647
B13






.V,^ "ft- APPORT
DER COMMISSIE DOOR DE HËËREN LEDEN DES
0 ECO NO Ml SC HEN TAKS
ÖEPARTEMENt HOOR^
tSedecemeerd, ter onderzoekingt der Mau* ten en Gewigten, by deeze Stad en Jurisdi&ie van dien, in den Handel en Neering in gebruik.
Volgens Refolütie, genomen by de Vyftiende Algemeene Vergadering des Oeconomifchen Taks van de Hollandfche Maatfchappy^ , gehouden binnen Haarlem 21 A»' gustusi792.
\ BlBliv/
t E H A A R L É Mj <
By C. £LAAT en A. LOOSJES Pz.?
Drukkers des ' Oeconomifchen Taks van de Hollamfeke Maatfchappyc der tVeetenfehapptn,






ÜAPPORT derCommisfie dom, de Heer en Leden des Oecono** mifchen Taks Departement Hoorn gedecemeerd, ter onder-, zoekinge der Maaten en Gewigienr £ys deeze Stad en Jurisdictie van dien, in den Handel, en Neering in gebruik.
WEL EDELE HEEREN TER DIRECTIE DES OECONOMISCHEN TAKS DEPA&, TEMENT HOORN.
1 er voldoeninge aan de Commisfie door dit Departement op ons Ondergetekenden gedecerlieerdv in derzelver Vergadering in dato i Februa* ry 1786, heljben wy de Eer te berigten.
Ingevolge ons verzoek en daarop gevolgde Approbatie en QualiOcatie der Heeren Leden, heb. ben wy de ons benodigd zynde . Werktuigen doen vervaardigenen ons- voorzien van een accurate ïn 't koper gemaakte Amfterdamfche Voetmaat, volgends de origineele daar van ter Thefaurie dier Stad berustende, naauwkcurig genieeten en verdeeld in dunnen en.kleindere gedeeltens, als meede een accuraat in 't koper gefncede fchaaltje vaii een duim Amfterdamsc.h, verdeeld in ib tot 100 A z ge-



co
gedeeltens, gelyk ook een goede Haar- of Staaft pasfer.
Terwyl wy uit hoofde van de inconvenientien , die wy by het eerfte onderzoek befpeurden in 't lighaam en de gedaanten der ronde Maaten , ora dezelven met meetinge accuraat genoeg te kunnen nagaan, en met géén moogelykheid na genoeg aan den waaren inhoud dier maaten te komen was: dan alleen door dezelve op het voorbeeld vart Profesfor Lülofs, in zyn grondbeginfelen der Wynroei- en Pylkunde, met zuiver bezonken reegenwater te vullen, dat in Trois gewigt te wee* gen, en daar uit de inhouden te bereekenen, hebben wy over ons genomen te doen vervaardigen eene in 't koper gemaakte dubble Cubicq, om daar door zowel den lighamelykeninhoud der onderfcheide gefatfoeneerde ronde Maaten naauwkeurig te bepalen, als ook de juiste zwaarte van het te gebruiken reegenwater te kunnen nagaan; ^gelyk ook een Pylftokje, zynde een fyn kooper lraafje, om de hoogte van het vogt in de Cubicq te meeten; welke Inftrumenten allen gemaakt zyn door den Heer Frans Pasteur, Inftrumentmaaker te Amfterdam, en welke Inftrumenten wy de eer hebben hier neevens overteleeveren.
De mogelykheid der uitvoeringe van onze Commisfie , zyn wy verfchuldigd aan Hun Ed. Groot Achtb. de Heeren Burgemeesteren en Regeerders deezer Stad, die ons hebben verleend 'den toegang tot en dispofitie der Voet- en Ellemaaten . als meede Slyters Drankmaten , op 'c Stadhuis berustende.
Ter-



C5>
Terwyl de Stads Fabriekmeester, de Heer' F. Cronenberg, ons in deezen alle benoodigde hyupe en vriendelykheid heeft beweezen; gelyk ook de Stads Eikmeester Jan Henicke, ons heeft gefüppediteerd, alle zyae onder zig hebbende Slaapers der Maaten en Gewigten, en ons in de behandeling derzelven en ondcrrigtinge van hun gebruik en verdeelinge ons de noodige adfiftentie heeft beweezen. — Het Trois gewigt, om daar meede onze proeven in de weeginge te bevorderen, is ons, op verzoek van den Heer Jan de Wit Cz., door de Goudfmits GildeVoogden ten gebruike toegedaan, en de behandeling daarvan, als meede de benodigde fyne Ba* lancen, en uitvoeringe der weegproeve in zyne kleinfte verdeelinge zyn wy aan-de meedehuipe, van voornoemden Heer verfchuldigd.
Eindelyk hebben wy het gebruik gehad, van de Maaten by het Kuipers - Gilde berustende, zynde van de Fustafien tot den Wyn en fterke Dranken, als meede van de Bieren, enz.
Voor alle welke Suppediteeringen en meede» hulpe, wy by deezen onze verpligting betuigen.
Aldus gemunieerd zynde, hebben wy begonnen onze proeven te neemen.
Vooraf■ zullen wy , tot ophelderinge daarvan, de wyze, op welke wy die ter uitvoer gebrage ' hebben, meede deelen,
Na dat wy door herhaalde Proefneeminge , mee A 3, on-



£ 6 )
<5iize gemelde dubble Cubicq bevonden hadden dat de ftelling van den Heer Lulofs iri zyn, gemelde werk over de Wynroei- en Pylkühde, aangaande het gewigt van bezonken zuiver Reegenwater in 't algemeen, zoo na aan de Waarheid jkomt, dat men veilig op die gronden mag voortgaan, — te meer daar zulks tot een algemeenen grondregel is aangenomen, en door de Heer, de Marre, wegens het Departement Amfterda.m pok is gevolgd, bepaalende de Cubicq duim Arafterdam in fchoon bezonken Regenwater op 352*81 azen, en de proportie van den Amfterdamfchen voet, tot dien des Rhynlandfchen bepalendeals Ï254>76 tot 1392.
En de Cubicg duim Rhynlandsch tot de Cubicq duim Amftérdamsch als 1 tot i'o5ió.
Op deeze gronden hebben wy alle de koopere Slaaper Maaten met zuiver bezonken Regenwater gewoogen , geevende het gewigt daar van op, en uit welk gewigt den lighaamelyken inhoud in Cubicq duimen Amftérdamsch hebben berekend, en overgebragt in Cubicq duimen Rhynlandsch.
De Slaaper Maaten dïe wy niet met water inogten toetfen, zyn door onderfcheidene mee^inge met de voetmaat, waar uit wy eene gemiddelde proportie hebben genoomen, van Diameeters en hoogtens, om tot de naaste waarheid te komen, bereekend.
Zynde de groote Maaten met eene in evenreedigheid groote Balans, gewoogen, cn daar uit de
be-



17%
berekeningen gemaakt, even gelyk wy met onze meetinge tot onze eerfte bafis namen onze Amfterdamfche voetmaat,- namen wy in de weegproeven tot ons grondftuk de vier mark Trois gewigt, van de Goudfmits Gildekamer, daar by voegende het Trois gewigt van den Heer Jan dö Wit Cz. , 't geen wy bevonden, accuraat aan het origineele te beantwoorden*
Welk eerstgenoemde ftuk Jaarlyks door een gequalificeerden van Hun Ed. Groot Mog. werd getoest en geëikt, zo dat wy in deezen niets naders konde bekomen.
Hier meede ons Waaggewigt van ftuk tot ftuk overweegende, en hunne waare iuhoude in Trois noteerende , verkreegen wy daardoor zo veel Troisgewigt als wy begeerden.
By de bevindinge der Voetmaaten dient nog gezegd: wy hebben gevonden de Hoornfche Voetmaaten, zo als dezelve volgens de gewoone Maatftokken in gebruik zyn, niet te beantwoorden aan de origineele alhier ter Stadhuize berustende, als zynde de gewoone in lengte io'875 dra- Amfterd111* de origineele i°'79 "*"*"
makende dus een verfchil van 0*085 dm- Amfterdm»
Van de Palm hebben wy alhier geen Slaaper gevonden, werdende de gewoone Mastpalm, volgens de Amfterdamfche Maatitokken , alhier gebruikt.
A 4 Wy



(8 )
Wy hebben de eer. hier. neevens te voegen de Lyst van onze Maaten, &c. door ons gewest en bereekend, volgens de ons mogelykfte wyze e?i jmste accuratesfe, f -
Ziet daar dan, Wel Edele Hoeren,het geene wy naar onze vermogens ter uitvoer hebben kunnen brengen, wy hoopen dat onze pogingen van dien gevolge mogen zyn, als eenigzints aa» de intentie van UWEd. beantwoord, en tot be vordermge van het nut voor het algemeen raogen itrekken. • ■
WEL EDELE HEEREN !
j Uwf Wel Ed. Dienstvaardige
Meedeleden.
( Was gcteckena")
Klaas de Hpop, W. Box,y Jan Temme en Thomas Brdïn.
Hoorn 12 July 1786.



'( 9 >
Bevinding der-.Gewigten, Lengte, Maateu en inhoud dea* ronde en andere'Maaten, by de Stad Hoorn en Jurisdictie van dien in gebruik, door eene Commisfie daar toe gedecerneerd, •van weegens des Oeconomifchen Taks Departement Hoorn; ingebragt ter Vergadering van genoemde Departement, \kn ia, July 1786.;
Waag gewigt, ftaat gelyk aan het Amfterdamfche, zynde't fff 102 8« azen Trois-huis gewigt, al idem zynde Brabandsch gewigt, het pond 5766 azen Trnis.
lAraft. duim.Rhynl. duim. 10,0oofte deelen vaa | de Rhynl. roede,
De Voetmaat lang bevonden 10*75» io'6io5 736 842*
De voet 10 duimen 7j;oö4» De Drechterlandfche voet, volgens de origineele by haar Éd. Mog. de Heeren Gecommitteerde Raaden van de Staten van Holland en Westvriesland in het
Noorder Quartierl $2*7 124887 Ufij^t
De voet 12 duimen 72*2729 De roede 12 voeten 152*4 i4o'865i, 10407*2083
Staan de Hoornfche, Amiterdamfche, Rhynlandfche en Drechterlandfche voeten in proportie, als 1230*8 2.1: 1254*776'139.2:1448*6050.
tleelle 27*5 27-0426 1877W*
De Slyters Drankmaaten op het Stadhuis berustende.
Amft. Gewigt. Trois Gewigt. Cub.dm. Cub.dm. W lood. Eng. Aze. Mk. Onc. Eng. Aze. Amft. Rhynl.
Set Pintje weegt 1 14 2 3274 24 42'153 40*0846 | dito "23 1 15 1 3 1? 12 2^765 200423
* dito of musje " 31 5 23s " 5 16 6 10*5382 ICJ0211 | dito ' "57 273'" 2 18 3 5*2691 5'oio6
*e dito ' 2 s 29? " 1 9 13 2*6346 25053
|5dito " i 4 I4ï*J " ! 14 i6j(i'3!73 »'asa6



' fcly Maaten onder den Eiker berustende, alle Koppre Slaapers,
. Amft. Gewigt. I Trois Gewigt. Cub.dm. Cub. dm. « t' « ™ * Eng- Aze'Mk- 0nc- E"S- Aze. Amft Rhynl.
| kan weegt 7 0 3 13 14 ' I2 6 204*274 i94'2507
ïï^ * r 3 301 2 - 5 7 29'497 28-0496
t-dG " : « 3'! - 4 fl 5| 7'3742 70124
h~ d'to 'I 2 j ," | 8 * 1 "11 1-8435 j^53I NB. Men reekend ft 0p een Amftérdamsch Mengelen.
Graad- en Zaadmaaten, en Grutters waaren zynde 44 Zakken op't Last, de Zak 2 Schepels, de Schepel 4 Taak, de Taak 8Kop, alles volgens de kopre Slapers.
iet Schepel 68 22 7 27 13717 13 24 2002-0974! 1903-8582
§ dlto 34 n 3 29I 68 7 16 28 icoi'0487 951-9291
| of de Taak 17 56301 34 , l8 ,4 500*5243 475'9645
i-dito of § dito 8188153 17h I9 7 250*2622 2379822
■is dito of | dito 4948 8 4 19 i9i 125-1311 118*9911
h of de Kop 2474 42 9 25| 62-5655 59*4955
3 K°P I 2 3 18 2 1 /> 28| 31-2827 29*7478
k Ako " !7 1 25 1 '-' 12 i4zff 15*6414 14*8739
*.*&? ' 8 5 28| "|4( C 7|_ 7-8207 7'4369
De Melkmaat, NB. volgens een geè'ikte Maat.
de Mengelen , 6 "|4t iöj i2f';r; " 175-2331 1666347 § dito of Pinde 3 " 2 8 6 j" 6 " 87-616; 833173
£ dito of 1 dito 11 i6| I 4] g'j« 3 * 43-8082 41 '6586
NB. Aan deze maat ftaan gelyk de Gest- en Tccnuaaten , ook de Mostertmr.at.
'*. • yt*-!{ ■ ' »>i De



w
Jje Zoutmaat, zynde gerafineert 204 Zak op het 10.0 Zouts de Zate — » - 3. Maaten of Schepels.
J Amft. Gewigt. Trois Gewigt Cub. dm./Cub. dm ifS lood. '.mg. azen mk. onc. eng. azen. Amft. Rhynl. de Schepel 90 11 2 22 180 11 5 20 2632'6342503*454 2 dito 145 51 11 90 5 12 26 I3i6'3i7ji25i'727
^ dito oi'de Taak 22 18 8 5| 45 2 1 13 6^5**6^*1*^1 ^ Taak of de Kop; 2 26 3 ió| 5 57 i| 8a'2ó9'8| 78*2329
Wynmaat by het Kuipors cnda berustende.
het Ank. of 2 Steekan. (77 173 16 [155(5 10 16 225p'g'9i6 2148*5276
^ d. of 1 d. of 16 M. 38 246 24 77 6 15 8 ii29'6958 1074*2638
i d. of ■'- d. of 8 d. 19 12 3 12 38 7 7 20 564'8479 537*1319
* d. of 5 d. of4d. 9 22 1 22 19 3 13 26 282*4239 268*5659 js d. of g d. of 2 d. 427". 27 9 5 16 29 141*2119 134*2829 j~ d. of jjj d. of 1 d. ] 2 13 5 i jl 4 6 18 14L 70*6059 67*1414
De Biermaat.
de Ton 330 25[i9 16 664 1 13 "19639" 9166*033
\ dito 165 12 9 24 332 " 16 16 4819*5 4583*016
\ dito 82 22 4 28 ï 66 " 8 8 2409*75 2291*508
* dito 41 li j 1 14 83 " 4) 4 1204*875 1145*754
Steenkolen maat, zynde 36 Maaten een Hoed, werd by de meeting opgehoopt, dus weinig zekerheid omtrent den ware inhoud.
Een Maat of Bekken geftreeken vol bereekend | 2265*7663 | 2154*5895
Garnaale maatje word opgehoopt by de meeting , dus onHker' y>\ 11 1"1 24|;'5 J n J6| 10,084 | p'5 89
Fruit



truicmaat, hier van hebben wy alleen gevonden de maaten va»»5* drie kinnetjes Mand, die gelyk ftaat aan de ~ Ton,
Cub. dm. Cub. dm<
Amft. rRhynl.
3231/6758 so73'ios6
Aardappelen Ton houd 73o6'749 oyq&'inm
| dito 3°53'374 3474'«°*5
i dito i.32Ó'o87 17^7056^
§ dito ^'/m 868'528a
ifïe Kalk Ton. zynde Tonnen op de hoed 7439,3134' 7^93^^ï
l dito S7296567 3546'6495
j dito 18648283 1773*3247
| dito 9Sa'4i4i 886'66a,^.
de Houtskolen Ton ic>58&'47o<t ioo63>o83r
de Turf Ton [13328-6092 t&fttfft
De Zeepion wordt gebruikt door het Kuipers Gilde, dog word zo wel in 't groot als in 't klein, by de pond vcrkogt, moetende de Totjt 2yn gewigt inhouden tot 240 Pond.
De Boterkop wordt door den Eiker geè'ikt, dog moet op de markt aaijf' iia pond Waag-Gewigt voldoen.
Nog zyn alhier in gebruik by de Winkeliers, tot verkoop in 't kleit}, •enige Maaten, als tot Aardappelen, Fruiten. Zand, Kalk, Cement, Bikfteen, Schulpzand, enz.; welke alle in hunne inhouden gelvk ftaan, aan de kleine Zaad- en Graanmaaten, van een Taak tot kleiudere ged?cl«ens, en worden, door den Eiker daar aan getoetst
AAN?