J. D. MICHAÉLIS
NIEUWE OVERZETTING
DES
OUDEN TESTAMENTS
MET
Aanmerkingen voor ongeleerden. In het Nederduitsch overgebragt.
XIV. DEEL.
Behelzende de boeken Es ra Nehemia en Esther.
TE DORDRECHT, Bij A. BLUSSÉ & ZOON,
e n
DE LEEUW & KRAP. MDCCXCIZ






VOORREDEN.
. \ * _ 1
M ag ik mijne Leezers wel op het gebruik der boeken Esra en Nehemia, met een paar woorden oplettend maaken? Een der voorj naamften gaat de zaak van den geopenbaarden Godsdienst in het geheel aan. De Jooden hebben zo veel van Esra, deszelfs verdienften nopens de herftellinge van Mofes boeken, en van de groote Sijnagoge, welker hoofd hij zoude geweest zijn, verteld; en Christenen hebben het nagezegd, ja zelfs de Leer raakende den Cdnon des Ouden Testaments, welke op het getuigenis van Christus en deszelfs Apostelen gegrond moet worden, op deze groote Sijnagoge gebouwd, zo dat deswegen tegenwerpingen tegen den geheelen Godsdienst konden ge* maaktworden;en zelfs de agterdogt ontllondjOfi EsraMofes boeken ook wel verdigt mogt hebben. Men leeze het boek Esra met aandagt door, dan zal men zien, dat niets van dit alles daar-; in ftaat, en dat dus alles te zamen heel ongeloofwaardige fabelen zijn van zulke Jooden, welke lang naa Esra,en nog lang naa de twee-
* * 4$



5v • VOORREDEN.
de verwoesting van Jerufalem doorTitus Vespafianus leefden. Dit heb ik in de aanmerkingen breedvoeriger voorgedraagen , en , ten einde de Leezer niet denken mogte , dat dergelijke dingen, mogelijk in een Apocrijph boek van Esra Haan, het welk menige bijvoegsels heeft, ook deze bijvoegzels geplaatst. Elk kan en zal nu met eigen oogen beproe» ven.
, Aan de gefchiedenis des Joodfchen volks, ïiaa de terugkomst uit de gevangenis van Ba. Jjel tot op Artaxerxes Longimanus, legt ons veel gelegen; zelfs om de voorzeggingen der Propheeten regt te begrijpen, en dan nog in menig ander opzigt; van deze nu zijn de boe. ken Esra en Nehemia, de eenige, egte bron.nen, maar tot nu toe niet altijd wél verftaan, -en dit heeft verwarring en misvatting in de hiftorie veroorzaakt. Jofephus is hier geene bron, geen getuige, maar fchept uit dezelve, en ook deze heeft ze, menigmaal, zeer verleerd, zelfs nog verkeerder dan onze laatere Uitleggers, verftaan; hij haastte zig, naar het £cjh|n,tvt£ vee}. Wil men nu betere gefchie»
48-



VOORREDEN. v
<^nis hebben, dan moet men ze uit deze boe. sen zelve neemen, en zij verdienden eene heel nieuwe, eigenlijk hiftorifche bewerking; zo veel als ik in ftaat was, heb ik mij toegelegd, om er in te leezen. De zes eerfre Capittels en een gedeelte van het zevende in het boek Esra zijn hiftorifche berigten vóór Esras tijd, Jaarboeken, welker Schrijver wij niet verder kennen, dan dat hij, of zij (want er kunnen wel meerderen zijn,)gelijktijdig zijn geweest: in het zevende Capittel agtervolgt Esra, welke vers 27. in den eerften perzoon begint te fpreeken, deze berigten tot het einde van het boek; en van daar af tot het boek Nehemia is. in de Joodfchegefchiedenis eene gaaping van 33 jaaren, dus bijna van een geheelen menfchen leeftijd. Niet eens word ons het jaar van Esras dood gemeld. Deze gaaping nu is wel zeer onaangenaam, doch onherftelbaar ; want ook Jofephus zelf, de voor 1700 jaaren leevende Jofephus , had tot op den tijd van Nehemia geene meer egte ftukken, dan wij. Dat in 33 jaaren veele gewigtige'dingen kunnen voorgevallen zijn,zal men buiten dat ver* 3 moe-



VOORREDEN.
rnocden ; maar uit het eerfte Capittel vatï Nehemia ziet men zulks zeer duidelijk; het fchijnt, dat een overval van nabuurige volken, die een groot gedeelte van Jeruialems muuren omverre haalden,in deze 33 jaaren plaats gehad hebbe. Men zal in de aanmerkingen op dit en het tweede Capittel daaromtrent meer vinden. Mogelijk valt de vervulling van eenige voorzeggingen van Zacharia juist in dezen tijd, van denwelken wij geene gefchiedenis hebben, en zo is het niet vreemd, dat wij ze niet verftaan: ook kondc Malachia wel in dien tijd hebben geleeft; want in het boek Esra en Nehemia vinden wij ten minften niets van hem ; ja ten tijde van Nehemia fchijnt geen Propheet in Judea geleeft te hebben; de ee. nige waarvan hij melding maakt, is een valsch Propheet. Op deze gaaping volgt nu het boek Nehemia, blijkbaar van hem zeiven gefchreeven, en behelzende de gefchiedenis van zijn eigen tijd en ftadhouderfchap.
Naa dit boek Nehemia is weer eene groote gaaping in de Joodfche gefchiedenis, alwaar het ons, tot op de boeken der Machabeën ,
aan



VOORREDEN. vu
aan egte ftukken en gelijktijdige berigten ont. breekt. Eenige van deze ftukken en brokken der gefchiedenisfe heeft Jofephus wel, maar die zijn toch te weinig, en ettelijke daarvan worden daarbij nog wegens den grooten chronologifchen misflag, en andere, bij voorbeeld de aankomst van Alexander den Grooten te Jerufalem , in twijfel getrokken. Zelfs eene voornaame, in dezen tijd vallende gebeurde zaak, welke wij uit het eerfte boek der Ma. chabeën weeten, dat vier Provinciën van het Samaritaanfche land, bij welke gelegenheid weete ik niet, aan het Joodfche gehegt wor. den, verhaalt Jofephus niet. Maar nu gaat er weer licht in de gefchiedenis op, eerst een gebrekkig, door het tweede boek der Machabeën, maar dan een grooter en helderer, door het oorfpronglijk in het Hebreeuwsch gefchreeven, doch tot ons flegts in het Grieksch gekomen, eerfte boek der Machabeën. Dit is, onder alle Hebreeuwfche gefchiedboeken, zelfs de Canonieke niet uitgezonderd, ten opzigte van zijne wijze van verhaalen , het .beste, dat is, duidelijkst verhaalend, en meer * 4 chro»



viir VOORREDE NV
chronologisch met naauwkeurige dagtekeningen, daarbij gelijktijdig, en, hoe meer men het beproefd , des te geloofwaardiger : het welke dan ook de rede is , waarom ik het, alhoewel het niet tot de Canonike boeken geteld word, in onze taal overgezet, en er mijne aanmerkingen bijgevoegd hebbe. Ik merk het als eene bijna noodwendige bijlaage tot mijne overzetting des Ouden Testaments aan (*). Waar het eerfte boek der Machabeën ophoudt, daar wordt Jofephus onze voornaamfte Schrijver in de Joodfche gefchiedenis, in het begin wel eenigzins gebrekkig en kort, maar vervolgens rijker in ftof.
Zonder tijdrekening en een agtervolgend jaargetal verftaat men eene gefchiedenis niet wél, en leest men dezelve niet met vermaak en deelneeming. En dit is de rede, waarom ik, zo veel mogelijk was, bij de boeken Esra en Nehemia, op den rand, twee jaartallen geplaatst heb, het jaar van Nabonasfar, en het
jaar
(*) De Nederduitfche vertaling dezer overzetting van het J. boek der Machabeën ziet mede het licht.



VOORREDEN. ix
jaar vóór de Christelijke tijdrekening, of, zo als wij gewoon zijn te zeggen, vóór de geboorte van Christus.
Of het boek Esther canoniek zij, zo als men gemeenlijk gelooft, of apocrijph, ja zelfs, of het egt, en eene waare gefchiedenis, of een verdigtzel zij, moet elk een zelf beproeven, (want zonder beproeving moet men het ook niet verwerpen,) en daarbij heb ik in de aanmerkingen, door eene openhartige aanwijzing der zwaarigheden, der geene zo wel, welke ik beantwoorden, als die ik niet beantwoorden konde, toegebragt, wat in mijn vermogen was. Wie het goed vind, die mag ook nog daar mede vergelijken het geen ik in de Oosterfche Bibliotheek , Deelll. Uadz. 12-38. Deel VI. bladz. 144-151. (*) heb gefchreeven, Vind men dat boek niet egt, dan verliest er de Godsdienst niets bij dan tegenwerpingen, die uit hetzelve tegen denzei ven gemaakt zijn.
Dit alleen moet ik nog aanmerken: bij het boek Esra en Esther heb ik niet flegts het He* breeuwfche boek overgezet, het welk in Lu.
thers
' (*) Hoogd, uitgave.



* voorreden:
thm Bijbel onder de Canonieke boeken ftaat'* maar er ook de afwijkingen en bijvoegzels der apocrijphe Griekfche boeken bijgevoegd. Dit achtte ik noodig, voor eerst, om de hiftorie, en om dat ik den navorfcher der Joodfchegefchiedkunde dienst wilde doen; ten twee. den, om dat het Griekfche boek Esra, zomwijlen, juifter is, dan het Hebreeuwfche, zo als wij dit hebben: ten derden, om dat Jofephus, wiens plaats in het boek tegen Appion bij het onderzoek nopens den Canon zo zeer gewigtig is, niet eigenlijk het Hebreeuwfche, maar het Griekfche boek EsraenEsther volgt, en derzelver bijvoegzels heeft: eindelijk, om dat deRoomfche Kerk de bijvoegzels van het Griekfche boek Esther voor Canoniek houdt, doch deze niet wél te leezen of te verftaan zijn, wanneer men ze, afzonderlijk, geheel aan het einde des boeks field, zo als de Latijnfche Overzetting, en Luther in de ftukken op Esther doen, maarzig beter laaten leezen en beoordeelen, wanneer men ze in orde, ter plaatze .vind, daar zij behooren.
Gottingen, den 6 Meij j783-
e S.



ESRA.






Jaar van Nabonasfer voor ^
atu 53Ö.
E S R A.
C a p. I.
Cijrus geeft den Jooden verlof, om naar hun land weder te keeren, en den Tempel weder op te houwen, ook laat hij hun de hüisfieraaden des Tempels wederge, ven.
En in het eerfte jaar van het Koning- i* rijk van Cijrus verwekte Jehova, die zijn
door
ts. i. Èii] Men zal zich misfchien verwonderen, hoe een boek met En een begin kan nemen? het komt daarvan, dat deze woorden, tot het midden van het derde vers, die trekke na Jerujaiem of Letterlijk, die ga op, uit het einde van het tweede Boek der Chronieken ontleend zijn, alwaar men ze 2 Cmron. XXXVI. 22. 23. vindt. Het zoo genoemde Boek Esra derhalven bevat een vervolg der Joodfche gefchiedenis, die in de Boeken der Chronieken aangevangen is. De eerfte Hoofdftukken Zijn zeker niet van Esra gefchreven, die zich zeiven »iet wel zoo zou geprezen hebben, als Cap. VII. 6. gefchiedt: maar eerst Cap. VII. 27. 28. begint Esra , die thans te Jentfalem gekomen is, te fchrijven»
Het geen ter verklaring van deze woorden nodig is, vindt men bij 2 Chron. XXXVI. 22. 25.
A 2 M



4 ESRA.
door Jeremia gefproken woord vervullen i wilde, den geest van Cijrus, den Koning
van
e JL -** - -»
In het eerfte jaar van Cijrus."] Ik gelood ve mijnen lezeren dienst te doen, de gehecle gefchiedenis verftaanbarer te zullen maaken, en gemaklijker om te onthouden, wanneer ik aan het hoofd mijner Overzetting (leeds de jaartallen bijvoege, gelijk ik doe; doch ik moet hun, van het begin af, die jaartallen verklaaren. Het zijn niet die van de Schepping der wereld, tegen welken ik» in de Aanmerking over Dan. XI. 7., belijdeiet te hebben, maer de twee volgende:
1) Het jaartal van Nabonasfar. Dit is een, ontleend uit den zoogenoemden Chronologifchen Canon van Ptolemeus. Deze Ptolemeus was een Wiskundige, en tevens een kenner der gefchiedkunde, in Egijpte, die in de tweede eeuw leefde, en onder den naam van een Canon, eene lijst der Asfijrifche, Medifche, Perfifche, Griekfche, Macedonifche, Egijptifche, cn Romeinfche Vorften van Nabonasfar af, tot op zijnen tijd, heeft nagelaten, en dit noemt men het jaartal van Nabonasfar. In het 20f> de jaar van deze tijdrekening, komt, volgends hem» Cijrus aan de regeering', maar daar voor moet ik» wanneer ik dit jaartal op den Bijbel wil toepasfen, het jaar 211 zetten: want Ptolemeus begint het jaartal van Cijrus met het jaar, toen hij Babel veroverde, maar toen regeerde Kijaxares als Opper- Koning nog twee jaaren, en het jaar, waar in Cijrus alleen begon te regeeren is het jaar, het welk de Bijbel het eerfte jaar van zijns regeering noemt. Men zal mij verftaan wanneer ik aan het hoofd der bladzijde; Nab. 211. zet: dat is, van Nabonasfar 2ti. en daarmede heeft men een voortgaand jaartal,
2) Doch dewijl men ook geern weten zou, hoe ver dit van onzen tijd af is, zet ik het jaar voot Christus geboorte, of eigenlijk voor onze Christelijke Tijdrekening rugwaards, en dat heet hier nu voor^ C/ir. 536.



Cap. I. 5
van Perfië, dat hij door zijn gantfche rijk uitroepen, en tevens fchriftlijk bekend ]iet maaken, het geen voigt: Cijrus de Ko- 2 ning van Perfiè enz. Jehova, de God deshe~ mels, heeft mij alle Koningrijken der aarde gegeven, en Hij heeft mij bevolen zijnen Tempel te Jerufalem, welk in het Joodfche land ligt, te bouwen. Wie nu onder u lieden van zijn volk 3 is, God zij met hem, hij trekke na Jerufalem , het welk in het Joodfche land ligt, en bouwe den Tempel van Jehova, den God van Israël, deze is de God van Jerufalem. Maar die ge- 4 nen, die achter willen blijven, mogen hen van plaatzen, daar zij in vreemdelingfchap blijven, met zilver, goud, goederen, en vee, onderfteunen, nog behalven de gaven, die zij ook vrijwillig voor den Tempel Gods te Jerufalem geven willen.
Nu maakten zich de hoofden der huisge. zinnen van Juda, Benjamin, de Priesters 3
en
vs 5-] Dit is nu niet zoo te verftaan, als of de in de Asfijrifche Ballingfchap gevoerde tien Hammen niet na Palaestïna te ruggekeerd waren: deze ftonden thans ook onder Cijrus gehoorzaamheid; zijn hevel fchonk dan ook aan hun, nadien zij tot het volk Gods hehoorden, vrijheid, om na hun vaderland weder te keeren. Het is zeker, dat zij er zich van bediend hebben, en i Makkab. V, 9—45. vinden wij Galiieë, en Gi!eHd,van Jooden bewoond. Landen, op welken de Hammen Juda en Levi geen recht hadden, maar die, gan andere (lammen behoorden. Ons boek befchrijft alleenlijk de gefchiedenis der wederkeering na Jerufalem , en het omliggende Judeë, en derwaards konden geene anderen dan die van den ftam Juda, Benjamin, en Leyi trekken, want het land aan de NoordA 3 zij-



$ ESRA.
en Leviten op, allen, wier geest God verwekt hadt, om na Jerufalem te trekken, en aldaar den Tempel van God te bouwen: 6 maar hunne nabuuren kwamen hun met Zilver vaatwerk, goud, goederen, vee, en rijke gefchenken te hulp, nog alles behalven de vrijwillige gaven (voor den Tempel.)
Ook liet de Koning Cijrus de gereed- j fchappen van den Tempel van Jehova, die Nebukadnezar weggevoerd en in den Tempel van zijnen God gelegd hadt, weder overgeven. Cijrus liet ze uit den 8 Tempel in de hand van Mithridath, den Schatmeester,geven, en deze telde ze toe
aan
Eijde behoorde aan den ftam van Benjamin, en dat aan de zuidzijde aan den ftam Juda, en de Godsdienst eisch%e, dat er Priesters en Leviten te Jerufalem waren.
Indien iemand van het geen ik hier kort zegge, ee. ne breedere uithaaling met gronden verlangde, dien verzende ik tot mijne Verhandeling de exfilio decent tribuum, de derde van mijne commentattones in focietate fcientiarum Goettingens; per annos 1758—1762. praelectae.
VS. 8. Sesbazar.~] Dat de Jooden in Babijlon voor een gedeelte, behalven hunne Hebreeuwfche naamen, ook Chaldeeuwfehe gekregen hebben, zal men zich uit Dan. I. 7. herinneren: zulk een Chaldeeuwfehe naam is nu Sesbazar kennelijk , gelijk als men uit den uitgang tzar, die in 't Chaldeeuwsch gewoon is, ziet.
Naar het gewoon gevoelen zal Sesbazar Sorobabel zijn: doch dit wordt mij zeer onwaarfchijnlijk, wanneer ik Cap. V. 14 16. leze, en bedenke dat Sorobabel daar fpreekt.



Cap. I. f
aan Sesbazar, het hoofd vandenftam Juda.
Dit was derzelver getal: gouden fchaalen, dertig; zilveren fchaalen, duizend; vaten
om
vs. 9—ii. 3 Ik moet bekennen, dat ik, voor denaaimen fchaalen, vaten om te fchtnken, dekzsls van fchaalen, geene eigenlijke zekerheid heb, maar alleen eene verkiezing deed, naar waarfchijnlijkheid: want hier ftaan woorden , die in de ouder Bijbelboeken geheel niet voorkomen. Het Hebreeuwsch in het Boek Esra is geheel anders, dan in Mofes: en zoo onaangenaam dit voor den Overzetter is, zoo gewigtig zou het toch voor den onderzoeker van den Godsdienst kunnen worden, en hem overtuigen, dat'niets ongegronder, ja niets laffer is, dan het Zeggen van bun, die voorwenden, dat Esra de Boeken van Mofes gefchreven, of ten minden uit oude ooirkonden faamgefteld, en ze de tegenwoordige vorm en ftijl ge. geven heeft.
Maar het geen in deze verzen den Lezer het meest bevreemden kan, is, dat uit de getallen.
30
iooo
30
410
iooo
2499
2499 uitkomt, en geenszins de fom 5400 vs. 11. genoemd. Het is klaar, dat hier in de getallen, gelijk pok zoo ligt gefchieden kan, veel misfchreven is. Om te verftaan, het geen ik hier, en over het tweede Hoofdftuk zeggen zal, moet men weten, dat eenige lijsten van ons boek meer voorkomen: 1) in ons boek, 2) voor de tweede keer in het Boek Nehemia, en dan 3) in een Apokrijf boek Esra, of de Priester A 4 8e"



8 ESRA.
om uit te fchenken, negen en twintig; gouden dekzels voor fchaalen, dertig zil- 10 veren dekzels van de tweede foort, vier honderd en tien; andere vaten, duizend. Alle de vaten, gouden en zilveren, vijfciui. u zend vierhonderd. Deze allen bracht Sesbazar, met de wederkeerende ballingen van Babel, na Jerufalem.
Cap.
genoemd, hetwelk wij enkel in hetGrieksch hebben, maar dat zeker uit het Hebreeuwsch vertaald is welk meermaalen eenen beteren Tekst heeft, en te'gelijk van eenen, der zaak vrij kundigen, Overzetter is? Ik zal het, in '( vervolg, kortheids halven, enkel het Apokrijfe Boek noemen, In het zelve vindt men nu Cap IJ. 12. 13. deze lijst dus:
gouden fchalen . . icoo zilveren fchaalen . . 1000 vaten om uit te fchenken . 29 gouden dekzels van fchaalen 30 zilveren dekzels . . 2410 andere vaten . . . 1000
fomma 5469
Dit ziet er waarlijk wat waarfchijiilijker uit.



9
Cap. II.
Lijst der genen, die het eerst na Jerufalem en Juda terug gingen, volgends hunne huisgezinnen en getal,
II.
Deze zijn de in het landfchap gebore. i nen, die van de genen, welke in balling-
fchap
" De hier volgende lijst vindt men ook nog op twee plaatzen in het Boek Nehemia Cap. VII. 6—69 en in het Apokrijfe Boek Esra, Cap. V. 8 enz., van welke gelijkluidende plaatfen ik ibmtijds zal moeten Ibreken. Namen en getallen zijn in deze drie berichten dikwijls zeer verfchillende, het welk ik niet altijd aanmerk, om den Lezer niet tot een last te worden : maar de Som 42360 is in allen dezelfde. Docht deze fom komt niet uit, Avanneer men de bijzondere getallen addeert, want die in het Boek Esra, geeft Hechts 29818, die in het Boek Nehemia 31101, en die in het Apokrijfe Boek, 33934. Het is derhalven klaar, dat er eenige getallen van de Affchrijvers , uitgelaten, of verkeerd gezet zijn, en wel in alle drie de Boeken, doch op onderfcheiden wijze, zoals ik fomtijds dit in de aanmerkingen bij eenige voorbeelden aanwijzen, waar de zaak zoo klaar is, dat ik ze mijnen Lezeren, zonder veel omflags en zonder hun geduld te vermoeijen, begrijpelijk kan maaken.
vs li In het landfchap.] Dus fchijnt hier Baiijlonië genoemd te worden.
Na Jerufalem en het Joodfche land.] Dus,, gelijk ik reeds over Cap. I. 5. aangemerkt heb, enkel van den ftam Juda, Benjamin en Levi, want de overige Hammen hadden daar hun vaderland niet.
Doch deze aanmerking maakt mij nog eenige ande. re aanmerkingen noodzaaklijk: want, wanneer in het A 5 vo1*



io ESRA.
fchap gevoerd waren, welke Nebukadnezar, de Koning van Babel, na Babel weggevoerd hadt, en na Jerufalem, en het Joodfche land, elk naar zijne vaderftad, terug keerden, en met Sorobabel, Jefu, Nehe-
mi-
volgende fomtijds zulke lieden voorkomen, of fchijnen voortekomcn, die tot andere Hammen behooren, zal ik den Lezoren, die de gefchiedenis verftaan, en weten willen wat zij lezen, daar van.reden en antwoord geven moeten.
vs. 2.. Sorobabel.'} Uit den Stam Juda, want hij is een nakomeling van David.
Jeju.] of, Jofua, de Hoogenpriester, dus dezen uit den Stam Levi. Jofua en Jefu, of, zoo als de Hebreen ze uitfpreken. Jehofchuah, en Jefchu, zijn dezelfde naam, met dit onderfcheid dat de iaatfte in laater tijden meer gewoon is geworden, waarom dan in de Bijbelboeken, in welken denaam Jofua voorkomt, rooit Jefu, en in welken Jefu gebruiklijk is, nooit Jofua gevonden wordt.
Nehemia."] Niet de bekende Nehemia, wiens boek op het onze volgt, en die 92 jaar na het eerfte van Cijrus, als een wakker rustig man na Palasstina gaat,om het Stadhouderfchap op zich te nemen, maar een ander, die ons niet verder bekend is.
] Waar ik deze Hippen ter plaats vulling gezet heb, ftaat, in de beide andere berichten,, nog een naam, Nahamani, dien ik alszins voor echt, en hier, door fchuld der affchrijveren, weggevallen houde.
Als men dezen Nahamani medetelt, dan zijn er twaalf leidslieden der Israèliten, die hen na Jerufalem voeren: denklijk, de twaalf ftamvorften des volks. De twaalf ftammen zeiven konden wel niet na Jerufalem gaan, omdat hun erfdeel daar niet gelegen was; maar hunne hoofden gaan derwaard, denklijk, om voor de opbouwing des Tempels, en andere gemeen, fchappelijke belangen des gantfchen volks te zorgen, en een opperfte Raad des volks te zijn.
Met



Cap. II. n
mia, Seraja, Regalia, .... Mordochai, Bilfan, Misfar, Bigvai, Rehum, en Baana, aankwamen.
Lijst der mannen van het Israëlitifche volk.
De nakomelingen van Paros, twee dui- 3 zend een honderd twee en zeventig.
De nakomelingen van Sefatia, drie hon- 4 derd twee en zeventig.
De nakomelingen van Arach, zeven hon- 5 derd vijf en zeventig.
De nakomelingen van Pahat. Moab, uit 6 het geflacht van Jefu- Joa'bs, twee duizend acht honderd en twaalf.
De nakomelingen van Elam, duizend 7 twee honderd vier en vijftig.
De nakomelingen van Sattu, negen hon- 8 derd vijf en veertig.
De nakomelingen van Sacchai, zeven 9 honderd en zestig.
De nakomelingen van Bani, zes honderd io twee en veertig.
De nakomelingen van Bebai, zeshonderd H drie en twintig.
De
Met de kleinigheden, hoe deze of gene naam bii Nehemia, of m het Apokrijfe boek anders heet, val ik mijnen Lezer niet lastig, dewijl men hier toch de waarheid niet kan duidlijk maaken, en hem aan den waaren klank der naamen van onbekende lieden toch Weinig gelegen zal zijn.
vs. 6. yefu-{Joab.] naar de beide andere boeken. jtelu en yoab. *.



De nakomelingen van Asgad, duizend I2 twee honderd twee en twintig.
De nakomelingen van Adonikam, zes ,„ honderd zes en zestig. ^
De nakomelingen van Bigvai, twee duizend zes en vijftig. * De nakomelingen van Aadin, vier hon- 1<f derd vier en vijftig. 3
De nakomelingen vanAter, en wel van het geflacht van Hiskia, acht en negen, tig.
De nakomelingen van Betzai, drie hon- T, derd drie en twintig. «
De nakomelingen van Jora, honderd en TÖ twaalf. , 18
De nakomelingen van Hafum, twee hon- ,n derd drie en twintig I"
De nakomelingen van Gibbar, vijf en ne- „Q gentig.
Uit
vs. t6. Hiskia.'] Niet den Koning, maar eenen na- *4 komeling van den voorheen genoemden Ater.
Achter dit vers heeft het Apokrijfe boek nog de naamen der volgende Huisgezinnen:
de Nakomelingen van Kilan en Azeta. 67 " de Nakomelingen van Azur. . 432 de Nakomelingen van Annis. . ioi de Nakomelingen van Arom. . 32'
Dit zijn reeds te famen 632, die de affchrijvers van ons Boek weggelaten bebben : en dergelijken kunnen er in alle drie de boeken nog meer zijn, waar uit men dan begrijpen kan, hoe het komt, dat de fom van 42360, die op het einde ftaat, uit de gebrekkige opgaven niet uitkomt. '



(Jap. II. " 13
Uit Bethlehem geborenen, honderd drie ai en twintig.
Geboortigen uit Nefota , zes en vijf- 22 tig. . ,
Geboortigen uit Anathoth, honderd 23 acht en twintig.
Geboortigen uit Asmaveth, zeven hon* 24 derd drie en veertig.
Geboortigen uit Kirjath Jearim, Hefira, 25 en Beeroth zeven honderd drie en veertig;-
Geboortigen uit Rama en Geba, zeshon- 26 derd een en twintig,
Geboortigen uit Michmas , honderd 27 twee en twintig.
Geboortigen uit Bethel en Ai, twee hon- 28 derd drie en twintig.
De
vs. 28.] Bethel behoorde, volgends Jos. XVI. 2. XVIII. 13. tot den ftam van Efraïm, dewijl het aan de noordzijde van de grenslijn tusfchen Efraim en Benjamin lag; men kon zich derhal ven verwonderen, hier, daar enkel Jooden en Benjaminiten te rug keeren , ook geborenen uit Bethel te vinden. Het gewoone'antwoord is: de Jooden hebben zich, na de wegvoering der X Stammen in de Asfijrifche ballingschap, ook te Bethel en Ai, twee fteden, die vlak aan hunne grenzen lagen , nedergezet, en de nakomelingen van deze nieuwe volkplantelingen zouden hierte verftaan zijn.
Doch ik ftel mij de zaak dus voor: reeds lang voor de Babijlonifche ballingfchap, en ten tijde van den eerften Koning der X Stammen, Jerobea.m, hadt Abia, Koning van Juda, Bethel en eenige nabuurige fteden onder de Joodfche heerfchappij gebracht, 2 Chron. XIII. 19. en wij lezen er niet alleen nergens iet van , dat zij ooit weder te rug gegeven zijn, maar vinden ook, na de wederkomst uit Babei,
drie



U Ë S R A.
De nakomelingen van Nebo, twéé en io vijftig.
De nakomelingen van Magbis, honderd o0 zes en vijftig. ó
De nakomelingen van Elam, (eenen an- oj deren) duizend twee honderd vier en vijftig.
De
drie Kantons, die van het Samaritaanfche land tot het Joodfche gevoegd zijn, onder welken een zijnen naam van de Stad Efrem, nabij Bethel, hadt, en denklijk Bethel mede in zich begreep. Zie i Makkab. XI. 34. en mijne aanmerkingen aldaar. Nog ten tijde van Christus behoorde de landftreek van Efraim aan de Jooden, J o h. XI. 54.
Indien hier iemand de bedenking mogt invallen, dat echter nog na den tijd van Abia, de kleine Profeeten van het gulden kalf te Bethel fpreken, zoo moet hij weten, dat er nabij Bethel eene andere ftad Bethaven lag, (Jos. VII. 2.) welk de kleine Profeeten dan Bethel, dan Bethaven, als de plaats van 't gouden kalf noemen, en dat dus de ftad, daar het ftond, twee naamen hadt: na de verövering van Bethel kan derhalven het gouden kalf te Bethaven geweest zijn, maar het welk de Israeliten, in plaats van Beth-aven Qaf'godshuis) thans naar den naam der ftad, in welke het kalf voorheen geweest was, Bethel, (fiodshuis) noemden.
vs. 31. eenen anderen.} De mening van dit bijvoegzel zou zijn: niet van dien Elam, die vs. 7.. voorgekomen is, en juist even zoo veel nakomelingen , 1254» hadt. Ik hoade niet alleen dit bijvoegzel, waar voor anderen hebben, denzelfden, en dat anderen geheel uitlaten, maar ook het gantfche vers voor onecht, en uit vs. 7. hier overgebracht. Het is naauwlijks te gelooven, dat twee mannen van denzelfden naam ook juist even veele nakomelingen, 1254, gehad zoutfen hebben.



C A P. II. ls
De nakomelingen van Harim, drie hon» „2 derd en twintig. ó
Geboortigen uit Lijdda, Hadid, en Ono, zeven honderd vijf en twintig.
Geboortigen uit Jericho, drie honderd „. vijf en veertig.
De zoons van Senaa, drie duizend zes honderd en dertig. s
Priesters, nakomelingen van Jedaia uit „5 het huis van Jefu, negen honderd drieën zeventig,
De nakomelingen van Immer, duizend „twee en vijftig. ie
De nakomelingen van Pashur, duizend „o twee honderd zeven en veertig. *
De
vs. 35. de zoons van Senaa.] Ik heb dus letterlijk overgezeten met voordacht, niet nakomelingen, niet uit Senaa, gelijk voor en na geleze, dewijl ik niet zeker weet, of Senaaeenftamvaderofftadis. Het is tevens zonderling, dat deze zoons van Senaa onder allen op de gantfche lijst de talrijkften zijn; als het eene ftad was, dan moest zij reeds voor de Babijlonifche ballingfchap zeer groot geweest zijn.
Mijn vermoeden is, dat het woord anders uitgefproken en vertaald moet worden: de zoonen der gehaate: en dit zou hier een vroom fehimpwoord ■ van het afgodisch en zondig Jerufalem voor de Babijlonifche ballingfchap zijn, de kinderen der ftad Jerufalem; maar ik waagde het niet, om dus te vertaaien.
vs. 36. Jedaja.] Deze Priester-familie vinden wij reeds 1 Chron. XXIV. 7. als ééneder 24 Priesterlijke huisgezinnen ten tijde van David: Jefu is de ouder familie, of de tak der grooter.
vs. 38. Pashur.] Niet van den Jer. XX. gemel. den tijdgenoot van Jeremia; (hoe zou die. reeds 1247
na-



i6 E S R A.
De nakomelingen van Harim, duizend «g en zeventien. ó^
De Leviten van Jefu, Kadmiëls, Libni en Hodanja's geflacht, vier en zeventig.
Zangers, van Afafs nakomelingfchap, honderd acht en twintig. 4
De nakomelingen der deurwachters, SaLl.om, Ater, Talmon, Ackub, Hatita So- * bai, famen honderd negen en dertig.
De knechten des Heiligdoms, nakomelin-
gen 43
nakomelingen van het manlijk geflacht kunnen hebben ?) maar een veel oudere en ons onbekende. In de Priesterlijke huisgezinnen behieldt men geern zekere naamen der Voorvaderen (Luk. I. 59—51.) en dus kan een zeer verre voorvader van Pashur, die ten tijde van Jeremia leefde, ook Pashur geheten hebben.
vs. 40. Libni.'] Ik ben van de punten afgegaan, volgends welken het zijn moest: de nakomelingen van jfefu en Kadmièl', uit de zoonen van Hodanja.
vs. 42. de knechten des heiligdoms.] Men houdt dezen, die men ook wel met hunnen Hebreeuwfchen naam Nethineers noemt, gemeenlijk voor nakomelingen der Gibeöniten, die Jofua', Cap. IX. 23. 24,tot waterdragers en houthouwers van het heiligdom beftemde. Omtrent zulke lieden konden'zij wel zijn, maar zeker niet dezelfde, want Cap. VIII. 20 zegt onze fchrijver; David en de Vorjlen hadden ze aan de Leviten ten dienst gegeven. Ik gis derhalven liever, zoo als 4 B. Mos. XXXI. 28—30. 47. van de in den Krijg gevangen Midianitinnen de vijftiglle of vijfhonderdfte aan de Priesters en Leviten gegeven werdt , dat dus ook David en de Famielie-hoofden van zijn tijd van de in den oorlog gemaakte, en tot hun aandeel gevallen Slaaven den zoo of zoo véélHen aan het heiligdom als eeuwige flaaven gefchonken hebben.



.gen van Zicha, Hafufa, Tabbaoth* .Keres,44 Sigatha, Fadon, Lebana, Hagaba, Ackub ,45,46 Hagab, Samlai, Hanan, Giddel, Gachar,47,48 Reaia, Retzin,Nekuda, Gafam, Usfa, Pa-49,50 feach, Befai, Asna, Maon, Nafïs, Bak-51 buk, Hakkufa, Harhur, Batzeluth, Mechi-52,53 da, Harfa, Barkos, Sisera, Thamach, ^e-s4j$s ziach, Hatifa; verders de flaven van Salomon, de nakomelingen vanSotai, Hasfo-56 feret, Feruda, Jagla, Darkun, Giddel, Sefatja, Hattil, Pochereth, Hasfebaim^ Ami, alle knechten des Heiligdoms, en na.58 komelingen der flaven Salomons, drie honderd twee en negentig.
Dit zijn de genen, die van Thel- Melach,5"9 Thel- Harfa, Cherub, Addan, en Immer, na Jerufalem togen, maar die hunne afkomst, en of zij uit Israël waren, niet bewijzen kondeh: de nakomelingen van De-tfo laia, Tobia, Nekuda, zeshonderd tweeën vijftig:
En van priesterlijke afkomst, de nako-rji meiineen van Habbaja, Hakkoz, en Barfillai (welke eene dochter van Barfillai, den Gileaditer getrouwd, en zich naar den naam van het huisgezin; met het welk hij zich ver-0'* zwagerde, genoemd hadt). Dezen zochten hun gefiachtregister j maar konden het niet vinden, zij werden derhal ven voor onbekwaam
vs. 55. de Jïaaven Salomons.'] Even zulke flaaven, die Salomon van den hem toebedeelden buit aan het heiligdom gegeven hadt.
vs. 61—63.3 Dit getal ontbreekt in alle drie ds boeken.
B



18 ES R A.
kwaara tot het Priester- Ambt verklaard, 63 en de Landvoogd beval, ten hunnen opzichte, dat zij van het'Heilige niet eten zouden, tot er weder een Priester opftondt met het Licht en Recht. Dit gantfche volk te famen maakte een °4
ge-
vs. 64. Ik heb reeds boven gezegd, dat uit de optelling der bijzondere getallen veel minder uitkomt dan deze iom, Hoe dit komt, zal ook elk begrijpen, die de voorafgaande aanmerkingen op dit Hoofdftuk gelezen heeft. Het geen ik daar tot eene pröeve bij enkele plaatzen aangemerkt heb, kan meermaalen gefchied zijn.
O dat de getallen verkeerd en te klein afgefchreven worden, zoo als bij voorb. vs. ia. de nakomelingen van u4sgad volgends ons Boek 1222, volgends Nehemia 2322, en volgends het Apokrijfe zelfs 3222 zijn; of gelijk van de 1247 nakomelingen van Pashur vs. 38. die ook Nehemia opgeeft, het Apokrijfe Boek 200 uitlaat, en er maar 1047 zet.
2) Dat geheele geflachten van de affchrijvers uitgelaten worden vs. 16. \
3) dat het getal bij zekere geflachten van den Schrijver gezet was, maar door de Affchrijvers weggelaten , gelijk misfchien vs. 63. gebeurd, is.
Het geen andere uitleggers zeggen, heeft zoo weinig waarfchijnlijkheids, dat ik er mijne Lezers niet mede lastig mag vallen: doch dit moet ik niet verZwijgen, dat het Apokrijfe boek nog eene andere oplosfing aanbiedt, want in het zelve luidt ons vers Cap. V. 41. dus: maar allen van Israël, van twaalf jaaren en daarboven, knechten en dienst, maagden mede gerekend, waren 42360. Op deze wijze zouden voorheen enkel de volwasfenen van 20 jaaren af en daar boven geteld zijn ; maar in de geheeld fomme, allen van 12 jaaren af en daar boven



Cap. II. ia
getal uit van twee en veertig duizend drie honderd en zestig,, hunne knechten en dienstmaagden niet mede gerekend, van wel- 6$ ken er zevenduizend, drie honderd, zeven en dertig waren. Ook hadden zij tweehon- 66 , derd
ven: en men moet alszins bekennen, dat een volk, in het welk, van 20 jaaren en daar boven, 29818 (of naar het Boek Nehemia' 31101', of naar het Apokrijfe 33934, want deze fommen komen 'er uit het optellen der bijzondere getallen;), waren, heel -wel, die van 12 tot 20 jaaren mèdegerekend, 42360 hoofden hebben kon. Doch ik duchte alleen, dat dit een invoegzel is van den Grickl'chen Overzetrer van het Apokrijfe Boek, die door eene, in de daad aartige, verklaring en gisfing de zwarigheid zocht te verhelpen.
vs. 65. Twee honderd zangers en zangeres/en."] In den Tekst moet men zich verwonderen, daar de zangers van den Tempel reeds boven Vs] 41. gemeld waren, van bij een arm, uit de 'ballingfchap terug keerend volk, dat zoo weinig fastdieren ..heeft, eene zoo groote 'luxe te vinden is, als 200, of volgends Nehe'mia zelfs 245, zangers en zangeresfen behalven de knechten, die dan toch niet anderszijn konden*, dan muzijkkundi^e en goede temmen hebbende knechtén, welken de Heeren tot hun vermaak zouden gehouden hebben. Maar nog meer zal men zich verwonderen , deze zangers en zangeresfen tusfehen dé knechten, paarden, muil- ezels, kameclen, en ezelen te ontmoeten , en wel zoo, dat zij bijkans meer met dezen, dan met de knechten fchijnen gepaard te worden. Osfen en Koejen kon men te dezer plaatze ver* wachten, en ik geloof alszins, dat dezen op de lijst geftaan hebben, en van de affchrijvers in Zangers en zangeresfen herfchapen zijn: want de beide naamen zijn in het Hebreeuwsch ' elkander vrij gelijk, ondertusfehen durfde ik mijne gisfing, hoe waarfchijnlijfe ook, zoo lang zij eene bloote gisfing is, niet in overzetting brengen.
B a



'2Q Ê $ R Ai
derd zangers en zangeresfen, zeven honderd zes en dertig paarden, twee honderd vijf en veertig muil- ezels, vier honderd vijfen 6f dertig Eameelen, zes duizend zeven honderd en twintig ezelen.
Van de Familiehoofden werdt, toen 68 zij tot den Tempel van Jehova te Jerufalem kwamen, eene vrijwillige fchatting tot wederopbouwing van den Tempel Gods bijeengelegd. Zij gaven,. naar ver- ^9 mogen, tot den gemeenen fchat, waar
van
vs. 68. Tot den Tempel.] d. i. tot de plaats, daar weleer de Tempel geftaan hadt.
vs. 69. ] In deze getallen verfchilt het Boek Nehemia weder zeer van het onze , maar het Apokrijfe boek fchijnt er nader mede overëen te Hemmen; b. v. beiden hebben 5000 Mine'n zilvers. en fchoon het al bij het goud andere getallen heeft, zoo noemt het ook een ander gewigt, en kon derhalven misfchien in de zaak overëenftemmen, en alzo het geen in ons Boek duister is, door de benoeming van een ander gewigt , verklaaren.
61000. Darkemon goud.] Ik heb den duisteren HeÊreeuwfchennaam van dit, ik weet niet welk, gewigt, of munt behouden : juist omdat ik hem niet verfta. Aan Drachmen, daar fommigen hem voor nemen, kanmen geheel niet denken. Het waarfchijnlijkfte is mij, dat het de bekende Perfifche munt Darik of Dart. kus is. Deze zou wel, volgends het gemeen gevoelen, haaren naam hebben van Darius, (in het Perfisch Dariakes) dié ze heeft laten liaan: doch dit ftrijdf hier niet tegen, want de Schrijver van ons Boek heeft onder Darius en nog Iaater geleefd , en kon dus wel eene andere, ten tijde van Cijrusgewone munt of waarde, met den in zijnen tijd gewoonen naam benoemen. Ik heb nog nooit eenen Darik gezien, nog #lind«r gewogen, en naar zijn gehalte onderzoebt-
Pen'r



Cap. II, jr
van dit bekostigd zou worden: een enzestig duizend Darkemon gouds, vijfduizend minen zilvers, en honderd Priesterkleederen. En nu woonden Priesters, Le- 79 viten, die van het volk, zangers, deurwachters, en dienaars des heiligdoms, in
hun-
Penningkundigen weten mij ook geen Kabinet aan te wijzen, in het welk er één te vinden is: zij, die men nog het meest vertrouwen kan, zeggen, dat hij iet meer houden zou, dan derdehalve dukaat; en dan zouden <6iooo Dariks iet meer zijn dan 152,500 dukaaten, ee-. ne zeeraanmerklijke fomme.
Het Apokrijfe boek heeft hier IOOO minen. Misfchien kan eene Babijlonifche mine 61 Dariks bedragen hebben. Maar hoe veel 1000 minen zijn,kan men bezwaarlijk zeggen , want de minen zijn bij verfcheiden volken onderfcheiden geweest. Naar de Attifche piine gerekend,zquden 1000 derzelven 125630 Dukaaten bedragen hebben t zekerlijk omtrent het vijfde deel minder dan de hier voor opgegeven fom. Doch, misfehien was de Babijlonifche mine grooter dan de Attifche, ja, naarfommiger gevoelen, hebben de Hebreen onder de Babijloniërs driederlei foor ten van Minen gehad, welker onderlinge evenredigheid was als 5, 4, en 3. Als nu de Attifche mine misfehien gelijk was aan de middelde Babijlonifche, dan zou de grootfte Babijlonifche zijn 157037 dukaaten , én dus nóg iet meer bedragen, dan er, naar Dariks gerekend, uitkwam.
5000 Minen ziivers.] Weder onzeker, hoe groot de Babijlonifche Minen waren: 5600 Attifche zouden 113400 Rijfcsd. van ons Hannoversch geld maaken.
' Ik denk niet, dat ik mij misrekend heb, maar mogt dit gefchied zijn, dan hebben mijne Lezers geduld met iemand, die het rekenen juist niet gewoon is, en die het opmerkt, hebbe de goedheid ora het mij a-an jte wijren.
B3



«4 ESRA,
hunne fteden, en geheel Israël woonde in zijne fteden»
■ L •• 'sp..t aiicdél noni::: fota .
C A p. IIL
vm ?3i5|Ofi» <:iiov 3s| ;a-nr oio c flair?
'ö/> foi Loofhuttenfeest van het eerfte jaar word de Altaar weder opgericht, en in Mei van het tweede jaar de grondslag des tempels gelegd.
Als de Israëliten reeds in hunne ftedenlll. Woonden, en de zevende maand aannader. I de, kwam het gantfche volk als een eenig man te'Jerufalem famen. Jefu, de zoon van Jozadak, en zijne broeders, de Priesters, % Sorobabel de zoon van Seaithiël en zijne broeders, maakten zich op, en bouwden den altaar Gods, op dat, naar het voorfchnft der wet van.Mofes, den knecht Gods, de brandoffers daar op geofferd konden worden. Zij g yichten hem dan weder op zijne voorigeplaats
op,
PCh' :' gffl&b lia asw 4-
vs. i. de zevende maand.-] Omtrent onze Oftofcer, op welker eerden dag het Nieuwjaar, en op den 15 tot den 22ftèn het'Loofhuttenfeest invalt.
vs. 3. -als er van de nabuurige .volken veelen lot hen kïoame.] De 'zin is: zij hadden veèle, vreemde aanfehouwers van de tegenwoordige inwoonérs van'PalaïSiina, die de plegtigheden van een volk, dat uit de Ballingfchap wederkeerde, wilden aanfohouwen, en hij flot'nijdig en vijandig werden.
Ik ben eene andere lezing gevolgd: de gedrukte zou Wat afgebroken moeten vertaald worden, want tn vreeze voor de'' nabuurige volken , waar ondejf men dan nog verftaat: waren zij.



C A P. III. 23
op, terwijl veelen van de. nabuurige volken tot hen kwamen, en brachten Jehova op denzelven des morgens en des avonds brandpiferen, ook hielden zij het Loofhutten. 4. feest naar het voorfchrift der Wet, en, brachten naar het bepaald getal de op eiken dag van het zelve voorgeschreven brand-ofFe-; ren: vervolgends ook het daagiijkfcheoffer, 5 en die voor de Nieuwe Maanden en heiT lige Feesten van God verordend waren, behalven het geen nog verders elk aan God ten vrijwilligen offer bracht. Met den 6 eerften dag der zevende maand begon» nen zij brand- offeren te offeren, maar de grond van den Tempel was nog niet gelegd. Nu gaven zij dengenen, die 7 het hout vellen zouden, en den timmerlieden, geld, maar aan de Tijriers en Sidoniërs köorn, wijn, en olie, om daar voor Cederenhout van den berg Libanon, volgends het verlof van Cijrus, den Koning van ierfie, ter zee na JafFa te brengen.
u
vs. 4. naar het bepaald getal."] 4 B. Mos. XXIX. 12—38.
vs. 7. koorn, wijn, en olie.] Letterlijk:fpijze, drank, en olie. Tijrus en Sidon hadden geen akkerbouw, en kregen tarwe, wijn en olie, het welk de voornaamlte natuurgefchenken van Paljeftina zijn, uit PalEeftina. In deze waaren betaalden de Tijriërs en Sidoniërs het Cederenhout, dat van den Libanon ge» bracht werdt.
vs. 8. in de -tweede maand-] in Meïj. B 4



24 ESRA.
In het tweede jaar van hunne wederkomst § na den Tempel Gods te Jerufalem, in de tweede maand: maakte Sorobabel, de zoon van Sealthiël, Jefu, de zoon van Jozadak, en hunne overige broeders, de Priesters, Leviten, en allen, die uit de flavernij te Je. rufalem te rug gekomen waren , den aanvang: en beitelden de Leviten van twintig jaaren af en daarboven, tot opzicht over den arbeid aan den tempel van Jehova. 9. Jefu zijne zoonen en broederen , Kadmiël, en zijne zoonen, de zoonen van Juda, verëenigden zich^ om over de arbeiders in den Tempel Gods het opzicht te hebben, insgelijks het huisgezin van Henadad, zijne zoonen en broederen, insgelijks Leviten. '■ En nu legden de "bouwlieden den grond IQ tot den Tempel van God: men ïlelde de Priesteren in hunne Ambts kleederen met Trompetten daarbij", en de Leviten van Afafs geflacht met Cijmbalen, om Jehova met Pfalmen van David, den Koning van Israël, te looven. Zij zongen, bij 13 Chooren, Jehova lof en dank, dat hij goed is, en dat zijne goedertierenheid
duurt
tot het opzicht over den arbeid aan den Tempel. ] Tot opzieners over den bouw des Tempels, dien men voorbadt, zodra het hout van den Libanon .zou aangekomen zijn, maar die ras (teken bleef.
vs* ii.] Denkelijk zongen zij, onder anderen, den pXXXVIften Pfalm, in welken de hier aangehaalde woorden: hij is goed, en zijne goedertierenheid geduurt in eeuwigheid, in elk vérs herhaald worden,,



Nab? CAP. III. toorCli.
212- 535- J
duurt tot in eeuwigheid, en het volk verhief een luid vreugdegejuich , omdat de grond tot den Tempel van Jehova gelegd werdt. Maar veelen van de Priesteren, Leviten en hoofden der huisgezinnen , die oud waren, en den eerften Tempel gezien hadden, weenden overluid, toen. de grond van dezen tweeden Tempel voor hunne oogen gelegd werdt, en weder veeIe anderen juichten even zoo luid van vreugde : het volk kon het vreugdege- *3 juich en treurgeroep niet van eikanderen pnderfcheiden , maar verre op eenen grooten afftand hoorde men het vermengd geluid.
Cap. IV.
D.e vijanden der Jooden zoeken den voortgang des Tempelbouws te verhinderen, eerst, dewijl zij het volk door allerlei redenen zuim* achtig maa\en, vervolgens ook door omkoping der bedienden en door voor(leHingen aan het Perfifche Hof. Dit gelukt hun in delaatft.ejaaren van Cijrus, en den gantfchen tijd der regeering van Cambijfes en Smerdis.
Toen de vijanden van Juda en Benjamin ^f' hoorden , dat de wedergekeerden uit de
bal-
vs. i. De vijanden der Jooden^ Uit het volgende ziet men ligt, dat dit vijanden waren, die eenen
B y g».



26 E S H A.
ballingfchap , den Tempel van Jehova, den God van Israël, bouwden, kwamen 2 zij bij Sorobabel, en de hoofden der huisgezinnen , en zeiden : wij willen gemeenschappelijk met ulieden bouwen, want wij wilien, gelijk gijlieden, het orakel van uwen God vraagen, en zederd den tijd van Asfarhaddon,
den
gemeenfchappelijken God met de Jooden hadden, dat is Samaritaanen.
vs. 2. Wij willen het orakel van uwen God vra? gen."] Dit is heel iet anders, dan het geen Dr. Luther (en onze Nederlandfche Staatenbijbel) heeft, wij willen, uwen God zoeken ; het welk in de daad veel godvruchtiger luidt, zoodat men bijna de parti| dezer lieden kiest, wien dit zoeken van God moeilijk gemaakt fchijnt te worden : doch , het geen Luthe r hier zegt, ftaat in het Hebreeuwsch niet. De 'Samaritaanen zien een orakel als het wezenlijklle ftuk van den Godsdienst aan , zij gclooven aan Jehova , als aan eenen waaren God, misfchien ook als aan den «enigen God , en willen gemeenfchappclijk met de Jooden van zijn orakel gebruik maaken. Doch, bif ingeluk, hadt de tweede Tempel dit aanhangzel van den Godsdienst, (dat men zeer wel misfen kon, en dat tot den tijd der kindsheit van betmenschdom behoorde 0 ditorakel, geheel niet; geen Licht en Recfit, zoo als het onder den eerden Tempel heette.
jisfarhaddonï] Een Aslijrisch Koning, die in den Kanon van Ptolemeus onder den naam van *dsfaraddin voorkomt, en 13 jaaren, te weten vari 67 tot 80 'van het jaartal van Nabonasfar, geregeerd heeft, dat is met andere woorden hetzelfde, als van 'het jaar 142 tot 129 voor het jaar, in bet welk Cijrus Babel'Veroverde, en waarmede het eigenlijke licht in de Gefchiedkunde opgaat, of van het jaar 681 tot 668 voor Chrisrus.
Hebben wij geene offers.] Hier is zelfs in de gedrukte Hebreeuwfche Bijbels, eene wel Hechtsj»



Cap. IV, a*
den Koning van Asfijrie, die ons in dit land
ëéne Jetter verfchillehde leeswijze, maar diedengantfehen zin verandert : ik ben onzeker, welke ik volgen zal, en geve derhalven de verklaring van beiden.
Volgens die , welke ik vertaald heb, fpreken de. Samaritanen naar de leerwijze van den Israèlitifchen Godsdienst, en zeggen, zij hadden tot hier toe geheel niet geofferd, dewijl zij -geene van God bepaalde plaats om te offeren gehad hadden; de Tempel was* verwoest geweest, en dus hadden zij niet kunnen offeren , maar waren begeerig, om in 't vervolg ook weder eene offerplaats te hebben. — — Dit kunnen zij heel wel gezegd hebben; maar of het waar is , dat zij zedert Asfarhaddons tijd niet geofferd hebben ? die ïs'eene andere vraag, want het is toch in de wereld geene ongehoorde zaak, dat iemand liegt. Ook dit zou geene doeltreffende tegenwerping zijn: dat zij van Asfarhaddons tijd, tot den tijd, dat de Tempel door Nebukadnezar verwoest werdt , inden Tempel hadden kunnen offeren! want de leugenaar is niet op alle historifche om Handigheden bedacht, en liegt dikwijls zoo, dat men hem betrappen , en foorrgelijke tegenwerping , zelfs nog wel eene ergere, maaken kan. Derhalven, dit zou een* heel goeden zin geven, alleen dat het, volgends de gefchiedenis, dit eenige hier geheel verfcboonlijk gebrek zou hebben, van eene groote leugen der Samaritanen te zijn.
Doch naar eene andere, insgelijks in de.gedrukteBijbels óp den kant- (taande, ieeswijze, zou ik moeten vertaaien : en wij offeren hem zedert As/ar* haddons tijd enz. Dit zou misfehien meer waarheid in deze bedrieglijke verzoekers om deelgenootfebnp aan den Tempel wezen; zij konden heel wel, zedert Asfarhaddons tijd, den waaren God geofferd hebben, misfehien niet hem alleen, niet hem ais den feenigen waaren God, maar naar de heidenfche denkwijze, als den God des Israèlitifchen lands, in het welk Asfarhaddon ben gebracht hadt»



aS E S R A.
'gebracht heeft, hebben wij geene offers. Maar 3* Sorobabel, Jefu , en de overige hoofden der huisgezinnen van de Israè'liten gaven hun ten antwoord: dit gaat niet aan, dat
Ik kan niet ontkennen, dat deze laatfte leeswijze •mij, wat den zin betreft, de waarfchijnlijkfte is : doch ik wii hier niets beflisfen, ook zal dit in't vervolg voor eiken befcheiden man moeilijk zijn om de feéne of andere de voorkeuze te geven, dewijl beide de leeswijzen eenen goeden zin opleveren, en beiden in veel oudere handfchriften gedaan hebben, dan die zijn, welke wij raadpleegen kunnen.
vs. 3.] Men heeft de Jooden , uit hoofde van dit Weigerend antwoord, zomtijds zeer berispt: maar ik kan nogthans in de daad niet zien , wat er in te berispen valt ?x Zij willen eenen Tempel bouwen , om hunnen Godsdienst daar in te oefenen , en zulka' nog bovendien in hun oude land, het welk de Perfen riun wedergegeven hadden: anderen, gefteld het waren niet regelrecht hunne vijanden, maar evenwel in den Godsdienst anders denkenden, willen mede bou» wen. Wordt hun dit vergund, zoo hebben zij immers in dezen Tempel' iet te zeggen, en bij den Godsdienst of gebruiken, dia geleerd of waargenomen'zullen worden, ook eene ftem te geven. Is het met de billijkheid beilaanbaar, en van de Jooden té vergen, dat zij hun dit recht toeftaan ? Mogen zif óan hunnen Godsdienst niet zoo voortzetten en behouden, gelijk zij dien tot hier toe gehad hebben r Szonder eenen nabuur dat wonderbare recht te geven, om voor het geld, d»t hij mede tot den Tempelbouw opbrengt, eene ftem daar bij te hebben, en Godsdienst en kerkgebaaren te kunnen veranderen ? Hoer indien ik voor" niij, op mijn grcind en bodem, een huis bouwde, en een ander boodt mij aan geld daar toeop te fchieten, doch zoo, dat hij daar dooreen recht van mede - eigendom verwierf, en om mij in het veryplg in mijn huis wetten voor te fchrijven, ja dat h;j
het



C A P. JV.
gij met ons den Tempel onzes Gods bouwt, wij zullen hem , met vereenigde krachten, voor . jehova, Israëls God, opbouwen, gelijk ons 'Cijrus de Koning van Perfie bevolen heeft.
Hier op zochten de inwoners des lands « óe Jooden traag te maaken, en het daar toe te brengen, dat er niet meer zoo ijverig gebouwd wierdt: teverts kochten zij eenige JS.aaden des Konings om, om de zaak achter uit te zetten, en dit duurde van den tijd van den Koning Cijrus, tot op Darius r den Koning van Perfie.
On-
het zich bij flot zeiven wel kon toeëigenen , zou het mij kwalijk te nemen zijn, indien ik zijn aanbod ai> iloeg ?
5. Ifan den tijd van Cijrus tot op Darius, den Koning van Perfie.-] Dat is omtrent 14 jaar. Cijrus regeerde, volgends den kanon van Ptolemeus,' 9 jaar; doch dit is, naar den Bijbel , die zijne regeenngsjaaren met den dood van den Opper- Ko. ning Kijaxares begint , zeven jaar. Wij zijn ge. komen tot m het tweede jaar van Cijrus, dus zijn er van zijn regeering nog vijf jaaren over, in welken het wegens, de onëindige bezigheden van de. zen grooten Koning en zijne veldtogten, den Raaden, aan welken het Departement van Palaestina opgedragen was, niet moeilijk kon vallen, de zaak te> .vertraagen, inzonderheid wanneer het volk niet allen ijver betoonde. Op hem volgde Kambijfes, die torf in bet achtfte jaar regeerde, aan wien Ptolomeus (de regeering van Smerdes gedurende zeven maanden medegerekend O acht volle jaaren geeft. Hier bij komt nog het eerfte jaar van Darius, in het welk de Tempelbouw insgelijks nog ftilftondt, en dus hebben wij 14 jaaren, of iet meer.
M.



•30 Nab; ESRA. voorChr.' 318. 529.
Onder Ahasveros, terftond in 't begin £ Zijner regeering, fchreven .zij eenen brief, vol befchuldigingen tegen de inwooners van Judea en Jerufalem.
On-
vs.Ji. 7.] Nademaal deze beide Koningen tusfclien Cijrus en Darius (wiens gefchiedenis in het vijfde "Hoofdftuk begint,) inkomen, zoo kan niemand, die deze Perfifche gefchiedenis geleerd heeft, twijfelen, dat de eerfte Ahasveros , Kambijfes is, en de tweede Arthachfast, de opgeworpen Magus , Smerdes> die niet meer dan zeven maanden geregeerd heeft. Dat deeze naamen anders zijn, dan wij ze bij de Grieken vinden , behoeft men zich niet te laten bevreemden. In 't gemeen hadden de Perfifche Koningen twee naamen, en de Grieken waren in het verkiezen der uitheemfche naamen doorgaands niet gelukkig: maar tevens fchijnt het, dat de Perfifche Koningen, nog bovendien, bij het aanvaarden hunner regeering eenen nieuwen naam aannamen.
Als Ik nu ons kanoniek boek volg, dan is de brief, die vs. 7. volgt, aan Smerdes, geduurende zijne korte regeering, gefchreven. Maar het Apokrijfe Boek, het welk Jofefus hier en gemeenlijk volgt, (het kan dus wel, in zijnen tijd, boven ons kanonijke -gefteld zijn,) laat het zesde vers uit, en dan is Arthachfast , aan wien de brief gefchreeven wordt, ongetwijfeld, Kambijzes, dien Jofefus hier ook •heeft.
Beflisfen kan ik hier geheel niet, want denklijk is het in 't Grieksch overgezette Apokrijfe en het Hehreeuwsche en Chaldeeuwfehe boek een en het zelfde , maar in hec welk fchrijftbuten ingeflopen zijn, waarom het in den ons bewaard gebleven Hebreeuwfchen Tekst. dien wij hebben , en in de Griekfche Overzetting van het Hebreeuwfche boek naar eenen Tekst , dien wij niet meer hebben, zeer onderfcheiden luidt. Het geen ik thans ééns voor al gezegd heb, zal nog dikwijls voorkomen j maar ik
ma-



»«*• CAP. IV. foorChf. 2I
*2ö. sar. *
Onder Arthachfast fchreven Mithridaat, 7 Tabeal, en zijne Ambtgenoten, met voorafgaande begroetingen, eenen brief aan Arthachfast, den Koning van Perfie: deze was in 't Arameisch gefchreven, met eene bijgevoegde overzetting. Rehum, Beel. 8
teem,
matig mij als dan geheel niet aan , om teoordeelen, dewijl ik hier toch de gronden daar van niet zou kungen uitnaaien. Ik vertaal enkel voor den naarfpporer der Gefchiedenis getrouw, en laat'e aan herh over , om dan , als hij de kundigheden daar toe heeft, te kiezen, welke leeswijze de waare zijn mag.
vs. 7. Met voorafgaande groetenisfin."] De Oosterlingen zijn gewoon, in hunne brieven aan Koningen, eene onverdraaglijke menigte van begroetingen, half wenfchen die nooit vervuld zullen worden, en half vlijërijén, bij te brengen. Deze begroetingen (misfehien zouden zij bij ons Curialiën heeten,) laat de Schrijver weg , dewijl er niemand belang bij heeft, en zij een groote plaats beflaan zouden. Het zelfde zal in 't vervolg meer gefchieden, zomtijds met verfchillende bewoordingen.
In 't arameisch gejehreveni] Eene taal, die met de Hebreeuwfche en Arabifehe vermaagdfehapt is , en in het noordlijk Palaestina, Damaskus, Sijrië , Mefopotamte en Asfijrië gefproken wordt. Wtf noemen ze gemeenlijk, alhoewel wat onvoegzaam, Chaldeeuwsch of Sijrisch. Van hier af nu is ons' boek , tot Cap. VII: 26. niet meer HebreeuWsch, maar Arameisch, of, gelijk men gemeenlijk zegt, Chaldeeuwsch.
Met eene bijgevoegde overzetting.'} Hier ben ifc van den gedrukten tekst afgegaan, die, met belediging van alle gezond menfehenverftand, heeft, in t Arameisch gefchreven , en in 't Arameisch tiertaaid; en ik heb eene oude leeswijze- uitgedrukt. <



t>Z E S R A.
teem, én Simfai, de Schrijver, fchreven eenen brief, betreffende Jerufalem , aari den Koning Arthachfast, die dus luidde:
Dit zenden Rehum, Beelteem, en Simfai 9 de Schrijver, benevens hunne overige Ambtge.
drukt. Niemand , denk ik, zal geloven, dat een in *t Arameisch gefchreven brief ook nog eene ovefzetting in dezelfde taal, Qn de Arameifche, taal,) zou gehad hebben, want anders zou toch de grondtekst en de vertaling hetzelfde geweest zijn.
De mening , zoo veel ik de plaats verfta, is: zij fchreven eenen brief in de Arameifehe taal, zoo als bij hier volgen zal, en voegden er eene vertaling ift 't Perfisch, die de Koning of zijne Staatsdienaars zeiven lezen konden, bij.
vs. 9. 10.] Dit fchijnt hét buiteriopfchrift van dea brief te zijn.
Dit zenden^ Ik ben van de Joodfche punten afgegaan , volgends welken het zou moeten zijn : toen. Men zette dit toen, voor dit zenden, en zie, of er een zin uit komt!
Van hier af volgen eeüe menigte Volksnaamen , van welken Volkplantelingen in Samarie wonen. Eenigen van dezelven vallen, als vrij wel bekend, in 'toog, b. v. Babel, Sufan, Elam; anderen zijn gei heel onbekend; en dit kan ten deele daar van komen , dat de Samaritaanen aan veele volken en iledefl andere naamen geven, dan zij in de overige Oosterfche taaien hebben. Van dezen zeg ik billijk: niets, omdat ik er niets Waarfchijnlijks van weet ; bij anderen komt er nog de zonderlinge omftandighéid bij, dat men twee Volken van denzelfden naam, en wet eene derzelven aan de oostzijde van de zwarte zeevindt. Dit komt denklijk daar van, dat dit gewekt het oorfpronglijk moederland van zeer vcele volken is, uit het welk zich Volkplantingen naar alle wereld- oorden verbreid hebben. Maar "i dit geval zal
ik



'Cap. IV. S3
genoten: de Volkplantelingen uit Din, Afarï fittakene , Tarfal, Af ars, Ar ach, Babel, Sufan, Daha, en Elam, en de overige vol- JO ken, aan welken de glorierijke Asnappar de groote ftad Samarie ter woninge gegeven heeft, en verders allen aan deze zijde van den Eu. fraat. (Hier volgde nu de wijdlopige groe- H tenisfe.) Dit is het affchrift des briefs,
dien
ik niet wangen te beftemmen, welk van deze belde
volken gemeend zij.
Voor het overige wordt hier niet gefproken van de Volkplantelingen, d'e Salmanasfar, welke het Israëlitifche rijk verwoestte, in dit verwoeste land verplant heeft, maar van zulken, welke Asfarhaddon na Samarie overgebracht heeft (vs. 2.) waarom men ïich niet behoeft te verwonderen , als men hiér gedeeltlijk geheel andere naamen vindt, dan 2 Kon. XVII.
Afar - Sistakene.] Wij kennen twee landfchappen, die Sistakene héeten, één aan de oostzijde des Meotifcben meirs, of zoo ais wij het noemen , de zee van Azof; en het ander, de zuidtijkfte provincie van Asfijrië, omtrent te^en over Bdbel, aan de oostzijde van den Tiger. Naar het'fchijnt, is' het Afar er voorgezet, om het ééne van het andere te onderfcheiden, maar welk van beiden Afar - Sistakene is, weet ik niet.
Ar ach.'] Zoo heette Edesfa eertijdseer het den naam Edesfa, van de Grieken kreeg, en onder'dezen ouden naam komt het 1 E. Mof. X: 10. reeds voor. Doch, of dit, gemeend zij, dan een insgelijks, omftreeks het meir van Azof bij dc Sistakeners volk ,.Arrich, kan ik niet'zeggen.
Sufan -—— Elam.] Zie aanmerk, o^er Dan. VIII: 2. J
vs. 11. Osnappar.] Dit fchiint de eerfte verövenar des Israëlitiichen land's', 'Salmanasfer , te zjn.
C Maar



,34 E.VS R A.
.dien zij-aan-den-Koning Arthahfast zonden: uwe knechten aan deze zijde van den Eufraath: (nu de'groetenis:) Den Koning I2r zij-bekend, dat de jooden, die uit uwe ge» westen in de. onzen overgegaan zijn, te jerufakm zijn' aangekomen., - en deze oproerige en Jhoode. ftad opbouwen , er muur en- omtrek, ken, en daadlijk den grond daar toe, reeds
.rondom de ftad gelegd hebben. Tevens moet 13 de Koning weten, dat, wanneer deze ftad ge. bouwd, en met muren omgeven wordt, zij als dan geene lasten; accijnjen, of fchatting meer betaalen, en, zelfs voor de geheele Mogendheid van den Koning gevaarlijk zal worden. Na- 14 demaal wij nu des Konings zout eten , en de
Jchade, die de Koning lijdt, niet langer gé. rust kunnen aanzien, zoo fdrijven wij dezen
brief y
Maar de volken, die deze herwaards gevoerd heeft, de eerfte Kolonisten, worden niet genoemd, maar heeten fleehts de overige volken , dewijl zij reeds Jang in het Samaritaanfche land gewoond hebben.
vs. 11. 12.] De wijdlopige formulieren van groètenisfen, en andere Curialien, dikwijls vol armhirtïge vlijerijën en loftuitingen , die in de Afiatifche brieven veel plaats beflaan , dat eeuwig eenzelvige, laat de Schrijver weg. Daarmededoethij, denk ik, zijnen Lezerendienst.
vs. 14. 's Konings zout eeten.~] Letterlijk : niet ■zout van het Paleis zouten: d. i. van 's Konings foldij leeven. Ik heb dus niet omfchreven, mater
': liever de Oosterfche bewoording willen behouden, dewijl zij zelfs in Reisbefchrijvingen behaagt', b. V.
■ wanneer bij Chardin een Nafir des Konings'van Perfie zegt: zou ik het, zout des Konings, als-e'sn^m-
•'■getrouw dienaar eten?
*'••• 3; « ,üb:::: -io •••• ..:t 2sr> ue»
* ld O



Cap. IV. 35
brief, en maak en het dm Koning lékend, op 15 dat hij in de Gefchiedenisfen zijner' voorvaderen laten nazoeken. Hier zal men vinden , dat deze ftad eene oproerige ftad, eene voor Koningen en landen gevaarlijke ftad geweest is, en dat men van oudsher in haar oproer gefmeed heeft, en. daarom is deze ftad verwoest geworden. Wij zeggen het derhalven den i$ Koning voor uit,, dat, wanneer deze ftad we. der. opgebouwd, en. met muur en omgeven wordt y hij aan deze- zijde van'den Eufraat verder niet te gebieden .zal hebben.
■ iHier op : gaf de Koning aan hun, if Rebura, Beelteem., Simfai den Schrijver , benevens hunne overige ambtgenoten, aan die in het Samaritaanfche land , en den overigen aan deze zijde van den Eufraat, hec . vol-
vs. 15. Zijner voorvaderen^ Niet Perfifche Ko. ringen, want onder dezen heeft [erulalem ,nooit ge-, rebelleert, ja Hechts één Perüsch Koning, Cijrus, kon als een voorvader van een thans regeerenden Koning, -hij zij dan Kambijfes. ofSmerdis, aangezien worden ; maar Medifche Koningen , want Cijrus hadt de dochter van den laatften Medifchen Kcning getrouwd. Dezen hebben ook wel, eigenlijk niet met de Jooden te doen gehad, maar de Babijlonifche Koningen , en inzonderheid Nebukadnezar, van Wien , onzes wetens, de zoons van Cijrus, op geenerleie wijze, afftammen. Indien de Gefchiedboeken ,van dezen gemeend waren, dan begingen de Schrijvers of eenen historifchen misfrag, of zij noemden ze, gefchiedhoeken zijner voorvaderen, dewijl de buitgemaakte Babijlonifche Archiven , bij de Archiven der Koningen van Medie eu Perflë gelegd Waren.
C 2



|6 E. S R A. WarCto;
volgende antwoord : (met voorafgaande begroeting, en wat daar gemeenlijk meer op volgt.) Ulieder fchrijven, dat gij aan ons 18 gezonden hebt, is mij in de overzetting voorgelezen. Ik heb daarop bevelen gegeven, om na 19 te zoeken, en men heeft gevonden, dat deze ftad reeds in voorleden tijden de Koningen wederfpannig geweest is, en dat wederfpanniglieid en oproer in haar gefmeed is; verders, dat 29 Jerufalem magtige Koningen gehad heeft, die over het gantfche land aan geene zijde van den Eufraat geheerscht hebben, en die zich lasten, tollen en fchattingen betaalen lieten. Veror- 21 dent derhalven, dat deze lieden1 van den bouw dezes ftad aflaten, tot dat van mij deswegens verder befchikt wordt, en weest in ditftuk ten 22 niterften zorgvuldig , op dat het rijk niet nog meer nadeels toegevoegd worde.
Zoo dra deze brief van den Koning Ar- 23 thahfast, Rehum, en Simfai den Schrijver, en hunnen Ambtgenoten voorgelezen was, gingen zij, met den grootften fpoed na Jerufalem, en verhinderden den Jooden met geweld den verderen opbouw: dus werdt 2a de bouwing des Tempels te Jerufalem geHaakt, en dit duurde tot in het tweedejaar van Darius, den Koning van Perfie.
Cap.
vs. 20. Die over het gantfche land aan geene ■ ztjde van den Eufraat heerschtén.1 Dav'd en Salojnon.



Cap. V. i. — VI. 21.
De Tempelbouw wordt weder begonnen, en Darius, de zoon van Hijstasper, geeft, op gedaan verzoek, zijn verlof tot voortzetting van denzelven.
v
Toen voorzeiden Haggai de Profeet, l isn Zacharia, de zoon van Iddo, de Pro-
feet,
Tusfchen dit en de voorgaande Hoofdftukken heefc het Apokrijfe boek Esra eene lange gefchiedenis , van de aanleidende gelegenheid tot den weder aangevangen Tempelbouw : welke, in de hoofdzaak, hier op uitkomt. Darius richt, op de Oosterfché wijze, een groot gastmaal voor alle zijne Magnaten en Hofbedienden aan, kan den volgenden nacht niet wél flaapen, zijne drie lijfwachten, onder welken Serobabel één is, beginnen een (vrij Schoolvosfigen} kamp in fpreuken , de één heeft deze fpreuk : da wijn is het magtigfle} de tweede, de Koning is de magtigfle; en de derde, de wijze en gelukkige Sorobabel, de vrouwen zijn de magtigfle ; en da, waarheid overwint alles! Over deze fpreuken zal de Koning, wien zij ze des morgens overgeven willen, (misfehien naar eene ardere uitgave van deze fabel, nog dien zelfden nacht tot tijdverdrijf voorbabbelen,) met alle zijne Magnaten richter zijn , en den genen, die het best gefproken hadt, eene groote premie geven, hij zal het purper dtagen, uit gouden bekers drinken , op goud zitten, een' gouden tcom hebben, eenen chitzen tulband, een halsketen, de naaste plaats na Darius, en wegens zijne wijsheid van hem Neef genoemd worden (als bij ons Schooljongens zulken droom hadden, dan zouden wij het hun wel vergeven, en denken, zij kennen de weC 3



3* ESRA.
feet, en fpraken in den naam des Gods van Israël tot de Jooden in Jerufalem en
Ju-
j-eld niet, hun leermeester is misfehien een volmaakt Pedant ! maar wij zouden hen evenwel zoo uitlagchen . dat1 zij in 't vervolg zeer zeker van zulke droomen bevrijd zouden blijven. Maar zulke Schoolgangers zouden wij , ten minden in het noordelijk Duitschland, vergeefs zoeken.) De Koning Darius is fchoolvosfig-,genoeg, om deze vraagen, voor den troon, met opöntbod van alle voorname Perfianen van allerleien ftand en waardigheid, te laten onderzoeken: de drie lijfwachten verdeedigen hunne zaak, en wanneer elk uit gefproken heeft, is alles met hem ingenomen, aileen de laatfte, Sorobabel, zegt wegens de vrouwen dingen , daar zij alle malkanderen veruomd over aan zien, b. v dat de Jchooné Apame, dochter van den wonderbaren JBartak, Darius oorvijgen geeft , hem de diadeem van het hoofd fcheurt, dat hij alles duldt, haar eens toelagcht, vrolijk is, wanneer zij lagcht, en goede Woorden geeftals zij boos is. Maar nu voegt hij 'er bij, wijn, Koningen, vrouwen zijn onrechtvaardig, de waarheid gaat boven alles, en over deze houdt hij eene loffpraak, in welke God mede in komt die nog magtiger zij dan alles. Aan dezen kent nu dé Koning den prijs toe, belooft, aan hem alles, wat te voren bedongen was, te zullen vervullen, en biedt hèm nog andere gunstbewijzen aan, die hij zelf verkiezen zal. Sorobabel neemt niets met allen aan van bet geen bedongen is, maar herinnert enkel den Koning aan God, en de waarheid; hoe hij 0p den dag, toen li n de regeering kwam , belopfd hadt, den Tempq Góds te houwen, en hoe hij dit thans behoorde tei ;e Darius bewilligt hier geernin, ennii gaat Sorobabe, na J?iuf,.lem, om opzijn bevel en kosten den Tempel ie beuwen.
. Ik heb van mijne. lezers die goede gedachten, van te geiooven, dat niemand van hun zulk tuig gelooven zal; daarenboven ftrijdt het nog met de gefchiedenis
van



C A P. V.
Judea: en thans maakten zich Sorobabel, % de zoon van Sealthici, en de zoon van
Jo-
van het Hoofdftuk, dat hier begint, en dat even zoo goed in het Apokrijfe boek ftaat, als in het onze: want, indien Sorobabel van Darius bevel had gehad, om den Tempel te bouwen, dan zou hij zich immers bij de genen, die hem deswegens vraagden, op dezen, en niet op het reeds half verdelen bevel van Cijrus beroepen hebben; ook zou Darius , om wegensr die zaak antwoord te geven, niet-nodig gehad hebben, inde Archiven te Ekbntana te laten nazoeken, alwaar eindelijk het bevel van Cijrus gevonden werdt, -maar hij hadt, zonder veel zoeken in de Archiven, kunnen antwoorden: ik heb het bevolen.
Dit anders vereeringswaardige , heel we! vertaalde, Apokrijfe boek, wordt hier ten uiterfteri verachtelijk, waarfchijnlijk , niet door de fchuid van der. Schrijver, maar door eene jongere inlasfcning. Ik zou niéi nódig gevonden hebben , er iet van te zeggen, indien met Jofefus deze geheele laffe gefchiedenis in het derdeHoofdftuk van het elfde boek zijner oudheden hadt overgenomen, en nog wel met menige verflimmeringen. Hier van is het gevolg geweest , dat ook anderen ze in den geloove aan Jofefus hebben nagepraat, en in gefchiedboeken aangenomen, niet zeer tot eerc van hun zeiven en van de gefchiedenis. Als er nog iet meer nodig was te zeggen, zoo oordeels men van Jofefus uit deze getalen der wedergekeerden, enkel van de beide Hammen Juda en Benjamin, de Leviten niet ééns mede onder dit getal begrepen : vier duizend maai duizend zes honderd acht en twintig duizend (4628000) mansperfoonen van twaalf jaaren en daar boven, (ongelooflijk veel, en meer dan twee nullen te veel,) en 40742 vrouwen en kinderen, (geheël geene evenredigheid tot het voorgaande verbaazend getal, zoo dat het een of liet ander openlijk blijkt verkeerd te zijn) ons in den Bijbel te vinden boek Esra geeft ons, niettegenftaande alle fchrijtfeuten, welkede Affchrijvers, inzonderheid in degei G.4 taJ



(40 Nab. ESRA. voor-Chr. 227' 520.
Jozadak, op, en maakten een begin, om den Tempel Gods te Jerufalem te 'bou. wen, waar in deze Profeeten van God hun de hand boden.
Om dien tijd kwamen Thathnai, de landvoogd aan deze zijde van den Eufraat,
Schtar-
tallen mogen begaan hebben, nogthans famenhancen. de, en niet zoo in het ongelooflijk vallende bertchten, naar welke , en niet naar fofefus zich die geen rechten moet, die eene waare gefchiedenisbefchrijven
vs. 1. 2.] Zie Haggai I: 1. of liever dezen eetcelen Profeet, en Zach. I; 1—7. 5
Deze Profeeten venmanen het volk niet, zoo als men misfehien, bij den eerften overhaasten opflag denken zou mogen, tot ongehoorzaamheid aan deKo! mnglijke bevelen: het verbod van den Tempelbouw Was van eenen onrechtmatigen bezitter van den troon Smcrdis, gegeven, men kon des dus, met zijn dood * voor krachteloos houden, en weder in de rechten tre-* den, die Cijrus aan de Jooden door zijn bevel eeeeven hadt. s B
vs. 3.] Dit zijn niet meer die hevige wederpartij, ders der Jooden, van welken wij in het vierde Hoofdftuk gelezen hebben, maar vrij billijke overheden Zii verhinderden den Tempelbouw niet met geweld maar haaien eerst nieuwe bevelen van Darius, (denklijk, omdat het verbod van Smcrdis niet meer van kracht kon gehouden worden,) ook is hun brief aan Danus gematigd opgefteld, een verhaal der zaak, 200 als zij was, en niet eene aanklagt.
vs. 3. Deszelfs overblijfzelen^ De nog overige POuwftofTen van het voormalige gebouw.
Met een' muur te omringen^ Hier wordt niet gefproken van de muuren van Jerufalem, maar van den Tempel, welks voorhoven met meer dan eenen fterken muur omringd werden. In laater tijden is de Tempel door deeze muuren tot eene gewigtige vest/ng
ge-



C A P. V. 4<(
Schtar - Bofenai, en hunne ambtgenöoten, en zeiden dus tot hen : wie heeft ulieden verlof gegeeven, om dezen Tempel op te bou~ wen, en deszelfs overblijfzelen weder met eenen muur te omgeven ? Daar na vraagden zij 4 nog verder dus: welke zijn de naamen der mannen, die dezen bouw ondernomen hebben ? Maar het oog van God zag genadig neder 5 op de oudften der Jooden, zoodat geenen de voortzetting des werks niet verhin. derden, tot dat aan den Koning Darius gefchreven werdt, en zij deswegens antwoord ontvingen.
Dit is het affchrift des briefs, dien 6 Thathnai, de Landvoogd aan deze zijde van den Eufraat, Schtar Bofenai en zijne ambtgenoten, de Afarfacenen, aan deze zijde van den Eufraat aan den Koning Darius afzonden, en hem bericht gaven. In dezen brief 7 ftondt dus gefchreven : den Koning Darius
al.
geworden: zno vinden wij hem in de Gefchiedenis der M-ikkabeën, en als Jerufalem door Titus Vespafianus veroverd wordt.
vs. 6. De Afarfacenen] Wat d't woord betekent, weet men nog niet: ik gis, dat het hooger Perfifche bedienden zijn, van Pcifi'che afkomst.
vs. 8. Van den God, die Heer heet.] Ik heb hier ter vermijding van alle dubbelzinnigheid, eene omfchrijving gebruikt, letterlijk Haat er : des Gods, des Heer en. De Jooden noemen hunnen God, in plaats van Jehova, gemeenlijk Adonai, d. i. de Heer, en met dezen onderfcheidenden naam worde hij hier benoemd.
CS



4* E S R A.
/iet/.' wij laten den Koning weten, dat wij in de Provintie Judea na den Tempel van God, die heer heet, gereisd zijn. Deeze 8 Tempel wordt met groote fieenen gebouwd, het hout naar de muuten gefchikt, de zaak wordt met ijver voortgezet., en gaat gelukkig voort. Wij hebben de Oudjien gevraagd, en dus tot 9 hun gezegd: wie heeft ulieden verlof gegeven om dezen Tempel te bouwen, en deszelfs over • Hijfzelen met eenen muur te omringen ? Ook IO vraagden wij naar hunne naamen, om ze u te kennen te geven, en de naamen der mannen te fchrijven,^ die hunne aanvoerers zijn. Hier 11 op gaven zij ons ten antwoord : wij verëeren, den God des Hemels en der aarde, en bouwen 7 zijnen Tempel, die reeds vóór veele jaaren ge. bouwd is geweest, en dien een groot Koning 8 van Israël gebouwd , en met muuren omringd heeft. Maar, als onze vaders den God des 12 Hemels tot toorn verwekten, gaf hij hun over in de magt van den Chaldeeuwfchen Koning van Babel, Nebukadnezar, welke dezen Tempel verwoest, en het volk na Babijlon weggevoerd
heeft.
vs. 9. Deszelfs overblijfzelen.'] De bouwvalJen van den ouden Tempel , de nog hier en daar ftaande gebleeven pilaaren, of andere gedenkflukken der oudheid.
Met eenen muur te omringen?] Om de voorhoven des Tempels waren, gelijk gezegd is, fterke muuren opgehaald, dit toe te laten , kon bedenklijker zijn , dan de opbouwing van den Tempel zeiven, dewijl hij daar door tot eene vesting kon worden. Dit is hij, onder de Perfifche regeering , nooit geworden , Waar naderhand, van den tijd der Makkabcën af.



"C K V. V.
heeft.- Doch, in het eerfte jaar der regeering 13
van Cijrus over Babel, heeft de Koning Cijrus een bevel gegeven, om dezen Tempel van God pp te bouwen: bovendien heeft Cijrus de gou. 1% den en zilveren huisfieraaden des Tempels van God , die Nebukadnezar uit den Tempel te Jerufalem weggenomen , en in den Tempel te Babi]Ion neder gelegd hadt, weder uit den BaMjlonifchen Tempel lazen nemen, en ze aan iemand, met naame Schetbazar, dien hij tot Landvoogd aangejield hadt, ter hand ftellen9 ig, en hem tevens bevolen, om deze huisfieraaden over te nemen, en in den Tempel te Jerufalem te brengen , en den Tempel van God op zijne oude plaats weder op te bouwen. Deze 16 Schetbazar kwam derhalven , en leide den grond des Tempels van God-te Jerufalem, en van dien tijd af tot nu toe bouwen wij, maar de bouw is nog niet voltooid. Indien het nu iy den Koning behaagde, behoefde fechts daar te
Ba*
vs. 17.] Deze, misfehien eerst onlangs zedert de regeering van Darius, aan deze zijde van den Eufraat aangekomen Perfifche bedienden, weten van de omHandigheden dezes lands nog niet veel, en zijn der*, halven twijfelachtig , of het voorgeven der Jooden waar zij, dat hunne vijanden en befchuldigers'zullen tegengefproken hebben. De zaak was wel niet langer, dan 15 jaaren geleden, gebeurd, maar in een ■zoo groot, of liever uitgebreid rijk, als het Perfifche was, weet men , na 15 jaaren, niet, wat nopens 40000 mansperfonen , een , tegen het geheel gerekend , onSanmerklijk volk, of liever eigenlijk flechts nopens eenen Tempel in een afgelegen g©r deelte des rijks verordend is.



4* E SRA.
Sabel in de Koninglijke archiven nagezocht te worden, of men daar een zoodanig van den, Koning Cijrus gegeven bevel, om den Tempel van dezen God te Jerufalem op te bouwen, vindt: en de Koning late ons deswegens zijne wilsmening weten. VI.
Hier op gaf de Koning Darius bevel, I om in de fchriften, die in de archiven te Babel nedergelegd wareri , na te zoeken : eindelijk vond men te Ekbatana, in de 2
hoofd-
vs- t. Ekbatana.] De voormalige Hofdftad van Mediè. De groote Afiatifcne Koningen hebben veelal eene dubbele Hofplaats gehad , ééne in den winter . en de andere in den zomer .• doch vcornaamlijk de Perfifche Koningen , wier rijk uit twee hoofdvolken. ;de Meden en Perfen, beftondt. Hunne zuidlijke hoofdftad was te Sufa of Sufan, en de noordlijke te Ekbatana. Men heeft gemeenlijk geloofd, dat Ekbatana de itad is, die thans Tebria of Tauris heet, in de Provmtie Adorbigan, die in de daad tot het oude Medie behoorde, tusfchen de Kaspifche zee en het meir Urmia, op de kaart van Aiie door d'Anvil i b onder <len 65i graad langte, en 38 breedte. Maar de lig. ging komt niet overeen: want Tauris ligt aan de westzijde van de Kaspifche zee, maar Ekbatana vindt men, bij Ptolomeus, aan de zuidzijde van deze zee omtrent 2 vijf twaalfde graad of3öduitfche mijlen zuid! lijker. Ik waag het derhalven geheel niet te bepaalen welken naam de overblijfzels dezer groote ftad, indien er anders nog eenige voor handen zijn, thans dragen mogen. Ispahan, daar anderen aan gedacht hebben, hgt te zuidlijk: en de hofplaats der Koningen van Perfie voor meer dan 2000 jaarenis daarom niet juist thans nog eene hofplaats, maar kan tot de hoofdftad «ener Provintie, tot eene middelmatige, tot eene kleine ftad gedaald, of ook wel geheel verdweenea



Cap. VI. 4S
hoofdftad van Medië, eene rolle, met het opfchrift op den rug : Tot naricht opge. merkt. In het eerfte jaar van Cijrus, den 3 Koning van Perfie, gaf de Koning Cijrus een hevel, om het Godshuis, te Jerufalem weder tot eenen Tempel op te bouwen, als eene plaats 3 daar offers gebracht werden, en er eenen duurzamen vasten grondflag toe te leggen; de hoogte zestig ellen, de breedte zestig ellen, altijd 4 drie lagen van groote fteenen en ééne lage van hout, waar toe de kosten uit 'sKonings Paleis zullen gegeven worden : verders de gouden en S zilveren huisfieraaden, welke Nebukadnezar uit den Tempel te Jerufalem weggebracht, en na Babel overgevoerd hadt, weder te ge*
ven9
vs. 3. De hoogte 60 ellen, de breedte 6b eflen.1
Salomons Tempel hadt maar 30 ellen breedte» [en 3a ellen hoogte: het is dus openbaar , dat Cijrus den nieuwen Tempel grooter wil aangelegd hebben. Dit is ook niet te verwonderen. Ten tijde van Salomon was de bouwkunst nog op eenen zeer laagen trap, der kindsheid , gelijk ik ook over ï Kon. VI. 3. aangemerkt heb, dat onze burgerhuizen grooter zijn, dan de Tempel van Salomon. Nadat nu. de bouwkunst zeer bevorderd was, kwam het Cijrus en zijnen Raaden onbetaamlijk voor, den waaren ,God eenen zoo kleinen Tempel, die hoe groot ook geïcht in Salomons tijd, thans het tegendeel zijn zou, op te bouwen. Of de Jooden den Tempel wezenlijk zoo groot aangelegd hebben, als Cijrus hun vergunde., dan of zij bij de oude maat gebleven zijn, js eene a/idere vrgagj De langte is hier weggelaten, denklijk door de? fchuld der oude affchrijvers ? naar, de evenredigheid der maten in Salomons Tempel moet zij 120 of i8q ellen geweest zijn.



46 Ë S R A.
ven, op dat zij aan haare oude plaats in den' Tempel te Jerufalem gebracht, en daar in den Tempel Gods nedergelegd zouden worden.
„ Gijlieden derhalven,. Thatnai, land- 6 voogd aan gene zijde van den Eufraat,ScbtarJ3ofenai, en uwe ambtgenoten, de Afarfacenen aan genezijde van den Eufraat, zult u van daar verwijderen, en zult den land-7 voogd en de oudften der Jooden, dit Gods. huis, daar het geftaan heeft, weder laten opbouwen. Bovendien verördene ik nog, 8 nopens de hulp, die gijlieden aan de oudHen der Jooden , bij den bouw van dit Godshuis bewijzen zult; 'dat de kosten tot de uitgaven- aan deze mannen uit de Kó. ninglijke Rentkamer van de inkomften der landen aan gene zijde van den Eufraat zonder vertoef zullen-gegeven worden, opdat de bouw niet geftaakt werde. Wat zij ooknoo- 9
. lin ' t ! diguorn -; tts* *bg| iaT .iismba .. .. : jdfi '> a{ vs. &.] Van hier af volgen openlijk woorden van Darius, en 'niet meer van Cijrus. Alles, wat de Schrijver in de vijf eerfte verzen verhaalt, ftondt , naar het fchijnt, in het antwoord van Darius, en is er letterlijk uit afgefchreven. Dit zou nu de Schrijver eigenlijk tweemaal hebben moeten zetten , eerst, als zijn eigen verhaal, dan, als het begin van Darius antwoord , maar hij zet het flec/rts eenmaal. Over ■ het geheel is fraaiheid van ftijl in dit en andere boeken na de wederkomst uit de Babijlonifche ballingfchap niet te zoeken, en ook, als zij echt zullen wezen, niet te verwachten, wam bij een overwonnen volk, dat onder vreemdelingen verftrooid is , verdwijnt aüe fraaiheid van-taal en ftijl, en het leert fchrijven, zoq als de gemeene man.



*ïab- CAP. VI. voorChr. n?
515. *f.
dig hebben tot de offeranden , die den God des Hemels gebracht worden, runderen , rammen , fchaapen , tarwe,, zout, wijn, olie, zal zoo als de Priesters te Jerufalem het begeren , hun dag voor dag zonder verzuim behandigd worden, -opdat iq zij den God des hemels offeranden offeren, en ook voor heL leven van den Koning en zijne nakomelingen bidden. Ook ver-u ordene ik ; wanneer iemand hier in iets
.onderftondt te veranderen , dan zal een balk uit zijn huis .genomen , en hij daar aan gekruist worden, en zijn huis aan den
.heiligen fchat vervallen zijn. Doch, de
.God, die aldaar woont, werpe alle Koningen en Volken ter aarde, die de hand uititeken, om dit te veranderen, of het Godshuis te Jerufalem te verwoesten. Ik Darius,bevele dit, om het met allen ijver
.ilk'te voeren."
Hier op en uit hoofde van dezen brief van iq Darius deeden ' rhathnai, de landvoogd aan
„te zijde van den Eufraat, Schtar ..Bofenai, en hunne.Ambtgenoten, hun best-tot deze
-zaak. De oudften der Jooden zetteden den I±
wam ■ t\ tns gas* , bouw"
P't kpmt W hard voor.' maar is .volkomen gaarde Per(ilch»e zeden; want de Perfianen haddendc ijslyke ftraf vanjkrmfi^ing, die zij bij ongehoorzaamheid tegen den Koning, oefenden. Darius'Códomannus liet zelfs, eenen Gnek kruiligpn, die hem tegengeïproken erf met het beste hart, éerien té 'vrijmoedf. .gen goeden, raad gegeven hadt.
«4Wii8iffl?t^ Ik "oude. deze w«orm niet voor echt, maar voor een infchuLfeel der
ub ' ' ■ • " aC



48 E S R A.
bouw gelukkig voort, waartoe de Profeet Haggaï en Zacharia,de zoon van Iddo, hen aanfpoorden, en z'rj voleinden den bouw,naar het bevel des Gods van Israël, en de bevelen der Perfifche Koningen, Cijrus, Da< rius en Arthafist. En dus werdt de Tem- 15 pel in het zesde jaar van den Koning Darius, op den derden dag der maand Adar (Maart) geëindigd. De Israëliten, Priesters , Le'. 16 viten , en overige wedergekeerden uit de ballingfchap , wijdden den Tempel met büidfchap in, en brachten honderd runderen, ij twee honderd rammen, vier honderd fchaapen, ten brandoffer, en twaalf geitenhokken ten zondoffer voor Israël, naar hetgetal der ftammen Israëls. Tevens ftelden zij 18 Priesters en Leviten naar hunne klasfen aan tot den Godsdienst te Jerufalem , zoo als in het boek van Mofes verordend was.
Ver-
Vui' ' -ccvL i'"- « " id^ftili- rtshaoh stunsCT affchrijveren, of van den bezitter van het boeit, die tót het volgende zoo veel wisten van de gunst van den Koning Arthafast jegens de Jooden : de Tempelbouw is ten minden lang voor hem geëindigd; want Darius, in wiens zesde jaar die voltooid wierdt , heeft 36 jaaren geregeerd. I!c bekommer mij 'et daarom' ook niet mede, of Arttaafest, £erxes, of Arthaxerxes Longimanus is.
vs.-16. In het zesde jaar van Darius."] Dus in het 21 jaar van het eerfte jaar van Cijrus alleenbeerfching af te rekenen, in het welk den Israëliten dé wederkeering na hun Vaderland en de Tempelbouw' vergund werdt.
vs. 18. Zoo als in het boek van Mofes verorderti laas?] Een Lezer, die zich aan de' gefch'edenis vajj Mofes boeken gelegen laat leggen, moet opmerken,
dat



Cap. VI. 49
Vervolgends hielden de wedergekèerden ig uit vreemde landen het Pafcha op den veertienden dag der eerfte maand. Priesters zo en Leviten hadden zich allen, zonder uitzondering, gereinigd , waren allen rein, en ilachtten het Pafcha- vóór de te rug gekeerden uit de ballingfchap, voor hunns broederen de Priesteren, en voor zich, zelvcn. Hierop vierden zij zeven dagen lang het feest der ongezuurde broeden met vreugde, want God hadt hen verblijd, nademaal hij het hart des Konings van Asüjrië tot hen geneigd gemaakt hadt^' 2ï
om.
dat de boeken van'Mofes hier reeds bekend zijn, lang voor dat Esra aankomt. Waarom ik dit zeg , zat men uit de aanmerking over Horfdfl VII 6. zien.
vs. li. Des Konings van As/ijrie.] Dus wordt hier de Koning van Perfie genoemd, dewijl Paledina als een gedeelte van het hem toebehborende Asfijnfeher Rijk aangezien wordt: even ;;elijk een Hongaar den. Keizer wel'eens niet Keizer , maar • naar de betrekking, in welke hij eigenlijk met hem (laat, Koning' van Hongarijën zou -kunnen noemen-, of gelijk ik hem1 Van Zevenbergers wel den Grootvorst heb hoorers noemen. . ' - 1 ■ ■- ; '. •' ' ■ ,1
Denklijk behoort achter dit'vérs, of ten.minden totdit Pafcha. eene plaats, die Jus'tiNusde Martelaar in. zijn gefprek riiet Trijphon biadz. 207. aanhaalt, de Jooden befchuld;gcnde, dat zij dié uit boosheid hebben uitge-' wisent: En Esra Jprak tot het volk: dit Pafcha is onze Heiland en onze toevlucht. Waaneer gif. lieden daar op let , eh dat in uw' hart op/tuit, dat wij hem aan een teken-'(?a&0 vernederen , en naderhand op h«m hoopeh zullen, dan zal deze plaats in ade eeuwigheid niet verwoest worden. Maar gelooft gij hem niet, en hoort gij D niet



«O Nntf. ESRA. voorChr. 3 269. 478.
om hunnen arbeid aan den Tempel Gods, des Gods van Israël, te onderfteunen.
Cap. VIL
In het zevende jaar van Xerxes komt Esra, een Wetgeleerde, met volmagt van den Koning te Jerufalem.
VIL
Na dezen toog, onder de regeering van j Arthafast den Koning van Perfië, Esra ,
de
niet naar zijne prediking , dan zult gij den Heidenen ten fchimp zijn. De fooden zijn zeker onfchuldig, en de plaats is blijkbaar eene inlasfching. Geen een eenig handfchrift heeft ze, ook geene overzetting, die tot ons gekomen is; Jofefus, die uit her Apokrijfe boek, dat bovendat nog zoo veele bijvoegsels heeft, zoo wijdlopige uittrekzels geeft, heeft er geen woord van, en bovendien ziet men uit de zaak *zelve, dat zij onëcht is; want Esra was immers bij dit Pafcha nog niet te Jerufalem , maar komt eerst naderhand derwaards, gelijk wij uit het zevende Hoofdftuk zien zullen. Justinus haalde ze wel als een eerlijk, maar tevens als een in alle oordeelkunde onërvaren ligtgeloovig man aan, en zij heeft volmaakt het voorkomen van een bijvoegzel van een' Christen bij het Griekfche boek van Esra. Ik moest er van fpreken, om dat toch ook wel menig ongeleerd Lezer van dit bijvoegzel kan gehoord hebben.
vs. 1. Arthafast of Arthachjasta.] Want. beiden vindt men, naar eene verfchillende leeswijze, in het Hebreeuwsch. De naam zou in het Grieksch Artaxerxes moeten heeten : onder de. Perfiaanfche Monarchen zijner meer dan één, die dezen naam gedragera hebben: ik volg hier de oudfte verklaring,



Ca*. VII. $t
dfe. van jofëfus, en verfta Xerxes, die In het zevende ■ jaar van 'zijne regeering van zijnen ongelukkigen togt ha Griekenland terug was gekomen, en dus Esra deze begunftiging zelve kon fchenken, van welke in dit Kapittel gefproken wordt. De volgreeks der ge» fchiedenis leidt ons ook tot hem, want hij was Darius zoon en opvolger: ook nvas het Joodfche volk bij hem niet ongezien, nademaal hij zelfs, (eene anders in die tijden zeldzame zaak,) op zijnen veldtogt na Griekenland Joodfche Soldaaten had medegenomen. Xerxes en Artaxerxes is dezelfde naam, de ïaatfie met voorzetting van Artd, dat in meer Perfifche naamen gebruiklijk is; de eerfte de kortfte: dezen noeftlen de Grieken met den vergekorten naam, misfehien omdat deze door zijnen veldtogtj daar zij hem van de Soldaaten dus hoordennoeme^ bij hun inheemsch géworden is ; de anderen , die men in Griekenland uit boeken kende, heeteri Artaxerxes.
Als ik nu in mijne uitlegging gelijk heb, dan valt deze gefchiedenis in het jaar, dat ik boven de Bladzijde gezet heb, (onder het welk men ze echtergemeenlijk bij de nieuwer Schrijvers niet vinden zal,) en m het £8fte jaar na de wederkomst der Jooden. De rekening ftaat dus:
in het eëffte jaar van Cijrus kWameri de Jooden te rug, Cijrus regeerde, als Alleenheerfcher van Afië , Van den. jaafëri dood van Kijaxarus af i 7
Kambijfes , de korte regeeriug van Smerdes medegerekend, volgends deri Kanon van Ptolemeus 8
Darius» zoon van Hijftaspes s . . 36"
Hier bij nog zeven jaaren vanXer.ies . . . , * 7"
Men geeft gemeenlijk voor, dat Ësra reeds in hét eerfte jaar van Cijrus na Jerufalem getogen , en dat hij dezelfde Esra is, die NeH. XII. 1. gehield Wordt. Dit is nu wel reeds op zich zelven hoogst D s eft-



54 E Ó ft. A.
de zoon van Seraja, de zoon van Afa. %
ria,
onwaarschijnlijk, nademaal ons boek van zijne eerfte voorgewende reize zwijgt, en het in ons Hoofdftuk volkomen zoo voorkomt, als of hij tot hier toe enkel te Babijlon geweest ware , en thans eerst naa Jerufalem kwam. Men zie dit boek met eigene oogen in, en oordeele! Doch, Volgends de Tijdrekening, is, het vrij onwaarfchijnlijk: als hij, reeds in het eerfte jaar van Cijrus, als een foort van hoofdperfoon na Jerufalem getogen, en toen flechts 30 jaar oud geweest was, dan moest hij nu 88 jaar oud Zijn, een grijsaard, dien men bezwaarlijk met zulke volmagt naar eene afgelegene Provintie zenden zal, en die ook dat niet uitvoeren, of die levendigheid hebben zal, die wij bij £sra in het vervolg dergefchie. denis vinden. Deze twijfeling wordt nog grooter, wanneer men de gewoone verklaring aanneemt, en door Ai tafast Artaxerxes Longimanus verftaat, want deszelfs zevende jaar is al het 79fte na het eerfte jaar van Cijrus.
De gewoone verklaaring der nieuwere Schrijveren maakt Arthafast ook Artaxerxes Longimanus; men kan kiezen, zoo als men wil, doch dan zou in dese Jaarboeken der Jooden niet alleen de geheele voor'hun zoo gunftige regeering van Xerxes ovcrgeflagen jsijn , maar er zou ook een fchielyke fprong gefchieden van het zesde jaar van Darius tot het zevende van Artaxerxes Longimanus, die niet min dan 58 j uren bedraagt, en van welken dezé Jaarboeken geheel zwijgen.
Esra de zoon van Seraid-'] De Jooden hebben van Esra zoo veel verdicht, en de Christenen zulks nagepraat, dat het hier nodig is, wat wïjdlopiger te wezen: want de van hem nagepraate dwaalingen hebben niet alleen de gefchiedkunde ten uiterften ontfteld, (en zeKs in de beste boeken, die wij hebben,) maar deze zelfde Joodfche overleveringen zijn de parrijen van den ^openbaarden godsdienst gewoon, met «ene heel groote partijdige ligtgeloovigheid aan fe
ne-



Ca». VIF, sj
ria, de zoon van Hilkia, de zoon van
Sal-
nemen, en ze zoo ftout neder te zetten, als of er volftrektniets tegen in te brengen ware, en dan uit dezelven tegenwerpingen tegen Mofes te maaken, wiens fchriften Esra verdicht, ofwel vervalscht zou hebben. Eerst dan van zijn va^er en gellaehtregister.
Zijn vader heette Seraïa: dit was onder de Jooden een zeer gewoone naam, welken, ik weet rfii t hoe veel perfopnen in het Oude Testament dragen. Waar* fchijnl'jk is deze een Seraïa, dien wij verder geheel niet kennen, want Esra komt van Babijlon, alwaar derhalven zijn vader zal geleefd hébben, en geftorven zijn: én van de Jooden, re Babijlon levende, kunnen "wij £>ewoonIijfc in de hiftorifche Boeken van den Bijbel, en bij de Profeeten Haggai en Znchara, die te Jerufalem profeeteerden , geen bericht verwachten. Doch, in plaats van hier te bekennen , dat men den man niet verder kent, of in allen gevalle, daar ik nog wel een' voorflag toe zou kunnen doen, in plaats van gelukkiger te gisfen, neemt men gemeenlijk aan, dat hij die Seraïa is, die i Chron. V. 40. 41. voorkomt, de vader van Jozadak , en dus de grootvader van den Hoogenpriester Jofua (Haggai ll 1 ) gefteld nu, dat deze gemeend ware, dan hadt men bebooren te zeggen, dat Esra niet zijn onmidlijke zoon was, en dat er een paar geflachtleden waren uitgelaten, gelijk dit in de Hebreeuwfche geflachtregisters gewoon is :doch dit doet men gemeenlijk mede niet, maar men maakt Esra tot vaders broeder of oom van den Hoogenpriester Jofua, dien men meer dan een halve eeuw vroeger in de gefchiedenis ontmoet, en. itelt het geflachtregister dus: Seraïa
jozadak E^ra
I



ESRA.
Sallum , de zoon van Zadok, de zoon van Ahitub , de zoon van Amaria , de 3 zoon van Afaria, de zoon van Merajoth, de zoon van Serachia, de zoon van 4
üsfi,
Dit wordt nu de weg tot Fabelen, welke ook geleerde Lieden napraten, tot zij eindelijk bij de laatfte Fabel te rug treden, die waailijk zoo is, dat ook de ernftigfte man naauwlijks zich van lagchen onthouder} kan. Uit 1 Chron. V. 40- 41. ziet men, dat Seraïa voor de verwoesting des Tempels geftorven is. want niet hij, maar zijn zoon Jozadak wordt in ballingfchap gevoerd: de verovering van Jerufalem valt in het 52fte jaar voor Cijrus, en nu merkt men op, dat Esra op deze wijze al een redelijk oud man geweest moet zijn. Alszins naar mijne rekening, meer dan 52 jaaren voor Cijrus geboren, en in het S8ftejaar na hem Landvoogd, dit zou toch al een heel fraaie ouderdom zijn van 110 jaaren. Naar de gewoone verklaaring, die het zevende jaar van Artaxerxes Longimanus aanneemt, is hij zelfs, toen hij naa Jerufalem reisde, 131 jaaren, en,om toch alle dwaasheden vol te maaken, naar eene derde, die Artaxerxes Mnemon daar door verllaat, zou hij 1 yi jaar oud moeten zijn. Hierop bouwden nu eindelijk de Joodfche overleveringen baazen van Fabelen , d;e óp zeer menigvuldige wijzen verteld worden. De eene overlevering is deze: Esra reedt op zijnen ezel voorbij het verwoest Jerufalem, en hadt eene twijfeling, of God deze ftad, volgends zijne belofte, weder herftellen, en de dooden opwekken kon. God liet hem en zijn» ezel aanftonds fterven, en beiden bleven op de plaats liggen, maar, gelijk men ligt begrijpt, voor alle andere ftcrvelingen onzichtbaar; na honderd jaaren werdt hij weder wakker, en meende , gellapen te hebben. ' God vraagde hem: wat hij gedaan hadt? geflapen! zeide- hij: hoelang? hij meende, een uur of wat. God zeide tegen hem, dat hij dood geweest was, en dat, honderd jaaren lang! ook zag hij Jerufalem weder opgebouwd. MaW Èfl dien Uid was de wet van



Cap. VII; s$
Usfi, de zoon van Bukki , de zoon van Abifua , de zoon van Pinehas , de zoon van Eleafar, de zoon van Aaron, den S
Hoo«
Mos es verloren geraakt, de.wrjl alle derzelver affchriften van de Babjjloniërs verbrand waren, doen, Esra kendeze van bulten, en herftelde ze weder uit zijn geheugen, en daarbij gebeurde nog een wonder. De Jooden gaven hem vijf pennen in de hand, en met alle vijf fchreef hij zoo fehielijk, als ooit een mensch doen kan, exemplaren van de wet af» en vermenigvuldigde ze verbaazend. Nu begon men te twijfelen, of dit de echte wet wel ware: doet» het eenige oude, van den brand nog overige Exemplaar werdt gevonden, en ditftemde met«ijne exemplaren, tot eene letter toe, overeen. Hier
wil nu zeker zelden een laater Schrijver geheel volgen, en in de daad het mu ook naauwlljks te> begrijpen zijn, dewijl Esra in zijn boek van deze. wpnderbare gefchiedenis van zijn dood en opftaading niets heeft; het is derhalven onbegrijpelijk, van wien men ze zou kunnen hebben, dan van zijnen getrouwen honderdjaarigen Slaapmakker in den dood, maar die niet fpreken, en, wanneer het natuurlijk: toegaat, ook geen boeken fchrijven kan. Dit is dan evenwel bij flot de gefchiedenis, welke. alleen met weglating en verzwijging der belagchljjke bijvoegzelen, die genen ten grond leggen, die voorgeven, dat Esra de boeken van Mofes of in derzelver tegenwoordige orde hervormd , of zelfs, verdicht heeft.
vs. i—5 ] Van Aarons 83&e jaar tot op den tijd, dat Esra hier het eerst te voorfchijn komt, zijn, naar de gemeene rekening, 1024 (naar de mijne, en dl» door Paulus en Jofefus gebruikt is, zelfs 1136) jaaren verlopen, en toch zijn er tusfehen hem en Aaron niet meer dan 15 leden in het geflachtregister, in plaats dat men, naar den gewoonen loop der din. gen , ten minften 30 of meer verwachten moest: D 4 wanfc



56 E S R A.
Hoogenpriester, van Babel na Jerufalem: deze Esra was e,en groote geleerde in de 6 wet van Mofes, die Jehova de God vari
Is.
want men pleegt gemeenlijk drie geflachten door eikander op eene eeuw te rekenen. Doch dit is ^reene tegenwerping tegen onzen Schrijver, maar hier is alleen gebeurd , het geen wij menigmaal in dè Oosterfche geflachtregisters vinden, dat er yerfchei' den leden in het midden weggelaten worden'. Zie de aanmerking over Ruxh IV. 2,0. of, indien iemand nog iet meer verlangde , 'mijn Brief aan den Meer Hofraad Schlözsr, betreffende de tijdrekening van den zondvloed tot op Salomon, dié in het Gottingfche Magazijn iiie Jaargang, 5de liuk gedrukt is-
Het eerfte Boek der Chronïeken voegt daadlijk Cap. V. 34. tusfehen Zadok en Sa'llum de volgende zeven gedachten in 1) Ahiniaah, 2) Afaria, 3) Jofcanan, 4) Afaria, 5) Amaria, 6) Ahitub, 7) Zadok. Dit is derhalven geene tegenftrijdigheid, maar alleen eene vollediger geflachtlijst : en ik houde ze ioch nog niet voor geheel volledig ,, maar ik geloove, dat er tusfehen Aaron en Esra meer dan 30 en misfehien 40 geflachten geweest zijn. vs 6. Peze Esra. was een groote geleerde in de
. Wet van Mofesx die jehova God van Israël.
■ gegeven heeft."] Hier hebben wij derhalven het karakter van Esra,.en dat in een boek, het welk hij van het 27fte'vers van ons Kapittel af zelf vervolgd heeft:, want dit geloove ik waarlijk niet, dat hij de voorgaande Kapittels gefchreven heeft, ook niet het geen wij hier lezen, daar Esra zoo geroemd wordt, maar tot hier tog js-dit bock enkel èene Chroniek van voorgaande Schrijvers, die Esra op het einde van het Ka-
. pittel vervolgt.
Dewijl er ons ,veel aangelegen ligt, wat Esra werklijk geweest is,, en aan zijn karakter, moet ik nog,
. 'eer ik verder voortga, herinneren, dat, het geen ïk groote geleerde vertaald heb, heel eerlijk, en in
d:.



C a p. VIL 67
Israël gegeven hadt: en door de genadige hand van Jehova zijnen God gebeurde het,
dat
de fchool-taal overgezet heeten zou, vaardige ge¬
leerde , of wel, vaardige Schrijver. Wie He-
breeuwsch en Mjrrsch veritaat, zaï ait zonaer venuaa.-
ring begrijpen. Mi'ar nu tot üsras Karakter.
Van Esra hebben de Jooden ongemeen veel verdicht b, v.
1) HÖ heefteen authentiek affchrift van Mofes Wet nagelaten, dat nog voor icoo jaaren voor banden was, ja nog heden voor handen is. De Jooden , bijna had ik gefchreven, toonen het op meer dan ééne,ik geloove op meer dan tien plaatlen, maar dan zou ik, uit overhaasting, onwaarheid gezegd hebben: zij toonen het niet, maar wenden het voor, alleen niemand mag dat heiligdom zien. Dit Handfchrift nu zal Esra gemaakt hebben, opdat het voor alle volgende tijden tot een origineel zonder fouten' verftrekken zou kunnen.
2) Hij fchreef vreeslijk fchielijk, met vijf pen,, nen in de hand,' op ééns vijf Exemplaaren. 'Dit is eene verdichting, welke in de letterlijke vertaaling, een vaardig Schrijver, haarèn grond heeft, en daar uit ontftaan is.
3) Hij heeft de verloren geraakte Wet van Mos fes, van welke fleChts nog maar één exemplaar overig was, uit het geheugen herfteld. Zie boven bladz. 55. ' _
4) Hij was het hoofd der groote Sijnagoge, een verdicht Collegie, dat bijna of geheel als geinfpireerd yoórgefteld wordt, en het welk de Kanonieke boeken des Ouden Testamshts zal vastge-
fteld hebben. Doch, in plaats van deze
vastftelling van dezen Canon aan Esra toetefchrijven, Iaat eene oudere overlevering'van hetTwee-
' de Boek der Makkabeën, een buitengemeen fabelachtig Boek Cap II. 13. eerst deszelfs opvolc^r ' D 5 Ne-



5& E S R A.
dat de Koning hem alle zijne verzoeken in* willigde. Ook togen eenigen van de Israë- 7
li-
NebemiSde tot hier toe verftrooide heilige Boeken verzamelen. Dus, het getuigenis dezer overle» veringen, van welken Esra en Nehemia niets* weten, ftemt niet overéén.
5) Hij heeft de Hebreeuwfche letters veranderd: tot hier toe hadt men Samaritaanfche gehad, en daar ook de Wet mede gefchreven; hij fchreef ze met de tegenwoordige letters, die hij uit Asijjrië medebracht. (Bij deze laatfte overlevering ligt nog de meefte waarheid ten grond, maar toch niet veel. Te weten, het is zeker , dat het Samaritaanfche Schrift in eenige tetters de oudfte Figuur behouden heeft, en zeker, dat ons tegenwoordig Hebreeuwsch Schrift ten tijde van Mofes niet in gebruik was: doch even zoo zeker is het ook, dat zij niet Asfijrisch, maar een Fractuurfchrift is, en dat niet eenszco oud, als Esra. Doch dit zijn alle dingen, dieik hier niet uitnaaien kan, maar daar ik in eenen vollediger Commentarius over de Hebr. Spraakkunde van handelen zal.)
Deze overleveringen te famen zouden veel te ver» achtlijk, veel te zeer onder het gezichtpunt zijn van iemand , die niet alle overleveringen gelooft, en zelf denken kan, indien zij niet op de beftrijding van den Godsdienst eenen zeer ernftigen invloed gehad hadden. Joden hadden dit gezegd, zonder eenigen ouden getuige, zonder eenig boek voor zich te hebben, dat voor de tweede verwoesting van Jerufalem gefchreven was : Christenen, welka indedaad, tegen alle gezonde redeneerkunde aan, zeer geloovig omtrent Joodfche overleveringen waren, zeiden het hun na, en grondden zelfs de Godlijïe Ingeving van de boeken des Ouden Testaments op het getuignis van Esra en zijne groots Sijnagoge, van welke gexn niet geheel ligtgeloovig mensen iet weet.



C a p, VII, ss>
Jiten, Priesteren, Leviten, Zangers, Deurwachters , en Knechten des heiligdoms met
hem
en dat wij veel meer op het getuigenis van Christus en zijne Apostelen gronden konden.
Nu werdt er een nieuwe ftap gedaan. Christenen , die aan deze dwaasheden der Jooden geloofden, dachten: Esra kon wel de boeken van Mofes hervormd , eene nieuwe uitgave befchikt , en daar aan eene geheel andere gedaante gegeven hebben, Mofes zou enkel korte aantekeningen (Mentonen) nagelaten , maar Esra die in eene hiftorifche vorm gebracht hebben. Dit is nu weder niet alleen geheel zonder eenig oud hiftorisch getuigenis, maar ook tegen alle waarfchijnlijkheid: want niet alleen is de geheele ftijl van Mofes Boeken van dien van Esra geheel verfchillende, maar Mofes heeft ook in veele ftukken eene andere Spraakkunde , dan in de laatere Boeken, bijzonder ook in Esra gewoon is. Doch dit van den éénen Joodsch-geloovigen tot den anderen voortgeplante hiftorietjen, maakten zich de wederpartijders van den Godsdienst te nutte, en geiden: Esra kan wel de boeken van Mo&s geheel verdicht hebben-
Alle deze vermoedens zullen verdwijnen, wanneer men deze overleveringen , op welke zij gebouwd zijn, tot den grond nafpoort. Men vrage flechfs den man, die of deze tegenwerpingen.tegen den Godsdienst maakt, of die Joodfche fprookjens met kwalijk begrepen ijver voor den Godsdienst navertelt: wie zegt dit, van waar hebt gij deze gefchiedenis? of aisfingen? Bij alle die gefchiedenisfen zal hij Jooden noemen, die na de tweede verwoesting van Jerufalem geleefd hebben, en tusfehen het jaar, waar in Esra na |erufalem komt, en het jaar der verovering van Jerufalem doorTitus Vespaftanus, zijn even, wel bijna zesdehalfhonderd jaaren verlopen. Van waar konden nu de Jooden, die ver over de zesdehalfhonderd jaaren na Esra leefden, 700,1000,1200, 1*00 jaaren. dit alles van Esra weten, wat zjj zeg•* genï



6o ESRA;
hem naa Jerufalem. Dit gebeurde in het zevende jaar van den Koning Arthafast.
In
gen? Uit boeken, die voor de verwoesting van Jerufalem, gefchreven 2011? dit wenden zij zeiven niet ééns voor, maar beroepen zich blootlijk op mondelinge ov-vieveringen , dié eerst lang na de tweede verwoefting y'ati Jerufalem fchriftetijfc zullen'Opgetekend zijn, h'jtwel in deze fchriftelijke optekeningen nog boven dien. het meefte ontbreekt, van het geen ttee-is laatérefl laateïéri er nog bijvoegen. Maar Wij hebben toch een geiijkMjdigboek, ons boek Esra, ih handen, een Jaarboek , op dien tijd gefchreven, töen E^-i na Jerufalem kwam, en dat van hem z~ en yran het'einde van ons Kapittel af vervolgd wordt: dit kunnen wil lezen. Vindt men daar van. alle die groote verdienden, welke de jonger Jooden aan Esra toefchrijven, van zijne herdelling der verloren boeken van M H'es, of van eene nieuwe uitgave, of ook van een verbeterd affchrift, van een veranderd A^ph'aber, ééi woord? Z u het moogüjk zijn, dat, iödieo Esra dit alles gedaan hadt, er in èen gelijktijdig boek geen woord van gezegd zon Worden ? Nog meer, dit boek weèerfpreekt een gedeelte der overlevering, want de wet van Mofes wordt, niet alleen van den G-efebiedfchi ijver, maar Ook in het Edict van den PerfifëBeU Koning als een bekend b"ck genoemd- en Esra heet, ee'i rechtsgeleerde in Mofes wet. Wannier iemand, denk ik, Profesfor jn Pa ïaecien neet, dan moeten de Pandecten toch vóó. hem', en bek.Td geweest zijn.
Doch, Wij willen zien, of men reeds in oude boeken iet van zulke berichten vindt. "Wij hebben een Apokrijf boek van Esra, dat ik ibmtijds heb moeten aannaaien: in hetzelve ftaat ook van dit alles niets, alleen heei Esra daar in Cap VIII. 3. wanneer ik zoo letterlijk zou vertaaien, ais mij mooglijk is, een genie volgeleerde in Mofes wet, d. i. een geleerde van Uicinuntenue gaven, die zich op de wet van Mofes toegelegd hadt. —— Jofephus, die den Tweeden
Tem-



C A *t VII. 61
In de vijfde maand van dit zevende jaar des 8 Konings kwamen zij te Jérufalem aan': wanc op ien eerften dag der eerfte maand was het begin van den op'tógt van Babel gemaakt,' en op den eerften dag der vijfde maand, 9
kwam
. UTt:. m j ;. ■ J .ftj •■ . i ' ■ I) to 1 Tempel nog hadt .zien. {ban, die er Prester in geweest was, en verders een mtnVónterid geleerde on«' der de Jooden , weet ook van alle dez-'e Jo..i'fche fprookjcns nog niets, 'niet eens een woord van het meest geloofbaarfte, de verwisfeling der voorgaande Samaritaanfche letteren met Asiijrifche, (juist de' eenige Joodfche overlevering, die allen bijna voor zeker aanne-, men, zonder te eraf er., wie? in welken tijd? uit weke oudere ooirkonden hQ dit gezegd beeft?) en -bij hem heet Esra, wanneer hij dezegefchiedems verhaalt, een ervaarcn man in de wet van Mofes Derhalven •vóór den Tweeden Tempél wist men van alles, wat laatere Jooden, deels Ta'1 mudifche Rabbijnen, deels nog veel laatere, van Esra meer verhaald hebben ,• dan in zijn boek ftaat, niets; dus alle deze fprookjens zijn' zeker, wanneer men zesdehaifhonderd jaaren na Esra er niets van wist, en ook niemand zegt, dat hij ze uit oude boeken heeft,'niets anders, dan, met verlof te fpreken, leugens, nog boven dien zoo verachtlijke leugens, dat de wederpartijders van den Godsdienst of hunne onwetendheid in gebeurtenisfen, of hunne zonderlinge wijze van beoordeeien . klaar aan den dag leggen, wanneer zij zulk iet aanneemen, en Esra tot' eenen verdichter der Mofaïfche Boeken maaken.
vs. 8. 9] Zij brachten dus vier volle maanden op hunnen togt van Babijlon na Jerufalem door. Dit kon misfehien iemand, die enkel gewend is, opzichzel•ven, en met goede posten, te reizen, zeer lang voorkomen; maar groote reisgezelfchappen, Karavaanen, g.00 als men ze in het Oosten noemt, moeten langza-mer gaan. Om flechts twee reizen van Hella (digt bTj Babel0 na Aleppo, (werwaards men over minder
om»



61 E S R A.
twam hij onder de goede over hem waalcende hand van God te Jerufalem. Want Esra 10 hadt zijnen gantfchen zin daar op gericht, om de wet van God te onderzoeken, en te handhaaven, en de Israëliten in de wet en het recht te onderwijzen.
Dit is het affchrift des briefs, dien Ar* 11 thafast den Priester en Geleerden, Esra, den rechtsgeleerden in de wetten Gods voof de Israëliten, mede gaf.
Arthafafta, de Koning der Koningen, doet 14 aan Esra, den Priester, en volkomen rechtsgeleerden des Gods van den hemel zijne genadig fte groetenis vooraf, f Hier volgde de wijd- 13 lopiger groetenis.) Ik heb verordend, dat, wie van het volk Tsraëls, Priester en en Leviten, in mijn gantfche rijk, lust heeft, om met u nd Jerufalem te trekken, zulks onverhinderd doen kan: terwijl gij van den Koning en zijne zeven *4
Raa-
ofhwegen komt, dan na Jerufalem j te vergelijken, ftiebuhr bracht op de reize van Hella na Aleppo door, van den 5 Januarij tot den ófunij, en dus vijf volle niet maanen maar maanden, en Iwes, van den 16 Meij tot den 5 Augustus , en dus derdehalve maanen. Esra's togt daat tusfehen beiden.
vs. 14. En zijne zeven Raadeni] Hier ontbreekt ons iet nodigs uit de Staatkunde van het Perfifche Rijk echter kan ik uit Juftinus en Herodotus zo veel famenftellen. De Magiër, Smerdes, die zich op den troon gezet hadt, werdt van zeven voorname Perfianen, die met eikanderen tegen den Bedrieger faamgefpannen hadden , vermoord, en daar op kwam Darius Hiftas. pes zoon, één van hun, aan de regeering. Of deze zeven nu reeds te voren de hoogde Rijksraaden geweest« dan of zij alleen door de famenzweering faamgekomen
zijn,



jm». Cap. VII. voorchft 53
«69. 478. *
Raaden heengezonden wordt, om over Judea en Jerufalem volgends de wet uwesGods, die gij in handen hebt, te regeeren. Ook om het goud 15 en zilver daar heen te brengen, dat de Koning en zijne Raaden den God der Israëliten, die te Jerufalem woont, gewijd hebben: ook wat gij r.6" verders aan goud en zilver in de Provintie Ba•bijion bekomt, en wat het volk en de Priesters als eene vrijwillige gift tot den bouw deS Tempels van hunnen God te Jerufalem, geeven. Koop naarftig voor dit geld, runderen, rammen, 17 fchaapen, benevens de daar toe behoorende meeU m drank ■ offeren , en offer die op den altaar van den Tempel Gods te Jerufalem. Het ove- l g rige goud en zilver kunt gij, naar uw en uwer broederen goedvinden, zoo als het uwen God welbehaaglijk zijn kan, befieeden. Maar de 19., huisfieraaden, die aan u ten dienjle van God in den Tempelzuilen overgegeven worden, plaats die te Jerufalem voor uwen God. Het geen 20
nog
zijn, is in de gefchiedenis niet heel klaarï alleen dit zegt ons Herodotus, dat zij, eer zij tot de keuze var» eenen nieuwen Koning overgingen, yastgefteld had. den, dat deze zeven altijd den vrijen toegang tot het paleis en kabinet des Konings hébben zouden, alleen het geval uitgezonderd, als hij bij zijné vrouvien jiiep, en dat de Koning tot echte gemaalinnen geene andere zou nemen, dan eene dochter Van éénen van die zeven. Dit Kollegie van zeven fchijnt, toen één van hun Koning werdt, weder doop eene nieuwe verkiezing uit zeven aangevuld, en onder den naam der zeven Raaden, die wat meer dan bloote Raaden, en eenigermaten mederegenten kunnen geweest zijn, aangebleven te. wezen.
W. 22,



64 E S R A,:
tlög verder tot de behoeften des Tempels vereischt wordt, kunt gij uit den Koninglijken fchat nemen, en ik, de Koning Arthahfafta, geve bevel, 21 aan alle Schatting * Raaden aan gene zijde van den Eufraat, dat alles, wat Esra, de Priester en Rechtsgeleerde van den God des hemels van hun verlangen zal, zonder vertoef zal uitgekeerd worde?i, tot de fomme van honderd talenten zil- ai ver, honderd Kor tarwe, honderd Bath wijns, en even zoo veel olie, maar zout zonder bepaaling. Alles, wat niet de wetten van den God 2g des hemels overeenkomt, zal zonder verzuim, tot den Tempel van God uitgereikt worden , om niet den toorn van God over het rijk des Konings en zijner nakomelingen te haaien.
Daar-
vs. 22. Honderd talenten zilver t.] Nadien dit woorden van een Periisch bevel zijn, zoo kan ik niet zeggen, van .wélke Talenten gefproken wordt, want een Koning van Perfië zal wel,' in eën bevel aan zijné eigen Schatbedienden, niet naar Mofaifche Talenten , maar veelligt eerder volgens Phenicifche rekenen.
Honderd Kor?] Een Kor maakte tien Epha; maar of niet volgens Joodfche , den Phenicifche fchepels .gerekend worde, kan ik niet zeggen. Dit zelfde geldt mede, van het geen volgt, honderd Bath. Een Bath was eene maat voor vloeibaare dingen, bevattende juist zo veel als het Kor. De Jooden pleegen het Bath (te weten het Israëlitifche) tot 432 cijerfchalen vol te berekenen, en zij fchijnen hierin tamelijk gelijk te hebben.
• Zout?] Dit werj , zo als uit de vergelijking van eenige andere berichten blijkt , vermoedelijk
van



Cap. VII, '
jbcÊrbij word u wk nog te kennen gegeeven, 24
dat
van het Zout des Sodorhitifchën meirs , den Koning toebehorende , genomen; zo veel ten minften is zeker» dat, ofider den tweeden Tempel, Sodomitisch zout tot de offerhanden is genomen. Dit ilemde met de Jetter der Mofaifche wet Wel niet volkomen in; want die eischte zuiver Zout, dat is, Salpeter, LeVit.II. 13. doch ,, dewijl plegtigheden niet om haar zelve, maar onji de Gemeente tot den algemeenen Eerdienst ie verpligten, jngeiteld zijn, zo is hier een misflag niet vdri dezelfde natuur en fchadelijkheid, als wanneer hij bij eene zedelijke wet begaari Wierd. TJiC dien hoofde moet het ons niet vreemd voorkomen» dat de Apostels, (Handel. XXI.) ja vermoedelijk Christus zelf, welke ook wel tot offermaalen zal genoodigd zijn, deel namen aan offerhanden, die niet ten eenemaal naar het voorfchrift der Mofaifche wetten geofferd wierden. Wie ook de juiftere verklaa» ring der wet weet, die zal zig , daarom, van de Gemeente niét afzonderen : de verëeniging der Gemeente is het wezenlijkè, het hoofddoelwit der plegn'gheid, en daarentegen, of gemeen Zout, dan Salpeter, of bij het Avondmaal ongezuurd, dan gezuurd brood genomen, het brood gebroken of niet gebroken worde, is iets, dat tot de zaak niets doet.
Voor 't overige fchijnt hier Esra, welken eenige wederpartijders van den Godsdienst de verdigting van Mofes boeken te last leggen , deze boeken van, Mofes zelf niet eens regt verftaan te hebben ; want anders hadde hjj, waarfchijnlijk, den Koning niet om. Zout verzogt, en daar door aanleiding gegeeven, dat, tot op de verwoesting van den tweeden Tempel , enkel Sodomitisch zeezout bij de offerhanden gébruikt is.
vs.24—26.] Men iteld zig Esra, gemeenlijk, als Landvoogd of Gouverneur van Judea voor, en daaruit ontitaan, in het vervolg der gefchiedenisfe, ee. nige zwaarigheden, inzonderheid wanneer NeheM. V. 15—18. de Landvoogden , wegens hunne kneveE la».



CS E ~S R A.
dat geen' Priester, Levit,. Zanger, Deurwagter, Bedienaar des Heiligdoms, en den overigen Dienaar en van den Tempel Gods, eenige fchatt'ng of impost opgelegd zal worden. \ Èn gij, Esra, fiel, naar. de kennis, welke gij 2 5 van Gods wil hebt, rechters van een hoogere en laagere rechtbank aan, die het volk aan de overzijde van den Euphrat recht doen, en kies daartoe zodanigen, die in de wetten uwes Gods ledreeven zijn, en, die daaromtrent nog on- 26 kundig zijn , onderregt ze daarin. Wie de ivetten uwes Gods en des Konings niet opvolgt, tegen dien zal prompt recht geoefend, en een vonnis geveld worden, naar bevindinge van zaaken, ter dood, of ter uitbanninge, of tot geldboete, of tot gevangenis.
Gelooft zij Jehova, de God onzer Vade- 27 ren, welke den Koning in het hart heeft gegeeven, om den Tempel"Gods te Jerufalem zo te verlieren, en die de genade des 28 Konings, zijner Raaden, Vorften en Legerhoofden tot mij geneigd heeft. Ik voer.
de
laarijen, gelaakt worden; maar leest men des Konings open brief, dan vind men niets daarvan, dat hij tot Landvoogd, maar eeniglijk, dat hij tot rechtsleeraar en verbeteraar des rechts , en in deze hoedanigheid tot Opperrechter word aangefteld. Let men hierop, dan krijgt de volgende gefchiedenis merklijk licht.
vs. 26. Uitbanninge.'] Letterlijk, uitrooijing. Zie liet Mofaisch recht.§. 237.
Gevangenis^ Zie het Mofaisch recht §. 238.
vs- 27. 28.] Het is blijkbaar, dat Esra hier begint te fchrijven, en de oudere jaarboeken te aster»



«tob. C a p. VIII... voófChr. 6>
269. 478. "
de dit werk, onder Gods genadige leiding, naar mijn uiterfte best uit, en verzamelde de Hoofden der Israëliten, om met mij na Jerufalem. te trekken.
Cap. VIII.
Reis van Esra, en die met hem gingen,'na Paleftina.
VIII.
Dit z'rjn de Hoofden der Familien, en de 1 bij hun geftelden, welke, onder de regeering van Koning Arthahfafta, met hem van Babel wegtogen:
Van de nakomelingen Pinehas, Gerfchom. a»
Van de nakomelingen Ithamars, Daniël.
Van de nakomelingen Davids,Chattusch.
Van de nakomelingen .... Schechanja. 3
Van de nakomelingen Fargosch, Zacha. ria, en met hem tot de Familie behoorende mansperzoonen, honderd en vijftig.
Van de nakomelingen Fachat - Moabs , 4 Eljehoenei, de zoon van Sarachia, en met hem twee honderd van hec mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen .... Schafania, 5.
de
ttt.3- • • • .] Waar. deze flippen ftaan, is blijkbaar een naam weggelaaten, doch zo vroeg, en zo algemeen, dst ik hem niet weete te herftellen.
,vs. 5—10.] Ook hier zijn naamen uitgelaaten , E 3 doch



«& £ S & A.
de zoon van Jachafiel, en mer. hem drie honderd van het mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen Adins, Ebed, de 6 zoon Jonathans, en met hem vijftig van het mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen Elams, Jefaja, de 7 zoon van Athalia, en met hem zeventig van het mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen Schafatia, Zebad- % ja, de zóón Michaëls, en met hem tachentig van het mannelijk geflacht. 1 Van de nakomelingen Joabs, Obadja, de 0 zoon Jechiëls, en met hem twee honderd en agctien van het mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen .... Schelomith, Im de zoon van Jofafia, en met hem honderd en zestig van het niannelijk geflacht.
Van de zoonen Bebai, Zacharia, de zoon tJ van Bebai , en met hem agt en twintig van het mannelijk geflaeht.
Van de nakomelingen Asgad, Jochanan, T, de zoon van Hakkatan, en met hem honderd en tien van het mannelijk geflacht.
Van de nakomelingen Adonikam nog een i* tweede togt, en dit zijn hunne naamen: Ehphelet, Jeguel, Schemaja, en met hem zestig van het mannelijk geflacht.
• - . .. . Vaa
cfóch welke in het Apocrijphe boek gevonden worden: vs. 5. van de nakomelingen Saiu, Sckafa.
van de nakomeltn^
mfténfeit \T%e. t0gt^ InteSe"ftel^gvande»



C a p. VJII. <Jo
Van de nakomelingen Bigvai, Uthai en 14 ,Sabbud, en met hem zeventig van het mannelijk geflacht.
Deze verzamelde ik aan de rivier, welke 1S na Ahava loopt, alwaar wij ons drie dagen legerden: hier leerde ik volk en Priesters nader kennen, en merkte, dat er geene Leviten onderwaren. Ik zo,nd derhalven Elie- 16 zer , Ariel , Schemaja, Elnathan , Jarib, Elnathan , Nathan , Zacharia, Mefchullam, (enkel Hoofden van Familien) Jojarib, en Elnathan, (deze laatften, Geleerden:) met een bevel aan Iddo, het Opperhoofd in het landfehap Caspia,leide hen 17 alles in den mond, wat zij tot Iddo en zij. nen broederen , den dienaaren des heiligdoms in het land Caspia moeflen zeggen, pra ons eenigen tot den dienst des Tempels . . on-
©j. is» Ahava.] Waar Ahava ligge, en wat .jfiet voor eene rivier zij, weeten wij voiftrekt niet: de gisfingen , daarö.mtrent gemaakt, zijn zo ongegrond , dat ik liever niets weeten, dan ze nazeggen 'Wil. , So
px.17. Caspia.] Men moet immers niet aan landen of lieden aan de Caspifche zee denken • want die waren van Esra's reisweg veel te verre af, dan dat hij daarheen hadde kunnen zenden, Leviten laaten haaien, en hunne komst afwagten. Dit Caspia moet digte bij geweest zijn, en Leviten en dienaarsdes Heiligdoms moeten, in menigte, daarin gewoond hebben: inmiddels kan het zijnen naam heel wel hebben naar de noordelijker Caspiërs ; want de Chat. deën waren uit noordelijker gewesten, tusfehen de zwarte en Caspifche zee, na Babel en in het rondonl liggende land gekomen.



79 E S R A.
onzes Gods te bezorgen. Naar dc goede *8 hand Gods, die over ons was, bragten zij ons eenen verftandigen man van de nakomelingen Machli , des zoons Levi, des zoons Israëls, met zijne zoonen en broederen, agttien. Chafchabia, en met hem jefaja, 19* van de nakomelingen Merari, zijne zoonen en broederen, twintig: van de- dienaaren 20 des Heiligdoms, welke David en zijne Vorllen tot den dienst der Leviten verordend hadden, twee honderd en twintig, welke alle met naame op de lijst Honden.
Nu liat ik een Vasten uitroepen aan de 21 rivier Ahava, om ons voor onzen God te verootmoedigen, en van Hem voor ons, onze kinderen, en onze have, eene gelukkige reis te verzoeken; want ik fchaamde 22 mij, den Koning om krijgsmagt en ruiters ter befcherminge tegen vijanden, die ons onderwegen mogten ontmoeten , te fmeeken, om dat wij tot hem gezegd hadden: de hand onzes Gods is ten goede over allen, die hem zoeken,en zijne magt en zijn toorn
is
t>s.. 19- Chafchabia?] Ik heb eene andere leezing gevolgd: naar de gedrukte ftaat er, en Scherebia, £0 dat Schet'ebia van den vooral" genoemden verftandigen man , (dewelke alsdan heel naamloos bleef) onderfcheïden ware.
vs. 22. Vijanden?] De togt van Babel na Jerufalem gaat door gswesten, welke wegens de roofzugtige volken, in de, nabuurige woeftijnen of gebergten woonende, onveilig zyn,. en dit reeds in de vroegfte lyden waren.



Cap. Vllfc ?%
is tegen de geenen, die hem verlasten. Zo 23 vastten wij, en verzogten zulks van onzen God, en.hij verhoorde ons.
Hierop zonderde ik twaalf van de vöor< 24 naamïta Priesteren af, Scherebia, Chafchabia, en tien van hunne broederen met hen; woog hen het zilver, goud, en vaten töè., 25 dé gefchenken , welke de Koning, zijne Raadsheereri , Veldöver'ften,, en alle van Israël, die nabij waren, den Tempel onzes Gods gedaan, hadden. Ik woog hen in l:un- 2g ne handen toe: aan zilver, zes honderden vijftig "talenten; zilveren vaten, honderd^ naar talenten bepaald ; aan goud, honderd talenten; goudcne bekers,twintig, tot dui* 27 zend Adarcon ; vaten van Tombak , E r
' Jfty. ••'» ia '•:'-:r
ï<w "fiójJRjn < rtZ—rw ftómö/feg in: i*:r.o\ ot
vs. 24.' Van de voornaamjie 'Priesteren?] Bet -zijn, gewis, geene Priesters, in dien zin, als mogelijk Mofes en vroegere Schrijvers dit woord pleege/l <e neemen, maar enkel Leviten ; want volgens vs. iï. 19. zijn ze nakotnelingen van Mérar'i, van wélken Aaron niet afftamt. Des fchijnt het , dat men, in Esra's tijd, ook den voornaameren Leviten den naam van Priesters gaf. Dit nog in de overzetting kennelijk blijvend onderfcheid in deszelfs fchrijfwijze- en jn die van Mqfès, welke Priesters en Leviten zo zorgvuldig pleegt te onderfcheiden, verdiende, wegens de vooraf Cap. VU. i— 5- bijgebragte rede, opgemerkt te worden.
vs. 27. tot duizend Adarcon?] Men is doorgaande van gedagten, en het is zeef waarfchijnlijk, dac Adarcon, en Darkemon , Cap. II. 60 een en hetzelfde is; dan ware dus de meening, dat deze vaten të zamen duizend Dariks,hebben gewoogen. Het raogt wel iemand vreemd voorkomen, dat hetgewigt(.
E 4 dejr



'7*, E S R A.
, welk zeer fraaij was, en met goud gelijk gefield wierd, twaalf; en zeide tot hen: gij 28 zelveh zijt Gode heilig, deze vaten zijn hei-
- ügj dit.gouden zilver is een vrijwillig gefchenk aan Jehova, den God uwer vaderen. Bewaart nu dit alles zeer zorgvuldig, om 29 het te Jerufalem den Hoofden der Priesteren en Leviten, en.den Hoofden der Familien toe te weegeh, op dat het in de fchatkameren van het huis Gods gelegd worde. De Priesters en Leviten ontvingen het zili 30 vér, goud, en de vaten, naar het gewigt, om het na Jerufalem tot den Tempel onzes Gods over te brengen.
Op den twaalfden der eerfte maand trok. 31 ken wij, van de rivier Ahava, na Jerufalem op;en de goede hand onzes Gods befchermde Ons voor vijanden en overval. Toen wij «n, te Jerufalem gekomen waren, rustten wij 6 di-ie dagen uit, en gaven, op. den vierden o. dag, het zilver, het goud, en de vaten, in den Tempel onzes Gods,naar gewigt over in de handen van Meremoth, den zoon varl
■ V-
dervaten niet naarhetMark en lood, maarvolfrens eene munt bepaald word; maar ditzelfde doen wii bi} zodanige munten, welke fijn goud zonder bifvoeffzal hebben: wij.zeggen, bij voorbeeld, het is zo en za veel ducaten zwaar; en. de Darik der Perfifche Ko ningen is juist deswegen beroemd, dat hij van heel fijn goud gewéést is, en dit is ook de rede, waarom de Grieken zo veel van hem hielden.
Twaalf^ Ik heb de.Jeezing'van het Apocrijphe boek gevolgd * welke egter fchijnt te weezen: de eewoone gedrukte leezing is, tweè.-



Gap. VIII, n
Uria, den Priester, en deszelfs-toegavoeg. den, Eleazar, den zoon van Pinehas, welken nog van de'Leviten Jofabad, de zoon van Jefu, enNoadja, de zoon vanBinnui toegevoegd waren," alles toegeteld en toe- 34 gewogen, en het gewigt wierd aanftonds opgefchreeven.
De verdreevelingen, uit de gevangenis 35 wedergekomen, bragten den God Israëls brandoffers , twaalf runderen voor ,gansch Israël, zes en negentig rammen, zeven en zeventig fchaapen, twaalf geitenhokken ten zondoffer: dit alles hragten zij Jehova ten brandoffer.
Hierop gaven zij des Konings Landvoog- 3£ den en Amptenaaren aan deze zijde van den Euphrat, des Konings bevelen over: deze beweezen het volk en den Tempel hulpe,
Cap.
mSSi Ten brandoffer."] Ook dit is eene uitdruk» lang, waar door zig Esra's fchrïjfwijze zeer onderfcheidt van de oudere boeken. Zondoffers, waarvan, ónmiddelijk te vooren was gefproken, en brandoffers pleeg Moles zeer naauwkeurig te onderfcheiden: dus ware het, naar de oude Hebreeuwfche taal, vreemd, %e zeggen, die en die offerhanden, en dan noo? twaalf zondoffers zijn ten brandoffer gebragt: maar Esra, in wiens tiid de taal zeer was veranderd, neemt hier brandoffer, blijkbaar, in een ruimeren zin, zo dat her m het algemeen zo veel is, als offer. Ik had wel, met recht, zo kunnen overzetten, en de overgetter van het Apocrijphe boek heeft het gedaan - maar rk wilde gaarne, waar het mogelijk is, het bijzondere van Esra s fchrijfwijze ook in onze taalkennelBk laaten. a~
E3



ff
Cap. U.
De Tsra'èllten, alsmede de Priesters cnLevil ten hadden zig met vreemde volken vermaag. fchapt; dit word Esra te kennen gegeeven* Zijn openbaar boetgebed deswegen.
Toen deze zaaken voleindigd waren, i kwamen de voorftanders des volks bij mij, en zeiden : het volk Israël, Priesters en Leviten, houden zig niet afgezonderd van. de onreine volken des lands, van de Canaaniten, Hethiten, Phereziten , Jebufiten, Ammoniten, Moabiten, Egijptenaaren en Amoriten , maar neemen hunne dochters 2 tot vrouwen, geeven die hunnen zoonen. tot vrouwen , en vermengen het heilig Zaad met de' volken der landen. Zelfs eenigen der Voornaamflen en Priesteren zijn hierin de voorgangers geweest. Toen ik dit hoor- 3
de,
vs. 1. 2.1 Wie 5- 100. van het Mofaisch recht vergelijkt, die zal zien, dat Esra hier ftrenger is, dan Mofes, en vermoedelijk zelfs iets in de wetboe» ken van Mofes kwalijk verftaan heeft. Een Priestei mogt wel giiene buitenlandfche vrouw trouwen, en een Isr.vëlit geene Canaanitifche vrouw ; maar eene .Egi.iptifché te trouwen was, volgens Mofes wetten, een' Israëlit niet verboden. Doch mogelijk is de zaakzo te bellegten, dat E^ijptifche vrouwen met Priesters, en de Israëliten met Canaanitifche vrouwen getrouwd waren; erl -dan ware dit zeker tegen de Mofaifche wet.



Cap. IX. -7S
de, fcheurde ik het boven- en onderkleed, trok mij hairen en baard uit, en bleef ftijf zitten: alle, die voor het woord van den . God Israëls beefden, verzamelden zig rondom mij, maar ik zat nog verbaasd, tot den tijd des avondoffers. Op dien tijd des avond- 5 offers ftond ik van mijne treu'rplaats, met gefcheurde boven- en onderkleêren op , viel op de knïë'n, breidde de handen tot Jehova mijnen God uit, en zeide : mijn God, fchaa- 5 mcn moet ik mij', om mijn aangezigt tot u, mijnen God, op te heffen; want onze zonden gaanr boven 'ons hoofd, en onze fchuld reikt tot aan den hemel. Reeds van den tijd onzer vaderen af, tot op dezen dag, ' lag eene groote fchuld op ons, en wegens onze zonden zijn wij, onze Koningen, onze Priesters, aan Koningen van andere lan* den overgegeeven ten zwaardë , ter gevangenisfe, tot buit, en tot fmaad, tót op dezlen dag. Thans is ons, federt een korten g tijd, eene genade van Jehova onzen God beweezeh, dat hij een overblijfzel van ons gered, en ons bij zijne heilige plaats een© vaste wooning heeft gegeeven; onze God heeft onze aogen weder verlicht, en ons in onze dienstbaarheid een korten tijd weder adem laaten fcheppen. Want knegten zijn g wij wel, doch in onze dienstbaarheid heeft onze God ons niet verlaaten, maar de genade der Koningen van Perfie na ons gewend,, zo dat ze ons weder adem laaten fcheppen , en vergunnen, om den Tempel onzes Gods
te,



r# E S E Ai
te verfieren, hem uit het puin weêr te hertellen , en ons eene bemuurde plaats in Juda en Jerufalem te maaken. Maar wat zul- ï9 len wij na dit alles zeggen, onze God! daar wij uwe geboden hebben verlaaten, welke „ gij ons door uwe Propheeten hebt gegeeven? Gij zeide: het land, waarin gij gaat, om het in te neemen, is een, door de gru» welen zijner inwponeren onrein geworden land; met hunne gruwelen en onreinigheden hebben zij het, van het ééne eind tot het andere, vervuld: gij zult dus uwe doch- It ters niet geeven aan hunne zoonen, en uwe zoonen niet uithuwelijken aan hunne doch. teren; gij zult voor eeuwig hun geluk en welzijn niet bevorderen,zo lief als het u is, de oppermagt in het land te behouden, het goede van datzelve te genieten, en het uwen nakomelingen, voor eeuwig, tot een erfdeel na te laaten. Maar zouden wij na T al dat geen, wat naar onze booze werken 3 en groote fchulden over pns. gekomen was, (want gij, onze God, zijt met uwe ltraffen nog verre beneden onze zonden gebleeven, en hebt ons thans weder eene verlosfing gegeeven,) zouden wij, zegge ik, nu weêr T. beginnen, uwe geboden te overtreeden? en ons met deze grouwelijke volken te vermaagfchappen ? Moest gij dan niet, tot den volkomen ondergang toe, met ons toornen, en niets overig laaten ? Jehova, gij God ' Israëls, gij zijt rechtvaardig, gij hebt thans * nog eenigen van ons overig laaten blijven,
e*



tip. t.~ yf
en wij leggen in onze fchulden ; want w§ kunnen ons hierover voor u niet verantwoorden*
Cap. X,
De Israêliten laaten hunne vrouwen uit vreemds ■volken, en zelfs de bij haar geteelde kinde» ren heen gaan.
i, X Toen Esra zo bad, en weönend, op de i aarde liggend , deze belijdenis voor God deed, vergaderde eene groote menigte Israëliten, mannen* vrouwen en kinderen, en het volk weende ook zeer. Maar Sche- % chania, de zoon Jechiels, van de nakomelingen Elams, antwoordde Esra, en zeide: wij hebben zeker tegen onzen God gezondigd , en vreemde vrouwen van de volken dezer landen genomen; maar evenwel is er nog hoope, dat Israël zig in dit ftuk kan beteren. Wij willen een verbond met onzen God maaken, om de vrouwen, en de 3
bij
vs.i. De vrouwen te laaten heengaan^
Dit is in de daad iïrenger, dan" Mofes, geen vriend der echtfcheiding, zulks ooit heeft bevolen: huwelij. ken met Canaanitifche vrouwen aan te gaan had hij verboden, maar, die eens aangegaan zijnde, dezelve te fcheiden heeft hij nergens belast. Christus, de groote uitlegger van Mofes wetten, zoude ook -wel zo niet lebben gefproken, als hier Schechania. ZieMatth. V. 31. 33. XIX. 3~9-



78 E S R n.
bij haaf geteelde kinderen , naar den raad mijnes Heeren, en der geenen, die voor de geboden onzes Gods beeven, te laaten heen gaan, en de wet na te komen. Staa op, 4 want dit is uwe zaak,, en, wij willen u helpen, fchep moed, en breng ze ter uitvoer.
Esra ftond op, eischte van de Hoofden 5
der
En de bij haar geteelde kinderen."] Dit is nog flrenger,. en te gelijk tegen den aart der Mofaifche wet; want een, zelfs bij eene Canaanitifche vrouw geteelde zobn van een Israëlit was evenwel toch een Israëiit, endoor dit heen te laaten gaan wierd hij als na den afgodendienst geweezeu , welke onder het volk zijner moeder heerschte. lfai en zijn zoon, David, hadden, volgens dit recht, uit het Israëlitisch volk moeten verftooten worden, dewijl zij van eene Moabitifehe vrouw, Ruth, herkom/lig waren.
Dit ziet men duidelijk, dat Esra, als uitlegger der wet, geene Godlijke ingeevingen heeft, en hij niet onfeilbaar is: zo was ook David, als Koning, «iet geinfpireerd, niet onfeilbaar. Doch ook dit is fclijkbaar, dat Esra de boeken van Mofes niet heeft vervalscht; want dan zouden die 'er, gewis, heel anders uit zien, en andere keringen behelzen , indien ze van zijne hand waren. Zie voor Cap, VII. fcij vs. 6.
mijnes Heeren.] Dat is, naar uwen raad. Doch liier beu ik van de ftippen afgegaan, volgens welke moest overgezet worden: naar den raad des Heeren, dat is, Gods. God pleegt niet raaden, maar bevelen te ^reeven.
vs.5.] Het fchijnt, dat de Hoofden der Familien dezen eed, uit vreeze voor het rondom ftaande volk, deeden. Esra zo wel, als Nehemia r bedienen zig een paar maal van het vergaderde volk, om Mofes we:,, of het geen zij, voor Möfes wet, houden,
ia



Cap. X. jr^
der Priesteren, Leviten en IsraêJiten, eenen eed, dat zij het gezegde doen wilden, cn zij deeden den eed. Daarop ftondEsra 6 van de plaats voor den Tempel op, ging in het kamertje van Jochanan , zoon van Eljafchib , ging daar heen , at en dronk niet, om dat hij over de zonde der uit de ballingfchap terug gekomene treurde. Hier- y op liet men in Judea en Jerufalem uitroepen, dat zig alle, die uit de ballingfchap terug gekomen waren, te Jerufalem zouden verzamelen, en wie, naar dit befluit g der Voornaamften en Oudften, niet binnen drie dagen kwam, dat alle deszelfs have aan het Heiligdom vervallen , en hij zelf van het burgerrecht des volks, uit de balling, fchap terug gekomen, zoude verfteeken zijn. Alle uit Juda en Benjamin kwamen, in drie dagen , te Jerufalem zamen , (dit ^ gefchiedde op den twintigften dag der negende maand,) en-het volk zat op de open plaats des Tempels, en beefde, deels wegens
in zwang te brengen , en misbruiken af te fchaffën. Esra oordeelde zulks, mogelijk, daarom, noodig,' om dat hij, als wij boven hoorden, geen eigenlijke Landvoogd , maar flegts opperfte Rechtsgeleerde en rechtsverbeteraar was.
vs. 6. Ging daar heen?] Of, volgens eene andere Jeezing, welke ik werklijk voor beter keure, bleef 4aar, gedtturende dien nacht.
vs. Q. Op den twintigften dag der negende maand?] Dat is, op den twintigften van December^ in welke maand Fale/lina den regentijd heelt.



E S R A.
gens hefc bevel, en deels wegens het regenweer. De Priester Esra ftond op, en be- ie gon te fpreeken : gij hebt gezondigd , en vreemde vrouwen genomen, om nog nieuwe fchulden op Israël te laaden. Belijdt dit n Jehova, den God uwer vaderen, doet, wat hem welbehaaglijk is, zondert u. af van de volken dezer landen, en van de vreemde vrouwen. De geheele vergadering ant. 12 woordde met luider ftemme: ja! wij zijn fchuldig, dat geen te doen, wat gij zegt. Maar het volk is groot , en thans is het 13 juist de regentijd, zo dat wij onder den blooten Hemel niet kunnen liaan , en de zaak kan niet in éénendag, niet in twee da. gen voleindigd worden; want onder ons zijn, in dat opzigt, veele fchuldigen: laa- IA ten voor onze ganfche vergadering Overheden aangefteld worden, voor dewelke alle uit onze fteden, die met vreemde vrouwen getrouwd zijn, op een gezetten dag verfchijnen, en wel zo, dat er raaden en rechters der ftad mede bij zijn: en dit worde zo lang agtervolgd, tot dat Gods toorn van ons afgewend, en dit werk geëindigd is.
Nu
vs, 14—16,3 Zo veel a]s ik de woorden verftaa. benoemde het volk de vier, in het 15 vs. gemelde bijzitters, en gaf Esra het recht, om de overigen te benoemen: hoe veel die in eetal geweest zijn, weeX%- nüet? maar in eeniSe Exemplaren van het boek Esra heeft voordezen geftaan, twintig mannen. Zy kad he: gerecht uit 24 perzooaerj beftaan.



Kift, Cap.' IX. voorciif.
a/o. 477'
Nu wierden alleenlijk Jonathan, de zoon 15 Afaëls, en Jachfeja, de zoon van Thikwa, hiertoe aangefteld , en de twee Leviten, Mefchullam en Schibthai, hen ter hulpe toegevoegd. Dit deeden de zoonen der 26 ballingen, en boven dat zonderde Esra, de Rechtsgeleerde, mannen van de Hoofden der Familien voor elk geflacht af, welke hij alle bij naamen noemde, en die hielden hunne eerfte zitting op den eerften dag der • tiende maand , om die zaak te onderzoeken.
Op den eerften dag der eerfte maand wa- I? ren zij ten einde met alle de geenen, die vreemde vrouwen hadden genomen. On* 18 der de Priesters, die met uitlandfche vrouwen getrouwd waren, wierden de volgenden gevonden: van de zóonen Jefu , des zoons Jozadaks en zijner broederen, Maa. feja,'Eljoenai, en Gödalia; (deze beloof- 19 den bij handtasting, hunne vrouwen te laaten heen gaan, en bragten eenen ram ten offer voor hunne fchuld.) Van de nako- 20 melingen Immers, Anani en Sebadia. Van 21 de nakomelingen Charims, Maafeja, Elia, Schemaja, Jechiel en Uszia. Van de na- %% komelingen Fafchurs, Eljoenai, Maafeja,
Is-
vs.16. Der tiende maand?] Dat is, van Janudrij; wcshalven ik ook hier, op den rafjd, een nieuw jaar beginne.
vs. 17.. Der eerjle maand?] Dat is, van Aprilt dus naa dat het gerecht drie maanden had gezeeten.



E S R A.
ïsfflaël, Nathanaël, Jofabad en Ëleafa. ön- 23 der de Leviten: Jofabad,Schimei, Kelafa, (anders .mede Kelita genoemd) Fetachia, Juda en Eliefer. Van de Zangers: Elja- 24 fchib. Van de deurwagters: Schallum, Telera en Uri. Van Israël: van de nako- 25 melingen Pharosch, Ramja, Jifija, Malchia, Mijjamin, Eleafar, Malchia, Benaja: van de nakomelingenElams, Matthania, 2$ Zacharia, Jechiel, Abdi , Jerimoth , en Elia : van de nakomelingen Satthu, Eïjoe- 27 nai, Eljafchib, Matthania, Jeremoth, Sabaden Afifa: van de nakomelingen Bebai, 28 Jonathan, Chanania, Sabbai en Athlai: van 29 de nakomelingen Bani, Mefchullam, Malluch, Adaja, Jafchub, Scheal en Ramoth: van de nakomelingen Fachathmoabs, Ad. 3 o na, Chelal, Benaja, Maafeja, Matthania, Bezaleel, Binnui en Manasfe: van de na- 31 komelingen Charims , Eliefer , Jifchija , 32 Malchia, Schemaja , Simeon , Benjamin, Malluch en Schemaria: van de nakomelin. 33 gen Chaichums, Mathnai, Matthata, Sa- 34 bad, Elifelet, Jeremai, Manasfe en Simei: van de nakomelingen Bani, Maadai, Am- 35 ram, Uel, Benaja, Bedja, Keluhu,Man- 36 ja, Meremoth, Eljafchib, Matthania, 37 Mathnai, Jaafai, Bani, Binnui, Simei, 38 Schel emia, Nathan, Adaja, Machandebai, 39 Schefchai, Scharai, Afarel, Sehelemia, 40 Sóhemaria, Schallum,Amariaen Jofeph: van 41 de nakomelingen Nebo, Jejel, Matthatia, Sa 42 bad, Sebina, Jaddai, Joël en Benaja. Alle 43
de-



C a p, IX; *3
deze hadden uitlandfche vrouwen getrouwd, 44 en eenigen hadden ook kinders van haar.
Hierop volgt nog in het Apocrijphe III hoek Esra, Cap. IX. 37—55. het volgende. Esra leest het volk de wet voor.
De Priesters, Leviten en .Israëliten,
woon-
"• 37—55-] Dat boek Èsra, het welke wij het Apocrijphe noemen , (om dat niet de Hebreeuwfche grondtext, maar enkel eene Griekfche overzetting van hetzelve tot onzen tijd is gekomen, en bet weike ook anders wel &e,Pri&ster, het eerfte boek Esra, het derde boek Esra, word genoemd, is, wat de hoofdtaak betreft, met dat van ops voor canoniek gehouden boek Esra hetzelfde. De Griekfche overzetting van den Hebreeuwfchen bf Chaldeeuwfchen grondtext drukt wel, menigmaal;, iets anders uit, dan wij in den Hebreeuwfchen Bijbel vinden; maar niet zelden zijn mij de leezingen van het Apocrijphe boek juifter voorgekomen, en, daar Joodfche affchrijvers in beide boeken fchrijffouten begaan hebben , Qvant geinfpireerd en onfeilbaar waren affchrijvers niet,) zo mag de waarheid tusfehen beide in het midden zijn » en nu eens het Canonieke, dan weêr het Apocrijphe boek de echte leezing hebben. Niet dan drie groote bijvoegzels heeft het Apocrijphe boek nog* boven het geen in het Canonieke ftaat; 1) het geheele eerfte Capittel , het welk eenige dingen uit de gefchiedenis van Jofias Paaschfecst tot het eerfte jaar van Cijrus bevat, maar voor ons van geen belang is» om dat de zaaken reeds buiten dat bekend Zijn; 2) het bladz. 37. enz. gemelde; 3) onze hier van mij overgezette 19 verzen ten beüuite, waaromtrent ik vervolgens meer zal zeggen , wanneer ik llegts nog van het Apocrijphe boek in het algemeen gezegd hebbe, wat ter beoordeeiinge van dit bijvoegzel noodig is.
De Griekfche overzetting daarvan is anders, dan wij F % 2«



*4 ESRA.
woonden te Jerufalem, en in Jiet land: op
den
wjr6- .'^ boeken des °- T' £ewoon z,'i". wat beter Gneksch, (inzonderheid veel beter, dan in de overzetting van het Canonieke boek,) doch daarbij ook veel vrijer, de zaak menigmaal! zamentrckkend, waar, v0 gens den aart der Hebreeuwfche taal. onnoodige herhaalingen ftaan, en niet zelden de zaak dooi-andereuitdrukkingen verklaarend, en dit gaat zo verre, dat ik het, zomwijlen, heel dienaig als een ïoort van uitlegging over het Hebreeuwfche boek heb
v T f lU'len* Waarvan zJj' die mil« Coliegie over net boek Esra hebben gehoord, zig voorbeelden te binnen zullen brengen. Deze Griekfche overzetting moet reeds vóór de tweede verwoesting van ferufatem zijn gemaakt; want Jofephus heeft g& zekerlijk van dezelve bediend, zo als uit de zeer kennelijice overeenftemming, niet alleen in de, van het Hebreeuwfche boek afwijkende leezingen, maar ook eenigeGriekfche fpreekwijzen blijkt: Jojephus naamlijk gebruikte, zoals ik elders heb geloond, bij zijne gefchiedenis wel den Hebreeuwfchen texr, maar hij maakte insgelijks gebruik van de Griekfche overzetting, waaruit hij dan menige fpreekwijze behield, indien die anders goed Grieksch was. Bij ons boek nu heb ik gansch niet gevonden, dat hij de Griekfche overzetting van het Canonieke boek ooit getruikt hadde, maar altijd die van het Apocrijphe. L»och dit word nog op eene andere wijze merkwaardig.
Bij de vraag, welke boeken Canoniek zijn, pleegen wij, gemeenlijk, eene plaats van Jofephus. in zijn eerfte boek tegen Appion, Cap. 8. tot een grondllag te leggen, waarin hij ons zegt, welke boe«en ue Jooden van zijn tijd voor Godlijk hebben gehouden: want, daar Christus en zijne Apostelen den Bijbel, zo als de Jooden in Palcftina hem voor Godjijk aannamen, bevestigen, en op hem wijzen; zo iegt er ons zeker veel aan gelegen, dat wij weeten, welke boeken, ten tijde van Jofephus of Christus, voor Godhjk wierden gehouden. Deze Jofephus nu
fchijnt,.



G a p. IX. 85
fchijnt hel Hebreeuwsch- Chaldeeuwfehe boek:, het welke wij ilegts in de Griekfche overzetting hebben, en dat qns bijvoegzel heeft, als een hoofdboek te volgen; bezaten wij het dus nog in het Hebreeuwsch, dari konde het wel weezen, dat wij. het tot den Canon rekenden. Dit nu wil ik wel om zekere reden niet doen; want een lang bijvoegzel, bij het vijfde Capittel reeds aangemerkt, komt mij niet Canoniek voor | doch ons bijvoegzel verdient eene nadere over* weeding.
Wie hetzelve met Neiiem. VIII, i—12. vergelijkt, die zal weldra gewaar worden, dat het_ niet alleen eenerlei gefchiedenis, maar ook eenerlci verhaal van dezelfde gefchiedenis is, llegts volgens eene zeer verfchillcnde tijdrekening te boek gefield; want hier valt zij in het zevende jaar. van JCerxes, (die 21 jaar geregeerd heeft.) daar tusfehen bet20/?<?en 32/?e jaar van dèszelfs zoon Artaxerxes, dus tusfehen 34' en 46 jaaren Iaater, Wanneer, bij vergelijking van beide plaatzen in mijne overzetting, dit of dat in' woorden en naamen verfchilt; dan komt zulks daar^ van daan, dat ik in Nehemia uit het Hebreeuwsch,j en hier uit de vrije en zamentrekkende Griekfche vertaaling overzette, en dat in de naamen, even als, in hét ganfche boek van Esra en Nehemia, zo ook hier, veele verfcheicle, leezingen en fouten der uitfchrijveren zijn.
Vóór dat ik nog aan onze plaats dagt, kwam het mij reeds voor, dat deze gefchiedenis in het agtfte Capittel van Nehemia als aan de verkeerde plaats ftond: heeft, dagt ik, Esra ook nog 34 tot 46 jaaren naa zijne komst te Jerufalem geleeft? daar hij, bij zijne komst, reeds een zeer beroemd en aanzienlijk Geleerde, de'grootfte Wetgeleerde in het ganfche Israëlitifche volk is? en, indien hij nog.leefde, hoe komt het, dot in tle zes eerfte' Capittelen van Nehe^ mia in het geheel niets van dezen man voorkomt, welke nogthans volgens zijn ampt en zijne gevoelens zo veel.met Nehemia te doen moest hebben'?. Maar Jofephus zegt. ons heel uitdrukkelijk, Esrq Zij geftorveii, vóór dat Nehemia na Paleftina kwaml DeZe zvvaarigheden ontrustten mjj zeer; en ik geloofde, F 3 **



£6
ft ESRA.
dcri eerften dag der zevende maand waren de Israëliten te huis in hunne wooningen. Maar nu verzamelde zig de ganfche menig. 38 te, in de open lugt, voor de oostpoort des Tempels, en begeerde van den Hooge, 39
pries-
dat het agtfte Capittel van Nehemia een berigt, een historisch blad was, het welk, door toedoen der uitfchrijveren, eene verkeerde plaats gekreegen hadde: andere uitleggers waren van die onrust vrij gebleeven, alhoewel zij zelfs voorgaven, dat Esra reeds eens, in het eerfte jaar yan Cijrus, dat is 92 jaar vóór her} en 104 vóór het ^jie jaar van Artaxerxes, daarbij nog als man te Jerufalem geweest was. Zij zeggen, hij zij over de honderd jaar oud geworden: dit kanwel iemand worden, al is het, dat 120 jaaren een zeer zeldfaame ouderdom zijn : maar zal hij ook dan nog een gansch volk, van 's morgens vroeg af tot op den middag, met eene luide, verftaanbaare ftem, de wet kunnen voorleezen?
Naa dat ik nu bemerkte, dat het Apocrijphe boek die gefchiedenis hier heeft, konde ik er naauwlijks meer aan twijfelen, dat zij hier, en niet in het agtfte Capittel van Nehemia behoorde; vooral, daar Jofephus ook ditmaal het Apocrijphe boek volgt, en ze in zijne Oudheden, Boek XI. Cap. 5. § 5. vóór de aankomst van Nehemia, bij de gefchiedenis van Esra gevoegd, fielt. Weshalven ik geloof, dat ik aan de verbetering der gefchiedkunde verfchuldigd ben, dezelve hier te plaatzen, zo verre als ik ze in het Apocrijphe boek vinde, want het einde daarvan ontbreekt ook zeker in dat zelve.
vs. 37. der zevende .maand.] Te weeten, van dat jaar, in welks eerfte maand het onderzoek wegene de huwelijken geëindigd was, vs. 17. De zevende maand is voor het overige de maand OSober.
vs. 39, Hoogepriester.] Zo pleegt het Apocrijphe boek Esra te noemen , en gebruikt den Titel , ®oogepriester, zo als het Nieuwe Testament zomwylen mede doet, voor elk voornaamen Priester.



C a p. IX. S?
priester en voorleezer Esra, dat hij de wet van Mofes mogte haaien, welke de Heere, de Godlsraëls, heeft gegeeven. De Hoo- A0 gepriester Esra bragt de wet voor de ganfche menigte , mannen, vrouwen, priesters, om ze te hooren, (dit gefchiedde op den dag der nieuwe maan van de zevende maand,) en las daarin, op de open plaats 41 voor de poort des Tempels, van den morgen af tot den middag toe, voor mannen en vrouwen, en de ganfche menigte gaf agt op de wet. Esra de Priester en Voorleezer der 42 wet Hond op een houten verheven ft:oelj welke voor hem bereid was, en naast hem 43 Honden Mattathia, Sammus, Anania, Afaria, Uria, Hiskia, Baalfum aan de regte, enFaldai, Mifael, Melchia, Lotafuk, Na- 44 baria, Zacharia, aan de linke hand. Esra 4S
nam
Op een tijd, toen er nog geene drukkerij was, en alle boeken moeften afgefchreeven worden, kon de groote hoop des volks zig van het Wetboek niet voorzien, inzonderheid in een land, het welk maar eerst weder begon bewoond te worden, waarin het aan uitfchrijvers moest ontbreeken : uit dien hoofde begeeren zij van Esra, die gezonden was, om de wet te leeraaren, dat hij hen de wet van Mofes mogte voorleezen. , , .
o*. 43. 44. Ik heb vooraf reeds gezegd, waar het van daan kome, dat men Nehem. VIII. 5 tendeele andere naamen vind, te weeten , om dat in cte naamen veele fchrijffouten, nu eens in het eene, danwcêr in het andere Exemplaar, begaan zijn: maar ik moet er nog eene andere rede bij voegen. In net boek Nehemia volge ik het Hebreeuwsch; maar in dit Aoocrijphe boek Esra , het welke wij niet in het Hebreeuwsch hebben, moet ik, wil ik niet onf 4 trouw



88 E 5 R A.
nam het wetboek voor de ganfche menigte, naa dat hij, te vooren, voor hen allen de voornaamfte plaats ingenomen had, enge. zeeten was, en, zo lang als hij las, bleeven aö alle ftaan. Eerst dankte Esra den Heere den hoogften God, den God Zebaoth, den waereld-beheerfcher; en al het volk antwoordde , Amen! hefte zijne handen ten A7 Hemel, viel op de aarde, en bad den Heere aan. Jefus, Animus, Sarabias, jadin, Ja. 48 fcob, Sabbatai, Autai, Majan, Kaleit, A-
za-
trouw z.Jn, 0f geffiadig over kleinigheden aanmerkingen maaken die mijnen leezeren mogten verveeljn, het Grieksch volgen: de Grieken m, vervormen'He* breeuwfche naamen ongemeen , om dat hunne taal' en hun Alphabet zo gefchikt niet is, om ze uit te drukken, als de onze, en de Grieken boven dat nog veele vervormingen bij vreemde naamen maaken.
lenigtH?™ Hell,and WOrd in Hebreeuwsch genoemd Jefchu , in het Grieksch Jefus ■ biikans eve„ 20 de ^ede onder de hier vo^omendena"!
h".Hebrf«UW£ch. Schema, in het Grieksch
™ ? i D,t Zdfde moet men lllede Mi vs. 48 vergeleeken met Nehem. VIII. 8. opmerken
mrTVJ Mre"V lVClke terregte en linkê hand ÏZn a ftaan' fdujnen de J3 halmen Jsraëls (.wanneer men naamlijk Lev.i tot de overige 12 mede rekend.) te zullen verbeelden.
w-,48. ter mij/zij het kezen to.eJïemden, en mede rtepen.-] Ik heb dit als Overzetter niet beter
buTtennnjkbrf^n' Wa'U' 0m dat d* z"kbij onS buiten gebruik is, zo ontbreekt ons ook het woord Wanneer de Oosterfchen iets heiligs afleezen, daH
S Vet VV" f°0rt VOn SezanS' welk eg" ter geen volkomen gezang is, en daarbij hebben zij z.g aangewend dat meerderen te zamen kunnen roe-
nl dVr « Tm gehTd te" worden- Zeir* ^t geW der sreefcelyks geflorveoen word, in het eind?
dei



C A P. IX. go)
zaria,. Jofabad, Anania, Phiatha, de Leviten, leeraarden de wet des Heeren * en riepen ze het volk toe, terwijl zij het leezen toeftemden, en mede riepen. En , 49 toen alle, bij het voorleezen der wet, weenden., zeide Attharat tot den Hoogenpriester en voorleezer Esra , en tot de Leviten, die de menigte in alle deelen onderregting gaven: deze dag is den Heere ga heilig, gaat heen, en eet het beste, wat 51 gij hebt, drinkt zoeten wijn, en zend hen, die niets te eeten hebben , geregten van 53 uwe tafel; want . deze dag is den Heere
heider week, thans nog zo, te Conjlantinopel', van de torens afgeroepen. Bij ons, die deze zaak niet gewoon zijn, zoude dit fchreeuwen te wege brengen, dat men niets verftond.
vs- 49. Attharat?] Hier ftaat nu in het boek Nehemia; (VIII. 10.) en Nehemia, dit is da landvoogd, zeide, en Esra enz. Dit is daar zeker zonderling, dat Esra, welke al lang dood, van welken ten minften, tot dus verre, in het boek: Nehemia geen gewag gemaakt was, en Nehemiazzmen fpreeken: maar in het Apocrijphe boek vinden wij ditmaal geenen Nehemia, maar eenen Attharat. Dit konde ook wel eene fchrijrTout zijn , en met bijvoeging van eene eenige letter , Hatthirfchath, moeten weezen, dat is de Landvoogd. Dan ware de meening :• de^ Landvoogd, wiens naam wij voor het overige niet weeten, hebbe Esra dit voor-* fiel gedaan.
vs. 52. Want de Heere, uwe God, zalu verheerlijken?] Dit is het, wat Nehem. VUL \t\ ftaat: de blijdfchap over Jehova is uwe Jlerkte, of, zo men wil, uw roem. Dit heef t de Griekfche overzetter, uit welken ik weêr moet overzetten, dit» maal anders verftaan.
F 5



§o E S R A. Cap. IX.
heilig, op denzelven moet gij niet bedroefd zijn , want de Heere, uwe God, zal u verheerlijken. Hierop bevalen de 53 Leviten het ganfche volk , niet te treuren , om dat het een heilige dag ware, en alle begonnen te eeten, te drinken, yro- 54 lijk te zijn , van hunne tafel den geenen te zenden, die niets hadden, en een vrolijk Feest te vieren; want zij zongen dat 55 geen na, wat zij gehoord hadden, en vergaderden zig. ....
vs.55. zongen het na.~\ Evenals bij ons, in zom* mige landen, het Kerkgebed van de toehoorders nagefproken word , zo gefchiedt dit, in het Oosten, ook wel bij ganfche, voorgeleezen, heilige Texten, bij welknafpreeken of nazingen men ze van buiten leerd.
. • • . .3 Hier eindigt thans het Apocrijphe boek-, maar ik geloof, dat er, voor dezen, nog meer in geftaan heeft, niet flegts de geheele, in het boek Nehemia gevonden wordende, en daar niet behooxende gefchiedenis van Esra, maar ook deszelfs dood: want dien verhaalt Jofephus, agter deze gefchiedenis, met de volgende woorden, vóór dat hij tot de reis van Nehemia komt: „ Esra had het ge„ luk, naa veele, onder zijn volk genootene Eer, in „ een hoogen ouderdom zijn Leeven te eindigen, en „ met veele eerbewijzen te Jerufalem begraaven te „ worden. Omtrent dienzelfden tijd ftierf Jojakim, „ de Hoogepriester, en zijn zoon, Eljafchib, voig,» de hem in het ampt op." — — Dit is die Jojakim, welke ons Neuem. XII. 10. als een zoon ™n Jefu, dat is, Jofua den Hoogepriester word befchreeven. Daar Jofephus niet flegts zegt, dat Esra is geftorven, maar er ook deze omilandigheid van tijd bij voegt, zo moet hij er toch wei iets van hebben geleezen; doch andere boeken, dan onze, waren • volgens zijn eigen zeggen, van dien tijd Biet overig,
N E-



I
NEHEMIA,






Jaar van Nabonasf^fr ^or Cfcr.
3°3« 44*.
N E H E M I A.
Cap. I»
Nehemia hoort van de droevige omftandigheden, waarin zig de te Jerufalem nog overige Jooden bevinden, word er zeer door aangedaan, en bidt God, dat het hem moge gelukken, bij den Koning van Perfie iets ten voordoek der Jooden uit te werken.
CESCHIEDENIS VAN NEHEMIA, ZOON VAN CHAKALIA.
In de maand Kislev (December) des twin- r
tig.
vs.i. des twintigflen jaars.~\ Te weeten der regeeringe van Koning Artaxerxes Longimanus, (Langhand) zo als men uit Cap. II. i. en de aanmerking aldaar zien zal.
Reeds bij het enkel zien van het op den rand gefielde jaargetal zal nien gewaar worden, dat er tusfehen het tiende Capittel van Esra, en het eerfte Capittel van Nehemip een tusfehentijd van drie en dertig jaaren is. Hier hebben wij dus in de gefchiedenis -eene gaaping, en in die 33 jaaren kunnen er veele geïyigtige zaaken zijn gebeurd, waarvan wij niets weeten,



94 NEHEMIA.
tigften jaars was ik in deKoninglijke Hoofd» 3 ftad Schufchan. Chanani, een van mijne
broeien, liet welk wegens vs. 2. 3. moest aangemerkt worden. ■
Stelle ik op den rand het jaar 444 vóór Christus, en vind men mogelijk bij Usferius en hen, die hem volgen, het jaargetal 454! dan denfee man niet, dat het eene drukfout is, of wel, dat ik mij verrekend hadde. jk volg den Canon van Ptolomeus, en ditzelfde word mede gedaan in de algemeene hiftorie, dat hiftorisch boek, het welke, misfehien, mijne meefte leezers moeten naleezen. Men heeft, met het bevel van Artaxerxes, de 70 jaarweeken van Daniël willen beginnen, en om dat nu, indien dit het 444//* jaar vóór Christus is* het einde daarvan in het géheel niet uitkomt; waar men het wilde hebben, maar de laatfte week van liet jaar Christi 39 tot 46, zo.was men voor eene andere rekening. Mij raaken hier de 70 jaarweeken niet, welke ik, zo als men zig uit Daniël te binnen zal brengen,anders verklaare, en m^t het eerfte jaar van Cijrus beginne. .
In de maand Kislev (December) zvas ik in
de Koninglijke Hoofdflad Schufchan ] Bij E sr a VI. 1. is reeds opgemerkt, dat dePerfifche Koningen twee Hoofdlieden hadden; daar zij 's winters hun verblijf hielden, was het zuidelijker Schufchan, (Sufa der Grieken)- in het warm Perfie, en daar bevindt zig net Hof in December, en nog Nehem. II. 1. tot in April, in den zomer was het te Ekbatana.
vs. 2. den overgsbleevenen, welke nog van de gevangenen overig waren.] Dsze uitdrukking fchijr t een groot ongeluk te onderftellen ,het welke, m den tusfehentijd van 30 jaaren, den Jooden te Jerufalem moet overgekomen zijn, Vooral, daar ook'&J. 3. in het antwoord gezegd word: die daar nog in het land van de gevangenen overig zijn. Van de terug gekomen uit de ballingfchap, kan men deze woorden niet wel verklaaien : uit de V-eemdelingJchap terug gekomen n um -en nog overgebleeve.
nen



Cap. L
broederen, was met eenige anderen uit Judea aangekomen: ik vraagde hen, hoe het den Jooden, den overgebleevenen, welke nog van de gevangenen overig waren $ ging, en hoe het met Jerufalem ftond ? Zij zeiden mij: die daar nog in het land 3
van
nen van de gevangenen in het land, luid zeer verfchillend.
Het fchijnt, dat de Jooden te Jerufalem onder allerlei voprwendzel, bij voorbeeld, dat ze de ftad met een' muur omringden, opftand fmeedden ené. van de nabuurige volken overvallen, en de muuren van Jerufalem aan veele plaatzen gefloopt zijn; juist Zo als deze volken, Cap. IV. iets dergelijk voorhebben: doch het nadere hiervan kan men niet zeggen, om dat ons juist de gefchiedenis van 33 jaaren ontbreekt. Daar kan ook wel bloed geftort zijn, (zo als zij volgens Cap. IV. 15. voor de tweede maal voor hadden) doch dit weete ik niet zekér , maar veelen van de Jooden mogten wel in vreemde landen weder verftrooid, en andéfen, voor een tijd lang, gevangen gemaakt geweest zijn* Zo veel flegts fchijnt te blijken: daar Nehemia wel zoldaaten mede neemt,maar geen bevel , om dezulken, die dit ongeluk hadden berokkend, te ftraffen, dat ook dezen iets tot hunne veröntfchuldiging moeten ingebragt hebben.
vs. 3. de muuren van jerufalem zijn ge/bheurd, en de poorten verbrand?] Zeer veele Uitleggers verftaan dit van de vervvoestinge Jerufalems door Nebucadnezar : waarlijK , dan krijgt Nehemia zijne berigten zeer laat; want dit was reeds vóór 144 jaaren gefchied. Men behelpt zich wel daar mede, dat men zegd, de muuren waren nog niet weder opgebouwd geweest: maar konde ook dit iets nieuws zijn? en wat zal het betekenen, de poorten zijn verbrand? was er naa 144 jaaren een berigt noodig, dat de poorten nog verbrand bleeven f dat de asch t
wel-



q6 nehemia.
van de gevangenen overig zijn, bevinden zig in zeer ongelukkige omftandigheden en diepe veragting; de muuren van Jerufalem zijn gefcheurd,en de poorten verbrand. Toen ik dit hoorde, zat ik neder, weende, 4 en treurde een langen tijd, vastte, en deed dit gebed tot den God des Hemels. Ach 5 v Jehova, gij God des Hemels, gij groote en vreeslijke God, die het verbond en de vaderlijke liefde den geenen houdt, die u liefhebben, en uwe geboden houden! Laat 6 uw oor tot ons geneigd, en laaten uwe oogen open zijn, om dit gebed uwes knegts te hooren, het welk. ik thans, dag en nacht, voor u voor de Israêliten, uwe aanbidders,' bidde, en de zonden der. Israëliten belijde, waarmede zij tegen u gezondigd hebben:, ook ik, ook mijns vaders huis hebben gezondigd. Wij Honden met u.in een ver- 7 bond, maar wij namen de geboden, wetten en rechten niet waar , welke gij uwen knegt Mofes had bevolen. Maar gedenk aan het 8
woord,
welke de wind reeds lang verftuift moest hebben, niet weer in hout veranderd ware?
Ik kan niet anders denken , dan dat de Jooden, tegen het einde der 33 jaaren, welke eene gaaping in de gefchiedkunde maaken, begonnen waren, ferufalem te verfterken, en een' muur rondom op te 'trekken , maar de nabuurige volken zulks niet hadden willen toeftaan, den muur aan zommige plaatzen omver gehaald, en de poorten verbrand hadden.
vs. 8. 9.] De belofte, door Nehemia, niet woordelijk, maar volgens haaren waaren zin aangehaald,
ftaat Deuter, XXX. 1 5. en in meer ander»
plaatzen.



C A p. ï. <yï
woord, het welk gij uwen knegt Mofes aan ons belast hebt': gij zult u fchuldig maaken, en ik zal u onder de volken verftrooijen; maar dan zult gij u tot mij bekeeren, mijne wetten waarneemen en houden, en, al waren uwe verltrooijdcn aan het einde des Hemels, ik zal ze van daar verzamelen, en brengen ter plaatze, die ik verkozen heb, dat mijn naam daar woone. Uwe knegten 10 zijn zij toch, en uw volk, het welke g'rj, door uwe groote magt en fterke hand, verlost hebt. O Heere, uw oor hoore na het it gebed uwes knegts, en uwer knegten, wel* ken de godsvrugt ter harte gaat; laat het thans uwen knegt gelukken, en laat hem bij dezen man medelijden vinden! —- — l£ nu was fchenker des Konings.
Cap.
ss. 10. verlost] Eertijds uit de dienstbaarheid der Egijptenaaren verlost, en tot uw volk gemaakt habt.
ss.li. bij dezen man] den Koning van Perfie.
Ik was jihenker des Konings!] Wie de gefchie» denis van dit geheele boek wil verftaan, die meet eig Nehemia als een zeer grooten eh voornaamen man verbeelden : hij is geen Esra, geen Sorobabel, geen' Jofua de Hoogepriester, maar geheel iets anders, een fchenker van den grootften Koning der waereld, en daarbij nog aan een Hof, alwaar de Hofbedieningen van een hoogeren rang en grootere inkomften waren, dan aan onze hedendaagfehe. Cap. li. 9. vinden wij» dat hem Overften des legers en ruiterij mede gegeeven zijn; en Cap. V. 14—18. kan hij de zeer groote, voor den Landvoogd beftemde inkomften den Jooden fchenken, en evenwel uit zijne eigen goederen pragtig leeven, en aeer ruime , open tajei, houden.
G



55 NEHEMIA.
Cap. II.
Nehemia krijgt van Artaxerxes last, om na ■ Jerufalem te reizen, de ftad op te bouwen, en haare muuren weCr te herjlellen.
tïgfte jaar des Konings Arthachfchascht,
Hond
vsrJ'/A ln het twint'êfte jaar des Konings Ar.
olT,[^S^hiedems ma Darius, zoon van HitJtaspes welke ik ,n hunne volgreeks, en met hunne regeenngsjaaren, hier ter neder wif Hellen odat mijne ieezers alles beter verftaan. ' P
'Xerxes, die mede Artaxerxes jm genoemd wierd .....
'Artaxerxes de eerfte, of Longimanus .......
Darius de tweede ... *
Artaxerxes de tweede, of Memnon .... - • * • 40-
Jofephus verftond hierdoor Xerxes, doch die kan onmogelijk gemeend zijn; want die heeft flegts sigaar geregeerd, en onze Gefchiedfchrijver telt Cap" yjJA' ¥^Ltwee en dertigjle jaar des Konings Artnaelijchast. onder welken hij na ferufalem is gezonden. Des verftaa ik daardoor, met de meeste laatere Uitleggers, Xerxes zoon, Artaxerxes Lon. £imanus.
Wilde iemand daardoor zelfs Artaxerxes den
fr^,Verftaa"; udan hen ik "fet in ^at, om hem ie wederleggen : het ware mogelijk, dat hij gelijk
ha*



Cap. II. «99
ftond de wijn des Konings voor hem, ik nam en reikte dien den Koning toe, en lieC mijne treurigheid voor hem niet blijken : en evenwel zeide de Koning tot mij, waar- »
om
had. Dan ware tusfehen Esra en Nehemia eene nog grootere gaaping in de gefchiedenis, te weeteri:
1) Van het agtfte jaar van Xerxes, tot op
zijn' dood 13.
2) De geheele regeering van Artaxerxes Longimanus, . . .41.
en
3) Van Darius den tweeden . . 19.
4) Ds 20 eerfte jaaren van Artaxerxes
den tweeden - . .20.
dus , i .... 93.
Dan kwame men taamlijk nabij den tijd van AleX. ander den Grooten ; Want 27 jaar naa den dood van Artaxerxes den tweeden valt de flag voor bi| Arbela. Ik moet deze onzekerheid aanwijzen, om dat ze op de verklaaring van de laatfte Capittelert van Nehemia een grooten invloed hebben kan. Tot eene volftrektc zekerheid te komen, is deze reis niet mogelijk: want Jojephus is juist hier, en tt>t op den tijd der Machabeën, (dezen mede ingefiooten) zo zeer niet alleen gebrekkig, maar ook fiegt, agteloos, alles verkeerd verftaande, zo dat men zig op hem in het geheel niet kan verlaaten. Hij houdt, bij voorbeeld, onzen Arthachfchascht voor Xerxes, welke flegts 21 jaar geregeerd heeft, enfpreekt nogthans(OuDHEn.XI.5—7.) van hetvijf'en dertigftë jaar van deszelfs regeering t waarvan niet eens iets in het boek van Nehemia ftaat, maar eeniglijk van het %ifte. Zo d£t hij dus hier gansch geen ge.hoor verdient, en hij heeft werklijk zo goed, als fiets gefchreeven.
Q a



*w NEHEM ÏA.
om ziet gij er zo bedrukt uit, daar gij toch niet ziek zijt? dit is niets anders, dan iiartfeer. Ik was zeer bevreesd, en zeide tot den Koning: de Koning leeve nog lange * Jfare" !hoe zoude ik niet bedroefd zijn, daar de ftad, waar mijne voorvaders begraaven liggen, verwoest is, en haare poorten verbrand zijn? De Koning zeide: en wat A begeert gij dan ? Ik bad tot den God des Hemels, en antwoordde den Koning: be- <haagde het den Koning, en hebt gij genade voor uwen knegt, dan bade ik, dat gij mij na Judea zondt, na de ftad , waar mijne Voorvaders begraaven liggen , om ze te bouwen. De Koning zeide, en de Konin- 6* gm, die naast hem zat: hoe lang zal uwe reis duuren ? en wanneer zult gij weder komen? De Koning bewilligde in de zaak, en zond mij heen , en ik bepaalde den tijd. Hierop zeide ik tot den Koning: indien het 7
den
«ft75. mij tot de reis behulpzaam te zijn] Ten deele is dit zo veel als, mij vrij tG laaten pasfeeren, enin zo verre begeert hij een Koninglijken reispas door de afgelegen Provinciën, waarin de vijanden der Jooden hem hmderpaalen, zelfs bij de Overheid in den weg hadden kunnen leggen ï maar in het Perftsch Rijk Uuit dit nog wel meer in, de vrije levering van paarden, om verder te reizen; want deze Honden, in Perfie, van pleifterplaatzen tot pleifterplaatzen gereed, of wierden als heerendienst genomen , en droegen den naam van Angarien. Dit is het oudfte, wat Wij van een foort van posterij in de waereld wecten, niet dan dat Angarien eeniglijk voor Koninglijke Cou. ners of hooge Ampfenaaren waren. 7"



Cap. II. rot
den Koning behaagde, zo mogten mij wel fchrifteiijke bevelen aan de Landvoogden aan de overzijde des Euphrats mede gegeeven worden, om mij toe de reis behulpzaam te zijn, tot dat ik na Judea kome, en nog 8 verdere bevelen aan Afaf, den opziener van des Konings lustwoud, dat hij mij hout tot liet bouwen van de poorten der hoofdftad, -waarin de Tempel ligt, tot den muur der ftad, en tot den Tempel, na welken ik reize, bezorge. Dit gaf mij de Koning naar ■de goede hand Gods, welke over mij was.
Toen ik bij de Landvoogden aan deze zij- g de des Euphrats aankwam, gaf ik hen des Konings bevelen over: ook had de Koning mij eenige Overften des legers, en ruiterij mede gegeeven. Sanballat, geboortig van 10
Ho
vs.%. des Konings lustwoud] Letterlijk, Paradijs, dat den Koning toebehoort. Het fchijnt de weergaloos fraaije landftrsek op den westelijken Libanon , boven de bronnen der rivier Kadifcha te zijn, alwaar de Cederbofchen voor dezen (tonden , van welken thans nog maar weinig Cederen overig zijn. Maar mogelijk heeft deze Afaf 'het opzigt over nog meerder bosfehen gehad, welke de Koning voor zig als lustwouden behield, doch het recht teffens bezat, om er hout in te kappen en tejaagen. . vs.xo. Sanballat, geboortig van Horon] Door Horon verfiaa ik die ftad in den ftam Efraim, welke anders vollediger Beth-Horon word genoemd. Juist daarom, om dat zij tot den ftam Efraim had behoord, kan ze toen wel niet anders, dan van Samaritaanen bewoond geweest zün; en zo was Sanballatem Samaritaan: maar vinden wij ze, in laatere tijden, als eene Joodfche ftad, dan komt zulks daarvan daan, om G 3 dat



10% NEHEM I A.
Horon, en Tobia de Ammoniter, de knegt, hoorden zulks, en het was hen zeer onaangenaam, dat iemand kwam, die het welzijn der Israëliten zogt.
Ik kwam dan te Jerufalem, en, drie da- n gen daar geweest zijnde, ftond ik bij nacht op, nam weinig lieden met mij, en zeide 1% niemand, wat God mij in mijn hart gegee. ven had, om te Jerufalem uit te voeren; ook had ik geen Dier bij mij, dan dat geen,
waar.
dat de Koningen van Egifpten drie landfehappen, Lijdda, Efram en Ramathaim CArimathla) van het Samaritaanfche land afgenomen, en bii Judea gevoegd hadden. Men behoeft flegts de legging van Horon op eene goede landkaart na te gaan, dan zal men aanItonds zien, dat het tot één van deze landfehappen be. boort, en den Jooden mede afgeftaan moet zijn. Nopens deze drie landfehappen moet men i Machab. X. 38. XI. 33. en de aanmerkingen aldaar nazien.
Ten tijde van Alexander ,den Grooten, vind men bij Josephus, Oudh. XI. 8. 2. eenen Samaritaan Sanballat, welke insgelijks een vijand der fooden is, of liever word, om dat zijn fchoonzoon Manasfe, Wegens zijn huwelijk met eene Samaritaanfche vrouw van het Priesterdom ontzet word, en welke, ten gevallen van zijn fchoonzoon, den Tempel te Garizim bouwt. Maar dit kan -onze Sanballat wel niet weezen, want tusfehen het twintigfte jaar van Koning Artaxerxes Longtmamis, en Alexander in Palestina zijn na jaar. En, wilde men al het-twintig, fte jaar van Artaxerxes Memnon verftaan , dan Waren toch tusfehen hem, en Alexander in Palesïina, 52 jaar: ook verfchilt de gefchiedenis vanbeide Sanballats grootelijks; de onze is reeds lang re vooren een vijand der Jooden, en geen fchoon vader van een joodfehen Priester.



Cap. II. ïo5
Waarop ik zelf reed. Ik ging nog bij nacht 13 door de poort Gai, tot aan de Hangen fontein ,
vs. 13. door de poort Gai, —— na de poorD
Jlschjbt7\ Hier gaa ik van alle mijne-"voorgangers af, behoudende de naamen dezer poorten, in plaats dat zij die overzetten: bij voorbeeld Luther,(Nederl.
Overzette Da/poort Mistpoort. Men zal de
reden willen weeten: hier zijn ze. Mistpoortf is zeker eene verkeerde overzetting; mogelijk konde men het beter door Steenpoort overzetten; doch ook dit is niet zeker : de waarfchijnlijkfte zoude zeer lang vallen; weshalven ik dit woord liever laate, zo als het is, zo als men anders de naamen der poorten niet pleegt over te zetten , bij voorbeeld Ne-xgate niet veranderd in de nieuwe poort , naa dat ze nu wel oud genoeg is. Da/poort is niet zo bewijslijk verkeerd, maar evenwel ook niet zo bewijslijk zeker; ■want Somppoort, Vijver poort, konde zij even zo goed genoemd worden: daarbij zegt het te weinig; want wat betekent Dalpoort, daar rondom Jerufalem enkel dalen zijn ? Ik had dit woord wel in het begin gezet, maar vervolgens zag ik, dat het aanleiding zoude geeven tot misvatting, om. dat er w, 15. volgt, ik ging in het dal verder op. Daar ik in onze taal geene twee woorden voor dal hebbe, zo zoude iedereen denken, dat dit het dal ware, waarvan da poort den naam heeft, en dit is het evenwel niet, maar een geheel ander woord.
Zo zegge ik mede, noch hier, noch in het volgende III Cap. vs. 13. 14. van deze poorten vznjeru~ Jitlem iets, deelsom dat, het geen misfchjen met eenige waarschijnlijkheid gezegd konde worden, niet zonder eene afbeelding van Jerufalem te verftaan is, deelsom dat ik er te weinig van weete. Juist deze twee eerfte naamen der poorten, Gai en Ascli* fot, komen nergens voor, dan in het boek van Ne» hernia, en wie kan nu weeten, waar zij gelegen hebben, daar wij niet eens de poorten van het geheel herbouwde, en anders verfterkte Jerufalem, door TiG 4 tm.



•W* NEHEIVf I AJ
tem , en van daar na de poort Aschfot, mat den muur van Jerufalem, die gefcheurd was, en welker poorten verbrand waren. Hierop ging ik na de bornpoort, en des ÏA Konings vijver, maar hier konde het Dier, waarop ik reed, niet langer onder mij voort tomen. Nog bij nacht ging ik in het dal 15 verder op de muuren geftadig meetende, en dan weer na de poort Gai, en in de ftad terug. De Overheden wisten niet, waar T< ak geweest was, en wat ik deed: want den Jooden, Priesteren, Voornaamen, Overheden en die het werk deeden, had ik tot dus verre nog niets daarvan gezegd. Maar I7 nu zeide ik tot hen: gij ziet den droevigen 7 toeftand, waarin wij 2ijn, Jerufalem ver* woest, en haare poorten verbrand! Laat
ons
ZLZ\SP™ZmS 'm&nomm> naauwkeurig genoeg kennen ? Wij weeten niet eens den omtrek van \erufa/em ten tijde van Nehemia; deze is in het geheel met die geen welken die ftad had ten tijde van Christus, oi toen Tttus ze innam: op eenen heuvel. wel. ke ten tijde van Christus, binnen de ftadsmuuren van vSïïta^n? g' d6n DOg de Machal>eë» groote
vs 14.Bornpoort.-] Dit heb ik behouden, om dat er geen twijfel weezen kan, maar Fonteinpoort moet ze met heeten. Zij is bijna zeker aan den voet van den berg Z,on ten Zuiden te zoeken, alwaar de wel Siloa
geieia was. Aan deze zijde mogten de vijanden
de muuren va„ Jerufalem inzonderheid geflopt hebben, om dat hst daar fterkst of onverwinlijkst was.



C a P. II. «joj
ons de muuren van Jerufalem weder opbouwen , op dat wij anderen niet langer ten fpot zijn mogen. Hierop maakte ik hen i? Gods voorzienigheid, welke zo goed over mij geweest was, en het mij gegeeven bevel des Konings bekend: zij zeiden, wij willen de hand aan het werk flaan, en bouwen! en zij fchepten moed ten goede.
Dit hoorde Sanballat, van Haran geboor- i$> tig, Tobia de Ammoniter, de knegt, en Gefchem de Arabier ,?dreeven den fpot met ons, veragtten onze Voornaamen, en zeiden: wat begint gij? wilt gij tegen den Koning op ftaan ? Maar ik antwoordde hen: de 2o God des Hemels zal ons werk doen gelukken, wij, zijne knegten, willen nu bouwen : maar gij hebt aan Jerufalem geen deel, geen recht, geene gedagtenis daarin.
G 5 Cap.



ioS NEHEMIA.
Cap. III.
De muur van Jerufalem word, op kosten van eenige gegoede paramen, of genootfchappen weder herjteld.
En nu begaf zig Eljafchib deHoogepries-
tera
DAi!?r0Ud de,Zes CaP;ffels zal menig een' zeer onverfchilhg voorkomen, en, die het zo bcgrifpt kan het gerust overflaan, dewijl het zeker niets behelst; dat de zahgheid onzer zielen raakt, maar wel eene gefchiedenis omtrent het bouwen, welke wii daarenboven, wegens onkunde nopens de leggine der poorten van Jerufalem , en bijkans van aSf 7eMemde plaatzen niet dan weinig kunnen verftafn. Wie inm,ddels zijn oog op de gefchiedenis ve tigt d e zal «e nogthans met eenig genoegen leezen. De ra Judea terug gevoerde Joodfche volkplanting: was nu 92 jaar oud, en de vraag ontftaat naLurlüb hoe ftond hei daar mede ? welke hanteeringen wier^ Jer?falem gedaan? Hier worden die vermogende menfchen genoemd, welke, op hunne kosten zekere plaatzen der muuren en póórten Ztèr her.' «ellen, onder welken wij vinden, w 8, ,i ,2 ee rien Goudfmit, eenen Kruidenier en gegoede Koon. heden. Des moeten 'er toen reeds hantferingen, X eenige Koophandel, en de akkerbouw moet niet meer het eenige beftaan te Jerufalem geweest zijn. r»r 1' r ElJ*M*-\ De Neef van den Hoogenpries. ter Jofua, welke vóór 92 jaaren na Jerufalem xe rug gekomen was, Cap. XII. I0. indien naamlök daar geen geflacht overgeflagen, of door de Uitfchrif vers weggelaaten is: want volgens de tijdrekening konde men zeker eer een' agterneef verwagten. \n middels 1S het gansch niet onmogelijk, dat 92 jaar uaa Jofua deszej/s neef Hoogepriester is.



Cap. III. ïo*
ter, hij, en.zijne broederen, de Priesters, aan het werk, en bouwde de fchaapspoort, zij wijden het,hingen de deuren in, tot aan. de poort Meach wijden zij het, en tot aan den toren Hananaël. Naast hem bouwden % de lieden van Jericho , en aan de andere zijde. Sakkur, de zoon van Imri. De visch- 3 poort bouwden de zoonen van Hasfenaa a regtten ze op, hingen de deuren in , met floten en grendelen. Naast hen bouwde 4 Meremoth, de zoon van Uria, zoon vaa> Hakkotz , alsmede Mefchullam , de zoon van Barachia, zoon van Mefchababel, naast hen Zadok, de zoon van Baana; naast hen 5 de bewooners van Thekoa, (doch de Voor» naamen in die ftad leiden zig den last van den dienst hunnes Heeren niet op.) De £ oude poort bouwden Jojada, de zoon van Fafeach, en Mefchullam, de zoon van Be* fodia, zij regtten ze op, en hingen de deu*
rem
Wijden het] Ik heb letterlijk overgezet, om dat ik met geene zekerheid weet, wat dit woord hierzeggen wii: of zij werklijk het bouwen met zekere heilige plegtigheden, bijvoorbeeld, offerhanden, hebben begonnen? dan of de meeninge flegts is; de Priesters maakten een begin, en wijden, door hen voor te» gaan, al het bouwen? Helden het als een heilig werk voor?
Met de daad twijfele ik, of wij hier de egte leezing hebben, en vermoede, dat er, met verandering van eene enkele letter, ftaan moet, herfletden het, bouwden het op nieuw; maar, dewijl ik dit in geen handfchrift heb gevonden, zo mogt ik mijne gisiïng «n den text niet Hellen.



N N E H E M I A;
ren in , met floten en grendelen. Naast her» bouwde Malatia van Gibenn i„7 7 Merathan ,n' en Jad°n van
en IVfiin? ' b^effens anderen van Gibeon Pï' WGlke tot het rechtsgebied des xendh NÏ? r ieZez^de rivier behoo-
van TT l .C ^ b°llWde UszieI > de ZOOn 8
Hananfarhaja V66", Goud^it, naast hem
laaten S hT5dden de vPnden Jerufalem ^Toon^^
van Terufalern at lfte des halven ^
ovïr, SuwS SCh/n' teSe" ^jn huis «, „„f' oouwde Jedaja, de zoon van Ham gaf, en naast hem Hattusch, de zoon van Hafchabma. Het tweede deel'bouwSe Maï n
chia,
ftonden evenwel nietondèt a% «wooners hadden, den algemeenen S adhoüder S T"* °"der
deze zijde des Euphrat• maar P^c.he lande" aa" door hen tot het brm«Tn„ \T d,t "lette™ wierd hulpe belezer^b'™1''''? ™3*»Jiïm til», noe niet 5>PkPr «.„ ' raake"d die overzet, ren'ronduit '* en dlt zeSSe ik *8wn leeze-
«ïï:^l?^*^w*r*J Wat dit hier, dereplaatzen^^vSK' weeteik"i«= ta^ van zodanigen, SS'"'a1-,24' 27" ftaat hec Sebouudhfddênren '6ent ftl'k aa" den ™ur ramen te bouwen Za"he\\ ftuk °nder"
Ler n,efrS^g7^£kc b—



Cap. III. ffy
chia, de zoon van Charum, en Cafchub, de zoon van Fachat-Moab, daarbij ook den bakovens-toren. Naast hem bouwde Schal • ü lum, de zoon van Hallochesch, amptman over de ééne helft van den omtrek van Jerufalem, hij en zijne dochteren. De poort 13 Gai bouwden Hanon, en de inwoonersvan Sanoch , bouwden ze, hingen de deuren in, met floten en grendelen, en nog duizend ellen tot aan de poort Aschfot. De 14 poort Aschfoc bouwde Malchija, de zoon van Recab, amptman van den omtrek van Beth - Hakkerem, bouwde ze, en hing de deuren in, met floten en grendelen. De Bornpoort bouwde Schallum, de zoon 15 van Colchofe, amptman van den omtrek van Mizpa, bouwde ze, gaf ze een dak, hing de deuren in, met floten en grendelen, desgelijks den muur des vijvers Siloa om des Konings tuin tot aan de trappen, die van de ftad Davids afgaan. Naast hem 16
bouw-
vs. 15. Dit vers kan men eenigzins beter volgens de legging der plaatzen verdaan , dan liet overige. Beneden aan den berg Zion ontfpringt uit den berg zelv' de born Siloa, deze loopt in een vijver, welken men reeds ten tijde van Jefaia met een' muur had omvangen, ten einde zig de vijanden niet van het water meester konden maaken; in den omtrek lagen jookde, met muuren insgelijks omringde en verfterktö tuinen der voormaalige Koningen, en van de, op den berg Zion liggende ftad Davids ging een trap van gehouwen of metzei • fteenen na dezelven omlaag.
vs. 16. tegen over Davids graf] Dit was in de trots gehouwen. Letterlijk ftaat er; de graven Da-
vids;



nehemia.
bouwde Nehemia, de zoon van Asbuck amptman der eéne helft van den omtrek Beth zur, tot tegen over Davids graf, en den pmaakten vijver,en hetreuzengraf. Naast t-, hem bouwden de Leviten, ReVum , <te *7 zoon van Bani, naast hem Chafchahir amptman der ééne helft des omtreks van Ke' gila, en wel voor zijnen omtrek. Naast rü hem bouwden hunne broeders, Bawai de zoon van Henadad, amptman der ééne helft
van
vids; want dit graf .beftond,zo ais wij uitde ffefcbie denis van Herodes weeten, die het berooven wilde uit verfche.de m de rots gehouwen vertrekken
^IS^ZS^ & vanndTh 5* £ ver bewaard wierd, en SS^JS^S Was gegraavcn. ' " ÜL eerite,
Reuzengraf] In den omtrek van -Jerufalem hPh ' ben voordezen Refeër, die men als rS'SrS' gewoond naar welken ook nog een dal den lïnr il', dal Refatm, draagt. Het fchijnt, dat men eên ht omheen gelegen graf of groot onderLS1 oli Z't Reuzengraf genoemd heeft. Zelfs in DuEchfcXif ben wij een Reuzengraf, mhnenhügenh^eVd^ zXrfheuv^rii1^' alS Geo^k^ ngmentn' df reuzen KSJSKS ZCgd' dat graven * ■ . vs.18. Bawai.] Ik heb laaten drukken zo aft k w^neg^druUkta Hebreeuwfche Bijbelss vond^mïa? wie den Hebreeuwfchen text, en te gelijk hét^ f)l
/60 vind men dit in een paar handfchriftpr, rcaar nogthans wilde ik het niet zetten, ondaugeen df „?a%den a0°r Ëgt h0Ude' maar gcloóve, dat in bei ' i jl, Zentan ?oete> de nakomelingen ^ dfs zoons van Henadad, en zo ware 'er evenwel non een Wam uitgeiaaten, dien ife niet invullen kan S "



Cap. III. |||
van den omtrek Kegila; naast hem bouwde 19 Efer, de zoon van Jefu, amptman van Mizpa, de tweede helft, tegen over den opgang na de hoekvoege. Naast hem ftreèd als met 20 ijver Baruch , de zoon van Zacchai, en bouwde een tweede deel, van den hoek af tot aan de deur van het huis des Hoogenpriesters Eljafchib. Naast hém bouwdë 21 Merimoth, de zoon van Uria, zoon van Hakkotz, het tweede deel van de deur Eljafchibs af tot aan het einde van Eljafchibs huis. Naast hem bouwden de Priesters, die in den omtrek der Jordaan woonden. Naast hen bouwden Benjamin en Chafchub 23 tegen over hunne huizen, naast hem bouwde~Afaria, de zoon van Maafejah, de zoon van Anania,bij zijn huis. Naast hem bouw- 2± de Binnui, de zoon van Henadad, een tweede deel van het huis Afaria af tot aan den 2? hoek; en tot aan het punt Falal, de zoon van Usfai, tegen over den hoek, alsmede den toren , die van het boven - paleis der Koningen uitftak, en tot een wagthuis diende; naast hem bouwden Fedaja, de zoon 2<5;
van
vs.zg. hoekvoege?] Waar twee muuren zig zamenroegen, en eenen uit fteekenden hoek maaken.
vs 7.1. het tweede deel?] Naa dat naamlijk zijne eerfle bouwing voltooid was. Zie vs.4.
w.24. Binnui, de zoon van Henadad?] Ik ge. loof, zo als ik reeds bij vers 18. heb gezegd, dat 'er moet ftaan: de nakomelingen — des zoons Hena. dad. Zij beginnen deze tweede bouwing, naa dat de eerfte, vers 18. geëindigd was.



ff* NEfiElvïtiT:
van Farosch,en de knegten des heiligdoms, die op den heuvel woonden, tot aan de waterpoort ten oosten,en den uit fteekenden toren.Naasthem bouwden dievanThekoaeen tweede deel, van den grooten uit fteekenden 7 toren tot aan de muuren des heuvels. Over oR de paardepoort bouwden de priesters, elk tegen over zijn huis; naast hen Zadok, de zoon van Immer, tegen over zijn huis; naast hem Schemaja, de zoon van Schecha. 20 Bia.de wagtmeester der oost.poorte; naast 30 IremHanania, de zoon van Schelemia, en Hanun, de zesde van Zelefs zoonen, een tweede deel; naast hem bouwde Mefchul. Jam, de zoon van Barachia, tegen over zijjie kamer. Naast hem bouwde Malchia, de 31 goudfmit, tot aan het huis der knegten des Heiligdoms en der Kooplieden, tegenover den wagttoren, tot aan de hoekzaal; rus- 32 rfchen de hoekzaal en de Ichaapspoortbouw«den de Goudfmeden en Kooplieden.
Cap.
vs. 27.] Hunne eerfte bouwing ftaat vers 5.
■iZ% 3lV HfJV ^ien te heiligdoms en dirJ00pAede,^ H'e^ weeteikmij niets anders, dan gemeenfchaphjke huizen te verbeelden, welke den fcnegten des heiligdoms, en het ganfche genootfchap der kooplieden hebben toebehoord. P vs. 32. hoekzaal] Het fchijnt, dat hier in den iioefc van een gebouw een groote zaal was, en die gaf 3*n dezen oord der ftad of ftraat den naam, S



112
Cap. HL 33. — IV. 17,
Hoe zig de naluurige vijanden der Jooden, in* zonderheid de Samaritaanen, hij dit houwen der muuren gedraagen. Schikkingen , dis Nehemia tegen eenen overval van hen maakt.
Toen Sanballat hoorde, dat wij de muü- 33 ren bouwden, zo wierd hij zeer toornig en grimmig, fpottede met de Jooden, en zei- 34 de voor zijne broederen, en het Samaritaanfche krijgsvolk: wat beginnen deze elendigë JoodenV zaï men ze laaten geworden? zullen zij offeren?zullen zij heden het werk voleinden? zullen ze met de fteenen uit den puinhoop weder bouwen , die verbrand zijn ? De Ammonit Tobia , die bij hem 35 Hond, zeide: wat zij bouwen, hunnefteene muuren, zal een vos om verre werpen, wanneer hij tegen dezelven komt. Hoor 3<? het, onze God, hoe wij hen tot een fpot zijn, en laat hun fmaad hen zei ven treffen! laaten zij tot een roof, en tot flaaven in een,
an-
vs.34. zullen zij offeren?] Naa den muur voltooid te hebben vreugdefeesten houden, en dankoffers offeren?
Die verbrand zijn?] Die wegens het voorige vuur, toen men het hout in de muuren verbrandde,doof en door gebrand-zijn, en tot bouwen niet meer déïigen.
H



£14 NEHEMIA.
ander land worden! Bedek hunne zonde niet, o? en laat hunne fchuld voor uwe oogenniet uitgewischt worden, dat ze ons bij ons bou. wen zo bedroefden!
Inmiddels voeren wij voort, met den q8 muur te bouwen, en de geheele muur wierd tot de helft toe klaar: het volk had lust en moed tot werken.
IV.
Maar toen Sanballat, en Tobia, als me- I de de Arabiërs, Ammoniten, en die van Aschdod, hoorden, dat de muur van Jerufalem weder herfteld, en, waar hij gefcheurd was, gebouwd wierd, wierden zij zeer toor- 2 nig , en gingen alle eene zamenzweering aan, gemeenfchaplijk tot een' aanval op Jerufalem , en het plotfelijk te overvallen. Wij daarentegen baden tot Jehova onzen 3 God, en hielden dag en nacht de wagt tegen hen. Hier zeiden nu de Jooden: de 4 draagers bezwijken onder den arbeid; het puin, dat opgeruimd moet worden, is te veel; wij kunnen aan den muur niet bou. wen! en de vijanden zeiden: zij zullen er c niets van weeten noch merken, tot dat wij midden onder hen zijn, ze dood flaan, en van het bouwen een einde maaken. Maar, * toen de Jooden uit hunne nabuurfchap ons wel tienmaal van alle plaatzen zeiden, wat ze tegen ons voor hadden, Helde ik, be- 7
ne-
tot de helft toé} Ik verllaa dit, tot op de he/ft der hoogte. '



C a p. IV. 115
heden, dgter den muur, waar deze weder herftcld v/as, eene wagt, liet het volk daar, volgens de gedachten, met zwaarden, <j werpfpiefen, en boogeri gereed ftaan, en ik zag zelf na alles; kwam te voorfchijn , en zeide tot de Edelen, de Overheden, en het overige volk : vreest niet voor hen, , denkt aan den Heere, dien Grooten, dien Gedugten , en ftrijdt voor uwe broeders i zoonen, dochteren, vrouwen en huizen. - Toen onze vijanden hoorden, dat wij alles wisten, en God hun voorneemen had verij. deld, begaven wij ons weêr aan ons werk aan den muur. Van dien tijd af werkte, geftadig, de helft mijner knegten aan den muur, en de helft hield werpfpiefen, fchilden, boogen en harnasfen gereed; maar de aanvoerders des volks ftonden aanhoudend agter de tooden. Die aan den muur bouwden, en n J die
vs.%. tot de Edelen] Deze komen van nu af aan meermaalen voor , en worden daarbij vóór de Overheden gefield. Het fqhijnt, dat ze menfchen waren van voornaame geboorte en groote middelen: (zo vinden wij ze Cap. V. 7. in eenen onaangenaamen zin.. aU rijke gcldleeners) misfehien hadden zij een foort vart Periiaanfchen Adel of Waardigheid ; maar wegens gebrek der gefchiedenisfe kan men niets met zeker-heid zeggen. . . . .
vs. 10. mijner knegten] NehemiaS eigen knegten of Lijfeigenen, welken hij hier insgfcUjks ten dienite der openbaare zaaken aan het werk ftelde. .
Jlonden aanhoudend agter dë jooden] Om ze, zodra een vijand kwam, tegen hem te kunnen aanvoegen.
H 3



N É H E M I A.
die over de lastdraagers gefield waren, deeden met de ééne hand het werk, en in de andere hadden zij wapenen. De bouwlie- j± den hadden den degen op zijde, en bouwoen..naastmij Hond de trompetter, en ik t, had den Edelen, den Overheden , en al het 3 overige volk gezegd: het.werk is zeer veel, wij zijn op den muur verftrooid, en verre IA van malkander :waargijnu de trompet hoort, verzamelt u daar heen, onze God zal voor ons ftrijden! Zo werkten wij, van het op- je gaan der zonne af, tot dat men de Harren konde zien, en de helft Hond geftadig met werpfpiefen. Ook zeide ik ten dien tijde 16 toe het volk, elk zoude des nachts zijnen knegt bij zig houden, op dat zij des nachts eene wagt.waren, en bij dag werkten. Ik, 17 mijne Nabeftaanden, mijne knegten, en de mij toegevoegde wagt, trokken onze klee-
de1-
vi. 16. tik zoude des nachts ] De meeninr
Is met, dat zij beide des nachts zouden waaken: want hoe hauden zij dan over dag kunnen werken? maar de Heer zoude Zljn' knegt ahijd bij zig houden, en één van beiaen beurtelings waaken; bij voorbeeld, de Heer mogelnfe 3 avonds naa het eeten tot middernacht, en de Jtnegt van middernacht tot den morgen. Dergelijke verw.sfelende nachtwaaken vind men bij de °Ara. bters op hunne reizen, en zekerlijk moeide zoldaat,
7^4n ?p m," fyd m-od' Z1'8 g^ennen, minder tmren te flaapen, dan wij doen.
vs..17. elk^ dagtgejladig aan ziiri desen\ Ik fcen van de joodfche punten afgegaan, naar welken ,Ba'J"™ een was **Jft degen het water, of vv« mm 'er anders van maakt,



Cap. V. ?i?
deren nooit uit, elk dagt gefladig aan zijn* degen.
Cap. V,
Nehemia ftuit den overhand neemenden woeker. Hij zelf neemt, tot welzijn van het arme volk, niet eens zijne bezolding, maar houdt, van zijne eigen goederen, eene pragtige open tafel.
V
Maar nu verhefte zig een groot ge. i fchreeuw des volks,en der vrouwen, over hunne eigen broederen, de Jooden. Ee- 2 nigen zeiden: wij hebben veele zoonen en dochteren, wij moeten koorn hebben, zullen wij eeten en leeven. Anderen zeiden: 3;. wij hebben onze akkers, wijnbergen en huizen moeten verpanden, om ten tijde van
hon-
vs.$. moeten verpanden] Dit verftaa men zo: zij. hadden geld op hunne onroerende goederen opgenomen , en dezelve den fchuldëifcher niet flegts tot een onderpand gegeeven, maar ook het vrugtgebruik daarvan, in plaats van interesten zo lang overgegeev-en, tot dat zij het verfchoten geld weêrom gaven. Dit wil hier het woord, verpanden, zeggen.en aanwijzen.
Ten tijde van hongersnoqd] Des moet 'er. wel, kort te vooren, zulk een tijd geweest zijn, doch waarömtrent wij niets weeten, dewijl ons degeheele gefchiedenis van 33 jaaren ontbreekt. Het 'doorgaande jaar was het naa de wederkomst, li 3



N E H E M I A.
hongersnood koorn te krijgen. Wederom 4 anderen: wij hebben, om den Koning fchat-, ting te betaalen, op onze akkers en wijnbergen geld moeten opneemen. Ons lijfis 5 evenwel zo goed, als het lijf onzer broederen, onze kinderszijn als hunne kinderen: maar wij met onze zoonen en onze dochteren zijn ru in de lijféigenfchap, eenige van onze dochteren worden beflaapen, en wij kunnen niets daar tegen doen, onze akkers en wijnbergen behooren anderen toe. Het deed mij zeer aan , toen ik dit ge- 6
fchreeuw
lrit Babel, dus een Sabbathsjaar; en mogelijk is er in dat zelve, als meermaalen, een hongersnood geweest, om dat een misgewas vooraf gegaan was,, en de Juocen zig nog niet gewend hadden, om, volgens Mofes doelwit, in de zes voorafgaande jaaren, voorraad tegen het Sabbathsjaar op te leggen '
ps.4. Deze, naar het fchijnt, hadden geene rede ergens over te klaagèn, zoo'er niet bij kwame, dat ze fcbcttirg hadden moeten geeven, en dat wel zwaare fchatting, waardoor zij geftadig agteruit teerden. Dat d:t werklijk het geval geweest is, ziet men uit vs. 11, alwaar ik van deze cijnfen verder fpreeken zal._
vs. 5. wij met onze zoonen en onze dochteren Ztjn nu in de lijféigenfchap] Kon de fchuldenaar niet betaalen ; dan wierden, eerst zijne kinderen zijne vrouw, en eindelijk hij zelf verkogt. Zie Mojaisch recht 5.148.
Eenige van onze dochteren worden beflaapen] Het gevolg der lijféigenfchap, of, wanneer de Heer de- lijfeigene voor zig of zijn' zoon tot eene bijflaapfter kiest, of zij wel in het algemeen misbruikt Word , maar de lijfeigen vader van het ééne of andere niet mag fpreeken, en het niet kan beletten.



Cap. V. 119
fchreeuw en deze redenen hoorde, ik over» 7 dagt het, befchuldigde de Edelen en Overheden, en zeide tot hen: gij woekert tegen zodanigen, die uwe broeders zijn! en vergaderde een groote menigte volks tegenhen. Hier zeide ik tot hen: wij hebben onze g broederen, de Jooden, die aan de Heidenen verkogt waren, zo veel in ons was, ert wij vermogten, weder vrij gemaakt, en gij verkoopt uwe broeders, en zij worden nu aan ons zelv' verkogt. Zij verftomden, en wisten niets te antwoorden. Ik zeide: het 9 is niet goed, wat gij gedaan hebt! moest grj u niet fchaamen voor de nabuurige volken, die onze vijanden zijn , en in de vreeze Gods wandelen? Ook ik, ook mijne broe- 10 ders, ook mijne knegten, hebben fchuldvorderingen wegens geld en koorn op hen,
maar
vs, 7—13.] Van Nehemias gedraaging bij dezen buitengemeenen, deerlijken toeftand zegge ik hier niets, om dat het in 't Mofaisch recht, bij _het einde van 5.158. is gefchied, waarheen ik mijne leezers wijze.
vs. 7. gij woekert] Het grondwoord kan alleszins ook eene andere betekenis hebben, iemand leenen, het geleende weder invorderen, en in het iodg vers heb ik het overgezet, wij hebben fchuldvorderingen: doch, daar volgens vs. n zeker is, dat zij cijnfen hebben genomen, en Nehemia hier wil befchuldigen, zo moest ik het ditmaal door woekeren overzetten.
vs. 8. zij worden nu aan ons zelv verkogtj In plaats dat ze anders knegten der Heidenen waren, worden zfj thans op de Jooden-markt,om hunne fchulden, aan Joodfche koopers geveild.
H 4



ï2o nehemia.
maar laaten wij hen deze fchuld kwijtfchelden! Geeft hen, ik bidde u, van heden af, Ir nunne akkers , wijnbergen , olijfgaarden , en huizen weder, en de cijnfen vanvrugt, wijn en olie, die gij van hen genomen hebt. ^ij antwoordden: wij willen ze hen weder t2 geeven, en niet verder van hen eifchen: Wij willen doen, als gij gezegd hebt. Nu Het ik de Priesters komen, en deed ze zwee. ren, dat zij dit wilden doen.
™7if5!i Ti61? ik mijn kleed af» e« 2eide: i* zo fchudde God uit alle, die dit woord niet 3 «ouden! fchudde hen uit van hun huis en
hun,
men''Iv.T/f Cljpfcn van Jooden te nee-
men waivoIgens de wet verboden; (zie het MoJatsch recht 5.154. ,55.) dienvolgens waren deïl
GoTdenalsJ1£n "*J2* Z° V0,ftrekt °«^ehtvaarfg estïn mi J °"«^eovennaatige en verboden interf esten, bij voorbeeld, zeven of tien van 't honderd Vermaant Nehemia , deze weder te geeven ; dan doet hy wat elk Zedenleeraar doen zal, en wat nog daarenboven de Stadhouder ook als Overheid,
fePrV™,reChtSWege konde bel!3«ten- °°k ^n het zeer wel weezen, dat door deze interesten, bij me.
™leeiï ' het ^aPitaal a'<-eeds betaald was : want naar alle waarfchijnlijkheid zijn het die interesTen &»'efmael oiéén van het honderd, welke bi] de Quden maandelijks wierden gegeeven, en, daar TJZ u maa"jaaren hadden, dit bedroeg'sjaars 13 van het honderd. •*'
. w.l-fl, ik liet de Priesters, komen] Om den eed heel p.egng af te neemen, of, terwijl zij hem in den Tempel deeden, of wel een offer bragten, tus£Ï2JTS VG-rdeelde ftl,kken de meerders In het
Tsu ™rvgmg«en- z*.Ge»"- xv. 8-18. jE;
JUUiXV. 18. en de aanmerkingen aldaar. '



Cap, V. tal
hun gewin 1 en zo zij zulk een uitgefchud en ledig! De geheele hoop zeide, Amen! en loofde God: en het volk deed, naar het geen gezegd was. Ook van dien dag af, 14 dat de Koning mij tot Stadhouder in het land Juda had aangeftèld, van het twintigHe tot het twee en dertigfte jaar des Konings Arthachfchascht, geduurende twaalf volle.jaaren, nam ik geene bezolding en leeftogt voor mijn Stadhouderfchap. De 15 voorige Stadhouders tot op mijn'tijd hadden
vs. 14—19-] Het is klaarblijklijk , dat de man, welke zo pragtig leeven, zo ruime tafel konde houden, en daarbij de bezolding en den leeftogt des StacK houderfehaps van het volk niet nam, andere inkomften moet gehad hebben j vermoedelijk zeer groote, als fchenker des Konmg's; van Perfie; want zijne tafel is werklijk meer, dan die wij eene Vorftelijke noemen: maar een fchenker dés Konings van Perfi* was ook een zeer groot Man. Hofbedieningen waren, in oude tijden, meer, dan ze thans zijn, gemerkt Staatsbedieningen , zitting in den geheimen Raad, wezenlijke Staatsdienaaren, en dit billijk, hooger gefchat, en beter betaald wierden.
vs. 14. Bezolding en leeftogt] Naar de letter: ik at met mijne broederen liet brood eenes Stadhouders niet. Dat dit brood eenes Stadhouders deels in geld , deels in veldvrugten heeft beftaan, blijkt uit het geen volgtik omfchrijf het dus , zo als wijj thans de zaak in onze taal verftaanbaarst zouden uitdrukken. . ■
vs 15. de voorige Stadhouders] Wie deze zijn •geweest, weeten wij niet, en behoeven ons daarom •ook niet over hen te bekommeren , om ze te ontfchuldteen. Waarfchijnlijk zijn er, ten allen tijden, •geene Stadhouders geweest, maar de re^eering wierdf h H 5 zbU,



U2 NEHEMIA.
den het volk bezwaard, en van hetzelve, behalven veertig fikkelen zilvers, een maandelijkfchen leeftogt van fpijs en wijn genomen; ook heerschten hunne Bedienden over het volk: maar uit vreeze voor God handelde ik zo niet. Ook bouwde ik zelf 16
me-
zomwijlen, aan den Hoogenpriester en den joodfchen Raad alleen overgelaaten.
Dit moet ik aanmerken, om dat men eene zwaarigheid gemaakt heeft, of dan Esra het volk zo hard gevallen zij, en hier door zijn' opvolger, Nehe. pita, berispt worde? Esra is nooit Stadhouder geweest, maar een Wetgeleerde: Sorobabel, aan wel. ken men mede wel denkt, was eigenlijk maar Stam. vorst van den ftam Juda.
Behalven veertig fikkelen zilvers] Dit fchijnt een zeker geld te zijn, het welk de Stadhouder, dagelijks, behalven een grooten leeftogt van vleesch, brood, wijn enz: kreeg. Hoe veel het naar ons geld bedraage, kan men met geene zekerheid zeggen, omdat wij niet weeten, hoe groot de fikkei toen was. Ten tijde van Mofes was, naar mijne rekening, een fikkei zilvers iets meer, dan een halve fchelling, dus waren 40fikkelen omtrent 2i dukaat aan Waarde, en hij kwam den Perfifchen Darikos taamlijk nabij: ten tijde van Christus en Jofephus bedroeg hij omtrent een gulden, dan was het ruim 26 daalders op eiken dag, in het jaar bijna tien duizend daalders. Doch de 70 uitleggers fchatten hem, in hunnen tijd, maar half zo hoog, dus waren het, dagelijks, ruim 13 daalders, en in het jaar omtrent 5 duizend daalders Hollandsch.
vs. 16. wij kogten geene akkers] Dat is: ik en mijne bedienden kogten geene akkers, om ze te bouwen, dus konden mijne knegten, geftadig, bij het bouwen der muuren tegenwoordig zijn, en hulp bewijzen.
Akkers konde men in Paleftina alleszins koopen; doch niet voor eeuwig, maar tot het jubeljaar toe;
had-



Cap. V. 123
mede aan den muur, wij kogten geene akkers, en alle mijne knegten moeiten bij het bouwen bij malkander zijn. Van Joo- */ den en Overheden fpijsden aanhoudend honderd en vijftig aan mijne tafel, en dan nog de vreemdelingen, welke van de nabuurige volken tot ons kwamen. Wat dagelijks 10 voor de tafel bereid wierd, was een os, zes gemeste fchaapen, en vogelen, ook om de tien dagen eens allerlei foorten van wijn in overvloed: maar bij dit alles begeerde ik den leeftogt voor een Stadhouder in het geheel niet, om dat het volk toch genoeg bezwaard was.
Gedenk mijner ten goede, mijn God, 19 wat ik aan dit volk gedaan hebbe!
Cap.
■hadden nu de voorige Stadhouders, of hunne Bedienden en Knegten, akkers gekogt en gebouwd, zo was dit niet ftrijdig met Mofes wet; maar Nehemia wilde zulks in het geheel niet doen: . J.
vs.iZ. om de tien dagen eens allerlei Joorten van ■wijn in overvloed] Dit verftaa ik zo, gemeenlijk wierd enkel in Palejlina wasfende wijn op tafel gezet, die wezenlijk goed, en daarbij van verfchillende foort was; maar binnen tien dagen was eens buitengewoone tafel, wanneer uitlandfche wijnen in overvloed op dezelve gezet wierden.
Maar hij dit alles begeerde ik den leeftogt voor een Stadhouder in het geheel niet] Hij hield dus eene zogroore, meer dan vorftelijke open tafel, van zijne overige inkomften , welke hij als fchenker des Konings van Perfie had , misfehien mede van eene bezolding, welke de Koning van Perfie zelf den, Stadhoudereo van Judea had toegelegd.



«* NEHEMIA;
Cap. VI.
'/lanf 'lagen der vijanden op Nehemias eigen per. _ zoon en leeven,ofomhem tot eenen ver dagten" ftap te verleiden, en dan bij den Koning aan.
te klaagen, doch welke hij door moed envoor-
zigtigheid verijdelt.
VI0
Toen, Sanballat, Tobia, de Arabier Ge. i fchem, en onze overige vijanden hoorden, dat ik den muur gebouwd had, en 'er geene fcheuren meer overig waren, doch dat ik toen de deuren in de poorten nog niet bad ingehanggn, zonden Sanballat en Ge- a fchem tot mij, en booden mij eene bijeenkomst in één der dorpen in het dal Ono aan, doch waarbij zij kwaad tegen mij in den zin hadden. Ik zond weder Boden af, en liet ^
hen
Zijn hier op den rand geene jaargetallen verder gezet, daarvan is deze de rede, om dat Nehemia zelf niet zegt, in welk jaar zijnes Stadhouderfchaps, het welk 12 jaaren lang heeft geduurd, elke gefchiedenis voorvalt.
vs.i. m het dal Ono] Ono lag^omtrent 3 romeinfche mijlen, dat is een halve duitfch'e mijl van Lijdda. Het komt nogmaals Cap. XI. 35. voor.
vs.%. boden] Nehemia komt het bedenkelijk voor, een fchriftelijk antwoord te geeven, of er den Bode dien Sanballat had gezonden , mede te belasten * om dat die, op Sanballats bewerking, een ander antwoord konde geeven, dan hij had ontvangen: kortom, beide partijen mijden, een tijd lang, alles' in gefchrift te Hellen.



C a p. VI. tay
hén zeggen , dat ik thans met een groot werk beezig was, en daarom niet konde komen ; want kwame ik, zonder mij zelf over het werk te bekommeren, dan zoude men het ftaaken. Viermaal deeden zij eene be- 4 zending aan mij met eenzelfd voorftel, en ik gaf hen hetzelfde antwoord.
Nu zond Sanballat, voor de vijfde maal, S zijnen knegt wegens dezelfde zaak aan mij, en gaf dezen een open brief mede, daarin ftond: onder de nabuurige volken gaat de O fpraak, en Gaschmu zegt, gij en de Jooden hadden eenen opftand voor, daarom bouwde gij den muur, en gij zoude, naar men zegd , tot Koning opgeworpen worden , ook hadde gij Propheeten befteld, welke ü 7, te Jerufalem voor Koning van Juda zouden uitroepen. Dit nu zal den Koning ter ooreh komen , kom derhalven , op dat wij hierover beraadflagen. Ik zond weder aan 5 hem, en liet hem zeggen : niets, van al het geen gij zegt, is gefchied, maar het is van u verzonnen. Want zij alle zogten 9! ons flegts vrees aan te jaagen, en hoopten,.
vs. 5. een open brief] In der daad zeer beledigend , doch wel met oogmerk , op dat de Jooden hem zien , en van het bouwen der muuren mogten afgefchrikt worden, het welke als verdagt wierd voorgefteld.
vs. 6. Gaschmu] Dezelfde, welke voorheen, vs.i. Ge/chem genoemd word.
vs. g. maar nu Jierk onze handen] Een gebed tot God, dergelijke Nehemia, in het opftellen zij» «er gefchiedenisfe, meer doét.



126* NEHEMIA.
ten, dat wij de handen zouden laaten zakken, en het werk ftaaken. Maar nu fterk onze handen!
Hierop ging ik in het huis van Sche- ïö maja, zoon van Delaja, zoon van Mechetabel, welke zig opgefloten had : hij zeide , laaten wij beide in het Heilige in
het
è* io. Schemaja] Deze is, zo als wij uit het vervolg zien, naar zijn voorgeeven, een Propheet cn door sanballat gehuurd: vermoedelijk dezelfde) welke ook op Sanballats aanzetting, Nehemia tot Koning over Juda zoude uitgeroepen hebben, om iiem bij het Perfifche Hof verdagt te maaken, indien het Nehemia niet met de uiterfle zorgvuldigheid ontweeken ware.
Welke zig opgejlooten had] Ongetwijfeld uit bedriegerij, doch onzeker, of tot vasten en voorgewende godsdienftigheid, of, om dat hij voorgaf, dat hij zelf in leevensgevaar was , of, om dat hij zinnebeeldig voorzeggen, en met zijn opfluiten te kennen wilde geeven, dat een ander man, de Stadhouder, zig moeite opfluiten, dewijl die in leevensgevaar was.
Hij zeide] Niet als een waarfchouwende vriendj welke iets van de aanliagen wist, maar volgens vers 12, als een Propheet. Gaat Nehemia na hem toe, dan doet hij zulks bezwaarlijk uit eigen aandrift, maar om dat de, in zijn huis opgeflooten, voorgewende Propheet hem had laaten roepen, als moeite die hem iets bekend maaken.
Laaten wij beide in het Heilige — gaan, en de deuren —— toe/luiten] Wat de valfche Propheet verder voorgehad hebbe, indien zig Nehemia met hem in het Heilige opgeflooten hadde, kan niemand, zelfs Nehemia konde het niet zeggen: mis. fchien, om hem voor Koning uit te roepen, en hem daar door , eensklaps , bij den Koning van Perfis Biet flegts verdagt, maar hem ook als een openbaa-
ren



Cap. VI.
het huis Gods gaan, en de deuren van dit Heilige toefluiten, want er komen eenigen, om u te dooden, en in dezen nacht zullen zij komen, om u te dooden. Ik n antwoordde: zoude een man, als ik, vlie. den? en kan iemand, mij gelijk, in het Heilige gaan, en in het leeven blijven ? Ik zal *er niet in gaan. Ik merkte terftond, dat 1% God hem niet gezonden had, maar dat Tobia en Sanballat hem gehuurd hadden, om dit van mij te voorfpellen. Gehuurd was 13 hij, om mij door vrees te verleiden, dat ik dit doen, en eene zonde begaan zoude, die mij tot eene kwaade nafpraak ftrekte, op dat ze mij konden lasteren. Zij, mijn God, I4. aan Tobia en Sanballat, deze hunne werken gedagtig, als mede aan de Prophetesfe Noadia, en de overige Propheten, welke mij vrees zogten aan te jaagen.
Op den vijf en twintigften der maand
Elul,
ren Rebel ltrafwaardig te maaken; mogelijk ook iets' anders.
vs. 11. een man als ik~\ Iemand, die geen Priester is; want de Priesters alleen mogten in het Heilige gaan.
vs. 14.] Dit ziet men wel, dat er waare Propheeten op dien tijd niet zijn geweest; doch er bleeven altijd navolgers overig, bedriegers en bedrieglters, welke zig voor Propheeten en Prophetesfen uitgaven.
vs. 15. naa 52 dagen\ Ik zet over, zo als ik voor mij vinde, maar mag niet verzwijgen, dat Jofephus hier , in zijn Exemplaar, heel anders moet geleezen hebben: want volgens hem duurde het bouwen twee jaar en vier maanden, en wierd eerst



f&g NEHEMIA.
Elul, (September) wierd de rnuür, riaa twee erj vijftig dagen, gereed. Toen onze 16 Vijanden dit hoorden, lieten alle, rondom ons woonende volken den moed vallen, en zij daalden in hunne eigen oogen zeer, want zij zagen, dat onze God dit werk zelf gedaan had. Op dien tijd fehreeven de Ede- 17 len in Juda veele brieven aan Tobia, en Tobia fchreef weder aan hen: want veelen 1 g der Juoden hadden zig met hem door eeden verbonden; om dat hij met Schechania,den zoon van Arach, verzwagerd, en zijn zoon jonathan met de dochter van Mefchullam, den zoon van Barachia , getrouwd was. Ook fpraken zij bij mij veel tot zijn lof, en, 15
wat
in het 2%/ïe jaar des Konings, onder welken het aangevangen is, en dien hij heel verkeerd Xerxes noemt, (want die regeerde flegts 21 jaar,) voleindigd. Zo veel ziet men wel, dat jfojèphus hier te flegt fchrijft, om de minfte oplettendheid te verdienen; doch de getallen zijn evenwel niet van hem verdigt, dus moet hier efene verfcheideleezing in da getallen, ik weet niet welke, geweest zijn, en dit is juist de rede, waarom ik hier befchroomd ben, da jaargetallen op den rand te zetten.
vs. 18. verzwagerd] Dit algemeene Woord heb ik gezet, om dat het woord, in het Hebreeuwsch ftaande, zeer dubbelzinnig is, en. lchoonvader, fchoonzoon , zwager betekenen konde. De Overzetterd verfchillen onderling ook werklijk, en niemand hunner heeft iets zekers voor zijne overzetting.
vs. 19. ook fpraken zij bij mij veel tot zijn lofi Ik heb naar de gewoone leezing overgezet; volgens» eene andere konde het uitgebragt worden: ook verhaalden zij mij allerlei kwaade gerttgten van
hem..



c a p; vil.1 - ï2§
wat ik zeide, bragten zij hem weder over» maar Tobia fchreef brieven vol beijreigingen.
Cap. VII. ï-3.
Het louwen word voltooid, en wagt en worden aangefteld.
5 VII Toen het bouwen voltooid was, hing i ik ook de deuren in, en (telde poortiers en wagters op den muur en Leviten aan, itel- 2 de Hanani, mijnen broeder, en Hanania, den Hoofdman des Tempels, over Jerufalem aan, want hij kwam mij als een braaf en zeer godvrugtig man voor. Dezen be- 3 val ik, dat de poorten van Jerufalem, tot dat de zon reeds hoog was, niet geopend, maar, terwijl zij daar bij waren, geflooten en gegrendeld zouden worden, en dat de
bur-
hem. Dan hadden zij Neherma flegts willen toef* zen; wat hij van hunnen vriend dagt, en hèm iets af■vleijen, om hetweêrover te brengen: en zo kwamen Tobias dreigende brieven,zekerlijk,nog veel natuurlijker agter na.
vs. I. wagters op den muur\ Dit is het woord , waarvoor anderen Zangers hebben. Zangers in den Tempel zijn er wel geweest, maar reeds lang te voo-ren, zonder dat Nehemia dezelven eerst behoefde aan teftellen",en wat ze bij het voltooid bouwen desmuurs doen zouden, begrijpe ik niet. En dit is de rede, waarom ik, bij het overzetten, van alle mijne voor^ gangeren ben afgegaan,



133 NEHEMIA;
burgers van Jerufalem, elk tegen over zijn buis, wagten zouden ftellen.
Cap. VII. 4 n,
Nehemia merkt, dat Jerufalem nog weinig in. moners heeft, en vind, de zaak naamvkeu. riger willende onderzoeken, de, volgens het tweede Capittel van Esra, daar geweest zijnde lijst der geenen, die onder Sorobabel na • Juda terug gekeerd waren , ergens bewaard.
De ftad nu was groot en uitgeftrekt, 4 maar weinig inwooners in dezelve, en weinig huizen opgebouwd. God gaf mii 5 in mijn hart, om de Edelen, de Overhe. den en het volk te doen vergaderen en alle te laaten opfchrijven ; ook vond ik de lijst der geenen, die in het begin na Jerufalem terug gekomen waren, en daarin, als volgt:
» Dit
9* 5. ook vond ik] Zo veel ziet men uit deze plaats, dat het boek Esra toen nog geen openlijk uitgegeeven, en in aller handen zijnde boek geweest is maar waarfchijnlijk in eene heimelijke kamer weegelegd, van het welke dan ook we! meerderen een aflchn t konden bezitten, dewijl het geene Geheimen behelsde, zo nogthans, dat alle affchriften, vooral in de getallen en naamen, onderling niet overeen kwamen. Raakend de groote verfcheidenheden der Lijst door Neke)nia hier ingevoegd , van die van Esra en' dat er uit de getallen veel minder, dan de fomme uitkomt, zie de eerfte aanmerking od Esra II.



£ a p. VIT. 131
„ Dit z'rjn de in de Provincie geboore- 6 nen, die van de in dienstbaarheid gevoerden, welke Nebucadnezar, de Koning van Babel, had weggevoerd, na Jerufalem en bet Joodfche land, elk naar zijn vaderlijke ftad, teruggekeerden, en met Sorobabel, 7 Jefu, Nehemia, Afaria, Raamia, Nachamani, Mordochai, Bilfchan , Misfareth, Bigwai, Nechmu, en Baana aankwamen."
„ Lijst der mannen van het Israëlitifche volk.
,, De nakomelingen van Farosch, twee 8 duizend, honderd en twee en zeventig.
„ Dë nakomelingen van Schefatia, drie q honderd, tweeën zeventig.
,, De nakomelingen Arachs, zes honderd 10 twee en vijftig.
,, De nakomelingen Fachat-Moabs, uit ir het geflacht van Jefu en Joab, twee duizend, agt honderd en agttien.
,, De nakomelingen van Elam , duizend i2 twee honderd vier en vijftig.
„ De nakomelingen van Sattu, ag.t hon- 13 derd vijf en veertig.
„ De nakomelingen van Sacchai, zeven ja honderd en zestig.
„ De nakomelingen van Binnui, zes hon- j$ derd agt en veertig.
„ De nakomelingen van Bebai, zes hon- j(j derd agt en twintig.
„ De nakomelingen van Asgad, twee dui- 17 ,zend drie honderd twee en twintig.
I 2 „ De



-3* NEHEMIA.
„ De nakomelingen vanAdonikam, zes 18 honderd zeven en zestig.
„ De nakomelingen van Bigvai, twee 19 duizend zeven en zestig.
,, De nakomelingen van Aadin, zes hon- 20 derd vijf en vijftig.
,, De nakomelingen van Ater , en wel 21 van het geflacht van Hiskia, agt en negentig.
,, De nakomelingen vanChafchum, drie 22 honderd agt en twintig.
,, De nakomelingen van Betzai, drie hon- 23 derd vier en twintig.
,, De nakomelingen van Charif, honderd 24 en twaalf.
,, Geboortigen uit Gideon, vijf en ne- 25 gentig.
,, Geboortigen uit Bethlehem en Neto- 26 fa, honderd agt en tachentig.
„ Geboortigen uit Anathoth , honderd 27 agt en twintig.
,, Geboortigen uit Asmaveth, twee en 28 veertig.
„ Geboortigen uit Kirjath-Jearim, Che- 29 fira en Beeroth, zeven honderd drie en veer» tig.
„ Geboortigen uit Rama en Geba, zes 3° honderd een en twintig.
,, Geboortigen uit Michma, honderd 31 twee en twintig.
„ Geboortigen uit Bethel en Ai, hon- ^ derd drie en twintig.
» De



Cap. VII. I33
„ De nakomelingen van Nebo, (een an- 35 deren) twee en vijftig.
„ De nakomelingen van Elam, (een an- 34. deren) duizend twee honderd vier en vijftig.
„ De nakomelingen van Charim, drie 35honderd en twintig.
„ Geboortigen uit Jericho, drie honderd 36 vijf en veertig.
Geboortigen uit Lijdda, Chadid en O- 37 no, zeven honderd een en twintig.
„ De zoonen van Senaa , drie duizend 38 negen honderd en dertig.
„ Priesters, nakomelingen van Jedaja, 39 uit het huis van Jefu, negen honderd drie --' en zeventig.
,, De nakomelingen van Immer, duizend 40 twee en vijftig.
. „ De nakomelingen van Fafchur, dui- 4r zend twee honderd zeven en veertig.
„ De nakomelingen van Charim, duizend 42 en zeventien.
„ Leviten, nakomelingen van Jefu, uit 43 de huizen Kadmiel, Bani en Hodauja, vier en zeventig.
„ Zangers van Afafs nakomelingfchap, 4^ honderd agt en veertig.
„ Deur-
vs. 33. van een anderen Nebo'] Des moet er, voorheen, nog een ander Nebo in de lijst geftaan heb6en» maar welkers naam in beide lijsten uitgelaaten, en eeniglijk die Nebo, welke 52 nakomelingen had, gezet is. Waardoor men dan kan begrijpen, waarom de getallen en de fomme niet overeenkomen.
I i



x34 NEHEMIA.
„ Deurwagters, nakomelingen van Schal- 45 lom, Ater , Talmon , Ackub , Chatita, Schobai, honderd agt en dertig.
„ De knegten des Heiligdoms, nakome- 46 lingen van Zicha, Chafufa, Tabbaoth, Ee- 47 ros, Siga, Fadon, Lebana, Chagaba, Sal 48 mai, Chanan, Giddel, Gachar , Reaja , 49 Reczin, Nekuda, Gafam, Usfa, Fafeach, 50 Befai, Maon, Nafifch?., Bakbuck , Hak- 51 kufa , Charchur , Baatzelith , Mechida , 52 Charfcha, Barkos, Sisfera,Thamach, Ne- 53 ziach , Chatifa, voorts de nakomelingen 54 van Salomons llaaven, de nakomelingen van 55 Sotai, Soferet, Jerida, Jaala, Darkum,5(> Giddel, Schefatia , Chattel , Fochereth, 57 Hatzebaim, Amon, alle knegten des Hei- 58 ïigdoms , en nakomelingen van Salomons 59 llaaven, drie honderd tweeën negentig. 60
„ Deze zijn zij,welke van Thel Melach, 61 Thel-Charfcha, Cherub, Addan, en Immer, na Jerufalem togen, maar hunne afkomst, en of zij uit Israël waren, niet konden bewijzen: de nakomelingen van Dela- 62 ja, Tobia, Nakuda, zeshonderd twee en veertig: en van Piesterlijke afkomst, de na» 63 komelingen van Chabbaja , Hakkotz , en Barfillai, ("welke eene dochter van den Gileaditer Barfillai getrouwd, en zig naar den naam der Familie, met welke hij zig verzwagerde , s-enoemd had.) Deze zogten hun 64. geffcachtregïster, maar konden het niet vin. den, weshalven zij voor het Priesterampt onbekwaam verklaard wierden, en de landvoogd



Cap. VII. ï3|»
troogd gelastte hunnentwege, dat zij van 6$ het Heilige niet zouden eeten, tot dat we. der een Priester met het licht en recht opftond.
„ Al dat volk maakte zamen twee en 66 veertig duizend , drie honderd en zestig , hunne knegten en maagden niet mede gere- 67 kend, waarvan er zeven duizend, driehonderd zeven en dertig waren. Ook hadden zij twee honderd vijf en veertig zangers en zangeresfen, zeven honderd zes en dertig f58 paarden, twee honderd vijf en veertig muil- 69 ezels, vier honderd vijf en dertig kamee» Ien, zes duizend, zeven honderd en twintig ezels.
,, Eenigen van de Hoofden derFamilien 70 gaven eenen onderftand tot het werk : de Landvoogd gaf in den algemeenen fchat, duizend darkemon gouds, vijftig fchaalen, dertig priester-rokken , en vijf honderd .. . . Van de Hoofden der Familien wierd, 71 tot goedmaakinge van het werk, gegeeven twintigduizend darkemon gouds, entwee duizend twee honderd Mijnen zilvers. Wat 7% het overige volk gaf, waren twintig duizend darkemon gouds , en twee duizend twee honderd Mijnen , en zeven en zestig Priesterrokken. En nu woonden Priesters, 73
Le-
vs 70 ] Waar deze flippen ftaan, is denaam
der gefchonken zaak weggevallen, welken men door raaden wel niet weder herftellen zal.
VS. 73.] Dit vers komt met eene kleine verandering I 4 drie-



i3ö N E H E M I A.
jLeviten, Dsurwagters, Zangers, die van het volk, de knegten des Heiligdoms, en geheel Israè'1 in hunne rieden.
Cap. VIII. i 19.
Esra leest het volk de wet in het openbaar voor.
VIII.
„ De zevende maand naderde, en de Is- i
raè'.
örlemaal, en in geheel verfcheide tijden voor: i) Esra. J1I. 70, behoorende tot het jaar van Nabonasfar 211.. 2) in het Apocrijphe boek Esra IX. 37. in het begin desjaars 270, en 3) hier volgens het jaar 303.
Ik heb bladz. 85 reeds aangemerkt, dat de twaalf eerfte verzen van het agtfte Capittel, welke, met het geen, wat tot het einde van het tiende Capittel volgt, zeer ftipt.zamenhangen, in het Apocrijphe boek, Esra. ruim 30 jaaren vroeper ftaan: in het boek Esra behooren zij tot het 3707?,? jaar van Nabonasfar, en hier zouden zij te ftaan komen agter het jaar 303, wanneer men alles op zijn vroegst rekent, :n het met'de zevende maand beginnende jaar 304, dus ten minften 34 jaar laater. Du.ir ftelde ik reeds de gisfing, of liever mijn gevoelen voor, dat die gefchiedenis aan de verkeerde, plaats ftaat Wie nu in eene hiftorifche zaak uit zijne eigen oogen zien wil, die overweege de volgende reden,
1) Het Apocrijphe boek Esra, het welke tog zeker veele geloofwaardigheid heeft, al is het, dat de Hebreeuwfche text daarvan niet meer in wezen is. ftek ze in den volkomenften en besten zamenbang, 34 jaaren vroeger, en evenwel kan ze, met zo bijkans volkomen eenerlei woorden verhaald, wel eens flegts zijn gefchied.
=0



C a h VIII. i37
xac'Iiten woonden in hunne fteden: en nu %
ver-
2) Jofephus zegt, 'Esra zij geftorven, vóór dat Nehemia Stadhouder van Judea is geworden; des kan hij, in het tweede of een nog Jaater jaar van iVMetfz/iwStadhouderfchap, al dat geen niet hebben gedaan, wat hier van hem verhaald word.
3) Wilde men dit alles verwerpen, en zeggen, ik hoor noch na het Apocrijphe boek Esra, noch na Jofephus; dan is het vreemd, dat wij, tot dus verre, in het boek van Nehemia niets in het geheel van Esra hebben gehoord, een' man, •welke niet met ltilzwiigen voorbij gegaan konde worden, indien hij leefde; weshalven dit ftilzwijgen in de 7 eerfte Capittelen alreeds bewijs genoeg fchijnt te zijn, dat Esra niet meer leefde, toen Nehemia aankwam.
4) Maar, wat nog meer is, wie kan gelooven, dat Esra, welke in het jaar 269 als Wetgeleerde in Paleftina kwam , eigenlijk met bevel des Konings van Perfie , om de wet te leeraaren, eerst in het jaar 304 de wet het volk, op deszelfs begeerte , voorgeleezen heeft, welker inhoud voor het groot gedeelte des volks, het welk begon te weenen , nieuw fchijnt geweest te zijn.? Had die man, geduureude volle 35 jaaren , zijn' pligt zo zeer verwaarloosd ? en wierd hij eerst in een ouderdom, welken ik niet minder, dan 70 jaaren kan Hellen, zulk een openbaare en vlugge voorleezer der wet?
5) Het is blijkbaar, dat het begin van het elfde Capittel niet met het tiende , maar met Cap. VII. 4. 5. zamenhangt, alwaar Nehemia het gebrek van inwooners en huizen te Jer u/a. lem bemerktdeshalven de oude registers na« flaat, en nu Cap. XI. den tienden man van het land in de ftad laat trekken.
6) In die Capittelen ziet men Nehemias wijze van fchrijven in het geheel niet, dewelke
1 S nooit



138 N E II E M I A.'
nooit van zig in den derden perzoon pleegt te* fpreeken, maar regelregt ik te zeggen.
7) Daarenboven leveren de aanmerkingen op het tiende Capittel nog bijzondere reden op, om deze gefchiedenis vroeger te plaatzen.
Uit hoofde van deze reden kan ik niet anders denken, dan dat deze Capittels agter het boek Esra in het jaar 270 behooren. Maar hoe zijn die hier in het boek Nehemia gekomen ? Ik denk, dat het daaromtrent dus is toegegaan: Nehemia vond, bij het nazoeken der vroegere berigten, hier, wat voordezen reeds onder Esra nopens de vreemde huwelijken gedaan was, en hoe men die verboden had; en dit is eene voorbereiding, tot het geen hij , vervolgens , tegen de nog fchadelijker en gevaarlijker geworden vreemde huwelijken, ten zijnen tijde, doen wil. Esras voorgang gaf hem het voorbeeld.
De eenige, en, ik ontken het niet, fterke tegenwerping, welke hiertegen gemaakt kan worden, is, dat Cap. VIII 9. en X. 2. van Nehemia als Landvoogd gewag gemaakt word. Is die leczing egt; dan is de tegenwerping onoverwinnelijk, en men moet dus gelooven, dat Esra, tegen alle andere hiftorifche berigten, ten tijde van Nehemia geleeft, en onder hem eerst begonnen heeft te doen, wat hij 35 jaaren vroeger had moeten doen, de wet voor te leezen. Maar ik kan mij niet anders verbeelden, dan dat deze naam in beide plaatzen onëgt, en eene inlasfing is van eene laatere hand, welke meende, dat Nehemia hier fchreef, en zo konde hij, als Landvoogd, toch wel bij dit alles geene zo ftomme perzoon geweest zijn, dewelke dus of het geheele, de Landvoogd Nehemia, inlaste, of, ingeval zij, mogelijk, in vroegere handfchriften vond, de Landvoogd, den naam Nehemia daarbij voegde, om dat de TJitfchrijver dagt,'dat die immers op dien tijd Landvoogd geweest ware. Deze inlasfing is wel zeer oud, en word in alle handfchriften gevonden , ja ik meen 2 Machab. 11. 13. een fpoor daarvan te vinden, dat de fchiijver van het tweede
boek



Cap. VIII. ,s9
verzamelde zig het volk als een eenig man op de marktplaats voor de waterpoort, en hegeerde van Esra, den Schriftgeleerden, dat hij het boek der wet van Mofes mogte brengen, welke Jehova aan Israël had gegeeven. „ De Priester Esra bragt de wet, 3 op den eerften dag der zevende maand, voor de ganfche verzameling, mannen , vrouwen , en alle Leeraaren , en las ze op de 4.
markt.
boek der Machabeën hier of Nehemlas naam geleezen, of wel ten minften de door Esra gedaane voorlcezing der wet, in gedagten, onder Nehemia gefield heeft, om dat die in zijn boek (laat. Doch ik houde beide reizen den naam Nehemia enkel voor eene inlasfing: voor eerst las hem ten minden de Griekfche overzetter van het Apocrijphe boek Esra niet, (zie voor bladz 89.) en ten anderen kan hij, wat de zaak betreft, gansch geene plaats hebben, zoals ik bij Nehem. X. 2. aanmerken zal. Daarbij heeft ook Nehemia nooit dien Titel, welke hier beide reizen van hem zoude voorkomen, maar een anderen: ik heb getragt, het onderfcheid in onze taal kenbaar te maaken, in welke ik ook daar een onderfcheiden woord verkoos, te weeten voor Nehemias Titel QFecha) Stadhouder, en voor den hier voorkomenden Clirfchathd) Landvoogd. Dat deze Capittels met andere, ten deele nog groffere, maar over het algemeen behouden fchrijffouten tot ons zijn gekomen, zal men uit de aantekeningen op Cap. VIII. 17. IX. 23. zien.
vs. 3. Leeraaren] Uit het volgende za! men zien, dat dit Leviten waren, welke zelfs eenig werk bi) dit voorleezen der wet moeiten waarneemen: vs. 8—10. Waren er deze verzen niet, dan had ik overgezet: en allen, die ze kondenverflaan, dat is, ook kinderen, zo veele als er van hen in ftaat waren, om eene voorgeleezen wet te verftaan.



rao NEHEMI A;
marktplaats voor de waterpoort, van dat de dag aanbrak, tot op den middag, voor de mannen, vrouwenen Leeraaren, en alle luifterden na het wetboek. „ Esra, de 5 Schriftgeleerde ftond op een hoogen houten ftoel, welken men tot dat einde opgeregt had, en naast hem ftonden Mattathia, Schama, Anaja, Uria, Hilkia en Maafeja, aan zijne regtehand, en Fedaja, Mifchaël, Malchia, Chafchum , Chaschbaddana , Zacharia en Mefchullam, aan zijne linke hand.
„ De Schriftgeleerde Esra opende het 6 boek voor de oogen des geheelen volks; want hij ftond verheven, zo dat alle hem konden zien; bij het open doen van datzelve ftond al het volk. Esra loofde en 7 dankte Jehova, den grooten God, en al het volk, antwoordde, met opheffinge zijner handen, Amen! Amen! neigde zig hierop, en wierp zig voor Jehova, op hetaangezigt, ter aarde neder. Jefu, Bani, Scherebia, 8
Ja-
zy.5.3 Tot welk einde deze 13 mannen (naar het getal der (lammen Israëls) bij Esra ftaan, is niet beilist: maar het gewoon en niet onwaarfchijnlijk gevoelen is, dat zij Esra met leezen hebben afgelost; want waarlijk, van het aanbreeken des dags af tot den middag toe, volflagen zes uuren aan malkander kan wel, bezwaarlijk, iemand, en daarbij nog een man tusfehen zestig en zeventig jaaren, aanhoudend zoluid leezen, dat een groot, rondomftaande volk hem verftaat.
vs. 8. maakten de wet voor het volk verftaan* baar] Waarfchijnlijk gefchiedde zulks van denzelfden hoogen houten ftoel, van welken de wet wierd voorgeleezen,maar meerderen hadden dit werk onder
zig



Cap. VIII. 1At
jamin, Achub, Schabthai, Hodia, Maafeja, Kalita, Afaria, Jofabad, Hanan en Felaja,en de Leviten,maakten de wet voor het volk verftaanbaar , en het volk bleef ftaan. Zij lazen het wetboek Gods, met 9 bijgevoegde overzetting en verklaaring, en maakten het voorgeleezene verftaanbaar.
„ Nehemia, welke Land voogd was, Esra 10 de Priester en Schriftgeleerde, en de Leviten, die het volk onderweezen, zeiden tot al het volk: deze dag is Jehova uwen God heilig, gij moet niet treuren en weenen! want al het volk weende, toen het den inhoud
zig verdeeld, dewijl ze zig daartoe moeiten voorbereiden, wat zij als overzetting der Hebreeuwfche wet en ter verklaaringe wilden zeggen.
vs. 9. met bijgevoegde overzetting] Het He•breeuwsch bad nu bij veelen opgehouden, hunne moedertaal te zijn, en het Chaldeeuwsch had reeds in de Babijlonifche ballingfchap begonnen , het te verdringen: dienvolgens was het, om des gemeenen volks en der ongeleerden wille, noodig, bij den Hebreeuwfchen text eene Chaldeeuwfehe overzetting te voegen. Doch ook dit deed Esra niet zelf, alhoewel hij er het opzigt over had, en behulpzaam mag geweest zijn, maar de vooraf genoemde 13 mannen, en de Leviten-
es. 10. Nehemia, welke Landvoogd was] Hier fchijnt allereerst flegts geftaan te hebben, de Landvoogd, en denaam, Nehemia, door eene laatere hand te zijn ingelast: zie bladz.89 en het geen wij zo eva» hebben aangemerkt.
Al het volk weende] Des fchijnt het begin van voorleezen niet met Mofes eerfte boek, maar met eene plaats midden uit de wet, welke tot dus verre over-jrceden geboden behelsde , gemaakt te z(jn : want
over



14* NEHEMI A.
houd der wet hoorde. Des zeide hij tot n hen: eet van het beste, dat gij hebt, drinkt zoeten wijn, zendt den geenen, die niets hebben, van uwe tafel, want deze dag is onzen Heere heilig: zijt niet bedroefd, de blijdfchap over God zij uw roem. Ook zog. 12 ten de Leviten het klaagen des volks te {tillen , en zeiden, houd op met weenen! de. ze dag is heilig , zijt niet bedroefd. Zo 13 ging nu al het volk tot zijne maaltijden, van dewelken ook geregten in andere huizen gezonden wierden, en tot vreugdebedrijven, want zij hadden verftaan, het geen hen was verklaard.
Op den tweeden dag kwamen de Hoofden 14 der Familien van al het volk, de Priesters en Leviten tot Esra den Schriftgeleerden, om zig nog nader nopens eenige dingen in de wet te onderregten. Zij vonden nu in 15 de wet gefchreeven , Jehova hadde door Mofes geboden, dat de Israëliten, in de ze. vende maand, geduurende dit Feest, in
Loof.
over den inhoud van Mofes eerfte boek zoude het volk bezwaarlijk zo bedroefd zijn geworden.
vs. II. deze dag is heilig] De eerfte dag
der zevende maanu >s de Nieuwejairsdag, het van Mofes zo genoemde Feest der hazuine, Lev it. XXIII 24. 25. Nümer. XXIX 1.
Geene ondeugden, geene moedwillige zonden, maar enkel uit onkunde onftaane overtreedingen van Mofes wetten waren het, die de algemeene droefheid des volks veroorzaakten. Esra wil niet, dit om dezelve het vreugdefeest in een openbaareu treurdag zou. de veranderd worden.



Cap. VIII. I43,
Loofhutten zouden woonen, zij dus in alle 16 hunne fteden en te Jerufalem moeften laaten uitroepen : gaat op het gebergte , en brengt takken van olijf boomen, wilde olijfboomen, mijrteboomen, palmboomen, en andere loofrijke boomen, om naar hetvoor-fchrift loofhutten te maaken.. Het volk 17 ging uit, haalde dit alles, en maakte loofhutten, de één op zijn dak, een ander in z'rjn' hof, en wéér anderen in de voorhoven van Gods huis, en op de marktplaatzender waterpoort, en der poorte Efraim. De ig ganfche gemeente, alle, uit de dienstbaarheid
vs. 17. op zijn dak] Men moet zig hier te binnen brengen , dat in het zuidelijk Afién de daken vlak Zlïn.
vs. 18. Sedert den tijd van Jefu, den zoon van Nuri] Hier moet men wél letten, dat Jefu en Jofua éenerlei naamen zijn, Jofua de oude, en Jefu, de ten tijde van Esra meer gemeene naam. Dit is de rede, waarom in die boeken, waarin men den naam fofua vinö, niet Jefu, en waarin Jefu ftaat, niet Jofua voorkomt.
Maar nu kan het den leezer in de daad vreemd voortomen, dat van Jofuas tijd af geen zulk Loofhuttenfeest, zelfs niet eens onder David, Salomo, Hiskia, Jofia gevierd zoude zijn. Het komt mij gansch niet waarfchijnlijk voor, dat de Schrijver ook dit flegts heeft willen zeggen ; want waarvan daan konde hij berigten tot op den tijd van Jofua hebben ? In den Bijbel ftaat werklijk niets nopens deze zo verre gaande nalaating , en, behalven de Bijbelboeken, fchijnen weinige, of gansch geene fchriften, van den tijd vóór dc Babijlonifche ballingfchap te zijn behouden. Ik vermoede, dat de woorden, den zoon van Nun, een bijvoegzel z'yn van eene laatere hand, en dat Esra zelf eenig-



U* NEHEMI AV1
heid wedergekomen, maakten loofhutten; en woonden daarin. Sedert den tijd van Jefu, den zoon van Nun, was dergelijk iets niet gefchied onder de Israëliten. Zii hadden eene groote vreugde; daarbij wierd 19 dag voor dag, van den eerften dag tot den laatften, het wetboek Gods voorgeleezen; zy hielden het Feest zeven dagen lang, en op der, agtften het nafeest, zo als belast
Cap. IX.
Bededag der Israëliten naa het geëindigde Loof. huttenfeest, wegens de bemerkte overtreedin. gen van Mofes wet, inzonderheid ten opzigte van huwelijken met vreemdelingen.
IX
„ Op den vier en twintigften dag der- j *
zelf.
niglljk gefchreeven hebbe, federt den tild van %fu; alsdan is het Jefu , of Jofua de Hoogepriester.
vs. 19. het nafeest] De agtfte dag, welke naa het Lootnuttenieest wierd toegegeeven. Levit XXIII 36. Numer. XXIX. 35. '
Wat in het iX en X Capittel ftaat, is vóóraan met „ getekend, om daardoor dat geen, wat Nehemia aanhaalt, als in de Archief gevonden, van deszelfs eigen woorden vervolgens te onderfcheiden.
os. 1.3 Met den 2i/?«* dagging het eiaenlijke Loofhuttenfeest ten einde, de aayfe dag was het Nafeest, naa dat zelve laaten zij nog een' dag voorbij gaan, en bepaalen den bededag op den 24/ien dag



Cap. IX. 145
zelfde maand kwamen de Israëliten vastend zamen , in treurgewaaden , en afche op hunne hoofden, zonderden het zaad Israëls $ van alle nakomelingen uit vreemde volken af, en beleeden hunne zonden, en de zonden hunner Vaderen. Het eerfte vierendeel 3 des dags ftonden zij, en lieten zig het wetboek van Jehova voorleezen , en in het tweede vierendeel beleeden zij, voor hunnen God op den grond liggende , hunne zonden. : Hier traden op het geftoelte der 4 Leviten, Jefu, Bani, Kadmiel, Schebania, Bunni, Scherebia, Bani, Chanani, en rie-. pen luid :tot Jehova hunnen God. De Le- 5 viten, Jefu, Kadmieï, Bani, Chafchabnia, Scherebia, Hodia, Schehania, Petachia,zei« den:
„ Staat op, looft Jehova uwen God-, van het ééne geflacht tot het andere! men loove uwen heerlijken naam, die boven allen lof en roem verheven is! Gij Jehova zijt al- Ö leen! Gij hebt den Hemel, en den Hemel boven den Hemel, en al zijn heir gemaakt, de aarde, en wat op haar is, dezeën, en wat in dezelven is, allen dezen geeft gij het Leeven, en u bidt het heir des Hemels aan.
;Gij
»J-3-] Daar wij den dag in uuren verdeden, zo verdcelen hem de Oosterfchen in vier deelen van 3, •of zes deelen van 2 uuren: het eerde vierde deel is van zonne-opgnng tot 's morgens ten .9 uuren bij ons, en het tweede - vierde deel gaat van daar tos op den middag,
K



T4<5 NEHEMIA.
Gij zijt Jehova, de God, die Abram verko- 7 ren, uit Ur der Chaldeê'n uitgevoerd, en hém den nieuwen naam, Abraham, hebt gegeeven. Gij vondt zijn hart oprecht 8 voor u, en maakte met hem en zijnen nakomelingen het verbond, om hem het land der Cananiten, Hethiten, Amoriten, Pherifiten, Jebuftten , en Gergefenen te geeven , en vervulde uwe belofte , want gij zijt waaragtig. Gij aanfchouwde de elende 9 onzer vaderen irt Egijpten; gij hoorde haar geroep aan den Arabifchen zeeboezem. Gij 10 deedt tekenen en wonderen aan Farao, zijnen Bedienden, en al het volk in zijn land; want gij wist, dat zij Israël met trotsheid hadden onderdrukt, en maakte u eenen grooten naam tot op den tegenwoordigen dag. Gij kliefde de zee voor hen, op dat zij, irj 11 het midden, op den vasten grond doorgingen, en, die hen vervolgden, wierpt gij in de vloeden, als een' fteen in diepe wate. ren. Des dags leidde hen eene .geftadige 12 wolk, en des nachts een geltadig vuur, het welke hen den weg verlichtte, op welken zij gingen. Op den berg Sinai kwaamc gij 13 na beneden, om van den Hemel met hen te fpreeken, gaaft hen rechtmaatige rechten, waare leer, goede geboden en wetten. U-' 14 wen heiligen Sabbath maakte gij hen bekend, en gaaft hen, door uwen knegt Mofes, geboden, wetten en leeringen. Spijs 15 gaaft gij hen van den Hemel, toen zij honger hadden , en liet water uit de rotfen
vloei.



C A F. IX. 14?
vloeijen , wanneer zij dorst hadden , en gelastte hen, om in het land te gaan, en het in te neemen, het welk gij hen gezwooren hadt. Maar zij (en) onze Vaderen 16 zondigden moedwillig, waren hardnekkig, en gehoorzaamden uwe geboden niet, wei- 17 gerden, u te gehoorzaamen, en dagten niet aan uwe wonderen, die gij voor hen gedaan hadt, waren weêripannig, en wierpen eenen aanvoerder op, welke hen in de flaavernij van Egijpten terug zoude brengen ; maar gij, o God, zijt enkel vergeeving, genadig, barmhartig, langmoedig, liefderijk, en verliet ze niet. Ook toen zij zig 18 een gegooten rund maakten, en zeiden, dit is uw God, die u uit Egijpten heeft geleid,
en
vs. 16. en] Dat dit tusfehen twee haakjes ingeflooten en overtollig is , ziet een ieder : ik liet het ftaan , zo wel volgens mijn verdrag met mijne leezers, dat ik, in de overzetting, den Text niet naar'gistingen wil veranderen , als ook daarom , om dat ik gaarne de blijkbaare bewijzen wiide behouden , dat onze Capittels gebrekkig afgefebreeven , en met inlasfingen tot ons zijn gekomen. Een enkel handfchrift laat dit en uit.
vs. 17. Egijpten'] Hier ben ik van de gedrukte leezing afgegaan-, naar welke dit heet: in hunne wederfpannigheid- Ditmaal waren er zo vee je getuigen voor üe egte leezing, dat het eenzijdigheid tegen deze Capittels zoude geweest zijn , dezelve in de overzetting niet aan te neemen.
vs.\l. groote lasteringen te werk .fielden] Een rund als God aan te-bidden, als dien Gud , welke hen uit Egijpten geleid had, word als lastering aangemerkt.
K 3



148 NEHEMIA.
en groote lasteringen te werkitelden, vér- ƒ * liet gij hen nogthans niet in de woestijn , naar uwe groote barmhartigheid , gij, de geftadige wolk, weekt niet van hen, maar wees hen over dag den weg,en uw aanhoudend vuur hield des nachst niet op, om hen op den weg te lichten, welken zij moeiten gaan; uwen goeden geest gaaft gij, om ze 2c verltandig te maaken; uw Manna onctrokt gij hunnen mond niet, en water gaaft gij hen, wanneer zij dorst leeden. Veertig jaa. 2i ren voedde gij hen in de woeftijne, en zij leeden geen gebrek; hunne kleederen vielen niet veröud van het lijf, en hunne voeten zwollen niet. Gij gaaft hen Koningrijken 22
en
. vs.ig. gij. Je geftadige wolk\ Dat is, die wolk. welke geitadig voor hen heen trok, welke evenwel geene enkele wolk was, maar gij zelf, en zij het
teken uwer tegenwoordigheid Ik ben hier van
de foodiche punten afgegaan , welke men , zonder de Spraakkunst geweld aan te doen, niet kan over-Zetten.
£ÜÜi 2v.°' "'^"JoeJen geest gaaft gij] Mogelijk word hier op Nu MER. XI 17. 25. 26. gedoeld.
vs 22. het land van Sichon, en het land des Konings van Hesbon] Hadden de Leviten zulk een gebed werklijk voor gefproken; dan moeiten zij, en oeszelfs opllellcr, zeer onkundig geweest zijn: wanr
hier worden van één Rijk, Sichon des Ko.
mngs van Hesbon , twee gemaakt. Ik ben bijna verzekerd , dat zij baden , het land van Sichon, Koning te Hesbon ; maar, om dat zelfs geen één handfchrift zo heeft, ik bleef bij de blijkbaar gebrekkige leezing van den gedrukten text, en dit'deze reis met üügts wegens mijne belofte, om geene
gis-



Cap. IX. 149
en volken, en verdeelde die onder hen van het ééne einde tot het andere, het land van Sichon, en het land des Konings van Hesbon, en het land van Og, Koning van Bafan. Hunne zoonen vermeerderde gij als 23 de Harren aan den Hemel, en bragt hen in het land, dat gij hunnen Vaderen beloofd hadt, om het in te neemen. De zoonen 24 gingen in het land, en namen het in; de> Cananiten, daarin woonende, vernederde gij voor hen, en gaaft ze in hunne magt, hunne Koningen en de volken des lands, om met hen te doen naar hun welgevallen. Vaste fteden veroverden zij, en een fchoon 25 land, huizen , vol goederen van allerlei foort, gegraaven regenbakken, wijnbergen, olijfgaarden, vrugtbaare boomen in menigte; zij aten, wierden verzadigd en vet, en leefden , door uwe groote goedheid , in weelde en overvloed. Maar nu wierden 26 zij ongehoorzaam,en vielen van u af; uwe wet wierpen zij agter den rug; uwe Pro.
phee-
gisfingen in den text der overzettinge in te lasffen, maar ook, om dat men uit dit, en nog een tweede klaarblijklijk voorbeeld zien kan , hoe flegt afgefchreeven deze Capittels tot ons zijn gekomen, en hoe het heel wel mogelijk zij, dat ook de daarin ftaande, de geheele gefchiedenis verwarrende naam, Nehemia, onëgt is.
vs. 26. daaden, die lasteringen waren] Hunne fchandelijke afgoderijei. Geene ergere godslastering kan er wel zijn, dan wanneer ik een wangedrogt, het welke ik voor een' God houde, eenen Moloch, 3ienschJijke offerhanden brenge.



i5o NEHEMIA.
pheeten, welke hen vermaanden, om zig tot u te bekeeren, doodden zij, en voerden veele daaden uit, die lasteringen waren. Gij gaaft hen in de magt hunner vijan- 27 den, op dat zij hen benaauwdcn; wanneer zein nood waren, riepen zij tot u, gij hoorde het ui den Hemel, en gaaft hen, naar uwe groote barmhartigheid, verlosfers, die ze van de onderwerping hunner vijanden weêr bevrijden. Maar, toen zij rust had- 28 den, deeden zij op nieuw kwaad voor u; dan gaaft gij hen over in de handen hunner vijanden, op dat die over hen heerschten; zij nepen weder tot u, en gij hoorde het in den Hemel, en verloste ze menigmaal naar uwe groote barmhartigheid. Gij vermaan. 29 de hen ernftig, om tot uwe wet weder te keeren, maar zij waren vermetel, hoorden na uwe geboden niet, zondigden tegen uwe wetten, door welke hij gelukkig word die ze waarneemt, keerden u afvallig den rug toe, waren halftarrig,en hoorden niet. Gij Helde uwe ftraffen veele jaaren uit, en 30 het uwen geest hen door de Propheeten waarfchouwen; maar zij hoorden niet, en nu gaaft gij hen eindelijk over in de handen van de volken der landen: doch naar uwe 31 groote barmhartigheid vernielde en verliet gij ze niet, want gij zijt een genadig en barmhartig God. En nu onze God, gij groote 32 gij magtige, gij gedugte God, die het verbond houdt, en wiens vaderlijke liefde blijft agt het menigvuldig ongeluk niet gering \
het



Cap. IX. 151
het welke ons, onzen Koningen, Vorften, Priesteren, Propheeten, Vaderen, en uw geheel volk , van den tijd der Asfijrifche Koningen tot heden toe heeft getroffen. Gij zijt rechtvaardig in alles, wat gij over 33 ons hebt toegelaaten, gij hebt recht gedaan, en wij hebben ons fchuldig gemaakt, wij, 34 met onze Koningen, Vorften, Priesteren, Vaderen, naar uwe wet hebben zij niet gedaan, en na uwe gebodenen bevelen, die gii henernftig aanbevolen hadt, niet gelutfterd Toen zij de kroon nog droegen, en 35 bii het menigvuldige goed, het welk gij hen geseeven hadt, en in het groot en heerlijk land, dat gij hen liet veroveren, dienden zij u niet, en bekeerden zig niet van hunne kwaade bedrijven. Thans zijn wij knegten, 36 en dienstbaar in het land, het welk gij onzen vaderen gegeeven hadt, om de vrugten en het goede daarvan te genieten: zijne in- 37 komften brengt het rijklijk op voor de Ko-
mn-
vs. 3<?. toen zij de kroon nog droegen] Letterlilk: in hun Koningrijk: doch dit ware wel of riimter of het drukte den zin niet wel uit: ik beezi«1 daarom eene fpreekwijze, die wij zouden gebruiken , wanneer wij dit zelve fchreeven. V,t 57 over ons lighaam en over ons vee heerrehên zii willekeurig] De Perfifche Angarien dat V het ftrenge rechi, het welk ieder een' verphgte' den Couriers, of wel den Bedienden der Koningen van Perfie zijne paarden, aanftonds, zonder geld ,e vorderen , tot de naafte plei(Verplaats te geeven , a zelfs mede te loopen, om hen den weg te wijzen, en het Dier terug te brengen. ^



152 NEHEMIA.
ningen, die gij, om onze zonden , over ons gefield hebt; over ons lighaam en over ons vee heerfchen zij willekeurig, en wij zijn in groote verdrukking." "
Cap.
«JR V6rS Z0Ude in een gebed van Nehemia niet Es valXr HBed''end'. een Schenker del Konings van Perfie die zo veele gunst heeft genooten
S in20"'"- bdde"' 31 ftemde%HeS met deTaa": hPïïï^,etn? dezes CaP''ttels zal men iets Wen, de
verre hehSn --8 hadd,e'L ^geeven; want tot dut vadert Kpi / J eemg!,jk de 20nden ^DJ# voorrneer^e^n •' ^ ubClijdenis men de« te verbondJS' V" het volgende Capittel een ïMteï wo/d' ™ deze zonden te verzaaf uW^halven jfc vermoede, dat hier nog zulk eene belljdenis en belofte heeft 'gedaan welTe m„f/Ê b^on' .aJs het eigende Capittel, en bii du Was dlt zo , dan konde het ligt uitgelaaten ven ZL7*ZVQ af*h^ervoortvofr meffchr«. ven^ waar voor de tweede maal, en bij dit alles,



Ï53
C a p. X.
De Israèliten verbinden zig tot eene flipte waarneeming van de hen voorgeleezen wet.
X.
,, En bij dit alles maakten wij een ver- i bond, Helden het fchriftelijk op, en onze Vorften, Leviten en Priesters verzegelden het. De verzegelaars waren:
„ De Landvoogd Nehemia, zoon van 2
Cha-
vs.\.Vorfleri] TA], die vervolgens vs. 15. Hoofden des volks genoemd worden , de Hoofden der Familien, of, zo als men ze ook koude noemen, de Oudften,
vs.2. Nehemia, zoon van Chakalid] Een wel in alle handfchriften ftaande, doch zeer verdagte naam :. want volgens vs.o. moeten alle dezen Priesters zijn, het welke iuen nu niet alleen van Nehemia niet weet, maar ook uit Cap. VI. n. blijkt zelfs het tegendeel, en dat hij een Leek was, die zig bezondigd zoudéhebben , indien hij in het Heilige gegaan ware. Daarëntegen ontbreekt hier juist, dien' wij moeiten zoeken, de Hoogepriester; want onder de vervolgens genoemde naamen is geen van hen, die Hoogepriesters van Esras tijd af en vervolgens geweest zijn, geen Eljafchib, Jojada, Jonathan, Jaddo. (Zie Ca». XII- 10. n.) Naar alle waarfchijnlijkheid was de Hoogepriester toen te gelijk Landvoogd, en, wanneer de Landvoogd word genoemd , dan is het de Hoogepriester in zijn tijd; maar eene laatere hand voegde Nehemias naam daarbij, om dat de uitfchrijvef dagt, dat die toch niet zoude nagelaaten hebben, om mede te ondertekenen, dewijl hij zig \erbeeldde, dat die toen Landvoogd geweest was. K 5



154 NEHEMIA.
Chakalia, en Zedekia, Seraja, Afaria, Je- 3 remia, Falfchur, Amaria, Malchia, Hat- 4 tusch, Schcbania, Malluch, Charim, Me- 5 remoth, Obadia, Daniël, Ginthon, Ba. 6 ruch, Mefchullam, Abija, Mijjamin, Maa- 7 fia, Biigai, Schemaja: dit waren de Pries- S ters. p
„ De Leviten, Jefu, de zoon van Afa- 1.0 nia , Binnui, van de zoonen Henadads 11 Kadmie}, en hunne broeders, Schebania, 12 Hodia, Kalita, Felaja, Hanan , Micha, 13
Re-
w.3—g,] Van de hier genoemde Priesters vinden wij, Cap. VII. 7. XII. 1—6. Seraja, u4faria, Jeremia,, Amaria, Hat tusch, Mailueh, Meremoth, Ginthon, Mtjjamm , Maajia, Biigai, Schemaja, als reeds met Sorababel in Paleiïïna aangekomen. Is het mogelijk, dit verdrag' in Nehemias ti}d, meex dan 90 jaaren naa Sorobahels aankomst te ft el i en ? „Zullen dan nog 12 Priesters, welke nogthans bij hunne aankomst ten minften 30 jaa. rea oud waren, hebben geleeft, gevolglijk, meer, dan 120 jaaren oud zijn geworden?
vs. 9. .Maajia] Of volgens andere handfchriften Maadia ^ zo als hij Cap. XII. 5. genoemd word. Beide naajiien zijn eenerlei, en Maadia flegts eene Sijrifche tutfpraak van het zuiver Hebreeuwsch Maajia.
Alle de, ondergetekende Priesters zijn 23 in getal. Mogelijk Is er een naam uitgelaaten: waren er 24, dan waren zij denkelijk de hoofden der 24 klasfen, Waarin de Priesters verdeeld waren.
vs. 10.] Ook deze Leviten waren reeds met Soroiaielgekomen. Zie Cap. XII. 8. enz.
Jeju] Ik volg eene andere leezing, welke in veele handfchriften word gevonden. In den gedrukten Text ftaat u en Jefu ; dan moest vooraf één naam, ofwel meerdere, zijn uitgelaaten.



Cap. X. iss
Rechob, Chafchabia, Sackur, Scherebia,14 Schebania, Hodija, Bani, Beninu.
,, De Hoofden des volks, Farosch, Fa 15 chat-Moab, Elam, Sattu, Bani, Bunni,i6 Asgad, Bebai, Adonia, Bigvai, Aadin,17,18 Ater, Hiskia, Afur, Hodija, Chafchum,i9,20 Betzai, Charif, Anathoth, Nobai, Mag-21,22 fiasch, Mefchullam, Chefir, Mefchefabel,23 Zadok, Jaddu, Felatia, Hanan , Anaja,24 Hofea, Anania, Chafchub, Hallochesch,2 5 Fiicha, Schobek, Rechum, Chafchabna,26' Maafeja, Achija, Hanan, Ganan , Mal-27 luch, Charim, Bauna. 28
„ Ook
VSm 15—28 ] Vind men hier onder de ondergetekenden zo veelen, van welken toen reeds eene talrijke nakomelingfchap met Sorobabel na Jerufalem was gekomen, die derhalven vóór de Babijlonifche ballingfchap, ten deele taamlijk lang te vooren, moeten geleeft hebben; dan fpreekt het van zelf, dat dit niet naamen van het ondergetekend Hoofd derFamilien zijn, maar naamen der Familie, voor dewelke hij onderte^ kende; en ditzelfde geldt mede vers20, alwaar men den naam der ftad, Anathoth vind: het Hoofd der Familie van den omtrek Anathoth, (niet der ftad zelve, want die behoorde den Priesteren, van welken de Hoofden des volks onderfcheiden worden,) ondertekende in den naam van zijne geheele, in dezen omtrek woonende, Familie.
vs. 24.25. Hallochesch — Maafeja] Dit fchijnen geene naamen der Familien, maar van het Hoofd der toer. leevende Familien zelf te zijn, ten minften Maafeja is Esra 3£. 30, gewis, een tijdgenoot van Esra, die eene uitlandfche- vrouw getrouwd had, en beloofde, dezelve te laaten gaan.
Wanneer nu de zoonen van dezen, Schallutn, d» zoon van Hallochesch. Overfie over de éine.helfl-
des



ï$6 NEHEMIA.
„ Ook al het overige volk, Priesters, 29 Leviten, Deurwagters, Zangers, knegten des Heiligdoms, en alle» die zig van de volken des lands afgezonderd hadden , en tot de wet overgegaan waren, hunne vrouwen, zoonen en dochteren, namen dit verbond aan; zij, die meerder kennis hadden, 3° de Leeraaren, verbonden zig voor hunne broederen, als Hoofden van hen» en deeden eenen eed, om naar de wet van God te leeven, welke hij door Mofes zijnen knegt heeft gegeeven» alle geboden, reqhten en
in-
des omtreks van Jerufalem, en AJaria, de zoon van Maafeja, Nehem. III. 12. 25. op zig neemen, een ftuk van den muur te bouwen; dan fchijnt het, als of de Vaderen, in den tijd van Nehemia. niet meer geleeft hadden , en dit ware een nieuw bewijs, dat deze geheele gefchiedenis niet in Nehemias ftadhouderfchap behoore. Hij kwam een volkomen menfchen-leeftijd laater, toen de zoonen der geenen , welke in Esras tijd geleeft hadden , de Hoofden des volks waren. Doch, om dat dit flegts twee naamen zijn, wii ik het bewijs niet voor fterk opgeeven; inzonderheid daar men onder de geenen, welke ten tijde van Nehemia den muur bouwden, ook de naamen Baruch en Hattusch vind, (mogelijk van hunne Familie) (Cap. III. 10. 20.) welke hier vs. 4. 6. als ondergetekenden voorkomen: want meerder menfchen kunnen toch eenerlei naamen gehad hebben.
vs.2g.die zig van de volken des lands afgezonderd hadden, en tot de wet overgegaan waren] Heidenen, welke zig tot den joodfchen Godsdienst bekeerd hadden, zo als wij ze noemen, Profelij. fen, Joodengenooten.



Cap. X. 157
inzettingen van Jehova onzen Heere waar te neemen, en naar dezelve te doen: ook 31 onze dochteren niet ten huwelijk te geeven aan de volken des lands, en derzelver dochteren niet voor hunne zoonen tot vrouwen te neemen ; en, wanneer de volken des 32 lands, op den Sabbath waaren of vrugten te koop bragten, dezelve, op den Sabbath of andere heilige dagen , van hen niet te neemen; het zevende jaar vrij te laaten, en geene fchuld in te maanen. Ook leiden wij 33 ons eene fchatting ten dienfte van het huis Gods op , jaarlijks het derde gedeelte van 34 een fikkei, om daarvan de toonbrooden, dagelijksch meel- en brandoffer, als mede de op de Sabbathen, nieuwe maanden, en Feesten belaste, het heiligfte, de zondoffers, ter verzoeninge des volks, en de uit-, gaaven voor den Tempel onzes Gods goed te maaken. Ook wierpen wij het lot over 35
hout*
vs. 33.] Hier word in het geheel niet gefproken van dien halven fikkei, welken Mofes, bij de tellinge des volks, eens voor altoos, tot het bouwen des Tabernakels nam , maar van eene jaarlijkfche fchatting tot geheel andere einden , welke de Israëliten zig vrijwillig opleggen. Zie het Mofaisch recht, %• 173-
Dat wij niet bepaald weeten , hoe groot de Sik' kei, ten tijde van Nehemia, zij geweest, hebbe ite bij Nehem. V. 15. gezegd, het welk men verder' nazien kan.
vs. 34. het heilïgflê\ Volgens den zamenhang verftaa ik daardoor het reukwerk, het welk dagelijks gebragt moest worden.



158 NEHEM I A.
houtleveringen, tusfehen Priesters, Leviten en het volk, dat elk geflacht van ons op zijne beurt, hout, jaar uit jaar in, 'op een beftemden tijd, tot het huis onzes Gods zoude brengen, om, naar het voorfchrift der wet, het vuur op dén altaar van Jehova onzen God te onderhouden. Voorts ver- o<5 bonden wij ons, de eerftelingen onzes velds en aller boomvrugten, jaarlijks, ten huize Önzes Gods te brengen,ook heteerstgeboo- 27 rem van menfchen en vee, zoals in de wet \ ,1-gefchreeven is, de eerstgeboorte van runderen en fchaapen tot den Tempel on. Zes Gods te brengen , en den Priesteren," die in het huis Gods dienen, te geeven; ook 38 de eerftelingen van öns bak werk- en onze gefchenken , de eerftelingen van de boomvrugten, den olie, en den wijn, den Priesteren in de Kameren des Tempels onzes Gods te brengen, en den Leviten de Tienden, welke dan de Leviten weêr moeften vertienden, en zulks uit alle fteden, waar wij landbouw hadden; een Priester uit Aa- 39 rons geflacht zoude bij de Leviten zijn, wanneer zij de Tienden ontvangen, en van de Tienden zouden zij weder de Tiende tot den Tempel onzes Gods geeven, en in de kamerenen voorraadhuizen leveren; want 4° in deze kameren moesten Israëliten en Leviten de belastingen van koorn, wijn:en olie brengen, in welken ook de heilige vaten zijn, en de Priesters, die den dienst waarneemen, de deur wagters en zangers, woo-
nen,



Cap. XI. is9
nen, en wij wilden het huis onzes Gods niet verlaaten."
Cap. XI.
•
Sterkere bevolking van Jerufalem : alle de Hoofden, des volks, en van de overigen de tiende man, als mede eenige vrijmlligen trekken daar in. Lijst der 'Familien, die in Jerufalem woonen.
XI.
De Overften des volks woonden te Jeru- i falem, en het overige volk trok het lot, dat van tien één in Jerufalem, de heilige ftad,zoude woonen, maar negen in de overige fteden konden blijven : doch daarbij 2 zegende het volk alle mannen, die vrijwillig na Jerufalem trokken.
Dit
vs.i.] Hier begint nu Nehemia zelf weêr te Ichrijven, en dit Capittel hangt heel flipt met Cap. VII.4. 5. zamen. Daar merkte Nehemia het gebrek aan inwooners in het uitgeftrekt Jerufalem, en zoekt de oude befcheiden op, welke tot allerlei nieuwe fchikkingen aanleiding geeven : hier wendt hij de noodige middelen aan, om de ftad meer te bevolken. Hij verhaalt ze duidelijk genoeg, en zij hebben geene verklaaring noodig: bij het ééne, dat de tiende man van het land in de ftad moet trekken, zal dén leezer iets dergelijk uit de Rijkshiftorie in den tijd van Hendrik den Vogelaar te binnen komen, toen ook de tiende man van het land in de bemuurde fteden moeite trekken.



l6ó NEHEMI A.
Dit nu zijn de Hoofden der Provincie, 3 die te Jerufalem woonden. In de landlieden van Judea woonde elk bij zijn erfdeel, en in zijne ftad, Israëliten, Priesters, Leviten, knegten dés Heiligdoms, en nakomelingen van Salomons knegten, maar te 4 Jerufalem woonden van den ftam Juda en Benjamin.
Van den ftam Juda: Ataja, de zoon van Uszia, den zoon vani Zacharia, den zoon van Amaria, den zoon van Schefatia, den zoon van Mahalaël, van de nakomelingen 5 Peretz en Maafeja, de zoon van Baruch, den zoon van Colchofe, den zoon van Chafaja, den zoon van Adaja, den zoon van Jojarib, den zoon van Zacharia, van de nakomelingen Schela. Alle nakomelingen 6
van
vs, 3.] Dit vers heb ik overgezet, zo als ik het in h gedrukte Exemplaar voor mfj vond , doch ik vermoede , Nehemia nebbe zo gefchreeven : „ in dc „ landlieden van Judea woonden (gemeene) Israëii„ ten. elk bij zijn erfdeel, en in züne ftad.- maar „ de Priesters , Leviten, knegten des Heiligdoms, en „ nakomelingen van Salomons knegten, te Jerufalem, „ vers 4. Te Jerufalem woonden,enz?'
vs.6.] Delëezers, welke mogelijk het getal, van hier tot vs. 19. gaande, wilden berekenen en wecten, hoe veele Familien toen te |erufalem gewoond , of zig op nieuw daarheen begeeven .hebben, zullen bevinden, dat het een getal van 3044 uitmaake, en die waren, daar het de voornaamere zijn, waarbij men evenwel ook Bedienden moetftellen, veelligt vieren tw'ntig of dertig duizend koppen ; doch ik moet hen teffens zeggen, dat zij uit deze getallen wel niet de ganfche fom mogten opmaaken , dewijl bij menige
Fa-



Cap. XI. j6r
van Peretz, die te Jerufalem woonden,waren vier honderd agt en zestig, ten oorlog bekwaame mannen.
Dit zijn de nakomelingen van Benjamin: 7 Sallu, de zoon van Mefchullam, zoon van Joed, zoon van Fedeja, zoon van Kolaja, zoon van Maafeja, zoon van Ithiel, zoon van Jefaia; en naa hem Gabbai, Sallai, ne 8 gen honderd agt en twintig: Joel, de zoon 9 vanSichri, was opziener over hen, en Juda, de zoon van Hasfenua, was de tweede in de ftad.
Van de Priesteren, Jedaaja, de zoon van 10 Jojarib, Jachim, Seraja, de zoon van His- n kia, zoon van Mefchullam, zoon van Zadok, zoon van Merajoth, zoon van Achitub, Hoofdman van den Tempel Gods, en 13
hun-
'" " . r:y <: r.. si -' tnxxfcisïyS ; j Familien het getal der mannen ontbreekt. Wie • moest, bij voorbeeld, niet verwagten, dat nu ook het getal der nakomelingen van Schela volgen zal?maar dit ontbreekt, misfehien niet door toedoen' des fchrijvers, maar der uitfehrijveren , welke al vroeg een vers uitlieten. Doeli, wie zulks ook moge uitgelaaten hebben, het'blijkt duidelijk, dat het getal ontbreekt, en zo nog eenige andere getallen ; weshalven wij uit de getallen , die wij hebben , de volle fom van de te Jerufalem woonende Familien niet kunnen opmaaken.
en naa hem Gabbai, Sallat] Denkt mogelijk menig leezer, dat er ftaan moete, Gahhai eH Sallai; dan zegge ik hem, daf er in het Hebreeuwsch Zo niet ftaat, en ik wilde geen en inlasfen, juist óm door dit vreemde en wanluidende in de overzetting blijkbaar te maaken, dat hier , naar alle gedagten* iets mogte uitgelaaten zijn.



f62 NEHEMIA.
hunne broederen, die de werken des Tempels deeden, agt honderd twee en twintig. Adaja, de zoon van Jerocham, zoon van Falatia, zoon van Amzi, zoon van Zacharia, zoon van Faschchur, zoon van Mal- 13 chia, en zijne broederen, Hoofden der Familien , twee honderd twee en veertig. Amfchafai, de zoon van Afarel, zoon vari Achfai, zoon van Mefchillemoth , zoon 14 van Immer, en hunne broederen, tot den krijg bekwaame mannen , honderd agt en twintig, en de opziener over hen was Sabdiel, de zoon van Gedolim.
Van de Leviten, Schemaja, de zoon van '5 Chafchub, zoon van Asrikam, zoon van l& Chafchabia, zoon van Bunni, en Schabbathai, en Jofabad, Hoofden der Leviten, die over het buitenwerk des Tempels waren: en Matthania, de zoon van Micha, zoon 1? van Sabdi, zoon van Afaf, eerfte voorzanger des gebeds en der lofgezangen, de tweede naa hem, Bakbukia, één van zijne broederen, voords Abda, de zoon van Schamu, zoon van Galal, zoon van Jeduthun. Al- 18 le Leviten in de heilige ftad, twee honderd vier en tagtig. De deurwagters, Ackub, l9 Talmon, en hunne broederen, die in de
poor-
vs. 14. en hunne broederen] Men zoude hier, zijne broederen verwagt hebben; maar in het Hebreeuwschftaat dit niet: dus mogt ik het bij gisfinge niet zetten. Mogelijk is er een naam uitgelaten, op welken en jimjchafai, dit hunne ziet.



Cap. XI. 163
poorten wagt hielden, honderd twee en zeventig.
De overige Israêliten, Priesters enLevi- 20 ten, woonden in de [fteden des Joodfchen lands , elk waar hij zijn erfdeel had. De 21 knegten des Heiligdoms woonden op den heuvel ; hunne opzigters waren Zicha en Gischfa. De Opziener der Leviten te Je- 2a rufalem, ten opzigte der werken van Gods Tempel, was Uszia , de zoon van Bani, zoon vanChafehabia, zoon van Matthania, zoon van Micha, van de nakomelingen Afafs, welke Zangers waren; want de Ko- 23 ning had hen aangefteld, want zij kreegen dagelijks een onderhoud. Fatachia, de 24 zoon van Mefchefabel, van de nakomelingen Serach, zoon van Juda, was, van des Konings zijde, aangefteld tot alles, wat het volk betrof.
Op de dorpenen bij hunne akkeren woon- 25 den die van Judas nakomelingfchap , in Kiriath • Arba , en de daartoe behoorende kleinere fteden, Dibon en de daartoe behoorende kleinere fteden Jekabzeel en de daartoe behoorende dorpen, voords te Je- 26 fu, Molada, Betfalet , Chatzar.Schaal, 27 Beerfcheba, en de daartoe behoorende klei- « nere fteden, Ziklag, Mechona, en de daartoe behoorende kleinere fteden, En-Rim- 2 9 mon, Zorga, Jarmuth, Sanoach , Adul- 30 lam , en haare dorpen , Lachisch en het daartoe behoorende veld , Afeka, en de daartoe behoorende kleinere fteden , desL 2 ge-



164 NEHEMIA.
gelijks ook in tenten van Beerfcheba af tot het dal Hinnom.
De nakomelingen van Benjamin woonden «j vanGebaaf, in Michmasch, Aja, Bethel, en de daartoe behoorende kleinere fteden, ^ Anathoth, Nob, Anania, Chatzor, Ra. 33 ma, Gitthaim, Charid, Zeboim, Nebal- 34 lat, Lijdda, Ono en in het dal Charaichim. 35
Dan nog van de. Leviten , de tot Juda ^6 en Benjamin behoorende.
Cap.
vs. 36. van de Leviten, de tot Juda en Benjamtn be/ioorende~] dat is , die hunne woonplaatzen in het erfdeel der. Stammen, Juda en Benjamin, hadden, gefield regen over de geenen, die onder andere (lammen in Galilea, en aan de overzijde des Jordaans woonden , of zelfs wel in uisjijrien en C/ia/dea terug gebleeven waren.



16?
Cap. XII.
Eenige berichten nopens de nakomelingen der Priesteren en Leviten , die 'in het eerfte jaar van Cijrus na Jerufalem getrokken waren; inzonderheid 'de gejlachttafel en volgreeks der Hoogepriester en tot op den tijd van Nehemia»
XII
Dit zijn de Priesters en Leviten, welke i met Sorobabel, den zoon van Sealthiel, en Jefu, na Jerufalem getrokken zijn: Se- 2 raja, Jeremia, Esra, Amaria, Malluch, 3
Chat-
vs. r. Esra] Dit is nu de naam, welke in de gefchiedenis zo veele verwarring heeft gemaakt, en op welken zo lompe , werklijk buitenfpoorige verdigtzels zijn gebouwd, om dat men zig verbeeldde, dat het dezelfde Esra , die Schriftgeleerde was, welke de laatfte helft van het boek Esra heeft gefchreeven. Dat dit niet weezen kan, is reeds bij Esra VII. 1. getoond; hier merke ik nog alleen, -als eigenlijk tot ons Capittel behoorende, en uit datzelve genomen, aan: de beroemde Esra was, ten tijde van den Hoogenpriester Jojakim, als Wetgeleerde te Jerufalem; wanneer nu, vers 12. 13. word gezegd, van de Familie van den met Sorobabel na. Jerufalem gekomen Esra zij, ten tijde van Joja■ kim, Mejchuilam, Hoofd der Familie geweest, zo moet het toch wel , volftrekt zeker , een van dien Schriftgeleerden onderfcheiden Esra zijn ; want in zijne eigen nakomelirigfchap en Familie zoude hij, die groote, beroemde, van den Koning van Periid met zulk eene magt gezonden man toch wel hst Hoofd geweest zijn.
' L 3



%66 NEHEMIA.
Chattusch, Sechania, Rechum, Meremoth, 4 Iddo, Ginthai, Abija, Miijamin, Baadia, 5 Bilga, Schemaja, Jojarib, Jedaja, Sallu, 6 Amok, Hilkia, Jedaja: ditwaren de Hoof- 7 den der Priesteren met hunne Familien ten tijde Jefu.
De Leviten : Jefu , Binnui, Kadmiel, 8 Scherebia, Juda, Matthania, deze, met Jiunne broederen, tot het zingen der lofzangen beftemd, Bakbukia, en Unni hun- 9 ne broederen ter waake.
Jefu teelde Jojakim, IO
Jo-
vs. 10. II.] Deze verzen heb ik met onder malkander gezette regelen als eene gellaehtJijst laaten drukken, ten einde elk een de gedachten mogte zien, en alles ligt te vinden ware, om dat juist dit geflachtregister der Priesteren eene gewigtige zaak in de joodfche hiftorie is,
Jn het algemeen moet ik het volgende vooraf aanmerken. Van het eerfte jaar van Cijrus, toen de Hoogepriester Jefu (Jofua) na Jerufalem terug „'keerde, tot op het laatfte jaar van Nehemias ftadhou.derfc.hap, zijn 104 jaar. De laatfte, hier ger.melde nakomeling van Jefu is de vijfde van hem, vijfde geflacht: dit nu ware wel niet onmo. \ iaar evenwel onwaarfchijnlijk , indien hij, ten üj-'o van Nehemia , Hoogepriester zoude geweest zijn ; want volgens de oude, nog altoos geftaafde rekening» pleegen, in honderd Jaaren, omtrent 3 gedachten te gaan , en hier hadden wij in honderd jaar vijf. Weshalven ik gèloove , dat Nehemia niet alleen dezulken noeme , welke in zijn' tijd reeds volwasfen en Hoogepriesters geweest zijn, maar ook den Zoon en den Neef van den, in zijn* ttjd leevenden Hoogepriester: de laatfte kan jong geweest



Cap. XII. ió*7
Jojakim teelde Eljafchib, Eljafchib teelde Jojada, Jojada teelde Jonathan, U
Jo.
veest zijn ; of de zoon des Hoogen priesters nog, mogelijk, in de laatfte Jaaren van Nehemias ftadhouderfcbap, door zijnes vaders dood, tot het Hoogepriesterampt zij gekomen, laate ik daar.
Jefu] Dat dit Jofua de Hoogepriester is, en In eenige boeken nooit Jofua, maar in plaats daarvan altijd Jefu ftaat, is vooraf reeds opgemerkt.
Jojakim] Dit nu was een tijdgenoot van Esra. den Schriftgeleerden, en beide mogen, volgens J oüephus, (JOudhed. X. 5. SO weldra naa malkander zijn geftorven. Het jaar bepaalt hij niet nader.
Eljafchib'] Dezen vond Nehemia, bij zijne aankomst, als Hoogenpriester, Nehem. IJJ. i. waarfchijnlijk als een' reeds taamlijk oud' man; want het was toch 92 jaar, naa de aankomst van zijn Grootvader Jofua te Jerufalem, en die mag wel kort daarnaa geftorven zijn.
vs. 11. Jojada] Van dezen weeten wij niets verder, uitgenomen, dat zijn naam eenigzins onzeker is; want eenige, zelfs Hebreeuwfche affchriften noemen hem Joda, of Juda, en dit is op te merken, om dat hij bij den joodfchen Gefchiedfchrijver, Jofephuss dezen naam draagt.
Jonathan] Wegens de Hiftorie moet ik zeggen, dat Jojephus hem jo hannes noemt, dit ware in het Hebreeuwsch, Jochanan, zo als hij ook vers 23. in ons Capittel word genoemd. Dit is in de gefchiedenis of geflachtrekening geene ftrijdigheid ; want Jonathan en jochanan betekenen een en het zelfde. Jehova heeft hem gegeeven , jehova heeft hem gefchonken, en de Hebreen zijn gewoon , naamen van eenerlei betekenis door malkander te gebruiken, om het in een Europeisch voorbeeld te zeggen, Dietidonné voor Theodorus, en beide voor Johannes, Jochanan en Jonathan.
4k 4 Va»



ï68 NEHEMIA.
Jonathan teelde Jaddu.
In
Van dezen Johannes nu verhaalt Jofephus eene zeer flegte gefchiedenis, welke wel zeker hiftoriseh waar zijn moet, al weet men met geene zekerheid, of juist deze, dan een laatere, de misdaadige geweest zij. Hij had eenen broeder, Jefus, welken de Perfifche Generaal of Gouverneur Bagojes genegen was, en die hem tot Hoogenpriester wilde maaken: hierover ontftond tusfehen beide broeders een gefchil, waarbij Johannes zijnen broeder in den Tempel dood floeg. Bagojes leide deshalven het geheele volk eene ftraf op, daarin beftaande, dat het voor elk offer eene fchatting moest betaalen, (daar voorheen de Perfifche Koningen zelve de kosten tot de offerhanden droegen,> so drachmen voor een' ram ; ook ging Bagqjès'm den Tempel, en antwoordde den Jooden, welke hem wilden weeren, dat hij heiliger was, dan zij, want dat hij geenen broedermoord begaan hadde. Dit zoude onder Artaxerxes den tweeden zijn voorgevallen. (O u o. hbd. B.Xl. cap. 7. 5.1.)
De Jaargetallen zijn dus. Het laatfte jaar van Ne* fiemtas ftadhouderfchap is, van Nabonasfar 315, en dan moet, indien anders onze plaats volkomen egt is, Johannes reeds een' zoon gehad hebben, dus ■wel omtrent 20 jaar of meer oud zijn geweest, in Jietjaar 343 van Nabonasfar, dus 28 jaar daarnaa, kwam Artaxerxes II. tot de regeering, toen ware hij dus 50 jaar, zoo niet meer, oud geweest. Zal -nu dit onze Johannes zijn, waaraan ik egter eenig2ins twijfel, dan moet het in H begin der regeéringe van Artaxerxes II. vallen: ware het daarentegen, zo als ik vervolgens toonen "zal, een andere Johannes , een Neef van dezen; dan zoude het in *t midden of het einde van de regeering dezes Konings vallen, welke van het jaar Nabonasfars 343 tot 389, dus tusfehen 28 en 72 jaar naa Nehemia geregeerd heeft. Want beide Priesters konden nog jong, en in het bioeiieo hunner jeugd geweest zijn.
Jaddu] Ook dezen heeft Jofephus t maar die zegt
ieu>a



C A p. XII. iCV
iets, het welk hij moet vergeeten hebben, met de tijdrekening te vergelijken: die hebbe naamlijk onder Darius Codomannus geleeft, nog ten tijde, dat Alexander de Groote in Paleftina inviel, en de Jooden zig aan hem onderwierpen, ja deze Jaddu zij Alexander te gemoet gegaan , en erkend geweest voordien, welke hem in den droom de heerfchappij van Afie voorfpeld had. (Oudhed. B, XI. cap. 7. § i. en cap. 8. geheel.)
Ontegenzeggelijk fchijnt het wel te zijn , dat de Hoogepriester in Alexanders tijd Jaddu heette; dien konde en moest Jofephus uit de Joodfche gefchiedenis weeten , en hij • verhaalt te omftandig van hem, als mede van deszelfs broeder Manasfe, welke tot de Samaritaanen overging, dan dat dit allés louter dwaaling zijn, en-geen Jaddu op dien tijd konde geleeft heóben. Maar een Jaddu, onder Ne* /temia gebooren , kan het bezwaarlijk weezen; want omtrent honderd jaaren naa het (geëindigd) ftadhouderfchap van Nehemia is Alexander ,na Paleftina gekomen, en voor een meer dan honderdjaarigen man fchikt zig dat geen niet, wat Jofephus van zijnen Jaddu verhaalt. Hij kan onze Jaddu niet zijn, ten ware die beide naamen, Jonathan en Jaddu, eerst: door een laatere hand in' het boek van Nehemia i lang naa Nehemias dood, gezet waren : doch ook •alsdan kwam alles, hetgeheele verhaal van Jofephus, evenwel nog onwaarfchijnlijk voor, want in 206 jaaren kwamen dus flegts vijf geflachten, daar men zes öf zeven moest verwagten, en Jaddu leeft nog taamMjk lang, naa dat hij zig aan Alexander heeft onderworpen.
Veeleer geloove ik, dat Jofephus, welke naa de ■verwoofting des Tempels leefde, en de verbrande geIlaehtregisters niet meer konde inzien , maar ze uit zijn geheugen en het boek van Nehemia weêr herftelde, hier twee Johannes en twee Jaddu, vader, zoon, neef en agterneef, onderling verwisfele, als mede Darius Nothus, onder welken de eerfte Jaddu leeven mogt^, met Darius Codomannus. Onze Jaddu had weêr een' zoon, johannes den tweeden, «a die weêr een' aoon, Jaddu den tweeden.
h 9 Ik



j/o NEHEMIA.
Ik (tel mij het geflachtregister dus voor'
Josua of Jeso, Hoogepriester in Sorobabeh tijd, van het jaar au af.
I
Jojakim, Hoogepriester in Esras tijd, dus nogon» het jaar 269.
I
Eljaschib, toen Nehemia aankwam, om het jaar 304.
I
Jojada, ook nog geduurende het ftadhouderfchar* van Nehemia.
I
Jonathan, of Jochanan, dat is, Johanne* de eerfte , naa Nehemia, mogelijk onder Darius Nothus.
I
Jaddu de eer/Ie, gebooren onder Nehemia, maar mogelijk ten tijde van Artaxerxes II, Hoogepriester.
I



C A P. XII. ï?I
In Jojakims tijd waren Hoofden derpries- 12 terlijke Familien Meraja, van het huis Se- — raja, Chanania van het huis Jeremia, Me- 13 fchullam van het huis Esra, Jochanan van.
het
Jochanan of j ohannes de tweede, die zijnen broeder dood floeg, omtrent het einde der lange regeering van Artaxerxes II.
I
Jap du de tweede, onder den laatden Perfifchen Koning, en nog toen Alexander een* inval deed, in het jaar 415.
vs 12—21.] Vergelijkt men deze verfen met het begin van ons Capittel, dan zal men aandonds gewaar worden, dat eenige naamen hier anders luiden, dan daar, bij voorbeeld Charim, Rechum, 1 ■
Merajoth, Meremoth, Ginthon, Ginthai.
Ik heb dit niet veranderen, of overal eenerlei fchrijfwijze willen invoeren, dewijl ik een verdrag met mijne leezers heb gemaakt, om niets naar gisfingen te veranderen: en, wanneer zij mij al van dit verdrag ontfloegen, zo wilde ik het toch niet doen, deels, .pm dat ik onmogelijk kan weeten, welke van beide fchrijfwijzen de egte zij, deels, om dat mijn werklijk oogmerk is, hen deze Haamlijden zo voor te Hellen , als ze zijn, ten einde zij daaruit met eigen oogen zien, dat er, gelijk zulks bijna onvermijdelijk is, in dezelve menige fchrijffout moge ingefloopen zijn, en ook menige, welke men niet, op eene blijkbaare wijze , kan ontdekken, doch wel mag vermoeden. Hoe deze fchrijffouten of verfcheide fchrijfwijzen van een naam ontdaan zijn, zullen mijne leezers hier niet verlangen , bij mij te leezen; wie Hebreeuwfche letters kent, en Hebreeuwsch verdaat, ziet het , zondejr, mijne hulp, doorgaande in'den eerften opflag*



ï?i NEHEMIA.
het huis Amaria , Jonathan van het huis 14 Malluchi, Jofeph van het huis Schechania, 15 Adnai van het huis Charim, Chelkai van, het huis Merajoth, Zacharia van het huis 16* Iddo, Mefchullam van het huis Ginthon,
Sichri van het huis Abia, van het 17
huis Minjamin, Filtai van het huis Miadia, Schannu van het huis Bilga, Jonathan van 18 het huis Schemaja, Matthanai van het huis 19 Jojarib, Uszi van het huis Jedaja, Kallai van het huis Sallai, Eber van het huis A. 20 mok, Chafchabia van het huis Hilkia, Na- 21 thanaël van het huis Jedaja. De Leviten ten tijde van Eljafchib, Jo- 2ü
ja-
vs.ï6. Zacharia van het huis Iddo] Eene zeer waarfchijnlijke en gewoone gisfing is, dat dit Zacharia, de elfde onder de kleine Prcpheeten mogte zijn, welke zig zelf Zacharia, den zoon van Barachia, zoon van Iddo noemt. (Z ach ar. f. i.) De Priester Iddo kwam met Sorobabel, in het jaar van Nabonasfar 211, na Jerufalem terug, vs. 4. die konde toen heel wel reeds een volwasfen zoon, Barachia, hebben, wiens zoon, Zacharia, in het tweede jaar van Darius, (Nabon. 227.) zestien jaaren daarna als Propheet verfcheen; en deze zelfde Zacharia konde nu, in jojakims tijd, heelwel Hoofd zijner Familie zijn. Dat hier niet daarbij ftaat, de Propheet, is geene tegenwerping; want zulks behoort in eene lijst van de Hoofden der Familien niet. Inmiddels kan men niets met zekerheid zeggen, en ik heb zelfs van de ftamlijst van den Propheet Zacharia allerlei gisfingen, welke hiermede niet kunnen beftaan. Zie de aanmerking op Z a q h a r. I. 1.
vs. 22.] Volgens het geen bij vers 10. ir. nopens de volgreeks der Priesteren gezegd is, kan dit vers.



C A p. XII. 173
jada, Jochanan, en Jaddu, zijn op de lijst van de Hoofden der Familien opgetekend, en de Priesters, onder de regeering van den
Ko-
bezwaarlijk, van Nehemias eigen hand zijn, welke ten minften Jochanan en Jaddu niet in Paleftina als Priesters heeft beleeft, al is het, dat ze ten zijnen tijde reeds mogen gebooren zijn; het fchijnt dus eenelaatere, hiftorifche of geflachtkundige aanmerking op den rand te zijn, welke mede in het boek is gékomen. Het kan heel wel weezen, dat ook de naamen der Leviten en Priesteren volgden, en dit flegts de titel was, welke na eene laatere hiftorisch.genealogifche bijlage wees.
Jochanan] Dezelfde , welke vooraf Jonathan genoemd wierd. Zie de aantekening bij vs. 1.
Onder de regeering van Darius] Daar
dóór verftaa ik Darius II, of, zo als men hem gemeenlijk noemd, Darius Nothus, welke van het jaar van Nabonasfar 324 tot 343 geregeerd heeft, en in wiens regeering, naar mijne gedagten Jaddu I valt. Anderen verftaan daar door Darius Coda' mannus; doch waarom ik dit niet doe, zal men uit de aanmerking op vs 1. zien.
Ook hier, geloove ik, volgden in de laatere bijlage, van welke dit de Titel zijn kan, naamen, welke verlooren geraakt zijn: wij zullen ons, daar wij enkele naamen niet gaarne zonder gefchiedenis leezen , en te veel daarvan reeds in dit Capittel voor ons vinden, over het gemis niet kwellen: van Ne/te* tnias hand kunnen ze buiten dat niet zijn; want die was toen niet meer in Paleftina, ja leefde wel niet meer, en fchrijffouten in dezelve zouden, even als in de overige naamen, voorgekomen zijn, en ons afgemat hebben. 'T is waar, indien wij ze hadden, dat een onderzoeker der hiftorien nog wel iets uit dezelve, even als uit de voorafgaande, konde ontleenen, maar die zijn nu eensklaps onherltelbaar verlooren gegaan.



i?4 NEHEMIA.
Koning van Perfie, Darius. De Hoofden 23 van de Familien der Leviten zijn in de Jaarboeken opgetekend, tot den tijd van Jochanan , den zoon van Eljafchib. De Hoofden 24 der Leviten: Chafchabia, Scherebia, Jefu, de zoon van Kadmiel, en hunne broederen hen ter zijde, naar de befchikking van David, den man Gods, om lofzangen en dankliederen te zingen, de ééne nachtwaake tegen de andere nachtwaake. Matthania, 25 Bakbukia, Obadia, Mefchullam, Talman, Akkub, waren wagters, poortiers, en de wagt, welke tot den drempel der poort ingingen.
Deze zijn het dus , welke ten tijde van 26
Jo-
vs. 24. de ééne nachtwaake tegen de andere nachtwaake] Bij gebrek van andere berigten is het onzeker, of dit zeggen wille : „ zo dat de ééne
nachtwaak de andere afloste, en, zo lang als zij „ ftond,geftadigPfalmen zong," (PsalmCXXXIV.)
dan, „ dat de ééne nachtwaake de andere toe-
„ riep, in lofzangen toeriep, en deze in lofzangen
antwoordde." (Jesaia LX1I. 6.) Daar ik dit riet weet, heb ik onbepaald, en juist zo onduidelijk, als er in het Hebreeuwsch ftaat, overgezet.
vs. 25. welke tot den drempel der poort ino-'tn* gen."] Dat is, welke bij nacht den vrijen in- eiAiitgang in de poorten des Tempels hadden, bij welke <zij wagt moeften houden. — Of ik wél overgezet hebbe, weete ik zelf niet zeker: ik koos, wat de minfte zwaarigheden onderhevig was, maar ging daarbij van de Joodfche punten af, en evenwel blijven nog zwaarigheden overig.
vs.16.] De meening is niet, Ast Jojakim, Nehemia en Esra op eenzelfden tijd hebben geleeft, (dit hebben zij niet,) niaar de Schrijver maakt het beiluit,
dat,



Cap. XII.
Jojakim, zoon van Jefu, zoon van Joza. dak, ten tijde van Nehemia, den Land. voogd, en Esra, den Priester eh Wetgeleerden, geweest zijn.
Cap. XII. 27—43.
Inwijing van den herftelden muur.
XII.
Bij de inwijing des muurs zogt men de 27 Leviten van alle plaatzen na Jerufalem bijeen , om de inwijing en het vreugdefeest met lofgezangen, vocaal Muziek, cimbaa^ len, pfalters en cithers te vieren. De mu< 28 ziekkundigen kwamen dus bijeen, uit den omtrek van Jerufalem, de dorpen rondom Netofa,hetlandfchap Gilgal, de velden rond. 29
om
dat dit de naamen zijn van de Priesteren en Leviten ten tijde 1) van Jojakim, welke vroegst leefde, bij voorb. die vs.12—21. 2) van Nehemia, bij voorb. 10. 11. 3) en voegt dan nog Esra daarbij, welke met gojakim gelijktijdig was, indien zelfs niet deze naam van een laatere hand is, om dat de affchrijvers meenden , dat Esra, naar wiens naam men ook wel dit boek noemd, toch niet moge ontbreeken.
vs. 29. bouwden toor zig dorpen rondom Jerufalem] Het fchijnen gebouwen uit planken zamen gefteld, omtrent als onze kraamen, geweest te zijn, waaruit deze dorpen beitonden. Eigenlijk betekent het hier (taande woord, buiten dat, flegts uit tenten beftaande dorpen, of liever horden van omzwervende herders j doch hier kunnen het zeker geene enkele
ten-



i7<* N.E.HE.M.IA.
om Geba , en Asmaveth , en de zangers bouwden voor zig dorpen rondom Jerufa.' lem. . De Priesters en Leviten reinigden 20 zig, en reinigden hierop het volk, de poorten en de muuren.
Hierop liet ik de O ver Men van Juda op qt den muur klimmen, en maakte twee groote dank- chooren en omgangen , de" één wendde zig op den muur ter regtehand, na de poort Aschfot. Agter dezen ging ,« Hofaia, en de ééne helft der Overften van Juda, Afaria, Esra, Mefchullam, Juda, ™ Benjamin , Schemaja en Jeremia : en van 35 * ■ , ■ > . j <}©
tenten zijn, om dat ze gebouwd worden , maar voor een korten tijd opgeflagen houten wooningen.
vs. zo. reinigden zig] Waarichijnlijk, door voor zig geofferde zondoffers.
Bespoorten en de muuren] Ook deze konden met het bloed der zondöfferen befprengd worden even als op den inwijingsdag de Tabernakel, en od den grooten verzoendag het altaar en de Taberna kei ontzondigd wierd, Levit. VIII. 15 XVI 16 Tempel en muuren kunnen wel zelve niet zondigen' maar om de zonde des volks worden zij voor onrein gehouden.
vs.15. 36.] Dit zijn enkel in Nehemias tijd leevende jonge Priesters, (zoonen der Priesteren) weshalven het ons gansch niet vreemd moet voorkomen wanneer men hunne naamen op de vroegere lijften der Priesteren , ten tijde van Sorobabel en <foia* kim , niet vind. De eerfte, Zacharia , moet een man van een zeer aanzienlijk geflacht geweest zijnom dat zijne voorouders reeds zo vroeg genoemd worden; maar verder weeten wij niets van hem De Propheet Zacharia kan hij niet weezen, want die was een zoon van Barachia, den zoon vatf Iddo.



c a k mm n 177
de zoemen der. Priesteren, met bazuinen, Zacharia, de zoon van Jonathan , zoon van Schemaja, zoon van Matthania, zoon van Michaja, zoon van Saccur, zoon van Afaf, en zijne broeders, Schemaja, -.Asriel, Mi- 3? lalai, Gilalai, Megai, Nathanaè'1, Juda, Chanani, met de muziek. inftrum«nten Davids, des .mans Gods; en Esra de Schriftgeleerde aan het hoofd derzelven.
Tegen hen over bij de Bornpoort gingen 3 8 de overigen op den trap van Davids ftad den muur< omhoog , over het Paleis van David, en tot de waterpoort ten Oosten. Dit tweede choor, het welke hen tegentrok, geleidde ik, met de helft des volks: 39 de togt ging op den muur van den bakö. vens-toren tot den breeden muur, over de poort Efraim, dé oude poort, devisch-
poort y
vs. 37. Muziek-injlrumenten Davids zijn, die ZJrt^rf of zelf uitgevonden, of wel tot het fpeefen zijner Pfalmen heeft voorgefchreeven. Ik geloof het laatfte, doch mogt het in de overzetting niét zetten, maar liet, om dat de zaak niet zeker is , alle dubbelzinnigheid of donkerheid van den grondtext.
vs. 38. Bornpoort] Zie de aantekening op C a p. II. 14.
Trap van Davids ftad] Beneden aan den berg Zion lagen de tuinen der Koningen, van welken een, in den berg gehouwen trap na boven fchijnt gegaan te zijn, dewelke dan ook verder op den muur bragt.
Paleis van David] Dit was zeker voorlang niet meer in wezen, doch de plaats had zijn ouden naam behouden.
vs. 39. wagthuispoort] Waarfchijnlijk geene ftads» poort, maar eene poort des Tempels.
V " 1' M



178 NEHEMIA.
poort, den toren Hananaël, den toren Meah, tot de fchaapspoort, en hield aan de wagthuis-poort ftil. Beide chooren 40 , bleeven in den Tempel Gods ftaan, en ik, en de helft der Overheden met mij, desge. 41 lijks de Priesters, Eljakim, Maafeja, Minjamin, Michaja, Eljoenai, Zacharia en Ha. nank, met bazuinen, voords Maafeja, 42 Schemaja, Eleafar, Uszi, Jochanan, Malchia, Elam en Afer. Nu lieten zig de zangers hooren, welker opziener Jisnachia was. Op dien dag offerden zij groote offer- 43 handen, en verblijdden zig, want God had ze zeer verblijd ; ook namen vrouwen en kinderen deel aan de vreugde, en het vreugdegeroep van Jerufalem wierd zeer verre gehoord.
C A ?f;



Cap. XII. 44- XIII. 14.
K)p dit inwijings ■ feest worden verfcheide misbruiken afgefchaft, welke onder den Hoogen.
' priester Eljafchib ingejloopen waren; fchikking tot eene juifte levering der Tienden aatï de Leviten , en bezolding der zangers ge. maakt, de tegen de wet aankopende vermenging met de Heidenen vernietigd enz.
XII»
Op dien dagvvierden opzieners aangefteld 44 over de voorraadshuizen, waarin gaaven, eerftelingen en Tienden bewaard zouden worden , om van de velden eiker ftad te verzamelen, wat voor de Priesters en Leviten in de wet belast was; want de Jooden verheugden zig over de dienende Priesters en Leviten; en deze namen den dienst van Goden het Heilige waar, en de zangers en deurwagters hun ampt,zo als David en deszelfs zoon Salomo had geboden: want reeds 40*
ten
vs. 46. Óverften der zangers] Ik heb overge* zet, zo als ik in den Text voor mij vond , en de zaak is alleszins waar , dewijl zangers en Óverften der zangers, in Davids tijd, aangefteld waren. Maar ik begrijp niet, wat dit hier ter zaake doet, en zoude eerder verwagten te leezen: waren inkomflen
der zangers befield. Dit ware ook met eene
kleine verandering uit den Text op te maaken; maar gisfingen in de overzetting te plaatzen, waar het Biet de uiterfte noodwendigheid vordert, hebikreedS in de voorreden voor het eerfte Deel verzegd.
M 2



ttè NEHEMIA.
ten tijde van David en Afaf waren, van ouds, Óverften der-zangers, en lofzangen en dankliederen aangefteld geweest. Geheel 47 Israël gaf dus, ten tijde van Sorobabel en Nehemia, het voor de zangers en deurwagters beftemde, en het Heilige den Leviten, en deze wederom het Heilige den nakomelingen van Aaron,
Op dien dag wierd ook voor het volk uit 1 het boek van Mofes geleezen, en men vond, dat er gefchreeven was: dat geen Ammonit
en
_^ vi.4% Sorobabel en Nehemia] De meening is.deze belastingen wierden, bij de terugkomst na Palestina, onder Sorobabel weder ingevoerd, en Ne/ietnta voerde ze in den tijd van zijn ftadhouderichap weer op nieuw in; in den daartusfchen vallenden tijd van het, kort hiernaa met gansch geen roem befchreeven Hoogepriesterfchap van Eljafchib,, wa. ren zij verwaarloosd geweest, en de diena'aren des Heiligdoms moeiten derhalve tot andere handteeringen , den Landbouw , of iets anders , hunnen toevlugt neemen.
Het heilige-] De Tienden , zo als het Mofes pleegt te noemen. J
vs. n wierd Voor het volk wit het boek van Mofes geleezen] Waarfchijnlijk niet bij geval, maar Op beftelling van den Stadhouder Nehemia. Hij heeft reeds boven Cap. IX. X dat geen uit de gefchiedenis van Esra ingevoegd, wat hem hiertoe bewoogen, en hem op de misbruiken zo wel, als op het beste tegenmiddel, openbaare vóorleezing der wet, oplettend heeft gemaakt.
er sejchreeven was:] De plaats ftaat Düut, aaJII. 3—8.
/



Gap. XIII. t8i
en Moabiü, ooit, ten eeuwigen tijden, in de Gemeente Gods zoude aangenomen worden , om dat zij den Israëliten brood en a water geweigerd, en Bileam gehuurd had» den , om Israël te vervloeken , alhoewel onze God den vloek in een' zegen had véranderd. Toen zij dit gebod der wet hoor- 3 den , zonderden zij de vreemden van Israël af.
Vóór dezen tijd had de Priester Eljafchib 4 zig door eene kamer in den Tempel Gods, toen hij naast Tobia woonde, Hinkende, gemaakt,en eene groote kamer geftigt, alwaar men, voorheen, het meelöffer, den wierook, de heilige vaten, en de Tienden van vrugt, wijn en olie plagt neder te leggen , welke voor de Leviten , zangers en deurwagters beftemdwaren, als mede, wat
van
vs. 4. 5.] In het voorhof des Tempels wa. ren groote wooningen , in de daad heel aanzienlijke gebouwen, welke ruime vertrekken hadden; eenige van dezen wierden tot ofTermaalen gebruikt, andere, tot voorraadkameren : ééne van het laatfte foort had zig de, hier (legt te boek gefielde Hoogepriester, EljaJchib, ter wooninge toegeëigend^; dit nu ware nog te verfchooneh geweest, maar hij had den Ammonir, Tobia, een gedeelte van deze wooning, mogelijk een zijdgebouw daarvan, ingeruimd, en zo woonde een Jlmmonit zelf in het voorhof des Tempels. Dit nu zegt Nehemia met de uiterfle afkeuring: Eljafchib hebbe zig door deze kamer Jlinkende ge*, maakt.
vs. 5. wat van dezen den Priesteren toekwam\ De Tienden, welke de Leviten van hunne ontvangen. Tienden we£r aan de Priesters moeflen geeven.
M 3



1S2 N E H E M I A.
van dezen den Priesteren toekwam. Toen 6 da alles voorviel, was ik niet te Jerufalem; want in het twee en dertigfte jaar van Ar-
thach.
'J":,6' fZam in het twee en dertigfte jaar van Arthachfchast] Zijn deze woorden egt en wéi afgeichreeven tot ons gekomen; dan moet Nehemia* naa dat hy 12 jaar Stadhouder was geweest, in her Zyte jaar van Artaxerxes wéér terug gegaan zijn, , p' "* 6- v- H- 2ijn iclienkers-ampt een iaar lang waargenomen, maar dan op nieuw verlof verzogt hebben, om weêr als Stadhouder na Jerufalem te gaan. Zo ver ftaat men zc ook doorgaande, en dan konde Jofephus berigt, dat hij, tot in het 15/ïe jaar des KoniiHrs, ftadhouder is gebleeven, (aantekening op Lap. U 1.) verdedigd worden, wanneer men ftond" hCt tweede fiadhouderfchap ver-
Doch daarbij blijft eene zwaarigheid overiff, welke 3k niet weete op te losfen, en evenwel niet mag verzwijgen : de vooraf verhaalde misbruiken vernietigt Nehemia op het inwijings-feejt des muurs, dus Wel ontegenzeggelijk in zijn eerfte ftadhouderfchap ; want «nder datzelve word immers de muur klaar: hoe San hy nu zeggen, dat zij eerst naa zijn twaalfjaarig ftadhoucerfchap, toen hij een jaar lang aan het Hof geweest is, mgefloopen waren? Dit op te losfen weete ik met: want met eenigen, op dien dag. lap. au. 44. XIII. t. zo ruim te neemen, dat zulks op een' rijd van veete jaaren daarnaa zien kunne, is mij niet mogelijk. Ik heb wel vermoed, dat m plaats van tn het twee en dertigfte iaar. dit weezen moest, in het twinttgfte jadr, zo dat van oe lap. i. JL befchreeven aankomst van Nehemia gefproken worde; doch deze leezing vinde ik nergens, noch in handfchriften, noch in oude overzet* tuigen. Maar mogelijk is vóór Cap. XII. 44. iets uitgelaaten, cn van een anderen dag gefproken O ver het algemeen fchijnt het boek van Nehemia. f> W'J Tec'ds veele blijken daarvan gezien heb~ \ / bena



Cap. XIII. 183
thachfchast, Koning van Babel, kwam .ik bij den Koning, en naa één jaar kreeg ik, op verzoek, verlof van den Koning, cn ging na Jerufalem. Hier zag ik nu al het 7 Kwaad, dat Eljafchib gedaan had, zelfs om in de voorhoven van den Tempel Gods voor Tobia eene kamer te befchikken. Dit mis- 8 haagde mij zeer, ik wierp alles, wat Tobia had, buiten de kamer, beval, de kamers te reinigen , en liet er de vaten van den 9 Tempel Gods, het meelöffer en den wierook weder inleggen. Ook vernam ik,dat, ip het geen den Leviten toekwam, niet naar behooren wierd gegeeven, weshalven zij dan alle na hunne akkers gingen, Leviten, zanders en andere arbeiders. Nu tastte ik 11 de Overheden aan, en zeide: waarom zal de Tempel Gods verhaten zijn? verzamel- .
de
ben zo goed niet afgefchreeven tot ons tè zijn gekomen, als andere boeken, in dewelken wij zulke zwaarigheden in het geheel niet vinden, bij voorbeeld, die van Mofes. .
Konino- van Babel] Zo word hier de Koning van Perfie genoemd, om dat Paleftina tot de, door Ciirus veroverde Babijlonifche Monarchie behoorde, dus van Artaxerxes eigenlijk , voor zo verre hij Koning van Babel was, beheerscht wierd.
Komt dit eenigen wat hard en onwaarfchijnlijk voor, dan moet ik hen zeggen, dat men volgens eene andere, doch flegts weinig geftaafde leezing, overzetten konde : want in het twee en dertig/le 'aar van Koning ArtHachjehast kwam tk te Babel bij den Koning. Dan had zig Artaxerxes,m dit jaar, te Babel opgehouden , en njj Neliemw daarheen geroepen.



184 NaV N E-H E M I A. voor chr.
431.
de de Leviten weder , en herftelde ze in hunnen dienst. Nu bragten alle in het jood- 12, fche land de Tienden van vrugt, wijn en olie in de voorraadshuizen , en ik ftelde 13 Schelemia, den Priester, Zadok den fchrij. ver, en Fedaja van de Leviten tot opzieners over den voorraad, en ik voegde bij hen Hanan, den zoon van Sackur , zoon van Matthania ; want men hield ze voor oprechte lieden, en hun pligt was, de verdeding onder hunne broederen te maaken. Mijn God, gedenk aan mij deswegen, en 14 laat het goede, dat ik aan het huis mijnes Gods en deszelfs wagters en dienaaren héb gedaan, niet vergeeten zijn!
Cap. XIII. 15 3i.
dffchaffing der oyertreedinge der Sabbaths-weU ten, en der verboden huwelijken.
Op dien tijd zag ik Jooden op den Sab- 15 bath wijn perfen, garven na huis brengen, en op hunne ezels laaden , als mede wijn , druiven, vijgen, en andere lasten, op den Sabbath , na Jerufalem brengen ; ik verweet hen dit aanftonds, töen zij hunne eetwaaren verkogten. Ook woonden Tijriërs 16
te
Tijriërs-] Het kan heel wel weezen, dat Jtjrters te Jerufalem woonden, en die handteerin-
gen



Ca?. XIII. 185
te Jerufalem, die bragten vifchen en andqre zaaken na Jerufalem, en verkogten die, ' op den Sabbath, te Jerufalem aan de Jooden. Hier tastte ik de Edelen van Juda aan, en 17 zeide: wat is dat voor eene kwaade zaak, die gij doet, en denSabbathdag ontheiligt? Deedendit niet onze Vaders? en toen liet 18 God al dit ongeluk over ons, en over deze ftad komen! en gij wilt, door de ontheiligingdes Sabbathsi op nieuw, toorn over Israël brengen?
Zo dra nu als het, vóór den Sabbath, in 19 de poorten van Jerufalem donker wierd, beval ik de poorten te fluiten, en ze niet te operten, tot naa den Sabbath; ook ftelde ik eenigen van mijne Bedienden bij de poorten, ten einde geen last, op den Sabbath, binnen gebragt konde worden. De markt- 20 kramers, en anderen, die allerlei dingen te verkoopen hadden -.bleeven eens of tweemaal 's nachts voor de poorten van Jerufalem, maar ik liet hen ernftig zeggen: waar- 21
om
gen dèeden , en ik heb zo overgezet , als ik de woorden vond: doch ik vermoede, dat het'met verandering van eene bijkans onzigtbaare fchreef betekenen moge, verkoopers van eetwaaren.
vs. 20. marktkramers!, Die eetwaaren m de ftad brengen, gefield tegen over andere kramejs, die verder volgen. Spijsverkoopers mogt ik niet zetten ; 'weshalven ik een woord koos, dat bij ons die betekenis heeft, iemand, die eetwaaren op den markta[ag indeftad-brengt. Zo, en niet anders, worde hèt hier verftaan.
¥ s



i86 NEHEMIA.
om blijft gij 's nachts voorden muur?Doet gij dit nog eens, dan zende ik manfchap te. gen u uit. Van dien tijd af kwamen zij niet weder op den Sabbath. Maar den Leviten 22 beval ik, zig te reinigen, en op den Sabbath de poorten te betrekken, ten einde hij heilig wierd gehouden. Wees ook hieraan indagtig, mijn God, en verfchoon mij naar uwe groote genade.
Ook zag ik op dien tijd, dat Jooden vrou- 23 wen uit Aschdod, en van Ammonitifcheen Moabitifche afkomst hadden. De kinderen 24 hadden, voor de helft, de uitfpraak van Aschdod, en fpraken niet zuiver Joodsch, en zo mede volgens de overige volken. De. 25 ze tastte ik aan, fchold ze, lloeg eenigen, en plukte hen hairen en baard uit; ook liet ik de Jooden eenen eed bij God zweeren, dat zij hunne dochters niet aan de zoonen van die volken geeven, noch de dochters dezer volken voor zig en hunne zoonen tot vrouwen wilden neemen. Heeft niet, zei- 26 de ik, Salomo, de Koning Israëls, daarin gezondigd? Onder zo veele volken was anders zijns gelijke niet; God had hem lief, en had hem tot Koning over gansch Israël aangefteld , maar ook dien verleidden de
uit-
vs.25. plukte hen hairen en baard uit] Komt dit den leezer ftrijdig met onze zeden voor; dan moet. men bedenken , dat de zeden in AJie, vooral bij zekere misdaaden, die her volk haat, alsmede de rechtsoe» fening heel anders zijn, dau bij ons.



Ca*. XIII. 187
uitlandfche vrouwen tot zónde. Wie kan 27 u hieromtrent zijne toeftemming geeven, wanneer gij zo groot kwaad en zonde tegen God doet, om uitlandfche vrouwen in uwe huizen te brengen? Ook één der zoonen van Jojada, zoon 28
van
vs. 28.] Men moet zig wagten, dit voor eenerlei' gefchiedenis te houden met de geene, die Josep hus, iOudh. B.XI. Cap.7. § 2.) verhaalt, hoe veele overëenkomst beide ook hebben. 'Hier en bij Jofephus trouwt wel een zoon van Jojada (pi Jaddu) eene Samaritaanfche vrouw, daarbij nog Sanballats dochter, en word deshalve van het Priesterfchap ontzet: maar Nehemia heeft deze onze gefchiedenis beleeft en opgetekend, daar die van Jofephus bij de honderd jaaren voorvalt naa Nehemia, onder Darius Codomannus ; ook is hier Sanballat een vijand der Jooden, en bij Jofephus een Landvoogd. : Maar mogelijk vergist zig Jofephus in de tijdrekening en andere dingen, verwisfeit Jaddu den eerflen «n Jaddu den tweeden, en ftelr. deze gebeurdtenis bijna honderd jaaren te laat. Ware dit zo, dan zoude de gefchiedeniffdus weezen: de zoon van Jojada, welke Sanballats dochter trouwde, wierd genoemd, zo als Jofephus hem noemt, Manasfe, wierd door Nehemia van het Priesterfchap afgezet, en weggejaagd, voor hem bouwde zijn Schoonvader, nu niet onder Darius Codomannus, maar onder Darius Nothus, den Tempel op den berg Garifim , en ftelde zijn' zoon tot Priester in denzelven aan, doch dit gefchiedde naa den dood van Nehemia ; want hadde Nehemia zulks beleeft, dan zoude die niet nagelaaten hebben, dit bouwen des Tempels te verhaalen.
Jofephus, die werklijk van de wederkeering uit Babel'af, tot den tijd der Machabeën toe, een flegt en ongeloofwaardig Schrijver, vol oogfchijnlijke misflagen is, moet men de fchuld geeven, dat wij met geene zekerheid weeten, of het twee gelijkaartige gebeurd-



i88j nehemia. ca*, xiii.
van Eljafchib, den Hoogenpriester , was een fchoonzoon van Sanballat van Horon maar ik dreef hem weg,zo dat hij hndvZl
SlrTr ï Tde13- Gedenk aan hen, 20 mijn God , dat zij het Priesterdom, en 9 het verbond der Priesteren en Leviten zo verontreinigd hebben! ^icen zo
Jrpinigdeikze/an alle Vreemden, en q0 ftelde Priesters en Leviten elk tot zijn werk 3 aan, bragt het ook weder zo verre, dat SI het hout, ten beftemden tijde, gebraï wierd desgeips de eerftelingen. Gedeïk aan mij, mijn God, deswegen ten goede1
beurdtenisfen zijn, <tJan eene van «a^/w
• • *
* • *
* * *
e s-



ESTHER.






AANMERKINGEN o P
ESTHER.
jSTopens dit boek, het welke ik getrouw overzette, zonder deshal ven voor de Godlijke ingeeving van hetzelve, of wel flegts voor de waarheid der, menig een' verdagt voorgekomen hiftorie borg te blij ven, moet ik eenige dingen vooraf laaten gaan.
Wij hebben, in een zeker opzigt, een dubbeld boek Esther, het Hebreeuwfche en het Griekfche. Het Hebreeuwfche heeft L«. ther onder de Canonike boeken overgezet, en de meefte Proteftanten houden het voor canonik, dat is, voor van God ingegeeven,
op



i92 AANMERKINGEN
op Gods bevél van een Propheet gefchreeven.1"'Doch anderen hebben ook nret-alleen aan de Godlijke ingeeving, maar ook aan de waarheid der gefchiedenis getwijfeld. Hier is de plaats niet, waar ik oordeelen moet, en ik zoude nietjeens plaats hebben, om de gronden voor mijn gevoelen ter neder te ftellen: elkeen moet zelfbij het doorleezen des boeks oordeelen. Hoofdzaaklijk legt er den Christë'lijken Godsdienst eigenlijk niet aan gelegen,-hoe het oordeel uitvalle; want in het Nieuwe Testament word dit boek Esther nooit aangehaald, ja Esther niet eens genoemd. Het Feest der Tempel•wijinge.y welkers inftelling i Machab. IV. 59. word verhaald, vind men Joh. X. 22. maar van het Feest Purim word nergens in het Nieuwe Testament gewag gemaakt: dit niettemin kan het heel wel gevierd zijn;want het Nieuwe Testament verhaalt niet alles, wat ten tijde van' Christus-gefchied is: dit flegts wii ik zeggen, dat het Nieuwe Testament nergens van de gefchiedenis dezes boeks gewaagt, of ze bekragtigt, en men dus "aan haar kan twijfelen, zonder den Christelijken Godsdienst . te benadeelen. Zelfs kan men'een Volkomen Lutheraan of een goed Prot'eftani weezen, en aan de waarheid dezer gefchiedenis twijfelen: want de Sijmbolifche boeken 'der Lutherfche en Protefta?itfche Kerke hebben , nergens , eene lijst gegeeven van die boeken, welke Cano-
nik



op ë STHERi 193..
hik zijn, misfehien om dat het wegens ee-, nige derzelven onze eerfte Hervormers zelfs nieeëens waren; doch, welke dié oorzaak ook moge geweest zijn, wij hebben, zonder ons van onze Kerk in het minfte af té fcheidéh, fheër vrijheid van denken, dan anderen. Met vooroordeel inneemen wil ik nu niemand, vooral daar. ik zelfs overzette voor zodanige Leezers , welken de* geloofsbelijdenis hunner Kerke minder vrijheid laat: wilde inmiddels iemand volftrekt weeten, wat ik denke, die zal het uit mij* ne Oofterfche Bibliotheek , Deel II. en VL als mede de aantekening op 1 Machab* VIL 41. 48. kunnen afneemeh.
Het 'Griekfche boek Esther heeft nog ménige bijvoegzels, die in het Hebreeuwfche niet worden gevonden ; om dat nu deze' voor een gedeèlte bok in de Latijnfcheoverzetting ftaah, zo houdt de Roomfche Kerk dezelveh ook voor Canonik, of, zo als zig haare Godgeleerden nader pleegeri uit te drukken, voor deutero-canonik, datis, canonik van den tweeden rang. Doch, dit moet ik ei- bij Zeggen , èenige van deze Griekfche bijvoegzelen ftaan niet mede in de Latijnfche overzetting , en zijn dus in de Roomfche Kerk niet canonik. Ettelijke dezer bijvoegzelen heeft men ook, doch niet volkomen zo, maar ten deele zeer verkort, of wel veranderd, in eene Ckaldèeuwfche H ©ver-



rp4 AANMERKINGEN
overzetting gevonden. Men zal wederom van mij niet begeeren, dat ik hier, alwaar ik beloofd heb, voor alle geloofsgenooten te fchrijven , de onbefcheidenheid zal gebruiken, van te oordeelen.
Doch eene wezenlijke zaak zal men willen weeten , wat Jofephus van ons boek dagt. _ Zijne grondftelling is , naa dat hij. canonike boeken van andere, enkelmenschlijke gefchiedboeken zijnes volks onderfcheidt: ,, de boeken tot op Artaxerxes a, Longimanus zijn gefchreeven van Pro3, pheeten; die naa Artaxerxes Longima5, nus tijd zijn wel geloofwaardig, maar s, niet Godlijk, om dat van daar af niet g, aanhoudend Propheeten zijn geweest.'* CJosephus eerfte hek tegen Appion, cap. 80 Of dit volftrekt waar, of dit het algemeen gevoelen der Joöden in zijn tijd geweest zij , kan ik hier niet onderzoeken: zo veel flegts is zeker, hij fielt het boek Esther onder Artaxerxes Longimanus, t;n houdt het dus voor Godlijk en Canonik. Doch daarbij moet ik aanmerken, dat zijn getuigenis niet eeniglijk voor het Hebreeuwfche, maar ook voor het Griekfche boek zijn zoude: want in zijne gefchiedenis heeft hij niet flegts eenige dingen, die feeniglïjk in het Griekfche flaan, (bij voordbeeld, OüDiiED. XI. 6, 6.) al is het,
dat



óp ESTHER. jpj
dat hij nietalie bijvoegzels heeft, maar hij keurt het ook goed in de hoofdzaak , op welke ditmaal alles aankomt: naar het Heireeuwfche boek valt deze gefchiedenis voor onder Achaschverosch, dat is, onder Cambijfes, maar volgens hem onder Artaxerxes' Longimanus} en zo mede naar het Griekfche^ onder Artaxerxes. Zie de aantekening op Cap. I. i.
In het Hebreeuwfche boek, èn de Griekfche bijvoegzels ziet men, wezenlijk, eene zeer groote verfcheidenheid, en de Hiftorie krijgt dooi: de bijvoegzels eene heel andere gedaante, dan zij anders zoude gehad hebben. Men heeft tegen het Hebreeuwfche boek ingebragt, dat het geen Godlijk boek 2ijn konde, om dat er de naam, God, niec ééns in genoemd worde: die tegenwerping wil niet veel zeggen, wanneer ze tegen een hiftorisch boek gemaakt word, zo veel te meer, als in hetzelve gebeden word, (waar•fchijnlijk immers tot God,) maar de aanmerking is egt, dat in het Hebreeuwfche boek Gods naam niet voorkome, daarëntegen iri de bijvoegzels van het Griekfche des te meer, zo dat wel boek en bijvoegzels niet van ééne hand kunnen zijn. Ook verandert dë geheele gefchiedenis door de bijvoegzels : leest men eeniglijk het Hebreeuwfche boek, dan is het onbegrijpelijk, waarom Mordechai den Perfifchen eerften Staatsdienaar , Ha.
N 2 man,



Ïqö- aanmerkingen
man, de Perfifche aanbidding (die nu is gansch geene Godlijke aanbidding , maar enkel en alleen de Oofterfche eerbied, welke zelfs onder de Jooden gebruiklijk was, en in den Bijbel ontelbaare maaien voorkomt,) weigert, en daar door al zijn volk tot op den laatften trap des ondcrgangs brengt; men word zelfs in verzoekinge gebragt, van te denken, dat een boek, het welke zo heel andere zeden heeft, dan de oude gebruiken der Jooden waren, wel eerst ten tijde der Grieken moeite gefchreeven zijn; want de, ook zelfs den Koningen geweigerde eerbied of voetval is zuiver Griekfche zede. Doch dit maakt zeker eenige verandering, wanneer Mordechai zelf Staatsdienaar was, en dan fchijnt het eene jaloezij te zijn tusfehen Staatsdienaaren. Over het algemeen is alles , volgens het Griekfche boek, eene Kabaal van den éénen Staatsdienaar tegen den anderen , waarbij God den éénen te hulpe komt. En zo zijn er nog meer Hukken, welke, vervolgens, in de aanmerkingen zullen aangeroerd worden. De bijvoegzels behelzen zeer veel, het welk den Leezer wat zwaar zal voorkomen, om te gelooven; doch daarëntegen bevat ook het Hebreeuwfche boek dingen, welke eerst door de bijvoegzels wat waarfchijnlijker en begrijpelijker worden.
Bij



op ESTHER. xpj»
Bij die omftandigheden is het, zoo men Tiet boek Esther leezen wil, noodig , de Griekfche bijvoegzels zo wel, als het He. hreeuwfche boek te leezen. En dit is de rede, waarom ik beide overzette, doch, om mijnen leezeren te gemoet te komen, in eene andere orde, dan ze in den Latijnfchem bijbel, en in andere overzettingen, jLwtherfche zo wel, als Roomfche ftaan. Da Latijnfche overzetting heeft ze niet aan dia plaats van het boek, waar ze behooren» maar aan het einde daar van, in zes bijgevoegde Capittelen, en zulks daarom, om dat Hieronijmus dezelve, bij de verbetering der Latijnfche overzetting, (uit het Grieksch gedaan) als niet in het Hebreeuwsch gevonden wordende, afzonderde, en ze eene plaats agter het boek aanwees. Zo hebben ze ook de Roomfche overzettingen, en Luther ging nog verder, fcheidde za geheel van hen boek Esther af, en leverde ze in de Apocrijphe boeken onder hec opfchrift, ftukken in Esther, daar men ze dan leest, naa dat men ten deele reeds vergeeten is, wat in het boek Esther ftaat. Doch ook bij de Latijnfche overzetting, ert de Roomfche overzettingen moet men toch eerst moeite doen, om ze met zijne gedagten te plaatzen , waar zij behooren. Ifc wil ze regelregt plaatzen in die orde, waar* in het Griekfche boek ze heeft, maar, op dat men ze in de Latijnfche overzetting en N 5 an*



s$S AANMERK, ESTHER.
andere overzettingen kunne vinden, in het ppfchrift het gecal van Capittel en verzen volgens de Latijnfche overzetting daarbij voegen. Daarbij raadeikhem, die onderzoeken wil, om eerst de overzetting van het Hebreeuwfche boek alleen , maar dan voor de tweede maal, de bijvoegzels van het Griekfche boek en het,Hebreeuwfche boek naa malkander te leezen.
* * « s' g * •
E S,



ESTHER.
EERSTE BIJVOEGZEL VAN HET GRIEKSCHE BOEK IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. XI.
Droom van Mordochai, een Jood, en voor~ naam Bediende des Konings van Perfie.
T XI.' „ _|.n het tweede jaar der regeeringe van 2 „ den grooten Artaxerxes, op den eerften „ der maand Nifan, had Mardochai., de
zoon van Jair, zoon van Simei, zoon „ vanKisch, uit den ftam Benjamin, een ~ „ in de ftad Sufa woonende Jood , een „ groot Man', die in dienst was aan het ,, Hof des Konings , eenen droom. Hij 4 ,, was van die ballingen, welke Nebucad„ nezar met Jechonia, den Koning van Ju,, da, van Jerufalem had weggevoerd. Zijn „ droom was de volgende."
,, Men hoorde het geluid van een groot 5' „ getier, donderdagen, aardbeeving, al-6 („ les was op den aardbodem in onrust, en N 4 „ hier-



2©o ESTHER. I. Bijvoegzel. Cap. XI.
„ hierop vielen twee groote draaken ten „ ftrijd op malkander aan: zij huilden luid, 7 '„ en door hun gefchreeuw wierden alle „ volken tot den krijg aangezet, om het „ volk der Rechtvaardigen te beoorlogen.
Dit was een dag van duilternis en onwe- 8 ,, der, bedruktheid en angst, groote elen„ de en nood op aarde: het rechtvaardige 9 „ volk in onrust, zag zijn ongeluk voor 3, zig , en ftond op den rand des onder„ gangs. Het riep tot God,en op zijn ge- 10 „ fchreij ontbond een ftroom als uit eene 3, kleine bron, en wierd een groot water; „ het wierd licht, de zon ging op, de Ne- 11 ,, -derigen wierden verhoogd,en, die voor„ heen in groot aanzien waren, wierden
hun prooij.
„ Toen Mardochai ontwaakte, die de- ïa „ zen droom, en wat God voorhad te doen, „ gehad had, behield hij dezen droom in „ zijn hart, en overdagt, wat hij beduiden ?-, rnogte."
twee-



' 20 X
TWEEDE BIJVOEGZEL, IN DE LA TI JNSCHJ3 OVERZETTING, Cap. XII.
Mardochai ontdekt eene zamenzweering tegen den Koning. Uit de ontdekking van deze ontftaat Hamaris vijandfchap tegen hem.
Dxir. ezen nacht fliep Mardochai aan het i 3, Hof bij Gabatha en Tharra, de twee Ge„, fneedenen des Konings, die het Paleis „ bewaaken moeiten : hij hoorde hunne 2
aanflagen , en vorschte hunne oogmer„ ken ganfchelijk uit: zij wilden naamlijk «'' O „ de
Men kan zig naauwelijks van het vermoeden ont« heften, dat dit met Caf. II. 21—23. eenerlei hiftorie is. De vloekverwandten worden daar wel genoemd Bigthan en Theres, en hier Gabatha en Tharra, dus iers anders, maar evenwel zo overeenftemmend, dat men in verzoeking gebragtword, om deze verscheidenheid enkel voor fchrijfTouten, of Wijze der Grieken, om vreemde naamen te veranderen, te houden. Doch het Griekfche boek heeft mede Cap. II- 21—33. eenq door Mordechai ontdekte zamenzweering, alhoewel zonder de naamen der vloekverwandten te noemen : volgens datzelve heeft Mordechai dus twee zamenzweeringen ontdekt; de ééne beloond, (want hier krijgt hij gefchenken) en de tweede onbeloond.
vs. 1. het Pa/eis] Waarfchijnlijk wel eigenlijk het Haram, of de wooning der vrouwsperZQOJiea doch waarin zig ook de Koning ophield.
N5



so* ES THER. II.Bijvoigzëx.Cap.XII;
de hand aan den Koning Artaxerxes flaan.
Dit gaf hij den Koning te kennen, en3
naa gedaan onderzoek, en gevolgde ei,, gen bekendtenis, wierden zij ter dood „ gebragt. De Koning liet dit in de Kro- 4 „ nijk optekenen, ook fchreef er Mardo,, chai van. De Koning gaf Mardochai 5 „ last, orn aan zijn Hof te dienen, en gaf „ hem, voor het geen hij had gedaan, ge„ fchenken. Niet dan Haman , de zoon 6
van Hamadatha, de Bugaër, was bij den „ Koning in een groot aanzien, en die zogt „ zig, om der twee Gefneedenen wille , „ aan Mardochai en deszelfs volk te wree„ ken,",
C a p,
Ti. 6. Haman komt hier als een Medevloekver-, wandt voor, en zo zal hij. ook, vervolgens, in een ander bijvoegzel befchreeven worden.
De Bugaër] Wat die naam zeggen wil, weete ik niet: het Griekfche boek zet hem ook daar, waar Haman in het Hebreeuwsch een nakomeling van Agag word genoemd. Zie aanmerking op, Cap. III. 1.



Cap. I.
De Koning van Perfie verjloot zijne Gemaalin> Vasti, om dat ze bij deij maaltijd der mansperzoonen niet wil verfclnjnen.
volgende gebeurde onder de regee- i
ring
tv. i. onder de regeering van Achaschveroschl Men heeft natuurlijker wijze gevraagd, onder weiken Perfifchcn Koning dit alies zij gebeurd • deon gewijde gefchiedenis bewijst ons daaromtrent geene de minfte hulp; want die heeft onder geen Per ClMen Koning eene Vasti, Esther, Mardochai. Haman, zelfs met eens dergelijke karacters, niets van de beflooten verdelging des Joodfchen volks, en deszelfs wraak aan de Per/en. De uitleggers ziin hier zeer verdeeld geweest, en hebben veelen Koningen , zonder zig juist daarover te bekreunen, of ze ooit den naam Achaschverosch (AhasverusS droegen, Esther tot eene Gemaalin gegeeven • veele Eer gaat er wel niet mede gepaard; want dieAhasverus van ons boek handelt z0 zonderling om trent Gemaalinnen, Staatsdienaaren, Jooden en ziin eigen volk dat hij, ten laatften, het doodflaan der Jooden gedoogt, op welke lijst ten minfteugeen der thans regeerende Koningen op die wijze wenfcherï zal opgetekend te ftaan. Zonder deze nergens or> gegronde gevoelens te verhaalen, blijve ik feniglijfc bij de Perfifche Koningen, welke den, in het boek ftaanden naam werklijk hebben gedraagen: doch daar ziet men aanftonds in den eerften opflag, dat hef Hebreeuwfche en Griekfche boek in de hoofdzaakonderling verfchillen , en het Griekfche een ande. ren Koning noemt, als het Hebreeuwfche.



«04 E S T H E R;
ring van Achaschverosch, welke Achascn..:
ve-
Volgens het Hebreeuwfche is Achaschverosch de Koning, en naar het boek Esra, Cap. IV. 6. zal men zig te binnen brengen, dat Cambijfes dezen naam droeg. Voor dien, indien hij van dat flag was, als de Griekfche gefchiedfchrijvers hem (mogelijk ten onrechte) afbeelden, voegden die daaden nog best, welke het boek Esther befchrijft: Doch op eene andere wijze zoude zijn naam de fterkite tegenwerping tegen de waarheid der verhaalde gefchiedenis zijn : want in het zevende jaar zijner re.geeringe, in het welke Esther, naar alle omftandigfieden, tot Achaschverosch word gebragt, (Cap. II. iö.) was Cambijfes als een woede overwinnaar in Egijpten, en het jaar daarnaa ftterf hij aan eene Jkwetfuur, die zijn eigen, uit de fchede vallende degen hem had toegebragt, buiten Perfie , op de terugreis , Achaschverosch daarentegen heeft twaalf 'jaar en meer geregeerd, Cap. 111. 7.
Het Griekfche boek heeft Artaxerxes; (dje ware in net Hebreeuwsch, AkthachSch ascht) waarin hem evenwel de van Hieronijmus verbeterde Latijnfche overzetting in dit boek zelf niet volgt, maar Asfuerus, dat is, Ahasverus heeft; doch in de bijvoegzels heeft deze ook Artaxerxes. want die liet Hieronijmus, zo als hij ze vond.
Hier nu zal zig elk een , uit het boek Esra en Nehemia, twee Perfifche Koningen te binnenbrengen , die den naam van Artaxerxes droegen, en aan beide word door de uitleggers gedagt.
1) Xerxes. Doch die kan, bezwaarlijk} Esther $ Gemaal zijn. Hij was wel, in het derde en zevende jaar zijner regeering, in Perfie, dus konde hij, in het derde jaar, het groote gastmaal gehouden, en in het zevende jaar Esther getrouwd hebben. : ^Cap. I. 1. II. 16. maar tusfehen deze jaaren, in het 'vierde, vijfde en zesde, valt Xerxes togt na Griekenland , en zijne vlugt: ware het mogelijk , dat een gefchiedfehrijver dit ze ten evemaal uitliet?
met



verosch van Indië af tot aan Ethiopië
over'
» - .. i [I /
niet de verftooting van Va/li, en de verkiezing van Esther zo zamen voegde: hierop trok de Koning *ia Griekenland, maar terug gekomen zijnde. 20 ■ zogt hij eene nieuwe Gemaalin uit ? Nog
meer: in het zevende jaar van Xerxes gaat Esra na Jerufalem, brengt van den Koning een zeer gunftigen, open brief mede, en blijft daar verfcheide jaaren; in datzelfde zevende jaar trouwt onze Artaxerxes de joodin Esther. Ware hij Xerxes; hoe is hst mogelijk, dat wij in het boek Esra in het geheet niets vat] Esther, niets nopens den ondergang, wel* Sen de' Jooden, in het 12de jaar dezes Konings, te' «iugten hadden, en van da hen toegeftaane wraak; aan hunne vijanden leezen? Want dit alles moest toch wel in de tijden van Esra vallen. Tekend» Jiij andere kleinigheden op, en vergat iets zo ge* •wigtigs ? Ook niets van Mordechai, welke Cap. X 3- eerfte Staatsdienaar wierd, en het beste der Jooden zogt?
2) Artaxerxes Longimanus, onder welken Ne-'hernia leefde. Onder de regeering van dezen, den Jooden gunftigen Koning, ftellen de meesten de gefchiedenis; inzonderheid Jofephus, welke dus in de hoofdzaak met het Griekfche boek inftemt.
Moet ik eene keuze doen, dan moet ik werklifk mijne ftem aan het Apocrijphe boek geeven en op Artaxerxes Longimanus vallen. Kortom, 'ik WCec niet, wie Achaschverosch of Artaxerxes''is - want dehiftorie verlaat mij. En dit is ook de rede, waarom er, op den rand, bij dit boek geene jaargetallen gevoegd zijn.
Van Indtë af tot aan Ethiopië] Dus ftond Egijpten toen onder de Koningen van Perfie, en dit komt alleszins met de gefchiedenis overeen. Cambij. fes had het aller eerst veroverd,, onder Dartus, Hij. fiaspes zoon, viel het weder' af, Xerxes veroverde het op nieuw, met weinig moeite, in het tweedejaar Zijner regeeringe, (geftejd derhalven, dat die onze.
Ai\



io6 É S T H Ë R.
over honderd en zeven en twintig Proviricien héersehte. Op dieri tijd gaf de Koning 2 Achaschverosch , naa dat hij den Throon in de verblijfplaats Sufa had beklommen , in het derde jaar zijner regeeringe, zijnen 3 geheel Adel en allen zijnen Bedienden een groot gastmaal; de krijgslieden der Perferi en Meden, de Voornaamften, en de Óverften der Provinciën waren alle aan zijne tafel. Dit deed hij, om den onmeetbaaren 4 rijkdom zijnes Rijks, en alle zijne pragt te toonen, honderd en tachentig dagen lang. ■■ Naa het einde dezer dagen regtte de Ko- 5 hing nog een gastmaal aan van zeven dagen , ' voor
'Artaxemes ware, dan hadde het, in liet derdejaar 2ijner regeeringe, reeds onder hem gedaan,) en liet het zijn' zoon Artaxerxes na, van 'welken liet eerst in het vijfde jaar van deszelfs regeeritig afviel.
Honderd zeven en twintig] Dit is zeer waar, fchijnlijk. Ten tijde van Cijaxares enCijras was het Perftsch- Medisch Rijk in 120 Provinciën verdeeld; (Dan. VI. 2.) hierbij waren nog federt groote veröve. ringen gekomen, zo dat men wel eer meer dan minder 127 mogte rekenen. Doch de Zeven nieuwe Provinciën Iconden groot geweest zijn; en zeker is het, dat bij Herodotus hetgehecle Egijpten ilegts voor ééne Pro. vincie des Perftfchen Rijks word gerekend.
vs. 2—5.] Wat hier van het groote gastmaal des Perfifchen Konings word verhaald, daarin is, voU gens de AJiatifche gebruiken, niets onwaarschijnlijk: de Mogoljche gefchiedenis meldt nog van zulke Koninglijke gastmaalen. Dus moet meii hieruit geene bedenking tegen dit boek maaken: de zwaarigheden , welke gegrond zijn, zal ik mede openhartig aanwijzen, en gaarne bekennen, indien ik ze niet oplosten kan.



vooï allen, die in de Refidentie Süfa woon» den, van den Voornaamften tot den Geringften,in het binnenhof van des Konings tuinen. Defijnfte gordijnen van boomwol, 6 wit en blaauw, hingen, aan purperkleuri. ge koorden van boomwol, van zilveren gordijnroeden en marmere pijlaaren na beneden , op gouden en zilveren fchabellen lagen de gasten, en de vloer was met Bahat, marmer en paarlemoerfteen belegd, en op dezelfde wijze bekleed. De drank wierd in 7 gouden en zilveren bekeren gebragt, en dit met geftadige verwisfeling van drinkvaten,
de'
vs.6. Bahat"] Een kostelijke fteen, zo als de samenhang uitwijst, maar van welken ik volftrekt verder niets weet, en daarom zijnen naam heb behouden* Men zet hem gemeenlijk over door Smaragd, docfi Zonder voldoende rede; ook fchijnt Smaragd hier niet Wél te voegen, want dit zoude het verhaal flegts ongelooflijk maaken.
Paarlemoer/leen] Ik heb een woord gebezigd, het welk ten minden in Duitschland'niet vreemd is, alhoewel het de geleerde Natuurkundigen niet hebben: doch zonder deswegen ftaande te houden, dat de hier voorkomende fteen met dien, welke in Thuringen bij Steijerthal uit de fteen groeven gehaald word, éért en dezelfde is. Parlemoerfteen is de letterlijke overzetting van het woord, dat in het Griekfche boek gebruikt word, en zal waarfchijnlijk een'fteen te kennen geeven, welke, wegens de verfcheidenheid van kleuren en zijnen glans, met het paarlemoer eenire overeenkomst heeft, mogelijk den Albasterfteeo welke in de landen, tot de Perfifche Monarchie bel hoorende, Opper-Egijpten, Het Damasceenfche ■Sijne en JQrman, uit de groeven fraaüst gehaald Word. 0 , "



208 E S THE RV
de KonirigHjke wijn was er in menigte, zo als de Koning hem konde geeven. Ook 8 was belast, dat niemand tot drinken geperst wierd , maar de Hofbedienden hadden bevel, om elk een' zijnen vrijen wil te laaten. Ook regtte de Koningin Vasti in 9 het Koninglijk Paleis van Koning Achaschverosch een gastmaal aan voor die van haare Sexe. Op den zevenden dag, toen 10 de Koning vrolijk was van den wijn, be. val hij zijnen zeven Gefneedenen, Mehuman, Bistha, Charbona, Bigtha, Abagtha^
Se-
vs. 8.j De Ouden befchrijven ons de Perjijche maaltijden ais zodanige, waarop men zig met wijn overlaadde, en het volk als gewoon, zig dronken te drinken: dus kan men begrijpen, dat ook tot drinken geperst, of gedwongen wierd, en men zekere pofcaalen moeite ledigen. Dit eenige redelijke vinden wij in de hiftorie dezes Konings, dat tegen de gewoonte elk een zijne vrijheid hebben, en niemand tot drinken geperst zoude worden.
vs. 9. Vasti] Eigenlijk heette zij wel FVaschthi: maar, om dat zij den naam Vasti, welke uit de Griekfche en Latijnfche overzetting in onze taal gekomen is, zo lang heeft gedraagen, en onder dien bekend is , zo mag zij hem behouden. Aan den wezenlijken klank haares naams legt ons buiten dat niets gelegen.
vs. 10—12] Dat de Koning, befchonken zijnde, zulk een bevel geeft, en de Koningin hem niet involgen , niet tegen de zede haares volks zig , bij eene gasterij van dronken mansperzoonen (want gemeenlijk, waren de Perfen bij hunne maaltijden dronken ,) ten toon wil .ftellen, zal niemand vreemd voorkomen. Wij zouden denken, zodra de Koning weder nugteren geworden waxè, dat hij dit haar zeer Wél zoude afgenomen hebben: rrlaar wat nu



Cap. I.'
Setar en Charkas, welke bij hem de opwagting hadden, om de Koningin Vasti met deri Koninglijke kroon op het hoofd bij den Koning te brengen, op dat hij haar aan alle volken en den geheelen Adel konde vertoonen, hoe fchoon zij ware; want zij was zeer fchoon: maar de Koningin Vasti wei- lsi gerde, overëenkomftig met des Konings bevel, het welk haar de Gefneedenen bragten, tot den Koning te komen ; en daarover wierd de Koning zeer toornig.
De Koning vraagde hierop de Geleer- ja dert, welke het gebruik verftonden , want des Konings zaaken plagten te gaan door de handen der geenen , die in de wet en het gebruik kundig zijn. Zo kwamen tot 14
hem
vs. 13. — volgt, is zeer zonderling. De Koning gaat nog geftadig als een befchonken man te werk, en zijne zeven Rechtsgeleerden evenaaren hem. Dit kan wel tegen de waarheid der gefchiedenisfe eene bedenking maaken , welke ik niet verder weet te beantwoorden, dan dat ons de gefchiedenis van de Perfifche Koningen, naa den tijd van Darius Htstaspes, zeer veele uitfpoorigheden verhaalt.
Het Griekfche boek heeft hier een bijvoegzel het Welk den Koning eenigzins ontfchuldigt ■ in datzelve ftaat m het 11 de vers: om de Koningin Vasti tij den Koning te brengen, op dat hij haar tot Koningin verklaarde , en haar de kroon opzettede, en haar aan alle volken en den ganfche» Adel vertoonde, hoe fchoon zij ware. Alsdan zag men toch eenigzins nog, waarin Vasti zig tnisgreepen hadde, alhoewel die misflag, om op1 een dronken gastmaal niet gekroond-te willen worden, by ons loiwaardig zoude zijn.
O



EST H. J£ R.
hem Barschna, Schetar, Admata, Tarfchisch, Meres, Marfchena, Memuchan, de zeven Vorften der Perfen en Meden, die den vrijen toegang tot den Koning1, én den hoögften rang in het Koningrijk hadden, om te overleggen, hoe men, inftemmend met het recht, omtrent de Ko- 15 ningin Vasti te werk moest gaan, om dat zij des Konings bevel, haar door de Gefneedenen gebragt, niet nagekomen ware. 1'ier^ zeide Memuchan tot den Koningen 16 de Vorften: de belediging der Koningin Vasti raakt niet alleen den Koning, maar allen Vorften en allen van burgerlijken ftaat in alle Provinciën des Konings Achaschve- I7 r'osch ; want wat de Koningin Vasti gedaan ' heeft, zal onder alle vrouwen bekend-worden, en zij zullen haare mannen vera'gten, want men zal zeggen: de Koning beval, de Koningin Vasti binnen te brengen, en zij kwam niet. Zo nu zullen de Vorftinnen iS der Perfen en Meden, die hooren, wat de Koningin Vasti heeft gedaan, het haaren mannen voorleggen, en zo zal er geen ein. dè van veragting en twist weezen. Behaag- 19 de het den Koning, dan mogt een Koninglijk bevel uitgaan, en bij de wetten der Meden én Pérfen gefchreeven worden, ten einde het onherroepelijk zij; dat.de Koningin Vasti niet meer voor den Koning Achaschverosch komenzal;en haare Kroon geeve de Koning aan eene andere, die de 2© Kroon waardiger is. Wanneer deze uit-
fpraak
1



Ca?. II; at*, .
fpraak des Konings in zijn geheel groot Rijk bekend word, dan zuilen alle vrou* wen, van de voornaamfte tot de.geringfte^ haaren mannen de behoorlijke Eere bewijzen. Dit beliefde den Koning en den Vorften ; 21 en hij zond opene brieven na alle Provinci- 22 en, onder zijne .'gehoorzaamheid ïtaandc, in de taal van elke Provincie en elk volk overgezet, dat de man Heer in zijn huis zoude zijn, en zijne landtaal fpreeken.
Cap. II. i—20.
Ésther, eene Zustersdochter van den Jood Mordochai, welke door hem is opgevoed ,wordKoningin.
U*
Maar vervolgens dagt de Koning Achasch- i verosch, toen zijn toorn over was, aan:
Vas-
vs. i. 2.] Het fchijnt, de Koning hebbe berouw gehad van zijn bedrijf; (ééne van twee verftandige gedagten, welke wij van hem in de geheele gefchiedenis vinden,) maar zijne Hovelingen zogten te beletten, dat dit berouw niet verder ging: of, omdat het volftrekt onmogelijk , was, het geen eens in het wetboek der Meden en Perfen was opgefchreeven, te veranderen; of om, dat zij van de weer tot Ko ningin aangenomen Vasti eene wreed u wraak moeflon duchten, welke wij zo heel bijzonder, en ongemeen fel bij de Perftfche Koninginnen in de gs-' ichiedenis vinden.
O 2



ar* ESTHER.
Vasti, hoe hij omtrent haar gehandeld hadde, en welk een vonnis over haar geveld ware. Nu deeden hem zijne Bedienden, 2
wel»
'vs. 2—4.] De voorflag, welke den Koning gedaan word, en dien hij volvoert, om de fchoonfte dochters van alle Provinciën voor zig ter proeve in Zijn Haram te laaten verzamelen , is wel zeer wreed en tijrannig, en Europa zoude dergelijk eene flaavernij naauwlijks dulden, maar denken, als Brutus te Rome, en zulks met des te grooter recht, als die ongelukkige Schoonen, wien alle vrije wil en keuze wierd benomen, indien zij juist het geluk niet ïiadden, onder veele honderden of duizenden de eenige te zijn, welke den grilliger) Achaschverosch of Artaxerxes (hoe hij ook genoemd worde,) in den eerften nacht geviel, te wagten hadden, om voor al haar leeven in een Haram opgeflooten, en •van alle voldoening der natuurlijke neigingen uitgeIlooten te worden. Doch dit is geene tegenwerping tegen de gefchiedenis; want zo laat het geduldige, laage gedeeite der menlchen, in Afie woorende, met zig handelen.
Maar eene andere zwaarigheid weet ik niet op te losfen. Een Koning van Perfte konde bijflaapfters nebben, zoo veel als hij wilde; maar het fchijnt, dat, bij de (regtmaatige) vermoording van den onwettigen Throonbezitter, Smerdes, te vooren, dooide zeven medevloekverwandten, welke voornaame Waardigheden in het Perfifche Rijk bekleedden en behielden, bepaald was, dat des Konings wettige Gemaalin, de eigenlijke Koningin, uit het geflacht dezer zeven Vloekverwandten, dat is, van Darius tijd af. opperde Raadsheeren, en in een zeker opzigt Mederegenten des Per/tfchen Rijks,zijn zoude. üerodotus Boek III. Cap 84 Is dit zo, dan zoude het met de grondwetten des Rijks flrijden, voor den Koning zo algemeen eene, niet bijflaapfter, maar Gemaalin - Koningin, onder alle dochteren
des



Cap. II. aij
welke de opwagting bij hem hadden, den voorflag: men zoude voor den Koning de fchoonfte jonge dochters, welke nog maagden waren, uitzoeken, en de Koning aan men- 3 fchen in alle Provinciën zijnes Rijks last geeven, om de fchoonfte dochters, welke nog maagden waren, na de Refidentie Schufchan in des Konings Haram zamen te brengen, alwaar zij, onder het opzigt van des Konings Gefneedenen, Hega, over het Haram gefteld, blijven, en met de gewoone fpecerijën tot des Konins bed zouden toebereid worden: wie dan onder 4 haar den Koning best beviel, die zoude Koningin in Vasti plaats worden. Dit behaagde den Koning, en hij deed het. Nu was in de Refidentie Schufchan een 5
jood,
des Perfïfehen Rijks uit te zoeken. Doch de plaats van Herodotus, waaruit de grondwet is genomen, lijdt ook eece uitlegging, welke eeniglijk op den eerften gekoozen Koning, en niet op deszelfs opvolgers ziet, en daarbij heeft Herodotus menige onwaarheden. Dit zegge ik niet uit eenzijdigheid voor het boek Esther, maar ik wil flegts geene tegenwerping tegen datzelve hooger gcfchat hebben, dan zij verdient.
vs. 5- Mordechai) Volgens Esra II2. kwam, in het jaar 211 van Nabonasfar, een Mordochai na Jerufalem terug, dien eenigen voor onzen Mordochai houden, en gelooven, dat hij weder na Perfie te rug gekeerd is. Onderftelde men, dat de Koning, onder welken dit alles voorvalt, Cambijfes is; dan ware zulks niet onmogelijk, want die kwam in het jaar 218 tot de regeering: maar behoort de gefchiedenis tot de regeering van Artaxerxes, welke in O 3 heft



2ï4 ESTHER.
jood, met naame Mordochai, een zoon, van Jair, zoon van Simei', zoon van
Kisch,
het jaar 283 den Throon beklom, dan moet het een, ander Mordochai weezen.
Een zoon van Jair, zoon van Simei, zoon van Kifch] Dit verftaat men doorgaande zo, als ware Kisch met 'fechonia na Babel in ballingfchap gezonden. Steld men de gefchiedenis, volgens het Hebreeuwfche boek, onder Achaschverosch, dat is,' Cambijjes ; dan is "er, wat de tijdrekening betreft, niets tegen in te brengen ; want die kwam 83 jaar naa de wegvoering van Jechoni.a., (die in het 143 ■oï 144/fe jaar. van Nabonasfar valt,) aan de regeèririg: maar is Artaxerxes de Koniag, die Esther tot zijne GemaalhV neemt, dan komt'liet zeef onwaarfchijnlijk voor, dat van den tijd der wegvoeringe van Jeclwiia tot den-tijd, dat Mordechai. leeft, flegts drie gefl.ichten zouden zijn. Men rekend anders drie' geflachten in eene eeuw; maar van de wegvoering van jfechonia tot op den aanvang der regeeringe van Artaxerxes zijn J40, gevolglijk totiop het 12de jaar van deszelis regeering, waarin de hoofdzaak der gebeurdtenisfe valt, 152 jaar. Dat nu gaat niet. zondér te onderftellen, het welk wel niet onmogelijk, maar evenwel onwaarfchijnlijk is, dat alle hier genoemden eerst omtrent het sq/?a jaar van het leeven hunnes Vaders zijn geteeld.
Uit dien hoofde geloove ik, dat hier flegts de hoofdgeflac'men genoemd worden: 'Jair zij de vader van' Mordochai, Simei, met het overflaan van de daar tusfehen zijndé geflaenteri, de verder af zijnde voor-, zaat van hem, (mogelijk bet - over-grootvader) die qnder Neb 'ucadnezar na Babel gevoerd wierd , en Kisch de" eerfte beroemde Stamvader der Familie, Kisch, de Vader van Koning Saul. Ten mindenJ.osephus wil, Qud/ied. XI 6. i. dat Esther, (gevolglijk ook Haman) van Koninglijken bloede' geweest zij, uit Davids geflacht zeker niet, want die was, immers\geen "Benjamtnit, dienvolgens moest hij



Cap. II. 215
Kisch, uit den ftam Benjamin, wel'ei <S Nebucadnezar? de Koning van Babel, met Jechonia, den Koning van juda, uit Jerufalem mede gevoerd had. Deze had 7 Hadasfa, (dat is Esther) zijn zus-
ters-
uit het huis Sau/s zijn geweest, ten minden aan het zelve verwandt.
; Dit moet men weeten , om dit boek te verftaan en te beproeven. Vervolgens zuilen wij zien, dat het. Haman, vermoedelijk, tot een nakomeling van den Amaiekitifchen'Konmg, Agag maakt, welken^»/ gevangen kreeg, en hem, tegen Gods bevel, in het Leeven liet. i Sam. XV. 8. Q. 32- 33- Op die wijze waren nu de twee hoofdperfonaaadjen der gefchjeV, den'isfe, naar den droom van het griekfche boek, dc zamen ftrijdende groote Draaken , beide van Koninglijk bloed der tegen elkander in 'erfvijandfehap Jeeyeor» de volken, der Jsraëliten en Amalekiten, ^ beide nakomelingen van zulke voorzaaten. welke juist in de oude gefchiedenis zo na bij malkander ftonden. Of. dat nu alles werklijke gefchiedenis zij, bepaale ik nier, maar verklaare flegts, wat' de Schrijver vermoedelijk' heeft willen zeggen.
vs. 7. Hadasja) Dit fchijnt haar naam te zijn, ■ welken zij heeft gedraagen, vóór dat ze Koningin wierd, daar zij, vervolgens, den naam Esther aannam. „ rr
' Om dit beter te verftpan, moet men weeten: Ha. das/a is wezenlijk Hebreeuwsch , en betekent Mijrthen, maar, komt als na3m nergens in den Bijbelvoor, als mede verder niet in de Israëlitifche gefchiedenis, ten ware 1 Machab: VII. 40—48, alwaar het met eene zeer kleine verandering,, de naam cener'ftad is, bij welke Judas Machabeus m eenen, raauwlijks zijnsgelijken hebbenden Ilag , over Nicador zegeviert, de hand van den, op de plaats gebieeven Nicanor tot een zegeteken ih den'Tempel ODhangt, en ter gedagtenisfe het kleine Purims-feest
f O 4



aiS ESTHER.
ters.dochr.er opgevoed, om dat zij seene 7 ouders had; zij was fchoon van gehalte en aangezigt, en naa den dood haarer Ouderen had hij ze tot eene dochter aangenomen.
inftelt. Hier over kan men de aanmerkingen op dat boek oer Machabeën nazien.
Esther"daarentegen is de Perfifche naam, welken Hadasfa aannam, toen zij Koningin wierd. Hier moet men zig niet tegenwerpen, dat die naam Oneksch zij; C«f»f) hij is werküjk Perfijch; star of Star betekent in het Per/wA eene JW: dit zal mijnen Jeezeren niet vreemd voorkomen, wanneer ik hen zegge, dat de Perfifche taal met geene in de waereid zo veele merklijke overeenkomst heeft, als met de Duitfcbe Ditmaal is 't juist het zelfde woord, dat in de Engeifche taal met even zo veeie letteren Uit de Duitfcna overig is, a Star, eene fiiar; flegts zetten de Oosterfchen, gaarne, voor de me: St be^n. nende woorden eene E, (juist als de Franfchén in esprit, estandart, esperer enz.) en daardoor word van Star, Esther. Zelfs zijn 'er nog andere Per. Jtjche Koninginnen bekend, wier naam met den onzen taamlijk overeenkomt, al is het, dat ik ze daarom niet voor de Joodin Esther houde, van dewelke zozeer wezenlijk verfehillen. Doch hebben eenigen werklijk, van Amefiris, Xerxes Gemaalin , een ree? monfter van wreedheid, onze Esther willen maakendeze komt mij zekerlijk wei in het negende Capittel" niet m;nder, dan goedaartig voor, doch andere omftandigheden van geboorte en gefchiedenis zijn er n0srthans zeer tegen, dat men haar niet in Amefiris kan Veranderen.
Had hij haar tot eene dochter aangenomen} Volgens het Griekfche boek: bragt zé voor zJ tot eene vrouw groot. Of dit een geheel andere b\J! 'i °£C?ne WümJcrlijke i00dfche verklaaring is,



Cap. II. ai7
men. Daar nu, naa de bekendmaaking van des Konings bevel, veele dochters na Schu- * fchan, onder het opzigt van Hegai,zamen gebragt wierden, kwam ook Esther in het Paleis, onder het opzigt van Hegai, den bewaaker der vrouwen; dez;en behaagde zij, en verkreeg zijne gunst; daarom haastte hij 9 zig met haare toebereidingen,en degeichenken, die haar gegeeven zouden worden, waar onder zeven Kamer-juffers uit des Konings paleis pleegen te zijn; ook wees hij haar en haare Kamer»jufferen eene betere wooning in het Haram aan. Maar Esther hield haar volk en haare afkomst verzweegen; want Mordochai had haar belast, dit niet te kennen te geeven. Dagelijks ging Mordochai voor het Haram op rï en neêr , om te verneemen, hoe het Esther ging, en wat van haar wierd. Wanneer nu de beurt aan ééne kwam, om naa het eindigen der twaalf maanden tot den Koning IZ Achaschverosch gebragt te worden, (want zo lang duurde de toebereiding, zes maanden
vs. ii. Hoe Mordochai voor bet Haram, op het welke de Gefneedenen zeer oplettend plee<*en ta zijn, dagelijks, zo heen en weder hebbe kunnen gaan, zonder zig in leevensgevaar te begeeven, ja zelfs zonder dat iemand ontdekte, dat Esther hem raakte* weete ik niet te verklaaren, ten ware het Haram der oude Perfifche Koningen heel veel vrijer en genaak, baarer moeste geweest zijn, en dit zegt ons evenwel de oude gefchiedenis niet.
O*



aiS ESTHER.
dén met mijrhe, en zes maanden met andere welriekende wateren, uit fpecerijen, en wat anders .tot de toebereiding behoorde:) jo zo wierd zij tot den Koning gebragt; wat zij dan begeerde , wierd haar gegeeven, om het uit het Haram in des Konings paleis mede te neemen. Tegen den avond ging zij 14 daarin , en 's morgens weder uit, in het tweede Haram, welk onder des Konings GeIh ee de n en en be waak e rs der bij wij ve n, S ch aatges-, ftond, kwam ook niet weder tot den Koning, dan wanneer de Koning het begeerde, en haar bij naame liet roepen. Toen nu de *5 beurt aan Esther, de dochter !van Abichail, zuster van Mordochai; kwam, om tot den Koning binnen te gaan, die Mordochai tot eene dochter had aangenomen, begeerde zij verder niets, dan wat Hegai, de opziener der vrouwen, zelf zeide, en zij beviel allen, die haar zagen. In het zevende jaar 16 der regeeringe van Achaschverosch, in de tiende maand, die Tebeth genoemd word, wierd Esther bij den Koning in het Paléis gebragt; hij had ze liever, en zij be-' if haagde hem beter, dan alle andere; hij zette-
vs. 15. Aèkhaii] Volgens het Griekfche boek is zij eene dochter van Awminadab.
vs. 16. in de tiende tnaand, die Tebeth genoemd word) Het Griekfe/ie boek heeft: in de twaalfde, maand, dte Adar genoemd word, en zo mede Jofephus, welke zo menigmaal met het griefc; fche boek overéenftemt.



Cap- II. 219
tede haar de Kroon op, en verklaarde thaar toe Koningin in de plaats van Vasti. Daar- j.g bij gaf hij zijnen ganfehen Adel, en allen zijnen Bedienden een' groot bruiloftmaal, fchold den landen de fchattingen kwijt, en deelde Koninglijke gefchenken uit. (En 19 als de maagden voor de tweede maal verzameld wiérden.) Mordochai was aan het Hof des Konings. Maar Esther maakte haa- 20 re afkomst en haar volk niet bekend, zo als Mordochai haar had belast; zij kwam zijne voorfchriften nog even zo na, als toen zij in zijn huis wierd opgevoed,
Cap.
vs. 19. (En als de maagden voor de tweed» maal verzameld wierdenl) Deze woorden heb ik tusfehen twee haaken laaten zetten, om dat ik wezenlijk niet weet, wat ze willen zeggen. In het "Griekfche boek ftaan ze niet.
Mordophai was aan het Hof des Konings] Volgens de bijvoegzels van het griekfche boek is dit heel verftaanbaar, dewijl Mordochai te vooren reeds aan het Hof des Konings, en in deszelfs dienst geweest was. Laat men deze bijvoegzels weg; dan is het zeker duisterer, en men moest dan toch vooronderftellen, dat hij voorheen reeds aan het Hof ge* weest is; want Esth&r had hem niet aan hetzelve gebragt.



220 £' S T H E R..
C a p. II. 2i—23.
Mordochai ontdekt eene zamenzweering tegen den Koning,
^ L ..
Op dien tijd, dat Mordochai aan het Hof 21 ■des Konings was, voedden de twee Gefneedenen en deurwagters des Konings, Begthan en Theresch, eenen haat tegen den Koning Achaschverosch , en zogten de hand aan hem te liaan. Dit vernam Mordochai, gaf 23 het deKonjngin Esther te kennen; die zeide het in Mordochai naam den Koning; de 23 zaak wierd onderzogt, waar bevonden, en beide wierden gekruizigd, en dit wierd in de kromjk, welke men voor den Koning fchrijft, aangetekend,
Cap.
vs. 21J Dit is blijkbaar, dat deze twee Gefneedenen meenden beledigd te zijn , waar door' dit zegt het Hebreeuwfche boek niet : het Griekfche voegt er bij: om dat Mordochai tot hoogereplaatzen wierd 1 verheven. In het voorbijgaan meide ik* wanneer ik zomwij.'en Mardochaien gemeenlijk Mordochai fchrijve, dan is dit insgelijks het onderfcheid in het Hebreeuwfche en Griekfche boek: doch dit is flegts eene kleinigheid.
w.23. heide wier den gekruizigd] Letterlijk,^» een hout opgehangen : doch daar de Perfen de kruiziging hadden, en wel die bij leevendig'en lijve, zo moet men dit niet van het ophangen aan eea fout, maar aan het kruis, verftaan.



Cap. III. i—13.
Haman word eerfte Staatsdienaar des Konings; de Koning gelast, dat alle hem de Eere van den Öosterfchen voetval zullen bewijzen; Mordochai wil dit niet doen; Haman zoekt zig te wreeken, en bewerkt bij den Koning een bevel, dat alle Jooden, groot en klein, ge> dood zullen worden.
Naa dien tijd verhefte de Koning Achasch- 1^' Verosch, Haman, den zoon van Hamme-
da-
vt.t. uit het geflacht van Agag] De oude en gemeende verklaaring dezer woorden is , Haman zij een nakomeling van den Amalekitifchen Koning Agag geweest, welken Saul 1 Sam. XV. gevangen kreeg, en dien Samuel doodde, jofephus verftaat dit reeds zo , en maakt nog de aanmerking, Haman hebbe , als een Amalekit, eene geflagen vijandfchap tegen de Jooden gehad.
Dit komt mij toch wat onwaarfchijnlijk voor. Had men, ten tijde van Artaxerxes, nog geflachtlijden, van Agag tot Haman toe, en konde men weeten, dat deze deszelfs nakomeling was? De Israëliten hadden ze, wegens eene bijzondere inrigting, door Mofes gemaakt, op dat de akkers voor eeuwig bij de Familie zouden blijven: maar hadden die ook de meestal omzwervende Nomadifche Amalekiten? Lieten de Perfifche grondwetten toe, eenen uitlander tot eerden Staatsdienaar te maaken? Stonden dit de Esra. VII. 14. gemeldezeven Raadsheeren toe , welke niet enkel Geheime Raaden in onzen zin des woords, maar in een zeker opzigt »ok Mederegenten, Raadsheeren des Rijks, en te
ge-



as* E S T H E H.
datha, uit het geflacht van Agag, tot de hoogfte waardigheid, en gaf hem den rang boven alle Vorften, welke bij den Koning waren: alie Bedienden des Konings aan het 2 Hof boogen de kniën voor Haman ; want dit had de Koning bevolen, maar Mordochai boog de kniën niet. Andere Bedien- 3
den
gelijk magtige Vorften warefi? Had mogelijk déze Raad opgehouden, en was die alleen onder Darius Hijlaspes Zoon geweest? Dit fchijnt toch met Cap I. 14. niet te ftrooken.
Deze zwaarigheden, ontgaat men daar door, wanneer men met anderen fteld, dat Agag niet de Koning der Amalekiten was , welken Saul gevangen nam, maar een Perfiaan. Maar of men daardoor des Schrijvers -meening treflt k kan ik hier niet bellisfen,
Het Griekfche Boek noemt hem weder, zo als reeds in het tweede bijvoegzel, Mardochai den Bugaër. Watdit betekenen zal, of, van de nakomehngjchap eenes mans, die Bug genoemd wierd, of, mt een land Bug ofBoga, weete ik volftrekt met te zeggen; vervolgens zal naar de bijvoegzels. blijken, datHaman een Macedoniër van afkomst is.
Welke bij den Koning waren] Waarfchijnlijk de zeven Rijksraaden , welke, volgens de aanmerking op Esra VII. 14, den vrijen toegang tot den Koning hadden.
vs. 2. boogen de kniën] Letterlijk: boogen zig± en wierpen zig neder. Dit is de Aliatifche eerbied, daarin beftaande, dat men zig eerst op de kniën ne^ derwerpt, maar dan met het voorhoofd den grond aanroerd,
, vs. 3. 4 ] Volgens de zeden van dien tijd is het moejelijk om te begrijpen, waarom Mordochai, een Jood, een Afiër, Haman de kniebuiging (de Perfilëhe Reverentie mogt ik ze noemen, even als wij
Spaan-



C a t. III, aj3
den des Konings aan het Hof vraagden hem,
waar-
Spaanjche Reverentie zeggen , welke de buiging van ééne knie Is,) zo (lijf weigert, en zijn voik daardoor tot aan den rand des verderfs gebragt heeft. Afgoderij was het zeker niet, maar burger'ij!:e Eere, welke in den Bijbel zelf niet alleen, ontelbaare maa. len, den joodfchen Koningen beweezen word, maar' die zelfs Abraham, Gen es. XXIIi. 7. 12. zijns gelijken bewijst, en van hen weder verkrijgt. Dit Weeten wij wel, dat de Grieken den Perfifchen Koningen deze Eere (aanbidding noemd men ze alsdan gemeenlijk)m'et wilden bewijzen, en om die rede mijdden zij, de Koningen te fpreeken, tot wien zij hunne toevlugt hadden genomen , en in wier dienst zij waren; doch dit was geene geweetens-zwaarigheid_, (die kwelde de Griekfche, na Perfie vliedende Generaals niet zeer, al zeiden zij, dat men de Goden alleen moest aanbidden,) maar volks-hoogmoed , bijkans zo, als het iemand in het noordelijk Duitschland zeer wonderlijk zoude voorkomen, vooreen' Koning, ja voor den Paus te knielen : maar welke zwaarigheideen Jood, in het Perftsch Rijk gebooren, die dit knielen voor menfchen ten minften wel vijftig maal inden Bijbel had geleezen , daar bij konde vinden, wanneer de Koning het beval, weete ik niet. Dit is, in de daad, geene geringe tegenwerping tegen ons boek en de gefchiedenis; want men kan zeggen, dat het te jong uitzage, volgens de Griekfche zeden en denkwijze, welke eerst, naa Alexanders tijd, van de Grieken tot de Jooden gekomen waren. '
Dit is zeker eene tegenwerping, welke ik niet in ftaat ben, om op te losfen. Wilde men zeggen, het ware eeniglijk hoogmoed van eenen Staatsdienaar tei gen eenen, boven hem verheven Staatsdienaar welke Mordochai bewoog zo te denken, ais mogelijk de Grieken in zijn tijd dagten, en den Godsdienst voor te wenden, die hem (dit deed die niet) verbood, voor menfchen op de kniën te vallen; dan zoude zulks de geheele gefchiedenis in een zeer onaangenaam dag-
lica



224 E $ T H E R,
waarom hij dit gebod des Konings overtrad? Toen zij dit dagelijks gedaan hadden , en 4 Mordochai er niet na luifterde , gaven zij het Hamante kennen, om te zien, of de reden van Mordochai beftaan zouden, want hij had hen gezegd, dat hij een Jood was. Toen Haman zag, dat Mordochai de kniën 5 voor hem niet boog, voedde hij een grooten toorn tegen hem, doch hield het voor 6 te gering, om zig alleen aan hem te wreeken, maar zogt, toen zij hem gezegd hadden, van welk volk Mordochai ware , al deszelfs volk, alle Jooden in het geheele
Rijk
licht voordellen, waarbij men zig verwonderen moeste, hoe God de kabaal der Staatsministers zo ookfchijnlijk te hulpe kome.
vs. 4- of da reden van Mordochai beftaan zou. den] Hij moest hen dus iets daarvan gezegd hebben< dat hij hoopte, God zoude hem, bij de weigeriug des voetvals, tegen een' fterveling befchermen, en hem niet laaten bezwijken.
Hij had hen gezegd, dat hij een jood was] Hier ontflaat weder eene nieuwe zwaarigheid, hoe de aankomst der Koningin Esther, welke toch uit zijn huis genomen, en zijne Nabedaande geweest was, langer een Geheim had kunnen blijven.
vs. 6. aïle Jooden] Zo noemt, van hu af, dit boek .geftadig die van alle twaalf dammen, welke in oudere boeken nog altoos Israëliten genoemd worden. Die naam maakt mede eene tegenwerping tegen de oudheid des boeks; want het fchijnt, dat eerst, federt den tijd der Machabeën, het ganfche volk den naam, jooden, heeft gekreegen. Zie de aanmerking op 1 Maciiab. VIII. 21.



Cap. Ut 42-
it'rjk van Achaschverosch te verdelgen. In t het twaalfde Jaar der regeringe van Koning Achaschverosch, in de eerfte maand, Nifart genaamd, liet Haman voor zig, Fur, dat is, lot werpen, en dit dagelijks tot de twaalf, de maand toe, welke Adar genoemd word,
agtervolgen. En Haman zeide tot 8
den
vs. 7. Fur'] Dit zal, zo als men onzen Schrijve-1 moet verftaan, de Perfifche naam van Lot zijn, naaf welken vervolgens het Feest den naam Furim of Purim krijgt. Tot nu toe heeft men zulk een woord, Pur of Fur, onder die betekenis, in de Perjifch'a taal niet kunnen ontdekken, des moest het alleszins' Één van de federt meer, dan 2000 jaaren verlooren gegaane woorden zijn. In de Duitfche taal, de eenige tot dus verre bekende, welke eenige overeenkomst met het Pe'rftscli heeft, kennen wij ook geenen eerigen, zo luidenden naam van het lot.
ltt.8. ; ] Waar déze ftreepen ftaan, fchijnt
..ets te Ontbreeken, de dag, welken het lot als gelukkig _ heeft aangeweezen. Het Griekfche boek heeft hier: en het lot viel op den veertienden de. zer maand, naamlijk Adar.
De gefchiedenis, vanhier af volgende, is zeer zonderling, en Achaschverosch of Artaxerxes, hoe hij ook gënoemd worde, (want niemand zal hem die plaats benijden,) moet niet alleen de affchuwelijkfte Tijran, welken men zig kan verbeelden , maar ook een alle menfchelijke domheid nog Vérre té bovengaande Eenvouwdige geweest zijn. Een geheel in zijn land overal woonend volk, te Sufa zelfs in menigte woonend, wiens land de fleutel tot Egijpten is, het Welk insgelijks onder zijne heerfchappij ftaat j kent hij volftrekt niet, dat volk, het welk Cijrus en andere Perfifche Koningen zo zeer begunftigd heb-» ben, uit het welke Zijne Geniaalin, én een toch wefkÜjk Hofbediende van aanzien ,Mordochai was! ZotiP dei



A26 E S THE R.
den Koning, daar is een eenig, onder alle volken verftrooid, en van hen afgezonderd volk, wiens wetten verfcheiden zijn van de Wetten aller andere volken, en dat de wetten des Konings niet houdt. Het voegt den Koning niet, dit volk langer te dulden: be- 9 haagde het den Koning; danmogt een fchriftelijk bevel gegeeven worden, om het uit te rooijen, en ik wil tien duizend talenten zilver ter Koninglijke Schatkamer in handen der beftierderen opweegen. DeKoning trok 1 zijnen ring van de hand, gaf hem den vijand
der
der onderzoek geeft hij het zijneci eerften Staatsdie. maar ten ondergang over!
Het bevel word daarbij niet mondeling gegeeven, •maar, op dat het, naar de wetten der Meden en Perfen onherroepelijk zij, fchriftelijk, doch ditmaal zijn niet, als Cap. I. 14.15. Rechtsgeleerden daarbij, ook niet de zeven opperfte Raadsheeren des Perfifeheh Rijks, maar Geheimfchrijvers moeften fchrijven, wat Haman beveelt , en het afgedrukte Zegel des Konings geeft het Edict de kragt van eene, voor den Koning zelv' onherroepelijke Perfifche en Medifche wet, of, zo als wij het zouden noemen eene pragmatike Sanftie,
vs.g. tien duizend talenten zilver'] Hoe veel dit bedraagc, kan ik volftrekt niet zeggen, om dat nien niet weet, van welke Talenten gefproken worde. Volgens de Attifche waren het dertien of veertien , en volgens anderen twee of drie en twintig millioenen gulden. De Koning moet zeker zeer eenvouwdig geweest zijn, dewijl hij, bij een zo groot gefchenk, het welk zijn eerfte Staatsdienaar hem aanbiedt, niet wantrouwig word , en niet vraagt, waarvan daan hij zo veele millioenen overig hebfce, om ze a!s een enkel gefchenk te kunnen weggeven ?



C A I*. III. 22>
der Jooden, Haman", een zoon van Hammedatha,uit het geflacht van Agag, en zei- ri de: dat geld is u gefchonken, en met dat -volk.kunt gij doen naar uw welgevallen. Hierop wierdeh, op dén dertienden dag dei- li eerlle maand, des Konings Schrijvers ge.roepen; en,een bevel, zo als Haman het belastte , wierd aan de Landvoogden des Konings', Stadhouders in de Provinciën, en Vorften der volken , fchriftelijk opgefteld, in den naam des Konings Achaschverosch was het gefchreeven, 'en met des Koïiings zegel bekragtigd. Defchriftelijke be- 13 velen wierden door 1'oopers na alle landen des Konings gezonden, om alle Jooden, jong en oud, kinderen en vrouwen, op cétien dag te verdelgen, te dooden, en om te brengen, te weeten op den dertienden der
twaalf. .
vs. 13. hopers] ik heb deze letterlijke overzetting van het Hebreeuwfche woord behouden. Eigenlijk zijn het, naar het geen wij van de Perfifche gebruiken weeten, geene ioopers in dien zin, als Wij dit woord, gemeenlijk, in onze taal neemen, maar het zijn Couriers, voor welken overal wisfelpaarden klaar moeiten ftaan : maar het woord Couriers willen de meeften in eene Bijbel, överzetzetting niet gedoogen, al is het, dat zij het daar* Waar ik zelf fpreeke, zonder aanftoot zullen leezen; het van eenigen gemaakte woord, Expresfe, komt mij, daar het nog niet genoeg in gebruik is gekomen, te kunftigvoor, en konde wel het ongeluk hebben* dat het, even als andere woorden van datflag, geheel buiten gebruik raakte.
Op den dertienden der twadifde maand] Waartorn de verdelging der Jooden eerst over elf maanderi P 2 ie*



ESTHER.
twaalfde maand, die Adar heet, en hunne goederen te pionderen.
DERD j
bepaald, en hen zo Jangen tijd gelaaten worde, oni te vlieden, en uit het land te gaan, weete ik niet te verklaaren. De verre afgelegenheid der uiterfte Perfifche Provinciën kan, met recht, niet als eene rede voor de bepaaling van eenen zo verre afzijnden dag gefield worden; want bij de gemaakte fchikkingen in riet Perfifche Rijk, daar overal, op pleifterplaatzen, paarden klaar gehouden wierden, om Koninglijke bevelen fchielijk over te órengen, was toch wel geen Uiterst einde van het Perfifche Rijk zo verre van de Hoofdftad af, dat de Courier het niet binnen ééne, of gemaklijk binnen twee maanden bereiken konde. Daarbij gebruikt Haman niet eens de voorzigtigheid, om teffeHs tegelasten, dat men de fooden in de vlugt zal hinderen; en waarom zij, daar zij den ondergang hadden te wagten, zig niet aanftonds met de vlugt gered, maar flegts treurend hun lotgeval af. gewagc hebben , weete ik insgelijks niet te zeg. gen. . .
DERDtf



DERDE ' BIJVOEGZEL VAN HET GRIEKSCH» BÜEK, IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. XIII.
Het gebod des Konings, waarin de verdelging der Jooden word gelast.
YTTT
„ Dit is het affchrift des Briefs." j
Dit fchrijft de groote Koning Artaxerxes
aaa
Dit in het Hebreeuwfche boek ontbreekend Edict heeft Josephos AXI. 6, 6. en volgt dus weder het Griekfche boek.
vs. r.j Egijpten was wel reeds in het vijfde jaar der regeennge van Artaxerxes afgevallen, (Algem. Htftorie, Deel IV. §.315. 316.) hij had dus fhans niet 127 maar iaó Provinciën, en heerschte mede. niet tot Ethiopië toe. Doch dit houde ik voor geene gewigtige tegenwerping tegen dit bijvoegzel; want groote R.jken pleegen, in hunne Ediftent de oude taal nog te behouden, en de reeds verlooren Provinciën ais hen toebehoorende aan te merken zo lane als de eisch op dezelve, en de hoop, van ze weder -te veroveren, niet opgegeeven is. . Doch daarbij is zeker, dat deze brief den looden m Egijpten, alwaar wij ze, voort in het begin ten tijde der Grieken, zeer talrijk vinden, geen nadeel konde doen: ja hen m Paleftina ware het gemaklijlc gevallen, om in het zo nabij gelegen Egijpten te ontvlieden. ö 'r
De groote Koning] Dit is de gewoone Titel welken ook de Grieken den Koningen van Perfie gecN yen. Het is bijkans zo iets, als wij door het woord. Keizer, uitdrukken. 1 ^»
P 3



%3? E S T H E R.
aan de, onder zijne gehoorzaamheid Haande Vorften en Landvoogden der honderd ?even en twintig Provinciën van Indie tot Ethiopië toe.
Daar ik Koning over veele volken, en a. Heer des aardbodems ben, zo is mijn vast voorneemen , mij van mijne magt niet te önfheffen, maar met goed- en zagtzinnigheid te regeeren, mijnen onderdaanen een gerust lecven te verfchaffen, mijn Rijk tot aan deszelfs uiterfte grenzen rust en veilige landwegen te geeven, en den gewenschten vrede onder allen en een ieder weder te herftellen. Toen ik nu mijne Raaden nopens 3 de beste middelen tot dit einde raadpleegde, maakte Haman, de tweede in het Rijk, die wegens zijne fchranderheid zo bijzonder beleend, en in zijne toegenegenheid onveranderlijk is, en de grootfte blijken van trouw heeft gegeeven, ons een onder alle valken 4 der aarde vermengd, vijandig volk bekend,
wiens
vs.2. Heer des Aardbodems"] Juist de denkwijze der Perfifche Koningen : die . dagten óver eene nlgemeene AHeenheerfching , waagden deswegen zomtijds, geheel vreemden volken bevelen toe te zenden, (bij voorbeeld den Carthaginenjèren het ecten van hondenvleesch en andeie dingen te verbieden,) j* zelfs van hen , naar >.ene Perfifche fpreekwljze, zonder verdere oorzaake, vuur en water, dat is, onderwerping en erkendtenis hunner opperheerfchappij te vorderen.
■ vs. 3. de tweede in het Rijk] Wat wij eerfêer* Staatsdienaar zouden noemen.



III. Bijvoegzel. Cap. XIII. 23?
wiens wetten het tegendeel van alle andere volken zijn, het welk de bevelen der Koningen geftadig uit de oogen ftelt, en zig niet fchikt naar de, van ons ingevoerde, algemeene regeering en gefteldheid. Daar < wij nu verneeraen, dat dit volk geheel al- ' leen ftrijdig te werk gaat met alle overige menfchen, heel andere en vreemde gebruiken heeft, ons ongenegen is, de fnoodfte euveldaaden pleegt, en het welzijn des Rijks ftoort; zo beveelen wij u, dit volk, het $ welke u de over alle zaakengefteldeHaman, onze tweede Vader , nader te kénnen zal
gce-'
rs. 6. het welke u Haman -1-— nader te kennen zal geeven] Deze uitdrnkking fchijnt dc zwaarighejd tc zullen opruimen, welke ik Cap. Hl. 10. gemaakt heb; waarom de Jooden niet ontvlieden, daar zij het aanftaandc gevaar weeten. De brief noemt het vólk niet, het welk uitgerooid zoude worden, en Haman zal het (mogelijk in eene tot hier toe verzegeld blijvende bjlage) bekend maaken. Is de brief niet echt; dan moet men hem, welke dien verdigtto, ten minden het recht doen, dat hij eene voornaame tegenwerping tegen de waarfchijnlijkheid der gefchiedenisfe tragt voor te komen; zo als dan ock anders het Edict goed, en naar de gebruiken en betiteling der Oosterfchen is opgefteld. Niet dan het overige gehe'cle boek zegt te duidelijk, dat het den Jooden naakend ongeluk geen Geheim, maar openlijk bekend Wits ; en daar kan het eerder eene tegenwerping tegen het Edict worden, dat in hetzelve het volk; hetwelk uitgerooid zal Worden, nergens genoemd, en de zaak als een Geneim behandeld word.
Onze tweede leader] Een Titel, welken vervol-
fens de Sijrifche Koningen hunnen voornaamften Be-, ïenden gegeeven hebben. Zie i Mac ha b. XI. 32..
P' 4 eft



•
\%% E S T H E R.
geeven, met vrouwen en kinderen ten eenemaal uit te rooijen, het welke dan, door het zwaard hunner vijanden, zonder verfehooning en barmhartigheid, op den veertienden dag der twaalfde maand, Adar, in .het aanftaande Jaar gefchieden moet, op dat 7 deze, van oudsher en thans nog kwalijkgezinden, op éénen dag, door een geweldigen dood, ter helle vaaren, en wij dan in 't toekomende gerust en veilig mogen kerven."
Cap. III. 14.
III
Dit is de Copij des briefs, welke open 14 gezonden wierd in alle Provinciën en aan alle volken , en hen beval, om op dien dag gereed te zijn. De loopers gingen 15
uit,
en de aanmerking aldaar. Qok heeft Jofephus dezen titel behouden, en hjj volgt het Griekfche boek ftipt.
Op den veertienden dag] Het Hebreeuwfche boek had vs. 13. den dertienden. Jofephus komt weder met het Griekfche boek overéén, en heeft in het Edict den veertienden.
• «r. 14.. Dit is de Copij des briefs] Hier fchijnt in het Hebreeuwfche boek iets verlooren gegaan te zijnwant op deze woorden moet wel, blijkbaar, een af! fchriftdes Edicts gevolgd, of vooraf gegaan zijn.
vs. 15. Schufchan was in groote verftagenheid] De foóden moesten dus in die Refidentie niet alleen vrienden gehad hebben , maar over het algemeen ook geliefj geweest zijn ; in dezelfde ftad, waarin zij Volgens Cap. IX, een groot bloedbad aanregtten. "



Cap. III. IV. %S3
uit, en hen was van den Koning gelast, zig, zo veel mogelijk was, te haaften: in de Refidentie Schufchan wierd dit gebod aangeplakt; de Koning en Haman gingen neder zitten , om te drinken , en de ftad bchufchan was in groote verflagenheid.
Cap, IV,
Mordochai klaagt luid in treurgewaad, op de ftraaten; Esther bejluit* met gevaar van haar Leeven, hij den Koning voor de Jooden te bidden.
IV
Toen Mordochai hoorde, wat er ge- 1 fchied was, verfcheurde hij zijne kleederen, trok rouwgewaad aan, beftrooijde zig met asfche, ging op de ftraat, midden door de ftad, en maakte een luid jammerlijk gefchreij: zo kwam hij tot voor de $ poort des Konings, want binnen de poort wierd • niemand ingelaaten, die rouwgewaad aan had. Ook in alle Provinciën waarheen des Konings bevel en wet ^ kwam, was onder de jooden groote treurigheid, zij vastten, weenden en klaag.
den
vs. 3. veele» trokken treurgewaad aan] Dr» treurigheid zelve was algemeen, maar alle gaven ze ook, door her aantrekken van treurgewaadT niet ra
pTelen' ^ deede"' Z° 3'S de Schriiver z?ëh
P 5



E S T H B fa
den, veelen trokken treurgewaad aari; en lagen in asfche. De Kamerjuffers en 4 Gefneedenen van Esther kwamen, en zeiden haar zulks; de Koningin ontftelde zeer daar over, zond Mordochai kleederen, om ze met het treurgewaad te verwisfelen, maar hij nam ze niet aan. Es- 5 ther riepHatach, éénen van de Gefneedenen des Konings, welken hij tot haaren dienst had aangefteld, en zond hem na Mordochai, om te-vernoemen, wat de zaak, en waarom hij zo bedroefd ware. Hatach ging na hem op de groote open ^ plaats der ftad voor de poort van het paleis : Mordochai gaf hem alles te kennen , 7 was gebeurd was, en dat Haman zi<* verklaard had, voor den ondergang der3 Jooden eene fomme gelds in des Konings fchaè te betaalen, gaf hem ook het affchrift vanhet te Schufchan uitgekomen hevel nopens 8 ' hb -i< ■' I '•.."•:;;{ o>: l{ ; n*ö
vs. 5. Hatach') In het Griekfche boek Archatk of Archataeus, en zo noemt hem ook de, hie?' weder het Griekfche boek volgende jofephus.'
vs. 7. en dat Haman zig verfraai d had, eene fomme gelds in des Konings fchat te betaalen) Waarom juist ook dit moeste gezegd worden daar die fomme gelds niet aangenomen was; dusfnu* verder tot de zaak niet meer behoorde, ziet men, aanftonds niet: doch er kunnen ook zijdömftandigheden gemeld worden, die den grooten haat vao Haman tegen de jooden aanwijzen.
vs. 8. Het Griekfcheboekheeft, bij het flot van dit vers, nog het volgende bijvoegzel; „ breng u uwe laage „ omftandigheden te binnen, toen gij van. mij wierd



Cap. IV. 13$
do verdelginge der Jooden, om het Esther te toonen, en haar alles bekend te maaken j daarbij liet hij haar zeggen, dat ze na den Koning zoude gaan, en bij hem voor haar volk een ootmoedig verzoek doen. Ha- 9 tach zeide tot Esther, wat Mordochai hem had belast. Zij gaf hem tot antwoord aan 10 Mordochai: alle Koninglijke Bedienden,en *t
al-
„ opgevoed; want Haman, de tweede naa den „ Koning, heeft tegen ons gefproken, en den dood „ voor ons bewerkt. Roep den Heere aan, fpreek „ voor ons tot den Koning, en red ons van den „ dood." Van dit bijvoegzel vind men ook eenige) Uitdrukkingen bij Jofephus.
vs, 11. Ook de inhoud van dit vers, en het ftren-» ge verbod, om op leevensftraf niet ongeroepen tot den Koning te komen, komt eenigzfns^vreemd voor. De Oosterfche Monarchen fluiten zig wel, menigmaal, iri hunnen Haram op, en zijn voor het volfc onzigtbaar; doch er zoude, volgens de grondwetten des Perfifchen Rijks,, ten minften voor de zeven, Raadsheeren des Rijks eene uitzondering gemaakt moeten worden, als welke den vrijen toegang tot den Koning hadden. cZie de aanmerking op Esra VII. 14) Maar,, al mogt Esther niet ongeroepen toé. den Koning komen, zo blijft evenwel de vraag nog; overig, die ik niet in ftaat ben, om te beantwoorden: konde zij niet doen, zo als ran onze Hoven, gebruiklijk is, dat ze door Bedienden, welke de opwagting bij den Koning hebben, gehoor liet verzoeken ? en waarom neemt zij hier de proef niet van ?
Ook dit is zonderling, dat de Koning zijn' gouden Scepter altijd bij zig heeft liggen, en dien uitfteekt na hem, welke niet fterven zal. Uit de Per-, ftjlhe. gefchiedenis weeten wij niets van dit allqs, ^a,n wat in het boek Esther ilaat; dus kan ik ook
niejtfj



23^ E S T H E Rt
alle volken in alle landen weeten, dat"^ wie ongeroepen in het binnenhof des Konings gaat, het zij man of vrouw, volgens" eene algemeene wet moet fterven, ten ware de Koning zijnen gouden Scepter na hem uitfteekt, in welk geval hij het leeven behoudt: en nu ben ik federt dertig dagen niet tot den Koning geroepen. Toen zij I2f dit antwoord aan Mordochai overbragten, liet hij Esther weder zeggen: verbeeld u J3 niet, dat gij alleen van al het joodfche*völk m des Konings Paleis veilig zijn zult. -Zwijgt gij op dezen tijd, danzal den jooden, 14 van eene andere zijde, hulp en verlosfing verfchijnen, en.gij zult met uwes vaders' Huis omkomen. Wie weet, of gij niet 1<r juist om dezen tijd tot den Throon geraakt zijt. Esther liet hem tot antwoord zeggen: l6
roep
niets ter opruiminge zeggen van die zwaarigheden, welke de leezer bij deze gefchiedenis kan maaken* Hier word het verhaald als iets, dat in geheel Perfie allerwegen bekend is.'
vs. 16. dag en nachf) Eenige Oosterfche Vasten, bij voorbeeld de Arabifche, zijn flegts over dag, ên houden 's nachts op, zodra als men, gelijk de Arabiêrs\ en met hen de Mtihamedaanen zig over het algemeen uitdrukken, een zwarten draad niet van een witten onderfcheiden kan. Dit zal geen zulk Vasten zijn, wanneer men, geduurende denj nacht, mag eeren,
Dit Vasten, dat de Jooden zig hier voorfchrijven, om^binnen driemaal vier en twintig uuren niet te èeten en te- drinken, is weder iets van die ftukken des boeks, welke in het ongelooflijke fchijnen te. vallen; een 'dorst van drie dagen is niet om uir m ftaan.
Da$



Cap. IV. f&
roep alle te Schufchan zij nde jooden zamen, vast dan voor mij drie dagen lang, dag en nacht, zonder te eeten en te drinken; dit wil ik ook met mijne Kamerjuffers doen, en dan tegen de wet na den Koning gaan: kome ik dan om, zo kome ik om! Mordo- 1 chai overtrad (de wet) eadeed alles, wat Esther hem had geboden.
Vier-
Dat Esther met de Jooden vast, is nog eene vermeerdering van het onwaarfchijnlïjke; want ondcrileld men geen Wonder, waarvan hier geen woord gemeld word, zo moest zij daar door tot de voorbede bij den Konirg Zeer veel onbekwaamer worden : niet flegts veel van haare geftalte verliezen,maar ook een Hinkenden aden krijgen, welken men. .reeds in Roomfche landen bij menfchen op enkele vastendagen gewaar word, die naa een driedagsch "Vasten ondraaglijk zoude zijn. Doch het antwoord' is: zij zal, vóór dat ze na den Koning ging, gegeeren en gedronken hebben.
vs. 17. Mordochai overtrad) Eene zeer duiftere. plaats, bij welke ik de oude verklaaring der jooden ben gevolgd, om dat ze, bij al het anders onwaarfchijnlïjke, met de taal evenwel nog meest inftemt. Hij overtreed de wet of het gebruik, dewijl hij, op den i^den of l/\den der maand Nifan een driedagsch vasten belastte, het welk tegen de wet was; want op den avond naa den i^den begon het Paaschfeest, het welke met blijdfehap gevierd moest Worden, en geen Vasten zijn. Doch in dit buitengemeen geval overtrad hij de wet, en belastte een Vasten van drie dagen. ■ ■ ■ ■ Of dit de gefchiedfehrijver heeft willen zeggen, verlloute ik mij niet, om te beweeren; doch alle andere overzettingen loopen tegen de taal aan.



23$ E S T H E R.
VIERDE BIJVOEGZEL VAN HET GRIEKSCHE BOEK IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. XUl. 8-18.
Het gebed van Mardochai.
Mardochai nu dagt aan alle daaden des 8 Heeren, bad tot den Heere, en zeide: Hee- 9 re, God, Heer, Koning, Heerfcher over alles! want alles ftaat u ten dienfte, en niemand is 'er, die u tegen kan ftaan, wanneer gij Israël wilt verlosfen. Gij hebt den He- 10 mei en de Aarde gemaakt, en alles, wat men onder den Hemel ziet: gij zijt Heer n over alles, en u, den Heere, kan niemand wederftaan. Gij weet alle dingen, gij weet, I2
dat
Vi 12 — 14. Hoe een, onder de Perfifche Monarchie leevende Jood dit zeggen kunne, weete ik niet te verklaaren, gemerkt het buigen der kniën voor Voornaameren een even zo goed'joodsch, ais perfisch gebruik was, en In den Biibel wei honderd maal voorkomt. Viel hem,daar hij met God fprecktj en zig op Deszelfs alwcetendheid beroept, dan de Bijbel nier in, welke van het nedervallen op hetaangezigt voor menfchen zo menigmaal fpreekt? Andere jooden, welke in den dienst des Konings vart Periie Waren, en onmiddelijk voor hem moesten komen ♦ bijvoorbeeld, Nehemia, Artaxerxes fchenker, moeten toch wel voor hem (en de Koning van Perfie was zo wel een iïerflijk mcnschj als Haman,) de kniën geboogen hebben; want, zonder dit knietuigen met bet aangezigt op den grond, mogt niemand voor den Koning van Perfie komen: van deze ootmoedige nederknieling waren niet eens de'
gfoot-



IV. BrjvoEGzfiL. Cap. XIII. 3^
dat ik niet uit weerbarftigheid, niet uit trotsheid en hoogmoed nagelaaten heb voor den trotfen Haman de knieën te buigen ; gaarne hadde ik, om Israël te redden" zijne voeten gekust: maar wat ik deed, dat 13 deed ik, om niet menfchen boven God té 14 eeren, en om dat ik voor niemand, dan voor u, die gij mijn Heer zijt, de knieen buigen wil, en , Wanneer ik ook voor. taan op dezelfde wijze te werk gaa, dan gefchiedt het niet uit hoogmoed. Nu Heere gij Koning, gij God van Abraham, ontferm u over uw volk; want zij hebben onzen ondergang beflooten, en zijn begeerig,
om
grootfte griekfche legerhoofden ontheft. Welke tot de Perfen overgingen, en in ftaat waren, om het ee. heel zinkend Perfisch Rijk weêr op te helpen; weshalven zij dan den Koning liever niet zagen en ee mglijk op een' afftand van het Hof in deszelfs bezol ding waren. Ook ontftaat de moeijelijk om op telos" fen vraag, wat dan Mordochai gedaan heeft, toed hij, bij het einde onzer gefchiedenis, zelf eerfte Staatsdienaar des Konings van Perfie wierd- war* zonder de Afiatifche Kniebuiging mogt hij toch „jet voor hem komen, of de gebruiken van Afic haddén veranderd moeten worden, en dit is nooit gefcbiedwant Alexander vond, bij de verovering des Prrfi* fchen Rijks, nog dezelfde gebruiken, en begeerde zelfs de kniebuiging, doch waartoe zijne Grieken geen lust hadden. w* Jojephus heeft wel dit gebed van Mordochai zo lang niet, maar evenwel een uittrekzel uit het zei ye het welke met het bijvoegzel des griekfchen boeks" m de hoofdzaak overeenkomt, en haait inzonderheid ook de hier gemelde rede voor de gewegerde bZ*. buiging aan, Oudhed: XI, 6° fi gewe,*eKie



54o E S T H E R.
om uw oud erfdeel te vernietigen. Ver» Tg waarloos en vergeet uw uit Egijpten verlost eigendom niet; verhoor mijn gebed, 17 wees uw erfdeel genadig, verander onze droefheid in blrjdfchap, op dat wij u leeven en u liederen zingen, laat de mond der geenen , die u looven, niet ophouden te zijn.
Ook gansch Israël riep uit alle magt, want het zag niets, dan den dood voor Io oogen."
VIJFDE BIJVOEGZEL DES GRIEKSCHEN BOEKS, IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. XIV.
Het gebed van Esther.
6 XIV, -, Ook nam de Koningin Esther, in 1 dien doodsnood, haaren toevlugt tot den
Hee-
Het gebed van Esther beeft, dit kan men niet ontkennen, fraaije en verheven plaatzen, maar even Zo min kan men mede ontkennen, dat het eene vieze denkwijze uitdrukt omtrent allen, die geene jooden zijn. Wat zij vs. 15. 16. zegt, luidt zo, dat men medelijden moet hebben met den Koning, die eene, op deze wijze denkende tot eene Gemaam had gekoozen; het loopt volftrekt aan tegen alle die liefde en tederheid, welke, bij het huwelijk, trek der natuur en wil van God haaren bewerker is: dagten alle joodinnen zo, (doch ,dit doen zij zeker niet, 200 ze niet door opvoeding en verkeerde grond-



V. Bijvoegzel. Cap. XIV. 5*4*
Heere, leide haare pragtige kleederen af, 4trok het kleed van eene boetvaardige en een treurgewaad aan, ftrooidej in plaats van welriekende wateren des trotfen Hofs, ftof en afche op haar hoofd, vernederde zig zeer, en, waar zij anders in vreugde en fierzel had geleeft, daar lagen thans uitgeplukte hairen. Zij bad tot den Hee. 3 re, den God Israëls, en zeide:
Heere, mijn God, onze Koning, gij zijt het alleen, help mij, de verlaatene, . die geene hulpe heeft, danu; wantik zie * niets, dan gevaar voor mij. Heere, ik 5 heb van mijnen vader gehoord, dat gij» Heere, Israël uit alle volken, en onze Voorouders uit alle voorvaderen dezer volken tot een eeuwig eigendom aangenomen, en hen uwe beloften vervuld hebt. Wij hebben wel tegen u gezon- # digd, en gij hebt ons aan onze vijanden óvergegeeven, daarom, om dat wij hunne
beginzels zijn bedorven,) dan ware hij zeer öngeiukkig, die eene joodin trouwde, of wel door list. bedrogen wierd, om ze te trouwen ; want hier komt nog bij, dat Esther, bij eene zorgvuldige verzwijging' van haare joodfche afkomst, in het huwelijksbed des Konings was ingefloopen, van welken zij zo veragtelijk en met zulken afkeer fpreekt.
Ook heeft Jojephtts het gebed van Esther niet zo lang; maar in een uittrekzel., Boek. XI, 6,. ê. inzonderheid het geen vers 13 ftaat, dat God liaar de woorden in den mond mogte geeven, welke den Koning konden behaagen, en zijnen haat tegen d§ vijanden der jooden wenden.
Q



£42 ESTHER.
ne Goden hebben aangebeden. Gij, Hee* re, zijt rechtvaardig: maar nu zijn ze met ^ onze bittere dienstbaarheid niet tevreden , maar leggen hunne handen op de handen hunner Goden, en zweeren, de uitfpraak 9 uwes monds te veranderen, uw erfdeel te vernietigen, den mond der geenen, die Uw lof zingen, te doen verftommen, den luister uwes Tempels en het vuur uwes altaars uit te lesfchen, den mond der Heidenen tot lof der ijdele Goden te openen, en een' Koning, die flegts een mensen is, met eene eeuwige verrukking te bewonderen. Geef uwen fcepter niet aan hen, n
die
vs. 8. /eggen hunne handen op de handen hunner Goden) Dit fchijnt een foortvan eedzweering geweest te ziin : wij 'geeven den anderen bij het belooven de hand ; geeft men die de Godheid , en beioofd men iets, dan zweerd men. En dit is de rede, waarom ik ter verklaaringe, en zweereri, daar bij gevoegd heb, het welke in 't Grieksch niet ftaat.
vs. ii. Geef uwen Jcepter niet aan hen, die Niets zijn) Ik heb met recht overgezet, zo als ik in het grieksch voor mij vond, en dan zijn zij, die Niets zijn, (eigenlijk, die niet zijn,) de Goden der Heidenen, welken God zijnen fcepter, dat is, de heerfchapoij der waereld niet geeven zal.
Doch ik ftaa in twijfel, of het griekfche boek de plaats van het Hebreeuwsch, welke ons thans ontbreekt, juist heeft overgezet. Mogelijk zeide die: geef niet uwen Jlam, dat is, uw volk, aan hen% die niets zijn, dat is, den Heidenen; want dien pleegen de jooden, in laatere boeken, dezen naam te geeven.



V. BijvóegzEL. Cap. XIV. 2%$
die Niets zijn, laat ze niet juichen over onzen val, maar keer hunnen aanfiag tegen hen zei ven, en ftraf er den bewerker van. j a Heere, wees onzer gedagtig, en toon u in den tijd van nood- Geef mij moed, gij J3 Koning der Goden, en Heerfcher over alle Vorften; geef mij het voegelijkfte woord voor den leeuw in den mond, en neig zijn hart tot haat en verdelginge onzes vijands, en der geenen, die het met hem houden: *4 maar verlos ons door uwe hand, en help mij, de verlaatene, welke geen' helper heeft, dan u, Heere. Gij weet alle din-
gen
vs. 13 voor den leeuw) haaren Gemaal, den Koning van Perfie.
vs. 15. Ik heb voorheen reeds gezegd* dat dit niet de algemeene denkwijze der jooden was. Een* onbefneedenen , te trouwen verbood hen Mofes wet niet, maar eeniglijk de huwelijken der Israëliten met Cananiten: ten tijde van Jofephus waren, te Damaskus, de meeste vrouwen der voornaame Heidenen Joodinnen van godsdienst, en op dezelfde wijze vind ook Paulus, in de handelingen der Apostelen, veele voornaame vrouwen van den joodfeiien Godsdienst (godvreezenden worden zij daar geuoemd,) in de griekfche fteden. , Timotheus moeder , aan welke Paulus een zo heerlijk getuigenis geeft, was eene gebooren joodin , en had een onbefneedenen tot een mar}. Handel. XVI. 3. 2 Timotii'. I. 5Doch er waren ook ijveraars onder de Jooden, welke door hunne lesfen den haat tegen alle onbefr.cedenen diép inprentten, en zulk een huwelijk wel niet eigenlijk voor zonde, (daarvoor houdt het Esther zelfs niet,) maar riogthans voor iets zeer affceerig hielden. Bij de Zedekunde ware zo veel aanftootelijk niet, wanneer zij het huwelijk met een Vreemden tenèeQ 2 ne-



U4 E S T H E R.
fen; gij weet, dat ik de heerlijkheid der leidenen haate, en het huwelijksbed der onbefneedenen en eiken vreemdeling ver- foefje; gij weet mijnen nood, en dat dit 16 teken van grootsheid, het welk ik op mijn hoofd moet draagen, wanneer ik in het openbaar verfchijne, mij een walg is; ik verfoeij het als een verontreinigd kleed, en draag het nooit, wanneer ik voor mij zeive in ftilte ben. Van Hamans tafel heeft 17 uwe maagd niet gegeeten, des Konings tafel niet voor heerlijk gehouden, geen offerwijn geproefd: zij heeft van dien dag ig af, dat zij hierheen gebragt is, tot op den tegenwoordigen, geene vreugde gehad, dan u, Heere! Gij God van Abraham, God, die over alles heerscht, verhoor het ^
roe«
'Bemaal verbood,dan wanneer zij het toeftaat, en dan egter de waare huwelijks- liefde, dit gebod van God en de natuur, hindert; welke ook Esther jegens haaien Achaschverosch, indien zij werklijk zo bad, bezwaarlijk konde hebben.
vs. 16. dit teken van grootsheid] deze Kroon, Welke zij op het hoofd droeg.
vs. 17. Dit is de plaats des boeks, welke ons zegt, hoe Esther, zonder krenking van haar Geweeten, hebbe kunnen worden en blijven, wat ze tot dus verre geweest is, Koningin: zij beefr geene onreine, den Jooden verboden fpijzen gegeeten. In liet Hebreeuwfche boek is dit nergens aangeroerd, poe het voor 't overige mogelijk was, dat zij zig van alle onreine fpijzen onthield, zonder al vroeg als eene gebooren joodin ontdekt te worden, heeft de fchrijver nier opgetekend.
offerwijn) Zie de aanmerking op Daniël I. i.



VL Bijvoegzel. Cap. XV. 24*7
roepen der geenen, die hoopeloos zijn; red ze uit de hand der arglistigen, red mij uit mijne benaauwdheid.'*
ZESDE BIJVOEGZEL VAN HET GRIEKSCHB BOEK, VOLGENS DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap.XV.4—19.
xv:
„ Op den derden dag, naa het geëindigd 4 gebed, leide zij de kleederen af, welke zij bij haaren Eerdienst aangehad had, en trok haare ftaatskleederen aan , in dewelke zij zeer luisterrijk was, riep God , den alge- > meenen helper van allen, wiens Voorzienigheid over allen gaat, aan, nam twee Kamerjuffers mede; op de ééne leunde zij, als o uit gemak, de andere volgde, en droeg haar den fleep na. Zij had een' blos, die haare j fchoonheiddegrootfte bevalligheid bijzectede, haar aangezigt was helder, en verwek- $ te liefde, maar het hart was van vrees beklemd. Zo ging zij door de Voorpoorten, $ en ftelde zig voor den Koning. Deze zat
op
Dit bijvoegzel maakt de gefchiedenis rog eenigains waarfchijnlijker, dan zij in het Hebreeuwrche bock is : inmiddels heeft het eenigen ;ook zeer aan. gedaan, die het gebruiken, om de bevreesde nadedering der geloovige ziele tot Christus af te beelden.
Gok dit bijvoegzel heeft Josephos &XJ. 6,<?f Q3



246* Ë S T H E R.
op zijnen Koninglijken Throon in zijne pragtigfte kleeding, overal met goud en edelge» fleenten bedekt, het welke hem een Wezen gaf, dat vrees en fchrik inboezemde. In 10 den grootften toorn hefte hij zijn aangezigt op.,. het welk vuurig en gloeijend uitzag : de Kqningin zonk neder, verbleekte, be. gon flaauw te worden, en leunde met haar hoofd op de Kamerjuffer, die vooraf ging. J Maar God veranderde het hart des Konings s i in enkel goedigheid , die " fprong beangst van den Throon, nam ze in zijne Armen, tot dat zij weêr tot haar zelve kwam, fprak ze vriendelijk aan, troostte haar , V:n zeide: wat fchorr. u, Esther? ik ben 12, uw broeder! zij goeds moeds, gij zult niet
Herven, ons gebod is algemeen i 3
kom hier. Daarop nam hij den gouden- 14 fcepter, leide hem Esther op den hals, kuste
W..10.J Hoe de Koning, op het zien van zijne Getnaalin, zo toornig konde worden, is moeijelijk 'te ^ zeggen: maar bij Achaschverosch of Artaxerxes, hoe hij ook genoemd moge worden, zijn bijkans alle bedrijven onbegrijpelijk , en wijken van het gewoon menfchen - verftand af.
vs. 13. ons gebod is a/gemeen] Naa deze woorden moet, in den Griekfchcu text, iets uitgelaaten iijri. ' De Latijnfche Overzetting vult het aan, (de pverzetter las hei ook vermoedelijk in zijn grieksch Exemplaar,) maar het gaat u niet aan. En dergelijk iets las ook Josephus in hetzyne: het gebod'zif'den onderdaanen gegeeven, maar zij, die, hem gelijk,, Koningin was, behoeve niet te vreezen. J



Cap. V, 44?
te haar, en zeide : fpreek toch! Zij ant- *5 woordde: Heere, gij zag mij als een Engel Gods uit, en ik verfchrikte voor uwe Ma- ™ iefteit, want gij boezemt ontroering in, eö / uw aangezigt is vol fchoonheid. Terwijl 18 zij dit nog fprak, viel zij in flaauwte; de Koning verfchrikte, en alle Bedienden *X troostten haar."
Cap. V.
Esther verkloekt zig , om na den Koning te zaan, maar ftelt nog geen verder verzoek %oor,dan dat de Koning en Haman bi] haar op een gastmaal mogten komen.
V,
Op den derden dag trok Esther haare Ko- i r ning-
Bii dit Capittel is het zonderlingfte, dat de b\) Es*h/r te'east genoodde Haman nog gansch niet weet, dat Zij eene joodin, en Mordocha, van haare maagKis Voor eerst, hoe was het moge yk, dat eene loodin, welke niets, dat onrein » , eeten mogt, fn anderszins zo veele Levitifche wetten moest onderhouden, zoo ze anders naauwgezer was, zo lanil haren onbekend bleef? Voords was zy, u.t het huis- van Mordochai, haaren opvoeder, in het HaJam genomen : uit het Koningl.jk Paleis had zy Mordochai kleederen gezonden, om ze aan te trekken • zij had door Gefneedenen na de rede van zijne weeklagt laaten verneemen; zijn antwoord , het '■welk haar de Gefneedene overbragt, behelsde duidelijk, 4¥ ztf eene Joodin, en in het huis van Aftj-



'44* E S T H E R.
nmglijke Kleederen aan, ftelde zig in het bmnenfte voorhof voor het Paleis, daar de Koning m het Paleis, tegen over de poor* op zijnen Koninglijken Throon zat. • 1 oen nu de Koning de Koningin Esther in het * voorhof zag ftaan, wierd hij genadig iegens haar gezind, en ftrekte den gouden fcepter na haar uit; Esther naderde, en raakte het ipits des fcepters aan. De Koning zeide * tot haar: wat is u, Koningin Esther ? wat is uw verzoek? al ging dit zelfs tot de helft des Rijks, het zal u gegeeven worden. Es- 4 ther antwoordde : indien het den Koning behaagde, zo kome de Koning met Haman, heden, tot den maaltijd, dien ik voor hem bereid hebbe. De Koning beval, Haman 5
ifrshai was opgevoed; zij had, en zij niet alleen maai- ook haare vrouwelijke Bedienden, wegens het ongeluk, dat de Jooden hadden te wagten, drie da. gen gevast, en dat wel in die zelfde drie dagen dat de Jooden in de ganfche ftad vastten en badende was het mogelijk, vraagd men, dat dit alles' Haman onbekend bleef.? dat hij zig over de, door Esther-hem beweezen Eere zo hartelijk verheugt, èn bij het heen gaan er gansch niet aan denkt, dat Mordochai over wiens ongebogen knie hij zo boos is , haar Nabeftaande zij , ten minften dat zij eene
joodin was, even als hij een food? Dit weete
ik niet te beantwoorden. "
vs. 2.] Het Hebreeuwfche boek heeft hier het eenigzins onwaarfchijnlijk verhaal niet,'raakende des Konings grooten toorn , en Esthers flaauwte , waarvan anders het voorgaande zesde Bijvoegzel. •ós. 10. gewag maakt. ' ■ y " *
f? Hier vind men veele dingen naar de
Psr«



Gap. V. *4d
ijlings te roepen, op dat hij den wensch der koningin vervulde, en zo kwamen de Koning en Haman tot den, door Esther bereiden maaltijd. Onder het drinken zeide de $ Koning tot Esther: wat is uwe bede? zi} zal u gegeeven worden! wat is uw wensch, hij zal vervuld worden , al ware het de helft des Rijks. Mijne bede? antwoordde 7 Esther, en mijn wensch? Indien ik de ge & nade des Konings hebbe, en het den Koning gelieft, mijnen wensch en mijne bede te vervullen, zo kome de Koning met Haman tot een' maaltijd, welken ik morgen aanregten wil, en morgen zal ik het bevel des Konings volbrengen.
Haman ging op dien dag zeer vergenoegd 9 en vrolijk uit de gastkamer, doch toen hij Mordochai in de poorte van het Paleis zag,
wel-
Perjifc&e. gebruiken: de maaltijd Was juist de tfjd^ dat Koninginnen mogten verzoeken, zonder ligt een weigerend antwoord te verwagten, en wel van de? Koningen in wonderlijke beden verhoord «ijn , om dat deze zig ontzagen, haar iets te weigeren.
flj.Q.j Mordochai gaat hier nog een' ftap verder, ■en ftaat niet eens voor den eerften Staatsdienaar des' Konings van Perfie op. Dit had hij ook voorheen •wel niet gedaan, maar zo duidelijk, als hier, was liet niet verhaald.
Ia de poort van het Paleis] Is bij de Oosterfcheri, wat wij het Hof des Konings noemen, en zo heb ik het vs. 13. overgezet: maar hier, alwaar hij* hem aan eene zekere plaats van het Paleis gezien moet hebben, naar alle gedagten, in de poort, bij het •uitgaan, heb ik het letterlijk behouden.
«5



25o ESTHER.
welke niet voor hem opftond, en zig niet bewoog, wierd hij vol coorn, maar hrj be- 10 dwong zig, ging na huis, en liet zijne vrien den, en Seresch zijne vrouw roepen ; dezen 11 verhaalde hij van zij' en grooten rijkdom , hoe veele zoonen hij hadde, en hoe hoog de Koning hem verheven, en hem den rang boven alle Vorften en Koninglijke Bedienven gegeeven hadde; ja dat de Koningin Es- 12 ther niemand met den Koning tot den maaltijd, door haar bereid, tegen morgen was genoodigd, dan hij. Doch dit alles, 13 voer hij voort , is mij niet genoeg , zo lang als ik nog den Jood Mordochai aan het Hof des Konings zie. Zijne vrouw, Se- 14 resch, zekte, en alle zijne vrienden gaven hunne totftemniing, dat . hij een kruis van vijftig Ellen hoog zoude opregten laaien, d>jn volgenden morgen den Koning zeggen, dat men Mordochai daar aan mogt hangen, en dan vrolijk met den Koning aan tafel gaan. Die voorllag geviel Haman, en het kruis wierd opgeregt.
Cap,
vs. 11. hoe veele zoonen hij hadde'] Dit is zeker een eenige vs zonderling verhaal .waar mede Haman zijne eigen vrouw onderhoudt: en om de zaak nog onwaarfch jnlijker tc maaken, zo voegt er*de Chaldeeü 'ficheoverzetting bij, 208 zoonen, welke voof hem heen liepen, 10 die Legerhoofden, en één, ioelke Gehetmfchrijver was.
. Doch 'leze tegenwerping'vervalt, wanneer men het Brtekj'che boek volgt, het welk deze woorden uit» laat. •



2JI
Cap. VI.
De Koning 'denkt aan Mordochais verdienfle en deszelfs ontdekking eener zamenzwe-eringe; ter helooninge daarvan moet Haman. • hem op des Konings paard, en in een Koninglijk kleed door de pad leiden.
VI
pj . - . ' r a q -r
In den volgenden nacht kon de Koning L niet flaapen, beval de gefchiedboeken te 1 brengen, èn liet ze zig voorleezen , en daar vond hij opgetekend, dat de twee Gefneedenen en Deurwagters des Konings, Begthana en Theresch, voorhadden, de hand aan den Koning Achaschverosch te Haan, en dat Mordochai dit ontdekt hadde. De 3
Ko.
Vs. i 2.] Menig een mogt het wel wat onwaarfchiiniiik voorkomen, dat de Koning, welke met flaapen kan, zig, voor tijdkorting, de gefchiedboeken ziiner eigen regeeringe laat voorleezen: leerzaam konde het wel voor menige Vorften zijn, en nagedagten bh'hen veröorzaaken, indiende gefchiedenis vrijmoedis;, trouw en volledig opgetekend ware; maar tot een gefprek bij een llaapeloozen nacht fchijnt de eigen
gefchiedenis, geen goed leesboek te zijn, D&
is eene tegenwerping tegen het boek Esther: wat ïK er mogelijk op wist te antwoorden , is dit: in een zo trroot Rijk, als het Perfifche, weet de Koning ze ft niet degehêele gefchiedenis, vooral wanneer hij, als, de onze, door Staatsdienaaren regeert; daar konden hem dus, in eene voorgelaezen gefchiedenis zijner eiiren regeering, veele dingen nieuw zijn. j, . ■ «f Deze vraag des Konings is het verftandigfte 0 woord,



252 E S T H E R.
Koning vraagde: wat voor belooning erf Eere heeft Mordochai daarvoor gekreegen? Zijne Bedienden antwoordden,er ware niets 4 gedaan ! De Koning vraagde : wie in het, voorhof ware? juist trad Haman in het buiten voorhof van het Paleis, om den Koning voor te draagen, dat Mordochai aan het kruis zoude gehangen worden, het welke bij had laaten opregten, De Bedienden zei- 5 den den Koning, dat Haman in het voorhof wagtte \ de Koning gelastte , dat hij binnen zoude komen. Haman kwam, en 6* de Koning zeide tot hem: indien de Koning lust hadde, iemand Eere aan te doen, wat moeite men dien man doen? Haman dagt, de Koning zoude niemand meerder Eere willen bewijzen, dan hem, en zeide: in- 7 dien de Koning iemand, gaarne, heel groote Eer bewijzen wildet dan brenge men het g
Ko»
woord, dat uit zijn mond kwam; en daarbij nog een ■woord, bet welk zelden in den mond der Koningen komt. Hier ziet toch Achaschverosch beter uit, dan veele Koningen, in welken zulk eene gedagte niet op. komt.
vs,4. wie in het voorhof 'ware?] Dat is, of niet iemand van zijne Bedienden in het buiten voorhof ware, welken hij konde binnen laateu roepen, en na iets vraagen.
ts.5. in het voorhof wagtte] Het fchijnt; dat ook Haman niet ongeroepen uit het buiten- in het binnenvoorhof mogte gaan.
vs 8-] Om dit vers beter te verftaan, moet men Weeten, dat de Perfifche Koningen, bij het aanvaarden hunner regeeringe, te paard verfche^nes, endaa de Kroon opaetteden.



Cap. VI. *sg
Koninglijke kleed, bet welk de Koning aan. gehad heeft, en het paard, waarop hij was gezeeten, toen hij gekroond wierd, geeve 9 kleed en paard aan éénen van des Konings voornaamfte Vorften, om het dien man aan te trekken, welken de Koning gaarne wileeren, en hem op dat paard te zetten, op dat hij door dehoofdftraaten der ftad rijde ; daar bij worde voor hem uitgeroepen: zo word dien man gedaan, welken de Koning Eere bewijzen wil. De Koning zeide 10 tot Haman: neem fchielijk kleed en paard, zo als gij gezegd hebt, en doe dit alles den Jood Mordochai, die aan mijn Hof is, zonder iets daarvan na te laaten. Haman nam 11 kleed en paard, deed Mordochai het kleed aan, en leide hem, op het paard, door de hoofdftraaten der ftad, met de uitroeping
voor
vs. io. den Jood Mordochai] Een heel onbegrijpelijk woord in den mond des Konings, doch het welke niet flegts in alle Hebreeuwfchehandfchriften, maar ook in het Griekfche boek ftaat. Wat denkt dan de JKoning daarbij? Weet hij, dat Mordochai een Jood is? Heeft hij vergeeten, dat alle Jooden ten ondergang beftemd zijn ? dat hij ze daarënboven aan Haman zonder onderzoek heeft overgegeeven ? Is hij zo zwak van geheugen, daar hij zijnen lieveling en zeermagtigen Staatsdienaar voor zig ziet, dat hij er niet eens aan denkt, dat hij de Jooden aan hem ter plonderinge en tot den dood had overgegeeven ? en dat hij, hem daarbij nog in hetaangezigt zegt.de man, welken hij zo rond moet leiden, zij een Jood? Zeer, zeer 2wak en een vouw dig moet Achaschverosch ireest zijn.



254 ESTHER.
voor hem heen: zo word dien man gedaan, welken de Koning Eere bewijzen wil; bragt 13 hem weder tot de poort van het Koninglijk Paleis terug, haastte zig, bedroefd en met ei.n bedekt aangezigt, na zijn huis, en verhaalde alles, wat hem wedervaren was, aan Seresch zijne vrouw, en aan alle zijne vertrouwde vrienden. Zijne fchranderfte raadgeevers, en Seresch zijne vrouw, zeiden: is Mordochai, voor welken gij begonnen hebt te vallen, van Joodfche afkomst, dan zult gij niets tegen hem uitregten, maar ten eenemaal vallen. Toen zij nog fpraken , ï4 kwamen de Gefneedenen des Konings, en zeiden, Haman moeste zig haasten, en tot den , door Esther bereiden maaltijd komen.
Cap.
vs. 13.] Het fchijnt, dat zij zig de Jooden voordellen als een volk, het welk de Godheid onder haare bijzondere befcherming had genomen, en niet Iaat bezwijken.



25*
Cap. VIL
' De Koning is, voor de tweede maal, hij Esther te gast, zij draagt haare geheele lede voor, en Haman word ten dood veroordeeld.
VII.
De Koning en Haman kwamen dan op het i gastmaal van de Koningin Esther. De Ko 2 ning zeide, op dien tweeden dag, nog eens tot Esther : wat is uwe bede , Koningin Esther? zij zal u gegeeven worden! wat is uw wensch ? hij zal vervuld worden, al ware het de helft des Rijks. De Koningin Es- 3 ther antwoordde : indien ik des Konings gunst hebbe , en het den Koning gelieft, zo worde mij, op mijne bede, mijn leeven, en op mijn' wensch mijn volk het leeven gefchonken ! Want wij alle, ik en mijn volk, 4 ziin verkogt, alle om te llerven, des doods
J te
vs 3—6.] De verhaaler heeft.hier ten minften iets. uitgelaaten, zonder het welke de Koning niets van dit alles konde verftaan. Est her moet hem gezégd hebben, wat hij voorheen n et wist, dat zij eene Joodin was. Daarbij is het toch iets zonderling, dat de Koning z"g in het geheel niet te binnen brengt , welk volk hij, zoMer-eenig onderzoek, ten verderve overgegeevcn heeft, ja zelfs niet weet, wie de. vijand zij, tot dat Haman genoemd word.
vs. 4. zo deed de vijand den Koning geen fchade] Om hem een geheel volk onderdaanen, het welk wel uit millioenen mogt beftaan , te beneemen.
De



25$ E S T H E R.
te zijn, en geheel verdelgd te worden. Waren wij flegts tot lijféigenfchap verkogt, dan wilde ik zwijgen; want zo deed toch de vijand den Koning geen fchade. De 5 Koning Achaschverosch zeide tot de Koningin Esther: en wie is het? en waar is hij, die zo iets zelfs maar in de gedagten durfde neemen? Esther zeide: die vijand en 6 tegenpartij is deze booze Haman !
Haman verfchrikte voor den Koning en de Koningin. De Koning ftond, in toorn, 7 Van den wijn op, ging in den binnen-hof, en Haman bleef voor de Koningin Esther ftaan, en bad om zijn Leeven ; want hij zag, dat iets hards door den Koning over hem befiooten was. Toen de Koning uit 8
den
De woorden van Ësthèr zeggen zeer veel van trouw en onderdaanigheid aan den Koning, bijkans iets meer, dan bij den besten onderdaan waarheid zijn kan: want de eigen behoudenis gaat toch boven alle andere pligten, en het volk, de millioenen, die het uitmaakt; zijn niet om des Konings wille, maar de Koning om des volks wille. Maar mogten de ftukken in Esther egt zijn, haar gebed, waarin haar het bed des Konings, de Kroon, en elk vreemdeling een grouwel is; dan kan, het geen zij hier zegt, onmogelijk , haare waare meening des harte zijn , maar zfj is — eene fchoone huichelaarfter.
vs- 7. van den wi]ri) Het fchijnt, dat hij dien, naar de wijze der Perfen, rijklijk had gedronken, ■en die vermeerderde zijnen toorn.
vs.S. op dat bed] De Perfen zaten, bij het eeteh; nietop ftoelen, maar lagen op kleine bedden: wanneer nu Haman een voetval voor de Koningin deed, zo Jagt dit de beichonken, en toornig binnen komende
Ko.



C a Pi VIL, 257
den binnen-hof in de eetzaal terug kwam, lag Haman op dat bed , waarop de Koningin zat; de Koning zeidë: wil hij zelfs de Koningin in mijn huis onteeren ? Naauwlijks was dit woord uit des Konings mond gegaan,of de omftaanders bedekten Hamans aangezigt, en Harbona, één der Gefneede. 9 nenj welke bij den Koning de opwagting hadden, zeide: daar ftaat reeds een kruis, vijftig ellen hoog, bij Hamans huis , aan het welke Mordochai, die ten besten des Konings had gefproken , gehangen zoude worden. De Koning beval, Haman zelf daaraan te hangen. Haman wierd dus aan 16 het kruis gehangen, hec welke hij voor Mordochai had laaten maaken, en des Konings toorn wierd geftild.
Cap.
Koning op eene wonderlijke wijze uit; velt, zonder1 eenig onderzoek , en in zijne befchonkenheid, eert. doodvonnis, en het word aanftonds voltrokken. Gode zij dank! dat wij geene Achaschverofche of Artaxerxen hebben, die ons, op deze wijze, aanftonds, van een gastmaal tot het kruis kunnen veröordeelen ^ zonder dat iemand onderzoekt, of wij fchuldig zijn. Hoe veel kwaad Haman ook gedaan moge hebben; (alhoewel de Koning aan het hoofdbedrijf, het bevel • de*- uitrooijingfe des ganfehen Joodfcheh volks, een zelfd aandeel met hem had,) hij fterft evenwel zonder onderzoek, naa een glas wijn, en dat ware toch. onregtmaatig: en Esther moest ten minften gezegd hebben, dat Haman haar alleen om zijn leeveit gebeden hadde.
r



*Ü Ë S $ H E TL
Ca*. VIII. i-rS.
Mordochai word eerfte Staatsdienaar des Ko* nings in Hamans plaats, en vaardigt, onder des Konings zegel, een bevel af, dat de Jooden, op den, tot hunnen ondergang befiemden dag , zig niet alleen verweer en, maar ook hunne vijanden met vrouw en kinderen dooden enplondeten mogen.
VIII.
Op dien dag fchonk de Koning Achasch- i verosch de Koningin Esther het Paleis van Haman, den vijand der Jooden; en Mordochai kwam voor den Koning, om dat Esther den Koning gezegd had , hoe na hij haar bellond. De Koning trok zijnen ring 2 met het zegel af, welken hij van Haman terug genomen had, en gaf hem Mordochai: maar Esther ftelde Mordochai over Hamans paleis. Maar nu agtervolgde Esther haare 3 voorfpraak bij den Koning, naa dat zij hem te voet gevallen was, weende en bad, om
het
vs. 1. Mordochai kwam voor den Koning] Tot dus verre was hij wel in 's Konings dienst geweest, doch zonder den Koning ooit te hebben gefproken, tot welken de voornaamfte Bedienden eeniglijk den toegang hadden.
vs. 3. Esther (lelde Mordochai over Hamans Paleis] Betrok Esther zelve dit Paleis; dan kreeg Mordochai hierdoor eene voornaame Heftedtening, tij de Koningin.



Cap. VIII.
het ongeluk, het welk Haman, uit het geflacht van Agag, voor de Jooden bereid had, af te wenden. De Koning ftrekte den 4 gouden fcepter na Esther uit; toen ftond Esther op, en zeide, nu ftaande, tot den Koning: indien het den Koning behaagt, 5 en ik bij hem in gunfte ftaa; indien de voorflag hem regt dunkt, en hij mij lief heeftj dan worde het Ediéi fchriftelijk herroepen» het welk toch eeniglijk de gedagte van Haman , den zoon van Hammedatha, uit het geflacht van Agag behelst, waarin hij beval, alle Jooden in alle Provinciën des Konings te verdelgen. Want hoe kan ik het 6 ongeluk, het welk mijn volk zal treffen, als den ondergang mijnes geflachts aanzien? Hierop zeide de Koning Achaschverosch j tot de Koningin Esther, en tot den Jood Mordochai: Hamans Paleis heb ik aan Esther gefchonken ■> en hem zelv' aan het kruis laaten hangen, om dat hij de hand tegen de Jooden heeft uitgeftrekt: fchrijft gij nu zei- g ven nopens de Jooden, in den naam des Konings, wat u belieft, en verzegelt het met het Koninglijke zegel, want, wat in den naam des Konings gefchreevenj en met
zijn
vs. 5. dan worde het Edi& fchriftelijk [herroepen] Dit ware de redelijkfte eisch; maar, dewijl Edicten, volgens de wetten der Meden en Perfen. onherroepelijk waren , zo word, vervolgens, door Mordochai een veel ftrenger middel tot veiligheid der; Jooden gekoozen.
ü 3



26V E S T H E R.
zijn zegel verzegeld is, dat kan niet herroem pen worden. Nu wierden de Schrijvers des 9 Konings geroepen , op den drie en twintigften der derde maand, welke Sivan genoemd word , en zij fchreeven, wat Mordochai beval, aan de Jooden, Stadhouders, Landvoogden , en Beftierders der Provinciën, in de honderd zeven en twintig Provinciën van Indie af tot aan Ethiopië, inde fchrift en taal van elk land en elke Provincie , als mede aan de Jooden in hunne fchrift en taal. Dit fchreef hij in den naam des Ko- 1 nings Achaschverosch, verzegelde het met het Koninglijke zegel, en zond door loopers, te paard, en op muilezels, vanmer-
rijën
vs. io. te paard] Hier ftaan twee naamen van paarden, als van 'elkander onderfcheiden; maar, om dat men het onderfcheid niet bepaald weet, zo heb ik het ook niet kenbaar kunnen maaken, en flegts éénen algemeenen naam gezet.
Muilezels , va» merrijën geteeld] Zonder mij in het ongegrond bevonden zeggen der Ouden in te laaten, het welke men, gemeenlijk, bij de Uitleggers dezer plaatze, zelfs de beste, leest, ik wil eeniglijk dat geen zeggen, wat ik van kenners der muilezel-fokkerij, die in Italië geweest zijn, heb gehoord. Is de moeder des muilezels eene ezelin; dan valt hij veel kleiner: is zij eene merrije; dan valt hij grooter, kan daarom ook grootere fchreden doen , en loopt fneller.
Men ziet we!, dat de Schrijver heeft willen zeggen; het bevel zij zo fchielijk, als mogelijk was, door de Couriers afgezonden, ten einde het ook aan de uiterfte grenzen des Perftfchen Rijks vóór den beflisfendendag mogte aankomen. Maar dan ontftaat weder de vraag , vooreerst , of hiertoe zulk een haast noodig was?
want



Cap. VIII. &6*r
rijen geteeld, het Edict, van dezen inhoud, dat de Koning den Jooden in alle fteden ÏJ5
toe-
want de uiterfte grens des Perfifchen Rijks legt van de Hoofdflad, ja ik wil nog wel meer zeggen, van da andere uiterfte grens, niet zo verre af, dat een Courier eenigen haast moest maaken, om in negen maanden daar aan te komen: (waarlijk elk middelmaatig Bode te voet zoude dezen weg, met gemak, in nv'nder, dan liegen maanden afleggen) i ten anderen, waarom bij den grooten haast iri het afzenden van het bevel, deszelfs afvaardiging zo lang als tot op den 2%/len dag der derde maand is uitgefteld, daar toch Haman reeds in het midden der eerfte maand van kant was > Ook is dit zonderling, dat juist alles bijna op den ï^den der eerfte, derde en twaalfde maand valt : op den i$den der twaalfde maand zullen de Jooden uitgerooid worden, of, naar het .tweede Edict, zig mogen verweeren; op den i iden der eerfte maand word Hamans Edict afgevaardigd, op den drie en twintigften der derde maand het daar tegen overftaande van Mordochai.
vs. n. dat de Koning —- toe ftond, zig te vergaderen, hun leeven te verdedigen] Hier ontftaat nu weder de vraag: waren zij fterk genoeg hiertoe» dan zouden zij het immers, natuurlijker'wijze, zelfs zonder gegeeven verlof gedaan hebben! maar waren zijniet fterk genoeg, waren de handen hunner vijanden, die het eerfte Edict nakwamen, de meeste, wat •baat hen het Koninglijk verlof van de, buiten dat elk* mensch. die vuiften heeft, en niet door de Overheid befchermd word, volgens het recht der natuur toegeflaane zelfverdediging? — Eerder zoude men hier verwagt hebben, dat hen de vlugt voor een tijd lang aangeraaden, of naar de gebruiken der oude volken eene Vrijplaats aangeweezen, en den beampten bevel gegeeven zijn, om ze in het vlieden buiten het land pf tot vrijplaatzen niet te hinderen. Wanneer zij dan toch'ook flegts in het land uit meerdere fteden in ééne <tad gevloden waren, alwaar mogelijk de inwooners > R ? niet



i6z ESTHER.
toeftond, zig te vergaderen, hun Leeven te verdedigen, en allen van alle Volken en Provinciën, die zig vrjandlijk tegen hen gedroegen, te dooden, te vermoorden, te verdelgen, met vrouwen en kinderen, en hunne huizen te pionderen : dit zoude in 1 alle Provinciën des Konings Achaschverosch op éénen daggefchieden,op den dertienden
der
niet vijandig tegen hen gezind waren. Maar niets van dit alles, wat wij konden verwagten, gefchiedt.
allen, die zig vijandlijk tegen hem gedroegen! Doch dit moesten immers volgens het eerfte,niet herroepen, Eüct van Haman, alle onderdaanen des Konings doen, zij moesten ze dooden en van kant hellen! Beide onherroepelijke Edicten belasten dus het ijslijkfte, wat ooit gehoord is, (doch niet eens onder het gebied van eenigen Tijran!) dat alle getrouwe onderdaanen een onder hen woonend volk aanvallen, en nitrooijen zullen, en dat dit volk zig niet alleen verweeren, maar ook aan hen, die het eerfte Edict nakomen, wraak oefenen zal, ja niet alleen aan hen, maar ook aan hunne vrouwen en kinderen: kortom, een algemeen bloedbad, een werklijk wild dierengevecht van menfchen. —- Heeft Mordochai des Konings zegel zo gebruikt? Zekerlijk hadde Achaschverosch zijn zegel en met hetzelve geheele volken, niet zo volftrekt aan de magt en willekeur van een Staatsdienaar moeten overgeeven; hij is de uiterst zwakke en geregeerde Koning, voor de onderdaanen even zo flegt, als eenTijran; maarden het zegel misbruikende Mor doehas, hoe zal ik dien ontfchuldigen? Dit is de tegenwerping, vooral daar Mordochai, in deze geheele gefchiedenis, de Gunfteling der Voorzienigheid fchijnt te weezen. Tot een antwoord weete ik niets te zeggen, ten ware dit onvoldoende: dat ook gelukkige Ondeugenden en Tijrannen, volgens voor ons verborgene oorzaaken, als Gunftelingen der Voorzienigheid verfebijnen.



Cap. VIII. téj
der twaalfde maand, die Adar heet. Kopij, lS des briefs, waardoor het bevel in alle Provinciën bekend gemaakt wierd, open aan alle volken gezonden , en dat de Jooden, op dien dag gereed moesten zijn, om wraak aan hunne vijanden te oefenen.
zeven*
vs. 13. Kopij des briefs enz.} Hier moest men nu, «aar het geen men in het boek van Esra gewoon is, Wanneer dit woord voorafgaat, het geheele Edict verwagten: doch dit ftaat niet in het Hebreeuwfche boek, maar eeniglijk in het Griekfche, uit het welke ik het ■vervolgens plaatze.' Zeker moet, voor dezen, ook in het Hebreeuwfche een Edict geftaan hebben; maar of het *t zelfde was, dat wij in het Griekfche vinden, kan ik ao veel te minder zeggen, als de Griekfche fchrijfwij•se hier van de geene, waaraan men andersin dengnefcfchen Bijbel'gewoon is, ja Zelfs van de, in die Capittelen van het boek Esther, die het Griekfche boek uit Set Hebreeuwfche heeft, zo zeer en oogfchijnlijk verfchilt. Dit gaat zo verre, dat ik voor de vuist bekerjlie, dat iemand, die het Grieksch niet eeniglijk volgens liet Nieuwe Testament, maar volgens de 70 Overzet«ers geleerd hadde, en het prompt laze, maar anders inet de ongewijde Schrijveren der Grieken niet bekend ware, hier geftadig een woordenboek zoude moeten cpfiaan, en dan nog eenige moeite in de samenvoeging der woorden vinden: ja zo zelfs word hij, die de 70 Overzetters en ongewijde Schrijvers heeft geleezen, gomwijlen gedrongen , om een woordenboek op te flaan, en vindt erhethem onbekende, gezogre woord in het geheel niet in. Dit is ten minften driemaal mijn geval geweest. Ook ziet men u't dit geheel Edict «iet, dat het uit het Hebreeuwsch overgezet is. Dit $jles z(Jn aeker zonderlinge verfchijnzels.
R4



%H Esther.
ZEVENDE BIJVOEGZEL VAN HET GRIEKSCH2 BOEI-;, IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, C*p.. XVI.
Koninglijk Edict ten beste der Jooden door Mordochai opgefteld.
„ ue rvopij des tdiêts is, als volgt; i De groote Koning Artaxerxes' laat den
je-
Nopens de groote'verfcheidenheid van het Grieksch dat wij hier vinden, van al het andere in den erieE fchen Bijbel heb ik reeds gewag gemaakt. Dit kon alleszins het bijvoegzel verdagt maaken hoe zeer men, zelfs naar de woorden van het Hebreeuwfche boek , hier eene Kopij van het KonirXiik Pdici moeste verwagtsn. ° J
Jofephus, op welken het bij de geheele Vraajr 2o veel aankomt, las het zeker , en hield het voor H&ï ™et ,dan m eenigzins verftaanbaarer. en gemak» ]ijker Grieksch zer hij het over.
Het Ediö, zo als het hier wordopgegeeven, komt .
^J%tTr Z°-V00r' 3lS °fr,het " vaden Koning van Per/u, niet van een Perfiaa», maar van Mort 4ochai opgefteld ware. Zeer veel gezond verftand
SS SJSi* :n' «wpraan Vorften en Koningen wel bil i,k moesten denken; maakt nog de
aanmerking by éen vers, dat de Markgraaf Van Metsfn bijsans zo iets gezegd hebbe.) het ipreekt mede van God, den eenigen waaren God, volkomen in den toon van den joodfehen Godsdienst, of de wpe, verftandige Wijsgeerte; gansch geen heidensch woord of dwaasheid i« 'er in gemengd* maar het is iets meerder biecht, demoedige berouw Mebbende biecht en belijdenis, dan voor een Edict
W, ??n zo grooten Monarch kmogte voegen, (ten
min.



VIL Bijvoegzel. Cap. XVI. a5|
■minden naar onze denkwijze,) ja wel meer, dan nuttig ware; want zo veel biecht en belijdenis der misdagen kan bij de onderdaanen eene nadeelige Werking hebben. Wij zouden de belijdenis liever zq opgefteld hebben: „ Haman heeft ons misleid, en „ het hem toe betrouwde zegel tot iets misbruikt, „ het welke wij ten uiterfien afkeuren. „ Dan had het meerder verdienfte, en minder gevaar van nadeelige gevolgen.
Maar eene andere zaak loopt in dit Edict van Mordochai, het welke hij, buiten verdere kennis des .Konings, enkel naar de hem daartoe gegeeven volmagt, wat hij ook moge fchrijven, onder het hem toebetrouwde zegel des Konings afvaardigt, fterkstin het oog. Hamank niet alleen een boos mensoh, de
. ergfte onreebtvaardigfte vijand der jooden, (daartegen ware wel niets in te brengen,) maar ook een volftrekt verraader omtrent den Koning; die aan het vloekge* lpan dér Gefueedenen deel nam, en de Kroon op de Macedoniërs naar het fchijnt, op zijn eigen hoofil zogt te brengen. Hier moet nu een denkend leezer alleszins de vraag doen: hoe konde Mordochai Weeten, want hij in des Konings naam en onder deszelfs zegel zo duidelijk zegt ? Geheel iets anders is het, als een privaat perzoon, als gefchiedfehrijver, eene gedagte of een argwaan omtrent iemands oogmerken uiten, en, in een Koninglijk Edift van iemand, die geftraft, gekruizigd is, fpreeken. Dit laafte mag niet zonder Acten of verhoor gefchieden. Haman nu was, zonder verder verhoor, aanftonds van de tafel, op bevel van den niet volkomen nugteren, en
-fcijkans in geen verhaald bedrijf middelmaatig verftandigen Koning, na het kruis gevoerd: de twee vloek-
• verwandten, aan v/elker vloekgefpan hij deel gehad zoude hebben, waren reeds veele jaaren dood, konden dus thans niet verhoord worden, en niets tegen hem getuigen, en hadden ook voorheen niets tegen hem getuigd, want hij was eerst eerfte Staatsdienaar geworden, Waar komt nu de jood Mordochai aan alle die berigten, welke hij, niet als privaat perzoon, dien men tegenfpreeken, en in allen gevalle fconde aanklaagen, maar in een Edift opdej Konings R S. naam.



$66 ESTHER.
jegens hem wel gezinden Vorften der Landfehappen en Landvoogden der honderd zeven en twintig Landvoogdijen van Indie af tot aan Ethiopië vriendelijk groeten,
Veelen, die de meesre gunst hunner wel- & doeneren hebben genooten, laaten zig verleiden , om verdere inzigten te befchieten, dan hen toekomt, drukken niet ajleen onze 3 Onderdaanen , maar kunnen zelfs hun geluk niet draagen, zo dat zij aanflagen tegen hunne eigen weldoeners beraamen; ïooyen niet fleges alle menschlijk dankbaar- 4
beid
naam en onder deszelfs zegel fchrijft? Kunftig genoeg is het Edict zamen gefield , maar zwarter konde men Haman niet afbeelden, (den Koning niet magteloozer en afhanglijker van zijne Staatsdienaaren,) dan wanneer dit Eiict waar en egt is.
vs. I. Vergelijkt men dit vers mót het begin van Hamans Edict, in Cap. III. of het derde Bijvoeg' Tel, dan zal men zelf, in onze taal, het onderfcheid' der fchrijfwiizc knr.nen merken.
den jegens hem welgezinden) Dit is hier zo veel als, die aan de muiterij van Haman geen deelhebben. Wie het eerfte Edict in agt wilde neemen, en niet be* lïvc-de, dien word reeds te kennen gegeeven , 'd»t hij van eene verftandhouding met Haman tegen den Koning verdagt gehouden, en gerehtelijk ondervraagd konde worden. Dit was alleszins een zeer kragtig middel, om het eerfte Edict, hoe onherroepen het volgens de wetten moefte blijven, zijne we»king te beneemen: want uit Hamans voorbeeld ziet men wel, dat de onderzoekingen onder. Achaschverosch niet langzaam toegingen, en dat er met dezelve den gek met was te fcheeren.
vs, 2. verdere tnzigten tc iefchieien} Ztli aa den Throon te ftaan.



VII. Bijvoegzel. Cap. XVI. z6?
heid uit hun hart, maar verheffen zig ook, bij bedwelming van hun overmaatig geluk, zo verre, dat zij denken, zij kunnen Gods wraak ontvlieden, onder wiens opzigt en regeering alles ftaat, en die het booze haat. Menigmaal maakt ook vleijerij en overre- <. ding van de vrienden der Koningen , die gewigtige ampten bekleeden, en wien de zaaken toebetrouwd zijn, hen zelfs tot medepligtigen van onfchuldig bloedvergieten, en ftort ze in het grootfte ongeluk, wan- 6 neer kwalijk gezinde lieden, door leugens en kunftig valfche voorftellingen, welmeenende en niemand bedroeven willende Heeren misleiden. Doch om niet bij oude gefchie- ^ denisfen van voorleden tijden te blijven ftaan, wij moeten op dat geen letten, wat; aan onze voeten en aan den voet onzes
Throons
vs. 6. Dit vers luidt in de Latijnfche Overzetting merklijk anders, dan in het ons overgebleeven Griekfche boek: hunne verstandeloosheid gaat zelfs zo
verre, dat zij Bedienden, welke de hen toebe'j trouwde ampten vlijtig waarneemen, en welker *, handelingen allen lof verdienen, door leugens lis', tig tragten te ondermijnen." Wie de trouwe en goede Bedienden zijn, van welken Mordochai in des Konings naam fpreekt, hon zelfs, vers 5. ziet men ligt.
vs. 7. en aan den voet onzes throons} Deze woorden ftaan in het Griekfche boek niet, maar zijn enkel eene van mij ingelaste verklaaring van het vooraf gaande, aan onze voeten: het welke, op zig zelf ftaande, onverstaanbaar mogte geweest zijn, om dat onze Regenten dergelijke trgife Afiauïehp taal Biet meer gewend zijn,.



*6*& E S T H E Rj
Throons gefchiedt, en de godlooze bedrijven onderzoeken, dieeerlooze en ontaarte menfchen te v/erk Helden, toen zij tot de anagt zijn gekomen, en in het toekomende 8 voorzigtigzijn, ten einde in het Rijk, voor allen en elk een' algemeene veiligheid zij, den lasteraarsn geen gehoor geeven, en , 9 wanneer iets voor ons komt, het met naauwkeurig'heid, befcheidenheid en genade nagaan. Haman, de zoon van Hammedatha, n
naar
vs. o. tasteraann) Hier gaa ik van de gewoone
leezing van den Griekfchen text af, en volge de in Jqfiphus bewaarde. VoIge:>s de gewoone heeft Lathor, in de ftukken opEstlier, Cap. VI. 7. «verreet, zo rr.oeten ivij, naar gelegenheid van zaaken.,, zamtijds de gebeden veranderen: maar volgens de leer van Est her s boek kunnen de wet■ten der i Perfen niet veranderd worden, en ook zelfs de van Haman gegeeven wet word niet veranderd, niet afgefchaft, maar eene andere wet, welke tegen de eerfte zoude werken, gegeeven.
vs. io.3 Reeds meermaalen heeft het Griekfche tboek Haman, van een Amalekit en nakomeling van Agag , tot een Macedoniër gemaakt, maar hier is de hoofdplaats. Hier is de plaats niet, om te onderzoeken, wat de Griekfche Overzetter daar tij gedagt heeft, of hij de Macedoniërs voor Amalekiten houdt? of hij Wil, dat een Agag, of, zo als - de Grieken hem noemen , Ogijges, de ftigter zij van het Macedonifche Rijk? of wie het anders is? Slsgts zo veel merke 'men'aan: ten tijde der PerJifche Monarchie vlooden veele Grieken na Perfie, en wierden daar zeer wél ontvangen; zo zoude nu ook, volgens hét Griekfche boek, te Macedoniër, Haman, ik wéét niet waarom, na Perfie gekomen, en daar gunftig ontvangen , ja eindelijk tot de waardigheid van eerften Staatsdienaar zijn geklommen. —
Dis



VII. Bijvoegzel." Cap. XVt i6$
naar waarheid een Macedoniër, en geenszins van Perfisch bloed, ook verre af van die gunftige gedagten , welke wij hebben, kwam als een Vreemde bij ons, wierd als een gast ontvangen, en ondervond die n menschlievendheid, welke wij allen volken toedraagen, in zo een hoogen graad, dat wij hem onzen Vader noemden, hij met kniebuiging van allen geëerd wierd,en de tweede plaats in het Rijk regelregt na den Throon had. Maar, toen hij zo veel Eere en geluk 11 niet konde verdraagen, was zijn toeleg, om ons van het Rijk en het leeven te berooven, en begeerde van ons, onder allerlei listig 13 verzonnen begochelingen, den dood en ondergang van den behouder onzes leevens, die (leeds ons bestgezogt heeft,Mardochai, en van de onberispelijke deelgenoot onzes Troons, Esther, en van al haar volk. Door deze kunftenaarijen zogt hij, ons van 14
alle
Dit is wel juist geene voordeel)ge z"ijde van het Griekfche boek, en Jofephus, welke)het anders volgt, tragt het toch hier te ontgaan, zettende in het Ediét: een Amalekit van afkomst, en niet van PerJisch bloed.
vs. 13.] Een zeer groot Compliment, het welk zig Mordochai zelf onder des Konings zegel maakt, zonder dat de Koning het heeft gezien. 't is waar, de Koning begeerde verder niet te zien, wat Mordochai en Esther fchreeven ; maar voegelijker ware nogthans de lof, indien die van den Koning zelv', of eenig ander ontwerper des briefs, flegts niet van Moriechai kwam.
vs. 14. De Macedoniërs komen hier reeds, volgens



±7® ï S T H E R.
alle hulp te ontblooten, en dan het Rijkder Perfen aan de Macedoniërs te brengen. Wij vinden nu de, door dezen zeerfchade- 15 lijken mensch tot den ondergang befremde Jooden, in het geheel niet als kwaade lieden , maar als zodanigen , die volgens de rechtvaardigfte wetten leeven, en kinderen 16 des hoogften , grootften , en leevendigen God zijn,die ons en onze Voorvaderen het Rijk in den besten wellland gegeeven en behouden heeft. Gij wilt dus den inhoud des 17 briefs van Haman, zoon vanHammedatha, niet opvolgen; want hij, die zulks bewerk- 18 te, is voor de poort van Sufa met alle zijne nakomelingen gekruist, en de rechtvaar-
di-
gens het Edi£t, voor, wat zij in Aleüanders tijd zijn geworden, de hoofdvijanden, en, zo als wij het zouden noemen , erfvijanden der Perfen ■: voor het overige is evenwel de meening niet, dat Haman de Perfifche kroon op het hoofd eenes Konings van Ma. cedonie , maar , dat hij zig dezelve op zijn eigen
hoofd heeft willen zetten, De rede voor deze
befchuldiging vind men in het geheel niet, en het was ook niet wel mogelijk, om ze te vinden, gemerkt Haman, zonder eenig onderzoek, aanftonds, van het gastmaal', op bevel van den niet nugteren Koning en te gelijk Rechter, na het kruis gebragt is.
vs. 15. dezen zeer Jchadeiijken mensch'] Hier ftaat in het Edict een fchimpwoord, (driemaal pestiientiaal mogt het in onze taal luiden,) zo ijverig zanten gefield, dat het (een vreemd verfchijnzeO in de rijkfte woordenboeken pleegt te ontbreeken. Dit ziet men wel, dat de Schrijver van het Ediól, Mordochai, zeer boos op de vijanden der Jooden moet geweest zijn, dewijl hij zig niet eens van het, in ee» EdiÊt onhebbelijk fenimpen kan onthouden.



VII. Bijvoegzel. Cap. XVI.
dige ftraf van den albeftierenden God is fchielijk over hem gekomen. Daarentegen i£ zult gij dit Edict, aan alle plaatzen openlijk aanplakken, de Jooden niet hinderen, om 20 volgens hunne wetten te leeven', en hen bijftaan, op dat zij zig, op den dertienden dag der twaalfde maand , Adar, aan hen wreeken, welke ten tijde des ongeluks hun» ne vijanden waren; want dezen, ten onder- 21 gang van het uitverkoren geflacht beftemden dag heeft God, die over alles heerscht» voor hen in eenen dag van vreugde veranderd. Gij zult daarom, onder uwe overige 2a heilige Feesten, ook dezen dag, als ongemeen merkwaardig, met vreugde en blijd-
fchap
vs. 22. Gih g'J Jooden. Dus ftelt Mordochai hier, in den naam en in het Edict van een Perjifchen Koning, het Feest Purim in.
üj.23,] De leezing, en de zin, welken zij geeft, is zeer verfcheiden: ik koos eene, maar niet om dat ik ze juist uitfteekend vinde, en in der daad kan men volgens reden hier naauwlijks kiezen, om dat bij de» ze ftukken in Esther, tot dusverre, nog te weinig handfchriften vergeleeken zijn. Naar de gegeeven overzetting is de meening: God wille in dit Feest gunftig genoegen neemen, den Koning en het Rijk dec. Perfen voortaan onder zijne befcherming neemen» en ze tegen zulke trouwlooze Macedoniërs befcher-. men, als Haman was.
Volgens eene andere leezing wilde het zeggen ^ „ op dat thans en in de volgende tijden u en den je„ gens de Perfen welgezinden hulp en verlosfing „ beweezen worde, en het denken aan den onder„ gang der geenen, die u den ondergang bereidden» „ blijve en behouden worde." -—■ En nog volgens
eene



E S T H E R.
fchap vieren, ten einde nu en vervolgens è3 ons, en den jegens de Perfen welgezinden hulpe en verlosfing gefchiede, en de gedagtenis van den ondergang der geenen, die ons na het leeven ftonden, blijve en onderhouden worde. Maar alle fteden en lan- 524 den, hier tegen aan gaande, zullen, zonder ontferming, te vuur en te zwaard verwoest worden, en wel zo, dat niet flegts menfchen daarin niet gaan en zig beweegen, maar zij ook voor dieren en vogelen een walg een afkeer zijn. Dit Ediél zal in het 25 ganfche Rijk voor aller oogen aangeplakt worden, en de Jooden zullen op dezen dag tot den aanval op hunne vijanden gereed
Cap.
eene andere leezing, welke mij meest behaagt: ■, 0p „ dat het voor u en anderen, jegens de Perfen wel„ gezinden een dank- en vreugdefeest wegens de ,- verlosfing zij, en teffens eene gedagtenis aan den „ ondergang der geenen, die ons na het leevenftonm den.'!



375
CAP. VIII. I4-I7-
groote Eere, die Mordochai geniet, waarl j)ver zig de geheele Refidentie Schufchan verblijdt. Vreugde , die dit Editt bij dei Jooden in de Provinciën veroorzaakt. Pro. j'elijten.
vim
ï)e ioopers vertrokken op paarden en 14 muilezels, en in des Konings naam wierd de grootfte haast belast, en te Schufchan dit Edift aangeflagen.
Mordochai ging in een konmghjk kleed 1$ van den Koning, donkerblaauw van de fijnIte boomwollen ftoffen, met eene gouden kroon, en een tulband van purperkleurig "fits: de ganfche ftad Schufchan juichte en
was
vs. 13. donkerblaauw-] Dit was, ten tijde van Mofes, onder de Israëliten de voornaame kleur, welke ook de Hoogepriester droeg. . . . .
met eene gouden kroon] Dit is voor een eer. ften Staatsdienaar zeer veel.
De ganfche ftad Schufchan jutchte en was vro. Hik] Dit is zeker ook zeer onverwagt: bij ons zoude welseene vreugde in de Refidentie zijn. wanneer een jood tot eerften Staatsdienaar, en dat wel jot een 2» magtiKen eerften Staatsdienaar wierd aangefteld. hemen van dezelfde Natie wenscht gemeenlijk het volk, en verheugt zig over hem; maar het word aan eenige piaatzen zeer mismoedig en denkt op wraak, en word aan andere plaatzen bedroefd, wanneer de Koning al den besten man kiest, doch die het gebrek heeft, dat hij niet van hetzelfde volk is. ^



m ESTHER,
Was vrolijk. Bij de Jooden was verlichting, 16" vreugde, blijdfchap en eere.
In alle fteden en landen hadden de Joo- i? den , bij de aankomst van het Koninglijk Edia, vreugde en blijdfchap; zij regtten gastmaalen aan,en hielden vreugdefeesten: ook gingen veelen Van 's lands inwooneren
tot
Des te zonderlinger is het, dat de iooden vervolgens, in deze jegens hen zo ongem-en vriandelijkgezinde Refidentie. een zo wreed bloedbad aanregten. Bijna kan men dit boek van hier af niet leezen, zonder de jooden te haaten, en wanneer, het geen hier van hen verhaald word, werklijk de gedagten des volks waren, dan verdienden zij het.
vs. 16. verlichting] dat is, vreugde. Ik behield dit woord, om dat het toch, in Oosterfche reisbefchnjvingen, ook in deze betekenis gebruikt word.
vs. 17. ook gingen veelen van 's lands inw'oofteren tot het joodendom over, want de vreei voor de jooden was op hen gevallen] Eene eenigzins vreemd voorkomende rede voor den overgang tot de Jooden en hunnen Godsdienst. Over het algemeen moet men nooit uit vrees eenen Godsdienst aanneemen, maar eeniglijk uit overtuiging: en het bewijst van den éénen kant redeiooze fel- en wreedheid, en Van de andere zijde geweetenloosheid en Ilaaffche laagheid, wanneer meerderen uit vrees tot een Godsdienst, en ditmaal nog daarenboven niet van het heerfchend, maar geduld volk, overgaan. Doch hier komt nog meer bij: tot het joodendom overgaan, of, zo als het letterlijk luidt, zig tot een 'jood maaken, betekent niet alleen de leer van den eenigen waaren God aanteneemen; dit toch konde men doen, zonder daarom een Jood te worden, maar zig ook te laaten belhijden, en de geheele Mofaifche wet te omhelzen. Dit nu begeert de waare joodfche Godsdienst v«m niema-nd, die geen nakomeling van Abra* ham, of Lijfeigen is; en de Mofaifche wet te onder.
hou- ,



C a ?• IX, 17 j
tot het joodendora over , want de vree» voor de Jooden was op hen gevallen.
Cap. IX. 1—16.
Groot bloedbad, dat. de "Jooden op bevel des Konings, het welk Mordochai heeft opgefield , in de Refidentie en alle Provinciën aanregten , en waarbij zig de overigen zo weinig verweer en, dat zelfs niet een eenig Jood omkomt.
In de twaalfde maand , die Adar word r genoemd, op den dertienden dag dezer 8 maand,
houden, van niemand, die geen gebooren Israëliet is- (zie Mofaisch recht %. 184.) zelfs de tegenwoordige jooden begeeren , gemeenlijk, geene Christenen tot de bel'niidenis en den overgang tot het J005 dendom te be weegen : ja, zelfs ten tijde van Christus hield het verftandiger gedeelte, niet flegts der jooden in het algemeen, maar ook der Pharifeen.de befnijdenis der vreemdelingen ter zaligheid niet voor noodigi en keurde ze zelfs wel af; niét dan de ttrengere fefte der Pharifeen, tegen welken Paulus zo menigmaalfpreekt, drong op de befttjdenis, en omreisde, zo als Christus zegt, (matth. XXIII: ISO zee én land, om één' joodengenoot te maaken, die, tweemaal meer, dan zij, een kind der helle Wierd. —— Hoe komt het nu, dat, bij deze leerftellingen vart den eeten joodfehen Godsdienst, veelen, m andere landen", mogeüjk niet uit liefde tot den waaren Godsdienst en overtuiginge van dien, niet om tijdelijk voordeel . bij voorbeeld, om het burgerrecht der jooden te wmS 2 mtti



E S T H E R.
Jnaand, op welken het bevel en Ediér. des Konings vervuld zoude worden ; op dezen dag, toen de vijanden der jooden dagten op dezen aan te vallen, keerde de zaak zo om, dat de jooden op hunne vijanden aanvielen. Jn alle fteden der landen des Ko. a Jiings Achaschverosch, alwaar jooden Woonden , vergaderden zig de jooden, om hen aan te tasten, die hen leet wilden doen, en niemand konde hen wederftaan, want een fchrik voor hen overviel alle volken. Alle Vorften in de Provinciën,Stad- 3 houders, Landvoogden, en die het werk des Konings deeden, hielpen de jooden om dat ze voor Mordochai bevreesd waren; want Mordochai was aan des Konings Hof 4 zeer groot; zijn gèrugt ging door alle Provinciën, en dagelijks nam hij in magt en aanzien toe. De jooden verlloegen hunne 5 Vijanden, doodden ze, vermoordden ze tot de volkomen verdelging toe, en deeden aan hen, wat zij wilden. In de Refi. 6
dennen , of door Mordochai bevorderd te worden, maar vit vreeze vóór de jooden, jooden worden? In dit boek ziet tog der jooden godsdienst wezenlijk heel anders uit, dan hij volgens Gods wet, volgens Mofes, Christus, Paulus, ja zelfs volgens josephüs en het betere deel der jooden is.
De zo even genoemde josephus verftaat deze plaats zo: „ zij hadden zig laaten befnijden, om, op ,, den dertienden dag der twaalfde maand, van de „ jooden niet gedood te worden." Dan ware er nog eene nieuwe zwartere trek van de wreedheid des joodXchen bloedbads.



Cap. IX. %77
dcntie Schufchan dooden en vermoordden zij vijf honderd man, — — en den 7,
Farfchandata, — en d/n
Dalion, — — — - —- ^ den Asfatha, — — — — en den Forarcha, — — — — en den &
AdaKa, — — — en den
Aridatha, — — — en den
Farmaschtha, — , — en den 9
Arifai, — - - — — en den Aridai, — — — — ™ den Waifatha; de tien zoonen van Haman, iq zoon van Hammadatha, den vijand der jooden, doodden zij, maar floegen geene hand aan den buit. , ' _
Op dien dag kwam de lijst der, in de Ke- 11 fidentie Schufchan,gedooden voor den Koning; hij zeide tot de Koningin Esther: in i*. de Refidentie Schufchan hebben de jooden vijf honderd man gedood en omgebragt, ook de tien zoonen van Haman! wat zullen
z&
vs ?_p. Dit tienmaal zo wonderlijk gezette, en den, is enkele navolging van het boek, zo als het de jooden fchrijvefi en leezen: zij zetten dit, en den, afgezonderd aan het einde van den regel, en geeven aan het en een anders ongewoon teken, zodat een fterkere klank daarbij gehoord moest worden. Het fchijnt, dat zij zig, bij het leezen, over die tienmaal gezette en verheugen, en dat, geftadig, de ééne zoon van Haman naa den anderen, volftrekt tegen Mofes wet, het offer voor de zonde zijnes vaders word.
Vreemd is het, dat de zoonen van Haman zo lang; zijn gebleeven, daar zij toch konden zien, wat loR zij hadden te wagten.
S i



*?S ESTHER.
zij in de overige Provinciën gedaan hebben ? Wat is nu uwe bede ? zii zal toege-' •ftaan worden! wat uw verzoek ? alles zal gefcbieden. Esther zeide: behaagde het 13 <len Koning, dan moge-morgen den jooden te Schulchan toegeftaan worden om op dezelfde wijze, als heden, te werk te gaan, en de zoonen Hamans hange men aan het kruis. De Koning beval, dat dit gefchied- H de, het Edift wierd te Schufchan aangeplakt, en de tien zoonen Hamans wierden aan het kruis gehangen. De jooden teSchu- 1$ fchan vergaderden ook op den veertienden ' dag der maand Adar, en dooden te Schufchan drie honderd man, maar fioegen geéne hand aan den buit.
Ook vergaderden de overige jooden in J&
des
VS. 13. Zuik eene bede zoude men, in de daad Rauwelijks uit den mond van een roerisch verwagt hebben' Esther komt hier als in den hoogden graad boosaar" Pg voor; en de Koning als een Tijran , die zijne Geïnaalm alle wreedheden volkomen inwilligt Zo mae toch een Koning met zijn volk niet handelen of het geheele verdrag houdt"op, door het welke'hif hÜ is geen Koning meer, maar een
, vs, 16. Welk een ijslijk bloedbad! en daarbij is iet vreemd, dat de Heidenen zig niet verweeren' Die maakten toch zeker het grootfte getal uit en ook dezulken, die de jooden anders niet haatten, hadden evenwél, ten mfpften onder dé vijf en zeventig duizend agt honderd en tien gedooden, vrienden en nabeftaanden, hoe ware hét mogelijk, dat zij hen niet te hulpe kwamen, indien de jooden zo geheel zonder alle verdere aanzetting op hen aanstelen?, ■ - - - 0 5 •
b



Cap. IX. 279
des Konings Provinciën, om hun leeven teverdedigen ; van hunne vijanden -hadden zij
Is dit alles wezenlijk gebeurd, dan moe ah" eenen veel grooteren afkeer van het ganlche joodfche volk in ons verwekken dan die geen ,s, ovei■wjlken zomwijlen word geklaagd: een volk , het welke zo met het befchermende volk, met de eigenlijke inwooneren des lands kan omgaan, moeste men 'J he- geheel niet dulden, want men ware bij hetzelve' nooit veilig. De ergfte vijand der jooden, iemand, die dit alles gaarne weerleggen wilde, wat Emtijds word gefchreeven, om hen niet flegts b.i het goedertieren dulden te verdedigen, maar ook om ïen nog grootere rechten te bewerken , konde niets erger tfgen hen fchrijven, dan wat wij hier leezen.
Volgens de Christelijke Zedenleer beoordeelik dit a les niet, dit zij verre! ook niet naar de redellke en wiïgeerige, maar eeniglijk volgens de, onder den grooten hoop der waereld, ja zelfs onder wraakgierigen, aangenomene. Zo WW*»mjg die toe niet, en wij hebben naauwl.jks een1 dergehik voorbeeld in de Hütorie; want, worden op de aanzetting van Mlthridates tagug duizend Romei-% „en op éénen dag gedood, zo was dit met eenigUik uit wraak, maar om de Romewen alzo te verzwakken, dat men zig van hunne onrechtvaardige; drakkende heerfchappij konde ontheffen , en even zo ia h et metde Sïciliaanfche gelegen : hetgefchied
S»ook tegen een vreemd volk.en niet van de befchermden tegen de eigenaars des lands. Slegts van den 24ften Augustus 1752. zegd ons de gefchiedenis iets dergelijks , doch met kleinere getallen. S Hier ontdaan nu zeker deze vraagen: of dit boek Godliik is: of het ook wel eene waare gefchiedenis behelzen kan ; of zig vijf en zeventig duizend aenfehea zo lieten dood liaan? Over deze vragen moet iedereen Jelf oordeelen, zo als hij denkt, doch wanneer hem fle inhoud te erg voorkomt, dezen niet den geopenfcaa.rden Godsdienst te last leggen; w»t Christus»*



*8o E S T H E R.
ruste, maar zij doodden van de teren hun volk kwalijkgezinden, vijf en zeventig duizend, maar zij floegen geene hand aan den puit.
Cap. IX. 17—32.
Oorfprong en injielling van het Feest Purim;
Li Op den dertienden dag der maand 17"
Adar
ISSm *l Z£niAPv,te,,en hebben dft boek "ooitaaiv gehaald, en Hebr.Xl. komen we! Machabeën (doch asonder naam en flegts bcfchreevcn ,) maar geene Esiher, geen Mordochai onder de geloofshelden voor; 2L"f u M?ehabeus fchijnt het« zo al« * bij r iebbm 4U aannierJ"e' nie£ eens gekend te
Vs. 17.] Van hier af, tot aan het einde des boeks Verandert de Hebreeuwfche fchrijfwifze merkliik Zomwulen heb ik wel gedagt, of ik zo fl.pTmó^ te werk gaan en het ook in 't overzetten kenbaar maaken; doch het zoude met geen geduld hebben kunnen ge eezen worden. Menigmaal maakt het ook £eze fehnjfwijze zo duifter, dat, bij anders heel gï toaklijke en gemeene woorden, er evenwel naauwIfjks een gedeelte van den Bijbel is, waarbij de ^ overzetters onderling zo verfchillen, en geheel iets anders uit d.t vers voor den dag brengen, dan h er Ook bi kehne ik, dat voor mij nog veele dingen du? fer igo, (dit bij. de. geraaklijkft^ woorden"fen ik Somtijds, bijna r.Iieen op het geval aangaande, overzetten moest Zelfs in de fpraakkunst zijn hiér eenge dingen anders; of eenerlei anders flegts zeldfaame Woordenfchikkmg komt in deze weinige verzen Ti Weet met hoe, menigmaal voor; of, wan«eer,dit iiet.



Cap. IX. a8ï
Adar 5 en op den veertienden dezer
maand hadden zij rust, en men maakte hem tot een dag van gastmaalen en vreugdefeesten. De jooden te Schufchan vergaderden 18 op den dertienden der maand, en op den veertienden: op den vijftienden was rust, en zij maakten hem tot een dag van gast- 10 maaien en vreugdefeesten. Daarom vieren de jooden in de dorpen, welke in onbemuurde vlekken woonen, den veertienden der maand Adar met gastmaalen en vreugdefeesten , en als een vrolijken dag, op welken men uit het ééne huis in het andere tafelgerechten zend,
6 Mor-
is, eene anders nooit in den Bijbel, maar eeniglijk in het Stjrisch gebruiklijke van het werkwoord in de buiging. Waar dit bij toekome, weete ik niet te zeggen.
Ook fchijnt in het overige van dit boek zeer veel verfchreeven, of uitgelaaten te zijn: in het 17de vers moet reeds ter plaatze, waar ik agter Adar ftreepen gezet heb, iets ontbreeken : en het 17de en 18de vers zien'er bijkans uit,alsofzij volgens twee verfcheide uitgaaven of bewerkingen des boeks zamen gefteld waren; want wat in het ééne van den I4dén van Adar word gezegd, zegt het andere van den vijf» tienden.
vs 19. op welken men — tafelgerechten zend] De één, die een gastmaal aanregt, of wel beter fpijst dan naar gewoonte, zendt den anderen gerechten van zijne tafel, en dit beantwoordt een ander; maar ook aan menigen behoeftigen, die het niet beantwoorden kan, zendt de vermogende gerechten van zijne tafel toe, ten einde hij eens moge fmul-
jen. Ik ben niet van voornemen, hier te be.
ichrijven, hoe thans het Feest Purim bij de jooden S 5 g*



383 ESTHER.
Mordochai fchreef dit den jooden in alle 20 Provinciën des Rijks, die nabij en verre woonden, dat zij er eene wet van mogten 21 maaken, om den veertienden dag der maand Adar, en den vijftienden, jaar uit jaar in te vieren, te weten die dagen, datdejoo- 22 den rust van hunne vijanden hadden, en de maand, welke hen van droevenisfe in blijdfchap, en van treurigheden in een Feest veranderd wierd, dat zij dezen tijd met gastmaalen, blijdfchap, toezenden van gerechten uit het ééne huis in het andere, en aalmoezen aan de armen, zouden vieren. De jooden namen dit alles, wat zij reeds 23 begonnen hadden te doen, en Mordochai hen fchreef, voor het toekomende aan. Want Haman, de zoon van Hammedatha, 24 van Agags geflacht, deze algemeene vijand der jooden, had voorgehad, de jooden te verdelgen, en over hunne verdelging en uitrooijing, Pur3 dat is, het lot geworpen^
maar
gevierd, maar boé bet in het boek Esther ingefteld en befchreeven word. Da tegenwoordige gebruiken, waardoor het joodfche volk zig, in de oogen van andere volken, zo zeer onteert, gaan mij nies aan.
vs. 24. Pur, dat is, het fat geworpen] Ik heb, reeds bij Cap. ÜU 7. gezegd, dat men het woord P»r, of, zo als het wel eigenlijk uitgefproken moest worden, Fur, in de betekenis van Lot of Taafr üng, uit de Perfifche taai tot dus verre niet kend; Een zeer bekend Hebreeuwsch woord, is het^ doch in eene heel andere betekenis, Wijnpers, en, wanneer de {iebreën groote nederlaagen willen be-
fchïij-



Cap. IX. 3?3
maar toen hij voor den Koning kwam, be- 35 val deze mondeling en fchriftelijk, dat het
on-
fchrijven , dan zijn zij gewoon, zig van het zinnebeeld te bedienen, de wijnpers word getreeden. waaruit de donkerroode wijn, thans het bloed der verflagenen, vloeit. De hoofdplaatzen vind men ]es. LXIIi: 1—4. |oëL Uh 13- Openb. Joh. XIV: 18—20. Des zoüde men eerder denken, dat het zo veel ware als, leest der ivijnperfe, dat is, een Feest wegens een groot bloedbad, door de jooden onder hunne vijanden aangeregt, het zij nu op die Wijze, als in dit boek word befchreeven, of in een grooten veldfiag.
Het Feest Purim word alleszins nog onder de jooden gevierd, en valt, met zekere verandering van naamen, op de drie hier genoemde dagen , den i3<3en <vasten van Esther) i4den en isden der maand Adar. Doch ook zo veel fchijnt zeker te zijn, dat het, ten tijde van Judas Machabeus, in Palestina, heel onbekend was; want, wanneer die, juist op den I3den der maand Adir, den Sijriërs een' zeer grooten en befüsfenden flag willende leveren, vooraf openlijk bidt, en God aan de hulp, voorheen aan zljrk volk beweezen, erinnert, zo zegt hij geen woord van Esther, Mordochai en Haman ; kortom, hij fpreekt, als of er nog geen Feest Purim op dien dag, en naa den dag des flags in de waereld ware: men leze het geloofwaardig eerfte boek der Machabeën f £ap.VII: 39—43. Het tweede, zeer veele, (in het eerfte onbekende) wonderbaare gefchiedenisfen behelzende boek, (om wier wille, het menigen leezeren als fabelagtig voorkomt,)maakt wel gewag, niet in het gebed, maar evenwel bij eene andere gelegenheid,CAP. XV: 36enz., van Mordochais Feestdag, als reeds voorhanden; doch dit boek is niet alleen zeer ongeloofwaardig, maar daarbij nog in Egijpten gefchreeven, in dat land, waarin het boek Esther, volgens het onderfchrift der Griekfche uitgaave, jHogelyk allereerst bekend gemaakt is; en zonder-



284 E S T H E R.
ongeluk, het welke hij den jooden toege^ dagt had, op zijn eigen kop zoude komen:
hij,
ling blijft het altoos, dat, zelfs volgens dit tweede boek, in bet gebed van Judas, vers 21—24 niets van onze gefchiedenis, welks Feest juist aanftaande was, voorkomt.
Maar nu mag men vraagen, hoe kan het Feest Purim ontftaan zijn, indien het boek Esther niet egt ware, en geene waare gefchiedenis mogte behelzen ? en wanneer is het begonnen gevierd te worden? Ik wil mijne gedagten zeggen. Op den \%den der maand Adar won Judas Machabeus den verbaazen den flag tegen Nicanor , die 1 Machab. VII: 39 enz. befchreeven is; (voeg nog daarbij: bij Adafa, vers 40. eene ftad, wier naam met Esehers eerften naam, Hadasja, Esth. II: 7; zeer veele overeenkomst heeft, of wel dezelfde is,) ter gedagtenisfe waar van, zo als 1 Machab. VII: 41—49. uitdrukkelijk word gezegd, een jaarlijksch vreugdefeeft wierd ingefteld. Nicanor had voorheen zijne hand tegen den Tempel opgeheven, en lasterwoorden tegen hem gefproken; hij bleef ia den flag, de jooden hieuwen hem de hand af, bragten ze na Jerufalem, en hingen ze daar op; (mogelijk, zo als josephus zegt, tegen over de zo genoemde poort van Nicanor.) Dit ophangen kan niet op denzelfden dag, maar op zijn vroegst op den I4den, misfehien ook op den isden, gefchied zijn, en alle die drie dagen konden ter gedagtenisfe van deze groote overwinning en het ophangen van de hand van den lasteraar des Tempels, Nicanor, zijn gevierd. Nog loopt in het oog, dat het Griekfche boek Haman, den vijand der jooden, altijd tot een Macedoniër maakt, en Nicanor waarlijk een Macedoniër is. Doch ik ftel niets vast.
In de leevensbefchrijving van Jefus, welke ons de Euangelisten hebben nagelaaten, vinden wij wel niets van het Purimsfeest, doch des wegen twijfele ik niet.dathet toen gevierd is,evenzo goed als het ion.



Mi en zijne zoonen wierden aan het kruis gehangen. Daarom noemd men, wegens 26 dit woord, Pur, deze dagen Purim. Dus
naar
X-22.óoorfudasMaekabem\ngcmAeFeest der Temtièl-wtiing: want, ten minden in josephus tijd. -ó\q in den naasten leeftijd naa Christus, leefde, wierd net zeker gevierd, jefus heeft nooit, zo veel wij weeten, zijn oordeel daarover geuit. Was het een Feest van vreugde en gastmaalen, ter gedagtenisfe van de groote overwinning, die God den jooden te«en Nicanor had verleend, en had het niet die redelooze plegtigheden, waarmede de jooden het thans vieren; dan-zoude Jefus niets gehad hebben, om daar tegen in te brengen: maar hadde men het ter gedagtenisfe van zulk een bloedbad en zulk eene wreedheid gevierd, als in het boek Esther m befchreeven, dan zoude men denken, dat Jelus zig naauwlijks hadde kunnen onthouden , zijne afkeuring van zulk een, niet flegts te Jerufalem, maar ook in het geheele land gevierde Feest, (het welke h,, niet, wanneer hij in Galilea was, ontgaan konde,> te uiten; want tegen zijne Zedenleer is hetzelve'meest aangekant. Ik wenschte werklijk, hier meer te weeten maar ik vind niets, en dit is des te zonderlinger' als het juist in de laatde maand vóór het Pafcha' valt, en ons al het geen Jefus vóór zijn laatfte Pafcha gedaan en gefproken heeft, zeer omftandig word befchreeven. '
Zonderling is ook nog in het verhaal van het boek 'Esther, dat men eeniglijk van Mordochai en Esther fpreekt, welke dit Feest uitfchrijven, zo dat het, vers 26, evenwel ook den jooden gevoegelijk toefchilnt • en geen één woord van een Hoogenpriester. Men zoude toch denken, bij een nieuw Feest ware de Priester de gevoegelijkfte perzoon geweest, na welken Mordochai zig hadde moeten wenden; maar van dien hoord men zo weinig, dat . men mag twijfelen, of er een Hoogepriester m de waereld geweest zij.



fc'8£ È g T H E R;
jaar den inhoud dezes briefs, naar het geëri hen zelv' gevoegelijk toefcheen, en wat iien zelv' overkwam, fielden de jooden if vast, en namen op zig, voor zig, hunne nakomelingen, en alle joodengenooten, on. veranderlijk elk jaar, ten gezetten tijde, tieze twee dagen volgens dien brief te Houden. Deze dagen zullen fleeds, van 28 gellacht tot geflacht, in gedagtenis gehouden en gevierd worden, in alle Familien, Provinciën en Steden, en de dagen Purim zouden bij de jooden nooit uit het geheugen gaan, en bij de nakomelingen nimmer in vergeetelhéid geraaken.
Hierop fchreef Esther, Abichails doch- 29 ter, en de jood Mordochai, eene bekragtiging van het Feest Purim, dezen tweeden brief, en zij zonden brieven aan alle 30 jooden in de honderd zeven en twintig Provinciën van Achaschverosch Rijk, op de vriendelijkfle en redelijkfte wijze, om 3! deze dagen Purim te bevestigen, dat ze ten gezetten tijde gehouden wierden, zo als de jood Mordochai en de Koningin Esther het had vast gefield, en zij zeiven zig en hunnen nakomelingen opgelegd hadden, ook dat zij vasten enfchreeuwen
Zou»
VS. 31. fchreeuw<eti] Het is onzeker, of dit betekenen zal, tot God om hulpe te roepen, (dit hadden zij, bij het vieren van het Peest, niet meer fioodig,) of zulk een gefchreeuw te maaken, als de 3°oden thans nog op het Hamans-feest doen, om daar«lede hun voormaalig naar en beangst gefchreeuw, bij iiet dooden hunner vijanden, naar te bootsen.



Cap. X.
zouden. Het woord van Esther bekrag- 3» tigde dit Purimfeest, en het wierd in dit boek opgefchreeven.
Cap. X.
Slot des Boeks.
De Koning Achaschverosch leidé het vas- 1 te land, en den zeekusten en eilanden eene fchatting op. Alle zijne magtige daaden, a zijne dapperheid, en de grootte, waartoe hrj Mordochai verheven had, vind men in de jaarboeken der Meden en Perfen; want 3 de jood Mordochai was de tweede naa den Koning, en bij zijne broederen, de jooden,
in
vs 1.1 De zin van dit vers is zeer duifter: fchaf. tineen hadden toch wel, voorheen, de Provinciën, aan het Perfisc/i Rijk onderworpen, zo wel op het vaste land als aan de zeekusten, gegeeven; heeft hq boven deze nog heel nieuwe lchattingen opgelegd, da» geelt dit geene reden, waarom de onderdaanen deszelfs Groot-Viller in goede gedagtenis moesten houden, ten minften zo lang als men niets aangaande de rede en de noodzaaklijkheid dezer nieuwe belastingen fprak, Maar wil de fchrijver zeggen, dat hij ook de lan. den in Afte, en aan de overzijde der zee, welke voorheen niet onder de Perfifche beerfchappij fton. den, cijnsbaar maakte; dan moet de Perpjche ge. fchiedenls niet bijzonder overeen Hemmen.
vs. 2.] De Grieken hebben ons niets dergelijks Hit de Perjijcha gefchiedboeken bewaard.



2lÉ Ë S T H E R.
in een groot aanzien, en zeer geliefd; hij zogt den vvelftand zijnes volks, en fprak toe deszelfs beste.
AGTSTE BIJVOEGZEL VAN HET GRTEKSCHÉ BOEK, IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. X. 4—13.
Mordochai geeft nu eene verklaaring zijnes drooms.
„ Mordochai nu zeide: dit is Gods 4 Werk! want ik erinnere mij no^ wel mijnen droom, welken ik hiervan had, en geen 5 woord is onvervuld gebleeven. De kleine 5 bron wierd eenflroom, het wierd licht, de zon kwam, het wierd een groot water: Esther, welke de Koning trouwde, en tot Koningin verklaard heeft, is die kleine bron. De twee groote draaken zijn ik en 7 Haman: de volken , welke Zig verzamelden, — — om den naam der jooden te 8 verdelgen: mijn volk, Israël, zijn zij, die tot God riepen en verlost wierden. De 9 Heere heeft zijn volk verlost, en het uit al
dit
vs. 8. ] Waar ik .deze ftreepen gezet heb,
daar ontbreekt iets, mogelijk: „ zijn 'die, welke „ zig verzameld hadden," om een naam der jooden te verdelgen.



VIII. Bijvoegzel. Cap. X. 289
dit Kwaad geholpen, en God heeft zulke tekenen en wonderen gedaan, als onder de Heidenen niet gefchied zijn. Hij maakte 10 twee loten, het ééne voor het volk Gods, het andere voor de Heidenen; ten beftem- n den tijde, dage en uure, kwamen beide loten voor God en alle volken in "het gerecht, maar de Heere dagt aan zijn volk, i» en gaf het oordeel voor z'rjn erfdeel. Deze 13
da.
vs. 9. heeft zulke tekenen en wonderen gedaan, als onder de Heidenen niet gefclnea zijn] Of, volgens de Latijnfche overzetting, welke hier mogelijk in het Grieksch anders las: heeft groote tekenen en wonderen onder de Heidenen gedaan.
vs. 10. 11.] Volgens deze verklaaring des drooms moest in het verhaal van denzelven (in het eerfte bijvoegzel, bladz. 199.) nog iets van twee loten gedaan hebben. God maakte twee loten of taarlingen, naar welken het lotgeval der ftrijdenden beflist zoude worden ; omtrent zulk een zinnebeeld, als wanneer bij Vtrgilius, toen JBneas en Turnus] flaags waren, Jupiter de waagfchaal in de hand neemt, eerst gelijkmaakt, en dan de lotgevallen van beiden daar in legt.
vs 11 ten beftemde tijde, dage en uure] Op den beQisfenden dag, welken God vooraf beftemd, en Haman, zelfs tot zijn ongeluk, door het lot uitgevorscht had.
in het gerecht] Het zoude, als voornaame loten, gerechtelijk getrokken worden. _ . -
vs. 12. gaf het oordeel voor zijn erjdeef] Letterlijk; rechtvaardigde zijn erfdeel. Bij een groot geding onder volken, dat voor den rechterftoel der Voorzienigheid wordt getrokken, behoud? hij recht, die zegeviert.



aoo ESTHER.
dagen, op den veertienden en vijftienden der maand Adar , zullen van geflacht tot geflacht, van eeuwe tot eeuwe, gehouden worden; men zal op dezelven zamenkomen, en ze met vreugde vieren."
NEGENDE BIJVOEGZEL VAN HET GR.IEKSCHE BOEK, IN DE LATIJNSCHE OVERZETTING, Cap. XI. u
Hoe deze gefchiedenis in Egijpte lekend word.
XI
(*)„ In het vierdejaar der regeeringe van i
Pto-
C*) Men kan tegen dit boek Esther en de waarheid der gefchiedenfsfe naauwlijks meer zeggen, ' dan dit onderfchrift behelst. Zo was de gefchiedenis van Esther en Haman en het Purimfeest, ten tijde der Griekfche regeeringe en der Pto/omeèn, in Egijpten rog onbekend! en in het'r vierde jaar der regeeringe van een Griekfchen Koning hoorde men daar eerst, wat, ten tijde der Perfifche Monarchie, onder Xerxes of Artaxerxes Longimanus zoude gefchied zijn. Daarbij nog word dit alles zo twijfelagtig gefteld: die dezen brengt, zegt, geeft voor, dat hij een Priester was; ook dit weet men niet eens met zekerheid: hij zegt, die brief zoude voorhanden zijn, te weeten in het Hebreeuwsch, en deze en die zoude hem in het Grieksch overgezet hebben. Kan een onderfchrift meerder agterdogt tegen een boek verwekken, dan dit? Nu ware het
ze-



IX. Bijvoegzel. Cap. XL 29»
Ptolomeus en Cleopatra bragten Dofitheus, welke zeide, dat hij een Priester was uit den ftam Levi, en zijn zoon Ptolomeus den voorgaanden brief van Purim, van welken zij zeiden, dat hij voorhanden is, en dat Lijfimachus, de t zoon van Ptolomeus hem te Jerufalem heeft overgezet."
zeker niet vreemd, wanneer een boek, eerst onder de Ptolomeën bekend wordende, den jpoden niet joodfche, maar griekfche zeden inboezemd, en bij Mordochai den volkomen griekfchen haat tegen kniebuiging verwekt. Ook is Egijpten juist het land van bedrog en verdigte boeken.
Daar de Griekfche Koningen van Egijpten den algemeenen naam Ptolomeus draagen, en verfcheiden onderhen eene Cleopatra vol Gemaalin hadden» zo kan men volftrekt niet bepaalen, welke Ptolomeus die geen was, in wiens tijd de aankomst dezes boeks in Egijpten gefield word.



Te Dordrecht bij A. Blussê en Zoon
worden uitgegeven, ï. De Lijdende Emmanuel , door J. A. Cramer ,
weleer Dcenfcke Hofprediker, laatst eerfte Profesforinde Godgeleerdheid te Kiel. Vijf Deelen, in groot 8vo., a . . f g«..«
„ Dit Geheel behelst vijf en zestig uitgezogte Leer" n rede»en over de gewigtigfte itoffen, welke be„ trekking hebben tot alle de trappen van het Lijden „ van den Zaligmaker, met dit bijzonder doel ver„ vaerdrgt, om te betogen dat het geheele Leven " Ia" J65US Knstus een Sedarig Lijden, zo wel als. „ dat al dat Lijden van onzen Zaligmaker de Uitwerk„ fels en gevolgen der Menfchelijke Overtredinge „ geweest zijn, ten einde door die Overdenkingen „ eenen waren afkeer voor de Zonde te verwekken „ Bij dit Godvruchtig doel paart de Schrijver eene „ uitnemendheid van ftijl cn natuurlijke welipreken„ heid, welke fchaarsch zijne weerga heeft; waar„ om zijn arbeid met de grootfte aangenaamheid en „ {richting van alle Christenen gelezen word," ÏL Heilige Befpiegelingen, Gebeden en Geestelijke Gezangen, over God, deszelfs Eigenschappen en Werken; door denzelven geackten Hoogleeraar. Twee Deelen , in groot 8vo., 3/3 • 16**„ Dit Werk, welk zich, zo zeer als het Eerfte" „ door deszelfs verheven Onderwerp en voortreflè' „ lijke Citvoeringaan eiken denkenden en onderzoek„ graagen Christen aanprijst, is in 126 Vertogen „ begrepen. Wijlen de nauwkeurige Pieter Leuter „ was er de Vertolker van, waar door de Gezangen., „ zo wel als het overige, dan ook eene fchoonheid „ en juistheid verkregen hebben, welke met den „ welverdiendelof van dien grooten Dichter enTaal„ kenner gelijk ftaan."
Bij De Leeuw en Krap:
Beschouwingen over het tobkomend Leven(voor denkende Christenen) door K. W. Goldammer* uit het Hoogduitsch vertaald door C. Muller, Predikavt te Zijderveld. In groot Octavo, de prijs is / 2: -: Dit boek behelsd dertien befchouwingen , van dezen inhoud 5
Is 'er een toekomend leven? Algemeene yenvagtiw en
wensch van een toekomend leven. —• God is lïevde. is alvijs. —- God is heilig en rechtvaardig. —— J)e Godsdienst gieft ons het volkotnendst onderricht van een toekomend leven — Onze weinige kennis aangaande het toekomend leven. 1—1 De onflervelijkheid der ziele. Staat der ziel na
den dooi tot de opjlanding. —— Hoedanigheid yan hei toekom mend lighaam. -r— Hooge waardij der Opfttnding. <—r JttM «te opflanding en het