r












NUTTIGE. HUIS en BYBELSCHE
ALMA N ACH.
Foor het Jaar 1781, Waar in
Behalven het noodige tot een Almanach belioorende , gevonden word, niet alleen eene Handleiding om de Jeugd tot kenmsfe van de heilige Historie en Landbefchryving op te leiden ; maar ook om dezelve te ftichcen, met vecle andere nuttige , zedekundige en tevens vermaakelyke onderwerpen,
VERSIERT
met 12 Bybelfche Konst-Tafreelen en derzeiver dichtmaatige Verklaaringen.
Te AMSTERDAM.
By H. KEYZER, Boekverkooper op de Gelderfche Kaai.



INHOUD van deezen ALM AN ACH.
1. l>e 12 Maanden, het vaaren de Schepen , liermisfen, &c.
2, Bybelfche Figuuren , met derzelver Dichtkundige Verklaringen.
$. Vervolg van hetBybelsWoordenboek, of de beknop.e Naamlyst der aanmerkelyke Perfoonen des O. en N, Testaments.
4. Vervolg van de Geestelyke Landbefchryving,
5. Gefchiedenisfen , der Nederlandfche Kerke, byzonder ten opzigte van deszelfs Hervorming.
6. Vervolg derZedelyke Fabelen en Vertelfels.
# Vervolg van de Historifche ChroRyk der Waereld.



& T.ANUARIUS XXXI. Louwmaand.
ilMaandag Nieutvf. dag. Genefis i- 5T
2 Dingsdag £e;y?« Quart,\ t
3 Woensdag 's morg, Ond. 12>ió£ 3* 4 Donderdag 135 17-20 •£ *K 5 Vrydag 2-50 ai-24^
tfSaturdag 4-10 25-27^
^ 7 Zondag 5 30 1 Zondag.
^ 8Maandag 6-50 Gen. 28-30
9 Dingsdag 8- 31 33^
<5"io Woensdag 7^//* iJf^ö 34-36 &
£ n Donderdag 'sav.op. 4-45 37-4*4? "^12 Vrydag 6-15 4245$
^i3Saturdag 7-45 4650;?-
14 Zondag 1-45 ü. Zondag. 0
4> 15 Maandag 10 ^5 Esod. 1- 3^
4* 16 Dingsdag 12-J5 4- 6$.
•$17 Woensdag LaatfteQtiart. ?• 9
^ 18 Donderdag 'sm. op. 2- o 1012^ $ 19 Vrydag 3-20 13 15^
^ 20'Saturdag 4-40 16-184^
'g.niZ.êndag 6- o| 3 Zondag. ^
X 22 Maandag 7-10 Exod. 19 23^
* 23 Dingsdag 7-4° 2*'27&
# 24 Woensdag Nieuwe Maanl 28-30X j$ 25 Donderdag 'sav. on. 5- o 3i-33^X
' % 16Vrydag 6-15 34-36 T
4a7Satnrdag ? 3°| 37 4o3fr
j&zZlondvg 8-40 4 Zondag. &
^ 29 Maandag 9 5c Lev. 1-5 &
^j. 30 Dingsdag 11- 5, 6-io$-
.g. 31 Woensdag 1215' 11-15^



J ^EBJIUARY XXVIII, Sprokkelmaand.
i i:Uonaeraag<EerJïe Qnart.Lev. ió-ao"1
X 2 Vrydag 'sm.on.1-40.) 21-24^
]g 3 Saturdag 3. 25.£7J
X A\Zondag 4.20 5 Ze/tt/tf£ j
J 5 Maandag 5-35 Nuin. 1-6 *
~ ó.Dmgsdag tf-3o| 7.I2|
S ^Woensdag 7-15 13-19*
V 8,Donderdag 20 25^
g 9 Vrydag 'sav.op. 5-20 26-50!
g 10 Saturdag 0,50 31 Sé"
VUlZondag 8-15 6 Zonêa? \
Vi2;MaaHdag 9-50 Deut. \s i
# 13 Dingsdag 11 25 ö-u*^ 14 Woensdag Leatjieguaru 12-17. w 15,Donderdag 's morg. op. 1824; ^10 Vrydag 2-30 25-30 ^
Sï&?tuïdag 3 55 3134;
Zondag 5- o 7 Zondag j
19 Maandag 5-50 Jozua 1-4 .
^20 Dingsdag 6-25 5-8 ]
■rl: 21, woensdag 6-50, 9-12]
^22 Donderdag 7. 5 13.I7]
# ^Vrydag Nieuwe Maan 18-21' ^24Saturdag 'sav.on. 6-30 22-24* XfS.Zondag 7-45 8 Zwak? J
# ^Maandag 8 55 Richt. 15 J ~27,Dingsdag 10-io ö.g { •S2", Woensdag [11-25 9-12*
# 1 1 $
# $$$$$ # g



MAART XXXI, Lentemaand. 0
W i Donderdag 'sa,on. 12-451 Richt. 13-ïö'tf
2 Vrydag 's morg.ond. 17-21$" & 3 Saturdag Eerfte Quart, Ruth. 1-4 '$£
^..Zondag 3-20 10 Zondag,
$$c 5 Maandag 4-25 I Sain. 16 -l$r
6;Dingsdag 5-15 7-12 $r
^ 7 Woensdag 5-50 13-16^
%r 8 Donderdag .6-15 17-211»*
^ 9 Vrydag 6-30 22-26^
■JgH o Saturdag Volle Maan 27-31^
0? 11 Zondag 's av. op. 7-35 II Zondag. A 3fjT2 Maandag 9-10 2 Saai. 1-5 ^s,
^13 Dingsdag 10 45 6 8 1
.§14 Woensdag 12-15 9 10 jf
^15 Donderdag! 's morg-op. ïl M%
^16 Vrydag. Laatfte Qjiart. I5_l8f
17 Saturdag I-45 19-aij*:
fyl* Zondag 4- o 12 Zondag g
^19]Maandag 4-40 2Sam 22-24 Jf
3j 20 Dingsdag 5- 5 1 Kou. 14 f
&21 Woensdag 5-25 5-8 *
X22 Donderdag 5-4°! ^.23 Vrydag 5-50| 12-15^
5*24 Saturdag 6-0 16-19^
.25 Zondag Nieuwe Maan 13 Zondag •&2Ö Maandag 8 10 iKon. 20-22^
^27 Dingsdag 9-25 2 Kon, 1-4
^28 Woensdag 10-40 5-8 &
^29] Donderdag 11-55 9-^3^
3o Vrydag fs morg. ond, 14-17& Saturdag | 1-10 18-21^3.



3? APRIL XXX. Grasmaand. a
V 2.Maandag 's m. on. 3-io aKon. o,.U
f ! 2}Dgsd? ."8-55 l Chr. i-6 #
4|Woensdag 4.20 * " a
#5 Donderdag J.^
# 7 Saturdag 5.IO 3V„7&
« 9 Maandag »s av.op. 8-is'i Chr. 28-30&
#10 Duigsdag 9.50 2 Chu ó A
^ 11 Woensdag u.fl0 ' X
gia Donderdag I2.4-
*£i3Vrydag 's morg, op. 21 27&
§14; Saturdag ,.5 08.32*
£ 15 UatfteOuart.! , 6 Zow^ X
^i<5 Maandag 3-15 2 Chr. 33-36*
^,7 Dingsdag 8-35 E» ■ 1
119 Donderdag 4-0 Neh. 1-7 |
£20 Vrydag ..,5 'S*
Jai Saturdag ks.Eftber Iff
Zondag 4.3. J?2W f
J23 ; Maandag AW* Maan \ Efther 610*
■g 34,'Dingsdag 's a*. en. 8-301 job 1-7 &
Woensdag 9.5ojJ g #
26 f Donderdag n.5 j I5.oj*
^27iyrydag „.„ aa.ftgA
^28 Saturdag 'smorg. ond. | 29-35^
#.Z9 Zondag I-XS 18 #
^30 Maandag 2-o Job 36423-
& &



a MAY XXXI. Bloeimaand. a
1 Dingsdag Qjiart. Ffahn i-jajp
2 Woensdag j's m, on. 2-50 15-22^ 3'Donderdag | .3-5 23-30* 4'Vrydag r 3-20 31-42*
*f Si Saturdag 3 35 44'50^
6, Zondag 3.50 19 Zondag &
*§t 7 Maandag I Volte Maan Pfalmsi-óo^
8'Dingsdag 'sav. op 9-5 6i63>>
9 Woensdag 10 30 69-76&
10, Donderdag 11-45 77-84
ii Vrydag 12-45 85-92&
#12.Saturdag 's merg, op 93-100 ^
Zondag I-20. 20Zondag
■$14 (Maandag 1-50 pf. IOi-uo^
5 Dingsdag LaatfteQuart. 111-118^
^}iól Woensdag 220 Iiq.
4g> 17 [Donderdag 2-30 i»o-i3oT
^•i8,Vrydag 2-40 131-140X
19, Saturdag 2-50 141-1505
^10^Zondag 3.0 21 Zondag X,
% 21 j Maandag 310, spr. x .3 g
<&23 Dingsdag 2-25 4.9 £
^23-Woensdag Nieuwe Maan 10 14*"
^3.24;Donderdag 'sav.on, 10 5 15-19^
^251'Vrydag _ 11-10 20-24 ^
^.26 Saturdag' 11-55 25-31'®'
&atz'udae izZtndag^
^28, Maandag ia-S5 pred. 1-4. &
^29 Dingsdag >s m0rg. on. g< 8 X
^3o Woensdag Etrfle Quart. 9-12 &
^3ï Donderdag i-aS Hoogl. 1-2 §



& TUNY XXX. Wiedemaand. A
i (Vrydag 'sm.on. 1.40 Hoogl. 3-5 *M
"g a Saturdag 1-55 6-3 &
Zondag a-10 23 Zondag ^
"Ö* 4 Maandag 2-25 Jefaia 1-6 &
5 Dingsdag 2-45 7-12 4*"
6! Woensdag ^7/« Maan. | 13-20*^
7 Donderdag 'sa.op. 10-25 21-27$'
8 Vrydag 11-10 28-35^
9 Saturdag n-401 36-39^ $10 Zendag 12-0 24 Zondag •$11 Maaodag 12-15 Jefaia 40-44^ &12 Dingsdag 12-30 45-49$. ■$13 Woensdag Laalfle Qtiart. 50-53 jij ■§•14 Donderdag 12-50 54"59a 4"15 Vrydag 's morg. op 6o"63^ ^16 Saturdag 1 o 64*66 ^ $$ï7 Zondag i-io 25 Zondag ^ ^ji8 Maandag 1-25 Jerm. 1-6 1 ^,19 Dingsdag t 1-40 , 7.12"ï ^ 20! Woensdag 2-5
^5 2ï IDonderdag NiewJCi Maan 17-20
&22 Vrydag 's a, on. 9"45 «21-2.5 ^
^23 Saturdag 10-25 26*31 f
^2.^1 Zendag 10-50 26 Zondag
^25 Maandag n-5 Jerm. 32-35$"
£26 Dingsdag 11-20 36-39 5*
±'27 (Woensdag 71-35 40-45^
28 Donderdag Eerfie Qt art. 46-49^
^ 29 J Vrydag 12-5 50-5 2 §.
$30 Saturdag 12-20 Klaag. 1-5



a JULY XXaI Hooymaand. ^
g i-Zondag 'sa.on 1235 0.7 tomg W
*> 2 Maandag 's morgon. Ezech. 1-3 ^
§ 3'Dingsdag 1-10 4.7 3»
# 4 Woensdag ' 1-45 g-ii*
5 Donderdag PWe Maan 1^16 ér
6 Vrydag 'sav. op 935 17-20$'
7 Saturdag ie-o 21-24 «B p. Zondag 10-20 «tZotidóg # a 9 Maandag 10-35 Ezech.25-28 .#■10 Dingsdag 10-45! 29-32^ $11 Woensdag 10-55 33-36 if. ^12 Donderdag 11-5 37-39 &
13 Vrydag Laajïe Qjtart. 40-44
^ 14 Saturdag, ■ u-25 . 45-48 {£.
4415 Zondag ii-40 25 Zondag rh.
16 Maandag 12 0 ;Daniei 1-2
^17 Dingsdag 12-25 3-4 &
*i3i Woensdag »s morg. op 5-6 X
*i9 Donderdag 1-5 ?-3 |
¥ 20 Vrydag \ 2-5 9-10^
glï Saturdag NieuvoeMaan. ii-I2*[ ^'.22 Zondag psav.on-9-20 Zondag T
^.23 Maandag 9 3o Hofea 1-3 ^
$ 24 Dingsdag 9-45 j 4-6 ^
$•25 Woensdag 9 55 j.8 A
^26 Donderdag 10 10 9-19^
^27 Vrydag 10 25 11-14&
^}28 Saturdag EerfteQuart. j0ëi i
26 j Zöörfflg 11 -5 g l zondag &
^30 Maandag n-40 Amos i-,1 &
4* 3i 1 Dingsdag 12-20 4,5 4



AUGUSTUS XXXI. Oogstmaand.
*r IjWoensaag s raorg. onci. Ainos 7-9 w
^ 2. Donderdag i 1-20 Obadja &
*T 3! Vrydag \ 2-30iJonas 1-2
"9" 4 Saturdag ^é//« 3-4
5 Zondag 's a. op. 8-35' 32 Zondag
6 Maandag 8-50 Micha 1-3
7 Dingsdag j 9-0. 47^ g Woensdag 9-10 Nahum 1-3
9 Donderdag 9-20 Habak. 1-5
«£IO Vrydag 9-30 Zeph. 1.3 4*
-^ ii Saturdag 945 Hagg. 1-2 {gfr
12 Zondag Laafle Quart. 33 Zondag •jffr
$£13 Maandag 10-25 Zach. 1-3 A
•&14 Dingsdag 11- o 4-6 A
Woensdag 11-45 7-8
j$ 16 Donderdag 12-50! 9~n->*f
^17 Vrydag 's morg. op 12" 14^.
^i8!Saturdag 2-15 Malch. 1.4 ^
.$19 Zondag Nieuwe Maan) Z^Zondag Q
^20 Maandag 'sav.on. 7-55 Matth. 1-4
^21 Dingsdag 8-5 5-9 &
$£22 j Woensdag 8-20 10 14]*/
2 23 Donderdag 8-35 15-20*3*
$24.Vrydag 8-50 21-25J
^25iSaturdag 9-10 26 28^
Zondag Eerfte Qjiart. 35 Zondag &
"®,27jMaandag 10-20 Mare. 1-3
28 Dingsdag n 15 4*6
"^29'Woensdag 12-50 7-9 <t$£
•^30 Donderdag 's morg. op 10*1 i^f.
■&31 Vrydag 1-40 12-13 é*



& SEPTEMBER XXX Herfstmaand. §
^ i Saturdag I's m op. 30 Mare, 14-16^
& 2 Zendag Voile Maan 36 Zondag
& 3(Maandag 'sa. op 715 Lucas i-8
4'Dingsdag 7.25 9-12 &
•g 5 Woensdag 7-35 13-16&
w 6 Donderdag 7-45 17-18 #
•S* 7 Vrydag 8-0 19-21
8 Saturdag 8*15 22-24-^
0 9 Zondag 8-35 57 Zondag 4?
$10 Maandag 9-0 Joh. 1:4
•&ri Dingsdag Laat/le Qjiart, 5.7 ^
^12 Woensdag 9-45 8-1 lift
Donderdag 11-55 " 11-16 $
$ 14 Vrydag 's morg. op 17-19 &
4*15 Saturdag 1-20 20-21 §
^16 Zendag 2-55 58 Zondag «,
7 Maandag Nieuwe Maan Hand. 1-5 rij.
$.18 Dingsdag 's a. on, 630 69®.
^19, Woensdag 6 45 10-143!
^j.20 Donderdag 7-0 15-19^
&ai Vrydag 7-20 20-23X
X22 Saturdag 7 45 • 24-28.f!
^23 Zondag _ 8-20 39 Zondag - '
•f24 Maandag 9 10 .Rom. 1 2
«v25 Dingsdag 10-10 3. ^}
^£ó Woensdag 1 11-25 1 5 3 •
«SS gonderdag I 12-45 9-uf
CS28jVrydag | 'smorg.on. in_i«™|
X29 Saturdag I 2-10 ,4 l0W ^ZO.Zondag 1 3-25' 4oZondag JH



OCTOBER XXXI Wynma?nd. §
*" i. Maandag I's m. on. 4-4011 Cor, 1-16 1*
"V* 2 Dingsdag Fó//e Maan 7-ii$
^r" $ Woensdag 'sav. op6-5 < 12-16 *
I ^ 4 Donderdag ó-isfaCor. 1-5 &
\ J£ 5 Vrydag 6-30 6-9 *
S g 6 Saturdag 6-50 10-13
; 7 Zondag 7-15 40Zondag
* 3 Maandag 7-45 . Galat. 1-4 ^
w 9 Dingsdag G-35[ 5-6 §
, ^10 Woensdag £#0/?,? jEph 1-3
| # 11'.Donderdag 10 0 j 4-6 j>J£
j #12 Vrydag 11-5 JPMh 1-4 &
:| ^3-13 Saturdag 's morg. op Col!. 1-4 $
\&l^\Zondag 2 5 41 Zondag jg.
[#15 Maandag 3-40 ïThesf. 1-4 0
| ^3-16jDingsdag |-lo 2Thfcsf. 1-3 &
Woensdag 'Nieuwe Maan I ïim. 1-4
$■18 Donderdag 's av. on. 5-351 5-6 M
•&19 Vrydag 5-55 2 Tun. 1-4
•^.20 Saturdag 6 25 .ïitus 1-3 M
|<jj-2t Zondag 7-10 ^iZ.ondag X
i^.22 Maandag 8-10 Phiiem. 1-
^■23|Du]gsdag 9-25 Hebr. 1-4 X
j ^5 24 Woensdag <2'wf 5"9 ^
1^25 Donderdag "125 10-13'x
1^26 Vrydag 's morg. on. Jacob. 1-2 jp
|^j27 Saturdag 1-251 3-5
IT28 Zondag 2-35! 43 Zondag ïfr
ii'^29 Maandag 3-50 iPeff. 1-3 ét
1 ^30 Dingsdag 5-0 1 4-5 4t>
|^3itWoensdag C-i5;2Pett. 1-3 -ï^f. 1



« NOVEMBER XXX. Slagtmaand. I
£ l Donderdag Folie Maan i Joh. 1-3 *g*
X 2 Vrydag 'sav.op 453 4-5 ■*
j£ 3 Saturdag 5 20 2 Joh. 1-
* 4 Zondag 5-50) e^Zoudag
Y 5 Maandag Ó-30 3 Joh. 1-
*J 6 Dingsdag 7-30 judas 1- &
g 7 Woensdag 8 45 jOpenb. 1-3
"g 8 Donderdag 10-5 4-7 &
*Sf 9 Vrydag S&êrt. 8-12 J
3J10 Saturdag » 's morg, op 13-16 *
•wfli Zo«^g i.IO 45 Zondag &
gi2 Maaadag 2-45 Openbi7-2o.«,
gl3 Dingsdag 415 21-22 &
14 Woensdag ] 5 .so 3 Esdra 1-2 ^
gl5 Donderdag Nieuws Maan 3- 3-4
g 16 Vrydag 'sav.on. 4-20 5-6!
^17. Saturdag A.55 4 Esdr, 1-4 X
Zondag | 5.50 46 Zondag J£
«$19"Maandag { 70 Esdr. 5-9 X
•$20 Dingsdag I 8.20 10-16?
#21 j Woensdag 9-45 Tob. 1-4 9
422:Donderdag Eerfle Qu«rt. 5-9
^23 j Vrydag I2.2o 10-14'®'
^24.Saturdag 'smorg.on. [Judith. 1-7
^5 Zondag X_*A 47 Zondag
Z, 26 j Maandag 2-45! Judith, 8-11*
^27 j Dingsdag ' 3.S5 -12-15$.
^28 ,Woensdag 5-iojWysh. 1-3
^29 Donderdag 0-25» 4-6 -gf.
•g3o;Vrydag , 7.4S 7.9^
' 4-fri



^j. DECEMBER XXXE Wintermaand. &
"®* il Saturdag I Volle Maan (wysh 10-12 >
& 2Zondag 'sav. op 4-251 48 Zondag
3; Maandag 5-'5 Wysh,
*§" 4 Dingsdag 6"2o| 16-19'$'
5 Woensdag 7_45 Sirach. 1-14""*
* 6, Donderdag . 9.5 15-19*
7! Vrydag 10-35 20.30 «fr
0 8;Saturdag LaatfteQuart, 33-36
f)\Zondag ' 's morg. op I 49 Zondag
% 101 Maandag i-40.Siracli 37-42>4f
<® 11 'Dingsdag 3"i° 43*5 l4f
•&12 Woensdag: 4~45 jBaruch 1-2 ^5>
4* 13 Donderdag 6.20 3 4
■$14 Vrydag 7-5° 5-6 ^
•£■> 15 j Saturdag Nieuwe Maan Anh Eft. 1-3 Q
i$ l6\ Zondag 'sav.on.4-3o 50 Zondag ^
>£ 17 Maandag 5"45 Anh.Eft.4-6^
Y18'Dingsdag 7"5 liAanh. inD.^
% 19'Woensdag 8^25 |2Aanh. in D.
^20 Donderdag 9 5° 3Aanli.inD.£
iïi Vrydag U-5 4Aanh.in D.^
Y22 Saturdag Eerjle Ottart. iMach. 1-5 a,
#2.$'-Zondag 's morg. on. 51 Zendag ^
^24'Maamiag 1-30 iMach 6-10X
^"25 Dingsdag 2-45 ll~l6j£.
26 Woensdag 4-0 sMaeh. 1-4-Y
*27 Donderdag ' 5-i° 2 — 5-7 jj*
^3 28 j Vrydag 6 308 11*
^ 29'.Saturdag i 7-4° j 12-15 ^
4$ ZO-Zendag j 's av. op I $2 Zondag 'V
31 Maandag | 4_° 3 Mach. 1-3 ^



DE VIER GETYDEN DES JAARS 1781.
De Lente zal beginnen den 20 Maart» De Zomer —— ——den 21 Juny
De Herfst ——— . den 22 Septemb*
De Ginter den 21 Decernb,
In dit Jaar 1781 is
De Zonne-Cirkel . 26
Het Gulde Getal . 15
De Epafta , 4
De Zondags Letter . G
Van de EKLIPSEN des Jaars 1781. !
In dit Jaar zullen zig twee Eklipfen aan de Zon op het Aardryk vertoonen, waar van een ten deele by ons zal konnen gezien werden, en geene aan de Maan:
De I zal zyn den 23 April, en zal konnen xvorden gezien op Cusco Perou.
De II. en laafte zal zyn den 17 Oclrober, het begin ten deele hy ons te zien ten 6 uitren 42 minuten , 't midden ten 7 uuren 25 minuten a en het einde ten 8 uuren ro Minuten.
Vacantibn veer den Hove van Holland. De Vacantie eindigd den 13 January
begint den23Feb en eind den 4Maart.
■*—• *-"*-— den 6 April. eind. den 22 dito
~"*~ • den 1 Juny, eind. den 17 dito.
—— —_ den si July, eind. den 2 Sept. —— begint den 23 December.



Vacantien voor de Stad Amsterdam,
De Vacantic eindigt den 10 January. —— begintdert24 Maart, eind. den 8April.
den 13 Mey, eind den 28 dito.
— •■ den 15 July, eind den 19 Aug. ——- ——— den 23 Sept. eind. den 14 Oct. —»"— begint den 22 December
Vacantien voor de Stad Rotterdam,
De Vacantie eindigt den 1 January. —— begint den 27Febr., eind. den 6Maarr. • - den 9 April, eind.den 21 dito.
—— den 28 Mey, eind. .'en 16 Juny.
Groo'é Vacant ie begint den 6 Aug. eind. den
4 September. —— begint den 18 December.
Vacantien voorden Hove en Stad UTRr.CHT.
De Vficantie van Paasfchen begint Paaschavond , eindigt beloken Paasch-maandag.
De Vacantie vanPinxreren begint Pinxceravond, en duurt 4 weeken lang
De Groote Vacantie begint deu 12 Aug., eindigt den derden'Maanlag in Septemb.
De Vacantie van Kersmis begint Thomasavond , eindigt des Maand, na 3 Koningen.
Vacantus voor de Stad Dordrecht,
De Vacantie uit den 11 January.
< begint den 13 April, eind. den 27 dito.
-— den 1 Juny, eind. den 15 dito.
Groote Vac. beg. deni Aug. eind- den 4Sept. Vacantie begint den 20 December.
Dïï



PRYS DER GEZEGELDE PAPIEREN.
i Zegel a 3 ft. kost ƒ0:5
1 . a ó ft. — o 9
1 —— a 12 ft. —— o : 16
1 a 15 ft* —• 1 o
1 a 24 ft. —■ 1 : 11
1 a 30 ft« 1 ; 18
1 a 48 ft. '3 : o |
1 a 3 gl' ■ 3 ' 16
1 a 4 gl. 5 : o
1 —— a 6 gl. 7:11
1 — a 8 gl. —— . 10 :- o
1 —— a 9 gl. 11 : 5
1 a 12 gi. — 15 ! o
1 a 16 gl. —- 20 : p
1 a 18 gl. —— 22 : 10
1 ■■ a 24 gl. —— 29 ; 18
Huur-Cedullen van Huizen Landen. &c, 1
Tot 50 gl. op een 3 ft Zeg, k./: éi Van 50 tot 100 gl. 6 ft. -: 10:
100 gl. tot 200 12 ft. - : 17 :
200 gl. tot 600 24 ft. 1:12: 600 gl. tot 1000 3 gl. 3:17;
1000 gl tot 2000 ógl. 7:13: 2000 gl. tot 3000 8 gl. 10: 2;
3000gl. tot4000 12gl. 15: 2:
4000 gl, tot 6000 i6gi. co: 2;
6000 gl. tot 12000 i8gl. 22.14: 1200c gl, en daarboven 24.1. 29:19 *
De



De Huurders moeten hebben Copyen van Huur - Cedullen op 6 ft. Zegels, ten waare de Huur-Cedul zelfs maar was op een r> ft. Zegel , dan behoeft de Copye niet hooger dan van 3 ft. te zyn.
OBLIGATIE N. Tot 100 gl. op een 3 ft. Zeg.k./-; 6V Van 100 — tot 200 6 ft. - • 10.
200 — tot 60012 ft. -—, - .17.
600 — tot2000 24 ft. r :*i2.
2ocoendaar bov. 48 ft. 3 ; 3,
Feor bet Huwelyk Aantekenen voor die gegoed zyn. Word betaald met bet Zegel.
2goo en daar boven — ƒ 3 g. — 6 : 9. 6000 en daar boven ■— 6 g. — 12:16. I2cooen daarboven — 15 g. —31:11. 2cooo en daar boven — 30 g. _ 63 : 2. Concent Ceelen ter Begravinge voor die
gegoedt zyn. Van 2c00 tot 4000 ƒ 3 — 4 4000 — 6000 - 6 8
6000 — iccoo - 12 15
12000 - 200c0 - 15 — 15
20c00 m daar boven - 30 Lees - Cedullen ter Begraavenisfen die ge» goed zyn boven de loco gl.6 ft. Zc g. k,: 9
boven de 3000 12 ft. — k. : 16
—— -— 6coo —-— 24 ft.— k. 1:12 —— —- 12000 ——. 3 gi. — k. 3:16
25C00 —■" ■■ 6g!.—k. 7:1a
*—— -—• 100000 12 gl. — k, 15: o
Het



het LUIDEN der POORTKLOKKEN der STAD
AMSTERDAM.
Den 22 Jan. 's morg ten half 7 's av. ten half 5 uuren, 8 Febr. 's morg. ten 6 's av. ten 5 uuren, 24 dito 's morg. en 's av, ten half 6 uuren, 14 Maart'smorg. ten 5 's avonds ten 6 uuren, 28 dito 's morg. ten 5 's av ten half 7 uuren, 10* April 's morg. ten half 5 's av» ten 7 uuren , 22 dito 's morg. half 5 's av. ten half 8 uuren, 7 Mey 's morg. ten 4 's av. ten 8 uuren, van den 7 Mey tot 7 Aug, blyven de Poorten openftaan tot 's avonds ten half 10 uuren, gelyk ook de Stads Herbergen, 8 Aug. 's morg. ten half 5 's av. ten half 6 uuren, 25 dito 'smorg.ten 5 's av. ten 7 uuren, 9 Sept. 's morg.ten half 6 en 's av. ten half 7 uuren, den 21 dito 's morg. als boven en 'sav. ten6uuren 13 Oft. 'smorg ten 6 'sav, ten half 6 21 dito *s morg. ten half 7 's av. ten 5 üuren, 6 Nov. 's morg. ten 7 's av. ten half 5 uuren.
Van LEYDEN en GOUDA.
Den is Jan. 's morg. ten half 6, te Leyden ten 6 uuren 's av. ten 5 uuren, 1 Febr.



b6 morg. en 's av. ten half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten 5 's av. ten 6 uuren , I Maart *s morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren, 15 dito 's morg. ten 4 's av. ten 7 uuren , 1 April 's morg. ten half 4 's av. teu half 8, 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren , 1 rviey tsmorg ten 3 's av. ten half 9, 15 dito tot 30 July 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. ys morg. ten half 4 's 'av. ten half 9,15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, I Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half 8, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 0(51. 's morg. ten 5 's av. ten half 7, 15 dito 's morg. ten half 6 'sav. ten 6 uuren, 1 Nov 's morg. ten 6, Gouda half 6 's av. half 6 uuren , 15 dito 's morg; als bov. 's av. ten 5 uuren, 1 Decemb. *s morg als bov. 's av. ten half 5 uuren.
Van HAARLEM en EINKHUIZEN.
Den 8 Jan. 's morg. ten half 7 's av. ïen half 5 uuren, 1 Febr 's morg. ten 6 *s av. ten 5 uuren, 11 dito 's av. ten half
6 uuren, 23 dito 's morg. ten half 6 uuren, 4. Maart 's av. ten 6 uuren , 13 dito 's morg. ten 5 uuien, 18 dito 's av. ten half 7 uuren , 1 April 's morg. ten half 5 's av. ten
7 uuren, 16 dito 's av. ten half 8 uuren, qo dito 's merg. ten 4 uuren, 1 Mey 's av. ten 8 uuren, 20 dito 's morg, ten half
4 ei*



A en *s av. ten half 9 unreri, 'de maand Juny blyft als vooren, 26 July *s morg te» 4 's av. ten 8 uuren, 14 Aug. 's av. ten half 8 uuren, 22 dito 's morg ten halfs uuren, 29 dito 's av. ten 7 uuren, ia Sept, 's morg. ten 5 's av. ten half7 uuren , 26 dito 's av ten 6 uuren , 1 Oer. 's morg. ten half 6 uuren, 10 dito'sav. ren half 6 uuren, 18 dito 's morg. ten6 uuren, 25 dito 's av. ten 5 uuren, 10 Nov. 's morg ten half 7 uuren, 22 dito 's av. ten half 5 uuren, 30 dito 's morg. ten 7 uuren, 4 Decemb. 's av. ten 4 uuren, de Groote Hout,£yl en KennemerPoorten , zyn altyd open tot 11 uureu 's avonds en de Spaarwouder Poort, tot het aankomen der laafte trekfchuit.
Van HOORN.
Den 15 Jan. 's morg. ten half 7 *s av. een 5 uuren, 1 Febr. 's morg.ten6'sav. ten half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten6 uuren, 1 Maart'smorg. ten 5 's av. ten half 7 uuren, 15 dito 's morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren 1 April *s morg. ten 4 's av. ten half 8 uuren, 16 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren , 1 Mey 's morg. ten 3 's av. ten half 9 15 dito tot 31 July, 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. 's morg.ten3 'sav. ten half 9 uuren, 15 dito 's morg. ten half 4 s av. ten half 8 uuren, 1 Sept. 'smorg.
teja



ten 4 's av. ten half 8 uuren ,.15- dito 's morg. ten half 5- 's av. ten 7 uuren, 1 Ocï. 's morg. ten 5 's av. ten half 7 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 5 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6 's av. ten half 6, 15 dito 's morg. ten half 7 's av. ten 5 uuren , 1 Decemb. 's morg ten half 7 s avonds ten half 5.
Van UTRECHT.
Den 1 Jan. 's morg. ten 6 's* av. ten half 5 uuren, 15 dito 's morg. ten 6 'sav. ten 5 uuren. 1 Febr. ?s morg. en's av. ten half 6 uuren, 15 eito 's morg. ten 5 's av. ten 6 uuren, 1 Maart 's morg. ten halfs *s av ten half 7 uuren. 15 dito 's morg. ten 4 's av. ten 7 uuren, 1 April 's morg. een half 4 's av. ten half 8 ,15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey 's morg. ten 3 's av. ten half 9.- 15 dito tot 31 July 's morg. ten 6 's av. ten 9 uuren,' 1 Aug. 's morg. ten half 4, f$ av. ten half 9. 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half•8. 15 dito 's morg. ten halfs 's av. ten 7 uuren. 1 OcT:. 's morg. ten 5 's av. ten half 7. 15 dito 's morg. ten 6's av. ten 6 uuren. 1 Nov. 's morg, ten 6 's av. ten half 6. 15 dito 's morg. ten 6 's av ten half 5»
H E T



I HET V AARENDER
FPvEKSCHUITEN.
van AMSTERDAM.
I Op Haarlem alle uuren met het openen fjer Poort; tot 's avonds ten 8 uuren.
I Van Haarlem op Leiden, van den 14 Maart tot den 2 Ocrob. 's morg. ten 6, 8 , ;io en 12 uuren 's namidd. ten 1, 2,4en
II uuren, van den 3 Oclob. tot den 13 «Maart 's morg ten 6, 10 en 12 uuren s liaraidd. ten 2, 4 en 6 uuren de Nagtu Schuit het geheeie Jaar door ten n uuren.
Van Leyden op Haarlem, van den 14 i Maart tot den 2 Oftob. 's morg ten half 1, half 7 , 9 en 11 uuren, 's namidd. ten
half 1, 2, 4 ^ 6 uuren' Van de? h JOftob. tot den 13 Maart 's morg.ten hak 5 9 en 11 uuren's namidd. ten half i,£» 'en 6 uuren, de Nacht-Schuit het geheeie Jaar door ten 11 uuren.
Op Delft en den Haagt 's morg. ten half 4 , 6, 8 en half 11 uuren ,'s namidd, j fai half 1 half 3 > 5 en half 7 uuren.
Van 's hage op Delft, van 's morg. ten I kif 6 tot 's namidd. ten half 7 alle uuren |een Schuit.
Van t'elft op Leyden, 's morg. ten 5 > i 7 9 en half 11 uuren 's namidd. ten half 1, i half 3 * half 5 , half 7 uuren.
Op Rotterdam, van den 15 Febr.totden i 1 Maart 's morg. van 6 tot 's avonds ten * * 7 uu--



C ad)
7 uuren, alle uuren een Schuit. Van den il Maart tot den 2 April van 's morgens tew 7 tot 's avonds ten 7 uuren als boven. Var den 2 April tot den 14 Sept. van's morg] ten 5 tot 's avonds ten half 9 als boven] Van den 15 tot den 30 Sept. 'smorg. rerJ 6 uuren 's avonds als boven. Van den i| tot den 14 Oclob. 's morgens ten 6 en 'sl avonds ten 7 uuren. Van den 15 totderi 31 Oclob. 's morg. ten 7 's avonds alsj boven Van den 1 Nov. tot den 14 Febr. vatï 's morg, ten 7 tot 's avonds ten 7 uureni
Van Rotterdam op Delft* van den i April tot den 1 Oclob. van 's morg. tem 6 uuren tot 's avonds ten 8 uuren en vanji den 2 Oclob. tot den 31 Maart van 's morg| ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren alle uuredj een Schuit.
Van Amsterdam op Leyden. alleavonl den ren 8 uuren van de Berebyt en alla morgen teniouuren eenKaag van denOverJ toom , behalven de 4 Wintermaanden. I
Op Gouda van den 1 Maart tot den 3<J April, 's morg. ten uuren van den 1 May toB den 31 Aug. ten 7 uuren en van den 1 Sept. tot 31 Oclob. ten 8 uuren, geduu| rende de Wintermaanden geen Dagfchuitll buiten de Utrecbtfe Poort.
Utrecht. Van den ts Maart tot den ij Sept. 's morg. ten 7 en 's namidd. ten 1 en 8 uuren van den 16 Sept.toti4Maai| "s morg. ten 8 en 's namidd. en's avonds
al



C &7 )
ils boven, buiten de Utrechtfe Poort.
Door Muiden op Naarden. Van den i April tot den 30 Sept. in de week 's morg. ten 6, 8 en 10 uuren, en 's namidd.ten i, 3 en 3 uuren, Zondags *s morg. ten 5 , h en 10 uuren en 's namidd. als boven. Van den 1 Oclob. tot den 31 Maart' s morg. ien 7, 9 en 11 uuren 's namidd. ten 1, 3 fin 5 uuren, in de Prinfegragt bydenAmftel en een half uur later van buiten de Wecsper Poort.
Weeq. Van den 16 Maart tot den 15 Oclob in de week 's morg. ten 6, 9 's namidd. ten half 2 half 4 en half 6 uur. e n op Zondag morg. ten 6, 8 en 10 uuren '3 «namidd. ten half 3 en half 6 uuren. Van iden 16 Oclob. tot den 15 Maart door de week 'smorg. ten 8 en 10 uuren 's namidd. ten half 2 half 4 en half 5 uuren, op Zondag morg. ten 8 en 10 uuren 's namidd. Eten half 3 en half 5 uuren, van binnen, en een half uur later van buiten op dezelve legplaats als die op Muiden en Naarden.
Op Heem. Over Edam Monnikendam én ]Purmerende,vm den 1 April tot den 30 Sept. tten 6 uuren over Munnikendam en Edara , en een tot Purmerende ten 8 uuren over 'Purm. ten 9 uuren over Monn. en Edam , iten 11 uuren totPurmerend toe, ten 1 uur )óver Purm. ten 2 uuren over Monn. en (Edam, ten s uuren,'sMaandags en Vryd. itot Purm. ten 4 uuren pver Purm. en een ** 2 tot



( 23 )
tot Edam toe, ten 6 uuren tot Edam enj Purm de Nagt Schuit, met het ophouden] van het luiden der Boomklok overPunnJ van den 1 Oclob. tot den 31 Maart ten 7 uuren over Monnik, en Edam, ten 8 uurenj tot Purm. toe ten 9 uuren over PurmerendJ ten 11 uuren over iVionnik. en Edam, ten!
I uur over Purm. ten 2 uuren over Monnik«| en Edam ten 3 uuren tot Edam toe dochj Maand, en Vryd. ook een tot Purm. ten A uuren over Purm. en een tot Edam ten 5* uuren tot Purm. de Nacht - Schuit met hett ophouden van het luiden der Boomkloa ever Monnik, en Edam.
Van hoorn op Amjlerdam van den n April tot den 30 Sept. 's morg. ten 4: uuren over Purm. te 6 uuren overEdarr|j cn Monnik, ten 9 uuren over Purm. ter
II uuren over Edam en Monnik, 's na i midd. ten 1 uur over Purm. half 3 ovea Edam en Monnik, half 4 over Purm. ter] 5 uuren tot Monnik, de Nacht Schuit ten jo uuren over lJurro. van den 1 Oclob.tol den 31 Maart ten 5 uuren over Purm. doen Maand, en Vryd. te 4 uuren te 6 uuretti over Edam en Monnik, ten 9 uuren ovel Purm, ten 11 uuren over Edam en Monnik! ten 1 uur over Purm. te half drie ovel Edam en Monnik, ten 5 uuren tot Monnik! en een tot Purm. de Nacht-Schuit ten ia uuren over Edam en Monnikendam.



het AFVAREN des.
BEURTSCHEPEN en MARKT. SCHUITEN.. van AMSTERDAM. Op Aarnbem, 's Woensdags Avonds. !Op '£ Rokkin over de Gapertfteeg en m |)Dec. Jan. en Febr. om de 14 dagen.>
Op Cuylenburg, Vrydag van de Cfflgei ibv de Schoorfteenvegersfteeg.
Ten Dam, Zomers alle weeken van ; ihet Water by de Valkefteeg. ■li Elburg , Dingsd., Donderd en Zaturd. ■ een uur voor boomftuit. by de Nieuwbrug. f Harderwyk, alle avonden een uur voor IBoomftuiten, by het Zeerecht. I Nimwegen, 's Woends. avonds op het 1 Cineel by de Lutherfche Nienwe Kerk. | Venloo, in de Zomer alle veertien dagen < Vlm de Gelderlcbe Kaay. , P Wageninge, alle veertien dagen van t
Rokkin by de Gapertfteeg. F Zutpben, Zaturd. avond by de oude Brug. ^/Wr, alle dagen een Schip smorg. ten 9 uuren, en 's Maandags twee Schepen , als 's morg. ten 9 en 's namidd. ten 2 uuren,op het Water voor de Karnemelk».
Alpben, van den 15 Maart tot den 15 Nov. Maand, en Vryd en van den 16 Nov. tot 14 Maart alle Maand op het Rokkin.
Asfendelft, *s Maand, en Woensd, ten 2 uuren in de Haringpakkery.



f 30 )
De Bemjier, Maand, Woensd, en Vryd, ten i uur.
Beverwyk, alle midd. ten 3 uuren, en 'J Maand, ten 1 en 3 uur. van de Tex. Kaay.
Bloemendaal., 'sMaand. en Vryd. ten 1 uhï van de Heeregragt by de Blaauwburgwal.
Bodegravers Maand, ten 12 uuren van de Cingel by de Munt.
Broek, Maand. Woensd. en Vryd ten! 2 uuren van de Texelfche Kaay. * |
Delft, alle dagen ten 1 uur van het Rokkin voor de Kapelfteeg.
Dordrecht,Zond, 's morg. eenSchip op de Cingel tnsfchen de Korsjes en Lynbaanft.1
Durgerdam, van Mey tot Sept, 's morg. 1 ten 8 en 10, 's namidd ten 2en4uuren,' Zondags ten 8, 10 en 1 uur van Oclob. tot April ten 8 , 10, 1 en 3 uuren.
Crommenie, Maand. Woensd. en Vryd.! ten 2 uuren van de Haringpakkers Toren.
Edam, alle namiddagen ten 1 uur op de ï Texelfche Kaay. 1
Enkbuizen, 's avonds een uur voor 'c BoonnT i-en, by het Zeeregt.
Het Gein, Maand, Woensd. en Vryd. ten x uur van 't Rokkin.
Gorincbsm, om de 8 dagen een Schip op t Cingel by de Lutherfche Nieuwe Kerk.
Gouda , alle namiddagen een Schuit, en een Yker op de Pypemarkt.
V Gravelant, alle dagen ,behalven Zondags, ten half 1 uur by de Halvemaans Brug.
Haar» I



C 31 )
I Haarlem , van den i April tot den 30 }ePt 's namiddags ten 1 uur van den 1 Oétob. tot den 31 Maart te 12 uuren enhet zeheele jaar door een halfuur voor boom, Sen, van het water by de Papenbrug.
Vfl}ff«,alle namiddagen ten iuurvan bet Rokkin by de Kapelfteeg. 1 Heusden , 's Woend. avonds van de Cingel voor de Bergftraat.
Hillegom, Dingsd. en Vryd. tenauurea op de Heeregraft over de ^fe Grage. ■ Hiherfum, Maand. Woensd en Vryd. iten half 1 uur op hetV Gr^W/^'. 1 alle aVonden een Veerfchipeen
1 halfuur voor het boomlulden, ophetwateTby de Kapelfteeg en des Dingsd Donderd en Saturd. een binnen Schuit van j de Nieuwezyds Voorburgwal by deG«yeft, f Leyden , alle namiddagen , hebaivep ! i Zondags des Zomers ten 5 en 'si Wm ers • ten 4 uuren van de Cingel, by de Heilige ' weg en een Beurtfchip des Woensd. en i;; Zaturd. van het Water voor de Baageeg. Z.ey»«^e«,'sMaand. 12 uur. op fm™LeoJecht\ Dingsd Dond. en Sutuidag on 't 's Gravelandlche Veer. ?Medenhlik , > Maand.,Dond. enSaturd. ecu half uur voor het BoomQ aan tZeeregt.
Monnikendam , alle dagen ten 2.uuren van het Water over de Karnemelkfteeg.
Naarden Woensd. ten 12 uuren op het Water by de Papenbrug.



< 32 )
Noordwjk en JSTaerdtvykerbeut , alle Maand. 2 Schuiten, een van de Bloemsnarkc en de andere van de Nieuwmarkt, Oudewater, Dingsd. morg. ten 10 uuren V09ï-;de HuisfittenHeeg.
Öthzaanen, van Mey tot Sept. 's morg.1 ten 7 en 10, 's namiddags ten 2,4 en 61 uuren en op Marktdagen ook ten 1 uur. Van den'2 Sept. tot den 1 Dec. 's morg. ten 8 en 10 uuren, en op deMarktd ook tem! uub. Van den 2 Sept. tot 15 Ocl. 's Namidd. I ten 2 en 5 uuren. Van löOétob. tot 15 Nov. ten 2 en 4 uuren van 16 Nov. tot 1 Febr. ten 1 en 3 uuren op Marktd.ten2uuren.i Van 2 Dec. tot 1 Febr. 's morg. ten 10 I uuren, van 1 Feb. tot 15 Maart namidd. 1 ten 2 en 4 en op Marktd. ten 1 uur., van 1 | *ebr. tot Mey 's morg. ten 8 en 10 uuren. i Van 16 Maart tot 1 Mey >s namidd, ten 2 en 5 en op Marktd. ten 1 uur, van 1 Juny tot 15 Aug,, Zondags 's morg. ten 6, 8 i 10 s namidd. ten 2, 4 en 6 uuren Ouderkerk 9*s Maand gs van het Rokkin. Oudsboorn, Maand. 1 a uur. van 't Rokkin. Purmerend, alle dagenten 1 uur van het Water, over de Karnemclkfteeg.
Partner en Purmerland , Maandag . Woensd. en Vryd., by de Nieuwenbrug!
, ^°\,e/-da?9 alie dagen >ten 12 ""ren van ■ t Rokkin by de Kapelfteeg, en tweemaal s Weeks een Beurtlehip van het Water, naast de Papenbrug,
De



C 33 >
De Ryp, Maand Woensd cn Saturd. ten i uur, by de Haringpakkerstoren.
' Schagen, Woensdag ten io uuren, aan de Haringpakkerstoren.
' Schiedam, Dingsd. en Donderdags ten I a uuren, van het Rokkin by de Waterfteeg.
• Schoonhoven, om de 14 dagen, Dingsdags iimiddags te 12 uuren op de Heeregragtby de n.Utrechtfe ftraat.
Sivammerdam, Maandag en Vrydag, te 12 uuren van het Rokkin
Texel, 's avonds een uur voor Boom<[fluiten, voor de Hasfelaarlteeg.
• Velzen, Dingsd. en Vryd. tem uur van Ide Mosfelftyger.
Vianen en de Vaart , cm de 8 dagen ) op het Rokkin by de Duifjesfteeg.
Woerden, Maand, en Dond , ten 1 a ;; uuren van het Rokkin, by de Gapertft.
Worknm, 's avonds een Schip van het 'Water, voor de Kapelfteeg.
Wormerveer, Maand Woensd. en Vryd, 1 ten 2 uuren; aan de Haringpakkerstoren.
Yffelfiein, Maandag namiddag ten 3 uuren [< van de Cingel, by het Latynfche School.
Abcoude, 's Maandags ten 12 uuren,op 1 de Binnen-Amftel, by de Halvemaansbrug,
IAmersfoort, van 'den 1 Maart tot den 31 Oclob. alle dagen, behalven Maandag, en vau den 1 Nov. tot den laa'.fte February • Zond. Dingsd.Dond. en Saturd. 's morg. ten 8 uuren, op 't Water, voor de VtcnrweM* ** 5 Baan.^



C 34 )
Baanbrug, Maand, en Woensdag, tea half i uur by de Munt.
BreuheJen; alle dagen ten 12 uuren, by de Munt.
Korteboef, 's Maandags, ten ia uuren, op de Binnen-Amftel.
Loenderfloot, 's Maand., ten 12 uuren, van de Binnen-Amftel ,by deBakkerftraat.
Loetten, van Febr. tot Mey ten ia uuren , Maand. Dingsd. Dond. Vryd. en Zaturd, en van Mey tot Nov. alle dagen, behalven Zondags, op 'c Cingel by het Klooster.
Maarfen, alle dagen behalven Zondags, ten 12 uuren van het Cingel by het Klooster.
Montfoort, Maandags ten 12 uuren, van de Binnen-Amftel, voor 't Rottenest.
My dregt, Maand.en Dond ten 12 uuren en in de Winterm., alleen Maandag, op *t Rokkin voor de Waterfteeg.
Nicbtevecbt, 's Maandags ten 12 tmren, van de Binnen-Amftel voor de Bakkerftraat.
Overmeer, Maandag ten 12 uuren van de Binnen-Amftel voor de Bakkerftraat.
Vreeland, van Mey tot Octob Maand, en Dond. en van Nov. tot April alleen Dond. ten 12 uuren van het Rokkin.
Uithoorn, alle middagen ten 1 uur op 't Rokkin, over de Olyflagersfteeg.
Utrecht, 's middags ten half 4 uuren, op de Cingel, by de Gasthuismolenfteeg.
Brouwershaven, alle 14 dagen op de Cingel, over de Lutherfche Nieuwe Kerk.
Delf-



1
(35)
I Delfzyl, in de Zomer, alle weken een ftechip, op 't Water, by de Valkefteeg.
Deventer, Dingsdag, Donderdag en Saturdag , van het Water, by de Oudenbrug. Franeker, Sat. op 't Water, by de Papenb. Goes CteO op de Heeregragt, by de (Roomolcnfteeg. _ , .
Groningen, op Zond. en Dond. met het !,openen van de Boom, op't Water, by Ide Valkefteeg, _ . . .
Barlingen, van den 13 Febr. tot den 111 Nov. alle avonden, en van den 1 a JNov. t tot den ia Febr. Maandags , Woensdags en iVrvdag, een uur voor het Boomfluiten, , op de Texelfche Kaay, by de Nieuwenb.
tf*iM,Somers opZond.Maand.Woensd. < en Vryd., Winters, Maand, en Vryd., een 1 uur voor Boomfl,, by de Oudenbrug.^
Ileereveen , Dingsdag met Boomflmten , op het Water, by de Zoutfteeg. # Hinlopen, Maand. Woensd. en Vryd.m de Oude Teertuinen.
- Kampen, Maandag, Woensdag en Vryv dag,-in de Winter alleen, Dingsdag en Vrvdas, by de Oudebrug.
De Kuinder, alle weken Dingsdag met Boomfluiten, aan den Dam.
Leeuwaarden, Zondag en Donderdag 's morg., met het openen van de Boom, op het Water, by de Valk-fteeg.
De Lemmer, alle dagen met Boomfluiten, by de Papenbrug. ^



C 56 )
Makkum, Zomers om de 8 dagen, in de Teertuinen.
Mtppel, Dingsd. en Saturd, metBoomfl., en 's Winters op Woensd. voor de Ramsk.
Middelburg , Saturd. 's morg. een Schip, van de Heregragt by de Romolenfteeg.
Sneek, van Maart tot December, Maandag, Donderdag en Saturdag, van het Water voor de Valkefteeg.
Stavoren , alle avonden met Boomfluiten , van het Water over de Kapelfteeg.
Steenwyk, Dingsdag en Saturdag mee Boomfluiten, voor de Ramskooi.
Swartjluis, Dingsdag en Saturdag met Boomfluiten, op de Texelfche Kaay.
Flisfingen, op de Cingel by de Bergftraat.
Vollenboven, Dingsd. voor de Ramskooi.
Zierikzee, op de Cingel voordeRoomolenfteeg.
Zwol, van den 15 Febr* totden 6Dec. alle dagen, en van den 7 Dec. tot den ia Febr. alleen Dingsdag, Donderdag en Saturdag; een uur voor Boomfluiten.
Antwerpen, op 't Cingel by de Toren.
Bremen, om de veertien dagen aan de ÏSieuwenbrugsboom over de Texelfe Kaay.
Breda , Woensdag avonds, op de Cingel by de Bergftraat.
Brusfel, op Cingel by de Toren.
Dusfeldorp, op de Gelderfche Kaay, by de Bantemerbrug.
Etnbden, Zaturd. een Schip op het Water 5 by de Papenbrug. Em*



C 37 )
Emmerik, van February tot November , om de 14 dagen een Schip, van het Rokkin by de Duifjesfteeg.
Gend, om de 14 dagen op 't Cingel, by de Korsjesfteeg,
Hamburg, agter de nieuweBrugsboom. ** Hertogenbescb, alle Zaturdagen van het Cingel by de Bergftraat,
Londen, alle weken op het Cingel,by de Korsjesfteeg. Lubeck , om de 8 dagen in de Harmgpakk, Mecbelen, om de 3 dagen, op de Cingel by de Jan Roonpoorts - Toren.
Oldenburg , aan de Sparendammerbrug. Wezel, van Maart tot Nov., om de 14 dagen, op de Gelderfe Kaay by de Stormft.
Genemujden , alle Donderdagen met Boomfluiten, op de Gelderfchekaai voor 't Schipperftraatje.
hpt VAREN der SCHEPEN
van de
BUITEN STEDEN.
Van rotterdam op Goes, Dingsd. en Vryd. met het fluiten van de Boom,en terug Woensd. en Saturd. met het eerfte getyde.
Zierikzee, Dingsd. met Boomfluiten en Dond. en Zaturd. met het eerfte Gety.
Op Middelburg, alle dagen een Schip.
Tbelen, Dingsdag met het eerfte Gety,
en Saturdag te rug.
* * 7 Vlis-



58 )
Vlisfingen, op Dingsdag. Briel, Zond. en Woensd. met het eerfte Gety een Schip en alle dagen i Marktfchuit.
Hertogenbosch, January en February, op Zond. en Woensd. met het eerfte Gety, en te rug Zond. en Dond. Van Maart tot Dec. Zond. Woensd. en Vryd. met het eerfteGety,en terug Zond.Dingsd. en Dond.
Nimwegen, en terug alle dagen, 's morgens ten half negen uuren
Arnhem, en terug, alle Saturdagen.
Neusden , Dond. met het eerfte Gety.
Tbiel, Woensd. met het eerfte Gety.
Hulst, alle Vrydag met het eerfte G ety.
Antwerpen, en te rug, Dingsd. en Vryd. met het eerfte Gety.
Sluis in Vlaanderen , van Novemb. tot Febr. Woensd. en Saturd. en van Maart tot Oclob. Dond.enSaturd. met het eerfte Gety.
Sas van Gend, alle Woensdagen.
Gettd, alle tien dagen.
Betgen op Zoom, Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en re rug Zond. en Dingsd.
Gornicbem, Zond. Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en te rug Maand. enDingsd.
Schoonhoven, Dingsd. Dond. en Saturdag, en terug Maand. Woensd. en Vryd.
Utrecht, en te rug Woensd. en Saturd.
Kuylenhurg, Dingsd- met het eerfte Gety.
Vianen, alle Dingsdagen.
Londen , en terug om de drie dagen.
Delft-



C 39 )
Delfsbdhen, en te rug, Maand. Dond. «n Saturd.
Schiedam, en terug alle dagen, smorg. Iften 10 uuren, en 's namidd. te 4 uuren. Maas/luis, en terug Dingsd, en Vryd. Van gouda op Bodegraven, van den 15 April tot 15 Oclob. alle dagen 's morg. ten 9 | namidd. ten 1 en 's avonds ten 9 uuren, t van den 16 Octob. tot den 14 April 's morg. Eten 9 half 12 en's avonds ten 9 uuren. NB, [ dezen Schuiten komen aan even voor dat Ide Schuiten op Utrecht, Leiden en Woeri den, aldaar in pasfant aanleggen.
Op Dord, alle dagen een Veerfchuit, \ met vallend water.
Schoonhoven, Dingsd, Dond. en Saturd' 's morg. ten 10 uuren.
Den Haag, Zond. 's morg. ten 9 uure. Leiden, 's Woensd., Dond , Vryd. en ! Saturd. ten 11 uuren.
Van utrecht op Dord, Zaturd. ten ia uuren en namidd. ten 4 uuren van de Vaart. Op den Haag, Dond., Sat., ten 4uur. Haarlem, Saturd. ten 12 fhren. Middelburg, alle 14 dagen des Dingsd. namidd. ten 4 uuren van buiten.
Rotterdam, Dingsd. namidd. ten 3 uur. en Saturd. ten 11 uuren.
De Vaart, 's morg. te» 6, ?, 8,9,10,11 en 12 en namidd. «n 1, a, 4,5 en 6 uuren.
Dóór Woerden, op Leiden, Gouda en Retterd. tot Bodegravin toe Tan den 15
April



C 40 ) .
April tot den 15 Oclob. 's morg. ten 7, 12 en 's avonds ten 8 uuren, van den 16 Oclob. tot 14 April 's morg. ten 7 en 's avonds ten 8 uuren.
Tsfelftein, 's namidd. Somers ten 3 en 's Winters ten 2 uuren.
Van leyden op Zvool, van den 15 Febr, tot 6 Dec. Saturd, ten 12 uuren.
Op Woerden en Utrecht, van den 15 April tot den 15 Oclob. 's morg. ten 9. en 's namidd. ten half 1 en 9 uuren, van, den 16 Oclob. tot den 14 April 's morg. ten n en 's avonds ten 9 uureri.
Enkbuizen , Dond. 's morg. ten 8 uur.
Gouda, Woensd, Dond., Vryd.en Zaturd. ten half 12 uuren.
Deventer en Kampen, alle Donderdagen.
Alkmaar, van den 15 Maart tot den 20 Dec. Woensd. morg. ten 9 uur en van 21 Dec. tot 14 Maart om de 14 dagen. 1 Van'siiAGE op Breda, Dingsd. en Vryd. 's Winters om de 14 dagen.
Op Haarlfm, Vryd, 's morg ten 8 uur.
Op Rotterdam, alle dagen ten half 2.
Zierikzee en ter Goes, om de 14 dagen.
Ter Veer , Vlisfingen, Ter Tholen en Middelburg, alle Vrydagen.
Gouda, Dingsd» 's morg. ten 8 uuren.
Leerdam, Heukelom en Asperen, Woend, en Zaturd. ten 12 uuren.
Hemden, Dingsd. en Vryd. ten half 1.
'j Hertogenbosch en Geertruydehberg, 's Maand. en. Dond, ten 1 uur. Het



het RYDËN der
(postwagens.
van AMSTERDAM.
Op Arnhem, en terug Van de Cingel by de Beulingfloot, in de Zomer des morgens ten 6 uuren, en des Winters met het openen der Poorr.
De Vragt op Muiden is 25 ft. tot Naarden 30 ft. Amersfoort ƒ3 ïó. Achrefeld ƒ3 :12, Lunteren ƒ4 ; 6. Aarnhem ƒ5 :
Op 'f Uage van den 15 Feb. tot den 14 Nov. alle dagen2Wagens,des morg. van den 15 tot den 23 Febr. te half 7 van den 24Febr. tot den 1 OcT:. ten 6 uuren, van den 3 Oft. tot den 20 dito, ten half 7 uuren, van den 21 dito tot den 5 Nov. ten 7 uuren , van den 6 iNov.totden 14 dito ten half 8 uuren, en de middag Wagen, gedurende dezen tyd ten 1 iuur. Van den 15 Nov. tot den i4Feb alle 1 morgen ten 9 uuren, en by befloten Water ) ook des middags ten 1 uur. Van den 15N0V. itot den 14 Feb. zulfen op de Zondagen , de : zelve even, als geduurende de Week afryden, ook zal op de Zondagen, van den 15 ; Feb. tot den 14 Nov. als mede op de 2de Kers, Paasch en Pinxterdagen, de middagi wagen alleen ryden,en op de eerfte van de gemelde, als oók op de Bededag geen 1 Wagen. De Vragt van de vier binnenfte I plaatzen is f\ : 12. en voor de tweeani dere ƒ4: 10. en een Kind dat op de i Schoot zitƒ2;6. doch iemand onderweg
wü-



c 42)
willende afgaan, betaald na het huis ter Hart 13 ft. Haarlem 26 ft Berkenrode 32 ft. HUlegom/a^.Lis/a i2.Sasfenheim/a: 18. Duivenvlugt ƒ3:6. 't Haagfche Schouw. ƒ 3 1 a. Het Huis ten Deil ƒ4: a. en te rug nk'f Hage, na het huis ten Deil 14 ft.'t Haagfche Schouw 24 ft. Duivenvlugt 34 ft. Sasfenheim ƒ2, Lisƒ2; 8. Hillegom ƒ2 :15. Berkenrode ƒ3; 8.Haarlem ƒ} ia.HetHuis ter Han/4:2. men befpreektde plaatzen op 'tWater over de Koornbeurs, en de Wagen reid af voor het Nieuwe Herelogement.
Van GovdaopRotterdam en te rug. Van den 15 Maart tot den 30 Sept. 's morg. ten 6,8, 10 en 12 uuren en 's namidd. ten half 3, 4, 5 en 6 uuren. Van den 1 Oclob. tot den 14 Maart ten 7, 9 en 12 half 3 , 4 en 5 uuren nog op Dingsdag morg. ten 4 of 5 uuren een Wagen apart.
Van haarlem op Alkmaar en te rug alle morgen ten 9 uuren.
Van hoorn op Enkhuizen en te rug. Van den 1 April tot den 30 Sept. 's morg. ten 6 uuren en van den 1 Oclob. tot den 31 Maart ten 8 uuren en s namidd. het geheeie jaar door ten 4 uuren.
Van hoorn op Medenblik alle morgen ten 7 uuren en 's Winters om 8 uuren, en ten 3 uuren van Medenblik weder terug.
Van utrecht op Aarnhem, alle morg, ten 7 uuren.
Op Amersfoort en terug Zond,, Woensd.,
Vryd.



(43 O
1?ryd.-en Saturd. 's morg, ten 7 uuren en li namidd. ten 4 uuren.
Op Breda, alle morg. ten 6 uuren.
Op Deventer, van Maart tot Oétob. Dingsjilag en Vrydag, 's morg. ten 6 uuren en jran Oclob. tot Maart ten 8 uuren. j Gorkum, alle morgen ten 6 uuren.
Reene,Saturd. en Woensd., te 11 uuren.
*s Hertogenbosch, 's morgens ten 6 uuren.
Nimwegen, 's morgens ten 7 uuren.
TC/*/, van Maart tot Nov., 's Maand. (Dingsd. Dond. enVryd. 's morg. tenouuren»
Wageningen, Woensd. en Zat. ten 1 o uur.
Zutpben, Maand, en Dond. te 6 uuren*
Van zutphen op Aarnhem en te rug 9 (Dingsd., Woensd , Vryd. en Zaturd , 's IZomers 's namidd. ten 2 uuren en 's Winners ten 12 uuren.
Deventer en te rug, alle dagen behal|ven Zondags,'s morg. ten 8 en's namidd. tten 4 uuren, in de Winter 's morg. ten 9 len 's namidd. ten 3 uuren.
Harderwyk, alle dagen,'s morg. ten 8 uur. Van aarnhem op Hattum, Vryd. morg. I en te rug Donderdag morgen.
Harderwyk, Woensd. en Zaturd. 's morg. \ ten 8 uuren.
Deventer,Woemd. en Zaturd. ten n uur. Nimwegen ,'s morg. ten 8 en's namidd. I ten 2 uuren.
Over Kleef na Keulen en Frankfort, op j! Maand., Woensd. en Vryd- Zomers ten 5 h ep in de Winter 's morg. ten 6 uuren. Q>



(44 )
Op Keulen en Frankfort, Maand. Woetu» dag en Vrydag ten 6 uuren.
Doesburg, Zomers Zond. en Woensd. en geduurende de Winter 's Maand, en Dond., na het aank. van deAmfterd.Wagen.
Van Doesburg, 's Maand. enDonderd. na het aankomen van de Arnhemfche Postwagen op Berlyn, en van daar naar Koningsbergen en Dantzig.
Op Osnabrug en geheel Westpbalen , Maand, en Dond. als boven.
Zwol op Deventer, van Maart tot Ocli alle middag, ten i uur van Oclob. tot Febr. 's morg. ten 10 uuren,
Groningen, van May tot Aug. 's morg. ten 6 uuren van Sept. totApril *s morg. ten7uur.
Lingen, 's Maand., Dingsd., Woensd. en Vryd. 's morg. ten io uuren.
Munfler, Maand, en Dond. 's morg. ten 12 uuren.
Van deventer op "Bentbem, Osnabrug en Hamburg Dingsd. en Sat. 's morg. ten 9 uur.
Op Harderwyk, 's morg. ten 8 uuren.
Van leeuwaarden op Groningen , en te rug 's morg. ten 5 uuren.
VanGRONiNGEN opZt0tf/,Dingsd. 's morg. ten 7 en in de Winter ten 8 uuren.
Van naarden op Amersfoort, Zond. Dingsd. en Dond. 's morg ten 10 uuren.
Op Zond. en Dond. 's avonds ten 7 uur. vertrekt een Wagen op Osnabrug van daar vertrekt voorts een Wagen over-Ni'euwburg.
op



(45)
ip Hamburg, Lubec, Lunenburg, Altena, tlanover, , Minden en Breemen. Van Mamburg op Lulecq , Glukfiad, Kiel, Holfein en gantscll Denemarken en Sweden , en fver Hanover op Brunswyk , Maagdenburg , |8«f/y«, Frankfort aan denOder, Golberg, ijü«»fzf'g, Elbing, Koningsbergen, Riga, iReval, Petersburg en geheel Rusland , insjkelyks over Hanover op A^/è/, Frankfort han den Main en de omliggende plaatlen, ren over Brunswyk op Wolfenbuttel, Halferfiad, Halle, Leipzig , Dresden , Praag len JiFe«««»,als mede op Naumburg ,Neu\trenberg, Regensburg &c.
Van het tolhuis op Antwerpen, van den |i April tot den 30 Sept 's morg. ten 5 uuren.
Van Antwerpen alle dagen over Meeheulen op Brusfel.
Van mechelen op Brusfel, alle dagen IZomers 's morg, ten half 8 en 's namidd. Jtten 4 uuren, 's Winters 's morg.ten8en I's namidd. ten 2 uuren.
Antwerpen, alle dagen Zomers 's morg. 1 ten 7 en namidd. te 4 uuten in de Winter I's morg. ten 8 uuren en namidd. ten 2 uuren.
Van brussel op Maastricht, Zomers alile dagen en geduurende de Winter om de rtwee dagen.
Op Namen, om de 2 dagen.
Over Leuve op Luyk, alle dagen •
Op Leuven , alle dagen Zomers 's morg;
[ie 7 en namidd* ten 3 uuren, in de Win-



1
C 4<5 )
ter 's morg. ten 8 en 's namidd. te 2 uuren; Op Parys, alle a dagen. Van rvssel , op Parys, alle 2 dagen. VERTREK der
KOOPMANS BOODENS.
van AMSTERDAM.
Op Deventer, Dingsd. en Vryd. avond in de Warmoesftraat, by de Niezel.
Deutekom, alle veertien dagen, by de Slypfteenen.
Dordrecht, om de 4 dagen over de trappen van de Beurs.
V Hertogenbosch, Tilburg, Breda, Heusden en Gorcum , alle 14 dagen's Woensd. ten half 7 over de trappen van de Beurs.
Grol, op Woensd. in de St. Nicolaasft. en in de Niezel.
Steenwyk, Vryd. in de Baafjesfteeg
Tbiel, Vryd. op de trappen van de Beurs.
Vanen, Dingsd. over de trappen van de Beurs.
Wezel, Vryd. op de Reguliersbreeft.
Zeiand, Dingsd. en Vryd. ten 7 uuren agrer de Benrs,
Zutphen, Vryd. op de Fluweele Burg* wal by de Niezel.
VERTREK der
POSTEN.
van AMSTERDAM. Alle avonden vertrekken de Posten op
Haar-



C 47 )
iilaarlem (behalven Zondags) te half zes >uren, op Texel de Helder en't Viie , te ilalf agt uuren op Rotterdam , en alle verl.ere Zuidhollandfche plaatzen,als ook de Meyery, Breda, Maastricht, Gorkum , jlchoonhoven, Utrecht, &c. te agt uuren, jien Haag, Haarlem, Alkmaar, en de andele Noordhollandfche plaatzen, te half 9 luren. Nog werden op Haarlem, de Brie ren driemaal daags uit de Kasfe gehaald , In met de Schuiten verzonden, als ten lialf 10 , half 1, en half 5 uuren. | De Brieven'op Utrecht, worden drienaai 's daags uit de Kasfen gehaald, en Imet de Schuiten verzonden, als 's mor|;ens te. 6 , 's middags te 12 , en *s vonds te 7 uuren.
I Zondag avond op Luyk, Aken en Masiiricht, 's avonds ten 8 uuren. I Maandag avond op Spanjen en Portufeal, als mede op Zeeland met de Landbost, 's avonds ten agt uuren. OpFrankjryk, Braband, 's avonds ten half 9 uuren.
Dingsdag op Italien, Duytsland, Keu[en , Gelderland, Cleefs'and, Emmerik, pn de geheeie Ooftzee, 's middags ten 1 jiuur. Op geheel Overysfel, mitsgaders HamJburg, Zvveeden, Deneraarken, 't geheeie liNoorden en Oostvriesland 's avonds ten Ihalf 7 uuren. Op Groningen 's avonds ten (half 8. Op Luyk, Aken en Maftricht, »s pvonds ten 8 uur Op geheel Groot-Britfnien, 's avonds ten half 9. Don-



( 48 ï
Donderdag op Spanjen en Portugal ,fl avonds ten 8 uuren. Op Vrankryk en BI band, 's avonds ten half 9 uuren.
Vrydag op Italien ,Duytsland, Ceule Gelderland, CleefslanJ, Emmerik en geheeie Ooft-zee, 's middags ten 1 ut Op Luyk, Aken enjMasticht, als meefl de Landpost op Zeeland, 's avonds tl 8 uuren. Op Groot - Brittannien en Bi band, 's avonds ten half 9 uuren.
Saturdags op Overysfeï,Hamburg,Zwe den, Denemarken, 't geheeie Noorden Oostvriesland, 's avonds ten half7uur<! Op Gronmgen,'s avonds tenhalf 8 uuré
AANKOMST d er
p o s t e m
aan AMSTERDAM.
Alle dagen 's morgens van de Btnne landfche Steden,de Helder, Texel, Vli &c. Zondag, 's morgens van Luik , Akei en 's namiddags van Gelderland , Muntte Keulen en Duitschland, de Oostzee li Iien, Hongatye , Turk ven, &c.
Maandag van Friesland , Groninger Oostvrieiland, Overysfel, Kleef, Hajl burg, Breemeu weeden , Denemarkeii Polen en het Oosten.
Dingsdag van Zeeland , Vlaanderei Braband, Frankryk, Spanje en Portug
De üngelfche Brieven komen na < wind is. ALPlj



L.PHAB ETISCHE NAAMLYST der.
vrmisfen Jaar» Paarden- Beesten- Schapen-Kaas en Leer-markten welke in de Steden en Dorpen, zoo in als buiten de Nederlanden gehouden worden,
i
A.
Aalsmeer 2 Sept.k. Aarnhem 22 Maart j, en 28 April 5 en 12 Mey 29 Oct. 5 1 en 19 Nov. b. Abcoude 30 Aug. p. >ele 8 July k. Akerfloot 21 OcT:. k. AIisferwaart 25 July p 30 Sept. k. deveenen 9 Sept k. Alkmaar 22 April k. April 3 en 5 Sept. 14 Nov. p. 16 April 1 OcT:, 5 Nov. b. Alphen 8Julyk.Amepgen 3 Mey k. Amersfoort 26 Maart 21 ïy p. 20 en 27 April 4 Mey b. 27 Mey lAmftelveen 31 Aug. p. 7 Ocl. k. AraWam 14 Maart en 6 Juny lootd. 23 pt. k. 2© April b. Antwerpen 24 Jann. 10 Juny k. Arnemuyden 4 Feb. j.
B,
Barnevelt 26 April p. Beerafter 31 J"fr
k»



K en p. i Aug. b. Bennenbroek 23 Sep ks Benthuizen 29 July k. Bergen 17 NV ]• Bergerambacht 12 Aug. k. Bergfenhoe 29 July k. Eerkerk 1 July k. Berkou July k. BeuGghem 25 Juny p. Blarikum OcT:. k. Bloemendaal 7 OcT. k. Blokziel Sept. k. 6 Sept. b. Bleyswyk 2 Sept. 1 Bodegraven 7 Mey p 26 Aug. k. Boel holt 6 Dec. j. Bommel 2 Feb, en i2jun p. 28 Aug. k. Boskoop 17 Juny k. Boui deaux 1 Maart j. Brakel 25 Sept. p.Erec 3 Juny k. 6 Nov. b. Breemen 10 Feb. Breukelen 15 July k. Breukelveen 5 Au{ k. Briel 5 Juny p. Brouwershaven 8 Jun p: 3 Juny k. Brugge 16 Jan. j. Buure 27 Sept. p.
C.
Campen 19 Maart en 3 Sept. b. 27 Ju! 1, Charlois 15 July k Crommenie 19 Jan.1
D.
Delfsgou 4 July k. Delfshaven 29 Ju k. Delft 26 April b. 6 Juny p. 17 Juny] 6 Sept. ka. 7 Sept. za. Deventer 14 Maa 31 Mey 23 July j. 29 Maart 21 Juny 29 Au 1. 22 Juny p. 10 July k. 12 en 15 OcT:, Dirksland 12 Juny p. 26 Aug. k, Doe burg 3 Jan. j. ir Maart b. Dokkum ] Aug. en 4 Nov j. Domburg 25 Juny £ 8 Aug p. Dordrecht 8 Juny lootd. U OcT. Duinkerken 2 Jan. j.



E.
f Edam 27 April en 28 Sept. p. 28 April 1 27 Ocl. b. 22 Aug. en 29 Sept. j. Iburg 12 OcT. b. Embdcn 25 Jan. en ] Mey j. 7 Nov. p. en b. Emmerik j] Jan. j. Enkhuyzen 1 Juny j. 9Nov.b> I radhoven 4 Jan. j.
F.
JFraneker 11 Mey p. Frankfort roSept, I, Fynaart 16 Sept. k.
G.
Geersbergen 30 Jan. p Geertruidenberg
7 April b. 9 July p. 22 July k Geervliet 2 July k- Gelder 1 Febr. 3. Geldermalnm 10 Mey p. Geldorp 3 Feb. p. /eltjesplaat 16 Sept k. Gend 8 Feb, en ! Sept. p Giefen 3 July p. Goeree 4 lét, j. Gorkum 21 en £0 Mey , 6 July,
8 Sept. 12 Nov. p. 5 OcT. j. 1 en 13 Jov- b. Gouda 25 Feb. j. 5 en 28 Maart o Sept. ka. 9 Juny p. 29 July k. 18, 25 ;)&. en 8 Nov. b. Graft 8 O cl. k. Grave
3 5 Maart p. 3 Nov. b 's Graveland 20 j uny p 12 Aug. k. 's Gravenzande 23 fept. k. 's Gravenhage 6 Mey k. 8 Mey j >. 8 Aug. ka.s 22 en 29 Oft. b. Grol 3 1 ifuly p. Groningen 6 en 7 April 30 en 3 j:!Wey, 2, 29 en 3° Juny» 20 en 21 "July * * ** 2 10



io en ii Aug. 20 en 21 Sept. p, 4 M< 34 july 17 Sept. j. en b.
H.
Haarlem 5 Maarten aojAüg.p. 5 April2 Juny en 16 O&. I.24 Junyk. 18 ,20 en 2 i >« b. 27 O&. zaatm. Haastrecht 11 Juny en p. Harderwyk 12 Maart eni Juny p. Ha: lingen 2 Mey k 18 Ju^y en 3 Ocl. j. 30 Auj 1. Hazerwoude 30 Sept.k. Heemskerk 1 Aug. k. Heemftee 21 OcT-.k. Heeuvliet 2 Mey p. 27 Mey k Helmond 16 Dec. Herenthals 28 Jan. j, 27 Feb. p. 's Hei togenbosch 26 Feb. 20 Juny 2 Dec j. April en 12 Aug. k. 9, 16 en 23 Nov. 1 Heusden 6 Maart j. 13 Maart en i4Sep p, 17 Juny k Heyloo 4 Sept. p. 2 Sep k. Hilverfum 4 Juny k. 30 April en 2 Oct. b. 19 Juny p. Honslaarsdyk 16 $epi k. Hoogftraatcn 27 Nov. b. Hoorn 8 Apri j. 10 Aug. k. 16 April p. 1 Mey en 1 Nov. b. 26 July 1. Horfen 15 Maart j Huygendyk 25 July k. Huift 2 Mey j Huyzen 5 Aug, k. 18 Aug. p.
I.
Iperen 15 Feb. j. Isp. 10 Juny k. Jo achimsdal 8 en 12 Dec. j.
K.
Kasfel 7 Jann. j* Kastricum 14 April b
Kat



latwyk 29 July k. Ketel 29 Julytr.Klanjfert 21 July p. Kortryk 26 Jan. j.KralinJ?n 23 Sept k, Kuyienburg 19 Maart 2 pril 4 en 5 OcT. p.
L
Laaren i3 April en 7 Mey b. s Juny I 1 July k. Leerdam 20 Maart en 18 ?pt. p 21 en 28 April, 5 en 1 2 Mey t OcTob. b. 30 Sept. k. Leeuwaarden [ Aug. en 12 Sept. 1. 22 Sept. p. Leipg 2 jan. j. Leiden 26 Maart 16 July en
7 Sept. 1. 27 OcTob. en 21 Nov. b. 24 ley k 10 July j. en ka. Leydfchendam | July k. Lekkerkerk 17 Julyk. Lhnmen
Sept. p. Linfchoten 12 Aug. k. Lions9 'ec. j. Lis 19 en 26 April 3 en 10 Mey, 1
, is, 22 en 29 Nov. b. 21 Aug. p. 7 'cT. k. Loenen 4 April 1 29 Aug. p. 9 2pt. k. Loenersloot J2 Aug.k. Loosdregc X April en 26 OcT. b. 18 Juny p. 14 OcT. , Loosduinen 5 Aug k. Luik 3 Jan. j.
M.
9" Maasland 15 July k. Maasduis 4 Julyk. I laastrigt 20 Feb. y Mastenbroek 13 Mey 9. Medenblik 30 April en 5 Nov. b. 14 uny p. Memkerk 15 Juny p. Meydrecht 4. Aug. k. Middelburg 9 Jan. b. 22 Juny I Middelharnas 19 Aug. k. Monnikendam 5 April, 10 en 31 OcT 7, 14, 21 en
8 Nov.b. 18Aug.k.Moordrecht2Sept.k.
**** 3 Monc-



MontfooTt" 9 en 24 pril b 20 Maar e 20 Oclob. p. Muyden 27 Maart en 27 Auj p, 26 Aug. k.
N.
Naaldwyk 1 July k. Naarden 2 April 3 Aug. p 12 en 19 April en 25 Oclob. t 4 Juny k. Naaraen 17 Dec. j. Nièukoop 1 Sept. k. Nieuwpoort 13Junyp. Nimwegc 15 Mey en 7 Sept. p. ioSept.k Nioort Feb j. Nierop 4 Juny k. Noorden 26 Aug. h Noordwyk 19 Aug. k. Nykerk 5 Ocl.p.
O.
Oirfchot 23 Jan j. st. Omer 8 Jan. j Oosrerfouburg 1 Julyk. Oostvoo^n lóSept k. Oostzaanen 14 Oclob. k. Opmeer Juny p. Oterleek 1 Nov. k. Ouddorp 2, Aug. k. Oud en Zuid Beyerland 23 Sept k. Oudenaarden 3 Jan. j. Oudendyk 25 Sept. k. Ouderkerk 7 Ocl. k. Oudewatei 30 Sept. k. Oudetongen 16 Sepr. k. Oude waterfche Moord 12 July k. Oudewete ring 19 Aug. k. Oud Vliffingen iojunyk
P*
Papendorf 27 Sept. k. Parys 10 Juny ƒ. Poeldyk 26 Aug. k. Purmerende 2 Mey, 3 July, 17 Ocl., 10 Nov., 30 April, 1 Mey , isj cn 16 cl. b, 25 Juny en 24
SeptJ



hpt. % Puttershoek ao April en 16 Juny L Pynakker 16 Sept. k.
R.
] Reenen a8 Oclob. k. Reeswyk 7 Ocl. :. Reyerkerk 15 July k. Ridderkerk 4 'uly k. Rodenburg 11 Dec. j. Roelewalersveen 5 Aug- k. Roermonde 11 Feb. j. botterdam 14 Maart, 13 Juny, 8 Aug., I f4, Nov. 1. 26 Aug. k. a3 Oclob. b Rouan I j Feb. k en p. Rozendaai 11 Sept. j.Ry:ange a6 Aug k. Rynfaterwoude 1 July 1. Rynsburg 19 Juny p. 17 Juny k. Ryp j oclob. k. Rysfel ia Maart p. 14 Dec. j. Ryswyk 15 July k-
S.
i Santvoort 3 Juny k« Sasfenheim 2 Sept. k> iSchagen is April 11 , 18 en 35 Oclob* ; Nov. b. Schevelingen 3 Juny k. Schiedam 9 Maart en 7 July p. 19 Ocl. b. 5 fuly ka. Schipslui 29 July k. Schoonhoven 1 Juiy ka. Schoorl 10 Juny k. 9 April 10 i en 24 Nov. b- Sluipwyk 7 Ocl, k. Slydregt 5 i Aug. k. Sneek i4Mey en 16 Aug. j. Soelmond •7 Mayj. 11 July en 29 Sept. p. Somerdyk 1 ? Sept k. Sparendam 18 Nov, k. Spykernis 16 Sept. k. Scompwyk 26 July k. Stryen 2 fuly p. 23 Sept k. Swyndregt 5 Juny en
4- 1.



I
T.
Tergoes s8 Aug. j. 30 OcT:. p. 6 Nov. b Terfchelling 23 en 24 April en 24 Sept b, Tertole 7 Juny p. 10 Sept. j. Ter veer 8 July k. 12 Sept. j. Texel 6, 13 en 20 Maart 18 en 25 July 1 Aug. en 6 Octob. Schap. 9 April b. 26 Juny j. Thiel 22 Maart 21 April 26 Sept. 1 Octob. p. Tilburg 27; Jan. j. Tongelveen 15 Dec. j.
U.
Uitgeest 18 Nov. k. Utrecht 5 Maart 9 April 28 Mey 6 AUg. 24 Sept. p 31 Mey ïi Aug. 15 Sept. l, 9 July k. 20 October 3 Nov. b.
V.
Valkenburg 12 en 13 Sept. p. Velzen 10, 14 en 24 April b. Vianen 6 April p. 12 en 17 Octob. b. Vlaardingen 17 Juny k. 22 Juny p. Vlisfingen 8 July k. 26 Nov. b. Vleymen 20 Juny en 20 Nov. p. Vollenhoven 11 April p. Voorburg 14 Octob. k. Voorfchoten 28 July p. 26 Aug. k. Vugt 22 July k.
W,
Waalwyk 7 Octob. k. Waardenburg 22 Sept. p. Waarder 16 Sept. k. Waddinxveen 12 July k. Wageningeo 3 April p.
War-



'atmond 7 octob. k. Wasfenaar 30 Mey
1 2 Sept. k. Watering 10 Juny k. Weesp ,7 en 24 April 1, 8 en 16 Mey 
b, 23 en 30 Ocrob. 13 Nov. b. 2 Sept.
10 Octob. p. Wensveen 14 Octob. p. festerfoubnrg 20 Dec. k. Weft/^anen ïö in. bmd. Wieringen 4 Julv k. Willemad 9 juny p. 9 Sept. k. Winkel 1 4 Oct. k. roe^eni 11, iii en 25 Apïii 24<)ctob. I july ! 23 Octob. p Wormef ioJunyk.Wyk i Duurftede 18 April 1 6 Juny toAug. p*
i, 19 en 28 April 9 Mey 29 Octob b.23-
Uril 2 Octob. 1. 23 July en 12 Aug. k.
| /yk op Zee 19 Aug. k. j
Y.
11 Ysfelmonde 27 Juny p. 15 July k. Ysièlftein 28 Maart p. 13 Mey k, Ysfelrode
12 Jan. j*
Z.
; Zaandam 18 Nov. k. Zasheim 2 Sept.k, zevenbergen 16 Mèyp. Zevenhoven 1 July t. Zierikzee 3 Sept. k. Zoeterwouwi July i £ Zwammerdam 6 Mey k. Zwurtewaal j 9 April k. Zwol 4,10 Maart 8 April, i .6 Mey 28 Sept. p. 1 Maart, 10 en 12 tiey b. 31. July k. 28 Juny 9 Sept. en 1* Nov. 1° Zuytlaren 19 Aug. k.






i8z.
Luc. I.






Fig. CLXXXL
Gabriels Boodfchap aan Zacharias. Luc. ir. 5-35.
Hoe , Zacharias! dus verblind ? Durft gy door twyrling aangedreeven,
Aan God, die u zo teór bemint, Uw ongeloof te kennen geeven?
! Zyn wil, zyn wys befluit (laat vast: I Uw huisvrouw zal, ondanks haar jaaren 9 P (Zo fpreekt Gods Engel, op Gods last,) L Den voorbóo van Mesfias baaren,
„ Jobannes zal, door zyn gedrag, I De 1 chreden van Elias drukken; " De deugd herlrellen in 't gezag; L En 't volk hun dwalingen ontrukken *,
i Kunt Gy hier geen geloof aan flaan? ï 6 Hoe ontëert gy 't Alvermogen!
Myn God! daar blyft hy fpraakloosftaa» „En wordt geflxaft voor aller oogen.
Laat nooit door't Ongeloof u leiden, L< ö Mensch! zwigt ftecds voor 'sHeeren „ magt,
„ Hoe 't ook met uw vernuft moog'
„ ftryden; Dan wordt uw'heilwensch wis volbragt. „ Maar die naar 't Ongeloof wil luistren, M Ziet eeuwig zyn gezicht verduistren.



Fig. CLXXXH.
Gabriels Boodfchap aan Maria. Lt/c. I. vs. 26—38.
M Gegroet zyt Ge, uitverkooren Maagd Liet Engel Gabriel zich hooren ;
„ God mint u teêr, daar't hem behaag „ Dat Jefus worde uit u gebooren.
„ Vrees niet: Gods Geest daalt in u neêr, „ Gezegendfte onder al!e vrouwen!
„ Hy maakt u vruchtbaar: om deeze eer „ Zal u heel 't aardryk zalig houwen, II
„ Uw Godlyk Kind zal door zyn magt Met roem op Davids throon regeeren ii „ Daar Jacobs wettig nagedacht, Hem zal als Goël hulde zweeren".
'k Ben 's Heeren dienstmaagd, antwoord* zy,
'k Wil zyne fchikking niet weerflreeven, Hy handel naar uw woord met my, Hy zal gewis my 't beste geeven. !
Wees dus gehoorzaam aan Gods Hem, „Wat ook uw lot op de aard moog' weezen,
„ Aanbid zyn magt, eerbiedig hem, I „Dan ftaat, o Mensch !u niets te vreezen,!
„ Want elk die God oprecht bemindtJ 5, Vindt in dien God ook fteeds zyn vrindt. I






i8z.









Tig. CLXXXIIT.
Elifabeth's Komfte tot Maria» Luc. L v:. 40—45»
Elifabeth, van 't heil bewust, Maria, door Gods gunst befchooren, , Voelt, (daar dit dierbaar Paar elkandren
teder kust,) Zich zelfs door blydfchap. als herbooren. 'k Sta van verwondering verftomt „ Dat hier Gods Moeder tot my komt.
,, Gezegend zy dit heilryk uur; „ Wie kan ó Maagd! uw lot doorgronden?
„ Ja voor dat heuglyk lot zwigt alles, „ zelfs natuur, - Het fchrandertst oordeel legt gebonden,
I„ Maar 't heilgeloof alleenlyk ziet, „ Door 't wonder heen op 't bly ver„ fchier. Dus fpreekt hier vroome Elifabeth $ Zo leert ze ons bly te moede in 'snaas„ ten heillot deelen. „ Hy die naar 'sHoogflen wil leeft „ Christlyk naauw gezet, I „ Voelt door eens anders vreugd zyn „ blyde zinnen ftreelen:
I„ ó Menscb! houd deezen pligt in 't „ oog, „ God fchouwt uw daaden van om » hoosQ a F'g' 1



iïg. cixxxm
Christus Geboorte. Luc, z. vs. 1-15,
V" aar voort, Augustus! doe uw volk by een vergaedren, Spoor hun verbaasd getal uit trotfche Staatzucht na, Gy werktuig van Gods magt! vervul de orakelbladcn En lok vorst Davids Kroost naar 't eenzaam Ephrata.
3 Nedrïg Bethlehem.' ten top van eer verheeven.
Gy wordt de Keurplaats ter vertooning
van Gods magt: Gy fchenkt der Waereld heil, Emanuel
het leeven, En "t bly voorzeggingswsord wordt in
uw' Kreits volbragt.
Een ftal, moet aan Gods zoon tot een
verblyfplaats (trekken, Een Krebbe is 't die genoeg zyn nedrig
hart voldoet, Geen vorstelyk gewaad behoeft zyn leen
te dekken. l Voor hem die 't all' bezit, is immers
alles goed?
Fïgï






| ■
T.u c. II. _z _ ^ ~



IiTXC.II. 8 JLtf.






Fig. CLXXXV.
tDe Engelen in de Volden van Bilhleb^m. Lus. 2. vs. 8 — 15.
/Wat juichltem klinkt in Bethlems veld! Waak, Herders! hoor den lof van uw Verlosfer zingen. 'Vreest niet, gelukkig volk.' 't is een de* Hemellingen: Verheug U vry, weest niet ontfteld.' Dien heilgezant, dees boó van vreê , Brengt U de blydfte heilmaar meê. »MesGas komt: held Davids fpruit,
Dat lang gewagte Kind is in deez nagt gebooren.
IDen Held die hel en dood haar ondergang doet hooren, Ligt, naar het Godlyk raadsbefluit Schoon Heer en Schepper van'tHeelal, Tot Betlvhem in een beesten ftal. Zie, by het lichten van de Maan, I Dit eenzaam veld vervuld door's Hemels Zegefchaaren; (paaren, ! Daar zy by 't feestmuzïkdiet driemaal heilig
En juichende ten reien gaan. 1 Op Herdérsop naar Bethlehem ' Volg onbevreesd die Hemelftem,
„ Oprechten! die op de aard veracht , Eu arm, nochtans uw God blyft vreezen, „ Gy zult, daar gy uw plicht betracht By uwen God behaaglyk weezen, „ Dien God die op het harte ziet „, Beloont de deugd, het aanzien niet. Q 3



r/gt CLXXXP7. De Komst der Herders by Christus,
» Komt, Iaat ons ras naar Bethlem gaan ,, En zien Gods groote wonderdaden
^ Waar toe hier langer leeg geftaün ? „ Elk mag zyn Zieldorst thans verzaaden,
Dus luid <Je taal der Herdren fchaar, Daar zy, Gods Englen zien vertrekken.
Van wien zy de allerblydfte maar In 't Veld; tot hunnen troost ontdekken,
Zy gaan: zy nadren Bethlehem: Zy vinden in een Kribb' gelegen ,
Hem die door zyne liefde ftem Het aardryk heel vervuld met zegen.
Zy worden na dit bly gezicht, Verkondigers van goede zaaken:
Een tyding van zo veel gewicht Doet elk naar hunne aankomst haaken.
„ ö Mensch, door 't wanklend lot be», geeven! „ Slaa 't oog op deeze Herder's néér; „ Schoon ze in bekrompen ftaat op deeze „ waereld leeven, „, Zy offren alles op aan hunnen Goels » eer,
Fig,






l86.
/ JuTXC . TT . 7/5"



187.
j 1
LUC . II. 2J- .






Fig. CLXXXVIL Christus Befnydenis. Luc. 2. vi» 21;
XJoor thans voor de eerftemaal, o Mensch /
"** uw Heiland klagen, Daar Hem de voorhuid wordt befneên, Zie Hem om onze fchuld alleen,
Den last der fchaduwwet als mensch ge« willig draagen.
Mesfias moest als't Zaad vanVader Abraham Den mensch gelyk in alles weezen, Hy die de Zielwond moest geneezen,
Verdroeg dit fmertlyk leed als een onnozel Lam.
Dit bloed, door 's Priesters hand naar 's Heeren wet vergootcn, Strekt ons tot een getuigenis, Dat Hy den borg van Isrel is , Den dierbren bloedvriend des aartsvader-
lyke looten. Dus treedt Hy als een Held, vol moed het ftrydperk in, Hy zal voor ons de fchuld betaalen : Ons leiden in de Hemelzaalen; Dit zyn de vruchten van zyn dierbre menfchenmin.
„ Ja, Christus wilde voor u lyden „ 6 Mensch.' en leed de grootfte pyn; Hy liedt zich hier in 'tvleesch befnyden „ Op dat gy zoudt gelukkig zyn. „ Dus zyt gy fchuldig Hem te looven, Hier, en in de eeuwigheid hier boven.
Q 4 &g.



Fig. CLXXXVLU.
De Wyzen uit het Oosten, brengen gefchenken aan Jefus, Mattb. 2, vs. 1:12.
Cry zaagt de Ster, in 't Oosten ryfen,
En kwaamt vol yver herwaart aan ,
Godvruchtig volk! eerwaarde Wyzen.' Kier ziet Gy haar nu ttille lï2an.
Tree in , fchenkt veilig hier uW fchatten, Dan, ftort eerst heilgebeden uit.
Dit kind,vvien de A ard' niet kan bevatten, ls Koning Davids laatfte fpruit,
Doch wilt Herodes argwaan myden, Verlaat dees' plaats, want dien barbaar,
Zou uwe deugden (hikken fpreiden, Uit vrees voor nadiend (taatsgevaar.
5, Gy Ryken! die 'c geluk, ziet dartkm
„ om u heen, ^ En uw gedrag volmaakt, door zinloos
„ uit te fpatren, ,, Sta ftil: tefchouw doch eens der ar.men bang geween, p, Weest doch medogend, by 't verfpillen ,, uwer fchatten. „ Denkt, als uw menschlyk hart wel* „ dadigheid bemindt, ;j Gy hier Gods beeld vertoond , hier na „ beloouing vindt.
Fig.






1.88.
Mattti. II . ± -12.



I Ma.ttlx, II. 22 —14-.



7



Fig: CLXXXLX.
Den Engel beveelt Jofeph om te vluchten, Matb. 2. vs, 12 en 14.
Z wygt Aarde! luistert welk een ftem, Zich aan mya Jofeph, daar hy zachtkens
flaapt doet hooren ; Gods Engel roept hem toe, „ Laat U „ myn raad bekooren „ Vlucht fpoedig doch van Bethlehem
.- „ Gy moet Marié en 't Godlyk Kind. ,,.ln 't uiterfte gevaar ten toeverlaat ver-
„ ftrekken, „ Myn last, uw zooveel waardt aan haar
,, terftondt ©ntdekken, „ Zorgt dat Herodus u niet vindt.
„ Zyn wraaklust richt een bloedbad aan , „ Hy tracht, wat fnood beftaau.' den Heil-
„ vorst wreed te ontzielen , „ En al het manlyk kroost op 't ysfelykst
„ te vernielen, : „ Om zich van knagende angst te ont-
„ flaan.
Hier zwygt de Item, den Man ontwaakt ,
Meldt aan Maria ftraks,'tgezicht aan hem
verfcheenen. Vlucht met haar en het Kind naar 't vry
Egypte heenen Nog eer de dageraad genaakt.
Fig*



Fig, CLXL. Herodes Kindermoord. Mattfaz. vs, 16.
Taat af ontmenschte Vorst; verfoeibre
moordenaar! Herroep de wreeden last, uw beulen*
ftoet gegeeven. Of zoogt Ge als Romulus aan een wolvin
barbaar ?
Dat gy op bloed belust, zelfs Kindren wilt doen fneven.
Maar ach! geen medely, noch reden vindt gehoor, (ten:
Hun Vonnis is gevelt, de woede losgolaa-
De blinde Raferny, holt Bethlems fcraaten door,
Geen fiddrend Klaaggefchrei kan hier aan de onfchult baaten.
Ginrs fmeekt een jonge Vrouw, haar beul met droef geween , Hier roepc 'er een. „ Ochfiaa, zytmee myn telg bewoogen:'. Maar 't vloekrot grieft het Kroost, of plet het op een fteen , De helfche moordlust kend noch voelt geen mtdedoogen.
Gy wrecdaarts die 't gevoel vertreedt! Uw pligt, Gods orde durft verachten,
Voor de ©nfchuld altoos Kluisters fmeed, Zeg nooit — ik heb geen ftraf te wachten ,
Want (choonGods hand niet daadlyk daar,
Hy ftraft coch de ondeugd vroeg of Iaat.
Fig.






Mattli. II. 16. ~~\ I



I -y-*-






Fig CLXLL
Lofgezang van Simeon,
J /^odvruchte Simeon, door 's Heeren Geest ■ verrukt,
Daar hy Maria ziet in Codes Tempel treden,
I Spreekt, wyl hy 't Godlyk Kind in zyne armen drukt
Door Hemeltaal vervuld, dees trooste lyke reden. iLaat, Heer! uw knegt in vrede gaan,
Naar 't uitgerekst verbeiden. 1 Myn ziel kan thans geheel voldaan
Met vreugd van 't lichaam fcheiden,
Nu me is myn wensen gegeeven:
Kan my geen dood doen beeven. I Ik mogt, ó hoogde Majefteit!
Ik mogt uw heil aanfehouwen. Dat heil aan 't menschdom toegezeid
Sterkt my, in myn vertrouwen, . 'k Zal nu door 't aardsch te derven
Een beter heilgoed erven, i n Gezegeld heillicht ryk in glans
Straalt elk zo klaar in d'oogen: Het houd, gedaald van 's hemels trans,
Elk ftervling opgewogen,
Gansch Israël zal 'c roemen
En 't zyn vertroofting noemen.
i „ Dus juichte Simeon. ó Mensch! met blyde
„ klanken. ,, Dat elk zyn item met hen vereen' om w God te danken.
Fig.



Fig. CLXL.II.
jefus twaalf jaarenoud zynde. leerd en ondervraagt de Leeraaren in den Tempel. Luc 2. w. 26. Vyt Oudren van Gods Zoon, zyt vrolyk, *~* bly te moê, Gy ziet Emanuel reeds in Gods Tempel pralen. toe,} Hy fluit door wyze taal hier yders lippen Terwyl hy om 's volks heil wilde op deeze aarde daalen. Hoor, hoe zyn vlug verftand, elks luistrende aandacht boeit: Zie al het volk verbaasd om zyne Hemelreden.
Gods magt, bezielt de taal die van zyn lippen vloeit, Daar Hy de grond ontdekt, van zyn verborgendheden , Ken in dien wondren Zoon, den groeten Middelaar, Die door zyn magt, de wet, zal zuivren van gebreeken, En binden 't offerbeest, aan 't bloedig brandaltaar; Om tegen Israël van geestlyk heil te fpieeken.
5, Eer fterveling, den Heilpropheet, — Mesfias, die 't geweld vertreed. „ Zyn jok Is zagt, zyn last is ligt, „ En op de grondflag van verdraagzaam-
„ heid -gefdcht. „ Denk, dat zyn voorbeeld, u gegeeven „ U noopt, dat voorbeeld nateöreeven.









VERVOLG *
VAN DE <$fr
j BEKNOPTE NAAMLYST ^
DER &
1 AANMERKELYKE PERSOONEN ^
DBS >$•
' OUDEN en NIEUWEN | TESTAMENTSl
Gefchikt volgens de letteren J van het A. B. C» &






PETRUS. 1221
De bloeddorftige Herodes Agrippa woedinmiddels tegen de Christenen, en liet n Apostel Jacobus den oudften, een zoon n Zebedeils en broeder van Jobannes, ;t het zwaard dooden. Toen nu deewreedaart zag, dat hy zig door dee|n moord den Jooden , die van zyne jmeinfche zeden zeer af keerig waren » iihaaglyk maakte : liet hy ook den heiden Petras in ketens en banden leg|n , en naauwkeurig bewaaren. Na hjasfchen dacht hy het volk door den bedigen dood van dien Apostel te verkaken , maar een Engel van God rukte fm uit zyne banden en bracht hem wech jjn zyne wachters. Petrus kwam tot een lis, in het welk veele biddende gejpvigen vergaderd waren, by welken hy I grootfte verwondering en vreugde verïkte. Maar hy verliet nog voor het jpbreeken van den dag Jerufalem, om n leven door eene geoorloofde vlucht n behouden, het welk geheel en al aan » eer van Jesus toegewyd was. IVan den martelaars - dood van deezen f ostel verhaalen ons de ouden , dat hy de eerfte vervolging onder Keizer Nero , eene verkeerde wyze met het hoofd de aarde toe gekruisd is. Zyne echte fchriften "zyn de twee briea, die wy in het Nieuwe Testament Ggg lee-



I2aa PETRUS,
leezen, waarvan de eene in het 6\fte Ja na Christus geboorte, naar alle gedacl. ten te Babyion in Egipten, maardetwe» de in het jaar 67 zal gefchreeven zyt Veele zyn 'er, die en mogelyk met zet veel grond, beweeren, dat hy te Rome geweest is,- maar dat hy Bisfchop te Ri men zoude geweest zyn, is van veele z bondig wederlegd, dat wy het overvlot; dig oordeelen, de gronden daarvan breed: voerig optegeeven. Zyne redenen en daf den geeven ons de duidelykfte blyken var veele uitmuntende hoedanigheden,die wi aan hem ontdekken : maar zy toonen ooi j zomtyds zyne zwakke zyde. Zyn ecli geloof ftraald door by zyne heerlyke bé lydenis, die hy van den Heiland deed j Cy zyt de Christus , de Zoon van den le vendigen God! Matth. 16: 16. Joh.6: 68it 69. Zyn vuurig Temperament maakte heè zeer werkzaam en kloekmoedig, maai ©ok zomwylen onvoorzichtig en vermeer tel. Zyn gedrag, dat hy by het lyden vai. zynen Heer gehouden heeft, is hierva)f een getuige. Zo veel als hy in eenen ty waagde ; zo vreesachtig en moedeloo was hy in eenen anderen tyd. Anderzic, zoude hy zo weinig zynen grooten Mees. ter verloogchend, als te Antiöchie geveins| hebben. Hier at hy met de Heideneri Maar toen 'er zommige kwamen van ?J
eobusï



PETRUS. PHANUEL. 1223
hobus, zonderde hy zich af, om dat hy 1 foov de Jooden vreesde. Uit menfchenferrees liet hy hier dat geene, 't welk hy Hóch voor geoorloofd hield. Doch zyn oprecht hart had welhaast berouw over ^.yne misdagen, en hy nam het verwyt 1 iran zynen vriend, den heiligen Paulas, teer vriendelyk aan. Men leest nooit, lat hy zyne misdagen verfchoond heeft. £yn gemoed wierd door de Genade des ^eeren, van tyd tot tyd meer geheiligd !h bevestigd, zo dat hy zich, overeentomftig met zynen naam, als eenen onoeweeglyken rotsdeen vertoonde, geen gevaar om zyns Heilands wille ontzag, i;n zelfs voor den geweldigen dood niet vreesde, die dezelve hem vooraf verkondigd had. Men zal zyne feilen gaarn uedekken , als men nagaat , dat geen ncnsch zonder feilen is, dat geen Chrisen zo onberispelyk, als zyn Verlosfer lyn kan, en dat de misdagen en feilen van teezen getuige van Jesus , op verre na iet kunnen opweegen tegen zyne groote >;eugden en zynen oprechten yver voor ie eer van zynen Heer. 'hanuel, was uit den Stam ^/êr,enVa« 1 dér van de godvruchtige weduwe, en » Prophetesfe Anna, die in den Tempel 4 kwam, toen de Heiland in denzelvea I door zyne ouders voorgefteld wierd.
Ggg a PHA-



I
X224 PHARES, PHARISEEN, Phares , een van de voorouders van^i Christus, gelyk blykt uit Matth. I 3i Luc. 3 : 33« PHARisEëN , die hunnen naam hadden?: van de Afzondering of de opzettelyke, ©nthouding van alle ontreiniging en van; alle gemeenzaame verkeering met on-t heilige menfchen, en volgens het getuigenis van Jtfepbus byna anderhalf honderd jaaren voor 's Verlosfers ge-, boorte ontitonden , waren ten tyde van Christus de talrykfte en magtigfte feéte.j Door hunne gevoelens, door hun fchyn-| heilig gedrag en door hunne kleding | verworven zy zich den roem van eene|i: uitfleekende vroomheid, en de groot-Jj fte achting by het volk. En hoe ge-| makkelyk konde hen dit niet verblin-ij den, nadien zy door het waarneemeni van zo veele willekeurige godsdienfti«| ge oefeningen, door hunne reinigingen J door een dikwils herhaald vasten enj meenigvuldige verrigting van 't gebed,| door het vertienden van de geringftejj dingen, door het draagen van grootereg gedenkfedels, dan die van de ©verige| Jooden, door eene al te naauwgezettelf ftiptelyke fabbathsviering en deor zo| veele andere dingen , zich de zwaarfte| lasten opteleggen, en groote verdien-1 ften te verwerven fcheenen ? üiterlyk I
fchit4



PHARISEEN. 1225
ilfchitterende daaden konden, gelyk zyhet raltyd kunnen, demeenigte, die met vatbaar is voor denken en eene beproeving, *le toejuiching zeer ligt afperfen, dezelve misleiden,en tot eene foortgelyke uiter/lyke fchynbaare vroomheid aanzetten. TMaar zo dra trok men het oog niet weg :;van het uiterlyke blanketfel der Pbarifeên , en den fchyn van de oprechtheid onderscheidde , of zy verfcheenen even zo wel in eene treurige naaktheid, als onze gedeinsde Christenen. In de harten van de imeesten fchuilden kwaade begeertens , hoogmoed, ondraaglyke trotsheid en gierigheid. Zy dienden hunne lusten en Ibunne eerzucht , wanneer zy fchcenen ■iGod te dienen Zy wierden der halven I op de ftrengfte wyze van den Verlosler des ■fxnenfchelyken geilachts beftrafd.zy wierilden van hem witgeplaasterde graven geil noemd, en by alle hunne naauwgezet'jheid in het naarkomen van ligte plichi ten, met recht befchuldigd, dat zy de 4 veel gewichtigere en zwaardere plichten t| der wet overtraden, Matth. 23 ■ 2 en volg. I Tesus beftrafte dezelven nog veel ernftiger , dan de Sadduceïn, Schoon deeze de eerfte grondbeginfels van den Godsdienst f verzaakten, zy misleidden echter niemand 1 door eene geveinsde heiligheid. Maar \ welke waren dan de voornaamfte leerftelGgg 3 Un*



Ï226 PHARISEEN , PHEBE, PHÏL. j lingen der Pharifeën^ Deeze: de menfchelyke zielen zyn onfterflyk; de god-i zaligen hebben na dit leven beloonin-: gen, maar de godloozenftraffen te verwachten; de menfchelyke ligchaamen zullen weder opftaan; de daaden der , mentenen zyn in zeker opzicht vry,* maar in andere opzichten volftrekt nood-i zaaklyk. Maar het fchynt ons toe, dati zy deeze leerftellingen noch op een ent dezelfde wyze begreepen en verklaarden, noch ook naauwkeurig en zorg- ' vuldig genoeg bepaalden, noch de be-< hoorlyke naarftigheid aanwendden, om ze te bewyzen. pfepbus, die zelf een!: Pbarifeër was, geeft daarvan blykenll nadien hy by het verhaal van hunne 31 leeringen en gevoelens noch met zich I zeiven, noch ook met de berichten der & heilige Schrift volkomen overëenftemt. n
Phebe , was eene dienaresfe der Ge-§ meente te Cenchrëen. Waarvan Pau- « lus Rom. 16: 1. fchryft.
Philemon , een voornaam en gegoed ij burger te Colosfen in Pbrygie, die naar I alle vermoeden het ampt van een open- I lyke leeraar of voorftander bediend b heeft. Paulus noemt hem zynen me- 1 de-arbeider, Philem.vs 1. hyftelthem j . gelyk met Arcbippus, Col. 4: 17. ver- I gel. Philem. vs 2. hy acht hem zeer I hoog, en roemt zyne werken der lief- I



PHIL., PHILETÜS, PHILIP. 1227 de vs. 2 —— 7. De brief, welken 1 Paulus aan hem gefchreeven heeft, bei helst eene voorfpraak voor Onejïmus, ) opdat die weder met hem mogt ver\ zoend worden. Want die , zyn knecht i zynde , had hem veröngelykt, en hem i iets ontvreemd, en was daarop naar l Romen gevlucht , en daar door den f heiligen Paulus bekeerd na dat hy den i Apostel veele goede dienften gedaan I had. Paulus zond hem weder tot PbiI lemon met den voornoemden brief, die \ als een proefftuk van die eenvoudige, \ volgeesrige en zielroerende welfpree* I kendheid, die Paulus zo eigen is,kan i worden aangemerkt. Philemon had een I Kerk van zyn huis gemaakt vs. 2. en zyne f huisgenooten waren geloovigen, zowel als hy. Zyne liefdadigheid, zynemildI heid , zyne barmhartigheid ftrekte den ongelukkigen tot eene krachtige onderfteuning en toevlucht. ïPhiletus , was een van de valfche Leeraars, die 'ten tyde van de Apostelen veele onrust aanrechtte, 2 Tim. 2: 16, 17. en de opftanding der dooden loogchende, vs. 18. IPhilippus , die ook anders genoemd word Herodus Philippus, een zoon van den grooten Herodus en van de tweede Mariamne, dochter van denHoogenpriesKïSimen. Deeze HerodesPbilippus trouwGgg4 de



T228 FHILIPPUS. de Heredia's ,by welke hy Salons ede dans feresfe verwekte, die van haaren vadéi het hoofd van Jobannes den Dooper eischtei: Herodias verliet hem, om zynen broedd: Herodes Antipas te trouwen. Hy won' Philippus genoemd by Mare. 6: 17 e» Herodus Matth 14 : vs. 3. 23. 31 en vol/ zie vervolgens op het woord Herodesi Philippus, was de tweede van de zever, Diakenen , die de Apostelen na Chris<! ttjs hemelvaart verkooren, Handel. 6: 5 Deeze Diaken was, zo men zegt, var Ccfareën in Palestina. Dat zyne dochten daar woonden is zeker, en blykt duided lyk uit Handel. 21:8. Na den dood van Stepbanus verlieten alle Christenen de ftad Jerufalem, en wierden in verfcheideH plaarfen verfpreid, Handel. 8: 1. Philip J pus ging naar Samaria , daar hy veele wonderen deed, en veele menfehen be-' keerde. Hy doopte dezelven, maar na-J dien hy niet meer was, dan Diaken, konde hy dien de handen niet opleggen noch den Heiligen Geest geeven; weshalven hy aan de Apostelen te Jerufaletnl kennis gaf, dat de Samaritaanen het ) wooid van God ontfangen hadden, en *. dat zy daar wilden komen, om hem de banden opteleggen , en den Heiligen Geest toetedeelen. De heiligen Petrus en Jobannes begaven zich derwaarts, en de bekeerde Samaritaanen ontfingen den HeiGeest



PHILIPPÜS. 1229
Mligen Geest door hun toedoen. Simon, \ de toveraar, wierd nevens anderen tot j :den doop toegelaaren door Pbilippus ; maar j:de heilige Petrus leide hem de handen 1 niet op, en verwierp met verfoejing zyijnen voorflag, om van hem de magt te f koopen, om den Heiligen Geest te kun* i nen toedeelen.
i Pbilippus was naar alle fchyn nog te . iSamaria , toen de Engel hem beval, om ; maar het zuider gedeelte van het land te ngaan, op den weg die van JerufalemWvp \ snaar het woest Gara; wam 'er waren, twee • Garaas een oud en een nieuw, en het oude twas toen verwoest, en lag op den weg tnaar Egipten. Pbilippus gehoorzaamde, len ontmoette eenen Moorman, den Ka[ merling van Candace de Koninginne van lEtbiöpiên, fchatbewaarder van haare inkomften, die te Jeufalem gekomen was, 1 om den Heere aanrebidden , maar nu 1 weder naar zyn land keerde, en op I den weg op zynen wagen den Prop1 heet Je/ajas las. En de Geest zeide [ tot Pbilippus : Ga toe , en voeg u by deeI zen wagen. Pbilippus trad toe, en hoorI de, dat hy den Propheet Jefaias las; dus ( vraagden de Diaken : Vtrflaat gy ook 'f | geene gy leest? Maar zyn antwoord was : I Hoe zoude ik tocb kunnen, zo my niemand I onderrecht ? Vervolgens bad hy Pbilippus, i op te klimmen, en b^ hem neder te zitten Ggg 5 Nu



1230 PHILIPPUS.
Nu las hy deeze plaats in den Propheet : Hy is gelyk een fcbaap terjlagting geleid, en gelyk een lam ftemmeleos is voor dien, die het fcbeert, alzo doet hy zynen mond niet open. In zyne vernedering is zyn oordeel wechgenoomen, en •wie zal zyn ge/lacht verbaalen? Want zyn leven word van de aarde wechgenoomen Jef. 53: 7' De Kamerling zeidetotPbilippus : lk bid u^van wienzegtde Propbeet dit ? Van zich - zeiven of van iemand anders? Daarop begon Pbilippus hem denHeiland te verkondigen,en watgereeden zynde vonden zy een zeker watrr, en de Moot man zeide : Zie daar is -water wat verhindert my, gedoopt te wo den! Pbilippus antwoordde hem .• Indien gy van ganfcher harte geloofd, zo is bet geoorloofd De Kamerling zeideIk geloof t dat Jesus Christus de zoon Gods is. Aanftonds deed hy den wagen (Hl ftaan, en zy daalden beiden neder in het water en Pbilippus doopte den Moorman; en ui'het water opgeklommen zynde nam de Geest Pbilippus wech, en de Moorman zag hem niet meer; maat hy vervolgde zyne reize met blydlchap. En Pbilippus bevond zich te Azoten, en hy verkondigde het Evangelie in alle pJaatfen, daar hy door reisde tot dathy teCefareamPalestina kwam,dat omtrent by de 30 uuren vanAzoten was. Philippus, de Apostel, was geboortig van
£etb.



PHILIPPÜS. 123 ï
hBetbfa'ida in Galilea, en gelyk men doorgaands meent, van beroep een visfcher. Het fcliynt, dat hy onder de geenen, die den Heiland in het begin tot zyne Leerlingen, en vervolgens tot het Apostelfchap heeft geroepen , de allerëerfte 'ijeweest is, Joh. i: 43. En juist daaróm s het alzins te denken, dat hy ook de müloft te Cana in Galiled, alwaar de Christus zyn eerfte wonder gedaan heeft,mede bygewuond heeft, Joh. 2: 2. Wanneer op eenen anderen tyd, en wel na de opwekking van Lazarus van de dooden, de Heiland, van zyne Leerlingen iverzeld,, naar Jerufalem opging, zo waren 'er onder de geenen, die op het Feest gekomen waren, verfcheide Grieken , die Pbilippus baden en zeiden . \Heerel wy wilde» Jesus wel zien, Joh. 32 .- 20. Wy merken flechts nog ééne byjzonderheid aan, die Jobannes in 's Hei:fands levensbefchryving van deezen Apostel heeft opgeteetend. Toen namelyk de Heiland met zyne Discipelen fprak over .het heen gaan tot zynen Vader-, viel hem onder andere Apostels ook Pbilippus in pet woord, en betuigde eene fterke be • [geert e te hebben, om den v'ader te zien. ÏHeere. zeide hy, toon ons de Vader, en ibet is ons genoeg. Hoe eenvoudig ook deeze vraag was, zy getuigde echter van G g g 6 den



1232 PHILIPPUS.
den goeden grond van zyn hart. Jesus s beftrafte hem daarover op eene liefden» I ryke wyze ; hy bragt hem te binnen, dat hy reeds zo lang zyn Discipel geweest was, en dat hy 't reeds te vooren uit: zynen mond gehoord had,dat degeene,; die Jesus zag, ook den Vader zag, Joh. j' 14: 9. De getuigenisfen der oude fchry- f vers komen meestal daarin overeen, dat I deeze Apostel gehuwd geweest is, en I in dit huwelyk drie dochters geteeld I: heeft.
Na Jesus hemelvaart behartigde Pbi-1 lippus, even als de andere Apostelen ,de I uitbreiding van het Evangelie met eenen I grooten yver. Tot dat einde ondernam 11 hy verfcheiden zeer verre en moeijelyke I reizen, toch Hemmen de oude fchryvers I hierin niet overeen. Zommige melden, 1 dat hy het bovenfie gedeelte van A/ie doorgereisd , en het licht des Evangelies voornamelyk in deeze landftreeken ont. ftooken heeft. Integendeel geeven anderen op, dat hy byna geheel Scytie tot het Christen - geloof bekeerd heeft, dat hy ' by de Christen - gemeentens, die hy aldaar geplant heeft, Voorftanders en Leeraars heeft aangefteld ; vervolgens dat hy naar ^wedergekeerd is, en dat hy voornamelyk te Hiërapolis,eene ftad in PW/V , öe leer des Evangelies aandeinwoonders
dier



{ PHIL. PHIGEL. PHLEG. PILAT. Ï235
dier plaatfe verkondigd heeft. Men verhaalt dat hy zich daar ten deele tegen de doorgebrokene dwalingen der Ebioniten , en ten deele tegen de heidenfche afgodery, met veel nadruk verzet, en zich daardoor den marteldood veroorzaakt heeft, dat hy namelyk aan een kruis gebonden, en vervolgens dood gefteenigd is. 'Phigellus, was zeker perfoon, die zich van Paulus en de gemeenfchap der heüzaame leer afgewend heeft. 2 Tim, 1: 15.
1 Phlegon , was een geloovig Christen te Romen , Rom. 16: 14,
iPilatus , Pontius Pilatus, wiens geflacht en vaderland onbekend is, wierd inde plaats van Gratus tot Landvoogd van Judea aangefteld. Hy beftierde dit land tien jaaren lang, federt het 12deof x%de jaar van Tiberius, tot het iifle oïizflc jaar van dienzelfden Keizer. Pilatus was van een wreeden inborst en fchier onverzettelyk. Hy beroerde de rust van Judea, en was oorzaak van de beweegingen en oproeren, die daarop volgden. Als hy zyne krygsbenden van Cefareën naar Jerufalem had gezonden , om daar te overwinteren, deed hy de banieren en vaandels ook derwaarts brengen, waarop het beeld van Ggg 7 den



1234 PILATUS.
den Keizer flond, daar nochtans de vóórgaande Landvoogden nooit de oorlogsvaanen in de ftad hadden willen brengen, om de Jooden niet optehitfen, die (telden, dat alle beelden tegen de gronden van hunnen Godsdienst ftreeden Hierom had Pilatus dczelven heimeiyk in de ftad gebragt, en wel by den nacht. Maar toen dit 's anderendaags ontdekt wierd, kwamen de Jooden van buiten binnen de ftad» en begaven zich vervolgens in eene groo-' te meenigte naar Cefarëen , om Pilatut te bidden, dat hy de beelden wilde laaten wechneemen. Pilatus weigerde dit, en ret vojk bleef vyf dagen en nachten aanhouden in 't fmeeken, zonder te willen vertrekken. Op den zesden dag deed Pilatus zynen RechterftoeJ oprechten in eene ruime plaats van Cefarëen, en ontbood de Jooden, als of hy hun antwoord op hun verzoek geeven wilde; maar hy had zyne krygsknechten rondom die plaats gefteld, die hen overvielen, en dreigden , alle te zullen dooden, indien zy niet zouden vertrekken. Maar de Jooden wierpen zich neder op de aarde op hunne aangezichten, en booden hunne bloote halzen aan, als gereed zyude, om den laatften flag te ontfangen. Pilatus, verwonderd over die ftandvastigheid , liet zich beweegen , cn deed de beelden
van



PILATUS. 12S5
i van den Keizer terftond weder naar Cefar'ëen brengen.
De Evangelist Lucas verhaalr Luc. 13: 1. en volg. dat Pilatus het bloed van zommige Galilëers met het bloed der oflèri dieren vermengd had, en dat de Heiland, toen hem zulks bekendgemaakt wierd, : daaróp antwoordde : Meent gy , dat deeze ' Galileêrs zondaars zyn geweest boven alle de Galileêrs , om dat zy zulks geleeden bebben ? Ik zeg u : neenze; maar in, \ dien gy u met bekeert , zo zult gy alle idesgelyks vergaan Het is niet bekend, wie deeze Galileêrs geweest zyn, die Pi■\latus in den Tempel deed flachten, ter1 wyl men offerde.
In en onder bet lyden van den Heiland deed Pilatus eenige voorflagen, en onder1 neemingen, om hem uir de handen der 1 Jooden te verlosfen, Matth. 27 : 18 Hy iwist, dat zy hem overgeleeverd hadden, ien met zo veel drift vervolgden uit een lonverzoenelyken haat en nyd, en zyne (Huisvrouw, die 's nachts door zwaare 1 droomen ontroerd was, deed hem zeggen ; dat hy zich met de zaak van i dien Rechtvaardigen niet zoude bemoei:jen, Matth. 27: 19. Hy trachtte, den i toorn van de Jooden te ftdlen , en aan het «volk eenig genoegen te geeven, daarom jdiet hy Jesus Chistus geesfelen, Joh. 19.
Matth,



Ï2S6 PILATUS.
Matth. 27: 16. Hy zocht hem uit hunne handen te verlosfen door hun de keuze te geeven, wien zy wilden, dat hy op het feest van Pafcba zoude los laaten, Matth. 27: 16 en volg. Ook trachtte hy zich uit te wikkelen, uit de noodzaaklykheid, om tegen Jesus een vonnis te vellen , en zond hem tot dat einde tot Herodes, Joh 18: 39 en volg. Maar toen hy zag, dat dit alles niets baaten konde, om de gemoederen der Jooden te doen bedaaren, maar dat zy hem zelfs dreigden , en verweeten, dat hy zich niet gedroeg als een vriend van den Keizer, zo hy Jesus zoude los laaten. Joh. 19: 12. deed hy water brengen voor all' het volk, wiesch de handen , en betuigde openlyk, onfchuldig te zyn van het bloed deezes Rechtvaardigen, Matth. 27. 24. Daarop gaf hy hem over aan zyne Krygsknechten, om gekruist te worden. Dit was genoeg, om 's Heilands onfchuld te bewyzen, en te doen zien, dat zyn Rechter geenemisdaad in hem vond: maar het was te weinig, om eenen Rechter gerust te (tellen, en zyne eer te verdeedigen : want desze.'fs plicht verëischt, dat hy de verdrukte onfchuld wreekt, en de misdaaden en ongerechtigheden ftraft.
Hy deed aan het kruis, als een kort begrip van 's Heilands doodvonnis en de
be-



PILATUS. IS57
i beweegreden van zyne veröordeeling itzetten : Jesus, de Nazarener , de Koüning der Jooden : en dit was gefchreeiiven in 'c Latyn, in 't Grieksch en in 'c IIHebreeusch. Zommige Jooden fpraken idaar tegen, en begeerden, dat 'er zoude Jigefchreeven worden: dat hy gezegd bad: ilk ben de Koning der Jooden, Maar Pilaitus wilde niets veranderen, en zeide : Dat jik gefcbreeven heb, dat heb ik gefcbreeven. ilOmtrent den avond verzochten de Jooden, idat de ligchaamen der Gekruisten mogten fafgenoomen worden, op dat zy 's anderen dags niet bleeven hangen , om dat dan jiet Pafcba en de Sabbath was, enhy ftond liiet toe. Ook vergunde hy het ligchaam van Jesus Christus aan Jofeph van Arima'itbea, om hetzelve de laaiiïe eer te bewyzen, Joh. 19: 19 en volg. Maar de Priesters , die 's Heilands dood berokkend hadiden, verzochten hem, dat 'er eene wacht aan het graf mogt gefield worden, op dat de Discipelen 's Heilands ligchaam niet liy den nacht mogten fteelen: en hy gaf kot antwoord: Gy hebt eene wacht, gaat \\beenen, verzeekert V, gelyk gy 7 verjiaat, iMatth. 27: 65»
I Omtrent één jaarna den dood van Christus ondernam Pilatus, om het water tot Werufalem te brengen door eene waterleiding. Dit water was omtrent tweehonderd



Tl
1238 PILATUS. PRISCILLA.
derd ftadien van de ftad, dat zeven, of agt I uuren uitmaakt. Om dit voorneemen ter 1 uitvoer te brengen, nam hy het geld van 1 de heilige fchatkamer. Maar het volk 1 ftond tegen hem op, vergaderdej by j duizenden, en begon tegen den Land- | voogd te fchelden, en hem te lasteren. | Pilatus kwam in de ftad, deed veele 1 vermomde krygsknechten onder het volk I gaan, en de meenigte byëen roepen: maar I zo ras als zy begonnen te roepen, en 1 trots te fpreeken, gaf hy zynen krvgs- 1 knechten een fein, die zonder ophou 1 den onder het volk lloegen, zy mogten I fchuldig of onfchuldig zyn, en door dit 1 geweldige middel ftilde hy het oproer.
Alle deeze wreedheden en ongerech" 'I tigheden kwamen eindelyk den Keizer ter I ooren, die hem ontbood te Romen,om 11 rekenfchap van zyn gedrag te geeven. U Hierop verliet Pilatus het Landvoogdy- i fchap van Judea, om 's Keizers bevel i op'evolgen. Doch de Keizer ftierf, eer t Pilatus te Romen kwam. Men weetniet I naauwkeurig, wat dien Landvoogd over- I kwam: het is echter een algemeen en oud li gevoelen , dat hy gebannen is mar Venna 1 in Daufinê, alwaar hy in een zodanigen nood geraakte, dat hy zichzelven met zyn I eigen zwaard het leven benam. P&isciLLA, of Prisca, eene Chris Sn-i
vrouw, \



PRISCILLA. PROCHOR. PUBL. 1239»
vrouw, die zeer bekend is in de Han% delingen der Apostelen, en in de brieven van Paulus. Zy was met haar man .! Aquila te Corintben, toen Paulus daar ' kwam, Handel 18; 2-18. Zy hadden het vermaak, hem in hun huis te ontfangen, en eenigen tyd te houden, om dat Paulus en Aquila een handwerk oefenden, dat is: zy maakten Tenten • voor de krygsknechtea. Aquila en Priscilla verlieten Corintben met Paulus, en kwamen met hem te Epbefen, Handel. 17: 18, Zy bleeven daar eenigen tyd, en verkondigden het Evangelie. Hun huis was zo wel gefchikt, dat Paulus hetzelve eene Kerk noemt, Rom. ié: 5' Hier van daan gingen zy naar Romen, daar zy nog waren, toen Paulus zynen brief aap de Romeinen fchreef. Want hy groet hen allereerst, en meC grooten lof. Eenigen tyd daarna keerden zy wederom naar Afie, en toen Paulus aan zynen lieveling Timotheus fchreef, verzocht hy, Aquila en Priscilla van hem te groeten. Prochorus , was een van de zeven eerfte Diakens, Handel. 6:5. Hy wierd kort na 's Heilands hemelvaart daartoe ver» kooren.
Publius, was de Opperbevelhebber of dé voornaamfte van het eiland Malta of
Me-



124© PYRR. QUART.RACH. RAC. REB.
Melite , ten tyde dat de Apostel Paulus i door eenen zwaren rtorra daar aan land 1 geworpen wierd. Deeze Publius nam u Paulus en zyne reisgenooten in zyn huis, j en onthaalde ze zeer vriendelyk drie 1 dagen lang. Paulus als ter vergelding I genas den vader van Publius, die aan I de koorts en den rooden loop ziek was, i Handel. 28: 7 en volg. Pyrrhus, was de vader van Sofater van 1 Bereïn in Macedonië, Handel. 20; 4.
Quartus , was een Leerling der Apostelen, van welken Paulus in zynen brief aan de Romeinen fpreekt, Rom. 16: 13,
R.
Rachel, was de huisvrouw van den Patriarch Jacob, en van haar word gefprooken Matth. 2: 18,
Rachab, de hoer, daar van word gefprooken Hebr. ii: 31, alwaar zy onder de geloofshelden gefield word, om dat zy de befpieders in 't geloof heeft aangenomen: ook heeft zy eene plaats onder 's Heilands voorouders, Matth. 1: 5.
Rebecca , was de huisvrouw van den Pa- 1
tritfrch



SADDUCEEN. 1241
i triarch I/aak, en moeder van Efau en j Jacoby Rom. 9: 10.
S.
plADDUCEër», was eene fedle onder de I Jooden ten tyde van Christus: zy hadji den hunnen naam van Zadok, hunnen Stichter, een leerling van Antigonus van j, Socbo, die meer, dan driehonderd jaa| ren voor Christus geboorte leefde. Zy r waren zo talryk niet, noch ook zo mag1 tig, als de Pbarifeè'n, fchoon zy veel I ouder waren. Zy leerden, behalven de j verwerping van de mondelinge overleest veringen, en de verloogchening van [1 eindige geesten en Engelen : dat met dit ! leven alle de hope en vrees der ftervel lingen eindigde, en dat het ligchaam l en de ziel het noodlot der verwoes. ting zoude moeten ondergaan. Hieruit moest volgen, dat God de overtreding van zyne wet met tydelyke ( ftraffen, en daarëntegen de waarneeming | van dezelve met tydelyke belooninï gen, met rykdom, eer, vermaak en | een lang leven vergold. Mogelyk is ; deeze fchadelyke Jeerftelling daaruit ontij ftaan, dat de voornoemde Antigonus jl beweerde r dat men God zonder alle ' loonzucht, en niet om toekomende vergel-



I24« SADDUCEEN.
gelding dienen moest; maar dat zyn Teer-1 ling Zadok dit kwalyk begreepen, en daar- I üit gelegenheid genomen heeft, zowel de 1 Opftanding, als ook de belooningen en j de /tranen na den dood te loogchenen en 1 te beftryden. En menfchen, die aldus 1 denken, kunnen geene andere, danzoda- I nigen voor vrienden van God en hunne 1 broeders erkennen, die tydelyk gelukkig 1 zyn; daarëntegen moeten zy de elendi- I gen en armen onmenschlyk behandelen, I en na een wulpsch, lui en heerlyk leven I trachten. Een zodanig af beeldlet maakt I Josephus ons ook van de Sadduceên. Hy I zegt; dat deeze Secte klein geweest is, \ dat zy uit geene, dan uiterlyk gelukkige ! en gegoede menfchen beftaan beeft, dat deeze meer wreedheid tegen de noodiydenden, dan de Pbarifeën betoonden, na een gemakkelyk en zorgenloos leven getracht, dat zy nietgaarnampten bekleedden en de menfchen de grootfte vryheid, om goed of kwaad te doen, toegefchreeven hebben. Maar om wat reden? Jofepbus geeft die niet op; maar zy zya zeer gemakkelyk uit te vinden. Overtuigd zynde van de Goddelykheid der Mofaifcie wet moesten zy toeltaan, dat 'er voor 4e vroomen belooningen en voor de godloozen ftraffen van God beftemd waren. En dit deeden zy ook. Maar nadien zy de
on*



SADDUCEEN. 1243
Énfterflykheid der ziel ontkenden: zo Sioesten zy tevens beweeren, dat God ie vroomheid met de goederen deezes jtevens beloonde, en daarëntegen de godloosheid metziektens, fmaadheid, armoe;|e en andere rampen ftrafte. Hierüitkan :ien alles begrypen, wat Jofephus ons van ieeze Secte verhaalt. De ryken en gelukkigen moesten volgens hun gevoelen (poD aangenaam zynjmaar dat de armen,zielen en elendigen in zyne oogen gehaat Iraren. Geringen en behoeftigen vonden km verblyf onder hen niet. Maar nadien jet getal van deeze laatften veel grooter |;, dan dat van de gelukkigen zo konde ieeze Secte niet zeer uitgebreid worden.
y moesten regens de elendigen volgens .minne grondbeginfels wreed zyn. Want \y geloofden , dat het den vroomen altyd 'el, maar den godloozen kwaalyk gaat: aaröm moesten zy ook denken, dat de arten en elendigen de wraak van Godwcsns hunne zonden ondervonden. Maar jjT oordeelden het zo weinig overeenkom* lig met de rede als met den Godsdienst, jat zy vyanden vanGoD hulp toebrengen, en lm de wraak bevryden zouden. Inregenleel maakten zy een verdiende uit de |reedheid tegen dezelven. De geenen Jmeten een wellustig leven leiden, die « ziel de onlterflykheid betwisten, en
de



1244 SADDUCEEN.
de belooningen der vrootnen tot dit levei bepaalen. Want waartoe, (aldus denke» zy,) zoude God anders de tydelyke goe deren fchenken, zo het niet was, on vrolyk te leeven? Een zodanig leven moe de lastigheden vergoeden, die met d« waarneeming der wet gepaard gaan. Wan neer wy ons niet vergisfen, dan heeft dt allerheiligfte Verlosfer de zeden en d< levenswyze van de Sadduceën in de ge> fchiedenis van den ryken man uitgedrukt Luc. 16: 19-31. Hy was een ryke Jood want hy noemde Abraham zynen vader maar hy was noch een Pbarifeüs, nocl Esfener, en bygevolg een Sadduceüs. Wan hy bid Abraham, om Lazarus te zendei tot zyne broeders, om die van de on> fterflykheid der ziel, en van dezekerhek der ftrafFen na den dood bericht te geeven. Dus had hy het een zowel als hei ander in zyn leven geloogchend, en zyat broeders in hetzelfde gevoelen nagelaaten. Hy had groote rykdommen byèei gebragt, zich heerlyk gekleed, en vrolyt en prachtig geleefd; en daarentegen den zieken Lazarus, als een by God gehaa mensch voor zyne deur laaten verderven



VERVOLG *
DER ^
VERKORTE HISTORISCHE *
i BES CHRYVING $
VAN HET
HEILIG LAND.I
( Gefchikt volgens de letteren van het & A. B. C.
*






'KERIÖTH, 'KIER. - TAAVA. 4coHoe het ook zyn mag, dit ichynt zeker te zyn, dat hec eene aanzieneiyke Stad geweest is , om dat uit deeze laatfie rchrift uurplaats klaar fchynt te blyken, dat Kënatb eene moeder- of hoofdftad was van zestig lieden of dorpen: want Jaar ftaat uitdrukk'elyk: Kenath en haa-e onderhoorige plaatfcn , zestig flfeden. riöth , van deeze ftad ,ldie in den ftani Ifuda lag, Jof. 15: 25. als mede van de 'olgende ftad
uoth, welke volgens Jer. 48: 24. onIer Moab behoorde, weeten wy niets e zeggen, dat aanmerkeuswaardigzou!e zyn.
roth-Taava , was volgens Num. 336. de eerfte rustplaais van het groote ?ger van Ilraël , na dat hetzelve een iar lang aan den berg Sinaï geleegeti ad, en van daar vertrokken was. Hec o!k was naauwlyks aan deeze plaats ekomen, of zy toonden hun ongenoesn met klagten, 't welk mogelyk over unnen moeijelyken togt geweest is; oewel het niet uitgedrukt word. Hune misdaad was nogthans zo groot, dat 2 Heere door het vuur het achterfte ïdeelte van het leger liet verteeren, n fchoon het vuur op hun gebed geempt wierd, begonnen zy echter kort urna te murmureeren, ea klaagden ai * T wee-



4io KïBROTH-TAAVA, KIBZAIM.
weenende over het manna, en begeer, den van God in plaats van ditgefchenk vleesch , visch, komkommers , pompoenen , look , ajuin en knoflook varl Egipten. Door welk gemor Mlofes zelve zwak wierd, en aan den Heere klaagden , dat hy den last van dit misnoegt en whpcltuurig volk niet alleen koude draagen. Hierop belastte de Heere hem, ,-dar. hy zeventig mannen zoude uitzonderen , en voor de Tente der tTaamenkomfte Üellan, die de Heere bekwaam njaakte , om nevens Mofes het volü te bellieren, Vervolgens wierd hun ne lust mede geboet, want de Hee re deed 's anderendaags eene grootf meenig'e kwakkelen rondom hst lege) nedervallen , zodanig dat het volk to walgens toe at- Maar dit bekwam vee' len zeer kwalyk. Want terwyl zy he Yleesch nog tusfchèn de tanden hadden, floeg de Heere hen met eene zeer g\oo te plaag , waardoor deeze plaats det naam kreeg van Kibrotb-Taava , dat is Lustgraaven, omdat het belustte en ver doolde volk aldaar begraaven wierd Num. ii.
Kibzaïm. Hiervan vinden wy niets ander aangeteekend, dan dat zy Jof. 21: 2|j «sne Levitifche ftad genaamd werd.



KÏDRON. 4U
duom, een dal, waarvan zie in 'cvoorgaande op hec woord Dal, ïdron , eene beek die naby Jerufalem ten oosten van deeze Hal ontftaat, alwaar de grond op het laagfte is, en van daar naar de doode zee vloeit. Deeze beek heeft eene dubbele toevoer van water. De eene is beflendig, en ontftaat uit de bronnen en wellen , welke eertyds uit de bergen by en om Jerufalem opwelden. De tweeden is meer toevallig, en word door den regen veroorzaakt , die op de bergen valt, en ;van alle kanten in deeze beek itroomr, 'Hieruit kan men begrypen, dat deeze ibeek ten tyde van den vroegen en fpade regen zeer ryk aan water moet geweest zyn.
Naby Jerufalem is deeze beek van den >nen oever tot den anderen ni*ït boven drie ;den breed ; maar verder na beneden ord zy door den toevloed van regen waï , 't welk 'er van alle kanten inttroomt, >e langs hoe breeder. Tot gemak van t geenen , die van Jerufalem naar de 'yfberg wilden gaan, was 'er eene brug :(lagen over deeze beek van één geelf, welke van tigchelfteenen gebouwd as ; en nog heden ten dage te zien is. iln den beginne vloeit deeze beek zuidaarts door het dal, 't welk uisfchen pT s >„.



4*» KI-DRON.
rufalem en den olyfberg ligt, en ook hel dal Kidron genoemd word. Maar zo dn] zy .uk dit d«u gekomen is, neemt zy haa| ren loop *en zuidoosten, en na een dce| vatü het vinkke veld der Jordaan doorgei loopen te. hebben, in de doode. zee uit-| loopt.
Men ziet duidelyk, dat de Profeet Z^-l charias Hoofdft 14: 8 op de beek KidroW zinfpeelt, wanneer hy in een profeetischf gezicht aantoont, dat de leer der genadel in den beginne der nieuwe huishouding van de Apoflelen, van Jerufalem af, totjj na alle de landen der Heidenen regens liet]oosten en tcgens het westen, zoude voortgeplant worden5- 't geen hy voorftelt onder het beeld van twee beeken, die bei» den binnen Jerufalem omftaan, en waarvan de één naar de oostzee, en de tweede naar de westzee vloeyën zouden. Het zei, zegt hy , ten dien dage gefebieden J dat 'er levendige wateren uit Jerufalem] vlieten zullen, de helft van die naar de oostzee, en de helft van die naar de acbtfrfte zee, of de westzee. Van eene beek, die uit Jerufalem tegens het westen gevloeid is, hebben wy in den eigenlyken zin geen bericht: maar 't geen van de tweede helft, welke uit Jerufalem vlieten , en naar de oostzee loopen zoude, gemeld word,, ziec zonder twyfel op de
beek



KIDRON. 4*S feëk Kidron, waarvan men met recht zeg* jm'kan , dat zy uit Jerufalem' vliet; om" itt fommige van de bronnen, die dezel* |ï haar water mededeelden, door de ftad laar de beek Kidron geleid wierd, van ■elke zelf een door den Tempel liep, fimelyk de bron Etban.
Hierop word in 'c byzonder gedoeld by en Profeet Joel: En bet zal ten dien dage Wibieden , dat 'er zal eene fonleine uit den fize des lieeren uitgaan, en zal het dal >\n Sittim bewateren, Joel 3: 18. Dit is lar den letterlyken zin , Cwant vo'gens de liïestelyke beteekenis word 'er ook in ij;eze plaats gezinfpeeld op de voortplanjng van de leer des Euangeliums, die uit krufalem , en in 't byzonder uit den TemJ:t by de uitftorting des heiligen Geests p den eerften dag der Piaxteren een beijn neemen zoude,) dit is, zeg ik, de pek ICidroï), welke ten deele uk de bron ïtban, die door den Tempel liep, om[ond, en bygevuïg uit het huis des Hee|:n uitging, en van da.irhaaren loop voortpue, om het dal van Sitscm te bewapen.
[ Li deeze beek wierd door de Léviten lle onreinigheid der Tempels geworpen, f Chron. 09; 16. De vrooitse Koning Afa J et het gruwelyke afgodenbeeld, 't welk pne moeder Madcka had opgericht, aw [i T 3 den -



414- KIDRON*
den oever van deeze beek verbranden
1 Kon. 15: 13. vergel. 2 Ghron. 15* 1J Waarfchynelyk liet hy de asch in debeefl werpen , opdat niemand hiervan verdtf een mhbruik maaken mogt. In deeze beef wierden'ook door eenemeenigte van iai; mengeioopen volk uit Jerufalem de AlJ taaren der afgoden geworpen, welke d[ Koning Acbas aldaar had laaten oprichten!
2 Ghron. £0: 13, 14. vergel. Hoofdft. ad 24. in 's gelyk ; het afgodisch werktuifl om te rocken, ten einde door het aaitf fchouwen van deeze dingen in hsnnel godsdienst niet geërgerd en geftoord t| worden, toen zy volgens den last van Kali ning Hiskias op eene plechtige wyze ba Pafcha eeten zouden. Ook heeft de god zalige Koning Jofia verfcheiden beeldei van afgoden , welke van fomraige dc voorgaande Koningen gemaakt waren, b deeze beek tut asch doen verbrandenden be ftof in dezelve laaten werpen. 2 Kon. 23 4. 6. 12.
Deeze beek word ook gedacht in de ge fchiedenis van Davit!, die over dezelvt naar de woeftyne ging, toen hy voor zy nen zoon Ahfahn v.uchten en Jerufaleti veslaaten moest, 2 Sam. 13. 23. De mees Ten onder de Godgeleerden zyn van ge voelen , dat David in dit zyn ongeluk cei voorbeeld van onzen Zabgmaaker geweest
is,



KINA , KIR, KIRIATH, KIRJ. 4*5 §3, van wien Jobannes verhaalt, dat hy in len tyd, waarin zyn zwaarfte iyden befinnen zoude , in 't gezelfchap van zyne »ifcipelen langs derizeltden weg over de |j»eek Kidron naar den olyfbetg gegaan jln naar alle waarfchynelykheid is hy ook ïfver dezelve gegaan, toen hy daarna gel'angkeiyknaar de ftad terug gebragt wierd, |iiNA j van deeze ftad fpreekt de heilig*I Schrift niets behalven Juf. 15. 22, Mir ; was nevens Ar mede een hoofdftad der Moübiten, 't geen blykt uit 2 Kón. &: 25. Jef. 15: 1. Jef. iöi 7-11. Jer^SSi. 't Was eene ftad die met muuren omringd was, 't geen in dien tyd ncj zo algemeen niet was. fKiRiATH, eene Stad, welke volgens Jof.
18; 28. onder de ftam Benjamin behoorde, iKiRjATHAï'M, is een van de oudfte fleden 1 ia het land aan de overzyde _ der Jordaan geweest, welke reeds in de geil ichledenis van de vrcegtfe tyden voor1' komt, toen rog da EmWs dit Isndfchap in bezit hebben gehad , die 'er naderhand door Moabïtem uit verdreeven zvn. Deut. 2: 9. 10. Nadat Mofes deeze ftad door zyne overjwhming by Jahzab veroverd had, gaf hy |dezelve den ftam Ruben, die ze terflöud l wederom hcrftelde cn verbeeterde , Num. Is»! S7. Jof. U'. 19- T^eze ftam heeft dia I ' T 4 Stad



4I6 KIR J. - HUZ. KIRJ _ JEAR. irad ook behouden tot dat de Ifraëlieten gevangkelyk weggevoerd wierden naar^/J fyrv, Jer, 48; 23. Ezech. 25. 9.
Dit Kirjatbaïm moet men niet verwarren met de priefterlykc ftad van dien zelfden naam in den ftam Napbtali. Kisjath-Huzoto. Deeze ftad word Hechts eenmaal in de heilige Schrift gedacht. Het was by gelegenheid,dat Bihdm^eé Jsalak daar kwamen, en Balak daar runderen cn fchaapen flachtte voor zyne vorften en Bileam , Num. 22. SOr Kirj\to-Jearim. Deeze ftad was geleegen inden ftam Juda aan de grenfender fiam van Benjamin en Dan.. Toen de PhiMynen de Ark desVerbonds terugzonden, bleeven de zoogende koeyën, die den wagen met de Ark voort trokken fe Detbfemes ftaan. Maar omdat fommige burgers al te onvoorzichtig en te nieuwsgierig waren , om in de Ark te zien , moeften een groot geral deeze misdaad met den dood boeten, wyl ze 'van den Heere geflangen wierden., Dit nas de reden , dat de overgebleevene Inwooners van Betb-femes aan ds bur- \ gers van Kitjatb jearim verzochten, om de Ark in hunne ftad re brengen , geh-fc ook gefchiede, en wel in het huis. van eenen Abhadah, \ welk op de hoogde flpnd/ tot dat_dezelve door David vso,
daaf, i |



KIRJATH-JEARIM.' KISON. tfr
I daar gehaald, en in het huis van
S Qhed-Edom gezet wierd,daarzeZ)<mW drie' liiaanden daarna weder van daan haalde , en met zeer veel gejuich al huppelende in de ftad Davids bragt Zie Jof. 9; 17- Hoofdfi. 15: g. 60 Hoofdft. 18: 14. 15. Richt. 18: 12. i Sani. 6: 21.
1 Hoofdft. 7: 1. 2. 2 Sam. 6: 2. 1 Chron.
■ 13.: 5« 6 2 Chron. 1 4, Efr 2:25. Neh.
| 7: 29. Jer. 26: 20.
ILison; eene bekende beek , welke haa* j| ren dubbelen oorfprongk nam uit den 1 berg Tahor. De eene fpruit liep door .1 den ftam Ifafcbar naar het zuidoosten I tot in de Galileefche zee; de tweede I naar het noordwesten tusfchen den ftam i Sehuhn en den halven ftam Manasje tot I in de middellaEdfehe zee.
Door twee gefchiedenifen is deeze beek leer vermaaid geworden. De eerfte was i e doorluchtige overwinning , welke De\ora en Barak over Sifera , veldöverfle in de Cananietifchen Koning Jalin belaaiden. Maar om niet eene zaak twee* Unaal te zeggen in ons jaarwerkje , verdoeken wy den geachten Leezer , op het ([voord Si-era in de naamlyst der bybelIche perfoonen des O. T. na te zien, alipaar hy een breed verhaal van deeze ge« loeurtenis vinden zal.
T 5 Dg -



4*8 KISOTV.
De tweede gefchiedenis was niet minder aanmerkelyk, en de overwinning vooral van geen kleiner belang, dan de eerfte. Want deeze behaalde Elias alleen in de tegenwoordigheid van Achab en eene zeer groote meenigte van Ifraëlieten, over vier honderd en vyfiig Baa'ls profeeten. Want deeze laatften konden met al hun gefchreeuw: o Baal ! antwoordt ons, nochj met hunne fprongen tegen het altaar, nochj daardoor, dat zy hunne ligchaamen metj mesfen fneeden, en met priemen ftaken, en eene meenigte andere guigchelsryën meer, van hunnen afgod niet het minfte vuur verkrygen, cm het",brandöffer aante-' fteeken en te verteeren. Daarentegen riepj Elias den God van Ifraël alleen aan, enl fchoon hy het hout en het brandoffer tod driemaalen toe rykelyk met water deed begieten, zodat het water rondom het al-] taar ftroomde en de groeven des altaars] van het water overliepen, wierd niet aW leen zyn brandoffer door het vuur,'t welk] op zyn gebed van den hemel kwam, aan-r gfftooktn en verteerd, maar zelfs wierdi het water in de gemelde groeven geheel! door dat vuur opgelekr. Van dit won-j derwerk des Keeren waren alle de aan-] fchouwers ten vollen overtuigd , waarom1 zy ook uitriepen: Dijebovab is God! de\ Jtbovab is God ! Bn EHas zeide tot hec
volk.*



KISON. KITRON. LACHAIROI. 41*
volk: Grypt de Profeeten BaiiJs, dat niemand van hen ontkóme ! Nadat zy nu ge» greepen waren, voerde Elias alle deeze Baals-priesters af aan de beek Kifon, en ilachtteze aldaar. Zie hiervan 1 Kon. 18 Kitron : was eene ftad in den ftsm Scbnhn, waarvan wy geene byzonderhe' den aangeteekend vinden , dan alleenlyk, dat de heidenfche inwooneren door de Sebulouieten niet verdreeven wierden, maar dat zy evenwel aan deeze moeiten fchatting betaaien. Richt» U 30.
L.
LACHAI-ROÏj was een put- of waterfontein, aldus genoemd van Hagor, de Egipafche dienstmaagd van Saruï. Het
• is bekend uit Gen. 16. dat Sar ai, om. dat zy zelve onvruchtbaar was , deeze haare dienstmaagd aan Abraham gaf, om van hem bevrucht te wotden : dat Hagar, zwanger geworden zynde, minder ontzag voor haare vrouw had , dan te vooren , en dat Saraï haar om die reden ftrenger behandelde. Hagar wierd daardoor hcwoogen, de vlucht te neemen , en kwam omtrent Kades-BarneM by deezen put, waarvan wy thans fpreeke». Hier verfcheen haar een Engel des Heeren , en vermaande haar, om T 6 weder



42<? LACH AI-ROT.' LACHTS.
weder tot haare vrouw te keerea, en dezelve onderdaanig te zyn. Ook profêteerde deeze Enge, des Heeren haar, dat de vrucht , welke zy droeg, een zoon zoude zyn , dien zy den naam Ifmaël geeven zoude. Hy beloofde haar-, dat haar zaad zoude venneenigvuldigd worden , gelyk ook in 'c vervolg van tyd klaarlyk bleek Gen. 25. 1 Chron. 1. Uit Gen, 2 . blykc 't, dat Ifgiik niet verre , van deezen put gewoond heeft...
Lachis was eene zeer vermaarde ftad in den ftam Juda .in dat gedeelte, het welk de laagfte genoemd wordt; naavmelyk tusfchen het gebergte Juda en de middellandfche zee, Jof. 15: .39. Zy was een van de korunglyke ftéden van het onde Kmaün., Jof, 12: 11 De koning, in wiens band zy ten tyde der verovering van dit land door ftfua was, wierd Japbi* genoemd, en was een der bondgenooten van Adoni-Zedek, koning van Jcbus of Jerufalem, die met de ove! rigen zyne krygsbende ter beleegering van de ftad Gibeön had laaien aanrukken , maar die ook ten zelfde tyde Aoor Jofua 1 eflaagen , met de overige vier koningen in de Ipelonk by Makked* gevangen geRoomen en opgehangen wierd , Jof. 10: 3. ,9-14* 22-27. Vervolgens wierd.de
ftad



LACHTS.' *lf
Jtd veroverd, en alles wat 'er in Was gelod; by welke gelegenheid 'er ook een lig gefchiedde tegen Uoram , koning var» Lz«r, die vruchteloos trachtte deeze ftad» | ontzetten, Jof. 10; 31 - 33* | Rebabeam had deeze ftad in den begin-L van zyne regeering bevestigd, 2 Chron. ik: 9. Dit gefchiedde in den tyd, dat hy freesde van de Egiptenaaren overvallen IL worden, wier koning Sifak zynen vy-* kd Jtrobeöm byftand verleende. Maar lovendien was 'er ook geene ftad in hec
toningryk Juda>, die het zo noodighad,hm bevestigd te woiden,als Lttcbis. Want Jy was meer, dan alle de overigen bloot jcfteld voor de aanvallen van de nabuu|ige Phihftynen Nogtans heeft 't doortaare bevestiging niet kunnen verhinderd worden , dat zy^ veroverd is van SanheMb, koning van Asfyriïn , die , toen hy jicflooten had, om Jtrufuhm te veröve-
en , hier zyn hoofdkwartier had. Zo fond ook de koning Hiskia zvne gezanten met gefchenken tot Sanberib, om met' jlenzelven in onderhandeling te treeden,, in de verwoefting van die ftad afte|;oopen.
I Op dit onheil, 'c welk de-ftad Lach'r •«vervallen zoude geduurende den tyd, ïlat zy op deeze wyze in de magt der Iryandenzyn zoude, doelt de Profeet Mi» T7 (h«,-



4" LACHIS. cba , wanneer hy de inwooners deezei ftad aldus aanfpreekt: Spant de foelie dieren aan den wagen , gy inwooneresfe van Lacbis; (.deeze is der dochter Zions bet begin fel der zonde:) want in u zyn Ifra'èlh ever treedingen gevonden , Mich. i: 13.; Wanneer volgens de aanmerking van zeker geleerd man , de naam van deeze: ftad eenen wandelaar beteekeni; dan ziet men , dat 'er in deeze aanfpraak gezin-i fpeeld word op de betetkenis van dien; naam in het woord fnelle dieven. Dus wil de Profeet daarmede te kennen geeven : „ Gy inwooners van Lachis! hoewel de> „ naam uwer ftad eenen wandelaar be« „ teek ent, denkt evenwel niet, dat gy u a, met largkzaam te wandelen zult heil 3, pen en het gevaar ontkomen kunnen , j, 't welk u dreigt, wanneer de vyard j, tegen u optrekken zal. Neen, gymoogr „ wel kemelen of paarden of andere fnelIe dieren voor uwe wagens fpannen, „ om niet haast te ontvlieden; maar ook »» dan noch zal uwe poging om den vyand te ontvluchten vruchtelocs zyn." Vervolgens zegt de Profeet van deeze ; ftad : deeze is der dochter Zions bet begin fel \ der zonde. Hieruit blykt wel, dat de inwooners van Lacbis den overigen onder- ; daanen van het koaingryk Juda in zekere • zonden voorgegaan zyn, en daardoor deze!-



LACHIS. 425
keiven mede hiertoe verleid hebben ; maar Lmdat het geval zelf, wanneer en hoe tulks gefchied is, nergens gemeld wordt, is het niet met zekerheid te bepaalen , kvaarop de Propheet hier doelt Men leest wel 2 Kon. 14: 19. 2 Chron, 25: 17. van eene zonde , welke te Lachis door het vermoorden van den vroomen koning A\mafia gepleegd is; dezelve wordt echter niet den inwooneren van Lachis zelven, maar fommige burgers uit Jerufalem toe* gefcbreeven , die eene faamenzweering tegen den koning gefmeed hebbende, hem , toen hy naar Lachis , alwaar hy l meende veilig te zyn , gevlooden was, vervolgd en in deeze ftad vermoord hadden. Deeze koningsmoord heeft ook geen andere onderdaanen van het koningryk Juda tot foortgelyke zonden aangezet, en [kan dus in dit omzicht niet aangemerkt worden els eene daad, waardoor Lacbis der dochter Zions het beginfel der zonde geworden is. By gevolg kan de Profeet op deeze gebeurtenis niet gezinfpeeld hebben. Maar de volgende woorden zullen deeze aanfpraak duidelyker doen voorkomen. Micha (preekt tot alle de inwooners deezer flad , zeggende : in u zyn Isra'éls overtreedingen gevonden. Door Is\ raëis overtreedingen worden by de Profee» ten gemeenlyk de afgedery en de daarmee •
de .



424' LACHT».'
de verknochte zonden verftaan, waarmede de onderdaanen van het afgevallene koningvyk Ifracl 2ich reeds zeer vroegrydig verontreinigd hadden Dus fchynt 'c, dat de inwooners te Lachis zich eerst heb-? ben fchuldig gemaakt aan Ifraëls afgodery, en door hun -voorbeeld ook andere nabuurige plaatfen daanoe aangelpoord en verleid hebben ; zodanig dat Lachis op deeze wyze der dochter Zion, dat is ai' len onderdaanen van het koningryk Juda het heginfel der met- nadruk zogenaamde -zonde, der afgodery naamelyk , geworden is. Dit kwaade voorbeeld van de inwoo-4 neren der ftad Lacbis ftelt de Profeet voor als de eigenlyke oorzaak, waarom zy de Goddelyke wraak, welke door den aanval der vyanden zoude in 't werk gefteld worden , niet zouden kunnen ontgaan, al ware 't ook, dat zy fnelle dieren voor lïunne wagenen fpannen en vlieden zouden.
Deeze bedryging is ook naauwkeurig vervuld. Want eenige jaaren daarna wierd ; de koning van Juda door Nebucadnezar beoorloogd, het land verwoest en de fte* den weggenoomen, onder welke Lacbis en Azeka mede waren. die van hem veroverd en vernield wierden , Jer. 34 7. ISu wierden de inwooners naar Babei in de gevangenis geleid, waar zy zo lang
bly- -



LAIS. LAO. LASA. LASEA.. 435
jidyven moeiten, tot dat hun van den ko kng-Cirut toegedaan wierd, om in hun 'aderland weder te koeree. En na deeze pederkomst wierd Lacbis ook weder van iitn in bezit genomen , Nehem. II: 30. pit is alles, wat ons in de heilige Schrift •an deeze ftad gezegd wordt. Laïs : Zie op het woord Dan in deeze
geeftelyke landbelchryving. Laödice^.: het is bekend, dat Johannes aan deeze ftad, of liever aan den Engel, of Opziener der gemeente van die ftad den zevenden of laatften brief gej fchreeven heeft, Openb. Joh 3. Zy was eene nabuurige ftad van Colo.jis en i Hiërapoiis, honderd- en vyf en twintig mylcn van Jerufalem. Zy is ook niet 1 de twee genoemde nabuurige ftedea in
de tyden van Keizer Nero verwoest. *,asa : eene ftad , waarvan Gen. 10: 19. gewag wordt gemaakt, uit welke fchriftuui plaats duidelyk fchynt te blyken, dat zy niet verre geleegen zal hebben ' van Adama of Zeèw'im; LAtP.a; eene ftad, van welke wy anders . niets weeicn , dan 't geen Lucas Han1 del. 27: 8. daarvan heeft opgeteekend» l naamelyk dat zy op hét eiland Creta : naby de fchoone havens geleegen heeft. ] 3Nie;s meer, dan dit kunnen wy ook zeggen van.^
Las-»



42Ö LASS. LEB."LECHT. LIBANON. I
Lassaron : was eene koninglyke fradj welkers koning door Jofua verflager* wierd , Jof. 12: 18. Waarfchynelyk A dit de ftad Saron.
Lebaöth: welke ftad Jof. 15: 32. genoemd] en als eene grensplaats van den ftamj Juda opgegeeven wordt.
Lechi of Kamath-Lechi Deeze plaat* wierd aldus genoemd van Simfon, toen hy de touwen, waarmede die van JuM hem gebonden hadden, om hem aan dl Fhiliftynen over te leeveren, aan ftuk-J ken gebrooken en duizend man met een] vogtig ezels-kinnebakken gedood had ,j Richt, is: 9. 17.
Libanon: een zeer vermaard gebergte,'c welk het eigenlyke land Ifraël van het' land der Syriè'rs afzonderde,en voorde Ifra'èlieten verftrekte tot eenen voormuur, waardoor zy tegen ditgevaarlyke nabuurige volk beveiligd wierden. Dit geberg e is, gelvkaMe ïeizigers eenpaa-! riglyk getuigen, zelfs midden in den Zomer met fneeuw bedekt , waarvan Jer. 18: 14 gefprooken wordt, zal r.-.s* ook om eenen rots/leen des velds ver'aaton ds fneeuw Libanons? Wa.irmede de Profeet te kennen geeft, dat het ver* laaten van de fneeuw op den berg Li&a* non, om zich naar eene dorre /henrots ia 't vsld te begeevan, eene zeer flech-j
ie»



LIBANON. m I te keaze zyn zoude. Maar nog flechI ter zoude het"derhalven zyn, wanneer | het volk Ifraëlden algenoegzaamen God 1 veriaaren, en zich aan ydele afgoden I overgeevea zoude v. 15*
Deeze eigenlchap, van winter en zomer Imet fneeuw bedekt te zyn, is iets 'tgeen iplaats heeft by alle bergen van zodanig jeene hoogte , als de Libanon , die aan fommige plaatfen tot aan de wolken reikt. | Deeze meenigvuldige fneeuw is de oor» kaak, dat dit gebergte de vader is van eea tonnoemelyke mewiigte van rivieren en beejken, waardoor de omliggende valeijen en ftvlaktens zeer vruchtbaar gemaakt worden.
Op de laagere hoogtens van dit gebergte , vooral tegens het zuiden, wierden Iveele wynftokken geplant, waarvan de fProteet fpreekt: zyne (Ifraéls) gedachtenis \zal zyn, als de voyn van Libanon, Hof. lid.; 18. Ook vindt men op dit gebergte | voortreffelyke weilanden en bloemryke i beemden, daarop het tamme vee fchaa1 pen en runderen op geweid wierd, waarop God doelt by den Profeet, wanneer I hy zegt; De Libanon is niet genoegzaam \ om te branden, en myn gedierten is niet geit noegzaam ten brandoffer, Jef. 4c; 16. Dat is ; Schoon 'er op het gebergte/,/banen zeur vet 1 vee geweid wordt, 't welk totbrandóiFers zoude kunnen gedacht worden, is echrer ( dit alles niet voldoende , om de zonde te verzoenen.' Voor-



*'a* LIBANON.
Voornaamelyk is dit gebergte vermaard wegen de cederboomen, die nergens in zulk eene meenigte , en van zulk eene hoogte en dikte, alsJiier, gevonden wierden. Hiervan wordt in de heil. Schiift zeer dikwerf gewag gemaakt , Richt 9; *5 2 Kon. 14; 9. Pf. 104: 16. Jef. 14: g. Ezech. 17; 3, enz. Deeze cederboomen op Libanon worden veeltyds gebeezigd als zinnebeelden in de heilige bladeren. Somwylen worden daardoor aangetoond de troifebe en hoogmoedige menfchen , die zichzelven verhovaardigen , en anderen nevens zich verachten, Pf 29: 5. Jef. 2; 12. 13. Maar zy komen by de heilige Schryvcrs ook voor als zinnebeelden der geloovigen , Pf. 92: 13. voornaamelyk van hen , die in de genade fterk geworden zyn, en in de kennis, liefde , geloof en andere pligten der vroomheid anderen te boven gaan Eindelyk worden ook de koningen van Asfyriï wegens hunne groo te magt by de cederboomen van- Libanon vergeleeken , Ezech, 31; 3.
Hiram , Koning van lyrus , zond aan Eavid eene groote meenigte van deeze boomen , die tot het bouwen van een koninglyk paleis op den berg Zion zouden gebruikt worden 2 Sam. 5: n. \ cnvoru .14: 1. Denzelfden weg floeg ook zyn zoon Salomon in, toen hy den Tempel re
Je.r



LIBANON. tfÖNJf. 429
iwufalenv begon te bouwen. Tot dateinfie maakte hy met lliram een verbond, ; aar 't welk die verligt was , om hem len bepaald getal ceder- en denneboo; ken te laaten toekomen, welker hout wetens zyne duurzaamheid allerbekwaamst ps tot ecu gebouw, waarin de Heere, iraëls God , woonen zoude , 1 Kon. 5i |r-r£0. 2 Chron. 11; 16. Hetzelfde leezen >ry ook van het gebouw des tweeden 'eropels , Ezr. g; 7. Tot het paleis, het are Ik Salomo» tot zyn eigen gebruik en sfermaak deed bouwen, wierden in 's geiks cederboomen van Libanon genoolen-j hierom .wierd het ook het buis des éouds Libanons genoemd ,1 Kon. 7: 2, fooftlft. 10: 17.
ai Tot het bouwen van den Tempel te terujalem , leeverde het gebergte Libanon lok kostelyke fteenon op, welke waarihynelyk een foort van marmer geweest im, 1 Kon. 5; 17. 18. En het is wel te tenken, dat 'er naderhand nog meer huifen van dit hout en die fteenen te JeruWem gebouwd zyn. Hierüit kan mende Drzaak opmaaken , waarom Jerufalem fclve Libanon genoemd wordt. Zach. I; 1.
iIbna ; ftaat mede op de lyst van de 31 \ koninglyke fteden van het oude Kana'dn ! Jof. 1-2; I5« Zy wierd van Jofua veroverd»



430 LIBNA. LIDDÏM LOD, LODEB,
verd, en de koning wierd nevens allei de inwooneren deezer ftad gedood,] Jof 10; 29 30, In den beginne behoor-1 de zy aan den ftam Tfuda Jof. 15: 42.I maar daarna is zy aan de priefters toe-j gedaan, Jof ar: 13 De inwooners vanj deeze ftad waren misnoegd over del flechte regeering van koning JeboramA en vieleu van hem af, 2 Kon. 8; 22.] Daarna wierd de ftad door den Asfy-f rifchen koning Sanherib veroverd , si Kon, 19: 8. jef. 37; 8. Zy was de ge«| boorte-plaats van dien Jeremia , wiens' dochter Hamutal met koning Jgjïa ge«| huwd is geweest , waarby hy twee zoonen verwekt heeft, mamelyk Joa-' bas en Zedekia. die hem beiden in de' regeering gevolgd zyn , 2 Kon. 23: 31*1 Hoofdft. 24; 18. Wy vinden nog eenI ander
Libna onder de rustplaatfen der Ifraëlie»l ten in de woeftyne van de fchelfzee,] Pimn 33: 20. het welk wy echter vanl het voorn. Libna in den ftam Juda wel moeten onderfcheiden.
Liddim ; wordt Jof. 19: 35. onder de vafte fteden genoemd.
Lod ; zie op het volgende Lydda.
Lodebar : eene ftad over de Jordaan, niet verre van Mabana'im , 2 Sam. 9: 4. Hoofdft. 17; 27. In deeze ftad was Me-



| LODEB. LUH. HTS. LYDDA. 4 31
ïphihnfeth , zoon van Jonathan , toen DaIvid hem van daar liet haaien, om akyd
aan zyne tafel te fpyzen, 2 Sam. 9. Iuhith: eene had , waarvan ons geene I byzonderheden bekend zyn, als dat 'er I van dezelve gewag wordt gemaakt Jef,
15: 5- Jer. 48; 5lus of Luz; zie op het woord Beth-El 1 in deeze geeftelyke Landbefchryving. Itüda of Lorj ; wordt befchreeven als feene ftad, welke aan zeker geflachtvan tden ftam Benjamin behoord heeft, 2 1 Chron. 8; 12. En de kinderen, dat is, I de inwooners van Lod , worden me1de gei eekend onder dien zelve ftam, I die na de Babilonifche gevangenis in I hun vaderland wedergekeerd zyn, Ezr. (2: 33-
| Van deeze ftad Lydda wordt niet alreu dikwerf gewag gemaakt in de fchrifJcn van den joodfehen Gefchiedfchryver lofephus , die van haar getuigd , dat zy vel Hechts een vlek, maar even zo groot s eene ftad geweest is; maar ook in de priften des nieuwen Teftaments. Wel 1 waar, dat zy flechts op ééne plaats geinemd wordt , naamelyk Handel, 9. de ;mltandigheden echter, die hier van deslve gezegd worden, zyn te aanmerkeiker. Volgens deeze getuigenis des nieurea Teftaments lag deeze ftad naby Jop>



432 LYDDA ofXOD. LYSTREN. pe v. 38. En omdat te vooren Lydda e Sarena tevens en by dezelfde gebeurt»; nis genoemd worden . kan men daarüi op maafren, dar zy beiden nabuurige fte den geweest zyn. Vervolgens blykt ui dit bericht, dat 'er reeds in zeer vroesÉ tyden in deeze ftad door de Apostelen eene christelvke gemeente geplant is ge weest. Want Petrus wordt gezegd gekomen te zyn tot de heiligen , die te Lydda woonden vs. 32. Einde/yk is deeze ftad ook in dien tyd door een wonderwvPk vermaard geworden, 't geen die Apostel aan zekeren inwooner van deeze ftad genaamd Entds , verricht heeft, dien hy van eene agtjaarige beroerte of verlamming geneezen heeft. Dit wonderwerk gaf aanleiding, dat 'er niet alleen te LydA da, maar ook te Sarona nog inwooners! tot het Christendom bekeerd wierden. Lystren; fchynt eene nabuurige ftad geweest te zyn van Iconii'n en Derlen welke mede fteden van Lycaönie waren, een landfchap , 't welk een ftnaldeel was van klein Azie. Deeze ftad is mede vermaard geworden door een wonderwerk, 't welk in dezelve door de Apostelen gefchied is. Want Paulus en BamaBas maakten eenen kreu-. pelen man, die «ooit had kunnen gaan* gezond. ° "



BEKNOPTE
ÏESCHIEDENISSEN,
DER
WEDERLANDSCHE KERKE Byzonder ten opzigte van deszelfs
HERVORMING.



Pfalm LXXVIII; vs. II.
Verborgenheên, met diep ontzag te mei den,
Die ons voorheen de Vaderen vertelden
Die wy hun Kroest ook niet verberger moogen,
Die ftellen wy het Bageflacbc voor oogen, Des Heeren lof uit's Lands Historieblaên, Zyn' fterken arm,en groote wonderdaên.



VOORBERICHT
VAN DEN
JITGEEVER.
f Tet ontwerp van deeze Tydwyzer, of 11L X Kerkelyke Almanacb , van deszelfs lierften aanleg aan, in tegenoverftelling van ;|lle anderen, zo om deszelfs Tytel als Inmud , als iets byzonders aangemerkt zynïjle, had het geluk van de algemeenegoed[Keuring der weldenkende weg te dragen ; iivaarvan 't groot vertier ten openbaare getuige geftrekt heeff. Zo fpoedig ik door [koop 'er eigenaar van wierd, liet ikmyne aedachten gaan, om dee'ze goedkeuring, Jen nutte van de Nederlandfche Jeugd in n: vervolg te behouden , en was 't my Snooglyk, de begeertens daartoe, te doen manwakkeren; door 'er zaaken in te bren» jten, die nietalleenmetditontwerpftrookten, maar die tevens nuttig en aangenaam ioor onze Landgenooten zyn zouden. 9 Den Tytel van Byhelfcht Almanacb ,6tn A s In-



4 VOORBERICHT
Inhoud van de voorigen, geeven zonder eene breeder verklaaring te kennen; dai men in deeze volgens 't geleide van 't Heilig Bybelboek vinden kan,eene bcfchryving of verhaal, van de Handelwyze Gods, met zyn oude Volk ,zoo onder dc Wet als onder de beloften, en zelfs ten tyden van 's waerelds Heiland enz. — Dit altezaarnen genomen, geeft ons een denkbeeld, van de grootfte en allcrnoodzaaklykOe vcrpligting , van den Mensch in betrekking tot het Opperweezen , namentlyk den GodsDienst ; dan hoe noodzaaklyk, en als een der heilzaamfte voorregten , deezen aan de zyde van den Mensch is, zo gebrekkig word dezelven, ten uitvoer gebragt: ~——) en dat gebrekkige daarvan is van ;yd tot tyd vermeerderd, naar maate, dathetge-j zag en de heerschzugt van veele die zig den naam van Pritsteren, Bisfcboppen en Pauzen aanmaatigden , in de waereld begon toe te neemen; welke dan ook zodanig de overhand nam , dat 'er eene gantfche verbeetering plaats moest hebben, waarvan zelve veele van die Opperhoofden, in den volften zin overtuigd waren,



van den uitgeever. s ren, echter bleven zy, van begrip, dat hun gezag 'er niet by leiden moest; welk Heerschzugtig denkbeeld , niet dan de grootfte beroertens, moesten na zig fleepen en met den dood van duizenden van tegenftreevers verzeld gaan. — Of fchoon wy 't geluk hebben, dat de meefte van lonzen Landgenooten , hier van niet geheel ijonkundig zyn; zo ontbreekt het echter liveele om de bronnen der onheilen, daar fluit voortgekomen, „regt te kennen, of de ^gelegenheid te hebben, die te kunnen naIrpooren.
De Levensbyzonderheden van de aan* Xmtrklykfle Perfeor.en des Ouden en Nieuwen
hrestaments. Als ook de verkorte Hisi
Morifcbe Befcbryving van 'ï Heilig - Land , ifpoedig in eenige volgende uitgave ten ein|de zullende loopen : — Wist ik geen beIter fioffe, ter plaatsvulling van dezetven uitItedenken, dan eene Korte Historie der Inederlandsche Kerke, byzonderderzelIver Hervorming, by my zelve verzekerd izynde, dat alle onze geëerde Leezeis, i gaarne zullen toeftemmcn, i. dat dit eene ivolmaakte overeenkomst heeft, met den A 3 gC*



6 VOORBERICHT
geheeie aanleg van dit Werkje; ■ ten ide, dat het Lcezen van de Gefchie' denisfen, van ons Vaderland, en wel, die van de Kerk daarin na zo veele wederwaardigheden gevestigd, by ieder die maai eenige indruk van den Godsdienst in 'l Algemeen, en die van de Hervormden ir t byzonder heeft, eene vierige begeerte verwekken moet, om onzelofFelyke Voor. vaderen , in de verdediging van hunne Vryheid, en voorftand van den Gods-dienst te leeren kennen , en in dezelve naa te volgen: en ten %de, om dat de Leezers daar door verkrygen , of verfterkt worden in de liefde tot het Vaderland ? in de innerlyke zugt voor den onfehatbaaré Vryheid, in den Gods-dienst en Burgerhaat* die wy, hier te Landen genieten : Dat rtiéJ daar door verkrygt eene waare hoogachting voor onze Wettige Overheden, en eene Eerbied voor den dienst, die men hier te Landen, in de aller beminnenstwaardigfte Vryheid, ieder op zyne wyze, aan hec
Opperweezen bewyst. Door het lee-
zen en hcrleezen, daarvan leert men dat geluk, dat wy hier in boven zo veele an-
de-



VAN DEN UITGEEVER. 7 en genieten , eerst recht kennen en op zelfs waarde fchatten. —• Dat zy wor-" i aangefpoord, om onder deGodsdiene verrigtingen s hunne Wenfchen en Geien voor den troon der OpperfteMateit te brengen, ten welzyn en behoud 1 een Regeering , zo zagt, zo gemai als 'er immer een op Aarde geweest of zyn zal; voor eene Vryheid, waar ï de Onderdaanen ten vollen verzeekert a: voor eene Vryheid, waarvan 't heil welvaaren, van alle de Inwoondets ïangd ; voor 't behoud en uitbreiding ï eenen Gods-dienst, die zuiver, eenadig, onbefmet met menfchelyke Inzetten, of bygelovigheden; voor eenen dsdienst, onbemorst met het bloed van Istenen , in gevoelens verfchillenden » 5r eenen Godsdienst, niet verfchrikkedoor vier en ftrop, nog gewapend t het zwaart van vervolging; maar geu-d met de aanminnigfte en vriendelykfte
nodigingen. Kortom voor eenen
ds-dienst, zonder het minde fchynzcl i Geweetens-dwang, [ndien wy ondervinden mogen, dat tot A 4 die



8 VOORBERICHT van den UITGEEVER. die eindens, (welke het gevolg van de beoefiening van alle Lectervrugten, die hier mede in eenige betrekking ftaan moeten zyn,) deezen onzen arbeid van eenignut zyn moge, zal het den lust daartoe ten flerkften aanmoedigen, om deeze aangevangene taak, op de beknopfte en Onpartydigfte wyze Jaarlyks te achtervolgen, en dit Werkje hoe langs hoe meer, van belang te doen worden, om de Jeugd als by trappen, tot de noodzaaklykfte Weten* fchappen op te leiden.
B E- I



BEKNOPTE
: GESCHIEDENISSEN
der
NEDERLANDSCHEKERKE.
Inleiding.
eoe groot het nut van de Historiën in 't Algemeen , ook zyn raag , zo overtreffen , echter de Kerkeiyke GefchieIdenisfen, de Waereldlyke op eenen onimeetbaaren afftand, daar het in deeze ons >]doel niet is, het nut van dezeiven aanteitoonen; zo' zeggen wy hier alleen dat het J overbodig zyn zoude , over 't nut van f deeze uitteweiden , daar 't Gods Geest (dien allerbest het nuttige en nodige voor den ttaat der Kerke bekend was,> heeft goed gedacht, zo veele Historifi.be en ÏChronologifche fchriften, in de Boeken van I 't Oude en Nieuwe Testament te doen [linlasfen, en door uitgekipte voorwerpen, A 5 van



io BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN van Propheeten en Apostelen ter onzer leeringe te doen befchryven. Als daar zyn de Gefchiedverhaalen van 's Eerfte Waerelds op en Ondergang; vervolgens den Godsdienst en Zeden van 't volk van Israël , zo onder hunne Richters als Koningen : De vervulling der beloften
gedaan aan de Vaderen, in de wondergeboorten van 's waerelds Heilant en Zaligmaker : In het Allervoortreffelykst Levenstafreel van Jezus Christus; wegens de volhardinge des Geloofs in de Leere en't Leeven der Apostolifche Mannen. - .— 't Is waar dat die Schryvers; door dien Geest gedreeven zynde; de Gefchiedenisfen der Jooden, in een kort beftek hebben zaamgefteld, doch het is tevens waarachtig, dat zy niets, van al het nodige , zo van Israëls Kerk en Burgerftaat zyn voorbygegaan, en behalven deezen hunne Schriften, (die echter buiten tegenfpraak voldoende zouden geweest zyn) zo hebben de Jooden, nog veele andere Historiefchryvers, en Schriften gehad, waar in ai wat tot hunne Zedelyke, Godsdienftige en Burgerftaat betrekking had, breedvoe ■ riger en omftandiger befchreeven was,en dat mede door uitmuntende Mannen, ja zelfs door Propheeten, zo als men in de Boeken der Koningen en Kronyken zien kan» Of fchoon 'er geene Historiën'tzyKerk-
lyke
/



der NEDERLANDSCHE KERKE n
lyke of Waereldlyke zyn , of kunnen zyn, van dat gezag, als de Goddelyke Tafreelen des O. en N. ïestaments, of die daar mede in vergelyking gebracht kunnen worden , zo hebben dezelven echter mede haar : haar nut. — Een der vermaardfte Oudvaderen zegt al is 't dat zy geen zo groot i gezag hebben , dan de H. Schrift; zo zyn : ze nogthans voldoende om te bewyzen, dat i alle de Gelovigen, die voor onze tyden ge, weest zyn, van ouds af gehad hebben, dat j geen 't welk ons tot nut en voordeel ftrekt.— I Een van onze vermaardfte Nederlanders, if de groote Erasmus was van oordeel, dat men I uit geen Boeken, meer nut kondehaaien , rf dan uit dezulken , waarin ter goeder trouw, 1 de Gefchiedenisfen der Kerke befchree|ven zyn.
De Ketklyke Gefchiedenis, (is dus gefchreeven) een Tafreel, waar in zo wel den Vorst als den Onderdaan, ia alle de Int| wooners des Lands, Gods onnafpoorbaare '} Wysheid in alle zyne Werken , zeer heerm lyk, doch byzonder ten aanzien van 't f bellier zy-er Kerke, met zo eene onverwelkbaare luister zien doordraaien , dat j| den Mensch hoe tegenftrevende zig rerjf pligt vind , die te roemen, en te verkondii gem
Leest men de ongewyde Historiën , met 1 met dit oogmerk, wat out verfchaffen ze A 6 dan



ia BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN dan ? als het verftand te verryken met de kennis, van een eindeloos getal van zaaken, gebeurtenisfen en bedryven, doch zyn geenzints inftaat om aan de Ziel eenig wezenlyk voedzel te verfchaften , of den Mensch den weg der Waarheid ta leeren kennen. — I* het echter nuttig , deeze met vlyt ter aanwas, van kennis te onderzoeken , en met verftand , en oordeel, gewikt en gewoogen te worden , om zo voor zig als voor anderen, 'er een goed gebruik van te maken; van welke eene onmisbaare noodzaaklykheid, meet dan niet by alle oordeelkundige zonder onderfcheid de kennisfe en beoefïèning der Ketkeiyke Gefchiedenisfen
gefchat worden ? Daar dezelve
volgens de woorden van den Groote Mosbeim in zig bevat een duidelyk en getrouw verhaal, der verrichtingen, omwentelingen en gebeurtenisfen, welke hunne betrekking hebben , tot de grootte gemeenfchap van die, die zig na Christus, Christenen laaten noemen, en over 't algemeen bekend is, onder den naam van Kerk, enz.
Ons tegenwoordig beftek laat niet toe aantetoonen, wat den Leezer met regt in zo eene Gefchiedenis te wagten heeft.
Wat de pligt zy, van hem, die'
op zig neemt dezelven te befchryven;
noch



der NEDERLANDSCHE KERKE. 13
I noch de bronnen , waaruit hy dezelve Ifl moet zaamftellen. Kort zal ik egter zegI gen , wat myne hoofdbedoeling in deezen
jjlis. Den Tytel of het Opfchrift, wyst
I aan wat deel der Kerk - Gefchiedenis , [] ik my heb voorgefteld te befchryven, naimelyk die van ons Vaderland, meldende bjjalle uitheemfche voorvallen zo veel moIgelyk is, en alleen die aanteroeren, die jf wy met voeg niet voorby konnen. <j| Men denke echter nier, dat de doffe, | hier door te fchraal of te vermagerd voor f den dag zal komen. — Men overwege |t eens , hoe aan ieder opmerkzaam Leezer , I by het doorbladeren onzer Vaderlandfcbe 1 Gefchiedenisfen treffende blyken, van de «wonderen der Almacht, waar door dit 1 land, uit niets en van de geringde beginI zelen, tot dien (laat gekoomen is, waar
I in wy het nog befchouwen. Niet min-
t der zal hy getroffen worden, by de beI fchouwing van diezelfde magt, die het I behaagd heeft, onze Voorvaderen, door I eenvoudige ja na befchaafder tyden tere-
I kenen, onkundige Zendelingen ,te verlos'j fen uit het blinde en Afgodisch Heidenj dom, en het over te brengen tot het Euan-
gelium. — Staat men by 't leezen van 's
II Lands Historiën verzet over aanhoudende
li en zwaare Oorlogen, met een hand volks., jl tegens de magtigrte Koningen vanSparije, A 7 Frank-



14 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
Frankryk en Engeland, die zig vertoon" den als verdrukkers der Edele Vryheid. — Geen minder ftone van verwondering zal ons deeze Kerklyke Gefchiedenis verfchaffen, ten aanzien van de binnen en buitenlandfche Oorlogen en twisten met de belagers en Vyanden van den kostelyken Godsdienst - - Kan men naanwlyks begrypen, hoe een onderdrukt volk de Keetenen van 't magtig Spnnje van den
hals heeft kunnen werpen ; Welke
verwondering zal niet het heuglyk werk der Hervorming veroorzaaken, in deszelfs befchcuwing , als men zien zal, hoe onze Voorvaderen , in fpyt van vuur en zwtart, en tegens alle de listen en geweld van de gehaaie Inquifitie, met een meer dan Menfchclyk vermogen , ons van de magt van 't trotfche Rome bevryd hebben. — Schitteren in 's Lands Kronyken, de Nabuuren in de oogen , den onverwelkbaare lof van Mannen, die Goed en Bloed voor de Vryheid, dat onwaardeerbaar gefchenk des levens, niet ge/paard hebben; niet min zal Neêrlandsch KerkHistorie verfierd worden door de kenfehetze, van hun die dat zelve , voor de zuivere L«ere des Euangcliums dien onverganglyke Hemel-gaaf hebben opgeofferr. — Zet integendeel zig eene doods verwe op de kaaken, by het herdenken van dien A 7 nood



der NEDERLANDSCHE KERKE. 15
Inoodlottige Jaaren van 1672 en 1673. fWaar in Neêrlandsch Burgerftaat op den I oever van deszelfs ondergang fcheen te i zyn. — Geen nadceliger typftip zullen [ ons de beklaaglyke Broeder twisten, en I daarop gevolgde fcheuriug in den Jaare 1 van 1617 tot 1620 vertoonen. —
Boogt men in deeze vrye gewesten I op eene Staatkunde en Regeering , op iii eene Vryheid waar van by geene andere I Volken eenige gelykenis te vinden is : — li Neêrlandsch Kerkbeftier zal ons zonder w vooroordeel befchouwd even zagt en gew matigt te vooren koomen. — Dus zalmen |i de Jeugd doen leeren kennen een Land, Ir waar uit alle geweld , alle heerschzugt, iq; zo in Kerk als Burgerftaat verbannen is, |. een Land, waar in 't aan ieder ('mits de 1 betamelyke befcheidenheid in acht nee'è menden) geoorlooft is, te gevoelen wat | men wil, en te zeggen wat men ge1 voeld. — Blykt het verder om in deeze vergelykinge niet verder uittewyden, uit ,1 de Vaderlandfcbe Historiën, dat 'er geen Land is, wiens inwoonders meerderftoffe van dankbaarheid verfchuldigd zyn.— In eene ruime maate zal ons de Nederlandfche Kerkgefchiedenisfe, dieopleeveren, aan de Koning zyner Kerke , voor de beI waaring van onzen alterheiligften Godsdienst; als.wy dus den Christen Kerk in
zyn



16 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
zyn geheel in alle deszelfs lotgevallen doorloopen.
Met opzet begrypt mén ligt, zeggen wy de Christen Kerk: welke Eernaam wy reeds gezegd hebben, is aangenoomen, van of, na hem, die 'er het Hooft van is, met uitzondering, van die der Jooden , die ook hier te Landen zedcrc het begin van de Zeventiende Eeuw hunne Godsdienst geoefFend hebben. — En die volgens de allerbeste ftaatkunde (waaraan menfchelyker wyze, deeze LanI den haaren opkomst verfchu'digd zyn) wiens eerfte regel is, in 't Godsdienftige aan een ieder vryheid van geweten toete ftaan , mits de befcheidenheid hiervoor reeds aangemerkt in acht teneemen. En niet alleen de ftaatkunde, maar zelfs het Euangeüum , leerd ons, niemant hy zy, wie hy zy, om zyne begrippen (hoe verfchillende ook met de onzen) te haaten, veel min te vervolgen : integendeel is de pligt van een Christen, de zodanige door gezonde redenen , gehaald uiten (leunende op 't onfeilbaar woord van God, indien het hem mooglyk is, tot het licht der Waarheid overtebrengen , en daar die mooglykheid ontbreekt, hun tebcveelen, aan hem, by wien de waarheid haare woonplaats heeft. — nergens komt de Les vsn zyne Vyanden wel te doen beter te ftade dan in dit geval — en vooral diend
me-



I der NEDERLANDSCHE KERKE. 17 Imen in Kerklyke zaaken in 't oog te houIden, dat van alle de dwaalende niemant fdwaas genoeg is, willens en weetens te fdwaalen; ja men zou mogen zeggen, dat [zelfs de allerongerymfte dwaalingen , niet Idan ter goeder trouw gefchiedden, dus iwy,: die ons verbeelden de Waarheid aan ionze zeide te hebben , verpligt zyn , lom die geenen, die wy voor dwaalende «aanzien, niet met verachting maar met «een innig medelyden te befchouwen. — Aop dit Grondltelzel is het, dat wy vermeenen veilig ons gebouw te konnen vestigen. ; .
Voor en aleer we van de Christen ;Godsdienst en deszelfs invoering, hier (te landen fpreeken konnen , dienen wy de Nederlandfche Jeugd een beknopt denkbeeld te geeven , van de Jfgodsdienst, onzer Heidenfche Voorvaderen. — Julius C<ezar (zegO dat de Duitfchers, dat is de Germanen, die een en dezelfde Zeeden met de Batavieren hadden,- noch Priesiters, noch Offeranden noch eenige Goden, die zy eerden hadden , dan die aan de menfchelyke zinnen onderworpen waren, en van wien zy eenige hulpe of voordeel genoten : — als de Zon, de Maan, en ;'tVuur,cn van andereGoden wisten zy niets.
Zeeker is 't, dat zy geen kennis hadiden, van de Romeinfche Afgoden, voor :en aleer zy met dezelven bekend raakten



18 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN ten ; doch Cazar heeft echter misgetast mee te zeggen, dat zy geene Priesters nog Altaaren hadden. — Want nooit vind men van eemg volk gewag gemaakt, die eenige Goden zonder Priesters eerden of dienden. Naauwkeuriger is hieromtrend racitus, als hy zege, dat zy Heidenfche Priesters en Priesterlyke gebruiken hadden. Merkurius zegt hy: eerden zy
bet meest van allen. — Hunne Priesters hadden den naam, van Bruiden en Barden, en deeze offerden voor het volk in-
gewyden Bosfchen. Schoon men
ook met Cazar moet toeftemmen, dat zy de heraellche lichaamen , als hunne eige Goden , allereerst geëerd en gediend hebben en van die is het, d.it de Paamep onzer weekdagen, als Zondag; Maandag, enz. zyn afgeleid. (*) Geen van de minfte van die, was Wodan (Woensdag) , die zy ook Herman noemden, dat zo veel betekende als Man of God van het Krygsheir, even als wy, nog een Heir en Leger voor een en dezelfde zaak noemen - en dewyl den naam van Her; man in ^tteren overeenkwam, met het Griekfche woord Hennes, dat in 't Latyn Merkurius betekend, zo wierd door on-
kun-
_ (*) Op de tegen overgaande Afbeelding ziet men, onder welke figuurlykegedaan tetit~ zy, die in dc gewyde Bosfchen eerden en dienden.









der NEDERLANDSCHE KERKE, 19
kunde deeze Wodan voor Merkurius gehouden — Ook droeg hy den naam van Irmanfeul. Deeze Wbdan, zo wy hem liefst noemen, was in zyn leeven, een onder haar uittermaate kloek en alomzeegevierend vorst, waardoor hy na zynen dood, als een God wierd geërd en aangebeeden. — Van hem wierd de .overwinning , op de vyanden door Offerhanden gezogt, en die gekreegen hebbende wierden hem de overwonnenen, als dankoffers toegebragt, beftaanden dezelven, zo wel in Menfchen als Dieren. — Dus vind men aangeteekend, dat Radboud, op het Feest van Wodan, hem ter eere een friefche Jongeling, met name Odin deed ophangen
Veele van de Nederlandfche [Oudheid» kundigen zyn van gedachten, dat het afgodsbeeld dat door Willebrord, (die wy als de eerfte Geloofsverkondiger in Nederland houden) te West-Kapelleverbryzeld wierd , mede een afbeeldzel van deeze Wodan geweest is, dit is ten minfte zeker, dat zyn beeltenis, in byzondere gewesten van Nederland verfchillend was. — Buiten deezen hadden zy in laateren tyd, nog verfcheidene anderen Goden en Godinnen , als by de Zeeuwen de Afgodinne Nebalennia de Friefen, hunnen Afgod Stavo enz. — Dan hier in ftem-
men



ao BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN men Cazar en Tdcitus overeen, dat zy \ geene Tempelen hadden, den oorzaak daar van houd men , dat zy van gedach-i ten waren, dat hunne Goden , binnen geene muuren, noch wanden konde befloten worden.
Wy ontkennen niet, dat de Franken , veel moeite gedaan hebben, om de Christen Godsdienst hier te landen te doen invoeren, doch al wat 'er van vei haa d word voor de komst van Willebrard, is niet alleen zeer onzeeker, maar is van zo weinige vrugt geweest, dat wy om de Jeugd met geene twisten daar over tevermoeijen, zo wy zo even zeiden Willebrord y in deeze voor de eeilte Apostel ^zo al& de Roomsch -gezinden hem noemen) houden. — Om reden dat al het geene zynen voorzaat Wilfridus, onder den Friefche Koning Adgillm ter uitvoer gebracht had , door Radboud weder vernietigt wierd : — doch deeze door Pipyn, in eenen Veldflag by Wyk te Duur/lede omtrent het Jaar 679 of 680 overwonnen z\ nde, — verkreeg Willebrord; en die met hem in 't Jaar 690, uit Engeland ver. trokken waren meerder ruimte, voor de Verkondiging van 't Euangelium. — Willehrord en zyne reis genooten , van Pipyn, alle Vryheid bekoomen hebbende Predikte en leerden alöra in Holland ,
Fries- j



DER NEDERLANDSCHE KERKE. 21 Bestand, en byzonder in 't ftichc van Ftrecht ; — tot verder uitbreiding van peze hunne pogingen , trok Willebrord, [iet gemeene toeftemming, naar Rome Sm van Paus Sergius, voor hein en zyne Ledgezellen, eene wettige zending tebe[omen. — deeze tocht begrypt men ligthk, dat door de Roomsch- gezinden ten loogden georeezen word, en men kan liet ontkennen, dat Willebrord, door eenie Hervormden, hier over al te fterk
erispt word. — Als men 's mans Leens verhaal, met bedaardheid nagaat , tan zal men bevinden, dat hy een aller lenvoudigst mensch , moet geweest zyn, :n dan daarby voegen, dat hy en zyne Jnedgezellen, geen hoger rang, dan, die l'an Monniken bekleedende, ligt in de [■erbcelding konnen geweest zyn , dat hun[le zending , door het Opperhooft der koorafche Kerke moest gewettigd worpen. Schoon we toeftemmen, dat hy met [iet gezag, van Sergius, als de Opperde Hsfchop zynde , te veel is ingenomen geweest, doch dan geeft men zyne toeftemming, aan iets, zo als wy nu denten , en niec aan de gedachten, die toen (noodzaaklyk plaats moesten hebben. — [het zy , dan hoe het zy, dit is echter zeker , dat deeze eerfte Leeraars, de Zaaden geftrooit hebben, waaruit in vervolg
van



ca BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN tyd, die heerjyke vrugten der bekeering, Cals men den overgang, van het Heiden' dom tot het Christendom zo noemen mag' zyn voortgekomen. —
Sekgius, die zeeker reden had, met rirt.,ï>e,Z0<* wel te vreeden te zyn, ftelde Wültbrotd in 't Jaar 695, onder d^n naam van Clement tot den eerden Bisfchop van Utrecht aan, waar by hy 0ngetwyffeld geen ander oogmerk gehad heeft, dan om deeze Landen mede aan de ftoel van Rome te hegten en aan 'c Fausfelyk gezag onderwerplykte raaaken, tot welke uitbreiding van magt, hy geene openbaaring van eenen Engel nodig had, die hem daar toe, volgens Beha en an . deren zouden verfcheenen zyn. — Op de terugkomst van Willeb, erd, zoude by het' hier voor gemelde Afgods - beeld van Wodan verpletterd hebben, en zig daar na hebben bezig gehouden met't Richten van verfcheiden Kerken, als te Vlaardingen' te Velfen, te Petten, te Heilo enz., zo als Hy in 't Jaar 698 [te Utrecht eene Doopvonte ftichte, middelerwyl dat zyne reisgenoot Swibert verfcheide andere Ker ken wydden als te Wyk te Duur/leeden, Woudricbem, te Ryswyk, Ilageftein , tè Zandwyk, te Malztm, te Oudheusden , te Scboonrewoerd, te Arkel en op meer andere plaatfen.
RA- I



èm% NEDERLANDSCHE KERKE. 23
alADBOUD, die intusfchen, meermaalen jda ongunst tegens het Christendom be)|»nd had, wierd in 't Jaar 717 benevens tien Ranganfried , door Karei , den J on van Pipyn, genoegzaam geheel ten ; dergebracht , en kon met Karei tot en verdrag komen , dan op beloften i n de aanneeming van het Christendom, a Den Zoou van Radboud , wierd nevens dn menigte Friezen, door Wolfran9Bis* jiop van Sens gedoopt, en Radboud, iiheen hier toe mede bellooten te bebj n, dan zo als hem dit bondzegel zouïjn worden toegediend, verklaarden hy a»enlyk liever by zyne ongedoopte Vooraderen, in de Zalige velden van Wodan, In by 't gering, aantal Christenen in denHeSlel te willen zyn, en weinige dagen daarna , ing hy den wég van alle vleesch. — éppo zynen Zoon, het Christendomtoefldaan zynde, ftond aan Willebrord, alle ctgeerde vryheid toe, die daarop te Utjcht eene Kerkdichte ter eere van den ialigmaker en de Maagd Maria, vestigji daar den Bisfchoppelyke ftoel,enmet e het Pauslyk gezag. — Dat het aanen van Willebrord zeer deed toeneeen waaren (de giften der Goederen, naar mede hy boven die van Pipyn en leïtrude reeds ontfangen, nog door KaAl begiftigd wierd, waar van men de
waar*



24 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
waarde en het aantal kan optnaaken deszelfs Testament, te vinden in 't Ba, via Sacra ideel. — In 't Jaar 72a ovc leed de eerfte van Willebrords medg zeilen , bekend onder den naam v Adelberd, die als de eerfte Euangel prediker van Kennemerland, gehoudi word, hy wierd begraven te Egmom alwaar boven deszelfs graf een houteK pel gefticht wierd , welke Kapel nade hand veranderd is in de Abdj van Z? mond. —• Eenen anderen met naame Swibertus was reeds 717 overleeden, c twee Edwalden waren door de Saxers on gebragt. — Willebaidus overleed te Aicl ftad, daar hy Bisfchr>p geweest was; Mat celinus ftierf te 01'denzeel, en Willebrot ftierf in 't Jaar 741 te Epternach, in d door hem aldaar geftichte Abdy.
Winfried, mede een der reis en mee gezellen van Willebrord volgden hem i de Bisfchoppelvke waardigheid , onde den naam van Bonifacius, hem doorPau Gregorius gegeeven , tot belooning vai zynen yver, voor 't Pausfelyk gezag, al om betoond, waarvan men de bondigfh bewyzen, in zyne Levensbefchryvingziei kan. Dan hoe fterk deeze tweede Bis fchop, hier voor yverden , zo is het op merklyk, dat reeds ter dier tyd al man nen gevonden wierden, die zig daar tegei



Jdeu NGDERLANDSCHE KERKE. 25
1 verzetten, en de vryheid van hun geeten boven de Pausfelyke magt fielden.
Doch Bonifacius, om zynen Eed tand te doen, ontzette hun van hunne tipten, en betoonden daarmede duidel , dat hy het voor dood zonden hield,
de Inzettingen en Ceremoniën wierden ;engegaan, en dat het Kettery was, in rltand, boven deeze of geene uittefinten. — In 't Jaar 754- bereikte eze Bonifacius zyn ongelukkig LevensUie, wordende nevens twee • en vyftig ner mede Kerkgenoten tot Dokkum, door hige Heidenfche Friezen gedood, 't zy tidat hy aldaar de Roomfche Kerkgeiiikeu zocht in te voeren, of dat het geniedde uit haat, die de Friezen tegens im hadden ,■ wegens t'afzetten van Cbilrik en het Kroonen van Pipyn, waar aan de hand geleend en zelfs hem in 't ar 752 gezalfd had.—Deeze twee groo-
voorftanders der uitterlyke Kerkgebruin, voorneemens zynde binnen Gendtt | beelden in de Kerk in te voeren, verhaakte daardoor zulke hevige beroerns, dat den Abt Fulbertus, 'er het leert by infehoot.
'Volgens het gevoelen der meeste Kerhlyke Schryvers, wierd Bonifacius, ge\ ?Igd door eenen tullus onder de naam vaa \rtgerius, welke reeds voor het uiteinde B vaat



£6 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN 1 vmWillebrord^ot die waardigheid benoem was, doch de twist die 'er ontdaan was tnsfchen Btnifacius en den Bisfcbop va. Keulen, fchynt oorzaake geweest te zyn dat hy nietgewyd was; — Geduurendedei tyd van 30 Jaaren hield hy een zeer ge matigd befticr en Overleed Ao. 784. Har de lchokken leed het nieuw gevestigc Christendom, zo door de Saxers als an dere volkeren, die echter door Karei dei. Grooten getemd wierden. — En intusfeher dat dien Vorst hun van drie kanten te ge lyk was aangevallen, zond Albericus de opvolger van Gregorius de vermaarde Ludgerus naar Deventer, tot vertroosting der verdrukte , om aldaar op dezelve plaats daar Lebuinus de eerfte Kerk gefticht had , weder een ander te doen bouwen. Adelbericus ftierf in 't Jaar 784, zynen navolger bekleede de ftoel maar zes Jaaren, en werd gevolgd door llacmarus in 't Jaar 800, en dus in het zelfde Jaar dat Karei den Gr toten de Keizerlyken Kroon wierd opgezet.
Karei, die door de uitgebreidheid zyner magt , de Saxers en Friezen zo verre bracht, dat zy zig genoodzaakt vonden den Christen Gods-dienst te omhelzen, deed daarop onder de laastgenoemden, alle de Tempels, Altaaren en Afgodsbeelden, alomme omverwerpen, en de zoge-



der NEDERLANDSCHE KERRE. 27
fnaatnde gewydde bosfchen hier te Lanj uitroeijen. — Zo fpoedig de Friezen hige fmaak vonden, in den Gods-dicnse r Christenen, verllaafden zy hun tevens In de plegtigheden en gebruiken der bomfche Kerke; de Frankifche Vorften, e hier in mede een groot genpegen von|n, hadden reeds, op veele1 plaatzen, jirfcheidene fchoolen doen oprechten, 1 die met meesters voorzien, welke de Ingelingen onderweezen, in het zingen |;r Kerkgezangen, waartoe geen andere In Latynfche taal mocht gebruikt wor:n. Dan volgens eene Ordonnantie, van brei, ftondt het den volken vry geheim in alle taaien te doen. — Ook had hy, [erkclyk de Latynfche Vertaaling des Bytls van veele mi°fl&gen der uitfehryve[n, doen zuiveren; t welke fchriften, in l:rvolg van tyd, op order van zynen bon Lodewyk de Vroome, door zeeker jiuitfeher na de bekwaamheid van die ld in dichtmaat gebracht wierden. Geuurende de laatfte regeerings jaaren, van femelde Lodewyk, werd de Bisfchoppeke zetel van Utrecht, opengevallen por den dood van Rixfried den Vilden , b deszelfs voorftel, door de Stichtfche Jéestelykheid vervuld, met Fredrik van Melen, afkomftig uit eene Dochter van Udbeud Koning der Friezen. — Zynde B 2 dus



■&8 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
dus een man van Koninklyke afkomite. en na de bedorverheid dier tyden, var eene altegezette Levenswyze, 'erisgronc van te vermoeden, dat hy kenende de flapheid en (legt gedrag, der geestelyken, zig daarom niet dan met moeire bewegen liet, om die waardigheid te aanvaarden ; — Hem door den Keizer bevolcn zynden, de Afgcdery geheel en al te vernietigen, bezogt hy ten dien einden, alle de plaatfen zyns gebieds; — In Zeeland ondekte hy, de bloedfchandige huwelyken, die 'er tusfeben Broeders en Zusters waren aangegaan; hier tegen verzetten hy zig op eene Kerklvke Vergadering, die hy ten dien einden had doenl byeenkomen , zo fterk dat die fchande-l lyke huweiyken verbroken, en de ge-1 huwden genoodzaakt wierden, hun aanl de Kerklyke wetten en ftraffen daartegen I gemaakt te onderwerpen. — Geen minder moeite vond hy in Friesland, enz. om de Arriaanfche en 'Sabbelliaanfche Ketteryen, die alom de overhand namen tegen te gaan.
Bisfchop Frederik , geholpen door ee-1 nen Odulpbus, maakten een Formulier, dat daaglyks in alle de Kerke moest geleezen worden, om de Friezen en andere Christenen, in het geloove van de Leer der H. Drieénhcid te verftciken.
zy



der NEDERLANDSCHE KERKE 29 kynen yver en byzonder regen die fchandeyke Huwelyken , had hem in Zeeland e veel vyanden veroorzaakt , om de ierk lang van dienst te konnen zyn, wee omgekochte moordenaars, benamen lem het leeven , inmiddels dat hy in de Capel van St. Jan den Dooper te Ut■echt, in den gebeden was. — Dit bekek gedoogt niet breedvoerig aantetooen, hoe het gezag der Pauzen van tyd ot tyd, in magt en grootheid toenam, en enkel geval, zal dit genoeg doen lien< _ omtrend het Jaar 860, begonlen 'zig de onderdaanen, en in 't byzonder de Kerkiyken, onder "t gebied van \Lotbarius , waar onder mede een kedeelte van Neerland , en wel de pisdomnvn van Utrecht, Kameryk , Doornik enz. begreepen waren, zig tegen dat overmatig gezag aantekantcn. Ni\kolaas de Eeritc, was in die tyd, het moomfche Opperhoofd, deeze bezat zo veele trotschheid ,dat hy te paard zittende, den Keizer Lodetvyk den tweden , [tot tweemaalen toe , zo zeer vernederen, dat die te voet gaande, het paard, by den toom leiden; zo hoogmoedig m aardfche zaaken zynde, maakten hy zig iniet minder befpottelyk , omtrend de 'geestelvke zaaken; fteilende zyne decreten 4 nevens die der 11. Schrift; betoond en U 3 &een



30 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN geen ontzag voor de Godheid, kende ook geene waereldlyke magt. boven d zynen; de Priesteren verbood'hy hetbu welyk op poene van den ban; zeiden koi lemant onrvgtvaardiger handelen dan hv verfchoonende het gruotfte kwaad in zyne vrienden,en ftrafïen degermgttemisdaad op het firengire in zynen vyamlen , j; zeds ter plaatze daar hy niets te gebieder had, om daar door zyne magt uittebreiden:men zie hier van een bevvys in de Houtvester van Vlaanderen , Cdje daarna de fcerije Graaf, van die landltreek wierd ) Balde-wyn genaamd, en die Juditb, de doener van Koning Karei den Kaaien aQ. fchaakt had, ontving hy als zynen vriend, met opene armen; daarentegen beval hy aan Kuning Lotbarius , zyne gemaimne Jeudberg, die by veritooten had, ais hem te na in de bloede beftaande, weder tot zig te neemen, endeezen dit weigerende deed hy den Koning, en aiie die heul volgden in den ban; fchoon deeze echtscheiding, op het Synoden te Aken goedgekeurd was; dan Nkslaas , die geen oordeel, dan het z\nen voor wettig kenden , daagden de Bihicbopnen, die hier toegeflemd hadden te Romen, alwaar zy gantsch niet wel ontvangen vvierden, en zig eindelyk moesten onderwerpen. — Niet minder nam ook het gezag der !
Bis-



Iider NEDERLANDSCHE KERKE 3* Lfchoppen toe , die zig doorgaansch
I ^ risten na hun opperhooft. — Aeiatn '.moet men onder die f^f^t Lolgers van Bisfchop Radboud.dlein « Kgin der 10* Eeuw de Utrechtfche Zetel Kat; en die van gedachten was , oat zyn 14 alleen van hem vorderden, om voor if Vors. te bidden, en zielen voorhet ryk l anKoning Jezus te winnen; van gantscb öidere gedachten waren zynen navulgeis, Se meerder doelden om hun waereldIk gezag uittebreiden , nieuwe »^Baa» I winnen ,zig «elven en hunne: Be tkete lerrykcn, door gunden en giften de \^ oren , die hunne hulpe zochten, e i met jn bèeren konden. - Bisfchop Baldr, . Ie den Godvruchtige Radboud gevolgd Eas %ig men als moedig Krygsman de lovendeNoormannen verjagen, en hunnen luie weder ontneemen; Koning Otto m | T^r 937 dwingen, hem her recht der Itonte binnen Utrecht toetettaan * het ILdom naderhand Verfcheiden Lnnden L Goederen, die hy van Graaf Walgor En andere voorheen ter Leen bezetui Kd de tol van Muiden aan de Vecht en rv«ïn de Bosfdien «oDrendie toet geweld aan zig te brengen: - waar door dan het gezag van ham en zynen naydlge-s, zo magtig wierd, dat zy «igmct B 4



32 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN de wapenen konden (taanden houden z< h$ — 'S LanJS serchiedenisfcn ken'baa Volgens de bekende fpreuk van goed geeft moed , moest noodzaaklyk volgen wL u h"ogmoed en gezag de waere.dJjke Vorften ondraaglyk wierd, waarin men dan ook den oorzaak vinden kan *lnuv mj"j3vuldige oorlogen , tusfchen de Hollandfche Graaven, en Utrechte Bisichoppen, die wy, als tot dit bedek met behoorende ftilzwygende voorbygaan. — J
Dan wy konnen niet nalaten, aan te roersen , dat zelfs de moed en froutbeid van eenige dier gemyterde Keikvoogden na dat zy zelfs de Keizers verPkgt hadden, hun met magtfge hulp nu en dan tc onderfleunen,zover ging dat zy zig zelfs tegen hun opperhoofd den Paus van Romen dorften verzetten en den fpot 1 met zynen onderdaad krachtelooze) BanBhxems te fteeken. Een voorbeeld hier van
SLfT8 Zyn' 0m eene fchets in de denkbeelden van onze NederJandfche Jeugd inteprenten. - Bisfchop Willem den V«ï die met hulpe van Keizer Hendrtk den Wden zig het reent op het bewind en de goederen der Hollandlche Graaven, wel wist te verkrygen. doch zig niet in \ bezit koude fteienj
dreef



der NEDERLANDSCHE KERKE. 3S
Ireef in eene Kerkvergadering , te forms , den liften January 1076 ge. Jouden ten gevalle van Keizer Hendrik I en IVden, de afzetting en ban door, van Uillebrand of Paus Gregoer den Vilden , welke drie Jaaren te vooren tot die waardigheid verheven , zig had durven aankan < bn tegen de Simonie, die gemelde Keier met de Bisdommen en andere Kerkejkrke ampten pleegde, en verzethad tegen kt ontuchtig leven der Geestelyken, legen meer andere misbruiken en ingedoken kwaade gewoontens. — Doch deeze :t)pper Priester, bleef van zyn kant, den keizer niets fchuldig; hy ontdoeg allezyi(ie Onderdaanen van den eed, die zy hem ll;edaan hadden, of noch zouden doen; en bnder andere deed hy ook Bisfcbop Witter* in den Ban; Willem fmoorde zyne ftjamfchap niet, maar deed op het volgende iPaaschfeest, als hy voor den Keizer prefukte, de ftoel daveren, van fcbeldnaaJmen , die hy op Gregoor uitbraakten , fnoemsnde hem, een Eedbreeker, Gverfpeeh lier, valfchen Apostel enz. In de KerkelyIfce Gefchiedenisfen van die tyd isomdanjdig de hevigheid en langduurigheid van iideezen twist te zien. Hier teLanden hielden de Bisfchoppen en andere Kerkelyke prelaten, de zyde van den Keizer, daarea1 tegen waren Graaf Dirk den Vdsn en Floris B 5 ds»



34 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN den Uden, zeer op Hendrik geftoort, en niet zonder reden, wyl hy altoos bedacht was, hun uit bun vaderljkerfgoed te ftoo ten. Naauwiyks was tusfchen Keizer Hendrik den Vden , en Graaf Flor is den Wden de Vreede getroffen, en daar by een Verbond gemaakt wegens Walcheren en andere Zeeuwfche Eilanden. - Of Zeeland Eraband en Utrecht wierd op nieuws ontrust. — Door de Ieerftellingen van lancbelyn, een Leekebroeder, die door de lloomschgezinden befchreeven word, als een Mensch , van de alleruitfpoorigffe Levenswyze, en van geen minder haatelyke gevoelens in 't Godsdienftige , waarom hy, uit eenen verkeerdenyver ,door een Priester, wierd om het leven gebracht, zeker een fraaije manier van overtuiging: Alle de befchuldigingen, die Tancbelyn, dojr de Monniken wierden t« Jaste gelegd, hadden hunnen oorfpronk dat Tancbelyn, die de Proteftanten doorgaansch gehouden hebben, voor een navolger van Berengarius, zig verftout had, openbaar te leeren : i. dat dt Orde der Priesters niet noodzaaklyk was. II. Dat de Bisfcboppelyke waardigheid van geene Ged delyke inftellinge , noch van die waarde was, dan zy zig verbeelden. JIJ. dat de nis*tftrb»Bd* met de U, Schriftfryder.de
was,



der NEDERLANDSCHE KERKÊ\ 35* bas, en dat in dezelve let lichaam noch lloed van Cbristi gevonden .kon werden, en lieer andere dingen , ftrydende , tegen de here der Roomfche Kerke omftandiger bepeht van deeze Tanchelyn , kan den Leeer vindBn, by J. Bafilius achter "Boxborn Wederl. Hifi. in 8vo. bl. 158 enz. [ In het Jaar 1138, ondernam Graaf Dirk \en V\den Zoon van opgemelde Floris, eduurende den twist, die hy met Herhert den 26fien der Utrcchtfche Bisfchopten had, hec beleg van de Stad Utrecht, Lvaartegen den Kerkvoogd, met een goed ;evo!g de kracht der Geestelyke Wapenen te werk Melden. — Hy trok aan het hoofd zyner Ceestelyken, alle even als Ly, in hunne plegrgewaaden uitgedoscht er poorte uit, houdende in de eene hand , ben boek, waaruit hy den ban, regenden [Graaf wilden opleezen, zo deeze de belegering niet terftond deed opbreeken.De Belegeraars, die ten ftorm vaardig waren , konden op dit gezicht ten uitterrten verbaasd. — Graaf Dirk die geene gevaaren Lies Oorlogs fchroomden, was zo verplet van fchrik voor den Kerkclyken Blixem , waar mede by gedreigd wierd, dat hy op biet ogenblik bevel gaf , den aar;val te ftaaken. — Het word in 't algemeen vooreen waarheid gehouden, dat Bisfchop Her[bert, zig deeze vreeze op eene meester[ B 6 *6h"



36 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN achtige wyze, wist ten nutte te maken doch de meeste en geloofwaardigfte Histonefchry vers, ontkennen eenpaarig de wyze van vernedering, die den Graaf voor hem zouden ondergaan hebben, voor dat hy de Vrede bekomen kon , waarvan de Roomscbgezinde Sehryvers grooten ophef maaken : fchoon wy erkennen, dat de Bisfchoppen zig zei ven by de Helden van die tyd, wien zy meest alle een bygelovige fchroom voor hun aangematigde Geestelyke magt, wisten intedrukken, maar al te gedugt konde maken.
> Zo fpoedig had onzen Graaf de Vreede met bekomen, of hy ondernam eene tocht naar het H, Land, deeze zoon van Godvruchtigheid, vermeerderde hy, met op zyne terugkomst Romen te bezoeken Paus Innocent den llden, vergunde hem! dat de Kloosters van Egmond en Rhynsburg , met meer van den Ucrechtfchen Bisfchop maar alleen van den Paus zouden af hangen, onder bepaaling echter dat Jaarlyks 4 fchellingcn Friefche Munt Jaan de Pausfelyke fchatkist door den Abt 'van Egmond zouden betaalt worden — Dit onttrekken der Klcosteren , van deRechtlpraak der Bisfchoppen, in welker gebied zy gelegen waren , begon na dien tvd meer in gebruik te komen : en de Pausiet» heten 'er zig te gereeder toe beweegen ,



©er NEDERLANDSCHE KERKE. 37 Len, omdat zy dus de befchermers of Ilichters, zo wel als de Kloosterlingen J»elve nader en vaster aan zig verbonden; fchoon deeze vermeerdering van hun geka" , dat der Bisfchoppen verminderde U° 'er in 't vervo'g van tyd veele onjirust in de Kerke en nog meerder ongeteeelheid in de Kloosters door ontftaan fis — Laat ons hier by aanteekenen, dat ihet Klooster te Rhymbarg door Vrouwe \petronella van Saxen, de Moeder van Graaf Dirk den Vldeu, zo met gefticht, merklyk verbeeterd en begiftigd is, en fjdat zy zelfs in 't Jaar 1144 daar begraven
| De Oude Melis Stoke heeft aangeteilkend, dat het zelve bewoond wierd , [ door Nonnen van de Benediktynerorde, I Nonnen die leezen en zingen konden, i uitmuntende bekwaamheden, voor Gees-
I telyke doclners van dien tyd.
Met ftilzwygen gaan wy voorby, de hevige twisten, die 'er in 't laatst van de twaalfde Eeuwe ontdaan waren,over de vervulling van de Utrechifche zetel. Alleen zeggen wy, daarvan, dat deFrie] zen uit vreeze voor de wraake des HeI mels', Bisfchop Dirk van der Aare, die I met de wapenen in den vuist eene geld1 ïtetina onder hun was komen doen, uit j B 7 zyne



38 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN zyne gevangenis, waarin hy door Graaf tork den Vilden gefteld vva/ S0SSrnaaf Van meerder aanbelang voor dit on» tegenwoordig onderwerp, is een ko« verflag te geeven, van het gerucht d« de Leere der Waldenfen in d™ tvï maakten. Reeds in het J,a „'n Te rvH'", 10 dC ^/cbi^verhaalen vil tlll n sew^.^^ van eenen/*. truiUaUo, naarwienzy zo men zegt
genaamd zyn; ^W0, ,cho*n een eenvoudig burger van „eefr Cch"
ter eenen onfterflyken naam gemaakt Langzamerhand begon hy de leere dei Pausuoms m 't openbaar tegentefpreeken !
Se" waf V, ^V* naVOl^s ^ Kreeg, was bmnen korten tyd zo groot
dat de geestelykheid , het beter v0nd hem te verketteren, dan van dwjfoge* te overtuigen, en helaas, hier by bleetJet niet, maar de vervolginge diezvoeffenden waren allerwreed», aan in %Smt ze dat zy hier door wierden mtgebroeTd zo verfprydden zyne geloofsgenoot, zie door geheel Europa ;en mido eudZ zv?
de Nederlanden. - Vooraf moeten wy den leezer benchttn,dat hoeveelWaldo tot: een zuiverder leere des EuangeHmns •ok heeft toegebracht, men hem echter,
nies



j der NEDERLANDSCHE KERKE. 39* L als de ondekker of vinder daarvan Eet aanmerken; neen hy zelve was een iierling geweest, van een volk, op de ^reachtige grenzen van Frankryk, enz. i'oonende; volken tot wicn dedwaamge van het Pausdom , of deszelfs i>oze vonden , nooit waren doorgedronen en waaronder de zuivere Leere des ..'uangeliums, zo als die door Christus en i vne Apostelen geleeraart was, bewaard tebleven is - Een nog levend en achinswaardig Leeraar der Hervormde Kerke heeft ons de Gefchiedemsfen van die fchoon verdrukte , echter _ beminnenswaardige Christenen omftandig befchree-
feDan hoe zuiver, hoe overeenkomftig , We Leerftellingen van Waldo en den zynen ook waren, zo was hec echter verre van daar, dat hy, of den zynen, daar Lede een veilige verblyfplaats, m deeze Ivrije Landen, kon genieten; integendeel ideeze weerlooze Christenen, wierden fel tvervolgd , niet door kragtelooze BanUlixems, door Paufen of Bisfchoppen uitgedonderd , maar met alle gruwelyke pynigingen , die de wreedaarnge lominicaanen, de eerfte Kettermeesters en uitvinders van de gehaatte Inquifitie, m ftaat waren te verzinnen. Deeze handelde niet als braave Rechters, met den



40 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN befchuldigden zynen befchuldiger en mis» daad te doen kennen, maar met nutteIooze vraagen, die by hun van groot gewicht fcheenen te zyn, als: over de Mis: het Vagevuur, de Biecht; her offeren aan de Heiligen, enz alle ftukken, die zy wisten , dat door die belyders der waarheid wierden ontkend: deeze zogenaamde verhooringen gingen doorgaansch verzeld met het afdwingen van Eeden , waarby de gedaagdens, moesten belooven en zweeren met eenen Eed, aan God Almagtig, mynen Heere den Bisfchop van Utrecht enz m alles de waarheid te zullen beleiden en zo zy als getrouwe getuigen der waarheid bekenden , dat zy de opgemelde Leerftukken verwierpen , als ftrydende met den woorden Gods, dan wierden zy als overtuigden en overwonnenen van aan Kettery fchuldig te zyn, ten vuure gedoemd en aan den brandftapel gebracht, andere min verdacht,toeflenmen door harde proeven, uit het Heidendom ontleend, als het draagen van een gloeijend yzer, of de handen in ziedendwater te houden, indien de hand hier door bezeerd was, hield men het voor een bewys van fchuld, waarop den dood volgden, en meer anderen, zo men by Box-
bom zien kan.
Dit was den weg van overreding, die
men



dfr NEDERLANDSCHE KERKE. 41 [en moest inflaan, om eene Kerk leer, e gegrond was, op menfchelyke vmdintn, (taande te houden, en wier voornamfte fteunpilaar was, de onkunde en \k bygeloof,te doen zegenvieren; pi aadie by het doorbreeken der heilryke, l'erkhervorming , met groot geüruiscli Lesten ter nederftorten, zo als het gefoig zal doen zien.
f Ook fchynt het niet genoeg, dat net and van goede en getrouwen ingezeten us ontvolkt wierd, neen het blykt ten i .lanr(ten , dat de zogenaamde Kruisvaarle» naar 't H Land, nergens anders toe iyn uitgedacht, dan om de vermogendlte •n magtigfte des volks, van kant te ne.Ln; om of in het Jaar 1217 Het zig een troot aantal Ingezetenen deezer Landen , Boor de prediking van eenen Mr. Oltvtcr, fcholaner re Keulen, bewegen, het Kruis Lanteneemen en naar Egypten fchcep te !Knan, en dat wel onder bevel van Graat Willem den IJlen, en Bisfchop Otto den Wden welken den zetel zo lang aan zynen Broeder, Hermannus ter beftiering overliet, waarvan men bewyzenvmd, dat de eerst genoemde onder den toen stanzienlyken naam van Koaftabel der Kruisvaders, aan Paus Honorim den lliden
lgefchreven had , dat by als een go-
boorzaam zoon, deszeljs beveelen, fltptelyk



4* BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN wilde nakomen. Het roemrugtig bedrv van deezen tocht, was bet veroverd van het vermaarde Damiate; waarvan d« Haarlemmers, met hunne bekende Zaai
hebben toegefchreven , doch die hun door anderen betwist is, niemant echte? kan ontkennen, of die verovering is eeTchied, met het grootfte beleid, dapperheiden moed en het isnfetonwaarfchj-nlykdaar er onder de veroveraars zig een "nzieriyk aantal , Friezen en Hollanders bevonden j 'er ook wel JWWW geweest zyn. - Want dsn yver hier toe was zeergroot, de kruisvaarders hadden met het teken van t Kruis dat op de mantels,of bovenrokken; by den eon op de borst, by de andere weder op de regter arm , en even zo onderfcheiden van kleuren I genaait was, zo veel op, dat niet alleen de mannen maar zelfs de vrouwen , kruisten op haare klederen naaiden, en mede fcheep gtngen. - Dan den yver fchynt ook altoos met even heilig geweest te zyn; want het gebeurde al heel dikwils dat ze op die tochten, tot hoercrv en overfpcl vervielen; om welke reden £,oe. der Jbomas, een va» de order der ! re. dikheeren, en bewaarder van 't H. Graf te Jerufalem, eenen brief fchreef aan de proosten van de Kerken in Friesland, dat
men



1 der NEDERLANDSCHE KERKE. 4> in die Ilollandfcbs en Fr¥*« Vrouw* Lis moet houden, en haar te onderreg\\ dat zy beter zouden doen , t geld , Jt zv dus verreisden aan gemelden.proo|n terhandteftellen, op dat die het nden overmaken, of dat die vrouwen, larvoor zelve op haare kosten, eenige skwaame Mannen huurden om dekruisilchten te doen, waarvan meerder nut en | roder fchandelykheid te wachten was. — ; Bisfchop Otto den 1W«», van dien verkaarden tocht te rug gekomen zynden, erzamelden een magng leger, en oor Leden daar mede, eerst tegen den/f*rLt» Gelijnd, die deBifchowelyM lederen ge wapender had aangetast, laar by hy ook de overwinning behaalden , Lch naar Groningen getrokken zynden , U de omftaane beroertens aldaar te Mj en gelukte het hem , zo wel c»et toor dat hy den ftryd aanvoug, moeEden hy het leger, zo door beloften van :Zt van zonden, als fchenking van de» 'Bisfchoppclyken zegen aan, dan hoe tel 'ïy ureeden, den flag viel uit ten nadeeSn van Otto, die daarby op de jammerfrkfte wvze het leven liet. - De Gr«i««rr en Drentbenaars, als verwoede men. fcheu, fchooren hem, het hoofd ecr.t £ een zwaard, rukkende de priesterlijke kroon 'er zo ongenadig af, dat xr



44 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
hem'LhrW«erto,Stend,0mH groote moeite ' 7 met dan m<
hand , het mïhanrt Mden d<? zynen nade> I*k t iee ter ' " k de" over*bot van zv,
Ook fnetivel L f ? Dom te Ur«^. der IvAdSÊJT dle" fla^desZelfsbroe,
de "iet dTKerkeIvJeem^hoon ,lryden* hy reeds Bisfeïop vS9 °m daï den 35y?,« BisfXp ^den IT'3'S Krygsman , dan rL^! 0, ' en beeter eeriang middel te vfn ƒ w-s* wi*f ^nen voorga„y;teVTvdC",' dC" d°°d van
Hdsn, *yn Z 'VI'a gcü Wlcn den
wraak op ee?Ad i?t g!? bad» llicwecr' echter iya^Si&*2 ^ dood be,etten
fe^t^^^nweehroel
haatelyki ervoor lï *nes,and niede de Jukkige gewoond nienschd°ni ongeSpanje en ^^„7 S DW°Wd« van - van kttt wS^f^ -
di.



iL. NEDERLANDSCHE KERKE. 45 In van ketterye, en op die befchuldij'ter dood te brengen ingevoerd. DeDoHikaaner Monnikken gefterkt door Pausijk gezag, waren het, welke tegen, die Senaamde Ketteryen op het yvengst jdikicn. Niet alleen byzondere PerInen ondergingen dit lot, maar zelfs Ifcfche Steeden en Landen, waartegen 4i Paus als dan, de toen in zwang zynde ïiisvaarten deed Prediken, en vryheid t de Inwoonders, met vuur en zwaard te
'•delgen. Een meester in deeze
Isist van menfchen moorden , was ter i>n tyd een Monnik Koenraad van Mar>rg, door wiens aanftooking en befchulHng, fommigen met zo veel drift ver» itrdeeld wierden, dat bet niet eens in mmerking kwam, de befchuldigden te ,oren, Iaat ftaan, eene wettige veranf oording te laaten doen. Even zo handde den Bisfchop van Breemen, met • Stadigers, onder welke, door de gieleheid van een Priester eene groote be>erte ontftaan was, waar van het gevolg ras, dat zy weigerden de gewoone tiene te betaalen. Paus Gregeor den HWe», leed alle de Inwoonders eerft in den Ban , n om hun alle van kant te helpen,wier,en zy, van Kettery befchuldigd, en een Cruisvaart tegen hun uitgefchreeven^ De donniken, lieten niets onbeproefd, om
de



4* BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN de Landsheeren, en onderzaten, zo ij Vlaanderen, Braband, en Holland, tegel
öic van Stadingen , aantehitzen. .
i wee van deeze yyerige predikers , ii Fivehngo gekomen, en te Appingenda* niet wel onttogen zynde, trokken naai kroningen, en fprakcu daar met een hei vonnis uit, dat die van Fivelingo, even als de Stadingen t in den Ban moesteri gedaan worden. ~— Dan zy ontgingen door eene Verzoening met den Bisfchop, het noodlot der Stadingen, tegen wiel Graaf Flens den IV*», mede te veld getrokken was, en 'er zo men de Krony-
veTflafnmag' *"* da" *OCO hie| Bisfchop Om, die ook ra den dood van Graaf F/oris , Voogd over deszelfs «nmondigen Zoon Willem dei Uden wierd, beftierden als een Man, van groote bekwaamheid zyne zaaken zo wel, dat van hem getuigd word, dat hy het Bisdom, dat zwaar met fchulden belast was, daar
van ontheven heefr Want hier in
beftond, de grootfte bekwaamheid dier Kerkvoogden: ~~ en zynen navolger Cozeivyn van Am/lel, niet gefchikt zynden om te Oorlogen , en mogelyk bekwaamer om de getyde te Jeezen, en de Mis te «ioen, meest dus als onachtzaam den Zetel



Uk». NEDERLANDSCHE KERKE. 47 Jruimen: na ze nog geen Jaar bezeten «nebben.
Icederd by na twee eeuwen, was te iufalem opgerecht ter befcherming van 1 heilige Graf, en van de pelgrims, die «[waards trokken, de orde der Tempeliet of Tempel- Heeren, dus genaamd, zo 1 die befcherming.als om de nabyheid van i huis waar in zy hun verblyf hielden, « den plaats daar den Tempel geftaan
]1. Deezen hadden zig door den
il endoor 't middel der bygeloovigbeid, ! veele fchatten weeten te vergaderen , c hunne orde by veele Vorften in'toog gen te loopen , inzonderheid waren zy iaat en verdacht, by Filip den JcbooKoning van Frankryk, om reden :|: zy, in den twist, die hy met den lis Bonifacim den \ll\ften gehad had, ; mede gemoeid, en den Paus tegen n Koning onderfteund hadden. » in hun zyne wraake hier over te doen voelen, deed hy alle die zig van die de , in zyn Ryk bevonden. den izden ijftober van het Jaar 1307» vatten, te Igt fielten , pynigen, de fnoodfie gruwe-» 1 waaraan zy moogiyk nooit gedacht i^dden bekennen , en daarna ten vuure Itemen. Niet min ftreng wierden ze frvolgd in Engeland, aldaar floot men
ze



48 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN, en alle in hunne Kloosters op en verklaarde! hunne goederen verbeurd te zyn, lag ons zien hoe zy op eenen bepaalden nacl: uit Zeeland, en byzonder uit Zirikzee ver dreeven vvierden.
Ingevolge het ftrenge bevel, van Craa; Willem aan de Magiftraat dier Stad, had den die op de hun geltelden tyd, vooi haar doen komen alle de Ambachtslieden die gewoon waren in Stads dienst te ar beiden, en verder de arbeiders, die aar de wegen wei kien met hunne gereedfchappen; deeze alle met wapenen voorzien zynde; en na dat hun door de Magiftraat kennisfe gegecven was, wat zy op dat pas te verrigten hadden, gingen zy in 'c midden van den nacht, na de verblyfplaats der Templieren, en nadat de deuren met geweld alle geopend waren, hebben zy, alle die daar binnen waaren , in koelen bloede doodgeflagen , dus 'er geen van die orde in Zierikzee over« bleeven, dan alleen twee, die zig op eene andere plaats, en wel zo Boxbetn zegt, in een Hoerhuis bevonden , waar door zyden dood voor die tyd ontkwamen.—Hun luooster is naderhand, door de Sr. ?ans-Heertn bewoond, en na die, fterkte het tot een verbiyf'plaats voor de Predikheeren.en doen deeze het met de verandering in den Godsdienst moesten verlaten, is het in burgerwoningen veranderd.



VERVOLG :
VAN DE
ZEDELYKE FABELEN
E N
fERTELZELS.






Redekundige Fabelen en Vertelfelen, 93
1 Ongegronde klachten van een' Aap.
^ekere Bever maakte een Tooneelfpel,
Iar in hy op eene aangenaame wyze, de >reken, en dwaasheden der dieren afetfte. Allen roemden zy dit kunstftuk , hielden het niet alleen voor onfchulmaar tevens voor zeer nuttig. De p alleen , was 'er te onvreden over ; jgende, dat het gantfche werk op hem slde, en befloot derhalven, de famenller van het fpel aanteklaagen. Hy >eg aan een' Beer, welke voldoening zou eifchen; — de Beer antwoordde, ve Kees ! ik zweer u dat de dichter :t eens aan u gedacht heeft: bedenk :h, dat het niet mogelyk is, een Toon[fpel te maaken, zonder in alle uittuilen een' Aap te fchetfen.— Indien geen recht kan verkrygen, hervattede j Aap, dan zal ik zelf een Tooneelfpel laken, en my dus op den Bever wreen. — Och 1 och! zeide de Beer; het is »1 gemaklyker een Comedie op een' p faamen te itellen, als dat een Aap r zelf een zou maaken.
De gevangen Beer*
Een Beer wierd om zekere misdaad geF van-



94 Zedekundige Fabelen en Vertelfelen,
van-gen genomen , en in een kleine ei zwakke gevangenis geplaag'. De Vo; dat ziende, zeide toe de wachters : gj bewaakt de gevangenis, op dat de gevangene u niet ontlnappe; maar bewaal liever de gevangene, op dat hy niet mei de gevangenis vluchte.
Een Rat door de Monniken in den Ba* gedaan.
Zekere Rat, zig in een Kloos'erkerk ophoudende, wierd eindlyk betrapt, en overmigd, dat zy aan een' Bybel, die op den Altaar lag, geknabbeld en denzei ven bedorven had. - De Monnikeu deeden haar om die euveldaad in den Kerkeban. De Rat eischte Appel van dit vonnis, vervoegde zig by den Overften van het Klooster, en bewees door getuigen, dar dat Boek nooit dooi de Monniken gebruikt wierd, en het du< ■ onverichil ig was, ot' het door Ratten o; wel door Wormen, vernietigd wierti De Kerkvoogd vroeg, of zy, de Altaaifie raacijen ook btlchadigd had? — En toen hy het tegendeel hoorde, zeide hy: wel nu; dan is 'er immers geen febade gefchied Üe Prelaat fprak vervolgens
de Kit vry , en verloste haar van den Kemeban.
Dee<



J Zedsiandige Fatklcn en Vertelfelen, 95
tj Deeze Fabel leert ons, dat deSieraatijen der Kerk , mfomrnige Kloosters, van ivieer waarde gefcbat worden , dan at $ Bybel, die tog nooit gebruikt wordt.
De tzvee Marketenters.
fin zekeren Oorlog , welke msfchen Lee Volken gehouden wierd, bevonden | , in een der Legers, twee Biertapers, als Markententers. Hunne tenten onden nevens elkander. De eene , die en ton zeer goed bier had , nep dik/ils tegen de voorbygaanden ; ik neb oed bier, voor vier fchellingen de kan» p De andere bedacht een middel om ;n koste zvns buuimons, zig van zyn ■oordeel te bedienen; en boorde derhalen, in die zyde der ton, welke aanzyte tent kwam, een gat, roepende: hier s goed bier, voor drie fcheihngen de fan'. Terftond liep elk tot hem,, wyi net ."en fchelling verfchitde. De eerfte kon niet begrypen, waarom deeze de pps verminderde; maar Ichocn zyn neenttg verliep, bleef hy op de oude voetvaortverkoopen ; doch was welhaast genoodzaakt , even als zyn buurman, de tan voor drie fchellingen uittsroepen. —'
g 2 OttW



96 Zedekundige Fabelen en Vertelfelen. maar toen by tappen wilde, bevond h dat het bier weg , en het vat Jedig was.
Deeze Fabel wyst den zekerlïen vteg tot den bandel aan."
De Dood en de Kat.
De Dood maakte aan een Kat bekend dat zy moest derven. De Kat bad om eenigen tyd uitüel, ten einde zy zig rot bekeering kon bereiden. De dood 3ie( zig overreden, en vertrekt. De Kat nam toen affcheid van de vrouw waarby zy woonde, van derzelver kinderen, vanaN le haare goede vrienden, en begaf zig in een nabygelegen Monniken Klooster, daar' zy als een waare boeteling, zig ia het ïpys vertrek opfloot, en den tyd met eeten en bidden doorbragt. Na zy nu door die Penitentie fpekvet was geworden , zó dat zy zelve daarin voor den Fnoor niet behoefde te zwichten, kwam de Jood weder by haar De Kat bad nogmaals om uitftel,op dat zy haare boete konde ten einde brengen Och
zeide de Dood; ik zie wel aan uw geflalte dat gy volkomen bekeerd zyt, en dat men u de Canonifati» niet zal durven weigeren, het is derhal ven de bekwaam-
fte



\ Zedekttttdige Fahetèn en Vertelfden. 9? I: tyd voor u om te fterven. —• Hier lede flcej»te hy de Kat met zig.
I Deeze Fabel hert ent, van hoe veel gexclgt de boete der Monniken is.
Het Noodlot der Gefchiedenis.
lüe Gefchiedenis wierd op zekeren tyd In eenemaale verboden, en de oorzask laarvan, was het volgende. Alle (tankti in de menfchiyke famenleving, be. ïwaarden zig dver haar gedrag. — Ko» ingen en VorJïen waren over haare ftoutloedigheid gebelgd, vermits zy, de geeimfte daaden , die niemand moest weeen, in het daglicht plaarfte, en de geireken , die de Hovelingen , Ministers en nderem, als deugden en fieraadjen, afnaaiden, in haare waare gedaante ten oon ftelde. De Staa smannen en Veld)veiften waren moetjelyk, want hunne rJaaden w;erden met de rechte Couleure ifgefchilderd, terwyl de Hovelingen , om Jat de gefchiedenis hun het masker afrukte, en de Vorfren aantoonden, hoe weinig op hunne vieijende woorden en ■edenen flaat te maaken was , tot haare vernietiging , met de eersrgenoemden Taamenfpanden. Maar , niemand was meer ep haar verbitterd als de Hooge F 5 SAoo-



98 Zedekundlgi Fabelen en Fertelfelen. Schooien; want zy bewees deezen, dati Zy, veel al beuzeJingen, waar by niemand belang had, het yverigst behandelden ; boeken fchreeven over doften , die zy zei ven niet verftonden , en over zulke zaaken oordeelden en verklaringen maakten, die nooit werkijk bellaan hadden. De Koophandel had een haat tegen de Gefchiedenis opgevat, want zy had deszelfs listige ftreeken en bedriegeryen die! by hem in zwang gingen , bekend ge-* maakt en den mensch het middel aangevveezen , hoe men zig het best voor den' bedriegelyken Koopman kon wachten. —: De Boer zelf kon niet verdraagen, datzy van de arbeidzaamheid zyner vooroudere» l met lof fprak; waut dat was volgens zyn begrip, niet anders,als hem zyn verzuim
en luiheid aantooncn : ja de Gees-
telykheid kon niet dulden , dat een Historie, de Armoede, Arbeidzaamheid en Ootmoedigheid der eerfte Kerkeleeraaren, van wier deugden zy, (hunne nakomelingen) te ver afgeweeken waren, befchreef; in 't kort : alle ftanden achtten zig door het gedrag der Gefchit denis beledigd, en arbeidden met eenparige magr, rot haaren val; ja rustten niet eer, voor zy van haar ampt afgezet was. De Gefchiedenis geraakten dus, vermits zy geen handwerk otn zig te geneeren, geleerd had, in eene
jam-



iZtdehtnJigs Tabeïenjtn Vertel'felen, 99 btmertyke omstandigheid. In deezeverInving was zy genoodzaakt , by een Jhoorfteenveeger dienst te neemen, van JLrdeel zyode, dat dat beroep heteenig|e was, dat overeenftemming met haave horige hantteering had ,• vermits zo wel fe Historiefchryver als de SckoorfteenJeeger, hun werk van vcegen maaken: Je eerfte naamlyk met de Staat en Kers, Je tweede metdeStookplaatfenenSchoorleenen te. zuiveren Na zy nu lange* td in deezen verachtelyken ftaat geleefd kd, wierden eindelyk eenige met medeleden over haar aangedaan, en bragten ioor voorfpraak te weeg, dat zy in haar 'oorig beroep herfteld wierd ï doch dit j-efchiedde niet dan onder harde voorvaarden die zy gedwongen was, te onierfchryven, de voorwaarden waren dee-
sen ; zy moest in 't vervolg niet
hnders aantekenen, als de geboorte van jfoornaame Heereu ; wanneer zy Gedoopt, bedorven en Begraven waren. Zy moest feig alleenivk bezig houden, met anlöere voorvallen, als geweldige- Brand , best , Aardbeeving, Duisternisfen, Komeeten en dergelyken rampen te befchryven. Het wierd haar wel toegedaan, Oorlogen en VeldQagea aftefchetfen; maar het ftond Imar niet vry,over denwaaren oorfprong des krygs te oordeelen, ordesf 4 zelfs



100 ZeMurJfge Fabelen en Vertel fel en. zelfs geheime beweegredenen aan het
licht te brengen. Dus wierd de Gel
fchiedenis bepaald, en langs deezen weg; is zy tot den rtand gekomen , waar in wyi 'haar thans befchouwen ; reden, waarom, wy in plaats van waare en nuttige Ge-* fchiedenisfen, niets als Dagregisters, e» drooge Jaarboeken bezitten.
De Officier en de Waard.
Een Landoffieier, die nooit een Veldflag had bygewoond, kwam in zekeren * Herberg j waarin hy eenige van zyne ' Soldaaten vond , die dronken waren. Hy wierd op dit gezicht toornig, en zeide; Heer W.~ard! Hoe veel Soldaaten, hebt gy wel in uw huis tot fchande gemaakt! De Waard antwoordde - zo veel, als Uw Welgebooreue op het Slag- j veld hebt gedood.
De Os en de Boer.
De Os ontmoette in het veld een'Beer en verweet hem, de wreedheid, die de ■ menfchen regen' de dieren oeffende, zeggende: dat zy de beesten vermoordden,
en op ten. f)e Boer antwoordde: —
wel nu : wy n;enfchen vermoorden elkander wel, — waarom zouden wy dan het Schaap e* de Os verkhooaen?
De



Redekundige Fabelen en Vertelfslen, I»I
We Boer die een groot Geloof dacht te bezitieiu
{Zekere Boer ter Kerke geweest zynde, ld den Pastoor hooren zeggen; dat wanter iemand flegts een Geloof had, als In Mostaardzaadje,hy gemaklyk op het later kon gaan, zonder te zinken. e Boer, die dit wel onthouden had, Ideneerde , dus met zig zeiven bn Mostaardzaadje is tog maar zeer klein. LL zo veel geloof heb ik wel • • • • • h. . . Hier wierp hy zig zonder verere'bedenkingen, over de geheimzin te laaken , uit zyn fchuit, m het water.ioch hy zonk welhaast, rr en zeide , na iet levensgevaar gered te weezen; —| dacht wel, dat het my zo gaan zoude.
Deeze Fabel leert, dat zutken die geen I. geloof hebben, 'er tog veel van -waanen I te bezitten.
De Man voor een Coquette. Een Coquette die veel verbeelding, ioch weinig deugds bezat, wierd gevraagd, Uelk een Man zy voor zig ten huwiy c Uenschte? De Coquette antwoorde : iK liad gaarne een' Man die alle goede hoedanigheden bezat, behalven verftand ; Kant zo hy verftand had, zou hy my wel aaast moede worden.
D*



f
102 ZeMundige Fabelen en Ver t elfden. De Groote Dichter.
Een Bever had door zyne Dichtkund. zu>k een groote naam verworven, dat In onder de dieren en vogelen, in gelyket aanzien was, als Homerus onder de Wen. SFm £h3d verfcheid^e verlen faamen getteld, die voor onnavolgbaar* meeseernukken gehouden wierden. De Herders fchreven dezelven af, en men hoorde ze daaglyks m de omliggende Dorpen en Wom den, opzingen. Hy had hec vermogen van de• moeijelykfte ftoffen, in verheven dicht" maat faamenreftellen ; met éen woord , zyne verten waren ftout, manlyk ,en teven zo volzmn.g , dat niemand, dan na vee! moeite den inhoud ver/rond. Dit ver wierf hem by kenners der Dichtkunde eene uitfteekende achting. Om gefcMedU en zelf?^e"f ™™ëebeL waren , kónden *"wrl'ke* We "ooitgebeurerl konden, was hy zo vruchrbaar, dat bv hem geen Criekfebe of Lateinfche Dichte? te vergelyken was Dit was oorzaak, dat ïn i'ifT06 Dichter genoemd wierdlen ml erdtTS hem ^beideneEerezui welk wuid hy geboren wierd. Vier »ro
rgrhKnS ' bet™n elkander , «*d>k vcrfcheidene lieden over Home!
rus



Redekundige Fahelen en Vertelfehn. 103
I geboorte twisten, de eer uit welken I groote Dichter zynen aanvang had jhomen In 'i kort, onze Bever had zig }t grootfte aanzien ver won-en , dat een Irveling wenfchen konde. Maar de Irzucht heeft geene paaien; hy was |m den groeten naam, in het woud en Ii'iggende dorpen verkregen, niet ver. ïnoegd. Hy wilde zyn' naam ook in fdere Landen bekend maaken : en verIts hy van een groot Eiland, dat eenige ïylen, van zynent af was, had hooren leek en, liet hy zig van een Struisvogel, Irwaarts brengen. De inwooners van Ir Eiland, uit verfcheidene Dieren, Vollen en Herders beftaande, waren met In goed naiuurlyk verftand begaafd, en lidden zig alleenlyk roe op nuttige Weetenfhappen. Zy waren beminnaars der laarheid, en hadden geen denkbeeld van j; Dichtkunst; integendeel, was hy die |st dnidelykfte en verftandigfte redeneer|j, by hen het meeste in aanzien. —— Ie Bever was daar zeer welkom; maar |en zy hooiden waarin zyn groote eigenfchappen beftonden , naamlyk , in de boorden uit hun natuurlyk verband te likken, de reden duister en onverftaanfaar te maaken, gefclnedenisfen faamen. lettellen die nooit gebeurd waren, e* itoden en Godinnen ter httlpe te roepen,
in»



104 Zedekundige Fabelen en Fertelfelen*
indien hy liegen wilde ,• befchoüwde zy hem als een f'chepfel, welke zy o hun Eiland geen woonplaats durfden get ven : ja eenigen gingen zelfs zo ver, da zy hem voor raazend en waanwys hielden en bellooten derhalven hem te binden ei gevangen te zetten. Doch de meesten warei 'er voor, om hem flegts van het Eiland ti verbannen; en dit vonnis wierd ook doo. den Struisvogel die 'er hem gcbragt had voltrokken.
Deeze Fabel leert ons, dat het geet by eenige volken voor groote blyken vat vernuft gehouden wordt, integendeel by anderen, als misdaadig en baatlyk kan aangezien worden.
Het onbezonnen antwoord van een Jon- 1 gel ing.
Zekere Jongeling, die de Opera en de Schouwburg nooit verzuimde by te woonen, kwam toevallig in de Kerk; en by zyn terugkomst gevraagd zynde, of 'er veel menfchen geweest waren ? antwoordde hy : — de Bak was vol, maar de Loges ledig.
Daar bet hart vol van is, toept de mond van over*



i
VERVOLG *
i
VAN HET
HISTORISCH : KRONYKJE;
DER VOORNAAMSTE
KERKELYKE'
E N
WAERELDLYKE ! GESCHIEDENISSEN.;






4M
VYFTIENDE VERVOLG
VAN HET
KORT HISTORISCH
[RONYK JE
Der voornaamfte Kerkelyke ea Waereldlyke
GESCHIEDENISSEN,
Voorgevallen ia de Vyfde Eeuw na Christus Geboorte.
Ten vervolge van het voorgaande, > is dienstig , de verdere Regeering in Keizer Leo na te gaan ; deeze et het zestiende van zyn Rvk net 'gften na Christus geboorte bereikt hcb:nde had op het Jaar 468, z> wy ge;n hebben, dat hy zynen Zoon Asper, \f dood veroordeeld, en doenftrafFen.— j is om eenen opvolger tot het Ryk te {illen, benoemde hy Leo de Jonge, die I Zoon van zyne dochter Ariadns was, s zy Ztae gebaard had ? — en in 't vol.
T gende



40S K R O N Y K
gendejaar 4?4,deed hy hem openlyk teCoi ftantïnopolen, met den naam van AugA tus uitroepen: in welk Jaar de oul Keizer Leo , van een geweldige buiklod aangevallen, en gantsch uitgeteerd zynJ «verleed, met den roem natelaaten, Vij als een goedertieren Vorsc geregeert hebben. — Zyne gewoone fpreuk wa dat even zo als de Zon alle het gefch penen verlicht en verwarmt, dat zo oc een Vorst, zynen Onderdaanen, met ve ftand en wysheid dienden voortelichter en naa zyn vermogen hun door weldoe hulpe toetebrengen.
De benoemde en reeds uitgeroeper Keizer Leo , was met den dood van zyne Grootvader, wegens zyne minderjarii heid, nog geheel onbekwaam tot de Rt geeringe, waarom zynen Vader Zeno, doe den Raad en het Volk, het Ryksbefth wierd aanbevoolen -
Over de West-Gothen, had zeederth Jaar 465, geregeerd eenen Tbeoderik < Diderik, die na dat hy omtrent 12 Ja ren, den teugel in handen gehad had door Evaricus of (zo als andere hem noi men Hberik, die zynen Broeder was ie Toihisfe wierd omgebracht.— Welk Evaricus, het Koninkryk zestien Jaare daarna bezat. — Dan door den eerstge Boemden. Didmk, was der Swaben Ko
nii



van de Fyfde Eeaw. 4°3 ng Recker in Spanje verdagen, in Frank- ' k de Steeden van Lyons en Narbonne genoomen , en de Romeinen in Galliea :el fchaaden toegebragt, dus de Romei■n geene reden hadden, om over dien oedermoord droevig te zyn — Te eer daar Evaricus met hun eenen geruien tyd vrede hield. — Doch na dat hy rer het gebergten in Spanje getrokken as, en de 'Steeden Pampelona en Sarasfa veroverd en 'er zig vast gezet hadtn, trok hy weder over het Gebergte in tllien. Den tyd waar op wy met dit is verhaal gekomen zyn,was allerrampoedigst, voor Hongaryen, Sevenbergent ulgarien, WaUachyen en Dalmatien, dooren de Hunnen, Gothen en Swaben, ne:ns andere vreemde Volkeren, elkander :ftaag met den Oorlog verontrusten. — e Oost-Gotthen waren op deezen tyd in veën gedeeld, het eene deel van hun, ok met hunnen Koning Windomier naar rankryk, daar zy zig nevens de Westotthen plaatiten; het ander deel zettede g neder in Tesfulien. In 't Jaar 477 overleed den beruchten 'enferik,der Wandal enKonmg in Afrika,na at hy de Romeinen, zo ui; de Gefchiedenis:n dier beroemde Volken kenbaar is alle ted en nadeel, dat hem mooglyk was, ad toegebracht,- geduurende een RegeeT 2 rings-



4©4 K R O N Y K
riHgstyd van f» Jaaren. — Worden 1 gevolgd door zynen Zoon Honorius, dl «et den aanvang zyner Heerfchappy, :l wel de ware Christenen, als de ArrianX vrye oeffening van Godsdienst verguuder. maar met het Jaar 480, de eerstgenoeri de in A/n'sa zeer vermenigvuldigenden , f, és laatstgenoemde te boven gaanden, wi dit oorzaak dat de Arriaaniche Bisfchoj pen, eene vervolging tegens haar verwek ten, en te weeg brachten, dat Heneriu, een bevel dtede uitgaan, waarby verbt den wierd, dat niemand der Wenden zi mogt vervoegen in de Kerken of Vergs derplaatfen der rechtzinnige Christenen. Verbannende tevens van zyn Hof, al'ed geenen, die het gevoelen van Anïus te gen waren, en meer dan 5000 menfchei ©m deeze reden in Ballingfchap dreef waar van 'er veele door gebrek en honge moesten vergaan. — Zyne wreedheid bepaalden zig daar by niet, maar oeffende die door affnyding van neus en ooren enz, eene Tieranny, die niet dan affchril kon veroorzaaken. ~——
Dan de rechtvaardige ftraffe des Hemel: volgden, op de Euveldaaden, want dooi een zwaare pest en hongersnood, moest den Tyran zelve, op de deerlykfte wyze het rampzalig leeven derven, na ^Jaarec geheerscht of liever gewoed te hebben. —
In-



van de Fyfde Eeuw, 405
Intusfchen was Ao. 484 , overleeden der Franken Koning Childerïk, in 't csfte ran zyn Ryk, lry wierd gevolgd door ?ledoveus, wiens gemalinne was Cblotilda , lochter van de Bourgondifche Koning ?bilperik, die omgebracht was, door zyïen broeder Gondebald , en die zelfs svreedaartig genoeg was, om zyne Vrouwe ie moeder van Cblotilda, met een fteen
1m den hals in het water te doen fmoo;n. — Clodoveus, in het tweede Jaar zyer Regéering , de Romeinen aanvallende , eroverden van haar de Stad Soifons veroeg hunnen Veldheer Sygarius ,. welke )t zyn uitterfte verderf zig in de armen, an de Westgothifche Alarick wierp, wordende door hem, daar hy hulpe van erwachtte, aan zynen Overwinnaar overfjieleevert, waar door Clodoveus gelegenI ïeid kreeg, zyn gebied tot aan de Rivier He Loire uitttbreiden, waar meden dan Mndelyk, de Heerfchappy der Romeinen , lip Gallien vernietigd wierd.— Verre van \ lat Clodoveus, hier mede vergenoegd was, mygarius en anderen Romeinen, moesten jfleeze zyne Overwinning , met hunnen Slood bezegelen,even als of de verzeekering {Iran de Overwinning aan het leeven of den Mood van eenige nu weerloofe afhing. — jfcan deezen tyd en gebeurtenis, bepaaien de Gefchiedfchryvers, dat den naam X 3 van



40<5 K R O N Y K
van Gallien in die van Franken , nul Franh-yk veranderd is.
Keizer Zeno die in 't Jaar 487 in heti Oosten Regeerden, fcbeen om dien tydl niet te konnen dulden , dat den Koning! Odacer na zyn welgevallen, de meester in| Jtalien fpeeJden, bracht hem in drie ver-] fcheidene Veldflagen zulke zwaare Neder-j laage toe, dat Odacer genoodzaakt was, met hem in verdrag te treeden, waartoe! hy, niet weinig geholpen was door Thso-\ derik, Koning der Oüro-Gotthen; en na dat hy Odacer naderhand, had doen ombrengen, waar door hy meester van Italië\ Wierd. Hy in die waardigheid te Romenl gekoomen zynde, deed hy de Bisfchop-I pen tot tweemaalen toe vergaderen, en| in de tweede byeenkomfte deed hy'deni Bisfchop Symmacbus, in zyne waardigheid! bevestigen.
491 Keizer Zeno, te Konflantinopoleni geftorven zynde volgden hem Anaflalius ,1 die een voorftander was, van de Leere van hun, die de Stellingen van Eutyches aankleefden, waar over hv in twist geraakten met den Roomfchen Bisfchop Gelafius, welke hem, door eenen Brief gewaarlchuwt heeft — ,. dat hy dat volk met in zyne befcherming neemen zouwant dat 'er twee voorname zaaken wartn, waardoor deeze waereid geregeerd
wierd,



van de Pyfde Eeuvo. 407
livierd, zynde de gewydde magt der Pau1 en en de mogendheid der Koningen ,• dat I ie last die de Priesters te draagen hadI len , de zwaarfte was, om dat zy ten hunli ter tyd aan Godt, rekenfchap voor anderen Eullea moeten geeven: dat hy wel als Keizer over het Borgelyke het gezag voerid.?n, doch echter am de Dienaars van het i Heiligdom onderworpen was , en van hun oordeel afhing, en nademaal de Priesters, de j Borgelyke Wetten gehoorzaamden, het I niet meer dan billyk was, dat hy desgejlyks niet weigerden; dat de handhavers der Goddelyke zaaken vastftelden ,• welke eer (zo hy zeide) aan alle de Dienaars der Kerke moet gegeeven worden, dat de I zaak zelve verëischte; dat ze voor al [lals hoofd der Priesterfchaar beweezen I wierde, aan hem, die door den ftem van liGod, en daarna door bevestiging der Ker,ïke, als allegemeene gezagvoerder was ilaangefteld: dus zou hy Anaflafius, afhakten, zig tegen hem GeJafius te verzetten, en hem in dit Leven liever hooren als
Ieen Voorbidder, dan hem in het toekoomende, als een befchuldiger te moeten hooren." — Uit de Gefchiedenisfen van die tyd , kan men zien, hoe fterk de Kerkvoogden de ongelukkige dood van Anaflafius, die 27 Jaaren daar na door den Blixem gedood wierd, of zo als T 4 het



r
40S K R O N Y K
het Pctuslyk Rechtboek zect zyn ingewan uitbraakten, als een ftraf voor deeze zyn« ongehoorzaamheid word toegekend — Deeze Anaflajius die voorheen de geheinu fchryver van Zen» geweest was, en aiieen door zyn Huwelyk , met de Weduwe van dien, tot die hooge Waardigheid verheeven was, betoondengeduurendenzyn Re-' geeringsjaaren, duidelyk, dat hy daartoe niet gebooren was, want in plaatze vani zynen Vyanden, met de Wapenen te keer te gaan zo zond hy hun gefchenken, omi ze te bevredigen , en bedreef niet dan zaaken, die verre beneden zynen rang en •waardigheid waren. — Welke fchandelyke Regeering, niet anders kon verwekken, dan onrust en beroerten, waarvan Cicilie, Armenië, Kappadocie en andere Landen rykelyk hun aandeel hadden. En me' het Verhaal daarvan is het, dat de Gefchiedfibryveren, ons uit de Vyfden tot in de Zesbbn Eeuw doen oveiHappen, waarin wy hun in het volgende Jaar hoope op hun fpoor te volgen..



By den Drukker deezes zyn de navolgende Werken gedrukt en te bekomen. _ ,
KERN
BES.
GODLYKE WAARHEDEN
VOOR DE
JEUGD.
O
? Amfterdam, ByJ W.l'RUYS. Boekvcrkooper.
Dit Werkjen niet grooter als dit formaat aanwyst, is verdeelt in eenvoudige Vraage en Antwoorden en verfierd met negen fraaye kopere Plaatjes en is zeer gefchikt tot aangenaame Wezentjes voor de Jeugd om hen al vroeg een begrip der zuivere waarheidsleer te doen ontfangen, de Pryzen zyn in Papiere Bandjes 7 S . en frante bandjes ia St. en ia Maroquin 15 St.
De Sr.htiol der Deugd en de weg tot een gelukkig voorfpoedig en Heilig Leven
ont-



«mflooten en geopend voor de Christe Iyke Jeugd, doormengd met voorbeelden, Historifche Aanmerkingen, Zede vaarzen en Gedichten, mede zeer ge< fchikt voor de Jeugd tot Prezenten . waar van 'er al een goed aantal tot dieri einde met vrucht zyn gebruikt , de tweede druk in 8vo. groot 337 Bladzyde voor de geringe Prys van 11 ft J. W. Pruys, Nuttig Huysgebruik 'of Stichteiyke Gebeden en Gezangen voor Huisgezinne en byzondere Perzoonen. in 8vo. a 10 ft. H. van Lis, Verzameling van twintig oefeningen over verfcheiden KeurftofFen zo des O. als N. Testament, in 4r0. ƒ 3. 3> ". . ■'"' — Nieuwe Verzameling van eeuige Oefeningen, in 4to fa 10■NB, Hiervan *yn zeer weinig exemplaaren over, om welke reden het eerfte niet meer werd apart 1 gegeven.
£. Smytegelt, Christens Heil en Cieraad I in 45 Predikatiën , de vierde druk' m 410. / 2 - 4 .
J. Koelman, Practjk der Godzaligheid, waar ag er de Altoosduurende Plicht van een Christen, in I2ve, 4 ft.
,T - Ndtuur en Gronden des Geloofs, m 1 ave, 8 ft.
P.Doddrijge, Capernaums Schuld en Oordeel in een Boetpredikatie over Matth. Al, 23 en24,de tweede druk gr.Svo.a 8 ft.



f. C. Lavater, Historisch Verhaal van de nooyt gehoorde gruweldaad te Zurich, door het vergiftigen van de Wyn des H. Avondmaals, benevens twee Redenvoeringen daar over gehouden , in groot 8vo, 12 ft.
7. C. Mobr, Treur en Troostftoften op 't overleyden van Do. J, Boskoop, a 3 ft.
P" ■ Ontzachelyke doch nuttige befchouwing by 't afbranden van de» Amfteldamfche Schouwburg, de zesde druk, a 3 ft.
— ■ Nederlands Kerk opgewekt, by 't gebruik van de Nieuwe Pfahnen en Gezangen, a 3 ft.
— 11 Brief aan den Schryver va» den Denker, tot beantwoording van zyn Ed. Vertoog, N 395. a 3 ft.
— ■ Gedenkzuyl van Gods wonderen, by gelegentheid van de bevestiging en intreede van Do. C. S. Duitscb, te Meydrecht, a 3 ft.
— Dichtgedachten by het graf
van den Prins der godgewyde Nederl. Dichteren. J. E. Voet, a 5 ft.
r. Wilcocks , een uitgelezene druppel Honigs uit de Steenrotze Christi, of een klein woord ter vermaninge aan alle heiligen en Zondaars, waar agter een gemeenfaam gefprek over de vryevergeevinge van de Zoaden , gr. 8vo, tweede druk, a ófte
ff



J. H, Wesurbef, Bevestiging van Dl P. Broes, in 4to, 39 ft.
Ricbard, Verdediging der Wonderwerk* van Jefus Christus tegen Mr Woolftot\ dit werk is van zeer groot belang o j de Schyngronden van \ ongeloof te b ] teugelen, is groot 670 bladz. met eej fraave Tytelplaat, voor de geringe pr; van 24 ft.
H. Spille, Befchryving van een nieuwj foort van Molenasfe en Molenroedel met de Afbeelding in 't koper, in8v<| a 10 ft.
—■— Verhandeling over de ZwenJ rokken of Berigt van een Middel o» Schipbreukleydenden voor verdrinke te behoeden, in gr. 8vo. 7 ft*
y. B. van Rthr, Godleerende f'lantkur; de of Proeve uit het Ryk der Gewaï fes in navolging van den beroemd Derham, waar agter Godleerende Ws ter en Vuurkunde van J A. Fabritius in gr. 4to, gefchikt om by de Werke van Nieuwentyd, Derbam, &c. te voe gen, a ƒ 2 : -
J. Vtrbrugge, Examen van Land en Zee ChiriTgie, de tiende druk, met vei meerderingen, door J> D. Scbliebting in 8vo. a 1 « 16 -
O. Aekrel, Heelkundige Waarnemingen vertaald en vermeerderd door £» $** difert, gr. 8vo, a I ; 14 -



!, Smdefert , Heel- en Ontleedkundige Verhandeling,over eene Slagaderbreuk, en de groote Slagader uitwendig opengeborften, in 8vo met plaaten. a 10 ft. gj'. Scbarp, Oordeelkundige Aanmerkingen \ over de Heelkunde en 't behandelen der : Operatien, benevens de Inftrumenten, f met Plaaten, in 8vo. a 2: 10. |f. G. Kruger, Proeve eener VerhandeJ ling over de Ziel en deszelfs Vertnoi gens, op de Reden en Ondervinding i fteunende, in gr. 8vo. a 1 : 16. ]{. Pieterfon, Aanmerkingen over het misbruik der Letter V., in gr.8vo. a 6ft. \ de Haas, Verheerlykt en Vernedert Portugal, nevens een verzameling van verfcheide Gedichten, met plaaten en 't Poutret des Dichters, in 410. a 3 : « dito groot pap. a 5 : • \ F. Le Comte, Konst - Cabinet der Bouw, ; Schilder, Beeldhouw en Graveerkunde , : a deelen met plaaten , 8vo. a 3 : . *« C. L Hirschveld, de Winter eene Zei\ delyke Befpiegeling, in 8vo. a 14 ft. ïeneraale Keuren en Ordonnantiën van de Ses Hoofddorpen, van Warerland als ; Ransdorp, Zuiderwoude, Landsmeer-
Zun derdorp, Broek en Schellingwoude ! met den aankleve van dien, in 4to. a 12 ft! togelfche Nationaale Koopman ingr.Svo. ; a 1 - : -
kk£ aan een Vriend, behelzende eenige
Aan-
J



Aanmerkingen, over Zeker Project vi
een Ordonnantie voor de Kamer vs
Defolate Boedels, binnen Amfteldarc
in 8vo. a 14 ft. Gepast weder Antivoord, aan den Schrj
ver van 't kort Antword op zeker Pro
jecl:, 5cc. a 4 ft. Bylage zynde een Brief van denAdvocat
Noor/kerk, over 't zelve Suject, a 6f De Gevallen van eenen Vrymetzelaar
door hem zelfs befchreeven , 2 deele
8vo. a 1:18:Leven van Staniflaus LeGnfcKska, Konin
van Polen, 2, deelen, in 8vo. a 1 -8.1 —— van Ferdinant de Toledo, Herto
van Alba, 2 deelen met plaaten, i
8vo. a 1 :16. Fritjïns , Historifche Pbilofophifche, &c
Rustuuren, niet plnatcn , in 8vo, a 1: Bulla in Cena Domini , of des Avond
etens van Paus Leo de XV*, in groo
8vo. a 10 ft. G. Voetius, Twistreden over de Schouw
toneelen , de 2e druk, met een noodi
ge Voorreden, door J. C. Mobr , ii 1 8vo. a 8 ft.
G. Bodsan, lecre der Waarheid dienad< Godzaligheid is, waar agter de Opftanding der twee Getuigen, de plicht dei Dienaaren , en de kentekenen van d< Staat der Natuur en die der Gïnaden,. in 4to. 2 deelen ? a 1; io«



1