SAUE BE TWEEDEN
BI] GENAAMD
D K DIKKE,
KONING VAN KANONNENLAND.
Uit het Hoogdtiitsch.
met plaaten»
Te Berlijn, ie Wezel en te Cleve'; alsnïeda Te Amfteldam, bij v. D. burgh, craijenschot, BRlëT,
v. gt-lik , v. vliet, schalekamp, draijer , brave , poster. , VAN der kroe , van hulst en van e5.
Haarlemt —beets, wAïAé & Comp., loosjes,
Kampman en Wee*, v. brussel» Leyden, — herdingh, honkoop, van tiffelen,
cijfveer, du saar en pont.
*sHage, —leeu\vestijn, de Wed. ELisen zoon,
en sluiter.
Delft, —de 6Roor en roelofswaert.
Rotterdam, —vis, v. d. dr.ies, pols . Van santen, p. holstein , cornel , Wed. v.
heel, bronkhorst dl hacke.
Dordrecht, —blu-^sé, van braam, de haas, dé
vlugt., de jager en bo>?te.
Utrecht, —paddenburgh, visch,v.d. schroef,
wild dl altheer CVt ter veen.
En verder alorn in de geheele Bataaffche Republiek. 1 7 9 9-






IVÏisfchien valt dit werkje wel hief of daar in handen van een' lezer, die het Vol duisterheden , zo niet geheel duister vind, zo dat hij er, in het eerst, niets van meent te kunnen verftaan; maar j of het juist voor veelen wel zo geheel duister zal voorkomen, is de vraag: Het is waar, men Vind m dit raadzelagtig werkje gewag ge* maakt van duisternisfen , zon verduisteringen enz.; doch dan gaat er Ook wel weder een lichtje op , zo dat zelfs een heldere * a zon*



IV
zonnefchijn zig verfpreid: dus, denken wij, zal voor den lezer, die het zo niet ten éerfte vat, onder het lezen wel een lichtftraaltje doorbreken, het welk de duisterheden zal doen verdwijnen. Veelligt: zou iemand kunnen wenfchen, hier eene voorrede of zo iets te vinden, bevattende èenige ophelderingen of verklaringen; doch de fchrijver heeft dit zeker niet goedgevonden , gelijk hij het in zijn werk ook niet onduidelijk te verftaan geeft: en wij willen wel zeggen, dat wij ons veel moeite hebben gegeven, om alles te raden, en dat zekere omffondigheden ons niet wel toelaten , onze gemaakte gisfingen in het daglicht te ftellen; zo veel is zeker, dat dit werkje , in eenen behaaglijken vorm getchreven , de ingewikkeldlte gebeurdnis-»
fen



fèn op eene innemende wijze voorftelt,; en het leven bevat van een 'groot man , die eene kroon droeg, dezelve in gevaarlijke betrekkingen , in verrasfehende gevaaren droeg, en welke levensbefchrijving nog belangrijker word , door de daarftelling van gebeurde zaaken, welken tot hiertoe geheimen der kabinetten bleven, 'die geen vreemde pen kende, en het oordeel over een der merkwaerdigfte tijdperken, over eenen der gewigtigfte perfoonen beflisfen. Wanneer men derhalven onder het Jezen de zaaken met elkander vergelijkt en er hier en daar wat bijdenkt, dan zal men, denklijk, nu en dan wel een lichtje ■zien fchemeren, dat eindlijk op den regten weg zal brengen. De groote zwarigheid is alleen in de * 3 ken-



Vr
jv'ennis der perföonen gelegen, die hier ten toneele gevoerd worden, om hunne rollen te fpelen, namelijk : S a u 1, S a p o, madam Dikbeen, haare twee fnoepige dogtertjes, Hanchen of Hansje, Minchen, anders Wille mijnt je of Mientje, naderhand graavin van Dunkelheim getiteld, welke twee meisjes in haare bloeijende jaaren met citroenen langs den weg liepen en zc duur verkogten, inzonderheid Min chen, die veel geld van een citroentje maakte. Verders Hellhaupt, Worm, den fterrekundigen, en Birnbaum, anders Peereboom gezegd, zo als wij hem ook wel hadden kunnen noemen, wijl men wel eens zinfpelingen op dien naam vind. Dezen z:jn de hoofdperfotiaadjen; zodra men die kent, is men
klaar;



VIT
klaar; het is zelfs genoeg, vooreerst flegts te weten, wien Sa ui de tweede vei beeld, dan zullen de overigen van zeiven volgen, cn zal men ook weten , ir> welken oord van de waereld Kanonnenland is gelegen, hetwelk men anders te vergeefs op de beste landkaarten zou zoeken; zeker is het een verbloemde naam, dien de fchrijver er aan gegeven heeft, zo wel als die van Saul, welken hij waarfchijnlijk dus genoemd heeft, om dat deze koning, gelijk hij zegt, groot van geftalte en een fchoon man was, veel overeenkomst hebbende met Saul den cerften koning der oude Israëliërs.
De lezer kan voor het overige verzekerd zijn , dat wij, bij het vertalen , getragt hebben, ons getrouw aan het oor-
fprong-



Vul
fpronglijke te houden } zo als het voor ons vlag. Wat taal en ftijl, betreft, wij hebben de zuiverheid en vloeibaarheid daarin zo veel in agt genomen als wij konden.
De Vertaler.
VRO-



y R O L Ij li LEVENSTIJDPERK
VAN S A V lui
Qiioqtte magh tegitur, tectui magh aeür.at ignis.
OviD.






EERSTE HOOFDDEEL.
De hofplaats Blendaü, en Jeug4&* lijkt /laat van Saul.
Jjij een verhaal van leerrijke ca aangenaam onderhoudende gebeurdnisfen doet her. in deri grond niets rcr za;;ke, dat men topsfp , wan»
neer en waar dezelven zijn voorgevallen. Hec is genoeg, wanneer men weet, dat zij op den een' of anderen tijd in ce waereld hebben plaats gehad. De bepaling van rijd en plaats kan alleen zulken lezeren vsn meer belang fchijnen, die, door eene nutrelooze nieuwsg; "\g» heid gekweld, meer op beuzdingen, dan op de hoofdzaak, zien, en me; een zeer bekrom. pen gezigtspunt, hun voorwerp enkel op het tegenwoordige en op weinge zaaken, die hen zeer na betreffen, rigten.
A s Vol»



4
Volgens deze beide eerlTe iïellingen en eenige andere oorzaaken , welken menige lezer misfehien gemaklijk kan raden, blijft het hier dus ook onbepaald, of S au 1 de tweede, wiens levensgefchiedenis wij op de volgende bladen voornemens zijn ts leveren, voor duizend jaaren of heden , in Europa of in Zuidïndiën, zijne rol gefpeeld heeft, en in de reeks van gekroonde menfehenkinderen te voorfchijn getreden is.
Voor het overige word het iederen lezer overgelaten, vergelijkingen te maken en gelijkheden op te zoeken, van welken hij er voorafeker — naar dat zijne waereld- en menschkunde groot of klein ia — verfcheiden zal vinden: want onze Saul had niets minder dan enkel bijzonderheden, die hem van alle andere zijn gelijken onderfcheidden. Hij was een mensch, en menfehen blijven zig zeiven altijd gelijk.
Dat Saul de tweede kater dan Saul de eerste geleefd moet hebben, toont de benaming aan, en dat hij niet gelijk den laatstge. melden koning der Jooden is geweest, ook in het algemeen flegts in weinige (lukken overeenkomst met hem heeft, zal het v-.rvuig Ieren. Saul de eerste zogc eene ezelin, toen big



™ 5
koning werd; Saul de tweede zogt, als prins en koning, niets anders dan mooije meisjes. De eerste was een hoofd grooter dan al zijne onderdaanen; deze ten minsten eenige duimen. De eerste vervolgde het klein vroom Davidje; deze beminde en beloonde aiUvroome Davidje s. De eerste ftond met geesten in betrekking; deze ook. De eerste vraagde eene waarzeggende vrouw om raad ; deze eenen waarzeggenden man.
Maar, waar toe eene opgaaf van gelijkheden, welken de beide Saul's met elkander hadden, wijl zij zelfs in geen de minste betrekking met elkander ftonden, en in onderfcheiden tijden en landen, en onder geheel verfchillende omfrandigheden geleefd hckhf»n_
Kanonnenland, op welks troon onze Saul eene korte reeks van jaaren zat, was eigenlijk «aar deszelfs grootte en natuurlijke gefteldheid van geen beduiden!s. Alleenlijk hadden eenigen zijner laatste voorgangers het eerst door fchranderheid en moed tot den rang der eerste ftaaten van het waerelddeel verheven. Een talrijk, door betoonde dapperheid beroemd, gedugc krijgsleger, en eene wélgevulde fcnatkist waren de fteunpilaaren, waarop deze verItandige regenten hunne nieuwe grootheid A 3 grond-



5
grondvestten, en men moet bekennen, dat deze fteunpiJaaren het aanzien en de grootheid van eenen rnonarchaalen ftaat op de zekerste wijze ftaande houden, Daarenlicven hadden zij ook niet vergeten, zo veel mogelijk voor de bevordering van den bloei en de welvaart van hunaQ onderdaanen te zorgen-, en vlijt en nijverheid in eenen hoogen trap onder hun te doen geboren worden, zo dat zij niet alleen in ftaat waren, om de tamelijk zwaare belastingen optebrengen, maar er zig voor het grootste gedeelte ook nog wél bij bevonden. Het bebouwen van woestliggende landftreeien, beplantingen , bevolkingen, bloei van kunsten en wetenfchappcn, nuttige verbéteringen van openbaare fligtingen en inrigtingen, verfraaijing der fteden, dezen waren voor het overige de voorwerpen, op welken zij inzonderheid hunne oplettendheid lieten gaan, en het gevolg deed zien, dat zij voor dezen loflijken kring van werking niet vrugtloos bezig waren, Onder hunne fcheppende handen, onderging hunne refidentieftad Blendau vooraaamlijk eene bewonderenswaardige gedaanteverandering. Zij werd van jaar tot jaar fraaijer en grooter, zo dat zij in de daad weldra onder do grootste en merkwaardigste refidensien van het ganfche



waerelddeel eene der eerste plaatzen innam. Natuurlijk bleef zij dezelven ook ten aanzien <ier zinnelijke verlichting niet ten agter. Ja men kan met regt zeggen, dat zij de meesten daar in overtrof.
De koning Sapo, va^r van Saul, zonder tegenfpraak de merkwaardigste onder al de.kanonnenlandfche regénten, had zig tot eerTwijsgeer van eenen zeldzaamen aart gevormd, zijn verftand en zijne regering maakten eenen algemeenen indruk onder zijne tijdgenooten en deden hem boven alle regénten op het roemwaardigst uitmunten. Onder hem fteeg het rijk tot den boogsten trap van deszelfs ftaatkundige grootheid, inwendigen bloei en burgerlijke welvaart.
Sapo befchouwde eene eenhoofdige regering uit het waare oogpunt, en dit moet men ook in het oog hebben, wanneer men hem en zijne wijze van handelen juist beoordelen en zijne waarde als regént behoorlijk bepalen wil. Hij kon noch wilde geen wargeest tot koning, geen lugthart tot prelaat, geen nietdoender tot domheer makeo. Maar zijn wil, zijn doel, waar naar hij ilreefde, was, in zijne ftaaten die betrekking en evenredigheid te herftellen, waar de goede onderdaan zig het best en gelukkigst «Jt A 4 bij



bij bevind. Hij wilde niet flegts een groot, gevreesd koning, maar ook een goed, bemind vader zijn, en heeft dit indedaad ook in eenen zeer hoogen en bewonöerenswaerdigen trap weten te bereiken.
Ten a-anzieii der Jiofplaats Blendau alleen fchenen zijne weldoende pogingen hem niet te willen gelukken. Haar uiterlijk aanzien, tot welks opfiering hij onafgebroken de aanzienelijkfte fommen befteedde, was wel zeer fchitterend en bekoorlijk, maar de gefteldheid der inwoners beantwoordde des te minder aan zijne wenfehen. De bewoners van Blendau vonden juist geen fmaak in de foort van geluk, welke Sapo het meest gepast voor zijne onderdaanen hield, en beminden en zogten daartegen inzonderheid het geen de koning haatte en hem ffgenltond.
Weelde en wellust van allerlei aart waren het, welken zij voornaamlijk beoogden,, en beiden waren in Blendau tot eene hoogte geklommen, die deze hofplaats h'er in den voorrang boven alle haar gelijken deed verwerven.. Mannen en vrouwen, jongelingen en meisjes rjgtten vrolijke gezel fchappen op, welker eenigg bedoeling kitteling der zinnen was, en tot bereiking van dit doel werden alle immer mogelijke



9
lijke middelen' bedagc en aangewend. Men agcte geen onderfcheid der geüagten meer, wijl ook mannen mee mannen boeleerden en op de onnacuurlijkfte wijze liefde pleegden. De huwlijksband wierd befpot en echte trouw voor eene dwaaze gril gehouden, die men in alle geval neg aan dezulken veroorloofde , welken geen fmaak in bon ton en mode hadden. Vrouwen hunkerden naar mannen en jongelingen, en wisten dezelven zo lange in de verlokkendfte boeijen te kluisteren, tot dat zij ze tot geraamtea gemaakt hadden. Den wellust werden heimlijke en openbaare tempels geftigt, en alles, wat ilegts kon aanlokken en bekoren, werd in het werk gefield, om voor dezelven priesters en priesteresfen te bezorgen. Kortom , Blendau vertoonde een tweede Ephefen, alwaar alles zig vcreenïgde, om geld en gezondheid, on» fchuld en rus; te roven.
In deze hofplaats zien wij onzen Saul den tweeden als een' jongeling van het zagcaardgs; en beminlijksc karakter en van de fchoonfle en bloeijendfle lichaamsgestalte en een hart, das gansch voor het genoc des levens klopt en voor
r.lle indrukken vatbaar is als een' jöage-
lirig, wiens op zig zei ven zeer bevallig, bentinA 5 lijk



10 ' .
lijk gelaat nog daarenboven de glans der hoogheid en eene toekomende grooce bellemming omftraalt, naar wiens gunst alles haakt, wien zig alles aangenaam en gedienstig betoont, wiens wenfchen en begeerten een ieder poogt te vervullen en naar wien duizend angels met het verleidensc lokaas uitgeworpen worden, om hem te vangen.
Al wie mogelijk in het vervolg dezergefchiedenis over het gedrag van Saul het hi fd mogt fchudden en hem bittere verwijtingen doen , plaatze zig in dezelfde omftandigheden en met het zelfde hart en dezelfde gefieldheid in de hofplaats Blendau, en wij zullen hem voor den eenigen geboren Stoïcijn houden, zullen hem als den grootlten, zeldzaamften mensen bewonderen, als hij niet in de voetlfoppen van Saul treed.
Sapo was geen Saul en Saul geen Sapo. Beiden hadden zig zeiven niet gemaakt; beiden konden er dus ook niet voor, dat zij zo en niet anders waren; beiden hadden den loop der zaaken niet in hunne handen, om de omlhndigheden aan elkander te moeren, ten einde zij zo en niet anders zouden gebeuren.
Sapo vvenschte niets meer, dan dat zijn opvol-



volger even als hij zelf was mogt zijn. Deze wensch was regt en billijk, ener is geen twijfel aan, of hij koesterde in zijn hart nog veele anderen. Het gebouw, hetwelk tot dusverre met zo veale moeite en kunst opgerigt was,, vorderde eenen even 20 bekwamen en verftandigen bouwmeester, om gelukkig voltooid en op een' langen duur bevestigd te worden. De vervulling-dezer wenfchen hing egter en alleen van Hem af, op wiens wenk menfchen uit het niet te voorfcnijn treden en in hetzelve terug keren. Het behaagde dezen, in de reeks der kanonnenlandfcLc troonsopvolgers op eenen Sapo eenen Saul te laten volgen, en geen nunsch in de waereld kon dit anders maken, wijl nu eens vooral in deze reeks enkel het rege der erfopvolging gold.
Er bleef derhalven voor den wijzen Sapo tot zijne gerustftelling niets anders over, dan al wat in zijn vermogen was aantewenden, om ten minden de geruoedsgefteldheid en de neigingen van zijnen zoon anders te wenden en hem eene opvoeding en leiding te geven, van welken hij zig nog de meeste voldoening zijner wenfchen voor het toekomende kon beloven. Saul had een voortrcfiijk verlhnd: maar het
ginS



I* inging hem zo als het duizend andere gekroonde en cngekroonde raenfchenkinderen gaat, het koud verfiand bleef altijd flaaf van het warm hart. Zodanige jongelingen flagen zelden naar wensch onder de handen van eenen wijsgeerigen opvoeder, voornaamlijk , wanneer zij in eene liad, zo als de hofplaats Blendau was, dienen opgevoed te worden.
De koning Sapo, die met al zijne groote uitmuntendheden toch altijd een mensch bleef, en dus ook aan zwakheden onderhevig was, verviel in den misflag van eene al te groote flrengheid. Hij zogt zijn oogmerk door geweld te bereiken en juist hier door werd hetzelve meer verhinderd dan bevorderd. Zaaken, die iemand cp zigzelven zo fchcon in de oogen Heken, verkrijgen door het verbod eene des te fterkep aantreklijkheid. Saul genoot des te meer, hoe minder hem veroorloofd was, te genieten. Zijn jeugdelijke ftaat werd door deze ftrengheid tvel tamelijk onaangenaam j maar de vrugten, die hij heimlijk plukte, fmaakten hem des te zoeter, juist om dat hijze niet moest plukken..
TWEEDE



TWEEDE HOOFDDEEL,
Inwijing van Saul in den tempel van Fe n u s.
Toen Saul zijnen zeventienden gebooredag vierde, bekleedde zijn vader hem met het karakter van kapitein bij het eerste regiment gardes en gaf hem daarenboven nog eene zeer ernstige vermaning tot een ingetogen, matig en werkzaam leven
„ De kinderjaaren zijn nu voorbij,'* zeide de koning Sapo, „ten einde u een verftandig gebruik van den tijd en de vrijheid te leren maken, zult gij voordaan een weinig minder ender mijne oogen en die van uwen gouverneur zijn. Ik kan aan uw tot hier toe gehouden gedrag mijnegoedkeuring wel niet volkomen geven; maar in verwagting, dat het van nu af {leeds béter zal worden, zal ik u geen verwijtingen doen. Uw verltand is goed, gebruik het behoorlijk en dit gebruik zal u in vede zaaken eenen vreemden beïïierder en leidsman ontbeerlijk maken. Aan bezigheid zal het u niet
out-



ontbreken, dewijl ik veelerlei werk voor u beftemd heb. Maak eene gepaste verdeling van uwen tijd, wees naerstig en gewen u bij tijds aan eene nuttige werkzaamheid. Gij zuk na mij koning worden ; de last dien gij eens bij mijnen dood van mij moet overnemen , is groot, zeer groot. Er behoren Iichaamsktag* ten en voornaamlijk geestsbekwaamheden toe. De laatften verwerft men door eene verdandige, onvermoeide vlijt, en de eerden dooreen matig en geregeld leven. Wagt u inzonderheid voor vrouwen en in het algemeen voor de verlokkende dem van den wellust. Als gij u in de armen van denzelven werpt, ligt mijn geheel zeer wél gemeend omwerp in duigen, zijt gij verloren en is kanonnenland 'ongelukkig. Ga en kom het geen ik u gezegd heb na. Alle weeken zal ik mij een uur met u afzonderlijk onderhouden. Mijne oogen zijn fcherpziende ; wees indagtig, dat zij ook kunnen gaan, waar gij u geheel buiten dezelven gelooft te zijn. Geld zult gij hebben; maar gij weet, dat ik gewoon ben, rekerfehap te vorderen."
De weekhartige Saul was door de vermaningen zijns vaders getroffen, en begon nu de duurde beloften te doen. Sapo viel hem aan-
donds



itonds in, met te zeggen: beloften zijn overtollig ; ga en doe!
Saul ging en deed — ten minsten het overig gedeelte van dienzelfden dag zo, dat
Sapo er over verrukt geweestzou zijn, indien deze handelwijze zo veele maanden had aangehouden, als zij minuuten duurde. Dergelijke geitellen worden egter te zeer door het tegenwoordig oogenbiik bepaald. Zij nemen eiken indruk zeer ligt aan; maar zij verliezen dien ook even zo ligt.
Den volgenden morgen was de prins tamelijk vroeg uit het bed en fpoedde zig naar zijne fchrijfcafel, om in den begonnen arbeid voordtevaren en zijnen vader met de voleinding van denzelven fpoedig aangenaam te kunnen verrasfchen. Zijne naerftigheid had omtrent een uurtje geduurd, toen de kamerdienaar kwam vragen, of zijne koninglijke hoogheid heden de nieuwe uniform niet* begeerde aan te trekken?
„ Is zij vaerdig?" antwoordde de prins, van zijnen ftoel opfpringende en haastig naar het venster lopende. „ Het is goed weeder! haalze hier! ik zal ze aantrekken en er mede uitrijden! De nieuwsgierige hofplaats moet toch den nieuwen kapitein der gardes bezien."
De



De kamerdienaar ging heen , de prins trad weder naar de fchrijftafel en begoncegeeuwen,
De veele arbeid maakt iemand hijpochondriek", zeide hij bij zig zeiven, fchikce de papieren weg en ging fluitende weer naar hef. venster, om zig methecfchoon gezigt weêr wat te verkwikken.
Na verloop van een uur zat Saul reeds op den moedigen fchimmel en galoppeerde door de fchoone ftraaten van Blendau. Wijl het hier ook tot de mode behoorde, den dag, tegen de orde der natuur, eenige uuren laacer te beginnen, had het fchoon geflogt zig even uit het bed begeven en loerde nu in het nagrgewaad, met fchoone en lelijke gezigten, van ageer de gordijnen, om te befpieden, of inisfehien niet hier of daar een aanbidder zig in de nabijheid vertoonde, die naar eene toilet-audientie hunkerde. De nieuwe heer kapitein werd derhalven, in zijne pragtige uniform vrij algemeen waargenomen en de glurende cu door zijne verfchijning aangenaam verraschre oogen vonden hem eenparig veel fchooner en bekoorlijker dr.nooit. Veele wenfchen werden ontvlamd en Saul zou heden bij elk toilet voorzeker het aangenaamst bezoek geweest zijn. Men vergat de
ge*



= 17
gewoone minnaars voor eenigen tijd en raffineerde op ontweipen, om dien fchoonen bloei» jenden fchitterenden jongeling te veroveren en9 indien mogelijk, de eerstelingen zijner liefde zig te laten opofferen. Hij was dezen dag ia alle vrouwlijke bijeenkomsten het voorwerp der gefprekken en men gaf hem boven alle uniformdragers algemeen den voorrang,
Saul had van zijne innerlijke en uiterlijke waerde juisc het kleinste denkbeeld niet; maar zulk een geluk, als in de banen van alle fchoonen der hofplaats voor hem bloeide, vermoed-1de hij ten minsten in die grootheid niet, waarin het wezenlijk plaats had. Hij had dikwijls wel opgemerkt, dat allerlei vrouwlijke oogen, graau ven en bruinen , zwarten en blauuwen* fonkelende naar hem loerden en dat hij niet ligt gevaar zou lopen, van wegens onverhoorde liefde te verfmagten: m:ar, dat zo veele duifjes naar hem kirden, zulk eene vleijende ver ■ beelding kwam hem destijds nog niet in den zin» Opgeruimd en vergenoegd vloog hij op zijnen moedigen fchimmel door de ftraaten , zonder veel naar de vensters om te zien. Hij was nog een nieuwling in de liefde en zijn hart had op djen tijd alleenlijk eenige ligte wonden bekoB men.



men. Hij droeg alle mooije meisjes een "goed hart toe, zonder nog door eenig liefje hoe genaamd gekluisterd te zijn.
Na dat zijn fchimmel hem door een groot gedeelte der ftad gedragen had, wandelde hij met denzei ven in kcc open veld. Toen hij buiren de poort kwam, ontmoette hem, naar het fcheen toevallig, de graaf Burfo op eenen rinnekenden brit, die hem meer kostte dan den koning tweehonderd rekruuten. Burfo leefde buiten alle verbindnis, en had niets anders te doen, dan jaarlijks zestig tot zeventig duizend gulden te verteren, in welke bezigheid hij zig den roem van eene onvermoeide werkzaamheid verworf; want op het einde van het jaar kwam het er altijd op uit, dat hij veeleer te veel dan te weinig gedaan had. Nooit had hij renten in kapitaalen, maar altijd kapi« taaien in renten verwisfeld. Eene handelwijze, die van de zorg om rijker te worden zeer zeker bevrijd.
Burfo was een der grootste wellustelingen der hofplaats. Wellust en fïreling der zinnen van allerlei aart waren zijn hoogste goed, en hij had in eenen ouderdom van dertig jaaren reeds zo veele ondervindingen hierin verkregen,
als



= ' i9
als Salomon mèc al zijne wijven voor zeker niet had. Hij .was eigenlijk een buitenlander en bevond zig in Blendau, om zijner vorminge de krom optezetten. Zijn voornemen Was, deze hofplaats niet te verlaten, voor dac hij elke gebruikbaare vrouw dezelve, ten minsten eenmaal omhelsd zou hebben. Een voornemen, welks uitvoering hem nog veele jaaren lang werk gaf, wijl deze ftad zeer groot en met vrouwlijke en manlijke inwoners rijklijk voorzien waSi
De prins had reeds eenigeh tijd té vóren mee den graave kennis gemaakt , en in hem een* man gevonden, met wien hij geloofde, te zullen kunnen fympathiferen. Deze bijeenkomst was hem welkom, en hij nam de nodiging van den graave, om eene kleine wandeling naar eene nabijliggende buitenplaats te doen, gereed, lijk aan.
„ Zulk eene kleine toevlugtplaats is nodig en goed," zeide Burfo tegen den prins, die naast hem reed, „ wanneer iemand door dit geftadig gewoel van menfehen het hoofd begint te draaijen, fpoed men zig naar buiten , ten einde zijnen ooren ten minsten voor eenen korten lijd rust te verfchaffen. Maar men moet Ba er



20 = ,
er niet lang vertoeven, want ik heb het bij ondervinding, dat het vervloekte Malum Hyp. in de ftilre op het land veel eerder ingang vind, dan in het ftedelijk gedruis. Zo een uurtje, of ingeval men er eens een lustpartijtje gemaakt had, een' halven dag, dit gaat er meê door. Zo doe ik zomw'jlen en bevind er mij zeer wé; bij.
D e p r i n s. B u r fo! Gij moet een gelukkig leven leiden!
Burfo. Ik ben te vreden, en ken in de ganfct.e hofplaats flegts een' mensen, die een nog gelukkiger leven zou kunnen leiden, dan ik.
De prins (peinzende.) En deze is?
Burfo. Niemand anders dan de kro^nprin^ van Kanonnenland.
De prins (glimlachende.) Onze gevoelens zijn hier zeer verfchillende, — Ik benijde u, zou ik dit kunnen doen, indien ik gelukkiger was dan gij ?
Burfo. Vergeef mij, mijn prins! ik heb niet van het zijn, maar enkel van het kunnen gefproken. Indien ik uw maitre de plaifir ware, zou ik u eene andere levenswijze voorflaan, dan die, welke ik tot hier toe bij u be-
fpeurd



fpeurd heb. Gij leefc in het midden der vrolijke en met alle zinnen zwelgende hofplaats zo afgezonderd, zo ingetogen als in een klooster.
De prins (glimlachende.) Gij verbeeld U mijtie levenswijze ai e ireurig ! Geloof mij, lieve graat! ik ben zo ze*>r een vriend van vermaak en vrolijkheden als gij.
Burfo. In uwe j aren en gefteldlvid moet gij het zijn ! iVlaar waarom zoekt gij geen meer genot? Het ligt alleen aan u, om van al het aangenaame en fchoone, dat de hofplaats in zig bevat, het puücje te gen:eten.
De prins (ernstig.) Gij zijt minder afhanglijk dan ik.
Burfo. Het kan zijn, dat dit in zeker opzigt in de daad zo is. Maar er is gernaklijk een middel hier voor te vinden.
De prins. Gij zoud u hier in zeer ligt kunnen bedriegen. Hij, van wien ik afhanglijk ben, heeft gewislijk de fcherpstziende oogen , het fijnfte gehoor in de ganfche ho'piaats en — wat het ergfte is — de onbuigzaamste eigenzinnigheid.
Burfo. Ik ftem u volkomen toe, maar <rij zult wel willen bekennen, dat verboden gfneugten veel aangenaamer fmaken, en dat ook de B 3 ' fcherp^



SS -'Ti
fcherpstaiende ©ogen en het fijnfte gehoor be; drogen kunnen worden. Zoud gij, om eene ■ eigenzinnigheid te ontzien, gedurende het beste gedeelte van uw leven afftand van alle waare genot des levens doen? En, in geval nu ook deze oogen en ooren veele dingen mogten zien en horen, is dan een uurtje vol verrukking niet een onaangenaam oogenblikje waerd ? #Kan men zig voor eene vreugdevolle, zoete omhelzing in alle geval eene bittere verwijting niet laten wélgevallen, welke het eene oor in* en het andere uitgaat en flegts een 00* genblik duurt? Ik verzeker u, mijn prins, dat ik zomwijlen een weinig minder onaf hanglijkheid voor mij zou wenfchen; de vreugde, die ik zo geheel ongehinderd kan genieten, zou eene grooter bekoorlijkheid voor mij hebben, indien ik meer hinderpaalen te overwinnen en zomtijdseen paar oogen te bedriegen had, van welken ik wist, dat zij mij beloerden en dat ik voor deze of géne mijner daaden verantwoordlijk moest zijn. Indien het geluk mij tot kroonprins van Kanonnenland had verheven, 2ou ik voorzeker weinige cogenblikken hebben beleefd, van welken ik niet zou kunnen zeg? gen, dat ik ze genoten had.
De



mm 83
De prins (vriendlijk.) Slegts geduld, mijn vriend Burfo! Mijn kloosterleven, zo als gij het noemt, zal weldra volgens hedendaagfche grondbeginzels hervormd worden. Jk ben nog zeer jong; de regte levenstijd moec eerat beginnen. (Hem de hand drukkende) Gij zijt mijn man ! indien gij wik, kunnen wij ons beiden nog menig vrolijk uurtje levensverfchaffen.
B u r fo. Ik wensch niets meer. In uw gezelfchap zal ik alle vreugde en elk aangenaam genot dubbel gevoelen. Ik heb reeds lange verlangd, u weder eens te mogen naderen, ik dank het geval, dat het mij heden met de vervulling van dezen wensch zo aangenaam verrasche heeft.
Zij drukten elkander de hand en de vriendfchap werd op nieuw bevestigd. Onder deze gefprekken waren zij het doel van hunne klei; ne wandelreis genaderd.
Saul berstte luide in lofverheffingen uit, toen hij een allerliefst landhuis naar den nieuwflen fmaak in eene romantieke landftreek voor zig zag en van den graave Burfo de verzekering kreeg, dat dit zijn eigendom was en den prinfe voordaan te aller uure open B 4 ftond.



ftond. S«ul was nog nooit in dezen oord gewees , en hierom was de bekoorlijkheid, welke dit fchoon landverblijf voor hem had, ook des te grooter. Hij fprong vergenoegd van het paefd en haasrte zig om in huis te treden, alwaar de graaf hem mee een ververfchend onthijt opwagtte. Al de vertrekken werden bezigtigd; al de gemakken doorzogt en het uitzigt van al de vensters genoten. Alles behaagde den prins, hij vond elke kamer allerliefst; doch voornaamhjk twee ipiegelkabineEJes, die al zijne aandagt tot zig trokken. Peinzende bleef hij in het eene Haan en ftaarde nieuwsgierig op een bed in hetzelve, welks kusfens met zwarte taf bekleed en geheel veerkragtig waren Het fcheen hem veel vreugde te verwekken, ajs hij het midden van het bed nederd.ukte en zijne hand altijd na de drukking opwaard voelde bewegen. De wanden en zoldering beftonden uit fpiegels, die zo fijn gellepen en zo zu'ver waren, dat zij zelfs het geringste adertje duidefjk daarin vertoonden.
„ Deze kabinetjes beantwoorden zeer wél aan het geen, waar toe zij beflemd zijnzei. de Burfo, de nieuwsgierigheid van den prins met genoegen bemerkende. „ Men vind er ook
veelcH



veelen in Blendau. De godin Venus heeft te veele aanbidders, dan dat het haar aan tempels zou ontbreken. Hier offert men haar met verdubbelde bekoorlijkheid. Het fchijnt, dat gij dit nog niet bij ondervinding weet, mijn prins ! Aangenaame ondervinding kan men nooit te fchieiijk hebben. Gij moet de werking van deze kabinetjes nog heden in haare volle kragt leren kennen. Wij zullen heden tegen den avond wêer uitrijden, nie; waar?
De prins (met het gelaat der nieuwsgie. rige orrfchuld.) Wat zullen wij hier doen?
Burfo (met eenen fchelmagtigen glimlach.) Verbeel u in dit kabinet eene verlichting, die zeer fLauw begint, en allengs fterker word, en op deze zwarte kusfens het warm blank lichaam van een fraai meisje -- (na eene kleine verpo» zing, met eene handdrukking) Gij rijd mede, niet waar?
De prins (de handdrukking beantwoordende.) ïk rijde mede.
Saul moest naar de wagtparade, men (leeg te paerd, en in weinige minuuten waren beiden weder voor de poorten der hofplaats. Van dezen dag af was nu geen uurtje voor den arbeid meer over. De fchrijflesfenaar bleef gefloten, B 5 het



het vertrek was voor den prins te nauw. Hij fpoedde zig naar de wagtparade, van dezelve, ter tafel, en van deze weder om eene nieuwe Wandeling te doen. Zo dra de zon ter kimme daalde, zat hij te paerd, en nu ging hij in vollen galop te viervoet weder naar het fraai landhuis van B u r f o.
Deze had zig reeds vooraf derwaard begeven en den nodigen toeftel ter ontvangst van den hoogen gast gemaakt. Men had gezorgd, dat ieder de aangenaamfte, verrukkendlïe weide vond. De zoetfte zagtfte muziek ftreelde en verlustigde de ooren, eene kleine uitgezogte beeldengalerij , welke de verleidendile toneelen van den wellust vertoonde, hield de oogen bezig, keurige lekkernijen en kostbaare dranken kittelr den het belust verhemelte. Beide de vrienden bevonden zig geheel alleen in de kamer; de toonen der muziek drongen aan de eene zijde van agter het tapijt door, en geen der dienstbaare geesten was te zien.
„ Gij weet," zeide de prins, „ aan uw landbuis zeer verrasfchend het aanzien van een kasteel der tovergodinnen te geven. Alles fchijnt hier van zeiven te worden." ■
„ Dunkt udat?" antwoordde de graaf glimlachende;



— *7
lachende; „bet bescis, dat wij noch met eenen dwerg of reus, noch met eenig ander gedrogt te ftrijden hebben. ■ ■ Tovernimfen zullen zig nog wel laten vinden. Ik weet bij ondervinding, dat het van eene goede uitwerking is, wanneer men zig cot een venusoffer eerst wél voorbereid. Men moet op die wijze alles tot de volkomen verrukking trapswijze genieten, en, indien het mogelijk is, tot het laatfte oogenblik vol aangenaame verwagting blijven. De waare levenswijsheid leert niet alleen vreugde vinden, maar dezelve ook uitrekken. Die een volmaakt genot begeert, moet zig van oogen« blikken vol vreugde, van uuren vol verrukking pogen te ontdoen. In bet eerst vak het iemand moeilijk , piano te handelen ; maar men behoeft flegts zo te werk te gaan, dat men niet zo .aanftonds alles, wat men ftaat te genieten, op eens kan overzien, anders neemt men zekerlijk het laatite het eerst, wijl dit altijd het bekoorlijkfte is. Goede wijndrinkers flurpenflegts, wanneer zij iets kostelijks in het glas hebben, en delen hier door het aangenaame van elk drop-; peltje aan hunne tong mede. De vergenoegde prins verzekerde den graave
meer



meer dan eens-van zijne goedkeuring. Na dat men b'j' eene fles fchuimende champagne wij'n de prenten bezigtigd had, begonnen de oogen te tintelen, en hec werd nu r>jd, dat de tovernimfen zig lieten zien. SsiuJ was, pp eene naakte venus Harende, diep in gedagten; naar zijnen vriend omziende, om hem eer deelneming te nodigen, was hij verdwenen. Hij hield dit voor eenen wenk, en opende de deur van een zijvertrek, ten einde de verruküj<e kabinetjes een we.nig te naderen, r-ï-ier vond hij eene flauwe verlichcing , die egter voor zijn helder oog flerk genoeg was, om hem op eenigen afitand een vrouwlijk fchepzeltje te doen onderfcheiden, het welk op eenen armftoel rustte en zagt fcheen te (luimeren. Saul trad er zagtjes naar toe, en nauwlijks had hij het jong fchoon gezigtje befchouwd, of het lluimerend liefje was in zijne armen. Een paar groote blaauwe oogen werden nu geopend, en beloerden hem met eenen blik, die hem in het hart drong en het glimmend vuur in volle vlammen aanblies.
„Ag! welke verrasfehing!" flamelden de gulle purperüppen, „ De God der droomen gochelde het bekorend beeld des kroonprinfen
voo/



voor mij; ik enrwaak — en vind mi] in zijne armen ! z'jc gij het wezenlijk, mijn prins! of bedriegt mij een fpook?"
Saul verzekerde, dac h;j het wezenlijk was, en gaf haar alle mogelijke bewjzen , dac zij met geen fpook te doen had. De fchoone bood flegts weinig tegenweer : wan: zij was immers te zeer verrascht, om de hevige drift van den prins meer te kunnen w*.êr(han. Maar deze gereedheid makende, om haar te ontkleden, toen eerst wrong zij zig uit z;jne armen, fprong van den ftoel op en ontvlood. Waarfchjnlijk gefchiedde het ook uk onriteidnis, dat de vliedende juist haare toevlugc in een der fpiegelkabineijes nam. Pene omfhndigheid, die volmaakt met den wensch van Saul, die haar vervolgde, overeenkwam. Hij floot de deur van het kabinetje agter zig toe, welks verlichting nauwlijks de fchemering nog geleek, en liep nu met open armen naar het loerend meisje. Hier was nu aan geen vlugt meer te denken en alle tegenweer vergeefs, en het liefje fcheen veel ce veel bon ton te hebben, om te fchreeuwen. Eene overwinning zonder ftrijd heeft niet veel aangenaams, dit wist de fchoone en weigerde derhalven eenigen tijd , om zig aun de opeifchirg van
den



3e
den belegeraar van zig over te geven, te gehoorzamen. Zij wilde zig behoorlijk laten veroveren. Saul, verre van aan eenen afcogc te denken, maakte er ook allen toeftel toe. Zijn oogmerk was, hec bed tot het flrijdperk te maken, wijl hij wist, dat hij dan de voordeden van den grond op zijne zijde had. Na dat hij allengs al de klederen van zijne tegenftreefflers buk gemaakt had, gelukte het hem ook, dit oogmerk in de daad te bereiken. Het bed werd hec flagveld, hec welk hij na een half uur als de gelukkigfte overwinnaar verliet. De verlichting had ondertusfchen toegenomen en den prins onthulde bekoorlijkheden leren kennen, die hem verrukten. Even als de verlichting allengs was vermeerderd, daalde dezelve ook weder, tot dat zij ten laatfle tot de vorige fchemering keerde.
De overwinnaar wilde de overwonnene mede in de kamer te rug brengen, maar zij verzeker* de, dat zij reden had, om zig daar van te ver* fchonen. Hij keerde derhalven alleen terug en drukte zijnen vriend, die weder tegenwoordig was, de hand zo hartijk, dat dezelve geen verdere verzekering nodig had, dat hec den prins naar genoegen moest gegaan zijn. Er werd
eene



— 31
eene tweede fles champagne wijn geledigd en toen keerde hij weder naar de hofplaats.
Saul en Burfo deden deze terugreis in eene geheel verfchillende gemoedsgeileldheid. De eerste had veel, zeer veel genoten, en de laatfte weinig. De jeugdige drift van Saul had een ontwerp verijdeld, hec welk Burfo heimlijk gemaakt had, en volgens hec welk hij dicmaal een lekker beetje zoh geniecen, waarop hij reeds zeer lang belust was geweest.
De egcgenoote van een' aanzienlijk' man in de hofplaats behoorde reeds lange onder het getal zijner minnaaresfen. Haare dalende fchoonheid had egter voor Burfo, die fteeds naar nieuwe veranderingen haakte , niet veel bekoorlijks meer. Zij had eene dogter, die in voilen bloei ftond, en door veele wellustelingen geliefkoosd was. Zij was niet onnozel meer, egter zeer fpijtig tegen veelen van haare aanbidders. Burfo maakte ook heimlijk zijne opwagcing bij haar, doch was tot hier toe nog tot geen genot gekomen. De moeder ontdekte de genegenheid van Burfo voor haare dogter en deed hem deswegen verwijtingen. De graaf was egter te zeer belust, dan dat hij van zijn oogmerk zou afgezien hebben. Uic liefde voor
de



de dogter kwam hij nu mehigvuldiger dan ooit bij demoeder, die heimlijk alles aanwendde, daE hij geen gehoor kreeg, noch ingang vond. Eindlijk deed zig voor Burfo eene gunstige omflandfgh id op. Zijne oude minnaares verliefde fü^rlijk op den kroonprins. Dit bleef geen geheim voor den graaf. „ Het ftaat in mijne magt," zeide Burfo glimlachende, u de omheizingen van den prins te doen genieten. In een paar dagen zult gij er toe geraken, in* dien gij flegts in ééne voorwaarde wilt inwilligen. Ik verzoek den prins op mijne buiten* plaats, en gij begeeft u dan* door uwe dogter verzeld, ook derwaard. Dan zijn wij juist twee paar, en gij zult gewis in het volle genot baden. De verliefde ging het beding aan , en de bijeenkomst weid vastgeftdd. Naast de kamer, waarin Saul en Burfo zig voor het offcruur bevonden, waren twee andere vertrek* ken. In het een had Burfo de moeder en in het ander de dogtcr geplaatst. Zijn oogmerk was, den prins eerst een weinig te verhitten en hem dan het vertrek der moeder te openen. Maar, wijl hij, terwijl de prins eene fchilderij met veel aancagt befchouwde , voor een oogenblik uit de kamer ging, fioop de prins, in de
ver-



— «3
verbeelding, dac het nu tijd was, naar iets an« ders om te zien, toevallig in het vertrek der dogter, zonder te weten, dat eigenlijk een an-; der voor hetzelve beftemd was. Burfo knarste op de tanden en wierp zig der bedrogen moeder in de armen, ten einde haar niet geheel te vertoornen. Beiden (lelden zig allengs gerust met de hoop, dat zij binnenkort toch nog zouden fmaken het geen hun nu als voor den mond was weggenomen.
C
DER-:



'3$
DERDE HOOFDDEEL.
Wijsgeer te van eenen kamerdienaar.
H
et buitengoed van B u r fo had op den prins eenen grooten indruk gemaakt. Toen hij den volgenden morgen ontwaakte, was het eerde, dat hij gevoelde, het verlangen naar een da expo voor heden. Het geheim kabinetje zweefde hem aanhoudend met deszelfs vreugdevolle zoetigheden voor oogen, en het was als of het hem op zijne kamer in het geheel niet meer wilde behagen. Hij beproefde het aan den fchrijflesfenaar ; maar het ging niet, hij nam zijne toevlugt tot de kleine boekerij; maar deze bevatte geen boek, dat zijne aandagt langer dan ten hoogde een kwartiertje kon bezig houden; hij ging naar het open vender; maar hier verveelde het hem insgelijks. Hij gevoelde deeds een zeker onrustig verlangen naar iets, dat hij zig zeiven niet zeer duidelijk bewust was, het welk hem van de eene plaats naar de andere dreef, en eerst verdween, wanneer een van zijne vrienden ver-
fcheen



— 35
fcheen en hem naar eene heïmlijke of openbaars vrolijkheid verzelde» Die had verfcheiden da* gen agtereen geduurd , toen eindlijk het uur naderde, welk Sap© tot een gefprek met zijnen zoon beftemd had.
Saul had alle morgen hij het ontwaken aan dit uur wel gedagt; maar de indruk, welk deze herinnering op hem maakte, was des te geringer, hoe verder dit uur nog verwijderd was, en als deze indruk in het een of anderernftig wilde worden, wist hij zig weldra in de verbeelding weder gerust te Hellen, dat ter voorbereiding tot dit gefprek met zijnen vader een tijd van twaalf uuren meer dan genoeg was.
Het was nu heden de laatfle dag, en deze voorbereiding moest dus zo ernsdijk beginnen als mogelijk was. Wijl men het grootfte gedeelte van den vorigen nagt bij den dag gevoegd had., kon bet niet wel anders wezen, of de verkorte nagt werd door een gedeelte van den dag van heden verlengd. De prins Hond laater dan ooit, doch egter voor de gevoelde verwardheid in het hoofd fleeds nog veel te vroeg, van het bed op, en Hoop met een gelaat, dat alles behalven lust tot den arbeid te kennen gaf, langC a zaam



30 =
zaam naar de fchrijftafel. Dezen dag moest de vlijt en de ingefpannenheid van agt dagen zig vereenigen; maar juist was heden de inkt te dik, de pennen waren te ftomp en de ftoel te hard. Saul kon niet werken al had hij gewild, het ging derhuiven des te minder, wijl het ook aan den wil ontbrak. De ftoel werd rasch met het kanapé verwisfeld en de houding van eenen knorrigen grillenvanger in den besten vorm aangenomen.
De kamerdienaar kwam en zag op zijdenaar des prinfen gezigt, om de gefteldheid der lugt waartenemen, welke heden in zijnen dampkring waaide. Zijne oogen waren hierin geoefend, weldra was het voor hem geen geheim meer, dat het lugtglas heden op donker weeder en ftorm ftond.
De kamerdienaar. Uwe koninglijke hoogheid heeft hoofdpijn!
D e p r i n s. Ja!
De kamerdienaar. Wil ik den lijfarts doen komen ?
De prins. Neen! mijne hoofdpijn zou ik zelf kunnen verdtijven —- (na eene korte verpozing) Vraag den lijfarts, of hij onmogelijkheden mogelijk kan maken — dan kan hij komen.
De



= 3?
De kamerdienaar. Dat zal hij zeker niet kunnen doen.
De prins. Dan is hij hier onnodig 1
De kamerdienaar. Ieder oogenblik, dac uwe koninglijke hoogheid in verdriet doorbrengt, is nadeelig.
De prins. Ik weet her, maar het kan egter niet baten.
De kamerdienaar. Voor eenen prins ftaan duizend hulpmiddelen gereed , aan welken anderen niet kunnen denken.
De prins. Het kan zijn! maar zelfs voor eenen prins kunnen gevallen plaats hebben, in welken van deze duizend middelen geen een hem kan helpen.
De kamerdienaar. Verfchoon mij , mijn prins! die zou men evenwel eerst met zekerheid kunnen zeggen, wanneer men het eens beproefd had.
De prins. Beveel dan deze pen, dac zij van zelve fehrijve of verander den Haat mijner ziele in dien, welken ik voor agt dagen had, toen ik van mijnen vader terugkwam, of voeg tusfehen avond en morgen nog eenen tijd van eene week, of maak, dat ik heden op mijne kamer en tevens ter plaatze kan zijn, alwaar C 3 men



S3 =-
men mij verzogt heeft, en alwaar ik verlang te zijn. .:
De kamerdienaar (glimlachende.) Als het u daar alleen aan ontbreekt, dan hebben wij geen lijfarts nodig.
De prins. Maar egrer eenen helper, die almngtig is, of ten minste eene toverkrage bezie ?
De kamerdienaar. Het zou niet goed zijn, indien geenvander hulp kon . geven, dan zulk een.
De prins. Gij zult mij toch niet willen helpen?
De kamerdienaar. Ik wil wel!
De prins. Hec willen isgoed, maar het kunnen nog béter.
De kamerdienaar. En .fchoon alle kragten der waereld zig vereenigden, zouden zij deze pen niet zo verre brengen, dat .zij van zelve ' fchreef; maar er is flegts eene kleine wenkende beweging van uwen vinger nodig, om een ander dezelve te doen bellieren. Om uwe ge» moedsgefteldheid in die van voor agc dagen te veranderen, zouden zig ook weder al die omftandigheden moeten vereenigen; maar dit hangt van geen menschlijke magt af. Het gemoed zal
wek



mm 39
weldra weêr volkomen opgeruimd zijn, wan-, Deer gij u derwaard begeeft, alwaar gij verlangt, te zijn en alwaar gij vreugde vind, en het kost u flegts één woord, dan flaat eene koets of een rijpaerd gereed. Om te maken, dat gij op twee plaarzen te gelijk kunt zijn, is een wonderwerk , maar dat een ander hier aan de tafel zit en voor u arbeid, terwijl gij u verlustigt, waar gij wilt, behoeft gij flegts te willen. Den dag van morgen te verfchuiven, is onmogelijk; maar het is gemaklijk , een werk, hec welk morgen afgedaan moest zijn, eerst na verloop van eene week ten einde te brengen.
De prins. Babbelaar! weet gij niet, dat morgen het uur komt, dat mijn vader mij wil inreken?
De kamerdienaar. Dit uur kan u niet eens morgen, ik laat ftaan heden ontrusten.
De prins. Gij moet met den koning nog niet gefproken hebben, anders zoud gij op eene geheele andere wijze over dit uur oordelen.
De kamerdienaar. Genomen, dac hetin dit uur een weinig ernftig toeging! Hoe rasch zijn immers zestig minuuten voorbijgegaan ? Het is béter, v#or eene aangenaame week één kwaad C 4 uurt-



4c' !™
uurtje, dan êen treurige week voor een goed uurtje te hebben.
De prins. Indien flegts met dit uurtje ook alles gedaan ware, dan mogt gij gelijk hebben.
De kamerdienaar. Zelfs de fcherpstzïende oogen kunnen bedrogen worden ! Wat ïs het gemaklijk een weinigje damp te maken !
De prins. Maar hoe gemaklijk word die weinigje damp o®k niet ontdekt en danftaatmen daar als een bedrieger! — Én ik zou die rol van zulk eenen zeer flegt fpelen , voor al bij mijn' vader. — Gij zult mij niet helpen , als gij geen anderen raad weet, dan dezen: want ik laat mij met geen bedrog in.
De kamerdienaar. Het ligt aan u, mijn prins! dit bedrijf eenen anderen naam te geven. Waarom wilt gij het juist bedrog noemen, daar deze benaming u zo haatlijk fchijnt te luiden? Er zijn in het menschlijk leven duizend gevallen , in welken men iemand een rad voor de oogen moet draaijen, zonder hem regtftreeks te
willen bedriegen. (Eene buiging makende)
Ondertusfchen alles met verlof, mijn prins! Mijn oogmerk is alleen, het fombertgelaat van
uwe



— 41
uwe koninglijke hoogheid weder optehelde* ren.
De prins. Gij meen: hec wél! Maarevenwel zou men hec toch niet anders dan bedrog kunnen noemen, indien ik een werk, het welk ik zelf moest doen, door een' ander' deed verrigten en dan voorgaf, dac L«t de vrugt van mijne eigen vlijt was.
De kamerdienaar. Alles komc hierop de omllandigheden en perfoonen aan., Indien iemand van des konings ampcenaaren, die er voor becaald word, anderen voor zig liec werken en zijnen meeseer door vreemde vlijc wilde bedriegen , dan zou die een ftraf baar bedrog zijn. Maar gij zijt prins, en prins en arbeid zijn twee denkbeelden, die zig niet zamen voegen. Welk onderfcheid zou er tusfehen u en anderen zijn, indien gij uwen tijd insgelijks aan de fchrijftafel moesc doorbrengen ?
De prins. Gij zoud hec mee uwe grondbeginzels bij mijnen vader niec verre brengen; deze arbeid meer dan al zijne-ftaaesdienaaren.
De kamerdienaar. De koning vind cr zijn vermaak in. Hier is het: Een ieder heeft zijn fmaak. Een ieder handelt naar het geen hem wél bevalt. Gij zijt en blijft kroonprins, C 5 of



4*
of deze vellen papiers befchreven worden of niec. En bijaldien dezelven volftrekt niet onbefchreven moeten blijven, eh blen ! dan zijn er immers handen genoeg, die tot het fchrijvenbeftemd zijn. Waarom zoud gij u dan deswegens flegts het geringfte vermaak willen ontzeggen ?
De prins (van de fofa opflaande en naar het venfter gaande.) Ik kan u wel geen volkomen gelijk geven, maar ik zie ook niet, waarom ik mij hier op mijne kamer met grillen zou kwellen. Breng mijne uniform; ik zal mij aankleden. Het geen heden niet gedaan word, kan morgen gedaan worden.
De prins floot zijne grillen met de papieren in de lesfenaar; want toen van inkt, pen en papier niets meer te zien was, geraakte hij op eens weder in zijn' goeden luim. Hij ichoot zijne klederen aan en wandelde toe vreugde van den kamerdienaar, die hem glimlachende naoogde, zingende heen.
VIER-



= 43
VIERDE HOOFDDEEL.
Geval in het bosch,
jE^en der boezemvrienden van Saul had eena jagrpartij aangelegd op een zijner nabijgelegen landgoederen en bij het nodigen den prins eeni* ge wenken gegeven, dat het niet bij fchieten zou blijven , maar dat er ook gekust en naar goedvinden nog meer genoten zou worden. Wijl de prins niets minder dan een groot liefhebber van de jagt geweest is , waren deze wenken voornaamlijk nodig, om hem toe het aannemen der nodiging te bewegen. En zij waren het ook inzonderheid, die den prins des morgens nazijn ontwaken zulk een verdrietlijk uur veroorzaakten , en hem zulk eenen grooten afkeer van den arbeid deden vinden. De iooze. kamerdienaar had door zijne reden wel eenigzins de kwaade luimen verdreven; doch Saul had nog {leeds eenen fl;rijd met zigzelven, tot dat eindlijk de bekoring van het vermaak de bezorgdheid wegens
her



44
het ongenoegen van zijnen vader overwon en? Saul in den vrolijkften luim de lakuem van den wellusc volgde.
Men zou zig zeer vergisfen, indien men hec geven van zo veele vrolijke parcijen, waarmede men zederc eenigen tijd fchier dagelijks den prins tragcte te vermaken, enkel op rekening eener blakende vriendfchap wilde Hellen. De belustheid van verfcheiden dames der hofplaats had er meer deel aan, dan dezelve. Deze dames brandden van verlangen, deels uit trocsheid, deels uit dadelijke genegenheid of uit begeerte naar verandering, naar Saul's omhelzingen en waren doorliepen genoeg, om haare eigen minnaars altijd tot bereiking van haare oogmerken te gebruiken.
Deze jagtpartij had dezelfde drijfveêr. De eigenaar van het landgoed had reeds een' geruimen tijd zijn hof bij eene fchoone jonge dame gemaakt, zonder zijne vuurige wenfchen door haar nog vervuld te zien. De dame had juist wel niets minder dan eene belofte van kuischheid gedaan ; maar zij bezat tevens ook veel kieschheid en liec zig in het uitdelen haarer gunstbewijzen alleenlijk door haare neiging leiden.
Zij



== 45
Zij kon toe dus verre in dezen jongen heer geen regten fmaak vinden en liet hem derhalven nog fteeds onder de vervvagtelingen.
Zij voedde veel gunftiger genegenheden voor den kroonprins Saul. Haar hartje had voor eenigen tijd op het gezigc van den fchoonen, bloeijenden jongeling vuur gevat, hec welk zeer rasch in volle vlammen uitberste. Liefde zonder genot was haar tot hier toe nog iets geheel onbekends, dezelve verwekte deswegens in haar ook een des te onaangenaamer gevoel. Zij behoefde juist niet lang te kwijnen of zig door het vuur der liefde te laten verteren: want het was niet moeilijk, bij Saul gehoor te vinden; maar haare trotsheid kwam mede in het fpel; zij wilde allen fchijn vermijden en zig liever iaten vinden dan zelve zoeken.
Maar, ongelukkig, de prins had thans in het geheel geen tijd om te zoeken. Men naderde hem van alle kanten met open armen en troonde hem van het een genot tot het andere. In den grootften overvloed van vermaaken van allerlei aart was hij gewoon, altijd het geen hem hec naast lag, het eerst te nemen. In deze omftandigheden zag de dame zig genoodzaakt, het bemind voorwerp te gemoec te komen. Zij maakte
heim.



4$
heimlijk een ontwerp, het welk zij door haaren tot hiertoe nog onverhoorden aanbidder uitr voerde.
Het overige gezelfchap, het welk tot dit landvermaak genodigd was, beflond uit zes jonge heeren, en even zo veele dames. De eigenlijke aanleiding tot deze vrolijke partij was aan dezen onbekend, gelijk men voor hun ook verzweeg, dat de gemelde dame er zig ook bij zou bevinden. Zij had dit uitdruklijk bedongen, niet alleen wijl er trotsheid bij plaats had, maar ook, wijl zij op deze wijze haar doel veel zekerer en béter dagt te bereiken.
Toen de prins op de buitenplaats kwam, werd hij door het reeds aanwezend jagtgezelfchap, het welk zig in fraaije jagckleding in parade gefield had, met een driewerf falvo ontvangen. Hij had op den weg zonawijlen eenige aanvallen van kwaade luimen gehad; nu was hec als of dezelven op eens mee het brandend buskruit vervlogen waren. Hij werd geheel tot de vreugde voorbereid, en omhelsde vol blijde verwagting der dingen, die heden zouden gebeuren, een' ieder van dit klein uitgelezen jagerge. zelfchap.
De dames durfden aan dit heerlijk tijdverdrijf
geen



esss 4?
geen deelnemen, zij hadden zig in een bovenkamet geplaatst , alwaar zij zig ondertusfchen tot het vieren van een nagtlijk feest der godin Diana voorbereidden. Ten einde de geweldige Nimrod's kinderen na geëindigden oorlog met de dieren des te aangenaamer te verrasfchen, na. men zij tot op den terugrogc uit het bosch een ftreng incognito in agt. De falvo had haar eg* ter aan de vensters getrokken. Zij verlustigden haare verborgen oogen agter de glasgordijnen met de fchoone jagers, en befchouwden met genoegen den prins, die haar boven allen in de oogen (tak. Zij waren allen vol blijde verwag* tingj want elke dezer dametjes vleide zig, dac ■Saul zijne keuze op haar zou laten vallen.
De bosfchen, welker -bewoneren men den •oorlog wilde aankondigen, lagen in de nabijheid. Het gewapend corps nam den marach te voet derwaard aan. Het was zeer fchoon weeder, de landftreek alleraangenaamst en het gezelfchap zo vrolijk als mogelijk. Eenige boeren moesten in gezelfchap van eenige koppels honden de luisterende vijanden in fchrik zetten. Men begon op den eenen kanc en wilde op den -anderen eindigen. De opgejaagde haazen en herten waren weldra op het fchriklijk geknal,
dac



48 mat
dat van alle kanten in de ooren klonk, op de vlugt, doch kwamen er ditmaal meestendeels heelshuids af, wijl wel zeer veel gefchoten, doch ook zeer weinig getroffen werd.
Men had reeds eenige uuren in den damp van hec buskruit in het bosch door de flruiken omgezworven , en nog zag men geen der vlugtende vijanden overwonnen voor zijne voeten bloeden. Iets dat Saul deed lachen.
„ Het word nu tijd,"zeide Saul glimlachende, na dat zij weder een gedeelte van het besch doorzogt en met honderd fchooten niets geveld hadden, „ dat wij onze geweeren laten koud worden, zij mogten anders fmelten. Wie weet, of in menigen veldflag wel zo veel gevuurd is als heden door ons gefchied."
„ Wij moeten ten minften één Huk fchieten, voor dat wij de jagt befluiten," begon een ander, „ ten einde wij evenwel iets kunnen tonen."
„ Dit is juist niet nodig," hernam een derde, „ wij hebben evenwel den vijand geheel verdreven; wij kunnen nu met vollen roem naar huis trekken."
Men fchertfte eenigen tijd op deze wijze en befioot daarop, nog eenige pogingen te doen.
Ten



40
Ten einde het vermaak door eene aangename verandering te vernieuwen, fcheidde men zig van elkander* en ieder verkoos voör zig eene ftreek, alwaar hij alieen zou jagem De eige» naar van hec landgoed wisc deze keus egter zo te bellieren, dat de prins toe zijne ftreek een aangenaam houtbosehje kreeg, het welk in eer» verruklijk dal begon en langs de zijde van eenen berg liep, en boven het welk hier en daar een honderdjaarige eike ftaatlijk zijne kruin verhief. Wijl men op deze wijze elkander uit het ge* zigt verloor^ werd afgefproken, dat eenieder na gedaane laatfte poging, zonder op de ande* ren te wagten, langs welken weg hij wilde, zig naar het huis zou begeven, Be meesten voelden hunnen lust cot jagen tamelijk voldaan, en men verlangde naar den maaltijd en nog meer naar het nogaangenaamer nageregr. Men onder* zogt hec geweer, deed op nieuw kruit óp d» pari, en daar op ging ieder zijnen weg.
Nauwlijks hadden de jagers zig door hethoüEgewas verfpreid, of men hoorde van alle kan^ ten fchieten, en de haazen, die reeds derzelver mgtleger ftonden te betrekken ;> verlieten haast.» lijk het woud, en namen de vlugt, om den dood te ontwijken. In de ftreek van den prins bleef D egter



5» '
egter alles fh'J'en gerust. Men zou gedagt hebben , dat men in die ftreek alles, wat leven en adem had, had uitgeroeid, het welk ook ongetwijfeld het geval geweest zou zijn, indien elke fchoot raak was geweest. Maar de jonge hee» ren waren te vrolijk en te hictig, en dit maakte, dat elk levend dier er ditmaal ongekwetst af kwam. Na verloop van anderhalf uur waren al de jagers weder een voor een in huis geko» men, daar zij nu vermoeid op ftoelen met zagte kusfens uitrustten.
Saul was de eenige, die nog in het gebied van Diana vertoefde. Toen men een uur te vergeefs naar hem gewag: had, verwekte zijn lang uitblijven bij zommigen bekommering. De gastheer glimlachte en tragtte hen gerust te ftellen. De nagt naderde reeds en het avondeeten was gereed, toen Saul met een vrolijk gelaat in de kamer trad. Zijne verfchijning veroor* zaak te algemeene vreugde, voornaamlijk bij de aanwezen de dames, die over zijne afwezendbeid tot dus verre zigtbaar verlegen waren. Men foupeerde nu in volle vreugde, en Saul overtrof al de anderen in vrolijkheid en opgeruimdheid. Al de dames verheugden zig innig over des prinfen vrolijk humeur, hielden het voor
een



SS
een goed voorteken, en elke deed haar uiterste best, om zijne oplettendheid voornaamlijk tot zig te trekken. De- vergenoegde Saul merkte dit wel niet op, doch gedroeg 2ig zo, dat zij allen, fehoon niet geheel te vreden, egter niet hopeloos waren.
„ Ik heb het er op aangelegd", begon nu de gastheer, „ dat geen uur van dezen nagt ons lang zal mallen. Wij zullen ons vrolijk maken en niet aan fcheiden denken, voor dat de haanen de aankomst van den dageraad aankondigen." i
De gasten waren zeer toegevend; niemand had er iets tegen in te brengen. Saul glimlachte en zweeg. Toen men van tafel was opgeftaan en het overige gezelfchap zig in gefprekken ingelaten had, gaf hij zijnen vriendeenen •wenk, en beiden begaven zig in een ander vertrek.
„ Vriend ! ik heb u veel, zeer veel te danken," zeide de prins, hem de hand drukkende, rj door u toedoen is deze dag voor mij de gclukkfgfte van al mijn leven geweest. Ik heb voor heden volop genoeg en ben nu hier verders van geen nut meer. Mijn paerd ftaat voor de deur gereed ; men wagt mij; draag zorg, D a dat



52 = ■
dac het gezelfchap door mijne verwijdering in deszelfs vreugde niet gelroord worde."
„ Hoe ! gij wilt ons reeds verlaten?" antwoordde de andere met eene fchijnbaare bevreemding ; „ geloofc gij niec, mijn prins ! dat de dames voornaamlijk op u ftaat gemaakt hebben? en wie van ons zou haar voor uw verlies fchadeloos kunnen ftellen ? Met u zal zig volftrekt, ten minfte ook de vreugde der dames verwijderen, geleld, dat het mij gelukke, het manlijk gedeelte van het gezelfchap deswegen te vreden te ftellen."
Saul (glimlachende.) Mijn blijven zal voor geen dame van nut zijn, en mij in de groodte verlegenheid brengen. De wil is er wel; maar de kragtontbreekt, (zagt in hec oor:) Jk ben ten minste voor twaalf uuren voor elke dame onbruikbaar.
De vriend van Saul (als tevoren.) Hec zou mij leed doen, indien de jagt u zo zeer vermoeid had. Mijn oogmerk zou dan ganschlijk gemist zijn.
De prins (vriendlijk.) Uw oogmerk is volkomen bereikt, mijn lieve vriend! ten minste bij mij. . 'Het geval, welk ik in het bosch gehad heb, kan u toch niec onbekend zijn ?
S a u I's



= 53
SauI's vriend (vol verwondering.) Een geval in het bosch? Gij zoud mij verfchrikken, mijn prins! indien uw gelaat mij de verzekering niec gaf, dat hec niets onaangenaams kan geweest zijn.
De prins. Niec alleen mijn gelaat, maar ook mijne uitdrukkingen moeten u cue verzekeren. — Gij ziet, ik ben dankbaar; maak (leges, dac ik meer dergelijke gevallen heb.
Saul's vriend. Hec llrekc mij tot een onuitfpreeklijk genoegen, indien het uwe koningiijke hooghe d wél gegaan is; maar ik zou niet wél handelen, indien ik uwen dank wilde aannemen.
De prins. Gij hebt de geheelezaak belegd, hebt de verdeling van het gezelfchap voorgefla 1 gen, gij hebt het aangenaamfte gedeelte van het bosch voor mij beitemd; ik heb het immers u Ce danken, dat ik in mijne (Ireek door een der aangenaamfte verfchijnzels verrascht wvrd en tot een genot geraakte, dac mij geheel verrukte?
Toen ik in i ec bosenje kwam, vond ik mij bijna opeens van eenen ruuwen moordzugrigenjager in eenen zagten vredelievender) arkadifchen herder veranderd. Hier fcheen V en u s en niet Diana den fcepcer te zwaaijen. Ornwaa-fémd door eenen zagten zephir, wandelde ik onder jonD 3 g •



ge berken, op welker tedere takjes verliefde vogeltjes kwinkeleerden. Hier en daar vond ik eenen ftaacigen eike, welke onder de kleine berken als een overgrootvader onder zijne aframmelingen flond en dezelven voor den ftormwind fcheen te befchucten. Eene huiverige ftilte heerschte overal rondom mij, even als of ik den tempel eener godheid naderde. Ik maakte voor dezen dag vrede met de dieren, honghet geweer aan den arm, en wandelde diepdenkend van de eene fchoone plaats naar de andere.
Omtrent honderd fchreden verre in dit lieflijk boschje gekomen zijnde, zag ik aan den dunnen flam van eenen fchoonen berkenboom een rood zijden lint wapperen. Het gezigt was romantiek en werd het nog meer, toen ik op eenigen af-, ftand nog meer dergelijken ontdekte en op elk derzelven een kort opfchrift vond, het welk op liefde of cp eenzaamheid zinfpeelde. (Glimlachende.) Kan het u in deze omftandigheden vreemd voorkomen, dat mijne verbeeldingskragt mij in Arkadiën verplaatfte en ik reeds bijna fluitentoonen en het blaeten van zagtmoedige achaapen hoorde.
Ik vooifpelde mij nu volftrekt een klein geval ; maar zulk een overaangenaam als mij aan-
flaande



= 55
fbande was, kwam in mijne gedagten niet op. Een vrij wél gebaand pad bragc mij weldra aan een hui.je, welks uiterlijk aanzien naar de woning van eenen kluizenaar geleek. Wanden en dak waren met basten van boomen en mos bedekt en fchoone digtgebladerde berken orafcingden het van alle zijden. Ik trad zo -.agc mogelijk voord, ten einde, in geval dit huisje eenen bewoner had, hetzelve ongemerkt te naderen. Doch het gelukte mij niet. Een fchoothon Jje, zo fraai als eene dame in de hofplaats het immer kon hebben, had de lugt van mij gekregen; het kwam uit de openflaande deur fchieten en in vollen toorn keffende op mij af. Die verfchijnzel was mij niet onaangenaam; want ik kon nu met veel waarfchijnlijkheid vermoeden, d.u ik hier met geen kluizenaar, maar met eene kluïzenaarfter te doen had. Dit vermoeden werd ook voornaomlijk geiterkt door de linten, met welken eenige jonge berken omwonden waren en die tor wegwijzers dienden ; zonder dezelvui ?. u ik misfehien deze hermitagie niet gevonden hebben.
Toen ik ondanks het aanhoudend protesteren
van den kleinen keffer binnen trad hn! daar
flond nu op het onvervvagtst eene kluizenaarfter D 4 voor



voor mij, zo als er mogelijk nergens meer te vinden zouden zijn. Ik zag haar aanflonds fcherp aan en wilde haar u nauwkeurig befchrijven; maar mijne moeice zou vergeefs geweest zijn: want gij kent haar voorzeker béter dan ik.
De verrasfching was te aangenaam. Het duurde niet lang, of ik was in het vertrek, der fchoo. ne bewoonfter van dit lieflijk boschje en zij in mijne armen. Om zig met zulk eene gezellin te onderhouden, zijn woorden niet toereikende. De gewaarwordingen vermenigvuldigen ; men voelt weldra eene onweerflaanlijke aandrift, omze inniger en levendiger uittedrukken. En men kan niet ontkennen, dat ééne omhelzing meer kan zeggen, dan duizend woorden. De omhelzing fcheen haar zekerlijk een weinig te fehieltjk te komen: want zij deed moeite, om dezelve weder in een gefprek te verwisfelen; maar zij deed die juist met geen affehrikkende ftuuisheid en in haar gelaat vertoonde zig geen het minfte ongenoegen. Het was zonderling, dat mijne oogen fteeds onwillekeurig gedurig op eene fofa vielen, welke, dagt mij, hier zo wél gefchikt fïond, en mij zodra ik in het vertrek trad boven alle voorwerpen in hetzelve in het oog gevallen was. Zij fcheen dit te merken
en



= 57
en zeide glimlachende : „ belieft het u hiep plaats te nemen, en veroorloof mij dan, eenige ververfching te bezorgen. Een vermoeide jager beeft boven al rust en verkwikking nodig.
Ik voldeed aan haare begeerte, waarop zij uit het vertrek ging, en in weinige minuuten had ik eene fles verflerkenden bourgogne wijn en eene gevierdendeelde kapoen voor mij ftaan, In deze omftandigheden kon het niet anders wezen , of het een en ander moest mij als nektar en ambrofia fmaken. De jagc had mij goeden eetlust doen bekomen, zo als ik dien nog nooit had ondervonden, en de aangenaame verr wagting, waar toe deze verfchijning mij regt gaf, maakte elk beetje en droppeltje, dat ik at en dronk geuriger en zoeter. Ik verflerkte mij overheerlijk, maar ik bad nu ook meer dan ooit verfterking nodig. Vriend! denk zelf het overige, en wel zo aangenaam en bekorend als gij flegts kunt; gij zuk dan evenwel roet uwe verbeelding nog niet bij de wezenlijkheid komen. Mijne verdere fchildering zou u het aanflaand genot kunnen bederven. Laat het verdere aan mij over; het word bovendien ook tijd, ,dat gij u weder bij het gezelfchap begeeft. Tragt voor deze reis mijn afwezen te, D 5 ver-



58
vergoeden, en maak Haat op mijne erkendnis: want ik heb eene kennis gemaakt, van welker aanhoudendheid ik mij veel beloof. De prins vertrok en zija vriend keerde naar zijne gasten terug.
Men merkte weldra, dat Saul zig verwijderd had. De dames lieten haare oogen overal gaan en luisterden elkander in het oor. Den gastheer ontglipte dit des te minder, wijl hij er zig reeds op voorbereid en zijne maatregels er naar genomen had. Hij gaf voor, dat de prins zig flegts in eene andere kamer begeven had en bij de viering van het nagtlijk venusfeest aanftonds weder zou verfchijnen. Dit voorgeven vond geloof en de dames werden weder vrolijk en opgeruimd. Men verdween allengs de een na den anderen in de zijvertrekken, die tot verliefde onderhoudingen gereed gemaakt waren. De verlichting verdween insgelijks, de dames in het duister luisterende, verbeeldden zig den prins tegenwoordig te zijn, en menig eene, die door een' ander' omhelsd werd, waande zig, in de armen van Saul te vinden. De nagtlijke, vreugde bleef op deze wijze ongefloord. De kragt der verbeelding is groot en bedrog der zinnen kan ook gelukkig maken, wanneer de wezenlijkheid ontbreekt.
VIJF-



sas 59
VIJFDE HOOFDDEEL.
Eene tusfchenpozing.
De werkzaamheden van den koning Sapo waren van eenen zeldzaamen aart en in alle opzigten voorbeeldelijk. Hij hield flegts een zeer klein gedeelte van den dag voor zig zeiven; de overige uuren befteedde hij in hec betragten zijner pligcen als koning. Hij had boven alle anderen altijd den langsten dag, wijl hij gemeenlijk niet meer dan vier of vijf uuren fliep. De morgenuuren waren voor hem bijzonder kostbaar; hij bragcze derhalven ook nooic in hec bed door. Wanneer de inwoners der hofplaats uic het bed kwamen, had hij reeds verfcheiden uuren gearbeid. Zijn eerde werk was de ingekomen papieren natezien en er op te befluicen, waarbij altijd een van zijne beide ka» binetsraaden tegenwoordig moest zijn. Dan kwam het uur, op het welk gemeenlijk zijne weinige vertrouwlingen toegang toe hem haddon. Dezen waren zo zeer geen lieden, die
mes



mee fterren en ordenlinten pronkten en zig het naast bij den troon gepiaacst hadden; maar zulken, die door hunne opreg'heid, trouwen nuttigheid Sapo's oplettendheid inzonderheid tot Zig trokken. De koning Sapo bezat de gaaf, van den geest te toetzen, in eenen hoogen trap. En wijl het wel niet onmogelijk maar egter zeer bezwaarlijk was, hem te bedriegen, kon men zeker geloven, dac zij, welken hij zijn vertrouwen fchonk, lieden van beproefde deugd waren. Daar zijne oogen niec zagen en zijne ooren niec hoorden, zag en hoorde hij door dezelven , zonder zig nogthans den fchijn te geven, als of hij zulks indedaad deed. Wanc hij had, onder anderen, ook den grondregel, dat een regénc ook zelfs voor zijne vercrouwlingen zijn gebrek en te korc komen zo veel mogelijk moet verbergen. Deze vercrouwlingen waren voor het overige volgens hunne uiterlijke betrekkingen zeer verfchillende; en zo wilde het juist de koning: want, wijl ieder hunner als ware het in eenen geheel anderen kringieefde, was ook het nut, het welk zij hem en zijner regering verfchaften, des te uitgebreider.
Des morgens na hec geval in hec bosch Honden de koning Sapo en zijn zoon Saul vroeger



ger dafl naar gewoonte en met een zeer gémelijxt gemoed op. Deze kwaade luim van beide zijden had egcer verfchdlende oorzaaken, van welken die van Saul zig gemaklijk laat raden. Ten aanzien des konings liepen verfcheiden omltanciigheden zamen, welken voor dien dag op zijn aangezigt die ernstige rimpeltjes trokken, waardoor het kwaad humeur tot fchrik voor de geenen, die hem moesten naderen, ontwijfelbaar verergerde. De man van een goed geweten kon dan zekerlijk ook met een gerust gelaat binnen treden en blijven liaan i maar men kon toch béter met den opgeruimden Sapo, dan met den gémelijken koning fpreken. Om deze reden waren ook allen, welken den koning nu en dan moesten naderen, gewoon f zodra zij binnen kwamen , op zijn gezigt te lezen, of het zonnefchijn , dan of er Itorm aan de lugt ware , wijl men in het eerste geval toch altijd een woordje meer kon fpreken, dan in het laatlle.
De kabinetsraad, we'ke heden den dienst had, merkte aanilonds op het eerste gezigt, hoe de zaaken Honden. Het was hem eigenlijk veroorloofd, ongevorderd te fpreken; doch ditmaal oordeelde hij het raadzaam, van dit verlof



lof geen gebruik te maken. Zwijgende ging hij aan zijnen post en zwijgende en met een Onveranderlijk ernstig gelaat verwijderde hij Zig weder na gedaan werk.
„ Zie, of de raad Hellhaupt daar is," riep de koning hem na, toen hij ter deure uitging : j, deze kan binnen komen, de anderen zullen mij verfchonen!"
Hellhaupt was er indedaad; de kabinetsraad gaf hem des konings begeerte te kennen , de anderen gingen ftil heen en de eerite trad naar binnen.
De koning. Wat dankt gij van eenen bouwmeester, die een groot gebouw begint en al zijnen tijd en zijne kragten er aan hefteed, van het welk hij weet, dat hij het niet geheel kan voleinden? Is hij dwaas of wijs?
Hellhaupt. Hij is wijs! wanneer het gebouw nodig en nuttig en hij zelf er toe in ftaatis.
De koning. Een wijze voleind volkomen of begint in hec geheel niet.
Hellhaupt. In eene nodige en nuttige onderneming doet een wijze het zijne en verwagedan de hem onmogelijke voltooijing van anderen.
De koning. Maar, wanneer nu deze verwagting hem bedriegt?
Heil-



Hellhaupt. Dan is het bewust zijn van hec zijne gedaan te hebben voor hem eene geruscheid.
• De koning. Wanneer hij met veel moeite boomen plant, in verwagcing, dac zijne nakomelingen onder derzei ver fchaduwe zullen ruscen; wanneer hij akkers bezaait, met oogmerk, om zijnen nakomelingen brood ce bezorgen en mee aile waarfchijnlijkheid voorziet , dat men deze boomkwekerij zal verwaarlozen en het zaad laten bederven — kan hij zig dan gerust Hellen?
Hellhaupt. Ik zou denken — Ik heb den grond gelegd , de voleinding ftaat niet in mijne uiagt.
De koning. Liever derhal ven in her geheel geen grond gelegd.
Hellhaupt. Ik zou er op die w*jze niet over kunnen denken , dewijl toch altijd noch hec ongelukkig , noch het gelukkig gevolg met geen zekerheid vooruit bepaald kan worden. Zou ik mijnen pligc niec doen, om dac ik weet, dat na mij een ander op mijnen pose komt, die den zijnen niet betrage ?
De koning. Wanneer gij zulke gelljknisfen te berde brengt, moet ik u gelijk geven.
Gij



64 ==
Gij zult egter toeftemmen, dat het éenë ten hoogde verdrietige zaak is, alle moeite tot het uitvoeren van zijn welgemeend ontwerp aante* wenden, en nogthans deeds met meer en meer waarfchijnlijkheid te moeten voorzien, dat in het eind alles weder den kreeftengang zal gaan.
Hellhaupt. Ik beken, dat dit ten uiterde verdrietig is; maar, wat zal men doen, wanneer men het toch niet kan voorkomen?
D e k o n i n g. Ik fpan al mijne kragten in » en Werk als of ik voor de during eener eeuwigheid werkzaam moest zijn — en binnen twintig jaaren zijn misfchien de gewrogten dezer werkzaamheid alle verdwenetti
Hellhaupt. Ik kan niet wel geloven, dat uwe majesteit dit te vrezen heeft.
De koning (driftig.) Niet? Dan zouden mijne oogen zedert eenigen tijd de gaave van nauwkeurig gade te daan verloren moeten heb* ben.
Hellhaupt. Uwe majesteit verfchone mij: men kan nu nog niets met zekerheid zeggen. Eert tijd van tien jaaren kan veel verandering te weeg brengen.
D e k o n i n g. Als de telg bederft, beeft men er geen goeden boom van te wagten.
Heil-



HeUhaüpt:. Maar eén uiflporigejongeling) die hec oor aan verleidingen leent-, word dikwerf nog een verftaridig, nuttig mm.
De korting. De nuttigheid is flegts een geer betr.kbjk denkbeeld. Die eens voiftrekt voor een' zekeren post beftemd is, moet voor denzelven ook noodwendig nuttig en bek waam worden. Eene nuttigheid en bokwiamheid tot iets anders is dan zo veel als in het geheel geen.
Hellhaupt. Dewijl nü hier zeer dikwijls rustenen posten en bekwaamheden geen volkomen harmonie heerscru, is het egter goed * dat de bekwaamheid ook haaren trap heeft; Die geen volkomen nut doet, doet ten minfte eenig nut. Men. moet het nemen zo pis het valt.
De koning. Ik zal mijn besc tragten tè doen, — Ga nu naar mijn' zoon en zeg hem, dat ik hem heden niet kan fpreken.
Hellhaupt vertrok en bragr den zóón des vaders bevél. Saul had niets minder, danzuik eene boj Ifchap verwagt. Hij ontvong den raad Hellhaupt met een paar groote blikken , en kon nauwlijks geloven* dac dit indedaad des bonings wil was-. Te wenk was te duidelijk* Saul begreep den ze! ven co: zijne groore ongerustheid ten volle. Hj beminde zijaen vuder E even



46
«ven zo zeer als hij hfm vreesde, en deed zig zeiven fïerke verwij tm^cn , dac hij zij^e vermaning zo rrisch vergeren had. Er werden nieuwe befhitvn genomen en, ondanks den philofopherenden kamerdienaar , die verder alle moeite deed, om de kwaade luimen van den prins nogmaals te verdrijven, uicgevoerd, ten mii fte voor dezen dag.
Saul bleef op zijne kamer; de lust tot den arbeid was wedergekomen, en het was des avonds een groot genoegen voor hem te zien, dat hij op dezen dag alleen veel meer venigt had, dan in da geheele afgelopen week.
„ Na gedaan werk is goed rosten," zeide de prins, van den ftoel opflaande en de papieren wegfluitende.
'ié En nog béter, zig ter zijner verademing nu' ook een weinig te vermaken," hernam de kamerdienaar, zijne groote verwondering over de vlijt zijns heeren van heden te kennen gevende en dezelve als onnodig en nadelig fchilierende.
Saul zag hem glimlachende aan en meende, dat het hem ook zo voorkwam, als of de arbeid van heden wel eene kleine verandering vorderde. Hij ging met het vallen van den nagt uit en kwam met het aanlichten van den dag weder.
ZES-;



ZESDE HOOFDDEEL. Een vindingrijk moedertje.
Èfene zekere matroon, genaamd Dikbeen, had tot hiertoe ih de hofplaats Blendau zeer onbekend geleefd. Haar overleden egtgenooc was een muzikant, eh de muzikanten zijn met de poëeten altijd in zo Verre in hetzelfde geval, dat beiden zeer Wél kasten eh geldkisten kunnen ontberen, dewijl zij gemeenlijk in hunne Zakken het geld wel kunnen bergen, dat hun toebehoort. De voorbeelden zijn zeldzaam, dat iemand door muziek tê fpeleh en vaerzente maken rijk geworden is. De heet D i k b e e n maakte geen uitzondering op den regel; toen hij ftierf, liet hij zijne vrouw met twee dogters en eenen zoon na, doch geen geld, noch eenig inkomen. Madam D i k b e e n moest derhalvën finantien zoeken , eh haar vindingrijke geest bragt haar weldra op den regten weg* Haare beide dogcéh Waren thans in den bloei haarer jaaren; de eene was twintig en de andere agttien -jaaren oud. De E a na-



natuur had beiden rijkiijk bedagt. Eene zaak, die de moeder, na verfcheiden andere gemiste beproevingen, op de gedagce bragtr om met deze bijzondere gaaven der dogters te woe« keren.
„ Ik zal," zeide zij eens, als zij alleh bij elkander zaten en de wijze , om door de waereld te komen, overwogen, eene kleine koopmanfchap in fruit en cirroenen beginnen. Dezewaaïen zijn zeer gefchikt voor vrouwen enverfchaf-
fen toegang tot jonge heeren, die in bet
was als of zij wilde hoesten — veelerlei behoeften hebben. Wij zullen naersttg langs de huizen gaan veiien tot dat wij eenige kennis gemaakt hebben; dan — zullen wij onzen winkel vergroten, een groot huis huren en koopmanfchap doen in hec gros.
De dogters vonden dezen voorflag juist zo kwaad niec; maar zij hadden evenwel hec een en ander er tegen meebrengen.
„ Gij zijt toch nu groot en wijs genoeg," antwoordde de oude, „ om mijne moederlijke zorgen te verligten? Doet flegts wat ik begeer; u»ve citroenen zuüen wel liefhebbers vinden."
Binnen weinige dagen was de nieuwe negotie opgerigt, en moeder en dogters poogden met
ver-.



vereenigde kragten, aftrek in haare waaren te krijgen. De kalanten namen fterker coe, dan men vc-r va; t h id; en het huis ftond niet ftil om goed te beltellen. Graaven, edellieden , geleerden , kunstenairs en kooplieden begeerden waaren, en bedongen nandonds, dat de jufvrou* wen het bedelde in perfoon zouden brengen. Een beding , dat zónder uitzondering in het eerst bij allen, doch bij toenemende nering alleen bij de zulken nagekomen werd , die den hoogscen prijs betaalden.
Madam Dik been meesmuilde als een aapje voor de open fuikerdoos, toen zij zag, dat haare negotie* zo wél ging en haare nering meer en meer toenam. Maar, verre van haare begeerlijkheid te matigen ert zig mee dit geluk te vreden te houden, werd zij veeleer in haare fpeculatien des te dourer. Zij wist bij ondervinding, dat de voorfpoed van deie foort van negotie zeer wisfelvall'g is, en was deih'dven bij tijds bedagt, dezelve zo interigten, dat z>j op den duur kon zijn, en er in veelerlei, opzigt eene veel grooter winst van te wagren was.
„ Het zou jammer zijn,'* dagt zrj bij zig zelve, „ indien de zeldzaame gaaven van mijne dogters geen grooter geluk zouden aanbrengen.
E 3 Proef-



Proefnemingen ftaan iemand vrij! mijfen dezelven, dan heeft men toch het zijne gedaan! men moet het ijzer imeden terwijl het heet is. Wanneer vrouw fortuin wenkt en iemand den vinger bied, dan moet men haar ook een weinig te gemoet komen en naar de geheeJe hand grijpen."
Haare kleine, heJderfon kelen de, zwarte oogjes loerden in alle hoeken der hofplaats rond, en het duurde niet lang, of zij had eene vrij volledige naamlijst van al de voornaamfte kalancen. Op deze lijst ilond de naam van Saul metgroqte letters, en hij was het, op wien zij bij haare verdere fpeculatien voornaamlijk het oog had gevestigd. ,
Zij had tot dat einde reeds een allerliefst oncwerpje in 't hoofd en. de uitvoering daarvan zou beginnen, toen zij eens door haare oudfte dogter geheel onverwagr met het aangenaamst nieuws verrascht werd.
De moeder (aan de tafel zittende en de volle beurs van de dogter blijmoedig naziende.) Wel Hansje ! gij hebt van daag een goede markt gehad? De'beurs is béter voorzien dan ooit. (zij fchud dezelve uit en vind verfcheiden ftukken goud.) Ik moet u eene zijden kopen, (met genoegen) Daar zijn ook vosjes onder!
Ja-



7*
Ja, ja, ik zie het wel, het linnen zakje is er niet meer gefchikt voor! Het moet eene zijden beurs zijn !
De dogter. Ik heb heden een' voornaam' koper gehad, hij betaalde mij voor eene citroen vier gouden Hukken.
De moeder — (van vreugde met de kleine oogen pinkende.) Ei! dat was lief! en wie was dan deze lieve goede heer?
De dogter. Een bediende riep mij, om bij den graave Burfo te komen. —■
De moeder (haar in de rede vallende.) Ja, ja, de graaf Burfo! Hij is een van onze beste kalanten! — (met den vinger dreigende.) Gij moet u niet eerst laten roepen, gij moet uit u zelve komen! de heer begeert niet, dat men eenen (tap voor niet doe.
De dog ter. Men kan niet telkens bij iemand gaan. Daar zijn veel liefhebbers, en de
graaf B u r fo heeft alle dagen geen trek
naar citroenen. Ik heb bij een' geheel ander* heer, dan bij hem, heden deze goede winst gedaan.
De moeder ^nieuwsgierig.) Met een geheel ander heer don Burfo? —• De kroonprins Saul heeft immers niets van u gekogt?
E 4 De



De dogter (glimlachende.) Ge°n ander! ■Saul heefc ook r.rec gaern citroenen! —
De moeder. IIet kan welzijn; anders zou fiijz-e zo wél niec betalen f
De oude zweeg en te!de glimlachende het geld. Hansje ging ondercusfchm voor den fpiegei en bza? zig met een vergenoegd gelaat. 'Waarschijnlijk haddea de jonge heeren koopvriendsn , welken zij heden bezige had, haar veele vleijende woorden gezegd , en zij wilde zigzelve nu overtuigen , of deze heeren ook wel gelijk hadden. Haare verhitte roode «Ragen febenen haar even zo zeer te behagen» als der moeder de Hukken goud, die zij vast in de hand hield, en van tijd coc tijd eens met een zigtbaar vermaak bekeek.
» Ik weet nu wat ik weet," zeide de oude van de tafel op (taande en hetgeld bergende. „ Ia het vervolg hebt gfj alleen nog voor Saul citroenen en voor niemand anders. —. Hebt gij her gehoorJ Hansje?"
De dogter. Wees gerust, moeder! ik weet ook wat ik weet. (glimlachende) Saul heeft een voliligen uur met mij gefproken.
De mo e der (een paar oogen opflaande.) Heefc bij indedaad eene citroen van u gekogc?
Dè



' 73
De dogter. Zekerlijk! van waar zou ik
anders hec goud hebben?
De moeder (ver;rouwlnk.) Gij verftaat mij toch? Zie Hinsje! ik zou zeer gaern alles nauwkeurig weien, ten einde de gefcnkcfte maatregels te uwen beste te kmnen nemen». Gij kunt ligt denken, dat ik u r.iet enkel tot een citroenmeisje opgevoed heb.
De Dogter. Ik kan hec u niec duidelijker zeggen! Saul nam eene citroen en gaf er mij de vier (lukken goud voor!
De moeder. Zeer wel, Hansje! maar voor eene citroen geeft men roch immers zo veel geld niet. Iïeefc hij geen ander beding gemaakt?
De dogter. Hij wilde er een maken; maar ik vond goed, hetzelve ten minste voor ditmaal niet aan te gaan.
De moeder (verrascbr.) Hansje! Gij!
De dog ter. Ja, ik! Ik moesc veele
aanvallen verduren; maar ik liet mij niec overwinnen. En ik denk, dac ik zo wél gedaan heb.
De moeder. Maar hebt gij hem dan ook kwaad gemaakt?
De dog ter. Ziet de mama haar dogtertje E 5 < voor



voor zo dom aan? Mij dunkt, dat gij er geen reden voor hebt.
De moeder. Zo vinnig ten eerste maar niet juffertje.' men weet toch wel, dat men in de jeugd niet zelden zonder verftand handelt? Zulk eene gelegenheid doet zig niet altijd op. Het krielt van vrouwen en meisjes in de hofplaats. Een heer als Saul behoeft flegts te wenken, dan vliegen honderden in zijne armen.
De dogter (met nadruk en een fchalkagtig glimlachen.) Moeder! moeder! die lang in deze armen wil blijven, moet niet zo haastig in dezelven lopen! Hoe meer moeite men heeft , om tot een genat te geraken, des te zoeter en lekkerer fmaakt het. Men moet met zijne liefkozingen fpaarzaam zijn, wanneer men eenen minnaar wil kluisteren.
De moeder (de dogter met vreugde omhelzende.) Lieffte Hansje! Gij hebt wijslijker gehandeld, dan ik het u kon zeggen! verfchoon mijne overhaaste verwijting! Uw wélzijn ligt mij aan het hart! gij hebt er best voor gezorgd en volmaakt overeenkomstig mijnen wensch gehandeld. Zeg mij nu nog flegts, hoe gij u verder zult gedragen, tot bereiking van uw en mijn oogmerk ?
De



= 75
De dog ter. Laat de zorg maar aan mij! ik ben van mijne zaak tamelijk zeker, en zal eerlang eene groote rol fpeien. Saul is een blakende liefhebber, ik zal hem heet, gloeijend maken. En als hij dan gloeit, zullen wij het week hart in den vorm drukken, dien het volgens ons ontwerp moet aannemen en behouden. Elke verkoeling, die ik in hem verwek, zal weldra weder in eene nog heeter vlam ontfteken. Saul zal Hansje fteeds bekoorlijker vinden,
Madam D i k b e e n verheugde zig van harte over de gezegden van haare dogter, en haare vreugde was niet te vergeefs; want Hansje kield haar woord! ■»—«
ZE-



ZEVENDE HOOFDDEEL,
Paradijsch toneel; egter buiten <ien ftaat der onfchuld.
H 11 ha upt wandelde eens op eenen-fcboonen morgen' naar 's konings paleis, om aan zijne majefteit den uiiflag zijner overwegingen over een gewigtig onderwerp medetedelen. Rondom hem lag alles nog in diepen flaap; want in het hoofd der verwarde Blendauers was het eersc middennagt, niettegenitaande de ftraalen der zon reeds door de vensters hunner flaapvertrekken drongen. Wijl hij deze reis een weinig vroeger dan naar gewoonte van huis gegaan was en moest geloven, dat Sapo met zijne kabinetsraaden nog bezig zou zijn, wandelde hij den koninglijken tuin eenigen tijd op en neder, ten einde hier den fchoonen morgen béter dnn op zijne kamer re genieten. Hij had zig met deze wandeling nog niet lang verlustigd, als zijne oogen op een papier vielen, het welk
voor



UB- ?7
voor zijne voeten lag. Hij nam het op en vond, dat het een open brief zonder opfchrift was, zijnde waarfchijnlijk in eenen omflag geweest. Nieuwsgierigheid was de zaak van Hellhaupt niet; doch om zig nu een klein tijdverdrijf te verfchaffen, ging hij op eene bank zitten en las het volgend verhaal, welk een onbekende — in den geheelen brief kwam geen naam van iemand voor — aan zijnen vriend mededeelde.
„ Voor eenige dagen, ftond in den brief, had ik een geval , het welk even zo zeldzaam , als onderhoudend voor mij was. Eene fterke nei. ging tot eene aangenaame verandering, welke ik in mij gevoelde, bewoog mij, om op goed geluk uittegaan en mij zonder voorafgaande bepaling, aan het geval overtegeven, in verwagting, dac hetzelve mij misfchien ook nu even zo zeker en gewenschc tot bereiking van mijn oogmerk zou brengen, als zulks reeds eenige reizen gebeurd was. Vergenoegingen zijn altijd des te aangenaamer, hoe onverwagcer zij iemand verrasfchen. Wanneer ik reeds te voren, eer de gordijn opgehaald word, het geheele Huk weet en ieder perfoonaadje van binnen en van buiten ken, blijft voor mij weinig behaaglijkheid en
on-



78
onderhouding ovèr. Men kan zekerlijk alle dagen niec iets nieuws hebben en men moet het meestendeels met het gewoonlijke voor lief nemen; maar zomwijlen is het dan evenwel nog nodig, dat men door iets buitengewoons weder nieuwe veerkragt bekomt. Een breedvoerig betogen en ontleden zou hier overbodig zijn; want gij en duizend anderen denken hieromtrent even als ik.
Met één woord, ik ging dan op avantuuruit. Ik had reeds verfcheiden plaatzen doorkruist zonder iets te vinden, en het kwam mij voor, dac het toeval mij ditmaal zijne gunst wilde ontzeggen. De avondfchemering begon reeds, en ik werd hooploos en voelde mij geneigd, om het onzekere met her zekere te verwisfelen, toen ik uit een huis herhaalde reizen hoorde roepen: kom boven, kom boven! Gij zult, zonder, dat ik het u behoéf te verzekeren, wel willen geloven, dat ik hier weldra de lugt van een gelukkig geval kreeg en dus aan het roepen het oor leende. Het kwam mij voor, dac her eene vrouweitem Was; ik was dus in het geheel niet zonder verwagting. Toen ik de trappen op ging, zweefde eene vrouwelijke gedaante door eenen langen gang voor mij heen. Ik
hield



= n
hield dit voor een feirï en floop haar ftillecjes na. Doch voor dat ik nabij haar kwam, was zij in het duistere verdwenen. Een waare Blen* dauer keert in dergelijke gelegenheden niet zo ligt te hal ven wege terug. Ik opende omtrent de plaats, waar mijne gunftige of ongunftige wegwijster — dit was mij op dit oogenbliknog onbekend —<• verdween , eene deur en kwam in een voorvertrek, alwaar een bediende mij» zonder te fpreken, een masker en een domino aanbood. Even zo ftom nam ik beiden aan4 even als of ik alles reeds zo verwagt had. Die verfterkte mij zeer in mijne verwagting; ik voorfpelde ongewoone vertoningen en verheugde mij bij voorraad, agter mijn masker, waarfchijnlijk onbekend de rol van eenen ingewijden mede te kunnen fpelen.
Ten einde den bedienden in het denkbeeld te laten, dat ik mede tot dien geheimen nagtlijken kring behoorde, brak ik zijn ftilzwijgen, hetwelk hem denkelijk aanbevolen was, door geen vragen af, hoe gaern ik ook het een en ander geweten had, om er mijn verder gedrag naar te kunnen rigcen.
Zodra ik mij vermomd had, trad ik door eene Zijdeur in eene fraaije , groote, egter flaauw
ver-



Verlichte kamer. Mijne oogen giggen rond, doch zagen noch manlijke noch vjxoowlijke wezens. Ik wus en blref alleen in deze _kamer. Juist wilde ik eene tweede zijdeur zoeken, om verder rond te zien, als ik op verfeheM;nplaatzen aan den eenen kant een flaauw licht gewa.ir Werd. Ik onderzogt dit verfJiijnzei van nader bij, en vond verteheiden kleine vensters, die van binnen met zijden gord'jnen bedekt en inde deuren gemaakt waren, door elke van dewelke men in een klein kabinet ging, zo ais er verfeheiden op die zijde weren. Ik opende er eenfc van, en werd zo wel door de fraaiheid van het kabinetje, als door de bekoorlijke itoffering \an hetzelve op de aangenaamtte wijze verraschc. Pragtige tapijcen en prenten in koper verfchaften het oog een der fchoonfte gezigten eH een keurig tafeltje met nektar en ambrofu indedaad van eene geheel andere, dut.fi vöor ons, menfehenkinderen meer bekorende hoed.-nighoid , dan die, wiiken weieer do goden gebruikten —Hond voor eene veerk^gtige fofa voor het belust gehemelre gereed. Ik twijfelde nu niec meer, of men was hier voornemens eenig feest te vieren en verwagete de. hiertoe behorende gasten. Hier was in alle geval een avontuurtje
te



cê wac;en > öTïdertu^fcketi welden veele bedenk* lijkheden in nrjij op , ingeval namelijk, de geenen, die vg hier bevonden , onbekenden waren, en mijne niet begeerde tegenwoordigheid ontdekten, welk taa-tfte ik natuuilijk moest vrezen, dewijl ik .mij toch niec onzigtbaar kon ma* ken,
Ondertusfc>en was ik reeds te verre .gevorderd en liet het er de-rhalven nu ook op aanko» men» wat er ook rrogt gebeuren. Ten einde in geval van nood op mijne hoede te zijn, voldeed ik in allen baast in een dezer kabinetjes mijnen eetlust», en mij vervolgens weder willende verwijderen, viel mij aan den wand van dit„ kabinetje eene. kleine (laaien veder in het oog, waarvan ik'het gebruik aanftonds ontdekte? want er met den vinger aanrakende, fprong eene deur open en ik zag eene nog grooter, zeer verbekte kamer, in welke egter insgelijks niemand tegenwoordig was, Ik trad binnen en Hoge het .deurtje agrer mij to^. Eene pragti* ge kroon met twaalf brandende wasehkaerfen hong in hec midden, en vermenigvuldigde zig in de verfcheiden groote (piegels, waarmede dö wanden pronkten. In eenen der hoeken Hond een fraai uurwerk, waarvan de kas zeer fier* F lijk



Ss
lijk en kunstig gewerkt was. Het onderlïe gedeelte was zeer groot. Ik opende de deur, die op zijde van de kas was, en vond tot mijn groot genoegen ruimte genoeg, om in dezelve, on« gemerkt, het gezelfchap te kunnen befpieden, hetwelk zig hier mogt laten vinden. Ik wilde nu even mijne oplettendheid op andere vooïwerpen rigten , toen ik in het naaste vertrek iets hoorde; het was dus tijd, dar ik mij op mijnen post begaf, alwaar ik door eene ronde opening de geheele kamer kon overzien. Het ■gedruis werd {leeds fterker, en onder de men» fchenftemmen hoorde ik er, die mij niet onbe« kend fchenen. Kort daarop ging hetzelfde deurtje open, door het welk ik ingekomen was, en een vermomde verfcheen , die een' tijd lang nieuwsgierig in de kamer rond zag en toen we»' der vertrok.
Nu begon een proeftijd voor mijn geduld* want het had boven mijn hoofd reeds tweemaal het uur geflagen, en ik bevond mij nog Iteeda in mijne hinderlaag, wagtende op het geen zou», de komen. Het gedruis in de andere kamer had! nog niet opgehouden; dus kon ik zonder geV vaar van ontdekt te worden, mijnen post niec wél verlaten. Wijl hec zig liet aanzien, dat ik
toch



toch geen verdere voldoening dan eene bloote nieuwsgierigheid kon verwagten , begon ik meer of min berouw te krijgen, dat ik mij hier begeven had, toen eindlijk een vermomde door eene groote zijdeur binnen trad, naar het horologie kwam, er eenige oogenblikken iet aan verrigcte en toen weêr fehielijk heen ging. AanHonds werden mijne ooren boven mij door de lieflijke toonen van eenen fraaijen marsch geflreeld, de kleine deuren tegen over mij gingen open , en ik werd door eene vertoning vcrrascht, die zedert het verlies Van hec paradijs zeker onder de grootlte zeldzaamheden behoort. Op eens Honden agt naakte menfchen voor mijne oogen, aan welker iichaamenalleszigtbaarwas, behalven het aangezigt, hetwelk agter een masker verborgen was. Hoe verbaasd was ik, teen mijne oogen fehielijk ontdekten, dat die naakt gezelfchap uk even 20 veele Eva's als Adam's belfond.
Verwagt geen fchildering van mij , mijn waardfte! want gij kunt ligt denken, dat eene dame, die geen lichaamlijke bevalligheden bezit, voorzeker om alles op de waereld de rol van eeue Eva niec op zig zal nemen. Even zo overtollig zou het zijn , u mijnen toeftand te F 3 be"



8* =■==
befcbrijven. Dezelve was eenig ia zijne foorc i
en ik weet waarlijk niet, of ik dien als aangenaam zal voor/tellen.
De marsch eindigde en nu begon een menuet, naar welken de vier paaren zeer lierlijk dansten. Hier volgde eene angJoiïe, vervolgens eene polonoife. Wuarfchijnlijk zou ik overluid gelachen hebben , indien geen andere gewaarwordingen mij geheel en al vermeesterd hadden.
Maar nu volgde een toneel, hetwelk mij van verbaasdheid in mijne horologiekas bijna verileend zou hebben. Midden onder dezen dans trad een zeker manlijk perfoon in volle kleding binnen, dien ik van alle Blendauers het laatst hier verwagt zou hebben , indien men hec immer v >or mogelijk kon houden , hem hier ce verw gten, en dien gij ten eerfte zu!r raden, als ik u zeg, dac het niemand anders was dan hij, dien wij gewis!ijk , indien wij ridderleenen te geven hadden , boven alle anderen ledig zouden wegZ2 iden , wijl niemand ons minder een waar, vrcugdig levensgenot gunt, en hetzelve vijandiglijker zoekt te verhinderen dan hij. Van mijne verbaasdheid weder een weinig bekomen zijnde, kwam de wensch in mij op, van te kunnen fchilderen : want was er ooit een merk-
waerdig



waerdig voorwerp, het welk verdiende, door de fchilderkunst vereeuwigd te worden, dan was het voorzeker het gezigt, hetwelk deze mensch op het onverwagt aanfchouwen van zulk een paradijsch toneel maakte. De dansfenden lieten zig door deze verfchijning in het minde niec ftoren — een duidelijk bewijs, dat deze gast wezenlijk genodigd was.
Hij poogde herhaalde reizen de deur weder te openen en zig te verwijderen ; maar vergeefs, en het gelukte hem niet eerder, dan na dat de polonoife geëindigd was. Zodra hij lug: kreeg, verdween hij als eene fchaduw, en ikwasfehier in verzoeking gekomen, om dit zeldzaam geval enkel voor een nagtgezigt re houd.m. Eene zwakheid, die gij zekerlijk zult verfchonen.
Nu lie: zig weder een marsch horen, en eer ik het vermoedde, was de verlichting verdwenen en de dikfte duisternis voor mijne oogen. Deze plotslij'ke , doch mij mets minder dan ona-m iénaame verandering was voor mij onbegrijpl;jk, tot da: mij inviel, boven de twaalf waschkierfen even zo veele knersdompers gezien te heSben, die omtrent eene elle regc'landig boven -ezelven-hongen, en van boven aan eenen dra id vast waren, welke met het horologie gemeenfeu-, F 3 had,



had. Ik vertoefde nog eenige minuuten en kroop toen uit mijnen fchuilhoek, vol vuurig verlangen, ora dit wedervaren gelukkig en, indien mogelijk, met een gewenschc genot te eindigen. In de kamer naast aan was het geheel Uil, waarvan men de reden gemaklijk kan raden.
Na dat ik in deze duisternis een' tijd lang zoekende rond getast had, kwam mijne hand aan de kruk van eene deur. Ik rragtte dezelve zagtjes te open;n, doeh dit wilde niet gaan, tot dat het mij gelukte een fchuifje te vinden, welk ik terug fchoof. Door deze deur kwam ik in eene zaal, waarin ik të voren niet was sewéest. Bij geluk was dezelve verlicht, dus kon ik hier eenen uitgang vinden.
Ik hield mij hier niet lang op; maar gingaanftonds naar eene deur tegenover mij, die niet gefloten was en door welke ik in eenen langen, fmallen , met eenige lantaerns verlichten gang kwam. Naar mijn gedagt omtrent in het midden van denzelven gekomen zijnde, ging naast mij eene deur Open, uit welke een allerliefst meisje te voorfchijn kwam. Volgens haare kleding hield ik het voor het kameniertje van eene in dit huis wonende dame. De nieuws, gierigheid plaagde mij juist niet, om haaren
naam



naam en haar beroep te weren; ik vond het meisje fraai, en dit was mij genoeg. Het lieve zottinnetje fcheen door het gezigt mijner vermomming verfchrikt te zijn; zij fipong fehielijk in de kamér terug; ik was egter even zo fchie. lijk er binnen.
Voor hem, die den toon verftaat, is het,* gelijk gij weet. niet moeilijk , een Blendausch meisje te winnen. Ik overtuigde de verfehrikte ten eerfte, dat zij met geen geest re doen had, en na dat ik van mijne zaak tamelijk zeker was, ligtte ik hec masker af, en tragere nu de ank zonder vertoef zo te beleden, dat haar eigen belang niet toeliet, mij te verraden.
Na het vol genot van ruim een half uur ver* liet ik het lieve duifje, innig te vreden met het gevalletje van heden. Mee hulp van mijn liefje geraakte ik weêr even zo ongemerkt uit dit huis, als ik er toevallig ingekomen was. Ik had dit zonderling geval eenen papegaai te danken; want van nienand anders, dan van dezen, kwam het herhaald geroep , het welk mij in dit huis lokte. Ik behoefde tot voldoening mijner niéuwsgierigheid geen geheimen uit hec F 4 aaa'



aanvallig meisje te trekken , dewijl deze verfchijning vol geheim weldra voor mij niet duister meer was. Van al deze dansfende pepfoonen was er een' mij kenbaar geworden, en hier door kan ik met alle zekerheid opmaken, welk gezelfchap het was, ten minde, wat het manlijke betreft. Gij weet, wien wij voor
eenige dagen in den . tuin befpiedden.
Deze was er bij; er is derhalven geen diep na» denken nodig, om de overigen te raden. Zijne onaffcheidelijke medegezellen zijn bekend. Ten aanzien der dames kan ik mij gemaklijk gerust ftellen. Genoeg het waren Blendaufche godinnen, en wel zulken, die haare bekoorlijkheden openlijk mogen vertonen; iets, dat bij allen geen plaats vind.
Zief zo iets hebben wij tot heden nog niea beproefd; indien ik mij de zwakheid, van natevoigen , niet fchaamde, zou ik voorfhan , tot dergelijk feest toeftel te maken. Men moer daar niet kwalijk bij gemoed zijn. Maar wij zijn origineekn en als zodanigen moeten wij altijd op iets anders bedagt zijn. Laat u heden bij tijd» vinden , en dan mondelings nader 1 "
Hec



Het viel Hellhnupt, die de Blendaufche waereld zo wél kende, niec moeilijk, de naamen te raden, die in c'ezen brief ontbraken. Hij fchudde het hoofd, ftak dc-n brief bij zig, en wierp dien,. na dat bij van den koning teruggekomen was , in het vuur. Hij zweeg ; doch de voorfpellingen van Sapo werden hem hoe lapger hoe waarfchijnlijker! —
F 5 AGT-



3» ems
AGTSTE HOOFDDEEL. x Eene fchijnverbéte? ing.
D e koning Sapo was, gelijk reeds gezegd is, der hofplaats Blendau niet zeer genegen. Dit misnoegen, waarvan wij de oorzaakenreeds opgegeven hebben , had zeer rasch het befluic tot gevolg van zijne verblijfplaats te veranderen. Hij betrok een landhuis, niet verre van de ftad in eenen zeer vermaaklijken oord gelegen, het welk hij tot dit einde had doen bouwen. Het vertoonde niet zo zeer eene fchitterende pragt der koninglijke grootheid als wel eene eenvoudigheid vol fmaak en van eene wijze en itille ingetogenheid. Hier woonde de gekroonde wijsgeer omringd door weinige vertrouwlingen, in eene onafgebroken werkzaamheid en zijne verlustiging en uitfpanningen beantwoordden volkomen aan dit verblijf.
Saul, moest de hofplaats insgelijks verlaten en een huis in de nabijheid van zijnen vader betrekken. Hij dagt zijnen zoon door deze ver-
wjj-



wrjdering in eene andere loopbaan te leidend Hij liet bem in het eerst wel de vrijheid, om zomwijlen voor eenen korten tijd naar de hofplaats te keren ; doch wijl dezelve herhaalde reizen misbruikc werd , verbood hij hem ten ftrengfte, tig ooic zonder vaderlijk verlof naar Blendau te begeven. Indien deze verwijdering den kroonprins onaangenaam was, was dit verbod het hem nog veel meer. Maar dit kon niet baten; Sapo liet met zijne bevélen niet fpotten; Saul moest gehoorzamen. Hij zogt zig in zijnen toeftand zo veel mogelijk te fchikken, arbeidde naerstig en verwierf indedaad de te vre- „ denheid en goedkeuring van Sap o. Ten einde hem op dezen goeden weg te doen voordwandelen en hem van zijne vorige verbindnisfen aftetrckken, huwde Sapo hem aan eeneprinfes, welke al de dames der hofplaats aan de bekoorlijkfie fchoonheid verre overtrof. Saul was opgetogen en leefde eenen geruimen tijd volko- men naar den wil zijns vaders. Zijne geüartheid was te zeer tot verandering geneigd en zijn karakter had te weinig behendigheid. Zijne verbeelding ontwaakte en fchilderde hem.de voormalige aangenaame toneelen met de levendigfte verwen; hier door ontflond in hem weldra een
• ver-



9* ===5
verlangen, hetwelk door het haatlijk verbod ongemeen verfterktwerden rasch heimlijke beproevingen, om vorige vriendfchappen weder te vernieuwen , bewerkte, De ceiite proeven gelukten, en het gevolg daarvan was, dac dezelven nu menigvuldiger en flourer voordgezet werden. Saul was, ondanks het llreng verbod van zijnen vader, alle weeken, ten minfie eenige reizen in de hofplaats en bragt er geheele nagten door.
Zijne gemaalin liet zig dit wélgevallen, dewijl zij zig, zo men zegt, daar voor fchadeloos gefield heeft, hetwelk wij egcer aan zijne plaats laten, en haar, ingeval hec ook in de daad zo ware geweesc, in het geheel niet kunnen verdenken. Maar Sapo was zo oogluikend niet en moest hec ook volgens zijne verwagcingen en grondregels'minder zijn.
„ Wij hebben ons vergeefs verheugd," zeide S a^p o met een meer dan gewoon ernflig gelaat tegen den raad Hellhaupt, toen deze eens bij hem in de kamer kwam.
„ Hoe zo? uwe majesteit!" hernam deze,
De koning. Saul's bétering is verdwenen? Het gaat thans erger dan ooit met hem. '
Heil-



ss?e. 93
Hellhaupt. Hóóp moet de plaats dezer vreugde vervangen.
De koning - bitter glimlachende) Begint g'- ook nog met lugtkasieeleh te (pelen? — Zo gij hec immer doet, mij zuit gij er niet toe verleiden.
Hellhaupt. l'we majesteit vergeve mijl ïugtkasteelen in den eigenlijken zin zullen nooit mijne zaak worden. Maar ik houde mij vast bij de hoop; want er zijn veele gevallen, in welken men zonder dezelven volftrekt niet kan doorkomen.
De koning. Die veel hoopt, word veel bedrogen ! En ik heb tot dus verre geloofd, dat ten minde wij beiden geen groote vrienden van hec bedrog zijn.
Hellhaupt. Dit geloof van uwe majesteit is gegrond; maar, waar is de fterveling, die niet bedrogen word?
D e k o n i n g. O! ik weet zeer wél, dat in dit leven, hetwelk zo rijk aan dwalingen en gochelaarijen is, geen mensch het bedrog kan ontgaan. Maar ik weet ook, dat men juist om die reden des te voorzignger moet zijn en volftrekt geen hoop voeden, van welke men vooruic ziet, dat men zig zal bedriegen. Ten
min-.



94 —
rninfle moet dit bij zulken geen plaats vinden, die zig op een gezond verfland en het regc gebruik daarvan beroemen.
Hellhaupt. Maar, wanneer nu deze hoop zo lang gerust fielt als men het nodig heeft.
De koning. Ik verfia u, Hellhaupt! maar eilaas dergelijke onzekere hoop is zo weinig mijne zaak, dat dezelve mij geen uur kan gerust Hellen. .
Ik moet, zo veel mogelijk, zekerheid, en deze niet te bekomen zijnde , ten minfle evenwel waarfchijnlijkheid «hebben , als ik te vreden zal zijn. i
Hellh aupr. Alle waarfchijnlijkheid is nog niet verdwenen. De tijd kan veel veranderen.
De koning. Spaar uwe moeite, Hellhaupt! in deze zaak zuk gijze voor mij vergeefs aanwenden.
Hellhaupt. Uwe majesteit verfchone mij, indien ik te veel gefproken heb.
De koning. Ik heb u niets te verfchonen. Gij meent het wél. Doch ik kan u volftrekt geen gelijk geven. S
Hellhaupt. Ik zie, dat deze bezorgdheid «wer majesteit veele onaangenaame uuren veroor-



«3 95
oorzaakt, en agt hec van mijnen pligt, dezen ten minste niet- te vermeerderen.
De koning. Uw oogmerk is goed, doch mijn verdriet word er niet minder door.— (Opgeruimd ) Goede grijsaarr! wij beiden moesten
twee leeftijden do >r te ieven hebben dan
ZOU het vooruitzigt van Kanonnenland béter zijn! — (fomber) Bedenk flegts zelf, welke verdrietige gewaarwordingen het veroorzaakt, Wanneer men bijna eene halve eeuw gearbeid, geworsteld en gefpaard heeft — en nu moet zien, dat dit alles enkel in den wind isgefchied! wanneer men zig moet voorilellen, hoe de vrugt van dezen arbeid en deze fpaarzaamheid in korten tijd zal verdwijnen en het geheel gebouw met zo veele moeite opgerigt als een kaartenhuis zal inftorten, zodra flegts mijne oogen gefloten ,zullen zijn. O! waarlijk ! Hellhaupt! indien ik hier eene uitkomst wist, dan zou ik mij'in alle opzigten gelukkig agten ! maar ik twijfel er nu zeer aan, er ook eene te vinden. Ik heb reeds veele proeven genomen , gelijk gij weet; doch dezelven waren allen vergeefs. Saul heeft zedert vier weeken weder geheel den ouden Weg ingeflagen. Hij heeft zijn werk wel gedaan, maa,r ik weet zeer zeker, dat hij nu
veer-



96
veertien nagten agtereen in Blendau ondër zijne
hoeren heeft doorgebragt Is dit geen dolle
uitfporigheid, Hellhaupt? kan men op deze Wijze neg groote hoop voeden?
Hellhaupt. Dë gefchiedhis is egter niet geheel zonder zodanige voorbeelden, die zelfs in dit geval nog tot hoop opwekken.
De koning. Ik ftem u zulks gaern toe4 doch deze voorbeelden wekken mij tot geen verwagtingen op zo als ik ze gaern had. Saul kan misfehien nöa" e&n1 man worden, met wien honderden ce vreden zijn, ja dien veelen zelfs zeer verheffen; maar zulk een man, als wij beiden begeren, met één Woord een koning, zo als Kanonnenland dien noodzaaklijk moet hebben , wanneer het niet agtenvaard, maar voorwaard zal gaan, zal hij nooit worden. Saul heeft zekerlijk ook goede hoedanigheden, maar zijne zwakheden hebben eilaas te veeloverwigt op dezelven. Maakt het u niet zeer bekommerd , wanneer gij- u na mij eene maitresfenregering verbeeld, wanneer gij u voorftek , dat de volle fchatkamer, welke tot eenen grooten fteun voor onzen ftaat dient, na mijnen dood in een paar jaaren zo ledig zal zijn, als het vertrek ;van eenen hongeriger, poëet? Wanneer



sm P7
gij u voofftelt; dat Kanonnenlands ffingt en roem r*- — rnaaf, waarorri zal ik een t'af .reel fchiüeren, dat voor mij zo zeer krenkend en affchrifckend is en reeds zo ono[ h mdelijk voor mijne oo>ren zweeft? Genoeg!;! ik ben een ongelukkige vad^r, en dit is des te treuriger, daar ik mijnen erfopvolger eenen troon nalaat, \~t-m Ik £al de vertrouwde vrienden en vriendinnen van Saul doen waarfchouwen, en dit niet barende , zullen ernftiger maatregels genomen Worden. Wanneer men iemand, die verleid is, op den regcen weg wil terug brengen en op denzelven doen voordwandelert, moet men hem Voor verdere verleidingen trag:en ce beveiligen» Saul kan zig zeiven niëc beftieren; de geringde verlokking is onoverwinlijk voor hem, — (Na eenige bedenking) Ik heb gehoord, dat hij thans verkering heeft met een meisje, genaamd Dikbeen. Is deze deern u raUfchien be* kend? Hellhaupt. Neen!
De koning. Ik zal er nader onderzoek naar doen en dan mijne maatregels daarnaar nemen.
Men fprak nu over ahdere zaaken. Dit Wa3 volkomen naar den wensch van Hellhaupti G want



98
want hij fprak niet gaern met den koning over deze bekommerende omftandigheden, wijl hij deswegen niets aangenaams wist te zeggen en van den anderm kant de misnoegdheid des konings niet w'lde vermeerderen. De geheime gebeurdnisfen van Saul waren hem ook van nabij bekend, en zijne hnop was in her gering* fte niet grooter, dan die van den koning. Ondertusfchen was dit de eenige zaak, in welke hij niet geheel openhartig jegens Sapo was.



— 99
NEGENDE HOOFDDEEL.
Groote verandering.
De vrij armhartige omftandigheden der familie van D i k b e e n waren zeer voordeelig ver* anderd. Woning, tafel en kleding ondergingen eene verwisreiing, welke van wélgefteldheid getuigde en waardoor dit huisgezin op eens den aanzienlijken ftand naderde. Men iiet den handel in het klein varen en de citroennegorie werd alleenlijk nog door de moeder en jongfte zuster, en wel in het groot gedreven.
Voornaamlijk vond men egter de oudfte juffer D i k b e e n van gedaante veranderd. Zij fpeelda de rol van eene dame van ftand, als of zij dezelve reeds lange beftudeerd had en op eens met den bon ton der groote waereld begaafd was eeworden. Zij hield haare in den grond niec altefchoone waar duur, zeer duur, en zij, die an Iers zo gaern het oor leende, liet nu crotslijk jongelingen en mannen van vermogen en geboorte G a aan



aan haare voeten vergeefs om verhoring fmeken.
De reden van deze groote verandering was geen andere dan die, weike de lezers gewis aanftonds van zelf zuilen raden. Saul had Hansje Dikb een tot zijn liefje verheven. De wijze, hoe dit gefchiedde en hoe Hansje zig daar bij gedroeg, toont duidelijk, dat Hansje reeds te voren er op doelde, om dezen eerlhat te verkrijgen, en dus misfchien in gansch Blendau geen vrouw of meisje den waaren citroenhandel zo wél verflond als zij.
Hansje Dikbeen bevond zig eens, enkel met oogmerk om negotie te doen, bij den graave Burfo, die als een rijke zwelger ook een bijzonder vriend van eene zekere foort citroenen was, fchoon hij dezelven wegens verzwakte maag niet wél meer kon gebruiken, maar zig voornaamiijk alleenlijk met het gezigt van dezeken moest verlustigen. Burfo was zeer minzaam , inzonderheid jegens vrouwtjes en meisjes, die iets te koop hadden. Jn gevolge van deze minzaamheid was het dan ook, dat hij den koop met Hansje in eene zijkamer op eene zeer pragtige fofa floot. Hansje had veel gevoel. De innemendheid van den graave verwekte in
haar



haar hart warme gewaarwordingen en op haare wangen eene roodheid , die haar bevallig aangezigtje zeer ten voordeele ftrekte.
De koop was even gefloten, toen iemand de deur in het voorvertrek opende en met harde fchreden binnen trad. Burfo merkte aandondi, dat het iemand moest zijn, die zig voor hem niet behoefde te bedwingen, en hem dus ook waarfchijnlijk in de zijkamer zou zoeken. Wijl hij zig egter niet gaern door iemand met het verhitte meisje hier alleen wilde laten vinden, begaf hij zig fpoedig -'n eene derde zijkamer enliet zijn lief citroenmeisje, het welk in allen haast eene kleine wanorde in haare klederen in orde had te brengen, blijven. Zijn vermoeden was niet ongegrond: want het bez:g Hansje was nog niet ten volle in ftatii-quo, toen de kroonprins Saul binnen trad. Btiden zagenelkander metzigtbaare verwondering zonder fpreken aan; doch de gevolgen van deze verrasTchïng wart n van korten duur: want een jonge wakkers raan en een jong fehoon meisje omróoecea elk indw zeker nooit en nergens te onpas.
'Hansje kende S a u 1 ; maar Saul keride Hansje niet. De Bltndaufciié non had óttfl dertusfehen 'ook met het minfle van epi è I nG 3 fteed.



ica ===
IteeoTcfie agterhouding en bloheid. Men zag elkander aan en werd aanftonds bekend en vertrouwd. — „ Liefde fchaapje! hoe komt gij hier?" zeide Saul , haar zagtlijk over de roode wangen ftrelenie.
Hansje (met nedergeflagen oogen en een gelaat, als of zij eene waerdige nakomelinge der
kuifche S u fan na was.) Om de negotie, uwe
koninglijke hooghid!
Saul. Gij hebt zulk eene roode koleur,
lief duifje J als of gij eene kleine verhitting had
gehad?
Hansje (als te voren, met gemaakte fchuldeloosheid,) De onverwagte tegenwoordigheid van zulk een' hoog' perfoon heeft misfchien mijne wangen een weinig rooder geverwd, dan zij gemeenlijk zijn. (meteen'zagten,befcheiden blik in Saul's belust oog) Ik heb nog nooit het geluk gehad, uwe koninglijke hoogheid zo van nabij te zien!
Saul (H a n sj e omhelzende-) Dit is zuure waar ! Hebt gr nu en dan ook niet een zoet vrugtje te koop?
Hansje. Als men het begeert, kunnen wij ook met ooft bedienen.
Saul (glimlachende.) Allerliefst! zo een



appeltje, als Eva eens haaren Adam liet proeven, vind altijd liefhebbers! —- (fterk inde oogen ziende.) Heeft Burfo reeds iets vantt gekogt ?
Hansje (insgelijks fterk onder de oogen ziende.) Er is nog niets ge 'aan. Een bediende zeidemij, in deze kamer tegr-an, alwaar ik den heer graave zou wagien.
Saul. Dan moet Burfo in het geheel niet te huis zijn! Ik wil hem ook fpreken. Wij kunnen nu zamen naar hem wagten, dan zal geen van ons beiden de tijd lang vallen. (Hansje weder omhelzende) Gij hebt toch wel ergens een zoet vrugtje bij u? ik koop even zo gaern als Burfo.
Hansje (fpringt op en krijgt haar mandje metcitroenen.) Hier, uwe koninglijke hoogheid! is mijne koopmanfehap! (met een glimlachen, let welk de roode wangen nog mét twee verlokkende kuiltjes verfierde.) De eer van iets aan u te verkopen, zal mijn hart met groocen hoogmoed vervullen.
Saul. Denkt gij dit? — Als gij gaern met mij te doen hebt, zal ik dikwijls van u kopen. Het moeten juist altijd geen citroenen zijn; een G 4 meis'



I©4 ==
meisje heeft immers ook wel iet anders, waar toe kopers gevonden worden.
Saui ilopre haar eenige (tukken goud in de hand en maakte nanfïonds ernfiig gereedheid, om haare vrouwii ke koopnn.ifchap nader te leren kennen. Doch Hansje wilde zig volftrefct met geen andere negotie dan die van citroenen inlaten. Zij wist eene onfchuld meesteragcig te veinzen, die geen van Saul's tekenen fcheen te verdaan, en allererndige aanvallen in zo verre wederftond, dar zij niet geheel onder lag; doch egter ook eenige van haare bekoorlijkheden den blakenden prins zigtbaar werden.
55 Zijt gij dan tegen allen zo wreed?" zeide hij, — van de fofa npfpringende en naar het vender 1, pende, om zig een weinig te verkoelen, —r
Hansje. Tegen alle-* J — Vertrouwde liefkozing; n kan ik alleenlijk iemand fchenken,van wien ik vooraf weet, dat hij mij getrouw blijft. Hec kan zijn , dac uwe koninglijke hoogheid die voor eene romantieke gril houd; maar het ftaat niet ia mijne magt , mijn hart te veranderen.
Saul. De grondregel is goed; doch gij
kunt



705
kunt dien getrouw blijven en mij evenwel verhoren.
' Hansje. Het behaagt u enkel te fchertzen, mijn prins! maar, fchoon u in.iedaad uan deze verhoring iet gelegen ware, zou ikze u egter niet kunnen geven.
Saul (vuurig.) Waarom n'et?
Hansje (m?c nadruk.) De kroonorin<? van Kanonnenland kan toch immers deze eenige niet worden ?
Saul. Alles komt hier op aan, wat gij van dezen eenigen vordert.
Hansje. Dac hij even he-?elfde jegens mij zij, wat ik jerens hem zou zijn. Of, gelijk ik reeds gezegd heb, dac hij mij getrouw blijve.
Saul. Uwe vordering moet op liefde zien, waar deze is, daar is ook trouw
Hansje. Juist zo mijn prins! maar daar is ook eene liefde , welker behendigheid flegts van weinige oogenblikken is Ik begeer eene ernftige, fteedsdurende liefde , en deze kan men zig zonder trouw niet verbaden.
Saul ll msje ra lerende en haare wangen teder ftrclende.) G'j behiag'c mij, meisj^! Deuk niet, dat mijne genegenheid enkel eene G 5 oogen-



oogenbliklijke is. Ik zou u lange, en zeer Ian» ge genegen kunnen zijn.
Hansje. In Blendau zijn nog veele mijne gel jken .' (met een link gezigt in Sa ul's oogen) Zoud gij niec hetzelfde tegen elke andere zeggen, die hier in mijne plaats itond?
Saul. Hoe kunt gij zo iets denken, zottinnetje? Gelooft gij dan niet, dac ik mij mijner gewaarwordingen bewust ben ? Gij zijc het eerlte meisje niec, mee hecwelk ik fpreek. Maar het geen ik u zeg, heeft nog geen van mij gehoord, (haar weder omhelzende) Zie! mijn hartje! gij hebt dan immers geen reden, om zo wreed cegen mij ce zijn ?
Saul deed op nieuw eenige aanvallen; maar Hansje was onoverwinlijk. De werking, welke zulk een tegen/rand gemeenlijk op eenen wellustling heeft, is bekend. Saul had dezen ftrijd met fcheres begonnen, en dezelve eindigde — ten minfle voor zijn hart — met grooten ernst. Een vonkje was eene vlam geworden. De liefde heeft haare bijzondere eigenfehappen zo wél als de fmaak. De een geraakt op het gezigt van een meisje in vollen gloed, terwijl een ander er geheel koel bij blijft en nauwlijks eene oogenbliklijke opwelling van eene begeerte
naar



naar eene omhelzing gewaar word. Daar is er, die in het vervolg zig veel hoofdbrekens gemaakt hebben , hoe Saul op een meisje kon verlieven en zig door hec zelve zo zeer laten kluisteren, aan hetwelk zij zo weinig regelmatige fchoouheid ontdekten. Dezulken hebben waarfchijnlijk niet bedagr, dat de hefde eene zeer wonderlijke zaak isendat men over dezelve even zo min kan zintwisten als over den fmaak.
Onder deze gefprekken en — egter voor Saul niets minder dan voldoende — liefkozingen was een uurtje verlopen, eer m.n er om dagr. Wijl Burfo nog niet te voorfchijnkwam, vond Hansje goed, zig te verwijderen. Zij zou het reeds gaern eerder gedaan hebben: want zij vreesde, dat de verfch'jning van den graave de geheele klugc zou bederven, wijl zij bij dezen niets minder dan de rol van eene wreede gefpeeld had.
Bij dit torree!, uit hec welk voor het toekomende zulke gewigtige gevolgen voordfprocen, zijn nog veele omfhndigheden te ontwikkelen, die mogelijk menigen lezer een wantrouwen tegen onze geloofwaerdigheid zouden kunnen doen opvatten.
„ Waarom heeft dan de graaf Burfo zig in
de



loS 5=5
de na<!st,;a:gende kamer verborgen ? Zou het niec veel gevoeglijker en veiliger zijn geweest, indien hij bij de komsc van eenen derden, Hansje onzigtbaar had gemaakt? Het zou minder in hec oog gelopen hebben, den eigenaar van het huis zeiven dan eene vrouwe in hec zijvertrek te vinden.''
Dit is voKïrekc waar en had ook zeer wél zo kunnen gefchieden. Maar, dat het zo niet geweest is, komt enkel en alleen op rekening van hec geval. Saul verraschte haar plotslijk; er bleef geen tijd over coc beraadflaging en overweging; Hansje kon het vermoeden niet hebben, het welk Burfo bad: want hoe ligc kon zij den geenen, die in de naaste kamer was gehoord voor eenen v n dts graaven bedienden houden; dien het,mee de gewoonte van zijnen heer reeds bekend , in hec geheel niet zou invallen, in de zijkamer te komen. Burfo kon die alles béter onderfcheiden ; hij verwijderde zig derhalven en Hansje blfef. Beidendeden het, zonder zo ten eerde aan hec gevolg te denken , fchoon B u r i"o reeds vooraf ken vermoeden , dat het Hansje aan geen gevoeglijk voorwendzel zou onrbreken.
„ Maar waarom kwam Burfo niet weder?
Waar-



Waarfchijnlijk heeft hij toch de ftem van den prins gekend, en voor dezen zijnen vertrouwling, die zijne levenswijze zo van natrj kende, behoefde hij zig immers niet te bedwingen?"
Burfo kende zekerlijk weldra de ftem van den prins j maar. horende, dat hij ook met het meisje wilde handelen,hielden nieuwsgierigheid en vriendfchap hem terug. Hij wilde den •prins niet ftoren, en tevens was he; voor hem een vermaak, zulk een toneel ongemerkt te kun ■ nen beluisteren. En Hansje een voorwendzel gemaakt hebbende, wilde hij het meisje, dat hem zo gunftig en gedienstig was , ook niet gaern in verlegenheid brengen.
„ Maar, waarom hield Hansje zig dan zo af. kerig tegen den prins, wijl immers zijne verfchijning volkomen naar haaren wensch en zijne verovering haar doel was?"
Wij geloven niet nodig te hebben, op deze vraag te antwoorden; want wij kunnen nauwlijks denken, dat eenige lezer dezelve zal opperen, {iet gedrag van Hansje gaf een wél overlegd, beftuJeerd ontwerp te kennen ; fchoon wij voor het overige moeten bekennen, dat zij tegenwoordig juist niet zo zeer op S a ul s verfchijping gevat was.
„ Maar



II» =s
„ Maar, moest Hansje dan niec bevreesd zijn, dat B urfo haar bij-den prins in het waare lichc zou ftelierf?"
Dit moest zij zekerlijk vrezen! Doch men weet immers, dat vrouwen zig zeer wél weten te redden, en men kan dit voornaamlijk van het Blendausch fchoon geflapt zeggen.
„ De kroonprins Saul vond Hansje alleen in de kamer van eenen liefhebber, zag haar citroenmandje — befloot hij dan hier niet uit, door welken geest zij gedreven wierd?"
Saul heeft zijne gedagten daaromtrent nooit te kennen gegeven, en wijl wij in zijn hart niet konden zien, zijn wij ook niet in (laat, voldoende hier op te antwoorden. Misfchien heeft hij hier geen erg uit opgevat , of was hij op onaangeroerde knopjes niet belust, en hield meer van opengebroken roozen. Genoeg, Hansje bereikte haar oogmerk, hoe veel ook nog over de wijze, hoe dit gefchiedde, zou kunnen gezegd worden,
TIEN.



maas ut
TIENDE HOOFDDEEL»
Het vreugdeuurtje nadert»
>Saul had de aankomst van zijnen vriend ook met verwagr. In het algemeen was hij niet voor lang wagren; ondertusfchen had hij hec zig egter ditmaal Jaten wélgevallen , indien flegcs Hansje ware gebleven. Zij fcheen hem nu op eens met verheven kragc tot zig te trekken; Zodra zij de deur uit was, mm hij hoed en rotting en volgde haar na. Zijne oogen verlustigden zig nog eene wijle met de meisjes, die hij op de ftraaten ontmoette, en wijl het bekorend voorwerp zig bij dezen verloor,onderhield zijne verbeelding hem met een voor hem zeer aangenaam fchaduwfpel. Deze vergoedde alles zeer rijklijk, wat de natuur aan het voor hec overige tamelijk bekorende Hansje vergeten had, en het tafereel, welk dezelve weldra voor de ziel van Saul ophong, was van dien aart, dat voorzeker geen fchilder in de waereld hec yleijender zou gemaakt hebben.
Het



Het gevolg daarvan was het hlakendst verlangen naar genot en het vast befluit, zig hetzelve té verfchaffeh, het koste wit het wilde. Terwij] hij op deze wijze diep in gedagten voordwandelde, ontmoette hem zekere jonge heer van Birnbaum , die boven alle zijne vercrouwlingen den rang Van boezemvriend bekleedde Deze had zijn gebat zo wél bcftudeerd, dat hij a'le rek ns daarvan kende b-en opflag van hef oog — en aan'londs ontdekte hij, dat Saul ergens mede zw.inger ping.
„ Mijn prins!" zcide hij, hem vriendlijk de hand gevende, „ Gij hebt even iets zeer aangenaams gevonden, of gij zoekt hec nog?
Saul. Gij fcult mij in het eind nog alles uit de oogen lezen ! — ^zijnen vj iend onder den arm nemende en langzaam met hem voordwandelende.) Lieve Birnbaum! Ik heb even eene geheel i.ieuwe ondervinding gehad.
Birnbaum. Hec was egter geen andere •dan eene aangenaame?
Saul. Omtrent zo aangenaam als die' van eenen veldheer, die de belegering moet opgeven en terug trekken — (zagc in hec oor.) Een meisje heefc mij afgewezen.
Birnbaum. Zuik een geval zou in Blendau



lig
dan vrij niauw zijn! — Deze zeldzaame wfee* de behoorde zekerlijk op hec land te huis?
Saul. O neen ! Zij is wezenlijk eene Blertdaufche en leeft in eenen kring, waar men anders met open armen word ontvangen.
Birnbaum. Gij hebt zekerlijk een lief\ goed fchaapje voor gehad, in welks hoofdje de leringen van den kacechismus nog fpoken ?
Saul. Als dit zo ware, zou dit verfchijnzel zo nieuw niet voor mij zijn. Het is wezenlijk een allerliefst meisje, dac veel verftand fchijns se bezitten.
Birnbaum. Het zou toch indedaad iet merkwaerdigs zijn, indien in Blendau een meisje van verftand gevonden wierd, het Wélk fpijtig tegen u was.
Saul. Het zottinnetje heeft misfchieneenen roman in het hoofd
Birnbaum. Heeft zij zig zo iets laten verluiden ?
Saul. Zij begeert er flegts eenen en de* zen geheel.
Birnbaum. Dit is eigenlijk wat veel be* geerd; maar, wanneer hec der moeice waerd is, kan hier ook raad gefchafc worden.
Saul. Hoe zo?
g Èirfi»



U4 =
Birnbaum. Gij moet haar tot uwe minnaares maken; men kan immers iets aartigs wel voor zig alleen houden?
Saul. Die zou zekerlijk het beste zijn;maar misfehien zou het zo gemaklijk niet gaan.
Birnbaum. Zo gemaklijk, dat gij flegts behoeft te willen, als het zal gefchieden.
Saul. Het zal opzien baren.
Birnbaum (glimlachende.) Men is van het denkbeeld: prins die eene minnaares houd, niet meer vreemd. Gewoone verfchijnzels maken geen opzien. De koning Salomo had veele minnaaresfen, en niettemin hoort men hem heden nog als een groot monarch prijzen. Kunt gij u een béter voorbeeld voor oogen ftellen dan dat van eenen koning, wiens naam heden ten dage nog met zo veel luister in de jaarboe-: ken praalt?
Saul. Uw raad draagt mijne volkomen goedkeuring weg, mijn lieve Birnbaum! maar zal ook het meisje wel willen?
Birnbaum (glimlachende.) Het meisje? — Schoon zij de beminlijke zuster van den kuifchen J o fe p h ware, zou ik mij van nu af voor haare bewilliging wel willen borg ftellen.—Wilt gij aan mij het genoegen laten, van deze zaak voor u te klaren?
Saul



Saul fmet een zigtbaar genoegen.) Gij komt mijn verzoek voor, mijn lieve Birnbaum! Doe het, indien gij kunt, uwe moeite zal niet onbeloond blijven.
Birnbaum (den prins de hand gevende.) Binnen weinige dagen zult gij het gunftig uurtje vieren, waarmede ik u reeds vooraf geluk wensch. fha een weinigje bedenkens.) Wij hadden fchier het noodzaaklijkfte vergeten : wie is dan het lieve meisje, welk het geluk heefc, u zo zeer te behagen?
Saul leerde nu zijnen boezemvriend zijn nieuw fchatje kennep. Toen Birnbaum den naam van Hansje Di kb een hoorde, maakte hij een gezigt als of hij oorpijn had; want hij Zou alles in de waereld eerder verwagt hebben, dan in deze die wreede te vinden, welke hij aang. nomen had voor S a u 1 te veroveren. Hansje had zelve hem reeds de overtuigendfte bewijzen gegeven , dac zij niets minder dan wreed was. Deze ontdekking moest hem dus in het eerfle obgenblik ongemeen treffen. Hij herftelde zig egter aanftonds, en, zig een weinigbedagthebbende, had hij in den geheelen ftaat der zaaken volkomes Jicht. Veel te doorliepen, om zijH a csö



Ii6 =
nen vriend, wiens driftige liefde hij fleeds duidelijker befpeurde, den fmaak te benemen, geliet hij zig, als of dit meisje hem onbekend ware, maar verzekerde ook tevens opnieuw, dat hij zijne belofte volkomen zou volbrengen. Eene belofte, die hij nu des te gemaklijker kon herhalen, wijl hij H ansj e zeer van nabij kende en ook aanftonds het oogmerk van haare onverfchilligheid bevroedde.
„ Waarom zoud gij den verrukten S a u 1 het bedrog doen zien?" dagt hij b j zig zeiven— „ Hij is eenmaal in Hansje verliefd, en zou hij bij eenige vrouw in Blendau meer vinden dan bij deze. Waar de wezenlijkheid ontbreekt, moet men zig immers wel aan het bedrog houden, en gelukkig, die droomt gelukkig te zijn, wanneer hij het wakende niet kan zijn." •
Na dac Saul den gedienfb'gen Birnbaum met eene waare hartlijke liefde omhelsd had, Wilde deze zig van hem fch 'iden ; maar des printen bloed was door de verbeelding te zeer in drift geraakt, dan dat hij zig voor heden enkel met de hoop op een aanftaand genot zou hebben laten vergenoegen. Hij hield zijnen vriend nog terug en ontdekte hem zijn verlangen. Glim.
lachen-



-3=S S17
lachende antwoordde deze, dat bij een dergelijk verlangen had, en nu juist willens was, daar aan te voldoen.
Saul. En gij hebt het dus voor u alleen gedaan, zonder mij er deel aan te laten nemen?
Birnbaum. Ik dagt, dat gij nu reeds zoud willen beginnen voor Hansje te fparen.
Saul. In onze jaaren behoeft men nog niet fpaarzaam te zijn.
Birnbaum. Ik zou dit ook denken, mijn prins! — Genoeg, wanneer gij flegts Hansje alleen hebt i een derde zou hier zeer overtollig zijn.
Saul. Weet gij reeds een plaatsje, waar wij heden wélkom zullen zijn?
Birnbaum (vol verwondering.) In Blendau? zulk een plaatsje. Ik kan u geheele Kraai ten noemen, alwaar men ons met open armen zal ontvangen. O! die flegts de talenten van duizend mannen had, men zou er hier geen één behoeven te begraven! (na eene korte verpo. zing ) Maar ik zou heden wel voornaamlijk lust tot iets avantuurlijks hebben; wat dunkt u, Willen wij niet eens een extra gangje doen?
Saul. En dit zou zijn?
Birnbaum. Gelijk ik weet, zijt gij tot H 3 n°S



nog toe in geen der openbaare winkels geweest, die tot algemeene voldoening der natuurlijke behoefte van het geflagr beltemd zijn. — Mij dankt, wij moesten eens onderzoeken , • of deze weldadige ftigtingen ook wel aan derzei ver oogmerk beantwoorden ?
Saul. Men zal mij kennen.'
Birnbaum. Gelooft gij, dat men in Blendau niet weet, dat men op den troon ook dezelfde behoefte voelt, die men algemeen in alle Idasfen van menfchen heef?
Saul had onder andere deugden ook die van ligt toe te geven. Hij vond de gronden van zijne vertrouwlingen zeer rasch klaar en duidelijk, en deed gaern het geen zij wilden. De voorflag van Birnhaum werd dus aangenomen en beiden vermaakten zig heden zo wél als zij konden. Saul kwam in hec vervolg ook wecer; bet zekerst bewijs, dat het hem behaagd hioec hebben.
Birnbaum keerde zeer te vreden en ver°e«i noegd naar huis. Hij had nu weder een nieuw rifi idel in de hand,om zig den prins verpligtend te maken; en , het geen hem het meest verblijdde, hij zag reeds vooruit, dat niets in de wae'teld gemaklijker was, dan de belofte tc vol-
bren-



2=5 119
brengen, welke hij den prins gedaan had. Hij kon onmogelijk geloven, dat Hansje, die haare galanterijwaaren anders tamelijk veil had, op eensin ernst zulk een kuisch meisje zou kunnen zijn geworden, en twijfelde ook niet, of de geheele zaak zou in weinige uuren afgehandeld zijn en haar volle beflag hebben. Onder, tusfchen liet hij egter eenige dagen verlopen, eer hij met de uitvoering van zijnen last begon. Hij vermoedde aanftonds het oogmerk van H a n sje, en zijn vermoeden werd hem fteeds waarfchijnlijker, wijl zij zederc dat zij het geluk had, den kroonprins te behagen, met haar mandje niet meer openlijk op ftraat verfcheen.
Moeder en dogter Saul's vlaagen en geliefde neigingen wel kennende, waren fteeds wagtende, enHansj e begon de tijd reeds te vervelen, toen verfcheiden dagen verlopen waren, zonder dat, volgens haare verwagting, de prins of een afgezant van hem zig liet zien. Waarfchijnlijk zou Han sje weldra weder uitgegaan zijn, om de indrukzels, die, naar het fcheen, uitgewischt waren, te vernieuwen; doch op eenmaal kwam het gewenscht oogenblik; Birnbaum, de boezemvriend van Saul, trad binnen. Moeder Dik been zag zo vriendlijk als H 4 of



of men haar een zakje guldens bragt, en op het gezigt van Hansje vertoonde zig een fijn glimlachje, even als dat van eenen ftaatsdienaar, die eenen heimlijk onderfchepten 9 zeer gewigcigen brief ontcijffert. Birnbaum merkte dit alles wel; doch hec verwonderde hem niet; want hij, had het niet anders verwagt. Verfcheiden van deze merkwaerdige familie waren In de kamer, toen Birnbaum binnen kwam; doch eer hij hec verwagete, bevond hij zig mee Hansje alleen.
Birnbaum was ten eerfte gekomen met voornemen, om ditmaal eenen een weinig hoogeren toon aancenemen, dan dien, welke anders gemeenlijk tusfehen hem en Hansje plaatshad, en hij ondervond weldra, dat zulks zeer goed en nodig was; want het gelaat van Hansje was zeer veranderd. Indien B i r n b a u m de behendigheid niet had bezeten, die voor de groote waereld zo zeer nodig is, van zijn gezïgc naar goedvinden te plooijen — zou deze plorze gedaanteverandering hem een gelaac hebben kunnen doen aannemen, dat een eerfte zijn geheel oncwerp verraden zou hebben, hec welk hij nogthans als een waerdig gezant noodwendig moest verbergen ; fbhoon het in dit geval zonder



5555 tüïj
der groote algebraafche kunst reeds vooraf be^ rekend kon worden, dat Hansje aanftonds bij zijn binnen treden zijn oogmerk zou bevroeg den.
„ Jufvrouw D i k b e en!" riep hij uit met eer» vriendlij k lachen, als of zijn hart in volle vreugde zwom , welk eene onuirfpreeklijk gunflige gelukfter moet mij heden lichten, wijldegelukkigfte dwaling van de waereld mij zo onverwagc het vermaak verfchaft, u mijne opwagting te kunnen maken, ("haar de hand kusfende) Ik heb reeds lange naar dit gelukkig oogenblik verlangd!"
Hansje (met een gelaat als of zij indedaad reeds was het geen zij wenschte te worden.) Dus heb ik enkel aan eene dwaling deze pligtpleging te danken , welke het u belieft, mij te maken ? (eenigzins fpotagtig) Deze dwaling ftrekc zig waarfchijnlijk ook tot mijn' perfoon uit?
Birnbaum. Vergeef mij, mijne dierbaare! Deze dwaling ftrekt zig alleenlijk zo verre uit, dat ik juist in dit oogenblik het geluk niet verwagtte, welk ik indedaad vond.
Hansje. Gij zoekt hier iemand anders, niet waar, mijn heer van Birnbaum?
H 5 Birn-



|32 5==
Birnbaum. Ik heb kortlings kennis met iemand gemaakt, die volgens zijne befchrijving in dezen oord moet wonen. Deze voor het overige mij vrij onverfchillige kennis bekomt nu op eens de grootfte waerde, wijl voorzeker zonder dezelve een mijner vuurigfte wenfchen onvervuld zou zijn. — Uwe onderhouding is voor mij zeer fchatbaar , en ik heb reeds verfcheiden weeken vergeefs naar uw huis gezogc.
Hansje (met een beduidend glimlachen.) Ik zie reeds, mijn heer van Birnbaum! gij zijt een gelukkig mensch! om uwe wenfchen te vervullen, moet ook eene dwaling medewerken.
Na dat men nogeenigen tijd zamen in gefprek was geweest, zogt Birnbaum zijn oogmerk nader te komen.
„ Gij zult mij wel willen veroorloven," zeide hij , dat ik mij eenigermaate in uwe huislijke aangelegenheden menge. Men kan immers een vriend wel iets diergelijks toelaten."
„Waarom niet?" antwoordde Hansje glimlachende, „ voornaamlijk wanneer het een voorflag tot verbécering is?"
Birnbaum., Kan men vsn eenen vriend
iets



Iü3
iets anders verwagten? — (na een kort ftilzwijgen —) Ik zie, dat aan uwe woning nog veele gerieflijkheden ontbreken. Ik zal er u eene bezorgen , die zulk eene fchoone inhoud waerdiger is!
Hansje (met een' doordringenden opflag van het oog.) Zou indedaad iemand bij de verandering van mijne woning belang hebben?
Birnbaum. Zou men die wenfchen, indien dit niet zo ware?
Hansje (als tevoren.) Wie wenscht dezelve?
Birnbaum. De kroonprins Saul! i
Ik zou er ook nog bijvoegen : ik ! indien ik niet wist, dat dit ik na zulk eenen naam in het geheel van geen belang kan zijn.
Hansje. Wilt gij mijne ijdelheid op de toets ftellen, om eene zottin des te meer te kunnen befpotten?
Birnbaum. Laten wij vertrouwlijker fpreken, Hansje ! De tijd is kostlijk en het geduld van den prins niet van hec grootfte. Neem zonder bedenken alles, wat ik u zeg, aan, als of gij het wezenlijk in hec hart gelezen had.
Hansje. Mijn heer van Birnbaum! zulk een geloof is in Blendau even zo zeldzaam als eene openhartige opregcheid,die zo fpreekc,
als



als het in het hart gefchreven ftaat.
Birnbaum. Zou, volgens de ondervinding, die gij gemaakt hebt, eene plegtige bevestiging nodig zijn , indien ik u zeide, dat de vuurigfte wensch van Saul is, u het gunfrigst lor van de waereJd te bezorgen ?
Hansje. Het goed hart van Saul is bekend. Maar hij is kroonprins, en in die hoedanigheid hangt hij van bedingen af.
Birnbaum. Volflrekt, mijne waerdile , maar deze bedingen kunnen der geloofwaerdigheid mijner verzekering niets benemen.
Na dat Hansje en Birnbaum nog een half uurtje gepraat hadden, werd het wezenlijk zo, als beiden reeds vooruit vrij zeker wisten, dat het zou worden, Hansje liet zig eindlijk béter onderrigten, en Birnbaum bezorgde de gedaanteverwisfeling , die aan haare nieuwe beflemming beantwoordde, naar welker gevolg zijn gezantfchapspost een einde nam.
Volgens een geheim, zeer geloofwaerdig verhaal, heeft Hansj e bij de eerfte bijeenkomst met Saul haare rol meesterlijk gefpeeld, en hem met zo veele vreugde en vergenoegen overladen, dat hij haar geheel verrukt verliet en ook in allen ernst befloot, haar zijne volkomen liefde eeniglijk te fchenken.
ELF-



ELFDE HOOFDDEEL.
Twee dwarsflreepen , egter beiden van geen bedui de nis.
Saul was met zijnen toenmaligen toeftand en zijne levenswijze zo te vreden, dat hij tegen de gewisfe verzekering, dat het eeuwig zo zoude zijn, elk beding met zijn bloed zou ondertekend hebben. Maar zo \*as het niet met vader Sapo, in wiens hoofd geheel andere zaaken, dan Hansjes en nagtlijke gevalletjes, zweefden. Deze was eindlijk, na dat van de veelvuldige proeven ter verandering van Saul genomen, geen eene gelukt was, het gedurig klagen en twisten moede geworden, had al zijne hoop en verwagting opgegeven en zedert eenigen tijd den door wellust verdwaasden zoon volkomen vrijheid gelaten. Eene omftandigheid, op welke de evengemelde groote te vredenheid van den laatften ten deele voornaamlijk gegrond was.
Zo Honden de zaaken , toen op eens door de «eer fchoone kroonprinfes, die door haaren gemaal



1*6 BES
maal verwaarloosd werd, een klein tusfchenfpel oncftond. De zonderlinge Haat dezer dame baarde opzien. Zij werd door veelen en wel om verfchülende oorzaaken gade geflagen. Zommigen hadden medelijden, anderen heimlijken agcerdogc. Men kon zig niec verbeelden, dac bij zo veele bekoorlijkheden, bij een bare, het welk zo vol gevoel en voor de vreugde des Ier vens zo vatbaar was, in eenen jeugdlijken en bloeijenden ouderdom, wezenlijk eene ganschlijke onthouding zou kunnen plaats hebben. 'Zij maakten zekerlijk voornaamlijk eene fluitrede uic zig zeiven op anderen, eene fluitrede, die egter zomwijlen zeer bedriegt. Dit heimlijk en openlijk agc geven had weldra de gewoone gevolgen. Men vond namelijk den fchijn van eene heimlijke fchadelooshouding,en dien hebbende, vermoedde men rasch ook de wezenlijkheid. Er ontflonden verfcheiden gerugten, die in vertrouwen verbreid werden, en der befpiedende fama weldra in volle maat bezigheid verfchafcen. Deze lopende gerugten werden aanflonds op de regce plaats ter oore gebragt, Sapo en Saul werden opmerkzaam gemaakt, men deed nafpeuringe , en, zo als men voor vast verzekert, heefc men ook wezenlijk gebeurde zaaken ontdekt.
Het



== %<Vf
Het geen Saul dagelijks deed, oordeelde men der gemaalinne niet te mogen veroorloven; omtrent haar vond geen oogluiking plaats; de eerst kortlings gefloten egte band werd verbroken en de gefcheidene van de hofplaats verwijderd.
Wij zouden ons in deze gebeurdnis gaern een weinig breedvoeriger inlaten , en wel te meer, wijl wij werklijk in ftaac zouden zijnt om den lezer dieper in het verborgene te doen inzien. Maar er zijn zekere redenen, die ons zulks niet veroorloven. Wij moeten ons derhalven vergenoegen, deze omftandigheid flegts met weinige woorden -aangeitipt te hebben.
Saul had een gelukkig geitel. Hij zette niet ligt grijze haïren over iets, en gefteld, dat hij op zijn voorhoofd zomwijlen eenige rimpeltjes trok, dan waren er ook weêr, die zig om hec zeerst beijverden, dezelven aanftonds weder ra doen verdwijnen. Hij was, zegt men, bij het verlies van zijne gemaalin niet geheel onverfchillig gebleven , niettegenftaande hij zo weinig betrekking tot dezelve fcheen te hebben. Qoch deze flaauwe indrukken werden zeer rasch door andere voorwerpen uitgewischt, en S a u 1 was
over



(ïaS ==
over dit verlies in korten tijd volkomen gerust geileld.
Eene andere gebeurdnis, welke een ieder wel vooruit zag, doch alleenlijk Saul in het minst niet verwagtte, verontrustte hem veel meer.
Hansje Dikbeen had het zig, ondanks de romantieke gril, van haare liefde 11.'ges aan éénen te fchenken, en de duuifte verzekering van eene onwankelbaare trouw, laten gelusten, zig met eene geüefde verandering te vermaken en in de oude voetilappen te treden. De flaat van haare verheffing had nog eerst een' korten tijd geduurd; het was derhaiven des te meer te verwonderen, dit zij reeds zo fehielijk in haare oude levenswijze verviel, waaraan zij in haaren laagenftaat gewend was, wijl Saul haar niet in bet minfte verwaarloosde en al haare behoeften — van wat naam ook — zo rijklijk bevredigde.
Deze zo magtïg verheven dame , welke in het geheel niet meer zo handelde als of zij het voormalig goedwillig citroenmeisje ware geweest, had aan eenigen van haare oude kennisjes weder het oor geleend, welken bij haar in het eerst wel alleenlijk hunne opwagcing maakten,
doch



doch weldra hunne vorige voorregren weder Zogten ce vernieuwen. Onder dezen bevond zig ook voornaamlijk de graaf Burfo, zo dat hij. niet minder dan Saul genoot. Men wist de uuren zo te vei delen , dat geen van beiden den anderen zeer ligt ftoorde. Het geheel onderfeheid beftoud alleenlijk hier in, dat Saul eenen openr lijken, daartegen Burfo eenen heimlijken toegang had,
Niemand kon tegen fpreken , dat de dame D i k b e en, üic het ftof tot den hoogen luister verheven, hierin zeer onedel handelde ; doch onzenwegen had deze geliefde afwisfeling fteeds 20 kunnen en mogen voordgezet worden, mits dat Saul er niets van gewaar geworden was» Doch dat dit werklijk gefchiedde, was enkel de fchuld van de trotsheid der dame. Verre, van zig fteeds haar vorig niet te herinneren, verhief zij zig veeleer zo zeer boven haare naaste bloedverwanten, dat zij zelfs haare zuster tot eene dienstmaagd gebruikte en op de flegtfte en veragtlijkfte wijze behandelde. Deze ontdekte in eene vlaag van mismoedigheid alles aan den prins, wat zij van haare zuster wist , en lag daar door den grond van haar eigen geluk, zonder egter dit er mede bedoeld te hebben.
I Na



Na dar S a u I zig vnn H a n s j e s ontrouw oogenfchijnüjk overtuigd en er zig zeer over geftoordj had, wendde hij zijne oogen van haar af en rigcte die op de jonger zuster. De graaf Burfo reisde buiten 's Jands en nam Hansje — tot op de grenzen mede, alwaar hij haar deerlijk; bedrogen en in droefheid gedompeld Hec zitten. Minchen kwam in haare plaats, en toonde weldra, dat zij haare rol nog veel beter wist te fpelen, dan haare ouder zuster.
TWAALF-



«3*
TWAALFDE HOOFDDEEL.
Karakter van Saul,
5, ^£^<?g mij toch eens," zeide de opzigter a?.a de Ranauer poor 'e :,en den on ferdfficier van de wagt, toen hij eens des morgens vroeg uit zijn Venster naar het weeder zag en deze naast hem was — „ zeg mij toch eens, wie van dezen nagt weêr zo lnat de poort uitging? —- Er gaat immers bijna geen nagt voorbij, of ik hoor nog geheel laat de poort kraken? "
De onderofficier. Wat is er aan gele» gen? wij hebben hier immers geen vesting,
De opzigter. De koning wil egter, dac deze poort des nagts in hec geheel niet geopend zal worden.
De onderofficier. Dit verbod is ingetrokken ; thans is weder volkomen vrijheid. En genomen het ware zo niet, dan zou de koning in zijn luschuis de poorc toch niet horen kraken \
De opzigter. O! Sapo heeft een zeef fcherp gehoor 1
Ia Da



13» 5=2
De onderofficier. Ik weet dit zeer
wel; maar, wat wilt gij doen, wanneer
(hij zweeg op eens, de hand op den mond leggende) Het is hier fllentium.
De opzigter (hem nieuwsgierig aanzien» de.) Wanneer?
De onderofficier (glimlachende.)Wanneer men om dingen gevraagd word, van welken men niet durft fpreken.
De opzigter. Wij kunnen voor elkander geen geheim hebben ! Gij waakt en ik fchrijf in de poort. Derhdiven moeten wij beiden weten, wat hier uit- en ingaaï.
De on d e ro ffi c i er. Wij zullen dit ook beiden vei nemen , wanneer ieder van ons behoorlijk a^c geeft.
De opzigter. Zeer wél; maar hetagcgeven houd bij mij des nagts op.
De onderofficier. Dan moet gij denken: wat ik niet weet, maakt mij niet heet. Slaap gerust en hou de ooren toe, als de poort weer mogt kraken. Wij hebben er beide geen verantwoording van, wanneer hec bekend mogt wor Jen. De officier, die het bevél over de «ragt heeft, mag zien, hoe hij het make, als bij tegen des konings bevél handelt.
De



== 133
De opzigter. Dit is alles waar! maar ik Wilde flegts iets anders van u weten.
De onderofficier (>o! geheim.) Zult gij meer weten dan te. voren» wanneer ik u z<;g, dat hec twee te p-ierd waren , die de mantels voor het gezigt hielden ?
De opzigter (na eenig br-denk-m.") O ja! nu weet ik, dac wij indedaad reden hebben, om de hand op den mond te leggen (met een paar becetdiende oogen) De een is bet reeds, en de andere word bet eersr — men moet g.:en van beiden reden van ongenoeg-n geven
De onderofficier {zier om "oo^g en doet als of hij moest geeuwen.) Het weeder is goed; ©f het ook zo blijft?
De opzigter. Ja, ja! Deze vraag mogt men wel omtrent meer zaaken opwerpen, (wat zagter) Zo dn twee oogen toegaan, krijgen wij in Knnonnen'and voorzeker ander weeder. Van Saul zal geen Sapo worden.
De onderofficier. Als de wind lang genoeg uic hec noorden gewaaid heeft, km dezelve ook wel eens naar het zuiden lopen.
De opzigter. Wat wilt gij hier mede zeggen ?
I 3 De



134 s===f
De onderofficier. Wat verftaat gij door UW zo even gezegde ?
De opzigter. Heeft het nog eene verklaring nodig, wanneer ik zeg: Saul word geen Sapo?
De onderofficier. Dit is zo! want hij kan immers niet zo goed, hij kan ook béter worden.
De opzigter. Men kan dit gemaklijk bepalen, als men zijn karakter kent.
De onderofficier. Kent gij het?
De opzigter. Béter dan iemand!
De onderofficier f Haat de armen kruislings en plaatst zig digt voor het venster.) Wel nu laat horen, of wij eenerlei mening hebben.
De opzigter. Saul is zeer goedaartig en liefderijk.
De onderofficier. En het gevolg daar van ?
De opzigter. Saul zal een goed koning worden, die een' ieder zal helpen , en liever zal geven dan nemen.
De onderofficier (met een fchamper glimlachend gezigr.) Zo! zo! die gaern geeft, JMoec ook eigenlijk gaern nemen; want van waar
moet



= >35
moet het komen, als hij altijd wil geven en niet even zo veel nemen?
De opzigter. Dit fpreekt van zeiven, dat hij ook zal nemen!
De onderofficier. Wanneer men vat! duizenden neemt, om het alleen aan éénen te geven, blijft de geprezen goedhartigheid voor negen honderd negen en negentig zondet werking. —
De opzigter. Hij zal toch evenwel niet flegts van éénen nemen, en negen honderd negen en negentig moeten geven? — Zo min een groot heer allen kan regt doen, even zo min kan hij ook allen geven! —
De onderofficier. Ik moet u gelijk geven!
De opzigter. Nietwaar? — wanneer ik eens iemand naga, dien leer ik voorzeker van nabij kennen. — Verder is Saul zeer buigzaam. Men zou fchier zeggen, dat men van hem kan maken, wat men wil.
De onderofficier. Daar zou ik fchier aan twijfelen.
De opzigter. Om wat reden?
De onderofficier Vader Sapo kan immers in het geheel niets van hem maken ?
1 4 De



n6 S—;
De opzigter. Ik geloof het gaern, Heve vriend ! Vader Sapo begeert ook zaaken, die Saul geheel tegenftaan. Zijne goede vrienden weren hem geheel anders te behandelen. Saul heeft met de zeiven flegts éénen wil. Waarlijk! dezen doen met hem, wat zij willen. Een zeker bewijs, dat hij een goed week hart moet hebben ! — Van zulk eenen koning kan men veel verwagten!
De onderofficier. Gij verrascht mij in» dedaadzeer met zulk eene verwagting!
De opzigter ("metverwondering.) Hoezo?
De onderofficier. Volgens uw eerfte gezegde, kon ik deze verwagting niet bij u ver* moeden. Zeide gij niet; Saul zal geen S ap q worden ?
De opzigter. Dit zeg ik nog! vind gij eene gelijkheid tusfchen deze beiden?
De onderofficier. Ongelukkig niet de minste J
De opzigter. Dus moet gij mij gelijk geven?
De onderofficier. Als men moet, kan men niet anders!
De opzigter. Saul is in den hoogden ^raad mild en milddadig, Hij heeft als kroonprins



=== 137
prins reeds rneer aan gefchenken gegeven, dan zijn vader in al den tijd, dat hij koning is. Is dit niet een bew ijs van een goed karakter? Eveneens heeft hij ook eene zeer groote neiging tot de verrraaktn, die de verkering met her fchoon geflagt aan de hand geeft. Dit is ook een bewijs van een goed hart vol gevoel. Denkt gij, dat Sapo zo itraf, zo gevreesi zoa zijn,indien hij meer gevoel voor de liefde haci?
De onderofficier. Het kan wezen, dat hij het dan minder zou zijn. De vraag is alleenlijk, of hij dan ook Sapo de éénige zou zijn?
De opzigter. Wat wil de naam zeggen? Men weet immers buiten dien niet, war men daar omtrent zal denken. — Saul zal ten eenirgen tijde de zeer beminde genaamd worden, en dit wil toch iets meer zeggen. Men is toch nooit de éénigfte , wie men ook zii. Wat zou het basen, of men u onderofficier den éénigen, of mij opzigter aan de poort den éénigen noemde; wij zouden toch immers de éénigen niet zijn en blijven.
De o n d e r o f f i c i e r. Er valt op uwe redeneringen niets te zeggen; derhalven troont gij hier in ook gelijk hebben — Na den éénigen zal dan de zeer beminde komen ?
I 5 De



,38 =
De opzigter. Zijn karakter is goed; en voorzeker zal ook zijne regering goed zijn.
De onderofficier. Als dit indedaad hec karakter vun Saul is, zo als gij het fchetst,kan men ook vooraf raer veel zekerheid zijne regering bepalen. Hij is goedhartig en buigzaam, zo dac zijne vrienden met hem doen, wat zij willen. Dus zal hij ook nooit zelf, maar anderen zullen door hem regeren. Bedriegers en vleijers zullen zig in zijne gunst dringen en zijne goedheid misbruiken. De fchatkist door Sapo gevuld zal in korten tijd geledigd en een buit van zijne gunstelingen en van hunne begunftigden worden. Het volk zal onder het ijzeren juk van eene minnaaresfeii regering zugten, terwijl de koning in den waan is, dat hetzelve alle reden heeft, om hem als een' vader te beminnen en met zijn lot te vreden te zijn. Kanonnenlands oude roem zal verdwijnen, en het zaad der voorgaande wijze regeringen zal geen vrugt voordbrengen. Van daag zal men eene wet geven en morgen dezelve herroepen, van daag een bevél doen uitgaan en morgen hetzelve door een ander vernietigen. De gunstelingen zullen als irormpaalen romdorn den troon ftaan en geen toegang
ver-



SS5SH ,39
veroorloven aan die zig nier te voren vernedert , hun fpeekzel te lekken,
De opzigter. Elke zaak laat zig zeker van twee zijden befchouwen. Ik ontken niet, dat gij gelijk kunt hebben, doch gij zult mij hetzelfde toeüaan. Voor zommigen zal hei goed en voor veelen kwaad zijn.
De onderofficier. Verfchoon mij, mijn heer de opzigter, zei^gij onlangs niet, dat gij een nabedaande van madam Dikbeen zijt?
De opzigter (met een ernftig gelaat.) Ja zeker! zij is mijne geliefde tante!
De onderofficier (met een fchelmagrig glimlachen.) De horizont zal helder worden 1 denk san mij, als gij zonnefchijn krijgt.
De opzigt.*r. Gij fternt mij dan ten volle toe, dat Saul geen Sap o word?
De onderofficier. O ja wel! Veeleer kan een fchrijver aan de poort geheimraad, dan een Saul een Sapo worden! —
DER-



140
DERTIENDE HOOFDDEEL.
Er zijn zekere dingen in de waereld, van welken men indedaad bijnatdles kan maken, of omgekeerd, in welken men zeer gemaklijk fchier alles kan veranderen. Onder dezelven behoren voornaamlijk regc en eer. Wanneer men vraagt: wat is regt, wat is eer? ontbreekt het wel aan geen lieden, die iemand ten eerfte daaromtrent onderrigten; maar deze onderrigtingen en befchrijvingen komen altijd zo weinig metonzeondervindingen overeen, dat dezelven veeleer er tegen aanlopen. In onze befchaafde ftaaten gefchied altijd zo veel van regtswegen , dat men zig bijna in hec geheel geen geval meer kan bedenken, hetwelk niec van regtswegen plaats zou kunnen vinden, en men niet zelden in verzoeking komt, om re geloven, dac regc en onregt hetzelfde moet zijn.
Eveneens is het ook met de eer gelegen. Menig een zou alle reden hebben van zig te fcha-
men;
Een vormt je.



== Ui
men; doch hij word door anderen geëerd, ju'st om dac hij zig tnoesc fchamen» Dezelfde daad door twee perfooneri begaan, ftrekt niet zelden den eenen tot eer en den anderen toe fchande. De bijzit van eenen man van daar, word geëerd en beloond en de onteerde van eenen van laagen ftaac veragt en geftrafc
Minchen Dikbeen werd in den fhathaa* rer onfchuld en kuischheid door anderen nauwIijks opgemerkt, als zuivere maagd door aanzienlijken veragclijk, en door haar gelijken geheel onverfchillig behandeld, nauwlijks met even te knikken gegroet. Nu na haare n zondenval, als openbaare bijzit van eenen wellusding, zag zij alles met diepe buigingen, met een vleijend glimlachen om haare gunst haar naderen. Men was vlijtig bij haar toilet, en maakte zijne opwagring bij haar, men vestigde het oog op de vensters van haare woning, om haar vol eerbied te groeten , met één woord men behandelde haar op eenmaal als eene dame van hoogea rang.
Men kan ligt denken, dat deze gunftige verandering Minchen zeer behaagde; haar hoogmoed nam toe; zij gedroeg er zig egter niet onaartig bij, en men moet bekennen, dat het haar
niec



148 =
niet moeilijk viel, zig naar den ham gom te
voegen, en de rol van eene groote dame zig
eigen te maken.
Sapo was reeds tamelijk oud, en Sa ui had - flegts nog weinige fchreden tot den troon te doen.
Zeer natuurlijk rigtte dus nu het hcir der hebzugtige en veragclijke vleijers zijn doel op den troonopvolger, en wel te meer,wijl gedurende de langdurige regering van Sapo dit onrein gefpuis geheel van den troon verbannen was. Dit afichuwlijk ongedierte {laat nooit den regten weg in, zij zogten derhalven zeer natuurlijk, Saul nu door Minchen te naderen. Zij moest dagelijks eenige uuren gehoor verlenen, en men behoefde zig flegts omtrent dien tijd in haare antichambre te begeven, om veelen van deze in het duister fluipende ondieren te leren kennen.
Op dezen gewoonen gehoortijd was het dan ook, dat eens iemand zo zagt aan de deur der kamer van Minchen klopte, dat men aanfionds hieruit den diepen eerbied kon opmaken van hem* die komen zou. Minchen zat op de fofa en las. Op haar roepen ging de deur open, en een jong mannetje, wiens gezigt een onbefchrijfiijk zonderling vroom glimlachen vertoonde , trad met eene diepe buiging binnen. M i h-
chen



= 143
chen rigtce zig van de fofa op en ging het haar nadfrend mannecje, het welk in de eene hand een zeer pragtig ingebonden boek hield, eenige fchreden te gemoer.
Het mannetje. Ik ben de fterrekundige Worm — (het boek overgevende) en heb de eer, u eene geringe vrugt van mijnen geest aan te bieden.
Minchen (met een verbeven glimlachen.) Gij hebt veel attentie voor mij, mijn lieve heer Worm! (het boek terloops doorbladerende.) Het heeft zeker ook wel eene fraaije opdragt?
Worm. Ik heb mij veroorloofd, hetzelve met uwen uitmuntenden naam te vertieren.
Minchen. Ik ben u voor deze bevalligheid zeer verpligc.' (glimlachende) Maar deze lectuur zal, geloof ik, voor mijn verftand te hoog zijn! ilerrekundige wetenfchappen vereifchen veel bijdenken.
Worm. Eigenlijk is voor uw hoog verlicht verftand niets te hoog. Indien gij ondertusfchen deze lectuur niet te droog mogt vinden en dit boekje nu en dan wilde verwaerdigen, er een oog op te flaan, behoeft gij flegts te bevelen. Ik zou mij dubbel gelukkig fchatten, u hetzelve te kunnen voorlezen.
Min-:



«44
Minchen. Allerliefst! ik zou menigvuldig ge ophelderingen nodig hebben, en deze zoud gij mij toch het best kunnen geven. — Ik zal u bij het woord houden, mijn heer Worm!
Worm. Elk bevél v.m u vervult mijne wen» fchen. — Ik ben geheel tot uwen' dienst!
Minchen (op het boekwijzende.) Deelt gij hier eenige nieuwe ontdekkingen aan het algemeen mede?
Worm. Vergeef mij mijne Waardfte! Wij hebben in deze wetenfchap aan het oude volkomen genoeg. Mijne bedoeling is dezelve tegen nieuwigheid te dekken en bij haare fanctie te bewaren. Mijn grondregel is, wat gefchrevenis, is gefchreven. De ouden waren ook niet blind; zou het voor dezelven dé grootfre belediging niet zijn, indien wij meer wilden zien dan zij? De zugt voor nieuwigheid deugt in het geheel niet; zij maakt twijfelzugcig en onverdraaglijk. Wij hebben den ouden hemel nog; derhal ven moeten wij ook bij het oud geloof blijven.
Minchen. Juist, mijn heer Worm! maar men hoort toch Zomwijien ook van nieuwe verfchijnzels aan het firmament.
Worm. Dezen beftaan meestendeels enkel in verbeelding. Iets geheel nieuws, hetwelk anders



«Iers in hec geheel nog niec geweest ware, is zo min aan hec firmamenc als op aarde ce vinden; Hec kwam den heeren nieuwigheid vinderen altijd zo aangenaam voor, anderen te doen geloven, dat zij dingen zagen, waarvan men ce vo« ren niets geweren had. Indien ik ook van zulke lbort ware, zou ik zekerlijk een' grooten ophef kunnen maken : want ik ben thans wezenlijk voornemens, eene nieuwe ontdekking te doen.
Minchen. En deze is?
Worm. Ik heb voor eenige weeken aan hec onderlijf van den waterman een wit flipje waargenomen, hetwelk mij bij verdere waarneming fteeds grooter en duidelijker voorkwam. Ik ben nu zo goed als zeker, dat het eene fter is, welke tot hier toe nog niet bekend is, en verblijde mij des te meer over deze waarneming, wijl ik er juist zulk eenen fchoonen naam voor weet.
Minchen. Gij zult er immers den uwen aan geven?
Worm (befchaamd.) Het behaagt u mijne befcheidenheid op de proef te ftellen! (zei dig glimlachende.) Wij hebben nog geen Wilhelmina Dik been aan het firmament.
K Min-



Minchen. Gij bewijst mij te veel eet en maakt mij tot uwe groote fchüldenaares. *«i •Het is evenwel geen komeet, waaraan gij mijnen naam wilt geven?
Worm. Het is eene vaste fter — eene zon; die verlicht en warmt; — (met eene buiging) twee werkingen, die men in u ook algemeen roemt.
Minchen (na eenig bedenken.) Hebt gij in uw boek er reeds eenig gewag van gemaakt?
Worm. Neen ! ik heb deze ontdekking eerst onlangs gedaan en zal derzelve eene bijzondere verhandeling toewijden.
Minchen. Ik ontken uwe goede mening niec, mijn heer Wortn ! en zal mij zekerlijk op alle mogelijke wijden dankbaar betonen ; doch de voor mij beftemde eer is te groot; ik moet dei hal ven verzoeken , er van verfchoond te worden. Geef aan uwe nieuwe fter eenen anderen naam. De verhoging zou voor mij te groot zijn; ik moet mij nog met een anderen kring vergenoegen.
Worm. Vergun mij dan ten minfle, dac ik deze fter zo lang zonder naam laat, tot
dai



assjfi 147
jat .het u zal believen, derzeive den uwen te Vergunnen» Zulke gelegenheden komen zelden voor ; zeer gaern wenschte ik mij de tegenwoordige ovefeenkomllig mijn oogmerk te nuc te mogen maken.
Mine hes. Ik neem den wil voor de daa4 aan; maak fleg-s altijd ftaat op mijne erkend? nis, mijn heer Worm! (na een kort ftilzwijgen, gedurende hetwelk Minchen het vroom mannetje met een medelijdend oog van het hoofd tot de voeten opnam) Zijt gij reeds naar wensch geplaatst?
Worm. Ik ben nog een wormtje, het welk onopgemerkt in de diepte kruipt en een vast {tukje broods zoekt. Ik wenschte wel, den {laat van nut te zijn, maar het ontbreekt mij aan voorfpraak, (demoedig en met eertfmekend gelaat) zou ik mij wel mogen tellen onder de geenen, die — — {een weinigje zagt, als of hij het niet wel durfde zeggen) zig uwe gunst tragt waerdig te maken ?
Minchen. Ik heb gaern veele goede vrien* den. Wilt gij het getal derzelven vermeeren en mij zomwijlen bezoeken, dan zult gij mij welkom zijn.
K s Na



Na dat de heer Worm zig nogmaals in d« genegen gunst van Minchen aanbevolen en herhaalde verzekering van wezenlijke erkendnis ontvangen had, vertrok hij weder. Wij zullen hem in het vervolg nader leren kennen , wijl hij van dien tijd af eene bijzondere rol in de gefchiednis van Saul gefpeelil heeft.



VEERTIENDE HOOFDDEEL. Niemand had hier aan gedagt!
M
inchen Dikbeen had dit met haare oudfte zuster gemeen, dat zij insgelijks de ganfche en ongedeelde liefde van Saul beoogde, en in haaren dampkring volftrekt geen bijzon wilde dulden. Doch zij onderfcheidde zig van dezelve door dat zij tot bereiking van haar oogmerk geheel andere middelen en wegen infloeg en allen fchijn van ontrouw zogt te vermijden. Wel verre, van Saul, die zo zeer tot veranderingen geneigd was, door verwijtingen enfcherpe vorderingen te beftormen en hem hierdoor flegts nog meer tot ontrouw aantezetten, wist zij hem veelmeer op eene veel aangenaamer en dus ook veel zekerer wijze fteeds vaster aan zig te verbinden. Men kan zeggen, dat zij werklijk op vermeerdering en vernieuwing van den wellust bedagt was en wel met veel geluk; want Saul werd door haar bijna betoverd. Aan elke omhelzing wist zij nieuwe vreugde te geven, zo K 3 dat



15» =
dat S a u I na eene genoten omhelzing telkens reeds weder naar eene andere haakte.
Minchen had eenen tuin voor zig gehuurd, in welken de heimlijke bijeenkomften bijfchoon weeder gemeenlijk gehouden werden, "Dezen tuin rigtte zij — of hec door vreemde hulp was of niet, is onbekend — zo in, dat dezelve aap, zijne beftcmming Volkomen beantwoordde, en Saul eens tegen eenen zijner vercrouwlingen zelf bekende, dat hij hier de gelukkigfle uuren zijns levens genoten had. Minchen wist te wél, dat het genot van eenen enkel gewoonen xveliusc zeer rascfi tot walging en warsheid leid; Zij vergenoegde zig derhalven niet, met Saul dcnzelven enkel te verfchafFen; maar zorgde ook, dat de.ziel van haaren koninglijken galant er niets bij te kort kwam, wanneer zijn lichaam in haare armen bene deed. Geen wonder derbalven, dac Saul zig hoe langer hoe vaster aan haar hegtte, en geloofde zonder haar niet langer meer te'kunnen leven.
De ontwerpen der familie van Dik been Waren groot en verreuitziende. In plaats van Zig te vergenoegen met de voordeden, die men tot dus verre door deze verbindnis bekomen had, vestigde men veel meer hoofdzaaklijk het
oog



eog op eenen tijd, in welken de prins geheel onaf hanglijk zou zijn en zijne groote müdheid geen beperking meer zou hebben. Men was derhalven ook voornaamlijk bedagt, om aan die verbindnis vastigheid en duurzaamheid te geven. En fchoon men tot nog toe geen reden had, om voor eene verandering te vrezen, had men egter fteeds een waakzaam oog op den prins gevestigd, ten einde alle zijne fchr den nategaan en al zijne ondernemingen waartenemen.
Tot dit alles was inzonderheid moeder Dik» been zeer gefchikt; even als een fpion floop het oud fcherpziend moedertje in de (baaien en huizen rond, en zo als de prins zig ergens in de hofplaats liet zi n, was zij of eene van haare bulpgenocten — want Minchen kon het nu aan geen gedienstige afhangelingen meer ontbreken — hem agter na. Van d .a verdagte fchrede, welke hij deed. wer i afeti ftonds aan de gebiedfter herige gegeven, die •■ j dan dikwijls zelve op hec fpoor begaf, ren eir de zig van het geen men haar ter oore bragc,. oogerfc ijnliik te ovenuigen.
Saul was zijn Minchen gehael en al ingedaan; hij beminde en fchacce haar hoog K 4 «



is* =
eene verkleefdheid, waar over gansch Blendau zig verwonderde ; maar zijne natuurlijke gefteldheid maakte hem onbekwaam tot eene getrouwheid zo als Minchen die bedoelde. Eene bekoorlijkheid te wecrftaan of ergens een vermaak naar zijnen zin opteofferen, was zijne zaak niet. Het was derhalven dan ook niet moeilijk, hem zomwijlen op wegen te vinden, geheel ftrijdig met de beloften en verzekeringen, welken hij zijn Minchen gaf. De argwaanlooze San! verwonderde zig zeer, wanneer Minchen hem zomwijlen zaaken voorhield, die hij alleen meende te weten en om welken geheim te houden hij alle voorzigtigheid ge,bruikt had. Hij werd hier door fteeds voorzigtiger, doch Minchen ook fteeds listiger. Het ging zelfs zomwijlen wel eens zo verre, dat een verkleed perfoon hem in den weg kwam, wanneer bij voornemens was, een extra gangje te doen, en Saul zig eindlijk tegen deze onbefcheidenheid ernstlijk verzettende, ontdekte hij tot zijne verbaasdheid, dat deze niemand anders dan Minchen .zelve was.
In deze omftandigheden kon het zekerlijk niee anders zijn, of er ontftonden nu en dan kleine oneenigheden , doch dezelven waren altijd van
kor-



= «53
korten duur en zonder gevolgen. Saul was geen kostveragcer. Hij proefde zomwijlen ook eens, waar het genot wezenlijk eenen Herken lust vorderde en nadeelige gevolgen kon hebben. Minchen gaf voor, dat zij er alleen om die reden veel tegen had, doordien Saul zijne gezondheid en eer daardoor in de waagfchaal ftelde; maar eigenlijk zogt zij flegts haar oogmerk onder een gevoeglijk voorwendzel te verbergen, wijl de 'ge-; dagte van ergens eene mededingster te hebben, haar ondraaglijk was. Doch zij wist al deze voorftellen met veel verfchoning en fchijnbaare grootmoedigheid te doen, en flegts enkele reizen werd zij door haare hartsrogten overweldigd, zo dat zij tot hevige middelen toevlugc nam.
Saul had eens zijne bezoeken, tegen zijne gewoonte , verfcheiden dagen agtereen uitgefteld. Toen hij weder verfcheen, vond hij tot zijnen fchrik Minchen ongemeen van geraas veranderd. Zij zat als eene ftille geduldige op de fofa. Haare bleeke wangen, rood geweende oogen,haar bedrukt gelaat vertoonden duidelijk eene hooplooze zwaarmoedigheid , en waren voor den binnen tredenden Saul een hartverfcheurend gezigt.
„ Minchen! zijt gij hec wezenlijk?" zeide K 5 Wj »



isi —
hij, terwijl hij van ontileldnis digt bij de deur bleef flaan en oe treurende meteen paar groote oogen aanfchouwde, even als of hij een geheel onverw.tgt verfchipzel voor zig zag.
Minchen. Waarcoe deze veinzing, mijn prins? kan u een gezigt verrasfchen, hetwelk gij, naar het geen gebeurd is, niet anders zond ' kunnen verwagten? —(Bitter en hevig) Zie het meesterft.uk uwer kunst! gaat het zelfs uwe verbeelding niet te boven?
Saul (verbaasd.) Minchen! ziet gij, wie voor u ftaat?
Minchen. De traanen hebben mijne oogen nog niet geheel van het vermogen om te zien beroofd! (Na een kort llilzwijgen, ten uiterfte treurig) Ag ! zij zien thans helderer dan ooit! zij zien in uw hart en lezen de fchriklijke gewisheid in hetzelve, dat mijne tot hier genoten vreugde in een ijdel bedrog eindigt.
Saul (als te voren.) In mijn hart? — bedrog ? heeft de koorts u aangetast ? of fpelen moetwillige menlchen een rampzalig fpel met ons?
Minchen. De prins weet voorzeker het best, welk van deze twee gevallen plaats
heeft. (Bicter) Gij komt zekerlijk heden,
om



—! '»55
om te zien, welke werking dit fpel op nttj
heeft.?
Saul (haar naderende en naast haar plaats nemende.) Welk een raadzelagtig verlchijnzel! Spreek, Minchen! wat deert u! Ik heb geen dezer-traanen te verantwoorden.
Minch$n, Denkt gij, dat ik om iemand anders eene traan zouftonen? ——■ Gij weet met uwe ftormen geweldiger re fchokken dan de natuur. Deze doet ze gemeenlijk trapswijze ontllaan en kondigt den getuscen wandeluur de aankomst derzelven door voorboden aan ; maar gij deed in een oogenblik de zon over mij verduisteren; voor dat ik de onweerswolken ge-; Waar werd, was ik door den blikzemgetroffen.
Saul (driftig.) Ga voord met uwe verwenschte beeldfpraak, indien gij vermaak fchept, in mij het hart te verfcheuren.
Minchen. De tijden zijn voorbij, in welken ik eenigen invloed op uw hart had. Ik dvvaaze droomde eene eeuwigheid voor mij —* ag! het waren flegts eenige weinige oogenblikken, in welken mij een geluk begochelde, hec welk enkel mijn verlangen moesc aandrijven ,
mij flegts moest bedriegen! Gij waart het,
mijn prins! die mij door de duurfte verzekeringen



IS* =
gen tot zulk eene verwagting geregtigdmaakte; ik wil dan ook uit uw' eigen mond de treurige gewisheid vernemen, dat al deze verzekeringen ijdele woorden, alle mijne verwagtingen enkel dromerijen geweest zijn ! Waarom wilt gij door listig aangelegde en moeili-k uittevoeren ontwerpen tot een oogmerk komen, hetwelk gij door weinige woorden kunt bereiken.
Saul. Deze verzekeringen zijn mij heden nog heilig, en in mijn geheel beftaan ben ik mij zei ven niet de geringde verandering bewust? Waartoe dan deze verwijtingen?
Minchen (zagtaartig en met eene traan ia het oog.) En nogthans wilt gij mij eenen anderen in de armen floten ? en nogthans had gij in agt volle dagen geen enkel oogenblik meer voor uw Minchen? ———
Saul (glimlachende.) Zo komt dan eïndlijk de fleutel tot dit raadzel voor den dag ? Om dat ik eenige dagen niet kwam, wil ik u eenen anderen in de armen floten ! (haar omhelzende) Minchen! Minchen! met zulke gevolgtrekkingen komt gij bij fchoolfche wijsgeeren niet te regt! O! ik ben minder dan iemand hoegenaamd volkomen onbepaald heer van mijnen tijd. Geloof mij Minchen! er komen niet zelden
da-



mm isi
dagen, in welken ik mi5 volftrekt het tegendeel moet laten wélgevallen van het geen ik wensch. De hoop moet iemand voor ongeduld bewaren; de tijd moet toch nu weldra geboren worden, in welken het anders zal gaan.
Minchen (met een doordringend oog.) De hofplaats was egter gedurende dien tijd eenige reizen zo gelukkig, zig met uwe tegenwoordigheid vereerd te zien?
Saai (een weinig verlegen.) Ik ben er tweemaal geweest en wel in het ftrengfte incognito; ongelukkig genoeg, wanneer men mij gewaar geworden is!
Het gefprek werd nu nog ernftiger. Minchen deed nieuwe verwijtingen en Sau 1 was goedhartig genoeg, ora zig te verontfchuldigen en ten laatfte zelfs om vergifnis te fmeken. Hij bekende, dac zijn temperament hem zomwijlen Happen deed doen, die hij zelf afkeurde, betuigde berouw te hebben en beloofde béterfchap. llij wilde nu aanftonds hec bedrukt liefje door zekere dadelijke bewijzen van zijne onveranderde neiging en trouw overtuigen; maar Minchen kad nog een zwaar pak op het hart, waarvan zij ontlast moest worden, voor dat zij ditmaal zodanig bewijs kon ontvangen. Saul was over
zulk



f58
zulk een gedrag zeer verwonderd. Zijn geduld geraakre ten einde en hij hield nu met allen na» druk bij Minchen aan, zig rondborftig te ver» kirren en alles te zeggen, wat haar op hec hart lag.
„ Gij houd u zo onkundig," zeide Minchen —-en begeert van mij eene verklaring ov^r eene zaak, die u veel béter bekend is, dan mij. Niets verwonderde mij in deze zaak meer, dan de perfoon, dien gij tor de uitvoering van «w voornemen gebruikte. Eene koude rilling bevong mij, toen de raad Hellhaupt in mijne kamer trad.
Saul (verbaasd/) De raad Heil haupt!
Minchen. Waarfchijnlijk hebt gij hem verkozen, wijl hij zeer behendig den listigen geveinsden agter het masker van eene ee-rlijke openhartigheid weet te verbergen. Zijn innemend gelaat, waarmede hij zijne woorden uitbragt, zweeft mij nog voor de oogen.
„ Ik heb bevél," zeide hij, „ om u eoncn 'goeden raad medetedelen , die egter van andere goede raadflagen onderfcheiden is, door dat u geen vrije keus daarbij overblijft. Gij moet dien volgen."
Deze inleiding moest mij ten ukerfte vreemd
voof-



mmi I55>
voorkomen ; maar hoe zeer was ik eerst verbaasd, toen ik den goeden raad zeiven vernam.
Gij moet trouwen en wel zo fpoedig mogelijk ," vervolgde de doorliepen oude: „ mis* fchien kent gij iemand, dien gij gaern uwe hand Wilt geven ; dit niet zo zijnde, zal men zorg dragen , dat iemand gevonden worde, die er U toe zal aanzoeken."
Saul (als te voren.) WacheeftHellhaupc tegen u gezegd?
Minchen. Gij heb t mij die door Hellhaupt doen zeggen.
"^Saul (na eenig bedenken.) Is het u moeilijk te raden, wie door Hellhaupt fprak ? —— (driftig) Geloof, wat gij wik! ik moet bekennen, dat ik dezen raad zelf goed vind, en u verzoeken , den zei ven zo fpoedig mogelijk te volgen. «— Het is goed . dat Sapo op geen andere gedagten viel; men kan hem ligt hierin gen<egen geven.
Minchen (buiten zig zeiven.) Hoe? gij kunt mij zulks zelf zeggen, zonder mij tevens den dolk overtegeven, die mij in Haat ftelc, de fchriklijke gevolgen van zulk een fchandelijk bedrog voortekomen? — Gij waart het prins, die onder de duurde beloften mij uit de
ar-.



l6o
armen eener moeder rukte en ïn het hart van een fchuldeloos meisje, bij hetwelk geen argwaan was, eene liefde ontvonkte, die weldra in heldere vlammen uitberste en niet flegts naar een flaauw licht geleek, het welk door den adent van eenen despoot aanftonds geb'uscht word. Voor uwen ijskouden raad is mijn hart te zeer blakende. Doe wat gij wilt; ik zal mij zelve raad weten te verfchaffen.
Het geduld van Saul had nu een einde ge* nomen; hij werd driftig en liet zig, door drift vervoerd , in eenen ftrijd met de fraaije ftoffering van de kamer in, welken hij, gelijk men ligt kan denken , als overwinnaar eindigde; Minchen begaf zig In de zijkamer; zij had reden te vrezen, dat ook S au I's verder^ vende hand haar mogt treffen. Zijne drift was egter aanftonds weder bedaard, toen hij na eene fpoedige vernieling der bouten, glazen en porcelijnen meubelen op derzelver verbrijzelde Hukken ftond, en niets meer rondom zig zag en hoorde, hetwelk zijner gramfchap nieuw voedzel kon geven. Minchen had zig opgefloten en S au I's bloed ftroomde nu te bedaard door zijne aderen, dan dat het hem in de gedagte zou zijn gekomen, de deur met geweld
te



mm 161
ie openen. En den volgenden dag werd Birnbaum gelast, zijnen post van gezant weer te aanvaarden en dit onaangenaam misverftand uit den weg te ruimen.
Madam Dikbeen had zekerlijk voor deze reis haaren doorlugtigen minnaar in eene geheel verkeerde verdenking : want deze wist van de boodfchap van Hellhaupt zo min, dat hij er zelfs niet het minste vermoeden van had; doch desnietregenftaande was evenwel deze dame ook eenigzins te verfchonen, wijl er indedaad eenige fchijn regen Saul was, en eene beminde van dien aart zeer ligt op argwanige gedagce kan komen.
Saul werd door het verhaal van Minchen indedaad zeer verrascht en hij gevoelde in de eerfte drift zekerlijk eenen grooten haat tegen zijnen vader Sapo bij zig opkomen, dien hij aanftonds voor den bewerker van dit dreigend, naar fchijn , onaangenaam geval hield. De waan, als of deze uit gebrek aan liefde hem geen vergenoegen gunde , het welk hij reeds lang heimlijk in zijn hart voedde, werd hem hoelanger hoe waarfchijnlijker, en hij brak thans luide in bittere klagten uit. Maar wijl de zieding van zijn bloed weder bedaarde en hetzelve zijL nen



nen gewoonen omloop weder nam, en hij bedaard daar over kon nadenken, vertoonde die geval zig in een geheel ander licht aan hem. De raad van Hellhaupt was als uit zijne ziele gefproken, en hij mogt dien befchouwen van welke zijde hij wilde, de nakoming van denzelven kwam hem als zeer heilzaam voor Minchen en hem voor Hec kwam zeker in zijne gedagten niet, Minchen eenen man te geven , die van zijne huwlijksregten zig meer dan den blooren ïchijn wilde aanmatigen: want Saul was in die (luk een groot egoïst, maar dit leed in het geheel geen bedenking, dewijl het in geval van nood eenen prins aan geen gunsdingen ontbreekt, die zig tegen klinkende munt of andere voordeelen tot alles laren gebruiken. Minchen zou flegts pro forma eenen man hebben; hierdoor verkreeg Sapo zijnen wil en op deze wijze werd men uit veelerlei verlegenheden gered, zo dat men nu niet meer veel moeite behoefde aantewenden, om zekere verfchijnzels bedekt te houden, die men toch zo zigthaar niec kon laten worden, zonder Zig aan veele onaangenaamheden bloot te ftellen. Daarenboven had Sapo voor zijnen zoon eene tweede gemaalin beftemr* , eene oraftandigheid,
die



= 1*3
die ook eene reden te meer was, dat Saul de verandering betreffende Minchen zeer goed en aanneemlijk vond. De zaak werd derhalven zonder vertoef doorgezet; de heer Birnbaum moest Minchen alles in het waare licht voorHellen en haar wegens haare ongegronde vrees gerust ftellen.
De begunftigde Dikbeen deed eene kleine reis, op welke Rifo , de kamerdienaar van Saul, haar moest verzeilen. Het einde van deze reis was veelen iets onverwagts; want Minchen Dikbeen kwam als mevrouw Rifo terug.
L a






VROOM
LEVENS TIJDPERK S A V tué
Denique te ipfüin Concute, r.um tibi quid vitiorum
infevit olim fJaturat out etiam confuetude Kald, r.amque
Neglectis urenda filix innacitur agriL Hor. at.






= m
VIJFTIENDE HOOFDDEEL.
Taak voor eenen portraitfchilder.
Onder de zo zeer verfchillende menschlijke aangezigten zijn er zekerlijk , die voor eeneü fchilder moeilijk te treffen zullen zijn, wijl zij te weinig tekenende trekken hebben. Dezen worden, als zij het begeren, voor hunne klinkende munt ook wel gefchnderd; maar zij hebben niet zo ligt het genoegen, hunne fchoonheid of lelijkheid zo in beeldnis te zien, ah zij wezenlijk in bet origineel plaats vind. Het kan zijn, dac het veele fchilders eveneenB gaat als flegte fchrijvers, die, gelijk bekend is, hunne mislukte fchrijftrekken aan de ellendige pen toefchrijven. Eene verfchoning , die ten minste niet zo ten eerfte als geheel ongegrond te verwerpen is, zo min als die van eenen fchilder, welke beweert, dat er aangezigten zijn, die volftrekt L 4 nieï



niet wél getroffen kunnen worden. Ik voor mij moet dit aan zijne plaats laten, wijl ik in de kunst, van aangezigten te konterfeiten zo weinig ervaren ben, dat voorzeker geen enkele wél. getroffen penfeelftreek zou gedaan worden, nv dien anderen er niet meer van verftonden dan ik.
Ondanks deze wezenlijk zeer opregte bekendnis, durf ik egter zo veel beweren , dat onder alle menschlijke aangezigten geen moeilijker met volkomen gelijknis gekonterfeit kunnen worden, dan dat van eenen hoveling, die een meester in zijn metierte. De grond, dien ik hier voor heb, is, wij! zulk een gezigr fchier geen twee oogenblikkenagtereen zig gelijk blijft, maar altijl hij elk nieuw voorwerp, dat hem voorkomt, verandert. Dm is zulk een perpetuum va*iabile "rond, dan langwerpig, dan ovaal, dan vierkant. Dan fperren de oogen zig op als groote vuurraden,k die alk-s dreigen tot ftof te verbranden, dm worden zij zo digt toe geknepen, dat naüwlijks een lichtdraal in het kleine, naar een zwart iHpje gelijkende, linsje kan dringen. Dan zwelt de neus op als de fnavel van eenen razenden kalkoenfchen haan en fchijnt
alle



169
alle andere neuzen te trotzen, dan weet dezelve zig eene gedaante in miniatuur te geven, dat hij eene wrat gelijkt en het fchijnt, als of hij zig voor den hoogden of allerhooglten neus nabij hem zogt te verbergen, ten einde dengeringften fchijn niet te hebben, als of hij vermetel genoeg ware, dezen den rang te betwisten. Dan gelijke de mond naar dien van een donderend kartouw, dat alles doet daveren, dan naar de klei» ne opening van een balzemdoosje, waar uit louter zagte, zoetluidende en zamenftemmende.coo« nen dringen.
Het is derhalven ook niet te verwonderen, dat van denzelfden hofmaarfchalk van zeker hof bonderd verfchillende en elkander in hec geheel niet gelijkende afbeeldzels waren, die van tijd tot tijd door verfcheiden kunstenaars vervaerdigd werden , van welken men indedaad kon zeggen , dat allen, maar ook, dat geen één hem geleek.
Sapo had eigenlijk als koning eenen zeer kleinen hofllaat. Zulke ampcen, die alleenlijk ijdelheid en pragc ten oogmerk hadden, enilegts rijklijk bezoldigde lediggangers onderhielden, bleven bij hem meestendeels open. Hij zelf was te veel geest, dan dat hij eene menigte zielL 5 loo-



t;re.
looze marionetten rondom zig zou geduld heb» ben, die als bloedzuigers onophoudelijk aan de fchatkamer zuigen en tot niets anders van nut zijn, dan dat zij hunnen afgod van het bed in de kamer, van de*e in de gehoorzaal, van daar aan de taf:l, en van de tafel in de koets begroeten e tu fchen hem en het volk dien ongelukkigen fe-hud nuur vormen, die eilaas eiken toegang zeer moeilijk maakt en tot aanhoudende klagteo aanleiding geeft.
Onder de weinige hovelingen van Sapo werden vcrfcheiden zeer deugdzaame en opregte mannen gevonden, welken eenig in hunnefoort waren en onder hun gelijken met veel roem uitmuntten. Doch zij waren het niet allen : want in weerwil der zeldzaime gaave, van geesten te toetzen; ondanks zijnen afkeer V2n vleijerij en den vergiftigenden hoftoon; niettegenftaande zijne pogingen, om eiken post aan den regten, tot het algemeen wélzijn ernftig medewerkenden man te geven , waren egter verfcheiden in de nabijheid van den troon ge Hopen, en hadden zig aldaar weten te vestigen, die volkomen van den gewoonen ftempel der hovelingen , en in de kunst, om maskers meesterlijk voonedoen en anderen daar mede te bedriegen , zeer ervaren
wa-



■BB 171
toren. Sapo kendeze nauwkeurig; maar hij moes: hen tot zijn leedwezen ais een noodzaak.lijk kwaad in den ftaat befchouwen en dulden, het welk nu toch niet geheel uitgeroeid kon worde n.
Het laatfte uur van Sapo was genaderd. Hij had juist het hoogde doel van menschlijke levensdagen nog niet bereikt; maar eene rustlooze werkzaamheid , eene fchier voorbeddelooze infpanning van kragten, gelijk ook menigvuldige vermoeinisfen en afmattingen, die hij in zijne veele veldcogcen meer dan zijne foldaacen geleden had-,verteerden allengs zijne levensgeesten, en bragten in zijn, van natuur zeer goed en Vast, lichaamsgeftel eene ongefteldheid te weeg, die nu op eens zigtbaar werd en zijn nabij^ijnde einde duidelj'k toonde, Eene tijdftip begon, waarin de opmerker aan zekere hovelingen geheel zonderlinge en merkwaerdige maskers kon waarnemen. Men voegde zig nu allengs in de nabijheid van Saul en vladderde om hem heen even als kapellen om eene opengaande zonnebloem. Doch dit alles gefchiedde met eene bijzondere voor/igtigheid en op eene zeldzaame en geheel bijzondere wijze: want de zieke, zijne ontbinding nabijzijnde Sapo was nog niet te
ver-



vertrouwen. Hij bleef hetgeen hij gedurende zijn gansch leven was geweest, tot op hec laatfte oogenblik van hetzelve; de lichaamskragcen verdwenen; maar die van zijnen groocen zeldzaam men geesc fchenen zig fteeds gelijk ce blijven, en hoe zeer ook voor hec menschlijk oog alle hoop tot herftelling verdween, kon egter niemand voor de onmogelijkheid inftaan,dac Sapo weêr béter zou kunnen worden en Saul nog eenige jaaren in verwagring zou'moeten leven. Men had dus beide gevallen fteeds voor oogen en gedroeg zig zo, dac men ten minste niet kon verliezen, welk van beiden moge gebeuren. Deze handelwijze dèed zonderlinge krulfpron" gen maken en merkwaerdige gezigten trekken: want het was indedaad zo gemaklijk niet, eenen Sapo te behagen, wanneer men om de gunst van Saul vleide.
Sapo had nooit gaern vee] menfehen om zig been; ook thans in zijne ziekte had gemeenlijk tiet meer dan één van zijne vertrouwlingen toegang in zijne kamer. Egcer moest hij nu en dan veroorloven, dat meer Van zijne voornaamfte hovelingen hem naderden , van welken veelen zig des te ijveriger betoonden, hoe minderde droefheid , die zij lieten blijken, van harte ging.
Hec



~ *73
Het hart van Saul was wezenlijk te goed en te . andoenlijk, dan dac hij over het lijden van zijnen groocen vader niec innig aangedaan zou zijn gcweesc. Hij verfcheen dikwijls in de antichambre, doch verliet dezelve ook dikwijls we» der, zonder den verheven lijder gezien ce hebben. Zomcijds verkreeg hij juist toegang op eenen tijd , dac zig verfcheiden hovelingen te gelijk bij den koning bevonden. Hier was het dan, dac volgens de verzekering van een' oog< gecuigen zekere gezigcen op het toneel kwa-; men, die gewislijk eenig in hunne foort waren en gewigcige Hof gegeven zouden hebben coteen bijvoegzel tot de gelaatkunde van Lavater. Tusfchen vader en zoon ftond eene rij van zulke hovelingen , die bij hec einde der regering niets dagten te verliezen , bij de nieuwe daar tegen veel te winnen, en derhalven het zieltogend levenslicht van den koning liever uit- dan aangeblazen zouden hebben. Dezen wisten nu op bunne aangezigten den ftempel van twee harrs-* togten te vertonen, die eigenlijk regelregc ftrijdig tegen elkander waren, dewijl zij eigenlijk even zo min op denzelfden tijd m een hart plaats konden hebben, als iets in hetzelfde oogenblik |e gelijk zwart en wit kan fchijnen. De eene
zij-



,r4 mmm
zijde van het gezigt, welke naar dan gekroonden lijder was gekeerd, vertoonde de harelijkfte, diepfte droefheid, en op de andere zijde, die naar den prins wasgekeerd, zagmeneen vleijend en suikerzoet om gunst fmekend glimlachen vol hoop, hetwelk zo meesteragtig ingerigt was,dat het bij Saul niet den minsten agterdogt kon verwekken. Er ontbrak alleenlijk nog, dat de eene helft van het hoofd zig diep boog, terwijl het andere in het gevoel van fmert vol droefheid onbeweeglijk bleef. De ftaat der zaaken bragt het nu zomede. S aul bioeide en Sapo verwelkte, — twee voorwerpen, die niet met hetzelfde oog befcbouwd konden worden. Hier ging de zon onderen daar ging zij aanftonds weder op; zulke ongelijke voorwerpen konden niet met hetzelfde gelaat befchouwd worden. Het is zeker, dit kunnen alleen zulken doen , die eene buitengewoone heerfchappij over hunne gezigtsfpieren bezitten; maar wij willen evenwel niet wenfchen, dat deze kunst algemeen worde , de menschlijke waereld zou in het eind eene redoute worden, aan welke niemand zonder masker deel kon nemen.
ZES-



ZESTIENDE HOOFDDEEL.
Plane ten worden door ontleend licht zigtbaar; ves<e fterren (chitteren door haar eigen licht.
W anneer de zon na eenen helderen, fchoo» nen dag zig tot den ondergang neigt, en eindlij k haar laatite ftraal voor het oog van den haar naftarenden wandelaar verdwijnt, dringt in hec hart van den laatllen eene treurige gewaarwording met droefheid vervuld, welke egcer door de zekere verwagting van een fpoedig te rug komen allengs weder vergaat. Maar tot welk eenen trap zou deze gewaarwording klimmen , in.'ien men zeker wist, dat dit groot weldadig licht voor eeuwig zou fcheiden en nooit weder aan den hemel te voorfcbijn komen.
Een gevoel, naar deze gewaarwording gelijkende, vervulde de harten van veele Kanonnenlanden op de tijding, dat Sap o flegts nog weinige dagen hun vader zou zijn. Zij zagen over hun vaderland eene zon ondergaan, welke tot
hier



i?6 5=55
hier roe zo veel licht en warmte verfpreid had. Zij zagen dezen ondergang met alle zekerheid te gemoet, zonder hoop van wederkomst, zon. derde geruscfteliende vervvagting, dat eene andere voor hun zou opgaan en hun vaderland even eens zou verlichten en verwarmen. Men verbeelde zig in hunnen Itaa't te zijn, en men zal voorzeker hunne droefneid niet gering, hunne klagten niet ongegrond vinden.
Doch het was nu niet te veranderen; Sapo was ten einde zijner loopbaan, hij hield op te zijn en Saul begon.
Het is eene oude bekende kiagte, dat onder de eilaas grcotftendeels verdwaasde en verblinde menfchenkinderen niets zeldzaamers gevonden word dan tevredenheid. Onverfchillig omtrent het geen, welk iemand ten deele werd, haakt men fteeds naar eenen anderen ftaat, naar een ander bezit. De groote menigte zoekt nu bier beneden meer dan zij kan vinden en regt heeft te zoeken. Veranderingen zijn haar aangenaam, en misleid door de bekoorlijkheid der nieuwigheid, vind zij dezelve altijd naar wensch, gefte'd ook, dat zij, gelijk niet zélfden gebeurt, er meer bij verloren , dan gewonnen heeft,
Saul



*77
Saül II. beklom den troon Vari Kanonnenland, en weldra fcheen het, als of het jui* chertd volk gemaklijk Sapo den éénigen door Saul den veel beminden kon vergeten. Het was als of het hart van den nieuwen koning voor niets anders dan enkel voor goedheid plaatshad, welke in volle ftroomen naar alle zijden uif vloeide, en voor het welk geen prijs te hoog Was, om de liefde der onderdaanen te winnen en hunne wenfchen te vervullen. Verfcheiden ten beste des lands nodige bepalingen werden vernietigd, de fchatkamer werd geopend, en die zo gelukkig was, zijn belang ter ooren van den monarch zeiven te brengen , ging voorzeker , ten minfle zonder eenige hulp, niet weder heen. In zalke omftandigheden kon het niet rfiisfen, dat men zig fteeds met groote verwagtingen vleide en dat men het verlies van den eerften Sapo verdraaglijker vond. Men kan dit zekerlijk niet in het algemeen Zeggen: want voor Kanonnenland was onder de regering vart Sapo eene zon opgegaan, die allengs zo veele hoofden zo fchoon verlicht en opgehelderd had,dat een opkomende nevel dezelven niet Zo lige' Weder kon verdonkeren,noch een valfche fchifn bedriegen. Dezen bleven zig altijd gelijk; nün M ba-



1?s =
b;dt:Hijk optrekken der fchouderen, hun veel betekenend gelaat toonden duidelijk genoeg, dat zij aan den vreugdenzwijm hunner medeburgers geen deel namen.
Vrolijkheid, die eene bedwelming verwekt, duurt zeer natuurlijk flegts zo lange als de laatite plaats heeft, en deze gaat, gelijk bekend is, gemeenlijk rasch voorbij. Saul was volitrekt, gelijk wij ook reeds gezegd hebben, een hartgoed man ; hij beminde zijne onderdaanen opregt, met eene innige deelneming aan hun wélzijn en tegenfpoed, en was er grootsch op, door hun weder bemind te worden. Doch deze goedheid ftond te weinig onder het beduur van eenen verllandigen ernst, was eerder eene luim van het temperament, dan eéne eigenfchap van een met waare en gezuiverde grondbeginzels vervuld harten zulk eene goedheid is eilaas altijd aan het treurigst misbruik blootgefield, is in veelerlei opzigten veel meer nadeelig dan nuttig, en is eene niets minder dan wenfchenswaerdige hoedanigheid voor eenen regént, wijl dezelve in den grond niets anders dan eene zwakheid is.
Hec zijn zeker allen geen vaste fterren, die men aan het firmament ziet; maar daar nu eens
nood-



*79
noodwendig eene zon moet zijn, is er gewis ook eene te vinden. Maar zo is het niec in de menfchen. waereid! Hierheeft de oude klagre, dat veele posten gansch niet wél bekleed zijn, haaren goeden grond. Hier ontdekt het Icherpziend oog van den verlichten opmerker ook in dit opzigr menigerlei gebrek en onvolmaaktheden, Hec is mogelijk» dac verfcheiden van dezelven enkel fchijnbaar en ingebeeld zijn , en aanftonds weer zouden verdwijnen, indien het voor onze beperkte oogen mogelijk ware, dieper in d.e alles omvattende ontwerpen vol wijsheid der algemeene waereldregering intedringen. Maar de menfchen hebben bij de beoordeling van hetgeen regt en onregt is, geen anderen toetsfteen dan de reden ; zij zijn derhalven ook te verontfchuldigen, wanneer zij door onvolmaaktheid derzelve-zomwijlen dwalen ; gelijk er toch ook dikwerf gevallen zijn, in welken alles zeer duidelijk voor oogen ligt, en waarin de gezonde reden volftrekt niet anders kan oordelen, als zij zelve in geen tegenfpraak wil geraken. Men kan toch onmogelijk in de koude warmte, in de fchadü we licht, in de zwakheid fterkte zoeken, kan hec onmogelijk goed noemen, wanneer een groot, zwaar gebouw op eenen zwakken grond rusc, wanneer M % bij»



hij, die een' ander moest radenen helpen, zelf in alle deelen raad en hulp nodig heeft. 41 Het natuurkundig firmament is geheel iet anders dan het ftaatkundige, en er kan gewislijk tusfchen beiden flegts op eene verre afgelegen wijze eene vergelijking plaats vinden. Wegens de buicengewoone gevolgen kan men zig in het geheel geen regt denkbeeld vormen, dat aan het eerfte in plaats van eene zon eene planeet zou ftaan; terwijl daartegen aan het tweede dit geval wezenlijk plaats kan hebben, zonder dat daardoor eene algemeene verwarring, een gebeele ondergang oncfta ,fchoon voor het overige hier de gevolgen van zulk eene vervvisfeling treurig genoeg zijn.
De planeet aan den natuurkundigen hemel flikkert in het ontleend licht; die aan den ftaatkundigen hemel kan even zo min eene zon verbeelden, en wanneer dezelve nu noodwendig moet lichten, kan zulks, even als bij de eerfte, niet anders gefchieden, dan door den weerfchijn van eenig ander lichtvol wezen. Het onderfcheid tusfchen beiden blijft egter altijd van groote beduidenis: want de eerfte moet niets anders dan eene planeet zijn en beantwoord volkomen aan haare beftemming; de tweede ftaar
of



= ?8i
op den post van een haar geheel ongelijk wezen, moet de werkingen van hetzelve voordbrengen , zonder de daartoe behorende eigenfchappen te bezicten; deze moet een wezen verbeelden en de pligten van hetzelve volbrengen, tot welker volbrenging haar de nodige bekwaamheden ontbreken, en hetwelk zij volgens haaren aart en gedeldheid in het geheel niet kan verbeelden.
Wanneer het geluk wil, dat zulk eene ergens een vreemd weldadig licht vind, waar door zij zigtbaar kan worden en, zo veel in deze oraftandigheden mogelijk is, licht kan geven, dan heeft ten minde voor haaren kring van werking wel geen algemeene, voldrekte duisternis plaats; zij geeft ten minde nog wel een weinig fchijnzei, hetwelk, hoe dof het mogt zijn, egter hier en daar een kortzigtig oog kan verblinden en voor hetzelve het gebrek aan eigen verlichtingskragt verbergen: maar het is en blijft tochaltijd bloot een ontleend licht, het welk van zjjn eigen in wezen en werking hemelsbreed verfchilt, en zulk eene vertoont niet wezenlijk het geen zij volgens haare bedemming moest zijn. Maar, wanneer het wezen, van het welk het licht ontleend zal worden, zelf duister of koM 3 meet-



l8a ^
meethonigis, flegts een valsch , bedrieglijk fchijnzel van zig geeft, dan is indedaad de Haat van hun, die verlicht moeten worden, beklagenswaerdig en eene algemeene verwarring onvermijdelijk.
Goed Kanonnenland ï uwe verwagting werd niet voldaan! voor u was geen zon meeraanhet firmament! Een nevel, een dikke, alles verdu:sterende nevel kwam in uwen dampkring op! Siegts eenige weinige dwaallichten huppelden 3h denzeiven! die, welken u zouden verlichten, waren geen vrienden van het waareiichtj
ZE.



= *S3
ZEVENTIENDE HOOFDDEEL.
Een klaverblad', voor Kanonnenland vergiftig.
D e kroonprins Saul had gedurende zijn vrolijk levenstijdperk zeer veele vrienden en medemakkers gevonden, die even als iiij onafgebroken genieting des levens zogten en zig de-, zelve ook in eene camelijk rijke maate wisten te verfchrffen. Zo zeer nu dezen ten aanzien vsn zekere neigingen en begeerten overeenuemden, zo verfchillende waren zij in veele andere opzigten. Zoratnigeh verzelden Sa ul, zonder op zijnen ltand, zonder op het toekomende te zien, maar enkel, om dat zij in hem deze-lfie neigingen , denzelfden trek naar zinlijk genot, naar vreugde en vermaakjijkhedec ontdekten, die zij ook in hunne harten voelden. An'dsreé voegden zig met een listig, baatzngtig vooruitziet op het toekomende bij Sa ui. Ten einde zig bij hem fteeds bettmdér'te maken,berq (teéd« vaster aan zig te kluisteren, veinsden zij eene M 4 over-



overeenlleraming van geneigdheden, fchoon dezelve niet in het minfle plaats vond, doorgrondden zij zijn hart en gaven zig alle moeite, elke zijner wenfchen voor te komen en hem met nieuwe vermaaken en tijdkortingen te ^verrasfchen, doch hadden hierbij altijd hun eigen ik op het oog. Anderen werden enkel door eerzugt verlokt om naar de vriendfchap en gunst van Saul te fhan. Door deze hartscogc verblind, offerden veelen van dezelven in dezen tijd hun aanzienlijk vermogen ganschlijk op en zagen zig eilaas! toen de bedwelming der zinnen voorbij was en hunne oogen weder helder werden, als bedrogen dwaazen geheel arm en van hunnen afgod verwijderd, die hen nu niet meer fcheeo te kennen.
Het duurde indedaad wat lang eer Saul tot den troon kwam , en hij was reeds tot eenen tamelijk rijpen ouderdom gekomen , toen hij denzelven beklom. Tweemaal tien jaaren kunnen, gelijk bekend is, bij eenen mensqh, zo wel voor het innerlijke als uiterlijke , groote verandering te weeg brengen, en zo min zekere hoofdneigingen , als dezelven eenmaal plaats hebben, weder geheel verdwijnen, blijft nogthans de wijze om dezelven te voldoen, gelijk



i85
lijk ook de trap van derzelver ftrekte, zelden gelijk. ;
Wij zijn vast overtuigd, dat Saul den troon beklimmende, in allen ernst het befluit nam, om nu eene geheel andere loopbaan inte treden en, indien mogelijk,zijnen vader in eene goede en wijze regering nog te overcreffen; doch om dit goed voornemen dadelijk ten uitvoer te brengen, kwam het eilaas op niets minder aan, dan dat met zijn uiterlijke ook zijn innerlijke, zijn geheel wezen veranderde en hij even als Saul den eerden eene zalving bekwam, die op hart en hoofd den werkzaamilen en voordeligden invloed had; fchoon het niet nodig was, dat bij gelijk de andere Saul de gaaf van te voorzeggen ontvong, weik laatde wezenlijk ondanks het gebrek aan eene met zulke heilzaame werkingen gepaarde zalving plaats fcheen te hebben, wijl de nieuwe koning zig op eens tegen alle vcrwagcing onder eene zekere foort van profeetenkinderen voegde, die heden ten dage niet meer gelden, en daardoor menigen binnenen buitenlandfchen opmerker aanleiding gaf, om met de uiterde bevreemding uitteroepen: hoe? Saul is ook onder de profeeten!
Men heeft het dezen koning tot een verwijt M 5 doen



.86 =5=
doen ftrek&en, dat hij zig na zijne troonbeklimming zo koel en zo weinig miid tegen zijne vorige vrienden en bekenden betoonde, in wier gezelfchap hij zijn vrolijk levenstijdperk doorbragt, en de meesten van dezelven geheel fcheen te vergeten. Doch men zou geloven, dat hem dit veel meer tot lof dan tot berisping ftrekte, wijl het een zeker bewijs was van een goed voornemen, het welk op verbétering zag. De uitfpattingen van eenen jongen troonopvolger zijn alzins veeleer te vergeven, dan die van eenen regént, wijl de eerfte zo wegens zijne jeugd, als ook wijl hij in den grond niet anders dan als een onbeampt perfoon kan aangemerkt worden, veeleer te verontfchuldigen is. Deze omftandigheid was voor Kanonnenland gewislijk zeer gewenscht: want deze heeren zouden allen en een ieder in het bijzonder in de nabijheid van den troon weinig goeds geftigt en de fchatkist nog meer geledigd hebben.
Slegts weinige uitgelezenen gingen aan S a u I's zijde, met zijne onveranderde gunst bedeeld; uit het vrolijk levenstijdperk in het vroomeover. Aan het hoofd van deze weinigen ftond de heer van Birnbaum. Zo weinig ook eigenlijk Saul's groote verknogtheid aan dezen heer
van



= 187
van Birnbaum — die, in het voorbijgaan gezegd, zeker ongelukkig niet veel goede vrugten droeg — zijner regeringe en zijnen lande weinig tot voordeel ftrekte, is dezelve in hem niet te misprijzen, wijl hij zig in zekere gelegenheid bij den kroonprins zeer verdiend ge» maakt had. Deze verknogtheid werd door den zeer doorflepen en in zekere geheime kunsten wélërvaren heer van Birnbaum ongemeen vergroot. Geen van alle vorige gunstlingen had het hart van Saul zo wél beftudeerd en op de waarfchvjnlijke verandering van hetzelve zo gelukkig het oog gehouden; geen van dezelven had zig zo veele moeite gegeven, om heimlijk en openlijk zo te handelen, dat SauI's gunst hem niet kon ontgaan, als deze, naar alle aanzien weinig of niets beduidende, Birnbaum, die zijne oogmerken zo listig verborg, in het vervolg, tot verwondering vanveelen, in den favorieten tuin van den nieuwen koning zulke diepe wortelen fchoot en menig arm, naar eene goede voeding hongerend vogeltje toevlugt en fchaduw verfchafte, fchoon hij met zijnen bloesfem en vrugten op de fchandelijkfte wijze bedroog , en om die reden ook door Saui's wijzen en voortreflijken opvolger , op wien
Sa-



Sapo's geest rustte, afgehouwen en in het vuur van fmaad en veragting geworpen werd.
Deze Birnbaum bedoelde niets minder dan de geheele en onverdeelde gunst van Saul. Hij alleen wilde zijn hart leiden : derhalven moesten ook de oude gunsclingen verftoten en voor de nieuwen den toegang geweerd worden. Maar, om nu aan zijne bedoelingen eenen anderen bedrieglijken fchijn te geven en in zekere gevallen eenige vertrouwde medemakkers te hebben , zogt hij nog een paar perfoonen uit, welkep de nodige eigenfchappen tot de uitvoering van zijn ontwerp bezaten, die hij ook nabij den koning kon brengen en dan door hun als door werktuigen tot bereiking van zijne oogmerken wilde werken. Het fpreekt van zelf, dat behalven dezen de favoriecfultanin des bonings altijd aan zijne zijde moest zijn, zonder zijne vertrouwde te wezen, en altijd doen, wat hij wilde.
Minchen Dikbeen had zig, niettegenftaande ook in haaren levensloop tot dus verre, even als in de natuur, ftorm en zonnefchijn afgewisfeld hadden , nies "alleen fteeds op haaren post gehandhaafd, maar zig op denzelvcn ook van tijd tot tijd zo weten te vestigen



ï39
gen en interigten, dat zij met alle waarfchijnlijkheid op eenen zeer hoogen trap der koninglijke gunst gedurende haar leven kon ftaat maken, fchoon zij haare aanfpraak op eigenlijke liefde moest laten varen. Deze te verwijderen was in den grond niet gemaklijk, en gelukkig ook in geenen deele het oogmerk van Birnbaum. Zijne bedoeling was, haar voorteftaan en wel te meer, wijl hij haar reeds geheel naar zijnen wil geftemd had.
Minchen was, zonder dat zij het egter had gewild, Birnbaum in het geen hij zogt te hulp gekomen, doordien zij zo wel aan dezen als ook aan Saul eenen man bekend gemaakt had, bij wien mearasch alle eigenfchappen tot lichtfchuuwe vcrrigtingen vereischt wordende, ontdekte. Deze zuivere nagtvogel was niemand anders dan de fterrekundige heerWo^m, dien wij in de gehoorkamer van Minchen als eenen demoedigen en nederigen verzoeker hebben leren kennen.
Worm was voor lang een vriend der duisternis en kon niets minder verdragen dan zonnefchijn en helderen dag. Men vind onder de menfchen ook nagtvogels, maar zij zijn niec
van



ipo ssss
van eenerlei aart. Veelen ontbreekt van natuur hec zienvermogen voor het waare, zuivere licht, anderen willen niecs zien en fluiten voorbedagclijk op den helderen dag de beide oogen toe. Deze laatflen zijn voor de eerften inzonderheid fchadelijk, wijl zij volftrektlijk den dag in nagt willen verkeren en zig door werken der duisternis verheffen. Wij zullen in het vervolg zien, dat dit eerst zo gering en armhartig Worm tje weldra een groote, magcige voor Kanonnenland zeer fchadelij'ke Worm werd , die niets gerinfers bedoelde , dan om over hetzelve eene gehoele fteedsdurende zonneverduiscering te verbreiden en alle heldere, hec zuiver licht bevende oogen uicceroeijen.
De heer van Birnbaum was zederc éénigen tijd een zeer geheimvol heer, en als zodanig een had hij ook zeer veel op met zekere geheimvolle getallen. Hij wilde, dac het hart van Saul en dus ook door hetzelve Kanonnenland door eene drieëenigheid beheerscht zou worden. Er moest volgens hem , behalven den fterrekundigen, nog een derde in hec geheim verbond getrokken worden. Men vond
de-



=== ÏOi
dezen in den egtgenoot van Minchen, die egter dezen naam flegts pro forma voerde, dewijl hij buitendien van alle huwlijksregten afftand moest doen. Op deze wijze ontftond dus het zuiver Trifolium, hetweik op den koning Saul en zijne ganfche regering zulk eene betoverende kragt had.
AGT-



AGTTIENDE HOOFDDEEL,
Saul onder de Profeeten,
H et fchijnt, als of zulke monarchen, welkea den naam van Saul voeren , boven anderen bun gelijken het bijzondere hebben, dat zij bij het 'aanvaarden hunner regering door iets buitengewoons de verwondering en verbaasdheid huns volks verwekken. Toen Saul de eerfte door Samuel tot koning verkozen en gezalfd was, begon hij op eens te profetéren — eene gebeurdnis zo onverwagt voor de kinderen van Israël, dat zij den nieuwen profeet met verbaasdheid aanzagen en vol verwondering elkander • toeriepen: is Saul ook onder de profeeten? welke toeroeping volgens de oude getuigenisfen onder hun zelfs tot een fpreekwoord werd.
Saul de tweede had nauwlijks den troon beklommen, of hij ging tot het hoopje der zoge« naamde oudgelovigen over; en men zag hem op eens in eenen heiligen veranderd, eene herfchepping, die geen Kanonnenlander, in hec
al-



== 193
algemeen niemand, die Sa tl als kroonprins kende, flegts had kunnen dromen, en derhalven ook efefie algemeene verwondering verwekte, welke voorzeker niec minder was, dan die der oude Israëliërs zal geweest zijn.
Men had een oud ftelzel der fterrekunde, hetf welk voor veele eeuwen was aangenomen en in het welk volftrekt eenige waarheden tot grond lagen; doch het ging dezen even als eenige in eenen grooten puinhoop begraven edele gefteenten, en het ganfche ftelzel geleek een ftuk erts,hetwelk wel een weinig zuiver metaal, maar ook veel meer flakken bevat, en dus ook eerst gefmolten en van de onzuivere deelen gefcheiden moet worden. Dit ftelzel had zedert deszelfs beftaan zijne aanhangers gehad, die alles, wat" tot hetzelve behoorde , voor zuivere waarheid uitgaven en alle fcheiding en zuivering voor overtollig, ja voor ten uiterfte ftrafbaar hielden. Deze mening, voor welke zommigen in ernst waren , doch anderen flegts valschlijk met den mond beleden, was hoofdzaaklijk gegrond op een geheel verkeerd denkbeeld, welk de lieden zig van het ontftaan dezes ftelzels maakten. Zij fchenen niet te wilien bedenken, dat elke zaak in de waereld eerst allengs trapswijze tot eenigeN vol-



volmaaktheid kan komen, en dat men in elke wetenfchap alleenlijk door aanhoudend nafpeuren en onderzoeken nader aan de waarheid komt.
Onder de regering van Sapo had dit ftelzel veel van zijn aanzien verloren, en het getal van deszelfs voorftanders was zeer verminderd. Deze groote, onfterflijke koning had hierin ook de verftandigfte grondftellingen. „ De magt van eenen regént," zeide hij onder anderen ,„ ftrek$ &g niet uit tot de gevoelens en het geloof der onderdaanen, maar wel tot hunne daaden ep handelingen. Als dezen overeenkomftig zijn met de bevélen en wetten, welken ten beste van het geheele ftaatslïchaam gegeven zijn, mag voor het overige een ieder geloven, wat hij wil. Hij blijft voor dit zijn geloof alleenlijk verantwoord, lijk aan Hem , die hem het vermogen om te zien en te bevatten gegeven heeft, en die het alleen volkomen zeker kan beflisfen, of zijn ge», loof regt- of onregtmatig is."
Deze voortreflijke grondftellingen hadden niee alleen op de rust en het wélvaren der Kanonnenlanders den voordeligflen invloed, maar men heeft aan dezelven ook de wezenlijk groote vorderingen in de verlichting voornaamlijk te danken,



195
ten, welken tot geluk van het raenschdom ia het algemeen plaats vonden; voor het overige was het ook niet onvermaaklijk, de verfchillen» de gevoelens te vernemen, die nu ieder bij eene volkomen vrijheid van geweten openlijk durfde aan den dag leggen. De een zag met het bloot oog dingen aan het firmament, waarvan een ander met den besten verrekijker gewapend niec het minfte kon ontdekken. Beiden twistten er egter niet over, noch vervolgden elkander deswegens, en geen van beiden had van zijn zien of nietzien eenig nadeel, wijl er geen wet was, dat men volllrekt zo en niet anders moes* zien.
Bij de zo geheel verfchillende gaaven van ini zigten en neigingen der menfchen kon h.t niet misfen, dat dikwerf dezelfde zaak door veelen geheel verfchillende befchouwd en geheel ftrijdig beoordeeld werd. De ondervinding bert, dat niet zelden de beste inrigtingen , de fchoonfle verrigtingen berispt, fterkte voor zwakheid, deugden voor ondeugden, volmaaktheden voor gebreken aangezien worden. De regering van Sapo was voorbeeldlijk; doch zij was du ze. kerlijk alleen voor dezulken, die in ftaat waren , zulk eenen grooten geest regt te beöorüeier,.
N 2 L



M =
Dat niet alle tijdgenooten van Sapo over hens voldaan waren en veelen in hem berispten hee geen anderen prezen en bewonderden, durven wij geen onzer lezeren verzekeren, die flegts eenige waereld- en menschkunde bezit. Hoe Saül over de regering van zijnen vader dage, zal het volgend gefprek tonen, hec welk hij, na dat hij ten troone geftegen was, met den heer van B i r a» baum had.
Saul. Mijn lieve Birnbaum.' wij zullen in het vervolg onzen tijd bécer moeren hefteden, dan tot hiertoe gefchied «is. Zeden dac ik koning word genaamd, heefc men mij met verzoeken, vorderingen, voorflagen en voorftellingen als ware het beftormd. De tijd is reeds te kort, om dit alles aan te horen, ik laat ftaan,dac men er over zou kunnen nadenken en er op befluicen Het lot van eenen koning is waarlijk niec benijdenswaerdig.
Birnbaum. Alle begin is moeilijk f Wanneer uwe majesteit alles behoorlijk gefchike zult hebben, zulc gij het draaglijk, zelfs, indien gij wilt , ook gemaklijk vinden; mijne fchouders zijn bereid, om van den koninglijken' Jair zo veel op zig te nemen, als gij zult goeda finden.
Saul,



S! a ü I. Ik heb veel Haat op ü gemaakt; doch fchrik maai- niec bij voorraad; elke van onze toekomende dagen zal nog een vrij uurtje be* houden* . Als flegts de kleine hervorming be* werkt is, die ik in mijne ftaaten denk te maken* Het kan niec ontkend worden , dat dé vorige regering veele bijzonderheden had, die wij een weinig moeten veranderen* Het zij verre van mij, dat ik mijnen vader eenig verwijt zou doen \ maar er zijn mij nog veelerlei verbéceringen over gebleven. Thans moec ik alleenlijk Voor alle dingen met mij zeiven eens worden. Men heeft mij met raadlhgen overladen * maar dezelven zijn te zeer onovereenftemmend» De ëen wil dit * de anderé dack Ik zal hec getal mijner raadgevers zeer klein maken 4 en vind het in hec algemeen nodig, de oude dienaars mijns vaders in den ftaat van rusc te verplaatzen. Deze lieden bezitten eene eigenwilligheid, die altijd vol* ftrekc wil beflisfen en geen tegenoverftel* ling agd
Birnbaum (met edn veel beduidend op* trekken der fchouders.) Oude dienaars en eénè nieuwe regering! — Ik moec uwer majeftdc volkomen gelijk geven, als gij gelooft* dat bei* .den niec wél zamen voegen. Deie oude heërefi N 3 b»b*



hebben eenmaal een zeker gezigtspunt in het oog gevat en zig allengs aan hetzelve gewend. Ontrukt men hun dit, d2n zien zij verkeerd en hunne beoordelingen zijn dan zeer natuurlijk eveneens verkeerd.
Saul. Ik vind, dat mijne onderdaanen in zekere aangelegenheden zeer verwaarloosd zijn. Her is hoog tijd , dac men dezelven hierin te hulp kome. Reeds lang weet men in Kanonnenland niet meer, wat men moet geloven en niec geloven , en hec is eilaas zo verre gekomen, dac men alles in twijfel trekt, hec geen men niet aanftonds met eene wiskundige kiaarblijklijkheid voor oogen kan betogen. Ik zal het oud geloofsftelzel in befcherming nemen, en aan hetzelve met alle magt zijne vorige bekragciging tragcen weder te bezorgen. Het komt er alleen op aan, dat ik eenen man vinde, uitgerust met goeden wil en de hiertoe nodige bekwaamheden, op wiens bijftand ik ftaat kan maken en wien ik met een gelukkig gevolg het geestlijk departement kan toevertrouwen.
Birnbaum. Welk een gelukkige, het beste gevolg belovende zamenloop van omftandigheden! Hoe oogenfchijnlijk, dat ditvoortreflijk befluic met de oogmerken der voorzienigheid
over-



— m
©vereenltemt en welks uitvoering door dezelve voorzeker begunftigd word. Terwijl uwe ma* jesteit zoekt, loert de geen, dien gij wenschte te vinden, reeds aan den dorpel van uw vertrek! Een wenk, en de man, die, naar mijn gedagt, volmaakt tot dien post voegt * ftaac voor uwe oogen!
Saul. Dit zou indedaad allerliefst zijn, mijn lieve Birnbaum! indien mijn wensch zo nabij zijne vervulling was! — deze man is ?
Birnbaum. De fterrekündige Worm!
Saul. Gij komt mijn geheugen juist te regten tijde te hulp. Ik ken dezen Worm en heb hem eene behoorlijke verzorging toegedagt. Hoe zou ik hem béter kunnen plaatzen, dan wanneer ik hem eenen post geve, dien hij waarfchijnlijk zelf zou gekozen hebben , indien de keüs aan hem overgelaten ware , wijl hij in denzelven den kring van werking, voor welken hij tot hier toe zekerlijk flegts zeer beperkt werkzaam kon zijn, zo veel mogelijk verwijderd ziet. Ik zie, mijn lieve Birnbaum! dat de ovareenftemming van onze geneigdheden ook nog verder zal fland hebben j en verblijde mij, nu ook op den croon eenen man bij mij te hebben, die eene vroeger N 4 ken-



2oe a=*
kennis reeds genoegzaam beproefd heeft en .mijn vertrouwen ten hoogde waerdig maakt.
Saul moest nog aan eenigen gehoor geven; Birnbaum vertrok derhalven. Eenige in d* antichambre leunende heeren, die eene bijzon» dere gaaf hadden, om de afwisfelende gefteldheid der hoflugt waartenemen , willen ditmaal bij het doorkomen van Birnbaum een bijzonder, zeer beduidend glimlachen op zijn gelaat opgemerkt hebben, hetwelk zo veel op hen werkte, dat zij van nu af hunne buigingen een weinig dieper dan naar gewoonte maakten.
NE-



tsss aoï
NEGENTIENDE HOOFDDEEL.
Moederlijke Leringen.
M inchen Dikbeen had eens, Iangevoor dat zij mevrouw Rifo werd genaamd en nog fteeds zekere romantieke grillen in haare hersfentjes fpeelden, eene zeer onvriendlijke bijeenkomst met haaren koninglijken minnaar gehad, welke met omftandigheden gepaard ging, die gansch naar geen tedere liefkozingen geleken. De oorzaak daarvan was zo als gemeenlijk ook nu ijverzugc, die ongelukkig onder demenfchen zo menig zagtmoedig duifje tot eene woedende furie maakt.
Saul, die voor de oefenende liefde groote bekwaamheid bezat, had door zijne menigvuldige omhelzingen de fijne, tengere liehaamsgeftalte van Minchen een weinig ontfierd, da uitwerkingen daarvan werden hoe langer hoe zigtbaarer en veroorzaakten eindlijk , dat her ontfierde liefje eenen tijd lang op ftal gezet moest worden. Volgens de gedagce en wenfchen van, N 5 Mini



Minchen zou nu voor Saul's werkzaamheid
van dezen aart ook een ftildand plaats grijpen; itk . wijl deze nier het geringde van die werkingen ondervond en nu even zo gefchikt als ooit tot voordzetting van zijne gewoonten was, bleven deze wenfchen zekerlijk onvervuld. Minchen, die reeds wist, hoe verre zij in dit opzigt haaren beminden kon vertrouwen, verloor hem, voornaamlijk in zulk eene netelige tijddip, nooit uit het oog, en hoe geheim de prins zijne extra gangjes ook zogt te houden, bleven egter zeer weinigen voor de doorliepen befpiedder geheel verborgen.
S aul had nu het oog op eene jonge uitheemfche fchoone laten vallen, welke zig zedert kort in de hofplaats ophield, en ten aanzien der licbaamlijke bekoorlijkheden zo wel als ten aanzien van een bevallig gedrag Minchen verre overtrof. Het kwam weldra tusfchen beiden op eenen vertrouwden voet, en hoe min ook de vorige beminde daardoor vergeten werd, was egter elke nieuwe boelering ganschlijk tegen het oogmerk der laatfte. Saul moest derhalven bij een bezoek de flerkde verwijtingen horen,die des te vinniger werden, hoe minder hij zig aan deze nieuwe kennis kreunde, wijl hij de-
zelve



909B 2»3
zelve enkel als een nietsbetekenend, onfchuldig kortswijltje wilde aangemerkt hebben. Minchen geraakte hier over zodanig in woede, dat zij een kostbaar gefchenk, het welk zij eerst onlangs van den prins ontvangen had, voor zijne oogen verbrijzelde , en den prins hierdoor derwijze in toorn ontftak, dat hij haar in deze woedende bezigheid trouwlijk bijftond, nademaal hij het overfchot van dit gefchenk tegen den wand verpletterde, en eindlijk ook zijne handen naar de gloeijende wangen van het razend liefjerigtte en dezelven door een paar dugtige oorvijgen nog rooder deed worden. Minchen zeeg magtloos en zonder bewustzijn op de fofa neder ; toen zij haare oogen weder opfloeg, was Saul verdwenen. Na eenige , herhaalde uitberstingen haarer tot razernij gedreven hartstogr, gedurende dewelken zij zig zelfs aan haare eigen haïren vergreep en veelen er van uittrok, ging dezelve in eene ftille innige fmert over, die zig alleen door een wanhopend handenwringen en eenen heeten vloed van traanen deed blijken. Zij bevond zig nog in dezen roeftand, toen haare moeder binnen trad, die op het gezigt der overblijfzels, die op den vloer lagen, en van haar dogtercje bijna, even als Lot h's vrouw, ia
eenen



eenert Zoutpilaar veranderde en eerst eenige» tijd nodig had, om van haare ontfteldnis te bekomen j voor dat haar ihapagcige mond wéér met de gewoone vaerdigheid duidelijk woorden kon uitbrengen.
Moeder. Hèeft uw geluk u krankzinnig gemaakt, Minchen! of is de baarlijke duivel in uwe kamer gevaren ? Spreek! wie heeft die kostbaare (lukken verbrijzeld? wie u de haïren 'zo fchandlijk verhavend ? wie u het afgrijslijk aanzien eener furie gegeven?
Dogter Ag ! mogt een van beiden waar zijn! dan zou ik in geen van beide gevallen zo ongelukkig zijn i's ik thans ben.
Moeder. Zou her mogelijk zijn , dat a nog iets ergërs kon overkomen ? Zeg ! wat moet ik denken , hoe dit verfchijnzel verkla* ren?
Dog ter. Ag ! ik ben fchandlijk bedro* gen.
: Moeder. Bedrogen! hoe? door wien1? • Dogter. Door wien anders dan door hem4 óp wiens beloften wij ons gansch geluk bouwden? Saul heeft mij in eenen ftaat gebragt, in welken ik hem niet meer beminnenswaërdig voor* kom. Mijne oogen ftaren nu in eenen vreeslij0 ken



ken nagt vol ttorm en onweeder, mijn fchitterend uitzigt is voor eene andere geopend.
Moeder. O! dwaaze verbeeldingen van romantieke hersfenen! Zou men wel geloven» dat dezelven zulke beroerende werkingen zouden kunnen voordbrengen! Zijn dan de voortellingen uwer moeder nog lleeds in den wind gefproken? Indien gij niet welhaast verftandiger word, zult gij den naam Dikbeen weinig eer aandoen.
Dog ter. Zou ik dan onverfchillig en gelust aanzien, wanneer de vervulling mijner wen-: fchen, waarop ik aanipraak heb ,* eene andere ten deel word? Staat het in mijne magt, een hart te veranderen, dat nu de blakendfte liefdegevoelt en alleen in het bewustzijn van eene waare, (landvastige wederliefde gerust en gelukkig kan zijn? Ik dagt, dat er u even zo veel" als mij aan gelegen ware, eenen minnaar te behouden, wiens verlies ons allen weder in armoede en veragting dompelt.
Moeder. Waarlijk ! gij zijt zeer verblind, mijne dogter! gij wilt een geluk behouden en handelt eveneens als of gij het voorbedagtlijk wilde verliezen! Gij begeert de fteedsdurende liefde van Saul, en gedraagt u zo, dat hij u
noodV



4<3<f SSS
noodwendig moet haten! gij ziet in deze verblind ding muggen voor oiijfanten, bloote mogelijkheid voor volflrekte, uitgemaakte- gewisheid aan ! Zijt gij niet nog altijd dezelfde? Laat de goedhartige Saul het u in het geringde zelfs aan iets ontbreken ? Stijgt uw aanzien , uw fchitterend geluk niet met eiken dag hooger? Niets is geraaklijker dan eenen Saul in eeuwigdurende kluisters te houden; maar waarlijk gij handelt er niet naar. Leer u toch eens naar uw geluk voegen en haak niet naar kleinigheden , daar het zo gemaklijk voor u is , veel gewigtiger voordeden te erlangen.
Dogter. Gij hebt goed fpreken, lieve moeder! bevond gij u flegts in mijne omdandigheid, gij zoud alsdan geheel anders oordelen.
Moeder. Ik? in uwe omflandigheid? O! mijne dogter! ik zou uwe rol meesteragtig fpeIen! Saul zou met verrukking mijne kluisters dragen. Ik zou meer op zijne beurs dan op zijn hart, meer op zijne goedheid dan op zijne liefde , meer op wezenlijke en gewigtige gefchenken dan op ijdele omhelzingen fpekuléren.
Dog ter. De laatflen ophoudende, — zouden de eerden mogelijk van zelve vervallen.
Moe-



Moeder. Denkt gij dat? Jammer is het, dat gij verkeerd denkt. Weet gij niec, dat hec menschlijk hart ook nog door andere hartstogten word beheerscht, op welken men met eene grooter, langer durende zekerheid kan fpekulé* ren dan op eene wellustige liefde? Vuurige omhelzingen hebben flegts haar kort tijdperk en een geluk, dat alleen op dezelven gegrond is, kan ze zeer natuurlijk niet overleven. Dit tijdperk zal ten aanzien van Saul's omhelzingen bijzonder kort zijn, wijl men flegts even in zijn hart behoeft ce zien, om eenen zeer hooger trap van veranderlijkheid in hetzelve te ontdekken. En denkt gij dan niet, dat voornaamlijk de tijd groote verandering hierin te weeg brengt. Een Saul zal nog genot zoeken, wanneer gij het reeds lang niet meer kunt geven en er zal een tijd komen, dat men even zo min naar uwe omhelzingen zal cragten als tegenwoordig naar de mijnen. Gij moet dezen tijd nu reeds voor oogen hebben. Doch dezelve moet u niec bekommerd en ongerust, maar alleen voorzigtig maken; u bij de vestiging van uw geluk hec waar gezigtspunc aanwijzen en u de heilzaame waarfchou« wing geven, Saul niec flegrs mét uwe lichaam» Üjke bekoorlijkheden te willen kluisteren.
Pög-



Dog ter. Ik ben Saul's minnaaresi Hij heeft er mij toe beftemd, en volgens zijnen wil moet ik niets anders zijn. Handel ik dan niet billijk, wanneer ik niec meer en niet minder wil zijn en blijven dan deze ? Handel ik niet verflandig , wanneer ik met mijne beipiegelingen mij niet buiten mijnen kring begeef? Kan ik hem meer fchenken dan trouw en liefdenvolle genegenheid, dan tedere omhelzingen, die béter aan zijne wenfchen beantwoorden dan die, welken de eigenzinnigheid van eenen dwin« geiandfchen vader en ftaatkundige verpligtingen hem opleggen? kan en moet ik iets anderszijn dan waartoe ik beftemd ben?
Moeder. Gij zijt Saul's minnaares; maar gij kunt ook zijne vriendin worden. Gij kunt de genegenheid van uwen veranderlijken minnaar op menige andere wijze bevestigen, kunt u hem in menigerlei opzigt onontbeerlijk maken, ten einde deze genegenheid ooknogblijve ftand houden, wanneer hij u als minnaares ontbeerlijk mogt vinden. Het hart van Saul heeft veele zwakheden. O! Minchen! als gij u dezelven niet weet te nutte te maken, dan zijt gij in het fpelen uwer rol zeer onbedreven; geef dan uwe aanfpraak op een fchitterendgeluk
op 2



WÊWM *o$
op: want gij zult het geenzins bereiken; het zou eene onbezonnenheid van u zijn , indien giju tot eene hoogte wilde:verheffen, op welke zig alleen zulk eene kan .ftaande houden, die loos en listig tegen vervolging en nijd weet te ftrijden en het hare van haaren befchermer volkomen voor zig te winnen. Denk niet, dac gij sis beminde van eenen groóten niets anders te doen hebt, dan u hulde te laten doen, u te laten omhelzen. Uwe rol is niet gemaklijk; fchoon dezelve voor zulk eene,. die er vatbaar voor is enze behoorlijk beftudeert, niet zwaar zal Zijn. Welaan dan, mijne dogter! volg de le«ièn en leringen van uwe moeder en tragt uw. geluk :e bewerken ! Ik zou berden van fpijt, indien men der familie van D i k b e e n kon verwijten, dat zij het haar aanlachend geluk uit domheid verwaarloosde en eene rol, waardoor zij zig zo hoog kan verheffen, niet beter wist ce fpelen.
i Dog ter. Geef mij uw hart moeder f en gij zult mij als eene meesteres in mijne rol bexvonderen.
Moeder. Waartoe een ander hart ? als hec U maar niec aan oordeel hapert. Hier mede moet gij te iade gaan, indien gij uwen.



•ié
pose eet wilt aandoen en mij vreugde verfchaffen.
Dog ter. Mijn hart is te blakend, te vol gevoel, is te zeer met liefde voor Saul vervuld. Het kan de gedagte van eene medeminuaares niet verdragen en vind alleen inSaul's onverdeelde wederliefde zijn eenig geluk.
Moeder. Hoe? mijne dogter ? gij eene gevoelige romanheldin ? — Als zulk eene wilt gij uitmunten? Ja, ja het zal u gelukken: want gij zijt als zodanige in gansch Blendau de eenige in haare foort. Het zal te meer opziens baren , hoe minder bet thans iemand zig zou hebben laten invallen, dat mevrouw Rifo gevoelig begint te worden. Men zal over u lachen en wenen, zo als gij het wilt hebben, uw lot zal egter niemand benijdenswaerdig voorkomen, veel minder uw einde: want als romanheldin moet gij eerlang, en wel volftrekt eenen geweldigen dood iterven.
D o g t e r. Om razend te worden, moet bij de ontrouw des minnaars zig nog de lpotternij der moeder voegen.
Moeder. Het is beter dat gij razend word, dan dat gij nog lange als een waarfchouwenJ voorbeeld uwer navolgfter toont, boe men niet
moet



moet doen, wanneer men zig op zijnen pose wil ftaande houden.
Dogter. Wilt gij dan mogelijk zelfs, dac ik de minnaares van Saul zal zijn en hem evenwel zal haten?
Moeder. Als gij dit konde doen, Minchen! dan kon men veel van u verwagten, dan waart gij op den regten weg tot een glansrijk, doel, dan had gij gelegenheid om tt in de heil* zaame kunst van veinzen te oefenen en u in loosheid en list te volmaken, zondef Welken men heden ten dage geen groot geluk kan bereiken» althans aan een hof geen opgang kan maken. Voor de fchranderheid eener dame, die eenen galant kan haten en zig tevens tot haar voordeel fmoorlijk in hem verliefd kan tonen, maak ik eene diepe neiging. Er is dus geen twijfel, of zulk eene verftaat haare kunst. Doch ten einde gij mij niet verkeerd mogt verdaan, weet, dat ik in het minde niet wil beweren , dat het vo!» flrekt noodzaaklijk zij, flegts liefde voor Sa ul te veinzen, neen! gij kunt hem indedaad beminnen; wijl de gewaarwordingen van het bare toch niet willekeurig zijn; maar deze genegenheid moet tot geen romanfche liefde van Zotten overflaan, de fchranderheid moet de overhand O a heb-



hebben en de drift moet zo hevig niet worden, dat zij iemand tot zijn nadeel verblind en in plaats van gelukkig geheel ongelukkig maakt.
Dogter. Dit Iaat zig gemaklijk zeggen, maar niet zo gemaklijk doen.
Moeder. 01 die gedurige tegenwerpingen! zult gij mij niet eindlijk eens gelijk geven? Voorzeker! het ftrekt u tot geen lof, dat gij u midden in de eigenlijke fchoole der waare liefde — want dit is voornaamlijk Blendau boven alle andere plaatzen —- zo weinig voor uwen post gevormd hebt. Zie flegts eens rondom u, hoe anderen beminnen en bemind worden. Waar is in geheel Blendau één minnaar, die altijd aan niet meer dan ééne hulde doet, waar ééne minnaares, die niet meer dan éénen met haare omhelzingen gelukkig maakt? Men weet heden ten dage alles béter, alles met voller vreugde te genieten. Zou men zig dan tot het genot van den wellust ook niet meer gefchikt hebben gemaakt? Het eeuwig éénzelve verveelt en verliest alle bekoorlijkheid, hoe veel het die ook aanvanglijk mogt gehad hebben. Alles zoekt in Blendau verandering, zou een Saul, zou hij, dien tot het zoetfte cn tot het vreugdenrijkst genot alles te wille
ftaat,



ltaac, zig mer een eeuwig eenerlei vermoeijen, zou deze van alle geliefkoosde veranderingen afzien ? Slaat gij niet zomwijlen tot uwe gerustheid een oog op de gemaalin van S aul? zij heeft hem, op wiens bezit zij de gegrondfte aanfpraak heeft, zo zelden , en gij wilt hem altijd, wilt hem geheel hebben? wilt hem ook gedurende den korten tijd geen ander genot gunnen, terwijl gij hem toch in hetgeheelgeen kunt geven? Spreek, dogter! heb ik niet volkomen gelijk , wanneer ik aan uwe fchran* derheid geheel twijfel en u als verblind befchouw ?
Dog ter. Nu, als het dan zo moet wezen, zal ik Saul's veranderingen met ftilzwijgen aanzien, zal ik zijne liefdeplegingen meer begunftigen dan tegengaan. Maar, hoe lang hij dan nog de mijne zal zijn, zal eilaas het gevolg maar al te rasch leren.
Moeder. Gij hebt niets te vrezen, mijne dogter! als gij het flegts wél overlegt. Men kan kluisters lang en kort maken, en evenwel blijven zij altijd kluisters, hoe zeer men die wijder maakt. In hec laatite geval draagc menze liever, wijl menze dan minder voelt. Zie! de bedoeling van Saul is niets minder, dan ' O 3 en"



tri mm
enkel eene romanliefde met u te fpelen. Hij Zoekt genor. Hoe meer gij hem nu hier in be. vorderlijk zijt, hoe meer gij hem op de eene of andere wijze genoc verfchafc, des te meer, des re vaster zal hij zig aan u hegten, des te minder zal hij vergeten, dat hij u erkendnis en vergelding fchuldig is, des te meer zal h;j u op eene andere wijze fchadeloos houden, wanneer hij zig met een genoc vermaakt , waaraan gij geen deel kant nemen, des te zekerer zal hij in uwe kluisters blijven, wijl hij immers door u zijne wenfchen vervuld, zijne oogmerken bereikt ziec. Daar , waar alle* eenig en alleen op den blooten wil van een' ander5 berust, moet men niets door onuuimurheid en geweld zoeken re dwingen. Die het laarfte wil, zal zijn doel in de meeste gevallenmisfen; terwijl integendeel de geen, die van verre en op eene bevallige wijze op dit willen weet te werken, zijn oog. merk zekerer bereik « — Volg mijnen raad, Minchen, en doe, wat uwe door eene lange ondervinding met de waereld béter bekende jnoeder begeert; voorzeker! wij zullen beiden weldra reden hebben,om ons over deze wij ze van handelen inniglijk te verheugen; gij zult u en cras allen daar door gelnkkig maken.
Dus



Dus fprak moeder Dikbeen tegen haare dogter, die haar geheel waerdig was, en het gevolg toonde raech, dat zij ditmaal niet te vergeefs zo nadruklijk gefproken had; want, toen Saul den troon beklom, was mevrouw Rifo in de kunst van menfchen te bedriegen en het hart van Saul naar haare begeerte te leiden, veel verder gevorderd, dan haare oude leermeesteres, waarvan de lezers weldra bewonderen!' waerdige bewijzen zullen zien.
O 4 TWIN-



3lf BBSB
TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
0503 < Jn:\7 jJkarl rrojfotq.'*:^ 'iiiMtrijbaff os de veelbeminde.
Jöd B , tfiS&i». « tlrèOSStl rtti JLI è uit den bijnaam, welken de regénten van alle tijden, het zij in hunnen leeftijd, hot zij na hunnen dood vei kregen, een gevolg op hunne karakters en daaden, op hunns waerde en onwaerde wilde trekken, zou in zijne gevolgtrekkingen zig en anderen zeer bedriegen. Onder het groot aantal beheerfchers ven -..volken, die van dien tijd af, waarin het gebruik dezer benaming plaats greep, tot heden in dewaereld op- en afgetreden zijn , zullen er mogelijk weinigen ge^ vonden worden, van welken men zou kunnen zeggen, dat zij den bijnaam, dien men hun gegeven heeft, met regt voerden. Het is immers genoeg bekend, hoe bezwaarlijk het is, eene zaak overeenkomftig de waarheid te beoordelen, en de waare waerde van een* mensch — hij zij groot of klein — juibt te bepalen.
Zo word menig een de groote genaamd, die, wanneer men hem met gezonde oogen,
zon-



817
«onder het verfier- en vergrootglas der vleijerij en laage eigenbaat befchouwt, zo klein fchijnt, dat men hem voor den kleinften onder alle kleinen moet hcuden en nergens eene grootheid, behalven misfchien aan zijne lichaamsgeftalte oncdekt. Een ander voert den naam vangoeèen% en als men zijne geroemde goedheid op den toets ftelt, ontdekt men of het tegendeel van de waare goedheid, of zij verandert voor een groot gedeelte in zwakheid, en het blijkt, dat hij eigenlijk alleenlijk in zo verre voor goed gehouden werd, wijl hij juist voor zijn' perfoon geen kwaad deed, maar al het overige uk neiging tot rust en gemak zijnen gang liet gaan, zig niet bekommerende, of deze gang ten algemeenen voordeele of nadeele ftrekt. Een derde pronkt in de jaarboeken der volken als de beminde , en als men het beminnenswaerdige in hem onderzoekt, verwekt dit onderzoek, zo het al geen wezenlijken haat baart, veel meer medelijden dan liefde, en daar men eenen beminden zoekt, vind men flegts eenen medelij, denswaerdigen, die in niets armer, dan in uitmuntendheden , in niets rijker, dan in gebreken en zwakheden is. Dit alles egter alleen in het algemeen en zon» O 5 ^r



der dê minfle betrekking op onzen gekroonden held, wiens korte levensbefchrijving wij hier nloeten fchetzen.
Saul had nog niet lange op Kanonnenlands troon gezeten, toen de faam hem den bijnaam van den veelbeminden toekende. Wanneet» wij bij de eigenlijke betekenis van dit woord blijven liaan, zegt het niets anders dan iemand, die door veelen bemind word. Maar men kan deze benaming eerst bepalen, als men weet, wie eigenlijk deze veelen geweest zijn, en ora welke reden zij dien éénen bemind hebben. Het lijd geen tegenfpraak, dat deze reden verfchillende, zuiver en onzuiver kan geweest zijn, wijl de ondervinding genoegzaam leert, dat de menfchen uit verfchillende, even zo wel kwaade als goede, oogmerken beminnen en haten, prijzen en berispen; gelijk het ook geen verder bewijs nodig heeft, dat in zekere gunstige omirandigheden iemand zeer ligt een veelbeminde kan worden, zonder dat hij zig deze liefde eerst door eene innerlijke waerde, door verdienstlijkheid omtrent anderen behoeft te verwerven. Men geve eenen menfche, die naar een ongeitoord, zo veel mogelijk genoeglijk waereldgenot flreeft en volgens de neiging
van



van 2'Jn temperament gaern alles rondom zig vrolijk en wéltevreden ziet, den lleutel tot eene volle fchatkamer , waarin milioenen tot zijn gebruik ftaan, en ik verwedde honderd riddermatige goederen tegen de armzaligfte herdershut, dat eer de fchatkamer half ledig is, hij, vooral wanneer hem aan eenèn bijnaam iets gelegen is, de veelbeminde zal genaamd worden. Het is immers eene aaloude waarheid, dat den mensch voor geld alles veil is, en dat zeer veelen met hunne driften , met hunne liefde en hunnen lof, met hunne vriendfchap en hunne vereering even zo wél eenen handel drijven als de werklijke koopman met zijne fabriekgoederen. Deze , fchoon onzigtbaare, pakhuizen zijn bij veelen zo vol waaren, dat zij alle kopers rijküjk kunnen voorzien, gefield, dat er dagelijks milioenen kwamen: want zij hebben boven alle andere koop* manswinkels en pakhuizen dit vooruit, dat zij altijd denzelfden voorraad houden en nooit toevoer nodig hebben, hoewel ook ten aanzien van deze waaren eene verfcheidenheid met opzigt tot derzelver deugd plaats heeft, wijl eene louis d'orliefde-, een dukaatcnlof zekerlijk
veel



»ao -===
veel rijker is dan eene fchellingliefde, een ftuiverlof, en men voor honderd dalers een geheel ander, volkomen naar den nieuvvden fmaak bereid ftuk vriendfchap kan kopen dan voor een paar festhalven.
Het is buiten den kring van eenen waarheidlievenden levensbefchrijver, zig met eene onzekere beproeving der harten en nieren inteiaten , wijl geen oog eens ftervelings, hoe fcherpziende oogen hij ook mogt hebben, zo verre reikt en dergelijke oogen in het onzigtbaare alleen Hem ten deele moeten blijven, voor wiens alziende oog elke bedrieglijke fluijer, elke duisterheid verdwijnt. Wij kennen onze pligten als fchrijver en hebben dezelven bij het zameaflellen dezer gefchiedenis altijd voor oogen, bepalen ons dus ook enkel bij wezenlijk gebeurde zaaken , zonder ons met gistingen en vermoedens optehouden, voelende ons veel te befcheiden om derzelver gegrondof ongegrondheid te beflislèn.
Dienvolgens laten wij ononderzogt, waarom Saul de veelbeminde werd genaamd, het zij nu, dat deze benaming op eene hem eigen, een' ieder* wélwillende goedhartigheid of op
iets



s= aai
Jets anders gegrond is; zo veel weten wij ondertusfchen zeker , en kunnen het onze lezers niet onthouden, dat de fchatkamer, welke hij van zijnen groocen vader geërfd heeft, en met veele milioenen gevuld was, eilaas! maar al te rasch ledig werd, zonder dat met dit geld den ftaat eenige voordeden aangebragt, of andere groote zaaken uitgevoerd waren.
EEN



32* ==
EEN EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Welgemeende, doch in de uitvoering van derzelvcr gevolgen kwalijk berekende veranderingen.
ÏCanonnenlands nieuwe koning, Saul de tweede, bezat in de daad veel goeden wil; maar herontbrak hem aa.i eene verfiandige leiding, aan doordringend doorzigt, om nuttige ontwerpen te maken, aan eene erndige en aanhoudende werkzaamheid, om dezelven gelukkig uictevoeren. Indien deze laatde hoedanigheden zig met den evengemelden goeden wil hadden gepaard, zou de regering van Saul zonder tegenfpraak voor zijne ftaaten nog wéldadiger geweest zijn dan die van Sapo, en de nakomelingfchap zou den eerden even als den laatden geëerd en bewonderd hebben als eenen der grootde en beste regénten. Saul wilde zeer veel goeds digten, jammer was hec maar, dat een bloot willen in v ele gevallen zeer verre ?an deszelfs volvoering verwijderd, dat tusfchen



= aas
fchen goede wenfchen en derzelver vervulling altijd zulk eene groote kloove gevestigd is.
Gelijk dit gemeenlijk het geval in alle regeringen is, waren ook thans in en buiten Kanonnenland alle oogen op den nieuwen koning gerigt. Hij begon zijn werk met eenen ijver, dien men nauwlijks kon verwagten. Menigerlei bevélen en fchikkingen, van welken zommigen wezenlijk wéldadig waren, en die allen wegens het verloklijke der nieuwigheid ten minste de goedkeuring van de groote menigte wegdroegen, waren er het gevolg van.
Kanonnenlands ftaatsgefteldbeid moest volgens derzelver hoedanigheid en fiaac beoordeeld worden, en in dit opzigt vond ieder verftandig man onder de regering van Sapo dezelve Zeer wijs en voorbeeldelijk. Wijl nu Saul op verre na de vermogens van den geest en de verei3chten tot eene wijze regering behorende, niet bezat, welken in zijnen merkwaerdigen voorganger gevonden werden , en dus ook de feilen en gebreken in deze flaatsge» fteldheid — want ook dezen konden geen uiczondering van de onvolmaaktheid aller menschlijke werken maken — niet zo gemaklijk kon nagaan en nog minder eene verbécering bewerken,



824
ken, had hij dezelven noodwendig onveranderd behoren te laren, in zijne regering zijnen vader zo veel mogelijk moeten tragten nacevolgen, e» tevens met de oude insgelijks geërfde raadea trouwlijk raadplegen. Maar wat mensch iTreelt zig niet gaern met den waan, alles of ten minste veele zaaken béter te weten en te maken dan anderen. Een waan, die, gepaard met valfche raadgevers, onzen goeden Saul in veele ftukk n op den dwaalweg leidde. Hiertoe behoorde onder anderen h;t befluit, om zekere gemaakte beperking van Sapo afcefchaffen, die voor de onderdaanen wel tamelijk drukkend, doch tot onderhouding van het geheel wegens de inkomsten daaruit voordfpruitende , onvermijdelijk nodig was. Kort na het aanvaarden zijner regering voerde hij dit befluit tot vreugde van zijne onderdaanen uit. De uitvoering van dit befluit, hetwelk alzins zijn hart, hoewel niet zo zeer zijn verftand, tot eere ftrekt, had eenen allerliefften fchijn, die egter, gelijk het gevolg weldra toonde, eilaas bedrieglijk was. Sapo zou deze beperking voorzeker reeds lang afge-. fchaft of dezelve veeleer in het geheel geen plaats hebben laten grijpen , indien hijze tot onderhouding van zijnen, aan andere opbren?
gende



335
gende hulpmiddelen zekerlijk armen ftaat, niet onvermijdelijk nood zaak lij kg -vonden had. Maar her geen een S a p o met eene fteeds volle fchatkamer niec raadzaam oordeelde, uitcevoeren, kon zeer natuurlijk door eenen Sa.ul mee eene geheel uitgeputce fchackisc des ce minder gefchieden.
De gevolgen van deze voorbarige handeling werden weldra tot fchrik van den koning en zijne vercrouwlingen voelbaar. Men had nu veel meer nodig dan Sapo, en ondertusfehen ontbrak het geheel aan voorraad van gereed geld, wordende door deze verandering ook een aan. zienlijk gedeelte van de inkomften gemist. De verlegenheid was groot, en men zag eindlijk geen andere uitkomst tnecr, dan het herroepen van deze affchaffing en hec herftellen van de oude beperking in haare ganfche drukkende uitge. ftrektheid.
Het zou overtollig zijn, de uitwerkingen breedvoerig ce febetzen, welken deze ftaatkundige misrekening op de Kanonnenlanders had , wijl men die zelf zig gemaklijk kan verbeelden. Zij zullen er omtrenc onder te moede geweest zijn, even als eens de israëllitifche heirvoerder Mofe s, dien men hec beloofde land van verre P toon-



toonde, doch hem tevens, als hij zig met het gei zigt van hetzelve verlustigde en zig met de hoop Van het nabijzijnde bezit daarvan ftreelde, de verzekering gaf, dat hij er nooit in zou komen; of even als iemand , die honger heeft, dien men eenen vollen fchotel voorzet, doch, zo als hij zijnen honger meent te ftillen, denzelven weder voor altijd van hem wegneemt.
Hoe hard deze herroeping het vaderlijk hart van Saul viel; hoe verre het van hem was, dat dezelve uit eene neiging tot het despotismus ©f uit eenige andere haatlijke oorzaak voordkwam , kon egter dit al!e» het bitter gevoel der bedrogen onderdaanen niet verzagten, en dezelve moest ook de harten der wélgezinden en billijkdenkenden met afkeer en verdriet vervullen.
Het zij nu daarmede zo als het wil, het was nu zo, en gedaane zaaken hebben geen keer. Wanneer het ten minste flegts het nut had gehad, welk het natuurlijk zo gemaklijk konen moest hebben : Dit geval namelijk had Saul een weinig wantrouwiger omtrent zig zeiven en zijne raadgevers, en voor het vervolg voorzigtïger moeten maken: maar deze goede werking, die men met veel waarfchijnlijkheid konverwagten, werd eilaas nooit zigtbaar.
TWEE



TWEE EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Voorboden van eene nabtjzijnde geheelc zonv er duistering.
•Onder de regering van Sapo had, gelijk wij reeds gezegd hebben, eene volkomen vrijheid van denken en geloven plaats gehad. Hij had alle vrije onderzoeking niec alleen veroorloofd, maar ook op veelerlei wijze begunstigd en bevorderd. Het natuurlijk gevolg daarvan was, dat allengs eene vrij algemeene verlichting van den geest bewerkt werd , welke zo heilzaam voor het mensdom is. Kanonnenland kon op veele groote mannen roemen, voornaamlijk op groote fterrekundigen , die de bewonderenswrerdigfte kennis en het grootfte doorzigt in deze wetenfehap bezaten, en binnen en buiten 's lands in groot aanzien Monden. Zij hadden met onvermoeide vlijt veele hinderpaalen uit den weg geruimd, veele nevels, veele duisterheid, doen verdwijnen, zo dat de fchoonfte morgenftond begon aantelichten, die den heldersten dag P a be-



aaï mm
Ü&tSGfëtë'. Deze mannen, van welken zommigen gewigtige ampten bekleedden, hadden zig gewislijk reeds vooraf een juist denkbeeld van de nieuwe regering gemaakt. Menigerlei zaakjes , die nu gebeurden en veelen zo vr;-nd voorkwamen, waren hun rAc:a minder dan onverwagt, Maar-y dat Saul op eens als eenoud« gelo" ie voorfchijn zou treden , dat zij in hunnen kring van werking zozeer beperkt, ja geheel geflremd en de groote vorderingen in het licht, indien mogelijk, geheel en al weder vernietigd zouden worden, konden zij niet vooraf denken, zij hadden hiertoe geen profeetengeesr genoeg, wijl hunne gaave , om in het toekomende intezien, niet zo zeer op eene onmiddel* lijke ingeving en inblazing, als veel meer op eene juiste beoordeling van het tegenwoordige, op de kunst om uit eene oorzaak op haare waarfchijnlijke werking een befluit opcemaken, gegrond was. Hunne verwondering was derhalven groot, toen deze verant .ing met den nieuwen koning gebeurde ; hunne verwondering was groot, toen het nauwlijks gemerkt en in ftilte zugtend hoopje oudgelovigen zo ftout en van de overwinning verzekerd, gelijk weleer de philistijn Goliath, openlijk te voorfchijn trad
es



en zijne vermeende vijanden den ooriog verklaarde; hun verdriet was groot, toen men hunne oogmerken en pogingen zo zeer verdagt en gevaarlijk zogt te maken , en hec oudvoorhangzel weer voor het opgaand fchoone licht wilde fchuiven.
Deze geloofsoorlog begon ,zo als gemeenlijk alle anderen, met fchermutzelingen der voorpos. ten, waarbij, gelijk van zelve fpreekt, de overwinning alcijd aan de zijde der lichtpartij was. Haare tegenpartij, die voor de duisternisftreed, werd daardoor flegts nog meer verbicterd en ging des te onftuimigeren geweldiger tewerk, wijl zij wisten, zulk een' voornaam' perfoon aan hec hoofd te hebben, welken magtfpreuken te wille ftonden, waarmede in geval van nood alles nedergedonderd kon worden. Ongelukkig nam men tot dezen weldra toevlugc, waardoor de ftrijd op eens een einde had, wijl hec leger de» lichtpartij zig genooddrongen zag, hec geweer nederteleggen. Het lijd geen twijfel, dat veelen van de laatften moeds en waarheidsliefde genoeg beza-en, om den marteldood te fterven; maar de gelegenheid was er niet gefchikt toe, wijl zodanige opoffering voor het geheel toch niets beflist, en geen voordeel voor het beftrep 3 den



23« H=5
den Jichc bewerkt zou hebben. Het was genoeg, de waarheid zo lang men kon en durfde, openlijk en ftandvastig verdedigd, en baar zelfs verfcheiden gewigtige voorregten en voordeelen opgeofTerd te hebben. De waare wijze weet te regten tijde te fpreken, doch ook op zijn'tijd te zwijgen, en dit zijn zwijgen is niets minder dan verlochening van zijne gevoelens en grondbeginzeis, niets minder dan een bewijs, dat hij overwonnen is, en voor de waarheid niets meer weet re zeggen.
Dit lichdeger belfond egter ook niet uit Ionrer moedige helden, die hunne vaandels tot den marteldood getrouw waren. Veelen hielden meer van de vleeschpotten van het verduisterd Egipten, dan van de melk en den honig, welken zij in het door de zon der waarheid verlicht Kanaan zouden genieten. Nauwlijks had men de krijgstrompet geftoken, of zij wendden het op eenen anderen boeg, zommigen zig geheel onzijdig verklarende , anderen tot den vijand overlopende. Inzonderheid maakte een van deze afvalligen zig door zijn gedrag in deze bachlijke oogenblikken voornaamlijk merkwaerdig. Hij had zig te voren voor de goede zaak {ehier dood geijverd, had het oud geloofllelzel
op



op alle mogelijke wijze bedreden en getragtbelachelijk te maken, en hier door eer en geld voor zig verworven. Maar nu, de ftaat der zaaken veranderd zijnde, verdomde hij niet alleen op eens als een visch; maar hij werd ook weldra ten voordeele der tegenpartij werkzaam, wijl hij zag dat hier dezelfde voordeelen te verkrijgen waren, die hij zig te voren op de tegengedelde zijde verfchafte. O ! lieve dierbaare Sebaldns Nothanker! hoe zeer zoud gij u over veelerlei zaakjes verwonderd hebben, indien gij dit tijdpunt had beleefd!
P a DRIE



03» =
DRIE EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Duisterheid vol geheim, egter alleen voor blinden geheel zonder licht.
E^n klaverblad bellaar, gelijk bekend is, gemeenlijk uit niet meer dan drie bladen; egter Z'jn er ook wel enkelen , die vier bladen hebben. Deze laatite foort is zeer zeldzaam, en heeft, volgens een oud vertelzei, eene zekere geheime kragr.
Schoon wij aan dit vertelzei niet willen geloven, maken wij egter eenige bedenking, om het van allen grond ontbloot te agten, dewijl wij ten minste één geval weten, waarin het indedaad door de ondervinding bevestigd is. Men vind deze bevestiging in het leven van Saul.
Het klaverblad, welk wij onze lezers reeds hebben doen kennen, behoort ook tot deze zeldzaame foort: want hec beftond eigenlijk o:>k uit vier bladen. Wij hebben reeds gezegd , dat Birnbaum, Worm en R i f o er toe behoorden; het zal een' ieder, die deze gefchiedenis
tot



= 433
rot hiertoe gelezen heeft, gemaklijk zijn, het vierde blad te raden. Men kan met grond van waarheid zeggen, dat dit klaverblad eene zeer betoverende kragt op Saul den tweeden had; zij openbaarde zig in bijna al zijne handelingen , en haare werkingen hielden eerst met zijn leven op. De kragt van dit klaverblad ftrekte zig ook uic op alle anderen, die den koning wilden naderen en iets bij hem zoeken. Zonder hetzelve vond men niets en met hetzelve alles.
Rifo had zijnen werkingskring een weinig laager. Hij was des konings eerfte kamerdienaar, had het opzigt over de kleêrkamer, het bellier over zekere huislijke zaaken en werd ook tevens tot voldoening van zekere behoeften gebruikt, welke de menschlijkheid van Saul had. Hij behoorde ook tot de gunstlingen des konings, fchoon zijne wangen en zijn rug dikwijls ëene zeer ongunstige behandeling moesten ondergaan.
Worm, die kortlings nog in het ftof kroop en nog nauwlijks aan een middenrcacig ampt durfde denken, was op eens tot den hoogften trap geftegen. Hij was de opperregcer der gevoelens en ttond aan het hoofd der gecnen, welken Kanonnenlands geesrlijke belangen moesten P 5 be-



*34
bezorgen. Birnbaum en mevrouw Rifo hadden hem zo fehielijk en geweldig opgebeurd, hij bleef dus zeer natuurlijk hun begunstigde, waar door beiden tot bereiking van hun oogmerk wedewerkten.
Birnbaum was reeds zedert eenen geruimen tijd Saul's fchaduw; doch had tot ongeluk, meer invloed dan zulk eene. Zelden zag men Birnbaum zonder Saul, en nog zeldzaamer Saul zonder Birnbaum. Hij vereenigde in zijn' perfoon den raadgever , den vriend , den gezelfchaphouder, den tnaitre des plai/irs, met één woord, hij was in den eigenlijken zin Saul's eerfte gunstling, wiens hand, hoewel niet altijd regtdoor onmiddellijk , overal mede in het fpel was, fchoon de kring van werking voor hem beftemd enkel tot één bewind bepaald was.
Wanneer men nu hier mevrouw Rifo nog bij voegt, welker plaatsje wij reeds kennen, moet men indedaad bekennen, dat de leden van dit merkwaerdig klaverblad niet béter geplaatst hadden kunnen worden. De beftaanbaarheid van Saul was derhalven als ware het in eenen vierhoek , en die denzelven wilde naderen, en evenwel geen^ van deze vier hoeken aanraken,



ken, zogt zonder tegenfpraak zijn heil vergeefs.
De heer van Birnbaum woonde zedert de troonbeklimming van Saul ook in hec koninglijk paleis. De koning had eens in zijne kamer eene bezigheid voor zig alleen, die eenige uuren duurde. Na dac hij dezen arbeid geëindigd had, zogt hij zijnen troetelvriend, die nog niec verfchenen was. De koning was er eenigzins over verwonderd; hij begaf zig derhalven zelf op weg, om den vermisten in zijne woning op te zoeken. Hem in het eerfte vertrek niet vinden* de , ging hij in het tweede, waarin Birnbaum ook wel niet tegenwoordig was, doch alwaar weldra iets anders Saul's opmerkzaamheid tot zig trok. De deur van een zijkamertje ftond open. In hetzelve bong aan den wand eene plaat, op welke zeer zonderlinge figuuren ftonden, welken Saul voor hieroglyphen aanzag. Hier onder ftond eene tafel, op welke twee waschkaersfen ftonden, en in het midden van dezelven was een zeer fraai kistje , waarop een rood boek lag. Dit alles had het aanzien van eene kleine kapél , in dewelke een heilige zijne bijzondere godsdienstverrigting deed. De nieuwsgierigheid van Saul werd gaande, hij ging in hec kabinet
en



,36* =
en tastte naar het boek, in de verbeelding, dat de inhoud van hetzelve hem wegens de beftemrning van dit zonderling geftoffeerd vertrek een nader licht zou geven. Maar dit boek aanrakende , voelde hij' op eens eenen Herken, terugftotenden elektrieken flag, en het kwam hem tevens voor, als of uit het kistje eene vlam opging. De verbaasdheid van Saul op deze geheel onverwagte verfchijning was zeer groot, en fchoon hem juist geen vrees bekroop, was deze verrasfching egter zo groot, dat hij het niet zo fehielijk voor de tweedemaal waagde, het boek te openen. Hij ftond nog vol verwondering voor de deur, toen Birnbaum binnen trad, en eene zo groote bevreemding over Saul's tegenwoordigheid te kennen gaf, als het even* gemeld verfchijnzel aan dezen veroorzaakt had.
Birnbaum (met den fchijn van eene eer blijde verwondering dan angscvallige verlegenheid^) Hoe ? gij zijt hier, mijn koning ? hier voor dit kabinetje, en wel meteen oog, hetwelk mij de aangenaame verzekering geeft, dat hetgeen gij er in ziet eenig belang voor u heeft.— Zelfs ook nog eene een weinig verre waarfchijnlijkheid, dac mijn vermoeden mij niet bedriegt,
maakt



237
maakt mij opgetogen van vreugde! Ik kan het geluk van uwe tegenwoordigheid onmogelijk aan een bloot toeval te danken hebben! Voorzeker voerde eene hoogere, onzigtbaare hand, eene verborgen, u zeiven nog onbewuste fympathie , u hier voor dit open kabinet, in het
welk ik maar het zij mij vergund, mijne
gewaarwordingen te matigen en eene nadere verklaring hier over nog een' tijd lang terug te houden. Eene heilige gelofte boeit mijne tong. CVol geheim.) Een voorhangzel dekt menige zaak, en hec hangt van des ftervelingsmagt en willekeur niet af, hetzelve wegtenemen! —
De koning. Gij voert op eens eene taal, Birnbaum! die mijne verwondering toe den hoogften trap van verbaasdheid zou doen (tijgen, indien hec niet ware,, dat dezelve mij eenigermaate juist zo geheel onverwagt niet voorkwam. Zeden eenigen tijd merkte ik zomwijlen bij u een zeker ernstig gelaat vol geheim, het welk mij wezenlijk trof, fchoon'ik deswegens nog niets aan u heb laten blijken. Alles is voor mij nog wel geheel duister; maar ik vond egter tusfchen deze verfchijnzels en het evengemeld gelaat eenen zamenhang, en het kan nu voor mij geen geheim meer blijven, dat met u in
ze-



S38 mm
zeker opzigt eene groote verandering moet
voorgevallen zijn. Ik kan en wil uwe tong wel niet oncboeijen; maar ik wil ook niet ontkennen, dat het mij niet onverfchillig zop zijn, indien ik nooit eenig licht over deze duisterheden kreeg. Onaangezien den vertrouwden voet, op welken ik met u meen te ftaan, zoud gij mij, ten minde in dit opzigt, altijd vreemd blijven: met één woord, ik zou dan geen volkomen vriend aan u hebben.
Birnbaum (met een bedaard glimlachend gezigt.) Uwe majesteit zegt mij hier over juist hetgeen ik vooraf met alle gewisheid verwagtte. Gij gelooft mij derhalven ook vastlijk, dat voor u eene zaak geen geheim zou blijven, bij welke ik van het begin af enkel het belang mijns konings voor oogen had. Maar het is nu eene bijzonderheid dezer zaak, dat ik mijn goed oogmerk eerst allengs kan tonen, en dat ik u ook voor dien tijd geen licht in dezelve kan geven.
De k oning. Genoeg voor mij, mijn lieve Birnbaum! fluit dit kabinet, gij zult in mij geen voorbarige nieuwsgierigheid gewaar worden, hoe zeer ook zodanige de ervaringen zouden kunnen verontfchuldigen , die ik zo even tot mijne verwondering gemaakt heb. Beant-'
woord



*39
Woord mij flegts nog de ééne vraag, of ik van dit alles nog niets vernomen zou hebben, indien ik niet toevallig hier gekomen was?
Birnbaum. Vraag fteeds, mijn koning! De gemelde gelofte ftrekt zig enkel uit op eene ontijdige volkomen ontdekking van het eigenlijke van dit geheim. Schoon het mij niet geoorloofd is, u ten eerfte in het allerheiligfte inteleiden, kan ik u egter zeer wél eens in het voorhof laten zien — zeker zou er nog eenigen tijd verlopen zijn, eer ik u deze ontdekking zou gedaan hebben. Het believe uwer majesteit, bet even gezegde te behartigen, dat hier volftrekt tijd en voorbereiding nodig is.
De koning. Zijt gij reeds lang door deze gelofte verbonden?
Birnbaum. Zedert mijne voorlaatfte rei», die mij eenige jaaren .van Blendau verwijderde.
De koning. Reeds zo lang? Gij moet veel magt over u zeiven bezitten, Birnbaum! Ik vond u nog lange na uwe terugkomst onvtranderd.
Birnbaum. Alle foort van meerder volmaking gaat trapswijze. De koning. Dienvolgens z*al er altijd een
groot



240
groot onderfcheid tusfchen ons beiden plaats hebben; als ik begin, zult gij nabij de voleinding zijn.
Birnbaum. Dit onderfcheid is tot volmaking van uwe majesteit nodig; het zal geen nadeelige, maar enkel heilzaamegevolgen hebben.
De koning (met een te vreden gelaat.) Gij word hoe langer hoe merkwaerdiger voor mij, Birnbaum!
Birnbaum (godsdienstig glimlachende.) Mijn eenig geluk is, uwe wenfchen te vervullen, mijn koning !
De koning. Ik hoop, dat ons het nog overig gedeelce van ons leven niet minder aangenaam zal voorbij gaan dan het reeds verlopene.
Birnbaum. Ik heb gegronde reden, uwe majefteit zo veel als mogelijk is in deze hoop te Herken. Gewis! ook de laatite helft des levens zal haare genoeglijkheden hebben, fchoon veelen van dezelven een weinig van eenen ernftiger aart mogten zijn.
De koning. Ik zou denken, dat het zo moest zijn, wijl men in den manlijken ouderdom voor dezelven des te vatbaarer word, hoe meer veele anderen haare bekoorlijkheden verliezen.
Birnbaum (vol geheim.) Het menschlijk
we*



=== 341
wezen bellaar uit geest en lichaam; beide deelen moeten zeer natuurlijk hunne onderhouding vinden, wanneer voor geen van beiden eene ledigheid zal ontdaan. O! voor den menschlijhen geest (laat een Wijd veld open; jammer is het maar, dat tot hiertoe zo weinigenden ingang in hetzelve gezogt en gevonden hebben!
Birnbaum zweeg. Saul wierp nog een veel beduidend oog op het geheimvol kabinet, en begaf zig hierop, door zijnen vercrouwling verzeld, aan welken hij nu nog door eenen nieuwen band gekluisterd werd , weder naar zijne kamer.
VIER



84* asae
VIER EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL. Mevrouw Rifo in een ander licht.
Küort na het leerrijk gefprek, welk mevrouw Rifo met Mare moeder had, verdween de oorzaak weder , welke de tengere geftalte der eerfte eenigen tijd misvormd had. Saul verheugde zig nu zeer en wel om dubbele reden, namelijk vooreerst over het fchoone lieve vrugtje van zijne verliefde omhelzingen , ten tweede over het ontkomen gevaar en de herftelling van zijn M i n c h e n, welker lichaamlij ke fchoonheid in korten tijd den vorigen trap weder bereikte en haar tot nieuw genot weer bekwaam maakte. Deze was egter thans van korten duur, want na verloop van eenigen tijd ontdekten zig zekere omftandigheden, welken Saul deden befluiten, zijn liefje een reisje te laten doen.
Mevrouw R ifo dit befluit vernemende, vermoedde aanftonds onzuivere oogmerken, en men kan niet ontkennen, dat dit vermoeden niet geheel zonder grond is geweest: want Saul vond
de.



de reeds te voren gemelde buitenknafche fchoone hoe langer hoe beminnenswaerdiger en wilde zig gaern een ongeftoord, al was het een kort genot van haare bekoorlijkheden verfchaffen, het welk hem zekerlijk bij Minchen's tegenwoordigheid niet zo gemaklijk ten deele zou ge. worden zijn.
Na dat Saul zijne overredingskunst eenen geruimen tijd zonder gelukkig gevolg aangewend had, moest eindlijk Birnbaum dit werk ook kronen. Het gelukte dezen, de weêrftrevende R i f o door haar eenige zeer ernftige bedreigingen van den ouden gevreesden Sapo, die toen nog leefde, voorteftellen, zo verre te brengen, dat zij de uitvoering van dit befluit billijk en heilzaam vond en zig reisvaerdig maakte. Zij werd ten eerfte van genoegzaam gereed geld voorzien, als ook van de beste brieven van aanbeveling, en zo zeilde mevrouw Rifo onder een vrouwlijk geleide naar de vermaarde hoofdftad des waerelddeels, die als fchoole der groote waereld wel menigen wijzen , doch ongelijk •meer zotten gevormd heeft en die voor den weet* gierigen in de wetenfchappen, de mode en de ftaatkunde, in bon ton zo wel als in de gezaQ a men»



444
menlijke verlichting in het algemeen het non plus ultra is.
Hier vond de reizende beminde als ware het het pit en merg der geheele menfchenwaereld, en het geen zij van ftaatkunde en doorflepenheid des levens, van de kunst van veinzen en elk masker bedrieglijk te dragen, van haare moeder geleerd had, was flegts armhartig fchoolierengefnap in vergelijking van hetgeen, waarmede, hier haare weetgierigheid in korten tijd in volle maate verrijkt werd, Haare fteeds volle beurs verfchafte haar alle behaaglijk genot, en door haare brieven van aanbeveling kreeg zij toegang tot de aartigfte en fierlijkfte cirkels. In deze omftandigheden kon het niet rnisfen, of zulk eene leerzaame fchoolierfter moest beivonderenswaerdige vorderingen in haare vorming, zig elke volmaaktheid eigen maken , en weldra haa* re leermeesteresfen overtreffen. Zij wist haare manieren en taalkennis zo wél te vormen en haar geheel wezen zodanig te verfijnen, dat men haar zelfs in deze hoofdftad zeer bewonderde en niemand zo gemaklijk meer het voormalig Minchen Dikbeen in de tegenwoordige mevrouw Rifo kon kennen.
Het



545
Het fcheen haar nog wel geftadig zwaar te rallen, haare eifchen met opzigt tot Saul's hart en liefde te matigen en de razende ijverzugt geheel van zig te verwijderen; doch het kwam nu tot suike geweldige uitberstingen niet meer; zij floeg nu geheel andere wegen in tot bereiking van haare oogmerken. Een overtuigend bewijs van haare volmaking ook in de kunst van haare driften te verbergen en dezelven zo veel mogelijk op eene doorliepen wijze te bedwingen, zag men onder anderen nog in die hooidftad voor haare terugreis naar Blendau.
Haare befpieders, door welken zij van tijd tot tijd berigten uit Blendau ontvong, hadden voornaamlijk ook bun werk gemaakt, om haar te onderrigten van het geen met en rondom den prins voorviel. Onder deze laatften berigten waren er ook zeker zulken, die haar niets minder dan aangenaam konden zijn. Saul had gedurende dien tijd de pligten van trouw niet zeer in agt 'genomen, maar zig in de omhelzingen der uitheemfche fchoone rijklijk verlustigd. Deze tijding ontftak de fteeds glimmende ijverzugt in hec hart der verwijderde beminde in volle vlammen ; doch de voordeden der lisc en kabaaien nu béter Q 3 ken'



kennende, liet zij het tot geen woedende uitbersting van eenen inwendigen brand komen; Zij verbeet haare fmert en maakte een ontwerp , hetwelk eiken meester in deze kunst tot eere geftrekt zou hebben en hetwelk zij ook gelukkig uitvoerde. Het uitheemsch liefje werd op bevél van Sapo over de grenzen gebragt. In gansch Blendau wist flegts ééfi perfoon, dat de eigenlijke aanleiding tot deze ongunltige expeditie voor Saul's nieuw minbefpel van niemand anders dan van de zo verre verwijderde mevrouw Rifo kwam, en dat zij dus ditmaal zelve door haaren gevaarlijkflen tegenfhnder, den wijzen Sapo, overcenkomftig haare wenfchen wist te werken.
Mevrouw Rifo handelde egter hierin niet naar billijkheid: want zij vorderde van haareri hoogen beminden eene deugd, die zij zelve reeds voor lang niet meer bezat. Haar denkbeeld van trouw was geheel naar de verlichte denkwijze der groote waereld ingerigr. Het ontbrak haar aan geen aanbidders en haar hart was veel te teder en te gevoelig, om dezelven onverhoord ce laten flerven.
Zodra de gehaate mededingfrer uit de armen van Saul en gelukkig tot over de grenzen
gé»



=== S47
gezonden was, vond mevrouw Rifo het goed , haare vrèemdlingfchap te eindigen en Blendau weder met haare tegenwoordigheid te vereeren. Zonder een bijzonder verlof tot haare terugreis aftewagten, kwam zij onverhoeds in Blendau aan, en was Saul ooit door zijn lievertje bezield, dan was hij het nu. Hij ontvong haar met open armen, klonk zig weder vaster dan ooit in haare boeijen en vond haar en haare geheele gedraging verruklijk.
Goede Saul! hoe gemaklijk was u onagterdogcig, van alle veinzerij vrij hart te be« driegen ! Gij omhelsde nu eene uitgeleerde boelin , voor welker eerzugt en geldgierigheid geen oifer te groot was, die tot bereiking van haare oogmerken geen middel meer te fnood vond.
Wijl mevrouw Rifo in het vervolg in een geheel ander licht verfchijnt en in de volgende toneelen geheel andere rollen fpeelt ; oordelen wij nog iets uit haar voorgaande leven te moeten aanhalen ; fchoon deze gebeurdnisfen eigenlijk tot S a ul's vrolijk tijdperk behoren. Op deze wijze zal de verandering van haar gedrag en haare wijze van denken den Q 4 1*



. =
lezer minder vreemd voorkomen, wijl dezelven uit het even aangehaalde wel verklaard kunnen worden.
Zulk eene dame trad met drie, haar niet onwaerdige, mannen in een geheim verbond. O! allerliefst klaverblad! van u was alzins veel te verwagten.
VIJF



249
VIJF EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Wornis fchaduwheeldnh.
Onder al de wormen, die nog ooit op deze aarde gekropen hebben, heeft zonder tegenipraak nog geen eene zig zo zeer doen uitfteken en merkwaerdig gemaakt als deze , van welke wij nu juist de eer zullen hebben, een weinig breedvoeriger te fpreken, en die eilaas door de roverkragt van een vierbladerig klaver» blad voor Kanonnenland een waare draak geworden is. Of zijn vader een groote of kleine, goedaartige of boosaartige worm geweest is, zal iederen lezer wel om het even zijn, en wij zouden er ook geen uitvoerig berigt van kunnen geven, wijl wij in de geflagtrekening der wormen zeer liegt ervaren zijn.
Menig een zou mogelijk denken, dat dezo filhouet zeer wél uit Saul's levensbefchrijving had kunnen blijven, en wij moeten ook bekennen, dat-haare tekening ons juist geen zonderling genoegen geeft; maar wij vinden evenwel Q 5 de-



t$0 SSS
dezen worm, die den croon van Saul zo zeer ontfïerde, wezenlijk gewigcig, en eene nadere fchetzing van denzelven kan toch ook alzins toe een bewijs dienen, dat zelfs wormen in zekere omftandigheden een groot fchouwfpel in de waereld kunnen veroorzaken.'1
Onze Worm verkoos tot zijn beroep de beoefening der fterrekunde. Eene keus, welke veele vreemd vonden, wijl hij reeds in zijne vroege jeugd, zegt men, zeer zwakke oogen gehad heeft, zo dac men reeds toen voor dezelven de ftaar vreesde, van dewelke hij ook indedaad aangetast werd. Een blinde fterrekundige is wezenlijk iets merkwaerdigs-, en wel te meer, wanneer zulk een door zijne blindheid een geluk verkrijgt, waarnaar de fcherpstziende vergeefs flaat.
Hec geen men niec geheel zeker kan weten en mee oogen zien, kan men egter wel vermoeden en geloven. Men moec immers in veele ftukken zijne toevlugt tot gistingen, tot bet geloven nemen, waarom zou dit dan ook niet even zo wel in de iterrekijkerskunsc kunnen plaats hebben? Dienvolgens had Worm voor zijne korezigcigheid menigerlei gronden van gerustftelling kunnen vinden j maar hij was geluk-



~ 05*
lukkig genoeg , er geen van nodig te hebben, dewijl niemand minder van zijne blindheid fcheen te weten dan hij zelf. Eene wezenlijk gelukkige dwaling, van welke hij eerst na den dood van Saul onderrigt werd , toen men hem tot zijnen grooten fchrik van zijne blindheid overtuigde en hem met geweld de ftaar ligtte, egter zonder hem verder te laten aftronomeren.
Oordelende genoeg geleerd te hebben, zag hij om naar eene gelegenheid om anderen zijne kundigheden medetedelers. Het geluk toonde nu reeds, dat het hem meer zogt dan van hem gezogt wilde zijn. Hij verkreeg als huisfterrekundige een allerliefst plaatsje bij een' rijken edelman, die hem zijne beide kinderen, een zeer fraai meisje van twaalf jaaren, en eenen zoon, die een weinig ouder was, tot het onderwijs toevertrouwde. Het fcheen, dat de heer Worm ook een gebrekkig gehoor had: want waarfchijnlijk had hij den vader verkeerd verftaan, wijl hij den kring zijner werking ook tot de moeder van zijne beide kwekelingen, die nog zeer beminnenswaerdig was, uitftrekce, egter met dit onderfcheid, dat hij met de kinderen bloot befchouwende, maar met de moeder werkdadig te werk ging. Deze leerwijze , - . zet*



zette hij eenige jaaren met veel vlijt en ijver voord, welke vlijt en ijver hij verdubbelde, toen de fchoone dogter den ouderdom bereikt bad, dat zij ook tot een werkdadig onderwijl bekwaam en vatbaar was.
Deze arbeid was niet zonder vrugu want weldra was zijne fchoone voedfterling in de fterrekundige berekeningen zo verre gekomen, dat zij de komst van een ander fterretje met volkomen zekerheid te voren kon weten en bijna den dag van deszelfs verfchijning vooruit wist te bepalen.
De vader, die dus op eene indedaad zeer zonderlinge wijze bedrogen werd, en deze verdubbelde vlijt van zijnen huisfterrekundigen tamelijk laat ontdekte , zag hierdoor zijne verwagtingen zo zeer overtroffen, dat een al te levendig gevoel van vreugde en dankbaarheid hem eenen piotzen dood veroorzaakte. Onze heer Worm wist zig daartegen in zijne vreugde béter te matigen ; hij bleef van alle kwaade aanvallen vrij, fchoon hij zeer rasch ondervond, dat de nieuw opgegaane fter in alle opzigten zijne waara gelukfter was.
Worm liet altijd een» voorliefde voor de zwarte Meur blijken. De evengemelde gefchied-
nis



«53
nis toont, dat dezelve ook in de daad de meest* beminde kolear van zijn hart moet geweest zijn. Ondertusfchen is dit bloot eene nietsbetekenende kleinigheid : want hoe weinig komt het bij de vestiging van ons geluk op de koleur der klederen en harten aan.
Worm had zijne voedfterling met den titel van moeder begiftigd, het was dus zeer natuurlijk, dat de anders plaats hebbende betrekking tusfchen leermeester en voedfterlingen nu moest ophouden. De weduwe had eenen huisvriend nodig; Worm klom tot dien post op. Hij was nu bedagt, om zijn burgerlijk ik ook in deze adelijke familie incedringen, het welk hem in het vervolg ook wezenlijk gelukte, en veel deed tot zijne volgende verheffing.
Egter moest hij zig vooreerst nog enkel met de hoop vergenoegen. Nog voor dat hij het regt tot de verdere omhelzingen van de door hem ontmaagde freule verkreeg, verliet hij dit huis, doordien hem het armhartig plaatsje van openbaar leeraar der fterrekunde ten deel werd. Doch hij bekleedde dit amptje flegts eenen korten tijd. Hij begaf zig naar Blendau, wierp zig als een worm aan de voeten vanMinch en Di k been, kreeg kort daar op eene andere rol, die hem
niet



«54 =
niet met hemelfche, maar enkel aardfche zaaken bezig hield, trouwde zijne freule, trad in een* geheimen orden, met weiken Birnbaum reeds in verbindnis ftond, werd tot eenen hoogeren, voor zijne kundigheden nog minder gefchikten post bevorderd, en klom eindlijk tot dien van ftaatsdienaar op, doch welken hij eilaas zo weinig eer aandeed.
In zijn wapen voerde hij eenen nagtuil, die met den eenen klaauw eene brandende kaers uitdoet en met den andereu eenen klomp fmeer om hoog houd. Zijn leven bevat eene lange reeks van domheden, ongefchiktheden enlichtfchuwe daaden; wij kennen niet meer dan eene grootmoedige handelwijs van hem.
Een fchrander, doch een weinig ftout verftand had eens een fcherp fchotfehrift op hem gemaakt. De maker werd ontdekt en in de gevangenis geworpen, alwaar hij eenen tameiijk langen tijd en wel, wijl moed enftandvastigheid niet tot zijne deugden behoorden, met huilen en knarsfen der tanden doorbragt. Dewijl in dit fchotfehrift ook de geheiligde perfoon van den monarch aangetast werd, kreeg de wijze der gevangenfehap zo wel als hec geheel onderzoek -een zeer ernftig aanzien, en de ftoute fchrijver
be-



begon van den duivel te dromen. De doods* angst perste hem eene jeremiade af, die hij aan den grof beledigden heer Worm zond. Het gevolg was boven de verwagting van dengevan* genen: want er kwam niet alleen een zeer hoopvoedende troostbrief, maar ook een aanzienlijk gefchenk in geld. Eene daad, die toch ten minfle een weinig licht op zulk eene fchaduwrijke filhouet werpt , en welker melding ook nevens meer anderen tot een bewijs van onze onpartijdige liefde voor de waarheid kan dienen.
ZES



a5tf ==
ZES EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Saul nadert de geestenwaereld.
Birnbaum was op eene reis, die hij voor eenige jaaren gedaan had, en op welke hij zig zeer, ten minste voor hem, met gewigtige kennïsfen en geheime kundigheden had verrijkt, een geestenziender geworden. Maar hij was een van die, welken in hunne ondernemingen met langzaame 1'chreden gaan, en bij hunne ontwerpen alles vooraf nauwkeurig zoeken te berekenen. Wijslijk hield hij deze zijne geheime kunst voor zig, en even zo wijslijk zogt hij zig in ftilte ongemerkt in dezelve zo veel mogelijk te volmaken. Dergelijke verrigtingen vorderen eene behoorlijke voorbereiding, gelijk hec hierbij ook veel op tijden en omftandigheden aankomt. Birnbaum wist dit alles zeer wél en nam zig tegen alle overhaasting in agt, doch miste ook om die reden zijn oogmerk des te minder.
Zedert het gebeurde in het kabinetje had
Birn-



fsSS 157
Birnbaum dén koning met een fchérpér oog befchouwd en niet zonder een heimlijk genoe* gen opgemerkt, dat dit geval eenèn Merken indruk op hem gemaakt had. Saul liet in tegenwoor* digheid van Birnbaum altijd eene zekere on. gerustheid blijken, even als of er iets op zijn hart lag, doch waarvan hij zig de ontdekking liever wilde laten afvergen, dan dat hij die van zeiven vrijwillig zou doen. Zo min zulks den loozen geestenziender ontging, zo min fcheen hij het opcemerken. Hij aagt* ccne vrugt liever overrijp te laten worden dan dezelve voor den tijd afteplukken. Eindlijk , na dat hij zig volkomen in Maat geMeld had, om aan zijne be* proevingen den bedrieglijkMen fchijn te geven, kwam hij de wenfchen van Saul te gemoet. Hij vond denzelven even zeer onopgeruimd en, naar het fcheen, in nadenking over eene onaangenaame zaak. Saul had reeds voor lang geen geheim meer voor zijnen Birnbaum, het werd den iaatMen ook niet moeilijk, de waarfchijnlijke oorzaaken van deze kwaade Memming te raden. Er konden nu tweeërlei oorzaaken plaats hebben; de eerMe was eene nieuwe min* nerij, de tweede voldoening der groote nieuws-
R e»«-



«53
gierigheid ten aanzien van het geheim van Bi rnb a u in.
De uitgeleerde hoveling naderde den koning met een gelaat, als of hij de kunst van veinzen nauwlijks bij naam kende, en zeide:
Ik vind uwe majesteit mismoedig, en naar mijne verwagting moest gij thans opgeruimder zijn dan ooit.
Saul. Ik ben indedaad in geen goede luim. Uwe tegenwoordigheid zal dezelve egter wel verbéteren. Maar zeg mij vooral, waarop deze uwe verwagting gegrond is?
Birnbaum. Zou ik mijnen koning in eenen tijd, in welken alles naar wensch gaat, anders dan opgeruimd verwagcen?
Saul. Gij moet meer weten dan ik, Birnbaum!
Birnbaum. Wij befchouwen blootlijk dezelfde zaak op verfchillende zijden. Gij vind hinderpaalen en ik niet.
Saul (vol verwondering.) Kunt gij ook ge-; dagten raden?
Birnbaum (met een beduidend gezigt.) Onder eenen magtigen bijftand vermag men ongetwijfeld veel! Hoewel het tegenwoordig
ge-



geval er geen zonderlinge proef van ople« vert.
Saul. Ik ben met deze proef te vreden, alleenlijk moet gij u omtrent uwe vorige uitdrukkingen een weinig duidelijker verklaren.
Birnbaum. Uwe majesteit heeft zederf kort eene zekere aangelegenheid des harte, bij Welke gij eenige zwarigheden meent te vinden.
Saul. Juist tot op hec geloven na: wantik Vind deze zwarigheden eilaas wezenlijk.
Birnbaum. Dezelven zijn alleenlijk fchijnbaar, en zullen aanftonds verdwijneh > zodra uwe majesteit ze niet meer wil zien.
Saul. Wil zien? Meent gij dan misfchien, dat ik deze zwarigheden gaern zie? O! Indien het flegts op mijn willen aankwam , dan was deze zaak reeds voor lang in orde gebragt.
Birnbaum. Er zijn zaaken, die tot derzei* ver rijpheid eenigen tijd nodig hebben ; maar deze vertraging is niets minder dan zwarigheid. Is het niet genoeg, wanneer ik eene zaak, die ik volftrekt eerst morgen kan bekomen, morgen ook zeker zal bekomen? Zekerlijk moec ik van hec genot van heden afzien; maar dit kan voor hec genot van morgen geen zwarigheid opleveren; genoeg, dat mij dit geheel zeker blijft.
R a Saul.



sec •==
Saul. Het geen gij zegt, is zo; maar het past niet op het tegenwoordig geval.
Birnbaurn. Vergeef mij, mijn koning, dat ik u moet tegenfpreken ! Het geld uwe gerust» Helling , en deze is mij voor geen prijs te duur. —■ Het geen ik zo even gezegd heb, past volkomen op het onderwerp van ons gefprek. De freule Veltenheim zal de uwe worden; dat zij het heden nog niet is, dit brengt de Haat der zaaken zo mede. Het geen heden moeilijk , ja zelfs onmogelijk fchijnt te zijn, word morgen gemaklijk of komt van zelve.
Saul (met de uiterlre verwondering.) Hoe, Birnbaum? Gij weet eene zaak, die tothicrtoe nog een diep geheim van mijn hart was? van welke nog geen letter over mijne lippen ging?
Birnbaum. Ik weet nog meer, mijn koning ! Ik weet volkomen zeker, dat binnen kort de beminlijke Veltenheim in uwe armen zal zijn.
Saul (met een bedenklijk, egter meer opgeruimd dan lbmber gezigt.) Birnbaum! zoud gij bij mij eene vrolijkheid willen bewerken , die alleenlijk op den bedrieglijken glans van het tegenwoordig oogenblik gegrond is en dus ook
in



in het volgende in eene flegts nog grooter mismoedigheid moet veranderen. Zo gij dit wilt,' maakt dan ten minste geen ftaat op veel dank, hoe zeer ik ook uw goed oogmerk daaromtrent niet in twijfel trek.
Birnbaum. Ik zou uwe majesteit met bewijzen bedienen , indien ik niet wist, dat gij mij langer dan zedertgister kent. (Godvrugtig en met eene gemaakte befeheidenheid.) Is het uwer majesteit genoeg, wanneer ik vooraf voor de waarheid van mijn gezegde borg blijf?
Saul. Ik ken u, mijn lieve Birnbaum* maar ik weet ook, dat men menigmaal uit een goed oogmerk kan dwalen.
Birnbaum. Maar ik heb u een bewijs gei geven, dat alle geheimen niet verborgen blijven; zouden mijne verzekeringen niec eenige geloofwaerdigheid bekomen ?
Saul. Voorzeker ja! niemand flaac er liever geloof aan dan ik. Maar ik ben ook te openhartig dan dat ik geenbedenklijkheden zou laten blijken, daar mij alles fchier onbegrijplijk voorkomt.
. Birnbaum. Ik weet, dat dit onbegrijplijke ook deel aan uwe mismoedigheid heeft; maar mag flegts kort geduld, mijn koning! het geen R 3 he-



se"2 =
heden voor u duister is, kan morgen helderlicht voor u zijn.
Saul (met toenemende welgemoedheid.) ?al ik mij volkomen zeker op uwe beloften verJaten ?
Birnbaum. Volkomen zeker! zo lang mogelijkheden mogelijk blijven.
Saul (glimlachend.) Maar zal mijn geduld ook toereiken?
Birnbaum. Gewislijk! wanneer hetzelve *paar niet zeer n»bJj zijn cïudc is.
Saul. In beide gevallen?
Birnbaum, In beiden.
Saul. Nu dan moet de tijd der omwikkeling nabij zijn. — Zederc uwe eerfte beloften, om mij een gezigt in de geestenwaereld te openen, js mij de tijd vrij lang gevallen.
Birnbaum, Zulk een gezigt is alleen voor geheel zuivere oogen mogelijk.
Saul (fehielijk.) Zijn de mynen onzuiver?
Birnbaum. Als hetuwer majesteit behaagt, dit woord in eenen gematigden zin te nemen, Zijn alle lichaamlijke oogen onzuiver, wanneer de tegenftelling de zuiverheid van een verhevener wezen, van eenen geest is.
S a u 1. Dienvolgens moeten dan alle lichaamlijke



iijke oogen voor altijd van dit gezigt afzien? en de vervulling van uwe beloften zal even zo min volgen, als voor u zeiven dit gezigt ooit open ftond?
Birnbaum. Wanneer ik zeg, dat een gezigt in de geestenwacreld alleen voor zuivere oogen mogelijk is, wil ik daarmede niet zeggen, dat lichaamlijke oogen nooit tot deze zui-ï verheid kunnen geraken. Deze zuiverheid betreft ook niet enkel de oogen, maar het ganfche wezen van hem, die zulk een gezigt wil deelagtig worden. Er is met één woord eene voorbereiding nodig , gedurende dewelke men zig tot eenen zekeren mogelijken trap van het zinnelijke moet ontdoen. Saul. Deze voorbereiding vordert tijd? Birnbaum. Ongetwijfeld! Saub De mijne zou dan eerst moeten be-, giunenj het ware béter, indien dezelve reeds voleind was. Mijn geduld zal niet toereikend zijn. Het doel word op die wijze te verre af gefteld.
Birnbaum. Gij zijt zeer nabij dit doel, mijn koning ! Zonder het te weten hebt gij de voorbereiding reeds bijna volëind. Tot mijne R 4 on-



464 =
onuitipreeklijke vreugde heb Ik zedert eenigen tijd bij u eene onthouding van een zeker genot, eene terugkering van het gewoel der lieh • aamenwaereld tot u zeiven, met één woord' zodanig eene levenswijze befpeurd , als of gij u voorbedagtlijk tot eene nadere verbindnis met de geestenwaereld voorbereidde. Gij hebt er zekerlijk deze niet bij bedoeld, doch dit kan bier geen verandering maken, de gevolgen van deze levenswijze zijn dezelfde. Ik weet het zeer zeker , wccc het door de verzekering van een hooger wezen zeiven, dat gij nu weldra tot bet zien rijp zult zijn. Ja gij zijt reeds zo verre, dat de bepaling van den tijd, wanneer de vervulling van mijne beloften zal gefchieden, enkel van u afhangt. Uwe majesteit ziet hier uit, dat wij indedaad reden hebben, om te zeggen » dat alles naar wensch gaat.
Saul (Birnbaum met zigtbaar vergenoegen omhelzende.) Vriend J deze verrasfching verrukt mij! Maar eilaas uwe verdienstlijkheid zal mijne magt om te belonen te boven gaan.
Birnbaum (gerustlijk glimlachende.) Alle mijne daaden en handelingen hebben flegts
één



= &6$
één doel, het welk bereikt zal zijn, wanneet voor altijd vergenoegdheid uit de oogen mijns konings ftraalt.
Kon Saul wel een' voortreflijker man voor zig wenfchen dan hij in zijnen Birnbaum vond? — Zijne beloften werden rasch vervuld» Saul omhelsde zijne Veltenheim en zag —i ia de geestenwaereld.
ZE-;



i€6 mss
ZEVEN EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL,
Een fchriklijk verfchijnzel.
Saul en Worm*
^Saul. Ik ben waarlijk rrotsch op de liefde mijner onderdaanen, lieve Worm! Indien hec in mijne magc itond, hen alle gelukkig temaken, zou er voorzeker geen een ongelukkige meer in mijne ftaaten zijn. Maar daar zijn er nog zeer veelen.
Worm. Eilaas.'
Saul. Hoe kan men die kwaad wegnemen? Worm. Gemaklijk!
Saul. Ik ken de grenzen Van mijne magt en Wil gaern van alle zaaken afzien, die buiten dezelven liggen. Alwaar geen volmaaktheid mogelijk is, kan evenwel eene verbétering plaats vinden. Ik ben te onmagtig, om mijne onderdaanen een volkomen geluk te doen genieten; doch ik zou hen egter gaern een weinig gelukkiger en meer te vreden maken, en dit kan ik ook doen.
Worm.



Worm. Gewislijk!
Saul. Hoe zullen wij dit aanleggen?
Worm. Wij moeten de grootfte gebreke» Stag ten te verhelpen.
Saul. Ik maak zeer ftaat op u, mijn lieve Worm ! zeg mij derhalven rondborstig uwe gedagten»
Worm. De lieden weten niec meer, wat 2ij voor waar of onwaar, voor goed of voorkwaad moeten houden. Het ontbreekt hun aan gezond verftand en derhalven kan het in hunne harten ook niet klaar Zijn. Men moet het eerfte helen, dan zullen de laatften van zelf genezen.
Saul. Gij hebt mogelijk gelijk, Worm! maar ik ftel mij deze genezing niet gemaklijk Voor.
Worm. Alles komt op den geneesheer aan, dien uwe majesteit de genezing aanbeveelt; het geen voor den eenen moeilijk is, kan voor den anderen gemaklijk zijn.
Saul. Gij fchijnt van uwe zaak zeker te zijn. Begin dit gewigtig werk met allen mogelijken ijver en moed; gij zult mijne erkendnis en Kaaonnenlands zegen wegdragen.
Worm. Het behage uwer majesteit, gena-
digst



a68 ==
digsc te vernemen, wanneer ik de eer heb, eerbiedigst te verzekeren, dat men flegts blakende voor het goede behoeft te zijn, óm tot de mogelijkfte bevordering van hetzelve geen verdere aanprikkeling nodig te hebben»
-Saul (hem de hand gevende.) Best, Worm! Gij zijt mijn man! Laat er mij alleenlijk ten minste in zo verre deel aan nemen, dat gij mij vooraf zegt, hoe gij daaromtrent te werk wik g»ati» .: ...
Worm. ik zal voor de verblinde verftanden een licht oncfteken, ten einde zij weder leren zien.
Saul (een weinig verlegen.) Maar dan zal het nodig zijn, dat wij zelve mede lichten?
Worm. Gelukkig gefchied dit reeds genoegzaam.
Saul. Van uwe zijde, zonder tegenfpraak! maar van mijn' kant wil het lichtje niet zo helder branden. Gij zult mij ook wel in de genezing te hulp moeten nemen.
Worm. Mijnfterrekundiggeloofsftelzelheeft het voorregt van eene bekwaame en gefchikte verbétering. Uwe majesteit kunt tot hetzelve toetreden, zonder zig deswegens in veelerleiandere opzigcen moeite aan te doen. Eene ko--
ning-



ïringlijke Vroomheid is geheel iets anders dan dié van een onbeampc man. Uwe majesteit geeft aan zigzelven geen wetten, maar aan anderen. Gij wilt en anderen moeten. Als het u behaagt» vroom en volmaakt te zijn, dan zijt gij het ook. Zoa hec niet onbefcheiden zijn, wanneer men van eenen koning wilde vorderen» dat hij de pligten van eenen burger zou becragten?
Saul. Uw geloofsftelzei heeft op die wijze veel vooruit, lieve Worm! Ondertusfchen zal ik mij aan de vereischcen van het zelve niet geheel kunnen onttrekken.
Worm. Heeft uwe majesteit tot hier toe niec op eene loflijke wijze bewezen, dat gij een ver* eerer van hetzelve zijt? Genoeg, wanneer gij op deze wijze voordvaart en er nog verder uwe befcherming aan verleent, waardoor het alleen de bekragtiging kan bekomen.
Saul. Het zal deze befcherming in volle maa* te genieten, en, zo lang ik Kanonnenlands koning word genaamd, blijven genieten. —• Uw werkingskring is groot! Handel naar uw besté weten en geweten; ik zal u op geenerlei wijze de handen binden.
Goede Saul! uwe oogmerken waren zuiver en loflijk! maar gij had eilaas den besten weg S tot



toe bereiking van hetzelve niet ingeflagen! gij h -i, waarlijk, zonder het te weten, eenen onwaerdigen uw vertrouwen gefchonken, die geheel iet anders in den zin had, dan uwe onderdaken gelukkig te maken!
Worm had nu genoeg gehoord. Een vergenoegd glimlachen lag op zijn gelaat, toen hij den koning verliet, en in zijn hart reeds bij voorraad zegenpralende naar huis reed.
Zo nauw hij met broeder Birnbaum verbonden was, zo weinig was zijne wijze van handelen overeenkomftig roet de zijne. Birnbaum ging langzaam, hij berekende vooraf de gevolgen van elke fchrede, die hij in de uitvoering van zijne ontwerpen voorwaard wilde doen : Worm ging haastig en druifchend voord en kanonneerde er gemeenlijk reeds op los, alwaar bij enkel op ontdekking had moeten gaan en door bedekte marfchen misleiden.
Na dit gefprek gaf hij zig nauwlijks eenige dagen tijd, om zijnen vreeslijken moiik in zijne geheele fchrikgedaante voor aller oogen optehangen. Alle verlichte verftanden werden op eens met vollen norm in fchrik gezet, de hedendaagfehc fterrekundigen op hunne ten deele zeer gewigtige posten aangetast en fchier tot
Wij-



wijken gebrsgc. Men wilde zig niec zo ten eerfte overgeven, men verdedigde zis \ maar dit alles verbitterde den grimmigen Worm nog meer: hij fchimpte èn dreigde, en in phats van verftandiger en verdraagzaamer te worden, zette hij eindlijk zijn groot werk de Zeldzaamfte kroon op, door een zogenaamd geloofsedikt te doen opftellen en in naam des konings afkondigen. Iets dergelijks was zedert de tijden van Nebukadnezar niet verfchenen , dus moest het zeer natuurlijk ook algemeenen indruk maken.
Worm! Worm! uw gel-oftedikt heeft tl vereeuwigd ! gij hebt uwen naam in de kerklijke en kettergefchiedenis vast ingelijfd ? Eeuwen ha dezen zal men denzelven met afgrijzen en sffchuw uitfpreken !
Doch zulk eenen armzaligen Worm moet men vergeten, voor eeuwig vergeten! De duisternis, welke hij bedoelde, moet hem en zijn bedrijf voor altoos verflinden! Geen gefchiedfchrijver zal zijne pen met zijne gedagtnis bezoedelen !
Nooit bevonden zig de Kanonnenlanders in eenen zonderlinger toefland, dan toen dit fchriklijk verfchijnzel aan hunnen horizont verfcheen. Zij, die nog kort te voren zo groocsch op hunS a nen



*7a mm
oen Sapo waren, en ook alle reden hadden, om het te zijn; zij, die in een licht gewandeld hadden, het welk hun veele voorregten boven anderen verfchafte; zij, die met zulk een zigt. baar welbehagen, ja niet zelden met een weinig trotschheid op hunne benijdersnederzagen, ontdekten thans op eenmaal aan hun firmament in plaats van eene zon eene vreeslijke komeet, welks ftaert hun alle vrije uitzigt op den helderen hemel benam , zagen zig in de kinderjaaren terug gebragt,in welken zij hunne ruggen moesten lnten kastijden. Welk eene gedaantewisfeling! die men nauwlijks zou kunnen dromen! en egter vond dezelve plaats! en hoe zuur, hoe zwaar het hun ook viel, moesten zij zig wakende van haar aanwezen overtuigen!
Hec was als of zij zig onder eene lügtpomp bevonden; zij fnakten naar lugt en dezelve werd rondom hen hoe langer hoe dikker! Goede Kanonnenlanden ! thans zag men u niet meer mer nijd, maar met medelijden aan!



—! «73
AGT EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL.
Een weldadige lichtftraal door dikke duisternis.
ï^reule Veltenheim, eene hofdame van de koningin weduwe, had, egter buiten haaren wil, het hart van Saul gewond. Dit hart had van den dartelen minnegod reeds menige wonde bekomen; doch nooit was he: zo zwaar gewond geweest als nu. Deze kwaal werd des te grooter, wijl Veltenheim zig eerder verwijderde dan naderde , en volfhrekt geen gehoor wilde geven, zo als Saul wenschte en verlangde. Zulk eene ondervinding was voor den verliefden Saul nog te nieuw, dan dat zij hem niet ten uiterste zou treffen- en onaangenaam zijn. Hij verloor zijne goede luimen, zworf onrustig van de eene plaats naar de andere , kon aan den eenen kant met al zijne magt geen verhoring afpersf.n, en het nogthans aan den anderen kant niet zo verre brengen, dat hij van de vervulling van dezen Makenden wensch afgezien had.
S 3 Dit



37* -
Die was alzins geen wenfehenswaerdige toefèand, maar Saul had geene reden om te wanhopen ; het kostte flegts eenige onrustige oogenbikken en een weinig geduld: want hij bezat immers een klaverblad, hetwelk ook nog in flaat was om mee een gelukkig gevolg te werken , alwaar_.ge.en koninglijke magt meer toereikende was.
Ds verborgen kragt van die klaverblad had dan ock hier weldra de gewenschce werking, Be operatie gcfcii.icuJ- duur een zeer kunstig Zïïmengedeld werktuig; de raden van heczelve bewogen z^, zonder mee de werkendeen be-> filerende kragt bekend ce zijn. Hec gevolg ver. wekte algemeene verwondering en maakte Saul, ten minste een' tijd lang, tot den gelukkigften minnaar.
De god der liefde had het ditmaal indedaad mjj Saul niec kwalijk gemeend , door zijne liefde op een' perfoon te doen vallen, die , fchcon juist door geen fchitcerenden luister, maar egter door waare innerlijke waerde een edel gefleence geleek, welks waare waerde alleen de kenner behoorlijk weet ce fchaccen. Veltenheim praalde mee geen lichaamlijke bekoorlijkheden; maar haare ziel was mee hoeda-



275
danigheden verfierd, die haar tot eenen beminnenswaerdigen engel maakten. Geen onzuiver oogmerk verleidde haar, om aan de wenfchen van Saul gehoor te geven. Zij itreed lange eenen harden ftrijd > alleenlijk de levendige voorftelling, dat zij het vaderland tot eenen zegen zou zijn en in de nabijheid van Saul veel goeds kon bewerken, hem van buitenfporigheden zou afhouden en tegen verbindnisfcn mee gevaarhjke menfchen , die zijn goed hart zouden kunnen misbruiken, zeker ftellen, deze voorftelling alleen kon dezen ftrijd ten voordeele van 's konings wenfchen beflisfen. Zij offerde zig inden eigenlijken zin voor Kanonnenland op.
Voortreflijke Veltenheim! dat hec toch ondeugende menfchen moest gelukken, uwe fchoone loopbaan te verkorten! Kanonnenland vereerde u als zijnen befchermengel; veele traanen der zuiverfte, dankbaarfte liefde druipen nog op uwe asfche! Uwe gedagtems fchmert helder in de levensgefchiedenis van Saul als een lichtftraal door dikke duisternis? —
Het kort tijdperk van Veltenheim dient tot een overtuigend bewijs, dac Saul een zeer goed hart had en voorzeker het goede ernMlijk wilde. Men kan met zekerheid beweren, dat S 4 deze



*7$
deze uitmuntende dame meer geestlijk dan zinlijk genot verfchafce, en nogthans kende zijne liefde voor haar geen paaien , en nogthans verwekte elke onderhouding met haar waare vreugde. Hij was verrukt over haar doordringend verftand, verrukt over haar edel hart.
Maar dit tijdperk was ook zonder tegenfpraak het gelukkigfte in Saul's ganfchen levensloop. Zelfs mevrouw Rifo deed het haare, dat hetzelve het wierde : Geen verwijt kwam over haare lippen; zij fcheen deze minnaarij op allé wijze te begunstigen.
„ Uwe te vredenheid , uw vergenoegen," zeide zij eens tegen den koning, toen hij haar met een bezoek vereerde, het welk hij altijd nu en dan nog deed, is mijn eenige wensch. Als die door Veltenheim vervuld word, ver» heugj ik mij even zo zeer als wanneer het door mij gefchiedde. Ik weet, dat gij uwe Rifo toch niet ganschlijk kunt vergeten, en gij zult mij wel varoorloven, dat ik renminfteop eenige verre wijze tot uw vergenoegen medewerke."
Zij zeide dit met een gelaat, als of haar het hart op de tong Jag. Saul verheugde zig zeer over deze toegevendheid en verdraagzaamheid , en wel verre van haar geheel te vergeten, bezogc
WJ



= 277
bij haar nu des te liever en zorgde' des te meer, dat zij op eene andere wijze fchadeloos gehouden werd.
Wie was gelukkiger dan Saul? Maar eilaas dit geluk was op eenen bedrieglijken fchijn gegrond, en kon dus niec lang Hand houden.
Wij hielden ons gaern zo lang mogelijk bij dit tijdperk van V e 11 e n h e i ra op, wijl het ons toe een innig genoegen zou (trekken, het gedrag van deze waerdige begunftigde ■ornftandig te fcheczen. Haare grondbeginzels waren voortreflijk, en de ftandvastigheid , welke zij er in liet blijken, bewonderenswaerdig. Haar vermogen op het hart van Saul was groot, maar nooit misbruikte zij hetzelve in het geringfte. Nooit mengde zij zig in ftaats- en regeringszaken. Hoe veelen ook naar haare gunst en befcherming ftonden, was zij verre van het zig tot eene eer te rekenen ; zelden inceresfeerde zij zig voor iemand, en ais zij hec deed, moesc zij te voren volkomen overtuigd zijn van de waerdigheid van dien , wiens zaak zij zig wilde aancrekken, Zij was inzonderheid ftreng in het begunftigen van haare naastbeftaanden. Zij bediende zig; alleenlijk van den invloed, dien zij op Saul had, wan.
S 5 neer



t?8 mm
netr zij iets kwaads daardoor kon verhinderen of iers gojgfe bewerken.
O! gewislijk! Veltenheim was het langde leven waerdig! en haar werd eilaas zulk een kort ten deel! Zij ftierf onverwagt, na het drinken van een'kop chocolaad. Het baart opmerking, dat het heimlijk klaverblad haaren vroegen dood reeds te voren wist en er ook aan S au 1 in eene uure, waarin de geestenwaereld voor zijn oog open ftond, eenige wenken van gaf.
NE-



—
NEGEN EN TWINTIGSTE HOOFDDEEL. Saul onder de geesten.
Ï3ir nbaum had zig eene buitenplaats aangefchaft, welke niet verre van Biendau, en voor zijne oogmerken zeer wél en bekwaam gelegen was. Hier was het -landpunt, van waar de geestenwaereld voor het gezigt van het gezuiverd oog open flond. Hier was het, dat Saul zaaken zag en hoorde, van welken een niet geheel ongeloofwaerdig verhaal beweert, dat geen oog dezelven gezien en geen oor dezelven gehoord heeft. Dit huis ftond niet zeer ligt voor eenen vreemden open, en inzonderheid werden zekere vertrekken zo digt gefloten gehouden, dat behalven de weinige gewijde voeten nooit een andere dezelven betrad.
In Saul's ievensuuren kon nu onmogelijk verveling plaats grijpen , zij moesten veeleer overvloed aan veranderingen en tijdverdrijf hebben. Twee waerelden ftonden voor hem open , in welken hij zig nu in de eene, dan in de andere



dere kon bezig houden. Als hij zig in het genot der iichaamlijke dingen verzadigd had, ging hij tot geesten over en onderhield zig met dezelven. Een voorregt, hetwelk hij boven alle andere zjri gelijken bezat, en waaraan hij enkel door de verborgen kragt van het klaverblad deel kreeg.
De verbondenen hadden nu gewonnen fpel: want de band, welken zij om Saul geflingerd hadden, was nu door eenen onontknoöplijken knoop vast gemaakt. Het ontwerp was met veel fchranderheid uirgedagt en meesterlijk uitgevoerd. Het geen men tegen Saul gaern ge» zegd wilde hebben, en egter niet altijd zonder verdagt te worden durfde zeggen, moest hij nu van geesten vernemen. Saul werd door geesten en de geesten door het klaverblad befKerd. Wij zouden hier rijke Hof vinden, om dit ons werkje te vergroten; maar zekere omftandigheden beperken ons bij het fchrijven van hetzelve te zeer, dan dat wij ons met de geestenkijkerijen van Birnbaum en Saul lang zouden kunnen ophouden, van welken buitendien een tamelijk uitvoerig tafereel voor handen is.
Dergelijke zaaken geen licht kunnende verdragen en de nieuwsgierigheid van veele men. fehen groot zijnde, ging men daaromtrent met
alle



alle voorzigtigbeid ce werk, ten einde, indien ■mogelijk, er niets van rugtbaar te laten worden. Een diep ftilzwijgen was den koning zeiven tot eenen pligt gemaakt, en bij de dagingen of oproepingen mogt behalven hem niemand dan Worm en Rifo tegenwoordig zijn. Maar men vind in de waereld, en voornaamlijk aan het bof in zulk eene groote hofplaats te veele open ©ogen, te veele luisterende ooren en fnapagtige tongen, dan dat dergelijke zaaken geheel onbemerkt zouden blijven. Birnbaum had nauvvlijks eenige proeven van zijne geheime kunst genomen, als reeds het gerugt daarvan buiten den kring der ingewijden verfpreid werd en men Birnbaum en zijnen medegenooten den bijnaam van geestenkijkers gaf. S a u 1 zelf bleef aan zijne gelofte niet volkomen getrouw. Hij kwam eens uit den geheimen kring met eene bijzondere ingeving terug, en in deze ontgingen hem tegen eenen onïngewijden, die buitendien een heimlijke vijand der geestenkijkers was, eenige uitdrukkingen, die voor den laattïen een helder licht over de ganfche geheimvolle zaak verfpreidden. Deze uitdrukkingen gingen wel. dra van mond tot mond en gaven niet alleen aan de vermoedens, welken men reeds had gehad,
eene



s8a msÊL
eene volkomen zekerheid, maar toonden ook duideiijk, dac Saul's geloof aan de geestenwaereld en hunne betrekking met de menfchen door geen twijfeling meer geftoord werd. Zekerlijk had de goede koning zaaken gezien en gehoord, die hij uit geen natuurlijke oorzaaken kon verklaren , en welken allen argwaan van een mogelijk bedrog uit zijn hart verwijderden. Hij zag door Birnbaum's kunst van bezwering verfcheiden overledenen met de grootfle gelijkenis voor zig, vernam uit hunnen mond of voorzeggingen, die altijd ftiptlijk vervuld werden, of ook geheimen, welken hij alleen dagt te weten. Hoe gemaklijk was het dus zijn onagterdogtig, argwaanloos har;, voor hec welk de duistere gangen derlichtfchuwe list en boosheid onbekend waren, te doen geloven, dat dit alles wezenlijk zo was, als men hem zo bedrieglijk wist voortefiellenr, fchoon hier alles zo natuurlijk als mogelijk was bij toeging en niets minder er bij in het fpel was dan de hand van eenigen geest. Men liet hem niets anders voorfpellen, dan het geen men reeds zelf vast befloten had , uictevoeren, men ontdekte hem geheimen, die hij zekerlijk alleen meende tc weten, doch ageer welken men vooraf op eene zeer natuurlijke wijze wist te komen.
Saul



_______ 09^
Saul had in het algemeen weinig of in het geheel geen geheimen voor zig alleen. Ten minfle wist een lid van het klaverblad er iets van. Eerst toen de innerlijke verbindnis met Vellen h e i m tot Hand kwam, deelde zig zijne vertrouwlijkheid, en er werd veel afgeproken en ondernomen, waarvan het klaverblad niets vernam. Maar wat is voor listige menfchen niet mogelijk, voor welken nog daarenboven, door de magt, die zij verkregen hebben, zo veele middelen en wegen open ftonden , wanneer het zaake was, het een of ander uittevoeren.
Mevrouw Rifo, bij voorbeeld, joeg eens met openlijke blijken van haar ongenoegen eene kamenier uit haaren dienst. De vertoornde dame geliet zig, als of dit boosaartig fchepzel al haar geduld had uitgeput en zij hetzelve niec meer onder haare oogen moge zien > en evenwel bleef het weggejaagd meisje nog even als te voren haare vertrouwde. De verlatene ging wenende naar de freule Veltenheim, en wist hier haar ongeluk zo voortedragen , dat zij geheel onfchuldig fcheen te zijn en weldra hec medelijden van Veltenheim gaande maakte. Zij nam haar in haaren dienst en Rifo bereikte
haa;



j.34 ==
haare oogmerken» Het meisje befpiedde Saul en zijne beminde , en op deze wijze kon de geest zaaken zeggen , die Saul alleen meende te weten.
De uitmuntende en fcherpziende Veltenheim kwam weldra op het regte fpoor van dit fnood geestenfpel, en waarfchijnlijk zou het haar gelukt hebben, Saul de oogen te openen; maar het klaverblad had haaren invloed op den koning reed3 lang met weerzin gemerkt, en er werd in den raad van hetzelve eene verandering betloten.
Saul was zijne nieuwe beminde met lijf esi ziel toegedaan. Hoe weinig zij iemand op eenigerlei wi^ze te na kwam, waren egter ook haare gedagten dia van . het klaverblad niet > en Troeg of laat kon het toch tot eene ontdekking . der lichtfchuwe werken van het laatfte komen en Saul's hart van hetzelve afgewend worden. Het was dus nodig, dat men zig vooraf tegen zulk eene noodlottige gebeurdnis in zekerheid ftelde. Veltenheim moest van het toneel, alwaar de hoofdrollen nu reeds verdeeld waren , en op het welk men niemand veroorloofde, mede te fpelen , die zig niet onder de beltiering van het klaverblad wilde begeven.
Dit



285
Dit was voor Saul zekerlijk een, gevoelig verlies; maar hij kon immers allengs tot hetzelve voorbereid worden, en hiertoe agtte men de geescengefchiednis zeer gefchikt. Een geest moest Saul eerst in zeer dubbelzinnige en duistere uitdrukkingen op een groot verlies , hetwelk hem aanftaande was, oplettend maken. Deze voorzegging moest de geest herhalen, en hoe meer de tijdflip naderde, in welke dezelve vervuld zou worden, des te duidelijker werden de kentekens, welken hij Saul gaf. Deze werd er zeker zeer ongerust over; maar de geest liet hem niet zonder troost: naarmaate hij hem van den eenen kant het onweeder toonde, gaf hij hem ook van den anderen kant een helder uitzigt vol hoop op eene bevredigende en behaaglijke fchadelooshouding. Veltenheim trad van het toneel, Saul gedroeg zig troosteloos; doch men droeg zorg, dat zijne wonden tijdig genoeg genezen werden.
Deze voor gansch Kanonnenland zeer treurige gebeurdnis was van eene gevvenschte werking voor het klaverblad. Saul keerde nu gsheel weder tot hetzelve en wierp zig tot T zij-



•286
zijne bevrediging in de armen der geesten. Birnbaum moest nu meer dan ooit de geesten oproepen: want nauwlijks was eene geestenverfchijning voorbij, of de treurige Saul verlangde weder naar eene andere. Hij zag en boorde onuitipreeklijke dingen! —
DER*



=3 _.&>
DERTIGSTE HOOFDDEEL.
Zo moesten zij allen zijn!
J_ erwijl Saul onder de geesten verdwaald was, deed mevrouw R i f o zig zeer wél onder de lichaamen te goed. Zij moest Saul's omhelzingen wel misfen, maar zij had het des te meer op zijne beurs toegelegd. Zij bevond zig reeds in het bezit van een aanzienlijk vermogen, fchafte zig een groot huis aan en leefde op eenen voet en met eene pragt, welke men tot hiertoe alleen van de voornaamfte lieden der hofplaats gewend was. De overvloed, die in alles bij haar heerschte, ftrekte zig ook tot haare aanbidders uit.
Het was natuurlijk , dat er zeer weinigéh onder gevonden werden, die indedaad' liefde in hun hart gevoelden; maar dit kan hier in het geheel in geen aanmerking komen: want wat zijn gevoelens van het hart voor de groote wae« reld? Hier heerscht een waar komedianteleyen, i Ta waar



a88 ==
waarin niemand wezenlijk is het geen hij fchijnt te zijn.
Rifo kon alle uuren eenen anderen aan haare voeten zien liggen, van welken ieder hunner zulke verliefde gezigten maakte als of de liefde hem het hart wilde verflikken en hij van loutere liefdedrift moest verfmagten, fchoon de thermometer van zijn hart op het vriespunt ftond. Mevrouw R i f o had eenen langen arm; die nu zulke oogmerken had, tot welker bereiking hij zijn' eigen arm te kort voelde, nam zijne toevlugt tot den haaren. De een veinsde de blakendfte liefde, en het was alleen de honger, die hem kwelde, een tweede deed het uit eer» zugt, een derde uit nieuwsgierigheid. In ftaatkundige befpiegelingen van buitenlandfche mogendheden werd mevrouw Rifo insgelijks gevleid. Onder haare aanbidders vond men ftaatkundige fpions, welken door haar het geheim kabinet voor zig zogten te openen en van dewelken ook menig een er indedaad zeer diep in zag. Dit was inzonderheid het geval bij eenen jongen fchoonen vreemdling, die Rifo zo lang omhelsde tot dat de oogmerken zijner zending bereikt waren.
Saul



a8o.
Saul had van Rifo nog niet geheel afgezien; zelfs in den korten tijd, gedurende denwelken hij de veel aangenaam er en zagter kluisters der edele Veltenheim droeg, kwam hij zomwijlen nog bij haar. Zij had zig bij hem geheel onontbeerlijk gemaakt. Haare verkering was hem des te aangenaamer, hoe meer hij haar gedrag zedert eenigen tijd veranderd vond. De geweldige hartstogten, die haar anders zo eigen waren, fchenen in de zoetfte deugden veranderd te zijn. Verre van den koning ten aanzien van zijne neigingen en derzelver voldoening op eeni» gerhande wijze te willen dwingen, gelijk zulks weleer dikwijls was gefchied, werd zij veeleer fieeds toegevender en gedienstiger jegens hem. Zij begunstigde niet alleen Saul's nieuwe minneplegingen, maar zelfs fpeelde zij bij zommigen zelve de rol van koppelaarfter. Door zodanig gedrag moest zij natuurlijk de gunst van Saul in eenen hoogen trap verwerven, en zij bleef nog fteeds zijne vertrouwde , fchoon zij ten aanzien van zijne liefde thans voor eenige anderen moest wijken.
Toen de freule Veltenheim dood was en de plaats door haaren dood opengevallen niet zo ten eerfte met eene andere kon vervuld worden, T 3 tam



zoo
nam Saul zijne toevlugt tot mevrouw Rifo. De oude liefde werd vernieuwd, en er kwamen weêr gunstige minrteuurtjes, dergeliiken weleer zo veelen van beide zijden gevierd werden. Nu deed zig gelegenheid op, om een doelwit te naderen, hetwelk zij zig voorgefteld had en naar hetwelk zij reeds zedert eenigen tijd, fchoon heimlijk, ijverig Itreefde. Dit doel verried duidelijk , dat Rifo even zo eerzugtig als listig was, en dat zij thans de moederlijke lesfen,van haar geluk voor het toekomende te verzekeren, niet meer nodig had.
Saul was in dien tijd in zijne beste levens» jaaren; doch men had reden te twijfelen, dat hij een grijsaart zou worden. Schoon hij hoe langer hoe gezetter werd en ook om die reden van veelen zijner tijdgenooten den bijnaam van dikken kreeg, ontdekten zig zomwijlen toevallen, die bedenklijke gevoigen deden vrezen.
Mevrouw R i fo kon zonder de algebra wel uitrekenen, dat eene afgefleten minnaares geen al te aangenaam erfdeel voor eenen troonopvolger zij, en dat zij na den dood van Saul in Kanonnenland gemist zou kunnen worden, te meer , daar Saul's opvolger duidelijk genoeg had laten blijken, dat hij geen vriend vanher
on-



991
onrein klaverblad was. Zij vergat derhalven ook niec, zig tegen zulke netelige gevallen in zekerheid te ftellen, en zij zogt dit waarlijk op eene geheel aarcige wijze fijntjes te bewerken. Zij rigcce namelijk haare oogen op een vorftendommetje, het welk op eenen tamelijk verren afftand van Kanonnenland lag en aan eenen heer toebehoorde, die voor klinkende munt alles veil had, Dit landgoedje zou in alle geval voor eene verflecen minnaares goed genoeg geweesc zijn, het onderhield zijnen meester njiuijK, doek er werd een prijs voor gevraagd, die met de geledigde ichatkist van Saul in het geheel in geen evenredigheid ftond. Doch deze fom en de aanfehaffing^ daarvan kwam bij de zo fraai fpekulerende dame in geen aanmerking; als men flegts wilde, kon er ook raad toe gefchaft worden, er was immers gelds genoeg in de waereld, al was het juist in Saul's fchatkist niet; zulk eene kleinigheid kon haar niec te rug houden, er op aan te dringen , dat dit landgoedje voor haar gekogt wierd. Maar ten einde zij nu ook na den dood van SitfJ niet misfehien verre van Kanonnenland uit ondank vergeten mogt worden, begeerde zij nog daarenboven eene jaarwedde van eene fom, T 4 zo



20 als geen prinfes van het koninglijk huis bekome.
Bij de uitvoering van dit fupra fijn ontwerpje handelde zij egter enkel middellijk, anderen moesten voor haar werken , ten einde geen fchijn van eene te groote eigenbaat en trotschheid op haar mogt vallen. Dit duur gefchenk zou nog kostbaarer worden, door dat het Saul vrijwillig en niet afgedwongen deed.
Doch voor dat alles hieromtrent in orde kwam, moest ecrot met naar zelve eene verhoging van itand plaats hebben. Het burgerlijke mevrouw was geen gevoeglijke titel voor eene vrouwe vaneen landgoed, en op den zetel van een vorstendommetje moest noodwendig een doorlugtig perfoon zitten. Saul deed er het zijne toe, door de voormalige Minchen Dikbeen en naderhand mevrouw Rifo tot graavin van Dunkelheimte verheffen en haar ook als zodanige aan het ganfche hof, ja zelfs aan zijne gemaalin voortefleilen. Dit was zekerlijk reeds een hoogefprong, welke haar,toen het citroenmandje neg aan haaren arm hong, nooit in haare gedagten zal opgekomen zijn; maar dezelve was voor mevrouw de graavin nog niet groot genoeg;









293
noeg; zij bedoelde tot het bezit van een landgoedje nog een" hoogeren (tap; doch tot bereiking van denwelken een buitenlandse!, hof haar behulpzaam moest zijn. Om hetzelve hier toe te bewegen, nam zij haare toevlugt tot het diplomatiek lichaam, bij hetwelk, tot bereiking van deszelfs oogmerken, elke weg regt en welkom is. Het evenbedoeld hof gaf haar den toon, en volgens denzelven ften.de zij de gedagten van Saul zo eenltemmig. dac haar de prijs, voor welken zij deze {temming overnam, reeds ge-; heel zeker was. Ook was het onderwijlen met de overige zaakjes naar wensch gegaan. Men was wegens den koop van een vorstendommetje reeds in onderhandeling getreden, en het ftuk wegens de jaarwedde was den opvolger ter ondertekening voorgelegd. Kortom, er was flegts nog eene fchrede tot het fchitterendst doelwit te doen, toen hetzelve der vreugdedronkene graavin door een eenig mannetje , hetwelk men tot hiertoe r.auwlijks nog als opfchietend befchouwd had, op eens weder geheel uit het oog gerukt werd. Dit mannetje was een van de buiten dienst geftelde ministers van Sapo, die tot hier zugtende een bloot aanfehouwer was geweest, doch nu, daar het al te dol wilde T 5 lo'



29f - ===
lopen, ongeroepen weder te voorfchijn trad en een ernftig woord op zijn' tijd fprak. - Het is ons leed, dat de kortheid, waaraan wij gehouden zijn, niec toelaat, dat wij onzen lezeren het zeer belangrijk gefprek, hetwelk bij deze gelegenheid tusfchen Saul en dezen eerwaerdigen grijsaart voorviel , in zijn geheel mededelen. Het eindigde met de woorden, bij welken, zegt men, in hec oog van den uitmuntenden grijsaart eene tr_un trilde:
„ Uwe majesteit heefc deze mijne wélmenende vooritelling gunstigst aangehoord! Gij zijt koning, het doen en laten ftaat in uwe hand! Maar voor dat ik mij van uwen troon verwijdere, bezweer ik u nog eenmaal bij de dierbaare aseh van uwen groocen vader, bij uwe eigen rust en bij het welzijn van uwe ncdergebogen onderdaanen, een ontwerp ce lacen varen, enkel door de onverzadelijkfte hebzugc, de vermerelfte heerschzugt bedagt, hetwelk Kononnenlands glorijrijken troon ten fraaad zou ftrekken, en den fchuldenlasc, welke uwé llaaten reeds zo zeer drukt, op eene ondraaglijke wijze zou vermeerderen!"
De vaderlander ging, ging met een vrij hart ui: het koninglijk paleis weder naar zijn huis.
S aul



a9S
Saul was ontroerd, zo ontroerd, dat hij aanftonds op ftaande voet van het ontwerp afzag; de graavin Dunkelheim fpoog vuur, de waare vaderlandsgezinde!, in Kanonnenland, fchepten een kwartiertje vrijer adem en üoegen 'de oogen dankbaar hemel waard; S au I's navolger, die buitendien nooit zijne bewilliging tot de bepaalde jaarwedde zou gegeven hebben, omhelsde den ouden ftaatsdienaar, en wij eindigen dit hoofddeel met den uitroep, die uit grond van ons hart komt:
Zo moesten zij, die aan het roer van eenen ftaat ftaan, allen zijn !
EEN



2oó ==
EEN EN DERTIGSTE HOOFDDEEL. Saul als Heerfcher.
hebben tot hiertoe onzen Saul freeds grootftendeels in het gezelfchap van vrolijke vrienden, in den gewijden kring van geestenkijkers en aan den boezem zijner minnaaresfen befchouwd. De onpartijdige liefde voor de waarheid van eenen geloofwaerdigen levensbefchrijver maakt het ons tot eenen pligt, hem ook van eene fchooner zijde voorteltellen, die, ondanks de gerugten van veele zwakheden, ook bij hem plaats vond.
Oorlog is zonder tegenfpraak het grootfte, het fchriklijkite kwaad voor het menschdom, en onder den fcepter van eenen oorlogzugtigen ■ monarch zal voorzeker zelden de weldadige vrugt van burgergeluk tot eenige volkomenheid komen. Saul was dit niet; de rust en het leven der menfchen waren hem dierbaar, en het was zwaar, ten uiterfte zwaar voor zijn hart, eene vijandfchap , waar in eilaas een monarch
zeer



== 397
zeer ligclijk kan gewikkeld worden, door de Wapenen te beflisfen.
Die hier uic een gebrek aan perfoonlijken moed wilde opmaken, zou indedaad Saul ongelijk doen: want hij heefc genoeg bewezen, dat het hem hier niet aan ontbrak. Daarenboven kon hij immers ook oorlog beginnen, zonder er zelf in perfoon deel aan te nemen, wijl het in het algemeen een zeldzaam geval is, dat monarchen zeiven hunne heirlegers te velde voeren. Hij zogt niet alleen voor zijne -haten zo veel mogelijk rust en vrede te bewaren, maar hij wendde ook zijne pogingen aan, om anderen door zijne bemiddeling tegen verderflijke oorlogen te verzekeren. Slegts eenige maaien zag hij zig genoodzaakt, het zwaerd uit de fchede te halen, en, het zij tot zijnen roem gezegd , hij ging daarin met eene verfchoning en eene voorzigtigheid te werk , waaruit duidelijk bleek , dat menfchenbloed hem dierbaar was. Men mag nu ook van zijne handelwijze in deze gevallen en over zijne oogmerken oordelen zo als men wil, genoeg, dat hij het leven van zijne krijgshelden niet ligtvaerdig in gevaar wilde flel» len.
Desniettegenftaande wist hij zijn aanzien met
na-



208
nadruk ftaande ce houden, en verre van zijne voordeelen te laten varen, wist hij veeleer zig veelen van dezelven te verfchaffen. Het is buiten twijfel, dat men hem, wanneer men bij hec beoordelen zijner ftaatkundige handelingen eene ftrenge zedekunde tot eenen grond wil leggen , veel te zijnen laste kan inbrengen. Maar hec is immers genoeg bekend, dat de grooten der aarde niet uit zedekunde, maar enkel en alleen uit ftaatkunde te werk gaan. Het geen derhalven bij den eenen regt is, moet voor den anderen billijk zijn.
Saul's ftaaten bekwamen onder zijne regering eenen medelijken aanwas. Hij kwam zekerlijk zeer gemaklijk aan deze vermering zijns rijks en zonder zig door iets buitengewoons daarbij ce hebben doen uitmunten; doch des te béter voor hem; hij toonde ten minste, dat hij zijne voordeelen wist te gebruiken.
TWEE



299
TWEE EN DERTIGSTE HOOFDDEEL.
Plotslijk werd het anders.
De plaats van Veltenheim werd rasch door eene andere jonge dame vervuld, die wel mee veel grooter lichaamlijke bekoorlijkheden praalde, maar die ook even zo veele kwaade hoedanigheden had, als de eerstgemelde er goede bezat. Het was goed voor Saul en zijn land, dat zij niet lang op haaren post bleef: want het hart van Saul was in haare handen zeer flegt bewaard. Zij verdween op eens uit de hofplaats. Er werd van haare verwijdering onderfcheidenlijk geiproken. Vast gaat het, dat zij zig aan eene zekere misdaad van ihuc had fchuldig gemaakt, waardoor een ander zig de zwaarfte ftraf op den hals zou hebben gehaald.
Saul liet dezen post nu onvervuld.; fchoon zijn hart nog even zo zeer als ooit het fchoon geilagt was toegedaan. Hij fchonk aan zijne mevrouw Rifo haare oude regten weder,
maak-



$80
maakte haar, gelijk wij reeds gezegd hebben,; tot graavin, en verkoos tot zijn bijzonder gebruik nog eenige aartige meisjes, die egter aan de graavin ondergefchikt waren en met burgerlijke beloningen moesten te vreden zijn.
Met de geesten fcheen bij hem nu zo veel vertrouwdheid niet meer plaats te hebben; want de oproepingen waren fteeds zeldzaamer geworden en zedert eenigen tijd geheel agterwege gebleven. Desniectegenftaande waren Birnbaum, Worm cn Rifo, de kamerdienaar, nog bij aanhoudendheid zijne gunstlingen en de eerfte verliet hem thans minder dan ooit.
Zo ftonden de zaaken , toen het op tens met Saul's gezondheid, die reeds zedert eenigen tijd zeer wankelend was geweest, genoegzaam op een eind liep. Hoe treurig dit verfchijnzel was, liec men zig egter als nog door geen angftig voorgevoel verontrusten, wijl Saul nog geen hoogen ouderdom had bereikt, en immers de ervarendite lijfartzen , gelijk ook de beste geneesmiddelen hem ten dienste ftonden. Doch wijl de lijder aanziender oogen zwakker werd en zijne levensgeesten dag op dag afnamen, als ook de geneesheeren dubbelzinnige antwoorden gaven, begon het klaverblad de hoofden te laten



===; 3°t
een hangen, en hec denkbeeld, dat hec nu weldra geheel anders kon worden, moest fteeds levendiger bij de verbondenen worden en bij hun juist geen zeer aangenaame gewaarwordingen verwekken.
Het is indedaad opmerklijk, dat Birnbaum juist in de hachlijkfte oogenblikken niet aan zijne geesten dagt en aan dezelven geen raad vraagde. Het fcheen, als of de menfchen hem en zijne medemakkers nu rascb wilden verlaten ; men zou derhalven moeten geloven, dac hij zig des te meer aan de geesten moest gehouden hebben; maar hij deed zulks niet, en hij zal het best weten, wat daar de reden van was.
Saul bevond zig op een zijner landhuizen; Birnbaum en de graavinDunkelheim kwamen zelden uit het ziekenvertrek. Hunne ongerustheid en verlegenheid waren zeer zigtbaar, en de deelneming aan het lijden van den gekroonden lijder was het niet alleen, die dezelven veroorzaakte. Zij zagen hunne ontwerpen verijdeld, en moesten nu op anderen bedagt zijn, wegens de uitvoering van dewelken zij zeer in verlegenheid waren , wijl hier wezenlijk periculum in mora was. Het was reeds zo verre met den koning, dat hij enkel door de V kunst



303* =
kunst der geneesheeren nog adem haalde; dit kon natuurlijk niet lang meer duren , wijl de kragten der natuur geheel uitgeput waren. Men had op géne zijde der grenzen geen zekeren voet, en de ingezamelde noodpenningen waren ook niet in zekerheid gebragt. Deze ftaat was waarlijk niet benijdenswaerdig; maar wat zou men doen ? men moest op goedgeluk het beflisfend oogenblik te gemoet treden.
Ieder mensch heeft zijnen tijd der verblinding; voor het klaverblad fcheen dezelve intevaJlen. Ten minfle verlochende de graavin haare fchranderheid bij Saul's ziekbed in eene hooge maat. Indien dit niet geweest ware , zou voorzeker het koninglijk geldkistje deszelfs aanzienlijken inhouden behouden hebben en de kostb^lre ring aan des konings vinger gebleven, of ten minste niet geheel en al verdwenen zijn.
Saul ontflicp en werd tot zijne vaderen verzameld. Nu trad een koning op den troon, wiens eerfte daaden aanftonds door Kanonnen. lands inwoners toegejuicht werden en de bewondering van het geheele waerelddeel verwekten. Een koning, wiens handelwijze tegen het onzuiver kiaverblad van wijsheid, geregtigheid en goedheid fterk getuigde. Een koning, die zig
niet



=59 303
niet flegts in de eerfte oogenblikken, niet flegts in enkele daaden, maar voor altijd en in alles voorbeeldlijk betoonde. Een koning, die zijnen ftaaten weder heldere zonnefchijn verfchafce. Een koning, die zig inzonderheid door de wijze, op welke hij den fterrekundigen Worm, dien grooten vriend der duisternis, buiten werking ftelde , bij iederen verftandigen denker, bij iederen waarheidsminnaar beminnens« en merkwaerdig maakte.
Dat deze loffpraaken uit de zuiverfte bron voordvloeijen en geen onzuivere oogmerken hebben , zullen onze lezers des te meer geloven , wijl ook deze groote voortreflijke koning reeds voor lang weder van het toneel getreden is, oj^hetvyelk hij zulk eene weldadige, navolgenswaerdige rol fpeelde. Voor eene halve eeuw bloeide Kanonnenlands welvaart onder zij ■ nen glorijrijken, van vaderlijken zegen druipenden fchepter. Hij heeft het goede gezaaid, rijk, vreugdevol moet zijn oogst zijn! —
V 2



AAN DEN BINDER.
Saul de tweede, te plaatzen tegen over den Titel.
Graavin van Dunkelheim, tegen over bladz. 39a.