2314
B37






3U
B 37






MENGELWERK .
VAN
MATHESIS SCIENTIAR UM GENITRIX.
ZESDE DEEL.






MENGELWERK
van het
GEJSTOQTSCMJL P
der
BESCHOUWENDE kn WERKDADIGE
WISKUNDE,
ONDER DE SPREUK:
MATHESIS SCIENT1JRÜM GENlTRIJtj TE LEIDEN.
Gedrukt voor rekening van riet Genootfchap.
m d c c x c i.






NAAMLYST
der HEEREN
LEDEN,
e n
AANKWEEK ELINGEN.
EESCHERMHEEREN.. Eerste Beschermheer,
WILLEM FIEDRIK,
Erf-Peince van Oranje en Nassau,
en?. enz enz. 27. 8. 1783.
Medebeschermheer en, JONKHEER WILLEM GUSTAAF FREDERICPI, Grave van Bentinck, Heere van Rhoon
en pendrecht, beschreeven in de ridderschap van Holland , Ruwaard van Putten, Hoogheemraad van Rhynland, Schout en Bahxuw van 's Gravenhage,
enz. enz. Et\z. I4-jo. 17'Ö7.



vi N A A M L Y S T.
MR. ADRIAAN vmk HEUS DEN,
Raad in de Vroedschap , en regeere^d Burgemeester dezer Stad, enz. enz 15. 1. 1789.
HONORAIRE LEDEN.
BESTIERDEREN uit dezelven.
M- • N. Hartjngh , Heer van de TJnao» m
' Laage Boekhorst, Raad en Regecraid Scherpen dezer Stad ? 23. p. i78p. Jj 'aangekomen ia f. 1790. *'
Mr. Johan Meerman, Fryheer van Dalem, Raad in de Froedfchap en Regcercnd Scheepen dezer Stad, aS. II. 178P. 4s aangekomen 2. 6. 1791.
LEDEN.
Francois Chodron, Lieutemnt by de Edele Manhqfte Schuttety dezer Stad, 14. 12 tySy.
Mr. D. Muller Masfis, Raad in de Froedfcha* en Regeerend Scheepen dezer Stad, 21. i2. 178c.
Mr. J. C. vander Kcmp4 Doclor in dc beide Rechten, m V Hagc, %f, 1. i7S6.
HeE



NAAMLYST. vri
Het Genootfchap: Kunst word door Oefening aangekweekt, 2f. 5. 17K6.
Fi mgois Veltman, Raad in de Vmdjchap dezer Stad, z6. 7. 178Ó.
J. Kerkhoven T- Z., 10. 2. 1788.
H. A. van Heusdcn, J. U. Stud., Schut der Am'bachts-Heerhkheid de Vennep en Capitcin by de Edele Manhafte Schutte;y dezer Stad, 2.4. 170b.
Aris van Broeck Abrah.imsz., Burgemeester te Westzaandam; Carrefptndent, 17. 9. i788-
L. Wcrtfihck van Rouveroy, Rettor der Latynfche 'Schooien dezer Stad, II. Z. I78^-
Ysbrand van Dam, /. U. Stud., Kerkmeester enz , Begunfliger, ƒ. 3. 1787- Van Ran$ ve™ndèïU 4. 4- J789-
T C dc Jongh, Corrcfpondent te Rotterdam; Ordi' ' nair üd, 1. li. 1786. Van Rang verandert, 6. f. 17%9.
Jacbbus MidderhofF, tweede Landmeeter en Corrcfpondent te ËAtavta, 17. 6. 1789.
J, H. van Kinsbergen , Ridder der Orde van St. Geörge, Generaal- Majoor en Vice - Admiraal van Holland en Wat-Friesland, Adjudant-Generaal van Z D. H. den Hcere Prïnce van Oranje en Nasfau (0c. (0c. (0e. 3. 7- 178f-
1, Lan^e Capitein- Commandant der Gent Suisfes van 'Z.'ö. H. den Heere Prime van Oranje en Nas/au' (0c. (0e. (0c,, Corrcfpondent in 's Hage,
14. 10. 1789.
r ' * 4 Mr.



vin NAAMLYST.
Mr. ƒ. A Pietermaat, Raad in de Vroedfihap e» regeerend Scheepen dezer Stad, 3. n. 178^.
J. Poornik, J. U. Stud., Arüllery-Meester ded tstad, 3. 11. 1780.
M'l78pStennekeS' 4dvomt- fe CmPe}1-> 18. ir.
Mr. A. yan Markel Bouwer, Advocaat te Deventer 27- ir. 1789. ?
G. Willer , JW /„ ft*^* ^ Stad
2o. II. 1789.
Mr„H; Tollius, Raad en Rekenmeester van Z D H den H^ere Prince van Oranje en Nasfau (0c\ (0c. (0c. 3. 12. 1785,. J
^\}V' Van Stamford, Cohnel in dienst van H II. Mog. en Adjudant • Generaal van Z. D. II. den Heere Prince van Oranje en Nasfau (0c. '(0c '(3 c ' 3- 12. 178^. " J •?
O. A. Graave van Byland, Brigadier by het Eskadron Guardes du Corps, en Edelman van Z D H den Heere Prince van Oranje en Ncsfau (0c. (0e. (0c., 3. i2. ,7slP. .. . J
H. J. A. Pynger, Lieutcnant ender het Corps Jagers
V-Z? r £• H\ dm Hme Prince van Oranjt en Nasfau (0c. (0e. ÖV., in hoogstdeszelfs Furflendom, Schout en Secretaris van Sasfenheim , SubJtituut-LieutenaM Houtvester-Generaal van EMiand cn West-Friesland, 3. 12. 17^0.
Mr.



NAA ML Y S T. ix
Mr. M. C. van Reverhorst, Raad in de Vroed' fchap en Oud-Scheepen dezer Stad, 7. 12. 1789.
Mr. H. J. Ie Pla, Raad in de Vroedfchap en Oud* Scheepen dezer Stad, 14. 12. 1789.
Mr. Johan Gael, Raad in dó Vroedfihap en Oud' Burgemeester dezer Stad; mitsgaders Secretaris van het Hoog-Hcemraadfchap van Rhynland (0c. (0c30. 12. 1789.
Hendrik van Alphen, J. ü. Stud., 30. 12. 17S9.
J. van Starkenburgh, Lieutenant by de "Edele Manhaf te Schuttcry dezer Stad, 10. 2. 1790.
Mr. W. P. Kluyt, Hoofd dommis der Posteryen en Secretaris van Leiderdorp, Ordinair Lid, zf. 1. 17S6. • Van Rang verandert, 1. 6. 1790.
Philip Frederik Tinne, DkcHcur van Hun Hoog Mog. buitenland/che Correjpyndemie , in 's Hage, 22. 8. 1790.
P. Swanenburg, Stads - Ghirurgyn, zo. 10. 1790.
J. W. Boejenk, Commis van het Cabinct van Z. D. H. den fleere Prince van Oranje en Nasfau (0c. (0c. (0c, ij. 1. 1791.
Mr. Hendrik Fagel, Griffier van Hun Hoog Mog. (0c (0c, '20. 1'. 1-91.
Johan Abraham Tinne , Ccmmh ter Grffie van Hun Hoog Mog. en Gommisfaris van hcogstdeizcLver uitheemfche Depêches, 20, 1. 1791.
* 5 J-



x NAAMLYST.
J. A. Zoutman, Lieutenant-Admiraal van Holland en West-Friesland (0c. (£c. (0c.t in 's Haee z. z. 1791. fc 1
A. C. van Bommel, Regent van het Room'ehe Weeshuis alhier, 9. 3. 1791,
H van Immefen, Regent van het Roomfche Weeshuis alhier, 9. 3. 1791.
Willem Benjamin Craan, /. U. Stud., 18. 2 1791.
Johan Hendrik Hdleday, J. U.Docl,, 18. 3.17^1.
Mr. David de 1'Efpaul, Raad in de Vroedfchap ; mitsgaders Capitcin by de Edele Manbafte Schut* tery dezer Stad, 6. f. 1791.
Mr. George Clifford, Coricftondent te Amflerdam; Begunftiger, 2f. 1. 1780. Vm Rang verandert^ 12. 4. 17^1.
Carolus Boers, Hosgleeraar in de H. Godgeleerdheid aan 's Lands Univcrfleit alhier , en Regent van het Staaten Collegie, 2f. $. 1-91.
Abraham Joannes vander Burg, J. U. Stud, Lieutenant by de Edele Manhafte Schuttery dezer Stad, z. 6. 1791.
Leonardus Bouwman, Roomsch-Cathulieck-Priefter en Pafoor, 3. ó. 1791,
H. W. Rouppe, Med. Doel. te Rotterdam, 3 6. 1791.
Jan Marcus Timing, Regent van den Roomfchen Armen alhier, 6. 7. 1791.
B E-



NAAMLYST.
BEAMPTE BESTIERDEREN
E N
LEER M EESTEREN
11 E S
GENOOTSCHAPS.
P.
JJ_ ieter van Campen, Landmeet er en Wynroeyef^ ' Leermeester in de Wis-, Bouw-, Aardryks-, Zeevaart- en Sterrckundc; Leermeester en Voorzitter des Genootjchaps, 21. p, 178/.
Bartholomeus van den Broeck, Konst-Beeïd'iouwer en Leermeester in de Tekenkunde: Leermeester en Adjunct Voorzitter des Genootjchaps, 21. p. ij\\f.
Pierer Ryk , Mr. Metzelaar ; Leermeester in de Rekenkunde en Penningmeester des Cenoui'fchapi. 2f. p. 1785.
Iia'ac Driefen, Mr. Timmerman; Leermeester in de Bouwkunde en Opzigter over de Eigendommen des Genootfchaps j zz. 3. 1780".
J. H.



xii NAAMLYST.
J. H. Ditfchaar , Leermeester in de Rekenkunde, Boekhouder en Tweede Secretaris des Genootjchaps
2.1. i>. I7S5. ' '
Ifaac van Coevcrden , Capitein by de Edele Manhaft* Schuttery dezer Stad; Secretaris des Genootjchaps, 30. f. i78j.
Pieter Gcerling, fy. Timmerman; Leermeester in de Bouwkunde en Tweede Penningmeester des Genootjchaps, 14. ir. 1787.
Jacobus van Campen, Leermeester in de Wiskunde en Leermeester tot het Examen, 1. 7. j->yj>.
ORDINAIRE LEDEN, BESTIER DER EN uit dezelven.
J^arel Lebrecht Weyer, Repetitor in de Rechten, 3. 12. 17Ü9. Is aangekomen, 14. y. 1790.
Mr. J. E. Goetzee, Advocaat, 14. n. 1787. Is aangekomen, 2. 6. ijm.
LEDEN.
W. C. Hoog, beroepen Predicant te Raeanje, 1 ff. 1780. J '
R.



NAAMLYST. xm
R.. Wil ding , Praeceptor in de Engelfche Taaie en Wiskunde te Rotterdam, lp. it. 1786.
A. S. Alting, beroepen Predicant in 't Wmd, 13. 6. 1787.
Cornelis Noort, Leermeester in de Wiskunde, 9. 1787.
Jan Duim, Stads Wynrocyer, f. 10. 1787.
Jacob Roeloffs, Predikant te Voorhout, 14. n, 1787.
Gerrit Beekman, te Warmond, f. 3. 1788.
J. P. Perret, Med. Stud., 24. 9. 1788.
C. B. Schwencke, Ontvanger van de Wasfenaarfche lollen aan de Zeyl, ly. 10. 1788.
Mr. C. C. Brender a Brandis, Raad in de VroedJchap en Oud-Scheepen der Stad Briclle, Dykgraaf, Bailluw , Schout en Secretaris der Hooge en Vrye LIeerlykheid Abbcnbroecky Correfpondent des Genootjchaps, 11, 3. 1789.
Adrianus van Dyk, te Zoeterwoude, 1. 4. 17S9.
Johannis Ryk, Mr. Timmerman, 1. 4. 1789.
Gerrit van Claveren Junior, te Leiderdorp, 26. 8. 1789.
Abraham van Broeck, J. U. Stud., 14. 10.1789.
Willem van Pelt, 18. 11. 1789.
Jean Jaques Schneither, Fransch- en Hoogduitse^Kostjehoelhouder, 27. 11. 1789.
c.



xiv N A A JVI L Y S 'f.
G C. dc Koning, Mi. n. IZ. 17S9.
J. de I'Eclufe, u. 12. 17-89.
J. van Waenen, S. S. Th. Prop., 30.12. i78p.
Ifasc Meyer Gerritz., 12. y. 17^0.
Abraham Hollebeek , Wees, 25-. 7. 1780*. En tot dezen Rang bevordert, 14. y. ijpo.
Willem Uljée, Aankwcekcling, r. 4. 1789. En tot deztn Rang bevordert, 23. 6. ij90.
Dirk Klinkenberg, Phyf. Inftrumentmaaker, 2f 8. 17P0. J
Cornelis Joh. Schailje, Konstfchildcr, ir. Ï2.17P0,
Felix Meylan, Inftrumentmaaker, 29. u
J7P3.
Willem Engelbrecht, Beeldhouwer; Aankweekeling geworden , 20. p. 1786. 7a/ ifo»* ^
vordert, z6. 1. 17PI.
Gerardus Vrolik, p. 2. 179?.
Gcrardus Vrolik Junior, 9. 2. i7pi.
Jan van Stipriaan, Wynkooper, 23. 3. 1791.
Adr. van den Snoek, 6. 4. 1791.
Dirk Spruitenburgh, Mr. Molenmaaker en Opzigter over de Fier Ambachtspolders te Woubrw°e 4- f-
Francois Saubert , der Vranfthe en Nederduitfche Taalmeester, 4. y. 1791,
L,



NAAMLYST. xv
L. vander Spyk, Boekhandelaar, zy. y. 1791.
Johan Christiaan Harnisch, iy. y. 1791.
H. P. Timmers Verhoeven, Med. Stud., 1. 6. 1791.
Jeremias Schoenmakers, S. S. Th. Stud., 1, 6.
Jan Bonte, Med. Stud., 10. 6. 1791.
Johannes Reusf, Begunjïiger, 23. y. 1791. yan Rang verandert, zp. 6. 17P1.
L Y S T



xvi N A A M L Y S T.
L Y S T
DER
MUSICEERENDE LEDEN,
C^'11'-Er. Ruppe, Capelmeester by 's Lands Uni« verjïteit alhier, ip. 2. 1791.
J. J. de Planque, 19. 2. 1791,
C. Lechleitner, ip. 2. 17P1.
P. A. de Planque, 19. 2. 17P1.
A de Planque, ip. 2. i7Pr.
Wcnzel Smetanka, ip. 2. 1791.
Hendrik vander Horn, 19. 2. 1791.
Th. du Rozay, 19. 2. 17P1.
Jan van Kerchem, 20". 2. 1791.
Jan Schoere, 9. 3. 1791.
F. N. BerckenhofF, 7. f. \je)\.
Abraham Leenhouwer, 18. j. 1791.
Arie Leeflang, 18. j*. 1791.
H. G. BerckenhofF, 24. j\ 1791.
J. H. F." Duville, 24. 5. 1791.
J. J. Wysman, 1. 6. 1791,
' B E-



NAAMLYST.
XVII
BEGUNSTIGERS.
BESTIERD EREN uit dezeeven.
^/^drianus vander Meulcn, Klerk ter Secretar} dezer Stad, 15. 2. 1780. Is aangekomen, 14. 5- I7P°*
lfaac des Bouvrie, 13. 11. 17 8p. aangekomen, 2, 6. 17P1,
LEDEN.
Corn. Waagen, Secretaris en Rentmeester van de Edele Manhafte Schuttery dezer Stad en Auditeur-' Militair des Guarnizoens alhier, z\. 9, 1785".
Mr P. W. van den Boogaert, /. XJ. Dotlor en Correfpondent te Delft, %f, 10. i?8f.
J. H. Prins van Lookhorst, Raad in de Vroed* fchap dezer Stad, 9. 11. ij8f.
Nicolaas vander Steng, 27. 12. 1785.
Joh. van Bemmelen, FrAnsch-KostJchoolhoucler, ro. i. 1786,
Jan vander Tas, 22. 3. 1781;.
* • Wil-



xviu NAAMLYST.
Wilhelmus Greve, Predkant te Berkel', 5.4.1786.
Corn. van Galen , Med. Dotlor, Correfpondent te Edam, 1. 5. 1780.
J. J. Bylaert, Konstfckilder, 12. 6. 1780",
Johannis Prins, 20. 6. 1786.
Mr'. W. S. Guicherit, J. U. Dotlor in 'sHa^e, 20. p. 1780.
Pietcr de Mare, Konstplaatfayder, 1. 11. 1786.
Jan van Noort, 1. 11. 1780".
Mr. Lucas Meerens, /. U. Dotlor in *s Hage, 20. n. 1780.
Mr. Jacob vander Lely, J. U. Dotlor te Delft, 3. 12. 1786.
Mr. Herman Obreen, /. U. Dotlor &c. te Rotterdam, zo. 3, 1787.
Jan Pas, zT. 4. 1787.
Jacobus Muts, 10. 5. 1787.
Thomas Koer, Boekdrukker, 30. f. 17S7.
Jan Honcoop, Boekdrukker, z6. 9. 1787.
Daniël van Halteren, J. U. Stud., Regent van het St. Catharina Gasthuis, 9. 1. 1780.
Theodoor Aangeenbrug, 2j>. 4. 1788.
Johan Christiaan Weenig, z6. 6. 17S8.
Jan Omvlee, 2p. 8. 1788.
Jo-



NAAMLYST. xix
johan Andreas Cramer, 29. 8. 1738.
Frederik Wortman, 1. 9. 178S.
Jean Dieutegard, 4. 10. 1788.
Arie van Hulfel, 24. 10. 1788.
Jacobus Ryk, 24. I. 1789.
Abraham Cöllas, 24. 1. 1789.
Jan vander Meulen, 30. i. IJ%9.
Willebrord Uljée, II. 2. 1789.
Hermanus Woltering, ir. 3. 1789.
Pieter le Mair, II. 3. 1789.
Hieronimus Janfen, Hoofdgaavder in de Colleclive Middelen over Leiden en Rhynland, 22. 7. 1789.
Ifaac Liszwyn, Lieutenant-Vaendrig by de Schut* tery dezer Stad, 23. 7. Y]%9.
Hendrik de Bock, Lieutenant-Vaendrig by de Schut* tery dezer Stad, f. 8. 1789.
Ifaac Thomas Sagon, 14. 8. 1789-
Hendrik Waareman den Ouden, 11. 9. 1789.
Jacobus Molenaar, 9. 10. 1789.
Jan de Zanger, 27. 11. 17^9.
Jan Disfel, 3. U. 1789-
J. A. van Doeveren, Med. Stud, 4. 12. 1789. Christiaan vander Kop, 10. ra. 178;.
** 2 Jo*



xx NAAMLYST.
Johannes Schipperman, ij\ 12. 1789.
Jofeph de Vrueh, Schipper van Leiden op Haarlem, 19. 12. 1789.
Leendert van Bemmel, 30. 11. 1789.
Johan Caspams Wallerchem, Lieutenant der Stads Binnewagt, z. 1. 17po.
G. vander Spruit, 10. 2. '790.
Jan de Miere, 12. 5. 1790.
Jacobus Vygh, 9. 2. 1791.
Nicolaas Jongelyn Junior, 9. 3. 1791.
Abram Bodry, 23. 3. 1791.
Pieter van Staveren, zy. 3. 179L
J. A. A. Zoutman, Aankweekeling van Eer, rg. 6. 1788. Van Rang verandert, 19, 4. 17P1.
Mr. C. W. de Man,/. U. Dotlor te Delft, 17. 4. 1781.
Christiaan Stangerop, 24. y. 1791. Jan Harmanus Schouten,,3. 5. 1791. Pieter de Graaff, 3. 6. irpr. Anthony Poulet, 8. 6. 1791. Pieter Esfing, 8. 6. \79\. Even Gyzen, 8. 6. 1791. Adrianus de 1'Eclufe, 8. 6. 179L Joost Schouten, 10. 6. 17PI.
AAN-



NAAMLYST.
.XXI
AAN KWEE KELINGEN
VAN
E E R-
de Fremery, 20. 2. 1788. P. J. de Fremery, 12. 6. 1788.
L. H. Wenfinck van Rouveroy, Litt. Hum, Stad',,
11. 1. 1789J J. Schneither Junior, 16. 3. 17S9. A. Ph. Kuys, r. 4. 1789. L. Hudig, 18. 8. 1789. J. A. Richard, 10. 2. 175*0. J. Martyn, 10. 2. 179®.
— 1 AA N-



xxii NAAMLYST.
AANKWEEK EL IN GEN van EER
J n den
BURGERSTAND.
Jjfubertus Romburgh, 22. 2. 17go".
Leendert Wynen, 14. 6, 178^. Abraham van Loon, 2p. 11. 178^. Hendrik van Loon, 2.0. n. 178$. Willem Cornelis Corduwa, 10. 10. 1787. Hurbert Romburgh Cornelisz., 16. 4. 1708. Jacob Moraal, onder Zoeterwoude, 24. 1. ^fjp. Lucas van de Zee, 21. 1. 1789. Nicolaas van de Poll, 13. y. ijSg. Paulus Geloude Liszwyn, 28. 4. 1790, Abraham Uljée, 23. 6. ij$o.



NAAMLYST. xxni
Hendrik Waareman, 22. p. 1790. Hendrik Wortman, 2.2. p. 1790. Jofua Valck, 2,2. p. 1790. jan Hendrik Schultz, I. 6. ijpi.
** 4 BE-



xxiy NAAMLYST.
ohanni$ van Leeuwen j kerende om jer Zee tg
Johanni$ van Leeuwen j kerende om jer Zee it vaaren, n. i. 1786.
Hermanus Huyicn, Sergeant onder het tweede Bataülon van het Regiment Oranje Gelderland, 17. 9. 178S.
Pieter le Feber, kerende tot de Militaire Dienst, 17. 9. 1788. '
Teunis Lagas, kerende tot de Militaire Dienst, 23. 9- i?8'P.
Willem Israël , kerende tot de Militaire Dienst, 13. 1. i7J>o.
Dirk van Drongelen , kerende tot den Zeedienst, zz. 9. 1790.
Pieter Waarzeger, kerende tot de Zeedienst, 21. 10 1790. en vertrokken naar Batavia met het Schip Houtlustj Capitcin van Deventer, 2j\ 5. 1791.
JK?-
BEGUNSTIGDE A A N K WEE KELINGEN.



NAAMLYST. xxv
Jofephus Petrus Franck, Cadet in het tweede Ba* taillon van het Regiment Oranje Gelderland, 10. i. i79*«
Juhannis Velden, Sergeant onder bovengemelde Regiment, 23. 2. 1791.
Tohanois Ktynen, Soldaat onder bovengemelde Regi* f ment, 29. 6. 17^1.
**f WEE-.



*xvi NAAMLYST.
W E E Z E N
UIT HET
NEDERDU1TSCHE GEREFORMEERDE WEESHUIS.
W
outer Slegtenhorst, Loodgieter, 14.12. 1787. Jan Domus, Horologiemaker, 8. 7. ij\;6. Jacobus Montfoort, Steenhouwer, 7. n. 1787. Dirk vander Pop, Zihttrfmit, f. 8. 1788. Jan Koppefchaar, Zilverfinit, j\ 8. 1788. David van Thoir, Beeldhouwer, 14. 1. 1789. Laurens Maas, 12. 1. 1790. Paulus Nieuwenhuis, u. 1. 1790. Jan Blok, 13. y, 1790. Anthony Viele, 13. 5. 1790.
>



NAAMLYST. xxvii
Jacobus de Koning, 13. f. 1790. Ifaac Andriesfen, 13. f. 175)0. Jan Flanderyn, 13. 5. 1790. Tacobus Schenck, 13. 5. 1790.
JON?



*xvih NAAMLYST.
JONGELINGEN uit den
GEMEENEN
BURGERSTAND.
JLeendert Kooien, Timmerman, p. 8. 178^. aoor P. van Campep aangenomen.
Jan Groenefchey, Timmerman, z-r. 0. 1786. door A. van Gennep , voorheen Adjunct Voorzitter, aangenomen.
Nico'aas Wiggers, Timmerman , 15. n. 1786, door B. van den Broeck aangenomen.
Bartholomeus Smit, Timmerman, iy. 11. 1786. door A. de Bruin de Neve aangenomen.
Johannes Jacobus la Lau , Timmerman, 30. 5. 1787. door J. van Coeverden aangenomen.
Cornelis vander Meer, Steenhouwer, 31. 10.1787. door J. H. Ditfchaar aangenomen.
Ja-



NAAMLYST. xxjz
Jacobus de Bock, 14. f. 1788. door P. Geerling aangenomen.
Kryn van Drongelen, Timmerman, 15. ƒ. 1789. door J. Driefen aangenomen.
Jacobus Floncq , Metfelaar, 18. 10. J789. dm P.. Ryk aangenomen.
W E E-



xxx NAAMLYST.
W E E-
W E E Z E N
UIT HET
WALSCHE WEESHUIS. Jj"ofeph Philippe Dellabarre, Jó. 9. 17 go.
W E E Z E N
UIT H E ï
LUTHERSCHE WEESHUIS.
Jjjredrik Adam Fortmcjrcr, Timmerman, 28, 10. 1789.



NAAMLYST. xxx<
W E E Z E N
UIT HET
LEIDERDORPSCHE WEESHUIS.
1H redrik Kelderman, Timmerman, 7. 12. 1789, Adam vander Bie, 30. 12. 1789. Jacoh vander Bie, 30. 6, r/po.
WEE-



xxxii NAAMLYST.
W E E Z E N
UIT HET
ROOMSCHE WEESHUIS,
ar el Thomasfe, Vergulder, if. 6". 1791. Stephanus Brunei, Coudfmit, jy. 6. 1791. Michiel Kuyters, Timmerman, \y. 6. 1791.
V E R-









TTJSM IZJLlYnWLl^ G
o ver. de mogelykheid om dit
GENOOTSCHAP,
behalven voor d li
ZEE- EN KRYGSDIENST,
OOK TER HERSTELLING DER VERVALLEN
JF JL JB M W jK JE 3T
dezer stad nuttig te maaken. UITGESPROKEN BT HET OPENEN DEK.
JJARLTKSCHE ALGEMEEN E
VERGADERING,
door deszelvs voorzitter
P. VAN CAMPEN,
Ben 2. Juny mdccxci.






OVER 1)£ MOGELYKHEID OM DIT
GENOOTSCHAP,
BEHALVEN VOOR DE
ZEE- ÉN KïLYGSDIENST,
OOK TER HEK STELLING DER VERVALLEN
FABRYKEN
DEZER STAD NUTTIG TE MAAKEN.
LUIJTERR YKK VERGADfi RING !
H00G-ÖÜORLUCHTE , IÏQOO-EDELE, EN W EL-EDELE GROOT ACHTBAARE BESCHERMERS DEZER VADERLANDLIEVENDE MAATSCH APPY !
HÓOG-EDÉLE ÉN WEL-EDELE HEERE N, HONORAIRE LEDEN ! UITMUNTENDE VOORSTANDEREN - VAN KUNSTEN EN ^EETENSCHAFPEN.
A WEL-



co
Wel-edele GROOT AC HTBAare , geSTRENGE HEEREN ! m"ïne HEEREN VAN de MAGISTRAAT EN RAAD DEZER STAD ! ONDERSCH r A ag E re N ONZER. HEILZOEKENDE POGINGEN > RECHTAARTE VADEREN.
WEL-EDELE HEEREN, LE E r M E E ST e R e N, BiïAMPTE- EN MEDEBESTIERDER F.w DEZER IN LUISTER TOENEEMENDE MAATSCHAPPy!
ii eer en ordinaire leden.' wier kunde Deze vergadering eere byzct.
MYNE HEEREN BEGUNSTIGENDE Leden! LIEFHEBBEREN VAN UW VADERLAND.
HEEREN MEESTEREN REGENTEN DER WEEZEN WELKE in DIT GENOOTSCHAP GELEERD WORDEN.
üeeren opzieners en bezorgeren dezer geheiligde plaatse.'
w Y S H e I D z O e k e n d e JONGELINGEN.' BLYDE VERWAG TINGEN van DIT GENOOTSCHAP. ,
BE-



* f tl
BEGUNSTIGDE KWEEKELINGEN EN WEEZEN.' VOOR WIER VOORSPOED ZOO VEEL MOEITE WORDT AANGEWEND.
AANZIENELYKE MENIGTE .' GECERDE TOEHOORDEUS!
j^Js ik aartdachtelyk deze Vergadering befchouw, enm'y verlevendig de beginzelen uit wel- ' ke deze Maaatfchappy gebooren is , worde ik van verwondering byna weggevoerd, en geen geringe fchaamte neemt in my de overhand. — Met welk een aantal van Mannen , wier kunde en moed hen voor het behoud en den welvaart van het Vaderland onontbeejlyk gemaakt hebben, aan wier kloekmoedigheid wy de bewaaring van den foem en geduchtheid onzer Natie, naast God , verfchuldigd zyn te erkennen , zie ik de algemeens Byeenkomsr van dit Genootfchap met derzelver Tegenwoordigheden vereeren! — Met hoe veel greetigheid zie ik onzen arbeid een onverdiende' A 2 Lof



( 4 )
Lof toezwaayeri} — Hoe gewillig is de Kunstgodin om door zielftreelende klanken onze mee zorg beladene Geestvermogens op te beuren, en eenen nieuwen yver in te boezemen! — Zie ik, daar en tegen, ecnige Jaaren terug; — Breng ik my te binnen hoe deze Maatfchappy is voortgebragtj — Sla ik het oog op het tydftip van heur geboorte, op die oogenblikken, waar in het ilegts aan zulken, gelyk ik ben, fchecn te pasfen, de Wapenen ter haarer verdeediging aan te grypen, en aan haaren opkomst en voortgang deel te neemen , dan kunt Gy ligtelyk befeffen, tot welk cene graad de aandoening en fchaamte in my gekbmmen zynj — En hoe onbekwaam ik my bevindc om eene Vergadering als de uwe met gepaste woorden te openen. —■ Och dat ik in ftaat ware door reden U te veraangenaamen, en met rayne tegenwoordigheid luifter aan uwe Byeenkomst by te zetten! — Och dat ik, al ware het door inlpraak der Wyshcid, de po^t die ik onder U thans bekleede, my konde waardig maakenj. dan zoude ik my gelukkig achten: daar ik in tegen-



( 5 )
gendee'1 my fc'haame voor U te verfchynen. —= Maar of ik my voor U vernedere, of my tragte te vcrontfchuldigen, niets zal my baaten > dezen Dach, dit Uur vergt van my dat ik fpreeke j en uwe toegeevendheid, wegens myïie veelvuldige gebreeken , ftrekt my ten fpoorflag oai aan plichtfehuldige belofte te voldoen. Welaan dan, verleen my, gelyk voorheen , uwen Aandacht; verwagt niets groots van my, maar verberg myne feilen met den Mancel der Menfchenliefde, die U allen op de blykbaarfte wyze overdekt j dan zai ik my verftoute U myn voorgenoomen onderwerp ftaamelend voor te draagen.
Na dat de Prysvraagen, in de Maand February dezes Jaars, den Leden waren ter hand gefield, bemerkte ik dat de vraag die my gcwigtigst voorkomt, by veelen voor beuzelachtig en belagchelyk gehouden wierdt. Beftierderen meer dan eens door Lieden, die de onfpoed hunner Medeburgers ter tiarte gaat, die alles voor het herftel der vervallen Handwerken in deze Stad fchynen veil te hebben, aangezogt en voorgefteld A 3 üvyn»



( c )
fcynde, of ook dit Genoot'fckap, be Aalven voor de Zeeen Krygsdiem!, ter herjïclting der vervallen Fabryken in deze Stad nuttig koude gemaakt worden ? durvdcn zulk ccne vraag, als geenfins uit dep boezem van eencn bedilzieke Weetniet, maar uit een edelmoedig crj waar vaderlandlievend harte voortkomende, de vergeetenbeid toebetrouwen. Zy vonden zig, be? höudens de posten ons bekledende , te zeer aan hunnen plicht verbonden, om zodanig een belangr ryk Voorftel onder elkander te bewaaren ; maar wilden veeleer betooncn, dat zy ook de voorfpoed van de Stad hunner inwoning , zoo wel als die van hun Vaderland , bedoelen. En om daarvan bewyzen te geeven, vonden zy geen veiliger weg dan de Vraag aan hun gedaan, de hunnen te maaken, en de Leden ter beantwoording aan te bieden. Jammer is dat dit Voorftel van zommige vcor onoplosbaar gehouden, van anderen niet wel verft aan is, cn cenigen , door het oog op reeds voorhanden zynde middelen te {laan , de waare mening niet fchynen begrepen te h.bben. Zy die het als onoplosbaai kbben aangezien, merken
te



(?)
te recht aan, dat daar de Fabryken niet alleen door ons Vaderland, maar vooral in de meeftc Gewesten van Europa zyn verfpreid geworden, en wel in die Gewesten , alwaar de Bearbeider uit eene geringe belooning zyn beftaan kan vinden , zy , op wat wyze aangevangen , of door welke G-nootfchappen ook op te richten , onmogelyk weder zyn in te rocpe«. Anderen die de vraag niet wel verftaan hebben, is hun misverftand voortgekomen , doordien zy in den waen gebragt wierden, dat Beftierdercn, in navolging van zommige der vaderlandfche Stïden, genegen waren tot op het oprichten van cene Werkplaats, het zy om Kinderen naar Eerenpryzen te laaten werken , of er le* digloopende Behoeftigen in te plaatfen, den Luiaard een bepaald Handwerk te doen waarneemen; en dus over de neigingen en hartstochten van den Mensch eene onverdraagzame h-erfchappy te voeren, of, ten minfte, kwaade Werklieden aan te kweeken. En zy die de ivaare mening van Beftierderen in gecnen deele A 4 fchy-



( 8 )
fchyneri begrepen te hebben, vermcenen dat tri deze vraag niets anders beoogd wordt, dan om de Fabryken uit de ene Stad in de andere te brengen: en, langs zulk eenen weg devoorfpoed yan ons op de ruïne onzer braave Landgenoten te vestig:n.
# Dat m geen der opg noemde vooronderftellirgen èenigfins het doeleinde van de yraag geraaden is, zal niet piocilyk zyn aan te toonen, mits wy vast ftellen, i. Dat deze Maatfchappy niet and rs in het oog heeft, dan de voorfpoed van gehe-1 het Vaderland te helpen bevorderen. Z. Dat zy wel gaarne de ouden bloey en luister van deze Stad zag hcrlc:vcn, maar geenfins ten koste van andere Steden, in wier geluk wy onzen voorfpoed yind.n. 3. Dat Beftierderen tot nog toe zyn vry te fpreeken van middelen aan de hand te hebben genomen, waardoor zy henzelve, niet alleen by dit , maar ook by het volgend Gellacht verachtelyk maaken zouden. Indien zy zig nu wilde toeleggen op die middelen welke ik reeds als misvattingen hunner



( 9 )
ner bedoelingen heb aangemerkt, — indien 20 ae Handwerken die van voor lange uit deze Stad ert dit Land gewetken, en in andere gedeeltens van ons WerrelJgewest overgebragt zyn, trachten terug te toepen j of door Kinderen om Pryzen te laaten werken, en Bchoeftigen aan den Arbeid te ftellen, de Fabryken weder haren voorigen bloey tragten te bezorgen > of dat zy de Handwerken , waar mede onze nabuurlyke Steden altyd zig geneerd hebben, en waaruit zy nog haar beftaan vin Jen, herwaards zogten over te breng n, zoude dit Genootfchap en deszelfs Beftierderen geen het minfte aandeel in de drie opgenoemde pryswaard ige en burgerlievende Hartstochten hebben. Zoude het voorzigtig en met een gezond verftand overeen te brengen zyn, de tyi te verfpillen tot het beraamen van middel n , om de in andere Landen overgevoerde Fabryken weder terug te roepen? — Zouuc h.t niet dwaas gehandeld zyn , als men het nog overgebleevene in cenen betere ftaat zogt te bjvngen, door de uitlandfche Manufactuuren



( io )
te verachten, aan de Souverain te verzoeken om er belastingen op te leggen, en de onzen aan te pryzeq? — zouden wy daar van eeni-
ge vruchten zien voortkomen ? zouden
wy dit zien in een Land daar men dwaas genoeg is om alles wat maar de naam van buitenlands draagt, hoog te fchatten ? — In een Land daar men zyn eigen Medeburgers voor Vreemdelingen vergeet? — Neen, Geëerde Kunstgenoten ! wanneer wy eenmaal tot dien verkeerden ftap mogten komen, denkt dan dat uw Genootfchap op de rand van zyn verderf is ; dat de middelen dien Gy tot deszelfs beftaan zoo gulhartig te z.imen brengt, in handen derzulken is toebetrouwd die, onder fchyn van Burgerliefde, dezelven naar zig ileepenj en dat deze Stad hier door, bragt men het al eens op dien voet om Lediggangers aan werk te helpen, in eene nog grooter armoede dan wy haar tegenwoordig befchouwen, zoude gedompeld wordai. Want, naargaande de gcfteldheid van dit Land, in welke byna ondraagbaare belastingen hetzelve, zo door het bewaaren van Dyken en Dammen, als door
het



:(«.)
het onderhoud der Steden en Hoofdgebouwen 9 gebragt is>— En hier tegen de geringere kostens van andere Gewesten, aan wicn de Natuur deswegens voordceliger ligging heeft bezorgt, vergelykt, hebben wy niets meerder noodig om te befeffen, dat de Werkman in zulk een Land ccnen overvloed vindt uit die zelve belooning, waarvan hy hier, niet alleen voor zyne naderende Grysheid niets kan opleggen, maar zelfs, onder zwaaren Arbeid, nog het Brood der Nooddruftigen imaaken moet. Hoe is het dus mogelyk de uitgewekene Handwerken" op die wyze terug te brengen ? — Hoe kan het buitenlands Vertier op den ouden voet gebragt wórden, daar onze Manufactuuren, in deugd gelyk met die van anderen, uit hoofde der hoogere kostens van bearbeiden, wil men de nyvere Werkman niet van gebrek zien vergaan , duurder dan de hunnen zyn ? «r Zal het helpen als de Souverain zo-r danige Belastingen op de inbrengende en in andere Landen vervaardigde Goederen legt, dat zy, za niet boven s althans met de hier gemaakt worden-



(li)
dende in prys evenaaren? - Zo my voorkomt, wordt hier door geen geringe (lag aan Stad en Vaderland toegebragt. Vooreerst zien wy wel 'draa zulke Mogenheden , wier voorfpocd hier door eenigermaate fchynt gefnuikt te worden, de wet van wedervergelding eerbiedigen, en op de nog hier vervaardigd wordende Manufaftuuren geen mindere last leggen. Ten andere keren ons de veelvuldige Voorbeelden, hoe naar reden der moeylykheid om de Goederen binnen te brengen, de Sluikhandel te fterker in gebruik komt; en dat de begeerte om die byna verbodene dingen te bez tten, eene onverzadelyke aandrift in onze Landgenoten is. Hier by komt nog, dat zo al eens het binnenlands vertier daar door mogt verbeteren, dat geenfins te vermoeden is, de Handel naar buiten, daar het hoofdzaakelyk op aan komt, niet het minfte, langs dien weg, zal herftcld worden.
Het is dan, naar myn begrip , volftrekt onmogelyk de Handwerken en Neringen waar door deze Srad voortyds zo zeer gebloeid heeft,
op



( i3 )
op deze wyze in hunne vorigen welvaart té brengen. En dat zy even min te herftellen zyn door eene Werkplaats aan te leggen en Behoef* tigen daar in te plaatfen , zullen wy bemerken , zo dra wy in overweging neemen , dat , fchoon de Kinderen wel hier door tot naaritigheid en de Nooddrüftigen tot eene geregelder leevenswyze gebragt worden, het binnen- en buitenlands vertier, om redenen reeds aangehaald, in geen voordeeliger Haat kunnen komen j wat zeg ik 5 het gebruik onzer Manufactuuren zal daar door zelfs, hier te Lande, nog in eene minderen aftrek geraaken: want, in welk een tak onzer Trafyken leidt men de Kinderen en Noodlydenden op ? — is het in die, waarin onze Voorouderen een ruim beftaan vonden, en aan hunne Opvolgers matige Schatten overlieten > of zet men hen aan een werk dat , om de geringe Arbeidsloonen, kan gezegt worden aan dit Land en deze Stad niet te behooreii} maar, uithoofde van het verval der Laken- en Gryn-Neringen , en het totale verlies van veele andere en mindere



( H)
dere Fabryken, uit gebrek zyn by de hand gé', nomen? _ immers ja? - en wat gevolg moet zulks naar zig fleepen? - Naar myne gedachte , geen ander , dan dat zy die in dusdanig eene Werkplaats aangenomen en opgevoed zyn, tot die jaaren komende dat men hen oordeelt te fterk voor de banden van flaaverny te worden, ontlliat, en, als vrygekogte flaaven , los Iaat y terwyl Ze zig in eene omftandigheid bevinden die geenfins aan de opvoeding Welke zy genoten hebben, geëvenredigd is, maar waarin ze een fober beftaan vinden, en voor het toekomende eene geduchte Armoede te gemoet zien. Dewyl zy m aan den ccnen kant, ter navolging van hunne reeds genoten Kleding en Mondbehoeftens, woeden aangezet, en aan den anderen kant ondervinden, dat de vruchten van hunnen Arbeid op verre na niet toereiken om daar in te volharden, zien wy voor hun naar twee wegen open, namelyk, of dat zy de moed geheel laaten zinken, en in de ellendigftc armoede vervallen; of* dat zy, ui: fchaamte, zig dekken met de minstkost-
baare



< is)
baare Kleederen ; ten einde ze voor deWerreld nog eenig aanzien behouden. De eerfte weg is, hoe ook te verachten en te berispen, echter die welke van de meefte Menfchen word ingcflaagen, als ze van alle vooruitziende voorfpoed beroofd zyn; en die ons tevens doet zien dat door zoortgelyke middelen, in plaats van de Bchoefti'gen te helpen , het getal derzelve moet aangroeycn. En wat de tweede aangaat, zy is voorzeker de edelmoedig- en pryswaardigfte; maar zal hier door het verval in onze Fabryken de minfte herftelling erlangen, of zullen zy er nog meerder door ten onder gaan? — zullen die Ellendelingen zig kleeden met de hier gemaakt wordende Goederen; of naar de buitenlandfche, die, hoewel in deugd by de onzen niet evenaarende, in prys merkelyk minder zyn, hunnetoevlugt neemen? — ja, hun fober beftaan, de ftaat waarin zy zig bevinden , laaten hen geen andere middelen over: zy zien zig genooddwangd, fchoon onfchuldig, het vertier der Vreemdelingen te helpen bevorderen, en zig en
hun-



( M)
hunne Landgenoten alle afbreuk toe te brengen.
Wat dunkt U dan, zouden Beftierderen van dit ons Genootfchap te verontfchuldigen zyn , middelen aan de hand te hebben genomen, door welken zy zig by het tegenwoordig en volgend Geflacht verachtelyk gemaakt hebben , wanneer ze met de aan U voorgeftelde Vraag bedoeld hadden om van U te mogen weeten, op wat wyze middelen te vinden, die ons in de mogclykheid fielden, om eene Werkplaats voor Kinderen van den geringen burgerftand, en voor die welke tot de bedelzak gebragt zyn , op te richten, en aan dusdan;ge Handwerken, als ik in het oog heb, te Hellen ? — zoude zulks beftaanbaar zyn met het geene zy door het Ontwerp, van hun by de oprichting dezer Maatfchappy uitgegeeven, hunne Medelandgenoten trachten in te boezemen, namelyk : Dat de plicht van elk Ingezetene vordert, alles aan te wenden wat tot den bloey en luijlcr van het Vaderland Jlrekken kan. — Gecven zy hier mede niet te verftaan, dat ze geen
an-



C »7 )
ander dan even deze plichtsbetrachting voornemens zyn uit te oefenen, en op de bestmogelyke wyze aan den dag te leggen? — En zien wy niet dat , langs dien weg, niet anders kan worden te Wege gebragt, dan het blind Gemeen aan zyne fcbynbaare Weldoeners te verplichten, hetzelve iri hunne geheime belangens te lokken , en tevens uit Vrygeboornen, Slaaven aan te kweeken? — Maar waarom behoeve ik verder te vraagen? — Elk Onzer bemerke wel , dat dit het middel niet is Om de vervallen Fabryken in deze Stad te bentellen; en dat derhalven met de aan U voorgemelde Vraag , oók nimmer zodanig een Plan is bedoeld geworden.
Vergunt my eindelyk te betogen hoe onmogelyk het zy, dat met even dit zelve Voorftel getracht worde een middel te vinden, om uit andere vaderlandfche Steden eerrige Handwerken herwaard over te brengen , en daar mede het verval dezer Stad te herftellen. Ten dien einde xal ik trachten aan te toonen, voor eerst dat zulks niet door Genootfchappen, maar zeer gemakkelyk door de Regeringen der SteB den,-



(is)
den, en bovenal van deze Stad, kan worden ter uitvoer gebragt: ten ware de Ingezetenen van zulke Plaatfen waaruit men de Fabryken tracht te trekken, voor de geheime oogmerken van vernuftige Proje&maakcrs onvatbaar zyn} dan kunnen Maatfchappyen meer dan den Souverain zelve verrichten. Ten twede, dat, zo lange deze Maatfehappy haar eere vindt in eene christelyke handelwyze, zolange zy het bedrog verfoeit cn de deugd bemint, zulk eene ongeoorloofde Daad in haaren boezem niet zal of kan gefmced worden. En ten derde, dat daar door niet dan voor eene korten tyd onzen vcorfpoed te bewerken is.
Ter betoging van myne eerfte Stelling, vraage ik , waar door zyn de in andere Steden van het Vaderland bloeyende Fabryken herwaards te brengen? — Door aan derzelver Beftierderen en Bcarbeiders voor te Hellen het belan g dat wy in hunne overkomst vinden j of door hen veelc voorrechten, die de Inboorlingen , volgens hun geboorterecht zouden toebehooren, zo zy al eens kende verleend worden, te belooven en op te
draa-



( ip )
draagen? — Zullen zy op de klagten dien wy önophoudelyk hen in de Ooren doen klinken , en met reden, tot den Hemel verheften, Huis en Have, de plaats hunner geboorte, hun Geboorterecht vaarwel zeggen, en ons met hunne Handteringen gelukkig maaken? — Zyn er Menfchen welkers geweten voor het verwyt hunner MeJeburgers Zoo gevoelloos is, dat ze hen aan de naar verandering haakende grilligheden van zig zelve zouden durven opofferen? — Wel is waar, er zyn meer dan te veel voorbeelden, dat zommige Lieden gewaagd hebben op deze wyze aan de Stad, waarin zy geboren en opgevoed waren, eene gevoelige flag toe te brengen; het zy om Zig van een gewaand leed te wreeken , van het welke zy mogelyk de werkende oorzaaken waren, of om, uit verwaandheid, de Werreld hun vermoge te doen bemerken j — Maar of het niet verre af is dat zulken de oude welvaart van eene Stad kunnen doen herleeven, vermeen ik met zeer veel fchyn van waarheid te mogen aantoonen. Wat heeft men te verwagten van MenB z fehen



( «o )
fehen die zig vergenoegen, als zy het verdriet ert de onfpoed hunner Medemenfchen bevorderd hebben ; die hunne grootheid vinden in daaden welke tegen goddelyke en menfchelyke Wetten , die tegen de infpraak der Natuur zelve aanloopen?—• Worden zy niet door eene geest van opgeblazenheid en tweefpalt beheerscht? — Trachten ze niet alles wat heilig en op de Stoele der Eere gefteld is, aan de teugelen hunner ongeftuime driften te boeyen? — En ziet men hen niet wel dra aan ons den rugge toekeeren, wanneer ze in alles hunne begeertens niet gevolgd zien? — Ik vlye my dat niemand onder ons een oogenblik aarfele om deze myne vraagen met Ja te beantwoorden. En echter kunnen door de middelen Welke Maatfchappyen tot dat einde in het werk zoude mogen Hellen. geen andere Lieden herwaard uitgelokt worden , dan van dat zoert het welk wy zo even met verachting befchouwd hebben; want zy die eenige indruk gevoelen van de plichten jegens hunne Naasten, — die ieder oogenblik door burgerliefde worden aangevuurd, .—
die



(II)
die hunne ooren voor vlyende Syreenezangen fluiten., en de grootfte rykdom in de voorfpoed hunner Natuurgenoten vinden , zullen verre af zya van op onze klagtcn en fchoonfchynende ontwerpen , zig en hunne Nakomelingen een eeuwig verwyt op den hals te haaien. — Zy zyn evenwel dezen , die onzen vei vallen toeftand zoude moeten herftellen, wilde wy door zoortgelyke middelen de gevaarlyke wonde van onzen welvaart zien heekn; vermits zulks dcor het eerstgenoemde {lag niet gefthieden kan.
Er is derhalven geen mogelykheid, om ter bevordering van ons en onzer Medeburgeren geluk , door dit of ook door andere Genootfchappen, die Neringen en Handwerken, waardoor onze vaderlandfche Steden, meer dan onze Stad, het hoofd opbeuren , hier te brengen; dezeiven zyn alleen in de handen der wettige en geëerbiedigde Regecring toebctrouwd ; en door die alleen is de voorfpoed van andere Steden tot pns te brengen. — Vergeeft my, Wel-Edele en Groot Achibaare Heercn! dat ik my vermeete B 3 eene



Cn)
eene uitdrukking te doen , die my misichien niet past.; — vergeeft my eene uitdrukking, die U by de weldenkende Gemeente niet ter eerberooving, maar integendeel tot oneindigen roem ftrekke, — die haar al heur plichtmaatig vertrouwen, in U doet Hellen , en inboezemt van zig gehec} aan uwe Handelingen en wyze Beftiering toe te betrouwen, daar zy, uit de liefde welke Gy onze Landgcnooten toedraagt, de meer dan vcrfchuldigde zorgc voor haare belangens kan afr meetcn. Vergunt my daarom voort te gaan. eir aan deze Vergadering, naar myn gering vermoge , geen verantwoording myner Hellingen fchuldig te blyven. —
Als wy de voordcelige ligging voor den Hant del, de goede gelegendheid voor allerlye Fabryken , de gemakkelykheid voor de Inwoonderen , en het vermaakelyke , voor den door Arbeid afgcfloofden Werkman, van deze Stad gadeflaat , kan niemand voer grootsfpraak hou» den, wanneer wy zeggen, dat zy voor geene der hollandfche Steden behoeft te wyken. Wer-
waards



( M )
waards wy het oog wenden, overal befchouwenWe ten allen tyde berysbaare Wege.i en bevaarbaare Rivieren, die den Handel gemakkelyk maaken. — Binnen haare Wallen is er niets dat aan eene of andere Haneiering de minfte hinder toebrengt; en zyn er, die het gebruik van ecnig omgelegen Land vorderen, de onderfchciden zoorten van gronden om deze Stad, gecven meer dan ergens elders gelegenheid om de voordeeligitc te verkiezen. In gemakkelykheid voor haare Bewooners, vindt men er geen die by haar evenaart; ruime Straaten, onbekrompen Wooningen, vry van vernielende Overftroomingen , gezond , zo door de Gragten waar mede zy doorfneden is, en die allen uit den verkwikkelyken Rhynfixoom afvloeyen, als door de deugdzaamen Grond waar op zy gebouwd is. Niet minder aangenaam is zy voor den ny veren Werkman. Is hy door arbeid afgemat, — vergunnen zyne bezigheden hem,by de naderende Avondftond, nog eenige ledige Oogenblikken, — tragt hy de vermoeidheid zynes lighaains, in eene den B 4 Schep-



( H )
Schepperlovende overdenking, en zielsverkwikr kende gewaarwording te verliezen, voor dat hy zig inde armen van den Slaap begeeft, — tragt hy Zyn Geest van zorge te ontladen; wenvaards hy zig begeeft, overal vindt hy daar tce gelegenheden; en, Natuur en Konst zyn de voorWerpen die de Ziele in verrukking ophouden.
Daar er dan geen hindernisfen , ten aanzien van ecnige Handwerken, in deze Stad te vinden Zyn, en het diep verval der oude Fabryken haar .zoo zeer ontvolkt heeft, dat de onbewoonden Grond gelegenheden genoeg verzorgt tot het oprichten van allerhande Gebouwen; daar, zeg ik, .hier niets ontbreekt om dczelven , met de voordeeligfte vooruitzigten, te kunnen aanvaarden , ?yn de middelen om deze Stad voor eene korten tyd in haaien puden bloey te brengen , in de handen van derzelver Groot Achtbaare Befchermers. Wat anders dan Rykdom is het wit dat de Koopman bedocldt? — Wat anders zyn ds dryfveeren van zyn hart, dan alle voordeden welke binnen zyn bereik vallen, tot zig te neemen. -



Uf)
men ? — Om eene geringe winst verlaat hy ligtelyk de anders hem llreelende genoegens, en onttrekt zynen Geest de verkwikkclykite aandoeningen. Ziet hy eene gelegenheid die hem ter bereiking zyner geldzugtige begeertens voordeeliger is , dan die waarin hy tot . heden verkeerd heeft , welhaast is zyne Ziel werkzaam , en hy fpaart noch moeite noch tyd om deelgenoot van
dit Geluk te worden. Wat zeg ik? Om
eene vooruitziende winst, zoude hy, zo niet zyn Vaderland, akhans de Stad zyner geboorte verhaten , en hem zelve den teugel vieren. Als we hier by in overweeging neemen tot welk een diep verval deze Stad en Burgery gekomen isj als wy naargaan, dat zonder vreemde middelen aan te vangen, dezelve niet zullen of kunnen herfteld worden; als we in aanmerking neemen welk eene vermindering ffads Inkomften ondervinden , en dat de geringde onderfteuning niet ie verachten is, dan vraag ik, wat is voordceliger, alles te laaten gelyk het is, of aan hen die met hunne Fabryken zoude willen herwaards kn~ B f men.



(itf)
men , van flads vorderende Lasten vry te Hellen? Zoude dit halte middel niet ver-
•fcheiden Werklieden die riu tot bezwaar van Stads-en Arme Kasfe zyn, die van gebrek grim. melen langs onze ftraaten, wier ellendige toeftand het medelydend harte door trainen van Mensenlievenheidvermurven, zouden dezulken hier door niet aan hun brood geholpen worden, ftads Inkomften eenigermaate vermeerderen, en de Kasfe
der Armen in eene beteren toeftand gcraaken ? .
Wel is waar, dat dusdoende de Vreemdeling boven den Burger bevoorrecht isj doch of den Burger niet zelve in die voorrechten zoude deelen, is geenfins mocilyk te befefPen , dewyle den een zyn beftaan door den ander vindt. En dat evenwel die uitgeloofde Voorrechten niet te erlangen zyn, maar veeleer de Jasten zullen vermeerderen, als wy in onzen kwynenden ftaat blyven volharden, is eene maar al te gewisfe waarheid.
Terwyl ik my vermeete op eene zo meesterlyke als onbevoegden toon te fpteeken, doch waar toe ik, door dit myn onderwerp , onvoorziens



(*7)
ziens gebragt ben, en nederig verfchooning vraage, zoude niet 'vreemd zyn, dat zommige onzer Toehoorderen, aangevuurd door edele Burgerliefde, aan hen zelve vraagden, waarom Haar Edele Groot Achtbaaren dezen weg niet al over lang hebben ingeilaagen, en daar door blyken van hunne vaderlyke zorge hebben aan den dag gelegt? —> Vergeeft my dat ik ook meer dan een$ my deze zelve vraag heb voorgeftcld j en of ik het antwoord geraaden heb, laat ik ter beöordeeling van hen die de gelegenheid vergunt zyn om in de geheimen der Vergaderingen van onze geëerbiedigde Burgervaderen in te dringen. Ik zal het U, zoals ik by my zelve daarover redentwisten, mede deelen. Ik vraagde my, zal een Regent de Ingezetenen , voor wier voorfpoed te bevorderen , hy zig verbonden heeft op te offeren j wier belang hem als dat van zig zelve moet ter harte gaan, aan wien hy zig, onder aanroeping en in tegenwoordigheid van, het geduchte Alvermoge, zo plechtig verbonden heeft, - vcor wien hy zyne plichtsbeoefening tegen zyn ecu-
Wig



( *8 )
wig geluk verpandt j zal aan die genoeg zyn dc 3toele der Eere te beklimmen, en zyne Burgers aan haar eigen Noodlot over te laaten? ■— h het mogelyk dat hy de verarming van haare Inkom ften met blydlchap te gemoet ziet, en liever een Volk dat uit nood hem onderworpen is beftiert, dan hen die , van voorfpoed overlaaden,
hem uit liefde hoog fchatten en eerbiedigen ?
Neen, was het antwoord ; zoude, daar het menfchelyk harte voor onvatbaar moet zyn, bet Geweten vaneenen Burgervader ten fchuüplaats toe verftrekken ? — Zoude hy, in plaats van zig op de bevordering van de hem toebetrouwde ftervelingen toeteleggen, met een lagchend oog hunne ondergang befchouwen ? — Of zyn er billyke redenen waarom hy de gewaande Voorfpoed zyner Ingezetenen met geen meerder iever voortzet en ter harte fchynt te neemen? —. Ja, aanzienelykc Medeleden! er zyn gewichtige oorzaaken waarom onze Achtbaare Burgervaderen niet alleen van dusdanig een ontwerp afzien, maar ook hetzelve moeten verfoeyen. Zullen zy onzen welvaart



()
vaart op de ruïne onzer Landgenoten vestigen ? Zullen zy hunne ooren voor het verwyt onzer Natuurgenoten fluiten, en het menfchelyk harte uitfchudden? — Was ooid zulk eene daad, als met de goddelyke en menfchelyke Wetten overeenkomende, te pryzen; en zoude de wraak van den rechtvaardigen God hen niet op de hielen volgen ? Het heeft de oorfprong en Beftierer aller Dingen behaagt aan elke Maatfchappy van het Menschdom die bezigheden te verzorgen, waardoor zy haar beftaan kunnen vinden, en voor elkander onontbeerlyk zyn. In dien fchakel befpeuren wy eene ondoorgrondelyke wysheid, en een groot belang voor den Menseh gelegen. Wy bemerken dat by verbreeking van dien , de Werreld tot haaren eerften Chaos moet wederkeeren. En zal een Regent, zullen de Oudfle des Volks de eerfte zyn om de handen aan de geheiligde befchikkingen van de ongenaakbaare
Godheid te flaan! Zullen ze hunne Burgers
voorgaan in het fchenden der Volksrechten, dooide Natuur zelve gefchonken ? Zullen zy
de



( 3= )
de grimmigheid des Hemels ons op den hals haaien? Neen, Achtbaare Vaderen! de zorge voor het hcritel uwer Ingezetenen fchittert van uwen Zetel te zeer af, dan dat iemand zoude twyfelen of niet deze de redenen zyn die U terug houden, om op eene zo onbetamelyke wyzc onzen ondergang te behoeden : om middelen in het werk te ftellcn , die niet alleen van korten duur, maar ook allerverderfeiykst voor geheel het Vaderland zouden zyn. Hoe lange zoude hier door onzen voorfpoed herleeven? - Immers tot dat men de toegebragte Rampen aan andre Steden begon gewaar te worden , en aldaar evengelyke Voorrechten uitloofde; waar door, miïfchien, niet Jlecn de ingelokte Handwerken, maar ook daar by, de oude Fabryken ons vaarwel zegden. En vraagt men, wat er van alles Zoude overblyven? — Naar myne gedachte, niets dan eene onhcrftelbaare ramp in de ftedelyke Inkomiren.
Als wy dus bedaardelyk dc bedryven onzer wettige Befchermers gade flaan, hoe menigvuldig zyn de middelen waar door wy tegen Hun kunnen



131)
ncn worden aangezet; en door hoe veelcn derzelven kan de Bedrieger ons misleiden! — maar hoe dikwerf bemerken wy onze wanbegrippen, cn ontdekken dat wc, zo wy ons zelve bettierden, welhaast
ons verderf binnen rukten ! Ik vermeene, zo
kort my moge'yk was, aangetoond te hebben , het fchadelyke voor ons en onze Landgenoten , wanneer onze geëerbiedigde Vaderen het vervallene in deze Stad door de opgenoemde handelingen tragten te herftellenj en evenwel lachte ons het ontwerp met de bevalligfte oogen toe. Thans wilt Gy gaarne my toeflaan van te zeggen, dat, zolange deze Maatfchappy haare ecre in eene eerlyke en christelyke handelwyze {feit: zo lange zy het bedrog verfoeit en de deugd bemint, zy aan ü geen vraag doen zal, waar by eenig oogmerk van dien aart bedoeld wordt. Indien dan waar is, het geene ik in den aanvang myner Reden gefield heb ; en zal traande houden tot het tegendeel bewezen is j waar toe ik de Werrelduitdaage, namelyk : dat deze Maatfchappy niet anders dan de medewerking aan 's Lands
voor-



C 3* )
vöorfp'ocd in het oog heeft; dat zy geenfïr»
haar billyk verlangen om deze Stad in haaien vorige» bloey te zien, ten-kosten van andere Steden tragtcn zal door te dringen j — en dat derzelver Beflierderen zyn vry te fpreeken van tot hier toe iets tc hebben ondernomen, waarmede zy zig verachtelyk mogten maaken. Daar, zegge ik, dit alles waar is, kan dan ook zulks in de U voorJ gefielde vraag zyn bedoeld geworden? — In geenen deele, het Voorflcl heeft niets dan het vinden van geoorloofde middelen ten doel: en dat wy daarin durven berusten , behoeve ik niet te betoogen , dewyle het uit den boezem van deze Maatfchappy voorkomt.
Wy zien dan dat met de Vraag of ook dit Genootfchap , behalven voor de Zee- en Krygsdienst, zoo konde worden ingericht, dat het ter herfeüing onzer vervallen Fabryken f rekte , geenfins gevergt wordt om middelen op te geeven, dooide in het werk ftcllen van welken, de van ons geroofde en in andere Ryken overgevoerde Handteringen terug te brengen, en te herftellen
zyny -



( 33 )
zyn j — ook niet om eene Werkplaats op te richten, Behoeftïgen en traage Lediggangers daar in te plaatfen^ zo lange er voor de eerstgenoemden geen werk te vinden is, en voor de laatften door Myne Heerert van den Gerechte eene veilige Plaats is aangewezen j —; en veel minder om de welvaart onzer Landgenoten de hartader ?I te fteeken. Maar daar ik tot hier toe alle bedenkingen welken over dit Voorftel fchynen gevallen te zyn, beweer als uit hetzelve onmogelyk te kunnen worden opgemaakt, en dat Beftierderen ook geenfins getracht hebben de Heeren Ledeny of wie hy ook zyn moge, in die misvattingen te brengen, zal misfehien worden opgevat, dat deze Vraag nergens toe heeft moeten dienen, dan om eene ledige plaats te vervullen , met een ontwerp , ftrekkende om de goede Burgcry te doen zien, dat men inditGenootfchap ook wel eens om de naderende ondergang van deze Stad dacht j en er geen beter weg deswegens was uit te denken dan om zulks door eene onoplosbaare Vraag aan den dach te leggen: vermits de moeijelykheid van een Stuk zoo G ge-



( 34 )
gewigtig als dit te beöordeelen, te beter agterwege blyft. — Dat deze Bedenkingen plaats hebben , daaromtrend behoeven wy ons geenfins te verwonderen ; eensdeels, om dat zulks wel eens in zommige Maatfchappyen plaats kan hebben; en anderdeels, om dat het Voorftel byna onoplosbaar fchynt te zyn. Het is om deze reden dat ik, ter verdediging der Beftiering, alkrnoodigst heb geoordeeld deze Vergadering te openen, met eene Verhandeling wegens dit Vraagftuk , en dat ik onderneeme hetzelve als beiintwoordelyk te betogen, ten einde de kwaadfpreekenheid den mond te floppen.
Om dan aan te toonen dat dit Genootfchap , behalvcn voor den Zee- en Krygsdienst, ook ter herftelling der vervallen Fabryken in deze Stad kan nuttig gemaakt worden , en wel op eene ganser* andere wyze, en door geheel andere middelen, dan wy tot hiertoe ter toetfe gebragt en onbeftaanbaar bevonden hebben, behooren we in acht te neemen, voor eerst wat de oorzaak van ons verval is; ten twede welke middelen in het
werk



( 35 )
werk moeten gefield worden, om de alhier vervaardigde Manufac~hiuren in trek te brengen; en ten derde, dat geen Genootfchap beter dan dit daar toe is aangelegt. Naar myn begrip , en voor zoo veel ik heb kunnen naargaart, is het verval onzer Handwerken voortgekomen uit het wrevelig gedrag der Werklieden van den gering Iten ftaat, uit de kwaade en befpottelyke aandrift der Kooplieden en Fabrykmeesters, en uit éene berispelyke flelregel, van zig in zyn beroep aan het oude te houden, terwyl ons eigen oog naar Nieuwigheden en Uitvindingen van anderen geduurig omziet. Wy zien, dat in de meefle Landen, werwaards onze Trafykcn zyn overgebragt, den Koop- en Werkman hen geduurig toeleggen op veranderingen en verfraaijingen, waardoor zy hunne Goederen in trek doen zyn : bewust dat de dwaasheid van het menschdom tot dien trap van fpoorloosheid geflegert is, dat het niet meer in Haat is zigzelve te regeeren, maar door de Mode beftierd wordt. Wy daar en tegen blyven, wegens onze Handwerken, aan de oude C 2 ge-



( 3* )
gewoonte "als gekluifterd > de tyden zyn orrheugelyk dat er aanmerkelyke verbeteringen ondernomen 7 veel minder toegebragt zyn j en die men nog ondernomen mogt hebben, zyn meest al agrerwcge moeten blyven. En vraagt men waarom? ik durve, uit ondervinding, antwoorden , om dat men hier te Lande de gewoonte heeft gehad van die Weetenfchappen welke den Mensch tot het beraamen en het doen gelukken van nieuwigheden in zyn beroep, of verborgen houdt, of hem in die jaaren wanneer hy dezelven leeren moest, doet begiypen , dat ze hem geheel onnut zyn. Is niet de Wiskunde de Wetilecn van onze Ziel? — regelt en beftiert zy onze Geestvermogens niet? — leidt zy ons vernuft niet tot de vcrhevenfte denkbeelden op? — en heeft het immer iemand gelukt, zonder hulp van baar, iets meer dan gemeen voort te brengen? — Evenwel fchynt de Kunst te kort gedaan te worden, met aan de zulken die tot de Fabryken worden opgeleid, de gelegenheid te verzorgen van zig in deze overnuttige Weeten-
fchap



( 37)
fchap te^efenen. Aan welke befpottingen zou men niet bloot gefield zyn , als men den Spinder en Wever tot het leeren derzelve uitlokte ! Ongelukkige begrippen, myne waarde Landgenoten! — rampzalige gevoelens voor ons Vaderland en bovenal voor deze Stad! —■ Gevoelens, voortfpruitende eensdeels uit de onervarenheid onzer Medeburgers in deze Weetenfchap, en anderdeels uit de groote afïiand die de trotschheid tusfchen den Geleerden en den Werkman gefteld heeft. De eerstgenoemde houdt zig buiten de gevallen om eene gegronde kennis om- rf trent de Handwerken te vergaderen 3 daarenboven wordt hy door zyn eigen bezigheden grootdeqls daarin verhindert} en den ander heeft, zo hy al eens de naam van Wiskunde mogt gehoord hebben, nooit eene fchets van derzelver onderwerpen en nuttigheid onder het oog mogen krygen. Dan, daar ik my vlye, dat de eenige weg is welke behoord te worden ingeflaagen, om deze Stad in haren voorigen luifter en welvaart te doen herleeven, van zig toe te leggen op veranderinC 3 g«»



t 3» )
gen en nieu'wigheeJen ih de hier gemaakt wordende Manufactuuren te verkrygen, cn , door middelen der Wiskunde , zodanige Verbetcrinr gen in de daar toe benoorjigde Werktuigen te zoeken , als vereisc"ht worden om met ge.w,'ke moeite, en in denzelfden tyd als te voren meerder arbeid af te leggen ? is, myns bedunkens , meer dan tyd hierop bedagt te zyn, en niets te laaten voorby gaan. Ik twyffel niet of wy zouden door het eerfte Zoo wel het zwak der Vreemdelingen treffen, en ons voordeel daar uit „ vinden, als zy uit onze dwaaze aandrift doen j en door het twede middel kon de den Werkman een ruimer gewin verzorgd, en door den Koopman de Goederen voor eene mindere prys yerkogt wordeq. Niet ongegrond worden my de volgende vraagen tegen geworpen, voor eerst: zyn er veranderingen en nieuwigheden in onze Fabryken te brengen ? ten tweede, is er de minfle Waarfchynelykheid om de Werktuigen te verbeteren ? En zo die al te vinden zyn , hoe lange aullen wy de eeltige Bezitters blyven, en ons
voor-



( 39 )
voordeel daar mede doen? — Ik antwoorde, js, er zyn zelfs zodanige Veranderingen en verbeteringen in te brengen, als nodig zyn om andere Natiën over ons vernuft zich te doen bewonderen, en in ons voordeel uit te lokken; —- en hier van zyn wy voorzeker overtuigd, zoolange wy zelve de vindingen pryzen Van zulke Volken, tegen wier vernuft dat onzer Landgenoten rykelyfc kan opwegen. Ook hebben we reden om te ver-moeden, dat, waren onze Werklieden de wegen tot de Kunst niet ontzegt, zy meer dan anderen in vindingen zouden uitmunten ; en ik verheuge my onder hun zulken gevonden tc hebben die, wanneer zy in de Wiskunde waren bedreven geweest, daar toe allerbekwaamst zouden zyn. En wat de duurzaamheid van de bezitting dier vindingen aangaat, dezelve kan zoo lange zyn als den Vreemdeling, door fchikkingen der Hooge Overheid, van die verbeterde Handwerken is uitgefloten.
Nu zal eindelyk de vraag zyn, hoe wordt den Werkman de Deure der Weetenfchap geopend,C 4 boe



(40 )
hoe geraakt hy tot de hem nuttig zynde kennis , en op^ wat wyze zal men hem met vrugt doen voortgaan? — Deze vraag zoude, voordat dit Genootfchap tot Zyne tegcnwpordigen luifter en vermogen gefteegen was, voor byna onoplosbaar te houden geweest zyn; doch nu begrype een ieder onzer, dat deze Maatfchappy daar uitneemenst toe gefchikt is. In deze is het dat hem die Kunllen eq Weeteufchappen kunnen worden toegediend , welken hem ter bcryking van ons heilzaam en pryswaardig oogmerk ip Haat (tellen. De Teken-, Reken-, Wis- en Werktuigkunde zyn de Weetcnfchappen waarin hy zig moet oefenen, en worden hier allen oqderweezen : en wel op die wyze , dat den geringden zig voor zynea meerdere niet bfhoevc te fchaamc. Evenwel denke niemand dat ik ecn:g voordeel verwagte, als men hen, die reeds tot mannelyke jaaren, gekomen, of vroeg en laat, ter onderhouding hunner Huisgezinnen, met zwaaren arbeid overlaaden zyn, aannam; — geenfins, deze Weetcnfchappen vorderen tc veel tyd en
moei-



(4i )
moeite, dan dat men die onderneemingen zonder vrugt nier zoude zien afloopen. Ik vertrouwe dat we onze arbeid en pogingen met voordcel zouden agtervolgd zien, als men Kinderen, van wat ilaat of geboorte zy ook zyn, wanneer ze boven hunne tydgenoten in kunstvermogens uitblinken, en in de Trafyken worden opgeleid, op gelyken voet, en ónder dezelve voorwaardens, als van die weiken tot de Zeevaart en Krygsdienst keren , behoorden aap te neemen j en hen, by het waajneemen hunner aangevangen Handwerken in dp reedsgenoemde deelen deiKunst , zoo wel onderviqdelyk als befchouwende, op de kortfte en klaartte wyze te onderrichten. Uit dit aantal zouden we waarfchynelyk eenigen zien voortkomen , die, ervaaren in hun beroep en bedreven in de kunst, deze Stad tot eere en de gqede Burgery tot nut verftrekten.
Zie daar, Kunstlievende Leden ! het geen Beftierderen niet de aan U gedaane vraag bedoelen , door my, fchoon gebrekkig , opgelost. De liefde voor myn Vaderland ? de 2,ugt voor C 5 der



(4* )
deze nryne Geboorte - Stad , en den ie ver voor de eer en roem uwer Maatfchappy zyn de dryfveeren die my hebben aangedrongen, om met deze Verhandeling uwe Algemcene Vergadering te openen. Ik heb mjr te meerder daartoe verplicht gevonden, zo ras ons door de ïlceren Regenten van dit der Godheid toegeheiligd Geftigt is vergunt onze byeenkomst te dezer plaatfe te houden , alwaar ons de gelegenheid is overgelaaten om onze Medeburgeren, uitgelokt door de overfchoone Speelkonst onzer beroemde Medeleden , welke aan deze Vergadering zoo veel luifter byzetten ! om zegge ik , onze Land- en Stadgenoten de heilzoekcnde oogmerken yan ons al'en voor het oog te brengen; en deze aanzienlyke Menigte te overtuigen , dat noch glorie,zugt noch eigenbaat, maar oprechte Burgerliefde de fpooren zyn die ons tot zoo veele zorge en arbeid, als wy op ons neemen , aanzetter», Hoe gunftig is de gelegenheid die ons de opperfte Befchermer bezorgt! — Als we de om* Handigheden van dezen Dach met die oogcnblik-
ken



(43 )
ken vergelyken waarin deze Maatfehapjty gebooren is, dan zien we dat wy flegts werktuigen zyn in de hand des Almachtiger»; en dat hy ons vereenigr, om het zinkend Vaderland daar' door te helpen redden. Zal ons ooid een Dach gebooreil worden waarin wy grooter genoegens in onze Zielen gevoelen dan heden ? — zullen we immer minder berouw en meerder dankbaarheid voor de door ons gedaane keuze van onze lippen doen hooren? — Hebben we tegenwoordig niet meer dan voldoenende redenen om het oor té fluiten voor hen die, met den wankelenden ftaat dezer Maatfchappy te betoogen, niet alleen zoo yeele braave Stad- en Landgenoten van onze Vereeniging terug houden , maar ook zommige der Leden tot de fehandelykfte lafhartigheid trachten over te haaien? — Ja, Myne HeerenJ de befcherming van onze Doorluchtige, HoogEdele en Wel-Edele Groot Achtbaare Befchérmersi — de dagelykfche aanwas der Leden; — de goede vordering onzer Leerlingen; — de onvermoeiden iever zoo van Beftierderen als Leer-
mee$=



( 44- )
meesters; en de voorfpoed in onze onderneemingen, overtuigen, niet alleen ons, maar ook deeze ziamgevloeide menigte, dat ze op verre na ten top van haaren luister en grootheid nog niet geftegen is: en dat zy dnuren zal tot aan het einde der Dagen.
Wel nu , Aanzienelyke Menigte ! voor wien wy onze handelingen zoo gulhartig open leggen, voelt ge uw Hart niet door de pylen onzer Burgerliefde getroffen? — Durft ge U langer uit den Kring van zoo veele weldenkende Landgenoten, van eene Maatfchappy, welke op den Bloem onzer Natie roemen mag, durft ge U daarvan onrrokken houden ? Immers neen ? Gaarne wilt Gy medewerken om het Vaderland voor ons en onze Nakomelingen voorfpoedig te maaken. Dan, neemt in ons Lot deel; neemt deel in die bedryven welken U in dit Leeven de beste genoegens doen fmaaken; die U in uw ftervensuur leeren zeggen, ik heb aan mynen God en Heiland gehoorzaamd , en den Nooddruftigen van myne Bezitting n medegedeeld. Er
blyft



( 4f )
blyft dus niets over dat my met fmarte de woeftyn dezes leevens doet verlaaten. De Woning van myn onfterfelyk Deel wil ik blymoedig ontruimen , en mynen Meester, wiens Lesfen ik gevolgd heb, in de armen vlieden.
Kunt Gy ooid beter keuze doen,
Myn dierVre Landgenoten! Dan Armen met uw Brood te voên, Het febryend Weesjen te beboêm En Stad en Vaderland door voorfpoed te versnoten?
Zul niet het Nagejlacbt, •wanneer
't Uw Daaden moogt aanfebouwen, Uw roem verbreidtn meer en meer? —— En, keert de aloude Welvaart weer, Wat zal de Erkent'nis dan of Uwe Graffteên bouwen!
Hooit ft erve uw Naam; of vlye ik my?
Zal Voorfpoed dan ook draaien?
Neen, eeuwige Opperheerfcbappy! Gy zyt met uwe hulp naby; Op onze oprechte zucbt zien we uwen Zegen daalen,
IK HEB GEZEGD.
AAN-



AANSPRAAK,
gedaan tot SLOT der
ZESDE ALGEMEENE JAARLYKSCHE VERGADERING ,
by het aftreden als
MEDEBESTIERDER;
Door den Wel-Edele Achtbaar en Heer
F. V E JLTMAN^
Raad in de Vroedfchap dezer Stad enz.
Wel-Edele Heerek veee Geachte Medeleden!
M yn Taalt volbracht zynde, leg ik, by het eindigen dezer Algemccne Jaarlykfc Vergadering, mynen opgelegden en uit bewustheid myner onbekwaamheid met zoo veele befchroomdheid aangenomen Post neder j lk beveel die uan den Wel-Edelen Geftïcngen Heer! die my-
m



(47)
ne plaats vervangt, niet twyffelende of het levendig befef der gewichtige voordelen, die uit deze Maatfchappy voor den Burgerftaat kunnen geboren worden, zal zyn Wel-Ed. Geftr. een genoegen opleveren, 't welk alle de zorge en al den arbeid door zyn Wel-Ed. Geftr., ter bevordering van derzelver belangen aantewenden, dubbel zal vergoeden.
Ik zou aan de gevoelens van myn hart niet voldoen, indien ik thans niet opentlyk verklaarde , dat ik zelden een zuiverer genoegen fmaaktc , dan in die twee afgeloopene Jaaren , in welke ik myne zeer geringe vermogens hefteed heb, voor de inftandhouding, bevestiging en verbetering van een Genootfchap, 't welk in de daad eene rechtmatige aanfpraak heeft op de hoogachting van alle weidenkenden.
Immers, kan er wel iets bedacht worden , het welk met meerder grond, de roem en goedkeuring van alle rechtgeaarte Vaderlanders en Inwoonders, vooral van deeze zo zeer beroemde dan helaas thans kwynende Stad, moet weg-
dra-



( 43 )
dragen, dan een Genootfchap, van 't welk Be* fchermers, Beftierders en Leermeesters, ja alle deszelfs Leden niets ten doele ftellen, dan 't Heil van anderen, en her tydelyk geluk voorliet toekomend geflacht; in het welk den weg gebaand wordt ter verkryging van zulke Weetenfchappen, die volftrekt nodig zyn om een geheel Land en Natie voorfpoedig te maakenj daar de Kweeke* lingen door dat onderwys gevormd, den Beminnaaren van Stad, Vaderland} Kunften en Weeten Gefiappcri, de blyde uitzichten geven, dat ook na hun verfcheiden die Kundigheden niet zullen begraven worden , van welke onder 's Hemels Zegen, 't Heil der volgende Geflachten afhangt, Is het dan mogelyk dat er één Nederlander zy, die zulk eene Maatfchappy als deze is verachte, of benadele? daar, aan welken kant men haar ook befchouwe, cr niets kan bedacht worden, 't welk dit eenigfins verdiene.
Wat toch, wat kan er haaien by zulk een onderneeming als de Grondleggers dezer Maatfchappy aangevangen , zo loflyk als yverig
voort-



( 4J> )
voortgezet, en in dien reeds fchoonen en nog meer belovenden ftaat hebben gebracht, in welken wy die thands befchouwen mogen?
Uwe roem Myne Heeren ! zal duuren zo lang er één Liefhebber van zyn Vaderland ademt, en de volgende Geflachten zullen U zegenen.
Da n zö iémand mogt meenen j dat ik te grootsch fpreeke, die vestige zyn aandacht op den aanmerkelyken voorfpoed, en den glansryken bloei , tot welken dit Génootfchap in eenen zo korten tyd gerezen is. Hy befchouwe de Jongelingen van allerleien rang die hier onderweezen wiérden, of nog onderweezen worden.
Jongelingen van welke zommige 'sLands Hoogefchool als waardige Leerlingen verfieren , andere 's Lands Zeemacht nuttig zyn, en zelfs in het vergelege Ooste de vruchten dezer inrigting brengen, en derzelver bekwaamheden, en nuttige verrigtingen, zullen myne gezegden bevestigen.
Zyn niet onderfcheidene bewyzen voorhanden, D dat



( fo )
dat de alleen Avyze God , die 't heelal beiliert, en aan wiens almagt alles onderworpen is, deze onderneming zichtbaar goedgekeurt en gezegend heeft ! Welk een aangenaam vooruitzicht voor Zyne Doorluchtige Hoogheid den Heer ElfPrins , Necrhnds Liefde, Neérlands gegronde Verwachting , verre boven onzen Lof verheven! Voor den Hoog-Edel Gebooren Jonkhecre Grave van Bentinck! Voor den Wel-Ed. Groot Achtbaaren Heere Regeerend Burgermeester dezer aanzienelyke Stad , (ons hier met zyne tegenwoordigheid vereerende) welke wy als onze veelvermogende , wyze en getrouwe Befchcrmheeren eerbiedigen! Voor hun Wel - Edele Groot Acht-, baare.' Leden van den Magiftraat, en byzonder voor hun Wel-Edele Groot Achtbaarcn , wier Naamen de Rolle onzer Leden verderen! Ja voor hun allen wien het belang dezer Maatfchappy ter harte gaat ! Welk een aangenaam vooruitzicht, hcrhmle ik, levert dit voor het toekomende op , en welk een grond van hoope, dat onze vroiyke verwachting van eenen meer
cn



(51)
én meer toenemenden bloei van dit Genootfchap niet zal verydeld worden!
Laat dan Myne Heeren! tot welk eenen Post ook ter bevordering of uitbreiding van dit Genootfchap Gy U 200 vrywillig als edelmoedig mogt verbonden hebben! niets uwen moed verkoelen , uwen yver verfiaauwen doen. Maar laat de verwachting dat uwe arbeid door eehen onfterfelyken roem zal bekroond worden. — Laat het voorrecht om in den korten leeftyd, ons door God vergund, om voor onzen Medcmensch te mogen nuttig zyn, U ftandvastig maaken.
En gy, 6 Edele Jongelingen! 't zy Gy aankweekelingen van Eer, uit den Burgerftaat, Begunftigde, of Weezen z'yt, voor U allen zyn de Leden dezes Genootfchaps werkzaam. Stelt toch prys op de Eer en het groot geluk 't welk U is te beurt gevallen, laat de overweging , dat Uwe naarftigheid, en vorderingen, Uwe Leermeesters aanvuurcii, den lui fier van 't Genootfchap vergrootcn , en Ü Zeiven gelukkig maken, D a U



(r*)
U aanfpooren, om alle Uwe vermogens aan te leggen, om aan Uw eigen geluk, en den wensch van alle de Liefhebbers dezer Maatfchappy te beantwoorden.
En voorts myne Heeren Beampte en Medebeflierders! met wien ik korter of langer , de Vergaderingen, en Uwen yver voor de belangen van dit Genootfchap heb bygewoond ! Geen fchaduw van verdeeldheid had immer by ons plaats? en had eene tweeledige fcheuring, door 't zo droevig als grievend affterven van den onvergelykelyken Heere Gael, en van den yverigen en kundigen Heere J. van Leeuwen, (wier namen en goede hoedanigheden by ons onuitwischbaar blyven zullen) ons niet bedroefd, wy zouden niet dan van genoegen en voorfpoed juichen kunnep.
Dan! laat ik die wonden thans niet openen! ontfang myne hartelyke dankerkentenis, die ik U hier in 't openbaar oprechtelyk betuige voor alle de blyken van vriendfehap aan my bewezen, voor de goedkeuring waar mede Gy myne
ge"



(f3 )
geringe poogingen vereerdt hebt. De gulle hartelykheid, de goede Trouw, de Eensgezindheid, welke ik onafgebroken hebbe gezien; en ondervonden , dringen my niet alleen dit openlyk te roemen; maar U te gelyk te verzekeren, dat ds herinnering van dit alles, my altoos dierbaar biyven zal.
Aanfpooringen aan U, myne Heeren Leermeesters, om te volharden in Uwen beproefden vlyt, zyn onnodig en zouden beledigend zyn, de lust voor de bevordering der Wetenfchappen in de zo veel belovende Jongelingfchap , 't heil van Uwen armen Medemensch, en de luilier dezer Maatfchappy, zyn daar toe genoegzaam.
Ik fluite derhalve deze Zesde Algemeene Vergadering , na my in Uwen alleraanhoudende Vriendfchap te hebben aanbevolen. Zullende het my altoos tot eené eer en genoege veriirekken, wanneer ik iets ten nutte van dit Genootfchap kan toebrengen, terwyl ik God vuurig bidde , dat Hy Uwe lofFelyke pogingen alhnts voorfpoedig maake. Hy verzelle U, als meede D 3 alle



(f4)
alle de Leden en Leerlingen dezer roemwaardige Maatfchappy , met zynen overvloedigen Zegen, op dat Zy ten nutte dezer Stad , in ten nutte van geheel het Vaderland uitgebreid, en bevesr tigd worde tot in 't laatfte Nageflacht.
A A N-



AANSPRAAK
van den
WrO O MZJTTJEM,
aan den
JFcl- Edele zeer Geleerden Heere
I AMBERTUS WENSINCK VAN mbüVEK.0 ¥,
Reclor der Latynfehe Schools dezer Stad, b y h e t
OVERGEEVEN
van den
ZILVEREN EERPENNING,
in de
ZESDE ALGRMEENE JAARLYKSCHE VERGADERING.
I^t ie daar, Geleerde Heer! den Prys door U behaald.
Uiv arbeid,meteeen Goud, maar fle>;ts met Eei betaald, Strekt deze Maatfchappy tot onverwelkbren luifter. Dat Nyd en Afgunst, opgedonderd uit het Duifter,
Dit Kunstcenootfchap ftaêg bezwadd'ren met heur gal;
Zoo lang 't op Mannen van uw vinding roemen zal; Zoo lang uw fche'rp Vernuft ons oordeel voor moog lichten, Zal ditGenootfchap noch voor Haat noch Laster zwichten.
Neem dan dit Eermetaal, van ons U aangeboón,
Gulhartig aan; - waardeer 't; - befchouw het als een Loon Om uwen yver, niet uw fchatten, te waardeeren. En wil ons telkens niet uw Zielevrucht vereeren.
D 4



AENSPRAEK
VAN
LAMBERTUS WENSINCK VAM ROUVEK.OY,
B IJ HET
ONTVANGEN
VAN DEN
ZIEVEREN EERPENNING,
IN HET GENOOTSCHAP
MATHESIS SCIENTURUM GENJTRJX, Den ï4** van Zomjermaend ijpi,
Beftuurers van dit Choor! rechtaene Eunstgezlndenl Minerva's Boezemvrinden! Die, door het edelst vuur van menfchenmin geblaekf, Uws Naeften heil yolmaekt; 'k Zie, tot mijn zielevreugd, door niemand te befeffen, Dees Kweekfchool 't hoofd verheffen, e! Dat ook tot uw wit, naer myn geringe kracht, iets nuts wierde aengebragtl



( w)
Wat roem heeft reeds alom uw Kunstzorg weggedraegenl Beftuurers! alle uw dagen ; Ja zelfs, zoo lang* er zucht tot Weetenfchap regeert, Blijve ook uw Naem vereerd! — 'k Mag dan deez' Eercprys, na uitgerekt verlangen, Uit uwe hand ontvangen! En wel uit uwe Hand, Grootachtbre Kunstmcceej)! Wat heillicht me ooit omfcheen, 'k Roem opditheil. - 'tGefchenk.hoehoogbijmijgepreezen, Doet Gij mij waerder weezen. Hoe ftreelt mij dit geluk, daar ik mijn zwakheid ken, Die dikwerf mijne pen Weerhield, en menigmael de wuftheid van mijn poogen Mij emftig bragt vopr de oogen! 'k Verblijde mij om de Eer, die heden mij gebeurt, Die Nijd noch Tijd verfcheurt! — Dit Puikmetae] zal fteeds mijn kunstgraeg hart ontvonken; 't Zal in mijn flaepzael pronken, En als ik flaeploos, bij het nachtlicht, dacr op tuur, Dan zal op nieuw een vuur
D 5 Van



(ƒ8 )
Van ijver in mijn borst voor dit Genootfcbap gloeien. — 6\ Dat de Kunst moog' bloeien! — Gij, Voedfterheeren en Beftuurers van dit Choor! Licht fteeds den Leerling voor! Hij ftaert op uwe hulp en poogt met mannenfchreeJen, Uw voetfpoor na te treeden. — 'k Wensch U in overvloed des Hemels rijke gunst, Ten aenwas van de Kunst! —1 Eerkweekelingen! — Gij, ó Weesje! ik mag niet fluiten, Voor Gij mijn' wensch hoort uitten: De Godheid fta u bij in al uw oefenwerk; Zij maeke uw krachten ftprk; Zij zegene uwe vlijt; zoo zal ook, door uw poogen, De Eer deezer School verhoogen! — O! mogt mijn hartebeê aen dit Gedicht gefchiên, 't Zou 't eind der Weereld zien.
A A N-



AANSPRAAK
AAN DE
MNKWEEKELINGEN ** WEEZEN, OVERHANDIGEN
DER.
E E JL E P R. Y % E N,
Schrandere en ieverigc Jongelingen, wier Naarftigheid, in byzyn yan eene zo talryke als aanzienelyke Menigte, met deze onwaardeirbaarc belooningen vereerd wordt, ontfangt die Gefchenken, niet als waarborgen, waar op Gy U zoud kunnen verlaaten, wanneer Hoogmoed eenen fchuilhoek in Uwen boezem zoekt, maar als
ver-



vcrwytingen wat voor U te doen ftaat, wil Gy U zeiven en het dierbaar Vaderland nuttig worden. Zo Gy dezelve met geen ander voorneemen ontfangc, gaat dan voort in Uwe onderneemingen , ftrekt dan tot voorbeelden Uwer Tydgenoten, doet Uwe Geflachten eereaan; de alleen wyze God zy met U alle uwe Dagen.



DANKZEGGING
VAN
L. 0. WEISIICK VAN R O U V E R G Y,
B Y HET
ONTVANGEN
VAN DEN
ZILVEREN EERPENNING,
IN HET GENOOTSCHAP
MATHESIS SCIENT1JRUM GENITRIX, Den ldea van Zomermaand 1791.
't JLVust mij, beroemde Naerftigbeid! Voor U een' Loftoon aen te beffen,
Och mogt mijn teder Zangbeleid Uw Beeldtenis naer waerde treffen!
Gewijde Dichtkunst! ftort mijn' zin
Uw' Goddelijken invloed in I Ik ftaere alleen op uw vermogen.
Verfterk mijne onvermoeide vlijt, Zoo wordt, na 't flaegen van mijn poogen,
Uw eiges gift ü toegewijd.
ó Nacr»



()
6 Naerftigheid! uit God geboren,
Eer de ecrfte Mensch nog adem fchiep, Die Bije en Spin, en Mier kost fpooren,
Zoo dra hen God in yt leven riep: Van waer zal ik de verwen haelen Cm uw verdïenffen af te niaelen?
Mijn Kunst verftomt voor uw waerdij. Ai wat men fchetst, 't zijn houtskooltrekker: -,
Ik fchroom, offchoon de Poëzij Mij zelf heur' bijftand wii ontdekken.
# * *
Gij fpoort met nooit bezweeken vlijt , Zoo wel by Lamp- als Zonneftraelen,
Dit Jonglings hart aen U gewijd; Om, fchroomeloos voor zijlings dwaelen*
Te ftreeven tot den top Van Eer.
Uwe invloed fterkt hem, keer op keer, Op 'É achtbaer gloricfpoor der Wijsheid.
Gij, gij herfchept een nieuwe jeugd ]n 't hart der anders duffe grijsheid.
Gij zijt een bron van vol gerrêagf.
Dan,



( *3 )
Dan, zoude ik in deeze oogenblikken
Uw' roem vermelden naer ivaerdij ? 'k Moet naer dit tijdsgewricht mij fchikken;
Gun uitftel aen mijn Poëzij. Ik moet alleen, door pligt gedreeven, Acn U mijn dank te kennen geeven;
ó Nacrftigheid! door U zie 'k thans, Voor 't oog van deeze breede reien, * Een' glinfterenden Zilvren Krans, Om mijne blonde hairen breien.
Welk een geluk! wat zegening! Ervaere ik? kost ik ooit verwachten Dat mij, zoo zwak een' Jongeling, Die nooit dorst fteunen op zijn krachten,
Zoo groot een heil gebeuren zou?
Neen, Kunstmegeenen! hoe getrouw En ijvrig ook dit hart mogt zwoegen,
Nooit vleide ik mij met zoo veel eer Als ik mij heden toe zie voegen;
Mijn juichend hart wenscht fchier niets meer.
Befcher-



( *4 )
Jsefchermers! braeve Voedderheererj
Der nutte Kunst en Weetenfch3p! 'k Moet dankbaer uw Beduuri;ig eeren,
Uw zorg leidt ons ten hoogden trap. Dit Eermetael aen mij gefchonken, Zal eindeloos mijn ziel ontvonken
Tot verdre Naerdigheid; daer ik Uw puikverdienden (leeds zal roemen,
En tot mijn' laetden Levensfnik, Mij zal door U gelukkig noemen.
EDEL-



EDELMOEDIGE VOÉDSTER.HEER.EN EESCHERMERS en BESTUURERS
DEEZRH tOFLYKE
MINZAAME LEERAARS
DER
ËUNSTEN en \VEETENSCH/\PPÈN!
te gevoelig aangedaan ovër de onverwagte blyken uwer gunst en toegenegenheid, is het my onmogelyk Uw Wel-Ed, voor het oog deezer aanzienlyke Vergadering, myne gevoelens van dankbaarheid en erkentenis te betuigen > het zyn de fchitterende Gunstbewyzen uwer MenschE van



( 66 )
licvendheid, en de kennis van myn onvermogen, welke my beletten Uw Wel-Ed. voor deezen dubbelden Eerprys naer waarde te bedanken. — Zwygend en eerbiedig uwe Edelmoedige poogingen tot aanfpooring van0Kunlren en Weetenfchappen te bewonderen , is alles wat ik doen kan.
Met een hart doordrongen van dankbaarheid en eerbied voor U! nooit volpreezene Leeraars, ontvang ik met verrukking dit Eermetaal, tot eene onvergetelyke herinnering uwer onverbeterlyke Lesfeni nooit zal ik geduurende den loop mynes levens, de vruchten uwer gedaane moeite ondervinden, zonder met eerbied en dankerkentenis aan uw onderwys te denken, — en myne wenfehen voor uw heil en den bloei en luifter van dit loflyk Genootfchap zullen' mynen kaden mik verzeilen.
Leonard Hudig.
DANK-



DANKZEGGING
VAN
JOSEPH PHILIPPE DE LLABAIRE,
B Y HET
ONTVANGEN
VAN DEN
ZILVEREN EERPENNING,
IN HET GENOOTSCHAP
MATHESIS SCIENTURÜM GENLTRIX, Den zde11 van Zomermaand 1791.
""^yifoest ik den wijden afjland metten
Van uwe gadelooze Gunst,
ö Kunstmeccenen! en mijn Kunst: Wat zou mijn ijver vruchtloos zwceten.'
Geen Sinustaeflen ftonden mij,
Met de allcrminfte hulpe bij,
E > Dien



(68)
Dien afttand kan ik nooit bepaelcnj Maer de Eer die mij re beurte viel, En al de erkentenis mijner ziel,
Mooge uit mijn jeugdige oogen ftraelen! 'k Zie mij, na noefte Lettervlijt, Dees Zilvren Eermunt toegewijd! —
Zij komt U toe, U, die mijn zinnen Gefcheurd hebt uit de duifternis. — Dan, wijl ze mij befchooren is;
Ik zal dien Schat, naest God, beminnen, ö Eereprijs! wek, uur bij uur, In mij een blaekend ijvervuur!
Eefchermers! Hoogst zijt gij gepreezen! Volhardt in uw menschlievendheid, Zoo worde U eeuwig 't loon bereid,
Voor uwe hulp aen fchaemle Weezen!
P R Y S-



PRYSVERHANBEkINGEN,
opgeceeven in de maand
F E B RU A RY iyp\.
aan de HEEREN
HONORAIRE en ORDINAIRE LEDEN,
als mede aan de
AANKWEEKELINGEN van EER;
aan de
BEGUNSTIGDE AANKWEEKELINGEN en WEEZEN.






PRIJSVERHANDELING
V A N
Den Wel- Edelen en Zeer Geleerden EfEER
JU WENSïNCK VA N R O U V E R O Y,
Reclor der Lafijn/c/ie Sc/ioole alhier, en Honorair Lui deezes Genootjchaps f
ALS HEBBENDE OPGELOST DE
I. V R A E G.
Wat zijn de redenen dat de meefte Leerlingen, en wel voornaemelijk de Begunftigde Aenkweekelingen en Weczen deezes Genootfchaps, zeer onvatbaer voor de' cerfte Beginfelen der Wiskur£ de zijn? -— Behoorden zij, door een uittrek fel uit de Redenkunde tot de Wiskunde voorbereid te worden ? — Zo ja , dan wordt vervaagt , een voldoenend Plan optegceven, van een Boekje, waerln de Redenkunde op de cenvoudigfie en korifle wijze befchrceven zoude zijn.
e* m m *s m *s m> *g g+«g m *g m mm<m
^JJTelijk het de pligt van alle menfehen is, elk in zijnen kring,zoo veel hem mooglijk is, tot nut E 4 der



■ ( 7* )
der geheele menschlijke Maetfchappij toe te brengen, zoo betaemt het ook ijder lid van een bezonder Genootfchap, 't welk niets dan het algemeen Welzijn beoogt, alle zijne krachten tot dat wensch lijk oogmerk aenteleggen. Hoe belangrij¬
ker zulk eene handelwijze is voor de welvaert der geheele Maetfchappij in 't algemeen , en van elk Genootfchap in 't bezonder, des te grooter moer, het innig leedwezen voor U, Mijne Heeren! zijn, te zien , dat er aen den eenen kant veele buiten dit Genootfchap gevonden worden , dewelke uwe heilzaeme oogmerken dwarsboomen, en in 't ppenbacr, doch al meest in 't geheim, 't welk den nijd doorgaends eigen is, den lof, afin uwe prijswaardige poogingen verfchuldigd, trachten te bezwalken, en waere het mooglijk, geheel te beroovenj en dat er aen de andere zijde in den fchoot van dit ligchaem zelfs zoo weinigen gevonden worden, die, in naervolging van uitmuntende Leden van andere lofwaerdige Genootfchappen, binnen onze Stad en van ons Vaderland, derzelv er voortreflijkebedoelingen op de bejte wijze onderfchrae-
gen



(73 )
■gen en in \ werk ftellen niet alleen, maer ook te* gen alle openlijke tegenkantingen zoo wel als te* gen allerleie bedekte ondermijningen, ten nadeele hunner Maetfchappijen ondernomen, zich met kracht verzettende, den luider hunner Genootlchappen ftaende houden en van dag tot dag meer meer doen aengroeien.
Och of'er niet verfcheiden Leden in dit Genootfchap gevonden wierden, die, 't zij uit onkunde of uit bedilzucht, de handelwijze in 't zelve gehouden, cn 't onderwijs, door de Leermeefters hunnen Kweeklingen in eene goede orde gegeeven , berispende, aen deeze Maeifchappije meer afbreuk doen, dan voordeel toebrengen!
Och of 't ontbrak aen zulken, die. . . maer zagt . . ! ik fpreeke van mijne Mede •■ Leden van een en 't zelfde ligchaem ; ik vraege vergiffenis van al te vrij en te fterk , doch naer waeiheid mij te hebben uitgedrukt; evenwel kan ik niet nalaeten om mijne verwondering te kennen te geeven, dat, fchoon er zoo veele bekwaeme Ordinaire en Honoraire Leden in dit Genootfchap gevonden E f wer-i



( 74 )
worden , er van den aenvang van hetzelve nauwlijks één de moeite aengewend hebbe, om de Vraegen, aen hun, niet zonder uitlokkende beloonin^
O 5
ter oplosfinge xoorgcfleld, te beantwoorden; misfchien zijn dezelve te zwaer , of veel ligt zoude door dit te doen te veel tijds van andere bezigheden worden afgetrokken en gefpild ; of zijn deZelve ook te laeg om er eenige acht op te flaen ? of kan door de onverfchilligheid der Leden zelfs om trend dezelve te beantwoorden of niet , geen aenmerklijk nadeel aen dit Genootfchap , en ftoffetot kleinachting,om mij niet ilerker uittedrukken , aen de tegennreevers van het zelve worden veileend en toegebragt ? dan dit alle zijn aenmerkingen, welke ik liever aen de billijke beöordeeling van anderen wil overlaeten, omdat ik door zelfverheffing zoude kunnen fchijnen daerin lof te bejaegen, dat ik, hoe onkundig ook, de eerfte onder de Honoraire Leden van dit Genootfchap , mij onderwinde om eene Vraeg, door deszelft BeüHiurers voorgefteld , re beantwoorden, k welk alleen met dat oogmerk geichiedt, om ook
an-



( 79 )
andere Leden, die met mij in den zelfden rang in deeze Maetfchappij geplaetst zijn, doch voor wier kunde ik mijzelven bewust ben verre te moeten ^wichten, waere het mooglijk, uittelokken en aen* tezetten om door vollediger , en geleerder antwoorden de Vraegen , die in 't vervolg in dit Genootfchap zullen voorgefteld worden, op te losfen,dan ik thans in dit kinderlijk antwoord doe, op de volgende Vraege : Wat zijn de redenen, dat de tneeste Leerlingen, en wel voornaemlijk de Begunstigde Aenkweekeïmgen en Weezen deezes Genootfchaps zeer ontvatbaer voor de eerjle beginfclen der
Wiskunde zijn? Behoorden zij door een tut*
trek/el uit de Redenkunde tot de Wiskunde voorbereid
ie worden? Zo ja, dan wordt verzogt een
voldoenend Plan optegeeven van een Boekje, waerin de Redenkunde op de eenvoudigjle en kortjle wijze befchrceven wordt.
Om deeze vraege naer mijn bekrompen verftand te beantwoorden, zal ik eerst kortlijk naer de oor zaeken der onvatbaerheid van de jeugd voor het onderwijs, 't welk dezelve verleend wordt onder»



( 7* )
derzoek doen. Ten tweede zal ik beknopte
lijk toonen , dat de Redenkunde een allergefchiktst middel is om de meefte, zo niet alle, gebreken, met betrekking tot deeze onvatbaerheid, te verbeteren of liever te verbannen , en eindelijk aen 't bijgevoegde verzoek trachten te voldoen. • De eerde oorziek dan van de ontvatbaerheid der jeugd voor het onderwijs, fchijnt mij toe te moer ten gezogt worden in eene geheel verwaerloosde of kwalijk ingerichte Opvoeding derzelve , zoo met opzicht tot het verftand als tot het zedelijk gedrag.
Alle menfehen, dewelke hunne Kinderen, ah de dierbaerfte panden , hun van God gefchonken, onderhouden en voeden , liggen onder de onvermijdelijke verpligting om derzelver geluk, elk naer zijnevermoogens, te bevorderen: dees pligt is voor alle Ouders van des te meer aenbelang, vermits zij niet weeten, hoe lang of hoe kort hun leven zijn zal, om in ftaet te zijn ter grondlegging van eenen geduurzaemen gelukftaet hunner Kinderen j ten anderen wanneer zij bedenken, dat, nadien



(77)
dien deeze Kinderen niet voor zich zeiven alleen, maer voor 't Vaderland geboren zijn, er geen aengenaemer noch uitmuntender dienst door hun aen de menschlijke maetfchappij kan beweezen worden, dan wanneer zij bij hun leven 't verftand en gedrag van hun Kroost, van 't welke men voor de toekomende eeuw zich veele voordeden belooft, zoo te vormen, dat hetzelve na hunnen dood tot een fteun en lieraed van Kerk, Stad en Vaderland zal kunnen ftrekken.
Dat nu dit bevorderen van den gelukftaet der Kinderen gelegen zij in derzelver gemoederen met nuttige kundigheden en deugd! te voorzien, zoo dra hunne zielsvermoogens zich beginnen te ontwikkelen, op dat zij hun eigen heil moogen volmaeken, het welzijn der Maetfchappij vermeerderen , en hun Scheppers eere voortplanten , is reeds voor mij door anderen zoo duidelijk beweezen, dat hier niets meer bijtevoegen zij. — Dan , indien wij maer een vlugtig oog flaen op't algemeen gedrag der Ouders omtrend hunne Kinderen, met opzicht tot den opgegeeven pligt, wie is er ,
dien



dien niet onmidlijk onder 't oog valt, dat de meefte derzelve niet alleen van cenen laegeren rang^ maer ook van eene burgerlijke en aenzienlijke afkomst dezelve zoo verzuimen , dat zij of uit onkunde en onbewustheid van 't gewigt der voorwerpen, welke zy nategaen en te betrachten hebben , of door hun tijdlijk beroep en zwaerwigtiger bezigheden, zoo als zij 't noemen, of laet mij liever zeggen door ijdele vermaeken 'en onnutte gezelfchappen verhinderd , nauwlijks denken over 't befchaeven en beoefenen der tedere harten van hunne Kinderen in Weetcnfduip en Deugd, om eens 't waere doel, waertoe zij gefchapen zijn,
gelukkig te bereiken. Waer vindt men
toch Ouders, die hunne Kinderen hunne verftanden wel leeren gebruiken en wacrdceren als het edel vermoogen , waerdoor zij beter zijn dan de beeften en voortreflijker dan de dieren des velds ? die alle gelegenheden opzoeken en aengrijpen, om in derzelver jongen en onvoorzienen Geest nieuwe denkbeelden intedrukken ? die de nieuwsgierigheid, den Kinderen van natuure eigen, aenprikke-
lert



( 7P )
kn om hen nog meer te doen vraegen, en op die vracgen naer hunne vatbaerheid een goed antwoord geeven, voornaemlijk met betrekking tot de onderwerpen , die daeglijks onder hunne zintuigen vallen? Wa ermede wordt het geheugen aenge*
kweekt en vervuld, met zaeken van waerdij en wezenlijk belang, met nuttige en aengenaeme verhaelen en gefchiedenisfen? of wordt hetzelve met beuzclingen, ijdelheid en ondeugd beballast? wat zal ik zeggen omtrend de verbetering van het oordeel? men laet de Kinderen toe onbefuisd hun oordeel te vellen over zaeken, van welke zij geene de minfte kennis hebben-,men brengt hun nooit cnder'toog, hoe vaek zij mistasten, in 't geen waerlijk goed is te verachten , en 't geen in de daed kwaed is, re prijzen ; men juicht hen zelfs toe , wanneer zij volgens eenen uitwendigen fchijn over een perfoon of onderwerp vonnis ftrijken , en dit noemt men olijkheid , fchrandere vaerdigheid. De redeneervermoogens der Kinderen in hunne jonge jaeren te beoefenen en aentekweeken , wordt ontijdig gerekend; dezelve zullen door den tijd toch
wel



( 8o )
.^el rijper worden , en fchoon men hen géduurig in hunne bevattingen ziet dwaelen, naer eigen bsgrip en willekeur te werk gacn , acht men het onnoodig hun de oorzaek van hunne verlangens of afkeer omtrend een onderwerp aftevraegen , en aentetoonen,hoe zij,in hunne denkwijze gedwaeld hebbende, zich, in vervolg van tijd door een bedaerder reden - gebruik voor foortgelijke misvat™ tingen nauwkeurig te wachten hebben. — Zal ik eindelijk gewaegen van den pligt der Ouders om 't geweten van hunne Kinderen vroeg wakker te macken tot de betrachting der deugd ? indien ik hier eene noodzaeklijkheid en nuttigheid itellé in de Kinderen te leeren met aendacht terug te zien op hun geheel gedrag , zich zeiven menigr mael rekenfehap afvraegende, hunne daeden re vergelijken met de gronden en regels der pügten omtrend God,hunnen evenmenfch,en zich zeiven, en deeze voorfchriften , door de Natuur in 't hart geplant, te eerbiedigen, vreeze ik,dat ik. mij bij veele Ouders zal befpotlijk maeken , die mij niet als een goed Redenkundigen, maer als een' ltorrenPbi-
lo-



lofooph of eenen kwezelachtigen Catechifeermeefter zullen aenmerken.
. Zie daer eene korte fchets van eene kwaelijk ingerichte of geheel verzuimde Opvoeding; hoe is 't nu anders mooglijk of dezelve moet dit allerfchacdelijkst gevolg naer 'zich fleepen , dat de verftanden en gemoederen der Kinderen gelijk worden en blijven aen een onvruchtbaere en dorre woeftenije, en als een verwilderd bosch, in 't welk
niet dan doornen en onkruid te vinden zijn.
Dan vermits dit geen breeder betoog noodig heeft, en de droevige ondervinding dit,he!aes!maer al te zeer bevestigt, ga ik over tot het onderzoek eener tweede oorzaek , waeruit de onvatbaerheid der jeugd voor het onderwijs, 't welk in dit Genootfchap gegeeven wordt, voortfpruit.
Zo ik mij niet bedriege , mag ik de tweede oorzaek veilig afleiden uit het onkundig en verkeerd ingericht onderwijs, 't welk der jeugd verleend wordt in de meelte Schooien van onze Stad en van ons Vaderland , eer dezelve in dit Genootfchap deel krijgt. h u n
F Sta



(
Sta my toe , dat ik hier over de algemcene kunltcn van fpellen, leezen en fchrijven eenige korte aenmerkingen maeke. — Wat het fpellen betreft, vindt men niet alleen Mecfïers (van de Meefteresfen zal ik niet fpreeken) die hunne mocdertael niet kennende , zelve niet zuiver fpellen kunnen , om dat zij van de woordgronding zelve niets met al weeten, maer ook die deeze bezigheid voor nutloos uit krijten, en in ftaes mcenen te zijn om hunne Leerlingen!, zonder fpellen, wel en nauwkeurig te leeren kezen, (eene uitvinding, die men aen eene vreemde Natie verfchuldigdis, doch die, hoe hoog geroemd, bij de ondervinding blijkt geen fteek te kunnen houden) Hoe groot is immers 't gebrek in het leezen van zulke Leerlingen, die het fpellen van menfehen geleerd hebben, die hunne mocdertael kennende, zich de moeite gegeevcn hebben om hen in ;'t leezen daerdoor bekwaem te maeken ; ik laet ftaen van zulke Scholieren, die liever van onkundige Schoolvoogden onderweezen zijn,veel meer van die geenen , dewelke een huis zonder grondflag bouwen,



(»3 )
wen, ik meene, leezen zonder fpellen,'geleerd hebben j dit wordt nooit duidelijker bcfpeurd, dan wanneer men zulke Leerlingen ietwes uit den mondhun-
ncr Leermcefteren zietopfchrijven; hoe verwisfeit men dan niet de woorden nog en noch ,heedelen ,enfodeelen, na en naer, ligt en licht en duizend anderen? Vervolgends: hoe zijn de letters gevormd ? in diervoege dat, zelfs een Argus, dezelve van elkander niet kan onderkennen , veel min uit dezelve eene behoorlijke zins - vereeniging kan opmaeken $ — eindelijk wat zal ik zeggen van de zinfilijdingen, vraegs- en verwonderings tekenen,in't leezen en fchr ij ven gebruikelijk ? dievanveelen voor beuzelingen gehouden j doch in de daed weezcnlijkhc Jen zijnde, vanden Leermeefter zelfs zoo min als van den Leerling gekend worden. — Voorts wat de Üijfferkünde, Stelkunde, Aerdrijkskunde en andere gronden der Wiskunde betreft, ishet zoo flegt met dc kundigheid der Lecrmecfreren omtrend dezelve geilek! , dat zij zich behoorden tefchaemen zich zelvcn ooit tot dit beroep te hebben opgeworpen, doch wat fpreek ik van deezen ? is de kunde in deeze F a dec-



( 84 )
declen der Wiskunst dan grooter bij zulken, die door een examen, God betere het! tot het Sehoolmeeftersambt zijn toegeheten? de treurige ondervinding bewijst het tegendeel, trouwens het is ook niet mooglijk, dat door zulk een examen de kundigheid van eenen Meefler beoordeeld kan worden, men geeft toch aen hem een Som uit Bartjens of van Lintz te berekenen, men ziet het bestgefchreeven fchrift na , men lact hem een Hoofdftuk in den Bijbel leezen >• en die dit het best, dat is, met de grootfie deftigheid en eene meefterlijke verwaendheid doet, wordt tèrftond voor een bekwaem Lcermeefter der jeugd erkend , en het zoo zwaerwigtig ambt van Onderwijzer derzelve toegeweeaen. — Daer het nu zoo bedroefd gefield is met deeze mindere Kunften, begrijpt ijder een, dat men in 't geheel bij zulke menfehen altoos geene ervarenheid vinden zal in de Landmeetkunde , Zeevaerikunde, Werktuigkunde , Vestinghuwkunde en andere deelen der Wiskunst, dit zijn toch niet alleen Kunften , van welke zij geene de minfte fchaduwe van kennisfe
heb-



( 8f )
hebben, maer woorden zelfs, van welke zij, deklanken nauwlijks verftaende ,niet in ftaec zouden zijn dezelve te fpellen, indien men geene woorden in onze moedeitael had uitgevonden om dezelve uit hun oorfpronglijke tael en beteekenis over te brengen, veel ligt zal men van eenen Lcermeefler dezelfde fpelling en leezing van 't woord Matkefu, gebruiken, als ik eens van eenen Leerling befpeurd heb, naer zijn kinderlijk denkbeeld , Mattefies fchrijvcnde, . Dan, vermits het niet genoegzaem zij, dat,gefield zijnde, dat men eenen bekwaemenLeermeeiler aentreffe , de kundigheden en weetenfchappen, welke hij aen anderen leeren zal , in den grond door hem veritaen worden , maer ook de gemaklijkfte en gefchiktfte wijze door hem moet gekend worden , op welke hij met de meefte vrucht dezelve aen zijne Leerlingen zal mededeelen, mag ik hier de klagten mijner Stad- en Landgenooten wel bevestigen , dat er zoo veele Meefters gevonden worden, die, fchoon anderzjns niet onkundig in de zaeken, van welken zij profesfie doen , geene de minfte vaerdigheid bezitten, om hunne LeerlinF 3 gen



( 85)
gen dat geen te doen weeten , 't welk zij zelf weeten , buiten 't welk alle onderwijs ijdel cn viuchtloos is. Hoe duifter en ingewikkeld is veeltijds het onderwijs ? Welke eene nutlooze vertooning van geleerdheid hoort men maeken? Welke langdraedigeverklaeringen van woorden en fpreckwijzen worden er gegeeven, zonder het onderwerp optehelderen ? Hoe weinig weet men zich te fchikken naer de onderfcheidene vatbaerheden der Leerlingen? Daerboven wacr vindt men in deLeermeefters eene behoorlijke menfehenkunde, en eene redelijke kennis der verfchillendejhartstochten hunner Leerlingen: bedreigingen , uit een zwartgallige gemoedsdrift voortgefprooten, met ftok- en plakflagcn, zijn de eenigfte flaeffche middelen , welke zij kennen , om hun onderwijs in hunne Kweekelingcn inredrijven.
Is 't nu mooglijk, dat, dacr de Leermeefters zelf zoo onkundig zijn , of zoo weinig doorzicht hebben in de rechte wijze van onderrichten en de Leerlingen te behandelen, er bekwaeme Scholieren worden aengekweekt ? kan men in de Mact-
fchap-



( h )
fchappij, zoo lang dezelve niet geene ervacrener Onderwijzers voorzien is, de onkunde verbannen zien ?
Dan; Hoe groot het gebrek aen goede Onderwijzers zijn mooge, kan ik niet nalaeten om daervan de grootfte oorzaek aen de Ouders zelf binnen onze Stad en ons Vaderland toetefchrijven ; welke opwekkende middelen worden er toch gebruikt om zich tot het Leermeestersambt te bekwaemen ?
' De meefte Ouders toch, zoodra zij voor hunne Kinderen eenen Meefter noodig hebben , doen geen onderzoek naer de bekv/aemheid van den Onderwijzer , maer vraegen terftond , op wat prijs dit onderwijs zal komen te ftaen ; cischt een kundig Meefter een onderwijsloon , die overeenkomftig is , met den ijver en de onkosten , dewelke hij al vroeg in zijne jeugd, om zich tot een goed Onderwijzer in llaet te ftellcn, heeft aengewend, en die men waerlijk aen een ervacren Lcermeefter verfchuidigdis,aenftondsflaetmeneengat in delucht, met bitfe woorden fcheept men zulk eenen Man F 4 af,



(I'S)
af, cn men kiest eenen Meefter, dewelke, om *t gebrek van eene betere kostwinning te vervuiler), zich tot het Leermeeftersambt heeft opgeworpen, en die bij zichzelyen van zijne onkunde bewust, zijn onderwijs op eenen laegercn prijs waerdecrt.— Is het ook niet een aenmerkelijke hinderpael om den lust in ons Land aentekweeken tot het leeren dier Kunften en Weetcnfchappen, welker kennisfe een' bekwaernen Onderwijz.'r noodig heeft? wanneer men ziet, dat Franfche, Engelfche en HoogduitfcheMeefters den voqrrang jn dit ftuk boven de Nederlanders vergund wordt; dat men dezelve , juist daerom, omdat zij uit eene vreemde Natie zijn, met alle greetigheid ziet ontvangen, en hun dubbel betaelen , fchoon derzelver kundigheid, indien mep dezelve wel onderzoekt, tegen die van eenen Nederlander niet beftaenbaer is, en waerorn dan toch ? nergens anders om, dan dat zij met eene behendige yaerdigheid hunne onkunde achter 't masker van eene gernaekte cn bedrieglijke vriendelijkheid weetende te verbergen, de Ouders blinddoeken, de Kinderen ftreelen en op den langen weg>
pn-



( 89 )
onder & weet niet welke voorwendfels, omleiden; of laet mij liever zeggen, verleiden ; terwijl anderen dacr tegen op eene ligte en oppervlakkige wijze met hunne Kweekelingen de Weetcnfchappen doorloopen , zonder ooit met hun tot het pit en merg derzelyer intedringen j welke genegenheid kan dus in èenen Nederlander, om zich te bekwaemen tot een Leermeefters ambt verwekt worden? hij mooge met eene opgefmukte deftigheid zijne Leerlingen behandelen, tot naerftighcid aenzetten, tot deugd opwekken , en niets dan hun weezenlijk welzijn, door grondig onderwijs gebogen en behartigen; doch juist daerdoor is het dat hij zich bij de Ouders gehaet maekt, vermits Vader ,maer vooral Moeder, door eene malle, ik mag Wel zeggen, wreede toegeevendheid, de Kinderen in alle onrechtmaetige begeertens inwilligende, op de minfte klagten , dat dezelve zeer veel van den Meefter te doen krijgen, hunne dwaeze vrees aen hem te kennen geeven, dat de tedere hersfens hunner geliefde troetelkinderen, zooveel in hunne jeugd gevergd, onvatbaer zullen worden voor F y zwae-



( PO )
zwaerer zaeken, en dat de herhaelde vermaeningen tot aenhoudcnde vlijt cn betrachting van deugd, fehoon niet oP eene verkeerde wijze, ik meene door vreesverwekkende bedreigingen of flaefichc flagen, maer door edelmoedige belooningen en liefderaed, doch echter met een welgepast gezach op 'thart der Kinderen aengedrongen, dezelve veel te Homp maeken tullen voor de bevalligheid, met welke zij onder menfehen van fatfoen verkeeren moeten. — Vraegen wij nu of zulk een handelwijze gefchikt is om goede Leermeefters en vatbaere Leerlingen te vormen? dunkc mij, dat elk een, wiens oordeel niet verkeerd geplaetstis, geredelijk zal toeftemmen, dat dezelve rechtftrecks ftrijdig is met de waere belangen der jeugd, en dat, zoolang zulks ftand gtjjpt, er geene bekwaeme Leerlingen tot eenig onderwijs niet alleen , maer ook tot nutte leden voor Land of Stad kunnen aengekweekt worden. Dan, ik ftappe hiervan af, en be-
geeve mij tot het onderzoek cen-r derde Oorfprong van de onvatbaerheid der Jeugd voor de onder-
rich-



( 5»! )
richtingen in de gronden der Weetenfch.ippen die hier geleerd worden.
Deeze reden behoeft men in de daed niet verrete zoeken, dezelve toch is in de gebreken en ondeugden der Leerlingen zelve te vinden. Luiheid en lust tot ledigheid heerscht immers tands zoo fterk onder de jeugd als ooit; hieruit fpruic voort de domheid, en mindere bekwaemheid voor 't onderwijs; — welke gunftige gelegenheden er aengebooden cn voorgcfteld worden, men ontduikt dezelve om de driefte onkunde, ons van natuure eigen, te verdrijven en de Zielsvermoogens met die kundigheden te voorzien, dewelke een diergelijk mensch tot een weezenlijk mensch, dat is nuttig, voor zicbzelven en voor de menfchelijke Maetfchappij maeken. — Wordt de tijd, tot het onderwijs gefchikt, door eenigen nog waergenomen, wacr is de aendacht , die men aen het gegecven onderwijs verfchuldigd is ? illcrJew aftrekfels tot de tainfte toe, zijn oorzaeken dat dezelve afgebroken pa op bei,z:lingen van geene ds minfte wacrdij afgetrokken wordt; hoe weinige



ge jongelingen, die om gegronde en onafweerbaere beletfels de eene of andere der lesfen genoodzackt zijn geweest te verzuimen,'verdubbelen hunne naerftigheid in 't vervolg, om 't beleden verlies te vergoeden? — Wanneer wordt 'er een uur afgezonderd om te herleezen, en zich te erinnercn, 't welk in 't onderwijs is opgegeeven? Hoe zeldzaem worden andere Schrij¬
vers, door de Meefters aen de hand gcgeeven, over dezelfde ftoiTe geleezen? daer over met tijdgcnooten te fpreeken of andere geoeffcnder lieden raed te pleegen, laet de trotschheid en waenwijsheid aict toe> nieuwe aenmerkingen te maeken en verdere onderzoekingen te doen omtrend duiftere of niet wel begreepene onderwerpen, kost te veel tijds en hersfenbreeken; veel minder wil men zich der moeite getroolten om van 't geen men geleerd en geleezen heeft te boekftaevcn, ten einde men in 't vervolg van dat alles b j eene beknopte herr leezing gebruik mooge maeken, om de verkreer gene kundigheden ten gepasten gebruike aenteleggen en 't geen men geleerd heeft, te volmae-
ken



( 9} )
ken en ten nutte van 't algemeen in 't werk te ftellen. Wat is dit ook noodig? met een opflag van 't oog weet de Leerling, ten minftcn met zeer geringe opmerkzaemheid het waere van het valfche te onderkenneni wat zegge ik? Leermeefters. zijn er thans bijna niet meer noodig, want de jongelieden zijn volgends hunne waenwijshcid reeds veel meer gevorderd dan hunne Onderwijzers
zel£ Laet mij hier moogcn bijvoegen de
losbandigheid, aen welke voor 't grootfte gedeelte de Kinderen fchuldig ftaen. De eerbied voor hunne Ouders, de gehoorzaemheid aen hunne Meefters, de onderwerping aen hunne Baezen, van welke ï\] een beroep of handwerk leeren, hebben zij geheel en al uit het hart gebannen; fommigen komen zoo verre, dat zij zieh nimmer van de vooroordeeien hunner opvoeding hebben ontheven, dan nadat zij alle banden van beteugeling door God en Menfchen hen opgelegd onbedachtzaem hebben verbroken en afgefchud, en deeze toomlooze ongebondendheid is menftout genoeg te beftempelen met den naem van vrijheid in het denken



( P4 )
Ün en handelen, dewelke men iraerrdc houdt dat de» mensch van zijne geboorte af natuurlijk eigen is; Ó diepe onkunde? ö ongebonde zeden? beftaet dc waere vrijheid niet in eene onderwerping aen Godlijkc cn MenfchcJijke Wetten, die immers niet dan het geluk der Maetfchappij bcöogen; in eene gehoorzacmhcid aen der zeiter bcfchermers ; in eene ongedwongene volvaardigheid om alle krachten van ziel en ligchaem tot nut van het Mcnschdom in 't algemeen, en van Landen Stadgenootcn in 'c bezonder, in welke omHandigheden 'c ook zijn mooge, aen te leèeen* • Doch niemand zal zich verwonderen, dat deeze ongeregelde denk- en handelwijze bij onze jeugd zoo zeer plaets heeft, die de oorzaeken derzelve bij zichzelven nagact, ik mcene de verachting voorden Godsdienst, en 't kwaed voorbeeld der Ouderen cn dergecnen, bij welken de Kinderen befteld worden om in deeze of geene kunst of handwerk onderrichting te krijgen, om niet te fprecken van die Jongelingen, die in deKweekfchoolen van deugd en weetenfehap door hunne
Ou-



Ouders gezonden worden, ten einde z ij de belangen van Kerk cn Staet moogen lceren handhaeven cn tot den voorigen roem en luifler terug te brengen: ik behoeve dit alles mijns bedunkens niet van ftuk tot ftuk uittebrciden j getuigen daervan zijn immers de verregaende fpoorloosheden, dewelke men daeglijks gewaer wordt, en die, zo men niet liaeftig op middelen bedacht is cn zonder aenzien des peribons met gezacht in 't werk fielt, het verderf voor ons Land en Stad en gcheele Maetfchappij rijp en onherflelbaer maeken zullen.
Bij de voorige oorzaeken zoude men nog kunnen voegen de verkeerde en zielverdervende Gezelfchappen; den Godsdienst en Maetfchapplijke pligten ondermijnende Boeken} het te vroeg kiezen en opdringen van tijdelijke beroepen} de ingekankerde vooroordeelen , cn wat al meer de jeugd voor een goed onderwijs onvatbaer en voor 'c caracter van een braef mensch ongefchikt en onheblijk maekt; dan, vermits ik alle deeze redenen te vooren reeds of hebbe aengeroerd, of
dui-



( 96 )
duidelijk veronder fteld; ener dacrboven over elk dier ftukken in andere Maetfchappijen uitmuntende Antwoorden gedrukt voor de hand zijn, zal ik de moeite fpaeren om hierover dezelve te handelen, en mij liever fpoeden om te toetfen of tegen de gebreken, flegts door mij aengeftipt een hulpmiddel in de Redenkunst te vinden zij volgends de Vraeg, door dit Genootfchap hier voorge field.
Al wie de Redenkunde befchouwt, gelijk dezelve waerlijk is, als eene Kunst om de Reden wel te gebruiken in het onderzoek der waerheid en derzclver mededecling acn anderen, begrijpt terftond van zelve , dat dezelve ons niet verfchaft het vermoogen van bevatten, maer alleen ons leidt, belluurt en behulpzaam is in 't recht gebruik onzer natuurlijke rcdenccrvcrmoegens, en de nevels der duifternis, met welke dezelve bedekt zijn, zoo veel mooglijk is, van'dezelve te doen opklaeren en verdrijven.
Uit dit gezegde befeft elk een , van welk een groot aenbelang en uitmuntend nut dezelve zij voor
alle



( 79 )
alle menfchen, zoo met opzicht tot dit als tot het toekomende leven j nadien dezelve niet alleen invloed heeft op onze verftandelijke vcrmoogens, maer ook op ons gantfche gedrag j zij is het toch die ons het goede van 't kwaede en het waere van 't valfche leert onderfcheiden j zij maekt ons kundig in den vcrfchillenden aert van allerleie zaeken, en derzelver onderfcheidene betrekkingen tot eikanderen j door dezelve ontdekken wij de pligten dieraen Gode, zijne Natuurgenootenen zichzelven verfchuldigd is, zoo wel volgends de Natuur als volgends de Godlijke Openbaering.
Deeze Kunst wordt van des te uitgebreider noodzaeklijkheid en nut, nacrmaete er zeer veelewaerheden moeilijk zijn om te begrijpen , en onze reden zwak is, om dezelve eensklaps tot den grond toe te doorzienjten anderen,vermits zij, daer er veelc voorwerpen, onder eene gantch andere gedaente zich aen ons vertoonen dan dezelve weezenlijk zijn, het mom der voorwerpen zoo weet afteligten, en ons dezelve in hun eigen aert zoo te befchouwen geeft j dat wij niet naer fchjjn, maer zoo als G de-



(99)
dezelve in de daed zijn, er over kunnen oordeelen j eindelijk, hoe meer wij vatbaer zijn voor zelfbedrog door onze uiterlijke zinnen , inbeelding , hartstochten , 't gezach van mcnfchen, opvoeding en gewoonte, en wij dus aen menigvuldige dwaelingen onderhevig zijn, van des te grooter voordeel wordt voor ons de Redenkunde, omdat dezelve ons behoedt voor den bedrieglijken invloed onzer zwakkere vermogens, ons de misvattingen van een onrijp oordeel doet verbeteren , en Voorkomen, en ons ecnigermaetc uit onzen gevallen ftaet weder opbeurt.
Nadien men derhalvcn, de natuurlijke reden der ftcrvelingcn verdorven zijnde , de hulp der Kunst noodig heeft, en door dezelve moet opgeleid worden tot eene befpiegelende cn grondige kennis der zaeken,en tot verbetering van een godsdienftig le\en en burgerlijk goed gedrag, betaemt het alle menfehen, vau wat ftaet of rang dezelve ook zijn nlooge,i,vandit hulpmiddel gebruik te maeken.Of zouden menlchen van eene laegere orde geen zekeren trap vanbekwaemheid in hunnen levensftaet
en



( 99 )
cn bezondere beroepen noodig hebben , dewelke zij gewis, zonder te denken en te redenecren over derzelver onderwerpen, niet kunnen erlangen ? — Dan, zoo zeker als 't is, dat elk redelijk mensch , die de ingefchaepene begeerte naer een beftendig geluk in dit en het toekomende leven tracht te voldoen, onder de onvermijdelijke verpligting ligt om zijne reden, zijn verftand, oordeel cn hartstochten te befchaeven en te verbeteren; zoo ontegenzeglijk is het, dat ijder mensch daerin des te gelukkiger ilaegen zal, naer maete hij dit werk vroegtijdiger bij de hand nceme en zich daer op met allen ernst toelegge. — Nadien nu geen tijd van 's menfehen leven gefebikter is om de inwendige en uitwendige wangeftalte van zichzelven re verbeteren dan de prille lente der jeugd, en dezelve echter door menigvuldige oorzacken zeer onkundig is Van de middelen , om het gewenschte doelwit te bereiken; kan het oogmerk der Beftuurers van dit Genootfchap niet genoeg geroemd worden, dewelke, om de Jeugd in dit bijkans algemeen gebrek te gemoet te komen, eene Handleiding vorderen, G z in



( ico )
in welke , haerop eene zeer eenvoudige en korte wijze, de middelen rerfchafe kunnen worden, om de verdorvene reden- vermoogens te leeren verbeteren, en dezelve niet alleen vatbaer te maeken voor de beginfelen van den grond aller Wetenfchappen , de Wiskunde, maer ook voor aHe die. pligten, dewelke zij als Schepfel, Burger en Christen te betrachten heeft , zoo zij voor de tijd en eeuwigheid gelukkig zijn zal.
Van deeze Handleiding nu zoude ik, volgends het verzoek een Plan opgeeven; Dan, dier Beftuurers met het vervaerdigen van eene Redenkunde, voor de jeugd gefchikt, grooten fpoed maeken, neeme ik de vrijheid om, in plaets van een Plan ,ivijr vellen eener Redenkunde hier reeds ter beöordeeling bytevoegen, opdat men, wanneer dezelve moogengoedgekeurdworden,terftond tot het drukken zal kunnen overgaen en men dus 't geheele ftuk invierMaenden volbragt zien; waermede ik hoope aen het doelwit der Heeren Beftuurers in dit opzicht bceter, dan met een opgegeeven Plan, voldaen te hebben.
Ma een goed Oogmerk.



P RYS VERIIANDELING
VAN DEN
AANKWEE KELING van EER
UIT DE
STUDERENDE JEUGD, den HEER
H. WEISINCK VAN IIOUVEKOY, LM- Hum. Stud, Beantwoord hebbende het Eerste Voorstel in de Stelkunde.
m m b# ♦ 3 *3 s* *3 *3 8* *3 $8 *9 WEL-EDELE HEEREN.'
V
crmits mii altijd is voorgekomen, dat een Leerling nooid zich zelve meerder genoege verfchatTen, of zijne Meefters meerder eerc kan aandoen , dan wanneer hij naer zijn Vermogen derzelver vlijt, in hem te onderwijzen 3 zoo aanhoudend als belangloos aangewend, met dankbaarheid beantwoord > dewelke niet alleen in eene behoorG 3 lïjkc



( 102 )
* lijke onderwerping aan derzelver heilrijke Zedelesfen, maar ook in een Betoog beflaat der vorderingen, die men onder hun nuttig Onderwijs gemaakt heeft, heb ik mij durven onderwinden om , hoe gering mijne vernuftsvermogens, van welker zwakheid ik ten vollen overtuigd ben, ook zijn mogen, de Oplosfing der eerfte Vraege uit de Stelkunde Uw Ed. met alle verfchuldigde nederigheid aen te bieden, en daer mede een kans te waegen, om zo al niet de daer opgeftelde belooning te erlangen, ten minde rekenfchap te geeven, zoo wel van het gebruik, het welk ik van mijne ledige uuren maeke, als van den tijd, dewelke ik aen het Onderwijs van Meefters bellede, wier gunst door zulk eene handelwijze te winnen, ik mij altijd tot het grootfle genoegen , tot de hoogfte eer en de fterkfte prikkel ter aanhoudende naerlligheid rekenen zal.
In hoope derhalven dat deeze Oplosfing, aan het doelwit beantwoordende, UWE. niet geheel en al onaengenaem zijn zal, heb ik de eere dezelve hier onder aen te voegen.
VOOR-



( xoj 3 VOORSTEL.
Een Vrouw zendt haar Dienstmaagd ter Markt, om te hopen Appelen, Peeren en Pruimen, en geeft haar meede zo Stuivers. De Dienstmaagd ter Markt komende, bevindt dat 6 Appelen en ia Peeren kosten z Stuiv., 12 Peeren en 18 Pruimen 3 Stuiv., 18 Peeren en 30 Appelen 4 Stuiv., Hoe veel fluks moet zij van elks mede brengen, om te hebben 208 Stuks?
OPLOSSING.
§tel de prijs van eiken Appel b x duiten, van eiken Peer b y duiten, cn van eiken Pruim b z duiten,
appel duit. appel. duit. appel duit. appel. duit. 1 : x = 6 : 6x 1 : x b 30 : 30x
Peer duiten Peeren duiten 1 : y s 12 : ny
Pruim duiten Pruimen duiten 1 : ï 2 18 : iSz
G 4 Hier



( *°4 ) Hier uit blijkt dat
duiten duiten duiten
6x-t-I2y —16 , i:y-t-182=24, i8z-4-30X=32 2/
Ï2ytr24—I8z 9Z4-i5X=ri6
dus 6x-4-24-i8z=J6 i8z+- 6Z-16
! /*
12x4-48—3^=32 bygev. $z-4-i5x= 18z+6X
ï8zh-3ox =32 add.-—oz— 6r.~-gz-6x
daarom 12x5-48—3'ïz=i3z-i-S;)x komt gx= gz
j>/__
add.— 12X -4-3ferr-^-3fiz-i2X
x =e z
komt 48 =_ 54z-ci8x
3/___ :
lö ~ J8z~ 6x »8z=i8x
diV 16 ss 24x
blyft ! = x
Du* is de prijs van eiken App^l cn pok van elke Pruim = ) duit.
6x +- \iy = 16 trek 6x =4 re^r 1 zy — 12 'W—
blijft y ^ 1 duit, de prijs van elke Peer.
Stel



( io5 )
Stel het getal der Appelen = u der Peeren — v dan is dat der Pruimen = 208 — u —V
u x * = 1 u
y x 1 = V
Stuiv.
en 208 — u — v x t = ï 38? — j u — \ v 20
— 8__
dus iz'ê'r -r ï v = iöo
; h
^16 + v = 480 add. —■ 4i<? = 4l6
komt v — 64
van zo8 trek 64
144 af
blyft 72 voor het getal der Appelen cn voor dat der Pruimen.
De Spreuk waar mede deze Verhandeling was ge~ tekend, is:
Labos. Iese Voluptas.
G s PRYS-



PRYSVERHANDELING
van den
AAN KWEE KELING van EER
uit de
STUDERENDE JEUGD, den HEER 3LEONAR.3LD HÜDIGH,
Opgelost hebbende de Eerste Vraag in de Rekenkunde.
Een Koopman onffangt van een Heer 2f00 Gulden op interen, tegen 4 PerC0. 'sjaars, rekenende intrest van intrest, om over vier Jaaren met de Intrest weder te geeven. Het eer ft e Jaar wint hij daarmede 8 PerC0. Het tweede Jaar wint hij 10 PerC0., en heeft zf6 Gulden bankroet. Het derde Jaar koopt hij voor zijn Penningen Indigo a 2,9\ $ het 18, op 18 Maanden rabat; d 8 PerC°. 'sjaars, en verkoopt ze weder voor 40 § het ïï, met \ PerC*. ■poeijer en 1 PerC". voor prompte betaaling. Het vierde Jaar wint hij jl PerC. De Vraag is, hoe veel hij ten einde van deze vier Jaaren gewonnen of verkoren heeft?
OP-



( io7 ) OPLOSSING.
Gl.
: 10S = zyW • zyoo
2700 de Jlaal der Casfe van het eerfle Jaar. GL
e^jzi : jij* = 270JS : 2070
270 2fd bankroet
2979 2714 «fe ƒ00* der Cask ten einde van het tweede Jaar.
$
39i IP 6 10 10
23,6^ Rdat,
_ 44 d
n H Gl.
Gl. van ix'ri trek J|-
1 m Gl.
iOj'I : 1 = 2714 : 2jT7"?f © /Wig*. ó7i" '
3
$



( io8 )
4? 1»
40 101 : ftö = 257^ : 254^;' 9 3 27 4
—-— I73<SQó'
120 Gl. 2727 4
21
« Gl. fff Gl.
1 : x* = 2f4m' : 3°J7&
oo_) 4 —
694784 4
Gl.
101 : 100 __ 30fjl';l : pop ■
91809 ïfXfïfJ < Casfe /e» «We
^/P7f ^ «ferfife _?W. 7
Gl



( iop )
Gl. Gl. St. P. __ 100 : 107^ = 3017^: $161,13, iOjlmilni:?
367236 . ——• <fc Staat der Casfe *«i
431 277013 "100 «We v<?» /4e/ y*er«fe 431 /«r.
ttMwm» 5
MttUi 0 c *5»
-4Ö35 l6
2ó8pf
s± 104
4X00 = 104 IOO =- IO4
100 104
x __ ^00
Gl. St. P. 21°
40000x== x/^!f856 ^ 2014, IZ, I4n?|;;|m ^ X2. zo c aj/We afe Somme die de
■ Koopman voor de Geleen-
/X)7izo <fe zfoo Gulden aan den X3| 16 /for «20?/ betaalen.
van



("O
II476ISS
van ƒ 3261, 13, lojftj; izf 84°47fo trek / 2PZ4, 12, 14 t'ï' 9i8°P 97Ji7f4
r « TT—49i>. 10149121
/ 337» °3 »m«w
Zo m/ Koopman in 4 Jaaren
gewonnen heeft.
De Spreuk is:
Uit Liefde voor. de Negotie.
PRYS-



PR YSVE RH AN DELING
VAN DEN
AANKWÈEICELING van EER
UIT DEN
BURGERSTAND, ABRAHAM ÜLJEE,
Opgelost hebbend:, uit de Rekenkunde, de II. VRAAG.
Iemand koopt 3 Vetten Rys, wegende te zamen 9753 ®5 tma f* PerG°. e» 56 f& jw </« f<o*«w, tot _ï St. //e/ ft. Na 3;- Maand ver keept hy dezelve voor ï\ St. ifttf f£, tzw?1 bevindt t\ PerC" vo,n het Gewicht verlooren te hebben. Om tegen 10 PerC'. 'sjaars te winnen, op hoeveel, tyd moet hy deze Waar en verhopen ?
OP-



(ii*)
OPLOSSING.
van 97ƒJ
trek 3Ó voer Vaten.
100 : 94ï = V7i7 ■■ 9*%të « P4ï
0182I56.
200
ff
muit. pi82"ï met 2 r
24102? komt 24104^; St. in Kuoj).
100 : 97I = 9i82ï:: : $955*"1 ' 97 ï
8©p4c



( »3 )
fttUÏt. Spfjnsl
met 3 | 33573 l
jw»f 33573$! & verkoop: trek 2410415;; de Inkooop.
rest s>46?l£i de Winst, St. Winst
385-06773 0t0t#0t!fM
4 U%W%*U* . i 440763x4
154267095
PerC». Maand. 10 : 12 = 39ï«>s8m • 47ïmJw I » 38ƒ66773
Iflj-I23225
12
i%t%t0t*iW
tti4tt*t9



( »4 )
Maand van 47J
trek 2\ reeds verhopen.
rest 43,» Maanden, de tijd waarop hij het goed moet verhopen, om 10 PerC9. Jaars te winnen.
De Spreuk is: Door Arbeid en Vlyt Verkryot
men WeETENSCHAP.
PRYS-



PRYS VERHANDELING
VAN DEN
WALSCHEN WEES
JOSEPH PHU1PPE DELLEBARRE»
Beantwoord hebbende, uit de Wiémde, de II, V R A A G. Iemand moet de Jffland van mee ontoegankelijke Voorwerpen meeten, maar heeft geen Sinustafelen bij zig. Hoe zal hij de Meeting moeten verrichten, om dit gebrek te vergoeden?
OPLOSSING.
][__aaten (Fig. i) A en B de voorwerpen en AB de te meetene Afftand zijn.
Om deze Afftand door middel der Sinustafelen te vinden, is men gewoon met een Aftrolabium de hoeken ACB, BCE, AEG en BEA op eene naar welgevallen genomen regte lijn CE , als H 2 rnc-



( l«ö )
mede CE zelve af te meeten. Men zoekt AC en BC volgens dezen Regel
S. L CAE : S. Z AEC = CE : AC.
S. L CBE : S. L BEC = CE : BC. Hier door zijn van A ABC bekend twee zijden AC en BC met den ingefloten L ACB. Dezen L ACB van de fom der boeken dezes Driehoeks of van iKo° afgetrokken, en de rest door twee gedeeld zijnde, heeft men in acht te neemen welke der gevondene lijnen AC of BC de langfte is. Is BC ■> AC, fielt men
BC -f- AC : BC - AC =
T- "2~CAB -4- L CBA : T. L C AB — L CBA z 2 Dit gevonden halve verfchil bij de halve fom geteld, is de L CAB gevonden; en hetzelve van elkander aftrekkende, heeft men L CBA. Om dan AB te vinden, is S. L CAB : S L ACB = BC : AB.
En op die wijze wordt AB door de Sinustafclen berekend.
Indien de Plaat9 alwaar men de bafis CE, daar
de



( H7 >
de Meeting op gefchied , bijna geen breedte heeft, moet de afftand AB op de reeds voorgeftelde wijze door middel der Sinustafelen gezogt worden. Doch het gebeurt zelde dat men de meeting niet in een of ander naastgelegen Land kan verrichten j en in die gevallen kan men de Afftand AB zonder behulp der Sinustafelen, op deze wijze, vinden.
Zet in C een Aftrolabium, meet L ACL * breng het Aftrolabium in een punt H niet verre van E, en ftel L IHC = L ACL. Laat Iemand in de richting van EA uit E met een ftok zoo lange voortgaan tot hij door het Aftrolabium in I gezien wordt, alwaar hij be Stok moet nederzetten. Plaats het Aftrolabium in E, meet L BED, en ftel het met een L GFË = L BED niet verre van C. Laat wederom, in de regte CB uit C, Iemand met een Stok voortgaan, tot hij uit F in G gezien wordt, en de Stok in G nederzetten. Meet C F, FG, CE, EH en EI, cn zoek daaruit AE en BE
H S al'



C n8 )
aldus :CF:FG=CE: BE 5"/V#. 4, 6. b. Meetk, EH:EI^CE:AEC Steekstba.
Zoek dan, door berekening, waar IK evenwijdig met AB moet vallen, volgens deze Regel,
AE : BE = EI : EK
Meet uit E in BE de gevondene lengte EK af, en meet voorts IK, dan wordt AB gevonden, ftellende
EI : IK = AE : AB.
Zie daar de wijze om zonder behulp der Sinustafelen de Afftand van twee ontoegankelijke Voorwerpen te vinden.
Ter opheldering zal het nodig zijn, hier bij te voegen dit Voorbeeld:
Laat door Meeting gevonden zijn CF — f, 2 j FG = 8, 0"} CE = 42, ƒ} EA = 4, 3 en EI = 7, 8.
I. Om



( H9 )
I. Om BE te vinden,
CF : FG — CE : BK 5,2 : 8,6 =- 42,f: 70,29 nagenoeg. 8,6
ZffO
3400
X46,o
II. Om AE te vinden.
EH : El — CE : AE
45j : 7,8 = 42,5- : 77,09 nagenoeg.
3400 2975
IIT. Om het punt K te vinden.
AE : BE = EI : EK 77,op ; 70,20 — 7,8 : 7,1 7>y
562.3*
49203
863
H 4 IV.



f 120 )
IV. Laat door Meeting gevonden worden KI s= 11,6.
EI : IK ~ AE : AB 7,8 : ii,6 = 77,09 : 114,67 nagenoeg, 11,6
462f4 77°9 7700
De Spreuk dezer Verhandeling is:
Geen Kunst dan dooh Gods Gunst.
PRYS-



PRYSVERHANDEL1NG
VAN DEN
BEGUNSIGDEN AANKWEEKELING
JOHANNES VAN LEEUWEN,
Beantwoord hebbende, uit de Wiskunde de
UI. VRAAG.
Een Stuurman met zijn Schip cp 2 3°ió" Noorderbreedte en 310° Lengte zijnde, vaart van daWi wlgens zijn Compas, N. ten W. 48 Mijlen, terwijl den loop des Strvöms in denzeiven tijd is O. ten N. 30. Mijlen. De Praag is naar be behouden Cours en Verheid: als mede naar de bekomen Breedte cn Lengte?
OPLOSSING.
Laat (Fig. 2.) N Z de Middaglijn, N het Noorden, Z het Zuiden, W het Westen en O het Ooften van de afgevaaren Plaats A zijn. Als H S dan



(1")
dan Z BAN =s n°i5', en AB = 4S Mijlen is, moet BCAD — 30 Mijlen zijn, en Z DAO — 11*15'.
Z NAO =NAD -t- Z DAO ax. 9.
Z DAO = Z BAN ond.
dus Z jNAO -Z NAD + Z BAN ax. 1.
ZNAD -f ZBAN = ZBADax.9.
daarom Z NAO — L BAD ax. 1. Z NAO = 5)0» Coflftr.
bijgevolg Z BAD — 00° ax. 1.
Z BAD — Z ABC prop. 12, 1. b.
derhalven Z ABC = po0 ax. 1.
Als men dan AB voor Radius neemt, is BC de Tangens van Z BACj en daarom kan men de Z BAC vinden, als men fielt, AB : BC = Rad. : T. Z BAC



(m )
bij 1,4771113 de N. Log. van 36 Mijlen, ftel 10,0000000 de Log. Rad.
komt 11,4771213 n ek 1,6812412 de N. Log. van 48 Mijlen.
rest p,7Pfb'8oi de Log. van Tang. van L BAC = 32'.
van L BAC = 32° trek L BAN = 11 "if'
rest L NAC = 20°4j'' voor de behouden Cours beöoften het Noorden.
Om de Verheid AC te vinden. Rad. : Sec. L BAC = AB : AC
bij 10,0715705- de Log. Sec. van 32»
tel 1,6812412 de N. Log. van 48 Mijlen
komt f 1,7528207 de N. Log. van 5-6,6 Mijlen.
Om ( Fig. 3 ) de bekomen Breedte AB en Lengte BC te vinden, heeft men, door de voorgaande berekening, AC = 56,6 en L BAC == 20°45'.
Rad.



( 124 )
Rad. : Sin. L ACB == AC : AB
bij 0,5708744 de Log. Sin. van t)9»i5/ tel 1,7528207 de N. Log. van f 6,6
komt /1,72260 ƒ 1 de N. Log. van f2,9
if/— komt AB = 3»}i'verand.Br.
addeer 23°i6' afgev.Br. komt 26948'bek.N. B.
van 1670,1 de vergrootende breedte van 26°48' ttek 14^3,5 de vergrootende breedte van 23°i6'
rest 216,6 = AB
Rad. : Tang. L BAC = AB : BC
bij ctrfjS^SfS de Log. Tang. io°4f tel 2,33565-85 de N. Log. van 216,6
komt xi,S>i41443 de N. Log. 82,1 60/
I°22' = BC.
addeer 310"> afgev. Leng. kemt 3 11 «22' bek .Lengte.






L