J.D.MICHA Ë L I S
NIEUWE OVERZETTING DES
OUDEN TESTAMENTS;
M E T
Aanmerkingen voor ongeleerden. In het Nederduitfch overgebragt.
XII. DEEL.
Behelzende het tweede Boek der Koningen.
TE DORDRECHT, Bij A. BLUSSÉ & ZOON",
e n
DE LEEUW & KRAP. MDCCXCIL






HEI*
TWEEDE BOEK
DER
KONINGEN.
C A P. I.
Regeering van Ahafia, Zijne ziekte, door een* val, over welke hij Baalzebub raadpleegt , * en daarom van Elia de aankondiging krijgt, dat hij van zijn krankbed niet zal opftaan. Zijn dood.
Na Achabs dood vielen de Moabiten van i Israël af.
Ahafia viel uit een bovenvertrek van zijn paleis te Samarië door het traliënwerk$ en daar door bedlegerig geworden , zondt hij boden, om Baalzebub, denGodvanEkron,
te-
tis. i. Door het tralie!nzverk.~\ De Oosterfche huizen hebben veelal, inzonderheid naar den kant van het Binnenhof, gallerijen ; hier fchijat het traliënwerk van eene zoodanige gallerij verdaan1 te worden ; dit brak, en dc Koning viel in het Binnenhof.
Baalzebub^ Men vertaalt dit gemeenlijk , Baal A der



2 Het II. BO EK der KONINGEN.
te vraagen, of hij van zijn krankbed weder zou opkomen? Thans geboodt een Engel g van God den vreemdeling Elia , om des Konings boden te gemoet te gaan, en hen te vragen : Is er dan geen God in Israël, dat gij heen gaat, om Baalzebub , den God yan Ekron, te vragen ? Daarom [preekt ^e- 4 hova: van dat bed, daar gij óp zijt gaan liggen , zult gij niet weder opkomen , maar Jlerven. Elia, dit volbracht hebbende, verliet hen weder. Zij gingen hier op terug, en 5" als de Koning vraagde : waarom zij te rug kwamen ? antwoordden zij : Ons kwam een & man tegen, die ons geboodt, tot den Koning, die ons gezonden hadt, te rug te gaan , en hem te vragen: zoo /preekt jehova, is er dan geen God in Israël, dat gij zendt, om Baalzebub, den God van Ekron, te vraagen? Daarom zult gij van het bei, doar gij op zijt gaan liggen , niet weder opkomen, maar fterven. Hij vraagde hen: hoe er die man uitzag, die 7
hen
der vliegen, en verftaat daar door eenen Baal, die om hulp tegen de vliegenzwermen, welk,* in de zuidlijke gewesten, dikwijls zeer vreeslijk zijn, werdt aangeroepen. Dit is geheel niet ongelooflijk, want 4t de Grieken hebben ook eenen bijzonderen Jupiter , die de vliegen verdrijft : ondertusfchcn is bet toch niet zeker; alzo men het even goed, de woedende Baal, d. i. de zvoedende Herkules, als ook , de omzwervende (over den geheelen aardbodem zegevierend omtrekkende) Herkules zou kunnen verraaien , want gemeenlijk is Baal de Herkules der Feniciërs. Ik heb, bj deze onzekerheid, den naam van dezen afgod liever onvertaald behouden.



C A P. I.
s
hen ontmoet was, en dit tot hun gezegd hadt ? Zij antwoordden: hij hadt een mantel (pels) & met lange haairen aan, en eenen lederen gordel. Dit is, zeide de Koning, de vreemdeling 9 Elia, en tevens zondt hij eenen hoofdman over vijftig man, met zijne vijftig man. Elia' woonde gemeenlijk op den top des bergs. De hoofdmanzeidetothem: gijmanGods! opbevel van den Koning ! kom af! Elia gaf den hoofd- i<a man ten antwoord: ben ik een man Gods, San valle er blikfem van den hemel, en verfa u met uwe vijftig man! De blikfem viel
van
vs. io. De Blikfem'] Letterlijk vuur, maar elk ziet, dat er van den blikfem gefproken wordt, dien de Hebreën , maar wij in onze gewoone taal niet, tuur noemen.
De Profeet ziet, naar het fchijnt, het bevel, met deze woorden overgebracht: gij man Gods , op bevel des Koning s, kom af! voor eene befpotting van zijn Profeetisch ambt aan, en dit was het ook in de daad.
yoram"] Een broeder van den Vbrigen Koningr en een zoon van Achab, zoo als wij uit Cap. III. i. zien; even daarom ftaat er op het einde van ons vers : dewijl hij (Ahafia") geenen zoon hadt.
in het tweede jaar van yoram, den
zoon van Jofafat, Koning van yuda.] Deze punten zet ik hier voor, omdat ik geloof, dat er iet i» weggevallen, zoo als dan ook veele Hebreeuwfche handfehriften hier eene ledige ruimte laten. Maar wat er geftaan heeft, of water in het tweede jaar van joram, Koning van Juda, gebeurd mag 2ijn, kan , en zal ik ook niet gisfen. Joram , de Koningwan Israël kwam, volgends Hoofdft. III. i- aan de regecring in het 18 jaar van Jofafat, Koning van Juda, derhalven » dewijl [ofafat' 25 jaareh geregeerd het ft (1 Kon. XXII. 42 ) 7 jWen voor deszelfs zoon , den JoodX«hen JoAa nu»,



4 Het II. BOEK der KONINGEN.
van den hemel, en verfloeg hem met zijne vijftig man. De Koning zondt ten twee. ii denmaal eenen hoofdman over vijftig met zijne vijftig man , deze zeide tot hem : gij man Gods! op bevel des Konings! kom cogenbliklijkaf! Elia gaf hem tenantwoord: 12 ben ik een man Gods, dan valle er blikfem. van den hemel, en ver fa u met uwe vijftig" man! De blikfem viel van den hemel, en verfloeg hem met zijne vijftig man. Nog. 13 maals zondt de Koning eenen hoofdman over vijftig, met zijne vijftig man. Toen deze derde hoofdman over vijftig, op den berg kwam , wierp hij zich voor Elia' op de knieën neder, en zeide fmeekende: gij man Gods: laat mijn leven, en het leven dezer vijftig man, u dierbaar zijn: De blikfem van 14 den hemel heeft de twee voorige hoofdlieden met hunne vijftig man gejlagen, doch mijn leven zij dierbaar voor u? Gods Engel fprak tot 15 Elia: ga met hun af, en wees onbekommerd? Hij ging dan met hun af tot den Koning,
te.
ram. Twee jaaren te vooren hadt Jofafat zijnen zoon. tot mederegent aangenomen , maar toen was evenwel Joram, de Koning van Israël toch reeds vijf jaaren Koning geweest.
Is de Tekst integendeel zuiver, en is er niets van verloren geraakt, dan moet men defchijnftrijdigheid van' onze plaats, met Cap. ÏII. 1. zoo wegnemen, dat men onderftelt, dat Jofafat zijnon zoon [oram reeds in het 17 jaar van zijne regeering tot mederegent heeft aangenomen, en dat het tweedejaar van Joram van dit regentfehap af gerekend wordt.



C a p. 11. 5
tegen wien hij zeide; zoo fpreekt Jehova, 16 dewijl gij gezonden hebt, om Baalzebub te vragen, even als of er in Israël geen God was, dien men vragen kon, zoo zult gij van het bed, daar gij op zijt gaan liggen, niet weder op. lomen, maar Jlerven. Hij ltierf ook, vol, 17 gends het woord van God , dat Elia gefproken hadt, en dewijl hij geen' zoon naliet , werdt Joram Koning in zijne plaatze in het tweedejaar van Joram,
den zoon van Jofafat, den Koning van Juda. De overige gefchiedenisfen van Ahafia, 18 en wat hij gedaan heeft, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël,
C AP. II.
Elia wordt in een onweder uit het Israëlitisch land weggenomen. Elifa volgt hem op in het Profetisch ampt; en doet wonderen.
Ten tijde, als God Elia in een onweder ?" ten hemel wilde wegnemen, gebeurde het,
dat
vs. i.] .De gewoone verklaaring van dit Hoofdlhikr zegt, dat Elia, zonder te derven, levendig ten Hemel gevaren is. Die het las, zonder van kinds af ooit; gehoord te hebben, dat dit gebeurd zij, zou het bezwaarlijk dus verdaan. Gefield, Elia is nadeih'andniet meer op de aarde geweest, maar waarlijk in de wo, ping der zaligen opgenomen , dan ftaat'qr noi? geen woord van, dat dit gefchjed zij, zonder te fterven» natuurlijker wijze, zou men moeten denken, dewijl een ltormwind, verzeld van blikfem, hem ophief, das
A 3



4 Het II. BOEK der KONINGEN.
dat Elia en Eüfa van Gilgal uitgingen. Elia as zeide tot Elifa: blijf hier, want Jehova zendt
mi^
Jiij door den blikrem getroffen, en dat vervolgends eerst %ijn geest in de woningen der on-fterfi ijken is ingegaan. Eene hemelvaart bij leevenden lijve, een. overgang in de toekomende wereld, zonder te fterven, is iet, zoo ongelooflijks , dat wie ditbeweeren wil, ten minften een duidlijker getuigenis dezer ongelooflijke, en in haare foort heel bijzondere zaak voorzien moet hebben. . ,,
Doch, volgends den Bijbel, heeft de zaak met eens. Zoodanig voorkomen, als of Elia, na deze wegvoering in een onweder, niet meer op aarde zou geweest zijn, zelfs niet, zoo ais Jofefus het, wat befcheidener dan onze nieuwe uitleggers, uitdrukt: om dten tijdverdween Elia onder de menjchen, en niemand weet tot hier toe zijn einde. De Bijbel zegt uitdruklijk, dat hij nog naderhand op aarde geweest is , en wel nog verfcheiden jaaren; doch hier van in 't vervolg: wij willen lr'er enkel vragen , wat uit ons Hoofdftuk op te maaken is. In eene ftormweder, onder donderen blikfem, is hij ten hemel opgevoerd, maar is hij dan in den Hemel gebleven ? en in de woning der zaligen ingegaan ? Daar ftaat geen woord van in dit Hoofdftuk, en men kan het uit het woord, hemel, zoo veel te min vermoeden , daar dit wel bij ons en andere Eu-opeancn de woning der zaligen betekent, maar in den gantfehen Hebreeuwfchen Bijbel zelfs niet een eenige keer in die betekenis voorkomt. Kon hij dan niet van God uit Palaestina weggevoerd , en in een ander gewest der wereld nedergezet zijn ? Waarlijk iet dergelijks was toch reeds voorheen gebeurd, gelijk uit i Kon. XVIII. 12. blijkt. De leerlingen der Profecten, die toch alles nog naauwkeuriger wisten, dan wij uit zoo korte berichten weten kunnen, en zelfs zijne wegneming profetisch vooraf wisten, vermoeden dit, en zenden lieden uit, om El a te zoeken vs 16 17. 18. van ons Hoofdftuk. Elifa zegt wel, dat zij Oit niet doen moesten, dewij* zij hem toch



Cap. II.
7
mij naa Bethel, Elifa antwoordde hem: 200
<waav
niet vinden zouden, maar dat hij in den hemel ware , daar van ontvalt hem geen enkel woord , en hij laat het toe, dat men hem drie dagen lang op aarde zoekt.
Doch nog meer : Hij heeft zeker nog op aarde geleefd , want eenige jaaren na zijne zoogenaamde hemelvaart ontvangt Joram, de Koning van Juda, eenen brief van hem. iChron. XXI. 12. Dit is, mijns bedunkens, een onwederfpreeklijk bewijs, dat hijnietin den hemel moet geweest zijn ; of men moest, om deze hemelvaart niet op te geven , dit verhaal van het boek der Chronieken voor fabelachtig houden wilien. (Doch dus zou men zeker een Bijbelsch boek , om eene zeer zonderlinge reden , .verwerpen.) Een niet volkomen zoo fterk bewijs is het volgende : i Kon.XIX. ió.ishem. inlast gegeven, Hafaél tot Koning vanSijrië, en Jebu tot Koning van Israël te zalven; dit doet hij nu wel niet in perfoon, maar het één door Elifa; 2 Kon. VIII. 7—19. en het tweede door eenen ongenoemden leerling der Profeeten , dien Elifa afzendt Hoofdft. IX. maar zal ditElia's werkzijn, dan moet hij nog leeven» Het een zoo wel als het ander valt, verfcheiden, en het laatste 12 jaaren na zijne gewaande hemelvaart; doch hier tegen zie ik , dat eenige tegenwerpingen zouden kunnen gemaakt worden.
Opdat het mijnen Lezer niet al te zeer als eene nieuwigheid voorkome , wanneer ik de ongelooflijke, fomtijds in dweepachtige gevolgen en hoope vruchtbare, hemelvaart van Elia' uitwisfche, zoo zij het mij geoorloofd, te zeggen, dat reeds voor 1400 jaaren do zoo algemeen voor rechtzinnig gehouden Sijrifche Kerkvader Efrem even zoo dacht, en reeds aanmerkte , dat men van menfchen in den hemel op aarde? geene brieven krijgt.
Maar, zal men vragen, waar is hij dan in dien tijd! geweest, toen hij nog op aarde leefde ? Dit weet ik waarlijk niet, zoo min als de leerlingen der Profeete» te Jericho zijne verblijfplaatskunnenuitvorfchen: maai? ik zou toch denken, in zijn Vaderland, in A&bic; Zie de .aanmerkingen over iKon. XVII. 1.
A 4,



* Het II. BOEK der KONINGEN.
waar als Jehova leeft, en bij uw leven, ik verlate u niet. Daar op gingen zij beiden 3 af na Bethel. Uit Bethel kwamen eenige leerlingen der Profeeten tot Elifa, en zeiden hem : weet gij wel, dat Jehova heden uwen Heer van u wegnemen zal ? Hij antwoordde: Ik weet het ook, maarzwijgt er van ftil. Elia zeide tot hem, blijft hier, Elifa; 4 want Jehova zendt mij naa Jericho, Eliza: hernam : zoo waar Jehova leeft, en bij uw leven, ik verlate u niet. Dus kwamen zij te Jericho. 5 De leerlingen der Profeeten te Jericho kwamen tot Elifa, en zeiden: weet gij wel, dat God heden uwen Heer van u nemenzal? — Eli fa gaf hun tenantwoord: Ik we et het ook, maar zwijgt trvanfil. Elia zeide tot hem: blijfthier, want 6 Jehova zendt mij naa den Jordaan! Elifa antwoordde : zoo waar als Jehova leeft, en bij uw le* ven, ik verlate u niet'. 7.\) gingen dan famen 7 voort, terwijl vijftig van de leerlingen der Profeeten van verre ftonden, en toezagen; als zij nu beiden bij den Jordaan ftonden, nam 8 JSlja zijn'mantel, daar hij het water mede
floeg
vs. 3. Leerlingen der Profeeten^ Wat dit voor. lieden geweest zijn, kan ik niet gefchiedkundig, niet Uit berichten, zeggen, maar ik gisfe, dat toenmaals de Profeeten eenige beste lieden, inzonderheid van jonge jaaren, in den Godsdienst onderwezen, ook wel als Leeraars uitgezonden of aangefteld hebben , en dat aan fommigen onder, dezen naderhand van God profeetifche gaven verleend zijn, zoo als Elia zelf Elifa op Gods bevel tot Profeet had moeten beroepen.
vsS. Ztjnen mantel of pels,.~] Eene nog heden in Patestina, jazelfsinEgijpte, nietongewoonedragt; doch.
wei-/-



C A P. II.
9
floeg en verdeelde, zoo dat het aan weerskanten ftondt, en zij beiden droogvoets daar door gingen. Toen zij doorgegaan waren, zeide 0 Elia: begeer iet van mij, dat ik u doen zal, eer ik vanu weggenomen worde. — Elifa verzocht: Mogt er toch een dubbel deel van uw en geest op mij komen! Dit is een zwaar e eis ch, hernam Elia: 10 doch indien gij mij ziet, wanneer ik vanu weggenomen word, zal het u gebeuren, maar an-' ders niet. Terwijl zij verder voortgingen, u en met eikanderen fpraken , was daar een vuurige wagen met vuurige paarden , die
hen
welke voornaamlijk aan de Profeeten eigen geweest is. Zach. XHI 4.
ve. 9. Een dubbel deel.] Men verftaat dit veelal dus, dat Elifa dubbel zoo veel profeetifche en wondergaven begeere, als Elia hadt: dan zou dit verzoek in de daad zeer flout, en men mogt zeggen, onbefchaamd en onverftandig zijn. Hoe zou iemand dubbel zoo veel nalaten , en aan een ander vermaaken, als hij zelfs heeft ? Hij begeert, mijns bedunkens, aileen een dubbel deel van de nagelaten erfenis, dat is, een grooter mate van de profeetifche en wondergaven, dan anderen van de leerlingen der Profeeten bekomen zullen.
vs. 11.] Naar het fchijnt, was dit niets anders dan een fterk uitfcbietende blikfem, die aan Ëiifa ais eert vuurige wagen voorkwam» en een wervelwind, die alles, wat hij ontmoet , fn de hoogte opvoert, dien wij een waterhoos noemen (deze heeft eene beneden fmalle'- , en boven allengs breeder wordende zichtbare kegelachtige gedaante , en voert alles, wat hij op zijnen weg ontmoet, met zich in de lucht, zij zijn zeer.menigvuldig op de zuidelijke Zeeën, doch wij hebben ze ook wel in Duitschland gehad, en onder de hemelftreek van Palsestina zullen zij, gelijk de Jteizigers verzekeren, menigvuldig zijn.)
* A 5 Ia



xo Het II. BOEK der KONINGEN.
hen vaneen fcheidde, maar Eliawerdtdoor een' ftorm vrind om hoog een hemel gevoerd; Elifa zag het, en riep: Mijn Vader! mijn Va- 12 4er! Israëis wagens en ruiterij/ en nu hem niet meer ziende, fcheurde hij zijne kleede. 13 ren in twee Hukken, in plaats van dezelven nam hij Elia's mantel op , die hem afgevallen was, ging met denzelven te
In de daad, op de volgende wijze zou ik de geheele zaak veiklaaren, indien Elia naderhand niet meer op aarde geweest was: hij had eene der zachtfte, alhoewel voor zoo verfchriklijk gehouden, foort van dood, dat hij door den blikfem geflagen, en zijn lijk dooreen wervelwind in de lucht gevoerd, en vervolgends op eene andere onbekende plaats, denklijk zeer gefcheurd of verbrijzeld , nedergeworpen is; en dezen dood was hij met een vrolijk hart te gemoet gegaan : (ik zou het ook doen, als ik er een godlijk bevel toe had, en hem zeker verkiezen boven den dood op een ziekbed ; ik kan mij geen zachter dood verbeelden, dan van den blikfem getroffen te worden.) Dus zou hij zekerlijk niet leevend in de andere wereld overgegaan zijn, gelijk een wonderlijk algemeen geworden bijgeloof verdicht heeft. Alleen, indien Elia nog naderhand op deze wereld geleefd heeft, indien het verhaal 2 Chron, XXI. 12, waar, en geen ingelaschteJoodfche fabel of bedrog zal zijn, dan moet dit geen wervelwind van die foort, als wij eene waterhoos noemen , maar enkel een foortgelijk verfchijnzel geweest zijn, want in de eeretgemelde zou hij bezwaarlijk het leven hebben kunnen behouden.
vs. 12. Israëis wagens en ruiterij"] d. i. gijt die Israël, tegen zijne vijanden , door uwe wonderen en gebeden, dat alles bewezen hebt, wat krijgswapens en ruiterij bewijzen kunnen ; gij, Israëis BefchermeE.
vs. 12. 13.] Ik verfta dit dus: Elifa verfcheurde zijne eigene kleederen , en floeg daar voor den afgevallen mantel van Elifa om.



C A P. II, ÏI
rug, en als hij aan den oever des Jordaans i$ flondt, nam hij den mantel van Elia, die hem afgevallen was, floeg het water, en zeide: waar is Jehova, de God van Elia! du» floeg hij het water, dat zich aan weerskanten verdeelde , terwijl Elifa er doorging. De leerlingen der Profeeten van Jericho , i$ die aan de overzijde ftonden , hem ziende, zeiden : de Geest van Elia rust op Elifa, waarna zij hem te gemoet gingen, en zich voor hem ter aarde nederwierpen. Ook io zeiden zij : Daar zijn onder uwe knechten vijftig fterke en dappere mannen , die zullen uitgaan, en uwen Heer opzoeken; misfchien heeft de geest van God hem weggenomen, en op een' berg, of in een dal nedergezet.^ Hij 17 zeide: zendt niemand naar hem! doch zij hielden bij hem aan, tot dat hij het zich liet welgevallen , en zeide : Nu zendt hen dan heenen! zij zonden vijftig mannen uit, diQ hem drie dagen lang zochten, en niet vonden. Elifa was nog te Jericho, toen zij ig weder te rug kwamen, en zeide: heb ikhet u lieden niet voor uit gezegd , dat gij niet zoudt heenen gaaw?
De inwooners der ftad klaagden Elifa: 19 de ftad is wel goed ter woning, gelijk mijn Heer zelf ziet, maar het water jlecht, en, het land veroorzaakt ontijdige geboorten. Hij ge. 20
boodt ,
vs, 17. Tot dat hij het zich Het welgevallen^ Letterlijk: tot hij öilgweeg, en er niets meer tegqp zeide.



ï# Het II. BOEK der KONINGEN.
boodt, dat zij hem eene fchale met zout zouden brengen, die zij brachten, daarop ai ging hij naa de plaats, alwaar de bronontftringt, wierp er zout in, en zeide: zoo Jpreekt Jehova, ik geneze dit water, dat erin t vervolg niet meer Jl erf gevallen en ontijdige geboorten van ontjlaan zullen. Het 2% water werdt ook wezenlijk verbeterd , en
blijft
f,iïL2lA ZefkerQ mineraal- wateren veröorzaaken on. I n( gii p °rten' °f ffli5^amen, b. v. in DuitscbJand het Pijrmont - water , het welk im«nm ?ïm
i™ncïfnnadne5racht ^iS^sssiS,
ken mag. Van deze natuur fchijnt de bron bij [eriLdr'^n'^i311^' (Want was d'"t zoo geweest/dan óln7nrdn,n T het Wat£r' om te d™ken, altijd uit den Jordaan, d,e eene mijl van Jericho flroomt, gehaald) evenwel, ten minften op zekere tijden van 't
SnL WT '!/;f ' ''" melken misfchien nog ec.4 andeie onderaardfche bron, door den aanwas van water, er invloeide, en daar door veel nadeel bij menfchen en vee veroorzaakte. Minerale wateren zijn, behalven dat, in dien omtrek tusfchen de Galileefche en doo'de zee menigvuldig; om twee zeer krachtige en beroemde te noemen: te Tiberias, en te KallirrhoërCJos ekus Oudh.XXll. 6. 80 Ook vinden nieuw Reizigers ue bron bij Jericho nog wat zoutachtig, en. Sbenmoet" P" ' Z°° *" ^ ^er iet mi/eU Sier/gevallen -] Ook dezen kunnen minerale wateren , zelfs de krachtigfte gezondheids - bronnen' bij een verkeerd gebruik, veröorzaaken. Onze thans zoo vermaarde Pijrmonter-bron is wel eer, zelfs van Artzen, als zeer gevaarlijk en fchadelijk, uitgekreten.
«3 ,ar hfoeme en^el eene bijbron, die aan de hoofdbron het a tefterke mineraale water toevoerde verfch.kt te zijn, 0f eene andere ontlasting gevonden te hebben, dan was het gevolg daar van,
dar,



C a p. I I I. I3
"blijft gezond , tot op dezen dag, zoo als Elifa gefproken hadt.
Van hier ging hij op na Bethel; eenige 23 Meine jongens kwamen hieruit deftad, die hem befpotten, en zeiden: Kaalkop, kom op! kaalkop, kom op! Hij keerde zich om, 24 zag, en vervloeke hen in den naam van Je. hova, en er kwamen twee beeren uit het woud, die twee en veertig van dezelven verfcheurden. Van daar ging hij na den 25 berg Carmel, en vervolgends weder te rug tia Samarië'.
Ca p.
aathet waferzijnefchadelijke vrucht- afdrijvende kracht verloor.
vs. 23- Kaalkop] Dewijl Elifa naderhand nog verre over de vijftig jaaren geleefd heeft (Zie Hoofdjl. XIII. 14. 21.) kan hij toenmaals van ouderdom nog met kaal geweest, maar hij moet heel vroegtijdig kaal geworden zijn, het welk in het Oosten, inzonderheid, wanneer het kaalworden met het achterhoofd begint, voor befchimplijk gehouden wordt. De kinders befpotten niet zijn ouderdom, maar een gewaand lig. chaams gebrek.



f4 Het II. BOEK dèr KONINGEN.
fch. des rijks voor hu
79. 890.
C a p. III.
Joram Koning van Israël. Afval der Moabiten. Vddtogt der drie Koningen , van Israël, Juda, en Edom tegen hen.
Joram , de zoon van Achab , was Ko 1 ring van Israël geworden: die gebeurde in het achttiende jaar van Jofafat, Koning van Juda, en hij regeerde twaalf jaaren* Hij deedt, het geen Jehova mishaagde , 2 doch niet zoo als zijn Vader en Moeder, want de beelden van Baal, die zijn Vader Hadt laten oprichten, nam hij weder weg, maar hij kleefde de zonden van 3 Jerobeam, den zoon van Nebat, daar deZe Israël toe verleid hadt, aan,. en liet daar niet van af.
Mefa, de Koning van Moab, hadt groote 4. fchaapskudden, en leverde aan den Koning Van Israël jaarlijks, tot eene fchatting , de wol van honderd duizend lammeren , en honderd duizend rammen, doch na Achabs $
dood
vs. 4. Hadt groote Schaapskudden^ Men kan hier alles niet volkomen in onze taal uitdrukken, om dat wij noch de zaak noch de woorden hebben. Eigenlijk wordt er gefproken van een zeker Hecht uitziend foort van kortpootige fchaapen, van welken bij een groot deel zijner inkomften trok. Deze kudden werden buiten twijfel, in de woeftijnen, dis aan Ma» iib grensden^ geweid.



C A P. III. ï£
dood viel hij van den Koning van Israël af. Daar op toog de Koning Joram van Sama. 6" rië uit, gantsch Israël gemonfterd hebbende, ook zondt hij aan Jofafat, Koningvan 7 Juda, dien hij liet aanzeggen: de Koning van Moab is afgevallen, wilt gij met mij ten ftrijde trekken tegen de Moabiten ? Jofafat antwoordde: Jk zal den togt met u doen, ik ben als gij, mijn volk als uw volk, mijne ruiterij als de uwe. En welken weg zullen wij 8 nemen? vraagde hij; het antwoord was: door de Edomitifche woeftijn. De Koningen van rp Israël, Juda, en Edom togen dan uit, en namen eenen omweg van zeven dagen, doch nu hadt het leger, menfchen en beesten, gebrek aan water. De Koning van Israël zei- io de: oweel God heeft deze drie Koningen ge. roepen, om hen den Moabiten in handen te geven'. Jofafat vraagde, of er geen Profeet u van Jehova was, door wien men God kon vragen? Een van de bedienden des Konings van Israël antwoordde: Ja! Elifa, de zoon van Zafat, die weleer den Profeet Elia gediend heeft. Jofafat zeide: Hij heeft God- ia lijke uitfpraken. De Koning van Israël , Jofafat, en de Koning van Edom gingen dan tot hem. Elifa zeide tot den Koning 13 van Israël: wat hebben wij met eikanderen te doen ? ga en vraag de Profeeten van uwen Va» der en van uwe Moeder. Zeg dit niet, antwoordde de Koning van Israël: Jehovaheeft deze drie Koningen geroepen , om hen in de hand der Mtahitsn te geven. Elifa hernam: 14,
zo»



16* Het II. BOEK dêr KONINGEN.
zoo waar Jehova Zebaotli leeft , dien ik dicne , indien ik het niet deed, om Jofafats wil, den Koning van Juda, ik zou u gewis nietaanzien. Laat mij eênen harpenaar haaien, 15 Als deze op de harpe fpeelde , viel Elifa in eene Godlijké verrukking, en zong: zoo 16 [preekt Jehova, maakt in dit dal overal gragten, want zoo fpreekt Jehova, gij zult geerf I? wind ontwaar worden, en geert regen zien, en nogthans zal dit dal vol water worden, opdat gij, uwe kudden, en uw vee te drinken hebben; ja, dit is voor Jehova te weinig, hij zal ook de 1 °* Moabiten in uwe magt geven, zoodat gij alle *9 Inmne vaste en beste Jleden verwoesten , alle vruchtbaar e boêmen omhouwen, alle hunne bronnen ver floppen, en alle hunne beste akkers met fteenen verderven zult. Den volgenden mor- 201 gen, omtrent den tijd des morgen-offers,kwam er water van den kant van Edom vloejen, en overdekte het gantfche land. De Moa. 21 biten, gehoord hebbende, dat de Koningen
te-
vs. 15.] Hij wil, naar het fchijnt, eenen harpenaar hebben, om bij de harpe het Godlijk antwoord op te zingen.
vs. 16. En zong.] Letterlijk, fprak: dan, dewijl hij dit bij de harpe uitfpreekt, moet hij zekerlijk gezongen hebben. Sprak kon ik niet eens zetten, wegens eenen wanklank, dien het met Int in 't vólgende zoo dikwijls weder komende, jpreken, maaken zou. ,
Overal gragten.] Om het water te verzamelen, dat uit andere oorden zou toevloejen.
vs. 20.] Daar moet in het Edomitisch gebergte eene wolkbreuk geweest zijn, waarvan het water hier in de vlakke woeftijn afvloeit.



C A P. III.
tegen hen uitgetogen* waren, hadden zich, allen, die de wapens dragen konden , verzameld, en ftonden op de grenzen: des mor- 22 gens, toen de zon opging, zagen zij datwa. ter, het welk hun rood fcheen als bloed, zoodat zij geloofden, dat de Koningen on. 2 3 derling in ftrijd geraakt waren, en de één den anderen verflagen hadden, waarom zij riepen: Op Moabiten, aan den buit! Duskwa- 24 men zij aan de Israclitifche legerplaats, maar hier grepen hen de Israëliten aan, en floegen hen; de Moabiten namen de vlucht, en de nederlaag was groots De overwinnaars 25 verwoestten de fteden, elk wierp fteenen op de beste akkers , en vulden die daar mede, zij verftopten alle bronnen, en hieuwen alle vruchtbaare hoornen om , tot dat er
gee.
vs. 25. Zij ver/fopten alle bronnen^ In die landen, die arm zijn aan water, verftopt men de weinige bronnen met zand, waar in zich de armhartige' bron verliest, en ongemerkt uitwaasfemt. Mofaisch Recht. U Veel. § 64
Zij hieuwen alle vruchtbare boomen om-] Tegen de. wet van Mofes 5 B. Mof. XX- 19. 20. Of zij dit al of' niet hadden behooren te doen, kan ik niet onderzoeken. Dat de Profeet het te voören gezegd hadt, rechtvaardigt de zaak niet; voorzegging is geen bevel, maar zegt alleen, wat er gefchieden zal. Ondertusfchen was dit, in de daad, geen geregelde oorlog, rfiaar een eigenlijke firooppartij, en daar bij zoeken zij het land zoo te verwoesten,' dat het zich, bij menfchen geheugen, niet weder zou kunnen herhaalen.
Kirharezet.~] Die ftad, weike in de laateraardrijkskunde der Arabieren Cr ach of Carach heet, denkIrjk , het wegens zijne gezondheids - bron beroemde,
B . w



13 Het II. BOEK der KONINGEN.
geene fteenen meer over waren, dan die van Kirharefet. Deze ftad beiegerden zij, en de flingeraars wierpen fteenen tegen haar. Als de Koning van Moab zag, dat hij niet 26 langer wederftand kon bieden, nam hij zeven honderd man bij zich, die met het zwaard in de vuist eenen uitval deeden, en zochten door te breken, daar de Koning 2r van Edom zijn leger hadt, doch dit gelukte hun niet, maar hij kreeg zijnen eerstgeboren zoon, die tot troons.opvolgerbeftemd was, gevangen , en offerde dien op den muur. Hier op ontftondt de uiterfte ver- 28 bittering tegen de Israëliten , zij braken de
been te vooren reeds gewaagde, Kallirrhoë, aan de* Oostzijde van de doode zee. De zin is: zij verwoesten alie de overige fteden, en bezaaiden de akkers met derzei ver fteenen, om ze, voor een menfeben leeftijd , onvruchtbaar te maaken: enkel Kirharefet behield Zijne fteenen, dewijl zij deze ftad niet veroveren konden.
Slingeraars^ Dit fchijnt, In deze kindsheid van de kunst van belegeren en verfterken der fteden, ee:i middel geweest te zijn, om in de muuren, die zekerlijk ook flecht waren, langzaamerhand bres te maaken.
vs. 28.] Zie j$mos II. 1. Menfchen-offers waren in PaJtestina in gebruik, en nog veel uitgebreider was de gewoonte bij de Heidenen, om gevangen vijanden aan hunne Goden op te offeren.
Eens groote verbittering.] Ik weet liet niet zeker, öf, van de Moabiten , die nu met zulke wanhoop Vochten, dat de Israëliten de hoop op verovering verloren gaven: of van de Edomitifche bondgenoten, die daar over boos werden, dat men de Moabiten tot dat uiterfte gebracht hadt, waar van eene zoo wreede Offerande het gevolg was.



C a p. IV.
19
belegering op, en keerden naa hun land te rug.
C a p. IV.
Verfcheiden wonderen van den Profeet Elifa: hij geeft eene moeder te Sunem haaren voor dood gehouden zoon weder.
IV.
Eene vrouw, de weduwe van eenen leer- 1 ling der .Profeeten, riep Elifa aan, en klaagde hem: mijn man is geftorven, en gij zelf weet, dat uw knecht godvruchtig was ; nu komt de fchuldheer, en wil mijne beide zoonen tot jlaaven nemen. Elifa zeide : wat zal ik u doen? 1 zeg mij, wat hebt gij inhuist — Niets, ant woordde zij, dan jlechts wat olie. Leen dan, 3 zeide hij, van alle uwe nabuuren vaten, Zedige vaten, zoo veel gij er maar bekomen kunt, fluit u met uwe zoonen in huis op, vul ze met 4 olie 1 en als er een vat vol is, zet dat op zijde. Zij ging na huis, floot zich met haare bei. 5 de zoonen in huis op; haare zoonen brachten haar vaten, en zij goot in. Toen nu 6 alle vaten gevuld waren, eischte zij er nog één van haaren zoon, die zeide: daar is er geen één meer ! en nu hieldt de olie op te
lo-
vs. 1. Wil mijne beiden zoonen tot Jlaajen nemen^ Wanneer de fchuldenaar niet betaalen kon, werden zijne zoonen tot llaaven verkoebt. Mof. Recht II. Deel. Bladz. 368.
B a



*o Het II. BOEK der KONINGEN.
Jopen. Zij ging daar op tot den Profeet 7 en gaf het hem te kennen: Deze geboodt haar, de olie te verkopen, haare fchulden te betaalen, en van het overige met haare zoonen te leeven.
Eens kwam Elifa te Sunem, alwaar eene 8 rijke en aanzienlijke vrouw hem nodigde, otri bij haar te fpijzen , en van dien tijd af, keerde hij, zoo dikwijls hij te Sunem kwam, bij haar in, en at bij haar. Zij zeide tot haa- 9 ren man, 'ik zie, dat deze man, die meesttijds hier doorreist, een heilig Profeet van God is, laat ons voor hem een klein afgezonderd vertrek lo op de boyenfie verdieping doen maaken, en er een led, tafel, ftoel en kandelaar zeiten, opdat hij daar zijn' intrek neme, wanneer hij hier doorreist. Toen hij de volgende keer weder 11 te Sunem gekomen, hier zijnen intrek genomen en geflapen hadt, geboodt hij zijnen ia
be-
vs. 8. Sunem.] Eene ftad, daar wïf niets anders van weten , dan dat zij 5 Roomfche mijlen Qééneduitfche) van den Berg Tbabor gelegen heeft.
vs. 10. Een afgezonderd vertrek op de bovenfte verdieping.'] Ik moest hier, ten minden deeerfte keet;, eene omfchrijving maaken , omdat wij de zaak bij ons niet hebben, en dus ook geen eigen woord daar toe bezitten. Het heet nog heden inde Arabifche Bouwkunst, y4/ija, en is eet: van het overige huis afgezonderd-gebouw, meestal op de bovenfte verdieping , dat een' bijzonderen uitgang op de ftraat heeft, ais ook nog een anderen in huis, doen dien men meest31 fluit, om ai leen te wezen.
vs. 12.- 13.] Volgens onze zeden, moet het iemand' wonderlijk voorkomen, dat Elifa niet zelf met zijne, nog bovendien aanzienlijke en rijke, huiswaardin fpreekt,
UiX



C A P. IV.
21
bedienden Gehazi, de Sunamitiiche vrouwte roepen , die ook kwam en voor hem I3 ftond, verders geboodt hij hem, haar te
zeggen : gij hebt onzent wege zoo veele moeite geluid, kan ik u- ergens in van dienst zijn? Hebt gij iet bij den Koning of bij den Hoofdbevelhebber voor te dragen ? Zij antwoordde : Ik woone onder naastbeftaanden. Hij 14 vraagde aan Gehuil : waar mede zou men haar dan dienst kunnen doen? Deze antwoordde: Ach, zij heeft geen! zóón, en haar man is oud. Hij geboodt haar nogmaals te 15
roemaar door zijnen bedienden met haar Iaat fpreken: doch her febijnt, dat de welvoeglijkheid in 't Oosten, en de Afiatilcbe afzondering der beide gedachten van elkanderen, dit dus vorderde. Zij mogt niet geheel tot hem in het afgezonderd vertrek binnen gaan , maar bleef, volgens vs. 15 voor de deur ft-aaft, 1 dit geboodt de toenmalige welvoeglijkheid ; ja ik geloove , als het . niet gefchied, en zij in het llaapvertrek van den vreemdeling, dat van het overige huis wasXafgezöndèrd, gegaan was, dan zou het niet aan Lezers ontbreken, die over des Profects belofte van een kind aanmerkingen zouden maaken, welke niet ter eere van Elifaen den Bijbel zouden verftrekken, Alen zal mij nrsfeh'en. antwoordden, Gehafi was echter ook een mansperfoon: maar dan moet ik aanmerken, dat deze Aüatifche fchroom voor rnansperfoonen bij knechts enllaaven ophoudt. Arabitche vrouwen moeten zich, volgends den Koran, niet anders dan gefluiërd voor rnansperfoonen laten zien-, maar dit met uitzondering 1) van haare naaste bloedvrienden 2) van knechten en flaavcn , en 3) van bedelaars. *■ ' fi 13. Ik woon onder mijne naastbeftaandenA Ik heb met niemand eenig verfchil, ik woon enkel ouder naastbeftaanden en vrienden.
- B 3



22 Het II. BOEK der KONINGEN.
roepen , zij kwam en bleef voor de deur Haan, terwijl Elifa zeide: over een jaar om 16 dezen tijd zult gij eenen zoon omhelzen! Mijn Heer, zeide zij, gij Profeet van God, geef %iwe dienstmaagd geene valfciie hoop. Zij 17 werdt zwanger, en beviel, op den tiid , door Elifa beftemd , na verloop van één jaar, van eenen zoon : deze grooter ge- 18 worden zijnde, ging ééns na zijnen Vader, die bij de maajers was, in het veld, en 13 begon big zijnen Vader over hoofdpijn te klaagen; deze geboodt eenen knecht, om hem op den arm te nemen, en big zijne Moeder te brengen, ^ dit deedt de knecht; hij zat tot den middag op haaren fchoot, 20 en overleedt. Zij droeg hem op de bo 21 venkamer, alwaar z'rj hem op het bed van den Profeet nederlag, en de deur gefloten hebbende, ging zij uit, en liet haaren man zeg- 22 gen , dat hij haar éénen van zijne knechten en eenen ezel wilde zenden, alzoo zij
fpoe-
vs. 15. Geef uzve dienstmaagd geene valfche hoop'] Het geen Luther heelt, gelijk ook onze JNederlandfche Vertaaling: liegt tegen uwe dienstmaagd niet , is wel letterlijk goed, maar bij ori$ klinkt liegen te grof en beledigend. Maal: mijniets. wijs, zouden WÜ zeggen, en dit zou :k ook gezet hebben, als ik niet gefcbroomd had, dat veele Lezers deze uitdrukking in eene vertaling van oen Bijbel niet zouden willen dulden.
vs. 2% Eenen ezel.] Wel eigenlijk, zoo als Luthek, en onze Staaten - Bijbel, vertaald heeft: eene ezelin; doch dit luidt, wanneer er geheel niet op het gefkcht der dieren gezien wordt, bij ons te



Caï. IV.
23
fpoedig naar den Profeet van God reizen, en dra weder komen wilde, Hij vraagde: 23 waarom zij toch daar heen wilde, daar het geene nieuwe maan of fabbath was ? zij zeide: het is wel! liet den ezel zadelen, en 24 geboodt den knecht, fterk aan te drijven, en niet ftil te houden , tot zij het hem zeggen zou. Zij reedt dus voort, na den 25 Profeet op den berg Karmel, en als deze haar van verre zag , zeide hij tegen Gehafi zijnen bedienden, daar is de Vrouw van 26 Sunem, loop haar tegemoet, en vraag, of alles nog wel met haar? met haaren man? met den jongen ftaat ? Zij zeide : alles wel! 27 als zij bij den Profeet op den berg kwam, omhelsde zij zijne voeten; Gehafi kwam, en wilde haar weg ftooten, maar de Profeet zeide : laat haar begaan , want zij is zeer ledroefd, en Jehova heeft mij dit, het geen gefchied is, verborgen , en niet aangetoond.
Thans
gedwongen en uitheemsch, Ik heb derhalven liever vertaald, zoo als wij zeiven fchrijven zouden.
vs. 23, Nieuwe maan noch Sabbath ] Naar het. fchijnt, hebben de Profeeten fomtijds, hoe zal ik het noemen? gepredikt; (die naam is mij al te kundig) of oefeningen gehouden!
vs. 27. Omhelsde zij zijne voeten."} Smeekcnde en in angst. Eene oude gewoonte, die bij ons geheel vreemd is, en welke ik daarom met de woorden van Plinius befchrijf: De knieën der menjihen hebben, naar de zeden der volken, zekere heiligheid:. Wie ootmoedig bidden wil, raakt ze aan, jlrektt er zijne hand naar uit, kust ze al knielend\ s£ omhelst ze als een' altaar.
3 4



24 Het II. BOEK der KONINGEN.
Thans zeide zij : Heb ik wijnen rJ, r ooit 28 om eenen zoon gebeden ? heb ik niet gezegd, ' geef mij geene vergee'ffche hoop ! Ei'ifa "ge. 20 boodt Gehafi: omgordt u, mem mijnen flaf, ga na Sunem, wanneer u iemand ontmoet, groet hem niet, en wanneer iemand u groet, zoo antwoordt niet, en leg mijnen ftaf op het aangezicht van den jongen! Maar de Moe 30 der van den jongen zeide: zoo waar als Je, hom leeft, en bij uw leven, ik verlaat u niet: hij ftondt dan op, en ging met haar. Ge 31 haii was voor uit gegaan ,' en hadt den ' ltat op het aangezicht van den jongen
ge-
w. 29. Groet hem niet, en als iemand u groet zoo antwoord niet.} Het yerftaat zich, mijnsbedurj! kens, van zelf, dat groeten hier niet is, het peen wii groeten noemen, den hoed voor elkander afnemen (uit doet buitendien de Oosterling nooit) maar zekere' zegenwenfehen uitfpreken. Doch dezen zijn in'.'t Oofc ten, dikwijls ook tusfehen onbekenden , wat langdraaf'g.en tijdverkwfstend. Niebuhr, zegt in ziine Bejchnjvmg van jirabië Bladz. 47. Wanneer bekende ylrabters malkanderen op den teeg ontmoeten , geven zij malkanderen wel zes * acht of' tienmaal de hand. ' Etk kust zijne eigene hand en herhaalt telkens de vraag: Hoe vaart gij} enz Akvieux befchrijft deze begroetingen nog wat breedvoeriger, wanneer men reeds van elfcanderen af. gegaan is, keert men zich nog ettelijke reizen om en roept el kanderen het Salam Lak, vrede zij met te, herhaalde keeren na. Gehafi moestfpoed maaken zoo veel hij kon , om, als 't mooglijk was, het kind1 nog' in 't leven te vinden, want de Profeet fchijnt deszelfs dood voor eene bezwijming gehouden te hebben en heeft geen hoop, dat God eenen wezenlijk doodeiï tot «ht leven zal opwekken.



C A P. IV.
25
gelegd, maar daar was geen geluid, en niets te hooren ; hij keerde derhalven weder te rug, en zeide aan Elifa , dat de jongen niet ontwaakt was. Elifa ging in 32 huis , en vondt den jongen dood op het bed liggen. Hij ging binnen, floot de deur 33 achter zich en den jongen toe , badt tot Jehova, ging boven , legde zich op den 34 jongen, drukkende mond op mond, oog op oog, handen op handen, en zich over hem buigende , tot dat het Jigchaam v n den jongen begon warm te worden, ver- 35 volgends ging hij weder in huis één en andermaal op en neder, ging weder boven, boog zich over den jongen , en de jonge niesde zeven maal achter één , en deedt zijne oogen open; toen geboodt hij 3°" Gehafi de Sunamitifche vrouw te roepen, dit deedt hij , zij kwam , en hij zeide : neem uwen zoon op-' Zij viel hem te voet, 37 wierp zich op den grond neder, en haaren zoon opvden arm genomen hebbende, ging zij na buiten.
Eiifa kwam nog ééns te Gilgal, als er 38 een hongersnood in 't land was, de leerlingen der Profeetcn zaten rondom hem,
en
vs. 34. Ging boven."] Naar liet fchijnt, was hij, aijn gebed gedaan ht*bistdc, zoo als vs. 25. wodernaa beneden in huis gegaai .
vs. 35. Niesde.] Ik ben dc gewecne verklaring gevolgd, maar kan niet voor zeker zeggen, of dit het eerlte teken van leven was, dat dcjöógebgaf, want men kon het ook vGrtaalen : hij vertrok den mond.
BS'



26 Het II. BOEK der KONINGEN.
•n hij geboodt zijnen bedienden, den grooten pot op te zetten, en voor hen te kookcn ; één van hun ging in het veld, om eetbare kruiden te verzamelen , deze vondt 39 kolokwint-planten , en verzamelde er de kolokwinten van, zoo veel als hij in zijn kleed dragen kon, kwam en fneedtze in den pot, want men wist niet, wat het was, Men dischte hun op, maar toen zij begon 4° nen te eten, riepen zij, oProfeet, daar is vergif in den pot! en konden het niet eten. Hij geboodt, meel te brengen, dat hij in 41 den pot geworpen hebbende, geboodt op te disfchen , nu aten zij, en er was niets fchadelijks of onfmaaklijks in den pot.
Eens kwam er een man van Baai. Salifa, 42 en bracht den Profeet van de eerftelingen twintig gerltenbrooden, en eenen zak vol gefloten koorn, hij geboodt dit den lieden op te disfchen , opdat zij aten ; zijn be- 43 diende zeide , hoe kan ik dit honderd lieden voorzetten ? hij antwoordde: zet het hun voor, want zoo /preekt Jehova, zij zullen eten en nog overlaten. Hij dischte het op, 44 zij aten, en lieten nog overig, zoo als Jehova gefproken hadt.
C ap,
vs. 40.] Kolokwinten hebben 'eenen zeer "walglijk bitteren (maak, en veroorzaaken hevig braakenenftoelgang.
vs. 42. Gefloten koorn.'} Zie 3 B. MeJ. IJ. 14.
\ „, ; / ":" / *



2?
C A P. V.
Elifa geneest Naaman van Melaatsheid.
V.
Naaman, de opperfte Veldheer van den i Koning van Sijrië, was bij zijnen Heer in groot aanzien en gunst ■> want door hem gaf Jehova den Sijn'ërs de overwinning , hij was een krijgsheld , maar tevens melaatsch. De ftroopende partijen der Sijriërs %. brachten uit het Israëlitifche land een jong meisjen gevangen mede , deze diende bij 3 Ndamans Gemaalin , en zeide ééns tegen haare Mevrouw: O indien toch mijn Heer hv,den Profeet in Samarie was! die zou hem van zijne melaatsheid genezen. Naaman ftel- 4 de dit zijnen Heer voor, dat het meisjen Uit het Israëlitifche land zulke redenen gevoerd hadt: de Koning van Sijrië beloof- 5 de», hem eenen brief aan den Koning van Israël mede te geven ; hij ging dan op reis, nemende tien talenten zilver, zes dui» zend fikelen goud, en tien kostbare klee-
de»
vs. 5] Of dit Talenten des Heüigdoms zijn, of geheel anderen, kan men niet bepaalen; want andere nabuurige volken hadden met de Israeliren niet denzelfden fikel, gevolglijk ook niet hetzelfde talent. Naaf Mofaifche talenten berekend, maakt een talent zilver, volgends Eifenfebroidt, 2i5prijksd. en naar mijne rekening 790 rijksd. (Hannoversch geld) en 6.000 fikels,, dat is twee talenten goud, naar mijne rekening, 8824 dukaten.



a8 Het II. BOEK der KONINGEN.
deren mede. De brief, aan den Koning ff van Israël overgegeven, was van dezen inhoud: „Wanneer gij dezen brief ontvangt, „ zoo genees mijnen bedienden Naaman, „ dien ik tot u zende, van zijne melaats„ heid. " De Koning van Israël , dezen 7 brief-gelezen hebbende, fcheurde ziine klederen, en zeide: -Ben ik[ dan God, die dooien en ook leevend kan maaken ? dat deze mij eenen melaatfchen toezendt, om dien te genezen? merkt toch en ziet, hoe hij iet tegen mij zoekt. Toen de Profeet Elifa hoorde, dat 8 de Koning zijne klederen gefclieurd hadt, Zondt hij tot hem , en liet hem zeggen , waarom fcheurt gij uwe klederen? laat hem tot mij komen, dan zal hij zien, dat er een Profeet in Israël is. Naaman kwam met zijne 9 paarden en wagens, en hielde ftil voor de deur van Elifa's huis. Elifa zondt buiten, i« en liet hem zeggen, ga heen en baad u ze-
ven-
vs. zo. 11.] Men verwondert er zich gemeenlijk over, dat niet alleen de Profeet een' zoo aanzienlijk man voor de deur laat Haan, maar dat Naaman zelfs niet ééns verwacht, dat Elifa hem in huis zal nodigen, maar, dat bij buiten bij hem zal komen. Hier zijn nu twee dingen cp te merken: vooreerst, de gewoontevan het Oosten ond-rfcheiden van onze gewoonte. No» heden ontvangt men daar een bezoek meestal voor de deur, alwaar eene plaats en zitbanken daartoe onder een portaal zijn ; hier komt de huisheer buiten, wanneer de geen, die hem bezoeken wil • geen bekende is De jaluerschheid der Oosterlingen heeft denkliik met deze ons zoo onvoegzaam fehijnende gewoonte een' f menhang. Daar bij komt nog, ten tweeden, dat Naaman de melaatsheid hadt. Melaatfchen zal men
niet



C AT. V. ■ <z9
Vènmaal in den Jordaan, dan zal uw Ugchaam zoo gezond worden, als het te Voor en was, en gij zult rein zijn. Hier over vverdt Naa- n man zeer toornig, reedt weg, en zei. de: Ik dacht , dat hij tot mij buiten komen, hier Jiaan, den naam van Jehova zijnen God aanroepen, zijne hand op de door de melaatsheid aangetaste plaats leggen, en de melaatsheid genezen zoude. De rivieren van Damas- ia kus, Amana en Farfar zijn toch beter, dan alle wateren van het Israëlitisch land, waarom zou ik mij niet liever in dez.elven baaden^
en
niet geern in zijn buis laten gaan, uit hoofde van eenen in de zu delijke landen zeer uitgebreiden afkeer van deze ziekte, en zij zuilen er zich ook gemeenlijk niet indringen, ja zij woonen zelfs in bijzondere plaatzen buiten de ftad; het is wel zeker, een melaatfche zo» iemand daarom niet helmetten, als hij in zijn huis kwam , maar de afkeer voor eene ziekte gaat dikwijlsVeel verder dan hetgeen eigenlijk, geneeskundig onderzocht, genoegzaam grond heeft. Ook werdt bij de. Israëliten, en dus vermoedlijk ook bij andere volken een huis door eenen melaatfchen burgerlijk (Levitisch, zeggen wij) verontreinigd, zoo dat anderen er niet meer konden ingaan, zonder zich zeiven te verontreinigen, voor dat het door offerande gereinigd was.
vs. 12. Amana en Farfar.'] Twee zeer aangename op den Libanon ontfpringende rivieren, die zelf door de ftad Damaskus loopen, en zich daar in veele bceken, en nog meer gragten verdeelen: derzelver hedendaagfche naam is, Barradi en Sege. Zij zijn aiszins te kiezen - boven het troebel water van des Jordaan, en ik heb van lieden, die te Damaskus geweest zijn, gehoord, dat men Damaskus bijzonder wegens het gezonde water hoog acht, en dat zekere huidziekte, die men te Aleppo krijgt, overgaat, wanneer men van Aieppo na Damaskus verhuist.



3o Het II. BOEK der KONINGEN.
en rein worden ? dus ging hij in vollen toorn heen. Maar zijne knechten fpraken hem 13 toe, en zeiden: Vader, indien de Prof eet u iet zwaars bevolen hadt , zoadt gij het niet doen? en waarom dan nu niet, daarbij nuts meer zegt, dan, baadt u, zoo zult gij rein wezen? Hij ging dan af na den Jordaan, 14 dobpte zich zevenmaal onder, zoo als de Profeet bevolen hadt, werdt rein, en zijn vleesch werdt weder als het vleesch van een kleinen jongen. Hier op keerde hij met 15 den gantfchen ftoet, die hem verzelde, tot den Profeet weder, ging binnen, tradt voor hem, en zeide: ik weet, dat er geen God op den gantfchen aardbodem is, dan alleen onder Israël! Neem dit gefchenk van uwen knecht aan! Elifa antwoordde: zoo waar als Je- 16 hova leeft, dien ik diene, ik kan het niet aan* nemen. Naaman hield bij hem aan , maar hij floeg het af. Naaman zeide: zou niet 17
aan
vs. 14. j4ls het vleesch van eerf kleinen jon. gen.] tn eenen eigenlijken zin waarheid , meer dan men misfehien in 't eerst denken zou : wanneer de melaatsheid genezen is , groeit er op de melaatsen gewezen plaats eene nieuwe, ongemeen fijne, maar ook zeer gevoelige huid , als de huid van een -kind. Dit zegt Schilling, een Geneesheer, die zeer veelc melaatfchen in Amerika behandeld heeft.
vs. 15. Ging binnen.] Nu hij rein is, fchijnt het, fchroomt hij niet, om in het huis van den Profeet te gaan, dus hadt hij er zich te vooren van gewacht, om dat men niet gaarn melaatfchen inhuisziet. Het fchijnt, fchreef ik, want ik moet bekennen, dat men ook anders kon overzetten.



C A Pi V.
31
aan uwen knecht zoo veel aarde, als twee muilezels dragen kunnen, medegegeven kunnen wer- den, want uw knecht zal in 't vervolg geenen anderen God, maar Jehova alleen offeren, Jlechts 1 $ ééne zaak wille Jehova uwen knecht vergeven, wanneer mijn Heer in den Tempel van Rimmon gaat aanbidden, en hij op mijne hand leunt, en ik derhalven ook in den Tempel van Rimmon ter aarde moet vallen, zoo wille Jehova mij dit
ne-
vs. 17O Hij wil, naar het fchijnt, deze aarde uit het land, dat ais Jehova's eigendom aangezien werd* tot een' altaar gebruiken, om daar op te offeren. Zo nebben de Arabieren wel uit het heilige land bij Mekka fteenen na andere plaatzen medegenomen.
vs. 18.TJ Deze gewetens-vraag, welke de Profeet van de zacntfte zijde fchijnt te beantwoorden kan iemand, in de daad, zeer twijfelachtig voorko'men, ondertusfehen moet men het volgende aanmerken. Zijn ambt vereischt, naar het fchijnt, alsOverfteder Lijfwacht, den Koning te verzeilen, en daar van kan hij zich met ontdaan , omdat de Koning juist met eene verrichting bezig is, die, naar Naamans geweten , volgends zijne betere kennis, zondig is, want 's Konings leven behoort ook dan veilig te zijn, wanneer hij zondigt, en de lijfwacht behoort hem derhal* ven niet te verlaten. Dit, dunkt mij, is klaar.
Maar nu, moest hij dan zelf zich in den Tempel voor den afgod ter aarde werpen? Ik meen ja ' zekerlijk, met om den afgod te aanbidden, maar uit eerbied voor den Koning, die, inzonderheid in Alla o» het ftriktst beledigd zou worden, wanneer iemand als de Koning op den grond ligt, recht opnaastbem' ftaat. Wien de gefchiedenis van den Rijksdag, in 1559 ©p weiken de Augsburgjche Confesfie overgegeven is, bekendis, zal zich eene zeer treffende toepasfing van onze plaats bij eens foorrgelijke gewetensvraag



32 Het II. BOEK der KONINGEN.
nedervallen vergeven/ Elifa antwoordde: ga i?
heen in vrede. . ,
Als bij omtrent eene mijl verre gereisd 20 was , dacht Gehafi , de knecht van den Profeet EMiai bij zich zeiven: mijti Heerheett den Sijrier Naaman met zijne gefchenken at. eewjzen, en niets willen aannemen, van > het geen hij medegebracht hadt; zoo waar als Tehova leeft, ik zal hem naloopen * en het een of ander van hem nemen. Hij liep 21 dan Naaman na; als deze hem zag, fprong hij van den wagen, liep hem te gemoet, en vraagde* of alles nog wel was ? Alles heel 22 wel , zeide Gehafi: mijn Heer laat u alleen ze?*en, daar zijn twee jonge heden van het zebtwte Efraïm, leerlingen der Profeéten, zoo even in zijn huis gekomen, gij mogt hem toch een talent zilver, entwee kleederen geven. JNaa- 23 man verzocht hem, twee talenten aan te nemen, en drong op hem aan, bondtdetwee talenten in twee buidels, en gaf hem twee klcederen mede: dit moesten twee van zijne bedienden voor hem uit dragen. Toen hij 24 aan den heuvel gekomen was, nam hij het hun af , en legde het in zijn huis neder, la. tende deze lieden te rug gaan. Als hij we- 25 der tot zijnen dienst voor zijnen Heer tradt vraagde deze hem, van waarkomtgijbehajt*
vs. 19. Ga in vredeA Hij ^^tód yan*P% zonder hem in 't geringst te laten bemerken, dat dit verzei en v n zijnen Heer ?n den Tempel var, Rimmon eene zaak ware, die God niet zou veroorloven.



C a p. V.
33
<Hij zeide: uw knecht is nergens heen gegaan. Maar Elifa antwoordde: was mijn Geest niet 26 medegegaan, toen een man zich van eenen wagen omkeerde, en u te, gemoet ging? Is dit de tijd, om zilver aan te nemen , om kleederen, olijfbergen, wijnbergen, fchaapen, runderen, knechten en maagden aan te nemen? De me- 27 laatsheid van Naaman zal u en uwen nakomelingen voor eeuwig aankleeven ! En hij ging melaatsch als de iheeuw van hem uit.
Ca p.
vs. 26. Olijfbergen, wijnbergen enz.] Te weten, dit alles ken en wilde Gehafi voor deze twee talenten zilver aankoopen. De prijzen der dingen waren toen nog zeer laag, en de waarde van het geld hoog, de-, -wijl voor derdehalf duizend jaaren wei misfehien zoc* •veel menfehen in de wereld waren, als thans, (want liet thans ontvolkte Afië was toen zeer bevolkt) maatf - in vergelijking van het geen er thajis is, was er Hechts ongemeen weinig zilver uit de aarde gegraven, naauw* lijks het tiende deel van het geen er thans is. Gefield, ik neem hier den fikel en het talent van Mofes* en dus de twee talenten op 1580 Rijksd. dan konden dezen misfehien in den toenmaligen tijd zoo veel gegolden hebben als thans 15800.
vs. 27. De melaatsheid breekt dikwijls heel onvoori ziens uit, niet alleen, wanneer zij, zooalshieri door de onmidlijke hand van God toegezondenwordt, maar ook natuurlijker wijze ; bij een grooten fchrik, of* fterke onlleltenis, openbaart zich wel onvoorziends of een kleine ongewoone vlak, die het begin der melaats* heid is, en die men in de landen, waar de melaatsheid, t'huis hoort, genoeg kent, of ook wal zelfs eene# die wat grooter is.
c



34 Het II. BOEK der KONINGEN.
Cap. VI. 1—7.
'Elifa doet ijzer drijven*
Z VI Eens zeiden de leerlingen der Profeeten 1 tot Elifa : de plaats, waar wij woonen, is, gelijk gij ziet, te naauw, wij zullen na den 2 Jordaan gaan, en daar elk een' balk houwen, en ons hier eene wooningJiichten. Hij zeide: 3 gaat heen! maar één hunner verzocht hem: wees zoo goed, en ga met uwe knechten mede. Ik zal mede gaan, antwoordde
hij» hij ging met hun , zij kwamen aan 4 den Jordaan, en velden boomen. Eenen, 5 die met dezen arbeid bezig was, ontviel het ijzer van de bijl in 't water, waarop hij riep: Helaas! mijn Heer, het is bovendien geleend. De Profeet vraagde : waar 6" het gevallen was ? hij hem de plaats gewezen hebbende , fneedt de Profeet een hout, dat hij na die plaats wierp , en dit bracht het ijzer drijvende omhoog. Beur het op, 7 zeide de Profeet, en hij ftrekte zijne hand uit, en nam het óp.
Cap.



C a p. V I.
Cap. VI» 8—23.
•ijod ontdekt door Elifa aan den Koning van Israël de raadjlagen der Sijriërs, dezen willen hem gevangen nemen, maar worden met blindheid ge/lagen , en zeiven gevangen.
De Koning van Sijrie, die met Israël in 8 oorlog was, beraadflaagdc met zijne hovelingen, en zeide, op die en die plaats zullen wij ons legeren; doch dan liet de Pro- 9 feet den Koning van Israël zeggen ■ wacht u voor die plaats , want de Sijriërs liggen daar in eene hinderlage , de Koning zondt io naar die plaats heen, voor welke de Profeet hem gewaarfchouwd hadt, en nam zich zeiven in acht. Dit gebeurde meer dan eens en andermaal, zoodat eindlijk de II Koning van Sijrië daar over ongerust werd, en zijne hovelingen bij een hebbende doen komen, zeide: kunt gij mij niet ontdekken, wie het onder ons met den Koning van Israël houdt? Een van hun antwoordde : aller ge- is mdigfie Heer , dit is het geval niet, maar de Profeet Elifa , dien de Israëliten hebben , zegt den Koning van Israël aan, wat gij in uwe jl'aapkamer fpreekt. Hij geboodt daar 13 op, dat zij kundfchap zouden inwinnent waar de Profeet zich onthieldt, want dat Jiij hem wilde laten opligten; hierop bericht 14. krijgende , dat hij te Dothan was, zondt
hij
9S. 13. 5ffe Dothan,] Dothan lag (volgens EuseC a tt-



80 Het ÏÏ. BOEK der KONINGEN.
hij ruiterij, wagens, en een groot heir derwaards, die 's nachts aan kwamen, en de ftad infloten. Toen de bediende van den 15 Profeet des morgens opftondt en uitging, was de ftad van een krijgsheir, wagens, en ruiters ingefloten: hij kwam dan tot den Profeet te rug, en zeide: Ach l mijn Heer, wat zullen wij beginnen? De Profeet ant- 16" woordde : vrees niet, die hij ons zijn, zijn meer dan dezen. Ook badt Elifa en zeide: i? Jehova, opem hem de oogen, dat hij zie! Jehova opende hem de oogen , en hij zag den berg rondom Elifa vol vuurige wagens en ruiters. Zij gingen tot het heir af, en 18 Elifa badt tot Jehova: Jla dit volk met blindluid, God floeg hen met blindheid, zoo als Elifa gebeden hadt. Elifa zeide tot hun: 191 dit is de rechte weg, noch de rechte ftad niet, volgt mij, ik zal u tot den man leiden, dien gij zoekt: en dus leide hij hen naa Samarië. Toen zij te Samarië gekomen waren, zei- 2a de Elifa: Jehova, open dezen de oogen, dat zij zien-' Jehova opende hun de oogen, en zij werden gewaar , dat zij midden in Samarië waren. Toen de Koning van Is, 2$
ra-
jttus) twaalf Italiaanfehe, d. u ongeveer derdehalf duitfcbe mijlen van Samarië, het welk ook op vs. 18. 19. volkomen past. De zaakcn der Israëliten moeten $n de daad zeer flecht gedaan hebben, dat een Sijrisch, ik wil juist niet zeggen, leger, maar toch een Detachement, onverwachts zoo ver in het binnenfte van tiet land kon voortrukken, zonder wederftand te vinden.
vs, 20. Midden in Samarië.'] Ik beken, dat ik bier iet anders zou verwacht hebben, neemeeijs, voor



Cap. vr. &
rael hen zag, zeide hij tot Elifa: mijn Va. ■der, zal ik hen doodjlaan, doodjlaan? Dat 23 zult gij niet doen.' antwoordde deze. Laat gij dan die genen doodjlaan, die gij door zwaard en boog tot krijgsgevangenen gemaakt liebt. Laat hun fpijze en drajik opdisfchen, opdat zij eten en drinken, en dan tot hunnen Heer te rug keeren. Hij liet dan voor hun 23
eene
•iSamaris, voor dr poort van Samarië, en dat ik mij naauwlijks verbeelden kan , dat de Schrijver dit wezenlijkgelchrev'en heeft, het geen ik overzetten moest. Zal men eene vijandlijke armee zoo geduldig door do poort midden in de ftad laten ? en als nu de Sijriërs ■in de ftad waren, en nog bovendien een aanzienlijk: hcir, waarom bemagtigden zij dan de ftad niet? hoe kan het den Koning zo blijde te binnen komen , hen allen te laten dood flaan ? Hij zou , dunkt mij , m da grootste verlegenheid geweest zijn. Wij zouden het ten minden eenen Profeet Hechten dank weten, die een vijandlijk Leger midden in de Hofftad, die tevens eene hoofdvesting des Iandsis, voerde. Ondertusfcheii moest ik overzetten , zoo als er in 't Hebreeuwscli ftondt, dewijl ik wezenlijk voiftrekt geene verfchillende Leeswijze vind. Is de gewoone, gelijk mij moeilijk is, om tegelooven, goed, dan moeten vooraf zulke fchikkingen in Samarië gemaakt zijn, dat de in de Stad gelaten Sijriërs zich niet verweeren konden; welke? dat weet ik niet. Het is mij zeer onaangenaam , dat andere Uitleggers, ook zulken , dieanders gewoon zijn te denken, eene zoo in 'toog loopendo zwarigheid voorbij gaan , en geheel niet gevoeld fchijnen te hebben : ik kan mij derhalven ditmaal van hunne hulp niet bedienen. Over het geheel beken ik oprecht dat deze Gefchiedenis nog de één en andere duisterheid) voor mij heeft, waarom ik ook niet gewaagd heb, veel tot derze' 'er verklaaring te zeggen,
vs. 23.] D'; zin is niet, dat de oorlog tusfchèn do fceide Koningrijken heeft opgehouden, want Wij zie* C 3 dea-



38 Het II. BOEK der KONINGEN.
eene groote maaltijd aanrichten, zij aten, dronken , en keerden tot hunnen Heer te rug. En van dien tijd afkwamen de ftroopende partijen der Sijriërs niet meer in het Israëlitifche land.
Cap. VI. 24 — Cap. VII. 20-,.
Belegering, uit erft e hongersnood, en verlosfing van Samarië.
Eenigen tijd daarna verzamelde Benha. 24, dad, de Koning van Sijrië, zijn geheele Ieger, en belegerde Samarië. In de ftadont- 25 ftond een groote hongersnood, terwijl de belegering nog fleeds voortduurde, tot dat een ezelskop tachtig fikelen zilver, en een vie.
ren-
denzelven terftond in 'tvolgende Hoofdftuk nog voortzetten, maaralleen, dat die niet door llroopende partijen gevoerd werdt, (die wezenlijk het grootste kwaad der oorlogen zijn,) en dus meer naar onze tegenwoordige edeler wijze, door veroverende legers. . vs. 25. Een ezelskop.'] Dit is wel onreine fpijze, maar ten tijde van den uiterften hongersnood zal ■geen verftandig mensch de wetten van reine en onreine fpijzen opvolgen ; en fchoon ook iemand dit uit misverftandt deedt, zou nogthans de Hem van nood en honger ,bij de meesten fterker zijn, als iemand
dacht , dat een ezelskop hier eene maat zij,. die vier kab bedroeg , dan denkt hij niets onwaarfclüjnlijks.
Tachtig ftkelen vijf fikelen.] Ik weet nier,
\;an welke fikelen gefproken wordt, van de heilige, dan zouden, naar mijne rekening, 80 fikelen meer
•dan



€ a p. VI. & VII. 39
rendeel van een kab gerooste erwten vijf fikelen goldt. Als ééns de Koning van Is- 26 raèl over de muuren ging, riep hem eene vrouw toe: Hulp.' aller'genadigfte Koning! Hier kan Hl God zelf wel niet helpen/ ant- 2? woordde hij: van waar zal ik u hulp geven ? van den dorschvloer, of van den wijnkelder? Wat hebt gij dan te verzoeken? vervolgde de 2 Koning. — Zij '• deze vrouw kwam met mij overeen, ik zou mijnen zoon leveren, dat wij hem aten, en vervolgends zouden wij haaren zoon eten: nu hebben wij mijnen zoon gekookt 2,9 en gegeten, doch als ik zeide , dat zij nu ook haaren zoon, om te eten, leveren zou, zoó verbergde zij hem. Toen de Koning dit 3Q hoorde , verfcheurde hij zijne kleederen > (dewijl hij boven-op den muur ging , werdt het volk ontwaar, dat hij onder zijne kleederen op het bloote lijf een ruw haairen
la-
dan 20 Rijksd, en 5 fikcis wat meer dan 1 Rijksd. van ons geld zijn. Doch , denklijk wordt bier niet •van den heiligen fikel, maar van den burgerlijken ge»? fproken, dien wij in 't geheel niet bepaalen kunnen. Doch {leeds blijft het een prijs, bij welken dearmen honger moeten lijden.
Een vierendeel van een kab-} Eene maat, van wier grootte wij volftrekt niets weten; naar het gewoon gevoelen het 18 deel van een Efa, en zoo veel bevattende als 24 eierfchaalen. dus zou een vierendeel van een Efa aan den inhoud van 6 eierfchaaIten gelijk zijn; maar voor deze overlevering kan niemand borg ftaan.
vs. 30, Op het bloote lijf een ruw haairen iaken."] Eene bekende boet-oefening of rouwteken deg Oosterlingen.
C4



*« Het II. BOEK der KONINGEN.
laken droeg,) en zeide: God moet mij Jlraf. 3f
fen , indien het hoofd van Elifa, den zoon van Safat, nog heden op zijn romp blijven <zal.
Elifa was toen in zijn huis, en de oud- 32, ften zaten rondom hem , doch de Koning zonde iemand vooruit, en eer hij nog kwam, zeide Elifa tot de oudftcn: zie daar zendt dese Moordenaars zoon iemand, om mij het heofdaf te Jlaan; als hij komt, zoo fluit de deur toe, en klemt hem het been tusfchen de deur; terfond na hem zult gij ook zijnen Heer hooren komen. Terwijl hij n0g fprak, kwam de 33 geen, dien de Koning gezonden hadt, en riep: Van al dit onheil heeft Jehova defchuldl wat zouden wij langer op Jehova hoopen. DochVII. EJifa zeide: Hoort Jehova's woord ƒ zoo fpreekt 1
%
vs. 31J Naauwlijks kan ik mij den Koning zoo onveritandig verbeelden, dat hij den Profeet, als 'c ■ware,- als eenen geesfel voor God aanziet, dien hij' daarom ftrarTen wil, omdat hij God niet dwingt of «iverhaajt, om te heipen; ten minden, komt Joram anders, in degefchiedenis, niet in dien graad onveritandig voor. Mij fchijnt de zaak dus famen te hangen • Eüfa kan, op eene'raadpleging, geantwoord hebben* dat de Sijriërs dc ftad niet zouden innemen, God 'zou haar helpen, en men moest zich niet overgeven; en nu wil de Koning hem als een valsch Profeet, die dc ftad in het grootfte onheil gebracht hadt, het 'hoofd laaten afflaan.
zv.32. Deze moor den aars zoon] Zoon van Achab, dïc de moordenaar van Nabot, en van vccle Profceten geweest was, de zoon treedt in zijns vaders voetilappen.
vs. rf] Een Sta- is het derde deel rail een Efa,
docö



Cap. VII; 4m
Jehova, morgen om dezen tijd zal in de poort van Samarië een Sea fijn meel voor een' fikel verkocht worden, en twee Sea' gerst voor eeny fikel. De Overfte, die den Koning verzei- 2 de, antwoordde : zou dat mooglijk wezen , alfchoon ook Jehova koorn van den Hemel deedt regenen? Eiifa zeide: gij zult het met uwe oogen zien, maar er niet van eten.
Daar waren toen vier melaatfchen voor * de poort, welke tegen elkander zeiden ; Waarom blijven wij hier, tot dat wij ft erven? Indien wij in de ftad willen gaan, daar is hon- * gersmod, en wij moeten omkomen: blijven wij hier , dan moeten wij ook omkomen. Zou het niet beter zijn, dat wij tót de Sijriërs overgingen, in hun leger? indien zij ons in Hieven laten, dan behouden wij het, indien zij ons dooden, dan zijn wij dood. Zij gingen dan, in <r de avondfchemering heen , en na het Siirisch leger toe : Bij het leger gekomen , ^
von-
doch, hoe groot de Efa geweest is, en naar welke» iiKel h;er gerekend wordt, kan ik niet zeggen Volgends; de: (geheel onzekere) overlevering der Joóden zat écEJa de inhoud van 432 eierfchalen, enduseen J^ 144 eiërfchaalen zijn; en daar naar berekent EisensCHMtDTde Efa op 2022, en de Sea op674 pariisfche cubiek -duimen , hetwelk ieder, die lust heeft met de mate in zijne ftad gebruikl ijk, kan vergelijken; indien. Xin anders daar van eene wiskundige berekening heeft
vs. 3. Foor de poort.-] Meestal worden de melaau fchen nog heden niet in de ftad geduld, maar moeten zich buiten de poort onthouden.
vs. 6.] Men nam, naar het fchijnt, in oude tijden m gehoor te hulp, om van de bewegingen des vijl C £ and*



43. Het ft. BOEK der KONINGEN.
ronden -zij'geen mensch, want de He ere badt het Sijrisch krijgsheir een gedruis van wagenen, paarden, en een groot aannaderend heir doen hooren, zoo dat de één te. gen den andaren zeide, Je Koning van Israël heeft de Koningen der Hethiten en de Koningen van Egijpte -tegen ons gehuurd, om ons te overvallen, dus waren zij in de avond- 7 fchemering gevioden , en hadden, tenten, ■paarden en ezelen achtergelaten, de. leger*
plaats,
ands een fpoor te hebben, leggende het oor op den grond, in welke gefteldheid men een leger op een verren afftand kan hooren marfcheeren, bijzonder in fornïnige bergachtige ftreeken : Op deze wijze kan men begrijpen, hoe de Sijriërs zich verbeeldden, den aantogt ■van vijandlijke legers van verre te hooren, endaar door in een ijdelen fchrik vervielen.
De Koningen der HethitenA Hier zijn door de jtethiten de Kanaanitcn in 't gemeen , of zoo als wij Jjen in 't Grieksch noemen , de Fenieiërs te verdaan, die in Femelen, op den Libanon , en ook gedeeltelijk aan den Orontes woonden , b. v. te Harnatb.
De Koningen van Egypte.] Ik heb in twijfel ger ■ftaan, of ik'dus letterlijk vertaaien zou, dan wel, het .geen in allen gevalle ook zou kunnen gelukken, den Koning z)an Egijpte. Egijpte is ééns onder 12 Koningen verdeeld geweest, doch dit behoort tot een'laater tijd, na de verovering van Sabacon: hoewel het ook •voor Sabacons tijd, fchijnt verdeeld geweest te zijn. Ik kan deze duistere historifche twïstvrage hier niet bellisfen, maar wie ze zelf onderzoeken wil, moet MarsJiams Canon onder de XVI, en XVII. eeuw Bladz* 470. en 538. der Leipfiger uitgave vergelijken.
De Sijriërs geloofden dan , dat zij van het zuidenen noorden, van twee legers overvallen wierden, en dat de terugtogt over den Jordaan hunafgefneden kon worden; ites te ovei'haaster was hun vlucht.



Cap. VIL 43
plaats ftondt, 200 als zij geweest was, alzoo zij enkel bedacht geweest waren, om hun leven te redden. Toen de melaat- 8 fchen bij het leger kwamen, gingen zij in eene tent, aten, dronken, namen goud, zilver en kleederen weg, en begroeven het, vervolgends gingen zij nog in eene andere 'tent, alwaar zij ook alles wegnamen, dat zij daar in vonden , het welk zij begroeven. Doch nu zeiden zij tegen elkande- 9 ren: wij doen hier niet wel, dit is een dag, dat wij goede tijding kunnen brengen, en wij zwijgen; als wij den morgen verwachten, dan : worden wij geftraft; wij zullen heen gaan, en dit aan het paleis des Konings te kennen geven. Zij gingen derhalven te rug , riepen den i0 fchildwachfc. der ftad toe , en zeiden: wij zijn aan het leger der Sijriërs gekomen, maar daar is geen een man, zelfs geen menschlijk geluid; paarden en ezels ftaan vastgebonden, en de tenten ftaan nog, zoo als zij geweest zijn. De wacht aan de poort riep naa binnen de u ftad, en gaf het in het paleis des Konings te kennen. De Koning ftondt in den nacht 12 op, en zeide tot zijne raaden : Ik geloovet dat ik u ontdekken kan, wat de Sijriërs jegensons voor hebben. Zij weten, dat wij in hongersnood zijn, daaföm hebben zij hmlegerverlaten , en zich in het veld verborgen, in hoope* dat wij uit de ftad zullen uitgaan, dan wille® Zij ons leevènde gevangen nemen, en ter ftad indringen. Maar fommigen van zijne raa-
den 3
vs. 1.3] De zin is, paarden zijn toch zqo Veel niet
watfrd.»



44 Het II. BOEK dér KONINGEN*»
den antwoordden: kon men er niet vijfvatt êe paarden aan wagen, die nog in de ftad ove. rig zijn; zij zijn overig, als hét volk van eene groote menigte, en moeten toch, gelijk het ove. rige volk, van honger ft erven; laat ons dezen er aan wagen, om bericht in te winnen. Men *4 nam dan twee paar paarden, welke de Koning de Sijriërs achter na zondt, om kondfchap op te doen. Deze gingen hen na, ï$ tot aan den Jordaan toe , vindende den gantfchen weg bedekt met kleederen en huisraad, die de Sijriërs bij deze overhaaste vlucht van zich geworpen hadden; weder te rug gekomen, brachten zij den Koning deze tijding. Nu liep het volk de ftad i$ uit, en plunderde het leger der Sijriërs, zoodat een Sea fijn meel voor een' fikel, en twee Sea gerst insgelijks voor een' fikel verkocht wierden, gelijk Jehova gefproken
hadt.
j waard, als het geheele volk, en kunnen wel in deszelfs Jot deelen: Zij zijn het overblijfzel ccner talrijke ruiterij , zoo als dit volk enkel het overblijfzel van eene»
: groote Natie; en dewijl dit overgebleven volk toch, indien de belegering voortduurt, omkomen, en deovelige paarden van honger iïerven moeten, zoo kunnen ' wij immers wel eens vijf paarden daar aan waagen, vs, 14. Twee paar paarden.] Ik ben van de Jood-, Jche punten afgegaan, volgends welken er ftaat, twee wagens. Men zendt geene wagens uit, om te recognosceeren, dewijl zij niet overSl voort kunnen komen, en ook met zoo fnel zijn, als ruiters te paard. Ik had .ook kunnen vertaaien, twee ruiters, want dit kunnen dc letters, naar eene andere uitfpraak, betekenen: één van beiden moest ik verkiezen, maar nies iwe wagens, die hier zoo weinig te pas komen,



C a p. Vilt
Jiadt. De Koning Helde den Overften, die 17» hem verzeld hadt, over de wacht in de poort, maar het volk vertradt hem in de poort, zoodat hij ftierf, gelijk de Profeet voorzegd hadt, toen de Koning van den muur afkwam. Dus ging het dan naar het l§ woord van den Profeet aan den Koning: twee Seii gerst voor een' fikel, en een Sea lijn meel voor een' fikel, zal morgen om dezen tijd de prijs zijn in dc poort van Samarië , en de Overfte hadt geantwoord : zou dit mooglijk zijn , alfchoon Jehova ook l£ koorn van den hemel deedt regenen ? en de Profeet hadt gezegd : gij zult het met uwe cogen zien, maar er niet van eten, Dit werdt 20aan hem vervuld, want het volk trapte hen», dood in de poort van Samarië.
Cap. VIII. i—6,
"Gehafi verhaalt den Koning de daaden vanElifa, als juist de Vrouw van Sunem. (Cap. VI.) komt, om recht vraagt % en dat verkrijgt,
VU L
Elifa zeide tegen de vrouw, aan wier i zoon hij het leven weder hadt gegeven,' trek met uw huisgezin uit het land , en woon dn een vreemd land, waar gij goedvindt, want Jehova heeft een hongersnood in het land geroepen. Deze hongersnood kwam ook, en drukte het land zeven jaaren., De vrouw a
volg- '4



4§ Het II. BOEK der KONINGEN.
« volgde het woord van den Profeet, en met haar huisgezin vertrokken zijnde, woonde zij zeven jaaren in het land der Filiftijnen. Na zeven jaaren kwam zij van daar 3 te rug, en ging tot den Koning, om zijne . hulpe te verzoeken, omtrent haar huis en akker. De Koning fprak juist met Gehafi, 4' den bedienden van den Profeet, en begeerde, dat hij hem alle de groote daaden van Elifa zou vernaaien. Juist als hij hem verhaal- 5 de, hoe Elifa eenen dooden opgewekt had, kwam de vrouw, wier zoon hij het leven •weder gegeven hadt, en zocht bij den Koning hulp omtrent haar huis en akker, Gehafi zeide tot den Koning : dit is de vrouw, en dit de zoon , dien Elifa opgewekt heeft. De Koning vraagde haar daar op 6 naar deze gebeurenis , en zij verhaalde ze nu zelve : hij gaf haar vervolgends een .kamerdienaar mede, die bezorgen moest, dat zij haar eigendom weder kreeg, en bovendien de inkomftcn van den akker van den tijd af, dat zij dien verlaten hadt.
Cap. VIII. vs. 7—18.
Dood tian Benlmdad, Koning van Damaskus. Hafaèl, zijn moordenaar, volgt hem op in het rijk.
Elifa reisde na Damaskus; als Benhadad, ^ de Koning van Sijrië , die ten dien tijde
z|ek



Cap. VIII. 4f
ziek lag, hoorde, dat de Profeet denvaards 8 kwam , geboodt hij Hafaël, om hem met gefchenken te gemoet te gaan , en hem te vragen, of hij van deze krankheid genezen zoude? Hafaël ging hem te gemoet, nam p gefchenken mede , van al het kostbaarfte, dat Damaskus hadt, veertig kameels-ladingen, en zeide, toen hij voor hem kwam: Uw zoon, Benhadad , de Koning van Sijriè', zendt mij tot u, en laat u vragen: zal ik van ■ deze krankheid genezen ? Elifa antwoordde ró hem: ga heen, en zeg hem, gij zult genezen! en tevens heeft mij Jehova aangewezen , dat hij ft erven zal. Met deze woorden vestigde it de Profeet zijn gezicht ftrak op hem , en keek hem aan, tot hij ontftelde, en begon teweenen: Hafaël vraagde; waarom weent 12 mijn Heer; — Elifa zeide : omdat ik weet, welk onheil den Israëliten vanu te wachten ftaat\ hunne vestingen zult gij verbranden, hunnejon^
S*
vs. 10.] De meen in gis: Benhadad zal van deze krankheid genezen, en dus niet aan dezelve öerven , maaö God heeft toch den Profeet getoond, dat hij ftervca zal, te weten, dewijl dezelfde Hafaël, die den Profeet in zijnen naam vraagt, reeds het befluit genomen hadt, om hem te dooden.
Volgends eene andere lezing (iaat er; gij zult niet ge, nezen : beide deze leeswijzen luiden in 'tHebreen wsch even eens, wanneerzij uitgefproken worden, want/» kan heeten niet, en tot hem, maar in hetfchrijven zijn zij onderfcheiden. Naar mijn gevoelen is dit lo, niet, eene bloote fpitsvinnigheid en nog bovendien van domme affchrijvers, die niet begreepen , hoe de Profeet kon zeggen, dat hij genezen zo«, daür hij evenwel fterft.



4S Het II. BOEK öer KONINGEN.
gelingen met het zwaard dooden, de lijken hun* ner zuigelingen op elkander ftapelen, en hunne zwangere vrouwen het ligchaam laten ophouwen. Hafaël zeide: wie is uw knecht, deze hond, J3r dat hij iet zoo groots doen zoude ? Elifa antwoordde : Jehova heeft mij u als Koning van Sijriè getoond. Daar op ging hij van Elifa af *4 na zijnen Heer, die hem vraagde: wat heeft
EliJafgezegd? Het antwoord van
Hafaël was, hij zeide mij, dat gij genezen zoudt. Den volgenden dag nam hij het vlie- 15" gen-net, en het in water gedoopt hebbende,
vs. 13. Uw knecht, deze hond.] Dus kon bij ons geen man van zulken, ja r.iet ééns van middel matigen iland , van zich zei ven fpreken : doch bij de Aftanen zijn dergelijke onvoegzame zelfvernederingen niet ongewoon.
vs. 15. Liet vliegen -net.] Ik heb een nieuw woord ■moeten maaken, omdat wij de zaak zoo min als het woord hebben; men noemt het wel Moskilo-net, doch ikfehroomde, dat dit half uitlandsch woord voelen in eene Overzetting des Bijbels mishaagen mogt. In warme landen dekt men, in denflaap, om niet van ■de vliegen gekweld te worden, iet, dat naar een net gelijkt, met kleine gaatjens, over het aangezicht. Dit net maakt Hafiël nu nat, dus werden dc gaatjens kleiner, en met water gevuld, zoodat er geen verfche lucht kon doordringen, waar van het gevolg was, dat Benhadad door gebrek aan verfche lucht verflikken moest. Ten einde dit voor ieder een verftaanbaar te maaken, moet ik flechts aanmerken, dat nietalleèn lucht, maar verfche lucht tot onderhouding van ons' leven nodig is; de lucht, zeggen onze NatuurkennerscnGenecshceren, heeft iet, tot onderhouding van ons leven nodig, in z'ch, hetwelk verteerd wordt, wanneer wij ze ingeademd hebben, waaröm men , wanneer men enkel "dezelfde lucht, die men uitgeademd heeft, weder inademen-



ft*.<ï*&rpH Cap.. VIII. vowr.hr. ,«
«4. 891- 9(f
de, breidde hij het over zijn aangezichtjjuit, .dat hij-ftierf; maar Hafaël werdt Koning in zijne plaats.
vs. 16—24»
Joram, Koning van juda. (iCkron. XXl.)
In het vijfde jaar van Joram, denzoon van Achab, Koning van Israël, nog geduurende de regeering van Jofafat, Koning van Juda, werdt Jehorarn, de zoon van Jofa» fat, Koning van Juda. Hij was twee en If: dertig jaaren oud, toen hij aan de regee*
ring
kan, plotslijk, onder korteftuiptrekkingen fterft. Men heeft proeven genomen met dieren, en gevonden, dat zij, en nog bovendien zeer fchielijk, fterven, wanneer zij in dezelfde lucht zijn, en er geene verfche luche bij komen kan. Deze twijffeüng zou alleen iemand in gedachten kunnen komen, of dan Benhadad, zoo dr^ hij de benaauwdheid voelde, welke met het flikken gepaard gaat, het Moskitonet niet afgenomen , eri weggeworpen zou hebben; doch daartoe zal Hafaël weE fchikking gemaakt, en bovendien geweld gebruikt' hebben, dat dit niet heeft kunnen gcfehieden; zijnj oogmerk, bij het verkiezen van dit foaruvan moord* was, den Koning zoo uit de wereld te helpen> dat men aan zijn lijk uitwendig geene fpoor van gewelden kwetzing zou kunnen waarnemen.
vs. i(5. In 't vijfde ja at* van yoram enz.] Dus. twee jaaren voor den dood van zijnen Vader Jofafatj want deze regeerde 25 jaaren, en Joram de Koning tan Israël kwam in zijn 18 jaar aan de regeering;' Cap. lil. 1. en 1 Koning: XXII. 42. Hij is derhak •ven twee jaaren lang zijns Vaders mede-regent ge* •weest.
D



$o Hst tl. BOEK der KONINGEN.
ring kwam, en hij regeerde acht jaaren te Jerufalem. Hij ging op den weg der Ko- i§ ningen van Israël, zoo als het huis van Achab, want hij hadt eene dochter van Achab ter Gemaalin, en deedt, het geen Jehova.mishaagde: doch, om Davids, zijns ja knechts, wil, wilde God met Juda geen
, einde maaken, dewijl hij beloofd hadt, hem onder zijne nakomelingen fteeds een helder fchijnend licht te zullen geven. In zijnen 2© t'jd vielen de Edomiten van Juda af, en
. Helden over zich eenen Koning. Joram 2* toog met zijne gantfche ruiterij na Zaïr, tastte de Edomiten, die hem influiten wilden, des nachts aan, en floeg hen, en de
aan-
vs. 18. Op den weg der Koningen van Israël^ Ik verfta dit van hunnen Godsdienst en afgoderij, doch dewijl men aan de woorden tóch ook eene andereuitJeggmg kan geven, heb ik niet beftaan, zedusteverïaalen.
vs. 20. Stelden eenen Koning.] Te weten, eenen cnafhanglijken. Voorheen hadden zij ook Koningen gehad (Cap. III 9), doch deze waren aan den Onderkoning en aan de Joodfche Koningen leetipligtig* jmsfcbien zetten zij den Koning, die van de Joden afhanglijk was, af, en eenen Souvereinen Koningin zifna plaats,
vs. 21. Na Zatr.-] Eene ens geheel onbekende plaats. Ik vermoede zeer, dat het zijn moest, na Seir, d. i. na het Edomitisch gebergte; doch, nadein aal ik voor deze lezing volftrekt geen''getuigen heb, durfde ik ze, hoe waarfchijnlijk ja bijna zeker zij mij Cok is, in de overzetting niet uitdrukken.
De gefchiedenis, die wat tc kort befchreven is, en daarom geen licht genoeg heeft, verbeelde ik mij op deze wijze; De Edomiten waren op het punt, om (ofam. tn te fluiten, of hadden hem reeds ingefloten;
«



Cap. VIII. 51
aanvoerers van hunne ruiterij, maar het volk vloodt naa huis, en de Edomiten bleven bij hunnen afval van de Jooden j tot 2& op dezen dag. Ook ftondt Libna ten dién tijde tegen hem op. De overige gefchie- 23 denis van Joram, en het geen hij'gedaan heeft, vindt men in de Jaarboeken der Koningen van Juda. Joram ontfiiep met zijne vaderen, en werdt bij hun in de ftad Davids 24 begraven, en Ahafia'zijn zoonwerdtKoning in zijne plaats.
in dezen nood Waagt hij een gevecht bij nacht, oofe is bij gelukkig , flaat de ruiterij, of wel (want het woord kan beiden betekenen,) de wagens der Edomiten, en breekt door. Doch zoo beflisferid is dit treffen niet, 'dat het de Edomiten weder ender de Joodfche gehoorzaamheid bracht, en de beide legers verl<. pen naa huis, omtrent zoo als dc Turken nöghcdendoen,wanncer de veldtogt, naar hunne gedachten, geëindi-d is.
vs. 24J] Wanneer men dit Jaartal aanziet , zal ifi.eri zich misfehien de aanmerking over ÏÈö'nh XVI. 31= dje van hier af in de gefehiedenis gewigtig wordt * herinneren. In dit jaar 91. of voor het zeive en derhalven zeker in de regeering van Joram Valt da ftichting van Karthago, (*) Dido, haar gemaal S'chsus*, haaf Broeder Pijgmalion, Koning van Tijras , (JleierAante alios immanior om nes): Deze Sijnchronismua of gelijktijdigheid der gefehiedenis van Tij; us is hieif van geen klein aanbelang. DiSijrilchc, Israëlitifche en Joodfche gefehiedenis hangen hierlamcn. Ilabel, de doch. ter van eene Sijrifche Prinfes, was Achabs* dié'we* derom hun Dochter Athalia, jörams Gemaalin , .en na zijn dood, moorderesfé van de rijks -erfgenamen , en zelfsbcheerfcheresfc van het rijk werd. Tijrus brachr.'dóoi1
huw»
CO Hier is eene duisterheid, doch die men niet bij orisniaa? bil den Sdirijver zoeken moet, daar wij het origineel ftipt 3*4 volgd hebben, 3e Üitgey. '■
D 2



52 Het IL. BOEK der KONINGEN.
rel!, te rijks ym'tChti 9 ■ 884. M. 25—2$>.
Ahafia Koning van juda. (2 Chron. XXII. r -9.)
In hef twaalfde jaar van Joram, den zoon 25van Achab, den Koning van Israël, werdt Ahafia, de zoon van Jehoram, Koning van Juda: hij was twee en twintig jaaren oud, 26 toen hij aan de regeering kwam, en hij re-
geer-
joüwlijken, zijnen toenmaligen geest, en veel onheils m de beide Israëlitifche Koningrijken. Menzienogde .aanmerking over 2 Chron. XXI. 4.
vs. 25. In het twaalfde jaar van yoram.] NaÖien de Joodfche Joram in het vijfde jaar van den IsTaëlitifchen Joram aan de regeering gekomen is, en 'acht jaaren geregeerd heeft, zoo is het openbaar, dat <3it geene volle acht jaaren, maar alleen zeven jaaren «f iet meer geweest moeten zijn.
vs. 26. Twee en twintig jaaren oud.~] Is foahas, volgends iChron. XXL 27. XXil- r. dejongftezoon Van zijnen Vader, die in zijn 40fic jaar fterft', dan >pordt het getal 22 min of meer verdacht, en men ;zou bijna denken, dat hij jonger dan 22 jaaren geweest is. In de gelijkluidende plaats 2 Chron. XXIÏ. 2. zulJen wij in de getalen een openbare fchrijffout .vinden.
Kleindochter van Omri.} Letterlijk: dochter van Omri: doch eene onmidlijke dochter van Omri kan ifcij, zelfs naar de tijdrekening, niet geweest zijn, want deze zou voor eene Gemaalin van den Joodfchen Joram te oud geweest zijn. Vs. 18. flaat duidlijk, dari ;zij eene dochter van Achab geweest is , en derhalven was gij eene kleindochter van Omri.
vs. 28.] Zie 1 Kon. XXII. alwaar reeds Achab. Jorams Vader, Ramoth in Gilead volflrekt veroveren ■Wil'.
De gefehiedenis is zeer kort, en ongenoegzaam vertiaald, zooals gelijktijdige^chrijversmeermalengewoon
aijn



c a t. vin. 5j
f eerde één jaar te Jerufalem: zijne moeder was Athalia, eene kleindochter van Omrijden Koning van Israël. Hij ging op den Zf weg van Achabs huis, en deedt desgelijks, het geen Jehova mishaagde , waar van de bloedverwantfcbap met Achabs huis de fchuld hadt. Hij trok met Joram , den 2$ zoon van Achab, tegen Hafaël, den Koning van Sijrië, te veld, om Ramoth in Gilead weder te veroveren, hier werdt Joram 2$ door de Sijriërs gewond, en begaf zich to rug na Jizreël, om zich te laten genezen:
Aha-
eijn te doen, zonder te denken, dataandenakomelingfchap niet bekend is, het geen zij bij alle hunne lezers alsi bekend vooronderftelle:: kunnen. Wij weten htót nier. eens, of de Israéliten Ramoth werklijk belegerd, en nog minder, of zij het ingenomen hebben : Cap. IX.. 14. 15."ontdaan uit dit ftilzwijgen' weder nieuwe' duisterheden of onzekerheden, alwaar ik, noch als Vertaaler noch als verklaarer, in itaat ben, uitfpraak te doem . • -
vs. 29.] Het leger bleef, gelijk wij uit hetvolgendöHoofdftuk zién, bij Ramoth liggen, alleen de Koning begaf zich weg, om zich te laten genezen. De in* onze taal onaangename herhaaling van het geen men «it het voorgaande reeds weet, moet men mij niet kwalijk nemen; zjj is alleen eene getrouwe overzetting van den grondtekst. De Boeken der Koningen zijn van zeer., verfchillende Schrijvers, ik wilde niémand van dezen, het geen hem eigendomlijk en bijzonder■ is, ontnemen, alfehoou geen goed Schrijver in onze» taal dus fpreken zou: mijns achtens, is liet toch niet geheel onaangenaam, als men eiken Schrijver hoort fpreken, zoo als hij wezenlijk fpreekt, en menbedankfc juist den genen niet, dieallesweg ftrijkt, dat deq Schrij'vor kenbaar zou kennen maaken.



U Het II. BOEK der KONINGEN,
fes rijks voorChr.
• - ' • -883.
Ahafia de zoon van Joram kwam ook derwaards, om Joram, den zoon van Achab, in zijne krankheid te bezoeken,
Cap. IX.
'js.hu wordt Koning van Israël. - Hij doodt Joram, Ahafia, en-Jfabel.
IX.
Doch de Profeet Elifa riep eenen van de 1 leerlingen der Profeéten, en zeide" tof hém: Omgordt u, neem deze oliefiesfche mede, en ga na Ramoth in Gilead, - zoek aldaar Jehu, den 2. zoon van Nimfi, op, roep hem uitliet overig gezelfchap buiten, ga met hem in het binnen- 3 fis vertrek , neem de oliefiesfche, giet ze over zijn hoofd uit 3 en zeg : zoo fpreekt Jehova,
ik
vs. 1.] Volgends 1 Kon. XIX- 16. zou dit, op ontvangen bevel van den nog leevenden Elia, moeten gefchied zijn. . fa
vs. 2. In het binnen/Ie vertrek^ Letterlijk: uit de eéne kamer in de ander.
vs. 3—10.] Men gen Lezer zal hier de vraag invallen, hoe God iet zoo zondigs, ais oproeren koningsmoord, kon bevelen, Vt or een gedeelte kan nu wei deze vraag enk?l een gevolg zijn cener opvoeding irt de valfche grondregelen der diepfte ilavcrnij. Niet alle rebellie of opland is onrechtmatig, en ook niét alle Koningsmoord, doch wc! de heimüjke, en de raoorddaadige altijd, maarniet alle openbare. Koningen zijn enkel door een verdrag met hunne onJcrdaanen 'Koningen ; wanneer zij dit grof en openlijk breken; nog meer, Wanneer aij in een' hoogén .graad dwingelanden worden)



Cap. IX, 55
■ik heb u tot Koning over Israël gezalfd,!,, do» dan de deur open, en vliedt met allen fpoed:
De
den, dan zijn de onderdaanen van hun verdrag ontflagen , moeten zich niet tot flaaven iaten maaken, en mogen, het geen zeker niet zonder geweid gefehiede» kan, en in den mond des Konings rebellie zal hecten, den Koning afzetten. 1 Zij hebben tegen hem , en tegen allen, die hem bijftaan, het recht van oorlog; riem in den krijg te dooden, is zoo min moord, al» wanneer men eenen anderen vijand in eenen rechtmatigen oorlog doodt. Opdat deze zedenleere niemand als nieuw en oproerig moge voorkomen, moet ik aanmerken , dat zij dezelfde is, welke volken en gefchiedfehrijvers reeds zedert onheuglijke tijden hebben , aangenomen, en naar welke thans voor een gedeelte de grootste Monarchen op den troon zitten. Geheel Europa erkent thans Gecrge den derden voor rechttnatigen Koning van Groot- Brittanniën: hij is zulks volgens dit recht, 'want Jakob de tweede, (die toch op verre of lange na zoo veel niet gedaan had t als Achab, en di e nooiC •onfchuldig bloed zijner onderdaanen vergoten hadt,^ hadt, door het verbreken der grondwetten, endefchikkingen ter invoering van eenen anderen Godsdienst, de Engelfchen gerechtigd, om hem van 'den troon te ftooten. Ook neemt men het den ouden Romeinen niet kwalijk, maar billijkt het gemeenlijk in de gefehiedenis, dat zij Tarquinius Superbus, wegens eene, niet «ens van hem zeiven gepleegde geweldaadigheid, afzetten ; alhoewel waarlijk bij dit geval nog veel in te brengen was, wanneer men naamiijk niet zeker wist, dat er tegen den fehender van Lukretia geen recht te bekomen was, ten minften hadt men dit, naar het fchijnt, eerst gewapender hand moeten zoeken , en: is dit geweigerd was, hadt men die gewapende hand tegen den Koning zeiven moeten wenden. Doch dus;" dachten de Romeinen niet, en het grootste deel der nakomelingfchap, tot den fchooljongen toe, die tfvius leest, geeft hun gelijk. Hoe zou zij dan nu, het geen hier aan Jehu Bevolen wordt, onrechtvaardig kunnen D 4, vüfc



Het II. BÖËK ua* KONINGEN.
De jongeling, die de bediende van den Pi-o 4' feet was, ging naa-Ramoth inGileiid, vondt de Bevelhebbers bij een zitten, en zeide: ik 5
hj? met u te /preken, Veldheer/ Jehu vraagde: met wien onder ons allen? Hij antwoord- , de: Met u, Veldheer! Hij ftondt op , en 6 'ging met hem in huis , hier fchuddc de leerling der Profeeten de olieflësfche op Zijn' hoofd uit, en zeide: zoo /preekt jehova, de God van Israël, ik heb u tot Koning over ■Israël, het volk van jehova, gezalfd, gij zult 7 - t:t iiuïs van Achab, uwen Heer/aan, want
ik
vinden, zonder met zich zelve itrijdig te wezen? Het Tiuis van Achab hadt toch veel mee.- gedaan, niet alleen dan Jakob dc tweede, of Tarquinius Superbus, maar dan éen eenige der afgezette Europifche Dwingelanden: niet alleen tegen dc eerde grondwetten van <ien Staat een andereu, (onredelijker), dit wil ik voorbij gaan) Godsdienst, de Afgoderij, ingevoerd, (dit is reeds zoo veel, dat in de eenige reebtmatigfte onbepaalde Monarchie van Europa /in Denemarken, de Koning van den troon vervallen zou wezen, indien hij '■eenen anderen Godsdienst aannam ,) maar ook den '«enigen, door de wetten bevestigden, Godsdienst ten Jbloede toe vervolgd, en met lijf- en levens■ ftraffendaar -tegen gewoed, en ook nog meer onfchuldig bloed verboten. Wie hier rebellie onrechtmatig vindt, wel nu <iie mag en. behoort een fjaaf te zijn, en- als eenflaaf te (lerven.
Liet is en blijft eene andere' vraag i) rjaarönt 'morst de gantfihe 'nakomelingfchap tan Achajr va drlgdv:0rden ? Dit kan ik niefbeahtwoordtn: misichicn echter, qin niet weder aanfpraak op dien troon te> maaken, en zulksgelukLig uit te voeren. 2)'Heeft Jehu. ■niet m veele punten het Godlijk bevel te buitengegaan, en harder gehandeld, dan hij Moest $ Sfö w4 lk geheel niet ontkennen.



. . Cap. ÏX. ff'.
tk zal het door Ifabel vergoten Hoed vm mij. ve Profeeten en van alle aanbidders van je'lova, wreeken, het gantfche huis van Achab * xal ondergaan ; ik zal allen, ook de genngjts■ manlijke nakomelingen van Achab? uitroep. - het kostbaarfte en jlcchtjïe in Israël, en zijn Uns maaken,-als het huis vanjeroboam, den 9 tsom van Nebat, en Baëfa, den zoon van Ahia; de honden zullen Ifabel eeten in het xd yeld van Jisreël, en niemand zal haar begroeven. Hier op opende hij de deur, en ontvloodt. Toen Jehu weder bij de overige xt Icrijgsbedienden van zijnen Heer buiten, twam, vraagden dezen hem: Geluk? of ongeluk ? waarom kwam deze raaskallende tot «? Hij zeide : gij kent den man , en zult xijne boodfehap wel weten. — Dat is niet *» waar! riepen zij, zeg ons? wat hj wilde. Je-
vs. 7. Alle aanbidders tan Jehova^ Dus hadt. dan de vervolging der Koningin Ifabel. zich ook tot dezen uitgeftrekt. Deze vervolging was geen eige r S van Achab gewoest, maar het is. voor het volk Xfde, of de Koning zelf dwingland!] oefent, of dat
«iine moeder, toelaat, die te oefenen; liet volle is van Ie getoorzarmheid 'aan zoodanigen Koning.ontflagen.
vs u Git kent den man, en zult zijne boodIchapwel Jetenl Gij moogt zdven hem wel afgezonden hebben, om een grap te maaken.
vs 12. Dat is niet waar.] Dit in onze taal wat «nhofiiik klinkende woord moet men mij met kwalijs. ^men-mdèngro^
•vreemd niet, die in't veld zich toch niet, naat de be-



5*8 Het H. BOEK der KONINGEN*
h® zeide- dut en dat heft hij »e™»d «m • '-in '£T' Th™s nar" ^ met der haast 1$
pet Iteekfn J hU daaro£' lietGn dcTrommi ™S,i!?rieSen: $^»:Kmingl cn 14 nu maakte Jehu de zoon van Jofafat
in G&/5 *?? geheel IsraëI bii Ramoth ïï™ Veld teSen Hafaël, den Ko.'
tQ furL!m^ maar hadt S** Jisreë te lug begeven, om zich van de wonden
.." , "■ ' 'f'i .' ' ■- ' 4*081
ïetbei";™e?!laVCn moest !'k hct ik moest hen
Wetenfet Sfifi* ^ ™ ™e ^ceilentie? i§
dus tot «k^Xf^S^ cn omflaat, er,
fj, £ ' , " B«* van beiden plaats , en bii alleen 5|fe||élr dC1' Gefehiedenis,
toZm eeter vnbelk,iten» da£ dc *sf» eer kmnnfJ 10tb geweest zijn. Doch het Je, ger_kan ook bx, eene nabuurige ftad eeweest ziin H« ieger-zelfblnft bij RamotliteglndeSjriSft^n,



Cap. I X.
59
te laten genezen, die hij in den krijg met Hafaël, den Koning van Sijnë, van de Süriërs bekomen hadt. ■"Tehu zeide: Indien het ulieden ernst «, zoo laat niemand uit de fiad ontwijken, die ■.bet te jisreël zou kunnen verkondigen! ver- iö volgends te paard gefprongen, ipoeddehij naa Jisreël, alwaar Joram ziek lag , en een bezoek hadt van Ahafia, den Koning van Juda. De wachter op den toren van 17 Jisreël zag Tehu's ruiterij aankomen , en riep: ik zie "een' troep ruiters. Joram geboodt , men zou hun een' ruiter te gemoet zenden, die vragen zou, ot het vriend of vijand was ? De ruiter reedt H hun te gemoet, en riep: In den mam des Konings, is het vrede? Jehu zeide: wat raakt u de vrede ? keer u om, en rijdt ach. ter aan. De wachter gaf het te kennen, dat de uitgezondene bij de ruiterij geko...«o moor nipt re ru2 keerde. De 19
Koning zondt. een' tweeden ruiter uit, deze kwam aan, en riep: In 's Konings naam., is het vrede? Jehu zeide: wat gaat u de vrede aan? leer u om , en rijdt achter aan. Ook dit gaf de wachter te kennen, dat de 20 ruiter gekomen was, maar niet te rug keerde, en dat zij onzinnig joegen, gelijk Jehu plag te jaagen. Joram beval m te Ipan-
en I ehu fchijnt enkel een detachement ruiterij, met het welk hij alle geruchten voor uit kon KQraen, meöc ■genomen te hebben.



Het II. BOEK dèr KONINGEN.
»en: men fpandde ziinpn ««rr«^ • »m, de Koning van^e^^ Koning van Tnrh „l i ■, AhaiiaJ de
^jnen lagen/S e£en ^Vlk, aan op den akker «Sk tr°ffetn hem - 2oo dra Joram Jehu
naar fe yraff-en X/'.? ' wat
Mi* van uwe mS\TL/ ■ Nu wendde Tor-am S ?cc* nortduun.^
" Hep: 0^^*' - ^
Overilen: Nem hmn t
het yeld van «Sf2?g ' Aem e^
moesten, ut, ifef fW ónderen
Afiatifche gewoor,te £(•; ï^fe-* ^«^Ifc, misdaaden, eene uitzondert \ ^U'nJ bij ftaa«-



■u op dit veld gelijk met gelijk vergelden, fpreekt Jehova : neem derhalven het lijk , en werp het op het veld heen, zoo als Jehova gefproken heeft. Ahafia, de Koning van Ju- 27 da , dit ziende , vloodt naa het tuinhuis toe, Jehu vervolgde hem, en riep: ook dezen! en trof hem, zoo als hij op den wagen zat, op de hoogte Gur bij Jibleam, echter ontvloodt Ahafia naa Megiddo, alwaar • hij ftierf. Zijne bedienden voerden het lijk 28 ■ na Jerufalem, en begroeven hem in zijn graf bij zijne Voervaderen in de Stad Da'vids. Ahafia was in het elfde jaar van Jo- 29 ram, den zoon van Achab , Koning over Juda geworden.
Nu
dood gebracht zijn, doch Jehu is een genoegzaam ge-, tuigen van deze zaak , en daar wordt er, naar het: fbhijnt, enkel daarom niets van gezegd, omdat. de. zaak in 't Oosten zoo gewoon was, da: dc Gefchicdfchrijver geloofde, dat het van zclffprak. MofaiscliRecht. §. 229- . . ;
vs. 27; Ook dezenf] Dat is, gelijk ieder, die. wel leest, verftaat: ook dezen wil tk hebben, ook. deze zal /ier ven. Voor 't overige ben ik hier van de. Joodfchc punten afgegaan, volgends welken dit vers, een' zoo verwarden zin geeft, dat ik mijne Lezersniet: eens met de vertaling van dezen zoo mismaakten Tekst, mag lastig vallen. „
vs. 2.9. In *t elfde jaar.) Dit fchijnt met Cap. VIII. 25. te ftrijden, alwaar hij in het twaalfde jaar van joram Koning wordt. Dit1 zou echter geen volkomen historifche ftrijdighéid wezen, want, nademaal bij de Hebreen zeer dikwijls, vast'ailevijfJaaren»'tweemaal, eene maand ingclascht-werdt, waarin de tien jtammen gaarn van de Jooden in de maanden verfchüden , zou het zeer wel mooglijk zijn, dat, het geen,
naas



62 Het II. BOEK der KONINGEN.
Nu kwam Jehu te Jisreël: Ifabel, die dit alles hoorde, deedt fpiesglas. water in haare oogen , verwde zich de wenkbraa*
fn]™ Ult het.ve"fter5 als jehu de poort nik wam , riep zy hem toe; Is het vrede, gij qi
mej Terftond kwamen twee of drie Hof sa bedienden aan het venfter, werpzenaahe ■neden.' riep hij; zij wierpen ze uaa bene den, dat haar bloed aan den wand en Tan de paarden fpatte, en hij reedt over haar heen. Nu trok hij de Stad in, at en dronk' 34
en
* ^ laatste
li,■ j , 6 wmk^amefrzwart.-] Letter Mik- ■ ** legde haare oogen i„ blanketze! of Kf/ D.t gefchjedt bydc Oosterlingen dus; Jomboden ipicsglas-mineraal in water, eni brenVn ^ ? van eene= naald , eenige dru^pe™ SS^» a-n welken het fpiesglas meer grootte en vuu^evén .zal ; maar de winkbraauwen befmeeren i Lk 1 mengzel, (welks belchrijving hie ?wHStató T ze heel zwart en groot te mafken I J Zij reeds zedert 14 jaaren zoonen gel ad heeft d'e n a den troon zaten, en wil zich eens «Mi*?V P gevierende bekoorlijkheden TenoZl Zh£bu!en ruwen Jehu niet veel uitrichten J den
io-m1' mï ^™£s™^er Simri^ 1 Kon. XVI.



€ a X". G$
en zeide: ziet nu naar die vervloekte, en begraaft haar, want zij is toch eens Konings dochter. Men ging heen, om haar te be 35 graven , maar er was niet meer van haar overig, dan de fchedel, de voeten, en de handen. Zij kwamen te rug , en zeiden 36 hem dit, waar op hij fprak: Dit is niets anders dan de uitfpraak van Jehova, door zijnen knecht, den vreemdeling Elia; op het veld §j van jisreël zullen de honden het vleesch van Ifabel eten, en haar lijk zal op het veld van jisreël als mist liggen, dat niemand zegge z dit is Ifabel.
Cap. X.
■jehu laat alle de zoonen van Achab, de hroe*
- ders van Ahafia , en eene menigte Baals* paapen dooden. Zijne niet gelukkige regee»ring en zijn dood.
X.
Te Samarië, leefden nog zeventig nako- 1. melingen van Achab, Jehu fchreef eenen
brief
vs. 1. Zeventig nakomelingen.] Letterlijk: zoo*, nen; doch, dewijl er onmidlijk hier op van opvoeders, gefproken wordt, en Achab nu reeds 13 of 14 jaaren. dood was, zoo kunnen niet enkel onmidlijke zoonen. bedoeld wezen, maar de geheelenakomelingfchap, uit zoonen, kleinzoonen, en achter-kleinzoonenbeftaande, J
■yfan de Vorfien van Israël.'} Ik heb vertaald, 200 als ik voor mij vond, doch het doet zich heel zonderbaar, en bijkans ais eene openlijke fcfirijflbut voor, <2at er tfit Jisreël li* Sarnari& aan de aanzienlijkiien van



04 Het II. BOEK der KONINGEN.
brief na Samarië aan de Vorften van Jis» reël, de.oudlTen, en de genen, die Achabs kinderen opvoedden, van dezen inhoud: wanneer gij dezen brief ontvangt, hebt gij de % zoonen van uwen Heer bij w, ook hebt gij wagens, paarden, eene bevestigde ftad, en wapenen , zoekt derhalven den besten onder de 3 zoonen van uwen Heer uit, zet hem op den troon van zijnen Vader, en ftrijdt voor het huis van uwen Heer. Zij waren zeer bevreesd, 4 en zeiden , twee Koningen hebben hem niet kunnen weder ftaan, hoe zullen wij het dan doen? De Slothoofdman, de Bevelhebber der ftad, 5 de Raad, en de opvoeders van Achabs na. komelingfchap antwoordden dan aan Jehu: wij zijn uwe knechten, en zullen doen, wat gij beveelt, wij zullen geenen Koning maaken, doe wat u welbehaaglijk is. Hier op fcnrcef hy. 6. hun eenen tweeden brief: als gijlieden het met mij houdt, en gehoorzamen wilt, hetgeen ik beveel, zoo komt morgen om dezen tijd met
de
Jisreël gefebreven wordt. Hoe zijn dezen na Samarië gekomen? Gevlucht? gelijk fommigen willen, maat daar toe liet jehu juist geen tijd! dochgefteld, zij waren derwaards gevlucht, wat hadden deze vluchtelingen te Samarië te zeggen of te bevelen? Ik keurde Jisreël alzins voor verkeerd; ik vond ook wel andere, leeswijzen, maar geene, die ik voor de rechte kon jjouden. Mijn vermoeden is , (maar vermoedens mag ik niet in den Tekst overbrengen,) dat het Israël moet zijn : dan zou de brief houden aan dricdérlei perfoonen : 1) aan de voornaamfte bedienden van het Israëlitisch Rijk, ende hoogeCollegien , die in de hoofdftad haare zitplaats hadden 2) aan de opvoeders en opkweekers* der klein- en achterkleinzoonen van Achab.



Cap. X. 6"$
de hoofden der zoonen van uwen lieer hij mij te jisreël. — Het waren zeventig prinsfen, die bij de aanzienlijkften der ftad opgevoed werden. Toen zij nu dezen brief ontvin- 7 gen, namen zij de Koninglijke Prinsfen, en hen alle zeventig gedood hebbende, legden zij de hoofden in korven, en zonden ze tot hem te Jisreël. Als de tijding kwam, 8 en meldde, dat de hoofden der Koninglijke Prinsfen gebracht waren , geboodt Jehu, dat men ze, tegen het aanbreken van den morgen , voor de poort in twee hoopen zou leggen, Met den morgen ging hij uit, 9 ftondt Kil', en zeide tot het ganrfche volk: Gijlieden zijt onfchuldig! Ik heb tegen mijnen Heer eene famtnzweering gemaakt , en hem gedood, maar wie heeft dezen verflagen? Merkt Ic> op, hoe geen één woord van Jefiova, dat hij tegen het huis van Achab gefproken heeft, onver, vuld blijft, jehova doet , het gein hij door zijnen kneclit Elia te voor en gezegd heeft. Ook II doodde Jehu allen, die nog te Jisreël van Achabs huis overig waren, zijne Grooten, zijne Vrienden, zijne Priesters, enlietniets van hun overig.
Ook ontmoette Jehu de broederen van 12 Ahafia, den Koning van Juda, en vraagde: wie zijt gijlieden? Zij zeiden: wij zijn de 13 broeders van Ahafia, en hier gekomen, om bij
de
vs. 13. De broederen^ Het blijkt zelfs tut bef. geu.l van 42 , jat d t iret enke' broeders kunnen gewic.'t zi-n, maar dat broeders h:er in der, meer uftgelliektcn zin Haat, voor bloedvervVaridteri} daar komt E nog



6*6" Het II. BOEK der KONINGEN.
de zoonen des Konings, en de zoonen derKonin. gin een bezoek af te leggen. — Grijpt hen levendig! zeide hij: men greep, en fiachtte 14 hen, en wierp hen in den regenbak te Beth-Eker, twee en veertig in getal, en niemand van hun ontkwam.
Als hij van daar verder ging, trof hij 15 jonadab, den zoon van Rechab, aan, dien
hij
nogbij, datjoalias, volgends 2 Chron. XXI. 17. XXII I. geene broederen gehad heeft, toen hij aan de Re" geenng kwam, nademaal zij allen door deirroopende Arabieren gedood waren.
in de gelijkluidende plaats r Chron. XXII. S. ftaatr de zoonen der broederen van Ahafia .- dan moesten zij nog kinderen geweest zijn, want Ahafia's Vader , Joram, is maar 40 jaaren oud geworden , en was een jaar geleden geftorven: in 41 jaaren kan iemand wel kleinzoonen , maar geen volwasfen fcleinzoonen hebben; ook is het getal 42 voor bloote klein, zoonen alleen te groot. Echter ontken ik niet, dat er ook broederszoonen van Ahafia onder geweest zijn, die Jehu hier aantreft; alleen zij maakten het geheelê getal niet uit, maar er waren ook anderen van het Koninglijke huis bij.
De
zoonen der Koningin?] De zoonen der Koningin weduwe Ifabel. De naam-, dien ik Koningin vertaald heb, betekent gemeenlijk iet meer, te weren: regeerende Koningin, Regentesfe, die, geduurende de minderjaarigheidvan haaren zoon, de regeering waarneemt. Joram was niet minderjaarig, maar het kan zijn, dat zijne heersebzuchtige moeder deel aan de regeering genomen beeft, zoo als zij te vooren haaren Gemaal geheel regeerde. Evenwel heb ik het niet gewaagd, dit in de vertaaling zelve uit te drukken, want de naam kon ook in een ruimer zin gezet zijn.
vs. 15. Jonadab de zoon van Rechab.'] E<.n der aakomelinge.i van Mofrs Schoonvader, die met de Is-
ra-



hij gfrette,- en zeide: Is uw hart jegens mij, zoo als het mijne jegens u? ja! zeide Jonadab, gelijk tegen gelijk; geef mij de ' hand. Hij renue hem de hand toe, nam hem op den wagen, en zeide: kom met mij, 16 en zie mijnen ijver voor Jehova: en deedt hem met zich op zijnen wagen rijden. Toen hij te Samarië kwam, bracht hij daar nog alles om, wat van Achab overig was, tot dat hij zijn gantfche geflacht verdelgd had, naar het woord van Jehova door Elia.
Thans liet Jehu het gantfche volk bij 18 een komen, en zeide: Achab heeft kaal ie weinig gediend , Jehu zal hem ijveriger die nen. Laat alle Prof'eeten Baals, alle zijne Dis IQ naar en en Priesters famenkomen, dat er ni.mand gemist worde, want ik wil aan Baal eene groote offerande doen, wie wegblijft, zal het leven verbeurd hebben. Dit deedr. Jehu looslijk met oogmerk , om alle de dienaaren van Baal te laten ombrengen. Hij geboodt dan , 2o voor den Baal een feest te houden , dit feest werdt uitgeroepen. Jehu zondt in 21 geheel Israël boden, en alle de dienaars van Baal kwamen, niemand bleef weg, zij gingen in den Tempel van Baal, zoo dat dezelve vol werdt van het ééne einde tot het ander. Mier op geboodt hij den genen, die over de plegtige kleederen het opzicht
hadt s
raël'ten naa Paljeftina getogen waren, en als bflizwer* Vtmie Herders leefden Rtckt. 1.16. Jerem.XXXV* 1—11. 1 Chron. II, 55.
E 2



€B Het II. BOEK der KONINGEN.
hadt, om aan eiken dienaar van Baal een zt ' kleed te geven, dit gefchiedde, en bijbracht hun kleederen te voorfchijn. Vervolgends 23 ging Jehu met Jonadab, den zoon van Rechab, in den Tempel van Baal, en geboodt den Baalsdienaaren , naauw onderzoek te doen, dat er geen vereerer van Jehova onder hun mogt zijn, en dat er niemand tegenwoordig ware, dan enkel dienaars van Baal. Nu begonnen zij, brand offers en 24 andere offers te brengen; doch Jehu zette buiten eene wacht van tachtig man, wien hij zeide: wanneer een der genen, die ik u hier te bewaar en geef, ontkomt, zoo zal uw leven voor zijn leven boeten. Toen het brand- 2 5 offer geëindigd was, beval Jehu delijfwacht en de Overflen, om hen allen te verdaan, dat er niemand ontkwame: de Overflen en de lijfwacht floegen hen dan met het zwaard, wierpen hunne ligchaamen buiten , gingen vervolgends na eenen anderen Tempel van 26 Baal, daar zij de ftandbeelde n van Baal uitnamen en verbrandden, andere beelden 27 van Baal rukten zij neder, als ook den Tempel zeiven, dien zij in een vuilnis. rioel veranderden , in welken toeftand hij nog heden
is.
vs. 22.] Alle dienaars van Baal zouden in eene feestelijke kleding verfebijnen, die hen vervolgends aan de lijfwacht kenbaar zou maaken, om hen dood te Haan.
vs. 26. 27.] Eenige beelden van Baal verbra: den zij, te weten, de houten ; anderen, die van ftecn waren, haalden zij om ver.



fch. des rijks CAP. X. voorGir.
119. 856- y
is. Dus verdelgde Jehu den Baal uit Israël: 28 alleen behieldt Jehu de zonde van Jerobe- 29 am, die dezen in Israël hadt ingevoerd, te weten, de beiden gouden kalveren te Dan en te Bethel,.
Vervolgends fprak Jehova tot Jehu: de- 3» wijl gij in zoo verre wel gedaan hebt, het geen recht bij mij was, en het geen ik beflo* ten had, aan het huis van Achab te voltrekken , zoo zullen uwe nakomelingen tot in het
vijfde lid op den troon van Israël zitten.
Maar Jehu nam de wet van Jehova, den 31 God van Israël , niet van gantfeher harte waar, hij verliet de zonde niet, die Jero. beam in Israël ingevoerd hadt.
Om dien tijd begon Jehova, heteeneffcuk 3» van het Israëlitisch land na het ander af te fcheuren, want Hafaël zegevierde over hen, op alle hunne grenzen , aan de oostzijde van 33, den Jordaan, het gantfche land Gilead, Gad, Ruben, Manasfe, van Aroër aan de beke Arnon aan, tot na Gilead en Bafan toe.
De overige gefehiedenis van Jehu , en 34 zijne dappere daaden, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël. Jehuont- 35 fliep met zijne Vaderen, men begroef hem te Samarië, en zijn zoon Joahas werdt Koning in zijne plaats. De tijd, dien hijteSa. 36 marie geregeerd heeft, is acht cn twintig jaaren.
Cap.
vs, 30. Tot in het vijfde lid^ 1) Jehu 2) J08: lias 3) Joas 4) Jerobeam de tweede 5) Zachariï,
E 3



7-o Het II. BOEK der KONINGEN.
?8' 883. 87?.
Cap. XI.
Athalia maakt zich meesteresje van den troon, waar ironfó ma zeven jaaren afgezet, en ^oaj woriï Koning.
XI
Toen Athalia, de moeder van den KoDing Ahafia, zag, dat haar zoon dood was, deedt zij alies, wat van het Koninglijkbloed was, ombrengen: alleen nam de Prinfes Jo- 2 faba, eene dochter van Joram en zuster van Ahafia, Joas den zoon van Ahafia, en ontfm hem uit het midden der overige Koninglijke kinderen, die gedood werden, uit de fJaapkamcr, hem en zijne voediler, en verIrak hem, zoodat Athalia er niets van wist. Du£ bleef hij in het leven, en was zes jaa. 3 ren lang in den Tempel verborgen, terwijl Athalia in het gantfche *and regeerde.
In 't zevende jaar deedt Jojada de hoofd. 4 lieden der lijfwacht bij zich ontbieden, nam hen met zich in den Tempel van God, maakte een verbond met hen, dat zij in den Tempel bezworen , hij toonde hun den zoon des Konings, en gaf'hun deze aanwijzing:
vs. i. Prinfes yofaba"] Gemaalin van den Hoogen-
pnester Jojacla. iCliron. XXII. 11.
vs. 4] Het (preekt van yeii's, datde Bevelhebbers der lijfwacht over de volkomen onrechtmatige regecring van Athalia misnoegd geweest zijn , maar zij wisten rnet, üat ue rechtmatige uoons. erfgenaam nog m leven was. *



Cap. XI.
zing: Het derde deel van ulieden trekt dezen 5 Sabbath in het Koninglijk Paleis op de wacht, het andere derde deel ftaat bij de poort Sur, 6 het derde houdt zich bij de poort achter de lijf' wacht. Bewaakt het Paleis, opdat er geen onrust ontfta, en de twee derde deeler., welke 7 op dezen Sabbath vrij zijn, houden in den Tempel bij den Koning de wacht, omringt dc- 8 zen van alle zijden, met de wapenen indehand, 'wie tusfchen de gelederen wil treden, floot dien neder, en weest fteeds om den Koning, wanneer hij in den Tempel treedt, en wanneer hij weder uitgaat. De Hoofdlieden volgden deze aan- 9 wijzing van den Priester Jojada op, hebbende hunne foldaaten bij zich, zoo wel die op dien Sabbath de wacht betrokken, als die van den dienst vrij waren, en vervoegden zich bij den Priester Jojada , deze 10 deelde aan de Hoofdlieden fpiesfen en kookers van den Koning David uit, die in den Tempel bewaard werden, de lijfwachtftond 1% van het ééne einde des Tempels tot het an-
de-
vs. 7. Opdat er geen onrust ontftal] Ik ben van de Joodfche punten afgegaan, uit welken ik geen zin weet te maaken : Eenigen der oudfte Overzetterea zijn reeds mijne voorgangers.
vs, 10] Zie 2 Sam. VIJL 7.
vs. 11 •] Behoeve ik mijne Lezeren wel te zeggen, dat Tempel hierin eene verfchillende betekenis genr>. men worde? De eerfte keer bevat het de voorhoven des Tempels mede in zieh,' de tweede keer is het in een' enger zin het eigenlijke Tempelgebouw, beftaandc uit het heilige en allerheiligfte.
E 4



72 Het II. BOEK der KONINGEN.
dere, ter rechte en linke zijde van den Altaar en Tempel, rondom den Koning, ver- t2 volgends voerde hij den zoon des Konings vit, zette hem de kroon op, legde hein bet wetboek voor, men zalfde hem tot Koning , klapte met de handen , en riep: de Koning leeve!
Toen Athalia het geroep der lijfwacht 13 en des volks hoorde, ging zij tot het volk in den 1 cmpel, en den Koning op de gewoone verhevene plaats ziende ftaan , de 14 Muzikanten en Trompetten rondom hem, en naar hem toegekeerd, het gantfche volk vrolijk en op de Trompetten blaazende, fcheurde zij haare kleederen, en riep • verraad! verraad! De Priester Jojada geboodt 15 den Hoofdlieden: laat haar tusfehen de gelederen uitgaan , doch zo iemand haar wil vol. gen, floot dien neder; want hij wilde niet, dat zij in den Tempel van Jehova gedood wierdt. Men maakte haar derhalven plaats, 16 zij ging langs de postweg der paarden in het Paleis, alwaar zij gedood werdt. Jojada 17 maakte een verbond tusfehen Jehova, den Koning, en het volk, waar door zij zich verpligtten, een volk van Jehova te zijn, (dat is, hem alleen als hunnen God tevereeren} ook maakte hij een Rijks verdrag tusfehen den Koning en het volk. Het gantfche volk 18
des
ë:MrÈi%^'2 Vo'gends de Joodfche Pu"-
VS. 17.J Mofuisch Ree/u. j. 55.



Cap. XII.
des lands liep naa den Tempel van Baal, dien zij verwoestten, brekende de Altaaren en beelden in kleine Hukken, ook doodden zijMatthan, den Priester van Baal, bij den Altaar : maar bij den Tempel van Jehova Helde Jojada wachten, vervolgends voerde iq hij, verzeld van de hoofdlieden, lijfwacht, en het gantfche volk des lands, den Koning uit den Tempel in het Paleis. In het zelve deeden zij hunnen intogt door de poort der lijfwacht, en hij zette zich op den Koninglijken troon, het gantfche volk verheugde 20 zich, en de ftad was in rust, nadat Athalia in het Paleis met het zwaard gedood was.
Cap. XII.
jfoas rechtmatige Koning van 'juda, zijne re. geering en dood, hij wordt vermoord.
- XII,
Joas was zeven jaar oud toen hij aan de 1 regecring kwam, ( dit gebeurde in het zevende jaar van den Koning Jehu) en regeerde veertig jaaren te Jerufaïem: zijne moeder was Zibja uit Beerfeba. Hij deedt, 2 wat recht was voor de oogen van Jehova, zoo lang hij den Priester Jojada tot leidsman
vs. 2.] Ik ben van de Joodfche accenten afgegaan, naar welken er (laat: hij deedt, zoo lan* hij leefde, hetgeen recht was voor Jehova's oogen, zoo als hemde Pr tester Jojada geleerd'hadt; de openlijk. E 5



7 4 Het II. BOEK der KONINGEN.
man hadt, alleen werden de hoogten niet 3 afgefchaft, het volk offerde en rookte nog op dezelven.
Joas gaf aan de Priesteren deze verörde- 4 ning: al het geheiligde zilver, dat tot den Tempel van Jehova gebracht werdt, het zij van hoofdgeld, of vrijwillige gifte, zou gemerkt zilver zijn, de Priesters zou- 5
den
fte fïrijdigheid tepen het verhaal in het tweede Bock der Chronxken XXIV. 17—22.
vs. 4.] Men offerde den waaren God, maar ilrijdig met de Levitifche wet, niet op ééne plaats, maar op meer hoogten , die voor heilig gehouden werdén. Mof. Recht. §. 188. J
vs. 5. Gemerkt zilver?] Te weten gemerkt, van hoe veel gehalte het was : zoo als-thans de goudfmeden het zilver, dat zij verwerken, een teken geven, van hoe veel gehalte het zij; dus gefchiedde dit weleer voor het uitvinden der munt, ook bij dat zilver, het welk als geld werdt uitgegeven. Geen ander dan gemerkt zP.ver zou aangenomen worden, dewijl het anders te veel aanleiding tot bedrog geeft, en er over ongemerkt zilver geene rekening mooglijkis, want het verftaat zich van zelf, dat fijner zilver van ander, als 16 van 12, 10, 8, of nog meer onderfcheiden is.
Jlls hoofdgeld of ook vrijwillig.'] Uit de Boeken der Chronieken blijkt, wat hier door hoofdgeld verftaan wordt. Mofes vorderde , bij het tellen des volks, van eiken volwasfenen, eene bijdrage van eenen halven fikel, tot den Tabernakel. Dit was, zoo als ik het verfta, enkel de eenige keer bij de eerfte telling 2 R. Mof. XXX. 11—16. zijne meening niet , dat dit hoofdgeld meermaalen of jaarlijks betaald zou worden; maar met den tijd werdt daar van, door verkeerde uitlegging,een jaarlijks hoofdgeld gemaakt, om te beileden tot den bouw of het onderhoud des Tempels, waar van men hier de eerfte fpoore vindt. Het kan zijn, dat dit hoofdgeld ouder Jc3s eerst ontftaan is,'
om



fch. des rijks CAP. XII. voor Oir. <r<»
120. 855. «*
den het, elk van zijnen bekenden, aannemen , en daar voor al het befchadigde aan den Tempel verbeteren, alles wat men daar aan vervallen vondt. Doch in het drieën- g twintigfte jaar van den Koning Joas was het befchadigde nog niet verbeterd, de Koning deedt derhalven den Hogenpriester _ Jojada en de overige Priesters bij zich ont- ' bieden, en zeide: waarom verbetert gij lieden
om dat de vervallen Tempel het van doen hadt: maar het kan ook z'jn, dat enkel eene vrije in elks Willekeur ftaande gifie tot onderhoud van den Tempel gpvorderd werdt, en dus, a's ik zoo fpreken mag, een wiHekcurg hoofdgeld, en zulks met betrekking tot de voormalige fchatting voor den Tabernakel. Wie meer begeert, leze den 175. J. van het Mof. Recht.
Maar nu kon ieder, behalven dit hoofdgeld, eene Vrijwillige gifte, een bloot gefchenk lot verbetering van den Tempel geven: dit heb ik enkel door vrijwillig vertaald, letterlijk zou het zijn, al het zilver, dat in eens menfehen hart komt, om het tot den Tempel van Jehova te brengen.
vs. 7] Zoo veel fchijnt alszins, dat de Priester Jojada hier door nalatigheid eenige fchuld hadt, zoo als de overige Priesters door onderkruiping en hebzucht. De zaak is zeer gewoon , dat Geestelijken, het geen zij voor de kerk ontvangen, allengs voor zich, nadien zij toch ook een deel der kerk zijn, gebruiken, en de Christelijke Kerkgefchicdcnis is vol van zulke misbruiken. Jojada was een groot man , en bij den Koning en het volk zeer vcrdienftelijk, doch j't verhindert niet, dat hij niet andere fouten, inzonderheid van toegevendheid, zou gehad hebben; en men moet het den Koning niet kwalijk nemen, dat hij (tierde dankbaarheid jegens zijnen Verksfa niet te verre drijft, maar het misbruik, en dar, wel op eene fcliynbare wijze affchafr.



76*' Het II. BOEK der KONINGEN.
den het befchadigde in den Tempel niet? Gij milt van nu af niet meer het zilver van uwe bekenden aannemen, en het geen gij reeds in handen hebt^ tot verbetering van het befchadigde in den Tempel uitgeven. De Priesters 8 werden het daar opééns, om.dit geld'niet' meer van het volk aan te nemen , en de verbetering van het befchadigde aan anderen over te laten. De Hogepriester Jojada 9 liet eene kist met eene opening vervaardigen, en ftelde die naast den altaar aan de rechte zijde, wanneer nu iemand tot den Tempel kwam, en zilver medebracht, fchudden de Priesters, die aan de poort de wacht hielden / hetzelve in deze kist. Wanneer zij merkten, dat er wat van be. io lang van zilver in ;de kist was, kwam de rekening - houder des Konings, en de Hoogenpriester, en het zelve geteld hebbende, dceden zij het in een toegebonden buidel, zo veel er in den Tempel voorhanden was : dit zilver gaven zij gewogen aan die genen,' li die tot het werk des Tempels befteld waren, en dezen telden het aan de in den Tempel arbeidende timmerlieden, bouvvlie-
den,
vs. 7. Het geen gij reeds in handen hebt.] Deze woorden ftaan niet in het JHebreeuwsch, en ik hebze enkel ter verklaaring ingelascht. In 't vervolg konden zij, het geen zij niet ontvingen, ook niet tot den bouw des Tempels befteeden
vs. 8. En de verbetering van het befchadigde aan anderen over te laten?] Letterlijk : en het befchadigde des Tempels niet te verbeteren.



Cap. XII. 77
den, metzelaars, en fteenhouwers, zij 12 kochten er hout. en gehouwen fteenen voor, om het befchadigde aan den Tempel te verbeteren, of befteedden het anders tot onderhoud van den Tempel. Zilveren be- 13 kers, mesfen, fchalen, trompetten, of eenige andere gouden en zilveren gereedfchappen, werden voor het tot den Tempel gebrachte geld niet gemaakt, maar het 14 werdt tot verbetering van den Tempel aan die genen gegeven, die dit werk be- 15 zorgden , doch zonder rekening te doen, want men verliet er zich op, dat zij1 als eerlijke lieden handelden. Het geld van 16 de zond- en fchuld - offeren, werdt niet
tot den lempel gegeven, maar belioorde
aan de Priefteren.
Om dien tijd deedt Hafaël, de Koning 17 van Sijrië, eenen togt, belegerde Gath, nam het in , en was voornemens, om ook Jerufalem te belegeren , maar de Koning Joas nam alles, wat zijne voorvaderen, Jofafat, Joram,, en A!«afia, de Koningen ig van Juda , geheiligd hadden, en het geen hij zelf geheiligd hadt, ook al het goud,
de KoninglijKe Kamer bevondt, en kocht
Ha.
vs. 11. Gewogen."] Men woog toenmaals het zilver, wam men hadt nog geene munten, waar van wij de oudite fpooren in den Bijbel or.der de Perfifche Monarchie vinden.
vs. 17-3 Zie 1 B. Mof.V. ig. 16. VII. 7.



78 Het II. BOEK der KONINGEN.
Ich. des rijks voor CD*
!37- 838.
Hafaël, den Koning van Sijriè', daar me. de af.
De overige gefehiedenis van Joas , en 19 wat hij gedaan heeft, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Juda Eenigen 20 zijner bedienden maakten eene famenzveering tegen hem, en verfloegen hem te Millo, daar men afgaat na Silo. Het waren Jofa- 21 char, de zoon van Simath, enjofabad, de
zoon
VS. 20.] Het is te verwonderen. dat men hier niets leest van het geen iChron. XXIV. 15—24. verhaald wordt, inzonderheid van net geheel verfoeilijk vermooiden van Zacharia, den zoon van [ojada . Uit 2 Chron. XXIV. 27. fchijnt te blijken, dat het uit eenen Commentarie over het Boek derKn:ngengenomen is, doch indien iemand de iaater gefchreVen Boeken der Chronickcn niet voor Godlijk erkende, het geen bij veelen het- geval is; dan zou hij b'llijk vraagen: wie heeft dezen Commentariusgefchreven ? Van waar heeft hij deze gefehiedenis, die in het Boek der Koningen niet gemeld werdt, ontleend? Is zij waar? Het Nieuwe Testament, en de plaats Matth, XXIIi. 35. geeft hier geene volkomene beflisfing , want, ten minden naar de gewoone lezing, wordt daar niet gefpwken van Zacharia den zoon van Jojada, maar van Zacharia den zoon van Bcrachia, den elfden onder de kle'ne Profeeten, die na de wederkomst uit B-'bel geleefd hei ft: doch het Hebreeuwfche Euangelie hadt daar: Zacharia , de zoon van Jojada.
vs. 22.] In het tweede Boek der Chronieken XXII. 26 heeten dezen: Sabad de Zoon van Sitnath, de zoon-e ener ^mmonitifche, en JoJ'abad de zoon van Simritk, eene Modbitijb/ie. Dit fchijnt insgelijks uit den Commentarius over de Boeken der Koningen ontleend te zijn , waar van ik de gewigtigheid, or.af hanglijk van het Godlijk gezag van de Boeken der Chronieken, niet bcpaalen kan.



fch. des rijk* C.AP. XII. voord*. rn
120. 855. < *
zoon van Somer, zijne bedienden, die hem verfloegen: men begroef hem bij zijne vaderen in de ftad Davids, en zijn zoonAmazia werdt Koning in zijne plaatfe.
Cap. XIII. 1—9.
joahas. Koning van Israël.
XIII.
In het drie en twintigfte jaar van Joas, 1 den zoon van Ahafia, Koning van Juda, werdt Joahas, de zoon van Jehu, Koning van Israël, en regeerde zeventien jaaren te Samarië. Hij deedt, het geen Jehova mis- 2 haagde, volgende de zonden na, die Jerobeam, de zoon van Nebat, in Israël ingevoerd hadt, zonder daar van af te laten. De 3 toorn Gods ontbrandde dan over Israël, en (bijna; geduurende zijne gantfche regeering, gaf hij het over in de magt van Hafaël, den 'Koning van Sijrie, en van deszelfs zoon Benhadad. Doch Joahas wendde zich met een 4 ootmoedig gebed tot, Jehova, en Jehova verhoorde hem , toen hij de verdrukking zag, die de Israëliten van den Koning van Sijrie leden, en gaf hun hulpe , hen van j de Sijriërs bevrijdende, zoodat zij weder,
ge-
vs, 3. byna] Dit woord, dat in het Hebr. niet Haat, heb ik, als eene verklaaring, uit het geen vs. 4- 5- volgt, ingelast, doch tusfehen haakjens beflo. ten,



go Het II; BOEK der KONINGEN.
tó.deaijjki voorChr. I35- 841).
gelijk tevooren, in hun Vaderland woonen 6 konden. Maar daarom lieten zij nog nietaf van de zonde van het huis Jerobeams, die hij in Israël ingevoerd hadt, maar zetten die fteeds voort, ook bleef het bosch nog te Samarië. Joahas behieklt van zijn kriigsheir 7 riet meer overig, dan vijftig ruiters, tien wagens, en tien duizend man te voet; zul. ke nederlagen hadt de Koning van Sijrie g aangericht, en hen tot ftof vertreden. De overige gefehiedenis van Joahas , wat hij gedaan heeft, en zijne dapperheid, vindt men in de jaarboeken der Koningen van 0 Israël. Joahas ontlliep met zijne vaderen, men begroef hem te Samarië, en zijn zoon Joahas volgde hem op in de regeering.
Cap. XIII. ro—25.
Jehoas Koning van Israël, Dood van den Profeet Elifa, die onder zijneregeeringvoorvalt.
In het zeven en dertigfte jaar van Joas, TO den Koning van Juda, werdt Jehoüs, de zoon van Joahas, Koning over Israël, en regeerde te Samarië zeventien jaaren. Hij n
deedt,
vs. 10 Je/was] Ik fchrijf den naam, met opzet, niet Joas of' Jodsch, maar naauvvkeurig Y zoo als hij in het Hebreeuwsch beet, Jehoas , opdat het voor den Lezer gemaklijkcr worde, hem van den gelijk tijdigen Joas of Joasch» Koning van Juda, te onderfcheiden.



Cap. XIII.
8t
deedt, het geen Jehova mishaagde, en week: niet af van de zonden van Jerobeam , den zoon van Nebat, die hij in Israël ingevoerd hadt, maar zette die voort. Deoverigege- 12 ichiedenis van Jehoas, zijne daaden, dapperheid, en oorlogen met Amazia, den Koning van Juda, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël. Jehoas ontfiiep met zijne 13 Vaderen, en Jerobeam volgde hem, op den troon: Hij werdt te Samarië bij de Koningen van Israël begraven.
Elifa verviel in zijne laatste ziekte, daar 14 hij aan lier ven zou. Jehoas, de Koning van Israël, bezocht hem, weende over Zijli aangezicht, en zeide: Mijn Vader! rnipiVader! wagen en ruiters van Israël! Eiifa zeide tot jr hem: breng mij boog en pijlen! Hij brachtze: neem den boog, zeide hij, in de hand; hij nam" t< hem in de hand, en Elifa legde zijne hand op's Konings hand; open, vervolgde hij, I7 het venjier tegen het Oosten! Toen dit geopend was, geboodt hij hem tefchieten; hij fchoot, en Elifa fprak: Een zegerijke pijl van jehova, een zegerijke pijl tegen de Sij.
ri-
vs. 14. Wagen en ruiters van Israï/.) Elifa hadt meer dan eens de Israëliten tegen de Sijriërs'-' meer geholpen en dienst gedaan, dan hunne wagens' en ruiterij doen konden. ö
fJ. 17- Bij AfekA Zie 1 Kon. XX. 26. De berg; en ftad Afek lagen bij eikanderen: waar nu eigenlijk: deze flag zou geleeverd worden, op den berg zeiven, of bij de ftad, in welke de Sijriërs reeds ta vooren, zoo ongelukkig geweest waren, kan men. uit gebrek aan de gefehiedenis, niet zeggen. F



Het II. BOEK der KONINGEN.
rites, gij zult hen hij Af el op het hoofd flaan. Neem nu, zeide hij, de overige nijlen! en 18 als hrj ze genomen hadt, fla daarniede driemaal tegen de aarde! hij floeg driemaal tegen de aarde, en hielde toen op. De Pro. 10 feet was mer over gemelijk, en zeide: Hadt gij vijf of zes maaien gejlagen, dan zoudi gilde Sijners zoo gejlagen hebben, dat zij verdaan waren: nu zult gij hen driemaal flaan. Elifa 2o lherf, en werdt begraven. In dat jaar kwamen er ftroopende partijen der Moabiten in het land j men wilde iemand begraven, en zag 21 juist deze partijen aankomen, waarommen hem in het graf van Elifa wierp; zoo dra hij het gebeente van Elifa aanraakte, kreeg hij weder leven, en ftondt op.
Zoolang Joahas leefde, had Hafaël, de 22 üoning van Sijrië, de Israëliten zeer in't naauw gedreven : maar Jehova ontfermde 23 zich over hen, .en zag hen, om zijn verbond met Abraham , ïfaïfc en Jacob, weder genadig aan; hij wilde hen niet verdel, gen, en nog niet uit hun land verftooten. Hafaël, de Koning van Sijrië , . ftierf, en 2a zijn zoon Benhadad werdt Koning in zijne plaats , en Jehoas, de zoon van Joahas, ver- 2c overde de fteden weder, van Benhadad, den zoon van Hafaël, die deze zijnen Vader Joahas in den oorlog afgenomen hadt; Jehoas floeg hem driemaal, en bracht de fteden weder aan Israël.
.0 Cap.



fcii. M njks C \ p, XIV. Vnor chr- 8 i 135. 840. 3
Cap. XIV. 1—22.
Amazia Koning van juda (2 Chron. XXV.) en zijn opvolger A/aria.
XIV.
In het tweedejaar van Jehoas, den zoon 1 van Joahas, Koning van Israël , werdt Amazia, de zoon van Joas , Koning over juda: hij was vijf en twintig jaaren oud, 2 toen hij aan de regeering kwam, en regeerde negen en twintig jaaren te Jerufalem, zij. ne moeder was Jehoaddin van Jerufalem. JHij deedt, het geen aan Jehova welhehaag- 3 de, doch niet gelijk zijn Stamvader üavid , maar gelijk zijn Vader Joas, in wiens-voet» Happen hij tradt; ook werden de hoogten 4. niet afgefchaft; het volk offerde en rookte nog op de hoogten. Toen hij z;ch op dch ƒ troon gevestigd zag , liet hij de moordenaars
Vs. I. In het tweede jaarvan Jehoas, den Koning van lsrc;ëL~] Misicbien korm pit lommitre Lezers als eene ftrijd;gheid tegen Cap. XII- 2. en XIII. 10. voor, alwaar J"as, de Koning van Juda 40 jaaren regeert, en Jehoas van Israël in zijn 37 jaar aan de regeering komt. Moest het niet wezen, in het cicide jaar van Jelua; ? Antwoord : Joas heeft* naar het fchijnt, 'Hechts weinige wecken van het 40 jaar beleefd, men rekene dertulven voor hem 30 jaar: maar het tweede jaar van Jeh< as rekene men voor twee volle jaaren; en als just in dit jaar der Israëliten eene' ingeïaschte maand inviel, dan kan deszclfs einde heel Vvel in de eerfle maand van het derde Joodfche jaai' vallem
F a



84 Het II. BOEK der KONINGEN.
naars van zijnen Vader ter dood brengen, maar niet hunne kinderen , volgends het 6 geen in de wet van Mof es' ccfchreven is, en het geen Jehova bcvolerTheeft: Vaders zullen met voor hunne kinderen, en de kinderen niet voor hunne Vaderen, maar een iege. Itjk zal voor zijne eigene zonden f erven. Hij 7 floeg de Edomiten in het Zoutdal, tien duizend man, veroverde Petra, en noemde het Joktheël, welke naam nog heden blijft. 0
Daar na zondt Amazia herauten aan Te- 8 hoas, den zoon van Joahas, den zoon van
Je-
t as' M De wet van Mofes 5 b- m°j- xxiv- 16.
JS cfuialijk ; ondertusfchen wanneer de gcfchiedlchrifver dit als iet merkwaardigs aanvoert, dat de kinderen der Komngsmoorderen niet mede geftraft zijn , zoo moet zeker de verfoeilijke gewoonte van Afië, om, by ftaatsmisdaaden, de kinderen mede te (traliën, in de meeste gevallen boven de verftandige en rede'iike
S-et^n^0fes Segaanz'jn. Zie de aanmerking op Hoofd ft. IX. 26 & y
vs. 7 In het Zoutdal] Het dal aan de westzijde der doode zee, in het welk van het overlopen der doode zee eene menigte zout gevormd wordt, hetwelk voor geheel Palestina genoeg is.
Petra.] De Hoofd ftad van Perrteïsch Arabië, het Welk naar dezelve zijnen naam heeft, bi' idiftheéi^ d' '' onüer de geh°orzaamheid Gods geNog heden?, Te weten, tot op den tijd. toen de Schrijver leefde, die deze gefehiedenis van Amazüigeichreven heeft; want bij de latere nakomeiingfchaD ja reeds bij Jefaia, heeft de ftad haaren naam Petra, of rots, m 't Hebreeuvvsch, Sela, in 't Siirisch Ho. gor, m 't Arabisch Hagr of Hadschr. J



Cap. XIV. 8$
Jehu, den Koning van Israël, en liet hem den oorlog aankondigen. Jehoas de Koning e> van Israël, liet hem tot antwoord aanzeggen : De distel op den Libanon zondt eens gezanten aan den Ceder op den Libanon, en verzocht de dochter van den Ceder voor zijnen zoon; bij ongeluk liep één der wilde dieren op den Libanon over den distel, en vertradt hem. Gij hebt de Edomiten gejlagen , dit maakt u 10 terftond vermetel: geniet deze eere, en.zit ftil, ■ waarom wilt gij, tot uw nadeel, eenen oorlog heginnen, en u Zelven benevens juda met u in het onheil ftorten ? Doch als Amazia hier ij niet naar luisterde, trok Jehoas, de Koning van Israël, te veld , en het kwam tusfehen de beide Koningen bij Bethfemes in het Joodfche land tot een hoofdtreffen, in hetwelk de Israëliten overwinnaars waren, en de Jooden geflagen werden, en elk 12 naar huis vluchtten; zelfs nam Jehoas, de 13 Koning van Israël, den Koning Amafia te
Beth.
vs. 8. Liet hem den oorlog aankondigen?] Letterlijk: kom, laat ons eikanderen zien, of zoo als wij zeggen zouden , laat. ons eikanderen onder de oogen zien. Alleen de uitdrukking past in onze taal ten mïnftcn voor een' Gefchiedfchrijver niet, dus drukte ik de zaak liever uit, met de onder ons gewoone woorden.
vs. 9. 10.] Naar het fchijnt, was er toen geene evenredigheid tusfehen het vermogen van Juda en Israël ; Israël was, onder Jehoas, zeer toegenomen.
vs. 13. Amazia.] Ik laat hier weg, den zoon van Joas, den zoon van u4hazia, dewijl zulke geduurige herhaalingen ^voor onze ooren lastig zijn, "maar F 3 hief



8fT' Het II. BOEK der KONINGEN.
Bethfemes gevangen, trok voorts ha Jerufalem, en liet den muur van Jerufalem; van de poort van Efraïtn af tot aan den hoektoren , vier honderd ellen ver, nederwerpen, ook nam hij al het goud, zilver, en I4 Kostbaar huisfieraad, dat in den Tempel en in de.fchatten van het Koninglijk Pa. leis te vinden was, en boven dien gijzelaars mede: en hij keerde dus na Samarië te rug. De overige gefehiedenis van Jehoas, 15 zijne dappere daaden", en zijn' oorlog met Amazia den Koning van Juda-, vindt men 16 in de jaarboeken der Koningen'Van Israël, Jehoas ontfliep met zijne Vaderen , en werdt te Samarië begraven, en zijn zoon Jerobeam werdt- Koning in ■ zijne plaats. Amazia, aV zoon van Joas, de Koning 17 van Juda, leefde nog vijftien jaaren na den dood van Jehoüs, den zoon' van Jcahas. t De overige gefehiedenis van Amazia vindt *8 men in de jaarboeken der Koningen van Juda. Daar werdt eene famenzvveering tegen 10 hem gemaakt te Jerufalem; hij ontvluchtte na Lachis , maar de faamgezworenen zonden hem achter na , en doodden hem te Lachis, zijn lijk bracht men op paarden na 20 Jerufalem , cn men begroef hem bij zijne Vaderen , in de ftad Davids. Het volk van 2J Juda nam Afaria , die zestien jaaren oud
was,
hier nog bovendien, wegens den naam Joas en %. iiQQ,sA niet alleen wankiank, maar ook Mtm in het lezen rcroorzaaken konden.
^Jariall Delfde, die in dc Boeken der
Cfcro-



fcb.rWöks Cap. XIV. " H?
150. , ö25-
was, en maakte hem Koning in de plaats van zijn Vader Amazia. Deze bracht Elath 2* weder aan Juda, en verfterkte het, nadat de Koning bij zijne Vaderen ontflapen was.
Cap. XIV. vs. 23—29.
Gelukkige Regeering van Jerobeam den tweeden. Koning van Israël.
In het vijftiende jaar van Amazia, den 23 zoon van Joas , den Koning van Juda, werdt Jerobeam de zoon van Jehoas, Koning over Israël, die zijn hof te Samarië hadt, en één en veertig jaaren regeerde. Hij deedt, het geen Jehova mishaagde, en 24 liet niet af van de zonden, die Jerobeam, de zoon van Nebat, in Israël ingevoerd
hadt.
Chronieken , bij Jefaia Cap. I. I. en elders Usjiaheet. Of Afaria eene fcbrijffout zij, (de tot dus verre vergeleken handfehrifr.cn hebben het eenparig,) dan of men dezen Koning dan Jfaria, dan Usfia genoemd heeft, kan ik niet zeggen : Afaria heet, Jehova ts mijne hutye, en Usfta , Jehova is mijne jlerkte. Di Hebreen, ja in het gemeen de Oosterlingen, zijn meer gewoon naamcn in woorden van gelijke betekenisfe, als 't ware, te vertaaien , heel anders dan wij.» bij wien het fpraakgebruik dit niet veroorlooft.
vs. 22. E/ath.] De gewigtige haven aan de roode zee, welke men zich uit 1 Kon. IX. 26. herinneren
Na dat de Koning bij zijne Vaderen ontjlapen was."} Dit fchijnt zoo veel te zijn als, terjlond na den dood van zijnen Vader.
F 4



88 Het II. BOEK der KONINGEN.
hadt Deze herftelde de oude grenzen van 2 «r Israël weder, van Hamath tot aan de doo. de zee , zoo als Jehova, de God van Israël, door zijnen knecht, den Profeet Jona, den zoon van Amitthai van Gath-Hefer te vooren gezegd hadt, want Jehova zag den groo- 26 ten nood van Israël; daar was niets overig, mets, noch het kostbaarfte noch het ilcchtfte , en er was geen helper in Israël, J nCh_ Jehova hadt .niet befioten, den naam 27 van Israël onder den hemel te verdelgen, hiaar verleende hun hulp door Jerobeam den zoon van Jehoas. De overige gefchie! 2* denis van Jerobeam, zijne daaden, dapperneid, en oorlogen, hoe hij Damaskus
en
Y5 Hamat, dè noordelijke grens Ci B. Mor
zjidlijke grens, te weten, van het Israëlitifche Riik Ik voeg er dit laatste bij, om eene twijfeling voor r< komen , die fomtijds den Lezers te binnen komt dat de „vier of beek , of dal van Egijpte, anders fomt£ als de zuidlijke grens wordt opgegeven: dit Tzoó
Sr\^hcel PalïCStina' ™' k aëli i eh en' Joodfche R«jk te famen; doch hier wordt alleen1 v-n
gefproken, en dit liep te 5 Tuide ">et verder dan tot aan de doode zee, én de beekT ■non, d:c in dezelve valt, "^A-^r-
™?f L,c\ievliik- ™ des vlakken velds, te Z£ rTn d!C,vIaktc. Ö welke de Jordaan van het de zee nnZ3''eti,-air' Vlfct' en die «n laatste de doo Arabiföhe aardrijkskunde. '
J^f*;] Deze voorzegging van den Profeet fona k ons met m gefchrift bewaard gebleven, misfemen l »J1 ook nooinngerohrift gefield geweest. " *
w. 32. Damaskus,] jk vertaal, go0 al* ik, zon-
dey



Cap. XIV.
89
en het Joodfche Hamath weder onder Israël gebracht heeft, vindt men in de jaarboeder eenige uitzondering, in gedrukte uitgaven, en vergeleken handfebriften voor mij vinde. Tevens is het mij echter zeer onwaarfchijnlijk, dat Jerobeam Damaskus zelf weder veroverd, en dus het Damascecnfche Rijk veriloord zcu hebben, als ook dat dit zoo, enkel in het voorbijgaan , gezegd zou worden : terHond na zijn tijd vinden wij dit Damasceenfehe Rijk niet alleen beftaande, maar ook magtig, {\cap. XV. 37.) en evenwel nergens iet, dat het zich weder aan de gehoorzaamheid der Israëliten onttrokken heeft. De zaak wordt nog onwaarfchijnlijker, door de Profeeten, Hofea en Amos, die onder Jerobeam geleefd hébten ,- doch in wier fchriften men niet de geringftefpoor van de verltooring en herftelling van dit magtig Rijk vindt. Ik geloof derhalven , dat hier iet hapert, misfehien denaam derLandfchappen, die hij weder aan het Damasceenfehe Rijk ontnomen heeft; wat er weggevallen is, kan ik nietgisfen, doch ik wil flechts, omverliaan te worden, een mooglijk voorbeeld ftellen, Gilead van Damaskus, d. i. dat deel van Gilead, dat voorheen tot Damaskus behoord hadt. Indien men ondertusfehen bij de lezing, zoo als zij thans in den Bijbel flaat, vollïrekt blijven, en gelooven wil, dat Jerobeam Damaskus zelf, en het geheeledaarvanafhanglijke Sijrie ondergebracht heeft, dan zou het zich misfehien in de twaalijaarige tusfehen-regeering, na zijnen dood , van welks Gefehiedenis onze Schrijver niets heeft, weder in vrijheid moeten gefield hebben.
Het Joodfche Hamath?] d i. dat deel van Hamath, dat de Jooden weleer onder David veroverd hadden; waarfchijnüjk, de woestijn van Palmijra. Om dit te beter te verftaan, moet men zich uit iSam. VIII. en XII. erinneren , dat de Koning van Hamath met den zeer vermogenden Koning van Nefibis oorlog voerde, dat David ook met den Koning van Nefibis in oorlog raakte, en hem alles ontnam , wat hij, aan deze zijde *an cicn Eul'raat, ja^zelfs tot aan de Middenlandfche F 5 zee-



9<S Het II. BOEK der KONINGEN.
' 784.
boeken der Koningen van Israël. Jerobe- 29 am ontfliep met zijne Vaderen, de Koningen van Israël, en Zacharia, zijn Zoon, werdt Koning in zijne plaats.
Cap.
zee bezat en veroverd badt. Hier onderwas nuoolc een aanzienlijke' land (treek, die dc Koning van Nefibis voorheen den Koning van Hamath hadt afgenomen , en welke David aan den Koning van Hamath, hoe goede vrienden zij ook wierden, niet weder te rug gat, maar ze, naar het recht der verovering, voorzien zeiven hicldt. Deze heet nu 2 Chron. VIII. 3. Het Nefibeenfche Hamath , waar in onder ajÜÜereniThadmor CPalmijra) fchijnt gelegen te hebben: en hier, het Joodfche Hamath.
Dit is des te nodiger, om op te merken, dewijl er tilt de gewoone vertaalingen eene zoo groote verwarring m de Gefehiedenis ontftaat: Jerobeam zou Hamath zelf, dat nooit aan de Israëliten of Jooden behoord hadt, zelfs niet ten tijde van David, weder veroverd hebben, (dan zouden zijne grenzen veel uitgebreider geweest zijn, dan die van David en Salomon, en wij vinden nogthans toch naa zijn tijd Hamath alseene'gen onafhanglijk Koningrijk, het welk dc Asfijriërs veroveren, Cap. XV1JI. 34.) en dit zou, wie kan zich zulk iet verbeelden? Jerobeam veroverd, en vervol, geneis aan het Joodfche rijk onderworpen hebben! Doch dit is enkel een misverftand, hoewel een bij. kans algemeen misverftand der Hebreeuwfche woorden.
vs. 29. Zacharia, zijn zoon, werdt Koning in tijne plaats.] Niet teritond na Jerobeams dood, maar na een Tusfehenrijk van twaalf jaaren: want Jerobeam fterft in het aöfte jaar van Usfia, en zijn zoon komt eerst in het 38fte jaar van Usfia (Cap. XV. 8.) aan de regeering. Dit Tusfehenrijk fchijnt zeer onrustig , en vol burger-oorlogen geweest te zijn, van welken wij m de kleine Profeeten veelvuldige fpooren vinden. D e wil, vergelijke nog nopens Jerobeam dc aanmerkingen op dc kleine Profeeten in het begin.



fcb. des rijks CAP. XIV. voor Chr; 9 r,
Cap. XV. 1—7.
(anders Usfia) Koning van Juda. (2 Chron. XXVI.) •
.X V •
In het zeven en twihtigfte jaar van Je. 1 robeatn den Koning van Israël, werdt Afaria, de zoon van Amazia, Koning van Juda. Deze was zestien jaaren oud, toen 2 hij aan de regeering kwam , en regeerde
twee
vs 1-7. Bii dezen Koning moet 1 ij, die in jaar«allen belang fielt, aanmerken, dat, geduurende zijne reeeering, de oudfte voortlopende tijdrekening Jera, 'die licht in de Tüdrckenkunde en de Gelchiedems breni't, een begin neemt, te weien , die énOltjmpiaden.' He: ecrftejaar van decente Qiijmpiaae valt in het jaar van Christus 776, dus omtrent in het 19.9l.te jaar der twee rijken. Ahafia.'] Zie de aanmerking op Hoof dit. XIV. 21, • In het zeven en twintig/ie jaar van Jerobeam? Men zal, indien men er zich anders aan gelegen laat l;ggcn, teritond eene tijdrekenkundige zwaangheid uit de aan het hoofd geplaatste getallen der twee rijken waarnemen: het kon het 14de of 13de jaar van Jerobeam zijn, maar niet hec27fte. Ondcrtusfchen Remmen in dit ge:al alle tot dus ver vergeleken handschriften en oude overzettingen overeen. Men onderdek derhalven, dat jerobcan vcrfchc'den jaaren te vooren van zijnen Vader tot Mederegent is aangenomen, en dat zijne jaaren hier van daar af geteld worden, ik heb voor mij zei ven geen vast gevoelen, want het was mooglijk, dat hier in de getallen eene overoude fchnjifout fchuilde-, ik zou ook daarom op dejooden met misnoegd zijn, dat zij dezelve niet verbeterd hebben, maar hunne trouwe in het affchrijven van het geen zij wocr zich vonden, hoog fchatten.



p2 Het U. BOEK der KONINGEN.
fch. des rijks
216 voor Chr.' 759-
twee ën vijftig jaaren te Jerufalem, zijne moeder was Jecholia uit Jerufalem. Hij q ueedt, het geen aan Jehova behaagde, zoo als zijn Vader Amazia, echter werden de 4 met de wetftrijdige Altaarennietafgefchaft, maar het volk offerde en rookte nog op dezeiven. Jehova floeg dezen Koning met me. c laatsheid, die hij tot het einde vanzijnleven benieJdt, hij woonde daarom in een afge. zonderd huis, terwijl Jotham zijn zoon in net .Paleis zijn hof hieldt, en de hoogfte Richter des volks was. De overige gefehiedenis 6 van Afaria, en het geen hij gedaan heeft, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Juda. Afaria ontiliep met zijne Vade. , ren , en men begroef hem bij zijne Vaderen 7 m de ftad Davids, en Jotham,"zijn Zoon, werdt Koning in zijne plaats.
vs.
vs. g. Jn een afgezonderd huis.] Letterlijk in het hms der onreinheid, d. i. in ein voor onre n gehouden en van de overigen afgezonderd huis.



fcli. des rijks CAP. XV. voor Chr: 93
202. 773«
vs. 8—31.
Gefehiedenis van het Koningrijk Israël. Tuu fclienregeering van 12 jaaren, en de Koningen, Zacharia, Sallum, Menahem, Pekahja, Pekah, de zoon van Remalia. Wederom eene tusfehenregeering van % jaaren.
In het acht en dertigfte jaar van Ahafia, 8 den Koning van Juda, werdt Zacharia, de zoon van jerobeam, Koning van Israc'1, cri regeerde zes maanden te Samarië. Hij deedt, 9 het geen aan Jehova mishaagde, gelijk zijn Vader, en liet niet af van de zonden van
jerobeam, den zoon van Nebat, daar deze sracl toe .verleid hadt. Tegen hem maak- IO te Sallum, dc zoon van Jabes, eene famenzweering, en hem openlijk voor het volk verflagen hebbende, werdt hij Koningin zijne
vs. 8. Ik heb reeds op Cap. XIV. 29. aangemerkt, dat er eene Tusfehenregeering van twaalf jaaren vooraf gegaan is. Deze en de overige Tusfchenregeeringen befchrijftonsboekniet. Derzelver gefehiedenis kan , uit hoofde der burger-oorlogen, wel zeer uitgebreid en wijdlopig, te wijdlopig voor een zoo kort boek, geweest zijn, het welk alleenlijk uittrekzeis uit de Israëlitifche gefehiedenis leverde. Behalven het geen in de aanmerkingen over de kleine Profeeten gezegd word , merk ik nu alleen nog aan, dat de aardbeving onder Usfia jdmos I. 1. denklijk in deze Tusfehenregeering moet gevallen zijn, en dat dezelve in het Israëlitifche land nadeel fchijnt gedaan te hebben, jlmos IV. 1-1. VII. 4. Deze laatste plaats fchijnt ze tusfehen jersbeams dood en Zacharia te ftellen.



04 Hkt II. BOEK der KONINGEN.
fch. des rijks „, o02 voor c',f*
.. . _ 773-
ne plaats. De overige gefehiedenis van Za- 1» chana vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël. Hier werdt nii vervuld, 12 het geen Jehova aan Jehu beloofd hadt, dat zijne nakomelingen tót in het vijfde lid op den lsraehcilchen troon zouden zitten; dus gebeurde het.
Sallum, de zoon vanjabes, kwam in het 13 negen en dertigite jaar van Usfia, den Kojing/an Juda> aan de regeering, en regeerde ecue maand lang te Samarië. Menahem, H dc zoon van Gadi, vanThirza, trok tegen hem op, en Sallum, den zoon van Jabes, te Samane gedood hebbende, werdt hij Ko. rung in deszelfs plaats. De overige gefchie- 15 denis van Sallum en zijne famenzweering vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël. Toenmaals floeg Menahem f haf.' 16 zach, alle deszelfsinwooners, enhetomlig: gende land, op eenen togt, dien hij van
Thir«
. VS. 12.] Zie Cap. X. 29.
vs. 13. Usfia"] Hier ftaat" in onze gewoone uitgaven, deze naam , dien ik derhahen behouden heb. met tegenftaande een niet onaanzienlijk getal vanhandJchriften ook hier Afaria heeft.
vs. 16. Thafzach.] Zie de aanmerking over 1 Kon v.4. i\:idemaal deze ftad aan het noordelijk einde der -Palmijrceniche woestijn gelegen is, zoo kan zij mislcnien ook behooren tot het geen [erobeam de tweede volgends Cap. XIV. 21. weder veroverd heeft: doch mislcbien is zij nooit verloren geweest . en thans behoorde zij zeker tot het rijk dertien ftammen, hst WUfc wij dan toch al vrij ver uitgebreid vinden.



fcb. deirgkf CAP. XV. voor Clir. Q?
aoï. , 773- yJ
Thirfa ondernomen hadt, omdat het hem de poorten niet geopend hadt; hij Het alles nedervellen, en zelfs de zwangere vrouwen het ligchaam ophouwen.
In het negen en dertigfte jaar van Afaria, 17 den Koning van Juda, werd Menahem, de' zoon van Gadi, Koning over Israël, en regeerde tien jaaren te Samarië. Deze deedt, iS het geen Jehova mishaagde, en liet, zoo. lang hij leefde, niet af van de zonden, tot welken Jerobeam, de Zoon van Nebat, Israël verleid hadt. Pul, de Koning van As-'19 firie overftroomde het land, aan wien Me.' nahem duizend talenten zilvers gaf, teneinde hem in de regeering te bevestigen. Dit 20 geld nu fchreef hij uit onder de krijgslieden, vijftig fikelen voor elk hoofd- Hier op trok de Koning van Asfirie te rug, en bleef niet in het land. De overige gefehiedenis van 21 Menahem, en het geen hij gedaan heeft, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël. Menahem ontfliep met zijne 2a
Va-
vs. 19. 20.] Duizend talenten zijn drie duizendmaal duizend fikcis, gevolglijk moeten er toen 60,000 krijgslieden geweest zijn. Waarom dit zwaar hoofdgeld van dezen, en niet van eiken burger gevorderd werdt, blijkt nier klaar uit de gefehiedenis: het is waarfchijnlijk, dat er toen eenë in de burger - oorlogen ontftaane Militaire regeeringsvorm onder de tien ftammen geweest is, en dat de foldaaten het hun opgelegde hoofdgeld weder van anderen , die aan hun onderhoorig waren , inzamelden , want naauwlijks zal de Koning deze belasting alleen op zijne foldaten gelegd , en d* burgers en boeren daar van vrij gelaten hebben.
O



9(5 Het II. BOEK der KONINGEN.
fChr;d« voor Chr.
4" 761.
Vaderen, en zijn zoon Pekahja werdt Koning in zijne plaatze.
In het vijftigfte jaar van Afaria, den 23 Koning van Juda, werdt Pekahja, de zoon van Menahem, Koning over Israël, en regeerde twee jaaren te Samarië. Hij deedt, 24 het geen Jehova mishaagde, en liet niet af van de zonden, die Jerobeam, de zoon van Nebat, in Israël hadt ingevoerd. Pekah, 25 de zoon van Rcmalia, een Overfte onder zijn krijgsheir, eene famenzweering te°en hem gemaakt hebbende , verfloeg jhenfte Samarië in den Haram van het Koningliik Paleis , hebbende Argob en Arja, en vijftig tjileaditen , tot zijne medehelpers. Na hem gedood te hebben, werdt hij Koningin zijne plaats, De overige gefehiedenis van Pekah. 26 ]a, en alles, wat hij gedaan heeft, vindt
men
vs. 23In het vijftig/28 jaar.] Ook hier fchijnt eene_ tusfehenregeering van eenige maanden ééweest' te zyn, want in het 3ofte jaar van Usfia, en bovendien, gelijk de korte regeeringen der voorgaande Koningen aanwijzen, nog nader aan het begin als het einde des jaars, werdt Sallum Koning , die Hechts éene maand regeerde, en nog in het zelfde jaar 00 zijn hoogst omtrent het midden van het zelve werdt Menahem Koning, en regeerde 10 jaar: Menahems dood valt dus in het 49rte jaar van Usfia. Als nu zijn zoon Pekahja eerst in het vijftigfte jaar van U sfia K0- i mng werdt , dan moet er iet, te weten, eenetusfcheuregeenng, ri|k in burgerlijke onrusten, zijn voorafgaan ' voor dat hij op den t.oon erkend en bevestigdDwerdr'
vs. 25. In den Haram.} De afgezonderde woo' mng der Koninglijke Gemaalinnen.
o



fch. des rijks CaP. XV. voorClir.
216.235- 759-740- *e
men in de jaarboeken der Koningen van Israël.
In het twee en vijftigfte jaar van Afaria , 27 den Koning van Juda , werdt Pekah, de zoon van Remalia, Koning van Israël te Samarië , en regeerde twintig jaaren. Hij 28 deedt, het geen Jehova mishaagde, en liét niet af van de zonden, die Jerobeam, de zoon van Nebat, in Israël ingevoerd hadt. Ten tijde van Pekah , den Koning van Is- 29 raël, kwam Tiglath • Pilefar, de Koning van Asfijrie, en veroverde Ijun, Abel in het land Maacha, Janoch, Kedes, Hazar, Gilead, Galilea, en'het gantfche land Nafthali, voerende de inwooners na Asfijrie.—• Hofea, de zoon van Ela, maakte eene fa- 30 menzweering tegen Pekah ,. den zoon van Remalia, en hem verflagen hebbende, werdt hij Koning in zijne plaats. Dit gebeurde in het twintigfte jaar van Jotham , den zoon
van
vs. 29.] Zie de aanmerking over 1 Kon. XV 20. • vs. 30. Dit gebeurde in het t^intigjle jaar van jfotham.~] Dit komt wat zonderling, voor,, nademaal Jotham Hechts zestien jaaren (vs. 33.) geregeerd heeft, en evenwel is er in de handfchriften geene verfcbeidenheid van leeswijze, uitgezonderd dat een eenig vrij jong, maaranders merkwaardighandfchrift, deze woorden geheel uitlaat. Als zij echt zijn, dan is de beste verklaring, dat met Jothan een jaartal een begin genomen heeft, dat nog na zijn dood voortduurde , waarvan het aofte jaar het 4de jaar van Achas zijn zou ; dus zou Pekah in het vierde jaar van Achas , en wel, zoo als ik denk, in het begin van hetzelve, vermoord zijn. Dit jtomt met de tijdrekening overeen , die men uit vs.
G *2s



o8 Het IL BOÉK der KONINGEN.
van Usfia. De overige gefehiedenis van 31 Pekah, den zoon van Remalia, en het geen
• ■ 773 " .. hij
27. en 33. van ons Hoofdftuk buitendien zou opmaaken. — — Eene fchijnftrijdigheid tegen deze rekening •zou uit dc volgende opgaven ontftaan V In het tweede jaar van Pekah komt Jotham tot de regeering (vs. 32 ) Hij regeert 16 jaaren, en moet derhal* Ven in het achttiende, jaar van Pekah gejlorven zijn, dus kwam'/ichas in het 18 jaar van Pekah, aan de regeering, en Pekah, die 20 jaaren regeerde , Jlierf in het tweede, of'op zijn hoogst in het derde jaar van sfehas. De lïrijdigheid met onze plaats is klaar, maar niet met de overige berekeningen, want wanneer men een of tweemaal Hechts begonnen jaaren neemt, neem eens zuJken, van welken naauwlijks eene maand verlopen is, dan kan Pekafl heelwel 20 jaaren geregeerd hebben, en nogthans reeds in het begin niet van het vierde, maarevenwel van heï tierde jaar van Achab gedood zijn.
Met één woord, het zij onze woorden echt zijn, of Een laater infchuifzel, dan is Pekah tusfehen het 2 en 4, ik denk in het derde jaar van Achas verflagen: nadien nu Hofea, de verlosfer van het land, of de Koriingsmoorder (want welken naam hij verdient, kan ik, uit gebrek eener volledige gefehiedenis, niet zeggen) volgends Cap. X VII. I. eerst in het twaalfde jaar Van Achas aan de regeering komt, dan moet hier andermaal eene tusfehenregeering van 8 of 10 jaaren geweest zijn, waar van ons boek de gefehiedenis niet befchrijft, maar van wier burger-oorlogen en ongelukkige tijden veefe plaatzen der kleine Profeeten fchijnen te handelen. -
Hsfiai] Dus fchrijf ik , en niet Afaria, dewijl niet alleen de gedrukte tekst, maar alle tot dus verre vergeleken handfehriften , hier dezen naam, tegen de wijze van dit boek' der Koningen, hebben. Hetzelfdegeld ook omtrent vs. 32. 34.; met eene geringe uitzondering van een eenig hanüfehrift,



IHn. "des rijks CAP.'XV. voor Oir. 0Q
216. 759. yy
hij gedaan.heeft, vindt men in de jaarboeken der Koningen van Israël.
Ca Pi XV. 32—38*
jotham, Koning van juda*
In het tweede jaar van Pekah, den zóöri 3* van Remalia, Koning van Israël, werdt Jotham, de zoon van -Usfia, 'Koning van Juda; hij was vijf en twincig jaar oud, toen 33 hij Koning werdt, en hij regeerde zestien jaaren te Jerufalem, zijne moeder was Jerufa, eene dochter van Zadok. Deze deedt, het 34 geen Jehova welbehaagde, volkomen gelijk zijn Vader Usfia, alleen bleeven de met de 35 wet ftrijdige Altaaren nog, het volk offerde en rookte nog op dezelven. Hijbouwdede bovenfte poort des Tempels. De overige 3^ gefehiedenis van Jotham , en alles wat hij gedaan heeft, vindt men. in de jaarboeken der Koningen van Juda. Onder zijne re- 3 f
gee-
vs. 32—38.] In Jothams regeering valt*
1) Naar de gewoone rekening de /lichting van Rome, te weten in het jaar 748 voor Christus, en 227 der beide Koningrijken.
2) Het begin der jaartelling (Mró) van Nabonasfar, te weten» derzelver eerfte jaar, in het jaar 747 voor Christus, dat is 228 der twee Koningrijken. Zie de aanmerk, over Ezra h 1.
vs. 37.] Het begin van dien oorlog, die ons door de voorzegging van Jefaia, Cap. VII. merkwaardig Wordt, viel derhalven nog in het einde van Jotharas iCgeering.
G 2



loo Het H. BOEK der KONINGEN,
^fch. des rijks v00r ciir;
a3a. 743.
geering-, begon Jehova Rezin, den Koning van Sijrie, en Pekah, den zoon van Remalia, tegen Juda los te laten. Jotham ont- 38 Hiep met zijne Vaderen, en werdt, nevens hun, in de ftad zijns Vaders Davids begraven. Zijn zoon Achas werdt Koning in zijne plaats»
Cap. XVI.
Achas, Koning van Juda.
XVI.
In het zestiende jaar van Pekah , den 1 zoon van Remalia , werdt Achas, de zoon van Jotham, Koning over Juda: Hij was 2 twintig jaaren oud, toen hij aan de regeering kwam, en regeerde zestien jaaren te Jerufalem. Hij deedt niet, het geen Jehova welbehaaglijk was, zoo als zijn Vader David zulks gedaan hadt, maar hij volgde 3 den Godsdienst der Koningen van Israël,
ja
vs. 3.3 Onder de Kanaanif.cn Waren menfchen-offers gewoon, waar toe de fchoonfte en voornaamfte kinderen uitgezocht werden , inzonderheid bij openbare aiooden des lands. De ten hoogden veracbtlijke en vreesachtige Achas, (want zoo komt hij voor Jef. VII.) ■kan dit vreemd bijgeloof ook in den nood nagevolgd hebben. Het is waar, deze plaats zou men zachter kunnen overzetten, en dit hebben wezenlijk fommi.gen gedaan, dat hij zijnen zoon enkel tusfehen twee vuuren heeft laten doorgaan, om dien daar door aan den ^Moloch te heiligen, doch andere plaatzen zijn voor djs
daad*.



Cap. XVI.
101
ja zelfs liet hij zijnen zoon verbranden , naar de verfoeilijke zeden der volken , die Jehova voor de Israöliten hadt uitgeroeid; hij offerde, en rookte op de Afgodsaltaaren , op de heuvelen , en onder alle groene boomen. Nu toog Rezin, de Ko- 4 ning van Sijrië, en Pekah, de zoon van * Remalia, de Koning van Israël, tegen Jerufalem, uit, om het te belegeren, ook belegerden zij Achas werklijk, doch zij konden het niet veroveren. Omtrent dien ° tijd, bracht Rezin , de Koning van Sijrie, Elath weder aan het Sijrifche rijk , dreef
de
daadlijke menfeben - offers bij de Israëliten, meer beilisfende, en dat de Kanaaniten hunne kinderen in desloeiiende armen van den afgod verbrandden, is onloochenbaar. Zie het Mof. Recht. V. Deel. §• 247.
vs. 6. Elath-"] Zie 1 Kon. IX. 26. 2AT0w.XIV.22. Deze gewigtige plaatsaan den Arabifchën Zeeboezem * heeft nooit te vooren aan de Sijriërs toebehoord, maar aan de Edomiten, ik geloove derhalven , dat er , ui plaats van aan het Sijrijche Rijk ,, diende gelezen-tevvorden, aan Edom, het welk in het Hebreeuwse 1 enkel door een kleinen dikwijls onmerkbaren trek: van den hoek van een letter, onderfcheiden :s. Üvereenkomftig mijne affpraak met mijne Lezeren , mogt ik echter dus niet vertaaien , dewijl het een bloct vermoeden is, en ik geen ouder getuigen voor de lezing aan Edom heb. Ondertusfchen is de zaak bijkans zeker, en de mening deze , dat Rezin den Edomiten hulp verleend heeft, om de gewigtige ftad Elath, aan den Arabifchën Zeeboezem, weder te veroveren , en de Jooden daar uit te verdrijven.
En de hdomiten kwamen?] Hier ftaat ook , volgends eene andere leeswijze, en de Sijriërs kwamen: doch, waar ik werklijk twee leeswijzen voor mij heb, G 3 ver-



fffl Het II. BOÉK der KONINGEN.
dè Jooden die daar woonden, er uit , en de Edomiten kwamen weder na Elath, het welk zij tot op den huidigen dag bewoonen, , Hier op zondt Achas een gezantfchap aan 7 Tiglath - Pilefar, den Koning van Asfijrië, en liet hem zeggen : Ik ben uw knecht, en uw zoon, kom, en verleen mij hult) tegen mijne vijanden , den Koning van Sijrie, en den Koning van Israël. Ook nam Achas al het 8 goud en zilver, dat iri den Tempel, en de Koninglijke fchatten was, en zondt het aan den Koning van Asfijrië tot een gefchenk. De Koning van Asfijrië deedt , het geen 9 hij begeerde, trok tegen Damaskus, en dat veroverd hebbende , voerde hij het volk Weg na den Kur, en doodde Rezin. Ook IQ
deedt
verkieze ik billijk die uit, en vertaal ze, die met de gefehiedenis meest overéénkomt.
vs. 7.3 Hij doet het ergfte, dat een vreesachtig Koning doen kan, hij roept niet alleen eenen overmagtigen nabuur te hulp, die eerst zijne vijanden, en ver* volgends hem zei ven verfijnden zal, maar hij onder» werpt zich geheel aan hem, en wordt hem leenpligtig, eene zaak , waar toe de Koning van een- vrij volk niet gerechtigd is. Meer in het Mofaisck Rec/i$ I Deel. §. 54.
vs. 9. Na den Kur."] Eene rivier, die, (in a*e kaart van D'Anville onderden 39ftcn graad der breedte) van het westen in de Kaspifche zee valt, n^ vooraf den Aras (Araxes) opgenomen te hebben. De Jlusfen noemen haar Kur, de Perfianen Kür, de oude Grieken Ktjros. Het is merkwaardig, dat er nog heden in deze gewesten fpooren van eene voormalige veihuzing van een zuidlijker volk, in het oog vallen, ^ e r c h e vondt aan de Kaspifche zee ten noorden yan «en JCur, een Usbeks volk, van een uitlandsch en
joodss*



Cap. XVI. 103,
deedt Achas eene reize na Damaskus, om, bij den Koning van Asfijrië zijne opwachting te maaken: toen hij den Altaar te Da. nJkus zag, zondt hij. er aan den Prester Uria eene naauwkeunge afbeelding van, naar dezelve bouwde de Priester eenen Al- II taar, heel naauwkeurig naar de lchetze , zoo als hem de Koning bevolen hadt, op dat hij gereed ware, wanneer de Koning weder van Damaskus te rug kwam. Bij ia ziine terugkomst bezag de Koning den Altaar, op welken hij zijne gaven en otteranden bracht; zijne brand-orfers en andere 13 offeranden aanflak , en den heiligen wijn plengde , terwijl hij het bloed zijner gastLail-offerenomdienAltaarfprengde. Maar 14 den koperen Altaar deedt hij verder voortfchuiven, zoo dat hij tusfehen den Tempel en dezen nieuwen Altaar te ftaan kwam» Achas geboodt den Priester Uria, op de- i$ zen grooten Altaar, het brand-oflfer des morgens, en des avonds het meel-offer te brengen, insgelijks de brand- en meel-offeren des Konings, als ook de brand-dranken meel-offeren des volks , insgehjks het bloed van alle brand- en andere otters tegen
loodsen gelaad. (Buschings Magazln X. Deel. ffi. 402) Hij hield: dit voor nakomelingen der tien ftammen; doch even goed, en meer overeenkoraftS^ de gefehiedenis, konden zij nakomehngen der Damasleenfche volkplanting zijn, d,c: z.ch ««e^eoude barbaarfche Inwooneren vermengd , en derzejver fpraak aangenomen heeft.
G 4



304 Het II. BOEK der KONINGEN.
£? denzlven te fPren|en: doch wegens den koteren Altaar zeide hij, %al ik mif bg_ denken, wat ik met hem doen wil. De Pries 16 T^T dAedt alIes' de Koning be" o.
van deze ven afhgten, insgelijks liet hij het waschbad van de koperen anderen daar het op ftondt, afnemen, en op een fteenen v oer zetten. Den bedekten Sabbathgan? i S dien men in den Tempel aangelegd 2! fn * denbmtenfter.ingang desKonings, ver egde 5!n™nAnrden TrTpel' w^n'sdenTo! K!^ Jne' ?.e herige gefehiedenis i9 van Achas, en wat hij gedaan heeft, vindt
men
4Sm^t^fei^ rderen
riïn Wi n» verD"Jzeld of verfmolten, want zii
Iaat leftlfd hecft alles weder * den vorigen
vs. lo. Wegens den Koning van Jsjii'rin Tic neia gelaten , die zij m het Hebrseuwsch hebben ^ii
ScKóntbrekl, nIfd0Cu' "adl?" ons wezenlijk feedanige verolaarzL , "8 Va" Asfijne eene



fdi. (fes rijks- CAP. XV. VoorCïir. i0-
244-255. 731.722. 0
men in de jaarboeken der Koningen van Juda. Hij ontfliep met zijne Vaderen , en 20 werdt bij hun in de ftad Davids begraven, en zijn zoon Hiskia' werdt Koning in zijne plaats.
Cap. XVII.
Hofea, laatste Koning van Israël. Verovering van Samarië, wegvoering der tien ftammen in ballingfchap, nieuwe volkplantelingen in het land en derzelver af godsdienst. ■
XVII.
In het twaalfde jaar van Achas, den Ko. 1 ning van Juda, werdt Hofea, de zoon van Ela, Koning over Israël te Samarië, en regeerde negen jaaren. Hij deedt, het geen 2 Jehova mishaagde, doch niet zoo, als de vorige Koningen van Israël. Salmanasfer, o de Koning van Asfijrië toog tegen hem op , aan wien Hofeii zich onderwierp en tribuit betaalde. Doch de Koning van Asfijrië werd ontwaar, dat Hofea zich in eene famenzweering ingelaten hadt, want hij hadteen gezantfehap gezonden aan So , den Koning
van
ftad dienftig kon zijn. Wij weten van deze gebouwen des eerften Tempels, en derzelver gcfteldheid, niets:'de zoogenoemde gallerij, of zoo als Lu t her hem noemt, voorhof van Salomon, behoort tot den tweeden, of, gelijk men hem even goed noemen kan, den derden Tempel ten tijde van Christus.
vs. 4. So.~] Ik heb de punten gevolgd, alhoewel wij in de Egijptifche gefehiedenis geenen Koning van deG $ zen



ïo6 Het II. BOEK der KONINGEN.
van Egijpte , en nagelaten de jaarlijkfchefchatting op te brengen. Daarom liet bij
hem
zen mam vinden: doch, deze gefehiedenis is, in de tijden voor Samherib, zoo duister, dat ik , om haar ftilzwijgen, geenen naam veranderen mogt. Evenwel mag ik niet verzwijgen, dat men de letters ook Seva kan uitfpreken, bet welk gelijkheid heeft met Sevechus, eenen gewaanden Egijptifchen Koning , alleen, dat dc Schrijvers , die dezen Sevechus hebben, van geen gezag genoeg, en zeifs onder vermoeden geraakt zijn , dat zij hem uit deze plaats ontleend hebben : verders, ook Sava, dan luidde de naam bijna als Sabako, een Ethiöpisch Koning, die Egijpte vijftig jaaren lang volgensHERO doot B. II. §. 137.138.139. behcerscht zou hebben , alleen op de luisterrijke regeering van eenen zoo magtigen Koning past de befchrijving van Egijpte niet, die wij Jejata XXX. 3. 4» Sbij gelegenheid van ditzelfde gezantfehap vinden. Ook dit moet ik er bijvoegen, dat, volgends eene andere leeswijze van vrij veele handfehriften deze Koning Si» of Sew heet.
De Egijptifche gefehiedenis van dezen geheelen tijd ftaat bij Herodoot, die hier nog van het meeste gezag is, dus:
O Een blinde Koning, jlnijfis, doch die van den Etbïöpifchen Koning Sabako verdreven wordt, enzich: 50 jaaren verborgen houdt.
2) Sabako regeert vijftig jaaren in Egijpte, maarver. laat het zelve, na eenen droom, die wat fabelachtig voorkomt.
3) De blinde ylnijfis regeert weder, wij weten echter niet, hoe veele jaaren.
4) Set hos een ten hoogften ongelukkig Koning, in wiens tijd de togt van Sanherib tegen Egijpte, in het 14de jaar van Hiskia, valt.
Volgends de tijdrekening, nademaal het gezantfehap van Hofeii na Egijpte omtrent in het derde jaar van Hiskia vallen moet, zou ik denken, dat onze, hoe heet hij? So? Seve? Sivl of Sev? of de blinde jlnijfis
moest



Cap. XVII. ïof
hem gebonderj in de gevangenis werpen. De Koning van Asfijrië toog het geheele 6* land door , belegerde Samarië drie jaaren lang, en veroverde het in het negende jaar der regeering van Hofea, hij voerde Isra. ël weg naa Asfijrië, en wees hun woonplaat-
moest zijn, of de ongelukkige Sethos, met welkende naam, Seve of Sev uitgefproken, eenige gelijkheid heeft. Daar tegen zou voor den blinden dnijfis dienen, dat men als dan Jef. XXX. 4. zonder verandering der leeswijze zou kunnen vertaaien, vjanneerda gezanten te yinijfis, (de geboorteftad van dezen Koning, in welke hij zich misfehien onthield!,) komen. Met een woord, ik ben onzeker. Duch dit is tegen Anijfis geene tegenwerping , dat deze naam geheel geene gelijkheid heeft met So, of Seve, oïSiv, want Jlnijfis is de naam, dien hij van zijne geboorteftad bekwam, en hij zal toch buiten dezen nog eenert eigenen naam gehad hebben.
vs. 6. In het negende jaar van Hofea?] Dus in het zesde van Hiskia (Cap. XVIII. r.)
Voerde Israël weg.] Men moet zig dit niet dus voordellen, als of alle de Israëliten uit het land weggevoerd , en er geheel geenen te rug gebleven waren. De wegvoeringen der inwooneren van overheerde landen, inden toenmaligen tijd in gebruik, hadden ten oogmerk, om te verhinderen, dat zij niet weder zouden rebellceren; men voerde derhalven alleen de Aanzienlijken, de rijken, die hoofden van eene rebellie zijn konden, defoldaaten, de fmids, en bouwlieden weg, en liet de geringer lieden terug, omhetland te bebouwen, en andere handteeringen waar te nemen, die voor den overwinnaar niet gevaarlijk waren. De gefehiedenis der wegvoering der Jooden na Babel zal ons dit in 't vervolg toonen. Ook is het zeker, dat er in het land der X ftammen een zeer groot deel der Israëliten te rug gebleven is , die Hiskia en Jofia nog bovendien ter deelneming aan den Godsdienst en het



ÏOS Het II. BOEK der KONINGEN.
plaatzen aan, in Chalach, aan den Cha* bor,
pafcha na Jerufalem zullen laten nodigen. Ook hebben naderhand de Samaritaanen nog fteeds hunne afkomst van de Israëliten afgeleid , waar in zij toch, ten minften gedeeltelijk, gelijk moesten hebben, behatven dat zij van eene gemengde afkomst waren. Wien deze historifche Hellingen misfehien nieuw mogten voorkomen, wie er meer van weten wil, om dat hij in ouder boeken he& tegengeftelde er van gelezen of van der jeugd afgehoord heeft, dien yërzënde ik naar mijne verhandeling de exfiiio decem tribuum, de derde van mijne Commentationes in Societate Scientiarum Goettingcnfi per annos 1758—1762. pr&leSae.
Chalach?] Deszelfs ligging is niet ten vollen zeker, dewijl er in Asiijrïë tweederlei Chalach is:
1) Een westelijk, de noordlijke Provintie Calachine, teritond op de grenzen van Armenië, en aan den Tigers
2) Een oostelijk, de ftad Holvan, weleer het zomerverblijf der Chalifen, op dc oostzijde van Irak, eene kleine dagreize van den voet van een hoog fnecuw gebergte, dat ook Chalach heet, en heel wel aan' het omliggende land den naam kan gegeven hebben.
ylan den Chabor, de rivier van het land Gojan?] Eene rivier in Mefopotanie , die men het best in de kaart van D'Anville vinden zal: hij ontfpringt bij Refain (58 gr. der lengte, 365 der breedte,) ontvangt bij Alnaharein eene andere groote ri. vier deHermas, en vloeit bij Kerkifie, ongeveer onder den 35* graad der breedte, in den Eufraat. Aan deze rivier lag een landfehap Gaufan. — Daar is nog eene andere rivier van dezen naam in Asfijrië zelf, die In den Tiger vloeit, doch deze kan, indien de leeswijze echt is , hier niet verftaan worden : maar wel, indien men las, aan den Chabor den berg Gauzan. Wie daar meer van weten wil, zal het in mijne bijvoegzelen op de Hebreeuwfche Lexica onder Gaufan cn Chaboras zoeken moeten.
Vari



Cap. XVII, iop
fcor, eene rivier van het land Gaufan, en in de lieden van Medië.
Dit alles gebeurde , omdat de Israëliten 7. zich tegen Jehova, hunnen God, bezondigden , die hen uit Egijpte gevoerd, en uit de flavernij van Farao, den Koning van Egijpte, verlost hadt, andere Godenveree- $ rende, en de inzettingen der volken volgende, die Jehova voor hen uitgedreven hadt , en nog bovendien eigen uitgevonden inzettingen der Israëlitifche Koningen, omdat zij tegen Jehova, hunnen God, leer- g ftukken bemantelden , die niet behoorlijk waren , zich, met de wet ftrijdige Altaaren bij alle hunne fteden bouwden , van id de bevestigde fteden af tot den herderstoren toe, beelden oprichtten , bosfchen plantten, op alle hooge heuvelen, en onder alle groene boomen, op alle hoogten rook- T f ten, gelijk de volken, die Jehova voor hun *ut het land verdreven hadt, omdat zij allerlei
Van Medie.] Aan de Kaspifche zee.
vs. ii. Verdreven.'] Zonder al te puntig te fchljïien, kon ik niet zoo ftipt overzetten , dat te gelijk de twijfeling mijnen Lezeren in het oog viel', die menigen Lezer van den Hebreeuwfchen Bijbel ontrust. Eigenlijk zegt het woord: in andere landen wegdrijven, in ballingfchap verdrijven ; dit kan nu aan eenen Lezer, als ftrijdig met de gefehiedenis, 'voorkomen , die zich verbeeldt, dat alle de Kanaaniten door Jofua verdelgd , in het vechten voor hun Vaderland, omgekomen zijn. Doch , dit is het.geval tiiat, maar, volgends Griekfche en Arabifche Schrijyers, heeft een groot gedeelte der 'Kanaanitèn zich
fèWp



t r-o Het II. BOEK der KONINGEN.
lei kwaad bedreven, om Jehova tot toorn te verwekken, en omdat zij de fchandlijke ïs afgoden dienden , het welk Jehova hun verboden hadt. Jehova hadt Israè'1 en Ju- 13 da genoeg door alle Profeeten en Zieners laaten waarfchuwen en aanzeggen, keert te rug van uwe booze wegen, neemt mijne geboden en voorfchriften waar , volgends de wet', die ik aan uwe vaderen'gegeven heb , en volgends het geen ik u door mijne dienstknecli-
ten , de Profeeten, laat zeggen. Maar zij IJ* hoorden niet, zij waren harftarrig, gelijk -hunne Vaderen, die aan Jehova, hunnen God, niet geloofden, zij verfmaadden zijne wet, en het verbond, dat hij met hunne Vaderen gemaakt hadt, en alle zijne vermaningen, zij jaagden den ijdelen damp na, en werden zeiven een verdwijnende damp , zij volgden de nabuurige volken na, van welken Jehova gezegd hadt, gij zult niet doen gelijk zij, zij verlieten--de J° -geboden van Jehova, hunnen God, maakten zich twee gegoten runderen , legden bosfchen aan , aanbaden al het heir des l7 hemels, dienden den Baal, verbrandden hunne zoohen en dochteren, pleegden al. lerleie foort van waarzegging, en verkochten
fcheep begeven, en in het westelijk Afrika nederge. flagen. De Arabifche gefehiedenis noemt derzelver aanvoerer en leidsman, enkel met eenen toenaam» Dulmanar.
vs. 15, Den ijdelen damp?} De nietige Afas den,



Cap. XVII. m
ten' zich tot flaaven , om alle kwaad te doen, en Jehova tot toorn te verwekken. Daar over werdt Jehova zeer toornig, zoo ï8 dat hij Israël van zijne oogen wegdeedt, en alleen den ftam Juda overig liet, al- 19 hoewel ook Juda de wet van God niet waarnam , maar de inzettingen der Israëliten \-olgde. Jehova verwierp derhal ven de 20 gantfche nakomelingfchap van Israël, verootmoedigde hen, en gaf hen in de magt der genen, die hen plonderden, tot dat hij hen eindelijk geheel van zijn aangezicht weg wierp: want Israël hadt zich van het huis 21 van David losgefcheürd, en Jerobeam, den zoon van Ncbat j tot Koning gemaakt, deze maakte het van Jehova zijnen God afkeer-ig, en verleidde het tot eene zwaare zon- 2Z de; in alle de zonden van Jeroheam gingen de Israëliten voort, en lieten er niet van af, tot. dat. Jehova hen eindelijk , ge- 23 lijk hij zoo dikwijls door zijne knechten de Profeeten gedreigd hadt, van zijn aangezicht wegdeedt, en hen na Asfijrië in ballingfchap gaan liet, alwaar zij nog tot op den huidigen dag woonen.
De Koning van Asfijrië bracht in de 24 plaats der Israëliten volkplantingen uit Babel, Cutha, Avva, Hamath, enSefarvaim,
in
z s 24. Sabel."] Dit ftondt wel niet onder de Asfijïifche heerfchappij, (zie de aanmerk, over Cap. XX. i2.y doch een Koning kan ook uit een vreemd land Volkplantingen van vrijwillig verhuizende lieden in zijn land brengen, waar van wij juist, terwijl ik dit
fchrij"



ïi2 Het II. BOEK der KONINGEN.
in de fteden van het Samaritaanfche land ? zij namen dit in bezit, en woonen aldaar. In het begin vereerden zij Jehova geheel 25 niet, toen zondt hij leeuwen onder hen , die fommigen verfcheurden. Men zeide 2$ den Koning van Asfijrië, dat de vreemde volken, die hij der waards gezonden hadt, om in de Samaritaanfche fteden te woonen, de gebruiken van den God des lands niet kenden , en dat hij daarom leeuwen onder hen zondt, die hen verfcheurden. Derhalven geboodt de Koning van Asfij- 27 rië, eenen van de Priesteren, die men uit het land weggevoerd hadt, weder te rug te zenden, opdat hij zich daar neder zette, en hen de gebruiken van den God des lands
leer-t
fchrijvc , ïn Duitschland de voorbeelden voor ons
hebben.
Cut/ia.] De landftreek om Zidon. Dit moet de fterkfte ftam der nieuwe volkplanting geweest zijn . want naar dezen hecten dc Samaritaanen bij de Jooden Cutheën, en noemen zich in hunne eigene brièven aan Alexander den grooten , in het Griekscb, de Zi* 'doniërs te Sichem.
ylwa?] Waar dit landfchap of ftad gelegen heeft; weet ik niet.
Hamath?] Aan den Orontes.
Sefarvaim.] Aan den Eufraat, het Sipphara der Grieken.
vs. 26. Den God des lands?] Op goed Heidensch houdt men Jehova voor eenen waaren God, want dit ontkende het Heidendom, dat'zoo veele Goden hadt , niet ligt aan eenen hun voorkomenden God, doch alleen voor eenen God van Palestina, dien men daar, op de hem eigene wijze, vereeren moest, als hij niet toornen of ftraflen zou.



C a v. XVII. ii3
iéerdev Daar kwam dan'één van de uit Sa"» 2$ inarië weggevoerde Priesteren, deze woonde te Bethel, en leerde hen , hoe zij Jehova verëeren moesten. Elk Volk maakte Zich 29 daarbij zijne eigene Goden, die Zij in de Tempelen der hoogten oprichten j welke de Samaritanen, volk voor volk, bij de fteden, die zjj bewoonden, aanlegden. De 3Q lieden in Babel maakten hutten voor deDochteren; die van Cuth eenen Afgod, Nargal; de lieden uitilamath, Aüma';die. uit Avva-, 31 JNibchas en Tharthak; die uit Sefarvaïm verbrandden hunne kinderen aan hunne Goden Adrammelech en Anammelechten offer. Zjj vreesden Jehova, en beitelden uit hun 3a ■eigen midden Priesters der hoogten, die in de Tempelen der Hoogten voor hen offerden: zij vreesden Jehova, en dienden hun- 33
ne
. . •< M ÜVi - > ■ . 6 Stt .. v.v;i
vs. 29. Tempelen der Hoogten?] Deze houdë'4k eeker, in eene. arme naauwljks eerstbeginnende volkplanting niet voor-kostbare Tempels-,, maar yoor armhartige Cellen, ih welken de God", voor dien men op den altaar offerde, onder een'lirfel ftondt.
*s. 30. Hutten voor de DorhierehT] Denküjk _ jiutten in de- heilige Bosfelien ,'Heremitagiën, in wèljèn zij, 'op de Babijlonifcbe wijze, ter eere eener Godheid, ontucht moesten pleegen, en haaren maagdom verliezen,, eer zij trouwen konden.
Van de overige Afgoden zeg ik niets, dewijl ik jiiets weet, en er te weinig, dat Hechts waarfehijnlijk is, door anderen van gezegd is.
vs.zz-nóg heden — vs. 41. tot op den tegenwoor' éigen dag] te weten, tot opc.cn tijd, toen de Schrijver leefde: ' Naderhand is dé zaak' zeer veranderd, ert teeds zedert veele honderd, of meer dan 1000 jaaren* H *



114 Het II. BOEK der KONINGEN.
ne eigene Afgoden, naar dë wijze van elk volk,uit het het welk zij herwaardsgevoerd waren. Dus doen zij nog heden, en vol- 34 , gen hunne oude wijze; zij vreezen Jehova Djet, en leeven niet naar de leeringen, wetten, inzettingen , en voorfchriften, die God aan de nakomelingen van Jakob, met den bijnaam Israël, gegeven heeft. Jehova.hadt 3ƒ met hun een verbond gemaakt, .en hun geboden; gij zult geene andere Goden vreezen, aanbidden, hun dienen, of offeren, maar al 36 leen Jehova, die u met eene groote magt, en uitgeflrekten arm uit Egijpte gevoerd heeft: dien zult gij vreezen, voor hem nedervallen, en hem offeren, de wetten van alle foort, die ik u %7 fchriftelijk gegeven heb, Jleeds waarnemen, geene andere Goden vreezen, het verbond, dat 3 g ik met u gemaakt heb, niet vergeten, en geene andere Goden vreezen , maar alleen Jehova uwen God, en deze zal u van uwe vijanden verlof en Doch zij hadden niet gehoord, 4.0 maar fteeds hunne oude wijze voortgezet.Deze uitheemfche volken nu vreesden Je- 4J hova, en dienden hunne eigene Goden:.dit deeden zij, hunne kinderen, en kindskinderen, gelijk de Vaders, tot op dezen tegenwoordigen dag.
Cap.
zün de Samaritaanen de voïftrefctfre vijanden van den Afgodsdienst: zij hebben zelfs in hun Exemplaar der Boeken van Mofes veele plaatzen veranderd, die hun •voorkwamen, als of zij een veelgodendom leerden.



fch-acsrijks Cap. XVIIL i—12.
Hiskia's loflijke, in het eerst gelukkige regeering. (2 Chron. XXIX. XXX. XXXi.; ^ ^
In het derde jaar van Hofea, den zoon i van Ela, den Koning van Israël, kwam Hiskia, de zoon van Achas, den Koning van Juda, aan de regeering: hij was vijf en 2 twintig jaaren oud, toen hij de regeerirjg aanvaardde, en regeerde negen en twintig jaaren te Jerufalem. Zijne moeder was 3 Abi,eene dochter van Zachana. Hij deedt, het geen Jehova welbehaaglijk was, yolkomnt&mw vader David, hy ichafte.de 4. met de wet ftrijdige AKaaren af, het de beelden verbreken, de. bostenen omhou. wen, en de koperen Oang van Mofes. verbrijzelen, want tot op dezen tud hadden de Israëliten voor dezelve ^gewierookt,,; hfiar Nehuftan noemende. Hij vertrouwde op j den God van Israël; voor en na hem is er zijns gelijke niet geweest onder de Konm-
VI K En na hem?, Te weteii, tot op den tijd,
vendë Gefchiedfchrijver kan hem zeker met w. en ver l„"itrn met 10 stil die 36 jaaren na Hiskia's dood fan Terègee ing kwam, welke van het 18 aar -per Jegeering af zeer veel loflijks gedaan, en Hwba mis, tchiep ovemolfen heeft.
H 2



tïtf Het II. BOEK der KONINGEN.
jen van Juda, hij .hing Jehova aan, week 6 met van hem af, en nam zijne geboden, door Mofes gegeven, waar Jehova wa '7 ook met hem en liet hem alles gelukken ? hijviel van den -Koning van Afijrié af ,'en ze.de hem de dienstbaarheid op. Hij doeg 8 - de Phdiscijnen, en verwoestte hunneVen zen tot aan Gaza, van den waclmoren af tot de vaste Stad toe.
In het vierdejaar van den Koning Hiskia', o het welk het zevende jaar is van Hofea den zoon van Ela, den Koning van Israël trok Salmanasfer, de Koning van Asfire , Sn Samane op, belegerde, en veroverde het ™ zelve, na drie jaaren, in het zesdeTaar van ° Hiskia, en het negende van Hofea, den Koning van Israël. De Koning van Asfn 11 ■m voerde de Israëliten weg na Asfih-if en wees hun wooningen aan, in Chalach'aan den Chabor, de r.vier van het land Gaufan en inde fteden van Medië, en dit daarom' x2 dat zij Jehova, hunnen God, niet gebood zaamd, en zijn Verbond overtreden hadden alles,- wat Mofes, de knecht van Jehova' hun bevolen hadt, doch zij hadden het niet gedaan en niet gehoorzaamd. 5
Cap.



tir
rch.des roi,, Cap. XVIII. 13—XIX. 37. »*2*
/«vaZ van den Koning-van Asfijrië, en buiten' gewoone hulp van God. (^2 Chron. XXXII.)
In het veertiende jaar dér regeering van t% Hiskia, trok Sanherib, de Koning van Asfijrië, op tegen Juda, en veroverde alle vaste fteden, Hiskia zondt daarop gezanten aan den Koning van Asfijrië, om verfchoonirig wegens zijnen afval te maaken, en den oorlog af te wenden, waartegen hij aanboodt, eene geldboete, die dc Koning van Asfijrië hem zou opleggen, te betaalen: de T4 Koning van Asfijrië legde.hem drie honderd Talenten zilvers, en dertig Talenten gouds .... , ' opi
vs. 13.] De togt van Sanbcïib- ging eigenlijk met tegen Hiskia, die zou voor eene zoo groote magt, voor een leger,van het welk 185,000 man omkomen, te klein geweest zijn, maar, gelijk wij uit .Herodoot weten, tegen Egijpte. !,;.:
vs. 14. Na Lachis.] Op de zuid-westzijde van Terufalem, dus reeds verder dan ferufalem. Ook dit is daar uit > begrijpelijk-, dat Sanheribs togt na Egypte gericht is, hij kwam dorhalven niet van Jericho na terufalem, maar langs de Middellandfche zee heen, riemende alle Joodfche Steden , die hij op zijnen weg aantrof, in, of die verbrandende, om van achteren veilig te zijn. Thans lag hij juist voor Lachis.
Drie honderd talenten zilver^ Naar de rekening van Eifenfchmid 657456 Rijksdaalers, naar de mijne 226256 Rijksdaalers.
Dertig talenten gouds.] Volgends de rekening van Eifenfchmid 367093, naar de mijne, 131923 du"



II * Het II. BOEK der KONINGEN.
op, om te betaalen. .Hiskia gaf hier toe al i c het zilver, dat in de fchatten van den Tem. pel en de Koningüj ke kamer gevonden werdt, ook het hij het goud van de deuren des 16 Jempels afnemen, en van de Posten, die hij zelf met goud overtrokken hadt, en gaf dit aan den Koning van Asfijrië.
Des niettegenftaandc zondtde'lvoningvan *7 Asfijne 1 hartan, Rabfaris, en Rabfake, van Lachis met een groot leger na Jerufalem tegen Hiskia: deze togen op na Jerufalem, zij togen op, en fielden zich bij de waterleiding des bovènften vijvers, daar de >veg van het vollers-veld voorbij loopt, en i% Tiepen den Koning toe. Waar op Eljakim, <te zoon van Hilkia, de Slothoofdman, Sebna de monflerrol-houder, en Joah, de zoon Van Afaf de optekenaar, tot hen uitgingen, welken Rabfake dus aanfprak: Voert bij His 19
ki'i
Men ziet reeds m'tde kleine tbm, welke voor Hiskia toch zoo zwaar vair, op te brengen, hoe die» Set Koningrijk van Juda toen (door Achas fchuidl jjeÈonken moet zijn. 0 _ vs. 17] De Koning van Asfijrië breekt het reeds gemaakte verdrag, misfehien, omdat hij het voor bedenkelijk houdt, eene Stad, wegens haare Hggingzoo ongemeen gewigtig, als Jerufalem is, bij zijnen togt na E^ipte achter den rug te laten.
Thar tan"] Jos. XX. i. \ Rabfaris en Rabfake.] Dit zouden ook naamen van bedieningen kunnen zijn, Opper-Opzieners der Hofbedienden (OpperhofMaarfchaik^ en Oppermond-Schenker. Ik ben, zonder eigenlijk zekerheid ie hebben, de meeste en oudfte Uitleggers gevolgd, •n heb ze als naamen van perfoonen behouden.



Cap. XVIII.
m den last van den grooten Koning,, den Koning van Asfijrië uit Hoe komg*J die trotsheid en overmoed? Gij zege* aut* fel oord, dat enkel op de lippen ver buiten het lart omgaat; ik hebmagt, en weet raad tot den kriii Op wien verlaat gij u, dat gij tetl nS%geftL zijt? zeker op Egypte, dien *I fZklnrieUaf, die iemand in In die doorboort, wanneer men er op temt. Dus isiarao, de Koning van Egijpte, allen, d e ïic{ op hem verlaten* ^^mto^gU 22 dat gijlieden u verlaat op uwen God Jehova^
■
VS. *£] Letterlijk: gij zegt gjjj^g «Z
tSt V«ft Ê het .Tg '^"kleine tet« oorlog. Bij JUaiaJiett n c, ± offl-
meer: Ik zegge enz Of' Miae: p ^ fchreven, zoo als ik gelooide, dat nee mij» best verftaan zpudeq^ de fchu,d van zif_
«sa. syafeas
ï„ > gtmeen is Egijpte, dat, naar ^ «JggM overbglijf,elen van Steden ^ m^ g«^f,£, te, alleen zeer zeldzaam in den °°ro^ van men en zijne vijanden te magtig geweest, wa ^
S*S? e,e„ dus
toebbsn.
H 4



ïap, HisT II. BOEjt der. KONINGEN.
tan vraag ik u, is hij niet die God,wienshoogUn en altaaren Hiskia verfoord, en Juda en
taar te Jerufalem aan te bidden. Ga eene „. weddenfchap aan met mijnen Heer ^ den Koning 5 van Asfijrië: ik zal u twee duizend paardel I - leveren, als gij er de ruiters op zetten kunt Hoe wilt gij toch Jlechts éénen eenigen van de ^ wdjbevelnebberen van mijnen HeeAeg nftanl * heden? D.oehyom de wagenen en rutieren ver-
' tfJll *! E***? G» kb « dan dezen „ yeldtogt, zonder voorkennis van Jehova, onder. 5 Wwn, om dit land te verwoesten? Jelmva ■heeft mij het antwoord gegeven: trek op tegen bet land, en verwoest het.
& r > ten,Joah' tot Rabfake: wij lidden u, fpreek Asfijrisch met uwe knechten ,
. KKsuy: ■•!■ . W vml
^. 23.3 Wederom, een bewijs, hoe die-) fier innrf fcheRijk toenmaals gezonken wa's. D? pes wfi t fet Iand» j»an welke Hiskia kort daarna zelf *3 lag, en hadt het volk verminderd Mi 250 Waarfchijnlijk hadt de Koning van AcfiL
ües lands, dat bij beoorlogen wilde, fehova, eeraad pleegd, door Priesters de* tien tonnLn die thans wnder zijne opperheeifchappij tonden en dezen had den geantwoord het geen de S^iS^S'é'volkomen zoo. a s 1 kon W'u aL 1 ••,■ Je' zoogenaamde P.rofeeten v^n [elïova C
is "e 'taal^dfme?-1 ?F^k' dat is, at taai, die men 111 Ashjrié. Babiilnn iSuftlJi;.



Cap. XVIII. m
want wij verftaan het wel, maar fpreek geen Joodsch met ons, zoodat het volk op den muur het hoort. Maar Rabfake antwoordde: Heeft 2/ mijn Heer mij dan gezonden aan u en uwen Heer, om dit alles uit te voeren? Neen! aan het volk, dat op den muur is, om met u zijnen drek te eten, en zijn eigen water te drinken. En nu tradt Rabfake toe, en riep, zoo luid. 28 hij kon: Hoort den last van den groeten Kaping van Asfijrië. De Koning zegt u: laat 29
" ■ u door Hiskia niet ledriegen, hij kan u niet iehouden. Laat uniet met Jehova vertroosten, 30 endaar door gerust ftellen, dat hij zegt, dezezal u verlosfen, en de ftad zal niet inde magt des Konings van Asfijrië komen. Hoort niet gj %aar zijne redenen. De Koning van Asfijrië
■ doet. u het voorfiel: onderwerpt u-aan mij, en geeft u over, dan zal elk nog verder de vruchten van zijnen wijnftok en vijgeboom genieten, tn het water uit zijnen regenbak drinken, tot 33. dat ik u in een ander land voer e, dat aan het
u-we
die ze niet geleerd hadt, ze niet verftondt. Wij noemen ze gemeenlijk Sijrisch en Chaldeeuwsch.
Men zou zich kunnen verwonderen, dat een Asfijïisch Bevelhebber de taal van een toenmaals klein «verwonnen volk geleerd heeft, en vaardig fprekert £an. Doch men moet zich herïnneren, dat de Asfijriërs voorheen drie jaaren achter een in Palassti'na bij de belegering van Samarië doorgebracht hebben. Ook is, het geen wij Hebreeuwsch noemen, en hier Joodsch heet, eigenlijk Kanaanitisch, en dus de taal van een toenmaals zeer gewigtig volk, de Feniciërs, die den koophandel der wereld dreeven.
vs. 31. Ieder zou zijn eigendom behouden.
gs, De Koning van Asfijrië wil derhalvcn da



122, Het II. BOEK der KONINGEN.
uwe gelijk is, dat koorn en wijn, vruchtbaars akkers en wijnbergen, olijfboomen en honigheeft. Als gij dat doet, zult gij uw leven behouden. ; Hoort f echts niet naar Hiskia, die u opruidt, en zegt: Jehova zal ons verlosfen. Hebben dan de Goden van andere volken hun 33 land tegen den Koning van Asfijrië kunnen befchermen? Waar zijn de Goden van Hamath 34 en Arfad? waar die van Sefarvaim? Verdre. yen! en te grond geworpen! En hebben zij dan Samarië tegen mij kunnen befchermen? Wie is 35 er onder alle de Goden dezer landen, die zijn land tegen mij befchermd heeft? hoe zou dan Jehova Jerufalem tegenmij kunnen befchermen? Dit hoorde het volk met ftil zwijgen aan, 36" 'want de Koning hadt verboden, hem te antwoorden: en dus kwam de Slothoofd- 37 man Eljakim, de zoon van Hilkia, Sebna de Rol-meester, en Joah, de zoon van Afaf de optekenaar, tot den Koning Hiskia te rug, hebbende hunne kleederen gefcheurd, en brachten hem bericht van het geen Rabfake gezegd hadt. XJX.
Op het hooren van dit bericht, fcheurde 1* Hiskia zijne kleederen, deedt een rouwkleed aan, en ging in den Tempel van God: ook a zondt hij den Slothoofdman Eljakim, den
mon-
Jooden, alfcboon zij zich ook vrijwillig overgeven echter niet in hun land laten, maar, volgends da toenmalige wereldverdervende ftaatkunde, in andere landen. verftrooijen, om veilig te zijn, dat zij nieï weder .rebelleeren, en eenen nieuwen ftaat zouden kunnen oprichten, .



Cap. XIX. 123.
lilönfterrol - houder Sebna, eti de oudften der o Priesteren in treurgewaad tot den Profeet f Jefaia, den zoon van Amoz, én liet hem zeggen: ,, Dit is een dag van angst, op wel* 3 ken men fmaad en Schimpredenen moet hooren; <1 de kinderen zijn tot de geboorte gekomen, maar daar is geene kracht, om te baaren. Misfehien 4, gevoelt Jehova uw God de lasterwoorden, die Rabfake, op bevel van zijnen Heer, den Ko* tting van Asfijrië, tegen den levenden God uit» gefproken, en hem met woorden gefmaad heeft, die Jehova uw God gehoord heeft. Maar bid gij voor dit overblijfzel des volks, dat nog voor handen is.
De bedienden van den Koning Hiskia kwai $ men dan tot Jefaia, die hun antwoordde:
Dit zult gij uwen Heer zeggen. Jehovafpreekt : 6 Vrees niet voör de woorden, die gij gehoord hebt voor de lasteringen der Slaaven van den Koning van Asfijrië tegen mij. Ik zal hem eene 7 lucht laaten aanwaaien, hij zat een gerucht
hooi
vs. 3. De kinderen zijn tot de geboorte gekomen, maar daar is geene kracht, om te baaren.] Eene beeldrijke befehrijving van oen allergrootften nood. - vs. 4. Met de woorden die Jehova gehoord Jieefi] met woorden, die zoo verfchriklijk .zijn, dat ik ze niet herhaalen mag, maar die Jehova zelf ge-» hoord heeft.
vs. 6. Slaaven.] Hetzelfde woord, dat ik anders * knechten, of bedienden, vertaale: maar hier, daat Jiët fchamper voorkomt, geloofde ik ook eene fchampere bewoording te moeten verkiezen. » vs. 7-] Een bloote adem, een valsch gerucht* gal hem ;e rug jaageju '



t24 Het II. BOEK der KONINGEN.
hooren, na zijn land te rug keer en, en in zijn land zal ik hem door het zwaard doen vallen.
Rabfake keerde tot den Koning van As-, & fijrië te rug, dien hij bij Libna vondt, het welk hij belegerde, want hij hadt gehoord, dat hij van Lachis weggetrokken was. Hier 9
; hoorde Sanherib, dat Tirhaka, de Koning van Abijsfinië, tegen hem in aantogt was, waar op bij te.rug trok, doch boden zondt aan Hiskia, hem doende aanzeggen: Laat iCl »w' God u niet bedriegen , op wien gij u verlaat, wanneer hij belooft- Jerufalem zal niet' in de magt des Konings van Asfijrië komen. Gij II hebt immers gehoord, wat de Koningen van As-
\ fijrië. aan alle andere landen - gedaan, en hoe zij die verwoest hebben; en wilt gij op redding-
v hoopen? Hebben de Goden der volken, door 1% mijne Vaderen verfioord, hen kunnen befcher• ment
vs. 9.] Tirhaka, bij de Grieken Taraco, ofTearpo, was de grootfte heid van zijnen rijd, eenen, vanf wien incn de afgelegenfte aanvallen wel voorzien kon, want hij heeft uit Abijsfinië eenen togt gedaan tot heel naa Ceuta. De tijding zeide wel niet,,dat hij door Egijpte kwam, maar dat, dewijl hem tevens het gelukkig Arabië toebehoorde, hij van dezen kant in de zuidelijke Asfijrifche Provintien wilde vallen, Waarom .Sanherib tot verdediging van zijn eigen land te rug trok. Zie ook de Voorrede voor Jefaia.
vs. 12. 13.3 Asfijrië zelf ligt aan de andere zijde van den Tiger, en was nog ten tijde van David een fn'et zeer aanmerklijk Koningrijk geweest; maar onlangs hadt het, in eenen loop van overwinningen, eene menigte rijken aan deze zijde den Tiger en Eufcaat verpverd. Men zje er meer van in de voorreden voor jefaïa. Wie van de hier genoemde J^Qningrijken,
meet



C a p. XIX. its
Gofan? enHafan? en Rezef? en die uit het land Eden, die te Thel-athur woonden? 13 ,Waar is de Koning van Hamath. en Arfad? Waar de Koning der Stad Sefarvaim? Vers dreven! ter aarde geworpen!
, . De-
meer wil Weten, zal het in mijne fupplementa ad lexica vinden: thafis zeg ik alleen het korte rcfultaa't -van mijne onderzoekingen. Wie Jefaïa verftaao wil» moet eene goede Landkaart, het best die van d'Anville, te hulp neemen.,
Gofan.] Een land in Mefopotarnië, aan den Chaboras. Daar ligt ook Wel eene Stad Gofan QGauzarf) in Medië, die misfehien aan dë Aslijriers onderworp pen geweest is, doch wegens de famenvoeging met Haran verfta ik ditmaal Gofan in Mefopotarnië.
Haran.] Alwaar weleer Abraham een tijd lang gewoond heeft, in Mefopotarnië, niet verre van deq Eufraat: op te zoeken bij d'Anville terftond na den 57 graad van lengte, tusfehen den 36 en 37 van breedte.
Rezef.] Misfehien , eene Stad van dezen naam aan gerie zijde van den Tiger, niet verre van Bagdad; De Asfijrifche Monarchie hadt zich derhalven ook" 2uid waards uitgebreid.
3 Eden.] Een landl'chap in Diarbekjr, Uit Welke eene volkplanting uitgegaan was, die zich te Thelat* ufthitr hadt nedergeflagèn: dit Iaatfte ligt aan de zuid. zijde van Ninive, daar de Zab in den Tiger valt, doch. moet kort te vooren niet aan de Koningen van Asfijrië gehoord hebben , maar aan de Volkplantelingen-uit EJen;
UamathT] Aan den Órontes, bij .d'Anville tusfehen den 34 en 35 graad der breedte, en 55 der langde: een Koningrijk, van het weikin de gefehiedenis van David veel voorkomt, die een bondgenoot van dea Koning van Hamath was.
Ar/ad.] Tot hier toe nog ten vollen onbekend.
Sefarvaim.] Sipphara der Grieken, aan den Eu» fraat, omtrent 15 mijlen boven het oude Babel. , Verdreven! ter aarde geworpen!"] Dc woorden, die hier en ïïoofdjl. X\ül. 34- >P h« He.
breei«w«cfe



126 Het IL-BÖÉKöer KONINGEN.
Dezen brief nam de Koning Hiskia uit 14. de hand der Gezanten aan, en hem gelezen hebbende, ging'hij in den Tempel, bHdde hem voor jehova uit, en badt tot Jehova: Jehova-, God van Israël, die op den 15 'twnderwagèn zit, gij alleen zijt God in alle Koningrijken van den aardbodem, gij hebt Hemel en Aarde gefchapen. Ntig, 0 Jehova, 16 jiw oor, en hoor, doe uwe oogen open, en zie.' •hoor alle de woorden van Sanherib, die hij mij heeft laten aanzeggen, om eenén levenden God te hoonen. Het is waar, Jehova, de Konin. 17 gen van Asfijrië hebben deUe yolken en hun land -verwoest, en hunne Goden in het vuur gewor- ij pen, want zij waren geene Goden, maar door menfchen handen gevormd, hout en ft een,. en daar maakten zij een einde .aan.' Jehova onze ig God, red en help ons tegen hen, opdat alle Kou ningrijken op aarde erkennen, dat gij, Jeho. 'va, alleen God zijt.
Daar op zondt Jefaia, de zoon van Amoz-, 2(j tot Hiskia, en liet hem zeggen: zoo fpreekt Jehova, de God van Israël, uw gebed wegens .
breeuwsch ftaan, konden öok wel naamen van fteden of landen zijn: Ana en Avva. Een land, of ftad, Avva, heeft waarfchijnlijlc onder Asfijrifche gehoorzaamheid geftaan, zie Hoofd/1. XVII. 24. 31. dóch, «waar het gelegen heeft, weet ik niet. Ana is de hoofdftad van Woest Arabië, aan den Eufraat, haar naam wordt ook in het Arabisch met dezelfde letters ■gefchreven, die hierin het Hebreeuwsch ftaan, doch bij ongeluk juist in eene omgekeerde orde, dus waagde ik het niet, haar te zetten. Zie mijne fupplementen op de lexica. Bladz. 50a.-



Cap. XIX.
Sanhrib, den Koning van Asfijrië, heb ik gehoord. Dit is de uitfpraak, die Jehova over 21 hem doet. Zion, - nog maagd, veracht u moedig, en fpot metu, de'dochter van Jerufalem fchudt achter u het hoofd. Wien hebt gij ge 22 hoord? wien gelasterd? tegen wien uwe ftem verheft? en uwe trotfche oogen uit'de hoogte op den God van Israël laten nederzien? Door uwe 23 fiaaven lubt gij den Heere gehoond, en gezegd: met mijne ontelbare wagens heb ik de hoogten der bergen, den uiterflen Libanon, beklommen, zijne hooge Cederen en zijne uitgelezen dennenomgehouwen, ik ben op zijnen hoogften top geka-
vs. Steden worden hij de Oosterlingen nog
menigvuldiger dan bij ons, als vrouwen voorgefteld, zij zijn bij hun Maagden, als zij onvermeesterd'blijven, en dus fpot Ziön fchamper met den genen, die het hadt willen vermeesteren. Men denke ilechts, oni het nader aan onzen fmaak te brengen , aan bet wapen van Maagdenburg, weleer eene maagd met den maagi denkrans op het hoofd , en na de verovering in hét jaar 1630 met den afgenomen krans in de hand.
Eene fchilderachrige befchrijving van eenen fchatn» pef afgewezen minnaar, dat is hier, veroveraar. . vs. 23.] Van hier af wordt de gro.otfte pocherij fbh-'Iderachtig verheeld, of liever, fprekend ingevoerd.
Wagens, krjjgswagens zijn anders op 'bergen niet bruikbaar: de Asfijriër-befchrijft het als een wonder «fat hij'met aezelven den trotfehen '(teilen Libanon beliegen heeft. Cederen wasfen op den westelijken (den laagften), dennen op den oostelijken (onmeetlijfc hoogeren) Libanon, aan wiens voet de Jordaan oiitfpringr.' Waar dc Libanon eene zekere hoogre-bereikt is hij een woud, rriaiar beneden enkel wijnbergen erï lusthoven. bij voorbeeld, daar boven de bronnen van
7* JUrrC}a ,?ed0:ren ^n. ^ beneden aan ce Kadifcha alles bjjha enkel lusthoven,---



128 Het II. BOEK der KONINGEN.
komen, én verder daar, waar zijne wouden eéh lusthof worden. Ik heb water gegraven en ge. 24 dronken, en met de voetzolen van -mijn heir zal ik alle ftroomenvan Egijpte droogmaaken. Hebt ie gij niet gehoord, , dat ik dit alles van verre be. fchikt, dat ik het voor langen tijd.voorbereid heb? Thans heb ik het doen komen, dat vaste fteden tot puin van verwoeste fieenhoopen gewor. denzijn. Haare onmagtige inwoners verfchrik* 2fj ten, en werden tefchande: zij werden als gras op het veld, als het voortfpruitende groen, als gras op de daken, en als een zaad, dat zwart ■ ■•■ . ver*.
vs. 24.] Ik weet de geheele Natuur aan mij on« tierdamg te maaken, waar het aan water ontbrak groef ik diep tot de onderaardfche waterfchatten toe,* en gaf mijn leger te drinken, en wanneer de Nijt overftroomt, waardoor Egijpte voor. vijanden veilig is, dan zal mijn ontallijk heir hem. uitdroogen, hti zal, indien er fiechts aan elks zooien maar wat water blijft hangen, uitdrogen. —De onzinnigfte Afiatifche grootfpraak,omtrent in den fmaak van Xerxes.toen hij den Hellefpont liet geesfelen, en de rot-* zen geboodt, om voor hem uir den;weg te wijken. Als wij dit voorbeeld niet hadden , dan zou ons misfehien deze fehilderij van grootfpraak overdreven voorkomen.
vs. 25.] Heeft de Koning van. Asfijrië niets van' de voorzeggingen van Jefaïa gehoord, in welken dit alles te vooren verkondigd was?
vs. 26. Als gras — als het voortfpruitend» groent Te weten, zoo als het door de zonnehitte, en den brandenden oostenwind wordt. Zie ps, CUE 15- 16. Dit is hier in het bekende beeld uit* gelaten, dewijl het eiken Lezer van zelf uit de natuur" der zaak, en het menigvuldig gebruik van dit beeldk invallen zal.
Als gras op de daken.] Zie het beeld volledk £er uitgevoerd is. CXXIX 6-8.



Cap. XIX. *i§
verbrand ftaat, eer het nog gefchoten heeft. Ik 27 weet uw zitten, uw uitgaan, uwen terugtogt^ en uw raazen tegen mij. Dewijl gij zoo tegen 28 mij raast, en uw ftout gejchreeuw voor mijne oor en gekomen is, zal ik mijnen ring in uwen neus, en mijn gebit in uwen mond leggen, en u langs dienwegweder terugvoeren, dien gij geko. men zijt. Doch dit diene u tot een teken: in 29 dit jaar eet men, het geen zonder bebouwing van het land van de uitgevallen koornen g&wasfen is, en in het volgende, het geen weder van de uitgevallen koornen van dit jaar wast; maar zaait-in het derde, oogst, legt wijnbergen aan + en geniet de vruchten. De nog overgebleven 30» verlosten van het volk Juda zullen onder zich 'wortelen fchieten,. en boven vruchten dragen: •want van Jerufalem zullen de overgeblevenen 3K' zich uitbreiden, en de verlosten van den berg Zi'ón.' De ijver van Jehova Zebaoth zal dit tot vervulling brengen. Want zoo fpreekt Jehova 3a van den Koning van Asfijrië: Mij zal in deze fiad niet komen, geen" pijl tegen haar af fchieten , geen fchild tegen haar aanvoeren, en geenenwaltegenhaar opwerpen, langs den weg; 33 dien hij gekomen is, zal hij weder te rug keeren , en in deze ftad zal hij niet komen, fpreekt Jehova: Ik zal deze ftad befchermen en verlos. 34
fenj
vs. 28. Ring in uwen neus."] Sommige dieren* Kameelen, Buffel-osfen, worden door middel van eenen in de doorboorde neus gelegden ring geregeerd, daar men aan trekt, en hun daardoor, wanneer zi« Wederftrevig zijn , den adem beneemt, en ook wendt4 waarheen men wil.
t



T$o Het II. BOEK der KONINGEN.
fen, om mijns zelfs, en om Davids mijns knechts wille.
■ In dien nacht ging Gods Engel uit, en 35 floeg iq hét Asf-jrisch.leger honderd vijf en tachtirj duizend man: de morgen ontdekte Qan de overgeblevenen de menigte der lijken. Sanherib, de Koning van Asfijrië,brak op, 36 teerde te rug, en bleef, zonder eenen nieuwen veldtogt te doen, te Ninive, en als 32? hij in den Tempel van zijnen God Nisroch aanbadt, verfloegen hem zijne zoonen Adrammeïech en Sarezer, en ontvluchtten naa Armenië, maar zijn zoon Efarhaddon volgde hem in de regeering op.
Cap. XX.
Hiskia's krankheid in hetzelfde jaar, in welke Jefaia hem, op bevel van God, den dood aankondigt, maar op zijn gebed belooft, dat hij gezond worden, en nog 15 jaaren lieven zal. Wonder aan den Zonnewijzer van Achas. Babijlonisch Gezantfehap. Hiskia's dood. (2 Chron. XXXII. 23-—-33.)
XX.
Om dien tijd werdt Hiskia doodlrjk krank, 1 en de Profeet Jefaia ging tot hem, en zeide;
t)Si 35.] Denklijk brak In het Asfijrisch leger de Pest uit, die toen in Palsestina woedde.' meer hier vrn in de Voorreden voor jefaia.
VS. 1.] Ik ka* niet anders denken, of de ziekteVan Hiskia is de Pest geweest 5 alles leidt daar toe.
Of



Cap. XX; isjt
de: maak uwen uit erft en wil, want gij züli ft erven, en van deze ziekte niet opkomen. His- i kia keerde daarop het aangezicht naar tiéri
wand*;
,Vs. 7. verördent Jefiiia,vijgen op de builé te leggen*; het was dcrhalven eene ziekte, bij welke eene builé ontdondt, dit is nu ook wel bij meer koortzeu hc:,geval, hoewel zeldzaam,, doch bij dé Pest is dé Pestbuil de gewoone Crifis, en. wel zoodanig; dat niémand van de Pest geneest, die geen buil krijgt,;, alhoevvël niet allen, die ze krijgen, genezen. Tderi in 't jaar 1720 dé Pest té Marfeille was; verdeelden' dé Geneesheeren ze in vijf foorten,' bij eerië, van we!-; ken builen ontdonden; en enkel bij deze nerfteldëri Jömmigen. . Geen van de drie Schrijvers; die wij van deze gefehiedenis hebben; verhaalt; dat.Hiskia éerlt»' buile gekregen heeft; maar onderdek .dit juist; eti zegt alleen, dat er vijgen op gelegd zijn: de eeniget ziekte; bij Welké men dit zoo voldrekt ohderftelleii kan, en die; wanneer zij den lijder niet vooraf wegrukt; met eene builé eindigt,- is de Pest; ^Wijleri jr end el heeft mij hier'eene tegenwerping gemaakt} die mijn gevoelen van Hiskia's ziekte ten fterkden bevestigt: als Hiskia dé Pest hadt gehad; zeide hij/dail moesten meer anderen ze gehad; en zij moést zicÜ verder uitgebreid hebben. En juist hier van' hebberi Wij fpooren; Dat Hiskia* géén icoQ man le.verèn kanj om ze te paard te zetten Höofdft; ,XViIf. 23. zou onbegrijpelijk zijn, .indien niet eene Pest het getal dèf menfehen in Jerufalem.verminderd hadt: en'wannéér' , ér 18500$ Asfijriërs derven; weet ik dit; ten zij ifc voldrekt een wonder moet aannemen ; niet te verklaaren; dan; döor èenë Pest; die onder'zekeré zeldzame, in de Voorreden voor jefaia opgemerkte; omdan-: digheden daar toe genoegzaam was.. , \ .
Maak uwèh uiterften «//.} Dit was*' dés té flgs diger, dewijl er nog géén erfgenaam der kroon voor' handen was,- want Manasfc; dié in het derf jaar'_vari jjiskia maar 9' jaaren oud was, moet 5 of 6 jaaren daarna gebooren zijn.-
\± Tof



rn Het ii. BOEK der Koningen.
wand, en badt Jehova met veele traanen, zeggende: O Jehova, gedenk, dat ik u op- 3 recht van gantfcher harte gediend, en gedaan heb, dat u welbehaaglijk is. Tevens weende hij zeer.
Jefaia was nog niet uit den middelften 4 voorhof, of er gefchiedde reeds een bevel van God aan hem: ga, en zeg tot Hiskia, 5 den Vorst van mijn volk, zoo fpreekt Jehova, de God van uwen vader David: ik heb uw geled gehoord, en uwe traanen gezien, ik geneze u, en binnen drie dagen zult gij in den Tempel gaan. Ik voege nog vijftien jaaren bij uw 6 leven, en zal u en deze ftad tegen den Koning van Asfijrië beveiligen, en deze ftad befchermen, om mijnen wil, en om mijns knechts Da-
vids
Tot dezen treuriger! tijd, toen het fcheen, als of <Je beloften van God , aan het huis van David gege'ven, onvervuld zouden blijven, behooren, naar mijn gevoelen, de 88. en 8o(te Pfalmen.
Uit dit alles is dan ook te begrijpen, waarom Hiskia vs. 2. met zoo veele traanen bidt. Twijfeling aan zijne zaligheid kon hem zeker deze traanen niet afpersfen, bij wien dit het geval is, die zegt niet tot God: gedenk, dat ik u oprecht, van gantfcher harte, gediend,en gedaan heb, wat a welbehaaglijk is: maar wel het verfchriklijk denkbeeld, dat zijn volk met hem ondergaan, en verder geene uitkomst hebben zou.
vs. 4. Uit het middenfte Voorhof."] Het Koninglijk Paleis moet dus meer voorhoven gehad hebben. Volgends eene andere lezing fïaat er, utt de middelftad: dan is Ziön de bovenftad, een gedeelte van Jerufalem de middelftad, en dan nog ten laatften eene derde ftad, eene voorftad, misfehien daar, ten tijde vanjofefus, de nieuwe ftad, Bezetha, lag.



Cap. XX. 133
vids wil. Jefaia verordende, men zou vij* 7 gen nemen, en op de buile leggen, gelijk men deedt, en Hiskia werd gezond. Ook S zeide Hiskia: wat teken geeft gij mij tot ver. zekering, dat Jehova mij genezen, en dat ik linmen drie dagen in zijnen Tempel gaan zal? Jefaia antwoordde: Dit zij u het teken, dat 9 Jehova werklijk doen zal, het geen hij beloofd heeft: zal de fchaduw tien graden voor. waards, of tien graden teruggaan? Hiskia iq zeide: Het is ligter, dat de fchaduw tien graden voorwaards ga; dit derhalven niet, laat
haar
vs. 7.] Vijgen worden bij de Pest op de builen gelegd, om ze uit te trekken.
vs. 9—11.] Het teken beftondt, volgens het verhaal, niet, gelijk men fomtijds verdicht, daar in, dat de zon aan den hemel tien graden te rug ging , Cwaarbij zeker geen mensen op den aardbodem in het leven, en geen huis ftaande zou kunnen blijven, want het zou hetzelfde zijn, als of de aarde, in haaren hoogstfnellen omloop van het westen naa het oosten, niet alleen op ééns was blijven ftilftaan, maar zelfs 150 mijlen in eene omgekeerde richting te rug was gegaan : men denke Hechts, wat er gebeuren zou, wanneer een febip, daar wij op ftaan, bij eene zeker tienmaal langzamer beweging op eens ftilftondt, en ftiet ?) maar enkel daar in, dat de fchaduw op Achas zonnewijzer te rug ging. 2 Chron. XXXII. 31. is het zelfs een oogmerk van het Babylonisch gezantfehap, om nadere berichten in te winnen van het teken, dat in het land gefchied was; gevolglijk was van dit alles te Babel niets gebeurd, en niets waargenomen, en dus ook zeker de zon zelve niet te rug gegaan. Dit wonder betrof enkel den zonnewijzer van Achas.
De fchaduw kan door eene bloote breking der ftraaien te rugeaan. Deze kan natuurlijke oorzaaken heb.
I 3 ben,



|34 Het II. BOEK der KONINGEN.
haar tiet; graden te rug gaan. Jefaia riep dan IS Jehova aan, en God liet den zonnewijzer van Achas tien graden, die hij reeds doorgelopen hadt, te rug gaan.' "' " . Qm dien tijd liet Berodach Baladan, Komng van Babel, een gelukwenfchingsbrief, verzeld met gefchenken, aan Hiskia afgaan, dewijl hij van zijne ziekte en genezing gehoord hadt. Hiskia , dezen gezanten gehoor 13 verleend hebbende, toonde Jiun zïjnfchat-
huis j
ben, wanneer er dampen en nevels tusfehen betden komen: evenwel twijfel ik, of deze eene zoo lïerke draal-breking kunnen uitwerken, en geloof dus liever, dat het terug gaan der draaien een eigenlijk wonder is. Het is voor de Almagt gemaklijk, op zekere plaats, de zonnedraalen voor eene poos zoo te breken, dat zij een graad of tien te rug vallen.
vs' jt' i^Qty den zonnewijzer, van Achas.J Penklijk zijn er vóór Achas nog 'geene zonnewijzers, m Judeë geweest; zoo als wij dan ook tot pp dezer» tijd niets van uur£n in den Bijbel vinden.
vs. 12.3 Babijlon'was derhalveu toen aan de Koningen van Asfijrië niet onderworpen, maar een onafhanglijk, doch 'denklijk klein en ' enaanmerkiijk Koningrijk, dat met de vijanden der Asfijnërs in vriendfehap dondt: zoo als wij dan ook Babel H,oofdfl;. XVIII. en XIX. niet onder de deden'vinden,'door' de Asfijriërs verö,verd. ' Zie ook de aanmerking op Hoofdjl. XVJI. 24. ' ö *
Berodach.'] Bij Jefaia, Merodach. Beiden dezelfde naam, B wordt in 't Arabisch ïlls M uitgelpfoken. en Mekka heet eigenlijk Eekka.
vs,. 13. Den gezanten gehoor verleend hebbende.'] Dus daat hier, ten' minden in de gedrukte Bijbels, en de meeste Handfchriften, maar bij Jafaia integendeel, tjjskid verblijdde zich zeer. 'r Is zoo, fomau'gen lezen hier ook dus, doch, dewijl' ik niét be."
~' •'•" '" flis.



Cap. XX. W
huis, zilver, goud, reukwerk, kostbare zalfolie, zijn gantfche tuighuis, met één woord, alles wat hij in zijne fchatten hadt: daar was niets in zijn paleis, en in het overige land, dat hij hun niet toonde. De Profeet Jefaia 14 ging tot den Koning, en vraagde hem, wat
ds
flisfen kau, welke de waare lez'ng Is , zoo druk ik de gewoone leeswijze uit. Zoo veel is zekér: het woord is hier, of bij Jefaia, verfchreven, en dit kon heel gemaklijk geichieden, dewijl het geheele onderfcheicl op eene letter aankomt, die in het noordlijk Palaestina, Samarië en Galileë, niet uitgefproken wordt.
Beide de leeswijzen geven eenen goeden, en op de zaak pasfenden zin. Het is blijkbaar, dat Hiskia met dit van verre komende gezantfehap , fchoon van eenen kleinen Koning, zeer in zijn fchik geweest is: Gezantfchappen zijn in Alië niet zoo menigvuldig als bij ons, en worden van den genen, die ze ontvangt, voor groote eere aangezien. Lodevvijk XIV. zelf hielde Aiiatifche gezantfchappen, gelijk men zegt, fchoon er ook verdichte onder waren, voor eene groote eere.
De fchatten, die Hiskia aan de Babijlonifche gezanten toon en kon , moeten maar zeer middelmatig geweest zijn, nademaal hij nog kort te voren wegens eene fomme, die nog geen millioen Rijksdaalers bedraagt, in zoo groote verlegenheid om geld geweest was, Hoofdjl. XVIII. 14- 15- r6. Een klein Koning wii aan eenen anderen kleinen Koning, met wien hij, naar het fchijnt, een verbond maakt, zijne bestezijde* vertoonen, om, zekerlijk Hechts naar de verkleind» maatftok van kleine Koningen, groot en gewigtig ta fchijnen. Het gantfche verbond van twee bovendien magteloze ver van een gelegen Koningen was niet veel waardig; en ongelukkig, is honderd jaaren daar-, pa een verbond met Babijlonifche Koningen, hoewel van eene andere Dijnastie, en magtiger, de bron van jiile ongelukken en den ondergang van den Joodfchefl ftaat geworden,
I 4*



136* Het II. BOEK der KONINGEN.
■ ie boodfchap van deze lieden was? en van waar zij kwamen? Hiskia antwoordde: uit een vergelegen land, uit Babel. De Profeet ver- IS volgde: wat hebben zij in uw paleis gezien? Mes, antwoordde de Koning, wat daar wis: Daar is niets van mijne fchatten, dat ik hun niet getoond heb. Hier op fprak Jefaia 16 tot Hiskia: hoor het woord van Jehova. De I7 tijd komt, dat het geen in uw paleis is, en alles, wat uwe Voorvaders tot op dezen dag verzameld hebben, naa Babel zal weggevoerd worden, zonder er iet van achter te laten, fpreekt Jehova: ook zullen zij onder uwe lijfiijke naka- 18 metingen, die gij hebben zult, Hofbedienden mtzoeken om in het paleis van den Koning van Sabel hofdienften te doen. Hiskia antwoord. 10 <ie aan Jefaia: de uitfpraak van God, die gij mij aangekondigd hebt, is nog goedertieren, want zoo lang ik leve, zal het toch vrede zijn, fw het verbond gehouden worden.
De overige gefehiedenis van Hiskia,zijne 20 dapperheid, en daaden,den vijver en de wa. terleiding, die hij aangelegd, waardoor hij wa. ter in de ftad geleid heeft, vindt men in
de
^nïSUkeflr°?r^ginB: niet alleen *» geet menschl.jk verftand ,et dergelijks voorzien, msaffi Was wezenhjk kwalijk legeiooven, dat eene zw oS .aanmerkte Mogendheid, ais Babel toenmaals het welk het genoeg rekende, als het niet van de AsfijHërs Sgen!gefl°kC' a%Clegen Judeë eens ond™
vs. 20. Je waterleiding,d,e hij aangetegd.waar-
doer



Cap. XX. 13?
tfe Jaarboeken der Koningen van Juda.
His-,
door hij water in de ftad gebracht heeft] Het zij mij geoorloofd bij eene gefehiedenis, die Hiskia's regeeTing merkwaardig maakt, en van welke misfehien heden nog iet overig is, een weinig uitvoeriger te zijn ; inzonderheid dewijl fommigen uit dezelve den XLVI. en LXXXVI. Pfalm hebben willen verklaaren, bij welken ik mij echter niet kan voegen. Alleen, voor alle dingen, moet ik aanmerken, dat wanneer Jesus pijRACH Cap. XLVIII. 17., van deze zelfde waterleiding gewaagt, men hem toch niet als een hifloriscfi getuigen, als een bron van onze kundigheden in dezen, moet aanzien: daar toe is hij veel te jong, als leevende meer dan 500 jaaren, en zijn grootvader, wiens •werk hij in 't grieksch uitgaf, omtrent 450 jaaren na Hiskia', ook was hij geen Gefchiedfchrijver, maar Zedenleeraar, en het geen hij van Hiskia heeft, ontleende hij uit onze plaats: op zijn hoogst kunnen wij uit hem zien, hoe hij ze, evenwel zonder eenige aanfpraak op de gave der onfeilbaarheid te maaken, veritaan heeft. Even dus denk ik van alles, watdejooden, in den Thalmud, van Hiskia's waterleiding hebben. Het eigenlijk volledige bericht, dat, volgends ons vers, in de Jaarboeken der Koningen zou geftaan hebben, is voor ons voor altijd verloren, en was voor Jefus Sijrach ook reeds verloren; het geen wij de Boeken der Chronieken noemen, zijn niet die Jaartoeken der Koningen, die hier als reeds beftaande aangehaald worden, en uit welken ons Boek der Ko. ningen fomtijds een uittrekzel fchijnt te wezen, terwijl integendeel onze Boeken der Chronieken veel laater, te weten eerst na d3 wederkomst uit de Babijlonifche Balljngfchap, gefchreven zijn.
Men kan zich, bij Hiskia's waterleiding drieërlei gedachten maaken, of men heeft ze gemaakt,hoewel de ééne daarvan een openbaar misverftand is; namelijk:
1) De bron Silodm, die aan de zuidzijde van den berg Ziön, buiten de ftad ontfpringt, en twee vijvers ytilt, wier overige water na de Doode zee heen loopt, I 5 koa



Ï3 8 Het II. BOEK der KONINGEN.
kon in de ftad geleid zijn Of dit mooglijkzif,
onderneem ik niet te zeggen, zij ontfpringt aan den voet des bergs, veel laager dan de gantfche ftad. eij water vloeit, gelijk bekend is, niet bergwaards op En evenwel onderneem ik niet, om dit voor volftrekt onmooghjk uit te geven: want deze bron ftort, fomtyds met een fterk gedruis, als van eenen waterval. -Uit inwendige holligheden van den bergZiön af: als nu .Hiskia den hooger liggcnden waterfchat der Natuur. Wit welken zij ontfpringt, in den berg Ziön gevonden fiadt, dan zou hij pijpen van daar in de ftad hebben kunnen leiden, om, zoo ras een vijand de ftad naderde, de bron Siloam voor denzelvën af, en geheel in de ftad te leiden. Dan hadt zekerlijk de geheele berg Zion moeten doorgraven worden, en jesus sijrachs uitdrukking zou naauwkeurig zijn: Hij doorgroefde rots met ijzer, en bouwde bronnen, zoodat er water uttvloe,de; hoewel hij ook van andere rotze» kon fpreken.
Evenwel,dit is mij niet waarfchijnlijk. Als ervoor 2500jaaren eene waterleiding van het binnenfte des bergs naar de laager deelen der ftad was aangelegd, dan zou zij wel voor lang vervallen , en de pijpen vervuild Zijn, doch het water zou vervolgends den zelfden weg gevonden, en dien met den tijd wijder gemaakt hebben : denklijk zou derhal ven thans de bron van Siloam er met meer, ten minften fleehrs zeer zwak zijn, en in Jerufalem zelf zou zich hier of daar eene uitbrekende bron vertoonen. Doch dit is zoo niet
2) Gemeenlijk wil men, uit misverftand der plaats ? Chron. XXXII. 33. dat Hiskia het water van GiJion, (met eene bwn^ maar eene vijverj
vierde mijl van Jerufalem, jn Welke het regenwater, dat van de bergen afvliet, wordt opgevangen Vna Jerufalem geleid hebbe: doch, dit is regelrecht ftrijdig met die plaats, want volgends dezelve, wordt dit water om de ftad rond na de westzijde van den berg Ziön geleid, Men zie het geen daar op zal aan. getekend worden. v
3) Van Bethlehem zal eene waterleiding na feruia» lem gelopen hebben, welke de overlevering, zoo als. al wat groot is, gemeenlijk aap Saloraon toeschrijft,
19



desrifts Cap. XX. voorchr-i s g
276. 699, - -
Hiskia' ontfliep met zijne vaderen, en zijn <n ?oon Manasfe werdt Koning in zijne plaats.
Cap. XXI. 1—-18.
Regeering van Manasfe (2 Chron. XXXIII* 4—2Q-)
XXI,
Twaalf jaaren was Manasfe oud, toen 1 hij aan de regeering kwam, en hij regeerde
en van welke nog puinboopen overig zijn. Men zie ?,ococke's Reisbefcbrijving IF. Deel Bladz. 77.
Zou deze ook van Hiskia zijn ? Dit is mij het waarfchijnlijkst, nademaal de gefehiedenis van Salomons waterleiding zwijgt, en van die van Hiskiij fpreekt.
vs. 20. 21.] In den tijd toen Hiskia regeerde valt eene uitlandfche gefehiedenis, die mijne Lezersweten moeten, omdat zij, in 't vervolg, met de Israëlitifche gefehiedenis zeerfamenhangt. In het jaar 710 voor Christus geboorte, d. i. 265 na de fcheufing der twee Rijken, ontftondt het Medifche Rijk, waarvan dejoces. de eerlte'Kom'ng was. Herwaren de Meden, die onder hunnen laatften Koning, en onder de aanvoering van cijeus, Babijlon veroverden.
I>it jaar heeft nog, op eene andere wijze, een eeuwige gedachtenis; volgends hetzelve fchikt zich tot op dezen dag, onze Almanach, wanneer hij van de intrede der zon in de zoogenaamde Hemelstekenen fpreekt. In het zelve gefchiedde deze intrede opdien dag," op welken onze Kalender zegt, de zon komt in den ram, den ftier enz., thans doet zij het vijf weeken laater. Wie dit verdaan wil, zie mijne bijvoegzels na op de Hebr. Lexica. Bladz. 26,
vs. 1—16.] In deze gefehiedenis van Manasfe ontbreken zeer gewigtige dingen, die in het Boek derChronieken verhaald worden, zijne gevangenis teBa-



Ï40 Het It. BOEK der KONINGEN. ,
iQ, r1J £ en vljfdS J'aaren: zijne moeder was Uietziba. Hij deedt, het geen Jehova mis- 2 haagde, gelijk de gruwelen der volken, die Jehova voor Israël uitgedreven hadt. De verboden altaaren, die zijn Vader ver- 3 woest hadt, liet hij weder opbouwen, hij richtte altaaren voor Baal op, legde een Jiosch aan, zoo als Achab, de Koning van Israël, gedaan hadt, wierp zich voor het heir des Hemels neder, en aanbadt het. Zelfs, in den Tempel van Jehova, van 4 welken Jehova gezegd hadt, te Jerufalem zal deze Tempel mijnen naam dragen, bouw- 5 <3e hij altaaren voor het gantfche Heir <3es Hemels, in zijne beide voorhoven.
Hij
tel, en zijne bekeering, van welken men naauwlijks begrijpen kan, hoe de Schrijver ze heeft kunnen uitlaten: en dit komt nog te zonderlinger voor, deWijl wij, volgends 2 Chron. XXXIII. 18. zelfs zijn gebed, wel niet het geen in de Apokrijfe boeken itaat, maar toch een ander, misfehien dichtkundig in het Boek der Koningen zouden kunnen zoeken. Js dit dee van het Boek der Koningen niet geheel tot ons gekomen ? Sommige kenners der ongewijde geichiedems, misfen nog meer, dat zij vermoeden gebeurt te znn, want zij willen, gedeeltelijk, Manasfe, hij den opftand tegen Sardanapalus, onderden naam van eenen Arabifchën Koning vinden: doch dit is eene gisfing. Ik zeg er iet van in de Aanmerkin,
f^PA^k;dei Alleen zTvèel
. Klaarblijkljjk.- wy hebben, van de lange vijfenvijftig jaang-e regeering van Manasfe, van welke het Boek der Chronieken, met alle zijne kortheid, te dezer plaats meer zegt, hier verbaasd, en regen verwachting,"



Cap. XXL
141
Hij verbrandde zijnen eigen Zoon ten offer, 6 bedreef waarzeggerijen van allerleië foort, uit het drijven der wolken, en met Hangen, hij beitelde doodenbezweerers en waarzeggers; h'rj deedt zeer veel kwaads voor het oog van Jehova, om hem tot toorn te verwekken. Het Afgodsbeeld van het f bosch, dat hij hadt laten maaken, richtte hij in den Tempel op, van welken Jehova tot David en zijn zoon Salomon gezegd hadt: op dezen Tempel, en op Jerufalem, dat ik uit alle ftammen Israëis verkozen heb, zal mijn naam eeuwig rusten, want ik wil S Israëis voet niet weder uit het land laten, verhuizen, dat ik aan hunne vaderen gegeven heb, te weten, indien zij naar mij hooren, om alles te doen, wat ik hun bevolen heb, naar de wet van Mofes mijnen knecht. Doch, z'rj hoorden niet, en Manasfe ver- g leidde hen, om het nog erger te maaken, dan de volken, die God voor hun uitgedreven hadt. Jehova dreigde door zijne 10 knechten, de Profeeten, en zeide: dewijl 1^
Ma»
^vs. 6. verbrandde."] Zie de aanmerking op Cap.
Bejleide.] Ik weet dit niet anders te verftaan. dan, dat hij aan ibortgelijke iieden gewoone bezolding en eene bediening gegeven heeft, waar voor zij, des gevergd, waarzeggen, of dooden moesten doen. opkomen. — Het is zeker ongelooflijk, hoe diep het menschlijk verftand zinken, en een prooi van bedriegers kan worden, doch, de gefehiedenis yan bijkans alle Natiën toont ons hetzelfde.
ps. 8.] Uit % Sam. VII. 10.



142 Hut II. BOEK der KONINGEN*
Manasfe, de Koning van Juda, deze gruw e. ien heeft gedaan, het erger maaiende, dan dé Amoriten voor hem, en tevens door zijne jchandlijke afgoden ook Juda verleidende, zal l§ ik, fpreekt Jehova, Israëis God, rampen over Jerujalem en Juda brengen, dat dengenen, die daar van hooren zullen, de beide oor en zullen klinken. Het meetfnoer van Samarië, ï* en het pasloot van Achabs huis z*l over Juda en Jerufalem komen, ik zal Jerufalem zoo zuiver maaken, als of men eenen fchotel wascht^ en dan omgekeerd nederzet. Het geen nog van iA mijn erfdeel overig is, zal ik verlaten, en het in de hand zijner vijanden geven, zoodat zij de roofen buit [van alle hunne vijanden zullen zijn: dewijl zij kwaad voor mijne oogen gedaan, en i< mij tot toom verwekt hebben, van den dag af , dat hunne vaders uit Egijpte gegaan Zijn, tot op den iegenwoordigen dag toe.
Ook vergoot Manasfe zeer veel onfchul. 1$ dig bloed, zoo dat Jerufalem van het ééne einde tot het andere daar vol van was, en zulks nog boven en behalven de zonden, tot welken hij Juda verleidde, om kwaad te doen
voor
vs. 13.3 Naar het meetfiioer en pasloot word <re. fcouwd maar als er over eene ftad het meetfnoe^eri paslood eener verwoeste ftad zal getrokken worden dan zegt het , zij wordt verwoest, en alles in eeneti verwarden hoop van bouwvallen en overhangende, de inftorting dreigende,muuren en huizen, veranderd
vs. 14. Erfdee/.-] Het volk van Israël, van hetzelve waren de X ftammen in ballingfchap vervoerd en Juda overig gebleven; Juda zou m ook weggevoerd



fdn ées rijks CaJ?. XXI. VoorChr. tA9
33i- 644.
voor Jehova-. De overige gefehiedenis van 17 Manasfe, alles Wat hij gedaan heeft, eh zijne zonden vindt men in de Jaarboeken der Koningen van Juda. Manasfe ontiliep ig met zijne vaderen, en werdt in den hof van zijn Paleis, den hof van Üsfa, begraven , en Amon, zijn zoon, werdt Koning in zijne plaatze.
vs. 19—26*
'Attitms. Regeering. (2 Chron. XXXIII. 21—25.)
Amon was twee en twintig jaaren oud, 19 toen hij aan de regeering kwam, en regeerde twee jaaren te Jerufalem: zijne moeder was Mefullemeth, eene dochter van Haruz van Jotba. Hij deedt het geen aan Jehova 2f> mishaagde, zoo als zijn vader Manasfe, vol- 21, gende volkomen deszelfs bijgeloof, en de. zelfde fchandelijke Goden dienende, en aanbiddende: Hij verliet Jehova zijnen God, 22 en volgde den Godsdienst niet, die door hem was Voorgefchreven. Zijne Hovelin- 23 gen maakten eene famenz weering tegen hem, en vermoordden hem in zijn Paleis, maar 24
bet
vs. 21. Bijgeloof] Letterlijk: hij ging op de* geheelën weg, op welken zijn Vader gegaan was. tveg is bij de Oosterlingen, zoo veel als godsdienst. en dus vertaal ik vs. 22., doch dewijl hier van den Afgodifchen godsdienst der Heidenen gefproken wordt, heb ik vertaald, zoo als wij dien noemen zouden, indien wy zeiven fehreven, bijgeloof.



r44 Het II. BOEK der KONINGEN.
fch. des rijks voor Chü
333' ( • 642- -
het volk des lands doodde de gezaamlijke faamgezvvorcnen, en maakte zijnen zoon Jofia Koning. De overige gefehiedenis van 2$ Amon , en wat hij gedaan heeft, vindt men in de Jaarboeken der Koningen van Juda. Men begroef hem in zijn graf in den Hof 26 van Usfa, en zijn zoon Jofia werdt Koning in zijne plaats.
Cap. XXII.
Jofia regeert. Het Wetboek wordt wedergevonden, en maakt een zeer diepen indruk op hem. (-i Chron. XXXIV.)
XXII.
' Acht jaaren was Jofia oud, toen hij aan 1 de regeering kwam, en regeerde één ert dertig jaaren te Jerufalem: zijne moeder
was
In de één en dertig jaaren der regeering van Jofia, van het jaar der twee Rijken 333 tot 364, of, voor Christus 642 tot 611 (volgends ussekius ó41 tot 610) vallen zeer groote' veranderingen der wereld, die in het Boek der Koningen en Chronieken niet gewaagd worden, maar die op de volgende gefehiedenis eenen zeer grooten invloed hebben.
Volgends de Griekfche Gefchiedfchrijveren, breken de ScUthen uit hunne oude wooningen uit, verdrijven de Cimmeriërs, die naa klein Aiië vluchten, overwinnende Mediërs, worden het heerfchende volk in Afië, dringen door tot na Egijpte, worden van den Egijptifchen Koning Pfammetichus met groote gefchenken afgekocht, eene Horde van hun , die te Askalon den Tempel der hemelfche Venus plundert, vervalt iu «ene, te vooren bij dit volk onbekende, ziekte,' (da



Cap. XXII.
was Jedida, eene dochter van Adaja, uit Bozkat. Hij deedt, het geen aan Jehova a
weiOuden noemen ze, de vrouwüjke ziekte, en volgendsD>. hensler is zij niet anders dan dezelfde ziekte, van welke men voorwendt, dat zij uit Amerika tot ons gekomen is, en die men waarlijk nog hedendaagsch in de Tempelen van Venus opdoet, naar welke de Geneesheer ze ook benoemt, doch die veel ouder fchijnt te wezen dan de uitvinding van Amerika,) en eindelijk na 28 jaaren, worden de Scijtbeta door de Mediers, op een bruiloft befchonken zijnde, overvallen, en de Mediërs weder het heerfchende volk van Afië. Dit zegt ons Herodotus B. 1. Hoofdft. 103—106. het meest in orde, bij andere Schrijvers vinden wij den. togt der Scljthen tegen Egijpte, en hunne ziekte te Askalon insgelijks, Hier bij is de bij de Grieken zeer onbepaalde naam, Scijt/ten, onaangenaam, onder welken veele heel onderfcheidene bij hun onbekende volken famen voorkomen, zoo dat Wij in de daad niet weten, wat volk dit zijn mag, dat dit alles gedaan heeft ? of her ook heel verfchillende volken zijn, die in dc nocrdlijker gewesten woonden? Ondertusfchen valt dit alles bijna, volgends de berekening van Usferius, in den tijd van Jofia, de uitval derScijthen tegen de Cimmeriërs, in het jaar 640 voor Christus, hunne overwinning over de Mediërs in het jaar 634, en derbal ven hunne ilachting op een gastmaal in het jaar 606 voor Christus. Of Herodoots verhaal in alle (lukken gegrond «Ij, zal niemand beftaan te zeggen * ondertusfchen zijn zekere heefdzaaken buiten allen twijfel, inzonderheid de togt tegen Egijpte. Wanneer wij van denzelven in de gefehiedenis van Jofia* geen woord vinden, fchoon hij toch door. Palaestina zal gegaan zijn, is het duidlijk, dat hij het Joodfche land niet moet betroffen hebben, maar langs de zeekust*voorbij moet gegaan zijn.
In dezen zelfden tusfehentijd, ontftaat ook nog een heerfchend volk, eene groote Monarchie van Alië, met welke de lotgevallen des JoodlChen volks» K Van



iA6 Het II. BOEK der KONINGEN.
welbehaaglijk was , wandelende volkomen op den weg van zijnen vader David, zonder .
van Jofia's Iterfjaar af, op het naauwfte famenhanSen. De Chaldeën,'een groot, noordelijk, barbaarscli volk, dat te vooren ook reeds in zuidelijker gewesten bij Horden badt omgezworven, en uit het welk, omtrent den tijd van Jefaia , Aslijrifche Koningen volkplantelingen in de zuidiijker landftreeken aan den Eufraat gebracht, en aan het zelve landerijen fchijnen uitgedeeld te hebben , was uit zijne noordelijke gewesten uitgebroken, en hadt een groot en magtig rijk gefticht, waar van Babel de hoofdftad was. Dit volk zelf hadt weleer geene eigenlijk gefloten grenzen gehad, het woonde op de gebergten, die Armenië van Asfijrië fcheiden, maar ook buiten twijfel nog verder ten noorden, en , zoo als ik geloof, tot aan de zwarte zee toe. Ik wil niet bepaalen, of deszelfs optogt mede begrepen is, onder het geen de Grieken van de Scijtheu zeggen, want de Grieken zijn zelvenbijden naam Scijthen , te onbepaald , en van de uitbrekende Chaldeën hebben hunne Gefchiedfchrijvers, onder den naam van Chaldeën, in dien tijd niets. Het één en ander, dat zij zeggen, komt ook met de gefehiedenis der Chaldeën niet overëen. Alleen zoo veel is zeker, van Jofia's tijd af vinden wij Chaldeën, wier hoofdftad Babijlon is, en die Heeren van Afië worden. Babijlon heeft nu niet meer zulke arme kleine Koningen, als die was, die aan Hiskia gezanten zondt, en vervolgends aan de Asfijriërs geheel onderdanige Vorften; maar nu groote Wereldvorften, niet van Aramëifche maar Chaldeeuwfche afkomst. Dat ons Boek van deze grooote wereld - omwenteling niets zegt, is , volgends zijn plan, niet te verwonderen, want het handelt niet van de gefehiedenis van uitlandfche rijken , niet van de wercld-gefchiedenis, maar enkel vajj de |oodfche, doch mijne Lezers moeten ze weten, om, bij het einde der regeering van Jofia, en bij zijne opvolgeren, niet aan het voormalige kleine Babijlonifthc rijk, maar aan de groote Chaldeeuwsch Babij-
lo-



fcli. des rijks C AP. X X11. voor CT,r- 14.7
351. 624. ^'
der daar van, ter rechte of linkehand, af te wijken.
In het achttiende jaar zijner regeering, 3 zondt hij Safan, den zoon van Azalia, den zoon van Mefullam,den Monfterrolhouder in den Tempel, tot den Hoogenpriester 4 Hilkia, om het in den Tempel ingekomen, van het volk gegeven , en van de deurwachteren verzamelde geld af te vorderen. Dit zou 5 aan de genen, die tot herftelling van den Tempel befteld waren, worden overgegeven, om de arbeidslieden daarvan te betaalen, de timmerlieden, bouwlieden, metze- ö laars; en om hout en gehouwen fteenen tot herfteiling van den Tempel aan te koopen.
Voor
lonifche Monarchie te denken, wier wapenen onder ÏMebukadnezar werklijk langs de Afrikaanfche kusten , tot in Spanje toe zijn doorgedrongen.
vs. 3.] Dit 18 jaar van Jofia is nog, op eene andere wijze, merkwaardig: juist het eerde jaar van liet groote Chaldeeuwsch-Babijlonisch Rijk, wiens Koning, Nebukadnezar, het Joodfche Rijk verftoorert zal. Zie de aanmerking over ezech. I. i Nebukadnezars vader, dien fommigen Nabopolasfar, anderen Nehukadnezar den Eerften, noemen, was twee of drie jaaren te vooren aan de Regeering gekomen* en hadt reeds groote overwinningen behaald, maar in dit jaar moet zijn rijk eene zoodanige vergrooting bekomen hebben, dat de Monarchie van dit jaar af gerekend wordt* en het jaartal der Babijloniërs begint. Dit zal in 't vervolg tot beter verftand van dit Hoofdftuk veel toebrengen. Het is in de JEra van Nabonasfar het 120 of i27fte jaar.
vs. 4] Zie cap. XII. ii—17. JosiX fchijnt de daar door Joas gemaakte fchikkingen, tot verbetering van den Tempel weder ingevoerd te hebben.
K a



148 Het II. BOEK der KONINGEN.
,Vbor dit, aan hun overgegeven, geld werdt 7 geene rekening gedaan, want zij handel den op trouw en goed geloof. Bij deze ge 8 tegenheid zeide de Hogenpriester Hilkia tot
Sa-
vs. 8.Hilkia"] Naar mijn gevoelen, de vader van den Profeet Jeremiü. Doch hier omtrent denken anderen anders, en het is hier de plaats niet, om deze vraag te onderzoeken.
Boek der wet.] Het weleer door Mofes zei ven in den Tabernakel voor de Bondkist nedergeleitde oorfpronglijk afTchrift zijner Boeken: 5 B. Mos.XXXI 24 Dit was verloren, denkhjk, dewijl men het, ten tijde van Manasfe, ergens in den Tempel verdoken hadt, opdat het niet van dezen ïjverigen Afgodsdienaar befchimpt. of geheel vernietigd zou Worden: men hadt vereeten waar men het gelegd hadt, of hij, die het verborgen" hadt, was gcftorvcn, en dus werdt het nu, bij de herftelling van den Godsdienst, tot in het 18de jaar van Jofia vermist.
Dit kan niet het eenige toenmaals in de wereld overige Exemplaar van Mofes Boeken geweest zijn en •daar van zegt ook de Schrijver geen woord, maar het heilige echte Tempel-Exemplaar. Wij vinden toch onder Hiskia, Mofes wet als bekend en voorhanden ' alfchoon ook zijn zoon , Manasfe, nog zoo zeer tegen dit boek gewoed , het in de huizen opgezocht en verbrand hadt, waarvan wij in de gefehiedenis geene fpoor vinden, zou hij toch onmogelijk alle de af. 'fcnriften hebben kunnen vernietigen. Over de X ftammen onder de Asfijrifche heerfchappij hadt hij toch •metste bevelen, bij dezen zouden dan nog affchriftea der wet gebleven zijn, en men zou ze van hun heb ben kunnen bekomen. Warneer men den geheelen -gclijktijdigen Jeremia doorleest, die in het 13de jaar ■van Joiia begon te profeeteeren,zal men volftrekt niet op de gedachten komen, dat de wet in de vijf eerde jaaren van zijn" Profeetisch ambt geheel ontbroken ,hebbe, en vervolgends op ééns als een re vooren on. bekend boek _ weder verfcheenen zij. (In 't voorbijgaan.



Cap. XXII. 1 X49
Safan, den Monfterrolhouder, ik heb het Boek der Wet in den Tempel weder gevonden, die gaf hij aan. Safan, die er in las. Safan, 9 de Monfterrolhouder, kwam bij den Koning, dien hij antwoord bracht, en zeide: Uwe knechten hebben al het geld, dat in den Tempel voor handen was, weggenomen, om aan de Bouwmeesters van den Tempel gegeven. Ook 10 gaf hij den Koning te kennen, dat de Pries-
gaan, ééne zijner Leerredenen Hoofdfl. X. i—ï7j fchijnt, bij gelegenheid van het wëdervinden van üit echt Exemplaar, gehouden te zijn.) _
Het echt Exemplaar van Mofes mogt m het i8cie jaar van Jofia', naar de gewoone tijdrekening 857 , naar de mijne (zie de aanmerking over 1 kon. VI. i.) 969 jaaren oud geweest zijn. Dat er bandlchrilten zijn van dien ouderdom, daar aan zal niemand twijfelen, wij hebben er toch van het Nieuwe Testament en van oude Schrijvers eenigen, die 1200 jaaren oud zijn, en onder dezen heeft geen één die zorg. vuldige, heilige bewaring gehad, zoo als dc Boeken van Mofes, die In het Heiligdom gelegd waren; derhalven is er van dien kant niets tegen de gefehiedenis in te brengen. Doch ook dit, denk ik, verftaat zich vanzelf, dat een handfehrift, bijkans duizend jaaren oud, op veele plaatzen verbleekt, en over geheel, uit hoofde der verandering in de hand en letters, niet voor elk eenen, die zich niet op het lezen van oude oirkonden hadt toegelegd, gemaklijk te lezen geweest is: eene aanmerking, welke invloed heeft op het volgende. Zelfs dan, wanneer hier ftaat, en deze las het, kan iknaauwlijks anders denken, of Safan heeft het, met hulp van den Hoogenpriester, gelezen, die hem eenige plaatzen heeft helpen lezen; want een zoo oud Handfehrift te lezen, is meer de zaak van den Geleerden, dan van dien Krijgsbedienden, die de monfterrol in handen hadt, en het landvolk tot dg krijgsdienileu uitkoos.
K 3



150 Het II. BOEK der KONINGEN.
ter Hilkia hem een boek gegeven hadt, het welk hij den Koning voorlas. Toen de n üonmg de woorden van het Wetboek hoor-
de,
vs. io. las den Koning voor,"] Dit is zeer wel te begrijpen, naderaaal de jonge Koning toch zelf een zoo oud boek niet lezen kon.
vs. Hier ontftaat de vraag, hoe konden de
Boeken van Mofes eenen zoo plotslijken en Herken indruk op den Koning maaken? Hadt hij ze dan te vooren nooit gelezen? was alles, wat daar in ftondt, nieuw voor hem? In de daad, ik onderneem niet, de vraag, of hij ze voorheenen gelezen hadt, te beantwoorden. Hij was in zijn achtfte jaar Koning geworden, en hadt dus in eenen hoogen trap eene Koninglijke opvoeding gehad, van welke het juist geen ftuk is, dat het jonge kind een zoo weinig vermaakend boek, als de vier laatfte Boeken- van Mofes grootendeels zijn , juist van woord tot woord doorleest: het vergenoegt "zich, met een uittrekzel der godsdienst-waarheden, zonder dc bron zelve geheel te beoefenen, en nog minder houdt het zich bezig met het burgerlijk recht, dat het grootfte deel van den inhoud der boeken van Mofes uitmaakt. Zouden er zelfs niet in Duitschland Vorften, goede en vroome Vorften zijn, die den Bijbel nooit geheel doorgelezen hebben, niet tegenftaande in onze Proteftantfche Kerk het lezen van den gantfchen Bijbel een gewoon gedeel te der opvoeding is, ten minften der gemeene voor lieden, die wezenlijk in Godsdienst-zaaken zeil ven behooren te leeren denken, en niet bloot aan hunne Leeraaren te gelooven ? Doch, hij hebbe ze doorgelezen, hoe veel blijft er van dit lezen in het geheugen hangen? hoe veel kan iemand in volwasfen jaaren, inzonderheid bij zekereomftandigheden,nieuw voorkomen, en geheel nieuwe indrukken maaken dat men voorheen werktuiglijk, en zonder er op te denken, dikwijls gelezen heeft?
Zoo veel is duidlijk: Safan leest den Koning niet tfe geheele vijf Boeken van Mofes voor, het welk
vee*



Cap. XXII. iSi
de fcheurde hij zijne kleederen, en beval t% Hilkffden Priester, Ahikam, den zoon
veele dagen zou verëiseht hebben «"^g"^ eedeelte van dezelven, waar voor de Koning^ver
SSken kon. de ^^^^^Zt XXVI. of 5 B. mos. XXVUL en «£°n £ zoo
worden, of. omdat zij bij geval i™^™^^ gen, of, omdat zij gemakluker « le«n 'lte der lerdom min f^'J^*^ felf dTn Ko-
tige omwenteling in de wereld! _ebruik;
wel Judas' raec m«* ltlch m de na"». K 4



l$2 Het II. BOEK der KONINGEN.
van Safan, Achbar, den zoon van Micha, Safan den Monfterrolhouder, en Afaia, eenen bedienden des Konings, heen te gaan, „ en Jehova voor hem, voor het volk, en S geheel Juda, wegens de woorden van dit gevonden boek, te raadpleegen, want,zeide hij, de toom van God is groot, die over ons ontJtoken is, dewijl onze vaders de woorden van dit boek niet gehoorzaam geweest zijn, om te doen , het geen ons daar in is voorgejchreven.
Daarop gingen de Priester Hilkia, Ahi- 14 tam, Achbar, en Afaia tot de Profeetesfe liulda, de huisvrouw van Sallum,denzoon van Pikva, den zoon van Harhas, den Kleederbewaarer, die in de voorftad van
Je-
nabuurfchap, tot aan Egijpte voorgedrongen, endoor den Afrikaanfchen Monarch lafhartig met geld afgekocht; men verbeelde zich Nabopolasfer, den Koning der tot hier toe barbaarfche Noordelijke Chaldeën, zedert tweebaren regeerende, groote overwinningen behaafende, en juist in dit jaar eene zoo groote, van welke het jaartal der Babijlonifche Monarchie aanvangt: en nu leze men de hier voor genoemde Hoofdftukken, men kome eens tot aan 5 B. mos. XXVÜI. 49. en wel met bewustheid van het overtreden des volks onder Manasfe * zal men zich van ontfteltenis kunnen onthouden' zal men niet gelooven, dat dit dreigend fchrift van den tijd fpreekt, daar men in leeft?
vs. 14. /« devoorjïad.~] Jerufalem beftaat uit meer dan eene ftad: geheel boven ligt Ziön, eene bijzondere ftad, met haare eigene muuren omgeven; beneden dezelve op eenen laager berg, de eigenlijke ftad, en ook deze fchijnt, volgends de gefehiedenis der belegering van Jerufalem, haare eigene muuren gehad te hebben, Qbr. XXXiX. 3.) verder ten Noorden, en pog laager fchijnt nu reeds toen eene voorftad geweestte



Cap. XXII.
153
Jerufalem woonde, en brachten haar deze boodfchap des Konings. Zij antwoordde: 15
Zoo fpreekt Jehova, de God van Israël, zegt den man, die ulieden tot mij gezonden heeft: zoo fpreekt Jehova, ik breng onheilen over deze 16 plaats en alle haare imvooners, dat alles, het geen in dit boek flaat, dat den Koning van Juda voorgelezen is. Daarom dat zij mij ver- 17 laten, vreemden Goden gerookt, en mij door
het
te zijn, misfehien terzelfder plaatze, waar, ten tijde van josefus, de zoogenaamde Nieuive Stad, Bezeiha, was.
vs. 16. Den Man vs. 18. den Koning van
Juda.J Het is duidlijk, dat hier de man, die Jehova vraagt, de godvruchtige Jofia, en de Koning van Juda van elkander onderfcheiden worden: alleen ftaan de antwoorden, die aan elk gegeven worden , juist omgekeerd, van het geen men verwachten zou. Aan den Koning van Juda zou, mogt men denken , geantwoord worden, dat het onheil niet af te wenden was, en gewis over het volk komen zou, dat zich al te zwaar verzondigd hadt, en ook vervolgends op nieuw in zijne zonden te rug viel; maar aan den Man, dat dit ongeluk in zijnen tijd niet zou komen. Dit is nu juist omgekeerd, zoo wel in ons boek, als 2 chron. XXXIV. 23. 26. Ik kan mij niet onthouden te denken, dat hier, door de fchuld der Affchrijveren, de naamen, Man en Koning,verset zijn, maar de fchrijffout is zoo oud, dat hij in alle onze Handfchriften en Overzettingen der beide Boeken ftaat, ik durfde derhalven niet waagen, om mijne, anders bijna tot zekerheid klimmende, gisfing in den tekst te brengen: Tevens is het niet kwaad, dat deze zoo heel duidlijke fchrijffout ftaan blijft, en ons leert, dat deze Boeken niet zonder fchrijffouten tot ons gekomen zijn. Hier behoeft men flechts te Jezen en te oordeelen.
K-5



154 Het II. BOEK der KONINGEN,
het maakzel hunner handen tot toorn verwekt hebben, is mijn toom over deze plaats ontvlamd, en zal niet gebluscht worden. Maar aan den 18 Koning van Juda, die ulieden zendt, om Je. hova te vragen, zult gij antwoorden: Zoo verklaart zich Jehova, de God Israëis, nopens de woorden, die gij gehoord hebt; dewijl uw hart 19 week geworden is, en gij u zeiven voor Jehova, uwen God, verootmoedigt, nademaal gij gehoord hebt, wat ik tegen deze plaats gefproken heb, om die tot een fchrik en vloek te maaken, dewijl gij uwe kleederen gefcheurd, en voor mij geweend hebt, zoo heb ik u ook verhoord, fpreekt Jehova. Ik zal u tot uwe voorvaderen in de 20 herberge laten ingaan, dan zult gij veilig in het graf rusten, en uwe oogen zullen het onheil niet zien, dat ik over deze plaats laat komen. Dit antwoord brachten zij den Ko» ning weder.
Cap. XXIII. 1—30.
Her (lelling van den Godsdienst, (z Chron. XXXIV. 29—XXXV. 19.)
De Koning deedt hier op alle de oudften 1 van Juda en Jerufalem famenroepen, ging 2 in den Tempel van God, verzeld van gantsch Juda, alle inwooners van Jerufalem, de Priesters, Profeeten, en het gantfche volk, van den kleinften tot den grootllen, en las hun de woorden van het in den Tempel ge-
von-



Cap. XXIII. isS
vonden boek des verbonds voor. De Ko- 3 ning ftondt op zijne gewoone verheven plaats, en maakte voor God het verbond, dat zij van gantfcher ziele Jehova volgen, alle zijne geboden van alle foorten waarnemen, en de woorden des verbonds, in dit boek gefchreven, wilden houden: het gantfche volk ftondt bij het maaken van dit verbond. Vervolgends beval de Koning den 4
Hoo-
vs 2. Boek des verbonds."] Ik verfta juist die Jrlaofdftukken van het derde en vijfde Boek van Mores over wier inhoud de Koning zoo verlcbnkr was ; in dezelven maakt God met het Israëlitisch volk een verbond. ,
vs. 4.] Ik geloove niet, dat alle deze fchandlijke Afgodsdienften onder Jofia tot in het achttiende jaar van zijne regeering en daarenboven zelfs in den Tempel voortgezet zijn, nademaal wij er in Jeremia niets van lezen: dan, het fchijnt, dat de bijgeloovige Altaaren ftaan waren gebleeven, en niet verftoord waren • alhoewel er niet meer op dezelven geofferd werdt, omtrent, zoo als wij de welëer aangebeden beelden der Heiligen in onze kerken lieten ftaan, zonder ze daarom aan te bidden. Doch, ook dit wil Jofia niet verder dulden. De vraag, of men overblijfzels des bijgeloofs zal laten ftaan , heeft zekerlijk een dubbel handvatzei, en moet naar zekere omftandigheden met neen of ja beantwoord worden: doch, volgends de Mofaifche wet moesten zij, ongetwijfeld, verftoord worden, en zulks, naar de denkwijze der toenmalige tijden, noodzaaklijk; want zij hielden nooit op verleidend en bennetlijk te zijn, nademaal bijgeloof en veelgodendom de algemeene menfchenzin van alle volken was. Mof. Recht. §• 238. Nutn. 3. Als dit, het geen naar de letter der Mofaifche wet billijk hadt behooren te gefchieden, niet te vooren gefchied was, zoo was wel de lange minderjaarigheid des Korte er dc oorzaak van, deze duurde, volgends het 0 He-



156" Het II. BOEK der KONINGEN.
Hoogenpriester Hilkia, den onderpriesteren, en den deurwachteren, om al het gereedichap uit den Tempel weg te doen, dat voor Baal, voorden God des Boschs, en voor het gantfche heir des Hemels gemaakt was, dit verbrandde hij buiten de ftad in het dal Kidron, en liet de asfche daarvan naa_ Bethel dragen. Hij verdelgde de Af. < godspaapen, die de Koningen van Juda aangeiteld hadden, en verbrandde hen op de hoogten, in de fteden van Juda, en rondom Jerufalem, als ook allen, die den Baal, de zon, de maan, den ftarren, en al het heir des Hemels geofferd hadden. Het Af- a godsbeeld des Boschs liet hij uit den Tem pel weg, en buiten voor de ftad in het dal Kidron brengen, alwaar hij het verbrand.
de,
Hebreeuwfche recht, tot in het 25fte jaar van zijnen ouderdom, dat is, het j7 van zijne regeerin^ Tevens kon men waarlijk, uit hoofde van de groote verkleefd
om deZe bijgeloovige altaaren te verftooren, en het voor genoeg te houden, die ongebruikt zoo als an dere gemeene fteenen, K laten tean '
Ia het dal Kidron^ Een gedeelte van het dal Kidron werdt, naar het fchijnt, voor onrein geacht nnsfch.cn omdat het eene geméene be^^aafplaats was Br* 6. ik zou zelfs hebben kunnen overzetten, zoo als wezenlijk eenige Ouden zijn voorgeg an het doodenveld Ktdron, maar eene twijfeling of ook
^stspsasgoed zou 3



Cap. XXIII.
*S7
dc, of tot ftof vergruisde, en de asfche daar van op de gemeene graven wierp. De 7 huizen der fchandjongens in den Tempel verftoorde hij, alwaar vrouwen tenten weefden voor het Bosch. Hij liet, uit alle de 8 fteden van Juda, de Priesters komen, en ontheiligde de verboden altaaren, alwaar de Priesters te vooren geofferd hadden, van Gibea af tot Beërfeba toe, ook de altaaren voor de poorten, voor de deur van Jofuii, den Stads-hoofdman, ter linke hand, bij
den
vs. 7.] Dit vers heeft eenige duisterheid, denklijk door fchuld van een gebrekig affehrift. Zoo veel ziet men wel, dat er in den Tempel zei ven twee der grootfte verfoeilijkheden van het Heidensch bijgeloof geweest zijn,
1) Buizen van fchandjongens, dat is, ontuchtige huizen , in welken jongens tot jongensfehande gehuurd werden, en wel als een dienst van eene Heidenfehe Godheid, waarvan het geld aan die Godheid , dat is,
'aan derzelver Priesteren, ten deel viel.
2) Huizen, in welken vrouwsperfoonen tenten voor het bosch weefden, onder welken dan weder ontucht, doch met vrouwsperfoonen , en dus geene onnatuurlijke, gepleegd werdt. Dat het in deze weefhuizen ook niet kuisch toegegaan is, zal men buiten, dien vermoeden.
In dit vers komen, naar onze leeswijze, de beide huizen voor, als of zij bij één geweest waren , waar aan ik nogthans twijfel, ten minften volgens van elders bekende Heidenfehe zeden, en zelfs naar de hedendaagfche gewoonten van plaatzen der ontucht, dewijf jongensfehande en ontuchtige vrouwsperfoonen niet goed met elkander over weg kunnen. Ik vermoede, dat er een woord weggevallen is: en de hutzen, alwaar vrouwen tenten voor hst bosch wee/den.



158 Het II. BOEK der KONINGEN.
den ingang der ftadspoort. Nu offerden 9 deze Priesters wel niet op den altaar van Jehova te Jerufalem, doch zij aten evenwel onder hunne broederen de ongezuurde brooden. Hij ontwijdde het Thofet in het lo dal Hinnoms, opdat niemand daar zijnen zoon of dochter meer aan den Moloch ver. branden mogt. Hij fchafte de zonnepaar- 11 den af, die de Koningen van Juda, bij den ingang des Tempels, bij de kamer van Ne. thanmelech den gefnedenen in Farurim gehouden hadden, en verbrandde de wagenen
der
vs. 9.] Ik heb dit vers vertaald, zoo als ik het voor mij vond, zonder het met zekerheid te verdaan. Gemeenlijk wil men, dat de Priesters van Aarons geflacht, die te vooren den Afgoden geofferd hadden, niet aan het leven geftraft, maar alleen voor het leven van het Priester-ambt uitgefloten zijn. In de daad, dit zou aanftootlijk zacht met de Priesters gehandeld zijn, aan welken zoodanige misdaad eer fcherper, dan aan anderen, behoorde geftraft te' wezen.
Naar mijne gedachten, doch in welken ik niet zeker ben, zegt dit vers: die Priesters, die te vooren met het opruimen der onreinheden uit den Tempel, en met het verbranden van menfehen beenderen op de Afgods-altaaren te doen gehad hebben, moesten zich, als verontreinigden, tot dat zij gereinigd waren, van het offeren op den altaar onthouden : doch bij het nabij zijnde Pafcha werdt hun vergund, het Paaschlam te eten.
vs. 10. T/iofeii] De plaats in het dal Hinnom aan de zuidzijde van Jerufalem, alwaar men ae kinderen gewoon was te verbrandden. Wat de naam betekent, en van waar deze plaats dien gekregen heeft, daaivan weet ik niets met zekerheid te zeggen.
vs. 11. Farurim of Farvaim] een mij geheel onbekende naam.



Cap. XXIII. 159
der zon. Hij vernielde de altaaren op het 12 dak van het afgezonderde gebouw van Achas, die de Koningen van Juda aangelegd hadden, ook de altaaren, door Manaslè in de beide Voorhoven des Tempels opgericht, en liet het ftof daarvan in het dal Kidron werpen. Insgelijks verontreinigde hij de 13 altaaren voor Jerufalem, aan de zuidzijde van den affchuwlijken berg, die Salomo, de Koning van Israël, voor den Sidonifchen Gruwel-god, Astarte, voor den Moabiti. fchen Gruwel-god, Camosch, en denAmmonitifchen verfoeilijken Afgod,Melchom, gebouwd hadt. Hij verbrak de ftandbeel- 14 den, hieuw de bosfchen om, en liet doodsbeenderen op die plaats dragen. Ook ver- is woestte hij den altaar te Bethel, den Afgods.altaar, dien Jerobeam, de zoon van
Ne-
vs. 12. den affchuwlijken berg."] D. 1'. den Oliifi berg, aan de oostzijde van Jertifaiem. i. kon. XI. 7. Het is een fchimpnaam , die aan dezen berg gegeven wordt, met eene toefpeling op zijnen eigenlijken naam, hoedanigen de Hebreen er meer hebben. Masch heet bij hen Olie, en Maschchith, fchenddaaden, euveldaaden.
Men moet hier de aanmerking op vs. 4. herhaalen: Jofia wil ook de overblijfzelen van den voormaligen Afgodsdienst, die zelf misfehien voor lang kan opgehouden hebben, ook de puinhoopen der oude Altaaaren en Kapellen, niet meer dulden, hoe vervallen zij ook, na 351 jaaren (want zoo lang was Salomon reeds overleden) wezen mogten, maar hij verltoort ze, volgends de letter der Mofaifche wet, volkomen, zonder eenen fteen op,den anderen te laten.
Zuidzijde.] Letterlijk: aan de rechte hand. . vs. 15. den Afgods altaar ] Een imaad woord,



ioo Het II. BOEK der KONINGEN.
Nebat, de verleider van Israël, opgericht hadt, hij verbrandde en vergruisde den Afgods altaar tot ftof, en verbrandde, het bosch (*). Hier vraagde hij: Wat is dat 17 voor een grafteken, dat ik daar zie? De inwooners antwoordden: Het is het graf van den Profeet, die uit Judeë kwam, en dat alles voorzegde, het geen gij thans aan den altaar te Bethel gedaan hebt. Laat hem rusten, zei • 13 de hij, en niemand roere zijn gebeente aan. En dus redde' zijn gebeente ook het gebeente van den Profeet, die uit Samarië
ge'
dat de Schrijver bij het voorgaande, altaar, voegt, omdat hij den altaar van het gulden kalf voor niets anders dan voor een» Afgodsaltaar erkennen wil.
Verbrandde en verbrijzelde den Af gods- altaar tot ftof] Indien hij verbrand zal zijn, dan moet een gedeelte daar van verbrandbaar, d. i. van hout geweest zijn. Zelfs was dir het geval bii den Brandoffer-altaar van Mofes, 2 B. mos. XXVII. 1. alwaar men de aanmerking moet nazien. Ik gelooi wel, dat fcroboams altaar, even als die van Salomon, van fteen was, maar hij kan een houten bekleedzel, houten hoekpilaaren, aan welken de offerbeesten gebonden werden , gehad hebben : nu liet Jofia, het geen van hout was, verbranden, en de fteenen verbrijzelen.
00 Hier is in de vertaaling van den Heer michaëlis een geheel vers, het 16de, overgellagen, het welk in onze Nederlandfche Overzetting dus gelezen wordt: „ En als Jofia zich omkeerde, zag hij „ de graven, die daar op den berg waren , en zondt „ heenen, en nam de beenen uit de graven, en ver„ brandde ze op dien altaar, en verontreinigde dien, „ naar het woord des Heeren, dat dc man Goos „ uitgeroepen hadt, die deze woorden uitriep."
vs. 17. 18.] Zie 1 kon. XIII.
vs. 18. uit Samarië.] Samarië was, ten tijde,



C a p. XXIII. i6ï
gekomen was. Ook vernielde Jofia alle ig Tempelen der hoogten in de Samaritaan.
fche
toen deze Profeet leefde, nog niet gebouwd (zie de aanmerking over i kon. XIU. 32.) en de Profeet was lilt Bethel:'maar onze laater levende Schrijver noemt, raar het fchijnt, volgends de wijze van zijnen tijd,; het gantfche land der X ftammen, Samarië, omtrent zoo als misfehien iemand in onze taal zou kunnen zeggen , j u l 1 u s ces ar heeft groote oorlogen in Frankrijk gevoerd, en eene landing op Engeland ondernomen, niettegenftaande deze landen toenmaals niet Frankrijk en Engeland heetten, of waren, maar Gal* liè en Britannië.
vs. 19.] Hier, en reeds bij het 15de vers, kon eenen , in de gefehiedenis onkundigen, Lezer de twijfeling invallen, hoe Jofia iet dergelijks in her land der X ftammen, of, zoo als het hier heet, in het Sama. ritaanfehè land heeft kunnen doen, dat reeds zedert het zesde jaarvan Hiskia aan de Asfijriërs behoorde? en of de magtige Koningen van Asfijrië eene zoodanige geweldige Godsdienst-hervorming in hun land geleden, of onopgemerkt zouden gelaten hebben? Tot een volkomen: antwoord op deze twijfeling is het volgende genoeg; Het oude Asfijrisch Rijk was niet meer, maar met Sardanapalus, reeds ten tijde van Manasfe, ondergegaan; dit kan ik hier niet broeder uitnaaien, maar moet naa andere Gefchiedfchrijvers, bijzonder na Kalinskij (*) verzenden, die aan de gefehiedenis van Sardanapalus, zoo veel ik oordeelen kan, het meeste licht gegeven heeft. Onder wien de inwooners van bet voormalige Samaritaanfche Rijk der X ftammen, na den ondergang van het Asfijrisch Rijk, geftaan heb. ben, of zij volkomen vrij, dan of zij van eenige andere kleine Mogendheid afhanglijk geweest zijn,kunnen wij gefchiedkundig niet zeggen, want wij hebben van de gtfehiedenij dezer landen van Afië bulten den
BijCO Vatkima eVfervathnïhus ex lMoria Dioiori Skuli cilta res Sardanapcii iilujlrate.
L



wfa Het II. BOEK der KONINGEN.
fche fteden, die de Koningen van Israël, Gode ten fpijt, hadden aangelegd, en handelde met dezelven, zoo als met dien te Bethel, flachtende alle Priesteren dezer 20 Hoogten op de altaaren, en verbrandende menfchen-beenderen op dezelven, waarna hij na Jerufalem te rug keerde.
Hier na geboodt de Koning het volk, om 21 Jehova hunnen God het Pafcha zoo te houden , als het in dit Boek des verbonds was voorgefchreven, want van den tijd der Rich- 22 teren af, die Israël gericht hadden, en in den gantfchen tijd der Koningen van Israël en Juda, was zulk een Pafcha niet gehouden,
Bijbel geheel geene ooirkondcn of berichten, cn de Bijbel zwijgt er van. Men zou hier bijna het eerde denken, dat zij eene poos vrij en onafhanglijk geweest zijn, inzonderheid nadien, om dezen tijd,zoo groote omwentelingen zijn voorgevallen, en onbekende volken, welken de Grieken, met hunnen gewoonen naam van onkunde, Scijthen noemen, diep in Afië waren ingebroken, en tot aan Egijpte doorgedrongen. Indien zij vrij waren, of onder eene jiiet volkomen ingerichte en bevestigde regeering van eenig volk, ik weet niet welk? Honden, dan was het voor eenen nabuurigen Koning van Juda niet on« mooglijk, om zijne, in de daad min of meer geweldige, hervorming, en het affchaffen der overblijfzelen van den Afgodsdienst, ook in deze landen te volvoe» ren, wanneer daar, zoo als uit alle omitandigbeden fchijnt, dezelfde ijver voor den ouden godsdienst, en tegen den onredelijken afgodsdienst, ontwaakte.
vs. 22.] De plegtigheid van het Paaschfeest is, geduurendedengeheelen tijd,en zeker niet onder David, Salomon, en Hiskia, nagelaten, maar, naar het fchijnt, heeft men zich niet zoo heel ftipt naar de
yoor-



fcJi.desrSfcs- CaP. XXIII. voorChr. .KJ» 364. 611. *
den, als in het achttiende jaar der regeering 23 van Jofia. Ook ruimde Jofia alle dooden- 24 bezvveerers, waarzeggers, huisgoden, afgoden, en alle gruwelen in Judea en Jerufalem, uit den weg, en hieldt zich ftipt aan de woorden van het Wetboek, dat door den Priester Hilkia inden Tempel gevonden was. Voor hem is zijns gelijk niet ge- 25 weest, geen Koning, die zich zoo van gantfcher harte, en van gantfcher ziele, naar alle vermogen,en volkomen naar het voorfchrift der wet van Mofes, tot Jehova bekeerd hadt, en ook niet na hem. Doch 26 desniettcgenftaande liet Jehova zijnen groo. ten tooren tegen Juda, waartoe Manasfe hem door zijne menigvuldige, beledigingen getergd hadt, niet vaaren, maar fprak: Ook juda zal ik  gelijk Is vooren, Israël, van mijn aangezicht wegruimen, en deze ftad, die ik verkozen had, dezen Tempel, van welken ik gezegd had, hij zai naar mijnen naam genoemd worden, verwerpen. De overige gefchiede- 28 nis van Jofia, en wat hij gedaan heeft, vindt men in de Jaarboeken der Koningen van Juda.
In zijnen tijd deedt Farao Necho, de Ko- 29
ning
voorrchriften van Mofes gefchikt. Zelfs bij het Pafcha, dat Hiskia vierde, volgends 2 Chron. XXX. moest men toch uit nood van het een en ander, dat in Mofes wet gebeden was, afwijken, b. v. men moest het eene maand laaten vieren, en ook onreiren tot het eten van het Paaschlam toelaten, «v. 29. Farao Necho.J Een groot Koning, die^
h a tol-



164 Het II. BOEK der KONINGEN.
ningvan Egijpte, eenen togt, na den Eufraat ,
volgends de Griekfche Gefchiedfcbrijvers, Afrika heeft laten omvaaren, die ook de Roode zee met den Nifl door een Kanaal wilde verëenigen, waarvan hij echter afliet, nadat er reeds veel aan gedaan was. Zie Herodoot, b(j wien hij Neko of Nekos heet, B. n «. 158. 149- UI $• 42. Ook maakt HerodootB.n. 8 icq. van den oorlog, die hier voorkomt, gewag en ik zet zijne eigen woorden desMangaande hier, gedeelte-
. lijk, omdat zij aan het Bijbelsch verhaal in eenige «.ukken licht geven, gedeeltlijk, om de fixijdigbeid niet te verzwijgen, en die misfehien op re helderen, die men tusfehen Herodoot en den Bijbel (tusfehen bem, die op eene reize door Egijpte de Egijptifche Gefehiedenis verzamelde, en den inlandfchen geüjktijdigen Gefchiedfchrijver van Palestina) gelooft te vinden: ,, Toen htj van het graven van dit Ka-
■ „ naai afliet, wendde hij zijne geheele zorg ap " Daar eerden oorlogsfchepen
„ (eigenlijk, fchepen met drie Roeibanken) op de „ zee ten noorden van Egijpte, en in den Ara. „ btfehen boezem der Roode zee gebouwd, van „ welken nog heden de timmerwerven te zien „ zijn. Vfm dezen maakte hij gebruik, daar „ het nodig was. Te land floeg hij tegen de Si/. „ rters, bij Mag dol; behaalde de overwinning en „ nam daar op Kadijtis, eene groote Jladvan
1 „ Sijriè, in." Over dit verhaal maak ik eene en andere aanmerking.
. 1) Schepen aan te leggen, zeehandel te drijven was juist het tegengeftelde der oude ftaatkunde van de Egijptenaaren: en zelfs van dezen fcheepsbouw waren ten tijde van Herodoot enkel de werven overie de fcheepsbouw zelve was- derhalveo op die plaatzen' weder te met gegaan.
2) De Koning der Sijriërs, met welken hij een veldflag gehouden heeft, is zonder twijfel [oha De naam Sijriërs, moet niemand in de war helpen die aan den onzen, gaoden, gewoon is. Herodoot rekent het binnenlandfche Palastina, zoo als wij nog
xverk-



Cap. XXIII. ïffj
ftaat, tegen den Koning van Asfijrië, de
Ko-
werklijk in de nieuwe Aardrijksbefchrijving van Afië doen, tot Sijrie (hetwelk hij vande zeekusten,of Fen\! cie onderfcheidt); ook zijn de Jooden, wat hunne a komst;betreft, een Sijrisch, of/om met den Sjoel en het Oosten te fpreken, een Arameïsch volk. Abraham was unmers uit Mefopotarnië, of siram der beide rivieren, gekomen , en Jakobs moeders broeder . lab a n heet immers de grameer, of Sijriër. Van Magdol m 't vervolg. .
3) Kadijtis is'zekerlijk niet Karchemisch aan den eufraat, ook niet Kades in Sijrië, noch Kades in GaJiiee, van welken wij in de inlandfche gefehiedenis
(dt hejtae fhd)of bij ae Arabieren Makdis m EaiifnT rf-"' He,,1^om; meer daar van in het vervolg; m de Bijvoegzelen op de Hebr. Woordenboeken. He-
v-^LZmt^e ft^' Z0°. aL? z''j W deEgijptenaaren, ^ f.efclVedenis hlj °P «ws reize opzamelde, heette! JtiLI, °,et gl'oot<r vrj'anciiijke rijk aan den Eufraat. waartegen de togt eigenlijk gericht is, weet Herodoot dén Fnf£id,ehs I6 neder>ag. bij Karchemis aan ■SnS' r ' d'e N«hov,er j^ren daarna van Nebukadnezar ontving. De inlandfche Gcfchiedfchrijvers vanAfie zijn hier kennelijk (en wien zal dat verwon-
™£iiike'''dJa-nHerodo0t' ^'eflechts op zijne reizen verzamelde. Hij zegt ons nog, dat Necho vervolgends de regeering heeft nedergelegd, en aan zijnen zoon Pfammis overgegeven : waar aan misfehien de treurigheid over de groote nederlaag, waar door hit alles m Afie verloor, aandeel gehad kan hebben
legen den Koning van Asfijrië^ Hier kan ik het eigenlijk Asfijrifche Bijk niet verftaan: het oude en magtige was reeds voor lang met Sardanapalus ondergegaan; daar was wel een nieuw, veel kleiner weder ontftaan, doch welks grenzen zich zeker niet tot aan den Eufraat hebben uitgeftrekt. Wij weten er weinig van, dan dat Kijaxares, Koning van Medie, de Asfijnërs geflagen, en Ninive belegerd heeft, L 3 juisj



*66 Het II; BOEK der KONINGEN.
Koning Jofia trok hem te gemoet, en bleef in eenen vcldflag bij Megiddo:
zijne
Juist toen de Scïjthen uit hunno Noordlijke Jandfchappen uitbraken.
Josefos heeft daarom reeds gezien, dat er een ander Rijk bedoeld wordt, • en noemt QOudhed. %. 5. i.) de Meden en Babijloniers, die het Asfijrisch Rijk verwoest, en te onder gebracht hadtien. Meden en- Babijloniérs zijn nu wel geheel verichillende volken en Koningrijken, en .de togt kan onmooglijk tegen de-Meden gericht zijn geweest, die -aan den Eufraat toenmaals niets te zeggen hadden. De vijand, die vier jaaren daarna Necho bij Karchexnis aan den Eufraat verflaat, is Nebukadnezar, Kroonprins van het Chaldeeuwsch-Babijloniscb Rijk. Dit Jlijk wordt, naar het fchijnt, hier het Asiijrifche genoemd, omdat het het grootdc deel van het voormaJige magtige Asfijrifche Rijk, inzonderheid de landen .tusfehen den Eufraat en Tiger, te onder gebracht hadt. , Bij Megiddo!] Deze ftad ligt omftreeks den berg Karmel, aaneen meir van denzelfden naaln, (hefmater van MegiddoO uit het welk de kleine, door de oudfte glasfabrieken, die veele eeuwen lang als de eenigften in de wereld bekend waren , vermaarde vloed -Belus vloeit, en kort daar op in den zeeboezem bij Acko (het Ptolemais der Grieken) valt. Dewijl Megiddo noordelijker ligt dan het Joodfche Rijk , zou men zich kunnen verwonderen, hoe Jofia hier eerst »3en Egijptifchen Koning te gemoet komt, en den veldllag aanbiedt: men zou denken, dit zou hij, bij den''eerden uittogt uit Egijpte, neem eens, op de Joodfche grenzen, in gevalle Necho1 die hadt willen iaandoen, ofwel bij Rafia, of in het land der Filiftij■nen gedaan hebben, en niet eerst, nadat Necho reeds .vrij ver voorbij het joodfche Land is. Gefchiedkundig kan ik van deze zaak niets zeggen, dewijl de ongemeen korte oirkonde er van zwijgt-: maar volgends ■gisfmgen komt zij mij dus voor. FaTao Necho nam #iet den naasten weg- te iand uit Egijpta, deels, omdat



Cap. XXIII. I6>
dat deze, wegens de woeftijn Gofar of Gefar, die Egijpte van Sijrie fchcidt, voor een leger ten uiterften moeilijk is, deels ook, om het gebied des Konings van Juda niet aan te doen, dien hij, gelijk wij uit het Boek der Chronieken zien, geen aanleiding tot den oorlog geven, en in hem geen vijand te meer hebben wilde. Nademaal hij nu, tegen de wijze der Ègijptifche Koningen, vlooten hadt, zette hij zijn leger uit Egijpte na Acko over, maar vondt hier den Koning Jofia, dien hij zoo zeer gefpaard hadt, en floeg hem. Hoe Jofia daar toe kwam, om zich, tot het uiterfte ongeluk van zijn volk, zoo nodeloos, in dezen oorlog te mengen , of hij in een verbond ftondt met den Koning van Babel (Nabopolasfar, den vader van Nebukadnezar,) dan of hij vreesde, indien Farao Necho op zijnen togt gelukkig was, aan alle kanten van de Egijprjfche Mogendheid ingcfloten te zullen worden? weten wij niet: dit alleen zien wij, dat de Schrijver van het Boek der Chronieken dezen oorlog als nodeloos afkeurt, en in de daad hij is de oorzaak van al het ongeluk, dat van dien tijd af Juda getroffen heeft,, hetwelk door denzeiven eerst aan de Egijptenaaren , vervolgends aan de BabijJoniërs onderdanig, en na vérfcheiden pogingen, om het Babylonisch juk af te fchudden, geheel verwoest werdt. Naar het fchijnt, ftondt een Koning van Palaestina of ook j] echts van Judeë, er het best'bij, wanneer hij met niemand van zijne magtige nabuuren, noch met do Afrikaanfchen noch AfiSüfchen, bondgenootfchappen maakte, ten einde niet in hunne oorlogen ingewikkeld te worden : bij de Profeeten en in de gefchiedkundige Boeken van den Bijbel worden deze verbindtenisfeji geheel niet' bcgunftigd, en wezenlijk de gelegenheid van Palestina, en eene gezonde ftaatkunde, verboodt ze bijna algemeen.
Den naam der plaats, waar de veldflag is voorgevallen, vinden wij verfchillend opgegeven. De beide TJijbelfche Boeken hebben Megiddo, en dit wordt nog door zacharia XII. ii. bevestigd. Josefüs noemt Oudh. X. 5- i- eene geheel onbekende ftad, ftlenda, het welk eene openlijke fchrijffout is, of van dc Affchrijveren van zijne Boeken; of een, die in dat L 4 E*eIB"



Het II. BOEK der KONINGEN.
zgne bedienden brachten het lijk op eenen wa- 3* gen na Jerufalem, en begroeven hem in zijn graf. Het volk des lands nam zijnen zoon, Joacbas, zalfde hem, en maakte hem Koning in Jofia's plaats.
".'\,::^:':' . 'a cap.
"Exemplaar van den Hebreeuwfcben Bijbel, dat hij gebruikte, begaan was, ik geloof het cerite; evenwel js het vreemd, datjosEFUs ook elders in zijne zoo Vijdiopige Boeken nooit Megiddo, ook niet eens Kendevia, of Cendevia, (den Griekfchen en Latijnfcben naam van het water Megiddo,) noemt. Herodoot ftelt den veldflag bij Magdol, waardoor men, waarlijk aeerongerijmd,berin het 2 B-mos.XIV. 2. gewaagde» Migdol aan den Arabifchën zeeboezem verftaan heeft. Ceen Koning van Egijpte, die eenen togt voorbadt na den Eu'fraat, zou'niet alleen in het krijgswezen zeer .onervaren, maar eigenlijk niet wel bij zinnen moeten geweest zijn, inoien hij dezen weg, doorlouter Jwoeste wildernisfen, nam,) of een ander ia Egijpte Zelf, want toch Jofia zal, denk ik,: niet in' Egijpte gevallen zijn, en nog daarboven door de waterloze woellijnen, die voor Egijpte liggen. Men zou liever
-mogen zeggen, dat Herodoot in den Afiatifchennaam ■heeft misgetast, dan ook dit.is niet eens nodig,de flag kan bij eene kleine flad Magdol, omftreeks Megiddo zijn voorgevallen, dus noemen wij trouwens -ook heden dikwijls veldflagen dubbel, na ecné grooter of kleiner ftad, b. v. den ' Veldjlag bij L'utzen ook
.'•wel den veldjlag bij Leipzig. Magdol, of Migdol (Toorei]) is m Pafestma een zeer gewoone naam vair veele zelfs 111 de -aardrijkskunde onbekende plaatzen en wezenlijk ligt er omftreeks Megiddo eene ftad'
"MagdieY, die heel wél' ïlerodoots Magdol zou kun-
•2ien zijn.
vs. 30. 3f.] Het is duidljjk, dat Joachas niet de oudfte zoon van Jofia was, want hij-is 23, en zifn broeder Jojakim, die drie maanden na hem aan de regeering komt, 25 jaïren oud (vs. 35). Het volk ^verkoos hem derhalven, met voorbijgaan van den oud-
ftea



tch.des.rijks CAP. XXIII. VS. 31—35- VMiClB3 364; "ii.
Jodchas wordt van het volk tot Koning aangefield, en van den Koning Farao Necho . afgezet. (% Chron. XXXVI. 1—4.)
Drie en twintig jaaren was Joa'chas oud, 31 toen hij Koning werdt, en hij regeerde drie maanden te Jerufalem, zijne moeder,was Hamital, eene dochter van Jeremia, van Libna. Hij deedt, het geen Jehova mis- 32 haagde, zoo als zijne vaderen. Farao liet 33
hem,
ften broeder, tot Koning'; waarom ? dit kan men uit gebrek van berichten niet gefchjedkundig zeggen, doch" het is, wanneer wij Jojakim bij Jeremia als den on* rechtvaardigden Dwingland vinden, heel waarfchijnlrjkj dat hij reeds te vooren proeven van zijn karakter gegeven, en het volk hem des wegens niet tot Koning begeerd heeft.
Men gelooft gemeenlijk, dar Joiichas bij Jeremia* Hoofd/}. XX1J. 11'. Sallum heet, doch dit hangt enkel van de Joodfche Punten af, zonder welken men ook kan overzetten: zzant zoo zegt Jehova van het geluk <der gehoopte herdclling in het Koningrijk) ■van den zoon van Jofia (Oost. Biblioth. Th. XV. S. 181). Indien hij twee onderfcheiden naamen heeft, (gelijk ik niet geioove,) dan is Sallum zijn eerde, hem door zijnen vader gegeven, en Joachasxie naam , dien hij, bij het aanvaarden der regeering, heeft aangenomen. Zoo veel is zeker, hij is de zoon van Jofia , van wien Jeremia daar fpreekt, ook is uit die plaats'duidlijk, dat het Joodfche volk veel van hem gehouden, en om zijne terugkomst uit Egijpte gewenscht en' gehoopt heeft.
vs. 33.3 'Naar het fchijnt, keerde zich de ouder broeder Eljakim tot den Overwinnaar, en zocht van bem het vaderlijk rijk te verkrijgen, maar deze, wiens.
L 5 togt



x?o Het II. BOEK der KONINGEN.
hem, omdat hij zich Koning hadt laten maa.' ken, te Ribla,in het land van Hamath, binden»
togt niet eigenlijk tegen Jerufalem, maar tegen een' magtiger vijand aan den Eufraat gericht was, was intusfchen veel noordelijker tpt aan Ribla voortgerukt Hoejoachas m de magtvan den Overwinnaar gekomen is, dat die hem kon laten opfluiten? of een achtergelaten , of op nieuw uit Egijpte gekomen leger Terufalem veroverd, dan of de Koning zich, op bevel des Overwinnaars, in hoop op een beter lot, zelf re Ribla vervoegd heeft, om in het Rijk bevestigd te worden» kan men, uit gebrek van berichten, onmooglijk zeggen, doch het laatfte is mij het waarfchijnlijkst, want indien Jerufalem met geweld veroverd was geworden zou hij reeds daar, en niet eerst te Ribla , gebonden zijn geworden. b
In Iaater gefchiedboeken leest men hier een verhaal, (eigenlijk eene verklaaring van onze plaats, inaar zoo ftout aangenomen, dat men ze regelrecht als gefehiedenis verhaalt) die ik bijna niet zachter, dan eene openBaare ongerijmdheid, weet te noemen: na* dat Farao Necho Karchemis aan den Eufraat ■veroverd hadt, (waarvan de gefehiedenis der beide Boeken op dit jaar geen woord zegt, en ook Karcheinis geheel niet noemt,) zou hij te rug getrokken zijn, Jerufalem belegerd en veroverd, en vervol, gends Jbüchas te Ribla hebben laten binden. Karchemis of Cercufium ligt, wanneer men eene heel icchte lijn meet, ten minden 75 Duitfche mijlen van Megiddo, en met de omwegen, die men wegens bergen en woeftijnen nemen moet, gemaklijk 90, zo niet ico. Is het nu mooglijk, de verövering van Cer. «ufium, den terugtogt des Overwinnaars tot aan Ie. rufalem, en de verovering dezer Hoofdftad, infa maanden te beiluiten ? Daarenboven indien Farao Necho op den terugtogt na Egijpte Jerufalem veroverd en Joaenas afgezet heeft, hoe komt dan Joachas te Ribla, dat veele dagreizen noordlijker ligt dan [erufaferc ? Dit ongelooflijke moet men uit de gefehiedenis
door-



m.Mm Cap. XXIII. i?r
365., '■
den, en legde het. land eene boete op va» honderd talenten zilvers, en één talent rouds, Farao Necho maakte Eljakim, den 3* zoon van Jofia, Koning, veranderende zij. nen naam. 'in Jojakim, maar Joachas voerde hij na Egijpte, alwaar hij ftierf. Jojakim 3S gaf het gevorderde geld aan den Koning van Egijpte, maar bezwaarde, om hetzelve op te°brengen, het land met eene fchatting, tot welke ieder het zijne moest opbrengen.
Cap. XXIII. 36—XXIV. 7.
Jojakim, Koning van Juda.
. Vijf en twintig jaaren was Jojakim oud, toenhij aan de regeering kwam, en hij re- 36
doorhaalen, het is niet het verhaal van den Bijbel* maar alleen van zijne, in het rekenen of 111 de aardrijkskunde onkundige, • ten miniton ditmaa. met aan de aardrijkskunde of rekenen denkende Uitleggers, welke het Egijptisch Jeger door de lucht laten vliegenv
Honderd talenten zilvers.] Naar mijne rekening 70,000 rijksdaalers.
Eén talent gouds.] Naar mijne rekenmg 441a dukaaten. , . ,
Eene geringe fom , welke aantoont, dat de Joodfche Mogendheid toenmaals niet rijk , óf dat de Overwinnaar zeer goedertieren geweest is. _
vs 16.] Betreffende het bijgevoegde jaartal, her-> inner ik ilechts , dat ik de 3 maanden van Joachas regeering zoo genomen heb, als of de laatfte daar van in het begin van het volgende jaar viel, niet eigenlijk dat ik dit juist zoo vastgeloove, maar om, bij eene goede gelegenheid, met Usferlus endo gewoone ,



*?* Hêt II. BOEK der KONINGEN
fcli. des rijks * 369. voor Chr.'
S^zjBT te*J^^m: zijne moe- .
Jn zijn ujd trok Nebukadnezar, deKo 1
ning
mijne Lezers door dl ft • umZetm afgaan' indie11 ^enteks^ds^ gallen, die
het hoofd der bbdz iden I ftaan.«. (V'e boven aa« verJegen zoudenS Ook is ZlrË^r ™et onmidlijk, nLhet vertoonL ifch,e"W»n niet «has regeêrin/ Ln dp L -dne ""anden van J°ais nog eeni"e t'id verfn, g en"g Seko™n,.maar er niet naar hirS^on^1 *j de" tro™
*t wegvoeren vin ïcZhTnJ^ïM door & maar naar de uitfnraak en £1? " ondedigd was, PS -winnaar : waarmedenL ^f?h,kl5,I,g van den Over! J** konden. Dk alle le^il S8* maa"den ver'°jaarrekening want ik d?nt n,etyoor m«"e eigene
gaarn' wilde ^dUoZn " m *elke *
-enwel föÏÏSfe'? gelegen , want met hetzelve b£ m en 1?^ V6el aai1 dienstbaarheid onder de b k ! tI de 70 Jaaren der Pe", die ,ERE£* opperhee.fehapvoorzegd'heeft, en d\P „A a A. XXIX. 10.
Ik zeg *m^J^£SSJ£ en niPIr°0Pen-
begin met" het am deZe neemt eer« haar
chin XXIV Afvangen nemen van Joja-
Dan. L i 4 i, w4; \s\ 16 •■ do°h het blijkt uit veldtogt, enmen joS^ScTf t^* b« d««°
voornaams afkomst wdoZïï,êJlacht*
Hof



Ca?. XXIV.
ï73
ïiing van Babel, in het land, Jojakim, zich aan hem onderworpen hebbende, bleef hem
drie
Hof als bedienden te gebruiken, die hem te gelijk ook tot gijzelaars voor de getrouwheid der Jooden dienen konden } doch dit zal men echter niet hét begin der wegvoering des volks in de Babijlonifche ballingfchap noemen, evenwel zo men het doen wil, ik heb er niets tegen Nu zal er hier mijne Lezers, niet enkel geleerden, maar eiken Christen en Onderzoeker Van den Godsdienst, aan gelegen liggen, of deze voorzegging van jeremia ook wezenlijk vervuld is? of wezenlijk de fooden, zeventig jaaren voor hunne herfteliing door Cijrus, door de Babijloniërs onder het juk 'gebracht zijn. Het jaartal, dat ik boven aan het hoofd der bladzijde gezet heb, óoö voor Christus, is uit Usferius ontleend, niet, omdat ik het juist zeker voor het waare houde, (Usferius heeft zich bij hetzelve groote vrijheden aangematigd) maar omdat het het gewoonlijk aangenomene is, en ik, alfchoon ook de ftadsklok niet naauwkeurig loopt, mij echter naar deszclve en niet naar de zon fchik, om van de genen» met welken ik te fpreken heb, niet misverftaan te worden. Doch, eer ik van dit jaar, en de berekening dezer 70jaaren, fpreken kan, moet ik eerst de gefehiedenis verhaalen, zoo als zij uit ons Hoofdftuk en uit je rem. XLVI. 1—12. is faamgefteld.
Farao Necho, die met het Chaldeeuwsch- Babylonisch Rijk in oorlog was, en na den veldflag bij Megiddo, Jojakim tot Koning aangefteld hadt, deedt ee. nige jaaren daarna eenen zeer grooten togt na den Eufraat, op welken hij niet alleen de magt van Egijpte, maar ook van Ethiopië, en het westelijk Afrika, bij zich hadt. Nabopqiasfar, de Chaldeeuwfche Koning van Babijlon was, volgends Berofus, (wiena woorden j osefus in het eerfte Boek tegen Apiön §. 19. ons bewaard heeft,) wegens ouderdom niet in ftaat, om den veldtogt zelf te doen, (letterlijk, deszelfs ongemakken te verdragen,) hij droeg derhalven hec bevel aan zijnen zoon Nebukadnezar, nog Kroonprins, op, doch wiens groote overwinning hij niet lang overleef-



ï74 Het II. BOEK der KONINGEN.
drie jaaren getrouw, maar viel naderhand van hem af. Jehova liet tegen hem de hei 2
ren
leefde. Nebukadnezar floeg den Koning van Egijpte bij Karchemis, (Cercufium der Grieken, thans Kerkt (ie, daar de Chaboras in den Eufraat valt,) in een hoofdtreffen, waarvan het gevolg was, dat Necho alles verloor, wat hij in Afië bezeten hadt, en volgends vs. 7. van ons Hoofdftuk niet weder buiten de Ègijptifche grenzen ging. In het zelfde jaar, doch ik weet niet, voor of na dezen veldflag, fchijnt er een groot Congres der gezanten van veele volken, die zich tegen de aanwasfende magt van den Babijlonifchen Koning wilden verzetten, te jerufalem geweest te zijn, waartoe het XXV. Hoofdftuk van Jeremia behoort, dat aan deze gefehiedenis licht geeft, en van dezelve licht ontvangt. Hier op belegerde Nebukadnezar Jerufalem , doch Jojakim onderwierp zich fpoedig, liét zich van hem in het Koningrijk bevestigen, en werdt hem cijnsbaar, waarom wij van deze belegering in het Boek der Koningen niets lezen. Misfehien zou men hier ook geern de eigen woorden van Berofus aangaande dezen oorlog hebben, doch bij welken men moet aanmerken, dat, wanneer hij (openlijk een misflag,) zegt, dat de Koningen van Egijpte en Coelefijrië van Nabopolasfar waren afgevallen, hij of met elkander verwisfeld, het geen [ojakim eenige jaaren laater gedaan heeft, want in het eerst was hij toch geen onderdaan van den Koning van Babel, maar van dien van Egijpte, derhalven kon hij van Nabopolasfar onmooglijk afvallen; of, en dit is mij waarfchijnlijker, dat hij de trotfche taal der Jaarboeken van Aiiatifche Monarchiën fpreekt, die alle andere volken voor onderdaanen aanzien, zoo als bij voorbeeld de Chinezen, wanneer er een Europisch gezantfehap aankomt, in hunne Jaarboeken aantekenen, dat het de fchatting overgeleverd heeft. Nu zijn zijne woorden: Toen zijn vader Nabopolasfar hoorde, dat de in Egijpte aangeftelde Landvoogd, als ook die in Coelejijriè en Feniciè' (de bekende landen worden genoemd, het min vermaarde Judeë voorbijgegaan,
even-



Cap. XXIV. i7S
ren der Chaldeën, Arameen, Moabiten en Ammoniten los, en zondt hen tegen Juda,
om
evenwel waren alszïns de inwooncrs van Coelefijrië en Fenicië mede onder de genen, die tegen Babel ver* bonden waren jerem. XXV. 20. 22.) ware» afgevallen, en hij zelf de ongemakken van eenen veldtogt niet meer verdragen kon, Jlelde hij een gedeelte van het leger onder bevel van zijnen nu tot jaaren gekomen zoon Nebukadnezar, en zondt dien tegen hen. Nebukadnezar raakte flaags met de muitelingen, overwon hen in eenen vollen veldjlag, en bracht het land weder onder het rijk. Maar zijn vader verviel om dien tijd in eene ziekte, en overleed te Babel, nadat hij 29 jaaren geregeerd had.
Maar nu, in welk jaar van Jojakim valt deze gefehiedenis? Het opfchrift van het XLVlfte Hoofdftuk: van |eremiii noemt zijn vierde, dus ook het opfchrift van het XXVfte Hoofdftuk, dat, ten minften naar mijne en de bijna algemeene mening, tot dezelfde gefehiedenis behoort. Doch, dan. h i. wordt het derde genoemd, en wel nog met die zeldzame omftandigheid, dat Jeremia den flag bij Karchemis in het vierde, en Daniël deszelfs gevolgen, de verovering van |erufalem, in het derde jaar van Jojakim zet. Kan ér wel een openlijker ftrijdigheid zijn? en wien van beiden zal men nu geloven? De gewoone tijdrekening volgt Jeremia, en neemt het vierde jaar aan , dit heb ik voorheen ook gedaan, zelfs nog in de aanmerkingen op Daniël: alleen men zou kunnen vragen , moet dan een bloot opfchrift van een Kapittel in Jeremia boven -het geen daadlijk in den Tekst van Daniël ftaat, gekozen worden? Zou het niet beter zijn, het derde jaar aan te nemen? en als men dit doet, komen de 70 jaaren uit zonder dien dwang, dien onze Tijdrekenkundigea de tijdrekening en de getallen aangedaan hebben.
Maar nu, als ik eens iet heel ftouts zeggen mogt, het derde en vierde jaar is geene ftrijdigheid, dan alleen in de bewoording, het is hetzelfde, hetderd»
jaar



ï7$ Het II. BOEK derKÖNINGEN.
om het te verderven, gelijk hij door zijne dienstknechten , de Profeeten , gedreigd
hadt.
jaar van Jojakim! Te weteii het is het vierdejaar ais men onvolkomen jaaren mede telt, omtrent zoo als Christus 3 dagen in het graf geweest is, die toch eigenlijk maar een half uur des vrijdags, den geheelen zaturdag.en eenige uuren van den nacht van zondagdaar in heeft doorgebracht. Men (telje zich de zaak. dus voor: onze Koning, George de derde, kwam. den 25 October 1700 aan de regeering, wanneer wij nu geen voortgaand jaartal hadden , en iet was in Maart 1763gebeurd, zou dan de één niet kunnen -zeggen, in het derde jaar van George den derden? en de andere, in het vierde jaar van George den derden?. De laatfte telde 1760. 1761. 1762. 1763. vier jaar. Dit is het ongemak, de dubbelzinnigheid , die bijna onvermijdlijk is, wanneer men geen voortlopend jaartal beeft. Bij dejooden, die hun jaar niet van Januarij, maar van October beginnen, zou het dus ftaan : Jojakim zou kort voor October, ik wil ftellen in Augustus, Koning geworden zijn , dus in het jaar 365 der beide rijken. Als nu de togt van Nebukadnezer in het jaar 368 viel, ik wil weder ftellen, m Maart, dan was Jojakim daadlijk niet meer dan 2 jaaren 7 maandenKoning geweest, hij viel derhal ven in zijn derdejaar, dus fpreekt Daniël; maar men kan ook zeggen, hij viel in het vierdejaar van zijne regeering.
Maar, hoe zijn nu de 70 jaaren der dienstbaarheid te berekenen? Volgends den Canon van Ptolemeus regeert.
Nabocolasfar,(dus noemt hij Nebukadnezar.) 43 Iloaruda (Evilmerodach.) . . . 2 Niricasfolasfar. ... . 4 Nabonad. . . , .17
Dit zijn nu 66jaaren.
Hier te zeggen, dat er boven deze jaaren nog wel eenige maanden over geweest zijn, gaat niet aan, want dit zou tegen de gewoone wijze van Ptolemeus
zijn,



Cap. XXIV. 17?
gijn, die niet een Gefchiedfchrijver zijn, maar cena tijdrekening geven wil, want, wanneer bij eenen Koning no>' maanden overfchieten, dan fchrijft hij za aaiden volgenden toe, om altijd een recht jaartal .zonder breuk te hebben; ook rekent hij zeit met meer dan 66 jaaren, want Nabocolasfar komt ,n het jaar 143 aan de regeering, en Nabonad befluit de zijne in het jaar 209. Doch bij deze 66 jaaren moet men nog voegen:
1) In het begin één jaar, en nog wel eenige maanden, want Nebukadnezar behualdc deze overwinning t als Kroonprins in het laatfte jaar van Nabopolasfar; eene omftandigheid, die de Bijbel ons wel met meldt, maar die wij uit Berofus weten.
2) Od het einde , den tijd, toen Ktjaxares, ot, zoo als Daniël hem noemt, Darius de Meder , Cijrus Schoonvader, te Babijlon regeerde, omtrent twee jaaren: (dezen laat Ptolemeus uit zijnen Canon uit, dewijl hij zijne jaaren, niet om gefehiedenis en naamen van Koningen , maar om het gemak der tijdrekening bekommerd, aan Cijrus geeft.)
3) Het eerfte jaar van Cijrus, zelf als Alleenheerfcher in het welk, wel niet op deszelis ceiften dag. maar'na verloop van een'ge maanden, hij zijn gebod, liet uitgaan, hetwelk aan de Jooden de vrijheid vergunde Doch dan zou zeker dit gebod niet vallen,, zoo als men gemeenlijk gelooft, in het 211 maar 111 het 212 jaar van Nabonasfar.
De rekening zou dan, naar den Canon van Ptolemeus, dus uitkomen: in het i42fte jaar van Nabonasfar ,nog onderNabopolasfar.werdendeJoodendoor Nebukadnezar onder het juk gebracht, en in het 212de jaar (het eerfte, of, naar Ptolemeus, het derde van Ciirus) weder vrij, dat is in het jaar 535 voor phnstus. Her ben ik derhalven van de gewoone rekening, die 7e «6 iaaren voor Christus weder vrij laat worden, een iaar verfchillende, maar ik volg haar evenwel in detretallen,aan het-hoofd der bladzijden geplaatst, en verzende den genen, die derzelver gronden Wil weten, na, techronohgiafacra van usserius. Je^terz|r,e Annales ftaat. Hier uit volgt ook, dat ik de Babiilonifche dienstbaarheid met het jaar Ó05 voor Lnris-



178 Het II. BOEK oer KONINGEN.
rn£ gi0g Juda' naar de woorden «
Oods, dat het van zijn aangezicht verftoten werdt : wegens de zonden van Manasfe,
H?J dle hiJ bed/eve» ^dt, maa'rTn. 4 zondeiheid, wegens het onfchuldig bloed, 4
dig bloed gemaakt hadt: daarom wilde Tehoornet vergeven. De overige gefchiedl < ms van Jojakim, en alles, wat hVgedaan 5
heeft,
bTge?of;;b"toeWe, * « * «*» "«ja» «* duuveJe m <3c,.ma^e' doch'flechts korten3
niet als of dit eigenlijk verkleid wl ** omdat mijne Lezers bij dit woordenkel ItnJ?™ wooners van Sijrie denken, S niet Jan MefSn»* mie», die evenwel hoofdzaa'klijk gemeend z^ P0U" Moabnen^mmomten.-} Deze waren eXnnnV, «kanen, ook niet ééns bondgenoten Seffil
als overleggende, of hij Rabba der AmmS „f
overmagtigen vijand te doen hebben metee«eQ ;>•] Het uittrekzel der gefehiedenis van r„;, Jm, dar wij in ons boek hebben is kort - & fS ™£eens « I* geenSer tó'jS
mia'i



feb.tertjks Cap. XXIV. «««0». 179
3?6. 5 99*
heeft, vind men in de jaarboeken der Koningen van Juda. Jojakim onttliep met 6" Zijne vaderen, en Jojachin, zijn zoon, werdt Koning in zijne plaats. De Koning van 7 Egnpte deedt geenen krijgstogt meer buiten zijne grenzen, want de Koning van Babel hadt hem alles, wat hij te vooren bezeten hadt, van de Beek van Egijpte, tot aan den Eufraat, ontnomen.
vs. 8—17-
Jojachin regeert drie maanden, geeft zich over aan den Koning van Babel, en wordt met het aanzienlijkfie deel des volks na Babel in ballingfchap gevoerd. (2 C/mm. XXX VI. 9—10.;
Achttien jaaren was Jojachin oud, toen $ hij aan de regecring kwam, cn regeerde
drie
mia's leerredenen klaar is, dat hij een zoo zeer onrechtvaardig Koning, zelf misfehien onder alle Joodfche Koningen de fhoodfte, geweest is.
vs. 6.1 Ook hier ontbreekt het een en ander, dat zeer gewigtig is, en in het Boek der Chronieken gezegd wordt, en de vervulling is, van het geen Jeremia hem Cap. XXII. 18. 19- voorzegt.
vs. 8.] Nademaal Jojachin 18 jaaren oud, en dus naar her Hebreeuwfche recht onmondig was, ftondt hij onder voogd;jfchap zijner moeder, die vervolgends zelve uitgaat, om zich over te geven, en ook mede in ballingfchap verbuizen moet. vs 12.15. Zij wordt deswegens je r. XXIX. 2. de Regentesoi Vftrfhn, ïenaamd.
M %



' 180 Het II. BOEK dér KONINGEN.
drie maanden, zijne moeder was 'Nehufta, eene dochter van Elnathan, van Jerufalem. -Hij deedt, het geen Jehova mishaagde, zoo o als zijn vader. In zijnen tijd trokken de 10 bevelhebbers van Nebukadnezar, den Ko. mng van Babel, voor Jerufalem, en de ftad werdt belegerd. Nebukadnezar kwam zelf n iij de belegering, waar op Jojachin,de Ko- 12 mng van Juda, tot hem uitging, en zich overgaf, hij, zijne moeder, raaden, bevelhebbers, en hovelingen: Nebukadnezar nam hen gevangen in het achtfte jaar van
zijne
Vs. re. en gaf zich over..] Dit voeg ik er bij tot verklaaring der voorgaande uitdrukking: uitgaan heet OU dc Oosterlingen zich overgeven: de belegerden openen, wanneer zij zich willen overgeven niet alleen de poorten, en leggen de wapens neder , maar gaan ook ongewapend tot den overwinnaar uit. fohf'^r'r'J Hier,beSinc r,u eigenlijk de Babijlon!iche ballingfchap, 0f om beter te fpreken, wegvoering in -een ander land ; men verplantte hen in Kolo-' men en wees hun landerijen aan, die zij bebouwen tolden, bij voorb. zoo als wij uit Ezechiëlzien, die' mede onder de bannelingen geweest is, aan den vloed X,hakoras. Dan, niet allen werden weggevoerd ' (want eene Kolonie aanleggen, is kostbaar, eischt irl j. eerst toevoeren onderhoud, en van de Kolonisten, inzonderheid der armen, fterven veelen in een vreemd nog ..ongezond onbebouwd, laud vroeg: men verlies? derhalven ook het volk:) maar enkel die, van wel ken men vreezen kon , dat zij bij eene rebellie bruikbaar,-, 0f zelfs hoofden dèrzelve zouden kunnen zijn-de foldaaten,aanzienlijken, rijken; ook hier bouwlieden Smeden, en ilotenmaakers, opdat zij het volk niet op nieuw met wapenen voorzien, en de ftad verfterken jkunnen.
vs. 12. In het achtfte jaar zijner regeering]
Ive-



Cap. XXIV. 181
zijne regeering, en liet de fchatten uit den 13 Tempel van Jehova en het Koninglijk Pakis Jigten, en ailen gouden vaten, die Salomo gemaakt, en in den Tempel van Jehova nedergelegd hadt, het goud afnemen,,
zoo
Nebukadnezar beklom den troon in het vierde jaar van Jojakim , die elf jaaren geregeerd heelt: dit was derbalven het achtfte jaar zijner regeering. Je rem. Lil. 2$, wordt deze. wegvoering der Kolonisten., (want wij vinden toch geene andere onder Jojakims regeering en in deszelfs laatfte jaar,) in het zevende jaar van Nebukadnezar gefield. In dit fchijnt zij begonnen , en m het achtfte geëindigd te zijn: want, 'indien jojakim niet juist elf jaaren', maar alleen tot in het'elfde jaar geregeerd heeft, dan vallen zijn dood , en zelfs nog zijns zoo':s regeering van drie maanden, in het zevende jaar van Nebukadnezar.
vs. 13. allen gouden vaten — het goud afnemen!] Ik heb vertaald, zoo goed als ik kon, ten minften beter dan men gemeenlijk doet, hijfloeg alle gouden vaten aan fuk^tn ; dit pleegt mén toch niet te doen, omdat men dan het fatzoen verliest (en wien liet niet daarörn, maar enkel om het goud te doen was, die zou het laten fmelten); allerminst, wanneer mén heilige huisfieraaden, zoo als Nebukadnezar volgends dan. 1. i. doet, als zegetekens medevoeren, en in den Tempel van zijnen God plaatzen wil. Volgends de overzetting^ die ik geve, hadt Nebukadnezar alleen van de vergulde, of met goud overtrokken huisfieraaden des Tempels het goud laten afnemen. Dit is mij echter niet waarfchijnlijk, ook kunnen onmooglijk alle gouden huisfieraaden van hem aangetast zijn, want, bij het verbranden van den Tempel, na de laatfte verovering van Jerufalem, worden toch wederom gouden huisfieraaden weggevoerd. Cap. XXV. 35. In de daad, ik geloove, dat de leeswijze.verkeerd is, en dat het zijn moet, hij nam een gedeelte van alle gouden huisfieraaden enz. het welk bij dan. 1.2. uitdruk] ijk gezegd wordt: doch
M 3 na-



Het II. BOEK der KONINGEN,
zoo als Jehova gefproken hadt. Hij voer. 14 <le geheel Jerufalem, alle aanzienlijken en Krijgslieden in ballingfchap, (het getal der genen, die in ballingfchap gingen, was tien waend) ook alle bouwlieden, fmeden,en
flo-
liademaal ik, 0p onze plaats, geene zoodanige lees. "W.jze in eenig handfehrift vond, was het nog ook niet geoorloofd, om, in het vertaaien, naar bloote g'sfing, te veranderen, alfciioon bet ook Hechts Qm «éne letter aankwam.
VS, 14- Tienduizend.'] Op eene zeer wonderlijke wijze voegt men gemeenlijk deze 10,000 bij de7,000, die in het volgende vers voorkomen, om door, er icoo bij te voegen, i8,coovan te maaken; maar dan is er eene ftrijdigheid te vinden tusfehen onze plaats, en Jeg. Lfl. 28, alwaar de eerfte keer Hechts 3,023 in fcallingfchap weggevoerd zijn. Ik zou waarlijk mogen vragen, was het mooglijk, zoodanig optellen te ondernemen ? En aan den Schrijver eene zoodanige rekening op te dringen, volgends welke, bij alie bouw-, ff eden, /meden, en Jlotema akers vs 14., nog dui* Zend bouwlieden, Jmeden en fiatemadkers vs. 16, gouden gevoegd worden ?
Ik verfta de woorden dus; Tienduizend is het ge* <al van allen, die in ballingfchap weggevoerd zijn; onder dezen waren , volgens vs. j,6. zévenduizend foltdaaten: dus blijven er van den burgcrftand nog 3,000 over, Van dezen alleen, met weglating der foldaaten, fpreekt Jeremiij, en telt wat naauwkeuriger, met bijVoeging dertientallen en eenheden, 3,023. Onder dit naar het ronde getal 3,000.; en naar het naauwkeuriger * 3.023, zijn dan ook de 100Q bouwlieden, fmeden en floteraaakers begrepen.
Tienduizend man zijn eene zeer groote Kolonie, in, ^ «onderheid, dewijl het rijke en voomaairie lieden zijn, die niet alleen vrouwen en kinderen, maar ook bedienden mer zich naa het nieuwe iand nemen: ik weer, ze niet beneden de 60,000 hoofden te rekenen: maar misfehien bedroeg zij nog veel meer.
Vol-



<&.«tBrijks Cap. XXIV. TOorèlir-183
S76. 599*
flotemaakers, alleen bleef het armfte gedeelte van het gemeene volk overig. Ook voer- 15 de hij Jojachin na Babel, benevens des Konings moeder, zijn Haram, zijne gefnede- 16 nen, en alle voorname lieden in het land, alle krijgslieden, zeven duizend in getal, bouwlieden, fmeden en flotemaakers, duizend in getal, alles wat moed en vermogen tot den oorlog kon hebben, voerde hij in ballingfchap na Babel, en maakte Mattha. 17 jiia, Jojachins oom van vaderszijde, Koning, dien hij den naam van Zedekia gaf.
Cap. XXIV. 18—XXV. 21.
Zedekia, de laatfte Koning. Verovering en verwoesting van Jerufalem. (2 Chron»
XXXVI. 12 21.)
Een en twintig jaaren was Zedekia' 18 oud, toen hij aan de regeering kwam, cn regeerde elf jaaren , te Jeru-
fa-
Volgends de Leerredenen van Jeremia" was d't tevens het beste gedeelte des volks, aan het welk Goi, ;n dat vreemde land, geluk en zegen belooft; en de achterblijvenden zijn het flecbtite en ondeugendfte deel, die enkel rampen te wachten hadden, jeu. XXIV.
Bouwlieden, fmeeden en flotemaakers.] In het Hebr. (laan maar twee woorden, doch het eerfte bevat bouwlieden, en fmeeden (b. voorb. wapenfmeeden) onder zich, daar wij in onze ftal geen gemeenen naam voor hebben,
U 4,



184 Het II. BOEK der KONINGEN.
ftb.dcs rijks voorCluV
falem, zijne moeder was Hamural, eene dochter van Jeremia, van Libna. Hij deedt,' 19 liet geen Jehova mishaagde, alles wat Jojakim gedaan hadt. Door den toorn Gods 20 over Jerufalem en Juda, die met hunne verwerping van zijn aangezicht eindigde, gebeurde het, dat Zedekia tegen den Koningxxv. van Babel rebelleerde. In het negende jaar i van zijne regeering, op den tienden dag der tiende maand, kwam Nebukadnezar, de Koning van Babel, met het gantfche legervoor Jerufalem , belegerde het, en wierp eenen wal tegen de ftad op. De ftad hielde 2 • - :. - . - | de
vs. 18. HamutaJ7\ Zie Cap. XX!IL-3r. vs. ïg.] Uii Jeremia z.et men, dat'zijn'aart nieraoo fiiebd was, ais die.van Jojakim, doen hij ftondt bijna geheel onder de hoerfchjappij van. boozc rasdgegeverf, die hem peenfleepten tot het geen hij zelf met wilde, terwijl hij anders aan Jeremia veel gehoor gak Hij deedt. wel 'verleid, maar nogthans het geen jcj'kim gedaan hadt. b
vs. 20.] Hij fchijnt ook, volgends Jeremia, tot' deze muiterijen fiet hardnekkig volhouden in dezeivé •door anderen weggefleept te zijn. Ezechiël verwijt ze hem, te recht, als een mijneed, dien God niet ongeftraft zal laten.
vs 1. 2 ] De Jooden, die eene zoo groote niagt' anderhalf jaaren wedérftaan, moeten zich, in de daad zeer dapper verdedigd hebben ; inzonderheid fehijnen veigends Jeremia, in her dal aan de zuidzijde van ferufaiem , alwaar de vijver Siloam moest verdedigd worden, (die of den belegerden of den belegeraaren water kon geven,) ongemeen bloedige gevechten voorgevallen te zijn-.
Aan het hoofd der bladzijde zal men hier het jaar der twee rijken 387 geftcld vinden, dit is naar de
ge-



367. 538i
de belegering uit tot in het elfde jaar van. den Koning Zedekia, maar op den negen- 3 den dag der ... . maand, nadien de hongersnood in de ftad groot, en er geen brood
meer;
gewoone rekening, daar ik ook niets weet bij te voe-> gen, maar er eer een jaar van zou kunnen aftrekken. En evenwel fchijnt Ezechiël Cap. IV. 5. vandefchcuring der beide rijken tot de'verwoesting van Jerufalenr 390' jaaren te rekenen. Hij kon dit alles zeker beter weten dan wij, en.her is waarfchijnlijker, dat de fout van twee jaaren door ons, dan dat die doorhem begaan is, alfchoon ik hem mij ook niet als een' profeet verbeelde: doch, waar eigenlijk de fout zit, kan ik niet zeggen, en ben dus ook niet in ftaat, om dien te verbeteren , zonder mij in gevaar van nieuwe fouten te ftellen. Ik volg in dergelijke kleinigheden het gewoone, zoo als de ftadsrklok, alfchoon zij ook eenig» minuuten, of zelfs, zoo als in Gottingen dikwijls hec geval is, een half of heel uur anders Ioopen mogt, dan de zon. Denklijk komen deze twee jaaren uir eenige tusfehenregéeringen of tusfehentijden tusfehen de regceringen, 'daar de zoon den vader hier. niet önmidlijk, 'mar het eenvouwig recht van opvolging, op den fterfdag opvolgde, maar of door het volk verkozen, of door den Overwinnaar, Farao Necho ert Nebukadnezar aangefteld wordt, b. v. 1) Jofia, 2)' » Joachas, 3} Jojakim, 4) Jojachin, en 5) Zedekia., Hier moeten toch noodzaaklijk kleine tusfehenregéeringen .geweest zijn, welke heel wel te famen tweejaaren kunnen bedragen hebben.
vs. 3. der .... Maand"] Het getal ontbreekt hier, en niet alleen inden gedrukten tekst, maar ook in alle tot hier toe nageziene handfehriften; dan uit •jj. r. Lil. 6. ziet men, dat het de vierde maand (Ju/ij"). zijn moet.
v Hongersnood!] Ook dit doet de dappere verdediging der Jooaen eere aan, dat de belegering van an-, derhalf' jaar eerst door een hongersnood, die de J00-. den ter verdediging buiten ftaat ftelde, een einde M 5 neemt^



iSf? Hct ü. BOEK der KÖNINGEN.
meer voor het landvolk voor handen was, brak de vijand in de ftad, alle krijgslieden 4 ▼luchtten, door de poort tusfehen de beide" muuren bij den Koninglijken tuin, uit de ftad, de Chaldeën lagen wel rondom de ge. heele ftad, echter kwamen zij er door, en
wend-
"fleernt: maar tevens is ook historiesch merkwaardig, dat, in de beide groote belegeringen, die van Nebukadnezar en van Titus Vespafianus, ten laatften hongersnood tusfehen beiden komt, fchoon er geen woord Tan gebrek aan water gezegd wordt. Het fch'"jnt derïialven, dat de bron Siloam den belegerden rijklijk genoeg met.water verzorgde; en dat de Babijlon ers de met muuren omringde vijvers onder den berg Z ón, 5n weiken het opgevangen werdr, niet moeten veroverd hebben. Bij de belegering door Ttus Vespafia-«us, is het ftilzwijgen der Gefchiedlchrijveren van watergebrek, en dat zij duidlijkhongersnood noemen, nog zonderbaareT, nademaal in het eerst meer dan duizend maal duizend menfehen in de belegerde ftad waren: toen fchijnen nog andere waterfchatten, onmeetlijke.te vooren met water opgevulde regenbakken, te bulp gekomen te zijn, want voor 1000,000 menfehen zou de bron Siloam alleen niet hebben kunnen toereiken. Zie mijne verhandeling van de gewelven onder den Tempelberg en Ziön, in het zesde Jluk des derden jaargangs van het Qóttingsch Ma. ■gazijn.
vs. 4.] Het 39 Hoofdftuk van Jeremia heldert het een en ander in deze gefehiedenis op, alwaar men de aanmerkingen over het 3 en 4 vers moet nazien. De gantfche ftad was nog niet veröverd, maar alleen een deel van dezelve; de berg Ziön hadt zijn eigen muur; onder deszelfs voet, of tusfehen hem en den Tempelberg waren de Koninglijke tuinen, met een dubbelen muur omgeven: door dezen deedt Hiskia eenen uitval, en zocht te ontvluchten, of dooy te Haan,



Cap, XXV.
187
wendden zich naar de vlakte. Maar het $ Chaideeuwfche leger zette den Koning na, en achterhaalde hem in de vlakte bij Jericho, alwaar zijn gantfche heir van hemverilróoide, maar hij, de Koning zelf, werdt ge- 6 vangen genomen, en na Ribla voor den Koning van Babel gebracht, krijgsgericht over hem gehouden, de zoons van Zede- ? kia voor zijne oogen gedood, hij vervol, gends geblind, en met twee ketenen gebonden pa Babel gebracht. Op den zevenden der vijfde maand van g
dit
vs. 6. Na Ribla."] Zie dc aanmerk, over jer. XXXIX. 5.
vs. 7. geblind.] Aanmerk, over jer. XXXIX. 7.
vs. 8. Op den zevenden-] Jer. LH. 12. ftaat, op Qen tienden; cn eene oude overzetting, de Sijrifche, heelt hier, op den negenden, op welken, volgends den Joodfchen Kalander, het verbranden van den Tempel gevierd wordt; in de handfehriften zeiven is geena verfchillende leeswijze. Sommigen nemen de ftrijdigheid wc?, met te zeggen, dat hij den zevenden van den Koning afgegaan, en den tienden te jerufa» lem gekomen is: anderen willen, dat de. ftad vaij den 7 tot den 10 gebrand heeft. Ondertnsfchen zot» het niet onmooglijk 2ijn, dat de 7 en 10 der maand dezelfde dag ware, naar ondc-rfcheiden rekening, want fommigen beginnen de nieuwe maand met hecoogenblik, dat de zon en maan in conjunctie zijn, (dit zou de Mathematifche nieuwe maan zijn, en dus rekenen wijze in onzen Kalender) doch dc oude Jooden» integendeel, met den dag, dat de maan hei eerst zichtbaar wordt; deze beide nieuwe maanen kunnen nif fomtijds 3 maal 24 uuren verfchiilen: wanneer op den '7 terftond voor zons-ondergang de Mathematifche nieuwe maan is, kan fomtijds dc maan eerst op den avond van den ïoden zichtbaar warden.. De 7 zon
«mat



.188 Het II. BOEK der KONINGEN.
- dit jaar, .(het negentiende van Nebukadnezar, den Konmg van Babel) kwam Nebufaradan., de Overftc der lijfwacht, in dienst des Konings van Babel, te Jerufalem, ver-
- brandde den Tërnpei, het paleis des Komngs, alle huizen van Jerufalem, en alle 9 groote huizen, en liet door het Chaldceuw- iö fche leger, dat hij bij zich hadt, de muuren van Jerufalem rondom de geheele ftad floopen. ' Het overige volk, dat nog in de ftad u was benevens de overlopers, die tot de
. vhaldeen waren overgegaan, het overblijfzel van hét voorheen zoo talrijk volk, voedde Nebufaradan, de overfte der lijfwacht, uit het land weg, echter liet hij'eenieen 12 van het arme volk tot den wijn- en akkerbouw in het land te rug. De metaalen zul i* 3en des Tempels ,de Hellingen der wasvaten, en l;et koperen doopbad in den Tempel floe. gen de Chaldeën in ftukken, en voerden het metaal na Babel, insgelijks de potten, i4
t fchoe-
naar de Babijlonifche, de 10de naar de Joodfche reJce^%enaKaTehderkfjnnenzijn. In her 27de vers van 'ons Hoofdftuk vmden wij dezelfde vertfcheidenheia van den Kalender. Zie ook de aanmerking over dan X ' 4
vs. g. alle groote huizen^ Wanneer dit hier rders vertaa'd wordt, als jer. LIL ;i3. alle huize» éer grootten, dan is het geene onachtzaamheid, maar omdat ;k hier eene andere lezing voor mij vond. die den zin veranderde. '
vs. ir.] Het getal der weggevoerden is volgends jer. Lil. 29 — — 832 man, waar onder ik anderanaal enkel perfoonen van burgerlijken ftand verfta zoo als Jeremia ook bij de eerfte wegvoering de 7,coo ■foldaaten niet medetelde. •



Cap. XXV. ,g9
-fchoefelen, mesfen, fchalen, koppen; al het koperen huisraad, dat tot den dienst gebruikt was, koolpannen, fchalen van 15 goud en zilver, nam de Overfle der lijfwacht, ook de twee zuilen,het ééne doopbad, 16 en de Hellingen der waschvaten,die de Koning Salomon in den Tempel hadt laten maaken: het gewigt des kopers tot alle deze huisraaden kan men naauwlijks noemen. De zui- I7 len hadden elk achttien ellen in de hoogte, en boven dezelve was een koperen kapiteel drie ellen hoog met lofwerk en granaat- appelen, alles van koper, zoo als de ééne zuil was ■, zoo was ook de andere.
Ook
• vs. 16.3 Dit ziet men zeker, dat de fchat yan koper den Schrijver als zeer groot voorkomt; zij was alszins groot; doch ik geloof, dat een Schrijver van onzen tijd naauwlijks met zoo veel bewondering fpreken zou, want bij ons zou misfehien al het koper van Salomons Tempel, in vergelijking van het geen wij gebruiken , eene kleinigheid zijn : men denke Hechts aan het geen tot klokken en gefchut gebruikt wordt, of zelfs het geen thans tot het bekieeden der fchepen gebruikt wordt; alle* een gebruik van koper, daar .men in de oude wereld niets van wist. Maar daartegen is er nu ook onmeeüijk meer koper uit de aarde gekomen, inzonderheid in de noordelijke toen onbekende Landen, en er komt nog jaarlijks in eene aanwasfende menigte uit.
vs. 17- Drie ellen.] r kon. VII. en jer LH 22. zijn het vijf ellen. De JJitleggers leeren ons wel, dat vijf arte zou zijn, wanneer men er t vee aftrekt, die misfehien uitwendige iieraaden der ' iteelen zouden geweest zijn; maar ik geloof lie\er at drie een iebrijffout is, doch zoo oud, dat wij hem in alle handfchriir.cn vinden.



ïoo Het II. BOEK der KONINGEN.
Ook nam de Overfle der lijfwacht den i§ Hoogenpriester Seraja, en den tweeden Priester Zefanja, de drie deurwachters, en 19 uit de ftad eenen kamerheer, die over de krijgslieden gefteld was, vijf van degenen, die den toegang tot het Koninglijk vertrek gehad hadden, en zich nog in de ftad lieten vinden, den Monfterbevelhebber, die het landvolk tot kriygsdienften uitgelezen hadt, en zestig van het volk, die men in de ftad aantrof, en bracht ze tot den Koning van 20 Babel na Ribla, welke hen gezaamfïjk te 21 Ribla in het land van Hamath ter dood deedt brengen. Maar het volk moest zijn land verlaten.
fSi
vs. 18.] Dezen fcbijnen bij uitiïek aanftokers en deelgenoten der rebellie geweest te zijn.
vs. 19. kamerheer.'] Men kan ook vertaaien.: Een gefnedene. Het is in Afië niet ongehoord, dat gefnedenen krijgsbedieningen waarnemen, ja zelfs dat zi| legers in het veld aangevoerd hebben.
Vijf] bij Jeremia, zeven. Een van beiden moet een fchrijflbut zijn\ ik denk, de zeven bij Jeremiü.



C a *. XXV.
vs. 22—30.
t'9l
Verdere lotgevallen der genen, die nog het land gebleven waren, hunne vlucht na Egijpte. Verheffing van den gevangen Koning Jojachin-
Over het volk, dat Nebukadnezar, de Koning van Babel, in het Joodfche land 22; te rug liet, Helde hij Gedalia, den zoon van Ahikam, den zoon van Safan, tot Stadhouder. Wanneer de krijgslieden en hunne bevelhebbers dit hoorden, kwamen 2& zij tot Gedalia te Mispa, als ook Ismaël, de zoon van Nethania, Jochanan, de zoon van Kareach, Seraja, de zoon van ïanchumet, uit Netofa, en Jefanja, de zoon van Maachita, met hun volk. Aan 24 dezen en aan hun volk zwoer Gedalia eenen eed: dat zij niet behoefden te fchroornen, om zich aan de Chaldeën te onderwerpen; zij konden in het land blijven, alleen zoo, dat zij zich den Koning van Babel onderwierpen, in welken gevalle hun geen leed zou gefchieden. Doch, in de zevende 2§ maand kwam Ismaël, de zoon van Nethania, den zoon van Elifama, van het Ko. ninglijk bloed, en tien mannen met hem; dezen verfloegen Gedalia, benevens de Joo. den en Chaldeën, die bij hem te Mispa waren: Hierop maakte zich het gantfche volk, 2^
van
vs. 22-26.3 Twen vindt deze gefehiedenis ie&, al—XLlll. oraftaudiger.



ï02 HetII.BOEKdeuKON.Cap.XXV.
,, , ••, . voor Chr.'
fch, des rijks 562_
van den grootften tot den kleinften, en. alle Bevelhebbers, op, en trokken, uit vrees voor de Chaldeën, na Egypte.
In het zeven en dertigfte jaar na de weg- 2? voering van Jojachin, den Koning van Juda, op den zeven en twintigften dag der twaaltde maand, verhief Evilmerodach, de Koning van Babel, in het eerfte jaar zijner regeering, Jojachin, den Koning van Juda, hem uit de gevangenis ontflaande, hij tprak 2» gunftigmet hem, gaf hem den rang boven alle de Koningen, die benevens hem te Babel waren, liet hem de kleederen uittrek- 29 ken, die hij als gevangen gedragen hadt, en voegzamer aandoen, ook zoo lang hy leefde/bij zich aan zijne tafel fpijzen, ook 30 werdt hem een beftendig inkomen door den Koning te Babel voor al zijn leven toegelegd.
»j. 27. op den vjfijmh Volgends Jeremia, op den nfien. naar de verfchillende rekening der maan: de Óude Joodfche van de eerfte verfchijning der maan» en de Babijlonifche van de waare nieuwe maan al.