HISTORIE
VAN LUDOriCUS
MANDRIN»
VAN ZYNE GEBOORTE AF , TOT ZYNE DOOD:
Met eene uytlegginge van het bezonderfte r zyn'er vreedbeden, ftruyk-rooveryen en zyne firajfö. .
Overbezet van de Franfche in de Vlaemfche Taele, dóór * * *.
EERSTEN DRUK.
Raró antecedentem fceleftuna Deferuit pede pcena claudo., HoiuT. Mb. III. Od. IL
m
TE AMSTERDAM. M, D. CC. LXXXVIL






TOT DEN LEEZER.
TB /JÊT En mifpryfl Salluftius van ons l\/B onderricht f hebben, dat RooI r M men eenen Fatilina hééft gehad: het fchynt dat alle de Over/Ie der Dieven eemgt glorie gevonden hebben in zyne voetflappen na te volgen. Men kan by zich zeiven begrypen, beminden Leézer, hoe gevaerdyk het is voor eenen menfch van te veel van dit /lacht van eerzucht te bezitten dóór welke hy altyd in de gedachten hééft van groote daeden uyt te werken: want het is dóór de zelve dat den menfch menigmael word verleyd tot afgryzelyke opzetten en mi f daeden. Mandrin, welkers léés-weer digen leévens-loop hier gaet ten toon gefïelt worden, had wel zyn deel in 'bezit van deéze eerzucht; want dóór haer zoo verre' vervoerd weézende, hééft hy in V laefie zyner dagen, zelfs de verfoeyelyks vrymoedigheyd gehad, naer eene ontalbaere menigte fr afweer dige fchelm-flukken begaen ? hebben, van Isgerwys tegen zynen Monarch te durven optrekken. Doch of is't dat dé fortuyn dit f.acht van eerzuchtige, bloedA



a Tot den Leézen
dor/lige en wederfpannige menfchen eenigen tyd fchynt mede te vallen, of hun voórfpoed toe te brengen, ziet men vroeg of laetden oo genblik te voorfchyn komen , waer mede de rechtveêrdige hand Gods een eynde maekt van alle hunne mifdaeden. Deéze dwaeze eerzucht verleyd hun menigmael zoo wyd, dat zy, 'tzy hun (leunende op hunne loosheid, of op het getal bun er aenhangers , zy zich fchier de flraf-vryheyd fchynen toe te fchryven. Nochtans, waer V dat zy de flraf die zy te verwagten en vóór oogen hebben maer van verre en aenfcbouwden, ongetwy/felt zoude deéze eene verhindering aen hunne vervloekte voórneémens moeten /lellen. Noóyt en hééft men den mifdaedigen ongeflraft zien in bezitting blyven van zyn fcbelmfluk. Men hééft gezien eenen Cartouche, zyn eynde was betrad: menbeèft gezien de dóór eerzucht-aengedreévene oproerige en wederfpannige Horjak en Krischau, zy hebben op bet fcbavot den loon vóór hunne werken gekreègen: Mandrin, den meeften fchelm die Vrankryk te flra/fen hééft gehad, en die zich als liet vóór-fi'aen ondempelyk te zyn, kréég ook eyndelyk op het bloed-tooneel den loon vóór zyne werken. Dit is waerlyk altyd het eynde van zulke eerzuchtige en bloeddorfïige fcbelmen.



Tot den Leézer. *
Hkr word dan aen het gemeyhte voórgeftelt eene Hiftorie die kan dienen vóór eenen oprechten fpiegel, om den menfch eenen altyd-duerenden afkeer te doen hebben van de afgryzelyke en barbaerfche voórneemens de welke men hkr in zal vinden: •want ahwanneer men zien zal, hoe Mandrin■ verfcheydemael dóór loosheyd de handen der Ju ft it ie was ontfnapt neweéfl, maer eyndelyk niet en hééft konnen ontvluchten zyne welverdiende'ftrafe; zal men by zich zeiven konnen begrypen, dat het vruchteloos is vóór dufdaenige zinnelooze en Godverlaetene menfchen bun te fteunen op hunne kracht, fchalkheyd of de vlucht. , IP*1* dan aen-neémen dit Werksken, twelk U-L., beminden Leézer, word aengebooden dóór den Vertaeler, die geêm zynen aerbeyd op-of er t tot verheffing zyn er moedetiyke taele. ■



HISTORIE
VAN
MANDRIN.
LUdovicus Mandrin was geboóren tot Saint Etienne de Saint Geoirs * in de Provintie van Dauphiné in' Vrankryk, den go. der maend Mey 1714-; zynen Vader was eenen man van het gemeyn volk, die niet als by fynen aerbeyd en dieveryen en lééfde. Eenige valfche Munters hem geleerd hebbende van geld-fpeciën te bereyden, geloofde hy den weg zyner fortune gevonden t'hebben, maer hy nam den geénen van zyn verderv. Deéze koónlte gelukte hem kwalyk, Mandrin wierd befchuldigt en achtervolgt. Eenigen tyd naer dien, de ftautig-
* Men hééft deéze wóórden geftekgelyk iu'tfranfch , om dat zy fomwylen niet en veranderen, en konnenile veranderd worden, van zommige zoo wel niet ea zouden gekent weézsn.



HISTORIE VAN MANDRIN. 2 heyd gehad hebbende van op eenige Wachten vuer te geéven, vvierd gedood in het gevecht.
Den jongen Mandrin vernam de dood van zynen Vader, en zwoor van haer te vreéken: hy erfde eenige gereedfcbappen bekwaem tot de bereydinge van geld-fpecicn, maer nog meer van dat zaed van eerzucht 'twelk ons tot groote daeden of wel tot fchelm-ftukken geleyd. Nouwelyks was hy in ftaet van den haemer'te beftieren, of b —af zich tot het na-maeken der geld-fpec.ien, of tot het vervaifchen der zelve. Den oorlog kwam onverwagt op: Mandrin vvierd Sol'daet, en dééd den Militairen Dienft zeer wel, den welken hy noyc en had dienen te veriaeten. Hetis mifTchien dit,'tgecn aen het gemeente doen gelooven hééft" dat deézen Roover Officier geweéfl: is, en verciert met de ecrcn aen kryss-mannen behouden. Het Kruys met 't welke men hem hééft gezien, hééft genomen geweéft van eenen Officier die by heeft doóiileéken; en den naem van Kapireyn die hem eegeéven word, is eenen naem die hy alsQverfrcn van eene bende dieven en lollcdraeyers (gezeyt fraudeurs) heeft moógen voeren.
Den oorloog en was nóch niet geëyndigt als-wanneer Mandrin weg-licp, en



3 HISTORIE
leyde twee medegezellen met hem. Zyne» Kapiteyn, die hein beminde, en wilde hem niet bekent maeken nochte zyn afbeéldzel uyt-zenden. Hy hoopte hem weder te doen keeren, door deéze agting, de welke aen hem zelve ongelukkig wierd. Binnen deézen tyd maekte Mandrin zich eene bende de welke dagelyks vermeerderde, en hem voóf Overften aengenomen had. Men bevond verftand by hem, eene wonderlyke -behendigheyd ende heyl. Mandrw had eene natuerelyke welfpreékendheyd, die 'tgoed verftand, moed om groote onderneémingen te formeéren, en ftoutmoedigheyd in het gevolg verzekerde. Aen een mifdaed liet hy hem weynig gelegen, alswanneer hy het noodig oordeelde aen zyne vraek en acn zyne voórneémens. Nochtans had by de weécenfchap van zachtheyd te betoonen; men zoude zyn hoofd aenzien hebben voor den zetel der ongeveynftheyd zelve; op zyne oogen moeit men ftudeéren om'er in t'ontdekken deézen grauzaemen aerd die hy zorgelyk vvift te verbergen, en welken hy niet en vertoonde als in zyne vetgoedheden. Zyne redenecringen liepen altyd op de deugdzaemheyd , en noóyt menfch en had'er min. Men bééld hem af met eene aenzinnelyke langde, het hair zwart, d<?



VAN MANDRIN.' 4
wink-bronwen grof, den neus als eenen arends-bek, de treken van 't wezen regelmaetig, de borft breed, fchoone beenen en eeneongemeyne macht. Ongelukkige begaefdheden die eene mifgreép der nutuere toonden, of eene grooter verderving in den geénen, die, door het gebruyk dat by'er van maekte, het zelve misbruykte. Zoodaenig was den vermaerden Struykroover waer vau ik de daeden befchryve.
De kuil: van St. Andreé hééft vecle fteenrotfen, de welke konnen dienen voor verblyf-plaets aen de geéne die geen en willen neémen in de bewoonde plaetfen. Mandrin koos daer eene fchuyl-plaets. Hy was ©ud ontrent de twintig jaeren , en zag zich aen het hoofd van thien of twalf overloopers, die hem aenzagen als hunnen Vader, en niet en lééfden als by zyne rampzaelige vernuftheyd. Hunne manier van leéven was verdrietig genoeg; zy bereydden hunne geld-fpeciën geduerende den nacht, en met den dag en dierven zy te voórfchyn niet komen. Mandrin ftoutmoediger als d'ander , vertoonde hem op de Jaer-merkten ofte Kermiiïèn , alwaer hy koopinge van waeren deéde. Men hééft aenmerkt, dat hy zich altyd aen de voordfte afgelegene Kooplieden addrefleérde , nyt vreeze da?



s HISTORIE
het groot getal van valfche fpeciën in het Land eenig agter-dunken zoude geheten hebben. Hy had zelfs zorge van hem t'erldeeden; den eenen keer vertoonde hy hem in eenen Krygsman, dan was hy in eenen Religieus of in Borger. Weerom in zyn verblyfplaets gekomen zynde , weêrdeérde men de Koopmanfcbap , of men deéd-ze dóór een betrouwd man verkoopen, en den Kapiteyn had altyd eeujonderfcheyden paert in de verdeelingen.
Dry jaeren waeren'er in deéze cemeynzaemheyd doórgegaen , als den Kapiteyn van Mandrin weerom kwam in het Land. Hy deéde zeggen aen den Broeder van den deézen, dat was hetzaeken zynen Soldaet hem, nieten vervoegde met het Regiment, dat hy hem als overlooper ging verklaeren en doen ftraffen. Deéze nieuwe maere wierd gebragt aen Mandrin, en ftelde hem in 'eene afgryzelyke verwoedheyd. Hy beval aenftonds aen zynen Broeder van nouwkeurjglyk te onderzoeken de plaetfen waer den Amptman verkeerde. Men noemde hem den dag, op den welken hy beneden de kuft snoeft pafTeéren ; waer op Mandrin zich op den weg ftelde , gewaepent met piftoólen. Zoo haeft hy den Kapiteyn van We gewaer wierd, liep hy by hem , en



VAN MANDRIN. 6 bad hem , met het nederigfte gelaet, van hem in het verdriet niet te willen brengen: zelfs hem eene fomme gelds aen-biedende vóór zyn verlof te bekomen , en toonde hem eenige flappen van daer een kleyn huyzeken, 'twelk hy zeyde 'tgeén van zyne Moeder te weézen, hem biddende van'er binnen tegacn, om de zaeken t'accordeéren. Den Kapiteyn liet zich gezeggen zonder eenig kvvaed vermoeden te macken. Maer nouwelyks was hy ingewikkelt in den engen weg, of Mandrin vermorzelde hemde ledenen dóór een piftoól-fchent , dan zich keerende na den knecht, doórbrande hem den kop. Schoon vergelding vóór de genegenthevd die hy tot zynen moordenaer had laeten blyken'l Het volk van Mandrin namen de lichaemen weg, en het mifdaed blééf ongeweécen en ongcuraft, Mandrin vervolgde wederom zyne koopmanfcbap.
Wie zal gelooven dat het herte van deézen barbaer, den welken met ondankbaerheyd en onmenfehelykheyd vermoorde zich dierf gevoelyk toonen aen de liefde? Het is. dit gevoelen", 'twelk aen de hertstogten gebied, of hun uytblufcbt, en niet als zacbtheyd in het gemoed van den menfch fchynt te werpen. Is'c dat de Minnaers hun tot <jle extremiteyten begeéven, 'tis uyt oog-



HISTORIE
merk van te genieten het voorwerp dat hun welvaerd maekt, en zy gaen te werk uyt blindheyd, of uyt wanhoop: maer zy en zyn noch onmenfchelyk noch bloeddorftig. Mandrin, dan vreédzaem, dan vreed, deéze fchielyke veranderingen voegden in hem t'faemen te ftrydigfte gebreken, en hy minde nog.
Eenen Edelman had met zyn overlyden twee Dochters achtergelaeten die uycneémende fchoon waeren. Mandrin , ingenomen van de aenlokkingen van de jongde, zogt om haer zyne liefde te kennen te geéven. Hy fprak, hy en wierd niet aenhoort; by fchreéf brieven , men wilde hun niet leézen;hy deéde gefchenken, men weygerde-ze. Deéze gelirengheyd (lelde hem in wanhoop, en den iver om deéze zaeke eenen goeden uytval te bezorgen, fmeér. hem in geduerige onkoilen. De Geid munterye leéd middelertyd eenige opbpudingen, eu de rekeningen de welke hy aen zyne medegezellen deéde, en waeren niet altyd getrouwelyk. Eenen onder hun vvierd gewaer dat het herte van den Meefter geraekt was, en bood zich aen om het te geneézen, of hem hulpe toe te brengen. ,, Ik maek u „ Onder-Kapiteyn, zeyde hem Mandrin, ,, is't dat gy'er mede t'eynde geraekt-; ik



VAN MANDRIN. 8
„ zal my ontmaeken van mynen Luytenant „ Perrinet, die my verdriet, en ik zal u, „ myn vertrouwen en zyne plaets geéven." Daer zyn zeer beymelyke ftreéken, zelfs onder de ftruyk-roovers. R*** was zeer gevleyd van den voet te konnen ligten van zynen Luytenant, en bejaegde d'eere van den tweeden dief der bende te weézen. Hy was den Neve van deézen R*** die fpion vóór de Sevegnols was in 'ejaer ,1704., en die thien a twaelfjaeren tot Marfeille geroeyd hééft. Hy wilde het rad winnen , 't welke Mr. zynen Oom O) ontfnapt had. , Gy zyt beangtft, zeyde hy aen zyn Mees„ ter; ik bevatte d'oorzaeke van de wey', aerinü die men u doet uytllaen. Die de " welke gy bemind is Edel; g'on hebt miflchien de moedigheyd niet gehad van
CO Deézen R*** was Koopman als hy zich bef-meder maekre. Hy milkyde eenen Opper Rechter, van den Koning van Vrankryk , over eenige Provmtie-i cefteit, overviel eenen Pott-looper, wierd Colftnel eemaekt en gepakt in zynen eeriten uyraang met de helft van zvn Regiment. Men verweés hem om eeraebraekt te worden, als eenen van d' Overfte van de muyteive. Oen Prins Eugenius vraegde zyne gratie eni en had maer de Ga!eVe' van wasr hï weer kwam met de dood van Ludovicus den XIV. ' Hy was in de jaeren 1750. in Holland, in den ouderdom van 8c. jaeren, met ichenkloon van de S»a» ten , en titel van Coloael.



9 HISTORIE
„ te zeggen dat gy het ook zyt; gy moet „ noemen Myn-Heer van Mandrin; dik„ wils zeggen, myn Land-goed, myn volk, „ peêrden en toerufting, men zal uwe tit„ tels 'aenbooten , en de liefde zal al ,', ftillekens ingloyen onder de fchauduwe „ van uwe Edelheyd. Gy doet my d'oo„ gen openen , zeyde Mandrin; ik beginne gewaer te worden dat myne borger" lyke afkomft niet wel en figureért aen de zeyde van den Edeldom van myne MinI' naerejlè , cn dat den hoogmoed van het " bloed in haer de gevoelens van het her" te kan uytbluffchen. Ik ben dan, zeyd' " hy, Myn-Heer van Mandrin. Maer zal " ik die "rol behoorelyk konnen uytvoe" ren? Niet en is'er gemakkelyker ernam R***, neemt eenen Lyf-knecht die u '', noem Myn-Heer den Baron van Man-
' drin; zet ter zyden al het géén het
borgerlyk zal verbéélden, als te gering ■ aen uvven ftaet, onthoud u wel van te „ erkennen de pecne die gy kerit;.... „ Néémt agt in 'tgaen dat gy den hiel „ niet en laet leunen, 'tgeén al te gemeyn is; daer moeten wel veéle zulke dingen weézen om Baron te zyn in eene „ Prochle. Men zal zeggen, deézen per„ foon is van groote geboorte, want hy



VAN MANDRIN. iö
hééft eene wyze van doen die over-een' komft hééft met zynen ftaet." Mandrin vertrok met deéze wonderlyke ondernchtinecn. Den tittel van Baron en hinderde aen zyne voórneémens niet: men bevond hem wel gemanierd , men geloofde hem Edel te.weézen, en alswanneer hy van liefde fprak, en wie.d hy in zyne reden riet meer geftoort. Men fcheén zelfs hem toe te ftaen van hoópe t' hebben. Hy verbéélde alle zynen drift in zyne dogen; hy floot teerderlyk de hand van de geéne die hy beminde, en men vergramde zich met; maer gelyk hy onweétende was of eenen Baron vóór eene eerfte mael recht had van de hand te kmTen, verliet hy haer eerbiediglyk, zonder het te durven doen* en vertrob van daer.
Binnen diën tyd waeren de zaeken ra de Spelonk wel van (land verandert. Lenen van de medegezellen, die af keenghcyd gehad had van de begaene moord, had de bende veriaeten. Den zorgvuldigen Roquatrol die het gewaer geworden was, had in baefte de haemers, de fchroef, de ftempels, de Geld-fpeciën en de bcreyde ftofte doen wesr-neémen, en was'er zynen Kapiteyn ■ioopen van onderrichten , befchuldigende Perrmei van wevnig veribnd en oplettent-



ii HISTORIE heyd t'hebben. De Droft-dienaeren narheti hunne maecregels kwalyk; zy toógden al t'faemen op, en boóden zich aen, op den vollen middag, aen den mond' van het onderaerds-hol. Hunnen Bevelhebber ofte Overften maekte groot gerucht, en ging aen 'thoofd van hun, al roepende, flae dood! flae dood! Zy drongen in, ende en vonden niet als eenige flegte gereedfchappen , fmilt-ovens en blaes-balgen. Zy en wierden zelfs niet gewaer eenen groeten fteen, den welken eene groote diepte bedekte, in welke Perrinet bedroógen door Roquairol met eenen anderen in flaep was gevallen. Eenen onder hun Helde voor van daer den nacht door-te-brengen, en deézen raed wierd goed-gekeurt; men plaetfte zich in de hoeken, vaft geloovende van heel dc bende te zullen hebben voor buyt. Slechte wyze van te werk te gaen: daer en was in'dit al maer Perrinet alleen die den nacht zeer ongemakkelyk doórbragt, en de andere vluchten binnen diën tyd; en waert't dat men het veld doór-loopen had, men had-ze al in'de ftruyken, haegen en bofieben gevonden, of in de enge doorgangen der bergen.
Dit ongeval dééd' eenige bekommernifTe »aen Mandrin, hy preés opentlyk de voor-



VAN MANDRIN. ia
zichtisjheyd van Roquairol, en fporce zeer mee Perrinet die hy geloofde in d'yzers te zyn. Ondertuflchen moeft'er eene woónfte gevonden worden, of het ambacht veriaeten. Naer veéle moeyelyke tochten, befloót men eyndelyk van neér-te flaen, en zich te verfchaniïen. Mandrin kóós eenen ongecultiveérden berg, en plaetfte zich onder den hoek van eene rots de welke haer vóór uyt ftak. Hy trok'er eenen gracht vóór op gewys van eene halve maene, deéd'er de zavelagtige aerde .onderfchraegen metfehooren , en vergenoegde hem van het met ftaeken te verfterken. Men werkte fpoediglyk om zich eenen onderaerdfehen uytgang te maeken, om van den zeiven gebruyk te neémen in geval van aentaftïnge; men ftelde Schildwachten, en daer wierd op kondfehap en op voórraed uyt-gezonden.
Vóór de zelve fchuylplaets van Mandrin ftond een Kafteel, 'twelk aen eenen ouden Procureur toebehoorde. Het was gebouwd op eenen tegen-over-gelegen berg, van waer het zicht had op beel het rondliggende veld; het was omringd van eenen goeden wal ; met oud-wetfche toórens, gangen, platte vlakten, of wandelingen in den hof en onderaerdfche plaetfen. Terwyl



ï£ HISTORIÉ
dat Mandrin bezig ftond met dat aendachtelyk te befchouvven, kwam men hem zeggen, dat'er den eygenaer van aenilonds geftorven was. „ Wilt gy'er de bezitting van hebben? zeyde Roquairol; het is aen „ ons is'c dat gy my helpt, ik en vraeg u , daer geen vyftig dagen toe." Mandrin die de bekwaemheyd van deézen man kende, beloóïde van hem te hand-haven overal waer het zoude konnen noodig weézen. Roquairol wift alle de voóroórdeelen van het volk, en hunnen fchrik van de doode, waer uyt hy beiloót voordeel te trekken. „ De omftandigheyd is gunftig, zeyde hy „ acnzynen Meefter;den overleédenen,en mids hy Procureur geweéft is, moet „ waerfchynelyk eenige kleyne wedergeé„ vingen te doen hebben; het betreft van ", met den nacht gerucht te gaen maeken „ in heel het huys, de meubels onder-te„ boven tuymelen en het volk te flaen ; ', gy zult zien dat zy haeft de plaetfen ver„ laeten zullen, om dat zy zoodanige vree„ ze hebben van de menfchen naer dat '„ zy overleéden zyn." Het lichaem van den Procureur was den zeiven dag begraven in de Kerke der Capucinen van eene naeft-gelegene Prochie. Roquairol ftelde zich op weg, hy befpiede de plaetfen af
en hield



VAN MANDRIN. 14
en hield hem bezyden-weegs. In den avond trok hy al ftil binnen het Kafteeel, vier mannen met zich hebbende, de welke hy verdeelde in verfcheyde plaetfen. De Weduwe van den Procureur was alleen in eene kamer; en gelyk zy geene getuygen meer by haer en had en ftorte geene traenen meer. Haere Dienft-boóden lachten al overhoop in de keuken, en vergaeten alreeds dat zy eenen Meefter gehad hadden. Roquairol, dunkende dat het tyd was om zyne rolle te beginnen, liep regt nae de kamer van den Procureur; hy begon eeril met de gordynen fterk heén-en-weér te dry ven, en het onder-te-boven te werpen van de ftoelen en tafels. De Weduwe die hoorende liep haeftelyk in de keuken. Roquairol beklaegde zich gelyk eenen menfch die brand, en ftelde het al dat'er was in onfteltenifle. Men meynde maer van een zeyde te vreezen t'hebben, alsvvanneer'er een groot gerugt ophief uyt de vier hoeken van het Kafteel; men hoorde fchrikkelyke Hemmen de welke onder eikanderen tvviftredenden om de ziele van den Procureur, en men zag niet als vuer en vlamine by middel van de piftoólen en een ftacht van fpringbuflên waer van zy hun bedienden. Roquairol had hem een laeken op 't hoofd B



35 HISTORIÉ
rrehangen met roode gefchilderde vlammen daer op; in welke toerufting hy verfcheen in 'tmidden van zyn volk, gekleed in Paters, ketens {leépende en een fakkel w d hand; hy ging in de keuken, alwaer op dit gezigt eenige Vrouw-perfoonen in onmacht vielen, doorliep alle de kwartieren van het huys, en verdweén.
Men en twyffelde van als-dan niet meer , of den armen Procureur was in de macht van de Duyvelen: men had hem gezien, men had hem gehoort, het bleek genoeg , het gerucht verfpreyde geheel het Land
dóór. n
Den volgenden nacht vertoonde Roquairol hem op de platte vlakten of wandelingen van den Hof omringt van vier Duyvels. De Weduwe had haere wacht verdobbelt, maer dit en diende maer om de vreeze en het gefchreeuw te vermeerderen. Alswanneer de bende Duyvels den weg nae het huys toe namen, vluchtten al de Vrouw-heden in t diepfte van eene groote kamer , alwaer Roquairol hun volgde: eenige wilden door de venfters fpringen, andere deeden gebeden , en befproeydden heel de kamer met gewyd water: Alswanneer daer eenen druppel van op de duyvelen viel, gaven zy vervaerelyke gebuylen, gelyk of het ziedende olie ge-



VAN M-ANDRIN. ifj
weeft was. Middelertyd gelieten zy van iemand met hunne haeken te willen nae zich trekken, en zy beweégden héén en weêr met groot geweld de ketenen van den Overleédenen : Deézen zeyde dik wils: "Kwalyk „ verkreégen goed, ongeluk aen óe geéne „ die het bewoónen, zy zullen branden „ gelyk ik."
Dit Tooneel duerde tot zeer diep in den nacht. De Weduwe , half dood van dit fchoon fpel t'aenfchouwen, en kwam niet wéér van haeren fchrik ; zy wilde deéze Woón-plaets van den zeiven nacht af veriaeten, en ging flacpen ten huyze van haeren Pachter, die een weynig van 'tKafteel woonde.
Eenige namen die zaeken aen voor belachelykheyd, en verhandelden haer als een verdichtzel of ydele verinbeélding. De dry Klerken, eenen Capuciner Moning en twee Abten maekten een befluyt van in het Kasteel het avond-mael tegaen neémen, en daer den nacht te gaen doór-brengen. Zy namen met hun acht gewaepende Dienft-boden, en dry Vrouwlieden om hun te dienen en de fpyze te bereyden. Roquairol ziende dat hec op zyne eere aenkwam, ftelde vaft van den buyt den welken hy nu zoo verre in zekerheyd had gebragr, hem niet te laeten af-



I7 H1STO.RIÉ
neémen. Hy maekte met veel zorgvuldigheyd den dag te weéten die zyer toe gekoólel hadden, en fchilue zyne zaeken na behooren. Het beftemt avond-mael moeit gebeuren in een groot Salet. 'Roquairol maekte een openingWte holligheyd m den muer en Hopte die volgens, naeft de P^tfe, rnec planken en tapytwerken daer over doorLak daer naer de fchouw-pyp, welk hoi als-dan kwam in eenen donkeren zolder, en ftelde op den zeiven een groot deel van zyn volk, de welke van alles dat zy hebben en doen moeiten wel voorzien en onderricht waeren. 'Twas al in eene diepe ruft tot op den oogenblik van de maeltyd. De onbefchroomde maeltyd-gaften peyfden dat zy de doode op de vlucht geilek hadden en geboóddendat men zoud opgediend hebben, lenen oogenblik daer naer hief er hem een afgelegen gerucht op; zy luyfterden toe, en hun keerende wierden zy achter hun eenen Beêr gewaer van eene ongemeyne zwaerfyvigheyd, den welken aen al de fchotels kwam rieken: zy wierpen hun d een op d'ander, en geraekten al over hoop in 'tdiepfte van de kamer. In den zei ven tyd fprong'er eenen grooten Aep op de tafel, en fmeétal de keêrflen onder te boven. Vier Duyvels kwamen uyt het middelfte van den



VAN MANDRIN. 18
muer met brandende fakkels; acht andere bragten den Procureur al huylende rond hem; deézen riep: " lk brande, ik brande, „ kwalyk verkreégen goed , ongeluk aen „ de geéne die het bewoóncn, zy zullen „ branden gelyk ik." Men zag nog vier andere Duyvelen te voórfchyn komen-onder een ander gedaente met haeken en vorken; en om niet achter te laeten, en het fpel volmaekt te zyn, kwam Mandrin langs de fchouwe af in een vel van eenen Stier met de hoorens op den kóp, cn verzeld van vier Moorianen ofte Duyvels met fakkels. Deézen fleép was van acht-en-twintig perfoonen; de Abten en de Wildzangers of Loskoppen waeren met eenen onzeggelyken fchrik bevangen, de Knechten en wifien niet dat zy zelfs waepenen hadden. Alleenelyk wilde den Capucien eenige ftandvaftigheyd toonen; eenen van de Duyvelen verbrande hem den baerd met zyne fakkel; hy naederde vervolgens de andere, en hak het vuur in hunne paruykenen in de kleederen; een ieder trachte de deure maer te winnen , en de vlucht was algemeyn; de Helfche Schaere geleyde hun uyt met groote toórtsftooten op het achterfte. Roquairol blééf dien-volgens in bezitting van het Kafteel en van het Avond-mael.



HISTORIE
Mandrin nu meefter zynde van het Kalled; maekte Roquairol tot berkentenifFe • oe gedaene dienften , Luycenant op . . .<dd zelve, en in de tegenwoórdig. van heel d'Helle. Men liep aenftonds 1: keuken en het voór-hof; men lachte fterk ,en metgrooten fmaeken vroeylykheyd nam men'ravond-mael. De oude Huys-gaften en fcheénen geene begeerte t' hebben van wederom te komen in deéze Woonde; zy en hadden aldaer niet anders gelaeten als eenige flegte tapyt-werken , eene tafel en iloelen. Mandrin pafleérde 'er den nacht, en deéde eenige vuur-pylen fchieten , terwyl ook zyn Volk met ketens te fleepen en fakkels op-te-fteéken hetgemeynte in hunne dwaelingen voedde. Maer gelyk of'er geduerende den dag eenige nieuws-gierige zouden hebben konnen komen in het Kafteel, plaetfte Mandrin eenen van zyn Volk gekleed met een Beêren-vel aen den ingank, den welken zich wierp op de geéne die wilden voorderen.
Mandrin, nu vergoed zynde van 't verlies van zynen onderaerdfehen Kuyl, deéde fmilt-ovens maeken in de onderaerdfche plaetfen van zyne nieuwe Woonde, en tranfporteérde daer in al 't geétie hy in zyne kleyne Sterkte had behouden. Hy deéde den



VAN MANDRIN. 20
grooten ingang van het Kafteel fluyten, en opende eenen alwaer men langs den bofch inging door eenen verleyden of fnooden | voet-pad. Men maekte in het Huys van tyd tot tyd groot gerucht, en alle nachten ftak men dry brandende fakkels uyt, de welke regen en winden uytftonden.
Men bereydde middelercyd geld-fpeciën en men diftribueérde hun in het Koningryk: het had gevaerlyk gewecft van'er eene te groote menigte in de Provintie te laet-en uytgaen ; daerom vóórkwam Mandrin aen deéze zwaerigheyd met eenige van zyn Volk op d' uyterfte grenzen te zenden; en begon zelfs vremde geld-fpeciën te bereyden. Alles had eenen goeden uytval vóór hem , alleenelyk kwam de liefde eenige ongenoegte te zaeyen op zyne vermaeken. Terwyl hy met Roquairol daer over fprak, wierd hun Perrinet gebragt, die heel verwondert was van zich met zoo veéle koelheyd ontfangen te zien worden; hy had wel te verheffen het gevaer dat hy geloopen had, den honger die hy had geleéden, en de behendigheyd waer mede hy zich daer uytgetrokken had, men fcheén nouwelyks hem te willen aenhooren. " G'en zyt mynen Luyte„ nant niet meer, zeyde hem Mandrin; „ ik geloofde dat g'in de macht der Droft-



ai HISTORIE
„ dienaers waert, en ik en heb geen volk „ noodig die hun laeten valt grypeh; is't „ dac gy in de klafTe der werklieden niet en „ wilt weêr gaen, gy zult mynen Lakey „ zyn, ziet daer al 'tgeén ik u aen te bie„ den heb." Perrinet en dierf niet tegenknorren, den lyf-knecht-dienft en fcheén hem niet te gering, hy nam het aen.
Den Baron en zynen Lakey ftygden te peêrde om hun te begeéven ten huyze van de fchoone Izaura. Den Baron fprak een menigte teere redens, waer van ik my de moeyte niet en wil aendoen van te verhaelen: ik zoude vreezen eene fpraeke te veragten de 'welke voor andere gemaekt is, met haer te plaetfen op eene tonge van een monfter 'twelk niet als vreedheyd en onmenfchelykheyd en bezat. Izaura was weêrdig van bemind te worden; deézen Minnaer vertoonde zich aen haer in eenen ongeveynfden fchyn, maer het verleydende gemoed was voor haer verdoóken; zy geloofde hem te weézen die hy niet en was, ik onfchuldige haere mifgreép: Eylaes hoe zeer hééft haer leedvveézen de onfchuld van haer hert betoont! Mandrin wierd ftraks gewaer dat hy bemind wierd, hy geloofde zelfs van medeftryd tuffchen de twee Zufters te zien, en hy en vreefde maer, of dat deéze tweedracht



VAN MANDRIN. aa
zyn geluk niet en zoud konnen hebben te erende werpen. De oudde lachte en gekte dikwils met de jongde , en uyt fchimp noemde zy haer bywylen Mevrouw de BarorteUe Izaura weende bedektelyk zonderz.cn te durven beklaegen , doch ten langen leden openbaerde zy het aen haeren Mmnaer. deézen haede hem om'er kennis van te geeven aen Roquairol, den welken deeze gelegentheyd vlytiglyk waernam om zich dienL te toonen aen zynen Meeder, met zyne belangen met de geéne van zyn eygen te verbinden of t'faemen te voegen ftelde aen zynen Meeder voor van hem ingang trachten te bezorgen in dit huys, van hem aen ce-kondigen als eenen Edelman en van zyne Vrienden, en van zich dan te deunen op hem vóór het gevolg van de zaeke. Den Kapiteyn en den Luytenant begaven hun op de reys met eene behoorelyke toerufting men had geen kwaed vermoeden van loothevd. Izaura^ vermaek in't zien van haeren Minnaer; haere Zuder fcheen gevoelig te zyn over de zorgvuldigheyd van deézen Vremdding , ende hy en mishaegde haer ook niet. Het deugdzaem gelaet twelk zy willen te toonen en fcheén niet vallen ofte sedudeértte zyn. Mandrin keerde er alleen Se toe , en Jraegde het verlof om zynen



23 HISTORIE
Edelman weder mede te brengen; zy kwamen te gaêr, en naer dien fomtyds alleen. Eyndelyk waeren de zaeken tot zoodanig punt gekomen, dat zy de fchaemloosheyd hadden van voóiflellingen van houwelyk te doen; en waert dat'er eene onverwagte gefchiedenifie hunne voórneémers niet en had komen verwerren, ongetwyffelt had eene aenzienelyke Familie de hand gaen geéven en zich verbinden aen een grouwelyk maegfchaep 't welk haer zoude gefchonden hebben met een eeuwige oneer; maer de voórzienigheyd Gods die verflroeyde de eerloosheyd en befchermde de onnoozelheyd.
Terwyl deéze dingen van buyten gebeurden , regte Mandrin eene nouwkeurige tucht op in zyn Hof der geld-fpeciën. Men werkte aldaer met neérfligheyd geduerende den nacht, en men flaekte het zelve met het aenkomen van den dag. Een deel van 't Volk was gefchikt tot bewaeringe van den Schat, en een ander was op fchildwacht aen de mueren van het Kafteel. Vier Mannen deéden het ambacht van Peêrde-tuyffchers, ten profyte van de Bende, en gingen tot op de grenzen van Spagnien peêrden opkoopen. Zy wierden by nachte geleyd in de Hallen van het Kalteel, en men srokze 'er uyt by nachte om'er mede tc



VAN MANDRIN. 24 caen nae de jaer-merkten. Ander deéden den koophandel in d'Indiaenfche Lynwaeden en in den Tabak: de afgelegene kamers waeren vol van deéze Koopmanfchappen. By dien gebiedde Mandrin c'faemen over valfche munters, over makelaers in p.eêrden en over lolle-draeyers. De valfche Speciën dienden tot den koop van verbode goederen en van peêrden, en het produét van de verkoopinge bragt de geld-fpeciën by van eene waerachtige weêrdye, waer van de omdeeling gedaen wierd ingevolge de opgeregte overeenkoming.
De Verfchyningen van de doode hadden den fchrik in heel het Land verfpreyd, en maekten dat het Kafteel van Mandrin gehouden wierd voor eene fchrikkelyke plaetfe. Eenige ongelukkige, die'er al dwaelende in den Bofch durven naederen hadden, en kwamen in de naebuerige Prochien niet meer te voórfchyn : ongetwyffelt had dien Schelm hun aen zyn loosheyd en verwoedheyd ten beften gegeéven. Op deéze gebeurteniflen had men d'oogen moeten openen- maer de domheyd van 'tvolk op den artikel van de Verfchyninge d:r doode is te
groot. , Het bedrog en duert maer eenen tyd: vroeg of laet ziet menden oogenblik op-ko-



£5 II I S T O R I E
men den welken den mancel weg-neemt die bet bedekt. Het was tyd dat de liften van Mandrin vóór al de weéreld kwamen te verfehynen. Eenen jongen Officier, die nae den kant van Grenoble trok, hoorde al de verdichtzels van het volk op de ziele van den Procureur, hy wierd dit ontoegankelykfchynende Kafteel gewaer, en ftelde hem op weg om'er zich nae toe te begeéven^ en hettegaen onderzoeken, min uyt begeerte van het te zien, als uyt veragting van al het géén hy hoorde zeggen. Hy klopte aen d'eerfte deure; den Bcêr kleedde zich veerdiglyk met zyn vel, en kwam zich aenbieden om open te doen. " Ik zien eenen Beêr, „ zeyde eenen Grenadier die deézen Offi„ cier vcrgezelfchapte: Daer en zyn geen „in d'Helle, antwoórde den Officier, ", gééft vuer, wy zullen'er het vel van heb', ben." Den Beêr dééd open, den Officier ftelde hem de piftoól op den kop, en fmeét hem te gronde. " Ziet daer is eenen die aen „ ons is, zeyd' hy, laet ons zien of dat'er „ ander zyn." Hy ftootte aen de deure, en voorderde nae binnen. Den flag was gehoort geweéft door heel het Kafteel: Roquairol die alsdan commandeérde , mits Mandrin afwezig was, deéde de Bende de kleedingen neémen de welke fchrik konden aenjaegen.



VAN MANDRIN. s6
Terwyl de Tooneel-fpeclders hun bereydden om op den Theater te verfchynen , doorbraken den Officier en zynen Grenadier de deuren.Hec Tooneel wierd geopenc door dry groote mannen gekleed in't zwart, en gevolgt van vier a vyf zeer aerdige gedaenten. Den Officier zond hun lood nae het lyf, en zy verdweénen. Roquairol deéde Hangen en andere vergiftige dieren ia de kamer loopen: den Grenadier hield'er een van vaft met den voet, en bemerkte dat het van bord-papier was, maer met véél koónft gemaekt en met veéren bereyd, waer mede zy op eene zeer zeldzaeme wyze beftierd wierden. Hy wierp zich op d'ander, en den Officier dééd van gelyken. Roquairel gevoelde dat de vreeze of vervaerdheyd geen vermoógen en hadden op zoodaenige mannen, en dat de ontdekkinge van alle deéze looze treéken een groot naerdeel aen de zaeken van Mandrin Honden toe-te-brengen ; hy konde den Officier en den Grenadier het leéven neémen, hy had wapens, en volk onder zyn gebied : hy wankelde langen tyd wat hy'er van doen wilde, maer hy wierd van dit voórneémen getrokken uyt vreeze dat het Regiment, 't welk niet wyd afgelegen en was, van hunne dood eene bloedige vraek zoude genomen heb-



*7 HISTORIE
ben. Hy nam eene zachtere party; hy zond dry verkleede mannen van zyn volk af in het Dorp , met laft van het Gemeynte te vóórkomen , van uyt-te-ftroeyen dat den Officier en zynen Soldaet niet en hadden durven binnen het Kafteel gaen, dat zy hun van verre afgefpied hadden, en hun hadden zien verduyken achter de doorne haegen, zelfs zonder te durven ingaen den Bofch den welken by de Wandel-plaetfe lag. Geduerende diën tyd fpeelde Roquairol eene andere rolle, en ging met den degen in d'hand in de kamer waer den Officier was. „ Ik „ en meynde niet, zeyd' hy hem, leévende „ te gemoeten in eene plaets alwaer ik doo„ de vervolge. Ik zoek een monfter 't welk „ ik thien-mael met dit ftael doór-fteéken ,, heb, en 'twelk vóór myn oogen komt te verdwynen. Gy vind my bezig met fchim„ men te bevechten, antwoordde den Offi„ cier; maer gedierten de welke ik van te „ verpletten kome, leeren my de loosheyd „ ontdekken." Roquairol fcheén zich met aendagt bezig t'houden met deéze ferpenten t'aenfchouwen; maer hy Wond ondertusfchen behendiglyk de veéren weer op, en hy beftierde de zelve zoodaeniglyk, dat zy hem ontfnapten , en trokken wederom in d'hollen de welke hun voór-bereyd waeren,



VAN MANDRIN. 2$
Daer op geliet hy zich als eenen menfch die hem verfchrikt, en die aen de Duyvelskoónft fcheén te wyken. „ De Duyvels, „ zeyd hy, hebben den aerc van dood te „ fchynen, en van zich weer in den 00„ genblik leévendig te maeken. Gy verbry„ zeltze, gy doóriteéktze , zy vallen, en „ regten hun in uw gezicht met de zelve „ dapperheyd weer op. Ik heb eenen Beer „ willen dooden in het Voór-Hof hy hééft „ my gezeyd dat eenen anderen hem had „ gedood, en dat het niet en betaemde van „ hem eene tweede mael te dooden; ter „ zeiver tyd is hy voor myne voeten geval„ len; laet ons zien waer hy gebleven is." Zy gingen uyt; den Beêr die zich niet meer en wilde laeten naederen, regte hem op zyn achterfte pooten, toonde zyn vel, en deéde hun verftaen dat zy hem niet meer en zouden hebben gehad , en ging weer binnen in zynen toóren, waer van de deure die hy floot, hem buyten gevaer ftelde. Het was zigtbaer dat Roquairol eenen man in de plaets had geilek van den geénen die de fcheut in den kop had gekreégen; maer hy beftierde die zaek met zoodaenige koóolte en voórzigtigheyd, dat hy eenige vreeze in hun deéde komen, en fcheén'er zelfs t'hebben. Op 'caenfehouw van 't exempel vale



&9 HISTORIE
men lictelyk over. Onze twee Krygs-helden, de welke heel d'Helle niet en zoude verfchrikt hebben , beefden op 't hooren der ftemme van eenen Bedrieger; fy jcheenen nochtans nog een goed en ftandvaltig selaet te toonen , en gingen met genoegzaeme ftoutigheyd binnen in de verlaetene kamers en donkere onderaerdfche plaetien, maer het en was nochtans niet meer met de zelve onbevreeftheyd die zy in 't aenkomen eetoont hadden, en Roquairol verftond wel haeft dat zy niet véél en zogten van nieuwe gefchillen met de Duyvels t'hebben. Ondertuflchen kwam den nacht aen; Roquairol ver^ezelfchapte hun tot aen den voet des Bergs, met hun fpreékende van Verfchynmgen! van Spooken, Betooveringen, vremde Gezichten en van al de verfchrikkenfte leucrenen die hem in de gedachten konden komen, of zyn verftand hem ingecven.
Onze twee Krygs-lieden deéden het verhael van al 'tgeén zy gezien hadden, met eene krachtige uytdrukkinge, maer zy en konden het niet doen gelooven, zy waeren vóórkomen. Hunne redenen en deeden met meer indruk, als de geéne van deéze praeters of klappaerden die alles hebben gezien, die de helden geweéft hebben van de daeden die zy verkoopen, en die men wel by
gedooging



VAN MANDRIN. 30
gedooging wilt laeten fpreéken. Den Grenadier wierd gewaer dat'er eenige ftukken van het iyf van eene flange, die hy verbryzek had, by hem gebleven waeren; hy liep daer van kennifle geéven aen zynen Officier, die hem belafte van hun zorgvuldiglyk te bewaeren. Saint-Pierre, eenen van die de welke Roquairol gezonden had, roofdeze hem 'snachts, en leyde eenige ftukken van verrot hout in de plaetfe. Deézen lift, hoe liegt hy zyn mag, bragt in hun verdand de overtuyging van de Verfchyning der Doode en booze Geeften; zy fmeéten met fchrik van hun weg al 'tgeén hun van dit vreezelyk Kafteel overgebleéven was, en onthiel* den hun wel van'er aen 't Regiment van te fpreéken , uyt vreeze van belacchen te worden.
Manduin vernam deze gefchiedenifTe, en nochtans en blééf hy niet zonder vreeze; hy zag met vermaek dat men gelukkiglyk deéze ontzacchelyke Vremdelingen bedroógen had, en dat hetGemeynte noch uyt hun dwaeling niet en geraekte : nochtans liet hy zyne gedachten voorder gaen ; hy duchte dat veéle feyten 'tfaemen gevoegt wel eenige overleggingen, tegenftrydig of hinderlyk aen zyne belangen zouden hebben konnen verwekken, of dat andere Soldaeten C



3i HISTORIE
aen hem een gevaerlyker bezoek zouden: konnen komen geéven , ende waerlyk, alle deéze dingen vielen hem alle gelyk op den hals.
Eenen van zyn volk had opeenjaer-merkt by Lions Lynwaecen , Schaepen en ander mond-voórraed gekogc. Den verkooper van de Schaepen, wel te vreéden weézende van de merkt die hy gedaen had,fmeét van blydfchap eenen patacon in de locht, den welken met den val in ftukken fprong; hy fmeét eenen tweeden , hy vermorzelde insgelyks: men befchouwde deéze ftukken, men bevond dat het eene mengeling was van glas, van tin en van kwikzilver. Deéze dfy ftoffen te faemen gemengd was zeer wel het zilver gelykende , maer daer ontbrak hun deéze aen-een-hechting ofte aenkleéving van deelen gelyk het zilver 'twelk het glas niet en hééft, en het kwikzilver aen alle metaeJen of mynftoffen weg-neémt. Men zogtnae den uytgeéver deézer fpeciën , men wierd hem gewaer en men achtervolgde hem ; maer met d'hulpe van een goed peêrd , waer van hy vóórzien was, ontfnapte hy het gevaer en verliet zyne Koopmanfchap.
Middelertyd de Weduwe van den Procureur verltond van haeren Pachter, dat men. een voet pad zag.aen 't eynde van zy»



VAN MANDRIN. 3a
Hofftede ofce Huys, en dat men dikwils fchoone peêrden ontdekte, de welke weydden in de donkerheyd van denBofch. Eenen Klerk, die van het getal geweéft was op het vermaerd Avond-mael , zeyde haer: " Ik „ vermoede, Mevrouw, dat uw Huys eene ,, fchuylplaets van Koopmans der-verbode „ goederen geworden is, en dat het deéze „ Heeren geweéft zyn , die ons zoo wel ,, ontfingen in de expeditie die wy deéden „ met den Pater Capucien." Dit gepeys fcheén eene vafte ontdekking te weézen , daer by gevoegt de overweéging van den voorval des Officiers : de Klerken hun by eenige Soldaeten gevoegt hebbende, trokken daer mede nae het Kafteel, ten getalle van veertig Mannen , voorzien met waepens en met eenen manafdgen moed. Mandrin commandeérde daer alsdan, hy dééd al zyn Volk in de onderaerdfche plaetfen trekken, en bereydde zich om'er den ingang van wel te beletten. Het was noodeloos ofte te vergeéfs geweéft van de aerde voet vóór voet te willen twiftredenen, noch het oogmerk van Mandrin en was niet van in het open veld een gevecht aen-te-neémen, hy en had geen belang of deel om kwartieren, de welke men als onbevvoónbaer aenzag, te befchermen: hy ücót zyne rykdommen



33 HISTORIE
in zyne onderaerdfche plaecs, en dachte
van bun daer te bewaeren, of om de ver-
weêringe te verlengen, om hun elders te
tranfporteéren.
De Krygs-bende kwam m het Voor-Hot van het Kafteel, ende en had niet eene verfchyninge noch van den Poortier, noch van de Spooken. De Helle en wilde diep- dag riet uytrechten , alles was geruft. Het Klerkdom 'twelk nu niet een geyaer en . ontmoette of gewaer wierd, verfpreydde hun , in de kamers , alwaer het eenige meubels ; vond, de welke men voor goeden buyt hield. Zv beklommen vervolgens de mueren van een klyn Voór-Hof, en doodden het pluym- . gedierte 'twelk aldaer liep.: De Soldaden., braken de deure van eenen kelder open, en vonden'er koftelyken wyn in. Zy rolden, een ftuk boven,..en heel het gezelfchap . maekte goede der.'MANöRMzag-hun vthaeT/ zy hem niet, en hield hem bezig met dit fpel t'aenfchouwen; hy konde huiv doorfchieten, 'twelk miflchien de maeltyd zoude ontroert hebben; by had liever hun het keven te laeten, hoópende dat den nacht hem eenige gelegentheyd zoude gelevert hebben, om'er hem op een ander maniere van te ontlaften; maer hy vond hem bedroogen. De MaréchaulTeën hadden bevel van op-te-trek-



VAN MANDRIN. 34
ken , en het Kafteel vond zich aenflonds omringt door Soldaeten en Boeren. Mandrin keerde zich dan nae zynen Luycenant en zeyde hem: "Die Volk en wik zich niet „ te vreden houden met mynen wyntedrin„ ken, ik zien dat zy ander dingen moeten hebben om bun te vergenoegen." Hy ftelde zyn Volk in order, en bereydde hun tot het gevecht. De Droft-dienaeren waere» zeer wel gecommandeért: zy hadden eenen Prevoóft voor Overften die de fchikkingen deéde als een man die zyne zaeken ter deég verftaet; hy plaetfte eenen Brigardier ofte Bevelhebber met zesRuyters, Soldaeten en Boeren aen de kleyne deure, by middel van welke deure de onderaerdfche groote plaetfe, den uytgang had in den Bofch, en hy viel den grooten ingang aen met groote vinnigheyd; hebbende de mueren over al wel bezet met gewaepende mannen. Mandrin bood het hoofd aen deézen dapperen aenrander, terwyl zynen Luycenant eenen uytgang zogt te openen langs achter. Roquairol het zelve onmoógelyk geoórdeek hebbende, belette den ingang met paelen en boom-takken, en kwam zich weerom vervoegen by zynen Kapiteyn; deézen laeften, die al het bloed 'twelk in zynen wil gelegen was noch niet en wilde laeten vloeyen, had



35 HISTORIE
toevlucht tot het bedrog en loosheyd. Hy deéde door eene fchrikkelyke ftemme aenkondigen, dat men aen de gedachteniffen der doode niet te fchimpen en had, of dat de Helle haere verwoedheden ging laeten uytberften. Met zyne drygingen wierd gelacchen, en men vervolgde den aenval. Mandrin liet daer op eenige verbrandende ftoffen flingeren; hy fchoóc vuer-pylen en een flach van fpringbufTen in de aenzigten der Belegeraers de welke zoo véél uytwerking hadden dat zy de zelve verdreéven. Zy kwamen wederom tot de bevechting; zy wierden ziedende olie en gefmolten lood nae het lyf gefpuyt: zy vluchtten wederom, en boóden hun eene derde mael aen. Alsdan yraegde Mandrin hun, die tot dan nog niet en had gedaen als beginnen te fpeélen, of zy wel peysden op 't géén zy gingen doen, en raedde hun van het zelve wel t'overweégen. Zy antwoordden ftoutelyk, dat zygeen meyning en hadden van Roovers en Dieven vaitte-neémen, maer dat zy Spookenofte Geesten kwamen bevechten. Daer op deéde Man~ Prin eene te gelyke loffing der hand-buffen geéven, waer door'er dry gedood en zes gekwetft wierden. Mandrin had de voórzigtigheyd gehad, gelyk zy geharnaft waeren ? van nae den kop ende billen te doea



VAN MANDRIN. 36
fchieten. De Klerken; die zich daer maer als getuygen en aenzagen, trokken het haeze-vel aen, en ftelden het op een vluchten; maer eenige Soldaeten en de Droft-dienaeren ofte Archiers boóden dapperen wederftand.
Middelertyd wierd den Prevoóft indachtig dat hy eenige Hechte pronk-behangzels had gezien in de kamers de welke hy aireede in zyn macht hadde; hy trok achterwaerds met zyn volk; deéde deéze behangzelsnayën in de gedaente van zakken, deéde de zelve met aerde vullen, en hun doende voor zyne Krygs-bende rollen, bood zich zoo aen tot eenen vierden aenval. Mandrin begonft dan zich te berouwen van hun gefpaert te hebben, en beloofde hun dat zy hun op eenen anderen keer wel zouden leeren kennen hebben. De aenranders, die niet en geloofden dat hy eenen uytvlucht hadde om hun te konnen ontfnappen, fpotten met zyne beloften en drygingen, en offerden hem eene woonfte aen alwaer hy den booswigt niet en zoude fpeélen. Zy braken met handboomen de deurë open, en ftaken het vuer in 'tgeén zy niet en konden in ftukken breéken. Zy drongen eyndelyk in, naer eene bevechting van dry uren. Maer hoedaenig was hunne verbaefdheyd, als-wanneer zy niemant ge-.



37 HISTORIE
waer en wierden! De onderaerdfche plaetfe had ontrent 80. voeten langde en i8.breedde : de fakkels, die daer brandden ,■ verfpreydden'er een licht 'twelk het géén de Zonne zelfs overtrefce: niet en konde aen het gezigt ontglippen, en niet en boód'er zich aen aen hunne oogen. Den Prevoóft liec zyn gezigt langs het gewelfsel draeyen, daer en was niet eene opening te befpeuren; hy zag op de aerde, den grond was vaft gebaend en in zyn geheel; de kanten ofte zeyden waeren gefloóten en afgezet met goede paelen de welke t'faemen gevoegt waeren Om de invalling der aerde te beletten. 'Tgeén meer verwonderde, was de nettigheyd van de plaetfe, de welke men gezeyd zoude hebben gereed gemaekt geweéft te zyn om'er iemand t'ontfangen. Den Prevoóft en zag niet zonder verdriet dat hy de vrucht van zynen aerbeyd verloór. Hy opende de deure die in den Bofchuytkwam,en deéde dóór Boeren de plaetfe daer in de ronde omgraeven. Dit werk was ook vruchteloos; zy tuymelden véél aerde om, ende en vonden niet als aerde. Gelyk hy achterdocht hadde, dat men hem niet en had konnen ontfnappen als dóór eenen onderaerdfehen loop-gracht, dééd hy heel het gebergte bezetten dóór Boere-lieden, met bevel, van hem reken-



VAN MANDRIN. 38
fchap te doen van al het geéne zy zouden komen te befpeuren. Hy addrefleerde zich vervolgens aen de zeyden of mueren van het onderaerdfch hol, en deed al de paelen wegnemen: daer wierden'er vyf a zes gevonden de welke op eenen halven voet van d aerde afgekapt waeren, en die hun nouwkeur.g in eikanderen voegden by middel van een hengfel ofte vits. De aerde, die zy onderfteunden, fcheén verffcher en min gefloóten te zyn als op d' andere plaetfen: men iwy tfelde dan niet meer, of 'twas langs dien kant dat men moert openen en mynen, en men hóópte haert een eynde te krygen naer zoo veéle moeyelykheden. Den Prevoóft deéde aen de Graevers wyn uytdeelen, en moedigde zyn Volk aen.
Mandrin, die zich langs die p aets vertrokken had in een verdiept kelderken, had achter d'aerde, de welke den ingang floot, eenen trommel geftelt en daer-op, een g.as met water. Eiken ftoot of fteek die de Graevers gaven, gaf een doof gerucht m den trommel, en veroorzaekte eene beweeemg in het water. Mandrin begreep alsdan dat men nae hem toe kwam. Den drift waer mede de Aenrandsrs te werk gingen , de zakken met aerde waer mede zy hun bedekten, kondigden hem de onnuttigheyu



39 'HISTORIE aen van eene verweêring; hy en dachte niet meer als om tyd te winnen. Den loop-gracht die in zynen grooten Kelder geleyde, had honderd voeten langde: hy trok de fchoorof-fteun-mueren achterwaerds, en liet de aerde inftorten, om daer dóór bezigheyd en werk aen den Vyand te geéven. Die, de welke hy ter ontdekkinge uytgezonden had, bragten hem vóór verhael, dat'er perykel was eenen uytgang te waegen langs d'ander opening , dat zy dóór eenige Boeren ontdekt was, en dat'er een groot getal Soldaeten nae toe trok om'er hem dert doorgang af-te-fluyten. Mandrin en had geenen anderen uytvlucht meer over, als hem te bedienen van zyne dikke en zwaerlyvige Eyke. Het was eenen Boom van eene ongemeyne dikte, welkers ftamme dóór de regens hol gemaekt was: hy wierd dóór overlevering genaemt: Den Boom van Casfar. Hy kwam regelregt uyt op eenen grooten Kelder die Mandrin doen maeken had, en bragt daer het licht in. Den Capiteyn wekte zyn Volk op , van hun te laeden met het koftelykfte dat zy hadden, en den overfchot te veriaeten , om liberder te konnen ontfnappen langs de eenige opening die hun overbleéf. Zy klommen al, den eenen naer den anderen op, en boogen hun na maete onder de



VAN MANDRIN. 4», takken van den Boom , verwachten&^de orders van hunnen Overften. Zy trokken zoo vervolgens los aen op eene bende Boeren , de welke hun haeft den weg openden, én liepen zoo ras in 't diepfte van de Boffchagie. Den Prevoóft onderricht zynde van deéze zaeke, en wift niet waer aen ach beseéven: van deneenen kant diende hy deeze. bende te vervolgen, van eenen anderen en moet hy niet veriaeten een werk twelk zoo Sy zyn eynde was, waer dóór er, buyt hem zoud konnen ontkomen hebben. Hy lieTtwee mannen, om het bevel te voeren, aen het werk, en ftelde zich op het achter, volgen der Roovers. Hy vervolgde hun zon der te achterhaelen; hy was heel den nacht op de been,hy reéd g'heel den volgenden daV maer den Bofch was van eene te groote Vytaeftrektheyd om'er den omvang van te doen. Mandrin geleyde zyne-bende met véél behendigheyd, en nam enge wegen de welke den Prevoóft niet en wift. Deézen dapperen vervolger kwam wederom tot het kelderken: de aerbeyders waeren eyndelyk geraekt tot zyne ontdekkinge. Men vond daer meubelen, lynwaeden, mond-behoet£en en goud, maer op al deeze dingen na-, men zy weynig agt; den beften fchat was hun ontfnapt.



4ï HISTORIE
Alle de MarechaufTeën van d'omliggende ■plaetfen hadden aenftonds bevel van op te trekken. Men hield al het volk zonder bekentenis op, en daer wierd langs de kuil van St. André een nauwkeurig onderzoek gedaen. Op 't eynde van eenige dagen wierden'er twee mannen in echtenifTe genomen, die nae Grenoble wierden geleyd , en in VangenuTe gefmeéten. Zy wierden ondervraegt, enfchuldiggekent; de pynba'nk trok uyt hunnen mond den naem van Mandrin, endegeéné van hunne mede-plichtige. Maer wat voórdeel volgde'er uyt deéze naemen? Geheel de bende had'er van verandert, en weynig onder hun alle , waeren in het Land bekend.
Mandrin, deézen Overften, die de aentrekkelykheden van de fchoone Izaura onderworpen hadden aen het vermoógen der liefde, fpoedde zich om tuiTchen haere armen te gaen vergeécen de gevaeren die hy geloopen had. Maer wat ongeluk kwam hem over, zynen naem was bekend, eenen Boer verraedde hem. De Archiers, die altyd in geduerige beweéging waeren, plaetften hun in een nabuerig huys, om hem in agt te neémen, en vatten hem ten tydc dat hy uyt het huys van Izaura vertrok.
Wat fchouwfpel voor deéze Minnareflè!



VAN MANDRIN. 4a De Ruyters waeren in Borgers verkleed. Izaura nam hun aen voor onbekende, de welke baeren Minnaer dierven aentaften; zy engageérde eenige Dienft-boóden om hem uyt'het gevaer te trekken; deéze voorderden op haer bevel: maer daer wierden hun aengekondigt de orders van den Koning, en men vraegde aen Izaura wat deel dat zy nam aen het noodlot van eenen lolledraeyer, valfchen-muntenaer en roover ?
Izaura ftond zonder antwoórde te geéven; haere bloózendheyd maekte haere fchaemte genoegzaem bekend; zy liep op ftaenden voet nae haere kaemer, en al haere Liefde keerde in afgryzing. Zy ftortte traenen van verontweerding en afgekeertheyd ; zy fcheurde met herts-leed alle de brieven van haeren ondeugenden Minnaer; zy trad met de voeten alle de gefchenken die van zyne hand kwamen; én om geheeIvk haere fchaemte te verbergen aen d'ooeen van de geéne die'er oog-getuygen van gWeéft hadden, begaf ze haer van den zeiven dag af in een Kloofter.
Mandrin, aen wie het gevoelen van zyn verlies zelfs tot het gepeys van te vluchten benomen had , was zonder moeyte met ketenen vaft-gebonden, en ging als een lam zonder eenigen wedetftand te doen. Men



43 HISTORIÉ
had hëm in de Gevangenis gcfmeéten, éis hy en wierd noch niet gewaer dat hy in d'yzers was. Hy viel zonder gedachten of gevoelen op het ftroey dat hem vóór bedde moefte dienen, en bleef in deéze gefteltenis langen tyd met een droomende gelaet in de onweétentheyd en ongevoeligheyd. Ten langen lefte regte hy zich op, de traenen rolden van zyne oogen , hy (tampte met de voeten uyt fpyt en gramfehap, eri brak zyne boeyen in Hukken. Men hoorde dan niet meer als vloeken , kwaed wenfchen en lafteringen. Den Cipier liep'er nae toe: Mandrin jaegde hem op de vlucht en blééf dit fpel vervolgen. Den Hals-Rechter prezenteérde zich om hem te ondervraegen , maer hy en trok'er niet als fmaed en fchimpingen uyt. Mandrin wierd wederom nae de Gevangeniffe gezonden.
De duyfternilTe van deéze verblyf-plaetfe, het flegt voedfel, en nog meer de droef heyd benamen hem de krachten; Mandrin viel ziek. Den Geneésmeefter waerfchouwde de Rechters dat den misdaedigen hun ging ontvallen; daer op wierd het gerecht verhaeft. Mandrin wierd het gewaer: maer de naedering van de dood-ftraffe veroorzaekte ih zyn gemoed en lichaem eene zoodaenige verandering, dat by als ten vollen zyne ge-



van mandrin. 44
zondheyd weder kréég. Hy fcheén fterk, krachtig en vol van kloekmoedigheyd. De geéne die gelooft hadden dat het gezicht van de dood deéze verzwakking had konnen te wege brengen, waeren zoo verre gebragt van niet meer te weéten wat peyzen van deézen menfch: d'een gaf hem gevoelloosheyd toe, en d'ander zottigheyd ; maer Mandrin liet hun zien dat hy nog eenige wyfheyd bezat, is't by aldien dat men deézen naem van wyf heyd mag toevoegen ofte geéven aen het gedrag van eenen Roover.
Mandrin had gewaer geworden dat fynen uytwendigenfchynengelaet eenige Kwezels of Geeftelyke Dochters intreffëérde de welke van tyd tot tyd hem en d'andere Gevangene kwamen bezoeken, en hy wift dat de fchoonheyd der mans-perfoonen iets op het hert der vrouw-lieden vermogt. Hy geliec zich al of hy beflooten had van niet te willen luyfteren nae eenigen Priefter, zelfs hy vertoornde en ftelde zich tegen de Religie, en bragt de vermeynde herdigheyd by waer mede men met hem te werk ging, voor oor-' zaeke daer van. De fyne geflépen Kwezels liepen geheel de Stad af; zy vertoonden, dat het wel jammer was , dat eenen zoo fehoonen mans-perfoon moeft verloóren gaen ; dat deézen fehoonen mans-perfooB



45 HISTORIE
zich tot Godc zoude keeren, waert dat men hem met min önmenfchelykheyd handelde, en dat dit in eene kleyne zaeke beftond, te weéten: van, hem uyt deéze herde Gevangeniffè te trekken. Den Hals-Rechter kréég daer op van hier en daer verzoek-fchriften, en ook berifpingen. Hy ordonneérde ondertufTchen dat men den Gevangenen in eene min-donker-e kamer zoud geleyd hebben, en met meerdere zachtheyd behandeld. Op deéze nieuwe-maere riep Mandrin uyt, gelyk als in een heylige verrukking: ach! ik herkenne de waerheyd van de Religie in de geéne die-ze betrachten; zal ik doch eenen Bicht-Vader hebben om myne mifdaeden aen te belyden. Men gaf hem den keus in alle de Kloofters en onder al de Moniken van de Stad: waer op Mandrin, naer eenige boertige vraegen, zich vergenoegde meteenen zeer ouden Capucien die men hem voórftelde. Den Pater was verblyd over de voórneémens en geiteltheden van den Penitent, en de Kwezels verfpreydden het zelve overal, benevens den goeden uytval en de kracht van hunne klyne zorge. Mandrin, nu loffer zynde, en ontbraken geene middels meer vóór zyne ontfnapping. Hy brak eene yzere fpille of kolomme af, en konde van den zeiven nacht uytgaen had hy begeêrt; maer



VAN MANDRIN. 46
geert; maer ondertulTchen gewaer wordende dat deéze breuk niet gevoelyk en was, ofte wel niet zichtbaer, veragte hy deéze wyze van t'ontvluchten, de welke hy van te klyne weêrde voor hem agte te zyn: alleenelyk bediende'er hy zich van, om mee den nachc aen d'andere Gevangene kennilfe te gaen geéven van het voórneémen dat hy gemaekt bad, van hun de vryheyd te bezorgen, in het geéven van de zelve aen zyn eygen. Dit voórneémen bellond in te gaeder een Avond-mael te neémen , den Cipier dronke te maeken, en vervolgens de deuren t openen. De Geeitelyke Dochters verfcheénen wederom op de gewoonelyke ure. "Myn lieve Zufters, zeyde hun Man„ drin, en zal de dood dan noyt komen „ myne mifdaeden boeten? Ach hoe wen„ Tche ik nae diën oogenbilk den welken ,, myne zonden zoo hebben verdient! Maer „ eylaes! ik ben nog vaft-gehegt aen deé„ ze vergankelyke en droeve weêreld. Maer „ daer dunkt my , dat'er niets meer vóór „ my te wenfehen en zoude overblyven , „ waert dat ik de vertroofting had, van „ eens te moógen eéten met die de welke „ met my in d'yzers gehouden zyn : Be„ zorgt my deéze vreugd, myne lieve Zuf„ ters: Ik moet hun in den weg der doodD



47 HISTORIE
„ ftraf voórgaen, dat ik hun dog raag lee„ ren chrift'iykdeaennaederingen der dood „ uycilaen."
Mandrin fcheén in 'c uytfpreéken deézer wóórden zeer beweégt te zyn. De Geeftelyke Dochters beloófden hunne hulpe daer toe by den Cipier. Men engageérde deézen om iers gereed te maeken vóór Myn-Heer Mandrin; het Avond-mael wierd toegeftaen en den dag beftemt,dit nochtans metwederzydfche belofte van een onnafpeurelyk geheym.
Den avond was gekomen, en de Maeltyd-gaften namen plaets : MandrIn fprak als eenen Apoftel, en dééd vooreen ieder van d'ander een redenvoeringe volgens de zaeken de welke hunne gevangen-houding maekten, verdienden. De leerzaemheyd van de toehoorende Vergaedering, en de welfpreékentheyd van den Predikant, raekten den Cipier ; hy ftond toe van te drinken. Zoo haefl: den wyn begonft te fmaeken , verdreef men op een vermaekelyke wyze de verfchrikkelyke verbeéldingen van de dood, en al drinkende vertroofte men zich. OndertulTchen, Mandrin de gelegentheyd fchoon ziende, nam zynen Cipier en floót hem in zyn eygen Gevangenis, verbrak aenftonds de boeyen zyner mede-gezellen, opende de deuren , en vertrok zoo aen 't hoofd van



VAN MANDRI N. 48
hun, al onbefchaemdelyk zingende langs de ftraeten.
Men had al dry uren dag, en men was nog onweétende van de vlucht der Misdae*dige. Eenen Dienft-bode bragt aen de Roode Roê eenen grooten kies fleutels, de welke iri eene van zyne kamers gefmeéten was, met eene ruyt in de venfler te breéken, Deézen Rechter erkende aenftonds de fleutels van het Gevangen-huys. en zond'er op ftaende voet nae toe. Zyne Ruyters kreégen order van marcheéren, maer het was vruchteloos. Den Cipier wierd verweézen tot de gevangenis, de moey-alle Kwezels hadden verbod van hun nog te bemoeyen met de zaeken van het Gevangen-huys, en Mandrin blééf in zyne ftruyk-rooveryen voord-gaen.
De eerfte onbefchaemde daed waer me* de Mandrin begonft, was van aen den Capucien zynen Bichtvader te fchryven, dar. hy zich zoude willen bewaert hebben om hem op eenen anderen keer ten fchavotte te • geleyden , hem verzekerende, dat hy geen ander tooneel en wilde kiezen om te lierven. Den brief hield nog duyzend andere buytenfpoórigheden in. Hy wilde vervolgens weéten 'twelk het lot van Izaura was geweéft; 'tgeén hy met droefheyd, en met nog meer fpyt over die verlies ondekte;



49 HISTORIE
waerom by zwoór, van noyt meer gedüèrende zyn loeven te beminnen, en van te bedriegen al de geéne die hy zoude konnen Verleyd hebben.
'Tis ten dien tyde dat men eene moord by-brengt, de welke doet zidderen van fchrik; maer gelyk zy van eenige bezondere daeden wierd voórgegaen, zullen wy de zelve, als verhaelens-weêrdig, hierin voegen. Mandrin had véél verloóren dóór de verovering van zyn Kafteel, en dóór zyne Gevangenis. Zyne nieuwe Bende en was noch niet wel in de oórlogs-koónft geoeffent, zelfs waeren 'er eenige weg-geloopen en hadden den dienft veriaeten. Hy wierd indachtig dat hy eenig geld verborgen had aen 't onderfte des ftams van eenen boom, hy deéde daer delven , maer het geld en was'er niet te vinden, het was weg-genomen. Het zoude moeyelyk zyn om uyt-tedrukken in wat verwoedheyd en razernye hy alsdan was; hy lafterde, hy wenfchte het verlies van heel de weêreld, en zwoór eene onverzoenelyke vyandfchap tegen het menfchelyk Geflacht. Zyne oude Mede-maeten die hy wederom vond, gaven hem te kennen dat eenige Boeren van daer omftreéks eene aenzienelyke fomme gevonden hadden en daer van gebruyk hadden gemaekt. Man-



VAN MANDRIN. 50
drin gebood hun van 'er vraek over te neémen, en ordonneérde van hunne huyzen te pionderen. Nochtans, gelyk het gevaerlyk was vóór Mandrin van zich te doen haeten van de Bewoonders van de Kuil, vergenoegde hy hem van zyne vyandfchap in zyn zeiven weg-te-fluyten , en verzagte de beveélen die hy hadde gegeéven. Middelertyd ftelde zyn Volk hem vóór eenen kuyl onder de aerde , den welken bekwaem was om zich te huysveften: hy antwoórde , dat hy moede was van te woonen onder de iteenrotfen terwyl dat'er huyzen waeren, en ter zeiver tyd gaf hy order aen vier van zyne Lieden , van hun gaen meefter te maeken van eene Kluyzenaers Hutte, de welke voórdeeliglyk op de Kuft gelegen was, en van den Eremyt op-te-hangen, of hem op-tefluyten. Dezaeke wierd zeer ras ten uytvoer gebragt, en eenige uren daer naer begaf'er zich Mandrin. Eenen uyt zynen hoop had hec kleed van den Kluyzenaer aengetrokken en men had den Eremyt bewaerd om van hem raed te vraegen, en van hem te weéten de gebruyken ofte manieren van leéven, om deéze in agt te neémen , en zoo hec gemeente te gemakkelyker te konnen bedriegen.
Dit fpel had zyn volle uytwerking, en,



5i HISTORIE
een voórdeelig gevolg vóór Mandrin. Den nieuwen Kluyzenaer wift zoodaniglyk den fchynheyligen te fpeélen, dac hy fchier den ouden overtrefte; hy ging by den Stadhouder van den Biflchop, of Grooten-Vicaris, met eenen gewaenden of valfchen Ordensbrief van zynen Bezoeker; hem doende verftaen dat zynen Voórzaet te rug was geroepen geweéft, en verzegt hem voords zyne befcherming, de welk hyaenftonds verkreég.
Mandrin , aen wie de perykels geleert hadden vanze te braveéren , en konde zyn eygen niet bedwingen van zich verfteéken te houden in donkere kamers zonder durven te voórfchyn komen. Hy gaf zich uyt vóór eenen Officier die de weêreld vluchte, en niet en zogt als een ftilie eenzaemheyd, zoo zeer om hem te erftellen van zyne wonden, als om te dunken op zyne Zaligheyd. Hy veranderde van naem, nam een monteéring-kleed, droeg eenen arm in een fluyer , en ging aldus den Grooten-Vicaris, den överften van de KJuyze vinden. Wy ( te weten de Franfche,) waeren in oórloóg, het was gemakkelyk om den zeiven Vicaris te bedriegen: Mandrin verkreég van hem al het verlof dat hy verzogt.
De weder-t'faemen-gevoegde twee Benden hielden acht-en-dertig mannen in, hec



VAN MANDRIN. 5a
jneefte deel Overloopers of Mifdadige, die de GevangenifTen oncfnapt, ofte uyt de zelve gebroken waeren. Mandrin dachte om hun te logeéren, en om zynen ouden Koophandel wederom te beginnen. Den aerbeyd en de vernuftheyd deéden den overvloed haeft weder keeren, en de voórige rampen vergeéten. Hunnen Overften gaf een grondteekening tot de ftichtinge van de woóning en veyligheyd van de plaetfe. Den Luytenant Roquairol nam den laft op zich tot de verzorging van al het geen 'er binnen noodig was , en van den Koophandel van buyten. De nieuwe woonplaets was genoegzaem groot, hebbende geene andere gebreéken als dë duyfterheyd. Zy was gemaekt op eene kleyne afgelegentheyd van de Kluyze, met welke men een onderaerdfche gemeynfehap of communicatie gemaekt had: dus diendê de zelve Kluyze als een voór-bereyd werk, afgefcheyden van d'ander wooning, en waer men zich na goedvinden ook van konde bedienen. Daer waeren twee uytgangen aen de twee zyden van het Gebergte , en eenen derden den welken men voordgezet had tot op het eynde van het kleyn dael.
De zaeken waeren in deézen ltaet als deeze faemlooze fchuylplaets bezoedelt wierd,



53 HISTORIE
door de grouwelykfte van al de frraf-weêrdigfte daeden. De penne zoud fchier te rug fpringen , als zy zulk een grouwel-ftuk in 't licht moet brengen Een jonge Vrouwe, die eene dooiende beefte vervolgde, had het ongeluk, van eene van de openingen van het onderaerds-hol te befpeuren. De Schildwacht, die daer aen geplaetft was, en zag haer niet. Zy hoorde de flaegen van de fchroef, waer mede het geld geprint wierd, en luyfterde toe, vergeétende daer mede, 'cgeéne dat zy zogt; terftond kwam den fchrik haer te bevangen, zy ftelde het op een vluchten. Maer in deézen ongelukkigen oogenblik verfcheén Mandrin aen den mond van de Spelonk: hy zag deéze Vrouw-perfoone de vlucht neémen, hy hield haer tegen, en deed aenftonds zynen Schildwacht komen. Deézen verzekerde dat hy haer niet gewaer geworden nochce gezien en had, en al het Volk van den onderaerdfchen kuyl zeyden het zelve: Mandrin nam haer gevangen, en in weérwil van haere traenen, fmeekingen en gefchreeuwen , fleépte hy haer nog in de diepfle plaetfe. " Ik moet ,, hier dan, zeyde hy aen zyn Volk, Kapi„ teyn en Schildwacht zyn. Wat dééd gy „ dan toen deéze Vrouwe uwe werken is „ komen verfpieden?hsd iemend vanU-lie-



VAN MANDRIN. 54
„ den haer laft gegeéven van te komen ? " Zy antwoordden al, dat zy tot haeren naem toe onweétende waeren. " 'T is dan een kley„ ne nieuwsgierigheyds-beweéging 'twelk u geleyd , zeyde Mandrin aen deeze ]\ ongelukkige ? gy wilt alle dingen nae„ zien, 'tis een flach van uytzinnigheyd ey„ gen aen de Vrouw lieden. Heywel,fiaet d'oogen op dit goud en op dit zilver, het „ is de fchat-kift van den Staet; ik ben Koning, ziet daer myne Onderdaenen. Dee„ zen fmilt-oven dient tot de bereyding der „ ftoffen; en diën, daer doet men de fae„ men-menging ; op deézen anderen geeft „ men aen het metael den graed van volmaektheyd 'twelk het moet hebben, en " men giet het; hier word het geflaegen, „ en daer maekt men het wit. 'Tis'er ge„ noeg van gezeyd aen eene Vrouwe; gy „ hebt nu myne rykdommen gezien, wilt gy „ nu Koninginne zyn, en hun verdeelen „ metmy? Ach Godt! riepzy, wat zoude „ myn Kind en mynen Man gaen beginnen? „ Uwen Man, ernam Mandrin , gy hem , voórftellen aen eenen menfch gelyk als ', ik 1 dat men haer aenftonds weg-fluyc. 'dit bevel wierd uytgevoert. Men Hak haer in eenen donkeren kelder alwaer den Kluyzenaer zat, met eene houte tralie die hun



55 HISTORIE
van eikanderen fcheydde. 'sanderendags hield men raed; waer in de ftemmen verdeeld waeren , d'eene haer ter dood verwyzende, en d'andere zich vergenoegende met haer de VangenifTe te geéven; en Mandrin helde ook nae dit laede befluyt. De Vrouwe vóór haere Rechters geleyd zynde, zeyde men haer, dat zy een ftrafweêrdige daed begaen had, met den voet te (tellen, in een gewed of plaets, waer zy zich niet en moed of mogt vertoonen; dat zy geene vryheyd te verwachten en had; dat by aldien zy haer aen den Kapiteyn wilde verbinden, uyt toegenegentheyd, en zonder begeêrte van t'ontfnappen, zy onder hun zoude leéven met eene ketinge aen het been: was't zaeken zy haer herdnekkig tegen-delde, en zoodanige eere kwam te weygeren, dat zy de parcye van de dood nam.
De traenen en gefchreeuwen hadden deéze ongelukkige al zeer verhouwt; zy drong bun aen door al het geén'er meed in daet is van de herten te beweégen; zy verdobbelde haere fmeekingen, en bid hun oodmoediglyk, van doch eenig medelyden t' hebben met haer ongeluk, en haer ontfchuldigheyd, maer niet en deéd'er indruk op deéze vreede en onmenfchelyke gemoederen. Mandrin , die in den Krygs-raed preüdeér-



VAN MANDRIN. 56
de, gaf haer zyne begeerten te kennen: zy verwierp met afkeerigheyd zyne voorftellingen, en zeyde hem dat zy het keven, door e»ne mifdaed niet en wilde koopen. Mandrin, in d'hoópe dat den tyd en zyne geduerige vlytigheden haer buygzaemer zouden gemaekt hebben, zond haer wederom in Vangenis. Eenige ueren naer dien, ging hy alleen by haer,en PreiTeérde-ze om eemg voedfel te neémen , zy weygerde het; hy vevnfde lieffelykheyd en medoogentheyd , maer alle zyne loosheden en hadden geenen goeden uytval. Hy verliet haer, en bleef ftaen luylteren aen de deure. Den Kluyzenaer nam deézen oogenblik waer , om de Vrouwe aen-te-moedigen , om vroómelyk en deugdzaemte blyven,en hield haer voor, dat zy met geene fpyze te willen neemen kwam te mifdoen: maer Mandrin en het hem den tyd niet van zyne reden te voleynden, hy deéde hem ftok-flaegen geeven, en ftak hem in een eng en donker hol te water en te broode. . ,
De gevangene Vrouwe en wierd noch niet handzaemer. Haere geduerige zucht.ngen en droefheden hadden haer lot eenen zoodanigen krachteloozen ftaet gebragt, dat den zeiven voör haere dagen deéde vreezen. Mandr-n vernieuwde zyne aenhoudingen;



57 HISTORIE
maer by wierd met zulke kloekmoedigheyd wederftand geboóden, dat hy niet en had gepeyfr zulkdanigen te ontmoeten. Alsdan in eene razerny ichietende, geboód hy, dat men haer uyt de Gevangenifle zoude gehaelt hebben, en aen eenen ftaek vakgebonden. Geduerende den tyd dat hy haer duyzende fmaeden en beleédingen deéde verdraegen, liep'er eenen van zyne mede-gezellen hem te kennen geéven , dat eene Vrouwe, die eenen fchat aen 'tonderfte des ftams van eenen boom gevonden had, zedert eenige dagen gemift wierd, en dat het deéze konde weézen, die in hunne handen gevallen was. "Moe, zeyde Mandrin aen
deézen onnoozelen Slacht-offer zyner ver„ woedheden, gy hebt mynen fchat geftoó„ len, en gy durft genaede vraegen! Eylaes „ zeyde zy, wifte ik aen wie deéze fomme „ toebehoorde? Laet my los, ik en zal niet „ wagten van ze u wederom te geéven. „ Neen, neen, antwoórde Mandrin , gy
moet fterven; ziet daer twee poingnarts „ kiefl dóór welken van de twee gy wilt „ fterven. Gelyk of zy hem niet als dóór „ haere traenen en antwoordde, keerde hy „ zich nae zyn Volk toe, en zeyda hun; „ Wie van u alle zal'er den uytvoerder van „ myne geboóden zyn? Daer en was nie-



VAN MANDRIN. 58
•„ mand die naederde. Mandrin nam den „ jongden uyt den hoop, zeggende: Gy en „ zyt noch in den oórloóg niet geoeffent, „ 'kwil'er u in onderrichten; toont dat gy ., weêrdig zyt om van onze Krygs-mannen „ te zyn, naedert en fteékt — Gy wankelt „, nog? Ziet gy dit ander flael? Ik doór„ fleék u zelfs is't dat gy noch blyft hae„ peren. Leert uwe deéken wel plaetfen; „ 't is nae de flinke zyde dat gy moet tref,, fen, floot in." Gelyk of deézen de plaets verkoos, en te lang wagce , Mandrin, in eene beweéging van razernye, leunde flerkelyk zyn hand op het ander, en dampte den poingnart in haer hert. Het bloed Tprong krachtelyk met ftraelen uyt; de jonge ongelukkige Vrouwe gaf eenen geweldigen fchreeuw , en z:yde : " Eylaes! ik zoude genaede gevonden hebben onder " de tanden van Leeuwen en Tigers; groo., ten Godt zult gy myne dood niet vreéken? Ach dat ten minden mynen Man en Kind gelukkiger moógen zyn als ik! Lie" ven Man zult gy myn noodlot weéten?" Naer deéze wóórden gaf zy eenen zucht, haere oogen floóten zich, haer hoofd zonk op haere boifl, zy gaf haeren geed.
Deéze ongelukkige en beklaog-weêrdige Vrouwe had den ouderdom van twee-en-



59 HISTORIE twintig jaeren. Zy liet een Kind achter van achthien maenden, en droeg een ander in haeren fchoot. Dit fchouwfpel deéde afkeerigheyd aen eenige medegezellen van Mandrin , zy en hadden alle noch niet geleert van baerbaer te zyn. Zy ftonden onberoerelyk, en als bevangen van fchrik ende grouwel. Mandrin gevoelde dat by zich moeft trachten in hunne gemoederen te herftellen, en zyn mifdaed diende te verfchoonen. " Ik „ zien U-lieden treurig , zeyde hy , van „ waer komt u die ftilheyd? Hééft deéze „ Vrouwe haere ftraf niet verdient, en zal „ uwen Overften by U-lieden ongelyk kry„ gen? Wel hoe weynig verdient Gy-lie„ den van onder myne orders te weézen, laf„ hertige en vreesagtige gemoederen ! „ Waer't dat ik deéze Vrouwe by ons ge„ houden had, zoud Gy-lieden haer zonder „ vreeze konnen bewaert hebben ? Had „ men haer niet moeten te rug zenden ten ,> tyde als men onze werken opfchort om „ den Koophandel achter-naer te gaen ? „ Zoud zy zelve haere ontvluchting niet „ gezogt hebben binnen de ueren dac men „ werkt, of geduerende den flaep-tyd ? „ Waer het zaeken geweéft dat ik haer het ,, leéven gelaeten had, 'twelk zy my. verzogt, wat borgen zoud Gy-lieden gehad



VAN MANDRIN. 6ó
„ hebben van haere befcheydenheyd? Heéfc „ hetvrouwelyk gedachtoóyt konnen zwy„ gen? Gy zoud dan liever gehad hebben, " uwe werken vernielt te zien, uwen Over" ften verraeden , U-lieden zelve handen " en voeten gebonden, in VangenhTe ge' fmeéten, en gelevert ter dood. Onweêr]] dige Mede-gezellen die ik zoude moeten " ten beften laeten aen hun ellendig noodl] lot! He wel, vermids deze onbekende u " nog op 'therte ligt ik gaen u doen ver-
ftaen wie dat'er moet gebieden, gy-
lieden, of ik.
Mandrin ging zich in/de verwoecibeyd die hem ontftelde, tot de uytterfte paelen begeéven. Hy had zelfs in zyne razernye twee pidoólen gevat: Roquairol dit ziende, en vreezende voor eenen oproer, hield zynen Kapiteyn vóór, dat zyn Volk voor hem al de onderwerping en al de agting hadden, de welke zy aen eenen zoo voórzigtigert Overften fchuldig waeren; dat zy eenen zoo wel-dunkenden Kapiteyn wilden beminnen en zyne beveélen ontzien; dat deéze onbekende Vrouwe juli ten belten gegeéven was aen het belang van het Gemeynte, en dat zy alle, om'er hem hunne erkentenifle van te toonen, den poingnart gingen kufTen die hun van zulke gevaedyke Vyandinne verloft



öi HISTORIE had. Hy naederde den eerften, en al d' andere naer hem, en kuften dit ftael, twelk aen deéze ongelukkige Matroon de dood had toegebragt. Mandrin fcheén zich alsdan te ftiïlen; hy gebood dat men dit fcbouwfpeluyt d'oogen zoud gedaen hebben, en ging wederom in de Kluyze zonder eenige beroering of fchrik te toonen.
De Kluyze van Mandrin was liggende op eenige afgelegendheyd van eene zeer lieftallige Stad, en had rondom haer eene menigte kleyne Prochien waer den goeden Eremyt ging bedelen. Mandrin, die gezwoóren had alle de Vrouw perfoonen te haeten onder den fchyn van-ze te beminnen, had den keus van zoo veéle gewaende zuchten aen de zelve coe-te-ftieren , als hy begeerde; zyn gelaet was zeer aengenaemelyk en zyn gemeynzaem gefpreék bekoorde, en was behaegelyk. Hy vond het geheym om te behaegen, en liet'er fpreékende blyken van, zoo wel in de Stad als in de Prochien. Men fprak niet als van den Ridder de Mont7o//, dit was den naem, die hy zich zeiven <regeéven had. De Mevrouwen kwamen hem onder hun te twift-redenen, en de Mans en fcheénen 'er niet ie zeer over verblyd te zyn. Gelykerwys hy heel den toeftel van eenen Kluyzenaer in zyne woonde had, vertoonde



VAN MANDRIN. 62
had, vertoonde hy zich iomwylen in deéze kleedinge, om te beproeven, onder welk kleed hy meéft herten konde winnen.
Deéze ongeregeldheden kwamen aen d'.ooren van den Grooten-Vicaris; waerom hy den Kluyzenaer en den Officier by hem deéde komen. Den Officier ging'er alleen nae toe. Het nederig en edelmoedig gelaec 'twelk hy wift t'faemen te voegen, ftilde den Grooten-Vicaris zoodaniglyk , dat hy niet en wift, op welken toon ofte wyze hy hem moeft aenfpreéken. Mandrin gevoelende het uytwerkzel van zyn loosheyd , maekte zyne verwondering kenbaer hoe dat eenen Geeftelyken Perfoon , die een zoo bezonder verftand had, zoo lichtveêrdelyk geloof gaf aen lieden, de welke hem zogten in een verkeerd oordeel te brengen. Hy zeyde, dat hy zich eene plicht zoude maeken, van hem rekening te doen van zyn gedrag ; en gelyk hy d'eenzaemheyd gezogc had, om daer te bidden en zyne zonden te beweenen, men groot ongelyk had, van te vermoeden dat hy wederom zich tot de weêreld wilde keeren, om de menfchen te behaegen.
Den Vicaris, die den naem had vaneenen grondigen Gods-geleerden te weézen, liet zich ten vollen de nette over het hoofd E



6*s HISTORIE
freéken. Hy oncfchuldigde zich aen den Chevalier de Mont-Joli, en hield hem om het middag-mael met hem te neémen. Geduerende dat men aen 'ttafel zat, wierd de zaeke van den Eremyt opgeworpen. " Och „ wat den diën aengaet, zeyde den Groo„ ten-Vicaris, ik ben in eene afgryzelyke „ gramfchap tegen hem. Ik raede u, ant„ woórdde Mandrin, van hem zyne plicht „ wat voor te houden. Ik vrees dat'er hy 5, zal af-dwaelen , is't zaeken dat men'er „ hem niet wéér nae toe en brengt. Ik heb „ veéle kleyne dingen befpeurt de welke „ bezeyden zynen ftaet zyn. Hy begint het Gebed te verzuymen; ik gevoele dat my„ ne tegenwoórdigbeyd hem weerhoud, en „ ik zien halveling dat hy zich haelt geheel „ zoude vergeéten, waer't dat hy my niet „ en hadde." In den zeiven oogenblik kondigde men den Eremyt aen. " Dat hy bin„ nen komt, zeyde den Vicaris, 'kheb hem „ te véél dingen te zeggen." Den Kluyzenaer verfcheén met een oodmoedig gelaet, en wierp zich voor de voeten neder; hy hield het aenzigt op d'aerde , en weende bitterlyk. " Wat heb ik met u traenen van „ doen, zeyde hem den Grooten-Vicaris? „ Van waer komt die ergenis die gy in de „ Geeftelykheyd veroorzaekt? Hoe , ge-



VAN MANDRIN. 6*4
„ maekt gelyk gy zyt, leelyk, flecht ge„ kleed, mismaekt en eyffèlyk om te zien, „ en gy gaet den minnelyken in de Pro„ chien fpeélen! ziet daer thien Kinderen ,, die men u ten lafte legt. Ach! Myn-Heer ,, antwoordde den Eremyt al weenende , „ ik en hebbe den Godts-Dienft daerom „ niet verzuymt,'ken heb hun maer binnen „ myne fpeéltyd-ueren gemaekt." Den Grooten-Vicaris hier om nog meer vertoornd zynde , jaegde hem met den voet weg, hem bedreygende met eene meerdere ftraffe ten voórbeélde van andere. Mandrin lachte om d' onnoozelheyd van zyn antwoórde, hy bediende'er hem zelfs af, om aen den Grooten-Vicaris te toonen, dat deézen menfch meer eenvoudig als boosaerdig was; nochtans hy befloót, dat men'er van aen zynen Bezoeker moeit fchryven; en hy belaede zig daer mede, zeggende voords van'er eenen anderen van te verzoeken. Den volgenden dag bragt hy hem den brief: het geftrengheyds gelaet 'twelk hy zich gaf, wierd zeer goed en ongeveynft gevonden ; en men preés zyne Godtvruchtigheyd en zynen iver.
Men begonft middelertyd negen maenden te tellen federt de aenkomlle van den Chevalier de Mont-Joli, en eenige vreefden tegen de vervulling van deézen ongelukkiger



6$ HISTORIÉ
bepaelden tyd. Hy kwam ten langen laertefl aen, en maekte eene vermeedering in veéle Familien. De klachten begonften van alle zyden te fchatteren. Men liep nae de Rechters , tot den Grooten-Vicaris en nae de Kluyze. De geéhe die hun pak noch niet en hadden afgeleyd, en door Mandrin met valfche beloóften bedroógen waeren, openden d'oogen op 't geroep van het Gemeynte, en Hortten eene menigte van traenen, maer het was tefpaede gezucht en geweend, men had het dienen te voorkomen. De Moeders kwamen als uytzinnige roepen aen de deure der Kluyze ; en drygden van'er het vuer in te fteéken. Eene onder hun ftak het'er waerlyk in. Dit fchouwfpel gezien wordende, trok al de Boeren van de rondliggende geweften nae zich toe; en de Vrouwen den Ridder noch den Kluyzenaer niet ziende te voórfchyn komen, geloofden dat deéze. in, de vlammen vergaen waeren , en namen behaegen in hunne vraek-neéminge.
Op 't eynde van acht dagen deéde Mandrin eenen anderen Eremyt te voórfchyn komen met eenen brief van zynen Bezoeker, vóór den Stadhouder van den BifTchop. Den nieuwen Kluyzenaer was zeer krank en oud,hy vraegde vergiffenis aen hetGemeynte over de dwaelingen van zynen voórzaet,



VAN MANDRIN. 66
en verzogt al de geéne die hy ontmoette, van hem t'helpen met hunne Gebeden, om de grouwelykheên van zyne misdaeden te verbeteren. Hy deelde Roozen-hoykens en Beéldekens uyt, en wift zoo wel den bedrieger te fpeélen, dat men zelfs niet gewaer en wierd dat hy maer eenen aen-geplakten baerd en had. Hy verkreeg ondertufTchen zoo veel met zynen loozen praet, dat men hem het huys hielp herbouwen, men trooste hem over de veroorzaekte fchaeden; en in weynigen tyd kwam hy van d'armoede tot den overvloed van alles.
Het verdroot middelertyd Mandrin , van te woonen zonder durven te voórfchyn komen; hy ftelde zich (jaerom op 'treyzen: maer zyne afweézentheyd veroorzaekte het verlies en den tweedracht van zyn Volk. Gelyk of den Overften aen het hoofd van de werken niet meer en was,maekten de Werklieden hun allengskens gewoon , van de beveélen van Roquairol te veragten. Zy begonften hun te verfpreyden in de Prochien, waer doór'er eenige beroerte kwam te veroorzaeken. Zy wierden achtervolgt, en men ontdekte hunne wooning; maer de ondervinding had geleerd, dat'er perykel was om deéze Roovers aen-te-taften zonder in groot getal te zyn, en van waepens vóórzien



67 HISTORIE
te weézen. Alle de Ruyters der Marfchalfchappen van Grenoble, van Valence en van de naebuerige Steden , trokken mee veéle fnelheyd en geheymenis op. Het Gebergte wierd omringt, en de Kluyze belegert. Men doorbrak de deuren zonder eenigen tegenftand te vinden, of zonder imand gewaer te worden. Men was langen tyd bezig met t' ontdekken den duyfteren weg die nae de groote onderaerdfche plaetfe leyde, welke plaetfe gemaekt was in het binnenfte van het Gebergte: en waer het zaeken geweéll, dat deézen droevigen en nadeeligen toeval den voordgang ofte voorderingen der Belegeraers niet en had vercraegt, het had gedaen Jgeweélt met heel de Bende. Alles was geduerende diën tyd in een groote verwerring by de Roovers. Roquairol en Perrinet waeren onder eikanderen in twift om het Oppergebied ; deézen laeften had een oproerige partye die zyne erftelling dierf vraegen, en de welke weygerde van te gehoorzaemen; maer de geéne van Roquairol was fterker om hem te keer te gaen. Deéze twee Schelmen vochten in de hitte der gramfchap, en miffchien in de dampen der wynen. Perrinet was wederom ongelukkig; hy kréég twee fteéken de welke hem de voerdere verwecjing deéden Itaeken, en zyne partye wierd



VAN MANDRIN. 68
ganfchelyk doorbroken. Daer waeren wederzyds gedoode en gekwetfte, de. bitterheyd onderelkanderen was zeergroot, maer noch niet groot genoeg, om een aenzienelyke fchaede te veroorzaeken; het gepeys van het gevaer vernieuwde zich, en dééd ophouden een gevecht t'welk zyn eynde niet en had moeten vinden, als in de vernieting van deéze gevaerlyke vyanden: maer zy moeften nog leéven, om ons te toonen wat dat de boosaerdigheyd vermag, en om de rampzalige begaeftheden van Mandrin te doen fchitteren, Zy laedden hun fpoediglyk met al het géén zy konden weg-draegen, ftaken het vuer in het overig, doodden de gekwetfte die niet en konden vluchten, en ontfnapten langs de pyp de welke hun wyd van den omvang van het Gebergte leyde.
Den oprechten Eremyt, die in een duyster hol was gefmeéten geweéft, wierd gevonden zonder beweéging en fchier zonder leéven. Daer waeren verfcheyde dagen gepaffeért dat zy vergeéten hadden hem eéten te draegen; men bragt hem aen den dag. Maer wat droefheyd voor hem van zich met boeyen gelaeden te zien; en gefleépt te worden itr een ander Gevangenis om voor den Rechter te verfchynen! Doch men had



69 HISTORIE
geene moeyte om zyne onnoozelbeyd te kennen; een igelyk fpoede zich als-dan om uyt zynen mond te weéten, het leéven dac hy zien leyden had door deéze Schelmen. Hy verhaelde hun de moord van de Vrouwe; de ftok-flaegen die hy ter deézer oorzaeke gekreégen had, en de harde penitentie die Mandrin had doen doen aen de twee Be? diende van den Pacht, (a) Het waeren twee jonge lieden vol van iver voor de belangen van den gemelden Pacht; den eenen had den ouderdom van twintig jaeren , en den anderen had'er achthien; zy waeren begaeft met groote vrymoedigheyd, mandaedigheyd en eenen Herken iver om hooger te geraeken. Deéze hadden eenige Koopwaeren aengeflaegen die toebehoorden aen Mandrin, zy wierden van hem onvoorziens overvallen, en gevangen geftelt. Men trok hun drymael dags uyt hunne kooy , om hun te doen doen 't geéne Mandrin de oefr feninge van den Pacht noemde. Deéze exercitie, de welke zy zeer moeyelyk gewoon wierden , beltond in naekt in 't hemde te verfchynen vóór de by-een-vergaederde Bende, en zich op de kniën vóór de voeten
(«) Den Pacht (la Terme) in Vrankryk op het Zout, Graenen , Tabak, &c.; en de Bediende(/^ Employés) van den zeiven Pacht aen-geftelc.



VAN MANDRIN. 70
van den Overften te werpen, en hem oodmoedelyk vergiffenis te vraegen over de fchaeden die men aen hem veroorzaekt hadde. Den grooten Penitenfier hief hun ververvolgens op, en vraegde hun nae 'twelk zy meeflgenegentheyd hadden, nae de ftokflagen of de geeffel-roede? Daer moeft gekoózen worden, en dan gaf men hun veertig of vyfcig ftok-flagen op den rugge of op de voetzoólen, en men zeyde hun vóór zeker, dar het tot deugd van hunne ziele was. Alswanneer zy de roede gekoózen hadden , om eens te veranderen, ftrekte men hun uyt op eenen dikken houten balk , ontrent op de wyze gelyk men op een Kanon bind, en men floeg op het achterfte met een in vieren-gekloóven riet , op 't eynde van welk geknoopte koorden valt waeren ; en zoo haeft als het vel onder de flagen zich opende , vreéf men het lydende deel met azyn in den welken men Spaenfch Peper had laeten weyken, en men leyde op ftaenden voet eene plaeiler daer op van flyk en zout. Somtyds hing men hun in de locht, tot vermaek geduerende de maeltyd,en men deéde hun by middel van groote roede-flagen rond-drayen. Op andere tyden wierden zy om hoog gehangen, hunne handen tusfchen de beenen vaft-gemaekt, 'twelk hun



;i HISTORIE
lichaem in eene ronde deéde buygen,en zoo wierden zy van alle kancen gekwek en gepynigt. Zy hadden verbod, van hun op de voeten t' houden in de tegenwoórdigheyd van het Volk van de Spelonk; het bevel bragt ook mede, dat zy op d'aerde moeiten kruypen gelyk de dieren, en in deéze geftekheyd wierp men hun brokken brood, de welke den honger hun deéde verflinden. Men floótze vervolgens in hunne kevie met waerfchouwinge, van hun gereed t'houden tegen de toekomende exercitie, en men fpysde hun met de grooclte maetigheyd. Den Eremyt verklaerde voorders dat hy t'eenemael onweétende was, waer zy verbleéven waeren: daer uyt heéfc men vermoed, dat Roquairol, haeltig zynde om te vluchten, het vuer in de koóy had gefteéken, en hun in de vlammen had doen vergaen.
Het leéven dat deéze Schelmen leydden was tufichen den arbeyd en de wellult verdeyk. Daer was een order in geltek 'twelk den tyd bepaelde voor den uycgang, en den geénen van 'tinkomen; zy aten al te gaeder, uytgenomen Mandrin, die als Overften, eene byzondere taefel had van zes couverten, aen welke hy zyn Volk d'een naer d'ander ontfing. Zy waeren voorzien van de befte Wynen van 'cLand en het uytgekoó-



VAN MANDRIN. 7*
zen Vleefch ; eenige onder hun fpeélden op inftrumenten of fpeékuygen, en verzetten hun daer mede naer de maeltyd. Den tyd van te flaepen was gefteld van den acht ueren 's morgens tot den vier ueren naer middag en den geénen van het werk was van den negen ueren 's avonds tot den vier ueren van den morgent. Den Kapiteyn en den Luytenanc waeren de Rechters over de gefchillen die'er op-reézen; en deéze gaven de ftraffen , als de VangenifTe ofte andere boeten, ingevolge de zaeken waeren verdienende. Men vermoed ook dat zy onder hunne Bende eenige Vrouw-lieden hadden als Mans-perfoonen gekleed; doch Mandrin en wilde geene aen-neémen, als die de welke waerlyk getrouwt waeren, of bloedverwanten van de geéne die onder hem werkten; en hy toonde zich altyd oplettende om te voorkomen de moeyelykheyd of embarras van de Kinderen, en de gevaeren van d onbefcheydendheyd.
Als-wanneer de Archiers ingedrongen waeren en vonden zy niet als rook enafTchen. Zy ontdekten eene kamer de welke over dweers eenig licht ontfing, en die van den brand was gefpaertgeweéft: rondom de zelve waeren heymelyke of looze kaften, de welke fcheénen de bewaer-plaetfen te wee-



73 HISTORIE
zen van de fchatten van Mandrin. Men vergenoegde zich als-dan mee een Schildwacht aen de deure te plaetfen, en men liep 'tVeld af om de Bende t'ontdekken. Nouwelyks waeren zy eenige flappen van de Kluyze voord-getreéden, of zy hoorden een groot gerucht, het welke was de falet die meteen geruys in delochtfprong. Mandrin had eene Myn onder de zelve doen maeken, en Roquairol, die in 't vertrekken het vuer aen de lonten had gefteéken, geloofde vaftelyk van in deéze omkeering ingewikkelt te zyn het grootfte deel der Marechausfeën van Dauphine; in dit betrouwen blééf hy flaen, onweétende zynde dat d'aerde niet als de Schildwacht en eenige nieuwsgierige overdekt had.
Ondertufïchen hadden de naebuerige Proteïnen bevel gekreégen van de w^épens op te neémen, en de alarm-klokke te trekken zoo haeft zy deéze Vyanden van den Staét. zouden gewaer worden. Mandrin. kwam met veéle geruftheyd , gelyk hy \ gewoon, was, wederom nae de Kluyze; maer de-on-r' fieltenis de welke hy onder het Volk gewaer' wierd, en het geluyd van de Klokken dat hy hoorde, onderrichtten hem van,hét.g"evaer dat hy te vreezen had. Hy gafzyn peêrd den vollen toom , en verftond van ■eenige;



VAN MANDRIN. 74
Lands-lieden, het geweft waer men de Bende, die men zogc, had zien verfchynen. Hy veynsde van zich met deéze Boeren te voegen om die Schelmen te bevechten , en reéd ftraks nae het woud waer zyn Volk hun fchuylplaets genomen hadden. Roquairol en had den tyd noch niet gehad van zich te verfchanflen, en hy geloofde zelfs van deeze voórzorge niet noodig te hebben,nog altyd vaftelyk de betrouwen hebbende , dat bet met de Marechauffeën gedaen was, en dat hy zich maer te verweêren en had tegen Boeren, die weynig in den Oorloog geoetfent waeren. Maer Mandrin die het perykel gezien had, deéde met haefte boomen af-houwen, de welke hy door eikanderen dééd vlechten, en vermaende zyn Volk om hun wel te gedraegen en kloekelyk te ftry'den Deh; Prevoóft van de Archiers, die men zegt den zeiven geweéft te zyn die het Kafteel van den Procureur overweldigt had, geloofde dat hy niet verplicht en was van vermetelyk te moeten waegen de geene die bv geleyde. Hy deéde daerom eene aenzienelyke menigte takkeboflen oft mutfaerds maeken;. deéze fmeéten de Boeren in taennaederen vóór hun, en hy ftak'er vervolgens het vuer in. Den wind die zeer onftuymig was , dreef de vlammen in de befchanflra-



75 HISTORIE
gen, en tot in d'aenzigten der Belegerde, 'twelk hun fterk verongemakte. Mandrin door het vuer niet willende vergaen, opende hun eenen uytgang langs de zyde waer de vlammen hun niet en ftrekten, én ftelde daer een vierkant Bataillon in flag-order. Zoo haeft hy hem vertoonde, gaf men geduerige laegen op hem, waer dóór maer weynig van zyne mannen gekwetft en wierden , en hy voorderde ftoutelyk onder hec rnaeken van een onophoudelyk vuer. Den Prevoóft gaf aenftonds order aen de Boeren van hun t'openen , en zich in twee ryen te ftellen; dit wierd gedaen, en alhoewel zy wyd afgelegen ftonden, en hielden niet op van vuer te geéven. Mandrin, dit ziende, en in plaets van diën flap nae te volgen, viel rouwelyk op een van de zyden; maer zyne Bende was dóór het getal gekwetfte te zeer verflouwt. Den Prevoóft, die getragt had hem op die wyze in 'tnet te krygen, viel hem aen met zyne Ruyters, en dééd het gevecht eyndigen onder 't vernielen met het zweéïd in d'hand. Een groot getal van deéze Schelmen wierden gedood, andere ontsnapten hec dóór de vluchc, en een ander deelftierf op de Steen rotfen aen de wonden die zy ontfangen hadden. Mandrin wierd gevangen heel bedekt van het bloed en 't ftof,



VAN MANDRIN. 76
en met hem zyne twee Broeders en vyf van zyn Volk. Men hééft vaftelyk willen weéten, dat hy zoud konnen vluchten hebben had hy begeêrt, en dat hy eenen zoo herdnekkigen ftryd maer uyt en flond, om de ontvluchtinge zyner medegezellen te bedekken. Hy wierd dóór twee Bediende van eene naeft-gelegene Brigade ter aerde geworpen; en dit is het geweéft 't geéne hem heéfc doen zweêren tegen hun deézen onverzoenelyken haet, den welken ftroomen van bloed hééft doen loopen , gelyk men zal zien in 't volgende van zyn Leéven.
Mandrin , alzoo geruft zynde in de boeyen als aen het hoofd van zyne Bende, wierd in Vangeniffè geleyd, omringt weézende van acht gewaepende Soldaeten met de bayonette op de tromp. Onderwegen vraegde hy een glas waeter, en zeyde, dat hy genoeg gevochten had om ontftelt te zyn. Men hield hem wyd van zyn Volk af, 'twelk men onder goede wacht geleyde, en zy wierden al in de GevangenifTen van Grenoble gefmeéten. Daer wierden alle mogelyke voorzorgen genomen tegen de flechthoofdigheyd van de Kwezels, om te vóórkomen demiflagendie men voórmaels gezien had. Mandrin en fprak niet als aen zyne Rechters;- en eyndelyk, hy wierd vcroór-



77 HtSTÖRlË deelt ter dood, en nae de gerechts-piaets geleyd. De eenigfre genaede die hy kwam te verzoeken, was van op geene karre gevoert te worden. In deéze laefte oogenblikken ftaet men de verzoeken van de doodfchuldige genoeg toe: men gedoogde dat hy te voet zoude gegaen hebben, met bevel van zyne aermen met eene koorde gebonden te zyn, en de duymen nouw te faemen gefloóten men een fterk fnoer oft bindgaeren. Hy ging in deézen toeftand tot in 't gezicht van het bloed-tooneel: dit fchouwfpel verleévendigde fchielyk zyne krachten, hy rekte de aermen uyt, en dééd de koorden en fnoeren in ftukken fpringen , fmeét zynen Bicht-Vader, den Scherp-Rechter en deDroft-Dienaersonder te boven, liep ftout en onverzaegt in het gedrang, en kréég aenftonds de poorte van de Stad en de Gebergten. Men liep hem nae, maer hy liep beter. Zyne twee Broeders en zyn Mede-gezellen verloóren daer het leéven, en Mandrin behiel het zyne.
Terwyl men tot Grenoble de koorden van den Misdaedigen toonde, en een ider het achter-nae-zien had, welke wonderbaere zaek eenige toefchreéven aen de geheyme kracht van eenig kruyd, en andere aen een tooverkoónflig vermogen, dachten de DroitDienaers, als



VAN MANDRIN. ;B
Dienaers, als heymelyk vertoornt zynde over deézen fmac-d, het zelve te herftellen. Zy zonden het afbeéldfel van Mandrin door heel de Provintie, en (lelden eene menigte befpieders op de been. Maer Mandrin, die deézenaefpeuringen vóórzien had,, ging langen tyd zonder zich te vertoonen, tot dat hy, naer eenige dagen gegaen t'hebben , kwam aen een Kathuyzers-Klooller, alwaer hy, met valfche brieven vóórzien zynde , zich aenboód om onder het getal der Leeken-Broeders of als Poortier ontfangen te worden. Men ondervraegde en onderzogt hem langen tyd , men wankelde, doch zyn verzoek wierd eyndelyk af-geflagen. Dit miflukt zynde, en den nood hem geenen middel meer laetende om zich te redden, vertrok hy van daer in eenen klynen Bofch, om aldaer uyt-te-fchudden de geéne die onder zyn handen zouden gevallen hebben. Den eerden die zich vertoonde was eenen Minder-Broeder; aen welken Mandrin vraegde af hy mogt Biechte hooren. Den Pater zeyde jae , dat hy'er het vermoógen toe hadde. Mandrin , eenen zieken voorwendende die op 'cuyterde lag, leyde hem in den Bofch; en daer gebood hy hem zyne kleederen af te leggen, en deéd-ze zich met geweld geéven, laetende



79 HISTORIE
de zyne aen den Pater om aen te trekken. Hy en wilde hem van't leéven niet berooven als zyn oogmerk wezende van eenen menfch te laeten leéven , die over al bekent ging maeken dat Mandrin in Minder-Broeder gekleed was, en om daer door d'oogen der Archiers te trekken nae dien kant, terwyl hy zig toeftelde om een ander rolle te gacn fpeélen. Hy nam het opzet van den Krygsliftte gebruyken, waer mede eenen Difcipel van Cartouche in Normandiën te werk had gegaen, 'twelk hy had hooren zeggen; hoópende ondertuiTchen van hem beter als zynen Voorganger te beftieren. Hy opende hier op zyn hert aen eenen Vriend, maer ten ongelukke voor hem; hy wierd verraeden en in echteniffe genomen. Daer was eenen nacht over-te-brengen om hem tot Grenoble te geleyden, en de Droft-dienaers vreefden fterk voor dien tyd; zy laedden daerom Mandrin met boeyen en gewigten, en fchynende genoegzaem gekoord te zyn, lieten hem af in eenen Regen-bak, leggende daer houten en fteenen op, en plaetften'er by twee Schildwachten , die men van twee tot twee ueren aflofte. Deéze toezigten fcheénen den buyt te verzekeren, maer zy vonden hun wederom bedroógen. Des nachts ontmaekte zich Mandrin van zyne



VAN MANDRIN. 80
gewigten, brak zyne koorden en bediende zich van zyne yzers om den muer te„openen die in eenen kelder uytkwam: hy fpeurde vervolgens de plaetfen na, brak eenige deuren open, en nam zynen weg langs voetwegen de welke hy alleen kende. Mandrin dit gevaer wederom ontkomen zynde , begaf zich nae Embrun, van daer kwam hy af nae Avignon, en ging wederom de boorden van de Rhone op, om zich te begeéven toe Viviers, dunkende van aldaer eenige nieuwmaeren te weéten van de geéne die in 'c laefte Gevecht ontfnapt waeren. Men zeyde hem daer, dat'er veéle aen hunne wonden overleéden waeren, en dat men vermoedde dat Roquairol dit ongelukkig lot ook had onderftaen ; maer dat men verzekert was dat Perrinet het leéven behouden had.
Mandrin vervolgde zynen weg, en ging tot Lions, alwaer hy zich engageérde. Maer gelyk het voor hem zeer gevaerlyk was van te voórfchyn te komen, als beginnende over-al bekend te zyn, veynfde hy eene ziekte t'hebben ; en ziende de gelegendheyd fchoon, roofde het geld van den Kapiteyn, verleyde dry van zyne gerecruceérde Mannen, en nam die met hem. Perrinet van zynen kant vervoegde zich ook met vier andere by zynen Overften, en op



gx HISTORIE 't eynde van acht dagen liep de nieuwe Bende op veerthien Mentenen , al Volk op wiens lyf en leéven geld was geftelt, en die vol van kloekmoedigheyd waeren. Gelyk zy hun op de grenzen van het Ryk bevonden, leyddeze Mandrin op eenen Berg , ' van den welken zy de Landen van Vrankryk en de geéne van Savoyen ontdekten. Het getyde des jaers was geitreng, en de koude zeer fcherp : een igelyk was onweétende wat oogmerk deézen gang had. Mandrin dééd aldaer eenen Aucaer van hout en aerde opregten; hy plaetfte op den zeiven eenen dryvoetigen Zetel, ontfteéken of brandende kooien, wierook in een lampet-fchotel ofte bekken, een blad fchryf-parkement en eenen ftaelen lemmer. Rondom den Autaer waeren veerthien ftoelen van aerde, en m 't midden den geénen van den Overften verhevender als d'andere. Mandrin nam plaetfe, en zyn Volk deéde het zelve; hy leydde zynen hoed te gronde, en fprak hun aen met deéze woorden. " Gylieden ziet, „ lieve Mede-gezellen, eenen Overften die " dikwils hééft weéten te braveéren de ey'„ genzinnigheden van de fortuyn , en de „ gevaeren der gevechten beproeft van over " lang dóór de koppigheden van het lot. '„ lk heb myne macht verfterkt en ook te



VAN MANDRIN. 8a
„ gronde geworpen gezien; ik heb gecomi mandeért als een oppermachtig Vorfï, ik „ heb geleéft in de boy en; en in deéze ver„ fchillende gefteldbeden, hééft myn on„ verzettelyk hert met eene flaetig oog zyn „ verliezen en zyne gelukkige uytkomften „ aenfchouwt, maer eenegeheugenis alleen „ kwelt my. En gelooft niet lieve Vrien„ den, dat ik myn ongenoegten draege op „ deéze overvloedigheyd van goud 't géén „ myn oogen had konnen verblinden, of „ op de vreédzaeme genoegten van deéze „ Kluyze die lief aen myn hert moede „ weézen ; neen ! Dat'er Droft-dienaeren „ greetig zynde tot myn verlies, my met „ fmaedheyd gehandeld hebben, ik vergeef „ hunne verbolgendheden ; dat de Rech,, ters, ingenomen dóór vermeynde gevoe„ lens van het Gemeyne-bed, my nae de „ Gerecht-plaets hebben gezonden, 'k ver„ geét de mifgreép van hunnen handel : „ d' eerde hebben Meeiters, zy moeiten „ gehoorzaemen , d'andere hebben Wet„ ten, zy hebben geagt van-ze te volgen. „ Maer, dat veragtelyke Bediende hunne „ trouwelooze handen op my hebben ge,, leyd, dat zy my in het gevecht ter aer„ de hebben geworpen en fpytiglyk be„ fchimpt, en dat zy aen de dapperheyi



83 HISTORIE
„ toefcbryven 'tgeéne zy niet fchuldig en zyn als aen deargliu, of aen het verlies van myne krachten, daer is t, lieve Medegezellen,'tgeén de fchande voor alle myne dagen voordsbrengt, en twelk ik , piet als met af keerigheyd en befchouwe. „ Maer dit zweêrd, deézen arm die< konnen beflryden hebben, zullen den fmaed konnen vreéken waer mede myn aenzigt bedekt is. Ja ik zweêr aen die verfoye" lyke en vervloekte natie eenen onverzoe" nelyken haet; ik wil hun eenen Oorloog voeren die zich niet en zal uytblufTcheti ' als in hun bloed of in het myn : konde ik hun van deézen oogenblik af op-offeren „ aen myne vraek, en hun ten grave doen „ nederdaelen, en dat myne dood de volvoering myner raedflagen moeft weezen, " ik gaf vrywilliglyk myn leéven ten befte. „ Deézen Autaer, deézen Wierook en dee5, ze Vueren zyn de borgen van de Eed„ zweêringen die ik doen! 'Tis nog te weynig van hun uyt-te-fpreéken aen den God „ van Hemel en Aerde; ik gaen-ze fchry„ ven met myn bloed. Naedert lieve Mede" gezellen, en zweert met my." Mandrin naederde den Autaer, en zyne Mede-gezellen omringden hem met den eenen kmen -op d'aerde en het zweórd in de hand; hy



VAN MANDRIN. 84
nam den punt van het ftael, opende zich den arm, fchreéf eenige woorden met zyn bloed , deéde betooverende bezweêringen op den dryvoetigen Zetel , - brande Wierook , en met de hand om-hoog geheven zwoor hy aen den Pacht en aen de Bediende al den haet die Annibal aen de Romeynen had gezwoóren. Den Eed wierd vervolgens uytgefproken door alle die hem omringden, en maer te zeer getrouwelyk onderhouden.
Naer deéze Dienft-pleeging , plaetfte Mandrin hem eene tweede-mael op zynen Troon, en aen zyne Mede-gezellen tronende de Landfchappen van Vrankryk en van Savoyen, zeyde hy hun. " Lieve Vrienden, „ laet uw gezigt zwieren op deéze ryka '„ Land ftreéken; ziet daer is het Tooneel „ van onze Krygs tochten; dit Land heéfc „ goederen de welke het ander niet toe en „ laet van in-te-komen ;. laet-ze ons van „ 'teen Koningryk in 'tander brengen; ik „ gééf'er U-lieden de Tol-Rechten af, en H laete ten befte, die de welke my de geld„ fpeciën vand'hoogfte Overigheden doen „ flagen hebben. En laet ons niet denken „ als om Koophandel te dryven met het „ zweêrd in de hand; en is't, dat'er eenige „ veragtelyke Bediende daer hindernis aen doen, en vreeft offpaert niemand, maer



S5 HISTORIE
„ fcbiet, kapt en brengt hun de dood toe „ waer gy hun treffen kont."
Deéze redenvoering bragt al de uytwerking voord die'er Mandrin uyt verwagten moeft. Zyne Mede-gezellen, door Eed verbonden, gaven hun blindelykof zonder achterdenken over aen zyne begeêrcens. Zy bevonden hun als-dan op de Landen van Savoyen, en, in weérwil der geftrengheyd van den winter, bragten zy verboden Koopwaeren van daer. Den 5. January 1754leydden zy die Koopmanfchappen in bewaering binnen het Dorp van Curfon, en den 7. der zelve maend verftonden zy, dat vyf Bediende van de Brigade van Romans hun naejaegden; Mandrin grimlachte op t'hooren van deéze nieuwe maere, en zag met inwendige vreugd, dat den oogenblik naeby was om den aenflag zyner vraeken te beginnen. Hy liet dry Mannen tot bewaering van zyne Koopwaeren, zond eenen nae de Bediende toe om hun te verfpieden, en trok op met vier andere van zyn Volk. De Bediende , zonder eenig kwaed vermoeden t'hebben, kwamen aen-gereéden ; Mandrin, hun gewaer wordende, ging-ze te gemoet; naederde hun beleéfdelyk , geévende hun te gelooven dat hy zelfs Bedienden was. Maer nouwelyks had hy wederom den hoed



VAN MANDRIN. 86
op-geftelt, of hy gaf met al zyn Volk eene losbranding , de welke den Brigadier ofte Bevelhebber met eenen Bedienden doodde en twee andere kwetfte, waer van den eenen maer twee dagen en lééfde. " Dit Volk „ hééft fchoon geweer , zeyde Mandrin „ ik wil my eens op zyn Brigadiers toerus„ ten, en een mangeling doen." Hy fmeét den mantel van den Brigadier op zyne fchouders, nam zynen hoed en zyn peêrd en ftygde daer op, laetende voords de toeruftinge van d'ander ten profyte van zyn Bende.
Des anderen-dags wierd'er van hun onderhoort, dat eenen Bedienden van een ander Brigade fcheén kwaed oft t'ontvreéden te zyn, om dat hy by d'eerfte niet en had geweéft, en dat hy maer de gelegendheyd en zogt om zyne mandaedigheyd te konnen toonen. Mandrin dit verneémende, beloofde van hem te gaen bezoeken; en hield zyn wóórd. Den volgenden nacht ging hy met zyn Volk kloppen op de deure van 'tHuys van den Heer du Tret, 'twelk deézen roemenden Bedienden was; vraegende aen hem, waer in men hem dienft konde doen? Du Tret, verwonderd zynde van deéze dienftbieding, maekte eenen hoop ontfchuldingen , maer met deéze wóórden en was men niet voldaen. Men nam aenftonds



87 HISTORIE
zyne meubelen, zyn geweer en pecrd; en zyne Vrouwe was zelve verpligt van de Dieven te geleyden in de plaetfen alwaer'er te pionderen was, terwyl dat haeren Man zig verbergde vóór de woede deézer Schelmen.
Mandrin befpeurde een edelmoedigheyd in het gelaet waer mede deéze Vrouwe haer Huys zag pionderen en haere Meubels wegdraegen; hy was in twyffel om-ze haer wederom te geéven ; en het was uyt inzigt van deéze Edelhertigheyd , dat hy geen grooter nafpeuringen en dééd nae haeren Man, die anderfints volgens de Wet van den Eed moeft gehandeld worden.
Het gerucht van deéze twee zaeken verfprydde zich dóór heel de Provintie. De hoópe van het gewin, en den drift van de plonderinge trok een menigte Menfchen nae Mandrin, die van alle zyden kwamen geloopen om ingefchreéven te weézen. Van twee zaeken de welke'er verzogt wierden om ontfangen te worden , wierd'er eene vereyfcht, of men wierd af-geweézen. De eerfte, dat zy moeften Overloopers ofte Deferteurs zyn, op dat zy dóór het gezigt van hun eygen gevaer,niet aengeport en zouden geweéft hebben om de Bende te vcrraeden: en de tweede dat zy ten minften een mael yerweézen moeften geweéft zyn om gehan-



VAN MANDRIN. 8*3
gen te worden ter oorzaek van verbodde Koop-waeren of van valfche Geld-fpeciën, en dat zy blyken van loosheyd gegeéven hadden met uyt de GevangenifTen te breéken. Men nam niet ligtelyk aen die de welke maer Onmachtige om'te betaelen, Dieven en Moordenaers en waeren. Men vond by d'een vernuftheyds-gebrek in hunnen handel, en by d'ander te véél vreeze in hun perykel. Naer lange proeven en onderzoeken op het voórgaende leéven, wierd den geénen die ftond om in bedieninge te komen ondervraegd op de kenniffe van de voet-paden en d'enge-wegen nae of langs de ondiepten der rivieren, op de wyze om'er de verfcheyde foórten van Koop-waeren ^ te doen doortrekken, op de weétenfchap om mis-gangen aen de Bediende te doen doen, op de maniere van de Brigaden aen-te-taüen en de zelve aen hals te brengen. Hy deéde daer naer den beroemden Eed waer van wy het voórfchrift verboren hebben, en nam plaets in het Gefellchap , min volgens order van aen-neéming, als volgens de begaefcheden.
Het Dauphineéfche,het Langueaocfche, een deel van het Auvergnfche, het Lionnois en het Maconnoifche waeren overftroomt ofte vervok van de Koopmanfchappen van



So HISTORIE
Mandrin,hec welkenaedeelaen den Koophandel, en nog meer aen de Tol-rechcen van den Pachc begonft toe-ce-brengen. Men zegt zelfs dat hy zich met zyn Volk uytftrekte tot inhetVrye-Graefschap, van waer hy, van al dat hem noodig was zig ging voorzien in Zwitferland. Hy doórbragt het eynde van den winter, en de lente van het jaer 1754-, met zig te verfpreyden in de Dorpen en Vlekken van deéze verfcheyde Provintien. In 't begin van de maend Juny naederde hy nae de Stad Weenen, gelegen tuflchen Lyons en Avignon, op de Rhone; en den zevenften bevond hy zich op de boorden van de Drac. Deéze Riviere, of eerder deézen Waetervloed, fcheén hem te fnelloopende te zyn om-ze te paffèéren, en de te rng-reyze docht hem eenen te langen weg; hy befloót daerom van de Brugge van Claix te overweldigen. Om dit uyt-te-voeren,nam Perrinet een Officiers-kleed met een Order-Kruys van den H. Ludovicus, en gevolgt wordende van eenen Knecht, boódzich zoo aen 't voórfte van de Brugge. Middelertyd ftond de Bende ergens gereed om toete-fpringen. Perrinet vraegde den doorgang; eenen van de Wacht kwam aenftonds om voor deézen gewaenden Officier open te doen; maer Perrinet de gelegentheyd waer-



VAN MANDRIN. 90
neémeude, brande hem dóór den kop, en maektezich meeder van den doórgang. Aen* donds kwam Mandrin met zyn Volk toegeloopen, en drekten hun uyt op de Brugge, waer op de Bediende te voórfchyn kwamen, doch zy wierden gedreéven in hun Wacht-huys; welkers deuren men terdond open-brak, veéle van hun waeren gekwetd, en alles wierd aen de plondering over-gegeéven. Een gemeyn Man, die digte by de Brugge woonde, zag dit fchouwfpel, en geloofde van daer van maer oog-getuygen te moeten weézen; maer Mandrin dééd zyn Huys rondom bezetten, en eyfchte hem af van'er de deuren van t'openen : hy dééd dóór heel het Huys een neêrdig onderzoek, en altyd vermoeden hebbende dat men hem bedroóg, gebood hy aen den eygenaer van hem over te leveren de geéne die t'zynen Huyze gevlucht waeren, drygende van hem aen zyne deure te doen ophangen. Deézen onfchuldigen Man verzekerde hem duyzendmael dat hy niemand toevlucht in zyne Woonde verleent en had, en verzogt genaede. " Neen , zeyde Mandrin , gy en „ kont geen eerlyk Man zyn, mids gy eene „ zoo kwaede gebuerte gekoózen hebt. „ Moed gy u vermengen met eenen hoop ,, veragtelyke Bediende? Het was een onge-



9i HISTORIE
„ luk voor Mantua van te naebuerig aen „ Cremona te zyn; zoo ook voor u Huys „ van by eene Brugge te woonen die my „ vyandig ofte fchaedelyk is. Ik ievere u „ over aen de plondering." Daer aen en was niet tegen te zeggen, het gebod was gegeéven, Mandrin had dertig Schelmen die gehoorzaemden.
Den thienden der zelve maend namen eenige Bediende van de Brigade van Taulignan den weg nae Montelimart, alwaer hunnen poft was. Mandrin die ter zeiver tyd gelegert was tot Laine, een klyn Dorp, eenige mylen van Montelimart gelegen, wierd aldaer door befpieders onderricht van bunnen optocht. "Hoe, zeyde hy, deéze Heeren j, paffèéren, ende en bezoeken my niet eens: ,, ik wil hun op den weg gaen groeten." Hy nam zes wel-gewaepende Mannen, en plaetfte zich achter dikke haegen aen de baene waer zy paffèéren moeften. Hy ontdekte van verre de Bediende, en gelyk of zy niet te gaêr en gingen, fmeéc hy in 't midden van den weg eenen brief welkers op-' fchrift op hem fprak, en daer nevens eenen Indiaenfchen neus-doek om hun daer mede bezig te houden. Die de welke d'eerfte waeren geloofden van eene groote vindinge gedaen te hebben; en de geéne die achter



VAN MANDRIN. 92
kwamen , naederden daer op wat rafler: maer zoo haeft als zy weder t'faemen gevoegt waeren, gaf Mandrin met zyn Volk eene te gelyke los-branding. De Bediende namen de vlucht: eenen onder hun viel te gronde, nog maer thien flappen gevoordert zynde; eenen tweeden blééf flaen ter oorzaeke van zyne wonde, en wierd onmenfchelyk vermoord, twee andere oncfnapten het, maer met het verwen der wegen met hun bloed.
- Deéze vyandlyke daeden en behaegden niet véél aen de Brigaden van de Pachten, de welke daer geen voordeel by en behaelden. De nieuwe-maeren die hun van alle zyden toekwamen, onderrichten hun, dac deéze moorden niet en waeren als het voórfpel ofte beginzel van eenen bloedigen Oorloog die men hun bereyde, en dat hunnen ondergang op d'Autaeren gezwoóren was geweéft. Doch hun eygen belang zich verbonden vindende met'tgééne van den Pacht, deéde hun evenwel nog denken om in 'teen en in 'tander te voorzien. Dus gelyker véél gelegen was aen onderricht te weézen van de optochten , handel en wandel van den Vyand , verfpreydden zy befpieders in de Landltreéken om van alles weétenfchap te krygen; en zy zelve en gingen niet meer



o3 HISTORIE
als met veéle voórzigtigheyd. Mandrin vernam aenftonds dat zynen handel verfpied wierd; hy gaf order aen zyn Volk van niet eenen der befpieders te fpaeren die onder hunne handen zouden gevallen hebben, van hun op-te-hangen aen de takken der Doornen , of hun te doórfchieten ; 'twelk van 'sanderendags af ongelukkiglyk wierd uytgevoert.
Den elfsten Juny paiïèérde er eenen Wachtmeefter van het Regiment vanBelfunce, die in 't Vivaroifche recruteérde, langs de Parochie van St. Bozile; het was zeer heet weder, hy vraegde nae eene Herberg. Op 'taenwyzen der geéne van Thioulle , hield zich een weynig op aen de deure deizelve. De Lolledrayers , die aldaer bezig waeren met drinken, kwaed vermoeden op hem krygende, vraegde'er eenen uyt den hoop ftoutelyk weg, wie dat hy was, en wat dat hy vcrftond te doen? Den Wachtmeefter deéze fcórten van vraegen weynig gewoon zynde, antwoórde hun met veéle kloekmoedigheyd. Daer op gingen'er dry uyt, en gavenacnftonds dry fnaphaen-fcheuten op hem, waer van hy, in 'tmaeken van een beweéging om zich te verweêren, ter aerde viel, en gaf zynen geeft. Deéze moord het medelyden verwekt hebbende in de geéne die'er



VAN MANDRIN. 94
ne die'er oog-getuygen van geweéft hadden, vraegden aen de Lolledrayers, waerom zy aldus hunne woede uycftortten op eenen onfcbuldigen ofte onnoozelen , die mee hun geen belang te ontknoopen en had. Zy antwoordden, dat deézen Man eenen verkleeden Bedienden was, of eenen Befpieder ; en op het tegenftrydig dat men hun aenweés, toonden zy eenige pyn over deés mifgreép, doch "oegden'er by, dat hei gelykelyk gevaerlyk was van Bedienden te zyn of daer van den fchyn te hebben.
De Bende verfpreyde haer daer naer in het Rouergfche, en beging groote ongeregeldheden in de Dorpen. De Vrouwen verbergden zich, en de Dochters en dierven hun niet vertoonen: met een wóórd, het geweld bragt'er de onbetaemelyke vryheyd. Men overweldigde de Huyzen , waer uyt men niet als de Mans of de Vaders en jaegde , en men ftelde zich daer neêr als Meester. Men had wei te betaelen in verbode Koopwaeren of in Gelde: deéze fommen en kwamen niet in verévening oft compenfatie met 'tonrechtveêrdig gebruyk van zekere Pvechtcn, want de Vrouwen wierden haeil eene Waere die de Mans zorgvuldiglyker verftaken als de verboden Goederen zelve.
Mandrin p!eé?de op de wegen de geG



95 HISTORIE
welddaedigheden die hy in de Huyzen gepleégt had. Hy dééd al de geéne die onder hunne handen vielen ophouden, en dwong deéze om zyne Waeren te koopen, hun de winft aentoonende die'er op te doen was. Vruchteloos was het te vertoonen het gevaer van deéze Koopmanfchap; lief of leed, men moeit buygen onder deés gebied: maer ondertufTchen begonft deéze dwinglandye den Koophandel zeer te doen verfterven. De Kooplieden van Lions vreesden de boorden van de Rhone. De Koopmans van het Bourgonfche, van 't Auvergnfche en van het Bourbonfche en vonden geene veyligheyd meer op de wegen vanLanguedoc en van Provence, om hun te begeéven nae de Haeven der Middelandfche-Zee. Om deéze gevaeren te vermeyden gingen zy hoops-gewyze, 'twelk hun niet beter en gelukte, of zy namen moyelyke onwegen de welke de onkoflen verdobbelden.
Eenen Koopman , welkers Koophandel hem nae Marfeille riep, hield zich op tot St. Rome de Tarn. Hy had, om zynen Staet te bedekken, een liegt kleed aengetrokken, waer dóór hy Mandrin bedroog: maer ia i d' ontvluchting van d' een klip , leéd hy' fchip-breuk op d'ander. Hy wierd aenzieni vóór eenen Befpieder, en achtervolgt met:



VAN MANDRIN. 96
een menigte fnaphaen-fcheuten. Ten alle gelukke was'ereen deure die hyopen vond; by fprong binnen het Huys, liep langs achter weg, en ontfnapte het perykel. Mandrin kwam achter hem in, en geboód dat men hem deézen Man maer in handen te Hellen had. Hy doorbrak eenige deuren, en fmeét de Meubelen onder-te-boven; hy dreygde van te vuer en te zweerde te werk te gaen, en alles gaf eenen weêr-galm aen zyne vloek-woórden en verwoedheden. Hy vatte eene jonge Vrouwe by d'hand, en gebiedde haer van hem den mifdaedigen aente-toonen, of te verwagten van alle zyne vrake te lyden. Deéze onfchuldige Vrouwe verdiende agting dóór haere fchoonheyd , dóór haeren ouderdom, en nog meer dóór haere zwangerheyd. Maer dit en dééd al geenen indruk op het gemoed van deézen Barbaer, den onbeweéglyken Mandrin volherde met haer met de dood te dreygen: daer naer, gaende eenen ftap achterwaerds, vatte hyzyn fnaphaen, en dampte de bayonnette in haeren buyk. Dus zag men eenen Schelm met eenen lïeék twee van het leéven berooven, eene Moeder verloor ongelukkiglyk haer leéven 'twelk zy zoo noodig diende te behouden vóór dit onnoozelSchepfel, 'twelk het ftael gevoelde vóór dat het 'dicht aenfchouwt had.



p7 HISTORIE
Aen deéze daed wierd al den afkeer gegeéven die zy verdiende. Mandrin wierd een voórwerp van afgryzing en vernieling. Hadden de Bediende, voordeel weéten te trekken uyt de gefteltheyd der Lieden van het Land, maer hec zelve vervallende, en hun Volk mede bezwykende, begonften zy hoe lang hoe meer van gezag te vervallen en de nederlaegce gevoelen. In cegendeel en dééd Mandrin dit Monfter niet als zyne voórneéraens uytbreyden , en den vollen toom aen zyne booze beftaenen geéven. Hy ziende dat het Gemeynte hem vluchte, mifpreés het, en keerde zyn oogmerken langs eenen anderen kant. By het voórneémen 'twelk hy overpeyfde wierd ftoutheyd verzogt vóór d'uytvoering; hy wilde zich daerom wel aen hec óórdeel van zynen raed onderwerpen. Hy vergaederde zyn Officiers, en gaf'er hun kennis van mee deéze wóórden. " Myne „ Krygs-tochten, lieve Medegezellen, heb„ ben aen de Bediende ingegeéven den „ fchrik van onze waepens. Ik en zien hun,, ne Brigaden in de Land-fireéken niet meer „ zwerven, en ons betwiften de Rechcen „ van den Koophandel. Weéft verzekerc „ dat zy in 't toekomende zich niet meer ,, zullen bezig houden met onze brieveu „ t'openen. Doch ik worde gewaer dat bet



VAN MANDRIN. 9§ „ verrchrikc Gemeynte zich niet meer en „ begeeft tot de fleét van onze Koop-wae„ ren, en dat het de zelve veragt. Maer, „ ik heb ander handen als d'U-lieden ge„ vonden om-ze hun-aen-te-bieden. Den „ Pacht hééft Magazyniers die hy betaelt; „ deéze zelve Magazyniers zyn de Perfoo„ nen die ik kieze, ik wil'er my van bedie„ nen, en begeêre dat zy my betaelen. Ik, „ aen 'thoofd van u alle, zal hun mynen „ Tabak gaen draegen; en is 'tdat Gy-lie„ den, lieve Mede-gezellen, nog de zelve „ kloekmoedigheyd hebt waer mede ik „ u in de gevechten heb gezien, is't dat „ Gy-lieden altyd ftandvaftïg blyft , wy „ zullen aen het geflacht dat naer ons zal „ komen gedenkweêrdige daeden achteriae„ ten, de welke al de Eeuwen niet en zul„ len doen vergaen."
De nieuwigheyd van dit opzet behaegde zeer; men juygde het met lof-fpraek toe, en ider offerde zyn bloed om'er d'uytvoering van te verzekeren. Den 30. Juny deéde Mandrin op Muyl-Ezels baelen met Tabak laeden, kwam daer mede binnen Rhodes, en ging regt nae het Huys des Magazyniers van den Pacht. Hy en hadde met hem maer twee-en-vyftig Mannen, wel gewaepend en de bayonnette cp de tromp. Hy



99 HISTORIE
trok alleen binnen 'tHuys, verzogt den Magazynier om beneden te komen, en ftelde zyne Koopwaeren vóór. Den Magazynier, verbaeft zynde over deéze zaek, en wift niet of hy zyn oogen daer over gelooven moeft. " En neemt dit niet aen vóór eenen droom, „ zeyde hem Mandrin; 'tgeéne gy ziet is „ oprechten Tabak ; den uwen en hééft ,, geen uytmuntender feéve, ik laete hem „ aen u tegen veerthien ftuyvers het pond, „ en ik en wil geenen anderen vóór Koo„ per als u." Deézen voórftel verwonderde nog meer als de buytenfpoórigheyd der daed zelve. Den Magazynier, zich zeer ontftellende , wilde over het geweld en de ongerechtigheyd fcbreeuwen. Mandrin nam hem by de mouwe, en verzogt hem van d'oogen te willen flaen op de bayonnetten, de vnerroers en de fabels die hem omringden. Het gevaer enwaswaerlyk nietdobbelzinnig te neémen. Den Magazynier, ziende het perykel van de dood vóór d'oogen, telde het geld 't geéne men hem vraegde, en ontfing van deéze Schelmen offers van dienlt verzeld dóór den fchimpagtigften toon.
Niet en ontbrak'er aen de overwinning van Mandrin. Den vernederden Pacht buygde onder zyne beveélen, en zyn zegenryk Geley zong onbefcbaemdelyk zynen Lof.



I
VAN MANDRIN. 100
11y wierd ondenufTchen indachtig dat men in het Stadhuys eenige waepenen in bewaering geleyd had, de welke men ontweldigd had van Lolledraeyers die hy eertyds had gecommandeért; hy fchreéf aenftonds aen den ondergeftelden fSubdélégué) van den Opper-Recbter , C Intendant ) en vraegde de wedergeéving daer van. Men zegt zelfs dachy degoedheyd niet en had vandreygingen in zynen brief te (tellen; als zyne Bende genoegzaem aenkondende 't geéne men te vreezen had; het vuer, de plondering en de moorden vertoonden zich aen een ieder onder de verfchrikkelykfte verbeéldingen; een ider vluchtte in zyn Huys; men moeft gehoorzaemen, of Volk hebben om d'hand te konnen leenen om hec geweld te konnen wederftaen.
Den Krygs-cochc van Rhodes eenen gelukkigen uytval gehad hebbende, ging Mandrin het zelve compliment maeken aen den Magazynier van Mende. Gelykerwys hy zich aldaer aenboód met de zelve iloutmocdigheyd, wierden de voórwaerden, de welke hy voórfchreéf, vlytiglyk achtervolgt; hy zecce zyne baelen af, ontfmg geld en vercrok.
Men kan de vreugd van zyne Bende over het uytwerkzel 'tgeén deéze twee daeden



ioi HISTORIE
op hun voords-gebragc hadden nietuytdrukken. Zy en peyfden niet meer als om Zwitzerland en Savoyen uyt-te-putten van Koopmanfchappen die in Vrankryk verboóden waeren, en om deéze te doen aenveêrden in alle de Comptoiren van de Provinciën. Mandrin, vol van deéze meyningen weézende nam zynen weg nae Zwitzerland, en wilde zich eens in zyn Vaderland gaen vertoonen. Hy vond aldaer in't aenkomen eenen Bedienden, die hy in het Gevecht van de Kluyze gezien had, weézende den zeiven die aen zyne zyde zynen Broeder Piëter Mandrin in echtenis genomen had. Hy ging met het bloot zweêt d in zyn huys, en zeyde tot hem "Morel, gedenkt u van dat Ge„ vecht in't welk gy dierft wederftand bie„ den aen Mandrin? Zyt gy diën Jonge„ ling nog wel indagtig, die gy dierft ver„ raederlyk in echtenis neémen? Ik benzy,, nen Broeder en den Vreker van zyne „ dood." Mor et wierp zich al fmeékende op de kniën, en vertoonde een jong kind van achthien maenden oud, 'twelk hy tuffchen zyne armen hield, boópende dat dit fchouw-fpel het hert van den Barbaer zoud beweégt hebben. "g'Hebt mynen Broeder „ gevangen, zeyd Mandrin, gy zyt Be„ dienden, en gy vraegt genaedc : Sterft,



VAN MANDRIN. 102 „ gy en uw Kind , konde ik'er hec Gedacht
maer van vernielen." My bragc hem mee den fabel eenen dag toe op het hoofd, verdobbelde zonder onderfcheyd zyne kappen op den Vader en op het Kind, ende en hield niet op als naer dat hy hun in dukken zag, en zwemmende in hun bloed.
Heel het Land en had geen macht genoeg om het hoofd te bieden aen deézen Moordenaer; Hy blééf vervolgen met zich openbaerlyk te vertoonen, en had het geluk van te bezitten de ongedraftheyd van zyn mifdaed. Hy vermeerderde zelfs zyne Bende nog met eenige Perfoonen, en wierp zich daer mede in Zwitzerland, alwaer hy verbleéf toe in't eynde van July. Terwyl hy zich aldaer bereydde om,langs 'tVrye-Graeffchap wederom in Vrankryk te trekken , waeren de Brigaden van Mouthe en van Chauneuve opgetrokken om hem te ontmoeten; maer Mandrin, die van zyne Befpieders nouwkeuriglyk onderricht wierd van het getal zyner Vyanden, van hunnen tocht en hunne macht, vermoeyde de zelve langen tyd door optochten en tegentochten , die hem noodig fcheénen, zoo zeer voor de verzekerheyd van zyne Bende, als voor het vertier van zynen Tabak. Eyndelyk, alswanneer hy zich ontmaekt had van 'tgeén hem



io3 HISTORIE
meed verlegen mackte, legerde hy terzyden van eenen kleynen Bofch , hebbende vóór hem een moeras en een gebergte van achter. Men moert om hem te konnen treffen, dringen in den Bofch alwaer hy Volk ingelcyc had, of eenen engen weg overweldigen die hy met eenen gracht doórfnéden en met waegens belemmert had. De Bediende, het gevaer niet ziende, hun getal hun goede hoópe gevende, en het gezigt der waegens hun fchynende de verovering van den büyt te verzekeren, trokken op in deeze meyning en goed betrouwen. Twee Lolle-draeyers waeren ter zeiver tyd bezig met drinken in eene Herberg ; zy , hunne Vyanden gewaer wordende, liepen veerdiglyk hun vervoegen by hunne Mede-gezellen, en voorderden hunnen weg zonder gezien te worden ter oorzaeke van de boffchen en hacgen. Eenen van deéze twee wierd onder de Vyanden eenen langen Mans-perfoon gewaer, welkers gellaelte en lang hair hem onderd'anderonderfcheydde; hy zond hem eenen bal nae den kop, die hem van zyn peêrd deéde tuymelen. Alle de Bediende dit ziende ftygden van hunne peêrden , en den Daeder niet vindende , naederden den gracht, waer uyt aenrtonds een zoo fchrikkelyk vuer kwam, dat'er een groot deel van befchaedigd wierd , en hun



VAN MANDRIN. 104
al deéde verfpreyden : zy vernederden weerom, en kwamen weer tot den aenval op de Vyanden met een fmalder Voór-gelit, en met kloeken moed. Sy ftonden een zeer geweldig vuer uyt, en treédden afin den gracht, waer zy, tot hun leed , de Schelmen uyt-dreéven. Deéze laefte, die eene derkere Befchanzing hadden , liepen achter hunne waegens, waer zy van eenige der drifcigfte Bediende , die het gevaer niet en hadden konnen weéten , gevolgt wierden en met hun kwamen in-te-dringen : maer deéze vonden hun van alle zyden befloóten en omringeld , want men achter hun den toegang affneéd en toe-floot. " Weéft willekom, zeyde Mandrin , daer en konde " U-lieden niet beter overkomen. " Zy wierden aenftonds handen en voeten gebonden, en in eenen hoek gefmeéten. Middelertyd gaf men achter de waegens een onophoudelyk vuer, en den hoop Aenranders en behaelden op hun geene de minde wind: Zy dachten op bun te-rug-trekking. Mandrin dééd een deel van zyn Volk afzakken achter de kanten en haegen, en trok uyt zyn Leger-plaets aen 't hoofd van tweeen-twintig Mannen. Zoo haed als hy uyt zyn Verfchanzing was, gaven de Bediende eene te gelyke hand-bus-loffing, en bemerk-



io5 HISTORIE
ten te laet datzy op hun eygen Mede-gezellen gefchoóten hadden, die Mandrin voor hem deéde gaen. Zy, te weéten de Bediende , paneerden weder den gracht, maer in groote ongeregeldheyd en nae-by gevolgt wordende van den Vyand met de bayonette op de tromp; en alswanneer zy hun hadden uytgeflrekt langs de haegen, ftonden zy in't dweerfche eene losbranding uyt die het Gevecht eyndigde. Zy flygden fpoediglyk weer op hunne peirden, lieten een groot getal doode ter plaetfe, en bragten veel gekwetfte wederom. Mandrin, in vollen Zegenprael zynde, beklaegde zich van twee zaeken: d'eerftewas, dat de Bediende, de welke in zyne Verfchanzingen waeren gekomen , aen hunne wonden overleéden waeren; en de tweede,'dat hy zich niet meefter en had gemaekt van de peêrden geduerende het Gevecht; en hy befchuldigde zich langen tyd van déezen misflag, welk laefte vóór eenen konde genomen worden.
Het Gevecht geëyndigt zynde, déede Mandrin zyne doode hegraven met alle de krygs-eeren en los-brandingen van zyne musketten. Hy gebood daer naer, dat men de Bediende die men dood vond, zoud hebben ontkleed, en dat men hun wyd van zyn Leger-plaets aen boomen zoud vaft-gemaekc



VAN MANDR1 N. 106
hebben. Ondertuflchen merkende dat deéze Sterkte ofte Befchanzing zeer voordeehg was vóór hem, hield hy zich aldaer eenige dagen op, en verkogt zynen Tabak zelfs in t gezigt van de Bediende die daer omilreéks zweéfden en niet en dierven naederen. Van daer begaf hy zich in Savoyen , en drong wederom met gewaepende hand in Vrankryk. Hy kwam vervolgens tot Craponc, tot Brioude en tot Montbrifon, alwaer de Ontfangers den Tabak van Mandrin moeften betaelen gelyk hunne Mede-broeders van Mende en van Rhodes gedaen hadden. Men mogt'er niet op haeperen noch zich niet van beklaegen, hy wilde zyne beveélen achtervolgt nebben.
Montbrifon was nog getuyge van eene gebeurtenifte, waer van men de ftoutigheyd nouwelykskanbegrypen. Mandrin verftond aldaer dat de Gevangen-huyzen vol waeren van Mifdadige; hy gebood de deuren open te doen, en hy trok'er veerthien uyt, zeggende: dat hy zeer geêrn had van gunften uyt-te-ftorten, en dat hy op zynen weg geene ongelukkige en moeft laeten. Nochtans en wilde hy niet fchynen het mifdaed te begunftigen, enhy loochende van den Vertoner te weézen van de geéne die vóór misbedryven opgehouden waeren, In dier voegen dan



107 HISTORIE
begonft hy onrechtveerdelyk de Rechten te bemachtigen , die alleen toekwamen aen de Vorften, of wel hy geloofde eenen te zyn.
Deézen gewaenden Prince, die de boeyen en ketenen der Gevangenen verbrak, deéde ter zelver tyd het ambacht van Straetfchender of Struyk-roover, en hy gaf altyd de preferentie aen de Commifen van de Pachten. Den 2. September kréég hy kennis dat twee Bediende gelaeden waeren met de huer-loonen van de Brigade van Cormoranche in BrefTe; den luft die hy had om'er hun van te berooven, vleydde hem te zeer om-ze aen andere te laeten: Hy hield hun ftaen op de brugge van Veile, dit op den vollen middag en in de tegenwoórdigheyd van honderd getuygen, beroofde hun van de fomme, fchoór op hun en nam hec geld mede. Eenige dagen daer naer ontdekte hy andere Commifen aen de mueren van het Kafteel van Joux; voórzeker en was hy de oorzaeke niet van hunnen optocht ; maer dat en gaf'er niet aen, hy gaf vuer op hun gelyk als uyt tyd-verdryf, doode'er eenen af, en kwetlïe alle de andere.
De Gevangene die de boe-yen oncfnapc of de welke los-gelaeten waeren, de Overloopers die de handen van de Drofbdienaeren ontvlucht waeren, met een woord, alle



VAN MANDRIN. ic8
de geéne die luft of genegendheyd hadden tot hec mifdaed , of die'er de ftraffe van vreefden, liepen om zich ce laecen op-teekenen en aengenomen ce worden onder de vendels van Mandrin. De aengroeying van hec gecal fcheén de ftraf-vryheyd te beloóven, en bragc hun zoo wyd , van alles te durven beflaen. De Bediende , te weynig macht hebbende en in te kleyn getal zynde, en waeren niet meer bekwaem om de wegen te bewaeren. Mandrin beklaegde hem om dat hy op den weg geene meer en ontmoette of vinden en konde.Men zag in weynig tyds hem vallen van Savoyen in het Bugeys, zich begeéven tot de Comptoiren van Nantua, van Bourg in Breffe, van Chatillon-lesDombes, van Charlieu, van Roanne, van ïhiers, van Ambert, van Marfal, van Arlam, van la Chaife-Dieu , van Pradelles , van Langogne, van Tannay, van St. Didier , van St. Bonnet-le-Chateau , van Boen en van Montbrifon ; aldaer zynen Tabak af zetten en geld-afperffingen doen op alle deOntfangers, Magazyniers en meer diergelyke van de Pachten. De fnelheyd waer mede hy alle deéze dingen in de Comptoiren van verfcheyde Provinciën uytvoerde, moec ce kennen geéven wie Mandrin had konnen zyn of worden, had hy geenen



ioo HISTORIE
Roover geweéft. Tot Puy in Velai zeyde men hem dat den Magazynier zolders vol koorn had; hy geboód dat men hun maer aenftonds en had te ledigen tot onderhoud zyner Krygs-bende. Terwylen dat men d'hand aen 'twerk floeg, kwam men hem boódfchappen dat dit koorn daer maer van een ander in bewaering geleyd en was, en dat eenen Koopman het zelve reclameérde: hy fcheén zich op deéze tyding wat te maetigen, ende en vraegde maer zeshonderd guldens aen den Eygenaer, alleenelyk, zeyde hy, om hem te leeren van zich niet meer vermengt te vinden met Commifen.
Alle het geéne dat aen den Pacht toebehoorde , en vond geen genaede by deézen ontzacchelyken Vyand. Eenige Bediende, die kwaelyk van hem gefproken hadden, (en gelyk men'er waerlyk niet anders van fpreéken en konde,) kwamen hun te bedienen van de Vracht-fchuyte van Lyons op Chalons, den weg te lande niet durvende neémen. Mandrin dééd de Schuyte ftilftaen, fchoót op den geénen die het Peêrd beflierde dat daer aen lag, om dat hy niet en gehoorzaemde, ging alleen in de zelve Schuyt met dit ftoiuhertig of verwoed gelaetwaer mede men hem hééftgekent, dééd doórzoekingen over-al, terwyl zyn Volk
op den



VAN MANDRIN. 110
op den kant van hec waetet1 was; en niet vindende die de welke hy geloofde van'er te zyn, mids zy hun hadden weéten te verbergen , dééd' hy zich aen Land zeccen als een Man die rechc had .van ce gebieden.
Een groot getal van Compcoiren, zoo als de geéne van Puy , van Sc. Juli, van Sc. Didier, van St. Bonnet, van Clugny, van St. Trivier en van St. Laurent in 'tVryeGraefschap , wierden nog in de volgende maenden onder contributie geilek. In d'eene zogt hy vlytiglyk de Bediende, gelyk eenen Jaeger gaet tot opzoekinge van het Wild in de Velden, doodde en kwetfle zonder onderfcheyd; in d'ander itoól hy het geld, pionderde den huysraed, en vermorzelde al het geéne hy niet en konde mede neémen.
De maere van deéze gewelddaedigheden wierd eyndelyk ten Hove gebragc, en fcheén d'aendachcigheyd wel ce verdienen. Hec was te vreezen dac hec kwaed nog zoude vermeerden hebben; en by aldien het niet gedaen en had als te blyven op het punt waer het was, den Monarch die zyn geluk maekc van het géén zyner Onderdaenen, en zoude hun niet ten befte gelaecen hebben aen hec zweêrd van eenen Schelm en Dief. Zyne Majefteyc zond Kryg*-benden om Mandrin te bevechten.
H



iii HISTORIE
Qp deze nieuwe tyding gevoelde Mandrin , die zyne waepenen had moeten te neer-leggen, zyne trotsheyd en zynen moed vermeerderen. Hy dachtte om Soldaeten te werven, en zogt Volk in de Gevangeniflen. De weétenfchap om de deuren der zelve open te bteéken en was hem niet onbekent; hy drong fnellyk in de geéne van Bourg in Brefïe, van Roanne, van Thiers, van Puy in Velay, van Montbrifon, van Clugny, van St. Amour, van Pont de Vaux en van Orgelet; en om te toonen dat hy zonder vreeze ging, dééd hy tot zich brengen de naemrolle der Gevangene van deéze Gevangenhuyzen, fchreéf daer op de Aéle door welke hy de vryheyd gaf aen de Gevangene, en teekende de zelve.
Op zynen weg nae het Bourgondfche ontmoette hy Soldaeten van het Regiment van Harcourt. De begeerte die hy had om de vyandlykfche bedryven op de Krygs-volkeren van den Koning te beginnen, fmeét hem in 't midden van hun. De aengevallene Ruyters namen den fabel in d'hand, eenen van hunne Krygs-bende wierd in eene losbrandinge gefneuveld , door welkers dood bet gevecht eyndigde; in 'twelk meer mandaedigheyd was als gelykheyd van Mannen. Mandrin en moeft deéze ligte overwinning



VAN MANDRIN. 112
niet toefcbryven , als aen zyn groot getal. Den volgenden dag, weézende den 17. December, begafhy zich totSeurre; zogt zorgvuldig nae de Bediende, maer deéze en kwamen vóór den dag niet; doorbrak de deure van de woonfte van den Kapiteyn Générael, opende zyne kaflen, en nam al dat hy vond. Daer naer gebood hy dat men tot hem zoude gebragt hebben de Ontfangers van den Zouczolder en van de Verzamel-plaets van den Tabak, om hun voór-te fchryven de harde conditie van Geld te tellen en Tabak van hem te neémen. Seurre was in onruft en omfteltenifTë : men geloofde de tyden van Jan de Vert en van Galas te zien herleéven. Mandrin dééd zeggen aen het Gemeynte, van zyne werken niet te beletten, dat zy de ootzaeke nieten waeren van zyne Krygs-verrichringen, en dat hy zyne Belangen waernam. Daer naer zich keerende tot de twee Ontfangers, zeyde hy hun: "Ik weéte , „ Myn Heeren, 't geéne de deugdelykheyd „ en de eere van my eyffchen, Gy-Lieden „ zyt in Ampt, gy zyt fchuldig en gehou„ den rekening te doen over U-lieden Be„ diening; het is rechtmaetig dat ik u eene „ fchriftelyke BekentenifTe geéve van de „ Sommen die ik u-lieden vraege; gelooft „ voor vaft, dat men haer ontzag zal toe-



ii3 HISTORIE
„ draegen." Hy maekte deéze BekencenifTe en teekende daer op : den Kapiteyn Mandrin. Niet vergenoegt met deéze fpotternye, hy dwong hun nog van hem een Ontfang-fchrift van zynen Tabak te geéven, bet welk men aenftonds doen moeit. De Stad Beaune onderricht zynde van deéze ongeregeldheyd, vreefde ook vóór de zelve te krygen, en beproefde het haeft. Den 18. der zelve maend vertoonde zich Mandrin aen haere mueren. Op de waerfchouwinge die men hem deéde dat de Borgerye onder de wapenen was, blééf hy ftaen op eenige afgelegendheyd van de Stad, en befchikte zynen Toeftel. De Poorte, die hy aenviel, wierd met véél dapperheyd befchermt. De Borgerlyke Wacht gaf een geweldig vuer ■van op de Stads-veflen. Mandrin bedreygde hun van door een fpring-bus ofte muerbreéker hunne Poorte te doen fpringen, of het vuer daer in te fteéken: hy voorderde zich daer naer aen 't hoofd zynder Arbeyders en fmeét haer op den grond. De vuerigheyd waer mede hy deéze daed uytwerkte, liet hem even-wel nog toe van eenige gemaetigheyd te gebruyken ; hy konde de plondering ordonneren, maer hy hield zyn Volk tegen, zelfs onder de Poorte, en verbood de los-brandingen te geéven. Gelykcr-



VAN MANDRIN. 114
wys hy niets in d'oog en had als den Pacht, deéde hy tot hem brengen den Opper-amptman van de Stad, ende hield hem vóór deéze reden-voering: " Ik ben deézen Man„ drin, in het Koningryk zoo bekend, den ,, Schrik van den Pacht en den VerlofTer „ van de Borgers; Ik en kome niet als „ Vyand van den Staet onder U-lieden de ,, Oórlogs-verwoeftingen brengen : Beaune „ is aen my, 'tis in myn vermoógen van'er „ het zweêrd te gebruyken, of haer aen ,, de plondering over-te-geéven; maer ik ,, aenzien het bloed van de ontfchuldige Bor,, gers; een ander oorzaek trekt my hier nae „ toe: g'Hebt in het hert van de Stad twee „ Comptoiren de welke my Rechten fchul„ dig zyn, ik fchatte hun op twintig duy„ zend guldens; haeft u van deze Somme „ te doen tellen door uwe Ontfangers van „ het Zout-Pakhuys en van den Tabak. „ Is't zaeken dat gy daer op wankelt, gy ,, word vóór nhfdadig gekent; vreeft vóór „ deéze gebouwen en beéft vóór u zeiven." Den Opper amptman van Beaune aenzag met gerufte oogen de Pyken die hem omringden; daer naer neémende een edelmoedigheyd , zeyde hy : "Indien gy niet als ,, eenen Roover de verwoefhngen binnen „ onze IYlueren en komt brengen, vvaerom



ii5 HISTORIE
,, bied gy my dan aen het Schouw-fpel van „ de ongelukkige Borgers die hun bloed „ en leéven voor het Vaderland verliezen? „ Welke hand hééft de dood toegebragt 5, aen deéze Ellendige die ik in het zand „ zien liggen? En zyn het niet Ongeluk,, kige die op-geoffert zyn aen uwe woede ? „ Eylaes! Ik ben hunnen gemeynen Vader, ,, 't is tegen my datgy uwe fteéken en fcheu„' ten moed: keeren; 'tis dit lichaem datgy „ moet doór-booren is't dat gy bloed wilt ,, ftorten. En gelooft niet dat ik, bleek „ wordende op 't gezigt van het ftael dat „ my bedreygt, de Belangen van den Ko,, ning zal verraden om eenen wederfpan„ nigen Onderdaen te verryken, neen, gy ,, kont de Wettem overtreden, en ik kan „ fterven; maer peyft dat het mifdaed maer. ,, eenen tyd en hééft, en dat de Dieven die „ u vergezelfchappen, u niet en zullen ver„ bergen aen de vraek van den Monarch."
Mandrin , weynig voldaen zynde met deéze antwoórde , zeyde trotfelyk dat hy het Bloed van een flegt onnoozel Man veragte , en dat hy begeerde Geld t' hebben. Ter zeiver tyd dééd' hy den Opper-amptman vatten door vier gewaepende Mannen, en ging aen 't hoofd van zyne Grenadiers omringt met brandende Fakkels. "Scaec,



VAN MANDRIN. 116' ^ zeyd' hem den Opper-ampcman, ftaet ; „ als het maer geld en is dat'er zyn moet „ om de vernielingen te verdryven waer van '„ g'ons de verbeéldinge aenbied , ik zal'er „ trachtengenoegzaem te vinden omuvrek„ heydte voldaen; ik heb een Huys, ik heb „ Goederen , ik laet het al aen u over ; „ komt, volgt my, néémt het Geld dat ik in „ eygendom bezitte, en draegt myne Ryk„ dommen weg; maer en berooft my maer „ alleen , en fpaert dit Gemeynte dat gy „ daer ziet. " . '
Midelertyd de Onrfangers onderricht zynde van het milddaedig voórneémen van den Opper-amptman, en wilden niet gedoogen dat hy alleen den laft droeg van eenen Oorloóg die niet als tegen hun ontfteéken en waS; en zy maekten veerdiglyk eene fomme van twintig duyzend Guldens gereed. Mandrin omring deéze uyt d'handen van den Opper-amptman, en vertrok uyt de Stad, zeggende, dat men zorge zoud gehad hebben van het Geld gereed t' houden tegen dat men hem zoude zien hebben verfchynen, en dat hy ging zien of dat het Volk van Autun niet redelykeren zouden geweéft hebben. Deézen Aenval ofte Befpringinge kofte hec leven aen eenen Soldaet en aen twee Borgers en een groot getal andere waeren gevaerlyk gekwetft.



n7 HISTORIE
Autun ontfing des anderen-dags eene gelyke bezoeking. Mandrin ontmoette op zynen weg eenige Seminariden die nae Chalons gingen; hy hield deze op en dééd hun den weg te rug gaen. Komende aen de Stad, vond hy de Poorten gefloóten: hy maekte zich meeder van de Voór-deden , ontftak fakkels en hield de dorm-leere gereed; daer naer zich nae de Stad toe voorderende, dééd hy aen den Opper-amptman zeggen, was'c by aldien de twee Ontfangers van het Zout en van den Tabak hem niet ter hand en deéden dellen de zelve fomme als de geéne van Beaune gegeéven hadden, dat hy het bloed zoude gaen zien loopen hebben, de Voórdeden in vlam en vuer daen, de Stad beklommen worden, de fchoonde Gebouwen over-hoop gefmeéten, en alles aen de plondering gegeéven worden en tot hulpe van hem tot beweéginge te brengen, toonde hy hun den hoop Seminariden die in zyne macht waeren, en zeyde dat dit zyne Pands mannen waeren. Deéze jonge Lieden waeren ten meeden-deele van de Stad; de Vaders en Moeders wierpen hunne gefchreeuwen uyt over dit fchouw-fpel. Eenige liepen onder het dorten van traenen by den Opperamptman , de andere nae de Ontfangers hun grootelyks toeroepende dat zy alleen de oor-



VAN MANDRIN. 118
zaeke waeren van hunne ongelukken , dat zy de vernielinge van de Stad gingen veroorzaeken, en dat zy konden middelen overpeyzen om het gevaer te verdryven, of dat men hun aen den Vyand zoud overgelevert hebben.
De Stad Autun hééft fchoone Oudheydsgedenk-teekens, zynde koftelyke overblyfzels van de Romeynen: men duchte dat deéze Schelmen daer d'hand zouden opgeleyd hebben vóór dat zy hunne woede op de Stad uytwerkten. Den Opper-amptman van Autun ftelde vóór van hunnen Overften te roepen, en van met hem alleen hier over te handelen: maer Mandrin begeerde dat heel zyne Bende mede binnen kwam, en deéde nog meerdere dreygingen op hunne flegtè voordering. OndertufTchen men moeit de Poorten openen: hy leyde zyn Volk regt nae het Stad-huys, en ging'er binnen alleenelyk met twee Mannen by hem. Men vraegde hem wat Recht dat hy had om brandfchattingen te vraegen: hy antwoordde, dat hy op de Pachten het zelve Recht had, het welk Alexander op de Perfiaenen hadde gehad en Cafar op de Gaulen. Men wilde hem vertooningen doen, en men trachte eenige verminderinge te verkrygen, maer de zaeken 'niet voorderende na zynen zin, zwoór hy



ii9 HISTORIE
op de fchoonfte maniere , en hy begeerde een eynde van de zaeke. Men telde hem fyn Geld hy gaf de Seminariften weder deed de Gevangeniffen open en trok uyt de Stad.
De Kryks-bende de welke het Hof hadde gezonden, om de wanorders te bedwingen kwaemen eyndelyk aen, en plaetften hun ontrent Autun. Mandrin was als-dan binnen de Parochie van Brion, en hield zich op digt by het Dorp van Grenaud , alwaer hy hem verfchanfte. Myn Heer de Fitfcher, die het bevel had over het ligt - gewaepent Krygsvolk, voorderde zich om hem te doórbreéken of uyt zyne verfterking te jaegen ; doch hy vond deBefchanzing zeer diep, en regehmaetiger als hy gelooft had het te moeten verwagten van eenen Menfch , die geene kennifle en had van de regels van die Konfte. Mandrin ging te werk zonder Grond-regels, en even-wel hy en dwaelde van de zelve niet af; 'tgeénbewyzen kan dat hy inde Schoóle van de Natuer geweéft had. Hy overwoog ondertuffchen , dat het gemakkelyk zoude geweéft hebben hem aldaer de lecvens-middelenaf-te-fnyden; dat alle verfterki'ngen die men aenvalt altyd in 't kort of in 't lang doórbroken worden; dat het Volk van het Land hun op den Hals zouden hebben konnen vallen ; en eyndelyk , dat de Krygs-volkeren



VAN MANDRIN. 120
die men tegen hem ftelde, vermoeyd waeren van eenen langen optocht, en dat het nu den regten tyd was om hun op 'tlyf te vallen. Hy hield daer op zynen Krygs-raed. Daer in wierd vaft-geftelt dat men den 00c-enblik waerneémen zoude en zonder toeven uyt-trekken. Hyverliet zyne Befchanzingen van den zeiven dag af, en door eene ftoutmoedigheyd, die men niet begrypen en kan , trok hy den eerften op tegen de Kryes-volkeren van zynen Koning. Vuerigheyd in de inbeeldingen en veerdigheyd in d'uytvoeringe, hééft altyd zynen handel en gedrag geweéft. Myn Heer de Fitfcher, die deéze verplaetzing niet verwagt en had, befchikte zyne zaeken met haefte, en Mandrin had met de zyne aireede gedaen. Deézen laeften verfcheén aen 't Hoofd van zyne Soldaeten, gezeten op een fchoon fyn peêrd met het blood zweêrd in d'hand. "Lieve Medegezellen, zeyde hy hun, tot hier " toe heb ik U-lieden geleyd nae de fortu' ne, heden leyde ik u nae de glorie. Wy " hebben nu Vyanden gevonden die men weêrdig voor ons moógen agten. Het en " zyn geene veragtelyke Bediende meer, " die maer te voórfchyn en komen om te ',' vluchten, en die niet en konnen overwinnen, als ten zy men geenen weder-



in HISTORIE
„ ftand en bied. Het zyn de Overwinnaers „ der Pandouren en Croaten, nog geverwt „ van hun bloed. g'Hebt met hun over„ wonnen, zult gy weygeren van te vech„ ten tegen hun? Is't dat gy vlucht, gy zyt „ hunproy; is't datgy vecht, zyzyn d'uwe. „ Schept moed en treéd voords, laet ons ,, die Krygs-heyr verzwakt en vermoeyd ,, door laftige aentochten, vernielen. Ik le,, vere U-lieden naer de Zege-behaeling „ alle de rykdommen van de Ontfangers en „ alle de hoofden van de Bediende."
Deéze reden wierd gevolgt van eene losbranding de welke hunnen Vyand fterk befchaedigde. De Huffaren en Dragonders bleéven vaft flaen als eenen muer, en antwoorden van gelyken. Het vuer wierd zeer geweldig. Mandrin begaf zig over al waer dat'er gevaer was; hy vloog van gelid tot gelid, gaf zyn Volk moed, hy bad, dwong, beloófde en dééd al dat hem mogelyk was. Hy gebiede in hoedaenigheyd van Kapiteyn, en vogt als Soldaet. Piedmontois, den faemloozen Moordenaer van la Motte, (*) wierd
(*) Myn Heer de la Motte, eenen van de Ontfangers van den Pacht, geloofde van door onderhandelingen ofte heymelyk beleyd deéze Roovers te konnen neetzetten of tot bedaeren te brengen: 'twelk zoo verre gevoorderd was, dat by met hun op de beloófde getrouwigheyd in faemen-fpraek kwam; maer Piedmontois doórftak hem op de Brugge van Deauvoifin.



VAN MANDRIN. 122
vóór zyne voeten gedood. Hy nam zyne pyke, geleydde zyn Volk met de bayonnec op de tromp, brak door de gelitten, en wierp zich in het gedrang des Stryds, onder 'taenmoedigen van zyn Volk tot de bloedftorting van de Vyanden. In de hagel-buy der fcheuten en fteéken wierd hy gewaer dat Saint Simon, zynen Majoor, den grond verloor die hy reeds gewonnen had; hy verliet een perykel om nae een ander te loopen, ftelde zich aen 't Hoofd van 't Volk van Saint Simon, leydde het voorwaerds, en bragt het Gevecht in zynen voóngen ftand. Zynen flinken Vleugel, gecommandeért door Perrinet, begonft te wyken; hy vlóóg'er nae toe, bragt hem tot drymael toe weer tot den Stryd, fchuym-bekkende van verwoedheyd. Hy fcheén zich te vermenigvuldigen om aen al te genoegen. Ten langen laeften, naer een vreedelyk en woedende Gevecht, wierden zyne dry Legerbenden fchier te gelyk doórbroken , achtervolgt met den Vyand op d'hielen, en al verltroeyd of gedood.
Aldus beproefde Mandrin , dat eenen oproerigen Onderdaen noóyt gelukkig en is tegen zynen Monarch, en dat de ftoutmoedigheyd fchip-breuk lyd in'c gezigt van de voórzigtigheyd. Nochtans Myn Heer de



I23 HtSTOIiïE
Fitfcher en was deéze overwinninge niet fchuldig, als aen zynen voórzigtigen handel en aen.de groote gewoonte van de Veldflagen. Hy overwon, maer had de droefheyd van onder de gedoodde veéle Officieren en Soldaeten te zien liggen Waer van het verlies door het bloed van heel het Leger van Mandrin niet en had vergoed geweéft, en hun getal was zeer groot.
De Lolle-draeyers en waeren niets merkweêrdig meer federt dien tyd. Mandrin raepte'er een-en-dertig by een van de overblyfzels van zynen grooten hoop, met de welke hy vier peêrden fiool van de Droftdienaers van Dompierre in hetBourbonfche, waer in hy Cartouche nabootfte. Van daer liep hy doórfteéken vyf Commifen van de Brigade van Vichi, en den volgenden dag doodde hy een gemeyn Man van de Prochie van St. Clement, met alle de grouwelykheyd van eenen Moordenaer. Deézen armen Bloed verloor het leéven zonder ergens fchuld in t'hebben , of zonder dat Mandrin daer eenig voórdeel uyt konde trekken: de geéne die hy vermoord bidden hem al knielende om het leéven te behouden, dit niet tegenftaende, hy vervolgt met den poignard voorder in-te-dringen. Was het in deézer voegen dat den Overwinnaer van Baune en Autun



VAN MANDRIN. 124
zich moeit vreken over de Nederlaeg van Grenand? Het is waer dat Mandrin zich wel benouwd bevond door het ligt-gewaepent Krygs-volk dat hem op de hielen zat, en dat hy hun maer en ontfnapte door optochten en tegentochcen, 't geéne hun noodzaekte van te fteélen om te leéven; maer niet van zoo te moorden om hem te vrekem Daer naer ftelde hy onder Brandfchatting de Ontfangers van Cerviéres, van Noiretable en van La-Chaife-Dieu; hy gaf vuer binnen de Parochie van Sauvetat in Velai op de Ruyterye der vrywillige van Vlaenderen en van het Dolphynfchap , 't welk de herftelling van zyne zaeken fcheén aen-tekondigen. Nochtans het was daer dat den loop zyner voórfpoeden eyndigde. De laefte ftraf-weerdige daed waer mede zynen Leévens-loop een eynde ging neémen, was de dood van de Vrouwe van den Brigadier van de Pachten van Noiretable. Deéze jonge en onnoozel perfoone ging de deure openen, en Mandrin gaf in den zeiven oogenbhk eene lof branding die haer doorboorde miffchien was hy onweétende dat zy'er achter was; maer de v'oek-woórden de welke hy in 't intreéden gaf, de onbefchoftheyd met welke hy zyn ongeluk befchimpte, maekten zyn barbars gemoed genoeg bekend, en toonde hem daer in fchuldig.



126 HISTORIE
Eenen zoodanigen Schelm moeft fterven ,den oogenblik dóór de voorzienigheydGodcs vaftgeftek, was aengekomen. Hy zogt in de vlucht zyne verzekering , maer viel in de ftriken die men hem fpanden. Eenen van zyne Medegezellen, miftchien zoo grooten Schelm als hy , verraede hem aen de Bediende. Hy wierd des nachts gevat, gebonden in heel de langde van zyn lichaem, en geleyd , of eerder gedraegen, den 10. der maend Mey in 't Jaer 1755, nae Valence, en met vyf zyner Medemaeten gefmeéten in de Gevangeniffen van het hoogfte Gerechts-hof.
Deézen onverwagten (lag bedroefde Mandrin te meer, om dat hy zich in d'handen zag van de Rechters over den Pacht, verplicht te antwoórden voor eenen Rechterftoel opgeregt ten zynen opzichte t' federt zeventien jaeren. Hy wierd welhaeft gewaer, op wat wyze hy bewaerd wierd, dat men geene begeerte en had van hem hunne handen te laeten ontfnappen, en dat'er niet veeIe middelen om zich te redden meer en waeren in de fterkte des lichaems of in de liften. Myn Heer Levet de Malaval Commiftaris van deézen Raed, dééd hem het gewoónelykGerechts-onderzoek uytftaen. Mandrin cntwoórde met veéle ftilheyd, en zelfs met beleéfdheyd.



VAN MANDRIN. 126
beleéfdheyd. Men vraegde hem welke zyne mede-pligtige waeren ? hy zeyde hun, dat men-ze had konnen zier, op het volle veld , en in de Steden; dat hy zyne memorie met hunne naemen niet en had geftoffeért om hun over-te-bringen vóór de Rechters. Men ondervraegde hem op de begunftigers zyner misdaeden : hy naemde de Ontfangers van de Comptoiren van Mende, van Rhodés, van Beaune, van Autun, eyndelyk van alle de gevveften de welke hy doórloopen had; en zeyde, dat hy aen hun alleen vertier van zynen Tabak fchuldig was. Alswanneer men hem vóór oogen ftelde dat zy niet als aen den dwang geweéken en hadden, antwoórde hy, dat al de geéne die hem gedient hadden in zyne veld-tochten, van gelyken hadden gehoorzaemt met de Piftoól op het hert; dat deéze wyze van te werk te gaen hem het zekerfte en bekwaemfte vóór het opper-bevel gefcheénen had; dat zyn volk de Herbergiers die op zynen weg waeren niet en mogren aenranden , zonder de Ontfangers te voóren op te zoeken; om dat zy zelve, die nu zyne Rechters wierden, ook niet lang en zouden gewagt hebben van het te beproeven, indien hy los gebleéven had.
Het verfpreyd gerucht van de gevangenhouding van Mandrin, trok eenen grooten
° T



ia/ HISTORIE
toeloop van volk naeValence. Men liep toe van alle kanten om deézen misdaedigen te zien, in welken men dachte iets groots of verheven te vinden, is't dat'er iets groots in het misdaed te vinden is , of dat men het zelve vóór zoodanig daer mag byvoegen. Men prelenteérde hem eenen Monik vóór Bichtvader: hy antwoórdde daer op met veele ligtveérdigheyd en fchimp, Maer met deéze antwoorden verliep den tyd, en den dag van zyn eynde kwaem te naederen. Eyndelyk. eenen Jefuit deéde hem zyn nood-lot befchermen, en hy fcheén ontftelt te zyn. Deézen Houten menfch, die in de vierigheyd der gramfchap,of in de onwetenheyd van het gevaer, de Dood onbefchroomt verwagt had, èn konde'er de aennaederingen niet van uytftaen alswanneer hy d'Oogen opende om het zelve gevaer van de Dood te kennen of te aenfehouwen. Dit is altyd het Punt 't welk de gewaende Philofoóphen fchynen te trotfeéren, of in de kracht van de gezondheyd, of dóór hoogmoed veragten : maer hebben zy den tyd om het van by t'aenfehouwen , al hun Philofoóphie verlaethun; zoo was het bok met Mandrin , hy wierd buygzaem zonder nochtans op-te-houden van Trots te zyn:hy droeg nog deStoutmoedigheyd, gemengt met onbefchaemdheyd, in zyn Wezen,



VAN MANDRIN. 128
maer hy gevoelde de droefheden en leedweézen in hec gemoed. De redenvoeringen van den Bichc-vader hadden zoodanig uytwerkfel, dat zy kwamen ce ftillen of ce veroodmoedigen die vreed en oncemlyk fchynende Herce. Hy bekende zyne Misdaeden en beweende hun. Ten langen laeften, onder den coe-loop van een oncelbaer gecal van Volk, komende om deézen fchaedelyken Pand vóór den Staec te zien vergaen, klom hy den 26. der maend Mey op het bloedcooneel, en hy zag het zelve aen zonder hoogmoed, en ook zonder teerhertigheyd.
Het gebruyk der misdaedige is, van een reden te voeren aen hec gemeynce ; zy gelooven alle dac zy als Redenaers ofce Oracoóren moecen van den weêreld fcheyden , en dac d'aenfchouwers van hun niec ce vre den zouden weézen, by aldien zy niet iets flechtelyks en zeyden. Mandrin vo egde zich ook nae de gewoónce.Hy keerde de oogen nae den Hemel roe, en treuriglyk de handen om hoog heffende, zeyde hy : " Daer is dan het „ eynde 't welk gy my bereydde, rampzalige „ genegendheyd der rykdomen ! uytzinnige „ Begeerte, is het zoo dat gy my geleyd „ op het Schouw-tooneel der eerloofheyd? „ Ik heb in ftrafweêrdige daeden geleéft, „ ik fterve in de fchande; ik heb gedort



i29 HISTORIE
„ het bloed deronnoozele, ik gaen het myn „ vergieten. Medege-zeilen van myne mis,-, dry Ven, 'k heb u bedroegen toen ik u de „ (iraf-vryheyd belooft hebbe, en gy-lieden „ zelve bedroógt my , als gy op het getal, „ en op uwe krachten rekening maekte. Ik „ verlaet de weêreld ; en vertrek in de duyf/„ terheyd des Grafs : mag mynen naem en '„ myne misdaeden maer vergeéten weézen! „ Ach konde 'ik maer door myne fmert, „ en door myne Dood-draf boeten. Getuy„ gen van myne fchande, blufcht in uwe „ Herten uyt de driften van de eerzucht, „ is't dat gy-lieden eenigen fchrikhebt van „ myn ramp-zalig nood-lot."
Naer deéze wóórden, wierd Mandrin beweégt, en dééd heel zyn toehoorende vergaédering weenen. Hy bedankte zynen Bichtvader, omhelfde den Scherp - rechter, en rekte zich uyt op het fmertelyk en droevig bedde 't welk hem verwachte. " Ach, riep „ hy uyt, onder 't Horten van bittere trae„ nen, Grooten Godt wat oogenblik, en „ hoe had ik hem moeten vóórzien "! Men brak hem de aermen, de beenen, de billen en de ledenen. Hy ftierf, de oogen gekeerd nae den Hemel den vreéker van zyne grouwel-daeden.
Aldus nam een eynde den ftoutmoedigften



VAN MANDRIN. 130
ftruyk-roover en Moordenaer die Vrankryk te ftraffen hééft gehad. Men hééft willen zeggen dat hy Officier was geweéft : deéze misgreép en is niet gegrond als op den titel van Kapiteyn den welken hy over zyne Bende bezat, en op een Kruys van'tOrder van den H Ludovicus 'twelk hy droeg. Andere hebben gewild dat hy in de Kaffé-huyzen van Parys geformeérd was: deéze twee meyningen vaden bezyden de waerheyd door de enkele leézing van zyn leéven. Mandrin was eenen menfch duyfter van verftand , die niet als zyne onbefchoftheyd , en buytenfpoórigenzin gevolgt hééft. Hy hééft Schelm geweéft , hy heéft'er het lot van uytgeftaen.
E T N D E.



BLAD-JVYZER.
Van 'c geéne in het voóren • flaende Werk Verhandelt.
GEboórte van Mandrin. BUdwyzcc I
Dood van zynen Vader. Mandrin maekt valfcbe geld-fpecie. idem Hy néémt dienft aen. !<jem Hy loopt -weg. ,dem Hy maek zicb eene bende van valfcbe Munter;. 3 Zyne afbeélding. ldet" Hy btiysvefl zicb in een onderaer/ds-bot. 4 Hy verjpryd zyne valfcbe geld-fpecie op de Jaer-
merkten. 5 Hy dood zynen Kapiteyn. 6 Hy verliefd op de fchoone Izaura. 7 Roquairol leerd hem om'er zicb van te doen beminnen.
Mandrin doet zicb vóór Baron pafeéren. io Eenen van zyne mede-gezellen verraed hem. idem De Drofe - dier.aeren komen in de fpehnk. 11
Mandrin gaet elders woónen. »3 Men bied hem aen bet Kafteel van eenen Pleyt-
bezorger die komen te fterven was. 13 Roquairol maekt de weduwe van den overleéde-
r.en vervoerd. '4 Hy doet eenen Capuciner-monik , Abten en Klerken de vlucht neémen. 18 JJendrin word bezitter van bet Kafteel. idem Hy bereyier geld-fpecien.
Perinet zynen Luytenant word zynen volg-dien aer 21 Mandrin gaet ten buyze van Izaura. idem Hy geleyd Roquairol aldaer. 22 Hy dry ft koophandel in P eerden en in Tabak. 33 Eenen Officier gaet onderzoek doen in bet Kafteel. 25



BLAD-WYZER. 132
Verfchyning van dood en koonft-werk-tuygen. 26 Roquairol mifteyd den Officier. =7 Hy leyd hun weg. 29 Mandrin vreeft van ontdekt te worden. 3° Eenen van zyn volk is achtervolgt. 3* Men komt nae bet Kafteel. 3* Men belegert bet. 34 Zyne verweéringe. 35 Het is overweldigt. 36 Men doet een onderaerdfcbe plaets openen. idem Voórzorgen van Mandrin. 3» Hy trekt uyt by middel van een holagtige eyke. 39 Men vat twee van zyn volk, de welke hem bekend maeken. 41 Hy is gevangen ten huyze van Izaura. idem Izaura vertrekt in een Klooft er. 42 Droefbeyd van Mandrin. ldem Hy valt ziek. 4-3 Hy mifteyd geeftelyke Dochters. 44 Hy breéït eene yzere fpil ofte kalomme van de
gevdngeniffe. 45
Hy néémt bet avond-mael met de gevangene. 47 Hy leyd bun weg, en draegt de fteutels van de
gevangenis nae den grooten Prevoóft. idem
Hy zweêrd van de vrouwe lieden te baeten. 49
Hy maekt zich meefter van eene Kluyze. 5°
Hy gééft zicb uyt vóór Officier. 51 Hy néémt omvoórziens eene jonge vrouwe weg. 53
Hy wild haer verleyden. 54
Hy doet den Kluyzenaer (lok-/lagen geéven. 5»
Hy dood de vrouwe. 5^ Hy houd eene redenvoering aen zyne mede-gezellen. 59
Hy word toornig tegen hun. 60
Roquairal bevredigt hem. idem
Vermaeken van Mandrin. 61
Hy is ontboóden van den Grooten Vicaris. 62
Den Eremyt komt'er, 63
De vrouwen fcbreeuwen tegen Mandrin. ©5



133 BLAD-WYZER.
Zy fteéken het vuer in de Kluyze, 6$ Mandrin doet eenen nieuwen Kluyzenaer te
voórfchyn komen. idem Hy gaet op de Reys. _ 66
Oproer onder zyn volk. idem Men komt tot hun. _ 67
Sy vechten onder malkanderen. idem Men vind den oprechten Eremeyt. 68 Verbaeling van twee bediende. 69 Leéven 't welk Mandrin leyde in de Kluyze. 71 Eene falet fpringt in de logt. 73 Men trekt de alarm klok op de bende van Mandrin. id. Mandrin komt weêiom by zyn volk. 74 Men fleèkt het vuer aen zyr.e befchanzingen. idem Hy is gevat. 75 Hy word nae Grenoble geleyd. 76 Men leyd hem nae het fchavot. . 77
Hy ontfnapt bet. idem Hy néémt de kleederen van eenen Minderbroeder. 78 Hy is verraeden en by den kop gevat. 79 Men fluyt hem op in eenen regen-bak. idem Hy breékfer uyt. < 80
Hy néémt dienfi aen tot Lion. idem Hy loopt af. Wem Hy leyd zyne nieuwe bende op eenen Berg. 81
Hyhoud eene redenvoeringe voor aen zyn Volk. idem Hy doet hun zweéren van den Pacht te haeten. 83 Hy dood bediende van de Brigade van Romans. 86 Hy gaet ten huyze van den Heer du Tret. idem Hoedaenighede'n die hy eyfcht in de geéne die
by ontfangt 87 Overweldigt met geweld de brugge van Claix 90 Hy fcbiet op de Brigade van Tanlignan. 92 Hy dood eenen Sergeant van bet Regiment van
Belfunce. 93 Hy overweldigt de huyzen. 94 Hy roofd op de wegen. 95 Hy dood eene groot-gaende vrouwe 9Ö



BLAD-WYZER. 135
Hyftelt aen zyn volk voor van hunnen Tabak in
de Komptoiren te draegen. _ 98
Hy begint met den Magazynier van Rhodes. idem Hy fchryft aen den ondergeftelden van de zelve
Stad. .1°° Hy gaet nae Mende. idem Hy dood tot St. Geoirs eenen Beampten en kind. 102 Hy is gevolgt dóór den Brigadier van Moutbe en
van Cbauneuve. idem Hy verkoopt zynen Tabak aen de Ontfangers van
Grapone, van Brioude en van Montbrifon. 106 Hy doet de gevangené uyt de Gevangen/fen gaen. idem Hy roéft de buer-loonen van de Bediende. 107 Hy dood tot Joux eenen Bedienden. idem Hy gaet in zeventhien Komptoiren. 108 Hy legt eene belafting op de graenen. \op Hy gaet in de vracht- fcbuyte van Lyon. idem Hy dood en ftcélt in zeven Komptoiren. 11 o
Hy opent verfcheyde gevangen - huyzen. t U
Hy dood eenen Soldaet. idem Hy gaet nae Seurre. 11 *
Hy overweldigt de .poorten van Beaune. 113
Hy doet een redenvoering met den Opper-amptman van Beaune. \j iT4 Antwoorde van den Opper-amptman. idem Hy boud op de Seminarijlen. 117 Mandrin trekt binnen Autun. 118 Gevecht van Grenade. 121
Mandrin befteêlt de drofl Dienaers. 123 Hy dood een bezonder Man. idem Hy dood de vrouwe van den Brigadier van den
Pacht van Noiretable, '24 Hy is gevangen. 225 Men ondervraegd hem. idem Hy doet een redenvoering op het Schavot. 128 Hy word geraebraekt. 129
Eynde van den Blad-wyzer.



Druk ■ fauten.
BLad-zyde tot den Leézer, linie 3 daer (laet Fatilina , lééft Catilina. Pag. (7), linie 12 daer (laet jongde, lééft jongfte. Pag. (9), linie 1 en 2 daer ftaet gy moet noemen, lééft gy moet u noemen. Idem Pag. (9) linie 5 dser ftaet aenhooten, lééft aenhooren. Pag. (3Ó), linie 17 daer ftaet beloófde hun dat zy
hun, lééft beloófde dat zy hem. Pag. (42) , linie 29 daer ftaet wedetftand, lééft wederftand.
Pag. (53), linie 29 daer ftaet iemend, lééft iemand. pag. (60) , 27 linie daer ftaet la Terme , lééft la Ferme. pag. (75), linie 4 daer ftaet hun eenen uytgang , lééft
hem eenen uytgang. Pag. (77), linie 10 daer ftaet men een , lééft met een. Pag. O0")*'ime ï7 daer ftaet Roanne, lééft Roaune. Pag. (116), linie 6. daer ftaet te voldaen , lééft te
voldoen.
Pag. (124), linie 2 daer ftaet Grenand, lééft Grenaud.
pPg. (127) , linie 12 daer ftaet alleen vertier, lééft alleen het vertier.
Pag. (128), linie 12 en 13 daer ftaet befchermen , lééft befchouwen.
Pag. (129), linie 20 daer ftaet flechtelyks, lééft ftichtelyks.
Pag. (130), linie 10 daer ftaet konde maer, lééft koude ik hun maer.