BERICHT
B^egens de uitvinding om de gewoonelyke Oly* verw - Couleur en zodanig te vermommen, dat zy met water vermengbaar zyn, en men daarmede op Papier niet alleen kunftig ■ kan Tekenen zonder dat zy door [laan, maar dat men ook met deeze Verwen op allerhande zoort van Stoffer, kan werken, zonder dat het wa. ter er eenige hinder aan kan toebrengen.
a ls mede een
BERICHT
Om met Oost - Indifche Inkt en deeze vermomde Olyverw zonder uitfpaaren te kunnen wasfchen.
aan de
NATIONAALS NEDERLAND SC HB HUISHOUDELYKE MAATSCHAPPYE te HAARLEM,
ingeleverd door
j. P. van HORST O K5
Konstfchilder te Alkmaar.
Te HAARLEM, By C. PLAAT en A. LOOS JES Pz.s
Drukken van de Nationaale Nederlandfche Hutsk Maatjehappy. V .
No. a. Nuttige Voorfidkth.



EXTRACT uit de Refolutien van de Nationaale Nederlandfcke Huishoudelijke Maatfchappy, in derzelver Algemeene Vergadering , gehouden den 10 Juny 1800, en volgende dagen , Ref. bl. 683, 713.
„ Rapport der Commisfie tot de Nrttige Voorflellcn, omtrent de nieuwe uitvindingen in de Schilder„ konst van den Burger j. p. van hors tok te Alk. ,, maar.
„ De Commisfie oordeelt, indien de Burger horstok aan „ eene Commisfie uit de Nederlandiche Huishoudelyke Maatfchappy zyne nieuwe uitvindingen ten opzigte van de momverw, en van fietbehouden van den witten grond in de tekeningen zonder uitfpaaren openbaart, indien ,, zyne uitvindingen blyken nieuw te zyu, en in 't by,, zonder zyne momverwen in de daad onderfcheiden „ zyn van die van den Heere men sart van Brusfel „ en in dezelve geene Zeepen, Zouten of fcherpbyceu„ de invreetende Vosten of Loogen komen, en in'tgeheel zyne uitvindingen volkomen beantwoorden aart de opgaave welke hy in zyne brieven daaromtrent „ doet en vryheid geeft, om zulks publiek temaaken—> dat onder deeze voorwaarden aan den Burger hok.„ stok door deeze Maatfchappy wegens zyn betoonden yver en liefde tot de Teeken en Schilderkonst, „ en wegéns het nut, het welk deeze zyne nieuwe uit, vindingen zouden kunnen voortbrengen, behoorden te „ worden toegelegd de Zilveren Medaille en eene Remw. neratie van 50 Dticaaten.'"
Welk Rapport door de Algem. Vergadering is geapprobeerd.
Tot dit onderzoek door directeuren in kunne Vergadering den 19 Juny l. I. gehouden, eene Commisfie benoemd zynde, heeft deze Commisfie op de 11 Ju ly daar aan volgende, een favorabelRapptetuitgebragt, en is ingevolge van dien door directeuren in hunne vergad. van 4 Sept.'l. I. de Pratnie aan gemelde j. p. van horstoe toegekend. y /)



BERICHT over de uitvinding, om onze gewoonlyke Olieverw -Coleuren zodanig te vermommen , dat zy met water vermengbaar zyn, en men met dezelve niet alleen op papier kunflig kan Tekenen, zonder dat zy door/laan, maar dat men ook met deeze verwen, op allerhande foort van ftojfen kan werken, ook in het groote , zonder dat het water er eenige hinder aan kan toebrengen.
D e Algemeene Vergadering van de Nationaale Nederlandfche Huishoudelyke Maatfchappy den 10 Juny 1800 en volgende dagen te Haarlem vergaderd , heeft gunftig bellooten , nry een zilveren Medaille en vyftig Ducaaten toeteleggen, indien ik aan eene Commisfie uit hun midden daar toe benoemd, de gerequireerde openingen , nopens myne ontdekkingen in de Schilder- en Tekenkunst, en alle de ophelderingen wilde geeven, welke zy nodig oordeelen zullen , ter voldoening aan de Refolutie van de Algemeene Vergadering, waartoe ik my op aanfchryving van den Secretaris den 9 July naar Haarlem begaf en het volgende inleverde.
Schoon van myn onvermoogen overtuigd , om over een Kind lesfen ter onderrigting te geeven , dat in het jaar 1797 den 4 Oclober A 2. zeer



C 4 )
zeer toevallig in' de Waereld is getreeden, dat mogelyk tot zyn Mannelyken ouderdom komende , voor meer verbeteringen vatbaar zoude kunnen zyn; zal ik het egter waagen, hetzelve , nu drie jaaren oud zynde , ter uwer befchouwing aan te bieden; niet alleen voor het Kunstoeffenend gedeelte onzer Landgenooten, maar ook voor allen, die eenige betrekking tot deszelfs nuttigheid zoude kunnen vinden. Hoe onbekwaam ik my zelve ook ken , hebbe ik lust en geneigdheid, zoo verre het my mogelyk is, alle myne ondervindingen in dit vak, zoo ver myn oordeel ftrekt, tot een bekwaame handleiding in veele zaaken voor te draagen.
Het is den geleerden niet alleen, maar ook aan veelen bekend, dat even als de zoo nuttige Boekdrukkonst, veele Kunften en Handwerken genoegzaam by toeval zyn gevonden: onze verwondering hier over als nog niet beredeneerd zynde , is des te grooter , als het eene zaak van waarde, en voor het Algemeen van veel nut kan zyn. Myne verwondering , over eene toevallige uitvinding , [fchoon niet als voor het kunftig gedeelte en voor alle die in Olieverw fchilderen , ingerigt,] was niet minder; wanneer ik my op een mor genftond, in- myne Schilderkamer zynde en de Verwen op myn Palet zettende, iets ongewoons ontdekte. Ik had juist een Schilderftuk uitgehaald met (a.~) wit van een Ey. Het Potje
Itond!
(*.) Het is des kundigen bekend , hoe men dit Ey-
wit



C 5 )
Hond voor my, waar in hetzelve was. 'Dezoogenaamde Kaslèlfe Aarde of van Dyks bruin te dik zynde, wilde ik het temperen, dog itak het Tempermes in het Eywit: in plaats , dat de verw verdunde, wierd zy dikker en verdeelde; myn misflag merkende, hervatte ik het andermaal : zy wierd wel dunder, maar tot de Olieverw onnut, dus viel my in om er fchoon water onder te doen, dat ik by my had; dit liet zich Temperen, en ik vond, dat zy ten eenemaal veranderd zynde, van Olieverw tot die van Waterverw was overgegaan. Ik formeerde direct met die coleur een Landfchapje, (P) op papier wasfende, en zag, dat de Verw niet doorlloeg, en zich aangenaam vertoonde, en ontdekte verder, dat zy met geen water aftekrygen was.
Zien*
wit klaar maakt: dog voor die dit niet wceten is myne manier deeze; het Eywit, van de doyer afgefcheideu, wordt in een grootagtige kom gedaan; de Haanetree et uit genomen zynde , iramp ik in een vyzel een klein flukje Kandyzuiker, dog vooral niet grootër dan een ger» ftenkoorn, dit doe ik in het Eywit uit voorzigtigheid , om in het opdroogen alle barfting voor te komen-, dan neem ik een zeer groote onafgefneeden fchryfpen , ei fny hem van boven en beneden af: eu fteek hem in een lang rond (lokje, met zyn boveneind, vervolgeus fny of knip ik dezelve pen overlangs, in vyf of zes reepen, van onder na boven, fpreihem uit als een fter, zee hem in het Eywit, en rol met myn twee handen vlak tegen elkander het (lokje om en weerom, tot dat men een dikke fchuim, hoe dikker hoe beter, bekomt, dit gaat fpoedig voort en dan filtreert zich het Eyvogt van het Ey hier onder, dat aien iu een Potje of Fles tot gebruik overgiet.
(é ) Dit Tekeningje, offchetsjwas de eerfte proef door j»y aan de Maatfchappy toeeezonden.
A'S



( 6 )
Ziende deezen toeftand met deszelfs tegenovergeftelde afwisfeling , nam ik fpoedig een beiluit te beproeven, om op die manier alle myne Verwen te vermommen (c) dog vond my in genoegzaam de meeste couleuren te leur gefteld, ontdekkende dat veele dingen voor toevallighe. den bloot iraan. ■—■ Wat was hier de oorzaak van? ik moest beredeneeren en wel drie zaaken overweegen, die ik hier toe gebruikte , namentlyk de Oly, het wit van hetEy, en de Verwftoffen , wat deeze in haar Aard en weezen zyn: en fchoon ik van de Chymiekunde in 't geheel zeer weinig verftand hebbe, had ik wel gehoord en ook by ondervinding gezien , dat twee zaaken. door het bykomen van e^n derde geheel veranderden enz. Ik wist ook wel, dat in, de Natuur van het dierlyk beftaan, zelf in planten en gewasfen een zeker Zout, Zeep en Zuur ingelegd waren; in de Oly zoo wel, als in het dierlyk vogt van het Ey, fchoon dezelve beide toch geen Zout, Zeep, nog Zuur zyn, maar door deeze beide vogten in een te mengen, zou er een eigenfchap van de Zeep uit voortkomen, ten ware er een middel was, dat tot een fcheimuur verftrekte, om dit kwaad ten eenemaal te
ver-
(c) Ik hebbe het woord vermommen of vermomde Olieverw , en by verkorting momverw hier aan toegeëigend, daar ik tot nog toe geen beter naam hier toe weet uit te denken, om dat zy inderdaad Olieverw zynde, door een inmengfel als het waare vermomd is. Even als het Spaans Groen , koper; en het Loodwit lood is, maar door de kunst of door de Natuur vermomd zyn en zoo met meer zaaken.



C 7 )
verhoeden ofte beletten, gelyk indeezen plaats heeft, de Natuur dog moet alle gcfteldheden, die tusfchen beiden zyn, immers mede neemen, anders kon zy den eenen toeftand in den tegenovergeftelden niet veranderen "of afwisfelen; hier houdt het eene op, daar het andere begint; en. egter maaken zy beiden een geheel uit. Dus befchouwt men in deze Natuurlyke verandering drie zaaken, de voorafgaande toeftand der Olieverw die veranderd moet worden, de daarop volgende toeftand, die in waterverw moet overgaan, en de tusfchen beiden liggende toeftand, die voorde Natuur van den een tot den ander den weg baanen, en de zaak van wezen verandert als zy van te vooren geweest was, dog in dit geval zal de kragt van den eerfte toeftand, wel over den tweeden het grootfte vermogen hebben; de vlugge Oliedeeïen , door de Aardachtige zelfftandigheid van de Verwftoffen, en het dierlyk vogt van het (i) Ey werden als geperst en gedrongen, om zich als een waasfem na boven te verfpreiden, hoe vereenigd dezelve onaficheidbaar zyn, en befchermen haar voor alle bederf en ongemak.
ö De
(tT) De zagte vloeibaare ftoffe of weivogc van het Ey, als dus onderling vereenigd, kan geen de minde hinder of nadeel aan de VerwltofFen toebrengen, als andere Compoiitie van wreeder of fcherper kragt zoude kunnen doen, deOly en dit vogt werden beide wel hard. maar kunnengeenszins door den zagten invloed, die zy in zich bevatten zullen , de een den anderen verderven, ten mmften ik hebbe, noo'it eenig nadeel in myne verwen kunnen befpeurea , zoo Jaag ik dit geheim behandeld heb.
A4



C 8 )
De Ouden, wel is waar, hebben van de eeri fte Eeuwen der aanbreekende kunst met het Eywit (Y) onder de Verwen gefchilderd: dog het zy my vergund evenwel te zeggen, dat deeze myne vinding geheel nieuw is, om dat de bewyzen, zoo ver my bewust is, niet voorhanden zyn, om het Eywit onder de Oliewerw te ver. binden , en er alzoo ftandhoudend en kragtig
mede te fchilderen. Vooreerst, de ouden
hebben geen kennis van de Olieverw gehad, en, van hunne Ey en Lymverw is niets meer voor handen , daar hunne vermengingen het water niet konden wederftaan : en ten anderen, myne vinding, om dezelve te (ƒ) paaren met de Oly
is
00 Wat het Eywft onder de Verwen belangt, deeze vinding is zeer oud en van de eerfte Eeuwen der beginfelen van de Schilderkunst door de Egyptenaars, vinders deezer kunften , die verder door de Chaldeën tot de Grieken overgegaan, en verfpreid zyn door Italien en elders: ja in onze gewesten heeft men er altoos mede gefchilderd;, tot den tyd van Hubertm en Jan van Eyk , welke Schilders van Mafeyk en Brugge waren. De laatfte heeft in den jaare 1410 dezooloffelvke ennooit volpree. ze Olieverw-Schilderkunst gevonden , dus weinige jaa.ren na dato is de Eyverw-Schilderkunst geheel in de vergetelheid gedoirpelt, zo dat men er nu in het geheet niet meer van hoort, als of dezelve nooit beftaan had. En geen wonder, want door de byzondere kragt, malfigheid , en met de Natuur overeenkomende navolging, en eigenfchap der Olieverwen , moest al het oude hiervoor wyken.
(ƒ) Eene ry van Eeuwen heeft men dan met het Eywit onder de Verwen gefehiHerd : deeze keten wierd op een geer mnte wys verbroken doof den vinder der Olieverw fa. het jaar 1410, en ik poog my te onderwinden mede op



C 9 )
is van een fterker vermogen, en heeft het voorregt, dat het veele fatigaes kan wederftaan. en ik durf my vleyen, dat het aan myne Landge* nooten niet alleen aangenaam, maar zeer nuttig zal zyn.
Verfchooning verzoekende over deeze, wat ruime , uitweiding, ga ik tot de vermomming der Olieverw in alle Couleuren over,
Ik hebbe niet noodig geagt, om hier een Lyst te formeeren, van alle Couleuren, die een Schilder gebruikt 5 ook is dit gebruik niet een en hetzelfde onder de Schilders, als alleen de OkerColeuren en , Berlyns-blaauw , Vermiljoenen de Florentynfche Lak. Genoeg, dat men alle Coleuren zonder onderfcheid kan vermommen, en volgens myne vinding zeer gemakkelyk en ligt.
Wanneer ik dan gezien had, dat de mees» Olieverwen : zoo als men die op het palet gebruikt, niet met het weivogt van het Ey wilden vereenigen , heb ik de gedagten gehad de zaak om te keeren , en eerst de verw op den fteen te bereiden met het Eyvogt, 't welk fpoedig moet gefchieden zonder er als nog water by te mengen. — Dezelve aldus
fyn
een nutte wys deeze keten vast te hegten, door de manier der oudtn 390 jaaren na dato, om dezelve met de Olieverw te verbinden, en te zimen gepaard een geheel uitte Skagken.
A 5



C io )
fyn gewreeven , wat dikagtig , en met het mes op een gehoopt zynde, giet dan uit uw flesch zoo veel Papaver of Lyn-Oly , als gy anders gewoon zyt onder die quantiteit, er op: dit door een getemperd zynde , dan kunt gy verder zo veel water er onder mengen , als gy begeert, en tot gebruik in uw potjes doen.
Ziet daar op een gemakkelyke wyze de Aardagtige zelfftandigheid der verwen met de geestige gefteldhèid van de Oly en het bykomend Eyvogt vereenigd en geharmonieerd, zonder dat de een den anderen eenige fchade kan toe* brengen, ten zy dat men dezelve dagelyks met. warm weder naziet en omroert, en het vuile water er afgiet en met fchoon water aanvult, anders zou dezelve moeten bederven : (g.) dog hoe verfcher men met deeze verw fchildert, zoo veel te beter: en hoe wel een weinig Gom er geen kwaad in doet, zoo is veel Gom er onder fchadelyk , als in werken, daar het niet op aankomt ; want de Gommen doen de Verw losfen, en dan is zy niet beftand voor het water, daarom gebruik ik tot beftendi. ge Werken in het geheel geen Gom.
De behandeling van deeze Verw, om kunst-
te-
(g.') De in water gekookte koortsbast, dooreen doek gegooten en in een Fles gedaan, is zeer góed om uw Verwen voor het bederf te bewaaren, men fpoelt dit vogtaf; als men het gebruikt doet men het vlies er zuiver af, wyl dit fap bruinagtig is.



( II )
tekeningen te 'maaken is dezelve, als met onze gewoonelvke Gomverwen , hoe versch zy is, kunt gy na een half quartier, en minder, verw op verw leggen, zonder hinder, en zy werkt fpoedig , om dat men in eenen een Coleur, zoo zwaar kan leggen, als men begeert.
Met Dekverwen kan men heel fchilderagtig werken met deeze Verw, voor de geenen die zulks gewend zyn met hun andere Waterverw en het zit vaster, is de affpringing zoo niet onderworpen; ten zy men het al te dik en zwaar legt, en men kan er zonder hinder over Lakfeeren.
Van dag tot dag word deeze Verw zo vast en hard , als onze gewoonelyke Olieverw , en ik hebbe nog niet ondervonden, dat dezelve in de heete zon, of tegen het vuur gehouden, berst, maar .wel als er gom onder is.
Men zal bevinden, als men met eene fpons er water overftrykt, dat dezelve krimpt, om. dat de Oliedeelen naar buiten uitwerken.
In het fchilderen is dit myn manier. Hebbende de Verwpotjes voor my, zoo gebruik ik met een mes uit dezelve niet meer als nodig is op myne tegels of hoornen palet, want al wat opdroogt is niet wel meer gebruikbaar; een palet van hout is -niet goed.
Op een lugtige plaats, daar geenftof by komt,
kan



kan dezelve redelyk lang goed blyven, dog in den winter langer, dan des zomers, als men oppast er versch water (/z) by te doen. Na agt of negen dagen wordt de reuk wel niet aangenaam : de koorsbast en frisch water zuiveren dezelve weer, en is daarom goed , om mede te fchilderen.
Onze gewoonelyke zwartfel is de ftugfte Verw om te vermommen, om dat dezelve te fmeerig en olieagtig is. (/)
Als men in water fyn gewreeven VerwftorFen in zyne doosjes heeft, (k) kan men die altoos versch temperen.
De
r (k) De Heer E. M. Engelberts heeft de goedheid gehad my een middel aan de h»nd te doen, om de Verwen altoos van water te voorzien; men doetze in daartoe gemaakte potjes van kryt of gegooten van gips, en zetze dan ineen bord met water, 't welk doordringt in de Verw, en van een groot'gemak is.
(*") Om dit voor te komen, vu! ik een peperhuisje ftyf met fwartfel, brande het gloeyendinhetvuur, en neem het fpoedig er uit en leg het op myn vryffteen, het blusfeuda met dan looper, dan is het zeer goed en zwarter.
(k~) Er zyn eenige Verwen, die inwater gewreeven, hard blyven, en niet poeijeren: men kan dit voorkomen, als men in den winter als het hart vriest, zyn Verwen vry ft en op een bort of glas uitirrykt en uit laat vriezen, dat heb ik goed bevonden.



C 13 5
De kleine Werken dus afgehandeld zynde, ga ik tot de groote van meer omflag over.
Ik vind de vermomde Olieverw zeer gefchikt voorde Tooneel-liefhebberyen. Hetisbeke nd, dat men dit algemeen met de Lym bewerkt, en het kryt voor het wit gebruikt, ten minften voor het grootst gedeelte; hier wordt veel vuur toe vereischt. Als men nu de lym , kooien en kryt rekent tegen de Lynoly en het wit van het Ey met de Lootwit, hier toe nodig, dan zullen de onkosten zoo zeer groot nog niet uit den haak loopen. Men zoude hier tegen in kunnen brengen, de lastigheid van het Eywit tot weivogt te bereiden , dog die de behandeling gewend is op de manier door my opgegeven zal ondervinden, dat dit fpoedigertoegaat, danmen zig verbeeldt, en tien a twaalf Eyeren geeven een geheele quantiteit weivogt: dog men lette dat tot ieder Ey een gerftekoorn geftampte Kandyzuiker moet bygedaan worden, en niet meer, om dat te veel zuiker zyn ftandhoudenheid zou beneemen, en te weinig bijgedaan zijnde, zouden zich eenige kleine barften kunnen vertoonen bij de opdrooging.
De bereiding der Verwen, dog zonder vuur is dezelfde als met de Lymverw : men probeert met een ftaaltje Linnen hoe zy opdroogen. De Verwen in uw potjes moeten zonder klonters wel vereenigd zyn met uw weivogt; men weet dan na gisfing , hoe veel Lynoly men in dito quantiteit, de Verw droog zynde, gewend is in
te



C 14 )
te doen, deeze moet hier mede wel vermengd worden , eer dat men dezelve met water verdund, en dan kunt gy uit al uw kleuren een Tint maaken even als met de Olieverw.
Het kryt kan in deeze Verwen niet gebruikt worden , zoo min als met de Olieverw, om dat het geen Lighaam heeft.
De fchermen , vliezen , (*) ook het agterdoek, kunt gy behandelen in haar eerften aanleg of grond naar uw gewoonte, als met de Lymverw. Aangelegd hebbende is het zeer goed, om fterk werk te maaken, het werk uit te haaien met Lynolie, die er fpoedig intrekt, en men kan ten eerften daar overheen i'childeren, (Q de agterdoeken en zaaken, die opgerold moeten worden , moeten niet al te dik in de Verw gefchilderd worden.
De Schilderwys is dan dezelfde, als met de Lymverw, C» dog hoe vlugger men fchildertj
by-
(*-) Vliezen dit zyn de afhangende fluitflukken die of met de fchermen een geheel uitmaken, of metlugt en wolken gefchilderd werden enz.
r/i Om doeken die opgerold moeten worden lenig te houden is het goed om onder de tien deelen Lynoly een deel Coomoly te doen en daar uw Verwen mede te vermommen, het Eywit doet dezelve droogen en men kan op deeze manier voor de Olieverw doeken plemuuren, die zeer goed zyn.
(m~) Een palet van blik of koper dat vertint is, endaar de Verwen gewoonlyk leggen in hollen er in gemaakt



C «5 )
byzonder in het verdryven van Beeldwerken of* Colommen, hoe beter, om dat de Verw lpoedig droogt, dog deeze werken vereifchen om den grooten afftand , ook een ftoute en vlakke behandeling in de Coleuren, en by kaarslicht befchouwd , worden de vlakke partyen zagt genoeg.
De kwasten in de groote werken zoo wel, als de penceelen in de kleine werken, zal de ondervinding leeren, dat men vooral in fchoon water fchoon maakt en niet laat liggen, want dan worden zy bard, ten zy dat men de kwasten niet gebruikende, in het water zet.
De deugd van deeze werken is wel byzonder, deeze : om dat men geen vuur behoeft te gebruiken , gaat het fpoediger voort, en geeft een egaale fchoone dofte Coleur ; daar by zyn dezelve fterk, en kunnen wat uitftaan, en men kan er fchoon en kragtig in lakfeeren, zy kunnen met water afgenomen worden, en zyn niet zo ftoffig, als de met Lymverw befchilderde Toneelen.
De Nuttigheid van de vermomde Oliever' wen voor de Fabrieken en andere- ■ zaaken.
Zyden ftoffen, die vast en effen zyn, kan men zeer plaiüerig befchilderen, het zy van wat Couleur
met een koker, daar het water in it, op de palet, vinde ik tot deeze werken zeer gemakkelyk.



C 16 )
leur dezelve zyn , ook allerhande foort van Linten (») Fluweel, Netel- of Kamerdoek, Gaas en Linnen , en andere zaaken. naar uw verkiezing : dit een fchoone zaak zynde, dat dit werk het water kan wederftand bieden.
Men kan een dunne Tint in een potje maaken, van wat Couleur men belieft, dog altemet wat omroerende om dunne rankjes of trekjes , die in Linten of op zyden ftoffen te pas komen, met de pen te tekenen , zoo weials op papier.
Met de voorfchreeve Tinten kan men dan op papier niet alleen mede Tekenen;zelf deBisfchopInkt, zoo gevaaliyk op de Tekeningen, om zyn fcherpte op deeze manier zonder hinder namaaken , maar ook allerhande foort van Letters fchryven in Coleuren. Met de van momverw bereide zwarten kan men fchryven zo wel Brieven els op Parkament (0) en Arfeerenmet
de
r») Voor alle ftoffen , die liet vloeyen onderworpen zyn, alsZyde, die viasfig is , Linnen, Gaas, Neteldoek enz'.moet men een dun vischlym bereiden, die zuiveris. Deeze een Nagt in het water geltaan hebbende, en gekookt en door een doek gegooten zyade, haalt men hier mede uit Bet geene men befchilderen wil, of haak het er door, dit beneemt de fchoonheid der Zyde of andere ftoffen niet: droog zynde vloeit het niet meer, en befchilderd zynde, kan men de vischlym met water weer uitlaaien trekken, zonder dat de Verw van u werk gaat, fchoon dat deeze zeer dunne vischlym , er op blyveude, geen hinder doet.
(0) Ik ben van gevoelen, dat de aizoo op Parkamen»
te»



de pen naar welgevallen , of letters met het penceel maaken.
Om -eene Tekening met momverwen te doen overgaan tot die van Olieverw.
Uw Tekening met Dekverwen zeer netjes op u Papier of houte Paneel gefchilderd hebbende met uw vermomde Olieverw en dezelve met een goede Mastik vernis gevernist heb. bende , dan zal die dezelve vereischtens fchynen te bezitten als een Olieverwftuk en voor een kenner, die zulks niet weet is het zeer bedriegeiyk, en op de tekening Haat de' vernis niet door het papier, namenlyk op Dekverwen.
Om Schilderyen te repareeren.
Ik fchryf hier niet van Schilderyen van ds eerfte Clasfe , maar goede Burger - Schilderyen: en van gemeender foort, om die net en zeer goed in order te brengen zonder eenige fchad© te vrezen.
Het gebeurt veel maaien, dat men Schilderyen krygt, om fchoon te maaken, zoo wel die op Paneel of Doek gefchilderd zyn, waar van de eerfte of in de vergadering geborften, of mee naden en gaten afgefchilferd zyn, en dit laat-
fte
ten befchreeve Brieven van Coleur niet zullen verzwak.' ken, endoor den ouderdom onleesbaar werdenjgals die met onze gewoonlyke inkt van galnooten en vitriool zyn belcareeven.
B



,fte ontmoet men veejtyds in dc op Doek gefcrüfr derde Tafereélën. De Stöpverw van ,Harst én Wasch, gebruiken ibmmigen , dog ik heb niet de vermomde Stöpverw, zo dun of dik ik dezelve hebben wil, fomtyds een droppei öf wat Boom - oly er onder mengende, eer ik bet verdunde met water, om de lenigheid, en met het vlakke Tempermes , de. kwetfuuren bygepluïnuurd of geflopt, er een Couleur onder mengende, naar uitwyzing van uw werk, hetwelk ten eerfte droogt , en dan overgeftreken met Lyn-oly , kan er ten eerfte overheen by gefchilderd worden met Olieverw, . en men behoeft «jet te vreezen, dat het afichilferen zul., want hoe ouder het word, hoe fterkèrTj en de Olie onder de mom verw werkt mede 'tot'deszelfs hegtheid»
Als men een oud ftuk op fommige plaatfen moet byfchilderen, voornamentlyk als de_ gronden van onder donker.zyn,' dat men dan in één Couleur niet kan verrigten,en dus met Olieverw aangelegd zynde, i a i dagen wagtenmoet eer; het droog is, zoo kan men zulks nu op een dag verrigten; het aanleggende in de eigen Coureur met de momverw, ditfpoedig opdroogd en overo-eftreken zynde met Papaver of Lyrt - oly, na dat het werk is, zoo kan men er ten eerften overheen byfchilderen in de waare Couleur, met uw Olieverw, de momverw krimpt niet op het Doek of Paneel van Olieverw, en het werkt op een fpoedig wyze



( 19 )
Manier om wet vermomde Olieverw op een zeer vaardige wys Paneelen voor Kunst/lukken te bereiden, om er de uitvoerig' [le zaaken op te fchilderen.
De Paneelen door een kundig Kastenmaker van goed droog Eyken-, Mahonie- of ander foort van hout, zeer effen en vlak gefchaafd zynde, indien dezelve veel nerf of pooren in zich hebben , moeten met de momverw uit Loodwit ordentelyk van dikte met het Tempermes ingeftreeken (ƒ>) worden : dit droog zynde , dan neemt gy uw momverw, de kleur die gy verkiest voor het gronden, in een potje of op uw vryffteen , niet al te dik , en ftrykt met uw kwast fpoedig en egaal het Paneel over, en eer het droog is ftrykt gyin de natte Verw met een daar toe uitgekooze zuivere Eentvogels veer, zo vlak als een mes, heel voorzigtig de Verw- en Kwastftreeken gelvk; dit droog zynde, kan nog tweemaal op die manier, zomtyds eens hervat worden, tot gy ziet dat het genoeg is, en droog zynde, indien er hier of daar iets oneffens is, kan dan met een vogtige vinger, of een kwast met water, of uw vlakke hand, of een lapje heel gelyk gemaakt worden , zoo dat men in deeze behandeling in het geheel niet behoeft te fchuuren, en 't gaat zeer fpoedig. Men ftrykt de momverw niet te dik; wanneer het nu ter deegen droog is, ftrykt men het dunnetjes met Lyn-olie over.
Dee-
(/>) Een zuiver hoornebladgelyl?geineden,isnogbeter B a



C 20 )
Deeze behandeling, om voorfch. Paneelen na verder met Olieverw te gronden, is zeer nuttig, om dat het een fraaye doffe grond geeft, op welke de Schilders het liefst fchilderen , om dat zy beter de Verw vat, als die te glanzig zyn.
Men moet met kleine Paneeltjes dit eerst pro-' beeren . om er de ilag van te krygen. Na dat ik met Olieverw op de voorige met momverw bereide Paneelen, myn grond gelegd, en dezelve zoo vers vlak neergelegd heb op een Tafel, dan giet ik er water op, en neem myn fchoone vlakke hand , de vingers wat om hoog, ei; flxyk' óver het water en deeze Verw met lange ftreeken, zo egaal ik kan, het fthk bynaar raakende en niet raakende,. zonder te veel drukkens,. over weerskanten en in de fchuinte , altemetsweer wat water er opgietende, tot het fr.uk als vol zweet is. Indien ik nu geen onëgaalheidf meer befpeur, dan neem ik dito Eendvogels veer | daartoe uitgezogt, en ftryke het zagt na, ook om het water er af te krygen, dat anders in het opdroogen moeten maakt: nog kan men het water af laaten drillen, als men op een fchoone vloer, het eind van uw Paneel op en neer iïampti Deeze Verw droog zynde , kunt gy het opdeeze manier een a twee maal hervatten met dq! Olievenven, ik twyffel niet, of zoogy myn mening wel gevat, en de behandeling begreepen hebt - of gy zult overtuigd zyn van net en geel werk te verkrygen. Zelfs met cfe Eendvogels veer als gy de ilag er van weg hebt, zonder uw handen vuil te maaken, kunt gy op dit water en
Verw



( 21 )
Verw uw Paneel zoo gelyk ftryken als gy wilt, maar hier behoort een zèer lug.tige en geen zwaare hand. toe, en lange zagte ftreeIcen, die maar zweeven over het Paneel, het welke dus een malle dofte egaale Couleur bekomt , die zeer glad is. Ziet daar over een eenvoudige zaak veel woorden gebruikt! men is zomtyds verlegen , om zig verftaanbaar uit te drukken, daar de werkdaad vlugger toegaat als ik dit fchryve, en ik nogthans denke, dat myn onderrigting duidelyk is , en zonder flypen is dit alles verrigt.
De vermomde Olieverw is ook zeer goed voor de Paneelen van Rytuigen.
Deeze behandeling voor den eerften grond is dezelve , als voor de losfe Paneelen. Men ftrykt de Nerf eerst in met de momverw, niet te dik of te dun, met een flap hoornen blad, dog niet meer als de Nerf; dat droog zynde en met de vlakke hand geftreeken, zoo ftrykt met de kwast, -de momverw wat dun het werk over, by partyen, en eer dit droogt met een zuivere veer uit de vleugel van een Eendvogel uitgetrokken, de natte Verw gelyk: dan fpoedig uw andere partyen , tot uw Paneel in de grond is; dit droog zynde, dan met de vlakke hand een weinig gewreeven en aftreftoft. Indien de eerfte grond nog niet naar uw genoegen is , dan op dezelfde wys hervat, dog zoo dun als het mogelyk is; dit heel droog B 3 zynj



C a2 )
zynde wordt het met de vlakke hand dito als boven, dog fterker, overgewreeven.
Verders eer gy de eerfte Olie - grondverw er op legt, moet het werk dunnetjes uitgehaald werden met Lyn • oly, deeze trekt er aanftonds in; den tweeden momverw - grond kunt gy de kleur geeven van uw Oly verw • grond, op dat uw werk fpoedig voortgang zal hebben: zelf al wilde gy de Paneelen geheel affchilderen met de momverw, al fchilderde gy Bloemen of Ranken of andere zaaken op de Paneelen, zeer dun: de momverw als fapjes behandeld, en dan op deeze aangenaame Doffe grond gevernist wordende, denk ik, dat het beter zal zyn dan op de Olieverw , de momverw droogt hart op, zit zeer vast, en zy barst niet, en kan de heete Zon en het Rameyen op de fteenen zeer goed verdraagen
Onderftellende dat de Rytuig • Schilder zyn Olieverw - gronden op de Paneelen zeer wel weet te behandelen, gaa ik over tot de
Behandeling van de Momverw - gronden in Zaaien en Kamers.
De ondervinding heeft my doen zien, dat de behandeling van de Lym met kryt gronden en al
dat
Merkt wel dat uw werk 3*4 dagen droogen moet in zyn hart, eer gy vernist.



C 23 )
«3at flypen, een lastige en lange reis is. Om •fpoedig re komen, daar men weezen wil, met myne 'behandeling , heb ik geen vuur en ook geen kryt, nog Gothlandfche nog Puimfteen noodig, en zoo als ik van de losfe Paneelen gefchreeven heb , is met eenige verandering de manier dezelfde. Tot groot Houtwerk neem ik ■een groot hoornen blad, dat zeer gelyk is, en flop de Nerf met de momverw in. Tot holle en en bólle Lysten neem ik een daar toe uitgefneeden hoornen patroon, om de Nerf digt te krygen ; ook ftryk ik met den vinger hier of daar na dat het werk is, en ftoppe de gaten van de fpykers of andere kuilen en oneffenheden met het tempermes gelyk ; dit droog zynde, moet het niet al te dik gegrond met de momverw, en even als met de Paneelen met een veer gelyk gemaakt ; dit droog zynde, moet het met de
vlakke hand hier en daar wel geftreeken, en dan als het noodig is, op die manier hervat.
Indien het nu houtwerk is, byna zonder nerf, moeten de gaten, fpleeten en oneffenheden al leen met wat dikke momverw met het mes ingeftreeken, en dit droog zyndé , kunt gy ten eerften gronden ; maar zoo de Timmerman het flegt gefchaafd heeft, -dan grondt men hethoutwerk eerst dunnetjes met de momverw ; dit droog zynde dan neemt gy de momverw ordentlyk van dikte en plemuurt of ftrykt met uw groot hoornen blad de Verw egaal. het hoorn in de midden niet veel drukkende, en maakt het zoo gelyk gy kunt, maar dan mag het wel een dag B 4 droo



( 24 )
droogen, eer dat gy er verder aankomt. Behandel het dan zoo als ik gemeld heb, dog zonder veer te gebruiken, en haal de kanten ter zyde van het hoorne blad op uw werk gelyk, zoo er eenige Verw bezyden is blyven ftaan , door het ftryken. Als het droog is wordt het nog eens dun met momverw hervat,, en ten eerften met de veer gelyk geftreeken, en dit droog zynde, eer dat gy de Olieverw- grond er op legt, moet het werk met Lyn-oly dunnetjes uitgehaald worden, en het word zoo vast ais fteen; Stoelen , Tafels, Solders , Kisten , Kasten en al wat men dof van grond begeert te hebben, met wat Couleur van vermomde Olieverw men begeert,zoo binnen als buitens huis, kan men vryelyk doen, zoo wel in de zoh, regen of wind, als binnens huis ; dit heb ik by eigen ondervinding getoetst: zy word hard en barst niet, en wilt gy hetzelve doen weerfchynen als Olieverw, dan ftryk de Olie of Vernis er over.
Het ftaande werk kan men zoo niet behandelen als myne opgaaf van de losfe Paneelen, met water; behandel dit dan met de Olieverw, zoo als u gewoonte is; ook is dit myne zaak niet, die alleen van de vermomde Olieverw myne ondervinding mededeel. De laatfte Couleur met de momverw doet of ftrykt men ordentlyk dun , dan loopt de Verw byna van zelf gelyk , zoo dat men even met een nette uitgetrokken Eendvogels veer in het nat wat egaal ftrykt, en droog zynde, met de vlakke hand.
Zie



( ;55 )
Ziet daar een nieuwe Methode van werkenddie aan fommigen zeer vreemd zal voorkomen, en ligt iemand zal veroordeelen, mogelyk, om dat de proeven die zy hier na doen in eene' keer niet gelukken ;, of dat zy. hun oude geliefkoosde en aangewende manier van de lymen krytpot der Witwerkers . niet kunnen verlaaten , en iets nieuws , hoe nuttig ook, alskettery in de kunst beftempélen. Het zyzoo,' ik ben verplicht om te melden, dat men de tym- en krytpot der Witwerkers wel r/huis mag zenden, want al dat ilypen tot zweetens toe, is. de lange weg, niet-zeer gunftig voorden aanbefteeder, want' hy, die nog al iets zoudelaaten maaken ter verfiering voor zyne vertrekken, wordt afgefchrikt, door al dien omflag, en het geeft meerder voordeel aan den Baas en verfchaft hem werk, als hy fpoediger werkt dan éen ander, en dit zal de ondervinding doen zien, dat met de momverw fpoedig en vlug gewerkt kan worden, byna 3 gronden op een dag als het weer droog en warm is, maar men moet de Verw góed bereiden, liefst zoo veel Oly als het veelen kan, de behandeling is met een weinig ondervinding zóo moeilyk niet, als het fchynt.
Nog moet ik melden, dat het Loodwit, een zwaare Verw zynde, langer de drooging of de hardwording onderworpen is, het zou u verleegen kunnen maaken, als gy er met water op komt of ftrykt, dat het water wit word; dit komt, dat de Oliedeelen zoo fpoedig in deeze B 5 Verw



Verw niet uitwaasfemen: enkelde andere Couleuren van de momverw hebben dit ook wel, maar zy worden daarom vast en beftendig, als iteen.
TOEGIFT.
Dat deeze nieuwe uitvinding mogelyk door bekwaame Kunstoefenaars voor meer verbeteringen vatbaar zoude kunnen zyn (gelyk ik Pag. 4 gem. hebbe) is niet onmogelyk. Onlangs viel my in, om met de momverw een berookte plank te verwen, in weinig tyds was dezelve droog, zo dat ik die met Olieverw overfchilderde en goed opdroogde.
' Dus viel my in , wyl de momverw , hoe dun ook dezelve is, op de fmeerige lighaamen hegt; en zonder krimpen zich laat bewerken; Om op onze gewoonlyke fmeerkaarfen een proef te neemen Ik fchilderde dezelve met Ranken en Bloemen in Couleuren , en een gedeelte van onderen maakte ik wit, dit droogde fpoedig, en gaf een mooye vertooning, en. men kon de kaars van onderen handelen zonder fmeer te gevoelen.
Ook {laat dit nog te onderzoeken , om .op verlakt werk zeer dun met momverw te fchilde \ ren en te vernisfen , om het Engelsch Verlak naby te komen dewyl zy gelyk loopten kan veel hette verdraagen, dat de Olieverw niet doet, — en alzoo ook op de Rytuigen, Glaswerk, enz.
BE-



BERICHT, we^ns de uitvinding, om ge* makkelyk en zonder uitfpaaren te kunnen wasfchen, met Oostindifche Inkt en boven, gem. vermomde Olieverw.
D eeze uitvinding is zeer eenvoudig en van een groote nuttigheid , om fpoedig te kunnen werken, het wint veel tyd uit, zelf in de zwaarfte uitfpaaringen, en is ook zeker veel gemakkelyker en losfer , en daarom in veele zaaken voor onze kunst belangryk, wel byzonder voor den Landfchap- en Gezigt-tekenaar, om zyn losfe-Takjes, Blaadjes, Kruiden, het Loof van de Boomen, en op den Voorgrond, zoo los te Teekenen als men wil; ook is dit zeer nuttig voor Scheepen of Touwwerk , tegen donkere Luchten of Geboomte, de fchitterende Blixemof Zonneitraalen, de tintelende Sterren: alwaare het een trek als een hair door het werk, men zal het gemaklyk zonder moeite kunnen tekenen; en als men met opletteuheid werkt, dan toonen de uitfpaaringen als of het met wit gehoogd was. Men kan zoo wel met de Pen, als met het Penceel hier mede tekenen.
Deeze geheele uitvinding beftaat niet anders, dan uit een zamenmengfel van gefmolte gom en kryt, met een korrel zwartfel.
Men vryfr het kryt met gom, niet al te dik of dun gefmolten, en het zwart hier onder, dat
het



C *8 )
het een ligte graauwe Coujeur is, dat maar even op het papier affteekt-, de Compofitie kan men zoo dun maaken, dat men er taamelyk met een fyne pén mede fchryven kan. Uw tekening met fyn potlood omgetrokken zynde, zoo neemt uit uw potje op een witte tegel de Compofitie, en teken met een fyn Penceel en zomtyds ook met de Pen ; en zet al uw hoogfels als of gy met wit hoogde, op de plaats die gy begeert uitgefpaard te hebben, zoo dun als het u mogelyk is, dit droogt fpoedig en hard ; vooraf heeft men de Compofitie op een voorlegger of fchutblad eerst getoetst, of er ook te veel of te weinig gom, of te veel dan te weinig kryt in is : indien er te veel gom in is, dan lost zy te fpoedig en vloeit, en te veel kryt, dan is het zonder Ligbaam, maar tusfchen beiden, dan kan men er de fynfte trekken mede maaken ; als het goed droog is, dan kunt gy met de eerfte , tweede of dorde Tint van de Oostindifche inkt er over heen ftryken, met de Penceel, dezelve niet te vol neemende en lugrig , zonder jop die plaatzen daar de Compofitie zit, lang te blyven werken, en telkens als de Inkt geheel droog is , met andere Tinten hervatten , met momverw -fapjes is het 't zelfde.
Als uw teekening nu geheel droog is, neemt men een fchoon Penceel en doopt het in zuiver water, een weinig uitftrykende op de rand van ' uw potje, en maakt de hoogfels vogtig op uw Teekening, en al zagjes probeerende om dezelve te losfen, fomtyds de Penceel uitipoelende
en



C 29 )
en weer hervat, en dan de Penceel uitny pende, tusfchen uwe vingers en haal voorzigtig de hoogfels weg; men moet wel is waar, indien de Tint van de Oöstindifche Inkt wat donker is, opzong mige plaatzen fflervoorfch. Inkt wat ophaalenert by-tekenen , dog dit gaat zeer fpoedig ; om dat de weg gebaand is. Men zal fommigen hooren zeggen , dat door water het Papier voois wordt, dog ik hebbe zulks niet ondervonden, in myn uitvoerige Teekéningen: voorzigtig en met een goed beleid te werken, is hier de zaak, en er wordt ook geen vol Penceel met water toe vereischt.
De proef op u fchutblad of een wit papier goed zynde, dan kunt gy op uw Tekening naar genoegen werken, met de Compofitie, en verder opmaaken met of zonder zwart kryt, de ondervinding zal u verder leeren. Ons gemeene kryt is hier toe het beste en droogt hard op, zo dat het zich dikmaals laat overftryken, Loodwit of andere Coleuren heb ik hier niet goed toe bevonden. Men zoekt de flerkfte Oöstindifche Inkt uit, die zo fpoedig niet lost door het water , en men laat, indien de Couleur wat donker is , een halve dag of nagt Haan , eer dat gy de hoogfels er afhaalt; met alle myn vermomde Olieverw - Couleuren , in fappen gebruikt, kan men het zelfde doen, in de donkere Couleuren ruim zoo goed als met de O. Inkt, hoe verfcher de momverw is, des te beter. In de gevallen van fyne trekjes, die haalt men met de Kraayepen ; door de vogtigheid
van



C 30 )
van de Oostindifche Inkt verbreeden zy zo:ntyds een weinig , daarom hoe fynder hoe beter.
f Men kan ook witte Trekletters en ander Schrift fchryven, onder donkere Coleuren van fterke vermomde Olieverw.'
J. P. van HORSTOK, Kunst-Schilder te Alkmaar.