1073 E 39   T A F R E E L van de STA1TSCHE, PRUISmCHE, FRAVSCHE en OQSTENRTKSCHE BEZITTINGEN in de tien catholique NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, e n OPPER-GELDERLAND; van het nieuw BELGISCH GEMENEBEST; van de BELGISCHE OMWENTLING, van het land van LUIK, en de lüiksche onlusten. Door een bereisd waarnemer. doorzien met eene nauksurige , volgens de on* derfcheidene bezittingen gekleurde landkaart. Te A M ST£ L DAM, bj K S C H A L E K A M JP. 1790»  MAATS CH. > NEBERL. IETÏERK.  L E E Z E R! in» Jüre tegenwoordige Staatsberoerten by onze iNederlandfche en Luikfche nabuuren, hebben ons aangefpoord tot het ontwerpen van dit 'lafreel. Ifry vleiden ons daar toé boven vele anderen in /laat te zyn, nadien wy gelegenheid gehad hebben om de gefteldheid des Lands, den aart des volks en deszelfs lotgevallen van naby te be- chouwen. „ Gy Landgenoten! zo vele door „ dtt Tafreel uwe kennis daaromtrent moogt „ vermeerderen;" moeten Wy by 't ophangen van hetzelve uitroepen: „ Spiegelt u daar aan! „ taatt de flandvauige Fryheidsliefde van den » J-'iUKenaar « bekoren , om dat hy geene fcha„ duw omhelst! Laat de befluitvolle fioutmoedig„ beid der Belgen uwe bezvondering wegdragen „Laathet uwe eerzugt kittelen.'dat de onverfchrok„ kenheid van dat gedeelte der in oorfprong onder„ Jcbeidene,dog onder eeneen dezelfde heerfchaim „ w^^Nederlandfche volken, denEmooïit v «og eens uwen ouden heldenmoed herinner el Dan „ dat de gevolgen ^rBelgifche omwentling u te„ vem' overtuigen van de waarheid van het droevig „ denkbeeld, dat nog op't eind der agt tiende Eeuw » een volk, door dollen yver om eene gewaande „ Jchendmg van deszelvs oude Conftitutie en ge„ hefden Godsdienst te wreeken, zo ver kan ver» voerd worden , dat het de vuisifte fiaverny „ voor Fryheid , en de rampzalig/te omltandigheden voor gezegend boude'" ■■■ s»  2 TAFREEL der tien Catholiqnc ryen der zeven Provinciën niet te wyken; terwyl andere kreken er met voortbrengfels begunftigd zyn, die men alleen in bergagtige Landen vindt. Zulk een uitmuntend gewest was daarom op zig zelve o verwaardig, om voor 't oog van ons Vaderland ten toon gefield te worden; dan daarenboven blonk onlangs de van oudsberoemde ' heldenmoed van een groot deel van deszelvs bewoners met zo veel luister uit, dat hy de begeerte opwakkert, om dat onverfchrokken Vólk nader te kennen. De Belgifche omwending is zo opmerkenswaardig, dat elk, ten einfle zig er een juister begrip van te vormen, verlangen moet om de plaatiè» van nader by te befchouwen , die de toneelen der onverzaagdheid van dat verbitterd volk geweest "zyik Er wordt tog altoos eene Aardrykskündige gemeenfaamheid vereischt, met het oord waar eene jyewigtige gebeurenis voorvalt, zal men een regt dcckbcLid van deze kunnen vcrkrv welen waar van bezwaarlyk by eenig befchaafd volk een voorbeeld zal te vinden zyn, en die de naneef naulyks zal kunnen geloven. De ftad heeft een fchoon Stadhuis en Gouvernement; zy bevat 3000 huizen en 30,000 inwoners ; men telt er 84 fchone bruggen , waarvan 50 van fteen ; zo veel water loopt er door de ftad. Zy ligt aan den zamenloop van de Dommel en de Ja, die er den naam van Biest aannemen. Aan den mond van dezen vloed, daar zy in de Maas valt, ligt de vesting Crcyecoeur, met een Huis, waar door 't land rondom de ftad geïnundeerd kan worden. Voormaals was dit een ondoorwaadbaar moeras , dog het is met den tyd opgedroogd : nu heeft men er buitenwerken aangelegd; bovendien is 'sSertogenèóschgedekt door de forten Jntoni, Ifabelle, de Petier, en andere; zo dat zy voor eene der gewigtigüe vestingen van Europa gehouden mag worden. Zy dryfe ook góéden handel in mesfen , naalden , doek , enz. De Mairie wordt verdeeld in 1. 't Q'iartier van Onsierwyk : hier in ligt. Oosterwyk \ een vlek met liads rechten , tn 't go-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, cj dycn en Canonicaten worden door de Staten verkogt, en er mogen 's jaars maar twee Procésfren gehouden worden; het Stadhuis js een der fchoonfte van Nederland; de Hoofdwagt is aanmerklyk, en 't Gouvernement en Conimandement zyn grootfche gebouwen. De Maafirigtenaars denken nog met eerbied aan den Baren van ailva, die om zyne dapperheid van de Franfchen met 4 ftukken canon en 2 mortieren befchonken wierd. Hier is de zetel der Genie van den Staat, en een talryk Gamijoen. De ftad is wel gebouwd , en vol allerhande divertisfementenzy voeot 't aangenaame van de Franfche en Hollandfclie lieden zamelt; er is veel koophandel, en rog meer doortogt van reizenden , die byna allen den zonderlingen St. Pietersberg gaan hezigtigen , en daarna in 't daarop gelegen Klooster zig in 't fchoonst gezigt vermaken dat men zig verbeelden kan. Eene ftad van 3000 huizen, van zulk een grootsch voorkomen, en met zulk eene verscheidenheid van nette en uitgeftrekte werken : de Maas, die met zyne majestueufe en fcheepryke vloed langs den voet van den berg kabbelt : aan de overzyde eene fchuins oplopende verfcheiöenheid van koornland , doorzaaid met lommerryfc geboomte , en van hagehvitten fteen geboude lusthuizen , betoveren den Hollander , die niets dergelyks gezien heeft. Ten noorden van Maaftrigt is een kleene ftreek land, die deels onder de ftad oploopt, tot het resfort der Generaliteit behoort , en gemeenlyk onder Staatsch Braband begrepen wordt. B 4 IV.  24 i TAFREEL der tien Catholique IV. In Oppergelderland bezit ons Gemenebest i 't fort Stevens-weert, met drie kleenere fchansjes gedekt, op een eiland in de Maas. De Franfche bezittingen, in da Tien Catholiqne Nederlandfcfie Provinciën, zyn een gedeelte van Flaanderen , Henegouwen en Luxemburg, benevens de Provinciën Cameryk en Artois. De linsterryke Nationale vergadering, die, door het verligte volk onderiteund, het Gothisch gebouw afgebroken' heeft , dat dooide heerschzugt op de puinhopen der Vryheid geftigt zynde , dreigde inteitorten en alle Franfchen te verpletteren : die met onvermoeide Itandvastigheid een nieuw, volgens de voorfchriften van 't gezond verftand , op de ■grondflagen der rechten van mensch en burger opgeboud heeft, vernietigde tevens de oude grensfeheiding der byzondere Provinciën, en gansch Frankryk wierd in 83 evenredige departementen verdeeld. Hier' van maakt Fransch Flaanderen en Henegouwen , met de Heden Charlemmt en Givet , en 't land van Cameryk er een uit. Artois met het land van Calais en Eoulogne een ander- Elk dezer departementen , waar van 't eerfte Rysfel, en 't ander Arrat ten hoofdftad heeft, wierd in vyf of zes evengrote diftriéten verdeeld. De namen van Flaanderen , Artois, enz. zullen er eerlang gansch en al vergeten zyn. Wy zyn geene Flamingen , geene Artefiens meer, B 5 roe-  m TAFREEL der Urn Catholique roepen er de inwoners uit, zo als aan 'ï ander eind van Frankryk de Corfen en Ncyarrefen roepen , wy zyn geene Corfen geene Bearncrs meer. Vyfentwintig millioenen menichen galmen elkander toe: wy zyn alle Franfchen, alle kinderen van een huisgezin; weg met ffèkk, met lands Privilegiën! V voorrecht van den een is 't nadeel vnn den ander. Zy vergelyken de oude conflitutie by den ftal van augeas : daar deze . na verloop van dertig jaaren , eene ganfche proom vereischte om ge zuherd te worden , zou de andere dan na vele eeuwen niet geheel verruild zyn, zeggen de Franfchen, en zy werpen zelvs den vergoodden grenspaal op 't vier, voor welken andere volken den bygelovigflen eerbied hebben, 't Zou or.vTgeeflyk zyn , zo wy donzelvcn, tcnvyl gantcch Europa over de wysheid van dat volk verdomd Haat , daar hy reeds half verteerd is, uit de asfche wilden opkrabben. In 't eerstgenoemd Departement verdient de hoofdplaats Rysfel dubbel onzen aandagt: weinige Nedcrlandfche Heden kunnen in eenige opzigten met haar vergeleken worden; 't zy in' Herkte , 't zy in grootte , 't zy in fchoonheid van gebouwen en Hraten , "t zy in volkrykheid, 't zy in bezetting, 't zy in neeringvykheid en manufacturen. Oudtyds was 't èen Eiland, In 't midden van lage landen , die door dc rlviër de Dcule tot een moeras gemaakt wierden , dog overlang droog gemaakt zyn : terwyl de rivier er vele takken door verfpreidt, een kom maakt, die ten haven verftrekt, en de graften met water"  NE DE RL AND S C HE PROVINCIËN. 07 tér voorziet. De Citadel van Rysfel is dè fchoon itc van de waereld, een kunstfc.uk van vAUfiA itï De Kerken en Kloosters zyn er fchoon en menigvuldig : de Schouwburg is de fchoonfle , en de Acteurs zyn doorgaans de beste van gantsch Nederland: de Beurs is een trotsch gebouw : \ Stadhuis was door PHiLtps den goeden tot een paleis voor zig gebouwd. Men heeft er verfcheidenc Gasthuizen, waar onder de zieken in dat van •de Gravin genoemd, in zilver bediend worden : over 't geheel kan men de oppasfing in de Franfchc Hospitalen niet genoeg roemen; vele burgers, ziek wordende, belleden zig er in; voor drie Lyres 'sdaags kan men nergens beter ziek liggen ; men heeft er linnen, Doctor, medicynen, alles voor. In fommige gefligten worden de reizigers eenige dagen onthaald en, zo zy 't begeren, by hun vertrek met reisgeld voorzien, gelyk 't eerfle in de meeste Kloosters plaats heeft. De groote markt te Rysfel is 'sZondags bezienswaardig, wanneer men er de parade heeft. De fchoonheid der manfehappen en uniforme , de keurigheid en doordringendheid van 't Muziek zyn verrukkend : ieder Fransen Regiment heeft eene bende Mufican/en , en in Rysfel heeft -men altyd, behaiven de Cayallerie, vericheidene ■Regimenten Infanterie, die tot nog toe uit 2, Bataillons, elk van 600 man , beflaan. De Nationale Garde bedraagt er ruim 6000 man , alie in de Uniforme, en door vele Ridders of voormalige e,deilieden gecommandeerd , waarvan de meeste eenigën tyd getliend hebben. Rysfel is 't pakhuis der om- lig-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 29 'c oog van den Koning der Franfchen en her feller der Vryheid, eene algemeene verbintenis van 3 millioenen gewapende menfchen te fluiten. Welk een land ! welke toneelen voor een aanfchouwer! Naast Rysfel zyn Cameryk, Valencyn, enz. de voornaamfte fteden van 't Departement, en meest al hoofdfleden van Diftri&en. De Aardsbisfchop van Cameryk had 's Jaars maar 200,000 liyres inkomen en dus maar half zo veel als de Bisfchop van Straatsburg trok. Dan de toren van deze ftad, die voor de hoogfte in Europa gehouden wordt, overtreft dien van Cameryk op verre na zo veel niet. Het uurwerk van den Camerykfchen wordt voor een wpnderftuk gehouden; het wyst de dagen, jaren, zon- en maan-lcop aan; voor dat de klok flaat komt er een haan te voorfchyn, die klapwiekt; een engel blaast er op de trompet; eenige andere metaalen perfonages voeren een keurig klokkenfpel uit, op dezelve wys als te Lions plaats heeft. De rykdommen der hoofdkerk zyn zeer' groot, 't Stadhuis is bezienswaardig; 't ftaat op eene groote markt, waarop de fchoonfte ftraten zamenlopen ; alle ftraten zyn breed en zuiver. De vestingwerken verdienen eene krygskundige befchryving: men heeft er twee Citadellen t behalven de burgt, door philips den II. op eene hoogte gebouwd, van waar hy de ftad commandeert. Cameryk is berugt door 't Cameryks linnen , dat men van' 't overfyn vlasch maakt, 't welk in het diflrift geteeld wordt, benevens een overvloed van 't fchoonfte koorn. De grond is er meest al  oo TAFREEL 'dér tLn GatMiquè al vlak en effen, hoewel ten opzigt van de zee veel hoger gelegen als die van Flaanderen ^ Valencyn ligt in eene aangename vailye aan de Schelde, die van Cameryk afkomende hier bevaarbaar is, na dat verfcheidene kleene riviertjes zig er in ontlast hebben. De ftad is groot, wélbevolkt en fraay gebouwd , in 't midden is de groote markt, verlierd met een. ftaudbeeid van lodewyk den XV.; men ziet er de grote hallen, en tien fchone ftraaten lopen er op uit. 't Stadhuis en 't Hof der Graven van Henegouwen zyn oude , dog ongemeen pragtige gebouwen. De torens van Kerken en Kloosters geven de ftad een grootseh voorkomen ; men heeft er zeer beroemde wol en batist fabriquen; voor 't overige is hier de ftapelplaats der Franfche wynew, die er uit Bourgogne en Champagne heen gevoerd, en langs den nieuwen ltraatweg na Rysfel gemaklyk overal verzonden worden. Alles wat over Brusfel naar Parys trekt paslëert hier door, langs eene chausjee, of bevloerden weg , met hoedanige de vervoering der goederen door gansch Frankryk voortgeholpen wordt; terwyl die wegen, overal met bomen beplant, de fchoonfte verfchieten voor den reiziger opleveren. De lierkte van Valencyn is weinig minder dan die van Cameryk; vauban heeft er zyn vernuft aan befteeü. Douai behoeft in genen opzigte voor de twee opgenoemde fteden te wyken : zy ligt aan de Scarpe, en heeft langs dezelve gemeenfehap met Arras, zo als met de fteden die  TAFREE L der tien Catholique pen; meer dan '30,000 werklieden wierden er toe gebruikt ; op 't eind van ieder hoofd had men eene houten battery, gegrond op gezonken fchepen met Henen; de eene wierd het Groene Kafieel, en de andere dat van Goede Hoop genoemd: ter zyde van elke battery had men twee vestingen van fteen ; de aamnerklykfte, de Rysbank genoemd, lag 200 fchreden van 't zuider hoofd , van waar er eene houten brug naar toe liep ; de muuren waren omtrent 80 voeten dik; men konde er wel 6000 man in plaatfen: in de midden van de Place d'Armes was een fchone regenbak, en agteruit had men uitmuntende cafernen : de capel was zeer fraay: alles diende om de grootschheid van lodewyk den XIV. aan den dag te leggen. Agter deze vesting lag 't Kafteel, door karel den V. gebouwd, dog door vauban veel vergroot: verfcheidene duinen wierden g'ellegt, om er nieuwe werken aanteleggen ; aan de landzyde was de ftad niet minder fterk; dan by den vrede van Utrecht wierd bedongen dat alles geflegt moest worden. Intusfchen heeft de herfleller der Franfchc Vryheid, na den laatften vrede, het dok doen voltooijen, waar aan vauban reeds begonnen was , zo dat er wel 30 oorlogschepen in kunnen liggen. De wallen zyn met zware arduinftenen opgezet, en van plaats tot plaats heeft men er 12 ponders , nog zo goed als nieuw, (dog daar alles metaal is, niet gebruikt wordende,) op den kant ingezet , om de fchepen aan vast te leggen: 't dok is met een aanzicnlyk gebouw, tot berging der tuigage, van drie kanten omiingd. Dit  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 33 Dit werk van lodewyk den XVI. verdient naast de haven van Cherbourg geplaatst te worden ; beide ftrekken om 't banaal tegen de Engelfchen te beveiligen. De haven van Duinkerken is altyd vol Engelfche, Holland/the, Franfche IVest ■ Indifche en andere fchepen , fchoon 't inlopen er door verfcheidene zandbanken belemmerd wordt, zo dat men in 1671 er een van 300 roeden heeft moeten affnyden. De koophandel van Duinkerken is zeer groot , zo door verzending buiten 'slands, als door invoer van allerhande Franfche en andere producten in 't omliggend land op ; 't welk te fcheep tot aan Arras, Douai en Valenciennes kan gefchieden De ftad is higtig en fraay geboud ; zy heeft een zeer hogen ftompen toren , die van de hoofdkerk afgezonderd is: de voorgevel van deze pronkt met een Antique Frontifpice, op ontzagiyke colommen rustende. Men telt er 30,000 inwoners. De Garde Nationale beftaat uit de uitgelezenfte burgerye, dog heeft gene Nationale Uniform: de eene Compagnie is groen , de andere fcharlaken , enz. Er zyn vele uitgewekene Hollanders onder, die er nu alk genationalizeerd zyn (*). De Kapers van Duinkerken zyn berugt. jan bart, van matroos opgeklommen, had 't voorregt dat hy in \ cabinet van lodewyk den XIV zy" Pypje mogt roken, fchoon die Monarch anders tegen niemand als een geboren Edelman fprak. Ber- (*). Een der hier in gamifoen zfnde regimenten braec eeue Fairtoitijcfie gif te van 19000 tiyres by een c  NEDERLANDSCHE PROVINCIES. 35 of Wattene ; hier ligt op 't einde van een berg, die zig langs genoemde vaart ujtftrekt, een oud Je/uiten Klooster, met een dikken Hompen toren, 't welk thans door een genootfchap uitgewekene Hollanders bewoond wordt. Aan 't begin der vaart naar Duinkerken vindt men Bourhourg , eene niet groote, dog zeer fraaye ftad, wiens vestingwerken geilegt zyn. Ter zyden af aan zee ligt Mar dik , oudtyds eene vermaarde ftad en zeehaven, welke de Franfchen, terwyl Duinkerken in de handen der Engelfchen was , weder op hebben willen maken. Men ziet nog de overblyfzels van eene vaart, niet onnöemlyke kosten naar Mardik toe gegraven, en a< roeden breed. Aan den ftraatweg van Duinkerken naar -Rysfel ligt Casfel, op een berg die boven alles uitfteekt, en een gezigt over meer dan oQ fteden en het Canaal oplevert, zo dat men er , by helder weder, de Engelfche kust ziet liggen. Koningen en Vorsten zyn hier langs gereisd om het zelve te befchouwen : men heeft een half uur werk om boven te komen, daar vindt men eene bron, die de ftad van water voorziet; deze is tamelyk groot dog veel vervallen. ' 't Overoud Cajleel is met den toren, die ten vuurbaak diende , in 167a door de Franfchen afgebroken ; onder eene der Kerken heeft men eene onderaardfche Kerk van gelyke groote. Verders pasfeert men door Bailleul, een met onaartig open ftadje, zo als Armentieres ook is. Aan wederzyden heeft men vele grote vlekken en dorpen, in 't vrugibaarst C s land  S6 TAFPvEEL der tien Catholique land van de waereld, 't welk hier meest vlak en effen is. Onder de fteden munt Merville uit in aangenaamheid. St. Amand, aan de andere zyde van Rys* fel, is een kleene dog fehone ftad , met een alleraanzienlykst Klooster van Benedicliners. De Kerk met twee torens is in een nieuwen fmaak , en zoude wel 3 millioenen gekost hebben. De andere kleene fteden van 't Departement zullen wy kortheids halve overllaan, en ons maar alleen ophouden met de vestingen, onder welke 't Fort de Scarpe digt^by Douai ligt. Arleux, op de grenzen van 't voormalig Artois, is kleen dog vry fterk. Crevecoeur is een groot fterk fort, boven Cameryk. Bou-> chain , aan de zamenloop van de Schelde en Sanfctte, kan geinundeerd worden, even eens als Condé, welke ftad van Condè in Normandyen onderfcheiden moet worden. Qiies* noi is zeer kleen, dog regelmatig verfterkt: hier van daan ftrekt zig een bosch van eikenhout tot in Champagne uit. Hier begint het land bergagtig te worden, en verder op heeft het zeer"goede kool en yzermynen , waarom het er vol yzerövens en allerhande fabriquen van yzerwerk is. Mauheuge is eene regelmatige zeshoek van vauban; er is een zeer ryk capittel van Princesfen, Gravinnen, enz. Landrecy ligt in eene laagte aan de Sambre. Avesnes ligt aan de Hépre, en heeft grote bosfchen in de nabuurfchap, terwyl de bergen er eene foort van witte fteen opleveren , bekend onder den naam van fleenen van Avesnes. Philippeville ligt op een berg , in 't midden van  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 37 eene grote vlakte, en is regelmatig verfterkt. Op *t einde van 't Departement vindt men de fchone vestingen Charlemont en Givet, de eerfte is alleruitmuntendst, op een rots gelegen , die vry fteii in de Maas afloopt, en waar men maar langs eenen weg kan opklimmen ; daarenboven is zy door den onfterflyken vauban verfterkt, zo wel als Givet, dat er de beneden ftad van uitmaakt, en zo regelmatig als digt beboud is: het is agtkantig en de meeste werken zyn er in de rots uitgehouwen: dit is Givet St. Hilaire; 'tis door eene nieuwe houten brug vereend met Givet Notre Dame, of \oud Givet, 't welk uit eene boven en benedenftad beftaat, en mede zeer wel verfterkt is; rerwyl de kleene rivier, die ziger in de Maas ontlast, en eene haven heeft, door afgevoerde goederen de ftad doet bloeijen , en vry aanzienlyk maakt. Dit Givet en 't ander , benevens Charlemont, als te zamen vereend zyncte , worden door de Franfchen gemeenlyk onder eenen naam van Givet begrepen. Er ligt gewoonlyk een fterk garniJoen: van 't zelve moeten onlangs enige fbldaten, door burgers gefterkt, zo als men uit de tydmgen kan opmaken, na de lafhartige vlugt der Belgifche troupen , hnn magazyn te Beauraing op 't Luxemhurgfche gedeeltelyk afgelopen hebben, eer de Gouenrykers er aan konden komen. Wat hier ook van zy , men ziet dat de Franfche grenzen langs dit Departement vry wel gedekt zyn, behalven tusfchen Kysjel en Bergen; dog op die hoogte vindt men eene reeks van vestingen in 't ander Departement, waar van Arras de hoofdplaats is. C 3 ü,.  NEDERLANDSCIIE PROVINCIËN. 63 van Luik en Maaftrigt naar Brusfel; 't oog der reizigers valt er op de twee ongemeen pragtige logementen, genoemd Hotel d' Autriche en Hotel d" Angleterre: anders hebben de oorlogen, waarvan Braband zo dikwyls .'t toneel geweest is, en eene zware brand niet veel opmerkenswaardigs te Thienen overgelaten voor hem, die niet gefteld is op eene befchryving der Kerken en Kloosters, die men in elke plaats van Braband zo menig vindt. Dan wy kunnen niet voorby gewag te maken van 't, vlek Hougarden , 't welk op eene der drie Luikfche ftreeken lands ligt, die in 't Quartier van Leuven ingelloten zyn, zo als er wederom een Brahandsch diftricl: midden in 't Land van Luik, ten . zuiden van Borchloen ligt , en zo als de ftad Maaftrigt, met haar territoir oudtyds onder Braband gerekend Wierd, fchoon zy er door 't Luikfche geheel van afgefcheiden is. 't opgenoemd vlek, een myl ten zuiden van Thienen gelegen, is beroemd door't Hougaardsch bier, en heeft een Kloofter van Beggaarden, of mansnavolgers van den Luikenaar lambert le begue, door wien het eerfte Be. gain hof geftigt wierdt. II. Zoutleeuw, in 't midden van moerasfen gelegen, was oudtyds vry fterk, d.qg zeer ongezond; waarom de misdadigers er heen in bailingfchap gezonden wierden. De rivier de Gheet, die er digt by langs loopt, is in 1721 verdiept, om de vaart van Mechelen naar Luik-rland te openen. De Mairie van 't ftadje Halen, maakte voormaals een deel van 't Hageland,dat berugt was van wegens deftruik- roo-  64 TAFREEL der tien Catholique rovers, die zig er in 't Kreupelbosch ophielden. De litiWf die men op onze en andere Kaarten langs de Denier, Gheet, enz. getrokken ziet, wietd in den fuccesfie oorlog door de 1'ranfchen opgeworpen. III. Diest en Sic■hctn, aan de Denier, behoren, met hetnabyliggend en wegens de bedevaarten zeer bekend vlek Scherpenheuvel, tot de nalatenfchap van den ryken en ge loert van nassau, Diest levert goed bier, lakens en kousfen, en heeft een ftraatweg op Leuven. IV. Aarfchot, aan dezelve rivier, voert den tytel van Hertogdom, en behoort thans aan den Hertog Van aremberg. 13 5 't Qjiartier van Brusfel bevat behalven eenige Mairien in IValscb Braband, en deszelfs hoofdltad Nyvelle ; die van Vilvoorden en 4 andere, ^benevens 't Markgraaffchap van Asf'che , de Baronie van Gaasbeek, en die van Grimbergen , welke deels aan 't huis van Naslau toebehoort. Brusfcf de hoofdftad, heeft de gedaante van .eene peer , ligt deels op een langwerpigen heuvel, deels in 't hangen van denzelven en deels in eene vlakte; hier wordt zy bewaterd door de rivier deSenne, en eene vaart, die op de Rupel aangegraven is, langs welke men daaglyks in eene fchone Bergie varen kan tot Boom, een zeer groot en bloeijend dorp, waar men op de postwagen treed om naar Antwerpen te gaan. 't Laag gedeelte van Brusfel is niet zeer gezond, waarvan verfcheidene redenen kunnen gegeven werden ; by den minnen regen is 't er zeer morsfig; in 't hangen van den berg zyn de ftraten veelal eng*  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 79 Intusfchen is 't een raadzel voor hun, die zyne vermogende Familie niet als oppervlakkig kennen, waarom dezelve zig niet aan 't hoofd gefteld heeft van de Flamingen, die marschvaardig geweest zyn, om hem uit de klaauwen van 't Congres te verlosfen; de Familie van v. d. Meersche is van 't eerst aanzien te Gend: een van dien naam was in 't begin dezer eeuw Prefident van den groten Raad van Flaanderen; de zuster van den Generaal is gemalin van den Graaf van Lauretan , eerften en byna alles vermogen den Patriot van Gend: dan welk een Patriot! men verhaalt van hem, dat hy Franfchen van fatfoen, die, toen Brusfel nog in handen der Oostenrykers was , na dat zy zyne vraag, of zy voor de natie waren? met ja! beantwoord hadden, weder naar zyn broeder den Maire van ft. Omer terug zond; fchoon zy, hem door dezen Heer ten fterkften aan bevolen waren. Als de andere bloedverwanten van den Generaal op de zelve wys denken, zullen zy zig met hem niet bemoeijen , en de Flamingen fchynen, met eene half begonnen onderneming ten zynen voordele , ten eenemaal uitgegist te zyn. 't Is een goed flag van volk, die de Brabanders in fommige opzigten overtreffen ; zy hebben nog al meer vernuft, en ^yu imiiuer oygeiovig aan de Brabanders; ï dan 't redeneren by gevolgtrekking is roede ! hun werk niet; hierom wankelen zy telkens I in hunne denkwyze, en laten zig veelal door de omftandigheden medellepen. Toen  80 TAFREEL der tien Catholique Toen de Brabanders 't eerst begonnen, waren de Flamingen nog byna alle Keizers gezind : eenige jonge waaghalzen alleen , door naaryver van den ouden roem der Gentenaars enz. aangezet, voegden zig by de Brabanders, die zig toen te St. Nicolaas bevonden, en tot een wanhopigen flap genoodzaakt waren. Met dezelve opmarcherende, maakten zy, door 't gemeen geholpen, zig meester van Gend. Toen begon 't Patriotismus onder de Flamingen 't hoofd opteileken , zo egter dat de meesten er vry onverfchillig omtrent waren. Dan , na dat Brusfel veroverd, en de Oostenrykers over de Maas geretireerd waren, wierd alles Patriotsch. v. d. Meersche was by hun het geen v. d. Noot in Braband is. De gevangenneming van den Generaal, die zulks zeker van de zyde der Patriotten niet verdiend had , moest dus de Flamingen verbitteren. Zy eisfehen dat de vergadering, die hunne Staten verbeeldt, zyne ilaking by 't Congres bewerke; ja hun dringend verzoek den gewenschten uitflag niet hebbende , wil men hem zelve halen, zo als men gedreigd had: alles is hier toe vaardig, dan alles valt ras in duigen , en den Hertog van Urfel, die zio- in vertrouwen op de Flamingen naar Gend begeven had, wordt hier gearrefteerd; die van Aremberg zelvs wordt te Brusfel nauw in 't oog gehouden: men begint eene forcé jagt op de Vonkisten , en buiten 's lands walgt elk van de voortdurende onftandvastigheid der Flamingen. lntusfchen is dezelve, zo wel als die der Brusfelfche Volontairen , ten tyde van de plundering der Vonkisten aldaar,  ?2 TAFREEL der tien Catholique Gend is door de Wenden of Wandalen ge. ftigt , die er den naam van Wend of Wand aan gaven; deze tog komt even na aan Gend of Gand, als Guerre aan /F«r, Guillaume aan /^'//ew , enz. De ftad ligt aan den zamenloop van de Leye en de ^Schelde: zy is met eene menigte van graften doorfneden 9 en in verfcheidene eilanden verdeeld, die door meer dan 300 bruggen vereenigd zyn; hier in heeft zy 't voorkomen van eene Hcl' landfche ftad, terwyl de huizen er mede een Hollandsch aanzien en zindelykheid hebben: dan de menigte van Kerken, Kloosters, en fchaarsch beboude ftreken, zetten aan vele plaatfen van het overgrote Gend eene akelige ÏHlte by. Uitftekend fchone gebouwen vindt men er niet. De citadel is niet meer in ftaat om de ftad te bedwingen, waar toe zy door karel den V. geftigt is; terwyl hy de ftads regering verpligte, om in Procesften enz. fteeds de ftroppen te dragen, waar mede de Gentenaars, wegens hunnen opftaud, verdiend hadden geftraft te worden. Zyne ftrengheid 'bragt veel toe tot het verval van Gend, van 'c welke hy anders pleegde te zeggen , dat hy er gansch Parys in konde zetten. Gend heeft zeer hoge torens, en twee Beguinhoven, 't eene van 800 en 't ander van 6oodogters, die er deels onder 't opzigt van een overfte in eene gemeene huishouding leven, deels zig in byzondere huizen van hun handwerk onderhouden , dog geene van alle aan dat leven verbonden zyn. De vaart naar Brugge ftrekt thans voornaamlyk tot 't gemak der reizigers, dieper eene overfchone Bergie aantreffen. Brug-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 83 Brugge heeft gemeenfchap met de zee, langs eene vaart, die fchepen van meer dan 200 last tot in de basftn of kom van de ftad I kan voeren. Van binnen heeft de ftad verfcheidene graften van ftilftaand water, fchoon zy aan de oostzyde byna 20 voeten hoger ligt als aan de vvestzyde. De koophandel bloeide er voormaals zeer fterk , en begon gedurende den Engelfchen oorlog wederom te herleven : dog thans leveren de lediglopende kaywerkers , enz. eene menigte recruten aan de Patriotfche armee ; evenwel zyn er nog zeer grote kooplieden en fabriqueurs- in katoenen en wollen ftoffen , doek en kanten, en deze waren voor de omwentling meestal fterk Keizersgezind. Kerken , Kloosters , Godshuizen, enz. zyn er in grote menigte; dog er munt niets zo zeer uit als de fchool der Bogards, die half blauwe en half rode klederen dragen, en veele geëerde mannen hebben opgeleverd. De Burgt is eene grote plaats, van waar men 't oog op 'tStadhuis,de Cathedrale Kerk, 't Paleis van den Bls/chop, en 't Capittel, de Capel van 't tl. Bloed, de iiads Geregtkamer en 't hof van 't Brugfchs Vrye kan flaan. In dit Frye liggen de zogenoemde fteden Middelburg en Damme , 't fort 't Hazegras, verfcheidene andere forten, vlekken en kleene fteedjes, en boven dien de ftemhebbende fteden Tourhout, Dixmuiden, waaromtrent veel boter gemaakt wordt , Nieupoort en O/lende. By deze laatfte ftad loopt het canaal van Brugge in zee; men vaart er met eene fchone Bergie naar toe, door eene landftreek, die F a tot  84 TAFREEL der tien Catholique tot aan Gravelines eene vlakte van verfcheidene mylen breedte uitmaakt, en voor hec beste land van onze Republique niet behoeft te wyken. De haven en ftad van Oliënde zyn bekend in de gefchiedenisfen van ons vaderland; de eerfte ligt altyd vol fchepen van allerhande natiën : de ftad is wel geboud, levendig en ruim ; zy bloeide zo fterk in den Engelfchen oorlog, dat erin 't Jaar r/Si byna 3000 fchepen aankwamen, 't Comptoir van romberg heeft meer dan 60 fchepen , en overal zyne Commisfionarisfen en Correspondenten. In 1784 heeft Joseph II. er de OostIndifche Compagnie weder opgerigt, en de haven veel doen verbeteren : hier om zyn de Oft endenaars zeer fterk Keizersgezind. Nieupoort behoeft in grootte voor Oftende niet te wyken, en heeft ook eene haven, maar geen koophandel van belang; alleen bevlytigt men er zig op de haring en walvisvisfchery. Men koomt er van Brugge met eene Bergie, en men vindt er eene andere gereed liggen voor Furne. Dit was eene der barrierefteden , die aan geen Nederlander onbekend zyn; thans zyn de werken geflegt, zo als die van alle andere houbare plaatfen in de Oostenrykfche Provinciën, uitgenomen Luxemburg. De ftad is vry doodsch , zcdert zy van garnifoen ontbloot is. Men vaart er van daan tot aan Sudcote, een fort op den Franfchen bodem, waar men in de Duinkerkfche Bergie overgaat. Men heeft ook eene vaart van Furne langs Hondscote op Bergen St. Wynox, en eene andere langs Loo naar Fintele, waar men een overtoom  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 85 toom heeft om de fchepen in de rivier de J/ere en langs deze door 't Fort de Knocque in de lp er lé, die van Iperen afkoomt, te brengen. Iperen is eene taamlyke ftad, die door wollen manufacturen beftaat, dog in de veertiende eeuw wel driemaal zo grcot was. De Prins van Ij'eughien is er Burggraaf van. De Franfchen hebben er , toen zy er meesters van waren, iets zeldzaams in de Flaamfche fteden geboud , te weten eene zeer fchone fontein op de grote markt, waar men een oud dog pragtig Stadhuis met een fchonen toren heeft. Tusfchen de Cafteelnye van Iperen en die van Cortryk ligt de kleene ftad Wameton, die aan het huis van Nasfau toebehoort, en mede eene der barrière fteden was. Tegen over aan de Leye, in de Cafteelnye van Rysfel, ligt Comines, deels op 't voorheen Oostenryksch, en deels op Fransch territoir, terwyl de ftads regering er van weerskanten aangefteld wordt. Een weinig verder vindt men Tourcoing, een groot vlek, dat voor vele fteden niet behoeft te wyken,~ daar 't wel 12000 inwoners heeft, en zeer bloeijenden handel dryrt. JLannoy levert mede lakens en ftoffen, en heeft een oud kafteel. 't Doornikfche is thans grotendeels aan Frankryk ingelyfd; evenwel heeft een gedeelte er van , benevens de ftad , nog eene byzondere Staten vergadering, opgemaakt uit Geestlyken en Edellieden. Doornik ié overoud, en zoude den naam van Tournai bekomen hebben van de menigte torens, daar 't mede pronkt, zo als de Bisfchoplyke Kerk er vyf F 3 " fchynt  Z6 TAFREEL der tien Catholique fchynt te hebben, dog in der daad aan elke zyde van den hogen gevel er maar twee heeft. In 1655 heeft men er het graf gevonden van Childerik, vader van Cl'üvis, Koning der Franken , met eene menigte kostlyke oudheden, die door den Keizer aan den Koning van Frankryk gefchonken zyn ; uitgenomen eenige der gouden Honigbyën, die 't kleed van ém Vorst verfierd moeten hebben, alzo zy het wapen der Franken waren , en naderhand in Leiyen verbasterd zyn De ftad is groot en wel bevolkt : men heeft er 70 Ambagten; zy beftaat voornaamlyk door wollen manufacturen, en de nieuwe porcelain fabriquen , die zeer fchoon zyn. De voormalige werken en 't kafteel van Doornik zyn overbekend om hunne fterkte en hardheid der fteenen , waar mede zy opgezet waren. De Schelde loopt door de ftad, en aan dezelve heeft men er een fchone kay opgetrokken, van 1300 fchreden lengte, en 80 fchreden breedte, die met bomen beplant zynde , eene aangename wandeling Oplevert. Cortryk ligt aan de Leye, en aan den ftraatweg van Rysfel op Gend, terwyl men er langs een anderen van Doornik naar 'toe kan ryden : het is eene fchone ftad, die zeer bloeit door haar fyn lynwaat en damast tafel linnen, welk laatfte door gansch Europa bekend is: voormaals was zy vry fterk, en had een goed kafteel. De Cafleèlnye van Cortryk bevat 60 meestal vry aanzienlyke vlekken en dorpen, verdeeld in T. de dertien Parochiën; II. de Roede van Harlcbeek ; III. die van óEMeü; IV. die van Dtynfe; V. die van Menen. Deyn-  NEDERLANDSCEE PROVINCIËN. 8? Deynfe en Menen hebben mede ftem in den derden Jlaat van Flaanderen. De laatfte ftad was voormaals zeer fterk. De Franfchen behielden ze by den vrede van Nymegen, en lieten ze door Vauban bevestigen : déze noemde ze zyn meefterftuk , en zy wierd gehouden voor den Sleutel- van 't veroverd Land. Deszelvs vermeestering in 't jaar 1706' gaf aanleiding tot het Franfche krygslied: Les Hollandois onf fris Menin, • „ Ce font des vilalns %***** s." enz. Zinds wierd zy eene van onze barrière fteden; zy bevat 6000 inwoners, en heeft vele brouweryen. In de Roede van Menen ligt 't Prinsdom Ifenghien, opgeregt voor den vermaarden Generaal van Gend. Oudenaarde ligt aan de Schelde, en bloeit zeer wel door tapytwerk , en den handel in lynwaat. 't Stadhuis is zeer fchoon, en de fontein, die de Franfchen er tegen over opgeboud hebben, vermeerdert er het aanzien van. De Cafteelnye bevat 29 fchone dorpen, en isberugt door de laatfte vervolging der Vonkisten aldaar, zo wel als in de Roede van Harlebeek. „ Onze brave Dragonders en Soldaten heb„ ben," las men in de Antwerpfche Gazettet „ eenige honderden van die landverraders in „ ftukken gehouwen." „ Dan" kunnen wy er op antwoorden 5, de Oostenrykers hebben, „ kort daar na , de flagting dier weerloze „ menfchen deftig op uwe brave Dragonders gewroken." F 4 Aan  88 TAFREEL der tien 'Catholique Aan dezelve Schelde , tusfchen Gend en Antwerpen, ligt Dendcrmonde , eene taamlyke ftad, die voormaals zeer fterk was, en geïnundeerd konde worden : men maakt er zeer goed papier. De Heerlykheid van Dendcrmonde behoort aan 't Keizer lyk Flaanderen; 'twelk dus heet, om dat deszetfs Heerlykheden, en 't er in gelegen Graaffchap Aalst voormaals lenen van het Keizertyk waren. Het bevat, behalven Dendermonde , de ftemmende fteden Aalst, Nienove en Geraartshergen , met 172, dorpen; 't ftrekt zig,zelvs tot binnen de ftad Gend uit: 't is zeer vrugtbaar in granen, hop en vlasch, en heeft uitnemende wcidlanden. De hoofdftad Aalst ligt aan den ftraatweg van Brufelop Gend, en heette voormaals eene Vrye en Kelzerlyke ftad, 't Graaffchap wierd in 1212 met dat van Flaanderen vereend. Nienove ligt aan de Dender, is eene Heerlykheid en heeft eene fchone Abdy van Prae monflretten. Grammont of Geraartshergen ligt aan dezelve rivier , heeft een ftraatweg en vaart op Aalst , en is verdeeld in eene boven en benedenftad : men maakt er zeer goed papier, en dryft er handel in tabak en lynwaat: de zogenoemde Oudenberg is zeer hoog. Tusfchen de Cafteelnye van Oudenaarde en Henegouwen ligt Ronsfe of Renay , aan den voet van verfcheidene bergen, die er fchone fonteinen doen ontfpringen : men dryft er zwaren handel in flenellen en wollen goederen ; de markt voor grove lynwaten is zeer berugt. 't Kafteel is 't fchoonfte vart gansch Flaanderen. IV.  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, 99 gemoedigd te hebben, om de vaart langs deze rivier naar zee aan de Catholique Nederlanden terug te bezorgen , daar de natuur ze hun Icheen gefchonken te hebben. Deze Hap heeft hem wel voor de verwenfchingen der Hollanders bloot gefteld : dan , als men de zaak met een onpartydig oog befchoud, had hy misfchien eenig regt om zyn land van eene benadeeling, uit onze voormalige overmagt geboren, te verlosfen, nu de overmagt aan zyne zyde was. Gelukkig hadden w.y een Verbond met het vermogend Frankryk aangegaan; en dit was de eenige drangreden, die joseph van zyn voornemen af deed zien. Wy zo min als onze bondgenote op eenige nieuwe veroveringen gefield zynde, konden er niet beter afkomen, dan met aan jo'seph eene matige fchaadloosftelling te geven voor de kosten, die hy ten welzyn van zyn volk gemaakt had ; en hy moest zig er mede te vreden Hellen, daar de overtuiging, van alles gedaan te hebben wat hy konde ,t hem verders gerust konde Hellen, en billyke aanfpraak op de liefde en dankbaarheid der Nederlanders geven: terwyl hy zig daarop toe ging leggen , om hun , daar hy hunne uitwendige gelegenheid niet verbeteren konde , andere en inwendige voordelen te bezorgen. Om de befluuring van hun land, 't welk toevallig op de onrcgelmatigfte wyze verdeeld was , te gemaklyker over te zien , ontwerp hy eene nieuwe en evenredige verdeling van' 'É zelve, in negen Krehfen ; van Brusfel, Antwerpen , Gend , Brugge, Doornik, Bergen , Namen, Luxemburg en Limburg. Door deze G & in-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 105 gen konden ftrekken ,'fchoon hy intusfchen op hunne en 'svolks genegenheid volkomen ftaat konde maken. Door die onbefchaamdheid vertoornd, voerde de Keizer aan de Gedeputeerden , die op zyne , na de eerfte weigering herhaalde, order eindlyk overgekomen waren, te gemoet, „ dat zyn misnoegen „ over 't gebeurde in de Nederlanden niet verminderd konde worden, door eene yde„ le opftapeling van woorden ; maar dat er „ opvolgende daden npdig waren , om hem „ de wezenlykhcid der gevoelens van trouw ., en aankleving te bewyzen." By gebood, dat alle zyne andere opgefchorte inrigtingen ten uitvoer gebragt, de agterftallige fubfidien betaald, en de Corpfen en Sociëteiten met alle tekens van partyfchap vernietigd moesten worden , eer hy met hun wilde handelen Over de Intendanten en Regtbanken , waaromtrent hy terftond reeds zo veel toegeeflykheid betoond had. Hy herhaalde de betuiging , dat hy in alles het welzyn van 't land beoogde, en overtuigde hen, dat hy de Conftitutie niet wilde omkeeren, door 't vertoog dat hy, de magt daar toe' in handen hebbende, egter de verzekering herhaalde van ze te zullen bewaren. Ply bleef volftandig by zyne voornemens, in weerwil van de tcgenftribbeling der Gedeputeerden , en deze keerden eindlyk naar huis , aannemende dezelve te doen uitvoeren. Dit gefchiede te Brusfel niet zonder vry wat combustie, waartoe de Raad van Braband aanleiding gaf; dan eindlyk wierd er op den 21 Sept. 1787 aan voldaan, en daar op G 5 van  io6 TAFREEL der tien Catholique van 's Keizers wege de Intendantfchappen en Regtbanken vernietigd, en plegtig beloofd, dat de heilige panden der oude Conjlitutie en Blyde Inkomst niet te kort gedaan zoude worden. Men zong het Te Deum, en 's avonds was de ftad geïllumineerd. De Adel en Magiflraatsperfonen waren nu re vrede gefteld, ja triumpheerden over de herwonnen vryheid. Het volk had in de combustie van Brusfel eenigen fchyn van voordeel op de Militairen behaald ; hier op wierd het ongemeen moedig en trotsch, zo dat het zig niet beried, om eenigen tyd naderhand de Bisfchoppen en Abten insgelyks op zyne wys te onderfteunen, toen de Studenten van andere plaatfen naar 't voltooid Generaal Seminarium te Leu~ ven overgebragt wierden; terwyl de overvoering der drie Faculteiten naar Brusfel ten gevolge had, dat, uit hoofde van gewaande verbreking der Blyde Inkomst, in 't begin van i7'>9, zo wel door den derden Staat van Braband, als de Staten van Mechelen en Henegouwen , de gewone belastingen en fubfidien aan Z. M. ontzegd wierden. Hierop ontving de Minister de ftrengfte orders van den Keizer ; dog na de kruipende onderwerping der Staten van Braband, wierden zy , ten opzigt van deze, vry wat gematigd. In Henegouwen wierden de Staten gecasfeerd , en twee Abdyén vernietigd, om dat derzelver Abten zig 't fterkst van allen hadden uitgelaten. De Aarclsbisfchop van Mechelen , die een herderlyken brief had laten uitgaan , tegen de inkruipende onzuiverheid  NEDERLANDSCIIE PROVINCIËN. io7 heid der leer , wierd gelast naar Lemen te gaan, om de lesfen te horen, en dan derzelver onzuiverheid aantetonen. Hy hier aan, na vele tegenkantingen eindlyk moetende gehoorzamen > dog geene blyken van onregtzinnigheid kunnende aantonen, zogt allerleie uitvlugten en omwegen , om den ftaat des gefchils te verdonkeren. Eindlyk liet de Keizer, al het talmen moede, op den 18 Juny de Staten van Braband vergaderen, en hun vier pointen voordellen, hoofdzaaklyk bevattende: I, De beftendige voortduring der ordinaire jaarlykfche fubfidien, op den zei ven voet als in Flaanderen, zonder dat daarom de jaarlykfche vergadering der Staten , die dezelve anders moesten vernieuwen, afgefchaft zoude worden. II. Herftel van den derden Staat, met ftem en zitting aan 15 fteden te geven, in plaats van aan drie hoofdfteden. III. Afzonderlyke deliberatien der drie Staten, en opmaking van 't beOuit op de overeenftemming van twee derzelve, zonder dat de weigering van eene derde zulks verhinderde. IV. Onderwerping van den Raad van Braband aan de bevelen van den Sonyerain , die niet ftellig tegen eenig uitgedrukt .Artieul der Blyde Inkomst aanlopen zouden. De Staten deze eisfehen van zyne Majesteit, niettegenftaande de herhaalde bedreiging van casfatie, blyvende weigeren , wierd hunne Deputatie vernietigd , benevens den Raad van Braband en de Blyde Inkomst zelve. Dees ftap volmaakte de volks woede , die door 't doodfehieten van vele muitmakers te 4nt"  io8 TAFREEL der tien Catholiq, Antwerpen en Leuven , by gelegenheid van 't overbrengen der Studenten uit de Bisfchoplyke en andere Seminaria naar de laatfte plaats geenzins gedempt was: integendeel de gefneu, velde perfonen wierden, benevens de kort daar op gearrefteerde , waar onder zelvs de Bisfchop van Antwerpen was , fchoon zy niet lang in hegtenis bleven , befchoud als martelaars van den Godsdienst;die, volgens 't getuigenis der Geestlyken, door de nieuwe leerwys ondermynd ftond te worden; en de harde , hoe zeer ook wel verdiende handelwys van 't Gouvernement, jegens den Aardsbisfchop van Mechelen, was by 't volk opgenomen 'als de zwaarfte heiligfchennis Dus wierd 't zelve , door de vernietiging der Blyde Inkomst, welke by hun zedert meer dan 18 maanden Voor de voornaamfte waarborg van Vryheid en Godsdienst gehouden was, in een ftille droefgeestigheid geploft , die eerlang in de hevigfte razerny tegen den vermeenden Ketter en dwingeland ftond uittebarsten. De eerfte uitfpattingen te Leuven en Thienen wier den wel door de Militaire magt gedempt, dog het daar geftorte bloed was oly in het vuur. De fcherpe publicatien van wegen den Keizer, die by de eerfte tegenftribbeling gedaan zynde van de gewenschte uitwerking hadden kunnen zyn , ftrekten nu flegts om 't verbitterd, en by aanhoudenheid opgeftookt wordend volk van losfe ondernemingen terug te houden , en tot het medewerken aan 't groot plan te vereenigen. Terwyl de Geestlykheid hen hier toe aanfpoorde, moet er zeker iets van ter kennisfe van Joseph ge- ko-  li6" TARFEEL der tien Catholique „ gelaaten had met het belasteren van des „ Keizers intentien ; zelfs met hem te be„ fchuldigen van den Godsdienst te willen „ bcnadeelen, daar zyner Majefteits wenfchen „ alleenlyk zyn, om die in deszelfs volkomen „ zuiverheid te doen waarneemen; dat men, om Zyne Majefteit te dwingen, tot de ftout„ heid gekomen was ,■ om de ge wöone onderftan„ den te doen weigeren." ,, Dat Zyne Majefteit toen meende een „ fpoedig^ hulpmiddel te moeten aanwenden, „ om, door een betere zamenftelling van het •., Staats-weezen, de ontelbaare kwalen'voor „ te komen, die er uit konden vbortvloeijen, „ en deswegens aan den Dog-en Raad van „ Erahand een- Reglement adresfeerde ; maar „ dat dit Hof, onder voorwendzel dat het „ tegen de oude gebruiken aanliep, de afkon„ digmg weigerde. Dat daar dit gedrag op niets „ minder uitliep, dan het ontneemen van de „ wetgevende Magt, een der wezenlykfte „ voorrechten van de Souvcrainiteit , Zyne „ Majefteit daar door genoodzaakt was ge„ worden den Raad van Braband aftéfchaffen, 5, en' de Blyde Inkomfle te herroepen; even„ wel niet dan- -na het voofftellen'van vier „ bevreedigende plinten , en na de weige„ ring der Staten van alle modificatien, waar „ om eindelyk het befluit genomen was om 'c „ Edict van 18 juny laatstleden -te doen uit„ voeren. Dat by die herroeping van de „ Blyde Inkomfle echter plechtig bevestigd „ en vernieuwd waren, de waare conftitutio5, ■neek Artykeleny namelyk de perfoonlyke ei„ gendom, en de Burgerlyke Vryheid- der Bur-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 117 „ gers ; dan dat die verzekeringen , in plaats „ van de rust en 't publiek vertrouwen te „ beveiligen, enkel gediend hebben tot rceer„ dere vervoering der Party ■ itokers , in zo verre , dat men in oproerige pa'quillen „ heeft durven voorgeven, dat Zyne Majes„ teit , in gevolge van het §p/fij Artikel der „ Blyde Inkomfle , zoude vervallen zyn van de s, Souverainiteit van Braband." „ Dat , daar deze valfche uitlegging van „ 't voorn. Artykel gefchikt is om. het Volk 5, tot ongehoorzaamheid en. öptfahd te ver- wekken , het meer dan tyd was, om dén „ waren zin van dat Artykel te doen zien, uit de verklaaring -der Staten van Braband „ op den 28 Juny 1549 deswegens gegeven; „ uit welke voor eerst bleek, dat by de lou„ tere en eenvoudige bevestiging der oude „ gebruiken, die in voorgaande Blyde Inkomt,, ten gevonden word, de merkwaardige woor„ den zyn gevoegt, voor zo verre zy in wer„ king zyn, of in werking zyn kunnen, welke „ woorden geene betekening hebben zouden, 99 indien zy in den Souverainen Wetgever de „ magt niet erkenden , om te kunnen her„ vormen en verbeteren , het geen de ora„ Handigheden en het algemeen welzyn vor„ deren konden." ,, Dat boven dien de Staten , op de ver., tooning van Keizer karel de V. (dat dit Artykel" buitenffoorig en wanyoeglyk was, ;,.voor zo verre het behelsde , dat, in geval., Ie de Vorst de Blyde lnkomfte in 't geheel of ., gedeeltelyk hvame te breeken , op wat wyze :, het zyn mogt, die van den Lande tot geenerH 3 „ lei  ïiiS TAFREEL der tien Catholique „ lei gehoorzaamheid gehouden waren, als kun* „ nende in kwaden zin opgevat, en door 5, misnoegden gebruikt worden tot een voor„ wendzel om oproer en muitery te verwek„ ken,) gedeclareerd hebben, geene intentie te „ hebben, om op eenigerlei wyze daar door, aan wie het ook ware, grond te geven, om eenige daad van ongehoorzaamheid jegens den Vorst „ te pleegen; dat dienvolgens, zo de Vorst, door 3) verzuim of anderzins, tegen eenige Arty kelen „ der Blyde Inkomfle handelde, in dat geval, „ die der drie Staaten deswegens Vertoogen aan ,, den Vorst konden doen ; en dat, zo evenwel, „ na die vertoogen , de beletzelen, overtredingen of inbreuken niet weggenomen waren, de ,, Staten, of die van hunne Leden , ongehouden „ zyn zouden, tot ]?et verrigten van dienflen, „ die men hun vraagen mogt, volgens den in-. ,, houd van dat Artykel, tot tyd en wyle het geklaagde herfttld of verbeterd ware." I, Dat hier uit duidlyk blykt, dat de Vorst, „ zonder meineedig te worden, alle of eenige vergunningen der Blyde Inkomfle kan her. roepen; dat het recht der Natie alleen toelaat den Vorst te weigeren , de buitengewoone onderftanden, die hy hun voor zynen ,, dienst zoude willen vragen , maar nooit in „ eenigerlei geval eenige alteratie in de ge„ heiligde rechten zyner Erf-Souverainiteit, noch ftilftand van gewoone onderftanden: dat derhalven zulke, die na de verklarende uitlegging , bovengemeld, eenige daad „ van rebellie durven ondernemen, formeel ?3 ichuldig worden aan de misdaad van hoog  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. n9 „ verraad, en gekwetfte Majefteit in den „ hoogften graad." „ Dat het echter daar in is, dat de Ver„ Hoorders der publieke rust geflaagt zyn „ om Zyner Majefteits getrouwe onderdanen „ te misleiden , en in ftraf bare complotten „ te doen treden, zelfs tot het beraamen van ,, een formeel plan van opftand, welke de „ hoofden dier affchuwelyke berokkening „ zelfs docr duistere handelingen , doch ge„ lukkig zonder fucces, pogen te doen onder„ fteunen door vreemde Mogendheden• dus „ niet fchroomende hun vaderland aan de „ geesfel van eenen wreeden oorlog bloot te „ ftellen. Dat, om daar in door alle moge„ lyke en ongewoone middelen te voorzien, „ Zyne Majefteit de Ampliatie had uitge„ vaardigd." Dan dit Manifest kwam te laat, om de uitgewekene van hun voornemen te doen afzien. Gelukkig wierd er een complot ontdekt, op denzelven tyd dat de Patriotten uit de Mairie van den Bosch en Baronie van Breda opbraken, en hun Manifest uitgaven , waar by Joseph van 't Hertogdom Braband vervallen verklaard wierd. Had de Voorzienigheid'tniet belet, er zouden op den zeiven tyd, dat de Patriotten op Lillo aanvielen, te Brusfel yslyke gruwelen gepleegd zyn: terwyl nu de opfporing van 't verraad de verwinners van dat fort den moed in zo verre benam, dat zy met het wagtfchip naar Bergen op Zoom aftrokken. Dan hun moed herleefde ras door de ramp, die de onvoorzigtigheid van den Generaal schroder de Oostenrykers te Turnhout op den H 4 hals  120 TAFREEL der tien Catholique hals haalde. Door onverfchrokkene, dog tevens onbezonnene dapperheid vermeesterden zy, in weinig meer dan eene maand, alle Nederlanden ten westen van de Maas. Daarop wierd derzelver opperbeftuur aan een Souveraw Congres opgedragen: het zelve ontving de magt om oorlog en vrede te maken; of- en defenfiye Alliantien te fluiten met andere 'Mogendheden; Ambasfadeurs, enz. te zenden en te ontvangen; eenekrygsmagt te ligten , vestingwerken aanteliggen, enz. : alles zonder inroeping der byzondere Provinciën. Oppergelderland zond mede aanftonds zyne Gedeputeerden naar dat Congres, en om Limburg d»ar toe te bepalen , wierd eene bende . Patritmen daar heen gedetacheerd, die den overtogt over de Maas by de ftad Luik verzogten ; dog deze hun geweigerd zynde, er by Vifet overtrokken, en~de Provincie Limburg mede onder hun geweld bragten. Nu was er niets meer overig, dan de eenige, fchoon zeer uitgeftrekte Provincie Luxemburg, die den Belgen zugt tot nieuwe lauwers konde inboezemen. Daar de naam van Oostenryk van den aardbodem verdelgd moest worden , was 't hun taak om hem uit Nederland te verdryven, en in zyn laatfte fchuilhoek, de vesting Luxemburg optezoeken ; voor hoe onverwinlyk deze ook gehouden mogt worden, en hoe weinig een' leger van Patriotten, dat is (op 't Flaamsch,) van allerhande zaaingeraapte lediglopers, vagabonden, liederlyke dcferteurs , enz. en van volontairen zaamgefteld , en nog geheel nieuw in 't ambagt, tot  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. i2I tot een formeel beleg van eene zo gewigtige vesting in ftaat mogt zvn. - Vooral wierd 'i Congres hierop gezet, na dat 't Kafteel van Antwerpen, niet voor hunne wapens, maar of voor hun goud of voor. den gedreigden opftand van 't Garnifoen had moeten bukken : want de laffe Antwerpenaars , verre van iets tegen 't Kafteel te ondernemen, waren vol fchrik voor het zelve, zo dat zy , na hun moed in 't plunderen van de weerloze Roiatisten in de ftad betoond te hebben , eens by gelegenheid van doortogt van Patriotten paraderende, op 't gerugt, dat er een uitval van 't Kafteel gefchiede - ogenbliklyk de wapens tegen den grond werpen, en zig weg pakten ; fchoon 't gerugt ilegts zyn oorfprong had uit het openmaken eener poort van 't Kafteel, om eene vrouw uit te laten, 't Is waar , de Antwerpenaars wilden 't Kafteel uithongeren, hier toe arreileerden zy 't koorn , dat de Commandant naar de molen gezonden had;'dan zulks voor de twede maal herhalende, ontvingen zy order van den Commandant om 't laatst en eerst aangehouden koorn gemalen terug te geven , met 5 osfen boven dien; en dit gelukkende, had de Commandant naderhand llegts te fpreken, om "an alles wat hy begeerde voorzien te worden. Dan van alle zyden door vyandlyk land omringd , en zopder hoop van onzet, ja van quartier," zo zy eens aangevallen zynde niet aanftonds de wapens neerleiden; fchynen de Oostenrykfche Soldaten, en zelvs Officiers, den Commandant tot eene tydige capitulatie genoodzaakt te hebben. En misl'chien waren H 5 er  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN ï2? naamtekening of kruisjes bekragtigd, waar by verzogt wierd , „ Dat de Staten voorbeeldig „ ftraffen dezulken, die zig bemoeijen om nieu„wigbeden intevoeren-, en veranderingen in t, den Godsdienst, in de Regeringsform, en de tegenwoordige gefteldheid, waar in de Natie „ vertegenwoordigd zvordt door de drie orders, (van welke wy. hier boven aan den Neder„ lander een denkbeeld gegeven hebben,) „ welke zy benoemd beeft. NiJ, om haar te ver„ tegenwoordigen." Deze Acje wierd den 17 February dezes jaars door de berngte van hamme en des landes aan de Staten overhandigd ; en zy wierden hier door gefterkt tegen een Adres, door 3000 der aanzienlykfte Brabanders ondertekend , waar in verklaard wierd , „ Dat het „ algemeen met verbaasdheid gezien had , daf de Staten , of eigen gezag ., en zonder de ■„ Natie op eenige wyze ge-aadpleegd te heby, ben, onder de febaduzo der oude Conftitutie, » z"g b-kleed haddtn met de wetgevende en „ uitvoerende magt." Zo wel als tegen vertogen , waar in huu rond uit afgevraagd wierd: Wie zyn de gelastigden , die wy verkozen ,, hebben, om u in de uitoefening der Regering in te huldigen? waar is \t verdrag tusfhen „ 't volk en u , dat u wettigt, om de opper- fte magt te voeren , zede> t dat zoy genen „ Hertog of hertogdom meer bebben'i" waar in men erkende, dat de Staten voormaals zorawylen over de Souvcrainiteitbei'chikt hadden; maar■ tevens:beweerde 3 dat zy er geen recht toe hadden : waar in men voortvoer , ,? Gy bezwalkt met den naam van febeurma' „ kers,  128 TAFREftL der tien Catholique „ kers, van fmeders van nieuwigheden-, de „ verligt? 'hirgtrs, die hunne Rechten opeis„ fclien . en u de nietigheid' van de uwen her„ inner en ; de belangen onzer Vryhèid heeft „ men met die des Hemels vermengd; het zwaard „ van den Godsdienst in handen onzer broederen gtfteld, om ons te 'treffen, even of het Gods,« lastering, kettery of misdaad ware, op gron„ den van daatkuhdë en beltuur te verklaren, „ , dat nooit wetgevende magt met de uitvoe- , rende in dezelve handen moeten zyn of kun„ ,, nèn zyn , zonder gevaar voor de openbare „ „ Vryheid" " Dan de gezegde Me befchermde de Staten overvloedig tegen 't Adres en de vertogen, waar van er eenige , verzekert men, uit ae bekende pen van den Heer van ■ H*** gevloeid zyn; en waar in tevens de Geestlykheid Vermaand wordt . om met agterlating van 't Staati beduur zig met haar beroep te bemoeijen. En uit de laatst aangehaalde pasfage ziet •men, oat de tegenpariy toen ree os bezig was •roet opdoken van 't volk tegen hun , die de regering alleen provifioneel in handen van de Staten .wilden'laten, tot zo lang er eene Nationale vergadering gehouden konde worden. Die opdokingen gingen haren gang, en waren vci/eld niet a ken nier de ygjykde uitvaringtn tegen de Franschgczmaen. maar : zelfs tegen dt l'ratf ben , die i.oen met het aümiaan der Geeitlyke goederen bezig waren en tegen welke 't gemaklyk viel 't win intenemen. om dat het in voorgaande, oorlogen veel van dezelve geleden had. \ Won-  NEDERLANDSCIIE PROVINCIËN. 129 Wonder is 't, dat men intusfchen in Fran* kryk nog zo veel ophef van de Brabanders durfde maken , als of hun Patriotismus dien naam verdiende, en daarom op alle mooglyke wyze, zelvs ten nadele van Frankryk, onderiteund moest worden ,• 't welk vooral gefchiede in de Annales Patriotiques , van den Heer mercier, ten motto voerende : on peut Men acquerir la libertê, mats on ne la reCouVré jamais: van welk dagblad eene pasfage in N, CXXI. zo zonderling is, dat wy niet voorby kunnen van ze hier intelasfchen : „ Men vraagt welk foort van Staatkundige Con„ ftitutie de Belgifche Provinciën na het al> 5, fchudden van het Oostenrykfch juk in ftand „ zullen brengen? Om deze vraag optelos„ fen , moet men voor eerst overwegen de daadlyke gefteldheid dezer Provinciën, ten „ opzigte van de naburige Mogendheden, en „ van 't huis van Oostenryk , en vervolgens „ de fchikkingen van zaken , waar in da Flaamfche en Brabandfche volken zig ten hui-' „ digen dage bevinden , met betrekking op „ den Adel en de Geestlykheid. De eerde'ltap „ die er te doen was , was zig te ont„ trekken aan de beheerfching van een „ Vorst zonder trouw. De tweede was, zig „ voor altyd te zetten buiten *t bereik der „ wraak en trouwloosheid van het huis van 9$ Oostenryk. Ploe zullen nu de Belgijchè „ Provinciën tot dit doeleinde geraken kunnen; „ zonder eene kragtdadige befcherming van „ eenige naburige Mogendheid? Zoude'eeue „ verbintenis met Frankryk alleen ze kunnen 3, guaranderen tegen alle gebeurenisfen ? Zou1 „ de  13° ÏAFREEL der tien ■ Catholique j, de het Franfch Miniflerie, altyd in 't ge„ heim aan t huis van Oostenryk toegedaan „ zynde , gene ongelooflyke pogingen aan9» wenden, om zulk eene Alliantie der twee „ Natiën _ te beletten ? Zal buiten dien die „ 'Alliantie niet eens natuurlyk geboren wor„ den uit de grote begïnzels van algemene 9} Vryheid? Welke zyn dan in dit ogenblik „ de ware befchermers, de ware Gealliesr„ den, tot welke de Brabandfche volken toe„ vlugt nemen moeten? Ik {chroom het niet „ te zeggen; het is tot den Koning van Pruis „ [en , tot Engeland, en tot den Stadhouder. „ Ja de Belgifche Provinciën moeten zig ver„ eenigen niet de Hollandfche; de beide Na■>, tien moeten thans maar eene uitmaken; zy „ zulien zig vermengen,'en beide zullen zy „ er beter by varen'. Het Brabandsch volk' zal „ zyne voorbehoedzcls en voorwaarden ma„ ken, en deze voorbehoedzcls en voorwaar„ den zullen natuurlyk eene betere fchik„ king van zaken voor de Hollandfche Patri3, otten te weeg brengen , welke dan zullen „ ophouden van zig over de laatfte omwent„ ling te beklagen , indien zy verftands ge„ noeg hebben om te begrypen, dat de ver„ eeniging der Belgifche Provinciën met de „ Hollandfche een trek der Voorzienigheid „ ten hunnen voordele is. Welk middel is „ van eene" andere zyde kragtiger, dan deeze „ vereeniging , om de heerschzugt der Éde» len in de Belgifche Provinciën intebinden , „ en de regten van het volk te doen gel„ den. Deze Edelen hebben over *t alge„ meen niets-toegebragt tot de omwentling; 99  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 131 „ tegenwoordig, nu dezelve volbragt is, wit „ len zy er de voordelen van genieten : en „ zy zyn het die ten huidigen dage alle fis* „ ten in het werk ftellen , om eene fehik* „ king met den Keizer te maken : want de „ Adel over 't algemeen bukt nog liever voor „ een Dwingland, dan dat zy de gelykheid der „ regten van den mensch erkent. Dappere „ Belgen! gylieden hebt gezegevierd over den „ wreedften vyand van het menschlyk ge„ Aagt! geene fchikking, geene tusfchenfpraak „ met hem! Een Koning die waarlyk een ,, braaf man is, de Koning van Pruis/en; eene „ waarlyk edelmoedige natie, Engeland) een „ volk , dat met u dezelve taal {preekt, „ en (*) dezelve hoedanigheden heeft, Hol„ land; reiken ulieden de armen toe. Werpt „ u daar in met vertrouwen , en veront„ rust u geenzins ; nog van wegens de val„ fche redeneringen van kortzigtige ftaat„ kundigen ; nog van wegens de ydele ver,, togen (f) van Gazette Schryvers, die zV „ aan Oostenryk verkogt hebben; nog van we„ gens den agterdogt,die men u zoude willen „ inblazen, nopens de Despotifche afvorde„ ringen van den Stadhouder; nog van we„ gens de elendige beroepingen van het „ Franfch Miniflerie. Ziet daar uwen w»g' „ die is eenvoudig! die is natuurlyk en cM „Jecutif! Voor het overige, de tegenwoordige h tyd, (•) Bien de f humeur Mr. mercier , autre fois mui vous ettons redevables du titre de Phlegmaciquas BatavéS Ct) i eut on croire quedifant carra yo»s te j0i n'ai't pnttit éte falanlé comme fes jemblables a dijfamer ainR la Gazette de Frauce, et ;'UniverfeUe de Mr. cürhier. 1 2.  132 TAPR. dertien CathoL NEDERL.PROV. 9». tyd ^ zwanger vin het toekomftige, en gylie„ den weet dat de Redenaar der Generale Sta- „ ten geen kwaad raadsman is carra." Ja wel was de toenmalige tyd , fchoon reeds de wonderlykfte verfchynzels gebaard hebbende , nog zwanger van 'het toekomftige en wy menen reden te hebben om te hopen, dat de Franfchen de gruwelen der Vaartcapoenen en andere Patriotes de la Vierge , zo als zy de Belgen thans noemen, op aanftoking _ der Geestlykheid en Ariftocraten aan de Vmkisten gepleegd , niet ongewroken zullen laten. Het arrelteren van een koopman van Hayre de Gr ace, waar over de klagten reeds in handen der uitvoerende magt gelteld ^zyn; ja van den Heer de la ruelle , die de Franfche zaken te Brusfel waarnam , en paspoorten, enz. voor Franfchen tekende; fchoon hy. geene qualiteit van Chargé d'Affaires bekleedde by 't Congres, als welks Souverainiteit nog door den Koning, nog door de Nationale Vergadering gerefpeéleerd wierd; vele andere beledigingen aan Franfchen en Franschgezinden aangedaan, en eindelyk 't wegnemen van het Franfche wapen voor 't Hotel van den Agent, moet de Franfchen op hunne beurt verbitteren; waar voor 't Congres reeds bedugt fchynt te zyn : terwyl men in West Flaanderen alle ogenblikken een inval verwagt van de Vonkisten, die door Franfche en Hollandfche Volontairen gefterkt en , op dezelve wyze als de Infurgenten op Hollandfchen bodem, van het nodige voorzien kunnen worden. Intusfchen gaan wy over tot blyder tonelen. TA-  TAFREEL van het LAND van LUIK, en 't Graafschap LOOZ. Onder deze benaming worden, behalven het genoemd Graaffchap en 't eigenlyk Bisdom van Luik , begrepen de Graaffchappen Hoorn en Hasbaye , 't Markgraaffchap Franchimont, 't Hertogdom Bouillon, 't Land tusfchen Sdmbre en Maas , 't Land van Condroz , de Baronie van Herflal, en een deel der Kempen. Men rekent dat de H. maternus , in 't jaar 97 van onze tydrekening , te Tongeren een Bisdom oprigte; dat in 't'jaar 383 St. servaas den Bisfchoplyken ftoel van daar naar Maaftrigt overbragt; dat eindlyk 5*. 'hu-bert, opvolger van St. lambert , die in 't jaar 708 te Luik omgebragt wierd , den zetel van 't Bisdom naar deze ftad verplaatfte, om deszelvs Hoofdkerk te kunnen ftigten op dezelve plaats , waar zyn voorganger de martelkroon ontvangen had. De Bisfchoppen van Luik zig , na dat de Paus het lang vernietigd Wesiersch Keizerryk vernieud, en de kroon op 't hoofd van den Vorst der Franken geplaatst had, in de gunst der Keizers wetende intedringen, wierden door dezelve met verfcheidene goederen begiftigd. Na dat karel de Grote en karel de Dikke er hun reeds vele gefehonken hadden, bekwam balderic, die zyn Graaffchap van Looz aan 't Bisdom hegtte, verfcheidene landen van Keizer henkyk, zoon van otho I 3 den  m TAFREEL van het den III, en richard ontving het Graaffchap van Hashaye van henryk den III. Insgclyks gaven vele kleenere Vorsten en Heeren hunne goederen aan de Kerk van Luik. Dus befchonk ze den Markgraaf van Franchimont die in 't Heilig Land fneuvelde, met dat Markgraaffchap. 't Hertogdom Bouillon wierd door Godfried , die tot Koning van ffcrufalem verheven is , verpand aan den Bisfchop van Luik raderhand fchonk de Graaf van de mark 't aan dat Bisdom , toen zyn broeder er op den ftoel geplaatst wierd ; en het bleef er aan, in weerwil der erfgenamen van 't huis van de mark , onderftctmd door de Koningen van Frankryk; alleen hebben deze laatfte de ftad Bouillon, waar zy eene bezetting houden , bewaard voor een der erfgenamen ; welke tot op de affchaffing der uit het Leenrcgt oorfpronglyke tytels , dien van Hertog van Bouillon heeft blyven voeren; zo wel als de Bisfchop van Luik, die denzelven voegt by zyne andere tytels, van Markgraaf van Franchimont, Graaf van Looz en Hoorn, en Baron van Her/lal; en 't wapen van Bouillon by die van Franchimont, Looz en Hoorn, zo dat zy alle vier door 't wapen van Luik van elkander gefcheiden worden. Tevens Prins van 't Heilig Ryk zynde, is de Bisfchop even Souveiain ais de meeste Duitfche Vorsten, of als de Hertogen van Braband* enz. Hy heeft alleen , om belastingen op te liggen , 't corfent der Standen of Staten nodig. Deze beftaan uit het Capittel der Cathedrale, uit den Adtl en den darden Staat. De gewope Staten \ergadering is opgemaakt uit vier Ca-  LAND VAN LUIK, enz. i%5 Canoniken, vier Edellieden, en vier perfonen daar toe benoemd door de andere Heden, met de twee Burgemeesters der Hoofdflad, of twee daar toe aangeflcldc perfonen , die in afwezigheid der Burgemeesters voor dezelve Hemmen. De Prins heeft er mede zyne aangeflelde, dog deze hebben gene Hem: elk van de drie .Staten heeft zynen Secretaris Dan de voorname waarborg van de perfonele veiligheid der Luikenaars bcflaat in den Raadt der Twee en twintigen, die uit vier Canoniken vier Edellieden en uit vier Afgevaardigden van de hoofdftad , twee van Dinant. twee van Hui, en een van Tongeren, St. Truyen, Hasfelt, Borchloen, Thuin en Fosfe zaamgefleld is , en tot welken men, in zaken van dwang, geweld en onderdrukking appelleren kan. Üeez Raad heeft een Secretaris en Procureur, 't Hof der veertien Schepenen vonnist over Civile en Criminele zaken. De Keizerlyke voorregten moeten gehandhaafd worden door den gewonen Raad, uit negen perfoonen beflaandc , welke deels door den Prins, deels door de drie Staten benoemd worden. 't Onafhanglyk Leenhof, 't vry Landshof, en 'sLands Rekenkamer hebben 't beftuur over de Inkomften en Domeinen van 't Land van Luik. In het land van Luik telt men ruim 1500 dor- ' pen, behalven de Heden Luik,Tongeren,Hasfelt , Hui, Verviers , Dinant, Borchloen, St. Truien, Vifet, Cinei, Thuin, Florcnnes, Fosfe, enz. Over het geheel is 't bergagtig; dan aan de oevers van de Maas, die het van 't eene einde tot het ander befpoelt, heeft het zeer goede weidlanden; het is overal vrugtbaar in I 4 gra-  136* TAFREEL van het granen en fruitbomen, en vol wild; dan 't ingewand der bergen maakt den meesten rykdom der Luikenaars uit; het levert hun koper, lood, marmer en andere (teen, benevens overvloed van yzer, waar van er, vooral in de ftad Luik, eene ontzaglyke menigte verwerkt wordt; en fteenkolen , die zelvs van onder'genoemde ftad getrokken worden, en niet alleen den Luikenaars tot brandftof ftrekken , maar zelvs een groot deel van hunne uitgaande waren uitmaken; boven dien beftaat de welvaart van 't Land van JMik in het aantal der minerale bronnen , waar van 't water in niet minder grote menigte naar buiten uitgevoerd wordt; terwyl zy, er oneindig vele vreemdlingen heen trekkende , verfcheidene plaatzen zeer neringryk maken , zo als wy nader zien zullen in de befchryving der voornaamfte fteden. De hoofdftad Luik ligt aan de Maas, in eene aangename valey, die door verfcheidene kleene riviertjes doorfneden wordt, Zy wordt verdeeld in de Stad, het Eiland, en het deel over de Maas; en zy wordt omringd door verfcheidene grote voorlieden, van St. Leonard, Üayard, Fivegnis Hocheport, Ste. Marguerite, St. Martin, de. Beggaarden, St. Remacle, Br es foute, Longdos, St. Gillis, op de Fontein en St- Walburg; de laatfte voorftad heeft denzelven naam met een berg ten noorden van Luik , waarop de Citadel gelegen is. huik heeft 12 pleinen, 154 ftraten, eene Cathedrale , 7 Collegiale , en 32 Parochie Kerken , 6" Abdy en, 36 K oosters , en 10 Hospitalen. De Catktdrale of Hoofdkerk munt uit door het mar-  LAND VAN LUIK, enz. 13? marmer, jaspis, yerguldzel en fchilderwerk ; destelvs fchatten zyn onwaardeerbaar, en zy heeft een Capittcl van byna 60 Canoniken, die Trefonciers of Grondheeren genoemd worden , om dat zy oneindige landeryen bezitten: hierom maken zy het eerfte lid van den Staat uit, terwyl de verkiezing van den Bisfchop aan hun alleen ftaat. Veertien van hun zyn Priors van de Capittels der Collegiale Kerken van de ftad en 't land, die mede zeer aanzienlyke goederen bezitten, even als de Kloosters en Abdy en. Hierom wordt Luik het Paradys der Geestlykheid genoemd. De Bisfchop heeft er, behalven 't Seraing, eene myl van de ftad, welk zyn zomerverblyf is, een Paleis in de ftad, 't welk veel pragtiger is als 't oud, dat in X734 door brand vernield wierd. 't Bisfchoplyk Seminarium is zeer bloeijend; fchoon het ten onregte door fommige voor eene Univerfiteit gehouden is. 't Stadhuis is in 1718 herboud, na dat het in 1691 vernield was, door de Franfchen, die de ftad bombardeerden, om dat de Bisfchop, zig op den Keizer, en vele andere Duit* fche Vorsten, benevens Spanje , Engeland en Holland verlatende, de dwaasheid had van den oorlog aan lodewyk den XIV. te verklaren. De Magiftraat beftaat uit een Burgemeester van wegen den Prins, een van wegen 'tvolk, en 20 Raadsheren. De derde Staat en Adel houden hunne vergaderingen op 't Hof der Staten , naast 't Paleis , waar van 't een deel fchynt te zyn ; de Trefonciers op 't Capittel zelve. Men heeft er aan de Maas twee kayen , die met bomen beplant zyn, en de I 5 aa-  •138 TAFREEL van het namen van St. Leonard en Avroy dragen: men telt er 17 bruggen, waar onder eene zeer brede , en op vele bogen rustende, meteen zwaar bolwerk in 't midden, waar op gcwoonlyk 8 ftukken canon geplaatst zyn , om het gemeen der wederzydlche quartieren van de Maas van elkander te houden. Luik is in 't ftuk Van Manufacluren en Koophandel eene der aanmerklykfte fteden van 't Duitfche Ryk, waar aan zy altyd onmidlyk heeft willen behoren, tot dat zy, benevens 't gansch Bisdom, door Keize* karel den VI. in 1716 onwederroeplyk aan den IVestphaaljchcn Kreits ingelyfd is. Zy is op de lyst der Rykstroupes geplaatst voor 57 ruiters en 175 foldaten, terwyl men de Ryksarmée op 400,000man rekenende, \Land van Luik op 8000 mannen fchat. Omtrent twee mylen van Luik ligt Chaude Pontaine, beroemd om zyne baden en waters, welke na 1714 in order gebragt zynde, thans vry fterk bezogt worden. Éene andere minerale fontein ligt naby Tongeren , in eene valei tusfchen yzerbergen ; plinius maakte xeeds met lof gewag van dezelve : in 't begin van deze eeuw wierd zy weder opgeregt, na dat zy langen tyd, als 't ware, onder de puinhopen van 't oud Tongeren bedolven was geweest. Deze overoude ftad heeft menigvuldige krygsrarnpen moeten uitftaan ; zo dat er thans niet veel opmerkenswaardigs te vinden is, buiten de oudheden , waar onder de overblyfzels van den Romewfchen ftraatr weg, die van Tongeren over Bavai in Henegouwen naar Rarys liep, zeer zonderling zyn: de Col-  LAND VAN LUK, enz. 143 reld gehouden mag worden. De gewelven aan wederzyden zyn even hoog, als het middellte is, en de pilaaren, waar op zy rusten, zyn zo dun , dat de Aartshertog albert niet in de Kerk durfde gaan, uit vrees dat dezelfde zoude in Horten. Florennes heeft eene Abdy van Benedict in er s; Fosfe een Capittel van 32 Cannoniken; Marchienne au Pont draagt dien toenaam na een brug over de Sambre. De Stad Hasfelt ligt aan wederzyden van de Demer, deels in de Luikfche Kempen, deels in 't Graaffchap Looz. Zj is geene van de grootfte fteden van 'c Land van Luik; dog is vry fchoon en de zetel der opperfte regtbank van 't Graaffchap Looz, en de Luikfche Kempen. Men begon in 1740 te werken aan een ftraatweg vm^Luik over Tongeren op Hasfelt, die van daar over den Luikfchen bodem tot op de Mairie van 's Hertogenbosch zoude lopen : zo dat men een ftraatweg van deze ftai over Luik tot in Frankryk zoude hebben, zo men dien, die tot op Eindhoven loopt, insgelyks verlengde. Thans is Hasfelt berugt door den fchok, die de Exccutions troupes 'er voor ontvangen hebben, en zedert is zy vry wel verfterkt, zo dat men er weinig voor de Duitfchers bedugt is. In de Luikfche Kempen liggen de kleine fteden Peer, Beringhen, Hatnont, Herk en Bree: welke laatfte mede minerale bronnen in de nabuurfchap heeft. Borchloen, de Hoofdftad van ;t Graaffchap Looz, is zeer kleen, en heeft niet byzonders, als 't Capittelvan 17 Canoniken. Bilfen, een zeer kleen ftadje in 't zelve Graaffchap, is al-  148 TAFREEL van het De fchulden, door kwaad beduur gemaakt, yereischten dat de bevoorregte onderdanen in de lasten der anderen deelden. Gelyk men nu in Frankryk door het doordringen der "dubbele Reprefentatie van den derden Stand, den Adel en de Geestlykheid daar toe had willen noodzaken ; zo zogt de Bisfchop van Luik er zyne Geestlykheid mede toe overtehalen. Maar gelyk 't volk van Frankryk, niet te vrede met de gevolgen van 't kwaad beltuur eenigzins verzagt te zien, 't zelve voor 't toekomende voor wilde komen : eveneens antwoorde het volk van Luik , op het voorftel van den Bisfchop, den 13 Aug. aan zyn Hoofdcapittel gedaan, om het zelve tot eene gelyke contributie in de belastingen te bewegen ; in een ftukje \ 't welk ogenbliklyk daarop 't ligt zag word gezegd : „ Dat, offchoon door die „ fchikking 's Lands kas mogt verbeteren, men daarom niet meer voor een flegt be„ Huur beveiligd ware. Dat het bewind „ fchrikbarend ware, 't welk in 25 jaren van „ rust en vrede de Nationale fchuld verfchei„ de millioenen had doen aanwasfen; dat het „ zelve en vele andere misbruiken onver„ mydlyk verbeterd moesten worden; dat aan „ de Natie moest gegeven worden een billyke „ en wettige Reprejentatie; dat het inconft'itu„ tioneel en onderdrukkend Edicl van i684ver„ nietigd moest worden, 't welk affchuwlyk ware door het bloed der brave voorvaderen; dat de Prins niet meer uit kragt van het „ zelve de helft der Magiftraten moest be- noe-  LAND VAN LUIK, enz. 14* noemen, 't welk alsdan zyne Creaturen wa„ ren,hem geheel toegedaan; dat in den ftoel der Twee en twintigen gene leden meer plaats „ moesten nemen , die hun gezag van die ,, Mandataris/en des Bisfchops ontleenden , zo „ dat het oogmerk hunner inftelling ver„ nietigd wierd. Dat de brave burgers, die „ 't hernel der wyze conflitutie vorderden , geenzins bedoelden de Geestlykheid te doen „ afzien van de vryheden van haren ftaat; „ maar dat men ten opzigte der Imposten „ wilde, dat Kerklyke en Waereldlyke perfoo,, nen , Edelen en Burgers zig vereenigden; „ dat zy alle llegts een huisgezin uitmaak„ ten; dat voor alle maar eene 'sLands kas ware, en alle daar aan toebragten, na ma„ te van goed en vermogen ; dat daar toe alle Esprit de Corps aan een kant gefteld ,, moest worden ; dat elk zig moest overge- ven aan 't Patriotismus; dat dan geene „ opoffering zwaar zoude vallen ; of liever „ niets voor eene opoffering te houden zou„ de zyn; dat de hinderpalen van den koop„ handel verdwynen zouden , en de gelyk„ heid (van regten) tusfchen armen en ry„ ken eenen algemenen voorfpoed te weeg „ zoude brengen." • En 't volk toonde ras, dat de gevoelens in dit ftukje opengelegd, wezenlyk de zyne waren , door op den 16 de Patriotfche Cocarde optezetten , en op den \j den oud Burgemeester chestret in triomph van zyne buitenplaats te halen , waar heen hy den haat van hun ontweken was, die hem om de verdediging der volksregten vervolgden. Eindlyk K 3 was  15° TAFREEL van het was de 18 de beflisfende dag. Na dat de Bisfchop de gevoelens van 't volk had ichyncn te billyken , zette 't zelve de regerende Burgemeelters af, om dat deze ongunftig over deszelvs belangen dagten. Om 't geheugen van hun beftuur te vernietigen, wierdei; hunne wapenfchilden op 't Stadhuis veibroken, zonder dat zy in hunne perfonen of goederen in 't minst beledigd wierden. Daarop wierden niet alleen de beide Burgemeelters, voor de eerfte keer zedert 1684, maar zelvs een gansch nieuwe Raad door 't volk verkozen, terwyl de rust door eene opgerigte Burger Militie bewaard wierd; zo dat er, behalven het Haken der gevangene , geene de minfte ongeregeldheid voorviel; zelvs konden de verdagte perfonen zig veilig overal vertonen. De vreugde over de omwending wietd voltooid door den Bisfchop , die door eene Deputatie van 't Seraing gehaald, en in zyne koets door 't volk voortgetrokken zyn•de , alles ondertekende wat het zelve befloten had. Dan fchielyk wierd de glans van ■dien. fchonen dag door opkomende wolken verduisterd. De nieuwe Magijlraat, met chestret. en fabry aan 't hoofd , had op den 23 daaraanvolgende zo dra niet afgekondigd, dat de ftads Imposten nog zouden moeten betaald worden, tot er eene nieuwe ver■deeling gemaakt ware, of het gemeen barste in de fterkfte murmurering uit; zo dat het Placaat van dien dag op den 25 ingetrokken moest worden door een ander , waar by alle ftedelyke Imposten vernietigd wierden. En daar de geest der omwentling 't ganlche land van  LAND VAN LUIK, enx. van Luik bezield had, zo dat deszelvs Handen, met den Prins aan hun hoofd, 't allen onder elkander eens fchenen te zyn, wierden zy eensklaps in grote verlegenheid gebragt, door 't onverwagt vertrek van den Prins naar Trier. Geene Deputatie, hem op 't fpoor nagezonden , was in ftaat- om hem terug te doen komen ; fchoon hy verklaarde geenzins van zyn gegeven goedkeuring af te flappen, maar wel mede te willen werken, ter bevordering van het algemeen welzyn ; terwyl hem de. befluiten der Staten gemaklyk ter bekragti» ging toegezonden konden worden. De grootfte zwarigheid van alle, die zig opdeden, was een bevel van 't Rykskamergerigt te Wetslar (*) , om alles op den ouden voet te herftellen, met bedreiging dat anders de Koning van Pruisfen en Keurvorsten van de Paltz en Keulen zulks, als Dire&euren van den Kreitz, gewapenderhand zouden doen. Hierop wierd ylings eene Deputatie naar Wetslar gezonden, om te betogen dat men de Confiitutie niet wilde veranderen, maar alleen herftellen, en dat de Prins met alle de Standen het daar in volkomen eens waren: terwyl de laatfte zig, ten bewyze daar van , op den i September plegtig op nieuw aan elkander verbonden. Deze gelukkige eensgezindheid der Luikenaars (*) Wy hadden wel iets over dit Kamergerigt, en over den oorfprong en Covftituiis van 't zogenoemd Heilig Ryt villen zeggen , dog zulks zoude dit werkje te zeer heöbea ioen uitdyeu : hierom moeten wy den lezer wyzen tot , gerigt" Tevens kan men uit deze verklaring opmaken , dat zy geen het minst uitzigt hebben op eenige veseeniging met Frankryk; daar zy in hun Adres aan de Nationale vergadering zelve zeggen, dat deszelvs befluit, van geene veroveringen te willen maken ten koste van de Vryheid der naburige volken, hunne grootfte bewondering wegdraagt. Dus moet men dat Adres alleen befchouwen als een gewrogt der verrukking, die zig onder alle volken ope-  ïóo TAFR. van het LAND V. LUIK, enz. geluk der Franfchen te maken. „ De tegen„ woordige tyd, zeide mercier hier boven, „ is zwanger van het toekomftige." En fchoon zommige Mogendheden zig, als men de Gedeputeerden der Franfche koopftedeh geloven mag , die de vertogen tegen 't Familie Verhond aan Engelsch goud toefchryven, van gehuurde pennen bedienen , om by de Franfchen van de beste zyde befchoud te worden en dezelve tot het begunftigen hunner belangen overtehalen; fchoon gene der grote Mogendheden vyandfehap met Frankryk fchynt te willen hebben, zo men alleen uitzondert dat pitt genegen fchynt om zig tegen het verkopen, der goederen van het Engelsch Jefuiten Collegie van St. Omer te verzetten; evenwel zoude het beftaan der kleene Duitfche Vorsten hen wel eenige. onvoorzigtigheid kunnen doen begaan, welke met de handelingen van het Congres gepaard, de nu zo moedige Franfchen overhaalde , om eens eenen korten uitflap ten Noorden van hun Ryk te doen. Als leopold dan goed konde vinden, om hun zyn regt op het Belgisch Gemenebest onder goede voorwaarden afteftaan, zouden misfchien de Protesten van het Kamergerigt van weinig kragt zyn om te beletten , dat het Land van Luik, te gelyk met dat der Belgen, in Frankryk ingelyfd wierd. EINDE.    De yver, om dit Tafreel op 't fpoedigst onzen Landgenoten te kunnen aanbieden, heeft ons doen verzuimen van op pag. 11 voor het afdruk' ken te verbeteren, „ dat Mechelen in Braband ingelyfd is," bet welkwy er tot nader onderzoek meenden te moeten /tellen, niet alleen om dat het ons toefiheen de meening te zyn van een Brabandsch Schryver, uit vjeiken onder anderen wy aangevuld hebben het geen wy in het land zelve niet hadden kunnen opfporen; maar om dat wy zelvs die [telling bevestigd vonden in eene beknopte bel'chryving der Oosteurykfche Nederlanden gedrukt te Amiterdam 1785, die wy aan den Hoogleeraar bachiene toefebreven. Vaar wy nu btvonden hebben dat het fleebts een uittrekzel uit den Brabander is , en dat deez het woord ingelyfd gebruikt heeft voor ingelloten, omringd, enz. gelieve men op gem.pag. te leezen: „ in welke laat/te Provincie aie yan „ Antwerpen ingelyfd is, fchoon die van Mechelen ^even eens van alle kantendoor V Brabandfche omgeven , nog eenen byzonderen Staat uitmaakt." Men verfchone het ook , indien zvy , door de onzekerheid der berichten, die wy by den aanvang van dit PVerkje nopens de nieuwe Pranfche Conltitutie hadden, daar omtreud 'eenige onnaukeurigbeid begaan hebben ; wy zullen dezelve , zo dra monglyk, in haar geheel aan onze Landgenoten mededeelen. T A*  TAFREEL dér TIEN CATHOLlQUË NEDERLANDSC HÈ PROVINCIËN, en van het LAND van L U i Ki M -l ^ aulyks zal men op den ganfchen Aardbodem een land van die uitgeftrektheid viiï* den, t welk over 't geheel door eene milde natuur zo grootlyks bevöorregt zy, en tevens zo wel bearbeid worde, ja met eene zo verbazende menigte welgeboude en bloei- J^5e/ Pï0nk6A ds dat gedeeI^ der Nederlanden, 't welk ten zuiden van den Rhyn gelegen is. Niet zo laag van grond als een groot deel der zeven Vereenizdé Provinciën heeft het die rampen van den bvselegen Oceaan niet te dugten, waarvoor derzeiver bewoners by eiken ftorm zidderen. lntusfchen behoeft het op de meeste plaatfen m vrugtbaarheid voor fcde beste lande-  NE DE RL ANDS C HE PROVINCIËN. 5 noemde Provinciën. Terwyl de Hollandfchc Schouwburg ons leeren kan, op welk eene wyze hy zig van de goederen van ja coba van beyeren, Gravin van Henegouwen, Holland, Zeeland en West Friesland meester gemaakt hebbe. karel de stoute, zoon van Philips, moet veel overeenkomst met joseph den II. gehad hebben. De grote verfcheidenheid van regeringswys in de elf Nederlandfche Provinciën , waar van hy erfgenaam wierd, ftafc hem tegen de borst, daar ze het voor een Vorst onmooglyk maakte, om ze alle wel te foeftüüren, al had hy ook nog zo veel doorzigt. Ware hy minder in gefchillen met zyne naburen ingewikkeld geweest, hy zoude ondernomen hebben, om ze alle tot een lichaam te vereenigen, en benevens zyne andere bezittingen tot een Koningryk te doen verheffen. Doch dan had hy misfchien denzelven tegenttand ondervonden, die joseph onlangs van 't beste deel zyner Nederlanden beroofd heeft. Althans waren de meeste Provinciën toen reeds zeer gehegt aan hunne oude conftitutie, en hun moed was zo groot , dat enkele Heden aan de magtigfte hunner Vorjlen den oorlog durfden verklaren. Zelvs waagden het de Brüggenaars om zig te verzekeren van hun 'Landheer maxi miliaan van oostenryk, getroud met kakels dogter, maria van burgundie, die zo bekend is, door de aan vele Heden gefchonkene Voorregten. Zy leiden een vaii zyne Ministers 't hoofd voor de voeA 3 ten,  6 TAFREEL der tien Catholique ten, en hielden het twee Jaren tegen hem uit: doch moesten zig eindlyk op genade en ongenade overgeven. De 'Leuvenaars, vatteden in 1382 de wapens op tegen wences laus, Hertog van Braband, en fmeten zeventien zo Schepenen als Raden uit de venfters van 't Stadhuis. Zy verwoesten veeIe van 's Hertogs landen, doch eindlyk ingefloten zynde, moesten zy om genade fmeken. De Gentenaars wierden zelvs door eene ongelukkig uitgevallene onderneeming van dien aart geenzins afgefchrikt, om dezelve naderhand te hervatten. Zv trokken, omtrent denzelven tyd als de Leuvenaars, ten getalle van 60,000 inwoners, onder 't bevel van eenen philïps d'artevelle, uit tegen lodewyk, Graaf van Flaanderen, Artois en Burgundie, Heer van Mechelen en Salim , en bloedverwant van den Koning van Frankryk. Deze verleende hem byftand, waarmede hy artevelle zo 011zaer, tot zo lang zy te gelyk rnet Gelderland en Zutphen A 4 aan  B TAFREEL der tien Catholique aan den Keizer overgingen; welke tevens het wereldlyk gezag over de Provinciën Utrecht en Qverysfel, van den Bisfchop van Utrecht yerkreeg. • , Het land van Kameryk was oudtyds dikinaals de twistappel tusfchen de Koningen van Frankryk en de Graven van Flaanderen geweest. Toen behoorde 't aan den Bisfchop van Kameryk; die door Keizer^ maxi mi li aan tot Prins van 't Heilig Ryk verheven wierd, doch op den Ryksdag in die hoedanigheid nooit erkend is ; gelyk men 't land van Kameryk nooit als een byzonder deel van het Duitfche Ryk befchoud heeft. In 1543 maakte karel deV. met toeftemming van den Bisfchop, zig er meester van, en vereerde zyn Zoon philips met den tytel van Burggraaf van Kameryk, alwaar hy een Kasteel liet bouwen. Aldus vereende die Vorst de XVII Nederlandfche Provinciën onder zyn gebied. Wetende hoe zeer zy op haare zogenoemde vryheid gefield, en aan haare byzondere conflinitien verkleefd waren, zag hy van 't voornemen af, om ze ouder den tytel van Koningryk in een te fmelten. Het is bekend met welke aanbeveling hy dezelve, te gelyk niet de Kroon van Spanje , in 't jaar 1556, aan zyn Zoon p 111 l i ps , overgedragen heeft, en hoe liegt deze den raad van een verftandigen vader opgevolgd is. Niettemin bleven zy hem als Landheer erkennen , fchoon vele landen en fteden zig jcragtdadig tegen de woede van de Spaanfche |ïevelhebbcrs en foldaten verzetteden, ten  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, o ■welken einde er nog in 1^76 te Gend eene algemeene verbintenis der Nederlanden geiloten wierd. VERDEELING DER NEDERLANDEN. Dan kort daarop zag men eene fcheuring onder de gewesten , wier inwoners grotendeels meer dan 100 Jaren onder eene en dezelve regeerings - form geleefd hadden, en daarom als één Volk beichouwd wierden; 't welk meest al eene en dezelve taal en zeden had : ten minften een en den zeiyen naam van Nederlanders droeg , om dat deszelvs meeste gewesten, in vergelyking met andere, zeer laag van grond, en alle naaide Zee toe afhellende waren. De jaloers, heid tusfchen de voornaamfte Walfche Edelen , en den Prins van Oranje, \s Konings Stedehouder in Holland en Zeeland, gerezen, veroorzaakte, dat veele der eerfte zig aan den nieuwen gematigden, en veel goeds belovenden , Spaanfchen Bevelhebber onderwierpen. Om dit by andere voor te komen, wist de Prins van Oranje te bewerken, dat er in ?t Jaar 1579. te Utrecht, eene nauwe verbintenis tusfchen zes Provinciën gefloten wierd, in welke de Provincie van Stad en Lande dee nam , zo dra zy van de Spaanfche bezetting ontflagen was. Zinds waren dan eens de legers der zeven vereen igde Provinciën meester van groote landOreken in de andere, dan eens drongen de Spanjaarden zelvs in hunne landen op , tot dat de vrede van Munfier gefloten wierd. Waarby Spanje het Gyer- A 5 qua;'-  NEDERLANDSCIIE PROVINCIËN, ir tois, veroverd hadden, deden zy onder lodewyk den XIV. kort op elkander twee ondericheidene oorlogen aan Spanje aan. De iiitilag van beide was dat deze Mogendheid by den vrede van Nymcgen aan Frankryk afïïbnd het geheele ^Graaffchap Artois en het Bis dom Kameryk, benevens vele Heden in Henegouwen en Flaanderen. Dan nog aanmerklyker wierden de Franfche bezittingen in de Catholique Nederlanden na den Utrechtfchen vrede, by welke hun nog zeer veele Steden in Flaanderen, Henegow-en, Namen en Luxemburg afgeltaan wierden, terwyl een deel van Oppergelderhmd aan ons Gemcenebest , en een ander aan Pruis/en verviel. Dus behield Oostenryk maar < en deel van Oppergelderland, Limburg , Luxemburg , Namen, Henegouwen , Flaanderen en Braband, in welke laatfle Provincie die van Antwerpen en" Mechelen ingelyfd zyn. Van deze landen heeft die 'Mogendheid ,terwyl wy dit fchryven, niets onder zyn gebied behouden als Luxemburg, Namen over de Maas en een deel van Limburg. De andere Haten ma't nieuw Gemeenebest uit, dat,zig door den toenaam van 't Belgisch van onze Nederlanden onderfcheidende, te kennen geeft, dat de naam van Belgen alleen aan °volken ten zuiden van den Rhyn gelegen toekomt. Oudlyds flrekte hy zig nimmer over dezen vloed uit, hoewel onder denzelven , behalven Picardie en andere flreken in Frankryk, nog de tusfchen den Rhyn en de- Zee gelegene Gewesten, die thans aan Duitschland-bëhoren te zanem met de Catholique Nederlanden be- gre-  %.% TAFPvEEL der tien Catholique grepen wierden. Dus de ''Luikenaars er mede aanfpraak op hebben, welker onlusten in een vry naauw verband met de Belgifche Haan, en voor al niet minder als deze den aandagt van ons Nederland op zig gevestigd houden. Zo dat eene befchryving van 't land van Luik en deszelvs onlusten even aangenaam , als die der Belgifche Staten en omwending moet zyn. Te meer daar deze 't zelve zodanig begrenfen , dat men in de verhalen van de lotgevallen der Belgen menigvuldige namen van Luikfche plaatfen aantreft , zo wel als van de tot nog toe Oostenrykfche Ne~ derlandfche. Zelvs heeft men , om een regt denkbeeld van de Belgifche omwending te verkrygen, de*"kennis nodig van vele plaaten in die gedeeltens der tien Catholique Pro* vinden, welke onder de beheerfching van ons Gemeenebest en Pruisfen {baan, of aan Frankryk ingelyfd zyn. Weshalven wy ze mede niet uit 't oog zullen verliezen, daar de laatfte inzonderheid om hunne uitmuntendheid aan geen Nederlander onbekend behoren te zyn. Om aan het plan te voldoen, dat wy ons in dit Werkje hebben voorgefteld , zullen wy hier eene befchryving laaten volgen: A. Van onze 'Generaliteits Landen en Pruis- fisch Gelderland. B. Van de Franfche Nederlanden. C. Van de tot nog toe Oostenrykfche Neder¬ landen. D. Van de Belgifche Staten en omwending. met hare gevolgen. E. Van het land van Luik en zyne onlusten. A. Tot  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 13 A. Tot de landen, welke ons Gemeenebest in de Tien Catholique Provinciën en Oppergelderland bezit, en welke gemeenlyk Generaliteits Landen genoemd worden, behoren I. Staaisch Flaanderen; dit bevat A. 't Vrye van Sluis, zo als men in 't overig Flaanderen het vrye van Brugge enz. heeft. De ftad Sluis in Flaanderen is de hoofdplaats; zy ligt aan den Zeeboezem 't Zwin , die fchoon niet meer zo aanmerklyk als voorheen, de ftad met een goede haven voorziet, en dezelve aan de noordzyde ongenaakbaar maakt, terwyl zy daarenboven van die zyde met een fterk ilot bevestigd, en aan den Zeekant door de Ifabelle Schans gedekt is. Ten zuiden heeft zy eene vlakte, die een goed kwartier uur breed zynde, en onder water gezet kunnende worden, te gelyk met de aanzienlyke Vestingwerken , Sluis tot eene der fterkfte Grensfteden maakt; fchoon zy in 1748. zonder flag of ftoot aan de Franfchen overging, Hare eenzame gelegenheid en'de vooringenomenheid, die de Hol. landfche militairen er tegen hebben , bragt hier misfchien veel toe. Zy wordt voor zeer ongezond gehouden, anders is zy by uitftek net bebouwd, en bevat 400 huizen; dan bui* ten den wal, vindt men hoegenaamd geen geboomte. Jantje van sluis, wil men de militairen wys maken, zou oorzaak der koortfen zyn, die hen daar verflinden; doch deze komen eerder voort uit hunne gulzigheid in 't eten van mosfelen en zeekrabben , die zy langs 't Zwin zoeken : behalven dat deszelvs oevers, by ebbe grotendeels  TAFREEL der tien Catliolïchté deels droog lopende, er de Idgf fchvfien te befmetten. De andere zogenoemde lieden van 'ï vrye van Sluis, Oostburg, Tzendyke en Biery'litt zyn klecn, de laatlte alleen is berugt geworden door haren Burger willem beuk e e S e. Zy en Tj'endyke zyn verfterkt, zo wel als Aardenbufg, voonnaals eene groote Zeeftad, die zig naderhand weder een naam verworven heeft door 't afflaan der Franfchen; hier zyn de wallen met Arduinfteen opgezet. B. Aan de overzyde van 't Zwin ligt het land van Cadfand, een der rykfte en vrugtbaarfte van gansch Flaanderen : fchoon van tyd tot tyd verkleend door de overftromingèn der Zee, bevat het egter nog eenige Dorpen, waaronder de Groe het voornaamite, en de hoofdplaats is ; Breskens is vry, levendig door V veer op Flisfingên ; Cad. [and is eene foort van vesting, daar 'tiand den naam van draagt. De Cadfand'crs zyn yverig Protestants; er zyn veele gévlugte 'Saltzburgers onder; over % geheel is "t een eenvoudig, braaf en vriendlyk volk, dat zig zeer wel op den landbouw verftaat. C. De zo genoemde vier Ambagren .v^fn Axel, Hulst, Asfenede en Borchiut maken erootendeels 't ooslykst Oord van Staatsch Flaanderen uit, fchoon de twee laatstgenoemde plaatzen zilve hier niet onder behoren. Hulst, wiens hoge en fchone toorn haar van verre doet ontdekken, ligt in 't midden van Polders, die onder water gezet kunnen worden , ter.vyl hunne Dykcn met de Forten Moerfchans, Zandberg,Rappe, Kykuit enz. bezet zyn. De ftad zelve is daarenboven met aanzien-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. ig zienlyke Vestingwerken voorzien, fchoon zy in 'tjaar 1748. weinig wederftand bood: men heeft hier ruim zo veel huizen als te Sluis, en Jaarlyks twee groote Kermisfen. die er vele Flamingen heen lokken, 't Hul/Ier Ambagt is ryk en vrugtbaar, flaat onder byzondere regeering, en heeft een fchoon landshuis, binnen de ftad. De vaart naar Gend is thans even weinig bruikbaar, als die van Sluis naar Brugge. Te Hulst wierd in 't voorleden Jaar door de Brabanders als ftaatsgevangen aangebragt joseph va n c rum pip en, Ridder van St. Stephen, Cancelier van Braband en Limburg, en lid van den Staatsraad, Axel en ter Neufe zyn goede fterktens ter dekking van Zeeland, 't Sas van Gend is mede kleen, doch heeft uitgeftrekte Vestingwerken , en kan ook geïnundeerd worden; het ligt aan de Ley, die in den Hond uitloopt, en uit' welke de Gentenaars eene vaart lieten graven, om korter weg naar Zee te hebben, als langs de Schelde voorby Antwerpen ; doch thans hebben de maakers er geen gebruik meer van. Philippyne is eene regelmatige vierhoek, door philips den II aangelegd. Boven dien heeft men er nog eenige kleine Forten. II. Tot Staatsch Braband behoort A. Het Markgraaffchap van Bergen, op Zoom genoemd, bevattende behalvcn Xlil dorpen, met eenige gehugten en eilanden, de ftad Bergen, waardoor 't riviertje de Zoom loopt; zy is niet groot, doch ligt zeer laaowaarom er naulyks bres gefchoten kan worden in de fchoone werken , daar mede zy om-  16 TAFREEL der tién Catholidut omringd is; boven welke zy aan de zwak-* fte zyde gedekt wofdt door eene zeer fterke linie i die zig van. daar langs de fcbanfen Moerniond, Plnfen en Rover tot Steenbergen uitItrektj en de retraite altyd open houdt ; aan den kant van Antwerpen heeft men de fterkte Kyk in de pot; de gemeenfchap met de haven wordt opengehouden door eenige forten en redouten, dus zy altyd met onderftand en voorraad voorzien kan worden; in een woord,de FriefcheIngenieur coehoorn^ heeft er al zyn vernuft aan te koste gelegd; doch had de retraite min veilig geweest, misfchien was zy in 174". zo ligt niet dooE ftorm veroverd. Het Marquifaat van Bergen is eindelyk overgegaan tot het Paltz Beyerfche huis; de ingezetenen zyn er, gantsch anders als in Staatsrh Flaanderen, meest Roomsch. B. De Heerlykheid Steenbergen en Prinjeland, benevens de Witlemftad, behoren aan 't Stadhouderlyk Huis; de laatfte plaats is door willem den i. aangelegd, en zo wel als Steenbergen zeer fterk; doch beide zyn kleen; in Prinfeland ligt 't dorp Dinteloord: de Calvinisten zyn hier overal de meesters. C. De Baronie van Breda bevat XV1Ï dorpen en behoort mede aan 't Stadhouderlyk Huis. Rofendaal en de Oudenbosch zyn er zeer aanmerkeiyke landplaatzen. De ftad Breda zelve bevat 1500 huizen, en omtrent 11,000 inwoners ; fchoon de Koophandel en Manufacturen er niet meer zo bloeyend zyn als weleer, is 't nog eene levendige ftad ; waar toe 't garnifoen veel toebrengt, 't geen er fteeds vry fterk is, alhoewel de Vesting- wer-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 17 werken aan de hedendaagfche krygskunde niet veel tegenftand kunnen bieden. Na de verovering van Bergen belette 't Camp van Oudenhoven de Franfchen om Breda mede wegteneemen. 't Oud Kafteel 't Valkenhof is beroemd in de Vaderlandfche Gefchiedenisfen , heeft fchoone toegangen en wandeldreven , dog moet in fchoonheid verre wyken voor het nieuw, dat willem de III. er o-eboud heeft. In de fchone Hoofdkerk is bezienswaardig 't praalgraf van engelbert van nassau. Buiten de ftad heeft men \ Lies en Masthosch. De ingezetenen der Baronie zyn meest Roomsch Catholiquen , fchoon de Gereformeerde Godsdienst er de heerfchende is D. De Mairie van 's Hertogenbosch, gemeênlyk de Meyery genoemd, eu grotendeels aan ons Gemeenebest toebehorende, was voormaals een der vier quartieren van Braband Plet bevatte over de honderd dorpen en twee kleene fteden , benevens 'sHertogenbosch, dus genoemd om dat zy midden in bosfchen la ' Dalem hadden voorheen Graaflyke^kaftelen, thans zyn het fteedjes van weinig aanbelang. In 't Hertogdom Limburg zelve behoort ons toe de HecrlyUreid O'ne. 't Land is overal hoog, dog vrugtbaar. Van de oostzyde aankomende , ontdekt men eerst den St.' Pietersberg by Maaftrigt, en dan de Ipitlen der torens van die ftad , naar welke men langs een vry fteilen weg afrydt: men komt 't eerst aan de ftad Wyk , de óp. 't L'r.nburgfhe ligt , dog door eene fteene brug van 500 voeten lengte aan Maaftrigt gehegt, en m den kring van haare vestingwerken begrepen is. Deze zyn alleraanzienlykst, vooral 'die door den Generaal de la rive aangelegd zyn ; daarenboven heeft de ftad een"1 fort op den St, Pieters berg, 't welk hv?x commandeert, en kan zy deels geïnundeerd worden : zf ligt deels op 't grondgebied van den Bisfchop van Luik, aan wien de voorftad van St. Pieter geheel toebehoort, offehoon zy door de buitenwerken omvat wordt : hierom trokken de inwoners er van met vliegende vaandels naar L-tik $ óm er trouw aan de nieuwe confitutie te zweren. Maaftrigt word deels door Roomfche , deels door andere Magijlraats perfonen geregeerd : de Roomfohen zyn 7er in 't vol bezit van de voornaamüe Kerken, zo als die van St. Seryaas en de Lieve Vrouwe; zy hebben 10 Monniken en 11 Nonnenkloosters , dan dé Proost- dyen  18 TAFREEL der tien Catholique liggende Heden : de manufacturen leveren er laken en andere wollen , zyden en catoene ftoffen ; doek van allerlei foort, en bloemwerk ; zyden, gouden , zilveren en garen kanten, galons, linten; 't fchoonde garen; allerlei behangzels , leder , enz. Er zyn allerhande kunstwerkers, enz. Rondom de ftad ziet men meer dan 200 oly molens voor 't koolzaad, 't geen de omftreken voortbrengen. Te Rysfel is de vergadering van 't Departement 1 bedaande uit een gelyk getal afgevaardigden uit ieder diftriè, zonder onder-fcheid van order, en de plaats der Staten van Flaanderen enz. bekledende. De ftads 'Regering is gelyk aan die van alle Franfchc. fteden ; zy beltaat uit een Maire , die alle ■twee jaren uitgediend heeft , en niet langer 'dan 4 jaren aan een die plaats bekleden mag; een getal van Schepenen , waar van de helft aiie jaren afgaat, en een getal van Notabelen, beide geëvenredigd aan de grootte der ftad; deze worden door alle burgers , die 's jaars boven 3 livres aan Impofttien betalen , op een gelyken voet geftemd, even als de leden van de Departements en Nationale vergaderingen. De kooplieden van Rysfel hebben eene bank opgerigt, waar elk, die Nationale Asftgnatien heeft,.dezelve by gebrek aan contanten , er zonder enig verlies tegen verwisièlen kan. En onbmgs is Rysfel 't toneel geweest eener Patrio'ttifche verbintenis van vele Nationale gardes van het Departement en het naburige, om eerlang met andere foortgelyke Confederatien, met de dappere Land- en Zeesoldaten , ja met de gryze Invalides, onder 't oog  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 3* die aan de Schelde liggen, terwyl men tusfchen Douai en Rysfel een gegraven canaal heeft , door middel van 't welke de eerlte ftad niet alleen met de laatfte, maar met alle fteden die aan de Lcye liggen , ja zelvs met St. Omer enz. gemeenfchap heeft. Evenwel zyn de meeste ftukken, die er onlangs gegoten zyn, er per as van daan gevoerd, terwyl men er tog altyd meer als honderd Artillery paarden onderhoudt. De transporten befchouwende, weet men niet waar men zig't meest over verwonderen moet, of over den goeden ftaat van deze paarden, of over de fchoonheid der affuiten van allerlei vinding, der ftukken , die in Frankryk alle van metaal zyn , enz. 't Artilleryfchool van Douai kampt met de beroemde Unhcrjiteit in luister, en zelvs in nuttigheid; dewyl de Franfchen thans op den Schouwburg 't Manage de Figaro, in plaats van met tont finit par des chanfo?:s, met tout finit par des canons befluiten. 't Arfe?iaal en Magazyn van Douai vervullen alle omliggende met krygsvoorraad. 't Stadhuis is een Gothsch gebouw , met ftandbeelden deioude Graven van Flaanderen pronkende. Dan wy fpoeden ons naar 't vermaard Duinkerken, wiens haven enkel door kunst eene der fchoonfte en fterkfte van de Nederlanden geworden is. Dit werk van den onvcrgelyklyken vauisan verdiend , vooral voor een Hollander, opengelegd te worden. Aan weerskanten heeft men een hoofd , 't welk vele honderd fchreden in zee oploopt; ganfche bosfchen wierden omgekapt, en met 'honderd duizenden ftcenen in zee geworpen;  34 TAFREEL der tien Catholique Bergen St. Winox is eene niet groote dog fraaye ftad, in de nabuurfchap van Duinkerken : door middel van eene vaart, van daar naar Bergen gegraven, kunnen de zeefchepen tot aan deze ftad komen. Er is grote handel in koorn, 't welk 't land ten oosten in overvloed ■ oplevert • rondsom Bergen heeft men anders meest weidland. De Bergfche kaas is in Frankryk zeer beroemd. De ftad pronkt met een fchoon Stadhuis, en eene Abdy van Benedi&iners, die eene der voornaamfte van Frankryk is. De vestingwerken zyn in goeden ftaat. Hier kwam, na 't overgaan van Gend en Brugge, de Oostenrykfche bezetting van Oftende aan, en wierd van daar over Rysfel naar Namen geleid. Grevelingen , aan zee gelegen , is kleen en Vervallen , doch zeer fterk van vestingwerken. De Cafernen zyn er fchoon, en de Citadel is niet te dwingen. Alles is hier omtrent zware kiey , die zo effen ligt als in Holland, dog boven de zee verheven. Hier om -wilden fommige der uitgewekene Hollanders hier eene volkplanting opgerigt hebben, daar de haven weder in goeden ftaat gebragt kan worden : dog dit zoude tot nadeel voor Duinkerken zyn , alzo Gravelines den handel op Artois naar zig zou trekken , terwyl zy met St. Omer vereenigd wordt door de Aa ftroom , die weder door middel van een gegraven canaal met de Ley gemeenfchap heeft, en ter zyden de vaarten naar Calais, Bergen, en Duinkerken met water voorziet. Aan de Aa , daar zy de vaart van Bergen afgeefc, vindt men 't aanzienlyk vlek Watte of  38 TAFREEL der tien Catholique 1 II. Deze ftad ligt op een berg aan de Scarpe, en was voormaals in eene oude en nieuwe ftad afgedeeld, die elk eene byzondere regering , en byzondere poorten en wallen hadden ; thans zyn deze tot ééne ftad vereend, die zeer fterk is , en eene Citadel van v a ijban heeft. De grote markt is zeer uitgeftrekt; op de kleene vindt men , behalven 't Stadhuis , eene Kapel, met een toren, op de wyze van eene pyramide, welke zeer kunftig geboud, en met ftandbeelden verfierd is. De toren der grote en fchone Hoofdkerk is zeer hoog, uit denzei ven komen enige metalen beelden te voorfchyn , om de heele en halve uuren te liaan. Men bewaart er in eene zilvere kasfe, omzet met diamanten en paerlen, 't Manna dat Ao. 371 gevallen zoude zyn: er is een capittel van 40 Canoniken. De Benedicler Abdy van St. Vaast is zeer ryk. Men heeft te Arras fabriquen van zeer fchoon tapytwerk. De wandelingen buiten de ftad zyn ongemeen fchoon; en dezelve behoeft, uitgenomen Rysfel, voor gene der omliggende in grootte en volkrykheid te wyken; terwyl het fand van Artois in vrugtbaarheid zyns gelyken byna nergens vindt , waarom het de Koomfchuur van Nederland pleegde genoemd te worden. Het is over 't geheel zeer bergagtig. Deszelvs ingewanden zyn zwanger van eene krytagtige delfftoffe, die overal de beste kalk en pleister oplevert, en op vele plaatfen eene foort van witte fteen , die aan vele gebouwen gebruikt, en door beeldhouwers gemaklyk bewerkt wordt. De inkomften van fommige ryke Kloosters beftaan in kalkputten,  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 39 ten, die veelal zeer diep zyn, en in groeven van zulke fteen. Aan de westzyde heeft men koolmynen, dog die zyn zo goed niet als de Henegoufche. De vrugtbaarfte oppervlakten der bergen zyn doorzaaid met eene foort van vuurfteenen, waarin 't regenwater hangen blyft, en van tyd tot tyd door de zon er weder uit getrokken wordende, 't gewas bevogtigt. Bapaume is eene fterke ftad, agter Arras, in de derde kring der Franfche grensvestingen , waartoe Peronne St. Quentin en 't Zonderling Dourlens in Picardie mede behooren , zo wel als Hesdin, eene regelmatige zeshoek, die geinundeerd kan worden; terwyl de ftad zelve door de Canche in twee deelen verdeeld wordt, die zig elk op zig zelve kunnen verdedigen , zo dat men haast twee legers nodig zoude hebben om ze te dwingen. De omftreken van Hesdin zyn allerverrukkelykst, waarom fommige haar met Eden vergelyken. Er liggen gemeenlyk , even als te Ardres, eene kleene vesting naby Calais, Dragonders , die alle koperen helmen dragen. Aan de zee heeft men 5o«/ val aan Frankryk behoort. Die van Maximinus is er zodanig aan verknogt, dat deszelvs Abt den eerften rang in de Staten heeft. De Erf- Maarfchalk van 't Hertogdom is de. Heer van raville. De Raad der Provincie beftaat uit den Gouverneur, een Preftdent, twee Raadsheren van den degen en agt van den tabbert, een Secretaris en Procureur generaal. De veranderingen, die joseph ij e 1L in 't belluur  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 4? der Provincie gemaakt heeft, zyn niet' noemenswaardig : de ingezetenen fchynen vry wel met zyne regering te vreden geweest te zyn; althans zy zyn nog alle onder het huis van Oostenryk, en hebben, zo veel trien weet, nooit eene poging gedaan om van de troupes ontflagen te worden, zelvs niet toen de meeste zig in Braband en Flaanderen bevonden. Wy hebben hierom niet wel van ons kunnen verkrygen, om deze Provincie onder een Articul mét de andere te befchryven , maar gemeend Ze met het aangelegen land afzonderlyk te moeten befchouwen. De Luxemburgers fpreken meest Hoogduit sch; dog in de plaarlen, die 't naast aan 't Luikfche liggen, is het Walsch in gebruik. Zy zyn na evenredigheid van de grootte van 't Hertogdom niet zo talryk als de Brabanders, en bewonen geenzins zo aanzienlyke fteden : dog hun land bevat de eenige vesting van aanbelang in de Nederlanden, die joseph de II. niet geflegt heeft. Dit is Luxemburg, waar van 't Hertogdom den naam voert : zy ligt deels in eene vlakte en deels op eene rots, in welke de meeste vestingwerken uitgehouwen zyn ; deze zyn zevenhoekig : de rotfen in den omtrek zyn of met werken bezet , of geheel van aarde ontbloot, zo dat er geene batteryen opgeworpen kunnen worden , en grotendeels oudermynd : dus is de zyde, die voormaals de zwaklie gerekend wierd, thans de flerkile van allen. De benedenftad is in twee delen verdeeld. Het eene Pfafenthal genoemd , wordt door den  48 TAFREEL der tien Catholique den voornaamften arm van de Elfe bewaterd. Het ander, de Minfter of de Grundt geheten,, door een anderen tak van dezelve rivier die van daar naar de Rochel loopt, en zig onderweg met de Sour vereenigt. De ganfche ftad bevat 3 Parochiën en de Abdy van Munfler, behalven deze heeft men er 4 mans en 3 vrouwenkloosters : in vergelyk met andere Nederlandfche fteden is zy niet groot en aanzienlyk, dog de vestingwerken en. 't Kafteel verheffen ze tot eene der gewigtigfte plaatfen van Europa. De Weth beftaat er uit zeven Schepenen en een Rigter, die 'sjaars veranderd wordt, en beurtlings een Schepen en onbeampt burger is. Hier worden alle, zelvs halszaaken , op de eerfte inftantie beoordeeld dog men kan tegen den Provincialen Raad appelleeren. Bafiogne, op 't Duitsch Baftonach, is zo bevolkt, zo neringryk en wel geboud, dat zy gemeenlyk Parys in Ardennes genoemd wordt. Men houdt er 'sjaarlyks eene markt waar heen byna al het vee en alle granen, der Provincie gevoerd worden. Thans fpreekt men er meest Walsch: 't regtsgebicd van Ba/log;;e, bevat 145 dorpen en gehugten, verdeeld in tien Meyeryen, en makende een groot deel van Ardennes uit. Marche in Famene, is de hoofdftad van dit land, dog haar regtsgebied heeft maar 17 dorpen, de Parochie kerk is van eene fchone bouorder. St. Mar dus of Medernach en Echt ern ach, zyn kleine plaatsjes, het laatfte heeft egter eene vermaarde Abdy van Benedi&iners, en haar  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 49 kar regtsgebied bevat 33 dorpen, verdeeld in 4 Mennen ; dat van Dikrich of Dietkirch, 26 dorpen, en dat van Bidburg of Bibrich^ 33 dorpen en gehugten; La Roche voert den tytel van Graaffchap, waar van de Heerlykheden van Homphalife, Ham fur l Esch en Benaming, tegen over Givet, leengoederen zyn; fchoon?de laatfte er van afgcfcheideu worden door'Rochefort, 't welk een leen van Bouillon is, en aan den Graaf van Srolberg toebehoort. \ Reo-tsgebied van-fc Roche bevat 51 dorpen, verdeeld in lyMcdrien. Dat van de Heerlykheid Durbm bevat 76 dorpen, verdeeld in 4 Gerichtshoven, en i9 byzondere Heerlykheden. Die van de andere Heerlykheden bevatten er veel minder, zo als 't laatfte ,van Graven Mac fier en maar 33. . Chiny is de hóofdftad van een Graaffchap t welk z,g oudtyds mede over Balïogxel Homphalife, la Roche, Durbuu Marche, St Jiubert, Dikrich, Wanden en St. Fithus uitftrekte , en dus yerre weg 't grootfte deel van t Hertogdom Luxemburg uitmaakte, waar 111 t ingelyfd wierd , op voorwaarde , dat men in a ïe gefchriften 't Graaffchap Chiny afzonderlyk noemen zoude. De ftad was oudtyds zeer fchoon en .ryk, en begint zig thans tTherftSëfmS ^ k^sv^è|fpgen Ar Ion is de hoofdplaats van 't Marquifaaé van dien naam t welk zig over 129 dorpen tv t* '1 ö*t °nder ^ Mairieh verdeeld zyn. De Heerlykheid St. Fithus bevat 47 dorpen en gehugten, behalven de ftad, die aan den weg van Luik naar Keulen en Trier list en u goe:  50 TAFREEL der tien Catholique goeden handel in vee dryft; deze heerlykheid is uit de nalatenfchap van willem den III. aan 't huis van Nas/au Dietz gekomen , even als 't Graaffchap Fianden , dat 49 dorpen en gehugten bevat, en wiens hoofdftad goeden handel in lakens en huiden dryft: zy wordt verdeeld in oude en nieuwe ftad, en heeft een Kafteel van uitnemende hoogte. Ten westen van Vianden ligt 't Graaffchap Wiltz , en ten westen van St Fithus, in 't noorden van Luxemburg , 't Graaffchap Salm , dat van 't Rhyngraaffchap onderfcheiden is. Eindlyk wordt de Abdy van St. Hubert veelal mede tot Oostenryksch Luxemburg gerekend ,• fchoon zy eigenlyk tot het Luikfche behoort. II. 't Gedeelte van de Provincie Namen, dat nog onder Oostenryk is, ligt aan de oostzyde van de Maas, zo als de couleuren der kaart uitwyzen. Schoon 't vry groot is bevat het egter geene fteden : de Oostenrykfche Officiers geven de inwoners den naam van een beminlyk volk, dat zig , na dat de Belgifche troupes over de Maas gevlugt waren , in hunne armen wierp. Thans hebben de Oostenrykers en Belgen de wederzydfche oevers van de Maas bezet, en 't is niet te denken dat de eerfte veel verder zullen gaan, zo lang zy niet weten wat zy van den Koning van Pruisfen te wagten hebben. Intusfchen zyn zy door hunne tegenwoordige pofitie mede meesters van de Ban van Aspremont in 't Limburgfche, die door het Luikfche van't overig Hertogdom afgefcheiden, aan een hoek van 't Luxemburgfche vast is, en den Graaf van Lynden toebehoort: ter-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, gi terwyl deszelvs ingezetenen zekërlyk zig niet i^li liuupcc van leopold zuilen verzetten; daar dië van 't overig deel van Limburg zelvs zeer Oostenryksch gezind zyn, zo als wy, tot de befchryving van 't nieuw opgeworpen ■Belgisch Gemenebest overgaande, aanftonds zien zullen. ■ D. De Staten i die zig aan de heerfchappy van Oostenryk onttrokken, hebben, zyn dië van Limburg, Braband, Fla'anderen, Henegoui hven, Namen en Oppergelderland. I. De Staten van Limburg beftaan uit den Abt van 's Hertogenrade, of die van Valdieu, Welke beurtlings afgezonden worden ; uit dé Edelheden der Provincie , en uit de Myeri der' Heerlykheden en Gemyntens met hun benoemde, zegt een Brabandsch Schryver, uit wiens woorden wy alleen kunnen opmaken , dat het een byzonder foört van Volksreprefentanten moet zyn ; 't geen verder daar uit ten klaarften doorftraalt, dat zy met den Adel en de Geestlykheid zig by de Belgifche Staten blyven houden , offchoon 't volk tegen die handelwys, zo wel als tegen hun Edici nopens den graanhandel protefteert; met ronde woorden te kennen gevende, dat het niet zien kan , dat er eenige reden is, waarom de Staten zig van onder 't huis van Oostenryk onttrekken. Zulk eene dispofitie der ingezetenen zal het gebied van 't Belgisch Corigres in Limburg fchielyk kunnen vernietigen 2 zo dra de Oostenrykfche armée verfterking o-enoeg ontvangen zal hebben ; om er een detachement heen te zenden, en dat der Belgen te verdryven, 't wejk de ingezetenen totD a hdg  52 TAFREEL der tien Catholique nog toe noodzaakt, om onder het gebied van H. Hoog Mog. te bukken. 't Manifest waarby de Staten zig .aan Oostenryk onttrekken, rust op de nauwe verbintenis van 't Hertogdom met Braband; in gevolge van welke 't met die Provincie een en denzelven Cancelier , een en denzelven Raad Provinciaal, en een en 't zelve Zegel heeft; hierom hebben zy gemeend niet voorby te kunnen, van hunne afgevaardigden mede naar 't Souvtrain Congres te zenden, en met H. Hoog Mogende, uit naam van 't volk , de Oostenrykers voor altoos van het oppergezag vervallen te verklaren, en op 't haatlykst aftefchilderen. Dan, lafen wy eerst het land meer van naby befchouwen, eer wy ons in 't daar gepasfeerde inlateiu Behalven het deel van de landen van Overmaas, dat niet aan de Hollanders behoort, en uit een deel der Graaffchappen Valkenburg en Dalem ,en der Heerlykheid V Hertogenrade beftaat; en behalven de Ban van Aspremont, wordt het Limburgfche verdeeld in de Rechtsgebieden van Baelen, Herye, Montzen en Walhorn. De fteden zyn Limburg, 's Hertogenrade en Herye : de dorpen zyn er zeer bevolkt, zo dat het minfte meer dan iooo inwoners heeft: deze zyn werkzaam en vry vernuftig; hunne manufacluurcn bloeijen zeer, en beftaan in goede lakenweveryen en allerhande foort van yzerwerk , waar toe hun de bergen de ftof verfchaffen; terwyl zy tevens lood, fteenkolen en Calamynfieen opleveren , daar "t koper zyne goudgele couleur van ontvangt. De oppervlakte der bergen is vry vrugtbaar ; die der  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 53 der valeien heeft fchone weiden, zo als men uit de uitmuntende Limburger kaas kan afmeten. De Limburgers hebben vele eigene voorrechten , en genieten daarenboven neg die van Braband, waar zy tot alle ampten toegelaten worden, (mede denklyk eene reden van de verkleefdheid der Staten aan het Congres.) De hoofdltad Limburg bevat eene grote graat en omtrent 100 huizen; maar de vooritad bevat er veel meer: 't Kafteel, dat op de ipits van eene rots lag, en de vestingwerken zyn door de Franfchen vernield , die zelvs de huizen afbrandden. Rolduc 0f VHertogenrade heeft niets aanmerklyks als de Abdy, die een weinig van draai gt' Cn naam V3n Kloo»'rrod, Herye, bevat omtrent 400 huizen; men maakt er, zo als ook in 't vlek Neau , zeer goede} lakens, welke voor de Engelfchl bvna met behoeven te wyken , voor al 't zwart, lieden ^ harlaken : er Wonen koop- II. De Staten van Braband beftaan uit den Aartsksfchop van Mechelen , als Abt van Afflighem, den Bisfchop van Antwerpen , den Abt van 6r. Bernaards, die van Vlierbeek, van 7-7/van S^ Michiel, van Grimbergen, van Ar*, v&nHeihsfen, van Everboden, vul Ton. gerlo,vanDileqhem, en van 5/. Genrudte Leuven. De ^/ van Gemblours zit er als Graa/" van die plaats, aan 't hoofd van den W die den tweeden ftaat uitmaakt. De derde' ftaat wordt verbeeld door den eerflen Bur- D 3 fi>  54 TAFREEL der tien Catholique gemeester, en een Raadpenftonaris van de twee hoofdfleden Leuven en Antwerpen , en den eerften Burgemeester, eerften Schepen en een Raadpenftonaris van de derde hoofdftad. Men kan uit deze wyze van zamenftelling afmeten , hoe veel recht zy hebben om zig Vertegenwoordigers van 't volk te noemen : eii pm zig na 't vernietigen der magt van den Hertog als Souverainen optewerpen. De twee eerfte flanden "liaan alleen gelyk met het Hogerhuis van Engeland, de derde ftaat zoude, op eene andere wyze ingerigt zynde,met het Lagerhuis overeenkomen: hunne'eenige magt beftaat in *t afflaan der voorftellen van belastingen, die er de Hertog door den Cancelier laat doen ; hun werk is 't verzamelen en overhandigen der toegeftaane, door hunne Ontvangers en Gedeputeerden. De Hertog of zyn Stadhouder be? lbhikt er vervolgens over, zo als hy en zyn Staatsraad het vinden te behoren, en regeert als Souverain, mits in agt nemende de pointen der Blyde Inkomfte, waar van de voornaamfte op de volgende wyze door den Hertog van Saxen Tesfchen., als Gouverneur, uit paarn van joseph den II. bezworen zyn, zo men den Brabandfchen vertaler van 't Fransch geloven mag. I. Zyne Majefleit zal hun zyn eenen goe„ den, regtmatigen, en minzamen Heer: hy en zal niet beheerfchen door het geweld, nogte door eigen wil, nogte anders als door recht en vonnis, en door gewoonlyke rechters. „ 111. Zyne Majefleit zal genen oorlog onS5 dornemen, over zaken, dewelke het land 33 van  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 55 „ van Braband en van Limburg betreffen, als „ door de toeftemming der fteden en het „ land van Braband; hy en zal gene ver„ bintenisfen aangaan, ftrekkende tot ver„ mindering der grenspalen , oft der rech„ ten, vrydommen , oft voorrechten derzel„ ve landen. „ IV. Zyne Majesteit zal den tytel en de „ wapenen aannemen van Lothier, van Bra„ band, van Luxemburg, (dit moet zeker Lim„ burg zyn,) en van 't Markgraaffchap des „ H. Roomsch'-Ryk: in gevolge deze tytels „ en wapenfchilden, zal hy eenen zegel doen „ fnyden , onderfcheiden van zyne andere, „ door een aanmerkelyk teken , den welken „ altyd in Braband zal moeten berusten , en „ waar mede men alle zaken zal bezegelen „ rakende het land van Braband en van Over„ maze, zonder dezen tot eenige andere te „ mogen gebruiken; te meer deze acben zul„ len afgevoorderd worden , door eenen der „ Geheimfchryvers van Zyne Majesteit aan„ gefield voor de zaken van Braband, „ X. Den Cancellier en de luiden van den „ Raad (van Braband) de Geheimfchryvers „ en de luiden der Rekenkamer in Braband, de „ Gerechtsfchryvers, Drosfaerden, de Hout„ vesters, Woud-meesters en alle andere „ Amptenaars, zelfs die van den platten lan„ de ; de Borgermeesters en Schepenen der fteden en alle andere , dewelke aan de be„ diening van 't Gerecht zyn , 't zy „ langs den kant van Zyn Majesteit, ju oft der onderdanen, zullen de on•D 4 der-  56 TAFREEL der tien Catholique derhouding der blyde inkomst bezweeren. XII. De landen van Limburg en van Oyermaze zullen voor altyd vereenigt blyven aan „ Braband. „ XVI. Die dewelke in pagt zullen nemen „ de tolregten van zyne Majefleit, oft die „ dewelke daar in eenig deel zullen hebben, en zullen gedurende dezen pagt niet mo„ gen ontfangen worden in de regering der „ fleden, even als die dewelke deel hebben „ in de Munt. „ XVII. Zo dat iemand zal in esrtenisfe v genomen worden in de landen van Braband „ oft van Overmaze, zal zyne Majefleit hem „ niet doen oft laeten gevangen leiden buiten „ dezelve landen. „ XVIII. Zyn Majefleit en zal in Braband niet eenen penning doen flagen, ten zy \, met goeddunken en toeflemming van de Staten , en dit laefle en zal niet mogen „ onderbrooken worden. „ XXX. Is *t dat iemand verkmgt om ordentelyk te handelen over de overeenkomst " van zyn landen, die van zyn Majefleit. „ zoo zal dezelve daar aan toenygen. XLI. De ftad Antwerpen met haar onderhorigheden en afhangelykheden zal voor > altyd vervoegd blyven aan Braband, even " als de ftad Nyvel. . . „ XLII- Als wanneer zyne Majefleit zal by een doen roepen de Staaten van Bra1 band en van Overmaze, zoo zal deze be" roepinge altyd gefchieden vyftien dagen „ voor die, beftemd vopr de vergaderinge, „ ten  NEDERLAND SC HE PROVINCIEN.f 57 „ ten ware dat het voorwerp der vergadering „ eenen haestigen fpoed vereischte: om ee „ nige onbetaaralykheden te vermyden, zul„ len deze vergaderingen gehouden worden „ op een gevoegelyke plaats, tot de welke de „ Staatcn in veiligheid zullen konnen toegang „ hebben, en ook van dezelve wederkeeren. „ Ieder zal aldaar vryelyk zyn gevoelen mo„ gen uitten , zonder daarom in de ongunst of „ ongenade van zyne Majefleit te vervallen, „ nog ook van nimand anders in welk danig „ geval het zoude mogen wezen oft niet. „ XLVI. Zyn Majefleit zal geen de min„ fte voorregten toeftaan aan de volkerèn , „ dewelke hun verblyfplaats hebben in zyn land van Vlaenderen, als deze te veel na» „ deelig zouden zyn aan zyn land oft inwoon„ ders van Braband. „ LVIII. Zyn Majefleit bevestigt in ?t al,, gemeen aan de Abten, Edellieden, Steden „ en al de Onderdaenen van het land van „ Braband en van Overmaze, al hun regten, „ vrydommen , voorregten, bewysfchrifcen , „ coflamen, gebruiken en andere geregtighe„ den. die zy hebben en die hun vergunt ge„ weest, door de Hertogen en Hertoginnen „ van Braband, even als die de welke zy genooten en geplogen hebben, voornamentlyk „ de byvoegzels aan de blyde Inkomst van den Hertog phiuppus den Goeden, als ook „ de by voegingen van den Keizer karel „ den V. LIX. Zyn Majefleit en zal niet bybrenM gen dat hy niet gehouden is die gemelde „ regten, voorregten en gebruiken, in 't alD 5 >, ge-  58 TAFRËEL der tien Catholique gemeen bevestigt, te onderhouden, door ,» voorwendfel dat hy dezelve niet hadde toe„ geftaan of belooft in 't byzonder. Waar 't „ dat het gebeurde dat zyne Majefleit af- fcheidde van deze voorregten in 't geheel „ oft ten deele te onderhouden, zoo ftemd hy „ toe dat in dit geval zyn onderdaanen op„ houden met hem dienst te bieden, tót dat de overtredingen zullen vergoed of herfteld „ wezen. De Amptenaars aangefteld tegen de .„ Ichikkingen der blyde inkomflen, zullen terftond worden afgezet." In de byvoegzels belooft philips den Goede, by Art.' Ii, „ Zyn onderdaanen vry te weeren 9, tegen alle onbehoorelyke pleging van het geefielyk regtsgebied." En hy verbiedt by Art. XIIL „ het aanwinnen oft het bekomen „ van onroerende goederen aen de Kerkelyke „ perfoonendie tot het uitvoeren derLeendien„ ften onmagtig zyn. Dezelve" belooft k arel V. by Art. XIII. van zyne by voegingen , „ zullen niet mogen aangroeyen in „ onroerende goederen in Braband en „ Limburg, zonder de toeftemming van den „ Opperheerfchappyhebber en de luiden van „ de wet, van de Hoofdlieden onder de wel„ ke de goederen gelegen zyn." En hy fielt vast Art. VI. „ dat de zoogenaamde Egyp- tenaars, komende in Braband, zullen met „ den dood geflraft worden" „ Hier ftaat te „ bemerken (befluit de Brabandfche vertaler,) dat in de blyde inkomften,welkers oorfpron„ gelyke opftélling in het Nederduyts is, op- gemaakt zynde in eenen alotiden ftiel van „ fpreken, zeer vele duiftere zinftellingen ge- „ von-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 59 M vonden worden, dewelke zeer dikwyls ge? „ legenheid gegeeven hebben aan de Staeten, „ pai zoo misgrepen, als niet ftandbaar kun- I,, nende gehouden worden, Regts eisfchingen „ op te maken." Wy merken op, dat }n dezelve de Hertog altyd als Souverain voorkomt, die zig vry* willig tot de onderhouding der poinren verbindt. Dat dezelve geenzins voorwaarden zyn, die hem door de Staten voorgefchre- zyne onderdanen, ingevalle hy ze niet meer onderhoudt, zig van de gehoorzaamheid ontflagen rekenen; daaruit egter geenzins volgt, dat dan de Souveraiuiteit, zo als thans plaats heefc, by de Staten berust. De pointen, die wy overgellagen hebben, bevatten veele fchikkingen in 't Judicieele. Art. V VHI. behelzen, dat de Raad van Braband zal beftaan uit 17 perfoonen , waar onder de Cancelier en 14 andere Brabanders moeten zyn; dar de Hertog er maar 2 vreemdelingen by zal voegen; dat dees Raad van Braband zal verhandelen en ten uitvoer brengen alle de zaaken van het land van Braband en Overmaas, betreffende het geregt en al wat er van afhangt. Dat hy aan geene andere bevelen, als aan die van zyne Majefleit, of den Gouver¬ neur or Gouvernante Generaal onderworpen zal zyn. Ter verklaring van Art. IV. moet men weten . dat, Lotbier of Lothryk, oudtyds NederLotharingen, was, dog dat thans 't Kajted van Genappe, vyf mylen van Brusfèl, voor de hoofdplaats van 't Hertogdom van Lothryk ge-  6o TAFREEL der tien Catholique gehouden wordt, dat eenige pagthoeven er leenen verheffen, die letnen van Lothryk ge. noemd worden, en andere wetten als de Brab'indfche hebben. Onder de Amptenaars, waar van Art. X gefproken wordt, zyn er 4 voorname en erflyke, n De Kamerheer, 3, de Landvoogd; deze zyn vereend in den Hertog van Aremberg, 3. de Maarfchalk; dit is de Hertog van Ur/el, 4. de Standertdrager ; dit is de Markgraaf van Wemmei. De Blyde Inkomfle is thans de grond, waarop de Brabanders voortvaren, met gehoorzaamheid aan 't huis van Oostenryk te weigeren: fjhoon Leopold aanbiedt om al 't geen Joseph er tegen begaan mag hebben, volgens Art. L X., te vergoeden en te herllellen. Dan wy zullen ons in de beweegredenen van zulk eene handelvvyze niet inlaten , voor wy het land van 't nieuw opgeworpen Gemeenèbest befchoud hebben. De Provincie Braband is over 't geheel vry vrugtbaar, vooral *t zuidlykst gedeelte, 't welk den inwooner overvloed van Koorn en Vlasch, en alle noodwendigheden veifchaft. Men heeft er fchoone bosfchen, die vol wild zyn, en hout genoeg opleveren om te branden. Oudtyds had Braband vier Quartieren en vier Hoofdlieden; nu er 't Quartier van 's h'ertogenbosch van afgefcheurd is, blyven er die van Brusfel, Leuven en Antwerpe* over, en deze drie plaatfen zyn thans de eenige fteden, waarvan de Magiftraat zyne afgevaardigden in Staten vergadering heeft. A. Leuven is de Hoofdflad van Braband, (chqon 't Hof, te Brusfel refiderende , de Sta-  NEDERL-ANÖSCEE PROVINCIËN. «i iS^hema der middeleeuw weden De lesfen in de Godgeleerdheid, Regten , Medicynen en Wiskunst worden op de Hallen gegeeven, die voor de tapytwevers geboud, dog naderhand vernieud, en met een uitnemend gebouw voor de Bibliotheek vergroot zyn. De zogenoemde Wysbegeerte heefÉ haren zetel in vier Pedagogien, uit een van welke Jaarlyks de Primus door de ftad, en naar zyn geboorteplaats geleid wordt, 't Stadhuis van Leuven munt uit onder alie Gothifche gebouwen. De Collegiale Kerk van St. Pieter is eene der luitlerrykfte van 't land, de toren had voormaals 533 voeten hoogte, en de twee neventorens ieder 430 voet. . Elk begrypt dat men boven dien üi de ftad nog vele andere Kerken en Klooflers heeft, en rondom dezelve is 't vol /Jbciyen, Prioryen enz. 't Qiiartier van Leuven, beftaat Uit XVIÏé Mairien; in 't zelve liggen de fteden Thienen, Zoutleeuw, Diesten Aar/chot, behaiven eenige andere van minder belang, I. Thienen, of Tirlemont was oudtyds eene zeer bevolkte en bloeijende ftad; zy ligt aan den ftraatweg' van  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 65 eng, en moeilyk voor den voetganger; waarom men in Brusfel een menigte Fiacres heeft; dan zo dra is men niet boven, of men verbeeld zig in een betoverd Paleis te zyn. Eene groce en verruklyke warande, opgefierd met eene menigte van beelden, met een vyver, eene hoogte, waarop een fchouburg, eene leesbibliotheek, prentkamer, koffyhuizen, enz. is omringd van gebouwen , dïe alle te zamen een geheel uitmaken, en wegens den witten fteen, of de plaaftering, van albast fchynen te zyn : terwyl men op 't einde de koninglyke plaats heeft, met het ftandbeeld van Hertog karel van Lotharingen in 't midden , aan de eene zyde eene overfchone Kerk in den Romeinfchen fmaak, en aan de andere 't Paleis van Hunne Hoogheden, *t Plof van den Raad van Braband, enz. De meeste gebouwen rondom 't park behoren aan Abdyen , en wordan verhuurd j zo als vele uitgewekene Hollanders er voor drie Jaren hun intrek namen ; zommige dienen tot Logementen, waaronder 't Hotel van den Prins van Wallis uitmunt, zo dat elk, die 't zelve kent, overtuigd is dat de zogenoemde Vonkisten , die er hunne vergaderingen hielden, geenfins uit de heffe des volks befionden. In de andere gedeeltens der ftad heeft men mede vele uitmuntende logementen ; en men vindt er grootfche paleifen, zo als 'r Ifabellc HoF. 'r Hnf van . Owcr; daar zy nu wel bevolkt is , zo dat zy drie Parochie Kerken heeft, en goeden handel in lakens , fergien en hop dryft, kan zy de Nationale Vergadering gelegenheid tot ongenoegen geven tegen 't J'elgisch Congres, 't welk ze, benevens andere voormalige bezittingen der Franfche Gecstlykheid op het Belgisch territoir, in beflag genomen heeft; uit vrees dat de vergadering de goederen der Belgifche Gecstlykheid in Frankryk mede aan zoude liaan. De Cafteelnye van Tpcren maakte voormaals liet derde hd van oen derden ftaat van Flaanderen uit : dan , zedert zy by den vrede van Nymegen aan Frankryk afgeftaan werd, heeft zy geene zitting onder de Staten ; maar maakt, by den Utrechtfche vrede wederom aan Oostenryksch Flaanderen gekomen zynde t onder «iiiiui VM.ll. rr ^tfc M «*«w«t/Wf j l^viiy vergadering op zig zelye., omtrent op den zeP  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 77 zeiven voet als 't Doomikfche, en als Mechelen in Braband. Intusfchen moet men zig niet verbeelden, dat alle de opgenoemde Staatsleden van Flaanderen telkens geraadpleegd worden, als er iets gewigtigs omtrent de Provincie befloten moet worden : een foortgelyk vernuft als dat, 't welk de beknoptheid behartigende, den derden ftaat van Braband onder drie Burgemeesters begrepen heeft, wist ook middel te vinden, om dien van Flaanderen van 't overtollige te ontdoen. De gewoonlyke en de Staten van Flaanderen verbeeldende vergadering is opgemaakt uit twee Geestlyke perfonen, die alle drie Jaren door den ganfchen Geestlyken Staat verkozen worden , uit twee afgevaardigden van de Stads regering van Gend, twee van die van Brugge, en even zo veel van die van 't Brugfche frrye: deze agt perfonen hebben vier {temmen , en worden , wanneer de Soimrain geld vraagd , door den Raad Provinciaal te Gend zamengeroepen, om over de voordellen, door den Prefidem van den Raad. of den Commandant der Provincie te doen op hunne wyze te delibereren. Hier zal de grootfte verwondering zig van onze lezers meester maken , zo 't goed geluk , of 't belang door onze landgenoten in de lotgevallen der Belgen genomen, lezers aan dit werkje zal doen vinden. Het zal hun een onoploslyk vraagftuk fchynen : „ Hoe „ eene vergadering, die voor drie vierde uit „ de afgevaardigden van fteden en een Vrye „ beftaat, zulk een hard befluit tegen de „ Vonkisten heeft kunnen nemen, als dat van „ hun  f3 TAFREEL der tien Catholique „ hun, die de Staten van Flaanderen verbeef* „ den , op 't welk eene algemeene kruistogt „ tegen die vermeende landberoerders ge„ volgd is?" Zy zullen verbaasd Haan, dat die vergadering zo weinig werk gemaakt heeft van 't vurig verlangen des Flaamfchen volks, om hun landgenoot van der Meersche uit de Baftille van Antwerpen geflaakt te zien; waar in het S.ouyerain Congres hem, om zyne vermeende Fonkiflifche grondbeginzels, geworpen heeft. Dan zy zullen een weinig van hunne ontzetting bekomen , als zy agt geven, uat ae siaa in üe genoemde vergadering geene byzondere ftem heeft; begrypende dat dezelve er geenzins uitgefloten kan zyn, en wetende dat de regering van de Brabandfche hoofdlieden aan den Adel toebehoort, zullen zy ras veronderftellen, dat het te Gend en Brugge, ja zelvs in 't zogenaamd Frye van Brugge, even eens gefield zy; dat dus de Adel, fchoon gene byzondere ftem hebbende, er zyne belangen misfchien veel beter als de derde (laat kan doen gelden: dus blyft er in 't gedrag der gemelde vergadering niets onbegryplyks over, en 't Souverain Congres zal waarfchynlyk het werktuig der vertoornde Voorzienigheid zyn, om den Gene;aal teflraffen over den eenigen vlek, dien men zyn characler kan aanwryven; over zyne ontrouw aan den Keizer , dien hy, met zo veel roem gediend hebbende, te wel kennen moest, om deszelvs inrigtingen, hoe nadelig ook voor 't eigenoeiang van ïommige Staats en Kerks perfonen , anders als nuttig voor 't Belgisch volk te oordeelen. In-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 8i daar, alleen hier aan toe te fchryven, dat de vonken van gezond verftand telkens uitgedoofd worden, door den damp van bygeloof die hen omringt; en om te zien, dat dit in Flaanderen nog al vry fterk zy, behoeft men flegts een oog op de Gendfche Gazette te flaan , die in denzelven trant als de Aniwerpfche gefchreven is. Evenwel vindt men er nog al vele menfehen , die moeds genoeg bezitten, om zig er boven te verheffen; maar niet om deszelvs heerfchappy kragtdadig en ftandvastig aantetasten. De koophandel bloeit er veel meer dan in Braband: de grond is er over \ geheel nog vrugtbarer; brengt veel ; koorn en vlasch voort, en heeft eene menigte uitmuntende weidlanden. Om de voornaamfte fteden te befchouwen, zullen wy van Antwerpen af de Provincie rond reizen. Over de Schelde gekomen, treden wy aan 't Flaamfche Hoofd, een fortje om de ftad van dien kant te dekken, op de postwagen naar Gend: men rydt er mede langs een nieuwen ftraatweg door 't land van Waas, waar aan de Hemmende ftad en 't Graaffchap B omhein , teu zuiden grenst. Dat land ftond voormaals onder de Graven van Holland; 't bevat verfcheidene bloeijende dorpen en vlekken,zo als Temfche , Lokcren, Waasmunfler, Rupelmonde, Beveren , Stekene enz. St. Nicolaas overtreft menige ftad in fchoouheid, volk en neringrykheid ; de markt, fchoon de grootfte die men ergens in de Nederlanden vindt , kan eg'ter 's Donderdags naulyks 't getal der menfehen bevatten , die er hun waren op brengen, 't Is hier zo zindelyk als in Holland. F Gend  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 89 IV. De Staten van 't deel van Henegouwen, dat niet in Frankryk ingelyfd is, maar thans aan 't Belgisch Gemenebest behoort, beftaan uit de Geestlykheid, den ,Adel en den derden Staat; zy kiezen elk hunne afgevaardigden, die telkens, als de zaken van Staat zulks vereisfchen, te Bergen vergaderen; deze beftaan uit twee Geestlyke en twee yldeiyke perfoonen , die voor drie jaren aange field worden; uit den Penfionaris en Secretaris van Bergen, die 't voor hun leven zyn; uit twee -Schepenen van dezelve ftad, en twee afgevaardigden der andere fteden , die zo dikwyls; veranderen als 't de Groot Baillif' van Henegouwen goed'vindt. Dit is de Hertog van Arem* berg , Aarfchot , enz. Hy verhieut jaarlyks,op eigen.gezag^ de regering der fteden;.doet uit naam van den ,Souverain de voordellen in de Staten vergadering, en is 't hoofd van den ■Raad Provinciaal, 1 e aart der grond van -c Belgisch Henegouwen , en zyne voortbrengzelen zyn veelal dezelve, als die van de omftreken der Henegouwfche plaatfen , die aan Frankryk ingelyfd zyn, Oudtyds was 't er alles bosch; dan dit is van tyd tot tyd afgebrand tot kolen, die men er nog hedendaags in grote menigte van daan krygt. Over 't geheel is Henegouwen zeer bergagtig, en heeft beste mynen van aardkool , yzer en lood, benevens groeven van marmer, blauwe en witte fteen en leyen. De oppervlakte der bergen is gansch niet onvrugtbaar, en 't ontbreekt er ook niet aan weiden : de fchapen hebben goede wol. F 5 Be^  90 TAFREEL der tien Catholique Bergen in Henegouwen is eene grote, fchone, volk- en neringryke ftad : die veel manufacturen oplevert, en 't middelpunt van den handel 20 wel als de hoofdftad van Henegouwen , is. Schoon zy op een berg ligt , loopt er de rivier de Trouille door, voorziet hare driedubbele graften met water, en vereent zig in de voorüad met de rivier de Ilai~ ne. Men .heeft er eene fchone ftraatweg op Brusfel. Oudtyds was Bergen eene fchans der Romeinen; de broeder van den groten Cicer o ftond er eene harde belegering uit ; thans is op deze plaats een zeer fchone , en hoge toren geboud. Boven dien is Bergen verfierd met het Paleis van den Gouverneur, en van den Raad der Provincie, met het Stadhuis, en vooral met de Kerk en 't Capittel van de H. Waudru, dogter van den Graaf Walbert'us, en gefproten uit de Koninglyke ftammen van Frankryk en van Thuringen. 't Capittel beftaat uit 30 hoogadelyke Canoni~ ken; de Graaf van Henegouwen is er Abt van:-by zyne Graaflyke inhuldiging wordt het lichaam: der Heitige in Procesfie gedragen, en naast 'c Stadhuis op een altaar geplaatst; daar bezweert hy de handhaving der regten van de Provincie. De Kerk is wonderlyk fchoon en grootsch gebouwd. • Bergen heeft als Graaffchap een uitgeftrekt regtsgebied , 't welk behalven eene menigte vlekken en dorpen , nog zes fteden bevat, met name St. Guilain, Soignies, Chievres, Lesfen, Halle en Roeux. ëeaumont hoorde er voormaals mede onder; dog is thans in Frankryk ingelyfd. De Hertog van Havre , een  NEDERLAND3CHE -PROVINCIËN. 91 der'voornaamfte vlekken , is Erf burggraaf van Bergen, emin die hoedanigheid behoort hem, 't ilads Kafteel toe. De Stad Halls is vermaard door hare mandemakers , en vooral •door 't Lieve Vrouzven beeld, waarover Lip* sius gefchreveu heeft. De Brusfela'.rs gaan er dikwils heen, om - voor weinig geld zeer goede Burgundie wyn te drinken. Ter zyden af van den ftraatweg van Brusfel op tergen enz. heeft men eenen anderen op Engbieft; hier vindt men een overllhoon Kafteel en par.c van oen Hertog van /Memberg, 't welk er om zyne aangenaamheid vele vreemdlingen heen lokt. In een woord,'hoewel in veel minder trap van volkomenheid 5 is Ekghkn in Henegouwen 't geen Ghmtilly ih Tsle 'de'France is. Intiisfchen moetdk Eng* Men onderfcheiden worden , van 'éen an* gen  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 109 komen zyn, alzo hy op den 14 Augustus by EdiSt zyne bevelen van den 14 O&ober 1786. nopens het Seminarium van Leuven begon te lenigen. Ziende dat zyne inrigiingen In hetzelve byna de eenige oorzaak geweest waren van alles wat na den 21 September 17Ü7 gebeurd was, wilde hy door toegevendheid, ten dien opzigte, de ten top gerezene gisting doen bedaren. Dan de Brabanders, na hunne mening zo dikwils te vergeefs gepaayd, en toen reeds, met de hoop eener aanftaande verlosfing van de Oostenrykfche dwinglandy vervuld , waren niet meer te bedotten. Pruisfen , aan wien zy zig reeds dikwils hadden willen overgeven ; Holland, welks bloey hen jaloers van deszelvs onafhanglykheid maakte; en Engeland , waarheen hun yverigfte voorftander de vervolging van den ontmenschten Joseph te Antwerpen, reeds in Augustus 1788, ontvlugt was; deze drie Mogendheden, hoe weinig Roomschgezind ook , zouden hen tegen den vervloekten Lutheraan befchermen, verzekerden de Priesters, als maar eerst eens eene armée van Brabanders den aanval begonnen had. Om deze te formeeren, verliet eene menigte van dat volk hun land, en begaven zig naar aangewezen plaatfen op het Luiksch en Hollandsch territoir : terwyl de Regeringen der 'fteden aan allen, die zulks begeerden , de benodigde paspoorten leverden, Schoon deze landverlatingen 't oog van gansch Europa naar zig trokken , fcheen 't Oostenryksch Gouvernement er zig eo-ter niet aan te kreunen: het hield zig te vreoen, met eeni-  iio TAFREEL dertien Catholique eenige bepaling omtrent het geven der paspoorten. Intusfchen verzekerde men dat er op den 14 September een Manifest van uitgewekene Staatsleden naar Wenen gezonden wierd , 't welk genoegzaam met ronde woorden den oorlog verklaarde , zo niet onmidlyk alles op den ouden voet herlteld wierd. Zo dit waarlyk gebeurd ware, had Joseph van de' wezenlyke refolutie der Brabanders overtuigd kunnen worden, en op 't denkbeeld vallen, dat van der Noot,, gedurende eene afwezigheid van meer als-een jaar, wezenlyke ver'bintenisfen gemaakt hadde met Mogendheden , wier Staatkunde hen jalours van de magt van 't huis van Oouenryk en deszelvs Geallieerden maakte: zo dat zy vry openlyk gewerkt hadden aan 't oprokkenen van de Porte en van Zweden , en dus , daar dit het gewenscht gevolg niet had , zig verpligt konden geloven , om hunne tegen party in 't meesterfchap van Europa nieuwe ongelegenheden op den hals te werpen. Ontdekkingen van de geheime verzekeringen der Geestlykheid aan de Brabanders hadden hem kunnen verfterken in dat gevoelen: 't welk vry algemeen wierd onder alle onparrydige befchouwers van de manier, waarop de landverlaters op den Hollandfchen bodem geduld, en hun de gelegenheid om zig wapens, enz. aantefchaffen vrygelaten wierd. Naderhand meende men 't zelve onbetwistbaar bewezen te hebben,door het aanvoeren van de tocgeftaane retraite aan de Brabanders, na dat zy uit Turnhout en Hoogflraten waren te ruggeweken; fchoon zy toen hunne wapens te Sundert in bewaring moes-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. in moesten geven ; ja van den aanmarsch van ■ Hollandfche troupes naar de frontieren, en van Pruïfijche naar 't land van Luik. De eerfte, dagt men, ftrekte zo wel als de laatfte , om de Brabanders in hunne hoop van hulp van dien kant te ftyvens en de Luikenaars wilde men , wierden door Pruisfen on-. derfteund , op dat zy zig by de Brabanders zouden voegen. Dan , wat men ook van de reis van LIare Koninglyke Hoogheid naar Potsdam; en van die des Pruisfijchen Generaals, die naderhand in 't commando over de naar Luik gezondene troupes gefield wierd, naar Engeland en den Plaag, gedagt hëbbe; hoe zeer men ook in zyne denkwyze bevestigd zy, door 't aanftellen van een Pruisfisch Officier tot Chef over 't Belgisch leger , van vele andere Pruisfifche Hollandfche en Engelfche in de aanzienlyke posten , en door vele andere fchynredcnen: dit is zeker dat er nooit eenige openlyke ftap gedaan is , om den jongften zoon des Stadhouders tot Stadhouder der Belgen te verheffen,'t geen voor een der voornaamfte doeleindes uitgevent wierd : en de laatfte Heilige fc declaratie van H. H. Mogende, door Hoogstderzelver Ambasfadeur te Wenen aan den Koning van Hongaryen gedaan , verbiedt ons te denken , dat Hoogstdezehe de handen in de Belgifche omwenteling gehad hebben. Ja het Edié van den Keizer zelve , in dato 30 September fprak hun, die zulks beweerden , met ronde woorden tegen ; daar in 't zelve verklaard wierd : dat alle voorgevens van gewaande onderfteuning van buitenlandfche Vors-  ii 2 TAFRÊÈL der Hen Catholique Vorsten valsch waren ; alzo Z. M. Heilige verzekeringen van 't tegendeel ontvangen had. En de Brabanders, die wel hadden willen beweren , dat zulks een flaatkunde van den Ketter ware, konden zig fpiegelen aan de manier , waarop de Baron van crumpipen , itt gevolge 't verzoek van den Keizerlyken Charge d'Affaires in 'sHage, niet alleen te Hulst, werwaards hem de Patriotten van zyh landgoed gevangen gevoerd hadden, öpgelpoord wierd, zo dat zyne bewakers hem van daar weder op Brabandsch territoir moesten brengen; maar zelvs eindlyk, uit de handen der Patriotten, die den moed verliezende, van Turnhout weder naar Breda weken , verlost en van wegens den Gouverneur op vrye voeten gefteld wierd. Evenwel, fchoon by gemelde Edicl van den Keizer de Hrengfle flraf afgekondigd wierd, tegen de landverlaters , die niet binnen 14 dagen terug kwamen; tegen allen die verders het land zouden verlaten ; en vooral tegen hun die zulks zouden aanraden , of de uitgewekenen onderfland verfchaffen ; fchoon by hetzelve eene premie van jo,qgo guldens beloofd wierd aan elk, die een aanfloker van de landverlating zoude aanbrengen , met belofte van pardon, zo hy medepligtig ware; in weerwil van dit alles (ö wonderlyke yver van een gansch volk! dat, niemand uitgezonderd, alles voor de oude Conftitutie en den Godsdienst waagt,) ging de landverlating al immer voort: vooral na dat het Patriotscli Committe te Hasfelt, in 't Land van Luik, door geftrooide briefjes : „ Alle goede Patriotten, » die  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 113 3, die de Heilige Roomsch Catholique en Apos-. ,, tolifehe Godsdienst, en hunne waarde grond„ wetten van. hun vaderland ter harte na„ men, weten liet, dat zy vrywillige lieden „ aannam , en ze daaglyks 14 Huivers Luiks „ geld gaf." Eindiyk brak \\ct Gommittévun Hasfelt op naar Maaftrigt, en van daar naar Tilburg, met, agterlatiiig van eenige ledeny om eene bende van 200 man uit Namen. tewagten. Dus wierden onze Generaliteitslanden 1 't hoofdquartier van eene menigte, zamengeraapt volk, dat- Braband. alle oogen* blikken met een inval dreigde; terwyl, om dit voor te komen, de Keizer lyke .troupes, die men uit de fteden konde misfen, in kleene corpfen verdeeld wierden, en een cordon langs onze frontieren trokken- met dat gevolg dat de bezetting van Lillo een fchip met landverlaters, naar Bergen op Zoom gedestineerd, onderfchepte en naar Antwerpen opzond. Dit voorval, gevoegd by de Ampliatie van 't Editrt van den 30 September, die van de zyde des Keizers den 19 O&ober uitgevaardigd wierd, moest, zoude men zeggen, fommigen hebben doen wankelen. De Ampliatie behelsde 't overgeven van wapens, enz. van alle ingezetenen, hoe ook genaamd; 't ftraffen van allen, die eenig complot wetende, hetzelve niet aanftonds aanbragten; de oa-enbliklyke doodftraf voor allen, die in oproer met wapens in de. hand gevonden wierden, en de ftrengfte bedryging^ tegen alle ftaatsle.den, die niet binnen u dagen van luimig vrywillige ballingfchap terug kwamen. Op dezelve volgde eene wederkering van foroma11 g«  H4 TAFREEL der tien Catholique ge voorname perfonen, 't zy uit wezenlyke vrees , of om dat zy, 't uitgeweken gemeen genoeg opgehitst hebbende, zig zeiven buiten gevaar wilden Hellen; of misfehien om dat zy de kort daarop ontdekte zamenzwering te Brusfel moesten aanvangen, terwyl zy in 't publicq voorgaven, dat alles zig wel in 't vriendlyke zoude fchikken , dat men geene buitenlandfche onderfteuning te wagten had. Wat daar ook van zyn moge, de Keizer, ziende dat er op 't uitgeweken gemeen met dreigen niets meer te winnen was , liet den 2,2 Ö&ober een Manifest op de Ampliatie volgen, waarby hy 's volks vooringenomenheid tegen zyne inrigtingen zogt wegtenemen. Daar hetzelve overmerkwaardig is, kunnen wy niet voorby den hoofdzaaklyken inhoud er van te plaatzen. In het zelve wordt betuigd: „ Dat Zyne Majelleit met tegenzin „ de jongfte maatregelen genomen had, maar ,, daar toe gedwongen was geworden door „ 't gedrag der Reprefentanten van het Bra„ bandsch Volk." „ Dat Zyne Majefleit op veelvuldige klag„ ten, ten tyde van . hoogstderzelver verblyf „ in Braband in 1781 gedaan , na rype „ bedenkingen in 1787 had befloten, daar „ van de bronnen te floppen, door eenige fchikkingen, waar van er geene, nog regt„ ftreeks nog zydeüngs , eenige aanranding „ van eigendom cf vryheid zyner Onderdaa- nen ten voorwerp had; dat alleen bedoeld „ was: het vèrkorten van den al te langwyligen „en kostbaar en weg der Rechtspleegingen ;"het „ zui-  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. n$ n zuiveren van een aloud Syfiema van PVetgee* „ ying, ten meesten welzyn aller Klasfen van Eigenaars; het inrichten van een werkzamer „ bewind ter.be/cherming van Burgers, tegen dè „ misbruiken van eenigerlei gezag of magt van f, zyn Ampte naars of Vaffaalen , die onmidlyk „ het Volk drukten; het befluuren van 'tgebruik „ der Geeftlyke en Waereldlyke Fundatiën top j, daadlyke onderfteuning der lydende Menschr >}rheid; het verzekeren van een beter lot aan „ het gewigtig deel der Geefllykheid, dal zich „ met yver overgaf aan 'de moeilyke fun&ien „ der Zielzorg , zo gewigtig onder alle betrek}, kingen ; het verbeteren van de Nationale op* i} yoeding, door middel van een nieuw Syfiema^ „ en nieuwe algcmcene handleiding voor 'de• Stn5, dien en publieke..Scholen van Steden en den5, platten Landei' „ Dat dusdanig het eenige voorwerp was s, der fchikkingen > door eene onafgebroken© „ zorgvuldigheid voor 's Volks welzyn ,ge„ maakt j die egter niet alleen algemeene klagten en gemor, door eigen belang voor-» „, gefchreeven , hadden veroorzaakt, maar „ zelvs onder duizenderlei valfche en las,, terlyke voorwendzels eehen oplland ver„ wekt, die 's Lands ondergang zou te weeg „ gebragt hebben •> zo 't vaderlyk hart des }, Keizers niet met medelyden over deze. „ ylhoofdigheid was aangedaan geweest, ci\ y, waar voor dan.als toen wierden ingetrok» „ ken,, die Edicten-, welke nog niet bekrag. „ tigd waren." Dat, in plaats- dat hief door alles in ordê w ^ou. wederke-erexij men in ïltuhajid niet af» , ... Ha ge«  122 TAFREËL der tien Catholique ér wél eenige onder hun hier toe omgekogt; althans zommige Officiers zyn , na' de overgave , niet naar 't leger getrokken ; terwyl de getrouw geblevene in hunnen jongften brief aan leopold rond uit verklaren, dat zy menigvuldige aanzoeken doorgedaan hebben. Hier om houden wy de omkoping eerder voor de voorname reden , waarom vele Soldaten niet hebben willen vegten, als wel eene confciencieusheid, die hun weerhouden zoude hebben, om lieden aantetasten, die voor het geloof heetten te ftryden; althans de fchryver der voornoemde Eriven over de Onlusten fchynt te verraden, dat hy geen Franschman is, daar hy 't laatfte beweren wil. En de getrouw geblevene Officiers tonen dat zulk eene fcrupuleusheid hen niet bezielt, daar zy in gemelde brief zig beklagen over de ftrenge orde, dat elk, die den overwonnen vyand op eenige wyze mishandelt, daadlyk opgeknoopt zal worden: Dit, zeggen zy, is gejchikt om den moed geheel uit te blus/en: op den afftand van 200 uren kan men gemak' lyk zulke orders geven; maar wy weten ze zo gemaklyk niet uit te voeren, als de dapperheid van den Soldaat ons doet zegepralen over menfchen, die ons armen en benen affcbüten, die ons met de zwart/ie kleuren affcbilderen, en allen mogelyken afbreuk tragten te doen; zulk een vo k kunnen wy niet zo ligt van onzen kant ah misleide Burgers befcbouwen , zeggen de Officiers van 't Oostenryksch leger, en zy fehryven het aanbod van leopold, om alles in Braband op den ouden voet te herftellen, geenzins toe aan de denkwyze van dien verlick;  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. 123 lichten Monarch , maar aan het aanzoek der Gouverneurs, die 't even veel ware hoe het ging, als zy maar weder naar Laken konden gaan , en in 't genot der fchone Nederlanden herdeld wierden. In een woord , de edele vrymoedigheid waar mede, en de wyze, waarop die brave en dappere krygslieden over 't aanbod van leopold fpreken , doet hun eer aan , en toont dat het mannen zyn, die niet flegts uit een blinde fubordinatie bereid waren om Joseph te onderfteunen, in zyne maatregulen ten nutte van zyne Nederlanden: maar die doorzigt genoeg bezaten, om derzeiver heilzaamheid te erkennen, en edelmoedig genoeg waren , om dezelve daarom ten koste van hun leven te doen. Zommigen hunner van naby kennende , weet men , dat zy met verontwaardiging over 't gedrag der Geestlykheid en Ariftocraten vervuld waren. Dus moet de flapheid van trautmansdorf na 't publiceren van 't Belgisch Manifest, zo zy hen den moed niet benomen heeft, ten minden veel toegebragt hebben tot het verlies van fommige plaatfen. Had men , in dede van defenfif te ageren , de troupes in Corps d'drmés verzameld, en de Patriotten zelve in hunne fchuilhoeken opgezogt, om de fchande van de ramp van Turtjhout uit te wisfchen; had men den Generaal arberg zelvs nog niet van Gend naar Brusfel terug ontboden, dan had men den Militair vertrouwen ingeboezemd , terwyl men door inconfecutif te handelen alles verloren heeft. En wat men ook van 't gepasfeerde denken moge, 't is genoegzaam zeker, dat leopold  i?4 TAFREEL der tien Catholique pold de Nederlanden, ten westen van de Maat met ligt door zyn Aanbod weder zal kry^en daar t reeds by 't Congres zelve afgewezen isr op eene wyze, die te kennen geeft, dat drt Collegie , waar in 't grootfte gedeelte der ingezetenen een onbepaald vertrouwen ftellen blyft, nimmer met het huis van Oostenryk in onderhandeling zal treden. Intusfchen is het even waarfchynlyk, dat, zo de Belgen zig te vrede ftellen met de oevers van' de Maas te bezetten, de Oostenrykers er niet gemaklvk over zullen komen : de defertie onder hun "is ontzaglyk geweest, en die tot nog toe getrouw gebleven zyn morren geweldig over de maatregulen, waar in men nog fchynt te volharden : terwyl de Belgen door allerhande middelen gaande gehouden worden , en "t M Pruisftjthe troupes, dat in \ land van Kesfel ligt den Ojstcnryker, al ware er zelvs geen te*enftand, den overtogt over de Maas bedenklyk zoude maken. Van den anderen kant zal het Congres ook niet ligt weder zo vermetel worden , om op de verovering van Luxemburg te denken, na dat dezelve door den Prutsfifehen opvolger van den Generaal v. jd. meersche me zyne werkloosheid verbeteren zoude, met zo wejnig f'ucces ondernomen is. Onzes bedunkens blyft er, zo de zaak niet te Keichenbach moet beflist worden , maar een weg voor leopold open ; dat is om zig met de zogenoemde Vonkisten te vereenigen; voor vvien zo wel als voor hem, alle hoop van bevrediging met het Congres afgefneden is. iJeze kunnen , na dat hun laatst en alleredelmoedigst aanbod verworpen is, onbefchroomd in  NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. .125 in 't oog van gansch Europa de wapens opnemen tegen hunne ontmenschte landslieden, die al wat voor Vonkist uitgefcholden wordt op de wreedaartigfte.wyze om hals brengen, terwyl zy den Hertog van ursel en Generaal v. p. meersche nog fteeds gevangen houden. En , in de daad, als wy alles bedaard overwegen ^ kiïnnen wy niet langer'twyfeleu, of de voormalige Graaf van de mark, die lid der Nationae vergadering, en Colonel van een Fransch -Regiment is , en de voorname Vonkisten, die thans opcnlyk in Frankryk toegejuigd worden , zullen er eerlang een corps Volontaj- nn Aa koAn niprnn fp Krfmnrpn en mpr hf>r ...... «r — 0„ , _ ' tmi-i /la ^i7(*» tiqn Tttnnx, rtaravi in rn 1/ bpn r\f* er de Patriotten zeer gemaklyk te onder brengen , daar de meeste Flamingen hen met open armen ontvangen zullen •- dan naar Antwerpen trekkende, zullen zy het Congres noodzaken, om deszeivs legermagt te verdelen, en dus den Oostenryker de overtogt over de Maas gemaklyk maken, 't Is waar, op zulk eene expediti'. zoude het geftorte bloed der Vonkisten ryklyk door dat der Geestlyken, enz. gewroken worden , dan daar zy niet ondernomen zal worden, zonder dat er. een goed accoort tusfchen leopold en de Vonkisten getroffen zy , zoude zy te gelyk de rampen der Oostenrykfche Nederlanden eindigen, met het invoeren eener Con- flitutie , die aan de oogmerken van joseph zoude beantwoorden, met het hartvan leopold overeenltemmen, en tevens voldoen aan de verlangens , die het best. fchoon thans onderliggend gedeelte der Belgifche Natie Itraks na da omwending aan den dag gelegd heeft. * Na  126 TAFREEL der. tien Catholique Na dat de Graaf van de mark, door 't Committè van Gend, nog voor de verovering van Brusfel, verzogt zynde om 't Oppercommando over de Belgen op zig te nemen, hun by misfive geantwoord had, dat.hy, zo 't hun niet om van Heer te veranderen, nog om eene onverdraaglyke Ariftocratie intevoeren, maar om ware Vryheid te doen was, den laaiden druppel bloed voor zyn Vaderland over had ; en dat hy , om hunne gevoelens daaromtrent te verdaan , zig ten eerden by hun zoude vervoegen; moet hy, te Gend gekomen zynde , de zaken niet in alles zo als hy wenschte gevonden hebben ; althanshet Oppercommando verbleef by v. d. meersche : evenwel moet hy de hoop niet geheel verloren hebben, om zyn Vaderland eerlang, zo hy wenschte , vry te zien ; en daar er eene goede verdandhouding tusfchen hem en den Commandant en Chef it&nd greep, liet hy zig, nevens den Hertog van ursel, in 't Hrygsdepartement plaatfen; en hy vond in dien Prins, zo wel als in zyn broeder den Hertog van aremberg , in den Vicomte walkiers , en eenige andere voorname Belgen , de ze|ve zugt voor eene ware Vryheid. Vele Hollanders vereenigden zig met hun, om de beste Burgers er een denkbeeld van te geven. Dan andere Hollanders, zo men zegt, expres hier om te Brusfel gekomen , en waar van men er een met name noemt, die zeer bekwaam zoude zyn om brieven optedellen, zo als die van joseph aan d'alton, enz., werkten met. v. d. noot en v. eupen , en draks. had men eene Atle, door 400,000 Brabanders met naam-  LAND VAN LUIK, enz. 139 Collegiale Kerk zoude in 804 geboud zyn, en heeft een Capittel van 10 Canoniken. St. Truien Jigt even eens als Tongeren in de Hasbaye, heeft den naam van eenen trudo, die er eene Abdy van Benedicliners ftigtte, Deszelvs Abt benoemt de helft der ftads regering , terwyl de Bisfchop , even als in de andere fteden, de andere nelft aanftelt. De Abdy is vry fchoon, anders is er niet veel byzonders. Hui ligt boven Luik , aan wederzyde van de Maas; zo dat een deel er van aan de Hasbaye, en 't ander aan 't land van Condroz behoort. De Collegiale Kerk heeft een Capittel van 30 Canoniken; buiten dezelve zyn er 14 Parochie Kerken, eene Abdy en 17 Kloosters. Voormaals wierd de ftad voor zeer fterk gehouden , terwyl zy door eene citadel en verfcheidene forten gedekt wierd; dan de Hollanders hebben , eer zy dezelve aan den Bisfchop terug gaven , de buitenwerken geflegt. Er wordt veel papier en yzerwerk gemaakt, en er is goede handel in producten van het omliggend land, welke in koorn , wyn , aluin, zwavel, fteenkool, enz. beftaan. Digt by de voorftad van Ste. Catharine zyn in eene weide twee minerale fonteinen , die na 1714 opgemaakt zynde, vry fterk bezogt worden. Dinant ligt geheel in 't Condroz, tegen over Bouvines-, de fchone fteene brug over de Maas , die de voorftad van St. Medard met de ftad vereenigde, is thans gedeeltelyk door de Belgen afgebroken : zy was in 1720 vannieuws af opgeboud, na dat de Franfchen ze, te  140 TAFREEL van het te gelyk met het ontoeganglyk Kafteel, en andere werken vernield hadden. De Hoofdkerk van Dinant heeft 12 Canoniken. De ftad dryft goeden handel, vooral in leder, de omftreken zyn overvloedig voorzien van yzermynen , marmer en andere fteengroeven : voormaals leverden zy mede veel koper op, waar aan de ftad haren ouden rykdom te danken had. Cinei , de hoofdftad van 't Condroz , is overoud ; heeft een Capittel van 14 Canoniken ; lêed veel door voorgaande oorlogen ; dog zal zig thans weder kunnen opbeuren, daar de ftraatweg van Luik op Frankryk, door de ftad lopende, het vervoeren van deszelvs aardwerk en zeisfen ongemeen begunstigt. De wallen, die met bomen beplant zyn, leveren een fchoon gezigt over de aangename en vrugtbare landftreek , waar in Cinei gelegen is. Vifet is de hoofdftad van Franchimont; ligt aan de Maas; dog heeft niet veel byzo'nders behalven het Capittel van 12 Canoniken. Vervier ligt deels in Franchimont, deels op 't Limburgfche, in eene aangename valei, die door de rivier de Wefer bewaterd wordt. Er worden overfchone lakens gemaakt, 't Kafteel la Rofette, waarop de Belgen onlangs den Generaal arberg gearrefteerd hebben, ligt eigenlyk mede op 't Luikfche , dog de Staten van Limburg hebben er altyd pretenfien op gemaakt. Spa is een vlek in Franchimont, aan de Wezer, 't welk om deszelvs minerale waters , en de alleraangenaamfte zamen- le-  LAND VAN LUIK, enz. 141 leving door een groot aantal voorname lieden uit alle landen bezogt wordt, en datjaarlyks meer dan 150,000 kruiken waters naar buiten 's lands verzendt, vooral in Holland is 't Spawater te bekend, om er eene befchryving van te geven ; en van de plaats zelve heeft men er eene, die zo uitvoer-ig is, dat ons bellek niet toelaat om er een uittrekzel van te plaatfen: men maakt en verkoopt er allerhande foorten van galanterie waren. De minerale waters van Stablo tnMalmedi, welke laatfte voor 't Spawater niet behoeven te wyken, lokken ons uit om mede iets van deze twee plaatsjes te zeggen ; te meer daar zy eenigermate aan het Land van Luik verbonden zyn: fchoon zy anders voor een byzonder Prinsdom van 't Heilig Rvk gehouden worden , even als 't Graaffchap Schleiden in 't Luxemburgfche, dat aan den Graaf vak de mark toebehoort. Stablo ligt op de Ambleye, tusfchen hooge bergen, heeft 400 huizen, en eene Abdy van Bcnedicliners , wier Kerk een groot en pragtig gebouw is: onder dezelve heeft men eene onderaardfche , met 3 Altaaren en 't Graf van een Abt. Malmedy is even groot, en heeft eene foortgelyke Abdy; deze ftaat onder eenen en denzelven Abt met die van Stablo , en hy is Heer van beide plaatzèn , die even zeer bloeijen door 't weven van lakens en 't bereiden van leder. De Abtdy van St. Hubert ligt in het Hertogdom van Bouillon , en deszelvs Abt voert den tytel van Pair van 't zelve: hy is Heer van  142 TAFREEL van het van de Stad St. Hubert, en omtrent 40 Dorpen, verdeeld in 6 Mairien. Daarna 't Hertogdom van Bouillon aan den Prins van Luik afgeliaan is, maakt deze mede pretenfien op 't regtsgebied van St. Huhert , en voor ruim 40 jaren zag men nog het Luikfche wapen in 't midden der Stad geplaatst. Intusfchen wil de Abt als onafhanglyk befchoud worden; en de Souveraincn van Luxemburg willen St. Hubert onder dit Hertogdom begrepen hebben. Zeker is 't dat de Abtdy, waar men ze ook onder moge rekenen, zeer ryk is, en byna 300,000 Brabandfche guldens inkomen heeft. Zij is berugt door de gene* ziug van den beet der dolle honden , heeft eene fchone Kerk, en een Gasthuis, waar in alle vreemdelingen eenigen tyd lang onthaald en verzorgd kunnen worden. De Abt begeeft de Prebenden van 't Capittel van Nasfogne, welke plaats men even weinig weet, of zy onder 't Luikfche of 't Luxcmburgfche te rekenen zy. Bouillon is, zo als wy boven gezien hebben , thans in handen der Franfchen. In 't land tusfchen Sambre en Maas vindt men de ftad Thuin, die door Baldevyn van Jerufalem, toen hy naar 't Heilig Land ging, aan den Bisfchop van Luik verkogt wierd. Zy was oudtyds een Kafteel; heeft thans een fchone Collegiale Kerk, met een hogen toorn en Capittel van 12 Canoniken. Digt by de Stad liggen de grootfche Mbdyen van Alne en Lobbes; de laatfte pronkt met eene Kerk die voor een der ftoutfte gebouwen van de wae- reld  i4| TAFREEL van het alleen bekend door den inval der Executions troupes, en de toen betoonde vryheidlievende gevoelens der Abdisfe van Munfler Bilfen, die een Capittel van ao Adelyke Canonikesfen en 4 Canoniken onder zig heeft, Vrouw van Bil* fen is, en den tytel van Princes van 't Heilig Ryk voert; zo wel als de Overftes der Adelyke Vrouwen Capittels van Susteren tegen over Mafeyk, en van Thorn niet ver van deze ftad, in 't Graaffchap Hoorn; welke laatfte, behalven Ihoru, nog verfcheidene andere dorpen bezit, en voormaals 't regt had van geld te Haan. Mafeyk ligt aan de Maas, heeft een Capittel van 10 Canoniken ; en is, als op de Grenzen liggende, dikwyls in vreemde handen geweest. In 't jaar 1740 nam de Koning van Pruisfen er bezit van, om den Prins vau Luik te noodzaken tot het betalen van 180,000 kronen, voor den afftand van de pretenfie, die de Pruisfifche Monarch maakte op de Baronie van Herflal, eene kleene Burgt op de Maas naby Luik. Thans is Mafeyk in de magt der Gulikfchc en andere Executions troupes; op order van welke de Magiflraat onlangs trouw aan den Bisfchop heeft moeten zweren. De tyd zal leren hoe veel ftaat men op zulke afgedwongen eden kan maken. Zy is dus de eenige plaats van aanbelang, welke die Forst behouden heeft, na dat hy zig op eene zo zonderlinge wyze uit zyn land geretireerd heeft, om ware 'raiooglyk 't redres van deszelfs Conflitutie te beletten. Over.  LAND VAN LUIK, enz. 145 Over de Lüiksche onlusten. De Luikenaars zyn van ouds af zeer be« rugt geweest, van wegens hunnen krygszugtigen en woeligen aart: terwyl de armoede van gemene Burgers en Boeren in een land, waar byna alles aan de Geestlykheid behoort, hen daarenboven ligtlyk alles deed ondernemen, waar mede zy hunnen ftaat maar een weinig hoopten te verbeteren. Vooral had men in de ftad Luik zelve, in de voorgaande Eeuw, menigvuldige beroerten over 't aanftellen der Burgemeesters. Dit gefchiedde voormaals door den Raad der Tweeëntwintigen , die 32 Kiezers uit de Burgers benoemde ; dan Prins ernestus van Btyeren gaf in 1603 aan de 16 kamers der Burgery 'i recht om hunne eigene Kiezers aanteftellcn. Zyn opvolger ferdinand bragt, met onderfteuning van den Keizer, alles weder op den ouden voet. In 1629 ftelde 'tvolk, tegen zin van dien Prins , nieuwe Burgemeesters aan: het gaf zig den naam van Grignoux, en noemde de Arijiocraten Chiroux. In 1636 wierden de onlusten gefmoord, door Keizer* lyke en Spaanfche troupes, maar niet gebluscht; zy duurden voort tot 1648, wanneer de Bisfchop , met hulp van de IVestphaalfche Kreitstroupes, de Burgers noodzaakte om 't verdrag van St. Gillis te fluiten: een der toenmalige en een oud Burgemeester verloren er hun leven by, en de Prins trok aan zig het regt van een der twee Burgemeefters aan te ftellen. Zyn opvolger maximiliaan van Beyeren liet in 1650 de Citadel bouwen: dit verli bit-  I4Ö TAFREEL van het bitterde de Burgers op nieuw,' zo dat zy, de werken van die Citadel in 1676 door de Franfchen vernield zynde , den opftand hervatten , en hun recht van de beide Burgemeesters aan te ftellen vernieuden. Dog in 3684 bragt de Bisfchop, met hulp der Franfchen , hen ten onder, liet de Burgemeesters renarpi en makors onthoofden, en herftelde zig in de magt van de helft der Regering aanteftellen, welke zedert aan de Bisfchoppcn gebleven is, tot dat 't gedugt jaar 1789, het eerfte der Franfche Vryheid, tevens dat van \ herftel der Luikfche volksrechten wierd. Na dat Parys, en met Parys gansch Frankryk, op den 14 July over 'tontmenscht complot gezegevierd had, 'twelk, om de Nationale vergadering te kunnen vernietigen , die "waereldftad , op even veel welk eene wyze, wilde overmannen ; 't welk ten dien einde den Koning , dien men tegen de vergadering had weten optehitzen , overgehaald had tot het ordonneren van den aanrnarsch van eene verbazende menigte troupes (*) onder voorwendzel van de rust in Parys te herftellen, die (») Men vindt de namen der meeste Regimenten in een ftukje, dat hier te lande nog onbekend is, ten tytel voerende: De ontdekte Gruwelen , of order van den aanval op Parys, die plaats gehad zoude hebben in de nagt van den 14 fuly. „ De Invalides zouden order ontvangen hebben „ om zig kragtdadig te verzetten tegen 'c wegnemen van 'c ,, kanon en wapens uit.hua Hotel, zy zouden op 't eerfte fein op de Paryzenaars vuur gegeven hebben, en ter.„ Hond zouden zy onderftand gekregen hebben uit het camp ,, van 't veid van Mart, belfajnde uit de Zwitzerjche Re- 1?  LAND VAN LUIK, enz. H? die door niemand als de huurlingen van dit complot zelve geftoord wierd. Na dat de grondflagen der nieuwe Franfche Conftituiie onwrikbaar gelegd waren, begonden de moedige Luikenaars te denken om de hunne mede te verbeteren. Intusfchen bevond zig de Bisfchop met zyne Raadslieden in de zelve omfbandigheden , als het Fransch Ministerie voor de zamenroeping der Generale Staten. zien, „ gimencen vsn Satis-Samade , Diesbach en Chateau,, Vieux; uit dat van Auftrajie. uit de Huzaren van Ber„ cheny en Roial Dragon. Op de eerfte lciioot (der In-. „ valides , zou de Prins van lambe-c , ( uit de E/yfeefcht „ velden,) in de ftad opgetrokken zyn aan 't hoofd van „ Royal Ailenand en twee andere tavallcrieRzgim., alles „ regts en links ter neder fabelende. Hy zoude zig mees„ ter gemaakt hebben van de bruggen (over de Seine), „ en dezelve met kanon bezet hébben; op dezelve kauon„ fchoot zouden de troupes , die Parys omcingeld hadden , „ aangerukt zyn. St. Denys zóu de Regim. Provence en „ Vintimille afgezonden hebben: Neuilly die van Alsace, „ Bouillon en Roial Suedois: Seve en Meudon dat van „ Hes/en Darmftad benevens Roial Cravates en Roial Po„ logne QCavallerie) met 4- Batailhns Jagers. Deze trou„ pes zouden door 't kanon der Bajtille onderfteund ge-' „ worden zyn. Terwyl de Regim Befar.gon en la Fere ; „ {Artillerie-) zig van de hoogte».van Montmartrie mees„ ter gemaakt, en de ftad van daar met 10 zware ftukken „ befchoten zouden hebben. Nog drie andere Regimenten „ Infanterie zouden met hunne v;!d:rukken op de Poort „ de CEnfer aangevallen zyn. De Huza-en zouden, na ,, 't opligten van 't Commttté en deszelvs A-chiven op hec „ Stadhuis , het Palais Roial hebben mogen plunderen." Parys zoude afgemaaid geworden- zyn , gelyk men een veld afmaait , zo als een der toen aangeftelde Miniu ten zeide dat men doen moest. K a  156 TAFREEL van het vry magtige bondgenote voor de drie Gealli* eerde I loven geboren zoude worden. Dan behalven 't geen wy boven zeiden, over het deel dat die Hoven in de Belgifche omwentling zouden , genomen hebben, moet dat vermoeden vervallen , zo dra men agt geeft op de volgende vraag der Nota: „ of t wel nodig ware , om tot zulke uiter„ dens over te gaan , om een Bisfchop, die „ eerst had toegedaan rt geen hy naderhand „ herroepen heeft, in zyn willekeurig gedrag „ te onderdeunen ?" en op 't befluit derzelve Nota, „ Dat men aan den Koning, die in dit „ geval als een Patriotsch Ryksvorst gehan„ deld had, niets 't minde te verwyten zoude „ hebben,indien hy — wanneer 't Keizerlyk „ Kamer gerigt, de Prins Bisfchop van Luik, „ en de Medeaire&euren van den Kreitz den „ weg door Z. iVi. gehouden ( en in de Nota „ opengelegd,) niet wilden inflaan ■ in- „ dien hy zig dan geheel aan die Executie „ onttrok , en dezelve overliet aan die ze „ voor hunne rekening zouden willen ne„ men." En in de daad , na herhaalde brieven aan den Bisfchop gefchreven te hebben, om denzelven tot het voorgedeld plan van bemiddeling te bewegen , deed Zyne Pruisfifche Majesteit eindlyk zyne troupes uit het Luikfche terug te trekken , terwyl de Luikenaars toen reeds zo wel gewapend waren, dat men gene vrees voor inwendige onlusten behoefde te hebben. Op 't vertrek der Pruisfifchen volgde eene onderhandeling met v. d. noot en v, eupejm ; welke men denkt dat eene vereeni-  LAND VAN LUIK, enz. i59- openbaart, zo dra de dralen der wysheid van luisterryke vergadering tot hun doordringen. En de lof, dien de Luikenaars den Koning toezwaaijen, is een natuurlyk gevolg van het contrast tusfchen dien Monarch en hunnen Bisfchop : hy toont dat zy min vernuftig in beledigende vermoedens zyn, als dat zoort van menfchen, die het characler van den Edelmoedigflen aller Koningen na het hunne afmetende, door hunne gewaande Maatkunde menen vooruit te zien , dat de llerfielier der Vryheid van de eerstkomende gelegenheid gebruik zal maken , om dezelve vreder te vernietigen. Om niets ergers van dat foort van menfchen te zeggen , ' zy weten niet wat een Koning van Frankryk was, en wat lodewyk de XVI. thans is ; of zy tonen duidlyk, dat zy zelve in hunnen kring niet als door dwang tot eenige opoffering voor het welzyn van hun Vaderland zouden te brengen zyn. Al wilden intusfchen de Luikenaars zig aan Frankryk' doen iniyven; "t welk zeker het grootst voordeel zoude zyn, dat hunne omwending hen ooit zal kunnen opleveren ; dan zouden er nog vele zwarigheden zyn, die de Nationale vergadering verhinderden om hen aantenemen, daar zy zelvs bezwaarlyk tot de inlyving van Avignon en Gerieve zal overgaan. De volks opftand in Trier, Keulen, Aken,'t Gulikfche en andere landen ten Westen van den Rhyn , gepaard met beledigende antwoorden van Ryksvorsten, die goederen in den Elzas bezitten, op aanbiedingen van de Nationale vergadering, zouden alleen gelegenheid kunnen geven, om de Luikenaars deelgenoten van het ge-