofte Kt zal gelyk zyn aen die ten grave daelen.
Doet my al vroeg hooren uwe bermhertigheyd: want ik hebbe op u al myne hope geftelt.
Maekt my den weg bekend , die ik moet wandelen: want tot u hebbe ik myne ziele opgeheven.
Verloft my, Heer, van myne vyanden, tot u hebbe ik mynen toevlucht genomen: leert my uwen wildoen, wantgy zyt mynen God.
Uwen goeden geeft zal my geleyden op den rechten weg: om uwen Naem , ó Heer, zult gy my levende maeken door uwe gerechtigheyd.
Gy zult myne ziele trekken uyt de verdrukkinge: en door uwe bermhertigheyd zult gy myne vyanden verderven.
En gy zult-ze vernielen, die myne zie-ie verdrukken: want ik ben uwen dienaer.
Glorie zy den Vader, enz.
DE GROOTE
LITANIE.
HEer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermtu onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. God Hemelfchen Vader, ontfermt u onzer.. God Zoon, Verloffer des weirelds-, ontfermt u onzer.



P , n _ DJ groote litanie. iir God H. Geeft, ontfermt u onzer. 4 7
oS! ê yd Cenen G°d' ontfermt * H. Maria, bid voor ons. -* Heyiige Moeder Gods, Heyiige Maegd der Maegden, tl' Michaël,
H. Gabriël, I H. Raphael,
Alle HH* 5.f^e^en en Ardsengelen, Alle HH. Chooren der zalige Geeften H. Joannes Baptifte, ö ' H. Jofeph ,
H.!ISPalriarChefl en ^eten, H. Paulus*
H. Andreas. S: i H. Jacobus, °* H. Joannes, . o.
H. Thomas.,
H. Jacobus, o i H. Philippus, ^ | H. Bartholomeus^ ; Mattheus^ | H. Simon,
H. Thadeus^ j H. Matthias,; ^ f
H. Barnabasy |
Lucas, H. Marcus,
a oH' R,fciPelen des Heere,
! £c H*?' On"oozele Kinderen '
p. otephanus, L



4*8 De groote Litanie,
H. Laurentiüs , ^ ■
H. Vincentius,
HH. Fabianus en Sebaftianus,
HH. Joannes en Paulus,
HH. Cofmas en Damianus,
HH. Gervaüus en Protaüus ,
Alle heyiige Martelaers,
H, Silvefter,
H. Gregorius,
H. Ambrofius, ; H. Auguftinus, H. Hieronymus, H. Martinus,
H. Nicolaus, K Alle heyiige Biffchoppen en Belyders > ^ Alle heyiige Leeraers, tl; Antonius, ^2 H. Benedictus, o H. Bernardus, £ H. Dominicus, H. Francifcus,
Alle heyiige Priefters en Leviten,
Alle heyiige Moniken en Eremyten,
H. Maria Magdalena,
H. Agatha,
H. Lucia,
H. Agnes,
H. Gecilia,
H. Catharina,
H. Anaftafta,
Alle heyiige Maegden en Weduwen , Alle Gods lieve Heyiige, J Weeft genadig, fpaert ons, Heer. Weeft genadig, verhoort ons , Heer.



De groote Litanie. 4a9 Van alle zonden, n ~
Van eene haeftige en onvoorzienige dood,
Van de liften en laegen des duyveis, Van gramfchap, haet en ajlen quaeden wil,
Van den geeft der onzuyverheyd, [ . Van blixem en onweder, J? Van d'eeuwige dood, g* Door het Myfterie uwer Menfchwor- ^ dinge, y, o
Door uw3 Komfte in het Vleefch, Door uwe Gehorte, i-h Door uw Doopfel en heylig Vaften, % Door uw Kruys en Lyden, «~* Door uwe Dood en Begravenifle , Door uwe heyiige Verryffenifle, Door uwe wonderlyke Hemelvaerd, Door de komfte van den H. Geeft den
Vertroofter, In den dag des Oordeels, j Wy zondaers, wy bidden u, verhoort ons. Dat gy ons wilt fpaeren, *^ Dat gy onze misdaeden quytfcheld | ^ Dat gy u geweirdigt ons tot eene waer- o-
achtige boetveirdigheyd te geleyden g* Dat gy u geweirdigt uwe H. Kerke te 3
beftieren en te befchermen , , c
Dat gy u geweirdigt den Roomfchen
Paus, en alle de Geeftelykheyd in den g.
H. Godsdienft te bewaeren, g Dat gy u geweirdigt~de vyanden der } S*
H. Kerke te vernederen , § Dat gy u geweirdigt de Chriftene Ko-J 9



430 De groote Litanie.
ningen en Princen vrede en waere"^ eendragtigheydte geven,
Dat gy u geweirdigt alle chriftene Volkeren peys en eenheyd te verkenen,
Dat gy u geweirdigt ons in uwen hey- ^ ligen Dienft te verfterken en te be- *T waeren,
.Dat gyu geweirdigt alle onze weldoen- al ders met de eeuwige goederen te ver- o* geiden, ï *
Dat gy u geweirdigt onze zielen en de L zielen van onze Broeders, Vrienden f < en Weldoenders van d'eeuwige ver- |» doemenifle te behoeden, g
Dat gy u geweirdigt de vruchten der 3 aerde te geven en te bewaeren, o
Dat gy u geweirdigt aen alle geloovige « Overledene de eeuwige rufte te geven ,
Dat gy u geweirdigt nae ons gebed te luyfteren,
■Zoon Gods, J Lam Gods, het wdk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zondes
des weirelds, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer.
Qnzen Vader, enz*



OPSALM. Deus, in adjutorium. 43 God, >mt my ter hulpe: haeft u, Heer,ommybyteftaen. Dat zy befchaemd en te fchande worden die myne ziele zoeken. ™uruen ,
Dat zy te-rug wyken, en zig fchaemen •die my quaed willen. ■ '
Dat zy haeftelyk met fchaemte te-rue gekeert worden, die zig verheugen over myn ^W-vieKn, en zeggen: Zoo, dat pet wel l Zoo, dat gaet wel .' 6
Dat zy zig alle in u verheugen, en verblyden die u zoeken: en dat ly/die uwe ffiSdSïï?' altyd ze/g'en:GroWo?
koXtt!?^ Cn arm: Ó G°d> Gy zyt mynen Helper, en mynen Verloffer: Heer, vertoeft niet. Glorie zy den Vader,
Maekt uwe dienaers zalig, *. Mynen God, die in u hopen. ^ «eer , weeft ons eenen fterken torea ' legen denaenval desvyands. Dat den vyand geene overhand op ons en kryge, *
En dat den zoon der boosheyd zig niet enyerftouteonstebefchaedigen.
den * HeCr' Cn d°et °nS niet na onze ZOttm
loiete* e" VHgeId MS "iet na onze Laet ons bidden voor onzen Paus N. r*. Den Heer wille hem fpaeren - sa ia



, Gebeden hetïeven bewaeren, hem voorfpoed geven op de aerde, en hem niet leveren m de magt
"£ Uetnodnsnbidae„ voor alle onze Wel-
dTdHeër,geweirdigtu alle, die ons goed dotn, om uwen Naem met het eeuw.g Ieven te vergelden. Amen. . >v Laet ons bidden voor de Geloovige die
°VflHenerIngeeft bun d'eeuwige rufte, en dathun het eeuwig licht vertchyiie.
<r Dat zy ruften m vrede. Amen.
Z' Voor onze Broeders, die afwezig zyn.
I: Maekt zalig, mynen God, uwe die-
TzenÖ Z En befchermt-ze uyt Sion. i Heer, verhoort myn gebed, 1: En laet hun geroep tot u komen. * L/\KT ONS BIDDEN.
OGod, wie het alleen eygen is te ipaeren en genadig te zyn, ontfangt ons rpJd od dat uwe goedertiere bermhertig- ■ hevd ons en alk uwe dienaeren, die door : dfketens der zonde gebonden zyn , genade- ;
lt%°T Y bWdenu,Heer, verhoort onze oodW moedige gebeden, en fpaert de gen A\P hunne zonden belyden ,op dat wy te laaie luul"f^V' f de van u verwerven, men vergitfenille en vreat v<m u nnOont ons genadelyk, ö Heer, uwe T onuytfprekelyke bermhertigheyd, en verloft ons te famen van alle zonden, en van
- pnuytipre^c ^».^ , . ,



hebben ' UTdQOr de Z"We ve^'
OGod , die door de zonde vergramt en door de boetveirdigheyd verzool word, ontfangt genadelyk de gebeden uws volks het welk zig nederwerpt voor we giootheyd; en neemt weg degeeflels van uwe f verbolgendheyd,die wy door onzemisdae! den verdient hebben. *niöaae-
A Lmagtigen, eeuwigen God, ontfermt d. l u over uwen dienaer onzen PausN en beftiert hem door uwe goedertierendhevd in den weg des eeuwig levens: op dat hv door uwe gunfte begeire het gene u behaegt en het zelve met alle kracht' volbrenge. '
God, van wie de heyiige begeirten 7^ de goede voornemens 'en de rechtvenv dige werken voordkomen, geeft uwe dienaeren den vrede, die de weireld niet geven ert kan; op dat onze herten genegen wezende tot het volbrengen uwer geboden , en wy van de vreeze der vyanden ontflagen zynde
O-dooruwebefcherminge in rufte mogen leven! Ntvonkt, 6 Heer, onze nieren en ons hert door het vuur des Heylig GeeuV opdat wy umet een zuvver lichaem dienen ' en met een reyn hert behaegen.
GOd, Schepper ën Verlofier van alle gê loovige , geeft aen uwe dienaersen di&naereflen vergiffenilTe van alle hunne zonden; op dat zy de genadige quytfcheldinge daer zy altyd nae verlangt hebben, dooron«e oodmoedige gebeden mogen verwerver?.
T



Gebeden
%■\ 7 Y bidden u , ö Heer, voorkomt onze VV werken door den invloed uwer genade en voltrekt die door uwe medewerkm*ei op dat alle onze gebeden en werken aliyddoorubeginnen, en door ubegonftzyn4e, door u voleynd mogen w°rden.
ALma2tigen , eeuwigen God, die neerlchappye hebt over levende en doode ; én u aller ontfermt, die gy voorziet, dat d'uwe door het geloof en werken zullen wezen, wy bidden u oodnioedelyk, dat de gene voor de welke wy onze gebeden Itorlen 'tzy dat-ze noch in het leven , oftenu overleden zyn, door de voorfpraeke van alle uwe Heyiige, en door uwe genade vergiltenifte van alle hunne zonden mogen verkry.gen. Door onzen Heer, enz. ^
f. Den aimagtigen en bermhertigen Heer ^erhoore ons. Amen.
f. Dat de aeloovige Zielen door Godb üevmhertigheyd ruften in vrede. Amen.
GEBEDEN
VOOR EN NAER DE
H COMMUNIE.
* ONDERRICHT1NGE Wegens de H. Communie, i. §. Hoe zig moeren bereyden die in doodzonde gevallen zyn.
DUsdanige konnen tot den ftaet van gratie, di e tot eene weirdige Communie ganlch en *'eenemael neodig is, niet gebragt worden,als è9Qï eene waér« bekeeringe, waex vanmenluec



voor de H. Communie. 4^ boven zien kan de onderrichtinge wegens de Biechte bladz. 404.
Zy moeten zig voor God vernederen; vierig! vk en yolherdiglyk om de gratie van een oprecht eedwezen bidden; zig de weireldfche vermaeken ontrekken; werken van boetveirdigheyd plegen ; hunne zonden, indien zy konnen , door almoeflenafkoopen, enz.
Deze Oeffeningen moeten zoo vee! te vieriffer
enzooveel.teJangduerigerzyn,alshunne2ondeii zwaerderen dieper ingeworteld geweeft zvn • want dat dusdanige menfchen anderzins geenê genade by den Heer en zuilen vinden, leeren ons duydelyk de heyiige Vaders , die, als waere geneesmeefters, de zondaers niet en zochten te vleyen; maer te genezen.
Niemand mag dan denken, dat men zonder boecveirdige werken en zonder waere bekeeringe des herte vergiffeniffe kan bekomen vanzwaere zonden, door enkel biechten en door eene Ab-
ioIutie,diezondergenoegzaemevoorberevdiW ontfangen word. De HH. Vaders aenzien dit in tegendeel voor enkel bedrog, en de Priefters die zie zoo verre vergeten , dat zy zonder onderfcheyd aen elkeen zonder blyken van bekeeringe d'Abfolutie geven, noemen zy bedriegelyke viever» verleyders des volks, overtreders van hun ampt* vervolgers van de Kerke, die op fchyn van berml hertigheyd de menfchen bedriegen en bederven, Men kan onder andere hier van nazien den H Cyprianus in zyne verhaodelinge van de gevallenen Èj.ffoe zig de goede Chriftene zullen bereyden.
r\ At de gene die vry zyn van doodelyke zonJL^ den,evenwel noch eene voordere zuyveringe en bereydinge noodig hebben, heeft Chrijlm genoeggetooot, als by voor d'inftellinge vanW
T *



.«6 Gebeden H Sacrament de voeten zynder Apoftelsheeft gew'aïfchen, daer by voegende deze woorden : Dus sewaffcben is,heeft niet anders noodig ,aisdatfy %ne voeten wajfebe. (Jow. 13. f-*éQ» Dat 1 s , volgens de uytlegginge van de HH. Vaders, die zuvver is van zwaere zonden , heeft maer te zor,ren voor de-zuyveringe der kleyne gebreken en aerdfche genegendheden, die door het Itor, het welk aen de voeten hangt, beteekent worden.
Deze zuy veringe kan gefchieden met zig voor God te vernederen , leedwezen te verwekken, vergiffeniffe te vraegen met een oprecht voornemen van tegen die g sbreken kloekelyk te ftryden, en behoorelyke middelen te gebmyken om zig te beteren, enz. ,
Dathet FL Sacrament van Penitentie ook eenen zeerbequaemenenzeervoordeeligenmiddeldaer
toe is,leert ons genoeg het H. Concilie van 1 renten, en het loifelyk gebruyk van menige goede zielen. Zoo nochtans, dat de gene die dikwils tot de Tafel des Heere naederen, wel moeten toezien , of het dikwils biechten van hunne dageWkfche zonden niet voordkomt uyt enkele gewoonte , driftigheyd en zinnelykbeyd, zonder oprechten afkeer van hunne fouten,en 01 zy niet meerder profyt zouden doen met de Biechte zomwylen euis over te flaen en meer te zorgen voor een oprecht leedwezen en werken van boetveirdigheyd, waer in zy den raed moeten volgen van eenen voorzichügen Biechtvader.
HoeveeHydsnu dat de goede menfchen moeten hefteden om hun te zuy veren van hwme dagelykfche gebreken, kan men zoo beftipteiyk niet bepaelen. De gene die op hun zelven weynig letten en onachtzaem leven, hebben buyten cwyflel meer tyd noodig, om hun wel te bereyden. Doel* $e gene die hunnen dagelykfehen handel nauw



voor de H. Communie. 43*7 gaede flaen , en in Gods tegenwoordigheyd geftadig wandelen , zullen daer toe lichtelyk bereyd wezen, fchoon zy op den dag van hunne Communie geenen langen tyd en konden uytvinden , om in hun bezonder veel te bidden. Zoo dat de nauwe toezicht op zig zelven , en het chrifteiyk beleven van zynen ftaet, de befte bereydinge is, om die groot H. Sacrament weirdiglyk te ontfangen.
De gene die by voorbeeld alle maenden , alle veerthien dagen, ofte alle acht dagen gaen tot de H. Communie, behooren zig eenige dagen te vooren bezonderlyk daer toe te bereyden. En de gene die mee< maels in de weke dit H. Sacrament ontfangen , moeten ten minften dags te vooren aendacb» telyk daer op peyzen. Den H. Francifcus de Borgia, die volgens den raed van den H. Ignatius alle Zondagen de H. Communie ontfing, bereydde zig daer toe dry dagen te vooren door oeffeningen van liefde en werken van boetveirdigheyd, en de dry volgende dagen naer de H. Communie befleedde hy om God te bedanken. Zoo deden ook verfcheyde andere Heyiige.
VOOR DE H. COMMUNIE.
I. G E B E D,
Behelzende Oeffeningen van Geloofende andere Deugden, die uyt het Geloof fpruyten.
OLieven Zaligmaeker, het gene ik van dit Hoogweirdig Sacrament moet gelooven, en kan geen verftand begrvpen, naemendlyk hoe gyons onder eene zoo kleyne gedaente waerlyk kont geven uw H. Lichaem en Bloed , uwe Godheyd, en uws
T 3



438 Gebeden Menfchheyd. Maer verre zy van my, dat ik daerom hier aen zoude twyffelen, het is my genoeg, dat gy, die d'eeuwige onfaelbaere Waerheyd zyt, gezeyt hebt, dat wy hier, onder de gedaente van Brood:, uw H. Lichaem *n uw H. Bloed ontfangen.
Och of ik nu had, 6 Heer, het geloof van Moyfes,die den onzienelyken God zag, al of by zienelyk bad geweeft, met wat eerbiedinge eu wat eene heyiige vreeze zoude ik naederen tot deH. Tafel? Wanneer hy uin den brandenden Braembofch zag, by dekte zyn aenzicbt9 zegt ons het H. Schrift \Want byvteefde God aen te zien. Exod. 3. f. 6,
O mynen God! hoe durve ik dan naederen tot uwen H, Autaer? Ik zie 11 daer door het geloof ook'm eene vierige vlatnmeAn QtWQ vlarame van liefde, die u doet uyt den Hemel daelen, om te worden onze fpyze 5 m.aer ceiC in eene vlamme van rechWeirdigheyd, om de booze te niet te doen als een verjlindende vuur.
Gy zyt den aldermirinelykften door uwe goedheyd; maer ook den aldervaerlykften door uwe heyligheyd. Den Heyliglten onder de kinderen der vrouwen , vernedert zig ter aerde toe, belydende dat hy niet weirdig is Uvoen fchoemiem f ontbinden. Luc. 3. Hoe zal ik dan durven beftaen aen uwe Tafel te komen en te nutten eene fpyze, daer uwe grootfte Heyiige voor beven , die my belaeden vinde met vele zonden, en zoo zeer peflykt door d'aerdfche genegendheden.
Myn deel behoorde te wezen , volgens den rasd van uwen Propheet, al biddende met



voor deH. Communie. 430den mond in het (lof te liggen, op hope, dat' ik mogelvk aldus verhoort mogt worden;ofte ten minden my te houden van achter aeu uwe voeten, om aldaer met de zondaerige vrouwe myne zonden te beweenen. Maer van den anderen kant hoore ik uzeggen, 6 minnelyken Zaligmaeker, 'ten zy dat gybet' Vleefch van den Zoon des Menfchen eet, en zyn Bloed drinkt , zoo zult gy het leven in tf niet hebben, (a) Én hoe ellendig ik ook ben v gy nöodigt my om tot ü te komen , alsgy zégt t> Komt tot my \ gy alle , die belaft ende belaeden zyt, en ik zalu verquikken. (b') Uw gebod,' uwe liefde , mynen-nood dwingt my tot u te naederen. Wie zal nier aengelokt worden, als hy denkt op deSpyzedaer hytoe genood word, op den Përfoon die hem noodigt,ert op de liefde meE de welke gy hem praemt? Moed ik nu niet zeggen, gelyk Miphibofetb' tot Davidzeyde: lk, en geheel myn gedacht, was de dood ichuldig aen mynen Heer en mynen Koning, en gy bebtmy niettemin gefielt onder degene die eten aen uwe Tafel! Wat eene bermhertigheyd?
Ik kome dan tot u , ö Jefus, dewyl ir.va 1 i e fd e m y d w i n g t; m a e r g e e ft, d a t i k' e r k 0 m e 11 mag met eene nlderdieplle vernederinge en met eene eerbiedige vreeze. Geeft my,datifë ten minden van verre mag navolgen rï'eerbiedigheyd en liefde van d'hemelfche Che* rubinen, die alle hunne krachren en hunne ganfche liefde tot u gekeerd houdende, noch-* tans uyt eerbiedinge hun aenfchyn met hun5»
(a) Joan. 6, f. 54. (b) Matth. sr. f. 18,
T 4



44o Gebeden ne vleugels bedekken, niet durvende hunne 'oogen om hoog heffen. Zy vreezen, en zy beminnen. Dat ookalzoo, bidde ik u , myne liefde niet en zy zonder eerbiedige vreeze voor uwe verhevendheyd , en myne vreeze niet zonder liefde tot uwe goedheyd. Amen. II. GEBED, Bebelzende Oefeningen van betrouwen,
IJS Eer Jefusgy hebt een groot Avond3, mael opgerecht en gy dwingt d*arme ,de gebrekelyke, de kreupele, en de blinde 9 daer binnen-te komen. (Luc. 14. f. 25.) 't En zyn niet als d'ellendige die hunnen nood gevoelen, en die tot u komen om geholpen en verzaed te worden, die deel mogen hebben aen uwe Tafel. Deze woorden van trooft doen my met betrouwen op uwe oneyndelyke bermhertigheyd tot uw H. Avondmael naederen; want ik ben arm, midsmy alles ontbreekt.
Maer geeft my doch den geeft van armoede , opdat ik die kennende, wenfchevanu geholpen te worden. Ik wete, dat gy aen den geeft van armoede alle uwe goederen beloft. „ Gy gaet de magtige voorby , en gy helpt den armen. Doch dien is eenen armen en beboeftigen , die zig zelven niets toefchryft, maer alles afwacht van uwe bermhertig,,beyd; die voor uwe deure roept, kloppende, op dat hem opengedaen worde; „naekt en bevende, op dat hy gekleed worgde; houdende d'oogen nedergeflagen, en flaende voor zyne borft. Zulk eenen be5, hoeftigen , zulk eenen armen , zulk eenen



voor de H. Communie. qai „oodmoedigen helpt gy, ó Heer. " (Jug: in Ff. 106) Geeft my dan dat ik aen dusdanige geïyk mag zyn.
Benevens cfarme (telt gy aen uwe Tafel de gebrekelyke, die krank en verminkt zyn, aen wie altyds ieds ontbreekt, Zy zyn niet dood nochte doodelyk ziek: want zy komen nae het Avondmael, en daer in zyn zy gelukkig, dat zy hunne krankheden voelende, konnen zuchten. Maer wie heeffer, ö Heer, meer reden als ik om te zuchten, daer ik zoo krank en in alles zoo gebrekelyk ben ? Ik betrouwe nochtans op u; wantal ben ik zeer gewond, gy zyt eenen almogenden Geneesmeefter, en al ben ik vol ellenden, gy zyt den God van alle genade.
Wie zyn de kreupele, de welke gytotuw Avondmael dwingt te komen, als mynsgeyke, die wel ieds goeds willen en eenigzinsbegeing zyn nae de hemelfche goederen', maer ook noch hellen nae de aerde, dooide aerdfche genegendheden, en bekommerniften; ó Heer, neemt van mydoch wegalle begeirlykheden, en weireldfche beuzelryen,. en doet my met eene onbelemmerde vlytig. neyd loopen en wandelen in uwe wegen.
Ik ftelle my ook met reden onder de blinde t want hoe luttel zie ik noch van uwe fchoonheyd! Hoe duyfter is de kennifie van de liefde die ik ufchuldig ben.
,, O eeuwige waerheyd , ó waere liefde en „lieve eeuwigheyd, gy zyt mynen God ï „ verlicht myne oogen ; op dat ik zien mag, „en dat ik dag en nacht verzuchte tot w»"' fdugS Conf. I. 7, c. io.w. 2. T s



Gebeden
• ziet dan hier voor u geknield, ómy- . nen Zaligmaeker, eenen menfch die arm,,s gehrekelyk, kreupel, en blind is. Doet my gevoelen, ö Heer, dat gy myn licht,myne : genezinge myne Iterkte, mynen rykdom,, myne verzaedinge en myne behoudeniffe zyt,, alzoo zal ik met betrouwen durven deelach- ■ tig worden van uwe H. Tafel. Amen.
III. GEBED, Behelzende verfcheyde Oefeningen van liefde., „ Eeft u aen my, ö mynen God, geeft! „ VX u aen my , want ik beminne u, en by i „ aldien ik u te luttel beminne, vergütotmy, „datik u meer beminnen mag. Ik kan niet! „afmeten, hoe veel my van uwe liefde ontbreekt, om uyt de volheyd des herte te „loepen tot uwe omhelzinge zonder af te „ wyken,.tot dat ik in het licht uws aenfchyns „ verborgen zal zyn. Eene zaeke wete ikal„leen, dat ik ellendig ben zonder u, zoo „wel binnen my, nis buyten my zelven , en „dat alleovervloedigheyd, die mynen God „niet en is, maer waere behoeftigheyd is. „(<a) O, liefde , die altyd brand, en nimmer„meer uyt en gaet! O liefde, die mynen „ God zyt , ontfteekt my doch ! (b) Och of gy de Hemelen febeurde en afquamt , riep eertyds eenen van de Propheten, (c) dé. bergen zouden voor uw aenfchyn wegvlieden | zy zouden «Is door het vuur fmilten, en de wate*< ren zouden in brandgeraeken. Dezen vvenfch , 6 Heer, is van uwen kant volbragt. De Hemelen zyn open gegaen, en den Rechtveir-
( a ) Ai*g. I. 13. Conf. c. 8. Aug. 1> 19. Conf. e. a>
( c ) IU 64. % f.



voor de ff. Communie, *y j digen is nedergedaeld. Waerom fmilren da" bergen dan niet ? Waerom word het ys nier, : brandende ? Waerom fteekt het vuur van den Hemel met alles in brand ? Gy hebt het in d'oude Wet verfcheyde reyzen doen va'» jen op d'Olferanden, die u behaegden, en het verbond ten tyde van lilias (a)niet alleen den flagtoffer, die op den Autaer lag;, maer ook al het water, het welk in de grachten was, die men daer rondom had gegraven. Het was eene figure van het gene onder om moeit voltrokken worden, en het gene telkens volbragt word van uwen kant; maer zelden van den onzen.Laet niet toe, bidds ik, ö mynen God , dut ik geen deel en zoude nebben in het vuur, dat gy zyt komen op d'aerpe brengen, en dat gy zoo zeer wenfchfc m myn hert t'ontfteken, Ontfteekt my doch door de vlammen, die op den Autaer liggen , endewylgy een verfiindend'e vuur zyt 3 laet my het proeven door uwe bermhertigheyd; op dat het my naermaelsniet vernieïe in uwe verbolgendheyd. Blinkt en fchittert voor myne oogen; ontfteekt myne doovïg» neyd; verfpreyd in myne ziele den geur des levens; doet my fmaeken , hoe zoet dat gy zyt; doortreft den innigften grond van myn nert, en dat het kenne aen uwe hand, dat gy alleen verdient zynen Heer en Meefter te |yn, als alleen bequaem om het te verzaeden Overwint door een levende en doordringende gevoelen,de valfche zoetigheden, dp mynen zwakken wil verieyden en be'der*.
CO. 3. &eg, 18. f. 38.
■ x é



444 Gebeden ven. faegt alle d'onnchtveirdige overweldigers uyt uwen Tempel, en die de waerheyd en d'opperfte genoegtezyt, neemt'er de plaetfe van de leugentaele en van d'uytzinnige blydfchap. Brengt d'onrechtveirdige liefde, daer ik my zelven mede beminne, tot :| de zalige paelen, die my uwe Wet voor-■ j fchryft. In plaetfe van my zelven te bemin- \ nen tot de verachtinge toe van uwen heyligen wil, maekt dat ik u beminne tot de j verachtinge myns zelfs.
Gy alleen, mynen God, kont my u op- J rechtelyk leeren beminnen: tot alle andere ; wetenfchappen konnen andere leermeefters | my nuttig zyn; maer myn hert is alleen ge- 1 hoorzaem aen uwe ftemme. Zegt my dan, wat : dat gy my zyt. Schort voor een luttelken tyds het gevoelen op van myne ellenden: laet my myce quaelen voor eenen oogenblik ver—j geten, op dat ik my met een vol betrouwen ganfch over mag geven aen uwe liefde. Gy wilt in myn hert komen ruften: laetmydan toe, dat ik my werpe in het uw. Gy wiltu met my vereenigen , maekt dan, dat ik my ; vereenige met u als met myn opperfte goed, I en dat ik my zoo vaft en zoo innig aen I ij verbindeP dat'er geene zaeke ter weireld I bequaem en zy my van u af te fcheyden.
ik gae nu zoo aenftonds het geluk genieten vanu te ontfangen , niet gelyk Zacheus, ofte •gelyk de zufters van Lazarus, in een uytwendig huys; maer in het binnenfte van myn bert, Zegt my den vrede aen, bidde ik u, gelyk gy bevolen hebt aen uwe Difcipeltn:



voor de H. Communie. 445 trede zy aen dit huys: en wanneer gy zult ruften in myn hert, maekt my doch kenbaer een deelken van het gene den beminden Dik cipel van u geleert heeft, als hy was ruften» de op uwe borft. Zegt tot rnvne ziele: Ik ben uwe zaligheyd; maer zegt het zoo ver_ itaendelyk, dat dentrooft van dit woord my onderfteune zoolang als ik leven zal. Ikluyftere tegenwoordig nae u , en binnen eene wyle tyds zal ik nae u luyfteren met eene nieuwe aendachtigheyd: fpreekt dan,ó Heer, en geeft, dat uwe woorden myn hert vervollen met eene hemelfche vreugd.
Gy gebied my u te beminnen , en gy dreygt mymetzwaere ellenden, indien ik u niet beminne. Helas! ó Heer, wat ben ik u dan , one waer in hebt gy my van doen, dat gy mv zulksgebied? Zoude ik niet ellendig genoeg zyn, ludien ik daer aen ontbrak? Maer dewyl ik u niet beminnen en kan zonder uwe genade, uw gebod en uwe bedreygingen uwingen my om u de zelve te vraegen en doen my betrouwen , dat ik-ze bekomen zal, te meer, om dat ik u hier fmeeke,daiev my liever alles zoud wevgeren, als dele groote gunfte; verhoort maer deze begeirte alleen; verleent my maer dezen eenigen ^trooft; en leyd my door dusdanige wegen, als het u believen zal, tot dit overgroot geluk, zonder acht te nemen nae het klaegen en kreunen van mynen bedorven, wil, daer Jk aen verloochene voor altyd.
,N. E, De gene, die liever hebben al mediteerende «J bereyd te maeken tot de H. Communi komcS wet hun hen overwegen de vagende po*Wi ^



446 Gebeden
Wie is't, die tot my komt?
Wie ben ik, die tot hem gae?
Hoe komt hy tot my?
Hoe moet ik hem ontfangen?
Waerom komt hy tot my? Verzuchtingen , als men nu de tl. Communiezoude gaen ontfangen.
OHeer der Heyrkradnen , hoe lieffelyk zyn uwe Tabernakelen! myne ziele wenfcht, en bezwykt van verlangen nae de Voorzaelen van het Huys des Heere. Ziele en lichaem haeken met vroylykheyd nae den levenden God. Pf 83.
Gelyk eenen Hert verlangt nae de fonteynen der wateren, alzoo verlangt myne ziele nae u, ö mynen God! Pf 31.
Heer, ik kome tot u met den honderdften Man, om te fmeeken voorde genezinge van myne ziele, zeggende met bem:
Heer, ik ben niet weirdig datgy komt onder myn dak; maer fpreekt alleenelyk een woord , en myne ziele zal genezen worden. Zegt dit drymael.
re**; ■ ■ o^^^g^g^^^
NAER DE H. COMMUNIE. I. GE B Ë D,
Behelzende verfcheyde Oefeningen , als vanverwonderinge, van aenbidainge, van dankzegginge, enz.
OMynen God! Wat eene bermhertigheyd , wat eene goedheyd, wat eene liefde! Van waer komt my die eere, dat mynen God en mynen Schepper tot my komt ? Den opperften Heer tot eene ellendige flae*



naer de H. Communie. 447 ve, den Koning van Hemel en aerde tot eenen verworpen aerdworm, en een weynig (tof!
Gy ruil nu tegenwoordig, ö Jefus, in myne ziele, als in een Tabernakel, ik aenbidde 11, zoo in uwe godelyke grootheden, ais in uwe oneyndtlyke. vernederingen. Gy zyt den God van myn hert en myn erfdeel. Het lot van myne eeuwige zaligheyd is in uwe handen. Ik vervoege myne aenbiddingen met die van uwe H. Moeder en van alle de hemelfche Geeften.
Ik aenbidde u, ó alderheyligfle Lichaeöu het welk zoo vreedelyk voor myne zalighevd doorwond is geweeft. O dierbaer en heylig Bloed, het welk zoo overvloedig geftort zvt geweeft uyt de Wonden van mynen Zaligmaeker tot afwaflchinge van myne ziele zuyvert en heyligt haer van aile vlekken. * 14 at zal ik den Heer .wederom geven voor al dat by mygegeven beeft? Hy heeft my bemint en hy heeft zyn zeiven voor my ter dood gelevert. Hy geeft zyn zelven nu wederom geheel aen my; hy vervolt my met zyne genade, en hy brengt den Onderpand van mvn eeuwig geluk tot binnen in myn hert O myne ziele, loft den. Heer, en dat al'wat binnen my is glorie geve aen zynen heyligen Naem. Loft hem, en wacht u van zyne weldaeden oyt te vergeten.
Hetisrechtveirdig, 6 Heer, daergy u geheel gegeven hebt aen my, dat ik my ook geheel geve aen u. Ontfangt dan, bidde ik u , d Offerande, die ik u heden doe van geheel m zelven, Geeft dat ik myn hert voortaeja



448 Gebeden maer en gebruyke om u te beminnen, myn verftand om uwe grootheden te overwegen, myne memorie om uwe weldaedente gedenken, myne tonge om u te loven , myne handen om goede werken te doen, myne voeten om den weg uwer geboden te bewandelen, en geheelmyn lichaem om u in zuyverheyd en rechtveirdigheyd te dienen.
II. GEBED,
'Behelzende de verzoekin ge van verfcheyde gunften*
HEer Jefus, wanneer gy op de weireld zienelyk met de menfchen verkeerde , gy gaft uwen zegen aen ider huys, daer gy binnen quamt, en gy geneefde de quaelen van alle die met geloof en betrouwen u quamen fmeeken. Wat zult gy my nu konnen weygeren, daer gy nu binnen myzyt, en uzelven geheel aen my gegeven hebt? OAlmogenden Geneesmeester, ziet, ik verberge myne wonden niet, (leekt uwe genezende hand uyt over myne quaelen. Geneert myne hooveirdiglieyd door uwe oodmoedigheyd, myne korzelheyd door uwe zachtmoedigheyd, myne brdorvendheyd door uwe zuyverheyd, myne vafthoudendheyd door uwe milddaedigheyd, maer verloft mybezonderlyk van die en deze gebreken. (Men zal bier aen Jefus vertoonen zyne voornaemftefouten on?er van genezen te worden, als ook zyne mee(le bekoringen en zwaerfte perykeleiu



naer de H. Communie. 449 Doet my beminnen het gene gy beveelt , en verlangen, nae het gene gy beloft. Geeft my het gene gy gebied, en gebied al het gene gy begeirt. Blyft in my door uwe genade, en doet my in u blyven door uwe liefde.
Geeft my, dat ik altyd gedenke, dat bet zelve VJeelch en Bloed, door het welk gy my zoo goedertierendlykhebt gefpyft, voor my is opgedraegen aen den galgenboom des Kruys, alwaer gy voor my geftorven zyt, en leert my hier door geduerig fterven aen alle quaede driften. Doetmy ook voordeel trekken uyt de LeiTen, die gy ons geeft in dit H. Sacrament. Gy verbergt u aldaer onder degedaenten vangrood en Wvn , geeft mv dat ik trachte nae de ftilte ennae een verborgen leven. Gy verdraegt hier zoo vele onteenngen zonder u te vreken, doet my ook alle verachtingen geirn verdraegen. Leert my eyndeïinge, hoe heylig moet zyn het even van eenen Cbriften, die gevoed word met zynen God. Vervolt my met uwen Geeft, op dat ik mag zeggen: Ik leve, tk nu met; maer Chriftus leeft in my.



450 Lofzangen
LOFZANG EN
NAER DE H. COMMUNIE.
DEN LOFZANG Magnificat. Hy behelfi eene aldervieriglh Dankzeggmge van de aïderbeyligfie Maegd Maria over bet ontfangen haer der godelyke V'ucfit. En dewyl de ti. Communie eene uytbreyclinge is van de Menfchwordinge, waer door Chriftus binnen ons en voor ons m helbe- ronder ah menfch word, zoo komt dezen H. Lofzang bier wonder wel te pas, gelyk ook den volgenden , daer den H. Zacharias God zoo uytnemende verheft over bet Myjhrie van de Menfchwordinge van zynen Zoon. Dus moet men zig deze HH. Lofzangen op eene geeflelyke wyze zien toe te paffen. TV/fYne ziele verheft grootelyks den iVl Heer. .
En mynen geeft is verheugd in God mynen Zaligmaeker.
Om dat hy de nederheyd zynder Dienltmaegd heeft aengezien.
Want van nu af zullen alle gedachten niy gelukkig noemen :'
Want hy heeft my groote dingen gedaen die almogende is en heylig is zynen Naem.
Zyne bermhertighevd gaet van genacht tot gedacht over de gene die hem vreezen.
Hy heeft de kracht van zynenerm uytgewerkt: Hy heeft-ze verftroyt die hoogmoedig waeren in de gedachten huns herte. 'Hy heeft de magtige van den Troon ar*



naer de H. Communie. 45 r getrokken, en de nederige heeft hy verheven» De hongerige heeft hy met goederen vervolt, en de ryke ydel weg gezonden. " . jHy, h.eeft IfraëI zYnt» dienaer opgenomen, indachtig wezende zyne bermhertigheyd.
llk ïy aen onze Vaders had toegezeyt. aen Abraham en zyne Naerkomelingen tot mder eeuwigheyd.
, DEN LOFZANG Benedi&us. JS f6ne uyffl\ortinge des herte , over de Menfchwordinge van Christus , uytgéfproken door Zacharias , Vader van den M. joannes den D nper i^Ebenedyd Zy<d.n Heer den God van V^ilrael, om dat hy zyn vojk bezocht en verloft heeft:
En ons opgewekt heeft eenen magtigers Zaligmaeker, in het huys van David zynéii dienaer:
Gelyk hy. had toegezeyt door den mond van zyne heyiige Propheten, die'er van alle tyden geweeft zyn:
Dat hy ons zoude verloflen van alle die ons haeten.
Om bermhertigheyd te doen aen onze Voorvaders, en zyn heylig Verbond gedachtig te zyn: ö
Volgens den eed, die hy gezworen had aen onzen Vader Abraham, van ons te vergunnen ,
Dat wy, verloft zynde uyt de handen onzer vyanden , hem zonder vreeze zouden dienen in heyligheyd en rechtveirdigheyd , voor



aki Lofzangen
zyn aenfchyn, alle de dagen van ons leven.
En gy, ó kind, zult den Propheet van den Alderhoogften genoemt worden ;
Want gy zult voor het aenfchyn des Heere gaen , om zyne wegen te bereyden:
Öm aen zyn volk te geven de kenmlle der zaligheyd, tot vergiffenuTe hunder zonden ,
Door de innerlyke bermhertigheyd van onzen God, waer door hy. die opgaende Zonne van hierboven, ons bezocht neert.
Om te verlichten de gene, die m de duyfterniffe en in de fchaduwe des doods zitten, en om onze voeten te bellieren m den weg : van vrede.
DEN LOFZANG Nunc dimittis, Urtgefproken door den ouden Simeon, waih> neer byUsvs ontfing in zyne ermen.
NU zult gy, Ó Heer, uwen dienaer,; volgens uw woord, laeten gaen in vrede, i Want myne oogen hebben gezien uweni
Z Den welken gy bereyd hebt ten aenzien van alle volkeren; ,
Om te zyn een Licht tot verlicnnnge der Heydene, en tot glorie van uw volk van IkaeU
DEN LOFZANG Te Deunu
WY loven u ,ö God! Wy belyden, dat gy den Heer zyt. Het ganfch Aerdryk eert u, ó eeuwigen Vader , met eene eerbiedige vreeze.
Alle de Engelen, de Hemelen en alle d§ Magten;



naer de H. Communie. a<\ ie famen met de Cherubinen, en ü
ftemme"":"0^211 t0t U met onophondelyke
r?/f]gïrHefïg' Hey]i§ is den Heet, den God der Heyrkrachten.
Hemelen Aerdezyn vol van d'ontzacche-
lyke grootheyd uwer glorie.
D'overtrefelyke Vergaderinge der Apoflels Het lofweird,g Getal der Propheten, En het wit-biinkende Heyrleger der Mar-
telaeren verkondigen uwen lof.
De H. Kerke, verfpreyd door. geheel het
m&i haCre diokMWn en aen!
heyAddCw
en1:nigrL:nTirdigen'WaeraChtigen' den li! Geeft? °f dcn Vertro°^ glorie. Zyta Ó Christus> de» Koning der
Gy zyt des Vaders eeuwigen Zoon.
Wanneer gy, om den menfch te verloflen de Menfcheyd zoud aennemen, en heb gy'
Maelu^hr00mt V°°r het Licbaem va° ^ Gy hebt door uwe dood den fchicht des doods overwonnen, en het Ryk der Heme" leni open geftelt voor die gelooven.
jlo^^Ö^ ^ds, inde



454 Lofzangen
* Wy bidden u dan, komt uwe dienaeren ter hulpe, die gy door uw dierbaer Bloed verloft hebt,
Maekt dat wy met uwe Heyiige in d'eeuwige glorie deel mogen hebben.
Heer, behoud uw volk, en zegent uw erfdeel.
Beftiert en verheft het tot inder eeuwigheyd.
Wy loven u van dag tot dag.
En wy verheffen uwen Naem altyd, en door alle eeuwen.
Geweirdigt u, ó Heer, ons dezen dag ; van zonden te bewaeren.
Ontfermt u onzer, ö Heer, ontfermt u i #nzer.
Laet uwe bermhertigheyd over ons komen , gelyk wy op u gehopt hebben.
Op u, öHeer,hebbe ik myne hope geftelt, inder eeuwigheyd zal ik niet befchaemd blyven..
ruxü' >■ ^tt^—r-
" DEN LOFZANG Adoro te.
ONzienelyken God, die waerlyk in het midden
Van dees gedaenten fchuylt, ik kom', om u. t'aenbidden. Ik onderwerp* myn hert geheel aen uwe magt,
Want als 't u overdenkt, bezwykt al zyne kracht.
^Gevoelen, en't Gezicht, den Smaek, zyn hier bedrogen,
Maer 't is 't Gehoor alleen, dat wy gelooven mogen. #
* Dit Verston word al knielende geïeyt, ZOO cUfc ^ill als dqj T& D W geaongea wor^



GotlJ™. a' wat den ztli
Moordeer1:" ^ b3d de" Soed™
Notagy zyt' den God, die ik met hem Geeft dat ik u altyd mag hebben in den Ebem'mn'ffleer e" meu^0oV\ betroiw',
GedeonsP HeerVean ftfyd en ™ de *od
^velèer^^ Gt;enlT;2id,Verioktd-uwen
« * « ™d •* «"«
Gwó,'1dlaBorftdenftr00mvanuw,do«Wdord?le ZByvef »^cnl«ye mynen



456 Lofzangen O Jefus, die tot ons zoo vol zyt van genade Wanneer zult gy den dorft van myne ziel, verzaeden ? Wanneer zal ik eens zien uw onbedekt
Aenfchyn, En zalig door 't gezicht van uwe glon zyn i
DEN LOFZANG Lauda Sion.
LOft, Ö Sion , den Behoeder, Loft den Leydsman uwen Voeder, Met gedicht en zoet geklank. Loft zoo zeer, als g'hem kont loven; Want hy gaet al verr* te boven At de magt van uw gezang. O wat ftoff word ons gegeven l 't Brood, 'twelk leeft en ons doet leven,
Word ons heden voorgeftelt-: 't Welk ter Tafel des Behoeders Is vergund de twaelf Gebroeders,
Zoo als 't Evangeli' meld. Laet dan alle droefheyd zinken, Laet den lof ten hoogften klinken ,
En verheugt u in den geeft; Want 'tbetaemt dat wy vercieren, En met ziel genoegten vieren
D'eerft' Inftelling' van dit Feelt. D'oude fchynfels zyn verdwenen, En 't nieuw Paefchlam is verfchenen,
'tOude neemt hier nu een end: Want den nacht wykt aen de klaerneya, En de fchaduw' aen de waerheyd
Van bet Nieuwe Teftament. fefus gaf alsdan ook orden. Dat zyn'Dienaers door zya' ^orderu^



> n * ?aerdeH> Communie.
tGeen hy dede, zouden doen. 57 l>us word door de Confecrati' brood en Wyn de Bron van grati\
Ün den prys van ons randzoen: Want cis d'eyg'ne Lefs' des Heere , Dat het Brood en Wyn verkeere In zyn heylig Vleefch en Bloed.
S rc *|e87P> aocftt» d'oog dit merken, t V alt Geloof moet u verfterken
Daer 'c verftand voor wyken moet. Onder tweederhande fehynen, Daer de wezens van verdwynen . Schuylt den aldereelften Pand' tBloed is drank, en 't Vleefch is fpyZe Nochtans op een' wond're wyze Houd hier Jefus zynen ftand. Van den nutter niet gefchonden, Zonder hinder , zonder wonden,
Word hy ganfeh en g'heel ontfaen. Laet er een, oft' duyzend wezen , Dien nut zoo veel als deze,
> xfr" óJl Brood word n°yt verdaen.
t Word genut van goed' en quaede; Maer tot oordeel oft' genade,
Volgens hun' verfcheydendheyd. Voor de quae de dood, en 't leven Voor de goe. Wie zou niet beven
Voor zoo fchrikk'Jyk onderfcheyd! Als het fchynfel word gebroken, Weet, dat niet meer is beloken ut h? ganfcIl5ais in het deel: Want oe zaek' word niet gehindert, t leeken word alleen vermindert,
Ün het Wezen blyft geheel.
V



453 Lofzangen
Ziet daer voor ons afgezonden ,
\Brood der Eng'len, aen geen' honden, -
Maer gejond aen Kinders-monden;
Want 't is waerlyk 't kind'ren Brood. Door Figuren is 't bewezen In 't-geên wy van 't Manna lezen; Oft' als Ifaac word verwezen ,
En als 't Paefchlam word gedood. Goeden Herder, Brood der eruien, Jefus, wilt ons doch ontfermen : Wilt ons fpyzen en befchermen :
Trekt ons uyt het aerdfche flyk. Gy, die fpyft de gen' die fterven, En ons alles doet verwerven, Maekt, dat wy uw' Tafel erven,
Met de Borgers van uw Ryk. Amen.
Men kan ook al mediteer ende overleggen dè
volgende pointen. v' Wie is't, die ik ontfangen hebbe?
W7ie ben ik, die hem genut hebbe?
Wat kan hy my doen?
Wat moet ik hem doen?
Wat wilt hy voor my doen?
Wat zal ik voor hem doen?
Wat zal ik hem vraegen ?
Wat zal ik hem geven? Men zal zyne <geHdenpyten door eenige van de voornoemde Lofzangen, en wel letten op de .volgende Lejfen.
Wachty van ftraks naer de Communie u te begeven tot eenige dingen, die Jejus niet aen en gaen; opdat gyniet en zyt als eenen, die zoo weirdigen Gaftalleen in zyn huys laet, om zig elders te gaen ver maeken.



naer de ff. Communie. a<() Die geene bezondere plichten hebben, konnen inde Kerkeblyven, zoolanghunne devotie duert: d andere, als diensboden en onderdaenen moeten hun voegen na hunne verbintenüTen • want a oprechte devotie kan welbeitaen zonder zoo lang te zyn in de Kerke. De waere godvruchtigheyd tracht haere plichten te volbrengen en haere eygene voldoeninge af te gaen, om haer te voegen na den redelyken wil van andere.
Den dag van de Communie is eenen grooten dag ; men moet hem overbrengen in bezondere zedigheyd en werken van godvruchtigheyd. Men moet fcnouwen alle verflroyende gezelfchapperi en vermaeken;neirftigte Keike gaen; t'huys overdenken het Lyden van Cbriftus; lezen de Levens der Heyiige, den Roozenkrans, enz. Men moec ook bezondere werken van liefde doen, peyzende, dat men Jefus niet beter en kan bedanken voor het Brood des'Levens, als met hem in zyne arme te fpyzen. De volgende dagen zal men overbrengen in dankzeggingen, en door zynen handel laeten blyken , dat men Jefus ontfangen heeft. Debezonderite vrucht, die men door de tl. Communie moet bekomen, is een hey'i'T leven, het welk met dit Voedfel overeenkomt Die tnet de fpyze Gods gevoed word, die moe* voor God leven, zegt den H. Cyprianus.
L ITANIE
Van de Heyiige Dryvuldigheyd."
voor zondags:
HEer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons»
v 2



&(}0 Litanie van de
Chriftus, verhoort ons. God Hemelfchen Vader, ontfermt u onzer. God Zoon Verloffer des weirelds, ontf. u onz. God H. Geeft, ontfermt u onzer. H. Dryvuldigheyd eenen God, ontfermt u onzer.
Heer, die eenen Geeft zyt, en in den^
geeft en in de waerheyd wilt aen-
beden worden , Heer, wiens Godheyd nochte aen goud,
nochte aen zilver, nochte aen fteen
ofte ieds zulks gelyk is, Heer, aen wie niemand kan vergeleken
worden, en buyten wie'er geenen
anderen God is, Koning der eeuwen, die alleen van na-
ture-wege d'onfterffelykheyd bezit, § Grooten God, uyt wie alles voord- £
komt, en door wie alles behouden g
word, . Heer, door wie wy leven, door wie e
wy ons roeren, en door wie wy be- o
üaen, . S
Heer, die overal zyt, en wiens voor- r
zienigheyd boven alles is, Heer, die zoo groot zyt, dat u geene
gedachten konnen begrypen, Heer, wie geheel het Aerdryk en de
Hemelen niet konnen bevatten Heer, wie noyt menfch heeft gezien,
nochte zien kan, Heer, wiens oordeelen ondoorgron-l
deerlyk, en wiens wegen onbegry-1
pelykzyn, J.



//. Dryvuïdigheyd. Heer, voor wiens Majefteyt wy maer^
zyn (lof en aflchen , Heer, die doet al wat u belieft in Hemel en in Aerde, in de Zee en in de Afgronden, Heer, die de herten der menfchen in 1 uwe hand hebt ,en die-ze neygt wer- ■ waerds gy wilt, Heer, die zyt een verflindende vuur, I en wiens gramfchap niemand kan I wederftaen, Heer, die een ider vergeld na zyne
werken, J f
Heer, die alles fchikt in getal, in ge- | § wigt en in maete, g> Heer, die onze herten onderzoekt, en I 3 onze nieren doorgrond, . > ~
Heer, die alles bemint wat'er is, en ~ niets en haet van al het gene gy gé- >ê fchaepen hebt, &y ^ I S
Heer, die de zonden der menfchen om ^
hunne penitentie-quytfcheld, Heer, die in uwe woorden waerachtig
en in uwe beloften getrouw zyt, Heer, die wilt, dat wv niet zouden yreezen, om dat gy, onzen God en , Helper, met ons zyt, j Alderheyligften God , door wiens glo-
ne geheel het Aerdryk vervold is, I Opperfte Majefteyt , aen wie alleen l
toekomt alle eere en glorie, Heer, die alles om u zelven gemaekt f hebt, en die zelf den loon zyt vani uwe dienaeren,
V 3



j Litanie van de
Weeft genadig, fpaert ons, Heer. Weeft genadig, verhoort ons, Heer. Van alle quaed, 1 Van alle hooveirdigheyd, vermetend-
heyd en wanhope, Van alle onmaetigheyd en onzuyver-
heyd,
Van alle gramfchap , nydigheyd en quae-
den wil tégen onzen evennaeften , . Van traegheyd en van aerdfche en on- « geregelde droef heyd, o* Van dé gierigheyd , die den wortel is 53 van alle quaed , > 3
Doeruwe onbepaelde Almogendheyd , 1 » Door uwe oneyndelyke Wysheyd, SC Door uwe overvloedige Goedheyd, [ 3 Door uwe ondoorgrondeerlyke Alwe- J
tendheyd en Voorzienigheyd, Door den diepen afgrond van d'oordee-
len uwer Rechtveirdigheyd, Door uwe aldervolmaektfte en onver-
anderlyke Gelukzaligheyd, ïn den dag des Oordeels , J Wy zondaeren, wy bidden u, verhoort ons. Dat gy ons de gratie wilt verkenen , onn <
u'uyt geheel ons hert, geheel onze ^
ziele, al ons verftand, en alle onze g
krachten te beminnen, m Pf;
Dat wy uwen H. Naem noyt lichtveir- ' e
diglyk gebruvken , 1 *
Dat wy de Zondagen en Heyligdagen, o
die u zyn toegewyd, in godsdienfti- ?
<?e en andere goede werken mogen g
overbrengen en heyligen, J ?



H> Dryvuldigheyd. ,463 Dat wyaen onze Ouders en alle Over-V
heyd om uwen t'wii eere en gehoor-
zaemheyd bewyzen, Dat wy noyt het leven ofte d'eere van ] <
onzen evennaeften krenken, << Dat wy onze herten onbefmet bewae- H*.
ren van alle vleefchelyke begeirten J ê
en onzuyvere gepeyzen, £ Dat wy noyt imand door onreehtveir- l e
digheyd befchaedigen, f <
Dat wy onzen mond zorgvuldiglyk be- 3
waeren van valfche getuygenïffe en §* ^ van alle logentaele, § Dat wy de goederen van deze weireld o
met ongeregeld begeiren ofte bemin- I ^
nen,
Dat gy onze herten tot het onderhouden
van uwe geboden wilt neygen, Lam Gods , het welk wegneemt de zonden
des weirelds, fpaert ons , Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, hetwelk wegneemt de zonden
des weirelds , ontfermt u onzer. Alderheyligfte Dryvuldigheyd, hoort ons.
Onzen Fader, enz. GEBED van de H. Kerke op Ü. Dryvuldigheyd dag.
ALmagtigen eeuwigen God , die door de belydeniffe van het waer Geloof uwe dienaers hebt doen kennen de heerlykheyd van d'eeuwige Dryvuldigheyd, en hun heht geleertin uwe Almogende Majeftevt een eomg Wezen t'aenbidden % wy bidden u 5 dat wy
V 4



464 Litanie van den
door de kracht van dit Geloof tegen alPen tegeufpoed geftadelyk mogen befchermdzyn, door onzen Heer jefus Chriftus, die met u leeft en heerfchapt in alle eeuwen der eeuwen. Amen.
LITANIE
Van den H. Geeft. VOOR 'SMAENÜAGS. TT Eer, ontfermt u onzer. JtJL Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. God Hemelfchen Vader, ontfermt u onzer. God Zoon, Verloflèr des weirelds, ontfermt u onzer.
God H. Geeft , ontfermt u onzer.
H. Dryvuldigheyd eenen God, ontf. u onzer.
H. Geeft, die van den Vader en detP
Zoon onophoudelyk voordkomt, Geeft der eeuwige Waerheyd, Geeft der Wysheyd en Verftand, O Geeft van Raed en Sterkheyd, 5, Geeft der Wetenfchap en Godvruch- |
tigheyd ,
Geeft der Vreeze des Heere , > e
Geeft der Heyligmaekinge , J o
Geeft der kracht r der liefde en dermae- n
tigheyd, ! ï*
Geeft, die de Propheten hebt doen
fpreken ,
H. Geeft, wiens Zalvinge onsallesleert J



. ff. Geefl. Ar<
H. Geeft, die de dolende zondaeren be-^ keert,
H. Geeft, die door uwe gratie blaeft ■
waer het u belieft, H. Geeft, die alle uwe waere Geloo- f
vige een van hert en ziele maekt, H. Geeft, die aen uwe kinderen den | waeren vrydom verleent, f H. Geeft, die de dobbelhertige en de I
geveynfde ontvlucht, H- Gefft9 die aen den Heer Jefus Cbriftus zonder maete gegeven zyt, H. Geeft, die de ziele zyt van het lichaem der H. Kerke, J Q H. Geeft,die ons de duyfterheden van i = uweH. Schrifture door uwe H. Ker-I ^ ke verklaert, J b H. Geeft, die d'Apoftelen hebt vervolt >Z en in hunnen mond uwe woorden A -hebt geftelt, - § H. Geeft, die ons Gods Wet alleen %
kont doen volbrengen, H-9feJ' die ze3f in ons , en voor ons bid door onuytfprekelyke zuchten,
a } ' die 011ze herten verloft van droefheyd en quellingen, en-ze met Jielde, blydfchap en vrede vervolt, | «. Geeft, die ons de verduldigheyd, goe- f
dertierendheyd en de goedheyd geeft, ti. Oeelt, die onze zielen verciert met I ! zachtmoedigheyd en zeegbaerheyd, I p. Geeft, die ons verleent d'omhou-
dmge en de kuysheyd , , I
r3. Geeft, die Gods liefde uytftort in I onze herten, V 5



4u--) Litanie van den
£i Geelt, die in uwe geloovigewoont^
als in uwen Tempel, H. Geelt, die uyt uwe geloovige doet
voordvloeyen ltroomen van levende
wateren',
H. Geeft, door wie wy nu niet meer O flaeven zyn ; maer Gods kinderen ^ en erfgenaemen, 3
H. Geeft, door wie de flaevelyke vreeze word weg-genomen , en Gods i c kinderen met liefde en betrouwen J o roepen tot hunnen Vader, S
H. Geeft, die ons nae de voltrekkinge p onzer aenneminge en nae onze verloflinge doet wenfehen,
H. Geeft, die in ons woonende, onze fterlfelyke lichaemen zult levendig maeken, >
Weeft genadig, fpaert ons, Heer.
Weeft genadig , verhoort ons, Heer.
Van alle zonden, verloft ons , Heer.
Van alle bekoringen en laegen des^ duyvels,
Van vermetendheyd en wanhope, <; Van ongeloovigheyd en hardnekkigheyd 3
tegen de bekende waerheyd, | g>
Van afgekeerdbeyd, tweedragt, gram- I Q
fchap en nydigheyd tegen onzen >g
evennaeften, Van alle onreynigheyd na ziele en lie- J ȣ
haem, % Van onboetveirdigheyd -en yerfteend- •
heyd des herte, : Van allen geeft die aen u tegenftrydig is ^



U Gee$
Door uwe altydduerende voordkomin-^^ ge van den Vader en van den Zoon
Door uwe wondere werkinge , door de $ welke de H. Maegd den Heer Chnf I gtus heeft ontfangen in haer zuyver | » Lichaem,
Door uwe nederdaelinge over CbriBus j ?
ten tyde van zyn Doopfel, rr; Door u we komfte over de Difcipels van t Lbri/tus, r* In den dag des Oordeels, ) Wy zondaeren,wy bidden u, verhoort ons. Dat wy noyt en volbrengen debegeirten des
vleefch, wy bidden u, verhoort ons. Dat gy den geeft der rechtveirdigheyd 1 in den grond ons herte wilt vernieuwen , Dat gy van ons noyt Weg gaet Dat gy ons wilt fterkte geVen , om vro- <3 melyk het goed uyt te werken, ^ Wat wy u noyt bedroeven, V j cr Dat wy u noyt wederftaen , g Dat gy oRs hert zoodaniglyk wilt ver- 3 vollen , dat de vermaekelykhedendes a weirelds in ons geene plaetfe vinden, >~ Dat wy aen alle geeften niet gelooven j Ü maer wyzelyk onderfcheyden of zy g" uyt God zyn, J j o
Dat wy door uwe gratie, in den geeft o van zachtmoedigheyd en liefde de 3 zondaers onderrichten en vermaenen * Dat wy altyd mogen arm van geeft zyn ' Dat gy ons de chriftelyke en heyiige < droefheyd wilt leertn , ^ V 6 J



468 Litanie van den
Dat gy ons hongerig en dorftig vvilt^
maeken nae de rechtveirdigheyd, ^ Dat gy ons wilt inltorten de zachtmoe- L< digheyd en de bermhertigheyd tot §• alle menfchen, j g*
Dat wy den vrede met onzen even- » naeften zoo onderhouden , dat wy Ij2 kinderen Gods genoemt mogen wor- i < den , I §»
Dat wy de vervolginge om de rechtveir- \ g digheyd, als een zonderling geluk 3 achten, g Dat gy ons ten eynde toe in het' goed »
leven wilt beveiligen, j Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons , Heer. Lam GoJs, het welk "wegneemt de zonden
des weirelds, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. Lieer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Onzen Vader, enz. GEBED van de B> Kerke te Siftxen. ipwGod, die de herten der Geloovige \J door den H. Geeft verlicht en onderwezen hebt; geeft, dat wy door den .zelven Geeft fmaek hebben in al het gene oprecht is s en ons altyd in zyne vertrooftinge verheugen. Door onzen Heer Jefus Cbriftus, ;4ie UKi U leeft, enz,



LOFZANG: Fml, Creator.
KOmt, Schepper, komt, ö Heylig Geeft Bezoekt ons ali' van minft tot meeft Komt, en ftort uw' genade-kracht ln d herten door u voordgebragt.
2. Gy zyt den Troofter hoog geroemd Gy word de Gaeve Gods genoemf, 9 De Levens-bron , den Liefde-vloed' De Zalving van het recht gemoed
3- Gy zyt van 's Vaders rechte Hand Den Vinger, en dien weirden Pand, Die hert en tong' zeer ryk begaeft, Ln met uw' zeven giften keft.
4- Geeft, dat uw licht onz'ziel' beftraelfEn dat uw' üefd' in 't herte daelt, * £ndaer zoo zeer en krachtig werkt
Uat al wat zwak is word verfterkt'
5- Verdryft den vyand van ons af Verleent ons peys m plaets van ftraf, Geleyd ons langs de rechte baen;
Op dat Wy alle quaed ontgaen.
6. Maekt,. dat ons door u kenbaer zy Den Vader, en den Zoon daer by,
Ln dat wy u, hun beyder Geeft, Lelyden, dienen onbevreefd.
7. Lof zy den Vader; lof den Zoon. Die door zyn' Dood de dood verwon; * Lof aen u , die den Troofter zyt
Van nu, tot inder eeuwïghevd* /Imen. .



47® Lofzang van den H. Geef. LOFZANG: Veni, San&e Spkitus.
HEylig Geeft, komt nederdaelt, Komt in ons, en ons beftraelt Met uw licht 'twelk niet en dwaelu
Vader, komt, die d'arme voed, Komt,ó Bron van alle goed, Komt, 6 Licht van ons gemoed.
Goeden Troofter t'allen tyd, OGaft, die de ziel' verblyd, En haer tot verquikking' zyt.
In den arbeyd zyt g'haer ruit; Gy verdryft den quaeden lult; Gy zyt die haer' droefheyd blulclit*
O zeer zoet en zalig Licht, Komt ontfteekt en onderricht, Die gy door 't Geloof verlicht.
Zonder uwe Godheyds kracht 9 Niet en is'er in onz' magt, Niet goeds word'er voordgebragt.
Wafcht 't geên vuyl is en befmeurd £ Zalft 't geên is gewond, gefcheurd; En befproeyt 'tgeên queelt en treurt.
Buygt onz' ongebuygzaemheyd; En doyt onz' bevrozendheyd ; 'tGene dolt ten rechten leyd.
O Geeft, die de ziel' behoud, Geeft aen die op u betrouwt, Uwe gaven zevenvoud.
Geeft ons hier de waere deugd , Doet ons fterven ganfch verheugd, En gunt naermaels d'eeuw'ge vreugd; Amen*



LITANIE"
II lier, ontfermt u onzer.
JL X Chriftus, ontfermt u onzer.
«eer, ontfermt onzer.
Chriftus, hoort ons.
Chriftus, verhoort ons.
God Hemelfchen Vader, ontfermt u over
alle geloovige Zielen. God Zoon, VerloiTer des weirelds, ontGod' H UCVa a,,e J*Iovige Zielen'.
v^e Ziete'n ' U °VCr aIje ^
H. Maria , bid voor ons. H. Moeder Gods, H. Maegd der Maegden * Alle heyiige Engelen, Alle heyiige Patriarchen en Propheten, £ Alle heyiige Martelaeren , 5 ] °*
AHe heyiige BiiTchoppen en Beiyders , > g Alle heyiige Leeraers, 5 S
ai W'S^^ftersenLeviten, g A e hey ige Moniken en Eremyten , ? Alle heyhge; Maegden en Weduwen, Alle Gods lieve Hevige Weeft genadig, fpaen ons, Heer. J
V?nallAenff,g' V£rhc0rt 0ns' Heer' Van alle ftrarTen en pynen, verloft haer, Fteer.
V«hroomelykevlammen, verloS, Vl" er' S.Gr]yke duyaernlffe^ Wloft



£72 Litanie van de
Van het droef klaegen en weenen , ^ Van de pynen, die zy door de dagelykfche zonden verdient hebben ,
Van het gene zy moeten lyden voor de doodzonde, waer voor zy noch niet ten vollen voldaen hadden,
Van de ftratTen over haere onachtzaemheyd in u te dienen,
Van het droevig zuchten over het verzuymen van heyligen voordgang in •een deugdzaem leven,
Van het misbaer over den.tyd en werken die zy niet getrouwelyk en heb- < ben belteed tot uwen diend en glorie, g.
Van het jammeren over de verzuymin- ^ gen van het gebed en andere deugden , g.
Van het gene zy moeten lyden om haere > g kleyne eerbiediage tot haere Over- fte, £*
Van de kaftydingen over hunne te kley- 8 ne zorge voor haere onderzaeten ,
Van het gene zy lyden voor onmaetigheyd/ydele voldoeninge en andere kleyne begeirlykheden,
Van het gene zy door afkeerigheyd en kleyne twiftingen verdient hebben, j
Van d'ellenden, daer zy door d'onver-
- duldigheyd in gevallen zyn,
Van de*pynen, die zy om haer te veel , ofte quaelyk fpreken betaelen moeten,
Van alle lyden, dat zy onderftaen om quaede gepeyzen, begeirten en kley- j ne inwendige andere zonden, J
•Wy zondaeren , wy bidden u, verhoort ons».



Geloovige Zielen. 473 Dat wy door uwe gratie in deugderA mogen groeven, en haer door goede werken behulpzaetn zvn, Dat wy door liefde-werken voor haer
bermhertigheyd mogeiï verkrygen Datwy door onze oodmoedigheyd vo'or haer quytfcheldinge mogen verwerven Dat wy met ons te verderven voor nae- | re zinnelykheden en quaede driften é mogen voldoen , j 0?
Dat wy door onze verduldigheyd ver- 1 ^ giffemlTe voor haere onverduldighe- ÈL den mogen bekomen, ■ ■ 0 2 Dat wy door onze zachtmoe'dlgheydde v. e zuyvennge van haere korzeïheyd en , gramfchap.mogen verdienen , < Dat wy u door iverig en neirflig bid- 3den over haere traeghe'yd in het ge- • o bed mogen verzoenen, ' - 3 Dat wy door het oeffenen van alle deu<*- I den, vergiffeniffe van alle haere fou. m ten mogen verkrygen, Dat gy de Zielen van onze Ouders, Vrienden, en Weldoenders, die in , den Heer geftorven zyn, van de pynen des Vageviers wilt verloflen, Dat gy aen alle geloovige Zielen d'eeu^ wige rufte verleenen wilt, J Lam Gods het welk wegneemt óezonden
des weirelds , fpaert ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden des weirelds, ontfermt u over haer.



474 &l'es *rce> d'iss 'l^a-*
Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Onzen Vader, enz.
GEBED.
GOd Schepper, en Verloffer van alle Geloovige , verleent aen de Zielen van uwe dienaeren en dienaereffen vergiffenhTe van alle zonden; op dat zy de quytfcheldinge, daer zy geftadig nae hebben verlangt, door onze medoogende fmeekinge mogen verkrygen, die leeft en heerfchapt in alle eeuwen der eeuwen. Amen.
A.gtoi. rfSa^^u. e^j^^
BEWEEGDICHT Dies irce, dies ilia.
DAg van gramfchap en ellenden, Die des weirelds loop zal enden, En verbranden zal tot as, Al wat hier beneden was ! Ach wat eenen fchrik zal 'twezen, Als den Rechter neêrgerezen Met een gram en ftraf gelaed, Zal doorzoeken goed en quaed. Het trompet als eenen donder Zal d'inwoonders van hier onder Daegen voor den Rechterftoel Met een yffelyk gewoel. De dood en natuur zal beven Als het fchepfel zal herleven , Om voor d'hoogfte Rechterfchaer Te. voldoen in 'topenbaer,



Dies ir<e, dies illa. 475 't Rekenboek zal daer ook wezen AJ de weireld voorgelezen, l In 't welk zal gefchreven flaen Al wat oyt menfch heeft gedaen, Zoo den Heer zal zyn gezeten , Zal men alles zien en weten: Niets, tot d'alderminfle zaek', Zal'er blyven zonder vraek'. Wat zal ik, ellendig, zeggen! Wie zal myn misdaed weêi leggen, Daer ook zelf van vreeze beeft, Die rechtveirdig heeft geleeft! Overvaerelyken Koning, Die laet komen in uw' wooning' d'Uytverkor'ne door genae, Gunt toch dat ik met hun gae. Goeden Jefus, wilt gedenken , Dat gy my uw Bloed quamt fchenken, Lydende zoo menig flag; Straft my niet in dien dag. G'hebt gezocht met groot verlangen, G'hebt voor my aen 't Kruys gehangen, Dat niet te vergeefs en zy 'tGeên gy hebt gedaen voor my. Strengen Rechter, vol van vraeke, Eer ik rek'ning' met u maeke, Eer ik reyze nae het graf, Neemt toch al myn'zonden af. Ik verzucht' om myn' misdaeden; En met fchaemt' heel overheden Om genad' ik bidd' en wenfch'? Spaert, ó Heer, een zondig menfch. Die vergiff'nis hebt gegeven Aen Magd'leen, en 't eeuwig leven-



47Ö Litanie van den
Aen den goeden Moordenaer,
Doet my hopen in 't gevaer. Myn gebed en is 't niet weirdig , Maer gy, Jefus, zoo jonftveirdig,
Neemt het aen: fcheld alles quvt,
En my van 't helfch vuur beviyd. Wilt my eene plaetfe geven Met uw' Schaepen naer dit leven,
Scheyd my van den Bokken-kant:
Stelt my aen uw' rechte Hand. Als 't vervloekt geipuys zal wezen Tot den helfchen brand verwezen,
Laet my zien uw zoet Aenfchyn
Met die zullen zalig zyn. 'k Bidd' oodmoedig neergebogen , 't Hert vermorzeld, hebt medoogen,
Geeft dat my wel eynden mag
Dezen laeften droeven dag. h Zal een dag van weedom wezen Als den menfch zal zyn verrezen,
Als den zondaer op zal ftaen ,
Om nae 't Oordeel Gods te gaen. Hebt, 6 Jefus, medelyden, Stelt uw' gramfchap toch ter zyden;
Met den kus van vred' ons kuil;
En gunt d'Overled'ne ruft. Amen.
LI T A N I E
Van den zoeten Naem JESUS. VOOR DYSSENDAGS. ï| Eer ontfermt u onzer. JLJ Chriftus, ontfermt u onzer. Heèr, ontfermt u onzer»



Naem jefus. Jefus , hoort ons. 47/ Jefus, verhoort ons.
God ZoonIfCvn 1^', °mfenm U ™™>
frrm. ' l0ffer des weirelds, ontreimt u onzer. '
God H. Geeft, ontfermt u onzer. ^ÏÏ*yd « God,ontJefus, Zoon van den levenden God *n eius5bearaelende Li^ de/va^f1
jt r ' £lans van het eeuwig Licht Jefus, Koning der Glorie, ' Jelus , Zonne der Rechtveirdigheyd Jefus Zoon van de Maegd Maria Wonderlyken Jefus, ö 3 Jefus, fterken God, Jefus, Vader der toekomende eeuwen Jefus, Verkondiger van Godsverhlven J O
Zeer magtigen Jefus, 1 &
Zeer verduldigen Jefus , I g
Zeer gehoorzaemen Jefus, > Z
Jefu^, zachtmoedig en oodmoedig van o
Jefus, Minnaer der zuyverheyd, I
Jelus, die ons lief hebt,
Jefus, God van vrede,
Jefus, Fonteyne des levens,
Jefus, Voorbeeld der deugden, f
Jelus, lveraer der zielen,
Jefus, onzen God, {
Jefus, onzen toevlucht, I
[efus, Vader der Arme,
Jefus, Schat der Geloovige j



i}7S Litanie van den
Jefus, goeden Herder, * Jefus, waerachtig Licht, Jefus, eeuwige Wysheyd, ^ Jefus, eyndeiooze Goedheyd , 3 Jefus, onzen Weg en ons Leven, g» Jefus, Vreugd der Engelen, . i
' Jefus, Meefter der Apoftelen, 2 Jefus, Leeraer der Evangeliften, | 0 Jefus, Kloekheyd der Martelaeren, g Jefus, Zuyverheyd der Maegden, ? Jefus, Kroone van alle Heyiige, J Weeft genadig, fpaert ons, Jefus. Weeft genadig, verhoort ons, Jefus. Van uwe gramfchap, verloft ons, Jefus. Van de liften en laegen des duyvels ? Van den geeft der onkuysheyd, Van d'eeuwige dood, Van het verzuymen uwer gratiën en
godelyke infpraeken, | <
Door het Myfterie van uwe heyhga g.
Menfchwordinge, pp Door uwe Gehorte, o Door uwe kinderlykeJaeren, >« Door uw godelyk Leven, m Door uwe Benouwdheyd en bitter Ly- g>
den
Door 'uw Kruys en Verlaetendheyd, Door uwe Dood en Begravenifte, Door uwe heerlyke Verryffeuille , Door uwe Hemelvaerd, Door uwe eeuwige Vreugden , Door uwe Glorie, J Lam Gods, het welk wegneemt de zondea des weirelds, fpaert ons, Jelus.



Naem.Jefus. t 4?()
Lam Gods, hetwelk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Jefus. Lam Gods, hetwelk wegneemt de zonden
des weirelds, ontfermt u onzer. Jefus, hoort ons. Jefus, verhoort ons. Onzen Fader, enz.
GEBED Van de H. Kerke op den da? van den H. Naem JESUS.
OGod , die uwen eenigen Zoon hebt geftelt tot Verloffer van het menfchelyk gedacht, en hem Jefus hebt doen noemen; vergunt genadelyk, dat wy, die zynen H. Naem vieren op de aerde, zyne \ aenfchouwinge hier-naermaels mogen genieten m den Hemel, door den zelven Jefus Chriftus onzen Heer, die met u leeft en heerfchapt in d'eenheyd van den H. Geeft God door alle eeuwen der eeuwen. Amen'
LOFZANG: Jefu\ du/eis memoria, TT Ge zoet is uw' gedachtenis, M. X O Jefus, ons' behoudenis ! Maer uwe tegenwoordigheyd Gaet boven alle zoetigheyd.
Den zang en heeft geen blyder Lied, Een zoet re zaek' hoort d'oore niet Aen thert is niet zoo aengenaem ' Als Jefus hoogen zoeten Naem. *
v Gy,f,ytJ.de h°P'' §V z>'f den zoen,, van all'die penitenu'doen, Aen die u zoeken zyt gy zoet: Aen die u vinden wat een goe'd!



480 Litanie van de
Geen' tong' en'heeft het oyt gezeyt,
Geen'penn'en heeft het uytgeleyt,
Den ondervinder weet géwis,
Wat Jefus te beminnen is. O Jefus! leeft in myn verftand,
Ontfteekt myn hert door uwen brand,
Maekt dat ik in uw' liefde fmilt',
En wel volbreng' al wat gy wilt. Weeft:, Jefus, mynen trooft in pyn',
Die naermaetsmynen loon zult zyn,
Weeft gy, ó zoete Majefteyt,
Myn' glori' inder eeuwigheyd. Amen.
LITANIE
Van de H. Moeder ANNA. OOK VOOR DYSSENQAGS.
T 1 Eer, ontfermt u onzer.
JOL Chriftus, ontfermt u onzer.
Heer, ontfermt u onzer.
Chriftus, hoort ons.
Chriftus , verhoort ons.:
God Hemelfcben Vader, ontfermt ü onzer.
God Zoon, Verloffer des weirelds, ontfermt <u ónzer.
God H. Geeft, ontfermt u onzer.
H. Dryvuldigheyd eenen God, ont. u onzer.
H. Anna, bid voor ons.
Grootmoeder van onzen Zaligmaeker,^ g
Moeder van de H. Maegd en Moeder l < Gods Maria, v.g
Arke van 'Noe, | 7
Regenboge des Verbonds, g
Wortel vanJeffe, ^



de H. Anna. 4g£ Vruchtbaerigen Wyngaerd, \ Van Koningfyke Afkomfte, Blydfchap der Engelen , Dochter der Patriarchen, Vervold met gratie, Spiegel van gehoo.rzaemheyd, Spiegel van verduldigheyd, Spiegel van bermhertigheyd, Spiegel van godvruchtigheyd , r .
Bolwerk der H. Kerke, g VerlolTerlTe der Gevangene , < Toevlucht der Zondaeren, > §
Trooft der Getrouwde, j "*
Moeder der Weduwen, 2 'Moeder der Maegden, | ?
Haeve der Reyzende, i Medecyne der Kranke, Licht der Blinde, J Tonge der Stomme, Oore der Doove,
Vertroofterlfe der Bedrukte, I Hulpe der menfchen die u aenroepen, | Blydfchap der heyiige Engelen GodsJ
f. Den Heer heeft de heyiige Anna bemint.
En haere fchoonheyd liefgehad. GEBED van de H. Kerke.
OGod , die u geweirdigt hebt aen de heyiige Anna gratie te verieenen, van te baeren de Moeder van uwen eenigen Zoon verleent ons genadelyk, dat. wy, die haere gedachteniflTe vieren, door haere voorfpraeke by u mogen geholpen worden. Door den zelven Jefus Cbriftus 9 onzen Heer. Amen,
X



481 Litanie van
LITANIE
Van de Heyiige Engelen. VOOR 'SWOENSDAGS.
HEer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. . Heer, ontfermt 11 onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. God Hemelfchen Vader, ontfermt u onzer. God Zoon, Verloffer des weirelds, ontfermt u onzer.
God H. Geeft, ontfermt u onzer.
H. Dryvuldigheyd eenen God, ontf. u onzer.
Heyiige Maria, bid voor ons.
Heyligen Michaël,
Heyligen Gabriël,
Heyligen Raphaël,
Heyligen Engel Bewaerder,
Alle HH. Engelen en Ardsengelen,
Die uwen Schepper altyd hebt bemint met eene uytnemende liefde, ~
Die noyt en zyt gevallen in eenige de < minfte zonde, v §
Godelyke Dienaers, die altyd bereyd r * zyt tot den dienft van Gods opper- g (Ie Majefteyt, % 'f
Die met alle eerbiedinge u boud in zyne tegenwoordigheyd,
Die in alles volbrengt zynen heyligen wil,
Zuyvere Geeften, aen wie God onze bewaerniffe heeft bevolen,



de HH. Engelen. 4§j
Die gefield zyt om de magt des duyvels^ van ons af te weiren ,
Die door het ingeven van goede gepeyzen van ous verdryft de quaede invallen , j
Die ons door goede bewegingen doet verwinnen de quaede driften, S?
Heyiige Keltierders , die ons bevryd ^ van d'occafien der zonde , >. o
Die ons gedurig door goede ingevingen ' °
vermaent tot de deugd, g Die niet en zoekt als onze zaligheyd, Die o verblyd in ons goed leven, Die te faemen met ons bid om Gods j
gratie, en ons tot het bidden verwekt, Die onze gebeden, verftervingen en
goede werken God opdraegt, ^ Weeft genadig, fpaert ons, Heer. Weeft genadig, verhoort ons, Heer. Van alle occafien van zonden, door uwe
HH. Engelen, verloft ons, Heer. Van het misbruyk uwer gratiën, door^
uwe heyiige Engelen , Van alle liften des duyvels , door uwe > • heyiige Engelen , « Van alle perykelen na ziele en lichaem,} o
door uwe heyiige Engelen , 53 Van alle quaede gezelfchappen, door y, 2
uwe heyiige Engelen, 1 J*
Van alle onzuyverheyd, door uwe
heyiige Engelen, i ™*
Van alle quaede bekoringen, door uwe ?
heyiige Engelen, .Van alle quaedwilligheyd ten opzicht,
X 2



aSa Litanie van • .
van onze Overfte, door uwe heyiige Engelen, verloft ons, Heer. Van alle onachtzaemheyd ten opzicht van onze Onderzaeten, door uwe heyiige Engelen, verloft ons, Heer. Van alle traeghevd in u te dienen, door uwe
heyiige Engelen, verloft ons , Heer. Wy zondaeren , wy bidden u, verhoort ons. Dat wy in alles aen de beftieringe van^
uwe'heylige Engelen onderdanig zyn, Dat wy de goede gepeyzen, die zy ons
ingeven, waernemen, Dat wy altyd involgen hunne bewegm-
gen tot de deugd, Dat wy door onze traegheyd en onachtzaetnheyd hun niet en bedroeven, en Jj van ons niet vervre'mden, ^ ^ Dat wy hun mogen navolgen in u te g beminnen en onderdanig te zyn, t o•Dat wy volgens hun voorbeeld geirn o dienen onzen evennaeften, ook die minder is als wy , < Dit wy verduldiglyk mogen verdraegen « de gebreken van alle menfchen , ge- g lyk zy de onze verdraegen , § Dat wy onzen evennaeften door geene Q quaede voorbeelden en verergeren , g Dat wy hem zoo veel als het in ons is,
van alle quaed bevryden, Dat wy door woorden en werken zyne zaligheyd trachten te vervoorderen, Dat uwe heyiige Engelen tri d'ure onzer dood ons willen byftaen , Dat wy inder eeuwigheyd met hun u mogen loven ee danken, ■*



de HH. Engelen. 485 Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, fpaert ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, ontfermt u onzer. Chriftus , hoort ons. Chriftus, verhoort ons. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer.
Onzen Vader 5 enz.
GEBED tot de HH. Engelen.
OGod, die door eene onuytfprekelyke voorziemgheyd uwe heyiige Engelen töt onze bewaerniffe geweirdigt te zenden , verleent ons, die u fmeeken, dat wy door hunne hulpe altyd befchermt worden, en hun gezelfchap eeuwiglyk mogen genieten. Amen.
LITANIE
Van den H. JOSEPH. OOK VOOR DEN WOENSDAG.
HEer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons. God Hemelfchen Vader , ontfermt u onzer. God Zoon, Verlofler des weirelds, ontf. u 0. God H. Geeft, ontfermt tl onzer. H. Dryvuldigheyd eenen God, ontf. u onzer
X 3



485 Litanie van den
11. Maria, bid voor ons.
H. Moeder Gods,
H. i Maegd der Maegden,
Moeder van Jefus,
Jofephs Bruyd,
Heyligen Jofeph,
Bruydegom van Maria,
Voeftervader Van Jefus,
Man na Gods hert,
Getrouwen en wyzen Dienaer,
Bevvaerder der zuyverheyd van Maria,
Gelyke hulpe van Maria ,
Gezelfchap en trooft van Maria,
JJegunftigd met gróote gratiën om Maria , S?
Alderzuyverften in maegdelykheyd, °*
Aldervernederften in oodmoedigheyd, o
Aldervierigften in liefde , ^ 3
Alderverhevenften in befchouwinge $ o
Die door den H. Geeft zelf rechtveir- p dig verklaerd zyt,
Die van het H. Myfterie der Menfchwordinge van het eeuwig Woord van den Hemel onderwezen zyt,
-Die met Maria uwe getrouwde Huysvrouwe, de welke bevrucht was, nae Bethlehem gereyfd zyt,
Die in de herberge geene plaetfe vindende, in eenen ftal getrokken zyt,
Die weirdig geweeft zyt by Cbriftus te wezen, wanneer hy geboren wierd en in eene kribbe geleyt,
Die , als Cbriftus befneden wierd, zynen Naem Jefus genoemt hebt, J



H. Jofeph. a$? Die het Kind Jefus met Maria in detA Tempel hebt opgeoffert, 1 Die doordevermaeninge des Engels het Kind Jefus en zyne Moeder genomen | hebt en nae Egypten gevlucht zyt, Die naer de dood van Herodes met het Kind en zyne Moeder nae het Land | M van Ifraël zyt wedergekeerd, £ Die het Kind Jefus, het welk te Jeruza- < Jem was gebleven , met Maria zyne > 8 Moeder vol droef heyd gezocht hebt, | Die hem naer dry dagen , zittende in het I § i bidden der Leeraers, met blydfchap I " gevonden hebt, Aen wie den Heer der Heeren hier op
de aerde is onderdanig geweeft, Wiens lof in het Evangelie bekend is, Man van Maria, uyt de welke5 Jefus
geboren is, / Onzen Voorfpreker, hoort ons, H. Jofeph. Onzen Befchermer, hoort ons, li. Jofeph. In alle onze benouwdheden, - ^ < In d'ure des doods, g. Door uwe verkiezinge, Door uwe.alderzuyverfte trouwe, i 3 Door ai uwen arbeyd en zweet, Door alle uwe deugden, DG Door alle uwe verdienften, <1« Door uw eeuwig geluk, J r»
Wy, uwe befchermkinders, wy bidden u> hoort ons.
Dat gy u wilt geweirdigen uwen beminden Jefus om vergiffeniiTe onzer zonden te bidden, wy bidden u, verhoort ons.
X 4



48& Litanie van den H. Jofeph. Dat gy uwilt .geweirdigenons altyd aen"
uwe alderlieffte Bruyd te bevelen , Dat gy voor alle Maegden en ongetrouwde uwe zuyverheyd wilt ver- ,
werven, < Dat gy voor alle getrouwde een onbe- ^
vlekt Houwelyks bedde, en eene hey- 1 g
lige eendragtigheyd wilt verkrygen, gDat gy alle Vaders des huysgezins in het 3
chriftelyk opvoeden van hunne kin-
deren wilt behulpzaem zyn, Datgy alle vergaderingen , u bezonder- 3
lyk toegedaen , wilt begünftigen, g* Dat gy alle de gene, die op uwe hulpe g
betrouwen, altyd en overal wilt be-, ~
fchermen, . Dat gy alle geloovige Zielen door uwe
gebeden wilt helpen, Bruydegom van Maria, Voéftervader van Jefus, J Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, fpaert ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, ontfermt u onzer, Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons.
Onzen Vader, enz.
LOFZANG Van den Heyligen J O S E P H. Te, Jofeph, celebrent, &c.
DAt g'heelhet hemelfch Hof en Choor der En gel; n,



Lofzang van den FI. jofph. 489 Met 't Heylig Chriften Volk hunn' flemn^
nu mengelen, Tot uwen lof, Jofeph, die om uw' deugden
zyt
Aen d'Oppermaged toegewyd. Gy wierd vol angft en vreez', alsg'haer zagt
zwanger gaen;. Maer 'sHeereu Afgezant ded' u wel haeft
verftaen,
Dat reyn en zwanger zyn in deze Maegd
plaets nam, Dewyl haer' Vrucht van God voordquam. G'omhelften draegt het Kind,des weirelds
Offerand',
En brengt het Vluchteling tot in Egyptenland,
Gy zoekt en vind het weêrals'tin den Tempel was,
Daer't ons dan eerft zyn'lefs'voorlas, 't Word and'remaergejont naer 't eynde van den ftryd
Door Jefus aengezicht, tot loon,-te zyn verblyd;
Maer gy geniet op d'aerd', aen d'Englen reeds gelyk, Den Heer, en bynae 't Hemelryk. Dryvuldig eenen God, hoort onz'gebeden aen,
Die wy doordoen, en laet ousgunft ontfaen;
Op dat wy naermaels ook in 't mzwKjeru*
zatem
Verheffen uwen lof met hem. ^. Amen.
X 5



49~o Litanie van bet
GEBED van de Heyiige Kerke. \\? Y bidden u, Heer , dat wy door de \ V verdienden van den heyligen jofeph, Bruydegom van uwe t\lderheyliglle Moeder, mogen geholpen worden: en dat ons door zyne voorfpraeke gegeven worde het gene wy door ons zelven niet bequaem en zyn te bekomen. Die leeft én heerfchapt in d'eeuwen der eeuwen. Amen.
t ^tttgg
LITANIE
Van het Alderheyligfte SACRAMENT.
VOOR DONDERDAGS.
ÏT Eer , ontfermt u onzer. I Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Cbriftus, boort ons. Chriftus, verhoort ons. God hemelfcben Vader, ontfermt u onzer. Gofi Zoon, VerlolTer des weirelds, ont. u o. God H. Geeft, ontfermt u onzer. Heyiige Dryvuldigheyd eenen God, ontfermt n onzer. O levende Brood , gedaeld uyt den") ~ Hemel, g Eeuwig Woord Gods, Menfch gewor- 3» den , en onder ons woonende , 3 O verborgen God, fchuylende onder > 'Z
zienelyke gedaenten, j Wonderlyk Myfterie van ons Geloof, § Zeer hoogweirdig en le.vendigmaekende « Sacrament, J •



Akkrhefdgjie Sacrament. Ahi Tarwe der Uytverkorene, v Wyn die Maegden voordsbrengt, Spyze der Engelen,
Uytnemende Merkteeken der godelyke
Liefde, J Geeftelyke Spyze onzer zielen , Krachtig Voedfel door het welk wy in
deugden opgroeyen, Alderkrachtigften hulpmiddel, door den welken onze verlorene krachten en gratiën worden vernieuwt, Sterken Schild tegen alle bekoringen, Geeftelyke Medecyne voor alle zonden
en krankheden, { ^
Onuytfprekelyken Schat van Gratiën, , g ti. Sacrament, door het welk den geeft I 2* van Jefus ons word medegedeylt, * 9 Waerachtig Lam zonder vlekke, > Z Goeden Herder, die uwe ziele hebt ge- o ftelt voor uwe Schaepen, ^ Göedhertigen Vader, die uwe kinderen 3 lpyft met uw H. Lichaem en Bloed, i * Opperften Priefter, die u zelven noch ' dagelyks in het Sacrificie van de Mifle voor ons opdraegt aen uwen Vader, Godelyke Offerande, door welkers opdragt wy dagelyks belydeni , dat wy u in alles willen onderdanig zyn, Heyiige Offerande, door de welke wy God voor alle zyne weidaeden bedanken. , Wel behaegelyke Offerande, door de welke wy de godelyke gratie verzoeken, en overvioedeJyk verkrygen, J
X 6



402 Litanie van hrf
Offerande van verzoeninge voor leven-"^ O de en voor doode , 5, Alderheyligfte gedenkcniffe van hetLy- ». "c dcn ons Heere J^/» Chrifti, f c
Teirfpyze en verlterkinge der gene, | g die in den Heer fterven , J 3
Weeft genadig, fpaert ons, Heer,
Weeft genadig, verhoort ons, Heer.
Van de begeirlykheyd der oogen, verloft ons, Heer.
Van de begeirlykheyd des vleefch,
Van de hooveirdye des levens,
Van het onweirdig nutten uws Lichaems en Bloeds,
Van alle ketterye, dolinge en ongeloovtgheyd des herte, ^
Van alle oneerbiedinge en misbruyk van dit H. Sacrament, 1 5*
Van alle krankheden en zonden, die de F vruchten van dit H. Sacrament belet- >§ ten en verminderen , *
Door d'onmetelyke liefde, met de wel- ^ kegydit H. Sacrament hebt ingeftelt, ff
Doord'onuytfprekelykegoedheyd , met ' P de welke gy ons tot het nutten van uw H. Lichaem en Bloed verwekt,
Door uw dierbaer Bloed , het welk in het Sacrificie van de Miffe voor ons word opgedraegen,
Wy zondaeren, wybiddenu, verhoort pns.
Dat het u believe het geloof, d'eerbiedinge en godvruchtigheyd tot het H.Sflcrament in ons te vermeerderen, wy bidden u, verhoort ons.



Alderheyligfte Sacrament. ACr Hat wy ons .mogen weirdig maeken om dikwils die geeftelyke Spyze te nutten, rj
Dat gy ons mildelyk wilt deelachtig ^
maeken van alle de geeftelyke vruch- ^
ten van dit H. Sacrament, °*
Dat wy door het nutten van uw hey- &
hg Lichaem en Bloed mogen blyven ?
m u, en gy in ons, c
Dat wy u mogen navolgen in oodmoe- ^
digheyd en zachtmoedigheyd, en in § alle andere deugden , . 5*
Dat wy yerlaetende alle boosheyd en 2
wejreldfche genegendheden, altvd "
mogen leven in maetigheyd,. recht- § veirdigheyd en godvKichtigheyd, u gy ,rnu 1"d'ure des doods met deze hemelfche Teirfpyze wilt verfterken, Lam Gods, het welk wegneemt de zonden des weirelds, fpaert ons , Heer.
des wlViJf W? Wegneemt de zond™ T nm r i ,S> verhoort ons, Heer.
■ des^ve rddf Tf'Wegneemt de zo^ nes weirelds, ontfermt u onzer.
Chriftus, hoort ons.
Chriftus verhoort ons Onzen Fader, enz. ^ n a a- mn de H' Kerke. f \ G-d , die ons onder dit wonder! vk Sa\J crament eene gedenkeniffe van uw H Lyden hebt achtergelaeten, geeft ons buiden
Srnt Blo ï HHJ^"^* ï , len B]oed zoo mogen eeren , dat wyde
ge waer miden: Die keft enheerfchapr, w*.



494 Litanie van bet
De Lofzangen van bet H. Sacrament Aporo te , en Lauda Sion kan men lezen bladz. 356. Den Lofzang Pange Lingua, ftaet bier achter in de Gebeden onder het Lof.
^p^,—.
LITANIE
Van het Lyden ons Heere, genaemd de Gulde Litanie. VOOR 'S VRYDAGS.
HEer, ontfermt u onzer. . Chriftus, ontfermt u onzer Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus , verhoort ons. God Hemelfcben Vader, ontfermt u onzer. God Zoon, Verlofler des weirelds, ontfermt u onzer. God H. Geeft, ontfermt u onzer. H. Dryvuldigheyd eenen God, Jefus , die naer dat gy den Lofzang had gezeyt, uytgegaeh zyt nae den Olyf berg, om te bidden , q Jefus , die benouwd zyt geweeft tot'er = dood toe,
Jefus, die belaeden met onze zonden, 3 in het gebed zyt platteraerde gevallen, > Z
Jefus, die in uwen doodftryd, zweeren- ~ de water en bloed , door eenen En- J a gel zyt verfterkt geweeft, | 3
Jefus, die den kus niet hebt geweygert aen uwen verraeder Judas,
Jefus , die u zelven vrywillig hebt gelevert in de handen der zondaeren ié



i r, j. Lyden om Heere.
Jefüs, die van uwe DiTcipékn in den Hof\ 0
Icnandelyk zyt veriaeten geweeft Jelus, die vreedelyk gebonden j voor k nnas en Cayphas gebragt zyt geweeft, Jefus die van den dienaer des Hooeen Pnefter met eenen kinnebakflag zyt geflagen geweeft, 5 }
Jefus die door valfche getuygen belcbuidigd wordende, gezwegen hebt, Jelus , die getuygeniffe der waerheyd gevende , ter dood zyt verwezen als eenen Godslafteraer, Jefus , die Petrus, naer dathy udrymael had verloochent, wederom genade- ' o lyk aenzien en bekeert hebt, » Jefus, wiens aenfchyn befpogen en ^ met vuyflen is geflagen geweeft,' ! 3 Jelus, die gebonden nae Pilatus geleyd ,Z . en aen hem zyt overgeleverd geweeft, Q Jefus, die tot Herodes zyt gezonden , van I hem, en zyn Krygsvolk zyt oytgelac- % chen en fchandelyk befpot geweeft, ' Jeins , die nevens Barrabas gefield zynde , minder als dien moordenaer zvt geacht geweeft, J |
Jefus, die onbermhertelyk zyt geflaeen 1
en gegeeffeld geweeft, * b 8geD Jefus, die met doornen zeer vreedelyk
zyt gekroond geweeft, Jefus, die omhangen met eenen purperen Mantel en een Riet in de handen als eenen guychel-Koning zyt aenbeden geweeft, Jefus, die. geheel doorwond, zyt ten J



496" Litanie van bet
toon gefield aen het volk, en van hun")
met groot gefchreeuw zyt gevraegd i
geweelt om. gekruyft te worden , Jefus, die van Pilatus, niet tegenftaen-
de hy kende uwe onnoozelheyd, aen
de Joden zyt overgelevert geweeft
om gekruyft te worden, Jefus, die gelaeden met uw Kruys, ge-
gaen zyt nae den Berg van Kalvarien , Jefus, die in het draegen van uw Kruys,
van Simon van Cyrenen hebt willen
geholpen zyn, Jefus , die de* Vrouwen, als zy over u
weenden , hebt leeren weenen over
hun zelven en over hunne kinderen , 5'Jefus, die den azyn met galle gemengeld n?
hebt geproeft, maer niet gedronken, 3 Jefus, die in het midden van twee moor- j* ~
denaers aen het Kruys hebt gehangen, | • Jefus, voor wiens oogen de Soldaten 5
uwe kleederen hebben gedeylt, ™ Jefus, die aen 't Kruys hangende, van de
Joden, Soldaten en van dé Priefters
zyt befpot en gelafterd geweeft, Jefus, die aen het Kruys uwen Vader
hebt gebeden voor de gene die u
kruyften en lafterden, Jefus, die den boetveirdigen moorde-
naer in genade hebt ontfangen, en
hem het Paradys hebt beloft, Jefus, die aen het Kruys geroepen hebt:
Mynen God, mynen God, waerom
hebt gy my veriaeten? Jefus, die aen hét Kruys dorft hebbende,
wet azyn zyt geiaefd geweeft, J



Lyden ons Heere. 4.0.7
Jefus, die aen het Kruys hebt voibragt*) ' al'wat van u gefchreven was,
Jefus, die met eene groote ftemme roepende, hebt gezeyt: Vader, in uwe handen bevele ik mynen geeft,
Jeius, die met eenen grooten fchreeuw O uwen geeft hebt gegeven, j §,
Jefus, wiens dood allefchepfelshebben § gevoelt en beweent, l S
Jefus, door wiens dood den honderdften cs Man en vele van het volk bekeerd zyn, o
Jefus, wiens Zyde met eene lancie is g doorfteken geweeft, P
Jefus, uyt wiens Zyde zoo wonderlyk Water en Bloed is gevloeyd,
Jefus, die van het Kruys zyt afgedaen , in een zuyver kleed gewonden, en in een nieuw graf geleyd, j
Weeft genadig, fpaert ons, Jefus.
Weeft genadig, verhoort ons, Jefus.
Van alle quaed, verloft ons, Jefus.
Van alle zonden,
Van eene haeftige dood, ^ Door uwen Dood-ftryd ende bloedig 3
Zweet, o* Door het lyden van uwen Kinnebakflag, ^
en uwe GeelTelen, >g Door uwe doorn e Kroone , ™ Door uw Kruys en bitter Lyden, <-« Door uwen dorft, traenen en naektheyd, §> Door uwe heyiige vyfWonden, 5° Door uwe Dood en Begraveniffe, J Wy zondaeren, wy bidden u, verhoort ons. Dat gy ons de vruchten van uw Kruys wilt
mededeylen, wy bidden u, verhoort ons.



49 & Litanie van het
Dat wy genegendheyd mogen hebben^ om uw lyden en dood metdankbaer- / heyd dikwils t'overdenken,
Dat wy de dwaesheyd van het Kruys | hooger achten als alle wetenfchap des j weirelds , a. Cor. i.
Dat wy eens van de zonde gezuyverd zynde, u, ó Jefus, niet wederom kruyffen, ende tot fpot en fchande ftellen , Hebr. 6.
Dat wy al ons betrouwen altyd Hellen op uw Kruys en Lyden, door het ^ welk wy de zaligheyd, het leven en ^ de verloffinge hebben bekomen, j ^
Dat wy de liefde, die u voor ons, als HL* wy zondaeren waeren, heeft doen g fterven, niet dankbaerheyd mogen c beantwoorden, Rom. 5. >*
Dat wy het voorbeeld van uw Lyden, < het gene gy ons hebt achtergelaeten, 3. altyd zoo voor oogen hebben, dat § wy uwe voetftappen navolgen, 1. 3 Petr. 2. g
Dat wy dagelyks ons kruys opnemen, *» en u volgen, Luc. 9.
Dat wy , na uw voorbeeld , als wy gefcholden worden, niet wederom en ichelden 5 als wy lyden, niet dreygen; maer onze zaeke overgeven aen u,die rechtveirdigoordeelt, \.Pet. a.
Dat de weireld aen ons gekruyft zy, en , wy aen de weireld, Gal. 6.
Dat wy ons vleefch mogen kruylTen met zyne driften en begeirlykheden , Gal. 5. j



Lyden ons Heere. 499 Dat het verre van ons zy in ied anders") te roemen, als in het Kruys van onzen Heer Jefus Chriftus „Gal. 6. Dat wy in alle onze benouwdheyd en nood ons tor u keeren, en in uwe heyiige Wonden onzen trooft mogen vinden, Dat wy in uw Bloed van alle zonden ^ mogen gereynigt worden, Jpoc. 1. ^ Dat wy uyt uw Lyden leeren kennen, S*.
hoe afgryffelyk de zonde is, & Dat wy door de kracht van uw Kruys a den duyvel, de weireld en het vleefch " mogen overwinnen, Dat, als uw Lyden in ons overvloedig ^ is, dan ook uwe vertrooflinee in ons 3door u overvloedig zv,2. Cor. 1. § Dat wy dagelyks bemerkende 9 dat gy 3 voor ons zyt geftorven, door we- g deriiefde ontfteken worden, om niet « voor ons eygen zelven; maer tot uwen dienft te leven, 2. Cor. 1. Dat gy ons door uw Kruys en bittere Dood wilt vertrooften en verlkrken ; in d'ure onzer dood, Dat gy ons door uw Kruvs in de glorie wilt brengen, J Xam Gods, hetwelk wegneemt de zonden
des weirelds, fpaert ons, Heer. Lam Gods , het welk wegneemt de zonden
des weirelds , verhoorf ons , Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden
des weirelds, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons. Chriftus, verhoort ons.



5oo Treurgezang Heer, ontfermtu onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer. Onzen Vader, enz.
GEBED.
ALmagtigen eeuwigen God, die onzen Zaligmaeker het Vleefch hebt doen aennemen, en de dood des Kruys onderftaen; op dat den menfch het voorbeeld van zyne oodmoedigheyd zoude navolgen: geeft genadelyk, dat wy leven na de lelie van zyne godelyke verduldigheyd, en deel in zyne Verryffeniffe verkrygen. Door den zelven Jefus Cbriftus, enz.
w=*^~ TREURGEZANG
Op de droefheyd van MARIA. Stabat Mater Dolorosa.
OWat wee en wat droefheden , Wat een zweird van bitterheden Ging'er door Gods Moeders hert, Als zy haeren fcoon zag hangen Aen het Kruys! zy was bevangen Met een'zee van druk en fmert. s. Ach hoe droevig moeft niet wezen Deze Moeder uytgelezen , _
Om Gods Zoon haer eenig. Kind i Hoe moeft zy van fchrik met beven, Ziende nu aen 't Kruys verheven , Die van haer zoo . wierd bemint i % 't Hert zoud' harder zyn als fteenen , 't Welk aenzien zoud'zonder weenen,
Onder't Kruys Maria flaen, Als zy nevens Jefus zyde



van Maria. <oi Zag, en t'famen met hem lydde Al wat hem wierd aengedaen.
4. Voor zyn volk en voor onz' zonden Zag zy jefus vol van wonden,
Van den hoofde tot den voet: TulTehen Joden, die hem haetten, Zag z'hem fterven ganfch veriaeten
En vergieten al zyn Bloed.
5. Moeder van de reyne liefde, 'k Wenfchte dat het u beliefde,
Dat ik met u fchrey' en ween': Dat ik Jefus liefde fmaeke, In zyn' liefde brand' en blaeke,
Hem beminne maer alleen. C. Moeder vol van druk en fmerte, Ik verzoek' 11 uyt'er herte,
Dat gy zoo veel voor my doet Dat ik altyd Chriftus Wonden , Zoo doorfteken om myn' zonden,
Draegen mag in myn gemoed. 7- O bedroefdfte van de Vrouwen, Doet my u gezelfchap houwen
Onder 't Kruys en overal: Doet my hebben met u beyde, Zoon en Moeder, medelyden, t Zoo lang als ik leven zal.
8. 'k Wenfchte met u hier te lyden Daerom deelt my t'allen tyden
Van uw' pyn' en droefheyd mé: Mogt ik maer in Chriftus Wonden Zyn verborgen en verflonden,
'k Wlfer in ruft', ik waer in vré:
9. Mogt ik Cbriftus Kruys maer draege» , Daer in nemen myn behaegen ,
Worden dromV vanünert en pyn,



$02 Treurgezang van Maria. Dan zal Jefus my ontfermen, ' En gy, Maegd, my befchermen, Als ik zal in't Oordeel zyn. 10. Dan zal Cbrifus Dood en Lyden , My in diën dag verblyden,
En my geven nieuwe jeugd; Dan zal't lichaem naer zyn fterven T'famen met de ziel' beërven 's Hemels eyndelooze Vreugd. Amen. ANDER GEZANG Wegens de zelve floffe.
TErwyl g'ó Jefus, met uw Bloed Den Autaer van het Kruys befproeyt, Ziet daer vol wee uw' Moeder Maegd $ Die t'famen ook haer hert opdraegt.
Uw' Doornen zyn ook haere Kroon', Zy deylt met u het Kruys voor Troon , De Nag'len die uw Vleefch doorflaen, Zyn haer tot in de ziel' gegaen.
O fmerte, noyt van menfch befeft, Die uw beyder herten treft, Houd op, ó liefde , ftut die pyn', Houd op elkand'rens zweird te zyn !
'tls onze fchuld, 'tis onze zond', Die dus uw beyder ziel' doorwond; Vergunt ons dan in 't Lyden deel, Want d'oorzaek'komt van ons geheel. Amen.
LITANIE
Van O. L. Vrouwe van Loretten VOOR ZATERDAGS.
HEer, ontfermt u onzer. Chriftus, 'ontfermt u onzer, lieer, ontfermt u onzer.



Litanie van O. L. F. van Loretten. 503
Chriftus, hoort ons.
Chriftus verhoort ons.
God Hemelfehen Vader, ontfermt u onzer.
God Zoon , Verloilèr des weirelds, ontfermt u onzer.
God H. Geeft, ontfermt u onzer.
H. Dryvuldigheyd eenen God , ontfermt u onzer.
H. M aria, (Onder wiens H. Naem eri*\ befcberminge de Geloovige bun verbeugen,
H. Moeder Gods, (Die niet hooger en
konde verbeven worden, H. Maegd der Maegden, (In ivie dek
Maegdelyken Staet zyne verbevènd-
heyd beeft, Moeder van Chriftus, (Die Chriftus
aen ons voor eene Moeder gegeven
heeft, w Moeder der godelyke gratie , ( Foords- 51
brengende den gever van alle gratiën, Alderreynfte Moeder, (In zuyverbeyd >o
en heyligheyd de Engelen te boven 2
gaende, as Alderzuyverfte Moeder, (In zuyver e % 3
liefde Gods de Serapbinen overtreffende, Ongefchonde Moeder, (Die-noyt ied
als öm God hebt bemint, Onbevlekte Moeder, (Zonder vlekke
van de minfte zonde, Zeer minnelyke Moeder, (Alle liefde
weirdig, als de verbevenfte naerGo'd, Zeer wonderlyke Moeder, (Ook aen Engelen om wwe onbegrypelyke gra-
tfcn9 * j



504 . Litanie,van 0. L. V. Moeder des Scheppers, (Aen wie zig')
alle fcbepfeh met recht onderwerpen , Moeder des Zaligmaekers, (Die uyt u
üntfangen heeft, het gene waer door hy
de weireld zoude zalig maeken, Aldervoorzichtigfte Maegd, (In alle uive
woorden, werken en heel uwen handel, EerweirdigeMaegd, (Om uweongeloo-
velyke zeegbaerheyd en gefticbtigbeyd, Lofweirdige Maegd, ( die weirdig waert
van alle fcbepfeh bemint te worden, Magtige Maegd, (By uwen Zoon in
onzen nood, Zachtmoedige Maegd, ( Door uw inge- i
wand vol van medelyden en bermber- £?.
tigheyd,
Getrouwe Maegd, ( Te vooren aen Gods . o gratie, en nu aen de gene, die u aen- -» roepen, g
Spiegel van Rechtveirdigheyd , (ons ver- <*> toonende den geeft en de deugden van Chriftus,
Stoel der Wysheyd, (Waer in d'eeuwige
Wysheyd negen maenden geruft heeft, Oorzaeke onzer blydfchap, ( Ons bae-
rende den Zaligmaeker des weirelds, Geeftelyk Vat, (Vol van den H. Geeft, \ Eerweirdig Vat, ( Weirdiger als den
boogfen Hemel zelf, Uytnemende Vat van devotie, (Wiens
zuchten als eenen wierook tot God zyn
opgeklommen, Geeftelyke Rooze, (Uytademende den
meden geur van Jefus kven 9 ö Toren



van Loretten. 505 Toren van David, (Tot wie geene'}
vyanden toegang hebben' gehad, Yvoiren Toren , (In wie de bedorvend-
beyd geene plaetfe heeft gehad, Huys van Goud, ( Bekleed met goud
der liefde, Arke des Verbonds, (In de welke bet
hemelfch Mwna is be floten geweeft, Deure des Hemels, (Door/de welke wy
gaen tot Chriftus, es Morgenflerre, ( Foor die in de zee de- j ^*
zer weireld vaeren nae d'eeuwigheyd, l Behoudenifle der Kranke, g Toevlucht der Zondaeren , o Trooft der Bedrukte, p Hulpe der Chriftene, Koninginne der Engelen, Koninginne der Patriarchen, Koninginne der Propheten, Koninginne der Apoftelen , Koninginne der Martelaeren, Koninginne der Belyders, Koninginne der.Maegden, Koninginne van alle Heyiige, Lam Gods, het welk wegneemt de zanden
des weirelds, fpaert ons, Heer. Lam Gods,- het welk wegneemt de zonden'
des weirelds, verhoort ons, Heer. Lam Gods, het welk wegneemt de zonden.
des weirelds, ontfermt u onzer. Chriftus, hoort ons , Chriftus, verhoort ons. Heer, ontfermt u onzer. Chriftus, ontfermt u onzer. Heer, ontfermt u onzer.



5°$ Van den Roozenkrans.
GEBED.
KJ hebt eenen Zoon des Menfch te worden eene Vrouwe verkiezende tot uwe Moeder op de aerde, die God tot uwen Vader had in den Hemel, wy bidden u , geeft <->ns, dat wy haere gedacbtenifle eerbfedeïyk houden; haerais Moeder eeren; en aen haere overgroote weirdigheyd onderdanig zyn j die u van den Heyligen Geert heeft ontfangen; die u, Maegd biyvende, heeft gebaert, en aen wie gy zelf op de aerde hebt onderdanig geweeft. Amen.
Van het lezen van dén ROOZENKRANS.
Z:£ j ««;™eyligfte Maegd te verzoeken door het lezen ™i den Roozenkrans, fndien men deze godvSS ödfeoinge doet gelyk het behoort, te weten me?
«net de S^^fe^^. ondermengeld
De XV. Myfterien van den Roozenkrans. blyde Myfterien* I I r; Menfchwordinge van CBr/Vfar. nTp, 8e*^'qge van de H. Elizabeth. > He Gehorte van onzen Zaligmaeker. 4- Zyne Opdragt 7 . , 5. Zyne Vindinge 5 m den Tempel.
t z^*0* ^ droeve Myfterien.. 1. 1 A/w bedroefd en "biddende iii den
,j Hor van Olyven.
De Geeflelinge van Jefus. 3» De Krooninge van Jefus.



Pan den Roozenkrans. 507
4. De Kruysdraeginge van Jefus.
5. Zyne Dood aen het Kruys.
De P. glorieuze Myfterien.
1. T\ E VerrylTétiiflè van Jefus.
2. JL/ Zyne Hemelvaerd.
3. De Zendinge van den H. Geeft.
4. De Hemelvaerd van de H. Maegd.
5. Haere Krooninge.
Vraegt de vruchten van deze Myfterien onder het lezen van ider Thenjen , en wacht u van deze godvruchtigheyd op eene fcbofnmelachf{gé en oneerbiedige wyze te oeffenen.
G E BE*D E N
N 1) E R
HET LOF.
Men fielt hier vooraf dè Gebeden tot de H Maegd, ■om dat de H. Kerke gewoon is in het Lof eerft haeren toevlucht te nemen tot de Moeder, als aenleydiler |pt haeren Zoon.
J. GEBED.
Tot de 11. Maegd Maria.
Uyt den H. Bernardus 2.Serm. op den Advent.
GEeft ons toegang tot uwen Zoon, 6 Maria , die de gezegende zyt onder alle de Vrouwen; die gratie gevonden hebt by den Heer; die het leven ter weireld gebragt hebt; en de Moeder der zaligheyd geworden zyt. Dat den genen, die ons gegeven is door li, ons in genade aenneme door li. Dat uwe zuyverheyd by hem tot véffchooflihge ftrekke van onze bedorvendheyd. Dat uwe oodmoedigheyd , die God zoo aengenaem is geweeft, quytfcheldinge verkryge van onze hooveirdigheyd. Dat d'overvloe4iglieyd uwer liefde de menigvuldigheyd vaa
y 2



•goS Gebeden
onze zonden bedekke , en dat uwe wonder-
- baere vrucbtbaerheyd ons vruchtbaer niaeke in verdienden en goede werken. Gy zyt onze Koninginne, onze MiddelaerefTe, onze Vooripraekerile, verzoent ons met uwen Zoon; beveelt ons aen uwen Zoon. Maekt , ó gezegende Maegd , door de genade ,die,gy hebt gevonden, doorliet voorrecht, hetwelk uis gegeven , door de bermhertigheyd , daer gy de Moeder van zyt, dat Jefus Cbriftus uwen Zoon en onzen Heer, die de menfchelyke nature uyt uaennemende , deelachtig geworden is van onze zwakheyd, ons door uwe voorbiddinge ook deelachtig maeke van zyne glorie en eeuwige zalighevd. Amen.
II. G E B E D. Tot duider heylig de Maegd, om te verzoeken'
de navolginge van haere deugden. TT\ En alderaengcnaemden lof, die wy J. 3 u konnen geven , ö alderverhevende
v Maegd , is uwe deugden na te volgen. Gy gebied ons zelve, dat wy zouden doen al bet gene uwen Zoon ons bevolen heeft. Hy beeft ons bevolen, ó alderheyligde Moeder, dat wy God zouden beminnen boven alle zaeken, en onzen evennaeften gelyk ons • zelven. Gy hebt dit gebod op het aldervolmaektde volbragt. Verkrygt ons, bidden wy, u , de gra/ie, om dit groot gebod ook uyt gaafcher hert te volbrengen.
Uw leven , ó aldergodvruchtigdeMaegd, is geweeft eene geduerige overdenkinge van de waerheyd, en een geduerig gebed; bid voor ons, op dat wy u ten minden van verre



v onder bet Lof. 509 mogen navolgen met de waerheyd in ons hert te bewaeren, en dikwils onze ziele op te heffen tot God.
Gy waert arm van goed en ryk van deugden , wanneer gy de Moeder Gods zyt geworden: leert ons meer "trachten nae een dengdzaem leven, als nae de weireldfche rykdommen.
Den Engel vond u alleen en verre van de menfchen, wanneer hy u quam groeten , leert ons d'eenigheyd beminnen; op datwy God aldaer aen ons bert hooren fpreken.
Wie zal uw groot geloof konnen uytdrukken , met het welk gy de grootheden van eenen arm geworden en vernederden God in de kribbe hebt aenbeden ? Verkrygt ons, ó zoete Maegd, dat wy u mogen navolgen, en dikwils overleggen, hoe den al* derhooglten, den aldermagtiglten , cn den alderrykiten, zoo magteloos en zoo arm geworden is uyt liefde tot ons, en wat dankbaerheyd wy hem voor zoo onuytfprekelyke liefde fchuldig zyn.
Gy hebt uwen Zoon aen God opgedrac* gen inden Tempel , toonende, dat gy bereyd waert aen God offerande te doen van het gene gy aldermeeft beminde ; maekt door uwe voorfpratke, datwy mogen vanen , dat wy gehouden zyn alles om God te veriaeten , ook de alderlieflle zaeken.
Maer wie zal konnen uytfpreken, ó Moeder van ftnerten, war uw moederlyk hert geleden heeft onder het Kru ys ; ais het zweird van droefheyd door uwe ziele ging? Ge-
Y 3



$1° Gebeden denkt toch, ó alderlieflte Moeder, dat gy aldaer onze Moeder geworden zyt, en onsgebaert hebt met zoo vele fmerten. Wy keeren ons met betrouwen tot u , als uwe lieve kinderen. Gy kent onze gevaeren, gy ziet onze krankheyd en onze ellenden. Wie is'er oyt verftooten geweeft, die oprechtelyk tot u zynen toevlucht heeft genomen? Wy roepen dan tot u ellendige ballingen, kinderen van Eva, wy verzuchten tot u al weenende in dit dal der tiaenen. Wel aen, keert tot ons uwe bermhertige ooge, en toont ons naer dit ballingfchap de gezegende Vrucht uws Lichaems Jefus uwen Zoon, ó genadige, ómedoogende, ó zoete Maegd Maria.
UI. GEBli D. Om het Geloof en de Liefde tot Christus
op te wekken. f\ Mynen Heer en mynen Zaligmaeker, God en Menfch te faemen, ik geloove het gene ik niet en zie, en ik geve myne zinnen en myn verftand geirn gevangen ten diende van bet Geloof, deunende op uw godelyk > Woord. Ik geloove, dat het Hoogweirdig H: Sacrament, voor het welk ik nederkmele, u geheel en ganfch bevat, en dat gy daer waerlyk tegenwoordig zyt. Vermeerden myn geloof; op dat ik u eeren mag, gelyk het uwe grootheyd betaemt, en u aen» bidden m geelt en waerheyd. Gy word ook niet gedient nochte aenbeden als door de liefde. Ik beminne u uyt ganfch myn hert, maer geeft my, dat ik, overdenkende uwe ofc^yndige liefde , die gy ons bewyft in dit



onder het Lof. $nH. Sacrament, meer en meer door tiwe liefde ontlteken worde , en myn behaegen neme in met u te zyn, gelyk gy uw vermaek neemt in te zyn met de kinderen der menfchen. IV. GEBÉD. Uytftortinge des hert voor Jesus.
HOe lieffehk zyn uwe Tabernakelen l Hoevermaekel>k is het in uw Huys te zyn! Hoe aengenaem is het voor uwen H» Autaer te verfchynen , Almagtigen Heer, mynen Koning, en mynen God fis het geloovelyk, dat eenen God zyn ve'-blyf wilt nemen onder de menfchen ? Aldus fpraken uwe Propheten van het Heyligdom der oude Wet, het welk maer alleenelyk eene afbeeldinge was van het gene wy hier bezitten. Zy quamentotuw H. Tabernakel vol eerbiedigheyd en betrouwen; zy Hortten aldaer hun hert voor u uyt; zy fpraken u acn met eene heyiige gemeynzaemheyd; zy gaven u daes? al'e hunne benouwdheden en noodwendigheden te kennen ; zy droegen u hunne gebeden en hunne begeirten op, en gy luyfterde nae hun: gy verhoorde-ze en gy vervolde hun hert met trooft en blydfchjfp. Wat at genaden mag ik nu niet verwachten van uwe milddaedigheyd, ik , die hier myn hert uytftorte voor hetwaerachtig Heyligdom en het levende Tabernakel, het welk niet door menfchen handen is opgerecht; maer van God zelf zyn wezen ontfangen heeft? Voor u dan, 6 jefus, die alle de verbeeldingen van het oud Tabernakel vervolt, zuchte ik over myn kleyn geloof, helot toch myne ongeloo*



$li Gebeden vigheyd. Geeft my dien H. Schroom, die .uyt oodmoedigheyd voordkomt, en die met liefde, met vrede en blydfchap vermengeld is.
Doet my met uwen H. Voorlooper verwonderen d'oodmoedigheyd, met de welke gy tot my komt, die niet weirdig en ben uwe fchoenriemen te ontbinden. Doet my met de Cananeefche Vrouwe voor uwe voeten blyven, met eene volle herkentenifle van myne onweirdigheyd , tot dat gy myn gebed belieft te verhooren , en myne ziele, die zoo deirlyk gequollen word, te verloffen. Doet my, gelyk uwe Engelen , en de Heyiige Ouderlingen, voor uwen Troon plat ter aerde vallen, en met hun zingen het nieuw Gezang, zeggende: .Om dat gy ge„ dood zyt geweeft , en ons door uw Bloed ,, afgekocht hebt voor God uyt alle Geflach,, ten.... en Volkeren, en dat gy ons voor 3, God Koningen en Priefters gemaekt hebt, „ hier over zy aen den genen, die op den „ Troon gezeten is, en aen het Lam, de ,, dankzegginge , de eere, de glorie en de magt „ in alle eeuwigheyd. Apoc. 5. ff. 1.10.13.
V. GEBED., Om God voor zyne iveldaeden en genaden te bedanken.
tj Et is myne plicht, 't is zalig en rechtveir~l dig, ó mynen God, dat ik u op alle piaetfen en t'allen tyde bedanke over alle de weldaeden, die gy zoo overvloedig en zonder ophouden over my blyft uytftorten. Wat hebbe ik, het gene ik van u niet hebbe ontfangen? En wat ben ik, als het gene.gy my gemaekt



' onder bet' Lof. $\o hebt? Alle d'oogenblikken van myn leven zyn zoo vele genaden, die gy my verleent. En terwyl ik my nu voor uwe voeten kome werpen, om u te bedanken voor uwe weldaden, komen my d'andere gaeven, die ik in geheel myn leven van u hebbe ontfangen, in de gedachten, en ik bedanke u voor die alle te famen. O God mynder Voorvaderen, ik. ben uwe bermhertigheden onweirdig, zy .gaen oneyndelyk- boven alle verdienden. Wat zal ik u weder geven voor al dat ik van u hebbe ontfangen ? Ik zal u loven t'allen tyde. Ik zal alle fchepfelen nooden om u met my te loven , en alle menfchen om u te beminnen. Ik zal myn beft doen, om uwe genaden zorgvuldig te bewaeren, en die, door een heylig gebruyk, tot myne heyligmae-kinge en uwe glorie te bededen..
Ik hebbe u gebeden en gy hebt my verhoort Ik hebbe uwen naem aengeroepen , en gy hebt my geholpen. Weedgelofd, ó mynen God, die myn gebed niet hebt verdooten , en uwe bermhertigheyd van my niet hebt weg genomen. Weed gelofd door uwen Zoon Jefus Cbriftus onzen Heer, door wie gy ons mm alderhande zegeningen vervolt. Amen. VI. GEBED; Voor alderhys noodwendigheden.
WY hebben geduerig uwe hulpe van doen , ó Heer, en in wat nood wy ons bevinden, zoo keeren wy ons met reden ' tot u , die onzen toevlucht en onze derkte zyt:; in alle d'aenvallen die ons bedryden. Gykent alle onze noodwendigheden, eer wy die ge-*-
¥■ 5 1



5* 4 Gebeden voelen, eer wy die zelve kennen. Gy ziet, 6 Heer, in.welken nood ik tegenwoordig gefteld ben, gy laetmy zulks overkomen tot uwe glorie en myne zaligheyd. Ik moet u vervolgens bedanken over myne zwakheden en* krankheden , om dat het my goed is, dat gy my vernedert hebt, en op dat de kracht uwer gratie in myne zwakheyd mag uytfchynen. Uyt my zelven kan ik niets dienftig ter zaligheyd; maer ik kan alles, alsgy my verfterkt. Gy zyt den God onzer Vaderen, by uisde magt, en daer is niemand , die u kanwederftaen. Gy hebt ons geboden onzen toevlucht te nemen tot u, als wy ons in benouwdheyd en veriegendheyd bevinden, en gyhebt ons beloft te verhooren, als wy u zouden aenroepen. Neygt uwe ooren en verhoort my; want ik ben arm en behoeftig, daer is geene kracht in my; niet wetende wat my te doen ftaet,, kan ik niet anders doen, als myne oogen opheffen tot u, ó God, aen wie het gebed der vernederde en zachtmoedige altyd aengeuaem is, verhoort my ellendigen , die u bidde, en geenen anderen toevlucht hebbe, als u.
LOFZANG Pange lingua.
TOng' , wel aen, gy moet verkonden Den lof van het Vleefch en 't Bloed, 't Welk den prys is van onz' zonden, En voor onze fchuld voldoet, 3t Welk de liefde, door veel wonden y Heeft doen ftorten Jesus zoet. Ons gegeven, ons geboren



Waer Ij et Lof',.
Van een'Maegd onbevlekt:
Naer dat hy ons van te vooren
Door zyn'Leering' opgewekt,
Heeft hy dezen vond verkoren,
Eer hy van ons henen trekt. Op den avond voor zyn' banden,
Als hy met zyn' Broeders at,
Naer 't volbrengen der OfPranden,
Met al wat de Wet bevat;
Gaf hy zig met eygen banden . Aen hun allen. O wat fchat!
't Woord des Vaders, wilt aenmerken,
Wat de liefde voor ü doet,
Maekt van 't Brood, ö wond're werken l
Zyn Vleefch, en van Wyn zyn Bloed..
t Vrom geloof moet u verfterken , Want dit geenen zin bevroed.
Buygt de knien dan al gelyk» Voor dit hoogfte Sacrament, En dat d'oude Wet nu wyke Voor het nieuwe Teftament. Reuk en fmaek, 'tgezicht bezwyke^ tls t Geloof alleen bekend.
Glori' zy aen God den Vader,, Zegen , eere , lof en vreugd Aen den Zoon , wiens gunflig ader Schenkt dien Wyn , die 't hert verheugt * En den Geeft van bey te gader Zy gezaemelyk toegejeugd. Amen.
Men kan onder het Lof ook lezen de voorde~e Lofzangen van het H. Sacrament hier- vooren nacrde Gebeden, van de H. Commuaie , ofte eenige Li-
3 &



GEBEDEN
Voor de Zieke, GEBED, Om van God een heylig gehruyk van de ziekte te verzoeken.
GOedertieren God, die alles wat gy aen \ uwe uytverkorene overzend, tot hunne zaligheyd doet (trekken, geeft my, dat ik dit geluk der uytverkorene geniete in deze myne ziekte, die uwe eeuwige voorziemgheyd my nu heeft laeten overkomen. Gedoogt niet , dat ik de ziekte misbruyke door myne onverduldigheyd, gelyk ik de gezondheyd door myue begeirlykheyd hebbe misbiuykt. Gelofd moet gy zyn, dat gy my de gezondheyd benemende, my ook de magt benomen hebt, van u noch door ongeoorlofde welluften te vergrammen. De quaelen van myn lichaem zyn d'afbeeldfels van d'ellenden , die in myne ziele verborgen zyn, geeft my door uwe bermhertigheyd, dat zy'er ook den geneesmiddel mogen van wezen.
Gy hebt het lyden bemint , ó lieven Zaligmaeker, en zoo bemint, dat gy, om te kon. nen lyden zyt Menfch geworden, aennemende een lichaem, het welk meer zoude lyden, als oyt eenig lichaem ter'weireld geleden heeft. Maekt dan, dat ik met u uytwendig en inwendig geirn ly'de. Maer geeft my de gratie , dat ik met u lydende, den hemelfchen trooft van uwe genade gevoele, die gy my door uw lyden geweirdigt hebt te verdienen» Kier te lyden *is= de zaligheyd der Engelen*



\jzueaen voor ae sLiette. Zonder troolt te lyden, is de verdoemenilTe der duyvelen. Het eerlte is voor my niet, want
ïlv nebbe door myne zonden verdient te lyden en den tyd van loon en is voor my noch niet verichenen. Maer ik fchrikke voor het tweede. Ikbiddeudan, 6 Jefus, laet my lyden; maer als u w Kind, en als eenen Chriften, die als hy lyd, ook door uwe gratie vertrooftmge gevoelt. Neemt de droefheyd af, die de quaede begeirlykheyd inmy veroorzaekt, om dat-ze niet meer, gelyk-ze plagt, de fchep'
tl gf !11Êtr ?' en geeft mv in tegendeel, dat ik met blyofchap iyde. Geeft my in myn lyden den vrede des gemoeds, die my even ■ geirn doet aennemen al het gene my uwe' godelyke hand zal believen over te zenden.
DKorte Schietgebedekens tot trooft der Zieke. KnHeerflaet en hy geneert: den Heer brengt ons tot aen de dood, en we. derom tot het leven. '
Wat zal ik zeggen ? Het is den Heer, die het gedaen heeft Hy doet wat hem behaegelyk is.
vJT T -n,yS niet. °P«eemt, en my niet volgt, die ismyns niet weirdig
tajESBiS *"-t geheel^ Daer is niets gefchied, als het gene den
tvL iï , Heer lovenen danken t'allen
en rnrl°ral ™ ' tCrWyl h? ™* W lief^, en tot welvaeren van myne ziele bezoekt.
gywilt,datik myne ziekte heylig.
lyk zal gebruyken ;,geefr, ö Heer ,,het gene gy
gebied, en gebied my al het gene u belicfi



5Jt> Gebeden
Ik kmTe met liefde de hand van de godelyke rechtveirdigheyd die my kaftyd.
Hoe hard zy my flaet, zy flaet my bermhertelyk: want haere flagen zyn minder alsmyne zonden.
Gy hebt gezeyt tot uwe Difcipelen, 6 Weer , dat hun de verduldigheyd noodig was, ik z?e nu dit alderbefi; geeft my die noodige deugd; op dat ik in myne lydzaemheyd myne ziele bezitte.
Gelyk de pynen, die ik met Cbriftus lyde, overvloedig zyn, laet ook zoo, ó God, de vertrooftinge door Cbriftus in my overvloedig zyn. *.
Heer, verhoort my haeftelyk; want ik • worde gepynigt.
Waerom zyt gy bedroefd, myne ziele, waerom ontroert gy my ? Betrouwt op God want ik zal hem noch loven. Hy is myne vreugd en myne zaligheyd, hy is mynen God.
Ik aenbidde, 6 Jefus, de pynen die gy geleden hebt.. Ik draegeu myne fmerten op , vereenigd met de uwe.
Dat uwe fmerten, ö mynen Zaligmaeker 5 de myne heylig en verdienftig maeken. Als den Zieken ieds goeds boort lezen. Ik hoore, wat den Heer in my fpreekt. Hy zal my trooften en helpen*.
GEBED Het gene men voor den Zieken zal lezen.
OGod, die de bezondere hulpe en by> (tand zyt der menfchelyke krankheyd , toont uwe krachtige genade over dezen uwen dienaer,. (dienaerefle) op dat hy (zy ) door



voor de Zieke. Tfq J uwen genadigen byft-uid geholpen zyRde
wederom gezond aen uwe H. Kerke ver' , toont mag worden.
Ferklaeringe van den H. Carohn Borro.
meus in zyn derf bedde. Den Zieken kan dit verfcheyde reyzen doen in t i tvt z>'ne kiekte.
in den Naem van de Alderheyligfte Dryvuldighevd.
IK armen zondaer verklaere In uwe te» genwoordigheyd , ö H. Engel Gods,dat rk onder uwe belcherminge uyt deze weireld wenlche te leheyden, meteen volkomen be,. trouwen op uwe hulpe. Ik wille fterven met het Kruys gedrukt op myn hert, om dat ik al myne hope ftelle op de verdienften van den genen die het Kruys met zyn dierbaer Bloed heeft befproeyt. Ik ben bereyd alles te lyden wat de godelyke rechtveirdigheyd mv zal believen op te leggen tot voldoeninge van myne zonden, ik ben bereyd alles te veriaeten, ook myne befte vrienden, ikleveremvn lichaem over aen d'aerde tot fpyze der wormen, om eens deelachtig te worden vande glorieuze Verryffeniffe myns Zaligmaekers. Ik verklaere eyndelinge , ó lieven Engel ,dat | ik u de volle magt geve over den uyterften j wil van myne ziele. Zegt op dien tyd aen IJeJus in mynen naem , al het gene ik mogelvk iniet zal konnen zeggen. Zegt, dat ik gelooIveal het gene d'H. Kerke gelooft: dat ik myne «zonden verzaeke, om dat-ze aen hem mishae|Jgen: dat ik die wenfche te verdrinken in do toee van zyn dierbaer Bloed; dat ikbetrouwa



520 Gebeden op zyne oneyndelyke bermhertigheyd; dat: ik hem meer beminne als alle fchepfels, en i dat ik hem inder eeuwigheyd beminnen wil- le\ dat ik geirn Iterve , om dat het hem belieft;; en dat ik myne arme ziele bevele in zyne: handen, als wezende mynen Schepper eni mynen genadigen Verloffer. Oeffeningen ten tyde dat den Zieken bet' H. Olyfel ontfangt. Om dit h. Sacrament t'ontfangen met meerder profyt A zal den zieken, indien hy kan , een berouw verwekken i over alle de zonden van ganfch zyn leven , en naemend- ■ lyk voor de zonden van onvvetendheyd , ofte die hy ver- ■ geten heeft te biechten, en die hy bedreven heeft doom de vyf zinnen , een groot betrouwen Hellende op de | kracht van dit H. Sacrament en op de verdienden van : Cbriftus. Wanneer den Priefter den Miferere leeft en de : Litanie , zal den Zieken met'er hert bidden, vergif- ■ fenilfe vraegen, en de voorfpracke der Heyiige ver- ■ zoeken. Hy kan ook zeggen :
O Jefus, den vyand wilt my kleynmoe» dig maeken, geeft my een kloek betrouwen i op de kracht van dit H. Sacrament, en op: uwe oneyndelyke verdienden.
Als den Priefter hem komt zalvèn , zal hy peyzen dat i hy nu is den gequetften van Jericho, en zeggen met'er ! bert:
O Godelyken Samaritaen, komt en giet i de verlterkende, verzachtendeen genezende: geneesmiddelen van uwe gratie, beteekendI door d'Olie en den Wyn van het Evangelie, in : de wonden van myne ziele om die te genezen.
Als den Priefter de lidmaeten van den Kranken zalfr,.. ZOO zegt hy : Door deze ff. Zalvinge en door zyne alder- ■ goedertierenfte bermhertigheyd vergeve ti God al het geste \ gy misdaen hebt door het gezicht, enz. van d'andere lid- ■ maeten. Den Zieken zal het zelve ook bidden door d'óp# heffinge zyns herte en zeggen :
' O< Jefus 9 wiens-genezende hand. zig. uytgöv



voor ae ötervenue. "™ {trekt beeft over de kranke en hun genezen, fteekt uwe Hand uyt over de wonden van myne ziele, en vergeeft alle de zonden die ik gedaen hebbe door het gezicht, enz. van cTandere lidmaeten?
Ofte den Zieken kan ook denken dat hy ligt onder het Kruys van Jefus, en dat hetBloed van zyne HH. Wonden vJoeyt over zyne ziele om die te revnigen en te genezen. Hy kan alsdan metier hert zeggen:
jefus, geeft my ,dat myne ziele mag gereynigt worden door uw heylig Bloed; dat ik my mag verbergen in uwe Wonden, en uwen Geeft mag ontfangen, om met u te flerven; op dat ik in myne laerte offerande met u volkomendlyk mag vereenigd zyn.
GEBEDEN
VOOR DE STERVENDE.
Als men den Zieken bet Kruys in de band geeft, zal men bem voorzeggen :
EN gaet in het recht niet, 6 Heer, met uwen Dienaer: want niemand en zal voor u gerechtveirdigt worden. Eeuwige» Vader, ziet op het aenfchyn van uwen Zoon, die zyn Bloed voor my geftort heeft, en zyn leven ten heften gegeven voor myne za» ligheyd. Ontfermt u mynder volgens uwe groote bermhertigheyd.
Heer Jefus, op u hebbe ik myn betrou- ' wen gefteit, inder eeuwigheyd zal ik niet befchaemd blyven.
Ofte wel: Heeft Cbriftus niet moeten lyden , en alzoo ingaen in zyne glorie ? Zal myne ziele aen den Heer niet onderworpen zyn ?



'$t2 Geleden Als men den Zieken de gewyde Keirffe in banden geeft, zal men hem voorzeggen :
OJefus, myn licht, myn leven, en myne zaligheyd, komt en verlicht my nu, zittende in de fchaduwe des doods. O Licht, het welk alles verlicht, ontfteekt in my eene brandende liefde; op dat ik , u volgende, niet wandele in de duyfternifle.
Schietgebedekens voor den Zieken in zyn uyterfte.
HEer, blyft by my; want het word avond, den dag myns levens is aen het daelen. Myne ziele is bedroefd tot'er dood; maer niet mynen wil, ö Vader, maer dat den uwen gefchiede.
De ftrikken des doods hebben my omvangen; de benouwdheyd der helle heeft my overftroomt, ó Meer, verloft myne ziele.
Jefus, DavidsZoon ,ontfermt n mynder.
Mynen helper, en mynen befchermerzyt gy, mynen God, vertoeft toch niet.
Den Heer is mynen helper, daerom zal ik myne vyanden verfmaeden.
Op u hebbe ik gehopt, ó Heer, en gy zyt my geworden eenen fterken toren tegen de magt des vyands.
Ik zal voor eeuwig woonen in uw Tabernakel , en befchermt worden onder de fchaduwe uwer vleugelen.
Ik hebbe my verheugt ih het gene my gezeyd is: Wy zullen gaen in het Huys des Heere.
Eenen dag in uwe Voorhoven, 6 Heer, is beter als duyzend hier beneden.



, voor de $tervende7^^^^$ï%
. Zalig zyn zy , die in uw Huys woonen m alle eeuwigheyd zullen zy u loven.
Gelyk eenen Hert fnaekt nae de Waterfonteynen , alzoo fnaekt myne ziele nae u ». 6 mynen God!
Ik wenfche ontbonden te zyn én met Cbriftus te wezen.
Cbriftus is myn leven, en fterven is my gewin. O ongelukkigen menich al s ik ben, wie zaimyveiloirenvan dit lichaem des doods? Komt haeftelyk, 6 Heer Jefuj , komt l '
Vader, in uwe handen bevele ik mynen geefr. J
Indien den doodftryd Eniger duert, de pene die ds fteryende byftaen , kon* ojp verfcheyde ftunden lezen dc VIL Boet-PfiUmen hier vooren blad. 4,7., ofte de Litanie van alle HH. blad, 4*6., ofte dieVan'het Lyden
MaegHieSri^b,a4d9^2?fCedIe Van de 1 In bet fterven der Kranke.
T> Eyft, ö chriftene ziele, uyt deze weireld, XVui den naem van God den Vader Almagtig, die u gefchaepen heeft: In den naem van Jefus Cbriftus, den Zoon van den levenden God, die voor u geleden heeft: In den naem van den & Geeft, die in u geftort is, In den naem der Engelen en Ardsengeku: In den naem der Troonen en Heerlchappyen: In den naem der Cherubinen en fceraphmeu : Inden naem der Patriarchen en Propheten : In den naem der Apofteleu: In den naem der Marrelaeren en Be!yde/§: In den naem der Moniken en Eremyten : Inden naem der HH. Maegden , en van alle Gods lieve Heyiige. Heden zy uwe plaetfe in vrede 5 en



5a4 Gebeden uwe wooninge in het H. Sion, door den zel-l ven Jefus Cbriftus onzen Heer. Amen. GEBED.
BErmhertigen God, genadigen God, God, die door de menigvuldigheyduwer bermhertigheden de zonden der Penitenten uytdoet, en door quytfcheldinge alle de fchulden der voorige misdaeden vergeeft, aenziet genadeiyk dezen uwen Dienaer N.1 (Dienaereffe N.) en verhoort hem (haer J die uyt ganfcher hert om vergirTenifiTe van alle zyne (haere) zonden is biddende.
Vernieuwt, öaidergoederrierenffenVadet in hem ( haer ) al het gene door aerdfche boos» heyd bedorven, ofte door bedrog des duyw veis gefchonden is, vafthechtende dit lidmaet der verlofiinge aen het lichaem der H. lierkei Heer, ontfermt u over zyn (haer) zucl>: ten, en neemt hem (haer) aen tot verzoen ninge, die nergens, als op uwebermhertig-; heyd is betrouwende, door Cbriftus onzen Heer. Amen.
Lieflten Broeder, ( Zufter ) ik bevele u den almogenden God, en le vere u over aen hem j wiens fchepfel gy zyt; op dat gy, de gemeyne fchuld der menfchen door de dood betaeld hebbende, wederkeert tot uwen Schepper, die u van het flyk der aerde gemaekt heeft.
Wanneer dan uwe'ziele uyt het lichaem zal gefcheyden zyn, zoo ontmoete u de klaerblinkende Schaere der Engelen, Dat den hoogen Raed der Apoftelen u te gemoet kome. Dat het triumpherende Heyr dei • wit-gekleede Martelaeren u tegen gae. Dat



voor de Stervende. 52$ de Schaere der Belyders 11 omringele als blinkende leliën. Dat udenChoorderbly zingende Maegden ontfange. En dat u de zalige rufte in den fchoot der Patriarchen omhelze. Datu het zoet en blyd aengezicht van Jefus Cbriftus verfchyne, en dat hy u ftelte onder de gene die by hem onophoudelyk tegenwoordig zyn.
Ganfch bevryd moet gy wezen van den fchrik der duyfterniffen; van het gekrylfel der vlammen; en van de fmerte der tormenten. Dat den vervaerlyken duyvel met zyn gezelfchap van u wyke. Dat hy voor u beve, en in de ylTelyke verwerringen van den eeuwigen nacht henen vliede, wanneer gy, vergezelfchaptmet d'Engelen , aen zult komen.
Dat God zig oprechte, en zyne vyanden verftroyt worden. Dat alle die hem haeten, voor zyn aenfchyn wyken , dat zy verdwynen als rook. Gelyk het Was fmilt voor het vuur, zoo moeten de zondaeren vergaen voor Gods aenfchyn; maer dat de rechtveir» digeblydemaeltyd houden, en in Gods tegenwoordigheyd van vreugd opfpringen.
Dat dan geheel het helfch heyr befchaemd worde, en dat dedienaeren der duyvelen zig niet verftouten uwen weg te verhinderen.
Cbriftus, die voor u gekruyft is, verlofle u van de pynen. Cbriftus, die zig geweirdigt heeft voor u te fterven , verlofle u van de eeuwige dood. Cbriftus, den Zoon van den levenden God , ftelle u in de altyd groene plaetfe des Paradys. Dat dien waerachtigen Herder u rtkene onder zyne fchaepen ; dat
u ontflae van a He uwe zonden, en u ftelie



526* Gebeden voor de Stervende aen zyne rechte hand in d'erffeniffe'der uvtverkorene, alwaer gy uwen Verloffer aenfchyn aen aenfchyn zult aenfchouwen en met zalige oogen altyd tegenwoordig zult ziendopenbaere en blykende waerheyd, en aldus gefield zynde onder de fchaere der jfalige , de zoetigheyd der godelyke aenfchouwinge genieten zult in alle eeuwigneyd. Amen. ö
In bet fcheyden van de ziele uyt bet lichaem kan men zeg-p-en: JESUS!JESUSÏJESUS! Heer, in uwe handen bevele ik mynen geeft. J
Heer Jefus, ontfangt mynen geeft.
Zalig zyn de doode , dis in den Heer fterven , van nu af aen, zegt den H. Geeft, dat zy van hunnen arbeyd zouden ruften. Apoc. 14, fr, 13.
EYNDE.
TAFEL.
MOrgen-plichten. Bladzyde 277
Morgen-gebed. 2Si Gebeden en Oeffeningen door den dag. 289 Avond-gebed. 2p£ Gebeden onder de Miffe. 2pl Andere maniere van Miffe te hooren door het overdenken van het Lyden van Chriftus, fcet welk door de Ceremoniën van de Miffe ▼«beeld word. ^2



T A F E L. —"
Treurgedicht van het Lyden van onzen Heer ■ Jefus Chriftus. 392 >| Scheden toe Jefus op ideren dag van de !i weke. 398 'ondags Gebed tot Jefus als Koning. ibid. Uïaendags Gebed tot Jefus als Vader, 30$ )yiTendags Gebed tot Jefus als onzen Leer,j meefter. 4o0 i Woensdags Gebed tot Jefus als onzen Mei decyn. 40I Donderdags Gebed tot Jefus als onzen Her-
der. 402 rrydags Gebed tot Jefus als onzen Verlof, fer. ibid# aterdags Gebed tot Jefus als onzen Rech-
: 'u', 403
rebeden wegens het H. Sacrament van Pennende 404 Gebed voor het onderzoek der Confcien-
enigealgemeyne Regels dienftig tot het onderzoek der Confeientie. ibid. . Gebed om in zig te verwekken eene zalige vreeze. 4l2 f, Gebed om zig op te wekken tot betrouwen op Gods bermhertigheyd. 4ij |, Gebed van opwekkinge tot de liefde van God. 414 , Gebed. Opwekkinge tot leedwezen, tot verfoeyinge der zonde, en tot een voornemen van zig te beteren. 4I5 •• Gebed naer dat men van zyne zonden ontflagen is.
ï zeven Boet-Pfalmen der Penitentie, lir I groote Litanie. T2£ ibeden voor en naer de H. Communie. 434 ►fzangen naer de H, Communie. 45*



TAFEL.
Litanie van de Heyiige Dry vuldigheyd, voor
den Zondag. Litanie van den H. Geeft, voor den maendag. 464] Litanie voor de Geloovige Zielen , ook voor *j
'smaendags. 4^t. Litanie van den zoeten Naem Jefus voor
dyffendags. 47<5 Litanie van de H. Moeder Anna, ook voor
dylTendags. 4g0 Litanie van de HH. Engelen, voor 's woensdags. 4g2 Litanie van den H. Jofeph, ook voor
's woensdags. 485 Lofzang van den H. Jofeph. 488 Litanie van liet Alderheyligfte Sacrament,
voor donderdags. 49a. Litanie van het Lyden ons Heere, genaemd
de Gulde Litanie; voor 'svrydags. 494 Treurgezang op de droefheden van Maria. 500 Litanie van O. L. Vrouwe van Loretten voor
zaterdags. 502 Van het lezen van den Roozenkrans. 506 Gebeden onder het Lof. 507 Gebeden voor de Zieke. . 516 Gebeden vóór de Stervende. 521
GOEDKEURING E.
HEc kleyn Paradys ofte Cbriflelyk Handhoeksken, enz. zal profytig gedrukt en gelezen worden. Gegeven tot Gend den ais •Maerte 1743.
/E'. F. AUDENAERT Licent. in de Godsgeleet dh yd, Kanonik Gr ad. en Ardsp'iefter van de Kathedrale Kerks van S, Baefs& . i \ Boekkeurder* ' % •