de ACCESSIONIB. MEMOR. NEC NON de AGGERIB. &c. 31
derent. (ƒ) Priori quidem geilere morem: at pofterius impugnarunt remedio recognitionis rei judicatae, nil aliud caufantes, quam contra publicam utihtatem & patfa conventa publica fibi nun oporiuiflè cohiberi manus. At quis non videt ex enarracis, amplius quid feciffe nofiros anteceflbres, neque aliter nos potinfie decernere, quod fub judice adhuc lis fit, an accola ille teneatur quidquam contribuere in opus. de quo quasricur? quamobrem xxn. Decernb. cioioclxxxvir. non tantum diximus, recognitionem male putitam fed & in Jitis fumptus condem-' navimus Judices aggerum atque fecundum ea, qua; proponerentur, contra illos ïnterdiébum de reftituendis vaccis reddidimus : rati non efie necefie adjicere ne vi&orem in hac lite alia principali pendente amplius turbent, quod hoe illi infit noique moverit, cur ita judicaverimus. Quid autem memorati Judices? allegarunt nono Maji exceptiones, quas fub & obreptionis vocant: cumque etiam inter caufa; fua; firmamenta proferant apocham, quo probent adverfarium antea partem oneris, de quo lis eft, tuliffè; huic nuper injunximus, ut fi quam haberet replicationem, eam condiéto ipfi die proponeret. (*)(g) Nemini ignotum eft ea quae cum Curatqribus alicujus univerfitatis in judicio funt acta, fuccefforibus ipforum rede objici: (b) & tam hos quam illos univerfitatis loco haberi: (2) qua de caufa paucas ante dies cenfuimus utriufque fori expenfas lites viétori praeftare debere foeminam, qua; tribunos aut duum viros univerfitatis invitos traxerat ad praetorem Lierorrhanum, cum illi flatim hunc rejeciffent, & jus publicum (k) imploralfent: provocantes ad dicafterium noftrum ob litem fibi motam a rnuhere quam vocavere in tributum, licet contenderet, fe nil agrorum poflidere, ob quos teneretut aggeris partem a\\qv\am reficere. Quanquam enim alias non foleamus condemnare eum adverfario fuo in litis ïumptus, cui militat inferioris judicis fenxeatia: tarnen cum Lierothani prsetorïs decretum ipfo jure effet nullum: (l\ aliud memo atque hoe amplius placuic, non cogi appellantes quidquam reponere alle^ationibus fua; adverfatncis, nifi ipfis reddideric litis expenfas, quod hae non abfimües videantur ns, per quos mora fit hti: (m) qua? & caufa fuit cur fimpliciter nullam dixerimus magiftratus inferiores fententiam, facultate tantum muïieü conceffa, ut fi quas haberet adtiones, eas apud nos rité proponeret. (n) Quin etiam co"* hiberi queant manus Judicibus Aggerum, fi non ex praefcripto Jegum de aggeribus* teficiendis latarum egerint, nemo ambigit. Sed quid fi uno alterove èccolentium non reftaurante pro rata portione aggerem. Judices id fieri curaverint & negligentium rebus nonnullis mobilibus tantum haftae publicae fubjeótis, caeteris imperaverint tributum? Quid fi hi ab ejufmodi praecepto ad dicafterium fuperius appellaverint, ajuntque fe non poffe cqgi quidquam in commune conferre, nifi ii quibus neceffitas reficiendi aggerem incumbebat, non modo praediis fuis 'fed & rebus_ in his repertis cederent? Quid fi porro hac in re contrarium forte pluribus placuiffet, id fibi non poffe nocere contenderent pauciores dicerentq .e id quod omnes, uti finguios tangit, id ab omnibus oportere adprobari: (0) adeo ut nee illud quidem prodefle queat Curatoribus Aggerum, quod pecuniam ex bonis per praeconem uenditis redaótam, paffi fuiffent etogari in canonem aut oblationem qu« nunc cenfus DominicA appe\\aüone veniunt: quia hoe potior eft aggeris impenfa, uti fupra diximus? Sanè fi fubtiJem difputandi rationem aut regulas juris communis fequimur, diüentientium caufa. prior videtur. At cum multa fingularia non modo in aggeribus fint recepta, fed & cunrShe, qua; de illis reficiendis latae funt leges jure quodam fingulari nitantur, in auditorio noftro nuper fecundum
Ag-
(ƒ) I» caufa Claet Slabben contra Aggerum Horickemienf Judices Dofferem Job. Adr, Ce/os ér Ontje Fokkers. Mandati de non dijfrabendis vaccit.
(*) Decreto publ in fi gtwrt. pofi Barthol, CI3I3CtXtXIIX.
(g) Res hxc judicata: unde jam fuWêcuturn praeceptum quod Mandatum vocant, ut pignora contumacibus aufferantur,
(b) l. 7. §. 2 D. quodcuju/que univerfi.il. $, 7. de except. rei jud, Jacob. Gotofred. ad I. 160. §. I. A de R, l, joan Papon. corp.
Jur. Gall lib. 7. tit. 2. are/i, i, Matth, Berlich. decif. 214. (i) l. 2. D a. 1.
CO Oftfriefcbe Hofgericht s-OrdnUng tit. io. ibi; Flecken und Commune».
O) l I. & feq C. p a non compet. jud.
(m) l 15. c. de judic. | (n) In caufa der gemeine zu Hoisfelpe ér Bol. , Uughaufen Appellant, contra Hajonis afwaart vin' | duam Appellat XXU. Decembr. cioiOCLXXxv 11. ■ (ó) l. fi. C. de auB. prafi. I. 8. D. M & ag.piuv. are. ad. t. quo damnet de R, t, in 6;



9* GERHARDI FEL T M A N N I, JC
Aggerum Judices fuit fententia lata. (p) Etenim jus fingulare, quod contra tenorem rationis, qua commune fufFultum, propter aliquam utilitatem vei neceffita tem (q) audtontate jus conftituenuum introduftum eft. (r j Util'uas pubJica ac necefiitas in re propolita tam manifefte fe produnt, ut ei comprobandee argumen ta conquirere ml aliud foret, quam in lucum ligna ferre. Poflè quoque nwiftra turn fi lege ejufmodi de aggenbus refkiendis condita aliquid introduCtum eftbbona occaüone fibi propolita & castera, quae tendunt ad eandem utilitatem aut n'cceffi tatem , junsdié/ione, piout res incidit, in litibus judicandis fupplere non ambiei tur (s) Cur autem eó facilius ad id impelleremur fecit, quod omnibus bene pcrpenfis adpareret, htigandi bbidine magis quam juris fui tuendi caufa hanc rem in controverfiam adduxiffe a&ores. Nam cum rehquorum accolentium univerfitate collatos vix ducentefimam hujus partem, poffident enim ambo tantum XllX iu gera, conftituere fatishquebat: mentó ut exemplum metuerent aggerum Curato res, quorum maxime intererat pecuniam repraefentari, quod ex BercJciorum oraichis li vanui exponerentur, aut cum pernicie omnium fortè accolarum vili elfent ababenanda haut ilhco parata poffet rtdigi pecunia, nee modica tarnen eeerent quo merceaem operanis, apud quos ob moram in capitis difenmen adducti, oer' folvere poflent. Quapropter licet diffentientes poftulafient cohiberi Judiabus L. gerum manus fibique reftitui ablata per illos pignora, utrumque non modo nominatim i!bs negavimus fed & horum fejm«u. ^ugujlus ci^clxxxvu. prolatum confirmavimus: fa v a duobus ilhs htigatcnbus non fecus ac univerfis accolis tarnen ai mne^ut fibi farciatur damnum ex omnibus non modo mobilibus fed & immobihbus Berckiorum rebus, quarum nomine ab ipfis aggeres reftaurari deboiilent. ft) Si dixent quis nee paululum negotii nobis obïtare, quae fupra pro duientientibus enarrata , refponfum habeat, in his, qua: contra rathnem iuris communis conitituta funt, non poffunms fegui reguias juris communis, (v j at ex his hceat impugnare, quas jure fmgulari placuerunt. (x) Idque vel eo Jibentius fecuti, quod, uti dïaum, de re modica hic agereuir & per hanc maiori orafiu dicium fmüetfaaum: time autem modicum non curamus. (y) Neque ob d mal gidratus factie ut fufpedus arguendus: (» praefertim fi de extraordmana ca™a ^ratur. (*) Tranfeamus ad vaagmes, quas mox barathra, mox cavo vort! ces, mox patulos hiatus yocavi & teutonicè Edzardus Princeps generali vocabulo forten (b) fignificante in capite lcgum\de aggeribus & emil&rii.conditiïSnM femel fuperiore loco memorato appellat. Vernaculé Joquentibus alias Koickln t Batavis braeckm a rumpendo, qua voce etiamnum utuntur Transiadani Frifii di cantor eoque nomine infigniuntur omnia ftagna, f, profunda nee latè patentiaVmt Cetera, qua* nul lo gurgite ab mitio confpicua Clivii vaeyen; (e) qual ohm erant centenis ahquot ab urbe Clivia paffibus juxta nemorofum nraW„£ montetn, gui inde Waeyenberg dicebaturfeo in loco, rSBft me falht conjeétura, Rhenus incipiebat elTe bicornis'. Ab? dSat ;
quod quamhbetaquam etiam pluviam vel ex imbre colleclam & in via ZhL ' yataque ftagpantem fic appe\kmus. Cumque h<ec inde fiat deterior idet ™ Pn* m ngro Reidcriano & Berumano dici PoeCritbters,qui viaru™ Seri™ P,D°r tenentur. (d) His ütniles funt & in pactis conv^^^t^^ quod Bruten noftrates.foli novere: atque üe vocant. c^ibunosaefcf^rrt ^ 9 gorum, quibus jus more majorum; ut caeteros incolas ad concilium volZf Pr~ fint. heden enim idem eft quod vocare. Unde Kedinge & Ladineen im,mT P -, figmficant m legibus vicinae gentis. (e) Dictis confequens eft voragine™T
(ƒ> J In cauja Abrahami Bkicker ér Conf con- | tra Nordenfis Ocddentalis Mar/ia Aggerum Judi \ ces Janum Arens ér Conf, XX11X. Decembr. J ciorocLxxxvir.
($0 l. 162. D, de R, I. {r) l. 16. D. de LL.
(s) l. 13. D. de LL. \ (O l. 7. D, teflam. quemadmed, aper. (t>) /. 15. D de LL, I' f>) Vide fi lubec noftra in xomment. ad d. \ h 15 », 2. ér fil & ad l. 16. d. c. n. <2. 1 6? 4< ' ,
O) ' 4. D. integr. rejl, qtia de re copiofc , egi in Jure Georg. cap, 37, feil. I. £f feg.
(z) Andr. Tiraquell. de Judic, i„ reb. eximis for. paragr tertio fupraditla, "*&>s
(a) Tiraquell. a. tratt. §. uit.
(b) Gaeten ait d cap. 36
(c) Quafi vod»- qualia ibi multa indhenia
'rfji JerJïclA A1,a inumera ftfci» omitto
(d) TranfacJ Uagienf d. cap. 4. ürt\ ^ 41. tbique Refid. J * * '* 36.
(e) Jus Omland, lib. I. art. t±. f<? l;U n 16. Jus oldanvt. u. 1, art. tb j!
irt. 114. •*/•«». 4,



de ACCESSIONiR MEMOR. NEC NON m AGGERIB. &c 33
efle foramen: at hoe verbo prolato, non illam ftatim notari. Leges noftrae vortiginem definiunt, cujus profundi menfdra ftaturam viri excedit. (f) Quid fi ergo non feptem oétove pe*s impleat? Foramen id ajemus efie: quod reftiun neceffe 15c ab illis, quorum eft aggeris rupti portionem reficere. Quamobrem & hi fegnius officio fundi neque aggere repen tino vel fublidiario, quo ordinaria aquarum tiuxio fifti queat, (g) foramen cinxerint, ut aeftumaris continuaque ejus reciprocatione illud fueritampliatum nee generis nomen tueri ampHös poffit, fed vorago appellari merentur, fruftra univerfos, qui eadem at primi generis ibcietate tenentur, in tributum vocare laborabunt. Quod enim quis culpa fua damnum fentit, id damnum fendre non videtur. (b) Culpa autem penes eum eft, quando quis potuit adquid facere & obligatus ad id faciendum, tarnen non fecit. (i) Praefumitur & in eo, qui remediis non eft ufus, quibus uti poterat. (k) Si illa de re inter fe difcordent litigatores, utri judex probancü onus injungere debeat, quaefitum fuit? Pro iis, qui ajebant ilicö poft faevam iftam tempeftatem apparuifte voraginem, non parum faciebat, quod nemo cogatur .probare diligentiam fuam in re aliqua, turn quod in quolibet homine praefumatur; (/) turn quod negligentia fit culpa: (?«) hanc autem non praefumi fed probari debere ab adverfario. (n) Plures turn eum in his tuin in vicinis oris voragines fuiffe natas: facfum verö praefumi, quod communiter fieri folet; (o) Non quoque malè a praefenti in praeteritum praefumi. (fi) Negare fe voraginem ex longo intervallo faéhun. Ei verö incumbere probationemj qui dicit, non qui negat. (q) Sed nos nuper xiv. Maji cidioclxxxvii. probationem exegbnus ab iis, qui ajebant, tempore illo, quo fuerat prior atrox ■tempeuvas , voraginem dbortam. Erant enim adlores intendebantque communi omnium accolentium fumptu reftauran opottere fraéluram, quae acciderat in fui onens aggere. Sewper autem incumbit necefbtas probandi ei, qui agit. (r) Agnofcebant fe & aggere fubüdiario ccepiffe cingerc foramen: quin & moleinhoc jaéta novo aggeri voluifie fundamentum fbruere: at omnia v'uito conatu fe fuifie adgreffos obfaeviores alias procelhs trucibus aétas tempe/tates < CEeteram\ quodofficü fui effet, fe praetermifilfe: jure mento ut hoe intentionis/&»i5rinamentampro. bare debeant. (f) Nee obftat quod dicebatur diligentiam potius quam negligentiam praefumi, quia acbores, dum oleum & operam fruftra fraéfurae impenderunt, fatis fatentur fui muneris fuifie hanc reftituere vel faltem cavere, ne major evaderet: ut, fi poftremum ad eos tantum pertinere fingamus, fumma ratione cuftodibus comparari queat. In his autem praefumi culpam nemo ignorat. (t) Quin probacam hanc fortè quis dixerit, quod conftanter rei afleveren t, eo ipfo aèloresvoragini locum fecifle, quod folidiores glebas, quae in via trita extrinfecus juxta aggerem erant, in repentinum jaciendum effoderint, idque manifeftum efie nemo non videt, qui locum illum videt. Imperitia autem culpae annumerant. (v) Verum quidem plures fuifie ubique voragines: at in regione, de qua quaeritur, nulJum foramen, cui illud nomen conveniat, praeter unum apud vetuftum Eilshemienfe emiffarium fuiffe repertum, poft peragrationem aggerum lufitationemque fra&urarum fa£lam ajunt Chomavchi, quibus ceu jurejurando obftriclis, atque ideo Aggerum "Jndicibus di&is, haStenus habenda fides, licet ipforum ob agros eadem communi obfervatione comprehenfos interefTe videatur, ut in hac praefertim re, ubi unum alterumve fefiertium numum conferre tenerentur pro fingulis jugeris, acfores teneantur probare contrarium. (x) Neque enim hi inficiantur iftam Iu-
ftra-
(■ƒ) Èen Manftal diep ajunt,
ff) Vernacule Kaedijck.
(fc) /. 203. D. deR I.
(i) c, lices epifcopus de pr<eb, in. 6 Mafcard, de probat lit, N. cond ICO4 n 5. ér 6
(h ) Mafcaid. d trad:, lit, C. cond, 478. n. o6.
(l) Mafcard. d. tratt. lit, D, conck 519. w.3«
( m) l, 216. D de V S.
(») arg. I. 11. D de perk, ér commod rei ■vend, Nicol. Surdor. lib 1, difp jur civ p, 14. e> fia-. & alii quos memoravi ad /, 3. §, l. D, de cffic. Praf, Vigil. n 3,
(0) Franc, Niger Cyriac, controv, for, 432, w. 1. ér feq.
(p) Nicol. Everard. a Middelb, Topic, loco 90. n, 19.
l. 2. D. de probat, (r) §. 4. 1. de leg. I. 21. D. de proéi (t ) l, 10, C. de non mm, pecun. I, 16, C de 1 probat,
j (t) Mafcard de probat, d, conc, l.tfÜ.n. i5, j (v ) l 132 d. de R, l. ■ (x ) arg. I. fini. c, ad L, Jul, repet.juncl, l. 26. D, de probat.
E



54 GE RH A RD I FELTMAN N I, JC
ftrationem: fed tantum ajunt fe ferius acceffiffe, cum jam agger fubfidiarius, quo neceffe trat cingi, foramen, de quo lis eft, a Chomarchis effetfaciendus locatus Aderant tune illis plurimi accolentium eam in rem convocatorum. Cur autem ac' tores cum dubio procul inteiligerent nullam, nifi unam memoratam fraclunun pro voragine habendam, non palam teftati fibi hoe pacto fieri injuriam? Cur non poftularunt explorari foraminis fui profundum, (v) aut ipfi fpeètante univerfa cohorte id non fecerunt? Qui tacet ad ea, qua; fiunt aut decérnuntur in fijam ne> cem, par habetur confentienti, fi rupto filentio potuiffet illa impedire. (z) lpios autem acfores non pro voragine habuiffë fraéturam iftam, quis non videt. Nee enim cunófos focios, fed tantum pagi fui incolas, implorarunt: & ne hos quidem quafi jure ad id adftricfos, fed jure familiaritatis officium hoe actoribus praftantes habuerunt auxiliatores cum in repentinum aggerem faciendum eum in foramen, quod nunc voraginis fpeckm prafe fert, opplendum: adeo ut dicant, quingentos aureos fruftra fe rei ifti impendiffë. Quis verö credet a&ores fuas ja&affe pecunias, fi univerfitatis, cujus nomine jam agger fubfïdiarius, quem illiI deinde facere adgreftï, erat aliis faciendus locatus fuiilet, fracluram illam reftautare? (<?) Fuerint itaque aliis in locis plures voragines, foramen tarnen, de quo agitur, iilo nomine non veniffe principio cum prior tempeftas ceffaffet, verê magis fimile videtur. Neque etiam communiter nafci voragines, etiamfi atrociffima tempeftas oborta fuerit, quis facilé dixerit, cum fsspc tiuótus tranfeant aggeres, hifque non nifi intrinfecus noceant, quod iuperioris anni cioiocLxxxvri. a-ftate Norda Gretzylam & ultra profectus aggerefque peragrans vidi. Quando & obfervari.non Jicere hac in re a prafenti aggerum ftatu ad prseteritum argumentari, quod defidia aut imperitia eorum, quorum oneri funt, queant fieri deteriores ob continuüm maris aeftum; & fic vorago poffit evadere id, quod antea tantum foramen fuit. A quo autem necefiarium antecedens diftider, etiamconfequensdiilidet. (/>) Certo quidam jure utimur, negantium non aditrmgi neceffitate probandi: at aétorum enuntiationem, qua & fe diligentes fuiffe & voraginem principio natam dicunt, affirmantis efie, nemo non facilè obfervat, non fecus ac illud, quod is, quinegat ex poil fado voraginem fuiffe fadlam, affirmet antea , cum prior tempeftas ceifaüet, eam adfuiffe. Probanda eft autem negans affertio, fi in affirmantem, quae negantem aequet, poffit mutari. (c) Ut non memorem negantem cogi probate, fi affirmanti juris militet praefumptio. (d) Quae omnia nos moverunt, ut non modo geminaverimus noftrum decretum, cujus recognidonem adiores poftulaverant, (e) fed nee inhibuerimus imperium Chomarchorum, qui juffërant aetores duabus divifis penfionibus redemptoribus opcris, qui voraginem lxxv. pedes latam & cujus profundi menfura ix. pedes implebat, reftaurarunt, ccc. numos, quos Imperiales thaleros, folvere; & contumacibus pignora lite hac pendente inde abftulerat. Nee enim cohibenda Aggerum judicibus aut Curatoribus fuut manus, nifi liquido conftet, jus iniquum ipfos dixiiTe. Unde quanquam nil certius fit, quamieges de voraginibus loquentes non pertinere ad aggeres ea lalitudineruptos, ut is, cujus oneri funt, ex reditu agrorum fuorum, ob quos illud fufcipere cogitur, illos reficere nequeat: quippe cum id, quod contra Tationem jure fingulari receptum eft, non fit ad exemplum trahendum: (ƒ) tarnen cum Lintelenfis Marliae omnes incolae, duos fi excipias, ultro feaggeri, qui ad folius Principis curam fpe&at, reficiendo obtuliffent & a diffëntientibus, quibus res inter illos aÊta non porterat nocere, rei exiguae pignora cepiffent, jufiimus quidem Praeto-
to-
(y) Vcrmculè dicunt pegelen. (>) A l8. D, mand. c, qui tacet, de R, I. in 6.
(a) l, 25. infi D de probat,
(b) Franrifc Hotoman. lib. 4. dialeél. jur. cap, 10 § q,iod eft firmamentum reciprocationis. Nicol. Eveiardi d l. n. ao. ubi de tmtoria contingente.
(c ) Fulv. Pacian. lib. i. de probat. cap. 42. *. 6.
(d) l. 24 §. 8, D. de fideic libert.l J>,/.25.
§. i. verf. fin vern D, de probat t. 47. d de legas. 1.
(e) In caufa Goecke Willems ér Onne Hendrichs als HH. Tamminga ér Eecle Heurleuten zu Girmersbeim Impetra?tt. contra Deichrichter Grietmer-ambts Nonie Reerits £ƒ Egge Ulfers RootSuppl. Pro Mandat0 inbib de non exequendo nunc Revifionis Publ in ft. Quartalis poft Martin cpidclxxx. vu Res hxc judïcau.
(f) l. 14, D, de LL,



de ACCESSONIB. MEMOR. NEC NON de AGGERIB. Stc 15
torem, cujus au&oritate dicebantur per juventutem rufticam ablata ea reftituere; fic tarnen ut integrum if& e^'et faufas allegare, cur ad illud fe non teneri exiftirharet. (g) At fatis nunc exfpatiati redeamus in viam, è qua propter aggerum voraginumque ambages digreffi eramus: &, li quid de accelliombus adhuc reftae dicendum, difpiciamus. Demonftravi fupra ideo accelüoni cedere imam terram: quia hsec extin&a: idque nobis non unum ad alia praebet argumentum, nam ultra id, quod ab adventitio agro occupatum, jus illud haut extendi oportere reetiffime Kufeler contra Onneken, quorum non femel memini, contendebat: Uc ut enim antea ageliï filigine fatis aedibus vi fluétuum in alium locum tranflatis anriëxi viderenter: tarnen cum feorfim tueanrur nomen fuum, ac per fe ftent, non ditionem. Confequens & efl: relatae rationij non aliter acceifioni locum fore, quam fi avulfa terra fit tam profunda, ut cum flu&ibus vel terras motu vehitur, aut arbores grandiores aut pecudes hominefque fuflentare poffit. Qua ratione fi congeftum cefpite culmen, late longeque licet id extendatur, fluminibus glaciem trudentibus aliterve fuerit agro meo avulfum, & in tuum concitis vento aquis delatum, non intelligitur folum tuum exftinótum,- fed proprietatem ejus retinebis: mihique optio dabitur, an viridem cefpitem veüm tollere, an vero tecum pacifci aut illo carere, uti fupra memorati Leo & Harmenopulus tradunt. Idem dicendum exiftimo, fi aedificium tuum cum horto autarea irt meum lacum fit delatum & fuper aquis natare non perfeveret, fed incipiat mergi: tune enim tollere quidem poteris illud: loei verö dominus manebit, qui antea fuit; adeo ut femper id, quod prasvalet, bic fpe&cmus. (b) Illud quoque cavere oportet, ne malitiis hominum mduigeatur contra Ce\u monitum. (i) Quid enim li angufta telluris pars meo praedio avulfa & tuo ad fiumen, ïivutn aut foffam publicam fuo fludtibus fupeïmjecta, ofBcio arbitri fmium regundorum convenit, tibi proprietatem adjudicare: & te mihi vicifiim m pecuniam uumeratam condemnare, ne fi carere cogaris ad aquam apulfus aut ad eam aditus übipra»cJudatur (k) Neque Imperator Leo fortè aliter refpondiflet interrogatus: dum enim domimim, Cui unda partem foliabftraxit, non vult alten, in cujus fundum impulfa, de Gnibuslitem movereeo colore, quafi ïftius pleno hberoque jure manfiifet, videtur indicare de limbus aliquando rectè movere poffe controverfiam , quod tune merito dicemus, fi natura agri ipfa a fe mutata, uti Labeo ajebat, fimul & fines mutati, ut; fi eodem in ftatu linquerentur , maximum inde foli exftincti dominus incommodum effet fenfurus. Qua; ratio efficit, ut idem dicendum, fi multorum jugerum fit praedium meum; & tua domus cum agello in illud delata prope aedes meas. Si enim fimul ibi habitare non poffimus: aequius & cedere novum hofpitem, fi ego ei folvam moderatum rei pretium, aut permittam ut aedes tollas, locumque planum reddat, in quo fteterunt: glebas autem terramve importatam avehere non cogendus. (/) Exempla principio adducta quod adtinet, vel rudis agreftisque & ad feveriora literarum ftudia non valentis adfpirare feculi: cujus & confuetudo eft de qua Saxo Grammaticus meminit; ideoque non amplius fervanda , vei pravo praejudio originem fuam debent. Non enim eft. dubium aut Leonis auctoritatem, aut id, quod de aedibus in_ alienum prolapfis jus Romanum fanxit, fecutos fuiffe judices, quos laudat Gryphiander. Saluberrine ut conilitutum novifque fcitis repetitumfit, ne exemplis fed legibus judicetut. (m) Quanquam de fideejus, quod Pontanus narrat, méritó dubites: loquitur enim de illis temporibus, quae'commentiarum fabellarum funt plena, ut dubites an ad utilitatem, quod pofteris olim profuturae ad jus aliquod inde fibi in alios adferendum; an verö ad delectationem fuam illas confixerint veteres. Plebeji juris effe, ut, quae in alienum agrum vi fiuminis delata, domino hujus cedant; vel hinc intelligas, quod Paulus
Ca-
(g) In caufa Abrahami Bleitber £f Conf. contra üoclorem £ƒ Ambts-vernualter Anton. Pauli, nee non Oo/ler-leger Rots Bingefejf. Mandati de refiituendo Cum clanfula. XIX. April. CIDIDCLXXV11.
(h) ArS l, 23. $ 4. D, de R, F.
;(0 l. 38. d. cod.
(k) Arg. I. 7. d. fin. regund. $; pen In ft. de Offic. jud.
(I) Arg. d.l <$.deR V
( m) L. 13. C defent. cf interloc. Jus Om* land. Ub. 2. art, 73, Drenth, lib, 3. art. 73,
E 2



3$ GERHARDI FELTMANNJ, JC.
Cafirenfis narret a Fcderico Senenfi alium Francifcum Sartianum magnum, uti ille ait, kgiftam , confultum fuiffe , cumque nihil haberet, quod de ea re relponderet, ait ipfum dixiffe, Communem opinionem effe ruftkcrum, ut, Jifinmen res tuas tranfportet im fundum meum, quod Mee fint mea & non poj/is repetere: Ita Paulus , (n) qui pergit dicere Senenfi id iniquum quidem vifum, fed allegaffe jnra fatis d longe : nee allegaffe iftum textum , inteJIigit locum Ulpiani fiepe memoratum, (o) ubi eft cafus. Quis rudem illam fimpiicitatem non miretur ! Sed audi majorem. Franc. Curtius ad memoratum locum Caflrenfis notavit; dicit ibi Federicus. Senenfis fcilicet, quod tutius ejl, quod diftribuantur in pauper es tanquam bona incerta. Linquamus & ergo nos ea ecu incerta & exfpectemus de ïftis judicia eorum, qui falli & fallerc non creduntur.
(») Adl. 9, §. de bh autem, D. de damno J (0) D. I, 9. §, 1, infeclo, n, r. |
F I N I S>
BENE-



J3ENEDICTI de PRATIS
DISCEPTATIO EORENSIS D E
5 T EL LI ONIB U S
M ARITIMIS
VERNACULE DICTIS LORIENDRAETE1S,






BENEDICTIdePRATIS
D E
STELLIONIBU S
MARITIMIS
yERNAcuLE DICTIS
LORRENDRAEYERS,
X facto fpecies ejufmodi incidk. Hermannvs Usenbecius, P WËjji poftquam fortunarum fuarum fedem domiciliumque collocavit Gretzy<É fÊÊÊ$ ^x ^ aPuc^ arraru Vrifitt Orientalis praefeclos nomen profeflus, atque ||J§^||, pro fe totaque fua familia indicfionem confuetam folvit, fidem facramento interpofita atque prolato alio jurato Sebaftiano Freitagio Eledtoris Brandenburgici res maritimas Embdae procuranti fecit, navem, cui nomen Sohs inaurati, adfe aliosque, qui cum ipfo illam exerceren*., pertinere, petiitque, ut fibi liceret Setenitatis fuïe EAeStoraiis aufpicüs & fignis Infulam S. Thoma ad oras^fricce aliaque loca commerciorum exercendorum gratia navigare: (a) uti habent verba commeatus, cujus lkeras non modo propria manu firmare dignatus Eleftor, fed & fubfignavit memoratus Freitagius. His inftrudfcus Ufenbecius, fluitantibusBrandenburgicis aplufrribus, è porcu Batavorum Texela folvens , feliciter columnas Hercuhs praeterveélus: & Africae littora legens, nautas, ut folet, inter navigandum reculas fuas, quas JVliniftrorum fociorumque navalium farcinulam (Z>; appellant, cum indigenis permutarunt; ipfe autem ultra tendens venit ad promontoriuin, quod ab Apollonia nomen accepit. Inde cum digreffus porro effet, & in itinere tutam ftationem quaerens, è regione Affinae anchoram fixit, mox autem deprehendit male fidem fuae carina;. Erant enim in ea aliae duae naves: quarum altera* major & praetoria reéforem habebat Danielem Henricidem Vliffinga Zelan-
dum
(a) In diplomate Gerrnanica lingua dato eft: a Catga Iberorum: pro quo Galli cbargt diflllf § i^ljomc auf Öet ÖUflcn bon 2f|*Cka cunt: onusque fïgnificar: quanquam hi inrepronntJ'fouftcn : pofita id Cargafon appellenc: unde & Be'garura
(£) Batavorum lingua (©ffidettn cnbt j Catgtfotn id, quo navis onerata, MSdïioftn party Cargefotnije. Poftremum i



p BENEDICTI de P RATIS
dum Majeftatis Danicse titulos infigniaque óftentantem, altera minor, cui abllollandis nomen a roftro videtur indkum, (c) & qute ipeciabat ad Brandenburgenffffi forietatem Africanam, cujus fedes eft in dicta urbe Embda & Colonia inpromontorio ab Aflina non longe difiito. (d) Hujus navigii pracfeclus Jacobus Matthifius, cum Ufenbecio fe iinparem cerneret, ab illo Beiga fibi fublidia fubmitti fiagitavit. Nee mora, fed fiatim atque convenerat, ut pra;dce partem aequalem quisque ferret, viros triginta acinacibus, minoribus bombardis bombisque manu jadtari confuetis armatos is Brandenburgenfi magiltro locavit. Nofter itaque in fe cudi fabam praevidens folvit oram. At continuo hic eum infequitur, Zelandus autem in tranfitu XIII. tormentis majoribus una ferie difpofitis ab uno navis latere ita petiit, (e) ut ipfum vela contrahere coëgerit. Quaregefta, viginti viri huic militantes correpunt in navem captum, eamque ovans Matthifius quafi fpolia de hoftibus traxit ad memoratam coloniam, qua; Fridericiana a conditore fuo vocatur , & in qua fedem fixit Brandenburgenfis in ifta ora focietatis moderator. Hic xvii. April, cioioclxxxvi i. coadto fenatu ex ejusfententia fecundum paólum illud conventum mercium quibus navis erat onerata,partemtulic Altera cefiitZelando,cujus & fociis, qui in Bfandenburgenfem navem tranfierant, praemii loco duorum menfium ftipendia fuere data: navem folam non diviferunt: aurum autem, quod in navi expugnata erat, alter, quia appellabatur Zelandus, ad XI. felibras VII. uncias tulit folus: ne tarnen Leonina videretur efie foeietas, (f) paérus eft Brandenburgenfi XIII. felibras, adjedta hac conditione, ut omnia Ufenbecio reilituerentur, fi quando deinceps conftaret, navem ejus nullo jure fuiffe diremptam necpublicari potuifle. Poftea haec cum mifero illo, nautifque, quos navigandae navis gratia in navi habuerat, inde folvit peragiturque in portum Embdanum. In quem cum veniffet, ilico carceri tanquam ftellio manciparur.- venundatur deinde publicè, quidquid mercium in navi ejus reliquum üierat: quae uti & aliae plurimte, quibus initio onerata, pertinebant ad Hieronymam Nunez. Dacoftam in rebus Regis Lufitaniae Amftelodami agenteva. Nam hic princeps exercitor navis iftius eft, fuumque damnum XVI. mille numos, quos Imperiales tbaleros vocamus, fuperare ait, contenditqae contra jus & fas omniumque gentium inftituta ac mores illi manum fuiffe injecbam. Cum tarnen priufquam aut ferro ab Henricide rem repetat, aut potius jure cum eo, quod Regis poteniffimi aufpicüs navigaverit, aliilquecunctis, contra quos adtio illi parata, manum conferere incipiat, ipfe juris ignarus, de hoe erudiri cupiat, quaefivit an navis ifta numero iliarum, quas exercentur ab iis, quos Belgae dicunt Lorren-drayers, haberi, atque ideo ceures, quae in commifium cecidit, arario focietatis Africanae aufpicüs & audloritate Elcctoris Brandenburgici contradlae addici potuerk? Refpondi fecundum ea, qua; proponerentur videri prima facie hanc quaeftionem efie ex genere earum, quas Domitianas appellamus, atque ideo coniultori poffe aJJegari iftud Juventii Celfi: (g) aut non intelfigo, quid fit, de quo me confulveris, aut valide ftulta eft confultatio tna: plus enim quam rzrltculum eft dubitare an pro ftellione haberi poffit apud eos, qui munitus eft diplomate Principis, cujus privikgio ipfi innituntur. Quia tarnen hi in varias fe dicuntur vettere facies multaque ac varia replicant, juvabAt cunStaexaminareatque rimarii antequam noftram de re propofna depromamus fententiam. Lubenslargior eum, cui impofturam feccrit vel colluiionem in necem alterius, itellionatus poffe poftulari-, (b) etiamque pro admiffi qualitate graviffime efie puniendum, qui illicitis infignibus vel falfo diplomate ufus. (i) Novum autum crimen atque antea inauditum eft, reum fieri hominem, qui ab eodem Principe, quo audtore accufatores ipfi navigant, commeatus induitus fuit. Huic enim nee convenire definitionem ftellionis, de quo quaeritur, nee vocis originem, manifeftiffimum eft. Ut enim a poftremo ordiar, de eo hic agemus, qui vernacule Lorrcn-drayeraudit. At is Kiliano eft fuffarraneus. Si autem Plino (k) credimus, eo verbo veniebat, qui far in caftra convehebat, fed modicum alienumve non jufto commeatu aliquo, fed
ere.
(c) (SnauUl enim vocant. Vid, Kilian, in
Diaion. lit, s wrb, knauwen op pinanDtn
{d) Cabo de tres punt as- \
\e). Ajunt De laeg geven
(ƒ) De qua vide l, 29 §. 2. D. pro focio. Et rationem aominis apud fhxdrum Fab, k.
f (g) In l. 07. D Ghii teftam.fac.pof.
(b) L. 3. §. 1. verf item. D. 6'e/lionatut, (i) L. 27. § a. ad L. Corn. dtfalf Ant. Matth». de Criminib. ad d dit. cap 1, s_ ufc (k) Lib. 7, Hifi, nat, cap. 43.



de STELLIONIJBUS MARITIMIS, <Scc, 4t
crebris & vilibus inftitorurn vecluris. Ego autem ut ut inficiari nolim , inde fortaffis Lorren-drayers quoque appellari a Belgii foederati Ordinibus, (/) qui abfque Htens publicis in mari navigant, tarnen cum vocabulum iftud, quod ex /éV vel Zonde drayen compolitura, defcendat, dubio proeul a Jora feu maceratis aqua vinaceis, quae pro vino operariis apud prifcos Romanos dabatur hyeme, uti in eam rem teftis eft Varro, (»») majores noftros, qui cum multa ab illis hauferintatque in hanc diem retimierint, primum Lorren- vel Lorren-drayers cunclos vocaffe credo, qui fpecie vendendi loram ceu oblationis tributique exfortem, venditabant vinum, atque hoe paclo publicum fraudabant; poftea verö, cum res quafvis exigui pretii l'órerien nee non lören &. foren («) appellarent, illa vocecompkxos omnes , qui harum colore negotiando fraudem fifco feciffent. Qua tralatione faclum, ut poftea illo nomine venerint, qui vel vetb'galia in exportandis importandifque mercibus fraudarent, vel prohibitas ad hoftes (o) aliofve contra edicfa publica transferrent, vel navigia inftruerent armamentis eaque mitterent aut peragerent ipfi ad Joca, ubi nemini fas eft commercium tradlare, quam cui publicè id permiffum: &, quo aliis fallacia? ignaris imponerent, vel gentis fuae vel exterae fignis atque apluftribus uterentur; nonnunquam & falfum commeatum verfutiae fuaspraetenderent. Quod enim aliud fimulent, aliud autem agant, aliofque ficfis fermonibus fallant, idcirco dicuntur draeyers: quippe cum vox draeyers, quae vertere & volvere fignificat, mentiendum propria: unde & een lengen draeyen'dicimus: quod orationis ambitu longiore imprudemes circumveniant: cum contra nunquam ventas jtctata fit fucum: ud Arnobius ait. (p) Qua de caufa & Germani eos tradunt effe Lorrendre^ers, qui. va\us literis vel ligillis utuntur, ideoque navis merciumque amimone pleftuntur. (q) Qua denmuo congruit alten Kiliano probatae, qua dicitur cauponari, merces lucri caufa alïo clam transferre diftrahtre: mentiri nomen, patriam , mercus lucri caufa._ JVeutrum autem illorum omnium congruit noftro, qui apud Frifios Orienraies incola & ei vis faéïus, diploma na6tus a Principe, qui fundavit privilegiis fuis focietatem, cujus nomine nunc in ipfum quaeritur. Dicat ergo haec cum quo colluferit Ufenbecius? An cum eo, g«i focietatis fundamenta jecit? Id cogkare nefas! Vel an putant ipfius adverfarii non poüb Principem illum tuitionem, quam ipforum corpori concelïit, etiam fingulis iudulgere? Nonne videmus Belgas fcederatos poft conftitutam pubheo decreto focietatem Indiae Occidemalis, poftea privilegia huic indulta reftrinxifle privatifque permififle navigationem in locis, quos illa ex diplomate fuo foli vindicare potuiffet? (r) Et quis adeo bardus aut blennus, qui non intelligat a Principe poffe revocari, muko magis^itaque moderari ac reftringi, privilegium, quod alteri largitus? (s) Quod vel eö magis praefumitur voluiffe facere, quod illud juri naturali & gentium, quo maris littorumque ufus communis, adverfaretur. (t) Quamvis enim veriffimum fit, mare non fecus ac littora poffe occupari (u) quamdiü tarnen a communione non eft receifum, nemo citra injuriam prohiberi poteft navigare mari & ad littora live commercii five alterius rei caufa accedere. Haec enim communia funt per mare, ideft, propter mare: (x) & quatenus neceffario maris ufui ferviunt. (v) Unde non tantum res nullius dicuntur, fed & vias publica^ comparantur. (z) Quemadmodum enim haec non utendo non amittitur/ fa) ka nee ad littora acceïTus. (b) Quis tegre autem ferat, fi cum illis, qui coierunt focietatem, via publica ire volentes pleniffima fua tuitione Princeps munierit, mihi deinceps quoque commeandi dederit poteftatem ? Qui contrarium tuentur non poffunt non minuere jus
Prin-
(/) bi EdiBo publicato Anno 1625»
(^m) Lib. i. ck Re Ruflica cap 54.
(») Hollandi fcribunt lEUrttpen: itemleilt
Sc feur,
(0) ïtëaeren ban contrauanöe audiunt.
(p ) Lib. 1. adverfus Gentes.
{q) JVJaicomef & Fritfchius apud Dietherum in cenlinuat. thef praft Befold lit. L n. 103
(r) Editl. Ordin, General 15. Jul. 1633. & 16. OcJobr. 1637.
(j) Joan, Wames, i. conjil, civt 14 ». 17» ê=f per, tot.
(t) Wames. d, i. n 11.
(v) Gerh. Fekman. in comment, l 2. $. 1.' D. de R D n. 11. ér feq. ubiSeldenum, Struvium, Zieglerum, Strauchium & Eyben. Viros cll memorat, confentienies
( x) ftnton. Vacca ad d l, 2 §, 1.
(y § 5.Ldt
(z) 1 51, D ^e ct)Ktrab empt.
(a~) l, 2 D. de via publ,
(b) l 4 D. de R, ü. I. 4. D ne quid in loc» publ, |oan, Jjolorz.an, de Indiar,jure lib. 3. cap, 4- «- 57* F



4.2 BENEDICT! de PRATIS
Principis maximi, cujus aufpicüs ipfi maris littora quaerunt, atque in iis arccm exftruunt. Neque enim jure gentium refert, an finguli an verö plures & hi iterum diplomate exteri alicujus Regis Principifve mftrufti vel fine literis commeatus veniant ad mercatum, quem tu prior concelebrare folebas. Atque injuriam dubio procul fibi inlatam ajet focietas aucboritate Ekótoris Brandenburgici fundata, fi a Danis aut Belgis, quos conftat jam antea in illis oris fixifle fedes & cum accolis maris commercium exercuifle ipfius naves, quafi fixilionum eorumve, qui quid in fraudem fibi a Rege Daniae aut Ordinibus Belgicis conccffi fecifiènt, capcrentur. Quod ergo tibi non vis fieri, id alteri ne fcceris. Inquis, vera quidem efie illa, ubi de Principis voluntate conftat? De hac autem dubitare nos non finere multa. Nam literae commeatus & manu & figillo Eleétoris confirmatae: quod poftremum pro enixae voluntatis indieio accipitur, ut nulla fit jufta occafio inde latitantis atque occult® voluntatis, quae a jure communi recedat, & in exorbitans aliquod defleétat, argumentum petere. (c) Signavit & diploma procurator Principis Freitagius, cum alias nunquam quifquam in aula Brandenburgica praeter Serenitatem fuam Elecloralem id tune faceret: (d) ut nullatenus id illi obreptum autfurreptum fuiiVe dici queat. (e) Sin ajas huic non h'cuiffe verba, quae diplomati typis defcripto defunt, tam latè concipere, tune re ipfa petes Principem, licet verbis eum non fignifices: quippe cum nunquam proferri queat refcriptum, quo id illi interdixerit. Quanquam haec nil ad exercitorem; quod jufta ratione motus crediderit Freitagii arbitrio ifta efie permifla: juftam autem credulitatem excufarc a dolo & pxna, (f) cum & nimia fufficiat, (g) errorque magis fit quam culpa, nemoambigit. Sine dolo autem ftellionatus non committitur. (f>) Ut non memorem commeatum etiam facinorofis datum ab eo, qui illum indulgere nequit, non his folcre effe fraudi, ne fide publica circumveniantur. (i) Dicat quis atque objiciat, quod, etfi demonftratum jam fit de voluntate Vrincipis fatis Jiquere; non tarnen illam oportuifie temerari ab co, qui diploma impetravit: quod fi nes ejus diligen ter cuftodiendi: ut, qui hos exceiTeric, non modo aliud quid egifie, (fe) fed&beneficio, quod inde fperare poterat, excidifle dicendus fit. (I) Nil autem amplius conceffiife Principem Ufenbecio, quam ut navi recba peteret Infulam divi Thomae atque in eam tranfportaret merces omnes: non verö has in oris Africae vaenalesextruderet ; aut pro auro cum barbaris permutaret aliterve expediret. Quod enim in diplomate de oris feu extremitaribus adjicitur, non fignificare quafi ad eas accedere negotiandi caufa Jiceat, verum tollendse dubitationis gratia id factum fuiffe: ut intelligeretur, de quo loco, cui nomen a divo Thoma, diploma loqueretur', quod & alius fit non unus in Americae maritima ora. Ut non tam amp/iandï quam reftringendi crufa verba ifta videantur adje&a. Neque ergo prodeffe, quod porrö fequitur und fonften: licet in diplomate Latina lingua conferipto ejus loco reperias cf ad alia commerciornm loca: quod generalis Jocutio relata ad loca reftringi foleat fecundum naturam rei, de qua agitur. (m) Sed, ü vera potius quam di&u fpeciofa dicenda funt, vis hoe paófo manifeftiffime fit verbis, quin & mens ejus, qui diploma indulfit, aeque ac alterius, qui hoc rogavit: circumvenietur. Ut enim de poftremo ordiar, quis, nifi Labeone infanior inter infanos haberi' velit, credat unquam Nunezium Dacqftam, cujus mercibus maximam partem navigium fuit oneratum, ab extero Principe petiiffe licentiam navigandi in infulam, qua; Regis Lufitaniae, cujus ille minifter eft, quamque jure fuomercandi caufa adire poterat, jam rurfus a multo tempore fuit? (») At audio dicentem, non fine ratione ideum fecifle, quod vereretur, ne bello inter Britznnos Belgas-
que'
(c) Chaflanx ad cotijuet. Burrjmd. §. foverb. 1
avonsfait. n 4. .... ~
(d) Nunc autem egregio publico cuncta refcripta quoque fignat vk honoribus ftudiisque inluftris tberh. Üanckelmannus Seteniiï. 6c Potentiff. Elecl:. Brandenb arcanorum parciceps.
(?) Andr. Gail. lib. 1. de P. P. cap. 5.
(f) Cacheran. deaf. 71. per tot Joan Petr. Fonranella de pact. antenuptial clauf. 1. ». 49.
(g) Tiraquell- de pan. temp. caufa 43 * 5. '
(h) l. 3. §. I. D. Stellionat.
\ (i) Cavalcan. de brach Regio, p, u. » 316.
I Sebaft; Guazzinus Tracl. ad Defenf. reor def, 12, ». 58 verf. bette verum efl,
| (O 6- P> D- mandati.
(/} Arg.l 37. §. £. D. de minorib,
(m) C. ut animarum. §. I. de confiitut. in 6,
! Nicol. Everardi a Middelb. Topic loco. 93.
». 14»
(n) Arg. I, li D. ad municip, l, un. C ae thefaur.



de STELLIONIBUS MA RITIMIS, &6' 4$
que forte oborto, mare parum foret mercatoribus B;itavicis fidum, nifi aufpicüs apluftribusque Brendenburgicis ei concrederenc nayes faas. Qjiod fateor rurfus colore non catere. Aft fi viri iftius, cujus maxime intcrcac feliciter navigari, fpectemus conditionem , utique nil mali ex diffidio mcmoratarum gentium, licet apud alteram commoraretur, metuere habebat necefle, quod Legatorum jure uteretur, atque ita non Batavus, fed Lufitanus cenfendus. (o) Ob ardtiflimum etiam, quod inter Britanniae Luftaniaeque Reges eft amicitkefoedus, eum quoquepotuitreddere fecurum de Anglorum viojentia, fi Lufitanicis infiguibus mare navigafiet. Et an non bis magis (ibi cavilfet quam Brandenburgicis, quippe cum verifimilius, ut cunque tandem fors ferat, Lufitanos belli pacifque medios futuros, fi cum Beiga Britannus exitiabile civibus fuis & calamitofum bellum iterum gerere incipiat ? quod de Eleélore Brandenburgico forfitan non afféverabunt qui aulica imbuti acute arguteque de rebus civilibus conjicere didicerunt atque noverunt, duci illud haut pofl'e, uc alii fe focietate aut hujus aut illius populi non implicent. Aliam ergo oportet fuifie caufam. cur perfpicax ifte Lufitanicus minifter huic Principi fupplicaverit, ut fibi commeatum tuitionemque decerneret. Quam quidem, quod alia idonea reddi nequeat, hanc ajemus fuiffe folam; ne qui inAfrica res focietatis auótoritate ferenitatis fuae Elecforalis contraclae adminiftrant & fedem fibi legerunt arcem, quae a primo ejus praenomine appellata, navem, dequaquaeritur, littoribus arcerent, aut, fi ad haec appelleret, illam vi adorirentur, atque, uti evenit, diriperent. Licet enim maris httorisque ufu nemo probibeatur, fihoc innocuum quaaiat & vei ad effugiendam tempeftatem vel ad navem reftaurandam, vei ad <£grotantes renckndos qais in eo ad tempus morari cafamque ponere, etiamque aquam profiuentem ex rivo aiiamxe ex ïonte baurire velit: mercaturam tarnen cum indigenis non permittunt nationes Europese, fi caftelia oppidave quin & ftationes (p) in aliquo loco, quem faspè vi aut precario ab accolis pelagi poflident, habeaht. Fruftra'enim haec vitia poileffioms ao ay10 no^ 0ÏDis p0pU]o illis objici quis non videt, quod huic allegare pofimt iftud ujpIanj. qmntim mim adeum pertinet, liberas cedes habeo. (q) Ut ut enim alter clamet, rem edTe communem, feret refpon/bm, quod ad poffeffa veniat: quemadmodum theatrum, cum commune fit, retle tarnen dici poteft, ejus efie locum, quem quisque occupavit: (r) Et equeflria omnium equitum Romanorum funt, m iUit tarnen locus meus fit proprius, quetnoccupavi. (s) Quamvis enim caeterac. gentes nationesque noftri orbis non probent divifionem maris, (t) quam inter Hifpanos & Lufitanos olim Alexander VI. Pontifex Max. fecit, quando terminos in aëre & coelo pofuit: (v) quam & ratione facerdotum, qui ad Jndos mittuntur religionis propagandae gratia, fpernunt qui praefulem Romanum in facris agnofcunt Principem. (x) Solent tarnen omnesaegrè ferre, fi in locis vicinis populus alius Barbaros, cum quibus ab aliquo tempore foli fccdus & commercium habuerunt, (y) five ad hoe five eorum amicitiam donis foücitaverit quin & vaftant fertiles aromatibus arbores, quafi jam pleno proprietatis jure tota regio ipforum effet. Qui enim nunc hujus Dominus eft, non modo in oras atque littora fed & in maris fpatium, imperium fuum exercet, (s) &
qui-
(o) Arg. I. 3$. $. 2. D. de jurej. Hugo Grotius inter jCibs. Faravos. part. 3. confult. 211. n. 7. Feitman. ad l. uit, D. de ojfic. adJij], n. io.
(p ) Loftes nunc appellant: quod venit a GalYco loge. Quo nomine & theatraks ccnfeiTus a vulgo fecretos dicere folenc. Quanquam potentiffimx focietatis India: Orientalis mederatores nullum jus ex ejusmodi ftationibus aut conventionibus cum terrarum littorumque dominis initis fibi vir.dicent in exteros: uti adparet ex ipfojtiro apologia, quam centra quereias Albivilli Le» gati Brifannici Ürdmibus uoiverfi Beïgi fcederati porrexerunt iv. odobr.M. DC. LxXXVIl.
(q) L 4. $ 7. D. fi firvit. vind,
(r) Cicero lib, 3, deftmb,
(j) Seneca 7. de bsnef, 12.
(t) Betrof Bouriciiis, Leclion, jur, c. n.
' Cv) Hieron. de Monte. Tracl fin. regund, cap, 7. n 8. Petr. Bembus Hip. Venet lib. 6. Dip'omata integra non modo Alexandri fed & Adriani atque Calixti refert multilque tuetur Solorzanus de Indiar. jure lib, 2, cap 24. n, 15.
ér ftq
(x) Saccrdos Gallus auctor itinerariiSiamen^ fis in atlis d. XIII Nov CIOIOCLXVXV.
(y) Arg, l 7. D. de dtverfiér temp praftript; Solorzan. d. lib. 2. c 25. n. 63 ideo inquic t libertatem quidem in commerciis ér maris navigationibus ex naturali ér communi omnium gentium jure orig'mtm ducere ld vero locum habere, an • teqtiam ab alio Principe ex ju ft is & legitimis cauJls hac jura praventa
( z) Glojja in c. ubi periculum, de eletl. in 6l \ Solorzan. d trail. lib 2. c 6. n. 22. Marius
IGiurba. canftl. trim. 79. ». ^o, Idque Gallos,
F 2



44 BENEDICTI de PRATIS
quidem ufque ad centum milliaria, uti totum mundum fervare olim fcripfit Baldus, (a) Unde alii quatenus globus tormento majori bellico impulfus excurrit; alii ultra pifcationcm in mari exteris interdicuiit. (b) Neque enim alia ratione defciiditur, quod Praefes Batavicas focietatis apud Indos Orientales Ligurum, cum quibus Belgas fcederati amicitiam colebant, binas naves prope littus Sumatrs Anno cb Io CXL1X. capi juflerit. Fruftra ut illam inde arceifas, quod mercatores Batavi dicerentur maximam partem exercuiife naves, atque in his plurimi nautarum effent Belgii fcederati incolae : quippe cum in tale facinus in fraudem focietatis admiflum ex privilegiis huic indultis publicatione bonorum, navigiorum, mercium nee non peena capitis ac profcriptione non praetermififfent animadvertere, fi ejus aucfores pro fteilionibus habuifient. Cum illis autem ecu amicis egere, uti poftea dicemus. Ne itaque ab iis, qui Brandcnburgicum nomen in Africae oris ferebant, vim ullam paterentur, ab eodem Principe literas commeatus navigii hujus exercitores impetrarunt. Ut nuila ratio juris oequitatifque benignitas patiantur duriore interpretatione nos illarum verba eo torquere, ac fi mercandi gratia lartifiimaauro littora petere curfu fuifient prohibiti. (c) Principis enim conceflione & gratia juvari quis non deprimi debet, (d) Ejufque privilegium fic femper intelligendum, ut quid tribuat ultra jus commune, (e) Quamobrem fi quid in diplomate eflet obfcurum aut ambiguum, non tantum pro exercitoribus feu reis; (ƒ) fed & fic foret explicandum, ut nil fiat contra mentem & voluntatem eorum, qui iftud petierunt fibi indidgeri: ne enim id accidat, verba potius fenfu minus proprio accipirnus: (g) idque iis fignificari dicimus, quod illis eft utilius: quia in dubio femper facienda mterpretatio contra eum, qui leges dedit & conditiones elocutuseft, quod folet effe potentioris. (/;) Quanquam, fi verum amamus, nil in literis commeatus occurrat, quod plures fenfus recipiat: quin, fi hos illis afiingere vellemus, quid aliud inde eveniret, quam quod auribus animifque hom'mum abfutdum foret? Sic enim verba captarentur contra mentem Principis, qui ea protulit & cujus principaliter eft interpretari/egem, quam dedit. (z) Quis veropraefumateumcontraria & repugnanda in eodem diplomate locutum fuiffe? Quod affirmandum omnino erit. fi njamus ambiguas effe voces, quae de oris Africae funt conceptae. Refixingendi enim vim fi babere debeant, tune adverfa contrariis dicendus eft'retulifie. Nihil enim magis contrarium quam coardtari navigationem ad Infulam divi Thomac & tarnen ubique gentium eam permitti. Omnis autem fcriptura fic explicanda, ut fibi conveniat, & medium primo medioque ultimum non difcrepet. (k) ld autem nemo vitabit, fi ajat hanc diplomatis efie fententiam, ut liceat adb. re Sctntbomczum ad ovas Africa aliaqitë loca co.nmcrciorumexcrcmdorum gratia, Quamvis enim Germanicis particulis ut fonjlm poffet videriineffe aliqua ambiguitas^ qui tarnen ultima hn?c verba Latino fermone fconfignata legit, confeftim videt,'non modo navig-mtibus Principem promifdfe tuitionem fuam, fi radcre vellent littus Africanum, fed & carinam ad alias orbis univerfi peragere regiones: quod &folaï iftae particulse, utpote quae idem fignificant quod amplius vel catera; atque ita ampüandi vim habent, fatis odendunt: {l) adeo ut ambitu orationis, cui adiiciuntur , compleótantur, quae ratione rei, deqnaagitur, confue:udinemoribufque utentium intelligi queunt. (m) Abfurdius nihil ut cogitari queat, quam quae amplifieandi gratia inventa funt vocabula, minuendi caufa producere ad odium. Cum
&fi
jftng'os , Iberos Sc Lufitanos aliosque facere j ajunt JVJoderatores laudatx focietatis lndicx. d, \
Apoiog. §. ^cifé eenlae üan ftatt.
(a) Quem memorat&fequiturGeorg.Becht. de Securit. ér falvo conductu. cap. 3. Th. 75. arg. /. 1. § 4 d. de ojfic, praf. urbi. Quin funr qui illis Umitibus non conrenti ad ultenorem maris regionem, fi nulli alii p'opinquior fit, id extendant arg, l, un. C, de claffiar. Cabc do decif. 47, * 3. 6'olorian. d. tracl, lib. 3. cap J n, 41
(b) Grotius inter JCtos Batavos, 3. co»fuit. \ 1/8. n 3 I
(() Arg l 26. D. de LL.
(djL a. /. 3. C. dt quadr.prajeript, l. 1, I
C, de his qui ven, *>tat. arg, l, \ 7. <J. 3. comwod, fclber:. Leonin. confd 32 » 5. Solotian. d. tracl. lib. 2. cap. 25. » 77. rjf 48
( e ) Grotius 2. de jure b ér p, 18. n. 4.
(ƒ) l.eonm. confd 32. ». 5.
Cs) <irï l- 6. O prafer. verb. Jafon. ibid. Aymo Cravcrta confd 20. * 9,
(h) Arg, l. 39 D de. pact. Grotius lib, 3. de jure b, ér ƒ>. cap. 20 n. 26
CO Grotius 3. confult, JCtor, Batav. 225. n 49.
(k) Befold 2. cenfd 29. » 51. ér feq. (I) Belbld. TloeJ, Pracl lit. U, n 47. in addit.
(m) Dietherrns in continuat d lit, ». n 47.



de STELLIONIB ÜS M A III TIM 1 S> &c; 4y
& fi de re odiofa quaeratar, ad vitanda ea, quae abfurda, extendere foleamus Joquentis fennonem. (») Sokmus; & hunc ob eanderu rationem interpretando adiuvare. (o) Hinc . in itu tantum & de reditu emfeturi non ex vi verbi, fed ut abfür* dum vitetur: neque enim muüle effe beneficium debet: ait Grotius (p) Atqui fupra non femel dixi inu# futurum diploma, fi ejus beneficio non licuiflet applicare puppim littori Africano, quod Princeps, cui exerekores navis fupplicarunt, nullum jus in Infulam adiyo 1 horna cognommatam haheacj fed Lufitani, quorum ex gente cenfendus JVunezius Dacofta, eam duione teneant. Quod fi erro'commea tus verbis de Africx ons mentionem facientibus vim quandam tribuere velimus" non minuendi fed amphandi gratia adjeéta eife omnino dicendum erit (a\ nIc enim quidquam frnftra litens luis Princeps, intelhgkur complexus: (r) quin potius cunóïa ejus veroa debent ad efreéhim vires dare alicui rei- <s) adeo nt nul lum fine myfieno ejufmodi intelhgatur adjeftum. (t) Videriteri), qui lkeras ib las negat efie manileflas idque hgnificare quod aperte loquuntut, ne ipfe dicat quod aperte fallum eft. Qua? enim per aha commereiorum loca intellio-;s fi Afri cae fines extremitatefque nohs iis comprehendi? An ad Americanos' ïndos lat Orientales citra aequatorem habitantes pertinent? Ut fenfus fit navigaturis liberum fore achre Infulam divi Thomae & loca commereiorum, quae funt ultra Jineam tequinodtialern. Verum enim yero cur non quae citra hanc? Si enim ea excipere voluiffet Princeps, utique verba verbis expreffiflèt. Quare non contra ftipuhtorem, quia lans late verba concepit fed contra Principem, qui Jeo-em pochet di cere apertius & oras Africae markimas excipere, ea interpretamur: nee enim pro' mij]or ferendus eft. Ji ejus interent de certis potius oris aut hominibus attum; uti Celfus difputat. (v) Et vel eó facilius piobaveris, quod recepta apud interpretes iu~ ris fit fententm, omnia cum Principe gefta effe negotia bonae fidei. ( x) Onodeen* è crivio quidem non temnendis racionibus impugnatFrancifcus a Soufii , (y) non tarnen adeo incommode muitoque mmuSjDeptè qais id proW fermori noflT rum prudentum exifiimabit, fi mente verfavent, eorum V "ur*c uV^ro da fecundum illa, qua. in teftimonium citant. (z) Solent autem eSf/ feacc#?iefin' mando praetendere auótoritatem Alfeni Vari, ( a) qui futrina NeapoTreSr r mae primum JCtus & deinde conful faètus fuit & in loco, ad quem provocant ar" gumenrum nofiro haut abfimile pertraótat. Nam & de lege, quam Caefar nav'ijra" turis dixerat, in illo agitur: & fimul quaerkur, quomodo verba Principis qu\ minus dixit quam fenfit, capienda fint? Latius autem haec nos debere interpretari ut id voluifle intelhgatur quod non fuit prolocutus, refpondit confultus Cum autem in contra&ibus, qui bonae fidei dicuntur a juris Romani condkoribus nee omnia verbis exprimi explicarique queant, quod multa ratione culpa: aut morsfaepe deinceps praeftare alterum alteri. oporteat: imo ne illa quidem comprehendi neceife fit, quod ipfa per fefe cognofci atque intelligi poffint, ut vel rufticus de ns interrogatus ingemmaturus fit fuum; Hac fefe intelligunt; atque ideo non ftric tam, uti m cceteris, quae ftridïi juris appellantur, fed laxiorem liberamque ha"beat magiftratus poteftatem arbitrandi, quautum contrahentes fibi tribuere de beant: (b) \am verb non tantem beneficia Principum, (c) fed & quicquid cum illis aut rebus publ. geftum eft, quam pleniÜime interpretemur, ne quid fiat contra voluntatem ejus, qui cum ipCis concraxic, aut cui fecuritatem tuitionemque nolli citi funt, uti de caufa Lufitanorum refponderunt JCti Batavi, (d) & alibi cooio" fius examinavit Feitman. (e) Non infeita tranflatione dixerunt bonae fidei effe"
quod
(«) Befold. d confd 29 m 24. &? feq.
(0) /, 7. D. de bou, libert. I 1 4. D, de Publican. ér veêtig JCti Batavi, 3. confult, 83- n n
(p ) d lib 3 de jure b, & p cap. 21. ». 16.
(?) Arg l ïoy pr D de legat, I. Befold d. C07ifd 2y. n I. 2. 3 & 4.
(O Arg, l 3, pr, D, dejurej, l, 22, D, de tsntrah, empt.
(s) JCti Batavi. d, confult, 8y, ». 14.
(O Hippoi, dc Marui. «drubr. C, dsbrobat, n, 118,
(v) ln l, 93. pr, D. de V, O.
C x) Leonin. confd. 25.». 7. Tileman. Roë'ner. animadverfjur, cap, 36. », 4.
O ) Ad §, cdionum. I, de atlionib, part. cap. i, n 3
(z) Marius Muta. ad confuetud, Panhormit, cap, 21. «. ir,
( a ) ln l. 15, D. de Publis, ér veilig.
(b) § 30. Inpb. de atlionib.
(cj l 3. D, de conftit. Princip.
(d) Part. 3. confult. 101, ». 6.
( e) ln comment. ad d, l, 3, », 3. ér fif. F 1



46* BENEDICTI de P RATIS
ouod ita cum Principe geftum. Quemadmodum enim bene sdvertit quidem a corte, qvue a Jefu nomen iibi fumpfit: contra&tis appellantur bonae fidei entonomafiü it j (ƒ) quod autonomia quacdam in iis judici cqneefia, nee hicformulae, cum qua a Pra?tore datus, adftri&us efiet: atque nunc magiftratus ex natura negotii contracü in plus aut minus condemnare poilit, quam verba conventionis loquuntur. (g) Qiiia, uti inquit Paulus, (/>) iantundem in Lonce fidei judiciis officium vaZet, quantmn m ftipulatióne nominatim ejus rei fetta interrogatio. Viderint porro, qui inriignum facinus fe comperiflb Principcmqne cltcumventum clamitant, ne antiquam ejus religionem, qua vetatur beneficium Ufenbecio conceffum interpretari in hujus necem, (i) contortis atque aculeatis fophifmatibus ipfi circumveniant. Licet enim circumventus fuiffe praelumatur, fi revocet alteri antea conceffa: praefertim fi non fpontè fua verum ad preces aliorum id fecerit; (£) quis tarnen patiatur haec ut probrum objici in re tam manifefta & ubi fancfiffimi Principis verba funt tam clara? (/) Nam non contentus fuit hoe folum fcribere, ut magiftro navis liceret petere alia loca commereiorum exercendorum gratia: fed & deinceps omnes & fmgulos quorumqus Principum ac Rerurn publ. belli pacisque minifiros amanterrequirit, fuis vcro cujufcunque ordinis conditionis ferio mandata ut prcedictnm navis magijtntm cum navi ac mercibus futs ad eojdem accedmtem humane «ccipere, amice tratïare, eidemqus perfoluto confucto vcÜigaii, liberum portuum, fluviorutn, 8" rtgionum tranjitum liberamque exercendorum commereiorum importandarum mercium facultatem conctdere veiiut & debeant. Viderint ergo denique, qui his verbis negant facultatem Ufenbecio fuiffe datam innocuum quserere littus Africanum & cum ejus accolis commercia facere, ne forte alii dicant, quod fua avaritia tranfeendere fines juris ex. Principis immortalem gloriam offundere laborent; quippe cum & ideo negotia cum Principibus gefta dicantur bonae fidei, quod culpam metuere debeant, ubi non eft. (?«) Defino & fatis firmafie videor ex mente tam dantis quam accipkntis commeatus literis non ïuiiïe uavigantibus interdidbum commercii faciendi caufa petere finuofa Africae Jitttora. Reitat itaque examinare, cur dixerim, vim verbis earum fieri, fi id, quod loquuntur de oris Africae, adjeeïum ajamus xxt» s^jWr: ut intelligamus Santhomceum aliud, quod eft in extremitatibusIndia?Occidemalis, excludi. Nam vel promontorium eo nomine veniet vel alia Infula. Prius non dixeris, quia haut uti illud, quod in finu maris Africani exiftit, fua appellatione contentum neque veluti loens commercii fed tantum promoncorii nomine cognitum. (n) Unde qui mare mercandi gratia fulcat & ad Ïndos Occidentales qüaeftus caufa currunt, queties oras illic capeffunt, non accedunt ad promontorium, cui nomen a divo Tboma, verum petunt fiumen, (o) a quo vtcina ei regio appeilatur. (p) Qua? & caufa eft, cur naves non, ubi folvunt è portu aüquo Lufitania? vel Amftelodamenli, dicuntur mitti aut ire ad Santhomaeum fed ad pctendum rivum Janeirum in Brafih'a. De Infula ifta, qua? è regione Californicc & Hifpaniae novae cernitur, ne per quietem quidem cogitarunt, quod vix cognita quam ex continente & qui ejus littora legunt, ad Americanos Septentrionales dicantur navigare. Cum contra noftram Santhomaeum frequenti mercatu fit celcbre nofcaturque etiam non prolato nomine Infulae, qute oppidum babet Paovafanum cum fede Epifcopali nee exigua fed ambitu fuo L. milïiaria Galüca compleétitur. Ut milla prorfus ratio fuerit, qua? fuaferit locum illum aliis terminis circumfetibere ac definire: quid quod ne hos quidem agnofcat, neque in Africa; oris fed juxta eas fitus & longiore aequoris intervallo a continente illi proxfino, quam k Gallis Britanni, qui tarnen toto orbe dicuntur divifi, diftet. Nee turbet nos, quod in Germanico diplomate reperias non auf die Kuften, fed auf der Ruften: atque ita has voces finiendi & retlringendi caufa Santhomaio videri adjectas, quod
poftc-
(f") Stcphm Bauny Tbeoi, mordl. part.part. 3 tracl. l. qu*[l I.
(&) d. ju« J«*&- %' 39 de ac
tiomb,
(,b) l. 7. D. negot, treft l 24. D depofiti (i) Petr. toton, de Petra TraCt de ¥ote[i.
Princip cap. 8 ». 3'
O) Petra d. tuft. cap 32. dub. 2, «. 3.
& 6.
j (/) Arg, l I $. 2 D. de fupell leg. ibi; I nam etfi prior atque potsntior eft quam vox ment dicentit: tarnen nem» fine voce dixiffe ex/fimatur.
)(m) Mant ka lib I. de tatit. & ambig. convent, tit, 9 n. 45, <& 46. (») Voctur eniw Cabo de S, Thomèt 1 (o) Eio de Jamiro. J {P) Capitania de Janeiro*



de STELLIONIBÜS MARITIMIS, &c.
pofterius in oris, prius vero ad oras fignificet. Nam Latina editio omnem dubitationem tollit, utpote qux ad oras habet. Deinde verba illa auf der Kuften non conjunguntur cum vocabulo navigare, fed cum aliis commercien treiben, ideft, commercium facere. Vc falva puritate fermonis Germarilcl aliter non potueritloqui Princeps, qui lirteras commeatus dedit homini, quem voluit tueri commereiorum faciendorum gratia, navigaturo etiam ad oras Africce. Prorfus ut verum maneat, non nifi ampliandi caufa prolata elfe verba, quas de oris Africae diploma loquitur; & idcirco nequaquam effe refiringenda, quafi tantum Jicuiffet navi navigare in Infulam, cui divus Thomas nomen dedit. (q) Nee enim, inquit Mantica, generalis conventio poteft^ reftringi per verba, qua non conveniunt: & ideo generaliter debet intdligi. (r) Fingamus autem haec aliter atque largiamur iterum id efie, quod non eft, negemufque diplomate fuo Principem promififfe tuitionem navigantibus, ö appellerent ad littus Africanum, quomodo adverfarii probabunt, illos in Jegem commeatus commififie? Sed, fcio, dicent Jegendo oras eos hic & illic permutatie merces pro auro, neque modicam aut exiguam rem dici poffe, quod XI felibrae & VII. unciae deinde in navi fuerint repertae. Non excufari poffe Ufenbecium, fi caufetur, fe de dolo nautarum non teneri: cum horum nemo, nifi commeandi poteftatem ei dederit magifter è navigio defcendere littufque petere audeat: quod & legiflatores fcitis fuis nonnunquam cavere folent. (s) Verum &haec levia atque perinfirma funt: hactenus enim beneficium Principis, uti fupra demonftratum dedimus, negotio bonae fideicomparatur, quodpleniusutrumque interpretemur atque fic tam in illo quam in hoe fpeclare conveniat ea, qua? moris «Sr. confuetu&iuis {nut. {t) Ut non memorem in omnibus omnino convennonibus attendi folere, quod in ea regione frequentatur: (v) & confuetudine, iongaevo uiu tacitoque confenfu gentium aliorumque Regum ac Principum inde a muleis annis comprobanun efl. (x) Jam autem rerum maritimarum periti non ignorant etiam in iis locis, ubi propter focieeaces publico decreto firmatas privads non licet negotian, haut tarnen reculasfuas proluberi rocios navales cum barbaris pro auro aliifve mercibus permutare. Quia in tranfitu id faciunt, in quo&permittuntur, quae alias vetita. (y) Nee obftat, quod defraudando geoium fuum atque ventrem copiam aliquam auri corraferint; cum carptim id fecerit, nee magis itaque focietati nocere id poffit, quam fi aquam de mari carpfiffent. Neque gubernator ideo ftatim eft in culpa, quod ipfo nolente nautae littus adire nequeant. Nam & fcaphis ac lintribus faepe barbari aurum ferentes veniunt ad naves. Poffunt & navales focii, dum aquae quaerendae caufa in terram miffi fuerunt, furtim mercari. Mitto, nil ad exercitorem, fi extra navem deliquerint. (z) Sed nee Nunezio Dacofta imputari poffet, fi vel Ufenbecius in diplomatis leges peccaflet: quod ratione focii, qui juxta ipfum excercitor eft, pro magiftro habendus: (a) hic autem non ut delinqueret, aut illicitas vias tentaret, intelligitur praepofitus. (b) Quapropter, licet hic fimul cum caeteris exerceat navem vel ejus dominus ex parte fit, non tarnen illa in commiifum cadit, uti in re longe majoris momenti, ubi de mercibus contra edidla ad hoftes tranfportatis Baldi au£toritate fubnixi refponderent JCti Batavi. (c) Fingamus tandem naec omnia irerum aliter & more Academicorum concedamus, Ufenbecium aut ftellionem aut L. Cornelia? de falfis reum fuifie, aut per mendacium obtinuiiTe diploma, aut fines ejus exceffiffe & in publica commoda focietatis fundatee a Principe, qui iftud dedit, peccafie, quin amplius haec omnia in miferum illum apte quadrare: cum tarnen Brandenburgica apluftria de malo navis, cui a fole inaurato nomen, cerneret fluitare navarchus, qui memorata? focietati merebat, non mox hoftili more in eum ruere omniaque condu&is ab alienigena militibus ad vim faciendam parare, fed prius ipfum fci, fcita-
(q) Mantica. d. traB, lib. 3. tit, I, n. 28
(r) d, tit. I. tu 27.
(s) LL Amfielodam cap, $6 art. 32
(t) l. 31. §. 20- D, de JEdil. editio,
(v) l. 34. D de R. J.
(x) l. 3a $. r. / 35. D, de LU l. 2. C qua fit longa confuet. Stracha de navigat, n, 24» JCti Batavi part. 5. confult, 161. pr, qui de nautica confuetudine loquuntur,
O) Leonin, confd 7, «. 7. /, 6. C. de adif, priv»
( z) /. 7. D neeutte caup.fiabul.
I(a) l. 4. D, de exercit, aft (b) l. 1. § magiflrum autem D eod, Peet kius ibid n 3 <&fiq. |Cti Batavi» part. 3. confult 236 n. 19. & fiq
(c) d. confult, 236 n, ï. 2. 3. 7. 14. & i fiq, per. I, tl, §. 2, D. de YuUican & vecï.



4S BENEDICTI de PRATIS
fcitari oportuiflet Oui genus? Unde domo? Nam & exploratorem, quem exterifaba fortiti miferant, ita interrogatum fuiffe docendi gratia reliquit Ariftophanes. (d) Ouanto majorem ergo reverentiam adlnbere debuillet is, qui ab EleftoreBrandenburgico nomen tenebat, homini, qui ejufdem Principis utulos infigniaque oftentabat? (e) Nonne iliius officio congruifièt hunc vocare ad colloquium & pofcere infpicicndum diploma, ut certior fieret an ftellio effet, an vero eadem, qua ipfe valeret auctoritate: quod laudabili & in omnem memoriam dando exemplo tantum focietaiibus decrcto publico adprobatis permittunt in alias naves ad lilas non pcrtinentes Belgii fcederati ordines, (ƒ) An non, dum animi dubius atque incertus erat, debuillet alium, qui nomine apluftribufque Regis Daniae fuperbiebat, fiftere & conjunctis cum Ufenbecio viribus vim ab illo huic illatum vi potius repellere, quam tolerare, ut a peregrino 'navigium, quo facilius cxpugnari poflet, pertunderetur, Graviter enim dthnquit, qui offendit Principis tuitione & protectione, cujus tituli erant apluftna, munitos. (g) Aft non modo id toleravit, fed contra apologum, qui
interdicit ne cum mpkficQ
Ufum bonus confociet ullius rei: (b)
illi au&or audendi fuit. Cum tarnen fuum fuiïïet manus & fua; partes prafidio fuo firmare navem atque hoe agere, ut omnis yiolentia atque injuria ceifaret in locis, quos fuce ditioni fortè allérere fciebat focietatem, cui ftipendia faciebat: quod non nifi XXX. milliaribus diftaret ab arce littorea, quam condiditinpromontorio, cujus non femel fupra mentionem fecimus. Violari enim hac ratione territorium, etiamfi quis boftiles naves cum fuis claffiiariis in portu maris ejufve oftio adgreflus fit ex iis liquet, qua; de rebus, cum inter Britannos Batavofque turn inter hos & Succos anno c» 10 CLXV1. geftis narrat Feitman; (i) Ut primum autem Ufenbecius vemtpelagio curfu e regione Affinse non longè a proximo mari continenti ilico & priusquam cum ullo hujus incola ck habitatore locutus aut commercium feciffet, qua impetus agit, fine lege ambo in ipfum ruunt. Cum tarnen ne hoftium quidem naves commeatu inftructas capere liceat, fi intra centum milliaria a noftris finibus eos noftra; offendant claffes; fi credimus Chriftophoro Crefpo de Veldaura. (k) Sed nee pro fraudatore aut interceptore lucri ad focietatem Africanam Brandenburgenfem peitinentis haberi poterat, qui nil omnino adhuc auro aliifve rebus permutaverat, & qui, fi non aliam ob caufam ibi conftitiffet, cum fua carina nulli mortalium nocuerat. Nemo autem committit crimen, ubi nemini damnum infert, uti laudati ]Cti Batavi bene, quamquam dubitandi ratio longe gravior adeffët, quod de mercibus prohibitis exportatis (/) proponcretur, obfervarunt. (m) Omnia enim edicta aut privdegia, li quse fortè uni focietat'i indulta aliofque vetent mercandi gratia navigare ad loca, qua; illa occupavit, exigvmt tempus praeteritum, perfectum & confummatum, neque conatus pro efte'cftu fceleris punitur, nifi ubi de perduellione quaeritur. (n) Qua ratione etiamfi demtis prohibnam negotiationem exercuiffe Ufenbecium, e'mfque focios navales vel potius exercere voluiffë: capti in itinere ni aviendo confamido el delifto podrian arrepentirfe: funt verba Roderici Soarezii, (o) quibus figniBcat quod cum non confummaffent delictum, potuiffent coepti pcenitere. Quam vis fub judice adhuc lis fit an convertendi fe ad mercaturam animo ftationem apud Affinam elegiffet. Quod'nemo facile dixerit, cum femper ea conjedtura fit capienda, qua dolus malus excluditur- (p) Et multse funt caufae alias, cur non modo ftationem quaercre,
fed
(d) In Avibus.
(e) Paul Chriftinse 3. dtcif Belg lil, n. 2, ubi ciicit hellas, farenas intelligit mercatorum, ex ügnis cognofci
(ƒ) U EdiÜo publ. 15. Jul. T933
fg) Chtiftinx. d. decif. ui, ». 3. & 4. Ripol. de regal cap. at. » 3»
(h) Phoedeius Fab. 68.
( i ) hi difcept. de Tranftu exercitus feit. $ & fiq qua exftat poft ejus traélat, de Cadav. infpic.
i Et nunc invenitur Tom, Vl bujus Editionis.
Obfirvat 15. ». 225. j (/) ln quibus facile contrarium admilcris propter ea, quas dofte, utfolct, dilpurar. Anton. Matthoeus lib. 2. de Autlion. cap 7. #. 2. (m~) Part. 3. confult. 76. » 3(») bartol. ad l. 3 §. bac verba D denegot, geft. JCri Batavi. d. 'confult. 67. n 5, rjf Jept Qo) De ufu mans con/il *. ». 6, \p ) l. 51, m fi. V. pro focio.



de STELLIONIBUS MA RI TI MIS3 &c. 4,
fed & ad ipfum littus , quod alterius populi aut corporis, cui foli datum ibi mer ean,.fit, clavumtorquereheeat nee reflam navigationem ferv^eStar ouaJ jam fupra tetigi & prudentes probant. (q) Eft Aifina ad offiun^uS?/]^ uavis exerciton cognonnms (r) fitum. Nemo autem prolfiberi PSaq„™w£ fluentis tenues undas, qua: mox cum maris aqua falfa fe mifcebunthlW ft vigauone enim conce/Ia, & ea fimul conceffa iaid^nÏÏT^^ÏÏah ^ een nequrt: (r) idgue gentium etiam barbararum mofibus fl „S u Tmeut cum Nafone (t) alns dicere potuerit Ufenbecius, «ivauxr. jureut
Quid probibetis aquas, ufus communis aquarum efl?
Vel illud PJauti, qui hoftem fortè pro peregrino dixit, (*) objicere;
Oiiid tu aquam gravare, amabo! quam Hoftis bof li commodat?
Cum itaque in mari vicino confiftere carinas, quae aqua profluente egent onor teat, aftio injuriarum contra prohibentes in ftatione vel portu prodiaS * fi ere" dis confultis juris Romam (*) Maris enim ufus haftenus commun s ub que man" fit: ,mo funt, qui_ non nifi ratione tuitionis & jurifdictionis ad,SeXdoS" nos id pertinere ajunt. (y) Pro quibus facere videtur, quod nSS^n^T paftnpUo lTg« pMof ad obtlenda locale g«^^« SïSïïi^ (z) Ut fenfus fit, quod heet qmS mare & littora ejus occupaverit atque ?n iiar cem coloniamque conciderit, atque ita quamdiu terrendi poteftatem habet pxeefcnptione qua, excepuonis vice fungitur 5 (a) tueri poffit contra alios ibi fe des figere aut cum indigenis comm^J? e ^ 1 , :-UULi£t dU0S UJl ie-
ejusmodi quafi pnefcriptLe hngiTrnZ^Z" V°}^ W,™ tame11 ^ minium adquiritur, (V) fua fecifift, alio^pl^ qUa-a,iaS d°"
Jittus ftationemve in mari proximo quserant; Nam & amirS o ne 1Imocuum
habebat, fi arcem diruerit, illudque in alterum, qui rurfus°ïiam7h- 9u°dantea tranfibit; (e) atque hoe argumento contra Batavos pugnant Brandenburg^'-' w htrore Afncano venere ad olim ab illis pofleffa, fed deinceos deïeSS \?W hic, quod & fupra monui, dividendum putem an MjfflJS t ^ Cm an vero a privatis littora fint occupata, quia natum if ano doC^t "d^S nulhus eft cedere occupanti: (f) atque ita natura rei non vero SoffeS Vefe Quid quod interpretes juris Romani, qui illam diftinaionem probant i w mis Pnncimbus loquantur (g) Quos inter tarnen in hoe argumen noabfiK referetur Eleclor Brandenburgicus, quod non modo rationrBoruffiaïTDtóo^ non agnofcat, fed & ratione Jibertatis pangendi cum extern fredZ* ?f rerum majefiatis juribus gaudeant GennaSi^Princi^ Se^ non ultra atmn^ que Rex ac Princeps aut populus poffidet, jus cairos p««ffi£ efie relata Papmiani ratio demonftrat. Neque ergo, ft tu arcem unlmTlï m Uttore Africse poffides, ideo aiios ab omnibuslju's oris^TpT^fST tius illis ubique commercia cum accolis maris facere licet, ü modo a termnrfn quod tu occupafiï, abüineant. JVi/i itaque conflet, Brandenburgenfem focieta-
tem
ff) Stracha TraB. de Nautit, part. 3; n, 6. Soarez, de Navib, transveh. confd, 2. n. 2. Leo» nin, confd, 7. 2f. 2 Grotius 3, ^j/»re b. ér p, 21. w, 9. Ant. Matthse. d. cap. 7. «, 25. 27: Joh. Loccenius lib, l. de jure marit, cap. b. n, 8*.
( r) Appcllatur enim Rio Siverit Dacofta,
O) Arg. I 2. D. de jurifd.
CO Metamorph, lib. 6
(v) In Rudente. aci. l.fc. 4.
(x ) l. 1. §. 9. JJ. »é> ,„ ioeo fUyit 1 I3# /» fi, D de injur.
(y) Soarez.. d confd. 1. ». 9;
(») l. 4f. 23. de ufu cap.
(a) Arg. I, 8. §, i. c. ^r*/rr. 30. w/ 4O1 annor.
Q) d.l. 7. D, de diverf. ér temporal pra!. finpt. Quo argumento potentiffima Batavorum foaetas lncto Onentalis contra Anglos qUeS tes fe prohiber. commercia facere Idcmque fi.
rf. /. 45. «yi^, s y (ƒ) §• 12. I». 7»/?, de R, D. (g) Solorzan, d lib. 3.^0 & . <r -i^ D^//M; Wefenbefius f aM: ^
G



yo BENEDICTI de P RATIS
tem in Aff:nam quoque fuum protuliffe imperium, nullo jure navis, de qua agitur, fuit capta. Sed etfi Mathilius Henricidefque Ufenbecium fciviflent verum hoftem, aut, quod idem eft, ftellionem, fraudatorem Ck interceptorem alieni lucri efie: non quafi praedam, quidquid in navi erat, inter fe partiri, fed accurate omnia fcripto conlignare, & tribunali maritimo juxta haec navem cum ejus gubernatore fiftere debuifient: nam & facere id oportet eos, qui res navefque alienas capere queunt. Ne qui aliorum fraudes fallaciafque exagitant, ipfi mala fraude quid agant: quod jam ab anno cm CCCCLXXII. apud Hifpanos iegi Henrici IV. Toleti lata fuit cautum. (b) Nominatim id fanxere Ordines fcederati Belgii XX. Jul. do Is cxxv. ratione eorum, quos ipfi Lorrendraeyers appellant: praecipiunt enim, ut fi qui navem, dum folvit e portu, vei huncingreditur, deprehenderint, captam illam tradant collegio Architiialaffico, quo fecundum leges publicetur, fifcoque addicatur & ex aere inde atque ex mercibus, quibus onerata fuit, redacio dimidium commifii accipiant, qui navigium ceperunt, Judices autem, qui collegium illud faciunt, prius inquirere folent an fteilionatus crimen ejus magifter commiferit, atque ideo examinant literas commeatus, & fi vel eas ialfas elfe Jiqueat, vel ille aliter fraudis fuerit conviclus, tune fententia, utidixi, fertur. Omnia enim edidta, quae de amifiione bonorum loquuntur, non aliter intelligenda, quam fi fententia fequatur, qua; declaret rem fifco vindicari. (i) Exempio nobis fit è loco laudata potentifiima Batavorum apud iudos Orientales Societas, cum enim navigia Ligurum, de quibus fupra locutus, praefecbus ejus Gerhardus Demmerus in fuam redegiffet poteftatem, nil quidquam ex iis ablatum, fed mercibus, quibus onerata, falvis peraéta in por turn metropolis, cui Batavia; nomen in IMbla Java: Redforibus penuria coa&is mercem omnem focietati vendere cumque hujus navibus in patriam redire. Quamvis itaque aliquatenus fortaÜis excufari poffit rector navis, quae focietatis Africanae eft, quod cum capta propcraverit ad caftellum hujus littorale: atque cumprimario ejus inftitore (k) omnia communicaverit, nil tarnen avaritia? fua; praetendere poteft ifte.Zelandus, qui Danorum Regis titulos atque inlignia geffit. Cur enim non direxit navis iter ad proximum monarcha; iftius portuin? Qui enim id non facit, ipfe pro pyrata & praedone habetur, five hoftilem five ftellionis navem ceperit: qui ideo legibus Belgarum fcederatorum arbitrio judicis & nonnunquam capitepledhintur, fi naves ejufmodi captas fpecie direptionis fipoliarint, vel ex iis res quafdam clepferint. (I) Quamobrem licet Vlitfigenfis ille aucloritate Regis Dania? mare fcindat navigiis, navis ejus pro praedatoria habenda, & quafi ad illum, qui nullius civitatis pars fed hollis totius generis bumani fit, pertineat, a quolibet expugnari ac diripi poffe videtur. Cur enim non adiit regios Judices, iifque navem captam exbibuit, cum fciat vel fcire debeat inquifitionem , probationem, invejligationem , navifque recognitionem, num ftellionis fit, praecedere oportere ? uti in re fïraiii fere diiTerit Valdaura. (m) Cujus officii ipfum admonere oportuiflet diploma, quod ceu civis Glucftadienfis a 'potentiffimo Dania; Rege obtinuit. (n) Neque enim eo tantum jubetur legibus maritimis focietatis Indica Ocridentalis au&oritate Monarchae iftius fundatae, fe addicere, fed navem fuam in por turn Glucftadknfem, unde Johnt, confe&o itincre coüocare & exonerare. Non quidem hoe inficiantur, qui focietatis Africanae caufam tuentur, quin funt qui antea fingularem rationem contra Danielem Henricidem fuggefierunt, quod huic veluti Zelando non fuerit permifium vim facere incolae Amftelodamenli, atque ideo huic de damno dato acfionem contra illum eompetere. At non unum eft, quod rep'óni poteft. Aut enim focietati illi jus fuit in Ufenbecium veluti ftellionem animadvertere, aut non fuit. Si jus non fuit focietati, cur in re mala mali hominis opera ufus hujus navarchus? Abfurdum enim in re eadem bonum facinus patraffe navarchum, auxiliatorem vero malum • cum ne in hunc quidem quaeri pofiit, nifi de illo conftet; (o) alterque ab altcro feparari nequeat. (p) Imo dicat quis ratione navarchi Brandenburgenfis, bonum fuiffe faétum,
quod
( h ) Soatez. d. «mfil. 2. w. 7. ubi citat. Bald. ér facob.
(i) JCti Batavi par*. 4. confult. 352,
( k) Dtreélorem genet alem vocant.
( /) Editl, Ord. gen, publ. i Decemb, 1640,
f» Obfcrvat. iy. ». 2I4. (*) *■ d. XXIX. MajiCIO 10 CLXXXVI.' (ff) Farinac. 1. prax. crim. q 3. » 4. (p) Marta Neapol. Digeft. Novijf. tem, 2;, tit, Auxilwriy cap. j.



de STELLIONIBUS M A R I TIM X S, &c. ,r
quod nil aliud ipfe egerit, guam per leges, quibus focietas fundata, licebaf Henncidem autem, cui imperare non poterat, debuilfe exiftimare, & apud animum luum ftatuere, an alteri arma virofque contra Hollandiae incolam locare ipfi fas eflet; atque ideo huic cum illo, qui id fecit, fi javolenum fequimur, agendum elfe. (q) Verum enim vero, illos fi audunus, largiuntur utique eo ipfo Zelandum elfe pyratam, qui cunttos mortales nullo difcrimine habet ? Cum eo ergo ceu ipfo jure profcripto non debuiffèt navarchus fe in confuetudinem penitus immergere, ut tam ingentis lucri, quale fuit, quod ex praeda fenfit, fieret particeps lr)Velim & ille dicat, quomodo fciverit, Amftelodamenfem elfe, cujus navis capta * Si id divinavir, erravit tota re: five de principe exercitore five de magifiro fit fermo. De illo enim rede dixens, quod de prifcis Senatoribus Romanis Paulus; O) Videri quidem Dacoltam domicihum habere Amfielodami, fed tarnen & ibi ubi Rex, cujus mimiter eft, habitat, vere domicihum habere intelligitur. Magiftrum quod attinet, is Hamburgo ortus, at fi domicihum ejus fpe&es eft Frilius Orientalis; quem cum navi omnibufque rebus, quibus onerata, indifcriminatim diplomatis non minus quam focietatis aucïor, vi facultatis fingularis fibi jure publico conceflae, falvum fecurumque effe juffit, fi intra annum ad oras Africa? aliaque loca commereiorum exercendorum gratia navigaret. Pofte autem navis expugnationem vel per ipfos nautas, qui in illa fuerunt, probari, vix videtur recipere dubitationem; quippe cum exercitoribus imputari nequeat, quod alios teftes haut adhibuerint: & praeterea nemo fit, qui rei totius geftbe feriem uovit. (t j De quantitate autem &. qualitate rerum ablatarum fidem judici facient vel per infttumentum contra&üs nauüci, quem Zee-inef: vel Charte-partie vocamus, (u) vel per fchedam, quam è portu folventes accipmnt Belgis Laa-Ceclul didtam.' (x) Utcunque autem res cadat aclio exercitoribus datur contra eos, qui navem fab yam fore promiferunt. (y) Saus enim e/i ab exercilore & m ifl?0 bari vim majorem, cui «fiftere non potuerunt: uncfe n _a7ii cu] ^ ?nterveniffe ajent, hanc demonftrare bebent^ (z) Neque emm iinJcis Jt akerius eentis infignibus ornavit navem ejus rector: propter quod nonnunquam illa £fco v\nc\\c^ tur, uti apud Ancomtanos fieri, teftis eft Stracha. («) Aut fifalfisaplufinWu/iï vel veris abufus erat Ufenbecius, audiri eum prius ik judicio Archithalaffico vel collegio focietatis fifti oportuiflet. Qua in re & cum Brandenburgenfis focietatis mfhtore vel commercii Afncam praefeóto ejus navarchus peccavir quippe cum merces omnes, quae in navi erant, aeque ac hanc falvas peragere in portum urbis Jimbdae debuillet, quo avdx*mS inftitui ac praemitti, atque caufa cognita de totae re ftatui potmflet a locietatis Africanae moderatoribus, quod aequi bonique natura poftulabat, Rede autem facfturus Nunez Dacofta, fi Principem, cujus diploma violatum, fupplex adeat, dihgenterque inquirat, an alter Zelandus in leges fibi a potentiifimo Rege, cujus diplomatenavigat, praefcriptaspeccaverit, atqueidcirco pro ruptore foedens humani ac violatore juris gentium habendus, priufquam fibi ipfi jus dicat aut fua manu fe vindicet. (b) Nam & ipfe Hemkides, qui omnia cum focio praeter navem, fortè veritus, ne quod A. Cafcellius refpondifie fertur, earn perderet, dwifxt: expreiïe adjecit, ut huic ab Ufenbecio, ü reus is effet ftellionatus, etiam auri ielibra; XIII. adhuc darentur, fin minus, omnia huic in. tegra reftituerentur. Quod non ümpliciter pyraticum, fed archipyratae quis fortè dixent. Qui emm dubitat ipfe de juftitia facinoris a fe admiffi, nae is mortalium nequiflimus fit, fi eum, cm inftrumenta quibus caufam fuam tueretur, iam erant ablata, & cum quo ipfi per rerum naturam quaedam cognatio, (cj vulnerare
per gat.
(?) %7'Pr' D' "d L; Abuil.
{r) Joan. Baptifta Cavatius Tracl, de converfat, cum bannito. ». 171. ér fiq,
(s) l, II. D. de Senator.
(t) Stracha Tratt. deNautis. §. leem quari. tur, ». 1. tj? per tot.
(v) Vinnius ad Peckium de re naut. ad l. 2. %. fi navis, D. ad L. Rhod de jaclu n, 2. lit, e. , l_occen 1. de jure marit 8. n. 5.
O) TiifTens gee-PoIitie lib. 2. cap. 66.
O) Hos vu'go Jjfecuratons vocant; idque
f de iis in rê noftra fimili Grotium smulattrs docet Loccenius d, traSt lib. 2. cap. < » <. &> io. ^ - 5*
O) Stracha Tract, de Nautis. part, 2, n. $1
ÓO d tract part. 3. n. 23. ér 2+.
{b) Menoch. 2. arbitr. jud, QQ. cafu 338. n, 17. Joh. Jacob Speidel in Jpec. Jurid' PolJt. Hifi. lit. S. n. 18.
(c) l, ?. D, de J.ér J. Seneca Epifi. 95; Natura nos cognatos edidit} cum ex üsdem ér m eadem gignsret,
G a



ft .... BEN'EDICTI de PRATIS
pergat. Quod pluribus ex iis, qua? de dubitantibtis fiparfim occurrunt, facilèpoffet inlultrari. Sed cum ubique obvia, non morabimur kétorem: cum & aba longe majoris momenti fuperfint, qua; contra exercitcrem Dacoftam facere videntur. Navem enim, de qua quaeritur, jure captam ex mandatis ejus in illa repertis liquido conftare. Data enim haec fuiffe tam nauclero Jacobo Backero, quam Hermanno Theodorico Caro de negotiatione agenda per littora Africa:, poftremumque ideö proprio titulo negotiatoris navigio fuiffe praepofiittim. Êegiflè i/los littora & cum accolis commercia esercuiffe ultraque proceffuros fuiffe, nifi JNfarrhifius ope&auxilio Hcnricidis eos ftitiffet. Nam & contineri mandato, ut li fortè omnem mercem prima vice haut permutarent, trajicerent Jineam aequinoótialem atque altera repeterent iter. Daccftam ceu procuratorem Jodoci Libmanni Judaei Berolinenfis Ufenbecium mifiiïè Emdam, ut ibi jus civitatis adipifceretur: at cum id difEcile ipfi effet, Gretzylae domicilium colJocaffe atque ejus rei teftimcnium n. Novembr. cioiocLxxxvr. accepiffe a praéfeólis aerario Frifiae Orientalis: cum tarnen Jitcrae commeatus, quas ad horum defiderium iIJi dedit Seb. Freitagius, Potsdami jam xxin. OiMr. effent fignatse. Nee habere excufationem, quod Ufenbecius ut contraria ifta & pugnantia conciliaret, interrogatus in judicio dividendum effe dixerit inter ftylum veterem & novum, quod nil notïus, quam illum conftanter apud Frifios Orientales fervari. Mandati capite undecimo mjun&um ei fuiffe, ut fe pro Brandenburgenfi gereret proütereturque navem locatam mercede in fmgulos menfes paéta, cum tarnen jurejurando affirmaverit aliaque teltificatione fidem fecerit, illam ad fe fociosque exercitores pertinere: quin ignoret, qui hi fint, nee probare queat navis partem aliquam ad fe fpe&are.*Diurnos commentarios binos verbis fententiifque difcrepantes ipfum confeciffe. In uno fcriptum extare quod res eft, fcilicet eum n Jamiar. cioiocixxxvit. Texela folviflè, in alio autem , quod eodem die in Occidentali ofiio Amafi mare ütingrefius. Dixiffe illum ïnquilitoribus Batavicis xxnx. Dtcembr. c^idclxxxvi. fe eum navi cogitare Embdam: nunquam vero vel in portu hujus arbis aliove" qui Ele&oris-örandenburgici fit, navem, antequam fuit capta, vel mentemUfenbecio fuiffe, illuc cum mercibus oneribufque redire: verum, uti poftrem im mandati caput habebat, petere Amelandiam, Texelam vel Flevum, atque Rommelshavse navigium exonerare. Rem fane fianc effe peffrnn exempli, & quae tolerari nequeat, ne alii maVa fraude quid agant in pernicem focietatis Brandenburgen fis, quae tantis fumptibus jus fuum in illis oris tueri cogitur. Haec fere patroni focietatis fuere argumenta deprompta ex confeffionibus eorum, quos Dacolta navipraepofuit: unde ille poftulavit a judicibus pronuntiari in commiffum cecidiffe cum omnibus rebus, quibus fuit onerata, exceptis iis, quae pertinent ad pracfeftos nautasque, quod cum vmceretur, non vim vi repuliffent, quin potius, fi focietati fh". pendia merere vehnt, hsec integra ipfis a n Februar. ad Boem idneris pe-foivenda. Unde fecundum ea XVII. April clo lo CLXXXVU. fententia lata. Accufationis capita ck alia videntur fuppeditare confeffiones eorum, quorum nomina muneraque fupra memoravi. Dixit enim navicularius pierunque fe, fi vel alias naves in mari navigantes confpexiffent vel commercii cauia navigium fuum applicare vellent ad terram, aplutlria Brandenburgica offentaffe, Batavica tarnen prrcteiea ip illo fuifie,-quanquam non recordaretur, quo tempore aut loco hifuCi nee fciret ubi exftarent.- His adjice, quod nunquam audiverit ad ma*iftrum navis Ufenbecium partem ejus aliquam fpectare. Mercator, cui nomen Hermanni Cari, quoque profeffus fe ignorare, cujus fuerint merces, verum fe provocare ad mandatum. Hi cuncti teftificationes fuas XVI. April cidioclxxxvu. pro tribunali jurejurando firmarunt. Verum enim vero tantum abelt, ut Dacolta ex confeffione illorum hominum conviótus videatur, ut potius inde conjieere detur non modo doli fed & culpa? ipfum efie purum atque exortem. Non fum néfüus quod nimia & artificiofa cautio & provifio aliquem doli arguant: (d) atquëpro ftdlione non tantum fed & pro py'rsta videatur hahendus, qui diverlbrum apluftria ufurpat. (e) Aft, age, examineirius, qui teftes in utrumque tam exerci- torera
Cd) Arg l. 4.0. pr, D. de jure ffej, Giurba I cmfil trim, J<j., », 15.
(e) Ant. Anfelmo, Cea, Belg, lit s. verb. Scbepen §. 6.



de STELLIONIBUS M A R ITIMIS, &c f3
torem quam magiftrum citentar ? Non incorruptos aut integros effe quiübet facile perfpicit, qui confiderat, metu gubernatorem negotiatorumque, ne reculas fuas quas ille DCC. aureis aslhmavit, amitterent', & fpe promilïi ffipendii in principem exercitorem dW& teftimonium. Qui autem fidem habeat iis, qui hoe ipfo comparant fua comnioda ex incommodis altevius ? (f) Vel folem effe falfum audeat dicere, qUi negac tales effe, qui inflammati fpe potiendi & farcinis fuis & impunitate, teftimonium perhibuerunt. (g) Quanquam enim pridiè confeffi effent totam rem, priufquam accufator iilius mentionem faceret., tarnen jam antea obiter jaftatis fermonibus, fi confirmarent teftimoniis fuis factum, de quo quaerebatur, ipfls fpem illam fuifie oftentatam, nemodubitet: quia mox inmitio, antequam judicio agi ceeptum, famiharifiime cum nauclero & mercatore a&um; & ille die fecundo, alter vero quinto decimo Aprih's adhibiti exonerandis confignandifque merejbus alnfque rebus in navi capta repertis. Ad haec unus tantum eft teftis, qui de diverforum apluftribus quid narravit: qui non modo haut meretur fidenrj (b) fed & ejus teftimonium non caret fufpicione fajfi, quod hoe dederit de re, quam verifimiüter alii fcire potuiffent & tarnen filentio transmifere. (z) Sed nee ulhus momenti eft quod dixit, quia non pro certo affirmare aufus fluitafte de malo navis alia quam Brandenburgica infignia. (£) Neque praetermittendum contra morem majorum & haut obfervato judiciorum ordine teftes fuiffe interrogatos a quatuor judicibus felech's, è quorum numero fuit auctor & inceptor hujus negotii Matthiüus. Cm enim non, priufquam ex padtione cum Henricide inita pattiti fpolia, navigium rebus falvis Embdam direxerunt, quo dies potuiflet condki Dacoftae, qua fe tribunaYr focietatis Africana; fifteret, teftesque jurare cerneret & his qusedam ad fui defenfionem proponeret? Licet enim fortaffis quis objicere ac dicere velk, non ifta ufu fervari in re notoria vel certa; (l) & ubi nilrco fuppeut, quo fe tucatur contra acufatorem: (tb) omnes tarnen, qui recta ratione utuntur, ihco animadvertent, wtfeffi* iiidd effe argumentandi genus, quod m difquihtionefit, an certum fit, ftelhonaturp hic e/Te commiffum, nullamque Dacoftae competere defenfionem; praefertim cum longe certjus Qt quod étiamfi fingamus, facfum effe certum ex fua confeffione, qua nufquam i'rgetu/ juris tarnen defenfionem fufcipi poffe. (») Habuerit itaque navis magifter diverforum apluftria, fi peccatum fit, nil id principem exercitorem Dacoftam magis, quain quod difcrepantes alii commentarios habuerint. ( o) Sed humanius eft omnes ideo a crimine abfolvere. Quid enim obeft conatus cum injuria nullum habuèrit effeftum, neque_ etiam fides judicibus faéba, Batavicis ufum fuiffe Ufenb.cium, caiterosque alteri fuis annotationibus nocuiffe? (p) Quod ergo ex Anfelmo ceu contrarium fupra allatum pertinet ad eos, qui diverfarum partium & inter fe decertantium apluftria fibi arrogant, (q) Nofter autem, fi Batavica fumpfit fecum in navem, pon dolo malo fed bono ut fe fuaque tueretur, illa praefidio fepofuit, fi forte incideret in hoftes aemulofve Elecloris Brandenburgici: quale facinus nemo bonus unquam vituperavit. (r) Hominem autem illum effe ümplicitate gaudentem ex iis , quae de Calendario vetere ck novo, ut in fpeciem pugnantia diplomatis fibi induiti \oca conciliaret, protulit, plus quam manifeftum fit. Quapropter, uti fupra demonttratum dedimus, non eum ifta enuntiatio onerat, quin potius excufat. Neque, ü quod teftimonium contra Dacoftam, id ullo valiturum momento, quod nufquam fibi conftet, & in pluribus variet. Interrogatus enim qua ratione navis effet capta? dixit Henricidem xxxn. viros auxilio fubmififfë Matthififfb: in literis autem, quas Embdee è carcere fenpfit, ait XL.
fuifie.'
(ƒ) l. 10. D. de te/lik Giurba. confd. crim, 9h * 7. ff 8
(g) iEgiaius Boflius pracl erhnin. tit. de exam. reor. n 15. Guaizin. d. tracl. def, 20, cap, 24 n 1.
{b) l. 9. C de teflib.
(») Narra confd. 666, n. 12. Guazzin. d, tracl defenf 33 cap. 14. n 8. (£*) Guazzin d cap 14. *. 2 in f, (!) Guazzin, d cap. 9, n, 20.
(m) Guazzin d l. n. 28. (») Cicero pro Mlojie.
(0) Arg l. magijirum autem D. de exerc^ acl. I, 7. D, nauta caup, flabul
(p) Arg, l. 1, in fi, D. quod quisque juri, in alt. flat.
(q) Tiaiïéns d. hb \ cap 77
(r) l 1 § 3 D de dolo malo Hofoman le Fils, Traité de l'Ambajjadeur p. 38, & fiq,,
G 3



/4 BENEDICTI de PRATIS
fuiffe. Alia fciens praetereo velaque contraho, ac dodticris cujufque judicio lubens cunéta fubmirto. Dabam VII. April cto Io CLXXXÜX.
A D D 1 f I O.
Mihi jamdudum fatis eft non modo omnia, quae pro Dacofia facere videntur, repraefentaffe; fed & radicem ejus fententiae, quafi nil quidquam illi oportuiffet tribui, quo privilegium focietati Africanae indultum minueretur, funditus fuftuliffe; cum poft haec typis defcripta recens atque invicium nobis praebeat argumentum ipfius moderator fupremus Raulaeus. Jano enim Pedio Roterodamenfi quanquam is focietatis, quae aufpicüs Sereniffimi & Potentiffimi Eledtoris Brandenburgici fundatae pars non fit, diplomanihilominus concelüt, quo commercii caufa, non prohibente illa, pollet legere oras Africae. Quod ut ut aliae géntis non probent; contra Raulaeum tarnen veluti lex fua, uti loquitur Ariftametus, valebit. Si enim ipfe privilegio non comprehenfis poffet permittere, ut iis liceat navigia applicare Jittori Africano; quae invidia vel potius vefania eft id negare privilegii augufiro auétcri? Nam fi dixerit hunc de alieno, fe autem de fuo remittere; tune fciat vel maximé alieni juris effe, quod ita fibi vindicat: quiamaximus focietatis fundator cum aliis populis paófus, ut tarnen iis, qui verè ad illam pertinerent, integrum fit navigare ad oras Africae aliaque commereiorum loca. Quo ipfo tarnen nemo jure dixerit, eum fibi imperafie, ne, quod generaliter corpori illi conceffit queat figiliatim alteri quoque largiri. (r) Minime ut nos turbare debeat quod ii qui oras Africae legere & in locis ab aliis gentibus poffeffis aut occupatis commercia facere geffiunt, fingulari diplomate debuermt effe muniti. Generale enim non effe illud, de quo quaeritur, nemo non mox videt, qui id videt. Non ergo ftellio dici poteft qui eo fretus navi fua littus quaelivit, in quo cuique aufpicüs Septemviri Brandenburgici fas eft verfari, etiara/i illa in Batavis fabrefacla & inilruóia atque ex hujus gentis portu folverit:^ cum quotidie alii populi idem faciant navigiaque quae Amftelodami & in pagis ei urbi vicinis facba, cum Regum Principumque fuorum apluttribus ad alia loca, mittant, licet nunquam fuerint in portu aliquo, qui ad hos pertineat. Si porrö ajas diploma, quod Ufenbecio datum fuit, rantum effe accipiendum de iis Africae littoribus, quae omnes gentes nationesque liberè poffunt adire, illudque eum poftulaffë ne ab his ceu pirata arceretur, vitiofe argumentaberis, quod id ipfum fit, quod in difquifitione pofitum. Nam fi id feciffet, ne piraticam exercere videretur, utique Princeps navis exercitor Regis fui commeatum nullo negotio obtinere potuiffet. In idem incides vitium, fi contendas non intelligi focietatis auguftum fundatorem Dacoftae quid conceffiffe inhujus fraudem, quinimo ne quidem id facere potuiffe: quippe cum nemo fibi imperare nee ie prohibere quisquam poffit; (r) neque fine exemplo fit; uti fupra ex inftituto Belgarum foederatorum demonftratum dedi. Sanè illos ipfos qui in Africa cenfuerunt pro ftellione habendum effe Ufenbecium, de eo dubitaffe, quamente Princeps mifero dediffet diploma, ex fententia, quamtuiere, manifeftiffimum eft. Quod fanè non feciffent, ff verba diplomatis tam clara & tam aperta deprehendifitnc, ut nemo ambigere de iis poffet fed cun&os Sateri oporteret, non ad alia loca quam quae infujas Divi Thomae vicina extendi debere. Cumque generali fermone omnia commereiorum loca complexus fuerit Princeps, natura; tu prscter aequum bonumque nimis durus fis in Ufenbecium cjusve exercitorem, fi ftatuas aut hunc aut illum clarius debuiffe loqui, quin potius fic exiftimemus focietatis fundatorem id debuiffe facere (v) vel faltem, fi demus & praetermittamus verba ejus juxta mentem effe dubia, quod tarnen non tenemur facere, ille folus uti conditor ita & interpres erit diplomatis. (x) Qui generali omnibusque litcris commeatus inferi folita formula , qua in ima cera rogat, ut cundti Principes rerumque publicarum Redtores tueri velint Ufenbecium nee quicquam cenfendus eft ademiffe jus quod anteriore tabularum parte ei dederat: quin potius ex hac quae fequunturlatius explicare convenit. Dabam Pr. Kal. Aug. clo Io CLXXX1X,
(f) ori l.fen D oe recept, arhitr. I (x) Li I uit C ck LL.
(t) DJ {en de recept „rbitr. \ (j) Arg l. i, ü. de O. J. ibiW* DD.
Cv) D. I 9% deF, O. I - J
F I N l S,
G E R-



GERHARDI FELTMANNï, JCti.
D E
I M P A R I
M^RIMONIO
LOER UNUS,
In quo dilceptatur, num fllii nati ex Principe vel Comité fmperii & foemina ortu ignobili, patri in omnes terrasfeudaque regia luccedant & quando matrimonium ad morganaticam contraótum fit contrahique poffit ? item, an pater paóto cum fratre natu minore inito liberis lïiis nocere queat ?
Agitur & de mtómomo, quod Confcientict vuïgo & ad TbaJac audk, nee non de ludis equeftribus, fummis dignitatibus ecclefiaflicis) comitiis, cmobks^ aliisque rebus rarioribus ad hiftoriam noftri temporis facientibus.






SERENISSIMO & POTENTISSIMO
P R I N C I P l
FRIDERICO III.
MARCGRAVIO BRANDENJBURGICO, SS. ROM.
k^CElCAMERARIO & ELECTORI.
summo ^oitussiM fr wan
MAGDEBURGI, CLIVIJE, JULIM, MONTIUM, STzzriivi PDMtt RANI2E, CASSUBIORUM AC VANDALORUM NEC NONÏJVSI LESIA, CROSSM ATQUE SU1BUSSM DUC1. BURGGRAV10 NORINBERGENSI, PRINCIPI HALBERSTADENSI, MINDENSI tj> CAMINENSI. COMITIMARCAL. HO. HENZOLLERM &" RAVENSPERG2E. DOMINO RAVENSTEINJE, LAUENBURGI BUTOVIM,
GERHARDUS FELTMANNUS. S. D.
^§^^^1 novifïlmus ïum in iis, qui Tibi de tot gentium nationumque imperio, quod aufpicató capeffivifffiajfe?!!* fti, gratulor; non tarnen noviffimus fum in iis, S^R^S qui Sereniffimo Tuo nomini funt devotiffimi, ^ê2s^^^ Nulli mortalium, qui Te pro Tua magnitudine colunt & venerantur, concedo. Inanem fanè venire ad Tan»
H turn



y8 DEDICA Tl O.
tum Principem non minus nefas videtur quam plerisque Orientis popuhs, qui nunquam fine munufcuio ad Reges fuos accedunr. Quanquam autem tam parum gratam fortem habeam ut ml invenirem, quod mereatur Tuis ocuJis afpici, mei tarnen officii duxi hoe qualecunque opufculum Tibi, Sereniffime Eleclor, offerre, & quia natura Tuus civis fum in Augurto Clivenftum oppido natus & educatus, & quia Maximus parens Tuus me lemper benigniffimè font ac iïngulari gratia dignatus eft: cujus vel hoe certiffimum argumentum efl, quod paucis ante fata fua menfibus, ita me commendarit, ut majore lludio magisque ex animo quis non poffit: quod explicare Jicet nee pudor meus /mat, tarnen fine ingrati animi indicio fiJere non potui. Ignofce ergo POTENT1SSIME PRINCEPS, & £quo animo patere exiguum hunc JibeJJum Joqui Magnum Tuum & Memorabile nomen: quo ü indignum eft, ut revcra eft, ft iaborem, quem ei Iocavi, refpicias • dignum tarnen fortaffisiïfo cenfebis, fi fpedare lubeat illum, quo au&ore manum calamo admovi: fuit enim fanftiffimus Tuus genitor, qui mihi Vefaliae ante quatuor annos, admiiTo ad fècras fuas manus, verbis, quae timido mentem «fcfebant, hunc experiri kborem juffit. Deum omnibus precibus oro, ut Te, Sereniffime Eje&or,' Tuis /ubjedis totique Germaniae quin & Orbi terrarum diu lervetl
Avarki in Frifüs Orientelibus Kal Novembr. cio. ioc. XC,
P R J£-



P*g: tik
PR AEFATIO
E T
ARGUMENTUM.
^k^^^^^ On dubito, benevole Leclor, te argümentim hujus ^K^^^^P opufculi requirere: nam quamvis ad omnes cafus, qui1 ^1^^^^ ^uandoque incidere polTunt, pertinere videatur,tarnen JSlliÉ^lit cum qu3edam fingularia atque fadi propria hinc illinc^^^^pJ^p que mifceantur, fatis adparet, me alicujus recentis de ^^^^s^S» fenforem agere. Eft illud toto orbe notiflima CAUSA BENTEMENSIS: ad quam jam ab anno cb bc lxxix. adduchis, non propter lucri aut glorise cupiditatem, fed quod religio effet negare officium tenue iis, qui hoe a me frequentibus litteris defiderabant. Pro in- a genii viribus & quantum temporis anguftise patiebantur, tune rationibus ex jure publico depromptis auxi apologiam, quae apud Boomios Amftelodami typi& defacipta. tituVo Manifejli prodiit; in quo non alia mea agnofco, quam quae editor ejus principio cujusque ver/us lêcreris notis hgnavit. Pro qua re, uti plurimum ei me debere profiteor, quod hac ratione iiquidö conftet, mihi non pofte inferibi illa, quae nil meilis verum fellis plurimum habent, ita fperavi quoque femper illos, qui telos fe exiftimarent allegationibus infeftis, non mihi atribururos eum in. dignatbne culpam, quam nunquam merui; nifi fortè hoe nomen lubeat imponere advocationi rei tantoperè generi humano necelTarise! (Quemadmodum enim non bellum fine milite geri poteft, fic nee lis fine „ patrono. Generofi pecloris qui funt etiam in hofte virtutem laudant fortitërque contra ipfos in re militarifacienteshoneftioreshonorefaciunt, vecordes autem ceu amantes damnant. AbjeCti humllisque animi ut effe oporteat eos, qui fuccenfent vero pignore ab hoftibus auCtoritatis nihilque aliud ftudentibus quam facere officium, licet non gratum fedgrave
H 2 acci-



6c \ P 11 i£ F A T I O
-accidat ipfis, contra quos alteri operas fuas Jocarunt. Cur enim non ejusmodi homines facramento in tua adegifti verba: Vidimus Belgas fcederatos non paucos deinde legiffe praefeclos, quos ideó miütia iSoneos
4 fciebant, quod prsefuli Monaltenenfi contra ipfös antea meruerant. Lis quid aliud eft quam bellum forenfe ? Utriusque eventus dubius: utambigas, in quo magis frepe fortuna poffit ? Neutra acies per fe hare poteft fola: pofcit & milites forum, qui ficas ingenii diftringant; quos Romani a cultu corporis togatos vocabant & veram militiam profeifis nunc cTeteriores praedicant, quod his in Jiberis gentibus duritiem detrectare Uceat, Confulti autem etiam inviti de jure fecundum ea, quae
5proponuntur, refpondere cogantur. Quanquam autem idoneam jüftamque excufationem non unam haberem, nil tarnen valuit apud aulam Bentememem; quod tune demum didici cum Anno ch hc Ixxxij. Principes Viri mihi mandalient, ut viderem, num illam intelligencia ac ratione ducere poffem ad fatisfaöioüem parandam natis, quorum fufceperam partes. Perveneram jam Co vordam amico comitatus ibique praeftolabar alium, quem praemiferam ad indigenara incolamque agri Bentemenfis, cum quo ceu partium medio rogatus eram omnia communi-
6 care, nihilque fine ejus conlilio agere. lUe cum redüffet, renuntiavit ob populi comitia, quae tune agebantur in aula non modo nihil cnm ea agi poffe, fed & fcribebat hic amicus me operam perdkurum, quam negotio mandato impenfurus effem; iic enim qaosdam ad invidiam nomine meo ufos fuiffe, nt hoe nemo nominare auderet apud eam perfo" nam, fine qua tedintegratio amoris inter genitorem füiosque nemofanaê" nïentis vovere paterat: quin dixiffe ferebant me meruiffe fupplicium quodaudordepulfioms, cm nomen Contra-Manifefli dedit, fuprime
7morato fenpto diöat. Hsc effecerunt ut poftea, cum amici natorum iterum exigerent meam operam, ihpulatus fuenm, ne quidquam adderetur meis lcriptis aïiena manu atque abftineretur convit/is. Huic leei infiftens ipfe varios libellos anno cb bc Lxxxv* & cb bc Lxxxvi. tam Belgico quam Germanico ferraone compomi, quibus preces ad Aueuüum noftrum fummaque Imperii tribunalia adjiciebantur, & de quibus meum arbitnum requirendum eiïe decreverant potentiiTimi Ordines fee
8 derati Belgii. Mercurii XXIII. Jan, ca ioc Lxxxvi. Jnterea Depulfio ifta prod'nt in \v\ccm, qua cum natorum animus non potueritnon elfe alienatus & offenfus, nifi & 'mgraü 'm matves faudiffvnwe fuae matris & propnas exiCtimatioms gioriaeque ipfis debitae ofores vellent audire ouid ahud erat exfpeétandum & ab iracis & ab iis, qui magna conatu hoe agunt, ut ml quod ab heroicis virtutibus alienum eft, unquam committant, quam quod recantat. Echo edita Fefalia in Clivisapud^Indraeam Luppium anno cid idc Lxxxyii: Hanc me antea non vidiffe nee quidquam, qualecunque etiam fit, in refonabiles ejus vocescontulifie teftor omnes, qui rei ejus confeientiam habent vel habere queunt; quin hi advocati perhibebunt mihi teftimonium quod ub anno cid iac Lxxxvi
9 nullum cum ipfis mihi fuerit ne quidem litterarum commercium. Cnm' tarnen nil aliud flagitarem, quam, ut ea, quae anno cid t3C Lxxxir perficere non potueram, iecundos haberent exitus, ab amico, cui fa* mihor aditus erat ad aulam, deinceps autem accepiflem, ante omnia prsejudicio levandam effe natorum novercam, uti & ipfe antea femper fuaferam &propter quod memoratum itcr incceptaveram, ideo rationes,
qui-



et ARGUMENT UM. 61
quibus illud fieri poffet, conquifivi Gallicaque Jingua epiftolaeinmodum complexus omnia fui, quae praefens fuiffem dichirus, li mihi datum ell'et loqui apud earn perfonam, cui alii impoluerunt, quod falva fua dignitate, falvaque fua fama filios, quos markus ex anteriöre fua conjuge Gertrude Zelilia tulir, pro juftis pnvignis agnofcere nequeat. Demon- 10 ftratum dedi in illa epiftola non modo contrarium pluribus ar^umentis maximam partem petitis ex do&rina eorum, qui facris Pontiliciis addicti, fed & cum facilè praeviderem illos, qui contrarias partes amplexi mDepulfionefua, qnam longè antequam viditlucem, jaftaverant,non pauca de ftemmatibus, ludis, coenobiis, comitiis aliisque ordinis equeftris gloriam atque fplendorem amplificantibus praedicaturos, quaefpecie fua indoclos & praefertim foeminini fexus mortales facile 'poffent decipere, ideo quidquid pro altera parte contra natos fmgi poteft, fcripto quoque Gallico confignavi, ut mulieres pariter ac viri viderent, quam acerbe praeter aequum bonumque cum illis natis ageretur. Hoe ante 11 plures annos titulo Les Enfans illufires nez furie roturiere dederam alicui Hagae Comitum typis vuigandum, & jam pars iis erat defcripta Aft quia aliis, a quibus diffentire nefas, uifüm poftea fuit, me melius faétumm, fiLa.t.u\o fetmone laborem meum ederem in publicum, obfe« qun gloriam affeöavi, nludque mme fado, nihil addens aut demensiis, quae Gaüice fcripfi priusquam aut Depulüo ejusve Echo mihi cognita fuk. Quin fanéte teftor, me haec fenpta non legiffe, nifi cum opufculam meum typograpfaus adhnemperdu^et, quo mens mea omnispraejudicii expers eo melius de cunéfas judicare poabt. NuDC autem non vacat omnia Juftrare. Sed & taedet examinareinclementmsa& altera parte in alteram di#a. Mihi merito utraque lancta videri debet. Natos magni 12 pendo & colo magno fuo etiam erga me merito. Novercam eorum ve. neror ceu magni Comitis conjugem ortam inclyta & vetuftiffima ^ente. Nee quisquam reperietur, qui fidem faciet, me aut in hanc aut in alios adverfarios natorum quidquam dixuTeaut fcripfiffe, quod juris ftudiofum haut deceat? Quantulum idcunque eft quod obiter percurrendo faepe diöam depullionem obfervavi, ne quemmorari aut turbare poffit, id hic commemorare etiam è re vifum fuit. Primum video valde extenuarige-12 nus Conjugis defundbe. Mihi autem, qui in terra confini natus & educatus, & in Zutphanienfi faepe verfatus fnm, certo- cetdus conftat, quod id ducat a nobiïiffimis dvitaüum, quos jam fuo tempore municipales equkes appelkbat Juvenalis. Zelftia gens prxclara eft inter cives. Sunt Si alise celebres, k quibus originem trahit natorum genitrix.; quibus nonnili vitiofe illud veluti obftaculum objicitur, cum potius probari 4 debuhTer, ignobilitatem aut humilitatem matris illud parere. Quod H cum audader cernerem eos affirmare atque opinioni fuae prxtendere pactionem, quam Evervvini fratres anno cd. cccc. lxxxvi i. Lunae pojl Ocuïi celebraffe & quam Imperatores a Maximiliano, qui tune vixit ad Leopoldum nunc regnantem omnes confirmaffe dicuntur, id fateor me initio non parum fecilfe ancipitem, quia ipfe videor non parum ejusmodi paóto tribuiffe: (a) Sed, re bene perfpecla, mox adparuit pactum minimè filiis obllare, quin potius iis favere; nam tantum loquitur
ifta,
(a) Part. 1. cap. 2. w. 24.
8 3



62 P R & F A T I O
ifta, ut fi mares non fint, qui poffunt capere Comitatum Bentemenfem caeterasque terras, tune filiae fint haeredes; hac lege, ut conjun^antur matrimonio, an ehren mebrern ofte gelycken: id eft, dignitate major7-
15 bus aut paribus. De filiis altum ibi liientium. Quod eroo paftum non loquitur nee nos loqui debemtis. Ante omnia enim animadvertendum efl, ut conventio in alia re fatla aut cum alia perfona, in alia re aliave perfona noceat, funt verba Pauli. (b) Idem quando dicit; quod ubi praetor unum ex pluribus judicare vet at, coeteris id committere videatur. (c) Quid aliud facit, quam ut nos doceat, quod cum Ever■\vini illi fratres & quotquot eos fecuti funt Comités Bentemenfes vetuerint, ne fi filias tantum haberent minon dignitate praeditis viris junge-
16 rentur, filiis id permifilfe videri. Eft & ratio difpantatis tam mamfeita ut palpari poffit. Filia nubendo fequitur conditionem mariti. (d) Si ergö hic inferioris dignitatis vel bumitis ortu effet, tune beneficio ftolae fieret Co>«« Imperii: quod nusquam relatum nee receptum; cum nemo ejusmodi dignitate de re regia in multisparticipanteahcuiconferre queat,
17 nifi folus Imperator, (e) Atque haétenus tolerari poteft, quod mihi ipfi objiciens allegavi, reip. noftrae intereffe ordinum dignitatem & iliuftrium familiarum fplendorem effe farturn te&umfervandum*, idque voluit Invittiflimus Imperator nofter Leopoldus, quando in diplomate fuo ait, (f) Lamit beriibrte Graffjchafften Bentbeimb und Steinfurt beyeinander unverdorben, auch bey ehren undjïattiïcb ivefen er ba/ten zver*
ig den. Nil autem de jure Cadans aut de dignitate terrarum derogatur aut abfurdi quid inde fequitur, ü filius connubio ftabili parique fibi coniungat pueJJam ignobilem: quin foeminis clariöimam dignitatem mariti! tribuunr. fgj Licet hi ülas nonnunquam curent tranferibi in Comités
0(hj Exemplis, quibus veritas noftrae fententiae ftabilita «Sc roborata adjice Erneftum. Petri Ernefti filium Mansfeldium matre plebeja natum: (ij qui Comitis titulo non contentus Principem fe quoque appel-
■olavit, uti vidi ex diplomate non uno, quod propria manu fignavit. Vetus quidam dicïum eft, «V fcow» óf*««'<y x*™ S-«« «b ff4o<r«\it^. Similem fi■mili divinitus jungL (kj Aft id ferè de fimilitudine morum vel formaê omnes mtelhgunt. Cui par illud vernaculum, Geljckfoeckt ficb Ge WÈ ftcb* Similis fimilem quaerit, fimilis fimilem invenit. Felices eos praedicabmxus, qui utrumque reperierint & formae & morum elegantiam in fimilibus genere. ISton cu'wis autem contingit adire illafacra
! ex voto. Ingenio nunc prndentiores puellae illnftres & nobiles • neque ortu ignobiles, veluti minores faftidiunt, fivirtuseosmajores&z'ineque llrem ordinem tranfire fecerit, uti plnnbusin aufa Danica Branden"
2 burgica aliisque Germaniae accidit etiam non petentibus. Quin Sc vi" deas nunc antiquiffimae illuftrisque originis viros propinquis fuis auéto" res hortatoresque effe, ut cum iis, quos vel Imperator velalius Magnus Princeps arcanorum fuorum fecere participes, vel cum eorum neceffanis nuptias contrahant, licet non ignorent, quod fponfi, quos quae"
runt
(i) i. 27. §. 4. ff, de patt. (e) l. 12. pr.ff. de judic.
(d) l. 8. ƒ. de fenat.
(e) l. 5. C. de dignit. (ƒ) Kal. Aug. 1662.
(g) d. I. 8. ff. de/ent. I. 1. C. eod. (/;) Part. i, cap. 3. n. 14. (O Adolph. BraciieJ. bijlor. lib. 3. ai amium 162.
(k) Ariftaenet. /. 1. tp. 10.



tr ARG U M E N T U M.
runt illuftribus virginibus, iJluftri aut nobili germine non fint fatifedex honeftiffimo civium genere onginem ducant. Amplius nonne cernimus, 23 quod & hos in Ordinem Equeftrem allegant? Boruffia, Clivia ÓVMarca nobis ea de re exemplum recens in Eberhardo Danckelmamio dedit qjem egregia & in omnem aevi memoriam dan da erga Principem luum atque publicam rem menta, ad honorum dignitatumque apicem evexerunt. Duxifie enim uxorem genere nobilem cum équeftri cenfu, quae ei jam antea obtJgerat ex inclyta & antiquilïlma Mornenorum p-ente. Calbecae domina, non fatis effe, qmdnotius? Nihil clanus, nihil evi-24. dentius ut fit, quam longum illam diver/ïtatem, quae inter illuftrem, plebejümquefanguinemhngitur, pacto tantum écprivilegiodeberi tl) atque ideó abi mifcetur alter cum altero, nobilem intammatummanere: hoe enim dubio proeul nderent illuftres nobilesvefceminae, fm) neque II judices darentur, eo colore damnarent plebejas, fi fcirént & fibi tune matrimoma cum plebejas onginis viris fore interdiöa: quod neceflano ftatuendum foret ut omms macute expers maneret fanguis, qui nobili fe jactat ortu. Plebejos plebejasque quando dico non intelligo fentinam „ hominum fecemque populi, uti Rullus, quanquam ipfe Tribunus effet plebLS, voiebat, led eam partem populi, in qua gentes civium nobiles, quivemacuVe AdeUch-gebobrene vd Ritter-burtige vulgo audiunt non infant}■ quorum magnum iterum effe dfcentïam, difcasex iis qua alïbi mdiaijnj quorumquemagna pars nobiles ortu aut aquat dienitare aut procedria vincit. Impar porr0 matnmonmm appeLi comunc* 26 tionem lüultr.s vm cum fcemina plebeja; non quafj^lT Tf"' nione hominum: a qua fola originem ducit ordo, qui inter eoljuTe zin tium quarundam mtroductus eft- quia jure naturali omnes hominesfunt arquales ( oj quod &'pueri puellaeque apud nos norunt, dum cantillant;
Boen Vader Adam f pitte en Moeder Eva fpan: Waar vond men doen den Boer, en ooek den Edelman?
Jnterrogant fcilicet fe quafi mutuo, ubi ruflicus nobilisve fuerit, cum generis himam Fater Adamus foderet 8? Mater Eva neret ? Haec, amice Leder, adhuc adjicere neceflarium fuit vifum; &cumea, quae noftri argumenti propna fcire gefüas, faas quod Erneftus Guiïïelmus Comes BenentemenUs laudatam Gertrudin Zelftiam fibi nuptiis con/un* jent XXL Aug. ao idc Lxi. Ex qua cum jam duos procreaffet natos, Erneftum & C/inftopfiorum Bernardum, quorum alter numeratur inter eos qui praetorianis equitibus Auguftiffimi Magnae Britanniae Regis Gmhdmi ffl. praefech, alter praetoriae navi imperat, eo colore, ac fi horum genitncem non aequali fibedere lecti fed adjeéh condidone morganatica fibi fociaffet, pacifcitur XXVI. Aug. cio „c Lxm. cum fratre Philippo Conrado, ut Zelftia conjux liberique ex ea nati quidem omnes titulo Comitis ornarentur, contenti autem arce Schutter-
pien-
(/) Part. 1. cap. 3. n. 49. 82. 91. 255.
(m) d. cap. 3. n. 354.
(«1 d. cap. 3. n. 338. (0) 1. 32. ff. de R. J.



64 PR i£ F A T I O
pienfi «Sc reditibus, quos Quaeftor quacunque ex caufa Principis vel Cömitis nomine percipit cum ab exteris turn ab incolis, Qomitatu Bentemenfi coeterisque rebus genitoris fui abftinerent, veluti dtbitts Philippo
28 Conrado ejufque proli ex pari connubio genitae. Conbrmavit hanc pa«flionem Imperator nofter XIII. Dec. do loc Lxxxv. juiïïtque Epifcopum Monafterienlèm,ut eam trahat ad fuam curam arquetutionemiingu. larem, quae barbara voce Confervatorii venit. Eo autem non conlifus five pater fivefratris filius, ille XI11 Maj. clo loc Lxxxvi, exheredes fcripïit fuos natos. In quo teftamento «Sc repetiit firmavitque paCtum.
29 antea cum germano celebratum. Sed ut ut hoe jam ruptum dici debeat, quod non modo fiiiam fed & nuper filium dicatur pepenffe telbtoris uxor; atque ira de ipe & conatu depulfus fit is, qui natis fuit antelatus: (p) his tarnen non magis idnocet (q) quamexheredatio, etiamfi folemm uJtima voluntate fuerit fa&a. (r) Quascunque enim Jliuscaufas in hac profèrat pater non fe ferire ajent tiln: quod jure fuo qui uti.
30 tur, nemini iaciat mjunam. (sj Nee pro genitore teneantur habere eum, qui ipfos, cum jufti fint fine conditione morganatica in luctwx editi, pro ejusmodi liberh non habet, fed bona fua in alios abal-enare cupit, uti alibi nobis doctum ft) «Sc exemplo fuo laudatus Rex Guilielmus 111. viam monftrat, cui Caefzr omnesque Reges & Principes ex-
31 cepto uno hofte 1'uffragantur. Mirum verö prorfus cuiquam videatur quod te fiat or ipfo jure Jolaque nafcendi cond/none Mos ajat c/Te hereditatis fuae incapaces. JNon óixent id fcivitte Zelftiam ? Fingat, autem hanc fuiffe faam iororem, an hoe obftabit liberis, quo minus parentum bonacapere queanci Praevaluit fententiaBaldictuaequtor, etiam unius conjugis ignorantiam fufneere, ut adutnusquehi.reditatem admittantur.
22 (v) Quae «Sc crebris judicantium calculis probata eft. (x) Si id ad» mittimus eo cafu, quo vere fanguis commaculatur (y) «Sc poüuitur: (%) ld enim incejlare Latinis fignificat, uti exPiauto, Statio aliifque* didicimus; quanto magis recipiendum, ubi fingitur commaculari «Sc pollui nonnili a laftofis tafüdiofisque quibusdam foeminis, cumtamen uri non in uno loco dedimus demonitratum, verè non accidat? fa)
33 Nam & li acciderct impari matrimonio, hcïionem tarnen ïlh majorem tribuere vim quam ventati, quid üultius aut ineptius? fbj Septemvir Brandenburgveus cum tutelam fufciperet fihi , quem Comes Philippus Conradus reliquit, etiam refct'vpto fuo XU1. Maj. anno cid idc Lxxxvi. teliatus fuerat fe paclum illud tuiturum. Aft. meViora edotlus pruden-
ter
(p) l. uit. C. de liber. prceterit. I. 3. C. de pojlbum. bered. ar gum. §. 1. Inft. auib. mod. tejlam infirm.
(q) part. 3. cap. 3. n. 141.
(r) part. 1. cap. 3. n. 239. 240. 6? part. 3. cap. 3 n. uit.
(s l. 13. § 1. ff. de injur.
(f) ad LL. milit. Belg.
(v) Tnomus Sanchetz. de matrimon. \ lib. 8- difp. 34- «. 46. Henr. Brouer lib. 2. de jure connub.cap. 17.n. i<$. Alexand. j Trentacinq. lib. 8. tit. de matrim. refol. 4. « n. 17. zorius part. 2. Inflit. moral. lib. 1 a. c. 16. q. 3. Gutierretz. 3. QO. 75. j
n. 3. &feq. Seraphin. decif. 1099. n. 1. Fraucifc. de Barry de fiiccej/. lib. x% tit I. n. 16. arg. I. 38. §. 7. ff. ad L. 'jui. I de adalt. I. 4. C. de inceft. nupt.
(x) Paul. Chriftianae. 3. decif. Belg. 129. n, 8.
(y ) ly 6. verf. ea fan\ C. de inceft. nupt. ibi fefe confortiis commaculaverint.
(s) arg. c. 1. &f c. 5. X. de eo qui duxit in matrim. quam polluit per adult. . (?) «rg. /. 21. ff. de R. 1. ibique Decius n. 1.
(b) Andr. Affig. apud Fritfchium Dif fert. legal. 7. tb. '23. Ut. d.



et ARGUMENTUM. 65
ter cenfuit dementem effe, qui fidem praeflet crrori. (c) Nee dubitan- 34 dum eft, quin plures magnates ab errore fint difceffuri, ii eum cognoverint. Quod fi exigms meus labor vel in minimo prseftare poffit, opera precium jam confecutus videbor: neque enim illam ob caufam fubivi, quam ut tuerer, quod antea fcripfi; non tarnen nunc veluti Advocatus fed mage ut Jure Confultus partium medius rem totam cractavi. Omnes boni fpero id de me judicabunt, quia nil eorum diffimulavi, qua contra natos ïlluftres vel fingi queunt. Pro quibus cum teftimo- 35 nium Grimmelü, qui facra nuptiarum peregit, mirificè adhuc faciat nee filere debui. Nunquam quidem in anterioribus, quae fibi extorta quafi fuiffe, memorat, quod mater natorum fuerit praeiens, quando genitor fingitur verba locutus, qua conditionem morganaticam complecmntur idque unum pro jure liberorum afferendo fufneit. At poftea XIX. Febr cid. hc. LXXXVu amplius dicit patrem ante ritus peraétos tantum difcurftve uti ait; five Sermonibus, quemadmodum Juftinianus loquitur fdj ea protuliffe, ideoque minimè nocent; quafi
Summis e labiis non imo e corde profecla:
ut cum poeta finiam, ex quo \& haufit Lucianus. (e) Vale Leftor 36 & fave cum illuftribus natis turn mihi, ü cenfeas nos fovere iuftam caufam. Sm fecus, quod non fperamus, neefperare poffumusab amantibus aequi, ignofce meis comtibus: nee enim ali6 tendunt, quam ut caligo difpellatur a quorundam animo, verit,sqiie in dara folis lumina proferatur. Fateor plurima praefationis redhus forte ep/w; ai2t auöa ,7 rii loco potuiiïe in fine libri adjici. Sed huic jam illum inferibi curavc" rat bibhopola, cujus fumptibus vulgatur, isque impatiens morae quod" ad appropmquantes nundinas Francofurtenfes fe paret. Rogavi & alias ff) eos, quibus volupe eft mea legere, ne in iis ordinem requirant ifcqui bonique ergo, ut hoe, 6c fi quid in re alia peccatum confulas* iterum atque iterum Te, amice Lector, rogo* s
(c) Seneca 4. de benef. 36. in fin, '
(d) g. 1. Inft. de milit. teftam.
(e) de mercede condutt.
(d) g. 1. Inft. de milit. teftam.
(e) de mercede condutt.
V) de mercede condutt.
I
GERHAR-
." (ƒ) lib. 2. de Titul. Honor. cap. 04.
k 73. f **



Pag. 66
GERHARDI FELTMANNI, JCti. D E
I M P A R I
MATRIMONIO,
PARS I.
Difquiritur num liberi ex impari matrimonio geniti fint capaces feudmtm Regdkmi & patri in Prmcipatmn aut Cotni* tatum Imperii (uccedant?
PRINCIP/^^
: ^CT^^y^^ j£c quaeftio non modo eft prajudicialis fed & videtur wj\ Ê^cjj Ê& T«»«wog«», id eft, interprete Africano (a) experple* 'jjÊ ll| xis: etenim quidquid conftituerimus verum effe, fal-
fH ïlf *um f°r^tan rePerietur* Quod fi enim dixerimus ejus-
Ws 111111 lit m°di liberos haut fuccedere, non tantum cum ratione $b&&m^kÊÊr* infanire fed & naturae atque juri gentium bellum quafi denuntiare videbimur : rurfus, fi id adfirmaverimus, & contumeliam facere dicemur cunótis inluftribus Imperii familiis & fovere opinionem a qua omnes ejus Principes praelèrtim fceminini fexus maximopere dicuntur abhorrere. Aft tenteraus, an difputando queamus vitare fcopulos hujus fpeudomeni atque ita eificere ne haereamus in aliqua captione, quod tune maxime adïecmemut, li argutias, quas acutiiTimus quisque dialecticus in contrarium texere poffit, ptaemifenmus: nam & noftri homines ajunt ferro viam facile inventurum, qui hanc rationem in disceptando fequitur: (b) quod dum ea in re aemulor fequorque & confuetudini noftrae gentis & genio morem lubens gero: licet alias jam dudum didicerim, quod nunquam vcritas fettata Jït fucum, nee quod exphratum £2? certum ejl, civcumducije patïatur orationis per ambiturn longiorem. ( c)
CAPUT.
f» l. 88-.f- ad L- Falcid-
(b) Francifc. Pfeii confil. 78. n. 3.
j (c) Arnob. adverf. gentes. lib. r.



Pag. 6y
CAPUT I.
Complectitur XLV.ttcbnas, per quas fere perfuademur in negmtiwn cafira tranfire,
WW*®, Icat guis atque objiciat primo loco vel folum nomen quod matrimonio I 3 M%% de qU° l11*™111' a VL%o & vernacule loquendbus dari folet fatis I Wl finCere' 1 bM°S ? e° Procreac^ non poffe capere iummas Imperii
digaitates. Nam Germams misbeiratb Belgis mis huwdick ac Gallis 2 rneïfllharw «udic: qua omnia nil aliud hgnificant, quam ««fe effe wuw. (*) At fi connubium Principis vel Comitis Imperii cum femina, qu;e patrehaut no- 3 bib progemta, valerec & ex eo nafceretur proles, qua, ^«fi effet
capax, quam ob caufam ilb tnbueretur nomen malarum nuptiarum ? ft idem codi- A cüi, quod teftammta poftent, cur diverjum his injlnirmntis vocabulum mandar tur, qua uis ac poteftas majociasjet? interrogat rogando Conftantinus. (b) Ooortere « femper confequentia nomia rebus ejje, Idque follicitè caviffe Tuftinianum (cl Hinc 6 liquidiffime adparere in re propofita non contrahi nuptias nifi quod ad externam fpeciem cohabi ationis adanet fed nee ideó magis nomen fuum cueri poffe,quam incertasacmutües, (d) vel faltem illas, quae olim imparesdicebanturfe) Pror y fus ut verum fit-, nommaouai diverfa habent, diverfos etiam habere effecius (f) r ï3on m a\>dito pofftam effe cauïam, cur majores noftri tale matrimonium fiW \ari nomi#e notaverint. Moviffe i\\os dubio proeul maximum difparitatem, quae omniumjudicio eamter fangamem Principis Comitiave Imperii & plebeium V 9 reconüütas Pzulus quando interpretatur Jegem Juliam Papiam, qua Sum e*rat nefenator vel feeatons films nepos aut pro£eDO~ uu^,** 3 H ian"tum, erat las vellet contrahere nuptias, {g) fignaté ^SS"^^61;ü™> ninulpriores pertinere. (b) Quo ipfo nos admonet, quod fi dub t ' leSes P°ftem™ ad perfonas poffit elfe jus connubii tune Icita nofira dd«inu.^S?S^ * antiquata? Iegis Jubee de mantandis Ordinibus. Verum quidem ene hanc i TriS? r r niano, qui leges precio fixit ac refixit, fublatam; fi) fed id tolerabilius «ifi,ni quod prifca illa fenatoria dignitasjam. dudum anteVmagno n^o^oZA minum, qui eam patritus ambus adepti, fermè omnis decoxerat & obfolvent7r que tam mgens mutatio in ipfi1 rep. Romana acciderat. (*) Nil ergo inferri poffe *3 a fenatonbus, qui fuerunt fub Imperatonbus & aetate juftiniani, ïd Principes & Comités Imperii, quod hujus Ordinibus & illi accenfeantur & membra fint au gufti corporis, cujus Caffar nofter eft caput, ut ideo jure merito fibi titulum ma" jelbtis JnipemiM ftproodrjam vindicet cunciifque totius orbis monarebis praferendusfit. (/) E contrario nemo, opinor, ambigit plus a fe invicem diftare no-H ftros Principes Comitesque ab ejusmodi fenatoribus, quam o\im apud Romanos patrien &. equites Quemadmodum autem his ceu inferioris gradus LminibTnon eratmterdiaumirbertmasuxoresducere; (m) & contra, GimidfèciObnt^iS les non cenfebatur legitima ut pote fufcepta ex nupdis haut fecundum praécenra legum ïmtis: (n) quod de Julia Papia■ acc/piendum eft, uti optime obferv-iXÏ 16 emendatiflimus McnUius. (0) Sic fimfli plane ratione quem intrepidè nolTe fh 17 tuere, quod cum couditio fominarum, quae nobili,fanguine non funt ort* fir detenorquam hbertinarum, fi fides fit habenda erudidflimo Budaso. (p) Impe- 18
ri
{a*) Kilian, in didlion. lit, M. ait, mi* in compofiüone adverfaüva particulae plerumque exponkut per malus, malè. Gallis mes, kalis mis Eadem habet loüdem verbis Miashx,emend, Doftor in ling. lit M
(b) l. 7.C ck codkilU
(c) §. 3- I- & donat.
(d) rubr. C de heep, &? inuU nupt,
(O U pian. frasrm. tit 16. §. 3. /. 12. infi. C, de legit. hered. imparibus nuptiis aequale & juftum connubium opponebatur /. I, C. Thsod, és collegiat.
Cf) BD, ad d. I 7. Qb)l 28.# de legib.
(0 Noy. 117. e. 6. Groenewegen. dt LL, «brog. ad l 7. C. de inceft nupt. (k) Julian, erat 3. ae Cem/laatio, (/) arg. k 44. ff, 'de relig. Q» jumt.fm M l. 49. ff de ritu nupt, ( n) pr, I ac ?iupt< (#) 8. Obfervat 10. (?) ad Lfi,ft. de fenator, I 2



C8 GERHARDI F E L T M A N N I, JC
rij Principes ac Comités eas connubio legitimo fibi jungere nequeant, licet id olim ienatores atque nunc Barones equeftrisque ordinis vin facere poffint nifi fa miliae fuae ncbiütatem illi polluere vtlint; (q) uti Tacitus loquïtur de'nuptiis,
I0 quas Imperatons Claudn natus pegerat cum fiha Sejani. (, ) Cui confeqiiens elfe ut bberos inde natos reddiderint incapaces fcudorum, de quibus nobis eft fermo & qua: non tantum nobilia led &regice quodammodo dignitaris, eamque ob caufam non cadunt nifi in puto ex fanguine cretos & in quibus non deprehenditur ejusmodi perturbatio, qua fanguis tot heroum fortiftimorumque virorum, a quibus pater ongjnem trahit & confequenter omnium Principum Comitumque, quos necefftu dine tangit, jam eft contaminatus ob conjugium cum plebeja atque adhuc amplius pollueretur, ii inde qusefitus films quoque ad parentis fin bereditatcm vocafetur atque porro adfpiraret ad connubia cum virgine inluflriümicc domus inter avosmajorefque neminem repenentis, qui non magnam curam egerit, ne quid indignum femme fee ongmi commitccrct; quippe cum nemo nifi hac fubnixus capere queat
*>feuda, qux cognomen fcnpti ik vexiili nafta funt. (sj Unde tandem colluvionem gentium pcrmixtionemque familiarum metuendam idque eventurum ne auid finten, ne quid intaminati fit: ut dijcrimine omni fublato, nee ft mis quam nee fuos
21 novent; uti patres contra plcbem difputant apud Livium. (t) Reip autem inte relt Ordinum dignitatem cunclaruraque in Impcrio inhiilrium familiarum fpiendo-
22 rem fartum tecfum {ervan, (v) Quas inter referendam elfe eam, cui Comités flendieniienfes ie adienmt tam propter antiquitatem longamque fumofarum imagirmm fenem, quam ob affimtates, quibus maximis EurdprelYmdpibus, ue Re gibus quidem exceptis, immixti funt, neminem inficiaturum effe: atque ideo ad
v*n\ t.fhnam P^gemus. Hsec provocat ad veritatem muleis magniW exemplis ftabihtam. Conftare ex hiftoria ceque ac ex annalibus non uniuspopiüi quod lernper neceffani & propinqui segre foleanc ferre fibi anteponi liberos, qui fuo mdicio ob generis materni obfeumaeem, melius facerent fi contenti munere dono ve, quod cum Gallis barbmi voce appanagium dicimus, nil amplius peterent nee vaniffima ambmone^perciti fibi fummas digmtates Imperii ampliffimafoueterrasden ben contenderent. (x) Male id quoque mterpretaturos cunclos agnatos gentiiesque ejufmodi danffime domus ff in eam irrepat, qui dimidius Principum aut
24 Comitum fit dimidius plebis (y) Qua ex re cum civiles difcordi* totilmpeZ exitiofe poffent exfurgere ideo ad eas dechnandas Ecere aliquid de jureremitcere.
25 (s) _ Et quanquam hoe deficiamur, asquitatem tarnen videri poftulare, ut pro-
26 inmtiemus contra prolem, cui eft mater obfcurilto domus, (a) Contra eam facit tertio, quod ipfe Imperator nemini queat largiri novum epitheton ampliolefque honorum mulos, ut hac ratione antiquiffime alicui domui vel familiefraus
27 fiat alterutnufve digmtas Itedatur. (b) Ut fruftra hberi, quibus bmc SaS ta prefidium in eo guerere videantur quod ad genitoris fui preces olim referfpfent Csffar, pan jure habendos, quo fruuntur ii, qui inluftri matre proeenitiquippe cum ad id provocare nequeant, ni jus publicum Imperii turbwe vclint
2g. (0 Ex hoe aliud quarto loco contra memoratos liberos trabitur arsumentunv nu/i emm latere eos aludis equeftribus cujuscunque generis arceri, eüamlira fint exigui momenti, (d) ut mrari quis poüit, qui ergo ad illa, gu* taÏÏLS precn cxiftiman ur, quaba fane funt feuda regalia, aditum übi patere vel «SL
,9anfmt? (e) Videatur iftud alicui leve & infirmum, non tarnen huk^ paf effe quod quinto ceu contrarium allegatur atque in praxi quotidiana Imperii turn habet: per hanc enim hberi, quorum mater haut ex nobili germine fata ei?" vetantur ecclefiafiica munera cum majore dignitate conjunófa ambire: (ƒ) qufC ^
men
(q) Betfius de paS, famil. illuflr, c. 6. P. 15?.
(^r) 3. jinnal. 29. ( f ) Aur. Bttll. Careli lV. tit, 5. (t) Livius hiflor. lib 4. (v) l. I. §. 13. ff. de ventre infpk, C#) Arnife. de Jure connub» cap, $.fe£l.(>, w. 16.
(ƒ) Nicol. Myler ab Ehrenbach, Gamofperfirn. illufl, cap, 5, », 5,
[ (z) Gail. 2. obf, ^7. n, r, 1 (b) Lapttid Leop. art 44.
(d) balmuth. de matrim. Princip, cum vin nob. a. 3 p. l6l. & re.
(e) etcild. I n.9.&Q$,
(ƒ) Springsfeld de Apanag. {, 4, n, Vj. An. ton. Perez.. Jur.pubi.c üo. ■



de IMPARI MATRIMONIO, ó9
men funt veluti quidam gradus, quibus quis afcendit ad fummam EpifcopimtArcbiepijcopi dignitatem. Quod fi ergo leges eos, qui polluti fanguinis funt, inter- 30 dicant veftibulo, quo quis ingreditur & porro vadit ad fumraas illas dignitates ecclefiafticas, quibus cohserent clientcla: imperii regiau veluti Ek'ctoratus öt Principatus, magis dices abfurdum videri, fi mox quafi per. falcum fibi ejusmodi ftudorum poffeffionem vindicare praefumant. Verum horum rrii ipfis deberi fexto quem inde 31 fatis fuperque poffe conlegere, quod optimo jure cives Imperii non cenfeantur nee in ejus comitiis fuffragandi poteftatem habeant» (g) Cum confuetudinis ufusque 32 longaevi etiam non vilis fit auótoritas, (b) & jureconfultis de moribus patrisefuae teftimonium perliibentibus facile credamus; (z) multi autem rerum Germanica- 33 rum peritiffimi uno ore ajant, fordidum genicricis ortum femper cum jure noftro publico tum legibus liberis obftare, ne ampliflimas pam's dignitates capcre poffint: (fe) Nemo forfitan id amplius in dubium vocabit, fed hanc feptimam technam 34 putabit eife inextricabilem; praefertim fi refciverit iliorum opinionem contradiclo judicio in fummo Caïfaris tribunali aulico efie firmatam. (/) Nee diffimilia olim 35 talium furamopere gnarum Sclienckium Tautenbergenfem docuiffe: (m ) hic namqueait, femper, ubi quaeftio eft de feudo dignitatis aut inluftri, filios, quosPrinceps aut Comes tulit ex muliere vili aut abjecfa, non admitti ad patris fui fucceffionem: rationem hanc fubjiciens, quod decorè adeffe nequeant domino propter obfeuritatem materni generis. Atque hxc 3 legibus earumque interpretibus haut 36 abhorrentia effe intelligi, quod proles non cenfeatur Jegitima ad omnes juris effectus, ft. ftt nröcxeata ex matre, quas ejus genitore erat indigna & cum qua matrimonium non poterat contrabere, nifi ftmui violaret honeftatem publicam & bonos laudabiiesgue mores fuse civitatis. (n) Vix quempiam octavo amplius poffe du- 37 bitare de praefata Jureconiidiorum opinione, quod proxime accedat ad fancfionem jaris feudalis: (0 j qua cautum fedulö, ne fiberi nati ex matre plebeja fuccedant in feuda; Nulla diftinciione faéfa fi hsec nobilia Gnt; ut trahere vitam in tenebris 38 eum oporteat, qui non pervidet illos fortiore ratione prohiberi capere feuda Imperii regalia. Quorum nono non funt capaces nifi Principes & Comités , qui 39 fïgno forcitudmis promtiffimique ad ardua quaxme in bello capeflbnda animi inclypeis tam materni quam paterni generis referunt leones, urfos, -gryphiones, equos> aqui/as, aliaque his fimilia animalia generofa. Aft ficuti 4$
- - - - nee imbettetn feroces Progenerant aqüilaj columbam: 1
Sic Imperator a cliënte, qni polluto ex fanguine genitus, non eadem fortia facla exfpectare poteft, quas novit non femel & adhuc nuper in expugnatione Budae, Moguntiaci & Bonna? a puro heroum fanguine, ftupentibus ad id Scythis Gallisque, fuiffe edita. Et ficuti ex afina & caballo nafcitur mtilus, qui ob frigidita-41 tem naturalem femper fterilis eft: (p) ita fruftra fis, fiaftberis, quorum mater obfeuri generis, reqniras a\ia, quam quae eum vecordia, ftupiditate & fegnitie conjun&ba atque adeo plane pugnent cum ratione belli gerendi adminiftrandique , unde tarnen feuda antiquitus fuam trahunt originem. Verè itaque fapiens fuit 42 remque, ut proverbialiter loquimur, acu tetigit, qui oftio domus fuaeaureis litteris infenbi curaverat, uti me memini olim in Morinis alicubi obfervaffe, quodomnis qualisqunque difparitas vitanda fit illi, qui apte vult fcedus focialis lecti cum aliqua puella contrahere. (q) Nemo negat omnem noftrae vitae prudentiam ab exemplis 43
flu.
(?) Bettram, de Comitiis, tb, 43. Nolden. 1 de Statu nobil § 62. (h) 2. Feud I. pr, (O DD. Comm.
(k) r'err. de Andlo de Imp Rom, lib I c, 12. Gryphiand de Wekhbild Saxon, c 46. n 14.
(/) Franci£ Frid. nob dominus ab Andier, Jurijpr. addit ad lib 2. tit. 10 p: 719. 6? 724,
(m) in comment, ad 2 Feud 29. n 10,
(n) Nov, 47, prof verj. fed & aliud, ibi; neque dignam eam exiftimavit legitimo quoque no~
mine: Myler, d. tracl c' 24, » 4. Andier, d, h p, 719. lit. r, 1 (0) 2, Feud. 29.
00 i' 3^. § 7 ff- de JEdii. edicJf. (q) Verba vemacula adjiciam.
Trout en hout met uws geleek: f
Arm met arm, en ryck met ryck, 1 Net met Kuyfch, en vuyl met vuyls | Valck met valck, en uyl met ujl.
1 3



?o G E R H A R D I F E L T M A N N I, JC
fluxiffe. Ad hec autem ubi decimo recurrimus, offendemus uno quafi intuitu
mukos parentes, qmbus heet perquam chari effent nati arnm^ «„«J,
rantur defiderafle? ut hi partus Herent W 3&SS^JSSC^S"
44 omnmmque bonorum, qua? poflederant. Unum aut a!rPr„™J Zn g?~ re erit. De Friderieo I. Ekcbre Palatino, ^gnomen V^afTt ^V^ narrant hiftcriei, eum non voluiffe, ut fibi, qu^Xreav^Sl^ Cara Tettmgia cetera nobili ftirpe progeni JfiTeSS tr"f.f
emviratum, cd caviffe ut acceptis ahquot dynaftiis atque alte t Xconfid" Louenftemi alter CananUi Spirenüs contentus ab univerfo patrin onio fcahSS
45 cogerentur. (r) Snnile huic eft quod iegimus de Augufto, aTrnmTm^Cui belmo Brimovico Luneburgenfi & matre Dorotiiea filia Ctoil^SlTSSfibi connubio junxerat. natam abeujus fcribe; atque ideireo non itno ans Ei inde fufcepte haut deberi fuccefiionem in feuda fua „g«/fo, ei Jegavit quosdam annuos rechtus diecefeo, Razeburgenfis juflkque ut equeftris órdinisWr eonfuTo titulo utcretur, quem fibi films Erneftus, qui nuper adhuc vixir «5 ml , r
40 tantum vindicavic. (s) Ntoemfibf^
parentes haut fciviflent, quid liberis fuis ^^^^o ^ZZt bendum undecimo, eos plus fatis fuiffe edocfos a viris claris f quorumfcl
47 H^Tï' (0 2* qU°,S, TdfeJman0S femPer ^riasmuito rërunfuft£eï
47 citatos Jureconftdtos. Ab bis duwo procul ipfpa accepiffe omnibus fecubscon flaneer imile creditum mgfabtrnm naturam exigere, ne fumme d,Vn tates& rel gia jura cum amphfiimis terns, quibus cohererem, xx^l^x^S%Z^ qui tam maternum quam paternum genus ducerent ab iis, qui SrorumliK
48 rumque funt capaces Quae ratio effecit duodecimo, uc^auidaTpZs Z oftenderent nunquam fibi, ne per quietem quidem, in mentem venïV Sd ln perent fibi bberos contaminati fanguinistoccedere in terras, quas Jon Ji«eo„eT
49 poflidebant nsque connexa regia jura, vivi illa omnia abdicaverint • hoe n lZ fecifie Ottonem fiJiom^ogenitum Principis Henrici Bruno£*ÏÏKK qui ultro fem feeflo cunfta tradidit, pauca quaedam fibi fervans cum cXb Harburgo ad Albim fito, in quo vitam ttanfeeit cnm 5nfV, fl, , Campenfi puella nöbiliffima&prifcis ^S^cl^ i^^Z
50 que pepent natas, („) Refert tertio decimo de aJio quodaS Ei ?£
ftre etaris illum plane' fimilem ob caufam non nifi ^g^cS^^So affe'
51 hereditatis paterna, petiiife. (x) Alios genitores quart^o decSo^nHib^ ex impan conjuge nafciturorum ambitioni profpicere volentes, plebeja duxiffe
i2 fub condicione worgengeWra vel, uti vulgö legitur, mor-anatica i^rL^ i dericus Marchio Bada-Dourlacenfis fibi olim ümxit FlilSr, <T §' F"~
53 ejus pretori Rödelenfi nata erat }y) GeorS A u eth^. btozimam, que Joannam Crofeciam, undc fulcnM^^ Princeps Anhahinus fes. HautabfimiliconnubiofibfMariam-S^S
ravo & oaogefimo fociavit Guüielmus Bavariaa Princeps • naftis en m !nL? ? ibus fuerat comprehenfum, ne inde n.tis Ymens ^£^^^£2" rw//, /èd ut rebus guibufdam minoris precii accentis contenri Xn, ?f V o •
54 turn Vartenbergenfmm & SchauenbuJenGuwt f?\ n fr j- ' ö.tul° comi" poffe nifi favorf prolis, quam JSjKS^ uxS/lJfS^ a0B quinto decimo tibi iterum allegabo exempla Friderici Viéloriofi & DnchAnS
55 Et ne aha magis recentia m teftimonium citem, quibus contrarii verkaffn^l Jumirns auras ihco protruditur, annon è loco laudata familia Principum Cnovico Volfenbutelenfium juxta Palatmorum Bipontina apertiflime illam confirmant?Z enim hujus terrae atque clientèle obveniffent alteri ejufdem eentis fSï a SuecorumRegi origo eft, nifi noviflimus Dux Bipontinu? Sïmond m inlS
ad ad morganaticam. Sed cui bono nobis ipfis moram quafi injidnÏÏnïn^^ apes, qui tam degeneres fuere, S^om^^1^^^,
tione
(r) Trhhem. de reb. geft. Frid. lp. e. Be io!d. de SucccJJ Reg. cap. I. diJJ. g. „, i£.
(t) Salmuih. d. tra£t. p, fc'o. Myler. d. cap 5. n 12.
CO «rg l. 8. C deLL.
Cv) Üuntiug. & Meibom, in Cbrtn, Bruns-
vic. ér Lutieb. f 44.(3,
,J*P KniFichiidc; fideicomm. famil. mhil.
Cap ö. », aaO.
f y) Salmuth. d. l.p. 8r. ^ U) Myler, ab Ehrcnbach, d, tra£t. cap. 6.



de IMPARI MATRIM ONI O. 71
tkme connubio fibi junxerint fteminas haut genere nobili natas, cum, fiifficere nobis debeat fexto decimo iratos patres graviter de his fenfiüe ? Hiftoria proditum 57 namque nemo ignorat Bojariorum Ducem Erneftum ex decreto eorum, qui ipfi a confiliis erant, pcenam parricidii ftatuiffe anno a Cbrifto nato M. CCCC. XXXVI. in Agnetem Bernaueriam, quod pravae ambitionis manifefta amoris vincula arcfifüma cum fiJio fuo contraxerat; («) ratus crimen puellae nihilo levius, quam fi proprium parenten), qal chyrurgus erat & civis reip. Auguftanae in Vindelicis, dolo malo occidi/fet. (b) Et ne quid diffimulemus, videntur basefeptimodecimo $8 quodammodo firniiia effe. Princeps enim cum fit patriae pater, quid aliud fequitur , quam quod fcemina plebeja, quas eö proterviae profilit, ut obfcuriffimi generis immemor audeat impudens accederé aut afpirare ad vincla connubialia cum illius nato nil aliud agat, quam quod polluendo quafi perimat fanguinem ejus, cui fcire debebat fummum. rerum arbitriym & in fe jus a Deo datum effe? Amplius nonne 59 de ejufmodi filio, cui mens tarn laeva & animus yefano obftupuit amore, dici poteft vere quod haut diffimilis fit iis, qui gladium in gulam fuam dimifere & in propria faïviunt vifcera, dum reltinguit quidquid generofie eft indolis in fuo fanguine atque hoe agit, ut in totum degeneret a perenni conteffataque virtute majorum. Ut non memorem quod parricidii in paternum fanguinem commiffi fe participem faciat (c) Nil itaque odtavo decimo miremür patri legibus licere filium exhere- ^° dem fcribere, fi hic duxerit uxorem, ut dedecori fit tam ipfi quam patri mulierem rem talem in familia fua habere. (d) Scholiaftes grsecus interpretatur uttipav ywaïK* id eft ƒffiTnmam obfewram 6f nullis fignis notisque nobilem Talem autem efie, quae Yvaut genexoft fangumis, ft ftdes Tiraquello: (e) quanquam Bartolus apertius °"r tradat, quod enm omnes nuptiae a ftlio cum icemina ignobili loco nata fint illi ipfi ïgnominiofs 3 cum nil aliud mereri quam ut privetur paterna fucceffione* (ƒ) ]Sfec referre quod non nifi quatuordecim fint caufae ob quas hberi queant exhere- 62 dari: licet enim no vi/lima Juftimani conüitutio, (g) non meminerit ejus, dequa nobis nunc fermo eft, fi verba magis quam mencem iegiflatons fpe&emus, hac tarnen penitius indagata planiffimum fieri memoratam ülii cuipam contineri verbis • (Bote.W ^S'"- Holoander vertit atrocem & indecentem injuriam: Fabro-
tus autem cum vulgata magnam & inboneftam. At fingamus cuncla haec b'ella epitheta debere convenire injurias, ut talis tantaque exiftimetur, quae exheredationi locum faciat, neminem utique aufurum ire inficias, connubium filiifam. cum plebeja effe leviorem ac fpernendam, quod delicatis tantum gravis fit: uti differit Seneca. (/;) Quid enim pater illi non faciat, qui injuria? addidit contumeliam nee ^4 fimplicem quidem fed plenam ftomacho, taedio, vindióta, pudore caeterifque, quibus animi tranquillitas homini eripitur, ut difficile fit excogitare graviorem. Tolerabilia ha;c forfitan lint modicis penatibus neminem tarnen repertum iri, qui 6$ nono decimo haut fateatur, id nee ferri pofte nee debere a Duce aut Comité Imperii, de his autem ne fomniafle quidem legum noftrarum conditorem; quod illis temporibus multifque fubfecutis nomina ifta nil aliud effent quam tituli munerum. Adeo ut conjicere liceat, Juft.inianum idem diSturum fuiffe jus impa-
66
ribus nuptiis, de quibus bic agitur ft res tune accidere potuiifet ejufque auxilium imploraffet parens, quem in confortium majeftatis admilit Csefar: (7) & qui non minus quam hic fe ait effe Dei gratia: (k) quique imperio haut reftricfo regit populos fibi fubditos: (i) nullique mortalium cogitur obfequi in iis, quae ad facra öc religionem pertinent, (m) Comitis dignitas jam perpetua eft transfunditurque in cunclos, qui ejusdem fanguinis funt; qualis nunc quoque eft Nobilium. Et quia mi- ^7 nuitur multumque perdit de fuo fplendore per connubium cum plebejis, tanti id unum cenferi apud Gallos, ut edidto Regio nominatim ea de re promulgato fan-
citum 3
(a) Trithetn» in Chron. Ducum Bavar,pag. Il8.
(b) arg. I, x ff. ad L. Fomp. de parricid. junél. I. 1. $. i,f adh, Jul maj,
{() arg. I. 8 ff. ad Ju. Fomp, de parricid. jtmei l 53 $. 1 .ff V S.
(<0 l 3« §• 5 ff &1> P contra tgbt (<?) de nobilit, c. 2. *, 8. Ê? 9. (f) 'dd.l 3.$.
(g) Nov. 115. c 3.
(h) de Cenflant Sapientif, c. 4
(*') Carpiov. ad L. Reg, German. cap. 1, fèéi. 13. » 19.
(k j Vide noftra, fi tanti in eo de tttul, ho| nor. lib. 1. c. 57 w, 9 & 10.
!(l) Carpzov. d l. n. 12. (m) Idem d, tracl, cap. %>Jè£t, 10,per tot»



rz GERHARDI FELTMAN NI, JC.
<58 citum. fatis effe ad liberos exheredandos. (n) Congeras licet magna cum cuïi colores, quibus haec impugnari poffint; quin cb confulas viros maximis fapientia? incrementis ornatos, femper tarnen eo recurrendum effe, quod filius ducendo uxorem obfcuro genere prognatam commiferit eitd^ix tS yémc: id eft rem indignamfuis
69 natalibus. Propter quam antiquitus apud Graecos qui legibus floruerunt sequis Cv: fapientiffimi mortalium fuere, a patre poterat abdicari, non pluris eum facientes
70 quam fi elfet nothus aut fpurius. (0) Fatuam quoque effe vicefimo, opinionem non alias dari ingratitudinis caufas quam quae in dióta couftitutione verbis funt expreffae. (p) Et prasterquam quod tribunalia illam rideant, (q) nil facilius videri,
71 quam ex ipfis verbis conttarium demonftrare. Nam licet de noverca tantum fine concepta, extra omnem dubitationis aleam tarnen pofitum & matrem fub ea con-
72 tineri, quod fcelushoc effet quod Jonge majusgraviufqueureretpatrem. Siregerere velis id genus inceftum ultimo punin fupplicio atque fic ne fingi quidem poffe, ut
73 ideo a genitore natus impiifiïmus exheredetur? Non unum fcias tune tibi rurfus poife reponi. Quid enim fi judices poenam non capitis fed corporis caltigationem ltatuerint in temeratorem thori paterni? uti apud Batavos accidifle novimus? (r>
74 Sed an non Princeps poffet cum filio incefti ftupri reo redire in gratiam: fic tarnen
75 ut hac ratione juri patrio nequicquam derogaretur? (s) Cum & certo jure utamur nullam tuitionem ex paérione cum Principe fifcive adminiftratore inita fperare poffe facinorofos nifi & tranfegerint cum iis, quos lxCerunt, eorumve propinquis.
76 (J) Ad base in propatulo effe, vocabulo concubines, de qua fola loquitur Juftinianus, intelligi oportere amicam, quam pater pafcit, quaeque Latine dicitur pel-
77 lex. (v) Quam vis enim objici poffit patrem peffvmo exempio monftraïïe nato viam ad fimüe flagitium Veneris probibitae patrandum, fimul & contra publicae difciplinae vigorem deliquiffe atque ideo indignum effe, qui legnm, quibus alioquin
78 exheredandi facultas ipfi tributa eft , beneficio früatar: (x) MeminiiTe tarnen oponuiffët filium, quod licet pater üc Jegum contemptor &impius, pater tarnen fit: (y) qua in re M. Tullium imitatus videtur Juftinianus: Ille enim de Saffia
79 ait, crudelis & huic mfefta mater attamen mater, (z) Atque hoe primus generis humani doftor nobis inculcare voiuit quando Phenicem nobis exhibet dicentem diis cura? fuiffe imprecationes patris, quod hujus pellici fe mifcuiffet rogatus & follicitatus a matre: («) quae ea ratione ulta fuerat non levem injuriam quam a
80 marito acceperat. (b) Eos qui exaclo pollent judicio nobis quoque non gravate largituros, quod etiamfi memorata conftitutio novella, nil dicat de filiis, quioriginis fii33 obliti carnificis munus ampleétuntur, nehilominus tarnen aeque exheredari queant ac illi, qui fcemcis fe immifceant artificiumque comicum exerceant,
8r aut mimos hiftrionesque fequantur & asmulentur. Ambigua fi haec cuiquam videantur, id tarnen uno & vicefimo dubio proeul omnibus probari, filium honefti civis, qui ducendo uxorem carniücis natam polluit generis fui fanguinem, jure k
32, patre exheredari. Etfi enim dare & praetermittere debeamus munus illud neminem notare iniamia: (c") extra omnem tarnen efl; controverfiam, casteros mortales ex naturali quadam praenotione, ab\\onete ab omni commercio atque ita multo magis a tam arólifiimo vinculo cum iis, qui inde orti: quam quoque ob rem in nonnullis
83 Jocis baut fieri poüunt fodales alicujus collegii opificum vel artificum. (d) Quod fi ergo fex populi, penes quam nu//a unquam efl generofa indoles, qualem fanguis clarorum avorum gignere fol et, _ tarnen fuum non vult genus contaminari, quanto fortiore & julliore ratione ergo indignabitur irafceturque Imperii Princeps aut Co-
mes
( n) Mornac. ad d. I. 3. §. 5;
( 0 ) Lucian. in Icar» Menippo,
(p ) l 6. I ff de V S. I. 17. ff. de LL.
(q) ChafFince. ad confuet. Burguud rubr. J. §. 2, verb fi non n. 2. Chriftinae. 4, decif. Belgk, 19.». 5.
(r) Simon Leeuvius 5. cenf for. 28. n. 6.
(f) Ant. Perez ad Cod, tit. defent.paff & reftitut. n l-
(t) Privileg Ducis Adolphi Clivia urbi conceff §. 2. LL, Trans Ifal p. 2. tit. 22. § 6. Vtlav. c. 3. §, 6. Zutphan tit, 11, §, 23, Wed¬
de. &Wefterv)old,§. 200.
(v ) Raevard. de auclor prud. cap. 1; (x) l. 37- §• I. ff- de minorib^ Qy) Nov 12. c. 9, (z) in orat> pro Cluenth.
(a) Homer lliad, 12.
(b) Seneca epift. 95. graviffimum injuria genus eft habere peUiccm;
(c) Eric Mauritius JC. celeberr, & Anteeeflbr. Cam Imper. confil. Tubing. 8. w. 29.
Qd) Caipioy, 3, prax. crim. 137. 3. 59,



de IMPARI MATRlMONia 73
mes fi ejus filius connubio ftabili fibi jungat humifi loco natam uxorem cuius ee pus non minus invifum fit iis, qui in dignitatum orcheftra fedent, quam horrori plebeis eft carnificum? quippe cum utrumque nil aliud fit quam Jvmmn quod mox in oculos totius mundi occurrit cum opprobrio familia?. (e) Porrö ficuti 8* fecundo vicefimo, cerd cafus jure proditi, in quibus liberi insrati'ipfo faclo exheïedes fiunt etiamfi pater eos tales non fcripferitj (ƒ) non abfurdè quem inde pofte conlegere fiJmni mhdn loco natum per nuptias cum ignobili puella mox privari hereditate parentum, heet jam antea per horum fatum ei obveniffet- prafumen-8f dam enim elfe patrem. fi praffciffet aut cogitalfet talem maculam generi fuo inu ' fbam in, non prstermiffurum fuiffe teftari pubbcè fuam indignationem, quo placaret offenfam tot magnorum Principum inluftriffimorumque Comitum, cum quibus eadem ipfi clamucto originis & aut confanguinitas vel adfirmitas iutercedit. Pro expreffo autem haberi quidquid conjefturis datur adfequi. (g) Avios quam Jon- 86* giiTimè a vera ratione fi fern nos dixens, quod optionem fponfa? invideamus illis quibus libernmum ejus rei arbitrium concelfum eft ut fké fui operam reddere iiulli nifi Deo fint obftncli: Cb) atque contendas nos ipfis üc ambiguam quoque facere poffeffionem feudorum Imperii, qua quietiffime & fine ullius turbeHa fruurtur? Tune non unum fort* inventum iri, qui ajat non legibus quidem prohiberi 8? ftatrfis aut agnatos fibi adierere ifta, verum ex arcano dominationis utque popu- ' JjS, qfuos norunt ohm, ubi frater aut propinquus degenêr precariam inter infenfos ammaan trahere defivent, m fua d «one futuros, eo melius confulant, talia transnuttere. Cumque haec & fi qua? aha mcommoda haut reperias apud Comités Ba- 88 rtmes equeftrvive ordmis viros qui aliis Principibus & Comitibus Imperii fubditi ideo tiü. quidem vereri neceffe habexent, fi lubido ipfos incefferet etiam vivo fraue, qui obfeari generis fceminam duxit, avita bona nunquam a polluti faneuinis hominihus pofcila occupmdi. Aft non agunt fuo jure, quod repugnet confue. 89 tado ah omm momhum memoria conilanter apud Germanos lervata? f?) Qüo tarnen pubhee te/fatum faciant ml fibi ma^;c au\ v < r ^ ' ~
tfirpem muptirs plebejarum oVcurari & offuncuTf^^;^.^^^ 9° ei malo occurrere fatagunt Quemadmodum tibi proniptum TptZïlTpZï 91 legio, qaod quibusdam in locis Ordo equeftris a Principe fuo meruit: Sanc um quippe illo eile, ut fihaj nobili loco natae abfque confenfu fratrum fuorum nubentes ipfo faüo p-nventur cun&is rebus, quas vel ex hereditate parentum vel è latere ob vemente potuiffent capere: (k) idque non alia fultum effe ratione, quam ne cum civibus nuptias mobrentur. Sed redeamus ad germanos Principum Comitumve 9* Imperii, atque quarto & vicefimo illud fpedlemus, quod licetlinquancnoffeffionem Iratrifuo tarnen palam fatis oftendant, fe hoe etiamnum vivente terras ditionesaue majorum fuis accenfere facukatibus: Neque enim alias aufuros primi geniti cona 9% tibus in principio obfiftere atque intercedere connubio cum puella etiam nobiliffi mj generis, süü hac adjeéta conditione, ne liberi inde orti capiant fummas & vpv*, ad Imperium pertinentes clientelas. Et fi quandoque evenerit, ut frater re- 04 praffentaverit nuptias impares, caekeros non fuperfediffe aut quieviffe priusquam eum ad ejusmodi paftionem adegerint, quod & in re nobis propofita feciffe Comitem Benthermo-Stemiurtenfem Philippum Conradum hifioriam jam dudum in apneum protuliffe. Repertos fuifie quinto & vicefimo Principes, qui cum obfer- o? vaifent femper illud inilitutum fuos MiTe fecutos majores, nilque cupientes remit tere a pulchro apud gentem fuam recepto more, longius progredi non dubitave" rmt: Nam catn ipfis mmime Jateret, fratrem qui matrimonium ad morgengebam 96 contraxerat, id poffe deinde efficere aequale, ubi ex anteriore inluftri conjusenon tulerat prolem: ficuti alibi nobis demonftratum: (l) haut paffos fuiffe uteius modi mutatio perficeretur nuptaque fratri ab Imperatore Principis titulo donaretur" antequam ftipulatio effet interpofita ne foboles, fi qua forte ex ejusmodi connubio nafceretur, unquam peteret terras a tot feculis non nifi a Ducibus & Principibus
inta-
Ct-.) Cujac. 3. obf.$. (f) Nov. 115, c, 3. §. 9.12; é- 13. Cg) Mantica de tacit. & ambigu, convent. I lib. 6. tit, I. n, 8 (h) Myler. d. tracl, c. 2, », 7. C O Schurphf. I. confil. 1. per. tot, Sixtin. 2.
confd. Marp. 9 ». 30. & fq. Schubhard. dt Auftreg, c, 3 «.117.
(*) Clevund Marckifcb Landtags Abfcheid. von anno 1660. §. webbes <wir. I (l) in eo de titul, honor, Itb, 1, c, 67, n, 10,
K



H GERHARDI TELT M A N N I, JC
P7intarr'nati fanguinis pofTeflas. Accidiffe hac-c non ciam vPn,m -/v ,
ce tonus Germanne/ atque inde iextè öc viceiinTo S^a!^ oif^™8 lQ" fuki rerum ejus periti & e Joco ]audati provoeent ad SifiS^^i"^* latè atque folicitè apud majorum gentium inluftres SSrSSttSS^, ^ cum exploratum fit n,J prater fcientiam ejus, quocsST-ÏSS£ rPPC 08 dam requiri. («) Ea enim ratione merito dici Catóm & O&hwTi,ntrodücen;
confenfiffe: („) adeè ut de aequitate aut juftkia reftT SStS^S^J^ -pp Quod fi enim aut iniqua, aut a ratione aliena vel ab ecriin «Se^Ï i cuipiam videri pollet neutiquam tune illam toleraturo?q,f c^m fit IinStm a multo tempore Auguftae Tibern ob tis interfunt, fed mannm S lmPer" Jam ,00 godo tam arduo cunfid in longe minoris momeïti t tcÏÏm fif^S*
muthum poft escufla omnium fere Juris auftorum hom-f irV • j • multa congefliife, ut oltenderet Kéere JSSSSSi^ Znt^Z^o bib, nunquam autem eö tementatis profiliiffe ut carnrrA^T ^• § ,v fibi adferere poife patris terras feudaque SiSÏÏSfaSSL^ ^ potius feptimo & vicefimo illum fummo pum ftudfcSIfrftf appellatione contenti abftmeapt le non STÏÏS^fójï " ■ Principi debitis nee non gentis fiue fignis S-S^k^J^"9^ JÜXlbüS
terris una aut altera ten* regione legitim* PwSnSv^i^-W/W 101 loco ip^ adW Quid êergo nol ^ÖïSS
fet plebej-am? hanc enim ab Ump^^^S^^^ flb! ,optU loscivibus üliam carnificis. Non incertis ™m«°bus nSi^Zi^ *irh°neftw, cum hanc fibi conjunxiffet exeentons licium ^Bi^/Mjfi dolore permotum non intraftomachum fe continuiiTe fcJ ad ftpSaSfra prpfilnife, ut mortem fratri minatus mjuriamque manu fe witÉdSto^S? ïo3 0» ergo defperatio, ajat gui*, non occupabk animos Principum CoiStSTS fi frater natu major ram cfegener ac vecors fuerit ut vefano tui-nnilu'mclue> tus non unius «ffioiee affis gentem fuam univerfam contumelia adficereTtoue fani giunem /wum polluere cum mubercula, a cuius nuntii- f ° Ian*
fcrrere debcret, ft jus fuum fplendidifltai 0S Ti ï ""DaS ^
,o+ mortis, „e fece Romuli quidS» excepta , OkSFéSSSSafS^JS T
tofumque videri faanus, de ouo aiim»V r,f; vicefimo novum porten-
cos exltant ^Tf^p^t^Z fiffir^^^:^"^ ^interpretibus, mundus ohm düuvioplril" Quod^^friT no & vicebmb auctor, illos,
Suecorum Regis reprehenfione digmffimos videri, quod cum pudo^tionl bdli" co/dïimae cv exiftimationis fua; be è curiofae ouMiravM-inr a. -rr ldUoms ^Ui-
IO? natam I jSftë ut Ho/m/i more tnajorum eofon^
guims alios natos, quod Germanum fcffo dehceriütTfyifr^S ^n fan*
li ejus conjux ex gregario mihte vel euftode'eorpom ^^2^ijE'0^
I0| quidem poftremum magis verifimile videri; (j) QuandoqnidenT nol tlnf
mia ftirpis, unde muiier originem ducit, hoe efBcic, fed fola condhio ZcbX illam arcet a legitimo vinculo cum fanguine Regum Principum nee non Con kun
109 9.U! regiorum junum confortes funt. Qua in re tarnen tricefimó obfervam Sgnam
..("O / 32. $ I. #. de LL. I 35. «fc;?; HarprechL «rf ^, y. i, ^ '7. ^.
G & C n 41 é- 42.
(») Wcfenbec ^ra/ ff deLL.n O. Hahn.
(o) <f. _«r«ff 5*^/? 3. f. 167. fi?y?f. (/>; Knichen de jur terrttor c. 1.». jo£Q. (? ^ Sixtin, I. de Regal. ». 55. Vietor.
viuen
* 'i^'. J"f> *™l 28. Knichen. / /. n 1 56 Kemkmg de R. S. & E ld, 1 d / c» 14 w. 20 ' +"
(r) /» ^ ad m Hem.kum by
\M 113. y 2*
, (O Hamelman. chron. OlM. p <i. - , ,c Salmuth / Il6 r 4 • l'



de IMPAfil M ATRIMONIO, ?f
videri diverfitatem inter n"liam equefhis ordinis & civis: hanc enim planè ab inluftri fanguine remotam, ade0 ut ti cum eo & mifceüt, fidtum quafi faciat dégénéré in genus: (t) NuMum fiquidem, li pnfcas vehs evolvere mundi chartas, in HO iis repertum iri exemph»», quo probetur plebejum eveétum fuifie ad dignitatem quae Regiae vel proxima cenfeatur. Deum ter Opt. Max. ipfum uno & tricefimo, ut nos erudiret quod fordida origo quem reddat incapacem , femper coecitate men-tis apertiiiima aut mifernma fatuitate puniviffe eos, qui obfcuri fui generis immemores amplexi fuere dignitatem, ad quam nemini nifi nobili loco natis patet aditus. Antiquitatem exemplis hujus rei efie plenam fed duo citaffe fufiiciet. Mar- m tianus nobis ediibebit primum; qui ex fabro ferrario Imperator & Pulcherias quse anteceffori fuo Theodofio eratforor, markus faftus, poftea purpuram cum mitra commutare fait coacfus. (v) Alterum occurrit in Bonofo, qui cum filius effet H2 peedagogi Jiterani & tarnen eo proterviae proceffiflèt, ut fumeret imperium ,• flngulan fato meruit ut longo gravique certamine a Probo fuperatus lon«a factus fueric litera, & quod plus bibilfet quantum hominum nemo, jocus deindeexftitit ampboram fendere non hominem, (x) Sed & recens nos vidimus in Thoma Agnello feditioforum apud Neapolitanos duce, qui vili officio in foro pifcario fungeba- ll% tur & fi uti fprcuna noviffet, dubio procui anno hujus feculi feptimo fupra quadrageiimum, de Iberi diademate jam fuiffet aéïum. Verum noluiffe fanctiffimum numen ut homo fordidiffimas originis & ex infima fece plebis illud "-ereret. Tolerare H4 quidem Deum aliquando alieni juris ufurpatorem quoad vivit, fi nobili 'loco fit natus, quoties peccaüs \>onu\i fui vehementer offenfus, nullum fupplicii genus exiftimat gcayius, quam fi ei in ira tua det tyrannum, qui ex arcano dominationis fpernens titulum Regis, illum contumebubtiime peffundet omnique injuriarumgenere onerec, quin & longe majorem imperii vim exerceat quam quee uuquamapud Monarclus retro a regnocondito fuerit, quo fimul vicinas gentes hujus ferocia dolis permixta «nendet. Quanquam fummus rerum arbiter, ut omnes erudiat fibi "5 femper difphcmffe ejufmodi homines qu, paeacoSa^^ rebelliumincitant, haut ferre foleat, ut eorum proles dm truantur ditione, quam huic ceu fatis tutam & certam tradidiffe morientes opinabantur. (y) Idque tune eo magis evenire, quan- "6 do novi muneris defignatus fucceffor fe polluit cum fanguine plebeio, uti exemp/o utriufque Cromrelli Oliverii & Richardi comprobatur: Amat enim Deus tempo- n? re arborem fuccidere racina, ne quandoque ex fanguine nobili vilitato genitus infans adfcënderet thronum, quem avus ad fati fui diem non minore conftantia & fortitudine femper tueri vifus, quam antea dolis artibufque variis libertatis publicoe vindicandaj imagine illum occupaverat. Qui titulus fere femper exire folet 11L& ad infenfius fervitium nee tranfmittitur ab iis, qui remp. petere non verentur ejufque ftatum prsefentem vel abolere vel fummam in fe transferre fatagunt. Licet ll9 nihil verius fit, quam ficuti in monarchlis puriffimis, plures uno funt arcanorum imperii participes quique in partibus fibi creditis regunt populos nomine Regis aut Principis, fic in omni Oligarchia vel eo reip. ftatu qui Ariftocratiee appebatione venit, nop nifi unum quandoque exiftere, qui casteris haut ingenii viribus aut facundia oris fed ferocia menfis contumaciaque animi antiitat & tarnen seqmlibus imperat folus etiamfi ignobili loco ortus. Ex quo tarnen nunquam nata foboles 120 vim imperii diu tenuit, quando pater qui übi divinum Monarchie charaélerem five Regis aut Principis Comkkve nomine arrogaverat, fanguinem fuum polluerat per nuptias cum plebejae conditionis puella contraéfas. £ diverfo cum omnis qua? 12Ï nobilis, ea fit exempta hoe ipfo adfinem effe fanguini Principum & Comitum neceffarió fequitur: unde fi contingat nobilem virginem hifce conjungi matrimonio non tranfire intelligitur de geuere in genus fed manet in eodem, ex quo ipfi origo' nee aliud facit, quam pedem promovere ad gradum altiorem: quo nemo, qui ortu nobilis, interdiÊlus eft. Et ne veteres quidem hiftoricos in teftimonium cite- 122 mus , poftremum noviffimo antiquifiimae familiae Baronum Ketlero Melderidorum plufquam manifeftum fieri: huic enim oiiginem debere Duces eo magis inluftres quod non uni potentiffimorum Germanise procerum adfinitate juncli fint. Repe- m
rias
CO Befold 2, confil SS. n. 17, (v) Ëvagrius 2 hifior. 7. (x) Fiav. Vopifcus in Bonofo,
O ) Joan de terra rubea in tracl, contra re* belles fuorum regum 2. art. a.f.
K 2,



r6 GERHARDI F E L T M A N N I, JC,
rias quoque Principes apud Germancs, quorum majores anteannos CCL non aïio vixere cenfu, quam nunc equeftns ordinis viri & tarnen pofteaqifera regiones Ju is quas nuJJo clientelae, base enim in iliis terris olim fuic ignota: f i) led pit- o iro' prietatis jure poffidebant, lege feudi obtuliilent Caefari easdem, utj & alias vicinaa cum tribus oppidis ab illo Comnis titulo adeptos fuiffe neminem nefeire quemadmodum nee illud principio rernm memoratos Comités tanta aucioriute fl< ruiffe ut ipfis fubjc&i ad delecïum ultrö refponderent & cum hoe extra ptnam mam militarent: atque tam multa fortia ederent facla, ut validifïima hnnima civitas qtise
124 nunc mera fruitur libertate, fe ipforum tutclae dederit. (a) Si itaque contir-^ac Principem aut Comitem Imperii connubio fibi iociare pueilam nobiiem - tuncnuila ratione contendi quafi eo ipfo languinem fuumpolluat, cum Icenuna fit ejufdem natura cujus eft Principum öc Comitum, quos etiam venire utrofque nobilium nomine nemo ambigit, (b) atque ita non referre illam in gradu nobilitatis kferiore
125 ratione fua? originis elfe collocatam. Cum qua exceptione accipi opoit : 1 uod in Galliis agens crebris fermonibus jactari audiviab iis, qui utdemonftrarent nunc vel illum non effe conditionis plebejae, ajebant eum efie nobilem ficuti R eem
J26" (c) Haec omnia nifi certa fixaque effent, quis quarto & tricefimo erederetmagnam quandam Regibusque editam Principem, quam conltat viriiibus thidiis iam dudum muliebrem animum exuiffe & gloria? non minus cupidam quam altijffimi animi, unquam fuiffe permiffurara connubium fui primigeniti cum lcviri u..i.'a' 'o!27bole? ConfenMe tarnen in id palam effe, quod re bene perpenfa deprchéndillet hujus matrem non modo antiquiflimce fed & multis iiluftribus ^orionsuucmaioruin fattis inclytae gentis effe, quae & cum fpiendidiflimis famibis regni, unueorum habet, adfinitates contraxit, & magnos viros, a quibus magna data exemplaproduxit, ut ideo maximos meruerint honores atque exercitibus cum fun.mo inmerio praefecti fuerint: illam autem memoratas naci fui nuptias ptobaturam fuifli 'ij 128 e<r«T»jg plebejae originis exftitilTeo credat judaias apella! Obfcuram enim bon inura fortunam atque conditionem quinto & tricefimo adinftar fepis cenferi quae probi '2p beat accedere ad juüa cum Prineipibus Comitibufque Imperii connubia Adei ut licet htec celebrari contingat, liberi tarnen inde orti non fint capaces 'fmuorum regalium atque ampbffimarum a patribus poffeffarum terrae regionum, utpotequa; nullatenus convemant nee in una perfona morari queant ob fordidum genhricis *3° ortum. Sed etfi fingamus fratres aliosque neceffarios dare, prsstermittere nee omnia jure fuo ex innata generofae indoli moderatione agere atque hereditatem pacal tam illis linquere, quis tarnen fexto & tricefimo dubitet, Ordines terrarum pa-' ternarum huic negotio intercefluros exemplo Ferdinandi Auftriaci nobis monftrantê X31 viam? Hunc enim, quanquam juftis & asqualibus id eft non adjefta pa&ione ut proles inde nafcirura guibusdam exiguioris momenti rebus effet contenta celeSra tis nuprns fibi junxiflet Philippinam Velferam, quam preeter velocis in/enii visrol iem excellens mubebris formas pulchntudo commendabat, Mifque ex ea fufcenris totam fuam hereditatem reiinquere in animum induxiffet molliterque fibi perfuaderet, nulli difcrimini rem fore obnoxiam, quod matre gentis patrieise effent progeniti, paratam tarnen mox vidit interceffionem primorum fui populi aesreque ob" tinuit ut uni nato parvtim caüellum titulo Marcbiomtus linqueretur altero dein" I32 ceps miferatione fummi Pontificis faelo Cardinali. (d) Aliud nobis'LuGtania ex' hibet; cum enim Ludovicus Dux Beja? duxiffet Jolandam obfeurae originis nuel lam, illud matrimonium non tantum fratri Regi Joanni III. fed & regni Ord bus difplicuiffe; lege kul, neinde procreata foboles coronam caperepoffer. Te\ J33 Et ne quis ajat eveniffe hasc in media Germania vel apud gentes feveras exiftima tionisque fua? nimis regidos vindices, utpote qui plus aequo tribuerint fanaui ' fuorum Principum, adeo ut interceffiones ifta? non ratione conftiterint fed n"* vim fuerint factce, haut difficultcr feptimo & tricefimo oftendi poffe amplm quid facfum fuiffe in Belgica atque unum fratrem inluftrem alteri difpares inter-
dixiffe
(z) Ubbo Emmiuj hifi. Frif lib. 24-Winckilman. notiti vet* Saxo-lVefi/al. lib, 1. c. 11, ». 21. & fiq.
{a) Sicco Bcniaga Senator olim civit. Groningx. hifi, m, i» anno 1506.
(b) Myler! d c. 5. ». i0.
(c) Charles Loyfeau traité des Ordres. cbab 6. w. 1. 2, & 3, r'
(d) Piccart. 9. ohjerv polit. 1.
Cf) Morer granddiclionaire verb. Fortugal^



de IMPARI M A T R I M O N I O.
7?
dixiffe nuptias poena exheredationis. Fuit hic Philiopus Gtiilielmus Princeps Au- 134 nacus, qui teftamento firuxellis a. d. XX. Ftbr. MDCXUX. condito ordroavitj ut omnia fua hom Jine alienatione, onere , vel diininutione aut detraüione alkujus Qu.artce vel Trebeilianica fuccejftones linquantur tradanturqne memoratis liberis & Juccejjoribus ex legitimo connubio genitis nomen injigniaqüe JNaJJavica gentis, atque inter eos reprcefentationi fit locus. Dixi, pergit teitatpr, ex connubio legitimo; adjicio, quod ad rem noftram facit, ne fit impar: vei fi ma vis propria t jus verba, ait qu'ü ne Jbit m/fiallte: quod Latine poffes reddere, ne male niipferit'. hoe enim & de viris dici vei pueri norunt. Nam profequitur ordinare pollrema, eo caJu uolo ut fucceffio obveniat fequenti, qui nuptias fiuce cönditioni convenientes celebravit. Quid clarius aut evidentius hujus rei teftimonium requirimus aut pluribus exemplis 135 eam inJufbrare laboramus, cum ocfavo tricefimo illud unum inftar ampliflimi fit theairi? J\'ee enim in hoe parens, led frater proponitur Jegem illam bonis avitis, quae confanguineis fratribus eorumque filiis jure debebantür, dixifle. Ut communi confeufu quafi cuncfarum inluftrium familiarum &. jure quodammodo gentium introduélum videri queat, liberos ob malas vel imparcs patris nuptias arceri ab hereditate neque capere pöffe jura regia bonave, quibus illa connexa qualia funt Comitatus Imperii. (ƒ) Idque fundatum videri non alia ratione, quam quod illa; nup- z3? tia; fpectant ad opprobrium & infamiam totius fundatiilimaj antiquiflimaeque domus; huicque confequeus efie ad fucceffionem in bona vocafi proximoS a poltfemo, qui intaminati fint fanguinis. Atque hujus rei intelkgemia omnes anteiviüe fortiifimum heroetn Mauuüum Principem Auriacum: etiamfi enim nonö triceliniö degeret in rep; cujus ftatus popuiam non agnofcit magnam illam inter nobilem plebejumque faguinem differentiam ac diilmbutudinem, mepte tarnen cum verfaret fratrem Phihppum Gailielmum ficuti diximus teftamento caviffe, in totum fe abftinere malttiÜë nuptiis quam eas celebrare cum fcemina inferiorum ordmum, quamvis filii, quos ex illa tuliflèt, ipfi eiïèncperchari; quibus etiam non nifi terne re- *39 giones quasdam juxta quinquies mille annuos aureos reliquh; idque non aliam ob caufam quam ne violaret decus gloriamque fua; domus, uti fatetur in principio fui teitamenti. (g) Alios Principes & magnates eodem generofie indolis ilimulo in- 140 citatos, quo fanguinem fuum intaminatum maculaeque omnis exfortem conièrvenr, hoe agere quadragefimö , ut cum nubendum omnió ipfis fit, nehilominus haut juüo connubio fibi focient plebejam, fi forte eam depereant: verum cum ea contrahere matnmonium quod confidentie vulgö audit. (A) Quo videas delectari non mo- I4ï dö inlultres utriulque fexus fed & alios, quibus jus non eft primorum ordinum, illud ameferentes nuptiis publicè palamque celebratis ob caufas quamplurimas, quas intelkcfu magis perciyirnus, quam ut elocutione omnes exprimi pofiint: quemadmodum in re alia loquitur Ulpianus. Nam ut unam alteramve memorem neccom- l4-mune domicihum nee communicationem honorum requirit. Suo quemque genio convenienterque naturae vivere permittit neminemque iftis folemnibus, ne dicam nugis adftnngit quibus caeteri mortales tenentur, quoties publicè fponfaiia celebrarunt; inter quae & novimus effe participationem omnis fortunae non tantum profperae fed & adverfe. (i) Hac tarnen illos fe facili negotio explicate, cum ne- T43 mo alius apertam vinculi connubialis habeat confeientiarh f nee guifquam heet viri cum uxoribus vel contra habitaverim, tam fanüè nexos effé facile tfdvertat: furtivis enim gaudent amoribus nëc nifi pauciffimos habent myfterii gnaros. Reve- 144 rentia quam /plendida alterutrius origo exigit, ei palam a conjuge exhibetur apud eos, quos nolunt arcanorum fuorum effe participes , quafi nulla connubii effet data fides. Quod fi liberos tollunt, tune pater hos ut fuos non agnofcit coram ahis jVa nee illos juxta fe in triclinio jubet accumbere fi forte habeat convivam; matri tarnen infantis id non negari nee tarnen locum occupare , qui more gentis conjugi debetur, fed perfonam gubernatricis feu oeconomae fuftihefe vel confanguineaa titulo ornari folet. Quo & terrae mandatur fi quando eam mori concingat, adeo ut markus a lugendi caeremoniis aliifque impedimentis immunis fit. Hoe genus matrimonia Romanis non fuere ufitata, licet haut femper exigerent utmaritusapud 146 uxorem habitaret, dummodo honorem matrimonii invicem haberent: quemadmodum
(f) Pfeil d confd 78. ». 53. I (i) Leo ab Akiema hiflor^xtt, $.p. 118c, j
(h) Gallis mariage de confeience, (»') f 22. 7, ff, fol. matr% K 3



78 GERHARDI FELTMANNI, JC.
147 dum eft fermo JCti; (*) Cumque id vis faciant qui non nifiprivata confcientia tenus funt conjuges, an jure pro iis habeanmr non fine ratione dubitari quidem licere; aft id ml ad rem facere cum fatis fit magnates principefque viros hac viain140 venta tutos reddi contra machmationes fosminarum fordidae orginis; quas quosque uno & quadragefimö vitare atque hec pa&o fanguinem fuum intaminatum fervare queunt, fi cum illis fadus conjugn ad Tbalac pangant: id eft ut donec placuerit Principi afiive inluftri marito mutare voluntatem, nee ultra cenfeatur legitimaconJW jux. Rem hanc nee novam effe nee antea inauditam fed Orientis gentibus frequentatam, uti narrat Caccialupus. (/) Litteris quidem proditum efie, liberos ex *5° ejufmodi conjun&ione natos fpurics Venetiis effe judicatos. Quod fi talium infigni patrono Palaeotho tarnen credimus id nulla ratione faótum, cum indubitata? ve- , ntatis fit omne connubium effe jufium & legitimum , in quo celebrando folemnia Ij ex more cujusque gentis fuere adhibita: (?n) faltem eo fenfu, quo a Martiano dicitur concubinatum ohm per leges nomen aifumpfiffe, quod extra legis pcenam effet. (72) Cumque jam antea tradidcrimus Principes atque Comités Imperii ratione juris connubiorum fumma legibufque foluta libertate frui, nullam aliam poffe 15* conjcéiuram capi quam quod plebejas fibi ejusmodi conditione tacitè adjecta copulavtrint eafque, fi bbet, iterum queant repudiare. Sacrilegii crimen videri contrahere eum, qui Monarchis non Jicere contenderk illa lep-e fibi uxores & ex his liberos quasrere atque ita fupremx poteftati negattrm ire, quod in Creta infulisque ei vicinis libero cujusque privati permiffum arbitrio. Licet enim Chriftiam', non tarnen verentur leêti fociam fibi ftipulari ad annum biennium aut triennium dato patri virginitatis precio, de quo inter hunc maritumque convenit: idque dotis lojj4 co mulieri divortio deinde fatto cedere fohtum. Durante matrimonio omnia jufti connubii jura locum in eo fibi vindicant: ne adulterii quidem accufatione excepj-. ta, fi nupta fidem coram facerdote adpromi/7am rumpat, qui pro pullo gallina? 55 uno aut alterö folemnes nuptiarum rkus peregit. Tempore, de quo convenit tranfaclo, muüer revertitur ad patrem, divortio tarnen ita fa&o liberi manent apud mariturn. Aft ficuti nemo uti opinor, inficiabitur quod fi falia conjugia nobis effent in ufu, ridere!.&ftlx iis progenita foboles, fi patris hereditati fe vellet immifcere, fic fecundo & quadragefimö fortiore ratione defendi liberos plebejse a propinquis patris, qui fuit Princeps aut Comes Imperii, nee honoriücentius nee *s° hberaiius traclari necefic eiTe. Nam ü illi arecantur ab ampliffimis majorum dignitatibus propter nimiam fimplicitatem credulitatemque matrum, quid aliud exipeétent nati ex muliere, quam obfeurus ortus reddit indignam confortio viri principis , & quae, cum in ipfam rueret inluftris procus debuiiTet imitari probatiffimam maximifque fapientije incrementis ornatam foeminam principem poftea antiquiflima? *57 regiseque ftirpi infenam ? Hahc Regi fuo, cum ab ipfo adamaretur valdeque urgtretur refpondiffe fert arcana de illius amoribus conferipta hiiloria, fe nimispauperem effe, ut pro conjuge cedere poffet, & nimis clarae gentis, ut fcorti inftar x58 concubinseve loco haberetur Quamqunque veri fpeciem magnates plebejarumamore ardentes prsetendant fuo defiderio, nil tarnen tertio & quadragefimö aliud quserere quam turpiffiina libidine Jabefaótum excruciatumque animum fedare. Qua? caufa, quod, ubi id fecerint, jam placito amori pugnent, unde eventus ejusmodi connubiorum non folet effe niii tragicus profoeminis, qme fordida? originis immemores & immoderatas ambitioni litantes eo procefierunt vefanise ut aufse fuerint *59 polluere fanguinem eorum, qui divinitatis vicarii perhibentur. Idque variis ex antiquitate petitis exemplis Eudocia?, (0) Rheodopes aliis; comprobari atque de illo non efie ambigendum, nos doceri matrimonio, de quo noftra eft difquifitio, quippe cum finis ejus triftiifimus fuerit tam pro genitrice quam liberis ex eo natis'. 160 Quibus quarto & quadragefimö nil omnium eorum, qua? haclenus in medium prolata, tam graviter videtur obftare quam eft illud, quod legimus in libro cui titulus fpeculi Saxonici: (ƒ>) quod non abs ratione dixeris continere jus commune ygi. inferioris Germanire: in qua ab omni revo Tubantum vel uti nunc loquimur Bentemenfem agrum fuiffe fitum, vel ex Pauh'JCti teftimonio liquere. (q) Ex eo
enim
(i) /. 32. § 13. ff. de donat. inter vir, & Kxor.
(l'adl Si qua S C ad SC Qrfic, (m) ae Notbii & fpur, e. 17, n, 8.
(n) i- 3- §. I. de coneultint ( 0) Zonaras in Theodofw. (ƒ>) lib, 3 art. 7j. (l) t. 8. §. 2. ff. de cenfd.



de IMPA5I MATRIMONIO, 7y
enim quafi fonte manare omnium totius circuli Vejlofalici, fic regionem appellant, oppidorum inflituta, quae & illum codicem Jegum fibi vindicare poteft propter oratioms ftylique fimilicudinem. Juvabit locum integrum ex verfione Latina,quai femper authentica habita, hic commemorare: Legitima cf ingenua proles ait legiflator, clypeum patris Jut & hereditatem ejus matrisque obtinet, fi fit czqualis gcncrationis vel majoris: Liberos autem ex plebeji natos non poffe citra vaniffima? jacla- x<5» tionis notam contendere nobilitate cum fuo patre, qui intaminati fanguinis eft, ideoque melius ü&,aros fi fumtibus inanibus fe non vexarenc cum obtinendi fpem non nabeanc: uti in re haut abfimili ioquitur Ulpianus? (r) Nam ut nil defit om- 163 n-sque rami excutiantur, quid clarius aut evidentius Germanis nunquam fuiffe probatum il]L,d juris Romani caput quo cavetur, ut, quod ad familiam adtinet , ingenua proles fequatur patrem, quam iftud quod Qua?ftionibus & Refponfis, Scabmorum Magdeburgenfium comprehenfum ? (s) Verba Jubet adfcribere. Si pater *H ajunt, jujlo ex matrimonio natus fe junxit famince, quce ex ejusmodi conjunÜione non ejt procreata: liberi inde fujcepti illi non fucceduut in bmafua, fed bcec cedent ejus propinquis vel, bis haut extantibus, fifco. Unde conlegi non infubtihter poffe majoribus i°"5 noftris ml magis placuiffe quom ut mater ejufdem cum patre effet originis & ut foboles nunquam patris hereditatem caperet, fi ex polluto fanguine effet concepta. Eofdem Saxones mentem fuam apertius explicare, quando alibi fanciunt, (t) ne i<56 11, qui ratione originis paternas & avita? non funt ex ftirpe equeftri, pnventur feudis. Idem autem accipiendum effe quod ad maternam adtinet, neminem am- 167 bigere, quod fine illa haut quis poffit ofto gentis fua? infignia ad oculum demonftrare, quod tarnen fren oponere -ab eo qui cupit poffidere clientelas nobiles, tralatirium effe. (u)
(r) / 1. ff. Je iwffic teftam: l t *\ * ft
(,) tart. f. c. tafdifi. 4. / ('\S%?*' y"srfeui taP< 2",
1 ' CvJ Pfeil. confd. 78, w. 53;
CAPUT II.
Rationes £f exempla nobis exhibet, quibus jus liberorum fit evidentifjmum, & adfirmantium ftabilitur fententia.
Wllffjf; Ed Jam tEedet imö piget immorari amplius offuciis ne dicam ineptiis. j %XèÉ. Convertam ergo me ad eos, qui non dubitarunt adfirmare, filios inlu- ' ÊÊÈ^MÊ %um ëemtos ex humih matre fuccedere (a) patri fuo in feuda regia WgÈMs® uti funt Imperii Comitatus & fi qua? his fimilia aut excelfiora : quae feu < tentia uti minus ambigua atque aaquitati nee non juftitiae naturaii coufentanea, itaquoque pluribus hilarioris fama? ]ureconfu\tis piacuit: (b) veritafque ejus unica hac ratione evincitur. ISÏam fi mater fuit uxor jufta, liberos etiam juilos effe ne- 2 ceffe eft. Confequens hoe non poteft hllere fortiterque defenfum a Salmutho. ( c) Si liberi fmt legitimi fequitur omninó, eos heredes effe omnium paternarum dignita- 3 turn atque terrarum quas ditione genitor tenuit: fic enim doétorem gentium argumentari (d) nee tantum jure civili fed & Germanorum antea in contrarium prolato, (e) caveri; quippe cum poftremum conceptis verbis ajatprolem legitimam 4 ingenuam cum fcutum turn hereditatem patris capere. In locum vocabuli Schilt, quod eft in Codice legum Saxonicarum, interpres Germanicus repofuit Heer-fchilt: quod fignificat illam participem effe dignitaris equeftris: (ƒ) quodque capiat feuda
& in-
(a) Berncgger. iuTacit.demorib Gent. c. 177.
(b) Springjfe/d. de Apptnnaiio. C. 3 * 306. Befoid d. confd. 88. n 6. Myler. d c. 5, » QI. ér 61. Schubhard. at Auftreg c. 3. x. III. & fiq. Blum. procejf. Cam. fit.zf.n. 43.
Matt, Stephani de Jurifditl. lib.o..part, i.cap.f* membr. a, n 24
(c) d. tract qnafl 1. & 2,
\d) ad Galat IV 7.
ff) Spec Saxon lib % art. 73.
(ƒ) Addit. ad d. art. lit. a.



8o GE RH A RD I FELTMANNI, JC
& infigrjia patris, (g) & fuccedat in ciméta alia ejus bona: (b) etiamfi mater ejufdem originis haut iit cum patre; quod ad hunc magis quam ad illam liberi per-
5 tmeant. (i) Cogitet quis quaffo haec ita fuhTe fipectata in re odiofa , veluti cum quaeftio de mul&a, qua? pro dignitate cujufque, cui inlata injuria minuitur aut crefcit: (fc) hanc enim reus folvere tenetur laefo fecundum gradum dignitaris pa-
6 ternas, licet humih matre natus fit. Ut rationi maximopere fit confentaneum idem obfervari in aliis, ubi favoris manifefti figna fe produnt fuapte} veluti cum agitur de fucceffone in feuda aliudque omne jus, quod parens illuftris tempore mor-
ï tis fuas habnit. _ Scio iterum objici pofle, non minus publico favore inniti illud fcitum, multiplicari fcilicet numariam poenam fecundum exillimationem perfonae cui contumelia eft faéta ; Hoe enim in hominum emendationem elfe conftitu-
8 tum, (l) ut caeten exemplo deterriti minus delinquant. (m) Singulari itaque jure iftam multiplicationem introducïam: atque non efie producêndam ad confequentias, quemadmodum Panhis JC. ait. (o) Ut ut enim haec vera fortaflis fint nullum tarnen colorem nedum idoneam rationem allegari pofle, cur recedendum fit a regula jure communi tradita cum nee novum fit pofteriores leges- ad priores trahi (p)&in fcholis aeque ac foro receptiffima fit fententia per exemplum quod regulae ratione multipbcationis muiftae fubjicituT, iilam non coardtari aut vim fuam
9 perdere. (q) Sed & fi mentis aciem acrem in omnes partes intendimus ftatim deprebendemus mimme in recitata Saxonum lege referri jus ah'quod fingulare- quia hoe femper cum tenore rationis jure communi receptje hujufque regulis pucnat
10 Ut autem ingenua profes fequatur patrem & in omnia quaj ipfe habuit, fuccedat' etiamfi mater fordidae originis fit, & tenori rationis & regula; juris communis ad-
ir primè convenit. (r) Haecconftitutio adcö generalis eft, ut non capiat modum, quo admilfo acerbifiima miniftra avaritia? calumnia mox fuccederet. Quid enim calumniae proximius, quam efficere ut liberi ex patre inludri matre vero pfebeia orti pro monftris habeantur fpedtenturque ac ti liceat nobis ita loqui ficus uv&que me-
12 dii (r) effent? Quafi vero fanguis qui in omne corpus per venas diffunditur, poffet dividi & non conglobatus circuncurfet latebrifque omnibus perreptatis continuo & reciproco motu meet per cor? cui cum origo conftet a folo patre, proli öccultum m/pirat ignem quo incunaa, quae generofarum mentium funt, fertur prona ut fortibus editis factis jure merito citra acutam illam deftinctionem, quam adverfarii urgent digna cenfeatur capere omnes dignitates, bona regiaque patris wra
13 quanquam ex humili matre fuerit gemta. Non tam doch', quam id quod magis eft, expertf novimus ab omni asvo ilhus rei inexpugnabiles exftitiffe probationes
14 ut eam in dubium vocare qui praffumpfem, vel folem dicere falfum audeat. Animadverfum enim iiberos inluftrium, qui ignobili matre nati, nil ceffiffe iis quorura genitrix fplendidae erat originis: quin potius hos nonnunquam ab illis fuperatos fuifie cunéhs emmeatus clan generis, veluti magna intentaque bonis mente animi fortitudine ac conftantia : óc ut compendio otationis me abfolvam nil irt ipfis aiiquandö invenimus, quod ulfa re referret redoleretve obfeurum genus ma-
15 ternum. Nonne obfervavimus, quod cum nati ex matre cui eadem cum penitore* erat generis claritudo, fplendorem originis quampiurimis animi degeneris vltiis coinquinaffent, alii quibus gentitrix plebeja, excellenüam antiquiffima; Regalifque domus, editisfexcentisfacmonbusauxerint, qua? vixpatrari videas, quam ab iis
16 quos antiquitas femideos appelfabat. His adjice, naturam, ut rideat acutas iftas forenfes nee nifi muhercuhs, quas femper invidia aut jaclurje, quam inde metuunt cogitatio, urit dignas ineptias, non folere fubfiftere intra juftam fobofem ' fed la' tius evagari atque faepe naturalibus inluftrium liberis ex humili matre ortis non modo benigniflime impertiri cunótas cgregias virtutes generofamque patrum inluftium indolem, fed & illos vera gloria profperaque in omnibus cceptis fortuna or-
na-
(£) Gloffa Ttuton ad d, art. Myler. d, c, 5, ft, 31.
(b) Spec. Saxon. lib. I. art, 16.
(i) Gloffa Teuttm. ad d. art, 16, w. 4.
(k) Gfo&d.l. n 2.
(7) /, 20, ff. de patnit, Julian, Imp. in fragru, epiil.
(m) /, 6, §, I, ff, de penis, Seneca. 7, de
ha. 6,
(»)/. l6.ff.deL.Li (o) l. is., ff eod (p) l. 26. ff. d t, \t\h %%.fiff de j. &f. ign. \r) 19. /. 24 ff de (latu homin. ubi vide , ji tanti 3 noftra in commentario
(O Galli ajunt, mé» fgue% muitte raifm. -



de IMPAfil MATRIMONIO, 81
nare. Adeo ut olim priusquam legibus latis folio interdicfi effent» in ejuspoffeffio. J7 nem nonnunquam venerint quod tempori atque fcense noifent fervire & fombus aufis non fecus ac prudentia, fratribus, quos ex jufto comiubio Rex pater tulerat, anteftarent: quemadmodum apud Britannos ante tempora Guilielmi recuperatoris in Athelftano & Haraldo accidilfe referunt annales. Apud Lufitanos antiquitus 18 etiam fceptrum geffiife memoratur Joannes h licet editus eifet ex muliere, qme patris fui Alfonfi IV. legitima conjux haut fuerat: Nihil namque intereffe, cujus 19 originis fit mater, dummodo genitor fit inluftri fanguine cretus. Mulierem comparari terrae, qux plantas alias atque alias gignit pro diverfitate feminis, quod illi mandat agricola. Quod fi ergo markus, qui hujus imaginem refert, cja|iffimae 20 eft originis, tune eandem communicat cum prole, fi ex ventre libero concepta: cui porrö confequens eft, quod illam reddat capaeem omnium fuarum dignitatum ceeterorumque bonorum. Hoe juris fundamentum manet firmum ac immotum, 21 donec ab aliis, qui difpendio veritaris contrarium tueri fortè velint, doceatur lege, cor.fbtutione Principis vel Germaniae moribus id elfe introduttum: atque hoe fenfit Paulus cum inquit; Ab ea parte qua dicit advtrjarium fuum aliquo jure probibitum ejfi, fpecialiter lege vel conftiiutione id oportere. (tj Quo ipfo nos aclmonet, 22 non fatis efie pro convellenda itabilitate noltri afferti ïnfinitas quafi proferri reguJas feu generales definitiones, quae pro firmamento habeant aut decorum aut officium magnorum virorum, aut confervationem inluftrium familiarum, aut denique bonique boni publici tutelam. Quod ut diligenter caveamus, ideo alibi docet ex 23 regula nunquam fieri jus, fed ex hoe illam aliquando nafci. (v) Jam vero 24 nusquam gentium repeüetur , qui oftendere nobis poffit five legem Imperii five confuetudinem, quas negantium opinioni fuffragetur, quod fi.eni.ua vel haec vel illa adeffet, cur tune vetufliffimae originis Comités Ifenburgici & Budingenfes ia paais fuis gentilitiis mmo M. DC. VIL faftis fanxuTent, ne proles in fua illtittniTima domo edita matre plebeja capiat terras & clientelas imperii nifi inludri utroque parente nati mares omnes exftintfi fine? Caufam paftioni dedit Antonii Comitis Ifenburgici ex Cathanna Gumpehna plebejae originis ftemina filius Otto quem mortuis fratribus ex pari anteriore matrimonio genitis non amplius fuperftitibus arcebant ab hereditate propinqui. ( x) Quidquid ergo ogganniunc adver- ~ farii illud fundatum eft omne exemplis rei propofitae haut congruentibus, uti de- 2& monftratum_ dabimus , quando detegemus teennas magno numero fupra relatas. Sed $c fi quis forte opinetur rebus geftis aut fimiliter obfervatis confirmari vel potius inluftrari oportere fententiam validiffimis rationibus ex vera philofophia petitis fuffultam, nee nobis deefle confidimus & vel eó majoris momenti videri, quod facile ac promptum iis demonftratum dare filios plebejarum non tantum feudorum Imperii, de quibus noftra eft diflertatio, fed & diadematum ac regnorum avitorum efie capaces. Parentum noftrorum memoria id accidit in Antonio Lufitano 26 qui vulgo Prior Cratenjïs audit, cujus hiftoriam dignam duxi brevitati hujus opusculi inferere, quod valde ad rem nobis propofitam faciat. Ut autem bene iiiam o7 pertexam praemitti omnino eft neceffarium, quod TLmanuei Lufitanorum Rex ex " conjuge fua. Maria novem utriufque fexus progenuerit liberos; Joannem, Ifabellam, Beatricem, Ludovicum, Ferdinandum, AlFonfum, Henricum, Edoardum & Antonium: ex quibus Joannes, ejus nominis lil. patri in regnum fucceffit idque moriens reliquit nepoti fuo Sebafiiano. Aft hoe in Africa decedente ubi vidtus a barbaris & memorato Antonio, quem Ludovicus ex Jolanda, cujus & antea mentionem injecimus, tulerat, non fibi vindicante coronam, nee fui copiam faciente aut docente, quod jufta patris fui effet proles, quod nee ipfefciebat, illa ceffit ejus patruo Henrico, qui tune erat Cardinalis. Antonius autem, qui in eadem acie cum Sebaftiano fuerat, reverfus è captivitate edocebatur a quodam homine, qui olim apud patrem Ludovicum famulitio adftriótus fuerat, Jolandam ejus juftam fuiffe uxorem, etiamnumque exftare telles, qui fcirent c.lam illosconnubialia foedera inter fe fanxiffe, fuiffe & praeterea qui, neejus rei memoria intercideret, illam fuis inferuerint ultimis voluntatibus: quanquam femper effet celata & occultata, quod ratione originis nimia inter Antonium Jolandamque inter-
cederec
O) 1 5- ff- di probat. | (x) Uffènbach. de eenfil. Imp. aul ƒ. 48.-
(v) l, i, ff. de R, J. \ ImhofF, notit. proc. Imp. Ié, 6, c, 7.



82 GERHARDI F EL T M ANNI, JC.
cederet difparitas quodque id vulgari aut nudari nil referre videretur, quippe cum iile facerdotio elfet deflinatus ntmoque unquam credidiffct regnum ipfi obventu-
89 rum quod plures effent principes, qui jure eum anteirent. Henricum, quamvis ptoveclior auas & valetudo corporis infirma atque aegra ad faniora confilia debulifent incitare, pra:fertim quia principio ei quafi invito ac reluclanti diadema obtrufum: tarnen pofteaquam ejus duleedinem jam praelibaifet, per Antonium jus fuum infkndo evincentcm non folum haut poterat impelli ad movendum, fed nee annuebat precibus, quibus flagitabat interrogari teftes atque proferri inflrumentax ut probata caufic fure juftitia patruo Henrico poffet, ubi fato cefliffet, in regnum
3° fuccedere. Verum is metuens ne & fibi vivo ifta ratione hoe abrogaretur interdixit Antonium aula atque ad XXX. milliaria ab hac eum relegavit, una re tarnen feücem, quod praediófo Ludovici miniftro permitteret negotia ejus curare: Fecit hoe ille tanto cum ftudio ut reciperentur teftes iisque audiendis daretur Epifcopus Almadanus Confervator ordinis equitum Melitenfium atque adeo Antonii qui illi
31 adferiptus erat magiftratus. Conftkit autem ex teftium aflertione, Jolandam legitimam Ludovici fuifie conjugem; qui etiam teftamento fuo, ne quid dicam de altero, quod alius quifpiam, cui nomen Ray Ceiemareliquerat, idemque quod Principis ajebat, ifta fuerat profeffus atque in eo Antonium heredem fcripferat ex affe. Liquebat etiam cx aliis teftimoniis indubitatis, Regem Joannem III. ilico poft mortem fratris fui Ludovici iili hujus annulum lignatorium, cui gentilitia defundtï infignia erant infculpta, xradidifie, ut hbere & abfque figno alias naturalium pro-
32 prio iis uteretur. Aiirum ut nemini videatur fi his omnibus prolatis fuerit in curia memorati Ordinis judicatum, Antonium juftum Ludovici & Jolands videri mium.
33 Dum ifta aguntur Rex Henricus cogit Ordines regni, ut certum ipfi defignarent fuccefforem, vocarique juffie omnes Principes, quorum intererat, ut parati accederent ad difceptationem indulgendo etiam procurarori Antonii ut ejus oraret caufam. Hifpaniarum autem Monarcha lieer dech'naret illud forum allegaretque fe nullum in terris agnofcere,, qui de re ifta poflet judicare, Regina tarnen Galliarum Catharina Medicea ad comitia Ordinum mifit Legatum, per quem iis curavit offerri lïbellum, quo fuum jus in diadema erat expofitum. Populus Lufitani-
34 cus contra jus fuum fortius efie, quam caeterorum omnium contendebat. Accidic deinde ut, cum orator Antonii ceu fufpecrum lejeciiïet aliquem, quem deprehenderat partibus Iberi ftudere ideo abderetur in carcerem & eo deinde liberatus ab aula exulare juberetur: quo facto Antonius fideliffimi amicï prudentiffimo confilio deftitutus fuit coaétus interpofito jurejurando promittere, fe nil quidquam moliturum unquam contra id, quod de regni fucceffione foret decretum. Quod ubi feciffet, Rex ipfi edidit mandatum Pontificis Max. quo hic illi injunxerat, utcognofceretan
35 Antonius ex juflis nuptiis elft: procreatus. Quid hic V ejeravit Regem ceu fuum adverfarium & cajtcra infenfum, pro ratione adducens, inimicidam illum eo ipfo Catis prodidiile, quod procuratoren! fuum principio in carcerem conjici curaiTer & deinde comitiis interdixifftt. Henricus huic incommodo ut occurret, reditum hominï in aulam conceffit, ei rurfus permittens, ut jus Principis fui pro virili tuendi liberrimam fmberet facukatem. Ad caufe difceptationem cum deinceps effet per■ventum, tres memorati teftes conftantiffime perfeverarunt in iis, quae antea dixeranc, fcilicet fe pnefentes iïiiüe connubio dam inter Ludovicum & Jolandam con-
3Ö tra&o. Et quanquam Rex ipfis minaretur furcam, nifi adfeverarent fe fordibus per Antonium fuiffe corruptos, unus tarnen folum repertus, qui metu carceris cui alii duo ob conftantiam in dicfis erant mancipati, retracfaverit teilimonium * negans fe rei ifli interfuiffe eamque faltem ex aliis audiviffe. Provocavit quidem patronus Antonii ad alios teftes,quos paratus erat fiftere judicibus,quosque intererant facerdotes & qui facris peragendis morienti Ludovico adfuerant nee non alii
37 in dignitatibus conftituti viri. At Henricus nolebat, ut interrogarentur, quin potius Vulcano traditis adtis coram Praefule Almadano irritam pronnunti'avit hujus fententiam: adjefto prsecepto, ut Antonio.manus injiccretur, qui jam fuga fibi •confuluerac, cumque interea ejus caufidicus Romae tam grandem injuftitiam publicaffet, Pontifex iterum abolevit quidquid Rex decreverat vetuitque, ne is pergeret de Antonii caufa cognofcere, utpote cujus ipfe fupremus vellet efie judex.
33 Hanc occafionem venatus Henricus regno toto profcripfit Antonii procuratoren!, qui fe recepit ideo in ccenobium Hifpaniae conterminum; quo & Antonius deinde fe contulit: cui Rex aliis conquifkis coloribus jam dici curaverat, fe ultimo ipfum
ad-



de IMPAR! MATRIMONIO. 83
adfeéturum fupplicio, fi intra dies XV. haut patrio folo cederet eandem pcenamfamulis ejus minatus, fi exulem comitarentur. Antonius autem ut inimicorum vitaret ïnfidias fibi elegit locum ab omni turba remotum, quo tutö pollet in eo commorari,- unde deinde Ulyifiponem rediit, ut prsefentia ejus urgeret, fi quando patruum Henricum mortalitati proximum contingeret illam explere. Id ferè accidit circa ea tempora, quibus Hifpaniarum monarcha Philippus H. rniferat virum nobili genere natum, qui cum Antonii procuratore tranfigerec de fuccefiione Lufitanici fceptrk Verurn nulla fuit ea de re pacfio inita quanquam Princeps tune 39 UJyfiiponi agens certior effet fadtus de cunctis per epiftolas amici, qui non alio fine poftea fe ei comitem dedit, quam ut ipfum ex regia in locum magis tutum duceret, in quo etiam manfit ad fata Regis Henrici, qui occidit initio Februarii MDLXXX. Quibus intellecf is ihcö regreffus in regni metropolim & quanquam 4° ejus Pra;fecrus juxta populi Reétores Antonio offerrent coronam, quam ipfe fibi optare debuiifet, caufatus tarnen recentem patrui mortem quodque Opiimatibus, agebantur enim comitia regni, rempublicam cura? fore confideret, etiamque alii elfent competitores, illam tune peclinavit atque exfpeótare hoe paéto maluit, donee caufa cognka de ea re ferretur judicium. Dum mora ifta fit per ipfum An- 4i tonium & ad hujus odium populi animos revocarent ii, qui favebant Hifpano, refignatae fuerunt tabulae teftamenti, quo vetüerat Rex defunctus, ne procederetur ultra ad difceptationem fuccefiionis, priusquam judices a Pontifice Max. dati prajudicaffent, num Antonius ex jufto thalamo eilet natus. Fuere autem duo, Legatus Pontificis apud Lufitanos & Archipraeful Ulyffiponenfis. Sed Rex Hi- 42 fpaniarum non jure manu confertum fed mage ferro regnum petere fe parabat. Lt quanquam primores ejus caeterique litis cognitores ipfi ante oculos ponerent , ipfum hac ratione jus, quod in illud habebat? ire perditum, juffit tarnen Albanum armis virisque invadcre LucGtaniam: qui Helvis Manliamaque captis permovit Scalabis incolas? ut Antonio fe jutigerem eique reluftanti ceu Regi fuo facramentum dicerent, facerdotibus, primoribus civitaüs <& plebe vexillum regium folemni loco erigentibus aiiisque additis ritibus, quibus more majorum ejusmodifacra conftare Ment: placuitque, ut cuncta actis publicis infererentur. Secuta hoe 43 exemplum Regia, cujus Optimates praefidiariis militibus ftipati Antonio obviam proceffere: ad portam urbis ipfum praeftolante non una flaminum corte, qui eum introeuntem prsecedebant canentes faliare carmen quod incipit Deum: quibus co. mitatus venit ad principem aedem; in cujus veftibulo exceptus ab omni facerdotum genere & porró duótus fuit ad Regiam arcem. Poftridie Reótores juxta magiftratus urbis cum tribus regni ordinibus procefferunt in publicum prceferrique fibi vexillum regium per plateas curarunt fiepe clamitantes elata voce Vivat Rex Antonius, deinde ipfi tanquam Regi fuo jusjurandum folemne folverunt. Quod 4.4, cum accepiiTent regni curatores Cetobrigae agentes, mox'ii, qui Ibero favebant, auffugere in Hifpaniam exceptis Archipraefule Ulyffiponenfi & Joanne Tello Menefio, quibus ceu fupplicibus & fubjedtis facile pepercit Antonius: cui poftea Cetobrigam profetto Legati civitatum cum magno Cancellario etiam facramentum dixere nihiïque prsetermiffum fuit de ritibus caeterisque folemnibus more majorum ejusmodi in re adhiberi folitis, Antonio femper palam geminante teftationem, quam Scalabi & Ulyllipona; ab eo faélam diximus: ad haec Hifpanis ultrö oblata facultate fi ponerent arma, fe judicio cum ipfis experturum. At illi nil quidquam 45 Antonio concedere, fed ei perfuadere, ut Regis nomine ejerato fe a regno abftineret: ad quae cum impelli non polfet, cunctis incolis fignificavit , fe regem effe creatum: quod fumma & vix credibili laetitia accepere: verum profpera illa Antonii fortuna brevi poft captam ab Albano Cetobrigam nutare & maximo ejus dolore variare coepit, fecutae enim id exemplum & aliae civitates, adeö ut Antonius, excedere regia gravi vulnere faucius cogeretur non fine pericülo cum vitae turn libertatis. Èt ficuti proxima quaeque victoria inftrumentum fequentis eft, ita non 46 eft, quod miremur, fi Iberi, qui Lufitanorum animos pavore & metu perculerant, mox totum fibi fubdiderint regnum necquicquam tarnen ceffantibus indigenis Antonium fugientem licet & feptem menfes per avia & inculta errantem Loca agnofcere regem, donec conditio ipfi proponeretur, quam antea haut femel fruftra fuerat venatus, folvendi ex portu a. d. X. Maji MDLXXXL atque fic cum nave Batavi cujusdam 9. Junii Caletum venit comitatus nonnullis Lufitanias proceribus, cum quibus deinceps trajecit in Britanniam indeque regreffus in GaUiam tam a
L 2 Rege



84 GERHARDI FELTMANNI, JC,
Rege quam ejus matre fronte laeta exceptus honoribusque dignitati fua; debiels mactatus & teclis inducïus, etiamque brevem poft moram obtirmit auxib'um quod
47 rogaverat. Sed mdïgniffima fortuna miferum illum infeeïari non definente, maluit modeftc ei vexiila fummittere quam femper in ambiguo habere: fpcm itaque recuperandi quandoque regni abjecit quanquam & ei Azorae infula; addlétefüérint, ()') at fuit contentus edere in vulgus apologiam (z) quam curavit typis defcribi Logduni in Batavis apud Plantinum MDLXXXK unde deprompfmius ca, qua; narravimus neque ingratum id fore confidemus, quod nuliibi apud hiftori'aruin conditores tam accuratè & prolixè omnia reperias, uno Batavo port haec fcripta vifo excepto: (a) qui tarnen nil aliud fecit quam apologiam iftam in ver-
43 naculum vertere. Jacob, Aug. Thuanus a'ia multa refert de Antonio, fed extenuando; cundtaque fere ad ejus vituperium pertinent: notat enim ipfu'm vanitatis a imprudentiae & crudelitatis, adjiciens quod fulfu Philippi f f in ipfum, ceu perduellem & perturbatorem publica? tranquiilitatis fuerit ingens precium conftitutum
49 éi, qui aut illam interemiïfet vel vivum ftetiifet. (b) Hiftoria deinde biet de Antonio nifi, quod amici ejus cum, uti diximus, a Phiüppo perduci non potuiflet , ut regni jus abdicaret veneno exftinaum prodiderint (c) neque aliud aiicubi pu~ blicis literis confignatum repeiio, qualem habuerit conjugem, quanquam nil certius; qüod aliquam habuerit: nam in gencalogiis antiquis tres ejus nominantur filii
50 Emanuel, Ludovicus & Guilielmus, praster duas filias. kmanuel duxit uxorem iEmiliam Guiliclmi I. Araufionenfis & Anna? Saxonicae natum: qua; duos filios plurefque filias ipfi peperit. A^milia germanus Mauritius Araufionenfis cum teftamentum, cujus fupra mentionem injecimus conderet illi vu. M. D. natifque eins Emanueli & Chriftophoro viritim fi. M. filiabus vero fingulis M. aureos annuos
51 legavit: quod aegre ipfa tulit nee fine indignatione muliebri. (d) Et quia cum marito ejus Hifpanias Rex in gratiam redierac, ideo illam Anno M. DC. XXl^I. Bruxellas feeuta eft: (e) cumque illealca; ludo effet deditus nullafque haberet facultates, adeö iEmilia eerefuo fibi comparavit arcem haut longè ab Aïïobrogum colo-
Si nia fitam, in quam deinde, fe recepit. Conjuge facris Romanis femper addidohoneftum Pmhppus decrevit ftipendium: Cumque iEmilia ad fatum fuum venifiet connubio fibi junxit Loliam Oibriam ex gynaxeo Ifabellee Hifpanicae clari generis
53 puellam. (ƒ) Emanuelis natos quod adtiner, unum accepimus fuifie equitem Melitenfem, alterum vero monafterio religioforum , qui a nudis pedibus fmgularc nomen gerunt, 15. Jul. MDCXXllX. fe mancipafle: (g) quanquam fint qui dicant {b) hunc in acie Iberos inter & Batavos captum, illud vitje genus amplecti fuifie
54 coaclum. Sed ut orationis noftrae filum retraftemus uberiufque perfequamur, praevideo quidem fore, qui ajent me caufie ac oificio meo haut fatis feciffe videri, fi pro demonftrando jure Antonii in regnum Lufitanise, qui nunquam aufus ia&'are matrem fuam Jolantam nobili loco fuiiTe genitam prtefidium aliquod quxram in praejudicio vel Elifabethae Anglae vel Galliarum monarchss, quod hic asque ac illi nimiam Hifpani & mok fua tune laborantem potentiam pehorreferet totaque Auftriaca gons Turcis pariter ac Mauris, a quibus ultrb feriaque mente oblatas fuppe-
55 tias imbecilli animo atque anili captus fuperftitione Antonius renuerat, effet formidolofa, ut facile atque promprum fit cernere, cur cundi publicè teftarentur iniunam ipfi a Phihppo inlatam ; cujus cum & holles effent ex civibus facli Batavi pergratum ipfis juxta caeteris fuiflet ejufmodi colore arrepto Hifpanis invidiam odiumque apud omnes mortales conflare atque hos habere focios minuendas vaftce mi-
^nimeque ferendae potentiae. Nee Pontificem fummum quidem exceperim: non minus enim ipfi , quam reliquis pavore inje&o fapientiam omnem ex animo expectoraverant: fed & manebat alta mente repofita direptio urbis Roma? quodque ejus anteceffori Clementi VII. propria domus pro mosfto ceffiffet carcere ridente illum Karulo V. per fupplicationes quas in Plifpaniis ad omnia pul vinaria dccreverat pro
Jibe-
(ƒ) Thuan hijlor. lib. 70. §. jam ante literas.
(z) Juffiation du Sereniffime Dom Antotiie de Portugal
(a) Prael-ttnneel der doorluchtige mannen, tilt. 6.
(b) Tbüan. hij}, lib. 70^
(c) Gror, /,;/?. nb, 4. Cd) Grot bijl. lib, 6. (e) Meteran. bijl kb. 4.6. (ƒ) Aitzema hifi. lib. 5 (g) Meteran bi/lor lib. 48. (6) joan. a Smóebi/l, lib. 15,



de IMPASI MATRIMONIO. gf
f benndo Pontifice Max. quem ipfe in manu fua habebat. His adjice, quod eccle- „ iis Romanaj intereffet, quia hasc fibi vindieft foli arbitrium, & vim normamque57 ftatuendi de id genus controverfia : Philippo palam concradicente. utpote qui ejulmodi exemplo naliet conftitucre Praefulem Romanum difceptatorem fudicemque fupremum, quideregnis cognofceret, fecutus refponfum fefuitarwn aliorumque ranonis de Deo coniuitorum, qui ipfopoftuiante dixerant, quid fibi ex animi fententia de re propollta yideretur. (ï) Contra Antonio nil reludante fed prompto ,8 ad id atque procbvi: fubnque animum dubitatio an non Pontificis fummi fuerit ïrtius rei junfdifiiö ex quodam veluti privilegio, quum veris litteris proditum plures a Pontificibos eleftos creatofque Lufitaniae Reges. (k) Alia itaque dices re- ™ quin argumenta, quibus evincatur Antonium, quanquam genitrix ejus haut nobi- 59 Jis led parentibus mgenms atque honejio loco nata formaque liberali & valde decora etiamque omni virtutum genere dotata: uti ipfe illam depinxit, (/) nehilominus habuifle 3us fiiccedendi in regnum avnum? Non erravent fortè qui dixerit fufficere quod 6© populus ilico fecundum eum dixerit fententiam, poftquam refcivit Jolantem occultè a Ludowco Imfie connubn foedere ornatam , parum aut nil follicitus fi heec dan an obfean generis: Quamvis enim iterum mihi quis queat opponere, quod Lufitam ex umato contra liberos odio (m) abnuerent Philippi imperium, id ipfum non femel palam facientibus a quo in ejus ditionem ac jus tranfierant, largiri tarnen quoque oportet & alios diadematis fuiffe candidatos quorum tutel» fe committere atque üoc pacto contra Hifpanorum in omnes ea tempeftate infuitantium contumehasac vim fecnios reddere potuvffent? Quod fi enim Catharina Medicea Regis da Galhamm mater jus fuum iongè nimium aicefferet, Emanuelis Phiüberti Sabaudi & Catkarinae Eracantino nuptae , fi non majus faitem par videbatur effe cum Hifpanio. Nemim quidem ignotum opinor, hunc fuiffe filium Ifabellae Regis Emanuelis nam maxima, Sabaudi vero matrem ejus filiam natu minorem. Sed quid haec e> ad fMnam e filio Einanuelis Edoardo fufceptam y u enlm leseqpubIica; 6>
qua. Mental audit, Lufitam* regnum non capiant jü{lè £amben
ut fepofita per popuium legis illms ratione a fibi potius veluti nat* ex rLü fan guinis fiho quam rehquis ex filiabus ortis corona tribueretur. Neque afiam ob eau r fam deinde Lubtani Anno MDCXL. (») Hifpanorum dominatus pertaefi, Regem 4 fecere Joannem IV. Cathannas nepotem, cujus natus Petrus nunc rerum potitur prudenciffimus princeps & digmffimus, qui fratri vivo cum in thoro tuminthrono daretur fucceflor: eoquefpeétatior, quod fecundisnuptiis, quasiniitfeliciterlm. peratons Regifque Hifpaniarum propinquus atque adfinkate innexus augufhe familiae Neo-Palatinae, cui non modo nuper maximum decus atque robur ex jure quod eft penes hos, qui Caefarem legunt quodque morte agnati in illam tranfierat, acceffit , fed in qua illud fingulare, ut cum caeteris penatibus exitio & irritamento majorum Cmt plures liberi hsec fola domus felix fit utriufque fexus prole, quod memini, me olim fuggeffiffe fratri meo, cum auclor ei effem, utaufpicialisargumentiloco Croningfe inqiureret, cui tune vacabat, credere poffet; vei eo nomine quoque inclytae ïltius famihse principem commendans. Aft revertamur ad Antonium, vix fiA credere aufim Mauritium Auriacum Principem rerum civifium fagacitiimum & gloriae, quae genti fuae omnium confenfu debebatur, üudioiMïmum defenforem unquam, cum proliibere id poffet, fuiffe toleraturum, ut foror ipfius etiam exjmatreperageret nuptiale fcedus cum Emanuele, fi hunc ob fordidam aviaa originem contaminato è fanguine cretum arbitratus: praefertim cum frater ejus Philippus tanta cumcura prascepiffec in fuo teftamento, ne quifquam ex familia hanc difparibus poliueret nuptus ad vitandum contemptum antiquifïimae & vere imperatorias domus, utpote quae ohm_ caput orbi noftro fcederatifque Belgis integrum fteculum duces belli dederit, qui infinitis fortibus fuis aufis primos Romanorum Imperatores fi non fuperent faitem optimorum nomen claris virtutibus aequant: Si enim gravi ob id moe- Cl rore preflus magnus ille heros, nemo miretur: quiaEmanuel, licet Antonium patrem, cui breve in Lufitanos regnum, oflentaret, tarnen marem haut demonftrabat & praster ceetera fortunoe, religio, utrique patria diffidebat: atque adeo ger-
manara
litu9, l ? Bel,us d tom- *• ^3 /• 187.
(*) Nicoü Bellus 1. rer. polit. Jtfi, X; («) Adoiph Brachel. btfor. lib. 6,
( /j d, Apolog, j. 4. "
l a



%6 GERHARDI FELTMANNI, JC.
68 manam mukarum magnarumque asrumnarum fociarn fore prsevidebat; (o) Quod Mauritius tamen haut ceflaverit amare JEmiliam quid clarius? nam foepiLS in tefta-
69 mend tabulis eam charae fororis elogio maótat. (p) Sed miiTam hanc faciamus & ad ejus focerum Antonium iterum mentis aciem intendamus: quem fi humilitas materni generis incapacem diadematis effeciflet, nunquam eum aliunde conquifito co-
70 lore quafi ex concubina fuerit genitus ceu indignum rejtcifiet Rex Henricus. (q) Et qui hic alias teftamento fuo caviffet, ut Pontifex Romanus cognofceret, an Jolanta Ludovici jufta uxor fuiffet? quod dubio procul moriens fecit confcientia malorum, quibus contra jus fafque Antonium opprefferat vivus. Nam fi obfcura Jolantas origo arcebat filium, quem conceperat ex marito fuo Ludovico, a fuceffio-
^2 ne regni, quae ratio Pontificem ejus rei confiituere difceptatorem? Noliexiftimare Philippum fuifie transmiflurum tam evidens praejudicium, fi Jitis diremptio pependifiet a fordidd Antonii materna origine. Nonne certiflimum quod pofteaquam de jure interrogaflet optimos clariflimofque confultos Hifpaniae, nil, quod illi obftaret, invenerit, nifi quod haut ex legitimo conjugio editus diceretur atque eam ob
~„ caufam non poffet capere coronam regiam. Hoe folum unicumque Philippi firJ mamentum, quemadmodum id perample tra&atum apud Mich. ab Aguirre(r) cujus memoria laudabilli & imitando caeteris Principibus exemplo tam grata eft: ideo apud pofteros illius Regis, ut commendatione ejus, qui nunc tenet folium nuper
74 quidam ex familia iftius JCti fit faclus Cardinalis. Nee referre ajebat Philippus, quod Antonius a fuccelfore divi Petri reftitutus jufta; origini vel kgitimus factus effet: exiftimans fatis elfe, quod ex jufta conjuge non effet editus: (s) quamcau-
75fam etiam alii folam allegant, quando illum regno cecidiffe narrant. (t) Eodem utebatur argumento Catharina Medicaea non tantum contra Antonium fed & Ibero non fecus ac Sabaudo, Parmenfi atque Bracantinae id oójecfabat ceu cunéfis originem ducentibus ex Joanne I. qui naturalis fuit Blius Pctri olim Lufitanise Regis: (v)
76" Sed a quo Antonius per vim ab Hifpano depulfus avitifque fedibus exfulare coactus, in illius gratiam quadantenus de jure fuo deceflit, quanquam non ignara cujus
77 originis genitrix miferi Jolanta fuiffet, ut uno hoe Antonii exemplo admoneamur, nunquam nee in regno capeffendó & fic multö minus in dignitatibus illo inferiori-
78 bus proli nocere maternam ignobilitatem. Pro quo confirmanda poffet quidem adduci aliud, quod accidit in Udalrico avo Uladislai I. Bohemiae Regis, referunt quippe annalium condkores, illum venationi intentum in agro offendifle paftoris feu ruftici cujufdam hominis natam Beatricem juxta puteum, uti iEneas Sylvius refert, vzjlimenta lavantem, eamque quod praeftanti corpori omnibufque limulacris emendatiori forma; refpondere ac convenire deprebenderet elegantiam morum cum mentis acumine conjunclam, deinde publico ftabilique fibi conjunxiffe matrimo-
79nio: (x) nee unquam liberis inde natis jus fuccedendi in patris principatum . quifpiam negare aufus fuit. (y) At fortaffis haut neceffe habebimus recurrcre ad tempeftatem, cujus narrationes pleraequefictse, aut citare in teftimonium Principem, qui imperio haat leni regabat hominum genus, quod erat rude, hebes ac impolitum: fimile nobis fuggerit iiia, qua vixit Antonius, cuique nihil obftat, nifi quod mortales tune inCipientes excolere bonas literas, qu?a ei stati fuam debent originem, nihil traclum reliquerint, ut jure merito dubites num plus nocuerint 80 quam profuerint reip. Sed manum de tabula. Exemplum recentius certiufque, de quo loqui geftit animus, nobis fiippeditayit Itah'a: nee exigui momenti, verum Imperii chentelam eique cohaerentem regiam dignitatem compJeétitur. (2) Imperator fucccffionem in illam adjudicavit Caffari Eftenfi veluti agnato proximo Alphonfi II. Ducis Mutinenfis & Ferrarienlis, etiamfi Caefaris mater, cui nomen Laurae, ignobili loco effet: adeo ut Anno MDICI1X. clientelce jure ab Imperatore
Ma-
fo) Meteran hiftor, lib. 19, in anno 1567. Grot hiftor. lib 6.
(p) Aitzema hiftor. lib. 5,
(q~) Thuan hiftor lib 6p.
(r) in Apolog part. 4. apud Befold. p. I. confil. Tubing I.
(t) Hieron Conneftag. dt Portugal!. & Ca■ ftell conjunfl. lib. 3,/. 151.
O) Myler, d. tra3. c. 17. ». 7. Sam. Pufendorf. vir eruditione multa variaque inluftns. hiftor. pracip. regnor, c 3.
( v) "fhuan. d lib, 69. Befold. de Elecl, & Succeff. lib 1. difl. 9 n. I.
(x) iEneas Sylvius hifi Bochem c. 18»
(y) DrcflTer/>. a. millen.6.
(z) Goldaft, de confnt. Imp p, 24»



öeIMPARI MATRIMONIO. 8? '
Maximiliano II. acceperit integram Mutincnfis terrae regionem, idque ipfi deinceps confhmavit Rudolphus Aug. cm honoris loco dedit cèntum millia mumum, quós thaleros vocant Imperiales, (a) Pontifice Max. recufante, quominus caperer Fer- 81 ranenfem , non quod obfcurum ipfi effet genus maternum, fed longe alio colore quafi Laura haut fuiffet jufta conjux Alfonfi, ex quo Caffar erat coneeptus (b) Qua; abfque dubio caufa cur affeclae Pontificis hunc Alfonfum abfque jufta progenie exftindtum adfirment. (c) Quod fi ergo plebejarum ortuve ignobihum fcemina- 82 rum nati jure hereditano fibi vindicare queant & fceptra & principatus dummodo genitrices ipforum fuerint jufta; uxores, nil abfurdius foret, quam iilos'privare dinitate, quae iftis inferior? cum ratio contrarium doceat fecfétamque garriat in aurem, ei, cui id quod plus eft permittitur, non debere aufferri quod minus eft (d) Quamvis enim concedamtis Comités neminem nifi Imperatorem ceu fuperiorem 83 agnofcentes ratione iibi iubjectorum, non minus haut reftriclo quam Prmcipes Imperii gaudere impeno & horum ampliffimas dignitates illos pardcipare 'largiri tarnen cogimur Comités humiliore quodam dignitaris veluti gradu loc?'os | e) mediumque tenere mter mfenorem fuperioremque nobilitatem : Principibus enim U prooedriam deberi nemo nifi Labeone infanior inter infanos haberi velit, negaverit. (f) Et quanquam cum iis unum faciant collegium Comités in comitiis reip U) S5 Nee tarnen fedendi cum Principibus jus habent, nee quod his datum, vintim füffragia ferunt, (b) fed umyerh m quatuor ordmes, qui fcamnorum appellatione veniunt, diftnbutu- (1) Ut non memorem quod cum in decem partes , quae tit* 8(5 culi vulgo audiunt, divifum Vat Imperium fmgulifquë ceu Reclores praffecti fint Principes atque ab bis , pro ut aut exigit utihtas publica aut neceffitas fiagitat ediaa promulgari, quibus Comités juxta caeteros cives parere neceffe eft, haut injuria dixeris quandam imperii vim Principibus competere in Comités atque hos illis effe mferiores & quo magis a Principum augufta-dignitate remoti, eo propius ac cedere ad mfenorem' "^amgtie nobi!itatem m{nu{q^ m^ , d J f «c g wferiore ac nuda nobihtate intelhgi etiam cupio Barones alii Princini ComitWeTm perii fubditos. Quod enim crebris jaftatur toombi^a^S,?^^ Imperii pan gradu incedere , id non pertinet nifi ad Barones qui nulütrs niQ Imle ratons juffo obtemperant poffidentque feuda Imperii non fecus ac Comités • Nee 88 praetermittencmm comparationem Comitum ac Baronum ceu parium cöar&ahdam effe ad pnvilegia qusedam ipfis communia, veluti quod eodem amictu veftiti pro dire poffint in pubheum: (k) idem habeant forum ( /) & ex utroque ordine crean poiiit fummi tnbunahs Praffes. (m) In reliquis ficuti Principi Comes ita Co miti Ban cedere tenetur. f» Et quemadmodum non ambigitur, quod anodes 80 Baro fubjectus Principi vel Comiti Imperii connubio fibi copulavit plebejam proles inde nata fuccedat patri fuo in feuda dignitatefque iis connesas • (o)'fic & extra omnem controverfiam eft pofitum, idem omnino obfervandum fi Baro Impe ru tale conjuginm impar celebravent. Dignitas enim haec non tantó videtm nunc 9° effe in precio in quo erat prifcis temporibus atque hinc, qui antefecmumfcquod excurnt, adhuc ea erant contenti nomen titulumque Comitis fumferunt Baronis fibi arrogantibus in inferioris Germaniae regionibus Rheno vïcinis cana'os antiquo nobili genere fatos: quem quoque titulum ipfis trïbuimus quando Gallice ejufmodi hominibus fcribimus,- nee veremur iis largirï epitheton GenerofiJJimi & llluftris • (ƒ>)
Cum
(a) Conring defi?iib. Imp, c. 23.
(b) Meteran. hifi lib 19 in anno 1598,
(c) Cherubin in Bullai Clement, Vïll, con' f it. 52. §. 3,
(d) l. 21. ft, deR.J
(e i Bertram. de Comit. th 39. llluftris Ey ben. de Teftam. Princip vel Com, §. 8
(f) Crufius dejurepraced lib 3 c 17., n, 6, & 33- Befold. 4. confd 195. » 46 êf 47.
{g Limna;, 9 de J. P. i n. 242. Speidel. in Spec jund poli/ hifi lit. G. n. 165.
(h) Limnae, d. I n 143,
(i) Eyben. d, h §. 9. Limnse. in add, ad, d
(*) Reform Pobt. mm 1530. rubr, vonGraven und tienen £f aliis fiq.
(I) Ordin. Cam.p. 2. tit. 3. & fiq,
Qm) d. Ordin p. j. tit. '1. Confiitutio hnpt ,570- $• ditojeil da» aacb.
(n) Cruf d tra£t. lib, 4. c, 21 n. ia.Blum. procejj Cam, tit. 27. n, 39.
(<0' f- x- qui filü fint legit c, recurrat. 32. q. 4. Sixnn. 2. confil. Marp. 9 n. 74
(p ) Vernacule Wolgeboren', quod plus eft quam . ^'geboren: hoe enim generofum notat: qui tirulus jam fordec & linquitur minorum gentium Nobilibus, quos JWfr» adhuc appellant.



GERfiARDI FELTMANNI, JC
Cum id ubivisnunc ufurpent, qui nove nobilitatern generi fuo conciliarunt &Imperatori aut Regi vei potentiffimo alicui Principi ab arcanis funt: aliis tarnen, qui tituium Baronis ab Imperatore obdnuere hoe pnvilegü loco quafi datum, uc live in epiltolis five in fermonibus compellentur, mereantur Germanica lingua 'dici Liuri 9* domini (5) quem & Princeps cui fubjeóh" quique illi a confdiis fbnt, ipfis ïargitur Cum memorato epitlieto pro quo poitremo inferioris ordinis homines folent ufurJ2 pare PerMuftris: (r) ut hos ab illis, qui veri Barones non funt, fejpngant. Caeterum quod ad ccetus publicos adtinet, veluti in comitiis fingnlarnm Imperii regionum publicis, collegiifque ecclefiarum epifcopalium aut confiftóciisac dicafteriis Principum Baro & Nobilis aeque pares inter fe habentur & prout quif jue in P4 ordinem venit ita praecellat. (s) Loquqr autem deNobiJibus, quiequeftrisfunc ordinis quorumque clarum genus eft antiquilfunum, ut non magis cunabula ejus fint nobis cognita quam Comitum fmperii origo ab noltro memoria ob vetuftatem remota, ut jure fuo agant fi nonnujli Baronis appellatione non contenti in Comités 95 tranferibi malint: Quod in Effereniis, Schellartiis Flodorpiis & Bilanüis obfervare datur : qui antea vei intra antiquiflimae nobilitatis gloriam vel Baronis tituium fub» federe. Reperias contra alios non minus antiquiüimae originis, qui hunc tarnen ! Pdfpernunt nee impelli queunt, ut illam dignitatem in feconferripoftulem. Aliirurfus in ea adqniefcunt, etiamfi ex fplendida fua domo prodierint Principes & Baro* nes: quod Furftenbergiae novimus accidkfe, cujus «na familia Baronum Germaniae quin & toti Jiterario orbi dedit ingens illud patria? noftra? decus, qui fumma 97 cum laude diceceü utrique tani JYIonaltcrienfi quam Paterbornenfi praefuit. Wee mentiar, fi dixero me novifTe viros nudo Nobihum nomine gaudentes, ex quorum vetufliffima gente orti Comités, Principum Imperii adfinitidbns clari. Neque rarum aut infolens, ut licet unus aut alter confurgat ad majorem dignitatis gradum, caeteri tarnen ex eadem familia, prifcum retineant, quod vel domi fatis Nobiles 93 vel fatis effe putent fe tales poffe jaclare propinquos. Ita cum Georg. Maxhr.il. Lintelo Ehefie, quae fedes equeilris in agro Zutphanienfi, ortus ob egregiam in bello navatam ïmperatori operam ab hoe XXIV. Mart. MDCLXIV. meruiffet. ti99 tulum Comitis, reliqui tarnen ne Baronis quidem quaefiere. Sola nobilitas fi omnis cenfurse expers homini ingenuae indohs quamplurima plebejis praeclufa Ïargitur beneficia ut facile poflit emergere ad fumma quaeque audeatque adfpirare & ad nomen Comitis & ad connubia cum Comitibus Imperii. Nam fi familia Efferenia Benthemienfi adfinkate permixta idem accidit Wükbics-Lotbemknfi cum Solmenfï. Bemfavii, qui ne nunc quidem aliud quam Nobilium nomen, fi Hardenbergenfes apud Montanos excipias, admittunt, jam dudum vetuftae fuae genti inlatam videIqï runt fponfam ex pulcherrima Comitum Flackenfieiniorum in Bru&eris ftripe. Gens celebratidima Bilantiorwn, qua; jam a multo tempore Baronum titulo inclaruit nondum Comitum dignitatem adepta connubio juncta fuit illufhri familia; de Dohna Barones Kniphufii mera ohm gaudentes Jibertate non modö cum Comitibus Leiningenfibus fed & cum Principibus NaJJkvüs Sigenenfibus adfinitatis pepigere fcedus" Kunovitziorum fublime genus fic cum Comitibus Lippiacis & Frifiorum de Ailua cum Styrbemienfibus, qui primordia generis a vetufiis Comitibus Limburgcnfibiis I02 ducunt, (t) coivit. Sed & apud Cauchos, Bru&eros atque Francos egregia pace gens, quae fortafïis Fridigiorum nomen inde accepit (v) & mulas non una in Germaniae regione equeftns cenfus habet poffèffiones variafque in familias abiit vel eo commendatior, quod una ex his Baronum Godenfium jam neceffitudine conjunóta Comitibus Aldenburgicis & per hos Witgenfteniis aliifque etiam Principibus" jog Vefania ergo atque intemperies fumma nee non atrox injuria eft contumelioio cognomento Baronum nove collorum (x) appellare eos, qui ob vetufti generis claritatem jam a pluribus faeculis tituium Baronis meruere quique fangninem fuum generofum conftantiffime femper intaminatum fervarunt, ut nihil plebeji admixtumhaI0+ beat. Quod fi autem condgat hos, puellas è civum ordine ducereuxores, quod non
raro
(f ) Germanfs Freyberren. (r) rlocb-Wel-gebore». quafi diceres ttlfo banajat loco natum.
(s) l. l.pr.jf. de AlboJcribendo.
(/) Qued fingulari opufculo oftendit amplifl.
Hinfenius JC. & Conful Vefal.
(v) Unde Fridagii nunc.
( x ) quod facit Geienius bi/lor, Mli Monader P*U 3» ƒ. 130. 1 '



de I MP AR I MATRIMONIO. 89
raro accidit, proles inde fufcepta nehilomiuus fucccdit in patris fui bona licet is Comes lit. Eveniffe id me adolefcentulo etiamnum bene recordor in filiis, quos ioj Grotisveldius ex antiquiffima & maxime inluftri Bruncborjtiorum & Batenburgiorum gente originem ducens Comes tulerat ex filia fui quaeftoris, cui beet ortu ignobili idem honos, qui aliorum Comitum uxoribus fplendore generis fuis maritis paribus, ab omnibus etiam a Principis purpuratis iifque qui ïJJJ a fan&ioribus confiliis erant, habebatur. Cum itaque Comités Imperii pradlantibus vetufta nobilitate iod familiis connubio jungi "°n afpernentur & his fi mifceantuf ignobili fanguine mulieres, foboles ex iis nata nequeat privari hereditate paterna, licet contïneat etiam feuda iifque connexa regia jura; quae ergo invidia iis excludere filios, quos genuit Comes Imperii ex conjuge cui nil aliud objici poteft: quam quod honeftis civibus orta? CertiUimum quippe effe quis eatinficias, quod nil faciat ad ingenitae nobi- i°7' litatis honorem, aliquem non alteri quam Imperacori fidem atque obfequium debere; cum & familiae effe ferantur fplendidiflimae & unde originem Principes traliunt, quse illud jus vel nunquam habuerint vel abdicarint. Nusquam gentium 108 frequentiora inter Comités plebejasque quam apud Auftrios connubia. (y) Et his generis claritas non minus cura? quam caeteris Cermanice populis? Qui quidem prae- 109 fertim in regionibus poft Ubios Rheno ab utraque ripa proximis, hoe fequuntur inftitutum, ut qui genere ac nobilitate inter patris fase facile primus cenferi vult, omni cura caveat, ne quisquam ex fua familia ducat ignobilem puellam nifi forte matrimonio lege Salica (2) contracfo: Cumque alter alterum nobilitate fuperare 110 contendat, ferè cunöd id vitant malum , ut rariores ibi illae fint nuptise : qua; tarnen fv initae, tune liberi inde procreati, quando paftio Salica ipfis non obftat, haut arcentur a fucceflione in bona patris. Et cum omnes hujus propinqui atque 111 neceflkrii & genere & proavis & gentilitiis aequo jure cum Imperii Comitibus fuperbiant, nil nos cogit in horum prolem privilegium ftatuere: ATam in Comitibus m eadem reperitur ratio connexi; qua id, quod hicapax & ineptum eft, fi concurrat cum capaci ac apto, ab hoe fuftinetur ejasqae jure atque privilegiis friütur. (a) Quae etiam efBcit, utplebeja per connubium cum viro inluftri omnes ejus 113 honores &'dignitates participet. Cui & èonfequens eft liberis ifta deberi nequidem Serenijfimi vel SerefiiJJimte epitheto excepto, quo orhantur aeqtte ac mater licet hax humili loco fit nata* {b) Quis ergo non videt eadem ratione ex natura 114 connexi petita filios judicari oportere capaces dignosque omnium feudorum, bonorum atque honorum fui patris, five Princeps fit, five Comes, Baro aut Nobilitatis nuda appellatione contentus; licet horum genitrix illortim omnium ob ortusfui humilitatem incapax fit. (c) Haec enim inluftris mariti radiis illuftrata ac illu- t*5 minata plane obfeuratur & quafi obumbratur, ut nil plebeji in ea amplius animadvertere poffis: (d) locum hujus fióiione juris occupante fplendidam praeclari conjugis dignitatem, tametfi is non majorem inde ferat jacfuram quam fi libertatem dedifiet fervofuo: (e) planiflime ut eadem ficiioneefficiatur, (f ) liberos ejusmodi in cuncfis haut aliter fpecfari poffe quam fi ex duobus nobilitate claris parentibus prognati effent, nifi forte lex aut confuetudo adfrt, qua ficbionis illius vis aboleatur in hac vei i\\a re-, de quo dabitur focus differendi oportunior, ubi adverfuriorum nodos folvemus: nam uti in fcholis loquuntur, contraria juxta fe pofita magis elucere folent. (g)
(y) Myler ab £hrenbach. d, tracl. c 5.». 59.
in fin,
(z) 2. Feud. 29.
(a) Petr. Frider. de Contin cauf, c. 19, n. 1. Myler. d. c.^.n. 7.
(b) Ftider, d, L n. 41. 6? 42 Juft. Sinolt. dictus Schut?,. 2. de J, P. 6. tb. 33 lit, b.
Cc) Befold. 2. confil. 88. w,49. Matth. Steph. /tb. 2. de Jurifd.part 1. cap, 7 membr 2, *. 42, ubi inquic ; auocirca filü Nobilis uti nee
M
CAPUT
J Ducis Vél CömitiS vel cujuslibet alterius nihil neque J quoad nobilitatem & ejus privilegia neque quoad j ficceffionem bonorum tam fcudalium quam allodiaI hum prtjudicat, quod matre plebeja feu ignobili
Inatus fit (d) Tiraquell. de Nobilit. c, 18. n 42 ( e ) Vide noftra ad l. 4. ff de J. & J, n. 5. (ƒ) Coras de arte juris, pert, 3. c. 2. (g) Salicet ad l. 15. ff, de reb, ered, n, 6. i Stuckius 1, confil, 23, «, 42,



9o GE RH A RD I FELTMANNI,]C
CAPUT III.
Deteguntur ojja techmrum XLV. fupra primo capite condüarum.
x lÊflÊÊM ^quar er§° bneam quam ipfe duxi. Ubi mox in initio quidem offenJsL^llfi, ^° arSumenta qu£e impares difTuadent nuptias. Cave tarnen ne inde ||||&i|l§ conlegas, quod fi forte contraéts fint, proles, quam produxere, puTÊÊ%iM& niri debeat ob patris gratilïimum errorem, qui male dicitur nupliife aut fozdus connubiale fe indignum pepigifie: quemadmodum nonnuiJi explicant vocabula non unius populi vernacula, quorum mentio fit in prima objecfione. (a)
2 Sed concedamus iioc more Academicorum genitorem malè imo pefïimè & fibi Öc pollens quin & tod fuo generi confuluiffe, quis idcircö ajet conjugium efie nuliius roboris, fi forfitan Princeps Comesve Imperü id celebraverit cum foemina ,
3 qus ortu ignobilis? (b) Ne per quietem hoe fans mentis homini obrepfiffe, facile inducor ut eredam: cum nondum repertus fuerit qui id aufus adfirmare. (c)
4 Nee moveor de fententia, quod impares nuptis jullis opponantur; (d) quippe cum id de imparibus jure damnatis accipiendum quales olim erant, fi mulier major L. annis nupferat viro minori fexagenario. Sed five bas vetuiffet lex Papia five SC. Calvifianum, (e) Juftinianus tarnen eas iterum permifit contrahere. (ƒ) At fingamus ifta aliter, oftende qusfo legem vel SCtum , qua impares ejusmodi
5 nuptis, de quibus heic agitur, fint prohibits? Quod fi otio abuti & gentium familiarumque origines ac progreffus krutari velis, & plebejs tibi occurrent, quas talis illuftrium error ramis non unius generofs ftirpis infevit: nee fallam fi ne re-
(5 gias quidem dempferim. Nil magis proclive foret quam memorare exempla tam recentia quam prifca, fi tanti effet & in lïbera civitate, quod ille volebat, femper fibertas Imgus linqueretur. Sed cum omnium mortalium mentes hoe laborent prsjudicio cunftos optimates generofique fanguinis viros, quoties fibi conjungunt geniali fsdere leéfi virginem ignobiiem, nuptias facere fe indignas, nemo amat rei quafi probrofie mentionem fieri aut obduéfam familia? cicatricem re-
7 fricari. Quanquam omnes probè norint plebejas puellas ipfis haut effe inacceffas quodque in genealogiis fuis digito monftrari poffint ortu ignobiles de quibus dicere non aufint, quod cum illis mak fe fociaverint majores vel ea ratione errauerint; minusque quod eorum nuptis fuerint turbats mala fortuna: quo in fenfu magis bellè alludendo quam veram verbi originem indagando Kilianus vernaculum illud
8 de quo agimus, verbum accepiffe videtur: (gj Quem & nos a;mulamur, fi de viris etiam nulla fanguinis nobilitate claris nobis fermo eft: Nam fi homo dives aut cui muneris publici fuffragatur dignitas vel magiftratum gerens ducatfamulamfiiam aut alienam aliamve ex infima plebe muiiercuVam, patria Vmgua dicimus eum male nubere: (b) & tollendse dubitationis caufa fere femper adjicimus, quod fe ipfum
p haut sftimet, fed Üocci faciat per contemptum fui. (i) Non quod ejus propofiti fit, fine quo nil poteft evenire; (k) aut re ipfa id agat,- verum quia nos ab ineunte state non melius de eo edofti ac imbuti fumus, piaculumque contrahere crederemus, fi quid mutaremus in lingua quam a parentibus noftris didicimus.
10 Dignus fane foret cui ad exemplum furiofi darentur curatores, qui vellet pugnare fobolem quam vel quispiam, qui Principi fuo a confiliis aut clars alicujus civitatis Conful, tuliffet ex famula non fuccedere in cuncfa patris bona cum aliis liberis,
11 quos piima conjux ortu nobilis vel ex patritia civium gente ei peperiffet. Ludi-
brio
(d) Ricbelet. in Diclionar Gallico lit. M. I (£) Aliud eft malè aliud eft nihil agere: i,un. |
f. quando dies ufisfr. legati cedat.
(c) Thom. Sanchecz. de matrimon, lib. I. | dift>, 14 ». 2.
(<0 d. I. t. C. Th. de collegiat.
(e) Ufoian, mfragm, d, tit. Ant, Auguftin. I
ad SC. Calvif. Cf) t, 27- C. de teftam. (g) in Diclionar, lit. M, verb. mishouden, (b) misbejrabt, rmshylickt, mishuwelkkt, (0 Vernacu'c verwerptficb. (k) arg l, 3, §, i, ff, de injur.



de I M P A R I MATRIMONIO, 9x
brio nee minus haberetur, qui ambigeret de connubio inLer generofa? ftirpis hominem éjusquefamulamaut aliamplebejamfoeminam. (I) Si itaque velis aliud in natis Princi- ia pam Comitumve Imperii obfervandum effe probari id abs te cportet. Confuetudo emm quam jacbant contraria? opinionis tuicores & qua omnia fere eorum argumenta innixa , nufquam gentium reperitur. (w) Laudatus è loco Andlerus nimis catum *3 in fcribendo fe aftendit, uc de eo quis fufpicari poilic ac ii doceret Germania? moribus effe introducluffl liberos, de quibus heicagicur, ciientelarum regiarum terrarumque ad Imperium Upwut pertinentium effe incapaces: cum nee aliud faciat quam utriufque litigatoris rationes commemorare. Et fi bene perpendamus verba i+ quibus utitur dum negantium argumenta recitat, (n) longe aüam Viro emendatiffimo fediffe mentem & noltra; eum favere fententia: deprehendimus : Nam ne ibi quidem adfirmat talem confuetudinem, qualem alii fmgunt, exftare, fed cum pacfo effici queat ne ejufmodi proles ex imparibus nuptiis fufcepta capiat hereditatem paternam, inde purro infert moribus idem poffe caveri. Adeo ut de pac'to tantum 15 nos fecuros effe jubeat, ratione confuetudinis autem nil definiat, quam quod ei loens effe poffit. Quo ipfo quid aliud fatetur quam eam nondum exiftere ? Legem 16 juliamPapiam quod adtinet, non erraverit forte qui dixerit cum juftiniani interprete, quod antiquiora perfcrutari ad fuperiora tempora adfeendere confujionis ma* gis quam legislationis eft. (0) Cana namque veritas vera? noftra? philofophia? alum- 17 na nos docuit jamdudum evanuiffe memoratam legem cum ratione fua: qua? firmamen ti inftar habebat fummam patriciorum veteris Roms dignitatem. (p) At ho- 18 die quantacunque fit diffimilitudo inter conjuges, nee tarnen vitat nuptias: adeo ut ne fervilis quidem conditio iis obfit, fi alter ejus haut erat ignarus. Quod fi er- 19 go cuivolupe cum Buda?o fomniare ineptias, quafi per nobilitatem homines prima?va? reftituerentur origini quodque hac ratione ii qui manent plebeji pro fervis ac jnancipiis lubendi, nil aliud evincet argute difputando quam nobiles fimiles effe libertis atque huic porro confequens, quod nee ipfi queant Principis vel Comitis Imperii fiham ducere uxorem._ Quippe cum Jex Julia, de maritandis ordinibus ex- 20 preffe prohibeat nuptias liberti cum nata ex fenatore. Verum cum utrumque fit abfurdiffimum defipere quis merito nos diceret fi diutius ei immoraremur Et quam- 2\ vis haut invitus Jargiar quod ubi in fragmentis legum bonifque audloribi/s de nuptiis fermo eft atque tune fimpliciter legis fit mentio, id accipiendum fit de Julia Papia: (q) tarnen & hoe mihi concedi debet, quod cum Juftinianus alia multarequirat ad judas nuptias, de quibus altum in lege Julia Papia filentium, non tantum ad hanc refpexiffe principio tituli Inftitutionum de Nuptiis, fed & ad alias tam a fe ipfo quam a fuis antecefforibus conditas. Ha?c eft ratio cur Theopilus gra?cus 20 paraphraftes legum generaliter meminerit, quod fanè non feciffet tantus antiquitaüs cuftos ac vïndex, fi per prcecepta legum non alia effent intelligenda, quam qua? Julia Papia fuere praffcripta. Quin magis credibile noftrum legumlatorem impe- 23 rafie cxatlam obfervationem cuncfarum Jegum & confuetudinum , quibus continentur illa qua? ad legitimum connubium funt necefiaria: (r) inter qua? nil reperias quod differentiam ftatuat inter illuftres ac plebejos. Nonne ergo erubefcimus, quoties fine lege id agere praffumimus: uti in re aiiajuftinianusloquitur. (s) Cum- 24 que auguftiffimus Imperator Leopoldus, qui feliciter nunc rerum potitur, diplomate fuo in matrem Jiberorum, quibus hic libellus paratus, contulerat Comitum Imperii dignitatem ampliffimam, eo ipfo fi non potius faitem par jus confecutam quis neget, quod competebat iis, quibus datum erat aureos annulos genere? (ï) nam nee fremina? horum erant incapaces , (v) Et quando id impetraverant, tune „non liberta?fed ingenua? cenfebantur: (x) poterantque Senatori nubere: (y) adeo ut nee hujus fanguis propterea contaminaretur. Qui loquendi modus magis etiam
con-
(/) Carpiov. Jurifpr, Ecclef. lib. 2. defin, 10. n, 6. 6f fiq.
t\m) Myler. d l. Befold. d. confil. 88. n. 76. Pfeil. d. confd. 78. ». 163.
( w ) in oddit. adjurifiprud, lib. X, //'/, IO. n. 70,
(0) No<u 21. c. 2.
(p) /. 49 ffl de ritu nupt.
(q) l. fin f. de ftatu lib l. ll.ff.de ritu nupt. Pithceus in collat. LL, Mofaic & Rom, tit. uit.
(r) Ant. Contius adpr. I. de nupt. \s) Novi 18. c. 5, pr.
(t) Connan» 2, conrment. 12. », 2. Loylèau des Ordres. c. 2. » 49. 6f fiq(y) l 4, ff. de jure aur. annul. (x) l.f.ff.d.f.
(y) /. uit, ff. eod, Briffon, de ritu nupt, p. 122.
M 2



c,2 GERHARDI FELÏ M AKNI, ]C.
26 convenit ftylo hiftorico, quam ut juri atque rarioni fit confentaneus. Per hanc enini erudimur, quod Ck iupra tetigi, nullam oriri maculam es conjunclione viri ïn.uftns & plebejae; fed quod films fanguis maneat purus ac integer, mulierque nil aliud facit quam eum concipere conceptumque tueri: (z) nehübiplusei con-
27 tribuens quam terra in producendis herbis ac plantis. (a) At quemadmodum has non dennunt elfe nobiles, licet originem debeant fundo humili nec.magni precii, dummodo fit bene cultus ab homine, qui nobile fuum femen folo ingerat, idem accidit puella) ortu ignobili fi cultura morum & educatione hberaliteriniiuutadein-
28 de nuptui collocetur marito inluftri. Educatio enim & di&iplina nee non confustudo cum foemifiis clariflimis illi abfolutionem & perfeéhonem omnium virtutum quae in imbecilliorem fexum cadunt, conciliant; (b) ut plus tenae praeftare ne'
29 queat cultura & ftercoratio. Quod docere nos voluit qui carminibus Belgico fermone fcriptis res geftas formofa; & fupra laudatae virginis narrat, qua; deinde Bohemorum Principi nupfit; ait enim (c) quod hic illam non deduxent in aulam nifi poftquam curafiet in arce quadam ingenue educari atque infticui a matrona, cujus morum clegantia omnibus erat fpeclata: idque tam laeto fuccefiu , ut cum deinde fifteretur purpuratis & auiicis nemo effet qui non crederet Principe natam cenferetqtie dignam connubio Hulderici. Hic devneeps eam tam bene coluit ut nil plcbeiï
30 111 ipfius pofteris repertum fuerit. Quin contra veris monumentis literarum proditum quod cgregus m remp. meritis fortibifique faéfis gloriam fplendidiffimaj gentis auxerint, adeö ut Beatricis pronepos Anno ML.XXXP'L tandem ab Imperatore
31 Henrico i V. Rex Bohemitc fuerit creatus. Quod fi ergö nobis adhuc obilarc dÜxeris aucforitatem Hifpani cujufdam varia & multa eruditione cVari fcriptoris Cd) quafi contrarium iis quae nunc diximus, tradat, magnopere falleris: quia loouitut cie terra afpera & ineulta, cui comparari plebeja tantum poteft, cui deeft educa-
32 tio, de qua nobis non eft fermo. óed & removeamus educationcm ac difciplinam morurrique venuftatem an ideo fobolem, quam ex agrefti tufit matre parens inluftris, poteft rejicere veluti fpuriam? Nonne potius fatebimur omni ab agricola agnofci frucfus, quos produxit femen ab ipfo miifum in humum afperam & fte-
33 rilem ? Exemplo nobis effe debet potius Huldencus, quo fi Principes & Comités defleftere mahnt a via per majores trita fibique connubio jungere obfeuri generis virgmem non tarnen liberos ex ea procreatos, haut effe incapaces feudonmquae a
34 fceptro & vexifio cognomen accepere: Nil enim vetac tamdiu ftare exemplis donee legem in contrarium latam proferant adverfarii; prsfertim cum juris ratio illis adftipuletur & aliis atque aliis etiam recentioribus finnen tur: quale eft quod ex-
t ftat i° Notitia Procerum Imperii (e) nuper publici juris facta, de Ernefto Comité Marcae & Sleidae dynaftaque Lumaini: qui duas perhibetur habuiffe uxores. Prima Sybffia HohenzolJerna; è qua filium tulit vitae fuae fuperftitem, cui nonien Joh.
35 Fndcnci, quique improlis deceilit. Secunda ratione originis ipfi fuit impar quin ïmo humih plane loco nata , uti ex ore cujufdam Comitis rerum illarum maxime griari fe accepuTe adfirmavit mihi amicus & adfinis meus genea/ogiarum indagator diligentiffimus fupra laudatus. Ex hac genitus ei fuit filius Franeifcus Antonius quem matris ignobilitas non removit a fucceffione in bona juraque omnia quae morte fratris vacabant. Nee eft quod tantopere de confervanda dignitate' inlu-
36 ftrium familiarum folliciti ümus, cum & illa farta tefta manere poffit, ücét non nunquam impares contrahantur nuptix: Nam in aliis regnis eas celebrari videas " adeo ut regii fanguinis Principes ne quidem ab iis abftineant. Et id tarnen non impedit quo minus magnificis domibus ampliflimifque famiJiis fuum conftet rnter-
37 num decus & honoris ornamentum? Ignobilis enim ortu foemina, qua; nubendö in iüas femel tranfiit non amplius fpeclatur quafi nata ex gente plebeja fed veluti caput familia mariti. (ƒ) Cum quo una caro facia fancliflimo connubii vinculo
38 Illud adverfariis lubens afientior pulchrum videri, fi nobilitate potentes oftenderê
queant
(s) /. 14. §. a.filde JRdil ediclo. (a) Plato in Menexeno. Kw»<r} yiviïa-i yuvij yijv f*5f*v;'f*ST«f. ConcipiendoiS'pariend*muller terram 'tmitatur Lucretio hinc telum Friapi vomer & Maroni pars illa fceminis fidei.
(J> ) Loylêau des Ordres c, 4, «. 3,
(c) Jacob Cats Toetfieen van den Troutmm*
\P' 2. ƒ.135.
1 Cd) Pedro Mexia 2 diverfi Iccl 13.
l'A 1 5«cup-5 *-i6-
U) I. §. 13, ff, de ventre infipic.



■
de IMPARI M A T R I U ONIQ fi3
quant infigniis majorum, quos uterque parcns habet, fe originem ducere ex iis qiu contmuata atque haut incerrupta ferie per connubja cum paribus confervarunc generis fui dignitatem. Idque quafi proprium decus elib Germani» Principum, 39 Comitum, Baronum Nobmumque,- quodque hanc ob rationem nobilitate d pratsdra yincere videantur eos, qui ejufdem ordinis funt apud alias nadones ac populos, ïtidem largior. Sed id tateor mihi non liquepe qui reip. inter fk, ii Prmceps Comes aut inferioris ordinis Nobilis ignobiiem ducat { Longiffime diverfam ratio- 40 nem enim habere iJJud_quod pro contraria opimone citatus Ulpianus tracht, nemo non videt qui videt ejus verba. Concepta namque funt de mullere uterum ge»eate , & propinquis aut heredibus defuncti conjugis, quorum intereft partum non edi, (g ) metuuntque ne alius pro aho fubjiciatur aut pro infante fceminini fexus fubftuuatur vmhs Quod ne accidat apud Gallos, ideo cundis regii fanguinis 41 Principibus permiilum ab omni ojvo fuit, utpuerperio Reginaa, ii velint intereffe queant: (b) quod Lex Salica vetet ne peregrmus rerum potiatur, (i) atque fic ml transmitti oporteat quod ad tutelam fecuritatemque reip. pertineat, utpote cuius unicum fit non modo fundamentum ac ornamentum memorata lex led ci gloriam gentis haut_ parum augeat, quippe cum per eam Galli leges dent exteris & ab his nullas accipiant. (k) His dichs confequens efl: nemiaem quod fecundo objicieba- A" tur, nifi injuria liberos de quibus nobis fermo eft, vanse alicujus ambitioms poffe accufare, fi ïgnobilitate matris haut perterriti omni hoe agant cura ut perveniant ad amplifïimas patris fui terras hifque connexas regias dignitates, quoties eas vacare contmgic, parumque aut ml curent fi agnati aut propinqai id tegre ferant nihiique intentatum Ymquant quo eos a fucceffione in res ïllas arceant. Quin mare lau- 43 dandi fi fibi ipfis jus fuum tribuaut vindicentque generofo animi ardore, quod natura atque omnium gentium confenfu illis debetur. Quod fi hoe padlo propinquis fefe imphcabiles inexpiabilefque prabeant, atque hi omnis decori immemores ad extrema defcendant ut ad manus cum ipüs fit veniendum, quid turn ? Omneisho-44 mines pamum ftudiis haut abreptos faten neceüh eft vituperari & xedareui prolem ideo non pofte: quippe cum is, qui jure fuo utitur, faeiat injuriam- (l\
tantumque remotumab sequitate liberos a fucceffione in cunéïa bona}avita arcerut vis violentiffima & illis & naturae fic inferri contingeret, quod haec fcilicet non patiatur filios confiderari medios Comités & medios ignobiles. Neque hoe loquendi 45 genus aliunde petitum quam ex oratione quam Patricii veteris habebant, quo caeteros cives prohiberent connubio cum clanfiimis familiis. (lm) Sed nihil eftecerê magis fua loquacitate quam bella ifta ratione fundata in ficia macula fanguinis de qua copiofe ë loco egimus, ut minime opus fit amplius confutare illorum homi- num invedtiones tam abfurdas quam ridiculas plenafque ftomacho. Perpemus ita- 4<j que ad terdam technam quae nil aliud continet quam fophisma aculeatum quidem & contortum fed deftructu facile. Fingitur enim ac fi hberi de quibus a°-inuis diplomate Imperatoris fubnixi intenderent fe gloria & honore prsftare vetufta; alicui inluftri genti, quod tarnen nunquam iis in mentem venit, quin potius optime confcii huic rei dari locum non pofie: quod ratione caeterorum Imperii Principum ac Comitum ipfis fufiiciat paterna digmtas , atque inde fluere hoe confedtarium prono quafi aVveo nil fe a Caffare meruiffe, de quo alias inluftres families jure poffint conqueri: Extra omnem enim dubitationis aleam eil, quod five Au<mftus no- 4? fter illos declaraverit quafi matre Comité natos, five id haut fecerit nehilominus idem jus cum patre fuo inluftri nee plus aut minus quam huic competit, habere Cum itaque aliorum Principum Comitumve non interfit quod Comités illos natos' 43 effe voluerit Imperator, & obje&a lex tantummodo Principes Comitesve Imperii dptaüs terras fuas ab hoe tenentes fpecfet, haut abfurde dixeris caput Inde defumptum non effe trahendum ad Comités, Barones & Nobiles qui Imperii Ordinibus fubjedti, horumque refpeéfu ejus dignitatis habendos , quam ipfis Caffar ihdulfit, fcilicet quafi non modo parte fed & matre inluftri effent progeniti & ea-
propter
(z) d l r. §. 12.
(b) Pierre Matthieu hifi. de Henry ÏV. toni. 2. UW, 4 narrat. 3, ». 4. Limns notit. regni Gall, lib 2 c, 21 lit a. dr c, 23. lit, bb.
(») Du Vair aft. & traitéorat, fi, 63.
Aucfor, apol. Cathol.pro Henrico lV,p t1
fi. 14 r* ;
(/) /. 13. l.ff de injur.
(n>) Dio Caffius hi(l, lib. 54, & 55,
M3



H GERHARDI FE L T M A N N I, JC,
propter nequeant arceri ab aliquo collegio, in quod lege aut paclo non recipiuntur alii quam qui infigniis gentilitiis nobihtatem fuam tam ma.terr.2m quam pater-
49 nam dcmonfirarc queunt. (?i) Ut enim tranfeamus ad quartam objeclicnem, nemo fibi patiatur imponi legem aliquam vel conftitutionem effe prcmulgatam ƒ (o) ne ad halte ludos caetcro.'que equeftres admittatur, qui matre ignobili ortus, quin potius in vetuftis inftitutis ejufmodi ludorum Spangen bergio (p) teffe contrarium invenias, fic tarnen ut ideo verberibus emendareuir. Verillimum ut fit id inter fe padtos olim Equites fuiffe ejufmodi exercitiis, operam daturos(^) quo apparams eorum fplendidior effet per infignia gentilitia non patris tantum fed & geni-
50 tricis. Cumque nil aliud ftuderent quam illum ampbficare & exegere quatuor, aut oclo quinimo decem fexque. Aliis ornavere equos, ut fronti, pectori & extremis partibus confpicua ellent, aha clypeis picla penicillo, alia acu fagi utroque latere nee non brachialibus oftentantes, ut ft plures ejufdem effent <*entis armati ab unguiculo ad capilfum fummum quocunque fe verterent, unde barbarum tomea* menti & quafi vernacuium iftius exercitationis nomen manavit, (r) agothetse ex
51 infigniis poffent difcernere certantes. Et quia hodie non amplius hi armis induti fed ordinario veftitu vel exterae alicujus nationis amicli prodeunt in circum, eapropter prifcis illis generis fui titulis haut amplius egent, utpote fuapte faris noti, unde ne quidem illos nunc clypeis qui ferre foli de magno veterum apparatu refidui, piclos exhibent, fed infignium loco quifque ibi fuum gerit fymbolum quoties lubet ejufmodi exercitationib'us ludifque catupcilribus uti, quodraröaccidit. Quodque fciam vix apud Germanos folemnes fuere celebrati a fanctis magnificenrimmi'sque nuptiis, quas fortiflimus heros Guilielmus Fridericus Naffavius in aula Bran-
52 denburgica Clivis celebravit cum Albertina Agnete Auriaca. Sed ab illa tempeftate infrequentiores fuere in Principum non tantum fed & Regum aulis ludicraj ifbe exercitationes, quae fere nulli ufui quam ut per eas facilius capiamus Amadifii & id genus fatuorum fcriptorum fabulas. Contra animum jam intendunt explorandis viribus tormentorum majorum, nee non cujufcunque generis ignifiuorum cadentiumque globorum num ad expugnandam urbem vattandamve arcem idonea fatis fint & loco certaminis ludicri, cui lanceae, haftae fpicula & fi quae alia prifci aevi re/a ferviebant, jam tyrocinium deponitur per impetus & infultus iisdem
?4 modis & armis factos quibus verae btatur Bellonae. Nuper tarnen antepaucos annos tam Danorum quam Gallorum Monarchae, ut ex utroque fe Reges effe oftenderent placuit iterum fimulacra belli ciere & gratifiimum gynecseis fuis fpecfacu-
^- lum magnificentiflimum edere ne aliquando cum re & nomen interiret. Cum tarnen infignium gentilitiorum in eo nullus fit ufus, nil intereft an filius Principis Comitis vel nobilis matris exhibere nequeat. Vivimus illis temporibus, quibus alia fortitudinis figna, requiruntur, ut equeftris ordinis quis mereatur dici: nee fatis eft per fumofas majorum imagines eorumque infignia oftendere, fe ex illo originem ducere. Inluftri loco nati nunc melius norunt quid valeat numus : nimifq%cati quam ut illum vertant in rem, qua? nunquam viros de/eclatione fatiat fed folis foeminis puelVifque aut primae aetatis hominibus folet effe obledtamento. Et fi quis hoe illis largiatur Princeps, nonneagones vaniffimte oftentationis fe facient reos, quando non contenti fymbolo fed onufti infigniis, defcendunt in arenam?
5<5 At demus mortales iterum futuros ita rudes & nugi vendos, quomodo olim fuiffe perhibentur : quod cunctis rebus veluti orbis quidam inüt, & quemadmodum temporum vices ita & morum vertantur, (s) utique facriiegii inftar haberetur (f\ veile adferere Imperatoren» non poffe indulgere ei, qui matre ignobili genitus ut illis exercitationibus & ludis queat intereffe: cum nil facilius fit quam aliis fignis alterum ab altero diftingui, ut infigniis maternae originis opus non fit?
57 Quanquam noftro nunc feculo quo homines ad quidlibet audendum auri facra fames
im-
(») arg. I 27. §. 4; verf, ante omnia ff. de paft.
(0) Goldaft. in rationa/, ad libr. der Reicksfatxungen f. 3°5«
(p) Chron Saxon, cap. 125 f 176.
( q) LimnïE de Jure publ. hb. 6 c. ?. ». 22.
(r) Nam quod Laünis verterc id lralis torna-
re & Gallis tottrner: unde his & nobis tourv.oi dicitur. B rrat itaque Wehner. obf prael lit. T. verb. turnier. ld a tyrocinio areeflèns. (e) facitus.
. de crim.fi/cril. Limn. d.c <, 7 *3 IJ°'den * Statu Nobil. $. 63. Hoping. de Jure Infon, c. u, *. 117, & fiq, i t 6



de IMP ARI MATRIMONIO. 9f
ïmpellit, nunquam tibi fi haut fis nimis pareus homo, deerit aliquis qui ^ratiffimis bclhsque inventis originem tuam, arcefiat ab aliquo Principe aüove viro roaeno<& genealogiam tibi condat, qua fi modo ipfe illi fidem adcommodes, videare ex omm latere optimo cuique anuqua nobilitate comparandus, ut ne Momus quidem in te quid poffit reprehendere: Cx li aln equeftns ordinis h»c rideant, quilibet Jivore & vitiofa infenfaque aemulatione id factum exifiimabic. Quod flore aitatismeae eg accidifle memini in Batavis: cum enim inter cognomen hominis opulenti & nomen Principis exteri queedam effet fimilituda, repertus fuit geneaiogiarnm fabricator, qui illum ex hujus iplendida domo ortum elfe in membrana oftendebat ld- C(1 que facinus, quod faape miratus fum, fuifragio fuo confirmavit deinde vir literarum miraculo clarus quique magnara concihabat frequentiam Lvcaeo in quo tune ftudibrum caufa verfabar; & quod magis eft , meruerat laudari ab eruditiffima Regina, quae nuper rato cetht. bed ifta omnia hominem illum, qui adparebat majoribus pramocens atque non minus avis quam pecunia agrisque dives tutum reddere nequibant, ab iftibus ahorum qm vetuftae nee non probata? erant nobilitatis: Quamvis enim cuncfa effent venfirmlia, quae pro ipfo adferebancur, natam tarnen prasftand forma adolescentulam contumehofiflime ïnfectabantpr, adeö ut ne quidem carminibus ad hujus vexationem compofitis abftinerent, quae & publicè cantabantur femperque in fine definebant eam mercatonbus ortam Nil quidem e*o 6ï quoque defimo, quale judicium prudentes laturi fint de eo, quod nunc exiftant qui non vetentur adfirmai-e \ elferos, notiffimam in Vindelicis gentem patriciam, genus deducere a Bebfauo Juüamam lmperatoris fortiffimo at uti ajunt, infelicifiimo be\\i duce: (v) Commeiuum quidem eft ingeniofum: fed forte'quis alias <5» probandi rationes requirat quam qua: levibus fuffultae conjetturis: quibus non eget ifta domus alias fatis nobihs ut & inluftris dici mereatur, quemadmodum in progreüti detnonürabo. Tranfeanms ergo ad quartum nodum,- tentemusque an non 6a eadem facihtate qua tertms poffic foJvi? Id fane i/iïW„, c' • • 3 ratione infignium in exercitadonibus ludieris obLltT , Sl,CUU £?im ea' fingulari vel a paéto petenda: ita nee aliunde arceftas conlhltuL qü°da? legiorum: (x) pJanum ut inde fiat nil fubfidii illam adverfariislloTe SSrTfX , Neminem opinor ignorare, quod originem fuam debeat fagacibus ingeniis eorum 4 qui cum ipü antea in numeros militiag facraa elfent relati, metuerentque ne fi promifcue ihis adfenberentur homines novivel ii, quibus ignobilitas matris obüciebatur, propinquis fuis ac neceffarns ad dignitatem fkcram adfpirandi comrnoda óc facihs deeffet occafio id exegere ut candidati fidem facerent fe tam a matre quam patre effe pnfca nobili progenie. Quo ipfo non modo familiis fuis de opibus df profpexere fed & caverunt, ne facile ex ns quispiam ignobilem ortu duc-ret uxo rem atque hac ratione illarum fplendor eö magis fartus teftus confervareti'r Ou=s M res heet pnvatorum utilitatem refpiciat, aegre tarnen obtinuit quin videretur nertinere ad falutem totius reip. neque aho colore ii, qui originis beneficio alios vin cebant, in auhs Imperatorum & facerdotiis honoribusque praediti facne in e' mebant fuffragatores qui ipforum opulentkatem reveriti vel inde aufti effecerT ut cüllegn novum decretum ne cuiquam nifi utroque parente nobilis & avorum proavorumque fene clarus ad id pateret aditus, facile ab Aaguüis confirmaretur Pontifices autem Maximi almd vicae iniiituuim fecud rariuscule ejufmodi lee:es 6> probarunt & fi ahqtiando id fecere, contrarium tarnen ftatuerunt quoties iudicin coram ipfis agebatur de homine novo, quem caeteri facerdotio prohibebant • ( ? \ haut■ perperam emm cenfebant facerdotum patres & principes, quod fibi ipfis „opraefcripfiflent legem adprobando eam quam vel ecclefia vel ordo tulerar /7\ ut non poffent ahquando, ubi luberet, conferre dignitatem illi qui nove quidem in nobiles relatus verum fub ea conditióne diplomati nominatim adiefta Z jure habeatur cum us paterna maternaque origine nobiles. Quis ergo amplius du ^ bitet quoque idem competere filiis Principum & Comitum, quibus Imperator idem 3
lar-
(v) slcla Eruditorum Aim 1682. menj, Jtrn, j tdita LipfiiS. I
{x) Hugo Grot." Introd. ad Jurifpr.Hollaud, \ fart. I. c 14. §. wy feggen. '
(/) Befold. d, conf 88. », 63. Limnx de J. \
P. lib. 9. e, l.n 59
(z) Mobedan. decif. rot* Rom. 2. Kloek, de contribut. c. 14 fetl 1. n 6g.
(a) arg. I pen, ff. de recept, arbitr.



9é GERHARDI F E L T M A N N I, JC.
largkus eft, atque ideo eos li forte quid infigniis de-fit aut ex plebeja nati nürilommus mvita lege collegu poffe eveni ad facerdotia (b) ac per haec fibi parare 09 viam ad Epifcopi Archiepdcopique amplilfimas dignitates? Hac enim ratione nil fit contra primèevam iacn raunens conditionem, (c) qua non tantum eo augebantur magnorum heroum filn aut mihtia dans majonbus creti horumque infigniis fplendidi ex utroque parente, led honeftorum civium, artificum & opificum quin & agncolarum nati csetera homines docti beneque de rep. meriti quique exemplo vitae quam egerant, folum Chnfti fanguinem gloriauone, ut ita dicam, effeïfi-
70 gnam oftenderent. Huic mon adhue luus conftitit rigor, quando , fides fit annalibus, Villigifus Moguntiaci fummus facerdos fuit creatus. Cum enim pater ejus carpentis carrisque fabre faftis fe fuosque toleraret, rotam ne obfeurs originis obhtus fuperbus ferosque evaderet, fibi pro infigniis legit, quam fucceffores ad hanc usque tempeftatem retinuere foiamque portis oppidorum w llheni ripa fito-
71 rum infculptam ante triennium vidi. inllitutum illud aemulati femper cum fint Pontifices Romani, ideo quoties agitur de diftribuendis honoribus Cardinalium quos Regum majeflate haut mfenores eile praxiicant, {d) & a quibus vinei ajunt fummos illos Principes qui Imperatorem legunt, (e) amant inluftri germine fatis prafferre pkbeps, cb ft aliud laciant, id accidit quod rogentur ab iis qui prece
72 cogunt. Quod vero ad Cafarem adtinet, non vanus fortallïs ero vates li pnevideam fore ahos qui illi controverfiam poteftans facere non perhorrefcem fi forte legem collegii Impcrio iubditi dormire juberet ratione unius alteriusve no vi hominis & pro tuenda fua opinione provocaturos caeteros ad caput legis ad quam initio fanéhiftmi munens facramento adigkur, licet hoe tantum meminerk
73 novorum epithetorum ampliorumquc titulorum & infignium. (f) Quod ut exemplis res fiat clarior accipiendum de nomine Arcbi-Electoris vel Magni .'Ducis utrumque enim apud Germanos eflet novum. Quemadmodum itaque Imperator fludiofê femper cavebk, ne tituium Archiducis domus fuse proprium indat alteri alicui Imperii Principi, fic etiam nulli magis donare poteft illorum unum cum damno tot aliorum, quam conferre mulos cum infigniis munerum ad familiam abquam pertine/n/um (g) extraneis atque ita agnatos privare jure quod compluribns iecu
74 lis gmetiffimè exercuerunt. Sed fingamus, fic tarnen ne veritati vis fiat liberos de quibus disquirimus non poffe majora facerdotia iifque connexos Principatus capere, quod quinto objiciebatur, nonne ingenii tarditatem is proderet qui inde
75conlegere vellet, illos ideo a fucceffione in bona patris efie arcendos? Quantum enim ad dignitates iacerdotales adtinet, eas noveris regi jure quod nafcitur ex juftkia, quas in fcholis dicitur diftributrix, fhnsque claro ftemmate tantum tribuit iacuhatem illas petendi & ambiendi, utque gloriari poffint, fe in eam fpem effe
76 natos, non vero jus 111 re vel ad rem quod dicitur. (b) Patris hereditas autem ipfis debetur ex juftitia, quam JCti panter ac Philofoohi appellant commutatricem vel egtpktneem. (O cujus vi habent jus m re omni & ad rem omnem a genitore reliaam; (k) adeo ut eam judicio perfequi queant, fi ab alio poffideatur (l\
77 Cum ergo ubi de fucceffione in patrimonium qusrkur, agatur de jure quod 'liberi nafcendo mox adquifiere, & quoties fermo eft de petkione dignkatum de eo quod adhuc adqumere debeant. fortaihs non abfurde quis dixerit, quod licet matris ignobihtas liberis obftet, ne po/ïmt capere majores dignitates ecclefiafticas fiihil tarnen impedimento effe, quo minus fuccedant in ampliOlmas terrarum regiones i„
78 raque cuncfa regia fui patris. Cum , quafi per regi.-Jam nobis traditum fit ea quae juris alicujus adquirendi caufa introdutfa facilius impediri quam/ qua? confer
79 vandi ejus gratia funt inventa. (m) Sexta techna nunc fequitur: qu£ non ni(ï
falfo
(b) Theod. Heeping de Jure bifign, c, ïtï n. n?- <df fiq
(e) Ad quam res facile redit. arg l. 27.$. 2. verf. fi. ff. de paél, Pfeil. d. co7if. 78 » 10.
{d) barbada depraqïant Cardinal p, I.f.l, ». 42,
ff) Vide Freinshem. de Rom. Imp, Elettor. é? s Eccl. Rom. Cardin prairogat.
(f) Capitulat. Leopoldi Au?, art. 44
(g) Vide qux fctipfi lib, i,de titnl honor, I
I (b) Loyfeau du droit des Offices, lik', 1, c 2.
I « 25. 26 & 27,
I j {iJ Mur«-,<^, 5- Etbic. 1. Grotius
| ae Jurep. & b lib, i, c \, n 8.
(i) Vide fi tat,ti, qua: dixi in eo de Jure m re & ad rem c iO
{l) t.t ff. & C. de hered.petit.juna, l i<y ff de A. R. D. *
{»/) DD. adl, Q,ff. de bis qui fiti vel al jur.



de IMPAR / MATRIMONIO.
hiïo firmamemo innixa, quod nonnulli traxere ex opinione privati aücujus JCti: quanquam nil certi aut Sraii dicat nee veterem Imperii legem memoret, niii ut colorem quaerat problemaci quod traétat. Quod fi enim illius verba bene expen- 80 das & ea quae proecedunt conferas cum fequentibus, ilico obfervabis ibi nullatenus agi de Principibus ac Comitibus, fed de iis qui inferioris ordinis funt & in unaquaque regione, circulum nunc appellant, fedes & domicilkrm hibetit, ex quibus memorata lex vult legi eos, qui conftituant Imperii conciliurn: Jubct enim ut fi forte Eleótores & Principes, quibus & Comités ibi continentur, defignatos nolint in illud recipere, alii qui deteriores baut fint, fufficiantur: Prorftis ut verum fit, 81 nullam ibi de origine Principum Comitumve mentionem fieri, muitoque minus fanciri eos condho prohiberi ob matrum ignobilitatem. Fragile & intirmum ut inde petatur argumentum quafi propter eam ab Imperii comitiis abftinere cogerentur: Quod ü enim conventuum, qui in fingulis regionibus aguntur, exortes 82 fint, id non fecus ac mos qui in ludis & Sacerdotalibus dignitatibus viget, vel ex pado vel ex privilegio arceffendurh elf. (n) Cumque unum aeque ac alterum 83 ftricle & in mitiorem partem interpretari conveniat, ( 0) abfurdum atque alienum a ratione foret ab ejusmodi conventibus metiri jus comrtiorum in Imperio, vel alicujus circuit, (p) Falli prorfus itaque necefle eft eum, qui nimium confifus 8f regalis ejusmodi generalibus ajat majoribus honoribus indignum effe eum, qui minores non meruit: (q) quodque ille, cui id, quod minus eft haut licet, non de- 85 beat licere quod magis eft: (r) cum indubitatum fit, quod officium fuum perdant (y) fi veUex aut mos aut pri\'i\egium adfit, quo prohibetur quis adfpirare ad ea, quai minoris funt momenti-, piaeprimis fi akevum altero non comprehendatur fed dwerfi generis fint. Si fiagkes probatkmem ejas , quoddeconciliisOrdinum hujus vel illius regionis dixi, velim uc oculos fledtas in rationem, qua illis aptusdignusve quis Sc ? Infignia eum exhibere tam materna? qurm paterna? originis atque haec o7 inculpata effe duos pnfce nobihtatis viros jurare oportet • qui mos quoque in obtinendis dignitatibus facerdotalibus viget: (t) JVegue novus is aut commemkius 00 fed vetus & ab antiquitate repetitus videtur mos, originem aut genus aliorum facramento comprobari. De Nerone Suetonius, (v) Jclcn lihertampaulum abfuit quin ju 110 matrimonio fibi jungeret: fiubmijfis confularibus viris, qui regio genere ortam 'pejerarent: Sed etiamnum recenti teneo memoria non femel unum akerumve exinfigniis haut cenfurae fuiffe, expers ac nehilominus receptum eum qui illa protulerat ^ in medium. Quod folum fufheit ad probandum; non effe iftud nifi inventurn quod omnem vim fuam accepit a pactione per Principes confirmata, & femper ^° adeo conftanter ne dicam fuperftidofe fi caeteri de rigore nil volebant remittere fervata quafi lex ab ïmtio fuiffet lata, quae arceret cunctos, quorum infignia cenfuram fuftinere nequeunt. Quod ad dignitates facerdotales adtinet, vel eó minus dubitandum ejusmodi inftitutum ducere originem a conventione aliqua, quia eer- ^* tum & exploratum habemus longè majoris momenti fuiife poftea mutata de iis qua? prifea aetas defiderabat a candidatis: adeo ut ad Epifcopi munus evehantur qui nee facerdotes nee coebbes funt non quidem ut eleiki fed pofiulati dicantur: (x) uti recenti exempio Ofnabrugenfis erudimur. Paéro judicium illud rationem- Q2 que cenforiam effe imputandam, vel hinc quoque difcas quod non in omnibus regionibus ubi nobiles figillatim conftituunt corpus Ordinum, eadem obferventür in Clivia, Julia, Moncibus & Marca non fecus ac in dioecefi Colonienfi ac iVlo- ^ nafterienfi ottendi necefle eft majores tam materni quam paterni generis quod & Zutphanienfes requirunt. In tetrarchia Neomagenfi autem & Arenacenfi fatis eft, fi familia, ex qua per patrem quis originem trahit, reprehendi a neminepof- ^ fit & qui inde nomen accepere a centum & quinquaginta annis ad Geldria? comitia
vo-
(») Schupha'-d de Auflreo. c 3 ». 123 & 124 Springsveld. de Apanag e 4. » 35 Salmuth d q. 1 p. 163 Limnse d lib. 9. e. 1. * 59.
arg l I4. ff de LL. I 27. §. 4 verf.
ante omnia ff de pafl
(p) arg. I. 16. ff de LL.
( q ) l 14. §. 5. ff de mm è' kon, l. 4.
ff. de finator.
(r) Dynus Muxell ad c. 35 de R, J. in 6. n. uit.
(s ) Everard, in Topic loco a Minori n. 4,
(O Appeüamus id epfjeeren; Germani diccrenc at/fscbiueren.
Cv) in Nerone cap 28.
( *) Juflrum. pacis Ctfiareo-Suecic. art. K. §• 6.
N



pS GERHARDI FE L TM A NN I, JC.
95 vocati fuerint. -Apud Drentios fuffick jure dominii poffidere pra?dium nobile (y) quo etiam Frifii Orientales fuere cententi: Verum nuper apud hos ordo equefins ccepit quoque defiderare ut prreter pra;dium in matriculam relatum; (z) quis do-
06 ceat fe genere & nobilitate elfe clarum. Ex quo adparet negantium opinioni non
97 fuffragari morem ratione conventuum qui fmgulis in popuhs agitari folent. Sed ne ita feftinemus, moram nobis injicere videtur, quod feptimo loco nobis objiciuntur nobiles fcriptores provocantes ad confuetudiricm totius Imperii, quam ajunt
98 nobis effe contrariam. At nee deftituimur nuximis gravitïïmis & longe certioribus auctoribus, qui docent nullam proferri poffe confuecudinem qua? regulam aliis praefcribat: (a) quippe cum evidentiifimum fit non a privato uno aut altero fed communi confenfu corporis totius vel maxima? ejus partis illam deraum introduci,
99 uti egregie difierit Argentraous. (b) Quod fi etiam eos, qui pro negantibus citati probe examinemus, facile imeiligemus nil certi affirmare fed omnia aptare facits, qua?auteacontigerunt: atnusquamreperiesquodillaadjufti injuftiqueregulas
100 exigant, ajantve non licere id quod nos tuemur. Inluflris ortu Schenckius caeterique non contradicunt: loquuntur anim de liberis procreatis è concubina viliffimae originis quam pater deinde duxerat uxorem cum opprobrio totius fiuae gentis, uti fecerat Ericus Sueciae Rex atque hoe folo exemplo Mylerus nititur dei endere opinionem, quam nee ipfe quidem videtur probare: (c) aliam ob caufam quam ut oftendat fe nolle pro iniipiente haberiy cum huic Gallorum para?mia fimi/is fit,
101 qui folus vult fapere inter tot fatuos. Nam a quo juris Pontificii fandïio cunclis qui deinde funt effecli legitimi omnem originis hbem abolevit; (d) fieri nequit, ut vel minima macula cerni amplius poffit in prole, qua? propter fecuxas parentum nuptias pro jufta habetur; (e) & qua? vi iftius fruirur jure primigenid tam fcitls de clientelis proditis quam noftris moribus: idque exempiis pollet inluflrati: fed
102 cui bono fingula pandete, (ƒ) At fingamus notam guandnm inhasrere illis, qui poftea origini jufta? funt reftituti; nonne atrociffima foret calumnia id transferre ad eos, qui jufti fuere, ab eo momento, quo de matre cadentes excepit patria tellus quorumgue genitrix nunquam fuit parentis fui concubina nee tam abjecta? vi-
10o hsve originis ut hujus amore conjugali omnino fuerit indigna. Non quoque ipforum pater eam fibi connubiali foedere junxit ut imminueret avitam domus fua? gloriam aut injuriam ac contumeliam inferret propinquis fuis, quin potius juftis rationibus, quas deinceps enarrabimus, impulfus matrem fobohs fua? amavit idgue fecit eodem cultu ac li non adfuiffet ifta difparitas cetera fatis manifefta inter Comitem Imperii & cive prognatam virginem: cum qua & celebravit nuptias, communicato prius cum forore confilio; quae non modo iflas probavit fed & pra?fentia fua cohoneftavit folemnia: quod fane nunquam tanto Comité nata feciflet fi germani fui conjux tam vilis ftirpis, ut ejus jufto thoro plane indigna ipfi vifafuiffet: de hoe enim mulierum genere loqukur Juftinianus (g) & interpretes memorati
I0. in hac objeólione. Aft mittamus eam & dicamus ad ocïavam, guod quidquid illa, complecYitur, non fit fundatum in jure aliquo vel civili vel naturali, fed tribuendum paclo nuptiis diclo, quo Viberi, matre plebeja nati funt exclufi a clientelis:
105 (b) q«ari)m hereditas ipfis obveniret, mfi iilud obftaret. (i) Si contendas ex* ceptioni locum fore quod ad feuda majora, quae alias fceptri aut vexüli dicuntur elfe, veluti funt Principatus & Coinitatus imperii, noveris te illam probare debere:
106 ( *) Quemadmodum leges id exigunt ab iis, qui ürmamentum opinioni fuaequaerunt ex regula aliqua non generali fed, ut ita loqui liceat, fingulari: (!) nulla facfa diftinóiione. fi prodita fit verbis negantibus; quod pro nobis ftet regula gene¬
er) Adelicke Have-faet. appellant vernaculè. ( x ~) Adelich geimmatriculirit guth, (a) rfcii. d l. n. 163 Befold. d, confd. 88. n 76
(t) dans l'Advis fur. Ie partage des Nobhs. « i\. ». 3 & fiq-
(e) d Gamolog c 24. n. %.
(d) e tanta k". j»i filii legit. Gail 2. ebf. 141 n \.
Ce) Novell 8q c. %.
(ƒ) Fabric. ad Gail. l.ficl. 2.
(g) i* prof at, Nov, 47.
(b) Pfeil. d, conf. 78. ». 51. Matt. Stephani. ie Juris dici. lib. 2 part. I. cap, 7, tnembr, 2. *. 44-
(i) Stephani. de Nobilit. 1. c 5. n, 78. Be. fold. d. conf. %i. n. 66. Höping. de Jure inftgn. e, 6. n. 14-97,
(t) l 19. pr.ff, de probat.
(/) /. 5. ff. eod. I. 14, C. de ufitfr. SanchetZ de matrimon. lib. \. difip. 53. ». 10,



de IMPAfil MATRIMONIO. 99
neralis & inter tot fpecies, quibus definitio negans a?que probanda ac ajens, multas reperiantur, quae nusquam gentium melius ufu veniunt quam in ea, quse nobis eft propofka. (m) llluftris hononbus Andlerus nil aliud facit quam narrare par- 107 tium argumenta, cui autem ex litigatóribus fuffragecur, nonadjicit: & ubiratiocinatur pro noftra fententia, aiteam effe politam extra controverfiam ac receptam in fummis Jmpebi tribunalibus. (n) Quando autem cis finem memorat 108 petitores, quorum genitrix fuerat obfcuro loco nata, nil obtinuiffe judicio, folicitè, rie quis hoe alioverfum traheret, fubjicit, evenifle illud ideireó quod nunquam fidem feciiïent judicibus jufta uxore fe fuifie editos. (0) Oratio itaque 100 vana eft, quas Jocatur in ornanda fidia ifta exceptione eique fruftra fucus qua?ritur ex animalibus quorum imagines pra? fe ferunt flgna Principum gentiütia: maenos enim fuiffe yiros, qui magna exempla & per ha?c fe in omnis aivi memoriam dederunt, utigue novimus, heet ml eorum poffent oftendere. Veriflimum utiqne no eft infignia ejusmodi tranfire de patre m filium & in pofteros, etiamfi nemo ex ea gente ignobilem duxent, non rarö haut repenri, quod referat dotes egre^iasiftorum animalium, qua? ftus geftant infigniis. Contra vidimus humili Joco natos & 111 ruftica? gentis viros, qui a gemtonbus ml acceperantpraeterfmiplicem charaéterem efficfum ex prima htera tam praenomims aut crucis vomeris fulci aliave ad imitandam facili figura formatum, & nihilominus edidiffé illuftria & gloriofa faêfa qua) plena erant magnanimitatis, prudentia? , generofitatis , fortitudinis aliarumque virtutum ob quas maximopere, commendantur animalia de quibus beic nobis eft fermo. Non \onge a prifcis fecuiis exempla petere neceffarium ad rei ejus verita- n& tem. demonuxandam, cum noftrum plura miniftret nobisque dederit Joannem Werthium, Stalhanfum, Parvum jacobum, Guftavum Gortfium Effendienfem Heifterum, Sporckium & Wurtfium cunclos quidem ortu ignobiles, at nobilitn' mos fortillimos & fagaciüimos belli duces. totque heroicis facinoribus inluftres ac c/aros quorum memoriauemmnum. hudabitur quando de aliis quibusdam nil nifi genus & infignia jactannbns nee uti plures nunc fackmt Pr,„„; -u " . . " UiU antiquiffimis nati,' Mards opus amantibus non rt?%^aj£?> Com^ibusqua fuis infigniis oftentant notam. Quid vos non memorem Tromp/S pïïem & & n, bum Ruiterum Galenum totque aliorum plebejae originis heroas, pms eloria ex facbs mirabibbus parta fuper aethera vexit, quorumque nomina inclaruere qui fv dus utrumque currit. Magni hi bellatores ruborem incutiunt omnibus, qui eö 114, vamtatisprolapfi, ut praedicare haut vereantur Imperatorem in bello contrahoftes fuos non eadem officia ab humili loco natis exfpeétare poffe. An non vidimus ik Auguftum noftrum, ut palam teftaretur fe longe aliter fentire duos ex iis quos memoravi, VVerthium & Sporckium Comitum Imperii dignitate auxiffe ob infignia ergafe menta heet agncohs effent prognati? Pra?feólus mari Ruiterus a Re- 116 ge Hifpamarum, fuit creatus Dux. Comitisque tituium Cornelio Tromnio lar^m* eft Danorum Monarcha. Vidimus & Gallia? Marefchullos, fic belli duces vocant qni obfeurae erant originis. Nee mirere fi homines ejusmodi, quibus fepe resan- „, gufta domi {knul obftat, omnes ingenu corporisque nervos intendant atque ita eos, ? qui ortu nobiles aut miuftres, fortitudine, conftantia, fagacitate animica^rW virtutibus, quibus quis mihtiae idoneus cenfetur, vincant. Solec enim bona?men- TT« tis foror effe paupertas, quam & novimus femper fuiffe fcecundam virorum Ut grandia qua?qne nobis quoqne polliceantar fati ex mixtura fanguinis plebeii '& in luftns utpote in quibus generofitas patrum eo magis exfplendefcet quod eam non parum bona mens nee non larga robuftaque matrum natura iuvent ln nlebeiis ^ foeminis nunquam vir cujuscunque conditionis fuerit, aliud quidquam offendit ^ quam illud, quod natura, qua- toti humano generi communis eft, (p) deditfilia bus maximorum Regum: ut Pra?grandis illa qua? fingitur, diverfitas, dcqustantopere vituperatur, non unius fit aeftimanda aifis. Non poffum reticere exemolum ut demonftrem quam mfigmter ftolidi fint, qui tam parum curant plebeium fan. li° gumem. Mutius Avendolus natus Cotognola? apud Infubres ob maximas corporis fin vires vemacula fuahngua Sfortia diétus, ab adolefcente fuit agazo & gregarius
miles:
(w) Fulv. Parian. de Probat, lib. 2. e, 36. » 27. & 29.
{n) 4. lib, 2, Jurifpr.tit. 10, p, 715, &, „,
(o) d tit xo.p 712 iHfi. (p) I. 12. 3 .ff de accufat,
N 2



ioo G E R II A R D I FELTMAN.NI, JC
121 miles: at poftea fui feculi maximus militia? dux evafit. Ex prima conjuge Antonia Salimbcma nata patre cive Senenli tulic Bofium Sfortiam, a quo originem ducunt ófortia? Duces, qui Roma? habitant. Altera uxor Mutio fuit Lucia Tretania clara & nobili è Ihrpe virgo, quanquam fint qui affirment concubinam ejus fuiffe. Ha?c illi pepetit Franciicum Sfortiam, qui ob fortitudinis animique egregia cdita facinora tanti a-ftimabatur a populo, ut Dux Mediolanenfis fuerit factus.
122 Mortuus fuit in fumma hac dignitate confhtutus anno M. CCCC. VLVL & ex conjuge ejus Blanca filia naturali Philippi Maria? Ducis Mediolanenfis reliquit Joannem Galeacium Ducem Mediolanenlem nee non Elifabetham Guilielmo Marchioni Montisferratenli nuptam, ex quo genita fuit Blanca, quam fibilecHfociam afcivit Caroius I. Dux Sabaudia?. Memoratus autem Joannes Galeacius fibi connubio conjunxit Bonam Sabaudam, qua? ipfum nato uno Galeacio appellato & duabus filiabus parentem fecit; quarum una Blanca nupfit Imperatori Maximiliano, altera Alphonfo Duci Ferrarienfi. Galeacius ex conjnge fua Ifabella filia Regis Arragontrm, procreavit Bonam uxorem bigismundi Regis Sarmatarum, quibus Sigismundus Auguftus Rex Sarmatia? & Catharina conjux Johannis III. Regis Suecise nati funt. Ha?c ex marito Sigismundo Augufto fufcepit UJadillaum
123 & Johannem Caftmirum ultimos regia? originis Reges Sarmatica? gentis. (q) Hoe folum, quod juxta alia mihi talium bellè curiofus communicavit inluftris Bretenavius Danorum monarcha? a confiliis & arcanis nee non Cancellarius OldenburgicoDelmenhorftanus, nos poteft erudire, quod unica virtus comitata fortuna brevi pollet introducere quandam novationem qua plebejus fanguis non modo in nobilem transfunditur fed & per maxime inluftres regiasque familias ante eundo fpes fuas
124 ferpat. Non idem accidere poteft aut aquila? aut columba?, quod natura ejusmodi animalium non minus diverfi fit generis quam equi & afini: ut inde non nifi ftulte argumenteris ad homines, qui omnes ümili ab orcu defcendunt & rerum negotio'
125 rumque traótatione nee non ingenii cultura mutantur. (r) Quorum neutrum cadit in animantia bruta a quibus defumpta Belgicoque carmine propofita allegoria non quidem mala, at nil continet nifi morum dodrinam, qua admonemur quid maxime conveniat fi pacatum nobis optemus conjugium: quod fi fuerit contracfurn inter diverfte originis mortales veluti Principes Comitesve & foeminas plebejas non
126 tarnen idcirco nullum dici debet. Nona fequentibusque technis ingens exemplorum farrago intertexta: quibus fi generaliter reponerem, legumiatorestam veteres, (j) quam recentiores, (O nolle, utillainjudicandoimitemur, forfitan officio meo fatis funélus fuiffe viderer ; idque vel eomagis, quod magna cum cura nos doceant, ut fequamur veftiga qua? nobis relicla per leges, & ne fpeótemus quid Roma? fiat,
127 fed quid ibi fieri debeat. (v ) Juvabit tarnen fingula luftrare & difpicere qua in re nobis adverfientur. Friderici Viclorioil tot tantifque circumftantiis refertum ut pro contrario haberi non poffit. Nam adoptaverat proximiorem agnatum , ut fibi in dignitatem Septiviralem fuccederet, antequam conjugio ftabili fibi jungeret
128 prolis fua? genitricem. Noio inficiari quin ultrö concedo ejufmodiadoptionem juftis liberis nocere non poffe, cum ne quidem ü\a permittatur iis, qui generare adhuc poiTunt. (x) Amplius largior plerosque jurisconfultos cenfere his temporibus per adoptionem neminem jus filiifam. nancifci fed adoptatos pro alumnis habe-
129 ri: (3/) nee heredes patri etiam arrogatori exiilere nifi teftamento vocati. Porró & hoe fpettemus licet memoratum Eieélorem Palatinum Fridericum adoptione ifta voluilfe confervare fplendorem vetuftiffima? fuae familia?: ob quam rationem Prin-
130 ceps eft folutus legibus qua? privatis fuut fata?; (s) Adjiciamus & iftud, quod matrimonium cum Clara 'f ettingia effet celebratum expreffa conditione ad morgonaticam. (a) Ubi autem id facium fuit, non defunt qui opinentur, foboleminde
fnfeep-
(q) Ant Maria Gratianus a Burgo S SepulcViti in tracl. de cajïb viror, illujir. impreff Lutcti<e Parif. Anno 1680.
(r) Loyfeau des Ordres. cap, 4, n, l, 2.
é- 3.
(f) l. »3 C de fent. <& inter. loc. om» jud , (/) Jus'Omland, lib, 2. art, 73 Jus Dremh. j lib, 3 art, 56.
f» /. 13. f. deoffc.pr.ej. (X) l. 15. § z.ff. deadopt. (y) Vide quos citavi ad l. I. $. I', ff. eod. n, 2.
(z) /. 31. ff, de LL. ubi vide Jis noftra, n, l. & Jeq.
ia) Myler. ab Ehrenbach. d, tracl, c, 6» n, 12,



de IMPARI MATRIMONIO. iox
fufceptam haut poflë petere hereditatem patris, etiamfi hic alios juftos liberos ex priore aliqua conjuge inluftri non tulerit : cujus rei exemplum nobis nuper edidit una ex maximis fplendidiffimifque totius Imperii familiis. Cum enim Princeps ex 131 mortua fua conjuge non haberet nifi duas natas, unam dedit uxorem agnato fuo, qui fi fifkis illi non nafceretur , futurus erat heres; deinde autem fecundas nuptias contraxit cum puella ignobili: ea lege, ut fi forte ex hac procrearet filios, iimodico contenti fe abitinerent nomine & titulo Principis. Sunt & qui cenfeant vo- 132 luntatem Septerm/iri Friderici non potuiffe impugnari, quod Cajfar illam confirmaffet. Quidquid autem fit, neutrum eorum exemplorum rei, de qua noitra efl: difquifitio, convenit: quia loquimur de imparibus nuptiis citra ullam exceptionem contradtis, & in quibus nulla pactio prohibet liberos ab hereditate parentum, nihilque his obftat, nifi matris ignobilitas aut humilitas generis. Non poffe autem 133 juftam progeniem ideo privari fucceffione in bona patris, licet germani fui filium adoptaffet, juris eft minimè ambigui. (b) Quamvis alias etiamnum facere nobis queamus filiosfam. tam per adoptionem quam per naturam. (c) Cogitemus & 134 illud, quod folum efficax videtur ad folvendum nodum, quem nobis fecere fitii Ekcloris Friderici Viftoriofi eos fponte & ultrö judicium patris agnoviflê nee jure publico fuiffe ufos, ut ca?teris hoe implorantibus id nocere non poffit. (d) Re- 135 fponfam idem paratum eft ad exemplum quod decima techna compleciitur. Cui & addi poteft, quod fi id admittimus res inter alios geftas eo valere momento ut leges aliis faciant negotiis, nihil facilius quam probare non matris obfeuram originem fed folam genitoris morofitatem efheere ut liberi ab ejus hereditate arceantur. Conftare enim ejufmodi duritiem accidifle iis, quos Septemvir ille Palatinus qui 135 quod durus effet capito & prater a?quum bonumque aceribus, cognomen Mali accepir, (e) talem ex uxore p^clari ftemmatis nobiliffimique fanguinis. Juvat noüram fententiam eadem domus, unde exemplum cujus decima technameminit, eft petitum, aüoDucis Ottonis,_ qui cum a üore xtatis Anno M. CCCCXCF.dieXIK Atig. remp capefliffet, brevi curarum pertaefus, uti in quarca decima narratur'. Memorandum & illud reperiri qui affirment omnibus Mis connubiis pacfionem ad 157 morganaticam fuiffe adjectam. Cui vulgö hoe robur novimus tribui, ut per eam quis poffit confulere fuis fratribus eorumve natis cum injuria proprias prolis: uti paérum conventum fuit cum celebrarentur anno M. DC. LXII. nuptia? inter CaroJum Lotharingiae Ducem & Claudiam Francifcam Pajotam. (ƒ) Falfam antem 13S efie iftam quam tradunt doétrinam, neque moderatam aut mitem, fed afperiorem, ac duriorem, quam aut veritas aut natura patiatur, de eo totius mundi exfpectabimus judicium, poftquam aperuerimus noftras rationes inexplicandisdnbiis, qua? occurrunt" circa quintam decimam technam. Interea difpiciemus num undecima 139 fit alicujus momenti? Non id putem. Quotus quifque enim eft, qui ignorat fcepè in aulis Principum omni doctrina & virtute ornatiffimos parum audiri, auribufque magnatum in id genus negotiis nonnunquam infidias facere homines quibus nulla alia quam placendi eft cura; & quia affidui funt cum Principe nil aliud agunt quam cunfcta ejus difta fa&ave obfervare. VJnde facile quid pectore gerit claufum feiunt 140 iflumque deinde confirmant ad omnia qua? vaniffima & pene fatua ipfi fuggeritambitio, ut fcilicet non relinquat mecefforem £lium, qui origine patrem haut a?quet ob materni generis humilitatem. Nemo miretur afièntatores iftos propofitam af- 141 fequi, quia Principi a latere, femper quafi in ftatione locati funt ut genitorem capiant, cujus & fragilitatem habent exploratam, quod ex variis rerum argumentis hauferint non amplius tam ardentem effe amorem, quo profequitur fobalis fua? genitneem, uti antea erat, fed quod eam ob fordidam originem faftidiat atque temnat. Illud & memineris mulierem humili loco natam, nil aliud qua?rere quam par- 142 ta tueri, ut fe exhibere poflit, fi in alia ex aliis fata vocata dignitate priore eam exui contingat, aque ideo non id ftudere ut arcanorum participes quos maritus habet, officia & partes apud eum pro ipfa fufcipiant. Contra Principis Comitis-
que
(b) Mcefterr. de Jure primo?, q, 80.
(O Vide, ü Iubec, quae fcnpfi ad d tl. §. 1 ». 3. ér 4 nee non Deckher. 1. dijfi, 1. n. i3. ér Wames. 5. confd, civ. 41, «. 39
& fiq.
(d) l. 13 % fi ff- de injur.
(e) Vernacule eum appcllabant Böfi Fritze Myler d cap. 6 n 15.
(f) Herman Francois de Malte tr. Let Nobles dam let tribunaux, c ij.ftft, I. $. 1.
N3



102
GE RH A RDI F EL T MA NNI, JC.
oae a^nati nullo fumptu in rc ejusmodi parcunt, ut iilos habeant fautores adjutorefque quo lucrentur hereditatem quam aliquandö non alio, quam in cerebris fuis nato jure fibi rentur deberi. Quod fi arduam hanc cauiam in difceptatione verfari contingat, exitus longae difficilisque deliberationis, ad quam amiciffimos & fidiffi144. mos adhibuit pater, non folet efie nifi tribus pro ejus prole. Infelicia namque fata aliquandö agunt Principes unius privati arbitrio, ut fafces fuos fubmittant eumque ad tantum potentia? fartigium evehant, ut caeteri probi miniftri quique ipfis a Confiliis funt, nee velint nee audeant aliter loqui aut fentire quam ille fuggent. (g) 145 Et fi qui fint tam audaculi & temerarii, ut ejusmodi patrem Principis aut fordibus corruptum aut livore erga hujus conjugem omnia agere dixerint, nil aliud efficiunt quam ut dent operam , ut rideantur foedifiimoque ludibrio habeantur ab homine cujus animum praavertit & pra? occupavit odium erga miferam illam, cui nullinifi ex virtute fulcimentum; & quia non poteft explicare fe rebus quas contra rationem tuendas fufcepit & ideo tueri nequit, non tarnen herbam dabit fuis collegis nee fe viótum profitebitur, quin potius eos appellabit meros miferosque legulejos, ri.6 qui rerum civilium ignari non minus quam actionum humanarum. Cum tarnen ipfo judice civilis prudentia nos moneat erudiatque omnes Principes ac Comités oportere praeferre gloriam fua; gentis vill liberorum ex difpari connubio genitorum charitati etiamfi ha?c dirimi, nifi deteftabili fcelere non poffit. Vere itaque fapientes fuifie illos pra?dicabimus, qui ubi fenatus fuit coaclus, non obftinatione quadam fententia? defenderunt partes debiliores & in alia omnia iverunt ejus qui fortiores tuebatur: idque vel eö magis, quod has vidimus femper triumpharedemifellis illis, quibus pater non aliam ob caufam videtur dediffe vitam, quam ut eam 148 ducerent in miferrimis a?rumnis. Nam licet ipfis alimentorum loco quid affignaverit, quod vulgo apanagium dicunt, id tarnen non impedic, quo minus continua eo's urat indignatio, aliisque animi affettionibus & curis angantur, ut nunquam tranquilli effe poffint, fi gloria? fint cupidi; verum illos perpetuo torqueant & infinitis animi perturbationibus vexent efficiantque, ut cum vita fibi fupplicio effe ducant in morre fuum quaerant folatium, uti Juftinianus loquitur de fobole eo14.0 ram qui perduellioms damnati. (b) Rogo fubmiffe lefftorem ut perpendat num quidqam fpecies rerum prima & inchoata intelligentia nobis exhibere queat intolerabilius homini, cui nee mens aut ingenium deeft, quam quod videat fe excludi iuribus & privilegiis patris, cujus virtutes fi fpeótes, is earum verum poffit dici jc0 fimulacrum? Neque enim minus quam genitor ardet defiderio teftandi generofam fuam indolem quibusve fortibus befloque propriis aufis, quafi idem cum ipfo effet yeritate phyfica prout dicitur effe morali (t) ck fiftione quadam juris. (fe) Non èft ergo quod quisquam de re hac tanquam nova obftupefiat, ft infelices ejusmodi nati verba indignantia Joquantur nee jure tarnen manu femper confertum veniant: quia norunt cum potentiiïïmis adverfariis fibi litem fore: atque ideo etiamfi in hac vi&ores exftiterint, rei judicata? finem fe non confëcuturos unquam iis in locis, ubi ex dominationis arcano prius expendere folent, num inde quid detrimenti pos1 <?2 lit capere refp. Et ut redeamus ad liberos, quorum mentionem fecimus, quando duodecimain propofuimus technam, forfitan illi maluere rapti a?ca cupiditate obfequi parentis voluntati quam queri & hanc quafi contra officium pietatis feciffet, , -o pro tribunali accufare: Nam fi leges ob exheredationem fine jufta caufa faótum filio permittunt dicere teftatorem non fana? mentis fuifie, (l) eumque feciffe contra boni patris officium; longe fortiore ratione ifta transferii pofiunt ad genitorem, qui fpecie nuptiarum imparium quarum ipfe inceptor auctor & perfeétor fuit, excludere proprium fuum fanguinem, non modo fucceffione in univerfum jus quod poft exitum relinquet, fed & privare illum titulo ac nomine, quod a majoribus fuis accepit quafi per manus traditum, ut in fuam prolem iterum id transferret, non confiderans vel naturam ipfam nos docere, nil referre, ut ejus particeps fias, cujus generis aut originis fit mater, quod haec non fibi fed marito fuo liberos pa154 riat: (m) In illius utero haut difpari gignuntur ratione quam in terra formantur
fruc-
(g) Franc Mexeray hifi. de Travee dans la vi; de Francais I p>
(/>)$. 1. /. de publ. jud
(/), Ariftot. 5. Etbic. ad Ntsmach, 6, & 1. ad Ei/dam, 34.
(k) §• 4- I de hutil.ftip* t.fi. C de im* pub. & alior. fubftit.
(/) / 2. 1f de i„0f tejlant. pr. 1 eod. (m) Le iMaitrc pl»id*y 37- f • 756..



öe im pari matrimonio. t03
fruótus; & quemadmodum hi nomen adipfcuntur non a folo fed ab arboribus & plantis, paternum quoque fiJns negan haut poteft, nifi pro fpuriis eos habere veis, quorum conditio ahqua ex parte magis favorabiiis, cum non prohibeantur infignia gentis, unde per patrem orti, fumere fibique vindicare, fi in illis ducant lineam a fimftro ad dextrum latus. (n) Cumque originis fua; haut ignari, facile r55 ie queunt folari, fi agnati patris ipfis in fpem hereditatis haut natis prafferantur: mli forte ambitiofi mmis fint in petendis rebus, qua: nee divino nee humano jure naturalibus liberis debetur: (o) qua; res nuper Caroli II. magna; Britannia? Regis natum peflumdedit. Contra utroque illo jure ad fucceffionem in defunöi parentis i<6 bona vocantur omnes jufti, five fufcepti fuerint ex inluftri five ex plebeja, quo jure & Pannones utuntur. (ƒ>) Vetus eft proverbium; penis nobilem venter liberum 157 facit (?) De cujus veruate nemo poteft ambigere, atque ideo illi iterum locus fuit datus apud Campanos: Gallias populum: (r) pofteaquam diu foli ventri id effet d*TV {'} f° JUre NeaP°luani fx Priviiegio Regis Caroli Andegavenfis ufi. (t) Si torbtan evenent, ut pater mluftns vanoamentiqueterrorecaptusobim- I<r8 pares a fe contraCfas nuptias fe vivum exuerit imperio terrarum fua; ditionis, uti nobis exhibet tertia decima techna, cur liberi poft fata ejus non jure fuo ufi? quippe cum certiflimum fit, quod ejusmodi abdicatio ne quidem illis obftet, qui cum eafieret, nondum in rebus humams (erant; (v) Huic adjice, quod forte ante mortem patris airere 1 co minaciturfuiffentprohibiti, etiamfi maxime voluiffent, utnecminimamora ipfis imputan poffit. (x) Illud nulluis eft efficaciae, quod iróquarta decima techna meinoren- 160 tur mulu. patres mmfttes, qui fibi geniali foedere non fociarunt plebejas aut ignobi\i \oco natas nifi pafto convento ad morgengefcam ; tantum enim abeft id deftrueic noftram fentendam, ut potius eam mirificè confirmet: fi enim proles ab folam genitricis humilitatem fn indigna aut incapax hereditatis paterna;, cur lex ifta matrimonio dicitur, qua illa pnvetur?(y) Nemo non erg0 faalè advertit, quod idl remota tah conditione pan jure fuiïTet habita cum liberis ex matre inluftri m l ffl procreatis. ExceptW enim femper firmat regulam rl \?£n li < melius probata intelbgitur quam fi eam dechnate^aZen^s^Trfn^ ^ ^ acuta, quamvis mente proficiscantur maligna quorum numero habendam cenfe^musillam, quam quinta decima techna nobis exhibet. Jure fultum quis probet con- ,r, jugium ad morganaticam, ubi parens non tulit fobolem ex fcemina inluftri & erit mihi magnus Papinianus? Rationibus autem, qua; legibus nixae, non exemplis, I<54 quod haec prudentiflimos quosque nonnunquam fallant, pu/met nee fpectet quid hic vel ille juris pentus fenptum reliquerit, (a) cum hbri e°orum qtiisquiliis nu gis, gernsque fiepe fint reterti: ut ex illis non fit petenda decifio noftras litis nifi quatenus quid doceant, quod juris rationi, aequitati & juftitia; naturaii congruat. Quanquam omnes mter fe conveniant, nil fieri oportere in iftiusmodi li l6S berorum permciem aut detnmentam, nifi forte ipforum parens, qui Marchio eft ahoquin haut poffet connubio jungi filiae alicujus Regis. (b) Wamur enro no' 166 tms legem, qua memorata quaeftio propofita & eam reperiemus in hanc effe tam apertam tam mamfeftam & tam claram, ut nemo nifi forte fuerit èfecta ejusmodi philoiophorum, qui ohm palam profitebantur fe de re qua vis dubitare, amplius in illa haffitare aut cundtari poffit. Abfit a nobis in damnemus iftud inftitutum quo l67 matrimonium ad morganaticam eft introduclum,• heet fcriptor quidam Germanus id cum juri divino tum rationi contrarium atque non tolerandum efie conten-
(n) Palceoth. de notb. ér fpur. e. 60. » 7. 9. HöpiQg. de jure infign. c 7 § 3. w. 145. 1 eeuwen 1. cenfi for. 1. n, 10. Limnje. 6 de J. P. 6. n 17.
( o) Aguirre apolog. part. 4. apud. Befold. I confil Tubing I
(p) Stephan. de Werbewrz, inconfiet.Hung ! torn. I part \. tit, 7.
(f ) Galli ajunt. J/?rge amoblit; ventre af I franchit. \
(r) Loylêau des Ordres c, 4, n 61 & 6j, 1
([s) Phnhceaai ad confuet Tricajf art, 1, j
— 7
(t) Franc, de Petris 1. fefliv M. 7.» 4o.
(v) jute. Sinold. diclus Schurz. de Jure publ vol. x.Jfk ? th ri }it ƒ Grot4 de Jure p. & b 7. ». a6 Ziegler ibid.
{*) arg l 14. § 1 ff ut legat mm ca
iy) arg. I. xi. ff de ufur
O) l I.ff de R J Decius ibid. n. 21. Uyuus ad procem. tit de R. J j» 6 w< ^
( aj Cothman. 4. refp 4 « gg
(b) Baldus relatus iCtis lngolftad. apud Hartman. Pjftor. 2 ^ö) 41 » 23



ro* GERHARDI F E L T M A N N I, JC.
iÖ3 dat, (c) noftrique homines cenfeant intra Jnfubrium finescoar&andttm. (d) Quin largior non invitus in tota Germanorum civitate fervan veluti legem Salicaaï, (e) five jus quod nobis eft uficatum atque confentanetim libertati, cujus femper ftudiofifiimi defenfores & diligentiilimi acerrimiqué vindices fuimus, ur.de Ck crebra ejus exempla tam in majorum qu un minorum gentium familiis inluftribus exftant,
i6"p unumque ipfe alibi memoravi, (ƒ) quod recens eit. Verum illud inexpiabili noxa pervertere & ita interpretari, ut cum liberorum exitio prodeffe queat proximiori agnato genitoris, qui alios juftos haut habet, fateor me capc-re non poffe. Le-
170 gillator ait, (g) Quidam habens filium ex nobili conjuge: Notandam rem itaque exigit, ut patri proles fit ex priore conjuge inluftri, in hujus namque folius favorem majores noftri conftituerunt jus iftud fingulare, a?què devium Ck pugnans cum fa-
171 pientiffimis & antiquiffimis Romanorum fcitis, (b) Galliaeque moribus. (i) Quod nos docere voluit Hugo Grotius, quando (k) natos ex matrimunio ad morgengebam comparatiis, qui apud Brabantos, aliosque populos, (/.) ex fecundis nuptiis
172 funt quasfui. Sed magna illa civitatis noftrae lumina nos admonuerunt, ne trahan-
173 tur ad confequentiam qua? jure quodam fingulari funt fundata. (m) Jurisconfultus Paulus utique fatis id indicat, quando inquit, (n) jus fingulare ejl, quod contra tenorem rationis propter aliquam utüitatem auttoritate conftitiientiumintroduÏÏum eft. Per tenorem rationis nil aliud intelligit, quam regulas rationis,qua conftat nititurquejus com-
i?4 mune. (0) Agedumaptemusba?c rei nobispropolïtae &examinemus, num caput iftud juris feudifticinon fic contrarium'reguiis juris communis ? Mihi quidem nilevidentius magisque perfpicuum aut exploratum videtur: Quamvis enim Teferri poffit jus illud fingulare hadtenus convenire communi, quod coerceat fecundas nuptias; (p) attamen tam clarum, quam meridiè folis radii, dum fudum eftccelum, a jurecommuni ejusque regulis toto, quod ajunt, ccelo diftare._ Quod nulla lex fit lata, qua pejore aut deteriore jure habeatur foboles fecundi, quam anterioris connubii. Quin potius ratione utriusque, quod adtinet ad fucceffionem in bona parentis de-
176 fundti, fervatur xqualitas, quam tantopere commendat Juftinianus. (q) Cum itaque nuptia?, quibus paclum morganaticum adjedtum, iftam sequalitatem plane
I7? tollant, quid manifeftius, eas jure fingulari effe introdu&as? Altera hujus juri« ' nota noftram adhuc magis firmat fententiam. Confiftit enim in aliqua utilitate, quae illud fecerit nafci: ut nempe liberi, quos pater ex mortua fua conjuge quae-
l7g fivit, tueri fuam dignitatem meliusque fe tolerare poflint: (r) Quod cum condderaverint conditores juris iftius fingularis, tertia ejus nota non minus feconfpiciendam praebet: quamobrem, nifi rationi & sequitati bellum inferre velimus, non poifumus illud eo trahere, ut melius confultum eamus fratri, ejusve nato cum damno & injuria quin & contumelia prolis, quam patet ex imparibus nuptiis tulit, cum ne quidem hic germanum queat filias fuae praeferre, fi hereditatis fit capax, etiamfi Imperator id probaiTet. (s) Liceat nobis adjicere & hoe, quod non y * modo fumma injuria fed & injuftitia foret in odium innocentium liberorum ad feveritatem producere legem, quae non alio nititur fundamento quam favore eorum , qui potuiffent nafci ex primis nuptiis, qua? tarnen in re nobis propofita nun. quam fuerunt contraéta?. Cujacius nosiddocet, quando expiicans verba conftitutionis, (?) nolens exiftere in peccato: ait,- id efil ne fiaceret injuriam filio prioris matrimonii & memoria uxoris prima: At cum in re, de qua disceptamus, parens nullam ex priore aliqua inluftri conjuge tulerit fobolem, utique ab omni ratione abhorret fequi jus, quod non nifi hujus contemplatione fuit conftitutum & alias
iniqui
(f) Opufcu'o cui titul Vnmasgeblich bedenc ken uber die ehen, fio his hero nach Morgena' tifihen recht
( d) Vultej. I. feud. 9. «. 97. Schiader. de feud p 7 e- 5. ». 13
( e ) x Feud 2:. ibi alibi lege Salica.
(ƒ) lib I. de titul. honor. c. 66. *. 13-
& «4-
(g) 2 Veud. 20.
( h ) Corvin 1. de feud 5 $ quod patlum. Berm. Franc, de Malte d. traité e. 2. 19. (/') hguin Baro ad 2 E- 19. (t) lib. X, de Jure p. & b. cap, 7. n, 8.
(/) Vide trad de ntre in re & ad rem. c 1. 8 68
O) l I*. ff. de LL (») l 16 ff' tod
(0) Videvqu:rtb, qux fcripfi in convent ai d l 14, & l 6. de LL.
Cp) t. t C ae f cund. nupt.
( q ) Nov. 22. c. 48. * (r) Myler. ab Ehrenbach, d cap, 6. n 22: &fij.
(f) Matthae de Affliclis ad a. Feud, i), n. 8
(O 2. Feud, 29.



de IMP ARI M A T R I jM O N I O,
ios
iniGui plurimum habet. (O Sed ne gravioribus id depingamus verbis, tantum 181 rep'ecam cunétos fateri, non illud juri communi efie confentaneum; unde limullargiuntur ftricte & prout verba ejus concepta, capiendum neque trahendum ad alia, de quibus expreffe non loquitur. (x) MifTum ergo faciamus memoratum jus fin- 182 gulare & fextam decimam aggrediamur technam. Narratur in ea res gefta, quam vix è Stoa homine» hne commiferatione audient & quae lecforem indignabundum pra?terea non mediocri percellit horrore ob crudelitatem exercicam contra mifellam, quae nunquam confenfiflet in connubium, nifi metuiffët offendere magni Principis filium. Neque opinor id alicujus momenti videri aut nobis in aliquo 183 poffe obftare, nifi f°rte hta ratione, quod quidquid in illam ftatuit mariti fui parens, hujus fenatus probaverit; atque ideo praefumendum fit, nil contra juftitiam & ae'quitatem faiSe admiffum, fed Bajariorum Ducem bono publico utque tam fakti civium fuorum quam vetuftiffima? fuae genti confuleret, debuilfe ita punire fordidos nati fui amores, eosque vindicare in victricem ifiam pueliam quafi parricidium feciifet. Aft fi libeat cuipiam confumere otium fuum in inquirendis ve- 184 ris rationibus huic facto propriis, mox non unam inveniet, quae tam plana? tamque potentes, ut ne umbra quidem difficultatis amplius fupereffe poffit. Prima eft, quod pater vehementer ab Agnete offenfus, ejusque mores ulcifci anhelans, mifcree fuerit adverfarius & limul praefes judicii, in quo criminis illa poftulabatur: ut non aliam quam atrociffimam potuerit exfpeétare fententiam. Omnes enim homines, 185 qui de rebus dubih c on fuit aut, ab odio, amicitia, ira atque mifericordia vacuos effe decel: quia baut facile animus wum providet, ubi illa officiunt. (y) Fuit itaque 186 damnata veluti rea, quae vioiaverat fanguinem potentiffimi Principis eoque inluftrioris, quod originem dacat a pluribus Imperatoribus. Leges permittunt litigatonbus fefubducere jurisdictione ejus, qui de propria caufa vult cognofcere. (2.) Juftiflimam ergo habebat puella ifta plebeja caufam, cur poffet recufare totum Bo- 187 jariorum fenatum. (fl) Et quidquid tandem in utramque partem disputaverimus, in eo tarnen erit adquiefcendum nee ipfum per fe neque per judices a fe datos debuiffe litem difceptare. (b) Hos enim licet fingamus facramento, quo illi erant 188 obftriéh', folutos: (c) reverentia tarnen adverfus'Principem metusque ipfum offendendi, dubio proeul effeceruut, ut non alia fentire fuerint aufi, quam qu;e ïunefta & perniciofa elfent mulierculae, quam morte dignam praejudicaverat. (d) Sint omnes, qui Principibus a confiliis funt, viri boni aequique rerum arbitri, ju- i8p dicesque fanctiffimi, non tarnen homines elfe definunt, quorum conftat mentem a?que ac naturam effe fragilem; eorumque judicia huc atque illue impelli, prout diverfis animi affeétionibus pulfantur ac agitantur in propatulo eft. Neque tanta 190 apud mortales eft conftantia animi & mentis aut folidum virtutis robur, ut non aliquandö a tramite recli veraque ratione ferantur avii, ut morem gerant ei, quem feiunt Principi fuo eile familiariffimum omnibusque rebus ita conjundtum, ut nil ftudeat aliud, quam ei placere, etiamfi juftitiae facraindeviolari contingat. In me- 191 moriam & redeat non tam bene agi cum rebus humanis ut meliora pluribus placeant, quin potius argmuntum pejjiini turba eft. Qe") Evenire poteft, ut unius etiam de- 1^2 terioris fententia alios trahat in fuas partes: non quod in bas faciar j/Vos inclinare & deinde tranfire opdmis rationibus, quse aut divinam aut humanam redoleant fapientiam, fèd quod propofitum ipfi fit foriter fufcipere partes eorum, quorum ex victoria fperat lucrum, atque ideo illas tuetur tanto ardore tantaque animi obftinatione, ut colleges- iftius hominis tempori cedere ejusque fententia? fabferibere cogantur, ni varias easque atroces velint pati injurias. Quas facile exfpectes ab 193 imperiofo, impotente, fuperbo, contumeliofo & audace, fi ad haec multum fibi üibuat fuperioresque fcientia pariter ac aequales fpernat, cum tarnen ipfe non nifi levi juris rerumque civilium notitia fit imbutus, castéra robore corporis fiolida fe-
rox,
(v) Barfolus id appellat nequitiam: Ritters-
bui: par tit fiud. lib. I. e I£ j. 8
Hunniuj Encyclop jur,p. I, tit. 3. c. 7.
ti, 2. éf faq.
(>') C Cxlar apud SaHuft i« Catilina,
( z) /. un C, ne quis in fia caufa jud, l, 10.
ff. de jttrifd.
CO Vide fis noftra in tracl, \de juram per» horrefc. c. 2. 30.
(b) arg. c. quod, quis, de R. J. in 6.
CO Ordin. Ca?» p. 2. 4. §. diefelhe neun R'dbte
(d) Tacit. 5. Annal 3
(e) Seneca de vita beata c, 2.
O



io6 GERHARDI FELTMANN I, JC
rox, uti antiquitas nobis exemplum dedit in Agrippa Poftumo AugufH nepote (f) ioA&d cCm aiIten\duPle? fal habere dcbefe «num confeientia, alterum fcientiai KZ JV4 j\evjzanus. (g) \itia autem ifta eo pejora forent, fi iracuhdia accédai, & hac enim commotus ejusmodi homo quid non tentaffet in negotio tam arduo quale erat formoffe noftrae plebeja;, quae Principis adolefcentuli mentem amorerevincire Wnoverat? Nil dubitemus ccelum terra illum fpiffe mifturum, ut pauperculam face ret penre, fi femel id mente fua concepiffet: idque etiam invitis óf reluctanribus in principio fuis collegis perfecifiet: quod fi enim ei non fuilfent fuffrairati omni fpreto decore vehementius clamaflet quo famam illorum oneraret apud Princi pem, cui ex ifta vociferatione non diu potuiffet latere dilfidium, squioribus raa* xime exitiofum: Credibile enim eft quosdam cenfuifie, quod cum res adhuc ef fent fal vee & generali totius Chriftiani orbis confuetudine conatus nunquam eadem fevmtate pumatur qua fceleris effedtus, (b) aliam mitioremque medicinam elfe adhibendam & ad eludendam cupidinem noltri amatoris fraudandumque eins con ïP7 fibum, puellam in ccenobium effe projiciendam. (i) Hoe meruiffe nee amnlius Catone vel judice vincam: idque ideo,- quod arcana ifta in initio haut prodidiffet* roo J modo cnmen d™ Poffit,.cum amoris proprium fit, eum tacitum tanquam mvftcrium tenere. Altera ratio propter quam peffime tanti cenfetur fententia contra mfehcem iftam amatricem lata, inde arceffenda, quod in Principum a'ulis id genus res non femper ad regulas aequitatis & juftitia: foieant exigi. Tranfmittunt eas, fi arcana imperii magnum flagitent exemplum, cujus iniquitas & durities quam fentiunt privati, nunquam deftituitur colore utiiitatis public* etiamfi mi'
199 nime illnd fuerit populo gratum. ( k ) Quod fi hunc conftituiffemus iudicem fortivi ïftius amoris, verifimilhmum videtur, quod ad ex trema nunquam deveniffet nee parricidii damnaffet puellam, quae praeterquam quod effet fibera corpore ac mente, (/) atque educata in hbera cïvitate, excufare fe poterat, quodamaflet natum Principis vicini, cui non erat fubdita atque in hoe tertia confiltit ratio
200 Nam ficuti crimen perduellionis, quod & parricidii quoddam genus eft non com' mittit peregrinus, pari ratione Jicebk inferre puellam natam in libera'lmnerii dl vkate,qualis citra omnem dubitationem eft Augufta Vindelicorum, non fe nolfuere fidïo ifto parricidio, cujus copiofe meminit fequens feptima decima techna fl amoris facra communia habeat cum filio Principis Comitisve, qua? tendunt ad
aoifponfaua usque. Cum enim nulla lege aut divina aut humana fmtvetka, nemo plebejam honefto loco natam culpare jure poterit, fi non renuat fortunam fibi oblatam fed ambabus manibus eam ampleftatur, quo ad dignitatem evehatur- licet dum fperat dulces dehgere rofas, deinde earum fpinis tam acriter illam "ounjri contingat ut rota Demofthenis Ciceronisve eloquentia jundta omnibus maxima aula, illecebm& vitte Principibus propriae defitiis, non foret efficax fatis ad p^
202fliadcndum, ut in id confentiret. Nifi forte valde eilet dives ejusque numiefE. cerent, Ut femper a manto magni fieret, quod fine illa bic fe non poffet tolerare
203 At dicat quis & obpeiat puellam ejusmodi, qualis erat memorata Agnes non ideo infontemeffe, quod non fubjeaa: nam five talis fit, five non fit, five etiam libera aut fervihs conditiopis fuerit, fi plebeja eft, femper fanguis cum ea contaminatur per quam amator ejus mlullris fuiipfms quafi ficarius efficitur & fe collocat n eum ftatum, ut non poffit producere fruélus alios quam degeneres atque huic confS quens effe, eos effe fpunos aut nothos: & quia mulier humilis one CV
204 filium juvat, vix negari poteft illam idem mereri fuppficium. („1) c^nllll0(lue bene diffipemus hanc obftantcm nebulam, primum dividere oportet int er infam^"*
205 trem & ejus liberos. Clament vociferenturque contra illam quotquot voorin?' magna utique vis fieret & juri & rationi fi mifellishis, qui nil admiferunt im-
nu-
(ƒ) Tacit. r Annal. 3. Vê) 5- ?yi"J- nupt » 99 (b) Gudelin 5 de Jure novif. 17. Sande ' 5. decif. Frif. 9. def, it,
(i) Propere. 3 Eleg, if. Unum erit auxilium mutatis Cynthia terris.
(b) Tacit. 14. Annal. 44 fententia- Cajfi ut
I nemo mus contra ire aufus eft. ita dffon* voces \ rejpondebant aut <etater», aut fixurn, acplurimg. rum tndubiam innocentiam mifirantiw». (/) Ariftenxt. 2 epift 7,
' jif ? *T&t L l' 6'ff' adL' Vmp- detar"



de IMP ARI MATRIMONIO. 107
putent peccatum fua? genitricis. (n) Quod cum bene perpenderet Juftinianus, 205 id expreffe vetuit; ( o) pro ratione adjiciens hoe iniquum judicantes, ut alieno odio alias prcegravetur: Porró BÜ tam indignum vel faitem ridiculum proferri poteft, 2oö quam eft fkfta illa de poJJuto fanguine narratio. Eleganrer Severin. Boè'cius, (p)
Omne humanum genus in terris Similifwgü ab ortu; Unus enim rerum pater eft:
Et iterum
Duid genus fj? proavos ftrepitis P
Si primordia veftra, Jttoremque Deum Jpettes:
Nullus degener exftat: Ni viciis pejora f ovens,
Proprium deferat ortum:
Si itaque quis tam fuerit ineptus, ut prolem plebeja? pro degenere aut fpuria 207 habeat, non ei irafcamur fed bonam precemur mentem. Orftava decima techna 208 eodem fuffulta fophismate, quo a patre ad liberos ducitur argumentum. Quo nil aniuvis auribusque hominum abfurdius dici aut exiftimari poffê jam demonftravimus: nam etiamfi fingamus hVium pofte fcribi exheredem, quod male contraxeric nuptias, idque nociturum liberis, quos tulit ex plebeja; per rationem, quam alibi probat nolier legiflator, quando cenfet genitoris indomitam licentiam refraenandam effe. ( q) ld tarnen nil ad eos, qui fufcepti funt ex patre inluftri, qui fui 209 juris & nulli rationem operamve reddere tenebatur quando matrem ipforum ducebat uxorem. Nefcio an major dehracio fingi queat, quam fi quis velit dicere filio, quem genuit ex conjuge ortu ignobili, eum hereditatis fuie olim fore incapacem ob matris humilitatem? cum ipfe hanc elegerit fibi uxorem & ratio naturalis 21Ö non patiatur, ut reprobet femel probatam, uti Scaevola ait. (r) Si reponashinc 211 ieEle guidem conlegi, a patre genitricem non polfe ïepudiari, non autem id ad liberos pertinere; tarnen fateri cogeris, quod pater folus fit caufa caufa; atque ideo caufa caufati: ut barbare nobis cum Dialecficis loqui liceat. (s) Non poterat 212 ignorare genitor, quod qualis caufa talis quoque fic effeiïus eique confentaneum effe; quod, ubi juftum matrimonium fuit contraéfum, liberi ex eo nati capiant patris hereditatem; licet mater fit plebeja: nulla enim vera adeft ratio, qua? doceat diftinguere, unde nee noftrum eft id facere fine legifera auótoritate. (t) Qua 213 cum caruerit iJlud Juris peritorum idolum, Bartolum intelhgo, qui pro firmanda hac techna citatus, ftulti habebimur, fi ejus fequamur opinionem tam longe remotam a ratione quam ab ufu univerfi terrarum orbis: cui nuper Dani abolito capite XXXV. legis olim a Rege Chriftiano III. rogata? fubferipferunt, adeo ut apud ipfos connubia inter nobiles & plebejos haut amplius fint interdiéfa. Illud nolo ab- 214 nuere quin ultrö concedo, nihil effe quod acriore &acerbioredoJorepecloraaflrmgat, quam cernere fanguinem fuum mifceri cum iis, quos illo indignos cenfet, injuriam autem appeliari Te nemo mihi facile perfuadebi}. Adolescens plebe-215 jus honefto natus loco vel ^ai feveris fe afleruit ftudiis, fi cum adeflet virgini prifca? nobihtatis Veneremque haberet propitiam, rideretur utique ab omnibus, fi conceffa non fuiffet ufus contra ignobilis: puellula fi fola formee venuftate eximia?que pulchritudinis cum corporis tum animi illecebris irretivit adolescentulum nobili ftirpe fatum, quid aliud facit quam quod utatur jure fibi ultro a cultore fuo oblato? Certiffima autem juris eft regula, eum qui jure fuo utitur, nemini facere 216 injurirm: {v) nee propofüum habere malo aliquem qfficere; quod tarnen injuria?
pro-
(») /. 26. ff. de piert l. 22. C eod. Arnob. adverf. Gentes lib. 7. nefas maximum alterum pro altero pielti If aliena delifta aliorum cervicibus •vindicari,
(0) l 33. §. T C de inoff teft.
(p) üb, 3. de Confil, Philofi. met. 6.
(1 ) ^ fi' C & natural. lib, (r) i> 9 ff de riegot geft. (s) Everard. a Middelburg, in loco, Anmo{ ri. n. 6.
(i) arg. I. 8 ff. de Publ in rom alt. {v)lll%.ï,ffde injur, O 2



ioJ GERHAROI F ELT M ANNI, JC
proprium: (x) quam & poteft aliquis accipere fine detrimente vel dignitatis vel corpo-
217 ris, vel rerum extra nos pofitarum. (y) Sed fi magnates veluti Principes Comitesqne Imperii jurf poffint exheredar».filios, qui libidine ad amores plebejarum illeóti &. inflammati rapiuntur? nunc in enodacione nona? decima? techna? examina-
218 bimus. Scio quod plurimorum animos praaoccupaverit ha?c opinio, quodcumnobilitas fit pura fi ab utroque parente poffit oftendi, probrofum quafi videatur non nifi uno Principem elfe eorumque majellatem claudicare, fi ab altero etiam arceffi
2i0nequeat. (z) At fi unquam regula, qua? ait plus valere quod in rei veritate, quam quod in opinione eft, (a) triumphare debeat de alia, qua? fimpliciter ei eft contraria; (b) in re fane nobis propofita, ubi de hominum conditione agitur, illi gloria ha?c debetur; femper enim eam propenfo favore nos oportebit accipere,
220 nifi bonarum artium & humanitatis rudes videri velimus. (c) Quis neget extra Germaniarn Regii fanguinis Principes aliquandö impares ce ebraffe nuptias? Turcarum Imperator non magis id curat, quanquam folus fere dicatur magnus Dominus & magnitudinis fua? tam a?mulus, ut diu negaverit ftratum quod Sofam appellant,
221 oratori quem ad illum miferat Rex Gallorum: Hic dubio proeul non transmififfec iftam contumeliam fi perfeveraffent in fua contumacia, infolentia ac fuperbia, licet olim vindicare neglexerit injuriam Hajo Vanteletio inlatam, fi vera qua? nar-
222 rat de hoe Vicquefortius. ( d) Galli pariter ac Britanni non magis quam Mahometani aliique Orientis populi Principum filiis ex dispari conjugio procreatis de fucceffione in regna regionesve patris movent controverfiam: quod fapientiffime cenfeant durum fore libertatem ejus liberam non habere foios Principes unde liberi pro»
223 creantur: uti Caffiodorus loquitur. (e) Et quia Principes Comitesque Imperii facris Lutheri vel reformatis addicli eadem hac in re, qua Reges, libertate fruuntur, quid ergo efl quod illos cogat ad connubia cum paribus, iisque fo'is aufferat eleclionem fponfa?, qua? originis plebeja? costerk ad omnes res attenta?, quo ejus ope mconomia? magis ftudere & proles inde fufcepta poft mortem fuam eo melius queat tueri priftinam gentis dignitatem, de qua liberos multum remittere oporte-
224. ret, fi pater fibi matrimonio conjunxiffet, Principe aut Comité natam. Imprimis fi jam ssre laborabat alieno, quia quotidie hoe crefceret per maximos fumptus, qui ipfi forent faciendi in pompam, comitatum, apparatum aulicum & vita? delicias,
225 quibus omnibus folutus eft qui honefti civis filiam fibi adfeivit conjugem. Nil juvat in abditos genitoris inluflris fenfus inquirere: quanquam nemo forütan negaverit occultis fortioribusque rationibus eum aliquandö impelli pofte , cur plebejam malit quam inluftrem uxorem? forte exempla non longè petita ipfum terrebant ne auderet adfpirare ad nuptias cum virgine paris majorisve dignitatis: Vidit enim hanc flocci facere fuum maritum, fi vel minimum in ipfo notet, quod fibi
226 difpliceat. Quod non mirum fi aliquandö acciderit inter magnates: dum enim non nifi pares cum paribus conjunguntur, connubia magis fecundum arcana do-
o27 minationis, (ƒ) quam ex placito fixoque medullis amore contrabuntur. (g) Unde non nifi faftidium, contemptus aliaque, qua? his longe pejora, deinde funtexfpeclanda. At nil acerbius nilque dolendus reor, quam in eam quempiam adduci neceffitatem, ut teneatur invocare advocatum ad difceptandum negotium, quod
22$ utciinque ceciderit, femper mariti exiftimationem minuit. Licet fibi ipfi jus dicere queat, fi Princeps aut Comes Imperii fit, per cos, qui ei a confiliis funt
„,,Q aliosve datos judices; uti alibi exemplo recenti inluilravi. (Ij) Non ifta autem vereri neceffe habet, qui lefti fociam fibi adjunxit fe infenorem; Cum enim illa tutelam aut auxilium non ab alio quam conjuge fuo fperare poffit, omni cura & ftudio hoe aget, ut ipfi placeat, atque genialem thorum non modö intaminatum
ferva-
( x) Seneca de contant, fapient. c, 5. (y) l. I § 2. ff. de injur. Seneca d cap. 5. J ( & ) Cerifcier en fes refiexions fur les vies des ! Rois de France.p. 4.15. '
(«) §• * le&at 1 9- §. 4. t'&h
IS f. ign. I 2. § #■ i>ro emptore.
(b) l 15 ff-de ath. hered
(c) arg l +• § I. ff> de adq. hered. I
(d) dans fes Memoires touchants les ambajfad, I p. 122. 1
(ff) 7. Varier. 40.
ff) Silhon. Minifir* dEtat, p. 1, Rut. 3, dtfe. 4.
(g) Piere Matthieu Uur 1. de V bffoire de Louis XI ait; aux mariages des Primes on conf. dere plus les refpeSls & les interets des peuples que leur propre contentement: de la vient, que les antities ne font pas f pures ér fi francbes.
(I») in comment, ad l 3l>ff- de LL. h. 34. & ad l. 10. ff. de jurifdicl.», 15-



de IM PARI MATRIMONIO* to9
fervabit fed & efficiet, ut fufpicione quoque criminis careat. Noli credere quod 220 fine jufta caufa poëtae, qui P"ml & antiquiffimi morta'ium doftores fuerunt, magnos fuos heroas puellarum in bello captarum humiliumque amore irretitos cecinennt, dixerintque quod AchilJes Bnfeidam, Agamemnon Caffandram & Ajax Tecmeffam deperieric. Hiftoria facra non ab ifto inftituto videtur aliena, dum Efthe- 23I ram nobis exhibet, ut ab ea exemplum petamus ad imitandum , fi forte potentior humilern duxerit: qualis non tantum illa erat fed & captiva & ejus reli<rionis 1 quam gentes, quarum mater quafi fuit deinceps faéta, rebantur effe fuperftftionem eoque contaminatiorem, quod diftaret a cultu, quo caeteri mortales fua numina dignabantur. Huic adjice Eudociam, Rhodopem, Beatricem, Tolantam & Lauram 232 de quibus fupra locuti fmnus, fequentur & poftea aüea?. Interea hinc arcelTenda 22" ratio, cur Jur/sconfiilti non referunt originem matrimonii ad jus aliquod, verum id ajant de/eendere ex ïpfa natura: (z) quas in ter homines diftinguerenefcif (fe)adeöut Juftinianus cum prudenter cundta examinaffet, aboieverit omnem diverfitatem qua» obftabat, ne ad fuam ufque tempeftatem inter quosdam poffent efieconnubia' (l) Bene enim ac fapienter cenfuit nullam fceminam elfe indignam conjuge darioris 29i generis ob humihtatem fuorum majorum, fed propter vitam haut innocentiffimè actam. Pnfci Chnftianorum patres fummique Pontifices ejus exemplum fecuti nil aliud 225 pofcunt, quam affeóhonem conjugialem eorum, qui difparis funt conditionis; quam feepe pan quis pnefert, ut vitare queat petitionis Jongam moram optionisque difcrimma nee non alia incommoda, de quibus è loco egimus. Exheredes fcri- 2qS bant filios Gatti, ü piebejas duxerint uxores; quin & prifci Grajci eos ideó abdicaverint-, concedamus & iftud Principes Comitefque Imperii impar fancientes matrimonium facere rem fuo genere indignam; largiamur amplius, quod propterea mereantur privari hereditate parentum, quodque plures caufa? quam quatuordecim U« a Juftmiano enarratee, dentur, utihngo orationis ambitu continetur Vifcefima tehm Omnia ifta tela irnta funtjaétataialiberos, uti demonftravimus ad oéta- *~ vamdecimamtechnam, idque nos docet Ulpianus, quando inquit, nee enim minus 37 in hoe nepote is, qui de mofficiofo cogmturus ejt, merito. nepotzs quam Patris eim lm* perpendet. (m) Et quanquam veriffimum fit liberos exheredes fcribi podobma * jores fimilesve caufas quam funt illae, quas recenfet Juftinianus, haec tarnendoStri- *3 na neguit aptari filns noftrorum Principum Comitumve propter binas rationes. Prima eft, quod Principatus Comitatufque, fint clientela? Imperii & fic ad has illi non vocentur ceu heredes parentum fed majorum fuorum: adeo ut pater de iis or- 2^ dinare uti lubet, nequeat: cui porrö confequens eft, quod exheredatio'nullius fit momenti. (n) Altera ratio eft, quod fucceffioni in ejusmodi bona or'do certus ia* jure pubheo fic pra?fcnptus, atque ideo iis genitor prolem fuam teftamento privare nequeat, uti belle ratiocinatur Hugo Grotius: (0) quod nemo veluti ab homne de fchoJa proditum cuJpet, quia ei prauvit Regum docfifiimus; (/>) qui aif 'vi jurlsjurandi ah ipfis prafiiti fucceffionem pertinere ad liberos, Deumque folum dare rema (f imperia, quorum Principes folum babeant ufumfruüum: adeo ut ne Regibus quidem permijfum fit natos fuos fcribere exberedes. Ea?dem rationes nos tutos reddunt contra mmantia prima? & vicefimae technae tela. Adde quod licet Principes & Comités 24' non fruftra nee fine caufa non pluris facere foleant plebejos, fi de nuptiis contrahendis quaeritur, quam ab honeliis civibus aeilimantur carnifices. At Jicet fimilem aliquam rationem haec habeant, multa tarnen funt quae ea inter fe Jongiffime* differre oftendunt: reperiuntur enim non pauci, qui ajunt publicos efie infames (a) vel faitem ievis notae macula laborare. (r) quae durat donec exercent officium tam neceffarium, quam videtur naturae contrarium. (y) Unde eorum liberi pro feffionibus alibi interdicuntur & ipfis carnificibus in bene conftitutis civitatibus dê ^ habitaüone ita accomodarunt, ut a caeteris fegregati incolis viverent, uti Dortmundae, Clivis, Duisburgi & Groningae nee non aliis muicis urbibus obfervavi"
Ro*
(k) l 32 ff. ae R, J,
(/) Nov. 7«. e. 3. & Nov. 117. c, 6.
(mj l. 3. §• 5' de kon pojf' contra tab.
(n)arg, I. Feud, 8. Carpzov. de Feud difip. 5. n 9 é-fiq Myler. ab threnbach, de Pr in < tip. & Statib, Imp cap 21, $ 14,
(9) Ub. 2. de jure p & h. cap, f. n, 25. (ƒ> ) in Baf/ico dtsno, p £f ny,
(q) Carpiov p.%. prax crim. q. 137. n n Q rj Speidel. i>pec. jurid, pol,t. hifi. lit, H. ver» Hencker.
(f ) Lftyfeau des offices Uur, 1, cb, 6, n. 2,
O 2



no GERHARDI FELTMANKI,JC
344 Romani quoque voluere, ut extra pomcerium commorarentur: (t) foivebant populi comicia fi carnifices intervenifient, (v) omneque, quod hi manibus traïtas-
245 fent, pro contammato habebant. (x) Licet itaque ii qui fanguinis generofi non funt, eum Principibus & Comitibus conlati, accedere videancur ad iftos, quorum confpcftum ab omni aevo horruiraus, (y ) quia nemo admictitur ad majorcs dignitates facerdotales aut ad belli iimulacra cienda, fi non efl nobilitatis inculpatae tam ex parte matris quam patris; quod & Gai/i, deiiderant in equitibus S.fpiritus (z) fateri tarnen cogeris, quod comparatio ifta inter carmficinam facientes
246 ac plebejos multis modis ciaudicet. Nam ut illi renuntient rauneri fuo mentemque aliis etiam honefiis applicent, quemadmodum Groningae accidit, ubi qui antea publicus fuit nunc chirurgiam tractat, dignitatum aditus tarnen ipfis praecluli & honeftiores cives, quanquam plebeji fint, nunquam connubialia cum iis contracteis; ri vincula. Longe aliter res fe habet, quod ad ignobili loco natos adtinet: nam
aut toga aut ftgo inclarefcere poifunt, ut ad Principum Comitumque dignitatem evehantur. Priore via ad hanc emerferat Petrus Schumakerus ante alioquot annos: at fortuna Jaudi ejus & glonae favendo laffa con*ertit cerga : adeo ut a datis quaeftoribus lata fententia fuerit exutus omnibus dignitatibus, bonisque ejus fifco addiétis damnatus ad gfadium: at eo momento quo feralem exfpectabat iclum, fuppUcium fuit Regis dementia mutatum in perpetui carceris poenam ■ quae tarnen ipfum non diu man/it: nam deinde in infulam Moncholmam prope Dronthe-
248 Q"urn fitam relegatus, in qua etiamnum liberè vivit. Si cui lubet luilrare eos, qui edkis fortitudinis bellicaeque virtutis egregiis fpeciminibus meruere majores dignitates, refpiciat jam fupra laudatos illisque adjiciat alium, cujus exemplo ërudimur maximos orbis noftri Principes non cenfere plebejum fanguinem tam vilem tamque abjeémm, uti vulgo jaclatur, cum iis enim qui inde originem fuam haut longe trahunt,_ connubiis & afhnitatibus fefe devinciunt, fi vera fimr qua? Ludovi-
249; cus Maimburgius (a) narrat de Ponto de la Gardie, quem humillimo loco prope Rivos in Gallia Occitana ait relicto pago in quo natus caftra fecutum & magnis animi dotibus & multis in re militari fortiter factis, adeo dextre fortuna ufum, ut
. è gregario milice in ducem belli clariffimum evaferit & Comitis dignitatem fuerit
250 adeptus rexeritque Praefidis titulo Livoniam Suecicam. (b) Nefcio an fidem ifti fcriptori adhibere debeam, quia de eo dici poteft, quod memini me legere de peracris judicii hidorico qui oraculi inftar eft civilis prudentia: magiftris, ille liberi oris atque inconfiderati. Et fi Maimburgius mihi velit de fe credere, nimia illa & immoderata libertas, qua loquitur tam de Pontifice Max. quam cunétis fere mor-
251 talibus, efl caufa ejus, quod alibi diffimuiat quafi non fciat. At fi res ita fe habet uti ipfe in eam teftis eft non parvi foret momenti: nifi enim me mens mea fallit' fuit nepos iftius Ponti, qui Amto M. DC. XLVII. conjugiale fcedus contraxit cum
«52 Maria Euphrofyna Bipontma Caroli Guftavi Suecorum Regis forore. Fortis ille ad arma vir & rerum civilium peritia infignis Magnus Gabriel Comes Guardius opinione eorum qui fpinas probant, cogeretur fe ergo abftinere ludis aliifque equeflri ordini propriis, quod nondum poffit oftendere tot infignia quot lex aut mos
253 requirit. Sed memori teneamus mente nobilitatem generis non ideo effe deteriorem, fi deficiatur ejusmodi probatione, quae non aliter eft neceffaria, quamficon-
2.54. ventione aut pnvilegio fuerit introducïa. Novi Barones & nobilitatis vetuftae viros, qui vitio infignium non frequentabant comitia fua? ditionis huicque confequens eft haut illos ad fimtilacra belli aut majores dignitates facerdotales potuiffe
255 admitti, & tarnen creatos fuiffe ordinis Teutonici equites recordor. Prorfus ut certum fit remota conventione contraria fanguinem plebejum aut nobilem cum hoe
256 miftum effe capacem omnium, ne Ordinibus quidem exceptis: Regis enim Galliarum nunquam tam parek manu obtulerunt eum, qui a divo Michaele nomen accepit, ut non aliquandö, quantum ego fcio, ejusmodi dignitate donati fint ignobili ©rtu homines. Unde urbanus ille Rocus Ccenomanenfis fuo tempore venabatur oc-
cafio-
.( t) Cicero pr» C. Rabtria.
( v) Cicero d l.
( x ) Calp. Flaccus dedam. 4,
( y'j Carpzov. p I decif iB. n. 12
( *') Loyfeau des Ordres, cb, 5. ». 68,
(a) torn. 2. de fin Lutbe. ranifine, liure 6. p. 26,
(l>) dans l' Advertifernent di 1' b fierie du Cal. v'mifime.



de IMP ARI MATRIMONIO. in
cafionem ridendi non tarnen fine morfu dicens: terquem Galliee torquem omnis animalis brutijam fattum ejfe. (c) At quid ajemus de illo feculi noftri Sejano? Nar- 25? ratum mihi fuit ei coelibem adhuc agenti vitam fuifie oblatam conditionem nnptiarum cum filia Principis, qui erat confanguineus fui Regis: Verum hanc nolebat, quod deftitueretur amoris irrkaminibus, qua? cuncli mirabantur in Principe virgine peregrina, qua; erat in aula, cujus ipfe perhibeatur oraculum. Sed licet Mo-25? narcha, cui ha?c originis ratione fubdita, per Legatum fuum , ei perfuadere inftitueret illud connubium, non tarnen impelli potuit verum refpondit; Sua Majcftatisfe effe humülimam famularit, obfequieque promtam in omnibus, qua fui effent arbitrii: Aft cum cenferet, fe non poffe nubere viro , qui plebeja originis, non fe fperare Regem fuum veile ipfam ad id adftringere. Quodfi huic placeret jubere, ut matrimoniofeconjungat cum minimarum gentium nobili, veile fe cceco animo ejus pracepto parere. No- 259 lo equidem inficiari perbelle fuifie dief urn a Principe virgine tam magnis ingenii dotibus ornata, qualis illa eraf, nee fatis ejus generofkatem laudari pofte, fi fpectemus prsjudicium quo omnes majorum gentium fcemina? imbutas erga piebejos. Viris autem longè aliam federe mentem ex jam dief is conftat: heque obfeura fama' 260 furrexit injuriam fpreta? formae haut parum adminiculatam, ut eum , qui tutus favore Regis credebatur, poftea tot prefferint aerumnae, quae Herculis aerumnas fuperare videntur. Deinde conditio plebeja non uti carnificina eft contra naturam. od Publicus enim, licet communem cum caeteris morralibus habeat fanguinem, tarnen " humanitatem. quafi ejerat, dumultro amplectkur munus, quod viliflimi quique ex ima p\ebe & civ'natis fentina recufant, quodque fi modo feriis mifcere jocos liceat, tam deteftabile, ut id fufcipientes Chtiftus noluerit tolerare in fuo regno, uti fuaviter nugatur Theologus quidam Lutheranus. (fi1) Ut ridendus fit alius,qui illum graviter illud cenfuiffe, fciïpfn. (e) Contra omnes plebeji ejufdem funt con- z6% dicionis, cujus principio rerum gentium nationumque fuerunt majores Principum & Nobihum: quamobrem fi hos fangumi plebeja psr connubia conjungi «mangat, res redit ad originem fuam,, m quod jus noammpronum effe folet f H Por 16% ro & illud conhderare convenit, quod ubi films carmficis fe pacerao' mutiere ab dicaverit & honeftam tracfaverit artem, ejus proles non arceatur artinxmm opia' cumque coliegiis. (g) Non abfimili ratione quis contendat, quod fcemina plc- 264 bejd nuptiis cum viro, qui claro fanguine cretus celebrafis defierit elfe humilis atque ideo ejus proles omnium rerum fit capax. Largiamur & iftud patri licere 26< fiiium fcribere exheredem, fi carnificis natam duxerit; non tarnen hinc recfe conlegas nepotes haut avo fuo heredes fore: uti nos docet Ulpianus. (b) Cumque •Principes & Comités Imperii ftatuere nequeant de fuis terris in necem fuorum natorum qui impares nuptias contraxerint, nemo dubitare poteft, quin liberi eorum poffint capere bona avita, etiamfi ex matre ortu ignobili'quaefiti fint. Illud enim sdö vtwWo» , de quo ioquitur Cujacius, cum aliquandö inveniatur in fplendidiflimis Principum Comitumque familiis, quanta non inde perturbatio & confufio omnium rerum oboriretur, fi origines reminifcendo recognofcere ac feverè curiofeque recenfere aggrederemur? Hac ratione enim eo tandem dilaberemur, ut nonnuHorum 26? avos aut proavos hereditatis & majorum dignitatum facerdotaüum fuiffe incapaces, pronuntiare necefle foret: radix enim fmocensefl, arborem ejusque ramos quis credat pofte valere? (i) Quod & facit ad folvendam fecundam vicefimam te-2tfg chnam. Amplius dico, quod cum pater expreffe filium ideo nequeat privare hereditate, non poffint non graviter errare, qui ipfo facto illud fieri poffe opinantur. Nam, uti noftri ajunt homines, taciti non major vis effe debet quam expreffi. (kj Sed etfi omnia ifta fingamus aliter, nil tarnen nocere queunt liberis fufceptis ex pa- 260 ue, qui fui juris erat, quando cum blebeja conjugialis fcedera lecti pangebat. Juftinianus autem quando agit de iis, qui ipfo facto fiunt exheredes, non alios intel-
hgit,
( c ) Vernaai'è dixerat; Que le colier de Trance etoit dejomais un coher a toute bete, Mezeray d*ns la vie de Francais 11, p, 752
{d) Heshus. de -vera eccles p 271.
(e) Chriftian. Weber, de Jure Confiftor. cap, 14 hifi,
(f) fftil. d confd, 78. » 10.
(g) Eric. Maurit. d, confd 8 » 34. fcq.
{I») d l 3 5. 5 ff de bon. poff. contra tab.
O) arg, l fi.c. de natur. lib. David Kimchi ad 2 Samutl 3 v. 3
(*) /. 14 ff. hcati. Rol a Valle. 2. conf %, n. 43. J *



nz GERHARDI F E L T te A N N I, JC
270 ligit, quam quorum parens etiamnum vivk. Quippe cum propter injuriam huic inlatam quodque adverfus eum mgrati fint lex liberos fucceffione in bona privet. f/) Qtrae raao efficit cur avus poft feta patris me nequeat fcribere exhere-
l7i dem. (m) Tertia & vicefima techna ml folidi etiam continet; fi ad ^sTnda mentum advertimus animum; Pro certo enim & fixo habet fratri ejus, qui im£ bilem puellam duxit uxorem, obvemre hereditatem. At hoe eft id inff.m nnnA quamur. Si autem fratres jure iftud fibi poffent ideo vindicare,^ nemo tTmlt
272 nas fit, ut credat id ipfos amore populi transmiffuros. Melius nunc fapiuntauS philofophia? ftudiis, qui a latere lunt Principibus, ut etiamnum cenfeant hos p óp. ter fubjeaos effe creatos, (») qmn potius arbitrantur populos effe propter Principes: (0) qui illo mxi firmaraento nee malè agere dicendi, fi pro uerldo jure fua
273 cogantur transimttere fingulorum uuhtatem, ut propria? confultumeant. (p) IIkd interea verum eft, non ceffan a ftudio pubhes falutis civium, idque Reis palam teftam Sed nifiilominus pro ftupjdo & bardo is haberetur, qui ubi unius
274 imperium agnofemus, provocaret ad iftud, Salus populi fuvrema lex e lo Cavelt
275 ergo legem hanc citare nifi odiofo plebicola? nomine dici velit ?A Ne oufs etiam a prmlegio equeftns ordims apud Chvios ducat argumentumad Princhoes ac Comités Imperii, nffi parum civihs vel fakem indoftus cenferi cupiat Sul cum extra omnem dubicatioms aleam fit, privilegia non nprfin^ nir i Qf"Ppe
2?öbus conceffa. Unde & «aiffituuo^ Q mnon fem'
per favorem, fed nonnunquam etiam odium continent; (s) qdVuSque aumSk" habere oportet pnvilegmm equeftri ordini in Clivia & Marca datum? amueTdeo
277 extendi nequit ad eos, de quibus haut loquitur. Non putem me errarefi div? nm, rationem iftius priyilegii nee arceffendam a magnoPodio, quoTequeftiordo habeat m fanguinem plebejum, nee a metu, ne fiJia? fua? nubMtdvSl fef?
278 cultiorem aliquam dan: Cum enim apud Ubios virgo nobilis parva dotë contenta effe debeat: (t) & apud Chvios atque Marcanos equeftris ordo prudenterld pro
,™hS &^onfervat!onp1.,n^m ^iharum faluberrimum quidem exiftimet ac
279 haftenus idem jus a Principe fuo obtinere haut potuerit, aïquiefcic. Interea in memorato pnvi/egio, per quod ipforum filia? prohibentur nubere abfoueconfe2 fratrum, qui hoe padto queunt eo adigere fuas forores, Dt re Sa acC™S tum ac copiofum patrimonium abdicent, nifi malint fu-ele P r l
280 At tranfeamus ad ouintam vicefimam technam, gi^S^ÖTfi^ lemque effe, fi cogitec caufam judicialem non oportere a?ftimari aSfe prompti ad cunfra patnmda, qua? ei fuggent dolor, fed a voluntate le™ quS cum cuivis permittant jungere fecum in matrimonium quam velit, f xT ntc here ditatem aufterant foboh ex impanbus nuptiis procreatie? pater PrinceLfivefuerir five Comes, qui vim vel minimam fibi denuntiari mrin n, m1• j 5
281 quam fe ignorare, cur palam ferat fe JM^^S^^^r^ oftendl' metu fibi fratribus aliisve propinquis inlafo, iJr^kc^^S^^ ifta de quibus qumia cc vicefima techna eft concepta, vix tarnen crediderim f nociturum hbens: Cum enim matrimonium ina?quale mutare a?quali 1 ceT ouis neget illi vim & poteftatem aequahs, quae confiftk in iure herpS?!V« q r
282 debuo? Quod ad exemplum, cujus ha?c memink techna ad nlr Pf rn$Pr fallemur, fi dixerimus Principem, de quo ibi W S V ™ ^ tionem, quam fecit cum fratribus fuis] quod\ c eZ effet n 1^^fvuPaC' fibi eparituram uxorem & ipfe mafculam prolem non^habSet atque iSS ? r°S
283 germano natu minori obventuras. Verum age videamus,- num ex eZ Z'ff^5 confuetudo aliqua nobis contraria elici queat? Id q«^&;Trf^in^e,.^
fexta
(/) Nov. n$. c 3 pr
t>) Kmol ad j 1 3 $ 5, EnenckeW? />n'w/. f»»* er Z;*fr. /r. 3 <r 6 ». 2.
(7i) Gtaswinckel. de Jure wajetl. 'f, j, Rjouls w LVo/) l./>. 40.
Mich. ab Aguicre apol. apud Behld. t. rs.-'pl, I.
Cp) 1 13 9 1 #
<l) l- 1 § 2. ƒ, de conft, Princip.
I O) Vide qaxfo quae dixi d. I, 1. S. a.1
» 7. — | (*) §.6 /. y m g.&c
L i*'* ^dc' 11 lubct' qaedün'mco^FwA
[4. v*-***-*?.o./.i4rc.^



de IMPARI MATRIMONIO, %tj
fexta vicefima techna. At quis ndót ad introducendam confiietudinem, qua; omnes Principes Comitesque Imperii obliget, non fu dicere, (31) quod nonnulli hoe inter ie fervaverint inftitutum, ut frater natu major fi duxerat in matrimonium puellam ignobilem, terras clientelasque fuas relinqueret germano aut necelfariis, cujus rei rationem jam fupra, quando removi feptimam cechnam, aperii. Dico 2o. amplius, nos hic non agere de confuetudine fed de praefcriptione, qua nunquam tollitur jus publicum. (f) . ^am etiamfi fratres natu majores eorumve nati ex im- 285 pari connubio quaefiti a mille annis non invocaifent judicem, (a) quin injuriofius fe a germanis aut necelfariis fuis trac'tari fuiffent patfi, id nil vetaret, quo minus alii poffent fibi vindicare fucceffionem in clientelas terrasque Imperii, qua non magis excludi, quam jure navigandi aut pifeandi queunt in Oceano. Ufiurpatum ta- ~ men hoe eft, ait Ulpianus, (b) tametji nullo jure: quare fi quis probibeatur, adhuc injuriarum agi poteft. Ufus juris publici femper inter ea habitus , qua; recentioribus Jureconfultis dicuntur mer<e facultatis, quae nulla praefcriptione amittuntur. (c) Deinde verfari eum in magnis tenebris erroris quis non judicet, qui praefidium fibi 2S7 petit ex filentio Caffans & Ordinum Imperii, qui A uguftae Tibeni comitia agitant, quia magidratus non impertitur alicui officium fuum nifi fuerit imploratus. (d) At „os> reip. faJutem inde yocatam in periculum ac difcrimen, nemo haótenus obfervavit; quod ejusmodi abdicationes proponantur facfas in gratiam agnatorum atque eorum qui poft mortern abdicantis futüri erant heredes. Quapropter fi fuerint confirmaüe ab Imperatore, quod de non una ajunt, non nifi finguli inde damnum fentiunt 9 qui negotii imprudentesfefpoiiantveftibus, priusquam cubitum eant: uti proverbio dicitur, & fimul efficiunt pofteros fuos in mifèriam nafci fempiternam, quanquam publica res ex eo nil detrimenti capiat. Aft num' id foret permiffum, fi quis dum 290 abdicat clientelas Imperii, has transfetret in familiam, qure originem haut duceret zbeo, quipnmus ulas obunuijTet (e) QUod fi tarnen aliquoties hac accidis- 20I fem , Ordmesque Imperii ad ea üluüfent, tune jud* ratione de confuetudine quoeri 9 pollet. Qua novimus robur effe additum pathombus quibus jus fratemitatis conftitutum eft. (fi) Porro non ambigitur femper, ubi de confuetudine disquifido 20a inftituitur necefle elfe, utfadta, quibus nituntur, quiinillafefundanr, fuerintcelebrata ea mente, quod per ifta voluerint confuetudinem invehere. (g') Probent ?gs itague con trariae opinionis tuitores eo fuifie animo Principes Comitesque Imperii, qui funditus repudiarunt terras fuas quique has acceptas habuere? Non eft probabile illos unquam de eo cogitaffe aut, fi hoe fecerint, nehilominus id fine re erit. Qua ratione enim contendis Principes illos vel Comités poffe dare au&oritatem 204 confuetudini generali totius Imperii, cum ne fingularem quidem queant introducere in fuis familiis, qua mutetur ordo fncceffionis ab omni aevo , quo condita?, fanctifiime fecundum Imperii leges obfervatus? (h) Probent etiam mentem a'liorum Principum & Comitum quos fingunt filentio comprobaffe ifta fada, qua! ienorare non potuermt? Neque enim fi tacuerint, id mox pro confenfu haberi debet in re quae ad illos non magis quam ad Imperium pertinet, ck ubi fatius erat tolerare ea', 295 quae per errorem atque contra juris omnis rationem fiebant, ut majus vitaretur malum & ne accenderentur belli incendia, quibus tota Germania potuiffet facile confumi & conflagrari, quo prudentia? genere faepe prioribus feculis veteres ufos fuiffe auctor eft Argentrteus. (ï) Denique ut nil diffimulemus, confuetudinisiftius, fi .probari poffet, nulla foret vis, quod contra rationem atque aequitatem intro- 2^ duCta & ideo in fimilibus non fervanda: (k) Cniid enim magis contrarium sequi- 907 tati, quam cogere fratrem, qui in re, cujus rationem nulü nifi Deo reddere cogitur, qualis eft connubium, libertate fua ufus fuit? An quoque quid iniquius du- 2pj
rius-
(y) Pfeil i. conf. 78, n 163 Befold d conf, 88 n 76
(z) l 2. C. de diverf. refiript, Donell. 1. cvnment 12.
(a) jafon. in l. 31 jf de LL, n. 35. Reinking de R. S ér E. lib. a clafi 2. t.g.n.li,
( b ) /. 13 in fi. ff de injur,
(t) jafon in l 3. fi de conftit Princip ii 55.
(d) l 4 8. jf. de dam?io infecto,
{tl ffeil de confil, 78 n. 143.
(f) Carpzov de pacJo Conftat. Saxon. Half,
C 3. TU 44.
dg) Alex Trentacinq 1. var refil tit, de Confietud. refil I, » T5
( hj Argentrx advis fitr le partage des Nobles, q 24. w 6 8 ér 9.
C.0 4 f - 44 .» 7-
(k) l zo ff de LL ftguirre apol.p 4 n, 80. apud Befold. l con pi. 1,
P



U4 GERHARDI FELïM ANNI, JC.
riusve excogitari poteft, quam juftos liberos quafi pro fpuriis habere atque in eos pumre crimen fin parentis? (/) fi modo ejusmodi nomine queat infi-niri matri-
299 momum cum fosmma ortu ignobili, quod las ci jura finunt inire? Cumqi- Sal muthus omnes nervos intenclerit in re illa firmanda Öc ipfe ducac confequeiidam a caufa ad effedtum in formando hoe argumento, qU0 probatur, quod cum nuptia? inter Principem aut Comitcm & plebcjam fint juffie prolem quoque oportebat cenfen juftam, ndendum fe praebet omnibus, quibus mens non la?va, proprio iueula-
300 tus gladio & convictus ratiocinatione facfa a caufa ad effeaum. Si'enim hberi fmt legmmi, uti nemo amplius dubitat, ei confequens illos tales quoque efie ad cunaos efteaus, qui legibus cum divims turn humanis funt tributi natis ex legitimo conjugio; quorum in numerum fine ulla controverfia quoque refertur ut patri
301 matnque luccedant in bona ab ipfis refiófa (tn) Non & venfimile hominemdoctum & in hbns noftris verfatuin tam denfa, & atra caligine fuifie merfum, quin potius credibile; pras metu ne offenderet partem potentiorem, eum maluiffè videri fenptorem minus acutum mtertemque quam irritare illos, qui, ubi voluerint do tentia fua uti & parum curare, qua; generofarumfuntmentium, poffuntinterdicere omnibus & profenbere omnes, qui vel contra ipfos aut dixerint quidpiamautferhv
302 fennt. Fingat itaque fabneetque tot eurematica & cavendi genera, quot volucric in vicefima feptima techna, ut impediat, quominus jufta fobolcs jure fuo firui queat, nihil tarnen aget, fi jam nata fit, qua de re noftra eft difiqmfirio : cum nee lex nee mos fit, unde proban poifit differentia inter eam, oux plebeia'& inluftri
303 "!fcre edKa f' Non ,Plfal Iatet rePeriri ^clores, qui doceant matrimonium 11ehilonunus vabturum, heet ex eo fufcepta proles hereditatem patris non capiatquod inter fundamenta defenfionis fua? proferunt rei in controverfi relata apudin-
304 luftrem Andlerum. (n) At quis non cernit eos ponere dari legem aut confiietudinem, qua fancitum fit, ne efteaus ifte civiiis fuccedendi in bona genitoris lo cum habere poflit: idque eft quod tractatum invenimus apud Menochium adqiiem quoque provocant: tradit emin liberos, ut ut jufli efheiantur, matre eorum oer patrem deinde dufla uxore, tarnen capere non poffe feuda, quando haec illis tan-
305 turn debenmr, qui legitime ex eorpore noflro defcenderunt. Gra?veus de eodem loquaur argumento: adeo ut neutrum abfurda? fua? opinioni pra?tendere queat Salmuthus,- quippe cum in re nobis;proppfita nullum adfit impedimentum, quo 7e-
306 niti ex matre ignobili priventur hereditate patris inluftris. Ut tandem redeamus ad odiofam mfolentemque iftam comparationem inter plebejos ac carnifices, iam fupra fatis oftendiffe videor, quam inepta abfurda & ridicula ea fit Unde nori miremur filio accenfi rapido irarum aeftu commoto tantam audaciam in lineua fuiffe fitam, ut gladiorum aciem pra?ftrinxerit minasque atroces jaftaverit contra germa-
307 num fuum, qm tófa fociam adfciverat fibi puellam patre carnifice natam Ouanquam enim non leves juris interpretes cenfeant par accenfi & carniGcis effe condi tionem ac utrumque inter viliores referri: (0) id tarnen non nifi ad latrun „korei & Irenavcharum accenfos, qui Italis Sbirri & Belgis Scbultetorum miniftri audiunt
308 pertinere quas dixerit. Ut monftri inftar baberetur id transferre ad noftros executores litium, qui litigatores in jus vocant & ut judicatis fatisfiat, pignora aViftis
3op capiunt viüoresve mittunt m pofieffionem. Tantum enim abeft, ipfos nafci turpibus lucns, uti Imperators, loquuntur de deformibus minifteriis fuorum emporum; ut potius accenfi eo fint numero quo eos majores noftri effe vXmm qui hoe m beneficu loco etiam iis qui Optiones olim fuere, apud non^osGermamae populos, deferre fohti: fed & alibi fcio honefto* d^espotri^Um^
310 cum ejusmodi munere hbenter mutare. Verum quidquid eft, non tarnen ambmi tur, prolem cujus; genitrix eft carnificis filia, capere hereditatem patris, licet hic illam fibi 111 matrimonium jungendo fecerit rem genere fuo indignam • Carnifices enim macula laborare vel hinc difcas, quod quando codicillos niuner'is acciphmt apud Gallos, Regu fcriniaru, poftquam illos figillo firmaverunt, SpSant . * in
(/) Execb. XIlX 10. I. z6.ff.de pcen.l, 2. §. 1- ér 7. ff. de decurion
( m) Nov 117. c. <X.J. M.§.9jff,ad L, Jul, de adult. c per tuas, x. de prolrat.
d. tit. 10. pag. uit ubi memorat. Me¬
nochium 1. confd. 16 «. 91. & Greveurn. ad Gad. 1. ohferv 41 confd. 4 n. 1.
(*) Marq. Frehcr lib. 3, de Mamia. cap 2* », 30, *• *



de I M PARI M A T R i M O N I O.
in manus fed poft tennim rejiciant. Qaanto magis ergo ra^iani confentaneum efl, liberos quos Princeps aut Comes talie ex plebeja non judicare indignos hereditate fui genitoris? Neque nos turbet, quod hic per impar connubium pfa?clara? fua? 3tr exiftimationis parum fuerit ftudiofus, quin potius ipfe contra eam venerit, imo illam violaveriis atque aniP"it: ut enim is folus qui deüquit, pmnas lüat, fufficere utique debet. Quanquam li res adhuc effent fa!va?, conlilium meum > ubi expe* teretur ultr'o accornmodarem ad iftud, quod Rex Anglia? olim filio Henrico dedit. Interca fateri neceife eft omnes rationes, qua; dilfuadent impares nuptias, 312 quarum & ma°-num numerum polfem congerere, tantum pertinete ad deliberativum orationis %musj in quo confultatur de eo, quod faciendum vel non faciendum eft, Quamobrem fruftra ex illis petuntur argumenta in re j qua; generis eft 3r3 concerta'torii forenlis ac judicialis, ubi tantum quasritur quid de eo, quod jam eft factum ex Je'bbus atque conftitutionibus non autem ex opiniorie aliorum qui fero id imnrobant, nee tarnen audent liberos pronuntiare injuftos, oporteat ftatui: Qui enim eos nehilominus arcent a fucceffione in bona patris quafi queefitos ex fan- 314 euine jmpin-o & contaminato, qua; tarnen inter fe contraria, illi magis opinionibus vnlgi rapiuntur in gratiffimum mentis errorem, quam ut rationem revocent ad veritatem. Nolunt fulfocare angues, quos finu fuo fovere diu. Et hi adeo man- 315 iaeverant, ut ne minimo quidem morfu illos lacerent, ne humorem in venis ipforum akerari atque ita fimul cefiare faciant errorem . quem cum mulieris la&efuxerunt, & quo inflati fibi fidtam iftam fanguinispollutiunemimponipatiüntur. Quod 316 fi haec autem fiat per conjugium cum fcemina populari, cur non capftis posna illam coercent ad exemplum Caiicutienfium? qui tam magni faciunt Nobiles, utgeïius iis tribuant humano excelfius atque matrimonis interdicant; fic tarnen, üt ipfis permiffum fit tot pafcere eoncubinas quot libuerit. Pceminis quoque licet tot ad- 31? mietere concubines, quot illecebris fuis irretire queunt omni amiulatione proeul effe juffa. Nobiles fe pollutos effe arbitrantur, fi tranfiens plebejus eos tetigerit: adeo ut hunc occidant, fi in via publica ad ipfos nimis appropinquaverit. Nulla feculorum fpeciofa vetuftas, nullumve meritum, ut ex plebejo quis evadat nobilis, efficere poteft. (p) Egregia, fi diis placet, imago dignaque exemplo? Gens ifta 318 .non permittit alto genere fatis ducere uxoresquod nullam puram intanunatamque credat: quamobrem Regis forore natus illius in locum poft fata fuccedit: (q) quafi verö mater hujus non potuifiet fe plebejo fanguine polluere. Nihil tale novere 3rP Germani & fundtius apud Oceanum noftrum vivitur! Nobiles noftri, ne Principibus quidem exceptis , non tam impii, ut pro femi-deis velint haberi. Maximi 320 Europa; Regis nunquam indignati, fi turba plebejorum premebantur ad locum fa. ura contendentes: quod in fcena? fpectacuiis non femel vidimus. Ex fumma? pietatis officio pauperum viliffmiorumque è plebe lavant pedes, & magno labefacli amore in con/üetudinem formofarum plebejarum fe infinuarunt non femel haut veriti aut manus aut fanguicem fuum contaminare. A^quius meliusque fentiunt de 321 genere humano, quam ut plebejis omnem fpem mutanda? conditionis fua? pra?cidant, prudentioresque quam ut non aliis quam nobili loco natis utantur in bello. Linquamus ergo fiÊtam iftam atque imaginariam fanguinis pollutionem populis bar- 322 baris omnique vitiorum genere pollutis & videamus qua? fomniorum interpretamenta compleélatur vicefima oélava techna: Profeóla illa funt a quibusdam doélis ejus gentis, qua? totius terrarum orbis quidem putiffima fuit, at difciplina? majorum nimis tenax ufque ad fuperftitionem. An enim quis unquam altiores vidit ftirpes 323 ftultitïa? quam id, quod primo volumine Mofes condidit, (r) fic accipere ac fi per filios Dei intellexiffet Principes & inluftri origine adolefcentes, per filias autem hominum plebejo fanguine cretas puellas; Verba divina? mentis illam in rem funt tam clara & tam aperta ut nemo, nifi cum ratione infanire malit, ambigere queat per priores Sethi & Enos per alios verö Caini pofteros fignificari. (s) Pauciora 324, exftent exempla plebejarum iiluftribus nuptarum apud hiftoricos, id nil ad rem, cum fufficere nobis debeat aliqua dari & quidem recentiora, veluti Jolanta?, Laura? nee non alicujus Dorothea?, Catharina?, de qua poftea loquemur, funt & alia, uti nemo non novit, qttas fciens lileo. Et cui bono plures enarrare? Eft enim <sM
(p) Mich. Montaigns t. éi Efais. i£. 1 (f) Mandelslo. itinsf. Indid. epift, 1.
(r) Genefi, cap, 6, V 1 (f) Miifié, cap. %. v. 10, P 2



n6 GERHARDI FELTMANNIJC
firma & conftans affehfio veritatis, quidquid non eft prohibkum, id permiflum 32(5 intelligi: (t) etiamfi ab eo cuncti mortales fe abftinuerint (v) Cum certiffimum fit, hoe faepé ex prsejudicio, ad quod error vulgi caufa dedit, originem ducere. 'At patet omnibus veritas, nondum eft occupta, multum ex illd etiam futuris reliclum
327 eft. (:c) Quod ad exemplum Erici, qui filius natu maximus fuit Guftavi Ericfohii, atque undetricefimo loco objicitur, adtinet, non propter impares abipfocontraétas nuptias, fed quod non unum grande nefas patrafiet, folio dejeélus & car-
328 cere, in quo ceffit fato , fraenatus fuit. Mentem enim corruperat falfa Aftroiogia (cumque ex praeceptis, quae a fortilegis hauferat, didiciffet intra quatuor annosper
. 'principem in rep. virum fe regno pulfum iri, hunc non alium quam fratrem fuum
329 Joannem Finlandiae Principem fore, non fine caufa ariolabatur. Neque alia ferè fuit, cur eum cum principe fua conjuge in cuftodiam dari ac plerosque ipfius familiares fupplicio adfici jufferit. (y) Et hac iniquitate non eontentusperfatellites necari juiferat quosdam.ë purpuratis arcanorumque participibus; ipfo, ut fceleri impietatem admifceret carnificis munia exequente in Dionyfium Burgium olim
330 praeceptorem fuum, pugionem in cor ejus adigendo. (z) Ampiius confiliumpectore verfaverat è medio tollere non modö omnes fratres fuos fed & primoresregni, ne quis fuperftes foret, quem metueret: idque expediviffet, ni illis rem totamaperiiffet ifta mulier, quae obfeuro genere quanquam effet orta, animum in omnibus
331 magis regium habebat quam ejus maritus. (a) Perbeïïum fanè elogium, quo admonemur foeminas plcbejas a?què magnos gerere animos nee transmittere, qua; generofarum mentium funt ac inluftri loco natas. Quin & dubitare licet, an hae non omnia fuiflent diffimulaturae, quo fe tuerentur in poffeffione alicujus diadematis"?
332 Sed quid juvat conjecluras augurari, quas eventus faepè oftendit aberraffe a vero? lloc itaque agamus, ut examinemus, an non alia adfint, quae facinus Joannis III. puigent, etiamfi fingamus fratrem ejus Ericum prseter impares nuptias nullam aliud
333 contraxifie crimen? Non fpero quod libera jufto mihi Jingua erit, fïdixero, quod licet Comités Imperii muJta regia jura babeant eorumque nobilitas generis tam excellens fit, ut hac vel ad ipforum Regum origines propè accedant, attamen inter hos & illos maximam intercedere diverfitatem , nemo non intelligit, qui illud in-
334 telligit, quod Ulpianus ait^ bono melius inveniri. (b) An non cernis, quod cum Auguftus nofter fibi fervavent jus, ut quem vult poffit codicillis fuis jubere venire in nobilitatem, Imperii Ordines non eequent Monarchas, quod ad regiam hanc poteftatem adtinet ,• vi cujus cum Rex Ericus potuiiTec creare nobiles ac fi patre matreque inluftri effent nati, non ipfum oportuifiet leóti fociam facere Reginaeque titulo ornare pueilam, quam frater ejus ]oannes in apologia fua afferit ex licbore
335 fuifie editam: Quod vocabulum cum & carnificem fignificet, aliis deinde calumniandi anfam dedit, ut dixerint patrem Regiae conjugis publicum fuiffe; cum tarnen veriffimum fit, quod geiTerk munus prsefecli vigilum, qui Holmiae seque ac in Belgii fcederati validis urbibus pro falute civium noeïurno tempore flipendio pu-
336 blico conduÊti excubias agunt. Sed quidquid ejus rei fit; illud nemo aufit abnuere Catharinam humili planè loco ortam atque ex fasce populi fuiffe; cumque Ericus eam aliquot annos in concubinatum antea adfeiviffet, vix magis culpandam levitatem imprudentiamque finxeris, quam ejusmodi viliffimam fmminam contra omne
337 decorum fuam uxorem fimulque Regii nominis participem facere. (c) Fruftra ut haec transferas ad Comitem Imperii, qui uxorem duxit virginem plebejam quidem fed ex honeftiffimo civium genere prognatam nee tam Jongè uti Ericus a Catharina , a conjuge fuo diftantem. Nam quemadmodum licet argumentum ducere de
338 bono ad melius, fic & concludere datur de malo adpejus. Falluntur , qui omnes plcbejas nullo habent difcrimine cenfentque nil referre quo patre fint natae: cum indubitatum fit, quod ficuti fublimis fimplexque nobilitas inter fe diftant, atque utriusque fint quidam veluti gradus , plurimum quoque interfit cujus generis fit
339 plebejus. Ut rufticam gentem non memorem, inter quam univerfa Frifiamagnam agnofcit diftantiam, nee loquar de ima plebecula; ii qUOs cives appellamus, alii
aliis
(t) erg. J 43 §• I D. de proeur. (u) arg. I. 13 in.fi. D de injur. (x) Seneca eptfl 3J(y) Thuan. hfi. lik 34. in anno 1536.
Cz) Thuan lib. 30. in anno 1567.
Maimburg. hifi dn Lutberanifimt. lib, 6. O) l 75- 2. D. de 1', O. (O Thuan. d, l. 41,



•de IMPARI MA T R I M O N I O. IJ7
aliis honeftiores funt, adeo ut mercatores & artifices, quorum profeffio ingenii vinbus mtnur, ubique gentium pluriscenfeantur quam alii, qui exercent opificium. quod magis confiftit in corpons fupphcio, ut cum talium gnaro JCto Gallo ioqui Jiceat. {d) Cunctis his pwfcruntur homines togati & bonarum literarum ftudiofi, 340 veluti Advocati, Media, Praetores, nque qui aut Principibus ab arcanis vel epiitohs vel magiftratum inoppidis gerunt, omnesque, qui ab illis originem trahunt. Quos Patricios magis ex ufu pnfco Romanorum quam eo, qui viget in nonnullis 34* liberis Imperii civitaribus, veluti Auguftae Vindelicorum, & Norinbergaedixeris quarum ad exemplum etiam Dortmundae nee non Hammonae, atque oufitti <*entes quaedam vetufhe fe quafi fejungunt a reliquis civibus, qui fine gente funt .^quanquam in tribus poftremo loco memoratis civitatibus nomen Patriciorum fine re fit nee ullum tribuat pnviiegium, nifi quis ultrö iliis loco cedere aut affurgere velit' Si Imperatoris Ordmumque leges intueamur, mox deprehendemus iis ftabiliri dif- 342 ferentiam plebejorum, dum volunt ut in nonnullis rebus fpeclemus, an magiftratus, patrien darique generis fint. (e) Atque alio in loco eadem privilegia Jar- S43 giuntur receptism ordinem JCtorum, qua; nobilibus conceifa, quodad cultum vefti tumque corpons adtinet. (ƒ ) Non fine ratione, ut Galli dicant, dari nobilitatem & 344 feminobilüatem. (g) atque hanc merito adferimus Senatoribus eorumque liberis nee non ns, qui jurisdióhoni praefunt. _ Ex quibus cum orta fuerit Gertrudis Zelftia, 345 nee is atrociflïmae injuria; reus fit, qui aufit ejus natis hoe quafi probrum objeftare' quafi ex matre fordidiffimas vihffimaeque originis effent geniti; nam &de<ribus Romanorum (b) & Imperii, fi) nobilisbmi civitatium pra; caaeris civibus in honore funt. \3t tandem ftmamus cceptum de infelici illo Erico fermonem, adhuc unum »a.6 eft., quod oftendit inde exemplum in re propofita non poffe peti. Cum enim fi fides fit veterum chartis, non tulifiet prolem ex conjuge fua Catharina, quodfecere ejus fratres vel eo mmus culpandum ilh ratione videtur, quae ait multa poffe prohiberi, qua; nondum evenerunt, qua, tarnen ubi facla funt, tolerare debeas Yn Neque adverfatur, quod dicitur, Principem aut Comitenfil, 1 l ■ ^ '
trimonio falire de uno genere in aliud pLé ei eoSS^^^f^1^. 34? jicitur, quia BefoJdus, ex quo haec loquendi ratio deprompta, nihilominus'aliis pluribus hac in re confentit, quod hben inde nati non matris fed patris orSsinem fëquantur ejusdemque dignitatis, agnationis & familiae cenfeantur (/) Adiicia <u8 mus & hoe quod fi faltum illum de genere in genus curatms examinemus , eum a vero quam longe aberrare hquebit, quippe cum proles non femper fimilis fit na tri, gum potius nati ex parentibus generofis iisque, quorum virtus ac moderatio inter bonos fpectata, ml horum fed potius inverecundum animi ingenium fcepè poflideant, uti proverbio berown filii noxce admonemur. (tn) Sed id quidem La- 319 tinè eft loqui coram iis, qui è corte Francifci, (n) cum univerfus mundus fit im butusopmione Anftotehs, qui nobilitatem dixit VS yim. Si redeant centum 3 ?o Cartefii nsque plaudant cunóh , qui ratione norunt eruditè uti nil aliud ag-rr quam fi Aithiopem lavarent, praefertim apud foemineum fexum , qui cumul dp prima fua parente hauferit pluris fe veile aliquandö cenferi quam ei debeatur in more nabet pofitum temnere omnes, qui non ejusdem cum ipfis font originis 'Et 351 heet haec vanuas fit toleranda in foercinis vetufia; nobilitztis, de nulla re tarnen magis ridendum, quam illa, quafi peflilenti fydere affiatas quin & mfiatas cernere plebejas. Ab omni a;vo ejusmodi imbecillitate quam asmulatio juxta livor pariunt 352 laborarunt mulieres. Audiamus de veteris Romae Senecam; (o) Si quis, inquit' nulla fe amica fecit infignem, nee alieno; uxori cemulum praftat, bunc matrones buml lem c? fordida libidinis & ancillariolum vocant j licet queedam inter eas reperirentur quae fordibus calebant nee libidinem concitabant, nifi aut fiervos viderent, aut filratores
aU
(d) Loyfeau dei Ordres. chap. 8 w 52.^53, CÓ P- O anno 1530- ib, f° vom Rath , geslecht en oder fon(le?i fürnebmem herktmmens
(f) R. A xm Augsburg. 1500. tit. 22. §■ 5. 6. 7- &
(g) Loyiëua des Ordres ch. g » go.
( b) autb. prof des C. de epific, and l 3 C. de nat lib l. 33. C, de decurion. (i) R. P. zu Augsburg anno 153". tit, li.
§. 1. ibi', nachdem in den Stadten dreyerley burger und ei?i>wohner find.
n\ JD' n u!' f'/e h" **& velal.juu \l) d. confd. öS n 02.
. {m) Loylèau des Ordres ch 4 n. 3:
(n) Gaüi ajunt; cefi par/er Latin, 'deviant le
cordelier
(0 ) lib. 1, d: Benefc cap, 9.
P 3



n 8 GERHA'RDI F E L T M A N N I, JC
353 aliius ciuctos. (p) Quando Dux Boherniae, de quo fupra egimus , capttrs erat amcre fuae nulii fecundse Beatricis eamque conjugio fibi junxiifet ftabili, non nili feemjnae inlufires eum infequebantur moriibus: (q) quae cum animi dolorem mgritudinemque diffimulare non poil'ent, fads prodebant, fe ad id impelli non aiiam ob catifam, quam quod dolerenc fe pofthabitis a Principe fuo coli atque amaripuel-
354 lam ruri quidem natam, fed moribus minimè rufticis. Quod enim focminae honeftae & lummo fplendore praeditae non credant commaculari fanguinem imparibus nuptiis quin nulla ratione eas damnent vel hoe ipfo teftantur, quod iilas haut afpernentur, fi ipfis proponantur conditio nubendi plebejis quos virtus & egregium erga Principem aut remp. meritum transferipfit in Comités, Barones vel Equites , praefertim fi cum hoe titulo praeclarum vel magnificentiffimum munusadminiflrent.
355 Sed & plebejae, qua; laudato pavone fuperbiores quod avum habuerint, qui vel Principi k coufiliis fuerit vel medicam artem exercuerit, non tarnen eó procedunt vefanice, ut fi apté queant nubere dedignentur maritos non modó plebejae originis,
356 fed & humiiiore loco natos. Prorfus verum ut fit id, quod dicitur, pollui fanguinem, nil aliud effe quam aegrae deliria mentis, quae mortales huc & illue trahit, prout res ipforum id fuadent: adeö ut Cimmeriis quafi tenebris immerfi audeanc contra omnis arvi hiftoriam inficiari nunquam plebejum ortu evecf um fuiffe ad fa-
357 ftigium ejusmodi dignitatis, quae ad Regiam prope accederet. Non citaboquamplurimos fummos Pontifices, ut illos redarguam. Cum enim hi vitam agant ca* hbem fceminarum ratione defierunt elfe milites feculi. (r) Aft quid ajemus de illo Bamba, quiperLeonem Pontific. Max. fuit abaratroavocatus, ut fieret Princeps?
I Nonne hic contra Afros tam multa edidit fortia fadta, ut lberi eum fecerint fuum Regem? (s) Tamcrlanes paftorem habuit patrem neque liberaliter fed agreftiedu353 catione inftitutus, & tarnen omneis Orientis populos fub jugum redegit (t) Primislaus I. connubio Reginas ad folium Bohemia; fibi viam quae/ivit, quanquam ruricolae eifet filius. Jultinus, quem legislatornofter appellat patrem fuum, (v)bubulus citabatur, priusquam militia; nomen daret: quae cum in ipfo oftenderet veriffimè dicfum fuifie aLuciano, (x) irétepot 4*V<m«v 7t«t^ : bellum eft omnium pater; eiadjumento fuic ad imperium orbis Romani. Ut Numam Pompilium, Servium Tullium , Abdolonimum non fileam, quos ex humilitate five generis five vitae virtus animus3jp que regius ad regiae majeftatis culmen produxit. Quod fi forte fuerint, qui utï primo & tricefimo loco argutè objickur & dignitate iumrna & fceptro fuere iterum privati, non ifta ipforum fordidae origini fed imprudentise quodque in rebus civi„6o libus exercitati haut effent, imputanda quoque funt. Nam fi Martianus non confirmaffet fuo fuffragio decreta bynodi Chalcedonenfis, quibus imminutaeratandto3(5r ritas fedis Romanae, fortaffis haut perdidiffet fuum diadema. (y) Cum autem ejusmodi facinus in Pontifices Max. admiffum non femper pari èoerceatur pocna, quis non videt, fatis conflare mutationes imperiorum. Quibus non minus maximi fplendidiffimaque origine clan' Reges quam humiilimo loco nati plebeji coguntur cedere. Neque ita bene cum genere humano agitur, ut femper deterior per meliorem folio deturbetur, Deo Ter Opt. Max. nos hoe ipfoerudienteignotamortalibus effe fua decreta, etiamfi faepius ea planifiimè & apertiffime nobis ob oculos ponat per odium, quo perfequi folet aucfores feditionum pacatosque ad rebel• fjo hum incitantes. Quorum numero ne meretur quidem haberi mifer ille pifcator ° Neapolitanus, qui clamoribus hominum è ima cavea immunitatem a tributis poseentium ftupens principio erat anxio animo, quod nee cogitans repentinum tumultum injeciffet civitati, qui cumvires adquireret eundo, adeo eum perterruit, ut defperans de abolitione tanti criminis & curis laboribusque continuis quibus imbeciilis ejus mens minimè fueta laffatus, intra decimum a cceptis rebus novis dietn 364. inciderit in febrem; quae non alios quam exitiales potuifiet habere exitus, etiamfi hoe ftudiofe diligenterque egiffet, ut majeftatem Regis Hifpaniarum in fetransferret: nam cum bonarum artium effet rudis transmiferat id, quodmaximopereobfervandum novantibus, ut fi fortè erraverint ftultida dimidium facli, uti Gallorum
pro- ,
< p) Fefron. in Satyr.
(.]) Dubrav. hifi Bobem. lik 7. pr,
(r) Vid 2. Feud 11.
(O Mariana kift, lib, 7. Ritius//^ 2. teg,
Hiffian,
(tj Petr. Perondio. in vita Tamerlanis,
{V) $. 2. / de danat.
(x) Gumnodo bijl ar. fcrib.
00 kvagr. lib. 2, bifter, cap. 7.



de IMPARI MATRIMONIO.
proverbio dicitur (z) haut infecïum relinquant. Olivarius Cromvellius nil eorum 365 ignorabat, quae homini poiinco icitu neceliaria ; quanquam exemplo plus nocuerit quam peccato, illoque eo graviore & perniciofiore quod nefas ab ipfo admiffum etiam gentes maxime barbarae deteftentur atque execrentur. Mirari ut nemo de- 3Ö6 beat, ü univerfi moderator noluerit, ut ad nepotes ejus propagaretur fummi vis imperii, quam parricidio ufurpaverat. Cnm .enim nullam animi moderationem, modefbam & aequitatem in illa adhibuifTet, fed omni fcelere Jaceraflet fuam patriam, non pofteri ea gavifi fuiffent, licet nobiliffimi totius Britannim fanguinis habuiflent matrem. Intueamur tantum Olivarii filium primum genitum, cui ge- 3°*7 neris novitas nunquam potuit objici & tarnen eum populus cura vigili incipcret cernere cuncta, voce ciebat ea tempeftate, qua Londini adolefcens egi, nil aliud quam eum reip. ftattim, quem Veneci, Belgae fmderati Helvetiique tuentur, libellisque quotidie tvpis in vulgus editis non magis fe flagitare teftabatur unius imperium quam Regis quin utriusque aeque ac Epifcoporum abrogandum fcifcebat. Fingere itaque fi libeat Richardi Cromvellii conjugem,. parente Tribuno militum 368 Desborovio editam non dari fuifie generis, aut quod verius eft, ex hoe duxiffe originem fiatuere, dubio procul & in pejorem partem fuiffent verfa ac mutata omnia, quse fatalis fortuna natis oftentaverat, quod ipforum avus, eam dudum meruiffet. Nil enim penfi hic homo habuit fpecie religionis violare cunStas leges 369 tam divinas quam humanas atque adeö omnis decori oblitus, ut vim faceret juri gentium, quod Legatos eorumque comités fimcfos efie voluit, eoque fpreto ad fuppiicium raperet Oratoris Lulitanici fratrem ac conviétorem Panthaleonem da Sa ck deMenefes. (a) Tranfmittaums itaque omnia convitia jactari folita contra 37® auctores feditionum, cum plebejorum hnuflriumque fint communia examinemusque fi alieujas momenti fit quod fecundo tricefimo loco objiciebatur. Nil aliud quidem compleclitur, quam Principem Comitemve, fi virginem nobilem afcifcat Bi connubio, non tranfire de genere in genus. Sed demus hoe, annon eviden- 37* nffima ratione demonftravi, nil referre, fi in contrahendis nuptiis quis id hautobfervet inftitutum, verum ad aliud genus tranfeat? Conjangant fibi matrimonio nobiles, Principum Comitumque filias, quis tarnen hos vetet ne ducant plcbejas? Mares fanè hac in re fe non tam delicatos oftendere fupra ad triceflrnam technam diximus. De meliore luto illis praecordia fióla, ut non perfpeclum exploratumque 373 haberent humilitatem matris non obftare filiis, quo minus ad fucceffionem in terras ciientelasque Regii juris adfpirare queant. Non nefcii funt in teftimonium citari 373 poffe muitos plebejos, qui beneficio ftolae ad fummas dignitates evecli: illud au- " tem eos quoque non fugit, quod multa eorum, quae fcimus in vulgus edere nefas fit. Et cui bono novas res geftas commemorare, cum fententia noftra abundè fuffulta narratione, quam feci de Imperatore Martiano & Rege Primiflao? Largia- 374 mur quoque & concedamus more Academicorum folos nobili ortu capere poffe ter- ' ras ciientelasque Imperii, uti tricefimo tertio loco difputatur, vix tarnen inde probaveris eos, qui illas ditione fenent, ubi ex imparibus nuptiis tulerunt mafculam prolem, in hanc jus fuum haut transmktere. Quanquam ab iis femper fe ab- 375 ftinuerint Frifiae Orientalis Principes, petuntur enim exemplo in memorata techna adducfo, quippe cum de eo gloriari poffint fe non unis etiam potentiffimis Principum domibus hoe ipfo haut cogi concedere, quod etiam illis temporibus, quibus adhuc Comités appellabantur, maximis totius Europas familiis, adeö ut Regiam fobolem domum duxerint, fuerint permixti. At quantum fplendoris, dignitatis, 37c gloria;, claritatis & decoris generi alicui concilient connubia cum Regibus fummisque Imperii Germanici Principibus, vel una Mediceorum gens nos doceat; ffec cum Galliis dederit duas Reginas Catharinam & Mariam, quarum noviffima 377 Ludovici XIV. nunc.regnantis avia fuit paterna, nemo, fi paucos ad licentiam proclives Gallos excipias, (bj ei novitatem fuam amplius objicere audet. Quam- 378 vis non ultra fseculum fit, quod Ducis titulo fulgeat: (c) cum tarnen Principes Frifiae Orientalis Comitum nomine noti inluftresque fuerint pluribus fupra ducentos
annis.
f ~ ) Ajunt. il -,:e fant pas faire une folie a
demi
(a) Vicqueforf dans ps Memoires des Ambas-
fades é? Ambajfadeurs p. 237,
( b) Maimburg. livr. 1. hifi du "Lutheranisme dans l'an 1529 CO Süchtechoift. hifi, Gcldr. lib. 7. n. r.



i2o GERHARDI FELTMANNI, ]C.
379 annis. Sed ah adhuc quis mihi objiciec argdendo fiüos è matre plebeja fufceptos feuda fublimia (d) clientelasve Imperii non poliè capere per rationem tam longè petitam, qualis fanè efl, quae firmamentum habet in nuptiis Principum Comitum-
380 que cum virgine nobili Joco natainitis? An non qui co nituntur, animadvertunt iJJa admiffa nos prono quafi alvco provehi in pelagus fumma; hujusmodi abfurdicatis, ac fi civium filiac non poffent jufbo parique connubio cum Principibus & Co-
381 miribus conjungi? PJaudant ergo biandianturque fibiTuaviter quotquot contrarium tuentur inluftri nobilive origine puellas non minus nobiles effe, quam ipfos Principes ac Comités Imperii, non tarnen id inde efficies lilas horum connubio folas effe
382 dignas. Vellem mihi oflenderetur lex autedicium, quo hoe unum contineretur eas ad id adfpirare poffe? Sed cum nihil eorum proferre queant nobiles & nihilominus contendant matrimonium, quod cum ipforum fiiiabus Principes Comitesve Imperii celebrarunt, juftum legidmumque efie prolemque inde natam genitonbus fuis in omnia jura fine ul/a exceptione fuccedere, largiantur necefle eft, quod cum jus connubii etiam fit plebejis mulieribus cum Principe vel Comité Imperii, liberos quoque ex ejusmodi coitu fufceptos non fecus ac eos, qui ex genitrice inluftri aut ciariffima gente editi, ad univerfa patris bona atque Imperii chentasadmitten-
383 dos efie. Nam & fi dare ac preetermittere libeat exftare legem qua probentur juftaque effe jubcantur connubia Principum Comitumque eum puelhs nobilibus, non tarnen inde rectè conlegas haut fore ea legithm, li cum plebejis contrahantur, quia uti philofophi dicerent, inclujio unius non eft exclujio alterius, fi alias id, quod videtur excludi vel per aliquam legem, vel hac deficiënte, per evidentm rationem,qua-
3S4 b's eft ea, quam deprompfi, iterum includatur (e) Qua; cum pro noftra ftet fententia, vix capio qui id, quod tricefimo quarto loco objicitur, firalicujusroboris.
3ö5 Taceo non licere argumentari a fmgulis ad univerfos. (f) Quod in exenmlo ibi recitato ageretur de nuptiis nondum contraótis deque ea re, quam ex regulis non honefli fed aulicae philofophia; fecare oporcebac habita deliberatione an expedirent
386 nee ne. Cum contra nobis fu fermo nuptiis jam celebratis, quae non confitlorii fanclioris fed auditorii (g) res funt, neque confultatione lites fuper iis motae fi-
387 niuntur verum fententia & re judicata ad id opus eft. Pergamus itaque ad quinram tricefimam technam, in qua mox oftendimus fepem, qu» arcet plebejas ab aequah connubio cum Principibus Comitibusque Imperii, Sed quanta fpe decidi ? Video quod fruftra mihi firn blanditus, me reperturum alicubi in devio illius angulo viridem aliquem lucum, in quo Iiceat bené placidequequieficere daliquotho-
388 ras acceptaconcertationevacare: At cum mox evanuerit, ferèinducor, utcredam eam potius ab Urganda aliqua quam a natura fuiffe plantatam, Equites itaque rnenfie rotundae fe fub fepem iftam recipiant, dum quisque blanditias fuae domina? dicit, Pha/antesque (b) eam adjiciat fabulis, quas neétit de pulcherrimis hortis
389 quorum proprietatem alferit quatuor fuis tbiis. , i) Sileant autem, qui feriö voluut videri rem agere, fiftum ejusmodi fepimentum, ni ament dici jocosndiculos vendere. Illud autem avct animus fcire, cur ii, qui illud ftatuunt, non operam dent, ut denfius magisque opacum reddatur , quo foeminis plebejis, quibus ob ve-
3oanuftatemfepèpervium, introitumprohibeant. Amplius fi placeant aflegoriee, in hoe nos confentire oportet, quod cum natura nullo difcrimine habeat nobilis plebejusque quis fuerit, non ïpfa texent fepem illam fed eam prauenderint fuis aulis ipfi Prin cipes & Magnates, dum in ns non recipiunt ad honoriücentiora minifteria qua; fexus uterque fubit, nifi nobili ex fanguine cretos, adeö ut & ex hoe fatos effe oporteat, qui cultu corporis & officii necefiitate vix a viliflimis diftant, nifi qaod
39 r hos Laquias, illos verö Pages appellemus. Prorfus ut verum fit Reges'Principcsque hanc diverfitatem introducere, quae quafi fepem ponit inter nobiles & plebe-
392 jos. Aft cum Principes Comitesque fint foluti Legibus, quas ipfi tulere; (k) easque nemo fibi fcribere queat, (/) nil certius evidentiusque'quam ficuti Magnates
non-
(d) Galli dicunt fiefs de haut-parage Charondas dam l' /Idvertijfement devant Jou Commentaire fit le titre des fiefs de la contume de Paris
(<) Gloffa ad l. I1.fi. de judic. Sutdus decif. 195. n 12. (fi) i> 7' §• *• ff' 1ut^ CVUJÏ- univerj.
(g) Budae annot, pritr. adPa?ide£t. (b) Coinciile Vdionnaires ac?. <i fcene. £. & a£l. k.fe 13. ó J 5
(i) Patrui & avuncuü Novell. xi8 f 3» (*) de LL
(1)1. pen ff, de recept, ariitr.



d e I M PARI M A T R I M O N I O. 1%l
nonnunguam fepem illam tranfeunc in eligendis utriusque fexusminiftris, idem ipfis facere liceat in adfeifcenda fibi conjuge. Si forte dixeris inter hanc & illos ma- 393 gnam eflë differentiam, rogabo te, ut bené perpendas eum, qui prior provocavic ad illud argumentandi genus, quod duciturafimili, non nefciredebere, id commune habere cum caeteris, quod non in omnibus conven&nc, quae appellantur fimilia: neque enim alias nomen fuum tueri poffent fed eadem dici deberent. Quod 394 fexta tricefima techna complechcur non pro parabo.'a habendum, quin pondere potius fuo vinceret omma> castéra argumenta, fi caufa liberorum,' quos Arehidux Ferdinandus tulerat cx Philippina Velfera legitimè difceptata & judieata fuiffet. At cum nil eorum fuerit fachmi, non efl quod laboremus oftendere & demonftrare contra omne jus &fas cum illis fuifie aéïum. Sufficiat nobis Deointentiffimaeper- 395 vigilique cura fuifie filios ex illa natos, hoe ipfo teftatum palam facienti fibi displicuiffe violentiam, cujus impetu fuerant oppreflï. Quid enim ad immortalita- 396 tem memoria? magis gloriofum, quam numinis divini judicio vindicari a moleftia & magnitudine dolons nobis injuria inlati ob imaginariam fanguinis nuculationem, quam illud non agnofcit?_ Deus efl qui deinde mortalium oculos incitavit, ut re- 397 probaverint faifitatem opinionis ejusmodi vulgaris, quae adeo feralis & exitialis fuerat Marcgravio Carolo Burgovienfi: neque enim comprehendi intelleftu aut concipi mente poteft Sybillam Cliviam maximi Principis Guilhelmi Cliviae, Julias Montjumque Ducis natam ei nupturam fuifie, fi quisquam credidiffet, quod propter humilkatem genitricis haut dignus fuiffet fanguine Principum. Tantum abeft "98 matris Philippina genus Principis illius exiftimationem minuifle, ut potius certiffi- 2' mum fit Yionotem eundem ipli in cunftis Principum Germani® aulis fuifie habitum qui Ducibus. Cumque nota fit & decus iublimis originis, quo Principes noftri Spo clarent, eos poffe tettamentum facere etiam nullo adhibito tefte, ordo Jureconfultórum univerfitatis hterana> Tubingenfis, pari jure habuit Carolum cum pronuntiaret ae ejus uJtima voluntate. (m) Nusquam etiam reperitur motam fuifie con- 400 troverfiam Mie de ampbfïima patris hereditate, ;/Cec hanc quoque peterentpotenuiTimi aln Principes, eo colore, quod fanguinem fuum polluiffet cum viro, qui femiplebejus effet, fed aha ratione illam arcebant a fucceffione in locum parentis quod cum minima effet inter natas, nulla juris ratio pateretur ipfam cum natu raajoribus capere pofle clientelas, quarum fmminae aequè ac mafculi ab omni aevo fuiffent capaces._ Quanquam Princeps Neoburgicus deinceps aftionem Sybillae fibi Aoi mandan curaverit, Septemviro Brandenburgico tarnen contradicente, uti aóta litis inter hos Principes de illa hereditate obortae oftendunt. Quod fi porro maculato 402 è fanguine Caroius fuiffet fatus, non tam citó inluftri origini foret reftitutus, quia notam, qus ob malas, fic enim iis libet appellare impares nuptias ex opinione 110ftrorum nobilium proli inuritur, non poffe aboleri & purgari autumant, nifi per. plures bonas paresve poftea fine ulla ufurpatione fubfecutas. Nemini ignotum effe opmot, VeJferorum gentem antiquiffimam clariflimamque Auguflse in Vindelicis cenfern Verum & illud quoque non minus vulgatumnoturnque eft, patriciosbujus urbis difcerm a nobilibus, quod ipfis cun&i fint plebeji, qui fuas non funt originis, ut Caroli majores materni generis etiam in plebejorum canfum tranfenbant! Iieec autem & fimilia errori popujari, qui animos nobilium praeoccupavk, tri- 401 buenda efie, quihbet facile advertit. Telles eum longe abs te difcesque Principum liberis humilem matris fua? originem hecquicquam obftare, quö minus in cuncta patris jura fuccedant, fi modó libeat confultare Thuanum gravem oppido & judicio pollentem hiftoricum: qui indagans & veluti ex tenebris eruens caufas, cur tam acerbè aélum cum natis Philippina, nos paucis docet, uon id ab hujus humilitate arceflendum, verum inde fuiffe profeótum, quod Caroli pater in nuptias cum illa contracbas non confenfiffet atque ideo hae effent nullas nullumque jus hereditatis avitoe liberis inde obvenifle. Si itaque his populus alio colore eum negavit 10* quafi ex imparibus nuptiis ortum ducentibus, non magis id curabimus quamfarfari * folia, quae hac tempeftate levi pulfu venti facile cadunt: Nam fragilis favor populi maximaque ejus pars, quae fit fua utilitas, nefcit atquecifferitdisceptatquede rebus, quas minimè intelligit. Quod nos admonet aliud exemplum Jolantae, quam aQ6 & hac techna loquitiar. Quamvij enim populus Lufitanicus hujus liberos decretö
■pu-
Cm) Befold tenfit. 150. ». 24,



té GËKHARDI F E L T M A N N l., JC
publico regno nominatim exclufiffet, tamen fbic primus qui Regem voluit efie Antonium Jolanta genitum ccetcra juftum regni heredem, uti loquitur Morerius
407 è loco memoratus. Quin & fi placeret Principibus aliud lege a fe lata cavere nee tamen ea efficere poffent,. ne proles ex jufto connubio fufcepta effet jufta T quippe cum vim poteftatemque fuam in naturam & rationem extendere nequeant, uti
4°S Brederodius contra Hifpanicam w**eic* disputans ajebat. (n) Quod féptimo tricefimo loco deinde objicitur vel eö minus nos turbet, quia nulla lex a majoribus condica proferri poteft, qua fanxerinc, ne pofteri fui impari origine fibi jungant conjuges. Licet non negem, quod jus civilepermittat parenti, filium fuum exhere-
4op dem fcribere , fi duxerit uxorem, qua; toti generi fitdedecori: (0) Nam utut videatur aliis liberis aut agnatis reliéta hereditas pmna; nomine, (p) non tamen id •verèfit, quod teftator nil aufteratfilio quod jam ejus fit; (q) fed tantum legem dicat rebus, quas aliis poft fata fua relicturus, fine qua non vult eas ad illos pervenire (r) adeö ut per legem illam potius heredes fpe majoris lucri ad honeftiores nup-
410 das illefti videri debeant. ( 5) Sed haerationesoftendunt, quod fi quispiam velit ut necefiarii non fibi foedere leéfi conjungant uxores, nifi genere fuo di^na; cenftanrur, fi cupiant ejus bona capere, ipfum horum plenam habere proprietatem
411 quoque fingere neceffe fit. (t) Ex quo porrö & illud fequitur, conditionem iftam ii clientelis imperii, quod in iis defuncli dispenfatio non attendatur (v) rejici etiamque ratione caeterarum rerum, quas alodii (x) nomine veniunt, quod ad le-
412 gitimam partem liberis debitam adtinet, non valere, (y) Non etiam ambHtur in teftamento Principis, cui conditio illa fuit infeita, per malas nuptias, liceat fic impares appeltere, non modo eas fignificari, quae cum plebeja fed & cum no-
413 bili puella, celebrata;. Idque Princeps Auriacus Philippus Guilielmus abunde teftatum fecit, quando haec ceu contraria a fe fejangit mesalliance & fe marier felon
. faqualite: inacquale fcilicet connubium & hoe fic contrahere, ut dignitati fua;par
414 fit. Cum autem virgo nobilis & Princeps dignitate tantum inter fe diftent, quantum lenta viburna cupreflis, quis non cernit hunc, fi illi fe conjungat, impares vel
4i5malas facere nuptias? Iis enim, qui nobilitate generis fublimiore & inluftriore clari, non minus mdecorum fummaeque ipforum exiftimationi, in qua apud omnes mortales funt, non minus inimicum atque contrarium, ducere domum puellam non nifi fimplice nobilitate gloriantem quam plebejam, quum indubitata; veritatis
416 fit , clanflimam mantorum dignitatem femper fceminis tribui, (z) Quanquam ü talis prohibitio, quae in ultima Principis Auriaci voluntate exftat, non fuiffet facta, ejus heredes fine ullo metu, ne fcriberentur exheredes, fe poffent conjungerê puellis nobilibus: quippe cum totum hoe pendeat ab atbitrió teftatoris, quod propinquis ejus obfervandum ex amuflim, etiamfi illo fpreto fortunatiorem poffent
417 habere fortunam. Quod fi enim ju/Tent, ut ducant mercatoris filiam, utique obfiftent ejus ultimae voluntati rehdbsque cadent, ü virginem nobilem illi prcetulc
418 rint. («) Aft fi nil eorum majores fanxermt in fuisteftamentis, nihilevidentius neminem rebus, quas bi ipfi quafi per manus tradidere, privari poffe, five nobilem duxerit puellam five plebejam ? Fingamus autem quod non eft demusque id velut tacitam quandam legem in Principum Comitumque domibus fanctè ab omni hominum memoria fuiiTe obfervatum, ut qui fibi fociarent uxores indignas fublimi fua origine, privarentur fucceffione in locum parentum, dubio proeul non feriret lex
4T.0 alios, quam eos, qui in illam committerent. Sed quia nemo, unquam ideóterris clienteiisque fuis excidit utique adparet, fomnium effe, quod de ejusmodi lege rri-
ce-
(«) Benrivoglio della Guerra di Ilandta. lib 2. non. pojfono i Rè flendere il Isro imperia fopra quello della natura
(0) arg l. 63 §. I. ff de C. & D.
{p) l. I. C. de bis quae peen* nom. I, 2. ff, eod.
ff) a1l- 3 f' & dawo infefle. fr) /. 48. ff. de pad. I. 29, §, t, ff. de paft, dot.
(s) l. I C.de hip. tffubfl. Oldr. de Ponte confil 16 w. I. Paul, ZacchiflS decif, Medicolegcil 53. n, I. &fiq.
(t) arg. I, ar. C mand.
(v) lib. I. Feud tit 8. pr
\x) quafi al-Oud vel alaud: unde & barbare alaudium: quod res ejus fint natura:, cujus principio rerum gentiumque fuere priufquam clien. tum nomen cognitum.
(y) Sanchetz, de matrimon. lib, 1. dijp. 33, n. 10.
fe) /. 1 ff. de fenat, Bartol. ad d, i. 63. ii. 2. Zicchias d. I n 45.
(a) Roland, a Valk de kiro dot is, q, 31, P. 9*



de IMPARI MATRIMONIO.
cefirno octavo loco opponitur. (b) Unde exiftimare licet, exemplum Mauritii420 Principis Auriaci, tricefimo nono allatum, adverfarios non poffe juvare, quum non tacita gentis fua; lege fed poftrema fratris fui voluntate prohibicus elfec impares nuptias contrahere, ni bonis ab hoe rehetis vellet excidere. Quod de iis omninö accipiendum eft, quorum liberum fratri legibus erat datum arbitrium. At fi 421 lex talis tacita exifteretin cunctis Principum familiis, cui bono expreffam condere? Nonne factu inutile, hominem ei rei cavere, cui tanta eum curacaviffetaliqua lex? (c) Progrediamur itaque ad quadragefimam technam examinemusque id, 433 quod in illa de matrimonio, cui confeientite nomen inditamj edifferitur. Quo autem melius conftare queat quid lit, juvabit ejus naturam & jus indagare. Inter- 423 pretes juris folent dividere nuptias clandeftinas ab occultis. Primi generis dicunt effe eas, qua; publicè non funt ter nuntiata;; pofterioris autem, qua; non modo clandeftinae fed & nulI° nequidem extraneo adhibito facerdote nedum domeftico, (d) funt contraftae, adeö ut faepè de iis non conftet, nifi ex Jiterismanuconjugum fignatis vel horum confeffione. (e) Connubii, quod confeientice appellatur, no- 424. men inde, ut opinor, fumpfit, quod praeter conjuges nemo ejus habeat eonfeientiam, celebrarique poffit vel uno vel altero modo, quem dixi s & fi qmeratur num juftum fit nee ne, infpici oportet quinam fint, qui illud inire geftiunt. Si 425 fuerint Keges vel Principes Comitesque Imperii facra reformata non defmet effe üabile, etiamfi quam maxime clandeftinó fuerit fancitum: quale fuit Elifabethae Angiia; Reginae cum Duce Andegavenfi, (f) & ante illa tempora Jacobs: Comi- 426 tis Hollandiae cum Vranco Borfelio. (g) Quod fi verö non fvmmum rerum arbitrium Deus dederitiis, quibus avet animus connubium ejusmodi fubire3 ex cujusque \oci jure civili res erit a;fthnanda-. Nam fi leges velint, ut non aliter firmari 427; poffint nuptia;, quam fi trina; eas praecedantdenunüaüones&peraganturcoramecclefia ritus, quibus mas & foemina jungantur matrimonio, illud, quód confeientïx dicitur non ent mfi concubinatus, cui color fruftra erit quaefitus, fi ritus ii fuerint neglecli: nifi forte qui confecere nuptias refcripto Principis eorum vacationem adepti fuerint. fb) Hoe enim perquam neceïTarium effe etiamfi par & 428 omni ex parte juftum ceiebretur connubium, non melius probaveris quam exemplo Friderici Henrici Principis Auriaci, qui immunitatem a denuntiatiomfaus a. d, April, ch loc XXV. ex refcripto Ordinum Hollandiae petiit, cum cuperet nuptias Ameliee Comitis Solmenfis. Et ne quis ulla ratione eas impugnare poflet, jam gejrum & confummatum alio refcripto eorundem Ordinum poftularunt firmari. (i) 433 Optimus & fancfifïimus Princeps Eledlor Brandenburgicus Frid. Guilhelmus/cum ex his nuptiis natu maximam duceret filiam Loifam Auriacam tantis & tam multis virtutibus ornatam Principem, ut fuo merito omnibus fimulacris emendatior dici debeat, in id quoque confenfit, ut nuptiarum ritus celebrarentur Hagae Comitum in coetu folemni poft facra peracia: Quanquam laudatus Septemvir quod ad haec ad- 45® tinet in Imperio non agnofceret fuperiorem (£) & fummo rerum arbitrio etiam in reliquis cunctis, polleat apud Boruffos: uti alibi oftendimus. (1) Laudatiffi- *• t mus Princeps Joh. Georgius Anhaltinus Deffavius facrotum ratione etiam in fuis terris nemini paret, tarnen cum adornaret nuptias cum Henrietta Auriaca, qua; quoque foboles memorati maximi herois Frid. Henrici, ritus anno ch hc LIX. Groningae in fandto coetu fani maximi, cui a divo Martino nomen, fuere celebrati. Si verö iis vivamus moribns, ut fpretis tribus illis denuntiationibus nup- ,,k tiae haut fint infirmae, etiam fme his valebunt: praefertim ubi ob confervationem
ordinis
(b) Pfeif d. confd. n. 163;
(c ) arg l. I. ^. 1, ff admunicipal
\d} Galli ajunt prop re Curè; & Vulgus paro>
clianum,
(e) Sancfietz, de matrimon lib. 3. difp, I ii. 7. '
(f) Thuanus bijl. lib, 73. infi.
(g) Hac. Voiïius Annd Holland, lib. 20. Gouthoeven. in vita Jacobee p 457. ér ffq,
(b) Barbare di/penjationem voeanc. (<) Henr Brouer, de Jure connub, lib, 2". cap 2 »• I+.
(k) Ordinesenim ïmperii, qui cuImmPoritificmm ejurarunt, ipfi in fuis ten is non fcpifcopi tantum fed & Pontifices func, uti alibi dcmonftratum dedi. Adeö ut nullis nuptiarum foiemnibus tenearitur & hsec aliis remitterectiamque ceu fupremi judices ac arbirri de re connubiali ftatuere etiamque fi lis ipfos tangat, aliis notionem concedere poffint. Ut prudemiffimè fummum Imperii tribuoal, quod nunc Wetzlarise eft, litem de matrimonio fecare nolueric. 4. febr. 1670. In caufa Tffènburg contra Yffidurg,
(/) lib, 2, de titul bonor,



i:4 GERHARDI F E L T M A N N I, jC
ordinis utque fraena injiciantur vagami ücentire m.i haktw*-,^ u „M
433 leut f» Quod autem ad ritus' quos Leo &p2^dESSST^ 11 ad robur & iirmamentum mamroeöii videntur nobis imoerari- f«T« ' * .dam peragi queant, li nulla lex ianciat irrkum illud foreT^né^cl^T^ 434ns, qui ftcerdotem teftesque fpernunt, quö aliis hauTLcSfr 7?\ v ab jus facrorum eft Regium comp*kq«e^ ,Et 9Ü«
qui ojhw repurgato nomen dedere, adeö ut non •S^S^^pS' ces Maxum m luis terris mcreantur quin & debeant dicL non fi£ £ri tamen nonmillorum, qui Theoiogiam traéiantes dividu t ilZ^moVrnT crani mternam & externam, defenditur, quod li Princioes im n I!dlcbonef/a" perii Comités compleéior, fe nolint legi^ejusmoa «4Vu^"X^1"" fine confarreatione confecfas, fpontè fubücere ea fin? foF,fr? i J b? nuptias cedere, forte arcanis imPcrn id exigentib s ógam SaSSS r'T" etiam nullo advoeato faeerdote: ne?ue hac in it^'^Z^G?^ P°ffinC necefle habent, quam /i adhibitis tantum in cSSroffifoi
435 conjugis defuncte germanam fibi ftedere leéri coniuneant S f6*? Ordmes Höl/atónTvifi funt hanc rationem 3doce 'eum oTr ' qU°d feqiU eivl/ium habet imperium, etiam in facris id^ffi^^^S» «g* heet ateantur edixerintque, minimè elfe praetermutendam 53E£^ Nff hierologiam, tamen permittunt, ut nonnunou-,m peraeam2 nf asconnublls tatium, fi diverfa fentianc a regione SZ^SoE^ C vi"
436 Sed heet nuptia. fint aBJte ob fortos tafiS^tS^8ffi2Tï C^ apud eam gen tem Legatus fcederati Prineinis anr 13e' fi tamei1
di?endus: (f) VerTm™^ connubia non dubium eft, quin mnlier poffit petere eunSf nT ^ huicm paais dotalibu; promille, dummoió in a^da qD^^"M
438 rum, qua, exigit Pms legibus Princeps ^50.^2^5^ conjugium non fit firmum vitio denunthtionum quodque facerdnï nl ƒ ' advocatus, facilè crediderim, id non nifi fromini Vr?P w 1011 fuenL" citururn, (r) quod de Ce queri debeat, cur ei ré! JÏÏ?L-lacrT CaPc,anti n°-
439 (O ad prolem ex ejusmcï ^SSS^^S^k impedic, quö minus patri fuo fit heres rl,ImmJ c r eptaIn adtinet, ni
440 ju/illam futlfe legitiLm uxorem f ÜSS^J^SS^JS^'^ diais confequitur eos, qui diverfi k LL, fiun? 1 c^feJ^S?' S?*» ^ «ammonium, quod a confeientia nomen dinitX^e^nfr^10 f^-^ ftitia pro tribunali poteft dhptuari, liberi tarnendeSt^ non nri™ "T^" ditate patris etiamfi hunc mater nullatenus origirTaeEhMorSnP her « i/h palam non fit habitus: quod nihil ifta ad eins rohn? V q , matnmomi
44lV0lumi„e condidit Mofes «Jdimnr: ^d uno
verat in iLgyptum conjugetn fuam Saram fo%ri. ^ rei caufas multo majores haberet quam elfe folent S,» £ - n^ heet ejus
442 matnmonium illud confeientiae. (x) Et tot fcrè in fe^RS1^ ad reperias fceminas, quae honoris matrimomi ^^^^^ Bntannis
Thebarum porta, vel divüis ofiia Nilü
adeö ut jam conjuges faclae fibi fervent perpetuó jus matri/ïrarum „ a -r • nti cum fuo fervientium nomine pofteaquam defïerunt effe nrZ' 9 d nilfcn ma'
443 fed fruftra fperarunt. Si itaq^eveSrit, ut jaren SffSB ïfg"™ mé^em, quam antea clam fibi fociaverat, elfe ^a^fiï
beat-
[b i vide, fi lubcr, diaa nobis dcetd. t. »eij, S, n. 4.1. & fia
(w ) Cyprus apud Georg. Dedektsmm cmttl. Lbeol, vol. 3 lib 4../^. i. n 5
(0) <;. 2 ^7:27. 2. Dcdeken. rf" /SS. r, ! «■7 I
O ) Ord. Tolit. Holland, anno r<(?o art. <i, Gons 1 Adverf. z ». 3. Brtuer. ^, 2, ] f*f. 27. * 5. |
I U) *fil-W.%<2.ff dejurej fij-olï V'de ^ fCriPfi «tf. fi. \s)*^lZ.ff.dej.é>f.ign.



o e I M PARI MATRIMONIO. 12$
beatque facerdotem, qui ritus facros faciat, nam & ejus rei exempla plurima novi? nemo inde conlegat prolem es ejusmodi parentibus natam antea non fuiffe juflam, quippe cum ricüsiJfl tantum accefférint, ut omnis tolleretur dubitatio etiam ex falfa caufa oborta. (y) Nem? quoque opinetur non effe verum matrimonium 444 inter eos, qui föla faa confcientia alligati, quod nullam adverfus maritos adhibeant reverentiam uxores. Quid ü enim, uti apud Batavos aliquandö fit, his illi in omnibus obfequentur? f z) Mirum ut nemini videatur, fi principes fceminse 44 <• imperent iis, quos ifl' loco arbitris remoto colunt, licet palam non mariti fed vel aulae prsefecti, vel alterius non fcedi minifterii nomine illos ornent vel alio titulo in eadem fede morentur. Primo & quadragefimö loco agitur de conjunctione, cui 446 hemo, nifi violare audeat omnes leges tam divinas quam humanas, dederit nomen connubii: licet enim hoe non abhorreat a Conditionibus, quibus adjeclis celebrari queat, haut tarnen eam quis probaverit unquam, qua; efficit ut contractum dici non poffit. Siquidem nullum efl quod principio non defideret votum ac propofi- 447 tum, alteri alterum fidelem in amicitiis & cura futurum, donec morte alter ab altero iterum feparetur: neque fiat divortium donec vivunt, nifi alter eorum nuptias inquinaverit. \a) Has ut merité acfibus legitimis accenfeamus: (b) quos conftat 448 non recipere diem aut conditionem. (c) Apertè atque ingenuè ergo fateamur, 449 nil aliud illud effe quam apertum concubinatum id, quod lingua Graecorum eorrupra appellant matrimonium ad Thalac, cum tbalamos dicere velint. Hoe enim purè illa löquentibus cubiculum fignificat. Et fine dtibio inde nomen traxit, ut often- aco daretur eos, qui iftud contrabunt, haut effe conjuges nifi ad thorum, 'non autem ar&ifftma animorum conjunEtione fibi effe mutuö devinclos. Deploranda itaque 451 eft. caiamitas Graecos Chriftianam religionem profeffos media luce quafi occaecatos indulgere rebus tam turpibus, quae etiam apudbarbaras gentes filentur. Deo ha- 45S beamusgratias, quod mollhiem iftam morumque licendam non noverimus fanftiusque apud Oceanum vivatur. Quod fi fortè cum caeteris vitiis, quae majoribus ne nomine quidem fuere cognita, aut fi fuere abüs damnata , mme vero ex conta- ^ gio & commercio cum peregrims ad nos ferpfenmt, etiam Gra;corum neffimum morem fequerentur Principes & magnates aln, -non eft dubitandum, quin fummam injuriam inlatun fint, non modo mulieri, quam fibi ad tempus aiiquod coniunge rent, fed & ejus proli. Neque enim aut haec alimenta, aut illa donationem prop.". ter nuptias poffet jure fuo petere ex tabulis de connubio confeclis, quod jure nulJum eft. (d) Non alio quoque loco haberetur muiier quam concubina;: (e) libenque ex ea fufcepti non pluris cenferentur, quam naturales autfpurii. (ƒ) Sciant Tcrj & parentes, quibus Deus fummum rerum arbitrium dedit, fe ab ejusmodi coitu qui veris nuptiis plane contrarius, debere abftinere, quod illi rationes & otii & negotii reddere debeant. (g) Nee fatis fcio an non ultimo dignus fuppliciö foret 457. fteJJio, qui ad hüendas facile credentes puellas, promififlec , fe eas dufturum fed ad Thalac & adjecla conditione, quam non intelligerent, ipfis pudicitiam eripuisfet. (h) Quin amplius opinor , quod licet in aliis attibus & contraftibus qui as* inter vivos celebrantur, eo jure utamur, ut vitientur, fi condido illis adiècïa, qua; m nulhus fit poteftate, (i) nehilominus jufta ratione defendi conditionem ad Lhalac, quoties legem quafi. nuptiis dabit, ab his effe rejiciendum; Quod illud ha- 459 beant fingulare, ut fi quas illis adferipta fit condido, cui falvis bonis moribus aliter parere nemo poffit üngatur ac ü omiffa fuiffet. (k) Mukö minus ergo au- 46b diendus foret, qui diceret fe non conjunxiffe fibi plebejam connubio nifi ifta conditione adjecla: quia negotia quae arbitro tefteque Deo geruntur, quibus nuptise merito annumerantur, nunquam fecundum tacitam mentem, qua unus contrahentium fortè ad ea acceffit, explicamus, fed infpicimus quid is fenferit, cui fides promiffione fuit data. (I) Quamobrem miles five Centurio, figniferve five gre-461
garius
(y) "g. A 8l.# de R y. |
(zj arg l t. §. 5 ff. de iujur.
C") M Am. Muret. ad§. 1.I, depatr.pt. Fr Hotoroan. de ritu nupt cap. I I
C *) Gövarruv. de matrim. p. 7. c. 3. n. 3. | Treutlef. 3 difp 6 th 7. b
(c) l. 77. ff. de R. 7,
(d) arg $ pen. I, de J N.G,&C. !
(e) l. 3, C. de nat. lib;
(f) l. 19. /. 23 ff. de ftatu-hom.
(.g) Vide qua; fcripfi ad l 31. ff. dé LL (h) Coras ad ar aft Tholos, annot. 84, & fe<j', (O l II ff ^ O ér A. (k) Rrouer. d tracl. lib 1. c, 2r* n, 16. (_l) Grotius de Jure b ty p,
Q 3



i2Ó GERHARDI FELTMANNI, JC.
garius fuerit, merito fuo perpetua apud pofteros notandi infamia, fi cum coelum rnutare coguntur, deferant mulicres a fe ftupratas co colore quafi tantum has du-
462 xiffent donec praïidii caufa ageren t in Iccis, ubi miferae illse cltgent. Quod novimus nonnullis quas amor infatuaverat Gallorum , 'J rajecli ad Rhenum accidifle primo bello Galhco: quanquam dolo minime malo errori atque imprudentias fuaé remedium pars qusererent & quos deperibant aliquot dies fectarentur, poftea vero quafi repente vidua; effent facta; puflata; redirent in urbem: nemine erga eas miferatione ducfo fed ridentibus cundtis, quod vultu eorum deledtatss ductüeque fuisfbnt, quos lubentes libentesque caeteri cives a tergo viderunt. Ut ergo ejusmodi licentiae effraeni occurratur, apud Cbriftiani nommis populos legibus infhtutisque cuatum, non valere nuptias, nifi qui eas contrahunt, publicè vel coram facerdote vel felectis judicibus id profkeantur, atque hoe unum efl, quod fpectare convenit, non verö, quod alteruter fibi tacitè vult videri paclus contra ea, quae a matrimonio li fingas abeffe, tune boe ipfum tolli neceffe eft nee nomen fuum amplius
.04 tueri poteft. (ni) Cujus generis licet autem fit illud, quod ad Thalac vocatur, tarnen nemo ambigat ei jura quaedam pofle legibus tribui, quae propria videntur vero legitimoque matrimonio, veluti ut proles inde nata capiat hereditatemaliaque
4C5 quas patris fuerunt: (n) atque ita infignis non modo eccleliae Romans; ptirpuratus fed & fpuriorum patronus Palaeothus, ne abfurda locutus videatur, omninö acci-
.66 piendus eft. (0) Objiciebatur fecundo quadragefimö loco de liberis, quos ex amica procreavit pater. At cum inde flultifïïme argumentum ducatur ad natos legitimo connubio, id allegaffe pro refutatioue fit. Si Regii fanguinis virgo tanta; moderationis fuerit, ut detrecf averit nuptias cum auguftiffimo amatore, non tamen mens eadem fuit Henriettae Balfaciae Entragiae, aliique, quam nos vidimus, Man-
ifi-r ciniae. Licet tanta inter has Gallorumque Regem effet diiïimilitudo ortus, quanta
4.68 fingi poteft inter Imperii Comitem & puellam honefto civium genere cretam. Tertia & quadragefima techna ergo fequatur. Sed nee huic vim aliquam aut robur inelfe omnes qui vel mediocriter fapiunt, facilè percipiunt. Male vorterint impares uuptiae contrahentibus, nx tu infulfus, bardus & blennus eruditis dicaris, li inde conlegas fobolem ex illis prognatam non effe legitimam, neque patris heredi-
46-9 tatem capere poffe. Cum arcana minantiaque fata lint in manu Dei, hunc plebeja; connubio Principum Comitumque conjunótae orent fupplices, ut maritis fuis ingerat confüia, quae digna fint fide, quam ducendo iis dedere, ut donec mors al-
4.70 terum alteri adimat, concordes unanimesque vitam tranfeant. Verius vero enim eft, non femper difpar connubium calamitofum atque infortunio macfatum mulclatumque fuiffe; quin & reperd non pauci, quibus beneceffit, uti exemplaèlocoalJato oftendunt: quibus adjice aliud, quod evenit haut itaprideminfplendidiffima
4.71 Ducum Holfaticorum familia. Nam hac ortum Principem adolcfcentem Alexandrum Henricum placko amori non pugnantem duxiffe uxorem filiam facerdotis Anno ch loc XL1IL ftemmata loquuntur. At cum bené perfpiceret, hanc rem apud neceffarios ipfi inmoleftiis perpetuis fore, feceffionem ab iis faciebac in aulam Caefaris; ubi poft ejurata Luüieri facra facile munus cum fumma dignitate conjunc-
47a turn in Silefia adminiftrandum obtinuit. Conjux quoque ejus cum ingenio polleret linguamque Italicam nee non alias peregrinas didiciffet loqui cuituramque morum cepiifet ex converfatione principum frjeminarum, nil plebeji in ea amplius ne moleftisfimus quidem generis exaóhor deprehendiffet, quemadmodum vel hoe folo teftata , quod prolem fuam utriusque fexus üc educaverit, ut nulla re a Principum & Comitum liberis ex pari connubio genitis differrent; femperque tuerentur di-
jyo gnitatem, quam a patre fuo Principe hereditario jure adepti fueranr. Filii duo ecclefiae Romana; fe manciparunt, quorum alter Vicarius Epifcopi Uratislavienfis
474 & Canonicus Olemutienfis, alter verö Uratislavienfis fuit. Unde & obiter erudimur ïongè avios a vera ratione ferri eos, qui plebeja natos a facerdotiis, quibus
475 inefl dignitas, arcendos clamitant. Genitricis quoque humilem originem nequidem filia bus obftare, vel hinc difcas, quod ejus, de qua nobis nunc eft fermo,
natae
(m) Brouer. d n 16 pr. (») arg 1.6 ft dej.é- J.junSl. rubr. C. de nat. lib, Nov. 89. c, 12,
(O Paloeotbus de Nothit £f Spar, cap, 17; H, 8.



d e I M P 4"R r M A T R I M O N I O,
natas duobus Comitibus matrimonio fuerint collocatae. Non equidem ignoro, pro- 475 pinquos memorati DucisproJi, quam tulerat ex filia ejus, qui facns Lutheri erat .operatus, non reddnfe honorem, qui patris origini debebatur, uti ipfe ex hujus gèrmana Principe cetera optima & modeftiffima fccpius accepi; qua; & addebat cum alia multa, qua; ounc fileo, turn & hoe fibi nunquam cum fratre illo ejusque liberis commercium fuiffe literarum. Ad hoe tamen rediiffe potentiffimum ex ea- 477 dem gente oriundum Regem non tantum fed & filiis agnati olim fui Alexandri Henrici in epiftoüs, quas magnates fibi fub aufpicia cujusque anni mitrere folent, Jargitur titulos, quibus Principes familia;, unde originem per patrem trahunt, ornari folent. Quod fi ergo maximus Rex confanguineos fuos appellet plebeja notos 47S iisque tribual tttulos, qui fublimum Imperii clientelarum indices funt jusque in eas ïuccedendi notant, (p) fpero tandem agnatos Comitis Imperii id animadverfuros iniquum jus fepoftulare, dum obftinata mente filios, q[l0s ex optimo civium genere prognata conjuge tulit pro capacibus hereditatis paterna; agnofcere nolunt: utpote quorum caufam vel hoe noviflimum exemplum ita orat, ut de litis vicloria dubitare minimè poffint. Quanquam omnia fuperaret, quod nobis dedit antiquis- 47a fima Marcgraviorum Badenfium familia: fi modo conftaret Jodocum Eichenium liivierü Toparcham praefefiumque praefidio Bredano fuiffe plebejum: Hujus enim 4g0 filia Maria cum Eduardo Fortunata .Badenfi nupfiifet agnatique Durlacenfes occupaffent terras (^)quas hic reliquerat, fecundum natum ejus Guilhelmum , qui duxit uxorem Catharinam Urbnam Comitem HohenzoJleranam, tribunal fummum Ceefaris & Imperii quod "Viennae in Auftria eft, (r) fententiam tulit XXV. Aug ch hc XXII. (s) Sed cum Jodocus ille, licet fortaifis ex nobili ftemmate non 481 oriundus, tamen ab acerrimis vindicibus originum inter nobiles numeretur, Mariam nemo dixerit effe plebejamt nifi fortè hoe nomine appellare libeat omnes, qui quaeque non poflunt ürepere genus, quod ah avis proavisque nobilitate claris defcendat fine ülla macufoaut ufurpatione qualicunque. Vincant fibique habeant id adverfaru: dummodo fciant plamflimum inde fieri & memorata re iudicata comprobari, plebeja natos fublimium Imperii clientelarum expertesnon effb. Quidquid porro earum rerum fit, illud inde facile evinco , calamitatibus premi 'quidem non autem opprimi dispar conjugium fobolemqtie inde fusceptam. Tandem féquitur 4.8 ••> poilrema techna, qua; preecedentes omnes videtur rationis pondere non tantum * yincere fed & tituium inluftrium plebeja natis negare. Verum enimvero fi memoria libeat retinere, quas principio fecundi capitis pro firmanda noftra fententia adtul i, mox adparebit, nil ipfos metuere neceffe habere. Quod enim ex jure de clieh- aS» telis, quo SaXones utuntur, opponitm-j Scholiaftes ejus bene obfervavit verba ° ex ftirpe equeftri haut pertinere nifi ad patrem avumque paternum, non verö ad maternum. Solus pater eft, a quo fortia fplendidaque militiae faéta, propter quae 484 quis equeftri fplendore ornatur, exfpectari quent: foeminarum imbecillis & uti ille ait, impar laboribus fexus, toque miferior illarum (latus, quo mollior natura & ad propulfanda incommoda calamitatefque ptrferendas infirmior. (t) Quare licet aliquan- 48do militare queant, (<u) müitiam tamen & grave Marcis opus communker trachre J non poffunt: quod illa a duritie nomen acceperit. (x) Satis itaque efl quem du- AgcS cere originem a patre avoque, qui meruere cquitis tituium: (y) etiamfi nemo legitimë natus dici queat, niti ex utroque parente legitimo connubio ortis fuerit editus: idque eft, quod Saxones in alio loco ceu contrario nobis non fecus ac Judices Parthenopolitani defiderant. Quod fi forfitan gens illa equeftri ortos loco nullos 4.07 haberet, nifi quibus clara materni generis nobilitas quoque fuffragaretur, huius autem exortes clientelis excluderent, refponfum dabimus, quae in Saxoniafiunt nihil ad nos. (2) Non equidem abnuerim, multarum civitatium inftituta ac mores imitari jus, quod Saxones condidere, quin amplius concedo, ex hoe illa maximam partem fuiffe defcripta: is autem ingens eft error, qui muitos tenet, illud
no-
(p) Vid lib 1 cap, 21 « 19 ér feq.
(?) Vernaculè audiunt dit Ober-Marc-Graf fchafft Baden,
(t) Nomen ei Reiehts Hafratb,
C t) Limnse lib 5 de J. P, c. 5, n 4, £? in addtt. -Oldenburg ad Inftrum pacis p, I, dijc, 30, n I,
(i) Cicero de confotat.
(v) l. 18. ff. de excuf tu. Videfis noftra id fpicil ac pr, I. d t. i Kx) 1 l-ff.de teftam milit.
\y) Pfeil. d. confd. n «Sa,
(*) arg, s, Gaudeamus, 8. 'x\ de divori\



i28 GERHARDI FELT M A N N I, JC.
nobis poneré leges. _ Nam & ridentur in foro noftro advocad, fi inde laborent fupplere, quod inftitutis noftris deeft: cum potius tune ad jus Quiritium recurrere 489 oporteat: (a) Quia nil verius, quam ipfos Saxones hanc fcqui regulam, neque fervare jus, cm nomen dedere, nifi quatenus id moribus receDtum & comprobatum eft. (i) " r
(^) arg. I 9 (b) Schultes. *• SLUs 37. ».
in fi ft ad L. Rhod de ja&u, u §L$k 2 *• '7- Rauchbar, 28. Heig. 2 17. n. 4+.
Carpzov 2. decif. 127. n. 16, Salmuth. d.traët
f. I./>,42.
PARS II
De matrimonio ai morganaticam. figillatim edijfertatar & oftendittir ei in re nobis propojïtd locum.ejje non poffe.
l ffjflfjl Aftenus argumentis gravifiïmis & firmiffimïs comprobaffe fufficiat maJlliiji ximam dilparitatem, qua; inter Imperii Comitem & honeftiffimo cigfpfl? yium genere natam virginemintercedit, nonobftare, quo minus liberi f&MmM inde progeniti queant adfpirare ad ampliffimas parentis fui dignitates & chentelas Imperii. Sequitur nunc videre an ii, de quibus nos agimus illismulctari mereantur quadam fingulari ipfisque quafi propria ratione? Ita fanè videtur: nam primo pater in padtione quam cum fratre Philippo Conrado celebravit & qui hunc fibi heredem effe voluit, aperte palamque dixit fe fibi connubio junxiffe fozmU nam nafcendi conditione difparem, ne ülii ex ea procreati caperent prifcorum Tubantum terram nunc Comitatus titulo inluftrem, fed is obveniret Germano fuo s ejusque pofteris. Illud quidem neminem reor nefcire, quod parentes êf liberi invi-
3 cem advetfus fe nee volentes ad teftimonium admittendi fint. (a) Sed & illud perfuafiffimum habeo, cunaosmihi largituros, regulam illam in multis fallere, neque officia fuo fungi; fi vel de natahbus liberorum quasratur, (b) vel aliunde non poffit peti copia probandi res inter ipfum prolisque fua; matrem geflas, (c) tune enim ik recipimus genitoris teftimonium etiamfi inde aut commodum aut oppro-
4 brium habiturus fit. (d) Profertur fecundó teftimonium facerdotis Benthemienfis parentem biduo, priusquam fibi fociaret connubio, matrem fuorum filiorum fuifie protehum, fe illam non ducere veile, nifi quod ad fanguinem non verb quodadbonaadtmeret: ut credere ahud non poffis, quam ipfum femper in eadem voluntate per-
5 feveraffe. (e) Cujus cum ignarus haut effet facerdos, qui ritus nuptiarum perfecit, ejus muneri congruiffet patrem interrogare, antequam omnia folemniterpera-
6 gerentur, quid verbis illis fignificatum vellet. Et ut pergarnus ad liberorum genitricem nonne tertio eam non ignaram fua; fortis, qua longiffimè diftabat a marito de hujus mente ambigere patremque fummis precibus urgere oportuiffet, ut in favorem prohs,qua; ex ipfa nafceretur, illuminató verbis diccret, quod non poterat
7 non obfeurum videri & difficiles habiturum erat explicatus ? Quod cum muiier praetermiferit, leges conjugii non aliter, quam ut profint marito tuemi feid contraxiffe ad morganaticam five adjecfa hac conditione, ut filii modico, cui barbare apanagii nomen, contenti effe debeant, interpretari non minus juftius quam tu-
§ tius videtur. (ƒ) Quamvis enim illa conditio verbis non fuerit exprelfa, nee in tabulas reiata, cum connubii folemnia fierent, non tamen fequitur, eam elfe ömiffanr quod propria fit omnium imparium nuptiarum atque ideo necelfe non fit nomina-
9 tim quidquam de ea prsefari. (g) Matrimonium in multis convenit iis contrafti" bus, quos bona; fidei appellamus: in quibus notum eft tantum valere arbitrium
iu.
Ca) t. 6. Cdetefitb. Tb) Karinac. ck teftib, <j. 54 « 1B6. (c) Govncz. 3. var. refil 12. «. 24. {d) Farirmc. d traél. q, 60 n 54«
(e) Paurmcifier ük 2 de JirrfdiEt. cap. 6, w. 68, ó- fi"-j.
(f) l' 39- ./?. dtpaZ
(5 ) *rg* 1* $1. $. 20 f. de JEdil, edict;



de I M P A R l MAT li I M O N I O, 1%9
judicis, quantum 'in aliis expreffa convcntio. (A) Quod fi ergo ad magiftratum 10 filii provocent, nil aliud exfpectent, quam ut ipfos jubeat contentos effe modi co ' illo moribus tribui femper ab pmni aeyö folito natis ex imparibus nuptiis: neque enim judex aliter judicaredebet, quam aut legibus aut moribus proditum eft. (f) Illud quarto indubitatuffl eft neminem prreter patrem aeque commode poffe fenteu. II tiam fuam de re cum alio gefta explicare quam patrern ipfum. (/;) Quamobrem iz cum hic deinde in memorata conyentione cum fratre fuo celebrata, tettatus fuerit qua mente olim contraxerit nuptias cum matre fuorum natorum, fumma injuria quin & injufritia foret, _ de illa adhuc ambigere & indubiumvocareid, dequoncn poffumus non effe certi per apertam animi declarationem, quam todes repetiit. (/) Verum enimveró licet haee atque alia fortaffis plura allegari poffint contra ig illuftres illos liberos, non tamen capio, qui in mentem venire alicui potueritipforum matrem fuiffe duétam ad leges mofgéripbce? Pugnare itaque animus eft ratione " contra opinionem tam abfurdam & tam plenam erroris, infcitiae nee non injuftitia, ut vix majorem apud eos, qui philofophos olim fe dixere, invenias. lnitio 14 quidem mox de bac re liquidö nobis conftabit, fi ad originem vocis iflius refpiciamus, qua; cum ex morgen & gab compofita, abundè nos tam ratio quam ipfa veritas conrincit puratn putam effe vernaculam nilque aliud fignificare quam donum quod fit tnanè per novum maritum uxori, pofbquam prima nocle cum ea concubuk Lombardi illud nomine morgengab appellant in fuis legibus; (in) & Sons- 15 becius egregius fui temporis JCtus refert, loco ejus, quod in vulgatis editionibus Juris de clientibus proditi tit.'29. lib. 2. habeat ad morganaticam, fe vidifie codicem manu examum, in quo exftabat ad morgengebicam: quemadmodum &legi debere contendit liugo Grotius. (n) Ut fruftra nobis ceu contrariam objiciat Cu- 16 jacius aucforitatem Alberti Argentinenfis: (0) Nam ubi expuro fonteLombardofum, quibus haec res fuam debet originem, datur baurire aquas, non mediocris ' foret fhilüüts, eas petere ex tecu, qui {hupst manu imperiti librarii. (ƒ>) Cogite- 17 mus fecundo, nunquam üh conditione ad morgengebam locum effe poffe, quam fi jSuptias praecedat: (q) jus enim illud unde vim fuam & robur accepit ceu exorbitans ftriétè, & uti verbaTonant, accipiendum eft: praefertim cumTha'c in re nobis praeiverint ipfi Longobardi. (r) Nihilque civile magis fit, quam recurrere ad an- 18 tiquiores leges, ubi quaeritur tam de explicandis novis quam de moribus inde-orturn fuum trahentibus, uti funt illi qui introduxere matrimonium lege ejusmodi contraétum, ut muiier ejusque fóboles dono aliquo contenta fit. (s) Sed quando 19 Rage lex-nuptiis dici debet? Utique prius quam contrahantur aut proles nata fit. (f) Nemo hujus affërtionisveritatem infirmarecogitabit, fi modö confideret, quod 20 in iis locis, ubi vocabulum morgengab in omni genere nuptiarum ufu venire folet, neceffefit, ut donum ceu precium interfedlae virginitatis in novam nuptam conferatur a marito ftatim manè antequam limina domus tranfivit, fi cupit, ut conjux fua illud verè capiat, (x) nee Jiberalitas, quam in hanc exercere vult, habeaturpro donatione inter virum & uxorem legibus vetita. (y) Aft cum matrimonium, de 21 quo noitra eft difceptatio, non receperit legem, quin potius nulla conditione ad jee* ta fuerit initum, quid aliud fequitur, quam prolem inde fusceptam fola nafcendi forte adeptam fuiffe jus fufcedendi in Comitatum univerfaque reliqua bona fui genitoris atque hunc non potuifle deinceps mutare confilium fuum in alterius injuriam, fyj quod fanè fieret, fi patri liceret filiis fuis ex connubio, cui nulla conditio adjec- 22 ta, natis praeferre pofheros fui fratris & fic id quod liberorum eft fine fadto fuo ipfis auferre. (z) Non autem fediffe patri mentem ducere quondam fuam uxorem 23
matri-
(i) I.7. ff de neg. geft. pr. I. de offc.jud,
f^i) /. Ii. §. 2. ff. de aiï. rer. amot,
(1} L 14. §. 8. ff. de telig. & fumi.fun.
(m) lib. 2, tit. 4. /. 3. . (n) l*b. J.b é-p.T.n.%.
(o) in Chron. tanquan. matri Jua per Rudolphum Regem olim morganatico jute donatum,
{p) Novell. Leon 91.
(5)2. Feud. 29. ibi dejponfavit ea lege. 1
(r ~) d, lib, 3. tit, 4. /, 3-, ibi in dit votorum
ér al. tit. 4, /, ï, quando fibi eam in matrimonio fociaverit,
(s) 1.0.6 & feq. ff. de LL.
( t) Mseftert. 1. <te Juftit LL.Rom. 40. verf. obficis. tit. de fil, nat. ex matrim ad movgan,
(■v) Statut. Dortmund art, 105.
(x) Hartm. Piitor. r. fi) j) 44. n.6 Stuck, I. confil. 7, n. loi. ér feq, \ CO l 7S.ff de R J.
(z) i.n.ff.d-R.y. S



i3o GERHARDI FELTJfANNl JC.
matrimonio ad mergengcbam, vel tertio inde difcas, quod illam non fibi conjunxe-
H rit manu Jiniflra: (a) Nam licet hic ritus non femper obfervetur, (b) vix tarnen negare auiis eum elfe neceffarium, fi lex ifta nuptiis non fuerit dl&a ; quum alias matrimonium aequalc intequali lecernere non pofles: Quo poftremo verbo nos id quod ad morgengebam celebratum intelligi volumus, licet non ignoremus illo apud
25 Romanos vemfie concubinatum. (c) Non mullens humilitattm efficere, utnuptiae cum ea contradlae femper pro maequalibus haberi debeant, quid clarius autevidentius? Si enim illa fufficcret fola, cui bono legem fa3pè memoratam adjicere &
jöexigere propinquorum teftiumque praefentiam quando celebrantur. (d) Tantum autem abeft inluftrem noftrum parentem pcótore clandeftina verfivilfe confih'a no-
si cendi fds nads, ut quartö nil magis manifeftum dcexploratumfitexhonore, quem habuit iliorum matri, ipfum voluiife, ut fibi in omne jus fuccederent non fecus ac
27 fi ex inluftri matrona elfent fati. Nemo civilium rerum adeö rudis, qui non inteliigat, fseminam inaequali imparive matrimonio duótam paclionibus fuper ea re nominatim habitis arceri a dignitatibus, titulis & privilegiis fui mariti? Ce) Non primum locum obdnet in triclinio, fed Oeconomae perfonam gerens illum cedit propinquis quin &proli, quam conjux ex anteriore uxore inluftri tulit neque major
sgipfid familia habetur reverentia, quam fi patris familias effet amica. Solebat quoque non ita pridem non incedere amida aut ornata more inluftrium fceminarumled a quo Galli Belgis fcederatis intulere bellum nullo difcrimine nunc habenturj at nil agas fi ex culcu corporis de nobilitate vel humilitate generis judicare voiue-
29 ris. Quod fi jam oculos torqueamus ad genitricem liberorum, de quibus quaeritur moxadparebit, a marito eundem honorem femper, donec artibusimmicorum mens ejus ab ipfa abalienata, illi fuiffe habitum, qui Principe Comiteve patre natas debetur, adeö ut m ecclefiis pro conjugis fua; & inde fufcepta; prolis non minus quam
30 pro propria fua falute Deo fupplicari curaverit. Et licet in matrimonio in^quali celebrando id quoque caveri lolebat, ut filii ex eo geniti abflineant fe clientelis, dignitatibus atque titulis fui parentis, (f) uti recenti exemplo Caroli Lotharing-ia»
31 Ducis & Pajotae inluftrat Herman. Francifc. de Malta, (g) Nofter tamen parens inluftris ardentiore fludio, quam credi poffit, petiit contrarium tam pro uxore quam pro fobole fua, non unius faciens affis illam in rem pofcere opem Principis Monaüenenfis Chnftophon Bernhardii Galenii, qui tune apud Imperatoren! erat gratiofus, quanquam beneficium, quo Praeful fibi Comitem obligaverat tam carè seftimavent, ut hunc è venatione domum reverti volentem in via publica üiteritöc fecum duxerit Monafterium, ubi tune fancta generis fui facra ejerare aliaque cum imminutione fuae libertatis, voluntate num fua an fecus utroque trahunt audtores
32 facere fuit coaclus. Vincant iterum fibique habeant patroni & advocati parentis codicillos quibus matrem hberorum Comitem Imperii creavit Caefar, furtim Ch) ab hoe fuifie impetratos, dummodo fciant ejusmodi praefcriptione'fe maximam nero luo inurere ignomimam, cum pratter ipfum nemo alius fit, qui poffit dici falfa
33 pro veris mentiendo quid Imperatori per fraudem fubrepuiOe. Adeo ut minimè audiendus fit, fi id nunc obliterari vel aboleri flagitet, quum indignus fit legum beneficio, qui, dum leges invocat, contra eas committit, uti ait Tryphoninus. (i)
34 Neque julta erit ejus excufatio, fi alleget fe genus & proavos conjugis fuaa'tunc ignoraffe (k) quippe cum indubitatum fit nee errorem aut ignorantiam prodeffe in re a fe ipfo gefta atque ea, qua; fpeclat perfonam, cum qua tam aréfam contraxit
35 neceffitudmem. (/) Intucamur quinto verba con ventionis inter patrem germanumque ejus celebratae, illa apertiffimè oftendunt fruftra genitorem trifti fuo facinorï praetendere conjugium intequale: nam nominatim a fratre ftipulatus proponitur uc uxorem fuam & inde fufceptos filios tanquam verè & legitimè fuos honore amplif.
fimo
(a) Kitzel de matrtmm cap, 9. fheorem, 6. lit. e.
(b) Fritfch. in Supplem. Speid. Befold, lit. V. verb, Vnmablung mit der lincken hand,
(c~) l 3. C. de natur. lib. (d) LL Longobard, lib, 2. tit 4. /. I. (?) Myler. d. trali, cap. 6. «. 1, & a, (f ) Myler. 4, cap. 6.«. 15.
I (g) d. tracl. ch. VT.ficl, I. n. \\
(h) Naüo alumna fori appellat vitim fuVet obreptionis
O) btl. 37. in f. ff. de minor.
(k) arg. I 5. C. fi contra jut vel util, puil. juncl, l 5. C de cemd ob turp. cauf
(/)/.£. 1.6. ff, de j. &f. *i» juncl, /. io, ff. de R /,



de I M V A R I HA T RIMONIO. 131
firco augcret nee prohibcret fe titulo Comitis ornare. Amplius poft fata fua ah'- 35 menta conjugi paCtus eft nomine IVittumb. qua; vox id fignificat, quod barbata dicimus doarium, argumencumque praebet fortiilimum, non hic agi nifi de matrimonio pari five aequali, fignificat enim donum, quod datur viduae inluftri, utdecorèpoft funus mariti vivere priftinumque dignitatis fine fplendorem apud omnes tueri poffit. O) Ut longè avius a vera ratione videatur ferri Zieglerus (w) vir caetera eru- 37 ditiffimus, quando nuptias ]eSe d°arii contracfas confert cum illis, quae ad morgen, gebam appellantur. Sed fatis nunc firmaffe videor, repetamus ergo iter conlega- 38 mtisque offendicatei fi rius fort® adhuc in oculos incurrant; quod ordine faciemus, ne unum aut alterum nobis improvidis excidat. Primum, quod offendimus, non eft tam magnum; uti prima fronte adparet, quia ad id removendum levi tantum diftincfioneinter res favorabiles & invidiofas five odiofas opus eft, ut in illis non his recipiatur patris teftimonium neque ei habeatur fides in fraudem prolis fua; quid adfeveranti, etiamfi id omne necoflario vergtre debeat in ipfius propriam ïgnominiarn atque opprobrium; (0) non magis quam matri, fi irata fuo filio, eum ajat effe fpurium, (p) vel quafitum aduiterio. (q) Unde ridetur ab inter- 39 pretibus joris'Romani (r) filius ille Regis, qui nimium credulus fe regno abdicaverat, fimul atque a matre accepiffet fe vulgö quaefitum efie. Si hoe admittimusin 40 matre, ut ei non credatur contra liberos fuos, quos acrius amat quam pater, teftimoniarn dicénti, nerno qui falia ratione utitur, id de hoe negaverit, fi teftificetur etiam cum fumma hominum frequentia aliquid in illorum necem? Bené ac fapien- 41 ter itaque jus Pontincium parentes utriusque fexus nullo difcrimine habet fancitque ffiquiffunè, ut uaiiquem pro fftio publicè habuerint, vel afieruerint atqueitaabomnibus nominatus fuerit, non credi poftea alteri illorum contrarium juranti. (r) Cum itaque parens honorificentiffimè & liberalifnmè filiorum fuorum genitricem 42 palam trattaverit & veluti squali foedere lecti fibi fociatam ornaverit nomine Geviahlin, nolentes volentes cogimur confiteri, quod pleno honore illam dilexerit, uti de Cöceejö Cafiiano in re a/ia loquicur Papin janus, (t) atque ideö nee in conjugis ftiae nee in prolis inde nata;, injuriam mutare confilium fuum potuerit, etiamfi fit Comes Imperio «>e<rwy fubjectus: (v) TüUtu enim Gemahlin penatibus 43 non nifi magnis cognitus tribuique tantum folet matronis, cum quibus connubium aequale celebratum eft. Cogiiec itaque pater perfiftendum ipfi efie in eo, quodcce-44 pit: nam mutare voluntatm non Prometbei fed Epimethei eft: uti callidus ille &fubtilis ingenii Lucianus nos doeet. (x ) Principibus non major habetur fides quam 45 privatis in rebus, ex quibus alii tam ingens incommodum fentire queunt, (yj quarum in numero utique haberi debet ea, de qua quaeritur. Uc non memorem, 46 quod verkas contrarii nimis explorata perfpedtaque fit univerfo orbi & fic omnis omninó dubitationis fit expers. ( z) Quod luce clarius adparebit, fi folvero fequen- 47 tes tcchnas & ut a fecunda ordiar, nil id ad liberos, quid facerdos eo tempore cum bené precaretur nuptiis, debuillet obfervare, quia alterius faclum alteri non poteft obeffe. (a) Et nae tu praeter aequum bonumque fis nimium durus, fi con- Ao tendas debuiffe ambigere facerdotem in re tam clara. ck ubi cernebat a marito manumdextram ceu pignus fidei connubiaiis dari novae nuptae, qua; illius ftipataforore, fe Dei ante faciem, uti loquimur , ftiterat. Quibus folemnibus cum germana Comitis interfuiffet idcirco confeientia rei gefta; vicla deinceps teftiücata nullam, cum peragerentur, imparis matrimonii mentionem fuifle faóïam. Nemo itaque miretur 50 ii facerdos vel Comitem non feria mente antea protuliffe verba, quibus fignificaverat, fe nolle conjugem fuam ducere, nifi quod ad fanguinem adtineret, vel ipfam
(m) Coquille & reponc, 290. Henelde dotalit, c. i. §. i. lit. e.
( n) ad Grot. d, c.7. n. 8.
(o) arg. I. i. § 4 ff. de Carbon. ediEt, Fnenckel Baro ab Hoheneck de privil, parent, & lib pr, 17, n, 10.
(p) /• 29, §. I. ff. de probat
(q) l II. §. 9. ff. ad L. Jul de adult. Lyp-ky t. obf 72. ». 8. & jJ^.Petr.Stockmans decif, 66 per tot.
( r) DD. ad l. 6, ff, de bis qui fui l. al. jur.
mu-
Coraf. ibid. n 3 Jacob. Coren, confil. 12, 10 Enenckel, d. I n, 20.
fs) c per tuat. % de probat
Qt) l 16. ff de bis qute ut indign. auffer:
(<0 /. 75- ff' de R. J.
(x) in Promei heus es in verbis.
00 Farinac p. 2 prax. erim, q. 63. n. i^i,1 ér feq.
( z) Farinac. d l. n. 141.
C a ) l' §- §• 5' ff- de op. novi nunciat, Wefenbec. 1. confil, 6. «. 151. Mund, 2, confiU o,. n. 96.
R 2



1|4 GERHARDI FELTMAN N I, JC
51 mutaffe fuum confilium. Quum conftanter ab omnibus nobis traditum fit, men* tem noftram re ipfa & facto magis quam verbis exphcari, (fc) ceftationemque in
J2 contrarium facfam fieri irritam per actum, qui cum ea pugnat. (c) Pergamus ad tertium: quod quidem nihil certi continet: & utique patris fuiifet conjugem fuam erudire fe non alio quam insequali matrimonio illam fibi vdie conjungi; cum enim lex haec a nuptiis abeife foleat, mater etiamfi loco haut inluftri nata jufta ta-
53 men opinione ducebatur, eas non contrahi prater fuam naturam; Quam novimus in eo conliftere, ut uxor participet de honoribus mariti & foboles fuccedat in uni-
54 verfumjus, quod pater moriens relinquit: Explorati juris namque eft ea, quaenaturaliter alicui rei infica funt, femper locum capere, etiamfi nominatim de iis non convenerit, (d) ik centra illa, quae a natura abfunt, nifi exprimantur, pro ne-
55 glecfis haberi. (e) Si itaque fenfum ambiguum recipiebat id , quod inter conjuges celebratum fuit, utique non nifi in favorem uxoris öc prolis inde fufceptae interpretari convenit, quod markus, tefte facerdote, cupidè peteret illius thalamos, ad quos tam prae generis fui humilicate quam fexus verecundia afpirare non aufura
56 fuiffet. Nusquam ut melius in adverfarios, fi fortè ex alio Papiniani loco (ƒ) contra nos pugnare uelint, repercutere poflimus argumenctim, quod inde petunt, quippe cum in eo omnes prudentes confentiant interpretationem rei obfeurae vel ambiguae faciendam effe contra eum, qui prior occoepk loqui (g) uel alteri fe
57 prior obligavk. (fc) Verfantur öc in fummo errore atque in maxima rerum civilium ignorantia, qui nomen contractus matrimonio tribuunt: (i) cum proprié & ex ufu juris Romani Joquendo fit aótus legkimus, qni non recipit conditionem a
58 natura fua aviam atque remotam. Adeö ut fi hanc fequamur rationem, vix eft ut nomen fuum tueri queat id , quod ad morgengebam dicitur , nifi confuetudine-
50 ufuque longaevo defenderetur: (fc) Qui licet nunc nuptias etiam in contracfustranferipferit, (/) non tamen ideö haec nos capere debet dementia, ut eo colore, quod dicantur efie bonae fidei, filios, quos Comes Imperii tulit ex matre honeftiffimis civibus prognata, arceamus a clientelis ca?terisque, quae pater olim reh'n(5o quet generique ejus inluftri debentur: Cum enim confuetudo huic rei non fit conf traria, uti óemonftratum dedi è loco, (m) nil aliud ages quam altas ftukitiaa flirpes prodere, ü ajas naturam connubii inter perfonas tam impares concelebrati
61 inde totam pendere. Reftat adhuc ultimum, quod de teftatione patris in contrarium fafta loquitur. Verum enimverö quocunque eam torqueant adverfarii, non folidum robur inde petent fnae caufae fi, uti oportet, conjungamus tettationcm, quae fingitur interveniffe coram facerdote paucas ante dies, priusquam ritus nuptiarum perageret, cum alia, qus proponitur facla in imaginaria illa paclioneinter fratres inita: anterior enim fadta abfente infeiaque muliere, de cujus jure ageba-
62 tur atque ita neque ipfi neque foboh' ejus potuit nocere. (n) Pofterior nee majoris momenti, quod res non effet amplius integra. (0) Vigilare autem oportet
63 cunStos, qui jus fuum /artum teólum fervare cupiunt. (p) Unde tempeflivè eos teftari mentemque aperire oportet. (lq) Omnia üquidem vana, qua? Gunt poft nuptias confummatas: (r) quia tune uxori ejusque liberis jus eftquaefitum, quod
fi. non nifi ipfis confendentibus poteft a patre aufferri. (s) Adjice quod ex legibus . origo ejus arceffenda & fic femper firmum ac imroutabile maneat; etiamfi, mille teftationes in contrarium fiant. (t)
O) l 48 v. 3.#. de JEdil ediclo Thufcus lit, F. cond. pracl 15. » 4. 12. & 1*.
Cc) Wames. 6. confil. 62 «. 20
Cd) l. i. ff. de eviclion, CovarruV. 3. var. refil ij.
(e) Mantica de tacit & ambigu convent, lib. I, tit, 13. n ic. per. § 3. I .de heat.
(fi) ™ l 39 'ff' *P*a.
(g) Vide quos citavi in teftimonium add. I. 39- * 3 8* 4
CM / 99-ff de V. O.
( O tg- l- 9' 9 2 ff- de ftatu. lib. I. \<), f. de V S Hortens ad pr. I. de nupt. Val.Riemer, 2 Hl I.
(*) Myler. d. c, 6. n, 22, & »7,
f/) arg. I. 20. ffl de judic,]untl, l.fi, C, de rtpud.
Cm) part. t. caf, 1. 2. 6? 3. (») /. l$.ff. mand, Chriftiija:. 4. decif. 216. n 4.
(0) Mart. de Ve de proteft, n, 27. & 28* Joan de Agufell. d. traSt. n, 4.
{p) l. 04. # qua: in fraud. cred.
(?) l'39'ff- defilut, Cavalcan. 2. decif. 16. n. 14.
(r) Ant. de Amoto l. var. refil. 70. n. 9.
(r ) arg. I 5. C. de O. & A. I. 11. ff. de R. J Lconin. covpl 71. « 2.
(t) Leonin, d, /, », J, Wames 6, confil. civ, 33« ». 75-
PARS



de impari matrimonio, ï3j
PARS lil
CAPUT 1*
Fropenmtur viginti fex colore;, per quos videtur pattio inter fratres inita jure
fubjijïere, J
WgÊM Eclui(:ür mmc maximè ardua & quae doaiffimos etiam vexare poffet quae* i ÉfJp||Ji ftio de padto, quo frater natu major minorem hujusque prolem fibi ^^^Ö heredem in clientelis fummisque Imperii dignitatibus fecit. Nemo ut §as§Ëy§i miretur nounuAfos, vel quod velificandum tempori cenfeant vel proprio ftudeant commodo cafira adverfariorum fequi. Rogo autem leéiorem ea, a qua par eft reverentia, ut de hac re non feratfententiampTaejudicioquodamoneratüs fed judicium fuum fufpendat ex/pedtationeargumentorum, quae fumma brevitate clare tamen diOineaeque proponere annkar, non fine caufa metuens me fortè nimis longum fuiffe in examinanda prima quxttiorie. Principio non ambieitur eum , o qui nihil ahud qmerit quam nefcio qua mhumankate natos noftros inluftres pedibus trahere, haut aufurum dicere memoratam fcepe paclionern valituram veluti ukimam voluntatem, ne hac ratione fibi noceat, quippe cum illa admiiTa ejus defidêrium non niteretur nifi fpe fallaciffima quin & defperatiffima: (a) Nam fingamus"^ quod fieri nequit concedamusque, patrem potuifle quidquam facere in fraudem filiorum, id fimul largiaris necefle eft, illum quoad vivit poffe mutare fuum confilium atque ita germani fui natum omni fpe orbatum iri, fi patruo ex fecunda conjuge inluftri nafcatur mafcula proles. (b) Qua; dubio procul caufa fuit, cur defunótus «. Comes Steinfurtenfis maluerit, ut ordo 1'uccedendi in feuda rerrasque fratris fui natu majoris praefcriberetur pacto potius quam ultimo elogio. (c) Atque ideo nos vi- fi deo Jevari illa follicitudine inveftigandi, an Principes Comitesque Imperii in conóendis ukimis voluntatibus teneantur obfervare folemnia, qua; in plebejorum teftamentis defiderantur. (d) Negotium itaque, quod inter fratres ftepè diclos eeftunï 7 non habebo nifi pro ac~tu inter vivos celebrato & ex lege metbodi, quam mihi praffcripfi, initio pramfittam ea, qua; alicui imponere poffunt, ac fi jure & veluti lex qua;dam\valeret. Primum erit, quod negari quidem nequeat, Romanorum in. $ ftituta abhorrere ab omnibus conventionibus, quibus datur hereditas, confuetudine autem totius orbis & jure quafi gentium illas effe adprobatas, ut qui contrarium adhuc tueri velit, dignus videri poffit, qui quatiatur nfu abiis, quifrequentanttribunalia. (e) Objicitur fecundö nunc nos cum Imperatore Leone, (ƒ) ridere o etiam belJas illas, fi Diis placet, rationes , qua; olim impulerunt populum Romanum, cur fanciret, ne hereditas daretur paclo, quod Chriftiana reiigio vetet'mali quid fufpicari de eo^ cui illa fuit promiffa. (g) Noftri mores non ita improbi ic
aut
fa) arg l ff de adim vel transfer, leg. 1 (^0 $. I. ©* 1 l Oud mod tefttm. htfirnt. I. I /. 3 pr ff de hij rupt, irr fep. I ( c ■ arS t 35 ff' ^ K. J jux&. I 5. C. de |
0 e? A. , f d) Huid Fyben de teftam, Princip, vel Co-
.-i.it. Imp pof lS & Jeq. I
(e) Coren. confd 9 m fi JCti Batavi p. 6. confult 20. Frantikc exerc, 2, 3 <7. 10 n 8 '
IS- fi?«4 ' •■ .-
(f) in Novell, lp.
(g) Zafius 2 confil. t. n 33. idcirco, vu/c ut id Imquamus Itaüs; At pcrperam , cum orandi confiüis contineatur nc tt>ta incxffuur müo,
R 3



134 GERIIARDI FELT M A N N I, jC.
sut feri, ut, quis ideo infidiaturusfitaritas ejus, qui in ipfum fuit beneficus, (b) 11 Nihil admirationem majorem movet, quam quod veteres tantopere fudaverint in adferenda teftamentis libertate, cum tamen plures tolerarent quin & monftrarent i~ vias, quibus fmguli fe illa poffent privare. (?) Haec cómmentitia libertas fe tam doclé novit infinuare animis noftrorum prudentum ut ea, qua; auribus mentibusque iapientum abfurdiflima, flatuerint docuenntque nemini licere omnia fua bona alicui donare: ne fcilicet quid ipfi haut effet reüquum , de quo poftrema ordina13 vet, quanquam leges illam in rem tam clara; & tam evidentes fint; (k) Ut media in luce caligare oporceat non aduertentes animos ad abfurditatem eö magis dei+ teflabilem quod deftruat principium,quo utitur Chriftus: (l) Nam, fiquilibet efl moderator & arbiter rerum fuarum, (m ) qua; invidia, illas cuncfas funul in alij- quem conferref1 Memincrint itaque terdö contrariae opinionis contagione conta5 minati auctoritatem teftamentis conftare ex ppteftate conceffa omnibus, quilegiIöbus non prohibentur. Tacitus nos docet fui temporis Germanos nulla habuiile tefiamenta:.qua in re plures Geldria; populi illos fecuti funt. Sarmatae, I)ani, Suedi Uritannique Gaili nimiam eorum coercuere licentiam; (n) & apud ïndos, Occidentem qui inhabitant, nationes elfe feruntur, quae nee nomen nee remnovere. Majores noftri cum a prifcis inftitutis fua; gentis non nifi unnm genus heredix? tatis, quae legeobvenit, agnofcenüs ha&enus oifcesfisfent ut & deinceps alterum, quod ex teftamento originem ducit, admitterent, haut dubitarunt quartö etiam recipere tertium, quo quis paclo vocatur ad univerfum jus, quod mortuus homo habuit. (0) Quod genus hereditatis non modö videtur convenire antiquis bonisque moribus Germanorum , (p) fed nee caret exenvpio antiquitatis: probatum enim fuit Angelo, quem Deus comitem itinerisljuniori Tobiae dederat. (q) Hoe ut conftanter ab omnibus obfervetur quinto cuncfos ingenii fui vires oportet intendere, quod aliter farta tecfa fervari nequeat noftra gloria & fumma illa exiftimatio, qua gens noftra apud alios orbis populos plusquam credibile eft, (r) femper floruit. Quis ferat ut probrum nobis objici quafi in dicfis promiftïsque illam 20 amififfemus conftantiam, qua majores noftri non minus claruere quam fortibus adverfus hoftes faéïis, adeö ut malient perdere vitam, quam violare fidem nee dignum nomine viri cenferent, qui earn haut fervaret, uti paraemia non una Cliviis Gelrisque ufitata indicat. Quod li ergo nos nolimus fextö videri alienati alaudabilibus parentum noftrorum inftitutis, necefle habebimur confiteri, nil antiquius nobis efie debere, quam inviolatè tueri|&cuftodirepa6lionis, quibushereditasdata (s) veluti acbus inter vivos celebratos, qui pariunt obligationem, a qua alter invito 0 altero relilire nequit. (t) Dieet quis feptimö iisdem rationibus, quae faciunt va22 lere alias conventiones de hereditate quasque Erh-verbrüdmmgen &Gan-Erbfcbajften uppellamus, etiam pugnare pro pacfis , de quibus nos heic agimus: fi enim illa; defendantur utilitate publica (v) & in his ea tam evidens, ut palpari queat. „„Sed & ii diligentius confideremus infpiciamusque paclionern, de qua quseritur, in ' ea obfervabimut fmgularia, quibus ab omnibus fori argutiis atque cavillis facilè poffit defepdi. Ait, patrem fibi fervaffe facultatem condendiultimam voluntatem, quo melius poffet confulere fuis natis germanumque ipüpromififte fe in omnibus eam fervaturum, ut minimè dici queat, libertatcm faciendi teftamenti in totum , . fuilfe genitori ademptam. At vel minimum fufticit nobis ut reftet, de quo queamus alicui quid ultimo elogio relinquere. (x) In fratre quoque ceffabat princeps 0-ratio, cur Romani pacla illa adeö averfarentur. (y) Sint liberi nati ex jufto
sequa-
(b) ZauW. / n. 38.
(i) antb. ingreffi. C de SS. eccl'f l. 1, 15,
ff, de adopt. §. pan. I, de patr. pot Rickius de
nntone prol. c. 3 », 18. IQ 39. & if>. (k) l. 9. § l.ff. dt donat. I, 2. C. de donat,
qua: fub modo, l, 35, $ 4. C. de donat, I. 8. C.
de revoc. donat. Dcckhcr. I. dijf, 1. «. 15, in fi,
Vaudus I. gjb 31(/) Mattbti XX. 5. ] (in) /. 21. C. mandati. j (u) Vinnius de paft. cap, 19. ». 3. i (0) Cothman. 3. confd 44. n. 37. ] (/) Carol. Mtlinse. confd, 15, n. 6, \
I (5) Hift, Tob. cap 8. verf uit. Cothman; I d. l n. ga.
(r) Tacitus 13. Annal 14. Nullos mortalium \ armis aut fide ante Germanos effe.
(s) Groenewegen de LL. abrog. adl, C, de pafl n, 4 Wefel ad nov. Ultraj 7, ». o. Schilter diff. ff 3. tb. 50.
(t) l, 5. C. de O & A. Stockmans decif. 44. n. 3 Guttich de paclo confrat. c. 8. lit. d.
(v) Zafius 2. confil 1. n, 4*. Carpzov. de paclo, confrat. Saxon. Haff. tb. 46. n, IC9. (x) JNicol. Everardi. confd, 216. n. 20, (j ) Everard. d. I. », 19.



de IMP ARI MATRIMONIO. Mif
a?qualique connubio, non tamen nonó vitabunt mille serumnas ac moleftias ob matris fuae humilitatem, ut pro tranquilbtate animi, quam fibi fpondentex poffelfiortfi terrarum, quas genitor olim vacuas relinquet, nihil aliud exfpechmdum habeant, quam ut exponantur omnibus malis, quae conternpms gignere folet; folus fanè* idoneus qui peifundare poffit ipforum felicitatem, ( 2) quique junclus odio fui pa- 26 truelis, per paclionern vocati ad hereditatem, non definent producere maximaincommoda &" natis & Imperio exitiofa. Si enim olim filiorum caufam armis agat refpublica, cui hacfenus cura; fuerunt, nee minoribus defenforibus egebit agnatus. Ex qua re cum non nifi magnum & periculofum beltum oriri poffit, nihil decimo 27 juftius & tutius eft quam pactum iftud dicere firmum & efficax, etiamfi juri civili repugnet. (a) Jdgue nndecimö vei eo magis, quod pro fine habeat id, quod fe- 28 mibarbara voce Majoratum dicimug rem valdé laudatam in magnis inluftribusque noftri orbis gentibusi & ad cujus prsefcriptum in clientelis hereditas datur leeibus populi confiDis (b) a quo, uti nonnulli autumant, & fedes & terra quam parens ditione tenet, nomen accepere. Atque hasc ratio fuccedendi magisnaturalis ma- 2$ gisque accedit ad prmapia feudorum, qua; novimus bello deberi: (c) in quo non alios deüderamus quam armis promptos atque idoneos nee diftinguimus an orti ex filio majore natu, qui poftremus illa poffedit, an verö ex alio. (d) Nifi itaque 30 injuftid» accufari aut bellum rationi inferre velimus, vittas demus manus pactioni, qUa3 nereditacem adfent fratri & huic poftponit natos ex germano natu maiore: ilccidere enim poffet ut hi annis prohibiti mditare Caefari contra Turcas aliosve 31 Imperii hoftes non poffent vicariosque dare cogerentur, qui mercede conduai non tanta ederent forua contra hoftes facinora, quanta exfpecfamus ab iis, qui ideo in aciem procedunt, ut viam fibi adaeternam gloriam parent. Cujus reirecentiora 32 exempla ii quis quaerat, ea in veniet apud Gallicam nobilitatem aMonarcha fui adeffe juffam m bellis contra Belgas fcederatos, eorumque focios geftis. Convocan- *q tur tune omnes Regis chentes & qui ab his iterum clientelas tenent: (e) cumque TK?? vntutem contendant non femel & adhuc nuper akte nova .
M. DC XC. dum pugnando fe facrarunt fuo Principi & Pro eiu-falnte ™Z obierunt & neceffitatem feudorum fuo exemplo comprobarunf* ™ aunnfeM? ratiflimas reftituere vifi. Majoratus vel jus majoris aetatis, cum itaque fit reTrm' sa bheo bono mventa, non ambigitur, illud poffe introduci cum incommodo propria;" prohs& bmc praefern fratrem: (f) Quod fi enim duodecimo, rem totam bené & a« judicio aeri perpendamus non tam videtur in hunc facla quaedam alienatio quam cellio, quae inter propinquos legibus non eft interdidta, quandö omnibus jus datum eft fuccedendi in chentelam antiquam & is, cui ceffa, fe obftrinxit in annos fingulos pecumam aliquam abdicanti folvere. (g) Nonne vidimus tertio decimo 3<5 patrem arcana dominationis permoviffe, ut jus primo genito natura debitura aufferret. FecitidEdzardusII. Comes Frifiae Orientalis, qui illopofthabitoalterum natum Ennonem fibi defignavit fbccefforem, uti perfpexi ex prima fcriptura inftrumenti fignaci XIIX. Febr. M. D. XXfX. De Frederico Septemviro Brandenbur- *7 gico, qui mem anteal amo M. CCCC. XXXVIL fecit res notiffima eft & enairata Öpnngsfeldio,- (b) Quanquam id mirum cuiquam videri queat in primo eenito Eledons, quod ab mcunabubs ei nomen Principis Eleüoralis dari foleat (i) 3 quemadmodum Delphini apud Gallos Regis primo genito. Negent illi obftinatè genitorem nil quidquam ea in re mutarepoiTe (k) reperias tamen alios, qui fentiunt, Reges fuos non poffe vituperari, (/) fi minorem natu anteponentes primo genito ingenii viribus ammique fordtudine defe&o nee virtutes illas gloriofas ac
(z) Ariftot g Tolit. 10; ( a) Guttich d tratl;. ctntduf. 7. lit, a Carp. Zov d, tracl tb. 60 n. I. c?fia.
(b) LL Trant-lfal part. 2. tit. Q$.*rt 21.
(c) arg. 2. Feud 21. 21. 23 & 51. in fi.
( d) Spcidel. in Spec jurid. polit, hifi, lit. JU. verb. majoratuT.
(e) Appellant id Ban & Arriere-Ban, tenenturque ad deleelum refpondeie totius regni 1 F«fiilti 6ï fubvajalii.
Cf) Ludov. Molina de J, & J. tracl 1.
difp. 577. w: 12. (g) Francifc. Pfcil. confil. 78.» fj, Cbj in tratt. de Appennagio. cap 3 », igf (O Germanicè Cbur-Printz, Poiï eu;n nati
funt contenti titulo Marchionis, üucis, Prin.
cipis aut Comitii Palatini
Franfc. Hotoman. lib, 2. de Jure Het
gni l 1
Cl) Mich ab Aguirre apolog p, 1. ». 130. 131- & ^32- apud. Befold. 1, confil. 1,



isó GER' HARDI F E L T M A K N I} JC.
4° memorabiles magno Principi neceffarias habc2t. Quamd magis itaque quartö de-cimö, licere primo genito jure fuo fe privare idque transierrc m germanum fuum ? cum omnes leges tam divinae quam humanae cuivis licen tiam den t bis qua proje introduc-
41 tajimtrenu?itiare;uti Juftinianus ait. (w)Koc utprobemusnon necefle eft confusere ad exemplum Efavi, nee citare in teftimonium Sigebertum, qui in gratiam fratris fui Clodovad II. regno cellic,- («)aut firmamentum ponereinceffione, quamfceptra apud Anglos tenente Henrico flf., Almaricus Lyceftria; Comes fecit fratri natu minori Simoni; (0) vel-fola augufta domus Euneburgica ejusmodi rerum flrtilis
42 eft: Veris fiquidem hiftoriis continetur, Duccm Henricum juri fuo renuntiaife idque in fratrem Guilielmum transfudifle idemque anno M. DC. XXXV. Tulium Erneftum feciffe germano, cui nomen Augufti: qua de re formulam vide fis apud
43 Springsfcldium. (p) Haec exempla nonne quintodecimó, indicequafi digitomonftrant, filios primi geniti nulla ratione jufta conqueri fortunam adverfam iruftraque petere, quod patris ipforum non amplius eft, utpote qui folum ufumfrucfum re-
44 rum abdicatarum fibi retinuerit. (q) Et quia id fecit, ut eö majorem fplendorem accerferet inluftriflimae fuae familia;, quemadmodum loquitur in patio convento , quod nunc examinamus, non fiasto decimo dabitur vitio aut notabitur, nifi ab iis, quibus nulia eft religio, bonum offenderepublicum, quod boe folum fibiproponanc
45 ceu exemplar, qui ftudent confervationi inluftrium familiarum. (r) Ajunt autem leges femper publicam utilitatem privarorum commodis effe anteferendam. (r)
- Magnus ille morum doeftor opthnè obfsrvavic nunquam poni fcopum, utabeode-
46 torqueas tua tela. (t) Cum itaque parens fciret longis cruentisque bellis , quibusj Germania diu miferé fuerat luclata, cives fubjeëtosque fuos ad incitas redatlos atque fe deftitutum nervo rerum gerendarum imparemque folvendo aeri alieno agnofceret, feptimo decimo, prudentiffimè cenfuit, ut ni vellet ipfe inclytam antiquis. fimamque fuam dqmum deftruere, abftinendum fibi effe ab aequah connubio, uti fe ipfum fatis explicat, quando ait ideo fe convenilfe cum fratre, ut hic ad augen-
47 dam gentis dignitatem parem duceret conjugem. Ait cum illa farta teeftanequidem fervari potuiffet, fi natu major retinuiffet fibi Comitatum Bentbemienfem, neceffe omnino erat, ut eum abdicaret, fi cupiebat pertingere fcopum quem fibi fixerat.
48 Qux & caufa eft, cur nemo ejusmodi facftum ceu injuftum queat apud aüos criminari, quippe cum neceffitas non admittat legem, fed eam aliis negotiis dare foleat.
49 (v) Eft illa, queeefficit, ut quae non beent, faepe permittantur, (x) utpote pater poffit vendere propriam fobolem eamque libertate privare,- (y) cum tamen
50 haec res fit inaeftimabilis. (z) Quae ergo invidia eft, illinegarefacultatemliberis aufferre fpem fuccedendi in) fua bona ob neceffitatem tam grandem, qualis eft fupra
51 memorata? Haec cum fit conjuncla cum evidentiffima utilitate, non eft. o&avo decimo quod argutiola aliqua aut frivola aut inanis in contrarium allata nos am-
52 plius moretur. (a) Nihil certius quam fi duo illi Comiatus Benthemienfis &Steinfurtenfis alter alten jungerentur, publico inde longè majora commoda obventura quam fi inter duos clientes divifa linquuntur: quod fegnius tardiusque expediantur negotia pluribus mandata: (b) idque ferè unum eft vitium, quod in Belgarum fce-
53 deratorum rep. obfervant exteri. Parftum ait, parentem id fecifie libera voluntate. Ex quo reéfiflime nonö decimo conlegas omnia ipfum prudenter mente fua verfaffe* priusquam illud ceperit confilium, quodque nee vi aut metu fuerit coaótus vel inde quoque adparet, qnod propria manu fignaverit & fignaculo fuo firmaverit paclio-
54 nem in loco, ubi fuit celebrata. Opinio etlanoftrisfapientibus generaVitor recepta omnem promiffionem, quam quis manu fua fubferipfit, parere prmfbmtionetn tam vcritatis quam folemnitatis. (c) Nimis enim indigmm cjje judicamus ait Hgis-
(m) l. pen. C, de facl. Masftert. de prbnog, y. 22 24. ér 28. /») Scipio du Pleix en la vie de Clouit lil, Co) Selden. Titles of Honorpart, 2. (hap, 9, Cf ) caP' 3- *• 222.
(q) Goldafl de Majeratst lib. 3, edp, 16 pr, (r) l 1. §. 13 ff- de ventre'infpie. Angel,
Peruf. eonftl. 68 ». 4. Naevius ad 2. Feud, 29
». 60.
(t) 1. 3, C. de primipilo. Pfeil. d. I ni 14,
( *) Epifttt. Lnchirid. §.30. Cv) 1 5' *■ de con/üet. (x) e, 4 x. de R J,
v\ l, 2 C ds ?atrib- V'fi1 ditrax. (z) l I05 fj.deR J.
(a) Ffrl!. d confd n li,
(b) {• 3« § 6 ff. deadmin tut. Pftll d.l.n. 13.
, (O /. 1. 1. & 4 ff auodjuffu l a6.6.f j ff. de pigi, juna, §./?./, de fidejuff, Pt'eil.rf'; 1, I 34-



15 e I M P A R I MATRIMONIO, j27
lator, (d) quod fua quhque voce dilucide proteftatus eft, id in eundem cafum infirmare teftimonioque proprio rejifiere. Adjice vicefimo, omnia effe gefta bonafide & fine SS fraude. Qua* formula in fine conventionis pofica efficit ne conjeóïura capi poffit, quod pater circumventus vel quod errore, ignorantia, feftinationenimia, vi, terrore fimilive animi motu alteri fua bona cedent: (e) Nam licet id fecerit con- 56" traclu, qui dicitur elfe ftriéh juris, non tamen minus valere debet quam fi fuiffet bonae fidei, quod tanta fit vis memoratae claufulae, ut hujus naturam faciat illum induere. (ƒ) J contraÜu autem bonae fidei jure perfecta altero invito nullo recedi 57 tempore bona fides patitur, nee ex refcripto noftro: quo jure fifcum noftrum uti fape conftitutum eft: ajunt Dioclet. & Maxim, (g) Symmachus cujus epiftolsemagno 58 ob egregias quas complecfuntur juris definitiones, funt apud confultos in precio, eleganter dixit. (h) ^ox ïuris «c legum eft , bona; fidei contractum non pofte refcindi. Abdicatio a patre facta primo & vicefimo vel eó magis firmitatem & robur 5£ tenere videtur,_quod geminata fuerit. Indubitatam regulam efie nemo nefcit quod 60 repetitio aéfus intervallo facto celebrati faciat, ut poftea de errore quis queri nequeat, quin potius cunéta ex certa fcientia & perfecliffima deliberatione praefumantur acta nee retraclari queant eo colore, ac fi opinione non ad veritatem quid alicui perfuafum aut fraude indu&us fuiffet. (i) Non minus fecundo & vicefimo dr caret dubitatione, promiffiones geminatas pares haberi illis, quae jurejurando confirmatae: (k) praeprimis fi fcriptura accefterit. (/) Et quia parens fpondit ferva- 6* re paclum de hereditate fua cum germano eonventum obteflando bonorem Comitis fidem. propriorum <uerborum, hac duo fi conjungantur non minus pater obligabitur ac fi juraffet illud fervare; Hanc enim vim & poteftatem illis vocibus multinec 6% minorem quam facramento tribuunt etiam tune ubi quis fe privavit hereditate aliqua: (m) fubrogato femper ailumente naturam rei, in cujus locum eft fubrogatum. (n) Quam fohdumrobur accedat paeftionibus jurejurando nemini quidem 64. poteft latere Facit ut aéhur qui eo ftipatus & vallatus eft, valeat meliore modö quo poteft; (0) viresque habet formula, qua. an, ft a£tus non valet ut ago, vakat omni meliore modo quo poteft. (p) Jusjurandum habecurpro figno indubitato 63 convencionem efie bona fide initam omnemque fmiftram fufpicionem inde amovet. Poftquam praeftitum nihil aliud quaeritur quam an prseftitum fit. (q) Quae ratió eft, cur contraétus facramento confirmati fpecie erroris vel ignorantie aliave fimili refcindi nequeant, Eodem fubnixa fundamedto abdicatio hereditatis, licet alias 66 fit nulla & inefficax; (r) quodque pro regula faneftiflima nobis traditum fit, omne jusjurandum quod absque jattura falutis ceterncs fervari poteft, effe fervandum. (s) Hiftoria noftrorum fratrum hobis tertio & vicefimo argumentum praeterea fuggerit 61 fingulare, non pofte abdicationem in controverfiam adduci, etiamfi adhiberetur princeps eorum, qui ad arculas fedent & tela Jitigantibus miniftrant. Illa fiqui- 68 dem nos docet, quod frater natu minor nunquam in animum induxiflet, coniungere fibi matrimonio fuam confobrinam natam Comitem Teclaburgicam poftea autem illuftriflimo Comiti Leiningenfi nuptam, ft germanus vel natu major ipfi non promififfet ftipulanti, fe ccelibem vitam aucburum. Aft cum deinde mutaret confi- 6$ lium, quid aliud füpererat, quam ut hic illi, cujus maxime cceperat interelTe, in alia re fatisfaceret: quae fanè nulla videbatur commodior, quam ut inter fe celebrarent negotium, quod verbo juris dicitur tranfa£lio: ft) haec enim eft conventa èecifio rei dubics^ vel litis incertct. Quando faóta tune eadem vis ei tribuitur, quae 7» jurijurando majorisque rob oris eft quam rei judicatae: (v) adeo ut nequidemire-
fcrïntn
(<h l. 13, C. de non num. pee. Pfeil.' d, l, * 3*.
( e) l 83. verf. dolum maium abeffe ff. deV. O, Pfeil. d. I. n. Ify
(f) l. 152. '%. fi. ff de R. J. Strauch. Lexic. partic. jur. lit, G, verb, getreulich und fonder gejehrde n. 2.
(g) l. 3. C de refcind. vend. (b) lib. 2. epifi. 86.
(i) e, etfi Cbriflus x'. dejurejur. Wefènbec. I, confil 26 n. 30.
( k ) Nicol. Everardi in Topk. kgal. loc» a vi- ] geminat. n, 3,
(t) Everard. d l n, uit.
(m) Wehner. obj. praél. verb. ley Adelicheü ebren, Rulant. de Commiffar.p. 2. lib. 2. c \t », 41. t§ feip.
(o) Pfeil d. I. n. 28. verf, Imo ut jurism. randt,
O ) Henr. Newenhahn dejure viduit. membr
(p) Pfeil. d l. n 24.
(?) /. 5. § 2.ff dejurejur,
(r) c, qumvif. depacl. in 6.
(/) c. cum contingat.x. dejurejur,
(t) 1 I. ff.de tranfacl.
(v) l 2. ff. de jurejur.
s



*3s GERHARDI FELTMANNI, JC
-1 fcripto Principis refcindi poffit. (x) Si major viginti quinque annïs paéla rel transaéliones invocato Dei omnipotentis nomine folidaverit Ck tamen contra eas veniat, non folum notatur infamia verum etiam attione privstus eft, reftituia pena, qua paÜis probatur inferta rerum proprietate careat cif emolumento, quod ex pahione
?2 vel tranfaüione illa fuerit confiecutus: fanxere Impp. Arcad. & Honor. (v) Et quia tranfaclio concordiam & amicitiam inter homines confervat, ideo eliens per illam defeudo poteft ordinare, etiamfi non adhibitus fuerit domini confenfus. (z)
73 Dicitur & quarto vicefimo Imperatoris aucloritatem acceffifib paclo vel tranfactiuni. Quis vero neget chentem poffe confentiente domino feudum etiam totum aba-
74lienare? (a) Et fi rem cum cura examinemus, occurret mox Imperatorem vi fumma; poteftatis, quam vulgus plenitudinem barbare vocat novè fratri natu minori ejusque filio concefliife cliencelam. Quod jus nemo cum Caifare concendat, nifi
75facrilegii reum fe facere velit: (b) Quis enim dicat Principi fummo qind facis?
t Eft Dei vicarius in adminiftrandis rebus humanis. (c) Nee aliam rationem diclo*
7<5 rum faclorumque fuorum reddere tenetur, quam quod ita fibi placuerit. (d) Foret quoque quinto vicefimo res periculofa peflïmique exempii, ft nati vellent rumpere fidem a parente fuo datam fratri natu minori utpote, qua non Jeviter cuncli offenderentur moïtalcs aliique incitati idem fequerentur inftitutum patrumque facta refcinderent, uti optimè de argumento noftro argumentatur Septemvir Saxo. (e)
77 Nemo amplius ftaret promifïis Ck conventiones, qua; inter magnates celebrantur,
78 non penderent nifi ab arbitrio Iibidineque unius. Ex tota hac vita; confufione Ck perturbatione quid aliud praftolaremur quam diffolutionem concordise rei tantoperö Imperio noftro neceffaria; (ƒ) & caetera fatis imbecilli ob frequentia diffidiaqua;
79 exteri ftepè in illo excitant. Vetus eft fententia tam ratione quam jure fuffulta, feneftram non effe peccatis aperiendam: (g) néque permittendum , quod malo
80 queat effe exemplo. (/;) Contra hujus vitandi gratia tolcrari, qua; alias legibus gj fieri prohibentur & pra;termitti quas facere nos oportuiffet. (i) Non aliam ob
caufam judex non pronuntiat pro vi dejeélo, fi ejus viSloria malum aliis praeftaret %2 exemplum. (k) Hsec fme dubio erat Sabaudis mens, quando in difceptatione de poffeffione agri Saludienüs contra Gallos allegabant regulam juris, qua; ait fpoliatum ante omnia efie reftitutndam non fervari ufu inter Principes neque ubi de prin-
83 cipatu eft controverfia. (/) De eo & forte fexto vicefimo vix dubitandum videtur , patrem cum fratre de bonis fuis fuiffe paclum , quod perhorrefceret mafa atque incommoda, qua; proles ejus, fi ipfi in omnia bona fuccedere voluiffet, tam a necelfariis quam a fubjeclis & vicinis neceffariö habuiffet exfpedlanda: adeö ut totum quod fecit, non aliter fpeclari conveniat quam quod bond mente illam exheredaverit neque ideo impugnari a filiis queat paclum, quod non poteft non cedere
84 eorum commodo: (m) Pater enim femper optimum confilium pro liberis cepiffe prafumitur .• nullusque amor, qui paternum vincat quem quoque ceu prudentiorem materno prafenmus. {n) Ut videatur heec paclio ecu qutedam exheredatio jure valere, etiamfi caufa nulla a parente fuerit expreffa.
CAPUT
f x) /. l6. C. de tranfaêt. (y) l. 41, C. eed.
'&) lib. 2. Feud dit. 26$. (ivafallut. Vuhej. I. Feud. 10. ». S9. I (<*) Carpxov. de'paclo confratern, tb', 47, |
*. 117. &m- , ; ,
(b) l. 3. C de crim Jacrileg,
(c) Vide quïE fcripü in comment. ad l. 31. ff, de LL.
(d) l. 1. $. quid fi igitur. C. d» V. J, E. Pfeil. d l n 39.
(e) Struv. de feud cap. 13, apb 16, ». 7. (ƒ) Novell. 30. cap, I. |
] (g~) l. 2. i» fi. C. de ind. vid. tóll. I. 0.8.' \ff. de R. K 0 I (b) l. x. ff ad SC. Maced.
(i) c. ad aurei. x. de temp. ord. el 2. x da praifiript. I 16 ff ad L. Cor». de falfi
(*)i(, adpetitionetfi. £ de accufat' Pfeil. dj l. n. 02. & 63.
(/) Pierre Matthieu biff de Henrylr.tom. 1 liur. 2. narrat. 1. art. 4.
(m) arg. I. iS. ff. de lib prat, l. X;. §, z, ff de bon, libert. I 49. pr. ff, eod.
(«) i. ult.pr. C. de curat. furiof.



de IMPAKI MATRIMONIO. ttf
CAPUT II.
Dcmonjlratur paftum liberis non olcjje.
^§fjgJ$^Erüm em'mverö etiamfi quis aliud nil agattoiodie, quam ut congerat mil- x ^^^^ le & amplius tela eaque bené exacuta vibret detorqueatque in natos, Jll^i^ nunquam tamen eo valitura momento, ut illis ipfis nocere poffint: quipl|§M]|jl pe cum re apud Moguntiacum Bonnamque nuper a Gennanis fortiter feliciterque gefta certius fit, Comitatum Benthemienfem non effe terram novè parends aut avi induftria aut aere partam neque illi obvenifieealege, ut liberè queat de ea ordinare contra formam prima inveftitione comprehenfam. Quin z potius ex antiquis didicimus chartis ante plura fiecula memoratam Germaniae inferioris non ignobilem regionem pertinuiffe ad Comités Benthemicos atque adeo id fibi vindicare veluti clientelam antiquiffimam inluftriffima; fuae gentis, cui jura Imperii Regia connexa fint: Cujusmodi feudum fpeóiat ad cunclos & ad quosvis, qui 3 fiierunt temporibus prima; inveftitionis, atque porró ad omnes, qui nunc funt ac pofthac nafcentur in i\\a domo vi dietse prima; inveftitionis & beneficio prudentique conüiio, nee non mente ejus, qui primus hanc fecit & obtinuit. Eaque propter fa- 4 teri cogamur, quod haec clientela debeatur cunStis, prout qmsque proximior eft fanguine,- neque illis cedat veJutihereditas parentum, quum unusquisque jus in ea habeat ex propria fua perfona in fuo ordine & pro ut ex confanguinitatis gradu vocatur convenienter legibus primas mve/litwnis. Non propter aliam rationem, 5 quam quod ipfum de matre cadentem exceperk tellus natum Comitem Bentbemicum, quodque idcirco debeat fuccedere in feudum & jus quodhabuitis, qui primus id adquifivit. Ut veriffimè dici poffit, quod neque noftra tempe/fate, niea, qua ê vixit avus noftrorum juniorum Comitum, quisquam quidpropriihabuerit, quantumt ad Comitatum illum adtinet, fed quod omnibus, qui illum antea poffederunt aequé ac ei, qui ejusmodi terram nunc ditione tenet, non plus juris in illa fuerit & fit, quam iis, quibus poftea ob veniet, fola adminiftratione donec vivuht, ipfis relicta: poft fata autem ultimi poffefforis feudum fervat ordinem, quem praefcripfit isj qui illud primus fundavit. Nempe ambulat ad heredes feudales animam trahentes 7 eosque, qui deinceps nafcentur in domo Benthemica, fecundum praerogativam graduum, altero non valente alteri imö ne patre quidem filiis aufferre jus, quod in feudo ipfis competit. (a) Uude fi ille tale quid facere moh'retur, his liceret, etiam g genitore adhuc in rebus humanis exiftente, fe ejus faSto opponere, feque tueri in jure in fe tranflato ex providentia antiqui parentis, qui primus clientelam adeptus fuit: quam fanè fibi adferere nequitis, cui pater nunc jus fuum ceffiffet in cafum quo moreretur, quod illud in feudo morte ejus finiatur. (b) Qua; una ratio, fuf* p ficit folaadcomprobandum, nullam effepacfionem, dequaquaeritur, utpote deftitu~ tam re five materie, fine qua ne conventio quidem üngi poteft; (c) cum tamen tot fuppetant colores, qui illam videntur undique fulcire. Sed jam dudum morta- IQ libus fplendente fuco ornata4 non fecus ac mellitis verborum globulis, difplicuit oratio. Ne autem nobis quis objiciat, non effe nifi umbram veritatis, quam nos fectamur, quod neque legibus neque auótoritate clariffimorum interpretum munita fultaque fit, operae precium videtur, unum atque alterum in teftimonium citare, ad convincendos eos, qui nefas ducunt aliter quam alienis cernere fpecillis. Qua in if re ut officio noftro bené fungamur, illud pro firmamento & fundamento, cui noftra innitatur fententia, omninö habere convenit, quod in controverfis de clientela exortis advertendum fit ad tenorem inveftionis, quód haec fit, qua; illis modum formamque praefcribat, adeo ut de ordinaria natura feudi deroget. (d) Et ante ia omnia ceu norma fequentium infpicienda eft prima quafi radix & origo fequen-
tium,
Pfeil. d. confïl. n 67.
(b) arg. I. 31. f de pign. & hypoih',
(c) ars;, l, i.ff. de paól, ubi vm fis qum dixi
!$» tomment, n. f. {d) lib. 2, Feud. 49. & 2, Feud 12, & 18.
Sï •



i4o GERHARDI F E L T M A N N I, ]C.
tium, quibus eapropter jure merito praffertur, fi ii, quorum intereft nil in illa muta-
13 verint. (e) Cum verö aptiquiflima primaque Comitatus Benthemienfis invtfiitio nobis fit incognita, non alia poteft capi conjeclura, quam eam fuifie celebratam
14 ad exemplum , qua caeterae in Imperio femper fieri confueverunt. (ƒ) Non exiftimo quempiam ignorare inveftitionem ejusmodi clientelarum, cujus generis funt Comitatus Imperii, quibus fumma & veluti regia dignitas annexa non folum, fed& quae complectuntur adminiftrationem terrarum, folere peragi hac lege exprelfe adjeóla, ut chens ejusque filii heredesve mafculinati ex ejus corpore illas capiant,
15 U) ne<lue tantum propter hanc rationem non ünt feuda, quae vulgö hereditaria dicuntur & ad quosvis heredes tranfeunt, fed tantum fpeclant ad filios oroftremi
i<5 poflefforis, qui de illis fuit inveftitus. (h) Nee dubium, quin filii in ejusmodi clicntelas fuccederent, etiamfi inveftitio , non vocaret natos lx fuo corpore: (/)
17 non quod illas caperent tanquam heredes parentum, fed quod ortum ducerent ab eo, qui primus eas adquifivit & veluti pars gentis, cujus hic fuit caput: (k) adeö, ut morte genitoris non obveniant liberis ceu res novè partm, verum fato tantum
18 removeatur obftaculum. (/) (Quamobrem pater nullo paclo aut comra&u cum aliis inito natos fuos poteft privare jure fuccedendi in ejusmodi clientelas nee in ipforum fraudem earum ordinem aut naturam five teftamento a fe faélo five alia ultima voluntate innovare, utpotè in feudis non minus in totum vetita;
19 quam in aliis omnibus, qua; liberi non capiunt a fuis parentibus: Sed tenent ve« luti poflefla olim majoribus & debita fuae genti, familiae atque fanguini; five quod a Cxfare impetrata & exorta five originem ducant ex aliqua paaione, lege aut confuetudine: cunéla ifta enim retinet filius quaecunque genitori evenerit calami-
20 tas, neque in hujus poteftate eft, illum iis privare. (») Quum & certum exploratumque fit clientelas, de quibus nobis fermo eft, imitari naturam rerum reftitutioni onboxiarum & per fideicommiffum relicfarum favote domus alicujus inluRris
ai aut familiae, (0) quae fuo ordine & tempore cuique obveniunt. (/>) Quandoquidem ergo nati, quorum eaufa heic agitur, funt liberi jufto ex connubio a patre* fuo procreati & agnki ab ipfo ac umverfo orbe, quid aliud necelfario fequkuquam eos e/Te editos Comités ex vetuftiffima & fplendidiflima domo Comitum toAemicorum & vi hujus qualitatis jus habere in Comitatu Benthemienfi non quafi heredes fui genitoris, verum jure proprio: nam leges ajunt filium effe qui ex
tl wo tjf uxore e]us nafcitur, (q) paremque effe quem nupt ia demonfirant. (r) Quod fi nunc ea, qua; longo agmine ceu contraria produxi, conferantur cum principns fundamentisque in hoe capite jaftis, utique fateri tandem cogetur, nullum eorum nobis poffe negotium faceffere aut moram injicere , quippe cum paftio, quam parens cum germano fuo proponitur celebraffe, non complectatur rem, de qua libe-
asrepotuentftacuere. Uti inde cui vi, conlegere promptum, quod Corner, fimilesque Imperii chentelx, expertes ünt ejusmodi dispen fationis. Ut valdedubitem
24 num unum illorum fit, quod mereatur figillatim refutari: nam repudiationem feudi antiqm per, patrem factam, etiamhocvitaadhucfungente, filii queunt reprobare & revocare: (s) quanquam fint, qui exiftiment alienatione facta, his non idem ius
25 conceffum effe. (t) Sed ml facilius foret quam magnam ejusmodi errorem denelïerê, mCi ab alio, qui priores non fine magna laude redarguit, jam effet faéW {v) Qum_amplius dico Ghos^olTe jmprobare, quaecunque-parehs fecit in eorum necem, etiamfi ex afie ipfi exiftant heredes m cteteris omnibus bonis, quia non capiunt feuda antiqua veluti heredes, fed beneficio ac providen tia majorum ( x) nee non vi juris, quod pertinet ad fanguinem, ex quo orti funt. (y) '
Ce) arg l % pr f mandati. rteil,d l.n 63. j
(f) Pfeil d. I n, 69. &> 70.
(g) Formulse verba concipi folent: Fürficb undfiine Leibes- Lebent- Ërben Pfeil, d. I. n. 71.
(b) Gail. 2. obferv. 154 « 21 (ij lib. I, Feud 14. verf. etfi clientulus,Vki\. 4 1 » 73
(*) Pfeil. d l.n 74. (/) Pfeil d l n 45. (m) lib. I Feud, 8. pr. (n) Pfeil d l n 76.
(o ) l. 3. é- auth qu<e res. C. Commun. de le- , gat Ffeil d l n 76
(ƒ>) / 69. $ 3 ff- de h«* 2 lfi C.deV.S. 1 C?) i< 6' ff' de bis qui jut vel al, jux.
Cr) 5« ff de in jus voc (f) lib. 2 Feud. x6 y Titiusflios, (t( Hattm. Piftoris 2. ^6). t% n r>ecfe; herr, d diff 1. n 26. Sttuvms de feud. cap \\ apb, 16 w. 6 r«*dc
Cv) Joh Frid Rhetius ad lib. 1. Feud tit: / ,iehilominus revertitur n t é-jej.
(x) lib 1 Feud. 14. ibi fa tres vel nepotes per
mvefttturam patris vel avi in beneficium [uccedunt
1 y) "rfr f, 4 $ n' C.dejurepatron. §. 3.'
/. de fucccjf libert Huid. tyben EleCt feud cal.
7 V 3 rierm. Francüc. de Malta a tracl cap.
17 (ea. 1 §. 1, pmCrea allegat. /. 3.^, dein.
terd O- releg.
C A-



de IMPAR1 MATRIMONIO, i4.
CAPUT III
Eluuntur colorts^êintifexi quibus paftio fratrum fupra fuit quafi tintta.
St gua/nvis ifta quidem fatis fint doctrina ingenioqne excellentibus nee _ ^Vfe prayWicio oneratis, non idem tamen videbitur iis, qui adverfariorum WJp\# ca/ïra ft(3uimtur- Ut erS° & hi iJ]o Jeventur neque amplius tueantur |£||p|j| opinionem nulla fultum ratione, fingulos excutiam ramos fequarque lineam, quam ¥e duxl; . Et ut a primo exordiar, refpondeo, neminem poffe clien- „ ; telas anbg"as> 9uas diö°ne tenet, alteri donare: nam uti ait Comicus, de tuo largitor p^T- Unde leSes id nominatim vetant, (a) folis fruclibus exceptis, quos donec vivit tantum percipere, alterique rurfusconcedere poteft. (b) Re- 3 /pondeo amplius, nunquam mihi in mentem venilfe, non pofte quenquam cum alio pacifci, ut fibi fit heres, quin invito öc relu&ante Juftiniano lubens agnofco, vaZere mores atque inftituta, quibus id facere licet. (c) Tantum autem abeft, ge- 4. nerali aliqua confuetudine hoe effe introdu&um aut firmatum, ut potius veriflimum fit, non nifi paucis in rebus pactiones de hereditate hominis vivi celebratas effe irrevocabiles; veluti fuut dotales & per quas proles, ex diverüs connubiis genita, quafi unitur vel potius a;quo jure habetur aliseque quarum color octavus meminit. (d) In cseteris regula, quse ait pacto non poffe dari hereditatem, firma femper 5 & immutabihs manet; (e) qua? fe quoque nulla re nobis magis probare poteft, quam exceptiombus, quasrecipit. (f) illud c&nemoabnuerit, rationesadeffe valdè 6* fingulares, cur nonnunquam|monbus noftris permiüum fit, paclo fuccefforem univerfi juris defignare favoremque dignitatemque matrimonii id effeciffe fi de eo contrahendo agatur. (g) iEquatio bonorum inter liberos non ex uno matrimonio T natos etiam non toleratur, nifi ut femina discordiarum magnarumque litium tol. 7 lantur, quod cunófis legum latoribus femper curae effe debet, (h) Aft cura diem « noétemquö quis fatiget, neque favorem neque utilitatem tamen nobis demonftrabit, qua; fit efficax ad perfuadendum, fanótè ac inviolate fervandam effe teftationem mentis, quam quis de futura fua hereditate per paótum fecit. Contra hoe cum nil prater nudamdeclarationem donantisacceptionemqueejus, cuidonatur, requi- ^ rat, (i) nonne cernis, quod illo indifcriminatim admiffo iterum vexabimuromnibus malis incommodisque, ob qua;, cum res Romana moribus antiquis ftaret, tantam haberet execrationem ? Sint boni fint maximis clariffimisque virtutibus Tft ornati Germani, ut nil moliantur adverfus eos, quorum fperant hereditatem, vereri tarnen debemus, ne cum aliis vitiis, quas non novere majores noftri, nunc autem nobis probantur, quod au£tores habeant eos, quos etiamfi hoftes fint, tam libenter fimiorum more smulamur, quoque ab his non difcamus eos, qui benefiet in nos funt, traéïare exemplo Breinvillerice atque ita pacto fucceffionis fuccedat feralis pulvis, qui inde nomen.'aecepit. (k) Prifci Quirites tam amantes ftudiofique libertatis, ut omnes gentes nationesque hoe inftituto fuo vincerent, noluerunt, 11 ut ex pacto, id eft promiffione, citra alterius interrogationempraecedentemfpontè factam, nafceretur actio. (/) Non ignorantes eam efie mortalium naturam, ut
fiepè
C<0 l 14.. C de danat. I, 6, C. defurt. I. 2. C de ufucap.pro don
(b ) §• I. C 4e ufiu & b"b'f' i 3I< ff- depign,
ér bypotb.
Cc) Vinaius de paft. cap, lp. n 3, ér feq. C_d) Hahn de jure rerum cond 7z.érfiq, CO i fi ff de fins cf kat, bered l 6i.ff. de V O. I 15. / fi. C. de pad, l. 5. C. de paéi, convent. 1 4 C. de mut.ftip l 3. C. de collat, Neoftad. de paci ante nupt, obfi. 22 Sande lib 4. tit 5 def, 19, JCti JJatavi^. 6, confult. 58.
Deckher d.l n 19.
(ƒ) DD adl. I. ff, de R, f.
(g) Deckherr. d, diff. JCti Batavi. 5. confult. 225.
(h) arg l.fi.ff pro fuo Jacob. Ricklus tracl; de unione prol. cap, J. n, 14.
CO /. 55- ff. de O. & A, l. 18. in ff ff. de donat. Cicero m Topic, Nam neqne aediti». nem neque donationem [me deceptione intelijgi poffè,
(b) Poudre de Sueceffion. venenum malurn, • (0 1 7-§' 3. & fiq. ff. de pad,
S3



W GERHARDI F EL TM ANN I, JC
faepè ipfos paeniteat ejus, quod momento antea tanto ardore vifi fuerunt veile, (m) 15 Primus fuit Juftinianus, qui illa in re mutavit edixitque, ut fine ftipulatione prje-
14 cedente donator fervare fidem remque tradere teneatur. («) Quanquam non definat fimul fubvenire imbeciliitati & fragilitad generis humani, /anciens, ut fi donatie- excedat quingcntos aureos, qui noftra moneta faciunt mille ducentos&quinquaginta numos, quos Imperiales tbaleros vocamus, (0) acfis alicujus judieii ime-
15 ratur. (/>) bi jam lubeat inveftigare rationem hujus juris, mox fiquidiflimë incurret m oculos noftros, quam ablurda res fit pacium hereditatis: quod cum non diftet a donatione, nifi modo perficiendi, utique cogimur largiri, illud non minore cum cura & cautione quam hanc fi immodica fuerit, celebrari oportere, etiamfi pacifccns non exerceat liberalitatem, quas ipfum faciat egere, quia nihilominus certum eft, quod aequè ac alter, qui omnia fua bona alteri inter vivos donavit, fibi teftandi aufferat libertatem, rem adeö utilem in vita civili, ut plures fibi queat
16 parare amicos. Quemadmodum itaque nimis magna; donationes aclis mandari debent, ut donatori tempus deliberandi fuppetat, quö examinet an fua interfit agere, quod agit, (q) & ne poftea errorem, metum aut vim caufari queat, (r i fimul
X7 & fraudibus falfisque probandi modis occurratur \ (n Non minores quin eoedem rationes nos movere debent, ut declarationem, qua quis alteri promittir, fua bona non aliter ratam firmamque pronuntiemus, quam fi eam vel in teftamento vel in alia ultima voluntate minus fo/emni fecerit, folis militibus hoe jute relicfo, ut in18 ter fe de hereditate mutuó poffint pacifci. [t) Non quidem illa ratione, quod nil mali h'ceat fufpicari de iis, qui fimul in acie fub clypeis ftant, ubi eadem fortunae alea efficit, ne quis pericuü focio praefumatur voluiffe infidiari aut quidfunezp ftius optare, uti eruditiflimus Deckherus tatiocinatur; (v) Cum dudum experientia nos docuerk, odium, livorem, nimiamque ad prasmatura cum exitio faepèproperantium ambitionem in mortalibus exftinguere cuncta, qua; ratio fuggerit, adeó ut motibus fuorum animorum commodoque proprio litantes nehili faciant huic öc lo bonum publicum & Principem faam portponere. Hiftoria noftrorum temporum dubitat, an Altringeras Dux exercitus Bavarici fuerit a propriis militibus caefus mi (x) Audivi qui idem adfirmarent de magno illo Neptuni filio Martino Trompio r quanquam fatuus quidam ftipendia Cromvellio merens comes mihi turrim Londil renfem inlpicienu datus atque a me mterrogatus, curinhorreo, quodarma tot ca. piebat, quot tnginta mille vins fufficiunt, imaginemfortifiimiJautatiilimiqueiJbus herois adfervarent, mihi refponderet ideo id fieri, quod in pradio maritimo ab ja Anglis Batavos vincentibus trucidatus fuiffet. Alia exempla fciens mitto. Ut non alia ratio privilegii quasrenda, quam qua; ab ejus auaoribusallegatur. bunt autem Diocletianus & Maximinianus, qui nil aliud confiderarunt, quam milites praelium manusque cum hofte conferturos mutuó poiïe de hereditate fua pacifci, utalteream capiat, U alterum in acie, ubi ambo idem fubeunt periculum, occumberecontin*3 §at' Tou conftitutio Principum eft militaris, fi & hypothefin quam
loquitur & locum, ubi edita fpeftemus: fafta enim eft Sirmii olim valido &'perce«4 lebri oppido nunc autem ignobili inferioris Pannonia; loco. Delirare itaquedoais non poten: non videri, qui inde argumentum velit petere, quooftmdatidemlicuif SJ fe noftris fratribus: (z) Nam demus, Imperii Comités poffe militem confenbere & pmerea ceu gallos Caefans huic teneri opem ferre contra eos, qui ab lm! perio funt judicati hoftes, non tarnen ipfi magis quam Principes femper vadunc ad bellum, fed unusquisque auxiha mittit fecundum moduai jure puhlico prxfc i 26 turn. Si contigerit ergo, ut duo Principes Comitesve Imperii fe adjung int exera " tui, qui aufpiciis Imperatoris & Ordinum ducitur, quod novimus non paucos, quorum
(m) Vide qux dixi in eo Je Jure in re & ad heg», cap 3 r. w. zo. e? feq.
(») 35 C. de donat 2. J eod.
(0) Cafp Scioppius parad lit ep. 15.
(f ) l- 32- 1 35' C. de donat d. § 2.
(f) ar6 N°v- 23, ' I»
(r) l 17. C de donat.
(O arg lp C de fideicommijf. Coras. are/l. , Ho/of c, 40. n, I, Harpprccnc, ad d. y4 2. n, 100. J
(/) / 19. C de paft. (v) d dif t. n 2.3.
(*) Adolph. Brachel hip. lit, g, ad «mum.
O) d l Tg. ibi- te ac fratrem tuum ad dijl er/men pratlii pergentes ob communem mortis jortu • nam invicem e/fe pados. Gomez.adLL. Tauri 22 x. 18
(z) (VMcrt lib 1. de Ju/lis LL. Romi dub, 40. tttfi. Ant. Bulteus dife, jurid, 6, n, 15.'



de I U P A R I MATRIMONIO, »£•
rum memoria in omne svurn danda, fecifle fortiaque facinora ab iis tam contra Turcas in Pannonia, quam contra Gallos in obfidione Moguntiaci & Bonna; fuiffe edita, priusquam in helium irrumpant aciem, alter alteri promifern bona de quibus ftatuendi tiberam ftcu/tatem habent,. fuperftes illa fibi re&è vindicabit, licet ejus, qui occidit beilo» frater non fit> non quidem hac ratione, quod paéïio 27 ejusmodi fit celebrata inter Comités Imperii, fed inter milites, qui fimul contra hoftem dimicantesfe expofuerunt lethi periculo, qnod unum & folum privilegio locnm facit fuade#.eo d'gnos cenfere etiam illos, qui Imperio «>6«ïy non funt fubjecfi. Non aicetcis accept auctoribus primo beilo Gallico duos inluftri apud 28 Ciivios gente natos mihi ohm jus docenti valdè familiares at deinde militantes Batavis, matuam toter fe fecifle pacïüm, ut qui falvus rediret ex bello alterius fi praemoreraa?i e3J°s> arma> veftea caeteraque caftrehfis farcina; haberet , quae & omnia alcero caelo excurfione contra Gallos in Morinis faCht, alteri ceffere non relucfand^ alterius fratribus. Hic autem admonendi fumus, quod licet ejusmo 29 di donatiom pactionis nomen tnbuatur, nil tamen cum ea habeat commune quin potius, fi vemm amamus, ultima voluntas dici debeat («) Quod ficuti jamCa 3© pra indicm, non nobis largietur films fratris natuminoris, cui promifit frater mea major fua bona: illum enim id noluilfe, fatis prodidit eo ipfo, quod ait min. ürumento, fuam intervenifle acceptionem: fine qua, uti antea demonftravimus nulla, ne naturahs quidem, nafcitur obligatio. Multum autem fallet opinio eos du! 31 forte ftatuent, ülud pro figno falli nefcio habendum femper, ubi acceptio inteïve mt, promiïïorem non poffe mutare fuam voluntatem , quia donationes mortis caufa fine acceptione celebrari nequeunt, (-b-f & tamen non ambigitur eas pofle revocari. (e) Luftremus nunc fecundum èolorem, qui nobis exhibet confti 3^ tutionem Impef&tom _ Leonis. Verum enimverö avet animus fcire an »J pco an feno agant, qui objmere nobis yehnt opimonem Philofophi ad iabefaclandum & convelfendum id, quod imet^timrna noitt* jmtt«ra&'WtuSi femper habitum & tot tantifque rationibus mhititut, u fc„n,i;l I r " fe prodant in hac vel fit* hypothefi, attamen Mxtdém&^^^fM nerahter & in umverfum ceffare aut in quiete effe. Unde fateri cogimor r7sui% éA juris Romam, quae paeïiones de haereditate prohibet, etiamnum fuum conftare robur. (d) Nee folhcitant aut turbant nos, qua; Leo Philofophorum more dif-q7 putat, cum nemo ignoret, argumenta ejus efie nimis levia & infirma, ut vincant noitras lege», quarum vim nunqü.m memorati Imperatoris edicia acceperunt nifi in rebus, ubi illae vel filent vel dormiunt. (e) Ad hSc Leo ibi loquitur depafto 3« quo gemtor fuos natos obftrmxit aequam haereditatis partem dare fororibus- (f\ quod cum & naturali & civili juftitia confentaneum fit, (g) peffimè inde conle- 37 gas bcere patri donare bona fua fratri jufta; iuè foboli rantummodó rem modicani barbaro apamgu vocabulo reiinquere: quo ipfo aequalitas utique tolhtur , cujus fa vore Leo ifta hypercmico fuo acumine jufta probavit. Valet ck alias pafturn: quo 38 parens .egem dixit fuis hbens, fecundum quam ipfi in bona fuccedere debeant (b. lertius color non meretur refelli, quia eaedem rationes , quae fuadent vel abro'sare 30 uium teitamentorum vel eorum licentia; modumponere, nobis fortiüimum prtebent argumentum, ad abolendas cunccas de hereditate factas conventiones. Imö firem 4° bené perpendamus majorem vim efScaciamque nabebunt, fi his objiciantur quam fi ad illas exigantur ultima; Voluntates, quae non modo funt revocabilesfed&pron ter folemnia fua teftatori lafgiuntur tempus , ut omnia acri judicio perpenderè queat, antequam quid ftatuat in fraudem propinquorum. Pactum auteni cum 41 prater duorum confenfum nullos defideret ritus, faepè incogitantes vel falte'm fern non diiigenter exammantes obligat, ut homini verfuto & callido nil facilius quairi
fd) d. 1. 19 C de paft, ibi, vim poflreml ju* dkii obtirteat : fvdjice fequentia: ex fratris tui judicio: quas vox poftrema eft propria ultimarum vokinramm /. 22 § i.ff de adópt l 9. ff de 1 inoff. teftam. I 6 in fi. ff. de tegat 3 /, 13. /. | de doli mali ér met. except. \
(b) l 'fé.pr ff dé mrt. caufa donat,
(c) l 3° ff. d t. Nov 87 pr
(d) Tiraquell. tracl. Ceffar.te caufa ceffat eft
feclus limit. 32 Sutherft diff. 1. 1 apk 16".
(e) Cujac. 17 bbf 31 Sande lib. 2 'deciQ Frif tit. 1 def. 7, Msifert. ï. de jufi. lL E6m. 40. JCti Batavi 6 confult. 59.
(ƒ) Deckhet .i. diff 1 n. 21. verf, Leo
(?) /. 4 C. de lib. préet
(b) Annx. Robert. i rer,jud. 15 CrivéH, decif, Dolan, 147. n, t>& feq.



444 GERHARDI F EL T M A N N I, JC
artibus fuis Vulturiis, etiam non exfpe&ato cadavere, bona aliena fanguini debita
42 ad fe rapere. Cum tamen majores noftri nii magis ftuduerint, quam proximis necelfariis res fuas relinquere nee aeternis beatisque fedibus, uti paraemiis vernaculis admonemur, dignos cenferent eos, qui fecus fecifient. Illae effecerunt, ut fere per totam inferiorem Germaniam plebs juris ignara credat veluti rem ad fummum fempiternamque felicitatem necelfariam, quod nemo paganus poffit lilentio omittere
43 lbos fratres & forores iisque ad minimum aurum ac argentum legarioportere. Non inficior tres nobis nunc patere vias, quibus itur ad ha-reditatem, uti quartö opponitur, fed ultima quae nobis exhibet pacfum non omnibus uti concefium, quemad-
44 modum é loco dixi. Cothmanus qui tanta mole quamplurima congeflit, ut illud iure nid oftenderet, tandem ipfe confitetur nonnili aliquandö ei locum dariloquiturque de conventione, quas non alió fpeélabat, quam ut sequabilitas inter prolem ex
45 diverfis nuptiis procreatam induceretur. (i) Si itaque me quis fcifcitetur cur Germani non generaliter receperint quascunque de hereditate celebratas pactiones ? refponfum dabo petend fapienter ipfos cenfuiife non effe aberrandum a veftigiis, qua; Romani a quibus leges fuas haufere, antea prefferunt, (k) nifi evidensidfor-
46 te pofceret_ uïilitas. (I) Quae cum manifefta non fit in re nobis propofita exiftimarunt melius nos facturos, ficsetera, quae exceptionibus non contineren tur linquamus regulse, quae pactiones illas negat valere, nehae confunderentur cum teftamentis aliisque generibus ultimatum voluntatum; (m) qusa & nomine & ver-
47 bis, quibus fiimt, diftinguuntur & a fe invicem feparari folent. Non alia 4g quoque probado in pactis defideratur, quam quae jure gentiumfumcit. (<A In or-
dinandis autem teftamentis diligens obfervatio folemnium eft neceffaria: (p) qua; repetita fanctione Imperatoris Maximiliani, (q) qui ea cura & moleftia quidem ^pfuperfediflet, fi hereditas pacto dari ab omnibus poifer. Quod nusquam relatum aut receptum noftris parentibus, adeo ut ad intelligendum Molinseum, cujus viT tula laboravit Cothmanus, audiendus fic ipfe Molinteus alio in loco, (r) praeclare ajens; tarnen illa confuetudo, qua per padhim obvenit alicui hereditas, debetmanere in terminis fuis, vide/tcet quando talis pattio fit in contraftu matrimonii rjf obfavorem Aeficendentis abeo, de cujus hereditate agitur duntaxat, prout etiam antiqui patres faciebant, ut babetur Tobice. 8. in fin. quod enim Raguel ibi dabat Tobia dimidiam pr*fmtium cS promttebat dimidiam futurorum bonorum poft obitum s dabat in dotem Sara filix Jute fic ipfi filia!. Et fic non poteft nee debet extendi, ut filius unius f 'ratis fuc-
50 cedat alten fratri, patrui liberis exclufis. Quae verba ultima cum apertiffimè defcribant definiantque rem noftram Molinaeo & quovis juris perito judicè vincam
51 Nee folheitat me quintus color, qui de fervandis iis, quae femel placuerunt quod-
52 que ml fanOius quam hoe vifum majoribus noftris, loquitur. Verum enimveró non unum etl, quod ei reponi poteft: cum enim heredes cuique effent liberi aut Propinqm nullaque nofcerent teftamenta, quis non videt illos fefvafTe quidem fidem fed datam m convenuombus de alia re quam de hereditate, quod prater legitimam
53nulla ipfis effet ufitata. A30 ptsaterea, quod cum obligatio fit nulla, quae vel rei
1 turpis, (O vel non pofliblis, (t) crimen potius foret fratri in necem proprh» prohs datam fidem fervare: nam uti Auguftinus fcriptum reliquit, (<rt parentes
54 Vr° tl e£ aVaT Pietate^9"e d^ere, ipfi accumulare bona. Magnus hic ecclefiae Chriftianae do&or palam profeffus, fe non admiffumm id quod pater aufferrec nato, ut \d ecclefiae obveniret (x ) Ratio natura/is veluti tacita qusdam lex eft negatque ideo fubdere collum fidei imagmariae, quam adverfarii clamitant a patre
- fratri natu minori fuiffe datam, cum tamen illa doceat fecretamque ganniat in aurem, bona parentum liberis deberi veluti aes alienum, licet legislator Romanus id reftnnxent, (y) hosque illorum quafi creditores fecifle non jus fed naturam ipfam,
non
(i) d. confil. 44, n. 48. (*) Dccius confil 44 zz. 48. (O l' 2'fi- & confl't Frincip; (m) arg. § 2. /. de codicil/. Kcusner, I. confil. 20. n. 14. & 15(n) 1.7.C de codicil!. (0) l. 20. fi. de V. S. (p ) pr. hifi, de tefjam* (7) Confiit, Imp. Colonia Agrippinevfi fatla I
Anno 1512. de Notariis rubr. de Teftamentis,
(r) ad Becium confil. 225. u. I. /;/, i, im annot.
O) $• 24- I. de inut. fiip. (t) l. 185. ff. de R. 7, (v) in Rfalm. 26. ( *) ferm 49, de diverfi, 00 N»v. i3. c, 1.



13 e I M P A R I M ATRIMONI O. H?
non pa&um fed fanguinem quem cum genitore habent communem. Difcamus a 56 Pertinace probrofum & turpe viden cum jacfura Iegitimorum heredum opes fuas augere, & a.Juftiniano eflè contra officium pietatis proprio fanguini non parcere cumque fratri poilponere. (2) Samtius, ait ille, («_) inopem remp.obtinere, quam ad divitiarum cumulum per difcriminum atque dedecorwn vejiigia pervenire: At leges 57 noftrae non minus&ei &n non pofte rentur, quas contra pietatem, verecundiam & ut generaliter cum Papmiano dixerim, (b) contra boaos mores funt, quam quibus natura \mpsdlmtnto eft. Cum quo temperamento, fi aecipiantur, uri fas 5S eft, Jureconfuto', quorum meminit fextus color, non nobis adverfantur: quanquam ne id qu'dem vebnt, ut omnibus omninö pablis de hereditate conventis eadem vis tribuarar. Soffis Schilterus, quod multormn fugit imprudentiam, fua foller- 59 ria fibi vïd'm rePer»»e. (c) Sed praeterquam quod ejus opinio fit ab ufu fori rernota, W °™l£ ^truvius.; (fi) Dicam pace Schilteri manium, quod cum <Jo ipfe mepper hne caufa alios mterpretes nimis juri Romano indulgentes notaverit, nonpotht a nobis exigere, ut,,quae fcripfit pw praefcriptis accipiamus comprobaDitfï°e pactiones.de hereditate celebratas etiam in argumento, quod confuetudo bwt loquitLu\ Non me movet ratio, quod ubi illa defle&it a via publica ó"r qm nobis jus Quimium a Germanis pro civili adoptatum monftrat, non debeat eaefdi aut diJatari , fed ut ica fentiam efficiunt mores atque inftituta majorum' cum enim ln nullam aliam vellent hereditatem, quam eam, qas ffiie ullo hominis fauo a lege aatur proximis fanguine, noftrum eft circuncidere & amputare omnes moaos rationesque, quibus longius recedere daretur a jufta & laudabfli ffia vete rum fententia, nee ferre, ut, licet pafta de hereditate celebrentur inter inluftres" etiam plebejis permittantur: Quum & inter omnes conftet, ne quidem ab illis facla 6% proban, mfi hvore nuptiarum prolisque ex primis fufceptae aut pro confervandis fa mihee boms, (e) aut tandem evidente mifitate id fuadente, uti pergemus dicere ad fepamum colorem Quantum emm adpaaum, Cui barbarenomen Ganerbtatt 6% inditum, adtinet, fruftra & perperam id mifcecur cum eo quo frate . abdicavit fua bona in gratiam quidem germani natu minoris at jn fratd priae prolis. Quod enim Ganerbinatum appellamus, nil aliud eft quam conhmftfn 60. pfunum familiarum, ideo conciliata, uc bona communia obveniant iis- quimutuo fibi auxffio fore paefti funt. (f) At quomodó? Ut femper proximior ex familia <5S defunóh focii caetens focus praeferatur & ut in clientelis antiquis nil fiat in necem agnatortim, quibus jus in iis eft quaefitum. (g) Licet his non fuperftitibus vo- 66 centur aln, qui ideo Germamca hngua dicuntur Gan-Erben non quafi bendes accele rantes, uti per errorem putavit Hotomannus, (h) fed quod fint gemeine Erbenüve communes heredes. (i) Cum itaque filius fratris natu minoris ex mutua amicitia 67 & concordia horum ml praefidii petere queat, porrö demonftratum dabo, nullum öc ipti iuperelfe m paawmbus, quae femibarbaré Confratemitates audiunt- Ha» <5« enim celebrantur inter familias integras, quarum una alterius in locum fubfti'tuftur & ubi ex utroque latere plures dantur cognati, ut tam facilè fufpicio in eos non caoat, alterum alterius vita; mfidiaturum, quemadmodum ubi duo inter fe de here ditate padi funt. (fe) Habentur & confratemitates, h'ceat ita cum vulgo loqiü 6cj pro ultimis voluntatibus. (I) Quibus & accedat eas Imperatoris aucloritate probari firmarique oportere. (m) Primum huic faclo aptari nequit & fecundum no- 70
Ipnt-
t z) pr. I de iueffic teflam. I. 4, ff, eod.-
(a ) Capitolin in Fertinace.
Kb) l 15, ff. de condit, infiit,
(c) djfi'rt ff.Z.th. 51.
(dj de convent ér contraci. cap, 2. decif, Sabbaih. II.
(e) Coïhman, d. rejp, 44, n. 39. Reusner, d. co7ifl 20, ». 9.
(ƒ) Mart, Mager, a Schönberg. Advoc arm, {' !5- »• 3ö JVIatth, Stephani de Jurifd. part, 1. lib 1. c. 7. ?»evibr. 3. n. 4
(g) Rittershui: partit. jeiubpb. 1. c 17. Jacob. Werner. Kyllinger. de Garkrb, cafiror, diff, 7- v 15 e> 7.
(b) ia Lexic, feud. Ut. H,
Kyllinger: d tracl, difc, x, 11 qo ff fiq Wehner. Befold. Speidel. & Dietherrn. in Gloffor. lit. G. voc. Gabn Erben, Faurmeiiter. do jurifd. hb. 2. c. 6. n. 6i. Stephan, d, n 5.CarpZOV, p, 1 pra::. crim, q, 35. «. 5, & g( jgech. mans ad A. B, tit, 25, n. 26.
(b) Nicol, Eetfiüs de paiï. famil illufir.fi, 122. Carpzov, de L, Regia German, cap, 6. feil. 7. »• 29. J -
(l) Carpzov. d. ficl. 7. ». 30. £? 31. itent> de patio Confratem, Sazon. Haff. cap. 3 n, 76,
| & fiq-
(m) Lampad, de confiit. nip, Rom. Germ,f\ 2 cap, 4, n, 9,
T



14-6 G E RH A R D I FELTMANNI JC.
Jent contrariae opinionis defenfores. De tertio etiam nil accepi, licet id jaólari non ignorem: quocunque ergo detorqueas hoe genus conventiones ml iis ineft,
71 quod filio fratris natu minoris prodtfle poliit. Cogiten.us & iftud olim fuiffeinven» tas, ne Imperii clientelae fierent caducae & acceiiione novarum virinm Imperator
72 evaderet potentior Principibusque formidolofus. Sed a quo !tot plumte ex aquili Imperii per exterós evulfae, ut perpauese fint familia; , qua; ejus majeftatem & decus confervare poffint, aétum cum Caefare, ut ii quaefeuda exceptis Septemviratibus vacare contingat, Imperii patrimonie vel fifco cedant. («) Ut forfitan reperias qui, uti omnia majore frjcpè licentia quam par eft , penfant fua trutina, ambigant an folus Imperator fine confenfu Septemvirorum eonfratemitatibus rubur hac tempeftate, qua Germania legibus floret asquis, dare poffit , quod mihi tamen abfur-
73 dum videtur. (0) Concedi enim hoe mihi necefle eft, nunquam aut per illas aliasve de hereditate ceiebratas pacfiones, de quibus agit oeïavus color, poffe immutari ordinem fuccefiionis lege praelcriptum, aut intioduci quidquam in fraudem
74 eorum, quibus clientela debetur veluti res a majoribus luis parta. Sed fic femper & ubique expJicandas, ut fuccelfu tune demum non careant, fi nemo ex altera fa-
75 milia amplius fuperfit. (p) Quem in cafum altera aiteram fequitur non fecus ac unda fupervenit undam ex rationibus minimè congruemibus argumento, de quo noftra eft inftituta difceptatio, quippe cum certum habeamus cmjratermtates moribus accepille vim & robur, cüm ob falutcm populi, ne Principis fui familia cx~ ftincta, concedat in poteftatem antea non cogniü, turn ut quies publica non fecus
76 ac dignitas familiarum inluftrium iarta tecta iervatur. (q) Repugnantia haec effe rei nobis propofme quis non videt? Populus Benthemienfis abunde novit, eum, qui olim Principis fui locum jurè fibi vindicare poterit, quem & voto & quafi praejuoicio illi iuccefforem defignavit quemque dicere poflamus veram vivaraque, parentis fui efie imaginem, praeftanti corpore & ingeniö vuitus hilares igneosque gerentem nanbus ad aduncitatun vergentibus animo prompto & alacri nil plebe. jum fpirante ftd idoneo ad res magnas gerendas, ut agnati gentilesque ab ipfo non alia exfpectare poiTmc aut debeant facta, quam quae iliuftria, gloriofa, & utme abfolvam paucis, digmffima fint fanguine tot Heroum unde cretus, ex quibus non
77 minus fplendor gentis augeatur quam fi patrueli obveniret hereditas. Dicat & qui hunc pacem pubheam turbacurum inchnaiionenque voluntatis, qua populus propendet m patrui lui fihum primum gemtum violatutum, fi in pofleffionem ditionis
78 huic debita; ïnvolare inftituat. Aft cum fatis ha-c conftent eaque ignota fint mortalibus, quidquid de iis dici poteft, ad AUroiogum potius quam ad ]Ct.pertinent
79 ut venia mihi opus fit, quöd id ceu inane non transmiferim. Nefcio tamen an culpari poffim, fi dixero fine ullo dubio repertos iri, qui indignentur, juftos filios indigmflimè & mmis a/perè traéïari: nam licet %uatre haut inluftri fint nati, ab omnibus tamen nectffariis, pro talibus non minus agnofcuntur, quam fi eorum
80 genitrix patre Principe fuiffet edita. Quis ergo illos non laude digniüimos cenfeat fi & ipfi indignentur fe patrueli poftponi? Quis illos vituperet fi generofi fanguinis seftu perculfi fefe opponant declarationi mentis a parente facfae in hujus favorem?
Sr Nam ut nil llleamus, inter ca;teras caufas, cur agnati nequeant poftea improbarè paaionem, qua; barbare confrahrnitas dicitur, etiam commemoratur, quod plus
ga commodi quain damni inde fperent. (r) Pergamus ad nonum colorem, qui in fpecian delormis: terret enim ïnitio juftam iobolem non injucundè Sed Deo bonaque fua caufa confifi non fp.rant illos, qui mabgnitate non vuleari hoe esre-
83 runt, ut genitori fuo fuerint invifi femper voti fui fore participes. Quanquam cum & bené didicermt ex eodem Ariftotele uno malo conceflb & alia fequi unaque injuria tolerata aham iterum provocari, id quidem cavebunt ne privatus quispiam
3. quid laciat, quod ad ipforum contumeliam fpeclet. Quod fi ita infelices olim fuerint , ut potentiffimos Principes nancifcantur adveriarios, qua; terriculamenta
often-
(3) Ciptulctt. CaroltV. terdmandi lil. art. 31 Leopoidi Mg art. 30.
(e) arg. d art. 30. Capit Leop ibi; die fel- I ten und woden loir ebne voriviffen der Cburfur- I fien, ferner niemand leiiben,
(pj Carpioy, de paft, (Onfrat, Saxon. Hajf.
c. X n 17'. ubi ». 87 da eine partey ohne rechte leibs lehnserben verftiirbe,
($) Carpzov d tracl cap 3 n 66. 67. & 6li Mylerus de Prinap bnp cip 25 § 16.
(O Gutich. de patio confratern cond. 8 lit. f. C .rpzov. d trad, de patio confrat. Sax, Hof, tap, 4, n, 40,



de IMP ARI MATRIMONIO. i4?
oftendit color decimus, fupp'ices ac* Deum extendunt manus, neparticipeseosfinat fieri injuftitiae ad preces, qaibas falfa pro veris narrantur, neque velint tueri illum, qui ccelum, terram guin& Acheronta movec, ut ipfis aufferat hereditatem, qua cedere non cogunto** Êtiarnb* alius fibi eam adferat, quin potius debent posfuntque defendere fusfa"m c°ntra omnes, qui id vocant in controverfiam : (^) Quam periculofum enim Beid negligere Mofes primo volumine, quod condidit, 85 exemplo Efavi relatofonnfici Nicolao (f) nos docuit. Si itaque eveniat, ut is, 86 qui infenlè ipfis ad^tar» acl extrema defcendat, teftantur & reeftorem univerfi & univerfum orbem nil fe petere, nifi quod iis nequit negari a judice qui multis modis effet injurias- Fiat ergo juftitia & pereat mundus! uti alio in loco dixi & 8? cujus rei memo0^e exemplum adducit Gylmannus; (v) adjiciens nonminorama- 88 hfeffe exfpe&llda * m.amiefta jnjuftitia quam quae gignit fummum frièmmque jus. Neque cursnip*' PerSit;j fi iaid in conjequentiam evenire poterat, quod tamen incerturn eft. Mah itaclue & praefcriptio juris, quae vult ut pro vitando bello liceat 89 violare & trsndre hmites nobis lege pradcriptos non aliter accipienda, quam fi hoe paclo nee a?quitas nec ratio naturalis, nee juftitia cum divina tum humana violetur fed tantum tranfmittantur nonnullae fubtilitates, propter quas ea, quae inter ■mortaks aguntur, non valerent nifi defenderentur confuetudine, quorum in een- 90 füin referenda paclio, quam barbare Confraternitatem vocamus & de hac loquun tur auctores ceu contrarii in hoe colore aüegati: quem mitto & tranfeo ad undecimum, qui loquitur de Majoratu. Sed qui novit quid hic fit, non poteft non 91 noviffe ex eo fruftra conlegi, patrem in fraudem natorum quidquam pofte ftatuere: quum juris fit indubitati illum natis liberis revocari: quod quilibet praefumatur proprium fanguinem alieno voluiffe prsferre. (x) Ut judice Ludovico Molina (y) pa impium óeteftabileque foret in ipforum necem colore confervandi fplendorem fuae domus vel amplificandi rem familiarém fratris majoratum introducere. Ad haec 93 non poteftis locum invenire , ubi jam ordo fuccedendi receptus eft in favorem primi geniti: huic enim ubi femel obvenit Jus fucceffioms tune manet in ejus familia tranfitque ad ejus pofteros, donec quispiam ex illis mperftes eft. (z) Sed 94, & fatis exploratum ad conftituendum majoratum requiri confenmm omnium, quorum intereft, (a) etiam ordinum populi, fi de clientelis Regiis agatur. (b) Prin- 95 cipes Comitesque Imperii non femper ipfos caftra fequi, fupra dixi, fed quemadmodum in Gailiis tam Regis Vafalli quam Sub*VaJalli vicaria alterius opera uti vel laborem excufare queunt, fi quartam partem reditus pendere velint (c) fic & apud Germanos finguli clientes Imperii prout in tabulas cenforias relati aut homines quosdam bello idoneos aut numos, quibus conduci queunt, praeftare tenentur. Demus p$ & patrem potuiffe creare majoratum, quod tamen nemo, nifi a doótis rideri velit, tuebitur unquam, utique nil certius quam morte fratris natu minoris mox iterum debuiffe üniri, cum illius natu majoris fcilicet filii non minus maturi ad arma quam hujus, ut caufa mojoratus ceffante & ipfum cefiare necefle fit. (d) Et licet non-97 nunquam refpiciamus ad mores terrae nobis vicinae, id tamen non facimus, nifi ubi noftrae leges haut funt tam claTa; & tam apertae, (e) uti funt illse, quae praefcribunt ordinem , quo quisque ad antiquas Imperii clientelas vocatur: ut veriffimè 98 dici poffit in re tam evidenti non dari locum tam levibus conjeóiuris, quales funt eae, quae depromuntur ex natura clientelse £nitimo populo probata. (ƒ) Suffi- gg ciat nobis eam eile conditionem clientelarum, de quibus agimus, ut non permittat patri natos fuos illis privare etiamfi id vel ceffione vel alienatione facere inftituat: eadem enfin ha;c funt, fi genitor jure fuo cedens hoe agat ne proles fibi in clientelas,
(1) l. uw. C. de probik feq, pee. Bald. ad l. 13. C. de R. V. n, 9. Schiurpf. cent. 1, confd,
27. » 5-
(t) c quam periculofum 7, q, ï.
(v) Supplic, Cam. Imp. $jmphorem, torn. 2. part. 3. tit. 7. fupplic 22. voto I. n. 32.
(x) l 102, ff. de C. & D. I. 30. C. de fideicom.
(y) de J. S? J tracl 2 difp. 573. *. 3. (z) Philip. Knipfchiid defidekom.fdm.ilkjlr. tap, O, n
(aj Springsfeld. de Appennag c. 5. n, 34, Ericus Mauritius laudat, fupremi tribunalis lm. perii quod nunc Vetzlarias, Adiefibr confd, Tui hing 1 n. 37.
( bj Springsfeld. d. I. n. 53, Myler, de Prin* cip. <& flat Imp. c, <2l. n. 8
(c) Chenu des privil. des villes de Francstit, de la ville de Bourges p III,
(d) c 60 x. de appellat.
(e) Vid. DD ad l 32. pr ff de LL. Cf) l. 137. §• inf.ff de F. O.
T 2



i48 GERHARDI FELTMANNI, JC
Jas , quas non veluti res ab ipfo profeaas fed a majoribus in fe tranfcriptas peiootunt. (g) Unde factie & promptum judicare colorern duodecimum non capere nifi fallacem conclufumeulam dilui faciltimam: ml enim magis indubitatum eft quam cefïionem de qua loqüitur, non pofle fieri agnato nifi fecundum ordinem & modum, quo proximus qmsqüe vocatur, qui citra illam beres futurus ent (b)
101 Quapropter fi quis cedendo jus fuum alteri prstulilfet ulterioris gradus asmatum tune films jure luo mtercederet fibique adfereret clientelam, cujus pat-r tan urn
102 habuit ufumfruchim. Et quia dignitas Septemviralis illi connexa & hac in re nul. lam parit diverfitatem non vcrebimur dicere Principem Efcctorem non pcife fuum primum gemtura privare eo jure, quod illi & natura & legibus Imperii debetur i) & voce conftanti adferunt Cunai interpretes quando docent, non nifi voluntate atque confenlu primi genui jus, quod habet, in alium pofiè transferri. (k) Ouaj ratio fuit cur popuh obftiterint conatibus Petri Regis Arragonia; cognom-ntoC<sremomofi, quando nimis mdulgens fecunda; fua; conjugi Sybilia; Joannem filium
164 primum gemtum abdicare volebat. (/) Alia exempla fi fiagites adeas Spdngsfelchum (m) qui te docebit ab omni a;vo cives atque fubjeétos Principis fui facinus ïmprobafie, h geftiebat natu minorem filium primo genuo ante ferre, etiamfiillud nelcw quo nomine bom pubhci, coloraret obtenderetque hunc deftitui viribus &
ro5 robore anima nectffdtiis, ei qui imperio recturus eft populos. Nonne vidimus hos jüi admoviffe primum gemtum etiamfi ob vitium a patre effet judicatus diadematis
106 minime capax i Ruffi exemplo fuo nobis nuper moaftrarunt viam. Quamvisenim eorum Lnperator ante fata fua julïiffet, ut major natu quod diceretur furdafter aliis que corpons mentisque vitns laborare in gratiam minoris cederet diademate tamen cum fulpicarentur patrem ad id permotUm fuifie illecebris & blanditiis fecunda Ore uxons, quae mmons natu mater erat, noiuerunt morem gerere poftremo Princi
107 pis fui judicio castera religioni habentes huk obluflari; Adeo ut poft tot tantasoue mdernmas caedes bello ipfo' cruentiores fufcitatas contra fautores adjutoresque fe cundi geniti praetorianis caeterisque militibus femper primi geniti partes fequenti" bus, imperium caetera laborans fua mole ab exiüo aegrè reframatum neque aliud patnae difcordantis remedium fore Cenfuerk populus quam fi ad tempus per duo?
108 regeretur. Non aliam ob caufam Septemvir ilie Brandenburgicus, quem ioaUirur color tertms decimus cum terras fuas filio natu minori vellet relinquere primi eenitï
100 animos confeniumque prius exploravit. (n) JEqui bonique ergo natura non naïitur, ut doclnnam imerpretum ajentium Regem Principemve, dum vivit po/F- & verbis 6c 'mens declarare, quem ex prole fua pro primo genito haberi velit non aliter quum hac exceptione accipiendam effe, fi is quem nafcendi ordotakmfecit non eft regno idoneus , uti ipfe Michael Aguimus largitur, (0) vel magnum
no atroxgue enmen fubire fuerit aufus. (p) Et licet ad illud exempWae-
teraque in quarto decimo cdore memorata dici queat, quod non femel repraffentavi, haut exemphs led legibus effe j.idicandum (q) neque unam aheramque hirundmem facere ver, (r) tarnen amplius dico abdicationem, quae aprimogenito proponhS
1 r 1 faaa , ejus foboli minime nocere. (s) Ratio adfertur a Baldo, (t) quod jus fuum
112 non arceflat a patre fed a fe ipfo, cui nequit renuntiare in ipfius necem. (%\ Non fum nefcius, filios non obmurmuraffe volluntati patris nee jure fuo ufos fed hoe mi ad eos, qui nunc Ulo expenri cupiunt, magis quam quod Plinius fcriptum re-
liquit,
(g~) Nicol. Betfins de paEl.famil illuftt. cap.\ 9- P 555' Myler, de Princip. Êr1 fiat Imp. cap. \
21. $. 13.
(h) lib a Feua. 30, pr. Pfeil. d. confil, 78.
(>) Springsfeld. d cap. 3. », 184. fcpfiq.
(k) Molina de Hijpan primigen. lib >.c 9. w. 2, iVJaettert de pritwgen q. 17. VVcfenbec I. confd. 15 » 14, Knipl'child. d. tracl. c. 3 *. 24- é fiq Frai. ciic. de tiarry de SucceJJ.hb. lo. tit 2. n. 24. |
(/_) Matiart. Siculus hifior. ttb n. Vincent j Cabotius 1 éfp 10 ,
( m) d, cap 3 ». 189. I90, & 19U
(*) Peucer. Chron. 5 i»Sigismu»doNiüdcu generat. 4H. ƒ. 1064.
(0) d part 1. Apdl n, 131.
{p) figurre d. I. „, 34. Myler. d.cap.
(q) Pfeil d. confil 78. n. 87; [r)?kA. d.l.n.d
(s) arg l. 34 C. de inofi. teflam. Tiraquell.' de jure prtmog q. 2Cx n. 5. JVteftert. de primog. 1- 22.
U ) I, confil. 89. », 10. arg l. 3 de meter d & releg.
(v) vSpringsfeld. d. c. 3. *. 228 Francifc. Milaneus. I. decif. Sicil. 8, n. 9, Myler. d. c.2l.



Y) e IMPARI MATRIMONIO, ,49
liquit, fe fervaffe ultimas defuncforum voluntates etiam imperfecfas. (x) Neqae 113 res a Principibus geftae femper tanti debent eenferi, ut ad eas nos componamus; feepè enim rationibus occuids impelluntur, cur de jare fuo decedant, ut ftultum foret iis indaoandis oleum operamque perdere: Caefar Patuleji divitis equitis Romani hereditatem, quanauam W h^es in parte legeretur, tradidit M. Servilio, quem prioribus neque Jufpettis téulufcriptum compererat. (y) Si hic Princeps inter eas- 114 tera dominationis arcana habens liberalitatem, aliis iiniftram vifam in omnes plublicè teftari, lege fanciente noluerit, ut prius teftamentum rumpatur per pofterius, an ck nos e/ü5 cxemP^um cogbnur fequi? Qnod'ad quintum decimum colo- 115 rem adtinet is nobis negotium facefferet, fi parens jure plenae proprietatis teneret Comitatum a/wsquc terras, quas abdieavit in gratiam fratris eorumque, qui ex hoe nafcerencut-' quanquam & tune natis fuis debuiifet confervare legitimam hereditatis partem. (z) Aft cum ilïarum rerum non nifi ufumfruótum habeat, tota ipfius voloncas irrita & inutilis eft. Iniquior itaque defenfio eft, quam ut allegari debeat ab aniantibus veri, filios non poffe petere, quod genitor haut amplius habef Nam quia lex vetat, ne id alienet aut eedat favore germani aut patruelis, 117 nihil qoinirciQ malè, agft, fi conetur injuriam facere proprio fanguini. (a) EtnS quid qü$fo' fatuura magis aut inimicum juftitiae, quam eam circumvenire non uno genere lenocinii ? Donari videmus a patre & retmeri, quö evidentior evadat apitalis injuftitia. Pudorem oportet ejeraffe eos, qui aufuri affeverare parentem 119 non poffidere amplius bona, quas filii fibi adfërunt, quia conftat illum fibi fervaffe ficentiam de iis donec vivit ftatuendi, utilibet. Fecit id verbis gravibus fatisque 120 fignificandbus, quod cunc\a, quas antea habuit, retinuerit atque adeo nil cefierir. fratri & patrueli, fed omnia fimulata & meptiis fuerint fucata ut & fraus liberis & legibus, quibus ad terras a parente pofieffas vocantur, fimul fieret. (b) Ut Re-121 gula juris alibi recepta, quse vetat donare & retinere, & apud nos confideratis illis locum übi vindicare debeat: (c) Neque enim negari poteft fuiffe inventam, ut qui 122 teftamento non poffent fraudare propinquos hereditate, haut id facerent per abdicationem malignitate oneratam. (d) Quare hasc nulla ü is, qui donat, fibi re- 123, fervet facultatem ordinandi de fuis bonis quando neceftïtate forfitan conftringeretur. (e) Stultaque opinio eft colorem fextum decimum rei ifti queerere k bono 124 publico, quippe cum genitor poftquam uxorem duxit & inde liberos quaefivit s pofuerit fibi fcopum, a quo nequit detorquere tela eos privando hereditate, quae jpfis fimul atque nati, debetur. Verum quidem eft publicam utilitatem privato- I2y rum commodis efie anteponendam. At hoe non aliter accipi oportet, quam fi horum jus illa comprehendatur: (ƒ) Publica enim res non quaerit lucrum ex calami- 12Ó tate alterius: (g) qui nee cogitur jure fuo cedere ut alteri profit. (/;) Iterum 127 dico quod & fupra dixi, filios primi geniti aufpicüs fecundis, quibus jam coeperunt fortia genereque fuo inluftri digna edere facla tam mari quam terra, fumma ambitione nii aliud lludere, quam ut gloriam antiquifiimae fuae domus augeant atque amplificent idque ab ipfis exfpedtandum effe etiamfi matre haut inluftri fuerint nati: hoe enim illos femper monebit, ut otium atque inertiam cane pejus ck angue vitent, quibus litare nonnunquam folent inluftri loco geniti nimium origine fua confifi. Videtur id nos voluiife docere is qui Salomonem docuit Germanicè fari, I2g quando locum quendam ex ejus proverbiis verrens utitur vefbo quod nobilem notat, ut fignificet hominem qui otiofam setatem fine labore ullo tranfigit, (z) feque gerit pro filiofamilias (kj 6c huic aliquandö patris hereditatem auffert. (/) Illud 125» minimum probare oportet eos, qui aliter fentiunt patruelem promptiorem adarma
ma-
(*) Plin. 2. epiji 16. £? 5- V'ft 7(y) Tacitus 2. Annd cap. 48. (z) l. 36. 2 C de ifioff te(l.
(a) Springsfeld d cap 3 n 228.
(b) Lamb, Gons. Adverjar tracl. 3.pdrt, I. cap. 14, n. 4.
v c ) Nico!. Valla de reb dub. tracl. 2. n, 8. (d) Ant Mmhxus parcem jur 5 n. 17. (e ) Goris d cap. 14, », 3 19. & per tót. (ƒ) ar% i' ex if»perfeStt. C. de teftam Me» Vius 2. decif, 20-4. pr.
(g) l 4. C, de bon. vacant
(h) arg i. li. ff, de aq pluv. are.
(i) froverb. cap 19 verfiu 21. We* ein Knecht von jugend aufxartlicb gehalten ivird, fi ivil er darmch ein funcker fein: Hinc hora, qua fabri vacant a labore & fe otio reficiunt dicitur
: Scbuft-tyt; quod Schuft & Juncber vetere GerI manorum lingua ejusdem lint Ggnificationis, Bs' fold. thefi. pracl. lit. S. n 57.
(k) Uti Galli Sc Angii id verterunt. 1 (7) Tremcll, ad d, cap, 29, it, 21.
T 3



150 gerhardi f e l t h a n n i, jc,
majoraque belli decora inde exfpeftanda, ut reip. interfit ipfum patrui natis prsIqo%ni ^ «nihi videtur haut faftu po/libiie cum ob aliamulta tumprt i3oclpUC ideó, quod eventus ejusmodi rerum plané MhSmêciZSS. Staetmm ergo an verum fit, quod, uti in feptimo decimo colore^Ste ob ne cefiitatem & ad vitandam vétö/Kffima domus ^thm^^S^^wl fpoliavent forumis ut augeret dignitatem fratris et fobolis, quJex ocnflleretu 131 Ad haec brevisxmhi orauo ht quod quidquid fecit fuco fnarfum fuwit ad^ldl piendos alios fi modo mihi hceat tam liberè loqui de per'fona fummo loco nofi a regioque jure; donata; cum & res gella fraudi nequeat effe SÏÏX^Cé 'S»fihi adferentibus (m) Deinde, ut oftendamus fcopum, 5i?2ÏÏ£5Sï *3opropofuifïe, effe Mum, juvabit hujus acta intueri. Si edirnvërêeffifciSS!
viden poteft, quam quod rogavit fmperatorem, ut conjugem fuam eveheret ad dignitatem Comitum Imperii natosque ex ea filios decIar4c^non^ta«3bus
134-numeris abfolutos ac fi matre, cui par cum patre origo, Senrw™crïïü™Non nego haec omnia pro fupervacaneis habenda faLque mm^^SLmZ tur animi mortalium nimis temerè de rebus fenè oer frn-ïnnr,v„ • ,CCUP. 11
>35M quidquid eft, m genitor fatis oftS/^^f^^^^ frater natu minor folus fibi connubio jungeret foeminam parem u^ue indf&S
136 proles caperet terras JuwSe Imper o fubduas Ouin & h,< iwrH lulcepta
iSZdeinceps ceJebravit? leneat nunc pudor ora eorum, qui patruflUmSn^Sn definunt pachonem, de qua quaeritur, fuiffe initam, ut patruus fe Mri Sere? matrimonio. Vel an quis aufit dicere hunc fibi foc afie vftgi, ex ickoS & fplendiffima gente nee tamen fibi propofuiffe, ut fi qüo» STM<S^
138 non fibi fuccederent in Mt*» Benthemienfem? Nonne maSsv^S d? fideno fummo habendi heredem praecipitatam fuiffe ejus menfem atque ad £ defcendifre extrema, ut quereretur a juila uxore fe malitiofe & confultödefertumf
139 Omnibus notum eft fpem p«n>eZ» decollaffe novis his nuptiis neque ^Stfci nifi cum nown conjugem crederent fore fine prole; qui cum Tm 2 fitï? nei iexus ancipitem eum fpem inter ac metum tenet: quodfi dS^?uhmS" rer, nunquam in mentem illi veniret petere patrui fui terras nemï
care, ad tabulas pafti, quod ipfe novit no^ aliam obSSSC" quam ut jure fuo pnvarentur liberi, quos patruus ex j^SS
140 Quanquam Deus contra opinionem omnium principio VideaturTten,m «^1 ? claufiffe & hadenus nonnifi filiam ei dediffefne hoerenfofim JKMES
i4rfpt^Sm^Jfar°ne' maJ°re tamen.fP£^, quam qua fuffdtuT^dï!
i4-Mplis htem de hereditate communis parentis moveret- Nam nrï nïhil rl <d"uc,J;» furdum, quod non auétoritate alieujris Jur^fSrdrf«Sr ? ™
ceant patrem, fi aliter invenire nequeat ££51^57 qU1 d°* poffe cum hac pacifci, ut liberis inde fufceptis poftponantur Ti ouosJ/ïïv i m'
manus generofoque fuo femine aeque potuiffet ii^l5te?aSSÏ^ T^" «44Wfa quam ignobili ftemmate. Vergo tu pro 2lfo bSnllSt
contendas eum qui aliam ex alia generando prolem ipfepoteftMicereZl'J I45 natu minori eleftionem dediiTe, an mallet dignam origini fuae ducer'IZreTcZ
r47 impulfum, cur honeftiff.mo cive ^podkSii^^iS^^
ere-



de I M PARI MAT R 1 M O N I O, i^i
credibile haut fit ipfum magis germani fui fanguinem quam proprium dilexiffe, érg i quem omnia animantia, °e brutis quidem excepds, tam magno animi ardore feruntur. Porrö necquicg"am obftare ajemus etiamfi au&oritas Caefaris acceflifTet J4§ abdicationi, quam pater neceflitate coadus fingitur fecifle, quod nunquam proli debeat nocere: (o) nam heet hanc ille queat vendeare, non tamen cam poteft excludere ab hereditate, de aak nobis heic eft fermo. Alienatio liberorum legibus x49 non eft permiffa mf'eX fumma & inevitabili neceffitate, quaiis in re propofita non aderat. Liberi pleöo jure pertinent ad parentes (ƒ>) atque ideó hi illos ven* dere queunt, quando dira urgenteque in rebus egeftate premuntur. Clientelas au- 15© tem vetuftas reg'0(lae luri permixtas quod adtinet, earum non amplior poteftas ipfis data, quwPkit0 (?) volebat fpeftare ad quosvis fua bona; ceufens non nobis led {amiliznoSlr® noftnsque pofteris haec deberi. Tranfeamns itaque adoda- I5Ï vum decimuia colorem, qui nobis exhibet pnncipia deftru&u faciüa, fi nobis, ut rhetoribos m°s effet> confperfa quafi verborum fententiarumque floribus oratione pugnare vel de re perfpicua cum ns, qui dum ahquid moliuntur ineptè infeitiam juris nofcl pubhci oftentant, pluribus verbis difputare, cum nil plané interik an ad unum an verö ad plures terrae, quarum nömine in publicum contribui oportet, pertinesnt. Quia unaquaeque id preeftat, quod lex cenforia imperat, neefpecfatur, I5g an ab uno duobusve ditione teneatur clientela, qua; ea re onerata eft. ( r) Largiamur & Caefaris intereffe conjungi focianque plures clientelas. nil tamen id ad lioeros primi geniti; qrftppe cum nee ratio humanitatis nee aequitas patiantur ut favore pubiico cedant fuo jure: (x) Quanquam, verè fi amamus Ioqui, is non nifi '54. commentitius magisque certum fit, quod li falus reip. aliquandö convocatet ad arma cundlos, qui clientelas üpteüs ab Imperio poffident, longè melius foret nullam earum fieri conjunéUonem , quod base impediat, ne plures reperiantur, qui copiis prseËciaritur. Quas ubi contingeret conftare fubjedtis & civibus, qu/g/oria? cu- *5$ piditate non minus quam fpe prasmii in confpeüu Principum ducumque fuorum pugnarent, necefle foret, ut omnes gentes nationesque Europa; Germanisherbam darent & fe ab his vidos profiterentur. Non femper accidk, ut ctmdario rebus ^ agendis obfit ubi plures imperant, nee Belgarum fcederatorum refp. opibus g;ratia, audoritate & rerum geftarum gloria fiorere defiit etiamfi nonnulia ünt' qua* fine mora expediri nequeunt & in quibus feftinandum eft lentè. Opprefla ferê J57 videbatur violentise impetu ante decem odoque annos; non autem pafla id malum propter longas deliberationes fed quod praeter casteros hoftes fibi quoque infehfifiimos haberet duos Reges, quorum viribus & fuas vicinorumque vires fatis firmatas arbitrabatur. Notum & eft urgentibus imperii fatis (t) etiam hoe invidiofam fortunae faciem experiri, ut mirum nemini videatur, fi & ei vexilla modeftè brevi tamen tempore, fubmiferit. Donnierit Leo Belgicus, nae tamen tu ftukus bardus- l59 que fis, fi credas ipfum monuum effe. Non faciJè quidem Batavi beha cum vicinis gerunt poulis, quod utilkas commereiorum aliaque imperii arcana apud ipfos id das-kent. Sed redeamus adnoftrampadionem, cui multum robur ex non o^decimo colore & iis' quifequuntur, videtur accedere. N ii aiiud aut emagas quam fides op er am, utlaterem laves, quando omnes ingenii nervos intendis, quö demonftres, paclionern illam ideo plus valituram, quod frater major natu germanum fuum inünkis propë formulis, quibus ftipulationes fulcive mos efl, fecurum elfe juiïeik. Quippe cum ex I<^1 illis omnibus parum Grmè conlegas filiis primi geniti ulla ratione poffe nocere: nam fuerit facta tanta cura, induftria animique provifione, quanta potuerit, ad'id tarnen tandem defcendendum eft patrem ftatuifle de re, cujus nudam tantummodö quoad vivit, habet adminiftrationem, natis non fecus ac ipfo ornatis titulo Comitum Benthemicorum. (v) Leges autem tam clarè & tam perfpicuè ifta fanciunt, ut pruinofis tenebris merfum efie oporteat, qui contrarium aufit fufcipere defendendum non tam malitia quam maügnitate. Nemo plus juris in alium trans- 103
ferre
(0) Pfeil. conRl. 78 w.95:
(p ) arg. I uit. C de enumcip, lib,
(q) de LL üb, II.
{r ) Reicbs-/lbfcheid zu Regensburg annol$76, § 101. allemahl der {land fo das ftambaus befitzt und inhat tm erhguvg der rescbsjlewen, wit recht
von unferm Fifcal angelanget,
(s) Pfeil. d l n 97.
(t) Tacit. in German. cap. 33.
(v) Enenckel Baro ab Hoheneck. deprivil partut, é- üb pr, 3, e. j,,», 30, & il.



j$x GERHARDI F E L T M A N N ï, JC,
ferre poteft, quam ipfe habet. (x) Et id quod noftrum eft fine noftro faclolnobis aufferri non poteft. (y) Unde omne, quod fa&um eft ab eo, qui id facere 104 nequivjt, pro nullo & non fadto habetur. (s) Si, ut proponicur genitor cunfta promififlet liberè atque bona fide, remoto omni dolo, ad id veniifet non feciifet rm tam indignam ianaiffiraè fua exiftimadone ck tam mimicam piètati parentis
165 Vix credi poteft eum adeö inhumane tractaturum fuiffe natura, quem jam ex uifri procreaverat uxore, fi omnia ea prudentia, ea circumfpectione atque ea libertate examinaflet, uti factum ab ipfo fuiffe, nobis voluut impunere adverfarii ex viribus gemmationis formularumque, qua; rem foepè reddunt lufpectam indicantque mon-
166 ftn quid alere. Adjice quod ejusmodi formule plerumque ex confuetudine fcribarüm non autem ex mtentione pacifceinium adjiciantur neque femper id fi<mificeiit
107 quod iis vulgö tribuitur. (a) An non illa potius conjectura capienda patrem nil earum rerum facfurum iuifle, h hberé potuiifet agere nee coacfus iiiiifet in id conIL fentire, quod eft contra natune ei parentum commune votum? Eruditiflimus ille rrtn % n;fïü]T$ ImPerator"m egrcgiè d,xk, per interpretem, (b) in more pofitum 109 ejt ad filios fuos omnia per Jiiccefiimem deferre ciT* hoe omnes in votis habent • Quod vel eó magis hic praefumendum, quia pater tune adhuc amabat natorum fuorum matrem quam ledti foedere eequab Ubi conjunxerat ob fpecfatam ejus inter bonos moi0 derationem mentemque conlentaneam amphlïimis conjugis fui honoribus His ad de quod ingemo effet pradtanti & acuto nee ab ingemo ipfws diiVderet', fed tanta mdoles in Zelftia erat, iola manto p/acere artibus honeftis copiofadidiciffbt Quas inconftantia nmtabihtasque mentis ergo furet improbare difparitatem eeneris' out; 171 antea non difphcuerat ? Nonne effet in fe ipfum feventate cenforia uti fe notare imprudentia;, fe poftulare violatae propriae gentis & tandem fe onerare infamia ac ignommia, b quis profiteretur fe propter contractas impares nuptias non poffe li\<t bens inde quashtis bona fua rehnquere ? Et quia id faciens violaret decorum magnanimitatem caiterasque virtutes, quibus vir fords generofique fanguinis fumma; que inter homines exiftimationis debet effe avidus, adeö ut hanc omnibus aliis re" bus prseferendam efie meminiiTe ipfum oporteat, credibile eft,' quod quidquid geni" tor m contrarium teftatus proponatur , attamen paclionern de hereditate inierit vi rainis metuque coaótus: ne, fi reluótaretur, frater ipfum turbaret tranquillitatem!
riï qü£ ^/Tc fffCrretj qU°d *erayerac ex conjugio cum puella ortu
i?3 non inluftri. (e) Sed & egum mterpreres conjeüant, ftipultationem vi intelliJ factam 11 fit rei, cujus pollelhonem a/ienans non poteft alteri vacuam praftare (d ) Alias conjedturas vis aut metus fidefideres, videfis antea editam apoloeiam*
174 Ipfam pactionemümfpicimus, utique evidentiffimum, quod, etiamfi tam magni cura & tam hornbih vigilantia pactio fit celebrata, ne ulla ratione quis de ea no, fel ambigere, mluiommus pater, fi ipfi hberet placitum refcindere, iure fuo id tacere profiterique iterum poftèt fe fuiffe circumventum in iis, quee olim dixerit
1/5 111 tantam probs fua; mafculaj fraudem, ut vix major excogitari queat Ou manifeftifiima fit, ideo verba pactionis ex voluntate libera, bona fide 'fine dofo niaquehis fignificari folita fenfu contrario accipienda, ut cuncta peHenorantiam1" imprudentiam, nnniam feftinationem pejoreque modo, qU0 quid fieri poteft sreftl
170 effe intelligantur. (fi) Aft quia haec non lunt noftri argumenti natique fe oddonunt aha de caufa pacttoni, non amplius ea tangam, contentus aequi ftudioC lectorem remififle ad Franeifcum Pfeihum, ex quo parens poteft difcere fe non t£ nen fratris fiho hnquere fuas terras, heet geminata & dato jurejurando firmata n
*77 tervemflet promiflio. (g) Quanquam vere non juraverit nee Denni obteftam fuerit. Non autem fufficere, fi quis ajat fe facramentum praftitiffe illudque fi de abdicanda hereditate agatur, erecus cum pollice duobus dextra; dieitis a mJl atque dextra lev* inamma. a mullere admota, quod corporale jusjurandum noftris dicitur, hen debere, tam crebns ordinum cunarumque, etiam earumqaaram
pars
O) l- ^ y l. 20, fi. He A R D
(y) / 11. ff deR J. (z) l un. C. qui pro fua yurifd. Pfeil d.l « 99-
(a) Pfeil dl», 103.
\b) in Cafar,p. 51. ij
(e) Pfeil. d l. n. 104. (d) Menoch. 3 prefitmt, 126 n l& }0 f^a,nifeft 3 * 7- &fiq
ffrltil d confi1, I02, vsrf' V**m\ (s) Pfeil. 4. I. a n. 11% ad 136,



be IMPAïI MATRIMONia ijj
pars fui, refponfis atque decreds quam fuffragiis prudenUim comprobatnr. (b) Cum tarnen videatur foW» ViX ^bendam ede rationem , fi de film quxratur, x?S j iLj- -,,r.m favore mafculorum facta non videatur odiofa. (z; Lo- ï79
quod abdicatio per ipgP £ ü de hereditate, qua. nondum obvenerat atque quuntur & tnbunaha ju*» V ^ dit'e*im nomen ubi Jun£ta eft cV
teri°s rebuf quTdhaieba" (*) WPe c™ unius hominis diu Patrit" o 1 1151 ' 4 ;n Ex quibus nunc, pronum promptumque capere omnes lo- 180 nia eüe nequeant. y/catione jurejurando vallata, rei nobis propofita? haut convecos, qui agunt oe fimu[avit; pe pacifcendo alienare fua bona favore germani fonire, in qua par. ^ ad quam j illud fingU]arej quo COnffcitutum, eft ut filiae bohsque ex no dote content£E m gratiam filiorum & pro confervanda dignitate nobiles modK m hereditatem patris qUeant abdicare, (m) nor. poteft produci. ? >li■ terdus & vicefimus color qui nil nifi tranfaftionem fpirat. At re 181 v1) ^"Jata nil invenias, quod transaclionis nomine appelles, cum totum illud bene exp^ £ucan(ja acJducitur, nil aliud fit quam figmentum, nee fine acumine ab quod pro J-nventum ^ ne nimis videantur injufti contra natos ex anteriore connu^ cLmus enim, fic tamen ne fraus veritati fiat, genitorem fratri fuo promifff '' fëcdibem fore, non tamen eum inde obligari plura evincunt repraifentata in
Josji. Sed & certö fcio, quod nunquam promilfa exacfurus fuiffet germani 182 Hm minoris filius, fi patruo fuiffent nati ex conjuge pari. Cum itaque res, de 183 qua dicitur transadtum fuilfe, neque litis dubia? fit neque incerta?, nil clariusapertiusve, quam pro gems germanis anilibusque nugis habendum effe, quidquid germani ejusque plu tuitores de transfactione garriunt. (0) Nee filere debeo, hanc 184 non valere fi per eam quis conetur in alium transferre clientelas antiquas, quae rerum fint foli, quodque nil ad filios, an pater jufta ratione motus transegent nee ne, quippe cum ad illas jure fanguinis proprioque veniant. (p) Nil quoque ad 185 me fi confirmatio quam jactat color quartus vicefimus, intervenerit nee ne, cum indtibitati fit juris, illa non pofte innovari fucceffionem in vetus Imperii feudum> neque nocere liberis', quibus in eo jus eft qusedcum prudenüa aut merito majorum. (o) Confirmationis proprium eft, ut non tribuat novum aliquod jus fed confervet 186 id quod antea aderat eodem in ftatu, quo fuit: (r) refert enim fe femper ad rem aliam induitque naturam ejus, cui accedit. Quod fi ergo resprincipahs, pro 18f qua ficfam illam a patre faclam abdicationem habebimus, non valeat, nee plus valebit etiamfi millies ab Imperatore fuerit confirmata. (s) Atque id eft, quod 188 noftri ajunt, confirmationem non dare robur aut vires rei, quae nulla eft, quod defideret quidpiam quod confirmari queat. (*) Illa de Caefaris aequitate & fum- 183. mo nfaxm ftudio, concipienda opinio , quod tam invefiiendo quam confinnando pactum noluerit nocere juftae foboli: fic enim vult omnia fua refcriptaintelligi. (<y) Noftri Imperatores non omnia pro imperio agunt, ut cenfeant crimen nefasve 190 committi ab iis, a quibus monerentur ipfos promififie, fe nil fadturos, quod cuiquam fraudi effe poffit, qui jure publico vocatur ad antiquas regiasque fua? gentis clientelas. (oc) Illud porró nullius momenti eft., quod color quintus vicefimus lo- 19* quitur: quas & caufa eft, cur au£tor unde defumptus, non illum fingulari refutatione dignum aeftimaverit. Fac amabo 1 valere paótum tantopere nocicurum na- 10a. tis nonne inde nafceretur oSenfio, qua? decuplo grandior, quam jatfata ab ad3 ver-
(b) Mevius ad fut Lubec port, <2 tit I. »
87 Berlich. 2, pratt cond. 21. ». 35 & 36Hartrn. Piftoris 4. 6. » 2. & feq. Fic-
hard. 2 confd. 81 n. 3. Cirpiov.p 2. Jurifpr. for. conft 16. def. 5. Georg. Fabric. in Gail eond 2. obf. 59.
(i) Am. baber. Cod Sab hb. 2. ttt. 3 def, 7 n 10. Frant7.ke 2. var. refil 4. ». 29. ArgentrEe. ad Confuet Britan art. 224. glofi 7. », 6 „
(*) l. IO. §. 2 ff de vuig. érpap.fiubjl.
(1)1 30. _ff de exenf tut
(tu) Fabrr. Cod. Sabaud hb. 5. tit. 9. def. 12 n. 9 Kloek. 3 confil ic6. n 30. &fiq. Uti & Oido juridicu3 me pixeunte tefpoadit
leuKóburgi ht Clivii ad. XllX. Decembri M.DC. LXIIl.
(n) l. 14. ff. de LL.
(0) Pfeil d ln nr.
{p) Manzius decif. 46. ». %, Knipfchild. de fideicom. il/uft. c ii. » 94.
(q) Maranta diff. IO. n. 20. & fia. Betfius de paói.fam. illuftr. p. 90.
CO Pfeil' d-1 n ^6 O) arg l. i7S.ff.deR.?.
(t) Pfeil dln 137. (v) l I C. depetit. bon fub!sta. Pfeil,dj. n. 14a £ƒ 141( x) Pfeil, d, l. n, 143»
V 'tf



15-4 GERHARDI FELTMANKI, JC
verfariis? quod fi enim Vel minimo vitio laboraret genus uxorum, femper occafi»
IP3 foret parata proli inde fufceptae facere injuriam. Quid autem aliud inde exfpectaremus quam omnium rerum confufionem & perturbationem univerfis pariter ac
194- fingulis imperii Ordinibus & civibus exitiofam? Orbis jam fatis offenfus re bac gefta omncsque saqui & boni amantes fatentur vix dari majorem injuftitiam quam foret illa qua excluderentur ab hereditate filii, cum numerari nequeant inter eos,
195 quos leges noftrae inteftabiles, improbosque aut indignos vocant. Si ergo impugnaverint impugnareque non ceflent ftipulationem a genitore patrueli fa£tam, non culpandi quafi contemptu animique ferocia adverfarentur voluntati patris. Qui enim jure fuo uritur nemini facit injuriam: (y) & ratiocinatio Septemviri Saxonici nimis imbecillis, ut pro lege aut conftitutione generali totius Imperii nobis
ip<5 elfe poffit: Quin potius filii injufti, crudeles faeviquc in fe ipfos forent, fi modico contenti agerent vitam, non fecus ac fi tantummodó naturales non verö jbiftis
197 nuptiis editi elfent. Nee metuendum , ne hac ratione feneftra aperiatur vitiis, fed inde potius redintegratio boni pubfici exfpeétanda, quam tantopere urgent adverfarii: Magnates enim pofthac vitabunt mifcere inluftrem fuum fanguinem plebejo, fi illum hoe pollui vereantur & fciant nihilominus prolem inde conceptam fibi in omnia bona non minus fuccedere, quam fi genitrice Rege potentiftimove
198 alio Principe edita effet procreata. Atque ua evemet, ut Principum Comitumve filiae , quarum vel maximè intereft , facüius poffmt nubcre fp/endidifiimceque apud Germanos domus fuum decus confervent, quod ut fiat, reip. creditur intereile.
f99 Si objicias repertos iri quoque plures Principes Comitesque, qui capti amore pulcherrimarum pueilarum humili loco natarum aut earum illecti divitiis, non piacuJum ducent cum illis fcedus matrimonii pangere, ex quo progenitam prolem cura ftirpe. ab antiqua degenerare necefle fit, nil puri fanguinis ab heroibus ortum dueeniis amplius fuperfuturum, refponfum dabo non id eó pejas cum rebus humanis agi in ca?teris Europae regnis & rebus pubficis atque eapropter nil metuas ne ex re
20° illa apud nos in pejorem patrem vertantur mutenturque omnia. Nil a juftitia magis alienum quam tolerare id, quod malum eft, ad vitandum hoe vel illud incom* modum, quod pertimefcis, ft fuum cuique ex sequo tribuas, quid enim eft portas
SOI pandere injullitix, fi hoe non eft? judici fordibus largitionibusque corrupto nunquam deerunt^ colores, quibus tegat malum fraudulentumque fuum proprofitum fibi vindicandi aHcna ik nunquam reftitui jubebit poifeffionem fpoliato fortunis, fi dura hunc premat in rebus egeftas: quanquam jus gentium non fecus ac civi/e velit ut id ante omnia fiat atque idcirco etiam inter ipfos Reges Principesque obfervati
JSÓ2 debeat. ln quod fundamentum Galli temporibus Henrici IV. femper mente &
103 animo firmiter infiftere vifi eoque pugnarunt contra Sabaudos. Quorum Legato feftiviftinms ille Rex aliquandö dixifle fertur, in fidem fibi haberet ipforum Princeps, fe venturum ftipatum triginta millibus teftium, quo eum erroris convince-
*04ret. Tandem ad ultimum colorem pervenimus. Sed an quisquam eft, qui aufit dicere exheredationem bona mente fuiffe faélam, quandö pater omni crudeiitate laceratque fuam fobolem eamque modico contentam effe jubet ac fi fpuria effet ? Eft ne hoe capere optimum pro liberis confilium, quando eos dekarat indignos fua
£05 hereditate ? Leges bene praefumunt de parentibus , verum nos quoque erudiunt homines effe motibus animi obnoxios quorumque genius novercalibus delinimentis (z) artibusque & confiliis pravis aliorum morcalium faciiè poteft corrumpi ue
206 malignè circa proprium fanguinem verfetur. Quamobrem nobis remedia fuppeditant, ut nullo negotio recludamus aperiamusquevelamina, quibus tcgkuriniquitatis
207 fumma? myfterium. (<z) Inauditum omni memoria quem exheredem fcribi paefto,
208 nee aliter illam inhumanitatem exercerimoris eft quam faclo teftamento. (fi) Aft fingamus largiamurque invita & relucftante Themide genus effe exheredationis bona mente faclos, non tamen quis inficias iverit eanecquicqu im obftante filios exheredes capere cuncla, quae ipforum fanguini generique, unde originem trahunt, debentur veluti funt vetufta? Imperii clientela?. (e)
00 /. 13. § I- ff He hijur. ( z) / 4 ff dc inoff. teftato. \a) e. uh, teufa 17. 2 4«
(l>) Francifc. Barry Je fucccfflib, 10 tit. 2; ft. Iy.
(j) Barry d. I wim. 24, Huid. EybcnElctï. jettd, cap, 7, p, jog, i„
ELEN-



ELKNCBUS
CA P I T U M
PARS. I. r\Ifqukitur num liberi ex impari matrimni miti ^
C A P TJ T
Rationes (f'exempla nobis exhibet, quibus jus Hierop & Aiden. tiffimum tS adfirmantium Jlabilitur fententia. " Caput III. Deteguntur ojfa technarum XLV. fupra capite primo condita-
P ARS. II. ^
Caput: unicum.
De matrimonio ad morganaticam figUlatim eAWertatur & oftendi tur ei m re nohs propofua loeum effe non poffe. ,28 PARS. III Caput I.
Prxponuntur vigmti /ex color es, per quos videtur paÜio inter tres inita jure fuhfiftere. ^ pactio inter Jra-
Caput II.
Demmftratur pattum liberis non obefTe
Caput. JIJ. y
EI'tnZ C°'0m *®mi/eX> *** fi^umfuit quafi
141
V 1 GERIJAF^






GERHARDI FELTMANNI, JQL
TRACTATUS
POLYGAMIA.






Pag. iS9
GERHARDI FELTMANNI, JCti.
TRA CTATUS
D E
POLYGAMIA
Dat is:
Met het gewiffe en de Schriftuur overeen komende
ZAMENSPRAAK
TUSSCHEK
Weltman. * enSiTMAXf.
Gefteld tegen de gewetenlofe en onfchrifcmatige Zamenfpraak, tuffchen Monogamus en Polygamus over de Veelwyverye gehouden.
W e l t m a n.'
E ll^pf2?: Ebbe ik niet onlangs van uw Jj WM M- gehoord, dat het nog tegen U pi E liet Woord van Godt, nog de WMMM Wet der Natuur zoudeftry-
den, dat men meer als eene Vrouwe
nam?
S i t Jt a n.
Zyt gy een Chrilten en weet dat niet? . de Veelwyverye loopt immers regts- ' draats aan tegens de eerfteinftellingevan j het Huwelyk, zoo door Godt in het Para- I dys is gefchiedt, alwaar ééne Lva aan i Adam ten Huwelyk is gegeven geworden. J Weltman. j
Dat was in den beginne genoeg. God | heeft ook één Haan en eene Hen ge-1 fchapen, evenwel. houdt men het daar J voor, dat het niet ftrydt tegens de or- j donantie van Godt, dat men één Haan ! by twintig of meer Hennen houdt. |
* Werrfds Menfcb. f Zedig Menjcb.
S i t m a n.
Tuffchen de Dieren heeft Godt geen Huwelyk ingefteld; Derhalven kan men van dezelve tot de Menfchen mets hoof t-« zakelyks befluiten.
Weltman. Wat aan betreft de gevoelige Ziel (a)9 2 die bezitten de redenloze Dieren zoo wel als wy, enkomen wy met dezelve in vele zaken overeen; Zoo onderhouden wy het Lighaam, gelyk zy doen, door eeten drinkenarbeiden, ruften en andere dier' gelyke zaken.
S i t m a n. Ei lieve, wat trekt gy daar voor een gevolg uit?
W e l t m a n.
Dit gevolg, dat, doordien diezamenvoeginge van Man en Vrouw een werk is van de gevoelige Ziel, (b) wy dan ook
de
(aj Sinliehe Seele. (b) Sinlube Seek,



i6o Met het Geweten overeen komende Zamei-ijpaak^
de gewoonte van de redenloze Dieren wel mogen navolgen.
S i t m a n.
Dan hore ik wel, de Vader kan zig met de Dogter en de Zoon met de Moeder vleefchelyk vermengen, want zulks doet ook het onvernuftige Vee.
. _ - Coeuntque Animalia
nullo
Catera deliiïo , nee babetur turpe juvencce
Ferre patrem tergo: fit equo fua filia conjux:
Ouasque creavit init.pecudes Caper : ip-
faque cujus Semine concepta eft, ex illoconcipitaks.
Ovid. Metam.or.pii. Ub. 10.j
Uwe Hanen verftrekken ons ook daar van dagelyks ten voorbedde. Daarom | moet gy weten •, dat de trekkinge tots vleefchelyke vermenginge, welke de ge- i voelige Ziel (c) van alle het gefchapene, op dat dezelve zig mogen vermeerderen, is ingeplant, wel beide Menfchen ende Dieren gemeen is, dog deze niet, gelyk wel de andere door vernuft, maar alleen j door de blote beweginge der na tuur daar | toe gedreven worden ; Dat vernuft is alle Menfchen ingeftort, dat één Man met e'éne Vrouw zoude leven, en dat men. daar by van Ouders en Kinderen zig zoude onthouden. Gelyk dan als gezeid , aangaande dit laatfte de natuur geen onderfebeid maakt, zoo gaat dezelve ook boven het vernuft, gelyk wy dan ook zien, dat de Menfchen , die van. haar verfband berooft zyn, dikwils i begeerte hebben met hare naafte Bloed-1 verwanten> even zoo wei, alsmetan-l dere Perfonen, zig te vermengen ende] te trouwen. Maar om wederom tot de Dieren te komen, zoo is het zeer ongerymt, dat gy van de Hanen alleen een befluit tot alle redenloze Dieren: maakt. Ziet de Vogelen des Hemels aan : De zulke ziet men in het voorjaar by paren zig hier en daar zamen voegenDat gevleugelde Vee, dat nader aan de aarde woont, gelyk daar zyn de Veld- . Kor en Hazelhoenderen, gaan ook paar aan paar te famen. Voor deze alle moet uwen Haan wyken, want ze zig gedragen overeenkomftig hare Scheppinge, alzo wel als die met een gevoelige Ziele (d) begaaft zyn. Wanneer gy dat
(e) Sinliche Stelt\ v (d) Sinlicbt Seele»
niet toeftaat, zo kan ik uw alzo gemakkelyk uit den aart der Wachtelep, die yeelmannerye aantonen, alzoo het bekent is, dat van dezelve meer Mannen als Syen cf Wyfjes gevonden worden , en dat dezelve zig met meer als eene vermengen. Hoe het de Honden, aan welke gy immers niet minder een gt voelige Ziel (e) zult toefchryven, maken, •is een ieder 'bekendt. Dog om uw de 4 maat vol te meten, zoo wil ik my voorflellen, dat niet door drift van de gevoelige Ziel, (ƒ) maar door'tMenfchelyke toelatinge den Haan zig by veele Hoenderen ophoudt, alzoo de Hanen geen Eyeren leggen, en wanneer oudt geworden fcynde nog om te koken nog om te braden onbekwaam zyn, ja wat meer is , de Kuikens zig niet alleen niet aantrt kk-. n, maar ook dezelve haten, waarom oek ingevolge de Roomfche Wetten een Haan benevens andere Dieren, die haar eigen geflacht niet verfchonen, in eenen uit Offevellen gemaakte zak by een Vadermoorder wierde geftoki.n ScLuiiaftes 'Germ. ad fax. jus prov. lib. 2. an. 14. verf. nu<w mofilu fagen; Zoo fnjdt men dezelve fchielyk de kop af. Dog de D iven laat men paren, dewyl het Manneke izoo wel als het Vrouwke zig met de jongen bemoeit, ook nevens dezelve, gelyk I andere Vogels, die helpt uitbroeden, dat de Hanen niet doen, ten ware men baar tot Capoenen maakte. Even om die 5 zelve oorzaken is het ook, dat 'er weinig Rammen by een groote Kudde : Schapen gelaten worden. Om die relden fockt men ook weimg BolleKalveren aan, of zoo het al gefchiedt, iaat men die fnyden. De Heugden , wanneeer niet gefneden worden, bewaart men zorgvuldig, dat zy by geen Merrys komen, ten einde dezelvedooThetfprin* gen hare kragten niet verminderen, en alzo tot zwaarder xverk, om welke te doen of eenen uit een verloren flagover den weg en uit het ftof te helpen, zy merendeels niet worden gefneden, niet onbekwaam werden. Uit welk allen dan handtaltelyk is af te nemen, hoe dat niet de onvernuftige Dieren door de gevoelige Ziele_ (g) zich met meer als met één wyfje vermengen en paren, maar dat zulks door overlegginge der menfchen, die op haar profyt billyk letten, gefchiedt.
An-
(e) Sinliche Seele.
(f) Sinliche Seele. U) Sinliche Seele.



*ver de Feelwyveryel jgj
6 ■ Anders ftrydt het niet tegens de natuur der viervoetige Dieren, dat ze paren. Het geen wy daaruit feeren, dewyl God Noach heeft bevolen uit allerlei rein Vee zeven en zeven, het Manneken en het Wyfje, tot tig te nemen. Gencf. 7: vs. 2. want Hyanders wel één Ram by derden Schapen «oude befch:kt hebben. Dog dat otzelrez'g nu niet zoo by malkanderen houden , dat komt daar van daan, om dit het Wyfje hare jongen alleen ver#*&en en befehermen kan. Dit heeft daarom ook plaats by de wiidfteDieren, M^ÜWQn? Tygers,Beeien en Wolvcii^jeaisonduimige Honden byna onder zjg even eens als de tamme, de veel-manjjerys hebben , en daarom veroorzaakt zulks op alle hare Bruiloften volgens het ^reekwoorr, even als op deBoerekerjniffen <, veel twift.
Weltman. Dit zy zoo, alleen dat tnenz'gbehelpt met te zeggen, dat Godt maar eene Eva gefchapen heeft, daar van verlangende ik Wel uit Gods Woord onderrigt te zyn.
S 1 T m A N.
Het is niet iets byzonders, dat in zaken , die de over- oude GefchiedeniiTen raken , ik niet zeggen kan , dat niet in den Bybel flaat, dat is niet te geloven. Dog wanneer daar in ons ieds tot leeringe werd voorgefteJd, dan komt daar uit aan • ftonds een Geloofs-Regel voort, diewy verpligt zyn na te volgen: Nu meld de Heilige Schrift, dat God wel in den beginne de onvernuftige Dieren gefchapen heeft, dog daar Word niet gezegt, dat daar van één Mannetje en één Wyfje , gelyk van de Menfchen aldaar verhaald word, geweeft is. Waarom 'er dan by gezegt word, dat God zag, dat het goed was, dat Hy de Dieren een iegelyk na zynen aart gemaakt hadde: De Heilige Geeft doet noch daar by, dat Hy den Menfchen fchiep Man en Vrouw, en befluit dan eindelyk,- En GOD zag alles wat Hy gemaakt hadde, en ziet, het Was zeer goed. Dit alles is ons ter Leeringe nagelaten, op dat wy daar uit zouden afnemen , hoe goed het is, datdenMenfch eene hulpe, en de Man eene Manninne hadde, alzoo in tegendeel het niet goed zoude zyn , wanneer dezelve zig met meer als eene kwam te vereenigen, en zoo dit ook goed was geweeft , zoo zoude Godt aanftonds by denaanvang, ook voor den Val, den Adam wd meer Wyven gefchapen en nog een Ribbe uit de andere zyde genomen hebben, want aan Gods magc is niet te twyfelen, wanneer men
nadenkt, hoe Hy alles uit niet heeft voortgebragt,
Weltman. Niemand ontfangt een weldaat tegens I zyn wil, Adam heeft geen luft daar toe gehad.
S i t m a n.
. Waar ftaat dat gefchreven? De Hiftone mek , dat GOD m een diepen flaap hem eene zyner Ribben ontnomen, I en daar uit een Wyf gemaakt heeft, dus het zelve buiten Adam;, weten isgefchied, waar uit dan verder te befluiten, dat GODS wille alleen daar tegens is geweeft , dat Hy 'er meer als eene zoude hebben.
Weltman. Twyfelt gy aan GODS wille ? Hy 9 zelve heeft immers gewilt, dathetMenfcheJyk geflagt de plaats van de gevallene Engelen wederom zoude vervatten en den Hemel Wederom vervullen? Is het GODS wille niet geweeft, dat de \ mehfeh zoude vrugtbaar zyn en zig verj meerderen? Was het GCDo wille nietj I dat het Wyf tot een ribbe zoude zyn? ƒ De Man zoude zoo veele Vrouwen by&ans als ribben hebben , op dat gelyk hy zig door veele ribben beter bewegen, roeren, en het zyne verrigtenkan, ook alzo zig door veele Vrouwen beter zoude kunnen voorthelpen ende behulpzaam zyn. Zoude niet, dat Wyf tot een hulpe zyn ? Nu kunnen immers vier vyf of tien makkers iemand meer hulpe toebrengen als een ? Heeft niet GOD daarom ook aan den Man het vermogen gegeven, dat hy zig in één jaar meer als eens vermeerderen kan ? Dit kan immers met één Wyf niet gevoeg/yk gefchieden, GOD en de Natuur doen niets te vergeefs, maar zy deelen de gaven mede, ten einda men die zoude gebruiken. Die zyn talent in de grond graaft en niet op woeker ftelt, die begaat groote zonde, want daat ymand zulke fchoone gaven des gemoeds bezit, en die met een uitmuntend verftand en goede voornemens begaaft is, die heefthet zwaar te verantwoorden, wanneer Hy dezelve niet ter eeren GODS en tot nutte van den naaften aanlegt, _ alzoo is het ook met de goederen des lighaams gelegen , wanneer GO D de kragten gegeven heeft van twintig en dertig kinderen te kunnen voortbrengen^ en iemand doet dat niet, zou- ' de die niet op die zelve manier onregt doen? Die het goede weet en doet het niet, begaat zonde, zeid den Apoftel jacobuscap. 5. Waar uit dan klaarlykblykt, * X dat



t&2 Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
dat het GODS goede en genadige wille is, dat Adam en alle de Zonen van Adam meer als eene Vrouwe na haar welgevallen nemen kunnen.
S I T M A N.
In Adam en Eva fpreekt Godt het gantfche Menfchelyke geflagt aan, hy wil dat het zdve zig zelve zal vermeerderen, dog op wat wyze? op die namentlyk, die hy in zyn woord door beide de eedle Voorouderen heeft afgebeeld, ; te weten, dat een Man met eene Vrouw paren, en deze aanhangen, en Vader en Moeder verlaten, ook na zulke van Godt goed genoemde befteihnge in de volheid des tyds, de plaats van den af-
io gevallenen Engel hervatten zoude. Uit de geiykenis van de Ribben genomen kan op die zelve manier de veel-mannerye bewezen worden, want ook het Wyfi zig door veele Ribben beter bewegen j kan. De duitreden genomen van de bulpe, verftrekt nog meer tot bevefti- j ging van de veel-mannerye, want een Vrouw is een zwak vat, en tot den arbeid niet zoo gefchikt als de Man, kan zelfs ook zyne zaken niet voorfhian, en zoude daarom dies te meer bevoegtzyn, meer als eene hulpe tot zig te nemen, j want gelyk Cicero in confol. zegt, eaque ! miferior iliarum flatus eft, quo mollior na- 1 tura, cf ad propulfanda incommoda calamitaiesque perferendas infirmior. Waar f van daan Ccecinna baar noemt non imbe~ \ cülem tantum, fed ö5 imparem laboribus [ fexum Tacit. 3. Annal. 33. alzoo kundgy 1 nu daar uit afnemen, hoe weinig uw die j Ribben te /fade komen, en dewyl gy daar uit een fluitreden gemaakt hebt, \ zoo zuk gy my ook niet kwalyk gelieven ? te duiden, wanneer ik uw zegge, dat f Godt daarom eene ribbe aan Adam ont-\ nomen heeft, op dat hy en alle Mannen daar uit zouden weten , dat één Man maar één Wyf zoude hebben, op dat hy haar en de Kinderen, die by by j haar mogte komen te verwekken, behoorïyk zoude kunnen onderhouden, en niet nodig hebben met grote moeyelykheid en onruft zyn leven onder veele Vrouwen en een groot aantal Kinderen door te brengen, en aldus in een altoosdurende elende te leven, en op der aarde te kruipen gelyk de Slangen, ten het gewormte , die" zoo veel bewegingen hebben, doen
U moeten. Wilt gy op dekragten van den Man zien, dan bekenne ik zeer gaarn, dat 'er wel meerder zullen gevonden worden, welke zoo niet al als Hercules vyftig, zekerlyk wel tien en meer Meisjes
in eenen nagt zullen bezwangeren; Die nu dat kan doen, en doet het niet, en zoo veel Vrouwen niet neemt, als Hy bedienen kan , die zondigt na Uwe raeninge. Maar my dunkt, dat gydeHei- x-t lige Schrift hier toe eenigzints Godslafterlyk bybrengt, en kan uw niet onbekend zyn, dat den ongetrouwden ftaat uit vrye wille verkoren Godt behaagt, 1 Corintb. 7. r. en 38. en zig iemand -9 wanneer hy den zeiven kuis en zonder branden onderhoud, op deze aarde de Engelen gelyk field, Mattb. 19; 12. daar uit dan klaarlyk blykt, dat Gods wille met is geweeft, dat Adam , meer als eene Vrouw zoude hebben , waar toehy ook zonder eenig tegenfpreken bekwaam gefteld is.
W E L T M A Ni
Areen Neen! Adam wilde 'er geen r* meer hebben. Dewyl die Eva hem van alle het zyne berooft, en Hy door dezelve alle zyne goederen des gemoeds, de* Lighaams en des geluks verloren hadde» ja het geen .het alderfchrikkelykfte is, by GOD in ongenade geraakt was, waar door hy heeft gemeend gehad, dat wanneer hy naars gelyken meer kwam te nemen , dat Hy dan eindelyk en ten langen leften uit de wereld zoude moeten gaan lopen.
S I T M A N.
Gy moet voorzeker de Biegtvader vati Adam geweeft zyn, dewyl gy van deszelfs gedagten, die Hy na den zondenval gehad heeft, zoo breedvoerig weet te fpreken. Edog den Egten ftaat is voor den bedroefden val ingefteld , welke GOD tuffchen één Man en ééne Vrouw heeft goed gekeurd, en waar by het Adam ook, die als toen nog een vaft en onbedorven vernuft bezat, door zyn ingeven gaarn heeft laten verbiyven. HeeftHy r. daarna, wanneer Hy wegen der zondenval zig daar van niet regt kunnen bedienen, andere gedagten gekresen, dac moet Hy uw zekerlyk hebben bekend gemaakt, maar ik wil uw raden, dat^y voortaan van dat geen, 't welk uw in de Biegt is vertrouwt, zwygt, zoo gy niet hard geftraft en in een Kloofter wilt geworpen zyn,C. Sacerdos 3.4.7. c. 1 z.Extr. depoenit. ürmü(]\ Daarom gv ook beter zult doen,dat gy het geene gy m'y kwam te zeggen, wanneer gy my in de reden vielt, met wederom voor den dag brengt, namentlyk dat indien GOD Adams herte met zonderlyk beweegt hadde, Hy Eva de dagen zynes levens niet weder om zoude aanfehouwt hebben, want wanneer
GOD



Over de Veekcyverye. I(5j
GOD deze Bruid tot hem bragt , heeft Hy hem deze eeuwige verbinteniffe voorgefteld; Daarom zal een Man zyn Vader en zyn Moeder verlaten en zyn Wyf {in fingulari cafu , in 't eenvoudig getal) aanhangen, en zy zullen een vleefcb zyn. Wegman. i5 Uit de cafusHülaris > uit bet eenvoudig getal, kun men hier geen goed befluit trekken, a/zoo weinig, als Ik zeggen kan, wanneer er ftaat: Gy zult uw Naaften )iefl>sbbm als uw zelfs > dat men alleenig e£ne Naaften hefde zal toedragen, maar da.t raen den genenj die zy^enjVaaiten is, en ook de andere, die zvne naaften mede is, zal liefhebben, 0p dezelve manier zal de Man de perfooa, die zyn wyf is, en aan een ander, die ook zyn Wyf is, en aan de derde, die insgelyks zyn Wyf is, aan hangen. Een Man maakt zskerlyk met ééne Vrouwe een Eheftand of Ehelyk gezelfchap uit, dog één Man met twee, drie, vier Vrouwsperfonen maken ook een Eheftand. Maar daar moeten twee Perfonen ten alderminfien zyn. Gelyk dan twee perfonen vriendfchapmaken, zoo kunnen ook vier, zeven, tien en meer vrienden zyn. Gelyk men zegt: tres faciunt collegium, dat is: drie maken een gezel tfchap l. 85 ff de V. $. ten weinigfien, dog daar kunnen ookzeven, tien, twaalf meer of minder in een Collegie zyn.
S 1 t m a n.
:g Wat gy uit de School-vosferye bybrengt, zulks kan hier geen fteek houden , aangezien dat geene, het welke van eene Vrouw gebods gewyze word gezegt, nergens anders word verklaart, inclufio unius eft autem exclufio alterius, fi id, quod excluditur, nulla lege aut ra- \ tione manifefta includatur: Het geen Ik uw met gelyke, edog betere en by de Regtsgeleerden gebruikelyker muntebe- , talen zal. Sim. Barbos. princ. jur. lit. ff.
7 n. 17. ubi plures memorat. GOD zeid, de Man zal zyn Wyf aanhangen , met welke woorden Hy te kennen geeft, dat de Verbintenis , die tuffen Egteluiden plaats heeft, veel nauwer, als die uit Bloedvriend- of Zwaagerfchap ontftaat, teagtenis; zodanig, dat eenEgtgenoot den een den ander zig zelve opdraagt en overgeeft, zig van de vryheid, die Hy : van te vooren bezat, met deeze of geene zig in te laten, onterft en berooft, de 1 Man daar zig van gelyk ook van zyn ge- : heele Lighaam onterft, en de Vrouw wederom daar van Erfgenaam maakt, :
ook deeze zig van haar Lighaam en vryheid ontdoet, en de Man daar van Eigenaar maakt. Ten gevolge hier van ge- 18 lyk het Wyf geen Heer is van haar Lighaam , maar de Man, even alzoo is ook de Man geen meefter van zyn Lighaam, maar in tegendeel de Vrouw. 1 Corinth. 7. vs. 4. En zoo weinig de Vrouw meer Mannen als één mag nemen, alzoo weinig is het de Man geoorloft , zig aan meer als eene Vrouw te verbinden. Chryfoftom. homil. 18. ud d. c. 7. Corinth. Apud nos quod non licet fosminis, cequenon licet viris, & eadem fervitus pari conditione cenfetur Hieronym. epifit. 3c. adocean. Geheel anders is het gelegen met de lief- i° de des Naaften, want fchoon het gebod in fingulari in bet enkelvoudige getal daar van fpreekt, zoo word dog evenswei niet alleen door het gezonde vernuft, maar ook door de Geeft GODS de pluralis het meervoudige getal op een andere plaats daarby ingefloten, wanneer Hy zegt: dat uit eenen Bloede het ganfche Geflagte der Menfchen gemaakt is, om op den Aardbodem te woonen. Actor. 17. vs. 26. Chriftus verklaart het ook alzoo, wanneer Hy gebied, dat wv een ander zullen hef hebben, gelyk Hy ons heeft hef gehad, ffohan. i5. vs. 34. En op een andere plaats daar Hy dat Gebod herhaalt, zegt Hy, hebt uwe Vyanden lief. Hoe veel te meer moeten wy dan onze Vrienden en die geene die ons geen Vyandfchap bewyzen, liefhebben ? Daar toe gehoort ook de gelykenis, die Hy neemt van den geenen, die onder de Moordenaars gevallen en van den Samaritaan gelaaft en opgeholpen is geworden. Luc. 10. vs. 30. Nademaal dan de hef- 20 de des Naaften alleen in een neiginge des Gemoeds beftaat, zoo word dezelve door de veelheid, die wy lief hebben, veel meer opgewekt als verzwakt, daarin tegendeel de verbintenis van het Huwelyk niet alleen daar toegehoort, dat een Ega z-yn Gemaal de in gemoeds-neiginge beftaande liefde bewyze, maar ook zyn Lighaam aleen den zeiven ten eenenmaal overgeve, en om die reden dezelve ook aan twee te gelyk niet kan aetonen. Zoo is het ook zeker, dat linies die algemene liefde, die wy aan die Menfchen verfchult zyn, ook zelfs lan onze vyanden, moeten betonen, van Ie byzondere liefde moet onderfebeilen worden. Deeze beveelt, dat wy bemand zullen haaten, maar ook onze Vyanden goed doen, dog deze bepaalt dg tot die geene, die in degrootfteverx 2 trouw



io* Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
trouwiieid en vriendfchap leven, Alzoo nu het Huwelyk daar van het alderbefte voorbeeld verfchaft, en het zeker is, quod idem veile idemque nolle ea demum firma amicitia eft Saluft. de Bell. Catilin ; 21 Hoe is het dan moogelyk, dat daar de JVlan iets wil, dat de Vfouwnieten wil, nog willen mag, onder haar een beftendige vriendfchap kan plaats hebben? Zoo is het ook zeker, dat die befte vriendfchap niet. beftaat onder velen, i want wanneer dezelve onder velen is verdeelt , zoo veel te zwakker is dezelve tegens een ieder. Ariftot. 8. Etbicor. Dus dacze onder twee Perfonen het beft werd onderhouden. Gemerkt mede, dat de waare Vrienden malkandercn ook moeten gevallen, edog één aan veele niet behagen kan, ja wanneer Hy dat tragt te doen dan kan het gebeuren , dat hy aan geene van allen behage: waar van daan Scavola getuigt, dat nauwelyks in voorgaande tyden , drie of vier paar Vrienden genoemt zyn geworden, Cicero di Amicitk Zo moet gy dan toeftemmen, dat het Huwelyk niet lyd, dat iemand meer als eene Vrouwe trouwt. 22 Een gezel fchap en maatfehappye kan rus- /1 fchen meer als twee beftaan, dog wan- i neer iemand die zelve ingegaan en alle zyne goederen in die gemeenfehap ge- " bragt heeft, zoo kan Hy tegen myn wille geen derden daarin nemen. I. ig. & J fiqq. fi. pro focio. Wat is nu het Huwelyk anders als een gezelfchap, waar door de Man en de Vrouw alle gemoeds-nei- i gingen en liefde, benevens hare gehele , Lighamen zonder eenig uitbeding onder « zig gemeen maken. Lamb. Goris i. ad- /} verf i.n.i. Indien gy nu zeggen mogt, g dat de Man als Heer van de Vrouw zig g ftilzwygende die magt heeft voorbehou- l den, zoo moet gy teffens weten, dat t voor het aangaan van het Huwelyk de r Man het hooft en Heer van de Vrouw niet is geweeft, en ook te dier tyd, w wanneer de Eheluiden zig zamen verbon- n den, die Vrouw zig dat ookftilzwygcn- E de heeft voorbehouden. Mantica de tacit d & ambig. convent, lib. 2. tit. 4. num. 71. 6f 72, Vultej. 1. conf. Marpurg. 22. n. 59. Sixtin. 2. conf. Marpurg. 10. n. gx. Co- h Ier. conf. 17. n. 15. want wat den eenen d< in een gezelfchap levende mag doen, dat moet een ander ook vryftaan. Man- vi tica d. I. n. 81. Daarom wierd eenen d< Plautianus veragt, dat daar hy aan alle p vleefchelyke welluft was overgegeven, ei nogtans niet wilde lyden, dat zyn Vrouw h iemand anders aanzag, of van een ander \i
aangezien wierde. Dio in Excerpt Xiphil. infevero. Niets doet hier tegen, dat 22 van den beginne tuffchen drie en meer een algemeen gezelfchap kan worden opgengt, want zulks gefchied alleen ten aanzien van goederen, en kan overfulks op het geen, daar Wy hier van fpreken, met worden toegepaft. Zoo heeft aldaar ook den eenen zoo veel regt, als de andere; By de veelwyverye, in tegendeel ontftond deze ongelykheid, die dog by het Huwelyk als een gezelfchap geen plaats moet vinden, dat de Man zig met meer Vrouwen, dog deze met met meer als eenen Man, mogten vermengen. Den band des Huwelyks is daar en boven altoos durend, en laat zie; niet als door den dood breken, daar men in tegendeel uit andere Sociëteit en gezehchappen, wanneer men wil, ten allen tyden mag fcheiden. Dat 'er meer als drie , die tot een Collegie op te rigten verèift worden, daar ha daar in kunnen worden toegelaten, zulks kan omtrent het Huwelyk, om deredenen ten deele bygebragt, geen plaats vinden. % feparatis male fit ülatio. Een Collegie jehoud door eenen zyn regt. I. 7. in fin f. quod cujusq. univerf. Forner. ad l. 85!
de V. S. Maar wanneer de Man overeden is, dan is de Vrouw van die wet rry, want de dood breekt den Huweyksband.
Weltman. Wat antwoord gy dan hier op, dat ti de Heilige Schrift het Wootd Wyf, * en Man in fingulari, in bet eenvouwhg getal niet alleen word bygezet. Vant Salomo zegt, Spreukett 31. %s. q eettm fingulari, in het eenvoudig getal y Man, met de Vrouwen, in plurali in et meervoudige, Uw -oerwogen, de kragen des Lighaams, gelyk ook de goedeen des geluks, doet niet teveel, tngaat iet in den weg, daarin zig de Koningen, elke gelyk zy boven ajjcs willen uiu mnten alzoo mede in alles ook in den gten ftaat en veelwyverye, zi> beërven. ö
^ , . , S I T M A N.
Up drie er handen manier zal Ik Uw er op antwoorden. Voor eerit raad 5 - wyfte der Koningen, dat niemand n vermogen aan de Vrouwens zal ge:n , dat is de eene Vrouw, die hy na • dood van de andere heeft genomen te
a inTrTUImen » wanneer hy zig in het ge Huwelyk daar van wat onthouden ;ett, zoo zal hy wanneer de eerfte rouw dood of na de gewoonheid der
ty-



Over de Veelwyverye.
tyden om eenige flegte oorzaak van de zelve gefcheiden is, zig mg in het twe* de Huwelyk niet te zeer aan die nieuwe Vrouw vergapen, gelyk de Mans, wanneer oud worden, doorgaans plegen te
26 doen. Ten tweeden; zoo heeft Salomo het oog op die ingeflopene en na het exempel der Koningen flegte gewoonte der Menfchen, ingevolge van welke , daar zy als kwazd m den beginne bv de Scheppinge van onze eerfte Ouders verdoemt was, zy zig egter inbeeldende,
27 dat de vee/wyverye toegelaten was. Ten derden: gebeurt zulks wel meer, dat in raad/Jagen en wetten den genen in fingulari i» bet eenvoudige getal word aangefproken, en aan eenen enkelden perfoon jets verboden en evenswei in plurali in het meervoudige getal, op veelegedagt. Dog het is onweder/prekelyk, dat in het Roomfche Regt de veelwyverye verboden is. De Keizer {preekt daar van in een Wet ais volgt: Si quis ordinarid vel qualibet praditus poteftate, circa nuptias invitis ipfis vel parentibus earum contrahendas, (JivepapUlce, Jive apud patrem virgines, five vidua erunt, Jive fui juris vi- < ilucs i, denique cujuscunque fiortis,) occafio71e poteftatis utatur, & minacem fervorem fuum invitis his, quorum utilitas agitur exbibere aut exbibuijfe detegatur, hunc licet prohibitas nuptias non peregerit, attamen \ pro tali conamine mulclet librarum auri de- ■. cem obnoxium Jiatuimus L. unie. pr. C. fi j quacunq. poteft, pradit. ]
Weltman. 8 Ik Wil Uw zulks wel toeftaan* dat ; GOD het Huwelyk tulfchen twee heeft j ingefteld, dog daar volgt niet uk, dat 1 dezelve niet tuffchen meer perfonen zou- << de kunnen beftaan en worden voortgezet. Het Heilige Avondmaal, is ook het eerfte maal tuffchen twaalf Difeipe- ■ Jen ingeftelt, zoude dan daar uitmoeten 1 volgen , dat 'er niet meer op eenmaal 11 als twaalf zouden kunnen ten Avondmaal / e gaan ? de waarheid beftaat in den mond ( van twee of drie getuigen. Deut. 19. 3< Matth. 18, Zoude dan daar uit volgen $ I dat by het oprigten van een Teftament g of iets anders, geen twaalf getuigen zou- h den mogen gebruikt worden, en het getuigenis derzelve beftaan? Waar twee of drie in myne Name vergadert zyn, a; daar ben Ik in het midden van haar, ei zegt onzen Zaligmaker, zoude daar uit o dan mede moeten volgen , dat alwaar h; twintig of dertig, honderd, twee of b meer duizenden in de naam van GOD k vergaderd zyn, GOD niet in het midden d;
van die vergaderinge zoudezyri? Insgelyks zegt onzen Zaligmaker, dat wanneer twee onder uw het eens worden om iets te verzoeken, dat zullen zy ontfangen van mynen Vader, die in de Hemelen is; wie zal nu zeggen* dat, indien zes, zeven of tien Melaatzen het eens worden om iets te bidden , zy het geene, waarom zy bidden niet verkrygen zullen ? Numerus dualis vel pluralis non exclufive pofitus, non femper excludit ma~ jorem pluralitatem -t luid den ouden regul der Wysgeeren.
S 1 t m a n.
Dewyl dan nu de numerus dualis niet 20 alleen by het inftellen van het eerfte Huwelyk , maar ook daar na, wanneer de Geeft GODS dezelve heeft verklaart exclufive is gefteld geworden. Malach. 2. vs. 14., en 15. Matt. iq.vs. 2. en 1 Corint. 7. vs. 2. is het onnodig zig metUwwyt>opig aangehaalde en boven reeds, wanneer 'er van de gezelfehappen en Collegien is gefproken , wederlegde voorbeelden , langer op te houden, inzondefheid, daar by al het zelve het geringe aantal niet gelegen is, al wierd het al vergroot. Eenanderebefchapentheid van 30 ïaken heeft het in het geval, daar zulks de eerfte Vrouwen tot het grootfte nadeel zoude verftrekken , wanneer haar Man dat getal wilde vermeerderen. Derïalven zy dan bevoegt is zulks tegen te raan, aangezien wanneer men datgene, iet welke in het meervoudige of van reële word gezeid op een enkel perfoon illeen wilde toepaflen, daaruit eene on^erymtheid of onbillykheid zoude ontfaan. Nicol. Everhardi Topic, in loco h n numerii
Weltman. Nog eens, offchoon het eerfte Hu- 31 velyk tulfchen twee perfoonen mogte jpgerigt zyn , zoo kan het zelve dog uffchen meer perfoonen beftaan, even ens, gelykerwys de eerfte Spyze^ die rOD aan Adam en Eva voorftelde, al:en in Vrugten en Kruyden beftondj )og zulks niet tegenftaande is haar verunt geworden vleefch te eeten, offchoon et zelve niet genoemt word.
S i t m a n.
Ik hoore van geen gebod, dat zy zig m kruid en vrugten zouden houden, 1 het vleefch laten varen ; gelyk Ik ok diergelyken fpys-gebod in het verlal der Scheppinge niet vinde, maar ït tegendeel van dien geeft het zelve aar te verftaan, doordien GOD zegt, it hy onze Voor-Ouders alle Dieren tot
X 3 fpy-



i6 6 Met het Geweten overeenkomende Zamenjpraak,
Jpyze haerc gegeven, LieneJ. i. t<s. 30. junct. 29. Waarom zoude Hy het zelve ook niet even zoo wel als aan Noach by het begin van de tweede Wereld hebben toegeftaan, aangezien Hy tot den zeiven en zyne twee Zonen zeid: al wat zig roert, dat levendig is, zy u totfpyze: Ik heb het u al gegeven gelyk het groene kruid. Dog het vleefch met zyne Ziele \ (dat is) zynen bloede en zult gy niet eten.! Genef. 9. vs. 3. en 4. j Weltman. | n2 Den Apoflel Paulus, offchoon Hy wel J wifte, dat by de eerfte inftellinge van j • het Huwelyk gefproken word, dat twee ! een vleefch zouden zyn, geefc tog ge-1 noeg te verftaan, dat zulks niet anders betekent, als dat 'er ten weinigften twee 1 zouden zyn, maar dat zulks niet kwam ; weg te nemen, dat niet vier vyf of zes ook een vlees zouden kunnen zyn, want Hy zegt, die een Hoere aanhangt, het mag een getrouwt of ongetrouwt Man zyn, die word een vleefch met haar. Is nu een Man met zyne Vrouwe een vlees, gelyk buiten allen twyfel, en met een ! Hoere, alzoo hy aan dezelve hangt, ƒ ook een vleefch , gelyk den ApofteJ zege, \. zoo zyn immers drie een vleefch. 11
S 1 t m jl n. \ Wat een ongetrouwt perfoon aanbe- j treft, dan wil den Apoflel zoo veel zeg- | gen, dat, wanneer die zig met een Hoere vermengt, dan word zy één Lighaam 1 met hem, en zondigt tegen haar eigen 1 Lighaam. 1 Corinth. 6. vs. 16. en 18. dog de getrouwde Mannen , dewyl zy geen 1 Heer Zyn over haar Lighaam 1 Corinth. 7. vs. 4. verbreken daar door het Hu- j welyk. arg. Mattb. 19. vs. 9. en houden 1 1 op één Lighaam te zyn met hare tot hier 1 toe getrouwde Vrouwens, om reden , 1 dat zy met de Hoeren één Lighaam wor- J den. Waarom Ik dit dies te meer tegen Uw mag aanvoeren: blyft een Eclubre- j ker niet één Lighaam met zyn Vrouw, j < veel weinigcr den genen, die nog met 11 een ander trouwt; doordien een Echt-1 breuk op zig zelve niet gelyk het laafte | de Trouw namentlyk, een onverbreke- : lykc band in zig begrypt, en dus niet zoo zeer tegens de eigenfehap des Hu- 11 wclyks, als wel tegens de veelwyverye I; ftrydig is. Ij
W e l t m a m. m
Hier op zal Ik hier na antwoorden, ■ i 0 vooraf moet lk uw nog vragen, wiedat r ooit gezegt heeft, dat het Huwelyk van c Adam en Eva een regul van den Egten j £ ftaat zoude zyn? Het is maar een Hifto-11
nich verhaal van het eerfte Huwelyk en hoe het daar is toegegaan: Want zoude het een proef en rigtfnoer voor alle Iluwelyken zyn , dan zoude daar uit moeten volgen, dat Bruid en Bruidegom ten allen tyden nakend , onder den bloten Hemel van GOD zelve, zonder toedoen van eenPriefter, zonder het byzyn van Ouders , vrienden , of Bruiloftsgasten Speelluiden , zonder eeten , drinken , trouwrink, in den Echt zouden verbonden worden , het geen alles ongerymt en laf zemde zyn.
S 1 t m a n. Een twederlei bedrog doet zig in de- 34. ze uwe woorden voor, want voor eerft vermengt gy het Huwelyk met de Bruiloft , en ten anderen maakt gy geen onderfcheid tuffchen het wezen tiy keen toevallige dingen. Tot het wezen van een Huwelyk word verëift, dat een Man en Vrouw zig alzoo ongedwongen zamen paaren, datze met malkanderen één Lighaam worden, en den eenen den anderen onverbrekelyk tot in den dood aanhangen; Deze (tukken zyn wezendyk, en werden by alle en een iegelykHuwe'yk verëift, §. 1. J. de Pair. poteft. I. i.jf. Ie rit. nupt. I. 30. ft, de R. J. deze doen dg ook voor by het Huwelyk van onze eerfte Voorouders, en in zoo verre is ons het zelve tot een rigtfnoer nagelaten. Ja dewyl GOD Eva tot Adam gebragt 35 IQ die beide Eheluiden, gelyk Chriftus iet verklaart, te famen gevoegt heeft, iaaruit is dan ook af te nemen , dat aan die plaatzen , alwaar men Priefters en Dicnaaren GODS kan hebben, ook de Inzegeninge van de Trouw noodzakelyk refchieden moet. Dog de overige zaten behoren niet tot het wezen van het Huwelyk , want hoe veel houden niet in de Nederlanden zonder eeten en drinken Huwelyk, daar nog Ouders, nog Vrienden Bruiloftsgasten, nog Speelhalen , op verzogt worden ? hoe veele laen zig niet Trouwen, die geen Trouwring betalen kunnen? Indien gy mogt ,<c vragen , wie ons de boven verhaalde bukken van het eerfte Huwelyk tot een /oorbeeeld heeft nagelaten? zoo zal Ik iw dien aangaande overtuigen, door de tlgemeene overëenftemminge van het gehele Menfchelyke Geflagt, alzoo alle 'öJkcrcn opaarden die by het Huwelyk n agt nemen. Waarom ook deRomeien , offchoon zy teffens om oorzaaken e Echtfcheidinge toelieten, egter noit ;ewi!t hebben $ dat men zoude kunnen rouwen met die magt, om wanneer
het



Over de VeèJwyveryel ï$p
het een der parthyen behaagde, daar uit
zoude ki nnen fcheiden en de trouw ver breken. Integendeel zy hebben dezelve veel liever boni orxinü caufa een onverbrekelyke gemeenfehap des levens genoemt. Franc. Balduin, ad d. §. i. depatria poteft. Franc Hotom. de rüunuptiar. cap. i. En wst nog in het bj zonder aanbelangt , dat een Man mair eene Vrouw zoude «ebben, zulks moeten wy ook uit het Huwelyk van onze eerfte V.-.or-Ouda's afleiden , het we;ke ons Chriftus tot een rigtfnoer voordel t, als 'Hy''zeid'- die zyn Vrouw verlaat anders dan uit hoofde van Huererye, en een ander treutsi) die breekt bet Huwelyk. Weltman. n Bet is onzen Heiland noit in de ge° dagten gekomen met deze woorden de t/eelv y verye te verbieden , alzoo Hy daar ter plaatze alleenig van deEgtfcheidinge fpreekt, waar van de vragewas, of namentlyk een Man zyn Vrouw mogte verlaten ? Waar op de Heere Chriftus Neen antwoord , en zig beroept op de eerfte Scheppinge, zeggende, dat GOD Man en Wyf alzoo geicïiapen heeft, dat zy. zig niet zouden verlaten, maar by malkanderen haar leven lang blyven: Dus dat het de mening van Chriftus niet is, dat de veelwyverye j maar dat de verlaunge een Egtbreuk uitlevert, en daar- ' om dan ook dien zei ven Euangelift Matth. cap. 5. de woorden die tromvt een ander, geheel 'er uitlaat, en alleenig gelyk 'er dan Matth. cap. 19. en Mare. cap. 10 gezegt word, dat in en by de verlatinge de Man Overfpel begaat, dog in j Matthteus cap. 5. zegt Hy, dat het Wyf I door de verlatinge Overfpel doet. En j hoe zoude de verlatinge den band des 1 Huwclyks niet verbrekend daar het be- » kend is, dat de malitiofa difertio, welke ! niet anders is, als een freventlyke en ei- i gendadige fcheidinge, den band des Hu- j welyks op die wyze breekt, dat de ver- | latene parthy by het leven van de gene, 1 die hem of haar verlaten heeft, tot geen ander Huwelyk kan overgaan , gelyk | ook den Euangelift Manus cap. 10. vs. 11., wil aanduiden , wanneer Hy zeid; Die 1 doet overfpel tegen baar. j ■
S 1 t m a n. I :
Adyn dunkt gy fcheid, door uw zeg*! '. 3$ gen, dat geene het welke GOD heeft |. zamengevoegt. Want Chriftus wil uit- ! 1 drukkelyk Jeeren, dat op twederlei ma-1 nier iemand overfpel tegen zyn Vrouw ' begaat j eerftelyk namentlyk wanneer . Hy haar verlaat, het zy' dan dat zulks I
gefchied om overfpel: Want of wel eïgendadig dien band niet van den beginne af aan kan worden los gemaakt, zo ontftaat dog , wanneer een Man daar by blyft, daaruit eene wrevelmoedige verlatinge. Wanneer daar-en tegen het Wyf, eer en bevorens zy zig daar over by de Overigheid vervoegt, en Sententie en regt daar over afwagt, Carpzov. lib. 3. jurifpr. confeft. tit. 5. def. 67. num. 7. per tot. tot een Echt zigfpoedigbegeeft, zoo veroorzaakt de Man door die verlatinge , dat zy ook overfpel begaat, ea die met een verlatene aldus vroegtydig trouwt, die doet overfpel. Waar toe de woorden van de Heere Chriftus by Matth. cap. 5. vs. 31. en 32. gehoren. Ten tweeden zegt de Heere Chriftus ^ Matth. cap. 19. vs. 9. iemand dost overfpel, wanneer hy zyn Wyf verlaat anders dan om boererye en een ander trouwt. Want Hy in dit geval zynen kwaden en halfterrigen inborft genoeg aan den dag heeft gebragt, zodanig, dat het onnodig is wegens deze verlatinge een regts-geding te ondernemen, en daar heen haalt Marcus cap. 1 o. vf. 11. de woorden, die doet overfpel tegen baar. Maar die de verlatene, eer en bevorens de zaake voor het Gerigt is afgedaan , of wanneer de Man een ander heeft genomen, begeert, die begaat ook overfpel.
Hier over moet Ik my evenswei ten 4» hoogften verwonderen , dat gy zegt , Chriftus laat op andere plaatzen die woorden 'er uit, en trouwt een ander Daar gy dog op de Hooge Scholen van uwe Hoog Leeraars in de Regten zoo-dikmaals gehoort hebt: dat de eene Wet uit de andere moet verklaart en aangevult worden. I. 26. ff. de LL. Bart. DD. ibid. num. 1. joan Stuck i.conf. 27. num. 524. en zouden anders de vorenftaande woorden overtollig en van geen werkinge zyn.
Weltman.
Die woorden zyn hier niet te ver- 4ï geefs bygezet: aangezien doorgaans op de verlatinge te volgen pleegt, dat men ils dan een ander begeert te trouwen »n het overfpel dat door de verlatinge veroorzaakt is, word daar door meer en neer vergroot, want dewyl Chriftus de Vlan, dat hy zyn Vrouw zal beminnen , iïpbef. cap. 5. vs. 25. en dat hyzigharer üet ontrekken zal 1. Corinth. cap. 7. vs. 5. & feq. bevolen heeft, zoo is het ze-leer, dat die geene, die zulks door, een anregtmatige verlatinge nalaat, airede een overfpeelder is, want hy niet doet
- dat



16$ Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak ,
dat geene, waar toe Hy uit kragt van de Huwelyks-pligten verbonden is, en dewyl hy door de begeerte tot een ander, zoo wel de liefde als ook de Hu welyks- j pligt de eerftgetrouwde niet alleen on- j trekt, maar ook met uitfluitinge van! dezelve een ander komt te gunnen, ge-! lyk uit het Euangelium van Marais cap. j 10. vi: ii. 12. doet overfpel tegen haar,' niet onduifter te vernemen is, zoo zondigt Hy des te meer, en werd met meer 42 regt een Overfpeelder genaamt. Waar , by nogkomt, dat het trouwen van een an- ; der, de verftorene tot een fchimpelyke l verkleininge verffrekt en baar daar door ; nog meer oorzaak word gegeven door een ( ander Huwelyk, als waar door zy, fchoon i zeer verkeerd, defmaadmeend tevergoe-1 den, overfpel te begaan. Want de Huwe- \ lyksband door geene blote en allermeeffc ƒ eigenwillige en onregtmatige verlatinge j kan verbroken nog gefcheurd worden, \ invoegen dat die geene, die eene aldus j verlatene trouwt, overfpel begaat Matth. \ cap. 19. vs. 9- hy veroorzaakt, nament-I lyk dat dat verlaten Wyf een Overfpeel- j fier word, want door zoo een tweede I Huwelyk verbreekt zy den Huwelyks- / band, die tuffen haar en haar Man plaats I'. hadde , offchoon dezelve hem onregt-1) matig heeft verlaten en een ander, die ' de verlatene ten Huwelyk begeert, word een Overfpeelder, dewyl hy den band ; 1 verbreekt, waar mede het Wyf nog in- 1 wendig uit kragt van de Goddelyke za- 1 menvocginge aan den Man, uitwendig 3 en menfehelyker wyze van haar gefchei- f 1
43 den, verbo/7den is. Anderzintskanwel j in eënige gevallen het Huwelyk ten aan- I < zien van tafel en bed, fchoon niet an- Ie ders als door de Overigheid, en uiter- [ k lyk, gefcheiden worden, dog den inner-' V lyken en Huwelyksband zelve, die uit j 1 kragt van de Goddelyke oprigtinge de 1 Echte luiden verbind , kan van geen | j menfeh worden verbroken , ingevolge 11 de les van Chriftus, wat Godt heeft za- f n mengevoegt, en kan de menfeh niet \ \, fcheiden. Ende dit alles geeft den e Euangelift Matthctus zelve genoeg te ver- I 1 ftaan, wanneer Hy cap. 5. vi. 32. zegt, die \ l zyn Vrouw verlaat, doet overfpel. Wat r wil Hy anders zeggen, als dit, dat het c Huwelyk niet verbroken wordt door , q dat ymand meer als eene Vrouw heeft, 1 d maar om die reden, dat hy zyn Vrouw d verlaat. J b
S I T M A N. I g
44 Op wat wyze nu de woorden van | o Chriftus in die van Uw aangehaalde | IV
plaatfen moeten verftaan worden, toond gy zelve aan , en hebbe ik zoo even hier voren daar van wydlopiger gefproken, ik zoude uw ook zoo een lange redenvoeringe niet hebben laten doen, indien gy niet onwetende en tegen uw eigen wille daar door de waarheid, die gy voor hebt te beftryden, meer en meer hebt aan den dag gebragt. Eer en alvorens ik uw dezelve klaar voor oogen ftelle, zoo wil Ik niet verbergen, dat Ik ten hoogften verbaaft fta, dat gy van de eenedwalinge in de andere valt, en dat gy tegen de algemeene leere van alle herformde Chriftenen , Carpzov. libr. 2. jurispr. Eccleftaft. tit. 10. defin. i$9„ num. 9. {ffeqq. Henr. Brouwer, lib. 2. de jur. Ctmnub. wilt beweren, dat den innerfyke band van het Huwelyk om generlei oorzaken kan los gemaakt worden, daar gy bereeds van te voren, Wanneer gy van de eigenwillige en wrevelige verlatinge gefproken hebt, zulks hebt toegeftaan; Dog lk wil my voor tegenwoordig daar mede niet langer ophouden , maar Uw niet Uw eigen woorden overtuigen. Gy hebt gezegt, den 45 Man zal zig zyn Wyf niet onttrekken? Ooet hy zulks dan niet ten deele, wan* leer hy nog een ander daar by neemt? de Wet wil, dat het geene iemant toekoomt, nog in het geheel nog ten deele :onder zyne wille hem zal ontrokken vorden, /. tl. ff. de R. J. verder be- ^ ■ent gy, dat wie zyn Wyf verlaat, deelve zoo wel de liefde als de pligt des . Ittwelyks word ontrokken ? Nu moet ry immers toeftaan, dat zulks ook ten leele gefchied , wanneer by nog eene 'aar toe neemt, want dat deze krygt, an de andere niet genieten, dewelke et niet minder tot fmaat zal verftrekcen, wanneer nog eene by haar begeert verd, als of zy ten eenemaal van haar vlan verlaten wierde. Want in dit geval \enkt meenig een, dat de Man haar iet mag lyden of uit v/revel haar verlat, in een ander word de Vrouw voor en onnofele floof en die zoo veel niet veet, als de henne van een geringen buisman, aangezien. Gravijfimum iniuice genus eft, habere pellicem. Senec.epift. 5- Quidni ergo fociam ef participem rei', ua omnis focitatis expers eft ? Benevens it alles zult gy nog moeten toegeven, at by aanvaardinge van het eerfte Huwc'k lichaam en lichaam ten beiden zyden emeen worden en zekerlyk ondeelbaar f onverbrekelyk, waar door dan den Ian met begeerte tot een tweede zig
de



over de Veelwyverye', -tfy
de eerfte niet ten dele kan ontrekken; bi re communi neminem dominorum jure fatere quicquam invito duro poffe, zegt Sabinus apud Papinianum in l. 28.ff. cvtnmun. divid; Gy zak ook niet durven ontkennen , dat wanneer de eerft getrouwden in den beginne ge-vraagt Waren, of zv zig op dfejbnditie wel wilden inlaten , dat het aan den man hier na zoi;de toegeflaan zyn, by haar nog een ander te begeeren, dezelve daar in nou zouden bewilligt hebben. Het vernuft en de' Regr.cn Jeeren ons nu, dat om die reden j de Man tegen de Vrouws wil geen an ! dere tot haar kan nemen. Attus namque j agentium non debent operari ultra eorum in- \ tentionen.^ I. 19. princ. ff. de reb. credit. \ De Schriftuur zelve zeid om die reden ,' dac op aanraden van Sara .Abraham byHa- | gar is gaan leggen, en dat Jacob zyne beide Dienftmaagden met goedvinden van zyn Huisvrouw tot zig heeft genomen. 49 Offchoon het Wyf daarin niet mag bewilligen , wanneer zy eenmaal EheJyk verlooft is. Want dan biet het, gejyi 1 de Juriften, offchoon in een andere zin, ' zeggen , nemo efl dominus WtembrorumjuoruuL l. 19. princ. ff. ad L. Aquil. ofgdyk gy met Chriftus in zo verre Regt kwaamt te befluiten, wat GOD heeft zamengevoegt, dat zal den Menfeh niet fcheidcn. Carpzov. ditt. lib. 2. dtf. 50. num. 4. p 5- welke woorden, offchoon gy die in een andere zin te vergeefs gezogt hebt te verdrayen, zo verftaan zig die dog van zelve, gelyk Ik Uw hier voren heb- 1 be aangetoont. Onze eerfte Ouders hebben dezelve ook alzoo verftaan en die bare Kinderen en Nakomelingen ingefcherpt, die zig cok alle tot den God- ■ lozen Lamech toe daar na gedragen en 1 een ieder met eene Vrouw zig vergenoegt hebben.
Weltman. I jo Den goeden Lamech moet wel veel] t lyden, en word van voorname Schrift- j v. geleerden ten ergften uitgemaakt, daar f dog in de Schrift niets kwaads van hem 0 gezegt, integendeel deffelfsveelwyverye n als een grote heldendaad geroemt word, n welke na den beklaaglyken zondenval; n zeer raar is geworden, daar den bozen i n, vyand Adam en alle de zonen van Adam { g eenen zeer grooten haat tegen de veelwy- j g verye heeft ingeblazen en ook ingeplant 3ij ri offchoon Lamech daarom geen minder j ai moed gehad heeft om, niettegenftaande j g( 5s Duivels woeden en woelen, tweeWv- de ven te nemen, welke zynen moed GOD, he met zodanige oogen van genade heeft ee
aangezien, dat hy hem met kloeke zonen heeft gezegent, welke men nog huiden ten dage zeer moet roemen wegens bare heerlyke kunft en bedreventheid in de Muzyct] en Mathefis, gelyk ook in de kennis van zaken de Bergwerken aangaande ; En gefield, dat Lamech alniet de aldervroomfte mogte geweeft zyn, het geen egter nog niet bewezen is, zovolgc immers dan nog niet »> dat alles wat van hem is voortgebragt, ook kwaad moet zyn. Saul was een Koning en had een 51 flegte roem in Gods Woord, zoude men daarom alle de navolgende Koningen veroordeelen ? Nimrod was de eerfte jager, en is by de Schriftgeleerden in een liegt credit, wie zal daarom alle lagers veroordeelen? Daar kan ook van"flegte foort van menfchen wel wat goeds voorkomen, en is geen Menfeh in de wereld zo boos, dat Hy ten allen tyden> aan alle plaatzen en in al zyn doen en laten boos is, aan Cajaphas word in den Bybel gedagt, gelyk ook van Pilatus en Judas in dePaflie-gefchiedenis, en evenwel komt van hem die fraye Spreuk voor; dat bet beter is, dat één tnenfebe flerve voor bet volk, als dat het gehele volk verloren ga. Dat nietswaardige hout Van den wyngaard, dat nog tot bouwen, nog tot andere zaken deugt, brengt egter fchoon druiven-bloet voort, dat de Goden en menfchen verheugt.
S I t m a n.
Ik waar ten hoogften bevoegd van Uw 52 len Eed voor het gevaar, waarin my belle, eer Ik my verder ineenigewoorden wilfelinge inlate, af te vorderen, 4naft. 'Sfoa ita èSoy. cap. 1. itt^„J.
tfï <f'«Aê|£«| «tTttiTttv cgKey ro'y ii; haVTixs in 5 x«T«7r«Ti/ ro ÏJtcv evvuSif h Itu 2^•rsTê fMpofi w ?uxKli: Dewyl gy op een jevaarlyke wyze met my begint te hanielen, alzoo gy zegt, dat in de Schrifuur geen flegte dingen van Lamech verlek worden. Hy zegt evenwel dit van em zeiven: Ikfloege wel eenen mandoot, mmyne wonde, ende eenen jongeling, om yne buyle: En laat de Heilige Geeft ondddelyk vooraf gaan: Hoort mynefteme, gy wyven Lamechs, neemt ter ooren yn reden: Het welke ook daarom kan 5a dchied zyn , dat hy haar te kennen =eft, hoe dat Hy door die twee-wyvee rukeloos en van de eene zonde in de idere is geftort geworden. Waar ftaat :fchreven, dat de Duivel Adams Kinren eenen haat tegen de veelwyverye eft ingeblazen? Maar gy houd die voor n Heldendaad, dog wederom ganfeh Y ver-



tjo Jlfet bet Geweten overeen komende Zamenfpraak,
verkeert l Vüiofum eft pro argumento filmer e , quod in difquifitione pofitum! Cice-
54. ro vel fi quis aiius ad Herenn. lib. 1. Hoe fchoon gedraagt gy Uw hier na? Dat GOD Lamech met wel opgevoede zonen gezegeiit heeft, dog dat dezelve Godvrugtig en vroom geweeft is, zulks vinde Ik nergens gefchreven : Die grootfte Kunftenaars zyn fomwylen ook de grootfte Ligtmiffen en zeer flegte knapen. Dog het zy alzoo, dat zy wel op-
• gevoet zyn geweeft. Zyn 'er niet Keizers, Pauzen, Koningen, Furften, Helden , en zeer veele onder de Geleerdften die ooit geweeft zyn, uit egtbreuk , hoererye, ja zelfs uit bloedfchande geboren , die aan de Wereld veel nut toe» gebragt hebben en die hare werken altoos zullen navolgen, gelyk die in het lange alphabets gewyze door den Cardinaal Gabriël Palaeotus in tract. de Noth.
55 & Spur. cap. 66. worden opgetelt. Wie zal nu egter daarom eene zodanige zamenvoeginge, waar uit die Doorlugtige Mannen zyn voortgekomen, een heldendaad noemen'? Daar voor hout gy wederom de veelwyverye, wanneer gy van ,Saul, Nimrod cn Cajaphas fpreckt, en, dwaalt gy dus wederom grovelyk, alzo j gy dat voor gewis Relt, het geen by ons nog niet is uitgemaakt. Wat gy een heldendaad noemt, dat dope Ik met de naam van een misdaad en egtbreuk, welke door Lamechs nieuwigheid ingevoert is geworden, alzoo bet zelve by die geene, dieaan de Scheppingeen eerfte inftelJinge van het Huwelyk het naafte geleeft ook van het Goddctyk gebod de befte 'Wetenfcbap gehad hebben, onbekent is geweeft: Want anders zoude de Heilige Geeft dit met plicht tot Lamech niet in het byzonder aangetekent hebben»
Weltman. . - Hoe kunt gy het een misdaad noe-
^ men, daar het zelve nergens verboden, en Abraham, Jacob, Elkana, David, Salomon, bet daar voor ook niet aangezien hebben ? zoude den Alderwyften en alderbeften Wetgever zyn wetten welke donker, en van zyne Onderdanen, gelyk de voorbeelden, daar van voorhanden zynde getuigen, niet verftaan worden, niet klaarder hebben voorgefchreven, en haar dezelve duidelyk hebben voorgedragen ? zoude de Wet, dewyl niet genoegzaam verklaart en duidelyk afgekondigt is geweeft, zyne werkinge hebben kunnen hebben? zouden die oude Vaders, als Abraham den Vader van alle gelovigen, de hoog gezegende Aarts¬
vader Jacob, den dappperen Held Gideon, de Man na GODS herte David, de wyfte der Koningen Salomo, en andere ontallige meder uit kragte van deze gegevene Wet, die haar egter niet genoegzaam verklaart en opgeheldert is, daarom des te weiniger Echtbrekers geweeft zyn ? Dat zy verre, dat wyze dus
\ zouden oordeelen, want wat zoude anders daar uit volgen, als dat zy noit in de genade zouden geweeft zyn, zoolange zy in deze zonden tegen het zesde Gebod geleeft en gebleven waren ? Ja zy waren als Kinderen des toorns geftorven en alzoo verdoemt, dewyl zy in de zonde tegen het zesde Gebod, gelyk gy het daar voor houd, niet alleen zes, zeven, twintig , dertig, en meer jaren hebben geleeft, maar ook ten deele daarin zyn geftorven, noit daarvan afftandgedaan, en dus noit boete gedaan hebben, en
; derhalven ook noit barmhertigheid by
1 GOD hebben kunnen erlangen.
! S i t m a n.
De ,Regtcn en de Leeraars daar van 57 ' zeggen, dat van een ieder ding by de Wetten geen meldinge behoeft gemaakt te worden, l. 12. (3 feqq. ff. de legib* Zynde het genoeg, dat, daar de woorden l van de Wet zwygen, men uitdemeninI ge van den Wetgever kan opmaken, l of ieds toegelaten of verboden zy ? /. <5. i §. 1. ff. de V. S. gelyk nu by de tien 1 Geboden de Echtbreuk uitdrukkelyk verboden is, zoo volgt daar uit dan ook, j dat de veelwyverye verboden moet geagt | worden, en dus was het onnodig dit af> ; zonderlyk te noemen. Het welke de ! Heilige Geeft ook zeer voorz'igüg heefc / nagelaten, Ne non tam probibere, quant \ admonere videretur: Dat is: op dat het \ niet Sioude fchynen, dat hy als veel meer \ de Lidden daar toe aanmanen, ab daar van afraden veilde: gelyk Cicero pro Rofuo Amerino van Solon , die om die reden ook in zyne Wetten van de misdaad van de Vadermoord geen meldinge komt te maken, fpreekt. En is den vernuftigen ftaatkundige en beroemden Hiftorie-Schryver Peter Mattbieu van oordeel, dat men daarom ook het roven niet verbieden zoude, dans F hifi. de Henry IV. torn. 1. livr. 1. narr. 1. art. 4. Je crois, zegt hy, que la permiffwn des duels, quoi finjufte eft plus utile, que la de/fance. La permiffwn emouffe Veguillon, qui s'accerre, par la deffance. Ziet, de Vade- .0 ren van het oude Verbond hadden de natuurlyke Wet, en wiften dat GOD by de inftellinge van het eerfte huwelyk
ge-



Over de Veelwyveryel
gezegt hadde,- Dat de Man zyn Wyf ZJiiJe aanhangen: Zulks zouden zy in agc genomen hebben en verder met haar vaicmd zyn te raden g-gaan, als wanneer zy daar door zouden onderrigt zyn geworden, dat de veelwyverye niet konde toegalaten zyn: Dstar van daan was dan niet nodig, die zoude in betbyzonder te ftraffen en en den Man, dat hy zyn geheele lighaam en onveranderlyke liefde zyn Wyf opofferen, te bevelen : Supervaiïuwn enim eftinid, in quod imus,
S9impelU Seneca 4. de beneficiïs 17. Hadden zy daar aan getwyfelt, zo zouden zy met GOD zelve, als die met Abraham en Jacob, zoo in den droom , als anders, daar over gefproken, of ook zekerlyk de mond der.Propheten geraadpleegt hebben; gelyk dit de pligt is der Onderdanen , wanneer zy de Wetten niet wel verftaan, /. 9. /. uit. r. C. de legib. I. uit. C. de precib. Imp. offer, gelyk I wy dan ook in de boeken van het nieuwe verbond leezen, dat zig de Joden op een gelyke wyze by Chriftus vervoegt hebben Matth. cap. iq. VS. 3. Cflp. 22; vs. 24. Luc. 10. vs-> 39. cap. g. VS. 5.
00 Hadden zy ook dat gedaan , zoo was haar van GODS wegen, dat zelve wel, geantwoord geworden, het geen den Heiligen Apoftel Paulus na de wyze der RegtsgeJeerden, welke, indien de Luiden het bovenftaande verzuimen , de i Wetten evenswel zoeken op te helderen, over deze ftukken heeft gefchreven, wanneer hy leert, dat een ieder zyn eigen Vrouw zal hebben 1. Corinth. cap. 7. vs. 2. In de grondtaal ftaat ê^tw, dat is, Hy gebruikt de zyne: maar hoe? dat hy haar niet onthoude dat geene5 dat; hy haar fchuldig is te bewyzen» ditt.cap. j
gj. 7. vs. 2, Wat nu aanbelangt de Vaderen van het oude verbond, zo houden eenige der Geleerden , als Lombard. 4. Sentent. diftinct. 33. Amef. lib. 5. de confcient. cap. 35. qua ft. 1. Henr.Henriqucs . fumm. Theolog. mor. lib 11. cap, 2. het daar voor; dat GOD om zonderlinge oorzaken in dezen haar doen verzwegen en daar in bewilligt nebbe. Dog ik kan my daar omtrent met haar niet voegen : Integsndeel zoo gelove veel meer, dat die Vaders zulks uit onwetentheid en een voorbarigen yver om het menfchelyke gefiagt te vermeerderen en den beloofden Heiland der Wereld zoo veel te eerder te doen in de Wereld komen, gedaan hebben Haveman. Gamal. finopt. lib. 3. tit. 1. num. 3. Hmr. Brouwer, lib. 2. de jur. Connub. cap. 5. num. 17. en dat
GOD zulks in zoo verre in hen verdragen en ongeftraft gelaten heeft, op dat hy de Joden, wiens hartnekkigheid Hem bekend was, zulks niet des terneder mogten navolgen. Dat is wat Seneca zegt 6% 1. de clem. 23. fape committuntur, qua ftepe vindicantur ,• of zy nugezondigtheb- . ben, daar twyfelen ook eenigen aan , als te zien by Carpz. lib. 2. jurifpr. confift, tit. ï. def. 3. num. 13. dog offchoon het zeker is, dat de veelwyverye niet alleen met de eerfte inftellinge van het Huwelyk ftryd, maar ook met de Wet der natuur, welkers onwetentheid niemand kan ontfchuldigen, zoo ben ik dog van gedagten , dat men dit met ja zal moeten beantwoorden, arg. I. 4. C. de in jus vocand. Dana3us. 2. Ethic, Chrift. 13. Dit laten wy egter in zyn geheel, of GOD haar deze zonden toegerekent, en of zy daar over voor baar dood op haar ziekbedde geen berouw gehad en boete gedaan hebben? Genoeg is't, dat ons be- . kend is, non exemplis, fed legibus effe ju- 3 f dicandum l. 13. C. de fent. & int er l. omn. jud. dat is: men moet niet na voorbeelden, 1 maar na Wetten oordelen. Dog de veelI wyverye word ons door de Wet, in het nieuwe verbond voorgefchreven , zoo klaar verboden, dat daar aan geen verftandig menfeh meer twyfelen kan. Weltman. In het nieuwe verbond zyn geen nieu- we wetten gegeven; want de Wet is door ^ Mofes gegeven, die genade en waarheid is door Jefus Chriftus geworden : Joann. cap. 1. vs. 17. doordien dan Chriftus geen nieuwe Wetgever is geweeft, maar heeft alleen de Wet van de overleveringe der Vaderen gezuivert. En geftelt, gelyk gy fpreekt, het is in het nieuwe verl bond zonde; zoo moet het in het oude f ook zonde geweeft zyn , dan wat zonde , is, dat ftryd tegen de Heilige tien Geboden, die hebben zoo wel in het oude als nieuwe verbond plaats gehad.
S I t m a n.
De Wet den burgerlyken en den uitterlyken Godsdienft betreffende, heeft Mofes nevens de AVet der Zeden aan de Joden gegeven , beide eerfte hebben door Chriftus komfte een eind genomen c. pervenit 12. de conf eer at i dift. 3. c. un. extra de purific. poft. Coras. lib. 1. de jur. civili in art. redig. cap. x. Dog het leste beftaande in de liefde, en ook op genade en waarheid gegrond, heeft Hy verklaart, en Ons daar door een nieuwe Wet voorgefchreven,- Aangezien ook zelfs de RegtsgeJeerden, wanneer zy de
Y 2 Wet



i fi Met het Geweten overeenkomende ZomenJpraak,
Wet verklaren-, en doffelfs donkere of wciniger, als de Wetgever wil te kennen geven , beduidende woorden , op voorkomede gevallen verklaren en uitleggen , Juris conditores, ■ dat is Wetgevers genaamt worden. U 25. C. de nupt. I- 23. C. de procurat. Wanneer nu uit de leerc van Chriftus en zyne Apoftelen is af te nemen , dat de'veelwyverye niet toegelaten is , zoo volgt, dat dezelve ook in het oude verbond zonde is geweeft, of dezelve fchoon door dwaabnge is ingelopen, arg. /.30. ff.de legib. 06 Derhalven, daar Paulus 1. Corinth. cap. 7. vs. 2. zegt; Een ieder Man hebbe zyn eigen Wyf, verklaart Hy eerftelyk de Wet tegen de egtbreuk in het oude verbond gegeven en geeft ons daar door, wanneer wy op de flegte gewoonte, die onder der Joden in zwang gong, zien, met eenen een nieuw gebod, dat wy de veelwyverye nalaten zullen.
W e L t m a n.
07 Wanneer gy op des Apoftels woord wat nauwkeuriger agting geeft, dan zult gy bevinden , dat hy alle en iegelvk Menfeh wil te gemoed voeren, dat "ze zig in den egten ftaat zullen begeven; 1 niet dat een Man eene Vrouw zal heb-1 c ben. Nademaal uit het woord iïws niet 2 volgt, dat wanneer hy twee Wyven ; hadde hy niet derzelver eigen Man kon- 1 de zyn: Want het is niet contra naturam c proprii, pluribus effe commune. Gelyk ex 0 Rem. cap. 14. vs. 4. blykt; alwaar den n Apoftel zegt; Wie zyt gy die eenes ande- b ren huisknecht oordeelt ? Hy ftaat ofte hy h valt zynen eigen Heere: gelyk nu daar b üit, dat een knegt zyn eigen Heere valt, l b niet kan befloteu worden, dat den zei- jc, ven ook geen andere knegten vallen kun- 01 nen; of dat den I leer ook geen andere m tot knegten zoude kunnen hebben; zoo p volgt ook niet, dat, wanneer een Wyf n haar eigen Man heeft, zoo ee;a Wyf ri nog een Man daar beneven > of een / et Man daar by nog een Wyf zoude kun- all 68 nen hebben. Daar beneven is ook ze* zi; ker, quod pluralis numerus rerum proprietati non fit contrarius. En in dezen zin qa word op het getal in diergelyken reden ep uitgedrukt, niet gezien. By voorbeeld zo om de naaktheid heeft een ieder zyn ei- de gen kleed; om het gemak heeft een ie- ca\ der zyn eigen huis. Volgt dan daar uit, M dat men maar een kleed, één huis hebben ko zal? In genen deele: maar om gezeide in redenen ten allerweinigften één. Want dar het woord ÏSiot eigen, betekent niet zo 1 tw< veel als y,ivot alleenig. Wederom, by j
exempel, wanneer een Graaf tot zyn tafeldekker zegt, een ieder galt zal zyn eigen glas, bort, enzovoort, hebben, en een ieder glas, bort, en zo voort, zal zyn eigen Heer hebben, volgt dan daaruit, dat een ieder gaft niet meer als eén bord of glas hebben zal: En wanneer iemand twee glaazen heeft, men niet zoude kunnen zeggen , een ieder glas heeft zyn eigen Heer?
S 1 t m a n. Gy werpt my gedurig ftof in de oogen, 69 edoch wanneer Ik die maar een weinig hebbe uitgewift, zoo zie lk aanftonds, dat gelyk een legelyk zyn eigen Wyf, dus ook een icgelyk Wyf haar eigen Man hebben zal. Nu zult gy niet kunnen ontkennen, dat het woord lhcS in den zeiven zin aan beide Echte luiden toegefchreven word, en moet gy alzoo toegeven, dat ook eene Vrouw meer als één Man kan trouwen. Het welk alleen genoeg was om dat geene, hetgeen gy hebt voortgebragt, te wederleggen. Dog 1 k wil Uw de mate vol meten en bewyzen, dat die Schoolvofifche tegen" werpingc Uw weinig in dezen zal te lade komen. Den Apoftel zegt, dat m hoererye te vermydeh een icgelyk yn eigen Vrouw zal hebben. Waaruit :onneklaar blykt, dat het woord UiaS uer ter plaatfe niet te kennen geeft ieds, at eigen is, maar dat aan meer als eene ok aan eene op twee en drievouvige lanier kan toebehoren, waar tot uwe ygebragte exempelen gehoren, en dus ïer niet te pas komen; bebalven dat dat ygebragte woord Uw ook ^or in zig -gTPt > en tegen over de woorden w«V en ^juoo-iof gelleld worden. Want ~ atrent hoererye maakt een Man zig 7° etvelcVrouwsperfonen en een Vrouws-rfoon zig met veele Mansperfonen geeen. Dit verbied den Apoftel 1 Contb. cap. 7. vs. 5. en wil alzoo, dat n ïegelyk een Wyf voor zig zeiven een hebbe, en gelyk Hy verder fpreekt, l den eenen den anderen niet onttrek* n zal. Id enim cujusque eft proprium 0 quisque utitur atque fndtur Cicero 7' ft. fam. 30. En dat wel daarom, all 7E 0 het Wyf zoo veel magt heeft over Man, als de Man over het Wyf dffi ». 7. vs. 4- dewyl nu deze magt den m gantfeh en geheel over haar toejat, zoo gaat ook de magt van haar ' net geheel over de Man. Waar uit verder volgt, dat de Man aan geen :ede Wyf kan toebehoren , duorum
enim



Cver de Vcelvjffverfe. ^>
tmm in filidum dominium vel pöffeffo effe non potejt l. 5. §. M/*t ƒ, commodat.
W h t im n.
12 Zoude dan aan de Man geen groter raagt over de Vrouw toekomen als aan de Vrouw over de Man ? zoude dan die magt ten eenenmaal egaal zyn ?
S i t m a n.
Ja zekerlyk, zoo veel de verfchulde vriendfchap en een ieders lighaam aanbelangt. 1 Corinth. cap. 7. vs. 3. & 4.
W £ L t m- a n.
73 De Hei%e Schrift geeft den Man dé heerfchapye over de Vrouw, zeggende : .L%e» w/V/e z<zZ den Man onderworpen zyn: Waar uit volgt, dat de magt van de Man over de Vrouw groter moet zyn i zoude dan het gehele hghaem niet groter magt hebben als een enkelde ribbe van het zelve ? Behalven dat ook nymand uk de ! woorden, die tot een gelykenis gebruikt !' worden, eenige overeenftemmende gelykformiglieid kan aftelden ; want dan moeft [ ook volgen, dat wanneer onzen Heiland 1 zegt, gelyk my de Vader gezonden beeft, zoo zeilde Ik uw ook eene gelykformige zendinge van den Zone met de Apofie- j len zoude moeten plaatshebben, daar dog ' een ieder aanftonds een groot onderfcheid j bemerken kan. f
s i t m a n.
Door de heerfchappye verftaat deHeiüge Schrift met anders, als dat de Man het hoofd van het Huis is, en dat na deszelfs goedvinden alles fn het zelve moet ' worden verrigt, waar na zig een Vrouw moet gedragen, en die niet wederftreven, gelyk zoo ook de Roomfche Regts- 1 geleerden daarom zeggen in l. 195. §.2.} ff. de V. S. paterfdmihas appellatur, qui l m domo dominium habet: Dat is, de Huis- \ ■ vader word. genoemt, die in het huis de \ heerfchapye voerd. Aan deze is de Vrouw ' •ook onderworpen, edog in der voegen, dat, daar de wille van de Man haar niet i tegen is, zy met den zeiven te ge[yk re- f; geerd. Primus nuptiaram dies fchryft s Macrobius jï Saturn. 15. verecundice da. ] tur , pojiridie autem nuptam in domo viri dominium incipere oportet adipifci: Want, uti ( domus ille dominus ita hac domina: \ Zeidt de oude Wet van RomulusDion. 1 7- Halicarnaff. Hift. lib. 2. Waar vandaan \ ook de Bruid, wanneer zyin het huis van ' J haar Man intradt, plagte te zeggen; ubi . c tv cajus, ego caja Plutarch. problem. 28.! 1 dat is ook de oorzaak, waarom het Wyf ! j uit de Ribben van de Man genomen is, t op dat ze daar door zig altoos zoude ■ 1 kunnen te binnen brengen, dat zy geen ' t
l
heerfchapye tegeus uc mSi9 uos Mans müet oerlenen; gelyk ook dat de Man, de Vrouw fchoon een zwak vat, niet moet veragtcrr, 'nog voor een vöetwia houden, maar die nevens zig heerféhéri laten, 'Lombard, diftinct. g. dog alzoo, dat de Man altoos de eere worde gegeven, gelyk dan het woord dominium per prieerriinentiam by Ulpianus , welke Alciatus verklaard , ad dïtt. I. 195. n. 2. te kennen geeft, edog niet, dat hy uit kragte van dien bevoegt zoude zyn, by de eerfte nog een andere te nemen. /. 7. t. de judms §. 7. Inft. de nupti In düs quidem plus pi vihdicet markus, ubi au. tem de pudicüia caftitate agitur non aque Chryfoftom. bcmil. 18. in 1 Cerinth. cap. 7. Maar dit is liegt, dat gy rer by 'C doet, dat het gantfehe Lighaam meer magt magt hebben dan een enkelde Ribbe. Want deze alzoo min van het Lighaam zig ontdoen,aIs het geheele Lighaam zig vaa het leven beroven kan l. '13 pr. ff, ai L. Aquil, Behalven, dat ook niet te twyfelen is , dat tuffchen ongelyke parthyen een gezelfchap kan ingegaan worden. I. 29. §. i.ff. pro foeio l. 11. ff. eod. juncX l. „ ƒ. defoluU ] k dan L dit geval gefelued en daar van daan het Lighaam, het geene aan deRtbbe trou wt, net meer magt over dezelve heeft, ajl de Ribbe, die zig aan het Lighaam heeft verbonden. Waarom gy met de Uitleg- 77 ;inge van het woordje désgelyks (in de '' 'rondfpraak ftaat 1 Corinth: cap. 7. VS.A. fiotwi, welk in het latyn luid fimiliter ) wel t'huis had mogen bfyven: Want of het fchoon zomwylen geen gantfehe geykformigheid na zig fteept, zoo is doe ut de zin, die daar door te zamen ge /oegt word, een gehele gelykformisheid genoegzaam af te nemen. )oh. Stranch. parhe. jur. litt. S. verb. fimüiter num. 1. Den zeiven Apoflel verklaard het noo' nader, wanneer hy op een andere plaats :egc. Bat een opziender onberispelyk moet ;yV, eener Vrouwen Man, alwaar zelfs iet woord eener uitdrukkelyk ftaat. Weltman. Dit woord fluit aiJe Veelwyverye niet 70
SM f?dïk °?\ de §eraeene regel van de hilofophen bekent is, namentiyk, unius vfitw non eft alterius exclufto- die het eene teld, flmt bet andere niet uitanders zou!e ook moeten volgen, wanneer den Ko" ' iing David zegt, een ding bid ik van den ieere, dat Hy dan om niets meer zoude ndden: En wanneer onzen Heiland zegt num eft neceffarium, een ding is nodig \ Wi er dan niets meer van noden «oude ^ 3 Zyd



174 'Met het Geweten overeen komende Zamenjpr aak,
zyn. Den Apoftel, wanneer hy zegt, i Timotk. cap. 3. vs. 2. een opziender moet eener Vromven Man zyn, wil daar door te verftaan geven , dat een opziender getrouwt moet zyn, en dat hy ten minften eener Vrouwen Man moet zyn.
S 1 t m a n.
79 Gy zyt een zeer onftandvaftig en in uw begrippen veranderlyk Menfeh, want van de Egtfcheidinge fprekende houd gy het met de Roomfche, en in het voorhanden zynde geval met de Griekze Kerk; Aangezien ook de Ruffen daarom tot op dit uur geene, hy zy dan getrouwt , tot Bilfchop aanfte/ieh. Olear. in defcript. itin. Mofcov. Dog zy dwalen zoo grof niet als gy, maar lyden uit kragt van de woorden van Paulus zelve niet, dat een Biffchop na het afftervcn van de ' Vrouw tot de tweede Echt over gaat. j
80 De regte meninge van de aangehaalde I woorden brengt zulks mede, dat een op- j ziender, wanneer hy zig van trouwen I niet kan onthouwen , eener Vrouwen Man zy, 1 Corinth. cap. 7. vs. i.fjf 8.9. en niet te gelyk twee Vrouwen nemen; I gelyk toen ter tyd by de Joden wel plag I te gefchieden, en dat den zodanigen, ' die 'er meer als eene had niet tot opziender konde verkoren xvorden. Welke zin en meninge van die woorden ook door de hier voren bygebragte regel, namentlyk dat die het eene field het andere daar door komt uit te fluiten, beveftigt word , want dit nergens word ingefloten. arg. I. 12 ff. de judex. Schra- |
2>r der de feud. p. 10. f eet. 5. num. 2io. De veelwyverye is nergens toegelaten, maar onder den Egtbreuk in de Wet begrepen , en by de inftellingc van het eer/Ie Huwelyk en de Wet der nature verboden: Én hebt gy de woorden ten weinig* Jlen, 'er by verzonnen om tot uw oogmerk te geraken.
W e t t m a n.
82 Den Apoftel doet 'er ook het woord tantum, alleenig, het geen gy'er in lapt, niet by. Het geen tegen de Heilige Schrift ftryd , alwaar men nergens de uitfluitinge" van meer Vrouwen aantreft. Want waar hebt gy ergens gelezen, gy zult maar eene Vrouwhebben, of gy zult niet meer Vrouwen als eene hebben. Die 'quibus in terris fif eris mihi magnus Apol-
o lo ? Ik zal Uw in dezelve tale antwoor3 jgj,. verbum ex legibus fic accipiendum eft, j tam ex legum fententia , quam ex verbis l. 6. §. 1. ff de V. S. Boven hebbe Ik uw aangewezen, dat onder het gebod, gy zult niet Egt-breken, ook dit begre¬
pen i9, gy zult maar één Wyf hebben ; En offchoon zulks nergens gefchreven ftonde, zoo geeft hetnatuurlykvernuft, en de Wet door GOD alle menfchen ingeplant, zulks genoeg te kennen, dus dat niemand zig met onwetentheid kan behelpen l. 38. g. 2. ff. ad L. fui. de Adulter; Wanneer Ik verlangde een groten Apollo te zyn, zoude Ik uw gemakkelyk kunnen aantonen , waar zulks gefchreven ftaat? En wiJje het weten, Ik zal het uw aantonen, niet om daardoor eenige icdele eere te bejagen, maar om uw meer en meer te overtuigen. Weltman.
Verzoeke het te zeggen. 84 S 1 t m a n.
Mofes fpreekt. Levit.cap. jgi vs. ig. 85 Gy en zult ook geen Vrouwe tot hare Zuster nemen: om haar te benauwen, mids haar febaamte neffens haar, in haar leven te ontdekken, de reden van dit verbod is daar in niet gelegen, dat men zyn Vrouwen Zufter niet zoude trouwen , want dat was in het voorgaande 16 vers al begrepen , maar het duid aan , dat men by het leveu van zyn echte Vrouw geen tweede daar by mag nemen; Want indien het alleen van de Vrouwen Zufter te verftaan was, dan was het onnodig geweeft 'er by te doen om haar te benauwen in haar leven > aangezien zulks na haren dood ook niet mogte te gefchieden arg. Levit. cap. 18, Vers 19. Francisc. } unius ad dici;. cap. 18. Haveman Gamol. fynopt. lib. 1. tit. 5. num. 13. Brouwer, lib. 2. de jure connub. cap. 15. num. 6. Carpz. lib. 2. tit. 6, jurisprud. confift. def. 91. num. 7. £f feqq. Gy hebt uw dan te vergeefs moeite gegeven om het woord ten weinigfien by de woorden van den Apoftel by te voegen.
Weltman.
Dit byzoegzel ftryd niet tegen de 86 Schrift, maar komt daar mede veel meer overeen. Want het woord eenes is het klemfte getal, of gelyk de Geleerden zeggen een aanvang van het getal, dat tegen de veelheid gefteld werd, dus den Apoftel wil aanduiden, dat zoo een opziender zig met een gefleep van Vrouwens niet zal ophouden, dewyl hem dat in zyn zwaarwigtig Ampt mogte hinderlyk zyn: die getrouwd is zegt den Apoftel 1 Corinth. cap. 7. vs. 33. bekommert hem met de dingen der Wereld, hoe by de Vrouwe zal behagen.
S i t man.
, Om even die zelve reden moet men 87 niet met de Mufcoviters, welke alle geleerd-



ever de Veelwyverye* i7f
leerdheid en vrye kunften haten, het zo begrypen, als of den Apoftel wilde,dat een Biffchop een Vrouw zoude moeten hebben , maar het daar voor houden, dat het hem nuttelyker was tot verrigtinge van het geen aan zyn Ampt was, geen Vrouw te hebben, dus hy daar toe niet meer als andere gedwongen word. Indien hy zig egter niet mogte kunnen onthouden en bedwingen , zal hy om hoererye te vermyden zyn eigen Wyf hebben, en getrouwd zyn. i i Corinth. cap. 7. vs. 7. 4- 8. 9. Ambrof. en Chri- I foft. ad Timoth. cap. 3. vs. 2. Daar ook I gelyk ten zynen tyde de Joden 'er meer ] als "eene namen, zoo wil den Apoftel, ; dat wanneer zy zich tot het Chriftendom j kwamen te begeven, men de zodanige, ' die twee Vrouwen hadden, om erge- ' nis te weeren , niet tot Biffchoppen zou- ! de aanftellen. f W t. l t m a k. ' §8 Maar daar heen wil ook de Wet, die GOD by het verkiezen van een Koning komt voor te fchryven. Deuter. cap. 17. vs. 14. 15. 16. 17. luidende: Wanneer gy zult gekomen zyn in het Land, dat Uw de Heere Uwe God geeft, ende gy dat erf felik zult bezitten, ende daar in woonen: j ende gy zeggen zult,- Ik zal eenen Koning . ever my ftellen, als alle de volkeren i die yontom my zyn, zoö zult gy gantfcbelyk tot Koning over Uw feilen, dien de Heere Uwe God verkiezen zal : uit het midden Uwer broederen , zult gy eenen Koning ever Uw ftellen, gy en zult niet vermogen over Uw te zetten eenen vreemden Man, die Uwen broeder niet en zy; maar hy en zal voor zig de peerden niet vermenigvuldigen ende bet volk niet doen wederkeeren na Egypten, om peerden te vermenigvuldigen, deixyle de Heere Uw lieden gezegt beeft; gy en zult voortaan niet wederkeeren door dezen weg; Ook en zal hy voor zig de Wyven niet vermenigvuldigen, op dalzyn her- , te niet afwyke: Hy en zal ook voor zig geen zilver ende gout zeer vermenigvuldigen. Wie ziet daar niet klaar, dat die twee, drie, vier en veelwyverye toegelaten en dat alleenig, diealtegrooteveelwyverye verboden is. Dewyl daar door namentlyk het herte van denKoninkvan gewigtige Amptszaken, of ook van GOD zelve mogte worden afgewendt. Want indien de veelwyverye zonde en tegen GODS Woordftrydendewas, danmoefte volgen, dat alhier de Wyvennietvermenigvuldigen, zoo veel moefte te kennen geven, als een Wyf nemen; en alzo ook de Peerden niet vermenigvuldigen,
zoo veel betekenen, als een Peerd houden ; en geen zilver of goud vermenigvuldigen , als een ftukje goud en zil /er verzamelen* .
i S I t m a n.
f Dewyl de gezonde reden toelaat, dat 8$ een Koning wel meer mag hebben als een Paard en eenige ftukken goud enzil' ver bezitten, daarom betekend in deze I beide gevallen veel een al te groten over' vloed. Doch het ftryd met het gezond 90 verftand, dat een Man meer als eene Vrouw heeft, gelyk hier voren alisaangetoont, en betekent daarom niet veel Vrouwen hebben of de Vrouwen niet vermenigvuldigen , zoo veel als niet meer als eene hebben , Pluralis enim elocutio duorum numero contenta eft l. 12. f. de teftib. Goeddasus ad l. 85. ff. de V. S. n. 3. in fin. dog geftelt de woorden niet veel of niet vermenigvuldigen konden in dezen gelyk in de andere gevallen aldus worden ukgelegt, dan zoude zulks uw nog ' niets kunnen helpen j want Mofes heeft de woorden, die gy aanhaalt, niet gefproken , als een Wetgever van het Joodfche volk, maar haar als een raad gegeven, gelyk zulks daar uit blykt, dewyl hy tot haar zegt; dat zy een Koning over haar zouden ftellen ,- wie is nu zo onnozel, dat hy daar uit zoude beftuiten, dar zulks van GOD de Kinderen Ifraëls bevolen ware? Daar dog, wanneer GOD Samuê'ls Zonen tot Rigters over haar hadde aangefteld, en deze zig tot gierigheid neigden , gefchenken namen , en het regt buigden, het volk om deze reden een Koning kwamen te begeren 1 Samuïl cap. 8. vs. 3. zulks aan Samuëlj gelyk ligt is op te maken, niet alleen , maar GOD zelve zodanig heeft mishaagt j 1 dat Hy tot Samuël gezegt heeft,- Zyheb • 1 ben niet Uw maar my verworpen diSt. cap. 1 8. vs. 7. Gelyk nu Mofes dit volk in- 9* \wendig en in de huid met groot verdriet hadde leeren kennen, als een kloeken in wereldlyke zaken wel geoeffend Man licht vooruit zag, dat het, gelyk alle volkeren , ook in het toekomende een Koning zoude begeren cap. 8. vs. 6. ried haar, dat zy eenen uit hare broederen of geflagte nemen zouden en als hy ver- , der daar by overweegde, dat zy, alzoo ' weinig, als de Heidenfche Koningen , by welke de veelwyverye uit dien valfen grond, dat die de natuurlyke, zoowel als de burgerlyke Rechten tegen was, gebruikelyk was, met een Wyf te i'reden zouden zyn, ten einde zy niet byde Heidenen mogten aangezien worden ,
als



i ? 6* Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
als of ze geen regte Koningen waren, zoo rade haar Mofes, dat uit twee kwaden zy dat geringfte mogten kiezen, en by het verkiezen van een Koning men vooruit mogt bedingen , dat wanneer hy meer ais een Wyf wilde hebben, hy 'er niet
92 te veel zoude nemen. Waar mede hy immers de Veelwyverye niet heeft voor
93 goed gekeurd. Den Keizer Juftinianus m hovell, 18. capt 5. 0p dat ik het met een voorbeeld beveftige , hadde nooit goed geheeten veel min geboden , dat men geen Byflaapfters (Concubinen) buiten zyn echte Vrouw zoudehebben, offchoon hy te gelyk verboden heeft, dat 1 men 'er niet meer, als eene te gelyk, i
94 tot zich zoude nemen. Want gelyk van 1 hem word gezegt , dat die geene cafte zuiver leven, die eene Byflaapfter heeft, en daar en tegen , quod luxurictur dat hy de geilheid najaagt, die 'er twee of meer < heelt; alzo konde Mofes ook zeggen, 1 dat een Koning niet zoo kwaad handel' ! de, wanneer hy eenigeWyven, als wanneer hy een grooie menigte derzelver kwam te nemen. Alhoewel de Veelwvverye anders in en voor zich zelue evén / J zoo wel als een concubinaatfehap zonde / r is, en welke de Koningen, even gelyk v by de Romeinen alle gemeene Burgers t in zoo verre verboden was, dat daar op ! 1 geen menfchelyke ftraffe geftelt was. /. 2 3. §. 1. ff. de concubin. Doch dat dit al r. toos ongeöorloft is geweeft, zulks geeft 1< ons verder de in de Goddelyke wetten ii zeer ervarenen Apoftel Paulus te ver- t ftaan, wanneer hy zegt; Want de Man
XS bet hooft des Wyfs, gdyk ook ChrjJlus het Hooft der gemeynte is: Ephef. cap 5.\d vs. 23. Nu is het zeker, dat Chriftus cc maar eene gemeente heeft, waar uit dan » vaft ftaat, dat ook een Man, maar eene u Vrouw zai trouwen. z
. . w, E { r x a n. h
95 Die fluitreden is veef meer voor my want een ieder Chriften kan zeggen, dat /ee hy een Bruid van Chriftus is, daar 'er go dog maar één Bruidegom is. Alzoo g; werd ook niet weggenomen, dat veel Vrouwen kunnen zeggen * dat is myn gt Man, fchoon egter maar een perfoon is. ba
S I T m A n.
96 Niet alzoo! een ieder gelovige en God- nl vrugtige Chriften kan alleen zeggen bi dat gelyk hy een lid is van de Chriftely- U ke Gemeente, ook alzoo de Bruid van m Chriftus mede helpt uitmaken. Hy kan k egter, wanneer 'er nog meer medeleden voor handen zyn , niet van zig zelve zeggen, dat hy alleen deBruid van Chri- w
flus uitmaakt, want die grote verborgenheid aIJeen tulfchen Chriftus en zvn Gemeinte beftaat. Dit geeft te kennen een menigte, en gelyk drie tot een collegie/. 35. ^. de y. S. alzoo werden ook ten weinigften zoo veel tot een gemeente vereift; gelyk Tertullianus ons komt te leeren: Grot. ad Philemon. epijl. vers 2. en Chriftus zelve ons te verftaan geeft m de gelykenis van de vyf dwaze en de vyf wyze maagden, wanneer 'er van dezelve vyf, zyne gemeente daar doorwilende te kennen geven , den Bruidegom :e gemoed zend Matth. cap. 2c. vbs ï f jep. maar als nu dezen Hemclfchen bruidegom eene Bruid, dat is een ge* neente heeft, offchoon die uitontallige ioor de geele wereld verftroide Ledematen bellaar, en buiten dewelke 'er secïen is die Chriftus zynen Bruidelom ' :n zich zeiven deffelfs Bruid kan noeuen, zoo kan ook het twedenadeeerftjetroude Vrouw genomene Wyf zich een Vrouw, noch de geene, die zich van te /oren met een ander verbonden heeft, laren Man noemen. Waar uit gy dan n„ :unc afnemen, dat die het doen wil 97 iet moet nalaten deze gelykenis na te oigen, en dat dit werk niet tot de nauurlyke dingen, als eerert, drinken, 'apen, gehoon: want anderr daaruit oude volgen dat zoo menichma/en ie>and daarin de veranderinge zoude wil» verkiezen, zoo dikwils hem die ook 1 het voorhanden zvnde geval zoude ^egelaten zyn.
n j ,WeLTMAN.
God de Heere heeft nochtans zelve «2 mrvan een Wet gegeven. Deuteron." J. 21. vs. 10. & feqq. Wanneer gy üt uitgetogen zyn tot den ftryd tegens w vyanden : ende de HEERE uwe God alze gegeven hebben in uwe bant, dat ?v are gevangene gevangelyk wegvoert. nevroJl ""ru' *'^angene zult zien
lu7tThaf T v™ gedaante; ende
lujt tot baar- gekregen zult hebben, dat > ze uw ter Vrouwe neemt t Zoo zult gy ze binnen in uw huis hrenn> ende zy zal haar hooft fcheeren, ende re nagelen befnyden:
Ende zy zal het kleed haarder gevange* f van Jaar afteggen, ende in Uwen ize zitten, ende haar Vader, ende baar oeder een maand lang bewaren: ende daar r BV tot haar ingaan, ende haat an zyn, ende zy zal u ter Vrouvie zyn. iv/r r S I t m A N.
Mofes wil alhier zoo veel zeggen , dat, 99 .nneer eene, ja na de hardigheid zy-
nes



Over de Veelivyveryc,
nes herten tot zyn Wyf een arme gevangene mogte willen nemen, dat dan die opgetelde dingen vooraf moeiten gaan; of de liefdens/uft, die hy tot dezelve hadde, daar door inmiddels verminderen en hy die daar door mogte kwyt raken; alzo hem wel bewuft was, Eft mora tuta- brevis. lentefcunt tempore curce: Ovid. de art', amamli lib. 2. Gelyk dan ook daarom Ariitoteles gefchreven heeft, dat het Visje Rernora de liefdens-betoveringe verdryft. lib. 2. hiftor. animal. cap. 14. Daar van daan dan, gelyk ook deswegen, dewyl hy zich zonder oorzaak van dezelve konde ontdoen, Mofes veel meer heeft te verftaan gegeven, dat hem ioö zoo een daad mishaagde. Of, zoo het een Gebod GODS is, moet gy weten, dat de woorden van de Wet, of die fchoon op alle en een ieder menfeh gericht fchynen , echter evenwel om ; alle ongerymde meen'mge te vermyden l. 19. ff de legib. alleen van die gee-1 ne, die voor de zaken, daar vangehandelt word, vatbaar zyn, moet Verftaan worden,- En ingevolge dit, het geen voren verhaald is, van een ongetrouwd Mansperfoon niet minder uit te leggen j zy, als de blote Jetter het van een ongetrouwt yrouwsperfoon verflaat,- want anders zoude Mofes wel aan haar Vader en haar Moeder niet alleen, maar ook aan hare Mans gedagt hebben; voornamentlyk daar zy deze verlaten en die, waar vanzyopgevoegdis, aanhangen zal. Dus den Mannen ook verpligt en het gezonde vernuft ook wil, dat alzoo de Man, wanneer men de Menfchen in het gemeen befchouwt, niet in ftaat is ve-j Ie te voeden, hy ook niet meer als f eene kan aanhangen; en het om alle er- V gernis te verhoeden , den ryken zo wei-1 nig, als den onvermogende geoorlooft is arg. I. 3. I. 8. ff. ie legib.
Weltman. I Xoi Het is een flegte leer en verkeerde i meninge, dat de Mannen de Vrouwen S moeten onderhouden, want dat veroor- J zaakt dikwils vertwyfelinge, afkeer van f het huwelyk, nalatinge van het zelve, § ontugt, hoererye, ook haat, nyd,| dwing-landy , doodflag ; doch by de | Vrouwen ledig gaan , ongehoorzaam- I heid, hovaardye, echtbreuk, en dier- | gelyke. Ja het is een valfche leer: want | voor eerft kunnen de Mannen de Vrou- ]! wen de koft niet geven, vervolgens zyn > dezelve het ook niet verpligt, en ten laaften geven de Vrouwen veel meer de i koft aan hare Mannen. J
S 1 t m a n.
Gy zegt veel, maar ey bewyft weinig.
Weltman. Hoe kunnen wy onze Vrouwen voeden , daar wy niet een Menfeh kunnen onderhouden en geen grasje uit der aarden doen voortkomen?Tiet is een fchrikkelyke inbeeldinge by de Mannen, nademaal zy van gedagten zyn, dat zy de Vrouwen onderhouden; en worden zy dikmaals door dit algemeene begrip van hec trouwen afgehouden. Met raad en daad kunnen zy de Vrouwens wel byftaan, en aantonen hoe zy zig onderhouden , hare neringe voortzetten en wel huishouden zullen, want de Vrouwens kunnen zig zelve wel onderhouden, en is het een grote fchimp, die het Vrouwelyke geflagt hier door word aangedaan , gelyk ook ofze zonder Mannen met leven en zich onderhouden konnen, en alzoo op genade van de Mans moeften leven, want dan waren zy 'er nog erger I aan als de onvernuftige dieren; Daar de eene buiten de andere de koft vinden. 'Hoe winnen Weduwen en Wezen, die geen Mannen hebben, de koft?
. s 1 t m a n.
Al het geene gy ingevolge uw wel- roe fprekendheid hebt voortgebragt, zaJ Ik kortelyk by een trekken. Alles moet in de wereld met order toegaan, en des zal niemand een Vrouwe nemen, ofhyweet wie ze is, en hoe dat hy de Kinderen by haar verwekt, met haar zal opvoeden en de koft geven. Word hy daar door afgefchrikt, en begaat hy daar door hoererye, en andere daar op volgende zonden^ zoo heeft hy het niemand te wy ten, als zich zeiven; doordien hy zich daar toe niet bequaam heeft gemaakt, dat hy een Vrouw konde nemen. Deze Leere verwekt by de Vrouwen, gelyk gy verteld, die Mier: Gy moet ook niet meenen, dat een Vrouw zich daar door aan de ledigheid zal overgeven. Want wanneer Adam fpit, moet Eva fpinnen: dat is, de Vrouwe zal te huis alles wel by malkanderen houden, de Keuken en Kinderen nazien en oppaflen, en dewyl het Kinderteelen haar voornaamfte werk is, l. 14. §. i.ff de JEdil. EdiÜ. en dezelve daar door dikwils in haren arbeid verhindert, ook het kittelen en hovaardye iaar benomen word, aldus moet deMan ioor zyn arbeid het Wyf onderhouden. Want Ik hope immers niet, dat gelyk h vorige tyden by de Inwoonders van iet Eiland Corfica by de Tibareners en Z Span-



itS Met het Gmet en overeen komende Zamcnfpraak,
Spanjaarden, gelyk ook noch by eenige Indianen gefchied, de Man zich in het kraambed legt en de Vrouw hem oppaft. Diod. Sicul. MM. lib. 6. Appol. Rhod. Argon. lib. 2. Cael. Rodig. 18. lett. 22. 103 Uit zoude alzoo ongerymt zyn als het geene, wat gy van de Mufch en het gras hebt bygebragt: Zulks kan na Uw eigen meeninge den grooten Mogol ook niet doen; wilt gy dan van hem, welke zoo veel duizende onderhoud verfchaft, ook zeggen , hy kan geen eene Vrouw onderhouden? Gy ftelt Uw als een groten voorvechter van het VrouweJykegedagt aan, doordien gy , als of het dezelve tot fpot verftrekte , voorgeeft, edoch te vergeefs! nademaal tot hare zonderlyke eere en roem gehoort, dat GOD en de Natuur de Vrouwsperfonen met fchconhcid , tedere Ledematen en aangenaamheden zodanig heeft begaaft, dat dezelve daar door de herten der Mannen gewinnen, dat daarentegen deze in het zweed van haar aangezicht het brood voor hare Vrouwen moeten winnen. En dewyl de Weduwen en ongetrouwde Dochteren niemand hebben, die het brood voor haar wint, zoo flyten dezelve ook wanneer niet bemiddelt zyn, hare dagen kommerlyk genoeg, en moeten met hare handen arbeidt die in zig zeiven zwaar en voor die geene, die van goeden afkomft is, zekerlyk veragtelyk moet vallen , by andere luiden haar beftaan met dagloon of andere dienften zoeken , want de aarde voor de Menfchen, (gelyk dezelve anders wel voor de Dieren het , gras, ) zodane dingen, die tot onderhout van derzelver leven van noden zyn, van zelve niet voortbrengt: maar een / ieder moet inzamelen, wat hy op zyne [ * of eenes anderen door hemgepachtenak- v ker gezait heeft arg. I. 5. ff. de jujt. &f I jur. {
W e l t Jf a t£. I
tc 1 Geftelt eens dat de Man het konde /: doen , waarom is hy dan fchuldich? | < S 1 t m a n. 11
Die de zyne niet verzogt, zegt den 11 Apoftel Paulus is erger dan een Heiden 1 en heeft het gelove verlogent. i Weltman. 1 Het Wyf moet ook arbeiden.
S I t m A n.
Dat ftemme ik toe, maar deWyl zy dikwils niet kan en daar-en-boven ook met de huys-zorge is beladen, zoo is den Man fchuldig haar onderhout te verfchafFen.
1
| W e «, t m a n,
I De boetvaardige Vrouwen erkenden 10J ! het anders, die een Man te gelyk aan' grepen en zeiden : wy willen ons zelfs kle\ den en voeden , Ezaia cap. 4. vs. 1. gelyk als wilden zy zeggen, wy hebben gezondigt en onregt gedaan , dat wy onze Mannen tot hier toe door ons morren onwillig en ongehoorzaamheid, daartoe gehouden en als gedwongen hebben, dat zy ons hebben moeten kleeden en onderhoud verfchaffen , zy zyn het niet fchuldig, wy willen ons zeiven kleden en onderhouden.
S i t m a n.
Hoe moogje dog zoo de Schrift ver-10$ drayen ? geelt niet het voorgaande Capittel genoeg te verftaan, dat toen ter tyd, wanneer de zwaarfte ftraffen over Juda en Jeruzalem zouden gaan, uit groten angft en gebrek van manfchap, die door het zwaard gefneuvelt waren , Jezalcs cap. 3. vs. 25. zeven wy ven, omdiefchadens te vergoeden, eenen Man zouden aangrypen, en zeggen : wy zullen ons zeiven voeden en kleeden: dat is, wy zullen niet, gelyk uwe Vrouwen, welke van hare Mannen alleenlyk moeten gevoed worden, onderhoud van uw begeren ; Laat ons alleenlyk na Uwe name genoemt worden, neemt ons tot Uwe Vrouwen, en word onze Mannen, daarmede onze fmaatheid mag werden weggenomen: En wy wederom door kinderen te telen [ferke Helden en krygsluiden mogen verkrygen , en aldus onze fmaat van ons nemen , dat is onze vyanden overwinnen, en ons volk in die ftaat kunnen herftellen-, in welke het voor deze gruwelyke perwoeftïnge geweeil is, die ons helaas! laar toe heeft gebragt, dat wy eerfteiyk tegen de ons aangeboorene eerbaarheid de Mannen moeten aanzoeken, ten tweeden tegen onze natuur ons met zeven verè'enigen, en dat ten derden onier deze onbillyke voorwaarde, dat wy >ns zeiven willen onderhouden. Wat löf m zulke dolle en GOD uitnood mistrouvende vrouwluiden gedaan mogten heb>en, daar uit kunt gy, alzoo weinigeeïig recht trekken, als uit de gefchiede-ïis, die Genef. cap 19. vs. 31. & feqq. /erhaalt word, aangezien om die zelve sorzaak Loths Dochter by haren Vader ?ong liggen.
Weltman.
De Vrouwens kunnen evenwei in der 108! laad hare Mannen onderhouden, want :s niet het Wyf een vruchtbaren wynlok? Nu de wynftok maakt GOD "en
Alen-



Over de Veelwyverye «*•
Menfchen verheugt- en onderhout veel duizenden van Menfchen.
S i t m a n. 109 GOD bewaare Uw voor zulk een Vrouw, die veel duizenden vrolyk maakt, want zoo dat getal eindelyk zoo groot wierdten tot drie-en-twintig-duizent aanwafte, dan moeit zy, gy wildet of wildet niet, na de meninge van de Uitleggers van de Paufelyke Rechten een Hoere zyn en bJyven. GloJ/a in c. 16. dijlinct, 34. Een Vrouw word in dezen opzichte met een wynftok vergeleeken, om dat gelyk deeze veel trollen voortbrengt, even ook zoo de Vrouw de Man veel kinderen zal baren, en dewyl haar daar door de gang moeyelyk vak, zig in het bed moet onthouden, of anders daar mede beladen is, zoo kan zy ook niet anders doen, en moet daarom de Man zoo veel te vlytiger zyn Ampt en beroep waarnemen, ten einde hy daar door zyn Vrouw en kinderen behoorlyk verzorgen kan.
W e l t m a n. tio Maar Jacob hadde üecht onderhout , toen hy nog niet getrouwe was,, doch naderhand maakten hem de Vrouwens ryk: Want hy hadde niet meer als een ftaf, wanneer hy over de Jordaan gong, doch naderhand wanneer hy vier wyven nam, wierde.de Man zeer ryk. Het zoude 'er met David ook fmal uitgezien hebben, indien hy niet fchielyk de kloeke en ryke Abigaël en dus een goede huishouder, gekregen hadde. Die geene, welke verlangt te weten, watvoordeel de Vrouwens aanbrengen en hoe zy hare Mannen zeer wel kunnen onderhouden, die overwege. Wat den veelvrouwigen Salomon uit eigene ondervindige daar van zegt, Proverb. cap. 31. -os. 10.' & ftciq. en op bet einde daar by voegt, dat vele Dochters rykdom aanbrengen, tvaaruit af te nemen, dat zy geen honger en kommer zullen lyden. Kan een \ Vader tien of twaalf Kinderen onderhouden , die nog niet verdienen kunnen, zoude hy dan ook niet zoo veel Vrouwens , die mede poot aan fpelen, kunnen verzorgen?
S 1 t m a n. 111 Hier op zoude Ik Uw met weinige wel kunnen antwoorden, dat men geen reden heeft zich daarop te gronden, dat een Man zoo veel Vrouwens kan onderhouden , Graswink. contra Felden. ai Grotium de Jur Bell. & Pac. lib. 2. cap. 5. §. 9- Het is genoeg, dat de veelwyverye met hec gezonde verftand ftrydt;
Dus dat men ook geen reden heeft zich uit te laten, hoe dat dezelve vele andere bezwaarnisfen, als daar zyn de veelheid der kinderen, de jaloersheid van de wy' ven, en dat dezelve door één Man niet kunnen in toom gehouden worden, en wat verder daar aan vallis, nazigfleept; want het geene al eenigezwaarigheidonderworpen is, ftryd juift daarom niet aanftonds tegen het natuurlyke en Goddelyke Recht. Brouwer dici. cap. 5. num. rj.
Maar om uw de maat vol te metenen 112? uw dan te overtuigen, dat wegens veele ongelegentheden de veelwyverye verboden is, zal ik uw op alles antwoorden. Weet dan, dat Jacob niet door de Vrouwen , maar door zyne overdrotenen en fcherpzinnige kloekheid ryk is geworden , want deeze was zoo groot, dat zyn Zwager Labart door hem isgezegent geworden. Gene/, cap. 30. vs. 27. Het
Igelukt een ieder niet als David een Abigdél te trouwen. Krygt iemand een ry- 113 ke Vrouw, dan behoeft hy dezelve niet t'onderhouden. Wy fpreken maar van het geval, daar het van noden is. Ouders moeten hare kinderen onderhouden, in jrzf hec van node« hebben, l. 1. $• 3-fiPjfcr. l. 4. ff. de agnofc. et al. liber. zoo niet, dan zyn dezelve daar toe ook niet verplicht. /. 5. §. 19. ff eod. tit. Salomon fpreekt maar van een Vrouw, welke door haren vlyd den Man groot nut aanbrengt, dewyl zy verzekert , dat alles (, wat zy met de Man verkrygt, voor de Kinderen, die ze by hem teeelt, wezen zal. Daar integendeel zy niets zal doen, ingeval haar Man ook nog andere kinderen by meer Vrouwens zoude kunnen krygen, gelyk alzo de ondervindinge leert, dat dikwils jonge Vrouwen , die aan Weduwenaars, die kinderen uit het eerile bedde hebben, 'komen te trouwen, zich om die reden dan ook de zorg van het huishouden niec zeer aantrekken. Zoo een zegen, waarvan den alderwyften der Koningen fpreekt^ zal ligtelyk uit misverftand, die tuffchen veel _ huismoeders moet plaats hebben, verhindert worden, volgens het fpreekwoord; veel Koks verzouten den bry: Naturalis eft hominum addiffentiendumfacüitas l. 17. §. 6. ff. de recept, arbitr. En 11^ offchoon één Man een geheel Koningryk, één Hooftman hondert hoofden, één Burgemeefter een geheeleStad, één Herder een geheele kudde Schapen, één knegt zes of agt peerden regeren kan, zoo kan doch één Man, hy mag zoo % a kloek



*o8 Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
kloek en zoo verftandig zyn als hy wil^ niet cenige Wyven, zy mogen nog zoo verftandig zyn en onderling malkanderen nog zoo liefhebben, regeeren, en in één begrip en meningebrengen. Want dewyl de eerfte zich altyd zal inbeelden , dat de Man daarom in haar geen genoegen neemt, om dat hy door de tweede j genoegzaam als betovert word, zoo zal ] de tweede haar daarover ook met geen \ goede oogen aanzien, en daar dezelve fchoon een goed voornemen mogte heb-j ben, zal zy , gelyk onder vyandige ge- j meenlyk gefchiedt, offchoon zy daarby j met haar kinderen ook mogte lyden, den [ zeiven daar van zoeken af te trekken,' op dat dezelve daar van de eere niet j wegdrage, en de Man tot meerder lief- \ de tegen de tweede daaardoor worde aan-1 116 gezet. Daarenboven ook, dewyl het/ baar daarom alleen te doen is, zoo zal / >'^even eens de tweede de eerftens en de I ■Wpierde de tweedens doen en laten verag- j »p&n, ook de eene door lafteringe van de j ï/andere, of door grote liefdes-betuiginge het herte van de Man zoeken te ftelen, \ en de andere daaruit te floten. Het j geen Schapen en Peerden niet kunnen f doen. Aan onderdanen, gelyk ook aan f Krygsluiden, welke niet, gelyk de Wy-| ven, uit een ri6be van haren Koning 1 en Hooftman genomen zyn, zal men dit j Éj i ook niet befpeuren: Behalven dat men j die ook lichter als eenige Wyven rege- f I ren kan.
Weltman. | Itf- Zy zullen zich beter laten regeeren, ! als voorma/en eene, die in de gedagten f was , de Man moeft haar wel gunflig f zyn, haar lief hebben en by haar woo- jf nen , al was het fchoon, dat xy hem i jaog zoo flegt en met geen een vriende-» Jyk woord noch gebaarden behandelen j mogte; Integendeel, daar veel Vrouwens zyn, daar zal de eene tragten vrien- ƒ delyker als de andere te zyn, en zich / daarop toeleggen om de gunft van de i Man door naarftigheid en vriendelyk- 1 beid te winnen, en ook wel voor zich 1 ten eenenmaal te verkrygen, gelyk wy 1 aan de Vrouwens van Jacob zien, die ] om de liefde van de Man genoegzaam i als ftryden en zich beneerftigen, dat wan- : neer hy van zynen arbeid na huis mogte komen, altoos de eene boven de andere ' van hem mogte geliefkooft worden.
S I T MAN,
rig Een flegte fiuitreden! Jacobs Wyven hebben zich dit aldus verkregen, ergo moeiten zulks alle andere Vrouwen ook i
I doen; Hebt gy niet in de Scholen ge* \ leert, dat van de eene of andere perfoon geen algemeene lluitreden op alle andere kan gemaakt worden? dieophetmeefte deel geen plaats heeft. Dan de twee eerften waren twee Zusteren, die daarom gaarn by malkanderen wilden zyn en zonder nayver om de liefde van de Man te Verkrygen s op dat zv in een vreemdtLand, daar de Man opdachte, gezelfchap aan malkanderen mogtcn hebben ; De twee laften waren dienftmaagden, en met hare wille hem toegevoegt, dus dat daarom geen oneenigheid onder haar konde ontftaan , ook zonder nayver een ieder van hen tragten hoe haren Man het befte te behagen. Daar is evenswei wel eens tuffen dienftmaagden en Vrouwen oneenigheid ontftaan. Gy beroept II9 uw evenswei daarop, dat de eene niet als te vriendelyk mogte zyn. Gaat het uw zomwylen ook zoo 1 dan bejegent haar vriendelyk, ik wil uw verzekeren, zy zal zich ook niet anders tegens uw gedragen ; anders zoo vermaand haar met gevoelige redenen, en daar zy Jefyk mogte zyn, zoo fpreekt haar moedt in, en windt ieds voor haar, waar mede zy zich kan opfchikken, op dat ze in uw oogen dies te meer mag behagen. Indien zy daartoe geen lult mogte hebben, gelyk die door krankheid of andere droevige toevallen dikwils pleegttcvergaan, zoo weet. dat dat lief en fchoon niets is: maar een Vrouwe, die den Heere vreeft, die zal men loven: gelyk den Koning Salomon op de door uw hier voren aangehaalde plaats namenlyk, Proverb. cap. uit. vs. 30. Ik moet my ondertuiTchen 120 daar over ontzetten, dat gy uit enkelde voorbeelden altoos algemeene regulen wilt maken. Wanneer my dat vry ftonde, zoude Ik dra kunnen daardoen, dat een Man niet eenige Wyven kan regeeren, om dat een Man fomwylcn hetbevel van een enkelde Vrouw moet afwagen. Het rs by velen bekend het verïaal , dat als een verte/zei word verïaald; Van één Land worden de overige bondgenoten geregeerd; over dit Land egeert één Stad, daar in gelegen, deze Stad word door één Burgemeefter befierd, de Burgemeefter word door de Vrouw geregeerd , en dewyl deze welerom door de Meid geregeerd word, 100 regeert de Meid alle vorengenoemie Landen. Den verftandigen Cato zeid, ?p die zelve mannier van de Romeinen; Wy voeren het gebied over alle Menchen, en de Vrouwens wederom over
on-



Over de Veelwyverye, i ^ I
ons PHtarchus in Catone; Men leeft ook, dat de Athenienzer qvit de Grieken, To 3 mijl odes- over de Athenienzers, de Vrouw over Toemiftocles en over haar de Zoon geregeerd heeft. Plutarchusrfeeiwtat. püêril. in Toerniflocl. & Grcec.apopbt. Maar wy behoeven ons daar mede niet langer op te houden, en wil ik hier ook Van de onverzadelykheid der Vrouwen geen gevolg trekken, alzoo het een ieder bekend is, dat zy van een onderscheidene natuur zyn; men vind 'er menige, die zich zoo weinig laten voldoen , als die hoere en Keizerin , waarvan Ju- j venaliszegt: Satyr. 6. y ' At laffata viris, nondum fatiatarecefit. Integendeel zoo vind men ook in dezen in Oofterfe Landen andere Vrouwspersonen , deWelke den meeften tyd daarvan afkerig zyn en door bidden van hare Mannen daar toe moeten gebragt worden. Daar van daan het ook een groote, offchoon algemeene, misvattin ge is, wanneer men dat geene, 'c welk de Grieken en Romeinen van hoeren of hare geile Vrouwsperfonen hebben gefchreven zulks hedendaags op onze deugtzame en kuifche Vrouwsperzonen wel t'huis brengen.
Weltman. Wel aan dan ! zoo veel ligter zullen
2 de wyven zich hier te Lande hier daar mede laten vergenoegen , dat zy maar zwanger werden; en kan alzoo zonder haar nadeel de een of andere noch aanhangen : Voornamentlyk, daar de Vrouw, als ze heeft ontfangen geen echte pligten meer begeert, gelyk dat alle Dieren is ingeplant. Paul. Zacchias dici. libr. i. tit. 3. quafi. medic. legal. 2. num. 35.
8 i t man.
3 Deze hebben na dat zy ontfangen hebben daarom tót de vleefelyke vermenginge geen begeerte meer: paree que ces font des betes , gelyk die grote Koningen, I die ten tyde van onze voor-ouders leefde, pleegde te zeggen, en gelyk ook op die zelve vrage ten tyde der Romeinen door Poppeia M. Agrippince Dochter is geant-
^ woord geworden. Hier van is de oorzaak deze, om dat die onvernuftige dieren alleen döor de driften tot vermeerdeiing van haar geflacht worden aangezet Zacchias dict. libr. 1. tit. 3. q. 3. n. 29. & feqq. Daarvan daan het dan ook koomt, dat wanneer zy dit Oogmerk bereikt hebben , ook tot zulke vermenginge geen luft meer in zich voelen. Dochi de Menfchen hebben nevens de zinnelykej Ziele of driften ook een verftandigeZie-|
le, kragt welke zy verftaan, dat meri het Wyf zyne jeugd moet doen genieten en fchoon zy zwaar is , egter met haar zig mag vermaken ; dat ook insgelyks dat kindertelen niet het eenigfte oogmerk van het Huwelyk is, maar dat men het zelve ook aangaat, ten einde men daar door de vlamme van de vlefeI lyke begeerte kan uitbluffen.
W e l t m A n.
De Vrouwens willen het , wanneer
125
bezwangert zyn, niet meer doen: uit liefde Van hare Mannen laten zyfomwy1 en wel toe, het geene dezelve begeeren; Doch bezwaren zich op zyn tyd en geraken daarover in oneenigheid "met hare Mannen.
S 1 t m a n.
I Gy zyt zekerlyk de Biegtvadër van de I2G Vrouwens geweeft, of gy hebt het by ondervindinge, gy moet doch daarenboven weten, dat men op het een ofani der voorbeeld zich niet moet veftigen. ! Want 'er wederom andere gevonden worden, die niet nalaten op devleefchelyke Ivermenginge te denken of dezelve té Idulden, offchoon zy zwanger zyn.Zacchias \di£t. quafi. 3. nüm. 28. Gebeurt het ondertuffchen iemand, dat een Vrouw het naderhand niet wil lyden, zoo onderrigt hy dezelve dien aangaande en toont aan, hoe het geen zonde zy Thom. Sanchez, libr. 9. de matrimon. difp. 22. num. 6. é? 7. Kan zy het nu niet begrypen en maakt zich daar een cafus confeientics een geval, die de confeientie raakt, uit, zo geeft het zwakke vat de eere, en dempt uwe luften , want de Mannen die Wyven hebben , zouden zyn als niet hebbende. 1. Corint. cap. 7; vs. 29.
Weltman. Gy moogt ondertuffchen zeggen wat 127 gy wilt, Ik zieniet, waarom een Mari geen goede order onder zyne Wyven zoude kunnen hebben , en die onderhouden. De fiere Hagar moeft wel onder de macht van Sara bukken. In de Tente Jacobs waren de Dienftmaagden hare VrouWens gehoorzaam. In het Hof van Salomon waren 60 Koninginnen en 8» Bywyven, in het begin nameutlyk, want naderhand meld de Hiftorie, dat hy 'er nog meerder heeft gehad, onder welke hy niet minder, gelyk iu zyne geheele Regeeringe, goede order zal gehouden hebben. Een kloeken Herder weet immers onder zyne Schapen goede order te houden, dat dezelve zonder eenig ongemak by malkanderen kunnen zyn. Een verftandig Knecht zal immers weteu onZ 3 deï



182 Met het Geweten overeenkomende Zamemfpraal.
der zyne Offen, Efels, Koeyen, Peerden , zodanigen fchikkinge te maken, waardoor belet word, dat zy malkanderen niet flaan, maar, dewyl het niet anders kan zyn , aan malkandercn gewennen: Een domme moet het leeren met 12S fchade kloek te worden. Kunnen nu onhandige Dieren de een de ander verdragen en by malkauderen zyn , hoe veel te meer dan zullen verftandige Menfchen en Vrouwsperfonen den een den anderen kunnen verdragen ? Verdragen zich de , Turkfe Vrouwsperfonen onder een, waarom zullen dan de Chriftelyke Wyven, die J de liefde van haren Heiland zelve ge- j leerdis, en weten, dat de veelwyverye s niet verboden zy, zich met den Kinde-1 ren niet verdragen kunnen? Ja zy wor- \ den veel meer door de veelwyverye tot liefde, gedult, en andere Chriftelyke deugden aangevoerd, gelyk wy zien aan die boetveerekge Vrouwens fefaia cap. \ 41. VS. I.
S i t m a n.
129 Zegt veel meer GOD mistrouwende, en met haar begeerte ingenomenc Wyven: Want hoe de plaats by den Propheet Jefaias verftaan moet worden, \ zulks geeft de Hiftorie zelve op, waar j van Ik uw al van te voren de rechte zin hebbe uitgelegt, en daar by my ook ge- j noegzaam verklaard , dat Ik my even op ■ die en diergelyke zaken niet gronde' Dewyl gy evenswei daar op zoo vaft blyft! ftaan, zoo wil Ik uw niet om de nooddruft der zaken,maar op dat by het gemeene Volk, die onze Zamenfpraak mogte voorkomen, daar door niet eenig ongelyk oordeel ontff aan mogte, op allesantwoorden.
*3° De Exempelen van Hagar en Tacobs Dienftmaagden leggen dat tegenbeeld1 daar van, het geene gy beoogt, genoeg aan den dag. Was het niet beter geWeeft , wanneer Abraham en Jacob het daar by hadden laten verblyven ? dan .• ware 'er zulke oneenigheid, waar over zy zelve ook ontrufb en bedroeft zyn ge-
*3r worden, niet ontftaan. Hagar zal zich < buigen onder Sara; waar ftaat dan ge- 1 fchreven, dat zulks rechtens zy ? Is Ha- j gar een Ehevrouw, daniszygeenDienft- 1 maagd meer , maar eene Medegezellin 1 van Sara geweeft? dat is zodanig een i Perfoon , dewelke met dezelve een en 1 dezelve macht hadde. /. 137. pr, fi'. de 1 13 2 verb. ftgnif. Dat het in het Hof van Sa- i lomon onder de Wyven zoo vreedzaam 1 en zonder jaloersheid en oneenigheid zou- i de zyn toegegaan, dat kan Ik niet gelo- j 1
, ven, dewyl het t egen de natuur der Vrouwen is. En of hy noch zoo kloek geweeft zy, en alles aan zyn Hof ordentelyk is toegegaan , zoo volgt doch daaruit met, dat hy het eene Wyf niet meer heeft aangehangen als het andere , en aldus by de andere geen ontallige jaloersheid, nyd, haat en tweedracht veroorzaakt heeft. Zodanig, dat zich door des | Konmgs Dochter van iEgypten zoozeer I heeft laten betoveren, dat hy van zynen GOD is afgevallen. Op het exempel, het geen gy van de onvernuftige Dieren bybrengt, is hier voren overvloedig geantwoord. Betreffende de Turkfe Vrouwen, zoo is het zeker, dat dezelve met de grootffe jaloersheid en vyandfehap tegens malkanderen zyn ingenomen , ja de Mannen niet beminnen , gelyk de IIuwelyks-plichc verëift en vordert: maar dewyl zy lyden moeten, dat de Mannen zich met meer Wyven vereenigeu, zoo fpelen zy haar, als zy maar konnen, la pareille. Accepi id ab iis, qui inter Turcas egerunt, cs teftis eft Chriftoph. Richter de moribus Turcar. Doch om het beide te verhoeden , heeft een ieder Vrouw hare byzondere woninge, waar in zy opgefloten en vandehuisboudinge, zoo wel als van het gezelfchap van andere Vrouwen afgezondert, leven: Het welk ook by de Joden is in gebruik geweeft. Epiphan. bcerefi 80. Maimonides balach. Isbotb. cap. 14. Maar wat een fchone zake is dit? wat voor een grote Zegen moet dog by zoo een huishouden zyn? de Turkfe Wyven verdragen het doch, dewyl dien aarts-deugeniet Mahomet zulks uit haat tegen zyn Vrouw beeft vafigefleld, en dus by haar een Geloofs-gebod, of een Zaak die het Geweten aangaat, is. De Vrouwen van de Chriftenen, dewyl zy beter onderwezen zyn, willen zulks nooit lyden: waarmede Ik uw deze uwe fluitreden te rugge fduiive.
~ ,XT Weltman.
De Wyven zullen deugdzamer wor- r33 ien, wanneer men 'er meer als eene nonen mogte; zy zouden zoo veel haat, iyd, eergierigheid, en vleefchelykelufen met bezitten: Daar en tegen Imeer ïefde en vnendelykheid voor hare Manïen hebben: gelyk zulks dan Lea te vertaan wil geven, wanneer zy zegt, Geiej- cap. 30. vs, 18. GOD heeft mynen 0011 gegeven, na dat Ik myneDienftmaagd nynen Man gegeven hebbe. Want wat vil zy anders te kennen geven, als dat zy der door alle nyd en vrouwelyke zwak
he-



ever de Veelwyverye* j|*
heden, die zy wegens de Byzitten, die zich niet wel konnen verdragen, hadde 'opgevat, hadde afgelegt,
S i t m a n.
T Hier hebbe Ik confitentem reum, maar 'vaar voort.
W e L T m a n.
Ik wilde zeggen, dat Lea te verftaan heeft gegeven, hoe zy de zwakheid en nyd, die de Wyven tegen zich dragen , i hadde afge/egt, en daarom van GOD was gezegend geworden.
S i t m a n.
ï34 Hoe verre dwaalt gy toch ten aanzien van het ware verftand van die Gefchiedenis? Aan Abraham hadde GOD beloofd Genef. cap. 22. vs. 17. & 1%. dat Hy zyn ,Zaad zeer wilde zegenen en vermenigvuldigen, als de Sterren des Hemels, en als 't zant aan den oever der ' Zee, en dat door den zeiven alle Volkeren op den Aardbodem zouden gezegend worden. Daarom hadde jacob, als ook zyne beide Wyven, zoo een grotebegeerte om Kinderen te krygen, en alzoo 'er Rachel geene kreeg, zeide zy uit ongeduh tot haar Man, fchaft my Kinderen, indien niet zoo fterve Ik: het moet een/ hard woord zyn, dat zich niet laat zeg ï35gen- D'Jdi om het oogmerk na het Gebod GODS te verkrygen, voegde zy in haar p/aatfe aan den zeiven toe haar Dienftmaagd Bilha Genef. cap. 30. vs. 3. insgelyks dede ook Lea, wanneer zy een tyd lang zich van het Kinderbaren moefte Onthouden , nam zy haar Dienftmaagd Silpa, en gaf die Jacob tot een Vrouw Genef. cap. 30. vs. 9. waarom zulks ? om da.t deze Vrouwen het daar i Voor hielden , dat hare Dienftmaagden, offchoon zy zich by de Man hadden gelegt , echter gelyk van te voren haar eigen bleven, en alzoo het geene uit dezelve geboren wierde haar toebehoorde. Alzoo zy zich zottelyk inbeeldeden, dati . het daar voor moeit gehouden worden , j 1 als of het uit haar zelve was voortgeko- 1 3<5men. Genef. cap. 30. vs. 6. Anders leerd 1 ons de Hiftorie recht het tegendeel van t het geen gy zóo ftöut voorgeeft. Want z ten eerften zien wy daar uit, dat Jacob l liever Rachel als Lea hadde Genef. cap.
29. vs. 30. alzoo wanneer deze Ruben hadde gebaard, zeide zy; Nu zal my ó myn Man lief hebben. Genef. cap. 29. vs. v 32, Het welke ook zonder twyffel is g gefchied , want zy daar over door hare b Zufter is benydet geworden. Genef. cap. d
30. vs. 1. Welke ook daarom in haar d plaats Bilha aan Jacob tot een Vrouw g
heeft gegeven. Gemf. cap. 30. vers. 4.. Wanneer nu deze Maagd Jacob twee Zonen hadde ter wereld gebragt , ziec daar, zy beroemd zich, dat zy het hare Zufter zoude voordoen. Genef. cap. 30. 'vs. 8-. Lea door jaloersheid gedreven* nam ook hare Dienftmaagd Silpa, en gaf die aan Jacob tot een Vrouw, by welke hy ook Kinderen heeft gebaard. Genef. cap. 30. vs. 9. Daar bleef evenwel tuffen die beide Zufteren eene oneenigheid* zodanig, dat Lea Rachel in het gezicht zeide, Is het wetnig, dat gy mynen Man genomen hebt, Genef. cap. 30. vs. 15. en moeite zy van deze het flapen by haar Man alkopen. Genef cap. 30. vs. 16.' Als zy nu zwanger wierde, ende Jacob den vyfden Zoon baarde , zeide zy; GOD heeft mynen loon gegeven, na dat Ik myne Dienftmaagd mynen Man gegeven hebbe. Genef. cap. 30. vs. 18. als wilde zy zeggen, habenti dabitur. Dewyl Ik nu vier Zonen Jacob geboren hebbe, waar van twee uit myn lyf, doch de andere uit die van de Dienftmaagd, die lkhem hebbe gegeven, zyn voortgekomsn, zo heeft GOD my de vyfde noch daar by bezorgt. Over welke, wanneer zy de zeite baarde, verzekerde zy zich, dat haar Man weder by haar zonde wonen. IreneJ. cap. 30. vs. 20. Om deze reden kund gy dan uit dit eene monfter; waar mede gy zoo praalt, zien, watvooronruft en oneenigheid de Veelwyverye veroorzaakt.
, Weltman, Een Mansperfoon zal evenwel hier 137 door veel gezondervrolyker, rykeren langenamer worden.
S i t m a n.
Indien men alle toevallen wil opzoeken, an nagaan, zo zal hy zig hier door uitmergelen , en veel zwakker, treuriger (nam veneris ufum fequitur triftitia. Joan Beled. Sinebald lib. 10. Geneantroph. tracl. . cap. 12. ook door gedurige mededee.nge aan zoo veel Wyven en Kinderen, rmer, gelyk ook om die reden verdriedyker zyn. Ingevolge het gemeene eggen; Leege Kaften maken een beroyt .ooft.
Weltman. Dewyl gy tot hier aan toe uwe gronen tegen de veelwyverye hebt aangeoerd, en van myne tegenwerpingen ten enoegen bevryd, zoo zal lk nog in het yzonder door een Argument of fluitreen in forma tragten 'er by te voegen, at myne meening in GODS Woord gerond zy.



ï84 Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
S i t m a n.
Komt met Uw Schoolvosfifch bedrog maar op, Ik zal Uw daar op ook nog kortelyk antwoorden:
Welt m a n. 138 Hebt gy niet gelezen , dat GOD de Menfchen, even eens gelyk de Dieren gezegend, en tot haar gezegt heeft, zyt 'vrugtbaar en vermenigvuldigt, Genef. cap. 1. vs. 22. & 28. en op een andereplaats deze reden daar by doende: Teeld overvloedig voort op der Aarden, ende vermenigvuldigt op dezelve, Genef. cap. 9. vs. 7. ï\Tu doet een Vrouwsperfoon zulks wel, die in een Jaar één Kind ter wereld brengt; doch een Mansperfoon gehoorzaamd het Gebod van GOD niet, want die zyne natuur heeft GOD zoo gezegend , dat hy in een Jaar meer als eens 1 kan vermeeren ,• het welk hy met eene Vrouw niet gevoegelyk kan doen , waar uit dan deze drie onwederfprekely kefluitxedenen volgen , en wel de eerfte uit het woord Zegen en wel aldus.
I. Die den Zegen GODS niet gebruikt, daar toe hy gefchapen is, die handelt tegen GODS meeninge. Een Man die met één Vrouw getrouwd is , gebruikt den Zegen, die GOD in de JVatuurgelegt heeft, niet daar toe hy gefchapen is, namentlyk tot vermeerdering.
Ergo, handelt hy tegens GODS intentie.
S i t m a n.
Dit Argument hebbe lk al van tevoren wederlegt, wanneer Ik hebbe aangetoond, dat uit Uwe iïuitreden zoude komen te volgen , dat niemand ongetrouwd zoude mogen te blyven. Om Uw evenwel op de form van Uw Syllogismus of fluitreden te antwoorden, zal Ik op het eerfte alleen zeggen, dat dezelve te verftaan is van die geene, die den Zegen van GOD niet gebruikt door die van GOD vaftgeftelde middelen. Da- j nseus 2. Etbic. Cbrift. 13. en daar onder' behoord zeker niet de veelwyverye. Weltman. ilq Het andere Argument kan genomen 4 worden uit de woorden, zyt vrugtbaar en vermenigvuldigt Uïb.
II. Die niet vrugtbaar is en zich vermenigvuldigt na het vermogen, dat hem GOD geeft, die gehoorzaamd het bevel van GOD niet.
Een die maar één Vrouw neemt is niet vrugtbaar en vermenigvuldigt niet na het vermogen , dat hem GOD gegeven heeft.
Ergo, komt een, die maar één Vrouw neemt het Gebod van GOD niet na.
S i t m a n.
De eerfte ftelling moet ook van die 14ï verftaan worden, dewelke de geordonneerde middelen van GOD niet verkieffc en die niet gebruikt, als Onan Genef. cap. 38. en die met opzet verhoeden dat by de vermenginge het voornaamfte oogmerk niet word verkregen, Manches de matrim. lib. 9. difp. 16. num. 5. difp. 17' 19. & 20. per tot. Anders om tot de tweede ftelling over te gaan, zoo vermenigvuldigt een Man; die één Vrouw genomen heeft, genoeg, wanneer hy zyn vermogen op zulk een wyze en mate aanwend, die GOD by de eerfte inzettinge van het Huwelyk hem heeft voorgefchreven , wanc zoo die vermogen niet bepaald was, dan zoude daar uit moeten volgen, dat een zeer fterk Man een geheel Regiment Wyven zoude moeten nemen.
Weltman. Het derde Argument word genomen t42 uit de woorden, dat uw daar uit veele geboren worden.
III. Die in de vermeerderingevanhet Menfchelyk Geflagt de mogelykfte veelheid der Kinderen niet tot zyn oogmerk heeft, die handelt tegens de intentie van GOD. Genef. cap. 9. vs. 7.
Een, die maar eene Vrouw heeft, heeft in de vermeerderinge de mogelykfte veelheid der Kinderen niet tot zyn oogmerk.
ErGOD°CC te^ens de inCent*e vm
S 1 t m a n. Op de eerfte ftellinge antwoorde Ik, 143 dat ymand die mogelykfte veelheid der Kinderen wel tot een oogmerk kan hebben, dog daar by de middelen daar toe by GOD toegelaten niet moet vergeten, gelyk daar is, dat hy één Wyf zaJ aanhangen. Uitmuntende geeft de Heilige Geeft dit te verftaan, wanneer Hy verhaald, dat de Aartsvader Ifaac zynen Zoon Jacob hadde bevolen te trouwen , en hem den Zegen van GOD toegewenfcht, dat hy mogt vrugtbaar zyn, vermenigvuldigen, en tot één hoop Volkeren worden. Genef. cap. 28. vs. 2* &r 3.
Weltman. Of ten einde de veelwyverye dies te kragtjger worde bewezen, kan men voor dezelve aldus redekavelen, en wel ren
eer*



Over de Veelwyverye. (gj
eerflen uit het woerd zegenen, en GOD zegende haar.
IV. Die den zegen GODS gebruikt daartoe dezelve gefchapen is , die is GOD aangenaam. Een Man, die vele Vrouwen heeft, gebruikt den zegen, die GOD in de natuur gelegt heeft, daartoe deZelve gefchapen is.
-Ergo, is hy GOD aangenaam.
■ b' 1 T m A n. t.~ Teut bas dat het uw Wyf niet hore! j want zy uit die fluitreden zomwylen dit gevolg mogte trekken, het was haar, wanneer gy begint oud en koud te worden en anders niet meer in ftaat even eens toegelaten den zegen, die GOD in hare gezonde , jonge en fterke natuur gelegt heeft, te gebruiken en van eenen Stadhouder die uw niet aangenaam zoude zyn, in uw plaats zich te bedienen. ^ , Maar om uw op de form van het Argument t'andwoorden, zoo was ik in ftaat t deze uwe fluitreden om te keeren. Dog \ om kort te zyn, zal ik alleenig uw op de j twede ftellinge andwoorden), dat eene] die veel Vrouwens heeft den Zegen j GODS niet gebruikt, waar toe hy ge- J fchapen is: alzoo GOD één Man en één Vrouw heeft gefchapen en geboden, dat d'een d'andere zal aanhangen, en op deze wyze heeft Hy dezelve gezegent.
W E I T m A n.
247 Daar na uit de woorden weeft Vrugtbaar.
V. Die vrugtbaar is, en zich vermenigvuldigt, nadekragten, die hem GOD heeft gegeven, die voldoet aan het gebod van GOD. Een die veel Vrouwen heeft; is 1 vrugtbaar en vermenigvuldigt zich : na de kragten 5 die hem GOD heeft \ gefchonken.
Ergo, voldoet hy aan het bevel I GODS.
S 1 T H A K. h
Die zich anders als door het middel ] van GOD uitgedagt vermeerdert, die 5 handelt tegen het bevel van GOD; en 1 dit doet eene die vele Vrouwens heeft. \ Want GOD hadde aan Adam meer Vrouwens voor den val kunnen geven en op die mannier de vermeerderinge van het jvlenfchelyk Geflagt kunnen verhaaften, dog hetheeft hem egter goed gedagthem alleenig eene hulpe toe te voegen. W e x t m a n. •j.n Eindelyk uit de woorden, dat uw êaar uit vele geboren worden,
\
VI. Die in de vermeerdering des Menfchelyken Geflagts die mogelyfte veelheid van kinderen tot zyn oogmerk heeft , die voldoet aan GODS oogemerkj
Een Man die veel Wyven heeft, heeft dit oogemerk. Ergo, bereykt eene die veel Wyven heeft, GODS intentie. S 1 t m a n.
Óy zoud eindelyk een goeden Pedant r4# zyn , die die laffe veranderinge van fluitredenen de jongens'op fchool zoude kennen leeren; Hier boven hebbe Ik al gezegt , dat men by de vermeerderinge geen ander middel, als het geene GOD zelve heeft uitgekozen moet gebruiken; men moet geen kwaad doen, op dat het goede daar uit mag voorkomen Farinac. p. 3. prax. crim. q. 98. de poen. temp; cauf. 19. n. 275.
Weltman. Hoort nog eens, Ik zal het met wei- 150 nige by een voegen.
VU. Waar door een Menfeh zich by GOD aangenaam maakt, aan het bevel van GOD voldoet , ook GODS wille bereikt, dat zelve is toegelaten en niet verboden, maar antegendee/ veel meer geboden. Maar nu door de veelwyverye word een Menfeh GOD aangenaam, voldoet aan het gebod van GOD, en bereikt GODS wille. Ergo, is de veelwyverye toegelaten en niet verboden, maar veel meer geboden.
S 1 t m a n.
De tweede ftellinge is valfch en op iwe dwalinge, by my wederlegt, ge*rondt.
. W e l t m A n.
Men vind evenswel in andere Capit- ryi tels van het boek der Scheppinge een en andere bewyzen, die zo niet te verwer»en zyn ; gelyk wanneer GOD zegt 1 iet is niet goed, dat de Menfeh alleen ;y , ik zal hem een hulpe maken, die iy hem zy; Genef. cap. 2. vs. 18. Hier lit befluit ik: / VIII. Die veel perfonen by zig heeft, die is veel gelukzaliger, als die maar één perfoon by zig heeft; Nu heeft iemand, die veele Vrouwens heeft, . veele perfonen by zig Ér go, is hy veel gelukzaliger, als die geene, die maar eene Vrouw heeft.
S 1 t m a n.
De eerfte ftellinge is vals en van uw 153 erdigt: Want indien GOD geöordeelt A a had-



i%6 Met bet Geweten overeen komende Zmnenfpraak,
hadde, dat zulks tot meerder gelukzaligheid van Adam zoude geftrekt hebben, zoo zoude by hem ook wel meerder hulpen gemaakt hebben. Want GOD niet nydig is, gelyk de Duivel Adam heeft wys gemaakt Genef. cap. 3. vs. 5. En gelyk deze de Menfchen van den beginne aan niet goeds gegunt heeft, Genef. cap. 3. vs. l. alzoo zoekt hy hen de veelwyverye door loze fluitredenen nog te beduiden.
Weltman. 153 Wederom uit de woorden, Ik wil hem een hulpe maken. IX. Die GOD vele halpen fchcpt, die om hem zyn, die is met GOD J 'er beter aan, als die hy alleenig eene fchept.
Maar nu fchept GOD eene die veel Wyven heeft, vele hulpen, die om hem zyn. ■ j
Ergo, is hy met GOD 'er beter aan, | als die geene, die maar eene Vrouwe heeft.
S 1 t m a n.
Uw eerfte ftellinge is al wederom op eenen valfen grondgebouwt. GOD zag, dat eene hulpe genoeg was, daarom gaf 1 Hy aan Adam één Wyf, en ziet het was j jjj zeer goed. Genef. cap. 1. vs,. 31. wanneer Ik uwe reden overwege, zoo zoude daar uit ook volgen, dat hy 'er beter aan was, die vele Artfen by zich hebben, daar dog den Keizer Aürianus niet zonder reden klaagde, dat hy door veel Artfen was bedorven: Dio CaJJius in Adriano Tiraquel de Nobilitat. cap. 31. num. 426. Het goede kan men te veel hebben en dan word het kwaad, en (trekt tot nade^.
Weltman. Uit de aanmerkinge, die op derand getekent ftaat, namentlyk, geen dier trok zig den Menfeh aan om by hem te zyn, dat hy hem hielp zig voeden en onderhouden: wierd dit befluit gemaakt. * X. Welken Man, die vele Menfchen heeft, die zig hem bemoeyen om by hem te zyn en hem te helpen hem te voeden en te onderhouden, zoo eene is GOD aangenaamer als die maar een eenig Menfeh om zig heeft.
Een die veel Wyven heeft, heeft veele om zig, die hem voeden en helpen onderhouden. Ergo, is een, die veel Wyven heeft, CiOD liever en aangenamer, als die 'er eene heeft.
!S i t m a n. Die bygebragte aanmerkinge geeft al- I57 ■ leen te verftaan , dat de vermenginge van Menfchen met onvernuftige dieren I tegen de natuur ftryd, alzoo de liefde i word gezogt, daar die van GOD in de I natuur niet is ingeplant arg. h 31. C. ad ' /. Jul. de adulter Levitic. cap. 20. vs. 3. I & fe(l4- Wat de form van Uw fluitre| den aanbelangt, zo antwoorde Ik op de eerfte ftellinge van dien, dat wynietwyzer moeten zyn als G OD, dewelke voor : goed heeft geöordeelt, dat de Man alI leen eene Vrouwe tot een hulpe zoude I hebben Genef cap. 2. vs. 20. En daar gy 15$ van Menfchen in het gemeen in de eerfte ftellinge fpreekt, dog de tweede alleen op de Vrouwens t'huis brengt, zo 1 ™oogt gy toezien, of gy Uwvanbedrie! gerye kunt vry pleiten.
Weltman. Om bet in het korte nog eens bymal- 150, kanderen te vatten.
XI. Door welk middel een Mansperfoon met groter gelukzaligheid van GOD is begiftigt; zoo veel te beter ftaat hy met GOD, is hem ook liever en aangenamer en zulk een middel kan niet tegen GOD ftryden.
Nu is door de veelwyverye een Mansperfoon met groter gelukzaligheid van GOD begiftigt, ftaat beter met GOD en is hem liever en aangenamer als die geene, die eene Vrouw heeft. Ergo, ftryd de veelwyverye niet tegen GOD.
S I t m a n.
By de eerfte ftelling neemt gy voor va ft I0-0 aan, dat zoo een middel nergens is verboden , welks tegendeel lk egter Uw genoegzaam hebbe aangetoont, nademaal Ik op alle uwe tegenwerpinge hebbe geantwoort en daarenboven ontkenne lk ook de twede ftellinge.
Weltman. Daar is nog ieds meer in het aange- tQt haalde twede Cappittel, dat tot bekragtiging van de veelwyverye dient; Want Mofes verhaalt, dat GOD uit eene ribbe, die hy van jAdam genomen heeft, een Wyf tot zyn hulpe gemaakt heeft. Genef. tap. 2. vs. 22. Waar uit Ik dan op de volgende mannier een befluit trekke. XII. Het geene zig omtrent een Mansperfoon gedraagt, gelyk een Ribbe doet omtrent het Menfchelyke Lighaam, dat kan ook in zoo een aantal



Over de Feelivyverye, ï§*r
tsl by den Man zyn, a/s de Ribben by het Lighaam.
Nu gedraagt zig een Vrouwsperfoon omtrent den Man , als een Ribbe omtrent het Lighaam. Ergo, kan een Vmuwsperfooninzulk een aantal by de Man zyn, als de Ribben by liét Lighaam.
S i t m a n.
De eerfte ftellinge is uit de natuur van een gelykenis genomen, die zig zo verre uitftrekï en byna laat uittrekken, als de Heilige Schrik het toelaat.
Weltman.
De Heilige Geeft heeft nergens de veelwyverye verboden.
S i t m a n.
Id2 Met de laafte woorden geeft gy my de oploffinge in de mond. Want alzoo gy van my overtuigd zyt, dat die veelwyverye verboden is, zoo laat zig de gelykenis van de Ribben genomen daartoe niet uitftrekken. Alzoo ik hier voren Uw met meerderen hebbe aangetoont, wat voor geheimeniffen daar onder verborgen liggen , dat de Vrouwe uit een Ribbe gemaakt is.
W e l t M A N.
263 Nog een andere fluitrede. 1 XIII. GeJyk de veelheid van Ribben de Menfchen wel aan ftaat en tot beter beweginge gemak en proportie van het Lighaam dient; alzoo ftrekt ook de menigte der Wyveil tot beter aanzien , onderhoud j hartdel en wandel van een Man. Nu dient de menigte van de Ribben tot beter geftalte, aanzien eh proportie. Ergo, dient ook de menigte der Vrouwens tot beter voortzettinge en beftaan des Mans. XIV. Gelyk de meenigte der Ribben 1 tot onderhout, befcherminge en bewaringe der innerlyke ledematen, 1 als long, lever, herfen, en mildt dienen , zoo dient ook de menigte der Vrouwens tot beter onderhoud van het beftaan van het MenfcheJyke Lighaam.
Na dient de menigte der Ribben tot beter onderhoud van het Menfchelyken leven en beftaan van het Menfchelyke Lighaam. Dus dan gelyk de ondervindinge in allen delen doet zien, de Vrouwens het befte bewaren, het geen van de Mannen verkregen is. Jacob konde beter zyne Kinderen Runderen en Schapen bewaren door vele Vrouwens als door eene. Eene
konde Jacobs beftaan hfet genoegzaam bewaren, gelyk ook een Rib. bc alleen het herte (de Jonge, die tot adem-halinge hoog nodig is, zoo ook de lever, milt, om van andere innerlyke deelen te zwygen:) daar in het bloed, waarin het leven beftaat, bewaren kan, maar daar toe werden onderfcheidene Ribben verëift, daar mede niet alleen bovengenoemde ftukken , maar in het byzonder ook het hert in het midden, voor, agter, boven en onder wel bewaart is*, ten einde daardoor voor te komen, dat het niet bezeert kan worden.
S 1 t m a n. Gelyk Ik Uw nu hier voren bereets hebbe gezegt, dat Ik daarom de veelwy- *^5. verye niet veragte, om dat dezelve oorzaak tot vele ongelegentheden en oneenigheden geeft, zoo meen Ik ook ongehouden te zyn Uw op Uw fluitreden, ; waar by gy wilt, dat dezelve tot beter ' onderhoud van het Menfchelyke leven en Lighaam kan dienen, eenig antwoord te geven ; alzoo diergelyk van Uwfpitsvindig uitgevondene reden voor het gebod GODS, en het gezonde verftand moeten wyken. Doch lk wil ten overvloed op Uw flmtredcn komen, en zal dan aanftonds. de eerfte {belling daar van verwerpen. Want wat gemeenfehap heeft doch den uiterlyken Menfeh met den inwendigen , of om düidelyker te fpreken^ het Menfchen leven en beftaan met deffelfs Lighaam? Tot onderhoud van het Lighaam heeft GOD veel Rib ben , en tot dat van het leven één hulpe verordineert, eh het beide zeergoed geheten. Wie zyt gy dan ö Menfeh! die met GOD wilt twiften?
Weltman. 1 Hoort nog een andere fluitreden.
XV. Gelyk als de menigte der Rib- I07 ben zeer nodig is, zoo is ook de veelheid der Vrouwens hoognodig en deffelfs nootzakelykheid byna niet ha te gaan.
Nu is de menigte der Ribben hoognodig en ten uitterften pryfelyk. Ergo, is de Veelheid der Wyven zeer nodig en ten uiterften pryfelyk.
S 1 t m a n.
Üit het geene Eva is geweeft, kunt iöS1 gy geen befluit maken op de toeftand, daar in zy na de Scheppinge den Man gelyk geftelt en met den zei ven een vleefch is geworden. Daarvandaan, dat Adam niet meer bevoegt was, Eva voor een
Aas en-



188 Met het Geweten overeenkomendeZamenjpraak^
■ enkelde Ribbe aan te zien als zy Adam .roer een aarden klomp; Maar de eene der Echtgenoten befchermt, helpt, en onderhout de andere met alle zyne Ribben , dat is met alle zyne kragten en vermogen, zodanig, dat gelyk de Ribben de innerlyke delen van het Menfchelyke Lighaam bewaren en het zelve helpen; alzoo word ook de Vrouw door de Man en dezen door de Vrouw bewaart en de eene van de andere geholpen.
Weltman.
169 Nog eens. Wat in de gedaante der
Ribben de Man hoognodig, hoog- I pryfelyk, en welvoegende en ook j nergensverboden is, dat is de Man 1 toegelaten.
Nu is de veelwyverye den Man no-1 dig hoogftnuttelyk en nergens verboden.
Ergo , is dezelve den Man toegela- j ten.
S 1 t m a n. Dezelve is de Man onnodig, ja fchadelyk, en in de Goddelyke en natuurlyke rechten verboden en daar van daan niet toelaten.
Weltman.
170 Men zoude kunnen ftaande houden, dat een Man, wanneer het zyne Natuur verëift, verpligt is de veelwyverye voor te Haan, gelyk ik daarom aldus redenere.
XVII. Wat den Man hoognodig, hoogpryfelyk, en wel voegende is, dat zelve is hem geboden. Vermogen de aangeboorne eigen liefde, gy zult uwe naaften lief hebben als uw eigen zeiven, en uit kragt van de woorden van den Apoftel, Jacobus, die goed weet te doen en doet het niet, die begaat zonde. Nu is de Man de veelwyverye nodig, pryfelyk en welvoegende, gelyk boven bereets is daar gedaan.
Ergo, is de veelwyverye de Man geboden.
S 1 t m. a n.
I?I Op de eerfte ftelling dient tot andwoort, dat men GOD meer nloet beminnen, als zyn eigen vlees en bloet. Of nu fchoon deze beide de veelwyverye mogte behagen, zoo verbied dezelve egter GOD en is dus niet goed. En kan het alzoo niet tot zonde verftrekken, dat Hy dezelve nalaat , veelmeer zal hy zig aan zonde fchuldig maken, als Hy meer dan eene Vrouw neemt* De twede ftellinge aanbelangende, zo
' 7 beruft die op verkeerde gronden, en
zegge ik daar op > dat een twede Vrouw een Man alzoo nodig is, als het vyfde rad aan een wagen; zoo pryswaardig, als een kind een mes, en het hem alzoo wel zoude paffen , als met twee monden en twee neuzen voorzien te zyn, ja als of hy met grote vercierde horens, gelyk de Offen in Engeland , daar heen gong. Maar gy beroemt Uw van my het tegendeel bereets te hebben aangetoont; maar wanneer is zulks gefchiedt; Ha Ha! Ik merke het, wanner gy zulks gedaan hebt, toen namentlyk wanneer gy onlangs met Uwe laffe gelykenis van de Ribben voorden dag kwaamt. Wilt t"3 gy Eva nog en een iegelyk Vrouwsperfoon als een Ribbe aanmerken, zoo zal die Adam en in hem een iegelyk Man ■ nog voor een aarden klomp houden, en 1 daar uit bef] ui ten: dat gelyk Veel duizent fandkorens daar toe verëift worden, alzoo haar ook zoude geöorlooft zyn meer Mannen te nemen. Ook zal zy nog al verder hier uit befluiten; dat gelyk tot beter onderhoudinge van het Menfchelyke Lighaam en leven, vele aarde kluiten , waar uit een groten Akker beftaat, worden verëift; alzoo ook vele Mannen eene Vrouwe nuttelyker en pryswaardiger zouden zyn.
Weltman. Het is heel anders gelegen met de veel- l7€ mannerye, alzoo die uitdrukkelyk van GOD verboden is.
S i t m a w.
GOD heeft insgelyks de veelwyverye 1 véboden , gelyk Ik Uw al meermalen 1 met onwederfprekelyke bewyzen hier voI ren hebbe aangetoont. Het zoude on' gerymt zyn, in zich zeiven voor goed te keuren het geen men in de Wyven 1 wil ftraffen. Alle vergelykinge willen 175 dat het aan beide delen gelyk zy ; en daarom moet een Man niet toegelaten zyn, wat de Vrouw verboden is. Mantic, dici. tit. 4.1 num. 8. Omtefluiten, 17CJ rade lk Uw, dat gy met uw Ribbe na huis gaat 3 want anders mogt Ik Uw voor een aarden kloot houden: Waar by gy Uw dan moet te binnen brengen, dat op dezelve wel ieds wordt gedaan, waar voor de Ribbe veilig is. Alzoo ziet gy hoe gevaarlyk het is al te fterk op gelykeniffen te fteunen.
Weltman. Ik moet toeftaan, dat gy my op alle de voorverhaalde zaken wel hebt geantwoort; maar wat zult gy op de twee fluitredens die in het derde Cappkel van het Boek der Scheppinge voorkomen, ant-;
woor-



«ver de Veelwyverye, \%$
woorden? Welke eerfte genomen word uit de woorden , die Adam Genef. 3. vs. 12. tot GOD fpreekt, namentlyk, de Vrouwe , die gy my gegeven hebt, die beeft; my van dien boom gegeven, alwaar Hyzy-1 ne Vrouw een gezelline noemt, nu is \ hec immers beter dat iemand vier, vyf, ! ja zeven gezellin^ heeft , als dat hy 'er maar ééa heeft, make dan deze fluitreden.
XVM. Die GOD uit liefde vele "Vrouwen heeft gegeven , die is veel gelukzaliger, als die geene, diehy 'er maar eene heeft gegeven. Een die veel Vrouwen heeft is een zodanige die GOD vele uit liefde toegevoegt heeft. Ergo, Is hy veel gelukzaliger en GOD aangenamer als ymand, die maar een Vrouwe heeft, die GOD alleenig maar een liefdes gezel gege- { ven heeft. j S 1 t ii a s. \ '8 Gy moet deze bedriegelyke manier ] van fluitredenen te maken van den eenen of anderen Schoolvos geleerd hebben? en was Ik dus ook bevoegt een Pedant op te zoeken. Sueton. de, illufir. gram- , mat. cap. 22. Dog Ik zal uwantwoór- | den, en wel aanvankelyk op de eerfte f ftellinge, dat GOD het befte bekend j was, wat tot Adams en in deszelfs voor- | beeld alle Mannen gelukzaligheid konde j dienen. Dewyl hy nu zeer goed bevonden heeft, dat Hy maar eene gezellinne hebben zoude, zoo is Uw voorgeven ' valfch. Waarom ook Adam zelfs tot \ GOD zeid, dé Vrouwe, die gy my gege- \ ven hebt: Te verftaan gevende, dat f GOD de Man een Wyf gegeven heeft, j gelyk het Chriftus dan ook verklaard. ï Matth. cap. 19. vs. 4. en 6. Is hy daar 1 mede niet te vreden, dan handelt Hy ] tagens de inftellinge ven GO D en neemt ' er eene op zyn eigen goedvinden; ge- j lyk van Lamech ftaat aangetekent Genef. j cap. 4. vs. ip.
Weltman. 9 Nog is 'er een fterke fluitreden voor de veelwyverye in de woorden van dat zelve Capittel, die GOD tot Eva fprak, en uwen wille zal uwen Man onderworpen zyn, eu Hy zal over Uw heerfchen. Genef. j cap. 3. vs. 16.
XIX. Gelyk een Heer 3. 4. ji 10. knegten hebben kan f dns kan ook 1 een Man 2. 3. 6. 9. Vrouwens j hebben. Nu kan een Heer 3. 4.7. 10. knegten na goedvinden hebben,
Ergo, kan een Man meer a/s eene Vrouw na goedvinden hebben. De Mannen zynHeeren, dewy l GOD zegt, dat dezelve daar toe gefchapen zyn. Dog het is geen heer* ichapye als over Haven, maar dezelve beftaat in liefde, gelyk die van een Vader over zyne Kinderen,En de dienftcn die een Vrouw aan haar Man doet, zyn loutere liefdes dienflen. Een Man bewyft zyn Vrouw ook dienften : gelyk wy GOD dienen, zoo dient ons GOD wederom. Daar Van daan zegt zeker Geleerde, dat in onze Godsdienft, GOD ons weder om wil dienen, wanneer wy maar met gelovige en boetvaardige herten GODS goedheid willen erkennen. S 1 t m a n. Dat is recht! Eeh Man dient zyn iga Vrouw, gelyk wy GOD dienen ; Nu moeten en kunnen wy maar eenen GOD dienen en hem alleen aanhangen, waar 1 uit dan ook volgt, dat de Man maar 1 één Wyf kan dienen, en haar kan en j moet aanhangen. Want daar 'er meer 1 zyn, zal hy de eene meer lief hebben a/s de andere; Gelyk den Aartsvader tot een voorbeeld daar van hier voren van my is bygebragt. De pligt des HuWelyks eifcht ook van de Mari, dat hy van gantfeher herten zyn Vrouw liefhebben, het welk niet gefchied , wanneer Hy nevens dezelve nog een ander lief heeft. Het is met de knegten anders gelegen. Want men aan dezelve in het geringfte 181 in geen liefde verbonden is, maar haar alleen tot zynendienft gebruikt. En gaat het gevolg van haar op de Vrouwen niet door. Maar gy zegt evenswel,dat GOD de 1 §3 Mans daar toe heeft gefchapen, datze zouden heerfchen, waar ftaat dat gefchreven? Ik vinde het tegendeel daair van. Want dewyl het Wyf zig dooide Slange heeft laten bedriegen en Adam vervoerd, zoo legt GOD haar tot ftraffe op en zeide tot haar : Uwen wille zal 183 uwen Man onderworpen zyn, en hy zal over uw heerfchen: als wilde hy zeggen, waard gy en Adam niet gevallen, zoo zoud gy de Engelen gelyk zyn gebleven, en zoud gy geen kommer nog ieds anders gehad hebben, waar over tuffchen hem en uw ook geen de geringfte oneenigheid ontftaan koude: Maar nu gy hem tot zonde hebt aangezet, zoo zulje weten, dat Hy uw Man niet een Engel zy en dus het ligt kan gebeuren, dat hy het met uw oneens zy: In welk geval Aa 3 na-



ico 31 et het Geweten overeenkomende Zamenjpraaky
nadien gy na hem gefchapen en ook van zyn val oorzaak zyc, gy uwen wille na de zyne zult inrichten; gelyk zig ook de knegten en dienftmaagden na den wille hares Heeren moeten gedragen ; Edog zal de Man met haar te vreden zyn Jufficiant vobis uxores veftrae, quia'fufficere •vos vullis uxoribus veftris. Non vis ab illa fieri aliquid pater te; Noli aliquid facere prceter ipfam. Tu dominus eft-, illa Ancilla. Dais fecit utrumque. Ancilla veftra funt uxores veftra, domini eftis ïtxorum veftrarum. Sed quando venitur ad illud negotium , quo fexus difcernitur, & fixus fibi utcrque mifcetur uxor non babet poteftatem corpcris fui fed vir, (f vir non habet poteftatem corporis fui fed uxor. Auguft. ferm. in natali. martyr.
W £ L T H > M.
ï$4- Gy hebt gelyk, maar daar word in het negende Capittel nog een ander bewys aangaande de veelwyverye gevonden. Want gelyk gy hier voren met het voorbeeld van Adam, als maar een Vrouw getronwt hebbende de éénwyverye hebt da?.r gedaan, ateoo kan Ik ook in tegendeel met het exempel van den tweewyvigen Lamech de veelwyverye bewyzen; Deze veroordelen nogtans veele, dog die komen my voor, als die geene, die na dat den dief gehangen te hebben vragen, wat Hy heeft gedaan ? oordeelt niet op dat gy niet geoordeelt ivord ; Verdoemt niet op dat gy niet verdoemt word. Word Lamech niet veel eer als een godvrugtigManbefchreven, die het gebod GODSsyt-untgtbaar en vermeerdert uw wel in agc genomen, en als een van GOD gezegent Man met kloeke Kinderen, zoo wegens hare v/yd als kunften, by de Wereld van groot nut is geweeft, begaaftwas? Heeft hy niet in zyn huis goede order gehouden, zyne Vrouwens tot ware gehoorzaamheid aangevoerd en in alles goeds onder-
185 wezen? de Heilige Geeft bediend zig, wanneer van Lamech fpreekt, van het woord abcr-maar. Het welk Hy dikwyls in zonderlinge en gewigtige zaken, doet en wil daar door alzoo Lamechs dappere daad te kennen geven, nadien dezelve zig onderftaan heeft twee Vrouwens te gelyk te nemen. Wil de Heilige Geeft niet als genoegzaam daar door te kennen geven, de onluft, die Eva Adam en alle Adams Kinderen heeft toegebragt, heeft te wege gebragt, dat nymand veel luft gehad heeft om meer dan eene Vrouwe te nemen , tot dat eindelyk zich den dapperen en onver¬
zaagden Lamech heeft opgedaan, die niet tegenftaande alle onluft, die uit de veelwyverye mogte kunnen ontftaan , uit een welbedagten raad voorgenomen heeft over-een-komftig het gebod van GOD zig regt te vermeerderen en tot dat einde twee Vrouwens te nemen. Wil dat niet zoo veel zeggen, als dat l^ het niet by geval is gefchied, maar voornamentlyk met een welberaden befluit en wel overwogen oogmerk? Wanneer wy onze aandagcig veftigen op die Mannen, dewelke meer dan eene Vrouwe gehad hebben , zoo zullen wy bevinden, dat zy byna alle by toeval en op een wonderlyke manier aan meer als eene Vrouw gekomen zyn. Want de onluft , die in i het nemen van een Vrouw gevonden word, en die ons niet onbekend is, heeft byna een ieder den Echten ftaat, of veel meer het nemen van veel Vrouwens, doen haten; zodanig dat was 'er geen luft tot het Huwelyk den Maningefchapen , zoude die zekerlyk agterwegenzyn gebleven. Maar dewyl nu ook een Mansperfoon met eene Vrouw genoegzaam zyn luft kan boeten, daarom laat Hy om veel onluft te ontgaan de \ eelwyverye na en komt 'er niet toe of word 'er door den drank of andere ongelegentheden toegebragt en verleid. Gelyk wy dan aan de meefte voorbeelden zien, dat dezelve zig by voorkomende onverwagte gelegemheid daar toe hebben la■ ten vervoeren. En twyfele Ik heel zeer of Abraham wel twee of drie Vrouwen zoude genomen hebben; zyne Sara, dewyl zy' er wel uit zag, maakt hem vreze en onluft genoeg in vreemde Landen op de reize, gelyk wy zien, dat Hy om harent wille dikwils in gevaar geweeft is: Doch dewyl zy onvrugtbaar was, was zy wel te vreden, dat hy zig met Hagar zoude vermengen , zodanig dat zy hem zonder zyn voorgaande genegentheid daar toe in te winnen , daar toe bragte , dat hy by de ^Egyptifche Dienftmaagd Hagar gong flapen, die hem daar na veel zorge , moeite en ongelegen theid veroorzaakte, doordien zy namelyk hoogmoedig wierd , en zyn Echte Vrouw wegens hare onvrugtbaarheid verachte, waarom Abraham haar eindelyk weder van zig heeft latengaan, en daar van ontdaan. Zoo weet Ik ook niet, of Jacob wel ooit een voornemen heeft gehad, om twee Vrouwen te nemen; dewyl hy zich met Rachel alleen maar verbonden hebbende, men hem Lea op een bedriegelyke wyze hadde toegevoegd , dus'
konde



Over de Veelwyverye. roj
konde hy fchandes halven Lea niet verftoten; Rachel moeite hy ook houden , die was hem toegezegt, en daar van daan kwam het, dat hy twee Zufterenmoeite nemen. Insgelyks wanneer Dvvidseene Vrouw, Sauls Dogter wierde genomen, zoo gebeurde het, dat hy na het affterven van den onwyzen Nabal , in de kloeke en ryke Abigail luft kreeg, en wanneer hy Honing wierde, het hy zyn eerfte Vrouwe weder halen. Zoo zoude den Graaf van Gleichen zeer bezwaarlyk de tweewyverye verkoren hebben, was het niet, dat hy in Turkyen gevangen zittende uit liefde tot de vryheid , en daar uit verloft te zyn , door een fchoon Vrouwsperfoon daar toe was gebragt geworden: Andere exempelen ga Ik ftiljg7 zwygende voorby! Maar hier ftaat, dat / Lamech twee Vrouwen heeft genomen , het welk een beraden voornemen teken-: nen geeft, en dat hy de woorden, zyt I unigtbaar en uermenigmildigt Uw wel! heeft verftaan, den wille GODS daarin ' erkend, en alle oneenigheid, die dezeb ve Adams Nakomelingen mogte hebben veroorzaakt, ongeagt, zich in het geheel voorgenomen twee Vrouwen te ne- i ïgg men. Welke, gelyk gy meend en ook / zekerlyk klaar is te zien, het eerfte exem- j pel van veelwyverye is.
S i t m a' n. Nu ondervinde Ik in der daad, dat men gedult moet oeftenen, wanneer men met ymand te doen heeft, die zoo een flegte zaakdryft, want wanneer men den zeiven veel heen laat praten, zoo kan het niet miffen, of hy moet zig zeiven j voorby praten en zig tegenfpreken , gelyk gy nu zoo menigvu/digmaal gedaan hebt, dat het onnodig is zulks aan te tonen. Doch op dat gy Uw niet moogt verbeelden , als of door ftilzwygen uw iets wier- | de toegedaan , zoo zal lk uw op alles j en een ieder ftuk antwoorden. Wyzyn I verpligt het exempel van Adam, die eene ' Vrouwe getrouwd heeft, te volgen, de* i wyl hy zich na het gebod van GOD gedragen heeft; En dit Huwelyk, gelyk Chrb ; ftus en den Apoftel Paulus het ook verkla- ■ ren, ons tot een voorbeeld, gelyk het zei- i ve ook is nagevolgt van alle hare Kinde- j ren en Kindskinderen tot op Lamech toe , ■ is voorgefteld. Maar deze is van de eer- ( fte Inftellinge van het Huwelyk door 1 GOD zelve geftigt, van zelve afgewe- 1 ken. Is het dan niet zekerder? eenen | eenwyvigen als dezen Lamech met zyn i jgp twee Wyven te volgen? Wat gy nu van i zyn Godsvrugt en kloeke Kinderen zoo t
I heerlyk opgeeft, daar op hebbe Ik uw j by 't begin van dit ons Gefprek bejegend , en kan Ik uw wel toelaten, dat gy hem wegens tweewyverye voor een groten Held houd, fchoon dit mede zeker is, dat diergelyke dingen de oude Digters niet alleen van hare Helden, namentlyk Hercules; maar ook van deGo» den zelve in hare Gedichten gezongen hebben- Gy meend iets zonderlings uit het woordje maar te halen, om daarmede uwe ftellinge kragt by te zetten. Maar lk moet uw hier op zeggen, dat deffelfs eigenfchap is,aan te tonen het onderfcheid van dat geene, waarvan in het voorgaande gehandelt is, en zulks zoo wel omtrent het geene het recht, als de daad betreft. Sichard. an l. i. C, de rer. permutat. n. 4. Rol a Falie 3. conf.71.71um. 41. Gy maakt verder een grote ophef met dewoorden, die van Lamech aangetekend ftaan, namentlyk, Hy nam twee Wyven. Gy moet 190 daar op weten, dat zulks te kennen geeft dat Lamech niet gedagt heeft 'er twee te : nemen, maar dat hy zulks werkelyk gedaan heeft gehad. arg. I. 70. ff. de verb. tfignif. gelyk gy zelve niet tot zyne ontfchuldiging, maar tot zyn bezwaringe voorgeeft, met voorbedagten wille, waarom hy ook des te zwaarder heeft overtreden: te meer, dewyl hy de eerHe geweeft is, die door zyne nieuwigheid en eigendadige onderneminge deze ergernis in de wereld heeft gebracht; Voor welke zig de Nakomelingen mede I9I zeer gewagt hebben, tot dat eindelyk Abraham op fterk aanhouden van zyn Huisvrouwen zig daar toe mede heeft laten bewegen , dat zich met Hagar vermengde. Gelyk nu deze dat exempel van Lamech voor zich hadde , alzoo heeft Jacob zekerlyk op beide gezien, hoewel by dezen ook andere oorzaken voorhanden waren. En dewyl die geene, die op dezen alle gevolgd zyn, in die dwafinge daar door geraakten, dat meer als ;ene Vrouwe te nemen niet verboden ivas, zoo hebben David, Salomon, en mdere meer dit onbefchroomd nage/olgt. En nademaal het natuurlyk en Soddelyk Recht, het geen alle en een eder Menfeh is ingeplant, doordevoor/erhaalde voorbeelden by haar is verlonkert geworden, en daar van daan miten werkinge gebleven zynde, zoo lebben zy de veelwyverye ook [voor ;een zonde gehouden. Doch 'er is niet an te twyfelen, of GODheefthaardes liet tegenftaande in genade aangezien n uit aanmerkinge van de verdienften,
die



tf% Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
die de verlolTer |der wefelt zoude aanbrengen , haar de zonden , diezy uk onwetentheid, verkeert begrip van het gebod , zyt vrugtbaar ende vermenigvuldigt Uw en andere onrechtmatige redenen begaan hebben , niet tocgerekent zal j
192 hebben. Want ingevolge het befluit van de Rechtsgeleerden, wanneer wy juxta forum foli redeneren zullen, etiam in delictis carnis contra jus natura admisfis, error juris fjf qualibet injufla caufa facit, ut quis abfolvatur a tanto Tiraqueü. de poen. temp. cauf. 43, num. 1. J'eqq, Farinac. p. 3. prax. crim. quafi. po. num. 40. Waar by komt, quod confiuet udo attum fui natura illicitum cV punibilem facit licitum cV impunibilem l. quis fit ■ fugitivus j$. apud tabernam ff. de Erielit. 1 Edict. Farinac. d. I. q. 95. num. 3. Nam qui facit id-, quodfolitum ê? confuetumeft fieri, illum non folum non dicitur effe in dolo , fed nee etiam in culpa Farinac. d. q. 95. num. 29. verderleeren dezelve RegtsgeJeerden , quod dilïüa eorum, qui alias moribus cf vita integritate fumma claruerunt, mitius funt accipienda Tiraquell. de poen. temp. cauf. 51. num. 1. 2. 3. 49.
IQ„ Si- 52. 56. 57- IÖ2- Ditlaaftemoog , je weten en laat Ik aan uw gedagten o> ver, of het op den Grave van Gleichen paft, offchoon Ik, wat my betreft het daar voor houde, dat Hy zwaar misdreven heeft, dewyl Hy hec kwade van zig heeft kunnen verkrygen te doen ten einde wereldfe goederen daardoor te ver» ; krygem
W E L T M A N. j
GOD heeft evenwel de veelwyverve *94 goedgekeurt4 dewyl Hy de geene, die daar aan fchuldigftaan, niet geftraft heeft, want GODS heiligheid en gerechtigheid 1 lydt niet, dat Hy het kwade ongeftraft late, maar bezoekt het zelve met woorden en daden , öp dat den Menfche weten zoude, wat zonde is en zich daar voor wagte. Ja Hy is uit kragt van zyn geregtigheid gehouden, den Zondaar i voor het eerfte maal aan te tonen, dat hy onrecht heeft gedaan; op dat Hy zich niet zoude kunnen ontfchuldigen , wanneer Hy ten derdeu, vierden, of 1 vyfde maal daar toe wederom mogte ko. ; men tc vervallen. Gelyk wy daarom ook i I95 zien, dat niet alleen door de Natuur l heeft bekent gemaakt, maar ook mon- { delyk en fchriftelyk doen voorftellen, | wat zynen wille is, gelyk ook aanftonds <■ werkelyk met woorden, en daden ge- 1 ftraft, zoo dra den Menfeh voor de eer- < fte maal tegens zyn gebodt gehandelc 1
heeft; Zoo dra Adam en Eva het gebod l overtreden hadden, kwam Hy tot Adam en ftrafte hem , ten einde Hy niet meer zondigen en wanneer Hy voor de twede en derde maal van den verboden boom hadde komen te eeten, zich ontfchuldigen mogte daar mede, dat Hy de eerfte maal niet geftraft was gewordeu. Want een fouverain , die een gebod laat uit gaan endeftraffe, daar by bedreigt, niet eet uitvoer brengt, die heeft het gebod daar door wederop, en dat de twede of derde overtredinge niet voor misdaat houden , veel weiniger daar over ftraffe oeffenen. Want Cains eerden doodfiag IoDen broedermoord ongeftraft gebleven, zoo zoude hy Vader en Moeder enSetb ook dood geflagen hebben en zich daar mede hebben ontfchuldigen kunnen, dat Hy de eerfte maal daar over niet geftraft was geworden. Daarom liet GOD den eerften Sabbathfchender, die Manna hadde opgelezen, daar over fteningen. De eerfle echtbreuk van David liet GOD door Nathan ftraffen: Anders was die niet gefchied, hadde Hy van alle zyne onderdanen hare Vrouwens nemen en de Mannen laten doot flaan. Waar uit dan volgt dat GOD het geen Hy voorde eerfte maal niet ftraft ook tegen zyne Geregtigheid niet komt te ftryden. Nu heeft GOD de veelwyverye aan den twewyvigen Lamech niet geftraft, Ergoy Iryd de veelwyverye ook niet tegens des:elfs geregtigheid en heiligheid.
S I T M A N.
Deze zaken hebt gy my hier voor en I9? ook al voorgeworpen, die Ik dan ook ten genoegen hebbe beantwoord; doch Mïi nu in het korte op de formevan Uw luitreden te antwoorden , zoo zal dieaen , dat Uw eerfte ftellinge verkeerd is, want GOD ftraft dikwils iemand in dit leven, op dat hy hem hier na verfchone, en dus verfchoönt Hy iemand hkmaals hier op aarden , en ftraft hem n het toekomende leven des te harder. L,amech hadde het gebod, het geene by het Huwelyk van de eerfte Ouders Adam ;h Eva gegeven was, moeten gehoorzanen. arg. Luca cap. 16. vs. 29. dog wat lanbelangt, dat gy by uw twede ftellih;e voorgeeft, dat den zei ven wegens de legane misdaad van veelwyverye niet ;eftraft zoude zyn , daar van hebt gy ;een zekerheid: en fchynt het my toe, lat het tegendeel daar uit fchynt opgeraakt te kunnen worden, dat GOD hem \ok een dootflager heeft laten worden. 3elyk GOD dan ook andere, die zig
aar»



Over de yeei^y , t
rpiaan die misdaad hadden fchuldig geTiiaaakc, wederom "op een andere mannier heeft geftraft, gelyk eenen Abraham, Jacob, en David, met de grootfte onruft en verdriet, die dezelve door de oneenigheid en tweedragt tuffchen | hare Vrouwens en Kinderen moeiten er- j varen, genoegzaam zyn getugtigt, op dat dezelve daardoor tot haar zeiveninkeeren en eindelyk mogten zien, dat dit alles haar wegens de veelwyverye, waar
' aan fchuldig ftonden, wedervaardé: j
*ng En dewyi dezelve in de oogen van het gehele volk liep1, alzoo was het onnodig, dat GOD David in het byzonder door een Propheet , gelyk wel Urias wegens zyn begane moord in het heimelyke gedaan heeft, i Samuël cap. 12. vs. 12. liet beftraffen: Nademaal GOD wyffelyk oordeelde, dat het genoeg was, dat de daat zelve tot ftraffe verftrekte.
200 Dus lezen wy ook, dat de oude Romeinen daarom geen ftraffe op die openbare Hoeren hebben geftek , alzoo zy het daar voor, gelyk Tacitus zegt, Annal. lib. 2. cap. 5. hielden , fatis poenarum adverfus impudicas, in ipfapro-
t- ~>ï fiffione flagiiü. Een geheel andere gefbeltheid was het ten aanzien van Adam. Want dewyl hem de aardfe gelukzaligheid onder een zekere voorwaarde was géfchonken , dog die hy door zyn ongehoorzaamheid heeft overtreden, zo heeft hy zich door berovinge daar van het te gendeel als kommer, elende en den dood tot ftraffe op den hals gehaak: en dewyl GODS geregtigheid niet toeliet dieweg te hemen, zb fnoefte GOD; ten einde niet fchyneh zoude door ftilzwygen te kennen te geven, als of eenig heil daar in opgefloten lag, met woorden en wer-
2©2 ken die zelve ftraffe volbrengen. Want om dit nog met een exempel op te hel- ] deren , zoo heeft GOD, gelyk gy zelve vart te Voren al gezegt hebt, het Paradys tot een Lheen gegeven. Wanneer J nu eert vazal wegens ondankbaarheid of bedrog, zig onwaardig maakt dat Lheen langer te hebben, Zoo moet den Lheen hier zig dat aantrekken , en daar over klagen, op dat het anders niet fchyne, als of Hy door ftilzwygen hem die misdaat niet kwam toe te rekenen Rozertthal. de feud. cap. 10. concl. 40. num. 1. & 43. Hartm. Piftor. p. 1. quafi; 35. num. 6.
Weltman. My dankt egter , dat 'er geen een Capittei in de Heilige Schriftuur ftaat, Waar uit men niet zoude kunnen bewy-
zen, dat de veelwyverye niet zoude zyb toegelaten: Dog lk moet het boek der Scheppinge eens wat verder nagaan. In het vyfde Capittei komen de Geflagt-Regillers voor , waarin de Wyven doorgaans worden uitgelaten. Schoon men hedendaags het voor onregt houdt,, wanneer een Edelman een die niet van Adel is, ten Vrouwe neemt,- en word niemand voor Adel gehouden, wat een verregaande hovaardye ! die niet van de twee linien zyne Quarcieren kan bewyzen. Daar van daan dan ook, dat een Oeflagt-Regifter ook met de Vrouwens moet aangevult worden, anders als in de Bybelfche Hiftoryen gefchied. En dus kan het ook wel zyn, dat de meninge daar in twee öf meer Vrouwens gehad heeft j gelyk ook de Wyven van de twaalf Kinderen Jacobs daarin niet getelt worden. Genef. cap. 46. vs. 26.
S i t m a n.
Dewyl de veelwyverye een byzonde- 204 re zonde is, zoo word dezelve doorgaans
Iniet vermoedef, Het is ook veel meer te geloven, dat buiten die geene, dis alhier befchreven ftaan, de overige overeenkomftig de eerfte inftellinge van het Huwelyk en de algemene gewoonheid in hec natuurlyk verftand gegrond, geleeft hebben arg. I. 51. pr. ff. pro focio. Menoch. 1. prcefumpt. 38. num. ir. Het geen gy uit de Geflagt-Regifters aanvoert; is LV regtftreeks tegen. Want van Lamech alleengedagcwerdc, dathy twee Vrouwens heeft gehadt. En waar- 2c omdat? op dat men mogte weten, dat Jabal en Jubal geen volle Broeders waren: Genef. cap. 4. vs. 22. daar in tegendeel die geene, dewelke Lamech zyn voorgegaan, zonder hare Broeders worden opgetek -, Waar uit te befluiten , dat zy eene Moeder en haar Vader maar eene Vrouw gehad heeft. Gy fchynt 206 dan wel de grillen van de Joden te wil. len geloven, dewelke zeggen, dat voor den Zondvloet één Man twee Wyven heeft gehad, van welke de eene gehouden wierd om kinderen te baren en tot een ftreng leven te voeren, eri de andere daar en tegen onvruchtbaar gemaakt en tot welluft dienende wierd wel getracteert en dagelyks als een frifche Bruid geliefkooft. Seldenus Hb. 5. de jur.natur. ef gent. ad difciplln. Ebraor. cap. 6. Dog 207 het fchynt my toe, dat gy met de hairen de Geïlagt-Regifter 'er by haalt, op dat gy daar uit oorzaak moogt vinden op den Adel te fchimpen: Nademaal gy moet toeftemmen , dat gelyk het goucl B 1* de



194 Met het Geweten overeen komende Zamenftraaki
cc diamant, alzoo ook door den Adel uit de geboorte, den Adel des gemoeds
2°3 zich beter voordoet; En dewyl hoe fyner het'goud is, zoo veel te helderder glans geven de fteenen van zich, en daarom willen ook de Duitfcrs, dat geen onadelyk bloed met het Adelyke mag vermencht worden, en daarom iemand zoo wel zynen Adel van Moeder als Vaders zyde met de quartieren moet bewyzen. Speidel. in fpecul. jurid. polit. hift. lit. A.
209 num. 38- daar en tegen word in de meefte Landen als Vrankryk, Hungarien, Engeland, Holland, Zeeland, Fries- j land, Groningen, en de Ommelanden, door den Vader alleen de Adelyke weer- j digheid voortgeplant. Tlraquel. de JVobüfti cap. 21. num. 12. per tot. en is dit' billyk onder de goederen van het tydelyke geluk te rekenen, offchoon my niet onbewuft, hoe zeer flecht dezelve van Hendrik Cornelius Agrippa befchreven worde.
2iö jj Wel t U a n.
In het zesde Capittei van het boek der Scheppinge ftaat, dat Godes Zonen de Dogteren der■Menfchen aanzagen, dat zy fchoon waren, ende zy namen hen wyven uit alle, die zy verkoren hadden: welke namentlyk j en zo veel, twee, drie of vier, zoo als j zy wilden.
S I T M a N.
%11 Dat ftaat daar niet, en dewyl dit tegens het natuurlyke en Goddelyke Ge- j bod ftryd, zoo is zulks ook niet te ver-1 moeden, doch het zy zo, wat dan noch? 1 Kunt gy niet begrypen dat men eenl flecht gevolg trekt van die Luiden, om I welker wille de Zondvloet gekomen is, I op de overige vrome Menfchen , die zich door de Godlozen uit Cain en' wegens Lamechs veelwyverye meer en meer bezoedelden Geflachte voortgekomen, en met fchoonheid begaafde Dochters niet hebben laten begogelen ? gelyk wy dan ook lezen, dat Noach en zyn drie Zoonen, zich ieder met één Wyf hebben Vergenoegt, en dus in de Arke
212 gegaan. Wanneer nu GODgewilt hadde , dat één Man meer als eene Vrouwe zoude nemen, zoo zoude Hy zulks zekerlyk toen geboden hebben, op dat de aarde des te eerder met Menfchen we-
213 derom mogte vervult worden. Gelet ook de blinde en in de Goddelyke gefchiedeniffenonbedreveneHeidenen daarom verdigt hebben * dat naden Zondvloet Deucalion en Pyrrba fteenen agter zich geworpen zouden hebben, en uit dezelve de Menfchen der twede wereld
voortgekomen zyn, Ovid. Metainorph. lib, 1. fab. 7. doch gelyk zulks valfch, alzoo is hier tegens de loutere waarheid, dat offchoon GOD wel geboden heeft, dat de Menfchen zoo wel die van de eerfte als twede wereld zouden vrugtbaar zyn en zich vermeerderen , zulks egter niet anders als door die van hem toegelaten middel gefchieden, en alzoo één Man met eene Vrouwe zich verbinden, en alleen op de van GOD verordineerde wyze de aarden zouden vervullen. Het welke ik daarom hier by voege, ten einde gy daar uit niet eene met de vorige gelykluidende Hui treden maken mogte , gelyk het my ook elendelyk verdrieten zoude , een en dezelve zaake zoo dikwils te horen.
W e l t m a n.
Zoo moet Ik dan tot het tiende Ca- 2r4 pittel overgaan, in welke Jocktan dertien Kinderen toegeëigent worden, welke bezwaarlyk van eene Vrouwe geboren zyn. Want daar is in de Heilige Schrift geen exempel gevonden , dat eene Vrouwe derden levendige kinderen gehad heelt; van kinderen, die als de vliegen aanftonds of in haar befte jeugd heen fterven fpreke ik niet. Doch de Vaders van het Oude Teftament waren daar op bedagt, dat zy langlevende kinderen hadden, en daarom lieten zy dezelve ook lange van hare eigene Moeder zuigen.
SlTMA N.
Kan gemelde Jocktan niet wel meer 215 als eene Vrouwe gehad en de eene na de andere genomen hebben ? En komt uw dat vreemd voor by eene Vrouwe der:ien levendige kinderen te telen, daar doch zulks huiden ten dage meer malen gebeurt? gelyk dan noch tegenswoordig in de Ryks-StadDortmond, denPafxoor te St. Reinold met veertien , en eene uit den Raat met dertien uit eene Vrouw recht welgefchapene kinderen gezegent. is. En geftelt het gebeurde hedendaags 2Ig niet meer, weetje dan niet, dat des tydes de Menfchelyke natuur fterker is geweeft, de Menfchen later getrouwt, en ook langer geleeft, gevolgelyk meer Kinderen ter Wereld gebragt hebben, en dezelve ook fterker geweeft zyn? Ariftot. 7. Polit. 6. Te vergeefs be- 2i7 roept gy uw op de Heilige Schrift ,want niet alles, wat onder de Menfchen is voorgevallen, daar in gevonden wordt, en word daarom van Joktans dertien Kinderen opgezeide plaats meldinge gemaakt,



«ver de Feel-ivvverje* 1 ge¬
maakt , op dat men daar door het gellagte van hem zoude weten.
W E L T M A N.
In het twaalfde Capittei Haat, dat Pharao het Wyf W Abraham wijde trouwen. Nu \i denken, dat zodanig een Koning, die doorgaans met lange ongetrouwt olyft •. dewyi he: hem aan middel gelcgentheid om te truuwen tüetmangejj ,z.kerj\U eene Vrouwen w el _ meer za. hebbed gehad. Want Mozes meld, dat de Jleere Püaiao ep zy;- huis met grote plagen om Saraas wiiie geplaagt heeft. Gelyk aan het woord huis van de Vrouwen en Dionilmaagden of Huismoeders gevoegeiyk kan verdaan : worden, het geen de overeenkomende en in alles gelyk zynde Hiftorie van A- ' bimeleg genoegzaam te kennen geeft. Genef. cap. 20. per tot. Hier uit bedui te Ik aldus.
XX. Het geen Pharao, Abimelech, en hares geiyke Heidenen, die nog tamelyk eerbaar en met net gebod der natuur o ver-een komende nebben gejeeff, voor geen zonden gehouden, dut is ook geen zonac tegen het gebod der raruur, en met het zelve over-cen-iiemmende tien j gtbodtn GODS.
fvu hebben Pharao, Abimelech,! en hares gelyke Heidenen, die nog ! tamelyk et*baar en over-een kom-] ftig net gebod der natuur gekef t j hebben, de veelwyverye voor geen zonde gehouden. Ergo. is die ook geen zonde.
r S I T M A H.
2Ip. Het vermoeden, dat Pharao niet getrouwe is ga weeft, en tegen het gebud der natuur, dat de veelwyverye verbied, niet heefr. wilkn zondigen, "is fterker, als de geene, die gy daar uk zoekt te dwingen, dat Koningen niet langeonge-
520 trouwt blyven. Deszelfs Ehegemalin konde ook dood zyn, en tragt gy te .vergeefs het tegendeel door het woord Huis te beweeren. Nademaal het zelve aldaar zoo veel te kennen geeft als het Latynfche Familia, waar door de Dienaren van Pharao en de Vorften * die hem tot deze daad kwamen aan te zetten, gevoeglyk kunnen verftaan worden. Genef. cap. 20. vs. ïj.jimct. C. quantumlibet iijimü. 17. Speidel. in fpccul. litt. A. num. 54. pr. Dog het zy alzoo, dat Pharao, even zoo wel als Abimelech, één ja ook meer Vrouwe mogte gehad hebben , zoo geeft zulks niet, en verwerpe Ik alzoo de eerfte ftellinge van uwe
iLitrcikn. Want of al het natuurhyk22l j gebod door het gezonde verftand alle I Menichen is ingeplant, en dezelve, zy zyn wie zy zyn, verpligt daar na te lej ven, zoo oevind men egter, dat eenige I den drift van hare vleekhe'yke begcerteus en de blote neigingen'van de natuur, welke wy met uet redenloze Vee gemeen he-uoen*, meer opvolgen, als het . gezonde verftand, en dus van bet regt, uat deze.ve keren, alwyken. Hetwelk, wanneer maar eenmaal gefchiede, andere aauftonds tot een voorbeeld verftr. kt en ontftaar als dan daar uit eene de goede reden verdervende gewoonte, en dus is het ook met de veelwyverye gegaan. En kan om die reden uit zulke 22a Iki; Ciife handel en wandel dezelve niet meer, als den diefftal, welke niet alleen by de Spartaners, maar ook by de iEgyptenaren toegelaten is geweeft, gelyk ook die by de Ptriianen voor 'dezen tuffen Moederen Zoon gebriu'kelyke bloed, khande , gelyk ook onder de Carabi-
Ifche en andere Indiaanfche Volkeren 't gebruikelyk Menfchen eeten, daardoor eenige kragt worden bygezet. Feitman infpicü. Inft. ad §. ii. Inft.de Jur. Nat. Gent. c? Civil. nam. 6. 7. Êf 8. Dog deze Volkeren, hoe wilder zy ons 223 toelchynen te zyn, hoe meer zy zig de eenv yverye bevlytigen, zonder dat de Koningen , als ik bcreeds hier voren zeide, geJyk van den aanvang der Wereld , alzoo ook nog ten hnidigen dage Zg inbeelden, dat hare wille boven het verftand geeft, fi libet licet f An nefcis te lmperatorem effe, & leges dare non accipere ? Zegt zeker Stiefmoeder tot haren coon den Keizer, welke door haar blote en liefde-drif verwekkenden Lighaam tot Onkuisheid verlokt is geworden, JElian. Jpartian. in Anton. Caracallo cap, 10. Wat is het dan wonder, dat, ook Pharao en Abimelech gefteld, zy waren beide gecrouwt geweeft, door de fchone geftalte van Sara, vooral daar zy meenden , dat het nog een Maagd was, tot vlefchelyke luft zyn aangezet geworden. Is niet huiden ten dage de veelwyverye 224verboden? word dezelve niet door de Wetten der Koningen hart geftraft? en evenwel houde ik het daar voor, dat 'er nog wel de een of andere zal gevonden worden, welke of fchoon Hy eene uit Koninglyke en Furftelyke Huize geborene, met fchoonheid en alle Goederen van het Lichaam en van het gemoed zeer begaafde Ehegemalinne mogte hebben , evenwel door het eene of andere B b 2 Vrouws-



ic6
Met let Geweten overeenkomende Zemevjp'aak,
Yrouwsperfoon, welke op verre na niet by de Koninginne te vergelyken zy, zig laat betoveren. Want gy nu bier uit geen gevolg kund trekken, om eik natuur Gebod uit den weg te ruimen, Zoo zal uw Pharao en Abimelech ook in het geheel daar toe niet helpen. Aangemerkt ook de Heidenen zelfs, offchoon zy ook de VleefcheJyke lult naflrecfden, egter de veehvyverye als een fchandelyk werk by het Vee en de Barbaarfe Menfchen geoeffent, hebben verworpen, gelyk dan Atbeneeus daar van vryfpreekt, en Hercules op deze manier onüchuldigt, dat Hy als een Kiygs-Overftemet zyn Heer dan hier aun daar gelegen en alzoo wel meer Vrouwen, ook aan onderfebeidene plaatfui gehad heeft. Atbeneeus 13. Deïpnufipk n
Weltman. 225 In 't z sti .nde Capittei moet meneerftelyk g de liaan, hoe dat Sara haren Man t oei preekt, dat hy byHagar zoude gaan liggen', op dat by uit haren ft-hoot Kinderen mogte verwekken, waar uk wy dan aldus Lefluiten.
XXI. Waar in Abraham de uitverkorene des Heeren S;sra heeft gehoorzaamt, en van GOD niet isgeffraft geworrJbn, dat is van GOD voor geen zonde gehouden. Nu is abraham de uitverkorene des Heeren wegens de veelwyverye, waar in hy Sara is te wille geweeft, van GOD niet gellraft geworden. Ergo. Is bet van GOD voor geen zonde gehouden. De eerfte ftellinge word daar medegoed gemaakt, dat GOD geen aannemer des per* foons is, maat een rcgtveerdigGOD, die den eenen zoo wel als den anderen ftraft. Heeft hy Adam geftraft, wanneer hy zyn Wyf gehoorzaamde, en van den verboden Boom hadde gegeten , waarom zoude hy ook niet goedig tegen Abraham geweeft zyn, met wie hy op een gelyke manier van monde tot monde zoo dikwils gefproken heeft en het hem ontdekt hebben, dat hy van den verboden Boom gegeten hadde, maar zig de na de gemeene gedagten verbodene tweewyverye zig hebben laten welgevallen?
S ï t Man. 22tf Sara was bekent, dat GOD Abraham hadde belooft, dat Hy hem tot een groot volk maken cn zodanig wilde zegenen, «lat Koningen uit hem zouden voortko¬
men Genef. cap. 17. vs. 4. £ƒ fcqq. dewyl zy nu zelve onvrugtbaar was, en zulken eer huren Man ook gaarn gunde en daar benevens mede in die gedagten was , dat of dezelve by haar of uit hare Dienftmaagd kinderen teelden, z;o bragt zy hem daar toe, gelyk eenigzints Eva Adam, offchoon veel hoger in den ftaat der onfchuld van GOD verligt was, tot het eeten van den verboden Boom overredet heeft. Waarom nu 227 GOD niet gelyk Adam, alzoo ook Abraham daar over geftraft heeft, daar op hebbe Ik uw bereeds overvloedig geantwoord. En heeft GGD doorPIagars trotsheid, offchoon daar van niet gefproken heeft, evenswei aan Sarazoó wel a\s Abraham geftraft > met daar van niets té zeggen, heeft Hy alzoo weinig de veelvyverye als de dronkenfchapvarl Noach, Genef. cap. 9. vs. 20. en de bloedfcbande van Loths Dogters, goed geheten, Genef. cap. 19. vs. 33. /eqq. gelyk ook dtze van Gt D niet uitorukkelyk tn in het tyzonder, maaralleen ftilzwygende nadien deze door zyn Kind is belpot, is geftraft geworden. ( y22§ wi/t dan Afoach omfchuidiffen , als of Hy de kragt van de Wyn niet geweten, en het gebruik van dezelve het eerfte hadde ingevoerd: Dog die dat gelooft, dat de eerfte Wereld het edele fap van den Wyngaard, die GOD en menfchen verheugt, gelyk gy hier voren reeds hebt gezeid, niet zoude gekend hebben, die is onzinnig.
Weltman. Uk dat zelve Capittei hebben wy nog 225) te Jeeren, hoe het den Engel des Heeren zeer flegc heeft aangeftaan, dat Hagar het huis van Abraham uit hoogmoed verlaten beeft, waar in zy voedzel, koft: en fpyze, en verblyf hadde en van hem zelve voor een Vrouw' wegens de Huwelyks bywoninge is gehouden geworden, edog op die manier.; dat zy fchuldig was zyn oude Vrouw te gehoorzamen en verpligt in alles toe te geren. Waarom hy haar heeft geboden wederom te keeren en zig ohder de hand van de VrouW te onderwerpen. Hadde zy nu onregt gedaan, daar door, dat zy by A braham kwam te liggen, zoude den Engel GODS haar zoo wel als om den hoogmoet verbannen, en haar nimmermeer tot het huis Abrahams, waar inzy de zonde begaan hadde, toegang verleent en daar weder in te keeren geboden hebben. Wanneer Adam in het Paradys gezondigt hadde, waar hy ook
«ie



Over de Veelvoyveryei |o7
nit het Paradys, daar hy de zonde begaan hadde, gedreven en durfde daar in niet wederkeren. De Engelen in den Hem el, dewyl zy uit hovaardye zig tegen GOD hadden misgrepen, wierden zy uit den Hemel gefloten, en bareplaatfen word' niet meer gevonden in den Hemel, zegt den Euangelift Johannes , Apocal. cap. 12. vs. 9. daar uit men alzoo een fluitreden kan malen.
XXif. Het geen den Engel des Heeren ^ -biliyk en goed hiet, dat is regt.
Nu billykt Ply en hiet goed den
byflaap Abrahams en gevolgclyk;
ook de veelwyverye door die we- \
der t'huis zendinge. Ergo, is het regt.
S I t m a n. 1
230 De twede ftellinge is vals, want GODS • Engel heeft daarom de veelwyverye niet Vöor goed gekeurd, maar aan Hagar haren pligt, waar door zy aanhaar Huis- j vrouw was verbonden, erinnert, en-de- \ zelve te gehoorzamen en daarom weder tot haar te keeren, geboden, op dat zy daar door niet in twyfelinge mogte vervallen, en de vragt, die zy van Abraham hadde ontfangen , verdervenen j dewyl by niet zoo zeer om by te fïapen, / als wel om een kind by haar te hebben, zig by haar gelegt heeft, zoo is te denken, dat hy dezelve, wanneer zyzwanger is geworden en Ifmaè'1 geboren wier531de, niet meer bekent zal. hebben. Gelyk pok daar van nergens in de Hei- ] lige Schrift meldinge wordt gemaakt, j nog eenige andeie Kinderen van haar, die anders daar in wel zouden ftaan en gevonden worden, even zoo wel als die Hy by Ketura heeft geteeld, daar in ge232 meld worden. En dewyl van deze gefchreven ftaat, dat Abraham haar na de | dood van Sara weder tot een Vrouw 1 beeft genomen, Genef. cap. 25. vs. 1. \ het geen nergens van Hagar ftaat ; Ab I zoo is hier uit handtaftelyk af te nemen, f, dat Abraham zig aan geen tweewyverye I i heeft fchuldig gemaakt, maar alleen'; op het aanzoeken van Sara by Hagar is ] 1 gaan leggen, en alzoo Wat GODS ge- j J richt en regt aanbelangt, zekerlyk dsn ' 2 Echt heeft verbroken; dog alzoo het met j ^ Saraas wil en goedvinden kwam te ge- < 1 fchieden, Genef. cap. 16. vs. 2. konde ! ( zy zodane vermenginge dan ook niet als i c een Echtbreuk opnemen, arg. I. 39. ff. \ 1 matrim. I. 1. §. 5. /. de injur. I. 13.! ] 5- ff. ad l. jul. de adulter. Gefield; < ook al eens, Hagar was meermalen daar \ j na van Abraham belïapen geworden, en \ \
\
hy was zyn Vrouw geweeft: Zoo flaac hier by mede aan te merken, dat gedane zaken dikwils gebillykt worden, of dezelve fchoon verboden zyn. arg. I. g. ff. de bis qui funt fui vel slim. jur. Niet zoo zeer, dat de daad in en voor zig zelve daarom word gebillikt, maar word dezelve als dan om groter ergerniffen door de vingers gezien ; gelyk dan daarom ook de tweewyverye van den Graaf van Gieichen door de Schriftgeleerden is gebiilykt geworden. Haveman Gamcel. fynopt. hbr. 3. tit. 4. mm. 6. in fin. Weltman.
Uit het 17. Capittei is evenswei te 234 vernemen , dat JftnaëJ voor een Echt kind en niet het geene uit Echtbreuk geboren was, is gehouden geworden en van den Engel bezorgt, dat het in 't huis van Abraham is opgevoed geworden. GOD liet iïmaè'1 ook leven, offchoon hy anders dat Kind, door David in Echtbreuk geteeld , floeg, dat het ftorf: Nademaal GOD wel bemerkte, dat het een grote fchandvlek in het huis van Daj vid een gedurige getuige tegen zynEhebreuk en een onophoudelyk voorwerp by de Vrouwens en Kinderen van David zoude gebleven zyn. GOD verhoorde Abraham, wanneer hy tot hem bad voor lyn Zoon Ifmaè'1 en dede meer, als den Godvrugtigen Abraham begeerde: Dog den Man na GODS herte David, wanleer Hy voor zyn Zoon, darhyinonegt ïadde geteelt, bad, wilde hy niet verloren. Hy liet Ifmaè'1 niet alleen leven, maar zegende hem ook, dat grote Volkeren en Koningen uit hem geboren wierden. Jephra wierde niet gezegent, de ïoerenkinderen mogten niet in de geneente GODS komen. Wy lezen ook niet, dat Sara Plagar voor een hoere en Ifmaël voor een hoeren Zoon gehouden heeft. Het welk ook niet by Ragel en hare bywyven, hare Kinderen, en der yywyven Kinderen, ook niet by David, Salomo, en andere is gefchied. Daar mders by zoo veel Wyven de Kinderen liet zouden zyn nagebleven, gelyk dan ephtagals een hoerekind niet konde verwegen blyven. Boven dien is ook van jeene der Propheten de veelwyverye roor zonden gehouden. Ja alle de VaIers van de Chriftelyke Kerken hebben le Bywyven van de Oudvaders voor egte Wyven en die by haar geteelde ónderen voor egte Kinderen gehouden, ïelyk zy dan ook allerhande redenen, ls lk hier voren hebbe aangevoerd, heb>en bygebragt, daar door zy dezelve
Bb 3 mag-



198! Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak^
iTiogtcn kunnen legitimeren ende hare wettigheid aantonen. Welke jwydlopigheid niet van noden was geweeft, indien de veelwyverye als een middel waar aangenomen. Uit welken grond dit argument van cc Echtheid van de Vrouwens en Kinderen genomen voort vlocid.
XXIII. Het geene GOD daar ook de Menfchen ter zeiver tyd levende, de Propheten ende Apoftelen , ja alle Vaders van de Chriftelyke Kerken voor eerlyk en redelyk hebben gehouden, dat is voor geen zonde te houden.
Nu heeft GOD daar na de Menfchen, die ter zei ver tyd hebben geleeft, a/ie Propheten en Apoftelen, I ja alle de V aders van de Chriftely- ! : ke Kerke en de gehele Wereld de JBy wyven van de Oude Vaders voor eerlyke Vrouwens en hare Kinderen "voor eerlyke Kinderen gehouden.
Sri 0. Bywyven of veele Wyven te hebben en by dezelve Kinderen te teelen, is in en voor zig zeiven geen zonde.
S 1 t m a n.
235 De eerfte ftellinge moet niet Van alle I dingen , die GOD en zyne Dienaren hebben voorby gezien, en daar op geen uitdrukkelyke ftraffe gefield, maar alleen van zulke dingen, die van den zeiven wat de daad en voor zig zelve betreft , eerlyk en goed geheten en ook als dé Zodanige aangenomen worden, ver-
23 6 ftaan worden. Waar uit dan de tweede ftellinge van zelve om vervalt. Aangezien gy my noit zuk kunnen bewyzen, dat GOD en deszelfs dienaren de veel- j Wyverye als een eerlyk doen, goed ge- j
237 heten hebben. Den Propheet Malachias, cap. 2 vs. 14. beftraft dezelve nadrukkelyk en mug dus hier tegen niet helpen, dat de Bywyven en by dezelve verwekte Kinderen eerlyke Kinderen en , Wyven zyn geweeft. Dog dewyl de ' veelwyverye niet alleen een Burgerlyke ftraffe na zig fleept, maar ook uit een verkeerd begrip voor een indifferente zake geagt word, zoo is dezelue of zy ook aan en voor zig zelve oneerlyk en onredelyk is, ook tegens GODS gebod ftrydende, arg. I. 39. ff. de legib. wat de Burgerlyke uitterlyke Werkingen j die de Echten Staat met zig brengt, als eerlyk gehouden geworden; Et error jus fecit arg. I. 3. g. r. ff. de concubin. juncta l. 3. $rm. ff. de fuppell. legat.
T~ " ' ' ' ' !: 1
De Koningen, die het Chriften gelo- 238 ve opentlyk zyn toegedaan, ftrafb n de Echtbreuk en verbieden, dat de Kmde> ren, die daar uit geteeld worden, niet eerlyk zullen gemaakt worden ; Dog wanneer een Koning zelfs by zyne Ehegemalinne eene maar ook meer Vrouwsperfonen liefde kwam toe te dragen, zoo zoude dog nymand den zei ven en die verwekte Kinderen oneerlyk noemen. Ja wilde de Koningin Lier over morren, zoo zoude zig daar mede moeten voldaan houden, dat het haar genoeg zy, dat zy Koningin is, en jaarlyks een kind bekomt. En wie zoude een Koning daar in durven tegenfpreken, indien de Byflaperinnen uk flegten Adel tot Hertoginnen en Gravinnen en hunne kinderen niet alleen tot Vorften komt te verheffen, maar ook door een byzonder Raadsbefluit het hogeGerigt, nademaal dat zy ipfo jure ex errore 'erto eerlyk zyn, nog daar en boven eerlyk lieten maken*? Wat gy nu al meer ter beveiliging van 239 uwe fluitreden wydlopig komt aan te voeren, zoo is het niette verwonderen, waarom dat GOD het kind van Iftnaël en niet dat van David by Batfeba in Echtbreuk verwekt, heeft verfchoond , gehad , want David hadde tien maal zwaarder gezondigt als Abraham, Petr. Martyr. loc. commum. claff. 2. cap. 2. ' num. 13. deze leide zig by Hagar om Kinderen te teelen , deed het met willen ! en weten van zyn Vrouw; was ook in die verbeeldinge, dat dewyl zy deDienft1 maagd ware, het geüagte door haar wel mogte gebouwt worden. David daar I eh tegens vermengde zig met Bathfeba uit een vleefchelyke lull, want by genoeg vrugtbare Wyven hadde. Beging daar en boven tegen zyn eigen beter weten en confidentie , Echtbreuk; nam een ander niet alleen by zyn eenige Huisvrouw maar haar ook door degrootfte valsheid, zoo ook is gefchied, doodsbaar. Wat wonder is het dan, dat GOD Abraham edog niet David heeft verhoord? WTat gy van Jephta aanhaald, 240 dat kan Uw niet helpen. Want dezelve by een gemene hoer, gelyk eenige willen, dog gelyk andere, juift niet uit een gemene hoer, maar wel by een vreemd Vrouwsperfoon,die de JoodfeReligie niet hadde aangenomen, van te voren van Gilead geteek is geworden. Waarom hem ook de Kinderen, welke [daar na by een Ifraëlitifch Vrouwsperfoon geteeld ,v niet tot des Vaders erffenis hebben willen toelaten. Dat gy verder 2^1
van



Over de Feelwyvèryel Jf)n
van hoerekinderen fpreekt, dat zyn de zodanige, die Mamzeres genaanic worden, en uit zoo een vermenginge, die ten weinigften met den tyde)yken dood geftraft worden, verwekt: of moet dat ook van gemene koeren verftaan worden, Selden. de fuccejf. ad ll. Ebrceov, cap. 3-. Een andere toeftand is het met de Kinderen Jacobs, want hare Moeder zig alleen aan hem heek gehouden, en geen höer is geweeft: ook was die vermenginge toen ter tyd niet ftrafbaar. 2j2 Weltman.
In het i8- Capittei ftaat, dat G OD dat onbezonnen laggen van Sara geftraft heeft, dat een gering.-zonde was, endatgrootfte de bywyverye, die door Saraas aanzettinge is gefchied en waar in Abraham heeft bewilligt, ftraft hy niet? Zoude dat nu geen onregtvaardig Rigter zyn, die de geringe zaken veroordeelt, ende grootfte zonde vry fpreekt? dat de Mug- i gen uitzuigen en de Kemelen verfhnden; en daar van daan is het, dat Ik aldus redekavele.
XXIV. Die de kleine zonden üraften die dingen, die voor grote zonden 1 gehouden worden niet ftraft, die houd die kleine zonden voor regte ware zonden , de groote voor in differente zaken.
ATu ftraft GOD het ongelovig laggen aan Sara, daar in tegendeel de veelwyverye, die hy aan Abraham niet ftraft, een geringe zaak is. Ergo Houd Hy het ongelovig laggen voor een ware zonde, dog de veelwyverye voor een indifferente zaak.
S i t m a n.
243 Wie zyt gy Menfeh, dat gy met GOD ' zoud willen twiften? Als ikhetnietdede om uw verder uit de doling te regt te helpen, zoo zoude Ik nalaten Uw op Uw GODS lafterlyke redenen te aut-ƒ woorden. GODS oordelen zyn aheverwonderings-waardig, Hy ftraft, daar hy niet fpreekt. De veelwyverye heeft Hy aan Sara door Hagarshoogmoed endoor 2^ het herten leed, die Abraham daar op heeft ondervonden, geftraft. Gy houd dat onbezonnen laggen van Sara voor zoo een geringe zonde. Ik in tegendeel houde het voor zoo een zonde, die ten aanzien van GOD duizentmaal groter is als wel de veelwyverye. Want hier door leide Sara haar ongelove aan den dag. Genef. cap. is. vs. 13. En gaf daar door te kennen dat zy aan GODS Almagt cn eeuwig raads-befluit twyfelde;
en dat hem na de Schepter, om zoo te fpreken , en krone ftond. Dog door de veelwyverye waren de gedagten van beide die Egte luiden GOD den Heer een Volk te bouwen ; Waarom dan ook de Zoon van de Dienftmaagd moet befneden worden. Genef, cap. 17. vs. 23. Weltman. Maar GOD heeft voor Abraham niets 245 verborgen gelyk GOD , zelve zegt, Genef caq. 12. vs. 37. daar hy nu zelve, gelyk in het 19 Capittei van Genef. te zien, -met hem gefproken heeft, heefc hy hem egter niets voorgehouden, dat de veelwyverye zoude was. Waar uit Ik dus redenere.
XXV. Welke Menfchen GOD de veelwyverye als een zonde noch door een afzonderlyk gebod noch door een exempel van ftraffe voorhoud, dat is voor geen zonde te honden.
Nu heeft GOD de veelwyverye aan Abraham , daar Hy dog aan hem wel andere zaken, die hem niet aangongen, als den ondergang van Sodoma heeft bekent gemaakt, gelyk ook aan andeae Gelovigen nog door een byzonder gebod , nop door een exempel van üraffe, als een zonde voorgeftelt. Ergo. Is de veelwyverye ook voor geen zonde te houden. WTy worden dan ook in der daad ontwaar, dat Abraham die daad voor geen zonde heeft gehouden. Dan of Hy fchoon wegens de onluft, die uit de veelwyverye-ontftaat, en die over aiie Zïdams Zonen mede gekomen is, in den beginne daar toe geen zin mogte gehad hebben, evenwel alzoo Sara onvrugtbaar was, en hem zelve zeide, dat Hy by de Dienftmaagd zoude gaan liggen , fchept Hy hope , dat hier door alle onluft en oneenigheid, zoo by twee Wyven zoude kunnen ontftaan, zoude weggenomen zyn, en bewilligde dus eindelyk daar in. En als hy vernam, dat de ingebeelde onluft ligtelyk te overwinnen was , en hy daar uit ook geen geringe nuttigheid befpeurde, Hy eindelyk meer Bywyven genomen. Genef. cap. 25. vs. 2. 6. Gelyk wy ook zien aan Jacob, dat hy in den beginne wel bezwaarlyk tot de veelwyverye konde befluiten, doch is door de lift van Eaban en zyn eigen
Ou



* n Met het Geweten overeen komende Zamenfpraai,
onvoorzigtig gedreg daar toe gebragt, en dewyl ook zag, dat by de tweewyverye meer luft en zegen in zyn huis houden kwam te ondervinden, dat hy ook wifte, dat het hiet tegens GODS Woord was ftrydende , liet Hy zig gemakkelyk overhalen om drie en vier Vrou- | wens te nemen, daar in navolgende het exempel van Abraham, uit welken allen Ik het volgende Argument formeere. 246 XXVI. Het geene Abraham als een verligte des Heeren met GOD zoo vercrouwelyk heeft gefproken, voor geen zonde word gehouden, dat is ook geen zonde. Nu egter heeft Abraham de verligte des Heeren die met GOD zoo vertrouwelyk 1 heeft gefproken , de veelwyverye j voor geen zonde gehouden: Anders zoude Hy daar in niet bewilligt, of zoo Hy al daar in bewilligt heeft, daar over , indien het zohde was geweeft, berouw betoont hebben en daar vah afftand gedaan : Ook ; de kinder en kinds-kiuder Jacob j en Efau daar van zoude hebben afgemaant.Ergo is het dan ook geen zonde.
S I T M A N.
De eerfte ftellinge van deze laaftefluit" reden is öp een valfchen grond gebouwt: alzoo ook de Alderheib'gfte, zoo lange dezelve bier in dit leven omwandelen, met het een of ander kwaad vooroordeel bezet zyn geweeft, endusbehoeven} Wy ons niet te verwonderen', dat daar door Abraham in deze dolinge geraakt is en zyne kinds kinderen daar van niet heeft afgemaant, gelyk gy voorgeeft, | doch niet bewyft. Want als Jacob en Efau daar toe gekomen zyn, is Abraham al doot geweeft; Dat hy ook geen behagen daar in gehad heeft, is daaruit te befluiten, om dat Hy niet meer als eene Rebecca voor zyn Zoon genomen heeft. Genef. cap. 24. vs. 4. Welke ook zonder twyffel van zynen Vader dien aangaande erinnert en beter onderricht met dezelve zich vergenoegt heeft; Hoewel Ifaac hiet van noden hadde te leeren, het geene hem het natuurlyk recht en de inftellinge van het eerfte Huwelyk in 048 zyn herte hadde ingedrukt. Waaf door dan de eerfte fluitreden word om vergeftoten en komt te vervallen. Want zulke en diergelyke dingen, die wy zonder leermeefter door het natuurlyke ons aangeboren verftand weten en verftaan ,
daar toe is geen gebod van noden, gelyk Ik Uw zulks bereets hier voren mei meerderen hebbe aangetoont. Daarom, of wel GOD voor Abraham niets verborgen heeft, van die zaken, die Hy zonder zodane openbarisge' niet konde weten ,• zoo heeft Hy doch niet nodich geacht hem dat geene te zeggen , dat hy in zyn herte wifte; En was het a! dat in Abraham door misverftand en eenkwaad vooroordeel die natuurlyke eningefehapene kennis mogte verdonkert zyn, zoo zal GOD hem zulks om de verdienften des toekomenden Heiland der wereld niet hebben toegerekent. Daar 2. en boven is ook GODS raad onbegrypelyk en ftaat daarom ook niet aan ons die t'onderzoeken, waarom Hy niet eenigzints Abraham en Jacob de veelwyverye heeft verweten , of ten minften zulken verwyt niet heeft laten te boek ftellen. GOD wilde toen het Menfchelyk Geflacht vermeerdert hebben , en verdroeg daarom het middel , dat daar i toe konde fterken, niet, dat Hy het daarom goed hiete, dewyl hy het niet belet hadde. Want ook GOD gewik 2 heeft, dat Chriftus uit den zade Davids en wel in de nederdalende linie van Salomo geboren zoude worden. Mattb. cap. 1. vs. 6. offchoon Hy daar door het Hus welyk met het Wyf van Urie niet goed heeft geheten. Gelyk dan ook in de, Rechten daarom het middel nietonftraffelyk is, offchoon die geen regtelyke werkinge ten gevolge heeft. arg. I. 15. C.de nivind. junft. t. 3. §. I. ƒ. de crimin./tellion. I. 21. ff. ad l. Coniel. de Fals. Genef. ' cap. 27. vs". ip. juntt. vers. 35.
Weltman. Daar ftaat in het twintigfte Capittei, 2 dat GOD tot Abimelech in een droom kwam, en den zeiven niet de veelwyverye , maal alleen den echtbreuk, die hy met Sara wilde begaan , heeft voorgehouden.
XXVir. Welke rechtvaardigen Regten aart eenen die vele Vrouwens heeft, en te gelyk zich aan overfpel heeft fchuldig gemaakt, wel het overfpel , doch niet de veelwyverye ftraft, die houd het overfpel voor zonde, doch niet de veelwyverye," Anders zoude het geen rechtvaardig Richter zyn. Nu ftraft GOD den rechtvaardigen Richter aan den veelwyvigen en Overfpeligen Abimelech alleenig. het voorgenomen maar niet uitgevoerde overfpel, doch niet offchoon
lang



Over de Vlelwyverye a«t
lang geoeffende en noch verder met opzet uitgevoerde veelwyverye. Ergo, heeft GOD het overfpel voor zonde, doch niet de misdaad van veelwyverye daar voor gehouden.
S i t m a n.
353 Het gevolg van de eerfte ftellinge gaat in het geheel en alles niet door: Dewyl j GOD alleen Abimelech heeft willen onderrigten en bekend maken eene zaak, uamentlyk: dat Sara een getrouwde Vrouw was, doch niet de veelwyverye, j alzoo den zeiven deze bekend en de andere onbekend was 1. 2. ff. de jur. (S fatt. ignor. dewyl GOD door dezewaarfchouwingenietop Abimelech , maar op Abraham en Sara gezien heeft: Want hy wiide,dat denHeiland op dezeWereld zoude geboren worden, en daarom belettede hy, datze van geen anderen Man vJeefelyk , bekend zoude worden 5 En daarom hield j hy Abimelech alleen het Overfpel, dog niet de veelwyverye voor ogen; Want alzoo deze Heidenfche Koning met dit vooroordeel bevangen was, dat hem dezelve was toegelaten,-egter wel bewuftwas, dat nymand een anders Vrouw zal roven. Daarom ftelde GOD hem dit laatfle en niet de veelwyverye voor, op dat Hy niet uit Menfchelyke zwakheid, wanneer hem dat voor zonde zoude toegerekenc worden, welke Hy geoeffend en voor lange by hem geöorlooft geöordeelt was, in twyfel mogte geraken, of den
$54 droom daarom wel Goddelyk was. Of dat Hy, op dathy na den aard van onswederzettelyk en halfterrig gemoed, wanneer hy aangezet was geworden, die van hem zoo zeer geliefde Bywyven te laten varen, niet verhard, en ook daar benevens in overfpel mogte geftort worden: Natura contumax eft animus humanus & in contrarium it , atque arduum nitens, fequitur que facilius quam ducitur Seneca 1. de clement. 24. Gy meugt dan zoo veel Argumenten nog maken, als gy wilt, zoo is dit zeker , datze zig van zeiven zullen oploffen. Dog dit eene vermene Jk uw niet te moeten verbergen, dat Ik niet zien kan, waar uit gy Abimelechs veelwyverye afleid ? Want
2<-<r deHiftorie zeid, Genef. cap. 20. vs.17. ende GOD genas Abimelech , ende zyne Huisvmrcve, ende zyne Dienftmaagden, zoo dat zy baarden; Bygevolg heeft hy immers maar een Wyf gehad, of gy moet alle zyne Dienftmaagden mede onder den naam van Vrouwen daar toe willen betrekkelyk maken. En doet niets ter zake , dat hy Sara tot zyn Vrouw ,nog
wilde nemen, en zig daarom regtvaardig noemt. Genef. cap. 20. Nademaal h'ya gelyk bereids gezegt, aldaar uit een vooroordeel fpreekt.
W e t t m a n. Het een-en-twintigfte Capittei geeft 25Ö ons te verftaan, dat Hagar niet als een hoere , en lfmaè'1 niet als een hoeren Zoon, maar deze als een fpotter uit hec huis is verdreven geworden, en dat Sara, gelyk ook de Heilige Geeft, de veelwyverye voor geen hoererye gehouden hebben; Waar van daan lk aldus voortvare.
XXVI. Het geen de Heilige Geeft, en Sara voor geen hoererye of zonde gehouden hebben, dat is ook geen zonde.
Nu heeft de Heilige Geeft en Sara de bywyverye Abrahams voor geen zonde gehouden. Ergo, is dezelve ook geen zonde. > S 1 t m a N.
\ Op het eene deel van de eerfte ftel - 2 5? 1 linge is bereids uw hier voren voldoende j antwoord gegeven. Dewyl Sara het eerft I hebbende voor goed gekeurd, zoo heeft zy I immers zulks naderhand niet kunnen veranderen ; Reprobare non poffum femel probatum zeid Sceevola in l. p. ff. de negot geft. Hier komt by , quod fero accufat. mores, quos femel probavit. arg. 1.13. §. 5. & 10. ff. ad L. Jul. de adulter. I. 47. ff. folut. matrim. En wat aanbelangt de 258 twede ftellinge , dat de Heilige Geeft deze bywyverye voor goed gekeurd zoude hebben, dat isverdigt, ja het tegendeel daar uit duidelyk af te nemen , dat Ifmaè'1 niet te gelyk met Ifaac geè'rft heeft, het' welk anders, indien haar beide Moederregte Ehévrouwens waren geweeft,had» de moeten gefchieden.
Weltman. GOD zegt evenswei in het zelve Capittel tot Abraham, dat Hy den Zone dezer 'Dienftmaagd tot een Volk zal ftellen^ om dat Hy zyn zaad was; Waar uit Ik de volgende fluitreden make.
XXVII. De geene, dewelke GOD belooft tot een Volk te maken,die agt hy voor geen hoerekind; Want GOD zegend niet, maar ftraft deiKinderen misdaad tot in het derde en vierde lit: Een hoerekind dorft niet in de Gemeente des Heeren te komen; Het kind van David by Bathfeba geteeld, floeg de Heere, dat het ftorf.
Nu belooft de Heere, dat hy Ismaè'i tot een Volk zal maken: Cc Ergo,



£6z Met bet Geweten overeen komende Zamenfpraak,
Ergo, houd hy hem voor geen hoerekind.
S 1 t m a n. 260 Uwe reden fceekt vol bedrog , j want in het woord hoerekind leid een bedrog verborgen. Ifmaè'üsaanenvoor zig zelve, wanneter wy op de eerfte inzettinge van het Huwelyk, na welke zig de eerfte Menfchen GODS gebod in ver- i fche geheugenis hebbende, gedragen hebben, en op deze tyden zien, daar het dekzel, het geen op het aangezigt van Abraham, Jacob, David, en meer andere Vaders van het Oude Verbond gelegen heeft, door de'Prediking van het Euangelium, en de heere der Apoftelen is weggenomen, voor geen Echt kind 2ü-r te houden. Wanneer wy nu terugzien, en onze oogen liaan op de dagen van de zo evcn gcmelte Vaders , zoo bevinden wy , dat uit een vooroordeel en doh'nge de bywyverye, dat is zulke, die zig by - één Aïan hebben gehouden, voor eerlyk gea'gt, en daar van daan dan ook hare Kinderen voor geen oneerlyke Kinderen zyn gehouden geworden: En alzoo de Ouders ook niet uit een boos ! voornemen maar gedeeltelyk uit onwe- ' tendheid, gedeeltelyk uit een hevige ! begeerte om het M^ufchelyk geflagt te 1 Vermeerderen, en GOD vele Dienaars Ée verwekken, gezondigt hebben, zoo j heeft Hy die misdaden niet aan de Kin- / 262 deren, gelyk omtrentDavid, geftraft. En | wat aan betreft het geene gy verder aan- j: gaande de uitfluitinge uit de Gemeente 1 bybrengt, daar op hebbe Ik Uw reeds geantwoord. Ik ga verder tot de tweede ftellinge over, waar by gy moet gade liaan, dat GOD aan Abraham heeft f 1 belooft zyn zaad zoude zyn gelyk de 1! Sterren aan den Hemel. Genef. cap. 15. r ; VS. 5. En is het waar, dat Hy zulks hadde gezeid zonder onderfcheid van den Zoon, die uit Abrahams lyf zoude ge- , boren worden: Genef. 15. vs. 4. Wan- 1 neer nu Ifmaè'1 geboren en Hagar met ] den zeiven gevloden was, heeft GOD 1 tot iiaar door een Engel gefproken. Ge- i nef. cap. 16. vs. 10. Ik zal uw zaet gr00- : teliks vermenigvuldigen, zoo dat bet van we- 1 gen de menigte niet en zal getelt worden; 1 Wat wonder is het dan, dat hem GOD 1 tot zoo een groot volk gemaakt heeft ? 1 want GODS raad moet beftaan, en Hy < doet al wat hem behaagt. Efiai. 46. j0, j Welke zig daarom ook deze jonge heeft 1 aangetrokken gelyk ook deffelfs Moeder i Hagar als zy in de Woeftyne waren, en 1 van dorft kwamen te verlmagten. i
W é t t m a m. , Wy lezen in het twee-en-twintigfte 3 Capittei, dat Abraham dievrolykebootfchap en goede tydinge van Nahor desfels Broeder ontfangen heeft, dathy Nahor niet alleen by zyn Huisvrouw Milca elf, maar ook by zyn bywyf vier kinderen geteelt hadde Genef. cap. 22. vs. 20. 6? feqq. Waar uit dan dit befluit kan volgen.
XXVIII. Het geene Nahor de Broeder van de Vader allergelovigen , Abraham zelv' en de Heilige Geeft niet voor onrecht hebben erkent, dat is daar voor ook niet te houden.
Nu heeft Nahor de Broeder van de Vader allergelovigen en de Heilige Geeft de tweewyverye van Nahor voor geen zonde gehouden.
.Ergo is het ook geen zonde. SffliS,
Het geene gy van Abraham en den 164 Heiligen Geeft hier by voegt, daar op hebbe Ik Uw geantwoort, en zegge nog eens, dat het gevolg niet goed is, wanneer gy daar uit, dat de Heilige Geeft de veelwyverye niet veroordeelt, wilt wringen, dat dezelve daar van daan voor geen zonde is gehouden. In aanzien en rypelyke overweginge, dat de gebeurteniife, doch niet het recht op die plaatfen, alwaar de veelwyverye gedagt werd, verhaalt werd, en dat het maar syn verba narrativa five enunciativadoch jeen difpofitiva j die daar van handelen en aldus niets bewyzen AlexTrentacinq. lib. 1. var. refol. tit. de verb. fignific. n. 1. & 59- Nahors daad kan Uw in het ge■mglte niet te (lade komen, want uit iet doen van den een of anderen Menfeh geen wet kan voortkomen 5 En daar de van GOD zoo hoog verlichten Abraham in de misflag is geraakt, dat hy by Hajar is gaan liggen, zoo is het geen wonIer, dat deiTeJfs broeder Nahor, die een leiden is gebleven, ook heeft kunnen lolen. Doch zy hebben beide uit het by ïaar niet ten eenemaal verdonkerde ver- * "tand wel erkent; dat niet, gelyk gy wilt, :en Man twee Wyven van een gelyke tand (daar doch anders uit het Huweyk, gelyk in alles gelykformig , ook ;ene gelykformigheid tuffen de getrouwlen ingevolge het natuurlykvernuft onttaat,) maar alleen een rechteEhevrouw lebben, en die bywyven alleen liefheb>en,_ doch met een andere naam dopen, :n die gelyk ftellen, welke ingevolge iet Leenrecht heden ten dage onder hoge



over de Vcetvjyverye. ■' -ao.
ge Scandsperfonen alleen par raifond'Etat op morgen gaefs rechten getrouwt worden. 2. Feud. 20. jttftcl. Genef. cap. 26. vs. 6.
W e l t m a n.
206 In het drie en cwintigfte Capittei werd verhaald , dat de Kinderen biets Abraham een Vorft GODS noemden en hem vergunden zyn Vrouw Sara in haar beste graf te begraven, het geen zy niet zouden gedaan hebben, wanneer Hy een overfpeelder geweeft was. Want zy ook de hoererye en echtbreuk gehaet en voor zonde gehouden hebben ; ik befluite dan :
XXIX. Het geen Abraham by de eerbaren Heidenen niet uit zvne aanzien heeft geftelt ■ dat is geen omregt:
Nu heeft Abraham de tweewyverye by de eerbaren Heidenen niet 1 uit zyn aanzien gezet. Ergo is die geen zonde.
, S I t m a n.
2°7 Wederom verwerp Ik het gevolg van de eerfte fteih/jge,- Want de Heidenen 1 hadden even zoo wel als Abraham een j dekzel op de oogen. De hoererye of uiterlyke Echtbreuk of adulterium explicitum betreffende, zyn dezelve in aanzien hier van ziende gebleven. Doch wat de veelwyverye en den innerlyken Echtbreuk of adulterium implicitum aanbelangt, zyn de oogen hares verftands verblind geworden. Waar toe by de| Heidenen de vleefchelyke kiften, en by alle Menfchen in het gemeen op die tyden de ontydige begeerten de wereld te
268 vervuilen, aankat heeft gegeven. Wat nu de Heidenen zelfs deden, hoe kon- , den zy dat in Abraham ftraffen? cujus ejt autem pudoris, quin imo verecundice , cujus, quod agere te videas, ineoalterium reprehendere? maleditü & criminis loco dare ea, qua in te poffint reciprocatd viciffitudine ,
* retor queri? Arnob. adverf. gentes. lib. 2.
269 pag, pg. j?n floe zouden zy zulks geweigert hebben, daar Abraham een Vorft ] GODS, dat is om na de mannier der Jo- } den te fpreken, een' groot Vorft en 1 magtigen Heer in het Land was, en zy c daar van daan hem, wanneer al wegens c tweewyverye by haar bekend mogte ge- z weeft zyn, de begraveniffe van Sara niet c durfden afflaan. e
Weltman. f
270 Het vyf en twintigfte Capittei legt d klaar aan den dag, dat Abraham, ter- v wyl hy nog leefde, de zonen derbywy- t< ven, die hy hadde , van zynen Zoon
Ifaac heeft trekken Jaaten, waar uit wy zien, dat Hy neffens Hagar, nog meer bywyven heeft gehad, en dezelve toe aan het einde van het leven behouden, die ons op de volgende mannier deze fluitreden doet maken.
XXX. Het geen de Vader aller gelovigen niet heeft nagelaten , maar daarin tot het einde zynes levens gebleven , zulks is geen zonde. Want zoo het immers zonde was, zoude GOD het hem na zyn goedheid en geregtigheid geöpenbaart hebben , en zoude Abraham dat pok gehoorzaamd; opgevolgt hebben , uit kragt van zyne verbazende gehoorzaamheid, die hy indedrie dagen voor gefchrevene opofferinge van zyn Zoon kragtelyk bewezen heeft, gelyk dan GO IJ ook 6e gehoorzaamheid van Abraham dikwils pryft en tot een exempel yoorftelt. Nu heeft immers de Vader van alle Gelovigen Abraham | van de veelwyverye noit afftand gedaan, maar heeft zig daar by geil ouden tot het einde van zvn "leven.
Ergo is die voor geen zonde te houden.
Hitman. Hier op hebbe Ik Uwalreets te voren wydopig geantwoort, en voege dit hier ' nog by, dat uitdegefchiedenis niet blykt, dat Abraham meer als een Wyf na het overlyden van Sara tot eenigen tyd gehad heeft, gelyk dan ook de joodfche Schriftgeleerden in het gemeen het daar voor houden,dat Hagar en Ketura een perfoon is. Seiden defucceff. adLL. Ebraor. ■ap. 3. Doch ik gelove vaftelyk dat het 'er aldus mede gelegen zy, dat Abraham, die zig om zaad te verwekken by Sara heeft gelegty en uit dezelve Ifmaël geteelt, daarna ah hem uit Sara ffaac geboren is geworden , by het leven de Dienftmaagd van zig heeft laten gaan. aenej. cap. 21. vs. 20. tff 21. na het aflerven van Sara, niet deze Hagar, deiryl hy die eens vapzighadce verworpen , naar Ketura getrouwe heeft ; dewelke an, gelyk ook Hagar, door de Bywyven f Byzitten verftaan worden, dat zynde odanige, die niet mede op de trouwagen met de gewoonelyke casremonièn n niet onder een zeker beding , dat ha2 Kinderen in gelyke delen tot haar Vaers erffeniffe met hare uit deze Echt oortgefprotene Zonen zouden toegela:n worden, van Abraham ten EchtgeCc 2 no.



2o4 Mei het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
nomen zyn geworden, arg. Genef. cap. 25. vs. 6. & cap. 24. vs. 36.
W e l t m a n.
272 Van Ifmael word gezegt, dat hy twaalf Kinderen gehad heeft. Nu kan het wel Zyn, dat hy nog meer als eene Vrouwe heeft gehad; .Want de ouden hebben hare Kinderen langen tydgezuigt,en niet ligt by eene V rouwe twaalf levendige Kinderen bekomen, daar op egter de kloeke Ouden haar oogemerk mede gehad hebben;
S 1 x m a n. Dit is van my hier voren al bejegent, en is van Jfmaël aan te merken, dat Hy hondert en zeven-en-dertig jaren oud is
273 geworden. Genef cap. 25. vs. 17. Dog men ftue eens toe, dat hy meer als eene Vrouwe gehad hadde, zoo zal niemand zyn leven en wandel zig tot een regul kunnen voor oogen ftellen, voornamentlyk niet daar hy een fpotter en wild Menfeh geweeft is. Genef. cap. 21. vs.o.. Genef. cap. 16. vs. 12.
W e l t m, a n.
In het zesentwintigfte Capittei ftaat gefchreven , Efau nam twee Wy ven . Waar uit ik dus redehere.
XXX1II. Het geen de Heilige Geeft in de Heilige Schrift vertelt, en nog op die, nog op een andere plaats ftraft, dat is geen zonde. Nu vertelt de Heilige Geeft de tweewyverye van Efau zonder be- < noeminge der flraffe. Ergo is die geen zonde.
S I T M 1 i De eerfte ftellinge is van my meer als een maa/ van te voren al opgeloft, doordien niet alle zonden met eene zekere} uitgedrukte ftraffe verboden zyn. Dus / ftraft ook GOD, daar Hy niet fpreekt 1 en verfchoont dikwils in deze en ftraft 1 Wederom in andere gevallen. Op de I twede ftellinge herhale lk het geene Ik I voormalen al meermalen hebbe gezeid, j dat het genoeg zy , dat de Heilige Geeft i op den Echtbreuk uitdfukkelyk eene (c ftraffe geftelt heeft: en doet dezelve op 11 deze plaats alleen het geval opgeven zon- j 1 der daar by te doen of het goed of kwaad • 1 zy. Hoewel het Iaafte daar uit is af te h nemen, dewyl de twee wyven beide Ifaac t en Rebecca een herten leed maakten. Genef. • 2 274 cap. 26. vs. 35. Het welke daarom ook' 1 op Efaus kop neder kwam. Genef. cap 27. J vs. 37. dewyl hy zulks door de tweewy- 11 verve hadde veroorzaakt. Dan nadien I 1 hy daardoor de Vrouwens heeft doen ! J zondigen , zoo heeft hy dezelve God- j ( loos en uitfporig gemaakt, al2oo, dat ] c
zy van de eene zonde in de andere gevallen zyn en hare Schoonouders ongehoorzaam en wederftrevig geworden. Alzoo dat Rebecca daar na tot Ifaac heefc gezegt. Ik hebbe verdriet aan myn leven van wegen de Docht eren Hets, en niet gewile, dat Jacob eene der zelve tot een Wyf zoude nemen. Genef. cap. 27. vs. 46. Waar door dan toenmaal Efaus tweewyverye geftraft is, en te verftaan gegeven, dat, alzoo de Wyven zich daar door, dat zy zich tot een Man begeven hadden, tegens GO.J hadden verzondigt, alzoo maakten zy ook geen zwaarigheid, haar alle herten leet toe te voegen, het geen ook twee eer als eene zoude durven onderlhan.
Weltman. Uit het zeven- en-twintigfte Capittei 275 was lk van gedagten aan te voeren, wat gy op het Iaafte gezegt hebt. Doch dewyl gy het wel hebt opgeloft, zoo wil ik verder tot het agt-en-twintigfte Capittei over gaan, en daar uit Uw te gemoed voeren, dat Efau, dewyl hymerke, dat Ifaac de Dochter Canaan niet gaarn zag, Genef. cap. 28. vs. 9. na Ismaël is neen gegaan en noch boven de Wyven, die Hy hadde, eene, namentlyk Mahalat de Dochter van Iftnaël genomen beeft. Wat meent gy nu, dat ik niet gevoegelyk zoude kunnen daarvan daan deze fluitreden maken? XXXIV. Waar over Efau van Ifaac en Rebecca, gelyk ook van den Heilige Geeft niet is geftraft geworden, daarin heeft hy niet gezondigt.
Nu is Efau van Ifaac en Rebecca noch ook niet van den Heiligen Geeft, wegens de twee- endriewyverye geftraft geworden. Ergo, heeft hy hier in niet gezondigt gehadt. &
S 1 t m a n. Het is met deze fluitreden even als met 27ö e voorgaande gelegen, ik herhale derïalven alles, wat tot oploftinge daarvan jy my is bygebragt, en voere uw welerom te gemoet, dat gy wel gelieft an te merken, hoe dat in dit agt-enwmtigfte Capittei de Heilige Geeft niet onder oorzaak viermalen Genef. cap. 28. £. 1. 2. 6 kort agter een herhaalt,'dat iaac zynen Zoon Jacob beveelt, niet wee of meer maar een Wyf te trouwen, /laar dewyl Ifaac hier by voegde, dat acob geen Vrouwe van de Dochteren 'anaans zoude nemen, en Efau wegens e tweewyverye ftiizwygende geftraft
was



Over de Feelwyvetjel i0?
was geworden , zoo wilde Hy dit uitterlyk niet aannemen en verdrayde zyn Vaders woorden in een verkeerden zin, als of Hy alleen 'gewik hadde, dat zyne Zoonen voortaan geen Dochter Canaans
&77 zouden trouwen. Dit nu om in fchynna te komen, en voor de wereld te tonen, als of hy de>or de tweewyverye niet geZondigt en zyne Ouders bedroeft hadde gelyk dit egter zich alle beide aldus toedroeg, zoo gong dezen flimmen Zoon henen en nam noch tot zyne twee Wyven de Dochter van Ifmaël, dat iseeiies fpotcers en wilde Menfche, die van. het nacuurlyk verftand en de Goddelyke fchikkinge weinig werk maakte en daarom in zulk een zoeken ligtelyk aan Efau Zyn toeftemminge gaf.
Weltman.
zjS In het negen-en-twintigfte Capittei, worden de Kinderen van jacob opgetelc, die hy by Lea bekomen heeft, als daar zyn Ruben, Simeon, Levi Juda. Nu' zoo de veelwyverye zonde was, zo was Rachel, aan welke hy verloft hadde, de eerfte en rechte Vrouw van Jacob. Want daar was die vereeniging van gemoederen , die het Huwelyk maken De i andere Wyven als Lea, Silpha , en j Bilha, om duits te fpreken, zyn na uw 1 gedagten hoeren, en hare Kinderen hoerenkinderen geweeft. Nu durft ingevolge het gebod geen Hoer ln de gemeente des Heeren komen; veel minder word dezelve tot het Priefterdom bevordert of tot den Altaar gebruikt. Maar deganfche ftammev Levi kwam daar toe, ja Aaron daar uit voort gekomen, gong in het Alderheiligile.
En alzoo zyn ook Salomo en Samuel, van welke hier na met meerderen zal gefproken worden, Hoerekinderen geweeft. Waar van daan ook deze fluitreden ontftaat.
XXXV. Die in de gemeente des Hee-1 ren komt, tot het Priefterdom word bevorderd, ook tot het Alderheiligfte gebruikt word, die is geen floeren Zoon maar een eerlyk kind.
Nu zyn de Kinderen Jacobs, die hy by Lea, Bilha, en Silpha geteelt heeft, in de Gemeente des Heeren gekomen, ja Levi van Lea voortgekomen, is tot het Priefterdom bevordert, en Aaron tot het offeren in het Alderheilïgfte gebruikt.
Ergo, zyn het geen hoere maar eerlyke kinderen geweeft, en verder.
$ i t m a n.
Houd in, houdin, op dat gy niet ver- 279 der uwe onwetentheid aan den dag brengt! had gy gezwegen, zoo had gy meefter in de Hebreeuwfche zaken gebleven. Maar dewyl gy uw nu zoo wakker hier uit laat, zoo'geeft gy te verftaan , dat gy daarin nog een kind zyt. Dan voor eerft, zoo maakt gy geenonderfcheid tuffchen Hoeren, regteVrouwens, en Bywyven, daar dog alle Geleerden hierm overeenkomen', dat deze Iaafte onder de Hoeren niet gerekent worden; Doch nademaal zy gene maagden, noch vreemden buiten het Burgerfchap Ifraëls en alzoo tot rechte Vrouwens mogten genomen worden , zoo doopt de Heilige Schrift fomwylen na uitfpraakder joodfche Schriftgeleerden haar met de name van Echte Vrouwens. Gemara Bahyl. fol. 21. a ad tit. Sanhedrin. Selden. d, cap. 3. p. 21. En zyn van dezelve alleen daarin onderfcheiden, dat
1 zy niet gelyk deze met uitterlyke Statie \ en voorafgaande Huwelykze voorwaar| den , waarin de toekomende Kinderen (de Vaderlyke nalatenfchap en Moederfyke Bnüdfchat belooft word, in deEgc treden,- de .Kinderen van deze Bywyven hadden hec zelve recht, als de gene, die uitwetnge Vrouwen getee/t waren, verfproken was. Gelyk zy dan ook tot de erffenis van haren Vader met dezelve toegelaten worden, David Kimchius ad
2 Samiiêl cap. 9. vs. 7. Wanneer ook 2go iemand een Maagd, met welke geen regte Echt wegens de geboorte beftaan konde, met Huwelykfche V oorwaarden zig verkregen heeft, word dezelveinsgelyks een Bywyf geheten: Doch hare Kinderen behielden dat gene, het Welke haar
in de Huwelykze Voorwaarden verfproken was,- en daar toe gehoort het geet.-» wy vau de Kinderen, die Abraham uit Ketura geteelt heeft, in de Heilige Schrift lezen. Genef, cap. 15. vs. 1. & 6. offchoon , het geen te verwonderen is, die zoo uit een onder de ftraffe des doods verbodene Echt en bloedfchande geboren zyn, vau de erffenis niet uitgefloten worden , echter evenswei Mameres genaamt wierden,- Majemom Halach Nerhalot cap. 1. Gratian. cauf. 35. q, 7.
Van deze moet verftaan worden, het geene gy in het gemeen van alle hoerekinderen zegt, dat zy namentlyk ook na het tiende lid in de Gemeente des Heeren komen zullen. Deut. cap. 15. vs. 2. Doch dat heeft een geheele an- 2g3 dere beduidinge, als gy meend, en bete-
c c 3 kent



xo6 Met bet Geweten overeen komende Zamenjpraak^
kent zoo veel, dat zy geen Dochter Ifmaëls tot een Wyf zouden nemen. Selden. d. c. 3. p. 23. Hier tegen de geene die uit een Maagd , die geen lfraëlitifchc was en met welke geen Huwelykze voorwaarden waren opgerigt, was geteelt, waren rot haar Vaders nalateniehap niet beregtigt. Genef' cap. 21. vs, 10. Paul. ad Galat. cap. 4. vs. 30. waar toe ook dat geene, het welke jat van jephta hebt bygebragt, gehoord Indic. cap. 9. VS. 2. jofeph. antiq. judaic.
SSa cap. 9. Doch voor het overige worden zy even zoo wel, als die uk eenre; Vrouwen geboren zyn, wat de ukeriy-i ke Burgerlyke werkingen van het Hu- I welyk betreft, voor echte Kinderen ge- \ houden, en tegen de geene, die uit ge-' meene hoeren geteeld , gelyk ook de zoo genoamde Mamzeref. tegen geftelt. Palsoth. de mtb. & fpur. cap. 16. mm. o. Daar nu Jacobs Kinderen niet tot deze beide lellen, maar tot de andere geboren , zoo kan ook dat zelve, wat gy in de eerfte ftellinge van uw fluitreden voor aan gefield hebt, op haar niet worden
283 toegepaft. Wat aan betreft de bevordering tot het Priefterdom, dien aangaande ftaat aan te merken, dat zulks daar na , wanneer de Kinderen Ifraëis uit Ègypten getogen zyn, eerft is ingevoerd geworden: En kunt gy dus van de volgende op de vorige tyden geen befluit maken, arg. Novell, sjt cap. 2, want Jacob was geen Priefter c En wierden alleen de Prieiler 7-oncn van het Priefter*Ampt geweerd, Leuit. cap. ai. VS. 14. die uit een Vrouw, met welke een Priefter te trouwen verboden was, gelyk als daar waten een Weduwe, die van haar Man gefcheiden was, gemeene hoeren ontkrachte, en zoo voort, of uit en een al te na bloedverwante geteeld waren ; Selden. de fucceff. pontific. Ebraor. cap. 2. Nu was Lea een zodanigen niet. Maar is, wanneer wy op de tyden zien, daar in het vooroordeel wegens heiverblinde verftand by de Luiden ontftaan, was als of de veelwyverye was toegelateu, Jacobs Ehegemalin geweeft, offchoon zy het in der daad en waarheid : niet en was. En in zoo verre geve Ik uw gaarn myn toeftemminge, dat Racheli gelyk ook de eerfte, dieElkanaen; David ten Wyve genomen heeft, alleen voor rechte Vrouwens te houden zyn. Weltman. En aldus makc lk de verdere fluicreaeh.
XXXVI. Die zyne Bywyven eerlyke Kinderen teeld, die is de Bywyverye of veelwyverye, als een middelmatige zaak toegelaten. Nu heeft Jacob uit zyne Bywyven, diê hy by zyn eerfte Vrouw', namentlyk Rachel gehad heeft, eerlyke Kinderen geteelt : Gelyk by de vorige fluitreden is daar gedaan," en ook uit het volgende klaar is.
Ergo, is de veelwyverye geen zonde.
S i t m a n.
Het gevolg van de eerfte flelürge kan 284 ten eenemaal ontkend worden, Want offchoon uiterlyk en zoo veel de Burgerlyke werkinge betreft, de Kinderen, die uit Bywyven geteelt zyn, voor eerlyke Kinderen uit misverftand worden gehou! den, zoo volgt niet, dat zy het in der daat zelve zyn.
W e l t m a n.
Dat zal Ik uw bewyzen.
XXX VII. Welke Kinderen gelyke 285 Erffenis, Regt en Privilegia hebben met de geene, die van de eerfte , als vermèende regte Ehevrouw voortkomen, die zyn geen hoeren, maar eerlyke Kinderen: Want de andere Kinderen , die van de regte Ehevrouw heen komen, die zullen zulke gelykheid niet goed noemen, en zoude ook de Vader deswegen van grote ongeregtigheid befchuldigt werden.
Nu hebben die geene, diebydelefte en Bywyven Lea, Bilha en Silpta geteelde Kinderen van jacob gelyke Erffenis Regt en Privilegiën met die by Rachel verwekt zyn. Ergo. Zyn het eerlyke Kinderen.
S i t m a n.
Gelyk lk Uw zoo even en meerma- 286 len hebbe gezegt, zoo zyn de dingen, die gy verteld , maar Burgerlyke werkingen van het Huwelyk. In aanzien van welke de Bywyven , wanneer Wy op die tyden zyn , met zulke namen "gedoopt, endeKinderen, daaruit geteeld, maar zyn voor eerlyk geagt geworden. Dog daar volgt geenzints uit, dat daarom 287 het zelve met GODSinftellingeovereen ' zoude komen, en niet tegen het gebod der natuur ftryden. Want wanneer men uit zulke en diergelyke werkingen wilde befluiten, dat daarom de zaak in en voor zig geen zonde waar, zoo zal ik uw alzoo fchielyk daar doen en bewyzen, dat dewyl de Kinderen uit Bynjven geboren met de geene, die uit bloedfchande geteeld zyn. even zoo wel, als de gee-
ne



Over de Veelwyverye* iaojj '
ne, die uk een rechte Ehe voortgeko- . men zyn, tot haar Vaders Erffenis na het recht der Joden toegelaten worden. Dat ook de byflaap niet bloedfchande I verzeld in en voor zig zelve geen zonde zy; Zoo ongerymt éi dit is, zoo onge- i rymt is ook het andere, wat gy uit de j Burgerlyke werkingen beweren Wilt. 5 ^7 Over welke, dewyl dezelve door ge-j woonte waren ingeilopen, de Kinderen, j die uit de eerfte en rechte Vrouw gebo- j ren waren, zig niet konden bezwaren: Het welke de Kinderen van Rachel in het vooraan getogene geval te doen des te weiniger bevoegt waren, dewyl haar Moeder dit niet heeft tegen gefproken, wanneer Lea haar eerftelyk voorgetogen is geworden, en haar Dienftmaagd Bilha daar en boven Jacob is toegevoegt geworden.
Weltman. j 2.S8 Lea zegt evenswei in het dertigfte Capittei: God beeft mynen loon gegeven; na dat Ik myne Dienftmaagt mynen Man gegeven hebbe; even als wilde zy zeggen.
S 1 T Jtf A N.
Genoeg hier van l Want Ik uw daar op hier voren al voldoende geantwoord j hebbe. En wanneer dit niet een zeer i flegt en in zig zelve niets deugende ge- j volg was, indien gy daar uit ieds mogt '. trekken; zoo zoude ik uw hier omtrent ! nog kunnen toevoegen, dat na de Hebreeuwfche manier van fpreken : Lea ! zoo veel hier mede heeft willen zeggen, dewyl Ik myne Dienftmaagd Silpa my- ! nen Man hebbe gegeven, en deze my | met haar twee Kinderen heeft doen heb- 6 ben, alzoo, dat ik nevens de twee die 1 my in den beginne en Ifafchar die my I nu geboren zyn, tegenwoordig vyf Kin- 1 deren Jacob gelyk hebbe doen hebben, \ ondervinde lk in der daad, dat GOD my beloond heeft, of Ik hebbe daarom een groten loon ontfangen, dat Ik my- J ne Dienftmaagd, uit wie Ik gebouwt ' worde en die in myne plaats, alzoo Ik een tydlang onvrugtbaar geweeft ben, aan myne Man gegeven hebbe; of met weinig woorden: Lea heeft dit onwetend gezegt en daar omtrent misgetaft: en is het valfch, dat GOD haar wegens deze daad zoude beloond hebben. Weltman. s8p Uit het een-en-dertigfte Capittei zien wy, dat Laban de veelwyverye ten aanzien van Jacob heeft gebillyk, alzoo Hy hem zyne twee Dogters heeft gegeven; en niet daar tegen gezegt, wanneer hy noch twee Dienftmaagden daar bykwam
I
té nemen. Anders was hy in het 50 vers van dat zelve Capittei bevreeft, dat zyn Schoon-Zoon noch meer Vrouwens mochte nemen, wyl mogelyk daardoot zyn Dochter in misachtinge geraken 4 beledigt en met allerhande ongelegentheid in luren ouderdom by hate Kinderen ontruft mochte worden , alzoo de nieuwe aankomende Vrouwens ieds jonger en dus aan Jacob veel liever en aangenamer konden zyn, en mogelyk ook het zelve recht van te kunnen erven met de andere Wyven en Kinderen zig mogten aangemagtigt hebben. Uit welke gezegdens deze fluitreden kan worden gemaakt.
XXXIX. Die met opzet twee Dochters geeft en dezelve niet tegenfpreekc twee Dienftmaagden, te trouwen, die keurd de veelwyverye in allen delen voor goed.
Nu heeft Laban zyn Schoon-Zoon Jacob zyne twee Dochters verfproken, gegeven en ook daar en boven nog twee Dienftmaagden te trouwen voor goed gekeurd. Ergo. Billykt Hy in allen delen de veelwyveryei
S I t m a n. Dit alles geve Ik uw toe; Maar hoe 2qö kunt gy egter daar uit een Wet maken, of met wat fchyn wilt gy door het doen van dezen Menfeh, GODS ordonnantie wegnemen ? Laban is ook een fchonen Man, dat men ons die ten voorbedde zal voörftellen, Jacob was van zyne vrome, en het gebod over een komende levende Ouders bevolen , een Dochter van Laban te trouwen: wat deed deze ? Wanneern nu Jacob meende , dat hy met de aan hem verfprokene Rachel te bedde zoude gaan , zoo word hem in plaats van deze de fchone jonge Dochter, Lea , die tedere oogen hadde toegevoegt, Genef. cap. 29, vs. 16. rjf 23. Of nu 291 Jacob wel bevoegt was geweeft deze te verftoten, zoo heeft hy egter zyn recht, op dat hy Rachel, met welke hy voor GOD getrouwt was, bekomen mochte, niet gebruiken willen , en is aldus het eerfte uit nood tot de tweewyverye gekomen. Daar van daan zoo weinigeenig gevolg daar in voor uw leid opgefloten en daar nit kan getrokken worden, arg, l. 14. ff. de legib. als uit Labans bedrog. En daar gy die dan niet kunt hebben, zoo zult gy ook moeten toeftaan , dat des Mans bewilliging in de veelwyverye uw in het geheel niet kan helpen. Offchoon 2q^ Laban dezelve niet in en op zig zelve ,
maar



ao8 'Met let Geweten overeenkomende Zamenjfraek,
maar alleen om zyn eigen voordeels wille, op dat hy de oudfte Dochter ook mochte kwvd worden, heeft voor goed gekeurd. Daar toe ook de redenen behoren, welke gyzegt, dat hem hebben bewogen van Jacob te begeeren, dat hy boven zyne Dochteren geen andere Wyven zoude nemen , Genef. cap. 31. <vs. 50. want hy docht, dat zoo hy den zei ven tot tweewyverye aanzettede, zo mochte hy veel licht van de eene zonde in de andere vallen : Daar by was hy nog bevreeft , dat zulks zyne Dochteren tot nadeel mochte gereiken , en hy alzoo daar door, waar mede hygezondigthadde, van GOD geüraft mogte worden. Doch de Dienftmaagden agte hy niet dewyl hy in die verbeeldinge was, gelyk ook zyne Dochters, dat zy door haar gebouwt zouden worden. Doch wanneer de reden van Laban, die gy hebt aangevoerd, op een ieder der eerfte Vrouwen betrekkinge hebben, zoo is het gewis, dat nevens dezelve geen tweede mag genomen worden.
Weltman. jmj. Een zeer zinryke fluitreden geeft het drie-en-dertigfte Capittei op, wanneer daar in gemeld word, dat Jacob om zyn Broeder Efau te verzoenen verfcheiden Kudden tot een gefchenk heeft vooraf gezondenj namentlyk 200. Geiten, 20 Bokken, 200. Schapen, 20 Rammen, 40 Koeyen en 10 Varren, waar uit Ik deze ftuiweden make. XXXIX. Het geen niet onrecht is by de Dieren in zaken, die de Dieren met de Menfchen gemeen hebben, | ais eeten drinken, flapen, zig te j paren, en zich overeenkomftig de | natuur te gedragen, dat is niet on- ( recht by de Menfchen. Die nu de- ] ze toeleg recht wil verftaan, die 1 moet uit de natuur wel weten, wat de zinnelyke Ziele voor werkinge ende beweginge heeft, en wat het, recht der natuur zy , daar over j Seldenus en Grotius te lezen. Nu is het niet onrecht bydemeefte Dieren, dat één Manneken na zyn luft met meer als één Wyfje zich vermeerdert. Ergo, is het ook niet onrecht by de Menfchen.
S 1 t m a n. ZOj Wat de eerfte ftellinge aanbelangt, daar hebbe Ik uw hier voren genoeg op geantwoord, wy hebben dat paren, een werkinge van de zinnelyke Ziel, met de Dieren wel gemeen : doch dewyl ,wy
daar benevens [een Ziel met verftand begaafd, die de Dieren in geeneiideefe bezitten, in ons bevinden, zoo weten wy, dat wy niet de geene, die zonderonderfcheid zig vermengen, uit blote drift der natuur navolgen, maar daar by ook in overweginge moeten nemen, of ook het natuurlyke recht, dat ons de verftandige Ziel leerd, gelyk by Seldenus en Gro- 255 tius te lezen , hec paren met deze of geene perfoon verbied ?
Insgelyks hebben wy het eeten en drinken, dewyl het tot onderhoudinge van de zinnelyke Ziel nodig is, met de on vernuftige Dieren gem een , ed e cu verfchaft ons het verftand, dat wy niet, gelyk dezelve, die de Italianen plegen na te doen, niet alleen om den dorft te leffen, maar ook om den Beker der vroJykheid tot opwekkinge van de verftandige Ziele drinken , en daar inne de Duitfchersnavolgen-,Hartsdorf. Schouwplaats der Leer en vrolyh gefebiedmiffen 9 Tit. 176. num. 108. Van welke de b'ranfchen ook het woord Trinquer afleiden. By de tweede ftellinge ftaat gy toe, dat niet by alle Dieren een Wyfjen met een Mannetje paard; waarom volgt men dan die niet na, dewelke twee en twee pairen? Hebbe deze dan ook geen zinnelyke Ziele? Doch genoeg hier van, op ! dat het niet fchynt, als of wy zelve van onze zinnen berooft waren.
Weltman. Niet alzoo, ik make op nieuw deze 29$ fluitreden.
XL. Gelyk Jacob niet gezondigt heeft, dat hy by eenen Ram meer als één Schaap heeft gelaten, dus zondigt de Overigheid ook niet, wanneer by één Mansperfoon meer als een Vrouw laat. Maar nu heeft Jacob niet gezondigt, dat hy meer als één j Ram by ieder Schaap heeft geftelt. De eerfte ftellinge is daar uitklaar, dewyl J acob een Herder geweeft is, , nu zyn en worden de Overigheid ook Herders genaamt. Nu is hec Ampt der Herders voor de Schapen zorg te dragen, en zig na hare natuur te richten. Doch het komt met de natuur van de Mannen overeen, dat zy zig met vele hulpen beter en gevoegelyker vermeerderen en erneeren konnen. De andere ftellinge word met de volgende fluitreden bewezen. XLI. Het geene GOD door een by- 2<yp zonder gebod noch aan Jacob en andere Herders, wanneer ieds ge1. daan



over de Feehvyveryè. *c$
daan hebben, heeft geftraft, dat is niet tegens de by de Scheppinge vaftgeftelde order, daar GOD maar paar en paar heeft gefchapen gehad. Nu heeft GOD nog door een byzonder gebod, daar Hy anders verfcheidene , als van reine en onreine Dieren, vanftotigeÓffen , van Óffen , die dorffen , van vermenginge der Dieren met de Menfchen, gegeven heeft, noch in Jacob en andere Herders, die meer als eenen Ram by de Schapen gevoegc hebben, geftraft. Ergo, is het niet tegens de eerfte Scheppinge, en dus geen zonde.
S I T M A N.
298 Indien andere Luiden hier by tegenwoordig waren, dan zouden zy zig daar over moeten verwonderen, dat lk uw, uw tweede ftellinge van uw voorgaande fluitreden hebbe laten bewyzen; Doch ik hebbe zulks daarom gedaan, daar mede Ik gelegentheid mogte hebben uw te gemoed te voeren, dat GOD in den beginne geen Mannetje en Wyfjen alleen geiyk van Vi/fen en Vogelen en andere levendige Dieren, die de Aarde heeft voortgebragt, gelyk wy evenswei van de Menfchen Genef. cap, r, vs. 27.1ezen,heeft gefchapen. Daar van daan gy dan moogt weten, dat men van de eene tot de andere 4^99 geen goed gevolg kan trekken; De eerfte ' ftellinge van uw Veertigfte fluitreden om die na te gaan, zoo deugt het gevolg daar van in het geheel niet: alzo de Overigheids perfonen daarom Herders worden genaamt, dat gelyk deze hare Kudden tegen de Wolven bewaren, die ook hare , Onderdanen tegen alle geweld en over- ; laft zullen befchermen. Wilt gy nühier \ uit een in allen delen eenftemmende gelykheid en over-een-komft voort doen komen ^ zoo zoude ook moeten volgen, dat de Overigheid eensdeels gehouden , zoude zyn hare Onderdanen in den Zo- I mer op een groene Landftreek te wei- ' den, of om eigentlyk te fpreken; aan ] haar alles volop te geven; andersdeels ' ook bevoegt in den Winter het üitge- j dorft ftroo voor te werpen. Welk laat- j fte heden ten dage ook dikwils gefchied, ! daar de arme Onderdanen van de Her- { ders nauwelyks ook in den Zomer zelfs 300 het ftroo gelaten word. Doch wat zal Ik my hier mede langer doen op te houden? Dede ik dit, zoo was ik dwazer als gy; De Wereld blyft de Wereld eh wenteld fteeds voort; Erger is het geweeft voor onze tyden, want doen zyn
I
de Menfchen ook Wereldsgezind geweeft , het zal ook flechter na dezen zyn. -Hoe majores noftri queftifnnt, hoe nos querimur, hoe pofteri noftri querantur, everjbs effe mores, regnare nequitiam , in deterius res humands 6? in omne nefas labi. Seneca 1. de besefte. 10. Doch daar o0t by zal het dan wel blyven, dat een ieder by 2C0. Schapen alleenig 20. Rammen zal laten, wanneer Hy den Aardsvader Jacob als één verftandigen Huisvader voi| gen f wil. Daar nu dewyl de Rammen , i Bokken, en Varren, zich niet alleen niet bemoeyen met de Lammekens, en Kalvers, maar dat deze zoo wel als andere jonge der viervoetige Dieren haar Moeders Borft zuigen, van dezelve gevoed , en genoeg befchermt worden, en wanneer zoo verre komen, dat zy haar Moeders Borften niet meer nodig hebben , zig zelve als dan konnen helpen en ,redden; Laat de natuur toe, dat één 302 \ Manneken zich met meer, als één Wyft ken vermengt:' Met de Menfchen is het geheel anders gelegen, want de Mari trekt zig de Vrugt van zyn Vrouw aan I of fchoon zelve dikwils den goede ' / Menfeh niet verzekert is, dat die van hem is, ook zyn Vrouw, wanneer zy daar van herfte/d is, oppaft en diend, ' en in het gemeen ook, wanneer het kind niet meer Van Zyn Moeders melk leeft, Senec. 1. de clem. 14. het zelve meer dan zyn eigen leven verzorgt, en befchermt. Eens moet Ik uw nog vragen; of gy boven dat alles, wat ik uw zoo wel tegenwoordig als al in den aanvang onzer zamenfpraak, ten einde om het onder fcheid tuffchen Menfchen en Dieren aan te tonen, hebbë gezegt, niet een andere oorzaak en reden kunt uitdenken; waarom by 200 Schapen en Geiten i ! maar 20 Rammen en Bokken gelaten \ worden?
Weltman.'
Ik wil gaarn van uw keren. ' 301
S I T M A N.
Een Philofooph en Rechtsgeleerde moet zig niet fchameti, van Boeren en Schaapherderen ieds te leeren. /. 79. S 1. ff. de legat. 3. Wanneer gy met deze' waart te rade gegaan, dan had gy van hen kunnen vernemen, hoe dat de Ram en Bok, welke laatfte daar van daan ook de toenamen bekomen heeft, zoo geil zyn, dat zy de Geiten en Schapen, zoo die weinig zyn, geen rufte zouden laten en dezelve daar door zoo wel als de vrugt bederven, doch geen van beiden zal gebeuren, wanneer één Man aan één ^ Vrouws-i



2 r o Met het Geweten overeen komende Zamenjprctah,
Yrouwsperfoon zich verbind , want, om andere dingen niet te melden, den Menfeh is het verftand gegeven, door welkers kragt hy niet alleen de liefde kan plegen, dat daar uit geen onheil voortkome, maar ook zyn Lichaam temmen, dat het niet te geil worde.
Weltman. 304 Maar uit het drie-en-dertigfte Capittei verftaan wy, dat evenswei Jacob tot Efau gezegt heeft, hoe GOD hem de Kinderen uit zyne vier Vrouwens heeft doen hebben, waar uit lk deze fluitreden make. XLII. Het geene GOD Jacob heefc doen hebben, dacis geen zonde. Nu heeft GOD Jacob die veele Vrouwens en Kinderen doen hebben.
Ergo, is veel Vrouwens en Kinderen te hebben geen zonde.
S i t m a n.
505 Van GOD hebben het leven enden regen, hoe ende uit welke geboorte wy ook mogen voortgekomen zyn. Dog het volgt geenzints, dat die zulks veroorzaakt , niet gezondigt hebben. Dus fpreekt Jacob ook alzoo uit een vooroordeel, dewyl hy zich inbeelde, de veelwyverye was van GOD niet verboden verder was Hy mede met groote ichrikken bevangen, en wilt alzoo niet, wat hy al fprak.
W e l t Jr a n. 1 öCg In het vier-en-dertigfte Capittei lezen j wy, dat de Heidenen te Sichem, Hemor met zyn Luiden, die noch al tamelyk leefden , aan de veelwyverye van Jacob geenwalg hebben gehad, waaruit ik de volgende fluitreden make. ( XLII1. Waar aan de eerbare en ver-1< nuftige Heidenen geen tegenzin hebben gehad, dat ftryd niet tegen de Wet der natuur en tegen de daaruit voortvloeyende geboden GODS.
Nn hebben die van Sichem, He- < mor met zyn Onderdanen, geen 1 tegenzin in de veelwyverye van Jacob gehad. 1 Ergo, Stryd de Veelwyverye niet tegen de Wet der natuur en die daar uitvoortvloeyendegebodenGODS. 1
S 1 t m a n. i ^ ^ Om van de eerfte ftellinge een begin : 3 * te maken, zoo moet gy weten, dat gy uit het een of andere Volks verkeert doen geen gevolg kunt trekken of befluit maken, alzoo het bekend is, dat éfffi Zwaluwe de Lente hiet maakt, dat
Zuiker ook zoet blyft, en dat wit zyn verwe behoud, of fchoon iemand die de Koorts heeft, dat zoet bitter fmaakt, en de witte verwe den geene, die de geele zugt heefc, voor komt geel te zyn. Leon. Lelfius. de Juft. &jar. lib. 2. cap. 5. dub. 2. art. 3. Wan t daaruit zoude moeten volgen, dat de bloedfchande oudtydsby de Perfianen tuffchen Ouders en Kinderen in gebruik, by de Spartanen en Mgyptenaren toegelatenen diefftal ende 1'chier overal voor eene vriendelyk bèhandigheid gebruikelyk Overfpel Steph. Forcatul. 'Necyom. dial. 29. num. 9. niet net de Wet der natuur en daaruit voortrioeyende tien geboden zoude moeten bryden en daar tegens aanlopen. De 3o'8 tweede ftellinge kan ik uw toegeven, zonder dat ik uw daar door het geringfte doe winnen, want gy zult moeten weten, dat de Sichemiten en Jacob een eigenzinnig dekzel voor haar oogen hadden en dus niet konden zien. Of de veelwyverye met de Wet der natuur overeen kwam ofte niet. Daarom gelyk voorheen, alzoo ook nog tot op dezen huidigendag in hec Ooften, offchoon de leere van Mahomet, die uit haat egens Zyn Ehevrouwe zulke veelwyverye heefc ingevoerd, doorgaans niet is aangenomen, dezelve is toegelaten. Petr. Faber. 2. femejlr. 1. Bachov. ad §. 7" 'njt. de nupt. num. 5, Tiraquell. de LL. ■onnub. lib. 7. num. 20. &>feqq. Doch n eenige onbekende plaatfen in het Zuilen en Noorden vinden wy het natuurlyk gebod, dat namentlyk één Man met eene Vrouwe moet paren, noch in zyn geheel, alleenig dat de Koningsn en Vörllen uit een verkeerde verbeeldinge laar van nu en dan afwyken. Gelyk dan ook de oude Duitfchen ook mee eene Vrouw zig vergenoegt, hebben , Tacit. de morib, german. cap. 18. doch de voornaamften onder haar om haren Adel :e vermeerderen, hebben 'er meer als iene genomen. Waar van wy een exempel hebben aan Ayrovellus, welke :wee Wyven gehad heeft. Cadar. 1. de >ell< Gall. 53.
Weltman. In 't 35. Capittei is een plaats, die 310 nv wel gevallen zal, want GOD zegt ot Jacob: Zyt vrugtbaar, ende vermengvuldigt, een Volk ja een hoop der vol'-eren zal uit u worden , ende Koningen zullen uit uwe Lendenen voortkomen. Waar ait Ik twee fterke en doordringende fluitreden trekken kan.
Sit-



Over de Veelwyverye. ail
S i t m a n.
liet is niet nodig, dat gy die komt op te zeggen, want Ik hec gevolg daar van ligt verftaa; doch gy moet weten, dat de geene, die zulks geboden word, wel op de bequaamfte wyze zich vermenigr vuldigen, doch daar by ook GODS Gebod in agc nemen, gelyk Ik uw voor been al , daar gy uit de woorden GODS die GOD toe Adam en Noach ge/proken heeft, ook zulk een befluit wddec maken , na genoegen hebbe geanc woord.
Weltman. 311 In het 36. Cadittel word Efaus driewyverye verhaald , en boven dien de tweewyverye van deszelfs ZoonEliphas, welke ons deze fluitreden opgeeft. XLIV. Welke veelwyverye van den Heiligen Geeft opgegeven, en met een nieuw voorbeeld van zyne Nakomelingen beveiligt, en niet gelaakt word,, dezelve is. geen zonde. Nu is Efaus tweewyverye van den Heiligen Geeft verhaald, en, door. een nieuw exempel van de Nakomelingen , nainenryyk de veelwyverye van Eliphasbekragtjgtenmec gelaakt geworden. Ergo, is de veelwyverye voor geen zonde van den. Heiligen Geeft gehouden geworden.
S i t m a n.
Ik hebbe Uw dikwils op deze manier Van fluitredenen op te maken gezegt, dat niet eiken-reis, wanneer Hy het gepaneerde verhaald, de daar by voorgevallene daad pleegt te ftraffen. Enhoude het in het geheel daar vcor, dat Hy daarom van Éliphas tweewyverye gedenkt , op dat Hy daar mede aantone , dat niet alleen een kwaad Ey kwade Kiekens voortbrengt, en den Appel niet Verre van den Boom valt, en zulks niet alleen, maar ook, dat wanneer ymand, tegens GODS Inflellinge door veelwyverye zich wil vermeerderen., en die ook aan zyne Kinderen toelaten , Hy die zal moeten miffen. Gelyk wy dan ook aan Efau ontwaar worden , dat hy daar door is genoodzaakc geweeft hec Land te ruimen, en zich na het Gebergce Seir te begeven. Genef. cap. 36. vs. 6.
W e l t m a n.
3r3 Wy kunnen uit het 37. Capittei afnemen , dac Jofeph zich by zyn Vaders; Wyven Bilha en Silpa heefc opgehouden , en de Zonen Jacobs zich onder malkanderen niec als Hoerenkinderen
hebben gea'ge, het welk ons deze fluitreden aan de hand geeft.
XLV. Welke Bywyven en de Kinderen daar by geteeld voor eerlyke Wyven, en Kinderen van de Heili. ge Geeft en de geheele Wereld worden gehouden, die moec men noch heden een dage daar voor houden.
Maar nu zyn Jacobs Bywyven, en die daar by geteelde Kinderen voor eerlyke Wyven en Kinderen gehouden wordem Ergo, zyn zy daar voor noch heden ten dage daar voor te houden. Want- indien des Aartsvaders Vrouwen en Kinderen niet eerlyk en na het Gebod GODS geweeft waren, zo zoude GOD het zonder twyfel erinnerc haar daarover geftraft en haar verboden hebben; alzoo ook GOD dac geringfte in zyne Gelovige, die Hy volkomen maken wil, zeer j nauwkeurig in agt neemt.
S i t m a n.
GOD heeft zyne redenen gehadc, waarom Hy zulks verdragen , en niet opentlyk voor de Wereld geftraft heeft. Zoo veel in het byzonder uwe 314 iluitreden aangaat, zoo is my die niec tegen. Laat ons de tyden onderfcheiden, zoo zal men de Schrift mee de Schrift kunnen overeen brengen. In den. beginne was hec niec alzoo; dog naderhand, wanneer Lamech by de eerfte Wereld deze ergernis hadde gegeven, zoo hebben de Menfchen in de andere Wereld en byzonder in hec Ooften hem nagevolgt, aizoo dac de veelwyverye als een, gewoonte is geworden, en in hec gemeen doorgedrongen en ook de Heiligen zig daar door hebben laten vervoeren. In overweginge van welke ook de Kinderen uit de Bywyven geteeld, Burgerlyk daar van gefproken, geen hoerekinderen zyn geweeft, maar van ons voor eerlyke Kinderen gehouden moecen worden; Dog wanneer wy op onze tyden zyn, ja op alle, die zedert de Prediking van hec Euangelium tot op deze tyden zyn vervloten, en daar by opmerkzaam nadenken, hoe Chriftus en zyne Apoftelen het dekzel van onze ogen heeft weggenomen en aangetoond, hoe de veelwyverye met de eerfte inftellinge van het Huwelyk, mee hec Gebod dernatuur en met de Wet der cien Geboden GODS, die den Echcbreuk verbieden, ftryd; Zoo moeten wy toeftemBd 2 men,



2i2 Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak;
men, dat alle Bywyven, die na de eerfte Echte Vrouw worden genomen, en de Kinderen daar uit geboren, onechte ea oneerlyJce zyn en blyven.
W e l t m. a n.
315 In het 38. Capittei lezen wy van Onan, dat als Hy hadde vernomen , hoe het zaad , wanneer Hy by zyn Broeders Wyf hadde gelegen, niet zyn eigen zoude zyn, hy het op de Aarde heeft laten werpen en het zelve verdorven, welke daad de Heere zoo euvel heeft opgenomen, dat Hy hem gedood heeft. Daar uit kan men dan in het gemeen zien, dat GOD de Heere een affchouw heeft, wanneer men het zaad, daar toe GOD het heeft gefchapen , nietgebruikt, maar
316 iaat verderven. Het welke niet alleen! de geene doet , die gelyk Onan, het I Zaad op de Aarde laat vallen en verderven, maar ook die geene, die met zyn Vrouw, wanneer zy Zwanger is*, het 'geene de onvernuftige Diereu zelfs niet doen, het Echte werk verrigten. Waar uit ik dan wegens de over-een-komft aldus redekavele.
XLVf. Die zyn zaad niet gebruikt, daar toe liet GOD hem gegeven heeft , namentlyk ter vermeerderinge van het Menfchelyke Geflagt, maar verderven laat , die is des doods fchuldig.
Een die met eene Vrouwe getrouwt is, die met dezelve, wanneer zy eens Zwanger is, dat Echte werk verrigt, leid het zaad niet aan tot vermeerdcringe van het Menfchelyke Geflagt, maar laat het fterven en verderven ,• Ja veroorzaakt ook wel , dat Moeder en Kind 1 daar door groote ongelegentheid 1 kan overkomen en ook wel ten eenenmaal fterven en verderven. Ergo. Hy is des doods fchuldig: nar mentlyk in de oogen GODS, wel- l< ke Herten en Nieren beproeft, en m wel weet of Man en Wyf daar in r zondigen , ook wel, wanneer hy z na het ftrenge van zyn oordeel wil- ( de handelen, aanftonds den over- 1 treder; het zy Man of Vrouw,ge- c lyk als Onan te ftraffen oorzaak £ heeft. c S 1 t m a n. t 317 Wanneer gy met uwe gedagten een i weinig wildet te rade gaan , zoo zoud 1 gy moeien bekennen, dat Ik dit alles by c oploflmge van uw eerfte en twedefluit- c reden genoeg uit den weg hebbe ge- \ fuimt; Doch op dat gy hier des te be- £
ter moogt overtuigt worden, zoo moet lk uw niet verbergen , dat de daad van Onan den Heere daarom zo flegt heeft behaagt,dewylHy eerftelyk het zaad verderl ven het, daar Hy een Vrouwliadde, welke hy daar uit bouwen zoude. Ten tweeden, dewyl Hy uit nyd tegen zyn Broeder , welke hy ingevolge het gebruik van die tyd Kinderen te verwekken, fchuldig was, Deuteron, cap. 25. vs. 5. Francifc. Hotom. de rit. nupt. cap. 8. het zaad op de Aarde liet vallen. Hier 31S uit hebben wy voor eerft af te nemen, dat wanneer iemand een Wyf heeft, en met dezelve fpeejt, zoo moet hy het ; voornemen hebben, om Kinderen te telen», en indien een Ega dit niet doet maar zulks, zoo veel in hem is belet, zoo is hy het zy Man of Wyf, even zo ftrafbaar voor GOD als Onan. Dit 3*9 geeft ons ten tweden te kennen, dat wanneer iemand zig onthouden kan, dat Hy dan een Wyf moet nemen, en zig daar aan koelen en zyne brand niet op een Onanitifche wyze leiTchen , noch het zaad op de Aarde fchudden , daar het, gelyk Plato zegt, de legib. lib. 8. geen wortel kan vatten.
Hoe nihil ejfe pictas: Scehis eft, credeoio mihi, fed ingens. Quantum vix animo emeipis ipfe tuo: Ipfam crede tibi naturam dicere rerum y Iftud quod digitis, pontice per dis 3 homo eft;
Martial. in Ponticum lib. 9. \ tpigram. 42.
Doch wanneer iemand hiertegen voor iet eerfte een Vrouw heeft, eu daar nede het voornaamfte oogmerk van het Huwelyk verkrygt, zoo is het aan heni en zyne zwangere Vrouwe niet verbóden liefde te plegen en aldus het andere oogmerk, welke beftaat ih de dempin:f vande vlefchelykeluaen, Ook te gebeten; Edoch , dat het met behoedaamheid en befcheidentheid gefchied' *elyk in zulke gevallen, ook de Biegt'aders by de Roomfch Catholyken, eti 'ok in het gemeen by die geene, die de evallen van de confeientie verklaren , e reinen en Eheluiden alles leeren rein e zyn, en dat verbieden, wat anders 1 net kuifche echte bed niet geó'orïoft is. Ten tWedert mag een ieder, ie zonder brand te hebben zig onthou- 3 * en kan, het zaad by zig laten verderen en verfterven , wanneer Hy maat een verboden middel byde hand neemt;
Want



Over de Veelwjverycl " ' 2l,
Want anders niemand, die een vertrouwen heeft, dat hy Kinderen kan verwekken , niet ongetrouwe zoude mogen i blyven, of hy zoude na uwe fluitreden des doods fchuldig zyn.
W e L t m a n.
322 Waarlyk gy hebt het regt getroffen; Ik ben genootzaakt het op een andere wyze aan te vangen , en de volgende fluitreden te maken.
XL VII. Die zyn zaad gebruikt tot dat einde, waar toe het GOD gefchapen heeft, die is het leven waar- dig.
Na gebruikt eene die veele Wyven heeft zyn zaad en leid het aan, daar toe het GOD gefchapen heeft, namentlyk ter vermeerderinge der Menfchen ; wanneer Hy uit overvloed des zaads, dat by jonge Luiden gevonden word, noch een andere neemt, wanneer zyn Vrouw 1 miffchien zwanger, of oud, ofan-\ ders onbekwaam is om zwanger te worden, hec geen door veele toevallen kan gebeuren, rgo, is hy het leven waardig en niet, ftrafbaar , of begaat geen zonde, / maar zal veel meer met het leven, dat een weldaad GODS is, beloond moeten worden. S 1 t m a n,
323 De eerfte ftellinge moet aldus verbeterd worden: Wie voor het van GOD voorgefchrevene middel zyn zaad gebruikt; Een die veel Vrouwen neemt laat het daar niet by, maar neemt een , ander middel voor, die GOD en hetredelyk verftand verbied. Denkt liever, ' wat voor ongerymtheden uwe reden in : zich bevat ! Een jong Menfeh zoude,\ wanneer de eerfte Vrouw zwanger is, j een ander nemen , wanneer deze ook j zwanger word, wat dan?. Hy zal zool dra Hy zulks komt te merken tot een i derde Vrovw overgaan, wanneer hy j deze bezwangert heeft, wederom tot V een vierde en zoo tot ontallige andere, op dat hy dus doende zyn overvloedig zaad wel kome aan te leggen. ' Dan we- ] derom tot zyn vorig Huwelyk treden; het geen alles zoo laf en fmakeloos is, dat het geen verdere wederlegginge behoeft. ,
Weltman. <
324 Doch wanneer die geene, die een j zwangere Vrouw heeft, zich van dezel- ] ve kwam te onthouden, en by haar zig j nog van een andere bediende, zoo zou- ;
de by buiten kyf meer Menfchen in het leven kunnen brengen. XLVIIL Die nu veele Menfchen in het leven brengen kan. en doet dat niet, die verftrekt zulks tot zonde. Nu kan een jong gezond Menfeh veele Menfchen in het leven bren. gen, en wanneer Hy by deeenwy-
verye blyft, doet Hy zulks niet. Ergo, doet eene die maar eene V rouw heeft zonde. De eerfte ftellinge is klaar uit de woorden Jacobi, die weet goed te doen en doet het niet, die begaat zonde; de volgende ftellinge is buiten alle twyfel, gelyk de dagelyks bevindinge genoeg bewyft.
S 1 t m a n.
De eerfte ftellinge moet van die geene 325 /erftaan worden, die één Vrouw genonen en het middel om het Menfchelyke Geflagt te vermeerderen, heeft verko-. zen. Anders zoude moeten volgen, dat die geene, die ongetrouwtbleven, zouden zondigen; Daar tog zulks den menfeh als een middelmatige zaak te doen, of niet te doen, vryftaat, ja om vele oorzaken hem beter is, zig daar van in kuis^ aeid te onthouden; Waar uit gy kunt ftnemen, hoe weinig- Uw de woorden van Jacobus te ftade komen. Om de 326 twede ftellinge te verklaren, zoo eift GOD niet meer van de Menfchen, als dat zy zig vermeerderen op die wyze, die hy zelve by de eerfte inftellinge van ? het Huwelyk heeft voorgefchreven en het gezonde verftand aan de hand geeft. Het geen zoo hy opvolgt, zoo kan hy ook aan velen het leven geven, daar in :egendeet, wanneer hy meer Wyvenheeft, dan zoo voort zal ontftaan zo wel by de eene als by de andere Kinderen te krygen. Dewyl de bevindinge komt te 327' Jeeren, dat door al te fterke liefdes-vuur zulks den Mannen dikwils pleegt te beogenen. En dit zal by de veelwyverye nog dies te meer ondervonden worden, dewyl uit jaloersheid het eene Wyf voor iet andere den Man tot zig tragttetrekten, en om daar toe te komen met hare iefkozerye den zeiven zodanig durven aanzetten, dat hy in zyn eerfte jaren in 2en altoosdurende vuur-vlammegeraakt, :n dat vuur in den bloei van zyn jeugd lan ook fchielyk word gedempt en uitjedooft j op dat nu het geflagte der ) Menfchen zoude vermeerdert worden , ïeeft GOD ook daarom gewilt, dat één 328 vlan maar eene Vrouw zoude hebben: ;n gelyk Hy in de natuur ingeplant heeft,
D d 3 dac



ai4 Met het Geweten overeenkomende Zamenfpraak,
dat by de vlefchelyke vermcnginge een zeer groot vermaak te fcheppen zoude zyn. - thena' 12. Dtipnofopb. 1. op dat dezelve wegens de moeyelykheden, die de Vrouw voor, in en na de kraam, ook die de Man by de onderhoudingeen verpleginge van de Kinderen heeft; niet vermydet zoude worden ; alzoo heeft Hy ook zeer wyffelykverordineert, dat wanneer het Wyf ontfangen heeft, zy weiniger liefdes-luft by zig ontwaar word, de Man ook in liefde tegen haar zoo flerk niet aangedaan is. Doch wanneer evenswei de een of den anderen der Eheluiden zich daar van niet onthouden kan, zoo mag hy wel daar mede fpelen, dog 329 roet maten. Want anders die arme Vrou-' wen, die van eens by te flapen zwanger worden, zouden na genezinge van zulke uitgeftane pynelyke dagen , van het eerfte kind, noit weder tot het Huwelykswerk gebragt kunnen worden, waar toe zig nu wederom laten brengen. Dewyl in hare natuur, gelyk de Mannen daar van gefchreven hebben. Ovid. lib. 3. metamorph. feb. 4. carm. 320. Juvenal. Satyr. 6. Zachias. 22. raedico legal. lib. 3. tit. 1. q. 7. num. 14. & 15. een groote aandoeninge en vermaak aangaande de liefdes verrigtingen ingeplant is, ende' zy weten , dat zy, wanneer zy zwanger zyn, dezelve met befcheidentheid en genoegzame voorzorge vertoeven moeten.
W E L T M A N.
„,0 Uit het 39 Capittei hebbe lk opgemerkt, dar Jofeph de veelmannerye,! nadien gcweigert hadde by zyns Heeren \ Wyf te flapen , voor zonde heeft gehouden, waar van Ik deze fluitreden make.
XLIX. Wat Jofeph als een verlichte des HEEREN voor een groote zonde gehouden heeft, dat is ook nog hedendaags daar voor te houden , en wat Hy voor geen zonde gehouden heeft , dat is ook geen zonde.
Nu heeft Hy veel Mannen te hebben , voor een grote zonde, doch de veelwyverye van zyn Vader noit onbillyk gehouden. Ergo is veel Mannen te hebben voor een grote , doch de veelwyverye voor geen zonde te houden.
b I T M A N.
'231 Gy beeld Utf in, dat gy met Uwe fluitreden zwart wit kunt maken; met geen een woort word op de aangehaalde plaats van de veelmannerye gedagt. De misdaat van het openbare overfpel word
Jofeph, welke hy voor een zoo veel groter zonde billyk agtede, dewyl Hy door het begaan der zei ver zyn Heer, die hem alles in zyn hand gegeven, trouwloos zoude worden. Doen wat nu aanbelangt, dat gy daar uk de misdaad van veelmannerye vooidwingt, dat kan Ik wel lyden: Maar gy moet als dan weten, dat gelyk den zeiven het nemen van een getrouwde Vrouw verboden is, dewyl zy de trouwe, die zy haren Man by het trouwen belooft heeft, niet breken kan: Dus ook een Man zig van de veelwyverye moet onthouden, "alzoo hy de trouwe, die hy by het trouwen zyn Wyf toegezegt heeft, te houden fchuldig is. Anthon. Matth. de crimmib. lib. ij. 48. tit. 3. cap. 1. num. 12. Om tot 33s de form van uwe fluitreden te komen, zoo ontkenne ik het tweede gedeelte van de ftellinge van dien, nademaal aan gemelte plaats alleen verhaalt werdt, wat Jofeph is overgekomen, en hoe hy dat geile Wyf heeft afgewezen, zyne kuisheid bewaart en zyn Heer is trouw gebleven : Doch men vind daarin het geheel niet, dat hy zich aldaar als een wetgever gedragen heeft, en kan dus iets wet zonde zyn, offchoon daar van geen uitfpraak word gedaan : Inclufio unius eft exclufto alterius , fi id, quod videtur excludi, alibi vel lege vel certa ratione includatur: Surdus dec. 195. num. 12. Cothman 2. refiponfi. 74. num ixcy. Waar door ook de volgende ftellinge zyn wederlegging bekomt: En hoe zoude j0- 333 feph zyn Vaders veelwyverye hebben kunnen berifpen, daar hem niet onbekent was, dat een Vader, offchoon hy een godloos Menfeh en verachter der Wetten zy, evenwel Vader is. Novdl. 12. cap. 2. Daar was ook op die tyden genoegzaam een dekzel voor de oogen, der geenen die in het ooften woonden, en waren dezelve met een vooroordeel bevangen; aizoo zy niet konden begrypen, dat de veelwyverye niet toegelaten was.
W E L T M A M.
De Heilige Geeft, wanneer Hy in 334 het 46 Capittei by het geflagte van Jacob aan de bywyven van Simeon gedenkt , berifpt dezelve nog aldaar, nog op een andere plaats. Ook Jacob berifpt in zyn Iaafte uur op zyn doodbedde medegedeelde kinder zegen , wel aan Simeon en Levi de moordadige pylen en wapenen , om dat zulks ftreed tegens het vyfde gebod. Aan Ruben de zonde tegen het zesde gebod, om dat zyn Vaders



over de Veelwyverye, 21 y
uers oedde beioedelt hadden, zodanig , ook, dat de drie eerftgeboorne ^oonen j mede wegens die zonden geftraft en van , de
Regeeringe over de andere (lammen ; ontzet is geworden, en hebben moeten vernemen, dat Juda zoude heerfchen en Koninglyke nakomelingen zoude hebben. Was nu de veelwyverye van Simeon tegen het zesde gebod geweeft, zoo zoude dezelve insgelyks, gelyk de bloet- ! fchande van Ruben tegen het zesde ge- j bod was, geftraft zyn geworden ,ofichoon Jacob zelve ook zig aan deze zonde in zyn jeugd mogce hebben fehuidig gemaakt, zoo zoude Hy doch in zyn ouderdom op zyn doodbedde die zonden van zyn jeugd erkent , bekent , daar j over rouw gehad en zyn Kindskinderen j als een voorbeeldigen Vader toe affchuw ' die voorgeftek hebben; dewyl doch dit alles is nagelaten, zoo blykt klaar dat de veelwyverye geen zonde is, waar uic \ "dan ten overvloet dit argument make. \ L. Hec geen de Heilige Geeft aan Si -' meon niet geftraft, ook den Ouden Heilverwagcende Aartsvader Jacob in zyn JaaiFc nog in zig zelve, nog in zyne Kinderen voor'zonde ge- , 'houden, dat is ook geen zonde." i Nu heeft de Heilige Geeft de veel- I wyverye van Simeon nergens ge- I ftraft noch Jacob dezelve op zyn \ doodbedde voor zonde gehouden. Ergo is het geen zonde;
S 1 t m a n. * Wat gy van bezondere uitdrukkelyke 1 beftramngen van den Heiligen Geeft nagelaten bybrengc, daarop hebbe ik uw zoo dikmaa's geantwoort, dat het on* nodig is zulks hier wederom te herhalen. Belangende nu den Aartsvader Jacob, zoo heeft den zalven niet geweten, dat het zonde was en zoude hy anders zon- j der twyffel GOD zoo wel in zyn ganc- j fche leven ab in het byzonder ook op zyn doodbedde met David hebben aangeroepen , dat Hy hem zyne verborgene fauten waar onder de veelwyverye zeker te rekenen, vergeven wilde; 06 Wanneer wy daar beneven d'.ze zaak na de gronden van de Rechtsgeieertheid befchouwen, zoo zullen wy bevinden, dac J acob, hoe zeer ook voor zyn dood mogte verligt zyn, egter op geen verftandige wyze de veelwyverye in zyn Zoon zoude geftraft hebben, eensdeels omdat de Vaders de Kinderen niet kwalykkun- ; ' nen nemen , wat zy zelve doen: Novell. 115-, cap. 3, 10. üi nifi forfitan paren- ' tes ejusdem profeftwnis fuerint, en anders- j
deeis zoude dezelve daar over zyn Vader, als ofthy uit nyd in zyn hogen ouderdom en dewyl hy nu moefte fterven, zyne Kinderen dat geene, waar van hy in zyn jeugd zoo een groot liefhebber was geweeft, hebben nagegeven. Had- 33 j de Hy hec in zich zelve misprezen, wat was daar uic anders, als de bitcerfte oneenigheid tuffchen de Kinderen, en een geduuge ftryd, of deze of die egt was oneftaan? Maar ducli niec beter in de wereld is, als eendragt: Novell. 30. cap. 1. Want daar door word onze zwakheid gefterkt. Seneca lib. 7. de benefic. 27. Weltman.
Dewyl ik dan kome te bemerken, dat 33$ ik met myne uit het eerfte boek Mofis genomene fluitredenen, niet kan vorderen , zoo zal ik tot het twede overgaan. Derzelver Kern zyn de Heilige tien Geboden, in welke de veelwyverye niet verboden is?
S 1 t m a n.
Zegt niet het zesde Gebod, gy zult met l echtbreken'?
W e 1 t m a n.
f Echtbreuk begrypt in zig onre'migheid, onkuisheid, onanidfche zonden, bloedfchand, hoererye, overfpel, gelyk het de Heilige Geeft hier en daar zelve verklaarc: Doch dat de veelwvverye onder de mkdaat van Echtbreuk zoude begrepen zyn, heefc de Heilige Geeil nergens aidus uicgelegt, ook geen geval geftraft. ; Waarom ik uic dac zesde Gebod deze fluicreden make.
LL Wac de Heilige Geeft niet verklaart als eene in het zesde Gebod verbodene Echtbreuk nog in een overtreder komt te ftraffen, dat is in het zesde Gebod ook niet verboden.
Nu heeft de Heilige Geeft deveelwyverve als eene in het zesde Gebod verbodens Echtbreuk nog door Afozes, Jofua, Samuël, Efaias, Malachias , Chriftus en de Apoftelen , verklaart, ook niec aan die geene, die veel Wyven gehad hebben, als Abraham, Nahor, Jacob, Simeon, Elkana, Gideon, Saul, David, Salomo alzoo geftraft. Ergo. Is de veelwyverye in het zesde Gebod niet verboden.
S 1 t m a n.
Gemöes tweemaal opgewarmt vsroor- 33M zaakt de dood ? Hoe dikwils hebt gydac wel bygebragt, en hoe dikwils hebbe Ik dat wederlege, zodanig, dac gy daar op niets meer antwoorden kunt ? Maar Ik zie wel,
wac



■ 2ïé Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
wat het is, gy wilt tonen de kunft van redeneren te verftaan. Wel aan; Ik wil Uw dan dezen groten roem laten, en van de ftellinge van uwe fluitreden aanvangen, en uw daarby eerftelyk erinneren, dat het niet nodig is, dat de Heilige Geeft een zake komt te verklaren, dien in zig zeiven klaar en openbaar is. I. 25. ff. de legat. 3. Bartol. in l. ab executore 4. ff.
34°de app'ell. Ten tweden is het genoeg, dat de Heilige Geeft allenthalven zulke redenen gebruikt, waar uit die verklaringe ten duidelykften te taften is. Gelyk daar is, dat een Man zyn Wyf, en » niet in het meervoudige zyne Wyven, aanhangen zal, Matth. cap. .19. vs. 5. dat Hy geen magt over zyn Lighaam heeft, 1 Corinth. cap. 7. vs. 4. en dat, geïyk de Vrouw de Man, alzoo ook de Man de Vrouwe de fchuldige goedwil-1 ligheid moet bewyzen, 1 Corinth. cap. 7. vs. 3. By de andere ftellinge durftgy j zulke dingen voor den dag brengen, die i
341 gy zelve beter weet. Verklaart het niet Mozes alzoo, wanneer Hy de eerfte inftellinge van het Huwelyk opgeeft: Gelyk ook Malach.ias, Chriftus, en de A- i pofteleh. Gy moet voorzeker een zeer j Zwak geheugen hebben, dewyl uw alle die plaatfen, die lk uw hier van hebbe te gemoed gevoerd, vergeten zyn. Maar het was alzoo, eer gy met uwe fluitre- I den voor den dag kwam; En dewyl hier I toe een groot oordeel van noden, zoo • is het niet vreemd, alzoo het zelve meer j en meer by uw afgenomen is. 1 Weltman. ]
542 Waarom heeft GOD niet alzoo wel Veel Wyven als veel Mannen verboden j te hebben? Hier van fpreekt Hy in de / tien Geboden om alle twyfei weg te ne-1 men, gy zult niet begeeren uives naaften Wyf, dat is, het Wyf zal niet uw en uwe naaften of twee Mannen hebben. Was de veelwyverye zoo wel zonde als de veelmannerye. zoo zoude GOD ook dezelve als een onpartydig Wetgever met een byzonder gebod en wel de Vrouwe, als den zwakkeren werktuige, ten beften verboden, of zoo het al in de tien Goboden op een geheime wyze mogte vervat zyn, zoude Hy het verklaard hebben, waar uit onweder-fprekelyk volgt.
LIL Welke heilige, geregtige. ert volmaakte Wetgever in zyne'volmaakte Wetten niet de veelwyvejj rye, maar alleenig de veelmannerye verbied, die houd de veelmannerye
voor een regte ware zonde, dog de veelwyverye voor geene. Nu heeft GOD de heiligde en regtveerdige Wetgever in zyn Wet, die een volkomen rigtfnoer is van doen en laten > alleenig de veelmannerye verboden. Ergo, houd I ly de veelmannerye voor ■ een rechte ware zonde , dog de veelwyverye voor geene.
S 1 t m a n.
Wanneer GOD verbied, gy zult niet 343 begeeren u-wes naaften Wyfs, zooverftaat Hy nog daar onder: Gy zult niet begeeren uwes naaften Man. Gelyk ook de volmaakte Wetgevers hare Wetten op de Mannen, deels om dat haar geflagc waardiger l. 1. ff. de fenator. deels ook om dat dezelve eer als de Vrouwsperfonen daar tegens wat ondernemen zullen, immers plegen te rigten,- Doch moeten de Vrouwsperfonen, offchoon zwakkere vaten, weten, dat in die gevallen, daar de reden, waarop de Wet gegrond, aan beide, de Vrouwen, namendyken Mannen gemeen is, ook zy onder het gebod , het geene alleen op de Manhen flaat, begrepen zyn. I. 7. vs. i.ff.dejurisditt. Goedams ad l. 1. ff. de verb.fignifi. num. 53. fjf fieqq. I. 8. pr. jüntt. I. 10. g. 1. ff. ad l. Jul. de Adult. Tiraquell. du retrait lignag. §. 1. glofif. g.uum. 213. & feqq. Alzoo hebt gy nu gehoord , hoe gy uw zelfs een ftrik, die uw wurgen, en niet van de veelwyverye meer voor te brengen, uw zal verbieden, maakt, en my een vaften grond aan de hand hebt gegeven; waar door ik nu kan aantonen, dat dezelve in de Heilige tien Geboden GODS verboden zyn, en Ik alzoo niet nodig hebbe, my met de form uwer fluitreden langer op te houden.
Weltman. Dog wanneer GOD Levit. 20.dezon- 344 den die tegen het zesde gebod aanlopen, en de veelmannerye of Égtbreuk, Bloedfchande met zyn Vaders Vrouw, Wyfs Moeder of Vaders Zufter , insgelyks het Byflapen met een zieke Vrouw; Vhee U. S. V. gedenkt, de veelwyverye, gelyk ook alle Propheten doen, 'er uit laat, zoo volgt daar uit deze ftellinge. LUI. Welke wyze en onberispelyke Wetgever in verklaringe van hec zesde Gebod eu in optellinge van allerhande zonde tegen het zelve, de veelmannerye gedenkt en de Veelwyverye 'er overal uitlaat, die houd
dqj



t)verde Veelvoyvevye. ^
de veelmannerye voor warezonden, jnaar de veelwyverye voor geene. Nu laat de grote GOD 'er overal de veelwyverye uit. •Ergo agt Hy het voor geen zonde tegen zyn gebod.
S I t « a N.
HS Onder de veelmannerye is allenthaWen de veelwyverye begrepen, daarom agt ook GOD die tegen zyn gebod te zyn. Dit hebt gy ten lellen uit het Gebod; Gy zult niet begeeren U-ives naaften wyf, afte neemen. Dan gelyk GOD in het zesde gebod den echtbreuk, die vlefelyk en met het lighaam begaan werd, verbied > alzoo ftraft Hy hier den echtbreuk, zoo geeftelyker wyze en met hert en gemoed gefchied; geJyk het Chriftus ook alzoo uitlegt, wanneer hy zegt, dat die een anders Vrouw aanziet, om haar te begeeren
«a6 i °7erfpd met haar beSaan heeft' Doch wanneer het gebod \ Gy zult niet begeeren: Romein, cap. 7. vs. 7. 0p alle en een ieder Menfeh gehoort en een ongetrouwt Vrouwsperfoon ook bind - zo volgt, dat gelyk deze een geeftelyke echtoreuk begaat, wanneer zy eens anderens Vrouws Man aanziet, om hem te hebben , alzoo dezelve ook door vlee- ' felyke vermenginge met den zeiven , zig fchuldig maakt aan een lighaamelyke egt- j breuk, en dewyl de veelwyverye beide m zich begrypt, dezelve dan ook voor zonde te houden, en onder den Echtbreuk en veelman nerye verboden zy. Gelyk het anders by Mofes en Malachias ook meer gefchied, zulks hebt gy hier ' voren genoeg gehoort, den dag zoude | my on tbreken, wanneer Ik alles hier wedérom zoude herhalen.
Weltman. 3 47 Uit het 5 Capittei van het vierde Boek van Mofes, zal lk met een woord van het yver offer fpreken , waar by den Man, wanneer hy eenig argwaan op zyn f Vrouwe hadde, een manier en wyze door een bitter water, de echte trouw van zyn Vrouw te beproeven , word voorgefchreven, diergelyken yver-offer de Vrouw ten aanzien van de Man niet is toegelaten noch voorgefchreven: wel- 1 ke zoo de veelwyverve ook zónde was j ■ mede zoude gefchiéd zyn , daar uit 1 volgt:
DIV. Welke rechtvaardige, volkö- ; mene en wyze Wetgever aan de Man t een middel de echte trouw van zyn Vrouw wanneer hy argwaan op haar had, te beproeven en een yver- 1 offer voorfchryft, doch het 'Wyf. 1
diergelyken regt en middel niet doet hebben, die keurt de veelmannerye af, en billykt daar door de veelwyverye.
Nu heeft GOD de rechtvaardigde en wyfte Wetgever de Man een middel die fchuldige trouw van zyn Vrouw t onderzoeken, als ook een yver-offer voorgefchreven, dog de V rouwe niet. ErgOi keurt Hy de veelmannerye af, en keurt de veelwyverye voorgoed.
S 1 t m a n.
Oy maakt al wederom geen onderfcheid 348 rullenen een blote echtbrenk en veelmannerye. Deze begrypt de andere in zig, dog het volgt niet, dat wanneer de echtbreuk gefchied, dan ook aanflonds de veelmannerye daar onder loopt. Het yver-offer was doenmalen niet om de veelmannerye , maar om de echtbreuk t ondekken ingevoert, op dat den argwamgen Man daar door konde beproeven , of zyn Wyf daar aan ook fchuldig ftond? welke Dy immers niet behoefde, wanneer zy ncffens hem nog een ander 1 Man getrouwt hadde. Wanneer men nu 34^ de ftelhnge van Uw fluitreden wat nauKeimger inziet, zoo zonde men uug*
SS fia\m'fdi"fvolS kunnen maken, dat dewyl GOD het van echtbreuk verdagte W yf, zoo een yver-offer heeft voorgefchreven, en de Man niet, zoo keurt hy aan haar de echtbreuk af en aan de Man met; het geen laf en ongerymc is; want de Man beeft de magt niet over zyn eigen lichaam,maar het ftyft. Corinth. cap 7. vs. 4. Petrus Martyr loc. comm.
cap. 2. num. 27. 28. 29. 30. 3r. Behalven dat zoo konde zulk een 350 yyer gebod ook in de Man geen plaats vinden, dewyl den zeiven geen vreemd zaad ontfangt, na welke een Vrouw indien de Man van ontrouwe verdagt was om onderzoek te doen , aangeftelt was het ■ offer. arg. num. cap. 5. m. 2g. En in_ aien dit aldaar alzoo niet mogte zyn zoo moet Uw niet vreemd dunken dat yy de Joden de Vrouwen harder als de Mannen gehandelt wierden; alzoo het leze geoodoofc was, hare Vrouwen na welgevallen een fcheid-brief te geven log de Vrouwen daar en tegen moeten /an hare Mannen niet fcheiden, als°om
;%gA~V1êP^C redenen- SeIde"- 55- iV. & G. ad difcipl. Ebroeor. cap. 7. '
Weltman.
Ik zoude uit het 17 Capittei van het „H ryïde Boek, alwaar ftaat, dat een Eo- 351 nng met veel Vrouwens moet hebben ■
B e *.



Met het Geweten overeen komende Zamenjpraak,
nog wel dit in drie onderfcheidenefluit•rédenen afleiden', dat daar uit volgt, dat ( i ) de middelmatige veelheid niec Verboden is, (2) dac hec andere geen zonde is, hec geen in den Koning toegelaten is, en ( 3 ) dat als dan de veelwyverye geoorloofc is, als hec herc van den Menfeh daar door niec verleid worc. Dewyl gy my nu hier voren zoo creffelyk hebt geantwoort, zoo zal dezelve daar laten, ten gy my niet moogc te gemoet voeren, dac lk het alleen lang make, om myn Schoolvoflerye aan den dag te brengen.
S r t st a n. Gy doet daar wei aan, en maakt doof I Uw oprcgtigheid alle pedanten fchaam-1 rood, die, wanneer ze niets ieds zakelyks weten voor het ligt te brengen, aan ' diergelyke grillen blyven hangen.
W e l t m a n.
52 Op dat Ik dat nu niet en doe, zoo wil Ik ook de drie fluitredenen, die Ik uit dat geer.e, het welke Mofes Deuteron, cap. it .vs, 10. voorfchryft, van die geene namentlyk, die in den oorlog een fchone Vrouwe gevangen kregen konde trekken, voor te brengen nalaten,- an-j ders kunt gy ligt opmaken, dat daar uit j zoude fchynen te volgen, dewyl, dat daar zelve geen onderfcheid gemaakt ivotd, zulks zoo wel van getrouwde als ongetrouwde, en aldus (2) van de getrouwde te verftaan, ook niec (3) deri S Soldaten alleen, maat alle Manfperfonen toegelaten zy.
S 1 t m a n.
Waar toe zoude dienen, alle dat geene , dat Ik daar tegen met ftandvaüig. ' heid hebbe tegengeworpen, hier wederom te herhalen? Brengt wat nieuws voor den dag, zoo zal Ik Uw met gedultaan horen.
W eet man.
3 Nu wel aan Ik wil voor Uw myn befte • fteekplaat, die lk tot hier aan toe heb- / be agter gehouden, dewyl de order van j 1 het boek eyfcht zulks niet verbergen. Het • zelve is te vinden in het aangehaalde 2r. i Cap. vers. 15. 16. en 17. alwaar GOD j1 zeid : Wunieer een Man twee Vrouwen j < heeft, eene beminde, ende eene gehaette, \' ende de beminde ende de gehaette hem zonen j zullen gebaert hebben: ende de eerfigeboorne 1 zoon der gehaette zal zyn, zoo zal het ge- < fchicden, ten dage als hy zyne zonen zal 1 doen erven, dat by beeft; dat hy niet zal { vermogen de eerftgeboorte te geven aan den \ zone der beminde, voor bet aangezigt van 1 ien zone der gehaette, die Seerftgeborenis. \
I Maar den eerfigeborenen, den zone der gj# baeite zal hy kennen, gevende hem dubbels portie, van alles, dat by hem zal worden I gevonden: Wmi hy is het beginjel zyner I kragt, bet regt der eerftgeboorte is zyn: Waar uit Ik dit flotgevolg trekke: LV. Die op ce kinderen, die uit twee Wyven geboren worden wet en order fielt, die billyk hier door ook het nemen van meer als eene Vrouwe, want anders hy immers maar flegts de veelwyverye hadde behoeven ce verbieden , dan hadde hy hec andere gebod niec van noden gebade.
Maar nu ftelc GOD ten aanzien van de Kinderen, die uic twee Wyven voortgekomen zyn, een Wet. Ergo keurt by hier door hec nemen van twee en meer Vrouwen voor goedt.
S 1 t m a n.
Die ftellinge is zoo vals, al? ergens 354' eene gemaakt kan worden. Zyn niet ook op de Kinderen, die uit bloedfchande geteelt zyn, wetten gemaakte, n. cauf. 32. q. 7. offchoon daarom de bloedfchanie daar door niet voor goed word gekeurt: En of al dezelve onder zware ftraffen verboden is, zoo is dog mede nootzakelyk, dat wanneer 'er ieds daar uit geboren mogte worden , men ook weten zoude, hoe men zig ten aanzien van het zeJve zoude behoren te gedragen. Brouwer de jur. connub. libr. 2. cap. 12. num. 10. & feqq. Dog dat, om tot de n,r? tweede ftellinge_ te komen, Mofes de Kinderen, die uit tweewyverye geteelt zyn, wetten heeft voorgefchreven, zulks heeft Hy om de hardigheid van der Joden herten gedaan. Van het begin af aan was het zoo niet, gelyk Chriftus fpreekt, Matth. cap. 19. vs. «. maar als Lamech tegen GODS gebod twee Vrouwens genomen ook andere hem gevolge waren, zoo is eindelyk by die van het boften door een kwade gewoonte de veelvyverye ingevoeft, daar van daan ook 3y de het Joodfche volk deze valfche *vaan ontftaan is, of dezelve na de wet Ier natuur en het regt der volkeren, toe velkens onderhoudinge alle'Nakomelingen van Noach verbonden waren, niec verboden was; en dewyl Mofes wel zag, lat de Joden daar van niet zouden afwy:en, zoo heeft hy haar dat gebod voorgefchreven , op dat niet door de tweevyverye de eerftgeboren onrecht zoude vedervaren. Waar door Hy echter de 365 wee- en veelwyverye in het geringfte
niet



Over de Veelwyverye:
niet heeft goedgekeurt, maar in deffelfs onwaarde gelaten; toe dat eindelyk Chriftus gekomen is, die deze fluitreden heefc gemaakt; Het geen tegens de gezonde reden en GODS Gebod ingevoerd en door de gewoonce beveftigc is, dac zal in hec toekomende in andere gevallen niet meer aldus onderhouden worden. l- 39-de legib.
Nu is de veelwyverye tegens de gezonde reden en Gods Gebod ingevoert, Matth. cap. jq. ys- 4- & 5. en door de gewoonte beveiligt; daarom zal dezelve in het toekomende niet meergedult wor-
357 den. Op dat gy nu leeren moogt, dat dezelve niet voorkoomt uic het Gebod van GOD , maar door een kwaad vooroordeel is ingekropen, zoo mag Ik Uw niet verbergen, hoedanig de Schriftgeleerden der Joden dezelve niec mee befcheidentheid, maai na de begeerte van een ieder Man komen toelaten, de Rabbi ad tit. Jabimots. cap. 6. jol. 65. zegt: Het is een ieder geoorloft zoo veel Vrouwens ais by wil, te nemen , wanneer by middellen heeft om dezelve te verplegen, onder welke woorden dezelve ookdebetoninge van de liefde-pligt willen verftaan hebben , Maymonides Halach Isboth , cap. 14. zeid met ronde woorden: Het 'ftaat eenieder vry, zoo veel Vrouwens als by wil, ja telfs ook hondert, of op eenmaal of na maikanderen te trouwen , en heeft de eerfte geen magt den Man zulks te beletten, wanneer hy haar maar onderhoud verfchaft, en de Uefdepligt na behoren bewyjl. Ja dezelve verketteren daarom de Sadduceen, dewyl die het tegendeel komen te leeren, Selden. dict. lib. 5. cap. 6.
,5gMaar Chriftus en de Apoftelen hebben
3 bewezen; dat de Iaafte hier omtrent het befte aangenomen hebben, en is uit hare leere genoegzaam af te nemen, dat de veelwyverye niet als eene leere, die alle menfchen door het natuurlyk vernuft is ingefchapen, te houden zy; Maar dat de Pharifeen en Schriftgeleerden dezelve als toegelaten uit misvattinge hebben gedult, en wegens hare opfettelykheid het Gebod van GOD by de eerfteinftellinge van het Huwelyk gegeven, hebben opgeheft arg. Mattb. cap. 15. vs. 6.
359 Op dat gy nu dit Iaafte, dat zy namentlyk van opzettelykheid vol waren, des te meer geloven ende berypen moogt, Zoo moec gy weten, dat zy dat geene, het welk gy hier voren van een Vronwsperfoon , het geen in den Oorlog gevangen was, hebc bygebragc, niec onvereiait hebben gelacen; Maar cegenMofis
woord en meninge de Soldaten daar eri boven vry gelacen, offchoon zy 'c zelve zonder dezelve ter eeren te brengen , vleefchelyk zouden willen bekennen, Majemon Halach Melakim dog welke door andere, gelyk in het voorgaande geval, ook van oe Saduceen is gefchied, altyd met recht is tegengefproken geworden, R. Jodian in Gem. Hier os. apud R. Ifaac Abarbinel in Pinifch fol. 378. col. 2. Jofeph 4. Arcbiol 8. Philo lib. flefl} <p<a«»-
Weltman. Wy lezen in bet 22. Cap. des 5. Boeks 3de» vers 13. dat een Vrouwsperfoon wegens het verliezen van haar Maagdom den dood verwerkte, en een Man daar na onderzoek mogte doen, het geen een Wyf niet doen kan, gelyk dan ook daar van geen Gebod voor handen is: Want een Man moet verzekert zyn of de kinderen de zyne zyn, die in zyn huis gevoede worden, of dat zy van een ander zyn. Doch een Wyf moet te vreden zyn, offchoon ook de kinderen, die in zyn huis gevonden worden , niec alle van haar voortkomen; genoeg is hec, dac zy alle hazre Mans kinderen, die van hem en niec een ander Alan zyn voortgekomen , wil optrekken : waar uit dan klaar is, dac de veelwyverye niec verboden en daar en tegen de veelmannerye zwaar geftraft is. Waar uit ik dan deze fluitreden make
LVI. Welken volmaakten Wetgever nauwe onderzoek en fcherpe ftraffe op de veelmannerye voorfchryft, dog de veelwyverye aan geen onderzoek en ftraffe onderwerpt, die erkent de veelmannerye voor een groote zonde , dog de veelwyverye voor geen zonde. Nu fchryft de groote GOD, die een volmaakte Wetgever is , een nauw onderzoek en fcherpe ftraffe voor tegens de veelmannerye, dog de veelwyverye onderwerpt Hy aan geen onderzoek en ftraffe. Ergo, erkent Hy de veelmannerye voor een groote, dog de veelwyverye voor geen zonde.
S 1 t m a n.
Weg met uwe veelmannerye! Wy fpreken immers van die geene, die mee 0 meer als een perfoon zig Ehelyk inktten; hoe fluit dog dit op dit geval, daar een getrouwde Vrouw zig vooraf verlopen , en haren Man dikwils op vuile eyeren heeft gezet, het welke onder het Joodfche volk, op dat degeflagcen nietzouE e 2 den



aSo Met het Geweten overeenkomende Zctmenjpaal
den vermengt worden, met den dood aan i de Vrouwsperfonen geftraft is gewor-1 den, dog mee opzigt tot de Mannen liep men daar mede geen gevaar, en daarom is daar van in de gedagte wetten geen 3^2 meldinge gemaakt. Maar dat dezelve niet zouden zondigen, wanneer zig tot vleefchelyke luft zouden laten brengen, zulks zoude uit uwe mannier van redeneren nootzakelyk moeten volgen , het J geen dog falfch en in de volgende wet, j dat in het opgegeven Capittei voorkomt, word afgeleid, als in welke de Mansper- i fonen de gezette ftraffe ook ondervin- ■ den.
Weltman. 303 Ik weet wel, de woorden luidsn aldus: i Wvineer een man , het mag een getrouwt | of ongetrouwt Man zyn, een ongetrouw- j de jonge Dochter, die eenMaagtis, vind, I en heeft luft tot haar , en legt by haar, en < het gebeurt alzo, zoo zal de Man, die by haar geftapen heeft, aan haren Vader 50. ! Zilverlingen geven , en hy zal ze tot een j tVyf hebben , voor dat hy ze vernedert heeft; Hy zal ze niet mogen gaan laten, ' alle zyne dagen. Hier uit wil ik insge- ! lyks voortvaren deze fluitreden te ma-1 ken. I ]
LVlI. Het geen GOD alle Mannen \ 1 heeft opgelegt, dat heeft Hy ook j de getrouwde Vrouwen opgelegt. 1 Nu heeft GOD alle Mannen in het t gemeen die nootwendige en onver- t mydelyke behoudinge van de een- g maal gefchondene jonge Dochter 1 opgelegt. ] Ergo, heeft Hy het ook de getrouw- 1 de Mannen opgelegt. Waar uit < dap a' verder vo\gt, dat Hy hen f ook de onvermydelykeveelwyverye ] ïn zulken val geboden heeft. Wier- c de dit wel in agt genomen, zo zou- \ den er heden ten dage zo veel hoeren ( en hoerekinderen niet zyn, wan- 2 neer namentlyk een ieder die na- n drukkelyke woorden in agt neemt: e< Hy zal ze niet mogen gaan laten, al- r< le zyne dagen. d
S i t m a n. g'
364 Verftae dit, wanneer Êy haar eens met tc haar Vaders goedvinden ten echte genomen °' heeft: Want hy haar dit te weigeren be- b< voegt is, Exodi cap. 22. vs. 17. Wan- z« neer Hy evens wel daar in heeft bewil- ei ligt, zoo mach de gene, die hy befla- zi pen heeft, nimmermeer haar laten gaan, fa het welke om de jonge Luiden daar van . d< af te fcheiden verordineerd is, op dat I h< dezelve niet ter hoogfte befchimpinge I d<
van het een of andere geflaclite delfraêhtifche jonge Dochter vervoere: Arnifac de jur. Connub. cap. 3. ftct. 3. mu«. 12. Want zy daar door verootmoedigt, hares ftands ontzet, en van alle eereberooft worden. En dewyl het als gezegt 365 in het goedvinden van de \ aderftonde, zoo is het te geloven, dat dezelve nimmermeer daar in zoude toegeftem tof geleden hebben, dat zyn Dochter aan hem getrouwt zoude hebben, die reeds een Vrouwe hadde, en met zyn levenswvze heeft daar gedaan, hoe weinig werksny daar van maakte: Waar van daan ook ïen zulken Vader ligt konde opmaken, lat liet met zyne Dochter niet beter zoute gaan. Waar uit gy dan nog al ver- 3<56 der boven het geene ik uw van te voren al op deze tegenwerpinge hebbe geantwoort, kunt afnemen, dat het gemeJte gebod van ongetrouwde Mansperfonen alleen moet verftaan worden} offchoon ik met zoude mistaftcn , wanneer ik zeide , dat Mofes om de hardigheid der herten willen, uit welke hy te regt opmaakte, dat zy by hare oude offchoon kwade gewoonte zouden komen te ver)lyven, en zig altoos van de veelwyveye bedienen, dat zelve ook van de gerouwde Mansperfonen, op dat die we;ens zulke fchandelyke daad des te harier geftraft zouden worden, zoude mo:en verftaan worden. Dit eene moetik 267 w nog zeggen, hoe dat namentlyk dat eene, het welke gy by voorgaande fluiteden van het onderzoekvan jonge Meises hebt aangevoert, veel uitzonderinge ydt, Selden. ux Ebraor. lib. 3. cap. 1. v 2. Alb. Gentil. de nupt. lib. 7. cap. n aulus Fagms adparaghr. chald.Deut. 22 1 by eenige daar voor gehouden-word, at Mofes op een verbloemde wyze daar -an fpreekt, Lyran ad Deutron. cap. 22. fi! 7 nu. weG dat eene wil toegeven,
00 kan ik dog het andere niet aanneien, maar beelde my in, dat wanneer -n jong Meisje de eerfte nagt met han Bruidegom te bed was gegaan, als «o hebben zy , gelyk Seldenus en Faus daar van fchryven, twee fpeelnon, haar, gelyk ook het vertrek, wel in ïgenlchyn genomen, op dat 'er geen ■drog konde voorvallen, en zig in deive den geheelen nagt opgehouden, J
1 wanneer de jonge Luiden opftonden, 5 aan het bedde vervoegden en onder'gten, of zig ook het teken vanMaag»m in het linnen kwam t'ontdekken, :t welke, indien zy vonden, dantoonI zy zulks de Man en de zamentlyke
na-



Over de VeeJivyverye. ag<
368 nabeftaanden aan. Indien iemand dit vreemd mogte voorkomen , die kan na Moskou gaan, daar zal Jiy het zelve vinden, zonder dat zy aftvagten, tot dat het jonge Paar zig uit het bedde begeeft, maar ftaan 'er als dan al eenige Bloetverwanten voor de deur, en wanneer den Bruidegom de eerfte ftorm heeft gelopen , dan geeft hy haar daar van een teken , waar op zy mede toeylen en het teken weg nemen , op dat dan by de Bloedvrienden van den Bruidegom daar mede mag pronken. Olear. in defcript, itin. per Muscov. dat zelve is ook by de Afrikanen in het Koningryk Feff. gebruikelyk. Leo African. biftor. libr. 3.
Weltman.
369 Mofes zelve zoude mede ook twee Wyven gehad hebben , waar van de eene een Dogter van Jethro Zipora genaamt, dog de andere een Dogter van een Koning der Moren Tharbis geheten, indien wy den gefchicht-fchryver ]ofephus lib. 2. Archceolog. cap. 5. geloven, geweeft is. Dog dewyl van de eerfte alleenig in de Heilige Schrik meldinge word gemaakt, zal Ik my daar mede niet lang ophouden.
S 1 t m a n.
370 Gy kunt ook daar op geen ftaat ma ken: Want by de geleerden zulks, als verdigt, word- verworpen, gelyk den in Joodfche Schriften zeer ervarenen. Seldenus lib. 5. de jur. Nat. (f Gent. ad
, difciplin. Ebrseor. fchryft.
Weltman. 07 j lk moet nu tot het Boek Jofua overgaan, in welke wel is waar, geen voorbeeld van Veelwyverye te vinden is, dog daar wierd dikwils van Caleb daar in ten beften gedagt. Van dezen ftaat, 1 Cbron. cap. 2. dat hy meer als eene Vrouw gehad heeft , welke ons deze ftellinge genoegzaam aan de hand geeft. LVIII. Hetgeen in Caleb, diehoogft geliefde Man GODS, van de Heilige Geelt niet is geftraft geworden , dat is in hem geen zonde geweeft.
Maar nu werd de Veelwyverye in Caleb van den Heiligen Geeft niet geftraft.
Ergo. Is het in hem geen zonde geweeft.
S 1 t m a n.
Dat Caleb Afuba en Jerioth te gelyk 3< zoude gehad hebben, vind men nergens; wie weet of hy niet na de dood van deze Afuba getrouwt heeft, gelyk wy dan ook lezen, dat, daar deze fterfde, hy
Ephrat genomen heeft. 1 Chron. cap. 2. vers 19. Dog, fchoon Ik uw ook al 373 kwam toe te geven, dat Caleb, en veel van GOD Hooggeliefde Mannen de Veelwyverye toegedaan zyn geweeft, zoo geeft zulks met, en heefc de Heilige Geeft zulks om wyze redenen niet aan haar opentlyk geftraft, op dat er geen fcheuringe en tweefpalt hier door onder de kinderen Ifraè'ls wegens de onderfcheidene geboorte ontftaan mogte. Maar alzoo het GOD, die geen Wet zig zelve kan voorfchryven arg. I. pen. ff. de recept, arbitr. maar wel den Menichen, in deze uitzonderlinge hem daar toe bewegende oorzaken, waar onder de fchielyke vermeerderinge van dat Volk mede gehoord, juift niet goed genoemt , maar alleen in zoo verre geduldet, dat het aan haar niet opentlyk en zodanig dat het den overtreder aanftonds kwam te voelen, heeft geftraft, zoo is . een ieder verpligt geweeft, in zig zeiven te gaan, en deze zaak aan het gezonde verftand en de eerfte inftellinge van het Huwelyk door GOD te toetfen, en indien hy dan nog daar aau mogte getwyfek hebben als dan den zeiven daar oi^er door Mofes of de Propheten te vragen; Behalven dac 'er immers ook 374 geen Wet is , welke de Veelwyverye komt toe te laten. Wanneer gy nu dien aangaande met uw voorbeelden, waar uit gy dezelve wilt ftaande houden, voor den dag komt, zoo kan Ik 'er wel tienmaal meer andere voor den dag brengen , die maar een Wyf gehad hebben, en kan Ik dus eeniedernu'ervoornaamfte ieerftukken Jigtelyk overwinnen ,• om dat de myne met de gewonelyke regul overeen komen, en de Uwe daar van afwyken. Goed. conf. Marpurg. 16.num. 91. Dog ik wil daar op niet eens voeten.
W É X, T m a n.
In het Boek der Richteren aan het 8. 37$ Capitt. lezen wy dog van Gideon, dat hy 70 Zonen hseft gehad, die uit zyne heupe voortgekomen , dewyl hy vele Wyven gehad hadde, gelyk ook van Jair in het 10. Capitt. en van Ebzan in het 12. Capitt. dat ieder 30 Zonen hadde gehad, die op Veulens van Ezels gereden hadden: Dog Ik wil alleen een fluitreden van Gideons veelwyverye maken.
LIX. Het geen den Heiligen Geeft aan den dapperen Held Gideon, dewelke Hy anders zyne fauten, gelyk die in den beginne by hem
E e 3 ge-



iSa Met let Geweten overeen kanende Zamen [tr aal.
gevondene en by het gevorderde teken, des dauws op het vel befpeurde kleinmoedigheid en ongeloven, ook de door de opgerigte ^ Ephad te Ophra gefügte Afgoderye,
voor oogen gehouden, nog met woorden , nog met werken geftraft heefc, dat heeft Hy voor geen zonde gehouden.
Maar nu heeft de Heilige Geeft de veelwyverye van Gideon nog mee woorden nog mee werken geftraft. .376 Ergo, heefc Hy dezelve voor geen zonde gehouden.
S 1 T man.
Van ce voren hebc gy meermalen dus geredeneerc, dog gy zulc uw weten te binnen te brengen, wat ik uw daar op, dat gy van het laggen van Sara bebtbygebra rt, bereedsgeantwoort hebbe, datna- j mentlyk de Heilige Geeft dat aanftonds I aan haar geftraft heeft, alzoo zy daar door ' ongelove en mistrouwen tegen GOD kwam aan den dag te leggen, uic dezelve reden fchynd de Heilige Geeft dat in Gideon te veragten Judic. cap. 6. vs. 39. op dat hy door het uitfpreiden van dat vel GOD heeft willen verzoeken. Dog dat Hy opentlyk is beftraft geworden des wegens, dat Hy een Lyfrok heefc opgerigt, waar door geheel Jfraé'i gehoereert heeft, Judic. cap. 8. vs. 27. zulks is daarom gefchied, dewyl GOD zyne eere aan geen andere Goden wil gegeven hebben, en over geen ding meer yvert, als wanneer men in zyn plaats ieds Goddelyke eere aandoet. Een ander, die niec even eens in die Boeken , die de Joodfche geleerde voor Goddelyk houden , beiezen zyn, zoude miffchien hebben geantwoord , dat Gideon en andere niet te gelyk veel wyven, maar de eene na de andere gehad hebben, alzoo ter dier tyd deMansti perfonen na haar welgeval/en van de 1 27? Vrouwen zig konden fcheiden. Daar het dan niet raar was, dat Gideon, die in een goeden ouderdom geftorven is. Judic. cap. 8. vs. 70. Zonen heeft nagelaten; Dog wat is hec nodig, zig daar pp te beroepen, daar de gevallen geen Wetten maken nog breken, en de Heilige Geeft de gefehiedeniffen maar bloot yerteld, dog voor het overige dezelve 1 in zyn onwaarden laat verblyven ; gelyk Hy dan van Gideon nog zegt, Judic. ' i cap. 8. vs. 31. dat Hy ook een byzicge- I had heeft. i Weltman. '378 Anderzints doet zig van de veelwy¬
verye een voortreffelyk voorbeeld voor in bet 1. Boek van Samiïél cap. 2. omtrent Elkana, die met een uitmuntenden Propheten Zone en wel uic Hanna is vereerd geworden, hec geen ons deze fluicreden aan de hand geeft, j LX. Die geene, welke in zyne tweewyverye van GOD op een byzondere wyze is gezegenc geworden, | die is uic hoofde van die veelwyverye geen Zondaar geweeft. Nu is Elkana in zyn cweewvverye geen Zondaar geweeft, wancG OD zegenc de Zondaren niet.
S "i t m a n.
Wanneer gy die zelfde hier voren om- ,7Q trent de Kinderen van Lamech zoo fterk kwam te dry ven, hebbe lk daar op genoeg geantwoord. Albanus Martyr is uiteen affchuwelyke bloedfchande, by Vader en Dogter gepleegt geboren. DePaufen Johannes de X. Leo de V. en Clemens j de VIL zyn ook buiten echt geceeld, op dac ik niec fpreke van Jephca, van Erasmus van Rotterdam, van Bartolusden Regtsgeleerde, en andere ontallige meder , waar onder ook fpotswyze door Reuchlinus Ortuinus Gratius Magifter. nofter in epijï. obfeur. viror. mede word gerekent. En offchoon die zeker is, «8odac gy geene van die mee Samuël zulc willen gelyk gefield hebben > zoo is hec dog genoeg, dat uw voorftei daar door vernietigt wordt; Want alzoo de Kinderen niet misdaan hebben, l. 6. pr. ff. de decurion. zoo laat GOD dezelve dikwils tot wakkere Mannen opwaffen, op dat zy door hare deugden en gefchiktheid de vlekken, die een oneeriyke geboorte eenigzincs aanwryven, zouden mogen uitwiffen. Hoewel Samuël onder ^ die geene, die daar uit voortgekomen zyn, niet kan geteld worden. Want alzoo deszelfs Ouders met hec ganefche Joodfche Volk gedwaalc, en GOD mee haar :oen gedu/c heeft gehad, zoo zyn zy daarom van GOD mee geen kwaadaardige Kinderen geftrafc geworden.
Ut . w e l t m a n.
Was de veelwyverye Zonde, dan was o0, Hanna als de leftgenoemde en delaatfte 3b «et een ftuk des Offers van haren Man, ne zy zeer lièf hadde, begaafde Vrou- T ge een onweccig Wvf en om duics te i preken , een hoer geweeft, het welke laar, offchoon van de andere Vrouwe Pemnna, die haar anders alle onaangenaamheid heeft aangedaan en haar, dewyl GOD haar onvrugtbaar hield, verigtcc, noit is voorgeworpen, hetwelk
ons



over de Feekvyveryei 2$ 3
ens een nieuwe fluitreden aan de hand geeft.
LXr. Welkers Gebed GOD verhoord, die is geen oneerlyk Wyf of Hoer. Nu heeft GOD het Gebed van Hanna verhoord.
Ergo, Is zy geen onecht Wyf, en dus ook Elkana in zyn tweewyverye geen Hoereerder geweeft.
S i t m a n.
383 Ik durf uw verzekeren , dat Ik uw daar op meer dan tienmaal al gezegt hebbe, dat in die tyden de Bywyven, dewyl GOD dezelve te nemen niet door een byzonder gebod verboden heeft, rechte en zoo veel de Burgerlyke werkinge van den Egten ftaat betreft, egte Wyven geweeft, en dewyl zy niet met opzet, maar uit een valfchen waan zig by de eerfte Vrouwen heten voegen, zoo kan men haar van geen echtbreuk, alzoo dezelve buiten geen kwaad voornemen kan worden begaan, U 4.3. ff. ad \ l. jul. de adult. Wefenbec. parat. ff. ad l. jul. de adult. num. 14. en gevTolgelyk voor geen Zonde, die de veelwyverye, in aanzien van GODS inftellinge 17a zig fleept, te houden is. Is om die reden dan ook niet te verwonderen, dat ook j het gebed van Hanna niet is verhoord «o. geworden. Maar wat aanbelangt dat' gy van de Wederweerdigheden \ zoo haar vanPeninna is wedervaren, bybrengt, zulks geeft ons een fterke fluitreden tegen de twee- en veelwyverye aan de hand; Hoewel Ik gelyk al van te voren erbinnen, het onnodig agte die te melden, aangemerkt een zaak daarom niet aanRotids ongeöorloftis, dewyl dezelve zwarigheden heeft.
Weltman. 285 Samuël is ook geen Hoerekind maar een onvergelykelyken Propheet des Heeren geweeft, die voor zyn ontfangenis GOD is toegewydt, met GOD zelfs dikwils gefproken, den eerften en anderen. Koning gefalft, ook den eerften wederom afgezet heeft, waar uit ten overvloed deze fluitreden ontftaat.
LXII. Die GOD is töegeivyd , tot den Godsdienft, offeren, ende andere voortreffelyken extraordinaire werken van GOD zelfs gebruikt is geworden, die is geen Hoerekind. Nu is Samuël in zyn Moeders lyf GOD geheiligt, tot Goddelyke offerhande andere extraordinaire werken, gebruikt geworden. Ergo, is hy geen Hoerekind geweeft.
S i t m a n.
Dit is ook menigwerf, in het bijzon- 385 der, daar gy van de Kinderen kwam te fpreken, die Jacob by Lea heeft geteeld , van my wederlegt, alwaar Ik uw hebbe aangetoond, dat, deWyl de Bywijven, voor zoo veel aangaat de Burgerlijke werkinge van het Huwelyk, regte en eerlyke Vrouwen geweeft zijn, ook de Kinderen, die zy kwamen te teelen, voor geen Hoerekinderen zijn gehouden geworden, arg. I. 19. /. 25. ff. de fiat. bomin. dog, offchoon de Ou- 387! ders voor GOD gezondigt hebben , zoo heeft Hy zulks egter de Kinderen niet toegerekend, en* wel voornamenlyk daarom, dewyl Hy, gelyk hondertmaal is aangemerkt, niet uitdrukkelijk dat gebod ingevolge uw gevoelen in het Paradijs heeft gegeven , ook niet vernieuwt, nog die geene, die daar tegens kwamen te misdoen, in het bijzonder dien aangaande heeft geftraft, maar tot opChri, ftikomfie in het vlees daar mede gewagc.
W e l t m a n.
GÖD heeftfSaul in den flag met de 38$ Amalekiten door verfchoninge van het f verbannene Vée, om dat tegens GODS bevel ongehoorzaam was geweeft, ernftelijk geftraft, en of hy hem wel tot de Godsdienft en het offeren mogte. hebben afgezonden , evenwel geviel het GOD zoo flegt, dat hy hem door den Propheet Samuël eenen harden Levyr, liet voorlezen en zeggen; Dat gehoorzamen beter zy, dan offer bande, en opmerken dan het vette der Rammen. Want wederfpannigbeid is een zonde der toverye, ' ende wederjtreven is afgoderye ende beeldendienfi. Waarom ik uit het voorbeeld van Saul deze fluitreden make.
LX1II. Die ahe ongehoorzaamheid ernftelijk haat en ftraft, dog de Veelwyverye niec ftraft, die houd de veelwyverye Voor geen ongehoorzaamheid tegen het zesde gebod.
Nu haat en ftraft GOD alle ongehoorzaamheid, doch niet de veelwyverye.
Ergo, houd Hy de veelwyverye voor geen zonde of ongehoorzaamd tegen het zesde gebod.
S 1 t m a n. Dit hebt gy ook al meermalen aange- tfcf haalt, daar ik uw ook al voldoende op hebbe geantwoort. GOD heeft Sauls ongehoorzaamheid laten beftraffen, dewyl dezelve afgodifch was. Nu yvert



-2B4 Met het Geweien cvween IcmcrJe Zetmenffracit,
Hy over niets zoo zeer , als over déze zonde, gelyk te voren al is gezeid. De veelwyverye heeft Hy niet in het byzonder geftrafc, op dat Hy zyne belofce de .Aarcsvaderen gedaan des te zekerder vervullen, ende de Ifracliten tot een groot volk haftelyk aangroeyen, en in de Volheid des tyds den Heiland der Wereld uit het zelve mogte voortkomen. Uit' zulke begeerte nu, dog niet uit een vlefelyke geilheid hebben toen ook de Manv nen meer als een Wyf genomen, en daar van daan was het, dat de Vrouwens! zoo zeer verlangden kinder te krygen:: . Waarom ook beide des te eerder aangaande deze hare verborgene zonden van veel- ; c wyverye by GOD zodanig genade heb- 1 ben gevonden, dat Hy dezelve nog aan < hen nog aan hare kinderen heeft geftraft.
Weltman. 1 •390 G OD ftraft ook wei den ingang Da- ■ < vids by Bachfeba wegens den echtbreuk,' 1 alzoo dat Hy hetkind, door overfpel ge- 1 wonnen, floeg, dat het fterfde. Indien • nu de veelwyverye zonde en die daar uit- < geteelde kinderen oueerlyk waren ge- t weeft, zoo moefte ook Salomo onder a haar, welke David by Barhfeba teelde, 1 wanneer hy haar na haar Man Uriasdood trouwde, mede gerekent worden, waar uit ik dan deze fluitreden opmake. LXIV. Die aan een Man, die zig aan echtbreuk en te gelyk aan de veelwyverye fchuldig heeft gemaakt, alleen den echtbreuk en die daaruit ontftane tweemannerye ftraft, dog tl niet de veelwyverye, die houd den \ echtbreuk en die daar aangehorende c twee- of veelmannerye voor zon- n de, dog de veelwyverye voor geen v zonde. d Maar nu ftraft GOD aan David, c wanneer echtbreuk en te gelyk veel- v wyverye hadde begaan, alleen den d echtbreuk en de daar uit voortvloei-! w jende veelmannerye, doch niet del G veelwyverye. v Ergo, houd Hy den echtbreuk en de ac veelmannerye voor zonde, dog de IV veelwyverye niet. A S 1 t m a n. w Den Kardinaal Paleotus telt Salomo hc * ook onder die geene, die uit een verboden' in Huwelyk geboren zouden zyn, dog heel i ftt verkeert, dewyl Hy uit Bachfeba, wan- aa neer zy al aan David getrouwt was, ge-, ge boren is. N u waren de bywyven na de ! de wereld gefproken echte Vrouwens, en be sus moeiten uit haar ook echte kinderen .tr
r
geteelt worden. Maar waarom, om de eerfte ftellinge van uwe lluitreden op te helderen , GOD aan David den echtbreuk en niet de veelwyverye geftrafc heeft, daar over hebbe ik tot uw volle vergenoegen myne gedagten geopenbaart, als gy hier voren daar van hebt gefproken. Om het met weinige we- 392 derom te vatten: David en het volk wiste , dat een zulke openbare echtbreuk zonde was, doch het meende daar by, [effens, dat de veelwyverye toegelaten was, en geen innerlyke echtbreuk in zig •cwam te bevatten.
Daar van daan heeft dit aanbelangenIe door dolinge , docii den echtbreuk etreffende mee een kwaad opzec gezonligt.
Weltman. GOD komt de veelwyverye onderzyïe weldaden te tellen, gelyk zoo allean- ^93 lere gaven van boven afdalende, wanïeer Hy door den Hof-Prediker Nathan len laat zeggen. 2. Samuël cap. 12. vs.7. ïk hebbe ma een Koning gezalft over Ifraël; ncle Ik heb u uyt Sauis handt gered. En'e Ik hebbe 11 u-wes Heeren huys gegeven, aar toe unies Heerenwyven in uwen feboot. Vaar uit dan deze fluitreden volgt. LXV. Wat onder de weldaden GODS getelt word , dat is geen zonde. Nu telt GOD onder zyne weldaden de veelwyverye van David. Ergo, is de reeiwyverye geen zonde. S i t m a n.
Gy moeten weten, dat de woorden 1 uwen fchoot , niet op eenerlei wyze /•orden uitgelegt. Eenige houden het aar voor Beza de Polygam. ad 3. Ochi'. argum. dat daar door moet worden „ j aftaan, dat GOD Sauis Vrouwen in J e hnagt en het geweld van David heeft vergegeven, het geen van anderen rord wederfproken, die vaft geloven, at daar door het Huwelijk verftaan ord, en zeggen arg. Genef. cap. 16. vs. 5. OD heefc toen ter tijd, aangaande de 2Q(5 :elwijverije gedifpenfeert: Harprecht 3 !.§r i. J. de pair. poteft. num. 93. Petr. latryr. dict. cap. 10. art. 15. num. 3. mef. lib. 5. de confeieni cap. 35. qua ft. r J elk woord ik kan lyden, wanneer men t aldus komt te begrypen, dat GOD
zoo verre de wet, die hy by de eer: oprigtinge van hec Huwelyk in Adam a hec ganfche Menfchelyke GefJagc geven, David en andere, die ten ty-
van hec oude verbond geleeft hebnj heefc nagelaten, dat Hy den overïder van dezelve daar over niet geftrafc * heeft.



Over de Veelwyveryel 28/
heefc. Anders is GOD zoo rein en heilig , c &1 Hy niet kan toelaten het geen fchandelyk, ende met zonde vermengd 3.97 is; En houde Ik het daar voor, dat Nathan met die van uw opgegevene woorden zoo veel wil zeggen, GOD heefc David de Wyven van Saul gegeven, dat is, Hy is zoo goed geweeft, dac Hy niet ve-hindert, maar toegelaten heefc, dat David, dewelke met dat kwade vooroordeel bezet was, dat de veelwyverye geen zonde was, met Sauls Wyven getrouwd is', en zig met de geene, van wie hy zoo veel wederwaardigheden lucide uitgeftaan, en welke hy overleefd, lief gehad, konnen vermaken.
398 Het welke, gelyk het den menfchen kinderen een zonderlinge vergenoeginge aanbrengt, nademaal zy dat bezitten en in haren fchoot hebben, wac hare doodvyanden noit zouden gedrbomt hebben, nog haar aangenaam zyn geweeft. arg. 1 Sam. cap. 2. vs. 32. alzoo moet men zig ook in het geheel niec verwonderen, dat zulks in aanzien van den overledenen en verworpenen Koning Saai, en van den levende en zegenpraiende, ook verkoren Koning David, mede onder GODS weldaden gerekend werde. Edoch daar mede word de veelwyverye onder dezelve zoo blooc heen, en voor zig zelve begrepen; maar de maacenwyze, waar door hy tot dat geene kan komen, wac hy groot geagt, en dat hy gemeend heeft, hem geoorlofc te zyn, onder de weldaden GODS teld. Want GOD hadde hem wel door Sauls hand doden, of op een andere wyze kunnen laten omkomen.
Weltman.
399 De Koning Salomo heeft ook veel Wyven gehad, gelyk Hy zelve daar van in liet Hooglied cap. 6. vs. 8. gedenkt. Seftig zyn de Koninginnen, ende tachentig de Bywyven, namentlyk in den beginne, ende Maagden zonder getal, doch eene, de Dochter van Pharao, 2. Paralip, cap. 8. vs. ii. is myne Duive, myne Volmaakte, de eenige hares Moeders, zy is de zuivere der gener, die haar gebaard heeft: als de
■ Dochters haar zien, zoo zullen zy haar welgelukzalig roemen , de Koninginnen , ende de Bywyven; ende zullenze pryzen. Want gelyk Salomon toenam in wysheid , rykdom, geweld, eere, en andere diergelyke, aldus nam Hy ook toe in Wyven , die hy tot het getal van duizend, dac een Goddelykgecalis, gebragt heefc, gelyk wy lezen r Boek der Koning, cap. ii. vs. 3. dat hy gehad
heeft 700 Wyven, Vorftinnen, en 300 Bywyven. ;Én dewyl alle de naburige Koningen, Salomons vriendfchap zochten, zoo agceden zy ziggelukkig, wanneer hare Dochter hem wierden aanvertrouwd. Ja alle Steden pleegden hem, 400 j wanneer Hy die zogt, de fchoon\ fte Jonkvrouwen aan te bieden. Gelyk ' noch voor 400 Jaren in een Chriftelyk | Ryk dit gebruik is geweeft, dat, wanI neer de Koning in een Stad kwam, zoo hebben zy onder anderen hec fchoonfte , Vrouwsperfoon hem aangeboden. Nu ; hadde Salomo grooce wysheid om te reI geeren van GOD verkregen, doch was ! van GOD noit alzo onderwezen gewor1 den, dat hy zyn Volk van de veelwy| verye, waar onder hy met geheel Ifraël behoorde, zoude afhouden; ja hy heeft j veel meer zyn wysheid hier in laten zien, ! dat hy zoo veel Wyven met verftand \ heefc geregeerd, onderhouden ende ver\ zorgt, daar Ik dan deze fluitreden uit-
j LXVl. Wanneer GOD alle Godde- 4»* lyke en menfchelyke wysheid niet
j alleen om het Volk GODS Godde-
i' lyk en recht te regeeren, maar ook om van natuurlyke zaken wel te kunnen redeneeren , heefc medegedeelt, en daar by de veelwyverye voor geen zonde of dwaasheid heefc voorgefteld, dan is hec ook voor geen zonde te houden. Maar nu heefc GOD aan Salomo alle Goddelyke en menfchelyke of aardfche wysheid , niec aheen om hec Volk GODS Goddelyk en eerlyk ce regeeren , maar ook van alle natuurlyke zaken te redeneeren , medegedee/d, en daar by de veelwyverye als een dwaasheid en zonde niet voorgefteld. Ergo , is het hem voor geen zonde
j toe te rekenen , en verder
I LXVII. Het geen een ftuk van de 40S door GOD verleende wysheid en gelukzaligheid is, dac is geen zonde.
Nu is veel Wyven te hebben, dezelve te regeeren , en te onderhouden , een ftuk van de door G OD verleende wysheid en gelukzaligheid.
Ergo, Is het geen zonde.
S 1 t m a n.
Al zagt! Al zagt! op dat Ik door het 403 Schoolftof niet kome te verftikken. Ik j moet wel die gene , die zig dagelyks j daar in vermaken, volgen, enindeeer< Ff fte



z Z 6 Met hel Geweten cv er een kanende Zamenfpraak
fte ftellinge, doch in de tweede, het gevolg verwerpen, en dat geene, het welke gy vooraf hebt doen gaan , en zo wyclopig uitgebreid , overwegen. Gy meend voorzeker wat groots uit het ge val van Salomo verkregen te hebben. Ik ben egter in ftaat te doen zien, dat het zelve Uw meerder nadeel als voordeel doet. Want onder zesderlei dingen, die de Koningin uit Arabiè'naanzynHof zag, en waar over hy zig niet kondein-1 houden, maar tot de Koning moefte zeggen^ i Rcgum cap. 10. vs. 4, 5, en 6. j 2 Chron. cap. 9. vs. 5. Het is een waarachtig woerd geweeft , dat Ik in mynen Lande gehoord hebbe, van uwe zaken, en van uwe wysheid, niet te vinden is, dat hy veel Wyven en Bywyven gehad heeft, ja word van dat vertclzel geen woord gemeld: waardoor, na het myn dunkt, "de veelwyverye zoo een grote nota morum 1 heeft bekomen, dat gy daar van billyk | ^niet meer zult fpreken. Want is met daar uit handtaftelyk af te nemen, dat Salomo, die alles wifte, en van de Cederen op den Libanon tot op den 1 fop, die aan _ de wand was, fprak, 1 Regum cap.,-4. ft, 33. een vonkje van de natuur- , lyke , en van GOD by de inilellinge 1 van het eerfte Huwelyk gegevene Ge- j t bod in zich gevonden, en daarom zich ] gelehaamd een zodane Koningin , die ,(i gekomen was om zyn Wysheid te horen f r en te zien, deze zyne zwakheid, diehy j d zich ten deele door zyn Vaders aanzet-1 d tinge, en die andere Koningen in het, v Ooften, op dat hy, offchoon wyzerdat 1 e zy alle 1 Reg. cap. 4. vs. 3o. haar in | z pracht ende heerlykheid niet zoude fchy-.' I een te wyken, in zoo verre heeft laten d; vervoeren, dat hy veel Wyven genomen v: heeft, dezelve te tonen. n 4.0$ Het geen hy, wanneer hy het niet n voor een grote dwaasheid gehouden had- k de, niet zoude hebben nagelaten. Het d is niet buiten exempel, dat, gelyk in v; vorige tyden, alzoo ooktegenswoordig, nt de Koningen in het Ooften, gelyk ook ni den Turkfen Keizer hare Wyven, ineen fc Serrail afgezondert houden, en dezelve D ook zeer nauwkeurig plegen te bewaren; gy Gelyk dan ook de Koning van Perfien, zy wanneer hy met zyne Wyven uit Ifpa- de han wil op de Jagt gaan, een dag van fel te voren opentlyk in de Stad laat uitroe- de pen , dat zig op die tyd niemand, wan- rai neer dezelve, offchoon zy ook in een en Rosbaar gedragenmogtenwerden, voor da over gaan , op de ftraat zig laten vin- m< 4o<jden. Olear. in defcript. perf. dat nu Sa- he
lomons Wyven zodanig opgefloten geleeft hebben, lezen wy nergens: Veel meer kunnen wy het tegendeel daar uit afnemen, dat hy voor de Dochter van Pharao een byzonder Huis, gelyk deHalle tot een Vierfchaar heeft laten maken, 1 Reg. cap. 7. vs. 8. waar in zy naderhand ook is ingetrokken 1 Reg. cap. 9. vs. 24. 2 Chrofi. cap. 8. vs. n. maar was 40het nu hier mede dus gelegen geweeft, dan hadde hy immers niet geen jaloersheid tegen een Vrouwsperfoon bevangen kunnen geweeft zyn; en daar aan dezelve alle zyne pracht en heerlykheid getoond , Haar ook alle bedenkelyke eere heeft aangedaan, zoo zoude Hy immers ook niet hebben nagelaten, haar in het Serrail, welke buiten alle twyffel zeer rein en fchoon geweeft zal zyn , in te leiden: gelyk dan zulks ook hedendaags nog pleegt te gefchieden, wanneer men iemand, niet alleen byzondere eere wil sewyzen , maar ook zyne rykdom en Haat laten zien, zodanig, dat menige dac gene, wat hy zelfs niet durft dragen, dikwils aan Wyf en Kinderen des te prag:iger laat te voorlchyn komen. Dat ook Salomo hier van zoo vreemd niet is geveeft, zulks geven de woorden, diegy dt zyn Hooglied hebt aangetogen, geïoeg te kennen, dewelke ons dan deze luitreden aan de hand geeft, dat waneer hy door een innerlyke beroeringe es gemoeds daar van niet was afgehouen, wel gewenfcht zoude hebben, dat an deze vreemde Koningin zyne Duive, n die andere Wyven ook geroemd en alig waren geprezen geworden. Ik kan 408 lw egter niet verbergen, dat gyflegten ink by de Godgeleerden zult behalen, anneer gy dat geene , hec welk Salolo in het Hooglied heeft gefchreven , iet geeftelyk van Chriftus en zyn Kere, maar vleefchelyk na de letter van m gemelde Koning, en de Dochter n Pharao komt uit te leggen: en zyt daar by verzekerd, dat deze uwe meage nw wederom tot uw oogmerk zeer ïadelyk is. Want is nu eene zyne aiye en zynLiefftegeweeft, zookund ligt opmaken, dat hy die alleen Voor n rechte Vrouw heeft gehouden, dog overige, na de gewoonte der Aflyriie, en andere in het Ooften heerfchenKoningen, of tot pracht in een SerI, of tot welluft onderhouden heeft, z-g dus met alle andere Sotten, op : hy niet zelve voor een Sot bv haar igte verlieten worden, gelyk gefteld ïft; Car c'eji un trait de folie , de
vou-



Over de Vcelwwerve.
vouloir fui étre fage parmi tantdefols; Of gelyk d ; Geeftelyken zeggen: o' pa,-
409»«^d»o-f ^ (Aatttiptyof é*°f /**uii»i. Zoo nebben wy ons ook öCQ Saloraons leven weinig te bekommeren, dewyl dit hem van den Heiligen Geeft voor een zonderlinge grote"zotheid is toegerekend, offchoon hy ook met grote wysheid en heerlykheid is begaafd geweeft ; doch evenswei (hec is een hard woord, dat zelden in 's Mans Befchryvinge word uitgelaten) een Liefhebber van vreemde Wyven is geweeft , en zich daar door tot afgoderye heeft laten verleiden, 1 Reg. cap. n. vs. 1. & feqq. alzo, dat j Scvms hem verdoemt, en AuguJ'Unusaan zyn Zaligheid get svyffeld heeft.
410 lk wil dat daar laten, en die geene overlaten, die zich inbeelden, men moet zulke geringe zaken ook tot de Godgeleerdheid brengen, op dat men dezelve, als een byzondere, en voor andere Lui- \ den haar oogen verborgene wetenfehap,
Ai i een zeker aanzien byzette. Dit komt my dan ook klugtig voor, dat gy Salo- | mons wijsheid ook daar uic vaft maakt, dat hy zoo veel Wyven in toom houden en verzorgen konde; Komt Uw niet te / binnen, dat gy my een geheele onvoor- 1 zigtige, doch omftandig opgeftelde, en] op de Naam van den GeJieimfchryver vau den Staatfen Ambaffadeur Heer Coliers in Druk uirgegevene Befchryvinge van het Turkfche Hof hebt laten zien ? Wierd daar in niet -den Turkfen Keizer in diervosgen befchreven, dat hy in 't duizendfte deel met Salomo, gelyk ook alle andere Oofterfche Koningen niet kan vergeleken worden ? Want die alle zig om geen ding bekommeren, en door Onderhandelaars tot hare Onderdanen fpreken, juftin. 1. feijior. cap. 2. ook op ha- / re voornaamfte Dienaars laten aanko-1 men, en evenswei een groot aantal Wyven weten te regeeren en te onderhou-J
412 den. Belachelijk is daar en boven nog, j 1 dat gy zegt, dat aan Salomo, gelyk ook aan de Chriften Koningen zyn in alle Ste- j den de fchoonfte Vrouwsperfonen aan- < geboden geworden; Wilt gy daar uiteen 1 recht doen voortkomen ? Ei myn goede Vriend', waarom dan laat men ook niet de Priefter van de Bruid Eerekransjes, : gelijk zulks in het Koningrijk Calicut het ; gebruik is, maken? Want offchoon de Inwoonderen van het zelve Heidenen zijn, zoo dunkt my evenswei, dat, dewijl zy uit een zekeren Gewetensdwang de Priefters den voorrang laten, dezelve doch niet zoo zeer zondigen , als die
geene, die alleen, om haren aardfchen Heer te behagen, zich tot zoo een ongerijmde zake laten brengen.
Weltman. De Opvolger van Salomo. Rehabeam, 413 heefc ook de veelwyverye behaagd, 2 Chron. eap. 11. vs. 21. en daar over is hy niet geftrafc geworden, en hy heefc zich van de veelwyverye ende vele Kinderen wijiTelijk bedient, en om het Land beter te regeeren, ook de onkoften van de Hooftftad ce fparen, hier en daar door hec gantfehe Land, in de vafte Steden zyne Zonen tot Stadhouders aangefteld, welke GOD noch met woorden, noch met werken heeft geftraft, maar in tegendeel veel meer gezegend. Als de Koning Rehabeam tegen GODS wille, tegen het Volk Ifraëls ten ftryd wilde trekken, zoo verbood hem GÓD zulks door een byzondere Propheet, den Man Gods Semaja. Streed de veelwyverye tegen het zesde Gebod, en alzo tegens GODS wille, zoude het GOD ook wel verboden hebben, waar van daan Ik alzo deze fluitreden opmake.
LXVill. Die geene, welke GOD aangaande den doodftag en den Oorlog waarfehouwd, op dat hy niet tegen zyn wille in het vyide Gebod begrepen , zondige , en niet aangaande de veelwyverye, het zesde Gebod betreffende, die houd den onbevolenen Oorlog voor een regte zonde tegen dat vyfde Gebod, doch de veelwyverye voor geen zonde tegen het zesde Gebod. Erga, houd GOD den onbevolenen Oorlog voor een ware, doch de veelwyverye voor geen zonde. S 1 T m a n. Het gevolg van de eerfte ftellinge 414 deugt in het geheel niet, gelijk Ik zulks meermalen heb bewezen , en daar by op hetkragcigfte aangetoond, waarom GOD ;e dier cijd de veelwyverye niec openaaariijk heefc geftrafc.' Meend gy, dac 415 ly een allen tijd zeid, wanneer hy het loet? Weet gy niet, dat door dezelve :en Menfeh roekelozer en opgeblazener /an herten word ? Wie kan nu zeggen, af niet eindelijk Rehabeam, dewijl den :elven zijn Vaders wijsheid niet geè'rft ;ehad heeft, daar door eindelijk niet het Rijk van Ifraël verloren , en aldus de veelwyverye , zonder dat het de Menfchen hebben gemerkt, aan hem is geftraft geworden ? Doch waarom hem GOD voor den Oorlog heeft laten waarfchouwen, zulks is niet om zyne, maar Ff 2 om



2S8 Met bet Geweten overeen komende Zamenfpretak*
om het onfchuldige volk gefchied. i Reg. cap. 12. vs. 24. Hier in laat gy Uwe wysheid eilaas! zeer blyken, wanneer gy Rahabeams veelwyverye daar door wilt ftaande houden, dat hy zyne Kin-
416 deren tor. Stadhouders heeft aa'ngefteld. Was het niet beter geweeft, dat hy eenige weinige en die uit een Echte Vrouwe ge- I wonnene Kinderen gehad hadde? Maar ! dewyl de overige toch Konings Kinderen zyn geweeft, zoo hebben zy ook een groter ftaat als andere gemene Land-
417 richters willen en moeten voeren. Welke dan de algemeene of Konings Rent- / Kamer heeft moeten verfchieten. Waren zy na het gebruik dier tyden geen eerlyke kinderen geweeft, zoo zoude de zorg van Rehabeam haar daar toe niet verkoren hebben, gelyk ook die buiten Echt van de Koningen geteelde en daar voor van haren Vader erkende kinderen moeten worden afgezonden.Garf. Maftull. decif. Secul. 95. per tot. gelyk dan in Vrankryk nog heden ten dage gefchied, en aldus j met de natuurlyke kinderen van Hen- I drik de IV. is gehandel t geworden, I •Springhfelt traft. de Appennag. cap. 3. ' num. 262. êf feqq. Wy lezen ook, dat I Lefco de derde van dienaam, Koning | van Polen zyn eenige Zoon de Kroon, 1 en twintig uit verfcheidene bywyven ge- i boren Zoonen een goed Vorftelyk onder-1 houd heeft nagelaten. Matth. deMicho- 1 via, lib. 1. de orig. cjf nom. pol. cap 9.
Weltman. ; 4Ig Van Abia ftaat 'er 2 Chron. cap. 13. 1 VS. 21. Zoo verflerkte zich Abia, endel hy nam zig veertien wyven,- ende gewan > tyoee-en-twintig Zonen, ende zestien Doch- \ 1 teren; Daar van daan lk deze fluitrede 1 make. 1 (
LXIX. Wat tot eenesMenfchen fterk-j : te verftrekt, is aan en voor zig J zelfs geen zonde.
Maar nu verftrekt de veelwyverye ƒ en veel kinderen tot des Menfchen \ fterktë. d Ergo. Is het aan en voor zig zelve a geen zonde. z S 1 t m a n. z 419 Wanneer gy van Jacobs veehvyven z en Kinderen, Schapen, en Runderen, v dezelve fluitrede voor hebt gebragt, I hebbe Ik Uw dit genoegzaam opgeloft. z Door Knegten, Maagden, en Jongens, jh door Schapen en Runderen, die iemand j ^ op zyn boere woningen heeft, kan hy \ zig beter als door vele Vrouwens en kin- 0 deren ryk maken: Want die verteeren , h wat door andere gewonnen wordt
Daarom ook Salomo, dewyl hy zoo vele Wyven hadde, daarop 'is bedagt geweeft , dat hy een grotere menigte van Knegten en Maagden ook grotere kudden van Runderen en Schapen mogte hebben, als alie die voor hem te Jerui'alem geweell zyn. Ecclef. cap. 2. vs. 8. Maar wat zal Ik Uw antwoorden op Uw 42® zeggen, daar gy de'Schriftuur zoo vals verflyt? Nademaal daar in niet ftaat: En Abia verflerkte zig en hy nam 14. Wyven, maar, wanneer nu Abia ver(Ierkt was door den zegen, die hy op Jerobeani behaalt hadde, 2 Chron. cap. 13. VS. 19. 20. junEt. vs. 7. nam Hy 14 Wyven , welke Iaafte woorden alleen wat 'er gebeurt dog niet, wat in GODS oogen regt is, komen uit te drukken.
W e l t m a n.
Waarom ftaat 'er dan van Abia, dat A21 hy gedaan heeft, wat de Heere aangenaam was ? waaruit Ik deze üuitrede make.
LXX. Wie 14. Wyven nemende, doet wat de Heere aangenaam is, die zondigt niet.
Zulks heeft nu Abia 14. Wyven nemende gedaan, wat de Heere aangenaam is. Ergo, heeft hy niet gezondigt.
S i t m a n.
De tweede ftellinge is valfch en on- 422 raaragtig: Waar ftaat dat gefchreven ?
Het is wel waar, dat hy in dit ftuk beter ils Jerobeam gehandelt heeft, dat hy den varen Godsdienft, gelijk ook de Priefter s mLeviten niet heeft afgefchaft, 2 Chron. ■ap. 13. vs. 6. 6? feqq. dog voor het oveïge lezen wy van hem, dathy gewandek leeft in alle de zondenzyues Vaders, en lat zijn herte niet regtfehapen voor zyicn GOD, gelijk het herte van zijnen /eelwijvigen Vader Davids, is geweeft. Weltman.
Een byzonder exempel doet zig ook^o, oor m den Koning Joas, 2 Chron. c. 24. ie insgelijks ook gedaan heeft, waar an de Heere een welgevallen hadde, 00 lange de Priefter Jojada Jeefde, die oo veel goeds aan het volk Gods bewem heeft, dat hy in de Koninglyke graen is gelegt geworden. Nu heeft den logen-Pnefter Jojada den Koning Joas :dve twee Wijven gegeven, het welke em niet wel zoude zijn afgenomen georden , indien het zonde was geweeft. Wanneer de Hoge-Priefter Aaron ver-42a arzaakte, dathet volk zondigde, wierd yniet yerfchoonc: dcnHogen-Priefter U , wierd wegens nagelatene kinder-
tucb



Over ds Veelwyverye: 2go
tucht zeer geftraft: Waar van daan Ik
deze fluitrede make.
LXXI. Die door het aanzetten en aangeven van de boven alle Hoge-Priefters hoogverdienden en daarom in de Koninglyke Graven geplaaften I logen-Prielter twee wyven bekomt , en van den Heiligen Geeft, nog in eigene nog in de perfoon, die hem daar toe aanzettede, is geftraft, die begaat wegens de tweewyverye geen zonde. Maar nu heeft de Koning Joas op aanzetten van den boven aiJe Hogen-Priefter en wegens dejoodfche Kerk hoogverdienden en daarom in de Koninglyke Graven gelegde Hogen-Priefter Jojada twee' Wyven bekomen , en is nog van den H. Geeft in eigener nog in de Perfoon , die hem daar toe aanfettede, geftraft geworden. Ergo, heeft Hy wegens de tweewyverye geen zonde begaan. Wanneer Joas na de dood van Jojada niet meer dede, wat den Heer welgeviel, wierd hy aanllonds van den H. Geeft geftraft. Gelyk ook de Zoon van Jojada, die zynen yverigen Vader navolgde.
S i t m a n.
^2^, Daar ftaat alleenig maar, dat Jojada aan Joas twee Wyven heeft gegeven. Dewyl hy nu zo een Man is geweeft, gelyk gy hem befchreven hebt, alzoo is te denken , dat hy den Koning de eene na de andere zal gegeven hebben. Gelyk zulks het gezonde verftand en de ordinge GODS leeren, ook van de Men-
420-fchen in het gemeen begrepen is. Maar geftelt, doch niet toegeftaan , het was anders gefchiedt, wat dan? Daar David en Salomo zoo veel meer als Jojada verligt zyn geweeft, een dekzel voor hare oogen hadden, wat wonder is hec dan, \ dat deze met al het volk niec zien kennen, dat de veelwyverye tegen hec Gebod der natuur en devaftftellingeGODS
42^kwam aan te lopen. Daarom Uw ook vreemd dunken moet, dat tegen diegemeene regul het aan Jojada is geftraft, noch GOD hem gelyk Aaron en Eli daar mede betigt heefc. Doch uit de te voren bygebragte oorzaken, en op dat zyn Heilige en grote Naam, die by de Heidenen onbekend of niet aangenomen was, des te meerder uitgebreid en van vele mogte geè'ert worden, heeft GOD de veelwyverye in zo verre gedult, dat Hy dezelve zo opentlyk ongeftraft heeft
gelaten. Doch hoe konde hy Aarons daat alzoo voorby laten gaan, daar dezelve tot vernietiging van zyne Alderheiligfte Majefteit ftrekte, Exod. cap. 32. per tot. om dezelve reden heeft Hy Eli ook zoo hard geftraft. Want, alzo den Godsdienft in het offer beftonde, zoo ftrekte deffelfs roof tot verkleininge en verachtinge van zynen Heilige.Naam. 1 Sam. cap. 2. vs. 17.
Weltman. Na allen aanzien, heeft Ahafuerosby 428 de Koningin nog andere Wyven gehadt. Belfafar heeft ook met zyne Wyven uit de Heilige Vaten gedronken, waarvan men, offchoon zy ook Heidenen waren, deze fluitreden kan maken.
LXXII. Die in Heidenfche Koningen I andere zonden en de veelwyverye niet ftraft, die houd de andere zonden voor waare, dog de veelwyverye voor geen zonde. Nu ftraft GOD in de Heidenfche Koningen de andere zonden, doch niet de veelwyverije. Ergo, houd hy de andere voor ware, dog de veelwyverije voor geen ' zonde.
S I T M a n.
Het gevolg van die ftellinge is al we- 429 derom verwerpelijk, want GOD, om de Joden in zyne vreze te houden, en voor afgoderije te bewaren, zodane zonden , welke mee vermetelheid en verheffinge van het Menfchelyke herte boven al wat GOD is, vermengt; Insgelijks den Beelden-dienft in de Heidenfe Koningen geftraft, dog niet de veelwyverije, wyl dog de Kinderen Ifraëls dezelve voor geen zonde hielden, en zig alzo daar aan niet zoude gefpiegelt hebben, ten aanzien van de Heidenen tot den dag des Toorns, en Iaafte Gerichte gefpaart. Voor het overige kunt gy van ao0 de Heidenfche Vorften geen befluit maken , alzo dezelve nog heden ten dage in de Oofterfche Landen, zig genoeg openbaart, dat die niet tot vermeerde» ringe van het Menfchelyke Geftagt , maar uit haar vlefchelyke luft, en om haar pragt te laten zien, de veelwyverye dry ven. Den groten Mogol heeft 43-., een tyde, dat den Engelfchen Gezant, Heer Thomas Roe, tot hem was afgezonden, over duizent Vrouwens gehad heeft. Voor het overige houd hy van dezelve in het gemeen twaalf hondert welke in een heerlyk Gebouw, dat in de Ringmuren van zynKoninglyk Slot,teAgra gelegen, van 600. gefnedene bedient worF f 3 de*.



j 200 Met bet Geweten overeen komende Zamenfpraah^
432 den. Inde Koninglyke Burgh van den Koning te Calicut leven over de anderhalf duizent Wyven; voor het overige heeft
433 dezelve maar twee EheGemalinnen. De 'Keizer van Japan, heeft maar eene Ehe Vrouw, maar evenswei bywyven z mder
434 getal. Insgelyks ook de Koning in Siam, dewelke uit de edclfteen fchoonfte Jongvrouwen van het ganfthe Ryk uitgezogt
435 worden; Den groten Tartaar , die nu over China heerft, heeft ook maar eene Keizerin, en dan mg negen andere Wyven , die van Hand en fiaat wat minder I zyn; dan nog dertig, weike alle Ehe- [: vrouwen genaamt worden. Boven déze leven aan zijn Hof noch vyf duizent : Vrouwsperfonen, die z.g deels als by-1 flapers, deels als dienarelfen gebruiken | laten. Wat dunkt uw is dat niet na de 1 wyze van Salomo, die ook zegt, dat' hy, benevens duizent Wyven enbywy- ' ven, Maagden zonder getal heelt ge- | hadt.
Weltman.
436 David lezen wy , heeft wegens het overfpel, in Pfaim 51. dog niet wegens de veelwyverije boete gedaan, die heeft I hy ook noit betreurt, het geen hywan- f; neer het zonde was geweeft, zonder I: lAvyfF 1 gedaan zoude hebben, of was in 1 den ftaat der genade r.ier.gebleven, daarvan daan Ik alzoo befiuite.
LXX I. \ aar by den Koning David een Man na Ge DShert, den gehelen tijd van zijn leven is gebleven, dat is geen zonde. JVa is de Koning David een Man na GODS herte, de gantfehe tijd zyn es levens by de veelwyverije gebleven.
Ergo, is dezelve geen zonde. S 1 t m a n.
437 Waarom ik deze ftellinge verwerpe, hebbe ik uw alreeds in het voorgaande aangetoond. David wifte wegens een boos vooroordeel niet, dat het zonde was, hoe konde hy het dan in het byzonder betreurenS genoeg is 't, dat hy GOD e aangeroepen heeft, dat by hem ook de . d verborgen fauten vergeven wilde. j "\
Weltman. \z
438 Verder zegt David in eenen anderen v Pfalm , dat de geene, die den Heere \ v vreesde, zyn Hi'ysvromv wezen zoude, v als een vruchtkr; Wynftok aan de zyde 1< van zyn Huys, waar van daan Ik deze g fluitrede make. • e
LVXIV. Het geen zig houdt in de ge- t ftalte van eenen vrugtbaren v/yn- f Hok, deze veelheid is beter dan i
t
enkelheid, wanneer het anders niet tegen GODS W oord aanloopt, het geen overal daar de gelegentheid zig voordoet, moet wederhaak worden.
Nu houd zig het Wyf in het aanzien van de Man, in de gedaante van een vrugtbaren Wynftok. Ergo, is voor den Man de veelwyverye verdragelyker als de eenwyverye.
S 1 t m a n.
_ De eerfte ftellinge betreffende, zoloft 439 dg dezelve van zelve op: alzoo de veJ.vyverye regrdrauds 0 g n GODS Woord ianloopt. Wat de gelykenis van den Wynftok genomen aanbelangt, die hebbe Ik Uw hier voren alreeds beantwoort, en wil dit alleen nog maar byvoegen , dat, wanneer 'er te veele Wynitokkcn om het Pluis ftaan, het zelve te veel befchaduwt, en dus ten eenemaal daar door verduiftert word.
Weltman. Salomo beftraftnergensinzyneSchrif- 44© ten de veelwyverije, en zegt onder anderen tot Jof van de Vrouw, dat zy is ds een Koopmans Schip, dat zyne nee'inge van verren brengt, daar uit Ik eveneens als van te voren zoude kunnen deze fluitreden maken. LXXV. Het geene ontfachge/ykenuc veroorzaakt, en zig gedraagt in de geftalte van een Koopmans Huis, het geen zyne neeringe van verren brengt, dezelve veelheid is beter als eenheid, wanneer het niet verboden is.
iVii veroorzaakt een Vrouwsperfoon in huis ontfachgeJyk nut, en gedraagt zig in de geftalte van een Koopmans Huis, dat zyne neering van verren brengt. Ergo, is de veelwyverije beter als dé eenwyverije.
S 1 t m a n. Door de twede ftellinge krygr even-44r ens de eerfte ftellinge van deze fltritreen zyne beantwoordinge; dog dat de rrouw met een Koopmans Schip, dat yne neeringe van verren brengt, word ergeleken, dat moet gy in den zin, raar m het Salomo heeft verftaan, en 'elke Ik Uw hier voren al hebbe uitgegt, nemen. Wilt gy buiten de palen aan, zoo mogt wel een ander daar uit in of ander gevolg, waar door de van Jw billyk veroordeelde veeimannerije aande gehouden konde worden, treken.
Welt-



over de Veelvjyvcrje'. 291
Weltman.
442 Doch in 't byzondermoetmenwèlop. merken op hec algemeen ftilzwygen der Propheten, die anders alle lafteren ende zonden ten ieverigften ftraffen, doch de veelwyverye, die by de Joden en Koningen in gebruik is geweeft, nergens is veragt. Ten overvJoet willen wy nu een uit de eerften en grootden Propheet Efaias aanhalen, by welke te gelyk in naam van alle de Propheten van de veelwyverye aldaar wordt gefproken, en dezelve treffelyk ftaande gehouden, wanneer hy dezelve als een teken van de door de Wyven aangeftelde boete aanhaak, in hec 4 Capitt. 1. nerf.
LXXVIf. Wac een teken van boete is, dat is geen zonde. Nu is die van zeven Vrouwens te gelyk eenen Man aan de hand gegeven , en te gelyk opgedrongene veelwyverye een teken van boete.
Ergo, is de veelwyverije geen zonde.
S i tm a n. ■
443 Het gevolg is op het verkeerde begrip van de Propheten gegrondt, gelyk ik Uw den zeiven hier voren al verklaart hebbe. Deze, gelyk ook alle andere Propheten hebben ingevolge Uwe reden, van de veelwyverye niet gefproken. Is dan Malachias niet onder haar gerekent? de reden, waarom de ande-
, re daar van geen meldinge hebben gemaakt, is, dewyl zy niet meer hebben geftraft als het geene de Heilige Geeft hun ingaf. Nu oordeelde deze , dat het deels genoeg was, dat GOD het in allen Menfchen herten hadde ingefchreven, en by de eerfte inftellinge van het Huwelyk, zyn goedvinden overvloedig geopenbaarc hadde; deels ook onnodig , dewyl hy een ander afzien daar by hadde, en wilde dat het Ifraëlicifchvolk I zig vermeeren zoude, waarom het on- \ geftrafc is gelaten rot op de komit van ƒ Chriftus.
Weltman. 444 Men vind in hec Nieuwe Verbond wel geen voorbeeld van veelwyverye; Doch dezelve is ook nergens daar in ver- j boden. Daar hec doch toen nog onder de I Joden, gelyk ook lange daar na, gebrui- J kelyk is geweeft, ook in Icalien noch in . gebruik zoude zyn. In 'c byzonder by 1 die geene, die onvruchtbare Vrouwen 1 hebben, ten wiens opzigt den Paus zei- i ve zoude difpenferen. En zoude ook 1 Chriftus de veelwyverye, wanneer het 1 zonde was geweeft, wel hebben veröor- 1 deeld, alzo hy niet alleen dat allernaafte ;
Gebod, het vyfde namentlyk, heerlyk verklaard , en hec geen by de doenmalige Joden, Schriftgeleerden, enPharifeen, voor geen zonde wierd gehouden, als coorn, onverzoenelykheid, veragcelyke woorden, als zot &c. voor zonde uitgefproken , maar ook dat zesde Gebod wel zelve, en duidelyk verklaard heeft, dat die geene, die eenes anders Wyf aanziet, om dezelve te begeeren, in zyn herte al de Trouw gebroken hadde ; En daar en boven beweerd , dat die toenmaals gebruikelyke, en van Mofes zelfs toegelatene Echtfcheidinge onrecht was. Was nu de toenmaals gebruikely- 445 ke veelwyverye ook zonde geweeft, zoo zoude hy dezelve, zonder twyffel, als een volmaakt Leeraar en Wetgever, gelyk alle quade ingevoerde, enuitonver' ftand toegelatene en gebillykte misbruiken , geftraft hebben: Waar van daan
ideze fluiti eden kan genomen worden. LXXVII. Welken volmaakten Leeraar en Wetgever in het verklaren van zyne den Echten Staat betreffende Wetten, de veelwyverye als onrecht, niet voorfteld, maar die 'er nitlaat, die houd de veelwyverye niet voor onrecht. Nu heeft Chriüus als een volmaakt Leeraar en Wetgever, in het verklaren zyner Geboden, inzonderheid het zesde Gebod, die doenmaals gebruikelyke veelwyverye, als een zonde, niet voorgefteld. Ergo, heeft Hy die niet voor zonde gehouden,
S i t m a n.
Het gevolg van deze ftellinge is nog zoo 446 duidelyk niet bewezen, gelyk gy Uw wel moogt inbeelden. Want de Wetgever dikwils het een of ander daarom niet verklaard , óm dat Hy daar over niet gevraagt is geworden; Of, dat hy heeft geoordeelt, het was geen de minfte twyffel onderworpen. Doch wat hebbe Ik nodig 447 dit verder uit te voeren, daar het gevolg valfch en dwalend is ? Hebt gy niec gelezen , dac Chriftus zege Matth. cap. 19. vs. 4. & feqq. Die van den beginne den Menfeh gemaakt heeft, dat hyze gemaakt beeft, Man en Wyf. Ende gezegt heeft; Daarom zal een Menfcbe Vader ende MoeIer verlaten, ende zal zyne Wyve aanhangen , ende die twee zullen tot een vleefcb \yn, alzoo dat zy niet meer twee en zyn, naar een vleefch. Mee welke woorden ly zodanig naakt en blooc de veelwyveye beftrafc, en dezelve daar toe een Jcheidbrief geeft, dat geen verftandige
Zie-



ipz Met het Geweten overeenkomende JZdmenJpraak,
Ziele daar aan meer twyffelen kan. Gafp. Anthon. Theffaur. I. 22. furenf. 14. num. 1. Overweegd daarby alles, wac lk cot uitleggings van die woorden hier
448 hebbe bygebragc. /.iet gy niec, hoe .Chriftus de inftellinge van hec eerfte Huwelyk op alle kanten befchouwd, en dezelve als een voorbeeld, die alle Men- , fchen zouden navolgen, voorfteld; daar 1 van daan dan, zoo zy niec willen handelen cegens GODS Ordonnantie, zich j paar en paar moeten zamen voegen, en I eén Man maar één Wyf nemen zal; het geen Gy daar en boven noch kund | hier uit opmaken, dat hy denzelven zal
449 aanhangen. Het welke die niet doet, die wat hy haar fchuldig is, een ander . medcdeekl. Ja, in zoo verre fcheid hy ' zich van haar af, en breekt de Trouw
450 Matth. cap. 19, VS. 9. Op dac Ik niec wyulopig ben,. wil Ik my keeren coc het I geene gy van den Echtbreuk, die met 1 hec herte gefchied, aanvoerd. Doch dit geeft Uw den doodfteek, gelyk lk Uw hier voren al te gemoed hebbe gevoerd : Alzoo gy moet toeftemmen, dac een ongetrouwd Vrouwsperfoon, wanneer zy een getrouwd Man aanziet, om hem te begeeren, alreeds met het herte J zig aan overfpel heeft fchuldig gemaakt. ] Wie zal dan twyffelen , of zulks gefchied te meer, wanneer zy het Jyfdaar J by voegt.
Weltman. De Apoftelen hebben de veelwyverye I niet verboden, '-;ant Paulus zegt Rem.] cap. 7. vs. 2. datoatWyf, dat getrouwd is, aan het Gebod van de Man gebonden is, en daarom, wanneer dezelve een ander Man trouwd, zoo lange de eerfte Man leeft, word zy een Overfpeelfter genaamd, waar van daan Ik deze fluitreden make. LXX VI ff. Die het Wyf aan het Gebod van de Man verbindt dat dezelve by haar Mans leven, een ander Man by vermydinge van hec Overfpel niec trouwen kan, die verbied de veelmannerye, dog die de Man niet aan het Gebod van de Vrouw bindt, die laat de veelwyverye toe.
Nu verbind Paulus het Wyf aan het Gebod van de Man , dat dezelve by vermydinge van het Overfpel geen andere Man by het leven van d'eerfte trouwen kan, dog verbind den Man niet aan het Gebod van de Vronw.
j Ergo, verbiedt hy dejveelmanneryer en laat de veelwyverye toe.
• Si tm a n.
Uit deeze ftelling kunt gy geen gevolg 451 trekken. Nademaal het eene werd ingefloten, Rom. cap. 7. vs. 2. t. Cor. cap. 7. vs. 39. dus het andere niet uitgeflocen, offchoon op een andereplaats daar van niet fchynt gefproken ce worden. Men moer om die reden dac uic andere aanvullen , en alzoo Paulus uit Paulus verklaren. Maar die zelve zege, dac nog Man nog Vrouw over haar eigen lichaam meefter zyn. 1. Corinth. cap. 7. vs. 4. Verder zulc gy wecen , dac toen ter tyd , waar in den Apoftel Paulus heeft geieefc, na den inhoud der Roomfche wetten, men burgerJyk gefproken, geen Overfpel begong, wanneer men zig met een ongetrouwd Vrouwsperfoon vermengde , /. 6. §. 1. ff. ad L. Jul. de adult. Amh. Matth. ad ditt. tit. cap. t. num. 12. en dar liyniet , gelyk de Vrouw, .die na de Man ftaat, aan de Burgelyke Wet, die het overfpel ftraffe, gebonden was. Dog hier door wil Paulus niet zeggen, dac in opzigte van het Goddelyk Gebodt, het geenby oprigtmge van het eerfte Huwelyk, aan 1 het gehele Menfchelyke Geflagc is geI geven. de Man de crouw niec verbreekt, gelyk hy zuiks op een andere plaats uicdrukkelyk leert, wanneer hy zeidt: 1 Corinth. cap. 7. vs. 4. Het Wyf en beeft de macht niet over haar eygen lichaam maar de Man, en desgelyks ook de Man en heeft de macht niet over zyn lichaam, maar het Wyf. Divina lex ita duos in matrimonium.^ quod eji in corpus unum, pari jure conjungit , ut adulter habeatur quis quis corpus in di-uerfa diftraxerit, Lactant. ' 6. Inft. divin. 23. Daar van ook heden ten dage by de Chriftenen een Echtbreuk is. Wanneer een getrouwt Man met een ongetrouwt Vrouwsperfoon , oncugt bedryft. Nemef. Karul. art. 120. Carpz. p. 2. prax. crimin. q. 53. num. 54. Vinn. ad §. 4. Inft. de public, judic. Weltman.
Dog de Apoftelen vermanen ons deugtzaam , rechtvaardig en Godzalig televen, en niet in het najagen van vermaak, gelyk de Heidenen, die van GOD niec weten, maar dat wy ons vat in heiligheid en eere bezitten zullen. I Iy erinnert ons, dat wy niet geroepen zyn tot onreinigheid , maar tot heiligheid , het geen alles by de veelwyverye beter en bekwamer kan verkregen worden. In het byzonder dringt hy daar op aan, dat
wy



Over de Veelwyverye. ipj'
wy immers ons beroep zullen waarnemen.
• . Nu beproeve zig een ieder, waar toe ' Hy beroepen is; ongecwyfek, waar toe hy bekwaam van _G'OD gemaakt is Maar nu is een gezondt Man van GOD bekwaam gemaakt, zig in hec jaar meer als eenmaal te vermengen, welke gave, j "gelijk alle andere goede gaven, van GOD ! ooifpronkelyk zyn. Want wat hebben 1 wy dog, het geene wy niet ontfangen hebben? Derhalven dan dezelve ter ee- I ren van GOD moeten aangelegt worden, j 455 Want die met zijn talent van het gemoed, « van het lighaam en geluk niet woekert, die heeft het zwaar te verantwoorden. Daar van daan, dat de Joden de vermeerderinge van hec Menfchelyke Geflagt, zo hoog hebben gefchat, dat zy de Jongelingen in het twintigfte en de Vrouwsperfonen in het vijftiende Jaar den Egten ftaat hebben aanbevolen: zodanig , dat zo iemand dezelve niet met al zijn ! magt uitvoere, een doodflager zy, gelijk Seldenus verhaald, lib. 5. de jur. N. 45<5 & G. ad difciplin. Ebraor. cap. 3. Want gelijk de ouden pleegden te zeggen; non pavifti, non potafti, occidifii. alzoo hebben de Rabynen gezegt, vitam non j deefti, occidifti. Hebt gy het leven niet j gegeven door vermeerderinge van het Menfchelyke Geflagt , maar Uw zaad laten fterven en verderven, gelijk Onan, zoo zyt gy een doodflager. Uit welke allen deze fluitreden kan opgemaakt 'worden. I LXXIX. Waar toe iemand van GOD bekwaam gemaakt is, daar toe is Hy beroepen. Want GOD geeft de gaven niec te vergeefs, maar op dat dezelve mogen aangelegt worden , waar toe by gefchapen is, het Zaad namentlyk, tot vermeerderinge van het Menfchelyke Geflagt. Nu is een ieder gezond Mansperfoon van GOD bekwaam gemaakt geworden, zig met vele Vrouwsperfonen te vermengen, of tot de veelwyverije , gelijk een ieder in zijn eigen natuur ondervinden zal. Ergo, is een ieder gezond Mansperfoon van GOD tot veelwyverije beroepen.
S i t m a n.
457 Dat zelve hebt gy hier voren ook al bygebragt; Ik zegge nochmaals op die ftellinge, dat het niet goed is, om alles te doen , wat men kan doen. Daarom heeft GOD in den beginne ook gev ilt, dac één Man zig met eene Vrou¬
we zoude paren, en dewyl wy daar Van door Chriftus en de Apoftelen verzekert en daar by ons zulks door het natuurlyk verftand zonder Leermeefter heeft ingeplant, zoo hiet het billyk; In re clara nullius eft conjecturce locus 1. 137. §. 2. ff. de K' 0.
Weltman. Ik wil dan op eene andere mannier een flukreden maken.
LXXX. Die zyn beroep , waar toe 458 hy door GOD geroepen is, niet navolgt, die heeft het zwaar te verantwoorden; Insgelyks ook den geenen, die het beroep," waar toehy door de Goddelyke fchikkinge geroepen is, niet voor goed keurt, verhindert, tegenhoudt en verbied * by lyf en levensftraffe , of deze ftraffedan ontvoert, heeft het zwaar te verantwoorden. Ergo, hebben zy het zwaar teverant- 45^ woorden.
S 1 t m a n.
Ik zie gy hebt den besten wijn niet tot op het Iaafte behouden, daarom moet Ik hec wel kort maken, en alleen te tweI de ftellinge verwerpen. Maar op dat ik uw de mare van mynen goeden wijn, die ik nog meerder iu het vat hebbe, vol mete, zoo wil ik daar toe weder keren, wat gy voor dezen by uw Iaafte ftuitreden hebt laten glyden. Maar gy laat daar in merken, hoe meefterlyk gy die woorden- van de Apoftelen in een verkeerden zin verdraijen kunt, want wanneer dezelve zeggen, dat wy niec wandelen zullen in ontuchtigheid , gelyk de Heidenen, zoo geven zy te verftaan, dat wy de vleefchelyke kiften niet met veele Wyven zullen najagen , maar ons met eene overëenkomftig volgens GODS bevel, daar mede moeten vergenoegen, en daar by alzoo te leven, als of wy'er geene hadden. Wy moeten ons ook, eer wy ons 460} ten Huwelyk begeven, beproeven, ofwy daar toe bekwaam zyn,ook Wyf en Kinderen onderhouden kunnen. Vinden wy dat by ons , zoo mogen wy daar toe wel overgaan, en met eene Vrouwepaaren, doch wy zyn daar toe niet verpligt, die trouwe doec wel, dog die nieten trouwt, doet beter ; Want daar zyn gefnedene, die baar zelve gefneden hebben, om bet Koninkryke der Hemelen. Die dit vatten kan, vatte het. Matth. cap. 19. vs. 12. en laat den ouden fuurdeeg der Joodfche Leermeefters vaaren. Qua ratione cum puras aquas hauriie liceat, lutum tu mavis Imper. Leo in Nov. 91. Zo hadden ook G g die



i<?4 Met het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
die daar en boven een ander oogmerk , op dac namentlyk het volk van Ifraël vermeerdert cn GODS beloften des te beter vervult mogten worden ; Dog deze is by Chriftus en de Apoftelen niet gtagt geworden. Want Chriftus in de volheid des tyds gekomen, en daarom is toen ter tyd, wanneer aan het Kruis , •Chriftus den geeft gaf, het voorhangfel, waar door de Joden van de Heidenen onderfcheiden wierden, verfcheurt geworden, alzoo dat na zynen Dood en He-I mei vaart, geen Joden of GrykofHei-; den, zoo veel de beroepinge tot het1 eeuwige leven aanbelangt, zy geweeft, J: maar alle GODS Volk geworden zyn, i en is daarom huiden ten dage diergely- 1 ke vermeerderinge , waarom de J oden rig aan de veelwyverye fchuldig maak- \ ten, niet nodig.
Weltman. '462 Den Apoflel Paulus geeft my evenswe] daar tegens deze fluitreden aan de hand.
LXXXI. Die verbied te trouwen, den zodanigen volgt de verdwaalfte geeften , de leere des Duivels, en gcwisfenloze Leugen-Prediker na ; Dat is de ftellinge van den Apoftel Paulus zelve , niet de myne, Ik wilde om de gehele Wereld zulks niet zeggen, als het Paulus niet gezegt hadde.
IN u die verbied te trouwen op eene in de Schriftuur onverbodene en onftraffelyke wyze, of met een woord de veelwyverye, die verbiet v te trouwen. e Etgo, die nu verbiet die zelve wyze ƒ b of de veelwyverije, die volgt de ver- ki voerde geeften, de leere des Dui- v< veis en de gewisfenloze Leugen- v Prediker na. g S 1 t m a n. rr
463 Wat dunkt uw als ik de ftellinge eens j di ontkende? die van de Roomfche Kerke! da zullen daar op zeggen, dat die alleen, de die zonder onderfcheid van perfonen, 1 rei en zonder eenige oorzaak verbiet te aa trouwen , de leere des Duivels volgen, ra; Sanchetz. de Matrim. lib. 7. difp. 28. va
464 num. 5. Dus hebben ook de oude Leer- do aars van de Catholyke Kerke Chryfojto- te mus ende Tbeopbylactus uit de Grylcen
en uit de Latynen Ambrofius, Augujlimts, ende Hiertnymus, de gemelde plaats die Van Paulus uitgelegt, 1. Thimotb. cap. 4. da u. 2. ook daar door de Martioniflenf Mankhtcn en Encratifien, welke Ketters den echten ftaat en fpyze, door GOD'
gefchapen, zonder onderfcheid veroordeelden , willen verftaan hebben. De 46; Gereformeerden, kunnen de eerfte ftel- * linge op deze wyze verbeteren, dat die daar verbiet te trouwen , op de wyze ende mate door GOD toegelaten, die volgt de leer van den Duivel. Maar, om nu tot de Iaafte ftellinge over te gaan, zoo is de veelwyverye van OD niet toegelaten. Waar uic dan volgt, dat wie dezelve verbiedt, GODS Gebod volgt, en die wanneer hy het niet kwam te doen, zig grovelyk tegen hem zoude verzondigen. Anders moet ook .** nemand vreemt dunken , dat de eene of 4 len anderen, die trouwen willen, zulks .vord verboden , alzoo onder zoo een beding een gezand, een Krygs-Overfte een Soldaat kunnen worden aangenomen, Puftendorf lib. 2. jurisprud. univ. obf £ §• 4-
Weltman. Hoort nog eens uit den Apofteljacobus. . 6LXXXI1. Die daar weet goed te doen, ' . en doet het niet, die begaat zonde; Nu weten uit deze aangevoerde gronden, alle Overigheden, Geftelyke, getrouwde Mannen en Vrouwen, in het byzonder, ook tót 1. Petri cap. 3. vs. 6. dat zy Sara zullen navolgen, dat de veelwyverye goed is. Fr go, Wanneer zy deze hinderen, ftremmen, verbieden, doen zy zonde. S 1 t m a n. De tweede ftellinge is niet alleen on'aaragcig, maar ftryd ook tegens weten ,<* nde beter geweten, van Uw voortgeragt aan, wantgy niet op myn tegen fpre■n, waar door Lk alles,wat gy hebt aange>ert, hebbe opgeloft, hebt kunnen aanleren. En dus verftrekt uw de aanhaalde plaats van Petrus tot geen de mfte bewys, want den Apoftel wil alar ter pteatfe zelfs te kennen geven. t Wyven hare Mannen als hare hoof1 zullen gehoorzamen, ook die door mgheid des herten, dog niet doorliet «rekken van klederen, uitterlykecieid van het Lichaam, door hetblanket n het aangezigt en haar te krullen, en or geklooft Paardenhair om het hoofd dragen, zullen zoeken te behagen.
Weltman. Zegt:niet Jeremias, dat vervloekt zyn, . . s Heeren werk met doen,- Waarvan 469 m ik deze fluitreden make. LXXXIIL Die des Heeren werk niet doet, die is vervloekt. Nu doet de zodanige des Heeren
werk



Over de Veelwyverye, ±rt
werk niet , die de Echten ftaat en Vermeerderinge van hst Menfchelyke Geflagt niet bevorderdt. Ergo, die geene, diedenEchcenftaat! en deffelfs vermeerderinge niet be vordert, die is vervloekt.
S 1 t m a n.
470 Dcze ftellinge is van een zulk werk des Heeren te verftaan, het geene hy aan allen Menfchen geboden heeft, den Echten ftaat mag zig iemand onttrekken, wanneer hy zig niet in een ftaat bevind, dat by brand.
Weltman.
471 Wanneer men de veelwyverye toelaat, zullen veele zonden,als by voorbeeld, Hoererye, Overfpel, Unanitifche zonden, Kindermoord, en wat diergelyks meerzy, kunnen ophouden, dog daar I en tegen vele deugden en goeds bevordert j worden, daarom myn geweete fchier my ' gedwongen heeft, dat lk zulks niet lam \ ger hebbe kunnen verzwygen en de Werefd onthouden, om reden, dat zoo Ik I met myn ra/ent niet woekere, en myn f verftand het geene GOD my hier in I door naarfhge lezinge en betragtinge van ! het Woord van GOD, en uit gegronde gefprekken , met voornaame Hoogde- \ leerde, Geeftefyke en Wereldlyke, by- ! • na in alle Godsdienften, die van gelyke meninge zyn, uit genade verleent, an- | dere niet zoude mede deelen, Ik een on- ! vertragelyke verantwoordinge in geenen \ j groten Geregtsdag te verwagten zoude l hebben.
S 1 t m a n. \ ■
is Uw niet bekend
Quo plus funt potce, plus fitiuntur \.
472 aqua? \'
David hadde veele Wyven; en vergaapte 1 zig egter aan de fchone Bathfeba. Want / i wanneer iemand eens van dat geene, het / c welk de verftandige ziele leert, is afge- y weken, en de zinnelyke navolgt, zoo b laat dezelve zig tot het geene ligtelyk a
473 vervoeren , wat die hem ingeeft. °Maar t< nu is de zinnelyke ziele zeer tot veranderen genegen , waar by dan veel meer k Hoererye en Echtbreuk begaan worden. 0
474 Want wanneer een Menfeh eenmaal zoo Vi verre is gekomen , dat hy zig inbeeld, den da Echten band is zoo heilig niet, dat men zig zij alleen aan die enkele perfoon, waar aan U\\ men verbonden is, te houden fchuldig is, kv zoo volgt men zyn vleefchelyke luften u
- en hiet het dan , Nolo , quodcupiofemper i( tenere, nee Victoria mihi placet parate: Pe- §(
tron in Satyr, hier en tegens: ld quod
quesritur optimum videtur Petron. d. I Daar by komt dan mede , dat hy èeri tegenzin aan zyn eygen Wyf krygt
Omne rarum earum vilefcit quotidia* num:
En een ander in zyn oogen fchoonderis,
Vecinumque pecus grandius uier habet
Maar deze Duivelfeaanporringe, waar 475 door kan die fterker aangezet wórden als wanneer hy weet, dat wanneer het mogte aanbranden, hy zoo een allemans Hoer ter Echt nemen, en dienevens zyne deugdzame en kuife Huysmoedermede trouwen zoude mogen. De Onaniti- 476 (ehe zonden, zullen nog veel meer door de veelwyverye , wanneer iemand vele Kinderen kan krygen, voortgaan. Ik hebbe my wel laten zeggen, dat heden ten dage by de eenwyverye onder die geene, die van eenigen ftand zyn, wel gevonden worden, die met opzet verhoeden, op dat zy niet veele Kinderen
vJ^aT weinig.e moëen blaten, he den ftaat, waar in hare Ouders le
/en, konnen voeren; Want, nadien on- jy7 :e voorouders de Cloofteren hebben af. 77 refchaft, zoo vind zig'eene, die zulke rrote goederen niet heeft, en meent datiet tegens de geboorte ftryd, wanneei ty zyn Zoon aan een Ambacht, of aan leKoopmanfchaphoud, of de Dochter ian een gemeen Burger of Kunftenaar aat trouwen, met veele Kinderen zich eer verlegen. En, dewyl evenswei dat 47$ mdere werk met ftille ftaat, zoo moet iet wel op zyn Onanitifch by fommige :oegaan , en zal zulks daarom nimmerneer agterblyven, wanneer iemand meer frouwens heeft. Het welk ook verder 475 aar uit zal ontftaan, dewijl de eene uit verzugt tegen de andere, en om zich y de Man aangenamer te maken, op lerhande verdoemde wyze, den zei ven )t welluft zal zoeken aan te zetten
By de Iaafte reyze, die wy met mal- ,Sa> aderen de Rhyn afdeden, klaagde gy rer een Waerd, die ons heel zeer fneed reet gy niet, hoe ik uw daar op zeide* t het daarom in Italijen ten dezen op. ;te beter toeging, en als den Waard 1 laar, wanneer men by hem in huis ™m> vraagde, of men al conto of alJto wilde eeten, gy aanftondszeer be- A*. )tt te lachen, en als ik uw fterk na ■ oorzaak daar van vraagde, my ein-
G S 2 de-



*<i6 A/et het Geweten overeen komende Zamenfpraak,
delyk ten antwqort gaf, dat uw daar by was ingevallen, hoe dat ook wel andere te Romen, Florence, Siena, en meer düdere Plaatfen van het zelve Land pleegden te vragen, of men met de regter of linker hand wilde vegten; Ik fprekehier öp een verbloemde wyze, om geen kuifche ooien te kwetzen. Want hier mogte iemand omtrent zyn , die zoo als het fpreekwoort zeid, het Woud heeft oren, pns beluiflerde , hebbe ik zulks daarom alleen willlen bybrengen, op dat gy I
.. , zoud begrypen, welk gruwelen uit de! veelwyverye moeten voortkomen.
4Sa Kindermoord zal ook niet agtcr blyven , want een ieder zal de zyne gaarne bevordert zien, en alzoo dezelve, die uit de eerfte Vrouwe geboren zyn, uit den weg zal zoeken te ruimen, aangezien zulks de gèfchiedeniffe van die volkeren , by dewelke de veelwyverije plaats beeft gehad, genoegzaam aan den dag
483 leggen. En is het meer als bekend :
Quod ntdli magno conjlitit bona noverca
Seneca confol ad Helviam cap. 2. Ik wil zeggen :
Lurida terribiles mifcent aconita noverca:
Én als zy op deze wyze de kinderen niet kunnen wegliepen, dan zetten zy nouercalibus delenimentis daar tegen op i. 4. ff. ie inoffic. tejlam. de V ader
Quem nee navtrca potuit, hunc perimes ?
Seneca in Herc. Oetao ati. 2. \ P- 299>
484 Gy veelwy vige. En dewyl dat een Wyl weet, dat zoo lang de andere leeft, zy als een Kloekhenne haare Kiekens, ook die by haar verwekte Kinderen zoeken te befchermen, zoo zal zy daar integendeel op bedagt zyn, hoe zy de andere met vergift na het leven zal ftaan, of
1 door allerhande valfche overredigingen, op dat zy ook s'Mans liefde alleen voor zig moge genieten; dezelve tot het om hals brengen der Vrouwe zal aanzetten. (, Wesbalven gy dan met my wel reden bebt, alle hoge Overheden om het bloet Cbrifti, en het Iaafte Gericbts wille te bidden, ten einde de verleidende Geeften en leere van den Duivel, die gy te vergeefs hebt zoeken tt verdedigen en ftaande te houden, geen ge-
boer meer mogen geven, en dat doen der Heidenen niet alleen verbieden, maar ook bare Hoogleeraars onder zware uitgedrukte ftraffe mogen beletten, daar op niet meer te denken, op dat alle ergernis, die uit de 486 Scbooltwiften, gelyk den Apoftel Paulus al voorzegt beeft, 1 Tim. cap. 6. vs. 5. en de Roomfcbe Kerke tot bare grootfte febade en nadeel in der daat en werkelyk ondervindt, ook de nieuwe Ketter yen der zelve, die dagelyks van die geene, die dezelve verlaten, overvloedig worden aan den dag gelegt , ontftaan, ge-weert, den Heemel gebouwd, en de Helle vernield werde. Weltman. Ik ben volkomen van een en het zei-487 ve begrip met Uw, en wenfie het zelve met Uw van herten, offchoon ik hier voren teft eenemaal hier tegen mogte geweeft zyn. Want gy hebt het zo klaar daar • gedaan , nademaal gy dat geene , het i welk Ik uit Mofes, de Propheten, de 1 Pfalmen, de Euangeliften ende ApofteI len hebbe bygebragt, buiten kragt gefield en wederlegt hebt, dat den geene, die niet door den Bozen verblind is, niet kan tegenfpreken, dat de veelwyverye tegens het Gebod van GOD en het gezonde verftand aanloopt.
S 1 t m a n.
Ik verzoeke nu te mogen weten, hoe 488 gy tot die d walinge gekomen bent ? mogelyk zyt gy een Charthefiaan, of zult te veel in de oude Heidenfehe Schriften gelezen hebben.
Weltman. Neen myn goeden Heer! Ik verftae^gp in het geheel geen Caartenfpel, dewyl Ik hebbe ondervonden, dat het aan het Hof, onder de jonge Lieden dikwils veel twift veroorzaakte, hebbe Ik my daar van afgehouden; en wat aanbelangt die geene, door welke my de veelwyverye heb-» 'i be laten overreden, zoo verftaan de weiJ nigfte van dezelve zig op het Caartfpel, ja indien zy dezelve wilden in handen nemen , zoo zouden zy zekerlvk beeft worden en het fpel verliezen, f n oude 49» Gefchiedenilfen en fpraken kan Ik niet zeggen, dat zig insgelyks veele zullen geöeffent hebben, en is alzoo niet te denken, dat dezelve zig door Heidenfche Schryvers, offchoon die op onze Wereld kloeke en de goede letteren najagende Geleerden meer als alle andere, ja de welfprekentfte Predikanten zelve, vermogen, hebben laten verleiden.
S i t m a n.
Wat zyn dit dan voor Menfchen, ,gt kunnen zy het ligt niet verdragen ?
Welt-



Over de Feeiwyveryê. if)Jy
Weltman.
Het zyn veele Hooggeleerden en in Geeft en Wereldlyke Rechten zeer Verftandige Mannen.
S i t m i n.
491 Wagt een" weinig, wat hoor ik van Geeftelyke Rechten? Wanneer ik nog op de Scholen was, pleegde men door dezelve de Paufelyke Rechten te ver- j ftaan, op dat men daar door tulfchen de Goddelyke Rechten een onderfcheid moete hebben. 6 Weltman.
492 Door de Geeftelyke worden de Goddelyke verftaan.
S 1 t m a n. \Vat vermengt gy dan die geene , die dit leeren met de geene dis de Wereldlyken Rechten verftaan ?
Weltman. Dewyl deze zig ook op de Goddelyke Wetten leggen, en dezelve, even zoo» wel als de Wereldlyke, zullen verftaan.
S 1 t m a n'.
493 Debebamus^ ejfe virgines; zeide een I Non ; Ziet gy verzekert, dat zy het ge- I daan hebben; Doch gefte/t eens, maar /1 niet toegeftaan, dat haar zoo wel als de- ( ze, die m de Goddelyke Rechten erva- j \ ren zyn, zulks zoude kunnen Worden j toevertrouwt, zoo verzoeke ik temogen ' t weten., wat dat doch voor een byzonde- r re wetenfchap is, die gy deze toemeet ? j i Maar hier ftaat gy alsBoterindeZonhe,! d en kunt my op deeze vrage niet eensant- I woorden ? Wel aan dan rade ik uw, dat gy \ zulks de Geeftelyke aanbevolen laat, dat j \ zy GODS Woord Prediken, de Heilige 'ei Sacramenten uit deelen, de Menfchen e* met haar leven en wandel ftichten, ende n voor het overige ook haar Ampt laten v waarnemen, edoch aan alle Menfchen, e die luft in het Woord van GOD, en % m het lezen van de Oudvaders van het ft) thnftelyke Geloof fcheppen, hec oor- no deel overlaat, of den handel en wandel nu der Menfchen daar mede ftrvd, dan niet? tAr Maar zegt my dog eens, wie uw dat be- ter kent hebben. ; q(
Welt m a n. j M
*94 Kent gy niet Rivet. Diest Boekel- ! dit man. Puffendorf. Milton, Hausen, I eer Bona &c. die zig wel gedeeltelyk tegen ! fpr my uitlaten, dat de veelwyverye niet te-1 pre gens GODS Woord ftrydt, wanneer gy het evenswei tot een opentlyke beken- Sd tenis moet komen, dan zullen zy het niet koi zeggen willen. wy
„ r S 1 t m a n. wo
95 Gy geeft haar, moet ik bekennen, (
I een fchonelöf, dat zy narnentlijk huiche. laars zijn , dat ik dog nooit geloven kan. Alle kenne ik dezelve niet, egter wil ik zulks van haar niet vermoeden. Hulfetnm betreffende, zoo gedenkt van hem , Haveman. lib. 3. Gamot. Synag. tit. 1 §• 1. op die mannier, dat daar uit is tevernemen , dat Hy het tegendeel heeft ftaande gehouden. Hahn en Struvius Ipreken veel meer van de zeden der loden, ah van het Goddelijk Recht, en hebben moeten toeftaan, dat de veelwyyerye van Chriftus verboden is. Pufehdorf. grondt zig alleen daar op, dat het met nodig is, dat één Man alle zyne kragten op eene Vrouwe te koft legt, het geen uw zelfs zeer flegt voorkomt. De Heer Bockelman, weerd dit brandmerk in zijn verdedings-fchrift met alle syne magt van zig af. Müton hebbe ik alles, wat ik uw gezegt hebbe, zelfs als liy blind was geworden en in de velden by.Weftmunfter woonde, eens in tegenwoordigheid van denGehéim-Schryver van den Nederlandfchen Ambafli
an atf£n 'L \"SÜJ Sneven, daar hy lan alleen daar by Weef, dat dèvee?Wv-
^erye met uitdrukkelijk van den 'Wet eve Mofes verboden, en bydelftaé'l! " fbruik was geweeft. Doch gy 49^ mogt het met uw allen honderden en oen meer weten, hét is my genoeg
LSentburen'hans' Pete'> ClL*
Wolfgang, Geihch, Arnold, Tobts 1 andere meer, die alle opregce en met
S ^Vuerftand beë^> ook wan ser ujd hebben in de Schrift vlytig naorfchen, dezelve verwerpen. Mewge eleerde gaat het eveneens als Epicttrus u auderet negare id, quod eft evidentisl num fiudio fcihcet inveniendi nova ut 'nmefuo conftitueret diftciplinam. Et quia nlnom potuit nperire, ut tamen difTene accetens videntur, vetera voluit eier-
Finn. Laftant. 2. inftit. divin. cap.o e0KerSn\veen a,SeffieeneChrifte-'
ftuk, dat nooit van de geene, die uge verbetermge begeeren! tegengefenxs, van dezelve afgeweken. Gy 407 nkt zeer met uwe naarftigheid, die m het onderzoeken van §e Heilige iriftaur hebt aangewend, doch hoe QC her, dat gy het befte, dat totbe. van de veelwyverye kan bygebragt ^den, niet m agt genomen, _ mafr 3 ° ^ eves-



Mei let Geweten wtreenlcmerde Zamenjprü^
F I N I S.
eveneens als de geleerde, die het met mv eens zyn, 'er hebt uitgelaten.
'W e l t m a n.
Waar dan ftaat dat ?
S i t m a n.
Wanneer van David word gefchreven, i lieg. cap. 15. «* 5- <f«* h ëedAm hadde, dat regt was in de oogen des Heeren, ende niet geweken en was van alles, dat by hem geboden hadde, alle de dagen zyns levens j dan alUen in de zake van 'Uria den Hetiter: En dat GOD hem m t verborgene wysheid heeft bekent gemaakt.
ff alm 51. VS. 8.
Weltman. Nu moet ik bekennen, dat deze plaatfen, alle dingen die ik voorgebragt hebbe. verre te boven gaat, wat wilt gy daai op zeggen, lk denke dat gy my einde lyk nog byvalt.
S i t m a n.
Dat zy verre van my, want de plaat uit het Boek der Koningen bygebragt is alleen te verftaan van zodane zaken die iemand tegen zyn even-menfeh doet daar anders immers ook David tegei GOD zich heeft verzondigt; wannee Hy het volk telde, 2 Samuel cap. 24 vs 10. Meermalen hebbe ik uw ook ge zegt, 'dat uit deels bekende oorzaken d H. Geeft de veelwyverye niet opently heeft willen ftraffen.
Weltman. 498 Ik dagte gy zoud op het laaft uw
. meninge veranderen, dog hoe langer ik uw aanhore, hoe meer ik in der daad bevinde, dat ik gezondigt hebbe; Nademaal ik uit weetluft my by een ander i hebbe willen beleeren , en bclove uw [vaftelsk, dat ik geenen verleiden en geeft ! meer volgen, nog my daar aan wil erge* ren, dat een cf ander Keizer twee Vrouwens genomen , en dezelve van twee Aartsbiffchoppen te Trier en Keulen met Lothorio ingezegent. De Heere fchelde uw Satan, de Heere fchelde uw asmodi, die Ifraël verloft. Amen! de Heere vertrede den Satan onder dc voeten en wel binnen korten.
S 1 t m a n. De Heere fterke in deze leere alle 499 • Hooge en Laage Overigheden, dat zy Keizer CA REL de V. pynelyke halsgerichts orden. Neme/. Carub 220. en zyne inzettingen, Jus Omland, lib. 7. art. 44. 5 tegen de overtreders van dit Goddelyk , Gebod en natuurlyk Recht uitvoeren, en gelyk nog dezer dagen in Cleefsland tot ' driemalen is gefchied, de veelwyverye 1 met de dood door het Zwaard mogen r ftraffen.
Weltman. Amen! dat is het vierde waar: e Sterk ons gelove altoos maar, k Op dat wy niet twyfelen daar aan, Wat wy hier mede hebben doen verftaan} j Op Uw woord in de Naam van Uw i l Zeggen wy dat Jmen! altoos en nu»



DUORUM FRATRUM
ÖÈRMARDI Êt THÈODOR1 F EL T MAN
JURISCONStJLt'ORU^ DOCT^IMöRuii
O P E R. A . . '
JURIDICA,
"m Qumus mülta ex romanö Péterè
NEC NON ALIARUM GENTIUM PRAbZSERTIM CLIFIORUM UT & GELRORUM TRANS-1SALAN0RUM 1M0 TOTIUS BEL* GIJ CUM PUBLICO TUM PRWATO JURE MORIBUS AC INSTITUTIS CAPITA ADEO ELEGANTER & DOCTE TRACTANTUR UT NIHIL SUPRAt,
ËDIDIT et PRiEFATUS EST fÖANNES JACOBÜS vm HASSELT JCm
CORAM CURIA SUPREMA DUCATUS GELRIÜL kb COMITATUS ZUTPPiANI/E ADVOCATÜS etc.
TO MUS Ö CfjiPÜS.
r
Continens < Librum Primum Patideclarumè
ARNBÉMlAÈ






LECTÖRIBENEVOLO
SALUTEM!
Quem oculis ufurpas Tuis, Lettor Bencvolc, Iïber fpecimen continet nova; in Digefta Commentatibnis, a Ceieberrimo Jurisqué omnis Confultisfimó Viro Dn. Gerhardo Feltmanno, in illuftri Groningana Academia Anteecffore Primario, adornatum. Nam cum erudito hadenus Of bi fcripta fua Vir Do&iffimus minime forduiffe intellexiffet, ipfis tandem Pandeftis explicandis manum ad_ inovit: prioïesque duos vafti operis libros perpetua Paraphrafi Juculentoque Commentario illuftratos luci nunc exponit pubücse. Etfi vero pröpoiïtunï Audoris methodique difcipiinam vel infcriptus in fronte operis titulus aperiat; dandum tarnen id recepto mori fuit, ut Praefatio nönnuila rationem inftituti paulo declararef uberiiis. Primum ergo, ut tffidiofa textus evolutione füperfedere Lector poffit, ipfa legum verba exhibentur, Commentario quidem intermixta, fed majo. ribus literis diftin&ionis caufa èxarata. Atque ea prima Au&oris cura fuit j ut e variis ledionibus nativam exprimeret^ caftigatis fubinde illis, qui fine caufa textüm immutant, ac cum emendando illi Critï-f tam adhibent, non raro depravant: altera, ut perpetua diïucidaque Paraphrafi fenfum legum plane ac perfpicüe, quoad fieri potuit, e* narraret. Paraphrafi porro juftus, ubi opus vifum, Commentarius mifcetür, feu den^anda? leges ex Antiqukatis Prudentiseque fontibus9 ac optimis quibusque Sapientiae Magiftris fuerünt: feu ad Germanice,' Galliae, Angliae, ac Belgii inprimis vicinarumque fegionijm mores & inftituta domeftica, forique ufum exigendae: feu vindicandse a cenfuris eorum, quos vellieandas legum Romanarum juftitia? prava nönnunquam libido occupat Cumque nöflet graviffimüs Auftor^ plus faepé Legislatorem, faepe minus dixiiTe, quam fenfit: id quoque muneris ïmpofitum fibi credidit, ut qua: aftringi lex, quas ampüari
Öebeat j quaenam pfobe ab Interpretibus, quae fecus ex lege quaque
col-



LFCTORI BENEVOLO SALUTEM.
eoliigantur, ftudiofe Lettorem admoneret. Nee eft denique, ut ex. emplorum, quoe ad iüuftrandas leges, impeditumque earum fenfum expediendum plurimum fanefaciunt, copiam hic aut deiettum defideres, quas deeiTe non potuerunt Viro, & longe olim lateque maximo cum fruttu peregrinato, & in foro, cathedra, diverfisque Prudentum Collegüs tot annos immenfo experientiae auttu exercitato. Sic Tuis Lettor Benevole, commodis fervire Exccüentiflimus Auöor voluit, qui premium fe laboris fatis iuculentum elle confecutum putabit, fi liberali operara fuam judicio asftimes, aut cenfuram non hi* fi opere perfpedo feras. Nobis vel Auttorem ipfum, cujus modeftia prjeconem Virtutum non paütur > vel opus uberiore laude profequi, iupervacaneum vifum fuit; quod tot fcripta, quibus rem literariam ClarilTimus Auttor ornavit, TraClatus de Jure in re 6* ad rem: de Juramcnto per.borrefcentia: de cadavere infpiciendo: de titulis honarum: de ineïufione animalium: Libri BenediClorum: Injlitutiones Ju(i'miani: Deens Rcfponforum Juris ad rem milit ar em: Decijionum Decades dua: Dialogus de Polygamia, pluraque alia, nee Auttorem linant ignorari, & de hoe opere non minori induftria elaborato prasclara quseque polliceantur. Quod fi prsefentem Commentarii ad Digefta velut Prodromum Eruditorum calculo approbari Noblifiimus. Auttor fentiet, non dubitandum, quin & ad rdiquos Digeftorum libros pari dexterkate ilJu/trandos animum fit applicaturus, etü graviffimis laboribus, pro ampliflimo, quod fuftinet munere, nunquam non occupatus. Si vero eam expedatione fata fruftrabuntur, vel Prodromus tamen ifte tibi fuppeditabit, Lettor i3enevole, quod in ufus tuos transferas; cum non defuerint hattenus, qui uno titulo, imo lege unica Commentatione illuftrata rei iiterariae vifi funt confuluilTe. Poftremo duo funt, Lettor Benevole, quorum Teadmoniturn velim; primum, ne rerum verborumque indicem, qualis fubnetti libellis confuevit, in hoe opere requiras, cum vicem ejus fuftineant Compendia paragrapho cuivis prasfixa, ac a Clariflimoquodam Jurisque peritisfimo Viro compofita; alterum, ut errata, fi qua forte aut Correttorum incuria, aut Defcriptorum ignavia irrepferint, bcnevola manu corrigas, neque auttoris abfentis hac in parte aceufes negligentiam» Vale, ac confecrato ftudiofas Legum Juventuti opere diutiflime fruerc



GERH FELTMAN. ICti
DIGESTORüM
SEU
PANDECTARUM
LIBER PRIMUS
JÜSTITIA ET JURE;
T1TULUS I.
LEX. I.
PRINC;
Compendia
ÏCtis fammtts circa verhorum proprieta- diff erat. n. 4.
tem labor femper fuit «. I. Juris prifci pracepta no» in aquo, fiê Oportet, idem ac e reeft, fignificat. n. 2. bono fspefuudata. n. 5.
Jus pro Arte acceptum cur a juftitia ap~ Idem de Jure recenttori dicendum. n. 6,
ptlletur. n. 3. Honeftum cenfetur, quod univerfis miti Jurisprudèntia '& Juris Ars quomodo eft. n. 7.
ï.
V ¥ V RAM DATÜRUM PRIm I @ US NOSSE OPORTET, A J A UNDE NOMEN JURIS, 0>iKi£ pro arte accepti, , DES CENDAT: quia uti in omni difcip'iina id primum eft de fignificatione & notatione verbi quarere, Cic quoque ICüs fummus circa verborum proprietatem labor femper fuit. Quintilian. 5. Inft. Orat, uit. Gellius 3. No&. Attic. 10. de Q. AntiftioLabeone fcribit. Latinarum quoque vocum origines rationesciue percalluerat, eaque pracipue jetentia ad enodandos pierofque juris laqueos uteha tur. „
II. Oportunum itaque aut confentaneüm vifum fuit Ulpiano, fiin originem vecis, qua venit ea difciplina, quam tradere nobis inftijueratj prins inquireret, fic enim verbnm oportet hic accipiendum eft, uti & alias id ufurpatur. Joh.Strauch. IC. erud. Lexic. partic.jur. lit. O. verb. oportet. tl. I. c? 5-
Pro quo idem Ulpianus e re eft dixit a» iio in loco. /. 1. pr. ff. de reb. cred.
lil. EST AUTEM A - JUST1TIA' APPELLATUM nomen juris pro arte accepti, quod omnis ars pofterior fit re . ipfa, quam docet. Sic Grammarica a literis, Aritiimen'ca a numeris. Quod I ü autem notaüouem Grammaticam fe/ quimur, tune öbfervavimus, compofita vocabula a fimplicibus derivari, cc a jure juftum atque juftitiam dici. Grot. flor.fparf. ad rubr.I. h. t. Joh. Gerfu Voffius etytnol. L. L. verb. jus. , .
IV. NAM, UT ELEGANTER GELSUS DEEINIT, JUS five juri.4 difciplina EST ARS :. Illo verbo quafi p'ublico tf/arplerisquevidetur, ut dicarn cum Seneca epift. 3. Aft hi tamen viderint, ne Jurisprudentiam cum Juris arte mifceant, quse tamen diftinxit Ulpianus h. & ml. Vo. § 2 ff. h. t. idemque fecit poft hsec fciipta vifus L«el, Mancinus 1. 'genial. 6. h. 3. &. 4. Plat eft habitus ptacticus, quo novimus' e£



a PANDECTARUM
lïlente legislatoris ad fimilia procedere, & fupplere ex aequitate ea, quae verdis legum defunt. /. 10. l.ii.k 12. ff. de
kgtb. L 8. C. de judic. Haec autem eft prseceptorum non IfLOXll tantum, fed ET BONI compendiofa coIIecYio. Crasfus apud Cicerönem lib. i. de Oratore §. 109. Sin autem ea, qua ob/ervata funt . in u/u ac ratione docendi ,bac ab bominiètts callidis ac peritis animadvtr/a ac no ■ tata, verbis defignata, generibus illuftrata, partibus diftributa funt, id quod Jieri potuiffe video, non ïntelligr,, quamobrem fi non minus illa fubtili definitbtie, at hec vulgart opinime ars effe videatur. Sine hac nemo facile iftam adfeqmtur, licet & is, qui hanc optime calleat, totamque imbiberit, ifta queat., carere. Prudentia habet pro regula Kquiratem, quam Ariftoteles imtbuxv dixit, fed ars bonipublici caufa admittit etiam ea prjecepta, quas in fe fpectata ab asqui regulis abhorrere videntur. Lucianas de Parafito orabit itaque caufam Celfi cum ait, *i%»n Uh o-Ssw*
iyxx~xKri<]sitfv iyftyvuvcvrfAivWi Ttfa^ ro ré-
ivxptsov tüv h Tii>'0iu>; Ars eft pra- ■ ceptionum exercitarum comprebenfio t ad unum exitum vita utilem pertinentium. Hanc defcriptionem totidem verbis omiflb Luciani nomine huc retulit Patzus five alius Bafilicon Scholiaftes ad h.
1. i. lit. h. j
V. < Non modo jus prifcum, fed & < recentius liquido oftendunt, artis no- i fbr* prsecepta non aequo, fed bono faspe fundata effe. Nee enim ufucapio alio colore defenditur: l. i. ff. de ufu I cap. Duaren. ad l. 3. §. Labeo. ff', de , adq. poff. Nee alio lex 5. C. ad L. Jul. < Maf. Maïftert. lib. 2. de jufi. LL. Ro- j man.^ dub. 63. Circumventio ad dimidi- , um jufti precii eo quoque fulta eft. /. , 16. § 4. ff. de minor. I. 2. /. 8. C. de re- ■ fcind.^ veud. Catpzov.p. 3. decif. 222. n. \
2. & feq. Et ut cetera fileam, non j tantum falutis populi, fed folius exifti-1 0 mationis publicse aliquandö habetur ra- \ j tio, licet jequitas refragetur. $ 1. ƒ. f , Quib. ex eau/, manum. non licet. \ (
VI. Noftra fi fpeeftamus tempora ni- j hil certius. Huc fexus in fucceffione di- | verfitas, Jus Omland, lib. 3. art. 49. f
§. 1.
COMPENniA:
JCtiolim Sater dotes dicli & cur? n. t, juris Porfefforem injuria afficie/is publici criminis reus cenfetur. n. 2,
Et ipfo jure fit infamis. «.3. Affeffores Camera Spirenfis , nee nen THbunalium in Gallus appeUantur Sa»
eer-i
Oldampt. lib. 3. art. 79. Frif. Oriënt, lib. 2. tit. de fucceff. junct. I.' 4. C. de lib. prat. jus Stapula vulgo fic di&um, Otto Pbil. Zepper difc. jur. 10. n. 22 matrimonium ad m -rgengabicam etiam Feudorum confuetudinibus comprehenüim, 2. .F. 29. item manuum injectiones, quas reprejalias appellamus, Amlr. Lifsky obferv. 9. per tot. nee non monopoha nonnullis indulta, Abaf. Eritfchius de monop. c. 10. per tot. etiamque connubiorum reftricta libertas, NicoL Myler. ab Ebrenbacb Gamol perfon. il'ufi. c. 2. § 6. referri debent. Hoe funlamento nititur Gajliarum iuftitutum, ino debitores rufticorum, fi fruftratores fint, in duplum tenetur. Ren. Choppin. lib. 1. de priv. rufiic. c. a. Non alia ratione etiam conftat Batavorum illud, fecundum quod, fi vi ventorum, qua» temperari non potuit, navis aliam obruiflet, id detrimentum commune eft. Jacob. Coren. obferv. 40. ICti Batavi p. 2. confult. 27. fhan. ad Pcck. de re naut. ad l. 5. ff. ad L. Rbsd. ie fa&u. lit. b. juncl. I. 29. S «2. c? lea'. f.adL. Aquil. V S m
_ VII. Difputat quidem fpecie philolophi ftoici in contrarium Julianus Imp. in Orat. 1. de Gonflant. p. 35. cum mquit, nihil fua fententia utile effe 3olTe,quod non idemhoneftumquoque it, quod & erudimtir exemplo Ariftilis & Themiftoclis apud eundem Julia» >um ad S. P. Qj Athen. f.495. & 406. ft.lt vera philofophia id cenfet honeilum, quod non quidem fingulis, fed iniverhs utile eft. Vetus eft fcitum ; iatus populi fuprerna lex efto: Mariui jiurba confil. crim. t. per tot. Cato amd Livium lib. 34. biftor. c. 3. Nulla 'ex fatis commoda omnibus eft; id modo luaritur^fi majori parti & in fummam ïrodefi, fi quod cuiquam privatim officies 'us, id deflruat ac demoliatur. Tacitus 4. Annal. 45. Habet aliquid ex iniquo mne magnum exemplum, quod contra ngulos utihtate publica rependitur: Et it poetas quoque in teftimonium riem, Horatiuslocuples teftis i.fatyr. 3. Atque ipfa utilitasjufii prope mater & aqui.



LIB ER ï. TIT. I, LEX £ 3
cerdotes juftitia. n. 4. Privilegium Sacerdotum quoad incarcera-
tionem ob as alienum adAffeffores tri-
bynalium extendendum non eft. eod. Juris Do&ores non habent poteftatem con-
ficiendi injlrumenta ad exemplum
Sacerdotum. n. $. Non idem juris eft in Jurisperito, ac in
Sacerdote, fi detegat confefftonem fibi
in au rem faclamn. 6. Profeffbrum juris deftriptio. n. 7. JCti officium in quo con fi fiat. n. 8. <5? 13. Juris difciplinam a reliqua Philofophia
I. /^>UJÜS artis MERITO QUIS \^ NOS SACERDOTES AP-
PELLET. Nam facerdos nomen babet compofitum quafi facrum dans: Ifidor. lib. 7. Orig. c. 12. In juris autem arte traduntur ordine quodamleges, quas conftat effe facras , l. 9. C. de LL. & facra. tiffimas. § a. prozm. Inftit.WtX an Ulpianus eo refpexit, quod juftitia; regulas ars juris compledtatur, iftam autem Deorum numero eiï'e adferiptam ? Athenaj lib. 12. Deipnofopb. c. 12. mtt^w'. $-ti Si Koti Mvro ré Tij? óakm o'vofjt». Gentilem hominem , ut plebi imponeret, fic fenfiffe fidem faciunt ifta, quje mox adnecftit, JUSTITIAM NAMQUE COLIMUS: ideft veneramur eam, veluti Deam. Non. Marcel!, de propr. ferm. Lat. cap. 4. lit. C. verb. colere, fcriptum reliquit, colere eft venerart: Virgïl. lib. 9. Summe Deum fancli cuftos Soraclis Appollo, Qjiem primi colimus. Hinc cultus propria facrorum vox & Coelicolarum nomen manavit. rtibr. & ƒ /. 12. C. dejuda. & coclicol. Val Maximus r. memorabil. 1. § 12. Noluerunt enim prifci viri quicquam in hac affervari civitate, quo animi hominum a deorum cultu avocartntuf. Nam fuperior l colitur, non colit inferiorem:. uti Servi- 1 us Honoratus ait ad Firgil. Bucol. edog. \ 3. in verb. Jovis omnia plena. Ille colit ierras.
II. Quod vero Juris profeffores hic appellentur facerdotes, id nonnullis preebuit argumentum, ut fcriberent publici criminis reos effe, qui legum doctores publico ftipendio condueftos injuria adficerent, & contumeliam non minus atrocem cenfendam, quam fi facrificulo inlata effet: uti poft Bald. & Fulgof. annotavit Coraf. h. n. 15.
III. Sane fi privilegia ftudiofis adolefcentulis concelfa ad magillros eorum quoque fpecient, uti communiter placuit; Bald. ad av.th. habita C. ne fil. pro patre. n. 3, Linings lib. 8. de L P.c. 3.
A !
feparant poena & pramia. n. 9. feqfti
Legislatoris officium, n. 13.
Sua quifque fecta Phi'lofopbiam veram
appellat, n. 14. Ulpianus Stol ca fecla addiclusfuit. n. 15. Quanam fit Ulpiano Philofophia vera.,
eod.
Quanam fimulata. n. 16.
Cur Ulpianus ajat, niftfallor. n. 17.
An fides habenda tefti, qui cum bis, nifi
fa Hor, velfimilibus verbis fefiimoni*
urn dicit. n. 18. Pro affeclantes kgendum affe&antes. n. 19;
n. 38. Perez. ad C. d. t. n. uit. Richter ad d. autb. part. 3. p. 35. etiam ipfo jure fit infamis, qui his injuriam intulit. d. autb. uti plenius docui lib. 1. de fi* tul. honor. c. 75. n. 1. & feq.
IV. Alfeflbres fummi tribunalis Imperii, quod Spirte Nemetura eft, etiam appeUantur facerdotes juftitia; in Lege Impe.rii lata Ratisbona 1654. 157. quod etiam iis, qui in Galliarum tribunahbus juridicundo prsefunt,tribuit Lover, recueil d' aucunsnotables arefts lit. C. ar efl. 31. ubi tamen recle negat privilegium facerdotibus datum, quod ob ebs alienum nequeant reéle in carcerem conjici, ad hos extendi. JSrodeau ibid. lit. b.
V. Idem dicendum exiftimo de Doo toribus juris hodiernis, quibus hoe lo* :o motus Berlichius p. 1. concl. praB* ^3. ». 51. non fecus ac Notariis potestatem conficiendi inftrumenta ad exemplum facerdotum adtribuit. Sed valdfc perperam, uti abfque doeftore facile? quilibet intelligit. Nam demus Berli:hio, iftos,quos jam dicimus doctores» debere juris facerdotes appellari, cum & ei videatur fuffragari Cafp. Kloek de contribut. cap. 15. n. 3. & Ad vocatie hunc tituium adferibat Janus Langlsus i.femeftr. 5. p. 59. tune tamen fcirev ïos oportet ob fpeèftatam & jurejuraHV lo confirmatam fidem Notariis iftud us competere, & ab his per interprees prorogari ad facerdotes ex ratione* ingulari, qua; vetat de horum fide lubitare: uti indicare videtur Guil. Curandus in Specul jur. lib. 2, partic* 1. de Infirum. edit. §. 8. n, 29. Jam veo conftat, quod ea, quas contra rati>nem juris communis recepta, non de)eant trahi ad cdnfequentiam /. 14.^ k Legib.
VI. Dabo & aliud, ex quo conftae poteft, non in cunctis ideo Jurispeitos convenire cum facerdotibus, quod :o nomine mac\entur, quamvijS enim
pus>



4- P A N DECT A R U M.
puniendus fit facerdos , qui detegit confefliones fibi in aurem faétas, c. facerdos. 3. q. 7, c. omnis. x. depwnit. & remijj. non tamen idem de Advocato dicendum, bic enim ciienti quidem fidem, fed juilitiïe & magiftratui veritatem debet, uti docet judicatumque memorat Annje Robert. 2. rer. judic. 19. in fin.
VII. Pergit Ulpianus ET BONI ET z^EQUI NOTITIAM PROF1TEMUR: Infcriptio hujus capitis nos docet, quod legum doctores, qui alios jus docent, defcribat, hi enim leges in artis quandam formam redacias, atque adeo pra:cepta non tantum aqui, fed inprimus boni, quod ifti ideo hoe in loco praiponitur, difcipulis tradunt, & fic utriufque notitiam fine qua, fi M. Tullio lib. 4. Acad. QQ. §. 21. credimus, neque intelligi quidquam, neque quariaut difputari potefi: iis inculcant. quod profiteri dixit Ulpianus, eoque fenfti illo verbo ufus eli Pomponius in l. 2. §. zs.ff.de O. I.
VIII. Sequitur apud Uipianum J&QUUM AB INIQUO SEPARANTES. Ait Jeparantes : cum enim pulcherrima virtus fit juftitia, ideo agendo oportec ejus myftas effe occupatos, nam virtus a&uofa: uti loquitur Cotta apud Ciceron. lib. 1. de nat. deor. §. ïio. Hoe autem non fecus ac fequentia LICITUM AB ILLICITO DIS CERNENTES haut ad Profeffores, fed ad Jureconfultos, quatenus cum moraïrs, tum politicse prudentiae ftudiofieffe debent, fpeeftare reor. Seneca €. de benefic. 12. prius hanc quaftiuncuiam dividam & rem aquam ab iniqua feparabo.
IX. Quod vero Ulpianus porro fubjiéftj BONOS NON SOLUM METU POENARL7M VERUM ETIAM PR/EMIORUM QUOQUE EXHORTATIONE EFFICERE CUPIENTES: hoe juris difciplinam a reliqua philofophia feparat, quia haec intelligentia & ratione, at noftra difciplina manu & minis, ut lèrmo eft Ciceronis 3. de offic. & Seneca; epift. 94. homines cupit efiicere bonos Cotta apud Tullium 3. de nat. deor. 85. Ut enim nee domus, nee refp. ratione quadam & difciplina defignata videatur, fi in ea hec re&e fa&is pramia exiflant ulla , nee fupplicia petcatis. Jnvtn. /at. 8.
Refpice quid moneant leges, quid eu-
ria mandet, Pramia quanta bonos tnaneant 3 quam fulminc
Et Capita & Tut er ruerint damnantt
fenatu (justo Ptrata Cilicum:
X. De pcenis ait Phalaris primus Lu«
ciani, o'edre h kxi txV voucSiroc; rif koKx. fifc&T tthn to trKtov vtuevTu; 1 aïf ruv y\ «a. hm ita o<f>£a.©-, tï Qcfi®* itênaly, x<*>' khTrii rijs sma*Vs«,-. Re/picite autem aa legum fcriptores etiam imogandarum panarum rationi & confuetudini plurimum tribttentes , quafi caterarum rerum nulla fit exfpe&anda utilitas, nifi metus malefa&oribus effet propofitus ac cerW Jpes amfiituta luendi pro Juppliciis flagitii: qui & docet imprimis id tyranno obfervaudum effe. Fruftra ergo Demonax dicebat, ó"U k».
X'JVêUSltTl «^S?3l ilvXI Cl vÓjA<Sl , cfv Ti 7fiVi)pÖlS
oi't n aya&ctt ypxtysvrat. ói fAiv yoc'f «' hoi/rxi lófAm , «»5ê viro véjjiuiy xla lèlhrloi? ylyvovrai'.
Periculum effe ne leges omnes fint inutiles atque fupervacua, quod neque batiis uec malis rogentur. Etenim illi non indigent legibus, ii vero per easdem nihilo fin tit meitor es.
XI. Demus & Phaidro obfifiere homines legibus, idenim nil ad nos, qui naturam iftam furcaaliisque fuppliciis propofitiS expellere cupimus. b. §. 1. m$ efficere cupientes : Balth. Ayala. lib. 3. de jure & offic. bell. cap. 20. n. r. Petr. Pappus, ad jus milit. Belg. proozm. lit. d.
XII. Illud pro certo idem Pha;drus fab.54. habet mortales meritis copi. Aft de utraque efca audi C. Memmium apud Salluft. in Jugurthap. 74. differentem : Adhoc tn rep. multo prcefiat beneficii quam makjicii immemorem effe» Bonus tantummodo fegnior fit, ubi negligas, malus improbior.
XIII. Juris conditor ait efficere cupientes. Officium & votum id eft Legislatoris , atque ideo hinc conlegit Joan. Bapt. Larrea 1. allegat. fifcal. 65. n. 33. quod hic praunium debeat proponere iis, quifures, aliosque facinorofos denuntiaverit : Quanquam ftepe eventus ei yoto non refpondeat, nam vel mors & poznis & muneribus errar. Seneca confol. adMarciam. cap. 10. Lipf. ibid. «. 115. Sed ficuti fatis fuo fungitur officio Jurifperitus, fi prudentia ei inftructus, quae audit, ubi cafus evenit, qui id defideret, aquum ab iniquo feparet judtcando & licitum ab illicito difcernat refpondendo fac hoe it-ty»iTiK*j, ad illud vero hnxicïanw ei neceffaria eft (ita quoque li fpeciamus prudentiam, qua; dicitur fatewuit ml hxc ab illo defiderat, quam ut prsemiis & poenis probe facfa mortalium db vidat, reclamque rationem utriufque monftret ei, penes quem eft wp&W»
atque



LIBER I. TIT. i. LEX. I. .
5
atqne fic re ipfa oftemiat, quod per munera & fupplicia homines bonos c!licere cupiat & VERAM NISi F ALLOR, PHILOSOPIJIAM NON & WULAÏAM afiectetur Lucianus in Prometheus in verbis, airótrai b SUactc tv $mjrtïjnjpy dhnïTiU wi§fi^ r^ dyuvx;,
'ieyx: Quicunque in judiciïs & caujts agendis celebres eflis, cum veritate eer tamen infiituentes. riva enim reverd & animata vobis opera funt.
XIV. Endos hoe pomum eft, nam fuas quifque fecta; id adfertum ir, nee lilent hodie umbratici & fcholaftici difficiiium nugarum doctores, dum vaniftimo ftrepitu fe veram philofophiam profiteri clamirant, cum tamen pratter fupercidum aut contemplationem reïiira ad civilem focietatem inutilium j nil adferant. Pvüugorje difciplinam appellat veram phnofophiam Appollon. Tyanseus epifi. 57. atque ideo in hujus commendatione Claudius Caftar eum immerat epijl. 60. inter '»m^^ sreoïfxft&ï <piAo(o<pi'ixs: Quod licet roJeniri queat, fi eam componas cum dociri11a Sophiftarum atque Grammathtaruin, uti fadtum ab eodem Appollonio epifi. l. Euphrata fcripta, tamen reóte Julianus orat. 6. p. 346. uo-mp xhtiB-uot u-ia, vro SiKoci <piAo<To$fot,, uti veritas una, ita & philofophia: Ubi docet, quod ea fitvera, qua: in fui ipfius cognitione êtvirtutis fectatione confiftit, quo fenfu a Cicerone in Confolat. dicitur optima rerum hiimanarum modcratrix.
XV. Sed quid longe ifta repetimus, cum unus Seneca magitter ejus feétce cui fe dederat Ulpianus, in epifi. 16. curate explicet, qua; vera fit philofophia. Non eft, inquit virorum optumus, philofophia poptilare artificium , nee ofientationi paratum, nou in verbis, fed in rebus efl. Nee in hoe adhibetur, ut aliqua obkciatione confumatur dies, ut dsmatur otio muf ia. animum format & fabricat, vitam difponit, a&iones regit , agenda & omittenda dimonfirat, fedet ad gubernaculum&per ancipüia fluctantiumdirigit curfttm, fine hac nemo fequrus eft. Innumerabiüa accidunt fingulis -horis, qua, ctmfilium exigunt, quod ab hacpetendum eft: Stoicam ergo intelligit -Ulpianus. Anton. Mornac. h.
XVL Huic verse philofophia; practico civium ufui adconunodara; fimula* tam opponit, uti fere quoque fcripfit 'Herm. Vultei. r. de judic. i.n. 10. óc
copiofe Mare. Lyclama a Nyhoit. lib. * 7. membran. 38. Hoe 6: alias fit. Sic \
Apulejhs in Apolog. de paupertate ei objebta ait, quod ea non fimula ta, fed vere iungeretur. Scip. Gentilis. ibid» ». 257. Per fimulatam ergo JCtus nofter vel Epicureos, quos'alibi infectatur quoque Seneca, quando eos delica tam c? umbraticam ttirbam vocat. lib4. de benefic. cap. 2. pr. vel ipfos quo* qqe Stoicos intelligit, qui vel nimis ri. grde\ri honeftum urgebat, nee boni publici rationem habebant, vel qui cum magnifiee de paupertate garrirent cunctasque laudarent ore virtutes, divitias tamen venabantur & prauer fupercilium, barbam & pileum nil habebant. quod philofopho eratdignum, de quibus plu ra fcripfi ad /. 1. § 4./. de var2 & extraord. cognit & nonnulla tetigit Ant. /4icca ad h. §. 1. atque notat. Octav. Ferrar. in protuf. de nupt. philol. 6. p. 100.
XVII. Cur autem Ulpianus ajat nifi fallor, ejus-rei ratio fortaffis hsec fuit, quod ad ea, qtne Lucianus in Hermotimo difputat, aliave iis fimilia refpexerit. Cum enim Stoicis tantum opera de-^ diftet, pee alios elfet expertus, falli po tuit a^què ac Geionis Syracufioruirt tyranni uxor, qua; mètiU fceridum o& non compertum liabuerat, quod cum nullo viro efiet congrefia : vel tamquam ^Ethiops ille, qui omnes mortales ni* gros credebat quod albos non vidiflec unqnam.
XVIII. Ex hoe loco Baldus h. n. 6. conlegit, quod licet teftis cum hac vel fimilt verbornm modeftia pro teftimonio quid dixerit, ei tamen fides fit ha* benda. Ego amplius exiftimo, aitVacca , etfi dicat fe ita fentire aut arbitrari, vel ita videri fibi, dümmodo caters conveniant, teftimonium ejus aque valiturum cum nee aliter antiqui fententias aut teftimonium furati dicere foli tl effent, et tam de his qua cognofcebant, ne fi quid cis, quam humanam effe imbecilütatem putdbant, obrepfiffet aut falso apparuisfet, juris jurandi religionibus óbftringerentur: ut Cicero in Academ. prope ftn&m docet: Haften us doctiflimus Pandeclarum interpres, qui & adducit /. 21. §. x.ff.de recept, arbitr. I. 0.6. ff. de jure fifci. Sed in contrarium it Prolp. Farinac. de teftib. p. 2. prax. crim. q. 68. n. 16. nifi claram bonamque fuae fcjentia; caufam adducat. d. q. 68. n. 14. aut nifi pro neceffaria defenfione deponat. Lud. Carrer. pracl. crim. tit. de
, homicid. §. circa fexium n. I.
XIX. Pro affectantes legp ASSEC*'
, TANg



6 PANDECTARÜM.
TANTES: nam hxc philofophia; qua- {oi\.homil. 8. notet his verbis ftgnificari
fi propria vox, uti vel ex uno Luciani Timotheum multum temporis impendiftt
de Sectis cognofcas, & veile videtur apud tantum doclorem, ut philojophiam
Mornacius, quando, licet fenfu magis divinam difceret. Mornacius autem ideo
benigno,locum Pauli epifi. 2. c. 3. verf. reprehenfus eft a Joan. Gagnayo doe
10. ad Timnth. <rd fo ■jr<x.?YlKohisSrYiyjz<; jAx rifiimo Theologo Parif. in annot. ad d.
rï' liïcKnxxia,: tu afe&atus es doclrinam verf. 10. licet hic ilium nomine fuo
v.eam: adducit & addit quod D. Chry- non appellet.
§• II-
COMPENDIA.
Jus efi vel Publicum velprivatum. n. r.
Publicum quafi populicum dicitur. eod,
'Carnifex cur ï-fyu@- vocetur. eod.
Zietor, qui Briffunium e furca fuspenderat, capite punitus. eod.
Jus Privatum in quo confifiat. n. 2-.
Jus Publicum quid traclet. n. 3.
Status diflat a Republica. eod.
Unde Jus publicum & Germanorum <2? Belgarum addifci debeat. n. 4.
Sacra ad ftatum reip. pertinent & juris publici funt. n. 5.
Qjiomodo facra diff erant a religione & quid hic fignificent. n. 6.
Alia facrorum confideratio, efl Theologi, alia Politici & alia JCti eod. Ga/lia licite vivunt aliena fecla homines. n. 7.
rApud Germanos facra Pontificis, Lutheri & reformata fuut recepta. n. 8.
~Belga non alia facra, nifi reformata probant, licet plura tolerent. «.9.
<d Romanis facra, inter arcana Imperii babebantur. eod.
HUJUS STUDflid eft juris in bo- I no & tcquo fundati, quod nos I arte quadam docemus, DUiE SUNT POSITIONÊS five fpecies: PUBLl- I CUM ET PRIVATUM. Nam omnes regula; aèqui & boni five praxepta f juris vel circa publicum vel circa priva- I turn verlantur, atque ideo de utroque f ars noftra traótat. Publicum jus ergo funt prascepta boni & asqui, vel leges, qua; direrto ad publicam utilitatem & ■populi falutem fpecfant, eft enim dictum, quafi populicum. Vid. I. 16. ff. de V. S. ettüasfatyr. 4. Rem populi tractas dixit pro Rempublkam adminifiras. Gracorum erudita fchola juvat hanc etyraologiam, nam Harmenopulo lib. 1. promptuar. tit. 1. $. aa. Tbeophilo inparaphr. ad §. 4. ƒ. h. & in Bafilicis ] torn. 1. lib 2. tit. i.l. 1. publicum di- < citur S^a'™» quod eft a populus. 1
Hinc carnifex Sn'pi®. apud Julianum 0- < rat. 2. de Confiantio. p. 168. quod fine \ juffu populi, vel eorum, in quos ille 1
In facerdotibus quoque confifth Jus Publicum. n. 10.
Sacerdotesfacrofan&tfemperjudicati.n. 1 fi
Sacerdotes aliis injuriam facientes duph parna coercentur. u. 12.
Sacerdos, qui alium prius lafit es5 ideo verbcratur, a feipfo hcefus dicitur. eod.
Sacerdos facra faciens inftdiatorem vita occidere poteft. eod. ■
Clerici in paitis antenuptialibus etiam primo geniti appellatione veniunt. n. 13.
Magiftratus quoque ad Jus Publicum pertinent, n. 14. 15.
Ordo fcriptura ad jus prooedria nihil facit, n. 16.
Sacerdos an Magiftratus prceferendus. eod. Lis de pracedentia inter Cur ia provincia-
lisfcribas c? magiflratum municipa-
lem. eod.
Jus dicitur publicum vel ratione obje&i9 vel caufa efficiehtis, vel finis.n. 7.
Jus privatum & publicum ex quibus pra> ceptis fit conftatum. n. 8.
omne imperium tranftulit, in neminem debeat animadvertere: atque ideo Joannes Rofams Liélor Parifienlis capite punitus, quod ad mandatum faclioforum Principis Buifaft fummum illum virum Barnab. Brifionium e furca fuspenderat. Claud. Le Brun. livr. 2. du procez. crimin. tit. dern. "
11. PRIVATUM QUOD AD SINGULORUM UTILITATEM. SUNT ENIM QUIDAM PUBLICÈ UTILIA, QUIDAM PRIVATIM. Ad privatum jus referunter prsecepta boni & ïequi, qua; direcbo & principaliter id pnvatorum utilitatem pertinent, per confequentiam autem ficuti publicum privatim aliquo modo prodeft, ie etiam privatum publicè prodeife foet. Intereft enim reip. habere bonos Sc locupletes cives, fingulorum contra, ïabere bene ordinatam rempublicani. \. 2. I. de hls qui fui vel. al. jur. /. un. • fi- C. de Caduc. toll. Vacca b. Coraf. bid. n. 5. & 6. Aut, Faber ia rational.
b. lit.



LIBER ï. TIT. I. LEX l
7
h. lit. I. & copiofius in Jurispn Papin, ad d. §. 2. princip. 4.
lil. PUBLICUM JUS, ait Ulpianus, EST QUOD AD STATUM REI ROMANCE SPECTAT: id eft tradia t de iis rebus fine qnibus res Rowana non poteft Hare. Ariftot. 7. Polit.
8. EVicr^eTrjéov h kx! ^ótr» ra. vit kntv , uv
MVivnÓKi; oük «V m' Ca ter urn quod fint ca , fine quibus civitas non confiftat, confiderare convenit. Quanivis . enim Charles. Loyfeau des feigneur. chap. 2. n. 6. Francifc. Broens ad §. uit. I. de L N. G. & C. &Ltel. Mancinus i.genial, 1. n. 4. ftatum pro ipfa rep. capiant, jdque probare videantur, qui novam dictionem rationis flatus Latine, Dii melius? dictara putant, tamen uti vel ex hoe loco monemur, prifcis Romanis ftatus diftabat a rep. & per eum tune ftrmamentum hujus intelugebam, quo facit vetus illud Moribus antiquis fiat res Romana virifque
IV. Qumdo autem JCtus ad rem Romanam jus publicum reftringic, nos docet, quod id fit cujusque populi proprium ftatum relpiciens jus, unde aliud Germanorum, aliud vero Belgarum eft: uti quoque lecle obfervatum Coralio b. n. 5. Unde illi hoe in Caroli IV aurea bulla, Imperii conftitutionibus atque actis Hortlederi & Lundorpii, etiamque in Cafarum capitulationibus, nee non in inftrumento pacis Ofnabrugse & Monafterii in Veftofalis facfta;: hi vero in fmderis Trajeétmi t:apitibus, placitis Ordinum, in inftruroento pacis Monafterienfis, aiiifqne monumentis publicis, qua; apud Borre, aliofque hiftoriae Belgicce conditores & Leonem ab Aitzema exftant, 1 qmerere debent. j
V. Confif.it antem PUBLICUM JUS IN SACRIS. Quod non de rebus fa cris, fed de ritibus & ceremoniis, quibus colitur Deus, accipiendum eft} fine his enim religio erga numen in animis hominum non modo frigeret, fed plane exftingueretur. Cum vero abfque religione & metu numinis vix ac ne vix quidem in officio queant Contineri mortales, hinc promptum demonftrare abfque facris remp. non pofte ftare: Ariftot. d. cap. 8. ir'ïfttflav **<
ïrf&JVoy rvj 7TiPi ro Siïov hirifAihtixv tiv x.a\Ssriv
hfioCiilocv: Tullius in Confolat. nam fi quid ■in h minu-m animis pittatis, fi quid reltgi/mis inerit, certe ob hanc potiffimum taufam fe a flagitiis ac facinoribus abfiinebunt, quod imbios ac nefarios homines a deoruta concilio ac focietate arcerï ju*
dicabunt: & iterum 2. de LL. ië. ufo** les ait efie autem opiniones has quis nt* get, cum intelligat, quam muita firmen* tur jurejurando, quanta falutis fint fë* dera religionis? quam muitos divini fupplicii metus a fcelere revocarit ? quamquè f'an&a fit focietas civium inter ipfos, diis immoricubus interpofitis turn judicibus turn tefiibus: Tabor de Règim. imperant. ecclefiafi. fe&. 1. iht 22. Brodeau/wr lavet, lit. D. arefi. 3. Atque ideo haec; facra ad ftatum reip.pertinere atque juris publici elfe fequitur. Hinc Cotta apud Ciceronem 2. de nat. dear. 5. ait; Romulum aufpicüs, Numamfacris con~ fiitutis fundamenta jeciffe noftra civitatis, qua nunquam profecto /ine fumma placatione deorum immortalium effe potuif/et: Principis hinc dignitas non levem cum ecclefiaftica facrorum cura conjunclionem habere merito cenferur, 11ti fcribit inoreque fuo eleganter eXornat Anna. Robert. 3. rer. jud. 1. Justinian. in Novell. 3. epil, non minor nobis ' cura eft horum , qua fdnStijf. ecclefils proj'urit, quam ipfius anima. I. 3. C. ia fumm. 2Vin.
VI. Etiamfi aiitem religio fit ex juré gentium, /. 2. ff. h. facra tamen funt propria cujusque civitatis: Guit Ranchin. 3. variar. ML cap. 4. atque ide* ha;c juris publici reefte dicuntur, quippe cum a religione differaut, nihilqué aliud fignificent, quam modiim, quo homines religionem erga Deum publicè oftendant. Socrates de Gratiano Imp. refert, lege Jancivit.ut unaquaque religio iicke facra celebraret: uti iftutn. retulit Epiphanius Tripart. lib. 9. cap. 2. Una ergo eft religio Chriftianorum, licet facris inter fe diilideant. Theologus haec confiderat num verbo Dei conveniant? Voliucus an fatius ik multis & quibus occupari plebem ? At jurjs publici ftudiofis ea quae ex legibus rationis de Deo defmita tuetur. /. 1. & t. t. C. de fumm. Trinit. Reéle ergo Jurisconfultum a reip. perito diftinguit Corn. Nepos //; vita Catonis. p. mihi 364.
VII. Ad intelleéiiim juris publici Gallicani facit quod in regno ifto vixmtx'tu) rei Gallica ftatus necesfitas effscit, ut Principum edi&is aliena feMa ho~ minibus kxt' ifysdnv vivére cencedereturi Carol. Annib. Fabrot. ad l. 7. C. Tbeod. de Pagan. Sacrif. & Templ. Jam ólim ideo edidlo Nannetenfi art. 26 cautum i) Les exheredations faites feulement en haine 011 pour caufe dé teligioti



8 PANDËCTARÜM
"tfaurönt lieu tant pour le papje que pour tadvenir entre nos fubiets.
VIIL Apud Germanos lacra Pontificis Romani, Lutheri & Reformata re tepta atque pofteriora ambo profitenibus Principibus jura Epifcoporum data. i-nftram. pacis Ofnabrug. 1648. art. 5. §. 16. & art. 7. Htec Princeps ad alia di■greflüs permittere debet fibi fubjcclis, fi anno hujus feculi quarto & vicefimo iis ufi. d. art. 5. §. 12. verf. hoe autem. & verf. quod fi vero fubditus.
IX, Belga; fcederati plura tolerant, licet non alia quam Reformata probent. Union. UltrajeB. art. 13. per tot. Nee ad magiftratum admittunt alios, quam qui his initlati funt. Ut ad Romanos revertar, illi inter arcana imperii ita habebant facra, ut Tarquinius rex M. Tulhum duumvirum, quod libr urn fecreta civilium facrorum continentem cuftodia fua Éommijfutn corruptus Petronio Sabino defcribenclum dedijfet culeo infutum in mare abjici jufferit: Val. Maxim. 1. memorab. 1. exempl. 12.
X. IN SACERDOTIBUS etiam confillit jus publicum, cum enim facris & ceremoniis contineatur reip. necefle eft tales elfe, qui facris vacent. /. 32. §. 4. ff. de recept, arbitr. Novell. C.prafat. •Ariftot. d. c. 8. §. uit. Cicero 2. de LL. 30. Qj/od vero fequitur, non folum ad religionem pertinet, fed etiam ad civitatis jlatum^ut fine iis, qui facris publicè prafunt religioni privati (ita pro privata legendum puto) fatis facere non poffint. Cum ergo firmamenta reip. fint facerdotes, non mirum, quod Apulejus Apol. p. 145. fcribat^ quippe inter prima I regalia docetur, nee ulli temer e inter Per- \ fas conceffum effe magum. Ex his quoque intelligas, Principi aut Epifcopo fiftendos efie facerdotes, ut abüs confirmentur, ne admittantur ad facerdotium, qui pro concione ad nova concitent. plebern. arg. c. uit. x. de jure patron.. Ord. Ecclef. Clivo-Marc. art. 9. Carpzov. lib. 1. Jurispr. confifi. tit. 4. defin. 51. per tot. Julianus 0 jra^aëaVtff *»J «Vs5«W in fragmento epiftola fcribit ;
S7re< <ro< tftfs i/ATrueloa oAw rd'v Sikcc^
tav, 0% ovx. c&a. ti (mv hftvt, ri $1 'ihulrw. Quam enim juris atque aqui per it lam obtines, qui nondum fcis, quid facerdos fit, quid privatus P
XI. Hinc facrofancbi facerdotes, judicati tefte Dionyf. Halicarn. lib. n.c. g. Iis negare honorem efie nefas etiam êontinetur oraculo Appollinis Didymaei, quod Julianus d. epifi. 62. recitat, verfumque exbibebo a Petavio:
Quicunque in facerdotes fuperbia menlhi\ Deorum immortalium flolidaperpetrat& honoribus
Contraria confulunt contempricibus Deum cogitationibus Non jam illi totum vita conficiunt inter, Quicunque beata contumeliis ajfecerunt namina,
Qjiorum tfti religiofum fufceperunt cuiturn & honorum.
li
Adjicit deinde Julianus, quod isa qui facerdotes verberat hpó^é- jd eft facrilegus merito habcatur Piautus in Ru* dente aB. 3 . fc. 2. Quis homo efl tanta confidentia, qui facerdotem audeat violare ? Gutherius lib. 1. de Pontif. jure. c. 4. Milites ideo gravillimis ianctio'nibus vim aut injuriam facerdotibus inferre prohibentur. Jus müu\ Belglc. art. 2. Danic. art. 40. Paganus quoque * fi facerdotem contumelia adfecerit, duplH prena plectitur. Jus Omland, lib. 6: art. 32. Oldampt. lib. 5. art. 75. Apud ïndos Malabares pro atrociflimo & inexpiabiii fcelere habetur, fi quis lacerdotibus, quos Erachmanas vocant, injuriam intulerit. Hieron. Oforius de reb geft. Eman. regis Lufitan lib. 2. pr. Germani non tantum habent paramiam JWe/lec unö tftauen folman thwn. Hieron. Scharpf. cent. t. confil 44. „ 4 Theod. Reinkingk de retraclu. q. x „ 54. Sed & carmine proverbiali abftinendum monent etiam a maledicb aut convicio} (fchimöt/ Ï0tt©tcöïrjer fcïjma'fjet unb fjunnfeauen mee feiten nimt ein veimê €nt. Quod & Latine fed minus eleganter legere datur apud Chriftian. Weber. de jure confiflor. cap. 29. p. 462. Summa quoque veneratione habendos facerdotes praecipit Leo Imperator in epil. Taeticor %. 13. & Julianus magis vult eos honorari, quam magiftratus; verba ex fragmen to alio4 uti vertit Dionyf. Petavius, adferibam; Qtiin etiam rationi valde confentaneum eft, ut facerdotes honorentur tanquam deorum miniftri & famuli, qui qua ad deos pertinent, nobis adminiftrant & ad illorum ad nos derivanda beneficia momenti plurimum adferunt. Qjtare non minus ipfis, tmo amplius, quam civilibus magifiratibus, aquum tfi honores adhiberi. Quod fi quis ex aquo cenfeat utrisque effe tribuendum, propterea quod civiles magifiratus quodam veluti facerdotio funguntur, quatenils legum funt cuftodes, tamen bout pauk majore funt illi benevolentia profequendi. Sane Graci facerdotem illum, quatmis hofiem, revt-
rem



LÏBER fi 'TIT. I. LEX. I.
9
rendum effe regi fuadebant, nos ne amkos quidem ipfos reveremm P'° 1W^S oruntes 0 facra facientes: Pergit deinde dicere , quod liCet unus forteculpari poffit, non tarnen rationis fit, hac occ'afione arrepta, non ifiiusmodi folum , fed etiam cateros, qui bonore digni funt , merito fw defrafidare. At quid p»<? monemus , cum & profeffores eloquentiae. inter orandi confilia dïfcipulis tradunt;; Male etiam dici, cjuod in plures convenit; fi aut naliones tota incejfantur, aut ordines, aut conditio, aut ftudia multoruinl M. Fab. Quintilian. 6. hftit. Orat. 4.
XII. Jliud autem meminifie nos 0portet, quod facerdotes, fi aliis hominibus injuriam fecerint, quoque dupli pcena coërcentur. d. Jus Omland, art. 32. & Oldampt; art. 76. Nee enim illi tnalo debent effe.cxteris exemplo , a quibus vitïe exempla funt haurienda. arg. I. 6. C. Unde vi. cap. 1. 6? tót. tit. x. de vita & bonefiat. eleric. Andr. Vaienf. ibid. n. 5. & uk. Sidon. Apolb'naris 4. epifi. 13. idem deiiderat a parente & nato facerdoüs, cum inqbfV; tSfam fa eer dat is, pater filiusqve Pontificis , nifi fdn&us êft, rubo fimilis efficitur , quem de rofts nat urn, r of ai que parient em & genltis gignentibusque ffribusmediumpungentibus comparanda peccatis, dutnvrum paft lat dfpsritas: Nil quoque intolerabilius eft, quam injuriam accipere a facerdote , qui canis 'imagïnem referat ck; livori Ütet atque odio, cum maxime eum deceat effe mitem & omnem ejurare biJem. Cmare ü alium prius Iteierit,facerdos, atque ideo vefbëretur, vel occidatur, a fe ipfo.lajfus dicetur. Nicol. van, der Hooch 'fing. jur. 87. n. 10. &'} 11. Licet cardinaüs "vel Pontifex fummus fit. Carrer. praEL crim. tit. d'fb-mi-. cid. "Quinto exciïfgt. n. '5. Car- i panus ad' rio'v. con ft. 'Mêdioi; c. biw'ci/dfi., ' p. 387. c? 389. Farinac. p. 4. prax..crfrjp) , q. 134. u. 33. & 34/ Sed & ipfe quo- | que non prohibetur , dum facra facit infidiatorem vitte occiaere & deinde ad iftaredhre, uti poft pliires afe adducios docet idem Van der Hooch d. I. n. 22. öc poftMarfil. ck Carrerinm Horat.Carpanus.'ad c.homicida.mv. cm fi.' Medio- \ tan. «. .346. 6c poft piares alios Farinac-. |. d- q. 134. n. 29. %Vd. Leoninu's ad 'l. '2,: C. ad L. Com. de ficarfn. 2.
XIII. Neque illud .prjetereundum , qüod. ,cdm facerdotes & clerici tahï,üti- : lem operam navent reip. etiam primo-, gèniti appellatione véhient, qübtiës'paclis antenuptialibus huic profpectuni êft. Joan. .-Steph.. Durantus fJ,Q\ nota-.
tlff'- 39. per tot. Jacob. Ferrer. ibid. in not.
XIV. Poft facra & facerdotes etiam magiftratus pertinent ad ftatum reip. at» que ideo IN MAGISTRAT1BUS quoque CONSISTIT jus publicum. Vin-
j cent. Cabot. 1. difputat. jur. publ. <3? firiv. 2. Eadem obfervavi apud Cicero* nem lib. 2. de LL. c. uit. Sic igitur fa» ciam & dicam ch magiftretibus, id eft enim profetlo, quod cunfi.ituta religione remp. contineat maxime.' 'Et lib. c. 2.' ait; vereque dici poteft magiftratum legem effè loquentem, legem autem mutum ma* gifiratum. Pergit deinde c. 3. Nihil por* ra tam aptum eft ad jus conditionemque natura, quam imperium, fine quo nee do-* mus u/la, nee civitas, nee gens, necho*. minum univerfum genus ftare, nee rerum natura omnis, nee ipfe mundus poteft.
XV. Cum ergo fine imperio non queat ftare civitas, atque iftud magiftratus' urn perfonis infit, /. 215. pr. ff. de KS* hinc promptum conlegere, quod absque magiftratibus non poffit illa ftare 9 atque ideo hos ad ftatum reip. pertinere, & in his non minus, quam in facris & ftcerdotibus jus publicum eöriïï* llere, idque indicat Pomponius noftee bil. 2. §. 11. ff. de O. /. cum inquit, quantinn eft enim jus in civitate effe, nifi fint, qui juraregere poffint? Ariftoteles d. cap. uit. liinc Kflciv TTifl ra» ffv/ASptfovrur Koii rèv Succlaiv dixit elfe ttcIvtojv dydyyi»r:
lÓ^OCTÖV. I ' .' ■ ■ ..' t
XVf. Etiamfi' autem facerdotes pras-s' ponantur magiliratibus ■,, non tamen :or^ do fcripfurie ad jus procèdrise quidqüam1' facere exifti'mandus eft.' arg. l."<z. §. 6, . ff'. (k'vu!g. '& 'pupill. 'fub'fiit. l. 6. ff.. d&. "Jblut.'. Jacob. Andr. Crufiüs'.,/. 1. de jurepfocedr. c. f. 'n. 46. & feq. Non enim /accrdös., 'nifi vel Rex fa'crificulus fit,vel a Principibus, aut populis ei hoe datum, :inagiitratui pra*fer.endus, quip-% pe cum ideo boe in loco facerdotes prse-i ponantur magifiratibus, quod facrorum' niiniftri fint, dé his ad tem Val. Maxim, x. mcpyirnbil. 1. §. 9; Qjlapropter non dubiiavèrunt facris imperia jerv'ire,. ita fe. humanarum rerum f'utura regimen exi* ftimantid, ft 'divina potaipia 'bene atque 'confiamer fuiffent famulatd. Id autem pro' certifiimo- habendum, quod niiniftri 'non pari jure gaudeant cum iis, quorum gratia conftituta. Meminiolim in Germania litem fuiffe de'procedria inter curixe provincialis fcribas & magirtratum municipalem, huic eam iftis cedere nolentibus, quod effent Cantjlep* BcrmaiiDtcn [ laüne dixero adfines curi*.



PA NDECTARUM.
eontra hoe eontendente, quod praaeffet urbi totius provincise metropoli, & viris dodb's legumque doctoribus atque hilarioris famae advocatis conltaret, quodque in comitiis cum Principe in commune confultaret, meritoque ideo victor exftidt.
XVII. Quod vero jus publicum hic dicatur ad Itatum reip. pertinere, id non aliter, quam de eo, quod ratione objecli tak dicitur accipiendum eft, quod Cc aliis jus pu&icum utilitatetale audit, qui & aliud fingunt aucloritate: ad quod referunt /. 3. ff. qui teftam. fac. pof per. I. de tutel. Verum enim vero hssc divilio non fatis perfecta eft, cum & aliud jus publicum fit ratione caufa efficientis, quo fenfu omnes leges funt jus publicum. /. 38./: depa&. futiel. I. 55. ff. de de legat. 1. Terent. Phormione. acl. 2. fc. 2. quid eft? num iniquum pfftulo? An
ne hoe quidem ego adipifcar, quod jus publicum eft? Et aliud iterum ratione fi. nis, quod ad tutelam totius populi id conftitutum fit. / ^.pr. ff. quod metus caufa. Jus publicum utiiitate i'icogniturn eft, ejus ratio quod minus in u/u neceffarium eft, uti Cicero ait de Legib.i. quem etiam adducit Vinc. Cabot. 1. di-
Jputut. I.
XVIII. PRIVATUM JUS TRIPERTITUMEST, COLLECTUM, id eft, compofitum vel conflatum ETENIM EST EX NATURALIBUS PR^ECEPTIS, GENTIUM AUT C1V1L1BUS: fed inde fruftra conlegas jus publicum haut effe collecïum exnaturabbtis aut gentium prsceptis. arg.l. 5. ff. h. junfr. l.$.ff. eod. I. 45. §. 4. '£ ad l. Aquil. arg. I. 5. %. 2. ff de pacf. jun&, l. 1. pr. ff. eed. arg. I. fi. ff. de legat.
§• UT.
COMPENDIA.
Jus Naturale eft vel primavum vel fecun-
darium. n. 1. Primavum eft potius inftinclus natura.
eod.
Machina, vocales cT quafi animata. n. 2. Jus naturale improprie tribuitur befiiis,
ficuti fpiritus rei inanimata. n. 3. 'Alverno & Rorario refpondetur. n. 4. Obje&ioni de formica Jatisfit. n. 5.
I. TUS NATURALE eft vel primaI vum velfecundarium, illud EST ^ QUOD NATURA OMNIA ANIMAL1A DOCUIT : eftque potius juffus de inftinclus vel motus natura;. Franc. Balduin, in not. adh. I. 1. NAM JUS IS TUD NON HUMANI GENERIS PROPRIUM, SED OMNIUM ANIMALIUM, QU^ IN TERRA , QUJE IN MARI NASCUNTUR, AVIUM QUOQUE COMMUNE EST : Jam vero ceiauri eft, quod in avibus & brutis nulla tequitas , fit, fed quod accipiter lufciniam & poten tior iufirmiorem vincendo devoret. Hefiodus op. & dies. carm. 275.
l'^^ufft fiiv xmi B'tifo-l Kot,) óiüivóïs Trtrwtdïs E <r3-e«v otKKyKxt bril s Simi islv itr' duroïs A vSecaitom S' eaWê Sluw :
Pifcibus quidem 3? feris 6? avibus volucribus,
Se mutuo ut devorent, quandoquidem juftitia carent, ... Hominibus autem dedit juftitiam: Ubi autem nulla sequitas ibi nee jus in-
Coïtus eft ex natura impulfu, non ex jure
pr optie fic diclo. n. 6. Matrimonium juri natura proprie fic di-
&o adferibitur-. n. p. Liberorum procreatio non efi ex J. N. pro-
priefic di&o. ni 8. Néc educatie, fed ex ipfa natura. n. 9. Parentes tenentur alere liberos etiam na* turales. eod.
' venias cum hoe fit juffus «qui & boni five prjeceptum rationis. Cicero 2. de nat. deor. 154. foli enim ratione utentes jure ac lege vivunt. Quis vero nifi ipfe ratione deilitutus mutis animantibus rationem tribuerit ? Tullius 1. de Offic. & 1. de LL. 22. Seneca 1. de Ira. 3. inde probat iram in feras non cadere, quod rationis expertes, nee injuria adhciantur; Muta ait animalia humanis affeclibus carent: habent autem ftmiles illis quosdam impulfus. Franc. Senault de l'ufage des pasfions. tr. 2. difc. 2. Eft enim beftiis pro ratione impetus, homini pro impetu ratio: uti idem Seneca docet 2. de Ira. 16. Quodcunque ergo KccrdAoyw feu rationi convenienter videntur agere bruta, id faciunt motu a Deo iis indito, nee mirere , cum etiam homines motum dare poffint corporibus, cujus efiicacia rationis perita cenfeantur & nobis admirationi fint. Ren. des Cartes de methodo art. 5.
II. Adhuc recordor quod in Galliis agens accepétim a Petro Gaffendo phi-
lofophi»



LïBËR ï. Tlf» ï, LË3C ft
ïofophia doétore inclyto, machinam faétam fuiffe forma humana, quae falutare geftu & merum infiindere poterat, quinirao prsefente Rege edere vocem, Halve Rex Cbriflianisjime. Aliud legitur apud Taci tuin 2. Jntial.61. ubi fcribit; Mcmnonis J'axea effigies, ubi radii\ folis i&a, vocalerti fonurn reddens ■: Idem teftantür Paufan. in Jtticis. Strabo Geogr. lib. 17. Pbiloftfat. in Iconib. Pfin.7. hip. nat. ^7. Juvejial. Jat. 15. Lucianus in Toxar. p. 625. 'C? in Philopfeude. p 842. Si miraculum fuiffe ajas, tibi Phidite cicadam, apem & inufcam ec Georgii Alexandrum allegabo, de quibus vide fis Julianum epifi. 8.
III. Ideo autem jus naturale hic improprie accipiendum pro motu, iropülfu & inftin&u natura, quod IGti noftri spmuVaü funt Stoicos & alias ita in te ümfti fuerunt locutb Sic ftatua in l. 23. $. 5. ff. de R. V. &'tignnm, nee non lapis, non minus uno fpiritu contineri dicuntur, quam homo. /. 30. pr.fi. de uj'ucap. Sicnti autem ipiritus non nifi improprie & x.arx%gtisiKws adtribuitur rei inanimata;, ita quoque jus naturale beftüs.
IV. Sed non folum Gun. Alvernus qui peculiari icripto de bslltiarum I. & ƒ. verum etiam Hier. Rorariüs fingulari titulo. Quod animalia briita ratione utantur melius homitie , contrarium adftruünt. Quid autem illis reponi debeat, jam olim pradixit. Firmian. Laclantius de ira Dei cap. 7. fcribens, nee omnino quisquani, modo qui Japiéns videri vellet, nationale ammal cum nïutis & irrationalibus coaquaverlt, quod fa dunt quidam imperiti atque ipfis pecudibus fimiles : Confütari etiam queunt argumenta ab iis allata per ea, quae fcripta reliquit Joan. Selden. lib. 1. de I. N. & G. ad difcipl. Ebraor. c. 5.
V. Adjiciam prasierea unun), quod obftafe videtur, & exfiat apud Tullium 3. de nat. deor. 21. ubi ait, in formica non modo fenfus, fed etiam mens , ratio ? memoria: Refp. Notione propria d. lib. 3. §. 26. brutis rationem pegat; pruden-, tes intelligere fe habere fenfum & ratiojiem, bete eadem & caniculam non habere: Et ne qtüs verba calumnietur, audiat eundérh d. lib. 3. §. 66. Ihnc videli eet rationem , quam 'vos divino beneficia boimitn folum tributum dicitis, befilce non habent.
VI. Exempla qua* Uipiantts fubjicit palam faciunt ham de jure proprie fic dielo eum loqui, ait enim: HINC DESCENÜJT MARIS ATQUE FOE-
MIN^ CONJUNCTIO \ <)UAM rA ad ifiud referre velis , etiam ornnera coitum eiadferibere debes. An êc eos^ qui patrum noftrorum memoria in coitum promifcuum velamine communium facrörum ruiffe, nee aliud dixiffe feruntur, quam carnem fuam appetere alienam, ita fecundum jus natura; egiffè adfeverabimUs P Qua; cunéla cum turpia & foeda, ajamus, quod propenfió naturalis ad coitum , quae nobis cunï brutis eft communis, ex natura: impulfu, non vero ex jure aliquo naturali defcendat. Nam hac in re bruta jus dé reétumnnn fervant, uti nos docet Myt" rha apud Ovidium Metarïiorph. Hb 10.
Coeuni animalia nullo Gat era delicto, nee habetur turpe ju»
venca
Ferre patrem ter go: fit equo fua filia con ju x.
'Ouas'que creaVit inii fiecüdès caper: ip*>
laqué cujus Semine concepta eft , ex illo concipit
ales.
VII. NOS verö, qui ab nefaria om* ni conjunéftione abhorrewus^ quod ratio mentibus noftris mfita eam damnet j nee aliam fuadeai, quam qua; in naturali pudore & honefta voluptate confiftit, jtiri proprie fic dicüo conjuneftionem maris & fceminte adfcribiihus & mutato nomine MATRIMONIUM APPELLAMUS : Vid. §f%. I. de patr. pot. & jufias dicimus nuptias. pr. I. dé nupt. Laft. Mancin. f. genial. 8. «. 4, Caeterum in his nudsm velimus fpectare cötpórum conjundlionem, hanc noii ad jus referimus fed cum Ariftotele Itb: 1. Oecon. ajemus effe t&irpfyl&v rn <pv<rh{ quod id fit rite facrificare natura;, conjugem fibi adfeiicere & liberis operani dare. Hinc infertnr, matrimonium ndit confifiere, nifi conjunéfio niaris & feemin a; fieri poffit. Non fatis tfi mariium fok tantum ofcuk putari: ait Quintilian* declam. 27$. Quod fi ergo poft nuptia» les fefcenmnos muiier grata &exfpeéfata voluptate non frui poffit: tune recte ad dueflum, quod congreffus vocabulo Gallis venit, maritum fuum provocat^ de qua ré adi fi lubet Anna;. Robert»^ rer. judic. 10. ,
Vllï. HINC pörro fequitur, quêdF LIBERORUM PROCREATIO non ex jure aliquo natura; proprie fic mafa fed potius inftmctu , inio ipfa magis natura;, arceffi debeat: Cicero 1. de offic. 45. Cum fit hoe natura commune cfk** ni'tim dnimantium, ut hdbeani libsdineffi B 2. fret*



is ï> A N D E C T A R U M.
Procreatidt 3 prima foei et as in ipfo conju- I gio, pToxima in liberis : Vel an Cynicos, qui in via publica plantabant homines, fecundum jus naturale egifle di- ] cemus? Abfit cum conltet eos vel bomi nis naturam excedcre: uti Seneca fcribit de brevit. vita. c. 14.
IX, Illud etiam HINC conlegas, quod liberorum EDUCATIO non ex jure aliquo fedexipfa natura repetenda,quod illa ad perpetuam generis conièrvationem neceflaria fit. /. un. §. 5. ibi; cum naturalis Jlimulus parentes ad liberorum fuorum educationem hortetur. C. de rei uxor. act. pulchre Grotius 2. de j. p. cïf b. 7. n. 4. Inter feras vivitur ex rapto ntc bruta aliter, quam ex ordine natura; pafcunt aluntque fcetum, homines vero rationem ad vocant magifiram in educandis liberis, qua de rc pluribus agit Teanus in epifi. 1. ad Eubulam. Cum autem ex jure natura; fic dicto neceffi-
j tas alendi liberos ortum habeat; Bald. b. n. 3. hinc recle infertur quod parentes etiam liberos naturales alere debei ant. Jacob Coren. Confil. 21. n. 53. Jacob Maftlert. 2. dubit. 7. Nam cui vita conceditur, dandus eft. vita; ufus, occidifti fi non pavifti, uti pro hac fententia pulchre atque ore diferto om Galland Advocatus Parif. Playdoy 7. p. 268. Quod vero fubjicit , VlDEiViUS ETENIM C/ETERA QUOQUE ANIMALIA, FERAS ETIAM, ISTIUS JURIS PERITIA CENSERI: id hunc habet intelledlum, etiam alia animalia, quin & feras beftias iflius juris; id eft, juffus vel impulfus pcritia eenferi, five non expertes effe, fed in peritorum iflius juris five juffus numerum referri. Uti fere quoque Coraf. b. n. 14. & Vacca h. Licet diffentiat Buda;us b. eumque fecutus Sutholt. dij}. I. 1. aph. 50.
§• IV.
COMPENDIA.
Jus Gentium primavum quid ft.
JUS GENTIUM prima:vum EST idem cum jure naturali fecundario five proprie fic dicto. Ziegkc. ad Grot. 1. de j. p. & b. 1. §. 10. Nam quod fimplex ratio naturalis inter homines omnes conftituit, id apud omnes gentes cuftodiri debet vocaturque jus gentium, quafi QUO jure GENTES HUMAN2E UTUNTUR. Juftinianus videatur in §. 1. I. de I. N. G. & C. & Ant. Merenda 2. controv. 3. «. 3. QUOD A NATURALI primaWo vuige at improprie fic dicto RECEDERE FACILE 1NTELLIGERE LICET, QUIA ILLUD OMNIBUS ANIMA"LIBUS, 110C SOLIS HOxMINIBUS INTER SE COMMUNE SIT. Hoe
Juftitia naturalis unde ?
continet communes illas de moribus nofitias , omnium animis divinitus impreflas & prxnotiones, atque notam iftam habet perpetuam, quod vetet turpia & prcecipiat ea, qua; honefta & recta, eftque nil aliud quam lex divina, moralis aut xterna. Hemming. de lege nat. in pr. Suarez. lib. 2. de LL. c. 20. n. 3. Hobbes de cive c. 3. art. 31. Malletus aur. Tbeol. mor. malleat 16. tracl. 4. Hornej. 4. Ethic. 3. «. 25. Roccaful. prax Tbeol. mor. p. 3. lib. 4. c. 1. Ivo Parifin. Jus nat. prof. pr. 6? c. un. §. 1. Juftitia qua; ex hoe jure defcendit appellatur naturalis in l. 13. §. 7. f. de excuj: tut. I. 31. f. depof'. & culta ingeniis non legibus: Juftinus 2. hiftor. 2,
LEX. II.
COMPENDIA.
Religio eft exemplum juris Nat. proprie
dicti. n. 1. 1An religio naturaliter mentibus hominum
inftta P n. 2. Diftf.ert Notitia Dei a Religione erga
, Deum., eod. Deus tribus modis accipitur. eod. Notitia Dei, a qua fi non bona, faitem
mala fperanda, hominibus connata. " ■ n. 3.
Dantur Athei, qui nen agnofcunt Deum
Creatorem univerft. n. 4. Providentia Divina & infernales pcena
ex lumine natura cognofci nequeunt.
n. 5.
Metu aternarum pcenarum Japponenfes in ofticio retinent plebem. eod.
Deus Trinunns innotuit per facra ftripta. n. 6.
Qjti-



LiBËR I. TIT. ï. LËX ft
Quinam fenfu juridico pro Atheis non ha-
bendi: n. 7. Quid juris Principi circa facra. eod. Athei quinam in jurediciali ftatu. n. 8. Quomodo de Deo dubitare licéat. n. 9. Athei ne exilio quidem ajfkiendi, fed do-
cendi. n. 10. Si placide incipkmt, nee alios feducune.
n. 11.
Qjio fenfu religio dici pojjit naturaliter infita hominibus. n. 12. 13.
A metu pmiarum ptndet Religio. n. 14.
Timor Dei non reip. caufa introdu&us, fed a natura eft. n. 15.
Licet apud barbaras gentes nulla fit religio, eft tamen metus erga alïquoi numen. n. 16.
Jus Nat. fecundarium mortalium mentibus inj'culptum. n. 17.
Inóeflus committüur, fi pater filia & genitrix nato jungitur. n. 17. 18.
Naturale & immutabile ex malo rationis ' uftt aflimandum non eft. n. 19.
Athei fiibtiliffimi quinam ? n. 20.
An ad jus jurandum admittendi. a. 21*
Quid h. I. 2. per Religionem intelligatur. n. 22.
Non funt Athei, qui diabotos effe negant. n. 23.
Haeretici ferendi, fi fuas opiniones non vulgant. n. 24.
ï. T7&LUTI ERGA DEUM RE- : V LIGIO: In fine fragmenti preecedentls actmnfukde eo jure naturali, I quod non omnibus animalibus, fed folis hominibus int er fe commune eft : Hujus exempla nunc fufajici oüendit vocula veluti: uti difcas ex 19. ff. de F. S. D. Straucb. lexic. partic. jur. d. voc. n. 1. Quod enim ad primum attinet, id hominum proprium eft. Lactantius 7. divin. inftit. 9. quia nidliim fit aliud animal, quod habeat tiotitiam aliquam Dei religioque fit poene fola, qua hominem difcernat a mutis: & iterum in libro de Ira Dei c. 12. inquit; Cum divinitatis intèlle&tts, quo dijferimiis a beliuis, in hrmine folo fit.
II. An vero religio erga Deum naturaliter mentibus hominum infita eaque cunctis mortahbus absque magiftro perfuafa? Ita videtur dicendum, cum jus iftud naturale proprie fic diétum contineat communes illas pramotiones divinitus animis humanis imprelfas: uti fcripfi ad l. 1. §. 4. h. t. Ut autem de hac re, eo melius con ftare queat, operte pretium cenfui inter notitiam Dei & religionem erga Deum dividere. Deus sutem primo aecipitur pro quovis nu-
B
De CapitibuS rèligionis publicè diffiutdf^
dum non eft. eod. Haretici, qui concitant plebem , quomodfy
puniendi. n. 25. 26. Blafphemi quomodo coèrcendi. n. 27. Reformati m hareticos vi & ftammis noi
animadvertunt. n. 28. 29. Qiiakerorum pcena in Belgio quanam. fi.
30- 3i- 32An ex Arcano dominaüonis Belga tole*
rent ac mitius puniant hareticos. n.
33-
Anglorum Zelus in hareticos. n. 34. 35'» Hollandi a fapponenfibus interrogati negant fe effe Chriftianos. n. 33. 36, Libros reprobata le&knis an in Belgio h-
bere typis defcribere liceat. n. 33.37. Obfequium parentibus debetur ex jure Nuts.
proprie dicto. n. 38. 40. Confenfus parentum neceffitas in contrd*
hendis nuptiis unde? eod. Parendum parentibus tantum in honefiis.
n. 39. 44. Patria amor eft ex jure Natur. propria
di&o. n. 41. 43. Hinc tributa & vèctigalia fraudare noti
licet. n. 42. Amort patria cedit reveretrtia patri de*
bita. n. 44. Scriptura ordo non attenditur, fi a 'ra*
tione recedat. eod.
miné, a quo fi non bona, faitem mak' fperent mortales , quo fenfu a Graco Stik, quod fignificat metum, eo quod hominibus metus fit: dicitur Fefto deFerb., Signif. lit. D. verb. Deus. Deinde pes Deum intelligimus Creatorem univerft vim & animum mundi, mentem fapientiamque perfe&am omniumque rerum t qua funt ei fubjecla, quafi prudentianï quandam. Cicero lib. 1. Ac ad. Q.Q. §. 29. Tertio Dei appellatione verus, unus & fummus Deus venit. /. 2. pr. C. de Summ. Trinit. Pater, Filius & Spiritus Sanétus, una eflentia in tribus hypoftafibus feu fubfiftentibus perfonis d* l. 2. §. 1. /. 5. 5. 1. /. 6. $. 1. C. d. t.
III. Prima fignificatione omnes homines absque doctore Dei aut numinie quandam habent anticipationem. Tullius 1. de nat. deor.tfo. Qua efl enim gens aut quod genus hominum, quod non habet fine do&rina anticipationem quandam deorum: Julian. Imp. 0?-at. 7. p. 301. ifóijr
cav 7ravrn cihiccKiia; (ïveti 3Wi< rt m7tii<rjAi3'x;
Neque ergo hoe fenfu athei, quiautfolem, aut lunam, aut terram putant efie Deum, uti incolis regniCongo perfuafum eft. Vid. Grot. 2. dej.p. & b. 22. §. 47* An etiam illi, qui folum tirnenÊ 3 i&4



*4 PANDECTARUM
id, quod nos dicimus diabolurn, eumque pro Deo fuo habent? uti de Varseis & pepulis juxta montem, cui a fancta cruce nomen , habitantibus narratur. •Sed quid tum de Chichimequis nova; Hifpania; incolis atque de nonnullis Brafilia; gentibus ajemus ? aut de iis quorum meminit Tullius i. de nat. deor. 63. Equidem arbifrort ait Cotta, multas effe g*ntets fic immanitate efferatas, ut apud eas nulla fujpicio deorum fit: Ilias enim pecudum more vivere, nee Dei autreligionis ctiram agere, nobis traditum eft. Crediderim facile ea conjungi a fcriptoribus, quae oportebat dividere, fidem enim iis habeo, quod ad religionem attinet, non vero in eo, quod de Deo adfirmaut, nee enim mihi patior imponi, nullum eos populos agnofcere numen, imo alicujus reverentia eos tangi memini me intellexiffe ex iis, qui inter illos, qui maxime feri funt & quos Tapoyeros dicunt, diu verfati fuerant. Et cur apud iftos populos facris pontifices, cur aufpicüs augures prafuntï- Cicero 1. de nat. deor. 122,
IV. Altera fignificatione Dei notitiam hominibns quoque inditam eff vifum fuit Arnobio adverf. gent. lib. 2. cum inquit: magis an fint uit cceteri du bitabit, quam in Deo cun&abitur, quem efiè cmnes naturaliter fcimus. Leo Impera tor in epilog. Tacticor. §. 5. k»! xhk
3!|fl&fv©-» Trcrrl yévoiro 'on if< 9"€oj tl \w x.a.1 rnv $v%nv SiecpS-a^v©* üirdi%ti. Tolerari id p»teft quatenus cunciorum animis impreffum nihil a Deo principe quod fit nocens atque exitiabile proficifci: ut idem Arnobius difputat d. lib. 2. p. 81. Hinc nobis muitje nationes dicuntur diabolurn fibi finxifle numen , quod mali is auctor cenfeatur, veluti Peruviani, Chinenfes, Siamenfes, Calicutenfes, Narfingenfes, alia;: Qui ergo nullum aliud agnofcunt numen, nifi quod mala inferat, uti de Indis Occidentalibus nonnullis dictum, illi hoe fenfu athei nobis videbuntur, quamvis in priore non fint. erg. I. 5.§. i.ffi de jurei.
V. Illud autem non asqtie inter primas notitias videtur referri pofte, quod Deus procuret res humanas, non enim tantum mulri ex philofophis, uti omnes norunt, id negarunt , fed adhuc liodie ita de Deo fentiunt poftremo loco memorati populi, quibus & Benjanas Guzurattenfes ïndos imperio Magni Mogulis fubditos & Pythagoricam doctrinam remulantes adjicias. Multo minus ad iftfs pra;notiones pertinere vilieturisde Deo fenfus, quod olim se* 1
ternum vindicabit in fceleris haut puros fui contemptores mortales, nam Japponenreshcet, parum religiofi, uti de iis fcribit Francifc. Caron. dejeript. Japan, q. 11. nee iftud credant, tamen'plebi, uteaminoSicio eo melius retinere queant, imponere non definunt, idque jam olim rifit ipfe Cicero pro Ctuentto^ 171. öc Seneca conf. a-d Mare. c. 19.
VI. Tertia fignificatione Deus natu* raliter non eft cognitus , fed iis folis quibus per facra fcripta <X euangelium innotuit. Nam uti bene a gentium doctore dictum, naturalis homo nihil intelligit eorum, qua; funt veri noftri Dei Triuni. 1 Corimh. 2. 14. Ephef. 3. 5. Befold. lib. 2. fynopf. polit. c. 2. «. 7. Jt'.ftus Sinoldt. diélus 4bcftut5 vol. 2. de I. P. difp.. 14. th. 2. Ut. b.
VU. Licet autem fenfu hoe Theologico fine Deo atque adeo athei dicantur, qui in verum Deum non credunt, non tamen in ftatu jurediciali eos tales effe ajemus. Lactant.5. inflit. divln. 21. /lt> nos contra non expetimus, ut Deum noftrum , qui eft omnium creator, velint, nolint, colat aliquis invitus, nee, fi non coluerit, irufcimur: Contra nee gentiles, qui fenfu fuo Theologico, uti fcepe occurrit apud Julianum, nos, quos ideo quod deorum efiemus contemptores, arheos vocant, juridico intellectu pro atheis habent, uti idem Tulianus Apoftata inculcat fuis, ut Galilaeos, id eft., Chriftianos tolerarent, quando in epifi. 52. inquit; Ao'yo. ti nud-adcti
vëfsiriv, x$t ctiKKTf^'J4 tu <rcofix]@*. Quippe
orationc per/uacleri docerique fatius eft homines , quam verberibus ac contumeliis corporisque fuppliciis: Idem ex Ebrajorum aliarumque gentium inftitutis repetit Grotius d. I. §. 47. Cum quo Cafp. Ziegler. ibid. ad verb. ab hominibus eerte non ptmiendi: diftinctione inter facra & fenfum de Deo facta, fortaflis in tranquillum conferri poteft, ut in hunc Princeps non habeat imperium , fed quidem in facra, non ut ad ea invitos cogat, qua; ipfe profiteiur, fed ut vetare poffit, ne his contraria alii aliter de Deo fentientes, nee in Deum noftrum credentes, publicè inftituant aut faciant, vel in quod de Deo opinantur, alios doceant. arg. rubr. C. de Summ. Trin. <3? fide Cathol. & ut nemo de ea publicè contendere audeat.
VIII. Athei itaque nobis in jurediciali ftatu illi funt qui nullum agnofcunt }eum, uti e loco in prima fignificatioie explicatus. Qui vero naturam dicit
aue



LIBERI TIT. I. L E X II
aut fatum, is nomen tantum Deo dicitur mutare Seneca; lib. 4. de benefic. 7. qui & apertius naturam appellat Deum, quando d. lib. 6. c. 23. ait; cogitavit etiim nos ante natura quam fecit. Impii autem illi , qui difputant an Deus fit P Balbus apud Ciceronem 1. de nat. deor. 168. Mala & impia confuetudo eft contra deos difputandi jive animo id fit, five ftrnulate: Cumque id de quo omnium natum confentit, verum efie neceffe eft: uti argumentatur Tullius 1. de nat. deor. 44. ideo furiofa infania ambigere, dubitare , an fit ifie Deus; an non fit P Arrob lib. ii adverf. gent. p. 18. Nam uti Cicero in confol. eleganter; quanquam homo agrefiibus & Jylveflribus in locis natus fit, tarnen ipfa doce?ite natura <5? j effe Deum & cdendum ac verendam effe, dubitare nonpejftt.
IX. De quo autem dubitationis genere idcapiendum fit, ex iis, qua; Arnobius mox adneftit, liquido conftat, fic enim dicere pergit; exploratafidei veritate an rumoris cajfi opinatione fit crediius? Fruftra hinc inferas, haut licere philofophandi ftudio deditis, paululum interquiefcente explorata; fidei prrejudicio eoque pro certiflimo, uti fas eft, habito, ad convincendos atheos,quod negentiftiomnia, quae fide noftra continentur, ponere Deum non effe, eumque tune evidentiffimis rationibus ex natura de promptis adferere. Roman, cap. 1. vers. 20. Qui vero alitet dubitarit eodem genereftipplicii, quo athei, coercendi funt. Cicero 1. de nat. deor. 63. quippe cum poenam ne dubitatio quidem effugere potuijfet. " X. Qua pcena ünt autem athei adficiendijhaut inopportune qua;ras? Cum ipfam pramotionem naturalem ejurare videantur, /. 2. h. t. ideo ultimo ftip- 1 plicio eos pleftendos effe placuit iuterpretibus, veluti Corafio 3. mifcett. 8. n. 13. Befoldo tbef. praït. Ut. A. n. 97. Cafp. Klockio lib. 2. de Mrario. c. 85. «. 1. öf feq. Ego ne quidem exilium iis inrogaverim. Quid enim aliud faciunt, quam quod negent totius natura; atque adeo fuum parentem? Ephef. 3. 15. At parentes fuos non amare, impietas eft, non agnofeere, infania: uti Seneca docet 3. de benefic. 1. Docendi ergo funt, Ut aliter fentiant. Julian de epifi. 52. in fi.
XXl ydg OljAXI, SlSxffKUV «AA' 4%} KOXXfttV
<X^'- etenim cenfeo docere, non autem punire opus amentes: Et fi moniti meliora non fequantur, de modo dementia; disfimulare convenit, cum ipfo furore fuo
fatis puniantur. arg» l 14. f, gg Offic.
Praf. Majoris enim pcena; eft, verlari inter homines, & hominum carere fuffragiis: /. 3. C.de apoftat. Cicero i. de nat. deor. 23. cum omnes ft uit i fint fint dubio miferrimi, maxi me quodftulti funt: miferius enim ftultitia quid poffumus di~ eere P
XI. Ha;c tamen tantum de iis intelli, gi velim, qui placide infipiunt & fibi folis fapere videntur, minime vero ad illos trahenda, qui nee pie nee caute agere didicerunt, quod alias at#ei dofte obfervant, uti eorum patronus Cotto apud Ciceronem 1. de nat. deor. 6i„ indicat, difiicile eft , ait, negare credo quod Deus fit, fe in concione quaratur9 fed in ejusmodi fermone famiiiari & confeffu facillimum. Quapropter fi non modo in concione quis id neget, fed & in vulgus jaftet, aliisque eam prasnotionem excutere prcefumpferk, coërceri aliter & urbe ejici potetit, uti de Diagora Melio etiamque de Epicurads ex aliis auftoribus teftis eft Grotius d. L §. 46. in fin. Quibus adde Ciceron. i„ de nat. deor. öc Vai. Maxim. 1. rer. memorab. 1. ext. exempl.y. Sublata enim Dei cognitione removetur fimul e rnortalium animis pi et as, cur conjun&a juftitia efl, reliquaque virtutes. Tullius 2. de nat. deor. 153. Neque enim pius erit erga id, quod efie negat, nee exi-, ftere credit.
XII. Cum vero ii, qui Deum effe adfirmant, non tarnen omnes idem de Deo fentiant, aliis opinantibus eum omnis boni tantum effe auftorem, aVns autem fentientibus Deum male de fe meritis malum effe, & futurum olim ubi corporis cuftodia per ipfum erimus liberati, hinc forte quis conlegat, quod religio erga deum non 'fit hominibus infita naturaliter , nifi id tantum compleftaris ifto vocabulo Deum & colendum é? verendum effe: hoe enim natura docet, uti e loco dixi ex Tullio addufto ad b. I. 2. n. 8. in fin.
XIII. Cjeterum fi per religionem ia* telligamus non modo ïnidam numinis reverentiam, qua; in amore & pio ejus cultu confiftit, uti Cotta videtur veile apud Tullium 1. de nat. deor. 117. fed quoque per eam lignificemus metum aut timorem mali, quod a Deo ob fcelera exfpeftamus, uti eft apud Virgil. fEneid* 7. quem adducit Non. Marcellus de propr. ferm. Lat. cap. 4. § 307. & dick9 quod ibi vox metus Tpvo religione pofita9 vix dici pofie videtur, eam cunctis mortalibus naturaliter effe inditam. Opinio enim hanc religionem facit & recla ds
Dih



16
FANDECTARUM
Diis mens: utiloquitur Arnobius e prjejudicio gentüium contra'hos difputaus lib. f?pi 24.2. Quis vero ita de Deo opinatur, nili credat eum habere humanarum rerum procurationem, atque praafidem elfe bonis ac malis? Cicero 1. de na:, deor. 3, bnp. Leo n. d. epil. § 5. 6. & 7.
XIV. Quinimo ab hoe poftremo religionem iftam, qua Dei pio cuitü con•tinetur pendere demonftratufacillimum. Natu>n euim coutumax efl humanus animus: uti Seneca ait ii de clement. 24. & in contrarium it, fi fupplicia haut exi ftant peccatis. Vide dicta ad l. 1. § 1. h. n. '9. & 10. & Ciceron, -1. de nat. detr. 115. & feq. Experientia ideo docuit, illos mortales, qui aut non credunt Deum curare res humanas, aut metu pcena;, five in hoe, five in futuro feculo ab eo inroganda;, non tenentur, etiam eum nulla pietate colere aut revereri veluti univerfi parentem, quod falfo fibi perfuadeant Deum, quia fibi foli fufficit & ei nihil deeft, unde & per aliufionem nonnullis diclus videtur, uti adpaiec ex Fefto cl. verb. lu. D. talia non curare; uti exemplo BenjanumGuZurattenfium crudimur, qui quidem credunt Deum elfe, qui cundta creavit atque confervat, at colunt aliud quidpiam, quod nos vocamus diabolum, quia 1 opinantur hunc Dei in terris ad malos puniendes adminiftrum effe. Mandelslo Itin. per Iridium c. 36. Idem memorite nobis proditumdeCalicutenfibus, Narfingüs aliisque Indiarum populis.
XV. An ergo ab h minibus fapicniibus reip. caufa introdudtus hic erga Deum metus, ut, quos ratio mm poffit, eos ad officium religio duceret? Ita olim nonnullis vifum, uti cernis apud Tullium I. de nat. deor. Abüt, cum illi eo ipfo omn^in religionem funditus fufiu lerint, qua fublata fides etiam & focietas humani generis & una excdlentiffima virtus juflitia tollat'ur.'Cicero d. hb. 1. § 4. Giovan. Batero./z'£. 2. delle caufe 'della grandezza delle citra. tit. della Religione fcribit; La religione e il colto de Dio e cofa tanto neceffaria e di tanta importatiza che 'tira feco infdllibilmente •buona parte e digli huomini e de negotii. Lacfantius nos doceat, quod religio five metus erga numen antecepta animo quadam infotmatione mortalibus perfuatus fit, cum ait in libro de ira Dei <c. vi. Timor Dei folus eft, qui cuftodit hominum inter je focietatem , per quem Vita ipfa fuftinetur, munitur, guberna?ur. Is autem timor auferretur, fi fuerit
homini perfuafum, quod ira fit expert Dius, quem moveri & inüignari non modo, cum injufla fiunt, communis utilitas,Jed etiam ratio ipfa & veritas perftadet.
XVI. Nee turbare nos debet, quod apud genres barbars» feritatis juris juni tia;que expertes nee reip. aut civitatis forma viventes nulla erga Deum religio deprehendatur effe, quod utrumque de Brafiiia; populis narratur, quions & Caraibas accenfeas. Nam id tbrraffis verum erit quaten'us in fecunda fignificatione Deus nobis loco fuperiore expucatus eft, hinc ramen minime probatur, eos fparfim & belJuarum in mo-
1 rem degentes non religione aut metu erga aliquod numen, qualecunque id etiara fibi fingant, teneri. Quod enim nulla m nhs deprehendatur religio er<ra creatorem & confervatorem univerfi5 hanc habet caufam, quod in focietatem civilem cum aliis non coeant, ncc juftiftia; participes fint, h> ydf ó<r,irKs rfr h. xjtfooviw (KAot c: efl enim religio quidem
jufinue fru&us: Julianus Imp. Orat. 3.
p. 2-0. Sed quis inde conleget, eos non tangi metu erga id, a quo putent to»? tui tulmeb , immodicos imbres , terra? motus, ahaque fibimala proficifci? Quo fenfu fi intelligantur & de hominibus
tctarumm morem viventibus capiantur
non male fe habent verfus, qui PetroniJ
vulgo adfenbuntur.
Primus in orbe deos fecit timer: ardua
ccelo • • . ' .!;*,£.;
Fulmma cum caderent difcuffaque mot,
ma flammis Atque iclus fiagraret Athos.
XVII. Sedlargiamur gentes effe qua; nullo erga Deum metu, imo ne quidem lulpicione Dei tanguntur, quid turn ? Verum quidem eft, quod uti ignis ubiqm utit & apud Perias &apud pos, fic queque jus naturale, quod lecundarimn docendi caula appellavimus, cunctis mortahum memibus infeulptumfit, non qmaitadecretum vel non decretum eft. Ariftot. 5. Ethic. 7. At meminiffe nos oportet, quod res, quam alias facilecornpit ignis, ubi madida facta, eum non ^ontrahat, nifi prius ad ficckatem redierit: pari modo immani feritate nonnullas gentes, veluti aqua irrigatas,nofl reerpere iftum ignem , nifi cum culta earum fuerint per focietatem civilem &• genia.^. Sciendum & illud eft, muitos mortalium eas nojitias primas ejurare, non quod eas haut in fe fentiant, fed quod eas vita; fute inftituto non convenire judicent. arg. ad Romanos cap. &
vers.



LIBER 1 TIT, ï. LEX. Ü m
vers. 28. & feq. Apud Perfas adhuc hac tempeftate nato jungitur genitrix, eaque mollia jura fequuntur Babilonii & Mauri. Catull. carm. go. Mamdelslo Itiner. Perf. Alex. ab Alexandro 1. genial. dier. 24. Et tamen jure naturali iecundario aut gentium prim£evo ita inceftüs committitur. /. 68, ft. ff. de ritu nupt. ubi pluta annotavi.
XV111. Si ergo cum Seneca confil ad Marciam cap. J. dixens : apparet non effe naturale, quodvariurn eft : tune nee interdictam parentis & prolis conjunclionemajam effe naturalem, quod varia fit. Quanquam fi verum amamus, varia non fit legibus, quidquid alii nobis imponant, fed mage moribus hominum tjus gentis pravis, 1 Corinth. 5. 1. Quibus cum infames effent incolte pagi Catifekeh, adeo ut noctu coirent ih unum & poft faltationes &. eommesfationes inlhtutas nudi nulla jetatis aut neceffitudinis reverentia habita Corpora mifcerent, atque fic fiepe pater cum filia, & natus cum matre venerem exerceret, Rex Perfarum Schach Abas ideo omnes trucidari &in frufta diflecari jusfit, locoque alios dedit cives. Olear. in Iliner. pér Perf. p. mihi 445»
XIX. Neque ergo ex malo rationis ufu aliquid non naturale aut varium jeftimare debemus: quot enim non funt inter ipfos Chriftianos, qui ne dicantur publicè athei cum Abderite ifto, five Protagoras five üiagoras fuetit, vel ajunt; de Deo neque ut fit t neque ut non fit, habeo dicere: Cicero i. de nat. Deer. 63. vel naturam per Deum intelligunt & fic apertiflime ab hoe rerum humanarum curam tollunt? Ihfinküs eorum eft numerus, uti quoque fcriptum reliquit Phil. Cluver. lib. x, Cerman. antiq. c. 36. p. 311. qui fentiunt cum illo Selio, de quoMartialis lib. 4. Epigram. 21. /.
Nullos efie deos, inane ccelum Adfirmat Selius; probatque quod fe Fa&um , düm negat hac, videt beatum. \
Quot non Principes Chriftiani, qui cultu Dei fiéto viam fibi ad potentiam Hiu- | niverunt, e che nel fuo cilore non in al- c tro concelto haveVa la facrofan&a Religio- \ i ne, che di un petentiffimo mezzo di un ec- j c cellente ifiromento de regnare? Traj. Boe- 1 calini de Ragguagli di PamaJJo cent.. 2* j t ragg. 15. ! j
XX. Subtiliffimi ergo athei funt, qui t cum Epicuro quidem fatentur Deum e aut Numen effe, attamen ajunt Deum i carere humanarum réru'm cura^ eümqué C
re tollunt, oratiom vetorttinqutm. jDjics enim poteft effe fiin&itas, fi cki bumafiè non cur ant % qua autem dnimans naturanihil curamP Ferius eft igitur illud, quoA qn.vque de Deo dicunt invidid detefian» da gratia dicant. Cicero i. de nat. De* or. 123. His longe meliores, qui non, modo religionem habent erga Deutti Ui fecunda, fed & in prima fignificatione ; Nam fi hi propria fuperftkione juraverint, ei facramento ftanduni. h 5, $ U fi. de furef. uti icripfi tracJ. de jur cm* perhofrefc. c. 2. n. 1 o.
XXf Contra ifti, licet Chriftianiè facris initlati oreque ea piofefli, eodemi jure cum atheis habendi, de qua te jant qutedam tetigi ad h. I. 2. n. 10. heqüev ad ullurn jusjurandum admittendi, turft quod amentibus fimiles, arg. cap. 26. x. dé jurej. ibi; judicium, tum quoqüö ideo, quod jusjurandum fiat cum obtë«" ftatione Dei. Deuteron. 6. 13. & tfo 20. iCorinth. 1. 23. At quomodo invo* cabit in teftem, quem effe negat? Aüfc quomodo abfterrebitur fciens fallerè eum, querri credit humana non curare^ nee in orcUm, de quo verba Vide fi> Feffum de Ferb. Signif. d. voó. ab er> projici perjuros ? Juveflal. fatyr. i** vers-, 58.
Sunt in Fortuna qui cafibus omnia porlang Et nullo credant mundum rector e moveri Natura volvente vices & lucis ^ anni. Atque ideo intrepidi quacunque aharidt'tangunt,
Adprime huic convenit quod Fraii*' cifc. Mezerams in Francifco I. p. 392* narrat verbis: Ferdinand. Roy d'Efpagné' un Prince de finguliere prudence &r de ra* re bonheur; mats de pen de foy, felon Ie temosgnage même du grand G'onfialve, qui ayant eftè fouvent trompé par fes promes*fes, quoy què confirmées par écrit & par ferment $ avoit accoutumè de dire que de irfnavant il le vouloit faire jurer pér juelque deitè en laquelle il eut croyance * 'e taxant ainfi cTinfideüte & d'irreligioni out enfemble.
XXII. Pomponio ergo hofiro horhint jentili erga Deum religio nihil'cd'wxd efi;* [iiam cultus & timor erga Deum, prout n prima & fecunda fignificatione nobis xplicatus efi;. Hsec enim religio \\\ oentibus omnium hominum ratione entium eft infculpta , atque ideo ad us naturale fecundatium five gentiunt irimrevum reftiflime refertur, cumquet jus juris exempla edere vellent Panoe= barum afchitefti iftam religionem non! "hrifiiaiiamfubjiëeïe debebsnli Ut frd= 5 fe#



ift PANDECTARlfMi
ftra ideo notentur a Francifco Balduino ! ndh. I. 2. & male hinc fuperftitionem omnem removeat Ant. Faber in ratiotial. h. lit. b. Non enim athei funt jure ifto naturali aut gentium infpecto, licet Chriftianam religionem non proiiteantur, fed nobis fuperftitioli & pagani dieentur, quo faciutu loei a Fabro adducli in l. 8. pr. ff. de cond. inft. I. 30. ff', de pcenis. Er rat quoque Wiffenbachius quando in Embkm. Tribon. ad h. I. 2. hic purat Icriptum fuifie erga Jovem: nam religio erga Deum generaliter fumptum hujus loei eft non Jovis, qui a Gratis ad Romanos aliosque populos ambulavit, neque Indis qua Ürientaftbus qua Occidentalibus notus eft.
XXIII. Quid autem de iis adfeverabimus, qui diabolos efie negant, ajunt ridicula, qua; de fagis & magis narrantur, qui de omnibus dubitant aut animalia buua faciunt rationalia? Hoe atheorum in catalogum tranferiptos videmus a Befoldo d. num. 97. verf. at taletn. Joh. Jacob. Speidel. Specul. Jurid. Polit. hiftor. tit. A. n. 162. & Cluverio d. I. pag. 310. Ergone atheus fuit, ut a poftremo ordiar, Hieron. Rorarius olim Pontif. Max. Legatus? De quo adi diefta ad l. 1. § 3. h. t. n. 4. Alterum quod de dubitantibus adfertur ad Scepticos eosve pertinet, qui ümplices eo ipfo de rebus cogitationes infitasque mentibus notitias ejurant, atque ita prsenotionem de Deo tollunt. Si athei, qui dicunt ludibria effe gentis humana;, quae de magis traduntur, ótBachovius atheus fait, qui in comment. ad § 3.1. de publ. judic. fcripfit; Multa illis vane afftngi: Sed & hac ratione efficies in Belgio, Britannia ócGalliarum parte maxuïna plures dari atheos , quantum olim eft mufcarum cum caletur maxime, uti dixi dccad. 2. decif. uit. n. 38. 41. & feq. Dïemones negavit efie aut exiftere Thom. Hobbes, cum quo non pauci fentiunt, hos nemo dixerit atheos, fed hajreticos & a recepta religione errantes. arg. I. 2. $ 1. C. de baret. 12. C. eod.
XXIV. Haaretici autem, cum athei non fint, ferendi eo magis videntur, modo non fuas opiniones apud novarum rerum avidam plebeculam vulgent. Sed ne quidem ipfis Chriftianis permtffum de capitibus religionis publicè difputare, an explorata fidei veritate an rumoris cafll opinatione fint recepta? Optime majoribus noftris fanclius ac reverentius vifum de aclis deorum credere, quam Jein: Tacit. de morib.German.c.^. Ni-
mia fubtilitas difpHtandi errorum &h£refis cujuscunque fcecundiflima femper fuit mater, utpote qua; in rixas atque difcordiarn valida. 1 Timoth. 6. 4. & 5* Hanc rem cum ferio femper Mofchi interdixerint fibi fubjectis, ideo una tantum habent facra. Olear. itiner. Mojcov. q. 139. Et inftitutis hujus Univerfitatis literaria; ideo cautum, ut qui Profefibrum in numerum tranferibendus, manus fua; fcriptura polliceatur, fe nihil quidquam contra formulas publicas & facra recepta docturum, quod alibi interpofito jurejurando promittere debent, veluti Teutoburgi in Clivis atque in locis aliis etiam fit, uti indicat Sam. Pufendorf. lih. 2. Jurispr. univ. obf. 1. § 2.
XXV. Quando autem hseretici errores fuos fpargunt in populum, non ftatim urere & fecare, nee tanquam in extremo malo extrema remedia adhibere debemus; verum explorare oportet prius, an ad feditiones, tumultus aliave nova facile per eos queat concitari plebs? ld autem inde conlegemus, ft talia doceant, per qua; Principibus &magiftratibusfua negetur in cives poteftas, veluti cum ajunt, per homines impios nullaque docla pietate infignes eam in creteros & docbe pios, & pie docfos ufurpatam hacftenus fuiffe , vel ipfum venturum Chriftum, qui eos abroger, vel alium fumma; fanctitatis virum ab hoe miflum iri, imo jam ftare ante limen, qui dux gregis ndelium fit futurus, 1 hisque impiorum cenfum & fortunas di-
ftributurus. Haec dogmata animos ple' bis commovent maxime ck per fpeciem pietatis impellunt, ut a nulla re majus periculum imperiis aut fceptris. Exempla Euni Siculi ift'ms fervi, Pfeudoprophetas fub Claudio, Marici, Elmahelis Afri, Chcminis Mennal, Schacoculis Turcae, Calendri Zeienbis, Judad ejus regnante Theodofio, & parentum noftrorum a;tate Joannis Leydenfis ubertim id comprobant, qua; congefiit ad hoe inftitutum JuftusLipfius inlibro adverf. Dialog.
XXVI. At hic obfervandum erit, an intra ea, qua; dixi fubfiftat? 6c tune exilii aut carceris poenam fufficere arbitramur. Quod fi porro homines hortetur, ut fe fequantur & copias fibi adjunxerit, mittatque alios, qui ad idem incitent plebem, tune impulfores cura auctore veluti rei perduellionis puniri queunt, non quod ha;retici fint, fed quod homines adfeditionem convocent. l.\.%\.ff.ad L. Jul. Maj. Carpzov. p. l. prax. crim. q. 44. n. 41. c? 43.
Fru-



11 fe ë R l Tï ï. 1. L ëx. li
19
rructuofum tarnon eft, fi, ciiin non reip. inde periclitetur, de rigore fuppliciM aliquid remittat magiftratus. Rationes e civili prudentia omnibus nota;. Cogunt fcepe diverfas invenire tnedicinas vanorumexperimentanwrborum: ait in hac ipfa re Auguftiuus.
XXV11. Quando etiam h^erefis cum blafphemia conjunéïa, tune mortis acerbiiümo genere eam plectendam, eoque nomine Servet'um & Vaient. Gentilem recte olim ferali igne abfimipto's, docet Carpzov. d. I. n. 42. Apttd Germanos iateor ultimo fupplicio coerceri blafphénios: Nemef. Cdroh art. 106. Zieritz. ibid. Jus milit. Suecic. tit. i.art. 2. 3. & 4. ibiqtti Cafp. Matth. Schwartz. in not. Brandenburg, art. 2. Eberh. Hoyer ibid. in annot. Henning. Rénneman. membr.x. Jürhp. difp. 8. tb. ig. Ut. b. in not. Marchifellüs recoiktl. q. 51. «. 1. & Jeq. ex Thoma Aqmnate rationes adducit. Sed vix eft, ut ea poena, nifi horrendmn id valde fuerit facinus & Perk atque dehberata mente admifihm, obrineat, necpeccabunt Germani, ü hoe in articulo prajfcriptum juris Belgici fequantur, at faitem ex hoe fuas leges fanguine fcriptas molliant. Jus milit, Belg. artic. 1. Pappus & Ego ibid. in not. Ant. MatthcEi de criminib. lib. ff. 48. tit. \Q. e. 6\ n. 6. Groenewegen de LL. abreg. ad Nov. 77. c. 1. § i. n. 3.
XXVUI. Alias non modo diverfii fentientes fed & ipfos hareticos tranquiile viventes toleramus. Pauciores, fi reliquas fpectes, Amftelodami aedes , qus lilera Li. fighmk & a membris ecclefia; reformara; inhabitantur. Cum fua; voluptati indulgeant multi incola; & quidquid ab hïereticis confignatum iegant, hinc fieri nequit ut invitis auguftas ejus reip. rectoribus inbecilles animi non in varios incidant errores, arque fic e venit, ut quemadmodum ifta urbs orbis eft compendium, infe quoque compendiofc coiuineat omnis fere generis hareticos, quos tellus profert alma.
XXIX. Perperam ergo reformatis Carpzovius d. I. n. 28+ & fiq. Theod. Reinkingh tik 3. de R. S. o E. claff. 1. c. 5. w. .30. imputant, quod ubi lïberiore perfruuntur aura in haereticos vi & flammis animadvertant. Provocant quidem illi ad quosdam ex iis qui ratio- 1 nemdeDeo, ita Varroni dicitur Theo- ] logia , tractarun t. Sed quid illi ad remp. ? 1 Doceant illi qui fint haaretiei hosque , intelligentia & ratione ducarit, cetera i i Magiftratibus & Jureconfultis linquanti I ; Nam ahfunium ckricis, inw etiam opprd- ! 1
brioftim, fi peritos fe velint ofiendefè 'èfc' jceptationum efie forenfium: ait Juftinus A. in l. 41. C. de Epifi. & Cler. Lucianus tu Pbalaride fiicundo. t&t' a' AiApoTi xvuyzxTsv TTc,hviTfietyuQvi?v, si /A>) dvtl h^iuit
►j^vj, liYM^xl thui cifygpiiv: Quid hac de rê Delpbos folicite curifbs tffb adtinet, nifi pro jaceriotum officio judicuin partes prapoft ere nobis vindicemurt Ju'reconfulti autem ita non fentiunt. Timi'e.Faber annot. fel. § 2. quem reticuit Wiffenbach. ad tit. C. de baret. tb. 6. Plüra cOnnotavi ad[ l. 2. § 6. ff. de orig. jur. n. 18.
XXX. Magiftratus quoque id non fe5» qui inftitutumex genefe eoërcendi, quo adverfus Tremuks utuntur, manifeftifiïmum fit. Dicuntur hi Britannica voce Quaker & cum plurimus qua veterum qua recentiorum haareticorum convenh unti Nülla tenentur magiftratus reverenüa, convicia faciunt noftris facerdotibus aliaque profitentur civitatibus noxia , uti ex ipforum monumeutis diatriba fingulari pro concione ohrii a me recitata demonftravi. Qitïe autem pcena* in eos fuerit conftituta; non ingratum eritleciori hic reprsefemare. GretdWiU lems Zutphania orta ex ftmulitio , qüorj Amftelodami ejusmodi fanatico WilheU mo Cotton praaftiterat, hanc h&reft/i contraxerat, inde digrefta libellos de té compofitos emerat Leovardia;, cumque Embda; eos in vulgus fparfiflet, pulfa fuit ifta urbe atque Groriingam conces-' fit, ubi cum idem patraflet facinus & imbecillioris animi homines ad fuam pertrahere feétara tentafi'et, excedere hac provincia julfa'fuit fententia lataSa?«rni. 8. Aug. iCCvc).
XXXL Quod verba fada fuerant ixf fenatu \ etiam hujus urbis incolas fpecié rftorüm novorum facrorum convent/Cula eelebrare, de ea re ampHhlmüs ordo* die 15 Junii 1669. jam antea ita een» iiierat, ne quis eo colore ea inftituerec' Htt frequentaret, atque nominaiim in^ terdictum id fuerat Jano Derx &' IVitr(0 Janfen. Hi tamen nil talia curantes, fcriptum a fe probatum at cum tituld Ouereke contra urbem Groningam a Stephano Crifp. editttm publicarunt , ut ïa ratione Tremulorum htsrefis ad plu-es ferperet, atque facerdotes & magifratus per caluraniam invidiae plebis mm pericülo feditionis & tumultus ex)onerentur. At qua pcena adfefti? Ui' erque convenienter ediclo die 18 Aü-t rufii 1662. contra feditiofos ck fa mofos ibellos promulgato in pcanam trecento* tim aureorum, qui faciunt centum & dginti Imperiales Daleros, atque prse* C § t§réS



20 PAN DECT ARUM
terea in litis crirainalis expenfas eondemnatusfuit, additis tamen minis, ut fi ab ejusmodi aétibus illicitis deinceps nou abftinerent, corporis poenamiis iurogatum iri. Mercuni i September 1669.
'XXXII. Ampliliimus ordo civitatis Embdaua; non aliter cum his fanaticis agk , uü ex recitato exemplo liquet. Sed & novum nobis prafoet alius qujfpiam vir , cetera comis & facundus & Doc'toris titulo clarus. Mennonis fectam colebat primum, ex qua & duxerat virginem cum ampliflima dote. Hauc ubi inter ïremulos nomen effet profesïus, quanquam diu reluclaretur, tandem in focietatem facrorum pellexit. At muliercula ex mulétis, quas metuerat markus genere vita;, cernens fuum lacerari patrimonium, mcerore non modico adfecta lenta tabe occidit. Poft hujus fatum, cura ifte homo non ceffaret facere vedta, iterum pecüniaria at gravior prjenanummaria ei fuit indicfta, fed nee meliora fecutus, unde tandem in exilium atftus hic aliquo tempore defedit jamque regreffus Embdam in carcerem abditus.
X XXIII. Dixerit forte quifpiam Belgas arcano dominationis & tolerare ha;reticos & mitius punire, li quando contingateos novamoliri; aliter autem hac in re agere Britannos, quod hi religionisfuse 6c publicomm facrorum curatisfimi exaétores fint, iftivero hoe fequantur; Ji religio diftimulanda; commercii caufa dijfimulanda eft: Cum enim Hol landorum refp. quatuorhis colunmis veUui commercio, navigarione, pifcatione & operibus manu faclis fit fulta, nil cenfent pranermittendum quod fuec poffit promovere, unde apud eos omnis generis libri, qui alibi reprobata; ledtionis merito cenfentur, typis difcribuntur, uti velfola bibliotheca fratrum Polonorum., ut tractatum Theoiogico-Politicum, qui fpinofe tribuitur, aliosque infinitos non memorem, fatis fuperque oftendit. Hinc quoties apud Jappanenfes agunt , interrogati num Chriftiani fint? refpondent fe Hollandos elfe. lmo quam primum cum navi veniunt in portum iftius gentis, tune Prajfecti ediefto maxima; navis arbori af fixo prohibent, ne quis fe Chriftianum profiteatur ncc precibus aut hymnis & Pfalmis fe talem effe oftendat, ni mortis fupplicium pati velit.
XXXIV. De hoe convicio pofiea , nunc prius Anglorum mores lpediabimus. Fuit quidem tremulo Jacobo Naykr, poftquam publicè a Veftmonafteri-
enfi atrio ad conventum mercatorerft
veterem, qui in urbe eft Londino, virgis csefus effet, ftylo candente lingua perforata; fed id genus posiuu meruerat ob horrendas blafphemias , quodque Biiflobm ingrediens pallus eflet fibi acchmari Hojanna ca;:eraque fibi exhiberi, qua; de Chrifto Hierofolymam,paulo antequam tribunali lifteretur, ingresfo narrant Euangeliftse, qua de cauïa & projectus fuit in fuftitudinam ferricre» pinam infulam, in qua homines nequaöl poleimim pranfitant. In illa , erat et nomen Bridezvel* me eum otiofum nee male habitum neque contuberiuo filias deftkutum vidiffe adhuc bene recordor. In hunc hominem etiam Belga; non aliam ftatuilfent pcenam, quam qua; Anglia; legibus introducla Ord. 2 May 164Ö. & 9 Aug. 1650. lick Carpzovius, fi datus fuiffet judex, vitam ei abftuliffet. Vide diefta num. 27. ad h. I. 2.
XXXV. Novum argumentum zeli, quo fervent Britanni, inde depromitur, quod nuper Sacrificulum Pontificium ad furcam damnavennt. Refpondco, non ejusmodi facerdotes veluti hasreticos puniunt, nam ne in hos quidem animadvertunt nifi fint againft Magiftracy and Mimftry altogether and ftucb likc , zoèicb are againft peace and tend to licentioufneffe: ideft contra magiftratum & fiacerdotium fimul & ejusmodi qui funt contra pacem é? vergunt in licentiam: uti exftat in Synopli LL. Sacrar. tit. Harejit Jecl. 2. Neminem quoque ad publica cogunt facra, uti multis tuetur I. Milton. Treatife of' Civil pouiver in Ecclefiaflical eau fes, jbewing tbat it is not lazuful for any pottier on eartb to compell in matters of religion. Hsec ergo caufa cur tam fevere agantcum iftis presbyteris, quod credant ab his olim non femel fua; reip. ut ad Pontificis Rom. obfequium redlret, excidium fuifie paratum , atque ideo iis veluti Pontificiis clier.tibus, nee alios Principes quam qui ab ifto probati, agnofcentibus regno fuo interdixerint, prorogata in eos fanétione contra perduelles lata, quorum fupplicio etiam adficiuntur; primum enim e infami trabe fufpenduntur, mox femineces fecto laqueo ubi ceciderunt, in quatuor partes dividuntur,capkaque teér.i« adium, qua; in ponte Londinenfi fuut, perticis figi folebant.
XXXVI. Jappanenfes in Chriftianos quoque tanquam in perduelles animadvertunt. Toleraverunt eos primum, adeo ut ad quater centum miflia nume-
' rus excrefcerei, fed cum ex Lucitani



LIBERI. TIT. I. LEX II. $*
«ujusdam Epifcopi epiftolis didiciffent, quod Chrifti nomen pr?;tendebant fee leribus & colore rehgionis regionem qinererem, non modo non admiferunt amplius Lufitanos & Hifpanos, fed acerbifiimis poeilis vincentibtis multis mollis eas, quas martyres olim Chriftiani fub Romanis Iiisperatoribus paffi , in fuos cives ftevierunt, ut ex tanto numero nullus amplius fuperftes fit. Quid nlirum ergo fi Hollandi negent fe elfe Cliriiiianosapud eam gentem, quajputa£ quod cuncti, qui eorum religionem proiitentur, Pontilicis Romani facris mitiati fint & huic aut Regibus hunc colentibus alienas ditiones fubaere molianuir. Nee videtur culpandum quod vetent, ne ifti, quorum opera in iislocis utuntur , fe appellent Chriftianos aut fua facta palam faciant. Non enim eo mini, ut Chrifto gtegem, fed metces Societad Indicce coïligant. Ferant ergo hoe, donec Jappanenfes didicerini dividere inter Chriftianos & privatim in cavea Deuni orenr. Matthai 5. vers. 5. & 6. Quod fi vero alio itinere quis, five privatus five facerdos, velit poft niiilïonem adire iftam nationem eique prsedicare euangelium, id non vetabunt Belg*, at hactenus id a noftris nunquam tentatum, eamque gloriam facerdotibus Pontificiis fine impedimento viventibus Hnquunt.
XXXVII. Ratione librorum, qui pro dierunt , nonnullis haut bene videtur difpenfata libertas per eos t qui ejus tune erant cuftodes 6c principatum in reip. obtinehant, omnibus etiam id placuilfe nemo mihi imponer. An ergo difcordantis fuper hoe articulo uti & aliis multis reip. non aliud fuit remedium, quam fi-per unum regerentur animi O ptimatium , ut nil etiam roleraretur , quod a receptis facris difi'enriret? aio viibi non liquere. Forte autem pollhac talia non amplius permittentur, quod non vane quis inde conjecret , quod nunc in auctores ejusmodi fcriptorum inquiri coeptym & in vincula tumulturrj excitare validi hecretici dati fint. Galliarum monareba noviflime librium , qui nomine fratrum Polotiorum circumfertur prohibuit egregio publico! rei yde
TOl KOLhOt Y.XÏ TTOt-p £^9"£0K KOt-hX mA»l TO TY,S
«f«-^V TTavTccxhl ri'utov. Nam honeftce res etiam apud boft es hmefttt dncenda funt, & virtlts ubique digntt laude eft: ait Antipater apud Lucianum in Demoflb. eneomino.
XXXI1X. Convertamus jam nos a Deo ad parentes, bis eniui parere nos
docet jus natura; proprie fic diefturn five jus gentium primtevum, idque vet ex eo licet intelligere, quod cum decalogo vel lege morali iftud jus conjunxeriftras ad l. 1. § uit. b. t. In decalogo autem honor parentum prascipitur & quidem utriusque fexus, & ideo hoe in loco generaliter UT PARENTIBUS obtemperemus, jubemur. Eft ergo intelligendus de oblequio non autem de poteftate. Coraf. b. num. 6. Nam licet honor & obfequium atque reverentia nee non veneratio .Tquematri quam patri debeantur: /. 4. § 2. ff. de in jus voc. I. I. $ l.ff. de ob/eq. par. & patr. matri tamen in liberos non competit poteftas § 10. I. de adopt. Cum autem ex hac repetenda neceftitas adhibendi in nuptiis contrahendisconfenfum parentum, pr. I. de nupt. I. 25. ff. de ritu nupt. non minus quam illi Theologi qui iftam neceïïitatem ex decalogo trahunt, peccat Cothmannus eam ex hac lege arceffens 1. Rejpon. 1. n, 49.
XXXIX. Sed nèc in omnibus parere necefle habenms parentibus fed tantum in honeftis. Corai! h. n. 5. Et quidem hac m re eum modum obfervabimus ad quem olim volumus honorari a natis noftris. Ifocrates ad Demonie. tchït@* ylva jrspi t«V yoviïs oms a\ tv^xio irifl <rtxw tov yaidxi ra\ rKvrx awrSb*. Inter latt-
des Conftantii non poftremo loco cöllocat Julianus Imp. in orat. 1. p. 75. quod erga patrem êweÊwf <ptAavB-gu'7rai fefe gefterit atque eo nomine Alexandro M. & Cyro longe prseferendus fit.
XL. Illud eget probatione , quod ex jurenaturfe fecundario five gentium primievo ha;c erga parentes reverentia , qua; in amore & honore confiftit, ortum habeat, uti nofter ICtus docet. Seneca lecuples teflis, is enim 4. de benefic. ij. fetiptum reiiquit, Qiiomodo nulta lex amare parentes, indulgere liberis jubet, Jupervacuum efl enim in id quod imus, impelli: Alium locum ex eodem philofopho jam adduxi fupra n. 10. Sicuti autem ibi dixi etiamque in n. 17. nonnullos mortalium non agnofcere , nee amare Deum univerfi creatorem 65 parentem, quanquam hujus notitia & erga eum religio in mentibus omnium infculpta, ita etiam pravitate natura; accidit, ut reperiantur, qui non parent parentibus: ad Roman. I. 30. ad quorum honorem & ainorem tamen recta & fimplex ratio naturalis nos incitat, unde &id inter principes vita; regulas babent Jappanenfes, creduntque Deos alias id vindicare in liberoï. Caron. deC 3 ftrip.



22 PANDECTARUM
fcript. Jappari. q. 7. ubi quoque narrat, quod atmiverfaria die , qua parentes mortui animantiura efu abitineant& leguminibus oleribusque vefcantur.
XLÏ. Eadem ratio dictat, ut ET PATRLE. PAREAMUS. Supponit autem jam antea difcretas efle jure gentium fecundario gentes. /. 5. h. t. atque ideo eft juris nature per retrotractionem erga patriam reverentia, uti dixi in libra de jure in re & ad rem. c. 14. n. 10. Locus de patria; amore tritus & apud ervilis fapientia; magiftros commiiniter tractatus, quare fpargam tantum flores, quos ipfecarpfi. Non modo nefas eft noure patria: Seneca 2. de Ira. ' 31. fed, fi audimus Ciceronem ad Heren'/, lib. 4. §42. ajentem, Nullum tantum efl periculum , quod fapiens profalute patria vitandum arbitretur : Varro in libro de Philofopb. pr. Pertinet quippe advirtutis officium & vivere patria: Mortui hinc pro patria perpetuo per gloriam vivere intelliguntur. pr. I. de excujdtion tutor. Tullius in Conf dat. de Lacedajmoniis narrat,quod cives fuosmortem pro patria obeuntes divinis honoribus adficere folebant: Idem in fomnio Scipionis prolixe agit de pietate erga patriam, quodque ea vita via eft in cmlum: Quodque is, qui parentibus & patria; fplendorem adfert, nemini nobilitate cedie, docet Julianus Imp. orat. 3. p. 202.
XLII. Cum autem patria; fit parendum ideo Baldus h. n. 4. docet privato non licere fraudare tributa aut veeftigalia publico decreto imperata. Et secte! Neque enim aliter confervare licet remp. nifi pientijfima praftationes importentur , in publicum, ex quibus & militares nutriuntur copia, ut refiliatur hiftibus , & per agros & urbes agantur excubia, per fruuntur item reliqui ordiues attributis fibi falariis, reparantur quoque muri & j urbes, denique omnia alia proveniunt, qua communem fiubditorum utilitatem concernunt: inquit Juftinianus inNov. 161. c. 2. Redte tamen idem Baldus id ne gat de illicitis vectigalibus aut exactis ab iis, qui immunitatem habent fibi indultam, veluti ftudiofi bonarum literarum per conftitutionem Friderici Imp. qua; vulgo dicitur autb. Habita C. n. fil. pro patre. Si ergo cum in Italia hanc allegant, a publicano refponderi foleat babita ubi vis, fed folve: illi quoque iterum fuas notas licet F. G. id eft fraudare gabellam in auxiliutn vocare ' dodte norunt.
. XLIII. Reverentia & amor erga patriam licet naturalis fit homini/ atque
ideo, nefcio qua dulcedine eurn ad fe> trahat, uti Florus 1. hijltr 1. de Romulofcribit, quod fluminis amator, & montium, apud quos erat educatus: ubi vide fparfa per Freinshem. Vir. Cl.Casliodor. 1. fariar. 21. Unicuique patria fua carior eft, dum fupra omnia falvunt fore quaritur, ubi ab ipfis cunabulis om* moratur: tarnen, uti reperiuntur mor* 1 tales qui Deum & parentes pravitate mentis correpti ejurant, ita quoque ejusmodi exiftunt homines, qui exuant patriam, quod Tacitus lib. 5. bijtor. c. 5. inter feeda Juda;orum inftituta refert. Idem lib. 4. hiftor. c. 20. de Civili fcribit; hfejlius in ubiis, quod gens Germal nica originis ejurata patria Romanorum \ nomine /lgrip pi nen fes v .cartntur: Sed 1 impiifunt, qui hoe faciunt, uti conligitur ex hoe loco.óc ait l. un. C. ftcurial. rel. civit. Plura non adjicio, quod nolim actum agere, fiquidem de profeffo de hoe argumento , an & quando liceat deferere patriam & contra eam militare egerim in traft. de Juram. perhorrefc. cap. 30'. per tot.
XLIV. In quo opufculo etiam hoe docui, quod amor patria; primus elfe cc huic debita patri reverentia cedere debeat. c. 37. n. y. Anton. Vacca. h. Dodtum nobis idem aTullio infomn. Scip. ubi ait quod maxima fic erga patriam pietas: Idem pre Murana:% 40. eienim reip. caufa nulla res cuiquam polior effe debet: Apollon. Tian». epifi. 11. n^ro». tit ttxvtx Stuy avSpcorrai ov7<*« Kxi jregi ttxv.,
TOS 'iltitTX TTOASUV. TtjAViTiOV yxg Stv'rtf QV TtO. Aê<f fAlTX &tXf, KX) TX nÓAlU; 7rfOX.flTiOV 7TXV.
rl ygv ï^ovli: Principio in omnibus & de omnibus homines Diis indigent, deinde urbi bus. Nam pofi Deos nrbes colenda funt & qua ad civitatem fpeclant omnibus qui rationem habent praponuntur. Lucil. I. fatyr. 1.
Commoda praterea patria fibi prima put are,
Deinde parentum, tertiz jam pofiremaque noftra:
Eleganter quoque & copiofe id inculcat Julianus Imp. orat. 2. de Confiantio. p, 164. Ratio adferri poteft verbis Seneca; cum 7. de benefic. 19. inquit: prior mihi^ ac potior ejus officii ratio efi, quod patria;,quam quodunihomiu debeo: Quate licet pater, quando legumconttmptor -f? irnpius, tammpater eft: uti loqukur fuftinian. in Nov. ia. c. 2. eum tamen accidere poteft natus, fi ad patriam delendam venerit. /. 35. ff. de religiof. arg, Nov. 115. c. 3. § 3. Ego d. tract. de ja-,
tam.



LlBER ï. TIT. ï. LEX tl ï§
ram. ptrhorr. c. 37. ». 4. c? 7- Ubi &
pfenius planiusque docui, quando liceat negare parentibus honorem. aliihenta, alia. Inluftrat autem rem nobis propoli tam Baldus h. n. 3. tali exemplo, ut ii pater neger leclo fixus hsreat, egeatque alimentis, qux films opera fua adquirit, ck hoe tuitore indigeat refpublica. Hoe enim cafu neceffitatem patris publica; necefïirati cedere debere. Bartol. h. Etiamfi ordine fcriptura; parentes patrio; praepouantur. ld enim ideo faétua, q«od reverentia idis debita antiquior & ftatim cum genere huïnano prodita. Deinde ordo fcripturse non attenditur, fi tecedat a ratione, uti Baldus^» ia adcit. docet ck nobis tra-
ditum ad l. 1. § 2. h. t. n. 16. Sed &
jure dixeris non magnamfuiffe ICtis de his minutiis curam. Lad. Mancin. 1. in genial. 10. n. 4. Quamvis autem patria; parendum cum incommodo aliorum, non tamen cum eorum injuria. arg. I. 4. C. de emancip. lib. c. primum. 22: q. 4. Qua in re Romanos notat Francfic. 1. F. Doufa in nut. ad Lucil. d. Satyr. 1. Alia ad hanc rem facientia loca obfervavit Mornacius ckrejecit ea add. I- 35- ff- de religtof. ubi quoque fparli. flores alios. Pulchre quoque, de hoe argumento Coraf. h. n. 5. & 6. öc Joan. Bapt. Larrea p. 2. allegat. Fifcal. allegk 114. n. 14.
LEX. III.
COMPENDIA,
Firn injuftam propulfare licet. n. 1.
Carnifici refiftere nefas. eod.
Cur virgini Meeat oceidere tntentantem
violentum ftuprttm P n. 2. Non quavis propulfatio injuria juri proprie diêlo adferibenda. n. 3. üruta ex natura inftinBu vim propulfant. n. 4.
Homines ratione utentes nonnifi vim injuftam propulfant. n. 5. Moderamen inculpata tutela confiftit in
tribus, n. 5. 6. 7. 12. 'An fugere tenwtur invafus ab alio? 6, Defenfio fieri debet in continenti. n. 7. Si ex intervallo punienda. n. 8. Defenfio non diutius durare debet, quam
offenfo. n. 9. Paritas armorum non requiritur. n. 10.
II.
Juris Gentium Primavi fundamentum eft fimplex ratio. 13.
I. TTT VIM ATQUE INJURIAM Vj PROPULSEMUS : Georg.
Obrecht in traEt. elegantijf. de neceff. defenf. cap. 1. n. 6. & cap, 1. n. 1. vim ad vitse, & injuriam ad pudoris defenfionem refert. Sed cum Florentirus deinde corporis atque etiam inftdiarum mentionem faciat, puto eum de tuitio ne vita; hic agere. Dixit autem vim atque injuriam per hendiadyn pro vi inju ifta. Ut fenfus fit, non eam qua; a magiftratu licito jure fit propulfari debere. /. 3. § 1. ff. quod met. cauf. % 29. § 7. ffad L. Aquil. I. 13. § 1. ff. de injur. Coraf. b. n. 2. Vacca ad h, l, Seneca 2. de
Alquum & bonum eft oceidere aiium, qiiè
prior te invaft. n. 14. Homo bomim' cognalione conjurfius efl. eod. Hominem homivi infidiari nefas. 14. 15. Succurrendum perituro. n. 16. 17. Sape homo homini lupus. n. 18. Sacerdos a calumnits abflinere in primii
debet. n. 19. Retorflo fupientibus placuit. eod. Retorfio in continenti adhiberi debet. n. 20» Retorfionis juflitia efl ex lege permittente.
21.
Cum nece alterius vitam fuam defenderé, licet, 22.
An hoe cafu Wergeldum cognatis fit fol*
vendttm? 23. An exteri ad munera Reip. admittendii
24- -tgi , \ '
Defenfio nulla lege prohiberi poteft. 20. Non folum cognatam fed & extraneam
perfonam titeri licet. n. 27.
Ira. 30. Rex eft% Si nocentem punit, cëdc juflitia: fi innocentem , cede fortuna; alia exLactantio adduxi in tr.de juram. perhorrefc. c. 20. n. 24, & 26. Cumque hujus minifter fit carnifex, ideo ei refiftere nefas. Agnovit id Bironius exefcitus Galliarum D11X. Hic< perduellio» nis damnatus in loco fupplicii primum duxifle legitur publico; Quid memoratur, ut non lerpluresque fpe&atorum ittternecioni dein? At mox ad fe rediit^ & carnifici cervicem prsebuit. Eman. Meteren, p. '2. hifi, Belg. lib. 23. in anno 1602. ': 4i
II. Quanqsam nolim infidari ob tui*'
tjoneia



24 P A N D E C T A R Ü M.
tiönem pudoris atque injurlïe, qua; pet ftuprum iiifcrtur, licere hominem oceidere. L I, § 4. /. ad. L. Corn. de ficar. Obrecht. cl. c. 2. n. 4. fi? feq. Nicol. van der Hooch firig. jur, 87. n. 7. 8. & 9. I-Jarppreclit. a,i § 5, I. de pub!, jud. n. 175. Grot. 2. de f. p.&b.i.n. 7. Selden. de ]. N. & G, addifcipl. Ebraor. lib. 4. c. 3. Non quod probem rationem depromi folitam ex /. 8. §2. ff. quod ihef. cauffUstc melior, quod li judicis copia non fit , & quis amitteret quod vita charior ipfa fibi til, ei permifl'um fit fe vindicare. arg. 1.1. C. Quando lic. unicuiq. fine jud. ju net. I. i.C unde vi. Nee virgo ob periculum teterni fupplicii, quod fiibit ftuprator, cogitur huic indulgere, ut perdat id , quod neDeus quidem ei reddere poteft. c, ft Vaulus. 32. q. 5. I. un. pr. C. de rctptu virg. Apulej. in Apolog. fila virginitus, cum femelaccepta eft, reddi nequttur: Sappho apud Demetr. de Eloc. irag&aut ttx^ïvI» "tcT im hittilsx otyr,; ouxirt t)$u tt^oV et, ovKtt» »|#:^ Firginüas , virginitus quo abis i rne reli&a? non amplius veniam ad te, non amplius veniam: Nam uti Arnobius lib. 5. adverf. gent. p. 184. loquitur; non poteft infe&um effe quod fa&um efi. Plutarch. confil. ad Apoll. to yiym/Avov »Te Jhov Swcctov f7T/ trottiv dyav inrov. Qiiod fa&um eft ne quidem Deus poteft reddere infe&um: In vidua ergo aut vitiata juftus dolor, qui per vim quaeritur, quod amore impetrari debet , fpedabitur. arg. I. 38. $ 8. ff. ad l. Jul. de adult. I. *4- S d. ff. de bon. libert.
III. Ait Florentinus propulfemus, ld eft vel proeul a nobis vel pro nobis & noftra tutela vim arceamus, hoe enim fonat prajpofitio. Lad. Mancinus. 1. genial. 12. «. 4. Nottis eft Ciceronis pro Milone locus, ubi eodem verbo utitur. Hoe, ait oratorum Homerus, c? ratio doclis ff neceffitas barbaris & mos geutibus & feris natura ipfa pr<efcripjit, ut omnem femper vim quacunque ope poffent a corpore, a capite, a vita fua propuifarent ? Quid an natura id feris atque brutis praftcripfit ? Male ergo hic refertur inter exempla ejus juris, quod non omnium animalium commune, fed bo min urn proprium eft? arg. I. t.§fi.h. t. Divido inter iiudam cujuscunque vis propulfationem& eam, quae cum ratione fit, Ifta nou juri proprie fic dicto, fed natura; potius adferibi debet. Grot. 1. de jure p. &b.2.n.i. Neque hominum propria fed cun&is animantibus infita. A 1. $ 11. ff.figuadr. paup, Pheraulas
1
apud Xenophont. Cyrepad. lib. e. Ani. creon Tejus ode 2.
Tauro fieri re comu Eqtio ungu/a nocere \ Natura dat
Venus Adonim monet apud Ovid. 10. metamorph. 545.
Paree precor juvenis temer ar ius effe pe. riculo 1
Neve feras, quibus arma dedit natura, taceffe: Tritum illud Brafida; : Formica etiam juam bilem ineffe. Ratio redditur a Boëthio de confil. philof. quod omne animal tueri fialutcm laboral, mortem vero permciemque devitaf Taurus apud Gellium 12. nocl. Attic. 5. natum omnium re* rum, qua nos genuit, indult nobis inolevi tque in ipfis principi'is, quibus nati Jumus amor cm nofi;i & caritatem , ita prorfus , ut nihil quicquem effet carius penftusque nobis quam nofmet ipfi.
IV. Animantia autem bruta, cum ex natura; inftincftu vim propulfent, non norunt diftinguere, an vis fit jufta,nee ne t hquus calcem non minus rejicit in medium, fi hic ei urendo aut fecando vim faciat, quam in alium, qui vitam ei aufferre vult. Non quoque muta difcernere queunt, an de hac periclitentur nee ne? Hinc accidit, utequus gravius ungula noceat puero caudam expilanti, quam alii a quo mors ei paratur. rJnita quoque modum defenfionis non obiervant, fed femelprovocata non modo propulfant injuriam, fed irritata nocent, laceflitaque inferunt. Balduin, ad a. I. 3. Lyclama. 7. membran. 42. Cuni autem pofterioribus cafibus convenienter natura; fecerint, ideo dominus iftiulmodi animalis non tenetur. /. 1. % 7 & 11. pf.fi quadr. paup. arg. uit. ff. eod. idem de mente captis & furiofis dicendum arbitror, cum enim ratione careant, non mh vim propulfant,neque difcernere poffunt, an vis jufta, non quoque modum aliquem obfervare queunt. i>ibi ergo unputet, qui eos provocavit. arg. d.l. 1 5 o. fmp quadjr^ pauptjua£t.
ff- de off prafid. I. 12. ff ad L. Lorn. de ficar.
V. Homines autem ratione utentes, non nifi vim injuftam propulfant, & in eo modum obfervant, qua ratione ea res htc jnri natura; fecundario five gentium pnm^vo tribuitur. /. t.pr.ff ad L. Jquil. tbi -finaturalis ratio. BartoL h.n.g.
Coraf,



LIBER i TIT. I. LEX UI z$
Coraf. b. n. 4. c? 5. Hooch. d. I. n. j.
Heiliger. Don. enucl. lib. i.c.7. lit. g. Sutholt. diff'. Inft. 1. aph. 52. Grot. af. c. 2.11. 3. Hoe autem vult, ut inculpata tutehe moderatione illatam vim propulfa* re debeamus, uti ajunt Diocl. & Maxim, in l. 1. C. unde vi. rlxe in tribus, caufa, modo & tempore dicitur confifiere. Primum deh'derat, ut in jufta vis ür. arg. /. g. b. ibi; ut vim atque injuriam : ubi aixi. n. 1.
VI. Secundum nos admonet defenfionem debere convenire periculo, at ftue ideo non aliter licet aggreflorem oc cidere, quam fi is in vita: difcrimen me adegerit, idque non aliter, quam cum ejus intemecione effugere pollim. /. 45. $ /[.ff', ad L. Aquil. I. 5. pr. ff. eod. § 2, 1. d. t. Nemef. Karul. art. 140 Carpz. p. i. prax. crim. q. 28. «. 23. & 24. An ergo fugere teneatur invafus ab alio? qureftio eft non juris, fed fafti.' 'Non cogntir fugere , fi alter corpori ejus iraminet cum gladio aut cultro vel fica. turn propter pericuium hpfus, turn quoque ideo, quod ita totum corpus ob/'iciat adverfario, ut non memorem, quod j ea res animum adgreffori addat. Propter eandem rationem jure me fifto ei, qui ita prope me eft, ut globo e fclopeta me trajicere poffit. Si enim fugiam, intrepide eam in me difplodet, forte autem non id facfturus fuiffet, fi pedem ftruxiflem, ex metu, ne fi erraffet, gladio aut cultro in eum ruiffem. Quod fi vero adverfarius babeat enfem aut cultrum, non autem prope me fit, tune in domum proximam me recipere debeo, quia nondum fui conftitutus in vita; periculo. Sed etfi domus eo in loco nulla fit, vel janna non pateat, tamen fugere debeo, ii celer pede firn & currendo alterum antecellam, quem tamen , ubi audio premere mea veftigia, recfe iterum ei peéhis objkiocx jureneco illum. Contra fi ëger pede aut clau- . dus firn, alter vero veloci corpore, tune 1 fatuus h-ibebor, fi implorare prsefumam j pedutn auxiliurn. Nox quoque fi fit, ! aut her ex loei afperkate aut difficulta- j te, five quod glacie obfitus, five quod ] pali fepesve aut foflie fint, incommo- 1 dum ftiffse confilium capere haut cogor. t Porro fi videam cum gladio aut cultro c venien tem adverfarium, eum ego, li ( eet mihi neednu] immineat, globo queo t trajicere, quando is pede valebat, ego r vero impeditus eram. /. 3. /. 4. C. ad L. f Corn. de ficar. Nemef. Karul. d. aft. 140. si Vid. Georg. Frantzke exerc. I. 12. q. 6. r n. 22. &? per lot. Sic tamen, ut metus a
l
• qualifcunqtie ad jus occupanda; interfectionis non fufficiat, fedmina;, infidia? aut capitalesinimicitia;pra;ceiTerint, aut ex verbis, aut veluti ejus animus conlb gatur. Grot. d. c. 1. n. 5.
VII. Tertium exigit ut in continent! vel confeftim & non ex intervallo adverfario petamus, uti vel fola vox propulj'andt innuit. 3. § 9. ff. de vi & vi arm. Hoe namque illa fignificat vim, dum infertur, debere repelfi, fi enim poftea fiat, cum jam confii&us ceffuffet, tilnoerit, quam magiftratui permittere debemus. d, l. 3. § 9. /, t?. ff. de vi &' vi arm. I. 7. § 4. ff ad L. jqüil Nemefi Karul. art. 142. Richter ƒ>. 1. de* cij. 2. n. 6. Carrer. pracl. crim. tit. de bomicid. n. 19. Jul. Clarus lib. 5. recept* Jent. § homktdium. 11. 6. Bajard. ibid. n. 113. Gail. 1. de P. P. 16. n. 17. Elb. Leonius confil. 91. n. 2. & 3. Carpzov.
d. p. 1. q. 31, n, 22. Cabalï. tract, de omn. gen. homic. n. 96. Gerard. Mazzol. confil. ii. «,70. cV feq. Lad. Mancin, 2. gent'al. 191. «. 3.
VIII. Quamobrem fi quis te enfe ah'ove telo fit adgreffus in via publica, toque ejus manibus fueds 'elapfus atque te receperis domum, non Heet tibi meboribus jam inftructo armis ad pognam redire. Pariter judicandum de eo, qui in foro invafus ab altero, deinde hunc in alio loco obvium fibi habentem occidit, quo in cafu ordinaria; mortis poena; locum facit Ant. Mornacius, qui ra judicata id inluftrat ad b. I. 3. Ego tamen interefle putem, an prius atrociter verberatus vel forte vulneratus fuiffet nee ne ? Ut ifto cafu ob juftiffimum dolorem, quem temperare difficiUimum, extraordinaria pcena ei dicfetur. arg. d, l. 38. § 8. ff. ad L. Jul. de adult, l. 4. C. eod.
IX. Huic tertio iftud quoque inefte videtur, ut defenfio non diudus durer, quam offenfio. arg. I. 3. h. ibi; ob tute'am. Qua de caufa fi adgreffor retro celat, non eum infequi debes, nifi cum "orte tibi fit minatus mortem, öt conli»-as eum iftud ad vires refumendas face-
e. Similiter fi enfem abjiciat auc fclo>etam , pofiquam in te, fed fruftra , ïanc exoneravit, non jure illum trucilas. Aliud dicendum eft, fi cum vaua bombarda, qui mos erat in pra;!io ^roiTivellianis latronibus, in te impeum per.gat facere; hoe quippe cafu. laxime fi is fociis fit ftipatus, qui tuam dopetam manu prehendere conentur, 1 adverfarium recfe difplodis, eumque ecare potes, ut confulti refpondimus 'ie 20 O&obr, 1673,
> X. Nc^



62 PANDECTARUM
X. Nee refert quod hic fua bombarda nou aliter quam pro cucuma aut baculo uti potuerit, cum enim ea homo occidi poffit, paritatem telorum non defideramus, tiusquara enim ha;c relata aut recepta. Carpzov. d. p. i. q. 28. n. •25. & Jlq. Berlicli. p. 4. concluj. prafl. 13. h. 60. Richter a. decif. n. 6. Georg. Münd. a Rodach. 2. conftl6. n. 10a. Farinac. p. 4. prax. crim. q. 125. ». 361. Sebaft. Guazzin. tracl, ad defenfam reorum. torn. 2. def. 20. c. 5. n. 2. & 28. Andr. Lipskii obf. 83. n. 6. ICti Batavi p. 5. confult. 70. Mancinus d. cap. 197. n. 4. & 5.
XI. Audio dicentem quid an ergo licet oceidere ferro eum, q\ü te baculo percutit? Domitiana hasc quaiftio eft. Vid. I. 27. ff'. Qui teftam. fac. pof. Si enim in periculo vita; per id non fis conftitutus, quomodo huic quseftioni locus elfe poteft'? inftas quid ergo fieri oporteat, fi gladio aut cultro quis te adgrediatur, num hunc cum fclopeta trajicere poffis? Id opinor licet & tu pra;terea enfe inftructus fis, cum enim in difcrimine vita; fis, neceffitas non flagitat abs te, ut certiore genere teli omisfo , illud arrïpias , quod te in pari conditione ponit cum adgreflbre, ut folet, audaciore. Poteft & hic aut peritior effe, aut robuftior, ut facile premere pofiïr tuum enfem, eumve tibi eripere. Amplius fi gymnafiaftes fis, vel probe ab hoe artem didiceris, idem tibi largior, accidit enim non femel, ut ab ignaro ejus rei peritiffimus fit interemptus. Cum Caftïodoro 4. l^ariar. 13. in ft. itaque dicamus ; Neceffitas moderamen non diligit , nee poteft imperari multis, quod nequeant cuftodire pauciffimi: Plura qui hac de re cupit lèire, is adeat auclores memoratos & pra;tërea Alex. Trentacinq. lib. 1. var. refol. tit, de defenf. refol. 1. per tot. IC.Batavos p. 2. confult. uit. & pag. 3. confult. 40. fi? 96. num. 2. pag. 5. confult. 71. fi? pag. 6. pag.. 6%. & inprimis Georg. Obrechtum tracl. de neceff. defenf. aliosque adducfosab Harpprechto ad d. § 5. n. 45. Vide & fi placet qua; nomine ordinis noftri fcripfi decad.X. refponf. 7. aliaque his fimilia fcripfi de cafu nobis propofito die 20 Oclolr. 1674-
XII. Tria ifta ubi obfervata funt capita moderationis, tune tutela dicitur inculpata. NAM, ait Florentinus, JURE HOC EVENIT , UT QUOD QUFQUE OB TUTELAM CORPORIS SU[ FECERIT, JURE FECISSE EXISTIMETUR: Verbum boe an
referens ad propnlfationem vis injufbE? an vero pnenomen juris? Utrumque to* lerari poteft. Prius fi fequamur hic erit fenfus, nam jure illa proptilfatio vis injufta» evenit five cqntingit, atque ita di* ftinguitur a propulfatione cujusctmque vis, qme inftincfu natura; evenit. Si poftenus magis arrideat , dicere tune neceffe habemus, quod ICtus egeratde jure naturali fecundario five gentium primajvo , cumque in hoe fragmento fubderet pro exemplo propulfationem vis ifijuftaf, ftatimpro ratione adnecfit, quod jure hoe naturali aut gentium evenit, five introduclum eft, ut quod quisque: quia uti Ulpianus inl. 32. ff. de R. J. ait, quod ad jus naturale adtinet, omnes homines requales funt: cb tutelam, id eft neceflariam corporis fui defenfionem , uti pulcherrime omnium tam ex bonis aucforibus quam legum monuraentis Paul. Montanusdeclarat in tracl. de jure tut el. & curat. cap. l.n. 17. & feq. corporis, fi vita; pericuium fubfit, fecerit hoe omne jure id eft merito, iuAéym five cum ratione feciffe exiftimetur.
_ Xm. Jus enim illud naturale aut gentium prima; vum, cui propulfatio vis injufta; hoe in loco adfribitur, pro fundamento habet fimplicem rationem, uti ftepius dixi ad l. 1. § uit. & ad l. 2. h. t. Per hanc autem absque magiftro novimus, quod iftam vim propulfiire liceat. Quam in rem fuffkiat unum omnibus obfervatum vel faitem memoratum addnxifle locum Ciceronis pro Milone: Eft hac non fcripta fed nata lex, quam non didlcimus, accepimus, legimus ; ve* rum ex natura ipfa arripuimus, hauftmus, expreffimus: ad quam non do&i fed fa&i: nou injiituti fed imbuti fumus, ut fi vita noftra in aliquas infidias ftve vim, in tela aut latronum aut inimieorum incidijfet, omnis honefta ratio effet expedieuda falutis.
XIV. Ratio autem qua; hominibus permittit fe defendere eft ipfum aquum e? bonum: quod & juris appellatione aliquando venit./. 11. b. t. ^Equum id eft alium oceidere, qui prior te invafit. arg. I. 1. ff. Quod quisque jur. in alt. Seneca 2. de Ira. 30. Lafus ed? non eft injuria pati, quod prior ipfe feceris: Qui enim prior me lsefic, is mihi in fe iterum dat poteftatem in infinitimi, quatenus aliter pericuium declinare nequeo. Grotius 2. de jure p. & b. c. 20. /;. ro. Farinac. d. q. 125. n. 352. Bonum id quoque eft, ut eo metu abfterreanttir homines aliis vim facere, quod fciant,
hos



l i è e r 4 t ï T. ï. l ë X Ut %f
hos cum internecionc fui advèrfarii fe poffe tueri. arg. I. i. & t:t. C. Qiiando ticet unicüique [me jud. Quamobrem pergit dicere ICtus ET CUM f INTERNOS COGNATIüNEM QUANDAM NATURA CONSTITUERIT, CONSEQUENS EST HOMINEM HOMLNi INSIDIARI NEFAS ESSE: Natiira inter homines cogna tionem conftit uit. Juiian. in pag;??. p. 534, *vfyu_ n©- yde dAedir® KU'exe*v &x-&v ?r«V lp} fis', Homo enim homini velit nolit cognatione eft: ubi id demonftrauun ivit tam ex noflra quam gentilium hypothefi: Seneca epifi. 9. ad amicitiam fert illum nulla uiilitas fua jed naturalis irritatio: Cicero i. dè LL. 16. qua fit conjunBio hominum, qua naturalis foei et as inter ipfos: his enim explicatis fons legum & juris inveniri poteft: Apollon. Tbiariè. è-
pift. 5a« Katrol X A4A>]3sy ÜU&f&YW \fi 7T««•«v rity>iv iröitgüoL vofclfuv, Koe) itdvras oivéfwjrsff «JêA(psV« 'Kot) (piAxe tas xv ytv& Utv et/ras $1x1 ffixs Se (pvcrtais. Kotvtovtx; $è f<rxs ho'ya ri nrxvri, Kx) Trxa 7rxBa>y riff dvr.ïïe. (pTryyi kx) otïus xvrts Tfd^p yivluiv@-, hri i Sij Èdf/3xf@^, Ifëi Kot) E'AA)?!', xAAcas Ti kxJ «fêpaifr©*. A AA' fïi yd^Tfa; tov cuyyti'h oïnxTacÓQfSQv Kal 7rav xvxnAyliZoti xvrS tov otKtTov'. Non enim mihi lat et, quam pulcrum fit, omnem terram patriam cenfiere, omnes homines fratres & amicos, ut qui Dei genus fint uniusque natura cumque una communi tas omnibus fit fermonis & adfecluum, ubi e? quomodo aliquis fit five Barbar us, five Gracus ,aut alias homo. Sed quidquid cognatum eft , eludi non poteft- & ubicunque refiflit ipfi domejlicum,
XV. Redtiffïme ait quod Dei progenie s fimus, nam &ita divus Paulus Actor, 17. 25. 6? feq. ex poëtis argumentatur. Hinc Joan. Cruceus in nol. ad h.
1. 3. per naturam intelligit Deum. Confequens eft aitlCfisideöhominem homitii] etiam feryo, /. ï« $,3 . ff. ad L. Corn. de « ficar. Seneca 1. de Clement. 18. cum in : fervum omnia liceant, eft aliquid, quod ] in hominem li eere commune jus animatum \ vet et, quia ejutdem natura efl, cujus tu: 1 aut juda?o appelles, arg. c. Judai x. de < teftib. Speckhan. Diatagm. Judaor. tb. 1
2. lit. b. Qua de caufa fi quis Judasum t occiderit, non minus punitur, quam fi j aliura hominem occidiffet, uti Gafp. ( Anton. Theflaurus. 2. QQ. forenf. 26. c num. 1. docet, & n. 2, fic judicatum f memorat : i?fidian\ hoe eft enim con- f tra conditionem humane natura?. Coraf. £ h. n. 12. Grot. f . de jure p. &b. l.n.%s 5 Quia homo efi animal foetale emmuni bo- 1
" ■ - ■ ■j
no gent turn: Seneca t. ae clement, è. ftnö in udjutorium mutuum generatus ■: uti ideni ait 1. de Ira 5. JuvenabTü'^r. 15» 148.
Principio indulflt communis Conditor illis J Tantum animus j nobis animum quoque9
mutuus ut nos AdfecJuspetere auXiliüfn &'praftarê ju*
bereA
XVI. Juberet, ait poeta, ah ergo ih* viti cogimur auxilium prreftare ei, qui in difcrimine vitêe, conhitutus cum occidione adgreïïbns? Divido inter officia & leges. Ifta fi fpeélamus propter cognationem naturalem id facere cogimur:; uti ex adducfis audtoribus liquidüm 6t4j inculcatque Cicero in Confolat. p. mibi* 623. quid enim, an ignorare qui f quant poteft, qtianta inter homines cognatio fit> quantaque fimiliiudo: etenim nifi hoe ve*
I rum fatertmur , caufa nihil effet, cur bo~. \mo hominem coiifilio -, re , gratia juvaret y ab hojiium impetu ac Icefione defenderet v quod contra videmus accidere9 qui ab bis-, aeïionibus avertat animum, non modo in, vulgus imprvbetur, fed etiam inhumanïtatis ac feritatis accufetur: Seneca 1. dë< clement. 18. quorumque non tibi traditfc fetvitus fit, fed tutela: iterum Idem 4;, debeneficio 18. Nam quo alio tuti fumus $ quam quod rnutuis juvamur ojficiis? boet uno injtruclior vita , contraque incurfiones Qibitas munjtior eft beneficiorum commer* do: alios flores conlegit Coraf. h. n.iti SP 12. Hoe officium non obfeure noftec [Ctüs, utpote rerum quoque divinarura ftudiofns, /. 10. § 2. h. nobis commen-> .lat. Coraf. ad 1. 2. h. t. n. 6\
XVII. Alias id eft extra püblicas ta* bulas, neque enim nehio, nifi velit id facere , ad id tenetur ck fi non hoe of* ficium aut beneficium alteri in riecefijtate confiituto prfeftitërft, legibus hatiè uinitur. Bachov. ad Treutl. vol. 2. difp. \2. th.6. lit. 1. Flores Diez de Meha :. var. Quafi. 18. n. 30. 31. & per tot. -audahtfÜS tamen eft, fi cum id facefe loftet, fecerit atque jure fecifle exifti< nabitur. Nemef Karul. art. 150. Exod* !. v. ix. & 12; Carpzov. p. 1. prax* rim. q.%2.n> & fiq, Quo faciunt raiones eopiofe allegataa a joh. Harpirechto ad § 5, I. de publ, jud. n, 132» 'f feq. Cum qtio etiam hacfenus fentio, uod fi quis inter Chriftianos probettir otuiff'? opem ferre alteri absque ullo> lio periculo & non id fecerit, judieiö rbitrio coërceri queat* arg. c> non infe*. •enda, 23.-q. 3. c, 6. § illi etiam x. de ho<* nicid. übrecht, d. trac"t< c, 7. n. 424 ) a CarpzöVjr



28 PANDECTARUM.
Carpzov. d. q. 32. «. 12. 6? 13. Caufiim hanc habetote, quia habet a Chriflo beneficium jamdudum urbis ingratus, per quem feritatis mellita eft robles: Arnob. lib. 1. adverf. gentes p. mihi 6. Laetant. 6. inft. divin. 11. Qui Juccurrere perintro poteft1 fi non fuccurrerit, occidit: Paul. Voet. de duello cap. 26. fiarprecht. d.l. n. 133. Qua; fententia recipienda prjeprimis tune erit, fi cum poflit prohibere, ne homo fibi ipfi mortem confcifcat, id non faciat. arg.th. I. 3. Terent. Andr. Adt. i.fc. 1.
Qtia fefe voluit in ignem injicere, probibui,
Servavi , honefia oratio efi.
XVIII. Nefas elfe hominem homini infidiari ait Florenunus. Seneca 2. de Ira 31. idem dixit, Nefas efi nocere patrio. , ergo civiquiique: Ratio efi quod Deus efl mortali juvare mirtalem: Plini us 2. hiftor. nat. 7. Sicuti autem in explicatione /. 2. h. t. diximus quod perverfitate natura; & Deum, patriam atque parentes nonnulli ejurant, ita quoque mortales eacorrepti fibi lupi funt & in genus fuum ftevhmc more ceeteris animantibus mutis & brutis ignoto. Cicero in Omf dat. p.611. nullum enim aliud in toto terrarum orbe genus animantium reperias , prater hunc hominem , quod in proprium genus atque in fe ipfum pevitiam exerceat fuam: Juvenal d. fatyr. 15. 159.
Sed jam ferpentum major concordia: parcit
Cognatis maculis fimilis fera, quando leoni.
Fortior eripuit vitam leo ? quo nemore unquam
Expiravit aper majoris dentibus apri ? Indica tigris agit rabida cum frigide pacem
Perpetuam: favis inter fe convenit urfis.
Aft bomtni f er rum lethale incude ne-
fanda Produxtffe parum eft:
Plinius lib. 7. hifi. nat. in proozm. amplius dicit, ne mans quidem bellua ac pifces, nifi in diverfa genera faviunt, at bereide homini plurima cx hmine funt mala.
XIX. Audi ergo, quisquis fis mortalis, ne infidieris mortali, quin potius juves eum, praffertim fi Dei fis facerdos, noli aut facfis aut verbis la;dere hominem. Achill. Tatius de amorib. CHioph. c? Leucipp. lib. 8. p. 503. fipr
Tij* yhdrTxv üëfe&ij: Sacerdotern autem ji quid aliud illud eer te in primi s decet, linguam a calumniis habere quam aüenijjimam. Cafliodor. 3. Variur. 7. omnibus quidem jufiitiam colere & ob fervare pracipimus, fed eos maxime qui divin is bo* noribus eriguntur: Quod fi autem verbis alter alteri infidietur retorqueri poffe convicium fapientibus placuit. Terent. Eunucho protg. ait fte exiftimet:
Re/ponfum nou dicium effe, quia lafit prior:
julian. ad S. P. Qj Athen. p. 501. rrut ya? *% ss'raf dwfwtrus aTToici Jtoivo,- E K-
rout «&1X.1W óitttfxanttcs, htenim nonne mortalium getier i omni, Gracis perinde ac Barbal is lex illa eft communis , ut qui in juriam accepcrint, eam ulcifcantur: Plaut. Menfeclim. aB. 5-fc. 5. Satin hac pro fano, maledicla maledicli s refpondeo: Pallas apud Homerum Iliad. <x>. Achillem ideo alloquitur;
AAA' »yt My' //sjiê |('<f>(^* ÏkM«
AAA y,rot \irï3vt fA«i 0 vtthffov tos to-ercti itif; Sed age quiefce a contentione neque en*
fem Irahe manu: Sed certe verbis quidem convitiator, fi*
cut erit:
Retorfionis exempla obfervavi quoque apud Lucianurn in Ttmone.p. 45. & in Pifcatore p, 210. ubi fingit Diogenetn dicere, quod parcendum illi qui contumeliófam injuriam repellendo non inferendo loqueretur.
XX. Non ergo ex b. I. 3. id compendium jtiridicum, uti placuit Richtero 1. decif. 92. n. 1. fed ex illis bonis auctoribus repetendum, übrecht d. tra&. c. 2. 8. Quod & in continenti adhiberi debet, non minus quam propulfatio vis injöftae qua; corpori infertur, 0brecht. d. I. n. 15. & x6. Ego in § 6. Inft. jur. noviff. de injur. n. 19. 6? 20. Nifi in fcripto fit injuria iulata, cumenim hujus fic moribus perpetua perfecutio facta: Gail. 2. Obj. 104. «.4. Harprecht. ad § 12. I. de injur. n. 18. ideo quoque femper donec conviciator errorem agnofcat, retorfione fcripto faéta Richter, d. decif. 92. «. 12. depeili poteft. arg. I. 1. j 4./. de fuperfic.
XXI. Verum quidem eft quod magiftratus adiri poflit, ubi injuria alicui inlata, nee in mora tune fit pericuium, cum nemo fuis conviciis aut maledicfis
1 alterius poffit onerare famam : atque ita I ceffet caufa, cur alicui fe liceat fine judice vindicare. arg. I. 7. pr. ff. quod
met.



LIBER l TIT. I. LEX. Ut 2$
met. cauf. Harpprecht. ad d. § 5- ». 164. Cum tamen, uti ex Terentio dixi, refponfum tantum fit, non vero quid diCtum, multo minus vindicatum juridico fenfu fingatur, ideo, culpandus non ert, qui pudorem fuum apud vulgus, quod alias male de eopr&Tnmeret, purgare mal uit quam per u&iones injuriarum.A maxime apud Belgas, ubi peflimo more merdarum lites, paree precor verbis e caveaima, audiunt, eam vindicare. /. 25. ff. de procurator. Obrecht. d. c. 2. n. 13. & fiq- Nam juris executio non habet injuriam. /. 13. § 1. ff. de injur. Et quod lege fit permittente, id non meretur poenam. /. 4. C. ad L. Jul. de adult. Jacob Ma;ftert. 2. de juf .Kom. LL. dub. 58. Cothman. d. rejp. 59. n. 146. & feq. Cteterum ü velit quis vere phllofoplaari, boe ad remedium fi vtnimus, fine ira veniamus, non quafi dulce fit vindicari, fed quafi utile. Seneca 2. de Ira. 32.
XXII. Ex quibus immotis fuudamentis porro pianiffimum fit, quod cum ju- 1 re naturali & gentium quinimo eriam divino atque hodierno liceat cum iiece alterius viram fuam defendere, h. I. 3. /. 45. § 4. ff. ad L. Jquil. c. fignificajli. x. de homicid. Nemef. Karul. art. 149 Jus Omland, lib. 7.' art. \. LL. comit. Zutphan. tit. 11. art. 22. Ant. Faber in rational. ad b. I. Farinac. d. q. 125. n. 10. ubi plurimos memorat, Harpprecht ad § 5. 1. de publ. jud. «.113. Obrecht. d. tracl. c. 1. n. 13. & per tot. Menoch. 2. arb. jud. QQ. cafu. 277. n. 1. & 2. Grivell. decif. Dol. 26. n. 2. Henr. Salmuth. refponf. 4.^.63. & feq. IC. Batavi p. 2. conf. uit. Perez. ad tit. C. ad L. Corn. de ficar. n. 34. 6? 35. Carpan. ad
c. bomïcida. nov. Confl. Mediol. n. 337. & feq. Guazzin. d. def. 29. 11. 2. & 12. Cafp. Kloek. 1. confil. 51. n. 143. Mare. Mager a Schonbergh. de advoc. arm. c. 16. «..532« & fiq- ideo de nullo eum teneri, nee .uti nobis proverbio jaeftatur, Gallum quidem cantare fuper tali ca de.
XXIII. Quo ipfo majores noflri oftendere voluerunt, quod licet fecundum mores gentilium hax piaculis effet luenda, uti erudite docet Mornacius ad h. I. 3. id nobis minime veftigandum effe, quia defenfbr propria; falutis, etiam in , foro poli, apud nos tutus eft, neque cum Petro Apoftolo cantu Galli ideo ad ' poenitentiam excitandus fit. Obrecht. <
d. tracl. c. 5. n. 30. Multo minus ergo cum occifi cognatis cogitur pacifci, aut 1 iis toeb^; ggfö / man ? geit vel fuengelr <
]
folvere. Nemes. Karul. art. 139. Jus Omland, d. art. 1. Berlich. p. 4. cond. pracl. 2. n. 3. 5. & 6. Carpzov. d.p.x. q. 28. u. 41. Chriftinaeus ad LL. Mechlin. tit. 2. art. 31. n. 6. Quamvis fi hoe nolic facere, cautius agatfi per aliquod tempus , donec dolor paululum minutus fuerit, loco cedat,& quidem anni tem*' pus ei prrelcriptumLL. Zutphan. <ƒ. tit. ix. art. 22. Ne fcilicetprivata: vindictaï loctisreiinquatur, quam ob caufam afy la apud Ebrjeos ohm conftituta, Exodi ai. v. 13. Numer. 35. v. it. Deuter. 4. v- 41- Jpfike 20. v. 1. 1 Reg. 1. v. 25. I Chron. 6. v. 52. Machab. 4. v. 33, Ex horum autem jure civili mos hodiernus pacifcendi cum defuncfi cognatis ma navit. Joan. Selden. lib. 4. de Jure nat.' & gent. ad aifcipl. Ebraur. c. 2.
XXIV. Qua; interpretes porro conlegant ex hoe loco argumenta jam rellat videre. Cum per naturam homines cognati , peregrinos ab indigenis non difcernendos, fed Tros Rutulusve fuerit, nullo difcrimine ad reip. munera ^cipiendos, fi fpedtata inter bonos horum moderatio & doctrina atque eruditione clan fint, ut indigenx eorum exemplts ad majora virtutis ftudia impellantur, hinc trahit Cothmannus 4. reip. 11. n. 100 c? refp. 12. n. 117. eumque fecutus Eryc. Beringer in refponf. jur. An Lmperat. electio ex gente faitem Germ. fieri debeat. p. 13.
XXV. Sed cum plurima; fint rationes, qua; pro utraque fententia proferri queunt, quas enarravi in opufculo adfeclro de Jure Indigenar. c. 4. ideo videndum an legibus id cautum fit, ne exten ad numera admittantur? veluti in Clivia öc Marca 3Lanötacr£ mfttyib A, 1660. § ïjotf etfle Apud Friüos Orientales nulla quidem lex ea de re fuit lara, cum tamen Principes ejusmodi Germanos, qui non in provinciis x#r* vépo» □rdinatis effent nati & educati evehe:ent ad Palatinas dignitates, illi vero ld morera fua; gentis vellent omnia :omponi in populo libertatis femper ftuiiofiffimo Ck tot cum Principibus fuis initis paétionibus publicis fulto , ideo poftea fibi cavit ut indigena;, fi idonei hu, aliis praeferantur; uti apparet ex. mits articuüs repetitis in Hagifch ver~ Xflyck anni 1662. rubr. over de Gravam.' jenerael der Stenden art. 3. ibi que Refol. Mon tamen ideo peregrinos a Principe ïleébos confiliarios illius nobiliflimaïpro» /incia; Ordines veluti incapaces rejicimt, ubi vident nil contra paéla publia eos moliri, uti exemplis erudimujv > 3 Illud



PANDECTAR U M.
Illud haclemis quoque femper obferva- | turn fuit, ut exteri queant effe dicafte- j ril Provincialis adfeffores, quod ubi lo- j cus vacat tres perfonas nominat, ex I quibus intra menfem Princeps unam eli- j gere debet. Oofterh. Accord. art. 9. d. d. Plagilch Fcrgelyck rubr. Gramina der Stenden art. 5.
XXVI. Illud deinde ex hac lege tra- I hitur, quod cum juris naturre fic defen- j fio, nulla lege tolli.neca Principe prohiberi pofiit. arg. § 11. I. de 1. N. G. & C. Bald. h. n. 2. Farinac. d. q. 125, «. r2. 13. & 17. Berlich. d. p. 4. concl. 12. num. 10. & ii. Ft cum appellatio fit quoddam defenfionis genus : Rob. Maranta Specul. aur. p.6. §6? quandoque appellatur. n. 278, ideo hinc porro colligunt, nemini liane denegandameffe. Carpz. p. 3. decif. illuftr. Saxou. 40. num. 14.
XXVII. Propter cognationem, quam natura inter omnes homines conftituit h. A3. etiam cuiiibet permiffum effe ex-
tranex perfona; pudicitiam tueri cum 0c<
cilione ejus, qui per vim eam vult in* terlicere, doctum nobis a Grotio 2. at jure p. & 6, cap. 25. num. 6. & Ant» Matthfei de eitminib. ad lib. 48. tit. §, c. 2. num. 12. ubi jure miratur, Plato* nem^ tantum de perfonis necelïïtudine junctis cavilfe. Minus itaque probabitur intra vicinosefle fubfiitendum, quin potius ii ab his alteri homini pericuium hnmineat, tune hunc defendere debeó, licet enim Chreilies apud Terentium Heauton. aCl. 1. fc. 1. ajat.
vel viel ni tas Quod ego in propinqua parte amicitia
puto:
tamen aliquandö accidit, vicinum tibi nullo merito tuo effe inimicum, atque ideo Julianus eptjt. uo. monet non vicinos, fed amicos ad convivia vocandos effe.
Tovaz. ro ctdsiov Si, on yn'rovx ffsu tmsiv t^»
LEX. IV.
COMPENDIA.
Manumiffiones juris Gentium fecundarii A liberto ad Fafallum argumentari licet. funt. n. 1. 2. 3. eod.
Zibertas efl Juris Gentium primcevi. n. 2. Coloni ferviles non ratione corporum fed
Xria hominum genera, tl. 4. lonorum f 'trvi funt. n. 7.
An manumiffor fuam det libertatem, an Hominesproprii in Feftophalia aliter quant alienam. num. 5. per manumtfftonem liberi funt. n. 8.
Jus patroni in manumïjfum illibatum man- Servi adhuc veri apud Churlandos rj? Poft, n. 6. lonos. num. 9.
I. A liANUMISSIONES QUOQUE lYi JURIS GENTIUM SUNT. Cujusv non ejus utique, ex quo illa quas funt in /. 2. & 3. h. enarrata, defcendunt. Aliud ergo jus gentium inveftigandum, quod ufu exigentedc humanis neceffitatibus ita cogentibus non ex dieftamine rationis fimplicis,fedcompofitaa & per ratiocinationem five per fyllogifmum introduétum efl: atque vulgo fecundarium audit. Donell. 1. comment. 7. Hilliger. ibid. lit. m.
II. CUM enim JURE NATURALI fecundario vel gentium primaevo OMNES quod unum haberent ortum LIBERI NASCERENTUR:
train y.ct.1 Ss/aw xmI 'iKivMgoi;, %hk yx?
i/A?, SsAtg^ nv. Aïqualitas omnibus fervis ague ac liberis, neque enim me regnanle quisquam erat fervus: uti apud Lucianum in Saturnal. ait Saturnus , cui adjice Senecam a me ad l. 3. h. n.
14. adduétum. NEC ESSET NOTA MANUMISSIMO , CUM SERVITUS ESSET 1NCOGNITA : quod nihil diffolvi queat, quod non prius col* ligatum fuit: arg. I. 35./. de K. J. quoque privatio habitum ponat. Bald. h. n. 3.
III. SED POSTEA QUAM JURE GENTIUM fecundario SERVITUS INVASIT , SECUTUM EST BENEFICIUM MANUMISSION1S. Hoe li fpeeftemus vel ad ipfum jus naturale fecundarium & gentium primsevum manumiffio retro trahi poteft, uti docui in tracl. de jure in re <S? ad rem. cap.itt. num. 9. & lib. 1. de titul. bmor. c. 9. num. 6. Cum enim beneficio adfici hominem interfit hominis, /. 7. in fin. f. de ferv. export, hinc retfta ratio, conftituta jam jure gentium fecundario fervitute jubebat, ne poft longas opera» aut valde rnagnas libertas nagaretur fer-
vis.



LIBEK t Tit, I, LEX W
3t
vis. Hugo Grot. 3, de j. p- # H-1
ET CUM UNO NATURA-' U NOMINE id eft communi. § 1. 7,
de Libertin, HOMINEM APPRLLAREMUR , /, 32. /. de R. J. JURE GENTIUM fecundario TR1A hominum GENERA velfpecies, uti Philofophidicerenr, ESSE COEPERUNTLIBERI ET BIS CONTRAlUM SERVIETTERTIUM GENUS LIBERTiNI, ID EST HI, QUI DESlERANT ESSE SERVI per manumiffionem. EST AUTEM MANUMiSSIO DE MANU DATIO fivi misfio ex poteftate, manus enim hanc frequenter fignificat. Seneca 3. controv. 3. nemo poteft alium in fua manu habere qui ipfe in aliena eft. Tacit. 2. Annal. neque pcenitere quod in ipforum manu fit. _Probatur ex iis qu?e Ulpianus mox fubjicit, NAM QUAMD1U QUIS IN SERVITUTE non faéfi, uti eft in jfm. ï. de Ingen. fed juris five in conditione fervili EST,pr.I.deLibertin. MANUI ET five id eft: veluti haöc voculafiepe ufurpatur. /. 47. ff. de neg. geft. POTESTATI SUPPOSITUS EST : MANUMISSUS LIBERATUR POTESTATE.
V. Difputant autem interpretes an manumiifor fuam detlibertatem an alienam , id eft ejus, qui manumittitur ? Accurf. h. Bartob h. in pr. Baldus ibid. «. 3. ê? 4. Mare Lyclama a Nyholt 4. membran. 14. Sed hoe illud eft , quod Paulus ait in 1. pen. ff. ad exh'ibend. ;'z« civile calumniari , quod quidem corrupt ela temporum nimis jam ufit at urn eft, nos femel eam rem in univerfum admonuijfe contenti erimus, quare nee hujusmodi loca pifthac attingam: ut verba Ant. Vacca; graviffimi interpretis mea faciam. Alias fi cui libitum nugari, is hoe fciat non effe novum, ut ad alios transferamus, quod noftrum non eft, /. 63. ff. de ufufr. ubi plura dicatn,
VI. Tria ifta hominum genera poft civitatem Romanam manumiflis datam, in ufu effe non delierunt. Quanquam enim ratione juris publici infpecfa, liberti ab ingenuis non differant, adeo ut ad connubia, munera reip. magiftratum & collegia ifti Eeque ac hi admittantur, arg. § uit. I, de Libertin. quod vero ad jus privatum adtinet priftino domino in manumiffum jus patroni illibatum manet. /. 4. /. 13. ff. dein jus voc, I. Z. § 18.^. de agnofc. al. lib. I. 2. L 9. § 1. ff. de obfeq. parent. & pair. I. 4. § 16. ff. de dok malo, l, 3, C. d. bon. lib,
Ingen. fed iurisfive in conditione fervi-
li EST, pr.I. de Libertin. MANUI ET
A 5. pr. ff. de jure pa'tron. ï, 2. Ö. de ÏÏ{ bert. & eorum lib,, Atque hoe fcire e« tiam hac tempeftate utilitatem habef non exiguam. Quid enim frequentius, quam quod a liberri obfequiis Sr, officiis patrono debitis argumentum trahatu? ad clientem five vafallum & feudi dominum'? Nicol. Evarard. a Middelburgs' Topic. loc. a liberto ad vafallum per tob Schrader. de feud. part. 10. feit. tg. tt% lie>.
vil, De colonis fervilibus, quos Cl!-* vii, Juliï, Montani., Gelri, Moërfant Eftendienfes & Ubii novere, de quorum jure óc differentia multis tgi in trqtl. de jure in re & ad rem. cap. 5. 6? 6. per tot. idem dicendum exiftimo, nee enim ratione corporum, fed bonorum; qua; poflident, fervi funt. Nicol. Burgund. ad confuet. Flandr. tracl. 15. n. i, Quamobrem fi vel ipfi vel eorum hberi bonis ejusmodi fe abftinent, non amplius ad ea tenentur, qua; alias a libertis pra;ftari debent, fed pleno jure etiam absque ulla manumiffione liberi cenfebuntur homines arg.LL, municip. Cliv. MSS. tit. van eigen luyden. § pen. & uit. Chaflana'. ad confuet. Burgund. rubr, ^, pr. num. 25.
VIII. Ab his lönge differunt honwV nes, quos Veftofali proprios appellant, nam horum. conditio, ftprivatam domini eorum utilitatem infpicias, in agro Monafterienfi vix alia quam prifcorurri fervorum, unde nee aliter liberi fiunt, quam fi ab hoe manumiflï fuerint. Joh, Herm. Stam. de fervit. perfon. lib. 3. c. 37. n. 11. qui formulam, qua libertas dari folet, adfert, eamque Groningss edere debent, qui e Veftofalis orti ad dignitates dchonores adfpirant. Statut^ urbis Groning. lib. 6. art. 3. LL. de elecl. Senator, art, 15. § I. & Ele&or. art. 14, § 1. lata 16, Aug. 166'd. Hi manumiflï non fecus ac liberti & filii emancipatf reverentiarn debent priftinis dominis. Stam. d. c. 37. n. 14. Exquomanifeftum fit, quod nunc quoque tria hominum fint genera, liberi, & iis contrarium proprii, & tertium genus coloni ferviles, vel fi proprii fint manumiflï, licet hi, fi fervis opponantut, liberi dicantur. I. 3. jf. de ftatu homin.
IX. Apud Churlandos adhuc veri reperiuntur fervi, quos veruacule Semne* kos appellant, in hos domini habent jus vitjeécnecis eosque veluti pecudes ven-» dunt, permutant aliove modo abalienant. In Polonia Regii ruftici funt liberi, fed Nobilium qui funt, hi fere omries eodem jure quo apud Churlan-
49&



3* PANDECTARUM
dos cenfentur, talisqne conditionis fervilis apud hos omnes funt ruftici, neque ab ea ullo paclo aut modo fe exi-
L E X. V.
COMPENDIA.
lUi Jape ea, qua morts Gentium fuut, f uris Gentium effe dicunt. n. i.
Bella ratione originis, forrna e? effectuum juris Gentium j'unt. n. 1.2.
Reprejfaliarum origo & defimtio. n. 3.
Repreffa/ia non ftatim conceduntur. n. 4.
Exerceri poffunt inter populos, qui baclenus eas ignorarunt. n. 5.
Mores Gentium a 'Jure Gentium quoad bella, repreffalias &c. non Jünt fieparandi. n. 6.
An jus Gentium unum fit ? n. 7.
Lex apud Brüannos de excludendis pergrinis a fucceffione r*gni ubi reperiatur. eod.
Jus Gentium fieeündarium in quo funda-
tum. n. 8. Servitutis origo. n, 9. Cur fiervitus inter Cbriftianos abrogata.
n. 10.
Servitus iterum poffet introduci. n. 11.
Cur dificreta Gentes? n. 12.
An Gentes in unius populi tranfire nomen
peffint? n. 13. Jus Gentiumfiecundarium efimutabile. eod.
16. 18. 19. ai. 'An extero principi concedi poffit imperium
in alterius gentis homines. n. 14. Wildfangiaius Eleêïori Palatino adjirtus
eod.
Regnorum Origo n. 15.
I. TT^ X HOC fecundario TURE GEN- I
JtL, T1UM INTROÖUCTA funt BL"r- * Vapulanr nunc iterum ïüris- I confulti, quod ea, qua; moris gentium 1 iunt, dmant jure gentium effe conftituta. At jam reprscfentavi dicere, quod 1 nolnn aufcultare iis, qui jus noftrum calumniantur. De Plarone commemo- 1 rat Athenams 3. Deopnojhph. 21. quod \ hos nominum ficfores & novatores velen admonens, ut infolentes fugiantvo- 1 1 ces, ad verbum ita fcripferit; De re- ■ rum nommibus ne multuni labor es 1 ft vi- \ tabis, prudsntia locupletior adfenettutem 1 pervemes: A capite autem , fed paucis . rem arceffemus. Jure naturali fecunda- 1 no five gentium prima;vo omnes homi- 1 nes fuerunt liberi. Reéta enim atque 1 fimplex ratio diftabat ut alter alterius j
Regna prorogari ad *lios populos &> air*
gort poffent. «. x£m nomima jure Gent. non introdu&a, fiei
aifimcla. num. 17.
Communio rerum revocaripoffet. n 18 Jj™}"°rum agrispofitorumorigo.'n. \i Aidtficta cur collocata & COllata. «. ^ Jut Gentium prohibet contra fiecuritaïem
publtcam xnfiuo cedijicare. n. 21 Commereiorum nomen quamlibct negotia-
tionem fignificat. n. 22. Lontraclus parttm a jure Gent. partim a
jure Civili introdu&i. «. 2o Emphyteufiscfl Juris Cwilis mij. eod. tontra&us juris Gent. quomodo a contra*
Mbus J. Civil. diff erant. n. 24. Commereiorum It hertas anrefiringi poffit?
n. 25. 3d. 27. 28. tJi ti* non funt communes, fed publica.». ^ Lur Belga omnes nationes commereiorum
cauja admittant. n. 28. jure Gentium mercaturam exercere licet
n. 29.
Monopoliorum Jus pleniffime interfretan-
aum. n. 30. ïerepifiam domifua coquere cuilibet licet
"nnceps nemmi dominsum fuarum rerum
auferre poteft. 32. Principes ex contraBu obligantur. n Deportati ex quibus contraHibus tencan-
tur. eod.
mmqtu) fibi per naturam cognatio erat, • 3- *• dominio haut fubeiïet, qua de :aufa fervitus relate ad iftud tempus, ïuo alter aken noninfidiabatur,fpe«ftaJ™Tm T"ram id eft naturalem & naevam honimum conditionem contttuia recte dicitur, & fic interpretor
tt 4nS deMnhom.
admodum poftea iftam cognationem U mortales violarmt de ad parta alieno udore properarint, hisque, qui aftu erura nonnullarum dominium adquifieant, earum pofleflionem abftulerint, unc deprehendemus, quod humanis eceiutatibus id exigentibus gentes hunana: fyllogifinum fecerint, cujus maar propofitio fuit defumpta ex jure naturali
mere nee etiam manumitti quelmt, uti a generofo hujus argumenti tuitore ac ccpi.



LIBÈR I. TIT. I. LEX. V.
33
turali fecundario five gentium primaevo. quod ait; Vim vi non modo poffe repelli fed & quem poffe judicem_ effe in caufa propria , fi magijlratuscopia non fit: uti dixi ad 1. 3. h. n. n. Hinc minor propofitio fluxit; At qui ifit homines ea, cpue a nobis pojfidebantur', »/ rapuerunt, ?2ec judicio conveniri queunt: neque moniti fatisfatlionemparant', Et porro concluüo fecuta; ifrgtf ipfi fimus judices & res noftras vi & manu feu ferro repetamus. Et fic bella in & /. 5. non tantum ratione forma; & effectuum fingiilarium, fed etiam quantam ad eorum originem adtinet , juris gentium funt, licet prius tantum placuerit Grotio üb, 1. de j. p. & b. c. 2. § 4.
III. Eodem fyllogismo , quo bella, etiam reprefalia barbare fic dicta;, funt introduóbe. Timce. Faber difp. anniv. 1. 3. th. 4. Nihil enim aliud funt, quam poteftas alterius loei civem ejusve res ob negatam aut proMraétam ab ejus magifiratu juftitia; adminiftrationem pro alterius dtbito deünendi. Petr. Heigius p. 1. iltuftr. QjQj 12. per tot. Coler. ƒ>. 1
1. de procejf. execut. c. 2. //. 300. Adr. Gylman torn, 2. Symftëor.fuppl. p. 3. tit. 7. 7. vot. 1. n. 63. Rudinger. cent. 4. fing. obf.','£2. Befold. thef. pra&. Ut. R. n. 62. Chriftoph, Crefpi de Valdaura obf.75. n. 5. c? feq. Huc extraordinarium remedium non quidem naturali ratione funplice introducbum, fed moribus paffimreceptum effe,teftis eft Grotius d. trabl. Hb. 3. t. 2. § 5. atque ideo reétifiime id juris gentium efie dicit d.c.
2. §7.
IV. Quemadmodum autem gentes cobibent hoftiles manus a fanguine cognati animantis neque ftatim bellum infertint, fed prius Legatos mittunt res repetitum, Livius 1. hiftor. 3. 6. ita quo- J que non ftatim reprefalia conceduntur, j quod belli foleant effe praxurfores, uti j noftra memoria ftepius evenit & fateu- ) tur cunéti. Regn. Sixt. 1. de reg. ca. h. 12. Einfid. d. reg. c. 2. n. 50. Quod fi i ergo magiftratus urbis Embda; negaret \ civi Groningano juftitiam eamve dolo < protraheret, tune hic ea de re queri de- i bet apud fuum magiftratum, neque ta- ' men ampliffimus ordo hujus civitatis, 1 licet ei de juftitia negata aut protraéta 1 fides , uti facfum effe oportet , facfta j fit, ftatim reprefalias contra civesEmb- < danos eorumque res decernit, fed pri- 1 mum literis vulgo promotorialibus diébis ( inftructum civem mittit ad dicafterium < Frifia; Orientalis fupremum, quod Au- 1 rica; eft , & fi nee ibi juftitiam obtinere' c
poffit, porro Caffaris & Impèrii fnmma tribunalia, qua; Vienna; in Auftria & Spira; Nemetum funt, adire is civis prius debet. Cafp. Ziegler. ad Grot. d. c. 2. § 5. Ferb. quandiu judicium. In his fi nee jus & xquum queat impetrare, tune tuto querelam ad fuum magiftratum defert civis noftras , nee tamen reprefalia mox contra Embdanos decernuntur, fed res refertur ad Ordines univerfos Belgica; focderata;, ab his amice prius compellantur Imperator <3c Ordines Imperii, quod fi nee hi meliora fequantur, neque cogant tribunalia, ut jus dicant, tune nomine totius reip.' Belgica; reprefalia contra Embdanos non tantum, fed & euneftos Germanos permittuntur & quidem jure gentium, uti ait Grotius.
V. Quod fcilicet ratiocinatione quadam inter gentes fint introducla; & citra injuriam inter eos populos, qui haften us, eas ignorarunt. exerceri queant. arg. c. 3. cauf. 23. q. 1. Nemo enim, nifi Labeone infanior inter fanos haberi velit, negaverit, Jappanenfes eas nos pofte ilatuere contra Chinenfes. Nam haut dicuntur juris gentium««raj/fWKwï fed fenfu proprio, quia & ufu exigente recepta; & pra;vio fyllogismo adhuc introduci & absque injuftitia exerceri queunt , fruftra diffentiente Einfidel. d. tu 50.
VI. Fruftra quoque bella, reprefalias, fervitutem aliaque his fimilia ad mores gentium roferimus & hos a jure feparamus, cum ex moribus gentium de fyllogismo, quiproduxit jus gentium,conftet & per illos oftendant gentes hoe vel illud fibi probari. Sed & ea, qua; moribus invaluere, fortius obligant & vim jubendi habent majorem, quam ea qua; jure gentium conftituta. /. 8. ff. de ritu nupt. Sic Cicero pro Milone ait, quod defenfionem fui mos gentibus pra;cr ipfi t.
VII. In contrarium adfertur a nonnulis jus gentium unum elfe & perpetuum, rememque genti obftringere. Aft idem, pi diverfa opinantes doctiit diftinguere nter mores & jus, me quoque erudiit lividere inter jus gentium primaevum 5c fecundarium. Hic locus fabulam pocit. Cum Bodinus apud Brittannos a[eret & cum Duce Andegavenfi epulis ■xceptus effet a principe viro, de regni 'ucceflione garriebat in triclinio muka,, :ontendebatque eam alienigence Principi uidam fcéminïe deberi, adjiciensfeignoare, ubi ifta lex, quse peregrinos aret, haberetur? ilico hoe tulit refponE »^m»



34 PANDECTARUM.
fium Voüs la trouverez au dos de la loy Salique: Hotoman. Fil. tr.de i'Ambaffadeur. p. 52. Pietre Mathieu dans la vle de Henry IV. Uur. 6. narrat. 2. art. 1.
VIII. Jus ergo gentium fecundarium cum in ufu, tum quoque in neceiiitatibus humanisfundatum, per fyllogismum quendam non unius tantum populi, fed multarum gentium nationumque intro duclum eft, idque aliquandö etiam naturale jus dicitur, quanquam non uti primsevumfit idem cum jure naturali fecundario, qua; duo vulgus interpretum non diftinxit. § u. J. de R. D. § 35. & § 40. eod. tit. Cujus rei ratio non alia eft, quam quod major propofitio fyllogismi, qui jus gentium fecundarium invexit, tradia fit ex jure naturali fecundario aut gentium primcevo. arg. d. § 35. & 40. I. de R. D.
IX. Declarabo id exemplo a fervitute defumto , de qua nunc demum, poftquam de bello diximus, oportunum erit quxrere. Bellis enim ortis viclori jus necis fuit in vielos. At fic gentes ratiocinatse; Natura cognationem inter omnes homines conftituit, ergo nefas quidem eft cognatum animal oceidere, fic tamen modum effe ineundum, quo a metu, qui belli caufam dederat, tuti effent, nee ad latrocinia redirent vi&i populi: quo nullus melior vifus quam fi in fervitu tem redigerentur. Bufius h. n. 1. fLec namqus mortalitati comparatur, /. 209. ff. de R. I. atque ideo opinabantur, per eam non minus poffe repnmi hominum audaciam,'quam h eos trucidaflent. Hinc fervi afervando diéti. § z.I. de Jure perfon. I. 4. § 2. ff. de ftatu hom.
X. At nunc inter Chriftianos contrario fyllogismo iterum fervitus abrogata & capti in bello vel lytro redimuntur, Jus milit, Belg. art. 60. Dmic.art. 114. Suecic. tit. 19. art. 88. vel genere quodam permutationis alter pro altcro dimittitur. Pappus ad art. 61. Ego refponf. milit. 10. n. 31. 39. 40. & 41. Firmamentum illius fyllogismi non in eo poll tum, quod eadem erga verum Deum teneamur religione & per Chridum omnes fratres fimus facii. Ego d. refponf. 9. n. 10. & feq. Non quoque, illud quod inter Chriftianos tantum fint civilesdisfenfiones: Ego d. I. n. 39. 21. & feq. ■Sed in mutuo metu is fyllogismus fundatus, & commodi caufa, hoe eft, fui non fociorum caufa, fervitus in ufu effe defiit. Ego d. refpanf. n. 27. & feq.
XI. Quin autem contrario alio fyllogismo iterum pollit introduci nullus dubito. Ego d. I,n. 53. & 54. Nam jus
gentium fecundarium utilitas & necefib tas mvexerunt, quod fi ergo quis utramque penfi faciat, neque incommoda, qua; ex conftitutione obveniunt, curet, non video cur a priore non poffit recedere; neque enim ftatim id contra jus naturale, aut rcCiam rationem eft,quod incommodis obnoxium, uti mox oftendam in exemphs Hermogeniani.
XII. Cur enim DISCREI7E GENTEL, id eft nationes & omnes omnino terrarum partes & regiones diftincla; inter fe & difterminatae, aliusque Germanus a Gallo , Gallus ab Hifpano & italus a Gallo dici ccepit ? Vacca h. Coraf. h. n. 3. Id utique ex hac ratiocinatione fluxit, quod omnes gentes nationesque iisdem legibus ötartibus regi nequeant. Bachov. ad h. t. C. de jure n. 12. Eleganter non minus quam vere apud Cardinal. Bentivoglio della guerra di Flandr. lib. x. part. 1. contra inquifitionem difputantes ajunt Belga;; Ogni corpo humano haver e loco particulare babitudine e cofi ogni natione ancora il proprio fuo naturale temperamento. Otiello che conveniffe alia Spagna & allTïtaUa non potere addattarfi alia Flandra, come ne anche a gli altri popoli Settentrionali d"Europa , quali naturalmente inclinavano piu alia liberta che non facevano gli Auftrali.
XIII. Nemo tamen facile dixeiit gentes jam difcretas non poffe in unius populi tranfire nomen neque in eadem inftituta & leges confpirare. Quot enim non gentes & nationes Turcarum latisfimo continentur imperio? Et ne lono-e iero, annon Alfati Germania; populus & Belga; multi Gallico additi regno ? Quod licet parum prudenter ita voluerint Galli, uti demonftratum dedi lib. 1. de titul. honor. c. 12. «. 15. argumentum tamen nobis prcebet fortiftimum, quod juris gentum lecundarii fcita mutari poffint.
XIV. Quamdiu autem gentes difcreta, manent fuis legibus & moribus reguntur. Chryfoftom. adPJalm. 44. fi.
ra jA& ra"» ftxsixkui viuifAxutfia rcöv óiKtlav oftov tyu tij» iydv 0 Vo/axIw fixziAths Cv>c xv Svmtro vopoS-iJtiv nigexti s'S 0 TKgtruïii l>optd-
va/? : Jura Regum vim fuam intra proprios fines obtinent. Romanus Imperator prcefcribere nullas leges pot efl Perfis, neque Perfarum Rex Romanis. Mornac. ad l. 1. C. de fttmm. trin. Coren. obf. 20. n. 5. Sed nee alitts in eas, quam qui earum Princeps, imperium aut jurisdiclionem poteft exercere. arg. l. fi. ff. de jurisd. I. 1. C. de Summ. Trimt. Mevius p. 5. decif. 113.Brunneman. h.n.i. Nifi



LIBERI* TIT. I. LEX. V;
fi cum jure ea fit extero Principi tributa potellas. Si enim privato in alieno praedio queat conftitui fervitus, quidni etiam hoe Principi poteft concedi, ut in alterius gentis homines imperium extendat? Exemplum nobis pra,'bet hVildfangiatus Sereniffimo Eleciori Palatino non tantum in fuo, fed etiam in alienis vicinis territoriis adiertus. Speidel. Spec. Jurid. Polit. hiftor. /it. L. n.7,5, p.7^6. & feq. Perfonatus Bprgoldenf. p. \ . Notit. Imperii difcurf. ió. p. 465. & fea.
XV. Poft gentes difcetas REGNA COND1TA: nam principio rerum gentium nationumque imperium penes reges fuit. Jtiftinus. 1. hiftor. 1. Ut haberent homines moderatorem certum ,pèv quem reip. confuleretur 6c ipfi cum armis tum legibus defendetentur. arg. pr. promui. Inft. Coraf. h. n. 4. Bachov. d. L n. 12. & 13. Unum autem reip. corpus unius animo regendum putarunt. Tacit. 1.
Anual. 12. Sufpecfum gentibus vifurr fenatus populique imperium ob certami na poten num & avarin'am magiilratuvm.i. Anna/. 2. In plebe quoque deprehenderunt vitium, quod non lïmul nee jufli conveniant. fed multi dies cunélatione coeuntium abfumantur. de morib. Germ. c. n. Nee in commune coniulant, fed per Principes facftionibus & ftudiis trahantur. inAgric. c. 12. Adhaec infociabile regnüm. 13. Annal. 17. & arduum effe eodem loei potentiam & concordiam reperiri. 4. Annal. 4. Paueorum dominatum effe paucorum tyrannorum imperium, hosque uno deteriores, quod malum, quo magis multiplicatur, eograviusfit: Guicciardin. hift. delle Guerr. dltal. lib. 1. cap. 3. Proinde fic ratiocinatse, non aliud difeordantis patrite remedtum fore, quam fi per unum regatur. Tacitusi. Annal. 9. & 1. hiftor. 1. Intra fuam cuique patriam quippe tune regna fmiepantur. Juilin. d. I. 1. c. 1.
XVI. Quemadmodum autem primus omnium Ninus veterem & quafi avitum gentibus morem nova imperii c'upiditate mutavit, Juftin. d. cap. 1. ita non dubium eft regnum ad alios populos etiam prorogari , quin & contra rnortuo rege, cui nemo fucceffor eft, id abrogari poffe contrario fyllogismo his forte rationibus fulto, quod unius mens vix tanta* raolis capax dein civitate illuftribus viris fubnixa plures facilius munia reip. fociatis laboribus exequi poflint: \. Annal. n. Etiam plus pottere multorum ingenia conftliaque: Livius 3. hift, 34. inpriniisque optar.dum
ideo populi imperium juxta libertatera.1
6. Annal. 4$. Quod fi autem regnum alicui delatum, ei id fine fuo facto auferri no§ pofte explorati juris eft. arg. I. 11. ff. de R. J. Henning. Arnifams de Princip. jure inviolab. cap. 1. & 2, per tot.
XVII. SimiliterDOMINIA DISTIN-' CTA, quia videbant gentes , quod discordias materia communionis excitaret* A 77- § 20. ft', de legat. 2. hac autem fublata robur fimul & concordiam generi humano acceffuram pra; ft/me bant, qua nihil unquam inter homjnes pra;clarius exftidt & praeftantius. Novell. 30. c. iv pr. Per hanc enim imbecillitas noftrx fulcitur. Seneca 7. de benef. 27. Ergo difcordiis fedandis non melius inveniri poterat remedium, quam fi dominia dittinguerentur: Genef. 13. 7. Ariftot. 2*' Polit. 3. & 7. cap. 10. id eft, cuique ex re communi & pro indivifio jure proprietatis abAdamo in omnes ejuspofte-
• ros transmiffo pars adfignaretur. Hahn. ad Wefenb. parat. ft. h. n. 16. Joh. Paul. Feiv vinger, tracl. de Judice § 14. Non enim ait ICtus dominia jure gentium efie intróducia fed diftincia, quod argttmentum bene contra Groiium traeftavit D. Strauch. de imper. maris cap. 1.
, § 5- &fq.
XVIII. Ifta tamen ratio', cur a coramunione receffum, tanti non fuit habita a Platone, ut non in fantftiffnnarn , quam fibi finxit remp., eam revocaret de rep. lib: 5. Neque ambigendum eft, gentes ad eam poffe redire. Cur enim uuiverfis non licebit, quodlingulis conceditur. Quid vero frequentius, quans focietate cotitrafta hos res fuas habere communes ? Sed fic plurium pagorurm incolas cernimus seftate praïcipite atque autumno novo cum fruges e fundis irt horrea coactaa, promifcua paftione uti, agrosque eam in rem tune habere communes. Ego in tracl. juris Georg. de iucluj. animal. c. 48. fcB. 8. 9. 13. &" feq. Donec autem contrario fyllogismo a dominiorum diftincfione recefferint, nemini fua res aufferenda, nee in ea domino invito alteri quid facere, aut pecudem pafcere jus eft. Ego. d. c. 48», fecl. 13. n. 1.
XIX. Ut de parte , qua; cuique in dominiorum diftincfione obvenerat , conftare poffet., poftea quoque follicitae fuerunt gentes; proinde AGRIS TERMINI POSITI, quiaterendo ap-' pellati quod ha finium partes propter li' mitare maxime terantur. Varro de LL* •lib. 4. § 4. Per hos in tutela fundqrut%
E 2 down



$ ^ANDECTARUM.
dominia effe voluerunt. Mornac. h. atque ideo graviffimce fanériones contra eorum motores conftituta;. I. i. & tot. tit. ff', de term. moto. Coraf. b.n..6. Cainum autem primum fuiffe mortalibus auctorem, ut agris terminos ponerent, lüemoria; prodidit Jofephus i.Antiquit. 4. Nemo autem, opinor, iniicias ibit absque terminis fundos poffideri poffe, idque tuum cenferi, quod natum eft in fundo, quem occupafti atque confevilli, qui mos tefte Juftino 2. hiftor. 2. & veteribus & hodiernis Scyt-his five Tartaris eü, & a quo prifci Germani nihijo iftis cultiores non videntur abIiorruiffe ; Tacit. de morib. German. cap. 26. Arva per annos mutant & fupereft ager, nee enim cum ubertate & amplitudine foli labore contendunt, ut pomaria conferant & prata feparent <Sf hortos rigent, fola terra feges imperatur.
XX. Ait Hermogenianus , iEDIFICIA COLLOCATA. Ita Holoander, Ant. Vacca & Gothofredus. Vulgata habet collata : quam tuetur Coraf. h. u. 11. & probare videtur Bachov. d. I. n. 14. Pofteriorem leclionem fequor, nam fi Scythas excipias, qui plauftris corio aut cortice tecris pro domibus utebantur: Juftin. 2. hiftor. 2. caïtera; gentes ómuesque mortales, ut contra belluas & fures effent tutse, ex ütnplici diótamine rationis, qu x ju bet, utrecorpusque tuum tuamque prolem & res tuea- ' ris, vel aedes habuerunt vel illis, qui & hoe tempore nonnullis populis mos, 1 domus antra fuerunt Et denftfrutices & juncla cortice virga:
Illud autem ex ratiocinatione fluxit, quod domus fuere collata; , hac enim ratione in ccetus coiverunt homines, ut contra pra;dones aut hofles mutuus nos 1
Adfe&us petere auxilium & praftare juberet, '
Difpcrfos traher e in populum & migra- £ re vetufto ^
De nemorè cV* proavis habitcttas linque-1 r re fylvas:
'/Edificare domos, laribus conjungere \ noftris
Te&um aliud, tutos vicino limite fomnos [ Ut collata daret fiducia. t
veluti canit Juv&nalis fat. 15. 150. & 1
feq. quilocus mirifice hanc leèftionem & 1
explicationem probat. Huic jungatur {
Horat. 1. Strmon.-2. *
c
Cubilta propter z
Vnguibus & pugnhy deinfuftibus, at- i
que, ita porro \
Pugnabant armis , qua poft fabricatie
rat ufus, Donec verba quibus voces fenfmque no>
tar ent,
Nominaque invenere: dehinc abftjïere bello,
Oppida cceperunt munt re:
XXI. Metus fi abfit, quin tune mor. tales queant ad fylvas redire, & alio fyllogismo urbes aut pagos diffolvere, fparfimque iterum per agros aut in curribus habitare, nemo vetabit. Ca;terum donec aedificiorum ufus videtur na» ceffarius, cuique ea probent tutiflimum receptaculum. l.iS.jf. de in jus voc.ubi plura adjeripfi. Quod melius ex hoe loco arceflas,quam iftud Vacca;, qui hinc conlegit unicuique licere jure gentium domum, arcem, villam aut praetorium jedificare, nifi quatenus id jure civili prohibitum. l.per Provincias.C. de adif. priv. I. quicunque caftellorum. C. de fun'dhlimitr. Nam jure gentium potius id introductum, ne quis privatus contra fecuritatem publicam etiam in fuo cedificet. Gomez. ad LL. Tauri. I. 46 n
™4r \5/ SaiLa' ob-f- 96- n. 23. Jacob! Wem. Kyllinger dcGanerb. cdjlror.difc. 5- n. 149. & feq. Quam ob rem etiam in Germania nonnullis civitatibus & ordinibus privilegimn a Cadare datum, ne juis ahus Princeps prope eorum terriona arces exflruat. Gail. d. I. n 24 sed & fi quis ad temulationem vicinorum m fimbus territorii eas excitet tune jure ab his deftruuntur. Gail. d l n 18. Kyslinger. d.difcurf. 4. qui «. 8r." y feq. ad contraria refpondet. Tilenj tloener obferv. c. 20. n. 10. XXII. Ufu exigente COMMERCIUM aorro fucceflit. Holoander reponi comnercia & collata commercia explicat Crureus. At prior le&io retinetur a Cora10 , Gothofredo & Mornacio. Rarius pmque occtirrit commercia apud bonos uftores. Vacca & Erf autem commermm verbum generale, neque tantum .ermutaupnem fignificat, uti placuit i?*f0r,JFr- Bald«ino & Gothofredo ut b. I. led negotiationem quamlibet & onventum atque congreffum hominum nter ie mercandi contrahendique caufa: ti op time idem Vacca docet. Nampernitatio etiam ante dominia difbnefa in ebus occupads ufum habuit, eamque niplex ratio naturalis docebat: fed quia onjemper, nee facile concurrebat, ut urn tu haberes, quod ego defiderarem, inteem haberem, quod tu accipere velles: 7^T°ffl^rcium veluti EMPTIONES ^ENDrTIONES inftituta; & elecftus
nurn-



LIB ER I. TIT. I. LEX V.
nummus cujus ■publica ac perpetua afli. matio diffieultatibus -permutationum aqualitate quantitatis fubveniret: uti hunc gentium fyllogismum totidem fere verbis proponic Paulus in l. i. pr, f, de empt. & vend.
XXIII. LOCATIONES CONDUCTIONES eodem fyllogismo introduéta; arg. I. 2. pr. cf § i.ff. Locati. fed & alia; ÜBLIGATIüNES id eft contracf us, /. iq. ff. de V. S. Balduin, adh. I. 5. veluti focieras, depofuum, mutuurn & alii innumerabiles : § 2. /. de J. N. G. & C. quod genus humanum iis carere non poterat: /. 1. § x.ff. de procur at. pr. I. per quos ag. po ff. I. 1, ff. de negot. gejl. 17. § 3. ff. commod. per hujusmodi ratiocinationem INSTITUTIE, EXCEPT1S QUIBUS DAM QU^, A JURE, CIVILI INTROfJUCTiE, SUNT veluü Yiteraium obligatio, ftipulatio, emphyteufis & largitas fponfalitia: uti interpres eft Accurfius h. quem fequitur Ant. Faber m rationai. Cc iaudat Mornacius. ln Bnülicis lib. 2. tit. 1.1. 5. etiam acccptilarionem &emphyteufin exceptam reperio. Iftam huc quoque refert Balduintis ad b. I. hanc autem nunc docliores ajunt effe juris gentium coutraélum, idque fcribit Coraf. b. n. 15. At cum falfum fit, quod Legislator Romanus nil aliud fecerit, quam quod grana ex fpicis excufl'erit, quin contra multa ei addiderit, quod •nempe emphyteuta domino nuntiare debeat, fi velit jus fuum vendere & duos menfes exfpecftare, etiamque re alienata quinquagefima pars precii ifti debeat folvi, /. 3. C. de jure empb. quod intra triennium canone non foluto jure cadat emphyteuta, /. 2. C. eod. quodque par■ ticulare damnum ad hunc fpeftet: /. 1. C. eod. ideo juris civilis non meri qui dem fed mixti reefte dicitur. arg. I. 6. h.
XXIV. Cum autem inero jure civili non fit inftitutus contraeftus emphyteuieos, fed aliis gentibus quoque fuerit cognitus , ideo parem vim obligandi cum contracfibus juris gentium, quibus Romani nihil addiderunt vel detraxerunt, habere debet. Qua in re autem ifta vis obligandi confiftat & quomodo 1 contraeftus juris gentium & illi, qui a jure civili introduéli funt, differant, id 1 non explieant interpretes. Non ena- 1 bimus forfitan, fi dixerimus, quod hi ( formam aRomanis acceperint, illi vero < eam communi gentium ratiocinatione, J adeo ut pradlationes in iftis juris gen- ( tium coniracfibus apud omnes populos e esedem, 6c ut exemplo res Mi ciarior, I t
emptio & locatio apud cun&as geniet folo confenfu perficitur, cum contra iti contractu ftipulationis fit verbis in contmenti prolatis opus, absque quibus tamen apud cajeeras nationes promiflbr tenetur. Hoe conlegere videor ex /. fi /. locati. I. 5. § 1. ff de V. O. § 9. /. de acliomb. idque eft quod ufum practicum hujus loei nobis exhibet, caféram diverhtatem inter obligationem naturalem öt civilem ahbi annotavimus, uti quoque rialduinus hnit adb. I. 5.
XXV. Qua; ca;teri interpretes huc tranlcnbunt plane *mm?i* funt , nee ftio an hinc Mevius eumque fecutus Brunneman. adh- l,n.<$. trahant rede, commereiorum libertatem non rellringi omnium interefle, nam & ipfi largiuntur frumenti exportationem prohiberi pofte, h caritas annona; metuatur Mev. p. 2. decif. 316. n. 3. Cancer. 3. var', rejol. 2. 11. 17. Valdaura obf. 40. «. 1. Brunnem. b. n. 4. Cafo. Kloek. tiaSt.ae contribut. c. 1. «. 354. Hoe quoque concedunt mterdici pofte ne hordeum, lanam aJiamve rem exteris vendant, ut opiiicia. cc artificia eo magis ab incobs exerceantur 6c civibus repJeatur civitas. Brunneman. d. I. n. 4. c¥ 5.
XXVI. Quibus confequens eft, de fingulis populis tantum effe accipiendum, quod porro aic mandata, fine claufula decerni contra eam civitatem, qua? transveétionenj mercium prohibet: Mevius^. 3. decif. 268. n. 4. adjiciens rationem, quod via communi voluerit me prohibere. Brunneman. h. n. 6. H<?o vero arg. b. /. 5. nego viam dari communem, fi vaftura excipias mare, cum enim jure gentium fint gentes difcretce, ideo exterte gentis mercatoribus in noftras vias nil juris eft, unde & vise non. communes, fed publica;, id eft defervientes ufui ejus populi, in cujus terris funt, dicuntur, & hic non utendo ea* non amittit, /. 2. ff. de via publ. c? itin, bubl.
XXVII. Peregrinos itaque citra injuriam arcemus a fitiibus & viis noftris publicis, idque cum ad fecuritatem rerui ctedant facere gentes, hoe adhuq rodie pro jure cuftodiunt veluti Turca;, Fartari, Chinenfes, Jappanenfes aliijue India; populi atque Afri: uti fcripi^ in difcept. ck tranfitu exercit. feil. 24. W 25. ad l. 11. C. de fervit. Quod fi ;rgo Germanus mercator commerciicaua currere velit ad Turcas & ïndos ck. um mercibus prohibeatur finiöus,- an rgo tune fumma Imperii Germanici trir unalia memorata mandata decerjier.t E 3 cw-.



*8 PANDE'CT'ARÜW
contra iflas gentes? Manet ergo verum, comiuercium exteris non deberi, fed ab illis impetrari debere; quod Batavi ftudiofe agunt fuoque exemplo docent, id negari poffe aliis gentibus, nam in locis^a feapud ïndos pofliffis cadens Europafts populis ei interdicunt, qua; res apud bos odium & livorem parit, nee femel eos cum Anglis commifit bello, cui tamen rei pact-is publicis prolpecltim credimus. Galli ideo quoque nobis irati, quid autem hac in repoftulabunt, aut impetrabunt, fertis vefper vehet.
XXvIIf. Quodque nos commercii caufa omnes gentes nationesque admittamus intra bas noftras terras, id commodi noftri caufa facimus. poft Grot. Zepperus difcurf. jurïd. 10. 11. 2. Nil quoque mali ab aliis metuimus populis , quod & natura & ars contendiffe videantur ih locis a nobis habitatis muniendis. Afperitas Cceli rerumque egeftas & aëris infalubritas nobis perfuadent non alios homines folum fuum cum noftro mutaturos. Sed & noftrum inftitutum legem caneris gentibus non pouit. Unde iterum difcas, quod jus gentium fecundarium , non uti primaevum, omnes gentes obliget, imo ne quidem apud omnes obfervetur, fed ita appelletur, quod ratiocinatione a gentibus hoe introdudlum fit, ut merito jus civile generale dicatur Frantzkio exerc. Inft. I. q. 6. n. 14.
XXIX. Hoe porto ex hac legeprobatur, cuivis licitum effe, jure gentium metcaturam exercere , nifi certo jure prohibeatur. Mevius p. 5. decif. 169. Brunneman. h. n. 8. Erit tamen ha;c definitio vitiofa, nifi reftringatur iterum ad alicujus populi cives & membra , cum enim hi eunefti onera reip. ferant, asquumeft, utquaaftum, quem poffunt, maximum, ex commercio faciant. arg. I. 10. ft. de R. J. Hartm. Piftoris obf. 49. n. 6. Quare fi quis dicat aliquem efie ab eo prohibitum, is id probare debet. Ü 5. ff. de probat.
XXX. Sed quid fi alicui civitati aut collegio hoe obtigerit jus, nsaliusvendere queat certi generis merces, an tune aliis interdiclum, ne vendant res manu fua faclas? Id negant Mevius p. 5. decif. 256". Brunneman. h. n. 8. Ego id autem adfirmandum cenfeo, quanquam enim per monopolium reftringatur commercii libertas, tamen aut omne damnandum, autfi tolerandum, uti ex caufis fieri debet, quas exatninat Ahaf Eritfch. tracl. de monopol. cap. 10. n. 11. Ui feqq. tune ratione eorum, quibus id
indultum, beneficium erit Principis aH que ideo quam plenifiime hoe nos interpretari oportet. /. 3. ft. de Corifi. Princip. Et alias facile fraus fieret privilegie) aut paclo, quo id jus eflet ad« quifiturn. arg. I. 30. ff. de legib.
XXXI. Firmantur hsec ufu, cum enim foli Civitati Groningse jus competat cerevifiam in agro vendendi, qus in tabernis abfumitur, non tamen heet agrariis hanc coquere, ut cerevifiariis aliisve illam vendant, braxare tamen eam poffunt ad ufum fuum, idque docent Tabor de jure cerevif. p. 1. cap. 2. § 3. & Hartm. Piftor. d. I. n. 5. Hu.
1 jnfeodi autem privilegia tranfire in jus gentium, neque poftea a Principe auf1'erri poffe , ex hac lege docet Gafp. Kloek, de contribut. c. 16. «. 144. Illud fatunm eft qua;rere, cur Hetmogenianus bella cajteris omnibus prrcmiuat ? Linquamus hoe hominibus ad umbram fictis atqne facftis hocque agamus fedulo, ne in eandem incurrauius turpitudinis notam.
XXXII. Reclius id ex hoe loco probat Andr. Lipsky, quod Princeps ne. mini dominium rerum fuarum auferre poffit, licet ha; imperio ad eum fpeclent. cent. 2. obf. 39. n. 3. Seneca lib. 7. de benefic. e. 4. Ad reges enim poteftas omnium pertinet, ad fingulos proprietas :
f Qua; diftinclio melior quamea, qua aliud dominium privatorum, aliud vero eminens fingitur. arg. I. 4. ff. de prafcript. verb.
XXXIII. Tandem cum contraclus fint juris gentium, eriam ex iis Principem obligari docent Petr. Coftal. h. n. 4. & Zafius ad l. 2. § 11. verb. ratum elfet. ff. de Orig. jur. Deportatos etiam contrahere poffe idem Coftal. d. I. n. 6. hinc conlegit. arg. I. 22. § 5. ff. mand. An ergo hi non tenentur ex contradlu juris civilis? Ajo fi ex mero jure civili nafcatur obligatio ; veluti ea qua; eft ex lïteris, nam nee haac apud Gallos in ufu eft. Mornac. h. fi vero ex mixto oritur, uti eft illa qua; verbis contrahitur,tunc neceflitate adftringuntur,quia ftipulatione ineft conventio , hsec autem eft confenfus in idem placitum: /. 1. pr. ff. de pacl. & facit ut etiain natura debeatur, atque tdeo jure gentium quis dare compellatur. /. 84. § t. ff. de K. J. Non mirum ergo fi Princeps eo teneatur, quippe cum & naturalis ratio attendatur, fi controverfia fit inter eos, qui fummam habent poteftatem. Bald. ad rubr. de nov. Cod. fac. n. 8. Hinc jam quilibet facile intelligit, qua in re utilitatem



LIBER I. TIT. I. LEX. VI.
liratem prudent Seldeni & Grotii de jure naturali & gentium fcripta , qua; tamen nunc in nonnullis aulis ad priva-
torum lites transferuntur, callido confllio, ut quidvis artritrandi facultatem ij? bi humane.
LEX. VI.
COMPENDIA.
Juris Civilis tneri definitio fi? etempla. n. i.
Juris Civilis mixti definitio. n. 2.
I. "TUS CIVILE fluxit ex ratiocinaI tione unius populi , eltque vel v merum, vel mixturn. Jus civile merum eft, cum per fyllogifmum quem dan: unus populus quid conftituit, velut i cum prohibet donationem inter conjuges. Huc quoque pertinent lex Falcidia, SC. Veile janum, Macedomanum & fi qua; alia a folis Romanis excogitata juris civilis Romani reéle dicuntur. Hotoman. ad § uit. I. de J. fi? J. Bachov. ad§ x. I. de J. M G. & C. n. 6. Sic merum jus civile Groninga «um & , Omlandicum appellabimus, quod folus hic populus excogitavit, Hollandicum quod foli Hollandi fibi conftituerunt. Quanquam hac tempeftate, qua illi, qui olim unus erant populus, in infinitos abierunt, vix aliquod jus civile merum invenias. Quod enim filius cum duabus manibus & filia cum una hercifcit patris hereditatem, id videri poterat jus civile hujus loei merum, fed dc illud Frifiis Orientalibus in ufu effe dixi ad l. i.pr. j b. t. n. 6.
II. Mixtum jus civile EST QUOD NEQUE IN TOTUM, alias non eflet jus, fed belluina &portentofa traditio: /. uit. C. de inceft. nupt. Coraf. h. n. 3. 6? 4. Harprecht. ad § 2. /. de 1. N. G. & C. n. 44. & civilis injuria. c. erit au tem lex. ubi ghff. dift. 4. A JURE NATURALI fecundario & gentium prima;vo VEL GENTIUM fecundario RE CE DIT, mutuatur enim ab utroque reciitudinem : quemadmodum ex jure Tetrabendi confanguineo moribus competente facile intelligas. arg. I. 35. ff. de minorib. I. 22. C. de admin. fi? veric. tut. NEC PER OMNIA EI tum juri gentium, quam naturali, uti in ufncapione datur videre. /. i.ff. de ufu~ cap.junB. h 206. ff de R. J. SERViT, jd eft, fubjuneftum eft in omnibus, arg. • l. 4. § i.ft. de ftatu bom. Alias enim non novam effkeret fpeciem, fed eadem maneret cum jure aut naturali aut gentium. Coraf. h. n. 4. Anton, Vacca b.
Jus Civile quomodo addat vel detrabflt ju*
ri communi. n. 3. Jure Romano veluti ratione ficripto UtUf*
tur alia Gentes. n. 4.
UI. ITAQUE CUM ALIQUID ADDIMUS , quod fit in hoe loco & apud ca;teras gentes, qua; fcripturam voluut intervenire in venditione rerum immobilium: Groenewegen de LL. abrog. ad tit. I. de obl. qua ex conf. n. 2. Joan. ft Sande 3. decif. Frif. tit. 4. def. 2. pr. Jus Archiepifc. Colon. tit. 12. § 1. vel quse nolunt traditione transferri dominium, nifi in jure fiat ceflioaut fymbolum interveniat: Frid. a Sande tracl, d$ effe/luc. n. 3. Ego in tit. L jur. navijk de R.D. n. 67. 68.fi? 69. Elect. Saxon. decif. noviff.61. Joh. Philippi ibid, obf. 1. per tot. Et in jure Romano patria poteltas, § 2. /. de patr. pot. tulete, § 1. I. de tittel, donatio, § uit. 1. de ufu & habit. jun'cl. pr. 1. de donat. teftamenta , connubium, acfiones & alia nobis exhibent exempla. Goedda;. de, contrab. flipulat. cap. 2. », 21. fi? 22. VEL DETRAHIMÜS, veluti cum olim ex LL. xn. tab. agnati foli ad ha;reditatem & tutelam vocarentur, tit. I. de legit. pa* tron. tut. & nunc virgines illuftres modica dote contenta; effe coguntur. Jus Archiepifcop. Colon. tit. 6. per tot. JURI COMMUNI five naturali fecundario & gentium, /. 1. § uit. I. 9. b. t. A. Fab. b. in rational. JUS PROPRIUM cujusque populi ID EST in illis caftbus merum, in his vero mixtum CIVILE EFFICIMUS: Mollenbec. cent. u divif. jur. 7. Vinn. ad § 1. I. de I. N. G. fi? C. n. 2. & adjeéta nova qualitate novam inducimus fpeciem. /. 1. § %-ffm ff. de V. O. Coraf. b. n. 5. Brunneman. ibid. n. 2. Quoties autem non addimus* nomen populi, tune Juftinianamm intelligimus. % 2. I. de J. N. G. fi? C. Hartvv. a Daffel. ad l. 9. h. t. cap. 5. »v 27. fi? feq.
IV. Hoe veluti ratione fcripta utuntur Germani, Belga;, Galli aliïequ» gentes, quomadmodum in rebus nauticis olim legibus Rhodiis Romani, adeo ut fecundum jus Romanum judlcetur quaWius nulla ei noftrarum legum adver*
faturif



4o PANDECTARÜM
fatur: uti ait Antonin. in l. 9. ff. ad L. Rhod. de ja&it. Vide ea qua; fcripfi in tracl, de juram. perborrcfc. cap. 15. n.
18. & feq. ubi & s. 24. & 25. de juris Canonici auctoricate egi. Mornac, ad. I. 8. b. t.
§. 1.
COMPENDIA.
Jus civiles efl vel fcriptum, vel non ficript.um. n. 1. 3.
Jura jlatutaria funt confuetudines confirmatie, n. 2.
I. TTOC IGITUR JUS NOSTRUM I XX tam civile mixtum, quam mef um GONST AT, id eft, compofitum êc conflatum eft: Coraf. h. n. 5. AUT EX SCR1PT0 five praefcripto & exprelfa legislatoris voluntate, etiamfi hsec non in fcriptura propofita populo, fed voce praxonis ad fonitum campanae, tuba; aut tympani convocatis hominibus promulgata. /. 9. C. de LL. AUT SIME SCRIPTO, quod non intelligendum de fcriptura, fed de eo quod absque exprelfa fan&ione folis invaltiit utentium moribus. /. 32. ff. de legib. & uno verbo dicitur confuetudo. § 9. /. de I. N. G. & C. Neque enim confuetudines/e«<&/r#wdefierunt efie jus, quod fine fcripto venit, licet deinde fcriptura fint expreSss.
II. Sic de jus Omlandicum, Oldampticum, Drenthinum, Trans-lfalanicum & Velavicum confuetudines debent ap pellari, quanquam typis nunc & olim literis, ut facilius memoria eorum confervaretur, defcriptafint eajura, quod cuivis facile obfervitare beet, fi vel procemia legat autadvertatad finem cujusque operis, ubi deprehendet ab Ordinibus ea confirmata effe., Vid. Jacob. Schultes. p. 1. Q,Qj 2. n. 17. Andr. Rauchbar. p. t. OjQ. 37./». 28. Hinc cognitio horum jurium magis ex ufu forenfi, quam ex iis, qua; literis comprehenfa, poteft comparari. Hartm. Piftoris. P- *• 0,0- 16. n. 11. Schultes. d. I. n. 18. Carpzov. p. 2. decif n, 16.
Multa namque introducta apud majores noftros, qua; verbis illarumconfnetudinum minime conveniunt & contra complura capita illis exprelfa, qua; ufu non admiffa. Schultes. d. I. n. 19.
111. UT apud autem Latinos verbum fcribcre 6c literas pingere & praefcribere fignificat, ita quoque APUD GR/E-
LEX.
Confuetudines non funt proprie leges. «.3.
Leges an flatim ob li gent populum. n. 4-
COS TfTN NO'MilN o'i me'n e''rrPA*OI o'i aex a'fpa^oi : ID EST LEGUM AL1/E QUIDEM SCRIPTIE ALLL£ VERO NON SCRIPTS: Nam ye*$w duas apud hos memoratas etiam habet fignificationes , ut?y.r§a$oifint publice prcefcripta; & «Vf*<pc< quae non ita ' praefcripta; funt populo, fed longa confuetudine recepta;. Quanquam ha proprie leges non fint, fed tantum .improprie fic appellentur, quia leges imitantur & vim eandemcum his habent. § 9. /. d. 1.1. 32. ff. de legib.
IV. Cum autem leges fola voluntate legislatoris couftent, fequitur eas vim 1 habere ftatim, atque illa intervenit. arg, \ l. i.pr. &§ l. ff.de confiit. Princip. An f autem ftatim obligent populum ? id di1 ftinctionem recipit. Nam fi in iis, quae fadtum hominis non exigunt, veluti in fucceffionibus hereditatum quid novi vel adjeeftum aut mutatum fuerit, hoe pro legehabetur apud euneftos incolas mox, ut ratum facftum, leeftum & publicatum in comitiis , aut Principi placuit, nee esfpeétatur, donec aut excudantur, typifve vulgentur. In aliis vero quae minifterium hominis defiderant , veluti cum nova aliqua nondumqtie ufitata in contraclibus & teftamentis formula praefcribitnr, non nifi a die promulgationis fcitur obligatio. arg. I. 9. C.de LL. Anna; Robert. 2. rer. judic. j. Louët. recueil iïareflis. lit. C. n. 20. Brodeau ibid. in not. Mornac. h. Pro quo faciunt eleganter tradita a Jacobo Coren. obf. rer. jud. 1. n. 8. c? feq. Qui tamen, cum priore diftineftionis membro idem opinetur, audiendus non erit, nifi forte in aliquo loco id conftitutum, ut nulla qualifcunque lex obligei, nifi publicata fuerit, uti deHollandia teftis eft ampliff. Coren. d. I. n. 23.



LVBER l TÏT. t LËX Vïl
L Ë X. VII. C O M P E N D I Ü Mi
Juris Civilis fcripti definitie*-.
JUS AUTEM CIVILE fcriptüm> ita hunc locum elfe fupplendum docet Juftinianus in § 3. /. de J. N. G. & C. & ftricië fumptum quatenus praetorio opponiuir, b. L 7. $ i, l. 27. ff. de
de aciiomb. ham alias jus civile generaliter & hoe atque confuetudinem tornpleclitur. Tullius in Topic. Jus civile efl, quod in legibus, fenutus confult is, rebus judicatis, Juris peritorum dü&ort- j tate, ediciis ma^ijhatu.um, more, <equi- 1 me, confifiit: EST QUOD EX LEGIBUS ftiidiffimo iigni&catu dictis
iate, ediciis ma£iflratu,um, more, aquitate, conftfiit: EST QUOD EX LEGIBUS ftiidliffimo iignihcatu dictis
Compendia,
Jus Pratcrium aut confirmat, aut fup- Dicitur etiam Jus Honorarium, n. 'éiplet, corrigit Jus Ciïile. n. 1. 2.
I. TUS PRETORIUM fluxit ex eI diétis magiftratuum, d. I. 2. % io, & 7. I. d. tit. de J. N-. G. & C. & EST QUOD PR/ÈTORES, fic dj efi, quod, pr£irénty«re quoque redden dq. Varro /. 4. dé LL. § 14. Novell. Q4.prtef. INTRODUXERUNT ADJUVaNDI vel confirmandi: § 1. f. de bon.poff. quod accidebat, quoties cafus legibus comprehenfós ad fuam quoque curam trahebant. %\. 1. de Ion. poft. & ut eorum facilior effét exitus, quidem aétionem dabant, hoh vero talem, qualis a Pontificum collegio daoatur, /; 2. % 6. fi'. de O. J. fbrmulam. arg. I. 1. ff. \ commod. lib. i.%i.ff. dêpolT. Ever. Balek. 1. Eleclor. 29.' VEL SÜPPLENDI id eft, quod verbis legum deerat ex feneentia, /. 12. /. 13. ff. de legib. replendi; l. 29. §13./. delib.&pofth. Alex. Galvan. ad d. I. 29. pr. verb. indiixit. n. 13. atque hoe cafu actionem dabanr utilem, cuni aétio nulla jure civili effet prótlita & tamen aequum erat actionem dari. I. 11. ff. de prafcript. verb.
II. VEL CÓRRIGENDI, impughahdi aut emehdandi, pr, L de bot\. póff. aut infle&endi Mornac, h. JURJS \
quasque P. R. fenatötio Magifiratu hui Confule interrogante eoufUtüebat* § 4- /- de f. N. G% &> C. PLEB1SCITIS /.2. §P,.ff.a\ O. ff. dei 4. SENATUSCONSULTIS. | 5. 1. d. t. d, l. 2. §9. DECRLLTIS, edictis & rcictipds PRINCIPUM five Romanorum Imperatorum. /. 1. ff', de Co'ft. Princip. d. L 2. § 11. «. 6. Ld. t. AUCTOR ITATE & refpönhs PRUDENTUM five jurë con fui VENIT. LI?
eet hi jus civile in ftricfiflima fignifiëa-^ tione foli difcantur condere. d. L 2. $ 12. |% de 0. J. Bufius h. n. 3.
CIVILIS GRATIA, hon ut facereht contra ea, qua; hoe prohibebtur, /. i2, § 4. ff. de Publ. in rem acl. I. 12. § 1. ff. de bon. poff. fed proponerent illa, quaï | a jure civili praetermiffa aut exprefie non prohibitaj /. 28. % 2. ff. ex quib. cauf. maf. PROPTER UTILITATEM PUBLlCAM, qua; in eo confiliit ut fuum cuiqvte tribuatur, unde propter eam li-: I beros emancipatos jure civili negleélos 1 ad parentum vocarunt hereditatem. % I 9. /. de hered. qua ab int eft. funcl. I. 7; ' I fi- ff- fi (ab- teft- ad Galat. 4. 7. Co' ra-f h. n. i-i. Baehov. ad %%urat, b. t. c de edicl: Prator. n. 1. & ad §. 10. L de J. N. G. & C. n. 1.
III. QUOD ET, nam prfeterea JEdilitium quoque verbo fequente venit. § 7- L de J. IV. G. & C. HONORARIUM DICITUR, AD HONOREM PR/ETORUM SIC NÖMlNATUMi Ita Gothofr. & Ant. Faber legunt- Corafius autem habet ab henore Pratorum fic nuncupatum. Utrumque tolerari poteft, quamvis rectius juftinianus dixerit, honorarium appellatum effe ab iis, qui honores, id eft magiftratus, geiebant. § 7. L de J. N> G. & C.
K t 11 35»



p PANDECT ARÜI
LEX. VIII.
COMPENDIA.
Ipfum Jus Honorarium eft Juris Civilis. Hodie magiftratus corrigere leges non p> n- *• funt. n. 2.
1. IV TAM ET IPSUM JUS HONOL^l RARIUM, quo & continetur id, quod ab aliis magiftratibus veluti /Edilibus proponebarur, d. $?. & \ 3. ! I. de dief flip. VIVA VOX. «A*<rf(. Vwryquia ficutper vocem cc verba rnen- ' tem iiodram exprimimus; ita per Prte- | torum jurisdictionem intelligimus veram legum 1'ententiam : /. 12. 13. ft. de legib. I Coraf. ti. 1. EST JURIS CIVILIS.
LEX. IX.
COMPENDIA.
Populi re&a ratione utentes reguntur partim civili, partim Gentium jure. n. 1.
Per Jus commune intelligitur nunc Jus-
Jufiiuianaum. eod. Jus cujuslibet populi voedtur jus civile. n.
2.
Jus Gentium primavum quid? 3. Jus Gentium fecundaiium eft mutabile , primavum immutabile, n. 4.
I. /"AMNES POPULI reéfa ratione I
V^/ utentes aliquamque confervantesfuavitatem humanitatis, nam de barbaris & fer?e immanitaris mortalibus, | qui nullis certis moribus & inftitutis reguntur, fermo non eft Cajo. Coraf h. ti. t. & ex hoe flartw. a Oaffel in cdm ment. ad b. /. 9. cap. 5. n. 1. Quales funt Caraibes , qui ne vernaculam quidem habent vocem , qua jus aut juftitia ii gnificetur. 1'Auther de Pbiftqtfe des lies Antilks Uur. 2.cb. 19. Et ideo fequens relativum qui reftringit prrceedentia , contra quam fcribit Daffal adh. l. d. c. 5. n. 3. & 4. QUI LEGIBUS , id eft , regulis juftorum atque injuftorum exprelfa fanclione promulgatis : /. 2. ff. de legib. ET MORIBUS, five confuetudine, § 9. I. de J. N. G. & C. Nam vocula & plerumque inter diverfa ponitur. Bzm.b.n. 5.&>6. REGUNTUR vel gubernantur; pr. procem. Inflit. juntt. % \.end. PARTIM SUO PROPRIO civili fcilicet five mero, five mixto; /. 6. h. Dalfel. h. n. 7. PARTIM COMMU- I NI OMNIUM HOMINUM ratione u- I
y£. -y .1
II. Hodie praetorum & magifiratu. um, qui juri tantum dicundo pradunt, non ea poteftas eft, ut leges queant corrigere. arg. I. 1. I. fi. C. de legib. Paul. Voet. in Comment. ad d. § 7. Nifi quod de quibusdam articulis ad ordinem judiciorum fpecfantibus cavere foleant. Grotius 1. IntroduB. n. 1?.. Blum. precef. Ca/a. Spir. tit. 2. n. I 14.
Leges municipales an &> quando Contra /«« ges publicas vahant. n. 5. 6. 7.
Principes Imperii legibus a fe latis totius Cafaris confirmationem adhjbent. n. 7.
Qiiandoidy quod prater jus fiatuunt municipia & collegia, vim habeat. ».8.
Aula & Academia regulariter non tenetur ad obfervationem juris municipalis. eod.
tentium JURE, id eft, naturali fecundario & utroque gentium: /. 1. \ fi. (. 6. b. t. UTUNTUR Nunc vero Juftimameum , quia hoe tefte Arth. Duck Anglo de ufu & auclor. jur. civ. Rom. omnes fere gentes receperunt, per jus commune intelligitur. Dalïel. h.n. 8. Polit. Ord. Imp. Au. 1577. § 17. $/j Mhï)t Contracten in gmicincn Srfcljn'e&c* nen tecWtcii biHicl) tarbotten: Quando fcilicet id juri particuiari opponitur. Ca>
P7ra&' Comm- contra COfmu
mE%M QU0D QUISQUE POPULUS, qui liber eft, /. 2. § 4. ff„ de O. J. IPSE vel alieno juri fubje&us per eum in quem omne imperium tranftulit§ 6. 1. de J. N.G.&C.I.1.& uit. C. d. LL. SIBI non exieris, arg.hfi. ff. dejurifdicl. Helfr. Ulric. Himn. RncyJ. jur. p r. tit. 3. c. 5. n. 11. Joh. Philip, pi. ,v/. pract. ad Inft. lib. r. eclop, 4 „ . & feq. JUS CONSTITUIT, II) |p. S1ÜS CIV1TATIS, id eft reip. 5 10. /- de J. N. G. &C. vel populi j con. 1. difl.i. PROPRIUM EST VOCATUR.



LIBER i TIT. t LEt. tit
4§
TÜRQÜE JUS CIVILE , QUASI j JUS PROPRIUM 1PS1US CTvTlATIS aut reip. Hinc a Cicerone w Topic. \ ilefcribittir quod fit sequita-s iis conftituta, qui ejusdem funt civitatis ad res fuas obtiendas. . . . . , ■
III. QUOD VERO fimplex NATURALIS RATIO, flvé lex cocleftiS,uti dicitur Tullio êehU M- 2- Coraf. h. n. 4. INTER OMNES HOMINES absque ullo dodtore CONSTITUIT, ID cum conftet notitiis prinns in mentibus mortabum naturaliter infculptis , 1H1 repraTentavi ad l i..S h- *• APUD OMNES PERiEQUE, id eft, pariter & aqualiter /. i, $ i. h his P {ui vel al fur. Coraf. b. n. g. D. Straucbius ln d. voc. CUSTÖDITUR, id eft , iiti ignis ubique urit, ita quoque hoe jus ubique \ocum invenit, ita ut nulla fit gens, in qua non fint homines, qui, fi ad rationis ufum revocentur, non qus vim percipiant, uti conlegas ex dici is adll.h. n. t7.i8.cfso, VOCATURQUE JUS GENTIUM primèvum & a naturali ratione naturale fecundarium ; QUASI; vocüla hac veritas exprimitur; Daffel. ad b. l. d. cap. g. n. 49. QUO JURE OMNES GENTES UTUNTUR, aut fi hoe non faciunt, fed juftitiam in manibus habent, tune peccant. arg. ad Romanos cap. 1. verf. 28. & feq. Ego ad l, 2. h. t. n, 17. 40. c?
43- . .
IV. Et fic jus gentium primsevum q> ftat a fecundario, quod non omnium omnino gentium hoe commune, fed plurium ratiocinatione cpnüitutpm fit, uti fcripfi adl. g. h. t. h, 8. atque contra rio fyllogismo tolli queat. Ego ad d. I. k; h. li. id. i8.c?2i.non minus quarr jus civile prius per'aliud pofterius. § 11 I. de J. N. G. & C. L tilt. ff. de confl Princip. Cum contra jus naturale feeun darium & gentium prftmeviirri, quia di vina quadam providemia funt cqhftltuta, femper firma atque immutabilia permaneann d. $11. Quod veritm eft in thefi quatenus nulla lex contraria ifti juri fetri poteft. /. uit. C. de inceft. nupt. In hypotbefi autem illud non tam mutatur, fed ob circumftantias quiefcit Ve; infleeftitur, uti conlpicitur in c&dé hèceflaria, cultro depofito non reftituendo ei, qui furiofis facftus eft, his enirr cafibus praecepturh inferius cédit fupe' riori. Cicero >de Offic. lib. 1. verf fee incidunt. Lugó Cardinal, de J. & % di fp. t . fecl. 1., .. ?...
V. Atque hac.quidem adintelleclurr . legis (Uffiewnt. Videamüs nunc qua»
pernichfe erratum fit in bujus capitïs in* terpretatione, dum ejus verba fic vuige accipiunt, qüafi per ea reldtum fit\ unius cujusque pppidi, urbis aut vici incolis & municipibus, quas vellent fibi leges & ja* ra condere lieert: quin <5? collegiorum confortibus ac fodaiibus idem conctffum effe au&oritate bujus refponfi voluerunt: ita aüfpicatür loei hujus ekplicationem Ant» Vacca. Paucis auctor hic optimus tem definit, quando poftea ait, eos qui alteri funt fubditi, non pofte ftatüere, nifi de illis rebus , de qüibtis finguli inter fe pofiunt pacifci. /. fyfrfff. quod sujus*. que univ. futiel. I. fi- fi. de colleg. Sicüti autem jus publicum paétis privatoruni nóh póteft mutari , /. 38. ff. de pa&. ita quoque nulla lex rhunicipalis valebit, fi eaadverfetur legibus a Principe aut alio fuperiore latis eriamque divinis 6t naturalibus ; /. 3. § 5. f. de fepulch. viol. Richter, p. ï. decif. 3. «. 3. Berlich. pi 1. decif . 26. n. 3. & feq. üaffef. ad h. h cap. 9. n. 3. c? 7. aut per eam ufurpetur. jus Principis. ICti Batavi. par. ii confult. 4.
vl. Tune autem contra leges publtcas ftatüere quid queunt municipia, niverfitat.es & collegia, ft id Princeps iis ihdullerit, vel tèmpotis piivilegio Ie tueri queant. David Mevius ad Jus Lü-> hec: qucejl. prcelim. <2,. n. 43. & feq. Brutt* neman. h. n. 2. Ita in rep. Romanaper* miifum fuit mtinicipiis legibus fuis* fi* ve a fe conditis, five iis quas antea habuerant, vlvere. I. 21. § uit. ff. ad mm r.icïp. I. 5. § i. ff. de jure immun, l. 37.. ff. de reb. aucl. jud. poff. I. 3. § 4. f. quoct 'vi dut dam. L i. pr. ff. de albo fcribilj, 9. C. de teftam). Bachov. ad h. t. c. de fia* tut. n. 3.
VII. Deinde valent ifta ftatuta fit Principe confirmenrur. Paul. Chriiiinpg,
'. ad LL. Mecblin. in preelud. n. 7. Rich-
. ter. d. h ni 3. Et quanquam Imperii Priq* cipes in confortium majeftatis . recepti fint, atque ideo per lege* a fe lata*]üri communi pofte derogare communiteit placuerit : Schrader. de feud. part. 4; part. 9. princip. feil. 10. n. 36. & Limme. lib. 8. de jure publ. c. 4. n. 2j|[; Reinking. de R.S.& B. lib. 1. da ff. $* cap. 6. n. 9. & ex Ord. Cam. Spir. p. U tit. 57. videariir probari, tarnen cUtti alii fint qui diflentiunt, Juft. Sinoldt diél. Schutzen vol 1. de J. P. difp. 6i
1 tb. 20. lit. g. tutius tamen fore arbitróry fi Cacfaris confirmationem adhibeant 4 quod etiam ex Betfio de pa&. famil. IIhifir. c. 'i. p. 38. annotat Limnèusfijt
il w.dr'gine ad'd.n, <zki- IiO'ó id neceffariüpi P % èffs



44 PANDECTARUM.
effe putaverim, fi velint tollere legem, qua; ipfis fuffragantibus in comitiis eft lata. Schutz. d. lit.g. Quod iterum perdit officium, fi temporis privilegio defenfte fint Principum Gejmanise conftitutiones. Jus Provinc. Jul. & Mout. cap. 74.
VUL Quod fi municipia aut collegia eliam pratter jus quid ftatuant, id tamen vim nullam habebit, nifi de rebus ad artem fuam fpeéiantibus hoe ftatuerint: Francifc. Niger Cyriac. torn. 3. contr. fat: 506. n. 4. & per. tot, qui plenifiime exequitur hunc articulum, item Berlich. p. 1. decif. 150. n. 23. <2? per tot.mï ftatutttm boni ordinis confervandi caufa facbum fit, Kloek, de contrib. cap. 5. n. 125. & cap. 19. n. 577. vel fi a Principe adprobatum fuerit: arg. I. 1. C. de LL. Bartol. h. n. 7. Carpzov. p. 3. decif. 285. n. 15. idque femper tutius exiftimat, Petr. Heig. p. 1. 00. 23. n. 33. Quod fi facftum fuerit velalias lex municipalis lata fit ab iis, qui eam conde-
L E X. X. COMPENDIA.
Juflitia eft vel univerfalis vel particularis. n. n
Contra juftitiam munera diftribuentem toto die peccatur. n. 2. Juftitia expletrix quanam? «.3. Pcena ad Univcrfalem juftitiam referenda. \ 4-
Proportip Geometrica & Arithmetica omnibus juftitia fpeciebus eft communis, n. g.
Qua juftitia Jurisprudentia finis. n. 6. Satisfit objeclionibus. n. 7. 8.
I. TUSTITIA alia vulgo univerfaI -lis, alia particularis. Illa fecundum antiquifiimum Theognidis verficulum
—— in fefe virtutes continet omnes:
Ét dicitur difponere partem erga totum, id efl; , homines cunclos , eorumque meines fic dirigit, ut falus populi farta teéta fervetur , totique reip. fuis virtutibus profint. Wefenbec. parat, f b. n. 3. Hinc virtus funpliciter dicitur, ficonfideratur ut animi habitus, juftitia vero, quando ut civilis focietatis confer:vatrix. Ariftot. 5. Ëth. 1. Mich. Ephef. & Riccobon. ibid. Particularis tantum kdocet óbfervare aequalitatem in iis, qua; fingulis civibus prajfianda funt. Ariftot.
Jurisperitos prorabulis forenfbus habebant
olim Philofophi. n. 9. Judex nil gratia aut odio tribuere debet.
io.
Perpetuum id eft ad mortem usque. n. Voluntas in definitione juftitia quid ftgnu ficet? 12.
Juflitia prout in hominem cadit definitur.
Juftitia accipitur vel pro habitu, vel pro aclione. n. 14.
5. Eth. 9. Ha;c iterum alia iixvo/AtnKtï, alia autem c-ui^aa*^*)?. Prior difponit totum erga partem, five vult ut a rep. aut Principe fingulis civibus tribuatur, quod meruere, unde & diftributrix appellata quod prsemia &honores etiamque onera unicuique pro merito, cenfu aut patrimonio diftribuere doceat. Obfervata haac fuit in lege de oblarione pro caminis lata, quando egenis infulariis, unum tantum habentibus focum, dimidiumejus quod penfitari folet, remiffum eft. art. 1.
II. Peccatur toto die'contra hanc juftitiam quando indignis & ineptis reip, munera diftribuuntur & pro precio atque aere conceditur, quod olim virwtis fortiumque fatftorum atque fcientia; prae-
raiura
re queunt, tune praffurnitur fuiffe ob. fervata, atque ideo is, qui id negat, probandi onus in fe recipere debet. Brunnem. h. n. 3. Carpz. p. 2. decif. 2. per tot. Lex municipii, in quo fedem habet Princeps vel literaria univerfuas, non ligat hujus membra aut purpuratos & aulicos nifi ratione rerum immobilium. Modeft. Pift. p. 2. QfL 85. n. 3, & 4. Jac. Schultes ib. in not. n. 5. Sed & id non aliter locum habet ratione praediorum in urbe nifi ten Stadrecht fint fitta, uti confultus, de intellerftu legis munic. Bruxell. art. 278. in quo ultra fratrum filios jus repraffentationis extenduur ad bona, ita uti dixi, fita, refpondi 27. Jun. 1673. & docet Cothman. vol. 6. refp. Acad. 27. ». 118. c? 168. & refp. Acad. 39. ». 51. & refp. Acad. 40. n. 47. Mevius ad jus Lubec. quaft. pralim. 3. «. 31. 33. «5? feq. Qu| etiam docet Academiam non teneri ad obfervationem juris quod condidit urbs, Qua; in eam non haher inri'crHr-T-JonATn



LIBER l TIT. I. LEX X. 4$
mium femper fuit habkum. Sed ö leges de hac juftitia colenda inanes ? Hodie nifi ambis, nfiores, nifi dones: nihil agis, non emitur fola vir tut e pot eft as: exclamat Franc. Balduin, ad § uit. ƒ. de publ. jud. An haec caufa, que depuis que l'or a une fois trouvè entrèe quelque part il eft du tout impoftble de Pen dechajfer: Charl. Loyfeau du droit des offices Uur. 3- ch. i. n. 43. Cum tamen gratitudo & memoria hone-ris beneficiive fufcepti fit laudabilis, uti difputat Arias Pinel lus ad l. 1. C. de bon. matern. part. 3. n. 64. non peccatur hic con tra illas leges, quando reip. recforibus honorarium m ingrelfu faeramenti datur viritim, quod proprer peregrinos non aquivalms five tl hetZai, uti loquitur IC. in L 13. jf. de ftip.Jerv. dicere deberent, putant enim ifti, boe verbo figniftcati tantum pendi folere, quantum ex munere ad rationem maximarum ufurarum, quas exfeenore, quod morce creditoris perit, obvenire pore/ï, cum contra lequivalens ffiratitu- j dini & benefieio praftetur redhottimen tum. Vid. differt. de promot. abfent. cap. 4. n. 52. lit. h.
Ut Alia particularis juflitia difponit partem erga partem, id eft vult ut pri vattis privato tribuat id, quod ei, five ex jure perfonarum ,fiveex jure rerum, eoquevel in re vel ad rem illi adquifito, debetur, ut reeftius ab Ariftotele"&o^«TiK* id eft expletrix quam ^itKKéx.ék4 ie. commutatrix fit appellata, nam posfeffor rei meae, licet ex fynailagmate aut aliqua conventione nón fit o%üg&tas>i uti in terpretor §1. I. de. Attionib ftecuwdum hanc tamen juftitiae particularis fpeciem mihi adftriclus eft rem meam mihi tradere. N. Ant. Muret. ad Ariftot. 5. Eth. 1.
IV. Caeterum fynallagmara etiam ad hanc referenda effe hinc conleg-ere eft facile, quod inde nomen a plerisque acceperit. Cum vero haec etiam delicta complecftantur, uti vifum Ariftoteli 5. Eth. 2. nee non ÏCtis: /. 52. jf. de re jud. I. 20.ff. de judic. hoe movit doctiores, ut horum coercitionemad hanc fpeciem, non vero ad diftributricem rejicerent. Grotius 2. dej.p. &b. 20. n. 2. Selden. Graswinckel &2iealer. ibid. in not. Bachov. & Hahnins ad Wefenbec. ff. h. n. 1 r. Herebord. coll. Ethic. difp. 30. th. 10. quos feéftatus olim fui in fpicd. ad § 3 I. de J. & J. verb. tribuere. n. 4. «5? feq. at re melius expenfa illud occur- J • rit, quod in pcenis , quas reus in cor- ; , pore luitaliisve, unde laefo nulla obve- I 1 mt res, qua? ejus augeat bona, toti a ; <
parte quid tribuatur & ideo ad univer* ialem juftitiam eas referri debere. Ega m Benedict, c. n. 13. e? per tot. °
V. In hac re 'etiamque in iis, quae ab' omnibus dicuntur elfe juftitiae diftributricis, ajunt proportionem geometricam,fed in expletrice arithmeticam fervan, atque adeo in hac nullam, in illo multam perfonarum haberi rationem.
S ^erilIa prax. civ. tit. 1. cap. 3. «. 2- & jeq. Ego vero putaverim utramque proportionem juftitiae omnibus fpeciebus elfe communem. Nam in rebus quae ad juftitiam expletricem, imo vel ad ipfam fynallacticam fpeétant, aliquandö proportio geometrica fervatur, uti de contraclu focietatis fcribunt Theod. Graswinckel ad Grot. d. I. & Brunneman.adl. 1. h.t. n. 3. & in teftamen. tis demonftratum dedit Connanus 5. Gommen, \.n.\.p§ feq. ex /. 13. ff. de lib. & pofth. Uh. /. '.87. pj. de hered. infiit. In poenis imponendis aliquandö. haec, l.i.§fi. ff adL. Gom. de ficar.
SmX 6' L *4'§i.ff. de re milit. c. homo Chriff. 5. dift. 40. aliquandö autenv arithmetica dicitur cuiiodiri. I. 1. C ubi fienatnr.veldarijf.l. $1. ff. adL.Corn. de ficar. Ariftot. 5. Eth. 4. Praemia & honores utraque proportione diftribui bene do et urn a Bachovio ad ir^rx. h. t. c. deinftit. n. 3. De oneribus idem dicendum, nam oblatio arithmetica, indieftio vero geometrica dirigitur. Qui*. enim non videt fecundum iftam ordinatum efie tTTiKitp*\a,icv, uti Hefychio dicitur, cum eodem cenfu caput fuum redimat vilifiimus qnisque e plebe, quo Con fut. Ab hoe tribnto ftudiofi & milites immunes bic funt.
VI. Quae vero juftitia fit jurisprudentiae finis, acenimo iludio difputatur.? Omnes ejus fipecies ajo hujus ftudiofis effe propofitas, quod liquido alias demonftravi in fpicil. ad pr. Inft.h. t. Versa nunc in pauca conferam. Prodigo aatur curator. /. 1, ff. de curat. furiof. [ngratus punitur. Arov. 11$. c. 3. uti infinitis exemplis integro libro, qui continet capita cxxvni. explicuit Quintil. Mandofius. Pater impius coli'.pracipitur. Nov. 12. c. 2. Fannliaritas prohibetur. /. iq ff. de offic, Praff Vetatut idulatio in l. i. C. de fiat. & imagin. ^audatur venditorplusfaciens quam ex uftitia fynallacftica tenebatur. /. i.jfr f'. de per/c. & commod. rei vend. Uno /erbo fecabo, qua fa&a Iceduntpietatem , •xijiimationem, verecundiam nofiram ö$ tt generaliter dixerim, contra, bonos mo* 'es fiunt: nee facere nos poffe credendum F 3 éi



46 P A N DECT A R U 'WT
efi: ait Papinianus in l. 15-
VII. Objicitur non virtutum omnium officia'a ICtis traétari. Pro qua opinione firmanda potuiffet adduci Seneca 2> Je Ira. 27. jus & leges officiis opponens & hcec latius patere dicens quam ifta. At nil nos hicc atque alia conturbare debent, cum fatis fit oftenfum, ad officia in legibus quoque homines revocari J d\ l. 15. ff. de cond. inft. & d. L 1. § 3. idqu* juris praeceprum honefte vivere porro confirmat, non enim folum juftum fed & pitim, religiofum cateraque fus fimilia honefto completlimur: ait Quintilianus 4. Infl. orat. 3.
VIII. Neque ergo morabitur nos, quod non omnia officiortim praeceptain noftra difciplina tradantur, neque etiam femper puniantur, fi qui fint, qui contra ea peccaverint. /. 18. ƒ. de pcenis. I. 14. § 14. ƒ. de religiof. I. 23. ff. de his qui not. iufam. Nam fatis eft generaliter illa propofita effe & tune in eorum violatores poenam effe conftitutam, fi inde refp. quid detrimenti capere poffit. ar« l. ff- de publicum & ve&tg. Quinimo, ut ufum pradicum hujus rei exhibeam, crediderim hac tempeftate eum, qui contra officia, qua; non tantum humanitati, fed & homini debemus, feciffet, extik ordinem poffe coerceri: uti tetigi ad l. 3. b. n. 17. nee abludit ab eo Crefpi de Valdaura obf. 60. «.19. Etiam facit, qui non facit. Julian. Imp. erat. 3. pr. Ut Seneca in loco memorato non fit audiendus, quando juftitiam opponit tabulis publich. Nee enim is ICtus fuit, fed Philofophus. Hic quidem ei divini juris atque humani peritm dicitur 7. de benef. 2. Ipfe tamen fibi id tribuere non audet; nam 5. de benef. 19 ait ipfe; tanquam ICtus refpondeam.
IX. Notum autem eft, quod ficuti nunc Theologi morales, ita tune Philofophi cunébi ad fuam profeftionem trahebantdr Jurifperitos pro tabulis foren^ ftbus & formularum conditoribus habe bant, quales fane adhuc hodie qui ec titulo, fed malo more! prudentes no tant. Qidd autem iftis reponi debeat dixi olim verbis Quintiliani in proozm Infl. orat. ajeiitis; contemto bene dicend labare ad formandos animos inftituendasque vitce leges regreffi, partem quidem po tiorem, fi dividi poffet, rztinuerunt, no firum jure mzritoque repnfeimus, non u\ nos illorum utamu? inventis , fed ut tlh aïïenis ufos effe. doceamm: Ita quoque de vario coïtus genere aliisque fceleribu; icrupulofam inftituunt inquifiüonem, u
delatoria eorum vidêatur curüfitas; uti fermo eft Ulpiani in l. 6. ff. de J. & f. ign. & crimina videantur veile docere. Quinimo ut verius exprimamus a quibusdam nos ipfi, qui juris fcientiam profitemur, confilio & ratione defleftimus , ne dum explicare contendimus cun&a expofitionis ipfius contaminationibus poüuamur: ut verba Arnobii mea faciam, qua; protulit adverf. gentes. lib. 5. Mala exempla quantum noceant, docet optime Seneca epifi. f.
X. EST CONSTANS, hoe efl fta* bilis& firma quatdam affe&io fuum cuique 1 reddendi certo judicio formata : Verba funt Corafii fe. n. U Pulchre hinc idem Ciceronis verbis conlegit; quod magiftratus debeat fitmus effe & immutabilis, atque nil gratise aut odio tribuere. Coraf. b. n. 3. Quod neque precibus calamitoforum illacrymari oporteat: docet Calliftratus inl. 19. § i.ff. de off. Prof. adjiciens ; id enim non efi confiantis & recli judicis,
XL ET PERPETUA, hoe eft con-. tinuata & fine intermifiione ad mortem usque procedens. arg. I. 22. § 7. ff. fol. matr, ibi; perpetuus morbus: l. i.ff. pro focio. ibi; in perpetuum , id efi, dum vivant. Ut rifu explodendus Rain Corfus quando 2. Indagat. 14. n. r. hoe verbum in definitione culpat, quia nemo perpetuo vivit.
XII. VOLUNTAS. Perperam id vulgus dehabitu voluntatis intelligit, nam voluntas propria notione &nativa fignificat affeélionem & ardentem propenfionem animi cupide femper volentis. Merula d. tit. cap. t. n. 6. cf feq. Stoicos ut in aliis plerisque articulis, ita & hoe jemulari ICtum olim oftendi adpr. I. bi in Spicil. & in id adduxi Ciceronem. Tufcul. QQ. lib. 4. ubi de iftis Philofophis differens ait; id cum conftanter pru* denterque fit, ejusmodi appetitionem fisKtf. trw appellant, nos appellamus voluntatem.
XIII. Definitut ergo hic juftitia, prout . cadit in hominem, licet enim is non fit 1 juftus, ad Roman. 13. to. fed fepties . quotide cadat; Proverb. 24. 17. eam ta« , men appetitionem poteft habere, hxc
enim eft quae quid cum ratione defiderat: \ uti idem Tullius d. lib. 4. id explicat.
Quare licet aliquandö homo non aeftus . i juftos exerceat, fi tamen eo propofito & . voto femper fit, juftitiam colere dicen: dus. Nam non fingimus iftud humani in■ gètiii vanum decus necingentem imaginem i falfie rei concipimus fed qualem confirmai mus, exbibuimus& exbibemus: ut de fuo • famwite loquitur Seneca de confl.fapient.
Cf,



LIBER t TIT. I LÈt Jt
4t
7. Cetera omitto, doIo enim loiigiot effe in re, quae ufum practicum vix habet, etiamque ea olim fcripfi in jpicil. ad d. pr. 1. h, t. verb. tonfians. n. 2. & feq. Quanquam ex hac definirione conjegat Cothman. 3. rcfp.%1. «.201. quod ficet non facile reprejfuliarum teimu fit arripiendiyn, eo tarnen adjuvari debere cives , qui onera publica fuftinent & pro patria ftare, pugnare & cadere co guntur.
XIV. JUS SUUMideft debitumcum ex juftitia univerfali, quatentis huic leges vim & robur adclunt, tum ex utraque particulari, atque ita non eft necesfe dignitatem a jure feparare. CUlQUE id eft reip. a fmgulis > his a rep. & fingulis a fingulis, quin & Deo imo& nobis ipfis. Leon. Lefiius tk J. i$ J. lib.
2. c.t. dub. i. art. 4. TRIBÜËN'Dfc
Haec lecftio Tbufcis dtgna libellis! Hota* mannus mavult tribuens ideo quod injm fiitia non fit voluntas adimendi fed adimens.: Sed juftitia & in juftitia vel confi* derantur proprie, ut habitus tales, qui* bus volumus jufta vel injufta agere ÖS tanquam virtutes & vitia in homlne col* locata, & tune debent definiri voluntas tribuendi & adimendi. Aft fi fumantur pro facto aliquo vel aétione jufta vel injufta, tune juftitia poteft dici voluntas tribuens & in juftitia voluntas adimens. Hac poftenore notione utrum* que ufüipatur. Pfatmoq. 6. Ezecbiel. j8» verf, 19. it. 2J-. l. 3. C. de admin. tut. Terent. Heaut. ait. i.fic. t.eum ego ejeci injufiia mea. Ufum pradticum hujus cü* xté, oftendo /* /. 3. § 2. ff. de jiriis n. ulij
COMPENDIA;
Primum Praceptum Juris, Honefle vive- Ferbufn tribuere in pracepto jüris ftrmfc
re. n. 1. us, quam in c/efinüione jufiiticeca°
Quid cum boe pracepto pugnet? n. l, piendum, 4.
& 2. Jus fuum cuique in maghatum cu'linif tri*
Alterum non Iedere dehemus. 3. butum. n. 5.
I. TURIS difciplnse: Vide diefta ad l. I 1. h. n. 4, PR^CEPTA ex quibus ifta peudet tota. Ant. Faber. in rational. h. Ut. a. SUNT generaliter HiEC. Poffunt enim ad ea ccetera omnia referfi. Bachov; & Vinn. ad § 3. /. h. D. Huid. Eyben. ibid. obf. 7. h. l. atque ex intima philofophia arcefti. Coraf. b. n. 8. HONESTE VIVEIIE: quid honefto complectamur 3 dixi ad pr. n. 7. Huc pertinent tabulse vetantes, ne die nef'afto facro quis in tabernis habitet, nêVe quis alium cogat ad aequales hauftiis. Con ft. Maximil. I. 5« angfputg. 1500. MP. Mom Eurrinertcrn irem 5U <£öHch ï$i4 tit. bon <6att!3l»fftcit. §. öffjrjlcichnt. KaruIiV. Jhl «urjfpurg 153° tit. hom Zutthicïitu- Idem 1548. eod. tit. & Rudolph. II. 511 francïtfutt..T<77. Ut. 8. § öcfSGÏeichcn 3n bidmafjï^. Wehner. obf. praFl. verb. suttiucueU. Befold. tb. praiï. Ut. Z. n. 18. Rudinger. cent. .5. obf. i)7. Speidel. in fpecul. lit, Z. n. 52. Sed & id quod contra eos, qui ex domo fua faciunt aleatorum confiftoritim, fanoitum, huc referendum eft. /. ï. ff. de uleator.
II. Pugnare cum hoe prsêcepto videtur, quod cafie dicarur vivefe, qhi habet eoncubinam, Nov. 18. e. 5. verf. e-
nim. Refpondeo (1.) ibi fernw) eft dl eo qui cum pluribus lüxtiriatur, eujui contemplatione cafie vivere videtur qui una contentus eft. Tertullian. de pudi*
cit, Deniqüe de qua incipimUs eo usquè jam exolevit, ut non ejuratio fed moderatio libidinumpitdicitia cr'edatur isqüe ja* lis cafius habeatur, qui minus cafius fuerit. (2.) Juftinianus eo nititur fundamento, quod concubtnatus tune extri legis pee nam erat: /. 3. § 1. ff. de con* cubin. atque ita alibi inrerpretor IocUrrt Deuteron, tp. 14. Cum enim tune po-r iygamia pfavis moribus extra legis peenam eflet, fuadet Mofes Judaeis ne regem eligerent, qui nimis multas düceret uxores, quod loxün'ari is dicendus fit, qui greges mulierum cogit.
III. ALTERUM NON I,/EDERB non modo in corpore , bonis & fama j fed etiam exiftimationem ejus non minuere ! nam dignitatis inlafie flatus hceé dicitur. /. 5. § ï. ff. de var. & extraord. cogn. juntl. l,\,% 2. ff. de injur. nee materiam peccandi nialis moribus praïfta» re. /. t. pr. fi. de Sc. Maced.
IV. SUUM CUIQUE TRIBUERE. Striclius ri'iec verba quam in deft^ nitione juftitiat capienda. Dahn. ad JVe«
, fenb. ff. h. n, 10. vér% jus fuum. Nani
€b$ft



4& PANDECTARUM:
cum cetera duobus prioribus prseceptis Comprehendantur, qua; ad juiHtiam univerfalem, idque membrum particularis, qua; in criminum coërcitione confiflit, pertinent, hic ICtus id vult cuique tribui, quod ei dt-betur ex legibus juftitia; explctricis, atque adeo cuique fuum jus, quod in perfonas aut in re vel ad rem habet tribuendum elfe. /. 31 ff. depofiti.
V. Qui plura cupit noffe, adeat Inititutionum interpretes & Atu. Bul/a;urn dijcurf. Acad. 1. per tot. Et cui bopp multa? Nunc
■ probit as laudatur fi? algtt:
Vt hsec praecepta in defuetudinera abiis-
COMPENDIA.
jurtsprudentia pracepta quanam P
■ ■ n. 1. R*s divina f. facra que fenfu pertineant , ad Jurisprudentiam. n. 2.
I. TURISPRUDENTTA qua differt 1 I a juris arte, uti dixi adl. 1. h. n. 4. nee habet pracepta illa tria, qua artis aut difciplina; juris traduntur in § 1. b. I. fed aiia, nam uti alia prudenna eil (3*\toltKj five confultatoria, aha v^in^ icX eft legislatoria , alia iterum qU£E rurfus vel i|t^r,^
*el ^«"f^ fecundum doefta nobis ad f. x. 9 x.6.0.13. na alia pofteriorisprsecepta contmentur in t. ti. I 12 fii f fiq. ff. de legib. I. 8. C. de judic. ï. 12. $i.ff. qui ty a quib. manumiff. alia utriusque prioris in /. x. & feqff. de lémb U' FT, PIVlN^RUM id eft facrarum, §7.1 de R.D. vel quatenus quae-
debeat § 8.1 d. 1.1. t. ne quid in loco facro. I. 16. ff. de ufufr. kg. vel quod facrorum, in quibus jus publicum confiftit & ritutim, quibus coli debeat Deus, debeamus habere notitiam: Coraf. h. n. 13. Gothofred. k lit. n. Vinn. ad § fi.
1'JfJf 2' Aü*mqUe cavere didice?ant veteres prudentes , ne contra mentem donnnires alicjna inter confecSm li;n,%fief«, uti ex Arnobio
ttï i6'*H'de.R-D- vel ^atenus , manu & mmis hommes cogimus, ne de M
re igione recepta publicè contendant: I Uti praefatus fui ad l. 2. b. n. 7 2* &\ \ «9- Quod poftremum probatur ex tot.
Qttalibet res humane ad jurisprudentiam
pertinent. «.3. Juris fludioft politiori literatara & phila-
Jophia wcumberc debent. n. 4. •
tit. de baret.&Manicba. & de Apoflatis
TfaJ JutiS & CM" nee S ft! jyejaclum baptisma iteretur: quem elegnnti commentario inluftravit Cafp Zie glerus atque alio Nemini Uceïefawm Sahatoris firibere: Ubi in vulgfesT brts addnur bami: quod eft èmb erna
?MÏÏ-1' \ CJedi^US Mornïo pud ib Matthieu hifi. de Henry IK l/J ,
2- M. Hinc Symbolum Apt ftoiorum totidem fere verbis refertuHti %%. § r' C' ftmm. Trin. quibus hi dtfamus pueri, tanquam carmen neces-
RUM nnTQU5 HUMANARUMRE. cunotl lm°d0C1V"ium' fed q"«runi. no acZlZr lntfr h0mines eveniunt, mis 2 < qUidem aut ruflicis exceP"s, inhdque eft, ad quod fi inter hommes yerlamur, «ut in itine e fimus nona incimi tX™££™
Le r/rïm' advCrtete det*a<™ ™.
insque rationes non cupkmus ^abere
uimfnÈ,- ?nfttu.exercitas & ^
ftbent t7HS C]US rei exemPIa mtüa ex^ibent abaque ocenrrunt in iure meo
mitio§1Cr NOTITrAideftfimplex co. uft m T.q.ua Poteft percipi an uftum vel injuftum.? Ego adl. 1 ff r
lentia a plnlofophia, Ii£cc namoue non
fe ajant Barclajus in Satyr. & Perfontf tus alius in Satyr. Fij.p. ó.c.i. Nata
jam pridefn equidem nos vera rerum vocai bula nmifimus ■ Vide Salluftium de bello Latihn. quem jurares hac tempeftate vixiife. Germanus alter, at bberioris lmgua;, quam fiicerdotem deceat, ferb pfit jusluumcuique nullibi tribui, quam m magnatum culinis; Adjiciamd: aliud,
Judicis atque coci aula efi jus <5? uierque misiiflrat; Cujus at officium dignius effe putas ? Is ciat, facit bic jus; ergo digniorbic efi.
Nam longe minus efi dicere . quam \ facere. ' z



L I B E R I. TIT; I. LEX Xi,
narumtjue rerum fciéntia èft. Boëthius deconjolat. pbihf lib. i.profa 4. & profa 6. pr. Quintilian. ia. Inft. orat. 2. fvolvendi penitus au&ores, qui de virtute pracipiunt, ut oratoris vita cum fciéntia divmarum rerum fit humanarumque ■conjunCta.
IV. JUSTI ATQUE INJUSTI SC1ENTIA /. 2. § 35- ff- de orig. jur. fdeft habitus practicus, quo vim & poteftatem legum tenemus. /. I7.ff. de legib. & novihms, quid in omnibus rebus juftum, id eft, jure ejusque praeceptis fit conveniens & injuflum, quod ab his diferepat, & quidem fcire, id eft, percaufas hoe cognofcere debemus, unde non modo legum, verum & morum. I. 35. é? feq. ff. de legib. etiamque omnis politioris üteraturae & latinae linguae non tantum, fad & philofophiae nos 0portet effe ftudiofos, adeo ut ne quidem difcipiinam de animi motibusyquos paffiones vuJgo vocant, negligamus. Vid. Petr. Coftal.parerg. 11. öc noftris ftmi-
lia plane tradentem ZzÜümadl h, § ft. de O. I. lit. b. Sed nunc, Dii melius! plebeji Juris Profeffores & eaufidici dicacesque Cerberi tune putan't fe exóel" lere juris fcieutia, quando 'omnis eruditio* nis omnhque philofophia fuerint expértes idque palam pro je quóque tulefint: ütl queritur Paganin. Gaudentiüs de Pbihf. Kom. c. 15. Cum quo in püfülos ejusmodi juris interpretes, qui cum aliter nequeant, tamen fuo faftu magis famarh faepe habent quam meren tur ^ Jubet ludere \
Stoica depr'ompfit felici dogmata hifa Tuber'o, Romulea laufque decusqui toga.
Quin bis fex tabulds perfudit luminif aurd;
Et refponfd dedtt clarus uterque forói I nunc qui fophien temnis cbarta'squs Sophirtim. Cerneque num Tbemidos iempla fu" bi re queas'.
Lex. \l
COMPENDIA;
Jus quot modis dicatur. n. 1. 2. 4. 5. Jus Honorarium recle appellatur jus. #.3. Prator, etiam cum inique decernit, jus
dicit. n. 4. Jus etiam dicitur keus, ubi jus redditUn
n. 5
I. TUS PLURIBUS praetef expreffos I tres, quorum primus eft in l. 1. *^ pr. & § 1. ubi eo nomine artis venit. Alter in d. I. 1. § 2. <S? fiq. I. 4. /, 5. /. 6. /, 7. /. 8. 0? /. 9. h. quibus in l.ocis praeceptum aut juftum fignificat, & tertius in /; 10. § 2 h. unde Jurispru- I dentes dicuntur juris ftudiofi in Li. ff. ' de off. adfeff. MODÏS five fignificationibus DICITUR; UNO praeterea & quidem quqrto MODO,CUM ID, QUOD SEMPER yEQUUM AC BONUM oratorio & morah magis, quam juridico fenfu dictum, alterum alteri cpnjunéhnn bic EST, Quintilian. 12. Inft. orat.. 2. Jam quidem pars illa moralis, qua dicitur Ethlce, certe tota eft orator i ace om- } modata. Nam in tanta caufqrum var ietate nulla fere dici poteft, cujus non parte in aliqua traclatus aqui & boni reperiatur: quemadmodum & apud Salluftiurri in Jugurtha. reus magis ex. bono aquoquej quam ex jur e gentium Bomilcar; comes ejus, qui. Romam fide. publica vew-
Pratoris dignitas & autoritas in qvomWk
confiftebat. eod. An in templis , adibus frivatis, popi'-,
na esc. jus reddere iiceat. tr,
6. 7.
rat. JUS & eft nil aliud, quam fatiö' aeternae fapientisebeneficio mentibus nö» ftris infculpta, quae aequitatem in bmiii re obfervare docet. I. 7. § 1. ff .de re/?: in integr. Coraf. h. n. 2. & ÜICJTU& ideo nobis recht reden ende billickheyt,. .
II UT fi ex ea fimplice ratione quid praecipiatur aut jubeatur, fit quinto móï do aut fignificatu: Hahn. adWefenb. pè* rat. ff. h. n. 14. .verb. Jus nat & in pr: verb. vürie. ]US five juffus aut prjëceptuhi NATURALE fecundarium vei gentium primaevum Vernachie natuyr'lyck recht. ALTE R O & quidem fextri MODO QUOD OMNIBUS AUT faitem PLURIBUS veluti jus gentiurii fecundarium. Hic fi nobis etiam quod Hterarum judicibus , Critici enim nomen noftrae plebi invifurh, quaeqüe & nunquam meritum hoe maledicfto onerac Bachovium, liceat, dicemus hic inferendtim AUT jexto modo id fignificati quod. IN- QUA QUE CIVITATE five fep. UTILE EST: Salus namque po* ö pull



go PA ND E CT ARUM
puli fuprema lex efio: Ego adl. i. pr. h. \ n. 4. & feq. UT EST JUS CIVILE vel unius civitatis auc populi.
III, Qui fi magiftratui fuo, qui juri dicundo piaeeft & honorem gerit, poteftatem juris condendiconcedat,NEC MINUS JUS vernacuie recht five juftum & praeceptis noftrae artis confentaneum RECTE vel bene, Tiraquell. ad l. fi unquam. C. de revoc. donat. in prafat. n. 35. APPELLATUR JUS HONORARIUM condirum ab iis qui honores gerunt. /. 7. § t.1. S.b. Hoe enim non minus juffus feu praeceptum eft magifiratu um, quam jus civile populi & gentium jus eft multarum nationum atque naturale omnium hominum. 5 IV. PRETOR & judex: t. t. C. de jurisd. omn. jud. I. 2. C. de pedan. judic. QUOQUE , haec vocula implicat cafum magis dubitabilem ck ponitur hic inter diverfa ejusdem generis. D. Strauch. Lëxic. partic. jur. lit. Q. de voc. n. 5. Nam JUS quod REDDERE DICITUR praeror, in eo quidem cum praecedente fignificatione convenit, quod fit praeceptum aut juffus. /. 2. § 10./. de O. J. at fpeciaiiter feptimo fignificat Jen ten dam. /. 25. jf. de flat. hom. I. 55. ff. de rejud. vel interlocutionem. /. 14. ff. eod. tit. quae, fi tranfiit in rem judicatam, habeuir pro veritate, d. /. 25. /. 207. f. deR.t. Cothman. 3. refp. 24. n. 6. ETIAM CUM INIQUE vel non re&e, vel contra juftitiam parti debitam. l> i- § 2. ff. qua f ent. fine appell. Et ideo litigantes nequeunt de juftitia protracfa autdenegata queri, fi judex quid decreverit ex quo litis protelatio metuatur. Mevius p. 5. decif. 105. Brunnem. b. n. 2. fed appellatione opus, fi enim non rite id eft contra folemnitatem & ordinem juris, /. 1. §2. ff. de feriis. vel contra leges /. 19. ff. de appellat, d. I. \. § 2. ff. qua fent fine afpeil. DECERNIT tune non aeque id valebit. Ant. Faber. h. in ration. lit. e. Alias RELATIONE SCILICET FACTA NON AD ID QUOD PRETOR ITA FECIT/. 12. ff. de of. praf. SED AD ILLUD QUOD PRJËTOREM in jure reddendo FACERE CONVENIT id valebit, Htlitium aliquis fit finis. // 13. ƒ>/-. C. de judic. & magiftratui fua conftet audloritas. /. 65. § 2. ff. ad SC. Trek Unde conlegit Mornac. h. judices acontemptu popularium effe vindicandos, ne vilefcat eorum dignitas.
V. ALIA oclava SIGNIFICATIONE JUS DICITUR non tantum forum , fed & omnis. arg. h. I. in fin. verb.
ubicunque. LOCUS, /. 4. § 1. ff. de im terrog. in jur. fac. 1NQUO JUS dando, dicendo aut addicendo, in his e* nim tribus confiftebat praetoris officium, REDDITUR, tot. tit. ff. & C. de in jus vos. hoe fenfu confeflum in jure decb mus pro judicato haberi. /. 1. C. de confeff. Vacca h. Coraf. n. 4. APPELLATIONE COLLAEA AB EO, QUOD FIT, IN EO, UBI FIT,/. i.§i./. de lnterr. in jure fac. ibi, quia nemo cogitur ante judicium de fuo jure aliquid refpondere. QUEM LOCUM DETERMINARE aut definire HOC MODO POSSUMUS: UBICUNOUF PR^ETOR SALVA MAJESTATE id eft majore ftatu, publica illa atque magna magiftratus Urbani dignitate & auétoritate, quae non modo in eo erat confpb cua quod infignia ejus erant filia curulis, trabea, li&ores fex, &' catera Conjulum: uti Pomp. Laetus teftis eft, fed maxime ideo erat fpectata, quia tolerante populo jus condebat, quod majeftatis alias proprium. Paul. Bufius 1. fübtil. jur. 2. per tot. Vid. Theod. Marcil. ad prooem. Inft. IMPERII SUI erant enim alii magiftratus fine ejusmodi imperio • / «2 ff. de injur. SALVOQUE MORE five' inftituto MAJORUM. l.g.ff. de jurifd. JUS DICERE, quod latiflime patet/. i.ff.de jurifd. I. 1. ff. de var. & extraord. cogn. CONSTITUIT, IS LOCUS five ftatus & ordinarius erat five momentaneus pro arbitrio, non tamen omnino libero, Bachov. ad h. t. c. de jure n. 2. RECTE non autem bene JUS APPELLATUR ü infignia non adhibebat, nee fella fublimi pofita jus reddebat, hoe enim erat contra majeftatem & amplitudinem imperii. Coraf. n. 5. e? 7. Item fi non pro tribunali, fed de plano examinabat ea, quae caufae cognitionem defiderabant, hoe enim mos majorum non pernnttebat, nifi in certis negotiis. /.o.
ïr\' /' 'de f' Proco"f l- 1. § 1 r. ff. ai SC. Turp. I. 71.1. 105. ff. de R. J. I 3. % pen. ff. de bon. poft. Ant. Fab. h. lit.g. etiamque in iis, quae voluntariae erant jurisdiclionis./. n.pr.ff de off. Proconf. Coftal. h.n. 16. C. Bretus de perantiqua ord. jud. civil. c. 6. in fin.
VI. Quando autem de litiüm expenfis definiendis agitur, de iis pro tribunali cognofci debet, uti reclecuriceParifienfi placuit. Coftal. d. l.n. 17. Eadem reefte ftatuit 5. Febr. 1593. ne jus in templis reddatur, quod & in Capitul. Caroli M. c. 59. addit. 3. ad eorum atria extenditur. Non quoque permittitur judicibus in privatis sedibus caufas
cogno-



LIB ER t 'TIT. I. LEX, XI
èognofcere. /. j?. </e </ÊCr> ^ ord. fac. i. 6- C. de few. & interloc. ï 2. C. Th. de of. re&.prov. Seneca 4. Controv, 25. Quis ferret te fi in triclinio tuo judióium coè'gijjet: Et iterum 9. Controv. 2, Servi eb at forum cubiculo. Hinc Sidan. Apollinar. 2. epifi, j. inter Seronati vitia ponit ?'« cubiculo damnat: Idque ne fiat non modo apud Gallos conititucum: Mornac. h. fed & apud Frifios Orientales. Ooft - griffel)* Hiirfrscncln^ ^tmung. tit. 1. Multo minus ergo illis cónceflum in popina vel lupanario ei rei vacare: qu£e duo conjunguntur in /. 21. $ li-ff. de recept, arbitr.
VIL More majorum hfec autem aliter apud nos fervantur^ nam Dremhiae tribiiqal fupreinum, Ett-ftoël vocant, uti Icripfi in tracl. de jur Sm. perborr. c. 21.
n. 37- funt templa. In Clivia, Mare» alnsque inferioris Germanice partibus domi fua; illi judicarit, qui adfeifores non habent. Eg'ó d. trati. c. 6. n. 15. c? 16. Quod tamen iterum vetituni edicfó propolito in Clivia ócMarca. die ïqvcJö* lr- .l673- Amplius in agro circUmjacente in popinis jus dicitur* a quibus nee fuprema tribunalia, qua; in urbe funt, ita abh'orrent, ut non quotidie ex iis den tur cognitores, qui in tabernis vinarm htiganteS audiant, quin &deeoruiri caufis pronuntient. Quare id fiat óceur alibi & apud veteres taberna non honeftioi: locus quam lupanar? annotavi , ad d, /. 2ï. § iï. Quodque Grot. 1. de f p. & b. 4. n. 3. ex Verbis hujus legis ex.phcat locum Samuelis de jure Regis,L4 vix prob0 in annot. adl. 31. ft. de legifa
L E X. XII. compendia:
Jus intèrdum juridicam qualhafem defignat. n. 1.
I. T^pNNUNQUAM nöno JUS fiJ_\| gnificat juridicam qualitatèm,
Grotio rechteücke gefialteniffe: quam & ad homines & ad res refert. lib. 1. In troducl. part. 3. pr. Et ita nön inOdo fervitutes rerum eo nomine veniunt : pr. I. de fervit. I. 13. ff. comm. prced. fed & perfonarum. /. r. ff', de fervit. quin & juridicus hominum ftatus. /. 2. & rubr. ff. de ftatu hom. juncl. rübr. I. de Jure perfon. Ut mirum non fit, fi hoe fenfu id ETIAM PRO INECESSITUDINE five conjuncfionis vineulo ex propinquitate conrraéto : /. 5 § 1. ff. Ouib. ex cauf. in pof. eat. JDICIMUS , VELUTI EST vel intercedit MIHI JUS id eft juridica qualitas cum hoe vel illo ratione COGHATIONIS five confanguinitatis. /. x. § i.ff. unde cogttati, l. 4. § 1. ƒ. de gr ad.
Alia adhuc fignificationes JiiHs. h. 1. a£ Qitcenam pracipua Juris ftgnificatio. k ai
I ET ADFINITATIS ex diverfis c& I gnationibus per nuptias copulatis örta?;
' d- l- 4- § 3- . .... ,.
U. Decimo jus fignificat ipfam reruni l incorporalium fubftantiam, ha; enim irm 1 jure dicuntur con fiftere, id eft, nihil | elfent nifi a jure civili aut gentiutn esfent prodtufta;. tit. I. de reb. Corp. öf incorp. Undecimo nomine juris venit jtiftus titulus , quo quid adqüiritur. ï. \o. ff.fi ferV. vind. I. ft. ff. de aq. pluv. are. At poftrema & princeps ftgnificatio eft qua jus fumitur pro poteftate & ' facuftate legitima, qua; homini vel id perfonis vel in rebus vel ad res jure eft: tributa. pr. I. de aBionib. § li I. de tt' fufr. I. 17. ff. de R. K uti multis etiamque ex bonis auctoribus oftendo iè tracl. de juri in re & ad rem cap. 1, 27. & feq. Vide id* fi tanti eft.,
* BE.-



52 PA N DE CT A RUM
DE ORIGINE JURIS ET
OMNIUM MAGISTRATUUM ET SUCCESSIONE PRUDENTIUM.
T I TU L ü S IL L E X. I
COMPENDIA.
Legum yetuftarum nomine veniunt XII. Aliud ejl caufas,aliud caufam dicere » x
. laZr'?Jl' n Non ubi$ue nefas, nulla prcefatione uti
<an verbojitas&commcntatiojuri inimica? cod.
n i/rfl ta. EkT^ntia, non caninafacundia advocaQuid fit perfeclum. n. 2. catis necefaria. n. a
Pnncipium potijfima cujusque rei pars. eod. Prafationum utilitas. n. T.
FACTURÜS LEGUM VETUSTARUM id eft XII. , tab. uti bttyeot,^ oftendit. 1 Ha? enim nomine legis antiquae , l. 2. § 1. ff. de mox acl. § 5. I. de exher. l.i.C. de except. I. : 14. pr. C. de legit. hered. I. un. C. denudo jure Quir. toll. ccantiquiffima; & pri- ' mx pene veniunt. Nov. 22. c. 2. INTERPRET ATIONEM, NECESSARIO PRIUS AB INITIIS URBIS Rottjje /. 87./. deK S. REPETENDUM EXISTIMAVI: NON QUIA VELIM VERBOSOS COMMENTARIOS FACERE. Obferva ergo , quod verbofitas juri inimica pr. 1. Quod cum eo qui in al. poteft. ibi; ne verbofa fiat difputatio: Rlock. de contribut. cap. 1. j7. 4. c? eleganter Arnob. lib. 1. adverf. gentes. ait. Nunquam enim v erit as fe&ata eftfucum nee quod exploratum & certum efi,^ circumduci je patitur locutionis per ambitum longiorem. Imo, dices, omnis commentatio ? § 21. de confirm. Digeftor. Refpondeo deftietudine illa conititutio eft obumbrata. Principes enim privilegia dederunt & dare non definunt typographis, qui commentarios etiam maxime verbofos vulgarunt, hosque fibi dedicari pafti, & Fifci advoca- \ ti ad illa filuerunt idque comprobatur < vetuftate, quam vicem legis tenere con- ï ftat. arg. I. 1. § uit. fi. de aq. & aq. pluv. c are. 1 t
rN. SED QUOD IN OMNIBUS RE- / BUS ANIMADVERTO ID PERFE- ' t
\ CTUM, id eft, completum & confurnmatum & omni ex parte abfolutum ESSE, ut nihil ei queat accedere. I. 2. i
i 4- ff- de judic. c. nihil. 6. q. 1. OUOD
'J^^S*118 SUIS PARTIBUS CONSTARET: arg. l.5.§I.fi.de F. b.juntit.l 30. pr.ff.de ufucap. Hinc tranunt, adtum nihil elfe, donec quid agendum fupereft : Vid. Wilh. Ant a breudenberg. de refcript.moratconcl.7u n. i.cV 2. ET CERTE CUTUSOUE
Ê?Ï1S61MA PARS PRINCS uivi fc,Sl. Lucianus defiomnio. a>™ Si ro, num, nmrési Dimidiam facit qui bene coepit habet : Idem in Hermotimo. iNottn homines hinc trahunt crebrisque ulurpant fermonibus,quod principium tanquam cuiusque negotii bafis & dire' (ftnx, cumprimis fpeéhri & inquiri deöeat: de quo enuntiato more fuo muitos ememorat Wilh. Antonii a Freunde-
ïf; ^{z^-mrat' c™cl- n. 2. .III. DEINDE SI IN FOROjudfcia-
V. S. CAUSAS id eft lites, K «. ƒ de rtlionib. DICENTIBUS id eft3p3atrónt eas orantibus. Afcon. Paedian. in Ciceroms Ferrtn. r. qui defendit alterum in 'udmo, aut patronus dicnur, fi orator 'ft, aut advocatus, fi aut jus fuggerit, tut prcefintiam fuam commodat amico irgo ahud eft caufas, aliud caufam diere, hoe enim eft rationem maffi{traus gefti repofcere, quod nunc barbare yndicare- Budams: ad l. uit. ff. de fienaor. NEFAS apud Romanos UT ITA
DIXE*



L1BER I. TIT. II. LEX. % §|
DIXERIM : utitur excufatione quod fenfu iraproprio hoe verbum ufurpet, quod alias fcelus & facinus notat. Flonis r\ ft' 3- citavére leges nefas , fed abfluht virtus parricidom (f facinus intra gloriam fuit: idem lib. 3. c. 1. dixit corruptce nefas legationis. VIDETUR ESSE ; non enim ubique is mos fuit obfervatus. Lacedsmone quippe omnis eloquentia pulfa, & Athenis non licebat oraiori pradoquio uti. Hinc Lucianus de Gymiaff'/s introducit Solonem veniam perentem, quod Areopagita eUm extra caufam nugantem pertulerat: Et in Timme fingit Plutonem alteri dicentem, ne multis & cum procemüs rem exponat có'inrs?ói iirir^itloi '^Toozg; quemadmodum perditiffimi illi rhetores • NULLA PRZEFATiONE, quam in Galliae cum fupremis, tum inferioribus tribunalibus difertifumos audivi caufarum oratores non minus feftive, fepe quam eleganter pra;mittere, FACTA.
IV. At hicmüla. utuntur, fed ftatim JUDICI REM EXPONFRE debent advocati, quod ftepe una die pro utroque tribunali centum pluresque lites fint ( cognofcenda;. Eloquentia alias advocatis maxime neceffaria. Lancell. Politus de offic. advocat. cap. uit. per tot. Polletus 2. hifi. fort Rom. 13. Hi tamen, qui municipales oratores, uti eos appellat Sidon. Apollin. 4. epifi. 3. in fin. falfo fibi perfuadent, illam incanina facundia confiftere,qualis eft eorum, qui fi componerentur cum vero Jurisperito, nil nifi ftultam & inanem dicendi copiam proderent, reque ipfa oftenderent, quod, fi verius loquamur, in dicendo nihil poffent, licet in clamando bene robufti & exerevtati fibi videantur; difcant ex A.Gellio 1. nn&.Attic. 15. disferente, Petulantia verb>rum coè'rcenda valium effe oppofttum dentium, ut loquen- \ di temeritas cohibeatur &P quibusdam qua- ' fi excubiis in ore pofitis fepiatur: legant- { que Hilligerum. lib. 8. Don. enucl. c. 3. I Ut. Qjq.
L E X. IL
COMPENDIA.
Necefiarium juris interpretibus, originem c? proctffum juris demonftrtre.
IV kUÜ5SAKiUiVl ITAQUE : vocula a Triboniano adjecbi, NORIS juris interpretibus & mihi VIDETUR inprimis IPSIUS JURIS Romani ORIGINEM, principia juris dixit Ta- j
o. p 4
cit. Annal. lib. 3. ATQUE PROCES-1
SUM id eft quomodo creverit ut cum Li vio in prafat. hift. loquar: DEMON", STRARE,
G3 l S. Ii
.V. QUANTO MAGIS, neque emm, ut difcipulos, ita & judices, neceile eft erudire, cum & hi fuppleant jus, quod advocati ignorant. /. 1. C. ut cpuce defunt advoc. part. Qui titulus maxima; hac tempeftate utilitatis. INTERPRETATIONEM PROMITTENTIBUS INCONVENIENS ERIT OMISSIS 1NITIIS, his enim bene cogmtis coetera, qua; indagantur, magis hunt perfpicua, uti ex Arift. & Tullio a me antea adduefto firmar Coraf h n. 12. ET ORIGINE NON REPETITA, ATQUE ILLOTIS, UT ITA per metaphoram a facris fumptam, quod nonnifi fumma cum puritate & mundis manibus licebat ad ha;c accedere: DIXERIM MANIBUS hoe eft abrupte
I & imparate, Lucianus in Demona&e pr. dixit pedibus. HiOTINUS ut jus ruit inpultem, uti vernaculo dicitur proverbio , MATERIAM IN TERP RE TATIONIS TRACT ARE; Hincobferva, valere argumentum ab eo, in quo ineft
/ minor ratio, ad id in quo major eft. E-
' ATef^dA,aTMidde3b- T°P'& loc- H- «• 1*. NAMQUE NISI FALLOR; Vid. dióta ad l. 1. § 1. dej. & J. „. IT.& ts. juncli iis qua fcripfi n. 5. h. I. ISTJE. PR^EFATIONES ET LIBENTIUS NOS AD PROPOSITIE MATERIE PRODUCUNT LECTIONEM ET CUM IBI VENERIMUS EVIDENTIOREM PR^STANT INTELLECTUM. Hinc noftri homines ajunt , ex primordio tituli pofterior formatur, even tus : quod ut probet muitos möfe fuo congeflit Freundeberg. d.concl. 1. «. 3. Ex pra;fationibus enim mens eorum qui quid agunt five contrahant aut quid fentiant, conlegitur. Galp. Ant. Thesfaur. 1. Q.Q. forenfi. 1. n. 1.6? per tot. Et qua; in illis diefta in negotio illico fecuto intelliguntur repetita. Francifc. Card. Mantica : lib. 3. de tacit. &ambigu conv* tit. 3. 1. & per tot.



M ? A N D ECT AR ü M.
COMPENDIA.
Intoio Urbis nulla lex de privatorum eau- Regesprout libitum erat, fententias pro* fis lata. h. i. ferebant. n. 4.
Etiam fub Regibus AStionum fuit Ufus. Militarïa ingenia calliditatem fori non ex» n. 2. er cent. n. 5.
Manus hic juri certo opponitur. n. 3.4.5.
\ T?T QUIDEM INJTIO CIVL i 26. fcriptüm reliquit, Nobis Romulus, J2j TaTIS NOSTRJE Romana; 1 ut libitum, imperitaverat: Nulhe tune POi'ui.US S1NE LEGE CERTA de Ie ges aut jufla in omnes, nulla; quoque privatorum caufis lata: nam L. Valeri- | compofitse erant acliones, per quas polis apud Livium bi li. üb. 34. c. 6. ait; \ pulus poterat agerej fed quoties lis inan vetus kx Regia fimul cum ipfa urbe ter cives orta, manu Reges omnia gunata% Atque ideo S1NE JURE CER- bernabant, id eft, fententias prout liTO, quod non haberet praffcriptum ad bitum erat & iniquas &ftepe contrarias quod vitam fuam inftituere beberet: /. atque fuper eodemfa&o fecum pugnan-. 1. in fin. ff. de LL. ut fruftra Marcilius tes proferebant; adeo ut pro aibkrio ad LL. KIL tab. pr. verba fine lege certa quo huic vel illi gratificari poffent ,hunc expunxerit; PRIMUM AGERE IN- abfolverent, alterum vero eadem ratioSTITUIT ideftfg/?: d$%xifus eft Sca- ne fubnixum condemnarent. Audiamus liger in Catull. p. 122. Scip. Gentilis quid regiarum partium ftudiofi apud ad Apul. apol. n. 293. Rupert. h. c. 2. Livium. lib. 2. hifi. dicant. Regem boin fin. Aliter Zaf. h. & Coraf ». 12. mincm effe a quo impetres , ubi jus, ubi
II. OMNIAQUE qua; inter populum injuria opus fit: effe gratia, locum, elfe cveniebant controverfa : MANU A beneficio, <5f irafici, cT ignofcere volle' REGIBUS GUBERNABANTUR: inter amicum atque inimicum difcrimen Ipfam tamen manum non porrexerunt mffe, leges rem Jur dam, inexorabilem. nifi implorati, ut fruftra hinc nonnulli ƒ V. Leges ergoPomponio ftinrfuseer* conlegant, aeïionum rune nullum fuiWe tum, atque illis contrarium manus & arufum. Treutl. 1. difp. {. tb. 4.. d. Ba- bitrium Regis. Tacitus in vita Agrico* Chov. ibid. Has enim princeps non pra;- la c. 9. fit interpres quando ait; milita* fumitur fuftuliffe, quod id facere ne- ribus ingeniis fubtilitatem deeffe, quia queat. Petr. Ant. de Petra depot. Prin- cafirenfis juiisdiclio fecura & obtufior ac cip. cap. 25. «. 70. plura manu agens, calliditatem fori non
III. Manus non bic eft %im h ^efs-l, exerceat: Ubi hoe fentit viros natos miuti dicitur Hefiodo op.& dier.carm. 190. litia; leges fpernere , neque fecundum 5©n£ jpaufï* oöcr Öolbcn-tëecht: de quo has; fed prout lubitum, caftrenfem juvide Befold. in tbef pracl. & Speidel. risdicUonem exercere : per hanc eos in Specul. Ut. F. d. verb. Non enim ma- rem, licet ad formulas legibus pra;fcrinus hic juri, uti in l. 3. f. de off. praf. ptas non fuerit exaéta, decidere, remoibi: fi quid manu commtferint: omni, ta fori apud eos omni calliditate, utpoquod voluit Cujac. h. fed cerlo opponi- / te ad verborum linguaque certamina ru* t»r. des: uti Livius loquitur 10. bi kor. 22
IV. Nifi ergo libuerit ludere in voca- Hoe inftitutum nunc etiam fequuntur bulo, non poteftatem juftam intelliga- Satrapa; & pra;tores magni Mogulis aliomus per manum, licet ita placuerit Cl. rumque India; Regum, fi fides fit aébis eoRuperto ad b. § Tacitus enim 3. Annal. rum, qui iter per iftas gentes fecerunt"
COMPENDIUM,
Quandiu Populus Rom. iu triginta Curias
divifus man fier it ? n. 1. Conventus de ordinandis rebus univerfitatis.
n. 2.
I. T)OSTE A AUCTA AD ALÏJ~ QUEM MODUM CiVITA-
Leges callido commento adpopulum lata. $ Jus Civile Papirianum. n. 4. Pomponio folenme efi errare in re bifioricaJ eod.
TE, qua; exiguis profe&a initiis: mi Livius d. I. ait: IPSUM R0MULÜH4
* qu$



LIBERI. TI T. 'IL LEX IL 55
§• HI-
COMPENDIA.
Qjtid impulerit Jun. Bruium, ut Reges in uno omnes ejiceret. n. t.
Cromzvel cafto Rege Carolo I. imperium Regibus dbrogare mlendebat.
Duo Ablativi per participium epunciati ittducunt necejfttatem. n. 2.
Leges Regies exoleroerunt. n. 3.
Turcas Codice Juftinianeo uti, vulgo tradunt, n. 4.
Cm*
a quo frater Remus erat occifus. I. uit. ff. de R. D. Cseterura liane lectionem fufpeébam habuit Holoander, cui confeiuiunt Pighius 1. Annal. p. 15. & Coraf. h. At vulgatamfeqtnumir Gothofr. Cujac. & A.Faber, eaque bene defenfa a Ruperto h. c. 3. TRAD1ÏUR POPULUM IN TRIGÏNTA PARTES aimirum in tres tribus, & has fmgulas DIVISISSE iterum in decem partes: Dionyf. Halicarn. 2. antiq. 7. QUAS PARTES CÜR1AS APPELLAVlT, PROPTEREA QUOD TUNC REIP'. CURAM PER SENTENTIAS PAR* TiUM EARUM EXPEDIEBAT, isque mos manfit, donec Tiberius comitia e canipo ad Patres tranftulit. Talit. Annal. lib. I.
II. Hunc locum ad conventus Gallicos, quibus expediebantut olim diffici- j liora regni negotia, refert Mornacius ! b. At cum nunc cuncla publica arbitrio Regis gubernantur, nee amplius indicentiu comina trium regni ordinum, ideo reclius cum eodem Momacio id traxeris eo, quod multis in locis convocentur primores, ubi de ordinandis rebus univerfitatis agitur. Groniuga tune coit d'olde en nue Raet Jampt Tael* mans en Swoorene meente: ut verrjaetfra hujus loei lingua id exprimam , ideft convocantur tam illi , qui magiftratu
f uncti & in aliis reip. muneribus conftituti, quam illi, qui eum gerunt, cum oratoribus casterisqueSenatorumelecftoribus. In Germania plurimis partibus convocari folent ordmes quoties gravio- j ra contingunt. Hi conftant ex Equiti- I bus & Civitatibus, nee tamen hce omnes inter eos femper referuntur. Nam Clivia conftat viginti quatuor urbibus, nee tamen nifi feptem jus habent comitiorum.
III. ET ITA LEGES QUAS DAM ET IPSE CUR1ATAS AD POPULUM TULIT ideft rogavit. Ant. Auguftin. de LL. tap. 8. callido conimento, ut verbis hunc jam auctum & ita imperii magis impatientem obligaret & non tam ipfius placita quam communis I
reip. jponfiones viderentur. arg. I. 1. ff. de LL.
IV. TULERUNT ET SEQUENTES REGES uti indicat. /. 2. de mort. infer. QUM OMNES CONI SCRIPTIE EXSTANT IN LIBRO ! SEXTl PAPYRII: quasque ex veteribus aun lapidum serisque, tum fcriptorum monumentis collegit & notis illuftravit Fulv. Urfiaus, QUI Papvrius FUIT ILLIS TEMPORIBUS, QUIBUS SUPERBUS DEMARATHI COR1NTHII FIL1US vel nepos fuit. Coraf. b. n. 30. unde Zuüus probat per filium in jure notari nepotem. Brunnem. h. n. 6. Sed hac aliena. Nam dubium, I an non pronepos fuerit? Rupert. b. p. 64. Cujac. ad b. §. Pomponio folemne efie errare in re hiftorica, reclc dixit Gerard. Voffius in not. ad Veilej. Paterculf turpiterque eum ftepe hallucinari ait Pighius 4. Annal. Rom. p. 268. Lapfus ergo mnemonicus hic ab eo commrffu*. EX PR1NCIPAL1BUS principibus habet Corafius: VIRIS Lucumone, qui'poftea L. Tarquinii prifci nomen adfiumftt & Demaratho ortus. Lucumo n is menimit Propere 4. Eleg. 1. Prima galeritus pof'uit prcetoria Lucmo. Sic videtur veile Coraf. h. n. 38. At redh'us Cujacius hac verba ad Papyrium refert qui inter honoratiores & principes civitatis viros Junsperiti habiti. IS LIBER, UTI ideft de quo DIXIMUS, APPELLATUR JUS CIVILE quia a noftro populo id latum, etiamque PAPYRIANUM, NON QUIA PAPYRIUS DE SUO QUIDQUAM IBI W legendum puto: nifi quis malit ibi ad librum referre: ADJECIT : Qui boe ergo facit is rem fuam dicere poteft, unde Coraf. h. n. ao. defendit ruftfeorum ifermonem, qui agrum, quem colunt, dicunt elfe fuum, adducitque. /. 2t. C de jure de lib. & ante eum Accurf. b. fcripfir. SED QUOD LEGES SINE ORDINE LATAS IN UNUM ordinem COMPOSUIT five redegit. prooem. Inft. ibi ; legibus tam a nobis promulgatis 9 quam compofttis.



ff PANDEGTARUM
Confuetudiuibus libertatis tempore, non e- Quot atmu a*W,/,„ i: •
Ham fub Regibus locus erat. n, *, *' ZltüjlUs arhtra/[a P^tioruin & cu*. 5. poteltate fuirit conUiclatm. « «c
I. T>XACTIS id efl: pulfis DEINDE JL/ ob iflius Tarquinii Superbi ftupruui i^ucretia; Collatini uxori per vim mlatum, ad vindicandum libertatis ac ^dicithz faas: Flor. i. hiftor. o. REUirjU6, m uno ifto enim omnes ejecti. j tloiüs i. £//?0,-. 7. inji. ideo ait; /my.
tum regibus abt ogaturn. OJivar Cfomvellius code» Rege Carolo I. idem ' a ie faqlum credebat, nam in conventu vetere mercatorum , qui eft Londini loco eo, ubi illius Regis ftatua fuerat ! bofita, lapidi ifto auctore incifum legi. Lxtt. tyrannus. Regum. ultimus. Anno. libertatis. Anglia. reftituta. primo. Sed ahter rem fecuere fata , quibus & totum perut adificium, Uti dixi de titul. honor. lib. i. c. 70. n. 4. «2? feq.
II. Rectiffime Coraf. h. n. 2.c?5. docet duos ablativos abfolute pofitds ex vi & natura fua non inducere conditionem aut neceflitatem , etiamfi per par- " ticipium enuntientur; Fruftra ergo eam illis affingunt alii in § uit. L de nupt. & 1 tn l. 1. C. de jure emphyt.
IH. LEGE TRIBÜNICIA, qua verba non ad fequentia fed ad prace- i dentia referri debent, ut fenfus fit, le- / ] ge a L. Junio Bruto, quiTribunus erat /1 Celerum, adios fuiffe ia exilium Tar- J qUl5I0S'/o' $ *5- h- & ab hoe jureju- I rando adactos cives neminem Roma pas- r Juros regnare: Livius lib.*. hift c 1 \\ etiam uti folet fieri, OMNES LEGES c HA id eft a Regibus lata, quanquam / multa in ipfius populi gratiam effent i r ^AHS100' HaIica™- 4. antiq. ao. i EXOLEVERUNT non quod unquam j luennt abrogata, fed quod nemo ex il- 1 isagem, neque magiftratus fecundum ld lilas judicaret. Rati nempefuerunt Ro- /, mam, nullam rem contemnendam, un- I 6 de pericuium libertuti fieret: uti Livius a< loquitur. Nonnullas tamen iterum re- ft ceperunt, imo in Decemvirales tabulas n retu/erunr. Dionyf. Halicarn. 5. hift. 2. u ' IV. Hoe irrtlitotuta & Gothi, cum c, oocupaflent Italiam feeïiti, eriamque d Turcae pulfis Juftiniani Imp. fucceflori- & bus. Ifti enim in locum legum ab hoe 1 Principe conditarum Codicem Theodo- d, fianum & Caji Inilitutiones , hi vero p, Codicem quem Caffar laudatus correxe- Hi rat & ab ejus nomine Juftinianaus an- Di pellatur, populis fibi fubditis prafcrip. I [a ierunt, ut remp. exonerarent vano for- I m fitan metu. Turcas adhuc codice illo ) V Juftmianao uri, eft fabula communis. 2c
Auébr hujus eft Leunclajus a quo eum vifum fuifie Treutlerus i.difip 1 the} 5. J/Gribk: hinc & alii idem nobis tradidere. Bufius ad l. 6. ff. de J &> ? n. 2. Groenewegen. de LL. abrog. ad procent. Inft, „. u Mirandurn qU(fd ex tot Legatis, iiSque , qui ipfis ag ift lis, nemo repertus fuerit, qui eum li-
fcJ?lTden^ vete^ftituer ;. Et cur ipfe Leunclajus iftum juris pritci thefaurum non effodicipfe? P
V. ITERUMQUE uti antea fub Re* gibus, § 1. b. I. COEPIT POPni rrc ROMANUS INCERTO MAGli uf. RE, quod de fado, cui eadem inerant circumftanua cuncfa, aliter atque aliter magifiratus pronuntiaret, ET vel tdefl CONSUETUDINE, hoe libertatis tempore. Non autem fub regibus ei locus erat, /. 2. C. Quce fit hnga col ^ qua caufa eft cufhiey, nol vero n ij. 1. % i. confuetudinis meminerit Pqmponius: qua id, quod antea in £ nibbus judicatumerat, receptum fuit. Non ergo nuretur quis, quod ajat hac (VLI five ad incerta trahi, quod & no
* ^ +Mm ^Ucum ?uiffe pop^. um, idque jff, tempeftati magis conVeit, quam\ agi, Iicet hoe fubftituant nn1^^1™ &R"Pertus. QUAM ER LEGEM LATAM. FuU enim ■opuluscoecus, ubi credidit paucis b2 e creditam hbertatem, & qua ratione ibitaffet poft confiffionlm fTam p™*
m?ffe?0nf ma^atem
tNNISD?UE ^R?PE ter VIGINTI ^NNIS. Ingens bellum atque certamen iter interpretes, quibus & permScum eprehendo Jacob. Mangum Tl
te ts Ti 1Z' qUiW vult di' l tempus LLXf?°S, u°U a ^W
3Pulus arbitraria potentiorum po tel a! co"fl'<aatus fuerit. Ne PomPoniuS im Pomponio pugnet in § 20 hTZ
up a V?' rubftuuemus LX ? cum heod .Marcif^ZZ.Z//.4,wr P- 5- Quid emra facilius quam ut 0 L feponantur' X. cum Cujacius veoTv '3 ï Ult\°' vel prof,
mur ad noftrum, eique fuum adferaus numerum. Exacfti funt Reges l
• 244. Legati miffi in Graciam A. V. 9- üecemvirj legum ferendarum caufa



LIBERI. TIT. II. LEX. 1%
5?
ft creatt A. V. 302. funt itaque anni prope EX. PASSUS EST. Abfurdus eft A. Faber. h. lit. f. quando hinc trahit ante XX. annos confuetudinem posfe introduci, quis enim dtibitet in fex-
centis negotiis fuiffe per eonfuetudinem & quidem in una re citius in altera vero tardius quid pro jure ufurpaumi 9 Dicam hac de re ad L 32. ff. de legib.
§. iv.
COMPENDIA.
Melius efl ut fiiant cun&i, quomodo vivere e? acliones fuas ordinare debeant.
Qui &'quat miffi in Graciam ad petendas
leges. «.2. Leges in Tabb. areas perfcriptapro rofiris
proponebantur. n. 3. Leges publicè proponuntur , ne quis igno-
b rantiam caufari poffit. n. 4. Eorum efl interpretari leges , quorum &
eondere. n. 5. A Decem vir is provocare non Uceoat. ?i,b.
J. TIOSTEA NE DIUTIUS HOC JT FIERET, quid enim requius menus, quam ut lciant cuncii ea, kcundum qua; vivere & aaiones fuas ordinare debeant? Qui ignorant jus & leges, folent eas odiffe., ideoque Principibus imponunt,ex ratione naturali effe lites decidendas, at habent aliam oceultam quoque rationem , quam bis jam teprafentavi & quidem aiterum verbis Livii ad h.l.2. § 1. n. 4- Brunneman. h. n. 7. dicit, quod ifta adferdo Pohtieorum reip. minitetur excidium.
II. PLACUIT PUBLICA id eft a toto popnlo data AUCTORITATE primum tres Legatos Sp. Pofthumuim, A. Manlium & S. Sulpitium mitti in Graciam, cum illi redüffent, placuit iterum illis feptem addi & ita DECEM CONSTITUI V1ROS, fuere pra;terea Appius Claudius, T. Genutius, P. Sextius, Sp. Veturius, C. Julius, P. Horatius & T. Romiliuus. Livius 3. hifi. 33. PER QUOS PETERENTUR five componeren tur LEGES allatae A GR/ECIS CIVITATIBUS : florebant enim tune aquis & democratie congruis legibus , inter quas prascipua; Aibena. Phadr. libr. 1. fab. 2. pr. qufe omnis plane doilrina omnisque fapientia parentes dkhntur a Cicerone in Confolat. ET C1VL-, TAS FUN DARE TUR LEGIBUS, his enim eam effe armatam oportebat: pr. froozm. Infl. Nov. 26, c. i.infm. ne magiftratus pro lubiiu, uti antea,_ amplius ageret. Pauca namque judicis arbitrio relinquenda. Menoch. arbitr. jud. £L8s in procent, n, I;
Quando decem Tabb. dua adje&a. eod.
Corpus Juris latine dicitur. e$d.
In explicandis legibus XII. Tabb. quinam labor em po fuerint. n. 7.
Scepe ingrata tellus patria contra virtw Jos atque doclos. n. 8.
Hermodorus Ephcfius non proprie in exilium erat atlas. n. 9.
Legati debent adbibere fcribas lingua, morum & legum ejus loei, in quem mittuntur, gnaros, n. 10.
Interpretes quando adhibendi? n. 11.
1 III. QUAS IN TABULAS ^REAS, Livius d. lib. 3. c. 57. m fin. ob
1 perennitatem. arg. I. 8. ff. ad L. Jul.
I rep. PERSCR1PTAS id eft literis art ineifis ad exemplum Atticarum : Sidon. Apolliuaris 5. epifi. 3. Illud fiane velut
: Atticas leges ita are credite incifum ;
I PRO ROST1S five ante roftra. Coraft
1 b. n. 15. ha;c erant partes acuta & exporreéta; e prora navium ab Antiads, captarum, quas pofuerant ante curiam Hoftiliam, eumque locum roftra appellarunt, atque ex eo populum loqui confueverant. Omitto alios bonos auctores aliis obfervatos, unum daboSuetonium in Julió. cap. 6. Quaftor. Juliam amitam uxoremque Corneliam defun&as laudavits e mare pro Rofiris: COMPOSUERUNT, id eft eo loco propofuerunt, ubi poft CCCCXV. demuro annos roftra fuerunt. Plin. lib. 34. kift: nat. c. 5.
IV UT POSSENT LEGES nondum lata; APERTIUS PERCIP1, & ne quis caufari poffet ignorantiam atque deinde allegare fe hoe adprobaffe, quod
'non re ére intellexifiet: arg. I- n- § 3ff. de infl. a&. ideo ire & legere leges propofitas juffere: ait Livius 3. hiftor. 04. Quod ad alia in forenfi ufu & quidem infinita facta poteft transferri. Hinc apud Belgas & ifta ratio legum epilogo folet adjici, ideo fcilicet eas publicè po. pulo recitari & in locis ordinariis figi debere, nequis deindeeaRtmnietur, fe illas ignoraffe. Athenienfes ideo quoque fixo fere leges ligabant, uti didici ex Lu-
1 ciano de Gymnaf. & Sid. Apollinari ad»
Itoéo ad^b.l.n.l. v m



58 PANDE CTARUM
.V. DATUMQUE EST EIS decemvins JUS five poteftas EO Ai\NO IN GIVITATE SUMMUM , aliis omni bus magiftratibus abrogata poteftate, j Uil LEGES , fi quas genio populi Kom. non convenire arbitrarentur, ad rumores hominum; Livius 2. bill. 2.4. ET CORRIGERENT, idei/ollertfi SI OPUS ESSET , contrarias relige ïvT>PDLrV0^fciirK &ambigua; efieht, INTERPRETARENTUR, eorum enim eit noc, quorum óccondere, quod yerborum fuorum quilibet fit optimus mterpres , uti ex hoe loco obferva & notum. /. 1. /. uit. C. de legib.
VI NEQUE PROVOCATIO AB EIS decemviris S1CUT a Regibus fuerat, uti demonftrabo ad $ 14. h. I. 2 Unde iterum obferva quantum animis plebejis infit erroris! Hoe Ipeeiofo libertatis titulo inefcati, plus lareiebantur aquahbus, quam unquam aufi fuerant ubi vindicare Reges. Illud miror, quod religionem & facra decemviri non prK. tendennt fumma; fua; poteftati. Sed jam aliis artibus omnem auram popularem c*ptaverant. Livius d. lib. 3. c. q 2 & , A REUQUISMAGISTRATlBUSle- f ge a Valerio Poblicola lata FIERET. 1 QUI IPSr decemviri ANIMADVER- <
??TO,ALIQUID nimirum ^ tabulas DEESSE quibus adje&is , ab- i Jolvi poffe velut corpus omnis Romani Ju- c ns: Livius 3. hip. 34. Ex quo nota, e quod latine dicimus corpus juris, uti & p eit in /. un. pr. C. de rei ux. a&. ISTIS 1 PRIMIS LEGIBUS decem tabulis propofitis, IDEO SEQUENTI ANNO 1 iftas ALIAS DUAS TABULAS quas r patrien Ofcas id eft ridiculas appellanmt c ADJECERUNT ne nihil fecifle dice' J rentur, nee populi animos contra fe o concitarent, fi hoe, quod gr*tum illi e- u rat, pratermitrerent, magni enim is fo- d Iet facere, fervari etiam (ibi verbis fpe- tc ciofa, licet re inania fint. arg. I. 4. $5. §. de of. proconf. ' . VII. ET ITA EX ACCIDENT!A: & ïta Gothofr. Malim ex accidente cum Co- cl rafio h aut ex accident-: cum Cujacio ad nr 1 h §. No vus hterarum Judex Ant. Faber. nr legi ex accedentibus fcilicet duabus tabu- ei lis: fed hoe non dicit Pomponius, ve- ,'5 rum iftud prater mentem & voluntatein na decemvirorum id eveniffe. APPEI I A in TM SUNT LEGES XII. TABULA- LI RUM, quas cum viderem conrinere om- Pü ais Romanii juris & antiquitatum fon- La tem, difcebam Juftiniana;iisnovus tanquam carmen neceftarium, at bas nunc del nemo fere difcit. Non inglorium labo- I tno
! rem in iis explicandis pofuere Ant. Auguftinus, Baiduinus, Contius, Theod Marcihus , Ravardus, Sylvius, Kittershuüus , alii: easque ordini reftituit cc ampla obfervadonum iylva auxit lacob. Gothofredus. J
Vilt. QUA RUM omnium legum, lieer ahud vifum Corafio h. n. o0 EE, REN DA RUM AUCTOREMideft cocptorem, inventorem & hortatorem cujus opera cc confilio eas conferipfe.
runt. are. I. S * #■ 1 r,
rA„ .,. S* * 4' 3 4- ïï' »a L. Lom. ac fi-
c<*r' ™*i au£ior.feditïonis. FUlSSE ni-
QUENDAM EPHESlUM propter fpetatam moderationeni & iniignfa vinu t» expenmenta Oftrausmo Sr ™J pullum dicebant enim ei hujus cives Nemo de nobis unus excellat; jed Gauls
Fabulam huic rei fimilem memini meV pre apud Satyrictim noftra gentis dê fabro terrario, %ai eum haber£'™ **
ZTm 'n nT JitedS,& £2 -«rum, non tamen voluit induteere ut
ionór h ,0 debitushuic obtingeret ori-
Z'>nm«,,hCOnfi,iL,m «dWbuufetW proeft is homines. Coacto catu hi cenuerunt, cum antea nullus fuiffe t faber im habuiflet filium titulo S' non ,n ««o eum effe tolerandum
a doólos cum tamen ab his nobilitas t obveniat. Cranenburgum opnidum atna mea; exiguum ^
mam ob1 n?annUm &.Calcaria * mam ob memonam Germania Apellis
oanms Calcanenfis. Hinc inter pofte!
?»; ubi invidia eeffat, tantis aninfts
wenditur, cui hic vel Hic eruditorum
Ifenbi debeat? Nam ut Homerum X
>que veteres non memorem, Eumen -
^orfmffefertur, folus pro argumen-
m EXULANTEM, non quod prote .n exilmm eflet aclus, neque enim >na ejus fuere publicata, fed quod h™ ;nus convemretcum ejraSibw, quod tria; erat interdiftus. In eo autem «tewaabhis differebat, quod locus non erat tujfignatus: Stibla, fa ^ ?*™u,?. IN ITALIA QUIDAM m Livms & Dionyf. rTalicarnafifeus e! tSivJS?™ne1Lr«nc > ftd id RETU^RUNl Strabo libr. 14. Geograph mif hbr. 34. bifl. nat. c.5. & D%* ertuis in vita Heracliti. °' ^- Ex hoe loco difcas, quod Legati eant adh.bere feribas, qui lingS mm & legum ejus loei, in quem
mir-



LIB ER l TIT. II. LEX lï. e0
mimmtur funt gnarb Sed & fi Principesnabeant apud externs agentes in rebus caufisque publicis, omnia ifta noffe debent curatilftrne. An hoe obfervent rjon dicara, id fcio aliquandö imminui exilhmationem gentis, fi iftud negligas. '
XI. Difce quoque, quod j'udex, ii ipie non calleat facinorofi hominis lingu-
& v.
compendia,
Naturaliter Legibus evenire folet, tip ab uno in hanc, ab alio in aliam -partem rapiantur. n. x.
lnterpretatio Prudentium perpendit preterita , futura & prcefentia. n. n.
Defenfa Gothofredi lectio: Autoruate. n,
_.r 3-4.
Difputatto fori cur neceffaria? n. 4. 5. Praxis efl juris ad facla afiplicatio. n. 5. Umbratice juris Dd. praprimis in mon-
ftrandis friboniani erroribus defu-
dant. n. 6,
ï TTIS LEGIBUS XII. tab. LA- O TIS, COEPIT cum quod pauca, tuin etiam, quod eet as verba atque mores paulatim obliteraret, atque ideo obffuiras effent: A. Geil. 20. nocl. Alt. I. UT NATURALITER, id eft, ex naturali rerum neceflltate five ex fadtorum diverfitate, qute non modo infinita, arg. I. 2. ff. de j. & f. ign. junB. A riftot. 2. Eth. 2. fed & in quibus minima circumftantia vanat jus. /. 15. ff. de ; negot. geft. I. 4. § 1. ft. de incend. ruin. naufr. Georg. Mund. a Rodach. 2. confd. 6. n. 56. E VENIRE ob naturalem hominum ad diffenüendum facilitatem. /. 17. § pen. ff. de recept, arbitr. SOLET, ut obfeure fcriptum ab uno in hanc, ab alio in aliam partem rapiatur.
II. UT INTERPRETATIO per hanc enim certius fit, quod antea erat obfeurum; ï. 11. ff. de lefè. DESIDERARET PRUDENTIUM virorum, qui prjeteritorum recordarentur cafuum arë- l- 37- f- deLL. futura prasviderent five commoda five incommoda, quas ex hoe vel ifto legis fenfu contingere poterant, & de praffentibus faélis controverfis ex aeqnitate deciderent. In his enim tribus prudantia dicitur confiftere, omce ideo (pgóvwir Ariftoteli 6. Eth. 8. ctirl tS Qfoviïv, quod animo fecum repu- { tare, fapere, intelligere & cogitare fignificat. Hugo Grot. ad Sapient. c. 8. v, §. Victor. ad Polit Ai iff, lib. 4. p. 291, |
A praxi feparandus ftylus curia. n f formularii fibi foli videntur noffe praxinl eod,
Refponfa Prudentum pro diverfo temporis refpeclu modo ad Jus Scriptutn, modo ad non fcriptum «referuntur. n. 8.
Qjtid fientiendum de Refponfis Prudentuml' n. 9.
Refponfa Prudentum in firi&iffima fignifficatione appeUantur Jus Civile. n. 10.
ÏIIAUCTORITATE; Sic omnlno legendum cenfeo uti habet Gothofredus: aquo ahi omnes recedunt interpretes. Hi tamen fequentia verba non uno eodemque modo Jegunt. Zafius, Coraftus, Rosbach & Sigonius 1. de anl ttq.jur. civ. Rom. 5. recipiunt hanc leetionem • Hts legibus latis ccepit, ut interpreiatio defidernret prudentium auciorttatem neceffariamque difputationtm ft-
b abro ad h. §. placuit; His legibus latis ccepU {ut naturaliter evenirefikt, ut in-* ter pret at 10 defideraret prudentium auElo* ritatemj neceffaria effe dijputatio fori • quod BalduinoAtf. magis probatur. Cujac. b. poftremam quoque amplecftitur nifi quod reponat neceffariaque effet,Bachovms adh. I. 2. n. 10. verba transpomt. Sed ego nil mutandum cenfeo & Pompomura a medica manu liberare conabor.
IV. NECESSARIAM ES SE DL SPUTATIONEM FORI judiciarii, id eit ccepit ut lnterpretatio illarum legum, quod non ftatim juris haberet vim defideraret prudentium au&oritate id eft ex horum confilio &fuafionibus necejfariamejfe aifputaiionem fori, five quod neceslaria erat difputatio fori, quia non mo00 fi iecundum eam erat judicatum, fic* melius poterat probarf populo, hujus alteriusque prudentis interpretationeni placuiffe: arg. I. 34. /. 33./. deLL. fed
*I 3 & pgy
1 am, debeat per interpretem eum inter-' rogare. Carpzov./. 2. decif iS9. n.i7i cr 22. Item quod fi inftrumentum pere< gnno fermone fit conditum per interpretes juratos in vernaculumfit transferendum, qua de re copiofe idem Carpzov. p. 3. decif. 234. per tot. fed fatis ne ego interpretari definam.



do PANDECTARUM
& per illam ad propofitas dubitatidi ratior.es refpondebatur ck tic veritas magis explendeicebat. arg. li uit. § 26. ff. de mun. & bonor. Hinc ferro viam aperire dicitur noftris, qui per contraria tranfit. Kloek. 1. confil. 50. n. 1. 2. & 3.
V. HiEC DISPUTATIO furame itaque neceffaria etiamnum cenftnda. arg. I. 10. fi? feq. ff. de LL. Nam in fcholis leges deglutiuntur, Sn foro autem digeruntur. Arias Pinellus ad l. 2. C. de refic. vend.p. 2. c. 4. n. 2. Neque ergo Jureconfulti appeilandi , qui non adfidua exercitatione forenfi, five de jure confulentibus -non modo ex univerfo ejus corpore fed ccex moribus, quorum me ftudioüffimum colle&orem fuiffe «unquam poenituit, atque ufu fori, quem & ex libris ck ex rebus perpetuo limiliter judicatis nunchaurire datur, refpondendo (ive caufas orando & poftulando fcientiam legum mitigant, 6c adpraxin, feu acfionem transferunt. Haec enim earum eft vera intelledtrix & nihil aliud quam juris ad faéta adplicatio, qua de re vide Lancell. Polit de off. advocati. c. 9. «. 6. fi? 7. Ant. Soufa de Macedo perfecl. docÜor. qual. 23. n. 133. 6c prolixe piurimis addueftis Freundeberg de refcript. mor at. concl.71.t1. 6. &feq. Quare ego adolefcentulos exiftimo in fisbolis ftultijfimos fieri , quia nihil ex iis qua in j ufu babemus aut audiunt aut vident: ut 1 cum Petronio in Satyr, loquar.
VL Scio umbraticos doctores muitos, ! cum ipfi nullo ingenio aclivo, Seneca; verbo liceat uti, praïditi fint, etiam contra hoe inftitutum clamitare, quo fcilicet illis fi antiquatas nugas proferant cc in re qua; nullam habet utilitatem forte oftendant, Triboniani facinore locum depravatum efie, tyrunculi, quorum ingenia ita docfe norunt delere, ip fis applaudant , cum tarnen meniiniffe eos oporteret, quod ipfe Juftinianus id his voluerit tradi quod in ipfis rerum obtinet argumentis, uti ait in § 3. procem. Jufi.
VIL Quod autem appellamuspraxin, id a lege cujusque curite feparari deoet, ha;c praïftantiflimum poteft latere Jureconfultnm & caufirum patrontim optimum, cum illius notitia ad procuratores forenfes , eosque, qui ad arculas fedent & tela agentibus fubminiftrant, uri Quintilianusdixit, pertineat & vulgo ftylus dicatur. cujus cura ad formularios pertinet, fiïd iftis indigna. Nunc
% vi
j tamen callida hsec natio, alumna fori,
I vult videri praxin nofle fola, cum tamen multi nullum habeant legum inteU lecfum, nullaque juris fundamenta calleani. Qjtod autem tandem efi os illius patroni, qui ad caufas fine ulla juris
Vfcientia audet accedereï Cicero de Orat.
I lib. 2. .
VIII. ET HOC JUS , QUOD ex illa difputatione fori oritur, S1NE SCRIPTO id eft tacito populi confenfu: uti conftat ex dictis ad b. § n. 4. Bachov. ad h. §. qui tamen non defiderabatlongum tempus ótactuum frequendam atque ita a confuetudine, qua; cc alias jus non fcriptum audit, § 9. fif I. de J. N. G.&C. differebat: Oftus Aurehus difpuncl. ad Merill. i. idque confirmat. § 12. h. I. 2. ubi vide dicta. VENIT : illud vero quod poft Augufti tempora refpondebatur alCtis erat jusferi-
I ptum , uti dixi ad l. 7. pr. ff', de J. c? I J. n. 1. h. I. 2. § 47. Nam per hos ImI perator intelligebatur jus dubium inter-
pretatus efie ik fic cum hoe loco in tran' quillum confer Juftinianum in $ 8. /. de
J. N. G. fi? C. ibique DD. in comment.
fi? not.
IX. COMPOSITUM & ex varhs obfervationibus forenfibus collecïum ac in certum ordinem redaétum atque defcriptum A PRUDENT1BUS Jureconfultis, qui ipfi difceptationibus illis fori interfuerant, ut leftoris arbitrio hnquere malim, quam defiuire, an credere velit illis , qui rerum judicatarum caufas vulgarunt, cum ipfi recognitionibus illarum nunquam vacaverint neque litium monumenta tota perfpexerint.
X. PROPRIA PARTE ALIQUA uti poftea, cum Auguftus eam poteftatem illis dediff'et, Refponfa prudentum fuere vocata, NON APPELLATUR, UT CETERA PARTES IURIS civilis Romani SUIS NOMFNIBUS recenfuis cc explicatis in d. I. 7. pr. ff. de J. & J. DESIGNANTUR (DATIS PROPRUS NOMINIBUS CETER1S PARTIBUS) Tautologia hac mera eaque in codice Hetrufco, qui prima eft: fcriptura, abeft, SED COMMUNI five jreneris NOMINE APPELLATUR JUS CIVILE in ftrieftiflima fi. gmficatione. b. I. 2. § 12. Quam vim hodie habeant refponfa prudentum dicam ad § 47. Perf. Et ut obiter. b. I. 2.



LIBER ï. TIT. II. LEX. ït
61
§• VI. COMPENDIA.
Actiones ex Legibus XlL Tabb. in formam jblemmm & ordinem redacla funt. n. i. 2.
Difceptatio judicia/is quid fit? n. 3. Aciiunes cert<z numero folennesque formulé
erant. n. 4. Aclionum formula de rebus omnibus erant
conflitata. n. 5. Ér rans in genere formules, vel etiam in
verbis aut fytlaba, tota caufa cade-
bat. n. 6. 8. Certa Aclionum formula erant deftnita.
u.7. ' Contra aacupationes fyllabarum <3? formula genus Pfeetpr dabat Keftitutio-
nem in integrum. n. 9.
In militurn caufts formularum fblennitates non obfervabantur. n. 10.
Sublata formula a Conftantino M. n. 11.
Lx quibus legis Aclkmes compofita. n. 12.
A pontificibus aElionum formula impetrabantur. n. 13.
Quandiu obtinutrit confuetudo petendi Acliones a collegio Pontificum. n. 14.
Non modo apud Romanos, fed & alios populos facerdotes juaiciis praerant»
Con fi flor iorum non par ubivis jurisdiclio. n. 16.
An facerdotes Confiftoriis abeffe poffint ? n. 17. 18.
Qjtibusdam in locis fola morum cenfura facerdotibus relicla. n. 18.
I. T\EINDE EX HIS LEGIBUS JL^/ XII. tab. id efl ex earum tenten m cc verbis. /. 6. § 1. ff. de W. S. ÊODEM TEMPORE quo prudentes j ©bfervationes foricolligebant FERE id j eft pene, aut quafi uti Pomponius poftea loquitur ipfe, ut ftultior Accurfius, quod feras & crudeles actiones ea vocula de- : ceptus intellexerit, dicendus illo ftulto j quem fuaviter nugatur cum Hermodoro j Roma; commiffum fuiffe, ad h. I. 2. § i 4. verb. conftitui.
II. ACTIONES antea informes & 1 confufie, nee enim ante iftam tempeftatem , qualescunque fuerint, Romanis , illa; defuerunr, neque ab his earum 0ligo, fed a jure gentium fecundario , ex quo obligationes defcendunt. Coraf. h. ft. 't. Sutholt. diff. 17. ad Inft. aph. 4. & plena manu docet Harpprecht. ad pr. I. de aclionib. n. i7. & feq. COMPOSITIE ac in certiorem modum, formam folemnem & ordinem redatftse SUNT, in loco fuperiore idem verbum de Papyrio ufurpat. § 2. b. I. ubi dixi. n. 5. in fin. Adeo ut lege agere idem eflet, quod intendere acfionem. Plaut. mil. gloriof. ad. 2. je. 5. Lege agito te nusquam mittam • & atl. 5. j'c. 4. cum eo nos bic lege agemus. Donat. ad Terent. Phorm. a&. 5. fc> 7-
III. QUIBUS INTER SE HOMINES DISCEPTARENT, contenderent & litigarent: Cicero orat. partit. § 104. Ex rationis autem & ex firmamenti confii&ione & quafi concurfu quaftio exoritur quadam , quam difceptationem vqco, in qua quid deveniat in judi- '
1 cium & de quo difceptetur quari folet.
I LL. Wifigoth. lib. il tit. 1. I. 2. formandarum artifsx legum nnn difceptatione uti debet, fed juri: nee videri congruum
fibi contentione legem condidiffe fed ordine.
I Ut fruftra A. Faber. h. lit. c. foïlicitus
I fit, an de alia, quam judiciali difceptatione hic agatur.
IV. QUAS ACTIONES NE POPULUS PROUT VELLET 1NSTITUERET 'fed necefle haberet perpe* tuo eos Juris prudentes adire & confulere: CERTAS numero SOLEMNESQUE formula; A folo enim venit folemne vel a foliro, unde qua; func conftitua certa obfervatione vocamus folemnia. ESSE VOLUERUNT ut in majore admiratione & honore haberentur. ET APPELLATUR HA3C PARS JURIS civilis in ftrieftiflima fignificatione pro eo, quod prudentium aueioritate fluxit, accepti.
V. LEGIS ACTIONES, ID EST, LEGITIM/E ACTIONES, quia continebat legitimam agendi feriem & eertafolemniaque verba, quibus actiones erant concipienda;. Atque ha; acfiones inde formula funt didta;, qua; de rebus omnibus erant conftituta, ne quis aut in genere injuria aut in genere a&ionis erraret: Tullius pro Rofcio Comoedo. Conftabat autem his qua;ftionibus. An huic? ■Au cum hoe P An hac lege ? An apud hunc!: An hoe tempore liceat agere ? Quintilian. 3. Inft. orat. 8.
VI. Qui vero in formula; genere erraverat ille caufa five lite cadebat, remque, vel ut jam barbari homines ajunt,
H 3 fro*



6z f> A N D E C T A R U M.
proceffum amittebat. Hinc Seneca 2. de clement 3. ait j Plures actiones proponere ejl tutius, ne una definitio parum rem comprebendat, formida -e.xcidat: quas loca etiam obfervavit Rupert. h. p. 108. & 109. Unde intelligi poteft , cur ftepe cum alia aétione ^Cti in Pandecftis acftionem in faclura & prafcriptis verbis conjungant & tollenda dubitationis caufa fmgularis fuerit introducla? /. 1. pr. ff. de Aiftim. act-,
VII. Conceptione verborum certa etiam formula; erant definitie. In acfione in perfonam verba concepta; Ajo te mihi dare aut facere oportere: Si vero rei vindicatio erat inftkueda in rem prafentem venire oportebat, inque ea pra> fente prsetore manum aétor & reus conferebant, at cum propagatis Italia finibus magiftratui hoe eflet moleftum, acftor reum ex jure manu confertum vocabat & proficifcebantur illi foli m agrum, de quo erat controverfia, & ex eo terra; modicum, veluti glebamunam in jus ad pratorem deferebant, 6c in hac tanquam in toto fundo vindicabant. Gellius 20. noct. Attic. o. In vindicatione immobilis rei ha;c verba erant prafcripta ; Fundus, qui Sabinus vocatur, meus eft, eumque ego ex jure meum effe ajo. Ibi ego te ex jure manu confertum voco. Cui a quo vindicabarur, reipondebat; Unde tu me ex jure manu conf ertilm vocafti, inde ego te revoco. Quod fi res mobilis erat, tune prius ad exhibendum agebatur, /. i.ff. de exhib. poftea rem exhibitam tenens aeftor ajebat ; Hanc ego rem , ex jure meam effe ajo : Cui reus ; At ego contra eam vindico : uti indicat /. 1. § 1. de R. V.
VIII. Non modo fi quis in formula; genere, uti dixi, fed etiam in ejus verbis quin & fyllaba errabat, caufa cadebat.l.i.C. de form.fubl. Everard Balck. I. Ele&or. 19. Ut reeftiflime legis acliones in hoe loco appellari dixerit Steph. Forcatulus. Necyom. dial. 83. «.2. qua; formam agendi a lege prafcriptam continent. Non mirum ergo, quod L. Volumius Conful dixerit; callidos folertesque juris atque eloquentie confultos urbi ac foro prafides habendos pratoresque ad reddenda jura creandos. Livius 10. bijl. 22.
IX. Contra has tamen aucupationes fyllabarum, uti dicuntur in d. I. 1. & verborum inanium captiones: uti eft in l.fi. C. Qui admitti ad bon. poft", de formula; genus prator dabat reftitutionem in integrum iis, quiperfraudem adverfarii erant circumlcripti. Seneca epifi.'
t
48. Idem eveniebat fi tam magna caufa jufli er r oris int erv ener at, ut etiam confiantiffunus quisque labipotuiffit: uticonlegitur ex § 33. /. de Act.
X. in militum autem caufis formularum folemtiitatem plane non fuifTe ob. fervatam neque verborum apices curatos videtur indicare Tacitus in Agtic. d. e. 9. Hinc militum lites longe cuius ad finem perducebancur. Juveual. Satyr, uit.
ja lenta(lue fori pugnamus arend Aft tllis, quos arma tegunt & balteus ambit
Quod placitum efi illis prafiatur tempus agendi, Nee res atteritur longo fujfiamine litis.
XI. Poftea a Conftantino M. m univerfura fublata formula & verborum aucupationes. d. I. 1. C. de form.Jublat. Adeo ut nunc fatis fit aptam ac propofito negotio competentem narradonem nerif /. 2. C. d. t. Quanquam non immento conqueratur Zafius h. lit. c. adhuc hodie nonnullos advocatos calumniari jura partium fuper formulis. Sed hac exceptio facile evitatur, fi libellis pramittas atque fubjicias aliasformulas quas pragmatici calliditatem fori exercentes excogitarunr, de quibus vide Andr. Gail. 1. obf. 61. n.ii.&feq. Lud. Gilhaufen. arb. jud. civ. c. 2. «. <ia & fear XII. ET ITA EODEM PENE vel fere uti antea dixit, TEMPORE TRIA
populariter loquimur , TURA NATA SUNT cum alias, fi adcuïa£v^ra examinemus,duo tantum fint, LEGES nempe XII. TAB. & earum lnterpretatio, & EX HIS iterum FLUERE COEPIT JUS CIVILE in ftrictiflimo fignificatu, quod ex fori difputatione ortum, EX IlSDEMid eft hoe jure civili & XII. Tab. LEGIS ACTIONES COMPOSITIE SUNT
XIII. OMNIUM TAMEN HARUM legum XII. Tab. & difputatioms fori: Ut fruftra Cujac.h. pro harum refcribat XII. Tab. ET INTERPRETANDISCIENTIA ET ACTIONES APUD COLLEGIUM PONTIFICUM ERANT, horum enim erat declarare , qua cuique rei acbio eflet conveniens, neque hanc quis inftituebat, nifi a Pontificibus formula eflet impetrara. Scilicet huic fceme etiam illos, qui facris prafe&i, interefle oportebat, quod proeul dubio prudentes ifti ideo introduxerunt, ut profanum vulgus a cognitione juris eo magis arcerent, & fibi in illud collegium adfumpds maxima



LlBER l TIT. til LEX It
ma conftaret au&oritas, Vid. Livium. o, bijtor. 46.
XIV. EX QUIBUS non duodecim tabulis, uti vult Zah'us, fed Pontificibus quatuor a Numa Pompilio ideo inftitutis, ne facra recepta negligerentur, neve contraria inveherentur in remp CONSTITUEBATUR, QUIS QüOQUO ANNO qui PK/EESSET id eft prceterea vacaret PRIVATI S five civium controverfiis adiones dando, Barnab. Briflon, i.fcl. antiq. 20. ut non opus priyatw refcribere , cum Uoloandro, Zalio b. Pighio 1. Annal. uti rede cenfent Corafius h. n. 17. Bretus de antiq. ord. judic. c. 3. ET Ff RE nam numerus non eft exadus. Cujac.h. POPULUS ANNIS PROPE CENTUJVI, quibus feptem&quadraginta adjicit Bachovius ad h. % n. \%. Cupis tamen ratio haut eft fufficiens, non enim tequi tur ftatim poft LL. XII. tab. adiones effe compoh'tas, quinimo ex iis, qua; apud Pomponium pramittuntur in § 5. & 6. h. I. 2. & ex hiftoria Romana contrarium adparct: HAC CONSUETUD1NE petendi actiones a collegio Pontificum USUS EST, quia hi docebant tam jus Immanum, quam divinum. Selden. 1. de J. N. fi? G. ad dijbipl. Ebraor. 4.
XV. Etiam alii populi eos judiciis praeffe voluerunt, qui facris deorum immortalium erant prafedi, utidePanchteis, ^Egypriis, Gallis atque Germanis prifcis ex veterum monumentis demonftrat Zafius h. lit. f. At hoe fuperftitio effecit, qua cum vacarent poftea Romana; rei dominifive temporarii five perpetui, non modo ipfi nonnunquam jus dixerunt, fed & facrorum curam gefferunt: qua de re phira adl, 9. $ 2, jf. de R. D. _ XVI. Cum multis in Jocis ficra Pontificis Romani fint abrogata & ratio misr j fa miftionem acceperit arque jura Epi- 1 fcoporum ad Germania; Principes trans- ] fierint, Inflrum, pacis Cccfar. Suec. art. ' 5. n. \.& Capitul. Leopoldl Aug. art. 1 2. ab his Anglorum Helvetiorumque ad < exemplum judicia funt inftituta , qua;! c Confifloria audiunt proprio quafi nomi- ] \ ne , in quibus lites apud Epifcopos tra- j r dari folitre & inprhnis ea;, qua; de ma- / trimonio oriuntur, difceptantur. Coth- z man. 2. confil. 64. n. 63. fi? feq. Mevius c de arreftis. c. 0. «.92. Finckelthans de 1 jure patrom ecclef c. 4. n. 15. Carpzov, i Jurifd. Ecclef. 'lib. 3. tit. ir. def. ri. r Joh. Juft.Winckelman. notit.Vet. Saxo- j IVeffal, lib. 3. c. 6, n. 52. Non par ta- t
6*
men ubivis eorum jurisdidio, nam ali» bi majore, alibi minore numero caufarum definita, uti videre eft apud Chriftian. Weber de jure & rat. Confifior. c, 27. pr. per tot.Jecl. 14. d. c. 27. per tot. Quapropter non fequitur, quod fi de lite luper rebus inter facerdotes orta apud Saxones fit notio penes Confiftorium, etiam alibi idem qbfervandum effe, uti ordo nofter mecognitore anno 1674, ad defiderium ihuftris Frifia; Oriënt, dicaftern pronimciavit de lire inter fiduam A'Jfgena contra Leonbardi.
XVlI. Ab his non pofte abeffe facerdotes multis tuetur facerdos ipfe maximus Mich. Haveman. Gamot. Synopt, hb. 4. tit. 1. poft. 5. At nulla ratione qua; id evincat. Dabo ei accidere fada, qua mentem animumque tangunt mortahum et Jureconfulrps fcilicetnefcire qua ad forum poli fpedent, in confift. um tune adhibeantur Theologi&fic habebit Havemanus , quod non quidem vult veile debet.
XVIlb In Clivia Principis adregirnen iis dc nuptiis rejicjtur: Lex conventa in comitiis anno 1661. §. g>0 fol geDacl)tC «e* Otcrung, Adeo ut apud Clivios, Marcanos, Moërfenfes & apud fcederatos Beh gas de hac atque cateris magiftratus fic jurisdidio., fola morum cenfurafacerdotibus, nee tamen folis, relida. Cum a» liisenim e populo eledis, quos fenioret vulgo dicunt, eam exercent. Ecclef Belg. confejj. art, 30. Qua in re eos magna cum prudentia & maturo conlilio tarnen agere debere pracipit Lex Ecclef. Clivo-Marc. art. 140. licet enim eorum confeffum in una quaque urbeappellemus confiftorium, id tamen toto ccelo differtabeo, quod dixi apud Germanos ca;teros a Principe Colere conftitui rribunal. Ab iftis confeffibus itur ad -•laffes , & fi in his res componi nequeit, rejicitur ad fynodum, qua fingulis innis coit in unum, eique duo Epifco)i ex Legatis ordinum letfti atque unus riieoloa,ia Profefibrum hujus literaria; Jniverfitatis interfunt. Vid, Groenewe;en d. LL. abreg. ad tit. C. de Epifc. \ud. num. 2. Prudentiffune majores notri rati, ne fuec conjungantur, qua? ïaxime oportet dividi, Nicephor. Greg,
'Ijl. lib. 3. » d-iaifl'si TTiïUU&TiKS, KX] 7Tfld£lï
■oAtrizy milt/en mty'xxtrt. Non ff retuatis ontemplatio fi? civilis adminif)-ratio in* er fe junguntur, Cui adde fis ea cm® cripfi ad l. 2, jf. de I. &' I. n. 29. Muus enim facerdotnm noftrorum pr:cciuiiai eft verbum Dei pra;dicare, facrajeiua adminjftrnre & fblari adftiéloa



sa
P A N D E C T A R ü M.
atque agros. Pulchre Sidon. Apollinar.
4. epifi. 14. Chrifio res bumanas vitasque medicaturo putrium conficientiarum cultro fqualens ulcus aperimus, quod in noftri 1 ordinis viris etfi adhuc aliquid de negli- | gentia f eet et, nihil jam tarnen de fuper bia tumet: Si autem judicent, fieri nequit I ut non hunc vel illum fibi offenfuin reddant, & quomodo tune is, qui irato efi: animo, admittet facerdotis vocem? vi-
derit quisque hierarchici iflius efi: con» ditor imperii. Habeo alias rationes, quas ftudiofe omittere nunc cogor. De Epifcopis autem Germania nil eft quod dnbitemus, nam non modo jurisdictionem & omne imperium, fed & regia jura habent, de cujus rei origine, ratione atque progrefiu agit Winckelman. </. cap, 6. per tot.
§. vn.
COMPENDIA.
'Aüiones ab Appio Claudio propofitas fcri- Flavius dolo bono lilrum furripuit. n. 'f,
ba ejus furripuit, populoque tradi- /Elius actiones de novis negotiis faStas in
dit. n. 1. ■ ordinem redegit, unde Jus /Elia-
Quam gratiam retuleritpopulus CnaoFla- num. «.4. vio pro libro furrepto. n. 2.
I. T>OSTEA CUM APPIUS CLAUDIUS non Decemvir, fed ejus abnepos, qui céntum & amplius annis poft iftum vixit, & cui agnomen Cceci, PROPOSUISSET non publicè, fed privatim fuis collegis adprobandas ET AD FORMAM aut formulam, uti mavult legere Cujacius & ex hoe Wisfenbach Embl. Tribon. p. 4. atque in ordinem REDÉGISSET HAS ACTIONES, earumque conceptiones a collegiq- Pontificum peti & decerni folitas cum ratione temporum ck. dierum, qui fafti erant vel nefafti, CN^US FLAVIUS SCRIBA EJUS Appii tune Cenforis, finguli enim magiftratus & qui reip. munus adminiftrabant, habebant fuos fcribas, qui eorum acta in tabulas fideliter referebant: de quibus copiofe Zafius h. lit. d. Coraf. n. 6. Nunc fcriba vocabulo non contenti, feerctarium barbare dicimus: LIBERTINI F1L1US atque ita humili fortuna ortus, caterum éallidus vir & facundin. Livius 9 hiftor. 46. S U B R E PTU M LIBRUM; non enim fuiffe difficile fcribte cceci hominis librum furripere cceco fuaviter hic ariolatur A. Faber. ad b.§ lit. c. Certum enim eft, quod omnium fcribarum fidei publica tabula periculaque magifiratuum committerentur. Cicero in Verrem. Neque etiam ad furtum requiritur, ut res aüferatur, cum exploratum fit figura tum committi ab eo, qui rem cuftodia; fuas commill'am intercipit. I. 2. § i&.ff. de acq. poff. Neque eo tempore ccecus adhuc fuit, fed ita appellatur kxtx nei ■npf- POPULO TRADIDIT & jus civih per multa fecula inter facra care-
moniasque Deorum immortalium abditum 'blisque Pqntificibus notum pene toto foro txpofuit. Val. Maxim. 2. memorab. 5. exempla. atque ita arcana dominationis Pontificia pervulgavit. Cicero i.deorator.
II. ET ADEO GRATUM FUIT ID MUNUS five donum, quod Flavius dederat populo, ut ejus gratiam veïaretur; arg. I. 194. /. 214. ff. de V, S. POPULO fi nobilitatem excipias. Val. Maxim, de exempl, 2. UT TRIBUNUS PLEBIS de quo dicitur in § 20. h. I. 2. FIERET, ET SENATOR, nee mirum id videatur Zafio & Corafio ad b. § n. 8. quia Livius d. I. id indicat, cum ait quod Ap. Claudius fenatum primus libertinorum filiis leQis inquinaverat: ET ^DILIS CURULIS, ut Accurfius hinc trahat eum lucrum ex dolo fuo percepifle, a qua re Zafius h, lit. f. eum excufat, qui tamen ipfe valde invehitur in eo.s, qui cum ipfi juris fcientiam nullam habent, id in vernaculam linguam traducere audent.
III. HIC LIP»ER populo proditus QUI ACTIONES earumque formule & dies , quibus iis agere permifliun CONTINET APPELLATUR quidem vulgo JUS CIVILE FLAVIANUM, non tamen ea ratione SICUT ILbE liber, de quo habuimus in § 2. h. I. i't necefle non fit illud fubftituere cumZa-
| fio & Corafio ad h. $. JUS ClVIbÜ | PAPYRIANUM, NAM NEC CN#US FLAVIUS uti fecerat Papyrius» DE SU O QUIDQUAM ADJEClT l LIBRO, adeo ut a plebe in memoriani 1 rei fibi gradffima , quodque Flavius
corni'



LIB ER *• TIT. II. LEX. II. 6$
cornicum oculos confixerat, arcanamque Pontificum artem pervulgaverat , hoe nomen libro inditum fueric Unde trahunt interpretes, quodfraus fua nemini noceat, fi eam bonus eventus fecutus fit. Tiraquell. de pcenis temp. caujd $2. Farinac. p. 3. prax. crim. q. 98. n. 174. Mornac. ad b. §. Brunneman. ibid. Sed hoe generaliter acceptum ent falfum, quia hoe in loco Flavius non dolo malo fed bono, utlaboranti reip. fuo. curreret,librumfurripuerat. Fehn. Sand. adc. 1. x. de prafumt. n. 17. Fannac. d. I. n. 178. Tiraq.V. /. «. 2. <S? 3.
IV. AUGES CENTE CIV1TATE QUIA DEER ANT qui ader ant habet Zafius, rurfus qui praerant Corafius, atnilmutandum! QUIDAM GENERA five modi foimulaque AGENDI, j quod plura fmt negotia, quam ut eer- I tis verborum concepüonibns patiantur fe confttingi. arg. I. 4. ff. de pmfc. verb. NON POST MULTUM TEMPORIS SPAT1UM, natura enim qtiotidie novas depjoperat edere fonnas. t 2. §
§. VIII. COMPENDIA.
Occafio originis Plebifcitorum. n. 1. Plebifcita pro legibus obfervata. n. 2.
I. TREINDE CÜM ESSET IN CIJLI VITA TE LEX XII. TAB. El- JUS CIVILE in ftriéiiflima fignificatione, five id quod ex fori difputatione fluxit, § 5. b. I. ESSENT ET LEGIS ACTIONES, de quibus in % 6. b. I. EVENIT non femel UT PUEBS, ideft vulgus: lfidor. 9. orig. 4. five ea pars populi in qua gentes civium patricice non infant: ait Q. Ter. Scaurus inter vet. Grammat. IN DISCORDIAM CUM PATRIBUS five Senatoribus & quidem primum propter impotentiam fceneratorum, PERVENIRET ET in montem faicrumtrans Anieïiem amnem tribus ab urbe pafluum millibus cum militum deleétu SECEDERET SIBIQUE JURA CONST1TUERET, id eft poteftatem funaeret ea conftituendi.
II. GftJM JURA PLEBISCITA, quia plebs plebejo magifiratu interrogante, veluti 'tribuho, ea conftituebat. ait Juftinian. in §. 4. /. de 1. N. G. & C. VOCANTUR a fcifcere five ftatüere. li 98. 5. fi. ff. de folut. MOX CUM in illa Plebifcita confentirent patres lege
18. C. de vet. jure enucl. 2. Feudor. 24: § ri verf. fed quia. SEXTUS MELIUS Enniano carmme ob fummam juris civilis fcientiam celebratus;
Egregie cordatus homo , catus /Elius
Sèxtus:
ALIAS ACTIONES five formulas COMPOSUIT, cum enim effet catus, id eft cautus & acutus homo obfervavit ex difputatione fori adhuc alias verborum conceptiones de novis negotiis factas, quas in ordinem redegit atque fcripto coiifignavit.,ET LIBRUM, quo continebantur, POPULO tanquam civis bene de eo merens DEDIT; ex quo fuaviter Zafius ad h. §. conlegit; quod Iiber qui continet fcientiam juris civilis Principi fit dedicandus: QUI recle ut
I aPapvnoPapyrianum ratione rei, quam cbmplécbitüï APPELLATUR JUS /bZ-
1 L1ANUM cujus nunc nee vola nee ve-
I ftigium ullum exftat, quemadmodum
' nee Flaviani aut Papyriani.
Differentia inter plebifcita & legem. n. 3.
Horatia , Livius 3. bi ft. 55- Dionyf.
Halicarnaffse. n. antiq.ao, atque alterum cum ob crudelitatem 6t tyrannidem Decemvirorum h. I. 2. §. 24. in Aventinum montem feceffiffet, per Pubiliam. Livius Üb. 8. c. ia. Pighius Annal. lib. 4. in fin. & hb. 5.p. 408. REVOCATA quidem EST PLEBS, QUIA tamen MÜLTfbZ nihilominus DISCORDLE NASCEBANTUR DE HIS PLEBISCITIS patribus deinde iterum nolentibus illa pro jure generali agnofcere, tertipm plebs feceffionem fecit in Janiculum, ut autem hinc revocaretur, tandem PRO LEGIBUS PLACUIT ET EA plebifcita OBSERVARI LEGE HORTENSIA, d. §. 4. /. de I. N. G. C? C. Plinius. 16. hift. nat. 10. A. Geil.
I 15. no&. Attic. 27. Per quam cum foli-
j dum robur illis fuerit demum additurn, ideo ejus hicPomponius & Juftinianus in d. §. 4. tantum meminerunt. III. ET ITA FACTUM EST, UT
I INTER PLEBISCITA ET LEGEM SPECIES, five forma & modusCONSTITUENDI, quippe cum Lex^a to» to populo fenatorio magiftratu interro-
l gan-.



65 PA N D E C TA R U M.
r.nte confKtueretur, d. $. 4. INTEESSENT aut differrent, POTES TAS AUTEM & vis obligandi, omnes
IA.
COMPENDIA.
Xjiuium jjct jueaem er quinam per pspu-
lum fignificcntur? n. 12. Senatus unde diclus. n. 2. Parlamentum in Galli isperfatyram non Se-
I. TA EINDE QUIA DIFFICILE id JL/ efï cum molejiia & longinquitate. Cicero vel alius libr. 2. «rf Herenn. PLEBS, qua; folos cseteros cives, in qua Senatores & gentes patriciae non inerant, fignificabat. d. §. 4. 1. de I. N. G. & C. Adeo ut per eam non hominum fentinam, Gallis la canaille, Belgis hef graeinv, Jan hagel, Jan rap en zyn maat, Germanis öet ge meiiie $oüef: uti ipfe tribunus plebis Rullus voluerat, fed de gemeente & Die gemene 23tttgerfchafft/ five optimorum civium genus intelligatur, uti loquitur Tullius orat. de L. Agrar. CONVENIRE id eft in unum coire & colligi. /. 1. J. 3. ff. de pacl.
II. COEPIT POPULUS qui non modo plebem, fed & fenatores atque patricios fignificaóar, d. §. 4. I. de I. N. G. &> C. CERTE, id eilfine dubio: j D. Strauch. d. voc. n.i. MULTO DIF- 1 FICILIUS IN TANTA TURBA five multitudine HOMINUM; ideo NECESSITAS IPSA, orta ex incommodo totius populi conventu , CURAM REIP. eo abfente &' ad id connivente AD SENATUM a feneétute diétum, unde & eos qui illum componebant, honoris & reverentia; caufa patres appellabant. h. I. 2. §. 9. Plutarch. in Romulo. Pulcherrime de eorum atate agit Janus Langlams 7. feme/lr. 10. ubi & rationibus demonftrat recte in Galliis conftitutum, ut quis poft XXV. fua; astatis annum in fenatum poflit allegi. Audivi tamen in Us agens ftepius per fatyram ab aliis dici ordinem juridicum, quem Parlamentumvoczm non fenatum, fed Juvenatum, quod adolefcentiam e-
COMPENDIA.
^uo tempre Edicta Frcetorum caperint. n, 1.
I. TJODEM TEMPORE quod civiMJ$ liter & fub quodam ordine ac-
Curpropofita fuerint? n. r. 2. 3. Cur Jus Honorarirum dicla ? n. 4.
| cipiendum. Hinc conlegit Zafius h.non teftes veluti falfos rejiciendos effe, fi
ia
natum ,jed juvenatum appellant. eod Cura Reip. ad Senatum translat a ma/ifit
fumma penespopulum poteflas. n. 3. SCtorum origo. n. 4.
! grefli ilico eum honorem mercarentur, appellari debere. At quis framum linguis inveniat cunctis ? DEDUXIT vel trar.ftulit.
III. Manente tamen fumma penes populum poteftate, uti bene contra Bachoy. ad h. §. 4. <$? ad §. 8. I. de I. N. G. & C. difputat Rupert. h. p. 129. Ex hoe loco conlegit Crefpi de Valdaura obf 15. n. 94. quod Praffes provincia; navigans in eam habeat imperium & jurifdieftionem in omnes, qui in clafle funt, licet necdum ingreflus fit provinciam, nee facramentum dixerit. Quod
, admitterem, fi nemo clafli eflet praffectus.
IV. ITA COEPIT SENATUS qui recti bonique pra;ceptor diélus Petronio in Satyr. & etiam antea de rep.
1 confulebatur 6c in cujus poteftate illa erat, nifi quod folus haut creare magiftratus, non jus populo dare, neque de pace aut bello decernere poffet: Halicarnaffa; lib. 6. Loyfeau des ordres. ch. 2. n. 29. SE quoque quoties jure egebat. refp. /. % §. 2. ff. ad SC. Vellei. Li.pr. ff. de SC. Maced. INTERPÓNERE vice populi. §. 5. ƒ. de I. N G & C. ET QUIDQUID de rebus minol ribus abfente populo fine legeCONSTITU1SSET, OBSERVABATUR, quando vero res erat maximi momenti, vel populus aderat, vel abfens per Tribunos fuos agebat &SCtum fiebat fubferibente Tribuno IDQUE TUS APPFf • feMATUR SENATUS CONSUL 1UM quod per id Senatus reip. aut populo confuleret. d. I. 2. §. 1. f. ad SC. Vellej. 3 'Jl'aa^
ordines EADEM ESSET, uti ex hoe intelligas , quod plebifcita deinde leges appellata; fint. l.\.%. i.ff. ad L. Aquil.



LIBERI TIT. II. LEX. It 6?
in tempore haut conveniant exacte. Brunnem. h. ». i2. nam non ftatim cum juris condendi poteftatem coepit habere fenatus, ET MAGISTRATUS id eft pranores per antonomafiam ita appellari, quod publici privadqtifc juris potestate excellerent &-in Jitibus judicandis uberior facultas iis fuerit conceila: Rupert. b. c. ii. fed demum poftea JURA REDDEBANT, id eft jus dicebanc litigantibus five juftitiam adminiftrabant. ET UT SCIRBNT CIVES, id eft omnes reip. Romana; fubjecti, QUOD | JUS DE QUA QUE RE fuper qua lis aut controverfia nafci ejuftie auxilium vel confilium implorari poterat, QUISQUE pra;tor anno fui magiftratus DICTURUS ESSET SEQUE quilibetpraetor PRiEMUN 1RET. Alii aliter atque aliter hsec veiba interpretantur. At nil eft quod nos a recepta leöAone, quam Cujacius, A.Faber &Rupertusfequuntur, cogat recedere.
II. Non quod probem Fabri commentum, quando ait verbo pramuniret fignificari, quod hoe factum facrit, ut privatus decerneretapud fe, qua de re, & qua acfione, & contra quem illo an- , no agere vellet & fi corfveniretur, an &quomodo fe defenderedeberct? quippe cnm alteri leciioni hoe tantum apta-
§. XI.
COMPENDIA.
Quod a principio bonum vifum, eventus rerumftepe improbat. n. r.
Reip. Roman, per Unum confuli neceffe erat. n. 2.
Senatus non poterat omnia Reip. munia
probe gerere. n. 3. 4. Pro difcrimine temporis & loei modo unius,
I TVTOVISSIME, id eft poftfemis _f \ adolefcentiae. P. R. annis SICUT AD PAUCIORES, id eft Senatum primum, arg. §. 9. h. I. juncl.verb. h. §. ibi; ipfis reb. di&ant. & deinde ad Magiftratus , §. praced. 10. JURIS CONST1TUENDI VIA five! ratio & anodus. /. 21. §. fi- ff- quod met. cauf. TRANSISSE IPSIS REBUS DIC TANTIBUS id eft natura nobis excipientibus fuggerente. Nam rebus cunctis ine ft quidam velut orbis, ut quemadmodum temporum vlees, ita mr<rttm ver- j tantur. Tacit. 3. Annal. 55. Hinc quod a principio bonum vifum, eventus rerum faspe improbat. Quid enim ftabile
modo plurium commendant Imperium n. 5.
Principi omne jus belli pacifque temport
datum. n. 6. Qu. Anlex Regia unquam & quo tempore
lata, pro inutili difceptatione habe-
tur. n. 7.
/ inter homines & ita immobile, ut nullam patiatur mutationem, cum omnis nofter ftatus fup perpetuo moto confiftat? ait Juftinian. in Nov. 7. c. 2. VIDEBATUR & ita populo ejusque Jibertati fatis cautum putabatur, PER. PARTES ii eft lento progreffu fi aufcultes Cujac. h. fed reeftius per eas intelligimus facïiones & certamina potentium paucorum. Galli partii dicunt Mornac. h. Belg£e inde partyfchap, fcheuringen & verdee» lingen. In iftorum enim jus atque ditionem refp. conceflerat, Salluft. Cati-
! Un. c. 20. & ex quibus bis Triumviratus, Varroni Tricipitina diéhis, primus fcilicet Caefaris, Crafli & Pompeji,
a al-
ri queat, atque inde Zafius duo hsec conleg.it Primum non praefumi ingnorari, quod in publicum proponitur. /. ii. §• 3-ff- de inft. a&. quod & Mornacius adh. §. tradit, & ideo recepta; lectioni vim lacit, & pro feque refcribit fe quis: Alterum quod judicia non pra;cipitanda. arg. I. 6. pr. ff. de interrog, in jure fac
III. Sed illud puto Pomponium veile dicere , quod pra;tores EDICTA PRO»
! PONEBANT publicè in tabula gypfata five albo. /. 7. pr. ff de jurifd. ut cum propofuiffenr ftbi jus civile adjuvare, fupplere & corrigere, /. p.§. i. ff de ï. & I. hanc viam fibi ad id jus, alias majeftatis proprium, /. pen. ff. eod. ubi dixi n. 6. five ad eam poteftatem &auctoritatem ftruerent, feque ita praemunirent contra privatos, qui deinde nollent eorum obtemperare jurifdidtioni.
IV. QUiE EDICTA PR^ETORUM i üve jura generaliter promulgata, /. 2. \ pr. ff. ne quid in loco publ. I. 3. C. de \ edendo. JUS HONORARIUMquoditaj men precaria magis, quam conceila po-
teftare CONSTITUERUNT. HONO' RARfUM autem DICITUR QUOD AB HONORE five imperio& poteftate PR:ZETORIS a7iortm;que magiftratuum VENERAT: uti dici um adl. 1. ff. de I. & P. 11. 4.



68 p A N D E C T A R U M
alter Oftaviani, Lepidi& Antonii ortus fuit, EVENIT UT NECESSE ESSET, nam non aliud difcordantis pa- , tria remedium fuiffe; ait Tacitus i. An- j
ml. g. . . {
II REIP. PER UNUM ex rationibus allatis ad l. 5. ff. de L & I. n. 15. aliifque traditis ab Ariftotele 3. Polit. \ g 10. n. & 12. Zaf. h. lit. d. Coraf. /b. n 6. & feq. CONSUL! id eft coramodis ejus profpici. Cafp. Kloek, de contrihut. c. 4. 11. 110. Nam uti antea taCito populi confenfu nulla lege lata Senatui de minoribus rebus, uti dixi ad 5. 9. b. I. n. 4. ita deinde uni viro prin- . cipi primum fub nomine Dicbatoris, qui \ poftea perpetuus facftus, & tandem, quod hic titulus non minus, quam Regis, populo elfet invifus, Principis atque Imperatoris appellatione non modo poteftas, qme antea Senatui concelfa, fed fumma & omnis omnino fuit data. Vid. Ant. Fabr. h.lit. g. &^igid. Hortenf. ad d. §.5. I. de I. N. G. & C. Pompejo id imputat Seneca 5. de bene}. I6~. ubi ait j Cn. Pompejus eo redegit P. R. ut falvus effe nou pffet nifi beneficto
III. NAM SENATUS NON PERINDE id eft fimiliter. D. Straucn. lexic. partic.jur. d. voc. n. p OMNES PROVINCIAS ob certamina potentium cT avaritiam magifiratuum, invalido legum auxilio, qua vi, ambitu, pofiremo pecunia turbabantur: Tacit. 1. Annal. 2. PROBE, Zafius habet provide, fed live hoe five illud fibi fumat, non fe purgabita tautologia, fi particulam perinde in hoe §. explicet non ita accufate: GERERE vel regere uti Corafius legit, POTERAT propter inteftina odia, quibus in dies agitabatur. Quid quod verba cucfa hoe numero expheata ab imperito adjetfta contendat Rupertus adh. %. p. 141. Hic tamen ea rennen „«rr- ppnfrr ac Pomponium probe tue-
4.
5. XII.
COMPENDIA.
Juris Civilis Species, earumque defcriptiones. n. I. 2. 3.
I TTA IN CIVITATE five rep.Ro' 1 mana. Zaf. b. lit. a. licet verbis non re ipfa diflentiat Corafius «.1. NOSTRA AUT JURE, Cujacius refenbit jus; at fine neceffuate! ID ES I per Jus Civile ftri&iffime fic dieftum
Legis Atliones funt pars Juris, quodprudentes condiderunt. n. 2.
quod ftepius dixi confiftere in LEGE XII. Tab. CONSTUITITUR : AUT EST PROPRIUM id eft adhuc a prio* re diftincluni& paulo generaliore fignificatione vocatum JUS CIVILE QUOD SINE SCRIPTO ideft tacito poli confenfu.
tur tn his & èiïis contra Bacbovium etiam ab Harpprechto notatum. ad d. §. 5. n. 3.
IV. Sed & tentemus per provincias non intelligi terras Romani imperii fed munia reip. ut Pomponius hoe dixerit, ubi pace & bello agitur, non tam probe Senatum ifta omnia, quas ad utrumque tempus pertinent exequi, per dieta nobis in d. I. 5. ff. de I. <S? /. n. 15.
V. Nee mirere fi alibi plurium videatur probare imperium juxta libertatem. b. I. 2. §. 4. Nam adhuc hodie Scholafticos reperias advocatos, qui velificari norunt tempori & loco & pro utriufpue difcrimine fpeciofa verbis adferunt, ac cum unius tum plurium commendant imperium. Sed 6c noftri ho-
l mines fcena norunt fervire, docet eI nim Accurf. b. quod commodius res per ; unum quam per muitos expediatur, ld* I que ad facftum controveifum tranftulut Berlich. p. 1. decif. 21. n. 3.
VI. IGITUft CONSTITUO PRINCIPE cum titulo Imperatoris §. 6. I. de I. N. G. & C. Datum EST EI principi JUS omne, non tantum id quod Senatus antea ad fuam curam traxerat, fed belli & pacis nee non creandi magb ftratus, /. 1. pr. ff. de Lege Julia Ambitus. atque etiam hoe UT QUOD CONSTITUISSET RATUiM & fic habendum ESSET, ac fi totus populus id tuliflet, quippe cum hic omne imperium Principi cederet. arg. c. furrogatum de R. I. in 6.
VII. Lege Regia id faélum ait Juftinianus in d. §. 6. An unquam ea Jata & quo tempore, magnis animis quin & contumelia agitant nonnulii interpretes, fed ego magis amo per ignobilem vicum, quam per forum pifcatorium, ubi homines gratis fibicovicia dicunt, tran* fire, ergo iis qui his delecftantur iftas
j gerras germanas nulli feculo profuturas I linquo.



LïBËR l TIT. lï, LË& tl fa
fenfu. S 9. ƒ. de I. N. G. &> C. qui IN SOLA PRUDENTIUM INTERPRETATiONE difputatione fori probata, ut dixi ad §5. h, l. 2. n. 4. C O N SIST1T, neccatera adconfuetüdinemneceifatia defiderat, ut plenius docui ad d. § 5- »• 8.
IL AUT SUNT LEGIS ACTIONES qua pars funt bujus juris quod prudentes condiderunt, uti fcripfi ad § 6. h. I. n a QCM FORMAM five formulam AGENDI CONTINENT: AUT PLE'BISCITUM QUOD SINF. AUCTORITATE PATRUM id efl: Senatus, <S 0. b. I. ibique di&a. n. 2. EST CONSTlTUTUM; AUT EST MAGiSTRATUUM non Pratorum tantum fed & ^EdÜium, § 7. 1. de I. N. G. & C. I. ia. ff. de perk. & cornm. rei
%. XIIL COMPENDIA,
Querela contra Judices non facile admit-
tendce. n. r. Diferentia inter Jus & Jura reddere,
n. 2.
Officium Jurifperiti. n. 3.
Caligula fiepe ja&avit, fe omnem juris
fcientice ufum aboliturum effe. n. 4. Friderici II1. Imp. Con (lit ut io de non ad-
mittendis Legum Do&oribus in ju-
dictis, de rabulis efi accipienda.
n. 5.
I T%ÏST ORIGINEM JURIS ET JL PROCESSUM COGNITUM CON SEQUENS EST, UT DE MAGISTRATÜUM qui juri dicündo & civibus moderandis prafeéli, NOMINIBUS ET ORIGINE COGNOSCAMUS : QUIA , UT EXPOSÜIMUS in % 10. PER EOS, QUI JURI DICÜNDO PR^ESUNT, EFFËCTUS REI ACCIPITUR , & ipfa juris virtus fe exferit. /. 7. ff. de LL, Conlegit hinc Mornacius ad h. §. querelas contra judices nunquam admittendas, nifi manifeftiflima eorum fordes fuerint, & nifi non imago fceleris, fed fcelus ipfum excipiatur oculis: quod hic ufum habere poteft, & facit ad intellecftum legis curia Hooft'mannor. art, 49. & 5°»
II. QUANTUN EST ENIM JUS IN Cl VITA TE ESSE conftitutum, NISI SINT homines, QUI JURA & leges REGERE id eft moderari; ut fruftra Cujacius h. fubftituat reddere, licet ea ledtio & Zafio atque Corafio pro-
vend. tot. tit. ff. de fEdil. ed. § uti, ï. Si quadr. paup. ED1CTUM.
III. UNDE JUS HONORARIUM NASGITUR /. 7. § 1. /. de 1. & I. /. § 10. AUT SENATUS-CONSUL* TUM QUOD SOLUM SENATU id eft primo populi ordine CONSTITUENTE populi rebqui confenfit tacito INDUC1TUR de rebus minoribüs SL NE LEGE expreffe a populo lata § 9. h. I. AUT EST PRINCIPALIS id eft a Principe fafta, /. 33. ff. de reb. crèd. CONSTITUTIO IDEST ÜT QUOD
I IPSE PRINCEPS Roman us CONSTITUIT PRO LEGE id eft ita ac fi a toto populo effet rogata SERVETUR § 11. /. imo ratione vis oblignadi lex
j eft. d, $ 6-. I. N-.G.& Qi
De fide hujus Conflitutionis dtibitaiur. ëöd*i Jurifperiiorum Ufus neceffarius. n.G.fiqq. Judices nonnulli fuam imminui aucloritdè
tem credunt , fi ICtis notéa detiin
eod.
Unde ICtis pro Medicis procedriani ddfe*
rant? n. 7. Argumento pro Medicorum pracedentta da**
ducto refpondetur. n. 8. Falfo Zachias put at, ICtos non inquirefe
in caufas jufti & injufti. n. 9.
betUf, nam jura in plurali reddert eft leges condere vel Conftituere, fed jus in fingulari reddit magiftratus, qui fecundum leges de faélo controverfo ju^ dicat, at de hoC non illo Pomponio noftro eft fermo, POSSINT? arg. h ï; § 1. ff ', ne vis fiat ei qui in poff.
lil. POST HOC DEINDE DË AUCTORUM juris § 35. h. I. SUCCESSIONE DICEMUS QUOD CON* STARE NON POTEST JÜS, NÏ* SI SIT ALIQUIS JURISPERlTUSj de quo dixi ad § 5. h. I. n. 5. PER QUEM POSSIT QUOTIDIË IN MELIUS PRODUCI, qui poffit id eft verba legis ambigUa vel obfcUra ex meritft conditoris & Confuetudine regionis argó l. 34. ff. de R. J. explicare & übi plüS vel minus fenfit legislator, quam locutüs eft, ex regula aDquitatis ejus ferrriö* nem producere & extendere autreftrirt* gere. Ant. Maffa Gales, de exercit. Ju* rifperii. lib. 3. n. ^4= & fiq. 0 pèf m. Ferdinand. Vafq. 2» llluftr* mfr* 13



ja PA. NDECTARUM.
4fi> «4. o feq. Bernh. Sutholt. differt. I. t. apb. tl. & feq. .' IV. De his Jurisconfultis quafi facntia torum omnem ufum aboliturus fape iftud humani generis portentumCaligula quidem faiïaxü i uti Suetonius teftis eft in vita Calig. c. 34. At ipfis rebus dic'tantibus is femper neceffarius judicatus.
V. Circumfertur conftitutio quaedam Imperatoris Friderici 11b anuo 14,41. facta , qua id contineri dicitur, quod CaUgula mente verfaverat. Verba ejus Latine fic habent; Ut omnes Legum Doclo- , res fincto Romana-Gertnanico Imperia m j nullis judiciis & in nullius Principis al* ] ter lus que Senatus confenju amplius toleremur, fed penitus arceantur, quia iis iffis magis jus quam rujiicanis praclujum , atque nemo illorum clavem ad idinvenire poteft, donec uterque tiligantium ad egeftatem p.rducatur, vel omnibus exutifintfortunis. lfti fuut vitrici non autem jufti haredes legum, nam his j'undamentum veritatis demunt efficiuntque per inordinatam fuam avaritiam, ut omni fide deftituantur leges, neque bonus illis confi.de; e amplius ft fit. Hanc legem valde commeiidat perfonatus ille Hippol. a Lapide de rat. flat. in Imp. in frafat. ad Leclor. Sed ipie fateri cogitur id, quod & verba memorata; conftitutionis ipfa produnt, de rabulis & formularum lucripetis, qui non juris öc juftitia;, fed litigandi tradunt vias,accipiendum efie, cumque fermo Caftare haut dignus, de fide ejus legis dubitare non defino.
VI. Sed demushoc, cum tamen non deunt veri Jurisperiti, nemo negabit eorum ufum effe neceffarium, ut merito Iftam fanétionem, fi modo unquam fuit, duram ac iniquam dixerit Herin. Conring. de orig. jur. Germ. cafi. 32. Apud nonnullos populos ii, qui juri dicundo pradunt, fuam credunt imminui aucforitatem, fi Juris - Confultis notio detur, quinimo, fi prudentis refponfum offeratur, putant fe pro inconfultis haberi, utriusque hujus inftituti & alias novi rationes quas nunc dicere nil atrinet. Nihilóminus Jure agri circumjacentis lib. 7. art. 54. fi de crimine atrociore quaftiofit, Jurisperitos cohfulendos effe judicibus praecipitur, uti fcripfi in tracl. de Juram. perhorrefie. cap. 19. n. i.& feq. Sed & Senatores & fupremorum
tribun alium adfeffores allegationes juri* audire atque refponfa admittere dcbcie eleganter rationibus firmat Chrift. Cre* fpi de Valdaura torn. 1. obferv. 10. n. M.&'feq.
Vil. Fatentur itaque omnes, qui recta ratione utuntur, nee omnia manu agunt, velutiMofchi, Tanari,Turca;, alii, remp. fine Junsperitis non poffe ftare, cum tamen populus Roman, abs* que medicis plus fexcentis annis fuerit, expertamque medicina; artem damnaverit. Plui. 29. bi flor. natur. I. Unde illis pro his prooedriam adferit Corafius ai b. §. n. 4. & feq. quod cc faciunt Reineking de R. S. & E. lib. 1. claff. 5. c. 11. n. 74. Carpzov. p. 1. decif. illufir. 7. n, 13. & jeq.
VUL Sed novus medicorum patro* nus eft Gafp. Areyes Franco, qui Elifi jucund. QJÓj camp. q. 2. n. x8. propter hanc rationem illos ICtis praeferendos ait, quod medendi difciplina Adamo fuerit infufa: id autem de Jurisprudentia adfirmari non poffe, cum conftet legibus a Principibus latis. Refpondi olim (1.) Pari ratione effici, ruricolas non modo ICtis fed & ipfis Medicis j anteverti oportere, quia agricultura parend totius generis humani prius nota, I quam medeudi ars. Hujus enim non ! prima mundi a;tate, led cum is diu ftetiflet, varii artis medica; perhibentur exftitiffe audtores öc inventores. Initiura enim illi dedit experientia, experientias , occalionem praebuit quotidiana necefliI tas: ait Heurnius 1. med. inft. 1. Paul, I Zacchias QQ. Medico-legal. lib. 6. tit. 3. q. 4. n. ij. & 18. Neque (2.) dici poteft, medendi fcientiam atque herbarum notidam Adamo inditam fuiffe : quod enim de fcientia adfertur, id magis dici debet de juris difciplina, cum ipfum sequum & bonum cum ipfo Adadamo natum, omniumque mortaliumanimis infculptum, ex hoe autem leges funt declaranda;.
IX. Nam falfum eft, quod Zacchias d. tit. 3. q. 7. n. 9. putat, nos in caufam, cur hoe juftum vel injuftum fit, non inquirere, in quo errore etiam cunéta, quaj hic prolixo fermone difputat d. tit. 3. q. B.per tot. funt fundata atque ita fponte corruunt.
§. xpv.



L I B ER l TIT. II. LEX II: 71 §. XIV.
COMPENDIA.
Reges omnem poteftatem exccpto jure de
non provocando habebant. n. i. Majeftatis titulus refte adfcribitur illis.
I. /^UOD AD MAGISTRATUS \3 generaliter fic dicftos pro omnibus, qui curam reip. prajcipuam gerunr, eamque moderantur & regunt. /. 57-pr. ft- de V. S. Feftus de V. i>. in verb. magifterare. Alciat, Brechse. & Forner. ad d.l.57. ADTIOET, JNITIO C1V1TATIS HUjUS CONSTAT REGES OMNEM POTESTA- I TEM, quam nunc majeftatem proprio 1 vocabulo appellamus, HABUISSE, fic tamen ut ab iis provocatio ad populum 1 fieret, uti dixi ad § 4, h. I. n. 6. & pro J batur ex Livio 8.hift. 33. Val. Maximo I S. memorab. 1. exempl. 1. Cicerone , f himcque memorante Seneca epift. 108. I
§. XV.
COMPENDIA
Tribunus Celerum quinam & unde diclus ? ». 1.
Quando hora lapfa dicatur? n. z.
I. TISDEM TEMPORIBUS quibus I JL urbem Romam reges habuerent, uti ' Tacitus 1. Annal. 1. loquitur,ET TRIBUNUM CELERUM FUISSE CONSTAT ex hiftoria; Romana; conditoribus. IS AUTEM ERAT, QUI EQUL TIBUS armatis CCC. quos Romuhis corporis fui cufiodes legerat, PR/EERAT, nam Graicis efl eques AioMee v.ikne & inde celer. Salmaf. ad IJ. A. fcriptores p. 114. Ut fruftra alii a Celefe Remi interfeciore vel aceleritate appellatos eos etiam ipfi Romani tradiderint.
II. ET VELUTI SECUNDUM LOCUM, etiam cum Numa turmam iftam Celerum diftblviflet, A REGIBUS id eft poft Reges. Zaf. h. lit. C. Coraf. n. 7. D. Strauch. in d. vnc. A- vel Ab. n. 8. Hinc cum lege hujus urbis cautum, ut a pulfu campanse aut ab hora oclava nemo velperi in tabernis deprehendatur, id intelligendum, fi finitus fit ille
Magiftratus, ceftante quamvis ratione, ob quam introdu&us, durare poteft. n. 3.
pulfus, vel hora plane audita. Steph. Gratian. difcept. for. c. 161. n. 23. D, Strauch. d. I. n. 8. Quanquam alias hor* j dicatur lapfa ftatim atque prasludium in* ! cipit, uti colleóiis mathematicorum fuffragiis judicatum fuiffe Trajecli ad Rhenum fcribit D. Abrah. a VVefel ad nov. confl. UltrajeB. art. 18. //. 7. OB TINEBAT, ut ex fequentibus intelligimus, QUO IN NUMERO FUIT JUNIUS BRUTUS, QUI AUCTOR cum Colhttino, Flor. 1. hiftor. 9. FUIT REGIS Tarquinii Superbi. S 3. h. I, 2. ubi dixi n. i. EJICIENDI.
III. Ex quo difcimus, quod licet cesfet ratio, propter quam magiftratus in* troducius, hic tamen durare poflit. Sic in Belgio Pradides aut Vicarii Regum fuere & his abrogatis tamen ifti in libero populo manfere, nuperque Batavis reftituti, cum maximo poteftatis incremento , jam enim hereditaria facta fuit/
quorum poteftas legibus circutnferipta. n. 2.
II. Nee enim ullam vim reperio ineffe argumento, quod aRuperto adh. §. inde conlegitur, quod Colf. in locum Regum venerint, ab illis autem ante L. Valeriam provocatum non fuiffe. Nam non miruin eft, fi COSS. majorem poteftatem , quam Regibus indulferint, quia & Decernviris iftam dederunt. Deinde in initio de ea re populus parum fuit follicitus. Hinc difcas, majeftatis tituium re&e adhuc hodie Regibus Britanniaï & Sarmaüje tribui, & majeftatem Caffari Germanico adferibi, licet eorum poteftas legibus circumfcripta , quo referri poteft. I. 4. C. de Legibus,



72 P A N D" E C T A R U M
§. XVL COMPENDIA.
Cur duo Confules confil tuti, & unde di&i. Confults injuffu populi in caput Civis Rom.
«• I- animadver tere non poter ant. n. 2.'. A Confulibus appellare licebat. eod. Confulibuscompetebat modica coërcitio.n.^.
I. T?XACTIS DEINDE REGIBUS Tv § 3. h. 1. COISSULES CONSTiTÜTl SUNT DUO. ut amulationis ftudio virtutis gloriam fedulo appeterent,&ne poteftas folitudine velmora corrumperetur. Florus d. c. 9. PENES QUOS duos, SUMMUM JUS UTI, vel ut, ESSET LEGE a toto populo ROGATUM EST. Qui confiules appellavit pro regibus. Florus d. cap. 9. DICTIenira SUNT AB EO, QUOD PLURIMUM REIP. CONSULERENT. QUI TAMEN NE PER OMNIA REGIAM POTESTATEM SIBI VINDICAREOT primum LEGE Valeria a Valerio Pubhcola in locum Bruti fubftituto, deinde alia a Valerio Potito Cof. & tandem tertia a M. Valerio CorvoCof. de quibus videlis Anton. Auguftin. in Valeria. LATA ad augendam populi liberi majeflatem. Flor. d. c. $. FACTUM EST, UT AB EIS Confulibus PROVOCATIO, vel uti nunc promifcua voce dicimus, appellatio. /. t. pr. ö? § 3. ff. de appellat. 1.1. %\.ff'.a quibus appel. ESSET.
II. NEVE POSSENT IN CAPUT, id eft, vitam, corpus & famam CIVIS ROMANI ftricba lignificatione accepti pro eo, qui jus fuffragii & magiftratus capeffendi habebat, ANIMADVETERE, id eft, legitimo judicio punire.
! Valla 3. eleg. 69. In cujus rei argumentum fecures illis adempci fuerunt intra urbem. Dionyf. Halicarnafl'. lib 10. Antiq. INJUSSU POPULI vel fine SCto, quo difficibbus reip. temporibus illis Coff. mandabatur ut providerent, ne quid detrimenti refp. pateretur. Sailuft. j de bello Catilin. p. mihi 18. & 19. Itaque quod plerumque in atroci ncgotio Zolet, fenatui decrevit, dar ent operam confules , ne quid refp. detrimenti captret: ea poteftas per fenatum more Romano magiftratui maxima permittitur exercitum parare, bellum gerere, coer eere omnibus modis focios atque, civis domi milifiaque imperium fummum habere, aliter fine populi juffit, nulli earum rerum confuli jus
III. SOLUM RELICTUM EST ILLIS , UT COERCERE POSSENT modice, nam virgis credere non poteranr. Hilliger. Don. enucl, lib. ip. c. S lit. XX. ET five, id efi IN V1NCULA a vinciendo diefta nodumque fignificantia, quibus vincimur , de quorum generibus prolixe Coraf. h.n. 19. & fiq. PUBLICA quas fic appellata, quod alia erant privata. /. 224. ff. de V. S. ergaftula fcilicet, in qua; cives domi fua; detrudebant a;ris alieni damnatos. DUCI JUBERENT arg. I. 2. ff. de in jus voc.
§. XVII. COMPENDIA.
Cenfius quid? n. 1.
Cenfires unde di&i? eod.
Cenforum origo & incrementum. n. 2.
I. T>OST DEINDE ha:c vocula fuJ7 perflua & tamen ornare dicitur Zaiio h. lit. a. CUM CENSUS id eft recognitio civium numeri & patrimonii quod quisque haberet, ut pro ejus viribus tributum folveret. /. 1. & 1. t.ffde cenfib. JAM MAJORI TEMPORI, quo neglecftus fuerat ob civilis difcordias. Livius 4. hifi. 8. ut audiendus non fit Ant. Faber. h. Ut. a. hypercritico acu-
Magiftratus caveant, ne judices morum
prater fe tolerent. n. 3. Cenfores prafe&i moribus erant. n. 4*
'mine^pro tempore fubftituens remp. AGENDUS non aus;endus, fed iterum inftituendus ESSET, ET CONSULES, quia his cum tot populorum bella imminerent* non opera erat id negotium agere. Livius d. c. 8. NON SUFFICERENT, HUIC QUOQUE OFFICIO CENSORES ab re quod cenfum agere five civium numerum recognofcere atque eorum facultates aftimare deberent
appel-



Liberi tit. h. Lex. ïi n
appellati. uti Livius ait d.e. 8. in fin. CONSTITÜTI SUNT.
II. Initium ergo hujus rei a parva o-, rigine, qua deinde tanto incremento aucta efi, ut morum aifcipliiéqne Romana pms eam regirnen, jenatus equitumque cerituria decor is dedecorijque difcrimen .fub ditione ejus magiftratus, publieorum jus privatorumque locorum & ve&igafi-a 'Pop. Rom. fub tiutu atque arbitrio effent. Livius d. c. 8.
III. Non miror eo rem fuiffe deductam, cum femel populus illis hoe permïfiffet , ut in mores hominum kiquirerent, quantum enim illi ficte feverita'tis exemplis poffint in viles plebejos-
§. xviiï.
compendia.
Plas pericuU a finitimis ob ladendi commo-
ditatem. n. i. Di&atorum origo & Etymon. n. 2: Male diclatoripus animadv erfio data efi;
I. riOPULO DEINDE AUCTO, Jt CUM CREBRA ORIRENTUR BELLA Romanifque eorum caufas ftepe quzerentibus. Juftinus 30. bistor. 3. & 34. c. i. ET QUyEDAM A'CRIÖRA A FINITIMIS INFERRÈNTUR, quod ab his plus periculi ob lsedendi commoditatem, uti nuper didicimus, cum infenfum nobis haberemus Archiprtefulem Ubiorum: neque enim ita mox Gallus ad vifcera ima Belgica; penetraflet, nifi & horrea in iftius terris, & per eas liberum habuisfet tranfitum. Deinde nemo. inficias iverit, quod vicinus noftras vires optime exploritas teneat, ca'leatque noftri arcana imperii: nam uti Gregor. Pontif. M. in c. 8. x. deprafumpt. ait: La- . tere te in vicino non pot uit, quod ad nos in tonginquo pervenit. Menoch. 1. prafumpt. 18. n. 14. Quod Zafius h. lit. b. fcribit, nos admoneri, ut fmes agrorutn tueamur contra vicinos, quod & alibi notavi in jure Georg. de incluf. ammal. c. 21. fetl. 3. n. 4. & 5-
II. 1NTERDUM iterum, uti & ahteqüam Cenfores conftituti, RE id eft r.eceflirate arg. §. 11. b. I. EXIGENTE, PLACUIT ob difficultatcm tem porum five quod bellis urgeretur populus , five feditionibus agitaretür, MAJORIS POTESTATIS quam ejus qua aut Cenfores aut Colf. pollebant MAGISTRATUM five moderatoren.
[ que animos, nemini purem latere-, caveant ergo fibi magiftratus, ne praèter fe judices morum, uti Juvenalis cenfores vocat, tolerent, ni & tandem eos trifte illud S. C. cenforia; n'ötae ftringant veteris, quaa Jove nondum barbato fuit, difciplin£e magiftri.
IV: Cenfores pratfecfos moribus dixit Cicero pro Cluentio §. 119. & 129. Ta es prafetlus moribus, magifier veteris
• dijciplincs & fever'katis. Ex quo. & hoe difcimus, nunquam animadverfioni" bus cenfiriis civitatem Rom. ita contentam, ut rebus judicatis fuiffe Tullius d: l,
§.-4
& quidefn cum jure de non provok cando. «.3. Tempus durationi diclatura defignatüm, n. 4.
CONSTITUI. ITA QUE DICTATÖRES, inde appeftati, quod pro fuo arbitrio dicerent, /ubere/u & imperafent non exfoeclato populi juflu aut fuffragio: PROD1TI id eft fecundum Grammaticorum oracula di&i, vel populariter loquendo creati öc conftituti SUNT.
III. AQUIBUS NECPROVOCANDI JUS FUIT, quando adhuc, optimai lege creaban tur, fed poft L. yalerium tacitö confenfu populi id illis iteruni ademptum jus. Feftus de V..S. verb. optinla lex. Ranchin. 1. varior. 8. ET QUIBUS ETIAM CAPITIS ANIMADVERSIO DATA EST. Stultiffimo fane inftituto! ut impune Jiceret eis oceidere, profcribere & in exilium agere quem vellent, magiftratus abrogarë, aliofquein eorum locum fubttituere, aliaque majora his facere, veluti paeem, foedus & focietates cum aliis populis inire aut dirimere. Cum Semiramis illud jus unam diem exercendi irnpetraflet a Nino, in hujus capite initiurti eam fecifle ajunt annales.
IV. HUNC MAGISTR ATUMi QUONIAM SUMMAM POTESTATEM, quam tamen majeftatem nemo' nunc dixerit, eft enim heec jus perpetuum, HABEBAT, NON ERAT FAS ULTRA SEXTUM MENSEM; quia quo major erat poteftas eo brevfo» re tempore erat coercenda, RETINF>



74
PANDECTARUM
RE, nifi ultra id tempus veluti Camillo reluétanti ad annum eam prorogarit populus : Piutarch. ti in Camillo. quam Gajus Julius Cjefar, qui melius quam Sylla literas fciebat, polka perpetuam fecit. Piutarch. in Cajdre. adeo ut tune
refp. eflet appellatio modo fine corpore ac fipecic, uti T. Ampium fcripfiffe memoria prodidit Sueton. in Ccefiar c. 77. Hanc poteftate antea aranti Q. Cinciiinato conftat oblatam fuiffe, quod & refert Veget. i.dere milit. 3. Stswech. ibid.
§. XIX. COMPENDIA.
Magiftri Equitum Dictatoribus, ficuti Regibus tribum' celerum jungebantur. n. t.
Magiftrorum equitum officium an Prafectorum Prdtorio comparari pojfit ?n. 2.
Cum Magifiris Equitum conferri poteft Connefiabiiis ap. Gallos, n. 3-.
I" TT^Xita Cujacius, Corafius, GotXI/ hofred. & A. Faber legunt: At Zatuis & Rupertus habent 6?; Sed parum in eo fituth. HIS D1CTATORIBUS MAGIS TRI EQUITUM quibus tantum jus in milites & accenfos quantum iftis in populum univerfum. |Feneftella de magiftr.Rom. INJUNGEBANTUR live quod idem eft, jungebantur : licet nimis fubtilem inter ha;c diverfitatem obftendat. A. Fab. b. lit. a. SIC QUOMODO REGIBUS TRIBUNI CELERUM, nam uti hi fecundum locum a rege §. 15. h. I. ita. magiftri equitum afterum a Diciatore obtinebant, ut huic velutimagiftri conftliorumadesfent., ejus vices^ fi morbus aut abfentia intervenerat, gererent, facli quafi participes fumma; iftius cura;. /. 1. pr. ff. de offic. proeft, prat.
II. QUOD OFFICIUM five munus FERE, nam praefeeftorumprtetorio adhuc major poteftas fuit in quibufdam. d.l. 1. per tot. TALEERAT, QUALE HODIE fub Imperatoribus PR^EFECTORUM PRDTORIO cum quibus nee in Galliis Cancellarios nee niagiftros aula; nee Pontificii tribunalis adfeflbres, neque etiam Cardinales comparari pofte recie docet Coraf. b. n. 29.
Primus Feziriusap. Turcas. prafe&o pratorio fimilis. n. 4.
Diffatores & Magiftri Equitum a populo per legem latam creabantur. ?- 5.
Cujacü Explicatio rejetla. n. 6.
1 & 30. hac ratione motus, quod hodie rei militaris difciplina ajuris dicendi poteftate fit fejuncfa.
III. Qui tamen Connefiabilem nunc apud Gallos ex occulto politico, de quo egi in lib. de tit. honor. cap. 62. n. 1 & 2. exoletum tituium cum prifcis niagb ftris equitum confert.
IV. Apud Turcas primus| fiezirius proximos praffeeftis prectorio videtur occupaffe honores, eique vicarius datur Latmacaaas, qui illo beilicis aliiCque pubhcis negotiis aut occupato aut in. tento jurisdictioni vacat
V. MAGISTRATUS id eft redores & moderatores populi TAMEN illi dictatores & magiftri equitum, non uti praffeCti prcetorio a Principe d. I. 1 G
^td0!^™^11' fed HABEBANTUR LEGlTIMlid eft a populo per legem latam creabantur. Eo ipfo enim quod Dictator conftituebatur, huic quoque jus dabatur legendi magiftrum equitum, atque ita non minus hic quam H e erat legitimus. arg. c. quod quis per alium. de R. 1. in 6. r
VI. Alium horum verborum fenfum efle multis tuetur Cujac. adh. S. fquem pHinbus confutat Bachov. d. l. n 5
§. XX. COMPENDIA.
Seceffio in montem fiacrum Anno XVI. p0fi Tribum unde di&i? » -
/* hJ%fVegeTffa- 1 * • Tribunorum numerus. 'n.\.
In hacfieceffhne Tnbunt creati. n. 2. Tribuni an lites judicarint. n. £
1 T m?fi!ï ?e"!Pri:ibU5t qr\ibA1S R°- I Crrre rao*c™, & quidem feptimo aut % J. ma fub Confulibus & Diéfatores I oébavo plus minus poft primum Katoren)



LIBER l TIT. II. LEX. II. 75
rem creatumanno, CUM PLEBS id eft cives, uti dixi in %. b.l.iu i. A PATRIBUS five Seautoribus d. (j. 9. ubi nut. n. a. SECESSTSSET, quemadmodum expofui in §. 8. b. I- »• 1. ANNO FERE, Indicat enim ipfe Pomponius fe tam adcurate id non nolle, SEPTIMO DECIMO; Coraf ad h. §. n. 2. ex Cicerone & Eutropio demonftranti anno XVI. poll: ejeclos reges hanc feceffionem faéiatn effe fidem habeo, id autem 'mihi non perlVadebit, Pomponium hoe fcripfilfe. Vetilfime magnus ille & meritis in literas clarus Budams ad l. 1. de Jerv. corrupt, fcripfit, id elfe ariolari fine exemplari prifco in his rebus quid tentare. POST REGES EXACTOS id eft pulfos: valde hrec locutio noftro ut fuerit amata: §. 3. 16. & h. §. 20.
II. TRIBUNOS SIB11N MONTE,' non Aventino. uti Accurfius b. voluit, hic eft enim unius ex faptem collibus urbis Roma;, fed SACRO trans Anienem amnem tertio ab urbe milliari fuo, CR EA VIT fola, QUI ESSENT PLEBEJIid eft civium MAGISTRATUS, id eft horum prajciptiam gererent curam, eofque contra nobilitatem defenrent. arg. d. I. 57. pr. ff. de V. S. & prcefides cuflodefque effent libertatis. Cicero de L. Arg. contra Rullum orat. 2. §. 15-
III. DICTI TRIBUNI primum fub Regibus QUOD OLIM a Romulo, §. 2. b. I. IN TRES PARTES five tribus POPULUS DIVISUS ERAT, ET EX SINGULIS partibus vel tribubus SINGUL1 tune CREBANTUR, qui tribnni fuere appellati, quod tribubus civium effent prsefeefti. Poftea, cum iftis temporibus, de quibus Pomponio fermo eft, iterum pneficiendi effent civibus, prifcum id nomen placuit, & j
§. xxi.
COMPENDIA.
AEdium Vox non folum de adificiis inhabitandi caufa exflruclis, fed etiam templis ufurpatur. n. v.
Mdium Cereri facrarum eau sa creati /Ediles. eod.
I. TTEMQUE UT ESSENT QUI 1 ^DIBUS facris Cereri, voce enim cedes in plurali non tantum de a?dificiis inhabitandi caufa exftrucf is, fed & de templis ufurpari reefte contra Val-
K
Aidilium juffa & SCta in temph Cereri}
affervabantur. n. 2. ALdilts Curules creati & unde di&i. n. 3.1 An Curator operum publicorum jEdilis
re&e appelletur. n. 4.
lam 3. elegant. 7. ex bonis aucforibus defendit Coraf. h. n. 1. PR/EESSENT, ideo enim ex plebe primum creati, licet omnium tedium & privatarum & publicarum nee non aliarum rerum cu» 2 um
Tribuni non fimpliciter, ut a veteribus illis in quorum locum jam alii Tribuni militum videbantur veniffe , diftinqui poffent, fed plebis dicebantur, VEL hoe nomen inde acceperunt, QUIA TRIBUUM omnium, quorum XXXV. procedente tempore fuerunt, nee tamen antiqum nomen a ternario numero iis inditum, perdiderunt, SUFFRAGIO & voluntate CRFBANTUR.
IV. Fuerunt autem duo primum creati, nee video, cur Balduinus adh. §. imputet Pomponio, ac ü dicerct tres fuifie, hos tamen illi fibi adfumpferunt collegas, poftea additi adhuc quinque,ut in univerfum decem fuerint. h l. $. 34. Hinc Cicero d. orat. §. 15. contra eos difputans ait; nihil aliud a&um, nifi ut decem reges ararii, vecligalium, proviuciarum omnium totius reip. regno, rum, liberorum populorum, orbis deni-
que terrarum domini conjlituerentur.
V. Magiftratus non tantum vocabu^ lo generaliter uti indicavi, fed & pro-
f prie fic accepto eos fuiffe appellatos, ■ inde pi-obat Bachov. adh. §. quod lites judicannt. Halicarnaff. antiq. I. 6. p.
4Ir' At Jaï'ceLaJi/s & q«oque Corafio vifum ad §. &, hac omnia h. /. «. 29. Sed pro priore fententia facit quod ftfpulationes Tribunkiae etiam in ufu fuerint, uti difcimus ex Ulpiano infragm. tit. de jure donat. inter vir. & ux. § fi maritus, eamque planiflime & pleni'ffime confirmo ex Plutarcho in Catone: Erat, inquit interpres, Bafilica quadam Porcia quam magnus Cato in cenfura ediderat, ejus Bafilica Tribuni plebis , qunntam in illa jus dicere confveverani columnam, qua fellas eorum impedire videbat ur, deer ever ant tollere, & evidens eft ex § 34. h. 1.2. licet add. § 34. Balduinus diffentiat.



j6 PANDECTARUM
ram gererent, uti dixi ad l. 8. ff. de
Mdil. ed & ad%i2 h. I. n. a.
II. IN QUIBUS aedibus facris OMNIA SCITA, id eft jufta SUA & pos tea quoque Senatus confulta, quia arbitrio confulum fupprimebantur & vitiabantur, Liv. lib. 3. hsec tarnen pofteaquam coeperunt haberi pro legibus ad asrarium iterum relata fuerunt.
III. PLEBS DEFEREBAT, ut in illo Cereris templo adfervarentur: DUOS EX PLEBE, nam ex patribus lu- , dis faciendis, & ut plus dignitatis ac- , cederet patribus, qui coacti fuerant in id confentire, ut ex plebe conlul creari poffet. § 26. h. I. alii duo deinde creati , qui Curules dicfti a fella ex ebore Jaéla pedes incurvos habente, in qua fedebant JEd'ües, quando jus dicebant, CONSTITUERUNT. QUI ETIAM
§. XXII.
COMPENDIA.
Quafiores JErarii cur & quando creati,
unde dicli. n. 1. Apud Gallos ad exemplum Quceftorumfunt
I. lpVEINDE CUM JERAR1UM POPULIy nam Pomponiitem' pore aliud ent Principis, quod Fifci nomine veniebat. § uit. Infl. de ufucap. Vinn. ibid. «. 1. & melius atque planius Coraf. b. n. 7. AUCTRJSESSE COEPISSET vectigalibus auctis & propaga. to longe lateque imperio, UT ÉSSENT ILLI «rario QUI PRiEESSENT, uti olim fub Regibus. l.i.tf. de off. quajl. ita tempore libertatis iterum CONSTITUTI SUNT QUAESTORES quatuor, QUI PECUNLE PRyEESSENT in urbe duo, & qui confulibus ad belli minifteria pr^fto effent, alii duo, DICTï AB EO QUOD INQUIREND^ ET CONSERVANVA3 PECUNIA CAUSA CREATI ERANT, ac tandemadauctis reditibus populi fex casperunt, quinimo poftea numerus ad viginti excrevit: uti ex Livio docet qoque Coraf. h. n. 9. & ante eum Zafius ad b. §. Ut. b.
% XXIII. COMPENDIA
Nulla de morte hominis cunBatio longa. n. 1.
Lege Sempronia & Porcia eau tum erat ne Cojf. civem necarent. n. 3.
Jus
Intendatis des finances. n. 2. Apud Germanos fimile officium eft Commiffariorum militarium.
I II. Galli ad exemplum Qureftorum, /qui Confulibus ad bella profeclis ade[ rant, jam etiam habent homines, qui exercitus fequutur, quique inquirunt pecuniam ex agris tributariis eofque ln~ tentans intellige des finances: Loyfeau du droicl. des offices livr. 4. cb. 2. n. 49. & 50. vocant. Servant hoe quoque inftitutum Germani, quibus ejusmodi Quaftores dicuntur Commiffarii militares, a quibus ftipendia quoque militibus folvuntur. Hos fupremarum curiarum non autem inferiorum tribunalium patronis cedere debere fiepe & publicè & privatim decifum effe memorat Mornacius ad l. 1. ff. de off. quaflor Etiam Quaeftorem Êledtoris Prcipisve Imperii cedere debere Medico judicatum memorat Carpzov. p. 2. decif. 110. per tot. .At Groninga; & in Belgio' proredriam habent Quaeftores reip, vincuntque etiam Advocatos fupremorum tribunalium.
non minus quam ifti Curules iEDILES APPELLAT1 SUNT., quia sdium cujuscunque generis rationem & curam habebant, non tanquam architecfti, fed magiftratus qui profpiciebant, ut omnes fartas tectas fervarentur. /. 1.5 ĥ de via publ.
IV. Ut male, li ego quid intelligam, curator operum publicorum eo titulo appelletur, cum is potius pertineat ad eos, quos hic Clafthm magifiros dicimus, quanquam & aliis aptari posfit, qui vel de ponderibus & menfuris cognofcunt. /. 12. §. 8. ff.de sEdil. edicl. 1 vel rerum in foro venalium, quos Neo\ magi, Clivis & aliis in locis fori ma\ gijlros vocant, & quibus pecus antequam maeftetur fifti prius debet, curam gerunt. arg. I. 1. & t. t. ff. de ASdil. cdiclo.



LIBER I. TIT. II. LEX II. jf
§. XXIV. COMPENDIA.
Legem ferendarum caufa mijfi Legati A-
thenas. n. i. Abdicatio imperii lege magiftratibus permitti debebat. eod.
An locuspublicusvendi non poffit, nifi prius fiat privatus. 11. 2.
Conftituti pro conftituti effent, n. 3.
Anno uno transaclo alii decemviri creabantur. eod.
Decemvirorum nimia & afpera dominatio. n. 4. 6.
Sufiicere id efi fubftituere. n. 5.
Fa&ionis verbum feditiofam confipirationem fignificat. eod.
Secejfionis tn Aventinum montem autor Virginejus. n. 7. i8.
Ob quam caufam ficejfio facla. eod.
Polfefiio libertatis negata Virginice. n. S.
Vin dici as abdicere quid? «.9.
Amor judicii ac rationis cxpers. n, to.
I
Jus dicere latkis patet quam Jurisdiclio. n. 3.
I. T?T QUIA, UT DIXIMUS, in tld § 16. DE CAPITE CIVIS BUivi.xNI INJUSSU POPULI, nam uti re&iffime juvenal./^F' .6-
Nulla unquam de mor te hominis cunclatio longa. Julianus Imp. in orat. a. tales judiciis capitalibus vult pralici 0» ^Uv eivS-xSwf ^tjSs êe/Atflm irxmhwg dhóyu %eujwjvoi h nfiifx's fMetu di i*i*e<f fixKtwxfiivot.
II. NON ERAT LEGE Sempronia a C. Sempronio Graccho lara, de qua Cicero in Rabiriana & Verrina VIL & Porcia, quia per hanc non modo verbera & virga; a tergo civium remota:, fed & ea cautum erat x ne CoCf. civem necarent. Ant. Auguftin. de LL.in Sempronia. n. 8. Idque connrmo ex Salluftü -dtetiufve contra Ciceronem ad C. Cseftrem de rep. ord. orat. 2. ubi ait: Atque is cum ejujmodi ftt, tamen audet dicere: O fiortunatam natam me confule Romam! Te confule fortunatam Cicero? itno vero infelicem & miferam 3 qua crudeliftimam profcriptionem civium perpefffa eft 3 cum tu per tui bat a rep. metu per cuifis omnes bonos parere crudelitati tua cogebas, cum omnia judicia omnes leges in tua libidine erant, cum tu jublata lege porcia erepta libtrtate omnium noftrum vita necifque poteftatem ad te unum revocaveras.
III. PERMISSUMimo nominatim
Quafiores parricidii cur creati & unde di* cli. n. 4.
interdi&am CONSULIBUS JUS DI* CERE, quod latius patet quam juris* diétio, ut fruftra hinc nonnulli con.'e» gant, gladii poteftatem nomine jurisdictionis veniffe, uti bene aliis quoque
I obfervatum. Bacchov. ad Treutl. 1. difp.
\ 3. tb. i.di Vinnius lra&. de jurisd, c. 1. n. 2. Hahn ad IVenfenb. ff ', de jurisd.
\ n. 2.
IV. PROPTEREA QU/ESTORESj id eft Quafitores , qui criminab'um judiciorum qureftionibus prsèffent & inquirerent in facinorofos Afcon. Ptedian. t. Verrina, CONSTITUEB ANTUR A POPULO QUI CAPITALIBUS REBUS, ex quibus mors velexilium damnatos fequitur. /. 2. jf. de publ. jud. PRiEESSENT. HI APPELLABANTUR a frequentiore crimine, arg, l. 3. 6? feq. ff. de LL. V uiteb 1. de judic. 4. n. 17. QUAESTORES PARRICIDII, id eft credis in parein admifhe. Lex Nu» j ma;: Si quis liberum hominem morfi Iciens f duit parricida cfio. Piutarch. in Romulo.
Sueton. in fuift Ca/, c. 42. Parricidds I ut Cicero fcribit bonts omnibus malta-vit. La?vin. Torrent. ibid. QUORUM KTIAM MEMINIT LEX XH. TAB. Sed inter ejus fragmerta non reperirur, Theod. Marcil. ad LL. XII. Tabb. cap, XXC. Jacob. Gothofred. in tab. 9. p, 142.
Amore captus mor tuo comparandus. n, it.
'Prorogatie magiftratus ad patranda facinora fiepe impellit. n. 12.
Olim qui petebatur in fervitutem, manebat in pojfejfione libertatis, donec de ftatu lis effet finita. n. 13.
Obfervantia id efi obfervatio latino magis vocabulo. eod.
Nomina hominum fiape eodem tempore aliter atque aliter eloquimur. n. 14.
Vindicius confipirationem de Confulibus obtruncandis detexit. eod.
Vindiciipramium pro hoe indicio. n. 15.
An cafiitasproferenda vita? n. 16.
Virginius morte filia contumeliam fiupri arcebat. n. 17.
Legiones id eft fele&i milites, btt $Cufp fc.lu.1tf5. «.19.
Seceffio in montem Aventinum facla ad re~ petendam libertatem. n. 20,
[ 3 Pattn



78 PANDECTARUM.
Particula partim non femper geminata. n. 21.
Jppius Claudius & Oppius Decemviri de-
t T"^ T CUM poft Ionga certamina Jfj inter patres & plebem, Livius 3. mjtor. 31. PLACUISSET tandem libero populo LEGES QUOQUE FERRl, miffi tres Legati Athenas, qui cum rediiffent cum Atticis legibus. Livius d. lib. 3. c.32. LATUM EST AD POPULUM id eft populus rogatus jusfit, hax enim duo veniunt verbis ferre legem. hnton. Auguftin. libro de Legib. c. 7. UTI OMNES MAGISTRATU ita Gothofred. & Budams, at Zafius, Corafius & Rupertus legunt magiftratus, SE ABDICARENT, ideft deponerent imperium, vel fi pofterior leetio placeat, poft verbum abdicarent intelligas imperio. Non enim id ante diem lege dicebat. /. pen. ft'.de offic. pref. Ergo contraria lege magiftratibus debebat permitti.
II. Hinc Zafius h. lit. b. poft Bartolum docet, locum publicum vendi non poft, nifi prius fiat privatus. Seu ego vereof, ne hoe inter antiqua; fubtilitatis ludibria referatur, qua de re alibi Uixi.
III. QUOD DECEMVIRI CONSTITUTI effent. Sic poftea necati, pro necati funt: idque dicendi genus multis tuetur Rupertus h. p. 233. & hic adefl'e Livius d. I. 3. c. 32. docere nos poteft; Cum inquit: Placet creari Decemviros fine provocatione, & ne quis eo annoalius magiftratus effet. aut cum Corafio legendum & Decemviri confiituti funt. ANNO UNO, quo transaefto alii Decemviri creati, quibus Appius Claudius folus ex prioribus fe novo peflimoque exemplum adjunxit. Livius d. I. 3. c. 35.
IV. HI quod ipfi textui inferuit Corafius, CUM MAGISTRATUM PROROGARENT, id eft continuarent SIBI in annum fequentem five tertium, a quo primi Decemviri creati, ET CUM 1NJURIOSE populum TRACTARENT, nam ne tergo quidem civium abflinebatur, vir gis cadi alii, alii fecuri fubjici, & ne gratuita crudelitas effet, bonorum donatio fequi domini fupplicium. Livius d. I. c. 37. nee patribus parcebant, dimisfi circa domos adparitores ad pignora capienda. Livius d. I. c 38. qua; cunéla oftendunt non invidiofe legendum cum Corafio.
V. NEQUE VELLENT populum alios DE1NCEPS SUFFICERE id eft Jubfiituere. Accurf. b. MAGISTRATI-
creta publico occifi non funt. n. 21. Sublato Decemviratu Confules aliique Magiftratus iterum conftituti. n. 23. ,
BUS quos illi decemviratu pro rogato excludebant. Ita non eft necefle cum Zafio h. lit. f. refcribere magiftratus, aut dif eere cum Ruperto quod inlblens luec locutio fit. UT IPSI ET FACTIO. Lij vius 3. hift. 41. dicluros ad populum, fi I in Jenatu per fuclionem non liceat. SUA [ id eft, qui cum illis confpiraverant & f in unum coierant. /. n. § 2./'. de pan. Galli dicerent ceux de leur cabale. Feftus [ de V. S. Nunc verbo faclionis feditiofam \ conjpirationem& arma fignificamus. adeo i ut quod inter bonos amicitia, inter ma1 los facliofit. Salluft. injugurtha. PERPETUO RE MP. OCCUPATAM RETINERENT. Livius d. I. c. 36.
VI. NIMIA, id enim regnum haut dubie videri poterat, Livius d. I. c. 38. ATQUE ASPERA cum antea commemorata ad h. § n. 4. tum plenis atque apertis tibiis porro enarrata a Livio d. lib. 3. c. 39. & feq. DOMINATIONB EO REM PERDUXERANT, nam fi in Regeferenda non fuerint populo quem laturum vi tot privatis? putes Livius d.
1. c. 39. UT EXERC1TUS quem plebs, qua; prius in montem Aventinum iverat fecuta nullo, qui per at at em poffet re-
1 traclante. Liv. d. lib. 3. c. 52. ad facrum montem ex ifto tranfiret & A REP. id eft partibus. Liv.d.c.52. affirmante Duellio non prius quam deferi urbem videant, curam in animos patrum defcenfuram SECEDERET & fe fepararet.
VIL INITIUM FUIS SE SECESSIONIS DICITUR omnium primus, VIRGIN1US QUIDAM e plebe homo at vir exemplo reéli domi miliüteque,
I pater Virginia; puella;, de qua hic agitur, inde L.Icilius cui hjec erat defponfata , cc P. Numitorius ejus avunculus aucfores memorantur. Livius d. hb. 3. c: 54. QUI CUM ANIMADVERTISSET APPIUM CLAUD1UM Decemvirum filiam fuam adultam & forma exlentem precio ac fpe, at irrito conatu voluillè pellicere, & M.Claudio clienti negotium dediffè , ut virginem in fervi tut em adfereret, quod hanc, utipleniusdicam ad l. 2. ff. de his, qui fui vel al. jur. n.
2. unam ejus potiunda; viam elfe vide' ret, neque cederet fecundum libertatem poftulantibus vindicias. Livius d.l.c. 44.
VIII. CONTRA JUS , QUOD IPSE; Seneca 1. de clement. 6. Qiiotusquisque ex Quafioribus eft, qui non ipfa legt tenetur , qua quant ? EX VETE RE
JU-



LIBER t TIT. II. LEX. IL
JURE, quod Romani ante LL. XII. Tabb. perlatas habuerant IN DUODECIM TABULAS § qtf. b. I TRANSTULERAT, VlNiJlCMS ideft posfeflionem libertatis FILLE SUJE Virgjniae A SE Virginio patre eo colure, quod ipfe non eflet pr&fens jpondentibits beet propinquis, fe ad finem litis principalis, & donec conftarei, an libera an ferva eflet? eam fervaturos Levius d. I. c. 46.
IX. ABD1X1SSE id eft abjudkafe: quod fruftra Budceus fubftituere loco prioris tentat. Res plana vindicias abdicere , fignificat alicui fententia negare pofleflionem rei vindicataï. Vide dicta ad § 6. b. I. n. 7. quod nos dicimus afflatn af kennen. ET SE GUN DUM EUM clientemClaudium QUI IN SERV1TUTEM AB EO Appio d ecemviro SUPPOSITUS id eftfobomatus PETIER AT Virginem, D1X1SSE vindicias, id eft pofleflionemfervituds adjudicaffe, ut illa virgo donec quaïftionem de ftatu pateretur, effet ia manu & poteftate illius CJaudii, nobis eft toekennen.
X. CAPTUMQUE AMORE VIR- , GINIS, fcilicec
qua res in fe neque confilium neque modum
Habet ullum, eam ionfilió regere non potes.
Terent. Eunucbo. acj. 1. fc. 1. V. Syrus. Amant quid cupiat, ne feit: quid fapiat, non videt:
Nam expert judicii efi amor, non rationem babet non Junitatem. Calp. Flaccus declani. 2. Plato in Pboedro araorem appellat fAM/utv, Juftinian. in Nov. 74. c. 4. ait, nil effe furore amoris vebementius, quem retinere philofophia efi perfecta. Loëtius de confil. Philofiph. lib. 5. metro ufu
Quis legem det atnantibus ?
XI. Hinc trahunt Interpretes, rnorruo comparari amore captum, & mitius eum puniri, fi deliquit. Sed Medices tract. Mors omnia folvit. p. 2. n. 25. Seraphinus de Seraphinis de privil. juram. pr. 7. n. 24. inde genus quoddam jurisjurandi perhor refetnt ia acceffit, quod latius examina vi in tratlatu de eo facramento, cap. 31. per tot. Clandeftinam repromiffionem contra pacta antenuptialia "b adolefcente defiderio fruendi amons facfam non valere difputat multis & judicatum memorat Annams Robertus r. rer. judic. 2.
XII. OMNE FAS AC NEFAS ML
SCUISSE. M. Cato dicebat: Nullum tantum fcelus, aut tam magnum facinüs effe, ad quod fufcipiendum libido voluplatis viola■ laqué pudicitia non impeilap. Hanc Appio autem ifti licetttiam conti* nuatus ille immenfus magiftratus artulitj fuperbire fcilicet homines etiam annua dejignationc, ait Tacitus, quid fi ergo per* petuum agitenthonoremf1 AuditeMo'r» naciumi>aa1 h. §. is inquit. Ujui deniqui effe poffit hic textus vere Livianus in eos , qut fibi hodie honores municipales impetu quodam & flagranti ambitionis fua in* cendio prorogari fludent impenfijfime ,pra± cluduntque inter ea cateris civibus debitum cis ad munera reip. aditum , quo minus fecundum atates è? qualitates, ut loquitur lex .3. §. prrefes de mun. & honor» dele&us cujusque civium fiat
XIIL INDIGNA TUS Virginius QUOD VETUSTISSIMI cum ipfa urbeRomanati JURIS, fecundum quod is,qui petebatur in fervitutem, tamdiii manebat in poiMione libertatis, donee I de ftatu lis eflet finita. johan. Cruceus f ad h. §. quod & ad hanc usque tempéftatem prorogatum efle, etiamfi quis ex lervnute proclamer ad liberratem. I. 24, /. 25. § 2. ff. de lib. caufa. I. lite. C. eod. contendit Cujac. ad b. §. fed reefte idea notatus a Bachovio ad h. I. n. 6. OBSERVANTIA, ideft bbfefVatia Lattn$ magis vocabulo, at Pomponii tevo jarti lingute puritas defecerat. Ex hoe autem trahit Mornacius ad h. %. in judiciis a recepto more & formulis confuetis nort efle recedendum. Sed, quid opus eft ifta montre, cum forniularii noftri illud femper jactent, quod Stylus CuriJe pro lege habetur. Gail. i. obf. t. n. 1. IN PERSONA FILLiE SUM DEFECISSET.
XIV. UTPOTE CUM BRÜTUS, QUI PRIMUS ROMsE CONSUL FUIT, uti dictum § 15. h. I. quod eum hic iterum repetatun tibfque relations ad prior'a, quae fit in §praced. 23. forte quoque movit Balduinum ad b. % lit afcitititirri hoe credat fragmen tum. VIN* ÖIDIAS SECUNDUM LIBERTATEM DIXISSET IN PERSONA VINDICTS autVindicii, ut ab Hiftoricis appellatur, atque ideo ita referb bendum vel Indicis legenduffi efle voluit Zafius, Muretus & Corafius, fed abfq, neceffitate, cum enim nomina hominurn aliter atque aliter etiam eodem tempora eloquamur, quidmirum eft, fi progreS= u temporum nro Vindicio dixerint Viri* dicem? VlTFLLLORUM SER VT6 QUI PRODlTiONïS CONjURATt-
ONEM



P A N D E C T A R U M.
ONEM de Confulibus obtruncandis & Tarqinio rege in urbein revocando^ND]JC|0 SUO, id eft occulti facinoris per aigumenca facta deraonftratione. /. 8./. ad L. Jul. Maf.
XV. DETEXERAT, & cum ideo pramium indici pecunia ex arario, lihertas & civitas data elfet Livius hiftor. lib. 2. ac Vitellii Vindicio infenfi, eique quadtionem Status mo verent, Bruuts tarnen illum in libertatis accepta; polfeflione ilico tuitus eft, quo fenfu, il accipiatur Pomponius, uti capi poteft, liber erit a manus injeclione Coralii ad h. § & Bachovii ibid, n. 5.
XVI. ET Virginius CASTITATEM FIL17E Virgin» VlTiE Hinc ecclefia non improbavit facinus virgihum, qua; fe in profluentem conjecerant, ut virginitatem incorruptam fcrvarent. Eufeb. lib. 8. hifi. ecclef. c. 24. Nicephor. 17. hifi. ecclef. 12. QUOQUE Lucretia; incitatus exemplo, utnonfinis folum idem Decemviris qui regibus, fed caufa etiam eadem imperii amittendi effet. Livius 3. hifi. 44. EJUS, id eft fua filia PR/EFERENDAM PUTARET: fiola namque virginitas cum femel accepta eft reddi nequitur, uti ex Apule30 fcripfi ad l. 3. ff. de I. & 1. n. 2. AR' REPTO CULTRO, is enim inter lanionis inftrumenfta numeratur. I. 18. pr. ff. de fundo infirudlo. DE TABERNA, id eft loco in quo merces venui proponuntur. /. 185./. de V. S. I. 7.1. 13. ff', d. t. de fundo inftr. LANIONIS, id eft ejus, qui carnesminutatimconcifas vendit. d. I. 18. pr. F1LIAM fuam Virginiam INTERFECIT, ne velut ferva impuras Decemviri iftius libidini cogeretur obfequi.
XVII. IN, ideft propter HOC SCILICET, UT MORTE VIRGlNIS CONTUMELIAM, id eft injuriam infeétatn /. 1. pr.ff. de injur. quamque ille magis quam filia animo fentiebat. /. 8. § fi. ff. quod met. cauf. ad qua; duo loca notavi, qua; hanc rem illuftrare queunt. STUPRI ARCERET, id eft incorrupta maneret. /. 6. § i.ff.ad L. Jul. de adult.
XVIII. AC PROTINUS RECENS A CJEDE, id eft continuo poft eadem, Vide $ 15. h.l. ibique di&a. MADENTEQÜE ipfo Virginio, id eft refperfo. uti Livius loquitur, ADHUC FILLfli CRUORE AD caftra COMMILITO NES appellans Livius d. lib. 3. c. <o CONFUGIT, QUI indignitate rei inceufi UNIVERSI & immifti turba militum togati DE ALGIDO monte at
urbe XII. millibus pafluum diftantê, & propterea quod perpetuo ibi algeret infami, alias Vecilio quoque appellatoè uti conjeclat Coraf. h. n. 33. UBI TUNC BELLI contra ^Equos, Liuius d. lib. 3. c^A2. GEREN Di CA USA LEGIONES, felecti nimirum milites Belgis Keurlingen, Germanis Dct 2litif5« fchuf3. Livius d. I. c. 41.
XIX. Silentio partium edict'tur deleclus, juniores, cum fine provocatione imperium effet, ad nomina re/pondent. Legionibus firiptis inter fe Decemviri comparabant, quos ire adbellum, quos praeffe
! exercitibus oporteret. Hinc legio ab eligendo appellata eft. Veget. 2. de re milit. 1. qui auctor & ad eum Godefc. Stevvech. in comment. ad d. c. t. & fiq. de numero ejus videndus.
XX. ERANT RELICT1S DUCIBUS PRISTINIS, id eft Decemviralibus, qui nominantur apud Livium d.c. 12. SIGNA, vel ut jam dicimus vexilla, IN AVENTINUM montem urbis Romse TRANSTULERUNT OMNISQUE PLEBI URBANA, id eft exceptis patribus ca;teri cives, qui lccfti non fuerant milites MOX EODEM SE ad repetendam libertatem, utinfulfum A Fabri fcholion efie nemo non palpare poflit. CONTULIT POPULIQUE totius non plebis tantum, fed & patrum, qui antea hifcere non audebant, CONSENSU Dec emviri.
XXL PARTIM, nil hic deeft, uti Zafius, Budams & Corafius, cum ha;c particula etiam apud bonos audtores citra geminationem ufurpetur, uti ex Lucretio, fi forte dixeris poè'tam hunc efle, non tantum, fed & ex Cicerone & Gellio demonftravit Rupertus b.p. 332. & obfervavit Gronovius ad Livium lib. 3. c. 37. lib. 31. c. 27. lib. 36. c. 18. & lib. 44. c. 6. annotavitque D. Strauch. in d. voc. partim.
XXII. IN CARCERE NECATI, id eft necem five mortem perpefli Appius Claudius & SP. Oppius, qui ifti adjutor ad urbem tuendam decretus erat. Cteteri militiae caufa aberant, cumque olfacerent fibi quoque pcenas graviores efle paratas, fponte fua in exilium profecti, uti ridicule iterum A. Faber/»./» rational. lit. dd. ideo duos ajat nccatos, ne majoris tumultus occafio daretur, nam ne quidem etiam iftos duos decreto publico occifos, fed Appium mortem fibi accelerafie, ótOppium fato fuo funclum naturaliter tradant hiftorici. Livb us d. lib. 3. cap. ' XXIII. ITA RURSUS RE SP. per
Decerfl'



LIBERI. Tit. IL L Ë X ïï*
pecemviros occupata SUUM STATÜM, quem ante Decemviros creatos habuerat, RECEP1T: corifefim enim de confulibus cr eau dis cum ptovocatione
M. Buellius tribunis pl. rogationem per* tulit. Livius d. lib. 3. c. 54. Receperat & Tribunos prius, fed & alii magiftratus deinde iterum Fuere conftitutdu
COMPENDIA.
Plebis cum parribüs contentio fuper legibus
XII. Tabb, n. 1. 7r le^ye promifcuis inter patres &> plebem
connubiis lata eod. Tribuni militum cum confulari poteftate
creati. n. 2. Eo tempore flatus Reip. fuit maxime de~
mocraticus. n. 3.
1. r^UNDF, CUM POST ALI\ ) QUOT ANNOS QÜALVI, Zaiius reponit pnftquam. Sed fruftra in Pomponio talia defideres, fatis nobis effe debet, fi eum intelligamus. DUOJ3ECIM TABUL/E anno Urbis condhxho*. LATvE SUNT, ET, id eft etiJ PLEBS CONTENDERK T CUM PATRIBUS fuper illis legibus, quod vetarent, ne horum & plebis connubia mifcerentut, ET VELLET EX SUO QUOQUE CORPORE, quod ex diftantibus conftat. /. 30. pr. ff. de ufucap. § iZfl. de legat. junSl. I. 19. C. de pL CONSULES CREARE ET PATRES utrumque RECUSARENT prius , tandem tamen victi concevïere, ut de promifcuis connubiis lex ferretur, & quod ad fecundum adtinet cum nomen confulis plebjis nollent indulgere
pailSFACTUM EST, UT ifto tran fmiffo TRIBUNI MILITUM non «xV^taleSj de quorum officio eft. L ï2 « 2 ff.de re mtl. CREARENTUR PARTIM EX PLEBE, PATIM EX PATRIBUS, fed cum CONSULARl POTESTATE adeo ut in urbe eandem vim & poteftatemhaberent, quam Coffi iifdemq; infignibus, li&oribus, fafcibus, fellacuruli & praitexta confulari incederent.
III. Et hac tempeftate, fi unquam, reip. iftius Status fuit democraticus, licet in fpeciem plebs contenta rerum faftigio inania tfanfmitteret, unde difcant civilis prudenti» ftudiofi, vim
$ XXVfc
Pis Imperii in vanis nominum titulis noft confiflit. eod.
In Tribunorum Militarium numero fttpè variatum. n. 4. 5.
Eorum nomen poft Annum 380". non amplius fuit auditum. eod.
Nunquam XX. Tribum militares cum confulari poteftate fimul fuerunt. n. 5»
Imperii in vanis nominum non confiftere, & h£ec debere, ut eam retineas $ 1 iperni, dari atque in medio reiinqui. \ IV. H1QUE CONSTITUTI funt 1 VARIO NUMERO, tres anno U. C. } 309* 3i5- 3*°- 3"- 335- & 345- ¥af | tuor anno 336. ufque ad 340. item 346 / 347. & 357. INTERDUM ENIM ' VI, quam fcripruram cum imperitus librariüs pro fenario numero non caperet, ëi-juradt 'gintii quare fex reponimè eruditi Budaïus, Muretus, Zafius , Co» rafius, Rupertus, alii, Sex autem creati FUERUNT anno U. C. 348. ufquft ad 378. quo coepit folitudo ufque ad annum 382. quo fen. refecli ufque ad annum 386. quo plebs & nomen cum re I impettavit, ut poft id tempus iftud nomen Tribunorum militum cum confulari poteftate non amplius fuerit audi* tum.
V. INTERDUM PLURES, id eft* , uti diximus, mox quatuor, mox fex, I mox iterum quatuor, & tune rurfus fex, NONNUNQUAM PAUCIO. ' RES, id eft tres vel quatuor, fi cum I fenis conferantur, unde Balduinus & ■ Bachovius ad h. §. n. 7. habeant 0B0 aliquandö fuifie nefcio. Qui tamen reefte negat viginti unquam fuiffe. Quod enim ex Livio lib. 3. Goveanus j. var. lect. 23. & Stewechius ad Veget, 3. d& re milit. 7. vulgatam hujus loei lecftkM nem adftruunt, id rede ab aliis coiifutatum, cum Livius non de noftris Tribunis, fed fimpliciter talibus tnilitura* que prefetftis five legionariis loquaturt



82 Pandectarum
§. xxvi. COMPRNnTA
Qjtando creari cscperint COSS. etiam ex plebc. n. i.
t TREINDE CUM ab anno U. C.
\_J 386. tandem poft tot dilcordias & intercefliones PLACUISSET patribus, CREARI ETIAM EX PLEBE CONSUL ES, COÉPfiRUNT EX UTROQUE CORPORE & patriciorum & pkbejoram CONSTlTUI ] TUxVC UT ALIQUO PLURIS quam I plebs PATRES HABERENTUR & i jus amiffum nova dignitate penfaretur, I PLACUIT DU OS EX NUMERO j
§. xxvii. compendi A
OB abfientiam Coff. Prcetor Urbanus creatus. n. i.
*• /^UMQUE uti antea 144. annis ab ^/\r<TT^lI!fis Regibus, ita & porro CONSULES AVOCARENTUR BELLIS FINITIMIS, de quibus e«imus in § 18. b. I. NEQUE prater eos conftitutus aliquis ESSET QUI IN 1 CIVITATE in qua 6c Co/f. time, uti
??tc 'Jr-k^S1* >as dbere folebant, JUS REDDERE POSSET, FACTUM EST UT PRiETOR QUOQUE, quo fedicet adhuc in alia re plebs nobilitati gratificaretur, ex patri-
RETURUS Ó' iïb' 6' Cap' 4S'iCRÊA IL qui URBANUS APPELLAJUS EST, QUOD IN URBE JUS KEDDERET. Hujus munus c&teris j
§. xxviii. compendia.
Locutiones fieriptorum circa annorum fiupputaiionem laxa. n. 1.
I. OOST ALIQUOT DEINDE & X 120. ANNOS, qualia pRira **e*iretrn.u; diefta occurrunt apud hiftoncos Tacitus 4. hijhr. 17. ufurpat nuper de 60. & Seneca 4. de Benefic. 30. de 50. circiter annis, uti ex his aliifque aemonftratum dedit Rupert. ad b fi KON SUFFICIËNTE omnibus negoii. v -«y. r
Pratoris peregrini officium, n. 2.
Ei merum imperium conceffum fuit. n. 3;
tiis EO PR^TORE urbano OUnD MUI TA TURBA ETMM GRINORUM five alienigenarum. Tean Bacquet p. i. du droit d> Aubeine ch 1 bi r UIVITATEM, ut ad tempw m ea verfarentur, non vero ut eam pro patria juris haberent: uti loquitur Tulbus a. de LL. 5. VENIRE l -
IL CRE-
Unde di&us? quale ejus officium ? n. 2< JJiffert ab aliis Pratoribus. eod.
praeturis femper antecelluit, ut confula* re munus cum more majorum fuftinuifl'e dicat Cicero ad Plancum. Collega Cofl*. ftut appellatus Petr. Faber. ad b. I. 2. Et quoties non addimus nomen, urbamun wtelhgimus § fiq. 28. idque tune addimus, quando eum volumus diftinguere a prcetore peregrino, de quo in %Jeq. 28. vel a provinciali, qui ad regendas provin cias cum exercitu mbtebatur : etiamque tutelari, qui ab Antonio Piiilqfbpho tandem fuit conftitutus. Jul. Capitohn. in ejus vita. cap. io. Caftub. tbtd. vel ab eo, qui magifter erat Decemvirum, uti dicam ad § 29. b. I, n. 21. * J
JEdiles curules facli, an a Cura dicTi. n. 2.
| PATRUM CONSTlTUI, quos antea "^r^5*1"- ITA FAC TI SUNT ADILES CURULES, quod jam expofui^$ 2i. b. I. n. 5.
II. Suavis iterum A. Faber h. lit. t. hos a cura dieftos putat, quafi multa iis cura; fuerunt, qua; tb aliis magiftratibus neglecta füerant, fciviflet enim aut cogitallec, quod etiam ad procurandos lüüos maximos tuiflent creati.



LlBÈR L Tit. ÏL LKX. tl 83
ÏI. CRÈATÜS EST ËT ALIUS PRETOR, QUI PEREGRINUS cujusque jur ifdi&i o peregrina dicitur Livio hiftor. lib. 0.2. c. 28. APPELLATUS EST AB EO, QUOD PLERUMQUE, id efl: fapitts vel fere femper, INTER PEREGRINOS, nonnunquam etiam inter cives & peregrinos, JUS DICEBAT & huic etiam exercitus vel Claftis inandabatur, quando ad molem belli duo Coff. non fufHciebant. j
§. XXIX. COMPENDIA.
Qtïadruplex hafta Romanis in ufu fuit. n.t. Hafta facra Deorum ftatuis apponebaiur. tod.
Jüno Unde di&a Dea Quiris. eod. Hafla miliiaris erat. vel fècialis, vel cru-
enta. n. 2. Publica hafta ufus. n. 3. Hafla publica Seneca dicitur Civilis. n. 4. Dicitur etiam fiscalis. eod. Bona profcriptorüm vi li fape diftraheban-
tur pretio. n. $. Hafta Pratoria non conjlituit diverfam d
publica fpeciem. n. 6. Nee hafta Salutis a publica fecernènda. eod.
Origo hafta ponenda. eod. De ftibhaftationibus quinam fcripferint? eod.
An bona privatorum fub hafta privata apud Rom. veudita fuerint. n. p. 8.
Centumviralis hafta a pratoria diftincld. n. 9.
Hafta judicium eod.
Centumviri ex tribubus ad judicandum
eligebantur. n. 10. Ita ob appellandi compendium dicebantur,
licet plures effent: eod. Ele&êres Imperatoris adhuc hodie Septem
viri dici poffunt. eod. Decemviri a centumviris forte dabantur.
n. it.
Eadem hafta Decemvirorum & Centumvi-
rorum. eod. ■ Diftribuebantur Centumviri in quatuor
conféffus. n. 12.
I. "TREINDE CUM ESSET NE\J CESSARIUS MAGISTRATU^, QUI HASTiE centumvirali. Sueton. Auguft. c. 36. ut centumviralem baftam Decemviri cogerent; quadruplex enim & prseter hanc Romanis fuit iri ufu, facra, militaris, & publica hafta.
Centumvirorum 4. 'Conftlia in uno èoderfê que loco de una eademque re judica^ bant. n. 13. Centumvirale judicium quadruplex noit
ratione Utium, fed forma. n. 14. Prator med'ius inter hac 4. conftlia confi-
debat. eod. An Prator Urbanus prafederit Centumviris? n. tg, Pratoris vocabuluth de omnibus, qui ju* risdiclionem aut imperium habent+ ufurpatur. eod. Decemvirorum officium in qüo conftftebat P n. id. 18.
St. ex vet er i fcribendï & pronuncidndi ri*
tu in quibufdam vocabülis pramis-
fum. 11. if. Decemviri per Majores jndices intelliguh-
tür in l. 32. § 7. ff. de recept, ar-
bitr. n. 18. Decemviri in litibus maximis judicandis a
Centumviris conftituebantur. n. it). Decemviri cum fuo prator e multa habebant
communia cum firatore Urbano-*
n. 20.
Pratoris Urbani jutisdi&io non eviluii
propter centumvirale judicium. 21: Prator fape, ft quaftio de jure aquitaiis
lance temperando erat, ad ceniumvi-
ros rejiciebat. h. 22. Centumviri ex equeftri ordinè colle&i nen
erat. eod. ^entenEent*<0mc]jt unde? n.2,3*
Sacra Deorum ftatuis appönebatür A2 Gellius 4. nocl. Attic. 6. nunciatum effe Senatui in fdcrario , in regia haftds Mdr~ tias movifte. Nee rriodo Marns fed de Junonis ftatua hafta erat örnata, unde Juno fuit diéta Dea Quiris-. Hafta e« nim Hetrufcus Curis & Sabihis Quirist:
III. Huic mérum imperium fuiffe con* ceffum, tradit Balduinüs adh. % quod urbanus pretor non habebar. Ant. Fab* ad § 27. h. I. Ut. e. Nam Afcon. Paedianus in Orat. Cicëron. in toga cdnd. ait, Cajum Antonium, qui muitos in Achaja fpoliaverai, ab iis edueftum in jus ad M. Lucullum Prcetorem, qui jus inter peregrinos dicebat ,Lucullumque, quod Gra;ci poftulabant, ftatuiffe: dicitqué Balduinüs, fe hunc locum debere Ma* nu do,



84 PANDECTARUM.
erat. Ovid. Faftor. I. 2. An hac nova; nuptie comam difcriminarent, & ea crinem virgines decernerent atque celibaris hafta, uti Ovidio & Arnobio UK 2. adverf. gent. dicitur, facra Junoni fuerit? id nil ad noftrum inftitutum, videat,qui volet Bam. Briflbn. de rini nupt.p. m. 40. & 41. Rofin. 5. antiq. Roman. 37.
II. Miiitaris iterum duplex erat, fècialis & cruenta. Illam pater patratus bellum indicïuris in hoftis regionem projiciebat. A. Geil. 16. nocl. Attic. 4. Hanc poftea propagatis Imperii finibus ex columna bellica, qua; erat ante portam Carmentalem, fanguinolentam mittebat conful belli dux futurus verfus eam partem, quo profedturus eflet cum exercitu. Dio Caflius in M. Antonio. Vicfor. de regionib. urb. Feftus de V. S. in verb. Bellona. Rofin. 10. Antiq. 1. Stewech. ad Veget. de re milit. lib. 1. cap. 6. Quod enim in caftris pro figno fuerit pofita, militibus urbem vi capientibus licentiam fore in bona fortunafque viélorum impunegraflandi, id non probatur ex au&oribus , quos adducit Sibrand. Tetard. Siccama. üb. 2. de judic. centumvir. cap. 3.
III. Publica hafta erat. quam Cenfores veétigalia & tributa P. R. locaturi in foro figebant, uti ex Livio, Colamelh & TertuIIiano bene demonftravit Siccama d. c. 3./». 77. Hujus tune etiam erat ufus, quando ex decreto publico bona damnatorum aut hoftium deviftorum vendebantur. Feft. de V. S. in verb. hafta.Hafla fubjiciebantur ea* qua publicè venum dabant, quia ftgnum pracipuum eft hafta. Civilis dicitur Seneca;. 1. de Ira II. Pt de bis capita Principum fub civili hafta venalia.
IV. Non enim pattor mihi per Lipfi Htn imponi, ibi intelligi Sulla & Triumvirorum civilia bella, fed opinor, quod ita a Seneca appelletur per hx\o. aijv quatenus ea, fub qua venum dabantur captt in bellis opponitur illi, qua; fuper bonis profcriptoru erigebatur non a Cenforibus aut deinde a Filèi procuratore, quas & ideo fifcalis vocata, /. i.& t. t. C. de fide & jure hafta fifcal. fed a praïtore. Seneca de brevit. vita. c. il, quos hafta pratoris infami lucro, & qnandoque fuppuraturo exercet.
V. Ubi quidem de bonis profcriptotum loqui Senecam agnofco cum Jacabo Rasvardo Protribun, c. 19. & Siccama d. c. 9. aliter tamen, quam hi putant atque hoe eum fentire crediderim, quod bona profcriptorum vüi faepe di-' f -> .«* A"
ftraherentur precio, & is cafus civibns abfque merito aliquandö eveniret,ex quo lucrum venari putavit efle infame. A prastore quoque hafta ponebatur, quando pignora vel bona debitorum rei judicatas non parentium aut latitantium vendebantur. /. 3. C. de execut. reijud.
VI. Nee enim pra;toria diverfam a publica conftituit fpeciem, uti Siccama opinatur, d. c. 9. qui & perperam ab hacdiftinguit ha/lam jalutis, qua; tune, fi propter fummam annonas caritatera frumentum publicum vendebatur, poni folebat, nam öc ha;c publica erat, id eft in fignum publica? auctoritatis, quod hac aótus ille fieret, erigebatur, quanquam "illud facile admiferim, originem inde fiuiffe, quod res in bello, quod hafta, uti dixi, vibrata denuntiabntur, capta; venui exponerentur ad haftam veluti tituium, quo adquifitae;' atque ideo Feftus ftgnum pracipuum ilam effe dixit, belli fcilicet; uti verba, qua; mox adnectit oftendunt. Pergit enim dicere: Nam & Carthaginenfes cum bellum vellent, Roman haftam m'iferunt, & Romani fortes viros fape hafta donarunt. Ergo in argumentum forti tudinis, quod viétores hoftium fuiffent, 1 & in tituium jufta; caufas, ex qua res 1 erant partse, hafta pofita fuit; nam, uti Dionyf. Halicarnafla;. in excerpt, legat. inquit; ra -jrcKifjM k] Bello adquirendi lex juftijftma', hinc deinde ad omnes publicas venditiones fuit translata. Bachov. h. n. 1. & nobis aliisque populis jubhaftatio frequenti in ore. Mornac. De fubhaftationefcripkre Darnhouderus, Mangilius, Pofthius & Joh. Philippi atque A. Mathaeus» Latino nomine de Auciionibus.
Vil. An in privatis habuerit lucum? dubitat cum Gronovio CL. Anth. Matthasus tracl. de Auclionib. lih. 1. c. 2. n. 8. Quod vix admittere poffum, cum non fit praffumendum , fuiffe tam fupinos Romanos, famas atque exiftimationis fua; minime prodigos, ut voluntariam fubirent infamiam, vel potius exiftimationis fuas deminutionem, quam non effugiebant illi, quorum bona fub hafta vendebantur. Lipfius ad Senecam d. c. ii. n. 109. Nam quomodo in tanta hominum turba cunctis id innotuiffet, fponte aliquem elegiffe haftam? Et, quid fi hoe fciviffent, annon putas plures futuros fuifle, qui per fimulationem id geri praffumpfiffenr?
VIII. Neque Corn. Nepos & Arnbrofius aut Prudentius, quos laudatus Cl. Mattha;us dicit fe Gronovio viro Cl.
de-



liberi. tit. i. lex. xt è$
debere, nos conturbare debent. Ne-i
pos de Attico ait: Ad haftam publicam ' nunquam acces fit: Ergo ne alia fuit privata? Minime! Sed Cornelius ab infami lucro, de quo antea ex Seneca locutus, quodque ex publica hafta ftricle fic diéta alii aucupabantur, eum abfolvit. Si nobis idem, quod bterarum judicibus liceret, diceremus forfitan verba recitata ad ea, qme pra;cedunt tropica locutione pertinere , cum enim narraflet Nepos, quod corruptis civitatis moribus in tam effufis ambitus largitionibus honores capere noluilfet, quod ad haftam publicam quafi venderentur, plus adjicientibus. Sed & verba ifta cum fequentibus connefti queunt, ut fitfenfusöd haftam publicam nunquam acceffit, ut alicujus rei, qua; diftraheretur pres fieret. Tropum inelfe diélis Atnbtofi de jejun. c. 8. quilibet facile obfervitabit, qui ad ejus verba animum advertit, dicit enim: hafta qucedam agitur inter obfonatorem & paftorem: quia fcilicet licitatio intervenit inter hos non fecus ac in venditione, qua; fit hafta pofita & alias fequeretur. addiclionem aliam quoque fuiffe privatam, quod pergat; turbatis adducit patrimonium. Prudentii locus nil ad rem fa cit, &fi diceret, quod tamen non dicit, haftam privatam aliam fuiffe , id contra me nil faceret; cum inter omnes conftet, poëtica; levitatis effe, non verbis modo fed & rebus abuti. Jam ad centumviralem haftam me convertam, & plenius hoe argumentum de centumvirali judicio, quod plurimum la cis hsec traeftatio poflit juris noftri capitibus non paucis dare, ediffertabo.
IX. Centnmviralis hafta a prtetoria fuit diftinfta, quod nil aliud effet, quam titulus aufpicandi a centumviris judicii, quod ideo hafta; judicium appellatura Vall Maximo 7. rer.memorab. 8. exemplo 1. Teftamento Oftlium inftituit heredem quod Ti. Longinus Janquine proximus hafta judicio fubvertere fruftra conatus eft, & exemplo 4. quod ad hafta judicium adtinuit cineres fratris quiezos effe paffus eft.
Hafta; centumviralis multi meminere veterum.
Sueton. d. c. 36. Ovid. de Ponto lib. 3.
Utque fui folitus fedijfem forfitan unus , < De centum judex in tua verba viris.
Martial. 7. epigr. 63.
Hunc miratur adhuc centum gr avis hafta virorum.
Hunc loquitur grato plurimas oré diens.
Papin. Statius 4. Sylvar. 4. cartn. 41.
— nee jam tibi titrba reorum Veftikulo querulique rogant exire cliënt es* I Cefjat centeni moderatrix judicis hafta.
Zafius h. lit. b, Coraf. h. n. 1 & feq.
C. Bretus de peranliquo ord. jur. civiL 'lib. 1. c. 9. Cujac. ad h. §. Rsevard. protrib. cap. uj. Siccama d. tracl. lib. 2. cap. 3. qui etiam ex adducio Statii loco obfervavit meffium ferias quoque in hoe judicio fervatas fuifle. d. I. 2. c. j.p. 60»
X. PRZEESSET cum jurisdiclione five judicum centumvirorum dandi licentia. arg. I. 1. I. 3. jf. de jurisdicl. Nam uti Feftus de V. S. verb. centumvir. jud. ait; cnm effent Roma XXXV. tribus terni ex fingulis tribubus funt elecli ad judicandum, qui centum Vtri funt appel' lati, & licet quinque amplius quam een* 'tum fuerint, tamen quo facilius mmina~ rentur centumviri funt dicli: quemadmodum & facrarum chartarum interpretes licet effent LXXIL tamen ob appelhndi compendium LXX. dicuntur» Auguftin. lib. 18. de civ. Dei. c. 42. Lud. Vives. ibid. in comment. Coraf. ad h. §. n. 7. Bernegger in Tacit. de morib. Germ. q. 64. Sed & centumvirorum öc judicii centumviralis nomina fuere retenta , cum illorum numerus poftea ad CLXXX. auctus effet. Plinius. 6. ep. 33. Rofin.7. antiq. 30. quod valde confinnat ea, qua; icripfi in lib. de tit. honon de Eleétoribus Imperatoris, quod ad" huc Septemviri dici queant.
XI. DECEMVIRI, ab his enim centumviri dabantur forte, ubi prius ex fingulis tribubus eos legerant, uti Festus loco adduefto nos docet, & Suetonius d. c. 36. Aucfor carminis ad Pifbnem Ovidius an Lucanus aliufve fuerit nil intereft;
Seu trepidos ad jura decem citat hafta virorum ,
Et firmare jubet centeno judice eaufasè Una ergo eft hafta decemvirorum ö£ rentumvirorm, nam illi eam cogebant, ïti Tranquillus loquitur, hi vero ad iltam coibant, uti bene contra Rsevar3um protribun, c. 19. & 20. difputat Siccama d. tracl. lib. 1. c. 12. & lib. 2, • 3-
XII. Diftribuebantur autem centmn«iri in quatuor confilia five confeffus Quin til. 12. Infl. orat. 5. certe cum in bafilica Julia diceret pro tribunali, quatuor autem judicia, ut mom eft, cogs*> L 3



86 PANDECTARÜM
rêtitur, atque omnia clamoribus fremere/a, & auditum eum & intelle&um, & quod agentibus cateris cantumeliofumfuit, laudatttm quoque ex quatuor tribunalibus memini. Phn. 6. epifi. 33. Sedebant judices centum & ofloginta, tot enim quatuor confiliis colli gunt ur: ubi & latijjimum judicium, dicit, & profequitur deinde; duobus sonfiliis vicimus, totidem vicli fumus.
XIII. Et quibus auftoribus porro difcimus , quod in uno eodemque loco hiec quatuor centumvirum confilia fuerint coaéia, & de una eademque re judicaverinc. Locus erat bafilica, uti duo alii loei e Plinio 5. epifi. ult.& 2. epifi. 14. probant,, quos obfervavit Corafius b. n. 8. & adduxit Siccama d. libr. 2. c. ft. Plinius quoque d. epifi. apertifiime fcribit de eadem re, cuncla illa coniilia cognoviffe. /. uit. C. de hared. pet. Confirmatur etiam id ex Val. Maximo 7. memorab.y. exempl. I. cum improbisjimis enim beredibus de paternis bonis apud centumviros contendit, omnibusque non folum confiliis, fed etiam Jententiis fuperior difceffit. Quin til. 4. Inft. orat. 2. id accidit aliquandö atrique parti cum vel nulla expofttio efi, de re confiat, de jure quaritur , ut apud centum viros, filius an frater debeat inteflato hares effe? öc Papiniano inl.j6.ff. de legat. 2. cum fillus divifis tribunalibus actionem in offciofi teflamtnti pertuliffet, atque ita varia judicum fententia exftitijfent. Sicca ma d. tra&. lib. 1. c. 6. qui & ita esplicat Uipianum in 1.10. ff. de inoff. teftam. d. lib. 1. e. 12. p. 55.
XIV. Quibus confeqüens eft id, quod Plinius 4. epifi. 24. fcribit: Proxime cum apud centumviros in quadruplici judicio dixiffem , fubiit recordatio, egiffe me juvenem aque in quadruplici judicio , & locum 6. ep. 33. fte accipiendum elfe , quod centumvirale judicium fuerit non quadruplex ratione litium, quae in eo traelabantur, fed forma infpecta, quod quatuor confiliis live confefiibus aut tribunalibus conftaret. Coraf. d. I. n. 8. Bretus d. c. 9. p. 19. b. Rsevard. d. c. 20. p. 835. Bachov. b. n. 5. Inter haec quatuor confilia medius confidebat Pra;tor, ita ut ad dextram duo atque ad laevam manum duo haberet, utrique & fic binario numero, ut hafta fuerit. Quintilianus 5. Inft. Orat. 2.&de partibus centumviralium, qua in duas ba ft as divija funt.
XV. Prsetorem urbanura prajfediffe centumviris idem docet Siccama d. lib. l. e. 12. Sed Plinius, quem pro fe ad-
tulit lib. 5. epifi. 21. contrarium mihi videtur fcripfiflé, & eo in loco triurn prEetorum mentionemfecifle. Ait enim, quodfedentibus judicibus in Bafilica Julia, & cum jam Decemviri veniflènt a pratore nuncius, quod de urbano intelligi oportet, uti non modo contextusindicat, fed & ex diéfis ad § 27. h. t. n. 2. adparet. Cur autem nuncium hic mifèrat, quia Nepos prator, qui legibus quarit pr opoffer at breve edi&um. Obferva prsetoris vocabulumde omnibus, qui jurisdidiionem aut imperium habent latiore fignificatione ufurpari, ut tamen ab ifto urbano diftingueretur, adjicitur, qui legibus quarit. Cum enim hic Pra;tor in illo ediefto admonuiflet accufatores, & reos inter quos de criminibus cognofcebat executurum je SC. quo omnes quicquid negotii haberent, jur are prius quam ager ent, jubebantur, nihil fe ob advocationem cui'quam dediffe, promififfe , caviffe: praetor urbanus novitate rei perculfus, per nuntium de ea certiorem fecit pra?torem, qui centumviralibus praftdet, an exemplum inopinatum fequi vellet nee ne ? Quod fi non ab urbano fed Nepote praetore contendas venifle nuntium, nee tamen inde evinces prajtorem fuifl'e urbanum, qui praüfidebat judicio centumvirali, quia Plinius fsgnate hunc a munere prajfidendi defcribit, cum alioquin vel urbanum eum appellaiïet, vel fimpliciter prsetorem dixiffet. Verius ergo videbitur, unum ex decemviris pra;torem fuiffe, & pr?efidem eumque magiftrum quoque fuiffe appellatum, uti vetus habet inferiptio C. fabius Ruminalis Mag. Decemvirum, quam adduxit Siccama d. lib. 1. c. 10. pag. 47.
XVI. Nunc arbitror con ftare poffe, cur Decemviri appellentur in boe §. magiftratus, qui hafta; prteerant, nam centumviros legebanr, diem his condicebant, qua caufa; effent agenda;, fnec fi venerat ad haftam a fe pofilam, illos cogebant, fi cojerant accedebant ipfi Decemviri, tune in quatuor confilia dividebant centumviros, quibus unus Decemvirum praffidebat, reliqui autem fingulis confiliis aderant, conferre capita jubebant, fuffragia colligebant, & te ftes infpiciebant aüaque inquirebant; qui adhuc hac tempeftare in nonnullis loos mos eft, ut talia agat pra;tor, qui fuffragio tamen caret. Siccama d. lib. l. c. 10. infi. Male ergo Boxhornius ind. epifi. Plinii 21. Sedebant judices, Decemviri venerant Subftituk centumviri: Vide Bachov. ad h.%n. -\
XVII. IN LITIBUSAnton. Faber
in



LIBER t TIT. II. LEX. II.
in rationaL h. lit. b. mallet, in his Utibus, quas de jure hafta; nafcerentur; quod quam ridiculumlit, nulli non patet. Zafius Corafius & Siccama omittunt particulam in. Bretus d. c. 9. Rrevardus d. c. 19. Bachoviusrf^. § n. 8. & Rupertus ad h. §, hanc ajunt irrepfifle ex malo intelleétu /?quod ex veten' fcribendi ritu litibus pramiittebatur, dixiife fcilicet hos Decemviros ft litibus judicandis: uti pro locum locum & ftritavum pro tritavum, Torrent. ad Sueton.Jug. c. 37. ftlatum pro latum pronunciabant, quemadmodum & Juvenalis Sat. 7. loer utus:
Spondet enim Tyrio fllat&ria purpura fik. XVllï. Quód fi admittimus, hoe voluifïe Pomponium opinor Decemviros, qui aliis filitibus, id eft fuper lites, uti ex Quintilian0 & Fefto exponunt Ra;vard. d. cap. 19. Rofinus 7. antiq. 30. judicandis jam erant conftituti, etiam fuifie juftbs hafta;, five judicio centumvirali prxeffe; nam hos Decemviros preeterea ubi de Jibertate aut ünm hominis lis erat, & ptaejudiciis agebatur cognoviffe, probabile mihi fit perea, qua; adduxit Siccama d. lib. 1. c. 10. adeo ut hi per majores judices intelligantur in l. 32. § 7. jf.de recept, arbitr. & cum apud minores judices acliones inftituantur non tamen idem obtinebat in praq'udiciis, qua; ab iftis ideo diftinguuntur,in l' 35- § 2. ff. de procurat.
XIX. Aut fi quis vulgatam a Gothofredo leétionem velit fequi, quam & Cujacius retinuit, dicemus, quod Decemviri, qui hafta; prceeffent in litibus maximis a centumviris JUDICANDIS SUNT CONST1TUTI Maximas appellat caufas judich centumviralis Cicero lib. 1. de orat. 238. tzd. lib. 1. § 173. eas enarrat; jactare fe in caufts Centum- \ viralibus, in quibus ujucapionum, tute- [ larum, gentilitatum , agnationum, allu- r vionum, circumluvionum, nexorum , man- c cipiorum, parietum, luminum, fliüici- \ ólorum , teftamentorum; ruptorum aut f ratorum, cceterarumque rerum innumera- v bihum jura verf ent ur, cum omnino quid rj fuum, quid alienum, quare denique ei- c vis an peregrinus, an liber quifpiam fit t ignoret.
XX. Decemviri ergo feorfim etiam de d ftatu hominis judicarunt, fed & de eo t qua;ftk> poterat moveri apud centuravi- I ros ab iftis coactos aut judicare juftbs, 6 hi cum fuo praetore, rnulta imo plurima c habebant communia cum praatore urbano, fitque ita demum quis ïntelligat, IS
quod de prorogata jurisdidtione in iure traditum eft. /. i.ff. de judic. Quamvis non mhcias iverim, frequentiores apud centumviros fuiffe de ha;reditatibus ü?SJ'),-qUOd Qllilltilianus Val. Maximus oc Plinius exemplis a fe allatis videntur confirmare, quibus adjice d. I. uit. C.dt hared. petit. I. 5. ff. eod. I. 13. ff. de fa off. teft. I. ft. C. de hb. putter. Siccama d tracl. lib 3. c. 4. 5. & 6 L f de hb leg. Cujac. 10. obf 32. .
XXI. Atque ita non pratoris urbani propter judicium centumvirale eviluit
[ Jtinsdiétio, namintanta hominum multitudine, quam nemo unquam credet qui Lipfii admiranda non legit, tribu^ nal unum aut alterum omnibus non fufficiebat, hinc Vefpafianus, ut in ejus vita cap. 10. auctor eft Suetonius, forte elegit ahos, qui judicia centumviralia, id eft actiones alias apud centumviros agitari folitas , quibus peragendis vix juffe&ura litigatorum cetas videbat ur, extra ordinem dijudicarent. La;vin Torrent, ibid-,
XXII. Illud quoque verum eft, quod Fra;tor, quando ipfè nolebat extra ordi-
ae^.COgnofcere' uri fePe aliis curis diftriétus quoque non poterat, & quxHio non de facto, fuper quo judicem dare folebat, fed de jure eoque requitatis lance temperando erat, iftam ad tribunalia centumvirorum rejecifle, uti indicat Quintilianus 5. inft. orat. 10. & 4. cap. 2. Id accidit aliquandö utrique par li, ut cum vel nulla expofitio eft, vel de re cow flat, de jure quarilur: ut apud Centumviros fiiius an frater debeat effe inttftatö bceres. Hi namque cum ex fingulis triDubus effent lefti, populum quafi exhi, aebant, & veluti nniverfi populi consilium, uti ait Andr. Knichen tracl. dé <ure ter rit. c. 4. n. 83. in eo tamen er•ans, quod putet ex equeftri ordine id ■olleétum fuiffe d. I. n. 82. atque hacteus poteft dici, eorum judicium public um fuifle, alias fi conferatur cum eo, 1 quo rei facinorum poftulabantur, & :gibus qiuerebatur fingularibus, id prb atum & civile redtius appelletur, qua iftincbione adhibita Ra;vardus protrih, zo. cum Siccama d. lib. 1. cap. 7. in •anquillum conferri poteft. Vid. Ba» iov. h. n. 6. Bretus d. c. 9. non enim e crim'nibus cognofcebant, uti reefte ïetur contra Rsëvardum ck Cujaciurfl 'achovius h. fi. 8. & ante hunc fecit iccama d. c. 7. eo nomine laudatus Knilieno d. c. 4. n. 84. XXIII. Hic auctor de origine vocabuGermamci Etnt/ unde £mts<£fn'cht/'
iupe*



co PANDECT ARUM.
fuperioribus Germanis merum imperium, nil audet adfirmare, Berneggerus d. q. 64. id repetit ex prifco Germanorum mftituto, quibus erant centeni fingulis pagis e pkbe comités, uti Tacitus demorib. G er man. c. 12. ait, fed recen- \ tfes; id eft & a mijfis Caroli M.deriva- | tum, vide apud Knichen. d. I. n. 92. c? 93. Unde jeynd a feynden, vel ut jam loquimur jenden, five mittere, cujus Ufum tranfiens per agrum Monafterienfis | dieccefeos nuper obfervavi in cenfura Ecclefiafiica confiitere, ad quamjfaciendam, fi facerdos veniat ejusque legatus
§. XXX. COMPENDIA.
Ouatuorviri curam viarum gerebant. n. i.
An itlts quoque fiecuritas viarum commijfa fuerit. eod.
A quatuorviris diftabant Curatores viarum. n. 2.
Triumviri monetales. 11. 3.
Eorum cura poftea Quatuorviris & Lojj. obvenit. eod.
Nota A. A. A. F. F. quid fignificent. eod.
i TT* O DEM TEMPORE quo DeJ2j cemviri, de quibus in § 20. receutior enim his & omnibus, quorum hic fit mentioeftprxtor peregrinus, cujus in $ 28. ideo meminit, ne eum feparet ab urbano,de quo dixerat in§ 27. ET QUATUORVIRI QUI CURAM VIARUM publicarum GERERENT, id eft dirigerent certis finibus & publicarent. arg. I. 2. § 21. ff. ne quid in loco publ. & deinde fulcirent, fubftruerent aliterve munirent. Zafius h. lit. a. putat fecuritatem viarum illis quoque commisfam fuiffe, idque trahit ad eos, qui hodie eam prceftant. Germanis hi dicuntur habere <01ait^<£erecytigncit/ quod eft a geleiteu/ comittari & adefte. Vide Wehner. obf. pra&. d. verb. Befold. thef. païï, lit. G. n. 61. Ruding-. 2. obf. 80. Spei del. in fpecul. lit. G. n. 124.
II. Ab his Quatuorviris viarum cu tandarum diftant Curatores viarum,qu nove ab Augufto creati, uti in ejus vin teftis eft Tranquillus c. 37. nam hi fu Principibus vias extra urbem curabau Lipfius adl. 3. Annal. Taciti. c. *i.
HI. ET TRIUMVIRI MONET^ LES quatuorviros primum e Senatu U étos fuiffe Pighius in Annal. in anno L ,C. 484. ex denariis prifcis, in quibt
Pecudum forma primum mprejfa pecunia, eod,
Triumvirorum capitalium officium, n. 4. Eorum interventu animadverttbatur. n. 5. An ipfi de capitalibus eau fis cognovertnt ?
n. 6. feqq. Probaturpraprimis ex Cicerone, n. 7. 9. Coram tenere aut ponere idem fignificat,
quod barbare confrontare dicitur.
n. 8.
horum fit mentio, conatur oftendere* Sed minime fequitur, Quatuorviris aut Coff. etiam hanc curam deinde obvenis1 fe, ergo in initio non eam pertinuiffe | adTriumviros; uti erudite difputatRupert. adh. §. MRIS nimirum ARGENTI AURI FLATORE S , Horum fuerunt olim nse nota; A. A. A. F. F. id eft, auro, argento, are fiando: uti poft' Bembum annotat Balduin, adh. §. Notas cum Pomponius non intelligeret, omifit feriundo, quando ftare etiam fignare lignificet, quia metalla fiando & fpirando calefacimus, ut fignare poffimus. Plinius 7. hifi. nat. 56. Fuit autem primum forma pecudum illis hnpresfum, unde pecunia; nomen, quod vulgo notum & habet Zaf. h. lit. b.
IV. ET TRIUMVIRI CAPITALES, id eft capitalium caufarum, QUI ■ 1 CARCERIS publici & nominatim Lai tomiarum. Livius hiftor. lib. 32. c. 26. 1 & Triumviri carcerts latomiarum inten~) tiorem curam habere juffi, CUSTODI:. AM non tantum, uti ex Livii ifto loco conftat, fed & jus in eum conjiciendi - noctu errantes, aut per urbem graffan!- 1 tes HABERENT. Plaut. Amphitr. aU. J. i.fc i. s t
Qui
a rufticis ftipes colligitur pro S'eyndha* ver, &c fi notentur muleta pecuniaria luunt ignorantiam facrorum ritinim & precum. Hujus rei fola fine re umbra in hac ipfa urbe manfit, & ad quam omnes in fanum Martino Epifcopo factum convocantur, at fe nontiftunt, nifi qui volant, vide dicta ad § 17. h. I. n. 3. Unde & Seynd-jchepenen apud Ki» lianum in diclion. d.verb. dicuntur,quod cum non intelligerent Germani fuperiores, &alias duram elocutionem affeeftantes pro jenden dixerunt genten/ & inde %mt in hanc usque diem manfit.



Lib er i tit. it Ie% k ^
Qjti tnë alter efi audacior bvno? aut qui me confidentior ?
Juventutis mores, qui fiiam, qui hoe no&is folus ambulcm P
Quid faciam nunc , fi Tresviri me in carcerem compegerint ■?
Atque ideo nomina reorum ad eósdeferebaruur.
Plaut. d.fic. i. tf Afin.acl. ï./c.t.
Jam ex hoe loco lbo ergo ad Tresviros veftraque ibi^ nomina faxo erunt capitis.
Iterum Aulular. acl. 3. fc 2.
Ad Tresviros jam ego deferam nomen tuum.
Ariftamet. 2. epifi. 22. x\k' iJytW hmdAvs
tix^xivSixx jAÓïhAw tsv KXKXfyov eaS'si' -nxexla-
Ö-^vaM Tor? 'hïiKx. Inhibuit muiier monens fatius efie matutino nadere maleficum Triumviris.
V. UT CUM ANIMADVERT OVORTERET, five ipii damnafieu reos, five per quasftores parricidii aliosve capitales judices id fadhmi efl'et, EORUM INTERVENTU FIERET. Saliuft. in caiil. Senatus in caionis jententiam difceffit conful optimum fatlu ratus noclem, qua infiabat, ante capere, ne quid eo fpacio novareturl Triumviros qua ad fupplicium poftulabat, parare jubet.
VI. Triumviros ipfos de capitalibus caufis non cognoviffe docet Zaf. h. lit. c. qui Bachovio ad h. § n. ro. impofuit. Taubmannus ad Plaut. d. fc. 1. v. 3. fcribit, fuiffe munus eorum praeffe carceri, punire damnatos, itemque cognofcere defurtis, admifiisque fervorum aut ejusmodi viliorum capitum ad Naniam columnam, qute todidem verba ad b. § tranflulit Rupert. p. 226. At aliter Corafio ad h. § n. 17. vifum fuit, cui adfentior, non", quod movear loco Salluftü ante, memorato,, ubi dicitur, quod Lentulo judices rerum capitalium, quibus praxeptum erat, laqueo gulam, fregere , nam praïterquam quod vindices pro judices legat Balduin, ad h. § adverfte opinionis tuitores poffunt dicere, fpeciali SC. eam poteftatem tune Triumviris fuiffe datam. /. \.pr.fi. de off. ej. cui mand. efi jurifd. Non quoque Horatii locus id evincit, cüm ait Epod. 4.
Seclus fiaggellis hic triumviralibus
Praconis ad faftidium.
Hoe enim alii largitm tur jus virgarum
& flagrorum in fervos & viliores babit^ iffe, quod & ex Plauto Amphitr. d.fc. 1. & Afcon. in divinat. probat Bachov. d. n. 8. Valerius Max. 6. memorabil; 1. exempl. 10. magis pro Corafio facie nam ibi narrat, quod Cornelius fortiilime militise ftipendia emeritus cum ingenuo adolefientulo jlupri commercium habuiffet, a Triumviro publicis vinculis oneratus, a quo appellati tribuni, tamen interceffionem fuam interponere noluerunt. Itaque Cornelius in carcere mori coaclus efi: Hic dicat quis iterum, quod Cornelius de fiupro nihil ttegaret, neque ergo fequi Triumvirum de hac re cognoviffe, fed confeffum fuiffe pro judicató habi'tum. /. 1. ff. de confeff.
VIL. Dabo ergo pro hac Corafii feqt'entia locum, quem ipfe obfervavi, & quem fpefo, dicetis effe onini exceptione majorem. Exftat ille apud Cice1 ronem pro Cluentio. § 38. ubi cum agitur. de Afinlö per Ajulium cónfüiö Op[ piauici öccifo, ait Tüllius, quod iftius ' amici in hunc invadunt, & hominem ante pedes Q. Manlii, qui tum erat Triitm'vir, confiltuunt. Atque ille Ajul iis continuo nullo tefie indice recentis maleficii conf cl ent ia perter ritus omnia, ut a 'me paitlo ante dicla funt, exponit Afimumque ab fe, confilia Oppianici interfe&um fatetur. Hatftenus & boe exemplum eadem qua. prajeedens e Valerio difii-» cultate ajes laborare, fed, amabo, audi, qua; fequuntur. Sic pergit Oratorum princepsHomerus \ Extrabitur domolatltans Oppianicus a Manlio. Hoe jus habebant Triumviri, dices,- Sed audii index Ajulius ex altera parte coram te* netiiir,
VIII. Quid hoe1? Noftri homines i qui tune putant, fe quid fcire, fi fciant barbare loqui confrontare dicerent, unde in Auftriaca lege Provinc p. 1. art'. 36. optime rjrgchtfclftn/ fed illud Cïceronianum cótam tenere longe melius^ quamcunéta, qüa; ex Buda;o & Corafio attulit Tabor de confrónt. p. 1. § 2. & 6. Quis vero coram teneri jubet nifi judex criminis? Tabor d. p. 1, § %5: Sidonius Appollinar. 3. ep. 9. dixit coram jjonere. Verba tota adferibam, quöd magiftratus officium circa hanc rem explicent. Ait; Sed fi inter coram pofitos aquanimiter objecla dlfcingitis arbi tros hunc labor'vfum poffe probare quod objicit: fi tamen inter atgutos, armaiot} tumultuefos, virtute, numero , contuber^ nio contumac.es, poterii e% bono & aqua folus, inermis, abjeïïus , ruflicus, peregrinus, pauper aiidiri, Idem Sidonius,
M 6l epifii



po P A N D E C T A R U M.
6. epifi, 4. au&oritas perfona, oppor tuni- I tas prajentia tua inter coram pofttos fa- { cile valebit. I
IX. Sequitur apud Tullium: Hic jam, quid reliqua ? quaritis. Matiilium plerique nor at is, non ille honorem a pueritia non fludia virtutis, non uüum exiliimationis bona fru&um unquam cogitarat, fed ex pet u/anti atque improbo fcurra in difeordiis civitatis ad eam columname Moeniara intelligit, ad quam multorum J'ape convitiis produclus & ca-
§. XXXL COMPENDIA.
magijtratibus vejperttnis temporibus in publico elfe inconveniens erat. n. 1. Quinqueviri adjutores Triumviris dati. n. 2.
Triumviri non illicopofl folis occafum defi-
nebant verfari in publico. n. 3. Lex XII. Tabb. de finictida cum occafu fo-
\ T7T QUIA MAGISTRATIBUS ö Hj VESPERT1NIS TEMPORIBUS non quidem ftatim atque fol occifjfrat* led in caligine verfari, & IN PUBLICO ESSE, id efi: per urbem ire ideo INCONVENIENS ERAT, ne a malis hominibus, quos emendarant, opprimerentur, neve quis eorum infignia in tenebris non revereretur arg. / I. § 5. verf. cajum.ff. de pollui.
II: QUINQUE VIRI adjutores Triumviris dati: uti Livius 39. hiflor. 14. loquitur, unde mirari fatis nequeoj quod Bachovius aufus fuerit dicere, fruftra Cujacium & Muretum ad iftum auétorem provocare, fe enim apud illum niJ de his Qninqueviris in venire. Itacredo, quia non quaftivit, nee Livium perlegit. Nifi forte, vulpecula hoe calumnietur, quod Livius ait: Ut cis Tiberim fua quifque regionis adificiis praejfet: Cum tamen Pomponius dicat, quod CONSTlTUI SUNT CIS TI- i BERIM ET ULTIS, id eft ultra vel trans: lta Corafius legk, at nil muto. .feltus deV. S. in citimUs ait Uls, pro quo nofter ultis dixit, facit ultra. Gellius ia. nott. art. 13. TIBERIM. Sed Bachoviura hoe ex aliis exferipfiffe Cognofcasex Corafio h. n. ö.eique refpon-
??£lLnofter in § 33- »» fi. QUI POSSINT PRO MAGISTAT1BUS, id eft loco magiftratuum FUNGI, id eft tan. > %e'J° h ipfi m^btratus effent, erg. l.<&.fif.adL.Falcid.
ftigatus cum fufragiis populi perventrat, ut apud eum de fceleribus cognofceret. Itaque rem cum Oppianico tranfigit, pecuniam ab eo accipit, caufam &' fufceptam, quid hoe aliud eft,auam coepifte judicare Triumvirum? c? manifeflam relinquit. Je tum i/i Oppianici caufa crimen hoe Afiniacum cum tejlibus multis, tum vero indicio Ajuly probabatur apud quem? utique apud Manlium inumviruni.
Us litium cognhiom fub Principibus ♦• non femper obf rvuita. n. 3. An Jure novijfimo permijjum nohu litibus
cognofcendis vacare. n. 4. No3u inter volentcs re&e jus dicit Prator 5-
Quod ex mora periculo obnoxium ejl noetu expediri poteft. eod.
IIP Quod vero dixi, non ilico poft iolis occafum deliifte verfari in publico Iresviros & cateros magiftratus, ei non obftat, quod in XII. Tabb. erat Sol occafus Juprema tempeftas eflo; nam
f id ad huumcognitionem pertiner, hanc
, emn\' ut. Prali« filet, nox diremit: ut cum Plmvo loquar 4. epifi. 9. Cujus tamen tempus hoe parum attendebatur • nam uti pergit de Tbophane, dixit in noclem atque etiam no&e illatis lucernis
, Quod enim Theodorus Marcilius ad f^-Xll c.Z. ait nullam fententiam ibi lequi, id plane fatuum eft, quis enim creclat Senatum id toleranturum fuiffe 6 prifca lege teneretur, uc veriflïmum ht ejus re veren tiam eviluiflb fub Principibus; nam adfidue & in „cSfem nonnUn, quam üh ipfi jus dixerunt. Sueron in vita Aug c. 33. Capitohn. in M. Ante "*%t COdem ^P'bbn. lib. 71 IV. Judicibus quoque jure noviflimo
; pernnffum nocf u litibus cognofcendis vacare cx Nov. 82. c. 3. docet Ant. Fabvh.lit.C. Sed exea conftkutione alu contrarium probant.- Wiffenbach.
tfJ» 2°' u de trm/a&' Q"0™™ fententia moribus recepta. Jus Omland. M> 1. art. 24, Velav. tit t. ar. 7. Zutphan. tit. 1. art. 2. & 3. Tranfifal. *. 1.
£,;9' °rt' I3' Ar2sntr£e- ad confuet. Bri a, artm u ju Moyflac>
«f *• 5- Lamb. Goris ad confuet ftlav. a. ttt. r. art. 5. n. 5. Hinc jure Velavico conimetur, ut judex pro tribunaü
inter-



Liberi. tit. i. lex. xi:
interroget adparitorem, an fole jam orto fibi Uceat cognofcere caufas ufque ad occafum d. tit. i. art. f* Q^ase interrogaciones etiam olim in Clivia fuere u(it£e, fed jam Principum edicftis profcripta; e foro.
V, Noctu tamen inter volentes redle jus dicit pra;tor. Argentra;. d. I. n. 6. Goris d. I. n. 6. quemadmodum & omnis adtus nocfturno tempore inter confentientes recfe geritur, veluti tranfactio /. 20. C. de tranfacl. poft. Bart. Bald. Jafon. & Salicet. Mornacius ad d. I. 20. Brunneman. ibid. Johan. Deckher. 2. dijf. fit. n. 6. in fi. hierologia qua; defideratur ad nuptias, uti fcripfi
decad. i. decif. Ooft-Frif. 8. «. 65. & feq. ut adfentiri nequeam Mario Muta; quando dicit, inftrumentum norftu confedtum non valere ad confuet. Panhorm. c. 36. n. 27. Deinde id , quod ex mora periculo erit obnoxium etiam noélu expediri poteft. Jafon. ad l. more ff. de feriis. Gilkenius ad. d. I. 20. C. de tranfacl. Hinc pro fecuritate futuri judicii mammrn injeCtio, & perfonis & rebus nociu fieri poteft. Peckius de jure fifi. c. 10. n. 2. Mevius de arreft. cap. n.n. 6. Sifti & includi tune animalia & apes ejus rei caufa transferri poffunt. Deckher. d. dijf. n. uit. Ego in Jure Georg.deincluf.animal. c, 25.{ecl. A..pertot,
§. xxxii. compendia.
Totidem Pratores, quot provincia pratoria, creati funt. n. 1.
Ejfe&us non regulatur ex caufa impulf va. n. 2.
Cornelius Sylla quafiiones publicas, de
falfo, de parricidio, de fic ar iis,
conftituit. «.3. JEdiles primi Cereales. n. 4. Decem tantum pratores revera infiituit
Cafiar. eod. Imp. Auguflus unde diclus. n. 5. Imperatores hodie titulo Augufti monen-
tur, nequid, quod ad Imperium per-
tinet, alienent. eod.
I /^APTA DEINDE SARDINIA, '
v_/ MOX SICILIA qua; quidem ante Sardiniam in poteftatem Romanorum concefiit, fed mox poft hanc prcetoria fafta eft. Solmus c. 11. ITEM HISPANIA, DEINDE NARBONENSI Galliarum, de cateris ad biftoricos merefero, dicam cum Zaüo ad h. §. nee enim ad juris intellectum ifta conferunt, licet Corafius multam nee ingloriam operam hanc in rem collocaverit ad h. § PROVINCIA, TOTIDEM-five quatuor PRATORES QUOT PROVIN CIJE pratoria, nam nonniilla? manebanr liberae, in quas nullus prstor aut magiftratus mittebatur cum imperio, IN DïTIONEM, id eft poteftatem atque imperium § 1. proozm. Inft. iterum ditioni Romana noftroque addita imperio VENERANT, CREATI SUiXT.
II. PARTIM QUI URBANIS REBUS: nam licet propter provincias nove obtentas crearentur, fic tamen eojum magiftratus diftributi, ut PARTIM
M
Pratorum db Augufio conftitutorum nume*
rus variavit. eod. Pratores_ conftituti, ut de Fideicommisfis
Wnoribus jus dicerent. n. 6. Pijcus quidfignificet. n. 7. Prator inter fificum & privatos in urbe jus
dicens. eod. In Provinciis hoe ipfum ad Procuratoress
Cafiaris pertinebat. cod. Non omnes Pratores habebant] jurifidiclio-
nem. n. 8.
Mero imperio prator Urbanus carebat. eod.
inter eos effent, QUI PROVINCIA* L1BUS PR/EESSENT, Balduin, b. & Zaf. lit. k. qui inde trahit, effectum non regulari ex caufa impulfiva. arg. I. 1. § 5. verf fexum. jf. de poft ut. qua de re vide Sutholt. diff. I. 1. uph. 17.
ffl. DEINDE CORNELIUS SYLLA Dictator, uti bene ex Tacito ptobat Vacca adh. § perpetuus QUifëSTL ONES PUBLICAS, id eft de criminibus pubiica judicia. /. r. ff. de publ. judCruceus h. abolids aut converfis prioribus legibus plura addendo, CONSTbi TUIT & ab equitibusRom. ad Senatores tranftulit. Vacca ad h. § Bachov. bi n. 4. <SP 5. VELUTI DE FALSO , DE PARRICIDIO, ftnefe fic accepto pro. :a;de parentum & liberorum, de qua deinde iterum Pompejus tulit. /. 1. /. 9. Pr. ff. ad L. Pomp. de parric. DE SICARIIS. De injuriis addunt Zafius, Vacca & Corafius; Sed cum de his privatum fuerit judicium. /. 2. /■ fi. C. de injur* Balduin, ad h, § ideo de veneficiis fubfti1 tui?



92 pANDÊCTARUM
$. xxmi.
tuit Petr. Pithams ad Mojaic. & Rom. LL. collat. tit. i. verb. ut is prator. p. m. 114. &de repetundis Corai. b. n. 12. Hoe autem eft ariolari, ubi neceffitas i non cogit, nam qure i'equntur apud Pompomum, hunc habent fenfum, El PR/ETOPvES illis tribus quaïftionibus QUATUOR, duos quos ipfe recens conftituerat, & duos ex prionbus Urbanum nempe & Preregnnum ADJECIT, quod ex integro conftitutis atque aucftis a Sylla judiciis publicis plura jam j munera pra;toribus incumberent. Vacca & Coraf. ad h. § DEINDE GAJUS JULIUS CAESAR DUOS PRATORES ET DUOS /EDïLES QUI FRUMENTO late dicto pro omnibus rebus, quibus homo vefcatur. DD. ad l. 77. ff.de V. S. PR AESSENT.
IV. ET A CERERE vocatos CEREALES, quodab illa frurges inventa; perhibeantur. Coraf. h. n. 15. CONSTLTUiT, ne rei frumentaria; penuria in urbe effet, uti ex Feneftella docet Zafius b. lit. 1. Multum enim in ea re fitum, ut feditiones evitentmv ITA DUODECIM, fi verba Pomponii obiter fpeétemus; at re vera Decem, urbanus, peregrinus, deinde quatuor quorum meminit §32.*./. his Sylla duos adjecit & Csefar totidem. Lipf. adTaeit. 1. Annal. 14. PRATORES, SEX ADILES, duo eplebe $21.6./. &duo Curules § 26. b. I. jam antea erant, SUNT CREATI.
V. DIVUS five obmerita ergaremp. divinkatem meritus DEINDE AUGUSTUS ab au&u vel avium geftu & guftatu. Sueton. in Aug. c. 7. Coraf. b. n. 18. & 3. mifcell. 22. «. 7. non vero ab augendo imperio, licet id hodie Caffaribus placeat, fic dieftus, qui tarnen ita monentur, ne quidquam alienent, quod ad id pertinet, quin hodie caduca fi fint faéla feuda in Imperii patrimonium redigere coguntur. Capitul. Leopoldi Aug. art. 30. Proculus Auguftus fuit falutatus, quod cum in convivio ad latrunculos luderetur decies imperator exiiffet, inde imperium orbis terrarum ei cefliffe fcribit Flav. Vopifcus in Proculo. SEDECIM PRATORES CONSTITUIT, variavit tarnen, & fere in duodenario tandem perftkk numero. Tacit. 1. Annal. 17. Dio Cas'üus hiftor. Ub. 56.
VI. POST DEINDE DIVUS CLAUDIUS DUOS PRATORES, ADJECIT, QUI DE FIDEI COMMISSO, Zafius & Corafius legur.t de fidei commifiii, quod licet in antiqua inferiptione haberi dicat Cujacius ad h. § uil tamen mutandurn, cum Pomponii tempore aliter jam loquereiuur. JUS DiCERENT, & non modo cognofcerent, fed & judicatum exfequerentur. arg. I. 2. f. de jurifd. EX QUIBUS UNUM DIVUS TITUS DETRAX1T, cujus ideo tantum meminit Juftinian. in pr 1. de fideicommiff. Mem in ere & hujus prastoris fideicomrniffarii alii /. 78. § pen. jf. de legat. 3. /. 92. pr. ft. de C. & D. I. pen. ff. qtiib. ad libr. proclam. non licet. I. 2. C. qui pot. in pign. Dixit autem jus de minoribus non de majoribus fiueicommiffis. Quintilian. 3. in» jlit. erat. 6.
VII. ET ADJECIT DIVUS NERVA iterum unum, QUI INTER FISCUM, Iiidor. 20. orig. 9. fijcus efi faccus publicus , unde & <fijcefla & fifcina dicuntur: hunc habent exa&ores, & in eo demittunt publicum, quod redditur regi~ bus. Nam fifcus fignificat faccum ex junco vel vhnine. /. 19. §. 2. ff. locati. PJuedr. fab. 38. lib. 2. Muli gravati fiar-
l cinis ibant duo, unus ferebat fifcos cum Ipecunia. .Seneca de irra 33. libet in\ tueri fifcos in angulo jacentes. Et quia in ejusmodi faccis five fifcis pecunia, qu« Principi penditur , adfervabatur , ideo tropico genere dicendi hanc ipfam pecuniam non tantum, fed & ejus adminiftratorem fifcum appellarunt , uti pleniffime docui in Spicil. ad § 1. lnfiit. de excuf. tut. ET PR1VATOS in urbe JUS DICERET, nam in provinciis ad procuratores Caffaris illud pertinebat. /. 2. C. fi adverf. fijc. I. I. C. ubi & ap. quem l. 5. C. de fint. & int er loc.
VIII. *ITA DECEM ET OCTO PRATORES IN CIVITATE JUS DICUNT. Ex quo tamen non fequitur, eos omnes habuiffe jurisdiclionem; nam pratores, qui quarebant legibus, ut iterum loquar cum Plinio d. lib. 5. epifi. 21. habebant merum imperium , five gladii poteftatem. /. %.jf. de jurisd. hoe autem urbanus carebat. Bocer. de jurisd, c. 8. n. 66.



L I B E R I. TIT. II. LEX II. 9$
§. XXXIII. COMPENDIA.
Prafcclus Urbi jus dicebat in Urbe, quoties Pratores belli caufa abejfeni. n. i.
Poftea Latinarum feriarum caufa creari cceptus eft. n. 2.
I. T? T HAC OMNIA QUOTIES JH. jpsj R£P. id efl: urbe Roma. Petr. r ab. ad b. t. p. 735- SUNT MAGISTRATUS praffentes OBSERVANTUR, tune enim antea memorati , fecundum modum &. naturam, non tantum, uti Zafius putat adh. %lit. h. jurisdidio nis, fed & imperii jus reddunt. QUOTIES AUTEM PROFICISCUNTUR prsetores, ut belli curam gerant, UNUS RELINQUITUR, non ex praïtoribus, fed nove creatur, QUI JUS DICAT in urbe, ne illa fine imperio fit. Tac. 6. annal. ix. IS ideo VOCATUR PRJEFECTUS URBI. tot. tit. infra de Officio praf. urbi.
II. QUI PRAFECTUS OLIM extra ordinem casteris magiftratibus abfentibüs CONSTITUEBATUR, POS TEA FERE, id efl: non aliam ob caufam, ut male Rupertus reponat vero LATINARUM FERIARUM qua; indicebantur, ut repeteretur memoria antiquiflimi foederis, inter Romanos & Latinos iéti, CAUSA in nis enim ca;teri, quiefcebant magiftratus INTRODUCTUS five creari cceptus EST, £T QUOTANN1S OBSERVATOR, quoties ad montem Albanum proficifcuntur feriarum caufa magiftratus, qua de re confulas D. Strauch. adrubr.ff.de off. praf, urbi n. 3. & quos ibi memorat auclores.
§. XXXIV. COMPENDIUM.
Numerus Tribunorum plebis, Confulum,
I. TT^RGO LX HIS OMNIBUS enarFv rat.s DECEM TRIBUNI PLEBIS, uti demonftravi ad % 20. b. I. n. .5. CONSULES DUO % 16. h. 1.1. § fi. ff. de alim. vel cib. leg. I. 50. f. de C. D. Hen. Bocer. de jurisdicl. c 8. n.
Prafeclus annona & Vigilum non funt Magiftratus ordinarii, n. 3.
Ptafe&ura annona pro abje&a pofterioribus temporibus habebatnr. n. 4.
III. NAM PRAFECTUS ANNONA, quia non jure ordinarii magiftratus, uti Adiles Cereales, fed fi necesfitas urgebat, procurabat rem frumen-
| tariam, annonam undique coemebat & Romam advehi curabat, jubebatque eos, qui illam habeant, aliis vendere. ET VIGILUM, de quo eft tot. tit. infra de offic. praf. vigil. NON SUNT MAGISTRATUS flati vel ordinarii. arg. L 7. §.ƒ*• jf- de offic. proconf. Quod enim Zafius h. lit. 0. dicit eos non majores, fed minores fuiffe, id difplicet Corafio h. n. 23. SED EXTRA OR' DINEM, id eft non ex praffchripto & anti'quo ordine. arg. I. 26. § 7. ff. ex quib. cauf maf. UTILITATIS CAUSA ad inopinatos reip. cafus CONSTITUTI SUNT. ET TAMENHIQUOS CISTIBERES DIXIMUS in § 31. POSTEA cum defiiffent conftitui, deinde ADILES, ut curam ejus rei, qua; antea pertinebat ad Quinqueviros, gererent SENATUSCONSULTO CREABANTUR, & fic cum Zafio & Corafio non opus corrigere Pomponii verba.
IV. De prsefeéïo annonse aliquid ob1 fervavi apud Boethium de confol. pbilof. \ lib. o>.prosa 4. ubi ait : Sz quis quondam 1 populi curaffet annonam magnus habebatnr. Nunc ea praflectura quid abje* ffius?
Pratorum & Mdilium in Civitate. n. 1.
57. DECEM ET OCTO PRATORES S 32. h.l. SEX ADILES d. % 32. IN CIVITATE Roma JURA REDDEBANT, & alia jure magiftratus, alia ex fpeciah legis conceilione exercebant. l.i.ff. dtjurifdicl.
/£ * XXXV*



p4 pandectaRum,
§. xxxv. compendia.
Juris fcitntia non modo Mamertini fed & ra Comes fiebat. eod.
noftra atate eviluit. n. i. Primus Profeffor juris Coruncanus. n. 3.
Mentio habenda eft eorum, qui virtutis & ICti domi cunfulentibus refpondebant usque
fcientice fplendore pra cceteris cla- ad Cormcanum. «.4.
ruerunt. n. 2. Laus vera Philofophia. n. 5. Conftantinopoli per 20. annos profeffus ju-
1. TURIS CIVILIS Romani SCIENI TI AM, & arcem cequi &boni./. 1 .*>. ff. de I. & 1. PLURIMl ET MAXIMI veluti confulares, cenforii, triumphales VIRI, fed quod Mamertinus Conful. in Panegyr. ad Julian. conqueflus juris fcientiam fic fua tempeftate eviluiffe, ut libertinorum hominum effe artificium diceretur, id & de noftra merito quis fecerit, cum nonnulli tanquam mediaftini fervi opifices,in nefcio quo Megapoleos ludo proftent, ut Themidem conftuprent, & quia dupondii funt, uti olim appellabantur, eam faciant quadrantariam. Mali caufa ab ipfis, qui per eam creverunt, oritur; nam fi in dignitate conftituti fint, putant eam minui, fi natos fuos forenftbus minifteriis deilinent, ut lingvam. caufis acuanr, hinc poftulare & caufas orare peflime rentur plebejorum hominum effe artificium, licat hic Groninga; advocatis idem cenfus annuus, quem nering-geld dicimus, qui aliis multis artificibus atque opificibus indicftus fit. ert. 2. Edicli. cui tit. Ambachten. PROFESSI SUNT, id efttradarunt, & ad ufum fori tranftulerunt.
II. SED QUI EORUM MAXIMA DIGNATIONIS, id eft exiftimationis & honoris, uti locis e Cicerone, Plinio & Tacito inluftrat Coraf. h. n. 4. APUD POPULUM ROM. FUERUNT, EORUM IN PRASENTIA, id eft nunc MENTIO mihi HABENDA EST; Ne debitis virtiti praDtniis defraudentur l.fi. C. de ftatuis Arcad. in l. un. C. de quafi. ö? mag. off. lib. XII. ait: neque enim velut ignoti pratereundi funt, qui virtutis fplendore pra cateris claruerunt. Sic alii incirabantur ad ftudia noftra feveriora, cum nihil fit, quod magis nos accendat, quam cernere noftra; conditionis homines poft exantlatos labores ad fublimem aliquem honoris gradum ferri. Hinc qui per XX. annos jus docuerat. Conftantinopoli Comes fiebat.
un C. de prifeff. qui in urbe Confianti#o£.qua de re egi ,n lib. 1. de tit. honor.
cap. 58. n. 12. 6? feq. UT ADPARE. AT A QUIBUS ET QUALIBUS HAC JURA per difputationem fori 6c refponfa ab illis data ORTA ET TRADITA nobis SUNT.
III. ET QUIDEM EX OMNIBUS, QUI SCIENTIAM juris NACTI SUNT ANTE T. Sic legitur apud veteres, Coraf. h. n. 5. At Zafius lit. c. dicit, eumTitum fuiffe appellatum CORUNCANUM, qui primus e plebe Pontifex Max. fuit creatus. Livius lib 18. PUBLICÈ PROFESSUM effe, id eft docuiffe, unde per excellentiani Profesfores tantum illi, qui jus difcipulis tradunt, rubr. C. de prof efi: & medicis* & Anteceflbres vocantur. rubr. de ratione & mcthodo juris docendi ad Anteceflores. NEMINEM TRADITVR.
IV. CATERI AUTEM, qui usque AD HUNC vixerunt, VEL, id eftfaltem, IN LATEN TI, id eft fibi foli» ]US CIVILE RETINERE, & occultare, ut fua: confulerent potentia?. COGITABANT SOLUMQUE CONSULTATORIBUS , id elf frequenter fe confulentibus &confiliumpetentibus. Horatius lib. 1. ferm. fat. 1. id indicat, cum ait:
Agricolam laudat juris legumque pe» ritus,
Sub galli cantum confultor ubi oflia pulfat.
POTIUS hasc vocula abundat. D. Strauch. d. tracl. lit. P. in potius n. 3. cumque id videret librarius, adfcripfit vacat, nndtvacare poftea in textumper errorem irrepfit. QUAM DICERE VOLENTIUUS SE PR ASTABANT, id eft, quam jus publicè, prnfiteri & explicareobfcurum;hoc enim ICtorum proprium, ut obfcurum condant. C. Sotf. Sid. Apollin. 4. epift. 1.
V. Qui autem pubh'ce docent juris fcientiam in privato publicum negotium agunt, uti ait Seneca de tranq. animi. c 3. Et Julianus adThemifi. p. mibt'490. fcribit, quod is, qui tres Philofophos,
fee©-*



LlBËR l TIT. il lex. ït 9f
res, & contra alibi ad Tbmtft. p. 484. ! lojbphia. J
§. xxxvl compendia,
Papirii pranomen an Publii, an vero Sexti? n. 1.
Papirius leges regias nimirum contulit. eod. Appii Claudii maximum in XII. Tabb.
fcribtndis confilium fuit. n. 2. Appii Claudii pranomen quodnam? n. 3. Hic Appius non modo Appiam viam ftra-
vit, & Aquam Claudiam incluxit.
n. 4.
Sed & de Pyrrho rege in Urbe non recipiendo fententiam tulit. n. 6.
I. f7LïïT AUTEM IN PRIMIS, id JJ eft pr éccipue PERITUS ille PA-
PIRiUS, an ei pronomen fuerit Pub/ü, l uti hic in vujgata legitur, an vero Sext/, j vulde controverfum ? Vid.Rupert. ad b. I § & ad 5 2. h. I. 2. Ut vitetur pugna, I dicamus exgeminata litera errorem efle I natum, eumque, Sextum appellatum! fuifie h. I. 2. § 2. neque video, cur ma- I jor fides Dion. Halicarnaflieo 3. antiq. 49. Cajum habenti quam Pomponio tribuenda fit. QUI LEGES REGIAS a Romulo & fequentibus Regibus latas, quarum fragmenta cum notis vulgavit Fulv. Urfinus, IN UNUM CONTULIT. § 2. h. h
II. AB HOC,ideft/xy?/&?/^Papirium, uti dixi ad § 15. b. l. n. 2. licet magno temporis intervallo, APPIUS CLAUDIUS UNUS EX DECEMV1RIS, CUJUS MAXIMUM CONSILIUM IN XII. TABULIS SCRIBENDIS ƒ FUIT, de quo iegimus in § 4. & 24. b. \ 1 /. POST HUNC APPIUS CLAUDI-1 { US EJUSDEM GENERIS,id eft gen- I 1 tis & familia; /. r. § 2. ff. de jure immu- l nit. Decemviri abnepos, uti repraffen- / tavi ad % 7. h. l. 2. MAXIMAM È SCIENTIAM HABUIT, nam aétio- 1 nes five formulas compofuit primus d. r %t- . a
III. HIC CENTEMMANNUS, fic r
legitur in Heïrufco archetypo, alii ha- j
bent Ccntimalus, quod cognomen gen- ,e
tis Claudis fuiiTe adparet ex Cicerone l de offic. I. 4. alii iterum Centinianus. Sed
refcribendum efle Cozcus placuit Zafio b. fi
lit.L. Coraf. h. n. 5. Balduino ad b. \. 7
Cujacio ibid. & Ruperro^.311. Ita vo- ^
Scrip/ii agendi formulas , & de Ufurpa-
tionibus. n. 6. Ab hoe non eft alias Appius Claudius Cce-
cus. n. 7.
App. Claudius invenit, in quibus verbis
R. in cpnbus S.poni deberet. n. 8. Literis R. & S. promifcue in quam pluri-
mis vocabulis ufi funt vet er es. eod. R. in prowuntiando non exprimere acbhe-
j'um effe aullca ratio non ita pridem
pofiebat. n. 9.
| catür in l. i. § 5. ff. de poftul. APPEL! LATUS EST, fortaflis ab induftria & facilitate multa expediendi Centummanus A. Faber h. lit. f. Bachov. h. h. 1. Fuerit ergo hittoricis diclrus Cwcus, an ideo fequitur, eum inter ICfos non potuifle fingulare aliquod nomen habüüTe
IV. APPIAM VIAM ab urbe Roma* Capuam usque STRAV1T, licet poftea Brundufium usque fuerit flrata. Coraf b. n. ET AQUAM CLAUDIAM uftrucfomagnifice aquasduclu, & inquiruis magna cura venis, in quibus cuirj magnam curam pofuiifet Appii noftri collega L. Plautius Venox, hic quidem appellarus fuit, fed ab iftodeceptus Ie intra 'annum & fex menfes abdicavit cenfura, unde memoria felicioris adpofteros nomen appii, quod ea unus perfecit. Livius 9. hiftor. 29. INDUX1T.
V. ET DE PYRRHO rege Epiro:nrum IN URBE Roma, in quam commnenda; pacis caufa per Cyneam legaum petierat recipi, NON RECIPI'NDO SENTENTIAM TULIT. d.
■ i'§ 5- ff- de poftul. Livius lib. 13. biior. Florus 1. hiftor. 18. Juftinus 18. iflor. 2. Ex quo difcimus, in urbes vaidas, quae a paucioribus, quorum imerium cceteris civibus aut fufpeefturft ut plebi invifum efle poteft, ne extexm quidem Principem tuto recipi, fi im conftet, animos nöunullorum per um fuiffe tentatos. Vid. Piutarch. in 1$rt.bo.
VI. HUNC ETIAM ACTIONES,
ve agendi formulas SCRIPSfSSE in 1 .h.L 2. TR ADI TUM EST & PRI. 1UM, id eft ante omnes. Ridicule A,
Faber'



_.96 PANDECTARUM
Faber fupplet tibtum , & ariolatur, plu res eum voluiffe fcribere De USURPAT10NIBÜS, id eft interruptionibus u fucapionuni. /. 2. ff. de ujurp. & ufucap. hueUigc firipfijfe traaitum efl. QUI LlBER NON amplius EXTAT, Suavis iterum A. Faber, quia opera imperfecta non folent curari & facilius perire. 1DEM, Zafius reponit inde, quod difplicet Corafio b. qui refcribic item, quem iequuntur A. Faber & Bachov. h. f. At nil mutandura cenfeo cumCujacio, Go- 1 thofredo & Ruperto ad b. %.
VII. APPIUS CLAUDIUS Ccecus non alius ab hoe, licet ita Zafio & Ba- 1 chovio vifum, nee non A. Fabro. QUI fc. loquendi ufus, vel, fi liceret etiam nobis de literis judicare, diceremus, quia, legendum elfe, cum enim apud veteres incertiim fit, a quo ufus ejus litera; R. venhTet, ideoPomponius ait, quia id VIDETUR AB HOC PRO CESSISSE, atque boe pafto ccffat acumen Fabri & Bachovii, quod nemo a fe ipfo procedat.
VIII. R. LITERAM INVENIT, An ergo antea pro Romulo dixerunt Somulum, & pro S. P. Q. R. has notas S. P. Q. S.? Lapides, numi & monument» repuguant. Vel an R. per S.pro-
5. XXXVII. COMPENDIA.
Sempronius Soip©' Graco cognomine appellat us. n. 1.
C. Scipio Nafica optimus a Senatu judicatus eft. n. 2.
Deum Mater ex Phrygia nihil aliud fuit, quam Magncs lapis. n. 3.
Laus Joh. Frid. Hervart. ab Hohenburg. eod.
Scipioni Nafica publicè domus in facra via data eft, quo facilius coufulipoffet. n. 4.
ï TMJIT POST EOS MAXIMA t} SCIENTIA SEMPRONIUS, QUEM POPULUS ROM. 2000N, ID EST SAPIENTEM Gra;co cognomine APPELLAVIT, nam licet Latino Atilius &La;lius fint fapientes diéti,NEC QUISQUAM TAMEN ANTE HUNC Grseco cognomine AUT POST HUNC HOC NOMINE Graaco propter fuam virtutem COGNOMINATUS EST, quamvis id cognoroen ab hocSempronio in filium fittran-
Hodiefacilius in foro juris forbibilis, quani civilis confulto publicè dabitur loens, eod.
Quintus Mucius idem eft, qui alias Q.
Fabius Maximus appellatur. n. 5. Mittitur ad Carthaginenfes Legatus. n. 6. Carthaginenfium arbitrio relinquit , an
pacis , an belli tefferam accipere
mallint. n. 7. Germania principes libentiffime ICtorum
opera in publicis paclis utuntur. eod.
flatum jure fucceflionis, uti bene contra Muretum ad h. §. difputant Bachov. h. n. 3. & Rupert. ad b. §. Coraf. b. n. 5.
II. GAJUS legendum effe P. Cornelius volunt Rupert. ad h. §/>. 321. Coraf. h. n. 7. Zat h. lit. D. Bachov. b. n. 4. SCIPIO NAS1CA a nafi magnitudine fic dieftus. Coraf. d. I. n. 7. QUI OPTIMUS A SENATU APPELLATUS & judicatus EST, nam, cum Deum mater ex Phrygia advedia Sybillinis oraculis apud virum optimum di-
verte-
nuntiarunt? Si hoe admittimus , quid ergo factum in firuerc ftrameutum? Muretus ad h. §. eumque fectuus Bachovius h. n. 1. ajunt ab Appio Claudio ufum ampliorem efle introüuctum; at non explicant, qua iu re id factum fit. Cre, diderim, quod cum olim pronnfeue in quam plurimis vocabulis literis R. & S. , fint uil veteres, uti difcimus ex Fello ! de V. S. Varrone de L. L. lib. 6. Quintiliano 1. Inft. orat. 5. quemadmodum Graeci beta & vita: Appium Ccecum invenifle, in quibus verbis R. & in quibus iterum S. poni deberet, adeo, ut cum antea hcec pofterior effet ufurpata, deinde ille effecerit, ULTRO VaLE| SII VALERU ESSENT, ET PRO | FUSilS FURII.
IX. Coraf. b. n. 20. 6? feq. de canina 1 litera R quodque a nonnullis non exi primatur. tales & multi hodie imo bl<efum efle aulica ratio, la mode decimus, quafi vernacule, non ita pridem pofcebat, fed quis enarret eos, qui ita balbutiunt? Jam ab illa morum fimplicitate prifca quant um diflamus, qua; vigebat, cum Corafius fcriberet ad h. §. quod ejusmodi lingua impedimento fidiffima& chanjftma fua conjux Catharina boyjonea pari ter tenebaturl



LIBER t. tlT. iL LEX. ït
Vertere deberet^ huic decreto Senatds mandatum fuit eam hofpitio excipere, uti ex billoricis notum.
III. Magnam illam matrem Deum Idasam Peflinuntiam autem fuifie nil aliud, quam magnetem lapidem docet Jo an. Frideric Hervart. ab Hohenburg p.
1. admirand, Etbn. Tbeol. myfterior. propalat, c. 42. Qui vir infinita alia habet, qua; plane alium verifimilioretnque intelleftum poëtis conciliant, quam nobis Grammatici haefenus impofuerunt.
iv. gdi ETIAM PUBLICÈ DOMUS IN SACRA VIA urbis Roma; j
Data est, quo facilius con- I
suli posset. Sic & celeberrimis juris noftri profefforibus, ait Corafius ad b. §n. 13. publica domus & in fplendidiore ut bis loco donanda effet, qui facilius adiri & confult poffent. Sed fruftra moties , Corafialia nunc tempora, hsec alios mores poftulanr. Id accidit non ita longe poft eam tempeftatem, qua Cyneas Romam cum ir/gentibus a Pyrrho donis miffus, neminem, cujus domus muneribus pateret, invenit. Juftin. 18. hiftor.
2. Poftea cum decoxiffet ifta continentia Romanorum ut Jugurtha diceret de Roma , urbem venalem & mature perituram ft emptorem invenerit I Sallull. de bello Jugurth.p. mihi 77. an time putas publicè domum ICto datam fuifie, quo facilius confuli poffet de lepetundis ? Scias ergo Corafi quod facilius in foro, quod fplendidior urbis locus effe folet juris , forbibilis, quam civilis confulto publicè dabitur domus. Alexis in Epi- 1 dauro narrat, quod Chaerephili natos ; civitate donaverunt Athenienfes, quod pater eorum falfamentum advexerat. Athense. 3. Deir.ofoph. 33. pr.
V. DEINDE non praemittendus, licet ante Scipionem Naficam ordine temporis veniat, QUINTUS MUClUS, Fabias pro Mucius legunt Zafius, Co- j
§. XXXVIIÏ. COMPENDIA.
Coruneanii primi profefforis juris nullum fcriptum nunc extat. fi, 1.
Rtfponfis dandis operam dare debent Legum Do&ores. n. 2.
Sextus AElius, Publius ALliUs, & Publius Acilius maximam fcientiam in profitendo habuerunt. n. 3.
Acilius primus a populo latino Vocabulo Sopiens appellatus. «.4.
rafius, Balduinüs, & ex hoe cun&a
Bachov. ad h. § n. 5. Quibuc hactenua adfentior, quod de Fabio Pomponius loquatur, nee enim hiftoriola Mutio* rum temporibus convenit, fcriptum tamen fuiffe opinor Quintus Maxinius $ ita enim etiam in numis appellatur noster hie Q. Fabius Maximus, qui deinde Anriibalem ,cunctando fregit , uti docte ebftendit Rupertus ad b. §. ! Vi. QUI Al) CARTHAGINIENses MISSUS LEGATUS, & jam 0lim ex antecefforibus nottris Cornel. Pynackerus a potentifliimis Belgicae fcedera a; Ordinibus ad Afros miffus legai tus, cum essen T DUM TES| sera, id eft figna militaria, ex quibus dignofcimus an hoftes^ an noftri I fint ? Vegetius lib, 3. de re milit. c. 5 Stewech. ad lib. 2. c. 7. téfferam dicit i vocale fignum. Inde nobis kcI}' ii-ow* 1 'twonrt. Gallis le motduguet. POS ITA una fignificans conditionem PACIS, altera condidpnem BELLI, AR/ Bi trio s1bi Q. Fabio Maximo DAf TO UTRAM VELLET , REFÈRret ROMAM, UTRAMQÜE téfferam sustu,LIT, id eft fecum fumftt.
VII. et ad htec AIT CARTHAGIn1enses PETERE DEBERE u>tram MALLENT ACCIPERE , quod forte quis dixerit, iÜum ex juris difciplina haufiffe, in ea enim hoe nobis traditum eft, reos effe favorabilio» res , atque longe melioris conditionis, quam aétores, cum vero nècefiitatem eiigendi rejiceretin Carthagimenfes, jam hi maginem aeftorum fuftinere debebant. Quidquid autem fit, Germanias Principes hoe prïfcorum Romanorum fè« quuntur inftitutum; nam in publicis paótis utuntur libentiffime opera ICtorum, qui ex mulra Jeclione & ufu forr optime didicerunt cavere.
Jucunda laus eft, aua éb iis profteijïi^ tur, qui ipfi in laude viteruai
eod.
JEHus Sextus librvm feripftt, quem tri»
pertita vocavit. n. 5. Cur Tripertita dixerit. eod. Etiam olim doft is Viris libri interdutn fait
fb udferibebantur. n. 6.
n M*#



ff* PAND E C T A R ü M.
ƒ. xxxix.
Marcus Porcius Cato Porcia. familia fundator. u. 7.
Il t> OST HOS, qui confultoribus vajf cabant , FUIT aliud genus ICcoium, qui publicè jus docebant, & ex his primus notninatur TIBERIUS CORUNCANIUS, UT enim DIXI, is eft QUI PRIMUS PROFITER1, id eft publicè docere COEPIT, ut fruftra Rutil. in vita ICtorum & Muretus ad b. §. etiamque Bachov. h. n. 6. ajant a Pomponio ordinem temporis effe turbatum. CUJUS TAMEN SCRIPTUM NULLUM nunc EXSTAT , SED tarnen RESPONSA COMPLURA ET MEMORABILIA EJUS FUERUNT, quorum & Seneca & Cicero meminerünt, licet poftea hominum incuria perierint.
II. Hinc difcimus, quod ni velimus haberi pro umbraticis doétoribus etiam refponfis dandis operamdaredebeamus; qui enim non novit 'ad facta mortalium, cafusque quotidie contingentes juris fcientiam adplicare, & fic fe prudentem oftendere, ille non poteft non adolefcentulorum ingenia delerè.
III. DEINDE SEXTUS AL1US, Catus non Cecilim ET FRATER EJUS; Baldus & Angelus hunc locum pro fe annorarunr, quod cumPetro fratre tres fuerint, qui jus docuerint. At hodie quis talia fileat, nifi velit inanis gloriae aucupator videri. PUBL1US ALIUS Patas ET PUBLIUS ACILIUS nonAtilius, uti vulgata habet, quam doébi omnes rejiciunt: MAXIMAM SCIENTIAM IN PROFITENDO HABUERUNT, atque ideo tam bene audierunt apud populum, UT DUO ALII ETIAM CONSULES FUERUNT, nunc nee ejusmodi cum hic, tum alibi, nobis defunt exempla.
IV. ACILIUS AUTEM PRIMUS a POPULO Latino vocabulo SAPI ENS APPELLATUS EST: SEXTUM ALIUM ETIAM ENNIUS, poeta comicus, & populo non minus, -gratiofus quam eruditis fpeébatus, ut-
que paucis dicam, vir laudatus LAUDAVIT, quo ipfo Pomponius veram laudem adferit ipfi Alio; Ea eft enim profe&o jucunda laus, qua ab iis proficifi citur, qui ipfi in laude vixerunt. Cicero I. epifi. fam. 6.
V. ET EXSTAT ILLIUS LIBER,
Hodie multis mos in fuos libros verbis immu< laus res fiere easdem transf'crre. n. 8;
j QUI INSCRIBITUR TRIPERTITA, quod in tres partes fuerit divifus, QUI ! LIBER VEdUTI CUNABULA, id j eft primordia, metaphorica locutione fic , dicta § 3. procem Infl. Syiv. Aldobrandin. ibid. lit. g. I. 1. §i.ff. de off. praf. {prat. % 3. Inft. de legat. JURIS civilis I Romani CONTINET. TRIPERTI[ TA AUTEM DICITUR, QUONIAM LEGE DUODECIM TABULARUM PROPOSITA, id eft verbis pri, mum pr*miffis JUNGITUR pro fecundo INTERPRETATIÖ, DEIN tertio SUBTEXITUR LEGIS ACTIO, five formula agendi. Zaf. h\ lit. m.
VI. EJUSDEM FSSE TRES ALII LIBRI RÉFERUNTUR, QUOS TAMEN QUIDAM NEGANT EJUSDEM ESSE: Corafius b. n. 14. hinc obfervat, etiam olim doctis viris libros falso adferiptos fuiffe, hoe tamen nunc vix evenit, nifi cum perfonatus aliquis auctor vel liber prodiit, alias qui vult nofci, ita nunc mox cognofcitur, ut ejus memoria haut pereat.
VII. HOS SECTATUS AD ALIQUID, ld eft in nonnullis EST DE-
jJNDE MARCUS Porcius CATO f Cenforius a lèveritate morum dictus qui fuit PRINCEPS, id eft primus in \ nrbe Roma conditor PORCIA FAMIl LIA, ad quod fi advertiffet Rupertus l^db.§ p. 358. & feq. non defendiffet, verbum Cato quod in vulgata ponitur I inter efi & deinde tolerari debere, fi ei nim id de Catone Cenforio accipimus, & verba fequentia de Marco ejus ex Licinia filio, tune hunc Pomponius fecisfet Principem Porcia; familia;, quod abfurdum, fequamur ergo eos, qui rejecerunt to Cato.
VIII. CU}US Catonis Cenforii ET LIBRI EXSTANT, SED PLURIMI bbn FILII EJUS, quem dixi Cenforio Catoniex Licinia natum fuiffe. A. Gellius 13. nocX Attic. 18. EX QUIBUS libris CATERI libri ORIUNTUR, id eft rationem fcribendi alii auélores eandem tenuerunt, & in fuos libros verbis immutatis res fere easdem tranftulerunt; qui hodie multis mos, nil de fuo addere, vel ex proprii ingenii viribus quidquam audere, verum id unice agere, ut in valium corpus liber exfurgat.



LIBER I. TIT. II. LEX It 99
§. XXXIX.
COMPENDIA.
Publius Mutius & Brutus ei Manüius Monumenta quid fint. n. 2.
fundaverunt Jus Civile. n. 1. iQti in Collegium Pontiftcum cooptaban-
Eorum fcripta, n. i.& 2. Dignitas. n. 3. tur. n. 3.
I. T>OST HOS FUERUNT PU JL BLIUS MUTIUS, ET BRUTU^, ET MAN1LIUS, QUI FUNDAVERUNT JUS CIVILE, id eit cum hoe, rum ea, qua; de hoe jure Marcus Cato filius fcripferat, ad certiora principia & fundamenta revocarunt. Bachov. ad h. §. EX HIS PUBL. MUTIUS ETIAM DECEM LIBELLOS RELIQUIT: BRUTUS SEP TEM, ex quibus quatuor antiquitus adulterini funt habiti. Cicero de orat. lib. a. Pighius lib. 12. Annal. Rom, p.
4Ili. MANILIUS TRES, ET EXSTANT VOLUMIMA SCRIPTA, idefxüM, qui funt MANILII MO NUMENTA, five mentem noftram monent, ut ejus perpetuam retincamus
5. XL. COMPENDIA.
memoriam. Feftus de F. S. in monumentum. Florentin. in l. 42. ff. de relig. & fumpt. Auguftinusafe cura pro mort. cap. 4-
III. ILLI five illorum DUO Mucius & Manhuis CONSULARES, id eft tales, qui vel confulatu funefti, /. 3. § fi. ff. de recept, arbitr. I. x.ff. de Senator, vel ex ordine eorum, ex quibus Coff. legerentur. FUERUNT, nam Manilius Conful fuit, & Mucius confulatu dignus, atque ex confularibus ortus. BRUTUS PRATOR1US, id eft pra?rura funcfus. La. § 47. ff. de O. I. \ PU:)L1US AUTEM MUTlUS ETIAM PONTIFEX MAXIMUS, nee mirum, cum in collegium Pontificum optimi quique ICti cooptarentur. h. k 2. § 6. ibique dicia n. 13. & 14.
Proconfiul improprie dicitur pro ejus Legato, n. 1.
Qjiintus Tubero Stoicorum fieciam fivere
coluit. n. 2. Fuit conful A. U. 587. eod.
I. 4 15 HIS PROFECTI SUNT,
./\ id eft horum difciplina profecerunt, uti ex locis Ciceronis iniuftrat Cujac. ad h. § PUBLIUS RUT1LIUS RUFUS /. 10. § 3' ff- de ufu & hab. I. 1.% 2. ff. de arb. cad. I. \, § 9. ff. de penu leg. QUI ROMA CONSUL ET ASIA PROCONSUL voce improprie fumpta, nam ejus Legatus FUIT. A. non Paulus, uti vulgata habet; nam VIRGINIUS non recbe Paulus vocatur, uti fufpicantur Pighius annal. lib. 12.p. 455. & libr. 13. p. 84. & Carol. Langius inLcel. p. 85. necfefcire, quis fit hic ICtus, ajunt Zafius h. lit. I. Corafius n. 14. at Rupertus h. ex Cicerone in Lcelio cap. 27. evincit eum A. förgim'um fuiffe appellatum. II. ET QUIN TUS Aelius Pcetus
N
C<zlius Antipaterplus eloquentia quam fcientia juris operam dedit. n. 3.
Multi verborum magis quam rerum funt fludiofi. n. 4.
P. Licinius Craffus ICtorum difiertiffimut Ciceroni dicitur. n. 5.
TUBERO ILLE STOICUS, per emphafin fic dieftus, quod Stoicorum arduam atque difticilem feeftam ita fevere coleret, ut pene incivilis haberetur. PANATII, ita non Panfie, uti eft in vulgata, legendum effe & res ipfa & temporis ratio jubent, etiamque libri Norici confirmant. Zaf. h. lit. 0. AUDITOR QUI ET 1PSE Tubero fcilicet, cum M. Junio Poeno anno U. C. 587. Plinius 33. hifi. nat. 11. Coraf. K n. 17. CONSUL, ut fruftra Zafius h. Muretus, Bachovius ót Rupertus ajant nufquam inveniri eum inter Confule s.
III. ETIAM SEXTUSPOMPE» JUS GNAI POMPEJI, Strabonis frater, & Cn. Pompeji Magni PATRUUS, FUIT EODEM TEMPORE:
2 ET



ioo P A N DECTARUM
ET CJSLIUS ANTIPATER, QUI HISTORIAS CONSCRIPSIT, SED PLUS ELOQUENTIE, QUAM SCIENTL/L JURIS O PER AM DEDIT. Marcus apud Tullium i. de LL. 12. adjungatur hac juris lnterpretatio, quce non tam mihi moiefta efi propter ia ho'rem, quam quod dicendi cogitationem auferat.
IV. Tales etiamnum reperiuntur, qui cum verborum moleftiffirni fint exatftores, res ipfas transmiftunt. Miratus fui femper, nee mirari defino, quod nudus verborum cultus non modo fapienttse & fcientiae, fed & ipfius eloquentia; vim infringat. Multis id ponem comprobare exemplis, nifi fcirem periculofum efle dicere, quas vera funt. Hugo Donellus eo nomine laudaturab Hu-
gone Grotio, quod veterum inertia; ifti non acceflerit, fed rerum magis quam verborum fuerit ftudiofus.
V. ETIAM P. LICINIUS non Lucius, uti eft in vulgata. Freinshem. ad Flori hiftor. lib. 2. cap, 20. Corafius b. I n. 3. CRASSUS FRATER naturalis l PUBLIi MUTIl, QUI adoptatus a Licinio Craflb Divite, & ideo hujus noI mina adfumpfit, fuum vero gentilinum nonnihil producbum retinuit, & MUTIAINUS DICTUS EST. Balduin, ad h. §. HUNC CICERO AIT JURIS CONSULTORUM DISERTISSII MUM. Si quEeras cum iBalduino, ubi 1 Cicero id dixerit. Refpondebo cum | Pomponio bil. 1. % 36. h. quod ille liber I non extat. Ut necefle non fit cum Cora• fio ad b. § nos ita de co follicitos efle.
§. XLI. COMPENDIUM.
Quintus Mutius Jus civile generatim in
18. libros rede git. n. 1. Brevitati maximopere ftuduit. n. 2. JCti breviter refpondeant. ad facla, fuper
quibus fuere confulti. eod.
I. DOST HOS QINTUS MUTI]T US Scaevola PUBLII Mutii de quo in § 39. b. I. 2. FILRJS PONTIFEX MAXIMUS JUS CIVILE Romanorum PRIMUS CONSTITUIT id nempe, quod alii quidem ad certa principia revocarant & explicarant, fed confufe in variis fcriptis atque annotaiionibus ad Leges XII. tabul. vel ad alias juris partes reliquerant, GENERATIM, id eft per certa & ordine diftributa genera aut capita totum illud jus IN LIBROS DECEM ET OCTO REDICENDO.
II. Brevitati maximopere ftuduifle noftrum Scaïvolam demonftravit Carp^ zovius p. I. decif. illuftr. 85. n. 2. adtlucens /. 44. ff. de recept, arbitr. I. uit. ff. de reb. dub. l. 93. § pen. ff. de legat. 3. /. 122. § 4. ff. de V. O. Qui inde conlegit, non peccare ICtos, qui breviter Uno vel altero verbo refpondent, quid fibi videatur de faéto, fuper quo fuere <onfulti. Carpzov. d. l.n» 3.
§. XLIX
Rationes adder e fententiis a fe latis non te*
nentur. «.3. Nifi ad Cafarem aut Cameram Spirenfem
fit appellatum. eod.
III. Quin amplius docet, ordinem Juridicum alicujus univerfitatis .literaria; non cogi rationes addere fententiis a fe latis. Carpzov. d. I. n. 6. & feq. Idque nee facimus nos, licet eas femper co* gnitas paratas habere debeamus. Si enim deinde ad Caefarem aut fummum tribunal, quod Spiras eft Nemetum provocatum fit a fententia, quam diximus ad defiderium Principis Imperii, rune ad monitum dicafterii ab hoe conftituti tenemur, etiam absque honorario pró rationibus accepto, eas edere, quod nuper, at femel tantum factum eft & traditum a Carpzovio d. I. n.iS.ey feq. Et conftitutum in m. %. ?u ©tgenfpurg 1654. S- Ob cr auch fcfjon. ibid. QeftaU bann foP cïjc collegia juridka bcp ^ufaffung Der ïïv tftcïï öie ex fafito genommene rationes dtddendi allemal ïtüttjli'cl) auff5ufct5cn / unit auf (gtfojbern öef5 Juditis a quo ofinc <fnt' geit auf55ujlelïen fchulDi'g fepn foï.



LIBER I. TIT. II. LEX II
§. XLII.
COMPENDIA.
Jquilius Gallus pracipuce autoritatis fuit. n. i. 2.
Nonnulla tn jure ab eo primum conftituta. eod.
Aquilii Galli, Balbi'Lucilii', Sexti Papi-
I- li TUTU AUDITORES FUEiVI RUNT COMPLURES: SEü PR JECIPUM AUCTORITATIS AQUlLlUS a colore fubnigro fic appellatus GALLUS, a quo formula poflhumi inftituendi. in l. Gallus, f. de lib. & pojlh. & ftipulatio, quae ab hoe ICto Aquiliana dicitur. Bachov. ad h. § Hic nunquam juris civilis rationem ab sequitate fejunxit, & primus judicium de dolo malo protulit, uti ex Cicerone tradunt Coraf. b. n. 10. & 12. & Alex. Galvanus ad d. I. Gallus e. 4. u. 120.
II BALBUS LUCILIUS, SEXTUS PAPIRIUS, GAJUS vel Titius, uti Corafio a. n. 16. aliifque placuit, TUVENTIUS, EX QUIBUS GALLUM Aquilium MAXIMA AUCTORITATIS APUD POPULUM; qui licet fiepe famae ferviat, ineptus, tamen.
Hoe juvat & melli efl. Horat. 2. ferm. 6. FUISSE SERVIUS | Sulpitius DICIT. v i
III. OMNES TAMEN HI A SERVIO SULPITIO in libris ab eo confcriptis NOMINANTUR. ALIO-
§. XLIII.
COMPENDIA.
Servius Sulpitlus in caufis orandisprimum
locum poft Ciceronem habuit. n. 1. Patroni ad caufas orandis fine juris ficien-
tia.accedere audebant. eod. Servius Sulpitius objurgatus a Quinto
Mutio. n. 2. Turpe eft patricio & Nobili & caufas 0-
ranti ignorarejus, in quoverfiatur.
n. 3.
Minor 25. annis juris bonores fiummos adeptus an refiituendis in intergrum. n. 4.
Non eft vera contumeüa, quando quis ob-
jurgatur. n. 5. Severus Sulpitius, a quibus informatus?
eod.
t. OERVIUS autem Sulpitius: Haac | ï"3 verba Zafius Corafiusque adjicM
rii & Caji Juv ent ii fcripta feorfim non extant. n. 2. 3. Permiffum efl clara nomina fuis infercirt libellis, n. 4.
1 QUIN PER SE abfque Servii auCtoritate EORUM SCRIPTA NON TALIA EXTANT, UT EA feorfim nee Servii fcriptis mixta OMNES ADPEI TANT. DENIQUE, ut dicam libere, NEC VERSANTUR OMNINO SCRIPTA EORUM INTER MANUS HOMINUM feparatim. SED SERVIUS illorum fcriptis LIBROS SUOS COMPLEVIT, PRO CUJUS SCRIPTURA 1PSORUM QUOQUE MEMORIA HABETUR. I IV. Hinc difcant iniqui illi alienorum I fcriptorum vituperatores , permiflam f efie clara nomina fuis infercire libellis, ut cum pne invidia ipfa nequeant fe in omnem memoriam dare, alieno tamen beneficio id confequantur. Cocceji autem emendationem merito fpernimus. Quis enim ei absque antiquorum codicum fide credat, ex cujus ficriptum vel per cujus fcripta, legendum efle? Quanquam poftremum etiam habeat Ant. Faber b. lit. e. & Rupertus ajat, nos hoe 1 debere libris. At quibus?
Urbium nomina Cercina & Cerind difft» runt. n. 6.
Servio Sulpitio Statuam populus Rom. pr<s
rofiris pofuit. n. 7. Honor conftitutus iis, qui in acie per ie*
runt, etiam debetur his, qui in ob»
feffa urbe in morbos incidunt ac mo*
riuntur. n. 8. Horum neceffarios eadem fequuntur jura,
qua illis data, qui interemtos in
bello neceftitudine tangunt. eod. Servius Sulpitius fcribendi diligentia La*
beonem fuperavit. n. 9. Servii Sulpitii laus apud Ciceronem. n*
10.
unttextui; CUM IN CA US IS in foro ORANDIS PRIMUM LOCUM AUT o PRO



ioa PANDECTARUM
PRO CERTO, quod babtadum eft. ut non fit necefi'e legere certe cura Corafio h, n. 4. POST MARCUM, TULLlUM, Ciceronem, eloquentüe apud Latmos Principem OBTINERET, TRAD!TUR, five refertur AD CONSULENDUM QUIN TUM MUClUM DE RE A Ml Cl SUI PERVENISSE. An haec ratio, quod in re propria ccecutiamus retftiufque aganms, fi ejus arbitrium alii demus, uti perbelle demonftratum ivit Balzacius in Ariflippo. & fic non fit mirum, fi Servius metuerit, ne utilitas amici in oculis fuis vinceret juftum & ajquutu cafusque a fe pro amico nullo forte jure fulto decideretur ? Minime ! Sed audebant tune patroni ad caufas orandas fine juris fcientia acccdere; uti alio in loco ex Tullio dixi.
II. CUMQUE EUM Mucium SIBI RESPOND1SSE: Zaf. b. lit. L. repox\\t refpondentem DE JURE SERVIUS amici caufa follicitus PARUM INTELLEXISSÊT, ITERUM QUIN. TUM Mucium INTERROGASSE , ET A QUINTO MUCIO RESPONSUM ESSE, NEC TAMEN PER CEPISSE, quantum animis ineft erroris, ubi mortalium incipit intereffe, ne hoe vel illud definiar ratio! ET ITA OBJURGATUM ESSE A QUINTO MUCIO, NAMQUE , EUM Mucium DIXISSE:
III. TURPE ESSE V ATRICIO, cui hereditaria quafi erat juris & legum co* gnitio, tefte Dionyf. Halicarnaffseo Antiq. lib. 10. ET NOBILI, id eft five ob dignitatem generis claro, five noto propter juris fcientiam , ET in foro CAUSAS ORANTI JUS civile, IN QUO ipfe VERSARETUR, quotidie id in litibus clientum adducendo faspeque audiendo, IGNORARE. Tullius j>ro Cn. Plancio.% 62. Omnes enim iftiusmodi artes in iis reprebenduutur, qui cum profefti fuerint fatis facere non poffunt, non in iis, qui ab fuiffe ab bis fludiis con» fitentur. Atticus apud Ciceronem 3. de Legib. 48. putat etiam turpiffimum quid ignorari eorum, quae ad P. R. fpectant ab iis, qui in rep. verfantur, adjiciens : Sic animadverto quosque in magiftratibus ignoratione juris fui tantum fapere, quantum appantores velint.
IV. Ex hac Mucii objurgatione conlegunt interpretes , minorem viginti quinque annis juris honores fummos adeptum non reftitui in integrum. Sfortia Oddus de reft. in integr. part. 1. q. 33. art. 7. Gomez. 2. var. refol. 14. n.
5. Bronchorft. 1. mifcell. 28. Qua; opinio vera eft , fi fit circumlcriptus ignorantia ejus juris, cujus fcientiam profitetur aut affectat, aft, fi in faclo erraverit aeiatis lubrico etiam ei praator fub* venire debet. Facliince. 3. controv. 5. 1 Bufius ad l. 1. ff. deminor. n.$. Francifc. a Sarmiento 3. fel. interpr. 12. n. 6. è? \feq. Hilliger. Donell. enucl. lib. 21. c. 11. lit. b. Sed & juris profcfl'or minor, fi Doctor tantum effet umbraticus&fchoIa tenus clarus, auxilium prtetoris posfet jure fuo implorare, fi quid praatermififfet, quod ad ufum fori pertin et, aut adverfarii ftipulatiuncula deceptus foret, uti Tholofje judicatum memorat Maynard. 3. decif. 38. n. 1. laudatque Mornacius ad b. 5.
V. EA VELUT, nee enim vera eft , CONTUMELIA , quando quis objurgatur, fed ubi quis vituperatur. SERVIUS TAC TUS & incitatus, OPERAM DEDIT JURI CIVILI, ET, cum fine doctore vix ac ne vix quidem in eo proficias, PLURIMUM EOS, DE QUIBUS in $ 42. LOCUTI SUMUS, A U D11 f. INSTITUTUS principiifque Irabutus primum A BALBO LUC1L10, INSTRUCTUS AUTEM & formatus.
VI. MAXIME A GALLO AQUILIO, QUI FUIT CERCIN/E Cecina legendum effe cenfent Corafius b. n. 11. & 12. Muretus ad b. § atque Rupertus. Sed fruftra! Mornac. ad b. § Hac eft oppidum Hetruriae. Plinius 3. hift. nat. 5. illa vero infutè circa Africam cum urbe cognomine. Plin. 5. biftor. nat. 6. in qua eumhaffiffe, non obfeure probat Cujacius ad b. ITAQUE LIBRI COMPLURES EJUS Galli Aquilii EXSTANT CERCINA CONFECTI. Hinc forte Corafius femper opufculis fuis fubjicit locum in quo ea corapofuit.
VII. HIC Servius Sulpitius CUM IN LEGATIONE, ad quam obeundam maxime idonei, qui juris fcientiam cum eloquentia conjunxerunt, PERIISSET a Senatu ad Antonium Triuravirum miffus, ut obfidionem Mutinenfem folveret: STATUAM El POPULUS ROMANUS PRO ROSTRIS, de quibus diximus in § 4. b. I. n. 3. POSUIT honoris caufa, licet hunc ei negaret P. Servilius, quod tantum deberetur interfectis in legatione. At contra M. Tullius caufas mortis non genus quaerendum effe demonftravit orat. Philipp. 9.
VIII. Quod argumentum nobis pr.-e-
bet
LIO, QUI FUIT CERCIN/E Cecina legendum effe cenfent Corafius b. n.



LIBÈRLTIT.LLEX.XI. kö)
bet fortiffimum, quod honor, qui pupulice conftituitur iis, qui in acie contra hoftem perierunt, etiam debeatur his, qui dum obüdent, eumve tenent cincrum caltellis , ex inclementia aeris , multaque duritie, quam fuftinent, in morbos ipcidunt, fatique legem patiuntur. Sed & horum neceffarios eadem ergo fequentur jura, qua; illis data, qui interemptos in bello neceffitudine tangunt. Ergo fi hi in fimus nil co*gantur erogare, fed publicis fumptibns id ducatur , aut fi magis fcro id procureur, ducantve non mulcftentur, & ifti eadem debent gaudere immunitate.
IX. ET HODIEQUE EXTAT illa ftatuta PRO RCSTRIS, qua; AUGUSTI deinde dicla funt, quod loco priore ob metum incendii mota atque in forum ab ifto Principe exllructum trantlata fuerint. Nifi. dixeris duo fuiffe roftra cum Rofino 6 Antiq. 5. HU]US VOLUMINA CO'MPLURA EX-
TAN T. Nee mireré, cum, uti hodiè multis in more quoque pofitum efti aliorum fcriptis fuos libros impleverit. § 42. hi l. RELIQUIT AUTEM PROPE CENTUM ET OCTÜGINTA LIBROS, & fic fcribendi diligentia Labeonem faperavit § 47. h. L quemad. modum recentiores Corafius in obfervandis iis, qua; ad haec loca atque elógia prudentum pertinent.
X. Ego de Servio Sulpitio hoe adhuc reperii apud Ciceronem 13 \ epifi. ad fatiiii. '24. ubi ad ilium fcribens ait: deinde credo's mihi adfirmanti velim, me h''C non pro Lyfcne magis, quam pro onpnibus fcribere, hominem effe neminem . qui unquam mentionem tui fine fumma tua iaude fecerit. Pro miraculo hoe habeas in urbe populari & ambitiofa, iri qua peritifllmus quifque facile ihfihitbs obtrêcf atcres, atrariores, quibus fua probet ftudia, reipfa deprehendit!
§. XL1V. COMPENDIA.
Servii Sulpitii in juris difciplina auditores. n. 1.
Alfenus VarusSutor antea erat, pop fiummus JCtus & Conful. n. 2. 3.
Simile Exemplum Pifioris, qui in infignem caufarumpatronum evafit. eod.
Ofiliu's de Legibus Victnjima fcripfit. eod.
Vicefima quid fuerit ? n. 4
XV. vel X. pars praflauda ab lis, qui hereditatem alio iransferunt. n. 5.
I. \ B HOC Servio Sulpitio PLU_t\_ RIMl live inftituti five inftructi PROFECERUNT in juris difciplina. Neque enim opus cum Corafio h. n. 1. reponere procejferunt. FERE, id efi non omnes, fed plurimi TAMEN HI Sulpitiidifcipuli LIBROS CONSCRIPSERUNT. Illorum nomina funt ha;c: ALFENUS VA RUS, GA1US AULUS OFILIUS, TITUS C ASIUS , AUFIDIUS TUCCA, AUFIDIUS NAMUSA, FLAVIUS PRISCUS, GAJUS ATEIUS PACUVIUS, LABEO ANTIST1US, LABEONIS ANTTSTII PATER, CIN NA, PUBL1CIUS GËLL1US. EX HIS DECEM auditoribus Servii LIBROS tantum OCTO CONSCRIPSERUNT, QUORUM OMNES, QUI unquam FUERUNT LIBRI, hsec vV: abundat, DIGESTI, id eft ordi-
An praficcnaa quoque fit a liberis ? n. f>„ Non aliter debetur, quam fi her es cum rs
vel pretio alio abeat. eod. Non ita fervatttr Tremonice. n. 7. Jus delrahendi quando a Groninganis ex'»
erceatur? «.8. Ofilius editlum Pratoris] primus dilïgentet
compofuit. n. 9.
nati & difpofiti SUNT AB AUFIDIÖ NAMUSA IN CENTUM QUADRAGINTA LIBROS. Juftin us pfafaf. ea omnia Pomponius divifia temporibus & fine rerum digefla compofuit. Digefto« rum hinc appellatio fluxit. Coraf. h. n. 20.
II. EX HIS AUDITORIBUS Servi Sulpitii PLURIMUM AUCTÖRITATIS HABUIT ALFENUS VA RUS ET AULUS OFILIUS, EX QUIBUS VARUS omni.
Abje&o infirumento artis claufaque ta» bema.
Sutor erat. >—: antea.
Horat. 1. Satvr. 3. Acrón. ibid. Memi-
ni me ex foeero, meo hunc in coèhtes tranferipto Joh. Huberti ICto nobilifli-
, mo fcepius audivift'e, fuiffe Tremohia;
I piftorem, qui cum advöcatörum libellos



ro4 PANDECTARUM
los litiumque chartas alias defcripfiflet prius, tanto ardore poftea juris difciplina; operam dederac, ut in infignem evaderet caufarum patronum atque appellaretur Do&or cum roggen a pane, cui cuminum aut injiciunt aut mifcent piftores.
III. Et deinde Alfenus ille non modo fummus ICtus, fed etiam CONSUL FUIT. OFILIUS IN E QUE S TRI ORD INE PERSEVERAVT. IS FUIT C ASARI Oclravio Augufto FAMILIARISSIMUS E T LIBROS D E JURE CIVILI Romano ejufque partibus PLURIMOS ET QUI OMNEM PARTEM OPERIS, quod fibi tra&andum fumpferat, FUNDARENT RELIQUIT. NAM DE LEGIBUS VI. CENSIMA. t HV. Vicefima hereditatium & legatorum erat tributum, quod omnes exceptis iis, qui maxima cognatione defunctum tangebant, aut pauperes erant, fifco folvere cogebantur. Fuit inftitutum propter jerarium militare. Lipfius a. de re milit. Rom. 4. at poftea fublatum fuit. /. uit. C. de edicl. D. Hadr. toll. Richter ibid. n. \ feq.
V. Hac vero tempeftate iterum vel quinta decima pars veluti in Brandeniurgenfi Marchia. plerumque vero decima pra;ftanda ab iis, qui hereditatem pecuniamve inde redacftam alio transfe- | runt. Rationem id dicitur habere quoque hanc, quod numi urbe exulent, ideoque merito illorum decimam huic cedere. Vid. Wehner. obf. pratl. verb. Jsacbfïeur. Befold. thef. pra&. lit. A. n. 14. Speidel. Specul. jurid. pol. bid. lit. A. n. 28. Richter d. I. n. 17. Otto Philipp. Zepper di/c. jur. tit. tt.per tot.
VI. Non autem debetur a liberis, qui ad parentum hereditatem vocantur, nifi cum nominatim hoe jus civitati datum fit. Andr. Rauchbar. 1. QO. 15. «. 10. & feq. Richter d. I. n. i8?Zep. per d. I. n. 33. Neque aliter quam fi bona vendanrur, & heres cum precio tliifve rebus alio abeat. Andr. Kohl. ad
§. XLV. COMPENDIA
Trehatius Cognomen Tefia babuit. n. 1. Aulus Cafcelius libere & ridicule rcffpon-
_ derefolebat. eod. Multi funt juris profeffores^ quorum nulla
conf. March. q. 20. n. 34. Berlich. p. 3.' concl. pracl. 52. n. 87. 89.
Vli. Neutrum vero fervatur Tremoniae, nam cum iis, quorum curas ea res data, quofque Ecl)tn ^fenmnnj^eran vocant de parte debui pacifci, cum uxori mea; hereditas parentum obvenitet, licet & res multas manerent fuo loco. Zepper d. I. «. 34. c? 70. Remittebat tamen multum mihi, quod Profefibris munus alibi obirem, laudatae libers reip. amplifiimus ordo idemque Cl. cuidam collega; meo Gedani nuper evenisfe accepi, quod utiumque exemplum abfque ingratitudinis vitio hic reticen. dum non fuit.
VIII. Groningani decimam non ca* piunt, nifi ab iis, qui in loco eo habi* tant, in quo jus illam detrabendi exer* cetur. arg. t. t. jf. quod quijque jur. in alt. Zepper d. I. n. 91. Carpzov. p. 3. j'trijp. for. conf, 38. de fin. 1. per tot. Hahn. ad_ Wefenb. parat. ibid. n. uit. Verum tricefimam hereditatis e latere venientibus delata;, omnes etiam ipfi cives cunctique hujus reipubl. incols folvere coguntur, quod veétigal belli neceffitas introduxit, & a Batavis accepimus cum aliis multis oneribus, antea incognitis. Hi tamen poftea eam auxerunt, & nunc ad prifcam vicefimam regreflï funt. Placit. Ord. Holt. ig Jaly 1655. art. 3. Zelandi tricefimam quoque tmperarunt Placito Ordin. 23 S'ptembr. 1637. PRIMUS CONSCR1PSIT DE JURISDICTIONE idem.
IX. Notum eft in veterum libris iferatum verbum omitti. IDEM EDICTUM PRATORIS non unius, fed plurium. PRIMUS DILIGENTER & cum cura COMPOSUIT, atque in eertam ordinis rationem redegit. NAM ANTE EUM SERVIUS Sulpitius DUOS LIBROS , unius meminitne Ul< pianus in /. 5. § i.ff. de infl. acll AD BRUTUM, huic eos honoris caufa nuncupando & dicando, PER QUAM BREVISSIMOS AD EDIC TUM SUBSCRIPTOS, id eft breves not« tantum fubnotatas RELIQUIT.
apud pofieros, nifi forte per prd' ceptores, extabit memoria. n. 2. Cafcelius in honorem Praceptoris hujus ne potem reliquit btredem. n. 3.
O



Liber i tit. il lex il ws
Cafteiiuï-fuit Qukflorlüs, & ud majores dignitates evehi noluit. n. 4.
Durum eft de aliquo fcribere, qua zn re cceter os anttcellat. 5.
I. T^UIT EODEM TEMPORE ET JP. TREBATIÜS, cujus meminit Juaniian. in pr. Inft. de codicill. cognömen Tefta habuit. Cicero 7. epift. 21. QUI IDEM Qj CORNELIl MAXIMI AUDITOR, adeo ut hujus peri- 1 culo eum ftultum ede dicat Cicero 7. J epift. fam. 8. jundt. epift. 17. FUIT & AULUS CASCELiUS, hic fuit Ab. *7©* atque non modo liberius omni loco, fee) & ridicule commodeqüe dixit, 1 uti ex bonis aucloribus docet Corafius I b, n. 4. & feq. Nam interrogatus quid j fentiret de eo , qUi in adulterio deprehen- j fus effet % t ar dum fuiffe refpondit. Quin- I tiliati. 6. Inft. orat. 4. Pighius Annal. \ lib. 13. p. 77. reponit Ccefeilius, atque | fic docuit f ari fuum Valerium Maximum J lib. 3. c. ét Sed fednearhus Floréntinam leéïionem, quaa hic reperirur apud , Horatium ejufque Scholiatten.
II. QUINTUS etiam MUCIUS, ni- j bil enim muto, licet caateri interpretes j demant addantque, an fuo jute, vide- ' rint? Potuit hic fuilfe ex Muciorum fa- I milia, licet ejus haut meminerint prif- ' cilibri, five quod nemini fuerit famili- < ris, five quod juris civilis fcientia non inclaruerit. Annon nunc multi funt juris profeffores, quorum nulla extabit apud pofleros memoria, nifi forte per praaceptores ? Non aliam ob eau- 1 fam ergo nofter Q. Mutius dicitur hic I fuiffe VOLUSÜ AUDITOR. /
III. DENIQUE IN ILLIUS Q. Mucii, qui fi idem effet cum Volufio, uti Corafius, Anton. Auguftinus, Cujacius i & A. Faber opinatur, tune Pomponius 1 dixiffet hujus: HONOREM TESTAMENTO PUBL1UM MUTIUM NE- ' POTEM EJUS O-Mucii RELIQUIT I Cafceiius, vel quod hujus Q. Mucii f, difciplina melior effet faéfcus, vel quod J cum eo Q. Mucio honeftaa familiaritatis 1 i fibi intercederet conjuncfio, FIERE- ' 1 DEM. FUIT AUTEM Cafceiius- i QUASTORIUS, ideft fundus vel t quaaftura vei ejus ordinis, Ut ad eam g eligi potuerit. a IV. NEC ULTRA idem Cafceiius a PROFICERE, five evehi ad majores ir dignitates VOLUIT. At jam non mo- I do reges atque principes, fed & priva- j r ti etiamque nullis artibus honeftis copi- J f ofi Plus ultra qnaarunt & profieiuht, } fi contra boni nègliguntuf, hinc iftis au- 1 d
O
Cafcelii liber Benedi&orum unde fte diètus. n. 6.
Judicium de Nic. Vigelio, Ant. Fabro i» Rcinh. Bachovk & Am. Vinmo n. 7.
1 dacia & faftus maximus, his vero ie' gnities obrepit. CUM ILLI ETIAM AUGUSTUS CONSULATUM OFFERRET. Nam occüpata Rep. praavidebat, honorem hunc mox precari-
1 um futurum. In libera republ. quis magis eumcupiat, meréaturque, quam qui fcientia juris e/t excehens ?
V. EX HIS dildbus, de quibus tantum agere voluit Pomponius, quo tertium Quintüm fcilicet Muciuth fama obfeura reconderet, ejusque propter praaceptorem Volufium folum feciffet mentionëm, TREBATIUS PERITIOR, id éft ad agendnm promptior, & ad refpondendum paratior CASCELIO, CASCELIUS TREBATIÓ ELOQUENTIOR,& in dicendo copiolior FUISSE DICITUR. OFILIUS, de quo in § 44. b. I UTROQUE Cafcelio & Trebatio DOCTIOR, atque profandiore fcientia ihftruétus. Durum efle &invidiofi inditmi,de hoe vel ilió fcibére, qua in re caateros ejusdem ordinis homines autecellat retfte monet Mornacius ad h. §.
VI. CASCELII SCRIPTA nunc NON EXTANT, NISI UNUS LIBER BENEDICTORUM. An ideo fic inferiptus, quod cata de arguta diéta tantum contineret? Ita vifum Mornacio adb.§. & Scip. Gentili 1. Pdrérg. 38. arque Rupertö ad b. §. Mihi autem diud fedet, Cafceliüm eo titulo voluffe ofténdere, antea bene fe dixiffe , nee rationem habuiffe alios, cur eum uit öbjurgarent aut vituperarent. Qua; caufa fuit, cur M. Lyclama a Nyhok fic librum refcripferit, & ego hunc Cafcehumque fecutus idem ïecerim, uti conlegas ex epift. dedlc. quam Bene» it'ctis pramiji.
VIL TREBATII COMPLURES, 5ED MINUS FREQUENTANTUR, iam ejus opiniones in Pandecïtis ftepe epröbantur. His temporibus idem faLim multi èxperiumur. Nicolaus Vielius tentavit in alium ordinem reeftere leges Romanas, & illum Caafaris ueftoritaté confirmare cogitavit, hinc ïïnüs ejus fcripta ffequentantur. Ant. 'abri & Reinh. Bachovii' libri compJu;s funt, fed praatef iftius Codicem irenfein, nemo fere qui in foro veritur, utitur. Cum enini omnia in ubium vocent, idéo parum gratl ha-



ïö5 pANDECTARUM.
bentur. Contra mirere Arnoldi Vinmi fcripta, quibus Bachovius in multis nobis exhibetur perfona'us, frequenter memorari inter pragmaticos, licet Bachovius, qui in Germania; univerfitate literaria vixerat, & litibus cognofcendis vacaverat, dubio proeul tuerit in rebus forenfibus exercitatior Vinnio.
qui a;tatem in ludo literario fere t!> verat. Sed qui Sapiunt, non verentur Bachovium quoque advocare arbitrumaut leftem, quod & ipfe Carpzo* vius aliquoties fecit. Nam de ftatutis eorumque interpretatione, quis fcripfi* melius Bachovio ?
§. XLVI. COMPENDIA.
Quidam e ludo tranfterunt in forum & in Ejus libri fermone antiquo fcripti parum
numerum praftantisfimorum Pairo gr au ideo habent ur. tod.
norum recepti. n. i. Parum quoque gum Jura affeBantes cui-
Satis cum juperlativo juncium. n. 2. tum fermonem puiatr.que diclionem
Tubero juris publici & privati doclifft- Lattnam. n. 4-
mus.n.n- Bene ipfis confultmus, fi fingtmus nos cos
non inteiligere. n. 5.
I. T>OST HOS QUOQUE Q- JBXi- I Y us 1UBERO Lucii JEhi Tube- | Touio fiüus FUIT, QUI OFILIO dotenti OPERAM d.fcendo DEDIT. FUtT AUTEM Tubero PATRICI US, id eit onus a fenatoribus, quos patres, eoruruque ptogeniem patntios | tppellabant. ET TRANS1IT Aj CAUSlS AGENDIS, nam quosaam e , Crammaticis ftatim e ludo tranfijje ia fo rum atque in numerum p<afttintijjimorum \ pairumrum receptos, teiiis ell locuples I Suetooius de idufir. Grammat, c. 4. \ AD JUS CIVILE, de qua re ante- , veni dicere ad h. I. % 43- »• 4^7- • II M A X IM b POSTQUAM OUtNTUM LIGAR1UM A*XUSAVIT, NEC OBTIMJIT APUD CATUM Juliura CESAREM. IS EST bUINTUS LIGAR1US, QUI CUM AFRICJE ORAM , id efl: exrremuates & littora TENERET IN F1 MUM TUBERONEM filium. Ctefar de bello civili UK 1. APPLICARE innocuumque littus qmerere portumque navi ingredi NON PERMIS IT, NEC AQUAM HAURIRE, QUO NOMINE EUM Ligarium ACCUSAVIT Tubero pater fimul cum fib'o prohibi tus. ET Liffarium M. Tullius CICERO DEFENDIT. EXSTAT E1US Ciceronis ORATIO SATIS PULCHERRIMA, Et alias fatis cum juperlativo jungitur. /. 4. ff. de in integr. reft. Ut huic fcilicet temperamen tum aüquod occedat. QUE INSCRIBITUR PRO Q. LIGARIO.
III. TUBERO D O CTIS SIMU S QUIDEM HABITUS EST JURIS
PUBLTCI E T PRIVATI atque ideo etiam Senuturii, quod hoe illius fit pars. Plinius /;'/; 8. epiftol. ad J>iftonem. ET COMPLURLS UTR1USQUE OPERIS, id ell juris, cui operatus fuit, LI BROS RELIQUIT SERMONE ETIAM, ut ratio conflruciionis cum vocula quidem contlet, relcribas audafier tarnen cum Zafio h. lit. n. qui ait ita haberi in codice Non'co. ANTI» QUO vel potius antiqoato atqne exolew USUS, pro quo dum Biniceus reponit verjus t in eo ipfum deprehendere vult vitio Pomponium, cujus nomine alium hic notat. AFFECTaVIT, id ell fiudiofe & anxie laboravit SCRlBERE, ET IDEO cum pauci illum intelligant, cernantqie anxiam oraii* onis affectationem ad imitationem fibi non prodefle PARUM LIBRI EJUS GRATI HABENTUR. Idem nunc multis evenit, & Ren. Chopino imputat Mornacius ad h. §.
IV. Sed & hoe malum fentiunt fermonem cuhum & param putamque die* tionem Latinam atLdtantes. Si quae* ris, qui hoe? Ajo id inde nafci, quod hi homines cum ipfi Romanam profite* antur eloquentiam, minime tamen finl I eloquentes, nee, fi aut fcribere aut dicere quid debeant tumultuarie, aut in conireflu famliuri, vix tria verba nolint fari. Vitemus ergo fcedam barba* j ramque locutionem, interim tamen non I fpernamus verba prasfentia, facilemque i dicendi de fcribendi modum, nam & | Principum novi per Antiquarios, fiiifle j deleta ingenia, his hanc judex ut jure 1 poffit decernere pcenam, ne pecuniam
aut



LIfiER l TIT. II. LEX. II.
107
aut accipere, aut expenderè queant, I nifi in antiquis Romanis numis, quo 1 tandem latruns eos rnoaeat venter ver- ! ba ufu ut hos valere, uti dixit Piutarch. libr. de Pythia orac. j V. Bene quoque illis confulemus, fi j fingamus nos eos non intelligere. Lucia nus in Demonatie x.<*i ptv zxx-wav kcctx- I •yfAet v rifyx tuv iv raiï cftiAiotu irdvv d^yolois J net} £tvoif ÓvÓ/acwi Xpiapiviw. E'vi y£v ïgtarti- j &ivTi oivrü Aóyw rud not,] vfigxtimalf 1
§. XLVII. COMPENDIA.
Atejus Capitofe&a Sabinianorum e? Antiftius Labeo Proculejanorum princeps. n. i. 5. 10.
Confulfuffe'clus quifinam dicebatur. n. 2.
Vocula ET empbafis gratia adje&a. eod.
Labeo Confulatus Honorem fucipere noluit. n. 2.
Idem Roma fex menftbus cum dificipulis erat, reliquis fex menfibus anni fecedens confcribendis libris operam dabat. n. 3.
Nibtl adeo conciliat animo noftro tranquil-
litatem, quam ft fcribendis libris
intenti fumus. eod. Labeo 400. Volumina reliquit. n. 4. Diverfie inter ICtos fecla exorta. n. 5. Qjtid deftituuntur ingenii acritate cogun-
tur perfeverare in iis, qua ipfis tra-
dita. n. 6.
Exemplo Labeonis non debent I&i expertes effe bonarum artium. «. 7.
Archaifinus: innovare inflituit pro inno-
vavït. ». 8. Confueta proponent alios in admirationem trakere nequit. eod.
Laudandi qui, abfque innovandi fiudio novi quidprvponunt. n. 9."
Multum magnorum virorum judicio credendum, aliquid tamen C55 fuo vindicandiim. eod.
JDiffenftones IBorum non de verbis juris, nee de mente legislatoris, fed ex prceconceptis opinionibus. n. 10.
Mi amici & patres Principum. n. 11.
Equeftris ordo quis ? eod.
Subinus publica autoritate primus benefici0 Tiberii refponfa dedit. n. 12. 22.
Ante tempora Augufti publicè refpondendi jus non a principibusdabatur.n. 13.
Neque Refponfa ante ea tempora fignabantur. eod.
Primus Auguftus conftituit, ut ex ejus autoritate refponderent ICtl, n. 14.
O
Ab eo tempore legis vi garem habebant Refponfa. eod.
Ex Ulo quoque tempore fignabantur Re» fponfa. cur. n. 15.
Ju dici haut licebat ab opinione lCtj recedere. eod.
An hoe de fingulis refponfis, an folum de receptis fententiis ft intelligendum. n. 16.
Qjtid ft ICti diverfa fenferint ? eod.
In au lis dignus indignus nullo habetur dificrimine. n. 17.
ICtorum fententiis autoritas a tempore Hadriani abolita. n. 18.
Hadrianus refponfa prudentum revocavit ad eam conditionem, qua fuerunt ante Augufti conftitutionem. n. 19-.
Ante 300. & quod excurrit annos pro ICtis Do&ores di&i. eod.
An Doclorum juris rejponfa autoritatem ullam hodie habeant? n. 20.
An fretus refponfo Doclorum in expenfas condemnaripoffit? eod.
Jocus in indignos Dotlores juris. eod.
Optandum, ut fevera fan&ione collatio tituli Dothris indignis prohibeatur. n. 21.
Annuli honos, qui Dotloribus juris datur,
unde ? eod. Qitinam in equeftri ordine reciperetur.
n. 22.
Unde mos in comités transferibendi eos', qui Conftantinopoli per 20. annos jus docuerant. n. 33.
Sabinus plurimum a fuis auditoribus fit' (lentatus eft. n. 24.
Grati olim erant difiipuli. eod.
Contenti olim Philofophi erant, etiamfi pauperes auditores nihil ojferre poter ant. n. 25.
Quando falaria publicè prqfefforibus conftituta. n. tS.
% Sa*
vxiv »jfu'twcc , cv' Jè pat diU' A'yat^épov©diroKghr,. Atqui & illos falfe cteridere jolitus eft , qui in fermonibus nimium vetufiis & peregrinis vocabulis uti confueverant. Itaque cum unum aliquandö juper orat'vne quadam interrogaffet, illeque I plus quam Attice refpondijfet, Ego quidem, inquit, amice, nunc te rogavi, tu vero mihi quafi Agamemnone regante refpondifti. Vide alia loca a me adducta m Benedict, c. 6. a. 7. 9. & 10.



joS PA N DEC TA RU MT
Subinus Muftca ajjiduam operam navavit. n. 27.
Virtus cum nafcendi conditione confpirare debet. n. 28.
C. Caffius Longinus difccrnendus eft a L. Cuffio Lougino. n. 29.
C. Caffius Longinus civitate pulfus a Nerone, revocatus a Vefpaftano. 30.
Nerva fucceffores Proculus & Nerva filius <2? al tus Longinus. n. 31.
Cdffianorum ,6? Procukjanorvm origo. n. 32.
Sabinianipopulares fia&ionis Caftianorum. *• 33
Pegaftani ejusdem cum Proculejanis fe&a. eod.
I. TTJOST HUNC Tuberonem MAXX IMiE AUCTORITAT1S FUERUNT ATEJUS CAPITO, QUI OFILIUM, principem itaque fecfta; Sabinianorum hunc dicere non veribimur, SECUTUS EST, ET ANTISTIUS L.A BEO princeps Proculejanorum , QUI OMNES HOS Alfenum, OÜli nm, Trebatium & Tuberonem AUOIVIT quidem, INSTITUTUS, vide dicta ad h. I. 2. § 43. n. 7. E S T AUTEM A T R EB A Tl O. EX HIS ATEJUS Capito CONSUL FUIT.
II. LABEO NOLUIT CUM OFFERRETUR EI AB Ociaviano AUGUSTO CONSULATUS, QUO SUFFECTUS FIERET, id eft in locum mortui, damnati, aut aliter ablegati confulis, non fuffragiis populi, led a.Principe fubftitueretur. Coraf. b. n. 8. Zaf. b. lit. d. ET, qua; vocula emphafis gratia adjecta. U. Strauch. lexic. partic. lit. E. d. voc. n. 20. Ut audiendus non fit D. Coccejus eam tollens vel eum refcribens. II Ó N O R E M SUSCIPERE. Hinc forte Horat. 1. fermon. 3.
— Laheone infianiorinter fanos dicatur.
Aft quid huicaulico refponderi debeat, conlege ex dictis ad § 45. n. 4.
III. SED PLURIMUM STUDIIS jurifprudentia; non tantum, fed & Latinarum. vocum. Gellius 13. no&. Attic. iq. OPERAM DEDIT, aliofque iftam docuit, ET TOTUM ANNUM ITA DIVISERAT, UT ROMM SEX MENSIBUS CUMSTUDIOSIS & difcipulis ESSET, SEX MENSIBU5 SECEDERET, &fe ab illis fepararet, atque in alium locum feorfim iret, ET cura vacuus CONSCRIBENDIS LIBRIS OPERAM DARET, novaque cura depellerer alias curas, nihil enim
Prifcus Javolenus fioruit temporibus Anti-
nini PU. n. 34. Prif co Neratio Trajanus aliquandö cogt-
tavit relinquere imperium, n. 35. j De Aburnii Valentis nomine & cetate am~
bigitur. n. 36. Tufiiauusperperam confunditur cum Ftifi-
ciaiio. eod. .. , ... Salvius Julianus Edt&i'perpetui conditor.
»>37-
Ad feriem Edicli perpetui Pandc&a funt
compojitce. n. 38, Didius Julianus autor Èdi&i Perpetui faljb dicitur. eod.
-t i\ t./t "
eft, quod adeo conciliet animo noftro tranquillitatem, quam fifcribendis libris fimus intenti, quia id unum eft, quod malevoli nobis eripere nequeunt, & quia per id, ubi defunéti fumus vita, iperamus nos volitaturos per do<fta virorum ora. IV. ITAQUE RELIQUIT QUA-
DRINGENTA VOLUMINA lièrorum a fe conferiptorum EX QUIBUS PJ UR1MA INTER MANUS VERSANTUR. Gellius d. c.io.& lib. i.c 12 l i9- Pr-ff.de P~. S. I. 30. § 1. ff de uJucap.. De hbns polteriorum vide / 9 \ 1'f: adL- Jul- Pecul- quam olim adduxi m tract. de jure in re & ad rem c 1. «. 4.
\ . Jf^Hl DUO PRIMUM apertius VELU1I; ld dicit, quod Philofophorum
| haec hactenus fuiffet propria labes & ICtis antea incognita, cum autem poftea alter hunc alter alium fequeretur * etiam hanc in fetraxerunt, & ideo ver' bo affè&ari etiam uli fuerunt. /. 1 S 1 ff. de J. & J. n. 1 9. D1VERSAS SE-
, CTAS FECERUNT, ut uterque naétus fuerit tales, qui eandem difciplina; viam, quam illi calcaverant, fequerentur, pertinaciterque eam tuendam fu. fciperent. Juvenal. fat. 14.
— juvenes bortantur ut illam Ire viam pergant, & eidem incumbere fe&a.
Cicero 2. de nat. Deor. 57. omnis natura artificioja eft , quod babet quafi viam quandam cF fe&am quam fequatur.
VI. NAM ATEJUS CAPITO IN HIS, QUJE EI TRADITA ERANT a majoribus &fuispra;ceptoribus, PERSEVERABAT, nulla quod polleret in| genii acritate, hac enim, qui detfiruI untur, coguntur vel inviti efle pedarii, [ licet faepe ne videantur tales efle, quales



LIBER l TIT. IT. LEX. IE
top
les funt, modeftiae aliquam gloriam inde affectent vel cauponentur.
VIL LABEO IN GE NU QUALITATE, id eft vivida & cauta animi natura, uti rectiffime expofuit Corafius h.n. ar. & bene Bachovius atque Coccejus tuentur contra eos, qui vel facilitate uti Budams, vel ingenii acritate, uti Muretus, ET FIDUCIA DOCTRINE non vulgaris, QUI ET CETERIS OPERIS, id eft ftudiis SAPlENTLE, five rerum divinarum humanarumqne omnium fcientia;, atque etiam pob'tiori literatura;, ut viderint bonarum omnium artium expertes, qua fronte. Juris conmltos fe profiteri non erubefcant, ait Coraf. b. n. 22. OPERAM DEDERAT.
VUL PLURIMA non cedens auctoritati veterum, fed horum difta ad veritatis trutinam exigens INNOVARE 1NSTITUIT, ct>$%xitt}A.K pro innovavit. Vide dicta ad b. 1. 2. § 1. n. 1. De Epicuro fcribic Laclantius 2. Jnftit. defin. 9. quod auderet negare id, quod eft evidentijfimum, ftudio fcilicet inveniendi nova, ut nomine fuo conftitueret difciplinam, & quia nihil novi potuil reperire, ut tarnen diftêntire a cate/is vlderetur, vetera voluit evertere. Pythagoras fub perfona Galli, in quem ex fua docfrina fingitur a Luciano transformatus, ait apud hunc in fomnio, quod nihil fani aut pra;clari propofuerat, verum, inquit, animadvertebam, fi confueta mo-, do ac eadem, qua; vulgo traduntur a multis, praecepifiem, non fore, ut mortales in admirationem adducerem.
IX. Novandi ftudio quidlibet innovare in qualibet difciplina peflimi femper & periculofi exempli res habita eft, uti Ant. Faber fcriptum reliquit in rationa!, ad h, § lit. g. Hic tamen ipfe eo nomine notatur Ant. Mattha;o, qui coquo Comico ajenti fe intro iturum, ut quod alius condiverat coquus, viciflim alio pacfo condiret, eum comparat in tract. de criminib. lib. ft. 48. tit. r. cap. 4. «. 2. At quotquot id abfque illo ftudio faciunt, illi laudandi magis quam culpandi funt Coraf. h. n. 10. & ante eum Zafius h. lit. 0. & poft utrumque eleganter Rupertus ad b. § Cicero Acad. 00. lib. 4. Neque ut omnia prafcripta
imperata fint, def end at, neceftitate ulla cogitur. Hoe crebris , a quö tempore jus docui , uftirpavi fermonibus, difcipulifque ad imitandum recitavi, quod Seneca epift. 45. ait: Non enim me cuiquam mancipavi, nullius nomen feto, multum magnorum virorum judicia
credo, aliquid & meo vindico: Nam illi quoque non inventa, fed quaerenda nobis reliquerunt. Hinc femper illis inculco, ne mihi nullive alii abfque lege aut ratione quid adferenti fidem habeant. Carpzov. p. l. decif. Vlujlr. 85. n. 18. Cafp. Manz. decif. Neapol. 1. ». 44. Quod fi & alii fuis, qui nobis objeêlare confuevifiis, novellam efie methodum noftrum, cV ante dies natam propt' modum paucos, neque vos potuiffe antiquam, linquere ratione iftud intenditur nulla.. Qjtid enim, fi hoe modo culpam velimus infligere prioribus illis, atque antiquiftimis Jeculis, quod inventis frugi* bus glanchs jprtverint fi? repudiaverint arbuta1? uti graviter non minus quam floride pro Chriftiana religione difputat Arnobius lib. 2. adverf us gentes. pag. 90. 6P feq.
X. ET ITA Capito & Labeo principes &. pradi&arum patres jeclarum; ut loquar cum eodem Arnobio d. lib. 2. p. 48. ATfijO autem CAPITONI MASSURIUS SABINUS SUCCESSIT, LABEONI M. Coccejus NERVA avus imperatoris Nerva;. Rupert. ad h. %. ADHUC EAS DISSENSIONES AUXERUNT, quod non de verbis juris, nee de mente legislatoris , qua; res Theologia; tantas attulit cla= des, & etiamnum eam lacerare non definit, effent folliciti, fed pró eo quisque pugnaret , quod feclae Principes fenferant vel potius dixerant. Tanta' eft vis praïjudiciorum, feu praeconcepta mente opinionum , ut meliora videre nequeant, qui illis occupati funt, & ubi ea videtunt, fpecie falfi tamen fugiant.
XI. HIC ETIAM NERVA Tiberio C/ESARI, uti omnes annotarunc Zafius, Corafius, Rupertus ex Tacito 4. Annal. 58. FAMIL1ARISSIMUS continuus Principis & amicorum proximus dicitur eidem Tacito 6. annal. 26. FUIT, uti Ofilius Crefari Julio h. I. § 44. ICti hinc amici & patres Principum. /. 4. C. Locati. Jacob Andrae. Crufius de jure Dromdr. lib. 4. cap. 31. n. 67. MAS^ SURIUS SABINUS IN EQUESTRI ORDINE medio inter Senatorium & plebejum. Conftabat equitibus fic dieftis , quod equis publicis mererent, & a plebe diftinguebantur anulo aureo, quem digito geftabant, FUIT.
XII. ET PUBLICÈ,five oubJica aucftoritate PRIMUS beneficio Tiberii SCRIPSIT, id eft refponla dedit, & quafi refcripfit. h. § n. 17. POSTEAQUE HOC COEPIT BENEFICI-
O 2 UM'



no P A N D E C T A R ü M.
U.M, etiam aliis DARI A TIBERIO CESARE, HOC TAMEN Sabinus non fecerac propria aucftoritate, fed ILLI fpecialiter quoque CONCESSUM ERAT. Judicet nunc aequus lector , an hsec interpretatio non melior quam cseterorum? Hac admilfa ceflant correctiones Zafii & Corafii, in quibus tantopere Coceejus ad h. §. laborat. ET UT OBITER, id eft, fimul & in tranfitu quafi. Coraf. h.n. i.
XIII. 6C1AMUS iterumque repetamus dicta. h. I. 2. § 5'. & 35. ANTE TEMPORA Octaviani AÜGUSTI PUBLICÈ, id eft publica aucftoritate. /. 12. pr.ff. de fideic. libert. L fi. ff, ut in P'-M-ltgot. RESPONDENDI de jure, JUS, id eft juftam poteftatem, quem principem vocabuli ejus intellectum efle dixi ad I. 11. ff. de J. & J. & in tra&. de jure in re & ad rem. c.x.n. 27. & feq. NON A PRINCIPIBUS, five ipfo Augufto antequamid conftituerat, five ab ejus parte Cajo Julio Caefare DABATUR, SED QUI FIDUCIAM STUDIO RUM SUORUM HABEBANT, qua labore, vigiliis, ajjïduitateparitur, non poculis , voluptatibus, illecebris, quod utinam hujus atatis Jcbolaflici perpen der ent, ne non crefcentibus admodum fludiis ipfi modi co freti ftudio decrefcerent. Jam pridem fcripfit fuo tempore Zafius adh. § /. z. CONSULFNTIBUS RESPONDEBANT , NEQUE RESPONSA UTIQUE, id eft certe. Gloff. in l. 16. pr.ff. de R. V. SIGNATA DABANT, SED PLERUMQUE JUDICIBUS, a quibus confulebantur IPSl ICti SCRIBEBANT refpondendo, quid fibi de negotio propofito videretur, AUT TESTABANTUR, id eft fententias exponebant civibus, QUI ILLOS CONSULEBANT & de jure rogabant.
.T?iyTVP?TIMUS D1VUS Octavianus AUGUSTUS, UT MAJOR JURIS AUCTORITAS refponfis prudentum HABERETUR, CONSTITUIT qua lege, ignotum, minus fcitur, quo genere conftitutionis? UT EX AUCTORITATE EJUS illi, quibus id explorata eorum fcientia nominatim dediflet IIESPONDERENT, adeo, ut id * quod fecundum ea, quae proponerentur, fibi videri dixerant ICti, non tam ab his quam potius ab Imperatore relèriprtjm cenferetur, ut mirum non fit, u ab eo tempore legis vigorem habue"nt.'elP°n-a prudentum. are. § 6. Ld* J.N. G. &C. I. x. § uf.de Confi. Princip junjt. c. 82. de R. I. in 6. I.\. 5 1. ff. de ojfic. praf. prat.
XV. ET EX vel ab ILLO TEMPORE PETI HOC jus Imperatoris auctoritate refpondendi PRO BENEFiCIO COEPIT, ut nemo ita refpondere poffet, ne ab ejus fententia &opb nioue judici haut liceret recedere, nifi cui fpecialiter a Principe ea poteftas data eflet. Qui vero hanc impetraverant, illi fignabant refponfa, ut judices cemere poffent ex cliaraftere, an is, qui refponfum dediflet effet e numero eorum, quibus Imperator hoe jus concefferat. Seneca 7. de benefic. 15. Si tarnen quid fenttam quaris & vis fignart reJponPuml Lipfius ihid.
XVI. Coceejus nofter moram nobi» facit, cum Bachovium aliosque fedtans doceat, hunc locum non de fingulis ICtorum refonfis, fed de eorum receptis fententiis capiendum efle. Hilliger. Don. enucl. at. e, 3. in not. lit. a. in fi. Mseftert. lib. 1. de ju ft. LL. Rom. dub. 14. Atperperam! nam itaeflicies, illa refponfa fuifl'e jus, quod confuetudo approbavit. h. I. 2. % 5. ubi dixi. Cujus non modicam principio monarchici imperii fuifl'e poteftatem, multis ex locis probari poteft. Manebant etiam veftigia morientis libertatis. Tacit. 1. Annal 74. Dicar quis & quaerat, qua ratione diflicuJtas, quam inde nectir D. Coceejus, quod duo plurefve diverfa fcntire potuerint, adducens /. 43. fff. de alt. empt. tolli poflit? Refpondeo, dividendum effe, an non audita aitera parte ad unius defiderium refponderint de jure. d. I. 43. /. 49. 5 2./. de legat, 2. vel exercith caufa quae fcripftrint. I. 40. ft. de reb. cred. an vero facfi quseftio, five a judice, five ab ipfis, quos res tangebat, effet propofita, ut hoe, non illo cafu legis vigorem habuerinc refponfa, & judicibus ab iis recedere non hcuerit, cum & ipfa Principum refenpta non aliter valeant, quam fi pre. ces, ad quas fuere data, nitantur veritate. /. 2. C. fi contra jus vel util, publ. I. 7. pr. C. de diverf. refcript.
XVII. ET cum in aulis naturaliter evenire foleat, ut dignus & indignus nullo habereturdifcrimine,- Nonpo'ffum me temperare, quin adferibam verba Martini ab Azpilcueta, cui a patria Navarri nomen. Is in comment. ad c. inter verba. 2. q. 3. concl. l.n. uit. fcriptum nobis reliquit, ineaute maleque fa■ere muitos prafertim Summates, verbo 'M fcripto facile laudando & plumis alie* nis vefiiendo aliquos, inter dum etiam fin ignotos de virtutibus, a&ibus, & aliis iotïbur, quibus carent, aliquandö apud Pontifices & reges, aliquandö apud Refp.



LIBER £ TIT. II. LEX. II. * ïa
& alios privatos homines, qui credentes eorum literis conferunt eis beneficia & alia munera, quibus funt indigni, quandoque cum magna cultus divini, reipublica, vel privata jallu/d, ad quam refarciendam, fi ea confequatur haut dubio tenen tur, immodefteque facere illos, qui hujüsmodl favores petunt.
XVIII. IDEO, quo eo malo occurreret OPTIMUS PRINCEPS HaDRIANUS CUM AJ3 EO VlRI PRETORII, id eft, jam praatura functi, vel, qui erant tales, ut praatores creari poffent: Cui enim bono cum Mureto legere juris periti, vel cum Corafio viri'periti? PETERENT, five beneficium UT SIBl LICERET publica Imperatoris auctoritate RESPONDERE. Hadrianus Imperator EIS, quorum alias inter bonos erat fpeétata moderatio, jurisque reddenai peritia, RESCRIPiSlT ad preces ,quas porrexerant. HOC NON PETI a Principe SED PRiESTARI antiquitus SOLERE. Vel an magis placet Zafii Greecismus, ut fènfus fit, hoe non tantum peti, fed etiam i pneftari folere? Ego hanc abnuo, meum adiirtio ex verbis Juftiniani, cum ait in d. § 8. quod ICtorum fententia; praefatam aucboritatem tenebant, quo ipfo manifeftiflime oftendit, jam fuo tempore eam non amplius illis conftitis-
fe, fed a tempore Hadriani abolkam fuiffe. Hinc forfitan inter alias juris fcripti partes non memorantur refponfa prudentium. /. i. § 8. ff. de poftul. I. i. § i.
ff. ex cauf. maj.
XIX. ET IDEO SI QUIS FIDU CIAM SUI HABERET, & fe idoneüm ad refponfa danda deprehenderet , DELRCTARI, id eft, libenter lubenterque videre SE Imperatoren!: POPULO AD R ESP ON D EN DU M SE PR^EPARARET. Atque fic refponfa prudentium revocavit in eam conditionem, qua fuerunt ante Augufti conftitutionem, de qua re egimus in § 5. h. I. 2. idque ex verbo praeftare conlegit Bachovius adh. §. His adde qua; fcripfi adl. 1. ff.de offic. adfeffor. Quanquam autem ab ea tempeftate re ipfa quis fe debueritpradtare Jureconfultum, tamen cum cuncbis rebus veluti orbis quidam infit, ut, quemadmodum temporum vices, ita & rerum mutentur; hinc ante trecentos, & quod excurrit, annos, ifta profeflio, mütato nomine, ur pro Jure confultis Do&ores dicerentur, in tituium fuit converfa, uti curatius examinavi in lib. a. de tit. honor. c. 20. n. 7. & feq.
XX* Horum juris doclorum refponfa nullam habent juris aucloritatem, nifi cum a praetoribus fuerint judices dati. Confl. Imp. Ratisb. 1654. § r 13. & hi fuo nomine fententias pronuncient. Carpzov./). 3. decif. 243. n. 17. & 18. vel duo convenerint fe veile refponfo alicujus ftare. joh. Zanger, ad c. 16. extra de Jent. & re jud. n. 111. & feq. Alias ne quidem ab expenfis abfolvetur, qui fretus refponfo Doclorum litem, vel movit, vel excepit, quod tania nunc fit horum turba, uti fcribit Bachovius ad Treutl. 1. difp. i. th. 7. Ut. e. Quid enim fi unus fit potius doclor juris Jórbibilis quam civilis, alter non fit doclor , jeddolor, tertius pofttus fit in titulo de ordine ignorantium, quartus doclor de duodena, quintus doclor necejfitatis, id eft, fine lege, cum neceffitas non habeat legem: fextus doclor monetee ton fte, id ejt, fine literis: poftremus denique ajat heredem non cogi folvere as alienum defuncli, quia mors omnia folvit? Nevizan. lib. 5. fylv. nupt. n. 39. Ant„ Soufa de Macedo in perfecl. doBore. qual. 13. f. 40. & 41.
XXI. Verus hoe malum eft, nant conqueftus eft; de fua tempeftate Zafius ad h. § quod tune quoque vultuofo fuper cilio minabundi peritiam foris oftentabant, quam afferere tamen non poffenti Culpabitur id apud nos femper & retinebitur, donec optimus aliquis Princeps fevera fanctione modum ponat profefforibus. Hoe fperemus aliquandö futurum , vel fi defperare de eo debeamus, ïd potius cupiamus, ut aboleatur. ifte titulis, ne qui eum emerint fraudetn faciant populo, qui tamen in expenfas condemnabitur, fi temere litigaverit, nifi forte fuerit juris profeflor, aliufve caufarum ftrenuus patronus, & uterque ufu fori fit exercitarus, atque eos ipfi praetores & magiftratus judicarejubeant, quomodo intelligendi auctores relati Harprechto ad d. § 8. Inft. de 1. N. G.fi C.n. 11. Hi non apud Belgas, fed apud Germanos anulo fignant refponfa, atque inde quoque arceflitur ratio a Guid. Pancirollo 1. var. lecl. 23. cur anulus detur a brabeud iis quos in ordinem cooptat.
XXII. ERGO, uti diximus, SABINO CONCESSUM EST fpecialiter ATIBERIO C^ESARE, UT POPÜLO de jure RESPONDERET, QUJ ob praaclaram juris fcientiam & multdrum annorum difciplinam IN EQUESTRI ORDINE JAM GRANDIS NATU ET FERE ANNORUM QUIN-
QUA*



u* PANDB CTARUM
QUAG1NTA fingulari Cadans beneficio, nam fuo jure nemo poterat fieri eques Rom. nifi qui quirsquaginta feftertia, id eft, amplius quam tria milïia dalerorum Itxpetiallum in bonis habebat.
XXIII. Rl'CEPTUS EST. Inde forte poftea fiuxit mos in Comités tranfcribev.di eos, qui viginti annos in urbe Conftantinopoli jus docuerant. /. C. de profeff. qui in urbe Couft. de quo argumento vide ea, qua; fcriefi libr. \. de titul. honor. c. 58. n. js. & feq. ubi n. 15. dixi, id ad mores noftros non pertinere.
XXIV. HLJIC NEC AMPLE FACULTATES FUERUNT, unde non facile emergere potuit, SED PLURIMUM A MUS AUDITORBUS SUSTENTATUS EST, id eft, fe toleravit ex honorariis & mercedibus, quas ei pntftabant difcipuli in ingreflu facramenti. /. 1. § 5. ff. de var. & extraord. cog/i. Juvenal. fat. 7.
Qjtahtum vis flipulure & protinus ac. pè quid do.
Grati tune erant difcipuli. Apulejus de fe ipfo in apolog. ait: magiftrtsplurimisgratiam retuli, quorundarn etiam fuias dote auxi, neque enim dubitaffem equidem , vel uuiverfum patrimonium impendere, ut adquireretn mihi. quod mafius eft, contemptum patrimonii. Licet Thaïes, cum eum interrogaret quispiam, quantammercedempro eo, quoddidicerat, perfolveret, refpondiffe feratur: tu fi a me didicijfe falebere, jujlum mihi pramium perfolveris. Julianus orat. 3. de laudib. Confiant. p. 234.
XXV. Sed jam inter eos ipfos qui fe philofophos dicunt, rari funt, qui ita philofophantur, ut loquar cum ICto in i. 6. § 7. ff. de excuf. tut. De Soera te teftis eft .Seneca, quod cum multamulti pro fuis facutiatlbus offerrent', tamen sEfcbines pauper auditor, nil nifi fe ipfum donando ipfi plus dedifle vifus fuerit- Sed fenferat is omnem reliquorum fuvenum opuleniorum munificentiam, uti fubnecftit deinde Seneca; & ita tuto poterat Socrates philofophari. Nunc fi rediret Socrates, vix diceret /Efchinem fuo munere viciife Alcibiadis parem divitiis animum, rationem pete ex dictis a me in trattt. de Ju ram perhorr. c. 29. n. 29. & 30.
XXVI. Ex hoe loco conjeeftat Paganin Gaudent. de Juftin. Jee. morib. p. 2. c. 28. quod prifcis temporibus Romanorum, ftipendia publicè non fuerint pro-
fefforibus conftituta, horumque originem refert ad Coniltintinum M. in /. 6. C. de prifeft. & med. Quod licet mde haut firmiter inferatur, tamen ea in re libentius iftum audio. quam Corafuia adb.§n. uit. qui ideo dicit, Sahiuum fuflentatum fuiffe, quod lex neque in paupertate vivere , neque mori in anxieta te, permïttit, uti eft in novell. 1. in epi logo. Qui enim hoe inde trahunt, ne il li peponem pro corde & fungum pro cerebro habeant. Uti memini me lege[ gere apud Bernh. Sutholt. in quo&m coroliario diff. ad Inft.
XXVII. Antequam Scabinum nosftrum mirtamus , & adjiciamus aliud quod ex fevera lectione obfervavimus. Athenams 14. Deinofophift. de eo haec fcribit: Mars^i©- 0 waV^s «f/?©- kxi <r«©ör xot; yde eépuu 5^>!y>;r)j? aXsvor hor-cf^. Kxi Trtii iuxc-tx.*\/ ivhcflflfèuf eieJ dtfjéfau ydf kx) tuy ófydmv ipr,. Mafurius vir longe oplimus cf Japiens, qui èf interpres legum Juit nu/li jecitndus, muficii afftduam opsram navavtt, in/lrumeniai/uc art is illius tra&avit Jelicitcrl Noverat enim quod Tbeophiluscitharoedus ait: 3->;jxu.
eóf i<siKxl ,Qi3xi@-x.xl umriK>i x-xxa-t roTt ux. è«V< Ttxiliuhitsl rs. Ihefaurus ac ftabilis efl mufica edo&is ac inftitutis.
XXVIII. Huic Sabino SUCCESSIT GAJUS, Tacitus habet C. unde Caius plenque, CASSIUS, huic Caffiani originem trahunt, LONGINUS NATUS EX F1L1A TUBERONIS, QUM FUIT NE P T IS SER. SULPITII, ET IDEO PROAVUxM SUUM SERVIUM SULPITIUM APPELLAT. Ergouiaternum genus fi fpectamus, hereditaria quafi ei obtigit juris fcientia. Non exigua profecto res, fi cum nafcendiconditioneconfpiret virtus! Contra ifta fine hac ne hilj cenfenda. Reperiuntur tarnen elicubi, qui fiediti fint parentibus avisque ICtis, eo ipfo licet deceneres planeque a veftigiis, qua; prelfere majores, alieni fint, nihilominus viris eruditis, clarisqne !egum penris fe pneftare ftolide jaeftent, hosq; novosappellent homines, cum tamen ipfi ad avos fi reenrrant, non alios nifi aut ruflicos ant rufticanos homines vilioresque opifices invenient. Meminennt ergo ejus, quod ex Juliano adduxi alio injloco, eos nimirum, qui' parentibus & patria; fplendorem adferunt, nobilitate nemini cedere. Julian. orat. 3. de Confianl.
XXIX. HIC CONSUL fulfecftns FUIT, nam eo anno creati erant, Colf. M. Vircius & L. Callius Longinus,
cum-



LIBER I. TI T. II. LEX. IL «3
cumque hunc a noftro C. Caflio Lon gino non diftinguerent Lipfius ad An nales Taciti lib. 6. c. 15. & Voflius ac vifcript. Veil. Patere. & Pomponium er roris coarguerent, ipfi in errore mani feftario deprehenfi funt a Ruperto ac
b. 5- CUM QUARTINO pro L. N<ev Surdino legendum, cum ex lapidibus, tum ex numis eleganter demonftratum dedit idem Rupertus p. 446. & feq.
XXX. TEMPORIBUS TIBERII, anno fexto decimo principatus Tiberii. Coraf. b. n. 3. SEC" fciendum eft quod PLURIMUM IN CIV1TATE AUCTOR1TATIS HABUIT EOUSQUE, five usque ad in tempus, DONEC EUM C. Caffium Longinum CAESAR NERO Cl VIT ATE PELLERET, nullo crimine nifi quod oplbus vetuftis & gravitaie morum pracellebat, obje&avitque Caffb quod inter imagines majorum etiam C. Cajfi efiigiem coluifftt ita in fcriptum DuciPartium. Tacit. 16. annal. 7. EXPULSUS, id eft, deporta tus Tacir. d. lib. 16. c. o. AB EO Nerone inrerpofiro tamen SCto. Tacic. d.
c. 9. IN SAR Dl NI AM, REVO CATUS A VESPAÓTANO DIEM SUUM OBilT.
XXXI NERWE SUCCESSIT PROCULUS forte ille qui in l. 47. ff. de legat 2. dicitur Sempronius & cufus in l.feq. 48. pr. ad Licinium Lucuftam reperitur epiftola. FUIT EODEM TEMPORE ET NERVA FILRJS, /. r. § 3. verf. pueritiam. ff. de poftul. pater Imperatoris Nerva;. Dio in bujus vita. FUIT ET ALIUS LONGINUS EX EQUESTRI QUIDEM ORDIN E-, ut perperam hunc Ant. Fa ber. ad h. § lit. C. putet effe Caffium Longimanum, nam confularis is fuit. Coraf b. n. 12. QUI POSTEA AD PRiETURAM USQUE PER VENIT, alter autem Conful fadius fuit. Coccej. adh. §.
XXXII. SED PROCULI AUCTORITAS MAJOR FUIT cosetaneorum Nerva?. Fil. & Longini Prsetorii, NAM ETIAM PLURIMUM POTUIT, id vel hinc intelligas, quod nomine fuo conftituerit difciplinam, uti mox fequitur. APPELLATIQUE SUNT PARTIM CASSIANI a C. Caflio Longino, uti dixi ad h. § n. 26. PARTIM PROCULEIANI a Proculo, Q ö M ORIGO A CAPITONE Ofilii feeftatore, h. % 47. n. 1. ET LAB E ONE COEPERAT h. % 47. n. 4. & feq.
XXXIII. CASSIÓ CJEUUS SABINUS, unde Sabinianipopulares fac-
tionis Caftianorum, SUCCESSIT QUI PLURIMUM TEMPORIBUS VESPASIANI ob praxrellentem doctrinam POTUlT. De Proculo eadem iocutio eaque frequens Balgisque ufitata, quibus dicitur zeer veel vermogen PROCULO PEGASUS unde Pegafiani ejusdem cum Proculejanis Sectie. QUI TEMPORIBUS VESPASIANI PR/EFECTUS URBI FUIT. Ouid ni & Conful, & auclor SCti Pegafiani? hoe enim temporibus Vefpafiani factum eft, § 5. Inft. de fidele, tered. Suffeétus autem fuit, qua; ratio eft, cur nee in Fastis, nee hic eo nomine memoretur. Coccej. ad 6. § Aliter Ant. Faber. h* Ut. i. Sed inepte !
XXXIV. GELIO SABINO PRISCUS JAVOLENUS,qui Antonini Pii temporibus floruit, & praeceptor Julii Pauli. /. 5. ff. de man. vind. PEGASO Jubentius CELSUS pater apud Trajanum magna; auftotitatis. Dio in Trajano. Hujus meminit fil his in l. 3. § 7. ff. de cond. cauf. dat. I. 29. pr. de legat.
2. qui & refponfa patris 111 fuosdigèftorum libros retulk. I. 30, ff. d t l 27 ff. qui teft. fac. poff PATRI CELSÓ P. Jubentius CELSUS EILIUS, qui a Paulo adolefcens vocatur in l. 91. §
3. ff. de V. O. & memoratur in SCto, quod illo Confule eft faétum apud Uipianum in l. 20. § 6. ff. de petit. hered,
XXXV. ET PRISCUS NERATL US, cui Trajanus aliquandö cogitavit relinquere imperium. Spartian. in Hadriano, QUI UTRIQUE, five ambo, ut fruftra Coraf. h. n. \o. reponat utique CONSULES FUERUNT. Neratius femel cum Annio Vero /. 6. ff. ad L. Cnm. de Sicar. CELSUS filius QUIDEM antea cum Q. Juho Balbod. /. 20. § 6. ET ITERUM cum Neratio Marcello /. uit. C. de fervo reip. man. Jacob. Curtius torn. 1. ConjeBur. I. 2. cap, 22
XXXVI. JAVOLENO PRISCO ABURNUS VALRNS, de cujus nomine & a;tate ambigitur. Aburnium Valentem appellat Paulus in l. 78. § 6. ff. de Jegat. 3. De fideicommiffis Valens fcripfit, uti oftendit \Triy$a,$n l. 94. ff. eod. Sed an nofter Salvius, qui memoratur a Capitolino in Pio & in l. 7. § 2. ff. de accufat? merito dtibites. ET TUSCIANUS, quem perperam Panciroll. thefaur. var. leB. lib. i„ r,. 79. mifcet cum Fufciano; nam hic fub Severo &Caracaba, ille autem fub Hadriano & AntoninoPio vixit, uti erudite oftendit Rupertus ad h. §. Idem docet pro Tu-
P Dfian'M



tta PAN DECTARUM^
DE LEGIBUS SENATUS
QUE CONSULTIS ET LONGA CONSUETUDINE.
T I T U L U S 11 L LEX. L
COMPENDIA.
Lex unde di&a? n. i.
Lex eft commune praceptum. n. 2.
Muiier es, qua fummam in Rep. poteftatem habent, condunt leges. n. 3.
Non tamen absque Virorum prudentium con fuit 0. n. 4.
Juftinianus Conjugem Theodoram participem conftïii fumfit. eod.
ICtus interpretaturus legem pro fumma legislatoris prudentia prafumere debet, n. 5.
LEX a legendo vel deligendo dicta, priusquam enim ea feratur, diverfte funt de ea opiniones, & ftepe contrarii motus animi, ex quibus id, quod optimum atque ad falutem populi maxime perdnere videtur, deligitur , unde & nobis verba keuren & verkarene Rechten. Cicero de LL. lib. 1. eamque rem illi a Graco nomine putant, ego a noftro legendo, nam ut illi aqultatis9 fte
Inpuniendis deli&is attendi debet, an ex
proartji, an ex ignorantid commis-
Ja fint. n. 6. Jgnorantia Juris naturalis neminem excu-
J'at, infeitia tamen juris civ. tolera-
tur. n. 7.
Ln deliclis fynallagma quoddam mtercedit. n. 8.
Quid per fponfionem intelligatur. eod. Lex hic defcribitur relate ad ftatum popularum. eod.
j nos dele&us vim in lege ponimus. Per ab lufionem alii eam a ligando arceffunt.
f Franc, de Petris 1. feftiv. le&. 2. n. 4 Nee male, cum illa propofitio proprie fit lex, qua; confenfu populi, ejusve, quieiprseeft facta, deinde dirigit fingulos fubjectos ad finem aliquem comrrjU' nem etiam invitos.
II. EST COMMUNE, id eft, generale, /. 8. b. t. ibi generaliter, ad omnes fubjectos pertinens. L3. C.eod. tbi;
leges
fcianus refcribi debere Volufius Mcecianus, cujus meminit /. 17. ff', de jure patrom & Capitolin. in Mar co, Hotoman. defcript. vet. ICtor.p. 170.
XXXVII. ITEM SALVIUS JULIANUS, edicti perpetui conditor. /. pen. C. de cond. indeb. I. 2. § 18. C. de vet. jur. mud. & avus Imperatoris Didii Juliani, tefte Eutropio, vel faitem proavus , fi malimus audire Spartianuni, quod in dubio linquunt Corafius & Coceejus adh. § lit. X. fed pofterms placuit recte Zafio & Ruperto ad h. §. Fuit I praetor & Conful, uti de fe ipfo teftis eft in l. 5. f. de manum. vind. & mira difcendi cupiditate flagravit. I. 20. jf. de fideic. libert.
XXXVIII. Hic, quod tentaverat antea A. Ofilius h.l. 1. § 44. jufl'u Hadriani Imperatoris perfecit, & publica au« ctoritate anteriorum praetorum edicta in unum corpus conlegit ordinavitque congrua titulorum ferie. Ant. Vacca ad l. | 2./. de ftatu hom. ad quam deinde Pan' dectae funt compofitae vel digeftae, unde Digeftorum quoque manavit nomen. d. I. 2. ff. de ftatu hom. Errat autem graviter S. Aurelius Victor, cum Didium Julianum auctorem iftius edicti perpetui facit, quod nominis fimilitudo ei impofuit. Severus Imperator in invidiam hu> 1 jus Didii aboleri quidem julferat illud i perpetuum edictum, aft non obtinuit. I Spartianus in §evero c. 17.



LIBER.. I TIT. IE LEX. ï.
ii5
leges ut generales ab omnibus. PR/ECEPÏÜM live juflum aut fcicum legislatoris. Tullius de LL. lib. 3. lex juftum aut fatum eft in omnes. A. Gellius 10. NobJ. Attic. 30. lex eft generale juffum populi aut plebis rogante magifiratu.
III. VIRORUM non muiier um arg.
1. 12. pr. ff, de judic. nifi cum penes has efi: ro xv^qv in rep. Sic in hanc usque tempeftatem celebrantur leges ab Ehfabetha Britannia; Regina, Jacoba Hollandiae comité, tt Chriflina Sueciae Regina, perlatae, etiamque toto dieconduntur jura a Principibus Abbatiffis apud Germanos, quarum catalogum vide apud Limnamm de J. P. lib. i. c. 8. Matres Principum impuberum tutelam gerentes idem quotidie faciunt.
IV. Solent tatuen hae cuncftae haut absque virorum pudentium confulto qukquam ftatüere, ut hac in re melius fe noverint ipfas quam juftinianus , qui conjugem Theodoram participem confüii fumpfit. Novell. 8. c. 2. pr. Unde ejus conftitutiones pleraqua; muliebre quidpiam faperê dicunrur obinconftantiam, qua fupra modum laboravit. Steph. Forcatul. Necyomant. dial. 2. n. 5. ff. d. O. f. n. 2.
V. Hinc ICtus, qui legem vult interpretari, debet praefumere pro fumma & perfecfiflima legislatoris prudentia, five legem ita interpretari, ut a fumma prudentia poffit effe profeéta, Donelb ï. c. 15. ita enim perfecta erit, cum prudentia fit propria virtus legislatorem perficiens; Et ubi conftat perfecfam prudentiam non adfuifle legislatori , praefumet pro minore imprudentia, cum ba;c ratione majoris fit prudentia. arg. b. I. 1.
'VI. CONSULTUM, ideft, decretum & deliberata fententia. Coraf. h. n. 9. DELICTORUM aut peccatorum QU2E SPONTE ê* r^nw & deliberato confilio atque propofito. /. 11. § ,
2. ff. de pcenis. VEL IGNOR AN TI A, haec autem vel facfi vel juris eft. Qui -
LEX. II. COMPENDIA.
Lex eft, cui non Princeps, fedfubditi ob-
temperare bebent. 11. 1. Prifci Legislatores originem fuarum legum
ad Deos retulerunt. n. 2. Vox hominis interdujr. fignificat Vlrum in
oppofitione ad Molières, n. 3,
faéli ignorantia delinquunt, illi non aliter puniuntur, aut ad damni refarcitionem tenentur, quam fi culpa aliqua, aut negligentia praecefierit. 45. § 4. /. 52. § 2. verf. aqt/e ff. ad L. Aquil. I. 12. pr. ff. de cuflod. & exbib. reor. I. 6. § 7- ff- de off. praf. A 5- § 2. ff. de pcenis. c. pen. extr. de R. J. Quod fi neutra argui poflit, tune ad nil obligati funt. /. 11. § 2. ff. de pcenis. I. 11. pr. I. 7. § 4. I.31. ff. ad L. Aquil. l.i.C. ad L. Corn. de ficar. Guil. Forner. 1. fèlecl. 10. Phaedrus fab. 84.
Hoe argumentum veniam mage dari doceti Qui cafu peccat , quam qui confilio eft nocens.
VU. Si vero juris ignorantia quid fit, admifium, tune iterum dividere oportet inter jus naturale, five gentium primaevum, ót civile, ut iftius infeitia neminem excufet. I. 38. § i. ff. ad L. Jul. de adult. I. fi. ff. de ritu nupt. I. 2. C. de in jus voc. hujus vero toleretur. I.7. pr. ff. de jurisd. Vacca ad h. I. Coraf. «. 14. & 15. Forcatul. d. I. n. 7. M. Lyclam. a Nyh. ib. 1. Membran. eclog. 8.
VIII. CONTRAHUNTÜR, nam & in deliélis fynallagma quoddam intercedit; arg. I. 34. in fi. ff. de jureflfci. I. fi. C. ad L. Jul. maj. Vide fcripta "ad l. ro. pr. ff. de I. & 1. n. 4. COERCITIO : Male iu nonnullis coërQio. Jacob. Curtius torn. 1. Conjecl. lib. 2. c. 24. COMMUNIS REIP. SPONSIO, id eft, confpirantis in idem & confentientis populi conventum & qusfi parftum. Vacca h. Coraf. h. n. 17. Grot. 2. de j. p. & b. tl. n. 1. Nam quod Forcatulus d. A «. 8. per fponfionem intelligit pignus & firmamenrum, quo interpofito refp. tui tior redditur & armatur contra malos, id a Papiani mente alienum eft, etiamque legi a Principe lata; convenit, cum tamen ICtus eam hic defcripferit relate ad ftatum popularem, uti bene quoque advertit Jacob Andr. Crufius de jur$ prvoedr. lib. 4. c. 31. n. 28.
Ad obfervationem Legum etiam in foro pa*
li tenentur Cives. eod. Milites, Judai & Peregrini juxta leges
civitatis vivere debent. n. 5. Plerique Vzt. ICtorum Stoica fapientia fik
mancipaverunt. n. 5.
P 2 Difim



iiö Pand e c t a r u *m.
Definitie- Legis ex Chryfippo. n. 6. Leges injufia cf impia pro Legibus ba-
£ T\JAM ET DEMOSTHENES l\ ORATOR , orat. i. adverfus Jtrtrtgitoaefö SIC DEF1NIT: LEX EST, CUI OMNES fubjectos & cives /. 10. C. h. t. Princeps enim lege, quam rulit, folutus eft. /. 31. jf. eod. OB TEMPER ARE CONVENIT, vel potius oportet: Julianus Aug. epift. 10. j
iófxct ydf vpuv u<rb, oi( ygy, rqAxshxt ftxAi~ fiiv viro iravTuv ih'x KXÏ ïiayiefltu. Idem 3d Tbemift. oti Ttd<Ü\ ur<%x>r~ xxrtx. Suvo^iv, véjAci; Treoa-iKTiov. TUM OB ALlA
MULTA, TUM VEL MAXIME EO, QUOD OMNIS LEX qua; honefta eft, èaque habet attributa, de quibus agunt Andr. Lipskil. Quaft. publ. 10. n. 2. & Chrift. Crefpi de Valdaura obf. 1. «. 139. & feqq. ad interpretamentum can. 2. (lift. 4.
II. INVEXTUM AC MUNUS DEI EST. Julian. orat. 2. de laudibus Conftantii, s?< yx° 0 \èp(& ÏKyov®- rijft Sluta iteov dvx^ux, kxi giTov xK^Süi tS [Aeyfex fiesT Óv viïxfsds, cyt 'i^em dvtig Jtèfi <rytixf» ■noiYlfiTx\ iti aritMxa-n, Efl enim Lex foetus quidam juftitia fummique illius Dei facrum quoddam, ac vere divinnm donarium, quam nemo fui compos parvi I faciet ac contemnet. Ne autem hoe eve- I niret, quod callidiflimus ille princeps 1 obiter mdicat, atque legum majore te- ' ticrentur reverentia mortales , ideo prifci legislatores originem legum fuarum ad Deos retulerunt. Sic Ceres prima dicitur leges dedifle. Ovid. Met. lib. 5. atque facra meruit&Epccp>ofi«dici:aDiod. Siculus. Biblioth. lib. 6. Herod. lib. 6. Minos Cretenfibus qui primus leges dedit, eas a patre Jove fe accepifle perfuaftt populo, ZEgyptiis impofuit Ofiris eas a Mercurio fibi datas efle. Ita Zamolxis Scythis a Vefta, Zoraftes Baétriaris & Perfis ab Oromazo, Solon A"thenienfibus a Minerva, Charundas Carthaginenfibus a Saturno, Zantraftates Arimafpis a bono numine , Lycurgus Lacedaemoniis ab Apolline, Numa Pompilius Romanis aNympha jEgeria, & Mahometes Turcis a Deo quafi edoéti jura praefcripferunt.
III. DECRETUM VERO PRUDENTUM HOMINUM, vel virorum L 1. h. Plautüs Ciftell. a&. 2. fc. 2. mi homo, & mea muiier vos faluto COER. CITIO EORUM, QJJ2E SPONTE VEL INVOLUNTARIE , l. 2. ft. de
■ term. mot. Nicol. a Salis. in Steil. h. Et ^ acciditin iis ^ qui amatoria pocula dant,
beri nequeunt. «. f f Sape Lex non obfervatur. n. 8.
licet enim nolint occupare per ea fatum, nihilominus tamen puniumur. /. 38, § 5. ff. de pcenis. Fabrot. exerc. Jur. 6. p. 86. DELINQUUNTUR , COMMUNIS SPONSIO Cl VTTAT1S aut poj puli, atque ideo hic ad ejus obfervationem etiam in foro poli tenetur. Ferd. Vasquius i. illuft. QCL 28. n. 12. verf. quid enim.
IV. AD CUJUS PRyRSCRIPTUM, id eft, norrnam publicè promulgatam /. 9. C h. t. OMNES, etiam milites: Crulius de jure proadr. I. 4. c. 31. «.27. nee non Judxi. I. 7. /. 8. C. de Judait Lipskii. cent. 1. obf. 100. «. 5. 'OUI IN EA REP. SUNT , etiamque peregrini, fi in ea contraxerint lib. 6. ff. de evicl. vel quafi, veluti hereditatem adeundo, lib. 2. C. quemadm. teft. operiantur. judicium fufcipiendo. /. 3. § fin. ff. de teftibus.^ junct. /. 2. § 11. ff. de pecul. Item fi deliquerint, autb. qua in provincia C. ubi de crimin. Et teftamentum aliumve actum folennem celebrare velint, arg. I. uit. f. de teft. milit. I. 1. C. de emancipation. Corafius b. n. 16. VI-
1 TAM INSTITUERE DEBENT.
V. SED £T PHILOSOPPJUS SUMMAE STOlCiE SAPIENTLfE, cui plerique vetetum ICtorum fe manï cipavetunt: Ego ad 1.10. pr. de I. & f. I n. 12. De hac Seneca 2. de Clement. 5.
ait, quod nulla fecla benignior leniorque eft, nulla amantior hominum, & communibus bonis attentior, ut propofitum fit ufui effe aut auxilio 3 nee fibi tantum, fed univerfis fingulisque confulere: Quid mirum itaque, fi ex univerfo docTilfimorum Choro, uti Arnobius lib. 7. adverfus gentes. Stoicos appellat, elegerit hunc Philofophum in defcribenda lege? Licet CHRYS1PPUS apud Ciceronem 1. de nat. deor. 39. dicatur Stoicorum Jomniorum vaferrimus int er pres , nee renip. adminiftraverit, ipfo fatente Seneca de otio fapient. cap. uit. Illum tarnen magnum me Pfercule virum. Sen. 1, de ben. 4. imo majorem quia in laudem vetufiorum invidia non obftat: Idem, 7. de benef. 8. nemo nifi qui contrarie fecla; rigidus nimis jufto erit exaétor, negaverit unquam.
VI. SIC INCIPIT LIBRO QUEM FECIT nEpf no'mot. LEX EST OMNIUM DIV1NARUM, vide dicta ad l 10. § 2. ff. de I. & I. n. 2. ET HUMANARUM RERUM REG/NA ex fententia Pindari & Platonis. Plu-
tarch.



LIBER P TIT. BL LEX. JU 117
tardu'in Demctr, Plato in Gorgia. Coraf. h. n. 26. OPORTET AUTEM EAM ESSE PR^ESIDEM ET BONIS, ut eos defendat. Cicero LL. I. 3. ET PRINCIPEM ET DUCEM ESSE , quem fequantur .cives, ET SECUNDUM HOC REGULAM ESSE JUSTORUM ET INJUSTORUM. Senec. 4. de benef. 12. Sic & legem Jufli injuflique repulam effe»
VII. ET EORUM i QU7E NATURA CIVILIA SUNT AN1MANTIUM, id eft, recta ratione naturali deprehenduntur convemre hominum focietati. Quapropter Itcet olim erat lex 'apud Tauros feram & inhumanam gentèm, ut Diana hofpites immolarentur, Lacl. \. div. inft. 21. hsec tamen. nobis non lex erit. Sic & Jura injufta hinc atcenda. Idem Laft. 5. inft. divin. l'fl contra pios impia jura condiderunt ^ nam & conftitutiones facrilegce, & dijputatio-
L E X. III.
C O M P E N D I A.
Tbeophraftus ob divinam eloquentiam ita
fuit nominatas, n. 1. Argumentum trahendum a communiter ac-
I. TURA, ideft, leges CONSTII TUI OPORTET, UT DlXlT J THEOPHRASTUS, Meiantifullonis filius, antea Tyrannus, poftea vero ab Ariftotele ob divinam ejus eloquentiam fic dicfus, Laërt. vit.Phil. in Theophrafto. IN HIS QUi£ E'nf TOx nAEisTON, ID EST, UT PLURIMUM ACCIDUNT: Hinc argumentum trahitur a communiter accidentibus, /. 24. ff. de ufufr. I. 9. § 8. ff. de rebus creditis.
II. NON QUM e'k riAPAAo'ror, ID EST, INOPINATO. Sic leges de I
LEX. IV.
COMPENDIA.
Cur hodie mater filiorum tutelam geftura non debeat jurare, fe non nupturam. n. 1.
I. T7X HIS facftis QTJM FORTE v Tb/ UNO, vel fortuito: ut alii legunt, quorum fententiam confirmat fe-
In propofitionibus legislatcrum pradicatum ut plurimum fubjecto convemre debet. n. 2.
I quens fragmemum, ALTQUO CASU l ACCIDERE POSSUNT, jURA, ÏÏ' ve leges NON CONSTITÜUNTUR.
P3 A64.
cidentibus. eod. Leges de cafibus inopinato evenientibus non. ferenda funt. n. 2.
| aqua pluvia lata; funt, non de lacfe, 1 fanguine, carne, & lapidibus pluviis. | Licet ha;c ctinéla aliquandö e coelo ce/ cidiffe nobis prodiderit Plinius 2.. hift. \ nat. 56. & 57. Hinc Lycurgns de adulterio Spartanis non dedit legem, quod neminem ejus criminis reum arguipofle praefumeret. Solon quoque ideo non dicitur fanétionem contra parricidas tulilfe. Cicero pro Rofcio Amerino. Notatur autem Plato apud Athenamra ir. Deipnofoph. uit. quod ex hoe prasferipto 1 leges non efïinxerit.
Ines ICtorum leguntur injufta. Dbmitius de offic. proconf. libris feptem tefcripta Principum nejaria collegit. Item conftitutiones impia;. /. uit. C. de inceft. I nupt. Omnis namque lex debet efie rel cfta ratio in jubendo & vetando, uti Cij cero ait i. de LL. 34. Videatur idem i pulcherrime hoe docens d.l. 1. § 42. & \ feqq. & iterum % 58. atque 2. de LL. 10. f & 13. Adi Conanum 1. comment. jur. civry. n. 8.
VIII. PRZECEPTRICEM QUIDEM FAC1ENDORUM, PROHÏBITRICEM AUTEM NON FACIENDORUM. Nofter tamen Chryfippus fiepe legem non obfervari, fed homines contra illam facere docet ipfe apud Athenfeum lib. 13. Deipnofoph. c. '2. Ca> terum multo effe indignius in ea civitate , qua; legibus contineatur , difcedi a legibus, ait Tullius pro A. Cluentio.



ri8 PA N D E C T A R U M.
64. fi. de R. J. ibique DD. Hsec caufa cur nolinr. mulierem qua; tutelara liberorum fufcepit jurare fe non nupturam. Novell. 04. c. 2.
IL Legislator enim non tales propo-
fitiones debet fcribere, in quibus deprehendit praadicatum raro fubjecto convenire, fed in quibus ut plurimum meft. Cruiius d. I. n. 26.
L E X. V. COMPENDIA.
Aptari jus ad ea debet, qua frequenter & prebalur. n. 2.
facile eveniunt. n. 1. Nofira atate major quinquagenarid pepe-
Lata tarnen & leges olim funt de rebus, rit. eod.
qua raro accidunt. n. 1. & 4. Legislator Reip. profpiciens, non attendit
Difiinclio inter fortuita & rarius contin- cafus rariores, fi tamen cmergant,
gentia, qua fortuita non funt, im- sec eos indecifos relinquit. n. 3.
I. AJAM AD EA POTIUS DEBET APTARl, jus aut lex, QÜiE ET FREQUENTER ET FA CILE, QUAM QUiE PERRARO EVEN1UNT. Facit huc, quod Val. Meffaiinus difputat apud Tacitum 3. annal. 34. ajens, viri in eo culpam fcemina fi modum excedit, porro ob unius, aut alterius imbecillem animum male eripi maritis confortia rerum fecundarum adverfarumque. Imo dicat quis & de rebus qua; raro accidunt leges lata; funt /. 7. §3. ff. de A. R. D. I. 56. ff de Ufufr. I. 12. j C. de legit. hared. I. 30. ff. de folut. tot. üt. de L. Pomp. de Parricid.
II. Et quidem Wiffenbachius ad h. I. dividit inter fortuita, five inopinata , & eaqua; rarius contingunt, nee tamen fortuita funt, ut de his, non de iftis leges ferantur." At vereor ne ha;c expofitio aptetur, d. I. 37. ff. de folut. qua; magis de inopinato quam rariore loquitur cafu. Si enim rarum geniellos nafci, utique forcuitum fi quinque nafci contiiigat. Sed & inopinatum eft majorem quinquagenaria parere, licet noftra anate bis id alibi eveniffe e longinquo nobis narretur. Vidi enim ex epirtolis in Regia Scotiaj die XILX. Nov. ch loc LXir. datis, quod ibi conftitiffet per teftimonia indubitata, in agro Seafort fuiffe hominem centum & trium annoTum, qui tulerat prolem e uxore, qua; agebat feptimum & feptuagefimum an-
num. Scriptum quoque fuit LutetiaParifiorum die XP*. Nov. ch hc LXVIl. uterum gerere conjugem Comitis Artagnani, qua; erat LUI. annorum. Si neges, dicam cnm Plinio n. hifi. 3. mihi contuenti femper fuafit rerum natura nihil incredibile exiflimare de ea.
III. Supereft itaque, ut nodum iftum ita folvamus, quod in his capitibus, quas nunc in manu funt, erudiatur legislator, qui reip. de legibus profpicere cupit. Hic enim ftultiilimus erit, fi five fortuitos, five rariores calus definiat, fed ubi tamen deinde hi emergunt nee eos indecifos relinquet. d. 1.12. C. de legit. hared. Jul. Pac. 1. Ivxvr. 10. Quare Ulpiano &Melae non poteft vitio verti, fi rariorem cafum traeftaverint in l. n. pr. ff. ad L. Aquil.
IV. Cum tamen vix unquam in Germania evenerit, nee non rariflime continget, non video, qui Carolus V. excufari poffit, quod eum in Nemefin fuam tranftulerit, or*. 146. Quanquam & XII. tabb. ifto vitio laborent, eft namque 111 illis ha;c fanctio. Nevc aurum addito, aft quoi auro dentes vin* &i erunt, in cum illo fepelire , urereve fine fraude efio: Hoe non aliter datur excufiire, quam ejusmodi allegatione, prifcos Quirites in rebus facris & ad religionem pertinentibus mirabiliter & examuffim anxios fuiffe, uti auctor eft Plutarchus.
LEX. VI. COMPENDIA.
Ternarius numerus ad pluralitatem de fide- Legislatoris de rebus futuris ,Magiflratunt ratur. n. i.t verode prafentibus judicium efl. eod.
Etiam,



tl I B ER I TIT. III. LEX VII. xi<?
Etiam muiier per duellis Majiftatis damnatur. «. 2.
An Pater c? natus eidem curitt adeffe posfint, n. 3.
Ufufru&uarius non nifi fruclus aveclos ad beredes transmtttit. n. 4.
1. |^VU0D ENIM SEMEL AUT \J BIS, nam ei, quod ut phiri-
mum evenit, jus aptatur, ad pluralitatem autem ternarius numerus defiderrtur. Coraf. epifi. 00. cap. it. EXISTIT, d.l. 36. fi'- dejolut. PRM TEREUNT, l 3- ff-fi f^ hared.pt, LEGISLATORES , quos dixi in his fragmentis edoceri, quemadmodum remp. legibus debeant armare. Jacob. Coren. obf. 31. n. 32. Andr. Rauch'bar j
2. QQ. 17. n. 32. Magiftratus autem, qui juri dicundo proelunt, non oportet transmittere cafus etiam ratiïbmos atque maxime fortuitos, horum enim de fingulis & prafentibus, at legislatoris de rebus univerfis öc futuris pJerumque judicium eft. Chrift. Crelpi de Valdaura obf. 106. n. 67. & 63.
II. Quamobrem licet hic nil exprefte fanxerit de muliere perduelle, nihilominus, fi contingat eam hoftilia conari, majeftatis damnabitur. Sic Cleopatra, Antonino adjutore, Agrippina Neronis mater, Zenobia & Fulvia Antonini uxor affe&arunt imperium. Cicero pro Cluen- j tio. Ubi omnes mor tales lex aïligat, ita loquitur , qui venenum malum ficerit, omnes viri, muiier es3 liberi in judicium vocantur.
LEX. VII.
COMPENDIA.
Legis pracipua Virtus eft imperare jufta <S? honefta. n. 1.
Leges vetantea,quce aut natura, aut more civitatis turpia. eod.
Leges interdum boni publici caufa permittunt mala. n. 2.
Legum poteftas confiftit etiam in puniendo. eod.
Pcena irroganda, qua ex opinione delinquentium magna funt. n. 3.
I. TT EGIS VIRTUS, id eft, vis & poteftas. Cicero deLL. lib. 1. nam nee arboris, nee equi virtus epia dicitur , in quo abutimur nomine in opinione ftta efi , fed in naiura. Nifi dixeris , hoe forte eo fpedtare , quod lex dicatur Regina in l. 2. h. I. HiEC EST IM- 1
Avecli prafumuntur fru&us ab eo tempore, quo plenimque folent effe in horreum co'aSti. eod.
Oldeoop docet in quolibet proceffu criminali appsllari poffe. n. 5.
. III. Caeterum quod Langlams vir cetera curatiflime|en.iditus lib.jtmefi. cap.
' 3. ex hoe loco conlegat , quod licet nonnulli Principes fuerint qui filics fibi collegas adfumpferint , ideo tamen patrem & natum eidem curia; adefle non pofte, hoe quanquam probare velim & debeam, rectius tamen adl. 31. h. referri videtur.
| IV. Cum vero facla etiam probentur conjeéturis, & ha; adfumantur ab iis, qua; ut plurimum contingunt, hinc ICti Batavi part. 3. confult. 1 roi h, 2. refponderunt, quod cum ufufructuarius non transmiltat fruclus ad heredes, nifi eos avexerit, tamen illi praafumantur aveéti fuifl'e, ab eo tempore, quo plerunique folent efle in horreum coa.fti. / V. ^implius ad explicanda interpre! tum dicta hrec fragmen ta transferuntur, nam Juft. Oldekop. contra Carpz. de appell. in crim. n. 67. ex his docet, ICtos j Saxones ajentes appellationem in litibus , capitalibus locum habere, non tantum de judicio , quod per accufationtm, fed etiam de illo , quod per iuquifitionem cceptum eft , intelligi opottere, quod iftud frequentiusa hoe vero ïarius fit.
Qttanam pcena in muiier es conftituenda', qua inteftina animalium & morticina projiciunt in vias publicas ? eod.
Cur remunerari non numerctur inter virtut es legis ? n. 4.
Qiialia debeant effe pramia in Rep. n. 5.
Suadere etiam eft legis virtus. n. 6.
Quando virtutes legum privatorum paBis muturipoffint? n. 7.
PKRARE, jufta & honefta, qua» virtus Princeps eft. Lyclama. 1. membr. 1 e£t°g- ')■ VETARE turpia cum natura, tum more civitatis. /. 42. ff. de K S.
II. PERMITTERE, qua; necbona nee mala, §3. Inft. de tut. $2. I. de har. Inft, quinimo ckhxc in fe fpeeftata bonf
publi-



X20
PANDE CTARUM
publici caufa. /. 16. § i\. ff. de minorib.% x. Infl. Qjiib. ex cauf. manum. non tic. Nam permittendo tollitur impedimentum, quod aderat. Grot. i.de jure p. & b. i. § 9. Strauch de Statui, a Princ. § 39. Valent. Piacejiis, qui hacftenus latuit fub perfona Nomici Pacemuti de IC. perfech c 3. § 10. PUN1RE , /. x. 6? 2. h. Non enim judex, fed lex punk. /. x\i. % \. ff. de V. S. c. de occi dendis. c. miles. 13. 45. Nee tamen ha;c tota, fed ejus pars;quam fanctionemappellamus: § 8. /. de K. D. ftufius 7. fiubtil: 7- a. 1.
III. Cum vero emendandorum hominum caufa hsec feratur, /. ao. ff. de panis. ibique notata. Ideo fufficit poenas irrogare, qua; opinione mortalium magmefint. Prohibeat Magiftratus, neniuHeres inteftina animalium & morticina prejiciant in vias publicas, fub gravi asre, hoe tnmsmittent, fed fi hic Platonis /. 6. de legib. fupplicium iis irrogetur, & non tHymnK ir*&w admittantur, falubritas conftabit civitati, /. 1. § 5'ff- de via publ. juncl. I. l. § 2. ff. de Cloacis.
IV. Cur non remunerari inter legis virtutes numeratur? Ajo multis perfuafum effe, quafiprjemiis non effet opus, quod de C. Memmio fcripfi adl. 1. ff. de Juft. 6? Jure. Aft error ifte inde dubio procul ortus fuit, qaod prsemiorum naturam non habuerint latis exploratam, quod fi enim cogitaffent, omnem 'operationem boni alicujus caufa fieri, advertiffent etiam, per prsmia, quse quis molelliis fuperatis fperat, ad virtutis ftudia mortales etiam incitari. Hac ratione evitantur peccata, quae in neglecYtone officii confiftunt, qualia nunc fere oecultantur.
V. Pra;mia autem debent effe certa & magna, faitem ad opinionem ejus, qui
LEX. VIII.
COMPENDIA.
Zeges non in fingulas perfonas concipiun-
- tur. n. 1. Sed generaliter fine odio, aut gratia conduntur. n. 2.
t TURA five leges NON IN SINI GULAS PERSONAS, ut fic verba concipiantur, ft Titius homicidium, aut Mcevia adulterium commiferit: vel, Quidam emptor debet folvere pretium. Priore enim cafu notam
quafi accipiunt illi qui nominati, pefteriore vero, unde conftabit, num lex mihi fcripta ne ne? iEnc. Gazams ta Theophr. p. 28. O' fis» ra ZvAwv©- w'k i*viu.it W civlfl titivxi etKK >j*t>j\ civrvv Ixi xaetv oivQeuTreit r/df<r9«»: Scitum Solonis um
bomi-
ln ftatu Reip. Democrattco eequalitas in* ter omnes cives obfervatur. n. 3.
Leges nonnunquam ad certum aliquem ordinem tantum fipeclant. n. 4.
. ad agendum debet ïmpelli. Corn. Nep.
in Militade cap. 6. ut populi noftri bonores quondam fuerunt rati, cV cenues ob I eamque caufam gloriofi nunc autem effufi atque obfoleti fic olim apud Atbenttftes fuiffe comperimus :
VI. Etiam fuadère eft legis virtus. /. 24. b. t. I. 15. ff. de ranfaèl. § 3. Inft. de pup. fub ft. §fin. inft.Qiiibus alien. tic. § fin. Inft. de Ir'. O. I. 45. C. de adm. tut. c. un. ex', de purificat. poft part. l/allenfi. ib. n. 2. Cicero 2. de LL. 14. Plato bic quique legis putavit efle > perfuadete ali-
■ quid non omnia vi ac minus cogere. SeneI ca 3. de beuefi. 21. queedam funt leges , quee necjubent, nee vetant facere, in bis fervus ma^eriam beneficii babet:
VII. Age nunc horum omnium differentiam practicam tangamus obiter. Si lex jubet l. 55. ff, de legat. i. aut vetat. L 7. ff. d. poftul. I. 8. § 2. ff. de procur. I. 13 ff. ad L. Aquil. tune privatorum pactis non poteft mutari. /. 7.% 16.1.38. ff. de pacl. Ubi permittit, licet pacifci l. pen. C. de pad. I. 7. § 15. ff. eod. nifi populi jus exequi ccepèrit. d. I. 7. § 14. ff. de pact. Si vero punit, ratione pcena» privatis debitie nonnunquam pacifci permittitur. d. I. 16. § 14. /. 6. § 3. ff. de bis qui not. infam. minime autem, ut
' vindidla publica tollatur. /. 5. § 2. ff. ad f L. Jul. de vi publ. I. 9. § 5. ff. de publicanis & veel. Quando remuneratur, etiam pacifci non eft plane liberum. /. 5. 1 C. qua respig. obl. poff. Denique fi fua\ det, tune nulla neceffitas parendi imI ponitur. Nov. 22. c. 48. quod poftre| mum pulchre fuo more ex melioribus \ interpretibus exornat. D. Abrah. a Wefel. ad nov. IJltraj. art. 10. «. 123. docetque La;]. Mancin. dijq. gen. 228. n, 1. & 229. n. 2.



LIBER t TIT. III. LEX IX.
121
homini fancire Legem aliquam non permittit peculiarem , fed communem omnibus unam ponere mortalibui' Hinc in XII. tabb. retulerunt Xviri, Privilegia ne irrogato: Quando enim in privos 9 id eil, fingulos auctore Gellio , qui 10. tioll. Attic. 20. hoe docet, homines leges, feruntur, id efl, privilegium. Qnio quid efi injuplius ? cum legis bac vis fit, fatum effe cF juffum in omnes ? ait Cicero 3. de LL. in fin-
II. SED GENERALITER, quia funt Juifa communia,,/. i.h.&c generalia/uti dixi ad d. I. 1. n. 2. five uni Verfalia prsecepta ideo pradcripta , ut dirigant actiones atque facta hominum, qua de caufa necefle efi:, ut contineat prtedicata de omniomnino actione. Non itaque odio aut gratia in fingulos jura condi par eft. ]uhan. Imp. ad Tbemift,
xod réiU MÓjAoa tok 7roArr*is -/.oivdw, sstï «Ij <PiA(ötv s?rs th tyPjWv d,Qoeüv, «Vs sij yinma. kcci gdyfaff': Communia civibus decreta
fanxit, cum nee ad privatas fimultates,
neque viciniiatis, aut neceffittrdinum re-
fpe&um haberent.
III. CONSTITUUNTUR, ex ratione ftatus reip. Democratie ce, qua; cequa-
litarem inter cives efflagitat, ob quam Groningse nemo a tributo, aut cenfu immunis, fed Bos, compos, impos, dat cum cufiode facerdos: Has leges Pinednis in fabul. 2. appellat sequas;
Athena cum flor er ent aquis legibus, Procax libenas civitatem mifcuit.
Cum verolibertas apud Romanos occupata per principes rep. exulare eflet julfa, non modo in commune, fed in fingulos homines lata quafi'lones: id eit, leges de publicis judiciis, & crimine ab hoe vel illo homine admiifo, & corrupttffima ob oppreflam, imo ademptam omnem libercatem fublatamque ïequabilitatem plurima ejusmodi Leges.
IV. Illud tamen non prastermittendum, haut femper efle neceffarium, uc \ lex toruqi obliget populum , id fufficit," fl ad totum aliquem ordinem fpectet. Cicero pro Cluent- Atque ut omittam leges alias omneis, quibus nos tenemur, cceteri autem funt ordines liberati. Ita alia* leges militibus, alia-ftudiofis lata; func, J alia jura populo univerfo, alia Senatui, alia iterum piebi pradèripta.
LEX. IX.
COMPENDIA.
Senatus Ulpiniani'tempore abfentibus principibus jus facere poterat. n. 1.
Senatus etiam prafentibus Auguft is, ex eorum tamen autoritate, confulta dabant, eod.
Cur Imperatcres hec permiferint Senatui ? n. 2.
Senatus provinefas fub Cafaribus regens, in iis jus conftituebat. n. 3.
I. "IVFON AMBIGITUR, id eft, neJlN mo nobis, ait Ulpianus, amplius controverfiani facit: Jacob. Curt. torn. i*. tib. 2. conjecl. c. 22. SENATUM, quem aqui bonique praceptorum nequitiarum magifter appellat, JUS five legem, vel proprie loquendo confultum, quod j'iris fcripti pars eft: § 3. I. de J. N. G. & C. God. de Jena troel, de SC. Maced.fecJ. r. aph. 7. n. 14. FACERE etiam eo tempore, quo ipfe Ulpianus vivebat, POSSE. Principibus fcilicet abfentibus, & bello implicatis, qua de re nemo melius Langla;o 7. femeflr. 13. qui & d. lib. 7. cap. 19. elegantiffime docet fenatus confulta ubi 6c a quibus
SCta quando defterint habere vim legis? n. 4.
Cur de SCtis mentlonem fecerit Juftinianus ? n. 5.
An a Senatu liceat appellare ? n. 6.
Perperam Curiarnm Affeffores appeUantur Senatores. n. 7.
recitari, pronunclari ac aflervari folita? Fecit & Senatus alias prafentibus Auguftis jus, /. 10. /. 12. h. I. 1. § 10. ff. de poftul. I. 15. ff. de condil. inft. I. 23. ff. de aq. pluv. are. I. 2. ff. de flum. &c. fed non nifi eorum auctoritate, atque nutu, iisque in confulro patrum coilfentientibus /. 20. §6. ff. de pet. her:l. 32. pr.ff. de don. int. vir. & ux.
II. Imperatores autem Senatui hoe permittebant, ut manerent quredam veftigia jam dudum mortuce libertatis, tum quoque, ut a fe invidiam novi juris ia fenatum rejicerent, uti exemplis erudimur. Sueton. in Tib. 0.48. Claud. c.25. & Vefp. c, 11. Quoties autem volebant
Q . m



,2a PANDECTARUM
L E X. X.
COMPENDIA.
Legibus non poffunt omnes cafus comprehen- Quo fenfu leges dicuntur juffa univerfalia. di. n. i. ». 2.
I. XTEQÜE LEGES , NEQUE i\ SENATUSCONSULTA ITa SCR IBI, aut concipi POS SUNT, UT OMNES CASUS, QUI QUANDOQUE INCID ERINT, COMPREHENDANTUR. Quis enim mortalium, qui omnes queat pra;videre ? /. i2. b. Faétls mortalium leges ponantur, ifta autem funt infinita: /. % ff. de f. &. ƒ. ign. I. 4. ff. de prafcr. verb. Nov. 49. in praf. & 75. pr. Menoch. ark. jud. QQ. proem. n. 2. &
jus per Senatumcor.ftitui, prius oratione in eo habita defiderium fuum exponebant, atque ideo confultum, Principis oratio appellatui. /. l.l. 2. ff. de ferits. I. 8. pr. & § 8./. de tranfacl. I. 16. ff. de fponjal. d. I. 32. & l. pen. ff. ad SC. Ter tuf.
III. Amplius cum fub Caffaribus etiam nonnullas pro vindas fenatus rexerit, in illis ab hoe jura fuifl'e conftituta quis neget? h. I. 9. Licet in fpeciem tantum nonnunquam ea poteftate gau derent. Vopifeus in Probo c. 13. Accepto igitur boe SCto fecunda orutione permifit patruus, ut ex magnorum judicum appeilatiombus ipfi cogn feerent , proconjules crearent, legat ns confulibus dar ent, jus pratorium prafidibus dar ent, leges quas Probus ederet, fenatusconfultus propriis confecrarent.
IV. Poftea Imperator Leo exprefie noluit Sotis 'amplius vim legis tribui. Novell. Leon. 78. Juftinianus quoque edixit, folum Auguftum Legum efle conditorem. /. uit. C. h. t. Licet has ille deinde ad Senatum referret. /. Ü.C.eod. Bufius G.fubtil. 14. Nam etiam hoe fit apud Gallos, ut leges, quas folus Rex facit, ad fupremum tribunal, quod pariamentum vocant, referantur, quod inilitutum laudat Mornacius adh. I.
V. Cur ergo inquies de SCtis mentionem fecit Juftinianus in d. § 5. J. de J. N. G. & C. & L. un. C. de SCtis? Sunt qui putant eum vetuftatis honore fuiffe tattum. Paganin. Gaudent. de Juftin. fee. morib.part. 2. c. 14. Sed veri us eft, ideo id ab eo factum fuiffe, ne quis ambigeret, an etiam vim legis ha-
berent SCta anterioribus temporibus condita, & jam a multo tempore recepta. Ratio enimdubitandi non levis aderat, poftquam populus in principes omue imperium tranitulerat, atque ideo tam follicite ait Legislator in d. I. uit. C. b. nihil hac lege derogante veteris juris conditoribus, quia & eis hoe majefias imperialis pertnijit. Atque fic quoque Ulpianus , qui in manu, capiendus eft. Cum enim Lib. 16. ad EdiB. explicaret verba SCti, forte ejus quo rerum earum, quae ufu confumuntur, quafi ufus fruclus eft: ne qua dubitatio fupereffet, 1 dixit fenatum etiam jus facere poffe. 1 VI. Quod enim Felwinger tracl. de I Senat. § 13. fcribit, hactenus id verum efle, quod a Senatu non liceat appellare, /. 1. § 2. ff. a quibus appell. non lic. nee refcripta impetrare contra ejus fententiam d. I. un. & l. 7. C. de precib. Imp. offer, hoe cum rubrum, tum ratio inftituti refellunt. Quid quod ita & fummis dicafteiiis datum fit jus facere, qme tamen leges nequeunt condere, nifi de ordine judiciorum, uti dixi ad l. 8. ff. de J. & J. n. 2. traditque Paulus Clniftianseus 2. decif. Belg. 65. n. 2.
VII. Quamobrem male illis nomen Senatus tribuitur & perperam eorum adfeflbres Senatores appeUantur, neque Budao id placet, neque doBls. Cur tam reclius appellaveris., ait Coftalius b. n. 5. Apud Germanos tamen illa confiftoria qute regimina audiunt, vulgo Senatus quandam habent imaginem, unde principe abf. nte leges hujus tamen nomine ab illis condutuur. Brunneman. ad a. I. un C. de SCtis n. 4.
feqq. Laft. Mancinus I. genial. 2. n. 2. Et natura quotidie novas deproperat edere formas. /. 2. % 18. C. de F. J. E. 2. Feud. 24. c. 1. § 2. SED SÜFFICIT ET EA, QU^E PLERUMQUE ACCIDUNT, /. 3. & feqq. h. t. CONTINERI.
II. Nee movet quod Leges fint juffa univerfalia, uti dixi ad l. 1. & 8. h. t. hsec autem effe finita, ut vitium videatur ineffe Legislatori, fi omnes cafus legibus haut fuerit complexus. Non
enun



liber. I tit. iii. lex, x£
'*23f
enim Lex dicitur propofitio univerfalis ratione folius fubjecli, ut hoe multis
L E X. XII. compendia:
Zeges in Rep. non. funt multiplicand$. In quibus civitatibus boe axioma otfervatfr »• li dum? n. 2,
Q %
L E X. XI.
compendia.
Dubitamus inter dum, an de cafibus verbis
legum nen definitis fenferi?it legisla-
tores. n. i. De cafibus dubiis aut interpretatione aut
novd eonfiitutione flatuendum eft,
n. 2.
I. TT7 T IDEO DE HIS cafibus fretje qcmntioribus Q\J2E leffes PRIMO CONST1TUUNTUR, "fi accidant, deinde alii cafus verbis earum non definiti, & duhitemus, aut ignoremus, an de illis novis eaübus etiam fenferit Legislator : Du Vair arrefl. prononcé en robbe rouge 3. ƒ>. 374. AUT Legislatoris /. uit. C. b. t. eorumve, quibus ille hoe dedit. $ 8. Inft. def. N. G. & C.
IL IN TE R PR E TA TI ONE, id efl, expofitione ejus, quod elf in lege obfcurum , per fe enim qua; clara funt, non opus eft hac ratione juvare. Epicftet. Enchrid. cap. 73. O'rxv ris in< ru yt>e~v xcit ii-tyiïa-Qat rei ^ut/Ws /3(/3a<# aipydvyirxi , Aeys «ure? itfo; c-'avrov : óri jif^l %Pvttnt7r@- d<ToU$-i@* iyiyextyi, otv l>Xiv xt@- ï<p' nT(r«jwvuvt]<rS*»: Si quis intelligentie c? explicandi facuhate librorum Chryfippi gloriatur, ipfe tibi die. Nifi obfeure fcripfiffet Cbryppfius, nihil haberet ifi le quo gloriaretur. AUT nova CONSTITÜTIONE, fi ex verbis priorutu legum fignificantioribus redditis, cafus, qui nove contigit, non decidi queat, OPTIMI, uti Hadrianus appellatur, in l. 2. § 47.fi: de O.J. PRINCIPIS, qui ad confultationes magiftratuum & preces civium tune refcribere folet, /. 1. § 1. ff. de confiit. Princip. CERTIUS fublato vitio cum obfeuritatis tum infufficientiae STATUENDUM EST. Ut fi forte iterum ejusmodi cafus accidant, judex & populus habeant regulam , quam fequantur. Non aliter autem Princeps aditur, quam fi fententia legis fit dubia. Lad. Mancin. 1. geniaL^n.i.&per toh
Qua per fe clara funt, non indigent in*
lerpretatione. n. 2. Exemplum cafus a fiuperiore decifi , ubi
fententia legis dubia fuit. «.3. Rex de cafu dubio cogncficens, generaliter
tamen ftatüere debet. n. 4.
I III. Juvabit adferibere exemplum ver-, bis Ilaci Wake in Rege Plafon, p. 109. I & 110. Inter duos reges vicinos, diutur-
Ino bello inter fe contendentes inducice nu.per fa&a fuerunt , quibus inter catera l cautum erat, ut utriusque regni fubjellis \ lieer et in hof Ui territorio tuto verfari usl que ad certum diem in di&is induciis no-, I minatum, ut fi poft illum diem quisquam ! alterius ditionis fubje&us maner et, occidi j /ure ab illius loei incolis poffet. Quidam cum ante diem praftitutum ad Juos reciirepararat & condu&d navi ab hoftium por-* tu filviffet, quonlam alia recedendi via nulla erat, in eundem portum vi tempeftatis fubito oborta efe&us erat, ibique maner e coa&us, donec dies in induciis expreffus elaberttur. Quceritur an ijle alienigena & hoftis, contra jus induciarum prius pa&arum in hoftili portu adverfis ventis detenlus, jure occidi ab illius loei incolis poffit ? Optimus interpres .Tacobus Regum Doctiflimus ad mentem noftri Juliani refpondit, quod judex bsminem ita captam liber are non debet, Jed 1 Regis arbitrio rcfervare , qui eum poteft & debet Jervare. Nam Rex ipfe debet etiam cedere vi majori, qua a Deo proficifcitur, atque ita aliquid de jure firiclo remittere. Wake d. ib. p. 118. Quinimo peccabit Rex fi tantum de hoe cafu cognofcens fententiam tulerit, cum enim hanc ignoret populus, ab hoe alius qui limili cafu fuiffet in loco interdicfo detentus, contra jus & fas poffet occidi, quare lege lata certius quid ftatuat ne^ j Ccffe eft.
j infir, fed quod preedicatum, toti fubje^ 1 cfto & omni ineile debeat.



? A N D E C T A R U M*
Pluralitas Legum efl occafto fpernendct autoritatis Magiftratuum. eod.
Leges exaclis acliontbus ad finem Reip. dirigendis rcfponaere debent. n. 3.
Pauciffima arbitrio jud iels relinquenda. eod.
"Judicis ftepe odio aut gratia lit ant. n, 4.
Leges funt furda & inexorabiles. eod.
Qju jurisdi&ioui praefi ad fimiles cafus leges extendere poteft. n. 5.
1. POSSUNT: Imo non del\ bene dixerit quis forte cumPia-
tbne, cujus fuit placitum, ne leges in rep. multiplicentur. Huic cum Philofo- | phi , tum ICti nonnulli confentiunt Lijf. 2. IJolit. 11. & 2. monït. polit. p. 142. Ren. Cartef. tract. de Methodo art.
2. § ftudueram. Coraf. ad l. 2. § 5. de O. J.n. si & Nicol Burgtmd. ad confuet. Fland.in proleg. n. 3.'Quorum dicfa fi fano fenfu accipiantur nil habent abfurditatis.
II. Nam fatius eflepaucas peccare vetantes tabulas, quibus quseratur in violatores, quam multas &' negligi, quippe cum hoe pacto vilefcat Magiftratuum auctoritas, quo vitio plerarumque literariarum univarfitatum leges laborant. Porro incivitatc ea, qme vitia ignorat, & in qua jus bonumque natura valet, Platonis fcitum obfervandum erit, ne legislator fcelera incognha legibus com plecliens, non tam prohibere, quam ad- | monere videretur, uti loquitur Cicero 1 pro Rofcio. Aft ubi pulfte virtutes, in deterius labuntur res humane, & mortales quotidie in novum erumpunt nefas leges ègrestas ex dell&is aliorum gigni quid vetabit, uti Ptetus Thrafea apud Tacitum 15. Annal. 20. quem vide, uti & Rupertum, qui in comment. ad d. I. 2. § 5. ff. de O. J. ad castéra contraria refpondit.
III. Cum enïm leges ad fummam felicitatem toti corpori politico conciliandam ferantnr, exaéta proportione aclionibus ad finem reip. dirigendis refpondere debet earum numerus, neque 0mittantur, qua; formam negotiis mortalium prsefcribunt. Ne alias fere in cunctis ad judicis arbitrium rem referri fit fieceffe, cui quam pauciffima efle relinquenda fapientibus placuit. Ariftot. 3. polit. ulté 1. Rhet. 2. Me noch. d. I. 1. ». I. Neque enim minus inperfpicria, incerta, fallaciaque funt judicum ingenia, quam tempeflatum terramwque .ait Plinius 1. epift. 20.
IV. Judex homo eft humanique ftepe quid piritur, & odio aut gratia; litat,
. h".\; enim non nifi cum vita ponimus.
Ubi eadem ratio, ibi idem jus ftatui oportet. eod.
Etiam in dcliclis ex paritate rationis ad fimilia procedere pojfumus. n. 6.
Lex de Rap/u mulierum ad raptum virorum extendenda. eod.
In alïione injurtarum criminali jusjurandum d.j'erri poteft. n. 7.
I Cicero 9. epift. 16. Omnia funt incertar[ cum a jure dij'ceffum eft , nee prceftariquicquam poteft, quale futurum fit, quod pefttum in alterius arbitrio, ne dicam lij bidine. Leges contra funt furda; & inexorabiles, incerta;, cc cequabiti fronte omnes afpiciunt , omnibusque una cademque voce loquuntur, hinc ex Ariltotele Julianus Aug.adTbemift. docet,
vÓiaqv êlvat tov vcüV yutfi? ofi^ic»; u jAÓvia rote
■zohCiitcts kirnfi-Kav yenvou : Legem effe mentem appetitïone carentem, cui ftli expediat committere adminiftrationem reip.
V. OMNES APTICULI, id eft, facta aut negotia SINGÜLATIM, AUT LEGIBUS, AUT SCTIS COMPREHENDI, SED CUM IN ALIQUA CAUSA, id eft, facto /. 25. § 2. ff. ad L. Aquil. SENTENTIA EORUM j'urium MANIFESTA EST, fi
' enim dubia eft, tune Princeps confulendus erit, uti fcripfi ad l. n. h. t. IS : QUI JUR1SD1CT10NI PR/EEST, l vel cui ab hoe notio eft data, qualis eft ! ICtus a Magiftratu datus ludex^ arg. I. 8. C. de judic. AD SIM1L1A , qua- fubftantia quidem differunt, at rationem habent parem atque unam, /. 10. ff. de flat. bom. L 8. pr. ff. de vuig &" pup. fubfl. PROCEDERE, legisque verba ex mente Legislatoris extendere, ATQUE ITA jus DICERE, etiamque fententiam ferre DEBET , ubi enim eadem ratio, ibi idem jus ftatui oportet. /. 32. pr.ff. ad l. Aquil l. so. % 1. ff. de adopt. I. 7. § 2. ff. de jurisd. I. 9. § 2. ff. de edendo &c. Verifimile namque eft legislatorem, fi adeflet, idem facturtfttf. tit. Inft. de legit. patron. tut. § 15. Inft. de L. Aquil.
VI. Atque hoe etiam faciendum in delidtis, ut in iis ex paritate rationis ad fimilia procedamus, etiamfi aliter vifum Gail. 2. obferv. 138. «. 8. & feqq. Nam quod ex ejus mente conlcrritur. /. 6. § 2. ff. de V. S. Et alias pauciffima eflent fadta,qufe legibus definita reperirenrur. Hartm. Piftoris obf. 191. n. 23. Hinc legem de raptu mulierum loquentum extendimus ad raptum virorum. A. Matth.



LIBER I. 11 T. III. LEX. XIIL m
de Crim. I. ff. 4g. t. 4. c. 2. 22. Brunnem. ad l. 10. h. n. 2.
VII. Cumque in caufis criminalibus reus queat exceptiones fuas accufatoris confcientiae committeré, & huic jusjurandum fuper iis deferre; Matth. Co-
b Ü A. XIII. COMPENDIA.
lnterpretatio legis dubia in futuros cafus a
folo Principe proficifcitur. n. 1. lnterpretatio ICtorum eft vel extenfiva,
I. TV TAM UT AIT PED1US, QUO±*\ TlES LEGE aliaque juris parte aLiQUID, id eft, UNUM VEL ALTERUM INTRODUCTUM EST, BONA OCCASIQ five idonea faciendi opportunitas EST, & GZETERA verbis legibus non definita QUiE tamen TEN DUNT AD EAN DEM UTILITATEM, vel finem, hic enim m cunctis legibus eft utilitas publica: VEL INTERPRETATIONE non perpetua I & in futuros cafus facta, ha;c enim eft I Principis quando fententia legis eft dubia: /. fin. C. h. 1. 2. §ai.C.de V. J. j E. de qua interpretatione debet accipi j Ln.h.t. Eg vin. Baro ibid. J II. Hic autemagitur de cafu, ubifen- j tentia legis manifefta eft, ex qua tune j ICti Legem interpretatione, vel exten- ! dunt , vel reftringunt, ita tamen ut I
LEX. XIV.
COMPENDIA.
Ëxtenfio fieri non debet in legibus contra rationem juris communis dat is. ■n. 1.
Privilegia Mulierum & Minorum non posfunt produci ad Firos & Majores, licet eadem caufa adfit. n. 2.
Mercatores & cenopola privatd annotatione fibi debitores conflituunt in quibusdam kets. n. 3.
Mac ipfum neque ratione rerum, nee perftbnarum, extendi poteft. n. 3. 4. 5.
Lex municipalis de rebus commodatis loquens produci nequit ad depofitds, aut precario conceffas. n. 6.
I. /^|UOD VERÖ diximus ex fenKJ tentia legis, & mente five vo-
Aclio qua non nifi creditorts annotatione probalur, tollitur ifiennio vel bi ennio. n. 7.
. An hoe producendum fit ad Profefforem. eod.
Qua contra rationem juris in Ouajlore flatuta funt, ad alios adrniniftratores extendi nequeünt. n. 8.
Teftamentum, quod inter folos liberos vallet, nee ad pias caufas extendi debet, n. o.
Limitatur Regula num. 1. fi fraus fieret juri fingulari. n. 10.
I luntate leSislatoris fieri extenfionem 1. [ to. c? fiq. h. t. id non öbtinet in èa le-
0 .1 sc.
vel reftricliva. n. 2. Hodie probabilis, olim neceffaria. eod. öf num. 3.
1 haec non fit neceffaria, fed probabilis, uti loquitur Crefpi de Valdaura obferv. 105. n. 6. &. 7.
III. Quam vis enim ICti illi prifci, ex i quorum libris haec fragmenta funt dej iumpta, aliter fenferint eorumque difta ■ i refpiciant ad interpretationern, qua; 0| limfiebat ab iis, quibus a Ca;farepteftas f relpondendi erat data, cum tamen Juiliniap.Lis ea omnia fua fecerit, ideo ex ejus mente aliunde cognha ita intelligi debent. Baro ad h. I. VEL CERTE, id eft, faitem. I. 2. § 43./. deO.J. JIJRIS DIC TI ONE , prout res incidit in caufis cognofcendis, aut litibus judicandis auctoritate ejus , qui jtirisdidrioni prreeft : Bocer. de jurisd, c. j. ». 31. SUpPLERIid , quod quidem non dixit, fed tamen fenfit legislator. /. 7. $ 2. ff. de jurisd.
[ Ier. p. 1. decif. 122. «.15. & fiqq.. rectè placuit ICtis VVitebergenfibus idem lice-
I re ei, qui injuriarum criminaliter con-
i ventus eft, uti ex hoe loco argumenta* tur Matth. Berlich. p. 2. decif. 207. n.
I 25-



126 PANDECTARUM.
ge, per quam CONTRA RATIONEM, vel regulas: uti hic Grteci habent JURIS communis, aut generalis aliquid RECEPTUM EST. Hoe enim NON EST PRüDUCENDUM AO CONSEQUENTIAS, vel exemplum uti ICti noem Graeci ajunt: in iis fcilicet cafibus, qui manent fub regula juris generalis. Du Vair arreft. i.ft. 302.
II. Muiier non tenetur.ex fua interceifione , quia magna fexus imbccillitas. /. 2.§fi.aa SC. Felle/. Minor reftituitur in integrum, quia lubricum ejus coniib'nm. /. l. ff. de mtnorib. Si in viro & imjore XXV. annis eadem caufa adfit, non tamen ad hos ifta funt producenda.
Ut. Mercator imo & Oenopola moribus noftris ptivata fua annotatione fibi conftituit debitorem, hoe autem contra rationem juris communis eft receptum. /. 7. C. de probat. Pacian. lib. 1. de probat, c. 6^. «. 18. e? feqa. Hefer. de rat: Hdd. Inc. 13. n. 9. Qua de caufa id non producendum ad confequentias , cun ratione rerum,tum ratione perfonarum Pacian. d. l.n.&pi. Ergo fi Oenopola air notaverit in folo libro, fe alicui mutuair dedüfe pecuniam, aut qui pannos vem dit,fcripferit, fe credidifie vinum, fru men tum resve alias, ei fides non habe bitur. Pacian. d. I. n. 29. Rol. a Valle 3 conf. 92. n. 8. & 9.. Jofeph Ludovici comm. cond. 29. n. 13. Hefer. d. I. n. 11. & feq. Kloek. 2. confil. 43. n. 24. 25. & 26. Item non creditur Mercatori, fi fcribat fe ex mandato Caji Sejc folville. Mevius p. 5. decij. 18. Brunne man. ad. I. o. fi'. de edendo. n. 8. vel Ti tium pro emptore fidejuflilfe, nee etnn fidejuflio cohaeret contractui emptioni & venditionis . fed eft aétus feparatus atque ita doctum a Paciano d, l. n. 33 Mevio ad Jus Lubec. I. 5. tit. 6. art. é n. 20. Groenewegen. de LL. abrog. a l. 5. C. de probat. n. ï. decifumque fic magno concilio Belgica; Hifpanict juri: refert Chriftina;us. 3. decif. 25. n, 1. & nos ita quoque judicavimus die 6 Mar til 1674. fententiaque in contumaciar reo non fe ad eam audiendam lillenti i Curia Academica fuit recitata. 4. Apri, ejusdem anni 1974. lite orra inter Rud Woldringium Mercatorem & Jan. Be cherer Pedellum, idem in alia hte ccn fuit Senatus Academicus 2. Maji 167C IV. Pari ratione infertur, non probj ri annotatione Cerevifiarii, unum pro ca teris expromififfe, fed ei contra fingi los pro rata parte tantum actio datut uti a fummo dicafteriö hic judicatum contra Fidaam Alb. Janjfen.yMaji 164!
Porro ex dictis fequitur, iftud jus non elfe porrigendum ad acta diurna mercatorum, quje vernacula quafi voce journalen dicuntur. Kloek. d. I. n. 27. Dicam iterum ad l. 39. b. t. n. 5.
V. Illud etiam contra regulas Juris ob utilitatem commereiorum apud Gallos nonnullosqtie Belgii populos introductutn, mobilta non habere J'eqtielam, nee eorum vindicationem dari contra tertiuni poflelforem; quare fi lex municipalis de rebus conimodatis loquatur, non ad depofitas, imo ne quidem ad preca» rioconcelfas , eft producenda, licet commodato fimile fit precarium. /. 1. §3. Jf. de pt ecar. Anton. Matthams param. jur. 7. num. 7. in fine.
VI. Regula juris ait nonnifi triginta annis prsefcribi adtionibus in perfonam. /. 2. & 3. C. de praj'cr. 30. vel 40. an. Jus Omlandia lib. 4. art. 56. Oldampt. lib. 3. art. 40. Sed contra eam nunc receptum eft, ut aeftio, qute non nifi crediroris annotatione probatur, tollatur triennio : Jus Omland, d. I. art. 50. vel apud alios populos biennio. D. Wefel. ad nov. Ultraject. art. 21»». i.& 2. Hoe itaque adProfeflbrem,qui intra id tempus honorarium non petiit, haud produ-
• cendum erit, uti plenius doceo ad Li. § fin' Jf- de eo Per quem facl. praïfertim fi manus fua; fcriptura difcipulus fuum nomen profelfus fit inter eos, qui ob privatam inftitutionem nomina deder tint, cum & illud jus fingulare cefl'et, fi fcri-
1 ptura debitoris accefl'erit Jus Omland, d.
• art. 50. Wefel d. I. n. 34. <S? feqq.
VII. Qua;(tori reip. hujus omnia ma1 la nomina imputantur ejusque reliquis > afcribuntur, licet ea exigere non putu, erit, quia praffiimitur, eum hoe potuifie . facere, atque fuper hoe jus itatuitur, . quod cum contra rationem juris fit rei ceptum, docente id Hefero de ration. 1 redd. loco 14. n. 29. <S? feqq. Quare ad a« ; lios adminiftratores , neque ad Recto: rem Academicum, qui peculii, cum li
• teraria; univerfitatis, tum Profefibrum 1 curam gerit, extendi oportet. JusCom1 mune ait, ne uxor teneatur pro marito, '. fi ergo aliud cautum, id ad delicta non . pettinet. Brunneman. h. n. 1.
VIII. Contra juris communis regulas
• conftitutum eft, ut paternumteftameni. tum absque diei adjeétione in fcheda - fcriptum inter folos liberos valeat, un!- de ad relicta ad pias caufas ne quidem 1- produci debet. IC. Batavi. p. 3. confult. , 39. n. 2. 3. & 6.
, IX. Sic finita emphyteufi licet pr*fe1. rentur conlanguinei ultimo defuncli,
hoe



LIBER 1 TIT. III. LEX. XV.
127
hoe tamen ad alia bona non extendendum eit. Harm. Piitorii 1. obf 191. ».
3 v
X. Haec tamen doctrina temperanda erit, ut toties non aumittatur, quoties fraus fieret juri fingulari, nam tune eti am producicur ad alios cafus, de quibus in' verbis nulla fit raentio. l.y. §&.ff. ad SC. Maced. Quare fi nobilibus interdiclum fit, ne acquirant praedia ruttico rum, nee ea, qme ad monalteria fpedtant, mercan poterunt. Brunneman. h. »• 4. Ita fi jure catnum, ut fiaterin hereditate pneferatur matri, vel ut filia
dotata non fuccedat patri, etiam adaviam & neptem utrumque producetur. Zafius. h. n. 8. Sic lex, qme vetat, ne fidejuflbres dcrium dentur, quoque ad pignora extendi debet. Merenda 6. contr. 12. ». 10. ÓF n. Nee ambigitur, jura quae negant cerevifiariis actionem de eo, quodrnricola;, aut milites pro cerevifia,hafia debent: Jus Oldampt. lib. 4. art. 38. Ordin. Judic. milit. in cauf. civ. art. 43. etiam pertinere ad vinum aduftum & alia gulae irritamenta. ars. d. L 7.§ 3. /. ad SC. Maced.
LEX. XV.
COMPENDIA.
Ratio juris communis non all&ganda contra jura fin gularia. n. r. Declaratur hac Regula exemplis. n. 2. feqq. Libertatis favore multa contra communes
juris regulas fiatuta. eod. Odio furum domino rei ablaus datur con-
diclio. «3.
1. TN HIS exemplis enarrafis adl. 14. X i>. t. nee non aliis fimilibus QUJE j
CONTRA RAT'ONEM ■ vel regulas 1 JUR IS communis CONSTITUTAj SUNT, NON POSSUMUS SEQUI, I aut ira argumentari, ut contra ea alle gemus REGULAM, five rationem JURIS communis: Ita Grxci Bafilic. lib.
2. tit. r. /. 25.
II. Exemplis rem illuftrare juvabit. Juftinianus in § uit. Infl. de donat. ait, Libertatis favore antiquos legumlatores multa etiam contra communes regulas ftatui[fe: Quapropter contra id, quod in cl. § uit. difponitur, non licet allegare regulas Juris communis , quae exftant in l. 11. C. de contrah. emptione l. 11. ff. de R. J. Pariter nee id quod praefcri ptum /. 4. § 6. jf. de flatulib impugnari poteft ex regula communi /. 41. § 1. ff. de ufut. junh. I. 3. ff. fam. her.
IH. Contra regulam juris fingulari odi furum domino rei ablatïc datur condidtio. § 14. Inft. de aclion. Fruftrn itaque in contrarium allegaveris, dominum
Malies ex fua interceffione non tenetur. n. 4. Minor circumventus poteft petere refcindi
contractum. eod Societas & Mandatum fihuntur renuncia-
ttone & revocatione. n. 5. Donatio inter Conjuges jure fingulariprohibeta. n. 6.
non polfe petere rem fuam fibi dari. Scholiaft. Graec. ad h. I.
IV. Muiier non tenetur ex fua mterceflione, & minor, fi circumfcriptus, poteft petere refcindi contractum , utrumque contra Juris generalis regulas , has ergo ridicule imploraveris ex 1.1. ff\ depa&.& '. i.ff. de conft.pee. Ex quibus", fi quoque argumenteris contra id, quod in /. 4. ff. de pign. a&. exftat; nihil efficies.
V. Societas renumiatione, & mandatum praeterea revocatione folvitur in utroque eontractu, id contra regulam communem./. 5. C.deO.&J. receprum eft, fatuus ut dicendus hanc qui ferio urgeat.
VI. Sic contra donationem inter conjuges jure fingulari pro h ibi tam. /. 1. 2. & 3- ff- don int. vir. & ux. imperite difputaveris ex regula communi, quae dicit, quemlibct effe moderatorem & arbitrum rei fua>7. 21. C. mand. Sexcenta funt, qme memorem , fi fit otium, verum in progreflu fingulis quaeque locis notabo.
L E X. XVI.
COMPENDIA.
Jus fingulare non eft idsm cum privilegio. Privilegium non deftruit rationem juris n. 1. comm. n. 2.
RcPpi»



123 PANDECTARUM
Refpicit magis perfonas quam res. eod.
Jus fingulare refpicit potius rem & contra juris tenorem ejl introdv.clum. ff- 3-
I. TUS SINGULARE, de quo egiI mus in l. 14. & 15. h. non EST idem cum privilegio, licet lia;c mifceant Kleinfchmidt. pracogn. jur. 1 trft. 4. fecl. 9. n. 20. Mornac. ad h. I. j Richter, cent. reg. jur. 52. nam hoe qui- 1 dem- poteft dici jus fmgulare /. 2. ff', de te/lam. mil. at non hoe ftatim poteft ap- ! pellari privilegium. Bachov. ad Treutl. vol. 1. difp. 2. thef. 6. Ut. e. Licet ratione interpretationis conveniant, ck utrumque ftriétlffimam recipiat. Carpzov. p. 2. dscif. illuflr. 103. n. 3.
II. Privilegium enim magis perfonas refpicit, & ex gratia & odio fingulari conditur, neque deftruit rationem juris communis, quin potius, cum aliquos eximit ab ejus obfervatione, illud confirma t. Jo. Strauch. V.C.d. tracl. de Statut. § 29.
III. Illud autem eft, QUOD CONTRA TENOREM RATIONIS, xccvokx? vó/utov, contra regulas juris. uti Graeci d. tit. 1. I. 26. PROPTER ALIQUAM UTILITATEM, vel neceffi- J ratem /. 126. ff. de R. I. AUCTORITATE jus CONSTITUENTIUM : non tam ratione hujus, vel illius perfo- [ nse hominumve ordinis, fed potius rei, 1 qusefuaüt recedere a regulis communibus 1
L E X. XVII.
COMPENDIA.
Particula Non pro non tantum per Gracifmum fape in jure ponitur. n. 1.
Non folum verba fed & vim legis fcire debemus. n. 2.
Vis ac poteft as fape fynonymice conjunguntur. eod.
Genuims Legum intelleStus unde haurien-
dus ? n. 3. In legislatore debemus attendere volunta-
tem, appetitum, vim & confuetudi-
nem. n. 4. feqq. Voluntas & ratiocinatio in Legtslatore
quid? n. 5. Legislator inter dum perfecte, nonnunquam
imperfecte, ratiocinatur. eod. Opinio quid fit? eod. JEque ex opinione atque ex voluntate
Legislatoris ad fimilia procedimus.
n. o.
In dubio perfe&e legislatorcm ratiocinatum
effe prafumitur. n. 7. Falfa ratio\ a legislatore adfignata in re
clara non acceptanda. n. 8. Dominationis arcana aliquandö vet ant, nc
uera ratio afftgnetur. eod. Cur Gröninga nemo eligendus fit Senator,
qui non per triennium in urbe jure
propriet at is poffederit domum 1000.
aureorum? «.9. feqq. Qui dignitates & magiftratus ambiutiï,
fint poffeffores immobilium. n. 10. Quid per appetitum bic intelligatur ? n. 12. Legis appetitu folo lata funt reftringendA
interpretatione, eod. Quid confuetudo hic fignificet ? n. 13. Quid denique vis fit ? n. 14. Lex , ne quis no&u in publicum absque lu-
cernaprodeat. n. 15.
4»
Quo cafu her es pretium legat i prafiare, rem vero legatam retmere poffit. n. 4.
Procurator ignoranti acquirere is' uj'ucapionem perficere nequit. n. 5.
INTRODUCTUM EST, atque ideo ad confequentias non trahitur, /. 14. h. nee his regulis impugnari poteft /. 15. h. Exempla iis in locis memorata huc transferri queunt, adjiciam & alia.
IV. Heredi benigne concefliim, ut fi abeo pater, mater, aut frater naturalis legatusfit, praillando pretium ejusmodi fervi hereditarii liberetur. /. 71. § 3. f. de legat. t. quia durum eft liberos a parentibus, afratribus forores feparari: Uti ait, /. II. C. comm. utr. jud. Hoe uti fruftra impugnatur regula, qua; ele- i ctionem herediaufert, itaad cceterasres hereditarias non poteft produci. d. I. I 7i- §4.
V. Jure fingulari utilitatis caufa , /. 44- % fff- deacq. pnffiff. receptum eft, ut fervi & filiifamilias nobis ignorantibus ex caufa peculiari acquirant, jus ufucapiendi, vel ulucapionem perficiant. /. 1. § 14. ff. de acq. poff. I. 8. ft. de Ufiucap. 1.2. % 11. ff. pro empt. Hoe ad procuratores noftros ideo non extendas. /. 47.ff.de Ufucap. I. 1. C. de acq. poff Imperite Wiüenb. ad l. 162. ff. dc Reg. Jur. huc opinatur fpecfare, /. 15.$. de reb. cred. & l. 34. ff. mand. aliter enim docet Jacob. Gothofr. in comment. ad d. I. 162.



LIBER 1 TIT. III. LEX. XVïï. Ï2§
An contra eam peccet, qui lucente luna in publicum pro gr effas efi ? n. 16.
Committit in legem, qui utitur hicerna modicum [urnen edente. n. 17.
Ratio legis poteft effe vel multitudo hominum, vel odium contra certum incolarum genus. n. 18.
'Lex éxtorfa Principi quando cvanefcat? n. 19.
Si de mente legiflatóris cbnftdt, non funt
I. O CIRE, id eft, per caufas cognoft- '
^3 eere LEGES aliave jura cun Ier jju, tum non fcripta NON ta: tum: Graecifmus qui fiepe in jure occu.rit. /. O. §. 8. ff', quod met. caufa. I. 5. ff. üe S. U. P. I. 2. ff. crim. fteil. I. 2. § 2. ff. de j aq. quot. I. l. § fin. ff. de Rer. perm. I. 17. /. 96. ff. de ff. S. I. uit. ff. de Aldïl. ediSt. I. 1. jf.fin. reg. I. 30. § 7. ƒ. ad \ L. Falcid. Scaliger in Varron. dt li. R. p. 24. Ant. Auguftin. I. 2. opin. & emend. cap. 1. Bufius 2.fubtil. 6. n. 3. & lib. 6. cap. 15. n. 5.
II. HOC EST VERBA EARUM TE NE RE, vel intelligere, hi enim non circalegem, quatenus lex eft, fed 'oratio, occupati funt & illud non tantum legulejus, fed & puer, quin & pfittacus aut pica poteft difcere. Eavin. 1 Baro ad b. I. SED VIM AC POTES- I TATEM, qua; verba, ut & alias § 1. Inft. de tutel. § 3. Inft. de Interd. I. i.jf. de noxal. a&ion. I. 7. C. de Codicill. Ie- ! rent. Heaut. acl. 4. fcen. 2. qui vim tantam in' me & poteftatem habeam. Seneca de vita beata. c. 8. hoe. modo una efficie- j tur vis ac poteftas: Tacit hifi. 2. vis ac poteftas penes Proculum prafeclum. Gelli- \ us 12. no&. Attic. 1. in aiboribus etiam ' & frugibus major pier umque vis, & patéstas efi: Lelt ant. 4. divin. inftit. 3. aut etiam ft vim poteftatemque fummi Dei inteUexerunt. ita & hic pro fvnonymis accipienda funt, atque ideo Gra;citantum habent ci/mpiy in Bafil, ad h. I.
lil. Per vim aut poteftatem hoe in loco inteUigp legum fententiam, feu ve j rum genuinumque earum intellectüm & 1 pra;fcriptum. Sententiam autem perci- j pimus ex mente atque voluntate legis- 1 latoris, hanc iterum conlegimus ex ratione, vel caufa, qua; eum compulit, ut legem ferrer.
IV. Qemadmodum autem canerarum aétionum. humanarum caufa non una exiftit & quidem fex , fortunam, maturam, voluitatem, appetitum, vim &• confuetudinem, memorat Ariftoteles t. Rhst. 10. Sic in hac re fi fortunam naturamque dempferis, etiam csteras in
attendenda Verba. n. 20. Pier umque interpretes exaclaverborum cb*
fervatione errant. n. sx. Lex municipalis de rerum focietate inter
conjuges, toaun fic fierj ciuanöcc gfe*
fchalffen / quomodo interpretanda ?
11. 22.
In quibüsdam locis crüenta toralia in fi' gnum amiffa vitginitdtis ofienditur. n. 23.
legiflatore deprehendi non difficile eric obfervare.
V. Voluntas nobis nihil aliud erit, quam appetitus cum ratione conjunctus. Ratiocinatio vero, qua; cum voluntate legiflatóris concurrit, vel inftituitur perfecte, vel minus perfecfe. Illa iterum verbuur circa caulas cum naturales, atque ideo ex pra;ceptis juris naruralis ratio fape pe'tenda 'eft, tum politicas,
| èVhas vel generales, vel fpeciales ejus J reip, in qua lex eft lata, ideoque hujus I interpretatio ex prfeceptis politicis ge' neraJibus, vel propriis ei reip. defumï. debet. Minus perfeéie ratiocinatus legislator dicendus erit, quando Dialecticum egit, & opinionem eonfecutuss eft, vel probabiles fyllogifmos fecit. Opinio enim non eft cognitio ex principiis irhmotis, fed probabilibus, atque ideo neminem pra;ftat ab errore fecurum. , .
VI. Hanc tamen in interpretandis le-
1 gibus, quoties r.itlla melior caufa, vél I ratio adfignari poteft recte fequimur, & non minus ex opinione, quam ex voluntate legislatoris ad fimilia procedimus, fi modo de ifta conftet, vel ex teftimonio hiftoricorum, aut Jureconfukoruiri, vel denique ex ipfa natura l & fignis legum.
1 VIL In dubio autem potius perfecte, quam imperfecte legislatorem ratiocinatum fuifl'e prxfumimus. id enim nobis convenit, ut credamus prudenter eurn in lege condenda egifle, & voluntate non opinione eam tulifl'e.
VIII. Contra in re clara falfattl rationem etiam ab ipfo legislatore adfignatam non acceptabimus, fed de alia vera caufa nos tune oportebit efle folicitos, & ex hac legem, qua; nunquam ratione caret, uti ex Platune & Galeno docet Ant. Maffa Galef, de exerc. Jurisperit. Hb. 2. in. 76. vel extendere, ve! reftringere. Legislator namque homo' eft, quare falfa caula poteft efobrepere eo tempore, quo legem condit. Kleinfchmidt Pracogn. j'ur. tracl. 4. feil. 6. n. 24. Quis enim rhórtaliuni, qui fta* ; (go



*3
PANDECTARUM.
timin initiopra;videat cuncla bona,qua; eam poflunf fequi. Sed & dominacionis arcana aliquandö vetant, ne vera ratio adfignetur. Si ergo tempus hanc nos docuerit, merito rejecla falfa ratio ne veram in jure interpretando fequi mur.
IX. Uno juvabit rem .inluftrare exemplo. Nuper Groningte exortum efl decretum, ne quis eligatur Senator , qui non per triennium in hac urbe jure proprietatis, ha-c namque legis ell fententia, licet verbis hsec non continea tur, poff-derit domum, qua; valeat mille aureos Emdanos, quamque falva dignitate inhabitare poffit, qui amplifllmo ordini efl adfcriptus. Sententiam legis dixi, fed qua; mens legislatorisV Hanc ex ratione, qua fuit motus, ar>;elfemus. Sed qua; illa ratio, aut eau fa? An decorum publicum? Abfit! Nam ita majores nollros arguemus, quafi is tius rationem baud habuifleni! Et quot non in Batavis maximo cum fplendore conducTis inhabitant a;dcs? Quis qua;fo unquam in Senatum hic allectus, fuit penatibus nimis modicis contentus, cum reip. opprobrio, ut recederetur ab eojure, quod diu a;quum ell vifum? arg. I. 2. ff. de conft. Princip.
X. Hoe quidem cavebatur, ut Sena- / tor haberet proprietatem domus, qua; j valeret mille aureos, ejusque inftituti l ratio non una reddi poteft- Credide- i runt enim majores, quod illi, qui pree- ' dia in urbe poflident, difficillimis reip. temporibus pro hac ftabunt, ac cadent, illaque fore pra;des fidei quam quisque fenator reip. debet. arg. I, 8. C. de cedif. priv. juucl. I. \$.ff. qui fati> dare cogantur. Placuit quoque aliis po pulis, ut, qui evehunturad magiftratus & dignitates, immobilium fint pofleflbres. /. munic. Cliv. tit. i. Statut. Daventr. p. i. tit. i. % 8. Confuet. Felav c. I. art. X. Lamb. Goris ib. Schlichtenhorft bijl. Gelr. I. e>. § 3 Jus Drentbice lib. i.azt. 7. Ne, fi contra officium fecerint, fisco inanis contra eos fit aélio Verum Groninganis olim & alia fuit propria ratio, quod apud Senatores de poneretur pecunia ex rebus publicè diftradlis redaeta. At cum Qua;ftor civitatis nunc eam cuftodiat, fruftra ad il lam provocaveris rationem , quanquam ei non fecus ac prioribus is obfequatur qui eo tempore, quo fit Senator, hoe agit, ut ejusmodi domus dominium nancifcarur, idque alibi fnlficit, fatisque facit legi, qUi fub aufpicia muneris publici pra;dia poliidet Cïcb. uno fDarliifcï)
Hanöragg Itüfcln'co an. 1660. § Unö todï auclj. fetucr. Cui enim bona jam trienni» um habuilfe? Ais, ira conltare nil per liniulationem efle geftum eumque, qui evalit in Senatorem, verum domus efle dominum. Sed cum hic loei vendiiio rei immobiiis non valeat, nifi intra annum publicum de ea fuerit confectum inftrumentum, & ftatim atque hoe habet emptor fecurus fit de proprietate, udeo cernere nequeo, cur triennio opus ütP Nam ne per Uoc quidem fraudi occurrkur.
XI. Emit non tantum ante tres, fed ante fex, aut decem annos quispfuu domum quatuor millibus, hos autem non folvit venditori, fed quafi mutuo datos fub ufuris retinuit, & cum in harum, tum in lbrtisfecuritatem,rem venditam pignori conftituit; quid iniquiüs, quam ut iis moribus, quibus vivimus, hic legi dicatur obtempenffe, at contra arceatur a Senatu, qui ilico , atque eleclus eft, poteft oftendere, fe pnedium in hac urbe, vel, quod ei par fit, poflidere? Supereftergo, ut dicamus jus iftud novum, licet generaliter loquatur in omnes, re tamen ipfum fuifie privilegium, quo petitus aliquis fuit, qui eo non nominatur, atqueideo haut amplias id debere cullodhi. Quid quod alias üü qui legem iftam condiderunt reprobando dominationis arcano >mpulh videri poffent, ut fcilicet mammis kire poffent, num ii, quos nollen t allegi in ordinem id peterent atque eorum conatibus obfiftere poflent.
XII. Sequitur appetitus, qui nil aliud ell quam anima; illa facultas, qua priusquam ratio accedat a fenfibus & phantaha movemur, ad appetendum aliquid vel fugiendum. Cum vero hunc damnavenmus in legislatore ex Juliano '\ii<r. ad l. 8. h. ti. 5. idcirco operam dammus, neejusmodi appetitu, cui ratio naturalis refragetur, huncdicamus tum f uifle, quod fi tamen ab illo vitio illum non pofiimus pnrgare, tune leges, appetitu folo tulit, quod non generaliter, fed in fingulas perfonas. vel filtemcerto hominum ordini, vel fexui prrefcribantur, interpretatione nobis funt reftringenda;.
XIII. Confuetudo eft propenfio, feu promptitudo orta excrebra aeftione, ut quis aliter, atque hnclenus egit, asere absque diflicultate non queat. Huic autem mcliorem rationem fi inveftigari poflit, merito praferimus ex dictis ad h. I. n. 9. Alias de ea nobis poteft conftare ex confeflione legislatoris ca;teris-
que



LIBERI. TIT. III. LEX. XVII. ïp
^ue, de quibus locutus adh. I. h. 8. Et ubi nulla alia ratio inveniri poteft, ex hac legem redle interpretamur, fic tarnen, ut ceffante cofuetudine teftatoris, legem penitus ajamus cefi'are, nee extenfioni locum time faciamus.
XIV. Vis tandem eft principium extra legislatorem pofitum, cogens eundem ad legem aliqam condendam, cum qua licet ratio aut opinio legislatoris concurrere polluit, tamen non legi tune affingimus hujus voluntatem, fed fpedlabimus neceflitatem, qua ceffante dicemus etiam ceifare, qua; propter eam funt conftïtuta. /. 162. ff. de R. J. Plura qui defiderat, is adeat eadem docentem Vinc. Placcium, qui in d. tra&. c. 4. § 9. & feqq. curatiffime ifta perfequitur, ego contentus ero e loco adha;c fuuvamenta legum interpretationem revocare.
XV. Unum tamen commemorabo, ut conftare poflit, quemadmodum fententia legis, mens teftatoris, & ratio, qua hic fuit motus , dinerat? Lex ajat ne quis no&a in publicum absque lucerna prodeai: aut pra;cipiat Studiofls, ut domum cum lucerna repetant, uti cautnm Lege Academ. 41. Sententia ha;c eft, ut nemo in obfeuro via publica eat, qu®d enim ea fuerit mens legislatoris h hoe ex ratione, quaimpulfus fuit, conlegimus. Voluit enim occurrere rixis, qua; inde facile eveniunt , fi alter in alterum obfcura nofte impingat, quin & injuriis & caïdibus : atque hse quidem rationes ex jure naturali depromta', politica autem ideö non fpernenda, qua; in eo poteft confiftere, ut facile poflit diïcerni, an coitiones clancularbe in via publica fiant?
XVI. Ex legis fententia apparet, quod licet alias nox dicatur, ubi campana pulfata fuit; Marius Muta ad confuet. Panhorm. e. 60. n. 14. Ant. Matth auis. de crim. lib. ff. i\7. tit. 3. c. uit. n. uit. Non tamen in legem iftam peccet, quicum noxcoelum fparferit aftris & ope luminis, quod luna adulta remittit ad omnes tnortales novit diftinguere, in publicum progreflus eft.
XVII. Illud pra;tera ex fententia fequitur, quod etiam face aliove lumine prodire fit permiffum, quin & nullo, fi aut obfesfa urbe, aut quod Princeps introeat de hofte triumphetur, oculis omnia pervia fint. Ratio legislatoris i^ntra nos docet, quod committit in legem, qui tali lucerna incedit, quam, quod fit furuin propria, ab his trium literarum hominibus folemus appellare ,
E
chm id inftrumentum ad calcandos Isedendosque alios fit paratiffimum, nam de iis, qui cum lucerna, qua; modicum, aut nullum edit lumen, procedunt, nil attinet dicere, cnm in fraudem legis apertiflime faciant! /. 30. h. t.
XVIII. Porro licet rationes, quibus motus in dicta lege condenda fuit legislator, non omni loco conveniant, mininieque aptari queant municipiis, in quibus ftepe tam ingenseft hominum infrequentia, ut fi tormento bellico perIlringas medio die plateas, hant mortalem la;feris, quia tamen ea opinione ductus fuit legislator, hanc pro ratione habebimus, atque ex ea legem, uti dixi, interpretabimur. Nifi conltiterit nobis liquido, quod ex odio contra milites, aut fttidiofos lex effet rogata, nam tune eam non extenderemus ad alios cives, erga quos tali appetitu non fuiffet legislator. Item fi ha;c probetur effe confuetudo legislatoris, quod memoratamlegem hyberno tempore, quod tune prsfidiariorum militum aliorumque ex agro circumjacente hominum ' major foleat efle frequentia, repetierit, tune, ubi exular pra;fidium, & cafu minus eft frequentata urbs, Jègem dicemus ceffare , vel faitem mkius cum eo, qui contra eam peccavit, agemüs.
XIX/ PoftremO fi impius populus istam legem extorfilfet principi, ut qui huic morem gererent, ne nocfu quidem contra feditioforum impetus effent tuti, tune ad officium redaéta plebe pröcul dubio htec lex evanefceret.
XX. Videamus nunc, qua; alii ex hoe loco doceant. Solet huc referri /. pen. ff. ad Exhibend. Et reéte! Scholiaftes Rafü. b. lit. p. Ad mentem enim legislatoris recurrendum eft. Lucian. in Ab-
dicato. dvdyKi) Sê eivols ixi ryv yve/Atv et vettyxptiv S vouoSirx. Ac rurfum ad mentem ejus, qui legem conaidit, recurramus neceffb eft: Pontentior eft namque hcec quant vox dicentis. /, 7. in fi. ff. defupell. leg. I. 3. C. de lib. vreet. Ant. Matth. pareem. jur. 2. n. jtfi Quare fi de mente ac ratitiorie legislatoris fumus certi, tune non curamus v^rba, nee his fed menti congruam affingimus legibus fententiam. L 13. § 1. ff. de excuf. tut.
XXI. Mens enim, uti fui praïfatus, diftinguit & format hominum actiones. 'Richter regul. 54. n. 4. Quanquam in hoe genere interpretationis plerumquc fub automate juris fcientia;, id'eit,_exacts' obfervationis verbortim, pernkiofe erretur. /. 91. § 3. f- de V. O.
XXII. Hoe in vitio deprehenduntur,



PAND. ECTARUM.
qui legem municipalem, qua cautum eft, ut rerum focietas inter conjuges non habeat locum ten zy malkander beflapen hebben, non aliter, quam de pfcima amoris linea intelligum, cum potius id de deductione in thalamum conjugalem capiendum lit, quemadmodum & Saxouum atque noftra mftituta loqunrur, uti fcripli in tr. de jure in re & ad rem. c. 19. «. 4. eo nomine lau data Matth. d. I. n. 54. e? 55. & D. , Abr. a Wefel de connub. bon. fociei. tr. 1. n. 44. & feqq,
XXIII. Qui liane docftrinam egregiis I rationibus confirmat, quodque ibi ex '
LEX. XVIII.
COMPENDIA.
Benignius leges, quam verba earum fignificare videntur, funt interpretandce. n. 1.
Lex de matre non petente tutorem impuberi ftlio ceftfat in matre minorenne. eod.
Judaorum mos, callidis detortionibus circumvenire feutentiam legum. n. 2.
Perba Pauli: Litera occidit, "fpiritus vivificat, hic applicantur. eod.
t T*EmGNIUS, id eft, Ienius & ■D remiflius LEGES, quam verba earum videantur fignificare , id enim quod melius eft femper arripiendum, cequitas veromelior eft jure ftricr.o,fummovelduro, ckbeningnitas feveritate: INTERPRE TAND/E SUNT. Veluti lex privat legitima hasreditate filii impuberis matrem, fi ei neglexerit petere tutorem. /. 2. § 1. jf. qui pet. tut. I. 6. /. 10. C. eod. Ratio, quia mater naturaliter currm pupilli & bonorum atque educationis gerere debet, hax autem cesfat in matre minorenni, nam ea curam fui fatis gerere nequit, nedum impube ris filii. § 3. Infl. cxcuf'. tut. quare in illa memorata lex cefi'abit. /. 2. C. fi adverfus delicl.
II. QUO VOLUNTAS legislatoris & fententia EARUM legum CÖNSERVETUR, nee per callidas, aut fophifticas detortiones earum fententia circumveniatur, uti Cicero pulchre perfequitur, pro Cecinna. Judoeorum is mos, contra quos nos admonens Paulus ait : Litera occidit, fpiritus vivifical. Quod Paüo litera, nobis litera;, voces, verba, figura literarum, fubtilisratio, fub-
Benigna legum interpretatio in pcenalibul caufis locum habet. n. 3.
Nifi voluntas legislatoris fit aperta. n. 4.
An pcena duplicata contra eos, qui noclu crimenpalrant, locum habeat, fiin crepufculo deliclum fit admiffum? 5.
An lex, ut ferro percutiens moriatur, locum fortiatur in eo , qui ferreum annulum geftans alterum pugnis con* tunditP n. 6.
tilitas juris, ratio difputandi, apices juris, pas ftri&um, durum, furnmumek auguftue vecum; quod illi fpiritus, nobis fententia, legis mens & voluntas legislatoris, tequitas, juftitia, benigna interpretatio, humanitas etiamque fides bona in contractibus, appellatur. Eguin. Baro adh. I. Hinc Judaicam ck Nicomedicam interpretationem vocant noftri homines, quoties verba captantur. Wilh. Anton. aEreudenberg. de refcript. mor at. concl. 66. n. 129.
III. Non itaque de poenalibus tantum caufis hic locus capiendas eft, fed de omnibus, /. 69./. delegat. q. licet hoe non negem, iftarumcopiofiorem elfe fegetem , ftepiusque in poenalibus hoe praxeptum, quod in manu eft, ufu venire. /. 3. § 3. ad SC. Silan. I. 38. § 8. ff. ad L. Juiiam de Adult. I. 4. C. eod. I. 1. $fin. ff. ad L. Corn. de Suar. I. 3. § 4. ff. óc bon. cor.
IV. Temperandum tamen id erit ex l. 11. ff. de pcenis. Vacca ad h. I. neque arripiendum, ubi voluntas legislatoris eft aperta, tune enim lex licet perquam dura, erit obfervanda. /. 12. § 1. f. qui & a quibus manum.
V. Em
f aliis fcribit apud Hifpanos poftridie concubitus matronas cruenta toralia in fignum amifi'a; virginitatis de feneftra oftendere, clamitantes Fiergen la ter.emos: hoe ck Guzurattenfes Indi nee non ïMofchi faciunt, nifi quod hi non in alteram diem expediënt, fed ubi fponfus cum (ponfa confeetuierit Return, exeunt
j cubiculo, ck ad hujus fores expectant, donec ille fignum Vidoria; dederit, ad quod tune advolant, linteumque ei rei deftinatum quod fuit, tollunt cruentatum ck convivis oftentant. Olear. in I-
tin. per Mojchos.



LIBER ï. TIT. III. LEX. XIX.
i3l
V. Ergo in dubio id fequemur, quod hic traditur, ejusque rei exemplum traciat Nic. van der Hooch. fing. jur. 14. quando difputat, an pcena,qmeduplicatui contra eos, qui noctu crinum patrarune, habeat locum, fi in confinio lucis & tenebrarum, quod Galli entre chien fi? Loup dicunt, deliéhmi fit admifilim? Et bene delinit, mitiorem partem efie .fequendam, nifi tanta fuerit obfeuritas, ut noctu , vel in tenebris factum dici debeat, quemadmodum & Neapoli judicatum refert Franc. Vivius decif. 452.
n. 18. & docet Muta. d. I. n. 3. & 23.
VI. Exemplum quoque aliud inveni apud Lad. Mancinum 1. genial. 2. n. 3. Lex, ait, eft ut ferro percutiens moriatur. Duo paguts Je contundunt, quorum alter f er r eum annulum forte geftabat, an mort debeat, quaritur? Et juftum quidem ut moriatur, eft, fte enim lex jcripta eft, fed non ccquum, nam non ea fuit legislatoris mens, ut pugno cadens cum ferreo annulo morti traderetur, qui ft pravidisfet, non major em pcenam, percuffori ftatu ijfet, quam fi absque annulo cacidiftèt.
L E X. XIX.
COMPENDIA
Si legis vox ambigua, non tam fpe&andus eft ufus ejm receptior, quam qui ratione magis conveniens eft. n. l.
Voluntas legislatoris, legisquefententia ex aquitate explicanda. n. 21'
Parricida vex ejt ambigua. n. 3.
Fratrem occidens non ple&endus pcena parricidii. eod.
Benigne non interpretanda leges, fi ex le-
L tN AMBIGUA VOCE, id eft, X ea, qua; duas difterentes fententias fignificat. Cicero in Topic. LEGIS &-cujuscunque juris partis EA POTIUS ACC1PIENDA EST SIGNIFICA TIO, QU/E VITIO & inperfectione CARET. Licet enim utraque fignificatio verbis videatur inelfe, utramque tamen legislator non dixit, fed id tantum, quod vult. /. 3. ff. de reb. dub. Seneca 5. de benef. 19. Sed ut diaïogoritm altercatione fepifitd , tanquam ICtus refpondeam, mens Jpetlanda eft dantis, bene ft cium ei dedit cui, datum voluit: Quamobrem non id quidem fpettamus, an alter vocis ufus fit receptior, fi hoe fumpto effectum poft fe traheret a ratione alienum. Grot. L2.de j.p. &b.c. 16. § 6.
II. PR/ESERTIM CUM ETIAM VOLUNTAS legislatoris & LEGIS fententia EX HOC, quod squius melius verba explicemus, atque adeo perfectionem legi affingimus , COLLIGI POSSIT. Pro exemplo affertur a Barone ad h. I. quod lex parricida; pcenam folemnem & more majorum introductam irroget. § 6. Luft. de publ. Jud.
III. Parricida; vox eft ambigua, a;que enim fignificat eum. qui parem, adeoaue fratrem. alios. /. 2. % 2%. ff. de oris.
R
niori interpretatione imperfe&io legis fequitur. n. 4.
Stuprator dotem mulieri a fe corrupta datam ea fine liberis defun&a repetere nequtt. eod.
Liber commeatus delinquenti indultus ad ejus bona & litem criminalem extendendus non eft. n. 5.
jur. Sueton. in Jul. c. 44. quam qui pa. trem, occidit. Sed ex hoe loco iftuni a folemni pcena abfolvimus, pra;fenim cum etiam voluntas legis Pompejse, patrifcidam culeo plecfentis, ex hoe colligi pofiit, quod patrifcidse L. Cornelia gladius dictetür. /. 1. ff. ad L. Pomp. de Parric.
IV. Quod fi autem ex leniore interpretatione vitium & imperfectio fequeretur, & per eam impunitum relinqueretur facinus nocentis, tune aliud di* cendum erit. /. 51. in fin. ff. ad L. Aquil. Lex ait; ut ftuprator , qui non vult ducere mulierem a fe corrupram, dotem ei dare cogatur. Hkc quidem non dicitur absque matrimonio. /. fi. C. de don. ante nupt. Cancer. 3. var. refol. w.n. 133. quod fi tamen hoe cum alio haut contraxerit, & absque liberis moriatur , non tamen revertetur ad eum, qui pro. pcena illam dedit, uti contra Borgn. Cavalc.p. 3. dec. 10. n. 38. Fontanel. de paCtis antenupt. clauf. 5. glof. 5. p. i. n. 96. &■ 97- Novarr. p. ï. O. Q. Forens. 27. Trentacinq. /. 3. var. refol. tit. de matrim. refol. r. n. 2. tuetur egregie & judieatum memorat Crefpi de Vaidaura obf. 25. n. 27. & per tot. & Cancer. d. refol. 11. n. 137. & feq. 3 V. Ideaj



gfi PANDECTARUM.
V. Hem Valdaura obf. 85. n. 30. hinc docet liberum commeatum periona; facinorofte indultum non extendi oporte-
E E X. XX.
COMPENDIA.
Quarundttm legum ratio dari poteft. n. 1. Leges madam in fe fpe&ata aquitati con-
fona haut funt. n. 2. ■Injuria temporum nos ftepe latent mala,
ob qua lex lata. 3. Sape faljd legum ratio pro vera allega-
tur. n. 4.
ï. >VTON OMNIUM ergo nonhulLN] lorum. Plinius Panegyr. ad Traj. in pr. Bene ac Japienter P. C. majores inflituerunt, ut rerum agendarum, ita êicendi inilium a precathnibus capere: quod nihil rite, nihilque providenter bosui nes fine Deorum immortalium ope, confilio , hmort aufpicarentur.
II. QU/E A MAJORIBUS, five iis, qui ante nos vixerunt, BENE, fapienter ac prudenter e publica re, quamvis non pauca lint, quae fi in fe fpeótentur haut aequitati confona, uti dixi Md l. 1. pr. ff. de I. &> f. n. 5. 6. &> 7.
III. CONST1TUTA legibus, vel moribus inrrodudta SUNT, RATIO, id eft, caufa qua; legislatorem, ad legem , prsefertim talemque in bono publico magis, quam in cequitate aut juftitia naturali fundata eft, ferendam, impulit REDDI, vel adfignari POTEST. Nos enim injuria temporum faepe latet, ob qua; mala lex fuerit lata, & quale egregium publicum fpccftaverit in ea legislator.
IV. Poteft hic opinione, appetitu vel confuetudine ïnducftus, vel neceflitate impulfus legem tulifle. Forfitan & falfam rationem pro vera allegavit, adeo maxima quaque ambigua funt, dum alii quoque modo audita pro compertis habent, alii vera in contrarium vertunt, & glifeil utrumque pofteritate: ait civilis fapientioc magifter /. 3. annal. c. 19. Exemplo fit Livius in praf. bijl. qui aliam rationem illius inftituti, quod ex Plinii panegyrico adduxi, aftert, quam hic, idque ad poetas refert, verum melior Plinii ratio. Paulus ad Col. 3. 17. Juftinian./tf Nov.G.pr. Pontifex c. 26. cauf. I. q. r.
Minime b. I. 20. pro afylo ignorantia b& beri debet. n. 5.
Exempla legum, quarum ratio indsgari nequit. n. 6.
Supplicatio in Viennenfi Cafaris & Imperii trfbunali j'ufpenait Executionem. n. 7.
V. Opera ergo danda, ut veram legum rationem inveftigemus, quod non adeo diflicile erit, cum fint omnes de rebus notis c*c quotidianis^ uti ait Masi fa Gales. d. tracl. I. 1. n. 46. Ne quis putet, quod in hoe loco pons afinis fit ftrudtus, vel quod, uti loquitur Knip. fchild. d. tracl. 4. jecl. 6. n. 24. hic ignorantia; afylum fit erectum iis, qui legum rationes ignorant, inter quos a Dm areno t. difp. aniv. 22. Sciolus ille ref er tur, qui in verbis juris, cur vis pablica diceretur, quae armis, privatï
/ qua; fine armis, eo tandem decurrerat, ' ut diceret non omnium &c.
VI. Igitur ad hoe non mox confugie1 mus, fed ubi ratio indagari nequit, °ve\ luti in iis quteltionibus, cur triennio
ufucapiantur res mobiles, non biennio, aut quadriennio? Legitima cut triens bonortim, non quadrans aut femis? Donell. 1. Comment. 13, Hillia ib. lit. b. Baro h. Coraf. ib. n. 1. Ant. Fab. ad h. I. Mxftert. 1. de ju ft. LL Rom. 15. Item cur appcllatio non autem fupplicatio Principi facla fillat executionem? autb. qua fupplicatio. C. di pree. Imp. offer. Lud. Bender. tr. de Re vij: cond. 20. n. 14. & 15.
VII. Quod tamen cave trahere ad fuppUcationem, qua; in fummo CaTaris 6c Imperii tribunali, quod Vienine fy Auftria eft, & vernacule Hciclj^ ipoff' llathaudit, loco revifionis eft recepta, nam ifti fupplicationi nominatim id datum, ut fufpendat executionem. lnftrum. pacis. Cafar Suec. art. 5. § 20. verf. quoad procejjus. Capitul. Caf. Leipoldi art. 42.
LEX
re ad ejus bona, aut litem criminalem, ob quam inter re os relatus ell.



LIBER l TIT, III. LEX XXt *)§ LEX. XXI. COMPENDIA.
Rationes legum non femper anxie inquirendce. n. i.
Noxium foret Reip.fi ex f alfa legis ratione ad fimilia procederemus. n. 2.
I. 17T IDEO RATIONES, id eft, I
X^j caufas, qua; moverunt legislator. m. EORUM, QUiE abhoc CONSTITUUNTUR, INQUJRI anxie I NON femper & ubique OPORTET, ' nam nonnunquam quadam ille exhorrida illa antiquitate.ad prafentemufum ftexit: I vebui Tacitus loquitur An. I. 4. memo- I ratus ck Mornacio. ad. I. 20. h. t. ALl- \ O QUIN, fi ideo \egem velhuus veluti 1 inanem mox rejicere, quod ejus ratio dari non poffet t Hillig. d. lit. 1. Ant. Fab. h. I. 16. Lsel. Manc. 2. gen. 274. *. 2. MULTA EX HIS, QUJE CERTA fatis ideo SUNT, quod fciamus ita placuiffe noftris legislatoribus. Coraf. h. n. ï. & ad l. 20. h. n. 2. & 3. SUBVERTUNTÜR.
II. Non raro etiam accideret, lit falfam rationem pro vera aflignaremus, uti ex Zafio monet Brunneman. h. n. 3. Hoe autem perquam noxium foret publica; rei, fi ex'falfa caufa ad fimilia vellemus procedere. Ant. Vac. ad l. 20. I
LEX. XXII. COMPENDIA.
Lex prateritum quid permittens in futurum vetat. n. 1. Declaratur exemplis. n. 2. feqq.
I. /^UM LEX, generaliter pro quavis juris parte accepta , IN PRiüTERlTUM QUID INDULGET, aut permittit, IN FUTURUM VETAT, idqua argumento a contrario ducto conlegimuS;, quoties ex fignis voluntatis orationem legislatoris minus plenam & imperfectam fupplemus. Sic fi lex ajat; Si quis matrimonium absque conf en fit parentum contraxerit, id ratum efto - tune a contrario, nifi ex ver- j bis aüud appareat, argumentamur, poft legem vetari nuptias injuffu parentum contraétas. II. Simiiner fi lex indulgeret in prae-
Ufum habet hac do&rina in Amnefilal n. 3.
Nee non in legibus ob neceffit'at'eit latis. n. 4.
teritum prsefcriptiones advorfus fifcum, vel ufuras legitimis majores in futurum vetare intelligeretur. Baro ad h. I. j III.Evideiitiffime praeftabit hic locüs [ ufum in amneftia, hanc enim fi in praej terita facinora induigear lex, in futurum vetare intelligitur. Vide Speidelium casterosque gloffarum vernacularuni interpretes in d. verb. Amneftia.
IV. Frequentiffimus autem eft in legibus ob neceffitatem latis, quarefi conftet a plebe feditiefa compulfum fuiffe legislatorem, ut lege lata ratam haberet elecbionem tribunorum non a corpore, cui ea poteftas eiegendi dara eft,'
fea
Legatum Principi reli&um debetür fuccês*
fori. n. 3. An abfens hodie arrogari poffit. n. 4.
h. t. nönnuila exempla ad illuftrandum haec fragmen ta affert! adferibam breviter, qute ad rem faciunt.
lïl. Ununrdefumfit ex collatione. /. 56. cum l. feq. 57. jf. de leg. 2. quod enim legatum Principi relictum debeatur fucceffori in d. I. 56. ratio eft, quod tempore Antonini illud legatum fieret eaducum, & fifco applicaretur, /. 1. C. de caduc. toll. I. 20. § 7. ff. de hèred. I pet. Ut parvi referret fucceffori Princi. pis dari, quod Fifco obveniebat. Cum I nunc ea legata pro non fcriptis habean/ tur d. I. 1. C. de caducc. toll. ratio quidem d. I. 56. ceffat, non tamen ideo cefiabit difpofuio; nam rationem omittere praeftiterit, quam fubverri legem.
IV. Similiterabfentis arrogatio, quia folenmibus quibusdam mödis fiebat, non potuir fier!/. 24. fi. deadopt. Quanquam autem nunc folemnia fint fublata /. fin. C. eod. nihilo tamen magis abfens arrogari poterit.



ï$6 PAtfDÈCTARU M
ïeu perprofeffiones, aut fingulorum ci- I Vium fuifragia factam, tiihc in futurum j
Jus certum a judicibus' & privatis in dubi-
um vocari <s? mutari nequit. n. i. Idem dicendum de le&ione, qua femper pro
terta fuit babita. n. 2. Interpretationes IClorum erroneas nobis
mutare licet 3. Maltitüdo au&orum veritati & aquitati
prajudicare nequit. n. 4.
ï. -AJf inime sunt MUTANDA, J.VJ. a judicibus ï. 1. § ad L. Coru. aefalfis. neque a privatis in dubiumrevocanda, aut in fcholis aliter, quam cum reverentia, ad difputationem trahenda: Joh. Phil. ad decif. n vi/'. Ele&. Sax. in pmem. obf. 1. n. 26. QUJE IN-
terpretaTionem c e r tam ,
a Principe vel iis, qui jura condere queunt, factam /. uit. c. h. SEMPER, quod fi enim non uno modo interpretatl fint legem dubiam, fed aliter, atque aliter pro perfonarum caufarumqtie diverfkate, ttinc jus certum nemo inde èïrinxerit. arg. I. 38. ff. R. V. Crefpi de Valdaura obf. 60. n. 114. HABUERUNT.
II. De lecftione, qua; femper pro certa fuit habita, idem omnino dicendum I eft, pro qua retinenda elogia cum ex ' vetuftis Ecclefia; Chriftianaedoétoribus, ' tum ex clalficis autoribus, adducit E- 1 mund. Meril. differt. pramiffa libr. Variant, ex Cu/acio. c. 14.
III. Quamvis autem Paulus hic loqua- ! tur de Interpretatione ICtorum, id hodie nil ad nos; hanc enim mutare nobis licet, fïerrore eam deprehendamus I eifefultam. Ant. Maria Coralius de cnm- I mun. opin. I. r. tin. 4. ». 4. & feqq. Me- ' noch. 2. prafumpt. 71, n. 13.
IV. Nulli quippe rei minus credendum eft, quam multitudini fuffragio- | rum. Juftinianus in § 9, de concept. Di- I gefinrum. ideo nos monet, ne ex multi- \ tudifie au&orum id quod melius & aqui- I as eft judicemus, cum poffit forfitan cF ' detcrioris fentmtia, & multas & mafo- 1 res in aliqua parte fuper are. Sapientes idem femper iudicarunt cuique cenfendi jus effe. Seneca de vita beata c. 3. Idem n. libt. c. cl. non eft, quod mihi ïl-
_ lud dfecffionem more refpondeas: Hac
LEX. XXIII.
COMPENDIA.
ejusmodi ele&io vetatur, ex dieftis ai 1.17. h. n. 21.
Res j'udicata fupremarum Curiarum, legesque Principum, five ab ipfis, five juccejforibus, mutaripbffunt, «. 5.
Res judicala non ponunl legem aliis negotiis. n. 6.
Sufficit, quod jus fecerint caufis, fuper quibus prolata. n. 7.
pars major effe videtur. Ideo enim pejor efl. Num tam bene cum rebus humanis agitur , ut mellora pluribus placeant ? argumentum peffimi, turba efi. Qjjaramus quid optime factum fit, non quid ufitatiffimum. Hinc laudatus imo omni laude major vir in conjol. ad Helv. c. 5. fcribit, fed populi fcita ex magna parte fapientes abrogant: Scias nihil ergo magis prafiandum effe, quam ne pecorumritu fiquamur antecedentium gregem, pergemes non qua eundum efl, fed qua itur, uti idem docet d. lib. de vita beata cap. 1. Reperies.
Ita quodmuhnrum fugitimprudentiam, Unius hominis reperit Jolertia:
Phamr. fab. 63. in fi. Nam in fcholaftica èt umbratili pugna, ut in omni confti&u. fi credimus Vegetio 1. de re milit. 8 non tam prodeft muititudn, quam virtus. Illam enim non vir es, fed pondus habere Demaratus Lacedamionius reële Xerxi dicebat. Seneca 6. de benef. 3r.
V. Sed nee ad res judicatas fupremarum curiarum hic locus pertinet, nifi forte fua inftituta, qua; de ordine judiciorüm condiderunt, ipfa; fuerint interpretata:, quo fenfu accipi oportet, quod tradunt Carpz. r. decif. 29. n. 9. & poft Molinasum Mornacius adh. I. Brunneman. ib. n. 4. Alias ft leges a Principe latas luis iententiis interpretatione f«pius repetita juvarint, ha;c tarnen, five ab iis ipfis, five a fticcefforibus, errore deteéto, mutari poteft.
VI Non enim ejusmodi fententia; eo valitura; unquam momento, ut legem ponant aliis negotiis, quant de quibus fuerunt latte. arg. I. 2. & 3. C b. t Jus Omland, lij,. 2. art. 73. Drenth.' lib. 3*. art. 56. Vwius decif. Neap. 401. n. 24.
Cliri-'



LIBER I. TIT, III. LEX XXIV. ïff
Chriftina;. i. decif. Belg. I. »; 9- Jac Coren. obf. 30. in not. n. 4- Cothman. 4. r*/p. 4. n. 99.
VU. Nee movet, quod Farinac. 1. dcc. rot. Kom. ree. recentij. 2. n. 4. allegat hac ratione tot anteriores res ju-
LEX. XXIV. COMPENDIA,
'Abfurdum efl nifi tota lege perfpe&a judicare, vel refpondere. n. 1,
Sape una pars legis alteram explicare, aut corrigere folet. eod,
Qui mutilata legis alhgatione decipiunt judices pcena falfi funtpleetendi. n.2.
1. TNClViLE, id eft, abfurdum, & JL rationi inconveniens § 13. Inft. de txcuj. tut. I. 2. C. de furt. Cor. h» n. 1. Bachov. ib. n. 4. atque prudente & fcomine politico indignum : Baro adh. I. EST, N/SI TOTA LEGE, aliave juris pofitione PERSPECTA, UNA ALIQUA PARTICULA EJUS PROPOSITA de caufa JUDICARE, VEL de his, qua; proponerentur, RESPONDERE. Una enim pars explicat alteram, /. 134. § ï.ff. de V. O. quin & finis ftepe corrigit ea, qua; legislator pra;fatus, /. 20. in fi.jf. de reb. cred, imo vel ex proëmlo aliquandö conftat, quae ejus mens fuerit. /. fi. ff. de hetred. inft. II. Vulgatura elfe hoe refponfum in
LEX. XXV.
COMPENDIA.'
Leges pro utilitate hominum introduEta non producenda contra eorum commoda. n. ï.
Ceffant leges favorabiles c? privilegia, exquibus emergit damnum. n. 2.
Res mali eft exempli defcendere muros, licet eo ipfo ferventur cives. «.3.
Crimina, vel viginti annis, vel quinquennio prafiribuntur. n. 4.
Leges municipales a fuperiore confirmata absque ejus confenfu abrogari posfunt. n. 4.
I."\TULLA JURIS, id eft, asqui L\ bonique: vide dicta ad. I. 11. f. de j. &. J. n. 1. RATIO, ut perperam per hanc Coraf. h. n. 1. verborum fubtilitatem intelligat, confutant,
1
De inflrumentis, nifi tota fuerint perfpecta, judicandum non eft. n. 3.
Judicium calculi ferendum non eft, nifi omnibus rationum particulis probe excujfts. eod,
I eos, ait Mornacius h. qui detracta le-
l gis conftitutionisque particula infidias auribns judicum faciunt, hos putem falfi pcena plecti debere, fi dolo malo hoe egerint apud judices juris ignaros.
1 arg. § 19. de confirm. Digefl. ad fenat.
i & omn. popul. I, <zq. C<; ad L. Com. de
\ falfis.
| III. Extendi quoque folet ad inftrut menta, ut de iis non judicetur, nift ] tota fuerint perfpe&a. Wefembec. confil.
94. n. 14. ICti Batavi pa,rt. 4. confult* j 270 Quod fortiore ratione in calculi
judicio recipiendum erit, ut id non fejratur, nifi rationum particulis omnibus iprobe & diligenter excuffis. Ant. de 1 Amatop. 2. foren/, jur, refol. 59. n. 15,
Lafus luhrico atatis judicio ante 25". an* num reftituitur in integrum, licet ex ftatuto pro majori diu antea habitus fuerit. 11. 6.
Marttis mimrennibus denegatur reftituti* tionis beneficium. 11. 7.
Liberi poffunt renunciare communioni hi' nor um po II mortem parentis. n. 8. ^
ld multo magis obtinet refpe&u vitrici^ vel nov er ca. n. 9?
enim eum, qua; fequnntur: AUT JEQ UIT A T1S BENIGNITAS PATITUR, UTQUiE SALUBRITER PRO UTILITATE HOMINUM legibus, aut moribus, INTRODU> CLN^
dicatas fubverti, quia fatis utique. elfe debet, quod jus faciant illis caufis, fuper quibus prolata; fuerunt, harum e* nim ratione pro veritate habentur. /. 207. jf. de R. J, l. 25.fi. de ftatu hom.



VI* P A N D E C T A R ü M.
L£X.
CUNtÜR, EA NOS, in dubia re, j nam in clara nulli conjecftura; eft locus I /. 44. § 3. ff', de excuj. tut. I. 6. ff. de periculo & comm. rei. vetid. I. 13. C. de Judcsis. Bufius h. n. 1. Pacius 1. ïwvr. 12. ÜURIORE INTERPRETATIONE, five ftimus judices, five de jure confulti, CONTRA IPSORUM COMMODÜM PRODUCAMUS AD SE VE RIT ATEM, ld enim non fecus effet, quam bonis ccfalutaribus medica- / mentis, ad perniciem agrotantium abu- / ti. Lafl. Mancinus. 1. genial. 2. n. 6. I
II. Pertinet autem hoe fragmentum ad jus commune, at conftitutio /. 6. C.' Ij. adperfonale, vel privilegium. Utrobique tamen eadem adeft ratio, quod fcilicet ambo ex amore concedantur in fignumbenevolentiae, hoe autem ceffat, ubi damnum emergit ex beneficio, exempla pafiim extant. /. 28. ff. de pacl. I. 8. § 6. ff', de transact ion. I. 2. fff. de L. Commiff. I. 3. § 5. ff. de Carbon, ediclo l.y. ff. de jure fijci. I. 19. C. de fide Infirum. I. ia. C.de procur. I. 5. in fin. C. de fiécund. nupt.
III. Non autem cum Barone ad h. I. & Corafio ib. n. 2. eo retulerim illum, qui etiam in extremo civitatis periculo intrepide muros defcendiffet, & bofte profiigato cives fuos fèrvaffet, cum res ! hxc fit mali exempli, qua de re ad Belgarum leges militares pluribus egi.
IV. Reclius dixeris huc pertinere, quod cum falubriter pro utilitate hominutn fit moribus nonnullorum populorum introductum, ut triente feculi, aut longiffimi temporis pra:fcriptione tollantur actiones, id non trahendum fit ad crimina, his enim 'viginti annis, /. 12. C. ad L. Corn. de fialfis. vel quinquennio, uti adulterio, etiamque breviore tempore etiamnum memineris prsferibi, uti poft plures optimos interpretes refert, Ant. Matth. par mm. 9. n 14.
V. Porro fi collegio, vel municipio datum fit a Principe condere fibi leges, tune licet has ille confirmaverit, tamen absque ejus confenfu abrogari poffunt Nicol. van der Hooch. fing. jur. 5. ».
2. qui tamen n. 4. fex euarrat cafus, \ in quibus id vitietur. . .
VI. Idem Aucftor docet in fingul. 45. \ Quod fi quis ex ftatuto habeatur pro 1 majorenni, qui vel fepümum decimum: ;
uti apud Monafterienfes, vel'ocftavunt decimum, uti fceminae apud Gelros vel vigefimum, uti apud hos mares & apud Gallos. LL. Rurem. p. j fil 4 § 1. art 1. Vclav. tit. 29. § 1. Argentrte" ad conjuet. Britann. art. 457. giffjr^ t n
1. vel Vigefimum primum, uti Saxo'nibus & Lojans placuit, uti Carpzovius balthalarque eam in rem teftes funt quos allegat Simon a Leeuwen / 1* cenj.fior. c.9. n. 15. complevit, hunc tarnen, fi lubrico anatis judicio ante quintum & Vigefimum annum laffus
benelicdo^3" re'litUti°nis in ^S*™
VIL Quod tamen officium fuum moribus noftris perdit in iis, qui per ma. tnmonium finguntur majores. Mariti enim fiunt curatores uxorum, ut hse veluti, quae fatis defenfte fuerint, & illi, quod ahos tueri voluerint, fruftra id auxiluim implorent, quanquam hoe vidua; minorenni non negemus Groe nevvegen de LL. abrog. ad L. 2 C dc in integrum reffitut. min. «.3.0? ad l
2. C. de hls qui veniam cetat. n. 6. Chrift' Rodenb. de jure conjug. tit. * c, ' n. 10.
VIII. Item ex hoe loco docemur, quod, heet communio bonorum poft mortem unius conjugis,, fuperftitem inter öc hberos tacite contmuetur id tanen in illorum favorem inuodu&um ut, quare fi damnofum hoe foret liberis, tune jus habent dicendi unius parentis fato expiraffe focietatem. Teatr Bacquet des droicls de jufiice ch k „' 23. D. Wefel. de connub. bon. ïocietat tra®. 2. n. 88. &> 89. J '
IX. Multo magis ergo cptio danda eft liberis, admmenda; vel omittendse focietatis, qua; inter illos & novercam vel vitncum alias prorogatur, uti con! lultus refpondi, eamque in rem adduxi Guy Coquille &£. & refp. fa h .out. de France ch. 92. & D. Wefel d ■. n. 90. atque ita poftea pronunciarunt :ognitores aTupremo tribunali dati. die i ö. jun. 1674. inter illufires Curatores tberorum prioris matrimonii defuncli D joh, Lezve. Toparclxe in Middelfium. & bujus vtduam Generojam D. Annam Ma'tam Manmnga. Laudatus D. Wefel X ad aham rem hunc locum transfert « tracl. 2. de pacl. fut. fucceff. c. 62. *• 141.



liber. t tit. ui. lex. xxvi ï39 L E X. XXVI.
compendium.
Obfcuritas legis priorjs per pofieriorem fape detegitur.
*' XfUN EST NOVUM, aut infol» len'sf#. 27. h. UT PRIORES LEGES A D POSTERIORÈS TllAHUNTUR, id eft, obfcuritas , Hux istis inerat, his detegatur, etiamque per has fappjeacur, quod in illis deerat. J
LEX. XXVII
compendia.
Poffer tor es leges ftepe fsaiticlum antiquiores
intelligenda. n. i. Lex. generalis de fatisdatione non pertine
ad perfonas immobilia poftidentes
n. 2..
Inflrumentum publicum non nifi in debiio
I. TDEO QUIA ANTIQUIORES i LEGES AD PÜSTER1ÜRES, ubi diximus in l. prceced. TRAM USITATUM EST, non abfurdum videri debet, fi & has fecundum illas intel3igamus, quoties contrarie non funt /. 28. h.t. Nam ET SEMPER QUASI HOC LEGIBUS pofterioribus INESSE CREDI OPORTET, UT AD EAS QUOQUE PERSONAS, ET AD EAS RES PERTINRRENT QU/E QUANDOQUE SIM1LES ERUNT, illis de quibus in prioribus locutus eft legislator. Bachov. h. n. 8.
IL Huic expofitioni optime convenit exemplum Accurfii ex autb. offeratur. C. de lit. contefl. Ubi licet ^eneraïber ftatuatur fatisdandum elfe de judicio fifti, hoe tamen non pertinet ad eas
e E X. XXVIII. compendia.
* o/n-ni// lotuiar iu loilli pnorem. n. I,
Limit at ur hac regula. n. 2.
Non temere credendum, leges 'alias aliis
ï. QE D ET POSTERIORÈS LEü GES AD PRIORES PERTINEiNT, quando enim utraque poteft ftare, & una ab 'altera lucem accipit, nunquam per pofteriorem cenfetur pri-
S
liquido paratam executionem habef. n. 3.
5 Vaf allo amittente feudum ob deli&a, non filii, fed agnati ad id admittuntur. n. 4.
perfonas qme immobilia poffident. I. 15jf. qui fatisdare cogantur. Brunnemann» ad l. 28. h.
III. Similiter fi lex pofterior , aut confuetudo tribuat inftrumento pubfi* co paratam executionem, tune eam ex prioribus explkamus, ut non nifi in debito liquido habeatTocum. Ant. de Amato d. refol. 59. «.19.
IV. Ex hoe loco etiam erudimur, il» f Jud quod dicitur, Mos vafalii feudunt
amittentisob culpam, quae id non facit Domino cedere, non admitti ad feudum, fed agnatos. 2. feud. 26. % fivafall. e? 2. feud. 31. etiam trahendum efle ad novas leges, quibus vafalias feudo privatur ob delidbi, quorum confuetudines feudorum nil memineruns Ant. Merenda controv. 18. u. 17.
contrartas. n. 3. Quod pofterioribus legibus cautum efl fape ad priores trahitur. «.4.
ori derogatum. Menoc. 6. prafumt. 38. per tot. Crefpi de Valdaura obf. 5. n. 327. & obf 96. n. 20. NISI SINT • CONTRAR1/E, tune namque pofterior vincit tollitque pnorem. /. fi, ff, ~ ds
1 Una enim lex altcram explicat; Brunneman. h. n. 1. qui exempla adducit
I ex Meviop. 3. decif. 263. & p. 4. decif 77, qua; q 11 alia fint, hic ipfe te melius docebit.



f4o PAN DE CTARUM
de conft. Princip. Valdaura obj. fit.
" IL Quod tamen iterum fallit, fi in pofteriore lege condenda non intervenerit atbitrium eorum, ad quos debet ferri, veluti fi Princeps Frifia; Orientalis edicftum propofuifi'et inconfultis Ordinibus fua: reip. aut alia ad eam necesfaria effent omiffa. Valdaura d. obf. in. li, 4. & feqq.
III. IDOUE MULTIS ARGUMTIS PROBATUR. Baro 6c Corafius , legunt probetur: ut fenfus fit non te- , mere credendum efle, leges alias aliis | effe contrarias. /. 27. C. de teftam. I. 32. pr. C. de appell. Quod licet veriffime
LEX. XXIX.
COMPENDIA.
Quistiam dicatur facere contra legem c?
quis in fraudem legis? n. I. Declaratur exemplo mutui ftliofamilias
dati. n. 2.
Nee non exemplo prodeuntis in publicum absque lucerna contra legem. n. 3.
Fraus varie facla legi de non exeundo noctu fine lucerna. 11. 4.
CONTRA LEGEM FACIT, j QUI ID FACIT, QUOD LEX aperte PROHIBET Cc tam contra fcriptum, quam contra fententiam ejus quid I committit. IN FRAUDEM VERO Ugte QUISALVIS 6t non offenfis VERBIS LEGIS SENTENTIAM EJUS CIRCUMVEN1T 6c eludit.
II. Lex vult, ne mutua pecunia detur filiof. hoe qui facit, is contra legem fecifle dicetur. Cnm vero fententia legis haec fit, ne quid detur mutuo, quo corrumpantur liberi, 6c voluerit legislator cavere, ne iis materia peccandi poflit praeftari, ideo ex hac ratione intelligimtis, quod fententiam falvis verbis circumveniat, qui alias res mutuo dedit. /. 7. § s.fif. ad SC. Maced.
III. Aliud exemplum reprxfentavi quando ad l. 17. b. n. 17. differui de lege,qua; vult, ut nemo absque lucerna procedat noctu in publicum, qui ergo nullo. lumine procedit, is contra legem Tacit, nam facit contra verba 6c fententiam. At qui lucernam quidem habet , fed carentem candela, is fraudem facit legi.
IV. Difcant ergo legum conditores ftudiofe cavere, ne fraudibus 6c calum'niis locus detur. Narratur jocus de ma-
Ftcnus improbum exercetur non faitem in mutuo, fed 6? aliis cotitraclibus. n.fi.
L. Ctncia munerum licentia coercebatur. n. 6.
Huic legi fit fraus, fi quis alteri dia's gratia quid venait, quod revera donat. n. 7.
giftratu nobiliffimse civitatis. Uic legem illam tulerat. Altera die Itudiofi vagabantur per utbem cum lucernis, at candelis demptis. Ergo addebatur legi, | ut has lucerna; continerent. At illi eas non incendebant. Tum adjiciebatur, hoe ut agerenr. Quid flmiiofi? obfequebantur verbis, fed lucernas cum candelis ardentibus gellabant fub palliis. Huic rurfus occurrebatur novo additamento, ut aperte eas ferrenr. Sed huic iterum fraus faéra, quod tam exiguas 6c cum parvo 6c nullo lumine fibi compararent. Ad feria redeamus.
V. Fraudem legi facit, qui improbum fcenus exercet, licet non ex mutuo, fed ex alio credito ratione mandati, depofiti, focietatis aut emptionis 6c venditionis cotraefto ufuras legibus vetitas fibi ftipulatus eft: uti confultus refpondit Hugo Grot. p. 3. confult. % C. Batavcr. 160. n. 2.
VI. Ex his itaque adparet, quemadmodum fragmen ta ha;c ufum generaIem pra:ftare 'queant, alias quod ad hoe, de quo nunc loquimur attinet, id uti 8T<yf*<p>j' oftendit, pertinet ad L. Cinciam, quae 6cmuneralis dicta, quod per eam munerum licentia fuerit coer-
I cita, huic ut nulla fraus fieret fevere
Ro-
ftt dieftum, libenterque agnofcam fubtili fagafcique ingenio facile pugnam, quae legibus Romanis ineffe videtur , pofletolli, fi obfervet ea, quee de ratione legis edifl'ertavi ad l. 17. b. t.
IV. Vulgatam tamen lectionem praefero; ut hoe dixerit Paulus, in multis juris noftri capitibus, hoe adparere,
I quod priores leges ad pofteriores tra-
J hantur. Ita quod pofterioribus legibus cavetur de nepote l. 14. ad SC. Maced. filiafamiiias, 9. § 2. fi. cod. nee non de aliis rebus. /. 7. § 3. d. t. ad hoe trahitur prius SCtum tantum de
1 filiof. 6c mutua pecunia loquens /. 1. ff.
\ eod. tit.



LIBER l TI T. III. L E X. XXX. 14*
Romani voluerunt, atque ideo in ejus interpretatione docet Paulus, quis fraudem illi dicatur facere. Anna:. Robert. 4. rer.jud. 2.
VII. Hanc legem merito flagitarmis, ubi vecligalis jent & Stipendiaria plebs njfè Senatus cocperat: ob quam caufam
Roma; eam latam fuiffe dicebat. MarcusCato. Ftaus autem ei dicetur facla, ubi quis óenatori dicis gratia quid veii» dit, cum re vera donet, aut nimis vili pretio in eum rem alienet. /. 46. ff. locati l. 5./. de donat. int. vir & ux.
LEX. XXX.
COMPENDIA.
Contra legem facit, qui contra ejus verba peccat. n. 1.
Fraudem legis facit, qui dgtt, id quod Verbis expreffe vetttum non eft. eod.
Adducuntur exempla quam plurima, ubi fraus legibus facla. n. i.feqq.
Fraus legis, ne duo ex eadem familia facerdotium gererent. 11. 3.
"Legi prohibenti, ne quis cum fororis snarito in fenatu fimul fit, non fit fraus , fi ea defuncla ?naritus ad fecunda vota pregreffus. n. 4.
FRAUS ENIM, tune LEGI FIT, UBI QUOD FIERI Legislator NOLUIT, uti ex ejus mente conlegere poffumus facile. /. 17. h. ibique ciicta. FIERI AUTEM NON exprellis verbis VETUIT ID FIT: ET QUOD DIST AT, p'htovn a'no" aia'noi'as, ID EST DIGTUM, aut fcriptum A SENTENTIA, HOC DISTAT FRAUS AB EO, QUOD CONTRA LEGEM FIT. Qui enim contra legem facit, is peccat aparte contra t» \ purè», five diétum, & verba legis, aft j qui fraudem facit, ille legem interpre- 1 tatux adverfus ejus fententiam, ck hanc callide circumvenire ftudet, per id, quod quid faciat, quod verbis exprelle non eit vetitum.
II. Extat hac de re pulcherrima ora tio Ciceronis pro Cecinna. Ubi Ebutins verbis fe tuebatur, Non dejeci, inquit •> fed ejeci. Sed contra Tullius Praatoris fententiam fatis effecontendit, ut interdiclo, Unde vi teneatnr.
III. Exempla apud Hiftoricos occurrunt quam plurima alia, & in legibus noftris fingula fuo loco indicabimus. Lex erat, ne duo ex eadem familia faterdstium gererent: Quid autem fecit Cornelius Spin ter? Hic cum filium fuum in idem collegium cooptari defideraret, eum alteri dedit in adoptionem, & fic frandem legi fecit. Dio. hiftor. I. 39-
IV. Neque tamen ideo dixens quod
S
Fraus legum, de ferve in caput domint non torquendo & de virgine triumvirali judicio non ple&enda. n. 5.
Sacerdos capite puniendus cur prius exui facerdotio debeat. n. 6.
An & juris doclor capite pleclendus ante fit exaüBorandus. n. 7.
D. Obrecht Argentince ad mortem damnai tus exuebatur prius dignitate. n. 8.
Fraus legis, nequis pojfideat ultra 500. jugera. n. 9.
fraus quoque fiat legi prohibenti, ne quis cum ibroris fua; quondam maritd fimul in Senatu fit 5 quando hic ad alias nuptias convolavit, nam hoe jure uthnur Groninga;.
V. Lex vetabat, ne fervi in caput Domini torquerentur, Ocfavianus Caafar ut legis fententiam circumveniret, fibi aut reip. fervos vendi jufiit. Dio Caflius hifi. lib. 55. Aliud, Virgo non poterat triumvirali fupplicio affici: filia Sej-mi puella, ut ita plecfi poffet, prius a carnifice ftuprata fuit. Tacit. Annal. I. 5.
VI. Simile quid evenit hodie, fi fa» cerdos capite puniendus eft, hunc enim oportet prius exui facerdotio, fed quia
1 ha;c res, quam barbare aclualem degradathnem vocant, Speidel. in Spee. hift. jurid. polit. lit. D. n. 15. ideo fit , quod meii imperii exercitium ei, qui Epifcopus tantum eft, non per Canones eft permiffum, & hi vetant, ne magiftratus ih facerdotes animadvertant, non hic illis facit fraudem , fed ipfi fibi eam fieri volunt, de quo inftituto copiose & eleganter more fuo agit Janus Langlams 13. f'emeftr. %.
VIL 'Ejusmodi exautftorationem ad exemplum militum, cur non potius facerdotum? arg. I. 1. § i.ff. de I. & L junct. Numer. cap. 20. verf 26. & 28. voluut etiam intervenire debere, fi juris peiitus, quem Doclorem vulgo dicimüs, fit capite puniendus. Gaih de P. 3 A



142 P A N D E C T A R U M.
P. lib. i.obfi i. n. 28. Quod quidem apud Belgas ignotum ell, led quid ajemus de Germanist Et apud hos in deCuetudinem abiifl'e ait Gailius d. l.uum. 29. in fi.
VIII. Sed nee forte unquam ufurpatum fuit, nifi nuper Argentiiue ex privilegio in filium magni illius ICti Georg. Obrechti. Cum enim ille ob famofos libellos per urbem fparfos a multo tempore famam eorum, qui magiilratu fungebantur, lacerare, plebemque contra hos concitare conattis elfet, ante quadriennium ad mortem fuit dam- I natus, antequnm autem fupplicium ei I irrogaretur, judices ab ordine literaria univerfitatis, quee in Norico efi: pe-
LEX. XXXI.
1
COMPENDIA.
Princeps legibus cum a je, tum ab antecejjoribus latis, eft jolutus. n. 1.
A&us contra legem a Principe ge/lus non efi nullus, n. 2.
Teftamentum Principis conjlat ejus affertatione fcriptum, vel 2. te/iibus probatum. n. 3.
Refpondetur. ad 1. 4. C. h. t. n. 4.
Quo ad leges divinas jusque naturale & gentium defting. inter vim coa&iva?n & dire&ivam. n. 5. e? 10. Explicaius heus i.Sam. 8, n. feq. n 6 Puniri nequit Princeps, licet contra 'rationem privatorum quid faciat. n. 7.
Regibus jus erat agros uni auferre, alteri que largiri. n. 8.
Subditis datum non efi cenfere facta Principis. n. 9.
Principi jus violanti potefi fieri evangelica denunciatio. n. 10.
Pontificem emendare nemo nifi propriet falutis ofor unquam aggreffus eft. n. 11.
Nee Principes in ejusmodi fiactis agnofcunt Pontificem dijbeptatorem. eod
Non obflat quod utile fit, tnoneri Principemje Deo fiubje&um ejfe. n. 12.
Nam Princeps in terris Deorum vice fungitur. 15.
Sicuti fterilitas & nimii imbres, fic & facinora Principis patienter ferenda. eod.
Infujficicns ratio efi, Principem non teneri legibus, quia prudentiftimus . fit. n. 14,
tierunt, ut eum dignitate exueruntat cum hic refponderet, fuum elfe eam dare non aufferre, ideo dicitur, ab Augufto tribunali Imperii, quod Spirai ïNernetum eft, & efflagitaffe & impetraffe id Argentinenfis.
IX. Porro lex erat, ne quispoifideret ultra quingenta jugera, pollidebat mille, led quingenta filio emancipato adhgnavit Licinius Stolo, atque ideo damnatus fuit. Livius hifi. I. 7. Hoe
[ tramsrerri poteft ad eos, qui ad comitia properant, cum ipfi non jure pro-
pno, fed precario triginta jugera poffideant in agro circumjacente. Omland
| reglement, art. 22. & feqq.
Nee facerdotibus jus monendi Principes convenit. 15.
Fuit id Propbetarum. proprium, n. 16.
Fxpeclare debent Sacerdotes, donec Principes confeientia territi, ipfos ar bitros rerum factarutn eligant. eod.
Pontifex. Rom. potefi officii fui admonere principes, qui eum pro Cbrifti V 'cario agnofcunt. n. 17.
Non tenentur Ordines ex pa£to cum civibus de negotio ad Remp% pertinente imto, fi deprehendant id nociturunt Jalutipublica. n. 18.
Principes vel ex arcano imperii, vel religione fe legibus fubjiciunt. n. 19
Princeps de jure fuo remittens tenetur ex contraclu. eod.
Princeps tenetur paclis <$? legibus fundamentalibus. n. 20.
Stulte Principi contra decorum ac leges, qua privatos puniunt, peccati dica fcribit ur. n. 21.
Quando creditor pradium Principis pignoris nexu fibi obligatum habeat, hypotheca judicialiter non confiituta.? n. 22.
Principis permiffu re&e alienantur, qua lege , non etiam qua contraclu, aut teftamento, alienari prohibita funt, n. 23.
An Imperator caufas coram tribunali Spirenfi avocare po/fit ? «. 24.
Princeps privilegiis ob merita per fpeciem conventionis concejfis contravenire nequit. n. 25.
Prin-



L IBER t f I f. III. L E X. XViï. *fe
Princeps non poteft fiftere ordinem judiciarum. n. 2,6.
Pontifex Pk. non poteft revocarepacla publica cum Germanis fafta. n. 27.
Princeps pot eft venari eo tempore, quo fiibditis eft inter dicta venatio. n. 28.
Imperatoris conjux quando ohm Augtifia diEia ? 71. 29.
Augufta ex fua perfbna legibus folut a non eft. n. 30.
Principes eadem Augufta privilegia tribuunt, nifi fixus, vel impcrandi ratio obflet. eod.
Augufta tenentur legibus publicorum judieiorum. «.31.
Adulterium in privatis mutua penfiatione tollitur. eod.
Augufta nunquam marito exprobret, quod amorem cum amica dividat, neque talionem exerceat. «od.
L. Julia de adulteriis nunquam Principes exemerunt Conjuges fuas. n. 32.
J. T)RINCEPS, ideft, quiaimmam J7 & perpetuam in rep. habet poteitatem, quam nos nunc majeftutem, i & Galli jouverainitè vocant, illarn nam- j que habet Imperator Romanus. de quo ! hic fermo eft: §6. Inft. de J. N. G. & C. LEGIBUS civilibus cum a fe tum ab antecefforibus latis, nam nemo fibi imperare nee fe prohibere quisquam poteft. /. pen. ff. de- recept, arbitr. Et par in parem non habet Imperium /. 4. ff. eod. I. 13. § 4- ff- ad SC. Trehell.
II. SOLÏJTUS EST, non pcenariis i tantum, de quibus eft inferiptio hujus j loei, fed omnibus, Dio Caffius hift. I. i 53. Merill. 8. obferv. 19. Mancinus 3. genial. 232. n. 3. adeo ut aótus contra ' legem ab illo gellus non fit nullus. I. 1. $ fin. ff. de ojfic. Procur. Caf. /. 14. § 1. ff. de manumiff. I. 26. C. de don. int. vir & 11 x !. 19. C. ck teftam. t. 34. pr. C. dedonnt. Laai. Mancin. 2. genial. 233. n. 5. & 234. n. 4.
t II. Hinc fola Principis adfertione fcriptum, vel duobus teftibus probatum conftat ejus teftamentum. J. C. Batavi. p. 3. confult. 2.^7. n. 17.
-IV. Nee obftat l. \. C. h. Refp. Non pugnant legibus effe folutum, & tamen iis vivere. § fin. Inft. quib, mod. teft. infirm. Cum illud jure fuo habeat, hoe libera voluntate faciat, per quam conftat cuivis licere favori jurique fuo renunciare. L pen. C. de pactis.
V. Sed quid ajemus de legibus juris divini & naturalis, aut gentium? His principem folvunt, quod ad vim ccatfi-
Alia ratio adulterii eft in Principe, alia
in ejus Conjuge. eod. Cur apud Gallos ad puerperium Reginat
vocentitr Regii fanguinis Princi, pes.n. 33. Apud Calicutenfies natas ex Regis firore
in regno fuccedit. eod. fjhia de Imperator e & Augufta di&a,
fpectant quoque ad Principes Ger-
maniee eortimque conjuges. n. 34. An valeat teftamentum fine Jbicnnitatibus,
f Uxori Principis Imperii obla-
tum? n. 35. Quid fi off eratur Fidua tutelam filii ge-
rev.ti & udnunifiranti Remp. f
«.36.
An liberi Principum legibus fint fioluti? n. 37.
Elc&orum filii ad Ele&oratum anno 18'.
complet0 admittuntur. n. 38. An hac dtas quoque réquiratur ad admini-
firandas dationes, qua iflius mumristitulo ei dalata non funt? eod.
I vam non autem quod ad vim dire&ivam, tic enim in fcholis loquuntur, attmet, quibus verbis, amant enim per interprefem loqui, hoe tigniticant neminem quidem ad officium pofte revocare Principem, aut eum punire , fi absque caufa homines occidat, obtruncarive mandet , alicui res fuas imo uxorem rapiat, adulterium committat, pellices ain concubinas alat, Venerem mutet in aliam formam, amoremque quaarat, ubi non videtur, & per vim matresfam. & virgines ftupret, etiamque inceftu le polluat, & tandem pacla non fervet fidemque fallat, horum tamen piobrorum confeientia dirigi Principi mentem, ut intelligat fe peccare contra Deum, atque ab hoe olim pcenam in alterp feculo expecfatürum. Bachov. ad. § fi. Inft. quibus mod. teft. int. Perez. in jure publ. p. 75. £? ad tit. C. h. n. 15. Hahn. ad Wefemb. parat. ff. h. n. 7. Harpprecht. ad pr. Inft. de R. D. n. 224. & feqq. fjëp Marcin. e. difiq. genial. I. 55. n. 7. In contrarium tune folet allegari loens f. Sam. 8. 11. & feq. ubi LXX- interpretes rSH i;, fh hnciiwuci tu (ixatKi'j}<; & vulgata; erit hoe jus Regis: Lutherus j 35aj? toirö öcf5 fto* uig» ïïccht fepn. Quid refponderi queat adferibam verbis, quibus olim ufus fum cum die 15. Novembr. 1664. hac de re Teutoburgi publicè difputavi. legitur in Ebrao codice MISPAP, quod mctaphorke fignificat rationem & modumy ut conftat ex Jerimia cap. 30.18. non autem in cl. Sam= 8, notat. jus. Si enim



,44 PANDECTARUM.
id regi lieer et, quod adducto capite Satnuel. 8. recenfetur, Achab non peccaffet, cum Nabotbo poffifiiones fuas aaimeret, uti bene obfervant Belga ad d. c. b. 10. Quarere&ius Pifcator vertit, öag roitD öcf5 ïleuitrê ÏQeifr fepn. Be/ga; dit lal des Konincks wyfe zyn ; & Tremellius, hcec erit ratio ipfa regis. Dtodutus quefta faca la maniera: Angfi xhe
rnanner of the King. Non enim W docetur , /«>■<? queat Rex9fed
quid ad exemplum aliorum Regum, qui gentibus dminabantur, facturus effet. Hoe juvatur magis ex verbo h-Aaiu^*, quod reperitur apud LXX. habet hoe quippe fignificationem, quod Regis menti conveniat: nee ab obje&o afftmatur , fed dependet a fubje&o, cui tribuitur, ideo omnium optime Britanni vernaculo fuo fcrtnone id exprefferuut this wil be the manner, nou ut quidam habent Codices this fhalbe! Inpauca Juvenalls verba ia conf er am:
Hoe volo, fic jubeo, flet pro ratione voluntas:
Vil. Hactei;us audiviltis verba memorata; difputationis, quibus tamen non id volui, quod ubi contra rationeu privatorum quid facit aut jubet Princeps , a quoquam is puniri poflit. Nan. impune qualibet facere id eft regem effe. ait C. Memmius apud Salutt. in Jugurtha. Si ergo tibi bona aut vitam eripiat Rex eft ? fi nocentem punit cede juftitia, ft innocent em cede fortuna. Seneca a de Ira. «.3.
VUL Idem auctor 4. de benefic. 37 flocet Regum hoe jus fuifl'e, ut agro; uni auferrent & alteri largirentur, quan do narrat Philippum Macedonem bom alterius militi ea petenii dedifle, ne< enim Regis, fed militis tanquam ingra ti hefpitis facinus damnat.
IX. Amplius exillimo fubjectis noi efle datum cenfere, num voluntas Prin cipis rationi fit contraria, quin potiu illos indigna digna habere debere, qu£ ille facit. Quid enim quaffo aliud e. doctrina contrarii fequetur, quam fub jeétos conftitui arbitros regia; poten the? quod quamablurdum fit, nullino patet. Nam Principis eft leges dare non accipere, ipfe omnes judicat a n mine mortalium judicandus. Seneca i de Clem. 5. cujus graviori fententia ipfi quipereunt, affentiuntur, quem nemo it terrogaturus efi: Hoe qui negat, qui aliud facit, quam clafllciun canat, qu jnfana plebs armetur in Principem ?
X. Qua; ergo iftius diftinctionis ir ter vim coacJivam & dire&ivam fit util
tas practica, fi qusefieris? forte hanc; quis dixerit , quod Principi violand omne jus & fas poflit evangelica fieri denuntiatio ex c. novit ille. 13. X de judic. D. Godofr. de Jena de SC. Maced. jecf. 4. aph. 7. n.i.ci apb. 9. n. 33. ei? feqq.
XI. Verum enim vero vereor valde, ne illam quis magis tuto contra Principem , quam Pontificem Romanum arripere queat, hunc enim nemo, nifi propria; falutus ofor unquam verbis emeiulare aggrelfus fuit, uti traditum nobis a laudato viro illuftri. d. aph. 9. «. 6. Et ut verum fatear vix putem ullum principem in ifto articulo recepifl'e jus Pontificium, ut fibi fubditis in fe poteftatem concefferit, per quam posfint de ejus factis cenfere, eumque non facientem olficium, ad id difceptatore Pontifice cogere.
XII. At iïiquis: Princeps Deo fubditus eft atque ideo utile eft eum edoceri vel moneri, quod licet nemo hominum in eum imperium habeat, nee de ejus factis notionem exercere poflit, nt hilo fecius a mundi rectore olim puniendus fit? Sed quis te 0 homo! conftituit pra;ceptorem Regis? An nefcis, te cum caeteris civibus conftituere reip.
/ corpus ? Quemadmodum autem Deus ter opt. Max. totius mundi mens & ratio eft, ita & iftius corporis politici Rex aut Imperator. Seneca d. lib. 1. c. , 4. Ille enim eft vinculum , per quod refp.
coharet, ille fpiritus vitalis, quem hac , tot millla trahunt, nihil ipfe per fe futu; ra, nifi onus & prada, fi mens illa im*
perii fubtrahatur. 1 XÏIl Deus liberrime agit nullifque : tenetur legibus, fed ipfe fibi lex eft,
- nee creaturis licet de ejus factis difceptare, de Principe ergo idem fentias o-
1 portet, ut pote qui in terris Deorum
- vice fungitur. Seneca^. /. cap. 1. Et ; quemadmodum fterilitatem aut nimios ; imbres & ctetera natura mala, ita hut jus facinora qualiacunque a*quo animo
- & patienter ferenda memineris.
XIV. Quod nefcio , an non' magis i probandum fit, quam id, quod Vinc. , Placcius. d. tra&. c. 3. § 4. tradit, ideo
- Principem non teneri legibus, quod . prudentiflimus fit, prudentem autem , legibus non indigere, licet ei praftve!- rit Baro ad h. I. adducens illud ex fai era fapientia, Jufio non' effe pofitam le0 gem tradideritque Mercnda lib. 1. cont.
14. n. 9.
XV. Dicat quis iterum, facerdos Dei i- fum, hujus itaque juffa me exequi,
Prin*



LIBER I. TIT. III. LEX. XXXI; 145
Priticipemve rnonere oportet, hoe enim Nathanem aliofve prophetas fecifle , fticris crudinuir chartis? Verum fcire tecupio, illo fermone multa a te jungi, qua; dividi oportet. Es facerdos, ut facris publicè receptis vaces, dicas de vitiis, perfonis autem parcas. 11. ^. 311 lingfpurg 1530. $ tinD yabni hm. Hoe agere jufli Apoftoli, ut exirent in omnes terras, pnïdicarent evangelium, non ut rectores populorum fui admonerent officii.
XVI. Fuit id jus prophetarum proprium, utpote quibus nominatim a Deo elfet mandatum , ut fruftra tu, qui hoe oftendere non poteris, ad Nathanis aut prophetarum exemplum provoces, neque ergo auctor tibi (im, ut ad illud te componas, nifi velis in idem incidere diferimen, in quod pra;cipitem fe egifl'e novi quendam, qui Regum maximo a facris domefticis & confefuone erat, eumque Principem verbis emendare aggreffus, cujus fua; audacia; hanc tulit pcenam, ut a munere ifto fuerit remotus. Exfpecta donec Prin ceps confeientia facforum mentis agra; abs te requirat folatium, hoe enim pacto tibi eam in fe poteftatem dedifle, teque arbitrum rerum a fe factarum eleghTe intelligitur.
XVII. Quanquam & id non abnuerim. Pontificem Romanum poffe Reges & Principes, qui eum pro Chrifti Vicario agnofcunt, officii fui admonere. Is enim,cui mandata eft jurisdiertio, partibus mandanris fungitur. /. 3. ff, de offic. ejus, cui mand. efi. jurisd. Neque jure aliquis patri fuo fuccenfet, fi ab eo admoneatur fui officii, intra quod Pontificem, cum non natura, fed confiliis facris pater fit, omnino erit fubfi ftendum. Jure ergo Principis infpeélo nulla lege tenetur, ne quidem ea, qua; jubet contraétus fervare, quod etiam video placuiflè fumma; eruditionis viro J. Strauc no de fiatut. a fummo Priucipe. §:98.
XVIII. In Belgica libera mortalem Dominum non agnofcimus, fed quod in Monarchia, majeftas apud nos funt leges, illius tamen jura, cum exerceant Ordines populi, non putem hos teneri ex paclo cum civibus de negotio ad remp. pertinente inito, fi deinde deprehendant, id fiduti populi, qua; fuprema femper lex efle debet, nociturum , quin potius privatus noverit, hunc cafum femper tacit'e exceptum intelligi. Vendiderunt Ordines fundum, poftea ad refectiouem aggerum eo in-
digent, non tantum haut tenentur illum traddre , fed nee ad id, quod intereft, condemnabitur, refp.Vid.Vincent. Cabot. 2. difp. var. 10. Carpzov.^). 2. decif. 220. n. 22. cF 23. Joan Babtifta Larrea allegat. Pifcal. 3. n. 7. Valdaura obf. 34. n. W.
XIX. Quis ergo tandem ufus fit practicus hujus difquilitionis, fi qua;ras, relponfum dabo, in eo illum confiftere, ut li Principes jure fuo nolint un, fed vel ex imperii atque Dominarionis arcano, vel religione erga Deum, (hoe enim laudabiliter agunt, ut veri Chriftiani, ifto callide cateri imppelluutur,) fe legibus fubjiciant, litesque , quas cum privatis libique fubjectis ha» bent„ per magiftratus a fe creatos judicari patiantur, eamque ob rem hos in illis rebus facramento folvant, tum cum privati, tum judices norint, quibus ex rebus Princeps de jure fuo remittens obügetur? Nemo tune peccat, qui dicit eum teneri ex contraclu, Grotius e. de jure b. & p. 14. § 6. Exempla vide apud Tikm. Ró'ener. obf. 36. 6? 47.per tot.
XX. Intellige tamen cum remperamento, quod ad h. /. /;. 12. adtuii, de quo etiam vide idem docentem Carpz. ad L. Reg. Germ. cap. 12. fecj. 1. n. 35. Tenetur & ad padta cum populo maxime eo tempore conventa, quando hic a fe abdicabat libertatem, quod tune adhuc effet privatus, atque lub modo imperium ei fuerit conceffum, ifti autem conditionem novimus inefle. /. r. C. de bis, qua fub modo. Hotoman. illuftr- Q; Q; 1. Carpzov. d. I. n. 36. 6? 37. Hsec in omni fucceffore repeti folet, qui & jurejurando eam confirmar. Limnoeus lib. 2. de jure publ. c. 8. n. 55.
XXL Na; autem ille maxime fit fatuus, qui Principi dicam inferibere vult, fi hic peccet contra decorum, aut Leges ^ qua; privatos puniunt, licet undecim cafus ftulte enumeret Paris de Puteo in tract. deSyndicatu rubr. de Exceff:'■ Jmperat. n. 2. & j'eq.
XXII. Juris autem folemnibus cum Princeps fit folutus, /. 3. C. de teftatmnt. ideo ejus pra;dium pignoris nexu fibi obligatum habet creditor, licet ifte non coram magiftratu loei id hypothaca; conftituerit, uti vifum fuit D. Abraham a Wefel ad nov. Ultraj. art. 12. n, 10. Aft cum neceffarium hoe ideo fir, ut casteri, qui deinde cum principe volunt contrahere, fcire pofïïnt, an res eo onere affecla nee ne ? Statut. Frif. lib. 1. tit. 10. art. tf. ideo laudati viri
T doc«



i46 f> A N DEC TARUM.
doctrinam accipio de cafu, quo pubh ce innotuit pccuniam Principi mutuo effe datam, eumque creditoribus fuis hvpothecam oonitituilfe.
XXIII. Porro ex diélis fequitur, quod ea, qua; lege civili vel juffu magiftratus alienari funt prohibita, Princi pis permiffu recte alienentur, qua; vero ex contraclu vel teftamento non item. arg. I. 10. C. de teftam. I. 5. C. de revoc. donat. Francifcus Sarmientus , Vafquius aliique, quos memorat, & fequitur Joan. a Sande de probib. rerum alten, in coron. Philip. Knipfchild. de fidele, fam. nob. cap. 3. «. 391.
XXIV. Item ex ediffertatis ad b. I. n. 15. facile erit judicare, an Imperator caufas coram tribunali Imperii, quod Spira; eft, avocare poflit? Adfirmat hoe Berlichius ƒ>. I. decif. aur. 158. refutatus apud Ahaf. Fritfchium. p. 1. varior. de Jure publ. Excerc. de avocat. cauf. c. 3. § 8. & feq.
XXV. Caeterum quod de contraclu Principis dixi, id & extendi oportet ad privilegium, quod non ex mera liberalitate, fed ob merita per fpeciem conventionis concellit Kloek, de contribut. cap. 16.feil. l.n. 148. 151.c? 178. Carpzov. p. 1. decif. 87. n. 4. & feqq. vel deinde per Contractum confirmaVit. ICti Batavi p. 4. conf. 273. n. 1.
XXVI. Sed nee ordinem judiciorum poteft princeps fiftere, nifi forte bono publico cognitores cenfeat elfe dandos, qui in concordiam & tranquillum litigantes conferant, uti idem Carpzovius docet ƒ>. 2. decif. 220. ». 20. & 21.
XXVII. Ex eo, quod de contraclu Principis dixi, conlegit Radelant. decif. cur. Ultraj. 48. «. 9. Pontificem Romanum non pofte revocare pacla publica cum Germanis facla, qua; Concordatc vulgo audiunt. Reclitis id inde arcesfas, quod inter Principes ratio natura lis fervetur. Bald. ad rubr. de novo Cod. fac. n. 8.
XXVIII. Ha;c autem non obligat Principem, ut teneatur abftinere a venatione eo tempore, quo casteris illa eft interdicla. Ahaf. Fritfch. de Convenat. membr. 4. § 5. Nee impedit, quo minus poffit repetere dotem a genero e jus, qui reliquator fisci fuit repertus. Guy Coquille 0. Q. & reponc. cb. 133. Aut remittere ex dementia pcenam fa cinorofis. Crefpi de Vald. obf. 5. ». 7. 12. &> ro.
XXIX. AUGUSTA AUTEM, id eft Imperatoris conjux, hic enim Auguftus appeliabatur cognomine, deriva-
to ab Odtavio, qui primus ita vocatus fuit, ab auclu vel avium geftu guftatuve, uti fcripfi ad l. 2. § 32. ff. de O I. Non autem dicebatur uxor Imperatoris Augufta ftatim atque illi nupfiffet, fed quando Senatui id vifum erat. Capitolin. in Antonin. & Pertinace. Hoe callido commento linquebant eiCadares, ut prius mores uxorum experirentur. Apud Turcas Augufta fidutatur, qure prima mafculam prolem in fpem imperii enixa eft.
XXX. LICET non magis quam Regis alteriufve Principis uxor LEGIBUS ne quidem civilibus pocnariis & caducariis. arg. infeript. h. I. 31. /. 57. ff. de legat. 2. Mancinus a. difq. genial. 187. n. 2. SOLUÏA NON EST fuo jure & ex fua perfona, PRINCIPES TAMEN cuncli etiam apud Germanos Nicol. Myler. ab Ehrenbach. Gamd. perfon. illuflr. c. 7. § 6. & nominatim Reges Galliarum. Coftal. b. n. uit. EADEM ILLI PRIVILEGIA, cum ratione rerum, quas habet. /. 6. § 1. ff. de jure fiscl § uit Infl. de Ufucap. I. fi. C. de quadr.prcefcr. tum exemptionis a juris folemnibus legumque mere civilium vinculis, /. 34. C. de donat. I. 26. C. de dotiat. int. vir. & ux, item ratione fuorum minUlrorum /. 3. C. de prapof. ftg. cri cubic. TRIBUUNT, fi fexus, vel ratio imperandi non repugnet. Limna;us lib. 2. de jure publ. c. 14. n. 9. Myler d. c. 7. § 19. QftJfE & IPSI Principes in cafibus enarratis HABENT.
XXXI. Quemadmodum autem hi non tenentur legibus publicorum judiciorum , an ita quoque eorum conjuges ? Nego arg. b. I. 31. Quid enim, fi venenum pra;paraverit n>trito aut adulterium commiferit? In privatis quidem hoe mutua penfatione tollitur. /. 39.^ flut. matr. Sed Augufta, nifi minui velit fuam dignitatem, fibique dicier fatis ei efle debere, quod ad faftigium regii nominis fit evecta, nunquam marito exprobret, quod amorem cum amica dividat, & fi prazfumpferit, talionem exercere, aut alias adulterio fe polluerit, fruftra na; tune provocaverit ad juris regulam, qua; vult, ut quod quisque juris in alium fiat uit, ipfe eodem jure utatur, uti extat. 2. Feud. 33. § 1. & i.t.t.ff. quod quisque juris in alium fiat. Sed idem exfpeclet, quod Catharina Houarda & Anna Boulena fuere paffe a marito, qui volebat fuas conjuges tam fufpicione, quam crimine carere.
XXXII. Quis enim crédat Principem
un-



LIBER I. T.IT. III. LEX» XXXÏI. m
unquam a lege Julia de Adulteriis vo- [ luiü'e eximere {ertnit'ümam fuam conjugem? Sancftius cx reverentius de ejus adtis debemus credere. Et alia ratio ell Principis, alia Auguite, ille fi ex concubina aut pellice vel amica liberos tollat, id ftepe cedit in firmamentum regia; dominationis, qualia exempla hoe ieculo vidimus complura, ut pauca nos non debeant follicitare, qua haber Mylerus a. tracl. c. 23. n. 8. cum contra, fi Principis uxor ad alterum accedat, alieno ex fanguine fubllituatur illi fuccefibr.
XXXIII. Cui rei ut occurratur, ideo apud Gallos omnes regii fanguinis Principes oportet vocari ad puerperium Regi na;, atque ideo apud Calicutenfes ïndos non filius Regis, patrem enim femper putant efle incertum, fed is, qui ex Regis forore natus. eft, in regnum fuccedit.
XXXIV. Haec & ttansferenda pu- \ tem ad Principes Germania; eorumque conjuges. Illi enim non tantum inconiönium majeftatis a Caefaribus recepti luut, fed & quod ad lites de matrimonio adtinet, foli funt judices, vide dicta ad l. 2. §./6. ff. de O. I. n. 1. & mera gaudent autonomia, atque cum in iftis, tum in criminalibtts caufis j'upergrejft jus fasque commune, ut cum Sidonio Apollin. 2. tpift. 13. loquar. Qua de caufa fruftra penfatio illis objicietur ab uxoribus, dicave iis per has fcribetur. Si vero ipfa; in leges conjugii peccenr, & adultera; fiant, tune coram judicibus, a Principe datis, de ea re difceptabitur, quod nuper ab Illuftriflimo quodam Imperii Comité faétum memini, nee a Cadare improbatum fuit, licet diffentiat Mylerus d. cap. 7. n. 22; & 2^. I
XXXV. Qaodque idem fcriptor d. l. n. 10. adferit, tefiamentum uxori Principis Imperii oblatum, nulla alia egere j folemnitate, id vix etiam probandum j cenfeo, nam ratio L. 19. C. de teftam. j in eo eft pofita, quod inter tot nobiles 1 probatajve perjonas etiam confeientiam \
L E X. XXXIL
COMPENDIA.
Deficiënte lege fcripta confveiudo obfervan- vitur diftinclione inter ffatum
da. n: 1. Reip. popularem & Monarchcum
Cönfvetudo recent lor legem antea latam «-3- .
dbré'gM «-2. Populos nee contraria confuctudtne, nee
Ohllans l. z?C. qua fit long, confiv. fiol- defuetudlne legem tollere poteft n. 4.
Principis tenet & toto jure, quod in Principis eft fcriniis conflitutum, tefte , difpontt teftatot: Uti verba adducla; leis, is habent. Quibus fignificatur, confiliarios ejus rei notitiam quoque habere. Richter ad d. L. 19. n. 26.
XXXVI. Qua de caufa nee fi vidua» Principis tutelam filii gerenti & remp. adininiftranti otferatur, cum illorum nemo ei adfit, id jure teftamanti valebit. arg. d, l. 19. ibique DD. Vid. Wolftg. Ofmuïner de teftam. Principi aut Comiti oblato c. 6. § 11. & refp. fubjeB cap. 8.
XXXVII Haftenus de Principe & Augufta ejus conjuge , quid autem juris in liberis? Hos etiam juris folemnibus legibusque civilibus folvit Mylerus ab Ehrenbach d. traB. cap. 21. n. 2. Cujus docfrina an fatis tuta aut recepta fit, ambigas merito. Suaviter , quidem hanc in rem ab eo adducitur. /. 7. C. de bon qua lib. Quis enim adeo bardus, qui non videat, ibi per feremffimura Principem intelligi Imperatoren^ Suaferim ergo Principi etiam juventutis, ut vivo patre hujus leges in cunélis rebus obfêrver, aut privilegium fibi indulgeri petat.
XXXVIII. Quanquam genitore mortuo ilico legum vinculis folvantur, unde apud Gallos Princeps juvemutis., quem Deljibinum vocant, major efficitur, quando 16. annos natus eft, cujus rei rationem disce ex Mornacio ad h, l, Quibus moveor, ut opiner id, quod in, lege Imperii, cui Aurtce Bulla nomen, ftatutum eft tit. 7. § 2. Ele&oris filium natu maximum ad fummum hoe Imperii munus atque decus adraitti. quando i8i complevit, non pro privilegio, quo ex benignitate quid indulgetur, fed pro jure fingulari elfe habendiun, atque ideo id non fpeeftare ad ditionem, qua; iftius muneris titulo haut ei defertur, ca;terasque terras, verum has adminifirari pofte ab iis, qui puberes funt facfti, uti Septemvir Mogutitinus centuit olim obfervatumque fuit Limnajo d. tit. 7. §. 2. obf. 30. per tol.



ï4ï PANDECTARUM
Confuetudo coneurrens cum lege parem cum ea habet poteftatem. n. 5.
Si ab iis eft tntroducta, qut expreffepoterant ftatüere n. 6.
Nulla habenda eft ratio confuetudinis. nifi vel legis interpres (ii, vel a Principe fuerit confirmata, eod.
Patientia Legislatoris pro confenfu in abolitionem legis contraria ccnfuetudine, haberi nequit n. j.
Qjia ipfi plerumque efl ignota n. 8.
Superior non poteft dici confenfiffe in confuetudinem,
Caute agitpopulus, qui confuetudines afiuperiore confirmari petit. n. 9.
Ubi jus fcriptum & non fcriptum deficit, ibi fequimur illud, quod apud vicinos cufioditur. n. 10.
An protimefis in feudis locum habeat, ajlimatur ex jure vicinorum. n. 11.
Grontnga veteris prafe&ura ditionis Groningana incolis eft Roma n. 12.
L TPXE QUIBUS CAUS1S SCRIP- j _L/ TIS, id eft ex promulgatione j latis /. 6. § 1. jf. de I. & L ibique dicla. j LEGIBUS nos, qui in municipio vivitnus, aut pars fumus ejus collegii vel univerfitatis, cui juris condendi potestas eft data. Vide notata ad l. 9. ff. d. i. NON UTIMUR, quia vel nulla; de re propolita edictas, aut qua; olim lata; / per defuerudinem nntiqaacx funt, h. I. 32. in fi. ID in ea re definienda, de qua alias fcripto poffumus ftatüere, CUSTODIRI OPORTET , QUOD \ MORIBUS ET CONSUETUD1NE civium vel fodalium INTRODUCTUM EST.
II. Adeo ut confuetudo recentior legem antea latam abroget § 11. Inft. d. L. N. G. & C. ibi, mutari folent vel tacito confienju populi. Sic ubi Canonici jus habentes, de rebus fuis ftatuendi confuetudine introduxerunt, ne fuffragium habeat, qui Epifcopi eft minifter, tune hic eo carere debet Farinac. p. ï. decif. rotce Rom. recent, recenti ff. 20. n. H. Si tamen confuetudo hoe permittat, non infirmabitur Farinac. p. 1. decif. 28 per tot.
III. Verum obftare creditur /. ar C. qua fit long. confuet. Refpond. nusquam verbis illud Terentii, Qjiot homines, tot fententia, fuus cuique mos.' Vide | Nicol. de Genua de paifer tn libro cui
, tit. conciliatio omnium leg. p. 854. & ■feqq. Mihi autem veriffimum videtur, diftinguèndum efle inter ftatum reip. popularem, & Monarchicum, in illo valet ratiocinatio Juliani in h. I. 32. §
Groninga Omlandis hac in re vicina tent
cenfietur. eod. Ad jura vicinorum recurrendum, fi idesj.
habeant jus commune n. 13. Hinc in quibusdam controverfiis Frifii
confulendl a Groninganis, in aliis
non eod.
Mancipationem Selverdiani vocant baculi
pofitionem. «.14. Res fimilis efi Gelrorum effefiucatio eod. Hac fokmnitas apud Drenthios in hypo-
thecaconfiitutione wterventt. n. i$. hi infertoribus dicafteriis idem judiciorum
ordo, qui tn fupremis tribunalibus
obfervari debet n. 16. Non tamen eadem folenmtates teftamento-
rum obfervanda funt in agri;, qua
in urbe n. 17. Groningana Academia quoad communio-
nem rerum per nuptias introduclam
fequitur Jus Omlandicum n. 18.
f'. in verf nam cum ipfa leges: in hoe minime gentium, quia folus Princeps legum eft conditor. /. fi p. h. Quare populus non poteft per contrariam confuetudintm aut defuetudinem legem tollere arg. I. 35 ff. de R. I.
IV. Ut fruftra inter ha;c duo dividant Ant. Vacca ad h. I. Connan. 1. comm. 10. n. 1. & ant Faber in rational. h. I. 32. reefte cenfente Frantzkio exer, cit. 1. ad Inft. 99. «. 6. Quid enim intereft , an non ufu, an vero contrario id faciat, cum femper ei cum juris tum prudentia; civilis ratio repugnet? Ha;c nefas effe putat, populum, utpote cui fola obfequii gloria eft relidla, conftituere judicem & cenforem earum rerum, quas princeps pra;fcribit, illa vero vetat, ne inferior folvat, quod fuperior ligavit. c. 16. X. de major. & obed. ibique Gloffa lit. b.
V. Dices, cur ergo ait Conftantinus in d. I. 2. confuetudinis ufusque longavi non vilis eft au&oritas? Refp. Fuerunt, qui hoe explicarent de confuetudine, qua concurrit cum lege. quod ha;c fc. non vincat, id eft non fuperet legem a principe latam, fed parem cum hac habeat poteftatem. Pacius i.h»vr 14. Bronchorft i. ivxvT 9. Perez ad C. d. t. n- 3. Groenewegen de LL. abrog. ad d. I. 2. Quod clarius explicans Coftalius b. 11. 9. docet accipiendum efle de confuetudine, qua; pra;ceflit legem, nee per hanc exprefle eft abrogata c. 1. de conft. in 6. Egvin Baro ad h. I.
VI. Quod probo, fi confuetudo fit introduéta, ab iis qui de tali re expres-



LIBER I. TIT. III. LEX. XXXII. 14?
preffe poterant ftatüere, alias nulla erit haoenda ratio confuetudinis, nifi vel intelligatur, qua; legum eftiir.terpres /. 37. h. vel quce a Principe fuerit confirmata, idque exprelfum in uftb. feud. Norman. c. n, qUOrum vetuftum exemplar vidi apud Clariff. Zoucha-um Anteceliorem Oxonienfem, in quibus fcriptum exftat, confuetudo dicitur, quod antiquitus a Principibus adprobatum, & a populo obfervatum efl.
VII. Quod enim Befoldus in comm. ad h. I. tb. 30. fcriptum reliquit, confuetudinem non directo legem vincere, d. I. 2. fed patientia legislatoris h. I. 3. id dSi/sirm judicaverim, & a politica prudentia abhorrens. Quis enim unquam pnefumatprincipem, dum filet ad faéla populi legi a fe lata; contraria, confenfiffe in ejus abolitionem? quin potius multitudo peccantium efficiet, nt pcenam legitimam augeat. Sed & fi talis non fit conftitutio, qua; puniat, fed rebus mediis formam ponat, ejus negleélus non poteft non cum principis eontemptu effe conjuncius. arg. I. 9.
VIII. Et vellem edoceri, quomodo hic poffit dici confenfiffe in confuetudihem populi, qua; plerumque ei eft ignota; Nee enim opinor, contrarium fentientes ei veile imputare culpa magiftratuum , qui pér errorem aut malitiam ex legis pra;fcripto non jus dfxeiint, aut focqrdiam Irenarcharum, qui reos non fecerint illos, qui contra fanctio nes principum peccarunt.
IX. Quare eau te egertmt majores noftri, quodconfuetudinesPrincipumOrdinumve adprbbatione firmari fiverint, uti fcripfi ad l. 6. § i.ff. de I. & I. n. s. Mornacius ad l. 2. verb. confuetudo 4icitur jus incertum. ff. de O. I. Cui ad de LL. municipales Cliv. in prcem. Calitar. tit. 136. & 149. Ordin. Kuyck Ca. roli V. 1550. § 1. Cïcbtinö Matïufch üfanDMg.d ?C&fdKiö in anno 1660. § au fanglirh. Priv. Jdolphl Comitis Clivice Civitati datum 1368. die D. Thoince § Voirth mebr jo vei ft en: Hinc handveften Belgis quod manu Principis fint firmata; confuetudines, qua; eum tuuc in privilegium tranfeant, atqueperhoc indulgeatur, ideo ifto vernaculo verbo nunc pvivilegia dicïnms Befold. praB. lit. IL n. 15. Paul Merula pra.se civil. lib. 1. tit. 4. c. 3. v. qo.
X. ET SI QUA IN RE HOC jus cum fcriptum tum non fcriptum DEFICERET, id eft, neutro quid cautum fit de rebus, fuper quibus nos habemus !
T
ftatuendi poteftatem, neque etiam ex mente eorum, qui confuetudinem invexerunt, ilbe decidi queant Nicol. Valla de reb. dub. traB %. n* 4. TUNC QUOD PROXIMUM ifti loco apud vicinos cuftoditur jus: Lamb. Goris Adver j'. traB. 4. §. i. per tot. Groenewegen de LL. Abrog. ad prcem. Inft. n. \6.
XI. Hinc fi dubitetur an wpori/^Mtf etiam in feudis locum habet, id ex jure vicinorum jeftimamus. IC. Batavi^). 1. con/ult. 185 ET CONSEQUENS, id eft rationi conveniens, El vicinorum juri EST arg. I. 17. b. SI NEC ID QUIDEM ADPAREAT, quod populus vicinus, qui generalia Icita nobiscum habet communia, de hoe vel illo Ipeciali articulo aliquid definierit, nee ex ejus jure hoe conlegi poffit TUNC JUS QUO URBS ROMA veluti communis noftra patria: /. 33. ff. ad municipal. & quam Conftantius Imperator appellavitSiS*ir)!.*Aov a^srfc magiflramvirtutis, uti refert Julianus in ejus Aug. laud. orat. r.UTiTUR.
XII. Sic veteris pijefecfura». ditionis Groninganae incoltn, ubi jure proprio deftituuntur, nee ab iis, qui in agro Selverdianohabitant, idhaurire queant, uti debent jure-, quo uros Grontnga utitur, hs§é enim iftis Roma, Omlandis vero veluti vicina terra hac in re cenfebitur. Cum ergo hi eum Groninganis hoe habeant commune, quod rerum fi> cietas qua;dam per nuptias contrahatur, quando paeftis antenuptwlibus non fuit exclufa, ideo fi cafus exiftat, qui moribus civitatis non eft definitus, ex inftitutis Omlandicis peti, & contra quod his deeft, ex illis moribus Groninganorum fuppleri debet.
XIII. Neque enim aliter nd jura vieïnorum recurrimus, nifi cum, uti dixi antea, nobifcum eadem habeant com? munia & generalia fcita, alias fequimur jus civile Romanorum, quafi gentium noftrumque commune. Valdaura obf. 9. n. 5. Quid enim, fi controverfia oriatur dé teftamento non adibimus Frifios fcederatos , fed eos populos, veluti Batavos, Gallos, alios: apud quos illorum folemnitas ab ufu receflit. Si qiucramus, de quibus rebus liceat ultima voluntate difponsre, non Frifios confulemus, fed Julios, Montanos, alios : qui etiam vetant de bonis hereditate obventis teftamentum facere. Idem dicendum erit, fi controverfia oriatür de pecunia, qua; pro placandis occifi agnatis folvitur, tune enim DrenthioS & Frifios, Germanos confijlere oportet, 3 de-



PA N DE C T A R U M
deinde Saxones] uti confultus die 21 Ahril 1673 etiam feci, extatque in refponf. milit. 8. ». 64.
XIV. Selverdiani, ubi dubitatio eft de mancipatione vel ceflione in jure, quam baculi pofitionem vernacule vocant , primutp. explorabunt inftituta Drenthiorum , deinde Gelrorum, bis enim res fimilis, qua; effeftucatto dicitur, in ufu eft, tandem etiam Gallos Batavos , alios : Vide quae fcripfi in tracl. de jure in re vel ad rem cap. 13. n. 34. & feqq.
XV. Hinc de jure interrogatus ante j triennium refpondi, quod licet apud I Drenthios etiam in hypothee» conftitntione iftas folemnitas intervenire debeat, hac tamen non obfervata pignoris jus creditori, quantum ad debitorem attinet, competat, & quafi iServiana rem ab hoe avocare poflit, licet contra alios creditores , qui folemniter fibi caverunt nee hypothees; nee protopraxias jure gaudeat, pro qua doétrina faciunt edisfertata a Jac. Curtio torn. 2. conjecl. lib. 1. 15. Öc Georg. Frantzk 2. Var. re folut. 12. per tot. SERVARI OPORTET.
XVI. Ita Juftinianus in § uit Inft. de fatifd. I. 1. § 10. C. de V. I. E. conftituit, ut in provinciis obtineat idem judiciorum ordo, qui in regia. urbe. Imperator öc Ordines Imperii etiam
§ 1.
COMPENDIA.
Inveterata confuetudo quanam dicatur n. 1.
Etiam biduo introduci confuetudo poteft in Collegio. n. 2.
Tempus introducenda confuetudinis arbitrio judicis re&e reiinquitur «.3.
Inveterata confuetudo introducla ab iis, qui leges condunt, pro lege cuftodienda eod.
In ftatu democratico obligant confuetudines, quod judicio populi recepta eod.
In ftatu Monarcbico, quia Principi pla-
cuerunt n. 4. Male afferitur, leges non aliter vim fuam
fortiri, quam fi obfervata fuerint
eod.
I. TNVETERATA, id eft longa, _1_ rubr. C. qua fit long. confuet. CONSUETUDO, qua; non dicitur ftatim ex lapfu decem annorum, uti
Sape tamen tranfmittitur lex ob dijficultatem nou animadverfam a legislatore. n. 5.
Principes ex arcano dóminationis non omnia fuo jure agunt n. 6.
Quod major pars popuil tacito confenfu probavit, omnes tenet. n. 7.
Hoe non procedit in fiatu Monarcbico & Arifiocratico n. 8.
Leges non folum fuffragio legislatoris, fed etiam tacito omnium confenfu abrogantur n. 9.
Quot actus requirantur, fi ex iis confienfius in abrogationem legis dtfiumendusP n. 10.
In ufu lex abrogatur, fi occafio utendi adfuit «.11.
communiter interpretibus placuit Felinus ad c. 1. X. de treuga & pace n. 13. Coftal. ad h. I. n. 6. c? 7. Gail. 2. obf 31. n. 3. Vultej. 1. confil. Marp. 33.
n. 65
caverunt, ut quantum fieri poflit, in inferioribus dicafteriis obfervetur norma fupremi tribunalis, quodSpira; eft. 23. % ju öcgenfuiirg. 1054- § 113. Int agri Omlandici judiciis itaque, nifi quid ex natura rei obtlet, reéle fequimur ordinem , qui fummo dicafteriö, quod Camera appellatione hic quoque venit , pradcriptus eft , quem Inftruclionem vulgo vocamus. Crespi de Valdaura obf. 4. «. 98.
XVII. Radelantius decis. 117. tamen male hinc trahit folemnitatem eam in teftameutis, qua; fiunt in agro, debere adhiberi, quam in urbe obfervant, uti
1 re&e refponfum a ICto Batavo p. 3. \ confult. 12S. n. 4. Idem Valdaura tracj tat. obf. 9. n. 7. an, fi qua;ratur de recufatione judicis, ex illis caufis fieri I poflit, qua; ad eam funt fufficientes \ fecundum jus provincia; vel judicii inj ferioris, an vero ex eo, quod obfervaj tur in regia & fupremo tribunali;
XVIII. In foro Academico fequimut ordinem jure communi pra;fcriptura, refeélis tamen omnibus ambagibus. Sed cum in urbe per nuptias omnium rerum communio introducatur, jure Omlandico autem qujeftus tantum eft lucri, quale erit noftrum? An Romanorum? Non, fedpofteriusobfervabimus, quod hxc sequitas fuadeat, & Frifii caetexi aliique Belga; amplexi fint.



LIBER I. TIT. III. LEX XXXII.
n. 65. Nam fi magna fic univerfitas & rariores fuerint aélus, ut non in notitiam omnium potuerint pervenire, longiifimum tempus, fmo & amplius requiremus. Contra fi pauci fint, qui couftkuant Collegium, longe citius & non modo intra annum, fed & menfirn, quin & triduüm longi temporis inftar obtinebit.
U. Fingamus enim legem collegii non dictare poenam ei, qui tempore conftituto non fe ftiterit, vel ferius accelferlt, unum autem fe gerere pro Quieftore aut Ephoro, & hunc a Titio , quod abfens fuerit, mulétam exegifle fpecftantibus omnibus nulloque contradicente, iterumque altera die illam accepiffe a Masvio, an tune non Ca] 0, qui utrumque rifit, & jam ipfe reus tecufat eam folvere, quod tettia die abfuent, obftabit confuetudo? Ita cenfeo, atque fic evinco etiam bidüo introduci onfuetudinem.
JU. Cum enim tempus jure non fit definitum , & a re feparata, uti eit materia /. uit. C de praficr. long. temp. male inferatur ,rectifiinieid judicis arbitrio relinquitur L. 1. in fin. jf. de jute delib. Merula d. lib. 1. tit. 5. c. 1. n. 4./» fi Brunneman h. «. fe. Simon a Leeuwen lib. i. cenfifor. c. 1. n. 13. & 14. PRO LEGE, fi fit introduéla ab iis, qui hanc queunt condere, NON IMMERITO, nam Vel fola alias vetuftas vicem legis tenet l. 1. § uit. ff. de aq. plu-v. arcend. CUSTOD1TUR ab omnibus fodalibus, fi a collegio inveéta, fi vero a populo, tune commune efi: pra;ceptum omnesque obligat, quos lex/. 1 & 2. h. ibique dicla ET HOC EST JUS, QUOD DICITUR MORIBUS, *& confenfu utentium § 9. Inft. de I. N. G. & C. CONSTITUTUM, NAM CUM IPSM LEGES in ftato Democratico, aut univerfitate vel collegio, quibus id jus eft datum, ut illas poflint facere /. fi ff- de Colleg. I. fi C. de jurisd. NULLA ALIA EX CAUSA NOS TENEANT vel obligent , QUAM QÜOD IUDICIO POPULI liberi aut fbdalium RECEPT/E SUNT.
IV. Cum contra in Monarcbico imperio ideo illis reneamur, quod placuerint Principi § 6. J. de J. N. G. & C. I. uit. C. h. D. Strauch. d. traB. § 33. Frantzke d. exerc. 9. n. 8. Ut mirari fatis nequeam, quod in hoe fere confentiant interpretes, idque ad ufum fori transferant, non aliter leges a Principe , aut ab Ordinibus liberi populi latas vim fuam fortiri, quam fi fuerint
obfervata; a populo. Jacob Schultes Qj Qj praB. 1. & 2. per iot. Cafp. Kloek de contribut. cap. 9. n. 106. f3? 107. Elb. Leonin conf. 10. n. 1. Carpz. p. 1. decif 3. & p. 2. dccis. 10. per tot. Crefpi de valdaura obf. 9. n, 106 & 107. Jacob. Coren obf. 1. lit. 0. & feqq. & obf. 29. «. 26. Quod cum abfurdum fit cogitatu, & fponte corruat ex dief is ad b. I. 32. pr. n. 3. & 6. ideo nulla eget confutatione.
V. Nifi forte eorum opinionem temperemus ex Mornacio adh. I. 32. ajenti, faepe accidere, ut utendo comperiatur difficultas non animadverfa a legis latore, atque ideo ab hoe tranfmitti legem. Sed tune non jure aut arbirrio populi, fed Principis cadit, cum & hic etiain repugnante feculi malitia poflit eam jubere ftare /. 2. §21. in fi C. de V. I. E.
VI. Quanquam Principes ex arcano dominationis non omnia jure fuo agant, quo facimït eleganter tradita a Joh. Ott. Taboré doéla; diligentia; Viro, in tra&. de confront. part. 2. § 19. 6? 2ö. Quin fin'rum ergo, fi magiftratus, qttotum non eft perpetua poteftas, adhuc facilius judicio populi quid tribuanf, unde in para;miam abiit Magiftratuum ejusmodi, qui libero populo imperant , aliorumque , qui prasfunt münicipiis édiBum triduüm durare. Ipfe quoque An nasus Robertus vir ad-
1 curatiflime doélus, & maximus confuetudinnm laudator 2. rer. judic. 1. ea-
I rum vim Regum fuorum benigna. humanitati tribuit, atque merito dici pöffe, quod ea ratione fubjeétos in partem potentia regiaque dignitatis adfeiverint.
VIL MERITO ET EA, QUiE SINE ULLO SCRIPTO, id eft fan&ione exprelfa /. h. § ff. de I. & I. ubi dixi. POPULUS liber, vel is cui leges facere eft permiffum, etiamque collegium licitum , PROBAVIT tacito confenfu, TENEBUNT OMNES, uti fcripfi ad h. § n. 4. fi hi, eorumque major pars id egerint, non autem, ubi' errore Notariorum quid irrepfit, ICti Batavi p. 3. confult. 222. n. 28. & p. 5. confult. 15. in fin.
Vilt NAM QUID INTEREST, SUFERAGIO, hoe ergo ft carer, veluti in ftatu Monarchico & Ariftocratico, tune non procedit aagumentatio Juliani, quin potius a contrario reclisilime dicitur, leges non nifi fuffracio lelatoris tolli: POPULUS VOLUNTATEM SUAM DECLARET, de quo inftituto dixi ad l. a. § 8. ff* de O. I.
n.;"3»



J52 PA N D E C T A R U M.
». 3. AN REBUS IPSIS ET FAC TIS? His enim non minus confenlus explicztur, quam verbis /. 4. pr ff', pro fac. Flenr. Nebelcra decij. %it p. £49, tn fi.
IX. QÜARE cum dixerimus confuetudinem vice legis fungi, RECT1SSIME (ETIAM ÏLLUD RECEPTUM EST, UT in iis cafibus, quibus ha;c aifertio eft vera, LEGES NON SO LUM SUFFRAGIO LEGISLATORIS, five populus fit liber eave libertate gaudens, five univerfitas aut collegium Lad. Mancinus 2,. disq. genial. 390. n. 2. e? 5. SED ETIAM TACITO CONSENSU OMNIUM qui etiam ex pauciorum aélibus defumitur, uti intelligas ex dicftis ad b. I. 32. pr. n. 2. & 3.
X. Etiamfi enim vulgo tres defiderenr, ut videre eft apud Kloek. 3. c.nfil. 182. n. 44. Carpzov. p. 2. Jurijp. for. con ft. 33. def. 22. n. 7. reclius tamen id judicis arbitrio committitur arg. d. I. 1. in fi f. de jure delib.
LEX. XXXIII.
COMPENDIA.
Non dicitur confuetudo Ion ga 3 quod Ion go tempore introducatür n. 1.
Sed quia non nifi multis annis tranfa&is in notitiam populi pervenire potefl eod.
1. T^VIUTURNA CONSUETUDO, \_J qua; antea inveterata, /. 32.
h. t. vetus /. 13. § i.ff. de pollicit. veTuftifiima & jugiter obfervata, /. pen. C. de jure fisci l. fi C. de priv. jcbol. plerumque autem longa dicitur, d. rubr. & l. 1. C. qua fit tonga confuet. non quidem ideo, quod absque longo tempore haud introducatür, aliter namque demonftratum dedi ad l. 32. § 1. b. n.
2. fed quia ad notitiam populi univerfi, de quo in memoratis legibus agitur, non nifi multis annis tranfadtis, id quod ab hoe vel illo geftum eft, poteft pervenire, atque ideo ab eo, quod frequenter accidit, quoties de confuetdine alicujus urbis valida; vel integra; pro-
LEX. XXXIV.
COMPENDIUM.
Uvitates & provincia leges condere poffunt n. 1.
Tacitus confenfus in confiuetudinem ex tem pore & aclibus etiamprebaripoteft eod
Hac
Ubi non eft exprejfa legis lat io, ibi d'utturna confuetudo pro lege obfervatur n. 1.
Confuetudo a prafcriptione quomodo differat. n. 2.
vincia; qua;ritur, ejusmodi epitheta illi tribuuntur arg. I. 3.c? fiq. ff. h. t. PRO JURE five juffu ET LEGE /. 02 % 1. h. IN HIS, QUJE NON EX SCRIPTO, id eft exprefia legislatione DESCENDUNT, aut definita funt, OBSERVARI SOLET , fi ca-tera congruant, de quibus egimus adpraced. I 32. pr. n. ir. 5.&7.&ad% 1. d. I. n. & 9.
II. Differt tamen a prafcriptione, quod ha;c uni profit atque noceat, confuetudo omnibus: Brunneman b. n. 2. non tamen ut fingulis, fed qua univerfis non modo pra*fentibus verum & futuris Farinacius d. decif. rot. Rom. 20. «. 1.
Hic & unum aftum ajet fufficere, fiis toti populo innotuerit. Lex vetat ne Profeflbres aliique, qui non civitai tis folius, fed reip. miniilri funt, fi| ant Tribuni plebis, juratos quos dicimus. Nil ea loquitur de Oeconomo Academico, aut Curatore armamentarii, quanquam autem mens legislatoruin alia fuerit, uterque tame in id collegium fuit cooptatus, nifi ergo nova Iege^ aliud ftattiatur, non poterit iis, qui in ifta munera fuccedunt, negari' led reéliflime in confuetudine tacitoque* confenfu figent pedem.
XI. PER DESUE TUDINEM, id eft non utendo ABROGENTUR. Schohaft. Griec. ad Bafilic. b. I. Ut. r. i,*»T; hqc notandum monet, fcituque dignuirj 1 ait & frequens. Quod tamen inielligendtim erit, fi occafio utendi aderar, alias folo non ufu nunquam lex cenfebitur abrogata /. 2. C. de diverfi refcript quod plenius docui in tracl. de jura* ment perborrefi. cap. 15. «. 9. & jeqq.



LI BE R I TIT. III. LEX: XX3TO
Hac Ulpictni lex efl confilii non pracepti
& necesfitatis. n, 2. Contradi&um judicium efl modus proban-
di confuetudinem. eod. Contradi&um judicium non debet efle in-
ï. pU M DE CONSUETUDINE v-' CIVITATIS VEL PROVINCLL, cui utrique legem licec condere3 CONFIDERE QUIS VIDETUR , id efl: ea inniti fe pofle praTumat: Albpric. de Rofate ad h. i. PRIMUM QUIDEM ILLUD fuadeo, & -EXPLOKANDUM ARBITROR, AN ETIAM; Ergo & aliter ex tempore, atque aclibus populi poterit de tacito confenfu conftare, uti dixi ad l. 32. §. 1. n. 1. 2. 3. 11. & 12. Mancin. 3. dis§uif. genial. 200. n. 2.
IL NamUlpiaeus hic tantum confili- ] um dat. Ant. Vacca ad h. I. Mynfmg. decad. 2. refponf. 13. n. 32. Radelandt decif. Ultraj. 13. n. 4. Mancin. 3. dijq. geniafi sqo. n. 5. Adi dicïa ad l 7. h. n. 6. Quemadmodum autem contradiclum judicium efl: modus, per quem , probatur confuetudo , ita & longum 1 tempus, nee non frequentia acluum, ut j minus recie luec polteriora etiam inter attributa ejus referant.
III. CONTRADICTO ALIQUAN- I OO JUDICIO* in quo difceptatum j
L E X. XXXV, compendia;
Populus, qui liber 'non efl, introducere confuetudinem nequit , nifi de rebus, de quibus privati inter fe queunt pacifci. n. 1. «Jf, , - . ,
Confuetudinis & Obfervatia eadem eft ra-
I. O ED ET EA , QU/E LONGA O CONSUETUD1NE COMPROBATA SUNT AC PER ANNOS PLURIMOS, quando de populofa civitate integrave provincia, quarum incolis permimrm eft leges fibi pradcribere, OBSERVATA, VELUT TACITA CIVIUM mcolarumque CONVENTIO, ut hinc intelligas. quod jure fuo populus, qui liber non efl, haut poffit introducere confuetudinem, nifi de iis rebus, de quibus privati inter fe queunt pacifci, nam nee de aliis rebus , poteft jus fcriptum eendere, uti dixi ad h 9. h. n. g. & feqq. Taciti autem vis major non debet efle , quam exprcflL
tio. n, 2. - , Non ftatim confuetudo dicenda, fi permittente judice duo, aut tres letigantes contra prifcum judiciorum ordinem quid egerint. eod.
Rol. a Valle. 2. conf. 3. n. 43. Schrader dc feud. part. 10. JeB. 4. n. 80. -
II. NON MINUS QUAM EA, QUM SCRIPPA, id eft exprelfa populi voluntase praftcripta SUNT, JURAI SERVANTUR. Nee refert, an confuetudinem, an obfervantiam dicere velis,' cum utriusque eadem fit ratio,licet hanc vulgo pro ufu fori, quem & Stylum curia; vocant, accipiant, quo in cafu non uno tantum aut altero actu hahebït vim confuetudinis, neque enim fi permiftente judice duo aut tres litigantes contra judiciorum ordinem prifcum quid egerint; ftatim inde. confuetudo dicetür introdu-1 dia* Tabor ds conf r map. p. 1.$ 18» ■
%■ ' " LEX:
firmatum per «ppellationem. n. g".1 Quid juris.fi du<e, conjuetudines probata
fuerint'} n. 4. Aut fi contradicem conjuetudini t poft per
IO. annos tacuit? n. 5.
j fuit, an ejusmodi CONSUETUDO. vi* geret? E1R1MATA, & a fententia, per quam id fuit adfirmatum, appellatum,
! aut provocatum non S1T. Hsec enim abit in rem judicaram, quae pro veritate habetur. /. 207. ff. de R. f. Alias ne quidem judici de confuetudine teftimonium perhibenti hadetur foli fides, nifi cum de ordine judiciorum , qui in ejus auditorio obferyatur,agitur. Brunneman. b. n. 4.
IV. Qui tamen reéle id reftringit ex Meviop. 4. decif'. 1. Altera exceptio addatur exRadelantio. d. I. «. 4. quod duabus confuetudinibus probatis, quarum una juri communi eftconfentanea, altera vero ab eóabhorrens, tune non hanc, fed illam fequamur.
' V. Illud & obfervatu dignum vifum fuit Momacio ad b. I. non nocere confuetudini contradióiionem, fi quis poft eam per decem annos tacuiflet. Sed faciat illa jus contra illum, qui filu/r, hoe tamen populi juri non derogabit. arg. f. 13. in fi, ff. de injur iis.



ï54 PANDECTARUM lex. xxxvl
COMPENDIA.
Confuetudines magna funt autoritatis, ft in tantum recepta, ut non neceffe fit eas in ficripturam redigere.
IMO MAGN/E AUCTORITATIS HOC JUS HABETUR, quoties introductum eft ab iis, qui leges queunt facere, vel a Principe generaliter faitem \ eft approbatum, & quidem, QUOD IN TANTUM PROBATUM EST, UT
hiterpretatio Legum in cafibus ambiguis ex aclibus extrajudicialibus petenda. n. i.
£ QI DE INTERPRETATIONE ^ LEGIS lata; a civitate, qua; eam poteft condere, alias fi Princeps eam fecerit, tune is folus quoque erit interpres. /. uit. C. h. QUsERATUR, IM- ■ PRIMIS TNSPICIENDUM EST, QUO JURE CrVTTAS RETRO IN EJUSMODI CASIBUS ambiguis USA FUISSET in aébibus extrajudicialibus, uti loquitur , locumque hunc explicat Crefpi de Valdaura obf. i. n. 113.
II. OPTIMA ENIM EST ejusmodi LEGUM INTERPRES imo eertiffima, nam ex aétibus defumitur, qui longe
lex. xxxvii.
COMPENDIA.
JL E X. XXXVIII. COMPENDIA.
ln ambiguitatibus legum confuetudines c5? res judicata vim legis obtinent* n. 1.
hitelligendum hoe de legibus non a Principe, fed a Civitatibus latis. eod.
1. 13. C. de fent. óc interloc loquitur de judicibus,. qui leges condere nequeant. n: 2.
h XTAM IMPERATOR NOSTER ■IA Alexander SEVERUS , huic enim Calliftratus fuit a confiliis. Lamprid. in Alex. Severo RESCRIPSIT , IN AMBIGUITATIBUS, QU/E EX LEGIBUS, non a fe, harumenim ipfe optiraus interpres fuiffet, /. uit. C. h.
Jtls fiujjragii abfentibus ab urbe ncgatum ; lege, confuetudine elinicis & agrotantibus• permitti potefi. n. 3. Cur fententia a Collegiis Architalasficis lala contra eos, qui hofies non funt, ■ vim legis habeant. n. 4.
fed a civitatibus, quw cum fuis legibus concefferant in dkionem Romanorum, vel co jure gaudebant, ut leges condcrent, latis: uti pulcherrime ex verertim monumentis demonftravit Anna-. Robert. 2. rer. judic. \. pr. PROFICISCUNTUR , C ON SU E TUDINEM ,
de
Optima Legum interpret efi confuetudo. ■ n. 2.
Declaratur Exemplo L. diffamari. n. 3.
eertiores fcripto, neque enim, ut huic vitium ex obfeuritate, aut quod imperfecta fit oratio ineffe poteft, ita & ilüs id adfricaveris: CONSUETUDO.
UI. Lex ait, uc perpetuum ftlentium ei imponatur, qui citatus eft ex L. diffamari, arg. I. 5. C. de ingen. manum. junSt. i. 6. § x. jf. de V. S. neque ad peremtorium fe ftitit. Confuetudo, qua; 1 optima legum interpres, non ftatim il! lum aeftione mulétat, fed vult, ut adhuc prius femel vocetur. Carpzovius p 3- decif. 213. n. 8. qui & aliud exemI plum adducit./).i.<fcci/.53. «. io.cjfix.
[ NON FUERIT NECESSE SCRIP[ TO, ID eft fcriptura, ita & hoe verbo utitür Juftinian. in § 11. bijl. del. N G. & C. COMPREHENDERE. Licet 1 deinde in fcriptum ftepe redigatnr, uti I dixi ad l. 6. § i.ff. de 1. £? /. n. j.&u,



LIBER L TIT. III. LEX. XXXIX. ffj
de qna diétum in /. prated. 37. AUT RERUM PERPETUO vel femper, qua de re egi ad l. 23. h. n. 2. ut perperam de decem annis hoe Baro & Coraf. b. n. 4. accipiant, quod recle obfervatum ab Ant. Merenda 2. controv. n. 1.
II. Nee obftat /. 13. C. de Jent. & interlocut. Nam aliud ell confuetudine interpretari legem ambiguam, b. I. 38. aliud novam plane legem facere. d. I.13. Quanquam verius dixerimiw d.l. 13. agi de judicibus, qui legem condere nequeunt, at nobis in b. I. 38. eft fermo de populo, qui jura poteft condere. Richter cent. Heg. iur. reg. 56. n. 10.
III. SIMILITER, id eft fuper eodem plane negotio, ut nulla circumftantia fit, qua; jus variet. Autumn. in nat. ad Langl. 8. femefir. 3. p. 310. JUDICA-
TARUM AUCTORITATEM VIM; LEGIS OBTINERE DEBERE. Lex jus fuffragii dat Senatoribus & Profelforibus, confuetudo autem hujus Academia; abfentibus ab urbe id negat, clini-
1 cis autem & rcgrotandbuspermittit, h&c legis vim ergo habebit non minus, quam fi femper ita fueiit judicatum abfentes Senatores fuffragio mulclari. Crefpi dé Valdaura obj. 10. n. 46. IV. Quod vero ICti Batavi p. 5.conf.
| 161. ex hoe loco inferant, fententias perpetuo a Collegiis Architalafficis latas contra eos, qui holles non funt, fedl cum navibus fuis horum portusa noftris: obfeffos ingrediunttir, vim legum jamt habere, hoe nefcio, an non melius ex jure gentium, quo quisque fua; feenritati confultum ire poteft, arceffi debeat?
Xj E X. XXXIx.
COMPENDIA.
Confuetudo éx errore non obtinet in fimilibus. n. 1.
Alias confuetudo ad ftmiles cafus refte ex* tenditur. n. 2.
Populus legem a Principe latam confuetudine fud tollere nequit. n. 3.
Confuetudo adigens viduas nubentes, ut bigamii nomine fportulam promittant. n. 4.
Confuetudo, quod omnibus mercatorum fcripturis fides habenda, eft abrogata. «. 5-
1. /-XUOD NON RATIONE , id \3 eft nee bono aut aequo, hoe enim omne jus conftat. /. i.pr. ff. d. I. & I. ibique ditla. n. 4. e? ad l. w.d.t. n. i. INTRODUCTUM, SED ERRORE PRIMUM,hic enïm confenfui plane eft contrarius, /. 15. ff. de Jurisd. I. 116. § 1. ff. de R. I. Jam vero diximus, confuetudinem valere quafi tacitam conventionem, 35. h. t. qhafis nulla eft absque confenfu, /. r. § 3. ff. depaBis. DEINDE CONSUETUDlNE, id eft acluum frequentia, qua; tamen magis in fadlo quam in jure confiftat, & vel ipfis brutis tribuitur. §15. Inft. de R. D. nee non fceleri /. 3. C. de epifc. aud. "OBTENTÜM antea EST, nullo jure : /. 13. infi. ff. de injur. ideoque IN ALIIS SIMILIBUS poftea NON OBTINET.
II. Cum alias confuetudo ad fimilès éafus rëcTe extèndatur. Ltel. Mancinus 2; genial. 279; n, 4. Egregiüs hanc in
Confuetudo valet, ut Uxor pro marito Cfl»
gatur ces alienum folvere. n. 6. Confuetudo de caj'u in cafum extendends.
non eft, fi legi a Principe lata ad-
verfatur. n. 7. Vatèt confuetudo , ut donec folvatur rei
emta pretium ufura praflentur*
n. 8. . Non irrationabtlis efi confuetudo, fpurioè
ex patris teftamento quid capere pos«'
fe. n. 9.
rem eft locus Varronis de LL. lib. Z.prH. ubi ait, Populus in fua poteftate, finguli. in illius. Itaque ut fuam quisque conf Uè-' tudinem, fi mala efi corrigere debeat ,,fic populus fuam. Ego popuil confuetudiniè non fium ut dominus, at ille mea eft. tft rationi obtemperare debet gubernator, gubernatori unusquisque in navi, fic populus rationi, nos finguli populo;
III. Quibus verbis Romanorum dodliflimi rton parum Confirmantur , qusef haélenus de confuetudine ediffertaVL Nam fub Principe populus non eft in fua poteftate, fed in illius. Ergo héc legem, quam Princeps tulit, fua confuetudine poteft tollere, ifteenim hdjü* eft dominus & ratio, cui populus obtemperare debet. Roman. 13. f. & feq,
IV. Exempla jam juvabit videre, qui I hunc locum illuftrent. Primd' reéle hüc j referas confuetudines, quae viduas nü> bentes adigunt, utbigamii nomine fpor*» j tulam promittant, Licet éjüs irïftitüti
V 2- meriibf



j<6 PANDECTARUM
meminerit Apulejus in Apolog. neque id I improbet Alciatus ad l. pa&a, quae contra. C. de pacl. Ejusdem farina; non ita pridem erat apud Italos ck Gallos le C ;■ rivari. quod jum improbatur. Joan. Faber ad% i. lnft.de injur. Matth. Bois ad Joan. de Garonib. tracl. de jecund. nupt. peen. 35. in addit. n. 1.
V Huc reële refertur confuetudo, qua; omnibus fcripturis mercatorum fidem vult haberi, ha;c enim cum inviraret ad delinquendum, pollhac non erit obfervanda. Jacob. Coren confil. 16. n. 16. Dixi & hac de re ad 1.14. ff. b. n. 8. Deinde non valet confuetudo, ut creditori ob non folutum debitum adjudicetur hypotheca. Petr. Stockmans de cij. fupr. cur. Brabant. 95. per tot*
VI. Sed quidem ut SC. Vellejano non fit locus. Idem auélor. decif. 14a. Illa quoque valet, ut uxor pro marito aes alienum cogatur folvere, quando padlis dotalibus fibi non cavit. Carpzovius p. X. decif. 60. n. 6. & feq.
VU. Hic autem & illud ex hoe loco trahit, quod confuetudo fit ftricli juris nee extendatur de cafu in cafum. p. 3. decif. 236. ». 4. Quod verum, fi legi a Principe lata;, vel juri communi adverfetur. Canerum apud Belgas fcederatos, ubi confuetudines, & fcita cujus-
L E X. XL.
COMPENDIA.
Jus expreffb Legislatoris confenfu conftitutum. n. v.
Interdum Legislator cogitur neceffitate ac vi ad leges ferendas. n. 2.
I. TT* RGO ex didlis adparet, quod OMNE JÜS AUT Legislatoris expreifus CONSENSUS FECIT: Tempore enim libertatis is erat populus , poftea Princeps /. 32. b. juncl. I. fi. C. eod. vel civitas aut univerfitas, cui id ab hoe eft datum, /. 9. ff. de I. & I. ubi dixi. AUT NECESS1TAS CONSTITUIT, quoddubio procul de SCtis intelligit Modeftinus, uti conlegas ex iis, qua; fcripfi ad l. 2. § 9. & 12. ff. de orig. jur.
ïl. Quanquam & ad jus gentium fecundarium boe referri poflit ex loco Menandri, quem Cujacius allegavit 14. obferv. 16. uti reéle cenfet Ofius difpuncl. i.ad Merill. variant. Cujac. opin. Jacob Gothofr. adl. 162. ff. de R. 1. Ex quo jnonopolia alia: Ahaf. Fritfch. de mo-
Jus Civile in Belgio per confuetudinem recept um. n. 3.
Omne jus eft vel ex confenfu, five expreffb five tacito, vel ex neceffitate. n. 4,
nop. cap. 10. n. 14. qui hanc in rem plures adducit. Nee male dicitur id fpedtare ad docfa nobis, ad 1.17. b. n. 14. £? 21. ubi diximus, aliquandö per vim cogi Legislatorem ad leges ferendas, quales fuere Horaria, Publilia& Hortenfia, quibus plebifcita vim legis acceperunt. d. I. 2. § 8. ibique dicla n. 2.
III. AUT FIRMAVIT CONSUETUDO, per quam & recepimus in Belgio jus Romanorum, uti hi olim legem Rhodiam. /. 9. in fi. ff. ad L. Rhodiam de jaclu. Sic & alii populi noftras leges militares fequuntur, hasc autem res nullam omnino arguitfubjedlionem. Jacob. Gothofr. V. C. de imp. maris cap. n. in fi.
IV. Carpat autem dtarrodat hanc Modeftini diftindlionera jure fuo Bachovius,
b. n.
que populi pro jure communi haberi debent, ICti Batav. p. 1. confult. 7. ibi ex paritate rationis ad fimilia procedimus, quod jam e loco ex Nicol. Valla monui.
VUL An vero valeat confuetudo, ut donec folvatur pretium rei emptae, ufura; prceftentur? tractat Jofeph.Ludovic. commun. concl. 56. per tot'i Ego nil video obllare, fi'enim non fruclus, quos emptor ex re tradita percipit, illas a;quent, fibiimputet. Habet & voluptatem quod in fundo, veluti fuo, poflit ire, ambulare & morari. arg. A41. 3 1. ff. de ufur. I. 8. ff. de fervitut. Nifi tamen fraus legi fuerit facta, uti de hac ipfa re fcripfi ad l. 29. h. t. n. 6. Atque fic non egemus confilio Ludovici d.l. n. 8. quod venditor locare debeat emptori rem pro certa mercede ar.nua.
IX. Illud autem non ell contra rationem, ut naturalesliberi, quos nuncpromifcue fpurïos vocamus , quid capere poflint ex patris fui teftamento, jure enim natura; illis debentur alimenta, uti dixi ad l. 1. § 3. ff. de 1.&1. n. 9. & Ebra;orum tantum iis negatur ab inteftato hx-reditas, Numer. 27. 8. Jud. ïr. 1.6? feq. ut fruftra iftam confuetudinem appellet corruptelam Neoftadius dectf. fupr. cur Holland. 2.



LIBER I. TIT. III. LEX. XLI. ïft
b. ». i. mihi optima videtur, hoe enim t tem neceflitatem effe contrariam, ait ICtus, omne jus effe vel ex confen- hl t>/to^ tfovj roïs ~r§ls /3(»v. Nam vis ubi iu, vel ex neceffitate, illum iterum effe adfit & voluntas exfulat. Ariftoph. in Lvahum expreffum, alium tacitum, hunc fijirata. ' ïnterveni/e in confuetudine, utrique au-
LEX. XLI.
COMPENDIA.
Jus confifiit aut in acquirendo , aut in confervando, aut in minuendo. n. i.
Alienans apud Gallos retinet rem titulo ufusfruclus t precarii aut locati. n. 2.
Bona hereditaria apud Belgas non licet per
I. npOTUM AUTEM JUS ita con| ftitutum & arte comprehenfum.
I. i. pr.ff. de 1. & J. CON SIS TIT AUT IN ACQUIRENDO jus cum perfonarum, tum rerum, & hoe vel in re vel ad rem comparatum, AUT IN CONSERVANDO, AUT IN MINU ENDO. AUT ENIM HOC AGITUR inter mortales, quorum faélis jus normam formamque pradcribit, QUEMADMODUM QUID, five circa perfonas, five circa res CUJUSQUE FIAT, AUT QUEMADMODUM QUIS REM VEL JUS SUUM, cum ratione hujus, tum perfome. § i^. t. de a&ion. Lx. $2. ff. de R. V. CON SERVET per actiones & alia legitima remedia. /. i. C. unde vi. AUT QUOMODO ALIENET, AUT AMITAT.
11. Quod poftremum moribus ; qua Gallorum, qua noftris coareftatum eft. Illi ajunt donner & retenir nevaut rien: nos, niemand kan geeven en houden , id eft nemo poteft donare & reiincre: quanquam inter ifta differentiam agnofcat, Lamb. Goris Adverf. tracl. %.p.i.c. 14.
II. 16. Qua; tamen non ex verbis, fed ex eorum interpretatione varia fluxit. Galli enim alienanti permittunt rem retinire titulo ufusfrueftus, precarii aut locati. Argentrse. ad confuet. Britannia art. 216. gJff. 2. Hoe autem, fi apud nos fit facftum, tune alienatio, utpote in fraudem legis facta, eft nulla: Vetat
V3
ultimam voluntatem in extraneos a* lienare. eod.
Quanam requirantur in Belgio, ut alienatio fubfifiat in prajudicium heredum? n. 3.
Apud Belgas donatio per pa&a dot alia recle fit. n. 4.
enim jus noftrum, ne quis per ultimam voluntatem bona titulo hereditatis obventa in extraneos alienet. Jus Omland, lib. 3. art. 41. Oldampt. lib. 3. art. 69.
III. Ne ergo quisquam fpecie hujusmodi fimulataealienationishseredibus le« gitimisjus fuum auferret, atque ita fen-
I tentiam legis circumveftiret, ideo non , aliter per illam alienattonem dominium J abdicatur, quam fi inftrumento publico I in membrana fcripto, & figillo uno aut | pluribus munito, contractus probetur,. j & vera traditio intervenerit, uti a Camera Hovetmanorum judicatum in caufa 1 Sighers contra Renfenx^.Novemhr.xd^ \ Hinc eidem curise placuit irritam effe ai lienationem , fi hanc peragere volens I rem retinuerit: /// caufa Vechter in qua1 li té contra Ar is Fockens 21. Ocl. 1656. Carel Merve contra Vrou Eyben 17. Nov, 1659. Rationes petas ex Peregrino de jure fifci. lib. 3 , tit. 9, n. 14. Lamb. Goris d. l.n. x6.&x7. Anth.Matthaeoparam, jur. 5. n. 19. Qui autem bona fua eorumve partem a fe vult abdicare, atque in alium transferre, is teftato, & per apparitorem id fuis propinquis debet denuntiare. Jus Omland, lib. 3. art. 44. Oldampt. lib. 3. art. 52.
IV. Donatïo tamen per pacla dotalia , quibus illa promiffa eft, reefte fit. Omfand. d. I. art. 43. Oldampt. d. I. art. 56. Reliquum ufum iftius regula; vide apud Matthamm. d. I. n. uit,



r?3 PANDECTARUM.
DE CONSTITUTIONIBUS
PRINCIPUM.
TITULUS IV.
L E X. I. COMPENDIA.
Principis- nomine intelliguntur omnes, qui Vigorem legis habet, quod Principi placuit,
fummam poteftatem habent. n. X. fi modo bonefium eft. n. 3.
Cur dicuntur ficicï)^ non ï>t\'$ ftauferg Lex regia unde c? qmnam alio nomine di-
fcbieöe* eod- citur? n. 4.
Vigorem legis habet, quod Principi a- Per imperium non merum & mixtum intelli-
nimo jus fuditis prafcribendi pla- giturh.l. fed'Imperialis maj'efias. 5.
tuit. n. 2. iVo» lex Regia lata fuit, fed in fin-
Galli ad exemplum Regis in corporis eultu gulos Principes per tales leges pote-
fe ultro componunt. eod. ftas collata. n. 6.
I. f^vUOD PRINCIPI, de quo dixi \J ad l. 31. f- de legibus. n. 1. etiamque* Ordinibus fingularum Belgicae fbederatse rerump. ICti Batavi. part. 1. conf. 7. Imperatori vero & Or dinibus Germaniae, Infir. pacis Osnab. 1 art. 3. § 2.juncl. art. 17. § 2. hinc non I Cxfaris, fed Selclj^'^bfctieibe / vel Öefc l ÏJapfcf^ Mnögcmcincn^tanöe dicuntur, fi I 28. 5H fierjcnfputg 1654. § 44.
II. PLACUIT, animo jus fibi lubjec\is praefcribendl, abfurdum enim foret cuivis Principi voluntati vigorem legis tribuere. Quid enim fi regi placuerit comam fuam cum afcititia permutare, genus veftimenti novum capere, choream ducere, aut a prandio dormire ? Quanquam fui Regis ad exemplum Galli fe in corporis cultu & amiótu ultro componant. Hinc hoe monarcharegnarte vidimus fenes repuerafcere, contra fub Henrico IV. adolefcentes barbas al entescogentesque criftam. Sic evenit, ut quoties purpurei coloris vefte amiftus efl: rex ob funus domefticum, etiam quotquot aulam frequentant, pullati ineedant. Nemo nifi ipfe rideri velit, hunc Gallorum promptiflimum erga Principem fuum animum rideat, fi enim nos ipfi non turpe putaraus iftius gentis mores imitari, quanto magis ei licebit devotiffimae mentis fuae teftimonium Regi edere?
III. LEGIS, fi modo honeftum fit, quod ei placuit, uti dixi ad legem 2. ff. de LL. n. 1. & 9. Maeffert. 1. de ju ft. LL. Rom.-dub. ao. HABET VÜGO-
REM, vim, robur & auótoritatem. arg. I. 3. C. de offic. recl. provinc. Coraf. b. n. 3. imo legem effe conftat ait poftea Ulpianus.
IV. UTPOTE CUM LEGE REGIA, quae fic dicitur, non quod de Rege lara , fed quod Regia poteftas per eam concelfa fuerit. /. uit. C. de LL. ibi Regalem Jènfum. Alias Imperii lex vocatur. I. 3. C. de teftam. utpote QVJE DE IMPERIO, five fumma & perpetua legibusque foluta poteftate, d. I. ^.juncl. de l. fi. C. de LL. ibi; dignum imperia EJUS LATA EST, qua de re tetigi ad l. 2. § n. ff de O.I.n. n. POPULUS totus Theoph. ad § 6. Inft. de I. N. G.&C.
V. EI ET IN EUM **mK£t: Fabrot. V. C. ad Theoph. d. § 6. idque fequentia docent. OMNE SUUM, quodque ab exaclis Regibus habuerat./. 2. % 3-junÜ. §11. ff de O. I. IMPERIUM*, quod ridicule de mero & mixto acceperis, arg. I. i.ff. de offc. ef. cui mand. efl jurisd. ET POTESTATEM omnem , quam antea ipfe tenebat, ut & hoe fatue reftrinxeris ad Jurisdiétionem. arg. d. I. 2. § 16. His itaque verbis Imperialis Majeftas fignificatur /. uit. C. d. LL. ubi ita aufpicatur Juftinianus Majeftas namque confiftit in imperiov dignitate,, & poteftate, ut ex Cicerone & Julio Severino docet Jacob Gothofr. ad l. 5. C. ad L. Ju Ham. Maj. cap. 7. pr.
VI. CONFERAT, & quidem in fingulos Principes mox ut ab exercitu confalutati} «ut a Senatu approbati effent.
Va*



llBER ï. TIT. IV. LÊX ' t
*5S
Vacca ad h. I. qui docet non initio unam legem latam fuiffe, quae futurorum omnium deinceps Principum poteftatem generaliter firmjaverit, ejusque rei in argumentum adducit SC. quod maxi-
mam partem Romas hodie in Laterani Bafdica legitur. De Augufto ex Dione lib. 53. Guide Panciroll. 2. Var. lecl. 5. Lstl. Mancinus 2. disq. genial. 186. n% 2.
COMPENDIA.
Imperatores per Epiflolam ftatuebant vel ad relationem Magiftratus, vel defiderium privati. n. 1.
Subfcriptionis fynenymia. n. 2.
Quidnam fubficriptio debitori praftet. n. 3.
Auguftus fumma diligentia c*f* lenitate ipfe caufas cognojcebat. n. 4.
Tribunali opponitur planum. n. 5.
Cur Imperatores de plano nonnunquam interlocuti fint ? n. 6.
Edicla dabantur fpontaneo motu. n. 7.
An qualibet fententia Principis pro lege habenda'd n. 8.
I. (~\ UODCUNQUE IGITUR IM\J PERATOR aliusve Princeps etiamque Ordines liberje reip. PER refcriptum, quod iterum vocamus &EPISTOLAM, live literas, /. 87.§ fi.ff. de legat. 2. vel ad relationem Magiftratus , /. fi. C. de diverfis reftriplis , • de jure dubitantis: Plin. 10 epift. 97.. Solenne eft mihi, Domine, omnia de quibus dubito referre: vel ad deüderium privatorum. d. I. fi. 1.6. § 5. ft. de inj. rupt. irrit. teftam, l. 34. jf. de teftam. milit. I. 6. § pen. ff. de re milit.
II. ET SUBSCR1PTIONEM, qiue & fubnotatio & annotatio dicitur. I. uit. C. de diverj. refcr. I. 1. C. fi nupt. ex refcript. pet. nunc barbare ap fiilla audit eamque verfa pagina precum, in dorfo ajunt, confignant fcriba; Principum Germanis, qui ei tune fubfcribimt, hic autem Ordines in capite earum annotare folent. . ... - .
III. Ejusmodi annotatio prajftatdebi tori lecuritatem, ne poffit in carcerem duci per creditores, licet necdum habeat Principis figillomunitas literas, quanquam fine his nemo de feudo poflit teftamento difponere. Petr. Stockman? decif. 548- per tot. Exemplum refcripti cafusque,quo id fuit impetratura,vide fis apud Theophil. ad d. § 6. qui_& edicti atque decreti optime nobis dedit, STATUIT.
IV. VEL pro tribunali le Roy fiant dans fin Rt de Juflice ajunt Galli. caufas COGNOSCENS, quod fecifle Auguftum 'afiidus&.in noclem njemfin^uam,
Mens Principi; colligltur tum ex verbh,
tum ex natura litis decifae. eod. Sententia Principis fuper quafiione juris
dttbii pro lege generali habenda.
n. 9.
Non etiam fuper quafiione facli data, fi
jus certum. n. 10. Etiamfi paritas rationis adefie videatur. n.
li. 12. 13. Apud Gallosprouocatio ad duellum ple&i*
tur capite. n. 13. Refcripta, decreta & Edi&avulgoConfiit
tutiones appeUantur. n. 14.
& non diligentia modo fumma. fed & lenitate: teftis eft in ejus vita Suetoniurs cap. 33. DECREV1T, 0 W quod eft dijpicere: inquit Theophilus d. j /. adjiciens' quoniam is, ubi cum animo \ fuo de tota redifpexit, id quod juftum fi| bi videtur ,pronuntiat.
V. VEL DE PLANO non pro tribunali, quod erat locus editior, unde Grsecis /3?f<«, quod gradum fignificat. Tacit. 1. Annal. 18. congerunt cefpites , exfiruunt tribunal, quo magis confpicua fèdes foret: Huic opponitur planum, id eft terra vel fundus. /. 5. § 7. ff. commod. Seneca 1. de Clement. 5. meliusque in tribunali , quam in plano conjpicitur.
VI. INTERLOCUTUS EST, irt via ad templum, balneum autfpherifterium, proeedens, vel cum in cubiculo fit, quafi inter aliud agendum & loquendum quid conftituit, vel quod eximium fibi putabant effe, fi non ut reliqui Magiftratus jus dicerent, vefquia aliis occupati otium vix habebant, quod tribu-
l nalibus impenderent. Ltel. Mancinus 1.
I genial. 49. n. 2. Iftius exemplum habenms in Hadriano, qui objurgatus ab a-
! nicula in via, quod fuam caufam audiré noliet, a;quo animo tulit, lenitexque audivit: uti conftat ex Dione in Adriano.
VII. VEL EDICTO fpontaneo motu, /. 3. C. de LL. PRiECEPIT. Dicitur enim ab edicendo, quod pradicere fignificat, & cbviam ire rebus , qua fi contingant damno aut dolori fint fubditis futura. Theoph. ad d. §6. LE-
1 GEM ESSE CONSTAT. /. j. %
8.



16° P A dtST D E C T 'A R U M
■8. Jf. de poftul. I. I. §. i. jf. ex quibus ^caufis maj.
VIII. Imo non ne conftat fententiam Principis pro lege obfervari? /. 2. & 3. O. de LL. Simt qui haec loca cum noftro ita conciliant, ut illa de confillorio Principis , hunc vero de Principe ipfo accipiamus. Bachov. ad d. § 6. n. 6. Alii d. I. 2. & 3.,ad modeftiam ïheodofii referunt. Vacca ad b. I. Bachov. ad IVefenb. parat h. Sed recTiüs dividimus, an Princeps eo animo fuerit, ut fententiam füarh voluerit pro lege generali valere 1 nee ne? Mentem Principis autem con- | legimus , eum ex tractato apud ipfum negotio, tum ex verbis. Ex his, li expreffe jufferit pro lege generali decretum autinterlocutionem debere fervari,qua; diftincbio exftat in a\ l. 3,
IX. Es natura litis decifte, fi illa erat fuper qureftione juris dubii, veluti in /. un 'ff. de off. praf. prat. Item an frater defuncli patruum exchidat ? Theoph. ad d. $ 6. Aliud vide in l. 2. ff. de ojfic. affejf. Pariter fe inter Profeflbrem ejusque defuncbae conjugis heredes effet controverfia de communione bonorutn,Ordinesque caufam agnofcentes de ea pronuntiarent, hoe in fimilibus legis habet vigorem, b. I. 1. § 1. & d. § 6. non tamen iis, qua; non principaliter fed TTxgifyiïi fuere difceptata. Valdaura obf.
22. tl. 2. I?i
X. Ca;terum fi facfti fuerit quxftio, jus autem certum, tune aliud dicendum exiftimo. Quid enim fi cum finguli incolae, cum üniverfitates ad tributum teneantur, Titius ejus rei nomine con ventüs provocaverit ad Principem, & hic iftum liberum pronuntiaverit a penfitatione tributi motus caufis, quas ille allegavit ? An hoe decretum pro lege generali , fi Princeps non expreffe id ita appellaverit, aut valere voluerit, obfervabitur, ut omnes immunitatem habe- ! ant,qui easdem caufas probare queunt.? '
XI. Minime! Nam & fi pagus, quod I ex hofpitatione aut tranfitu militari da- {
Conftitutiones Perfionales ad confiequentiam
non trahuntur. n. 1. St Princeps alicui ob meritum quid indul-
get, eod.
dtut pcenam legitimo. majorem irrogat, n. 2.
Aut etiam fine exemplo fubtienit, n. 3. Quamvis eadem adftnt facla. n. 4. Immunitas uni data non debet nocere cateris civibus. n. g.
fc.
Jus aggratiandi etiam in atrocioribus criminibus de jure civili locum habet n. 6.
Confiitutio perjbnalis eft privilegium, hoe autsm nihil aliud, quam priva lex n. 7.
Leges XII. Tabb. vetabant privilegie ir-
rogari. n. 3. Privilegio non convenitmt ftatui populari,
fed unius imperio. eed.
Prt.
mnum fit paffus, vacationem per fenten, tianï Principis imperraverit, hoe caueris tamen, quorum res iisdem modis fuere adfliéta;, non proderit. Quid enim fcii mus, an non Princeps perfonarnm locive gratia motus, atque adeo fine exemplo, illis tantum fubvene-nt? Planiflima pro mea fententia faciunt verba. d. I. 2. ibi; vel quibus lib et corporibus, aut legatis, aut Pro vinei a vel civitati vel cur ia donavimus.
XII. Quanquam fi refte expendatur ne quidem de decreto, fed de refcripto tantum ibi fermo fit. Ergo tranlibo ad
Jeg. 3. ubi in fine ca vent Imperatores, nee hts, qua fpecialiter quibusdam concesJa funt cïvitatibusvü provinciis, vel cor* paribus ad generali'tatis objervautiam pertiuentibus.
XIII. Apud Gallos provocatio ad duellum pleétitur capite, utque ei malo occurratur de contumelia & fatisfadtione inter Principes viros cognofcunt Praetoresexercitus, quos Marefichallos Fran-
[ cta vocant, quid fi Rex aliusve Princeps, uti non femel accidifle novi,cum alter alterum provocaverit, nolit lege qusri in reum ipfeque caufam cognofcens, hanc vel illam. rationem fatisfaciendi prasferipferit, haec utique interlocutio non tollet legem contra duella promulgatam, neque dabit formam generalem, fecundum quam lafo debeat fatisfieri. Non quoque huic, qui injuria ab alio eft adfectus, alterive, cui deinde infertur , actionem injuriarum aufert, qui fenfus eft creterorum verborum d. I. 3. C. de LL.
XIV. H/EC SUNT, QUAS VULGO, & magiftrali nomine, Lcel. Mancinus 2. genial.itvü. n. 6. CONSTITUTIONES, ut difcemantur a legibus in ftric'tiflimo fignificatu fic diéfis, quasque P. R. fenatorio magifiratu interrosante conftituebat. § 4. /. de I. N. G. & C. APPELLAMUS, alias ratione effe61 us funt leges, uti dixi ad h. I. pr. n. 4.



LIBER I. TIT. IV. LEX l i6t
i
Privilegio dantur vel perfona, vel caufa, vel rei. n. 9.
Perfonalia privilegio non tranfeunt ad heredes. eod.
Realia privilegio non folum ad heredem, fed & ad omnem fuccejjbrem pertinent, eod.
Caufa , indulta ,privilegia, non jpeclant ad
i T>LANE EX HIS QUIDAM JL SUNT PERSONaLES, ideo fic dietse, quod NEC AD EXEMPLUM, vel confequentiam, /. 14. ff. de legib. TRA4UNTUR aut producuntur. NAM QUM PRINCEPS ALICUI OB MER1TA iNDULSiT, five conceffit: cujus reiegregium exemplum habes apud Senecam 5. de benefic. 4. ex quo ce diïcas velim, quod Princeps cognofcens non femper fua fententia faciat legem.
II. VEL SI QUAM POENAM, quae legitima major fit IRROGAVTf tum quod perfona; qualitas infigniorve dolus eum moverit, tum quoque ideo, quod multis gralfantibus exemplo opus elfe putaverit. arg. I. 16. § fin. ff. de pcenis.
LI. VEL SI CUI S1NE EXEMPLO SUBVENIT, de qua re jam dixi, ad § i.n. 8. & feq. Nam uti didici ex Cicerone de l. ffgrar. contra Rullum in Senatu. id nee beneficio, nee odio imputamr, fed eoquis injuria eximitur. Exemplum pete ex l. ia. pr.ff. de Senatoribus. Lex noftra pracipit, ut collatie inferatur aerario pro agris, ufus id etiam ad eos, qui maris aqua fuerunt inundati, produxit, hoe quidem bonum, fed non aequum eft, imo Philofophihanc rem dicerent injuriam, hac ergo fi quis privetur refcripto Ordinum, tune dicuntur ei fine exemplo fubvenilfe.
IV. PERSONAM NON EGREDITUR, vel transgreditur d. § 6. quod fi ergo ob fortia facfta, alicui tributum lit beneficium, aut immunitas ei conceila, non ftatim hcec pertinebitad alium, qui quoque ejusmodi faéta edidit pro rep. pariter, fi homicida forcipibus candentibus laceratus, öc caput pertica fit fub latum, cadaverque rots impofitum ex caufis, iquas allegavi ad h. % n. f. non tamen haec poena daiiorin alios ftatuetur. Theoph. ada. § 6. 1. de I. N. G & C.
V. Sed & fi Princeps, uti diximus, alicui fine exemplo poflit fubvenire, fibi tamen pro accepto ferre debet, quod uni remifit, neque immunitatem uni datam nocere caeteris civibus. arg. I. 4 C. de annon. & tribut. I. 12. de omni agro deferto. Richter 1. decif 4. n. 44. optime Theodorieus Rex apud Cafliodorum
heredes, nifi eadem caufa & profes-
fio apud eos deprehendatur. n. 10. Qui obtinuit privilegium ob inventam rem
novam, illud alteri poteft cedere. 11. Privilegio in dulio perfonaha prafumun-
tur. n. 12. Privilegium dignitatis non exfpirat cum
dignitate. «. 13.
. a.variar. 17. inquit: Munificentiam noI ft ram nu Ui volumus effe damno]am, nequod alteri tribui tur, alterius difpendiis appiicetur: Idque in provincia Occitana ca;terisque, ubi indiétiones rebus imponuntur, ufu fervari, teftis eft Joan. Steph. Durant. QLX jur. notatiff. 17. ubi fic docet, quod immunitate data Profefloribus portio iilorum non noceat caeteris civibus, fed fubducatur; le Roy prend la portion des privilegie pour deniers contans & non receus.
VI. Anvero Princeps gratiam poena;, qua; alicui debetur ob facinus atrox , ! quod lege Dei vel naturali prohibitum eft, facere poflit, jure noftro ambigi non oportet ? I. pen. C.de calumn. I. pen. C. de prectb. Imp. off. I. 1. & t. t. C. de f'entent. pa ff. & refiit. idque ufu euneftarum gentium nationumque firmatur. In contrarium multis difputat Ant. Matth «us de criminib. ad hb. ff. 48. tit. 19. c. 5. n. 2. led non male iüis occurrit Maeftertius lib. 1. de ju ft. LL. Roman, dub. 20.
VIL Conftitutio autem perfonalis revera nil aliud eft, quam privilegium, non ramen hoe in loco ita vocatur, quia, uti diximus, hic conftitutio feparatur 2 lege , hanc ftricriflime acceptam non condit Princeps, ergo nee eo fenfu concedit privilegium, cum hoe nil aliud fit quam priva, id eft fingularis lex. Veteres enim, uti nemo ignorat, priva pro fingula dixerunt.
Vlïl. Pnvilëgia vetabant XII. Tab. irrogari, quod ftatui iftius reip. non convenirent, utpote qui eflet popularis, atque ita tequabilitatem & paritatem defiderabat in cunélis civibus, uti dixi ad l. 8. ff. de LL. n. 6. & 7. fed unius imperium ea non refpuit, quin potius flagitat, ut irafci & ignofcere pojfis, uti regiarum partium ftudiofi ajunt apud Livium , quem memoravi ad l. 2. § 1. ff. de O. I. n. 4.
IX. Haec autem privüegia vul go & communiter audiunt, quibus beneficium indulgetur, eaque alia perfonas, alia caufie, /. 19ó./. deR.1. alia item rei funt. c. 22. X. deprivileg. De iis, qua; perfonis tradita eft regula, quod ad here-, dem non tranfeant, veluti fi quis impe-
X trave-



iÖ2 PANDECTARUM
traverit, ut fibi foli liceat librum typis defcribere, aut vacationem acceperit a munere aut onere publico, illa heredi i bus non compctit, quoties perfona eft proxima privilegii caufa. Richter par. i. decif. 4. n. 14. At fi rei hoe fit datum, veluti fiobalicujusegregia in remp. merita ejus fundus a penfitatione fit liber pronunciatus, tune non modo ad heredera , fed & ad omnem fucceflbrem pertinebit immunitas. I. 1. § 43. ff', de aq. quot. I. 8. § 2. ff. de vacat. & excuf. mun. I. 3. § t. ff. de cenfib. I. 4. ff. de jure immun. I. 13. C. de excuf. mun.
X. Qua; denique caufoe, veluti cleri cis, ftudiofis, & militibus indulta, conceduntur, haec non ad heredes nifi eadem caufa & profefiio apud eos deprehendatur, fpeé!ant,nec etiam ad alios, quam qui caufte obtemperant, ob quam funt data, quare fi fubfpecie ftudiofi aliquis bic moretur, nee leCtlones publieas aut privatas frequentet, ftipendio a Curatoribus ei dato cadet, neque a capitis cenlu aliisque erit immunis. arg. I. 9. C. de SS. ecclef Gilken ibid. n. 16. j Barbofa n. 5. Chnftinams 2. decif. Bel- 1 gic. 10. n. 1. Lenauder de privil. doclor. I
LEX. II. COMPENDIA.
In novo jure conftituendo evident adeffe debet utilitas. n. f. 5.
Apud Locrenfes quomodo deterruerint eos, qui novas leges proponere volebant. n. 2.
Prator poft latum e robore afferem a difcutiente multitudine tutus. n. 3.
I TN REBUS NO VIS per leges lCONSTITUENülS EVIDFNS, vel manifefta ESSE UTILITAS DEBET, haec enim juftiprope mater & a qui: uti prajfatus fui adl. i. pr. ff. de I. & I.n.7. UT RECEDATUR AB EO JURE, QUOD jam DlU ^EQUUM aut bonum. d. I. i.pr. n. 5. & Jcq. VISUM EST. Hoe namque quod utile non eft, perturbatione infructuofa confequenter noxium eft, uti ex bonis audtoribus pulchre illullrat Mornacius ad h. I.
II. Hinc apud Locrenfes nemo poterat novam legem veterisve abrogationem, nifi laqueo collum circumduefto, proponere,quo fi non perfuafisfet, mox ftranguleretor, uti eft in illa Demofthe-
Leges re&e mutantur ob reip. utilitatem & ftatum. n. 4.
In conferendis dignitabus literariis Academia Groningenfis hodie eandem obfervat formam, quam Academia Lugdunenfts. n. 6.
Ex argento fila torquens non debet recedere ab interno argenti valore. n. 7.
nis contra Timocratem: & pluribus antea obfervatum. Bach. adh. I.
III. Hoe inftitutum fere fecuti milites, qui ob ftipendia, fibi ab Alberto Auftriaco atque ftabeltè Hifpana Belgarum Principibus non foluta per feditionem conceflerant Hochftratam. Stverisfima'fli agmini, hoe enimfeappellabant nomine, difciplena & jufto militiimt'tanda: ait Grotius hijtor. lib. 12. Prtetor quem Eletto, id eft Eleclum vocabant, iuam fenatusque fententiam de re nova propofiturus, collocabat fe prope latum e robore afferem tignumve aliud, quo poft hoe, ubi diffenfum ex verbis non, non, non! a multitudine prolatis, percepiflet, fe reciperet atque ita contra fclopetariorum globos, quibus peteba-
tur
p. 4. q. 1. n. 4. c?5o. Brunneman ad d. I. 9. quos adduxi in tra&atu de juramento perhorrefcentia cap. 33. n. 12. & j'eq. ubi rationibus id firmavi, his adde Andr. Lipskii. cent. 1. obf. 4. n. 9.
XI. Illud tamen privilegium , quod alicui, qui novam rem publico utilem invenit, eft datum, ita ut hic folus eam exercere poflit, reefte alteri poteft cedi. ICti Batavi./). 3. conjult. 187. Sic videmus privilegia auétoribuslibrorum indulta, ab his in bibliopolas transferri, alias plurimas exceptiones vide apud Carol. Tapia ad l. 3. h. part. 2. cap 5. n.7S.&feq. * F S
XII. Alias privilegia velinfpeéla origine verbi prifca nonegrediuntur perfonas , atque ideo in dubio perfonalia prsefumuntur. Klockius de contribut. cup. ló.fecl. i.n. 51. & 52. Franc Soufa ad tit. ff. de pacl. art. 9. q. 1, n. 15.
XIII. Privilegium tamen dignitatis non exfpirat cum dignitate, atque ideo is, qui confenfu AmpliflimiOrdinis a fe abdicavit munus Confuhsaut Scnatoris, vel fi Profeflbri vacatio a munere data, non coguntur excubitores conducere. Richter^. /. n. 15. D.Strauch. d.l. «.46.



libr. t tit. iv. lëx iii. - i#|
tur lecurum fe redderet, manebatque illo in latibulo donec nomine lbo aliquoties appellaretur. domine prator, domine prator: hoe audito prodibat, iterum in confpeéfum agminis s verbisque in fenatu factis hujus decretum per Icribam agmini praelebatur, iftiidque tamdiu repetebntur, donec in hoe confentirent, voceque promifctia, quam quisque vernacula effabatur lingua, dicerent, pc, fic, fic Eman. Meteran.part. a. hifior. Belgïc, Hh. 24. in Anno 1603.
IV. Cceterum li legem veterem ufus coarguat, aut ftatus aliquis reip. inutilem fecerit, mnc recte mutatur. Sic in pace qiue lata; funt, bellum folet abrogare, qua; in bello pax, uti eleganter ex veterum libris docet Cdraf. h. n. 5. & juvatur nodrate exemplo, quod adtuli ad l. 2. § 44. jf. de O. I. n. 8.
V. Debet autem utilitas efle evidens, aitUlpianus, idque tum maxime reqiiirirur, ubi nova onera populo imperantur, quod fi enim parum aut nihil ex iis obventurum fit publico, fatius erit, illa non indicere, ncdum ad nova cogitur plebs, fimul ad nova in rep. molienda concitetur. Nihil enim eft quod magis segre ferat, quam fibi extorta ha;re~ re exaeftorum publicanorumque manibus. In cogentes & refiftendo crefcit feroqia, comitati mdnfuetudini ultro föbitur, donec corrupt is licentia moribus, concedi jolita imperaniur , ex óbfequio fervitium: fcriptum reliquit alter feculi noftri Tacitus Annal. lib. 1.
VI. Ufi fumus antea in cönferéndis
dignitatibus literariis jure plane fingula» ri. Qui eas petebat, debebat petere i Recfore, ut cogeret Senatum, ut apud hünc defiderium fuum explicaret diënique examini peteret. Huic omnium diiciplinarum Profefibres contra manifeftam legum fententiam intererant, eofque perfecto difputatio publicè per bi: duum inftituebatur. Multa ex his in> commoda fuere odfervata, experimentisque cogmtuni, quod ideo rariffirhtö coeperint efle collationis titülorbm cum detrimento publico, quod cum fingülatim fcripto explicaflërn, & in hoc^'provocaflem ad locum, qui in manu eft; non difplicuit collegis, unde tandëtti rè cuin illuftribüs hujus Univerfitatis CuratoribUs Communicata, his ita cenfeiitibus, recelfumeft a prifco more, adeö Ut nunc ifta in re fequamur forinam 1 qua? fervatur in Academia, quifeLugduni in Batavis eft, & una die difputatio» tantum infthuatur, examiniquê non alii^ quam iftius difciplina;, cujus tituluni candidatus petit, interflnt Profefibres, nifi cum hi non conftituunt collegium ^ tune enim ut numerus, qui ad hoe re? quiritur, adfit, alterius attis ünüsalterve adfumitur. ,
VII. Cenlegites hoe loco Jacob. Coren. obf. 17. n. 144. fi ordines alicui in» dnlferint, ut ex argento fila torqueat, cum quibus acüpingat, aliave opera fi* ciat, non tamen eos voluifie, ut rece» dat ab inferno argenti valore, qui êdi» ctis publicè praefcriptüs eft.
L Ë X. f ii. Compendia.
Beneficia non a folo Imperator e, fed& ab aliis tribui pos funt. n. 1.
Princeps eft Deus corporalis, nee non Pater patria. n. 2.
Beneficia pleniffime funt interpretanda. »• 3-
Enam contra ipfos Principes, n. 4.
Si Princeps concejferit clienti tres habenti filias, onerare feuchlm credito 10000. an hac fumma uni debeat ur filia, qua mortuo patre fola fiuperfies fuit? n. 4. 5.
Qui jus legitimandi liberos natura les habet j poteft etiam legitimare ex adulterio procreatos. n. 6.
Quando Publicatio bonorüm non locum habeat in crimine perduellionis $ n. 7.
Securitas genti concejfa, & cum in ditio-
nem hoftis perveniffet cohfijmata£ fiervanda eft. n. 8.
Nobihbus indult um privilegium raiiohe. pcenarum pertinet quoque ad eorum Uxores delinquentes. n. a.
Prator privilegium habens injiCiendi mahum in urbe delinquentibui, jus quoque habebit eos citandi,fi extra ter-. ritoriam babi tent. n. 10.
Privilegium civitati indult uni de reo efi-, minis non fugiente pofi annum non accujdndó iitdijlin&e accipiendum. ■ • 'h. 11. .
Privilegium in prajudiciüm tertii djftusn non prafumitur. n. 12.
Civitas' ob privilegium protopraxias tién prafertur uxori dctemrepetenti.il•r 134" c-tiaa^



i(54 PANDECTARUM
RepreffalLe non excludunt creditorem pollui a jura in bonis retentis babentem. n. 14.
Privilegium de non allunde advebendd cerevifid ad vinum extendi nequit. n. 15-
■Ita interpretanda funt privilegia, ne pu-
I. "DENEFICIUM, quod ex Seneca J3 2. de benefic. 22. c? lib. 3. c. 6. iterumque Rb. 4. cap. 29. defcribic Obertus de Orto lib. 2. Feud. tit. 23. IMPERATORIS alteriusve Principis , nee non Ordinum libera; alicujus reip. quin & inferiorum : c. cum dilecli. X. de donat. c. 22. X. de privileg. ut Sacrilegii inllar fit de Germanise Principibus dubitare , quod tamen factum fuifl'e indicat Brunneman. h. num. 3.
II. QUOD A DIVINA SCILICET vid. Bachov. b. n. \, nam Princeps efl: Deus corporalis. Veget. 2. de re mtlit. 5. EJUS INDULGENTIA, ideft fingulari ac gratiofa Principis conceffione. lib. 1. h. t. I. 31. ff. de ritu nupt. Indulgere enim proprie parentum eft, uti Cornelius Nepos in vita Atticl, & alibi etiamque Cicero in fexcentis locis, nee non alii veteres loquuntur. Coraf. ad l. 1. b. n. 29. Hinc ad Principem, qui patria; pater, etiamque aliquandö ad dominos facile quid concedentes , transfertur. Laur. Valla. 4. eleg. 18.
III. PROFICISCITUR , QUAM PLENISSIME & Iargiflime, ut non ad diminutionem, fed ad. augmentum convertatur, d. c. cum dile&i. & l. fin. § 1. C. de prcepof. agent, inreb. INTERPRETARI DEBEMUS. Cum enim ex gratia & favore id indulgeatur, uti quoque docet La;l. Mancinus 3. genial. 249. n.6. fatis utique certum eft, quod fit res favorabilis, neque ita contra voluntatem Principis, ejusve qui alteri beneficium conceffit, peccamus quin magis eam adjuvamus, quando illam pleinflime interpreramur. c. odia de R. 1. in 6.
IV. Unde evenit, ut hic locus in regulam nunc abierit, & latifiime contra ipfos Principes eorum beneficia interpretemur, idque ad varia aptatur, quorum non nulla adjiciam. Quid enim fi Princeps alicui clienti tres habenti filias conceflerit, ut credito decem millium poffit onerare beneficium, poftea autem ille una tantum relicta fobole fit mortuusi an tunC huic tota debitur fumma? Adfirmat Carpzovius % decif. 134. «, 18. & feq.
V. Quod admitto, fi fimpliciter id indulferit Princeps, aft fi nominatim adjecerit, fe in id confentire, ut filiabus de
blico obfint. n. 16.
Privilegium ficr.eratoribus conceffum, quoad acquijitionem rei furtiva, non porrigendum ad eas res, quas fciunt tempore traditionis fubtraclas.n. 17.
Generali indulgentia reflitutus non recuperat bona publica ta. n. 18.
dote profpectum fit, parensve in precibus hoe allegaverit, tune contrarium ftatuendum. arg. I. 68. ff. de R. I. vel faitem Principis erit ea de re ftatüere. /. 191. ff. eod.
VI. Princeps alicui collegio aut fingulari perfona; conceftit jus legitimis natalibus homines reftituere, hoe non reftringimus ad eos, qui ex concubina nati funt, uti decifum refert Farinac. p. 1. decif. rot. Rom. recent, recenti ff. 5. per tot.
Vil. Quando etiam alicui civitati datum eft privilegium, ne in qualicunque crimine publicatio bonorum habeat locum, tune nee irrogabitur, fi crimen perduellionis fit a nonnullis civibus admifi'um, hique tumultum feditionemque excitarint. ICti Batavi p. 2. confult. 10. & 4. Confult. ubi repetitum.
VIII. Sed & fi genti alicui fecuritas ab ordinibus univerfis Belgica; foederata;fuerit conceila eaque deinde, cum in ditionemhoftis perveniflet ille populus, nove fit confirmara, rune fidem ei Ier.-, vare debemus, nee bona ejus capere eo colore, quod hoftiut fubdita, uti in caufa Lufitanorum refponderunt ICti Batavi p. 3. confult. ici. n.6. cV per tot.
IX. Porro fi nobilibus fit indultum, ne ob aliquod crimen, fola perduellione excepta, plecti poflint alia pcena, quam
j capitis & oétaginta aureorum, tune hoe j ad eorum uxores etiam pertinebit privij legium, eique locus erit, licet non qua;j ratur de deliéto, quod morte punitur,
uti ündecim ICtis Batavis vifum fuit.^.
4. confult. 272.
X. Reétilïime etiam nofter Pynackerus, alterque,qui cum ipfo fuit, confuN tus, d.p. 4. confult. 338. quod repetitum p. 5. confult. 24. dixit, quod dato Pra;tori privilegio, ut manum facinorofis mjicere, hosque ad fuum tribunal vocare poflit, fi deünquant in urbe & territorio , quod extra eam eft intra primum lapidem, tune quoque citare queat eos, qui in hoe territorio peccarunt, licet extra id habitent, quemadmodum & alii refponderunt, d. p. 4. confult. 339. repetitum p. 5. cwfult 223. quin & ubi fines certi non funt adfignati, jurisdidio civitati data extenditur, quando funt prolati. Mornac. ad h. I. qui &re#e docet



LIBER I. TIT. IV. LEX IV. %
eet immunitatem a decimis porrigi ad •novalia idque probo per d. C. 22. X. de
privileg.
XI. Item fi alicui civitati indulferit Princeps, ne rei facinorum, ubi non aufugerunt, poll annum a tempore perpetrati criminis numerandum accufentur, id indiftincte accipimus, five fifci advocatusautPra;torid fciverit nee ne? ICti Batavi p. 6. confult. 60.&61.
XII. Videamus jam in quibus regula noftra officium fuum perdat. Vitiatur primo, fi agatur de jure tertii, cui Princeps cum tali privilegio nunquam nocere voluiffe pradumitur, /. 1. § 10. & 16. jff. ne quid in loco publ. I. 40. ff. de adm. tut. uti plurimis adduélis interpretibus docet Wilh. Antonii Freundeberg. de reJcript. morat. concl. 8. n. 33. Coraf. h. ■n. 4. Brunneman. ibid. n. 8. Richter 1. decif. 4. n. 11. Bufius h. n. 2. Coftal. ibid: n. xo, & x\. ..,
XIII. Quare fi civitati datum fit privilegium protopraxias, non hoe tam large interpretamur, ut prteferatur uxori dotem ex bonis mariti, qui etiam debitor civitatis eft, repetenti. Carpzov. jf. 2. decif. 103. n. 13. & feq. >
XIV. Pari ratione conftat, fi mihi reprefifalia fint permilfa, atque adeptus firn res, qua; pertinent ad civem ejus populi, contra quem illa Punt pubh'ce decreta, quod hoe beneficium mihi indultum non ita fit explicandum, ut creditor potiora jura in illis bonis habens, per me excludatur. ICtiBatav^p. 1. confult. 275. Vide locum Casfiodori adducfum. bd l. 1. § 2. b. n. 5.
I XV. Similiter cum Gronings civita* ti datum fit , ut Omlandi in tabernis non aliam posfint promere cerevifiam, quam qua; in ifta urbe eft cocfa, uti dixi ad L. 5. ff. de I. & I. n. 30. tarnen ad' vinum non id oportet extendi, quare etiam hoe aliunde allatum libere vendunt. Carpzov. d.p. 2. decif. 104. per tot.
XVI. Securda eftexceptio, ubi larga interpretatio publico obeffet. arg. L 3. C. de primipilo. XII. 63. I. unio % fin. C. de Caduc. toll. Apoll. Thiante. epifi.
6$. Toe 'thoti ruv Kfiviov, otXKst' rol koivci ruv
iSlm xfOTijA>iAov: non privata publicis>, fed publica privatis prceferenda funt. Lieercontra ftepe mortales ex vitio gentis hümanai . agant. /. 2. C. quib. & quando quarta pars ex bonis decur. uti ell in oratione A. apud Herödianum. hlfior. lib. a. C. 3. Aft fanis hominibus publica privatis potiora funt, ait Seneca 1. de clement. 4.
XVII. Quamobrem privilegium foeneratoribus aut trapezytis concefl'um, ut adquirere posfint etiam res furtivas, non porrigitur ad illas res, quas noruht fubtraélas fuifie tempore traditionis. Nicol. van der Hooch. fing. jur. 100. per tot.
XVIII. Hinc fi Princeps alicui gratiam poerue fecerit, & reditum in patri-, am permtTerit, non tamen is bona publicata recuperabit. Ant. Matth aft de crimimb. lib. ff. 48. tit. 19. c. 5. 6.6? 8. plura qui cupit is ea requirat a Carolo Tapia, qui integro Commentario hunc locum iiiuftravit.
L E X. IV.
C O M P E N D I A.
Legis novifunce prioribus contrariis dero. gant. n. 1.
Hoe non ptrtinet ad privilegium uni indultum. n. 2.
Refcriptum jufitice caufa impetratum non iafirmat prius, nifi de certa Principis volum -.e confiet. n. 3.
Pofleriorkx futuris negotiis formam dat, nee retrotrahitur. n. 4.
I. /^ONSTITUTIONES, cundta;
\^/ le^es, nee non confuetudines POS TERI OR E S, quoties prioribus funt contraria; /. 28. ff. de LL. POTl- J ORES SUNT HIS, QILE IPSAS PRiECESSERUN T. Andr. Lipskii I
4n ï ^ ' ' x
Nifi Legislator hxprcsfe irritum declaraverit id, quod antea geflum. n. 5.
Velpofierior lex declaret priorem. n. 6.
Hypotbecd jure Rom. confiituitur nuda privatorum conventkne. eod. ) .
Quo cafu hypothecam privatim paclus ex ordine temporis fit ponendus inter eos, qui hypothecam judicialiter conflitutam habent. n. 7.
cent. 1. obf. 16. n. 8. Semper in omnibus fere juris partibus novisfima prioribus derogant nihilque certius aut vulgatius ait Mornacius ad h. I. Richter cent. reg. jur. reg. xoo. per tot.-
II. Hoe autem ad beneficium jam uni 3 ■



.-rfg . PANDECTARUM.
DE STATU HOMINUM.
T ITU LU S F. L E X. L
COMPENDIA,
Jus pertinet vel ad perfonas, vel res, vel
a&iones. n. i. Reclius pro Objeclo juris habentur facla
OMNE JUS cum fcriptum; tum non fcriptum, QUO utroque nos UTIMUR VEL AD PERSONAS five homines. arg. h. rubr. & /. 2. eod. juncl. tit. I. de jure perfon. P E R TINET, utfciamus, quis eorum fit fta. tus, id eft conditio. /. 5. pr. h. t. VEL AD RES, quatenus quaeritur an & quomodo jus in illis vel ad illas adquiramus, & ntrumque iterumamittamus. /. uit. ff, ie LL. VEL AD ACTIONES, quip-
hominum, quatews funt vel jufta, vel injufla. eod.
pe cum per has jus rum perfonarum, tum rerum confervemus. d. I. ulu ubi dixi. Donell. 1. commeni. jur. civ. 1. Treutler. i. difp. 2. tb. 1. lif. a. Circa hEectria verfantur mortalium facfta cuncta, ha;c tamen recftius quam illa juris ftatueris objectum , fi modo illa confrères, prout de iis tfifceptatur an ju/te, an vero injufta fint? Henr. Hahn ad IVefenbec. parat. f. h. n. 1. Sütholt. disferi. t. i. dpk 33. LiEX
indultum non pertinet, nam fi poftea live oblivione, live ad imporumas aliorum preces, his id Princeps conceflem hoe ratum haberi non oportet, adeo ut contrani probatio non admittatur. h 2. C. de fund. & fait. rei domin.l. 5. C. de loca*. prcttd. civil. Uti apud Sarmatas conftitutum & judicatum memorat Lipskü cent. 1. obf. 41. n. 2. & per tot. _
III. Idem dicendum eft de refcripto juftitia; caufa impetrato, ut poftenore nott intelligatur infirmatum prius, 11111 de certa voluntate Principis adpareat, vel ex eo ideo conlegi queat, quoa fone prioris mentionem fecent. Cotta . h. n. 16. & 17. Hoe autem ubi deelt tune praïfumitur fubreptitium. Mevius p. 2. decif. 182. ita capiendus, quem allegat Brunneman. b. n. 2. & 3.
TV. Porro fciendum eft, quod pofteriorlex tantum futuris negotiis formamdet, non autem retro trahatur ad praeterita facla, qua; acciderunt cum prior lex per pofteriorem abrogata adhuc vigeret. /. 7. C. de LL. l.fin. % fi. ff. de curat. fnriof. I. 29. in fi. C. de teftam. Plinius 10. epift. 116.
V. Nifi aliter Legislator ca vent, ïrritum declarando id, quod antea gesturn eft. d. I. 7. I. 22. § fi. C. de SS. ecclef l. 26. C. de ufur. h pen. I. fin. C. di inceft. nupf. l. fi. C. de pacl. pign. 2. Feud. 55. § t. Expretium id erat apud
Gallos in art. 26. Edict. Nannetenl. cujus verba adtuli aa 1. § 2. ff. de 1. e» 1 /. «. 7.
| VI Vel-nifi pofterior lex declaret pnorem, cum antea de hac dubitabatur, uti tradit communis fchola docforura ad l. 7. C. de judic. Hypotheea jure Romano conftituitur nuda privatorum conventione. I. 1. ff- de pign. ad.
VII. Disputatum diu fuit alicubi in Germania, an hoe locum haberet, nee ne? Poftea lex lata, qua id negatur, hcec & retro in hypothecis jam conventis cultodietur, hasque inutiles faciet. Crediderim tarnen creditores, qui nova
(lege jusfifunt fibi aliter, vel per inilrumentum publicum, vel relauone ad acta magiftratus, fub quo res debitoris fita eft, Tilem. Roëner. chf. 33. n. l. profpicere de pignore, protopraxiam habituros ex ordine temporis,quo quisque antea fibi privatim hypothecam erat padlus, neque enim ei quid imputari poteft, qui cum toto populo erravitarg. § 7. I. de teft. ordin. I. %.ff. de off. prator. Maxime cum jure communi ea folennitas ignota fit, nee fi introducatür pertineat ad hypothecas antea jam conftitutas, uti Frifii Ordines conftitul erunt. Statut, lib. 1. tit. 20. art. 2. & I docet arg. d. I. 7. Sande lib. 3. decif.
j Frif. iiti 12. def. ló.pr.



LIBER I. TIT. V. LEX. II. 167
L E X. II.
COMPENDIA.
Omnia in utilitatem mortalium funt com-
parata, n. i. Ds flatu Perfimarum juxta ordinem per-
I. püM IGITUR HOMINUM, utpoce quibus jura perfonarum & rerum debentur, CAUSA OMNE JUS, imo cundta, quas rerum natura prodidit, in utilitatem mortalium funt parata, fi credimus Juftiniano in § 37. 1. d. R. D. atque Corafio h.n. 1. & 1. id ex Cicerone & aliis bonis auétoribus adftruenti. Hinc Seneca 6. de benefic. 23. ait, natura nihil magis habet, | quo magis gloriemr, aut certa cui glorietur. Idem tamen 7. de benefic. 3. illud coarciat, dum inquit: Unus eft faplens, cujus omnia funt, nee ex difficili I tuenda: Et Arnob. lib. 1. adverf. gentes. Qjtare habere fi locum veflras vultts que- ' rimonias, homines, prius eft, ut doceatis j unde vel qui fuis, vobifiie fit genitus an fabricatus mundus, an in eum veneitis alienus ex regionibus inquilini ? Quod cum dicere non fit vefir um, neque explicare prffitis, cujus rei cau/a fub hac cceli convexione verfemini, defiftite aibitrari, pertinere ad vos quidquam. Ipfe quoque Tullius in confolat. feenai inferviens & tempori fcripfit; Fac enim nafci hominem & in lucem edi non rerum humanarum dominum & gubernatorem exortum, fed verius miferiarum fervum atque incommodurum.
II. CONSTITUTUM SIT, PRIMO veluti a Principe fine, DE PERSONARUM vel hominum STATU
LEX. III.
COMPENDIA
Omnes hémines funt aut liberi, aut fervi. Adfiriptitii liberis accenfindi funt.
SUMMA, id eft Princeps & maxima, § r. /. de atlion. I. 1. pr. ft. de R. D. ITAQUE DE JUtlE, five juridica qualttate, PERSONARUM D1VISIO fMLC EST, QUOD OM MES HOMINES AUT LIBERI SUNT AUT SERVI. Aifcriptidi, cum quibus coloni, de quibus egi ad l. 4. ff. de I. c? /. n. 7. conveniunt, liberis accenfendi funr, nam fieri queunt clerici, Auth. adfiriptitii. C. de Epifcop, & Ckric. quod fervis negatum eit. /. 37. § 1.
C. eod. Inter hos & dominum nulla int;rcadit civilis obligatio, § 6.1. denoxal. act. cum iftis autem fi prsedii dominus paétus fit, fidem placiti fervare tenetur. /. 23. § l. C de agric. & cenf. zlias contra eum in judicio ftare queunt, d. I. 23. 5 i. etiam pofiuient. /. 20. C. eod. Treutler. d. difp. 2. th. 2, lit. d. Bachov. ibid. Hsenon. difp. Infl. 1. th. 10. Gudelin. 1. de jure noviff. 8. Bufius h. »• 5-
LEX
petui Edi&i primo agitur. n. 2. Tituli quid fint, & unde dicantur? ». 3-
juredi'ciali, id eft conditione ac qualitate varia, quam jure noftro habent. arg. I. 36! ff. de religiof. & fump. fun. AC POST DE CiETERIS rebus fcilicet & aétionibus ORDINEM PERPETUI EDICTI, de quo dixi in l. 2. § 44-#"- de O. I. n. 9. & d. I. 2. § uit. n. 30. SEQUTI quod & fecit Juftinianus in digerendis his Pandectarum libris. /. 1. § 5. C. de V. I. E. ET HIS PROXIMOS ATQUE CONJUNCTOS APPLICANTES TITÜLOS, UTRES PATITUR , us $ r«'!<j■ »irmru ut ordo poflulat. Stephan. ad Bafil. b. lit. a. DICEMUS.
III. Titulus autem a tuendo derivatur, tueri enim duo fignificat, unum ab afpe&u, unde efi illud, tueor fenex prohi Jupiter! Varro lib. 6. de LL. ut tueri. idem fit, quod intueri & videre. Non. Marcellus de propr. ferm. lat. c. 4. § 498. Hinc legum latarum tituli, non Tacito tantum 1. Annal. 8. fed léiis noftris, I h. I. &. I. i. pr. ff. de reb. cred. inferiptiones capitum, quod brevi diétionis 1 compendio compleftantur, quid eo con| tineatur, & hoe eorum intuitu ftatim f incellïgamus, uti pleniffime docui lib. 1. de titul. honor. cap. 1. per tot. His adde Vegetium de re militari in prologo : per qudfdam gradus & titulos antiquam confuetudinem conamur ofiendere.



i68 PANDECTARUM
L E X. IV.
COMPENDIA.
Libertatis definitio. n. i. Libertas ïnttrdum fumitur pro vita liberiore. eod.
I. T IBERTAS, licet nunc fere praJL^ vis hujus feculi moribus fumatur pro vita liberiore, & ridendi jocnndique ac lafciviendi & quodcunque animo volupe elfet, faciendi dicendique licentia, non minus quam apud veteres Salmaf. in Capitolini Anton. Pium& Vopijci Carinum. dicatur, cum tamen fibi fervire gravisftma fervitus fit, Seneca 3. nat. QQ. in praf. ideo nobis nihil aliud EST, quam NATURALIS, id eft hominibus innata FACULTAS, five liberrima poteftas agendi EJUS, QUOD CUIQUE FACERE LIBET. Ita Cicero de off. lib. 1. Lucian. de mercede conducl. Perfius jae. 5.
An qui f quam efi alius liber nifi ducere vitam,
Cui licet, ut voluit? licet ut volo vivere :
Epicurus apud Senecam epift. 8. ait: philofophia fervi as oportet, ut tibi contingat vera libertas. Idem de confiit. Sapient- c. uit. libertas eft animum oppovere injuriis, & eum facere fe, ex quo folo fibi gauienda vêniant: iterum de vita beata. c. 15. ferre mortalia, nee perturiari his , qua vitare noftra poteftatis non efl, in regno nati fumus - Deo parere libertas efl. Et Apollon. Thianams epift. %%. tytKéfoQ®- Txrmv i\tu3-ip@-: philofopbus, id eft liber: Ut vere talis fis paupertatem efle necesfariam, dixit Vefpa-
Sapient, c. uit. libertas eft animum oppo- I
Libertas aut vi injufta aut legibus prohiberi poteft. n. 2.
fianus apud eundem Apollon. epift. 90. Idem dixerunt & alii: Anacharfis epifi. 6. Perfius d.fat. 5. & nos alio in loco.
II. MSI QUID VI injufta, arg. I. 3. § i.ff. quod met. caufa. per hanc enim, fi quis impediatur facere, quod vult, tune jure noftro aut judiciis id vindicare poflums. AUT JURE PROHIBETUR. Tullius pro Cluentio. § 146. le. gum denique idcirco omnes fervi fumus, ut liberi effe poftimus. Perf. d.fat. 5.
Cur mihi non liceat, fuftit quodcunque voluntas.
Excepto, fi quid Mafuri rubrica nota-
vit ?
Aceibe irridendi Antiochenfem, quendam inde venatus eft occafionem callidiflimus Principum Julianus in Mifopog. verba latine adferibam; Si, inquit, talis temper antia efl, tu te per dis & nos per dis, qui fervi tutis ne nomen quidem audire poffumus, neaue erga Deos neque erga leges: jucunda efi enim in omnibus rebus libertas, jam quanta eft ifta diffimulatio? negas te dominum effe, neque hoe nomen pati potes, imo etiam irafcerls, itaque multi jam te au&ore nomen iftud de imperio tanquam invidiofum fiuflulerunt, qui olim ei adveverant, & tarnen nos fervlre cogis, & magiftratibus & legibus. Atqui quanto fuiffet melius te dominum noftrum appellari, re autem ipfa liberos nos effe fmere?
COMPENDIA.
Scrvitutis definitio.
Libertas ratione corporis, non animi per
fervitutcm tollitur. n. r. Servitus ratione conditionis hominum pri-
mava eft contra naturam. n. 2. Servitus p'fi bella orta magis fecundum
naturam eft. eod! Servus omnia ex Domini nutu vel agere,
vel omittere tenetur. eod.
I. QERVITUS ESTCONSTITUv3 TIO, id eft res conftituta, IURIS GENTIUM fecundarii. I. 4./. de
Famuli ac famula hodie non funt vere fervi lis conditionis. «.3.
Subditi, qui operas fuas aliis volunt locare eas pra aliis pro mercede Toparchis praftare tenetur. n. 4.
Hoe apud Belgas nen obtinet. eod.
Ad voluntariam fervitutem eunt. qui aulam fieclantur. ii. 5.
/. 6?. /. QUA QUIS homo corporeus, corpus enim alibi pro homine ufurpatur, /. 76. ff. de judic. Jam vero liber-



LIBER I. TIT, V. LEX. IV:
lóg
bertas tantum hujus ratione, non vero fi animum fpectamus, per fervitutem toÜitur. Marcus Lyclama. 4. membran. II. vSeneca de conftant.fapientisc. 3.
cum japieniem negafiis fervumeffe, iidem non it'is inficias & vanum itiirum & imperata facturum, & domino fuo fervilia prafjifurum miniftefia, hinc anciila a doniiua objurgata, quod eundem cum ipfa amaret hominem, fe dMcu'fat apud Ariftjeuet 2. epift. y. uf yf,* fi rdyj
l^nKü. ï>i<;i yd§ itavcai *(w &iUv. Non enim mentem mihi una cum cofpore addtxit fort una fervi tuti, amavi; nam licebat paree per deos, & ominium optime idem dodbr meus 3. de benefic. 20. errat, ft quis exiftimat fervitutem infotum hominem de/eendere': pars melior ejus excepta eji. Corpora obnoxia funt, & adfcripia domi nis, mens quidem fui juris, qua adeo libera ac vaga eft, ut ne ab boe quidem carcere , cui inciuja eft, tenen queat: hinc deinde infert in omniafervnsnou cogiparere, veluti ü contra remp. imperent, nullis ènilh fceleri manus illos debere commodare.
IL DOMINO, ALIENO CONTRA NATURAM,, id eft, conditionem hominum primssvam, quamque a natura habent animi libertatem Lyclama d. eclog. 11. Grot. 3. de j. p. & 6. 7. ». 1. Bachov. ad Treutl.. d. Th. 2. lit. f. quanquam poft bella orta magis fit fecundum naturam, uti phatmacum & corporis cruciatus pra;eunte rnorbo vel crimine. Leffius de I. 6? f üb. 2. c. 4. dub. 9. art. 56. SUBJlClTUR, Üi èaf qua; alias liberi pro fuo arbitrio facëre queunt, & adiaphora funt, ex domitu nutu vel facere vel omittere cogatur. Liber homo poteft vel atra vel alterius coloris incedere vefte , barbata alere & radere, comam habete propriain vel adoptivam, togam inddere aut pallium, quin & gladium geftare, nifi lex, veluti Amftelodami obftet, cubitum ire qua horalibet, etiamqueforgere poteft. Servus autem, fi dominus imperet, tale capere debet veftiinentum, quod ifti placuerit & mox, ubi is voluntatem mutat, illud deponere.. Debet & barham radere, fi jufferit dominus, deinde eam iterum promittere, ubi illi aliter vifum. Idem de cateris judicium efto. Cicero in confd. Strvientis ea eft condi-
tio ,ut ex ejus, cui fervit moribus, vo> hint at e, ingenio, propiiam fibi fortunam fingat. Veriflime ut Julianus. Imp. orat. 6. eum dixerit revera effefervum, oJ-m- \
Ktyi jAiVOV V7t0 TGV 7TQIYITX,
_ x,a,7txi{ obvvYiiri WiXotgih'.
in quem jus ek alteri tanquam domino, ut eum facere, quet jubeat cogere pojjtt, & recufantem punire, atque ut poëta. verbis utar ? *
/avis addicere pocnis,
III. Qua; verba ultima nos quoquer docent , famulos famulafque quibus nunc utimur, non effe fervos aut fervas, licet quamdiu in noftro funt minifteno, ctiain pro fuo lubitu nequeaat facere ifta> qua; dixi fieri poffe ab homine libero, nam id non ex famulorum. conditione, fed ex contfaclu locati conducli defcendit, quamobrem fi morem nobis in iftis rebus non gerant, haud atrociter in .eos licet animadvertere, quin imo fi praftent id, quod noftra intereft omni momentofe libertati naturali, vel animi reftituere poffunt. arg. /. 13. in fi?h ft. de re jud.
IV. Idem' de iis, qui Toparchis fubditi bifque fidem facramento apud Germanos adpronfittunt, & ad certas operas obftfiéii funt, dicendum' exiftimo, prater has enim, ft fe ipfos velint tolerare, inviti dominis fuis alias non coguntur etiam pro mercede pra;ftare-., Carpzov, p. 2. Jurispr. for. confi. 51. defin. 9. &> 10. & lib. 1. refponf. 58per tot. CnCp. Maüzius decif: Neo Palat* 13. n. 4. & ff quod & reéle ad eorumr liberos extenditur. Carpzov./). 2. decijZ 105. n. %. & feq. Quod fi tamen alii operas fuas pelint locare, tune dominum ex hümanitatis ratione pra;ferendum exiftimant Manzius d. I. n. 13. 6? feq. Carpzov. d. defin. 9. n. 8. decif 9^. n. 9. feq.
N. Sed hoc.apüd Belgas non obtinet^ Ca;tera Seneca ad Polyb. c. 26. ait: Magna fervitus efi magna fortuna, non licet quidquam tuo arlitrio facere: ne dicas eum fic effe philofophauim, quod tune omni fortuna eflet deftiumis, nam5. de benefic. 6. etiam fcripfit ireadvo-? 'luntariam jeivttutem, qifi aulam fbftafttur.
§11,



i7o PANDECTARUM.
§. II.
COMPENDIUM.
Servitus refpeclu bellorum magis fecundum, quam contra naturam eft.
SERVI EX EO APPELLATI I SUNT, QUOD IMPERATO-j RES five duces exercituum, quos Corn. Nepos pratores frequenter appellat: Stephanus Schol. Gra;cus b. d. lit.
a. oi h KohiUO vix.:ü\rsï. CAPTIVOS
VENDERÉ, AC PER HOC SER- I
5. in.
COMPENDIA.
Muttciftia dicuntur, quod manu capiantur. n. l.
1 ÏV/T^NCIPIA VERO DICTA , IVl QUOD AB HOSTIBUS vel veris: L 118. ff. deV.S. vel iis, quibuscutn non habemus amicitiam, veluti funt Afri maris mediterranei accolae. /. 5. § 2. ff. de capt. <SP poftl. reverf. MANU, id' eft vi violenta, CAPIANTUR. Saluft. in Jugurtha. populus Rom. quascunque urbes & agros manu ce- I perat, regi dono dedit: Rerum dolore I permntum Atberbalem injurias fuas manu I vindicaturum: Et alio in loco: Hofti \ prodidere remp. non manu neque vi. Seneca confol. ad Mare. c. 19. orbitatem manu faciunt. & 6. de benif. 41. occafiones reddendorum obferv are non manu fa-
L E X. V. COMPENDIA.
Servorum una eft condttio, licet officits diff er ant. n. 1.
I. T7 T SERVORUM QUIDEM U]£j NA EST CONDITIO, omnes enim ad nutum domini agunt, licet officiis differant unufque altero honeftior fit. /. 15. $ 1. ft. de ufufr. $ 7. in fin. I. de injur. Innomin. ad Bafilic. h. lit. c. & alter alteri imperet. Plaut. Afin. aB. 1. fc. 2. quippe cum arbitrio domini haec omni momento tolli queat
Liberi homines funt vel ingenm, vel Libertim. 11. 2.
| diveifitas , qui & ex cloacario poteft: ! facere difpenfatorem, & ex atrienfi mediaftinnm , nee non ex vicariis ordmarios & contra. De vicariis fervorum videfis Lipfium ad Senecam de tranq. animi c. 8.
II. LIBERORUM AUTEM HOMINUM QUIDAM INGENUI SUNT, QUIDAM LIBERTINL
51.
Non valet argumentum ab Etymologia af-
firmative conceptum. n. 2. Servi unde dicantur SlaviP n. 3.
eere. Florus 1. hiftor. 1. matrimonio quia non impetrabantur , manu capta funt.
II. Ex hoe poftremo etiamque primo loco difee, quod argumenta ab origine vocis non valeant per adfumationem concepta, nee enim fequitur efle mancipium, quod manu capitur.
III. Hac tempeftate Slavi dicuntur fervi, quod cum ifta gente majoribus noftris bellum fuerit, & in eo captos in fervitutem abducerent. Ego in refponf. milit. 9. n. 2. Noftri coloni, qui laten audiunt, a gelaten, id eft relinquendo autem nomen acceperunt, uti docui in tracl. de jure in re & ad rem. c. 6. n. 13.
VARE NEC OCCIDERE SOLENT. Hoe fi fpeeftamus fervitus jam magis fecundum quam contra naturam eft, quicquid in contrarium disputent Bachov. d. th. 2. b. Frantzke Exerc. Inft. 2. q. 2. Aaron Alex. Olizarov. depclit. hom. fbciet. lib. i.c. 11.53.



L 1 B E R l f I f. V. L E X. ^ ift
'5 t
COMPENDIA.
Servi fiunt aut Jure Civili, aut Gentium. n. i.
Major 20. pretium participan-
dum fe venire papjus fit jure Civ. fervvs. eod.
Refpondetar ad ebjectiones. n. 2.
Injure fingulari non fiquimur regulam juris generalem. cöd.
I. O ER VI AUTEM IN DOMINI3> UM NOSTRUM REDIGUNTUk, AUT JURE CIV 1LI Romanorum, AUT GENTIUM fecundario. I. A.ff. de I.& 1. JURE ifto CIVILI,
si quis se Major viginti an-
NIS AD PRETIUM PARTlCiPAHDUM VENIRE PASSUS ést.. Nee obftat 1. 39. c. de lib% cauf. nam in loco, qui nunc'in manu, habetur jus fingulare, quod contra tenorem rationes in d. i. 39. ob utilitatem commereiorum, & ad excludendas fraudes, qua; quotidie committebantur, receptum eft arg. I. 16. ff. de LL.
ii. Hinc fruftra in contrarium alïegaveris, quod plus quam ultra dimidium laafus fit, arg. I. 176. §fia. jf. de R. I. atque ideo contracfus debeat refcindi, ex l. 2. C de refcind. vend. Fruftra etiam dixeris, quod liber homo non fit dominus fui corporis /. 13.pr.ff. adL. Aquil. Norum enim eft, quod in jure fingulari non fequamur regulam juris generalis. /. 15. ff. de LL. .. . iii. Majoribus ejusmodi homo ita invifüs fuit, ut noluerïnt unquam ëum manumitti. LL. Municip. Cliv. MSS. rubr. van eygen luiden. Sed hodie non fervatur ,abolita omni fervitute. Quanquam autem iftud jus fingulare non aliter habebat locum, quam fi emptor igporabat eum, qui vendebatur,. effe liberum. /. 7. § 2. ff. de lib. cauf. l.fiff.
laafus fit, arg. I. 176. §fiu. ff. de R. I. \
Emtor ignorare debebat eüm, qui vendebat i.'r , effe liber um. n: $.
Hoe non locum habet. in hominibus prof rils, eod.
Captivi& ex ancillis nati jure Gent. fiunt
fervi. n. 4. Ingenuus aliquandö ex ferva nafcitur. n\
5-
quib. ad li bert. procl. non lic. Ant. Vacca ad h. I. id tamen ad proprios homines non pertinet, hi enim privata pactione fieri queunt, novi enim id adhuc nuper in Veftofalis accidiffe, ruilicüint que cum omni fobole fe nobili, ut ab hoe eo melius defenderetur, nlancipasfe. Idem ex Pofidonio Stoico fcribit Athenams 6. 'Deipnofoph. 18. verba interpretis habent, quofdam & eos nonpaucos, quia propter imbecillitatem ac tarditatem mentis jus juum tueri nequirent prudentiqribus fic minifiros tradidifie, ut iis, qua necejfario pravideri debent, ab illis defenfi, vicifiim reddant fuam ipfis, quam poffunt mniftrandi operam: adjicitque Mariandynos ita Heracleoti fe man-, cipafCe.
IV. JURE GFNTIUM fecundario SÉRVI NOSTRI SUNT, QUI AB HOSTIBUS CAPIUNTUR, AUT QUI EX ANCILLIS NOSTR1S NASCUNTUR, & quidem in perpetuum donec manu nnfla fuerit muiier. Grotius 3. cdp. 7. n. 2.
V. Aliquandö tamen ex ferva nafcitur ingenuus , f. 1. § i. ff. de fuis & legttim. hered. Lfi. C. ad SC. Orphit. quod fruftra Cujacius ad /. 38. § 3. ff. de jolut. inter juris paradoxa refert, nifi veiimus eo nomine appellare omne jus fingulare , hoe enim illis in locis traditür. arg. L' 53. pr. ff. de fideicom. libert.
5 n.
C O M P É N D I A
Qitifnam fit ingenuus ? n. i.
I. TN GE NU I , SU NT QUI EX J. MATRE LIBERA NATI SUNT. Cicero' 3. de nat. deor. 45.. in jure civili, qui efi de matre libera , liber efi. S U F FI g IT ENIM, vel potius
Cdldmhas matris non nocet ei, qui inven-tre efi. eod.
autem LIBÉRAM FUISSE EO TEMP O R E, QUO infans NASCiTUR, LICET ANCILLA CONCEPlT; ET ECONTRARIO , 51 LIBERA CONCEPERIT,'DEINDE ANCILY 3- la'



3F2 PANDECTARUM
la vel ferva facfta pariat, placuit eum, qui nascitur liberum nasci, nec interest 1ustis nuptiis conceperit, an vulgo, quia non debet calamitas matris nocere ei, qui in ventre est. Ha* ratio fundata efl: in d. I. 7. h. t. non au-
§. III.
COMPENDIA.
An ancilla pragnans manumiffa, poft in fervitutem revocata, pariat lib&rum an fervum ? n. 1.
i. Tj^X hoc, quod diximus calamiY^j tatem matris non nocere partui, JESITUM est, si ancilla pragnans aliquandö manumissa sit, deinde iterum ancilla forte ob ingratitudinem revocata in fervitutem: § 1. /. de cap. dimin. I. 2. C. de libert. & eorum lib. postea facta aut expulsa civitate peperit.
ii. Quid? hsec utique ferva non fit? /. 17. § i.ff. de pcenis. § 2. I. de cap. dimin. Goveanus. 2. lecl. variar. n. per tot. hsec loca de libertate naturali, noftrum autem de civili accipit, ut hxc 1
LEX. VI.
COMPENDIA
Libertini olim dicebantur ex libertis procreati.
Libertini, quos temporibus Appii & deinceps novimus aliquaudiu dicros non ipfos, qui manumitterentur, fed ingenuos ex bis procreatos. Sueton. Claud. c. 24. Qua; diverfitas poftea fnblata eft adeo ut libertini & liberti pro Synonymis caperentur , unde indifcriminatim
L E X. VII.
COMPENDIA.
Non folum in utero, fed & in ventre concipi poteft foetus, n. 1.
i. f~Xül in utero est, imo & extra hunc in ventre, fic enim concipi poffe foeturaMedicorum
Quoties de commodis ipfius partus quaritUr, habetur pro jam nato. n. a. 3.
filii nobis tradiderunt: PERINDE, id eft ceque ac fnniliter: uti cernis ex /. 3. ff. de confirm. tut. I. 1. ff', de recept. AC
si
Libertini nunc funt ex jufta fervitute ma* numiffi.
nunc SUNT, QUI EX JUSTA, id eft vera&juri confentanea SERVITUTE MANUMISSI,vel liberati SUNT, uti contra Vallam 4. elegant. 1. dofte non minus, quam iracunde fcripfit Petr. Ligneug innot. ad § 3. I. de Libertin.
An ancilla pragnans manum ifta', poft civitate explufa ,paviat Civem anPeregrimm ? n. 3.
non illa amittatur. Sed huic obloquitur Raevardus 5. varior. 13. qui verba ifta aut expulfa civitate cenfet delenda, qua; &z« tit. Inft.de ingen. funt omiffa. Habent tamen ea libri Bafilicon. b. I. & Scholiaftes ibid. d. lil. b. Quem fequimur ergo ? Putem cum R tevardo poft LIBERUM AN SERVUM fcripfifle Marcianum civem an pcregrlnnm PARIAT? ET TAMEN RÈCTIUS PROBATUM EST LIBERUM & civem NASCI, ETSUFFICERE EI, QUI IN VENTRE EST, LIBERAM MAf TREM VEL civem MEDIO TEMPORE, quo uterum gerebat, HABUISSE,
tem extenfioni, fed regula; convenit, iftius enim caufam potius dixeris, quod id tantum fpectetur, an uterus fervitio fubjectus nee ne? fi non fit, tune ejusmodi peccato non ejus mutatur conditio. Neque verum eft, quod Brunneman. b. n.7. ajat,eandem decidendi rationem exftare in d. I. 53.



LIBER i TIT. V. LÈX VÏÏL
*73
SI IN REBUS HUMANIS, id eft in hanc lucem, qua mortales fruimur, vivusESSEÏ editus, CUSTODITUR, hacbenus ut omnia ei jura in tempus nafcendi integra fervent ui. /. 3- ff. fi pars bered. per.
II. QUOTIES DE C OM MOD 15 IPSIUS PARTUS QUiERITUR./.a6. ff. h. § pen. I. de Mei. I. 30. § 1. ff. de adq. bered. I. 231. ff. de F. S. QUANQUAM ALII. ne patri quidem. /. 2. § 6. ff', de excuf. tut. innomin. ad Bafilic. b.t, lit. f. ANTEQUAM NASCATUR NEQUAQUAM PROSIT, nifi & ejus commodum alieno cohaereat. /. 1. ff. fimul. ventr. nbm. in poff. Vide Maeflert. lib. 1. de Inft. LL. Roman. dab. 24.
Andr. Dalner. de jure bemin. lib.\. p. r. ». I. & feq.
III. Quid autem ajemus de eo cafu, quo inter tres forores donatio mutua ót reciproca eft fadta, & deinde una nupferit,, atque eo tempore, quo altera ex fororibus moritur uterum gerit, an tune infans, qui in illo eft, habebitur pro jatri nato, adeo ut deinde cum matertera ad alterius defimeftae hereditatem non ad-mirtatur? ita ftatuendum opinor arg.l. 187. ff. de R. I. I. 153. ff. de V. S. I. antepen. C. ad SC. Treb. etiamque rationibus egregie eonfirmat, & 13. Decembr. 1583. in fummo Galliajtribuna/i judicatum memorat Annré. Robert. 3. rer, judicat. 13.
LEX. VUL COMPENDIA.
Antoninus Imperator non folum cognomen Pii m»ruitt fed & Tttas fuit appellatus. n. t.
Non laditur ftatus liberorum ob tenorem male concepti infirumenti natalitit. n. 2.
Quid fi muiier liber a in infirumento je an-
L XMPERATOR TITUS Aurelius J. ANTONINUS, ita enim primum Antoninorum fuiffe appellatum ex veteribus docet Coraf. h. n. \. Quod fl ita fit, non necefle habebimus cum Orofcio & Mornacio adh. I. pro Titus reponere Plus, quanquam obpientiflimos mores, ifte hoe cognomen quoque meruit.
II. RESCRIPSIT NON LJEÜl STATUM, vel conditionem LIBERORUM, nee fieri fervos, qui liberi funt homines, OB TENOREMTNSTRUMENTl natalitii MALE CONCEPTI. Quamobrem fi in eo dies fit cxpreffus , quo mater adhuc erat ferva, & deinde probetur, quod tempore, quo natus eft infans, jam libera erat facfta, tune verbas per iftum errorem non vitiatur. /. 6. § 1. ff. de off. praf. Baro ad b. I.
III. Quid enim, fi muiier lib era, aut propter vecordiam, aut per obreptionem aut fraudem fe in infirumento anclllam vocaverit? uti per interpretem hic ait Scholia(les'Graecus ad Bafil. h. lit. i.
IV. Quae quidem ad intelleclum hujus loei fufficerent, cum ea quae de notario & errore in iuftrumentis admiiïo allegantur a Coftalio & Brnnnemanno ex indicibus ubique corradere faeilli-
mum fit, fed id commemorandum eft, quod publica natorum liberorum profeslio, auaè olim apud Romanos, deinde etiam apud Gallos fuit recepta, & frequentatur Veneüis, apud nos non fit in ufu, credinnis enim quod anas ex libro illo faiis poffit probari, in quem nomina eorum, qui facro lavacro tinguntur, refeiuntur. Cum autem ita quidem de tempore, quo infans baptismate initiatus eft, minime autem qua die, hora & momento natus fit, conftare queate ideo is, qui fe in aetate fundat, aliter eam probare debet. Fulvius Pacianus lib. 2. de probat. cap. 24. n. 4. t? feq. Mafcard. de probat. concl. 666. n. 12.& con.cl. 667. per tot.
V. Quod vero hic dicitur ob errorem non vitiari inftrumentum ei obftare ajunt, c. ad audientiam 11. X. de refcript. ubi refcripfit Pontifex, ne literis fuis, quae matufefiüm continent in conftrutfione peccatum , fides haheatur. Et quidem interpretes hoe ita accipiunt, quod falfa latinitas vitlat re fcriptum Papa: uti & habet compendium d. cap. 11. fed. quae illa fatfa latinitas? An illa dicetur laborare refcriptum, quando non latine nee pnro fermone id eft conceptum? ,VI. Neutiquam ! cum indignum viy rr deatuv.
1
cillam vocaverit? n. 3." Publica natorum liberorum profeffïo apud nos nen eft in ufu. n. 4.
Qjtoinodo hodie atas probetur ? eod.
An error vitiet inftrumentum? n. 5.
Explicatio c. 11. X. de Refcript. n. 6.



*74
PAN DE GTARUM
deatuf , ut verba coeleftis oraculi fub regulis Donati reftringantur , quemadmodum Gregorius loquitur in c. indignumifr tift- 38. Et alias infmita, qure de torneamentis , treuga, comefiionibus, bannis, foris factis concepta funt, corruerent. Dicamus itaque tale intelligi peecatum in conftructione, quod faiva
ntione recti fermonis non poffit fuftineri, uti ait /. 8. ff. de aur. & arg. leg, Cum non fit verilimile tot adminitlros cuna; Pontificirc errorem incorreclum reliquiffe. D. Joan. Strauch. amcenit. jur Canon, eclog. 2. cap. 13. Mafttert. i. de Juft. LL. Rom. dub. 46.
LEX. IX.
COMPENDIA,
Fceminarum conditio inter dum aqualis ,in- tis cafibus effe meliorem quam fccmi-
terdummdior, interdumdeteriorefi, narum. n. 3.
quam maficulorum. n. 1.2. Hac ipfa tarnen nonnunquam potius in
Cur deterhr fit conditio fceminarum. n. 2. tpfarum favorem funt introducta.
Probatur mafculorum conditionem in mul- n. 4.
1. TN MULTIS ergo non in omniJ_ bos, quin in plurimis eft tequa-
lis, /. 1. ibique DD. ff. de V. S. I. 6. $
2. ff. de pollicit. I. 41. ff. ad SC. Treb. I. 1. § x.ff. de legat. prafi. contr. tab. I. 2. § 1. ff. unde legitim. §5. /. de exher. lib. 1:4. C. de lib. prat. & in infignioribus tnelior eft. tot. tit. ad SC. Vellej. I. 9. C. eod. I. gé § 3. C. ad L. Jul. maf. pr. I. quib. alien. licet. I. 15. § pen. ff. ad L. Corn. defalf'. I. 12. C. qui pot. in pign. I Nov. 134. c. 10. pr. 1. quib. mod. fin. tut. I /. 5.ff. qui teftam. fac.poff. I. 3. & Autb. I feq. C. de cufiod. reor. L 9. $ I. f. de I. I C? ƒ. ign. I. unie. C. ch his, qui fe def er : uti quatuordecim articulis exponit Dalner. de traB. lib. 6. part. 1. per tot.
II. NOSTRI JURIS cum fcripti tum non fcripti,.uti exemplo erudimur, quod adduxi ad l. 1. pr. ff. de I. C? /. n. 5. c? adl. 6. Pr. ff. eod. n. I. in fi. aliudque habet Tilem. Roëner. animadv. jur. capj. 22. n. 5. ubi docet, quod fi lege municipali extantibus mafculis fceminaï non fuccedant, tune filia preterita non posfit dicere teftamentum nullum. Quam quidem ego putem' Domitianam elfe quxftionem. arg. I. 27. ff. qui teftam. fac. poff. ARTICULIS, id eft negotiis, /. 12. ff. de LL. ibique not. DETERIOR EST CONDITIO F/EMINARUM, quod viri fint, qui leges tulerinf, /. 1.
ff. d. t. & hi in propria caufa arbitri ita cenfuerint e re fua fore, quid enim ftultius quam quod Corafius muhum b. «. 3. corrafit, ut probaret mullere nihil ptjus : Nam ex Chriftianorum religione una muiier fervatorem dedit genen humano. Prima mater modum fi exceflit nee viri minorem ea in re culpam agnofcere debemus.
III. QUAM MASCULORUM. /. 45.
Or. ff. de legat. 2..I. 1. in fin. ff. de SenaSór. /. 2. de R. I. I. fi. pr. ff. de tutel. '. fi. C. de recept, arb. I. 1. ff. de teftam. mei. § 10. 1. de adopt. I. pen. ff. de edendo. I. 20. § muller, ff. qui teftam. fac. peff. I. 1. /. 8. § i.ff. de accuf. I. 1. C. ad L. Jul. de adult. I. 18. pr.ff. de jnre fifci. I. 6. ff. de pop. act. I fi. C.de incolis. I. 10. § fi maritus. ff. de reb. dub. quod undetriginta articulis diftinxit atque declaravit Dalnerus d. lib. 6. part. 2. per tot.
IV. De quibus fuo loco dicetur, an ufu adhuc ferventur, & an talia fint, ut ea propter deterior poffit fceminarum conditio jure dici, cum potius multis in cafibus hoe vel illud in earum favorem introducuun mihi videatur: quod ideo monendum arbitror, ne qua; falubriter pro iis introducta funt, nos interpretando arétemus , atque ita ad illarum incommodum trahamus contra /. 25. ff. de LL. junci. I. 3. ff. de conft. Princip.
L E X. X.
COMPENDIA.
Hermaphroditus Unde di&us. n. I. Aliter quadruplici modo poffunt difiingui-
Eorum quatuor vulgo traduntur genera. 1. d formatione genitalium. n. 3.
n. fi. 2. a fitu genitalium. n. 4.
5. «



LIBER I. TIT. V. LEX. X.
i75
3. a coëundi, cV 4. a generandi potentia
Qjiando in Eunuchorum cenfium transfiri-
bendi ? n. 6. An tune Mulierum privilegia illis tribu-
enda? n. 7. /Eftimatio fieri debet ex fexu pravalente.
n. 8.
Quomodo fexus eognofci po fit ? n.Q.10.17. Qjtid ft nullus appareat fexus, aut uter-
que fit imperfechts?' n. 11. Quid fi in prima menftrui fanguinis ex-
pulfione mentulam exerant? n. 12. An illi, qui unum membrum habent, in
alio fiemper foeminini fexus fint?
n. 13.
Dantur hermaphroditi utroque fexu valentes. n. 14.
Hi unum fexum eligere debent, quem exercendaz Veneris gratia variare nequeunt. n. 15. 16.
Igne puniuntur illi, qui variant fexum apud HifjfJanos. n. 15.
Qiianam vera hujus poena ratio? n. 16.
I. f~\ UiERITUR HERMAPHRO\J DIÏUM fic diélum, quod ex Mercurio & veneie Androgynus natus perhibeatur in gentilium fabulis. Laclant. inflit. divin. 7. CUI COMPARAMUS ? Ambiguus enim ejus inter marem & fceminam ell fexus, & utriusque natura in eo confpicua eft. Hinc Sardanapalus, quod ob vitaj rationem ad fceminasaccederetper metaphoram dvtycywh dicitur Luciano in diah mortuor. Menippi & /Eace.
II. Sunt autem quatuor hermaphroditorum genera vulgo tradita. Cael.Rhodigin. lib. 15. lecl. antiq. c. 10. Caranza tracl. de partu cap. 17. «. 67. Primum eft cum fub radice penis inter fcrotum & anum muliebre pudendum confpicb tur. Secundum cum in fcroto adparet muliebre pudendum habens exile foramen, equo nihil omnino prodeat. Tertium cum in hoe poftremo memorato loco ex pudendo muliebri aquam menftruamve petat. Quartum eft, ubi in ima pube penis , vel quid ei fimile, reperitur, uti ex aliis refert Paul. Zacchias lib. 7. QQ. medico - legal. tit. 1. q. 8. n. 2.
III. Ipfe tamen n. 3. plura facit hermaphroditorum genera, aitque alios in primo ortu fe prodere, alios exftantibus primo menftruis vel quandocunque: & tandem n. 4. quadruplicem eorum tradit diftinclionem, primam defumit a formatione genitalium, dicitque quod nonnulli neutrum fexum, ut natura requirit, recle, conftitutum habent, alii con-
Arbitrio judicis puniendus erit. n. 17.
In dubio pro mare habetur. eod.
In quibus caufis utilitatem habeat hac difiputatio. n. 18.
Mixtum ex eo, quod pravalet, afiimandum. n. 19.
Emtio efi, fi pretium excedat rem, qua fimul cum eo pro re alia datur. n. 20j
Econtra fi res pravakat, Permutatio efii eod.
Regula tn 19. data locum habet in participattone quaftus conftante matrimonio facli. n. zi.
Nee non in cefiione munerispublici non gratuita. eod.
In aqua cum melle, anifo aut junipero coBa. n. 22.
Quando locator conduBorem expellere nequeat, etiamfi ipfe domo egeat ? n. 23 ^
Cur in dubio emtionem potius quam permutationem intercepfiffe flatuamus ? n. 24.
In dubio pro mare habetur quoad favorabilia, non quoad odlojd. n. 25.
tra utrumque reéle fi externam fpeciem fpeétemus, alii denique unum reéle habent formatum, alium vero nequaquam, quod exemplis & experientia coniirmat. n. 4. 5. & 6.
IV. Alteram diverfitatem trahit a fitu genitalium, cum alii unum fexum habeant, unum fub alio, quo pertinent genera quatuor ad h. I. n. 21. enarrata: alii unum in alio , alii ambos latcraliter.
I Zacchias d. l.n. SS. Medii generis hermaphroditum memini me anno 60. bu-
' jus feculi Lutetise Parifiorum vidifle. Ambulabam in horto, qui adjacebat domui quam inhabitabat Angliae Regina Caroli I. vidua, is homo cum mihi atque aequali cuidam obvius fieret vefte virili, ftipulabatur a fingulis numura , quem folidum fignatum vocant Galli, adjiciens fe pro eo miraculum nobis 0ftenfurum, cumque eum accepiflet, tollebat braccam, qure tune tanta amplitu-* dine geftabatur a viris, ut fi hunc ea quispiam incederet pro androgryno is haberetur, & mox illud luxufiantis natura; opus non fine ingenti naufea confpicibamus. Tertia differentia trahitur a coeundi potentia, nam alii valent ab terutro fexu, alii utroque, alii neutro.Zacchias d. I. n. 7.
V. Quarta denique a generandi pö-4 tentia, nam haec tam varia in iis deprehenditur, quam coëundi. Zacchias d. L n. 8.
VI. ËT MAGIS PUTÖ illum, fi modo fexus diftineftio adparet, alias ubi
tali*



i75 P ANDECTARUM
kalis nulla. adelt, qui Tom Tom Ebrads Öicitur i Mifna tit. Baba Bathra. cap. 9. vel ratione externa; fpeciei, quod latine obftruétum fignificat. Petr. Gregorii pnelud. opt. ICti lib. 5. cap. 5. n.6. Selden. de fucceff ad LL. Ebneor. c.11. vel. quod neutro fexu valeat ad coëundum, tuuc in cenfum Eunuchorum tranfcribiiur. ...
VII. Cumque hi, quod ad animi vires corporisque conftitutionem ad fceminarum naturam accedant, ideo putat Zacchias d. I. n. 18. eos ab omnibus removendos, a quibus per leges fcemir.tèfuntremotre, eaque qua; in utilitatem mulierum funt introduéta , etiam ad hos pertinere. Qua in re fpeciofe is auctor ' fallitur, cum ex aliis, de quibus mox ipfum egregie audiemus differentem, tarnen adhüC coniegi queat, an magis de viro, quam de fcemina participent ? Eumichis comparentur, quid tum? Conftat utique plures ejusmodi femiviros patres fuiffe, & amicos Principum nee prudentia aliisqÜe virilibus decoribus deftitutos , qualis adhuc hodie fertur Coulliolus, quem olimTurcarum Imperator in deliiiis, nunc vero inprimis amicis habet.
V1T1. EIUS SEXUS exiltimandum vel .ZESTIMANDUM , QUI IN EO PR/EVALET; Sed unde id xfomare datur ? Ex qualitate fexus incalefcentis 1 ait Paulus inl. ig. § i. ff. deteflib. quem ! interpretes noltri fequuntut Mart. Azpilcueta Navarr. torn. 1. lib. 1. confil. 8. n. 3. Tbom. Sanchetz. de tnatrim. lib. 2. difp. 106. n. 2. D. Henr. Brouwer, lib.
de jure connub. cap. 4. n. 2. Largius hoe explicant Graeci ad h. l.lit.m. quando dicunt marem appellari, fi inclinet ad virilem fexum, & maris naturales appetitiones demonftret, fi foemina;, fceminarum.
IX. Verum ex medicis vel potius ratione naturali clarius id licet cognofcere. Ha;c docet juxta illos molem prreterea vaforum eorundemque formationem, nee non naturalem fitum, etiamque viarum latitudinem & anguftiam adcurate debere confiderari, etiamque advertendum effe ad pilos adnafcentes. Qui enim fexus praevalet, is mole femper magis eit confpicuus. Accedit & magis ad naturalem formam , qui perfeclior efl, retinetque hic fitum naturalem fibique debitum, unde ubi e latere funt ambo tune dextrum locum habet, & ubi unus fub alio, tuncfuperior plerumque validus magis efl. Pili in perfectere confpicui non in debiliore, vel
faitem non tanta in copia. Via; in potentiore fexu funt patentes, penetrantes & pervia; non in irrito & facilius mcalefcit in fexum, qui in eo pra;valet, isque magis calorem naturalem fervat. Zacchias d. I. n. 16.
X. Porro ex extero corporis habitu diverfitas aeftimari poteil, vox gravis & fonora, animus ad virilia promptus, impiger, inclinationibusque viro dignis excitatus, pili in mento, tauro&ano, mamma; exiles, capillitium hirtum breve & dUriuscuJum , urina; feminisque per penem excretio, telles propendentes, nee prorfus fpernenda; magnitudinis, aut faitem inguinibus adhscrentes, & maxime extra apparentes virilem fexum demonftrant. Contra habitus corporis muliebris mollis & delicatus, vox exilis, animus demiffus, moübus muliere dignus, obfequens, pili, in mento, perinaio autano nulli, mamma; turgidula;, capitis capilh promilli, renues, molles & longi, urina; per confuetas mulieribus vias excretio, & per easdem menfirui fanguinis depuifio, telles externi nulli nuiliebrem fexum indicant: uti fere ad verbum Zacchias d. I. n. 17.
XI. Alt cum nonnunquam eveniat, ut nullus adpareat fexus, uti dixi ad h. I. n. 6. Vel uterque efl: imperfeétus, aut rantum confpiciantur teftes, membrum vero nullum aut confpiciatur tale, quocï ca;teris affectionibus enumetatis contra-
1 rium eft, ideo idem Zacchias d. I. n. 18. pergit docere, quod fexus mafculini een» feri debeat, qui genitale extra fe prodit, teftesque extra alvum proifinen tes oftendit, teftes enim dic'ti funt, quod teftimoniumperhibeant virilitatis. Andr. Laurent. lib. 7. Anatom. cap. 4. Quin & unus teftis hac in re fuflicit, licet ca;tera congruerent foeminino fexui, quemadmodum e contrario excretio menftrui ftingiu-nis cnm teftes ablint evidentiffime muliebrem fexum oftendit, licet plura figna pro virili facerent. Zacchias d. I. n. 19. & 20.
XII. Idem tradit d. I. n. 3. &. 4. quod pro maribus fint habendi, qui in prima menftrui fanguinis expulfione mentulam exerunt, idque Arefcufte evenifle, tefte pliniö 7. hift. nat. 4. aliifque qua veterum qua. recentiorum ex aliis firmat, quos inter Mafol. de irregul. lib. I; c.27. n.6.
XIII. Quod vero Zacchias d. I. n. 8. fcribit eos, qui unum membrum habent in alio femper fcetninini fexus effe, hoe vit patior mihi imponi, nam vox, capilli, Ianugo circa os, manus, brachia5
cor-



LIBR. I TIT. V. LEX. X. 17*
cörporifque mufculi, greflus, csereraque virum oftendebant in eo, de quo locutus fui ad h. I. n. 4.
XIV. Ei quoque, quod dixi nonnullos dari hermaphroditos utroque fexu valentes coire & generare, contradixit Ariftoteles lib. 4. de generat. animal. c. 4. quem noftri fequuntur Steph. Forcatulus Necyom.jur. dial. 48. n. uit. Dab ner. d. tracl. de jure bomt», torn 1. lib. 1. part. io. n. 17. Aft aliud demonftratum nobis dedit Zacchias d. I. n. 24. & fiq.
XV. Et quorfum alias fpedtaret, quod plerique interpretum legum auctoritate conentur evincere, eos fexum, quemlibuerit, eligere debere ? Zacchias d. I. n. 31. adeo ut fi uno etecto, alterum quis exerceat ,monftrofam venerem ex pertus dicatur, idque fcelus flammis expietur apud Hifpanos. Gafpar. Arejes Franco in campo elif. & jueundijj'. QJX cap. 48. ». 21.
XVI. Quanquam verior mihi videatur efie ratio, ne in poteftate ejusmodi hominis fit,majoris voluptau's ex altera venere percipiendae gratia variare & fidu cia occultandi crimlnis ad committenda adulteria fcede abuti, uti fere loquitur Brouwer d.l n. 3. quod utique dici non poffet , nifi feminis effufio ei tribuatur. atque alieni partus fuppofitio ex ea n metuatur. Neque etiam moriftrofa po teft dici ejus venus,- cum ifti homini fit naturalis, nee in aliam formam eam mutet, quam quse per naturam ei eft data, arg.l. 31. C. ad L. Jul. de adult.
XVII. Qua de caufa leviore pcena ar bitrio judicis puniendus erit. Csetenm quod ad juris effedtus adtinet, tune ex corporis conftitutione reliqua animique motibus exiftimabimus, quis fexus pr» valeat, cumque natura urgeat ftimuli: aucfioribus inhnnc vel illum, hoe aga mus, ut dum mero incaluit appelletu ab adolefcente, qui Adonim non mode jeferat, fed & ore diferto, veluti alte Hermes norit fabulari, laterique alter admoveatur puella, qua; forma; venu ftate cum lafcivia morum conjunéta A pnroditis videatur effe, atque ita obfer vemus ,in quem fexum magis incalefcat! In dubio autem oro mare habetur, ut ex Dauthio & Wefenbecio docet Dal ner. d. part. 10. n. 10.
XVIII. Res hsec multae eft utilitati in foro, dum difputatur, an admittend ad munera reip. vel publica, facerdoti um, teftimonii diétionem in teftomen tis, feuda? Zacchias d. I. n. 20. Dalnei d. part. iq.«. 20. & feq. Coftal. ad h. t to. Item an in his locis cum duabus ma
nibus hercifcat patris hereditatem? vide didta ad l. 6. pr. ff. de I. & 1. n. l.
XIX. Quae ex hoe loco conlegant interpretes reftat examinare. Primo inde regulam faciunt, omne mixtum exeo, quod praevalet, aeftimari, contra quam dilputat Forcatulus d. I. n. 5. Hanc autem ad fententiam trahit Cravetta conjtl. 273. n. 2. & ad conititutionem , qua jus commune corrigit Menochius remed. 4. adipifc. poff. n. 27. C? 29.
XX. Ex ilia etiam conlegitur effeemptionem, fi precium excedatrem, quaï fimul cum illo pro re alia datur, fi vero res praevaleat, fore permutationem, idque ad 7r?GT.'pi<nv gentilitiam transferc poft Molinseura Mornacius ad h. I. plu-.. ribusque aliis adduftis Theod. Remkingh. trad. de Retraclu q. 4. n. 80. Perez. C de rer. permut. num. 6. Francifc. Niger Cyriac. torn. 2. controv. for. 375.
num. 1. , • -
XXI. Sed & hoe ufu venit, ubi agitur de participatione qua;ftus facti conftante matrimonio : D. Wefel de connub. bon. fiociet. tracl. 2. cap. 2. v. 59. nee non in ceffione muneris publici non gratuita, ab eo facienda, qui partim precio fibi comparavit, partim ex liberahtate collatum accepit. Charles Loyfeaii du dr.it des offices. Uur. 5. ch. 3. ». i<*.
& fiq
XXi I. Ex eadem regula infertur i quod licet rerum viliffima; aqua; nullum vectigal fit impofitum, aliud tarnen dicendum fit, fi cum melle ea fit cocta,
- aut cum anyfo, junipero, aliis: joan. Bnpx. Larrea allegat.fi/cal. 55. »• 7-
XXIII. Item domo locata conductor a domino , fi is ipfe ea egeat, quidem poteft expelli, at fi aedes ad plures pertineant, tuneftabitur contractui, fi ille hoe velit facere , qui minorem in ea ha-
r bet partem, caeterique, penes quos ma> jor eft , contradjfcant huic ccepto vel ; propofito. Carpzov. p. 2. decij. illuftr* i 1.37 n. 21. 23. & per tot.
XXIV. Quodque Mornacius ad b. I.
- fcriptum reliquit eo in cafu, ubi precium & res pro re alia promittitur, & in
! eandem quantitatemiftaconcurrunt, poi tius emptionem, quam permuutionis • placitum interceffiffe, hoe eodem fundament o fubnixum eft, quo illud , quod 5 antea dixi in re dubia marem potius i quam foeminam praefumi.
XXV. Verum enim vero licet hoe lu-
- bens largiar in favorabilioribus, veluti . fi agatur de excludendis fceminis a fuc. eeflione aliis ve maribus jure indultis, in
- odiofis autem contrarium verum putem,
Z 5md



i78 PANDECTARUM.
quid enim, fi hic quaeftio fit an aliquis cum duabus manibus debeat admitti ad hereditatem.? Nifi is fe marem docuerit
aut oftenderit virilem fexum in fe pra. valere, haut pro mare habebitur. arg.l, i8. c?/. 19. ff. de LL. c. odia. de R.I.in 6.
LEX. XI.
COMPENDIA.
Pater fciens non contradicens nuptiis liber orum confenfiffe intelligitur. n. 1.
Juffus filius non efi, qui natus ex matrimonio, in quod non confienfit Pater, eod.
An ejusmodi filio ex bonis avi prcefianda
fint alimenta^ n. 2. Avi confenfus fuperveniens liberos non ef-
ficit retro legitimos. n. 3.
I. T> AULUS RESPONDIT EUM, £ QUI VIVENTE PATRE, cujus in poteftate erat, /. 25. ff. de ritu nupt. ET IGNORANTE, fi enim fciat fuperveniatque,dum contrahitur nee contradicat, confenfifl'e intelligitur, arg. I. i3. ff. mand. atque fic capio /. 5. C. de nupt. Bronchorft. cent. 2. ivxwiocp. asfert. 48. DE CONJUNCTIONE fub matrimonii fpecie contracta./. 197. ff. de R. I. FILLE aut filii. pr. L de nupt. CONCEPTUS EST, LICET POST MORTEM AVI NATUS SfT, quamvis enim is, qui in utero eft, non habeaturpro nato, nifi cum de ejus commodo quaeritur, /. 7. h. & nativitatis 1 tempus fpeftemus, fi partui id utilius fit, /. 11. in fi. C. de natur. lib. utruraque tamen hic non attenditur, quia ob fpretum patris confenfum radix eft ftatim infeefta, atque ideo & furculus egreditur fimilis radici, uti loquitur David Kimchi adaSam. $.v. 3. JUSTUM vel Iegitimum. /. 2. ff. de adopt. d. I. 11. C. de natur. lib. FILIUM EI, EX QUO CONCEPTUS EST, ESSE NON VIDERI, id eft cenferi aut aeftimari. /. 116. 5 2. ff. de R. I. Ratio quia vitium, quod is ipfe commifit, refrenandum cenfuerunt leges. /. fi. C. de natur. lib. Nepoti autem an ab avo aut ex hujus bonis praeftanda fint alimenta apud Gallos dubitatum fuit ?
II. Ren. Choppinus lib. 3. part. 3. de privileg. rufiicor. cap. 11. fcriptum reliquit, fe caufam orafle pro avo, vindicias tamen fecundum alimenta tum a Proprsetore Baugau Andium Oppidi,
LEX. XH.
Filius poft mortem patris declinans nuptias, ad eas invitus non compellitur. eod.
An per jubfiequens matrimonium liberi retro nati fiam legitimi ? «. 4.
Ficlio non reducitur ad id, quod jure fieri nequit. n. 5.
An proles fiat legitima per difipenjationem permittentem connubium, quod antea non valebat ? eod.
I quam a fuprema Galliarum curia die 22 I Mart. 1574. dictas fuifl'e, nulla tamen 1 litigiofi nepotum ftatus praerogativa: Quod in dubio recipiendum eft, at ubi planiflime de negleclo confenfu conftaret, aliud dicendum ex rationibus Choppini, fi modo nova lege is ita fit necesfarius, utfinon adhibeatur, nuptise fint nulla;.
III. Nam nee tum avi confenfus poftea fuperveniens liberos retro efficiet legitimos. arg. I. 38./. de pacl. Coftal.
/ b. n. 16. Lamb. Goris adverfar. tracl. 3. ' part. 1. c. 10. n. 23. Neque filius etiam
poft mortem patris, fi declinet nuptias ^ ad eas invitus compelletur. D. Abrah!
a Wefel ad nov ell. Conft. Ultraj. art. 14.'
n. 67.
IV. non ifti obftat, quod per fubfequens Matrimonium liberi retro nati fiant legitimi, uti opinatur male Brunneman. b. n. 2. Nam id tum obtinet, fi conjunétioni nil praeter confenfum eorum, qui illam contraxerunt, defit, noftro vero cafu bono publico id conftitutum eft, ne nuptiae absque confenfu avi contraefta; fubfiftant, uti egregie laudatus Abrah. Wefel. d. I. n. 66. & feq.
y. Quid quod ficlio non reducatur ad id, quod jure fieri nequit, cujusmodi eft matrimonium initum non confentiente parente, cujus arbitrium exfpecftabatur. La;l. Mancinus 1. genial. 16. n.6. Qui porro n. 7. ex b. I. n. colligit, prolem non fieri legitimam, fi per difipenjationem permittatur Connubium contrahi, quod antea non valebat, fi liberorum nulla mentio fit facla.



tlBER l TIT. V. LE3C XïL tj9 L E X. XII. COMPENDIA.
Perfeclus partus nafcitur feptimo menfe. i. Quando pent is in fua arte credendum fit ? eod.
An jufius partus edittts nondum compkto
fiexto menfe? n. 2. Natus feptimo menfe gratulari fibi debet
de myftico numero, eod. Quid de partu oclimcjlri & quinquemeflri
fit cenfendum? n. 3. Fcemints certum pariendi tempus non efi
■ flatutum. eod. Frequentior & magis.temfieftivus efi, qui
nono menfe nafcitur. n. 4. Johannes Baptifia nono menfe natus. eod.
I. QEPTIMO MENSE NASCI k3 PERFECTUM, id eit abfolutum, vitalenique omnibuscjue partibus conftantem. I. t. ff. 3e O. /. PAR TUM JAM. iu feholis atque audkoriis ICtorum. arg. infcrjfxt. b. I. RÈCEPTUM EST PROPTER AUCTORITATEM DOCTISSIMI VIRI H1PPOCRATIS ! Coi, peritis enim artis alicujus toties credimus, quoties ratio naturalis vel 0culi noftri non refragantur, qua de re plenius egi in tracl.de cadav. irfpiciendo
II. ET IDEO CREDENDUM EST I EUM, QUI EX JUSTIS, id eft fecundum praecepta legum noftrarum contraétis. pr. I. de nupt. NUPTIIS SEPTIMO MENSE, Imo necduih completo Pexto? dicat quis ex l. 3. § fin. ff. de ] fuis & legit. hered. Gvxci ad h. t. 12. I Solvi hunc nodum alibi in tracl. de jure in re & ad rem. c. 2. n. 29. 6? 30. iterumque connotabo ad d. I. 3. S fi. NATUS EST, JUSTUM vel le gitimum I FILIUM ESSE, neque is, cui nafcitur tam cito debet ideo irafci, fed potius fibi gratulari, quod myfticus ftbi evenerit numerus, quem novimus ftepe laudari a Wifiènbachio, de quo fabula circumfertur ejusmodi, an vera nee ne, mihi non liquet, illud didici ex hoe loco praefumi eum, qui feptimo a comraclis nuptiis menfe nafcitur, ex his genitum efle. Crefpi de Valdaura obf. 23. n. 4.6. & 49. j _ III. Ocftavo menfe natus infans legi. timus quidem erit, atque ideo huma'bitur iisdem ritibus , quibus alii juflis nu ptiis procreati, cum vero vitalis non fit: Agellius 3. nocl. Aitic. 16. ideo quod ad cteteros ]uris effeétus, non habetur j aliis pro jufta progenie, neque ex eorum opmione.rumpit teftanientuiri pa- ï
Decumanus gen it a/is atque jufia pro ge nies
■ efi- n. $. An mar és in decimo & foemirice 'in nom
naficantitr menj'e? n. 6. Intelliguntur hic menfes Lunares. n. 7. Partus undtcimefirisan kgitimus?n.8.9. Frifü admifirunt duodecimo menfe natum '^
Galli decimo tertio, n. 10. n. Tota res videtur arbitrio judicis relinquen*
da. n. ii. Ouinctm de hac mater iafcripferint?n. 12, Ejus prafumitur Infans, qui ante fiptem
menfes cum foemina coivit. n. 13.
tris. arg. I. 2. C. de pofihum. hered. uti bis judicatum memorat Matthae. de Affliclis decif. Neap. 236. alüsqüe adductis multis^ tradit Jofeph. Ludovici Comm. cond. 37. n. 1. qui özn. 6. & feq. docet» quomodo probetur, tune eum fuiffe natum. Sed contra cenfuit fumma Gallorum Curia anno, 1535. etiamfi quinto menfe natus fit infans, patrem ei fuccedere, quod nullum tempus pariendi £as» mmis fit ftaturum. Geil. d. c. 16. Choppin. d. part. 3. cap. 8. Contrariam autem rem judicatam allegat Mornacius A Quem ratione pofterioris exempli fequor, fi partus nondum erat quinque* meftris. Brodeau fur lovet recueil d'a~ refis. lit. E. n. g. Quod ad octimèftrera adtinet ei quoque hereditatem deferendam efle, vel ideo recte dixeris, quooï Caecillus ajebat, etiam odtavo menfe muherem parere, eoque Veftïlla Cafoniani Caji Principis conjugem enixa fit. Plinius ïmfiors nat. 5. Lael. Mancinus r„ genial. 12. n. 4.
IV. Licet autem non raro accidat,u£ feptimo menfe nafcatur infans. Arejesi Franco elif. QQ. 91. n. 2. & feq. frequentior tamen &magis tenipeftivuseft, qui nono menfe gignitur. 2. Macchab^ 28. quo natüm fuiffe Johannem Baptiftam comperies , fi Lücae cap. veij.26. jüngas Cum Verf. 57.
V. Decumanus quoque genitaiis, atque ideo jufta progenies eft , quae' nono aut decimo menfe a mórtê patris nafcitur. /. 10. pr.ff. de lib. & pofihum. I. fi. ff. de fidele, lib. Novell. 39. c. 2. Sap. 7, 2; Virgil. Bucol. eclog. 4.
Matri longa decem tulèrant faftidia , [ menfes. ,
Arnób. adverf. gent. lib. ï. in utero ma* tris fiuce foimettus, dbfilütus menfivus &



ito PANDECTARUM
confummatus decem: iterum Hfb. 5. Hinc pet ra concepit, & mugitibHs editis multis prius nafcitur menfe decimo, materno ab nomine cognominatus Acdefiis. Apulejus in Apolog. O flerilitas liberorum po- j tiort O infaufii decem menfes!
VI. Servius autem adl/irgil. d. I. fcribit, qnodmai es in decimo nafcuntur men/c, fcemina vero in nono: quam diftinctionem probat Corafius 2. Mifcell. 21. n. 2. Obfervavi tarnen veteres prormfcue de utroque fexu hoe tradere. Arifloph. 'de facr. Cereris.
Mn. TVr.' rtyiTv $f(. Tu. xm> S**<* jU>iV«f dvr'
iyai ^Hvsyxov. Mn. Hanc puellam peperijfe dicis % Mul. Decem menfes ipjam ego geflavi : Amob. d. lib. 5. de Cerere a filio Jove ftuprata fcribit; parit menfem poft decimum luculenti filtam corporis, quam cetas mortalium confequens modo Liberam modo Proferpinam nuncupavit: Fceminis majorum gentium familiariffimam hanc elfe latebram : ait Petr. ^Erodius a. rer. jud. 4. c. i,
VII. Haec autem de menfibus lunaribus, non de iis, quibus nos utimur, & quorum duodecim conftituunt annum, capiendum effe, monent Sdpio Gentilis adApulej. d. I. &Henr.Salmuth. adPanciroll. lib. 2. memorab. tit. 10. Illos enim menfes exterse gentes prester Romanos 6c AEgyptios olim obfervabant. Julian. 1 Imp. orat. 4. p. 290. Petavius ibid. & var. difiert. lib. 4. cap. 14.
VUL Quod autem in d. Nov. 39. c. q, dicitur undecimo menfe perfeclo peper it:
L E X XIIL
COMPENDIA.
Fortuna judicium five judiciorum alea. n. 1.
Cur fervus in capitali caufa a domino non
t QERVUS IN CAPITALI CAU^ SA, id eft ea, ubi de poena mortis vel naturalis vel civiiis agitur. § a. 1. de publ. judic. licet a domino defendi poteft , /. 2. C. de accufat. fi tamen FORTUNE JUDICIO, huic enim illa maxime dominatur, quando judices funtinepti, juris ac negotiorum expertes, vel fordibus corrumpi foliti, aut pra; faftu nolint alios conftituere cognitorea, licet a litigantibus fint rogati , hinc alea judiciorum veteribus dicba, de qua advocati palam audenttanta tamque
defenfus, poftea abfiolutus, non fiat liber? n. 2. Aliud dicendum, fi dominus neglexerit fiervum agrotantem. eod.
horrenda dicere, ut omnia judicia feu lites merito cutiéti boni perhorrefcant, & in quam ingeniofus ille fatyricus Rabelefius feftive \utii. libr. cap. 39.c?40.
II. A DOMINO COMM1SSUS, & capitis periculo reliéhis nee defenfus, ET SI FUERIT ABSOLUTUS a crimine NON FIT LIBER, /. 9. § i.ff. de bis, qui a quib. manumiff. neque enim dominus ideo eum praefumitur pro dereliéto habuiffe, /. 9. ff. de publ. judic. quippe cum nemo facile fuum jatftet, /. 25. ff. de probat. pradèrtim cum
hic
inde non conlegas, quafi poft decent menfes exactos in principio undecirui nafcatur legitima foboles, aliud enim prifcis Romanis placuit. Gellius d.c. 16. a quibus tamen mores noftri divortium fecerunt: Mynfing. 6. obj. 40. n. 11. èf 12.
IX. Nam partum undecimeftrem pronuntiarunt legitimum ICtiWittebergenfes. Rauchbar. 1. QQ. jur. 27. «. 53. quo tempore fe poft fatum patris fuifte natum profitettir Mich. de Montaigne 2. des Effais 12.
X. Amplius Frifii admiferunt eum, qui duodecimo menfe erat genitus. Joan. a Sande. lib. 4. decif. Frif tit. 8. def. 10.
XI. Imo ck tertio decimo Galli. Gothofred. ad d. Novell. 29. C. 2. Adeo ut tota res arbitrio judicis fit relinquenda, qui pro varia fceminarum exiftimatione & habitu & valetudine id aefiimabit , namTholofte contra Gothofredum fuisfe judicatum,refert Gerhard. Maynard. 4. decif. 3. n. 9.
XII. Pra; caeteris videantur copiofe hoe de argumento dilferentes Zacchias & Caranza in libris antea memoratis, nemo autem curatius de eo egit Carolo Annib. Fabroro, quem olim fenem 0cftogenarium colui agens inGal'iis, eum
• fi animus fert, vide in exercit. jur. i. ■ per tot.
XIIL ld adhuc adjicere lubet, quod , Henr. Salmuth. rejpunj. jur. ï.p. 11. ex
Ihoc loco doceat, quod ejus pracfumatur effe infans, qui ante feptem menfes cum fcemina coivit.



LIBER I. TIT. V. LEX. XlV.
iSr
hic alia conjecfura poflit capi, quod eum vel puraverit effe nocentem, vel ob incertum judicii eventum fumptus in eum defendendum noluerit erogare. /. 21. ff.
de pecul. Qua; cum ceffent, ubi neglexit fervum agrotantem, ideo in hoe aliud lèrvatur. /. 2. ff. qui fine manumiff-.
LEX. XIV,
COMPENDIA.
Partus monftrofi non funt liberi. n. 1. Monftra non rumpani patris teftamentum, nee patri ad excufiationem pro funt. 2.
An diftinffio de lucro captando & damno evitando hic locum fortiatur ? n. 3.
Varie ICti de monftrofo partu fenferunt. n. 4.
Quando partus monfirofus profit mulieri? eod.
An partui monftrofio jure naturali alimenta a parentibus debeantUr ? n. 5 . An & quinam partus monfirofi recle inter-
1. XTON SUNT LIBERI in juredii>| ciali ftatu, QUI CONTRA •FOrvMAM HUMANI GENERIS, vel totam veluti fi toto corpore vitulum , canem, glirem, aliud ve brutum exhibeat feetus; vel ex parte, ut quando eapite canino vel porcino, aut bubulinis equinisve cruribus eft infans: atque adeo GONVERSO natura; MORE PROCREANTUR, VELUTI, SI MULIER MONSTROSUM' ALIQUID, ut afigura; bonitate & fimplicitate fuae fpeciei conveniente* ita eoormiter, uti dixi, recedat. Paul.Zacchias QCL Medico-legal. lib. 7. tit. \. q.x.n. ió^Gafp. Arejes Franco elif. 0,0. camp. q. 25. n. 39.
' II. Htèc monftra itaque haut rumpunt patris teftamentum: arg. I. pen. C- de pofihum. hered. Coraf. h. n. 2. Coftal. h. n. 23. Menoch. arb. jud. 0^0. ca/u 391. n. 27. Hieron. Magius 1. mijcellan. 20. Alphonf. Caranza de partu c. 17. n. 23. Neque etiam proderunt patri ad excufationeth a tutela aliisve muneribus, fi ab iis vacatio ob liberos alicui detur. h. I. 14. ut mirari fatis nequeant aliter fentire Coftalium & Bufiuma^. /. Nee pro his facit. /. 135. ff. de V. 8.
III. Quamvis enim Cujacius ad Paul. lib. 4 recept, jent. tit. 9. ac Pacius 1.
25. RagueH. ad l. 3. C. de pofihum. hered. Lovet d.arefi. 5. Alii, ajunt quod in loco, qui eft in manu, agatur de SC. Tertull. atque de lucrö captando; in d. I. 135. autem de lege Papia Poppea, atque de damno vitando, plus
ficiantur. n. 5. 6. 7.
lnterficiendi non aparentibus, fed deer ett) Magiftratus. n. 6.
An inquirt poffit contra mulierem ejusmodi partum edentem ? n. 8.
Monftrum ex equa indicium eft contra monftrofio, Veneris fufpethtm. n. 9.
Prodigiofium & monfirofum h. I. Synonyma fiunt. n. 10.
Qtiinam partus pro monflris non habendi ? n. 11. 12.
Ebrai patrem mutili foetus ad lapidationem dainnabant. n. 13.
autem favendum ei,qui hoe fngit, quam illi, qui iftud aucupatur, l.fi. § 5. C. de jure delib. hosque olim fectatus fuerim , aliter tamen nuncfentire mecogit ratio,
, d. I. 135. quae generalis eft & aeque SC.
i Tertulliano, quam legi Papia; convenit. Quid quod Juftinianus in l. 2. C. de-jure liberor. matrem admiferiz ad hereditatem , licet alios liberos non haberet, quod largius conftituit Novell. 118. c. 2.
■ Coraf. h.n.i. Merill. 1. obf. 33. Baro
| ad h. té
IV. Dicamus itaque olim varie ICtos de monftrofo partu fenfiffe, hos autem ex Juftiniani mente ita aecipiendos quafi pro regula in h. I. 14. tradiderint monftra pro liberis non haberi, quoties de ftatu hominum quaeritur, aft excep-
| tionem proponi in d. I. 135. eamque , tune admitti oportere , fi mulieri quid [ relichim fit fub conditione, fi genuerit I I.15. h. t. aut lege municipali, vel mo\ ribus fuerit introdueftum, ut ei in puer-
perio adfirmanti hunc vel illum lècum
coiviffe fides habeatur.
V. Hoe fatis de ftatu jurediciali, fed quid juris in naturali, ubi quaeritur, an alimenta monftrofo partui a parentibus debeantur, vel an occidi poffint? Lege Romuli internecioni dabatur. Dionyf. Halicarnaff, Antiq. Rom. lib. 2. quod in 12. tab. fuittranferiptum, tefte Cicerone lib. 3,. de LL. ubi ait V cum effet cito necatus, tanquam ex 12. tab. infignis ad deformitalem puer. Seneca r. de Ira 15, por ten tofbs foetus extinguimus, liberos quo-
• que fidebiles monftrofique ediii fint, merZ 3 g«JM»>"



i82 PANDECT ARUM
gimus: Macrob. 2. Saturnal. ult.portenta prodigiaque mala catnburi juberè oportet. Eadem Rheira Lycurgi lex Piutarch. Lycurgo. etiam Thebana, ^Elian. 2. yarior. 7. 6c Graecia; civitatum. Enrdüs Menaiippa. apud Nonium de propr. ferm. cap. 4. § 36. Juftiniani aet-ate id quoque factum fuiffe, ex noftro loco conjicit Paganin Gaudent. p. 1. de Jujbiniaruei jïcuH morib. c. 40^ Nunc incolarum Gujana; America; Peruvianre regionis inititutum fimile effe, tellis eft Audlor , qui Gallice fcripfit des IfiesAnii//. Uur. 2. ch. 9.
Vi. Quod quidem in prima fpecie monftrofi partus admiferim, eoque pertinet exemplum apud Petrarcham 4. memorab. tract. 6. c. 20. quem Corafius 6c Vacca adh. I. allegant: at in altera,ubi non in totum ell contra formam humanam editus, fed vel femibos, vel cum capite canino aut porcino tune arbitrio judicis res relinquenda , qui attendet an impeiu muti animalis potius quam ratione feratur, & fi adhuc recens fit natus, videbit an humanam vocem edat, an vero latret, mugiat, hinniat aut bellet? an quadrupedis inftar repere tentet nee ne? & ubi paulo adolevit, an coéla laefte aut jufculo, an vero crudo herbisque non coclis magis delecletur? Ut his inmonftro obfervatis occidi mergique poffit, non tamen a parentibus, i ne fèneftra parricidiis aperiatur, fed de- I creto magiftratus atque ita accipio Grotium lib. 1. Introduit. 3. n. 3.
Vil. lila autem, qua; humanam animum indicant, li adfint, tune non oportet fcetum haut ex omni parte monllrofum necare, quo de cafu intelligendus Guil. Benedictus , quem fequitur Mornac. ad h. I. quamvis enim monftra nobis effe videantur, non ideo apud Deum, qui fons omnis boni & regula ada;quati, pro iis habentur, uti differit Michael de Montagne 2. des Effais 30.
VIII. Quanquam muiier, qua; ejusmodi partum edidit, non ab omni fu fpicione fit libera , atque ideo contra eam inquiri poffit, an etiam cum animali bruto coierit, fi credimus Zacchiae in confil. Medico legal. 22. //. 13. Qualis eratea regina, qua;fubibat pellem mortui equi, ut a caballo iniretur, quemadmodum narrat Balfacius in Ariftippo.
Sed nil tale novere Belgae atque Gerrtiani, & fanclius apud Oceanum vivitur , quare apud nos ifta tivdxfuis nili fcemina proftrati fuerit pudoris & fpectatae libidinis, non habebit locum.
IX. Licet non negaverim nato monflroexequa, quod partem haberet humanam fpeciem, grave inde oriri indicium contra eum> quimonfirofie veneris cum pecude illa exercita; fufpectus fuiffet. Zacchias d. I. n. 3. Et hunc fcetum femper oceidere licebit.
X. AUT PROÜ1G10SUM, quod hic monftrofi in fenfu a nobis explicito fumpti fynonymum eft, EN1XA SIT, alias prodigirfum latius patet fignificabatque genüftbus , quod quid adverfi pnediceret, quemadmodum öc oftentum atque portenium, quia credebant per ea trittes reip. cafus ojtendi atque portendi: Tullius lib. 1. de divinat. & lib. 12. de nat. deor. Sed non omnia illa nobis pro monftris habentur, uti Julius Obfequens te docebit.
XI. Nam biceps illis inter ea numerabatur, 6c qui tribus manibus aut pedibus l. 38. ff. de KS. cujusmmodi partum cum duobus capitibus & quatuor manibus pedibusque uxor militis Galfiarum Regi ftipendia merentis nuper lvyeme nova anni tranfd&i ch loc LXXF. Trajeóii ad Mo fam ell enixa, fed paula poft vivere dcfiit.
XII. PARTUS AUTEM Wc, QUI MEMBRORUM HUMANORUM UEFICIA AMPLIAVIT, d.l. 38. vel fenos habet digitos in manibus aut pedibus. /. 10. § 2. ff. de S. Etiamque is, qui mutilato membro infignis eft, qui Graecis Ttxed^©- nxtr. huic enim convenit, quod ALIQUATENUS VIDETUR EFFECTUS, eft enim affedlus non perfeélus. arg. I. 5. § i.ff. de K S. ibique Fornez. Brechaus & cateri DD.
XIII. ET IDEO INTER LIBEROS CONNUMERABITUR. Ut rifu explodendi Ebraei, quod patrem ejusmodi mutili foetus ad lapidationem damnandum cenfeant, quafi is inde fit natus, quod per intemperantiam uxorispurgationem non exfpedtaffet, atque ideo fanguinis nimia copia turpiflimus infanti invexerit morbum J&n. Gazams in Theopbraflo pag. mihi. 39. edit. Barth.
L E X. XV.
COMPENDIA.
Si mulieri libertas tefiatntnto data fub con¬
ditione trium liberorum prius edendorumi,



LIBER l TIT. V. LEX XVt l8j
dorum, is filias nafcitur liber, qui quartus de utero matris exctdit. n. i. De parturiente dici nondum poteft peper isfe. n. 2.
Qua eo momento, quo parit, implet conditionem manumifftoni annexam , jam libera peperiffecredenda eft. n. 3.
A^^SCUSA miilierferva aliis XjL -dretbuj'a dicfa. Ant. Auguftin. 3. ümeadat. 11. SI TRES PEPERERIT, LIBERA ESSE TESTAMENTO JUSSA, PRiMO PARTU UNUM, SECUNDO TRES PEPERIT. QU^SITUM EST AN ET QUIS EORUM quatuor infantum LIBER ESSET? H^EC enim CON DL EIO LIBERTATI ADPOSlTA, JAM prins IMPLENDA MULIERI EST antequam Uberum pariat. SED NON DUB1TARI DEBET, QUIN ULTIMUS LIBER NASCATUR. NFC ENIM NATURA vel nafeendi ratio PERM1SIT, SIMUL UNO JMPETU DUOS INFANTES DE uno UTERO MATRIS ita fimul EXCEDERE, UT ORD INE INCERTO NAS GENTIUM NON APPAR.EAT, UTER, an tertius atque ita adhuc IN SERVI- ! TUTE, vel quartus in alia conditione LIBERTATEVE NASCATUR. IN- / CIPIENTE IGITUR fecundo PAR- | TU , EXISTENS CONDITIO EFFICIT, UT EX LIBERA EDATUR, QUOD POSTEA, ubi ex primo partu unum, ex altero duos peperit liberos, NASCITUR, VELUTI SI QUJELIBET ALIA CONDITIO perfonam e- 1 jus, cui adfcripta eft, non refpiciens, veluti fi pax fiat priusquam pariat, aut Filius fuerit Conful factus.
II. LIBERTATI ita MU LIER IS j APPOSITA, PARTURIENTE & EA dolores fentire incipiente EXISTAT: Non enim qua; parturit ftatim peperifle dicenda eft, quemadmodum is, qui mo-
lex. xvi. COMPENDIA:
Pofterior ex Gemellls natus ingenuus efi, fi mater fub conditione 3. librorum duos antea peperit. n, 1.
i. TDEM ERIT, SI EADEM ARES1 CUSA PRIMO DUOS PEPERERAT, POSTEA GEMINOS E DIDERAT eodem partu, licet non u- 1 no, uti Corafius b.n. 1. putat, fed al- j tero quin & tertio die, doloribus dolo- |
Si non appareat quis pofiremo editus, u* tei'que liber erit. n. 2.
I res veluti unda fupervenit undam, fe» \ quentibus: Zacchias OQ. Medico-legal. lib. 1. tit, 3. q. 3. n. 13 TDICë nd um est enim non posse dici utrumque ex geminis fecundo partu editis ingenuum nasci, SED
EUM,
Jus primogenituraz ad unum, licet plures
uno partu edüi, pertinet. n. 4. Quid fi non con ft et, quis ex pluribus fimul
natis fit primogenitus? n. 5. Qrdo judiciorum non attenditur, nee dan-
tur dilationes, fi agatur ex publica
infirumento. n. 5.
ritur, non mortuus eft, fed adhuc vivif, /. 18. § 1. ff. de manumiff. teftam. JJhyEL MANUM1SSA SUB HAC CONDITIONE, SI DECEM MILLIA HEREDI TITIOVE DEDERIT: EO MOMENTO, QUO PARIT, vel in nixu & aeftione pariendi eft, PER ALIUM IMPLE VERIT CONDITIONEM. /. fi.ff.de condit.inftit. JAM LIBERA PEPER1SSE, CREDENDA EST.
IV. Ex hoe loco, qui in manu eft, conlegitMaïftertius deprimogenit. q. 98. quod praerogativa primogenituras, qua plena infignia gentilitia deferuntur, ad unum, licet plures uno partu editi fintt pertineat.
V. Sed quid fi non conftet , qu s ex pluribus fimul natis fit primogenitus? tune patris erit hac de re ftatüere, quem arbitretur effe primogenitum. Ant. Vacca ad h. I. Alias forti res committenda erir. Tiraquell. deprimogen. q. 17. Brunneman. b. n. 3.
VI. Quod vero Baldus adh. I. doceè ordinem judiciorum non attendi, nee dilationes dari in juris articulis, veluti ubi agitur ex publico inftrumento, id Jicet multis in locis ita moribus legibusve curiarum receptum eft, tamen pro regula juris ratione eXempli addu&i, haberi non debet, nam & apud nos non minus quam ex juris ratione ex ifto agitur oblato libello & litis coteftatione praavia, datisque induciis, idque copiofe docet Ant. de Amato 2. forenf. jur. refilut. n. 6. 7. & 8. qui plurimos allegat.



io4
PANDECTARÜM
EUM, QUI ex his POSTERIOR NASCITUR. arg. I. 15- b. QU^STIO ERGO FACIT, id eft quis exgemellis pofterior natus eft? POTIUS EST, NON JURIS, & cura hoe certum fit, /. 2. ff. de I. & f. ign. oriaturque ex fa dio, /. 52. § 2. ff. ad L. Aquil. ideo de jure non oportet nos effe follicitos, fed illud explorare ,quispoftremo fit editus?
II. Hac autem in re conjedlura» prr> bationis loco cedunt, quas uti a ICtis traditie funt, examinat 4?aul. Zacchias d. traB. I. 9. tit. 12. q. 6. per tot. ubi & q. 7. tradlat, quis major natu inter geminos matris utero exfedlos? Caeterum fi id non appareat uterque liber erit favore libertatis, arg. § fi Inft. de donat. quod & Corafio placuit ad b. I. n. 5.
LEX. XVII. COMPENDIA.
Pro orbe Romano mundum dixerunt. n. 1.
Antoninus, non Plus, fed Caracalla civitatem dedit cunBis, qui in orbe Rom. erant. n. 2.
Cur Roma communis dicatur Patria?n. 3.
Tbarfis ac Gallis jus eivieatis Rom. datum, nonnunquam & ipfis viBis bello. eod.
Optime fub fpecie novi honoris augeturFifcus. n. 4.
t TN ORBE ROMANO, pro quo & J_ mundum dixerunt. Theodor. hift.
ecclef. lib. 2. C. 22. iv tu Vuuxim kÓtuu) :
Coripp. I. de laudib. Jufliniani.
Omnia veBantes gemini commercia mundi :
QUI SUNT, id eft ditioni Romanae | vel Romanorum fubditi imperio. § 1. Inft. prooem.
TL EX CONST1TUTIONE IMPERATORIS ANTONINI Caracalla , hunc enim ejus rei aucftorem facit Dio Caffius illi e6yx£m<&, cum Aurelius Viélor Corafio b. n. 2. Guilielmo Pancirolo 2. var. leB. 7. aliisque cunélis interpretibus antea impofuiffet fadlum id fuilTe per Antoninum Pium. Verba Dionis in excerptis Petre/cianis, qua; vertit & publicavit amicus nofter Henr. Valefius, latine habent, Cujus rei caufa etiam omnibus, qui in orbe Romano erant, civitatem dedit: fpecie quidem ipfa eis honor em tribuens, fed revera ut fifcum fuum augeret: quippe cum peregrini pleraque horum veBigalium non penderent.
Ut CIVES ROMANI EFFECTI SUNT. Hinc Roma communis dicitur patria. /. 33. ff. ad munkip.. Quo alludens Sidon. Apollinaris dixit ibi folos barbaros exulare. Tharfi Ciliciae urbis incolis hoe jus jam antea datum fuiffe difcas ex Aélis Apoftol. cap. 22. v. 3. & 25. nee non c. 16. v. 37. Nicol. a Salis adh.l. quod eam debuiffe Athenodoro Sandoni Augufti Csefaris prsecep«ori videor obfer vafle ex Luciano in Ma-
Viciis largienda privilegia, ut mutatione rcBoris meliorem Je fuam feciffe conditionem put ent. eed.
In nonnullis locis admittuntur indigena tantum ad munera Reip. n. 5.
Beneficia Principum ratione tertii firi&isfime funt accipienda. eod.
Princeps plures provincias habens communem cunBis affignare patriam poteft. n. 6.
crobiis. Galli quoque a Claudio id rueruerunt. Seneca 6. de benefic. 19. Lipfius ibid. Quin & ipfis viclis bello illud nonnunquam concedebant. Seneca 2. de Ira 34. Quid hodie effet imperium, nifi fialubris providentia vi&os permifcuiffet vlBoribus ? qui poftremus locus ck Groüo memaratur lib. 3. dej.p. & b. c. 15. «• 3-
IV. Hinc difcant Principes rerumque publicarum reeïores, rationem augendi fifcum vel aararium optimameffe, fi fpecie novi honoris & fub titulo juris civitatis in communionem onerum vocentur, qui antea ab his habebant immunitatem. Illud & obfervent, ut vieftos pari jure cum fuis civibus habeant, quin potius iis privilegia largiantur, perquaï ab oneribus fub alio damno praeftare folitis excufentur, ut permutatione rectoris meliorem fe fuam feciffe conditionem fentiant, qua in re ftepe peccatur, aft prudentem eruditumque oftendit nuper Danorum Rex capta per ipfum Viftnaria. Gallorum monarchte alio pra;terea nomine laudantur a Mornacio ad b. I. quod omnibus fibi fubditis jus civitatis Gallicanae indulferint, ut nemo potentiorum eos verberare, vexare aut opprimere audeat.
V. Caeterum licet omnes, qui in orbe Romano-Germanico funt, pro civibus imperii habeantur, non tamen in omnibus hujus tetritoriis pari jure cum indigenis cenfentur, fed in nonnullis locis hi tantum ad reip. munera admi-
tuntur f



L IB ER l TIT. V. LEX. XVIII. 185
tuntur, veluti de Cliviis & Marcanis etiamque de Frifiïs Grientalibus dixi ad l. 3. ff. de I. & I. n. 25. Cum autem Serenifl'. & potentiff. Elector Brandenburgicus hoe quoque indulferit Academia;, qua; eft Teutoburgi in Cüvis, ut in ea difciplinarum titulos nacti pra; cseteris ad munera publica admittantur, dubitari pollet, an id quoque ad exteros vel peregrinos, ibi in doctores tranferiptos, pertineat? Quod negandum femper cenïui arg. I. 11. § 1. ff. de munerib. & bo- j norib. Ne alias fraus fiat legi inter lau- i datiffimum illum Principem & Clivia; & Marca; Ordines conventa;. Sententia namque legis ell, ne alii quam innati eodem folo ad dignitates aut munera reip. evehantur , idque prudentiffime ideo conftitutum, ne in teilure, qua; femper etiamque nunc adeo doétos habet Colonos, ut nemo exterusfacile reperiatur, qui eos ulla refuperet, peregrini, qui nonnift patritiis arribus ante» cellerunt, poteftatem aliquam gererent, cum tamen morum, legum, hominum i que &, quod praecipuum eft, libertatis patria; expertes, Nee morari nos debet argumentum depromptum ex l. 3. ff. de conjt. Princip. Nam eo loco dixi beneficium Principis ratione tsrtii , cui jus >
LEX. XVIII. COMPENDIA;
l TMPERATOR HADRIANUS X PUBLICIO MARCELLO RESCKIPSIT, LIBERAM, QUiE jam PR/EGNANS, deinde ULTIMO SUPPLICIO, ideft ad mortem, DAMNATA atque infpeéto jure veteré ferva faéta. /. 29. ff. de pcenis. EST, LIBERUM tamen PARERE, quia fufficet, quod mater tempore conceptionis fuerit libera. /. 5. § 2. h. ars,. I. 7. ff. eod. ET SOLITUM ESSE SERVARI EAM fuppliciumque differri, DUM PARTUM EDERET, ne hic qui in- , nocens eft opprimatur, eamque ratio- I nem iEgyptios eodem jure ufos, fuiffe, teftis eft Diodor. Siculus lib. 2. \ rer. antiq. Coraf. b. n. 4. Sed nee tormentis fubjicitur mulier prsegnans. /. 3. f. de poenis. Farinac. fragm. crimin. p.
Libera prtegnans damnata ad mortem liberum tamen patit. n. 1.
Ln pragnante fupplicium differendum. eod.
Nee torquenda, nee virgis cadenda mulier pragnans eft. eod.
An jusjurandum pragnanti fit remittent
dum? n. 2. Civis Rom. nafcitur etiam ex ea, cui aquis
& igni interdiclum. n. 3.
I jam eft quaditum, ftriétiflime accipi. Ob dradus de Ponre confil. 268. «. 5. Et certe fi omnes in ifta univerfitate literaria donati ejusmodi titulis, admitterentur ad reip. munera, quanta inde non exifteret abfurditas ? Hac enim via irent ad ea exteri, atque eo pacto exanirent privilegium, quod ifti tam ftudiofe fibi paéti poft varias altercationes impetrarunt, per ea, quae in re fimili abfervavh Alexander Imolenf. Confil. 178. 11. 4. & 20.
VI. Quod Crefpi de Valdaura obf 15: n. 6. & feq. ex b. I. 18. colligit Principem, qui multa regna pluresque habec provincias, unum cunctis poffe adfigna| re locum, ut hic omnium fit patria communis, & in quo lites & negotia quas-* libetcunque trandtentur, id ita temperandum cenfet, nifi ha;c vel illa provincia gaudeat eo privilegio, ne cives extra eam ad aliud tribunal queant evocari, quod Drenthinis quoque olim conceifumfuit, atque eo Clivii, Marcanï & Ravensburgii ab antiquis temporibus femper gavifi funt, quanquam hi poftremo memorati ei renuntiarint ultroque Marchice Brandenburgicse fummum dicafterium, quod Berolini eft, agnoverint pro difceptatione fuarum litium.
I. lit. C. n. 611. Jul. Clarus lib. 5. recept, jent. § uit. q. 97. n. 5. Bajard. ibid. n. 3. Nee virgis ca;denda aut releganda, fi ex hoe ventri pericuium immineat. Brunneman. h. n. 1.
11. Illud vero fatuum eft dubitare,' num jusjurandum prsegnariti mulieri remittendum fit, ubi advocata eft ad di-: cendum teftimonium? Quid emm mali inde partus percipere pofiit non video? Et cum illa fciat fe fore mox puerperam, cui mortem pra; foribus confiftere dixit Imperator Leo in noveli. 17. ideo majore cum numinis reverentia facramentmn prseftabit, atque eo melius ex ejus orede veritate poterit conftare. Meviusp. 5. decij. 81.
III. SED SI EI mulieri, QUM EX jUSTlS NUPTIIS CONCEP1T, A-
A a oua



186 PANDECTARUM.
QUA ET IGNIINTERDICTUM aut deportatie irrogata EST, GIVEM ROMANUM PARIT ex ratione /. 5. § 2.h. ET IN POTESTATE PA-
L E X. XIX.
COMPENDIA.
Liberi ex legitimis nuptiis fequuntur patrem. 11. 1.
Nobiles a quatuor avis proavisque equeflrem arceffere cenfum debent, ft ad Comitia, ludosque equeftres admitti velint. n. 2.
Vulgo queefiti fequuntur conditionem matris, n. 3.
In Magnatum liberis naturalibus cognomen & infignia familia cum nota
1. pUM LEGITIMO NUPTLE, id eft fecundum praecepta legum ejus loei, in quo funt contraétae. arg.l. I. C. de emancipat. I. 6. pf. de eviclionib. FACTiE SUNT PATREM LIBERI SEQUUNTUR, hoe eft dicuntur pa ternïe originis, /. 6. § 1. ff. ad municipal. dignitatis-, /. 10./'. de fenator. conditionis civilis, /. 36. C.de decuriombus & familiae juriumque huic annexorum. /. 196. § 2. ff. de F. S. Hinc cognomine \ patris appeUantur ejusque infignia gen- I tilitia ufurpant. Et ideo patris Galli hereditas filio ex matre advena adjudicata fuit. X. Kal. VltM. 1540 Choppin. d. p. 3. cap. 8. Si pater nobilis fit, liberi, juftis nuptiis procreati ejusdem conditionis cenfentur, eoque jure Galli, Angli, Hungari, Hollandi, Zelandi, Frifiique eunefti & Groningani atque Omlandi utuntur.
II. Quanquam apud Gelros, TransIfalanos, Clivios, Julios, Montanos, Marcanos, Monafterienfes, Ubios aliosque Germaniae populos non tantum utroque parente nobili nafcantur nobi les,fed & a quatuor avis proavisque equeftrem cenfum arceil'ere debeant, fi ad comitia, ludos eqne ftres ,admitti, aut facros coetus nobilium proprios velint recipi. Treutl. 1. difp. 2. th. 10. Ut. a. Budaeus ad l. uit. ff. de fenatorib. Perez. Jus publ. cap. 30. Myler. d. tracl. c. 23. 11. 4. Cafp. Kloek, de contribut. cap. 14. fecl. x. n. 69.
III. VULGO QU^SITUS ex vulgivaga venere, feu ex patribus conventiciis & corpore quadluario vel fcorto meritorio natus, de quo in /. 23. h. t. MATREM SEQUITUR, id eft cenfe-
tolerantur. eod.
Ajpud Campanos ut quis nobilis fit, fufficit matrem effe nobilem. n. 4.
In nobilitate non folum patris, fed & matris conditio infpicienda. n. $.
Ex legitimis nuptiis nati ad hereditatem patris adrmttuntur, heet mater dicit, fe eos ex alio concepiffe. n>. 6.
An conditio patris fpecletur in propriis Veft of alia hominibus. n. 7.
tur originis matern re, non paterna:, l.x. §fi»ff. ad municipal. nee cognomen aut infignia familiae paternae, fed materna; habet, licet in magnatum liberis naturalibus ifta cum nota tolerentur. Groenewegen ad h. I. Alias jure queunt cogi eaomittere Gafp. Ant. Thefl'aur. 2.Q.Qj 45. per tot. Ant. Faber. Cod. Sabaud. lib. 9. tit. 29. defin. 27. Joh. Nolden de no» bilit. c. 11. n. 78. & feq. Myler. d. traB. c. 23. n. 2. idque docui lib. 1. de titul» honor. cap. 59. per tot. 1 IV. Quod apud Caunios etiam in liberis jutto ex connubio genitis obfervatur. Herodot. lib. 1. cui tit. Clio. Apud Campanos Galliarum populos, cum in acie multi periifient nobiles, horum viduis hoe fuit datum, ut ex plebejis tollerent nobilem progeniem, atque ideo in hanc usque diem ibi fufficit matrem effe nobilem, uti docet rebusque judicatis plurimis firmat, & ex antiquitate inluftrat Petr. Pithceus annot.Jur la coutume de Troyes art. 1. verb. ou mere.
V. Dicat quis femper conditionem patris, quod ad nobilitatem adtinet, effe fpeélandam, quia paraemiaGallorum habet. Ver ge ennoblit, ventre affranchit: At fciendum eft non aliter prius habere locum, quam fi furculus in legitimura ftipitem fuerit infitus. Guy Coquille OjQ. & refponc.Jur les coutum. de Fran» ce ch. 256. pr.
VI. Quando autem legitima? nupti» fuerunt contraétae, tune liberi patrem in euneftis enarratisnon tantum fequuntur, fed & ad ejus hereditatem admittuntur, licet mater dicat, fe eos ex alio concepiffe. Nov. 117. c. 2. /. 11. 59* *n
I fi. ff. ad L. Jul. de adult. c.pertuas. X.
ie
TRIS. Quod pofterius licet fit juris ei. vilis, tamen ideo receptum, quia infanti utilius. arg. I. 7. h. Eguin. Baro adh. I. 18.



LIBR. I. TIT. V. LEX XX. i8?
de probat. uti optime difputant & judicatum memorant Petr. Stockmans decif. Brabant. 66. per zot. & Andr.Lipskii i. obferv at. 72. «.8. & feq. & refpondic Jacob. Coren confil. ia. per tot. Ut inexcufabilis focordiae & llultitias meritiflimo arguatur filius ille regis, cujus interpretes meminerunt ad 1.6. ff', tit. feq. qui nimium credulus fe regno abdicavit, iimul atque a matre fibi fuit condiótum, fe efle fpurinm, verba funt Corafii ad d. I. 6. n. 3. Coren d. I. n. 10.
VII. Sed quid de propriis hominibus Veftofalia; ajemus? Inter hos legitimje contrahuntur nuptias, an ergo patris conditionem fpeétabimus ? Ita vifum Brunnemanno h. n. 2. Verum ufus ho-
L E X. XX.
compendia.
Furor non tollit ftatum, dignitatem, magifiratum, poteftatem. n. ï.
An tollat poteftatem in uxorem, nee non bonorum communionem. n. 2. 3.
An jus pritnogenitura ad furiqfum per-
QUI F URE RE COEPIT, ET . STATUM libertatis vel familiae, ■ lib. 8. tit. Jeq. ET DIGNITATEM, IN QUA fana: mentis FUIT ET MAGISTRATUM ET POTESTATEM cum privatam tum publicam. d. I. 8. /. 46. ff. de judic. VIDETUR RET1NERE, licet exercitio tam diu careat: Mornac. ad l. 6. ff. eod.
IH An & poteftatem in fuam uxorem, ut hujus curator quoque fit, qui mariti furiofi curam gerit? Herbajus rer. quotid. cap. i3-§ro. dubius hau-et, ego id negare vereor minime, quia furiofus abfentis loco habetur, atque ideo decreto judicis contrahet mulier, & fi fpes refipifcendi de marito adfit nulla, rune illa ipfa rebus fuis pra?ficietur, uti quoque placuit Chrift. Rodenburgio lib. 1. de jure conjugum. tit. 3. cap. 17.
III. Licet illud non negaverim cum Flerbajo per furorem non diffolvibonorum communionem, rer. quotid. cap. 15. "quo & inclinat Rodenburg, d. n. 17.
-IV. Num autem jus primogeniti ad f.uriofum pertineat, vel huic famel quse-
A
ttü-dti n. 4. Furiofus retinei rerum fuarum dominium.
5-
A dominio ad jurisdiïtionem procedit argumentum. eod'.
fitum, ei confervetur, praefertim in bonis habentibus annexam jurisdiéliodi* adminiftrationem? traétat Gafp. Anton. Thefl'aur. lib. 2. Quafi. foren}. 62. per tot. Verum enim vero quicqujd ille copiofe diflerat, putem dividendum elfe, an adminiftrationi cohsereant bona, veluti fi hsec a Principe jure clientel» alicui primogenito dentur, ut magifiratu fungatur? ut tune furiofus pro mortno habeatur, neque hujus creditoribus ex illis bonis fatisfiat, an vero adminiftratio jurisdiélionis cohaereat bonis, quas jure hereditario ad primogenitum fpeclant? quo in cafu Creditoribus primogeniti, licet hic furiofus fit faélus, ex his bonis folvi oportet atque tune jurisdiélionem reicohaerentem ille non amittit, fed ejus nomine per alium exercebitur, retinet quippe eam, SICUT & REI SUvE DOMINIUM RETINET, V. Unde de dominio ad jurisdiélionem noftri utile trahunt argumentum, 1 de quo pleniflime agit, id per varia facla explicans Stam lib. 1. de fervit. perfin. tit. 4. cap. 3. «. 1. 3? per tot.
1 ? lex;
rum temporum eum apertiflime refellit, & obftat ratio juris. arg. I. 21. C. de agric. & cenfit. Joh. Herm. Stam de fervit. per fon. lib, 2. c. 15. n. 1. In contrarium & pro mea fententia teftis eft de Bavaria & univerfa Germania ab ipfo adduélus Joan. Francifc. Balthafar^. i. 1 praEl. refol. tit. 4. refol. 9. n. 5. fcribit id d» Hifpanis Ludov. Molina tract. 2. de I. & 1. difp. 33. ti. uit. de Cattis D. Huld.Eyben. adpr. I. de ingen. n. 5. SoII Burgundi atque Britanni patris condi-
Itionem attendunt. Chaflanae ad confuet. Burgund. rubr. 9. § pr. Grivell. decif t Burg. 29. n. 1. Couwell. Inft. jur. Anglic. d. t. § 4. in fi.



«88 PA. NPECTARUM
LEX. XXI.
COMPENDIA.
Liber homo, qui fe vendidlt, manumiffus, ft libertinus. n. f.
Non obftat, quod qualibet res facile redeat ad fuam caufam. n. 2.
Neque jus poftliminii huc trahendum. n. 3.
QjU fe abdicavit officio, fi nove eligatur
I. |~TOMO LIBER, QUI fciens \ X JL prudens SE ignoranü emptori' VEiNülDIT poftea MANUMISSUS, NON AÜ SUUM priftinum ingenuitatis STATUM REVERTITUR, QUO femel SE ABDICAV1T, SED quia ex jufta fervitute, /. 5. § 1. ft. manumiffus eft, ideo EFFICITUR LIBERTINiE CONDITIONIS. /. 6. b. t. Jus enim quod femel in perpetuum exftindtum, non revivifcit. arg. I. 98. § 8. Jf. de O. & A.
II. Et cum hic in re clara yerfemur fruftra in contrarium argumentere ex regula ab interpretibus confiéla, quamlibet rem facile redire ad fuam caufam, /. 2.7. in ji. ff. de pacl. licet in hac aliter , laboret Ant. Faber ad l. 6. h. t. Non e- / nim ex regula fit jus, fed ex hoe dia fu- 1 mitur. /. i.ff. de R. I. \ • III. Neque etiam poftliminii jus huc tranftuleris, cum id fit fingulare ad hos introdudlum , qui non fua culpa funt fervi faéli, unde ad illos, de quibus nofter fermo, non producendum eft. arg. I. 14. ff. deLL.
IV. Ex hoe loco optime videtur posfe probari, quod fi quis femel ejurave-
LEX. XXII. COMPENDIA.
Ingenuus nafcitur ex ancilla, qua eo tempore peperit, quo manumiffa effe
I. TTERENNIUS MODESTINUS \_ J[ ICtus noncontemnendaa auéloritatis: mi ait Gordianus Aug. in l. 5. C. adexhibend. RESPONDIT , SI EO TEMPORE ENIXA EST ANCILLA , QUO SECUNDUM LEGEM DONATIONIS, qua; erat forte huic fic diefta, ut intra annum manumitteretur, MANUMISSA ESSE DE BUIT a domino vel herede, non tamen id fe- 1 cerint, CUM nihilorainus EX CON- I
aut vocetur, non recuperatpriftinum locum. n. 4.
Aliud dicendum de reconvalefcente vel etiam fupernumerario. n. 5.
Nee non de eo, cui Princeps locum ajjignat. n. 6,
rit magiftratum, quem in ampliffimoordine obtinebat, vel afe abdicaverit munus docendi, quod fuftinebac, deinde autem nove eligatur aut vocetur, non recuperare priftinum locum', fi forte primum vel fecundum antea capiebat, fed ultimum fore, uti rationibus aliis comprobant atque judicatum memorant Jan. Langlams 7. Jemeftr. c. 8. & Autumn. ibid. docetque Charles Loyfeau des offices Uur. 1. cb. 7. «. 73.
V. Quod ramen temperandum erit, fi ad tempus ob morbum alium ve cafum quisremotus fuerit, aut quod fupernumerarius exifterer, & iuterea tamen alio munere fundlus fit, quodSenatores, donec iterum in ampliilimum ordinem cooptentur, gerere folent, uti Gronings ufu fervatur & confitmatut. a. § l. ff. de decur.
\ VI. Et quod ad profeflionem adtinet, id quoque vitiatur, fi cum in ifto collegio non elfet primarius, hoe titulo n Principe vocetur, vel illo exiftente primario proximus appelletur, de qua re egi lib. 1. de tit. honor. cap. 33, per tot. Ita Struvius vir Cl. nuper jenam revocatus fuit cum augmento dignitatis.
debuit. n. %. Mora alterius alteri obeffe nequit. n. 2.
STITUTIONE Marei. I. 10. pr. ff. de in jus voc. I.2.& 3. C. Si manip. ita fuer. allen. LIBERA ftatim anno tranfaéto FUERIT, 1NGENUUM EX EA NATUM.
II. Nee enim mora alterius alteri debet obeffe. arg. 1.1. $.t.f. ad SC. TertyU. Hic locus utilitatem prajftabit, fi Imperator aliquis edixerit, ut in iocum Signiferi vel Optionis, qui in acie perut, inter decuriones primus, quando
pras-



LIBER k TIT. V, LEX XXUI. 189
praslio intertuit, fuccedjt, tune enim { fecius huic ftipendium Optioni debirum heet Tnbunus moram fecerit, ne hilo ) ftatim currit.
LEX. XXIII.
COMPENDIA.
Vulgo concepti f. fipurii quinam fint. n. Spurii ex damnato coitu non nifi per fpe*
_., .1 • 2- , cialem indulgentiam Principis fiunt
Liberi naturales a fipurus bodie non diffe- legitiml, neque fuccedunt cognatis
runt. n. 3. per matrem, n. 6.
Legitimandi beneficium indifcriminatim Spurii heredes inftituti fratri teftatoris non.
adfpurios pertinet. n. 4. faciunt locum querela inofficiofi. n. 7.
Expelhce nati quomodo vocentur. n. 5. De infiriptione h. I. remifwe. n. 8.
L T TULGO CONCEPTI qui fint, \ explicui ad l. 19. h. n. 2. DICUNTUR autem QUI PATREM quidem habent, cum certum fit eos cno. gx\ alicui debere, ut Theophilus ait in \ 12. J. de nupt. fed tamen cum D EMONSTRARE NON POSSUNT, unde & fpurii quafi fine patre filii dicuntur, d. § 12. & varii apud Lamprid. in LIeligab.Ylorzs Diez de Mena OJL pact. 16. n. 16.
II. VEL QUI POSSUNT QUIDEM naturaliter partrem demonftrare , SED EUM HABENT, QUEM HABERE NON LICET, quia non ex juftis nuptiis liberos procreavit. I. 19. h.& d. % 12. QUI ET, id efl; etiam npn minus quam vulgo quaefiti, quod ad juris effecius adtinet SPURII APPELLIANTUR nAPAv th'n xnopAvn, ID EST A S ATIONE Expillii decif. 17. Simon. d'Oliva lib. 5. OJ3. 34. per tot. Scip. Gentilis ad Apuleji apolog. n. 385.
III. Hi omnes funt naturales tantum liberi, at kxt' tfatf» naturales dicuntur, qui ex concubinis funt nati, qui Graecis notbi: Sed bodie concubinatu damnato hi a fpuriis non dirferunt: Groenewegen de LL. abrog. ad l. 2. C. de nat. lib. n. 3. Manzius ad § 2. /. de hered. qua ab intefi. n. 68. Jac. Curtius torn. 1. conjectur. lib. 3. c. 8. Joh. Stephan. Durant. ffQj notatiff. 19. quos allegavi in trall. de jure in re & ad rem. cap. 3, n. 5. ubi n. 6. & 7. rationibus hoe quoque confirmavi & tradidi, hac tempeftate omnes uno nomine appellari atque Germanis Leibliche vel natürliche Kinderen , Belgis vero Speel-Kinderen dici.
IV. Hinc legitimandi beneficium nunc
ad fpurios indifcriminatim eft tranflatum. Ant. Matthae. param. jur. 1. n. 16.
V. Ab his autem adhuc differunt ex adulterio vel inceftu etiamque ex monacho vel monacha nati, quos nos Ipurios ex damnato coiru vocamus. Jus Jul: & Montan. cap. 7j. Prioris generis, ex pellice fcilicet nati , Batavis audiunt overgewonnen - Kinder. Grot. 1. IntroduB. 12. n. 6. & in fcitis.Groninganis KevesKinder vocabulo a Saxonibus, qui KebsKinder dicunt, fumpto & pellicem nqtante ; Wileramus in Cant. Canticor* dialecfp Suevis Bojarisque adhuc ufitata ait; Sefzogb fint thero Curringinna> aghrogb fint thero Kevefe, thero thiernar ne is nih ein Zalo: id eft fexaginta funt regina, ocloginta funt pellices, puellarum non eft numerus.
VI. Hi autem non fiunt legitimi, niiï per fpecialem Principis indulgentiam, quam nunc difpenfationem vocant, neque fuccedunt cognatis per matrem ICti Batavi part. 2. confult. 265. no ; magis quam qui ex facerdote aut moniali geniti, licet Radelant. decif. 58. n. 17. djfl'entiat: Aliud autem in fpuriis ufu fervatur. ICti Batavi p. 4. confult. 46. Neque his praftatis fratri teftatoris fiaciunt locum querela; inofficiofi teftamenti. ICti Batavi p. 1. confult. 10. in fi.
VII. Non tamen ad reip. munera ad* mittuntur, nee in collegia artificum vel opificum recipiuntur. Beuft. ad l. 3. ff. de jurejur. n. 26. Hering. de molendin. q.i.n. 37. & 38.
VIII. Curiofo leélori, qui de inferiptione hujus fragmentifollicttus eft,commendo Merillium lib. 8. obfervat. 32.
Aas
LEX.



I5,c PAN D E C T A R U M'
L E X. XXIV. :,n*M COMPENDIA.
LEX.
Qjtid per legem Natura bic intelligatur.
Sine legitimo matrimonio natus familia . materna cenfetur. n. 2.
t T EX NATUR JE, qu x hic conJL/ fuetudinem generalem ab aliqua ductam ratione naturali fignificat.: <Grotius 3. de b. & p. ?. n. 5. H/EC LSI , UT QUI NASC1TUR SINE LEGITIMO MATRIMONIO, atque adeo juris gentium, vel potius civilis generalis praefumptione certiflima, quae loco probationis cedit, patrem habet incertutn, /. 19. b. t.
II. MATREM SEQUATUR, non ut in hujus fit poteilate, cum nee mulier in liberos juftis nuptiis quaefitos eam habeat, § 10. J. de adopt. Sed ut familiae cenfeatur maternae, & fpurius, vel naturalis inter Sempronios habeatur, fi mater ex Semproniorum fir familia, uti docui ad d. I. 19. & pulchre demonftratum dedit Joan. Mercerius 2. opinion.9.
LEX. XXV.
COMPENDIA.
Ingenuus efl, qui per fententiam talis de-
claratus. n. 1. Res judicata pro veritate accipitur. eod. Prodigus efl, qui decreto Pratoris talis de-
claratus. n.'n.
ïi TNGENUUM non tamen ACCIPEJL RE DEBEMUS illum, qui ftatim atque natus, liber eft, vel folem una cum libertate confpicit, uti Juftinianus ait, in l. 14. C. de fidei comm. lihert. Sed ETIAM EUM, DE QUO SENTENTIA, quae nullo remedio attentari poteft. /. 23. § 1. in fi. f. de condici. indeb. LATA EST, per quam judicatus ingenuus. QUAMVIS FUERIT LIBERT1NUS, QUIA RES JUDICATA ratione ejus rei, fuper qua fuit pronunciatum, vide dida ad l. 1. § r. ff. de conjl. Princip. n. 8. & feq. PRO VERITATE, quod ad juris effeéla adtinet, ACCIPITUR. /. 207./. de R. J.
II. Idem omnino dicendum eft , fi
An pro Nobili, Doclor e & Notario habendus is, pro quo fententia lata ? n. 3.
Non folum is, pro quo fententia lata, fed & ejus fobotes , pro nobili haberi debet. n. 4.
quis decreto praetoris prodigus fit dedaratus; uti poft plures a fe memoratos docet Abrah. a Wefel. 112. vir ampliff. ad nov. confl. ültrajecl. art. 13. n. 28.
III. Poteft & hic locus transferri ad nobilitatem, nee non ad titulos Academicos, etiamque ad Notarios, dummodo contradiélor legitimus adfuerit: Hilliger. Don. enucl. lib. 27. cap. 1. lit. O. Brunneman, b. n. 3. & 4. Mercer. 1. Optnion. 8. nee ex falfis inftrumentis fententia fit lata: arg. tot. tit.C. Si ex falf. inftrum. Mornac. ad b. I.
IV. Quaefi abfuertnt, & contra iftud fi intervenerit tune non tantum pro nobili habebitur is, pro quo eft lata fententia, fed & ejus foboles. Farinac. p. 1. decif. recent, recentijf. 71. n. 2.
Nifi lex fipecialls aliud inducat. n. 3. Mulier cum legitimis liberis fuis poteft «-
nire fpurium,fine confenfu patris,
ex quo concept't. 11. 4.
III. NISI LEX SPECIALIS ALIUD INDUCAT, uti exempla docent in /. 3. C. de murileg. & gynaciar. XI. 7. & l.x.C.de prad. Tamiac. XI. 68. Aliud ex vetufta lege Menfia exemplum repetendum , quae volebat natum ex cive Romana & peregrino fequipaternam originem. Ulpian. in fragm. tit. de his qui in pot. § 8. Quibus adde id, quod ex moribus Gallorum adduxi ad l. 19. b. n. 1. quodque ne Bacquetus quidem obfervavit, qui alias ex profeflo de ea re egit.
IV. Caeterum ex hoe loco reéle conlegitur, quod confenfus patris non fit neceffarius, fi mulier fpurium, quem ex eo concepit, velit unire cum legitimis liberis, quos haec genuit ex matrimonio cum alio contraéto. Joh. Vincent. Hondedae. ƒ>. 1. confult. decif. S.n. I. 6? Jeq.



LIBER I. TIT. V. LEX. XXVI. w
LEX. XXVI.
COMPENDIA.
Qui in utero funt in rerum natura effe in- pi nequit. n. %.
telliguntur. n. i. Libertus, quam diu defun&i patroni filius
Naturalis filius non efl in poteftate patris, fperatur, fe alteri ad arrogandum
fed fui juris. n. 2. dare nequit. n. 4. Partus aneillce prcegnantisfurrepta. ufiuca-
I. /^VUI IN UTERO SUNT, IN \J TOTO PENE, nam diximus in l. 7. h. t. non eos pro natis haberi ad fui detrimêntutn, vel ut aliis profint: JURE CIVILI etiamque noftro INTELLIGUNTUR UM RERUM NATURA ESSE. NAM ET LEGIT1MZE, id eft, ab inteftato delatse: l. 3. § 2. ff. pro focio. HEREDITATES BIS, poftea natis RESTITUUNTUR, d. I. 7. ibique not. n. I. ET SI PRJEGNANS MULIER libera AB HOSTIBUS veluti Turcis, ant Afris CAPTA SIT , ID QUOD NATUM ERIT, POSTLIMINIUM HABET, id eft, perinde habetur, ac fi apud nos effet natus neque mater unquam fuiffet in hoftium poteftate § 5. 1. quib. mod. patr. pot. filv.
II. ITEM PATRIS quem Iegitima; nuptia; deinonftrant /. 19. b. t. VEL MATRIS, fi nsturalis, vel fpurius natus eft, l. 23-eod.tit. CONDITIONEM SEQUITUR, in iis quas enarravi ad dd. 11. 19. & 23. h. t. Non autem naturalis filius eft in poteftate patris, licet hic demonftrari poflit, fed fui juris homo. Mercer. libr. 2. opinion. cap. 8.
III. PR/ETEREA SI ANC ILLA PR^GNANS, fi enim tempore furti
ion erat, fed concepk apud bonaa fidei 3offefforem, tune ab hoe poteft ufucapi: '.. 3. C. de ufucap. pro empt. SURREPTA FUERIT, vel receptata fugitiva, /. I. C.deferv. fugit. QUAMVIS deinde APUD BONy£ FIDEI EMPTOREM, aliumve ejusmodi poffefforem PEPERERIT, ID QUOD NATUM ERIT, TANQUAM FURTUM & ratione principii vitiofum, USU, vel longa poffeffione NON CAPITUR.
IV. Ratio eft quod is, qui tempor* furti jam conceptus, fuerit portio vifcerum matris, & fic eodem vitio cum hac affeélus, ut fruftra in contrarium difputa veris ex /. 7. b. t. cum ille locus de libero 'nomine agat. HIS quaï dixi de poftumo, eum in omnibus pene pro jam nato haberi, CONSEQUENS EST, UT LIBERTUS QUOQUE, QUAMDIU defuncfi PATRONI a quo liber tatem accepit, FILIUS in utero uxoris patroni exiftens NASCI POSSIT, EO TURE eave conditione SIT, QUO SUNT QUI PATRONOS acbu HABENT, ngiwr namque hic de commodo ejus, qui in utero eft,ne fipriusquam nafcatur manumiffus fe alteri det adrogandum. arg. I. 15. § fi. ff. de adopt.
L E X. XXVII.
COMPENDIA.
Quife libertinum effefatetur, nee adoptatus apatrono ingenuus ejficitur. n. 1. Jure noviffimo omnis differentia inter inge-
I T7UM QUI SE LIBERTINUM ESSE FATETUR, in jure interrogatus, huic enim fidem contra fe habetur. /. 11. § 2. ff. de interrog, in jure fac. NEC ADOPTANDO PATRONUS manumiffor 1NGENUUM FACERE POTUIT, tametfi enim in familia patroni jura ingenuitatisconfequatur: /. 32. ff.de ritu nupt. non tamen hic facto fuo potuit mutare jus publi-
nuos & libertinos eft fublata. n. 2. Plebejus adoptatus a Nobili non efficitur nobilis. n. 3.
cum, ad quod hominum fpedtat ftatus. Hotoman. ad § 13. Inft. de aclionib.
II. Cum autem jure noviffimo omnis differentia inter ingenuos & libertinos quod ad jus publicum adtinet fit fublata: $ uit. Inft. de libertin. Nov. 78. hinc adoptione manumiflifaeftaapatrono pro ingenuo is habebitur arg. d. I. 32.
III. Poteft autem hic locus transferbL ad plebejum, qui adoptatus eft a nobili,
neqne



t92 PANDECTARUM
neque enim haec res eum efficiet nobilem, uti tit. feq. docebo, quanquam in familia patris adoptivi & ratione bono-
rum , quorum etiam plebeji capaces funt, pro nobili accipiendus fit. arg. d. I. 23. ff. de ritu nupt.
DE HIS QUI SUNT SUI
VEL ALIENI JURIS.
T I TU LU S. FI. L E X. I.
COMPENDIA;
Perfona funt vel fui, vel alieni juris. Cognito uno contrariorum cognofcitur & alterum.
DE JURE, feu juridica qualitate PERSONARUM AL1A DI VISIO SEQUITUR : QUOD QUIDAM PERSONAE SUl JURIS, id eft, fuae poteftatis, SUNT: QUIDAM ALIENO JURI, vel alterius poteftati SUBTECT/R: VIDRAMIIS T-
lAyuti. VE tUS,UUJE JURI ALIENO SUBJECTJE SUNT. NAM SI COGNOVERIMUS, QUJE ISTJE PERSONA SUNT ,SIMUL INTEL-
LIGEMUS, QU/E SUI JURIS SUNT. Quia cognito contrariorum uno,cognofcitur & alterum : Ariftot. 1. Top. 24. Cicero de oratore lib. 2. Ex quibus autoribus hoe aliaque ejusmodi enuntiata rectius, quam ex legibus probaveris, nifi enim domi fuae efl'ent certa, aucloritas legislatoris nee hili aut nili eflpr IWVin,,
"ffpr. f»/?. 6. f. disp1ciamus ITa'. QUE DE HIS, QUJE IN ALIENA POTESTATE SUNT. XYUlts,iN-Y
§. I.
COMPENDIA
Jure Gentium vita necisque potejlas in fer-
vos dominis competit. n. 1. Exempla Dominorum crudelium in fer-
h TGITUR IN POTESTATE DO1 MINORUM SUNT SE RVI, quos Slavos nunc dicimus, QUiE QUIDEM POTESTAS EST JURIS GENTIUM fecundum vel juris civilis generalis. /. 4. /. 5. /. de J. & J. ibique Hela. NAM APUD OMNES PER/EQUE, nam in Taprobana Infula fervos tune non fuifl'e teftis eft Plinius 7. bi ff. nat. 22. GENTES olim cognitas ANTMADVERTERE, vel obfervare POSSUMUS DOMINIS IN SERVOS VITJE NECISQUE POTESTATEM FUISSE. Indicat in Seneca 3. de benef. 23. ubi de fcemina per fervos fervata ait; nee indignata efi ab bis ft vitam ac-
vos. n. 2.
Quicqutd fervus acquirit, domino acquirit. n. 3.
cepiffe, in quos vita necisque poteftatem babuiffet.
II. Nota eft Vedii Pollionis crudelitas, qui fervo,s, fuos muraenis veluti efcam obpciebat, quidque ei evenerit, cum Auguftus apud eum coenaret? enarrat rem Seneca 1. de Clement. 18. & 3. de Ira. 40. Acronii Maximi facinus legas apud Macrobium r. Satumal. n.
TH. ET QUODCUNQUE SER. VUM ADQUIRITUR, eo animo, ut vebt ad dominum pertinere l. 1 (I9
f/tt/nf^Z- P0P' ID DOMINO ADQUIRI TUO, adeo ut ne raomento quidem in perfona fervili fubfi/ïat /. 79. f. de adq. bered.
S-u,



LIBER i TIT. VI. LEX. XL 193
§ n.
COMPENDIA;
Supra modum in fervos fievire non lieer, n. 1.
Seroum tn adulterio, raptu aut infidiis deprehenfum oceidere licet. eod.
Qui fine caufa fervum fuum occidtrit, poena cap 1tu tenetur. n. 2.
I CED HOC TEMPORE NULLIS O HOMINIBUS, QUI SUB IMPERIO ROMANO, vel in orbe Chrb ltiano SUNT, LICET SUPRA MODUM praefcriptum in l. un. C. de emend. fervor. ET S1NE CAUSA LEGIGUS COGNITA, qualis per has eft, fi infacinote adulterii, raptus, aut infidiarum deprehendatur. /. 53. § 3. ff.de legat. 1. /. 96. jf. de O. ibique Godofred. IN SERVOS SUOS SJEVIRE eosque oceidere.
II. NAM EX CONSTITUTIONE DIVI ANTONINI, qui Hadrianum a> mulatus, nam & hic vetuerat fervos a dominis occidi. Spartianus Fladr. c. 18. QUI SINE CAUSA jufta SERVUM SUUM OCCIDERIT, NON MINUS PUNIRIJUBETUR, QUAM QUI ALIENUM SERVUM OCCIDERIT. Hic autem pcena capitis tenetur: /. 1. § 2. ff. ad L. Corn. de ftcar. Sequitur ergo &hac coerceri, qui proprium necavit, na uti ajunt etiam noftri homines, relatum ineft referend cum omnibus Pais quafitatibus. Gail. r. obf. 82. n. 25.
III. Quod autem hic traditur, non effe fteviendum in fervos, id Chriftianis mo-
LEX. II.
COMPENDIA.
Violata pudicitia rei dicuntur, qui cum mafculis libidinem exercent. n. r.
Ancillis fuis eripere pudicitiam gentium moribus turpe non erat. n. 2.
Noftris moribus pudicitiam ancilla non Ucite attentat Dominus. n. 3.
Etiam ante Refcriptum D. PU fervis contra favitiam Dominorum erat profpecium. n. 4.
Cur poteftas Dominorum in fervos illibata, fed ratione favitia limitata effe debeat. n. 5-6".
Per Familiem 'intslliguntur fervi. n. 7.
JEdes facra ac ftatua afyla confugientium
erant. «.8. Coërcitio fervor um intra modum fubfiftens
licita eft. «.9. Jufta petenti facile affentiri debet judex.,
n. 10.
Domini favientes coguntur vendere fervos fuos bonis conditionibus. n. 11.
Princeps non ferre debet legum fuarum ludibrium, n. 12.
Matrona in quinquennium relegata ob favitiam in ancillas. eed.
Cafïigatio fervor um in lndiis. n. 13. Èb
In proprios homines fupra modum fievire
non licet dominis. «.3. Nobiles etiam nulla jurisdiBtone praditi
jus habent conjiciendi in carcerem
proprios homines. «.4. Si tamen Nobilium afperitas major decer-
nuntur Mandata fine claufula. n.$.
ribus convenientiffimum cenfet Coraf. , h. n. 15. & eo fortiore ratione recipiendutïierit, fi quis proprium hominem oecident, vel in eum fupra modum f*vierit: Elb. Leoninus 6. Emendat. 3. n. 4. quamvis hunc dominus modice coercere queat. Hufanus de propr. homin. c. 3. n. 1. & 9. Balthafar p. 1. tit. 4. refol. pra&. 1. ». 13.
IV. Hinc nobiles etiam nulla juris diétione, vel imperio prasditi, apud Vefto-
i phalos eriamque in agro Marcano taI men jus habent conjiciendi ia carcerem j proprios fuos homines. Habet emmprivata poteftas non jurisdiBionem , fed ani* 1 madvtrfionem: uti loquitur Erancisc. Balduin, in comtnetit. ad Inft. h. f.
V. Quod fi tamen afperitas eorum fit major, tune mandata fine claufula, fic ét* nim interdicfa, quibus mox parendum eft, vocant, contra eos a magiftiatibus decernuntur. Stam. lib. 3. de jervit. perjon. c. 24.«.5. SED ET MAJOR, vel gravior ASPERITAS DOMINORUM
| È1USDEM PRINCIPIS CONSTITUTIONE de qua in l. feq. 2. b. t. CQERCETUR.



194 # A N D E € T A R Ü M.
«o&Ver abutantur fuó jurisdittione in ruricolas. n. 14. Maritus in uxorem favtens cautionem de non offendendo prafiarecogendus eft. n. 15.
Nemini, nifi oh utilitatem publicam, jus
t OI DOMINUS IN SERVOS SzEO VIERïT VEL AD IMPUDICliiAM TURPEMQÜE VI0LAT1ONEM COMPELLAT. Quibus ver"bis nefauda cum mafculis libido intelligitur, de qua plura connotabo ad l. 8.
5 2. ff. quod met. caufa. Hanc enim qui exercenr, violata; pudicitije rei dicuntur, ud vel ex uno Suetonio difcimus in Julia c. 2, dcfedit apud Nicomedem non fint magno rumore profirata regi pudicitia: Et in Augufto c. 34. leges fanxit de pudicitia: iterum c. 68. quafi pudicitiam delibatam a Cajare: & poftea pudicitia qua/Ho.
II. Vix autem putem iftis verbis fignificari, dominos non poffe pudicitiam fuis ancillis eripere, nee enim gentium moribus ifta violatio erat turpis, cum ftepe ob eam rem illas emerent, quod
6 novimus hodie facere Turcas, & Romanis ufurpatum fuiffe difcas ex iis, quas de Appio Claudio narrat Pompon, in l. 2. § 24. fi. de O. J. ibique not. n. 7. eti amqueexjuftiniano, caufasreddente,cur noxse deditio in liberis reprobata fuerit. j J. uit. J. de nox acl. tum quoque inde , quod pacifceretur venditot cum emptore, ne proftitueretur, /. ro. § 1. ff.de in jus voc. Ancillariolus ergo quis erat jure fuo , nifi quodmatronse eum praïlivore bumilem&jordida libidinis vocarent: Seneca i. de benefic. 9. Ju vat hanc conjedluram, quod fero demum & poftquam per Chriftum feritatis mollita eflet rabies: uti Arnob. /. 1. adverf. gent. loquitur, uno cafu licuerit ancillis auxilium Epifcoporum implorare, fi quando Dominus erat leno illisque neceflitatem pecandi imponeret. /. 12. C. deEpijc. aud. Quod & jura cum antiqua tum nova ancillis permittunt, fi Dominus, qui juftam duxit uxorem, illas concubinas velit habere. /. uit. in fi. C. commun. de manumiff.
III. Verum noftris moribus fi Dominus adtentet pudicitiam ancillje,luec de eo conquerens auditur, cum nemo debeat a fervis quidquam flagitare, quod anima* perniciem illis ingerat. Ludov. Molina. de J. & J. tracl. 2. difp. 38. n. x. vide qua; d\\\d. I. fi.ff. de ojfic. praf.
IV. OUJE SINT PARTES PRiÉSIÜIS, vel ctijuscunque magiftratus
wg. I. fi. ff. de offic. prafid. ju-cl. I. 1. ff. eed. EX RE3CR1PTO DlVi Pil, non quod olim ei rei non effet proipeclum, aliud namque docet nos Seneca 3. de benef. 22. & ipfe Ulpianus qui de Hadriano teftis eft in b. I. 2. Sed quod perruptis legum vmculis invaluerit dominorum faevitia, nee eos poft hanc Antoninianam conftitutionem defiiffe fievire indicat Paulus inl. 24. §5. ff. fil. matrim. AD ZELIUM quendam MARTIANUM PROCONSULEM B/ETIC/E, Hifpaniae regionis, cui nuncOranatre nomen eft: Coraf. b. n. 3. & 4.
V. MANIFESTABITUR, CUJUS RESCRIPT! VERBA H^iC SUNT: DOMINORUM QUIDEM POTESTATEM IN SERVOS SUOS ILLIBATAM, ideft, non imminutam, integram atque intadtam: arg. I. fi. C. qui & adverf. quos in integr. refi. ESSE 0PORTÉT, ratio eft, quia NEC CUIQUAM HOMINUM JUS SUUM DETRAHI debet. Hxc eft thefis vel regula, SED hic exceptionem recipit9 quia DOMINORUM INTEREST variis ex caufis NE AUXILIUM CONTRA SiEVlTlAM, VEL FAMEM, VEL INTOLERABILEM INJURIAM DENEGETUll HIS, QUI JUSTE DEPRECANTUR. Uti ydf 6f»To« rif Qvarti. Sujit enim natura bomtnes, uti eleganter demonftratum ivit Theanus epifi. 3. Beneficio autem hominem adfici hominis intereft: /. 7. in fi. ff. de ferv. export. Egregie Seneca epifi. 47. Servi funt! imo homines: Servi junt! imo eontubernales fervi. Servi funt! imo hu mi les amici. Servi funt, imo confervi, fi cogitaverit tantundem in utrosque licere fortuna: Idem, de vita beata c. 24. hominibus prodeffe natura jubet; fervi liberine fint, ingenui an libertini, jufta libertatis an inter amicos data, quid refert 1 ublcunque bomo eft, ibi beneficio locus efl.
VI. Quid quod alias ad defperationem adaefti fervi hoftilia contra Dominum machinarentur, vel fati diem occuparent, vel denique auffugerent a fuis Dominis, reip. autem intereft ne re fua quis male utatur, uti de hoe argumento ratiocinatur Juftinianus in § 1. Inft. b. t. Crefpi de Valdaura obf. 4»»
Quan-
fuum detrahi poteft. eod. In Belgio Mobilia non habent fequelam. n. 16.
Domino commoÖanti rem fuam alteri non competit rei vindicatio contra eum, qui a commodatario emit. eod.



LIBER I. TIT. VI. LEX. IX i9$
Quandoquidem enimunusfaceret, utaIii imitarentur fibique licere arbitrarentur: Ira cun&is vel faitem plurimis patrimonio fuo abutentibus, refp. tandem viribus, quae ex fingulorum facultatiadtimanda; funt, deftitueretur. Ant.Faber. in Jurispr. Papin. d. tit. princip. 4. in fi.
VII. IDEOQUE COGNOSCE tu, qui magjftratum geris, DE QUERELIS EORUM, QUI EX FAMILIA, id efl, fervis. tit. 1. de L. Fufi. Canin. toll. rubr. jf, fi famil. furt. fee. die. JULI1 SAB1NI AD STATÜAM, Seneca 1. de clement. 18. Servis ad 'fiatuam licet confugere, cum fervum omnia liceant, eft aliquid, quod in hominem licere commune jus animantum vetet, quia ejusdem natura. eft, cujus tu.
VIII. Addit Jultinianus vel ad adem facram CONFUGE RUNT haïc enim non minus ac ftatua Principis, de qua copiofe Lipfius Tacit. Annal. üb. 3. excurf.lit.F. afylum ptxilabat: tot. tit. C.de bis qui ad ecclef. confug. Nuuc quoque apud Perfas rempla funt afyla , etiam in imperio magni Mogulis a;des fa erse, quae ibi Meftzide audiunt. Mandelslo itiner. per Indiam. cap. 20. Sed apud eos , qui facra reformara habent, non gaudent jure afylorum templa. Gothofred. ad d. tit. C. Groenewegen de LL. abrog. ibid. n. 10. Kloek, de contribut. c. 18.«. 196. Carpzov. p. 3. prax. crim. q. 110. n. 95. & 96.
IX. ET SI VEL DURIUS HABITOS, QUAM JEQUUM EST} intra modum enim ubi fubfiifit coercitio tune licita eft, quod antea diximus. Perbelle Athenaeus d. lib. 6. c. 18. de ifto modo traftandi fervos differens ait; v@sl-
gtiv ts tiKi^oti tl; oivTXs Kokx^uv h <jUti Sa'
S-pyVleo-ê»* ttohTv : ut contumelia nullus eorum afficiatur, nullus item pcenas nifi juftas luat, blandis tamen ii, per inde ac liberi, monitis caftigandi non Junt.
X. VEL INFAMI INJURIA , de qua egimus ad h. I. n. 1. 2. & 3. AFFECTOS COGNOVERIS, non enim protinus fervis fides habenda, cum naturaliter odiffe foleant dominos. Fabrot. ad Theopbil. Inft. h.§i. Alias jufta petenti facile affentiri debet: uti ex hoe loco colligit Richter cent. reg. jur. reg. 51. per tot. VENIRI JUBE, quod jus etiam Athenis fuiffe, intelh'gere datur ex Luciano in dial. Mercurii & Ma/a.
XI. ITA UT IN POTESTATÈM DOMINI NON REVERTANTUR. Hoe per btmas conditiones. intelligere
Juftinianum in d. § 1. opinatur Theophilus ibid. Sed & dici poteft eum per has fignificare non debere dominum, qui conta regulam, per quam dicitur nominem cogi invitum rem fuam vendere L. t l. L. 13. in fin. ff. de contr. empt. 1.14. C. eod. ob fuam faevitiam aliudve improbum facinus ea cogitur carere , ejusmodi legem adjicere contraclui, ne fervus unquam ab emptore manumittatur, aut ut durius habeatur, aut in celJa & fornice proftituatur. Raevard. 2. confe&. 16. Gail. Forner. 3. filecl. 9. vel denique in peregrinum folum exportetur, quod & Mariandyni ab Heracleotis ftipulati proponuntur apud Athenaeum d. lib. 6. cap.iü.
XII. QUI Dominus, dum invitus cogitur vendere, SI ME/E CONSTITUTIONI FRAUDEM FECERIT, ejusque fententiam circumvenerit /. 29. /. 30. de LL. in fpeciem fervum vendendo & clancularia eifecerit paétione , ut fibi aliquandö redhibeatur, quo vindicare poffit tandem injuriam quam purat fibi a fuo mancipio factam. Theophil. ad § l. I. h. t. Baro ad b. I. SCIET MÈ hoe ADMISSUM SEVERIUS EXECUTURUM, non enim Princeps ferre j debet legum fuarum ludibrium. Balduin. add. tit. inft. in fi. DIVUS ETIAM HADRIANUS UMBRICIAM QUANDAM MATRONAM IN QUIN' QUENNIUM RELEGAVIT, QUOD EX LEVISS1MIS CAUSIS ANCILiLAS fuas ATROCISSIME TRAC' TASSET.
XIIL Obfervent hoe magiftratus in Indiis, nam ftepe audivi idem fieri a noftratibus hominibus, qui ex levicula caufa rajae caudam aculeatam faciunt incurfare fervorum terga, & haec tune pipere & fale perfricari curant.
XIV. Hunc locum Mornacius ad b. /. & Corafius. ibid. n. 11. & Maniius decif. Neo-Palat. 20. n. 11. & feq. transfert ad eos, qui jurisdictionem aut imperium in ruricolas habent, nimisque in eos faeviunt, ut poteftate ideo privari poffint, vel cogi a Principe, ut albe eam vendant. Licet & hoe cafu fubditis hominibus ex eorum territorio excedere. Leonin. 5. Emendat. 3. n. 13.
XV. Amplius ad maritum hoe extendit Richter cent. reg. jur. reg. 77. ». 5. &' feq. ubi docet, quod nimis in uxorem fteviens, illi cautionem de non offendendo prreftare cogatur & vita; focietas poffit dividi. Ifta quoque regula h, l. 2. quod nemini jus fuum detrahi oportet bono publico, fuum perdit offU
B b 2 cium



*9<S P A N D E C T A R U 'M
cium in jure protimifeos, per quod ab emptore res avocatur. Tim». Faber. feleB. antiot. § 66.
XVI. Ob utilitatem commereiorum etiam viriatur in Belgio ex vi parremi» mobilia non habere fequelain: Si enim
LEX. III. COMPENDIA.
Jus Patria pot eft at is proprium Civium Romanorum. n. i.
Judai quoque in civitatem admijji liberos in poteftate habent. eod.
Jus Patria poteftatis non juri Qitiritium mero, fed mixto adferibi debet. n. 2.
Hujus Patria poteftatis ne umbram quidem
I. TTEM IN POTESTATE NOS1 TRA SUNT LIBERI NOSTRI, QUOS EX JUSTIS NUPTIIS PROCREA VERIMUS , QUOD JUS patri» poteftatis ratione multorum effectuum PROPRIUM CIVIUM ROMANORUM, atque adeo 6c Jud»orum, fruftra diffentiente Matth»o de Afiliélis decif" Neapol. 151. n. 4. qui reefte eo nomine reprehenfus a C»f. Urfdlo in an- 1 not. ad d. decif. 151. Ebr»os enim, quos J in civitatem admittimus, liberos habe- / re in poteftate, probarur ex c. uit. X. I de converf. infid. Afcan. Clementin. de \ patr. pot. cap. 6. effect. 7. n. 6. Bald. & ' Vacca ad h. I. Alex. de Imola 6. confil. 99. ». 6. Speckhahn. cent. 2. claff. 1. q. i'è. n. r2. Wehner. & Befold. in tb. pra&. verb. 2(uöen. Stam. de fervit. perfon. lib. 1. tit. 5.C. i. n. 6. Marius Muta ad confuet. Panhorn. c. 36. n. 36. EST. ' II. Cum tamen pater natura imperet liberis, ficuti Rex fibi fubjeétis, uti vulgo fcimus ex Ariftotele & Plinio, hic enim in Panegyr. Traj. ait; Pis & lex natura fiemper in ditione parentum liberos effe jujfit: & ali» quoque gentes in li berosfuos poteftatem habuerint, uti de Veteris Galli» populis teftis eft C»far lib. 6. de bello Gail. c.4. de Perfis AriftotelesB. Ethic. 10. eaque durior juftoque acerbior fuerit apud Jud»os: Petr. Gregorii Thol. pralud. opt. ICti lib. 5. c.i.n. 5. & feq. Lud. Capellus ae voto Jepbta | 8. ideo non juri Quiritium mero, fed mixto adferibi debet, fecundum dotfta nobis ad l. 6. ff. dej. &j. prolixe Jacob. Maeftert. i. 'de jufiit. LL. Rom. ar.
III. Hodie autem ejus ne umbram rmidem. fupereffe, non modo Galli &
fuper effe multi exiflimant. n. 3. 4.
Sed non rede a ccffdtione unius alteriusque effeBus ad remotionem totius caufa argumentaraur. n. 5.
Pater ufumfruBum habens in bonis liberorum jure patria poteftatis fatisdare non tenetur. n. 6.
Belg», Coftal. h. n. 5. & jeq. Bufius b. n. 3 & 4. Gudelin. 1. de jure noviff.13. Jacob Curtius r. conjeB. lib. 3. c. 2.6. Groenewegen ad § 2. inft. de patr. pot, Lamb. Goris Adverj. traB. 4. § 7. Scotan. exam.jurid. d. t. D. Petr. de Greve ad b. I. 3. D. Abrah. a Wefel ud nov. UkrajeB. art. 11. n. 62. Sed & Germani, quodmiremur, intrepide adfirmant, magni castéra iCti. Bachov. ad IPtjenb, parat. ff. h. n. 4. Georg. Frantzke ad inft. exerc. 2. 'q. 4. //. 7. D. Godofred. de Jena craB. de SC. maced. feB. 1. apb. 11. n. 12. Giphan. ad d. t. Inft. depatr. pot. n. 3. quos feétatus olim fui/» traB. de jure in re & ad rem c.^.n. 19. & in jpicil. ad. d. § 2. n. 5.
IV. Negat autem de Frifiis Joan a Sande tib. 2. dcc. Frific. tit. 7. def. 7. 1. de Saxonibus Joh. Ph. uj. prac. ad in\fiit. lib. 1. eclog. 44. per tot. & de c»| teris Germanis Brunneman. adh. t. n. 3. 1 V. Sed pace rantorum virorum dixerim, fupervacuum efle de hoe argumen! to difputare, cum id potius examinandum fit, an in hoe vel illo juris articu1 lo patria poteftas adhuc vim fuam extendat, quod nos ubique indicabimus , I fequentes imerea cum apud Belgas, tum [ apud Germanos regulam /. 27. C. de te\ ftament. Nee enim opinor aliquis erit, [ qui cum Mornacio ad l. 8. b. t. dixerit [ omnes in univerfum patri» poteftatis effeeftus ceffare, cum Grotius 1. introduB. 6. § de groote. qui multis auftor fuit tantum de magna illa poteftate loquatur, & notiflimum fit non licere argumentari a ceffatione unius alteriusve effeeftus ad remotionem totius cauf»; uti poft h»c fcripta vifus etiam argumentatur Georg. Acac. Enenckel. Baro ab
Hohe»
rem tibi commodavi, tuque eam alteri vendideris, atque tradideris, hic eric Dominus ejus rei effectus, denegaturque migi contra illum rei vindicatio. Ant. Matth». param. 7. n. 7.



LIBER g TIT. VI. LEX. IV. 197
Hoheneck de privileg. parent. & liberor. pr. 1. cap. 8. n. 8.
VI. Quamobrem nil in eoabfurdi erit fi dicamus, patrem, qui habet ufumfriiétum bonorum ad liberos pertinentium, non cogi fatisdare jure patria; po-
LEX. IV.
CO M P E N D X A.
Civium Romanorum divifto. n. i.
Habentur in jure fui heredes, qui tamen heredes non funt. n. 2.
Filius, licet fub tutela matris fit, pro Patref amilias habetur. n. 3.
I. X.T *M CIVIUM ROMANORUM i/N QUIDAM SUNT PATRESFaMiUARUM, ALII FILII FAMILIARUM: QUJEÜAM MATRESFAMILIARUM, QUIDAM FILliE,FAMILIARUM. PATRESFAM1LIARUM SUNT, QUI SUNT I SUM POTESTATIS, nee patrio juri I fubditi, hi enim, StVE PUBERES, I SIVE 1MPUBERES in domo habent dominum /. 195. § 2. pj.de V. S. & Principes funt familia; /. 196. pr. d. t. Licet patres non fint, nee filios habeant.
II. Sic habemus fuos heredes, qui heredes non funt, & bonorum poffeffores, qui poffeflionem non habent. Quidni i &Docfores, qui tamen dofti non funt. j
III. Ufu iftud autem confirmarur: nam j Rege aut Principe mortuo, heet tune fi- I lius infans in matris tutelam veniat, ille tamen paterfamilias & Princeps familia; habetur, quse & ejus fumptibus toleratur. Hinc in dicafteriis non matris , fed filii nomine jus dicitur, nam & nos ftepius aétis a nobiliflimo Frifiaï Orientalis tribunali huc curatis nomine Celisfimi Principis Chriftiani Eberhardi in fpem Germania; feliciter fhrgentis pronunciavimus. d. I. 195. § 2.
IV. SIMILI MODO ET MATRESFAMILIARUN dicuntur perfonte fexus fequioris, non exiftentes in patris poteftate,licet matresnecdum fint. arg. d. I. 195. % 2. Sed FILIIFAMILIARUM ET FILLE, QUvE SUNT IN ALIENA patris fcilicet /. 215. Jf. de V. S. POTESTATE. NAM QÜI EX ME ET UXORE MEA NASCITUR IN MEA POTESTATE EST, non autem fi ex concubina, vel conjuneftione injufta § 12. 1. de nupt. fint procreati.
Liberi, non ex concubina, fed uxore nati , junt in poteftate patris. n. 4. '
Nepotes an fint in poteftate Avi, an vera patris? n. 5. 7.
Matrimonium liberat apatria poteftate. 6*.
V. ITEM QUI EX FILIO MEO ET UXORE EJUS NASCITUR, ID EST, NEPOS MEUS ET NEPTIS: cum enim jure Romano filius qui uxorum duxit /EQUE maneat in poteftate patria, alios in ejusdem generis poteftate habere nequit. /. 21. jf. ad L. Jul. de adult. Seneca 3. erntrov. 3. nemo poteft alium in fua manu odbere, qui ipfe in aliena eft. atque ideo ejus liberi IN MEA SUNT POTESTATE. Hinc Nafo canit:
Me tibi Tyndareus vita gravis aucHor & annis Tradidit, arbitrium neptis bab$.bat avus.
ET, ex rationis paritate, PRONEPOs ET PRONEPTIS ET DEINCEPS CfETERL
VI. Hodie autem cum apud Germanos, fi Saxones excipias, id tantum in filia admittentes, D. Joh. Philippi.w/I pracl. ad inft. lib. i. eclog. 77. n. 5. & ad nov. decif. Saxon. 21. ob. 5. n. 8. & feq.. Tum apud Belgns liberi per nuptias; liberentureparentum poteftate: Treutler. 1. difput. 2. th. uit. lit. e. Gudelin. d. c. 13. Grot. d. part. 6. n. 9. Groeneweg. ad § f. inft. de patr. pot. n. t. Hahn. ad PVefenb. de adopt. n. 7. Unde verbum freyen trahit fubtiliflimi ingenii vir Herm. Vultejus ad d. § f. n. 3.
VII. Qua ratione nunc nepos non eft in poteftate avi, fed patris fui. Groe» neweg. d. I. n. 2. Brunneman. h. n. uit. Carol. de Mean. obf. ad jus Leod. 63. n. 11. & feq. D. Abrah. a Wefel ad novr. Uhrajecl. 14. n. 31. qui reefte hinc demonftrat avi confenfum hoe tempore non defiderari in nuptiis, fi modo pater illis annuat.
B b 3 LEX.
teftatis /. 8. § 4. C.de bon qua lib. hujusque caufam efle in hoe articulo illam, quod de ejus fide dubitare nefas putaverit legislator Romanus. D. Wefel. d. ( /. n. 62. & 63.
i. . '-..v,.'.v .... q y#,



t9» PANDE CTARUM
L E X. V. "*
COMPENDIA.
Jas Rom. in quïbusdam articulis reïlius dicitur non receptum, quam abrogatura. n. t.
L XTEPOTES EX FILIO MORJl\ TUO AVO, fecundum jus Rot^atiuu) hoe in articulo non reteptum, fic enim reeftius dicimus quam abrogatum; prout eleganter demonftratum dedit Guy Coquille Q^Q. reponc: cb. u. RECEDERE SOLÈNT IN FILII PO TESTATEM, HOC EST, PATRIS SUI. SIMILI MODO ET PRONEPOTES ET DEINCEPS VEL IN FILII POTESTATEM, SI VIVIT, ET non fuit emancipatus, led IN FAMILIA MANS1T, VEL IN EJUS PARENTIS , QUI ANTE EOS IN POTESTATE EST. Si itaque nepos ab avo erat emancipatus, tune prone-
LEX. VI.
COMPENDIA.
Quinam fit filius legitimus & naturalis. n. i.
Quinam fit legitimus tantum, n. 2. An legitimus juccedat in feudis ? n. 3 . Anniculus non potefi efie filius mariti ab-
fientis per decennium, n. 4. Aflidue frequentiam, non temporis centi-
nuationem fignificat. n. 5. Filius mariti efie prafumitur, fi afiidue
cum uxore fiua moratus. eod.
ï. TT^ILIUM Iegitimum & naturalem Jtf EUM DEFINIMU5 QUI EX VlKO ET UXORE EJUS NASCITUR, licet mater dicat, fe ex alio concepiffe , uti dixi ad 1.19. fi. de ftatu hom. n. 6. Praefumptio tamen hsec tantum eft juris, Gail. 2. obf. 79. Menoch. lib. 2. arb. judic. QLL cafu 399. Mafcard. de probat. cond. 789. Bufius h. n. 5. Brunneman. ibid. n. 1. non de jure, uti loquuntur: Ant. Faber. h. Quare probatio contrarii admittitur, uti Ulpianus hic in progreffu docet. Coftal. b. in fi.
IL Sed & licet non jufta fuerit uxor cum filius nafceretur, fi tamen illa deinde ducatur juftaque fiat, tune filius per hoe fubfequens matrimonium fit le- 1
Aliud dicendum fi conflet, maritum cum ux»
ore non concubuiffe. n. 6. Aut ob valetudinem generare non potuiffe. „ «• 7-
Vicinorum fcientia veritati cedere debet, n. 8.
An educatio plene probet filiationem? n. 9. Legitimus filius non efi natus ante biero
logiam. «.9. Res judicata non habent vim legum. eod.
gitimus: § uit infl. de nupt. I. 3. C. de natural. lib. Nov. 74. c. 4. Nov. 117. c. 4. adeo ut retro femper talis fuiffe fingatur c. tanta. extr. qui fil. funt legit. Hinc excludit fubftitutum in cafum fi fine liberis. Vincent. Fufar. de fubfiitut. q. 408. & quos hic allegat Brunnemann. 2.
III Etiamque fuccedit in feudis, uti ufu comprobatum accepimus. Gail. 3. obf 40. Mynfing. 5. obf. 42. n. 1. Jofeph Ludovici concl. 26. n. 6. Vinnius ad § 3. Infl. de hered. qua. ab inteft. n. %. Bort. de fuccefj. feudl Holland, p. 5. qui locum 2. Feud. 26. § naturales accipiunt de iis, qui per refcriptum Principis funt legidmi facti. .Sed difficeri hautpoffu-
Hodie liberi in alterius poteftatem mortuo
patre non recidunt. eod. An Nepos ab Avo adoptatus mortuo eo re-
cidat in poteftatem patris fui ? n.2.
f pos poft proavi mortem non in poteftatem nepotis, fed filii recidebat jure illo
' nunc antiquato. ET HOC NON TANTUM IN NATURALIBUS & legitimis fimul, hi enim quando adoptatis, five legitimis tantum opponuntur, naturales appeUantur 1. 1. Jf. de adopt. par. I. eod. I. fi. b.l. 1. ff. de ftnator.
II. VERUM IN ADOPTIVIS QUOQUE, fi adrogati fint, JURIS hodierni EST. Aft fi quis adfeendentium adfumpferit nepotem in filium, an tune quoque idem juris erit? Videtur quod non, quod frater patris per legem facbus fit. Sed tamen eo jure utimur. /. pen. pr. in fi. C. de adopt.



LIBER L TIT.-VI LEX. Vt
mus in contemplativo ftudio rem non carere difficultate, cum contrarium docuerint Vultejus i.de Feud 9. «. 94. Niellius difp. feud. 5. th. 7. i. Bachov. ad Treutl. 1. difp. 2. th. 6.f. Ant. Matth». difp. 14. defucceff. ab tut. th. 10. Carpzov. de feud. difp. 5. th. 34. Hahn. ad Wejenbec. h. «. 2.
IV. - SED ergo ex diffis adh. I. «. \. SI FINGAMUS ABFUL&SE MARITUM, VERBI GRATIA, id eft, liceat ita jocari, vel pofita ejusmodi ratione dubitandi, at non conceila, uti vulgo ajunt, vel faitem ab imprudente aut callida muliercula allegata. Georg. Adam. Struvius adh. t. ff. \h. 44. & ante hunc Franc, de Petris 1. feftiv. lect. 4. n. 4. PER DECENNIUM, RÊVERSUM ANNICULUM, vel unius anniint'antem /. 134. ff. de V. S. INVENISSE IN DOMO SUA: PLACET NOBIS JULIANI. FENTENTIA, HUNC qui ejus xmis eft, ut per rerum naturam non poffit e/3'e genitus ex illo, qui abfens fuit, quod cognofcere promptum eft ex dictis ad i. 12. ff. de fiat. hom. NON ESSE MARITI FILIUM , hoe quippe fatis effet injuriofum, ait idem Julianus in l. 1. § 14. ff. de agn. & alend. lib. Ant. Auguftin. 1. emendat. 9. Ferd. Arias de Meïa 3. var. refolut. 29. n. 6.
V. NON TAMEN FERENDUM JULIANUS AIT EUM, QUI CUM UXORE SUA ADSIDUE, quod frequenriam hic, non vero temporis continuationem fignificat, uti & alias fiifnitur, uti Princeps eruditionis juridic» inter Germanos in lexic. part. jur. lit. A. d. voc. n. 1. 4. c? 5. docet. MORATUS, NOLIT FILIUM AGNOSCERE QUASI NON SUUM. Quare cum ei obftet juris prrefumptio, contra rium cogendus erit probare, nee ei, nee mulieri juranti fides habebitur. c. per tuas. extra de probat. juntl. I. 29. § 1. ff. eod. Bufius h. n. 4. S'ockmans decif. Brabant. 66. Juft. Oldekop. tit. 4. obferv. crim. 3. n. 5. & 6.
VI. SED MIMI VIDETUR, QUOD ET SC/EVOLA PROBAT: utfeveris fit homo moribus & moleftis, qui non patitur, ut alterius autoritatem commemoremus; SI aliter, quam per adfertionem conjugnm d. I. 29. § 1. GoTen. conf. 12. rr.c? T2. CONSTET MA RITU M ALIQUANDIU CUM UXORE NON CONCUBIJISSE INFIRMITATE forte INTER VENIENTE, h»c enim efficit v.t .coire nequeat: Panormit, ad c. tenor, extra
de f ent. & re jud. n. 3. atque ideo facit ceffare prrefumptionem quod filius fit mariti h. I. Paul. Zacchias QQ. medic. legal. decif. 38. n. 16. Probatur autem teftimoniis Parochi vel Medicorum, fi his fuffragetur mariti adfeveratio jurata. Verall. p. 1. decif. rot. Rom. 134. Zacchias a. I. n. 19. vel alii teftes idem adfirment. Zacch. decif. 24. n. 0.
VIL VEL ALIA CAUSA, VEL Sf EA VALETUDINE adverfa PATERFAM1LIAS, vel maritus FUIT UT GENE R ARE NON POSSIT, quod non exaitate, fed corporis viribus aellimamus, Paul. Montanus. tr. de tutel. cap. 5. n. 160. & 161. quanquam fi ha; defint, longum feniumnon parum juvet, illud ut conjecfemus, qua de re vide litem inter meretricem Romanam & filiam J. Bapt. Veralli agitatam apudl Zacchiam confil. medico legal. 75. per tot*. Coren. d. I. n. 14. & 15.
VIII. HUNC QUI IN DOMO NATUS EST, LICET VICINIS SCIRNTIBUS, FILIUM NON ESSE. Quam vis enim vicini pradumantur alias fcire facla vicinorum, uti de hoe articulo refcripfit Probus Imp. in l. 9. C. de nupt. Lipsky 1. oferv. 72. 11. 41. id tamen veritati debet cedere d. I. 9. c?, d. I. 29. § i.^ fim&. I. 137. § 2. ff. de F. O. Sic fi quis traélatus atque educatut fit quafi filius, id praefumptionem quidem parit, fed tamen ad plenam probationem non conducit, nifi quis doceat aliter fe ex illis parentibus efle narum, uti conüdtus refpondit Bufius ad h. I. n. 7. Ego tamen putaverim cum Lipskio d. I. n. 7. eum tamdiu pro filio' habendum effe, donec ab alio contrarut um probetur.
IX. Quod etiam Brunneman h. n. 3» tradit, eum pro legitimo filio haberi qui natus eft ante hierologiam, hoe non veftigandum putem, cum jufta non fit foboles, nifi qua* ex jufto matrimonio eft prorreata § 16. Infl.'de nupt. at hoe non aliter dicimus quam fi fecundum prEccepta legum fit contractum pr. L. cod. tit. Volunt autem leges noftrae, ut facerdotalis benedictio prrecedat. Et alias impnne pofl'unt parentes eas fpernere, cum tamen legislator nofter eorum vitium voluerit refrsenare arg. 1. uit. C. de nat. lib. Nee nos movere debent qu»ex Joan. a Sande lib. 2. tit. 2. def. 1. Hartm. Piftoris obf. 813. 8. & Msevio p. 2. decif.Kt, adducit, quia re* judicata; non habent vim legum, uti diximus ad 1.1. § 1. ff.de confiit.Princ. o<. 6. & feq. Chriftin». x decif. Belg. 2. *?. g.
LEX,
J TUS EST, LICET VICINIS SCI-



aoo fANDECTARUM LEX. Vil
COMPENDIA.
Quisnam bodte fervus poena dici fosfit? Nepos cum patruis concurrens ad fuccesfio*
* * ' r nem m bona avi conferre tenetur. 2. Quibus 'cafibus nepes loco filii fuccedat. n. Quando non admiitatur nepos loco defuncli
* i & 2, patris. eod.
I. Cl QUA POENA PATER FUES RIT AFFECTUS, UT VEL CIVITATEM AMITTAT, VEL SERVUS POEN-fë, qualis quantum ad fucceffionem bonorum adhuc dici poteft, qui ad totum vit» tempus vel ad i nonaginta novem annos, uti hic evene- | ratinmuliercula, qua; tamen poftea eru- j pit atque evafu, in ergafterium abditus I eft: licet Juftiniano placuerit eum libe- j rum manere, ut matrimonium cum eo duret, qui antiquitus fervus poena: erat effeclus : Nov. 22. c. 8. EFFICIATUR, SINE DUBIO ejus filius ab avo alendus : Grot. 2. de jure b. & p. 7. n. 6. atque heres inftituendus § 5. Inft. de exbered. lib. neque huic patris exheredatio nocebit, uti elegantiflime demonftra-
LEX. VIII. COMPENDIA
éa fam parentum obftet patria potefta-
ti? n. 1. feqq. Jut patria poteftatis moribus eft receptum.
eod.
Vinculum jure eolligatum non nifi per jus
dijfolvitur. n. 2. Furiofus licet uxorem ducere nequeat, du-
£lam tamen retinere poteft. n. 3.
t T| ATRE FURIOSO LIBERI NIWf HILOMINUS IN PATRIS SUI POTESTATE SUNT. IDEM ET IN OMNIBUS EST PARENTIBUS, veluti noftro jure ïnipecfto avus non tantum maternus, fed & paternus. arg. I. pen. C. de adopt. juncl. dictis ad l. 4. b. I. c. QUI HABENT LIBEROS IN POTESTATE. NAM CUM JUS POTESTATIS patria; ratione fingularium effeftuum: fecundum tradita adl. 3.*. / n. 1. & 2. lege Regia primum, deinde MORIBUS SIT RECEPTUM, Pithasus not. ad tit. 4. collat. Mofaic. & Hom. LL.
II. NEC POSSIT DESINERE QUIS HABERE IN POTESTATE,
tum dedit judicatumque refert Annae. Robertus 2. rer. juaic. 9. j II. Et hoe eft quod dicitur LOCO 1 FILII NEPOS SUCCEDIT, qui tamen ft cum patruis concurrat ad fuccesfionem in bona avi, illis tenetur conferre. Carpzov. p. 3. Jurijp. for. conft. ii. def. 34. p. tut. Venit enim vicaria fucceffione quam reprajentationem recentiores appellant, unde & hoe conlegitur, cum illa non habeat locum nifi mortuo, five naturaliter, five civihter eo in cujus locum venit, non admitti nepotem, fi filius patris hereditatem adhuc vivens repudiaverit, ut li. Decembr. 1612. judicatum memorat Mornac. ad b. I. Maeftert. 1. de juft. LL. Kom. 27. vers. nibil etiam obftat.
Multa ex poft faclo tolerantvr, qua ab ini'
tio probibita erant. n. 4. Mulier marito furiofb complexum negare
nequit. n. 5. Naturalis ftimulus per furorem augeri fo*
let. n. 6.
Patri quoque furiofo acquiritur, quicquii filius acquirit. n. 7.
NISI EXIERINT LIBERI, QUIBUS CASIBUS jure SOLENT , veluti emancipatione , morte patris , aliisque legitimis modis , NEQUAQUAM DUB1TANDUM EST, REMANERE EOS IN POTESTATE. Hinc illam redle finxeris regulam, omne vinculum quod jure eolligatum eft tamdiu durare, donec modo per jus introduclo diffolvatur. QUARE NON SOLUM EOS LIBEROS IN POTESTATE HABEBIT, QUOS ANTE FUROREM GENUIT: VERUM ETSI QUI ANTE FUROREM CONCEPTI, IN FURORE EDITI SUNT.
III. SED ET SI IN FURORE AGENTfi EO marito UXOR CONCl-
PLAT,



LIBER L T I T. VI. LEX. yïüi 1»*
PIAT VIDENDUM AN IN POTESTATE EJUS NASCATUR FILIUS, KAM dubites merito, quia res pervenit in eum cafum, a quo inchwrs aon poteft. Sed quia non eft novum, ut femel udliter conftituta durent, licet ifte cafus exdterit l. 85. § 1. ff.de R. J. ideo FURIOSUS LICET UXOREN DUCERE NON POS SIT & MATRIMOM1UM ne fpirituale quidem: Zacchias Q^Qj medico legal. decif. 1. n. 15. 6? 16.'contrahere queat, TAMEN RETINERE POTEST.
IV. Unde nata; regula*: Multa, fi facta fint, vim obdnere, qua: alias facili negotio impediri poterant: Coraf. h. «. 4. & ex poft facfo tolerari, qute in inido prohibita erant. /. \. % 5. ff. de poftul. quod exemplis declarat Chriftoph. Philip. Richter, cent. regul. jur. reg. 65. per tot. & ad confobrinorum nuptias transfert Carpzov. 1. decif. 15. rt. 16. nee non ad fcita municipalia Lamb. Gotis 4. Adverfar. 35. n. I. Item alia; principium aeftus inipici debere , non quod inde fecutum eft, quam regulam exemplis inluftrat Nicol. van der Hooch. fing.jur. 55. per tot.
V. QUOD CUM ITA SE HABEAT, nee posfit negare complexum malito furiofo mulier, Thom. Sanchetz de matrim. lib. 9. dl/fi. 23. n. 4. IN POTESTATE ille FILIUM, ex fe genitum, HABEBIT /. 3. h. t. PROINDE ET SI FURIOSA SIT UXOR , EX EA ANTE furotem CONCEPTUS IN POTESTATE mariti KASCETUR. SED ET IN FURORE EJUS mulieris CONCEPTUS AB EO marito QUI NON FUREBAT, S1NE DUBIO ex diftis ad b. I. n. 4. & 5. IN POTESTATE pattis fui NA-
SCETUR, QUIA RETINETUR MATRIMONIUM. SED ET SI AMBO IN FURORE AGANT ET UXOR ET MARI TUS, ET TUNC CONCIPIAT, PARTUS IN POTESTATE PATRIS NASCETÜR, QUASI VOLUNTATIS prittinaï RE» L1QUHS, id eft, notis & veftigiis, IN FUR10SIS MANENTIBUS.
VI. Reef ius pro ratione adduxeris id quod habet Sancbetz. d. n. 4. durara fcilicet naturalem ftimulum atque tentiginem, quin experimentis difcimus pet furorem hanc augeri. Fuit mihi coll*» ga olim, qui, ubi fanse mentis erat, ne cogitabat quidem de amore, at illius expers germanx volebat nubere» quam vix fuftibus advocatus ei potui eriperc, femperque allegabat. Etforor & conjux: Erat vir ca;tera optimus & portentofte memoria* mihique, dum viveret,civiliter amiciffimus. Quod enim de voluntate difputat Ulpianus, de hoe audi Senecam 6. de benefic. 33. & multi non ut gignerent, coierunt.
VIL NAM CUM CONSISTAT! MATRIMONIUM ALTERO conjugum FURENTE, CONSISTET ET UTROQUE, neque is coitus eft contra naturam, licet ob pericuium, ne firniles fibi natos procreent, ab eo fint ar^ cendii Sanchetz rf. /. «. 5. 6? 6. ADEO AUTEM RETINET JUS POTESTATIS etiam hodie, quicquid in contrarium dicat Groenewegen ad b. I. PATER FURIOSUS, UT ET ADQUIRATUR ILLI COMMODUM EJUS; QUOD FILIUS ADQU1S1VIT. Si enim in marito id receptum, uti dixi" mus ad l. 20. ff. de ftatu hom. n. 3. quid ni in patre ? Vid. Brunneman. *. n. Valdaura obf. 41. n. 133.fi? -34*
LEX. IX.
COMPENDIUM.
Quando filius pre Patrefamilias habeatur.
I. TML1US FAMILIAS IN PUBLIJj CIS CAUSIS, id eft, munerihus, in his enim patrum jura inter quiefcere paululum & connivere oportet: uti diflerit Philofophus Taurus apud Gellium 2. no&. Attic. 2. LOCO PATRIS FAMILIAS HABETUR, VELUTI UT MAGISTRATUM GERAT, UT TUTOR. aut judex/. 12.
§ fi- ff- & pdic. DETUR. Neque enim in his confenfu, vel auéloritate patris indiget. Baro. ad h. I.
II. Poteft & in publicis judiciiis aceufare absque patris confenfu. Jul. Clarus lib. 5. recept, fent. § fi. q. 14* «« 5- Farinac. p. ï.prax. crim. q. 50. n. 20. nee quicquam dubitante Ant. Matthso, uti reéle vifum Brunnemanno ad h. I. n. a,
C €
Lm



io2 p A N D E C T A R ü >I
L E X. X.
COMPENDIA.
Non ftatim filius eft, quem ali oportere parturiens mulier nuncupavit. n. 2.
pronutïciatami n. 1. Si in primo partu ajfirmat mulier n. 3.
AUmentortim cognitio eft fiummaria. eod. Confeftio mulieris non facit prajudtaum
Habetur pro patre, quem inter dolores veritati. n. 4.
ï. OI JUDEX NUTRIRI VEL A^3 UI infantem ab aliquo OPORTimyE PRONUNCIAVERlT, licet inde pradumatur eilë pater, tamen UICE ND UM EST DE VERITATE ad huc QU/E RENDUM, EILIUS SIT AN NON? NEQUE ENIM ALIME.NTORUM CAUSA VERITATI omnem proefumptionem vincenti FACIT PR/EJUDIC1UM, aut damnnm arg. I. 63. fi. de re judic. Jacob. Raevard. lib. 2. de prcejud. cap. 8. Alimentorum enim cognitio fummaria eft & veto , uti ajunt, levato fit, nee in ea plenior probatio neceffaria eft. Coftal. b. n. 9.
II. Quare putem in hac lite vindiciarum fufficere, fi inter dolores parturiens aliquem mulier nuncupaverit patrem , nam puerperas mors pr» foribus confiftit, uti ait Leo Imp. in Nov. 17. idque Euripides fatis explicuit, quum uit fe malle ter fub elypeo confiflere, quam j parere femel, verba, funt Luciani in fomnio: Vide fis annot. ad l. 2. § 4. jf. fi ! quis caut. jud. fiji. n. 5. Nemo autem ptafurnitur mori in peccato cum mendaciq. arg. I. fin. C. ad L. Jul. Repet. Quo pertinet id, quod Myfis apud Terentium Andr. aft. 4./c. 5. inquit, Dlis
LEX. XL
COMPENDIA.
Quinam liberi non redigantur inviti in
poteftatem Patris. n. 1. 2. Jure Pontificio liberi naturales per Jubfc
ï. f NVITI FILII NATURALES Jt tantum, VEL legitimi & naturales fimul fifint EMANCIPATI, NON REDIGUNTUR IN PATRIAM POTESTATEM. Hinc confenfus liberorum exigitur, ut per fubfequens matrimonium fiant legitimi Nov. 89. c. 11. Et licet jure Pontificio per illud matrimonium re ipfa liberi effician tur legitimi, uti bene advertit Francifc. Sar-
quens matrimonium etiam inviti na* talibus refiituuntur. eod.
miento I. fieleft. interpr. 3. n. 1. atque ideo nunc illi five velint, five nolint, legitimis natalibus reftituantur.
II. Non tamen inviti fubjiciuntur patris poteftati arg. h. I. Brunneman. ibid. n. 3. Cum hasc faciat, ut parentibus adquirant, aliisque oneribus implicentur. Vafquius 1. deSuccejf. creat.%il< n. 151. Fachinaus 3. controv. 54. Joft» Chrifteniui de matrim. dijf. 3. q. ao.
DE
pol habeo gr at i as, cum in pariendo ali* quot adfuerunt libtrce.
III. Hoe tamen non aliter intelligendum eft, quam fi primo in partu illud adfirmaret, alias li cineribus, uti proverbialiter dicimus, jam afiueta fit, ei tantam non habebimus fidem. Vid. Ant. Faber. Cod. Sabaud. lib. 4. tit. 14. def. 18. Atque fecundum ifta fuit a judice Mederiacenfi pronuntiatum ali debere infantem in Aprili 1665. inter Catbarinam Merrein & Gordt in gen grosfin Eichen. Ego illius muliercula;, hujus vero caufam defenderat D. Joh. Dieth. Muntz. hilarioris fama; advocatus & Praetor Teutoburgenlis.
IV. Ifta autem confefiio non facit prajjudicium veritati, neque per earn 1 quis probatur effe pater, atque ica ca1 piendus eft Boerius decif. Burdeg. 299. Huc refer illud Tranquilli in Jul. Caf. cap. 52. ajenris, C. Oppius quafi plane defenfione ac patrocinio res egeret, iibrum edidit, non effe Cafatis filium, quem Cleopatra dicat, Neque etiam ifta adferüo, etiamfi jurejurando confirmata fit, nocet infanti, fi foemina ajat fe ex alio, quam marito, eum concepiffe. Mafcard. de probat. cond. 790. n. 2. Coren. conf. 12. n. 9.



LIBER L TIT. VII. LEX. XI. 203
DE ADOPTIONIBUS ETE-
MANCIPATIONIBUS, ETALUS MODIS, QUIBUS POTEST AS SOLViTUR.
T I T U L U S. VIL L E X. I
COMPENDIUM.
Filii famili'as natura & adoptione fiunt. n. i.
Adoptionis dua fiunt fipecies.n. i. Adoptio Ebrais aliisque gentibus ufttata.
n. 2. , Apud Belgas etiam hodte viget Adoptio.
n. 3.
Nee non apud Frifios &'Germanos. n. 4.5.
j# ^vTJOD quidem Modeftinus de Cl omni omnino adoptione fenfit, ejus enim setate jusvetusa Juftiniano demum emendatum viguit, quia fuit Papiniani auditor & Ulpiniani ftudiofus l. 52. § 20. ff. de furt. vixitque fub Alex. Severo. RutiJ. de vit. vet. IC* tor. Nos tamen ex mente Imperatoris, qui' omnia fua fecit, debenms dividere, & ut eo melius id intelligatur. prremittere , quod ADOPTIONIS NOMEN EST QUIDEM GENERALE. IN DUAS AUTEM SPECIES primo DIVID1TUR, QUARUM ALTER A ADOPTIO SIMILITER, itXftmpliciter; ita forte fcriptum fuit, DICITUR ALTERA ARROGATIO. ADOPTANTUR. FILII & filice FAMILIAS; ADROGANTUR, QUI SUI JURIS SUNT. . •
II. Adoptio autem Quiritium non tu-
C
I, TTMLIOS & filias F AMlLiAS JP NON SOLUM NATURA cum lege conjunéta l. 6. ff. de his qui tunt (ui vel al. juris. pr. injt.de patr. pot. VERUM ET ADOPTIONES FA-
5- ï.
COMPENDIA.
I CIUNT. Hinc colligunt, quod ficti* J tantum operetur in cafu fidlo, quanI tum veritas in cafu vero. Crefpi & Vai| daura obf. 77. n. 7.
Adoptivi in feudis non fuccedunt. n. Groningse de bonis bereditariïs iefiari no%
licet. n. 6. Ufiio prolium quid? n. 7. Liberi uniti fibi invicem non fuccedunts n. 8.
' it propria, fed & Ebrjeis aliisque gentibus ufitata. Coraf. ad rubr. h. n. 1. a. 6? 3. Paul. Voetius in comment. ad § uit. I. h. t.n.i. Sic Saluflis de bello Jugurth. narrat, quod Micipfa Jugurtham "adoptavit c? teftamento pariter cum filiis beredem inflituit: Hac tempeftate autem eam apud Belgas non fufficere ad jus filii accipiendum & fuccedendum ab inteftato vulgo ajunt. Grotius r. introduel. 6. § de groote in ft. Vinnius ad rub. infl. de adopt. n. 2. Groeneweg. de LL. abrog. ibid. Cypr. Regneri ab Oofterga in cenfur. Belg. ad § 1. eod. tit. Paul. Voet. d. I. n. 3. Gerard. a Waflenaar in not. ad Pacii Ifagog. d. tit. Duylent daelder. ad Stat. Amftelod. cap. 40. § cceterum bodie. Simon a Leewen lib. 1. | cenf. jbr. c. 4. n. r. Brouwer, de Jure | connub. lib. 2. cap. 7. n. 17. atque ideo I in Belgii legibus municipalibws nunc a qwft



so4 PANDECTARUM
LEX. II. COMPENDIA.
quam adoptivorum liberorum mentio-
nem fieri putat Chriftinauis 4. decif. Belg. 185. n. 4.
" UI. Sed hos err.oris arguit Petrus Stockmans decif. Brab. 69. per tot. ubi eadem qua; nobis obfervata lib. 2. de titul bonor. c. 16. n. 1, adducit. Et fragi Ie efle Chriftinteï argumentum cognoscas ex Eguin, Barone. in jure Gail. ad b. t. in pr. Non fequitur ideo eam non licere, aut vim habere, quia minus frequentatur. Res aliena nunc raro legatur, inde nemo tamen, nifi infigniter ftupidus, conleget, hodie eam relinqui non poife. Efi: enim ufurpatio juris publici res vulgo mera: facultatis didta; qua; folo non ufu haut praefcribitui, uti dixi ad l. 32./. de LL. n. uit.
IV. Apud vicinos Frifios etiamnum adoptionibus utuntur, quod & annotarunt Bernh. Scotanus in exam jur. b. t. & Petr. de Greve ad l. i.h. Habent & illa; apud Germanos fuum robur. Hierom Schurpf. cent. I. conf. 83. Befold. 5. confd. 154. n. 51. Marpurgenf. 1. confil. 20. n. 10. «5? 56. & 2. confil. 21. n. 55. & feq. Argentoratenf. x. confil. 98. n. 1. & confil. 106. per tot. Richter. de Succefi. ab intefi.feB. 1. membr. 2. n. 15. & 16. Hahnius ad Wefemb. parat, h. n. 5. & 6. Huid. Eyben obferv at. ad § 1. inft. b. t.
V. Ferdinand. II. Imp. fuit adrogatus a Cxiare Matthia, ut ille huic in Regnum Bohemise fuccederet. Adolph. Brackel. hiftor. I. 1. Sic Margaretha Danise Suecise &. Notvegiïe Regina adoptavit Eticum Pomeraniae Ducem, quo titulo & hic ifti Regno heres fuit. Crantz. lib. 8. Dan. tap. 1. Fit quoque adoptivorum liberorum mentio in jure Julio & Montano cap. 97. § den geifilicben. ubi jus protimifeos illis negatur, quod & Stockmans docet d. I. n. 8. Ra tio eft, quia id fanguini debetur, cu-
' jus jus non adfert adoptio. /. 23. h. t. Hinc etiam in feudis non fuccedunt a. Feud. 26. § adoptivus. Vultejus r. dt feud. 9. n. 176. er 177. Georg. Acac. Enenckel de privil. par. & lib. pr. 14 p. 1. c. 3. n. 28. Atque ideo cum Gronings; tum in Drenthia aliisque locis, ubi de bonishereditario jure oblatisnon eft permiflum facere teftamentum, ab illis adoptivi liberi excludendi funt, ne commento adoptionis fraus fiat legi,qua* confanguineis confultum ivit, per ea, qua; in re fimili difierunt Argentrseus ad confuet. Brit. art. 218. gloff. 5. n. 12.
| Grivellus decif. Dolan. 53. n. 38. & pla-
1 niflime pro noftro inftituto Joh. Jacob.
1 Snëidel, in Speeul.jurid. polit. hifi. verb.
\ atigewunfchte Kit,der. tit. A.n. 12.2. verf. Jciendum. Phil. Kmpfehildt de fideicomm. famil. nabil. cap. 8. ». 419. & feq. & cum nobilifs. Senatore Franc. F. N. Junio refpondi confultus 15. Jan. 1669.
VII. Frequentior nunc eft unio prolium , vernacula; €tnrj ütinbfchaftcu dicta, cum pater vel mater fecundas contrahit nuptias & tutorum propinquorum atque magiftratus auctoritate cum novo conjuge pacifcitur, ut liberi ex primo connubio quacfiti cum poftea nafcituris, vel illi, quos jam habent liberos, zqualiter fibi fuccedant. Gail. 2. obf. 125. n. 5. Wehner. obf.^praB. d. verb. Jacob
/ Rickius tracl. de umove prol. cap. a. per [tot. & cap. 9. n. 1. Hahn. de fure rer. I cond. 74. Carpzov. lib. 5. tit. 1. refponf. 1. 6. per tct.
VIII. Habet autem tantummodo vim ratione liberorum ad parentes , non quod ad liberos inter fe; quare fi unus eorum moriatur, tune eognati non vero hberi, cum quibusunitus eft, ei fuccedunt. Coler. confil. 47. per tot. Phil. Meifter. Speeul. Notar. lib. 2. pag. 2.
j fecl. 6. tit. 3. quafi. 5. verf 3um anDeren.
Generalis adoptio duobus modis fit. n. 1.
Quinam arrogentur? n. 2.
Ad regalia pertinet jus praftandi auclori-
tatcm arrogationi. eod. 'Arrogatio unde dicatur? n. 2. 3. Adoptio in fpecie talis ,qua (5? quotuplex ? 4. Quanam adoptione folvatur patria potes-
tas ? n. 5.
I. /GENERALIS F NIM ADOPVJT TIO primo DUOBUS MO-
An extraneus pater adoptivus cogatur Jf~ Hum injiituere heredem, vel nominatim exheredare ? n. 6.
Juftiniani verba non fiunt captanda. n. f.
Emancipatio non femper ponit patriam po* tefiatem. n. 8.
Dijferunt hac duo: fuum heredem effe & habere jus fui heredis. n. 9.
[ DIS FIT, AUT PRINCIPIS AUO I TORJTATE, AUT MAGISTRATUS
IM-



LIBER. I. TIT. VII. LEX. II, S05
IMPERIO. Quod non de rnero aut mixto accipias, fed ea voce intelligas majorem poteftatem publicamque dignitatem m perfona magiftratus Romanil a. ff. de in jus me. I. ia.§i.f.de judic. k ft. jf. m quid in loco publ. I. 14 jf. de rejud. I. 214. f. de F. Si l. fi ff. de ojfic. proconfi l. 1.3. § 4. f ad SC. Tri bell. Balduin, ad l. 3./. de jurisd. Coraf. b. n. 1.
II. PRINCIPIS AUCTORITATE ADÜPTAMUS vel adfumimus in liberos EOS, QUI SUI JURIS SUNT, quare cum proponeretur id faérmm fuisle confenfu Drenthia; tribimalis, cui nomen eft Et Stoel, refpondi cum laudato D; Jtinio, arrogationem non reéle facftam, Ordinumque, qui ex equitibus & prtediorum poffesforibus conftant, au&oritatem adhiberi oportuifl'e. Nam interregia jura majora refertur, ejusmodi auctoritatem arrogationi prseftare. Regni Sixtinus. lib. 1. de revalib.
^Axtto' \?i£UJE- SPECIES ADOPTIONIS DICITUR ARROGATIO QUIA ET IS, QUI ADOPTATROGATUR, ID EST INTERROGATUR, AN VELIT EUM, QUEM ADOPTATURUS SIT, JUSTUM S1BI FILIUM ESSE, ET IS QUI ADOPTATUR ROGATUR, AN ID FIERI PATIATUR. *
III. Aliam vocis originem adfert Gellius 5. nocl. Attic. 19. qui eam inde arceffit, quod olim populi rogatione in comitiis fieret, cumque is deinde omne \ jus fuum in Principem tranftulilfet, hujus aucftoritare, csepit fieri adrogaüo l. 2. in fi. C. de adopt. Quanquam jure fuo non femper Augufti egerint, fed hoe inter csetera Dominationis arcana habuerint, ut adrogationes vel ipü* etiamnum per populum fecerint, uti ex Tacito & Suetonio conftat, loca jam aliis obfervata eaque paftim reperias.
IV. IMPERIO MAGISTRATUS ADOPTAMUS EOS, QUI IN POTESTATE PARENTIS SUNT, hic enim praafumitur liberis fatis bene profpecturus /. 9. C. de Curat. furiof. Seneca 1. de clement. 14. ut fciret datam fi. bi poteftatem patriam, qua eft temperatifftma liberis confulens fuaque poft illos ponens. Cum vero deftituatur plerum que patre, qui adrogatur, ideo pater patria; auclor fieri debet, cum & majus hic adfit pericuium arg. I. 1. § 5. /. de Carbon, edift. SIVE PRIMUM GRADUM LIBERORUM apud parentem adoptivum OBTINEANT, QUALIS EST FILIUS, FILIA: SiVEhu IN-
C
FERIOREM, QUALIS EST N£* POS, NEPTIS, PRONEPOS, PRONEP PIS. Hasc adoptio iterum vel ell facta ab extraneo vel ab uno adfeendentium Extranei loco hic quoque habentur fratres, cajterique e latere conjuncti. Menoch. ^.prajumpt. 16. n. 12.
V. Ab extraneo fi fit facla adoptio, tune jura patris naturalis minime diflolvuntur § 2. Inft. h. t. Unus Ant. Matthams olim hic Anteceffor docuit, quooï jure noviffimo adhuc tranfeat in potestatem patris adoptivi, qui ab extraneo in tilium abfumptus, idque feeftantur, qui ex ejus fchola prodierunt, veluti Wiffenbachius & Cl. olim collega D. Joh. Weyerftras illumque iterum CL Petr. de Greve. Sed fingula pene verba d. § 2. nobis argumenta conttaria fuggerunt. Verfent velim mente etiam id, quod ait Imp. in l. pen. pr. C. de adopt. verbis, cum enim tanta eft firagilitas adoptionis, ut pofjit in ipjo die <Sf filius fieri & extraneus per emancipationem inveniri: quis patiatur jura patris naturalis nexu divino copulata, ludibrio defraudari? Quod fi igitur aréfiffimum inter genitum & gignentem fcedus mo. vent legislatorem, ut adoptatum ab extraneo in patris naturalis poteftate voluerit manere, ridiculi erimus, fi id tantum fingi dixerimus. Imo contra fingitur traniMe in petedatem adoptantis extranei , ut ei ab inteftato poflit fuccedere d. I. pen. I. 5. C. de fuis & hgit. Ea demum adoptione, qu se fit ab adfcendentium aliquo, folvitur patria poteftas § 8. J. quib. mod. patr. pot. Jblv At exceptio firmat regulam arg. I. 12. è 43. verf denique f. de infir. velinfirum leg. Sic poteft is faitem alteri filium adoptivum iterum in adoptionem dare qui non extraneum adfumpfit § 8.1. b. t. Effeéla patria; poteftatis non reperias apud eum, qui extraneum adoptavit. Nam ufusfruchis bonorum adventitiorumnon illi, fed patri naturali, adquintur, d. l.pen. § 1. Non quoque extraneus pater adoptivus eum, quem adftimfit, cogitur inftituere heredem vel nominatim exheredare § 5. in f. Infl. de exher. liber. uti refponfum a IC. Batav, p. 2. confult. 199.
VI. In contrarium autem folet allegari. § 14. /. de bered. qua ab int. def. ibi: atque fi in patris naturalis poteftate pemansïfiet, e? d. I. pen. pr. ibi: quafi non fuiffet in alienam familiam translatus. Refpondent Mare. Lyclama 1. membran. 25. Bachov. ad d. § 2. & ad Treuth 1. Difp. 2. tb. 10. a. Tim*. Fa- 3 feer



,o6 p A N D E C T A R ü M.
ber difp. anniv. Infiit. 5. \ paur.exerc. Infiit. 3- ?• Hahu' °d \ Wefenbec. ff. b. n. 6. . . ■
VII Illud adjiciam, quod Juftiniani i verba'non debeamus captare, prader- , tim cum ejus tempore propnetas lerrnonis Latini jam defecerat. Quare & facile inducar, ut eredam, eum per fa- 1 miliam in d. l.pen. pr. intellexiffe oeconomiam,vel ut na dicam, cultnam, ua fcilicet jura patris naturalis mtaéta mar,ere,acfinon in hanc elfet translatus, fed in hujus domo manluier. Adiiciam & illud, hactenus eum tranfiiffe in familiam, ut ab hac nomen acciperet «Sc fi a fenatore effet adoptatus, pro fenatoris filio haberetur: t. 5. jf. de naior. adeo ut pcenis plebejorum non fubderetur/. xuC.de quafhon nee libertinam uxorem ducere pollet /. 23.//. •de ritu nupt. Hinc tamen non iequitur, quod pater adoptivus illum habuerit in poteftate. arg. I. 6. C. de LL.
VIII. Qua; difcipuli ohm mihi 1 eutoburgi difputar.ti objecerunt-, gravius videntur obftare. Emancipatur ab extraneo adoptatus d. l.pen. % 2. Ergo tuit in poteftate; nam privatio habitum ponit. Refpond. Foemina poteft adopta-
5. I.
COMPENDIA;
Spadones adoptan poffunt. n. 1.
1. TLLUD UTR1USQUE ADOPTII ONIS COMMUNE EST, OIJOD ET HI, QUI GENERARE NON POSSUNT propter temporalem corporis imbecilitatem, fic tamen ut eam fanati poffe fperemus /. 40. § I.- b. QUALES etiam SUNT SPADONES appellati. § 9. L b. I. 6. § 2. de Mdil. ed. I. 14. § fi. f- de man. vind. nam alias latiore vocabuli ufu fpado caftratum & thlibiam & thlafiam fignificat. /. 128./: de V. S. I. 39. % x.ff. def ure dot. ADÖPTARE POSSUNT.
II: Caftrati vero aliive, quibus neceffaria pars corporis abeft, uti Paulus
COMPENDIA.
In poteftatem Arrogatoris tranfeunt & arrogati UberL
HOC VERO PROPRIUM EST | EJUS ADOPTIONIS , QUiE I
PER PRINCIPEM FIT, id eft adrogationi* QUOD IS, QUI
Cafirati non poffunt. n. a.
in l. 7. ff. de Aldil. edicl. veluti thlibiaï , quibus extriti tefticuli, & thlafise quibus funt fiafti. Theophil. ad d. § 9. Goeddams ad d. I. 138. num. 2. Non poffunt, quia funt femiviri, Claudian. lib. 2. femivir exui. Lacbant. r. divin. infiit. 17. exfieclis virilibus femivir um reddidit Idem lib. t.c.Hl. amputato enim fexu nee viros nee foeminas fe faciunt. Hoe tamen iftud humani generis portentum tentavit transferre ad naturalem ufum in Sporo. Sueton. Nerone c. 17. Plura annotavi ad /. 4. in fi. ff. ad L. Cortt. de fican
e & emancipare, nee tamen inde con.
eaas,eam in poteftate liberos habuuie, ; 10 1 b. t. Dicitur ergo emancipari nipr'oprie, pro mitti e familia, uti manumitti, qui nunquam fuit iervus n p. I. de ingen.
IX. Objiciebatur porro, quod anop. tatus ab extraneo fui bered'u jus habeat d l.pen. § 1. Neminem autem efle iuum heredem, nifi quieft in poteftate S o Inft. de bered.qual. & diff. Relpond Alïud eft, elfe fuum heredem, aliud vero habere jus fui heredis. Hoe etiam leges largiuntur iis, qui fui heredes non funt Joan. Raynand. TracL de juitate n. 21. Emancipatus definit efie iuus hetes, habet tamen jus fui heredis > ut abinteftato pauifuccedat. Nov. 118. c. 1. Ang. Perulin. de fuüateq. 10. n. 3. Inftituti a matre & avia transmittunt hereditatem non aditam, /. an. C. de bis qui ante apert. tab. Hoe autem efl: jus fuorum heredum. Joan. Pyrrhus Aneleberna*, de Suitate n. 16. Vetat quidem ita dividere Nic. Bellonus lib. Z. fupput. 3. «. 6. at ipfe Legislator nobis prseivit in d. I. pen. § fi. nam dicit quod arrogatus fiat fuus heres, quia in eo jus prifcum illibatum eft rehtfum.



LIBER l tit. Vïfcj LEX W 207
LIBEROS IN POTESTATE HA- 1
BET, Sï SE ADROGANDUM DEDERIT, NONSOLUM IPSE PO- I TËSTATI ARROGATORIS SUBjl- I CITUR, SED ET LIBERI EJUS IN EJUSÜEM FIUNT POTESTA- j
LEX. IIL
COMPENDIA
Olim Conful apud femetipfum emancipari, vel in adoptionem dari poterat. n. i.
An unus diverfas perfonas fuft inere pos ft. n. 2.
Notarii non poffunt conf eere inftrumentum publicum de propriis negotiis. n. 3-
I. QI CONSUL VEL PRiESES a- I ^ liusve magiftratus FILIUS FA- j MilAAS SIT. I. o f. de kis, qui Jui vel. al. jur. POSSE EUM APUD SEMËTIPSUM, parris protettione facta /. fi. C. de emancip. VEL EMANCIPARI VEL IN ADOPTIONEM DA- j RI CONSTAT. Hodie autem ejusmodi in muneribus conftituti cum legi- I bus tum moribus pro emancipaüs habentur, atque ideo a parentibus non poiTant ahis in adoptionem dari, quare hic locus ufum non habet, cum enim J fe ab alio patiuntur adrogari, tune Principis au&oritas debet intervenirc. /. 2. ff. h. i.
II. Videamus ergo an alium prséftet? Primum hinc exftruunt regulam, unum hominem diverfas perfonas fuftinere, etiamque pluribus officiis, fi fibi non fint contraria, poffe fungi, quam variis exemplis deelarat Carpzov. p. 2. decif. 194. per tot.
III. Transferunt hoe ad Notarios , quafi illi de teftamentis & negotiis a fe geftis queant facere publicum inftrumentum, quod non dubiro efie falfum. Dicuntur enim judices chartularii. Carpzov.^. 2. decij. illuftr. 201. n. 2r. Nemo autem fe ipfum poteft fpecialem judicem dare. /. ft. ff. de offic. prat.
L E X. IV.
» . ........ —V - fc»'w.A
COMPENDIA
Lege agere quid fit? n. r. Magiftratus municipales non babebunt legis a&ionem. n, z.
Magiftratus emanciparè filios fuos, & tri adoptionem dare apud fi poteranti
n. 3 • '
Magiftratus non poffunt fibi pignus judiciale in aclis fuis conftituere. n. 4.
Suis vero Creditoribus poffunt. n. 5.
Neque atlis donationcm a fe faclam recle inftnuant. eod.
Nemo feipfitm baptizare poteft. n. 6,
IV. Nee id admiferim, eum, qui habet jutisdïctlonem, fibi, confentiente etiam debitore, pofle conftituere pignus judiciale, ne via aperiatur fraudibus
' per tradita a Schradero mifcellan. c. 12. Hac enim ratione in detrimentum ca> terorum creditöruih posfet in principio' anterioris alicujus pagina;, vel in fine ejus fuum referre nomen, vel alicubi
, infarcire; licet aliter vifum fit Rauch-
1 baro 1. illuftr. QJg. 24. Hartm. Piftor;
' 3- Q,Qj 9- & Carpzovio p. 3. Jurifpr. forenf. confl. 3. def. 14. quos fequitur Brunneman. h. n. i. .
V. Illud facile largior $ ëüm fuo ereditori in a&is fui judicii poffe tale pi-
1 gnus adferibere, üü rede docet Bet» I lich. ƒ>. 2. decif. ï8p. a. 8. & feq. & nefcio, cur dnbicet Brunneman. h. n. a» Non tamen poterit acfis illis infinuare donationem ultra quingentos lblidoi % fe faétam, uti hic redte contra illum fentit. b. n. 3.
VI. Nemo etiam fe ipfum poteft baptizare c. debitum 4. extr. de baptifma. Panormitan. ibid. n. 1. & 5. Vallenf. add. tit. § 2. n. 2. Sic noftri facerdotes, dum uxores ducunt, ipfi heq'üeunt hierologiam peragere.
TE , TANQUAM NEPOTES, hi e* nim non poffunt in patris naturalis poteftate effe, quod hic ipfe hi aliena manu fit, fecundum diéfa ad l. 4. ff. de biï qui fui, vel al. jur. funt.



sof PBNDECTBRUM
Pater filium fuum in Do&orum ordinem cooptare; Item baptizare poteft. n.
4-
I. "fc /f AGISTATUM APUD QUEM :
IV1 LEGIS ACTIO EST, id eft junsaictio voluutana /. e. pr. ff. de offic. proconf. Lege agere ex prifco more Quiritium idem erat, quod acftionem intendere & judicio experiri, uti conlocavi ad l. 2. § 6. ff. de O. I. n. 5. Sed poftea id proprium fait facftum ac- 1 tuum legitimorum, quorum mentio in , l. 77. ff. de R. I. Non tantum autem < lege agere dicitur, qui illos actus perficit /. 123. ff. de R. I. Flav. Vopifcusin Aurelianiadoptione,y«&e igitur, ut lege agatur: Sed & magiftratus, apud quem fiebant b. I. 4. /. 1. C. eod.
II. Hujus autem imperio peragebantur, ut eo teftatioris effent faciliufque innotefcerent, uti recfte contra Bart. Bald. & alios docet Vacca ad h. I. Cum autem magiftratus municipales imperio, uti hoe explicui ad L 2. b. n. 1. carerent /. 26. ff. ad municipal. ideo non habebant legis aeftionem, five non poteram aeftus legitimi celebrari apud eos, nifi quando nominatim id illis erat datum, atque hoe eft, quod hic Modefti■us inculcat tradiique Julius Paulus lib. s. recept. Jent. tit. 26.
III. ET EMANCIPARE FILIOS SUOS ET IN ADOPTIONEM DARE APUD SE POSSE "NEB.ATIl SENTENTIA EST. Cum enim posfit apud feipfum emancipari vel in adoptionem dari, /. 3. b. quidni liberos fuos apud fe emancipare, vel in adoptionem dare poffet? Quo fortaffis petinet./. 77. ff. de judic.
IV. Hinc difcimus, quod pater etiam proprium filium poffit cooptare in ordinem doftorum, uti radium ab anteceffo-
l e x. v. COMPENDIA:
Quorum Confenfus in Adoptionibusrequiratur. n. 1.
gjut, qui ex a&u aliquo ladi poteft, confenfus requiritur. n. a.
I. TN ADOPTIONIBUS EORUM 1 DUNTAXAT, QUI SVM POTTESTATIS SUNT, id eft adrogationibus /. i./.a.pr. b. t. VOLUNTAS Ü4PL0RATUR. Nam etfi pater eo-
Sciens qui tacet, eonfentire intelligitur. n. 3.
Sufceptor e facro fonte infantem pr» fil» alere cogitur. n. 4,
rum vivit, cum tamen ex ejui potefta* teexierint, nihil ei decedit. AN AUTEM A PATRE DAN TUR IN ADOPTIONEM IN HIS adoptionfóus fimpliciter fic diftia UTRIUSQUB ta»
9»
dn Comes Palatinus fpurtos fuos legitimo-
re pos fit? n. 5. Quando unus duas dificretas perfonas fiufii-
nere nequeat. n. 6.
■e meo Cl. Steinbergio. Item quod^ueat liberos fuos baptizare, idque per :anones ei permittitur, qui facerdos ion eft, quando nati in extremitate vitae pofiti funt. c. ad limina 30. q. 1.
V. Sed an comes Palatinus etiam purios fuos poffit legitimos facere hic juoque difceptari folet? Aftlrmant arg. I 'k l. 3. /. 2. § l.ff. de offic. conf. I. 5. ff.
te manum. vind. Bachov. ad Treutkr. i. difp. 2. tb. 6. g. Hahn. ad Weftnbec. ff. de his qui fui vel al. jur. n. 2. Thom. Sagittarius apud Ftitfch. vol. 1. exert. 13. th. 22. h. Brunneman. ad b. I. 3. n. ï. Negant Treutlerus d. I. &poft Covarruviam & Harpprechtum Balthafar p. 1. tit. 3. refol. pracl. 1. n. 30. Ego autem dividendum cenfeo inter naturales quos jam habet, cum creatur Comes Palatinus, & eos, quos deinde genuit, ut in illis ajentium, in his ne* gantium fententia locum habeat, ne alias fiducia muneris fretus eo facilius 0peram liberis naturalibus det, malinïs autem hominum non eft indulgendum. /. 38. ff. de R. F.
VI. Habet enim regula, quse ex boe & prxeeadente loco trahitur, & pet quam dicitur unum hominem duas discretas perfonas Cuftdoete duobusque muneribus praceffe poffe, exceptionem, fi vel cognitio caufte eft neceffaria, /. 1. § fi. ff. de offic. Conf. vel inde fequeretur abfurditas. Bufius ad b. I. n. 3. vel unum munus alteri effet contrarium Carpzov. d. decif. 194. n. 18. Hinc qui judex eft, non debet fcribas munere fungi. Carpzov. d. decif. 201. n. 10. & feq. Contrarium tamen fervatur ufu apud Ooft-Frifios & Omlandos.



LIBER I. TIT. VII. LEX. V. «9
patris, quam filii adoptandi ARBITRI» UM SPECTANDUM EST. Licet enim hic hodie non tranfeat in poteftatem patris adoptivi extranei, tamen ejus familia; cenfetur, inter quae nos diverfitatem adfignavimus adl. 2. h. t. n. 9. & agnovit Mercerus 2. opinion. 9.
II. VEL CONSENTIENDO VEL NON CONTRADICENDO. Prius in hanc abiit regulam: omnes quorum intereft vocari oportere, fi ex aéfu gerendo lsedi queant. I'ico Ummius difp. ad proceff. 5. «. 40. Qua; maximopere locum fibi vindicare debet in unione prolium, ut in ea confenfus uniendorum, fi modo ejus astatis fint, ut intelligant, quod agunt, exploïetut ]acob. Rickius d. tracl. c. 6. n. 28.
L EX. VI. COMPENDIUM;
ln adoptionem Nepotis loco confenfus filii
exigitur. «. 1. Lcgitimatio fpurii ad fucceffionem collate-
I. ^">UM extraneus aliquis, ut nobis \ NEPOS fit, ADOPTATUR QUASI effet EX FILIO expreftim nominato NATUS, CONSENSUS FILII EXIGITUR. Ne ei invito agnascatur fuus heres. § 7. inft. de adopt. IDQUE ETIAM JULIANUS SCR1BIT ob regulam traditam, ad l. 5. h. n. 3. quam ad rem propofitam tranftu- j lit Coraf. b. n. 2. J
LEX. VII. COMPENDIA;
Adoptare quis potefi fine confenfu Agnatorum. n. I.
Nee eorum confenfus requiritur ad Legitimatlonem fpurii vivo patre. eod.
I. r^YM ADOPTIO FIT, NON \_s EST NECESSARIA IN EAM REM AUCTORITAS vel confenfus EORUM, qui funt neceffarii vel confanguinei patris adoptivi, INTER QÜOS tamen JURA AGNATIONIS CONSEQUUNTUR: quippe cum iis jus non re, fed fpe tantum qua;fitum fit, eofque adoptans in teftamento praeterire potuiffet. Coraf. b. n. 2. Idem dicendum eft, fi pater vivus suret libe-
D
ln unione prolium quando confenfus cogna* toritm intervenire debeat? n. %.
ros fuos per Principis refenptum legitlmos fieri, ut fibi heredes fint. Mornac. b. Coraf. b. n. 3. Brunneman. ibid. n. 2. Hugo de Roy inter ICtós Batavo* p. 4. confult. 346. n. 2. feq.
II. In unione prolium tamen fi impuberes fint ubique, at fi puberes tune in iis locis, ubi de bonis hereditario jute obventis teftari nequeunt, cognarorura ! confenfus intervenire debet, cum quo | temperament© cagieudi awtfores, quos
d m*-
rallum confentientibus ipfis fieri de* bet. n. 2.
II. Quam ob caufam fi quis velit a' f Principe petere, ut fpurium faciat legitimum,, quo poffit fuccedere conjun&ia a latere, rune hos eonfentire oportebit, Guy. Coquille QQ. & refponc. fur 4» cout. de France cb. 28. Hi tamen fuccedunt ei, qui legitimus eft faéhus, licet in id non confenferint. Mornac. ad l. 7. b. t.
III. Ex pofieriore redte conlegas, eum, qui tacet ad a&um, quem novk de fe geri, intelligi in illum confenfiffe, idque ad nobilitatem generis alicui ab Imperatore aut Rege conlatam, etiamque ad titulos, nee non ad honores Academicos, transferri poteft, quia prae modeftia & verecundia nonnunquam ad ifta filent, nee tamen ideo fpernurtt.
IV. Illud etiam hinc arcefcas, quod f fi quis tanquam pater e facro fonte le« f vet infantem, deinde pro fuo filie na»
turali cogatur agnofcere & alere. Cha» rondas lib. 8. refponf 31. Expilly play» doy. l. Jean Bacquet. p. 2. du droit dê I Bat ar dife. cb. 12. n. 16.



m PANDECTARÜM
memoravi adl. i. b. n. 7. nee non Befold. in delibat. jur. lib. u ff. q. 34. p-
LEX. VIII.
COMPENDIA.
Luratoris autorit as in arrogatione inter*
cedere debet, n 1. Idem juris in Unione prolium. n. 2.
I /^wfJOD autem NE CURATO-j IJ RfS confenfus neque tutoris ^ AUCTORITAS, fi impubes \ vel minor viginü quin que annis erat adrogandus, INTERCEDEREN IN AD ROG ATIONE, ANTE TENUERAT vel pro jure obfervabatur, & boe eflet contra rationem introduélum: arg. l.x.ff. de minor. pr. Inft. de au cl. tut. ideo SUB DIVO Tiberio CLAUDIO Drufo Caligula; fucceffore, de quo hic multis egk Coraf. «. 1.6? 2. RECTE MUTATUM EST. arg. I. 39. ff de LL. Et fi plures fint tutores vel curatores, tune omnium confenfus explorari debet. /. fi. C. de aucl. praft.
L EX. IX.
COMPENDIA.
Ccecus adoptare vel adoptari poteft. n. ifi
1 T^TIAM COECUS ADOPTARE " \<j VEL ADOPTARI POTEST. Per naturam enim & filius effe, eumque habere poteft, illam autem adoptio imitatur § 4. 1. de adopt. Nee refert quod ex vultu ejus, a quo adoptabitur, vel quem adfumet in filium, non poffit mores colligere, cum aliunde hos pos fit habere cognitos. Et vel eo magis cceco id dandum, ut poflit ab aliquo ex-
L E X. X.
COMPENDIA.
In locum nepotis ex filio adoptatus non fit Sed recidit quafi in potefiatem patris fui.
I OI QUIS NEP O TEM expreffe i ^ OUASI vel tanquam EX FILIO NATUM, QUEM IN POTESTATE HABET, CONSENTIENTE F1LI0 l. 6. b.t. ADOPTAVERIT, NON AGNASCITUR, id eft ex poft fafto
non obvenit AVO ut SUUS HERES, QUIPPE CUM ea verba non fint popularia & oratoria, uti politifiimus Politianus putabai, pipulo ideo delatus ab Alciato I. difpunil. 18. Corafio 4. fi? 3. mifitllan. 16. n. I. atque Fr.
Hodie etiam mutus fi? fiurdus. n. z.
traneo adoptari, cum ad ejus commodum illa res pertineat, neque ideo invideri debeat homini, qui inter perfonas miferabiles referri folet. Muta ad confuet. Panbirm. cap. 13. «. 25.
II. Mutum & furdum hodie poftquam folennia adoptionum funt fublata /. fi. C. h. adrogari vel adoptari poffe non ambigitur. Vacca ad h. I.
Quando judicis prafentia in Unione prolium neceffaria non eft. eod.
II. Eoque jure utimur in unione prolium, adeo ut judex eorum vicem fu« ftinere non poflit, nee hic locum habeat regula, quam trahunt ex /. 3. & 4. b; t. uti recte vifum Befoldo d. q. 34. & Ott. Phil. Zepper. difcurf. Jurid. 2. n. 45. Quod fi tamen is, qui tutoreft , | fimul fit confanguineus, tune utroque; nomine poteft eonfentire. Joan. Frid. Schmid. 2. confil. Argentorat. 23. n. 9. Sed & lege municipali vel confuetudine ab iis introducta aut facta, qui jus condere queunt, id poteft excipi, ne judicis praffentia fit neceffaria. D. Philippi d. eclog. 74. n. 4.
j 124 & Joh. Philippi uf.pracl. ad In?. I tik li edog. 74. «-3*
J .«37,- ,-t ri : . ■ • ftr.rt r ; 'Jiri "Hfe



LIBER I. TIT. VII. LEX. XI. Ml
de Petris i.fefi. leB. 13, n. a. fed juris verba, iifque fignificatur is, qui non. tantum eil in poteftate, fed gradu proximüs. /. t$.ff. de lib. & pofth. |' 1, de bered. qual. Lal. Taurell. ad Gail. j & L. Veil. in pr. IL Jam vero hic filius naturalis five
LEX. XI,
COMPENDIUM.
Quo cafu in locum nepotis adoptatus non recldat in poteftatem.
I. OI IS, QUI cum FILIUM HA- j
^ BÊRET aliquem non ümpliciter ÏN NEPOTIS LOCUM AÜOPTASSET, fed expreflim addendo PERINDE eum haberi debere, ATQUE SI EX EO FILIO NATUS ESSET,
L E X. XII. C O M P E N Ö I A.
Ouando quïs honefte reveriatar in potefta- Filia mortuo marito non reeïdit in ponftd*
tem Patris. n. x. tem Putris, n. 3.
Ingrati A&io conceffa. n. 2.
T. y\UI LIBERATUS EST PA\J TRIA POTESTATE per emancipationem five expreffe five tacite fuerit facla, aut per dignitatem, IS POSTEA IN POTESTATE M parris HONESTE RE VER TI NON VOTEST NIM ADOPTIONE. Quod non ita accipiendum quafi non poffit, uti alias ifta vocula lumiuir. arg. I. 15. ff. de condit; infiit. Sed quod notam morum fibi inureret ipfi, fi hoe faceret, cum nemo in poteftatem patris jure redeat, nifi qui ingratus fuit. /. wn C. de ingrat. lib.
II. Hoe enim crimeii efle. maximum docet fimul & exponit, in quem cadat, Julianus Imp. in orat. 3. ƒ>. 191. Seneca autem multis in locis docet ingrati aeftionem datam alias non fuiffe 3.' de benefic. 6. 7. 6? 14. iterum 4. de benefic. 17. Excipit autem Macedonum gentem, idque intelligas ex exemplo.» quod idem aucftor d. I. 4- e. 37- adtuBt Lucianus tamen in Abdicato fcribit; K«J fAffi 01 yi vófAei kal dty&eisl»! hx.d^it^au moois &i KO'.rd r-ffiv rèTg ivétyircuf U* #rttftrta$vrw: At fane leges ingrati'tudinis a&ionem concedunt in eos, qui bene meritis non retulerint gratiam.
III, Ex hoe autem loco conlegitnf,
ÏO ■
quod filia, qua; per nuptias exnt po« teftate patris, in hanc mortuo muritó non recidat , pro quö faciunt ediffertata ad l. ai. ff. de ftatu bpmin. n. 2. idque cautum LL. Tetrarch. Rürsemund. ff.
I. tit. 3. § 1. n. 2. & Gaiidavenf. /j. 3» rubr. 21. art. uit. & crebriorituS fuffragiis comprobatur. Joan. a Sande//*. 2. decif. Frif. def. 5. verf. r eft at. Mevius ad jus Lubic. lib. 1. tit. 3. ti. 26. Dan. Moller ad confiit Saxon. p. 2. con ft. 10.
II. 7. Henr. Brouwer, de jure connubi lib. u e. 16. n. 5. Acad. Ant.de RipoL var. refol. 8. n. 290. Alphonf. de Azevedo ad jus Hifpatl. lib. ff. tit. L l. 8. ex lege faurl 47. n. 52. Gomez. ad di l. 47. n. 3. Berlich. 2. concl. praB. ii; n. 52. Argentrse. ad.confuet-. Britan. art* 410. glofi 1. 3. Beflian. ad confuet. Arvenr. cap. 14. art. i. Gutierrez. 2praB. QQ. 10. -n. 2. Cephalus conf. 4320 n\ 16. Mean. ad jus Leod. obf. 61. n. 22. Sirhon a Lectiweh. 1. cen.fi. for. 9. n. 13. Brunneman. b. h. 2. D. Abrah; a Wefel ad nov. ÜlirajeB. art. 13. n. 20. Disfentiunt Thom. Grammaticus decif 54. & confil. 87. «c 5. Chaffaneüs ad 'confuet. Burg. rubr. 4. § 1. verb. en puhjancc de fon mary n-., 22. & 23. Art* Theffaur". dieifi n. 6-. Cjeterutn
i 2
ET IS FILIUS AUCTOR FAC TUS NON ESSET, id eft non probaflét actum. arg. I. 3. pr. ff. de auB. tut. MORTUO AVO NON ESSE NEPOTEM IN POTESTATE FILII. k 6. b. ibique not. n. 1.
ex juftis nuptiis procreatus, ex quo hi'è adoptatus nepos fingitur natus, gl'«d$ antecedit, ideoque POST MORTEM AVI adoptivi ille nepos in filii QUASI IN PATRIS vSUI.RECIDIT POTESTATEM, eoque jure adhuc kodie üteremur.



2i2 PANDECTARÜM»
cum in filia id receptum, ideo eo magis in fiiio boe opdnebit. Lud. Gomez.
LEX. XIIL COMPENDIA.
Einita adoptione ceffant ejus efftclus. n. i. Ceffante legis ratione, cefifit tex ipfa. eod. Fictiones juris non funt perpetua. n. a.
1. IiN UiMiM f-CKJi, non ra.?i\Kn nic
J[ ea ponitur vocula3 uti intelligas I ex * i. in fi. I. de nupt. VU RE, FlNL \ TA PATRIS A130PT1VI POTESTATE; NULLUM EX PRIST1NO jure adopdonis RETINETUR VESTIG1UM vel fignum , nam ceffante caufa, ceffat effectus c. do. X. de appellat. Et ubi legis ratio ceffat, eo legem non effe producendam pro regula, ex hoe loco tradit Andr. Lipsky 1. obferv. 4. n. 8.
II. Amplius Mornacius ad h. I. do eet, inde depromi fictiones non effe perpetuas, neque unquam nifi femel fieri, ita ut poftquam cafus in re ficta contigit, redeat res ad fuam naturam, idque exemplo inluftrat defumpto a pecunia in dotem data, ut fi parilis ante- 1 nuptialibus cautum fit, eam pro re im- I mobili habendam efie, non ea ficlio fo- I luto matrimonio locum habeat, pro \ quo facit ar& l. 26. ff. de LL. ibique ai&a. DENIQUE ET PATRIA feu patris adoptlvi DIGNITAS QU^ESITA filio PER ADOPTIONEM F1NITA EA D E PON 1TU R. 1.2. f. de fenator. Pro ratione fuffecerint regulae ad b. 1. n. 2. adducise.
LEX. XIV.
COMPENDIA
Nepos per emancipationem patris fui emniajura per dit. n. 1.
I. QED ETIAM NEPOS EX FI^3 LIO adoptato, dum hic APUD ADOPTIVUM PATREM morabatur, CONCEPTUS ET NATUS PER EMAMCIPATIONEM filii adoptivi OMNIA JURA, quse antea habuit PERDIT. Quare fi adrogatus erat filius, poftea vero emancipatur, tune nepos liberatur ab avi poteftate. Idem dicendum eft, fi nepos in locum filii
Extraneus adoptatus poft dimiffus nen poteft diciexiijfe patria poteftate. n. 2.
i fuerat adfumptus, tune hoe emancipato p75nepos avi manu exit.
II. Aft fi extraneum adfumferitn, eumque e familia dimiferim, non poteft ex eo natus dici exiifie mea potestate patria, quod nee ipfe, nee pater ejus in illa extiterint, ergo dicendum, quod ambo jus fucceffionis ab inteftato petdant. /. pen. § 2. C. b. f.j
LEX
ui. oeu cc ex noc ioco erunimur, quod illi, qui in doctores tranferipti funt, non gaudeant privilegiis ftudioforum, eoque jure utuntur Groningat. Sed fi quis Lugduni in Batavis illo titulo fuerit donatus, tune fi in ea urbe habitet, priftina retinet jura, & vel ipfam immunitatem ab ea ptatftaüone, qure vino & cerevifia; impofita eft. 1dem obfervandum effe in iis, qui Teutoburgi in Clivis honores illos meruere, refpondi ante bina luftra confultus, obtinuitque vacationem ab excubiis redimendis tune Jacob. Mom Vir confultiff. mihique dum viveret conjunétiflimus, licet integram domum inhabitaret folus cum uxore & liberis.
IV. Facit huc quod Lipsky d.l.n. 7; docet. xquitatis rationem luadere, ut id, quod uni literarix univerfuati datum eft, ad alias quoque producatur. Idem tradit d. decij. n. uit. quod ftudiofi, qui re vel verbo offendunt fuos prreceptores, non modo excidant privilegiis, fed & infames fiant. c.plerumque 27. § infames caufa 2. q. 7. 6? c. infames 6. q. 1. His adde doéla nobis lib. 1. de tit. bonor. cap. 75. n. 4. 6? 5.
An doclor es privilegiis ftudieforum gaudeant ? n. 3.
Quando ftudiofi excidant fuis privilegiis ? «.4.
ad d. I. 47. n. a.



LIBER l T I T. m L Ë X. SCVv tij L E X. XV.
COMPENDIA.
Bona adoptari ad adoptanttm tranfeunt. ti. i.
Muhtr cum capite omnes fortunas in vinna transfert. n. 2.
Manlus litem. uxori motam conteflari debet, n. 3.
Maritus ab uxore in jus vocari poteft. n. 4.
t Ql PA TER FAMILIAS ADOPT AO TUS, ideft adrogatus l. \ 2. pr. 0. I. 5- eod. SIT, OMNIA QUyE EJUS adrogati FUERUNT eo tempore, quo adrogatur ET adrogatori ACQU11U POSSUNT, nam funt quidam, quse ei non qua;runtur § 1. Inft. de adquij. per. ar ros,. I. 6z.%n. ff pro focio TACITO JURE, id eft lieer nihil de eo fuem exordium, AD EUM TRANSEUNT, QUI ADOPTAV1T, id eft arrogavit. Cur enim non permittat ei bona, cui fe ipfum permiiit? nrg. I. fi. Cud. ne fidej. dol. dent. auth. ingreffi. C. de SS. E<cclef.
II. Simili plane modo licet dicere, quod hodie mulier, dum fe tradit viro, jure tacito in eum transferat cum capite omnes fuas fortunas, uti olim fcripfi de jure in re& ad rem. c. 14. «. 58. & 59. Ex ipfo enim matrimonio maritalis poteftas defcendit, neque tam uxoris, quam mariti caufa introducta eft, cum legibus, tum moribus. LL. municip. Clivenf. tit. 54. in fi. & tit. 56. pr. Calcar. tit. 38. Gennep, art. 29. Zutphan. tit. 26. art; 5. Daventr. p. 3. tit. 2. art. 8. Amftelodam. c. 29. art. 23. Confuet. Velav. c. 27. art. 3. FachfiuS 1. differ. 8. Werenbec.parat.fi. de his, qui fui vel al. jur. in fi. Mean ad Jus Leod. obf. 58. Argentra;. ad confuet. Brit. art. 140. Thom. Smith. de rep. Angl. I. 3. c. 8. Couwel. Infl. jur. Angl. tit. de nupt. pr. Chriftenius de jure matrim. dijf. 4. Grot. 1. intrad. 5. n. 57. Leeuwen lib. 1. cenf. for. c. 7. n. 4. fi? 5. D. Abrrh. è. Wefel ad nov. coni'L art. io. n. 66. & 67. idque ex prifcorum Germanorum inftitutis repetit Gudelin. x.jure novijf. 7. cui adjice Thom. Herba] um rer. quotid. c. 13. n. 12.
III. Hinc litem, qua uxori movetur, excipit & conteflari debet maritus, uti me cognitore ordo nofter pronuntiavit,
D d
Liberi arrogati in familiam arrcgktcffih
tranjeunt. n. 5. Vidua nubens prolem priorem non transfert
in fiunndi mariti poteftatem. eod. Ejusmodi mater familiam cum liberis her*
cifcere cogi tur. n. 6. Poftliminio reverfi in poteftatem arrogati
ris rediguntur. n. 7.
quod retuli decad. 2. decif. 8. n. 4. de vim rei judicata; accepiffe fcio doeftumque deinde reperi apud Her. Bajum d: c. 13. § 24.
IV. lila tamen maritalis poteftas non obftat, quo minus ab uxore maritus in jus vocari poflit, cum cnirn hic in ré fua non poflit auctor effe § fi. I. de aut: tut. ideo tune mulieri curator ad illam litem datur Ita nuper cenfuit Frifix Belgica; curia rr. Maji 1675. in caufa. Lucia van IViffema contra fVitfe Alefi: van Popma.
V. HOC AMPLIUS LIBERI È. ]US QUI adrogatur, fi IN POTESTATE ejus SUNT EUM, qui arrogavit SEQUUNTUR. Ita ut non tan» tum in familiam arrogatoris tranfeant, uti verbum fiequi ofurpatur in l. ip. &'
1. 24. ff. de ftatu homln. fed & ejus poteftari fubjiciantur. L 2. § fi. h. Quod diverfum eft in muliere nubente, cum enim hc-ec ipfa liberos non habuerit in poteftate, etiamfi vidua fuerit, ideo prolem fuam non transfert in fecundi mariti poteftatem arg. I. 54. ff. de R. I.
VI. Quin jure hodiemo.cogitur ejusmodi mater cum liberis familiam hércifcere, iifque turores petere. Jus Juk & Montan. c. 46. § tó/ctool attct). Edicl; Sereniff. Elecl. Èrandenb. in Clivia pro. mulg. 12. febr. 1642. §. 1. Oldampt. lièi
2. art. 32. Tremonienf. art. II. 100. óf* 176,
VIT. SED ET Hl, QUI POSTLIMINIO REDEUNT e captivitatë ipud Turcas aliofve Chriftiani nominij» loftes. arg. J 1. quib. mod. patr. pot: rolv. VEL QUI IN UTERO FUERUNT , quia e\' poft facto certi fmritj itque ita non contrariatur /. tilt. ff. dé ■om. CUM ARROGARETUR, SIMILI MOD Ö IN POTESTATÉM ARROGATORIS REDIGUNTUR.
3 ih



éi4 PANDECTARUM
§. t
COMPENDIA:
Nepos ex filio feeundo in locum nepotis ex Hodie emancipatione tn tali cafu opus non filio primogenito adoptari poteft. eft.n.%.
„ , Sape quod quis ipfe facere nequts, facert Cur hoe cafu filius emancipari prius de- poteft quafi alius. eod.
bent? n. 2. Exceptionis hujus Regula. n. 4.
I. DUOS FILIOS, quorum
\Jp primogenitus eit orbus, alter autem non caret prole, ET 1 EX ALTERO EORUM filiorum NRPOTEM quem etiam in poteftate HABET, fi jus Roman um fpe&amus § fi. Infl. de patr. pot. SI VULT NEPOTEM illum QUASI EX ALTERO five primogenito NATUM SIC ADOPTARE, POTEST HOC EFFICERE, SI prius EUM: quem putas, lector, hic intelligi nepotem, an filium? prius placet Bacchovio & Brunnemanno ad h. § 1. fed pofterius videntur infinuare Baro & Coraf. h. § idque verius crediderim cum Nicol. a Salis ad h. I. EMANCIP AVERIT, ET SIC ADOPTAVERIT QUASI EX ALTERO NATUM. Quando enim filius fecundo genitus non eft emancipatus, tune eadem perfona cum patre fuo 1 £ngitur. § 4. L de inut. fiip. /. fi. C. de \ impub. & al.fubjl. Jam autem in adop- l tione eorum, qui non funt fui jvms, *- 1 lius. dat in adoptionem, alter accipit i. 5. h. t.
II. Sequitur ergo filium iftum debere prius emancipari, ut fióHone remota intelligatui discreta a patre perfona, neposque ita in poteftate filii momento exiftat, nt ab hoe avo quafi ex primogenito natus effet, in adoptionem dari queat. His convenit fubjecta ratio; ÏAC1T ENIM HOC QUASI QUI-
COMPENDIA
Kefpicitur at as arrogantis. n. 1.4.
Cur non etiam adoptantis? n. 2. & 3.
Majores LX. annis poffunt contrahere matrimonium. n. 5-
An adhuc hodie fexagenariis pcrmmitlatur Adoptio ? eod.
I. TN ARROGATIONIBUS prius1 quam ese fiunt COGNITIO mafiftratms, /. 1. f. de offic. adjefif. VER-
LIBET extraneus, talis enim per enancipationem in hoe articulo effectus :ft, NON vero amplius QUASI AVUS, in cujus poteftate filius neposque effent. ET cur non id facere pollet? Nam QUA RATIONE QUASI EX QUOLIBET extraneo NATUM PO. TEST ADOPT ARE tanquam effet ex primogenito procreatus, ITA POTEST ET QUASI EX ALTERO FILIO fecundo genito, quando hic fuit emancipatus, öc quafi extraneus factus adoptare. Hodie cum nepos non fit in poteftate avi, his ambagibus non 0pus eft, fed veluti ex quolibet extraneo ita & ex filio altero natum poteft in locum nepotis, ut fingatur ex primogenito editus, adoptare. Ex hoe autem loco Bartolus trahit regulam: quod quis non poffit facere quafi ipfe, id tamen facere queat, quafi alius. Exempla in l. 6. pr. jf. quod cuf. univerf. i 59- %.fi. ff.ad SC. Trtbell.
IV. Qux tamen vitiatur, fi quis ea ratione vellet impugnare factum five proprium /. 23. § 1. de inojf. tefi. I. 26. § 9. f. de cond. indeb. five ejus cui heres extitit /. 14. C. de R. F. Aut illa vellet venire contra fidem datam debitamve ex conventione l. 2. jf. de difir. .pign. l.i.C. de dolo aut ex fidei com. miffo fufceptam. l.fi. § 4. ff. de legat. 2Coraf. h. n. 3.
Etiam Minori LX. annis ex caufa eenee-
ditur. n. 6.
Non debet quis plures arrogare. n. 7.
Nifi ex jufta caufa, autoritate Principis. «.8.
Minor majorem adoptare nequit. n. 9.
T1TUR vel interponitur, NUM FORi TE MINOR SEXAGINTA ANNIS ' SIT, QUI ARROGAT, QUIA MACIS



L I B ER ï. T 1 T. Vïï. L Ë X* XV. 2$
GTS LIBERORUM CREATIONI STUDERE DEBEAT. Lege enim Papia Poppsea, quce & poftea Julia de maruandis ordinibus tuit appellata . eautum erat: Sexagenario maft ulo quinquagettaria foemirice nuptias contrahere jus ns efto: Credebant enim éa retate homines procreandis liberis efle inutiles. Hént' Salmuth. ad Pancirol. 2. memorab. 10. p. 188. Hinc apud Lan&anrium 1. divin. infiit. 16. Seneca interrogat, Qjtid 'ergo eft, quare apud Poetas falacijfimus Jupiter deficrit liberos tolkrê? uirüm fexagenarius f atlas eft , & illi Lex Papia fibulam impojuirt Quare in folatium fenedia; illi tune permittebatur adrogare.
IL Sed an hoe utriusqüe adoptionis commune eft? ld vifum Theophilo ad § 4. h. t. nee non Struvio ad h. t. Jf. tb, 63. Verum ex ratione dubiundi quam Bachovius, Vinnius aliique interpretes proponunt, cur nempe cetatis XVllI. anno demum adoptare liceat? cum tarnen txacla atate impubere ftaum nuptiic posfat contrahi, cT fte per tiaturam quis ft Hum habere queat? item ex eo quod judicium defiderent in adoptante, Brunneman. ad l. 40. § 1» h. t. apparet, fatis eos in illa effe opinione, quod etiam minor 60. annis adoptare poffit, fi modo is, qui adfumitur,'fit 18. annis infra patrem adoptivum & fic eum, qui eft 12. annorum adoptari poffe ab eo, qui eft 30. annos natus.
III. Ego jamdudum putavi diftinguendum effe inter adoptionem & adrogationem. Illa cum non fit res magni momenti, nee tribuat patriam poteftatem, poteft a cujoscunque tetatis nomine fieri, modo is, qui adoptat, octodecim annis filium adoptivum praeceftat, nam & Vacca ad h. § icripfit. nullam hic defiderari caufie cognitbnem, fed folam patris naturalis voluntatem fufficere eoque jure, fi quis velit adoptare , uti non eft prohibendus.
IV. Aliud autem in adrogatione obfervandum, quia per eam patria adquiritur poteftas, atque ideo donec liberos per naturam quasrere poteft, non debet illa ejurata legum auxilium iniplorare, /. 15. § 2. b. quia ha* tantum in fubfidiurn hominibus folent profpicere. arg. I. fi. C. de pacl. convent, fuper dote. Ne & alias illi, qui eft minor 60. annis, objiciatur, quod fundum alienum aret, incultum vero familiarem relinquat, uti in re alia Plautus loquitur. Videtur & id fenfiffe Donellus 2. comment. 23. quando hoe. quod ia noftro
loco traditur, arrogationis proprium esfe dicir.
V. Aft nova nunc exorditur qujeftioj quod cum memorata lex Papia poftea fit . abrogata & majores 60. annis queant contrahere matrimonium: Sueton. Claïidio c. 23. /. 27. C. de nupt. etiamque experientia doceat illos liberos tollere , uti hanc in rem domeftica patris aviqué exempla attuUt Coraf. h. n. 7. an ergo illis adhuc permittatur adrogare? ha putem arg. I. 25. ff. de LL. Ut plurimum quoque accidit, ut tune adhuc generent, hoe autem ipeeftari convenit. arg. I. 3. & feq. ff', d. t. Coraf. h. n. 8.
VI. NISI FORTE apud mmorem 60. annis MORBUS AUT VALETUDO adverfa IN CAUSA SIT, nee tarnen omnis fpes generandi decollarit. /. 2. § 1. h. ibique di&a n. 1. AUT ALÏA IUSTA CAUSA adfit, cur minori 60. annis ADROGAND1 poteftas concedatur. VELUTI.SI CONJUNCTAM SIBI PERSONAM VELIT ADOPTARE. In hanc enim affectus fingularis naturali propenfione prafumitur /. 34. ff. de neg. geft. I. 8. ff. de caftrenf pecul. quamobrem omnis fraudis fufpicio tune ceffat. /. fi. pr. verf. fi
Ivero pater naturalis C. h. t. VU. ITEM NON DEBET QUIS PLURES ARROGARE, cum enim erga eos? qui lege qusefiti funt liberi^ non ita natura adftringat, quemadmodum erga hos, qui ex nobis funt genilti;\deo iftis ut profpecbum bené fitj haut laborabit mul tum pater adrogator * prtefertim ubi videt parum aut nil id fingulis profuturum. fun^e /. 17. § 3; b t. NISI EX JUSTA CAUSA; ve* ïuti fi quis fit valde dives, ut AcCurf. h. annotavit, vel fi cognatos quis habeat dura egeftate oppreflos, aüt confilio indigos. Brunneman. h. n. 7.
VIII. Recfte tarnen cenfet Vacca ad h. § aucloritate atque cognitione Principis id fieri oportere, & fi hic perrhittat plures adrogari, tune tarnen primi adrogati prsecipuam rationem effe habendanl, ut ille confequatUr quartarrt omnium bonorem, cse'tèrl deinceps fuo ordine ex diminuto patrimonio partes' férant» quafi Jere alieno gradatim de hereditate detraefto. SED' NÈC LlBERTUM ALIENUM patrönö nart confentiente arg. I. 1. § 2. ff. fi quis d parente manum.
IX, NEC M A Jf 0 R È M MINOR. Hoe enim pro monftro eft , ut filius iè= tate fuperet patrem § 4. J* ff Fuit tarnen repertus, qui oh expèllendum' fififfè
CièÊ*



2t6 PANDECTARÜM
Ciceronem plebejo homtnt atque etiam natu minori in adoptionem jé dedit. Sueton. Tiberio c. 2. Sed Tullius ideo P. Clodium poüutse adoptionis reum poftu-
LEX. XVI. COMPENDIA.
In quibus perfonis natura, in illis & adoptio locum habet. n. 1.
I. 4 DOPTIO ENIM IN HIS PER-1 J\_ SONIS LOCUM HABET,' IN QU1BUS ET1AJY1 NATURA POTEST HABERE. At per naturam non poteft pater minor natu efle quam filius d. § 4. J. h. t. Solet & hic locus pro ratione adduci, cur ii, qui genenerare nunquam poffunt, adoptare nequeant? /. 2. § 1. b. t. Sed jure noviffimo his etiam id permittitur. arg. Leon. nov. 26. Cypr. Regn. ab Oofterga in ccnf. Belg. ad d. $ 4. II. In unione prolium etiam non at-
LEX. XVII. compendia:
'An adoptare quis poffit eum, cujus iuttlam vel curam gesfit? n. i,
ï. *VTEC E1 PERMITTITUR ARX\ ROGARE, an etiam adoptare ? Domitianam forte dixeris qua2ftionem, quod is adoptetur, qui in patris poteftate eft, atque ideo ne quidem poflit fingi fub tutela fuiffe. Sed feda, feda fervorem & recole memoria, quse notavi de matre ad fccundas nuptias properante ad l. 15. pr. h. n. 5. & fcias in patre, fi folos Frifios Orientales excipias, qui in jure provinc. habent tituium, De vader blivet voor mundi & by fick wedder verhylicket, id eft, pater manet tutor fi iterum nuptias contrabat : idem ubique cum apud Belgas tum apud Germanos cuftodiri. Num ergo pater liberos ex priori connubio genitos tutori poterit in adoptionem dare? Ita videtur. arg. I. 9. C. de cur at. furiofi Cura & ipfe ex Vacca dixerira illius voIuntatem fufficere ad l. 15. § 2. b. n. a. Ego autem id nego, fi liberorum noverca adhuc vivat, quod ejus inftigatione ftepe pater contra proprium fangmnem maligne quid machinetur, &
An arrogari n. 2.
Arrogandicaufa non debet effeturpis. «.3,'
ex patre revera fiat vitricus, qua de re plura dicam ad l. 4. ff. de inoff. teftam. Ergo caufte cognitio adhibenda erit, de qua b. & in § 1. b. I.
II. QUI TUTELA M VEL CURAM A LIC UIU S AD MINISTRAVIT, SI MINOR VIGINTI QUINQUE ANNIS SIT, QUI ARROGATUR. Rationem pete ex l. 1. ff. de minorib. in majore autem per hanc rem circumfcripto habebit locum regula /. 45. ff. de K. 7. NE FORTE EUM IDEO ARROGET, NE RATIONES REDDAT, nee enim quis ad id tenetur ei, qui in poteftatem ejus adrogatione facla conceflit. arg. § 6. J. de noxal. a&ion.
III. ITEM INQUIRENDUM EST, NE FORTE TUR PIS CAUSA ADROG AND I SUBSIT, Qualis eft impudicitia, aut ut pueUam habeat concubinam, vel quodpejuseft, eam proftituat in lupanari, quodexercet. Item fi reprobatae religionis homo feclatores hac ratione quserere cupit, vel nebulo
idev>
Jure novisfimo adoptare poffunt, qui ge-
nerare nequeunt. eod. In Unioneprolium non attendüur atas. n. 2.
tenditur an parens, cui liberi ejus vi fuccedunt, major fic LX. neque ut ille hos proecedat XVIII. annis. Nunc enim non videtur abfurdum, ut quis matrem appellet eam, quae non tantum pari, fed & inferiore atate eft. Novi complura exempla, in quibus privigni & privignse vel vitricum vel novercam vincebant annis. In Abbatibus, ut Mornacius quoque ad h. I. obfervavit, hoe ftjepiffime videmus contingere, ut longe inferieres ii fint, quam monachi.
lavit orat. pro eomo; verbis, pactus m filius ejus contra fus, cujus per éctatem, pater ejje potuifii.



liber. t Tit. v». lè% xvïL m
ideo adrogét puerum, ut rhembra ei confringat comminuatve aut aliis tormentis excarnificet ejus corpus, quo mortales eo facilius ftipehi miferattone humanae fortis unpulfi conferant, quod i
5- I.
COMPENDIA.
'Qtiindm pupilli arrogari poffint. n. i .
I. TXORUM püNTAXAT PUjh, PIL LORUM ARROGATIO PEkhjITTENDA EST HIS, QUI VEL NATURALI COGNA TI ONE, id eft, confanguinitate § i. & 3. J. de legit. agn. taf VEL SANCTISSÏMA AFFECTIONE, veluti fi quis piëta te produétus non fuftineat pupillos defèn- | iione patria deftirüi, eofque fibi heredes efle cupint. arg. § 3. /. dê fufp. tut. DUCTI ADOPTARENT, id eft, adrogarent. C2ETERORUM autem, qui fui magis commodi, quam pupillorum gratia eos in filios adfumere vóiünt, PROH1BENDA eft arrogatio.
II. NE ESSET IN POTESTAE TUTORUMj colludere cum ejusmodi
5 11*
CÖMPENfclA;
Ex afiimatione bonorum ftatuendum, an adoptio pupilli vel etiam unio proli* um ftt permitlenda. n. 1,
L T7*T PRIMUM QUIDEM EX-!
JOj CUTIENDUM ÉRIT QU/E FACULTATES PUPILLI SINT, ET QJJM EJUS, QUI ADOPTARE, id eft, adrogare EUM VELIT: UT iESTIMETUR EX COMPARATlONE EARUM, AN SALUBRIS ADOPTIO,id eft, arrogatio POSSIT PUPILLO INTELLIGI. Hoe & ad unionern prolium eft transferendum. Tilem. Roener. Animadverf. c. 21. n. 7. 6? fiq.
II. DEINDE CUJUS VITA SIT IS, QUI VELIT PUPILLUM RED1GERE IN FAMILIAM SUAM & poteftatem. Quid enim fi atheu», hasreticus , ebriofus, blafphemus, alienarum mulierum amator, aliisve pravis moribus fufpecfus? Et id non permit-
E
Juditium etiam fieri debet ex vita arrogeq
toris. n. 2. Nee non ex atate. n. §i
tendum erit* ne animus puerï aut puet« ls corrumpatur arg. § fi. Inft. de fufipi tutor. Idem dicendum exiftimo, fi aleator fit. Franc, de Petris lib. 3. fiefiiv» lecl. c. I. n. 6.
III. TERTIO CUJUS IDEM 2fL~ TA TIS SIT, UT /ESTIMETUR -j AN forte minor LX. annis quod MELIUS SIT fecundum di&a /. 15. § ai h. n. 1. 2. & 3. DE LIBERIS PRO* CREANDIS CO GIT ARE ÈUM, QUAM EX ALIENA FAMILIA QUENQUAM REDIGFRË IN POTESTATEM SUAM, Cutti verö iü hanc non tranfeat^ quandö adopt£iÜ£ extraneus, a cohtrario liceat inferre «4 confirmandum id, qugd fcripfi ad di U 15. §2. o. fl<
Cur in quibusdam pupillis arrogatio pro* bibeatur. n. 2. 3.
hominibus. Atque ita ET FINIRE TUTELAM, feque ab ejus onere liberare $ 1. I. quib. mod. tut. fin. Arrogati enim tranfeunt ih poteftatem arrogatoris, qui autem patri fubditi funt, non poffunt effe fub tutela, quia hsec eft in capite libero five hornine fui juris /. n pr. ff. de tutel. eod. tit. Facit & arg. I. \ 16. ff. de minorib.
! III. ET SUBSTITUTIONEM APARENTE pupüjorum his FACTAM EXTINGUERE. Hiec enim perindé habetur ac fi ipfi pupilli teftamentum feciffent /. 8. § 5. f. de inoff. tefi. qui vero adrogatur ejus teftamentum refcin* ditur. § 4. & 6. Inft. quib. mod. teftami: infirnii
aliquandö in Hannonia eveniffe per eahk itèr faciens Montibus intellexi. Idem dicendum arbitror, fi quis honefti civis filium hiftrioniam aut illicitas artes vè» lit docere arg. Nov. 115. c. 3.



9i8 FAN.DECT. ARÜ M.
COMPENDIA.
'Ja adoptare quis poffit, qui liberos babet ? n. i.
Dotalitium non debet excedere quantitatem lege preefcriptam. n. 2.
LT>R^ETEREA VIDENDUMI
f EST, ANNON DEBEAT PEivMlTTI EI, QUI VEL UNUM HABEBIT, VED PLURES LIBEROS, qui ei nafci poffunt, ADOPTA- \ RE ALIUM vel arrogate, hoe enim utriusque adoptionis commune effe ratio fubiefta docet: NE AUT ILLO- 1 RUM, QUOS JUSTIS NUPTIIS PROCREAVIT, DIMINUATUR SPES, QUAM UNUSQUISQUE LIBERORUM OBSEQUIO PARET ! SIB1: Hinc difce, cur jure tantum co gantur parentes liberis legitimam relinquere ? § fi. I. de inoff. teftam. I. 30. C. eod. Nov. 1. c. 1. & Nov. 18. c. 1.
II. Hoe quoque inde probat Coquil- , te Qt Qj & reponc. ch. 48. quod munus j
§ IV*
COMPENDIA.
Pauperior interdum ditiorem adoptare po- Paupertas bona mentis fioror. n. %. teft. n. u
L TNTERDUM ET DITIOREM 1 PERM1TTETUR AD OP TARE vel arrogare PAUPERIORI; SI VITA EJUS SOBRIETAS. Plautus fic dixit cor fobrium : Terentius hominem fobrium pro prudente dixit, Horatius ficcos appellat. Mornac. ad b. § qui idem in tutore deinde obfervandum monet, CLARA & publicè fpectata SIT. VEL AFFECTIO HONESTA, NEC INCOGNITA, quod pasdagogus, prseceptor, alumnus, adfinis aliusve fit, qui bene confultum cupiat impuberi, h.l.§i.
§ v.
iCOMPENDlü M.
Satisdatio nonnunquam ab arrosatore trallanda.
SATISDATIO AUTEM, id eft, J cautio, quae fit datis fidejuffbribus, I
l.l.ff. qui fatisd. eng. IN HIS CASIBUS, ubi aliquis pupillum, vel paoper
II. Paupertas enim, licet infelicitatum & malorum prrecipuum fit, uti Afinius Marcellus dicebat apud Tacitum Annal. lib. 14. nefcio tamen quomodo bonaa mentis fit foror. Petron. in Satyr. Sed & audiamus contra iftum de paupertate inter fummas divitias garrientem Senecam in confil. ad Helviam cap. 14. & in epift. 80. Quanquam hoe veriffime dixerit quod animus eorum quibus res eft angufta domi in pauciora diftringatur: quaï ratio nobis fola fufficere in hoe articulo debet. arg. I. 13. $ pen. ff. de excuf. tut.
Parentes collationis onere eximere poffunt, quem voluut. «.3.
illud a Saxonibus dotalitium appellatum, a Gallis autem docrium, hic lyf. gave: quoties mariti cor.ventione conftituitur, non debea»; excedere quantitatem lege alias praftcriptaHi, ne liberi eo freti minus ftudeant de patre fuo bene mereri.
III. Amplius docet ideo permittendum efie parentibus, ut huic ve] illi ex liberis queant gratificari, & quem velint ab onere collationis eximere. Coquille 0 0. & reponc. ch. 168. AUT QUI ADOPTATUS FUIT MINUS PERCIPIAT, QUAM DIGNUM ERIT EUM CONSEQUI Forfitan enim ét ab alio fuiffet adoptatus, a quo plus confequtus effet.



L ï B E R 1. f ï T. Vtt L I X. Sftli 2t|
ditiotem, vel is qui liberos forte habébit alium arrogat: DARI, forma ea qua in tl. feq. prasfcribitur, SOLET, quia pro re incerta cavendum eft, id¬
que ideo, quod animus ïmpuberis ebt» rumpi poffit, ut melius fit homine* intervenire pro arrogatore, qui hunc 06fervent. arg. I. 7. ff. 'de prator. filipul;
LEX. XVIII.
COMPENDIA;
Arrogator pupilli caufam probare debet, n. 1.
Nemo in prajudicium tertii prajumitur
bonus. num. 2. In arrogatioue pupilli fervo publico caven-
dum. n. 3.
Cur fcriba municipales fuerint fervi publici. eod.
Poft con/iitutionem Arcadii officium Nota-
rii deftit effe vile. n. 4. Infra dignitatem Senator is non eft fufti-
nere vices Scriba, n. 5.
I. XT0N AEITER ÈNIM VO.LN LUNTATI EJUS, QUI ARRüGARE PUP1LLUM VOLET, SI CAUSAM EJUS arrogationis a fe facienda; OB ALIA, quod cognatüs forte, vel adfmis, aut alias fan&iffima adfeeftione ad id profiliat, PRROBABIT.
II. Nam licet quis bonus prajfumatur, donec contrarium probetur arg. I. $1, ff. pro focio. id tamen vitiatut, fi agatur de pradudicio tertii. Vincent. Carocius de remed. contra pra jud. fent. except. 120. n. 13.
III. SUBSCRIBENDUM, id efi , annuendüm Vél aifentienduni ERIT, QUAM SI CAVERIT SERVOj PUBLICO, id eft, fcriba; municipali, huic enim müneri fervi olim prseponebantur: /. 1. § pen. ff. de magiftrat. conveniend. I. 2. ff. rem pup. falv. fore. Cau* fam hanc fuifie crediderim, quod in mimicipiis latino fermone acta confignari deberent, cumque iftius linguaj municipales non perfeclam haberent cognitionem, fervos Roma; in publicum emerint, quorum mimfteriis hanc iri rem uterentur. Ut non mirum fit, fi, Viles & inhonorati ejusmodi fcriba; fue-| rint habiti, neC milites potüerint efie, /. 1. C. de tabuh & tormentis facile fubjicerentut /. 2. C. eodi etiamque decufiones ab eo munere abftinere juberentur/. \$.C.dc decurion. Donec tandem Arcadius conftitüiifet, ut ei rei tantum liberi homines prasficerentur L 3. C. de tabular.
JV. Poft qua; tempora tabularii vel
Nonnunquam Scriba e corpore AffefforUffi
eligitur. n. 6. Quanam arrogator pupilli cavere debeat:
n. 7.
An tabulis publkis caveri poffit, ut idf
quod exit familia, in eam reverta?
tur? n. 8. 9. Abfenti facla donatio a Notario acctptd-
ri poteft. n. 10. Sacerdos int er dum Notarii partibus fungi
poteft. n. 11.
rabeliionis, quem nunc Notarium vulgo dicimus, officium defiit efle vile, adeo ut eo quoque fungi poflit, qui in ICtorum ordinem cooptatus, vel uti loqUi amant j Doclor ereatus eft, uti poft Bald Paul. de Caftro & Alexandr. tradir judicatumqué memorat Betlich. p. t. decif. 27. n. 9. & 10.
V. Sed nee Senator quidpiara infra dignitatem fuam facere exiftimandus eft* fi cönceffus imperio obfeeutus in gravioribus caufis, vel fcriba abfente aut mortuo, hujus vices fnftineat, uti. firmhër floridéque demonftrarum dedit janus Langlams 7.femeftr. 14.
VI. Nam nonnunquam e corpore a§^ fefTorum eligitur fcriba * qui nihilotninus fuffragium habet, quod ufu etiamnum in curia Academica fervatur, aded ut is^ qui eo munere fingicur, teéió capite, fuoque loco inter eaïteros Pró» feifores fedeat, quod inftitutum & ohnt Teutoburgi fequebantur, übi & fub io> cunabulis mea; profeflionis illi pra;fui.
VII. SE in eum cafum, quo intra pu* bertatem pupillus deceflérit § 3. J. b. ti l. 20. /. b. RESTITUTURUM EA QUA EX BONIS EÏUS impuberi* CONSECUTÜSFÜERÏT, ILLIS five cosmatis five fubftitutis aliis /. 19.h. t. AD QUOS RES PERVENTURA ESSET, SI ARRÖGATUS pupillus non fuiffet, fed PERMANSISSET IN SUO STATU id eft, caput libertini retmuiffet arg. I. is ff. de tutel. juntl. §. 3. J. de capit. dimiri.
VlÜ. Mornacius ad b. I, jut, quol hic locus faciat opr'irne ad fagaciorum £ e 2 pr*."



220
PANDECTARUM
prudentiam, qui cavent tabulis pubhcis & pacftis antenuptialibus, ut id, quod videtur exire familia , in eam revertatur, fi hoe vel illud, de quo ftipulantur, evenerit. Contra quod quidem ex umbra multis difputat Jacob. Maften, /.i. de juft. LL. Roman, dubio 40. ê? 41. qui fuaviter ad locum, qui in manu, refpondet, quafi cautio non prsefletur illis, quorum intereft, fed perfona: publica;.
IX. Sed quidquid dixeris, id fieri invita & reluctante Themide! & fateor ea quidem, qua Exquiiiis habitat: ait Argentrams ad confuet. Britan. art. 066. c. 4. n. 23. feq. uti me cognitore Teutoburgi die lü.Dccembr. 1663. fuit
refponfum, docetque more fuo egregie Abrah. a Wefel vir juris peritiffimus ad nov. Ultraj. art 7. «. 6. & jeq. t? de connub. honor. fociet tract. 2. c. 5. n. 1. & jeq.
X. Abfenti quoque faélam donationema Notario ejus nomine acceptari atque ita perfici poffe, hinc conlegunt. Francifc. Cardin. Mandca de tacit. cf ambigu, convent. Hb. 13. c. 8. n. 10. ü? 14.
XI. In facerdote idem admittit Coftal. h. n. 18. fi, uti in vetere praffectura fn, Notarii partibus fungatur. Quod tamen non in omnibus rebus & perfo-
nis locum habet. Eguin. Baro adh. I.
Lit. I.
L E X. XIX.
COMPENDIA.
Satisdatione arrogatoris & libertatibus
profpeftum, n. 1. Nee non fubftituto fervo ac legatariis. n. 2.
I. TTIS VERBIS SATISDATIO-j * JLl NIS, QUA AB ADROGA-1 TOKE, uti dieftum in 1.18. b. t. PRASTARI, DEBET: AD QUOS EARES PERTINET: ET LIBER TA- < TIBUS PROSPECTUM ESSE, QUA SECUNDIS TABULIS, id eft 1 teftamento, quod pater filio impubeti fecit: § a. & 5. Inft. de pupill. fubft. & huic fubftituit. L 43. § 2. ff. de vuig. & pupill. fubft. juncl. Lil. pr.ff. de captit. &poftlim. reverf. DATA SUNT a patre pupilli huic vel illi fervo.
II. ET MULTO MAGIS SUBSTlTUTO SER V O in eum cafum, quo impubes moreretur filius, qui ab alio deinde hic arrogatusproponitur, ITEM LEGATARIIS, quibus in pupillari
Neglecla licet cautione utilis tamen ttilit in arrogatorem datur. «.3.
teftamento quid relicftum eft, NEMO DUBITAT. QUJE SATISDATIO etiam SI OMISSA FUERIT, UTILIS ACTIO, cujus idem eft effeclus, qui direéiee /. 47. jf. de negot. geft. arque ; ita hic appellatur ad jus civile vetuftius relata, quo alteri ftipulando alter non acquirebat, atque ideo pranoria tantum jurisdiclione defendebatur arg. I. 4. ff. rem. pup. falv. fore l. ï.ff'. de magiftrat. conv. IN ADROGATOREM tamen DATUR, ne negligentia eorum, qui pupilli curam habebant, aliis obfit, neque etiam novum eft, neglecla cautione aliquem conveniri, ac fi re ipfa caviflet. /. 3. § 5'ff-fe cui plus quam per L. Falc. I. un. pr. C. de rei uxor. aft.
LEX. XX.
COMPENDIA.
'Jrregatoris cautio vim habet, ft impubes Mafculino verbo etiam fotmininum obrëdecejftt. n. 1. ■ tionis paritatem venit. n. 2.
1. TT AC AUTEM SATISDATIO, JbX de qua in /. 18. & 19. h. t. LOCUM HABET, id eft, vim acci»it vel effeeftum fortitur, SI is, qui eft arrogatus, IMPUBES DECESS1T. Nam quamprimum pubes facftus eft, evanefcit pupillare teftamentum, ne-
I que tune eorum amplius itereft, quii bus in eo quid fuerit relictum § 8.1. de pupill. fubftit.
II. SED ET SI DE PUPILLO lex illa LOQUITUR, qua; caveri jubet, TAMEN HOC ET IN PUPILLA OBSERVANDUM EST, quippe cum
maf-



LIBER % TIT. VII. LEX. XX, 221
mafculirto verbo etiam fcemininum veniat, quando rationis paritas eit tam in uno, quam altero fexu. /. 7- $ i.ff.
L & A. AAI. COMPENDIUM.
famina refcripto Principis arrogari poffunt.
NAM ET FOEMIN/E licet olim, cum adhuc in comitiis herent arrogationes, nequirent: uti Gellius 5. noct. art. 19. teüis eft: hodie tamen
LEX. XXII.
COMPENDIA.
/in mortuo impubere poft arrogatortm he- Lucrum, quod non ut hereditas defertur^ redes arrogatoris teneantur. n. I . fine agmtione tranfmittur. n. 2.
I. OI ADROGATOR pupilli DECESSER1T IMPUBERE REL1CTO FILIO ejufmodi ADOPTIVO qui non inftitutus fit heres, ET MOX hic IMPUBES DECEDAT , AN HEREDES ARROGATORIS, ifti impuberi in teftamento prxhti, TENEANTUR illis, qui, fi arrogatio non fuisfet facfta, fucceffuri pupillo, vel ex fecundis tabulis quidpiam accepturi erant ? /. 18. /. 19. h. t. ET DICENDUM EST, HEREDES QUOQUE illis RESTITUTUROS ET BONA ADROGATI impuberis, non enin ex perfona heredum conditio obligationis immutatur l. 2. § 2. f. de V. O. ET PRATEREA QUARTAM PAR-
§. I.
COMPENDIA
'An arrogator impuberi fiubfiituere poffit ? «.1.4.
An arrogatus confequatur quartam omnium arrogatoris bonorum? n. 1. 3.
Arrogator quartam arrogati fidei committere nequit. n. 4.
Lex municipalis refiringens teftandi libertatem ad bona extra territorium extendenda non eft. n. 5.
Ex h. I. probari nequit, fideicommiffa effe odiofa. n. 6.
I. OED AN IMPUBERI adrogato ADROGATOR SÜBSTJ.TUE-
E
Parentes in re feudali primogenito nihil
au ferre poffunt. eod. Primogenitus non plus, quam cheredes ai
folutionem aris alieni eonfert. n. 7. Quinam fucceftbr teneatur ad debita an-
tecefioris? n. 8. Difttn&io inter ea, qua titulo hereditarb
& qua lege obveniunt in foro non
attenditur. «.9.
1 RE POSSIT QU ARITUR ? ET PU( TO NON ADMITTI SUBSTITUTIe 3 ÖNEM,"
!TEM bonorum, qua; mortis tempore arrogator habuit /. fi.ff.fi quid infraud. patron. II. Hanc arrogatus ad heredes transmittit, licet non fit agnita, quia non judicio arrogati, fed Principis providen tia ad eum perven it, uti poftea in % x. 6.1. dicit Ulpianus. Hinc conlegunt lucrum, quod alicui non ut heredita* defertur, etiam fine agnitione tranfmitti. Gail. 2. obf. 120. in ji. & obf. 131. in fi. Sed & alias qu« legis autoritate deferuntur, folent transmitti, licet agnita non fint /. 19. C. de jure delib. i. un. § 5. C. de caduc. toll. Joh. Chriftopb.-: Heroldts de jure transmiff. c. 9. n. 90,
I EX fingulari RESCRIPTO PR1NCI| PIS ARROGARI POSSUNT. Hoe 1 autem ideo impetrari debet, ua: omnis ocI cafio turpitudinis tollatur. Coraf. h. n. 3.
I de jurisd. I. 195. pr. ff. de V. S. junft, I /. 13. f. de LL. I. 16. ff. defponfal. 1



a24 PANDECTARUM
ONEM: NISI FORTE AD QUAR- J TAM SOLAM, fi enim praterea quid I contemplatione vel beneficio arrogatoris \ qusefivit, hoe ad fubftitutum pertinebit /. ia § 6. ff. de vuig. & pup. fubft. i QUAM EX BONIS EJUS patris ano- 1 gatoris CONSEQU1TUR. i
II. Cum vero bona, ut plerumque; fulemus dicere, uuiverfitate rerum, quas defunctus reliquit, fignificet, /. 3. pr. ff. de bon.poffeff. vel hinc conlegas, 1 non de quarta qtiarta vel kghimx, fed \ omnium arrogatoris bonorum illud.acci j piendum efle. Nee abfurdum videri 1 debet, fi arrogatorum conditio indeli nonnunquam melior evadat, quam li- j berorum ex juftis nnptiis qualitorum, per difta nobis ad l. 15. § 3. h. n. \.
III. Nee movere nos debet quod M. Lyclama 6. membran. 5. ait, quod pater legitimam his jure natura; debitam fuo facbo non poflit minuere /. 7. ff. de bon. damnat. Nam aut habet juftos liberos & arrogare ei non permittitur, arg. I. 17. § 2. & 3. b. Tima. Faber Dijp. I. anuiv. 5. tb. 6. aut illi nafcuntur poftquam arrogavir, & tune ratione quarta arrogato debita; ex principali providentia bona arrogatoris funt aff'ecta, eoque onere detra&o liberi demum de fua difpiciant legitima. arg. I. 8. § o. ff. de inoff. teftam. Confentiunt Joan. Vaudus 1. var.QjQ. 20. Goveanus 1. var. le&. 5. n. 19. vacca ad b. I. Sut- \ holt dijf. I. 2. apb. 69. Diffentiunt Lyclama d. I. Bachov. ad § 3. J. b. n. 1. &ad Treutl. 1 difp. 2. tb. 9. //*. e. Vinn. ad d. § n. 3. Brunneman. h. n. 4.
IV. ET HACTENUS poteft arrogator fubftituere arrogato, UT EI tantum USQUE AD PUBERTATEM SUBST1TUAT, mafculo fcilicet ad quatuordecim, & famina ad duodecimum annum. § 8. J. de pup. fubft. junct. pr. J. quib. mod. tut. fin. I. fi. C. quema dm. tut. vel cur at effe def. CATERUM, SI FIDEI EJUS COMMITTAT, UT QUANDOQUE, id eft aliquando poft pubertatem RESTlTUAT, NON OPORTET ADMITTI FIDEICOMMISSUM, QUIA HOC, quod quarta; nomine debetur, arrogato fcnpuberi, NON JUDICIO patris E-
COMPENDIUM.
Idem juris, five in locum filii, five nepotis impuberem aliquis arrogaverit.
HJ&C OMNIA qua enarrata funt I in l. 18. /. 19. /. ao. l.m.&l.]
22. b. t. DICENDA etiam SUNT SI. VE IN LOCUM FILII vsi filia, «SI-
VE
US arrogatoris AD EUM PERVE4IT, SÈD PRINCIPALI vel Prindis /. 2. ff. de offic adjeff. PROVIDENTIA, id eft, kgis non hominis teftatois provifione, uti nunc ajunt; cumque fic eum non bonoraverit, fequitur quod ïtiam eum non poffit onerare /. 9. C. de Ideicomm. I. 6. § 1. ff. de legat. 3. Baliuin. ad h. I.
V. Hinc qua trahant inte prates vileamus? Hugo Grotius poft muitos a e commemoratos inde conlegit, legem nunicipalem, per quam teftandi liberas reftringftur, non extendi ad bona sxtra territorium ftatuentium fita. in part. 3. JC. Ba tav. confult. 185. n. 10.
VI. Quomodo autem ex hoe loco id arcetïant, fideicommuïa efle odiofa ? Carpzov. p. 1. Decif. 22. n. 12. id fine non video, qui ex eo probaii queat. Rcclius illud inde petas, quod parentes non poffint id, quod primogenito debetur in re feuda/iun dixi tn traB. de feudis c. § n. 1. ei auferre quacunque, arte aut ope actum luum fulciant. Mornac. ad b. I.
VII. Qua ratione &rc<fte dicitur primogenitum, licet pracipuum quid habeat , legis providentia , tamen non plus, quam cateros coharedes ad exfo* lutionem aris alieni conferre, uti docet judicarumque refert Annse. Robertus 4. rer. jndic. 13.
VUL Iftud 6t eadem ratione nititur, quod ad debiia anteceflbris non teneatur fucceflbr, fi non titulo hereditario, fed eledtione aut lege in ejus locum venerir. Carpzov.^. 1. decif. 88. num. 2. & feq.
IX. Sed nee hodie in foro illam fubtilem divifionem inter ea, qua titulo hereditario & lege obveniunt attendi, videre datnr in eleganti exemplo apud Lamb. Gotis traB. 2. Adverf. c. 6. n. 5. 6. 7. & in annot. n. 6. ubi docet, quod fi Groninga quis teftamentum faciat de bonis in Frifia vel alibi, ubi de bonis hereditario jure obventis permhTum eft teftari, fitis, tune heredes legitimos, qui bona Groningana capiunt, & eos qui catera ex teftamento nancifcuntur, pro rata parte ad as alienum defun&i teneri.



LIBER I. TIT. VII. BËl. XXÜ; 223
VrE IN LOCUM NEPOTIS aut rep. I tis ALIQUIS IMPUBEREM ADR O- I
LEX. XXIIL
COMPENDIA,
Adoptio non jus fanguinis, fed dgnationis
af en. n.\. Inde uxor adoptantis adoptato matris loco
non eft. n. 2. Nee Mater adoptantis adoptato avta loco.
n. 3.
I. f^Ul IN ADOPTIONEM DA\Jr TUR HIS qui in adrogantis familia funt ejusque nomen gerunt neceflitudine conjungitur. /. 2.
§ fi. jf. ck fuis &> legit. Nam QUIBUS AGNASCTTUR, id eft, agnatus fit non natura fed lege, ET COGNATUS, quod ad jacis effecfus adtinet, etiam FIT. I. 1. § 4. jf. unde cognati. QUIBUS VERO NON AGASClTUR, NEC COGNATUS FIT, quippe cum non entis nulla fint qualitates% uti vulgo ajunt. ADOPTIO ENIM qualifcunque illa fit NON JUS SANGUINIS, id eft, naturale 'vinculum, arg. I. 8. f. de R. J. § fi. /. de legit. agn. tut.
II. SED JUS AGNATIONIS ADFERT, id eft efficit, ut de familia adoptivi patris intelligatur, omnibusque fit agnatus, quibus hic eft. d.l. 2. §fi.ff de fis & legit. ET IDEO SI aüquem. in FILIUM ADOPTAVERIM, UXOR MEA ILLI MATRIS LOCO NON EST: NEQUE ENIM tiaéc eft de mea familia, licet nomine meo moribus noftris appelletur, quare non AGNASCITUR El, PROPTER QUOD porro NEC COGNATA EJUS FIT.
HL ITEM NEC MATER jMEA, qui non hujus ego fequor familiam. /. 196, $ 1. f. de F. S. AVIA LOCO ILLI EST. Nee avus maternus pro avi loco. /. 7. ff- de in pus voc. Idem de matertera, avuncüio , fratre uterino aliisve mihi per fseminrnum lexum tantum con.iunctis, dicendum eft.Ratio eft,
Adoptatus fit frater liberorum adoptantis*. eod.
An & quando adoptatus a nobili nobihi* fiat? n. 4. 5.
I QUONIAM HIS, QUI EXTRA FAr MILIAM ME AM, id eft, agnatiönem ! /. I95. § 9./. verf. commufii jura ff. de V. ; S. SUN T, NON A G A S Cl TUR. i SED filio meo & FILIA MEA IS, QUEM ADOPTAVI FRATER FIT. , QUONIAM IN FAMILIA MEA EST filius & FILIA NUPTIIS TAMEN ETIAM EORUM Jure Romano PROHIBITIS l. if.f. de ritu nupt. Fit 6Ê [ nepos meo patri & fratri germano vel 1 confanguineo d. I. 2. § ƒ. ff. de fnis & legit: bered.
IV. Cum aütèm nobilitas non gentis, id eft, familiae aut agnationis, fed generis hoe eft üirpis, originis & fanguinis jus fit, hinc fequitur, adoptatosi a nobili non fieri nobiles. Lal. Mancinus I. genial. 19. n. 2. & 3. quod apud Brabantos lege cautum exftatapud Ant» Anfelmo in Cod. Belg. Ut. E. verb. R~ del. § 2.
V. Nee refert, an ab avo marefno nobili is, qui ex patre plebejo eft natus, adoptatus fuerit, uti fcriptum reliquit Knipfchildt d. c. 8. n. 409. & feqv & docui in lib. 2. de titul. honor. c. 16. n. 5. & feq. ubi & idem docentem ad' duxi Selden. in ir. Tilles of honor. p. 2. c.8.§ 3. qui docet, apud Italos omnium agnatorum gentiliumque confenfum ad id defiderari. Sed nee illud quidem
j fufiicit, nifi & Imperator aüt Rex, al liusve Princeps, qui nobilitatem alicuï j poteft tribuere, auctor fuerit. arg. I, 9. t § 5' ft. de publlcan. & vectigal. juncl: L I 38. ff', de pacl.
GAVERIT & hic intra pubertatem 'decefferit. f. 20. pr.



PANDECTARUM
L E X. XXIV.
COMPENDIA.
LEX. XXV.
COMPENDIA.
Quando)pita quajt jure cmancipata mtel-
ligatur? n. i Pater poft mortem filia prohibetur movere
controverfiam de ejus ftatu. n. 2. Lis malitiofie poft mortem rei dijfiertur. n. 3.
1. nOST MORTEM FILIA f
JT SU JE, QUAZ UT MATERFAM1LIAS QUASI, id eft., peirnde 1 ac ft JURE, id eft exprelfa patris apud competentes judices declarata voluntate § 6. j. quib. mod. patr. pot. folv. I. fi. C. de emancipat. EMANCIPATA tacite intelligitur, vel quod pater non in- I terceflerit nuptiis, cum fciret eas publicè in eeclefia pramuntiari: arg. I. 5. C. de nupt. juncl. I. 16. ff. ad SC. Maced. Joan. a Sande lib. 2. decif'. Frif. tit. 3. de fin. 1. verf. fuccedlt. Henr. Brouwer de jure connub. lib. 2. c. 24. n. 43. quibus junge fis didla ad l. 4. jf. de bis qui fui vel al. jur. n. 4. vel quod patre permittente feparatim VIXKRAT aut propria negotia dm gefterat. LL. Antverp. tit. 43. § 71.1. ï.C. de patr. pot. Brunneman. ibid. n. 2. & Jeq. D. Godofr. de Jean. de SC. Maced. fecl. 3. aph. 6. n. 5. c? 6. Treutler. t. difp. 2. th. uit. lit. 2. Harpprecht. ad d. § 6. n. 7. Hahn. ad Wefienbec. Jf. b. n. 7. Baltbafar. refol. praEk p. I. tit. 3. rejol. 2. n.\ 4. Leeuwen, lib. 1. cenf. for. c. 9. n. 8. j II. Joh. Philippi. ad nov. decif. Sax- I on. 2. obf. 5. n. 7. ET TESTAMENTO, in quo patri tantum legitimam re- ,
Abfens aut diffentiens arrogari nequit. n 1.
I. XTEQUE ABSENS, quia adoptio J_\| eft actus legitimus, qui inter praeienr.es perficiebatur: /. 123. ff', de R. J. Nee enim fit folemniter, quod fit per alium, ait Ant. Faber b. in ratio- \ nat. Aft melior ratio Vacca; docentis, quod procuratorum ufus non nifi in ad- | miniftratione rerum, qua; cujusque patrimonii erant, verfabatur , uti ex Martiale & Plauto ïnluftrat. NEQUE DISSENTIENS uti jam diftam eft in l. 2. pr. & l.$. b.t. ARROGARI POTEST.
Bodie adoptio c? kgitimatio abfientis fieri poteft. num. 2.
I II. Hoe autem tempore nil vetat, quo minus adoptio & naralium reftitu-
' rio, quam iegitimdtionem vocant fiat inter abfentes. arg. autb. item fine C. de nat. lib. Vacca ad h. I. Coraf. ibid. n. 3. Cum & plures aétus legitimi fic ceiebrari queant, cc per alium expediri, ut multis exemplis demonftratum dedi in diff. de promot. abfientis c. 2. per. \ot, & reprefentavi ad l. ai. jf. de LL. n. 5.
l\emo potejt contra proprium factum venire. n. 4.
Declaratur exemplo dnnatoris. n. 5. debitoris. n. 6. agnati. n. 7. & minoris. n. 8.
liquit, ALIIS autem» prseterea'SCRIPTIS RAREDIBUS illa filia DECESSIT, quod cum male ferat pater, malitque heres efie legitimus ex afie, ideo ADVERSUS FACTUM SUUM tacitamque a fe faclam emancipationem, QUASI vel ac fi NON JURE EAM, NEC PRASENTIBUS TESTIBUS coram Notario vel fine illis apud judicem arg. d. I. uit. C. de emancip. funcJ. l.$\.C.de donat. EMANCIPASSET: ita legendum puto, non emanciparet uti vulgo PATER MOVERE CONTROVERSIAM de ftatu filia; & jure teftamenti PROHIBETUR.
III. Sibi enim imputet quod illam non moverit filia; viventi. Richter. cent. reg. jur. reg. 17, n. 5. de quo cafu accipienda eft, /. 2. C. "fi adverf. rem. jud. Nam malitiofe pra;fumitur egiffe, qui litem poft mortem diftulit. Brunneman. h. n. 4. & 5.
IV. Hinc autem regula eft exorta, nemo poteft contra proprium facftum venire. Tiraquell. ad l. fi unquam C. de tevoc. donat. in verb. revertatur n. $06. Richter, d. reg. 17. ubi eam extendit atque reftringit.
V. Sic ddnator non poteft allegare
ex-



LIBER t TIT. VII. LEX. XXV. 225
exceptionem quafi donatio a fe fupra quingentos folidos facfta non valeat^ quia actis non eft. infinuata. Mornac.
ad h. I.
VI. Eadem ratione dicitur, quod debitor non fit audiendus, fit dicat, pignoris aut hypothecae conftitutionem a fe fliftam non efle firmara, quod mancipario vel in jure ceflio non intervenerit.
VII. Rauchbarus p. i.> Q,Qj 45- boe rede quoque arceflit, quod agnatus,
COMPENDIA.
ÖHm némo abfens adoptare poterat, bodie poteft. n. i.
I. XJEQUE ADOPTARE NEC l\ ARROGAKE QUIS ASSENS. NEC PER ALIUM E]USMODI SO L E MNITA TE M PERAGERE POTEST. Ratio repeta- j tur ex dictis ad l. 24, h. n.x. Quemad- 1 modum autem bodie per alium abfens poteft adoptari, uti fcripfi ad d. I. 24. n. 2. quin & uxor duci; ita non dubium eft, ablèntem etiam adoptare pos- j
LEX. XXVI.
COMPENDIA.
Adoptatus a filio emancipato non fit nepos.
QUEM FILIUS MEUS EMANCIPATUS ADOPTAVËR1T , IS NEPOS MEUS NON ERIT, Ratio eft, quia iis, quibus agnafeitur, adoptivus tantum fit cognatus /. 23. b. t. Non autem agnafeitur aliis quam
JL A.. A AtjV IL
COMPENDIA,
Ex adoptivo natus adoptivi loium obtinet Hoe non procedit in privilegiis cl? jurê n. 1. fingulari. num. 2.
I. T7X ADOPTIVO filio NATUS XI/ non quidem eft adoptivus; quia ml cuu eo aétum eft ADOPTIVI patris fui LOCUM tarnen OBTINET, ut perinde IN Jure CIVILI, etiam nostro, mihi fuccedat atque filius öféüs adoptivus.
II. In privilegiis autem & jure fingulari appellatione adoptivi non veniunt $ qui ex eo funt nati, arg. I. it^.junB. I. 16. ft. de LL. nifi manifeftum fit , aliud fenfiffe teftatorem arg. I. 69. pr.ff. dé legat.
qui fuut ex familia adoptantis, d. I. 23* jam autem filius meus emancipatus non eft amplius de mea familia l. 55. § 1. ffi de ritu nupt. led proprium familiam babet, uti ait Ulpianus in l. 195. § 2. verfjureproprio in fi. ff. de V. S.
Nobilitas per legatum abfenti conferripe* teft. n. 2.
I fe atque uxorem ducere, uti frequente* inter Reges Principefque fit. Ib Sic & Rex vel Princeps per Iega-
' rum fuum alicui nobilitatem cbnferré folet, quod Danieli Heinfio evenit, qui Hagsè-Conutum ab Oratore Veneto equeftri cingulo fuit donatüs. Selden.
I Treat. of titles of honor. addit. p. 474. qua de re tamen vide tradita nobis lih 2. de titul. honor. cap. II. n. 5. 13. l6; 17. 20. 23. c? 24, c. 13. n. xii
qui femel confenfit in feudi alienationem, non hanc queat impugnare, quafi non jure effet facfta, quia Dominus in eam non confenfit; uti Brunneman h. n. 6. optime fenfit contra Carpzov. p. 2. Jurifp. for. confl. 46. def. 9. & Ub. I. refponj. 68. & p. 2. decif. 176.
Viil. Refert & Mornacius judicatum ad h. I. quod collatio muneris facta a m'inore, qui deftinatus erat Epifcopus^ 1 ab hoe, fi major faétus & adrhiniftra» I donem naclus fuerit, nequeat refcindi.



226 PANDECTARUM LEX. XXVIIL COMPENDIA.
In arbitrio arrogatoris eft, quos emancipare vei in poteftate retinere velit. ».. i.
I T IBERUM ARBITRILJM EST 1^ Ei, QUI FILIUM arrogavic, E'i ïecundum difta ad l. *5.Pr-h- iEX EO NEPOTEM IN POTESTATE HABEBIT, nam in ncpote naturali hodie hoe non poteft contingere, quia is in avi manu non eft, uti docui ad l. 4. ff. de his qui fui vel al. jur. n. 5. FILIUM QUIDEM arrogatum DIMITTE RE POTESTATE vel emancipare, NEPOTEM VERO IN POTESTATE RETINERE, VEL EX D1VERSO FILIUM arrogatum QUIDEM IN POTESTATE RETINERE NEPOTEM VERO e MANU, id eft, poteftate MITTERE, licet enim proprie fervorum fit manumitti, quem ad modum hberorum emancipari, /. 1. § 4. ff. fiuando de pee. ac~t. ann. tamen x«r#-
LEX XXIX. COMPENDIA.
Qjtomodo mutm in adoptionem dare poflit ? ». ï.
An idem in arrogatione ftatuendum? n.z.
I. Cl PATER NATURALIS Cc legiN timus fimul LOQUI QUIDEM NON POSSIT, ALIO TAMEN MODO veluti nutu, /. 65. § 3. ad SC. Trebell. vel literis exprelfa oratione l. *8. f. de O. & A. QUAM SERMONE verbis prolato MANIFESTUM FACERE POSSIT, VELLE SE FILIUM SUUM alteri IN ADOPTIONEM DARE, PERINDE CONFIRMATUR a magifiratu ifta ADOPTIO, quia & aliter quam fermone poteft conftare de voluntate, hanc autem hic tantum defideramus l. 5. b. t. AC SI JURE id eft folemniter arg. i. 18. jf. de legat. %.juncl. l.i.ff.de injufio, rupto. irr. teft. expreflïs a patre verbis, FACTA ESSET.
II. Quanquam autem ex ratione juris Romani in arrogatione aliud ftatuendum videatur, nee forte a muto facfta valuerit, nifi fpeciali refcripto a Principe id Impetraffet. arg. I. ai. b.juncl. I. s.. pr.
An & quinam muti ad alios quoque attus fint idoneis n. 3. 4.
eod. tit. hac tempeftate tamen arrogare poterit.
III. Sic & matrimonium redte contrahit & pupillo fit auctor. Tiraquell. ad LL. connub. gloff. 7. n. 16. & jeq. Idem docet, mutum poffe jurare, quod etiam fequuntur Gothofred. ad l. 14. ff. de dote praleg. lit. e. Setferus lib. 4. de jurament. c. 3. num. 6. Hainon. ad l. 124. ff. de R. f. Carocius de juram. lit. Decif. q. 11. 13. q. pr. Giihaufen arb. jud. Civ. p. 6. c. 6. § 6. n. 3. & Brunneman. b. n. 1. idque rationibus confirmavi in tracl. dejurejur. in alter. anim. contra Oldekop. cap. 1. n. 47. lit. d.
IV. Sed & ad omnes aeftus pronunciavit eos idoneos, qui tantum funt muti Paul. Zacchias QQ. Medico - legal. lib. 11. tit. 1. q. 8. n. 33. & 34. Ubi tamen recle excipit illos, qui ex eerebri vitio facfti funt muti, nam tune intelleólus intirmitate etiam laborant. Inter CXLI. vitia, quae apud Ebrseos a
Sa-
Manumitti aliquandö dicuntur liberi. eod. Alteri non facit injuriam, qui jure fuo utitur. n. 2.
aliquandö iftud de liberis dicitur /. 1. ff. de offic. proconf. VEL OMNES, filium fcilicet arrogatum ejusque liberos, SUI JURIS EFFICERE & emaricipare.
II. Imo videtur, quod hoe poftremum tantum pofiit facere, quis enim ferat liberos a parentibus fegregarit Üti eft ln l. 11. C. Conmun. utriusque judic. Sed refpondeo, putrem in omnes jjüs habere /. 11. ff.de fuis & legit. ideoque; de fingulis jure fuo poffe difponere, prout ei lubet. arg. I. 21. C. manat. Nee enim alteri facit injuriam, illo qui utitur. /. 13. § 1. ff. de injur. EADEM ergo ET DE PROPONEPOTE filii arrogati DICTA rede ESSE facile INTELLIGIMUS arg. § 3. J. de patr. pot.



LIBER I. TIT. VII. LEX. XXÏ& 22^
Sacerdotio prohibebant, non quoque numerabatur mutuna efle, adeo ut hic
LEX XXX; COMPENDIA,
. Cahbs adoptare pot efi. n. i.
5. |7 T QUI UXORES NO N HAJj^ BENT, fi modo per naturam habere poffint, arg. I. 16. h. t. juncl. I. 2. § 1. eod. FILIOS ADOPTARE POSSUNT. Qua ratione Sacerdos, qui lege ecclefiaftica prohibetur uxorem ducere, non vetatur adoptare. Baro ad b.l.
II. Quod tamen cum Corafio h. n. 2. ita temperandum exiftimo, ut alienam
LEX. XXXL COMPENDIA:
Pater compelli neqiiit a filio, at ipfium emancipet. n. 1.
I 'XTON POTEST FïLRJS, QUI J/N EST IN POTESTATE PATRIS ULLO MODO, quories nirila adeft jufta caufa /. 32. h. COMPELLERE EUM, NE SIT IN POTESTATE: S1VE NATURALIS & legitimus fimul fit filius, SlVE ADOPTIVUS.||Ratioeft naturalis, quae dicit id, quod noftrum eft fine fadlo noftro nobis auferri non poffe /. it. f. de R. J. ,
LEX XXXII COMPENDIA
Inpubes adoptatus, fipubes facTus, eman- Impubes in monafierium detrufus, ftpubes cipationem defiderar' potefi n. i.' faclus. demiffiönehxpettrepot efi n.s.'
I. "VTONNUNQUAM AUTÈM & J_^| praïterea quarto ifta regula ceflare debet, atque INPUBES, QUI ADOPTATUS EST, AUDIENDÜS , ERIT, fi PUBES FACTUS fe EMANCIPARI DESIDERET, IDQUE CAUSA qua adducitur in l. feqq; 33. COGNITA PER JUDICEM vel,
1 Magiftratum STATÜENDÜM ERIT;
II. Corafius h. n. 1. fcribit, quod confnltus idem refppnderlt 6t illis, qui monafticaïh vftam magis parentum, uti hodie multi, quam propria-. voluntate prcfeffi funt, oè pubereS' fadii pofte* docent, fibi non expedire in jugo ccé« nobii permanente.
lit quibus cafibus falïat hac regula n. 4*
tl. Sed quemadmodum diximus ad K 2. ff., de his qui fui vel. al. jur. n. 5» regulam hanc bonnUnquam vitiari 'va. Domino nimis fseviente, in fervos, itt quoque in patre officium fuum perdit 1 tribus cafibus expreflis in /. fi. ff. fi ai I par quis man. I. lo. C. de epifi aud. K I 3^-ff- de C. & D. obfervaüs Coiafiq I h. n. 1. & ex eo Bas. óc Bru'nneïnïrï» no b. n. 1:
An & quos facerdotos adoptarcpoffini.n. %
fobolem adoptare queat, non propriam jpuriam: cum enim & interdicfum fit ne facrificet natura , non permittendum, ut colore adoptionis, legi faciat fraudem, & prohibitos ab ejus fuccefiïone una via, ad eam vocet per aliam, arg. I. 3. § 10. /. ro. § 5. ff. de bon. poff contra tab. jun&, c. un. de cleri'c. eonjug, in 6.
rem facram adminiftrare poffet. Joan, Selden. lib. 2. de jucceff ad Pdntif. c. $.



«8 P ANDECT ARUM.
§ I.
COMPENDIA.
Tutor iprivignum fuum adoptare licet n.i. Quomodo vilricus poffit effe tutor? n. 2.
L TMPERATOR TITÜS Aurelius JL ANTONINUS Plus RESCR1PSIT, PRIVIGNUM id eft uxoris filium ex alio marito /. 4. § 6. ff. de gradib. & affin. eor. SUUM TUTORI, qui alias pupillum adoptare nequit, l. t7.pr. b. t. ADOPTARE PERM1TTENDUM. I II. Ajat qui vitricus queat efie tu- } tor, cum tamen mater ob hunc fufpecta adeo fit, ut a tutela removeatur? autb. facramentum. C, quand. mul. tut. off. fuug. Aft fciendum, quod fi quis antea tutor fit pupillo datus, tune ideo, quod ejus matrem uxorem duxerit, non amittat tutelam. b. I. & l. fi. C. de contr. jud. tut. Ei vero, qui jam vitricus eft, non defertur tutela- Sigifm. Finckelthauf. obf. proef. 53. per tot. Brunne-
L E X. XXXIII. COMPENDIA
Quo cafu Arrogator emancipare tentatur puber em fa&um? n. 1.
i. tt^T SI PUBES FACTUS fit is w\d qui emancipari defideratNON e"dire SIBI IN POTESTAtem EJUS arrogatoris vel adfeendentium alicujus a quo fuit adoptatus arg. I. pen. C. de adopt. REDIGI PROBA VERIT, MQVVU ESSE EMANCIPARI EUM A PATRE arrogatore vel ADOPTIVO afcendente; ATQUE I. TA PR1STINUM JUS RECUPERARE, ut iterum fui juris fiat.
LEX. XXXIV. COMPENDIA.
Cur Adoptio ad tempus fieri nequeat P n. 1. 2.
Abdicatio liberorum efl interdi&a n. 3. Hodie adoptio ad certum tempus fieri po-
i. /^UASITUM EST, SI TIBI \J FILIUS IN ADOPTIONEM
teft. n. 4.
Tutor teftamento datus a magifiratu bodie confirmandus efi n. 5.
HAC LEGE, vel fub hoe modo, SIT DATUS, UT POST TRIEN NI UM
Vtritas pravalet etiam illis, qua magis* firatui imperio afta funt. n. 2.
II. Quamvis enim in ea, quas aucftore Principe vel magiftratus imperio funt acta, non facile cadat fufpicio; arg. c. in prafentia extr. de renunciat. & pater, qui filium dedit in adoptionem, huic optime prafumatur profpexiffe /. 9. C. de curat. furiof. Veritas tamen, ubi in contrarium a pubere oftenfa eft, merito praevalet: Fallaces enim funt rerum fpe~ cies, quibus credimus; ait feneca t±.de benefic. 34.
Maritus mobilium heres in Julia &c. n* 3. Locus Apuleji expltcatus. n. 4.
man. ad l. 15. C. de neg. gefi.
III. Sed nee ifto cafu eum hodie manere tutorem, placuit Argentrao ad confuet. Britan. art. 480. gloj'. 2. n. 3. praefertim ait in iis locis, ubi maritus eft mobilium heres, quod jus in Julia ÓtMontibus etiamque Teutoburgi, Vefalite, Gennepi & Eflena; fervatur, uti fcripfi de jure in re & ad rem. c. 1. n. 20. ö? 21.
IV. Apulejus tamen in Apolog. videtur indicare, quafi fuo tempori vitricus tutelam vel curam privigni potuerit gerere , cum inquit, quod talis privignus cura mea jugum cervice excufferit: Aft eum cuftodiam & difciplinam intelligere bene obfervavit. Scip. Gentilis ad
j Apul. d. I. n. 984.



LIBER 1 TIT. VII. LEX. XXXlV. 22
PUTA, exempli enim gratia id tem-1 pus memoratur, EUNDEM MIHI IN ADOPTIONEM DES, AN ACTIO ULLA jure SITprodita, qua ego poft triennium contra te intendam, illum filium mihi in adoptionem abs te dari o* portere? Et licet ita videri poffit, quia in rerum. traditionibus quodcunque pacftum adjeclum eft, valere debet /. 48 /. de R. V.
II, Re&e tamen LABEO PUTAT NULLAM ESSE ACTIONEM, NEC ENIM pactum a jure communi remotum fervari oportet /. 7- § ff- de pacl. MORIBUS autem NOSTRIS non CONVENIT FILIUM TEMPORALEM HABERE. Nam adoptio eft aétus legitimus, qui non recipit tempus, 1-77- ff. de R. J. & imitatur naturam § 4. I- h. Sed naturalem filium non datur habere tempoialem.
III. Quare moribus noftris quoque abdicatio liberorum eft intcrdicta. /. 6. £?. de patr. pot. Ubi dicitur quod GreeCO more ad alienandos liberos ufurpatur, intellige, ét familia. Lucianus in AbdicatO. diroKt]gvr'lcuii>@* «V dvri'7rach.1v , kxI tsT yivüi dAAorgtaftv©■* Siurtgw , Caufa CUr j
fieret generalis erat h?ec , quod filius «v<*£i« ra yivoi5 id eft indigna genere pa- | traverat, uti idem Lucianus deinde non femel inculcat. Abdicatus autem non
LEX. XXV; COMPENDIA;
Adoptio non minuit,fed auget dignitatem n. 1.
Senator a plebejo adoptatus manet Sena-
I. TIER ADOPTIONEM vel arroga- j £ tionem DIGNITAS NON MINUlTUR, beet per hanc capite quis minuatur § 3. /. de cap. dhnïn. Nihil enim commune habet dignitas cum ftatu hominis § 3. d. t. Vacca ad h. I. SED AU GE TUR. Quare fi plebejus a Senatore aut patricio adoptetur, tune patrien fit ordinis. Diverfum obtinet in nobilitate, uti dixi ad l. 23. h. 5. & 6.
II. Ratio difparitatis eft, quod haje fanguinis, & patriciatus muneris fit dignitas, Kniplchildt d. c. 8. n. 432. Claudianus lib. 2. in Eutrop.pro'og.
Qjti modo fublimes rerum fle&ebat habenas Patricius :
Adi Andr. Alciat. ad tit. C de Conful. XII. 3. & Guid. Pancirol. Thefaur vaiï.
F
tór n. 2. ' .
Nobilis a plebejo adoptatus manet Nobilij num. 3. & 4.
leB. lib. 2- cap. 8. UNDE SENATOR ETSI A PLEBEJO, id eft cive, qui e gente patritia non eft / 2 § 3. ff. de 0 1. ibiq. not. n. 1. ADOPTATUS vel arrogatus EST, MANET tarnen SENATOR: SIMIL1TER MANET ET sENATORIS FILIUS.
III. Haec definitio etiam ad nobilem, quia plebejo adoptatus eft, pertinet, quare adoptione non obftante capiet fideicommiffum nobili familise reliclum. Knipfchildt. d: c. 8. n. 435.
IV. Item fi lege cautum fit, ut nobiles tantum ad comitia ordinesve facros admittantur, non prohibentur illi, qui adoptati a plebejis, & contra fi nobiles alicujus muneris fint incapaces, non ejus efficientur participes, quanquam a plebejis hominibus arrogati fiie
f g rin
:rat filius. Lucian. d. I. & vAs «V ™-
h «AA i\tvd'i?l&' Jt«£h$w km d.KMTfli@-t r»ff $u?tK>ïï dtrlu,; eitpetctiv®" '■ Hinc alibi
in Icaro Menifpo abdicatum cum notho
:onjllgit «AA IcijAoi to ii voB-cie ixiwatf kcc}
iitoKrl?d-AT(&': Fit tamen iterum abdicationis mentio apud Sidon. Apollinarem 4. epifi. 23. nifi, quod verius eft, eurri ex rhetorica umbra hoe fumpfiffe dixe-» ris.
IV. Caterum, cum jure noviffimo adoptatus ab extraneo in hujus poteftatem non tranfeat, & ab hoe citra uilam caufam poffit abdicari aut in teftamento prseteriri, l. pen. pr. C. de adopt. crediderini hodie illud pacfum, quod pater adjecit, ut poft aliquod tempus alteri filius iterum adoptandus daretur, effe fervandum, tum quod pater pradumatur filio optime confuluiffe l. 9. C. de curat. furiof. tum quoque ideo, quod in tutore id receptum fit § 2. 1. quib. mod. tut. fin. .
V. Et licet a patre datus fit teftamento , nibilominus moribus noftris a ma-
| giftratu confirmari debet, ut fruftra quis allegaverit, ideo illud fieri non poffe, qaod hujus imperio adoptio fiat & hac legis fit aeftio d. I. 77. ff. de R. J. Hac enim juris Quiririum fcrupulofitas sequitati rationique naturali debet \ cedere.



23o PANDECTARUM
rint vel adoptari, quod Clodio a Cice- \ rone novimus objectum efle in oratione \
LEX XXXVL COMPENDIA.
Quocunque loco cmancipare licet. n. i.
ï. T? MANCIPARI FILIUM A PATRE QUOCUNQUE LOCO, j non uotuni in eo, ubi habet domicili- I um, fed & in alio, arg. /. 15. § 5. ff. I de manum. vind. Dunamodo coram judi- I ce fiat /. fin. C. de emancip. lib. § 6. 7. 1 quib. moa. patr. pot. folv. qui tamen CHvis aifefforibus, quös Scabims dicimus, debet efle flipatus. LL. municip. Cltv. iit. 65.% 1. POSSE CONSTAT, UT EXÊAT DE PATRIA POTESTATE. Efl enim emancipatio aétus voluntarise jurisdicftionis, qui femper & ubique expediri poteft l. 2. ff. de ojfic. proconf. Covarruv. 3. var. refol. 20. n. 8. Carpzov./). 3. decif. 293. n. 16. 6? feq. Quapropter fi civis Embdanus vel incola j Amflelocfamenfis tranfeat per hanc urbem & e re fua efle putaverit filium e poteftate fua dimittere, poterit eum coram magiftratu hic emancipare.
5 L
COMPENDIA.
Apud Proconfiulem manumitti & in adoptionem aar i pot efi n. i*
I. A PUD PROCONSULEME/V TIAMIN EA PROVINCIA, QJJAM SORTITUS id eft fortitione nactus vel judicicio Senatus adeptus NON EST. ET MANUMIT U ET ADOPTIONEM. DARI POSSE PLACET. Ratio erat ha;c, quod nomine populi Rom. tam ab eo , qui provincie illi non prseerat, quam ab altero, cui illa\erat mandata jurisdidtio ifta voluntaria, exerceretur; at cum moribus noftris hsec aliter obtineant, non puto valitutam emancipationem Groaingae
LEX XXXVIL COMPENDI A.
Filium non habcns nepotis loco adoptare Qua bujus adoptionit utilitas fuerit. n. a. t«eft n' U Ana-
Ubique Comité Palatinoo autore adoptiofie* ripoteft. n. 2.
coram prretore Frifico faftam, per ea qux ediflertavi de titul. bonor.cap. 11. n. 9. & fiq.
IL Illud facile [largior. quod apud Germanos auéfore Comité Palatino ubique fieri poflit adoptio vel arrogatio, quandoquidem ejus jurisdidtio voluntaria concurrit cum ea, quam magiftratus in fuo quisque loco exercet, nifi Princeps aliquis eo jure gauderet, quod ejusmodi hominem in fuis terris non cogatur agnofcere.
An aqud quemvis magiftratum? n. 2. 3.
II. Sed an apud quemvis magiflratum, qui in hac urbe jus dicit, veluti Academicum aut Militarem? Id vereor ne nunc obtineat, quia ex ejusmodi reIponula; quaadam obveniunt, jure fuo bas aurem fibi fuisque adminiftris non patietur eripi magiftratus Urbanus , quippe cum omnes, qui roti reip. vel, uti ajunt, provincia ftipendia merent, in jejusque negotiis hic verfantur, ita ! cenferi debeant, ac ü in aere fupia urbem volitatent.
II. Contra fi Profeflbr aut Centurio velit emancipare filium, coram tribunali fuo id agere debet, quamvis utrique in peregrino folo agenti id apud Magiftratum, quin & Notarium, fi huic ea fit data jurisdiótio, ibi facere erit permiflum: qua; diftincftio apertiflinae probatut. ex l. 30. & 32. C, de donationi* \bus.
pro domo fua.



LIBER l TIT. VIL LEX. XXXVIÏ. è£i
An adoptatus adoptionis figmenfo in eque-
I. 4 DOPTARE QUIS NEPOTIS J\_ LOCO PO TEST, ETIAMSI FlLiuM NON HABET, dummodo e jus setatis fit, ut eum habere & ex eo nepotem cernere poffit & triginta fex annis hunc praecedat arg. § 4. /. b. 16. b. juncl. I. 40. % \. h. Quasrit Bruneman b. n. 1. quae hujus adoptionis fit utilitas ? Refpondet id forte poterit plaeere, ft filium babuit: Quod quomodo rem explicet: Non video.
II- Crediderira id ideo olim facfum fuifie, ut adoptivus ex vetere familia eenferetur neque huic objiciretur, quod
firem ordinem tranferibi poffit ? n. 3,
patrem habuiffet novum hominem.
III. Sed licet hodie is, qui nove nobilitatem meruit fibi adoptionis fiomento qusefierit nepotem quafi ex incerto filio natum, ut ille eo facilius in equeftrem ordinem tranferibatur, hoe ei non proderit, nifi omnes equites confenferint, his enim contradicentibus , ne quidem ii Cafar aut Princeps id voluerit, minime iftius ordinis jure gaudebit adoptivus. arg. I. 39. b. t. & per tradita. a Knipfchildio de fideicom. famiL nobil. capt 3. n. 393. &' 421.
§. r.
COMPENDIA.
Redoptio non admittitur.
LEX XXXVIIL COMPENDIUM*
An adoptio non jure facla a Principe eonfirmari poffit ?
I. 7^ TAM ITA DIVUS MARCUS JSS EUTYCHIANO minus Iblemniter adoptato RESCRIPS IT, QUOD DESIDERAS ANIMPETRAREDEBÊAS, ^ËSTIMABUNT JUDICES, nee enim Princeps fuo refcripto vult prasjudicare alteri, cui jus eft quaefitum /. 7. C. di precib. Imp, offer.
ADHIBITIS ETIAM HIS QUI CONTRAD1CERENT, ID EST L^DERENTUR CONFIRMATIONE ADOPTIONIS quales funt liberi adoptionis jufto connubio quaefiti 15. § 3. bi non cognati , uti dixi ad l. 7. b. t.n. 1. quia aeftum impedirè non poffunt. Gail. s. obf 142, n. 2. Nifi fidei commiffum
fa<
I. A DOPTIO NON JURE, id eft non folemuiter, uti dixi ad l. 29. d. t. veluti non apud magiftratum eumve,cuiea jurisdiftio data eft, /. 36.1 b. ibique nnt. n 1. FACTA A PR1N- ! CIPE CONF1RMAR1 POTESTcum antea effet inutilis atque ita non retro, led tune, quando eft confirmata, intel-1
LEX XXXIX. COMPENDIA*
Qua in adoptionis confirmatione obf ervan- Semper vocanduseft is, ca jus inter efi n. 2i da n. 1.
ligitur interveniffe, per docta nobis ab An nseo Roberto 3. rer. fud.c. 17.
II Non aliter tamen ea confirmatio vim habebit, quam fi fiat absque aliorum dtmno l. 39. h. I. 2. ff. de reb. «or. Heinr. Nebelkras decif. 7. verf. nee etiam.
T5UM QUEM QUIS antea ADOPW}j TA VIT, deinde a fe EMANCIP.ifUM VEL INADOPTIONEM al-i teri DATUM ITERUM NON POTEST ADOPTARE. Variaüo enim!
/ illa atque inconftantia juri eft inimïca3 ' quse & fraudis & levitatis fufpicionem ipgerit arg. I. fi. C. de rimiff. pign. I. 4. § 2. I. fi. de. L. Commifi.



232 PANDECTARUM
familice fit relicïum. Knipfchildt d. c. 8. I n. 421. & 422.
II Ex hoe loco fluxit regala, in omnibo negotiis vocari eos oportere, quorum interefl. /. 13. pr. ff. de minor. Dixi & adl. 5. h. n. I. Quod fi id factum fit,
LEX. XL. COMPENDIA.
Arrogati filius fit nepos arrogatoris n. 1.
I. A BROGATO PA TREF AM IL 1- I jf\_ AS, id eft homine fui juris /. *95- S 2* ff- de y. S. LIBERI primi giadus , QUI IN EJUS arrogati ERANT POTESTATE, NEPOTES APUD ARROGATOREM EFF1C1UNTUR. SIMULQUE CUM SUO PATRE five filio arrogato IN EJUS arrogatoris RECIDUNT POTESTATFM, uti diximus in l. 2. § 2. h. t. QUOD NON SIMIL1TER IN ADOPTIONE in fpecie fic diefta per quam alienus filiusfamilias adfumitur in Filium, CONTINGIT: NAM tune NEPOTES EX EO filliofam. alteri in adopti-
5.1.
COMPENDIA.
Quod annis adoptans adoptatum pracedere
debeat? n..i. Cur non annus 13. vel 15 defignatus a
l. XJON TANTUM CUM QUIS l\ ADOPTAT, SED ET CUM ABivOGAT, MAJOR ESSE DEBET EO, QUEM SIBI PER ARROGATI ONEM VEL PER ADOPTIONEM FILIUM FACIT, nam adoptio imitatur naturam L. 16. h. I. 15. § 3. eod. ubi dixi n. 4. ET UTIQUE PLEN^E PUBERTATIS, IDEST, fi masculus fit, DECEM,ET OCTO, fi vero fcemina quatuordecim ANNIS /. 14. § r. ff. de aliment. legat. EUM PRiECEDERE DEBET,
II. Quanquam enim homines ftatim atque puberes fint, generare & nuptias
5- n.
COMPENDIUM.
Spado arrogare poteft.
I. QPADO ejusmodi, de quo egimus 1 \3 inl. 2. $t r. fi. h. t. n. 1. AR- |
ROGANDO SUUM HEREDEM, qui in. ejus poteftate fit & prox'mns
gra.
Legislatore? n. 2. ln quibus a&ibus 18. annus óbfervandus. n. 3.
contrahere, atque adeo anno tertiodecimo vel quintodecimo per naturam poffint habere liberos, raro tamen id accidit, atque ideo legis lator hic, ubi per ficidonem liberi quaeruntur, ejus | non habuit rationem arg. I, 3. & fea f ff. de LL. . III. Hsecaïtasobfervanda eft, ubi certum annorura tempus alicui actui non eft prafcriptum, fi credimus Guy Coquille Infiit. du Droit Francais tit. des teftaments. verf, P age pour tefler. quam & illo cafu videtur commendare, in monaftica profeflione in QQ. c? reponc. fur les coutum. de France cb. 247.
An boe contingat etiam in adoptione ? n. 2.
onem dato IN AVI NATURALIS, juRomano, RETINENTUR POTESj TATF.
II- Quod quidem fecundum ea, quas ftepius inculcavimus, hodie ufum praaftabit, fi quis eum, qui liberos habet, arrogaverit & deinde alteri in adoptionem dederit, ad in filio naturali ejusque fobole nunqdam, quippe cum ifte uxorem ducendo exierit patris fui poteftate, atque ideo ab hoe alteri in adoptionem nequit dari, neque huic in ejus prolem ullum jus competit. /. t^-ff. de bis qui fui vel. al. jur. ubi not. n. 4>
nee fe fiftnat omnes, tune abfentiuta fufiïagium rejicitur. Mornac. ad b. I. Hoe & Grouinga; fit in electione Rectoris Magni fici, etiamque cum Teutoburgi evenifl'et olim cafus, ita Princeps reicripfit.



LIBER. 1 TIT. VIL LEX. XE; S3§
gradu, l. 10. b. ubi not. n. i. SIBI ADSCISCERE vel, ut alii legunt, aceer/ere POTEST, NEC EI CORPORALE VIÏIUM, quia perpetuum nón i
LEX. XLI.
COMPENDIA.
Pasar naturalis redadoptare pot efl. n.i. Quibus cafibus nepos non recidat in potestatempatris. n. i. 2.
I. QI PATER FILIUM juftis qmefi>3 t"m nuptiis , EX QUO ,uti iterum diximus /. prceced. in pr. 1. NEPOS ILLIjure Romano etiam EST IN POTESTATE, EMANClPAVERlT, ET POSTEA EUM filium femel emancipamm iterum AD OP T AVE1ÜT , hac in re enim patri naturali /. 12. h. t. majus jus quam adoptivo concefïum eft /. 37. §. 1. b. t MORTUO EO, qui primum emancipaverat, deindeautem rurflis adoptaverat, NEPÖS ex filio prius emancipato poftea vero iterum adoptato , IN hujus id eft PATRIS lui NON RE VER TI TUR POTESTATEM, quia filius per id quod, anrea j fuit emancipatus, exierat de familia fui I patris, quo facto nepoti ftatim jus fuit I qucefitum, ne poft mortem avi in patris \
L EX. XLIL COMPENDIA
Infans in adoptionem dari poteft. n. 1.
I. TT- TI AM INFANTEM id eft mi-
XfiLd nörem feptem annis /. 18. C. 1 Hè jute deiib. IN ADOPTIONEM nos, qui eum in poteftate habemus, DARE | POSSUMUS. Quamvis enim utriusque voluntatem ck ejus, qui dat, & ejus qui datur in adoptionem\ lex requirat, /. 5. h. hoe tamen ita temperandum, fi hic eonfentire poffit. Jam vero non magis hoe poteft facere, quam furiofus 5 10. /. de inutil. ffiptil. I. 12. ff. ad L. Corn. Unde Arnobius adverfus gentes ' lib. 2. dixit aHtrrium in infantibus ftoli- \ dum effe: Quamobrem patris confenfus
An <2? arrogari poffit P n. 2'.
' hoe cafu fufficit, cum ille alias bené prjefumarur liberis confulere /. 9. C. de curat. furiof. nee hrec res damnofa efle poflit ei, qui in adoptionem fuit datus, uti intelligas ex l. 32. pr. b. t. . [ II. De adrogatione aliud fentiun't r quidem interpretes, quod in ea inter. rogationes intercedant /. 2. pr. b. vb' luntas ejus, qui arrogatur, exploretur d. I. 5. b. t. Sed & hodie infantem arrogari poffe crediderim, fi Princeps fuerit aditus & confentiant illi, quorum intereft arg. I. i3. & feq. b. t,
■ g LEX
Hodie boe obtinet faitem in arrogatione* n. 3.
poteftatem recideret ,%\. I. quib. modo patr. pot. folv. Hoe ergo illi nepoti aufferri nequit , arg. I. 11. ff. de R. 'f.
II. Sed NEC IS NEPOS IN PATRIS fui POTESTATEM REVERTITUR, QUEM nepotem AVUS RET1NUERAT, licet id non exprefferati \ l. 40. pr. h. t. FILIO vel patri nepotis I DATO IN ADOPTIONEM, QUEM I mutatö confilio DENUO REDADOPTAVIT d. l 40. h. t. Ratio eft eadem , quia filius emancipatus vel pater nepotis defiit efle in familia avi d. § 1. j 111. Cum vero avus hodie neporeni 1 non habeat in poteftate , & liberi per nuptias emancipari mtelligantur, ideo locus nofter non pertinet, nifi ad filium arrogatum nepotemque, qui cura illd in meam poteftatem conceflit,
eft, fui natura atque fponte vel arte tolh poteft, Donell. 1. comment. 22.i& illa re IMPEDIMENTO EST.
:>



234 PANDECTARUM
LEX. XLIII.
COMPENDIA.
Adoptare poffumus in locum nepotis. n. i.
I. 4 DOPTIONES NON SOLUM J
J\_ PIL LORUM, SED ET QUASI iSüt'DTUM alia iterum juris tictio-J ne FIUNT, /. 37. b. ibique not. 1. UT ALIQLÏIS, qui ex filio noftro non eft j genitua, NEPOS tamen NOSTERES- | SE VIDEATUR, PERINDE QUA-\ Si EX FILIO VEL IN CE RT O id éfb ejusmodi, quem incerta opinione animo r.oftro fubjioimus arg. § 25. J. de leg. NATUS SIT.
II. Finge legem qua is, quiaitatis eft pruvectioris praffcratur in re quapiam CKteris geiuiiibus atque agnatis. Finge eos, qui per adoptionem familiae inftru' funt, ejusdem juris effeparticipes, primogenitum autem filium quafi ex filio vel incerto adoptafle nepotem, deiade autem ifti nasct ex jufta uxore
LEX. XL1V. COMPENDIA.
Utrum nepotts naturales & aohptivi fint confanguinei ? n. 1.2.
I. Ol IS, QUI NEPOTEM EX FIj3 LIO HABET, IN NEPOTIS LO^O ALIQUEMfimpliciter, non adjicieus, ut fin ga tur ex hoe vel illo filio, quem habet, natus, ADOPTAVIT, NON PUTO, MORTUO AVO, quiadoptavit, JURA CONSANGUINITATIS INTER NEPOTES illos FUTURA ESSE, utfibifuccedant abimeltato, aut, fi diverfi fint fexus, prohibeantur nuptiis fibi jungi. Bachov. in cotnment. ad § 6. Inft. b. t.
\t SED SI SIC AD OP TA VIT, UT EI TAM JURE LEGEQUE: ita ex fprmula rogationis in adoptione apud Gellium 5. Nocl. Attic. 19. recte monent legendum effe Fr. Balduin. & Vacca ad h. I. NEPOS SUUS ESSET QUASI EX LUCIO PUTA non tantum ex FILIO SUO, ex quo illi nepos alter naturalis eft, uti opinatur Corafius h. n. 4. fed etiam alio, qui in familia manlir arg. I. 23. h. t. ET EX MATREF AMILIAS, id eft, jufta uxore
Quem ufum b. I. bodie preeftet ? n. 3.
ejus Lucii filii NATUS ESSET, qua verba non redundant, uti iterum male cenfet Corafius, vult enim indicare Proculus, prolem filii Lucii debere effe juftam, ut in avi fit poteftate atque familia, nee enim aliter inter hanc öc adoptivumjnepotem jura agnationis futura, qua; verbis CONTRA PUTO inter hunc & naturalem ftatuit, fi hic ex jufto Lucii filii matrimonio fic editus. arg. d. I. 23. juncl. l. 19. /. 23. & l. 24. ff. de ftatu bomin.
Hl. Noftra fi fpectamus tempora adoptivus nepos non agnafeitur fiho, nee liberis ex his natis, qua propter hic locus non aliter ufum prteftat, quam fi is, .cm multa; effent opes, in locum nepotis aliquem adoptaffet & poftea adhuc alium, qui liberos haberet, anogaret, quo tamen in cafu vix inter iiium nepotem & fobolem arrogati filii fceminini generis interdicerentur nuptia;, quippe cum in his nunc naturalem pudorera non civilem rationem fequamur.
LEX
An naturalis nepos praferendus nepoti adoptivi. n. 2.
prolem & ex hac deinccps nepotem. Quaeritur ergo, an hic nepos pnmoge- . niti naturalis potior fit adoptivo nepore? De ea re putem avum poffe, ftacu;re, & fi hic ex naturali arlectu, de quo noftri in l. 102. de C. & D. & l. 30. C. di fideicomtn. naturalem nepotem pranukrit adoptivo, non huic facit injuriam, quod illum adfumpferit ex filio, quem incerta opinione animo fuo fubjeccrit, atque ideo jam declarare poffit, fe de eo non quafi ex primogenito, fed ex altero tertiove filio natus effet, cogitaffe. Ha;c quidem noftra de hoe loco eft conjeclura, quam vel ideo adjicere debuimus, quod malimus erroris redargui, quam absque re vel utilitace pracfica eum, veluti inania verba , transmittere.



JLÏBER I. TIT. VII. LEX. XLV; 23$
LEX XLV. COMPENDIA;
Onera adoptati in patrem adoptivum tranfeunt. n. i.
I. /°VNERA EJUS, QUI IN y_J ADOPTIONEM vel arrogationem DATUS EST, AD PATREM ADOPTIVUM TRANSFERUNTUR. Hoe enina eft fecundum naturam. arg. I. 10. ff. de R. L Confequitur enim omnia commoda, ergo & ferat incommoda, ut compellatur alere, teneaturque aeftione de peculio, /. 42. ff. de pecul. item dotem tenetur dare & matrimonio elocare, quod ab aliis hic non elfe annotatum mirari videtur Jacob.
LEX. XLVI.
COMPENDIA.
In poteftatem patris fui redigi poteft filius Satisfit obje&ioni. n. 2. in fervitute quafttus. n. 1.
I. TN SERV1TUTE, MEA non facI ti, de qua loquitur Juftinianus in § i.fde ingen. fed juris QÜJESITUS MIHI deinde manumiflb FILIUS, IN POTESTATEM MEAM REDIGI BENEFICIO PRINCIPIS POTEST.
II. Nee obftat, quod is patroni mei fit libertus, eumque adoptare ideo ne-
DE DIVISIONE RERUM
ET QUALITATE.
T I TU L US- FI IL
_ : ; ' ^, L E X. I.
COMPENDIA.
Res funt vel Dhini vel humani juris. n. 1. tftvinarum rerum fubdivifio. tod. Quo fenfu Portee inter res Jdn&as referantur? n. 2. ■
SUMMA id eit, princeps juridka. /. ] 3. ff. de ftatu homiu. ibiq. mi. RE-1 G {
Ufus b. I. hodiernus. n. sf.
Gotbofred. in not. ad L. Jul & Pap, c. 15.
11. Non ineptehunc locum tranftuleris ad unionem prolium ck focietatem omnium fortunarura, qua inter fuperftitem conjugem & prolem, quam ex mortuo marito vel uxore defunéta tulit, continuatur, tum quoque ad illam, quas prorogatur inter liberos primi connubii, & vitricum aut novercam, de qua re vide fis auctores, quos adduxi ad L 25» J ff. de LL. n. 9. & 10.
I queam, /. 15. §fi. h. t. etiamfi Princeps ita velit. 39. b. ibiq. not. Nam iuec
\ non eft damnofa patrono, Mercer. r.
' opimon. 8. quia LIBERTINUM TAMEN EUM meum filium a me adoptatum MANERE NON DUBITATUR nifi tamen Princeps eum natalibus refti-
1 tuerit. /. 10. § 3. ff. de in jus voc.
Res divina funt in nullius bonis. n. 3. Res Humana quando in nulluus bonts effe
die ant ur ? «.4. Ha funt vel publica, vel privata. Q.
RUM DIVISIO IN DUOS ARTICULOS DEDUGITUR vel diftribuitur;
r s NAM



*:6 PANDECTARUM
NAM AUJE SUNT DIVINl JURIS, i ALLE h UM A Ni, DlVlNi JURIS SUNT, VELUTI RES SACRiE, /. 6. § 2. &. 3. /. 9- *• ET RELIGIOSzË i.6. § 4. S A n C T IE, QUOQUE RES, VELU ti MURl ET PORTEE , non proprie loquendo , fed QUOD AM MODO, quatenus fcilicet non mug;s quis citra publicam aucloritatem in iis liabirare poifit, quam in rebus facris quid facere, /. 3. ff. ne quid in loco facra fiat. DIVIN I IURIS
sunt:
II. Nee obftat, quod per portas cadavera aliaque immunda efferantur, Piutarch. QJL Rom. 07. quodque in ritu cdridénüsé urbis prisco, ubi portse erant fütüne, id loei non arari folirum I erat. Varro. de LL. lib. 4. Alexand. ab j Alexandro 6. genial. dier. 14. Cad. Rho- ' diginus 14. leci. antiq. 5. Nam per interpretationem ICtorum deinde inter res fandas fuere relatie, quod in eas admittere non minus nefas haberetur quam violare muros. Coras. h. n. 4. Broeus ad § 10. /. de R. D. n. 3. Vinn. ihid. n. 2.
III. QUOD AUTEM DIVINl JU RIS EST, ID NULLIUS, nee aétu, nee potentia, ut loquuntur /. 83. \ K. ff. de F. O. IN BONIS EST. /. 6. \ 3. h. ID VERO, QUOD HUMANI / JURIS EST, PLERUMQUE ALI CUJUS, five populi, five privati ho- / mwis IN BONIS, id eft, patrimonio I pr. I. de A. D. EST, & in commetcio \ habetur aébionibusque peti & exceptionibus aliis defendi poteft /. 49. /. 143. ff. de V. S. I. 52. f. de A. R. D. I. 8. ff. de reb. aucl. jud.
IV. Diximus plerumque POT EST AUTEM ET NULLIUS IN BONIS ESSE, vel quod promiscuo ufu per
5. I.
Compendia
Res fiunt vel corporales, vel incorporales. n. r. a.
An res incorporales fint entia rationis ? n. 3.
h f\UJEDAM PRATERA RES U CORPORALES SUNT, ^ QUIDAM INCORPORALES. CORPORALES UJE SUNT, QU/E, fi corporibus noftris objiciantur, TANGI ab bis POSSUNT. Lucret. de rer. nat. lib. 2.
Remmetur objeclio. n. 4. 5.
Servitutes a jure acceperunt fubftantiam.
n. 6.
Ut & hereditas. n. 7.
Tangere vel tangi nifi corpus nulla toteft res. r
Kd™US, HOMO, VESÏÏ&tt5HRUM» ARGENTUM, ET DENIQUE ALI^ RES INNUME1 RAolLES, quae in longum, hwm,
&
occupationem non fint exemptje , uti fers beftia; & pifces maris §12./. h. vel quod adtu ad neminem pertineant. NAM hoe fenfu pofteriore RES HEREDITARLE, ANTEQUAM ALIQUIS HERES EXISTAT, NULLIUS, non folum ratione pofléflionis, quemadmodum opinatur Brunneman h. n. 2. Sed & juris atque Dominii, hoe enim non nifi aditione acquiritur /. 23. pr. ff. de adquir. poff. IN BON IS SUNT, fed ipfa hereditas interea Domini vicem fuftinet /. 13. § 2. ff. ad L Aquil l. 61. pr. ff. de A. R. D. ju aft. t. fin. ff. de criwin. exp. her,
V. H/E AUTEM RES, QU^E HUMANI JURIS nee humano exempta; commercio SUNT, AUT PUBLIC/E SUNT AUT PRIVA TJE, QU/E PUBLICA, illa; SUNT iterum vel communes, de quibus agitur in Li. 3. & 4. pr. h. t. vel tales. Ha? NULLIUS privati IN BONIS ESSE CREDUNTUR, ut is fuo patrimonio actionibus, aliisve juris medns illas adferere poflit: IPSIUS ENIM UNIVERSITATIS feu reip. corporis naden us ESSE CREDUNTUR, licet, quod ad ufum adtinet, fpeclent non quidem ad omnes gentes nationesque, hoe namque proprium eft rerum communium, fed ad cunclos e populo. l- 2- § 5- ff- »e quid in loco publ. /. ia.. pr. ff. de A. R. D. *
VLPRWATiE AUTEM res SUNT, QU/E SINGULORUM hominum propria SUNT & in horum patrimonio computantur, quod nil aliud eft, quam univerfitas rerum, quas privatus in bonis fuis habet. /. 30. § 1 ff de excuf. tut. I. io. % 2. ff. de vulg'. è pup. fubft. 6



LÏBER I. TIT. VIII. LEX, I; 1$
& profundum funt extenfse, & raotum atque quietem recipiunt Petr. Gregor. Tholof. lib. 5 pralud. opt. ICti c. 8.
II. Et has rurfus funt vel mobiles vel immobiles vel fefe moventes /. 93. ff. de S. Leeuwen lib. 2. cenf.for. c. 1. n.ti. INCORPORALES SUNT, QÜiE, licet corpori noftro objiciantur, TANGI tamen NON POSSUNT. Lucret. de rer. nat. lib. 5.
Tangere enim non quit quod tangi non licet ipfum:
III. QUALIA SUNT EA, QUJE,, 1 fi in fe fpecrantur, entia funt rationis Philofopbis dicta: uti reéle feniit Wefenbecius in comment, ad tit. I. de reb. corp. & incorp. & Vultejus ibid. at poftquam jam IN JURE CONSISTUNT, id eft, a jure creata fuerunt atque ab hoe fubftantiam acceperunt, refte inter entia realia referuntur, quippe cum «on minus nobis utilitatem prseftent , etiamque aeftionibus peti queant, ac fi manu eas pa/parem us, & üc cum iftis in tranquillum confer Vinn. ad d. t. n. 2. i Hahn. adWefenbec. ff. h. t. n. 4» SICUT HEREDITAS, USUSFRUCTUS, OBLIGATIONES Q U O QU O MODO, five ex contraclu, five ex delicto, five quafi ex delicto § 2. I. de chlig. five denique ex variis caularum figuris /. 1. pr. ff. de O. &. A. CONTRACTIE & five ex jure gentium, five ex civili introducta; /. 5. ff. de l. c? /. /. 31. ff. depofiti.
IV. NEC AD REM PERTINET, vel movere nos debet in conrrarium, QUOD IN HEREDITATE RES CORPORALES pkrumque /. 50.^ de hered. pet. CONTINENTUR, NAM j ET FRUCTUS , QUI ab ufu Truftuario EX FUNDO PERCIPIUNTUR, CORPORALES SUNT, ET ID, ' QUOD EX ALIQUA OBLIGATIO NE NOBIS DEBETUR, PLERUMQUE § fi. 1. de fervit. fraed. § fi. I. de is. O. CORPORALE EST: VELUTIFUNDUS, HOMO, PECUNIA, fi in hac fpectemus corpora, non quantitatem /. 19. § 2. ff. de cond. indeb. I...94.. § 1. ff. de folut. Veluti fi certo loco cir-
L E X. II.
C O M P E N D I A.
Res communes, univerfitatis.
L ✓"XUiEDAM NATURALI JU. I \J RE permiffivo fcilicet vel gen-.'
G ^
cumfcripta, /. 30. § 6.1. 34. § 3. & ^ ff. de legat. I. 7. %i.ff. de contrah. emptx vel exftet apud eum, cui data eft ab iis, qui alienare nequeunt § fi. 1. quib. allen. lic. vel non. S
V. NAM nihilominus IPSUM JUS SUCCESSIONIS in bona defuncfi, ET IPSUM JUS UTENDI FRUENDI, ET IPSUM JUS OBLIGATIONIS 1NCORPORALE EST, & animis tantum funt impreffae fpecies j mai numque tactum & iétum fuffugiunt, EODEM NUMERO SUNT ET JU, RA, id eft qualitates juridica;/. 12. ff. quem.ferv. amltt. PRiÉDIORUM UR, BANORUM ET RUSTICORUM, QUiE ETIAM SERVITUTES VOCANTUR.
VI. Finge, rufticanum hominem tecum convenifie, ut fibi ire agere liceaü per tuum fundum, ad fui praïdii' vicini utilitatem. Naturaliter ille quidem intelligit , paètum effe fervartdum /. 1. pr. ff. de pact. Sed fi tu fidem fallas, nee finas eum ire vel agere, qua ratione is noverit, quod cogere te poffit, ut hoe patiaris, nifi ab aliis didicerit , ex promiffione natam elfe obligatiommj qaxj licet manu nequeat palpari, tarnen a jure acceperit fubftantiam, ut per eamquis neceffitate adftringatur rei pra;ftan* da;. Amplius finge , te paffum fuiffe eum ire agere: fed fi poftea fundum tu alie-' naveris, homo ifte putabit, fervitutem effe amiffam, nifi acceperit, quód hfcö fit res incorporalis, quique a jure acceperit fubftantiam, ut fequatur prje*" dium. • •••>
VIL Sic quoque, cum in communita» te ufus rerum primseva viverent mortales, mortuo parente agri ab hoe poffesfi propter abfentiam liberorum ab extra*neis occupabanturj nulla iftis contrahos petitio erat prodita, qua vindiea-' rent res patris, ut pofe cum hereditas' a jure nondum effet creata, fed cum hoe durum & iniquum videretur, ideo, ipfojure naturali docente^ ftatim ab hoe fubftantiam accepit hereditas, ut per «»am de fucceffione bonorum ita certa esfet foboles ac fi jam manu ea tangeret.
nullius, fingulorum. «.I.
tium fecundario , hoe enim fic aliquan/ do.appellari docui ad l. 5. ff. de I. &L... • g' tiunt^



238 PANDECTARU-M,
num. 8. COMMUNIA SUNT OMNIUM totius orbis terrarum hominum /. J3- § 7-ff- ds Üftr. I. 2. § 9. ff ne quid tn loco publ. QU/EDAM publica, de quibus dixi ad l. i. pr. h. n. K. quxdasi UN1VERSITAT1S /. 6. $ i. b.
QUIDAM NULLIUS /. x. b ibia mt n. 3. PLERAQUE SINGULORUM propria. QU/E VAR IIS EX
SArPfIS 9V1(2UE ADQUIRUN. 1UR § ii. ƒ.
5 L
COMPENDIA.
Quando res defmant effe communes? n. i. ^fer amplius communis eft. n. 2. Pensum emere quid? «.3. Mafcardi ratio pro dominio atris dtfenfa contra Struvium. n% 4.
f[«o /è«/« «er dici communis poffit? n. 5. usherba & aqua apud Per/as, n. 6. Triplici fenfu aqua proftluens communis
eft. n. 7. 8. 9. Mare inter publicas res refertur. n. io.
I. T7VT QUIDEM NATURALI ■ y JURE uti id nobis eft explicatum ad b. I. pr. OMNIUM COMMUNIA tamdiu cenfenda SUNT ILLA, de quibus hic agitur, donec contrario fyllogifmo jus illud, quo eorum communis eft inveélus ufus, iterum fit abrogatur, vel rationes cogant ab eo recedere , per tradita ad d. I. 5. n. 8. li. 16. 18. & ai. & ad /. 9. f. d. t. n. 4. J
II. Nam AER non amplius communis eft omnium hominum, eo ipfo enim ' quod Tuicse, Tartati, Chinenfes, Jappanenfes aliique populi nos arceantfuis finibus, quod citra injuriam eos poffe facere docui ad d. I. 5. ff. de l. & I. n. fiö. nobis quoque aeris pracludunt, ufum, non fecus ac finguli jure fibi adferunt ccelum, quod eft fupra eorum folum. Nee credas cum Coraf. b. n. 2. quod ideo acr dicatur communis, quia eft in promifcuo omnium animanrium ufu & femper fluit, nee uno loco ha;ret,quippe cum de hominibus fit Marciano hic fermo. D. Strauch. de Imp. -maris c. 3. § 2.
III. Quanquam nee horum ad quemvis ufum fit proprius, etiamfi in eorum przediis capiatur, nam diruta mola aut collapfa furca, neutra excitari iterum poteft ab eo, qui jus habendi illas in fuo antea impetraverar, nifi Princeps nove indulferit, a quo munere centum & amplius numorum, quos Imperiales daleros vocamus, novi non femel id fuifie redemptum, isque tune ventum emere dicitur, qui molam reftau-
Dominium Oceani Belgis adftgnatum n' 11.
Vaftum mare occuparipoteft. n. 12. Dïluuntur o&o obje&iones a n. 13 'usque
30. * Litora maris ufu communia funt, proprie*
tate publica. n. 30. Qtud fit litus maris? n. 3L Quis nam jus pcenam ftatuendi &exequen-
di in clajfiarios habeat? n. 32.
randi rurfus adeptus eft facultatem, ut fruftra apud Fritshium p. 1. Varior. de I. p. exerc. 16. tb. 12. hoe eo reftringatur, ac fi ideo hoe tantum diceretur, quod omnibus non liceat habere molas, ne publico noceatur.
IV. Nee reéle Mafcard us de probat. cond. 403. n. 3. a Struvio de feudis c. 6. aph. 7. ». 4. reprebenfus, quod Dominium aeris, quia fufpenCi in illo pensent, Principi adtribuetit. Nam & apud Gallos patibula & numellas, non heet absque venia Regis reftaurare, fi annum & diem fuerint collapfa, ne facile quis talia nfurparet atque prsefcriberet. Jean. Bacquet. des Droit de Juftice chap. 10. n. 10. & li.
V. Dicamus ergo, quod hadtenus aer fit communis, quod in littore mans, donec luec ambo funt in commnni hominum cunélorum ufu, omnibus aeris quoque liber ufus permitti debeat, nee cogi poflit is, qui ad iftud appulir, ut fub teéltim a maris accolis exftrueftum fe recipiat, fed cuivis datum fit, cafam ibi ponere atqu« aere vefci Virgil. /Eneid. lib. 7.
lit usque rogamus
Innocuum & cun&is undamque auramque patentem.
Deinde quod fit communis, quatenus corrumpi aut veneno infici non debet, ut vento feratur in hoftem. arg. I. 2. § 29. ff. ne quid in loco publ. VI. AQUA PROF LU E NS etiam
no-



LIBER L TIT. VIII. LEX. ife W
nobis interdicitur, düra alienis terris prohibemur. Sed & Perfa; hanc habent in coramercio, exterisque mercede accepta locant, non praïdia tantum, fed cc flunaina, ut ex horum aqua profluente pecudum pafcendarum gratia haurire queant, quod jus herbet c? aqua, appellant. Olear. Itiner. Perf.p. tn. 296.
VII. Erit itaque communis (1.) eo fenfu, quod, quamdiu ufu maris & litoriim gaudent omnes mortales, etiam prohiberi nequeant, quo minus aqua; profluentis tenues undas, qua mox cum aqua maris falfa fe mifcebunt, poflint baurire. iNagatione enim conceila & ea fimul concelfa intelliguntur, fine quibus illa exerceri nequit arg. I. a. ff. de jurisd. Idque gentiüm etiam barbararum moribus nunc cuftoditur, docuitque 0lim Ovidius Metamorph. lit. 6.
Quid probibetis aquas, ujüs communis aquarum efl. )
VIII. Sed & fa.) hic locus ita accipi pöterit, quod, trahfitü absque maleficio aliena; gentis exercitiu permiiTo, hic aquam piofluentem ex fluminibus baurire non minus poffit, quam privatus, cui iter per noffros fines concedb tur.
IX. Quin (3.) dicitur rede commu-1 nis, quod veneno eam non debeamus tingere atque corrumpere, ut inde holles pereant. Plautus in Rudente acl. 2. fc. 4. Cur tu aquam gravure ambo\ quam boftis bofti commodat.
X. ET MARE apertum five Oceanus, nam ejus finus & frera, etiamque iftud mare, quod terris continetur & quafi clauditur, non inter communes, fed publicas res refertur. I. 10. h. Grot.
0. ie I. b. &p. 3. «. 8. é? jeq. Nemo itaque prohibetur in mari aperto navigare, ejusque litora quasrere, quamdiu a communione naturali non eft difces-
fum . ,• . ,
XT. An vero h?ec nulla vi hominis difl'olvi poffit, ancepsfuit a multo tempore qiueftio? Quanup'ero pacis inter Britannos Belgasque facla; foederë jam decifa, iftisque dominiumOceani' noftri, qui ex juris ratione ex £quo ad iibs gentes fpectabat , uti dicam ad l. 4: ff. de off. Praf. urb. adfignatum fuit. Difputent ergo adhuc alii, an maris Domini um ab aliqua gente poffit adquifi, neFatumque id eant cura Grotio in irdcl., de mari lib. & 2. de. L b. & p. 2. § 3 . M. Ant. Peregrino de jure fifci hb. r. c.
1. n. 17. Grafwinckelio in ftricl. ad IM' den'. in Grot. d. I. Heigio %.ïllafir. QO.
'ilt. n. 157. Rod. Suarez. in confil. a% ufu maris n. 7. & feq. Fern. Vafquio 2, illuftr. Cf O. 89. n. 30. & Jeq. Frantzkiö exerc. Inft. 4. ». 2. i6. '& 1.8. Gilkeniö ad$ 2. I. b. n. uit. Vinnio ibid. n. 4; Larrea alleg. fifcal. 19. n. 16. & feqq. nobis rerum ufus folus fufficit.
XII. Sed ne forte quis excipiat; hostrüm Oceanum finus qUamdam habere fpeciem, atque ideo id, quod de hoe placuit, ad vaftum mare trahi non posfe, ck de hoe idem adfirmahdurri cenfeo, & ne folus videar contra tot toga; decora pugnare, audlores dabo, Selden. tot. tracl. de mari claufo. D. StrUvium ae feudis c. 6. aph. 7- «• t. 2iegler. ad Grot. d. I. D. Strauch. d. tracl. cap. 2. per tot. Rich. Zouchasum. p.zl jur. fecial. fecl. 3. q. l. D. Huid. Eyben. ad d. § 1. Infl. óbf. 2.
XIIL Objiciunt autem ifti (ïf) quod occupatio fit corporalis rei apprehenfiö cum animo fibi habendi, qua; ergo apprehendi & cuftodia coerceri nequeunthsc per occüpatioriem acquiri non potte; Jam Vero mare cum fit vaftiffimum, apprehendi 6c cuftodia coerceri poffe, nemo dixerit. Refpond. (j) qüöd regnis conditis finibus cujusque'gentis^ qua; prope litüs maris terras poffidet, illius Ipacium tantum intelligitur adjectum, quantum ei videtur ad ufum fuiini effe neceffarium, ne alias multa abfurda ftatüere fit necefle. Quid enim, fi populus nil aliud, quo ie tolerare poffit^ habeat, quam quod ex mari capit ? Hoe cafu provida rerum natura, qua; egeftarem terra; maris u'bertate penfavit, vetat ne exteri. qui aliunde fe axhibere poffunt, accolas maris proprio ejus ufii privent. . • ..
XIV. Refpond (2.) Mare etiamfi apertum fit, poteft cuftodia coerceri, neque enim necefle eft, nt quamlibet ejus partem intröeas & corpore atque aclu omne illud teneas. arg, l. 3. § 1. ff. de aaq. poff. Alias nee immenfos illos & Vaftilfnlios campos' diceremus in Scytharum Tartarorumque efie dominio, cum illis non femper hi infiftere po#finr, fed terapeftate aerisque ïndementia illos peragrare ftepe prohibeantur. Porro claffibüs navibusqne; pra;toriis mare dispofitis hoe cuftodia coercetur, qua; fi vi tempeftatis perierint non magis definit noftrum effe, quam fi figna' terminalia ajtit vela regia pr sed iis'. Principum ftjfpenfa ventö fuerint dejefta.,..
XV. Non enim mare rum fera beftia ; comperari debet, quia fi"h*c evaferit
noftrant cuftodiam, tune ne minimam



PANDECTARUM
quidem ejus pamculam retinemus, quod aliter in mari fe habere dixi. Cogitemus & iiiud, quod ubi cell'avit tem peftas, mox iterum queamus illud ingredi, qua de caufa non minus polfcliiu nem retinuimus, quam fd ingentibus coe.'i fragoribus & ignibtis e eceïomiffis, immodicis imbribus aut denliilima grandine quis fuerit compulfus larifundiis fuis exire. Hic enim obfpem recipienda; naturalis live corporalis pofleifionis animo rerinet jus poffeffioüis, quum vero fpem animo poteft volvere is, ca}us cuftodia evafic fera behba?
XVT. Quod fi ergo fecundo pergas dicere, jus noftrum in mari protimis celfare , ubi terror claffis noftra; ceffat, tune djim, eodem negorio poffe adfirmari, dominium vaftiffimi campi ilico celfue, fi latrunculatores militesve ejus gentis, ad quam hic pertinet, illum non pervagentur terroremque incutianr advenis, ne in eo pafcant fuas pecudes, aliosve ex eo capiant fruclus. ■,.fSV[*- Tercio objicirur, mare commodilfime toti humano generi promifcue fufficere, ideoque id in diftineïionem dominiorum non veniffe, nee occupari pofic. Refp. (It) De terra idem dici poteft, eam cundtorutn mortalium ufui lufhcere, nee hilo minus tamen indivifa rehefta eft. Refp. (2.) a pwmifcuo re- / rum ufu non ideo receilum fait, quod ( non omnibus hominibus fufficerent , i fed ob communionis difficukatem l. 8. \ $ I. ff. dertb. tor. qui fub tut. -Nam non lolum difcordias folet excitare /. 77. $ 20./. de legat. 2. atque immenfas contentiones 7. 26". ff. de S. U. P. Sed & efficit, ut ex natuiali vitio negligatur quod communiter poflidetur /. 2. pr. c. quando & quib. quarta pars ex bon', deeunon. Ariftot. 2. Polit. 3.
XVIII. Hec incommoda vitari que- 1 unt, fi mare accolarum ftatuamus pro- 1 pruim, fic enim id contra piratas red- 1 detur tutum, fecura preftabitur navi i gatio, acceffus & appulfus futurus erit 1 facilis, fignaque coliocabtmtur vadis f pulvmis, brevibusque declinandis ido- 1 nea. Joh. Loccen. Im je jun marit £ c. 4. n. 5. &> lib. 2. c. 1. n. 6. & feq c Contra haec negligentur, fi nullius in c bonis maneat mare, nee proprietas ali- 1 cujus populi fit, ut nemo exterus in il- i 10 navigare & pifcari, conchas aliave ex eo legere poffit, nifi cui ille popu- f] lus hoe conceffit pro mercede vel veefti- q gaiN quod non minus «quum ei pra;- p «an pro oneribus qua; fuftinet, quam r;
juftum eft, ut velis dimiffis reverenti. amexhibeat maris Domino.
XIX. Quanta non inde discordiarum bcllorumque nafcetur feges, fi maris aperti dominium negemus? An pucas id toleraturum ullum populum, ut cv' tere gentis homines, vel in ipfo fitorei vel prope id margaritas , oitrea* gemmas & lapillos queiitum convenï ant, nee non corallia auferant fcopulis ve] cauubus? ^
XX. Quid quod & ratio naturalis veilt, hxc cedere maris accolis, uti loco fupenore jam demonftratum dédi S2 re (3.) me convertam ad inexhauftïm quam crepant, maris abundamiam* quod vero ea non multis fir tant' «l non in locis, fi cundis hominibus »crraitteretur, capere, quod piofert, haut iufficeret accolis, vel faitemlucro,quod
P°.ïent' demtui At. hoe facie intelhgas ex ediffertatis a Seldeno tracl. de mari claufo cap. 2a. &
2 f\TCl\T% * **r* marii. cap. 1, & ?8. & firmatur quotidiana rerum experientia.
XXL Objicitur quarto, qU0d mar. non capiat opera pennanentis jnduftrie
Refp. (, ) Falfirm id efle, nam perpel tua navigatione cx tutione maris conrra pi«M5 ejusmodi opera eduntur. Refp c.) Idem non tantum de vaftiffimis d?* ems locis, fed & de ingentibïï na u hbus latisque ftagnis dici poffe Pq u ~ tamen in Dominio effe conftat. 9 XXII. Refp. (3.) Non video
non mare iftud, quod eft citraTnfulÏÏ «que rec.piat ifta opera ac finus Friicus, fi ergo hic Beigarum p op ifm ru vetat Hbs üceani,ëqui alffiteS terras Dominium adfc ibere Nam ev gue .fte infule maris naturam Zü£ int mutare eum & conftet, fi „on om. na faitem pleraque, qua; de apertö mt un contrarium difputantur, etiam ad 1 um finum transferri pofie. uZ?An dus infulas prope lirUS Gallieum Ce aream, Sarneam, alias, erit ergo Do mnusmans, quod eft mter illas W me regnum. Poteft ei femper infifter? pera permanentis induftri* in illo faere, perinde ac Beige hec agere cue"
mbus Oceanus erat incognitus & mit eritiHreinautice inacceffus, nonf ie■t&ft., atque ita in nullius doZim
con-



LIBER 1. TI t VUL LËX lt mtf
concefferit. Refpond. ft.) Divifione terrarum hoe q»oque actuni fuit, ut mare veluti accefilo ad eos fpectaret, qui ab utroque latere poifiderent terras. Si enim in modica parte maris aperti, ipfo faterite Grötio 2. de J. b. & p. 3. § 8. id evenerit, quidni in cetero mari? Magis & minus non variant fpeciem , uti vuteo dicitur.
XXIV. Refpond. (2.) Minime fequitur, primos mortalium perifiam rei nautice non habuiffe, quia nil ea de re noftra; memoria; eft proditüm. Cunétis rebus veluti orbis quidam ineft, ut, quemadmodum temporum vices, ita & return vertaurur. Ante duo fecula, non ita floruerunt Belga; navigationibus, quas nunc longe lateque exercent.
Qtia mare qua terra, qua fidus currit utrumque.
Hujus rei memoriani & tandem oblkerabit temporunt fera canities.
XXV. Refpond. (3.) Quemadmodum de Alexandro M. relatüm eft, quod non tantum omnia oceano tenus vleit, fed & ipfum quoque tentavit novis claffibus^ Seneca 6. nat. QJf 23. ita quoque credibile eft, ptifcos mortales ex vftio gentis humane, que eadem laborat curiofitate, nil intentatum reliquifih, quod habebant cognitum. Quis , vero negare aufit, eos oceanum non / roviffe , cum & Scythis, Celtis, & I Belgis dicatur ïfofec^n quafi altum mare \ propinquum, Francis la haute mer joi- \ gnanteï Adr. Schriekius Orig. rer. Geit. I ind. u lit. O. Refpond. (4.) Largia- I mur, antiquitus mare non fuiffe divifum, an ergo poftea nemo id fibi po- , tuit vindicare? arg. I. 7. ff. de diverj. cT temp. prafcrlpt.
XXVI. Sexta objectio eft, quod divifio rem terminatam & occupationis capacem requirat, talem autem non esfe mare. Refpond. (1.) Abfurdum id eft dicere de noftro Oceanö, nee non de eo mari, quod inter Brltanniam eft atque Hiberniam. Refpond. (2.) Etiam latiflime patentia maria terminos admjttunt, quales in aere cVcoelo fuiffe politos tempore Alexandri VI. Pontificis J M. inter Lufitanos & Iberos, teftis eft Hieron. de Monte trêcl. fin. regund. cap. 7. ». 8. & ex Petro Bembo lib. 6. hiftor. Vernet, obfervavit D. Meetor Bouricius antea Anteceifor Franeq. deinde fupr. Frif. curie Senator laudatisf. LeBion. . jur. cap. 11. in fi.
XXVII. Et equum utique eft, ut ( i», qui prior mare invenit populus, hoe |
jt< K h
fue indüftïie premium ferat, ift öe* cupando faciat fuum mare etiam vallis* fimum, non fecus ac infulas, que irt. mari nate ant inculte rellcfe, nee an* tea inhabitate fuerunt, nam civilia ju* ra has cnm mari ejusdem elfe naturai ultro concedunt, § 22. /. h. juncl. § 5» eod. ibi: mare & qua fubjactt mari ter» ra vel arena.
XXVIII. Septimo allegatur, quod j>rohibitio piscandi navigandique, faéli non juris, vel fi quid omnino juris, id ex concefïione gentium accolarum, qua non mutatur ipfum jus maris, nee aliis; remotioribus populis prejudicatur modo fidücia virium iram noftram contemnere aufint. Refpond. (1.) Cum an* te rerum diftinéta dominia promifcue mortales uterentur terris, fepe quoque accidit, ut ex communibus terris regionen! aliquis populus , manu pre ceteris validus, occupaverit, non audentibus confinibus gentibus contra id hisce* re; an ergo hoe ipfo non mutatum jus» terre & an id ceteris populis non pre-* judicat? Nil magis monftrofum & a reéla ratione alienum excogitari poteft*
XXIX. Tandem octavo adduci po* teft, quod mare fit via totiüs mundi pu* blica, atque ideo iiber per id tranfituS debeat relinqui. Refpond. (1.) Via pu* blica nemo ex populo ire prohibetut l. ü.ff. de vla fubl. Ejus autem ufu ex*, teros citra injuriam prohibemus, hifi ergo utre negare poffmnus tranfitum. per mare; Quod fi tamen eum impetraverint, vel nobis invitis ufurpaverint. atque ita holtes prasdamve ab his in noftro mari ceperint, hec èrit capientiim. arg. § 17. /. h. junft. I. 3. ff de Al R. D. Crefpi de Valdaura d. obf. n. 211*
XXX. ET PER id eft, proptcf HOC LITORA MARIS, ut hec non aliter fint communia, quam quatenust neceffario maris ufui deferviunt, § 5.' t. h. I. 51. ff. de contr. empt. Nam ratione próptietatis fpectant ad eos populos^ in quorum rerris conftitüunt fines, at^ue hac ratione inter publica referün* tur t I4V#. de J. tt. D, l. 45./. de u* rucap. I. 3. ff. ne quid in loco publ.
XXXI. Qui ergo imperium & juris«f iiélionem habet in terra, is utrumque n ejus termino, quem novuhus effe li* :üs, quoque jure fuo exercet. Eft aü:em litüs maris, quatenüs hybernug luélus maximus excurrit $ 3. I. h. per^enit /. 96. pr.ff. de V. S. vel exêflüit /. 112. ff. tod. Quod non ita accipi* mdum eft, ac fi pro litore tantum ha* )eri deberet tellus, que aliquandö t€*-
m



242 P A N D E C T A R ü M.
gitur maris aquis, fed illa, qux continet pleniffimum mare. arg. I. 3. $ 1. ff.
de fiumin.
XXXII. Si ergo claffiarii extern; gentis ad litus noftrum appellant, & caxles ab iliis patretur, time quidem is, q ii clafli pra;eft, in illos poterit animadvertere, quod imperium & furisdidtio e-
LEX. III.
COMPENDIA.
Res in litore reperta J. Nat. cedu-nt in
ventori. n. 1. Huc retïe in civili focietate mutatum.
n. 2.
I; TTEM LAPILLI, etiamfi pretiofi Jt fint, GEMM-^E five lapilli precioii peUucidce materie C/ETERAQUE QU/E IN LITORE maris aperti, & cujus ufus adhuc eft communis, INVENIMUS ex quacnnque• gente fimus, JURE NATURALI permiffivo vel gen- I tium fecundario NOSTRA STATIM I FIUNT: eoqüc jure etiamnum utimur, fi appellimus ad litora, qua; adjacent terris inhabitatis a gentibus prifcaa feritatis. j II. Hoe a. quis neget apud eos", qui J civili föcietate coierunt in unum reip. j corpus, fumma ratione effe mutatum? I Licebitne nobis in alieno \ittore oftteas ' capere autumve legere, atque ita illi genti, cujus terris littus hreret, aufferre, quod natura ei dedit, ut haberet quod necelfariis, quae ei defunt, permutare poffit ? non putaverim nos veile, ut extere nationes id faciant in noftro littore, nee ergo iftis invitis in ipforum littore illud facere prefumamus.
LEX IV.
COMPENDIA.
Ad litus accedere licet n. 1. Abftinendnm tamen a monumentis & adificiis.
i "\7EM0 IGITUR AD LITTUS IA! MARIS aperti, nam in finu aliud fervatur: Grot. d. conf. 178. n. 5. ACCEDERE PROHIBETUR PISCANDI CAUSA, quando ei prope littus pilcari licet, non enim hoe nobis
Nee non q junco acuto 6? cuniculis n.'gi Ratio «.4.
concedunt Angli, Dani aliique populi; contra quos eodem jure ideo reére quoque utimur Grot. d. I. n. 3. II. DUM TAMEN VILLIS, fivfi 1 urbana fint predia, five ruftica /. /2. I pr. ff. de ufu &babit l li. G 4. ff. locati
KT
Nee femper ipfis incolis hoepermiffum hodie eft. n. 3.
Qua publica fuerunt, nunc vindicantur Fifco. n. 4.
f II. Quid quod ne quidem ipfis inco[ lis ubique terrarum permiffum fit Va[ pillos in littore mariv querere. Heig. p. 2. Q. Q. illuftr. 48. n. 148. Loccen. 7. I. de jure marit. c. 6 n. 10. Sic pce; na capitis vetitum eft, ne quis fuccinum in littore maris Balthici legat, eamque in rem curiofis, quo.0. littorales curfores vernacule jètranD; tfcutrr appelf lamus, conftituti funt, qui fi aliquem in tali facinore deprehendunt, tune eum, five indigena, five exterus fit, mox ex infelici arborc fufpendunt.
IV. Si itaque fisco vindicantur, qua* . antea publica fuerunt, nil impedit, quo minus in horum cenfum nunc tranj fcribantur, qua; antea omnium mortalium erant communia, atque hanc fententiam re judicata firmat Mornacius ad h. I. finiens; poffeffiones in iis qua ad mari a & fluvios Jpetlant jute fcripto effe potiores.
jusmodt nullo circumfcribatur loco, Vukej. ad l. 1. C. de "Jurisd. n. 10. Valdaura obj. 15. «. 210. Sic tamen, ut quisque Princeps, in cujus territorio litus conftituit terminos, de eo crimine (latuendi pcenambabeat poteftatem.arg. I. 1. C. ubi de criminib.



LIBER I. T I T. VIII. LEX. IV. *4è
ET MONUMENTIS, id eft, fepul-
chris aliisque memorie caufa exftrucfis 42. ff. de relig. & Junt fw\ qualia cernuntur Domburgi in Valacris puram re-< dolentia antiquitatem, ET yEDIFICIIS, caftellis, arcibus, aliis: quin & junco acuto, quem Helm Batavi vocanr quia hic colligit coiles littoralis arenre quibus, maris aqua coercetur, ut ipfius reip. appetere dicendus fit fecuritatem, qui illum avellit. arg. I. un. C. de Nili agg. non rump. I. 11. ff. de extraord. cogn.
UI. His adde cuniculos: nam vel ipfis indigenis iis abftinendum, quin am- < plius ne quidem iis oves fuas in iftis I
5 1.
COMPENDIA.
" ' Flumina prim'ta, publica. n. Sinus Frificus inter flumina habetur n. %
ï. QED ET FLUMINA PENE, I
^ funt enim nonnulla privata /. 1. § 4. jf. de fluminib. OMNIA que peren- » nia, Sixtin 2. de regal. 3. «. 4. ET ] PORTUS,id eft, navium ftaüones conclufe atque munite L. 59. ff. de V. S. PUBLICA non autem communia SUNT. Non itaque exteris gentibus hos ingredi vel in iftis navigare licet, nifi cum id a nobis impetraverint. Thom. Merckelbach. apud Kloek 1. confil. 5. n. 17. & jeq. II. Inter flnmina etiam habeinus fi-
L E X. V.
COMPENDIA.
Riparum ufus publicus. n. 1. Si fisco folvitur ve&igal. n. 2.
I. n IRARUM USUS non commul\_ nis, Vacca ad h. I. fed PUBLlcUS EST JURE GENTIUM fecundario , SICÜT 1PSIUS FLUMI. NIS.; Fruftra enim hujus concederetur ufus , nifi ad tempeftatem effugiendam, vel ad onerandam exonerandamque navem, eamque contra adverfum fluminis alveum . veluti quotidie in ripis Rheni & Vahalis fit, trahendam, ad has appellere, atque in illis ire, ambulare, nee non equos agere liceret. arg. I. 2. ff. de jurisd. ITAQUE NAVEM AD EAS APPELLERE, FUNES EX
tl
Riparum propriet as ad quos fpe&et? n. 3?
ARBORIBUS IBI NATIS RELIGA* RE, atque reficere, RETIA SICCARE ET EX MARI, hec poft fe trahendo, REDUCERE ad ripas oftii, ONUS ALIQUOD IN HIS REPONERE, CUILIBET LIBERUM EST. his enim legibus proprietas riparum iis. qui juxta flumina predia pofiident, intelligitur conceffa, SICUT PER IPSUM FLUMEN NAVIGARE.
II. At cum hoe nunc inter regia nv> mererur jura, nee civibus & incolis fe» pe fluminis ufus permittatur, nifi perfoluto vecligali, quid mirum fi hec quo-
ha ■ q«*
num Frificum, quin & omnes aquas, que cis infulas funt, quaque corrnpta voce watten quafi wateren, quo verbo veluti fynonymo fluminis fepe u[ tuntut Ordinee, cum ajunt in onzereI viereu , fimomen. en wateren, appellaI mus. Sic Aitzema narrat, olim Borusfis ditioni Brandenburgice fubditis hl his non licuiife navigare aut accedere ad portus noftros, quod nunc tarnen illis permiffum eft, ex lege faderis icli Clivis art. 17.1668-16. febr.
collibus pascere licet, ne animalia illé' fugentur, pcena commiffi & preterea trium ftuferorum in fingula capita conftitüta Groot-Plaeaat-Boek ■qol. 3. tit. 10. part. 11. ABST1NEATUR.
IV. QUIA NON SUNT JURIS GENTIUM fecundarii decreto communia, SICUT ET MARE apertum etiamnum in plurimis mundi regionibus. IDQUE DIVUS P1US PISCATORIBUS FORM1ANIS, incolis urbis maritime juxta Cajetam, cui nunc Mole nomen putant effe inditum, ET CAPENATIIS, ita non Capenatis legendum effe, reeftiffime cenfet Vacea ad h. /. RESCRIPSIT.



944 PANDECTARüM
que nomine i'ipatici inter ifta jura referafur, nee aliter riparum ufus fit publicus , quam fi id fisco pro eo detur ab omnibus, qui ex privilegio imnmniratem non habent 2* Feud. 57. Jacob van der Graaf, de jure publ. c. 36. *. u. Sixtinus 2. de regal'. 5. n. o. & feq. Loccen. 1. de jure marlt. 6.n. xi. Struv. d.apb. 7. num. 14.
III. SED PROPRIETAS ILLORUM EST, QUORUMPR^DlISve- ƒ
5 ï.
COMPENDIA;
Ca fam in litore ad tempus ponen liber um efi. n. 1.
Non autem mercium fervandarum gratia
J. TN MARI PISCANTIBUS jure li1 cito L1ÜERUM EST CASAM, id eft, tuguriolum rufticum vel vilem domunculam ftramentis, arundine, fijnilique genere conftitutam: Seneca epifi 90. furca utrinqut fufpenfa fukiebant cafam fplffatis ramalibus ac f ronde congefia & in proclive dispofita, decurfus imbribus quamvis magnus erat • IN LITTORE PONERE, QUA SE ad tempus RECIPIANT, donec navis re- , ftaurata, vires corporis refecfce, ceftaveric tempeftas, ck de aqua proflueate [ aliisque necelfariis fibi profpexerint na-1 vigantes. } II. Cxterum fi commercii caufa peregrini ad littus appellanr, mercesque ut fartas teclas confervare posfint, horreum in eo facere cupiant, hoe, cum non ad neceffarium maris ufum pertineat, a
LEX. VI.
COMPENDIA,
Locus in litore adificio cedit. n. 1. AEdificio dila-pfo revertitur tn prijlinam
I: TN TANTUM id quod traditur in _ X 5- §-1-b. verum eft, UT ET SOLI vel fundi DOMINI interim CONSTITUANTUR, QUI vel cafam in littore pofuerunt, vel confenfu Principis IBI iEDIFICANT. /. 50. ff. de A. R. D. SED QUAMDIU iEDIFl. CIUM MANET, huic quidem contra tenorem rationis, qua; dicit ajdificium •edwe folo $. a9. & 3o. b. t. L 2. C.
caufam n. a.
f de \R. V. I. jï.ff. de fuperjic. cedit locus ia littore, qui amificando occupatus eft. Ti!-ALiOQUiN ADIFICIÓ DI-
mr?^^SI> non ««im Proprie, JÜRA PP6 TLIMINII. hoe nPin cap! tis ab hoftibus nativa verbi fignificatione locum habet, /. 10. pr. ff. de catt èV pofil.reverf. REVERTITUR LOCUS IN PRISTINAM CAUSAM, fed ^ dicitur, quod diruto sedificio fiogarur
ai
horreum n. 2. Ntfi ex indulgentia fuptrioris n. 3.
1 Principe aut magifiratu impetrari debet. [ arg l. 2. § 10. & 16. f. ne quid in loco P^bl. I. 5o. ff. de A. R. D.
III. Qui fi hoe indulferit exteris, tune tarnen hi horreum ex tabulis lev". ter compaeftis vel ftramentis luco pernuxtis exftruere tantum poterunr, ne quod ex equo Trojano ingens fenfit Ilium, etiam genti maris accola: contingat excidium. Novimus quidem aliter ab Europseis gentibus in lndiis faclitaturn, easque horrea in domos, quafi ifta contra fures & predones non fatis % r\ l^ta' & tandem in caftella vertisfe fed dolus ifte colore hoe defenditur fummam effe rationem, qua pro relieione per me addas & regione, facit: uti ln,fe **ia Papinianus in l. 4%. ff. d, reltg. & fumt fun. *ó "
bm termini rips HARENT, cum enim has adverfus vim fluminis debe. ant munire, & «quum quoque vifum fmr, ut ea ratione id incommodum penfaretur arg. I. 10. /. de R. J. QUA DE CAUSA AR BOK ES QÜOQUE ^„HIS NATiE EO RUN DEM SUNf. quo jure etiamnum utimur, quia non ripa;, fed ranrum ripacica ad regalia Spectant Sixtin. d. c. 8. n. 8.



r LIBER t TIT. VIII. LEX. VI. 24$
fte fi nunquam ibi fuiffet h 54- ff- de \ ufucap. ET SI ALIUS IN EODEM i LOCO iEDIFiCAVERlT , EJUS i
COMPENDIA.
Quanam res fint univerfitatis? n. i. 6? 3. Abufive dicuntur publiae n. 2. Pafcua publica rede alienantur cod. In bis rebus alleuandts omnium confenfus necejfarius eft n. 4.
I. T "f NIVERSITATIS, id eft., fo- 1 cietatis hominum iisdem legibus oc moribus sid communem utilitatem viventium, quas öc collegium, j corpus, aliter, appellatur /. 1. ff. quod citj. univerf. I. 10. § 4 jf. de in jus voc. I. 18. ff. ad municipal. I. 1. pr. ff. de colleg. & corp. I. 26. ff. ad SC. Trebell. SUNT dietse il/a; res, quarum ufus nee communis neque etiam pubücus eft, fed ad eos tantum pertinet, qui ejus univerfitatis funt fodales & membra.
II. Sic tamen, ut ratione preprietatis, quemadmodum eleganter docet Seneca 7. de benefic. 12. per tot. NON SINGULORUM effe intelligantur, qua ratione potius publica dicuntur. I. 1. b. t. § 1. J. de inut. flip. § fi J. de j empt & vend. abufive tamen quatenus j id populum, ex quo compofita eft uni-' verfitas, pertinent /. 15. ff. de V. S. atque ideo ab hoe pafcua publica recfe alienantur, pra;l«rtim li Principis accedat autftoritas. Calp. Manzius Decis Palatin. I, 2- «. 3r. cV* 32. Petr. Stockmans Decif. Brab. 87 n. 4. & Jeq.
III. VELUTI, QU/E IN CIVITATIBUS SUNT, THEATRA five asdificia fpecfandi gratia parata, in formam hemicycli, ut populus majore fre. quentia poffet ludos fcenicos ipectare. Ifidor. 15. Orig. 2. ET STADIA, id eft, loei, in quibus curulia certamina excercebantur inter homines equosque currentes & athletas certantes Coraf. b. n. 1. & 7. ET SIM1LIA, ET SI QUA ALIA SUNT COMMUNIA C1VITATUM , veluti fora , balnea, fcbolse , porticus, bafilica;, horrea, ftabula; Theophil. ad § 6. J. h. t. Item pafcua & faltus ad civitates aut pagos pertinentes, in quibus finguli ex univerfttate pecudes queunt pafcere Germannis StILnianötcu quafi aïfen mannen grÖorifj/ & in Clivia fimpliciter rjmicinc
_ ., . .,7 »v. j .. .viVv. ■ - _H
In lite fuper pafcuis finguli non poffunt
effe teftes eod. Quid jur is infervo communi civitatis ? n. 5. Procedria univerfitatis quando ad fingulos
extendenda ? n. 6.
audiunt, quia communia funt civitatum: 1 uti ait Juftinianus in d. § 6. I IV. Cumque hsec ratione ufus fpectent ad fingulos, qua fingulos, ideo major pars in iis nequit praqudicare minori, fed ubi de iis aÜenandis agitur, omnium confenfus neceflarius eft arg. I. fi de autl. preejl. I. 23. ff. comm. div. vel faitem eorum, qui omnium vices gerunt, quales Tribuni plebis,qui hic jurativocantur l. fi. C. de vend. rer civit. Joan. a Sande de probib. rer. allen. p. 1. cap. 8. ». 5. & feq. Contra fingulos in lite fuper ejusmodi pafcuis mora non poffe | eite teftes,. id eadem mione fubnixura f eft : Coftal. b. n. 24* Brunneman b. ». ' 3. Farinac. f. 2. prax. crim. de teft. q. 60. n. 496. Mornac. ad b. /. & ad 4 IO. § 4. ff. de in jus. vod , V. IDEO QUE NEC SERVÜS COMMUNIS CIVITATIS SIN) GULORUM PRO PARTE INTEL» ' LIGITL7R, SED UNIVERSITATIS, ! hsec enim a fingulis diftat. /. 3. /. 7. § 1. ff. qu$d cujufq. univerf. ET IDEO TAM CONTRA CIVEM, QUAM \ PRO EO & in ejus commodum POSSE SERVUM CIVITATIS TORQUERl vel teftimonium dicere, quia civium fingnlorum non eft fervüs, fed reip. & univerfitatis /. 1. § 7. ff. de quaftion. D1VI FRATRES, M. Antonius Philof. & L. Aurelius VerUs Coraf. b. n. xv. RESCRIPSERUNT. IDEO ET LIBERTUS CIVITATIS NON HABET NECESSE VENIAM EDICTI, fecundum quod fine illa nemo patronüm poteft in jus Vocare !. 4. .§ n. /. 8. § 1. ff. de in im voc. PETERE, SI VOCE T IN JUS ALI QUEM EX CIVIBUS : Reverentia enim, qua; debetur nniverfitati, non pertinet ad fingulos.
VI. Hinc porro conlegitur, quod ad hos non ext en datur proosdria , quo isi ta gaudet, fi hanc non repradenreTTL h 3 Qfe
tantifper FIET arg. I. 7. ff. de dïverf.&1 temp. prafcript: Baro ad b. t.



*4* P A N D E C T A R U M
Güken. ad § 6. I. h.n. 14. Schneideuvin. ibid n. 3. Harpprecht W d. § n. 6. Coftal. ad h. I. ti. 20. E. contrario legata minus folenniter relidla fingulis, K-
5. II.
(COMPENDIUM. *
Sa era, religifa &.fanBa res in nullius bonis funt.
SACR/E RES ET RELIGIOSAZ ET SAIVCT^E IN NULLIUS i ÜOW1S SUNT: uti diximus ad l. 1. j pr. h. n. 3. Amobius lib. 7. adverf. gen- \ tes. Opera'pretium efl etiam, verba ipfi , quibus, cum vinum datur, uti ac fi-ipplicare confuetudo efi Maclus hoe vino 'infcrio cflo. Inferio, inquit Trebatius. verbum ea caufa efl addttum eaque rati- I ene prcfertur, ne vinum omne omnino I
COMPENDIA.
Sacra res quanam? n. 1.
Diruto adificio locus fiacer manet. n. 2.
üoc ipfum hodie non obtinet. «.3.
h QACRJE AUTEM RES SUNT i . l3 HAE, QUAd, PUBLICÈ, id eft, publia auctoritate CONSECRATIE vel Deo dicat» SUNT, NON \ PRIVATIM aut privata voluntate § 8. J.b. t. SI QUIS ERGO PRIVATUM .S1BI SACRUM CONSTITUERIT, SACRUM NON EST, SED PROFANUM, quanquam privati jifus gratia facras res, publicè tamen confecra■tas, liceat habere /. 9. §1./. ad L. Jul. pecul. I. 1. fi. de ritu nupt. Ra;vard^2. 1 conje&an. n.
Ii SEMFL AUTEM vEDE SACRA FACTA, vel templo aut facello Deo dedicato, ETIAM DIRUTO JEDIF1CIO, LOCUS SACER MANET 'Seneca confil. ad Helviam. c. 13. Si magnus vir cecidit magnus jacuit, non magis illum contemni; quam cum adium fiacrarum ruina ca kant ur, quas religirfi aque aflantes adorant.
5 iv.
COMPENDIA.
Olim quilibet locum "rekgiofum facere po. ter at. n. 1.
Hedie ccemiteria publicè defiinantur. n. aSepulcljt aque fiunt in commercia n. 3.
Salani vel crediti extincli petitio non zeviviscit. n. 4.
UI. Quod hodie non obtinet, nam apud eos, qui facra reformata profitentur, nulla; funt res factie; nifi ex ufu pio, quare & ipfa templa in alium profanum translara, definunt efle e cenfu ïftarum rerum, etiamque vendi öcalie| nari, nee non inhabiiari tune queunt, uti in Anglia agens obfervavi. Jure quoque Pontificio, diruto sedificio, locus non manet facer, fed nova confecratione opus eft. c. ecclefiis de confc* erat. difl. 1. '
IV. Ex hoe loco alias redle conleeit D. Abrah. a Wefel ad nov. Ultraf. art. 21. n. 24. quod; fi mercatori minutaric» vel advocato obftet biennii prajfcriptio non ob novam litem, qua; hoe tranfadlo eraerfit, quamque advocatus exeruit, vel ob res alias nove iterum ven. ditas, priftini falarii vel crediti exftincta petitio revivifcat. Valdaura obf. 4$.
quod in cellis atque apotbecis efl condltum, ex quibus illud quod effunditur promptum efl, effe fiacrum incipiat & ex ufibus eripiatur humanis. Addito ergo hoe verbo folum ent, quod inferetur facrum, nee religione obligabitur cccterum. Qui locus elegantiflime declarat, cur 1 Jurifprudentia rerum divinarum dicatur notitia in l. 10. %. 2. ff. de J. & jf. ubi dixi n. 2.
| eet pereant, aliud tamen dicendum, fi I umverfis adfcripia, veluti diacono, ftsI que qui in ejus munus luccefluri funt. I Carpzov./). 2. Decif. 250. n. 19.



LïBËR, U TIT. Vit. L Ë3L VI Hf
Cadaver pc/Ie defuncli in fepulcbrum commune infcrre licet. n. 4.
An fludiofts in cubiculum tneretricem in- \ troducerepoffit? «.5.
I. n ELIGIOSUM AUTFM LO- j
IV CUM UNUSQUISQUESUA Voi^uNTATÊ, qua tamen fola non fit facer h. I. % 2. FACIT, DUM MORTUUM hominem vel caput ejus | /. 44. ff. de religio/'. JNFERT fepultu- j ra; caufa, /. x.§. 7. ff. eod.lü LOCUM SUUM, cum certum fit locum publicum non poffe priva ta religione obligari: Cicero 2. de legib. 58.
IL Sed hoe jure non utitur religio" Chriftiana, uti hic alibique adfcribendum monet Francifc. Balduinüs ad h. I. Non ea perraittit privata voluntate loca fieri religiofa, fed publicè hec fepulture oportet effe dellinata, qualia funt templa & coemiteria arg. c. ad. hac extr. de relig. clomib. c. 3. extr. de Jepult.
III. Et li qujc in iis funt fepulchra, ea nunc extra eommercium non funt pofita, fed venduntur 6c permutantur, quin & toto die hiclocantur, nihilominus tamen pro locis religiofis nobis habentur , uti disputavi de cadav. injpic. cap. 16. num. 2. e? feq.
IV. IN COMMUNE AUTEM SEPULCHRUM, ETIAM hoe tempore, licet cadaver fit pefie defunéli hominis, etiamfi, nefcio qua ratione diffentiat Brunneman. h. n. 7. INVITIS C/ETERIS, LICET 1NFERRE: nee enim hi jure illi rei intercedunt,'cum utatur re alter ad eum finem, ad quem efi: deftinata, neque rei formam aut, naturam mutét atque ita non obltat arg. I- 28. ff. comm. div. Bufius h. n. 24
V. Hinc Coraf. h. n. 7. docet, ftudi-
compendia:
Cenotaphium efi locus religiofus. n. 1.
/CENOTAPHIUM a wit, id efl, in V_v anis & r«<p®- fepulcbrum fic dictum QUOQUE MAGIS PLACET LOCUM ESSE RELIGIOSUM. SICUT TESTIS IN EA RE EST VIRGILIUS in ALneid. lib. 3. Quod accipe de cenotaphio, quod erat excitatum pro eo, qui in mari aut flumine perierat, cujusque cadaver in faltu inaccesfo infepultum jacebat. Nam ad hoe animam ejus folebant eiere, ut corpus
Repertum tale monumentum Clivis. n. 2.
exhiberet. quo ibi humari poffet, atque ideo ex illo voto is tumulus inanis pro loco religiofo habebatur Kirchman. 3. de funerib. Rom. 27.
II. Ejusmodi cenotaphia, clade Variana occifis militibus quorum reliquiré Varique in Teutoburgienu ftiltu infepultse jacebant exftruxifte Ca'farem^ auctor efl: Tacitus 1. Annal. 62. adjiciéns gratis [imo munere in dtfünptos. Si° milis pietatis fratern*' monumentum
tel*
An amicos, qui adium dominum contumé^
Ha affecerunt? n. 6. In alienum locum confentiente domino in
ferre licet. n. 7.
ofuui poffe quidem invito èö, aqüo cubiculum eonduxit, condifcipulos & amicos in id introducere, non autenl fcurtum, mimos, hillriones ck ejufmodi vite haut fobrie perfonas. Rebuffus autem inter Iludiofbrum privilegia numerat. priv. 20. quod non poffint expelli cubiculis, fi meretrices in ea recipiant, pulchra Dii melius 1 ex Baldo adducta ratione quia non vivunt cafie $ cum fint juvenes: poilea autem inepta diftindlione rem temperat, ut dam facere poffint, non palam & fpeclantibus vicinis. Sed piget immorari ineptüs.
VI. Ego amplius putem, hec ftucliofum amicos admittere debere, a quibus aedium dominus contumelia effet adfectus, nee introducere condifcipulos, qui clamoribus aliave ratione animam iftius turbarent, quod ex perfonre inhabitatoris dignitate & qualitate eftimabimus. arg. I. 27. § x.ff. de ujufrucl.
VII. SED ET IN ALIENUM LC>CUM, CONSENTIENTE DOMINO, nam bic moderator & arbiter efl: rei fue, U 21. C. ma'.d. LICET INFERRE, ET LICET POSTEA demum RATUM, id eft, acceptumï Ant. Auguftm. 1. emend. & opt'n. <2t. HABUERIT, QUAM ILLA TUS EST fepultut» caufa MORTUUS* RELIGIOSUS LOCUS FIT , quia femper qui ratum habet, juffiffe ÖB nnndaüe intelligitur l. fi. C. ad SC. Maced. L 60. ff. de R. f. TheophiLaA, §. cj.I.ki.



i<8 P A N D E C T A R U M.
ternum certiitur Clivis, juxta fontem ( in lapide antiquo mille ab Urbe paffibus, Vtteribus eo tralato, quo nul-I
M. C/ELIO. T. F.
LEM. BONO. C.
LEG. XI1X. ANN.
LUI.
• • . CIDIT. BELLO. VARIANO. OSSA. IN FERRE. LICEBIT.
LEX VII. COMPENDIUM.
Qtianam cenotapka pro religiofts habita non fuerintP
SED DIVIFRATRES, quos nominavi adh. I. %. i. CONTRA RESCRIPSERUNT de illis cenotapbiis, qua» ad nudam tantum memoriam hominis peregre mortui alibique fepulti fiebant, cujus generis mula paffim occurrunt apud hiftoricos. Sueton. Claud I
LEX VIII.
COMPENDIUM.
Quanam rts dicantur facra?
SANCTÏJM EST, QUOD AB INJURIA HOMINUM fancYione ^*°?m» V\eft» P^"* comminatione, DEFENSUM ATQUE MUNITUM EST, /. 9. §. 3. h. Feftus d. y. S. in tantum: quod ei, qui violavit, pcena
COMPENDIA;
San&um afagminibus di&um. n. i. Legatt quofymbolo inviolabiles. eod. liodtt fectales faivum condu&um impe-
1. QANCTUM AUTEM DICTUM V3 EST A SAGMIN1BUS. SUNT
H^Z/i1 SAGMINA QUzEDAM HEKBA,, quibus a Plinio 22. hift. nat.
2. nomen verbena inditum, qui & Varbenarium appellat /. 25. c. 9 fecialem cum facra herba, unde eidem au&ori W«W<» dicitur, ad hoftes milfum: i V^7sr que LEGATI POPULI ROMANI FERRE SOLENT, NE QUIS, i confpeéloillo fymbolo, EOS VIOLA- |
trant. n. o+ Tulkine quoque utimur. n. %\
c^tj r£'7&^Je£at- SICUTI LEGATI GR/ECORUM FERUNT FA
QUJE VOCANTUR khpv7ei1 ; quae'
Latinis eaducea funt five aurea: virg*.
! T & ig 01 dirimitur- Coraf- b- n\
ArILi100 autem temP°re ejufmodi fymbolo non utuntur Legati, fed im!
1 PCtma fide Publ^a, quam barbare fatvum condu&um vocant, fancli fiunr, mb quod feciales, qui bellum indicunt^
ia-
fit mumavt fancita: Ut nobis fit invioi landum, quodque; violare autcorrumpe-
n ïr M'c Heft Bouricius l^jur c% 8. Hinc Seneca 6. de benefic. 35. dixit • caput fianclum homini eum efie f a au0 beneficium accepit. 2 ™
cap 1. Lamprid. \Alexandro c. 6%. Cenotaphum in Gal/ia Roma fepulcbrum amI plifimum meruit: Non enim modo tu1 mulors, fed & rogos honorarios exftructos fuifie didici ex Seneca confil. ad Marciam c. 3. Lipf. ibid. n. 54.
lurn clarins rei huic inluftrandie exftac teftimonium:
Marco Calio Ti li filio Lemovici bono Centurioni Legionis oclava decima, annorum yutnquagitita trium. Occidit bello Variano. .ofta Inferre licebit.



L I B R E l TIT. VIII. LEX. VIU. *0
fago oporteat effe indutos: cum enim iftam fidem non petiiffet, nee hoe amiculo mÜitari veftitus Gallias effet ïngresfue is, qui nomine Maria; Angliae Re- . gin© & conjugis Philippi Hffpamarum j Regis Henrico ll.bellmn indiclum venerat, graviffimis verbis ideo non tantum fuit a prsefe&o prjetorio, quem magnum Conneflabulum vocabant, objurgatus, fed & five is ipfe, five Fran-
§. ir.
COMPENDIUM.
Muri in mwicipiis etiam fantli.
IN urbe Roma non tantum /. fi b. t, verum in MUNIC1PIIS, id eft civitatibus Romano Imperio poftea additis. Genius 16. no&. Art. 13. QUOQUE MUROS ESSE SANCTOS, id eft, inviolandos h. I. pr. SABlNUM ex fententia Pontificum: Tullius 3. de nat. deor. 04. RECTE RESPOND1SSECASSIÜS REFERT: PROHIBERIQUE
L E X. IX.
COMPENDIA.
Loca facra quanam fint ? n. 1. Deflinari a privatis poffunt. n. a.
I. CACRA LOCA EA SUNT, ^ QUJE, PUBLICÈ, id eft, publica aucforitate /. fi.ff. ut in poff. legat. SUNT DEDICATA, id eft, cultui divino confecrata, SIVE IN CIVITATE SINT, SIVE IN AGRO.
II. Donari tamen atque deftinari a privatis rerum dominis abfque permiffu Principis poffunt, ut publicè deinde
COMPENDIA.
Dedicatie qua fulennitate a Confule &
' Pontif. Max. facla? n. l. Translatum hoe jus poftea in Imperatores. n. 2.
I. QCIENDUM autem EST, anti^ quitusdedicationem fuiffe facftam aConfule juffu populi «5c Pontifice Max. pr«fante carmen folenne, accenfo fo«ulo, cum tubicine verbis quibusdan^
Per Pontifices intelliguntur Episcepi in J 8. J. b. t. num. 3.
prifcisac folemnibns, velato capite & advocata concione. Alex. ab Alexandro 6. genial. dier. 14.
H. Deinde in Imperatores translate jure populi, quid mitum, fi Ulpianua i *
Revocari quoque, fi nondum deaatio accept at a n. 3.
l dedicentur. 3oan. Stepb. Durantu* QO. jur. notatiff. 23. Antequam autem ' hbcTfiat, res manet profana. /. 3. C. de furt. & revocari poteft ab eo, qui confecrationi illam deftinaverat, quoties donatio non erat acceptata. Louet. recueil d* arefl lit. D. arefl. %. Brodeaa ibid. in not.
| OPORTERE, NE QUID IN HIS IM» MITTERETUR, ne hac ratione dibiliores fierent atque commperentur, & porro non fatis tutela; in iis effet, ob quam & fancti potuerunt appellari muri quod nimirum contra hoftium wjurias, nee noninfidias, nos tueantur at« que defendant. Coraf. b. n. 4.
cifc. Mezerseus en f hifi. de Francê en Henry II. p. 681. id dixerit, porro adjeclum, iftud peccatum morte dignum effe. At nunc tubicine utimur, isque fere folus jam ex indumento mibtari pnfco ftatim nofcitur, quod & facit, ut pro fanefto habeatur, fi ab hoftibus miffus ad nos venerit, qua de re vide tamen qua; connotavi ad LL, Belgarum milit. art. 13.



250 PANDECTARUM.
ad fua tempora refpiciens, hic dicat, LOCUM PUBLICUM TUNC SACRUM FIERI POSSE, CUM PRINCEPS Eml DED ICAVIT, VEL DEDICANDI DEDIT POTESTATEM? Legimus enim, quod Aley.Severus femtuïde Pontificatu Maximogratias egeric apud Lamprid. in ejus viia ' c. 8.
COMPENDIA.
Differentia loei facri <5? facrarii. n. i. Evocatis diis loca reddebant profana. n. 2.
I. TLLUD NO TAN DUM EST, 1 ALIUD ESSE SACRUM LOCUM, ALIUD SACRARIUM. SACER LOCUS EST LOCUS CON SECRATUS. SACRARIUM EST LOCUS, IN QUO SACRA, veluti ftatuae, imagines, vafa, vertes, alia /. 21. C.deSS. Ecclef. REPONUNTUR, QUOD ETIAM IN iEDIFICIO PRIVA TO ESSE POTEST , atque Latinis Lararium, quod in eo lares, feu dii domeftici & penates, colerentur, nunc vero facellum domejlicum audit.
_ II. ET SOLENT, QUI LiBERA- j RE EUM LOCUM RELIGIONE, id eii, reverentia numinis /. 2. ff. de |
§ HL
COMPENDIUM.
Quanam res proprie fancla dicuntur.
PROPRIE DICIMUS SANCTA QU^E NEQUE SACRA, NE-' QUE PROFANA, id eft, nihil facri aut rehgionis habentia & quafi procul a fanodeorumdidlaSUNT, SED SANCTIONE QUA DAM five pcena: commmatione $ 10. % b. l.fi. ff.eod. SUNT CONFIRMATA & mun ha; UT LEGES SANCTIE SUNT: SANCTIONE ENIM QUADAM SUNT SUBNIX/E, QUOD ENIM ejusmodi SANCTIONE QUADAM, five pee. n* terrore, SUBNTXUM EST, ID
SANCTUM EST, ET SI DEO, it. Vffjydits tepofuit Tribonianus NON SIT CONSECRATUM fTiN^EREUM JN SANCTIONIBUS id eft egibus quibus locus aliquis violari pro! hibetur, ADJICITUR Ut Onr IBI ALIQUID COMMISIT CAPI TE PUNIATUR. Hoe fenfu Regum Pnncipumque domus, nec non prïtona belli ducum inter loca fanda reefte numerantur, qua de re ediffertavi, ad LL. JStlg. milit. art. 32. lit. a\
$ IV.
Imago evocationts in exauclorationefaeerdotum nobilium. n. 3.
J-&J. VOLUNT, SACRA INDE EVOCARE, id eft, profana reddere loca evocat/s inde Diis. Coraf. b. n. n'. & Jeq. ut perpetam Brunneman. h. n. x. icnplerit, hoe frutlra fuifie faétum, ' quod ablatis rebus facris defineret efie lacrarium.
III. Canerum imaginem hujus evocatioms apparere in exauótuutione facerdotum, de qua & nos alibi egimus . docent Coraf. b. n. 14. & Jan. Langl»! us 13 Jcmejlr. t. p. Idemque in
iNobili, antequam fupplicio ultimo adficiafur, fieri apud Arragonios, discasex Chnlloph. Crespi de Valdaura oèf. 73.
III. Cum vero hunc Chriftiani Principes non gererent: uti ex inftitutode, monftratum firmiter & floride dedit Jacob. Gothofredus, ideo Juftinianus in % 8. I. b. res facras definivit, qua; rite per Pontifices Deo confecratse funt, Episcopos per hos intelligens. Nov. 5. c I. Nov. 67. c. l. & fea. Nov. I3Ï. c. 7.



L I B E R l T I T. VÏÜi L E % J& *** COMPENDIA:
Muros municipahs an reficere liceat? n. Ü 3-
L A/TUROS AUTEM MUNICI1 VA PALES, cum etiam fancftifint /. b. $ 2. NEC REFICERE LICET S1NE permiffu PRINCIPIS VEL PRzESiDIS AUCTORITATE, NEC ALIQUID EIS CONJUNGERE VEL SUPEKPONERE, ne fpecie refeclionis ita muniant muros, ut per hos feditiofi contra Principem fe tueri poffint. Bachov. ad b. § Kloek de contribut. c. 9. n. 3. <5? 36.
§ V.
COMPENDIA;
Qtlibus cafibus res facra alienari pos fint. n. 1.
Res facra dijferunt ab ccclefiafiicis. n 2. Rerum ecclef. alienatio non rtfeinditur, nifi notabilis intervenerit lafeo. «; 3.
r. TÈ ES SACRA NOM RECIPIT JV^STIMATIONEM, ut vendi aut alienari poflit: nifi forte pro redemtione captivotum apud Turcas, vel ut pauperibus, qui extrema famis neceffitate premuntur, fubveniatur, fiat L 21. C. de SS. ecclef c. au rum 12. q 2. vel ecclefia habeat vafa, quibus non egeat & a?re alieno valde fit onerata Nov. 120. c. 10. Andr. Lipsky cent. 2. obf. 38. n. 8. & Jeq. Iftis cafibus ideo id permisfum, quoniam non abfurdum efi animus hominum quibufcunque vafis vel veftimentis praferri: uti ait Jufiinian. in d. I. ai. Arnob. lib. Z. adverf. gentes. Si quidem res anima pretiofa efi nee ipjo fe homini quidquam poteft carius inveniri:
II. Differunt autem a rebus facris ecclefiaftica;, qua; ad alendos facerdotes atque in ufum pauperum, nee non in confervationem templorum funt deftinatte, quas non modo ob tres enarratas caufas, fed etiam utilitatis gratia alienari poffe conftat. Nov. 54. c. 2. Nov. 120. c 7. Francifc, Sarmient. de redit ecclef. p. Z. c. 2. n. 16. & feq. Sic tamen ut cum folenmitate canonica illud fiat, eorumque confenfus defideretur, quorum arbitrium eft npceffarium; 'de qua re vide doefta a Joan. a Sande
I i
jfrtrfici'quanam a&io competat, fi prêtlf um rei jamjam dedicata nondum fi£ fatum fuerit? numer. 4. 5.
lp. 1. de probib. rer. aliendt. c. 7. n. ii* I & feq.
III. Memineris tarnen lèmper, nort lob omiffam hanc folemnitatem ftatirri \ alienationem refcindi, fed id maxime
attendi, an laefio qua;dam notabilis in/ tervenerit nee ne; Papon. corp. jur. Gail. lib. 1. tit. 13. ar eft. i. & feq. Patr. Stockmans decif. j'upr. cur. Brab* 146 per. tot.
IV. Id autem pro inera calumnïa habendum, quod Mornacius adl. 1. h. t* narrat, anno 1603. 19. Febr. fabro ferrario litexn fuiffe motam fuper pretio nolarum, quas is paffus erat facrari, priusquam pretium ei erat folutum, quafi poft dedicationem non reciperent a?ftimationem, & miratus ftepe fui, mirarique non defino, qui laudatus JCtus, ca;tera exacli judicii vir, in eo ponat firmamentum caufa;, quam tuebatur faber, quod nölne non nifi meditate ad cultum Dei pertineant.
V. Quid enim fi calix ex fabri aurrJ vel argento facftus & deinde tiedïcatus effet. antequam materia & merces ipi! perfoluta; förent? Non dubitem' ei in hoe a;que ac in priori cafu utÜem rei
t vindicationem vel laltem' condidtionent ' adferere. arg. %. 26. j. de R. D,
9 " tÊ%
Cur in Gallia & Jnglia urbes vix muni* bus fint mumta ? n. 2.
II. Quam ob caufam in media Gallii non reperies urbes munitas, & in Anglia vix videas oppidum muro circum-
I datum. Montalbani mcenia ideo non it* f pridem dejecta fuiffe novimus.
III. Sed apud Garmanos Principis 1 confenfu non eft opus, nam, vel tante»
tempore funt defenfi, quod ejus inftar cedit. Vid. Balth. Cour. Zahn. kbj nogr. Municip. oap. 70. n. 2»



352 P AND E C T A R U M>
L E X X.
COMPENDIA»
drtflo publici privatique juris peritisftmus. n. i.
L \ RISTO ICtus, cujus quidem Jj\. "'-on meminit Pomponius in /. 2. ff. ae O. J. eum tamen publici privatique juris pemisdmum fuitfe re/les funt Geiiius n. noS. Attic. 18. & Plinius i. tpiji. 22. qui ck literas ad eum dedit 5. epifi. g. & 8. epift. ic
MARI na ^iüIFICATUM SIT, ut eo iplo ufus publicus non impediatur, *tf$.'J' ff- ne tuid in kco publ. FIERET PRIVATUM, tantisper, donec
L E X XL
COMPENDIA,
Vtolator rnttrij valli aut fifia urbis mum-
ta capite punitur. n. \. Eadem pcena efi transcendentium. n 2 ■Ltcit mun fint in municipiis. n. q Fer p0rta5 egredi tantum licet. n. 4. Quando in tranfcefidemibus mitior pcena locum /jaèeat. n. 5.
t QI QUIS VIOLAVER1T vel cor-
*P rrPerk M^K0S> valium aut xoham ahcujus urbis munita;, & in ii nibus terrarum noltrarum fua;. ejusve qua; non munita ell, fed in qua tarnen miles nofter hybernat vel ursefidii eaufa moratur, CAPITE PUNITUR & mortis fupphcio adficitur, quando muros yallumve perfora vit, aut cunicmlos fub iis fecit, vel aquam ex fofla alio deduxit.
II. SICUTI & ultimum fupplicium
CENDET SCALISADMOTIS, VFI ALIA QUAL1BET RATIONE W mine in iis taclo urbem ingredietur
Swf*?nS1?^6 tra,,flbit' NAM' CIVES ROMANOS, quales etiarn in municipiis, /. i7. jj\ de ftatu hom. I. q, jj. ad mumc. 00
. In nuibus cum & muri fint fanefti /• 8. § 2. /. 9. § 4. b. t. ideo fruftra ha;c ianclio peen re capitali.s ad muros urbit Koma; reftringitur, uti bene defendir Harprecht. ad % io. /. b. n. 4. & Jèq ubi n. 18. piures fibi cbrtfentientes & ubntradicentes memorat. ALIA ratio- \
Ouinam ordinariam pcenam efugere nt
queant? n. 6. Cur Jiemus a Romulo occifus. n 7
f7Jn?'Jn8ttjdCm C°"MU & *<» *
>dex^lMefi, cujus frater adver. jam caufam agit. n. 9.
ne am via QUAM PER PORTAS Elfl\ lfm^ LL. milit.
SIT I ? fcT AB0^1NANDUM hJbV al 'Pfa pace> nam bac de bello eft cognandum, & alias facile r7penrentur, qui foffarum vada explo arent, vallumque tranfirent, atque noftea oborto bello hofti urbem proderen? etiamfi diflemjant Grcenewege? de LL abrog. ad d. § io. Voet. ibid. n. 4 zt ^"ot jur. Belg. Ub. 10. tit. t% ftjet § ad jura Principum in fi pdan corp.jur. Gail. Hè. é. tit. i.arreT,'
V Mnior tarnen pcena ftatui poterit 111 eum> ftui tranfiit valium urbis haut «JUmt* & pra;/idl0 defiuutre eïufvë qu. ante fe in linibus ali, ad^nabtt oppida munita, vel caftellis, aliis ve locis munitis eft defema, veIuti Gronmga, Amftelodamam, Hafleltï Steno"
£2; (b- ?• 2. per J.fdcm ^icetdum eft, fi collapfa nfuri rarte per
eam
sEdificatum in mari privatum efl, occupatum a mari publicum. n. 1.
! Kdificium mari concluditur l. 5. § 1 /. \ 6. /. ibique not. vel maria potius fubmroentur projeclis molibus, uti loquitur .Seneca 5. controv. 5. ITA OUOO A MARI OCCUPATÏJM SIT, FIERI vel PUBLICUM , fi fiiuis habeat fpe. ciem, noftnsque terri.s quafi claudatur vel commune: fin fecus, raodo tame» id a gente maru accola in prisca ufus commumtate fuerit reliftum, lècundum dicfa ad l. 2. $ 1. h. n. 11.



LIBER. I TIT. VÏIL LEX, jft ;
eam quis tranfilffet, uti Gilkenius docet ad d. § 10. Hi, 18. c? »• 19. id inlnihat exemplo fatis tamen duro, quod Antverpiae contigit.
VI. Ordinarium tamen pcenam non evitabit, qui ab hoftibus coacfus foffarii vallumqiie tranfivit, neque etiam is, qui, ut etTugeret pcenam, muro delapfo fuit, licet hoe placuerit Carpzovio p. 1. prax. crim. q. 40.11. 25. aliter enim demonftratunl dedi in obfervat. ad d. art. 46. LL. milit. Sed nee id quidem pro excufatione fuffecerk, fi ideo defüierit muro, ut hoftem repelleret. ■arg. I. 3. §. V§-. jf- de re milit. quanquam illud doceat Eguin. Baro ad l. fg, jf. de LL.
VU. NAM ET ROMULI FRATER REMUS OCCLSUS TRADITUR, vulgo & in fpeciem OB ID, QUOD MURUM ligneum, nam TaiquiniuS prifcus demum lapideo cinxit urbem, TRANSCEiNDERE VOLUERIT, id eft, tranfeenderit noto archaifmo, de
DE SENATORÏBUS
T I T U L U S. IX. L E X. I.
COMPENDIA.
Quando conjuiari jcemina conjutaris vir praferendus & quando nen. n, 1. 2;
CONSULARI FOFMINiE, five viri confularis uxori. h. I. § 1. UTIQUE CONSULAREM VIRUM, id eft confulatu aliqusndo funétum /. 2. § z9-f- de 0. J. PR^EFERENDUM effe, at qua in re? An in orchestra & alibi, ubi dignitatis ratiohabetut? Ita vifum Corafio , h. n. 9. fed perperam! Quid enim, li iftius multeris maritus hunc locum habuiffet podio & arena; proximiofem, quam vir ille confularis vel alias anteiret? Id utique certum, fceminis communicari honorem mariti. /. 8. bi t. Qua ratione admiffa, & vir praefeclorius in ëundo, fedendo, fcemina; confulari debet cedere.
II. Recrius ergo ufum praefticum Accurfius adfignavit ex /. o. ff. de pacl. & l. fi. C. ck fide inftr. quem Bachov. h. & Brunneman. n. 27. fequuntur, Habe-
j quo dixi th l. 2. §. 1. ff. de O. J. & tra-»' I dit Duarenus ad 1. 3. §. fi. rem apud te ! ff. de adquir poff. Cum potius vera caufa 1 fuerit, quod Roma, ut condita eft, dulos fratres jimul habere Reges non pot uit, | <S? parrïcidio dedïcatur; uti Hieronymus } ad Rufticuhi Monachum fcripiit epifi: 4.
VIII. Etiamfi autem gratia Fratrutn j rara fit , ubi de meo & tuo agïtur, ali-
ud tamen evenit, fi ipfos res non tangat, quamobrem duos fratres eodem in confeiïa Senatoria aliave dignitate ornari nqn poffunt. Langlieus y. femcs*
IX. Hinc fi ambo Profefforis rnünerè fungancur unus tantum fuffragii iri Senatu Academico ferendi jus habeat. Pari ratione placuit, judicem, veluti
I fufpedhim, recufari poffe, fi ejus fratetf caufira auverfifrii mei agat, ut tradit Cliriftoph. Crefpi de Valdaura obf. 9.
i n. is. & feq. duciu in tracl. de juram.
I p'erherref. c. 7. n. 8.
major dignitas ejt tn Jexu viriii. n. 3.
bit 6c utilitatem hic locus, ft ad virunè j & fee min am ejusdem dignitatis fpeeftet jus nominandi facerdotem, ut tune is prxferatur, qui mafculi fuffragio juvatur. Nicol. van der Hoogh, y?«g. iur. 27. n. 6. & 9. NEMO AMBIGIT, Vide dida ad l. ij. ff. de LL. n.ï. SED VIR PR^EFECTORIUS, id eft, qui ! prfefeéfus fuit /. f. 2. § vacant es C. ui I dien. ordo jerv. ,
III. AN FOÉMINiE CONSULA|R1 PRiEFERATUR V1DENDUM* I Eft namque confularis . dignitas major pradectoria, jam autem dixi, uxores' ruigere .radus maritorum. I. 134. C. de dignit. Et hoe non obftatue PUTEM PR/EFÉRRI in articulis'ad h. l.n. 2. recenfitis, QUIA in fis eum marito iftius fceminas rullum intercedit negotium j atque ideo hoe tantum fpecfamuS, quod MAJOR DIGNITAS EST IN SEXU i VIR



s$4 t A N D E C T. A R U K
vikim, at, inqüis, ita femper vir, 'etiamfi in diermate non fic conftitutus. pr*feretur/ Refpondeo, hoe non tam generaliter efle accipiendum, fed ad rem propoficam debere reftringi, in qua am-
COMPENDIA.
Conftilqres fcemina qua? n. i. Saturnina quaftio. eod.
I. /^ONSULARES AUTEM F OE- !
\^ MIN AS D1C1MUS CüNSULAKitJM uxores : ADJiCIT SATURNINUS, hinc interpretibus faturnina qusflio , qua; omni ratione eft dedeflituta: Mornac. ad b. I. ET TAM i
matres\ quod neg usquam I
RELATUM EST. NEC UNQUAM j RECEPTUM, nam filii claritare aut dignitate non fplendet mater. Quamobrem mater Regis n«*n appellatur Re- I
LEX. II.
COMPENDIA.
Propter'turpitudinem fe»atu motus judicare vel tefiimonium dicere nequit. n. I. 3. 4.
Nifi refiitutus, quod jus Germania Prin-
1. /"^ASSIUS LONGINUS NON * JV> PUTAT EI PERMITTENDUM, QUI PROPTER TURPITUDINEM, id efl: crimen, SE NATU MOTUS, five quod propter iftud ipfo 3ure faétus infamis, five quod ex damtione judiciaria ignominia effet irrogata, puta quia fordibus ck pecunia corruptus fuerat, ut quid ex officio faceret, vel non faceret, de quo pofteri©re admiflb Ine lermonem elfe ICto vel hinc conlegas, quod poftea L. Julia; repetundarum faciat mentionem. /. 6. S 1. jj' de L. Jul. repet.
IL NEC RESTITUTUS EST a Principe, qui gratiam criminis ei fecerit, l. 1. &. t.t.C. de fint. poff. c? reft. ' Quod jus Germani» Principibus contra Befoldum $.confü> 117. n. 22. 23. 6* 24. rede adfertum ivit Brunneman. b. n. 3! Cui ck in hoe contra ifttim adfentior, ejusmodi hominem, qui plenc omnibus junbus ck dignitatibus refiitutus eft ad munera publica recipi poffe.
cipes quoque habent. «. a. Nee bic intelligendi funt mat a Senatu per Cenfores. n. 5.
Ht JUDICARE, cum grave omnipo ht deturpatum vita; infamia, & in judicio damnatum, eidem pra;fici Quare optime lex ifta in xn. Tab. Hic orat) vitio careto & exteris Jpecimen efio Multum enim judicii auctoritati detranttur ex turpitudine & infamia illius, qui pra;eft, ut pulchre olim docuere Lacedamiomi, dum bonam fententiam nifi ab optimo viro dici noluerunt, ne :ontagione turpifiimi auctoritas fordeceret.
IV. VEL TESTIMONIUM DICE<E quia damnaius publico judicio cc )roinde infamis. /. 7. jf. de publ. jud.
"SS K\\5 s' ^ de n'fnh- ET QUIA -EX JULIA R KPETIJNDARUM IOC FIERI VETAT d.l.G.fl.,
V. Ex quo apparet hic non agi de emotis fenatu ignominia Cenforia |uam Cenfor in luflro infligebat, difci! nus enim ex Cicerone pro Cluentie, |uod nota ifta Cenforia tantum ruboem adferebat damnatis, atque ideo non
im-
Parcrites a filiis non accipiunt dignitatem. n. 2.
gina, fi maritus ejus non fuit Rex. Corai. h. ti, 12.
. It De patre idem dicendum eft, ut | is per hhum non adquirat. nobilitatem ahamve dignitatem, cum hfec defcendere, non vero adfeendere foleat. CreIpi de Valdaura obf. 72: n. 3. qui ramen n. 4. vult hactenus illam patriprodeffe, ut non fubiiciaiur pcenis plebejorum, quod & alibi video reiatum, fed nunquam apud nos fuit receptum.
f ho funt in dignitate, ck licet minor fit : vin, tarnen quia hic eam jure fuo habet, ideo vincit fceminam, quia non ex j fe, fed alieno jure dignitatem etiam majorem pacla eft. Coraf. b. «. 10.



LtBER L Tï T. IX. LEX. IL
ïmpediebat, quo minus eorum in petendis maglftratibus ratio haberetur. Nam Anroninus, poftqüam per Cenfo fes a Senatu motus nota; caufa fuerat,
LEX. III. Compendia.
Mot iis fenatu capite non minuitur. n. r. Nee ex urbe ejiciendus, nifi cb arca'num'
I. Q ENATOREM REMOTUM SEO NATU CAPITE NON MI Nüi, nee ideo civitate. expelli, uti in militibus expreffe cum ignominia misfis reiatum ell: i. a. § 4, ff, de bis qui notantur infamia l. 8. § 9. ff. de excu/at. t^V-T I3" S 3- f- de re milit, Vacca b. & Coraf. n. 1. SED ROM^E, Groning» vel Bremas, aut in alia urbe, ubi Senator fuit, MORARI DIVUS SEVERUS ET ANTONIMJS PERMISERUNT. Nee refert, an ob focordiam, imperitiam, ebrioiltatem, aliamve Cenforiam notam, an vero ob adulrerium , fordes . aliudve probrum misfus fit. Nam pcena: majoris eft verjari inter bomints & bominum carere
L E X. IV. COMPENDIA.
ïndignUs in fer tor e ordine, indignior qfi fuperiore. n. 1.
QUI INDIGNUS EST INFERI- I ORE ORDINE, veluti equeftri, | INDIGNIOR EST SUPERIORE, veluti Senatorio, ^Edilitate, Pra;tura aut Confulatu. Ridiculum enim esfet eum, qui minoribus prohibetur, majoribus fungi. /. 5. ff. de ferv. export. Qui ergo non dignus eft titulo Licentiati, indignior eft Declura.
L E X. V*
COMPENDIA*
Senatofis filius efi etiam adoptatus. n. 1. Nifi in cafibus, ubi aliorum ex fienatore
natorum intereft. n. 2. idem dicendum dQ adoptatis ab opificibus.
I. Q ENATORIS FILIUM cum lex 1 £j> Julia & Papia, de qua hic agi- j
eod.
Nil intereft, five quis natus ante vél pofi
adeptam patris dignitatem. n. 3. Refpond. adl.w.C. de dignit. n. 4.
tur, uti wÜx<$ docet, vetet Senato* rum liberos ducere axores llbertinaa
mu*
Si ordines funt ejusdem generis. n. al
IT. Paree verbis, & fcias hanc regü* lam tantum locum habere, fi agatur dei ordine ejusdem generis; non autem li de diverfi generis ordine fit fermo. Sic indignus poteft quis efie ordine Magi-
• ftri artium. qui inferior eft DoBurai ut tamen ad hanc admitrarur ex moribus omnium univerfalium, fi Anglicas
I excipias.
politicum num. <z.
fufragiis, ait Imperat. in /. 3. C. ie di pofi. Mornac. ad b. I.
II. In municipiis oppidisque ideni hac tempeftate receptum eft, fed id validis urbi bus, fi quis fenatu motus esfet, qui gratiofus apud imam plebeculam foret, tune ob metum feditionis urbe i». poffet ejici, nam & novimus, illam aliquandö interdicfam fuiffe, ob metum feditionis illi, cui absque ullo rubore aur merito ex occulto politico abrogjttüni erat imperium in nautaS, quod jam iterum maxima cum laude, parique, qua antea, iterum adminiftrat, & in quo tam fortia edidit facfta, ut a Rege extero Comitis titulo donatuÉ [ fit.
poftea & Prsetor & Conful cum Tullio fuit C. Bretus de ord. per antiq. judr* cior. civil. cap. 13,



55<S P-A-NDECTA-RUM
mulieres. /. 23. ff. de ritu nupt. ACCIPERE DEBEMÜS, NON TAN TIJM EUM, QUI NATURALIS Ck legitimus fimul. /. 5. ff. de hts qui fui ve! alkni jur. EST, VcRUM ADOPT1VUM QUOQUE: NEQUE IN TERERIT, A QUO, an abagnato,an vero ah extraneo, VEL QU ALITER , an automate Principis, an imperio magiftratus , ADOPTATUS FUERIT, hoe enim tribuebatur adoptioni etiam, ut opinor, tempore Juftiniani, uti dixi ad i. 2. pr. ff. de ad.pt. n. 1 o. 1
IL Noftris moribus eam quoque vim largior, ut ü a Senatore vel Doctore aliquis fit in filium adfumptus, tune incedere queat veltimento, quod alias ilii geftare non licebat, fed fi Senatonim liberi prreferentur aliis in honoribus aut magifiratu, non crediderim adoptivos Senatorum liberos eo privilegio uiuros, quod hoe cafu aliorum ex Senatore Patre natorum interfit, quam ob rem nee adoptatos ab artifice vel opifice pro Meejlers • Kinderen dixerim Habendos.
III. NEC INTEREST, JAM IN SENATORIA DIGNITATE CON STITUÏUS EUM SUSCEPERIT, AN ANTE DIGNITATEM SENATORIAM. Hinc fi fenatoriae dignitati fit annexa nobilitas, & hsec communi-, catur liberis naris, anrequam pater fue- / rit Senator, uti j'udicatum memorat I Chriftinatus 5. decif. Belg. 5. n. 53. De | regno hoe quoque doewit Coraf.o. n. 4. Grotius 2. de jure p. & b. 7. n. 28. Bufius h. n. 5. Sed & majoratu, feudo regali 6c nominatim de Elecloratu idem omnino fenrias. Sinold. diélus Schutz, de J. P. vol. 1, difp. 7. th. 10. lit. d. J
LEX. VI. COMPENDIA.
Adopt at is emancipatione amittit fenatorr am dignitatem. n. 1,
ï. QENATORIS FILIUS EST ET f
v3 IS, QUEM IN ADOPTIO. NEiVl ACCEP1T, ad eum effedtum, ut a libertina; mulieris nuptiis abftinere debeat. d. I. 23. Jf. dt ritu nupt. QUAM DIU TAMEN IN FAMILIA EJUS MANET: fecundum dicta ad l. 2. pr. ff. de adopt. n. 10. EMANCIPATUS { VERO fi fuerit, id eft miffus e fami I lia, uti quoque docui ad d. I. 2. n. 11. 1 tune NOMEN FILII ejusmodi E-1
Senatoria dignitas non amittitur adoptione inferioris dignitatis. n. 2.
MANCIPATIONE AMITTIT. Cesfante enim caufa, ceffat effeeftus. c. 60. extr. de appellat.
II. A SENATORE vero IN ADOPTIONEM FILIUS DATUS EI, QUI INFERIORIS DIGNITATIS EST. QUASI SENATORÏS FILIUS Vi' DETUR. QUIA NON AMITTITUR SENATORIA DIGNITAS, l. 35 jf. de adopt. ADOPTIONE fafta ab h'omine INFERIORIS, vel etiam nullius
DL
Limnae. ad J. B. Caroli IF. e. 7. § St nbjetv. 4. tl 2. Brunneman. ad b. I. n. i. Pertinet etiam hoe ad opifices, ut liberi nati, antequam parentes in profelllonem transferiberentur, habeantur pro filiis fodalium, ipfoquejure io eam luccedant , veluti Meejlers - Kinder. Carpzov. p. 2. Jarifpr. for. conft. io. aef. 32. n. 1 o.
IV. Creditur autem obftare /. n. C. dedignit. Refpond. (1.) eft quidem fenatoris fiiius. h. I. 5. fed non ex fenatore natus.d. I. n. Pacius cent. 1. ïmi}. q. 39. Refpond. (2.) in d.l.11. verf.
j Cum autem. corrigitur id quod in pr. d.
1 /. 11. contra h. I. 5. propoimur. Go. dofr. ad d. I. 11. Duaren. 2. difp. anniv. 29 Carpzov. d. I. n. 9. Brunneman. h. num. 2. Chriftina:. d. I. n. 42. Refpond. (3.) quidem eft privatus ch /. n. pr. honores tamen 6c privilegia ei non denegantur b. I. 5. & verf cum catcrum. d.l. 11, C. de dignit. idque ex benigna interpretatione. b. I. 5. Balduin. ad b. I. D. Petr. de Greve ibid. Refpond. (4.) in honoribus habetur pro filio , b. I. 5. & d. verj. cum caterum. d. I. 11. non autem quod ad onera & munera. d.l. 11. pr. Bufius 2. fubttl. 18. Refpond (5.) Quod d. I. 11. ad mores Gnecorum pertineat, apud quos is ad regnum fait femper admiiTus, qui patre
jam rege faélo natus erat. Cotaf. h.
n. 4. Harum fententiarum quse vera? mihi fecunda placet, nee difplicet con-
! jedtma Frantzkii in comment. ad b. t. n. 17. cenfentis particulam Si principio d.
\l. 11. deeffe librariorum incuria.
V. Caeterum h. I. 5. in nobilitate nove data patri, non habere locum contendit Mornacius ad b. I.



LIBER. I. TIT. IX. LEX VII. m
DIGNITATIS, NON MAGIS QUAM UT CONSULARIS DESIHAT ESSE. Cur autem dignitas adjiciatur per adoptionem, non autem genus feu generis claritas, caufa fortafle fuit, quod dignitates extrinfecus obveniunt, & a Principe pro meritis cuique
LEX. VIL
COMPENDIA.
Filius naturalis emancipatione non amittit fenatoriam dignitatem n. i.
I. 77MANCIPATUM A PATRE JOj SENATORE nee libertime muiten conjungi poffe dicimus, hunc { enim adhuc QUASi SENaTORIS FILIUM HABERI PLACET & in illo argumento, & cceteris, ubi de dignitate ejus qiiceritur arg. I. 2. $ pen. ff. ad municipal.
% 1.
C O M PEN D I A.
Poft mortem Patris fenatoris natas', fenatoris filius eft. n. r.
Conceptus poft remotionem Patris de fenatu ignominiofam, non eft fenatoris filius n. 2.
Conceptus ante remotionem Patris efi qua-
1 XDEM LABEO SCRIBIT, ETI' 1 AM EUM, QUI POST MORTEM PATRIS SENATORIS NATUS SIT, QUASI, id eft, vere SENATORIS FILIUM ESSE, quia is, qui in utero eft, quoties de commodo agitur, pro jam nato habetur /. 7. ff. de flatu hominum.
II. SED EUM, QUI, POSTEA OU AM PATER EJUS DE SENATU MOTUS EST, CONCIPITUR ET NASCITUR, PROCULUS ET PEGASUS OP1NANTUR NON ESSE QUASI SENATORIS FILIUM, QUORUM SENTENTIA VERA EST ideo, quia ne nafcendi quidem initium habuit patre adhuc fenatore: NEC ENIM PROPRIE & quod ad ju iis effeétus adtinet, alias cum ipfi Patri quando non ob turpitudinem, fed aïtatis, morbi aut imperitia; caufa fenatu motus eft, linquatur titulus, uti demonftratum dedi lib. 1. de titul honor.
K
fi fenatoris filius. ft. Ratione matris tria tempora pro utihtate
prolis infpiciuntur. eod. Extendendo h. § ad filios ppificum atque
nobilium. n. 4.
cap. 71. n. I. & feq. & populari fermone fenatoris filius appellabitur, qui conceptus fuit poftea quam pater defierat effe fenator. SENATORIS FILIUS DICETUR IS, CUJUS PATER SENATU MOTUS EST, ANTEQ U A M IS T E NASCERETUR , id eft , najeendi initium nancifceretur, ouomodo fortaffis fcriptum fuit.
III. SI QUIS CONCEPTUS QUIDEM SIT, AN i' EQUAM PATER ETUS SENATU MOVEATUR , NATUS AUTEM POST PATRIS AMISSAM DIGNITATEM, MAGIS EST, UT QUASI SENATORIS FILIUS INT ELLIGATUR: TEMPUS ENIM CONCEPTION1S SPECTANDUM PLERISQUE PLACUIT. Et recte, quia hic agitur de jure, quocf liberi a patre accipiunt, in quo ideo I tempus conceptionis fpeéftarnus, quia tune cum jecerit femen in uterum matiis. omne jam fecit, quod ad produit ccn-
Idem juris in emancipatione llberorunt opificis. n. a.
II. Sed & in aliis hoe locum habebit», a quibus tamen dixi ad l. 5. h. n. 2. adoptivos fenatorum vel artificum opifieumque liberos removeri, cum enim natis ex fenatoribus aut opificibus illa 1 debeantur, ideo minime per emancipa! tionem diffolvuntur. arg. I. U. ff. de I R. J.
tribui folent, nullo difcrimine , nut» patricius, an vero plebejus fit, nam öc plebejo natus in Senatum allegi & honores adipifci poteft, ut mirum non fit, fi dignitas fenatoria communicetur filio adoptivo. Cad Mancinus 1. genial. 19. i n. 7.



s5S PANDECTARÜM
eendum infantem efficere poteft, in matre autem res aliter fe habet, quod ab hac, non tantum tempore conceptionis, fed & geftionis ia utero atque nativitatis pendeat infans, atque ideo in iis, qua; proli a genitrice communicantur, tria illa tempora, prout Itbe. ris utilius, iufpicimus, Coquille ü[Qj & re/ponces fur les coutum de Frame q. *79- I
5 n.
COMPENDIA.
S.tnatoria dignitas avi prodefi nepoti n. ij
Refp. ad l. ix. C. de quafi. n. a. Nepos ex perfona avi nequit retinere fcu~
t QI QUIS ET PATREM ET AO VUM HABUERIT SENATOREMET QUASI FILIUS ET QUASI NEPOS SENATORIS INTELLIGITUR. SED SI PATER AMISERIT DIGNITATEM ANTE CONCEPTIONEM HUJUS: QU^ERI POTÈRIT, AN QUAM VIS QUASI SENATORIS FILIUS NON INTELLIGATUR, QUASI NEPOS TAMEN INTELLIGI DEBEAT; & videtur dicendum quod non, quia conceptus, voflquam pater jam fenatu motus erat, b. /. p. a. Sed quia benigniote interpretatione potius fpeclamus caufam, quse prodeft, quam qua; nocet /. 3. § x. ff. de jure fifci. MAGIS vel receptius EST, UT DEBEAT. UT AVI POTIUS EI DIGNITAS PROSIT haclenus, ne pcenis plebejorum adficiatur, QUAM OBSIT CASUS PATRIS adverfus vel infortunium.
II. Nee obftat/. li. C. de quaftioniius Nam id jure fingulari in quaftlione, ut de veritate criminis conftare poflet, fuit conftitutum. Quod fi autem criminis erat convicftus, tune ratione pcenae
LEX. VIII. COMPENDIA.
Ffgmino. claritate maritorum fulgent. n. 1. 3. 4.
An filia fulgeant dignitate patrum ? n. a. Liberi ex virgine nobili & Principe pro-
creati fuccedunt in ditiones patris.
»-3.
dum n. 3.
Nepos jure avi in tollegio opificum frUi nequit eod.
fuftincndx dignitas avi ei proderat. Cui enim alias bono hoe vetbum ufurpafl'et JCtus? Ut fruftra hunc locum ad L. Juliam dt Papiam reftringat Bachovius ad h. I. Nemo namque poteft dicere quod nepoti id profuerit, ne invitus li! bertinam mulierem cogatur retinereAccidere enim potuit, ut efflicVim eam amaret, nee nifi per mortem fibi adimi vellet, & tamen jure id interdiclum e-
/ rat matrimonium, Nee juvat iilum infcnptio b. I. cum certum fit ex variis ar-
I gumentis h«c capita confarcinata, & ftepe drvetfimma in unum fuifie conl ta.
III. Recfte autem Brunneman. b n 7 contra Accurf. & Bartolum docet, quod nepos ex perfona avi nequeat retinere feudum, fi hoe ob culpam ceciderit parens: i. F. 3i. nifi bic illam commifent, pnusquam iftud adipifceretur. In collegio artificum vel opificum id quoque non obtmebit, neque enim, fi pater & avus ejusdem fint profeflionis & ïfte ejiciatur collegie, nepos jure avi in hoe fuccedet.
Vidua privilegiis defunlti mariti gaude n. 5. 6.
An ettam, fi p jjl mertem conjugis fiupri
fuerit convicla; n. 7. An immunitas mariti ab oneribus ptrtint-
at quoque ad viduam? n. %.
Fi'
IV. Hic autem locus reële extenditur ad'eos, qui concepti fuerunt, prius quam pater ejiceretur collegio opificuns, ut nihilominus pro filiis opificum habeantnr, horumque gaudeant privilegiis. Carpz. p. 2. decis. 29H. n. 17. cV feq. Idem dicendum eft de illis, qui nafcendi habuerunt initium, antcquam pater amitteret nobilitatem Coquille d. tracl. q. 256. infi.



liber i. t i t. ix. l e x. viii. zf9
Vidua art ificum poffunt traclare artem defunclt' mariti. n. 9.
I. T7V)EMIN/E NUPT/E CLAJ} R1SS1MIS PERS0N1S, id eft, fleiLiiiiatum, aut honoris, aur virtutum claritate, veluü fulgore, fplendentibus /. 2. § fi. C. de his qui ven. atat. CLARISS1MARUM PER50ARUM APPELLATIONE in tuateria fidei commisforum, de qua, uti ex infcriptione adparet, Ulpianus loquitur, CONTINENTUR, atque ideo, fi heredes fint ejusmodi perfona;, cui tribus erat emenda, non hsec, fed «ftimatio debebitur. /. 35.pr.ff'. de legat. 3.
II. CLARlSSlMARUM autem FOEMINARUM NOMINE SENATORUM FILLE, NISI QUjE VIROS CLAR1SSIMOS SORT1T/E SUNT, NON HABENTUR. Hinc a JCtis "Batavis refponfum p. 2. confult. 221. quod advocati filia non gaudeat foro defuncli patris„ nee coram fupremo tribunali, cujus jurisdictioni ifte fuit fubditus, fed apud magiftratum urbanum judicium agnofcere cogatur. Sed Corafius b. n. 13. indifcriminatim vult eas filias, qua; nondum nupfe'runt, patris fulgere dignitate, quod magis probo. De Profeflbris filia idem dixerim, maxime fi cum matre 'adhuc habittt & vidua illa manferit, vel alterius conditionis homini non nupferit. /. 6. C. de profeff. & medic. Quanquam autem hic Groningce vidua; Profefforum non utantur privilegio fori Academici, hoe tamen non obftabit illis, qua; ad hoe volent provocare. arg. I. 13. in fi. ff. de injur.
III. FOEMINIS ENIM DIGNITATEM CLARISSIMAM & quamvis aliam MARITI TRIBUUNT. /. 13..C. ck digniteit. I. f. C. de incol. Nov. 105, c. 2. I. Selden. traB. ofiTitles of honor, part. 2. cap. 9. § 2. Ferd. Arias de Mefa 2. var. refol. 6. n. 1. Lamb. Goris. 1 Adverf. 1. n. 7. Nee refert, an mulie res fint plebeja;, vel inferioris forti: parentibus nata;.' /. 10. C. de nupt. Ni coj. Myler. ab Ehrenbach. Gamol. per fon. illuftr. cap. 1. § 3. Qua ratione li ben ex virgine nobili & Principe Impe rii procreati pro Principibus Imperii ha ben tur & in ditiones patris fuccedunt Mvler. d. t>aft. c. 5. $ 7.
IV. PARENTES VERO, id eft uxores fenatorum tamdiu pro clariftimi përfonis habentur, DONEC PLEBE TIS NUPTIIS FUERINT COPULA TJK. TaMDMJ IG1TUR CLARIS
ï
Dignitas mariti non debet effe iamne ïi* dua. n. 10.
SIMA FOEMINA ERIT, QUAM'DIU SENATORI NUPTA EST., VEL CLARISó'IMO, veluti proconfuli, praq'ecfo prtetorio vei alteri fummo magiftratui, nee dum tamen iri fenatores' tranferipto, /. C. de Jent. paf. I. i. C. fi ex falfis inftrum. Coraf. h. n. 15'
V. AUT SEPARATA AB EO, vel vidua facla ALII INFERIORIS DIGNITATIS NON NUPSIT. Quare & fori aliisque privilegiis ex mariti perfona gaudet vidua. /. 1. C. ubi Senat.
VI. ReCtifiime itaque refponderunt JCti Batavi 4. Confult. 28a. quod privilegium nobilium Hollandia;, quo cavetur ne iis muleta, qua; 80. aureos excedat, irrogetur, etiam extendi ad eorum uxores & viduas, licet ha; ex plebejis parentibus fint natte,
VII. Certum quoque eft, quod vidua a titulo mariti appellatur eodemque, quo' antea, dignitatis loco habetur. /. 1. C. de dignit. Nicol. van der Hooch fing. jur. .25. «. 1. Licet poft mortem conjugis ftupri fuerit convicta, utijudicatum memorat Carpzovins p. 2. demf. 181, n. 21. cujus fententiam vix cepiffe videtur Brunneman. h. n. 3. Cum quo tamen cenfeo contra iftum in hoe artïcuio, quod enim jnre Saxonum vidua ideo non perdat dotem j id \mt fingulari receptum, quia ejus eft; proprium matrimonium. I. 3. § 5. jf. de minoribus. Quare nee ad dotalitium vel doarium quod vocant, id extendi debere contra Goldbecium & Beriichi-
i um, quos memorat & fequitur Carpzovius d. I. n. 15. verius effe fentio. arg. h lx. ff. deLL. atque fic judicatum refert Anna;. Robert. ri rer. jud. 13. in fi. omnia enim, qua; ex libertate mariti meruit uxor, illa propter impudicitiamfuam amittit. Henr. Brouwer, lib. <z.
■ de jure Connuh. C. uit. n. 29. non fei cus ac honorem atque dignitatem pri-
ftinam mariti. Henr. Neuwenhahn/ tracl. de jure viduit. membr. 3. Jecl. 3.
■ per tot.
VIII. Alias & eadem immumtate
■ fruitur, a tributis 6t aliis oneribus, a . quibus maritus excufabatur..Cafp. Kloc»
! kius de contribut. cap.. 15. n. -2. c? feqq. , quod tamen tum dernum verum, fi im* s munitas mariti procefferit■., vel a nobi-
- litate generis, vel a fplendore honoris
- aut dignitatis, qua vivtis fuit decoratus -: maritus: ficuti enim is fplendor conv L k 2 -txa*



aöo PANDECTARUM
«mnicatur vidua;, ita & ifta vacatio a
muneribus in memoriatn prifiina dignitatis: uti ait IC. in l. fi. ff. de Decuri*n. Franc, a Soufa ad tit. ff. de pact. art. 9. q. u. aft fi marito competat immunitas ran'one alicujus adminiltratioms, qua; nullam dignitatem aut exiguam habet conjunétam, tune aliud dicenduai ent, uti judicatum memorat, defacto cum incidiflet quseftio,an immunitas ab oneribus pertineret ad viduam praffeefti rei monetaria; fupra numerarii, Petr. Stockmans decif. jupr. cur. Brak \ •5« per tot. Deinde iftud vitiatur in | vacationibus munerum, maxime patri- 1 monialmm, qua; ratione officii indulgentur, atque ideo viduie Profeflbrum, infi nominatim hoe illis indulferit Prin- i ceps, a metatis non funt immunes Ta- j bor de Metat. cap. 4. art. th. & \
H- 6 \
IX. Porro viduas artificum pofte tractare artem defuncli mariti per idoneos I
LEX. IX.
COMPENDIA.
rtita fenatoris hberto nubere nequit. n. u Cafius patris non nocet liberis, nifi in
I TT^LIAM SENATORIS NUPTI- j
JF AS LIBER TI, que L. Julia primum prohibnx, poftea autem & ' ïam nuU* fuerunt dietse otatione ü \ *f' b %k 3',§ 5* verf'fed hcec ABmiUa I
\jL r u s pt' & de ritu N"P*- ' jacob Gothofred. in not. adL Jul &>
PaP- P- 514- SEQUUTAM PATRIS I
cum ignominia Senatu mod CASUS !
vel adverfa fortuna. uti dixi ad l 7.
$- 3. h. t. & ex boais auctoribus fir-
mat Coraf. h. n. 5. NON FACIT UX- J
LEX. X.
COMPENDIUM.
Qui fint liberi Senator um ?
LIBEROS SENATORUM ACCIPERE DEBEMUS, NON TAN1UM SENATORUM FILIOS, VE- I RUM OMNES, QUI GENITI five uitenore gradu atque in infmitum defcetidant /. 10. § 9. ff', de inius voc. I ?™\Pr- f- de V. S. EX 1PS1S, EXVE LIBERIS eorum DICANTUR, sive NATURALES cc legitimi firauL
1 l. 5- b. t. SIVE adoptivj i 1 ✓ *. sint LIBERI senator!Jm
SSWi? nati ofcuTuk
SED SI EX FILIA SENATOR iq
^atIu?> It> ^ctare deb|:
MUS ?atr1s EJUS conditio. new. fla;c emm femper iafpkitur quando non de hbertate & feature,' verum de dignitata famili* aliisque
qua».
crimine lafia Majeftatis. n. 2.
OREM3 NAM QU&SITA DIGNI. lAb, ob quam nuptiae illa; erant veti tse, LIBERIS PROPTER CASUM PATRIS REMOTI A SENATU AU FERE ND A NON EST Nam in"" quum foret, malam patris fortem liberis nocere/. 34-§3-fi de ritu nupt.
D. Quod tamen officium fuum perdit h a patre imminuta fit majeftas vel divma, vel hununa /. 5. § C. ad L. Jul. maj. autb. Gazaros. C. de baret
Ifamulos, etiamfi nemo in profesfione* cooptctur, nifi probatus & cura facra mento admiflus, non ambigitur, idque ia vidua tonforis XIIL Kal. Decembr | U27. Lutetia; Parifiorum a fummo tri! bunnli regni judicatum efle, teftis eft Cohahus ad h. I. „. a5. & ^ jure f)os utmmr, cum hic Groningre, tum alibi in Belgio cc apud Germanos. Vid Georg. Mund. a Redach. de muner. & oneribus. c. 6. n. 616.
X. Cum vero favore mulierum ifta fint confiituta, ideo in earum odium non retorquenda. /. 6. C. de LL Ur emm dignnns St ia damno, id a 'jure plurimum abeft. Coftai. a(f h. * Qua de caufa non tenebitur vidua ad" exfolunonem ams alieni, fi marit(IS pr0 hoe mercarus fuerat reiP. munus & brevi tempore id adminillraverat, \ket dignitas titulusque apud illam maneant fed hne re. Coquille. Of); & reponc Jur les coutum. de Trance ïo'd. in ft,



LIBER I. TIT. 1% LEX XI &t
quaeritur, uti fcripfi ad l. 19. ff de fta- I tu bom. n. 1. prolue more fuo tracftat I
LEX, XI.
GOMPENDlAi
Domicilium originis non tollitur domicilio babïtationis in fenètorilus. n. 1.
Idem dicendum dê profeffor bus & advocdtis aliisque qui munere publico funguntuti n. 2. 3* 4*
I. QENATÖRES qui, verbi gratia, Amftelodami nati funt LICET IN URBE, qualis- erat Roma prifcis Quiritibus, & nobis Haga Comitum, DOMICILLUM HABERE VIDEANTÖR & vere habeant: TAMEN ET IBI UK DE ORlUNDI vel nati, SUNT veluti Amftelodami, HABERE DOMICILIUM 1NTELLIGÜNTUR 6c bonorum hujns urbis parricipes funt b. I. QUIA DIGNITAS töa, qua; eos comitatur, qui curiae fint adfcripti, DOMICILH AÜJECTiONEM POTIUS DEDISSE, QUAM PERMUTASSE VIDE'fUR. Quare fi liberi iftis Haga; Comitum nati funt, filii pro civibus Amftelodamenfibus funt habendi.
II. Idem dixerim de Profeffore, qui in Academia artem liberalem docet eti- j am extra patriam, ut &. is honores in ' urbe, in qua natus eft, posfit capere.. Grocnewegen. de LL. abrog. ad l. 3. C. de municip. & origin.' n. 5. fi ad eam i revertatur, & proles ejus jure civitatis j ibi uti. Quanquam enim non proprie j loquendo hic Profeffor posfit dici rei- ; publica; caufa abeffe, tamen' cum utilem ] operara patria fua; navet, & ex hac ftudiofi eum fequantur , non video, 1 cur non exemplo fenatoris Romani ad- 1 jecfionctn domicilii dedilfe profeffio potius videatur quam permuraffe, uti quoque docet. Franc. Niger Cyriac. torn. 3. controv. fofi 450. n. 10. & feq.
III. Nam ét Amftelodami pro cive e-
L E X. XII.
COMPENDIA.
Nupla minoris dignitatis viro quando maneat in dignitate prioris mariti
n. t. v
L XTCPT^ PR1Us CONSÜLARl 1 1>| VIRO, id eft, ei qui fuit ali- !
k :
Apud Gallos famiine illuftr es hoe cafu re~ tinent tituium & proadriam. n. 2.
quando conful, /. t. h. IMPETRARE SOLENT A PRINCIPE , alias enim t 3 amti-
An mutttur domicilium in Miniftris Principum. n. 5.4
Qui Reip. caufa abfunt, non novum cori' trahunt domicilium. n. 6.
tiarh habetüï is, qui Magie Comitum ex patre Advocato natus eft. Groenowegen d. n. 5. in fi. Niger Cyriac. d. I. n. 13.6* n. 4.
IV. Qui recte inde infert, quod in eo loco, ubi munere publico quis fungitur, non prohibeatur emere pra;dia, quorum commercium peregrinis eft interdiéhmi. Niger d. I. n. 27. & feq.
V. Quanquam autem adminiftri Regis aut Principis etiam videantur habere domicilium in loco illo, ubi ille fedem figit, atque ideo ratione focietatis bonorum, qua; inter conjuges contra-
i hitur, jus Re gi te fequantur, fi in hac I nuptiis fuerint celebraite, Louet, recuj eil ét artfts. lit. C. n. 16. quoties ta^ l men qua;ftio eft de juré füccefflonis ab inteftato in eorum bona, tune obfervamus id, quod viget iö illo loco. Obi , bona habent fita Brode au fiur. Louet. j d. I. Sic fi quis apud Ïndos ftipendia I mereat focietati publici, tune haereditas ejus defertur fecundum leges loei, unde oriondus fuit . tui de cafu , in qu'o Medioburgo' Zelandus in India faro ceffetat, refponfum exat inter iCtos Batavos p. 2. confult 12b.
VI. ïneptifiime hic locus autem transfertur ad Groninganos aliosve, qui res hujus reipublica; agunt Haga; Coriiitüm, nam illi ibi non intelhguntur domicilium contrahere, cum non eo animo ibi morentur, ut perpetuo' ibi riianeant, fed tantum ad tempu* reipublica; caufa abeffe dicendi funt.
Tiraquellus de Nobilit, cap. 18* n. aö*
& Jeq.



,62 PANDECTARUM.
DE OFFICIO CONSULIS.
T I T U L U S. X. L K X. I.
COMPENDIA.
Confules confilium manumiffuris prabebant Nudum dignitatis nomen confulibus relinn' *• quebaturf ub Principibus. n. a.
SICOMPENDIA.
Qui fint Senator es? n. i.
Locus hic quamvis a Triboniano adfutus,
I. QENATÖRES larga vocis accepO "one AUTEM ACCIPIENDUM EST, quod a vitio latini fermonis vindicat Moefterius i. ie juft. LL. P,om. 67. EOS, QUI a PaTRICIIS ET CONSULIBUS vel potius Confularibus, uti reponit Budams ad h. /.• USQUE ad OMNES ILLUSTRES VIRUS , veluti praefecftorios & Prsctorios DESCENDUNT, id eft|, gradatiminferius prajcedunt Vacca ad b.
amittunt eam, quam a priftino marito acceperant, dignitatem. /. 13. C. de dignit. I. fi. C. de tncol. QUAMVIS PERRAR.0 iis ita fine «xemplo fubveniat, arg. I. 1. § 2. ff', de conft. piincip. UT NUPT^E ITERUM MINORIS DIGNITATIS VIRO, NIHILUiMlNUS IN CONSULAR1 MANEAWT DIGNITATE.
II. Sed & apud Gallos absque Principis aut Regis refcripto fcemina; illustres, licet minoris dignitatis viro nu-
OFFICIUM CONSULIS / quod olim erat latiflimum , invento autem ab Octaviano Augufto Urbi Prasfecfto, qui Roma; 1 jus dicebat, nuliam aut minimam jurisdicftionem exercuerunt confules, & nudum dignitatis nomen atque umbram magiftratus tantum geflerunt Pancirol. 2. var. lecl. 10. EST CONSILIUM, five crctum & conventum judicum, /. 4. § fi l. 5. f. de manum. vind. PR/EBERE, id
eft , accerfere de convocare illos, ut cognofcant, an caufa manumiffionis jusia fit nee ne? § 1. ƒ. Quib. ex cauf. man. non licet.
II. MANUMITTERE VOLENTIBÜS. Vana nominum tamen confulum dignitati relicfa etiam fub Principibus. Sueton. Calig. cap. 26. Coff. oblitis de na tali fuo edicere abrogavit magiffratuni fuitque per triduüm fine fumma poteftate refp. ubi vide annotata a Cafaubono & Schildio, qua; nol* «xferftere. Cur
a«-
non tamen fpernendus. n. 1.
I. QUIA ET III SOU, nempe illustres ex privilegio, IN SENATU cum cceteris fenatoribus SENTENTIAM DICERE POSSUNT. Coraf. h. n. 8. & feq.
II. Sit ergo hic locus a Triboniano adfutus, uti Ctijacio, Mornacio aliisque ad h. I. vifum fuit; non tamen id | adeo abfurdum, quod hic traditur, ut f fperni debeat. Lege fis Pancirolum d. ' Ub. 2. e. 8. per tot.
bant, tituium tamen & prosedriam, qua; antea iis debetur, retinent, ex para;mia les dames ne. dedament point Marnac. ad b. I. At apud Germanos hoe tantum ratione tituli ufu fervatur. UT SC10 ANTONTNUM Caracallam AUGUSTUM JULI/E MAMME/E matri Alexan.dri Severi CONbOBRIN/E SUiE 1NDULS1SSE. Vide curatiliime iftam cognationem tradenteui Guid. Pancirol. /. 2. th. var. left. c. 9.



LIBER I TIT. X. LEX. ï. ±$%
Jtutem tantaexciderint poteftate; Audi,
11 hiber, jmianum orat. 3. deConfiantio. p„er interpretem; Qtia quidem Confulatüs dignitas olim pr'apotens ac vere regia propter tionnullos, qui rectéhac poteftate uft non fuerunt. nomine commulata efi. Nunc vero poftquam ejus vis atque ampla illa potefl'as defiit, quod ex rep. monarchia fit facta, tametfi cateris omnibus
§ L
COMPENDIA.
Confules finguli feparatim manumittent. n. 1.
Cur Tribonianus hoe ipfum hic referat? n. 2. 3,
Quando finguli jurisdiclionem exercereposfint? n. 4. Quot Scabini requirantur, ut tefiamen-
I. /^ONSULES ET SEORSUM,
id en;, feparatim a collega j SiNoULI MANUM1TTUNT. Sed cui bono hoe hie referre, cum conftet j jam a tempore Conllantini, poftquarn \ Imperii fedes Conftanünopolim esfet translata. duos quidem confules, ut alterum Roma;, alterum vero Conftantinopoli faiffe creatos, uti éifcas ex fubfcriptlonibus /. 23. C. de epifi. & j Cler. I. fi. C. de princip. agent, in reb. I. j
1. C. de Cafirenfianis & fub ]uftiniano, ' anno asra; Chriftiana; 536. Roma: Confules defiiffe effe, ultimumque fuilfe Decium Theodorum Paulinum; Pancirol. d. cap. 10. j
ll. An dicemus illud, quod & vide- { tur veile , fcilicet Pagan. Gaudentius p. j
2. de Jufliniana Jeculi mortb. eap. 15. j ideo fcilicet fa&um fuilfe, ut conltaret 1 etiam ab uno confule, qui vel Rom?; vel Conftantinopoli erat, confilium posfe pra;beri ?
UI. Sed cum de hoe nemo unquam dubita vent, crediderim Tribonianum cum vetuftatis reverentia iftud nobis reliquiffe, tum vel maxime ideo id reruliffe, ut inde argumentum peteremus, fi forte contingeret duobus pluribusve, non utuniverfis, nee ut pluribus fimul, fed ut fingulis jurisdicfionern cum voluntariam tum contentiofam competere, ut fciremus, tune unius arbitrium fufficere, & fingulos omnia, qua; ad jurisdidiionem ejusmodi fpectant, expedire poffe. Joan. Ludov. Bender. tra&. de Revif. cap. 4: h'. Si. & feq.
IV. Quod recipiendum exiftimo cum
tum valide conficiatur? n. §i Übi crepta manumifjionis caufa, ibi &
finem accipere debet eod. Grontnga Senatores infirumento coram fe
conf eet a fubfignant. n.6. Ex jufta caufa, quod unus collegarum m
cepit i alter perficere poteft. n. 7.
Mornacio ad h. I. quoties jure Magiftratus & proprie, non autem fi alieno five exmandato alterius illam exercent. Coftal. h. n. 1. 8. & 9.
V. Ufu id fervatur in fenatoribus & decurionibus, nam non modo coram u-
I niverfis êk apudada , fed etiam duobus I tantum praffentibus teftamenta, aliaque 1 publica conduntur infti urnen ta, eoque jure Groningse utimur, licet apud Saxones neceffe fit a Praètore iftis duobus decurionibus hoe fuiffe mandatum, 1 Carpzov. p. 3. Jurispr. for. confl. 3. def. I 20. per tot. Richter/. ï. decif. 30. «.32^ ' Joh. Philippi ad decif. nev. Saxon. 73w obf. l.n, 4. ÓS feq. SED NON POTEST, IS QUI APUD ALTERUM NOMlNA fervorum mannmittendO'* rum caufasque, cür vellet libertate donare ED1DERIT vel profeffus fuerit, & actus inferibi curaverit. Budams h: Eguin. Baro ad h. I. Coras h. n. 5. & feq. APUD ALTERUM MANUMITTERE, SEPARATE ENIM SUNT MANUMISSIONES, quia ubi coepta eft manumilïionis caufa, ibi & finem accipere debet arg. I. 30. ff. de judid l. 10. C. eod. Bender d. I. n. Z5 & 86.
VI. Sic in hac urbe Senatores iidem, 1 coram quibus teftator vel contrahentes j voluntatem fuam funt profeffi, quod
inde appellant de belydinge doen, etiam | inftrumentum debent fubfignate, óc > ideo Brabeuta, qui alicui eontullt faffi ieam Iiterariam, etiam hic fubferibit jcodicilïis, qui jam infaufto nomine &
omine bulta appellatione veniunt. I VIL SANE SI QUA EX CAÜSAV
fpoliata fit, cum potefiati tamen emni
ac robore contendere poffe videtur. qua quidem privatis velut pramium quoddam cji, ac merces virtutis, aut fidei aut be[ nevolentia erga Principes aut eximii alicujus facinoris, Principibus vero ipfis idea bona . qua jam poffident, velut dece* ris cujusdam é? ornatus accejfio eft.
1



264 PAN D E C T A RU M.
COLLEGA, apud quem nomina funt I edita MANUMITTERE NON PO- i TERIT, 1NF1RMITATE cum men- ' tis tum corporis VEL ALIQUA alia JUSTA CAUSA veluti abfentise, funeris domcliici, arg. I. i. I. 3. ff, de j in jus voc. aut quoti juret fibi non lique- I re Bender. d. conct 4. 5. ;ï9. TMPEDI- ! TUS, GOLLEGAM POSSE MANU- |
5 11
COMPENDIA.
Conful. apud fe manumittere p Aerat.n.i. Nifi minor. 20. annis. n. 2. 3. 4. Confulatus adipifcendi annus olim quinam? n. 2. Proficffur non poteft examinare filium fiu-
I. /^ONSULES APUD SE SER^ VOS SUOS MANUMITTERE POSSE, NULLA DUBITATIO EST. Imo magna; arg. l.pen- ff. de recept, arbitr. I. 13. § 4. fi. ad SC. Treb. ubi dicitur, quod nemo fibi imperare poffit. Relpondeo quod in re nobis propofita imperii potius fpecies, quam imperium fubfit, nam haut cogitur a quoquam, qui manumittenti fibi praebet confilium, nee cogit ipfe fe, quia tamen fimilitudine quadam videri pos- l fet eum cogi, ideo minus remittere een- I fetur de dignitate, fi apud fe quam \ apud collegam manumittat. Anton. Vacca ad b. I. SED SI EVENERIT, UT MINOR VIGINTI ANNIS CONSULSIT.
II. Quid hoe monftri? Oportet utique XLIH. annos eum efie natum, & qui ille confulere poteft reip. cum non ipfe fibi fatis cavere queat? b. I. § 2. fun&. § 13. L de excuf at. tut. Afi fcire te cupio, etiam primis reip. Romana: temporibus ex magna caufa minores confules fuiffe creatos, uti exemplis Valerii Corvini & Caji Marii erudimur. ^ Oftavianus Auguftul tune quoque XX. annos natus per vim invafit confulatum Sueton in o&av. c 26. Cumque Catfares occupaflent remp. leges annariae non modo in defuetudinem abierunt, fed & contra tenorem rationis, qua» a cunéfisreip. adminiftrationibus minores XXV. annis arcet, /. 8. ff. de mun.ff hm. aliquandö hi ad confulatum fuere eveéti l. 57. ff. de re jud. I. r4. C. de relig. & ftumpt. fiun. I. (I. C. de privil. eor. qui in j'acr. palat.
um n. 5.
Cur Juftinianus voluerit mifiïlia jaclari
a confulibus. n. 6. Injuriarum non tenetur, qui aliquem
muneris titulo non appellat, eod.
vul. Sueton. in O&av. c. 64. Cajum & Lucium adoptavit domi per ajfiem & libram amptos a patre Aprippa tenerosque adhuc ad curam reip admwit & con/ules defignatos circum provinceas exercitusque dimifit.
III. APUD SE MAMUMITTERE NON POTERIT, ut ipfe caufam rimetur atque examinet, ne alias obfiet /. 18. § 1. ff. de manum. Wind. CUM IPSE SIT, QUI EX SENATUS CONSULTO ad L. JEliam Semiam pertinente CONS1L1I CAUSAM id eft, ma terram apud iftud traeftandam & rationem, ob quam manumiflio erat facienda, EXAMlNAT convocatis quinque Senatoribus de totidem Equitibus, qui Confuli fervum minoris manumiifuro adfidebant Theophil ad § 4. I. qui* bus ex cauf. manum non licet.
IV. APUD COLLEGAM, qui alias, ubi term intereft, ab hoe recufari poteft Langbc 2. Semeft F. Vide tamen , qua; dixi de juram perborrefic. c. 5. n 17. VERO CAUSA manumiffionis PR O B ATA POTEST. Ne alias eadem facilitate qua illam facere cogitavit, quamlibet quoque caufam in confilio terne re probaret. arg. I. i9. ff. de nov at. Baro h. & Coraf. ibid. n. 20.
V. Hinc conlege, profeflbrem nort poflb apud fe examinare filium fuum, fed eruditionem hujus toti ordini debere efle adprobatam, quod fi hic eum probaverit dign umque honoribus judicaverit, tune in illum reéle poterit a patre cooptari. Ccetera quae huc fpectant, ex ufu jam repta;fentata ad l. 3. S? 4. ff. de adopt. Hls adjice, quod dona.
MISSIONEM EXPED1RE &perfkere SENATUS GENSUIT, ne partes ex cafu Confulis damnum fentirent immcrentes Coraf. h. n. 9. Nam óc lex permittit per partes tractari ex jufta caufa, qure alias ad idem judicium pertinent. /. 18. & autb. jeq. C.de fide inftrum.



LIBER i' TI T. X LEX. Ii itff
natió quingentos folidos excedens ne- 1 queat infinuari apud eum, cui illa fit
Brunneman. b. n. 2.
VI. Bc pro corollario hujus loei cape, quod Juftinianus in nov. 105. in pra. fat. Confulum nomen noluerit periclitari, ideoque autum vel immenfas pecunias ab us noluerit fpargi in populumR.adonem aliam & vetaiii magis ex Juliano in fragment, p. 532. potius eonle-
DE ÖFFICIÖ PRiEFËO
Tl PRAETORIO-
T I T U L U S XL LEX. t
COMPENDIA*
Origo frafeiti pratorio. n. U Autoritas prafe&i prawio. èö%
Rtgitnenti voxfemibarbara.«. 2.
BREVITER COMMEMÖ- ! RARE NECESSE EST , UNDE CONST1TUEN1)1 PR JiLFE C T OR UM PRATORIO OFFICIUM j ita pro ofhdo legendum cenfeo, ORI- | G O MAN AV ERIT. AS W&MMA, ! GISTRl EQUITUM PR^FECTQS PRyETORlO ANTIQUITUS INSTL TUTOS ESSE,. A QUIBUSDAM ECRIPTORIBUS TRADITUM EST: veluti a Pomponio in l tijwl'* 1 éne. jur. ubi vide noftra. NAM CUM 1 APUD VETERES DICTATOR1BUS AD TEMPUS SUMMA POTESTAS CREDERETÜR, ET MA GIS TROS EQUITUM SIBI ELIGEREN 1 , OOI ADSOClATI PARTICJPALES CVJtM CAüMitftlM GRATIA) SECUNDaM POST EOS POTES TATEM GERERENT:
II. REGIMENTIS, Pro quo latine reétionem & regimen dixerunt, ufus tarnen ifta A-rcadii noftri voce Ammia-
C Ö M P È- N Ö 1 At
nüs Marcellinus, ied a hteratis vemu i letfiibanbata eft reje&a Voffiüs J. de 1 vit. ferm. Latini 41. nunc autem verI nacula moneta percufl'a eft. Limu* J ad Caroli fs. Capital, art. 3. p, 139. labor. de reet'm. Imperanii,Ecclif. i&.ipi reip. AÖ IMPERATORES PERPEi TUOS TV\A^SUATiS, AD.SIMILII TUD1NEM MAGISTROB.TO Ei OUITUM pr^FECTI PR^tO'rIO A PRINCIPIBUS elegt1 SUNT DATA EST PLENIOR.LICENTIA, translata eorum poteftate 1 ad res forenfes , adeo Ut eductii 8 7ro/vv ri Ifyvleu Kxi üsidytom @ó*Mfk \-dw<foiW: uti loquitur Macrinus apud Herodianuni, 5. Hiftor. u qua de r€ plu ra ex meliorlbus intërpfetibos fn u» ,mm congeffif Hilliger Mfi*, ^ enucl. cap. 6. lit. n. AD. DISCIPLINE© PUBLIC.*, id eft, morum pbfervationis , quo fenfu & illis verbis waxixt Paulus in l. 9. S 5- ff- di pubkcamBi veüigal. EMENDATlONEMi
gas, xcrfydfav ió) xetmKc*? df\t>yn ii r*»
yoeiryicw Neque ratione cuufentaneuni eft privatorum largitatem cum Imperatoria
\lhumfteent\a conf tr re. Quod fi vero quis in rixa cum confule vel fenatore, eum non titulo muneris fed nomine ap-
I pellet, haut ob id folum tenetur ïnjun-
I arura Carpz. p. 3. deds aI9- »• ft0' ö"
\fcq.
JProeficiis Prat. non poterat apptllari.
Exempla non faciunt Jus* iodt ' Suprma Curia afjefjores nen factie ut ï P



*66 P A N D E C T A R ü M
Jüfpe&i recufari poffunt. n. a. Groninga ab Amplifis. Ordine ad eundem
l- TTIS CUNABULIS five initiis, Xj. uri dixi ad l. i. § *8. ff. de O.
% i'KiKPECTORÜM AUCTORI-
tas initiata jn tantum me-
ruit augeri, ut APPELLARI A PFl/EFECTIS PR/ETORIO non POSSIT. nam cum ante qu^ESi TUM fu1sset an LICERE ta pr2epectis PRATORIO APPELlare, et jure LICERET, ET E.XSTARENT EXEMPLA. Hinc difce, quod ea non facianc jus /. 13. C. de Jent. & in', er/. Jus Omlandicum idem cavit & Ten&erorum lib. 3. art. 56. Cothman 4. refpons 4. en 09. EORUM qui PROVÖCAVERANT, POStea PUBLICÈ SENTENTIA PRINCIPALI lecta: hrec enim de jure ambigu o pro lege habetur, uti docui ad l. 1. §. 1. ff. de conft. Princip. nam. 7. APPELLANDI FACULTAS INTERDICTA EST.
II. CREDIDIT ENIM PRINCEPS, EOS . qui OB SINGULAREM INBUS TRIAM. EXPLORATA EORUM FIDE ET GRAV1TATE, AD HUJUS OFFICII MAGNITUDINEM ADHIBENTUR, NON all TER JUDICATUROS ESSE PRO SAPIENTIA AC LUCE DIGNITARIS SUJE, QUAM IPSE Princeps
COMPENDIUM.
Minores a fententiis praf. prat.
SUBNIXI SUNT ETIAM ALIO PRIVILEGIO, id eft, praerogatiVa, /. 3. & rubr. ff. de privil. creditor. PRiEFECTI PRATORIO: NE A FENTENTIIS EORUM MINORES ,/ETATE xxv. annorum, AB ALIIS ^AGISTRATrBUS, NISI AB IPSIS
ab ipfis tantum refiituebantuf.
I^FECTIS PRiETORIO, RES•111 UI m integrum POSSINT. Quia hi iupremus magiftratus erant, atque
1 ideo jnferiores non poterant folvere quod dh fuis fententiis colligaverant, cap. 16. extr. de major. & obedi.
appellate licet «. 3;
FORET JUDICATURUS. Haec verba optime aptautur fupremis curiis, qua; nomine Principis vel libera; reip. jus dicunt Carpzov. p. 2. decis. 130! num. 45. Ego decad. 2. decis 3. 16. Quamobrem etiam earum adfefiuresnon tam facile, ut fufpeeti, queunt recufari. Chriftoph. de Valdaura obf 9. num. 61. majorque pradiimptio ftat pro earum fedten&s, quam pro iis, qua; lata; Punt ab inferioribus judicibus Nicolvan der Hooch. fmg. jur. 61. num. 18. Supphcatio tamen contra fententias ab illis prolatas tecipitur autb. qua fupplicatio C. de precibus Imper. offer. Kloek. de Contribut. cap. 19. num. 315. Coftal' b. n. 16.
III. Imo in urbe Groninga a fententiaampliffimi ordinis, licet major penes hunc quam penes praftectos prretorio fit poteftas, quia fummam in fibi fubjectos exercet, licet appellare, atque adeo ab eodem magiftratuad eundem provocare, & non deduefta deducere ac non probata probare, ut facile jam omnes mtelligant, cur appellationis, non vero recognjtionis, vel, uti jam loqui amant, revifionis id audiat remedium Bender, de revif. concluf. 16 per tot. §2.



LIBER. I. TIT. XIL LEX L k6f
DE OFFICIO PRiEFEO
TI URBI.
TITUL U S XIt L E X. I
COMPENDIA.
De quibus criminibus cognoficat Prafectus QiioUsque extra Urbem fiefè extènddt hac urbi? ti. i. poteftas? n. a.
OMNIA. OMN1NO Juvenal. I Hac quota pars fcelerüni qua cuftos Gatticus urbis
usque a Lucifer o donec lux otcidat audit.
CRIMINA atque adeo etiam falfi judicium publicum, /. 135. § 4. ff] de F. O. I. 24. ff. ad L. Corn. defaljis Apulei apol. nunquam profe&o tam conftanter hominem extraneum tot tantorumque criminum pojlulaffei, qui avüncnli Jui teftamentum , quod verum fciebat, pro falfo infamarit, & poftea quippe qui fciens innocentes criminatur eo fane facilius quod jam. ut dixi, apud prafe&um urbis in ampliffima caufa convictus tfi\ imo & privatum quoties de falfo teftamento civiliter agebatur, uti probat ex Valerio Maximo & Symmachi epiüolis Scip. Gentilis ad Apuleji Apolog. ni 144. PRiEFECTURA URBIS de cujus origine diximus ad L 2. § 23.^. de j
| Ö, % n. 1. SÏBi VINDICAV1T: non quod jure magiftratus de iis cognofceret, uti male opinatur Ant. Merenda 5. controverf. 5. n. 4. fed quia nominatim ei prxterea lege, SCto, \'el Principis cotiftitutione merum imperium erat concelfum l. 1. pr.ff. de ff ejus bui mand. jurisd. Bocer. de jurisdlcl. c. 6.
II. NEC TANTUM EA QUJE, INTRA URBEM Romam Hierom 4. mijcell. 6. ADMITTUNTUR, VERUM EA QUOQUE QU/E EXTRA | URBEM INTRA ITALIAM , notl quidem totaffl4 fed quatenusad centum) tnilliaria ab urbe proten di tur A l. t. % 4. Vacca ad h. L D. Strauch. ad 'b, pr. n. 9. EPlSTOLA D1VI SEVERI, qui bic Imperator AT) TAMUM CILO, NËM, fic dicfum, quod acuto effec capite, PR/EFECTUM URBI MlSSA & cujus mentio fit alibi in l. 6. § t.jf, de interd. & releg. & l. 8. S 5. ff. dé pcenis DECLARATUR. iS
COMPENDIUM.
Servos de Dominis querentes audiet Prafectus Urbi. 11. 1.
SERVOS QUI AD STATUAS, ob j ftevitiam dominorum , CONFUGERINT /. 2. ff. de his qui jui vel al jur* ubi dixi n. 7. VEL SUA PECUNIA EMP TOS UT MANUMITTANTUR. Dicat quis, fervum nil proprii habere, neque eum poffe dicere fuam fuifie pecuniam, quam Domino dedit, ut ab hoe manumitteretür? Sed favore libertatis fingit lex nummos, qui Domini necdum fuerunt effeéh", verum pe-
L
An ftrvus quid proprii habere poffit P eods
culiares , vel ab alio fervis datos, horum proprios fuiffe. /. 76. ff.de jud.I. ^ j pr. I. 5. ff. de manumisf. Coraf. b. n. 6. | Anti Faber ad b. § Strauch- ibid. n. ults | DE DOMINIS QUERENTES AUDIET. Seneca 3. de benefic; 22. atqui de injuriis Dominorum in fervos $ quiaudi* at, pofttus eft, qui & favitiam, & libidi* ncm, & in prabendis ad vitlumneceffdriii avaritiam compefcatt



=63 P A N D E C T A R ü M.
C O M P E N D I A.
Patronum egentem alere tenetur Likrtus.
ff. i. o J
S''-f) ET PATRONOS feu manunnffores, EGEN1 ES DE SUIS i-ibr.RflS, quos libertate donarunt : QUERENTES AUDIET, hi eniratenentur illos alere. /. 5. § Vi.ff.de agn. & alend. lib. I. 1. C. de oper lib. MAXIMË Si patroni ^EGROS SE ESSE | DICAiMT. Nam fi a;gritudo fervi tanti 1 efi, ut in ea a Domino deftitutus fiat ipfo jure liber: /. 4. § 5. C. de bon. It- j bert.l. 1. § 3. C. de Lat in. lib. toll. cur non funile quid in patroni perfona multo magisrecipiendum erat? D. Strauch I o. ff. 11. DES1DERENTQUE Al
§ IH.
COMPENDIA.
Relegandi deportandique jus habet Prafectus Urbi. n. 1.
I. T> ELEGANDI DEPORTAN-
XV 01 QUE JN INSULAM: non I enim tantum fimph'citer, fed & in « hanc relegatos fuiffe conftat. pr. I. qui-' bus m-id. jus patr. pat. jolv. I. 7. § 1.& 5. ff. de inter dici & releg. /. 4. /. 27. § 1. /. 2*b $ r. 10. 6? 13. /. 40. ff. de pos'i. Licet id nonnunquam pro deportatione ufurparetur, uti in illo Taciti 3. Annal. 68. aquam & igni Silano tnterdicendum cenfuit, ipfumque in infulam 1 Gyarum relegandum; juncl. I. 2. %i.ff de pcenis. •"'
II. QUAM IMPERATOR ASSI- |
§ IV.
COMPENDIA.
fn^rofTX r .
M. v" ","™vtf-"* wywui territorium & jurisdi&io. n.i.
Nifi jam alii competat jurisdi&io. n. 2.
An res <5? perfona in territorio alicujus ex ijlent es fub ipfius jurisdittione effe prafumantur ; n. 3.
Decima ad eum pertinere prafumantur,
1. TNïTfOEJUSDUMEPISTOL^ X ad Fabium Cilonem data; b: l.pr.
I BPM SKHEST' CUM UR.' fBEM NOS TRAM FiDEI TUM
cujus eft Parocbia. n. 4. Oppidum negansfe effe fubditum Principi 1
exemptionem probare debet. n. / Quousquefe extendat prafc&ura urbi ca*
na. n. 6. 7.
Aquol!t7riT.„nTrare incipiamm m'"
^'dTfl t T Imperatore adH»*n.
habet mfoUm ad fua; pVovincia; for! mam pertmemem, wq£ ideo nullam
\l- <• S 6. ff. de Interdict; &> rete* Hutarnen pr.usquam id a Prinripe & £ vitatem amittit- / 1 c A tr 1 f "
Ecclef aftico egenti ex reditilus -icctejta Jubveniendum. n. 2.
LTBERT1S fuis EXHIBERI, id eft
ah /. 5. pr. ff de agmj-c & al >
ldem dne Pairono Ecclefiaftico conftuurum eft, ut & huic ejusque fo. bol 1 ad inopiam redadtis ex reditibus ecc efi* frbveniatnr. e. 20. & 16. q. 7. cap a5. dïjurela roZt
Sigism. EmeU-Uhaus. ti ac7. de jure Ta tronat. ecclef cap. 6. ^ 163!& Quanquam Mornacius ad fo. f fcriW' quod moribus fuis , fi quid eroR« eeenti patrono beneficianus, mer£ hoe U. beraluati, non neceffitati, tribui debeat



E- ï B E R ï. f I T. XII. L E % L 26?
CÖMMISERIMUS. QUIDQUID 1G1TUR INTRA Ukbv. vl 6üei ejus commiÜam A D M i T T1T UR AD PR/EFECTUM URBI VIDETUR vel intelligitur PEKT1NEKE. Hinc noitri honiines docentj conceffo alicui caftro etiam conceflum cenferi territorium & juri&dictionem caïteraque illi annexa eo tempore, quo id alicui datur Molinaeus ad l. Conjuet. Pa:ij'. % i. gloj'. 5. n. 47. & 48. Mornac. ad fa § Coltal. ibia num. 22. atq.ie hoe plun- J bus rationibus & auctoribus ffnnat Francifc. Cardinal. Mantica lib. 13. de tacit. & ambigu convent, tit. 24. u. f. \ & feq.
li. At recfe ait D. Strauch. ad b. § j n. il voluntatis effe quaftlionem, nee j enim, fi pree feftus piaffidio in urbem 1 mutatüf,' & ad eum 'feribat.Princeps, fe illam fidei ejus committere, is jurisdiftionem vel imperium fibi in cives aut indolas poterit vindicare. Quemadmodum & neutrum horum pertinebiï j ad eum, cui cajirum datur, ii alii j'arrj / competat jurisdicfio & imperium in ho- ' mines illius loei, Mantica d. l. n. u. \ Quinimo veriüs eft, nunquam id fieri, nili ubi expreffe id acium eft. Petr. Erid. Mindan. de cuniin. cauf cap. ko. ». 24.
IIL Sunt & aha multa, qua? ex hoe I loco trahunt, veluti quod res & perfonas in territotio aV\cu\us exiftentes ra- I tione jnrisdicfionis, ptadumantur efie \ ejus, ad quem illud fpeftar, nifi probe- i tur exemptio, uti ex h. 9. argumen- I tatur eamque in rem plures adducit ƒ Xloekius ii confil. 10. ti. 1. Mevius/». f 2. decif. 313. n. 4. & decis 314. n. 8, J Brunneman h. 11. 2. At fragilem effe I eam prrefumptionem, facileque dilui ' poffe, difcas ex Klockio vel potius J Thoma Merckelbachio d. confil. 10. n. \ 57- &fiq. *
IV. Illud & hinc colligunt, quod » decima; ad eum praïfurnantur pernnere, < cujus eft parochia, atque ideo lacerdo- I tem, qui illas petit ex agris aliense pa- I rochise, debere docere tituium vel tan- J tum tempus, cujus non extet memoria. | FranciJc. Balbus de prafcript. part. 2. 1 quafi. princip. 6. n. 10. & 11. Baltha far p i. til. 9. refol pracl. 8. n. 19. 1 Brunneman. b. n. 3.
§ V.
COMPENDIUM.
Servus cb commiffum adulterium apud prafcflum urbi erit audsendu:.
L 1 3 Sï
V. Porro quod oppidum, negans fe' effe fubditum Principi, cujus eft territorium, debeat probare tituium, per quem ab ejus jurisdicTïone exemplum fuerit, quod prtefumptio fit pro eo , qui territorii eft Dominus, uti docet Brunneman. h. num. 4. apud quem & alia ejus generis repcriuntur, quaï nolo referre, quod 111 indicibus & locis communibus ubique lint obvia.
VI SED ETSI QUID extra urbem, non Romam tantum veterem, fed & novam vel Conftantinopolim, Pagan. Gaudent p. i.de Juftin. Jee. morib. Cap. 7° INTRA tamen CENTESÏMUM MILLIARIUM, id eft, centum millia pasfuum lib. 1. ff. fi quh caut- jud.ftfi- cau~ fafaFt. ADMISSUM SIT, AD PRiEFECTUM URBI PERTINET. Summach- Ub. 9. epifi. ng..Secundum prox* ima atatis exempla clarisfimo & exceU lentisfimo viro fratri noftre, Prafe&o urbi Primigema Virginïs, qua Jacra Albana curabat , a collegio noftro vindicïa delata efi: Casfiodor. 6. Fdriar. 4. ditioni tua n >n folum Roma comniiftd efi, quamvis in ilia cóntinentur univerfa, verum etiam intra centefimum miliarium poteftatem fe prultndere antiqua jura w» luerunt.
VII. Obferva tamen ex Symmacnö d. epifi. 119- quod, licet praafefturi urbicaria eousqus fe extepderee3 tarnen non in urbe, fed ubi facinus erat admfc, fuerit de reis fupplicium fumptum, & fi quando praefe&ns ad ülumlocum non poterat excurrere, tune fithimo magiftratui vindicTa fuerit commifla.
VIII. SI ULTRA IPSUM centefimum, LAP1DEM, nam hic ad fingulos mille paflus erat pofitus, qua de re nemo melius Lipfio lib. 3. de magnit. Roman. cap. 10. Primus autem lapis erat non ad mille paffus ab urbis porta^ fed ab ejus continentibus asdificiis, lib. 154 jf. de V. S Verum hoe tempore ab illa numerare incipimus milliaria ufque ad fepes pagj per viam Regiam Colerus decis 215. uti quoque Jense re*, fponfum memorat D. Strauch. ad h. § num. 11. EGRESSÜM EST PRiEFECTl URBI NOTIONEM, id eft, id excedir cognitionem coercendique poteitaquem /. 10. ff. de offic. praf.



57» PANDECTARUM
SI QUIS SERVUM SUUM, non enim raro accidebat, ut vicarium aboris illum haberet Dominus, h. I. pr. Infiit. de hered. inft. 184. § 2. ff. eod. Tacit 6. Annal. 40. ADULTERIUM C0MMIS1SSE DICAT IN UXOREM SUAM. Ita dicebant. /. 6. § 1. ft. ad L. Jul. de adult. licet proprie 1
§ VI.
COMPENDIUM.
Prafeclus Urbi quod vi aut dam, aut unde vi audirepoteft.
Sed et ex interdictis, quod vi aut clam, aut
ï.nter dicto unde vi, audire potest. Quemadmodum enim | de falfo poteft cognofcere, etiamfi ci- j
§ VII.
COMPENDIUM.
Prafeclus Urbi animadvertit in eos, qui male in tutela vel cura verfati
SOLENT AD PR^FECTURAM URBIS REMITTI ETIAM TUTORES SIVE CURATORES, QUI MALE, id eft, fraudulenter & dolofe 1 § 10. xs. &> 12. I. d/: fufpe&is tutor. IN TUTELA SIVE CURA VERSATT GRAV10RE A^IMADVE^SIOm INDICENT, QVAM UT SUFFICIATEISSUSPECTORUM &ob dolum fnum remotorum $ 6. I. d. t. ob culpam etiam latam non asquaï d. § 6. uti nominatim cautunt Jure Vet. prefect. lib. 2. art, 4a. & ufu fori comproba-
§ VIII. COMPENDIUM.
Servi dominos accufare nequeunt.
QUOD AUTEM DICTUM EST Ut Servos de Dominis Que-
RENTES pr.ffiFECTUS AüDIAT. SIC
ACCIPIEMUS: NON ACCUSANTES DOMINOS fuos: HOC ENIM NEQUAQUAM SERVO PERMITTENDUM EST NISI EX CAUSIS RECEPTIS, enarratis in l. 53. ff. de judic l. 7. § a. ff ad L. Jul. Maj. SED SI VERECUNDE EXPOSTULENT id eft, modefte, & tum pudoris verbisque in facftum, quantum neripoteft, temperatis,defiderium fuum
explicent, alias ut inofficiofi caftigabun» tur Coraf. h. num. 2. SI s/EVITIAM. SI DURITIAM SI FAMEN, oua EOS PREMANT, SI obsc^eniTATEM, IN QUA EOS COMPULERINT, VEL COMPELLANT, apud PRjrEFFCTUM urbi EX^ PONANT. HOC QUOQUE offiCIUM PR^EFECTÖ URBI a DIVO
severo datum est, utman-
CIPIA TUEATUR N E VROSTltuantur.
pr/e.
tum eft, Val. Andr. Deffel ad Zoefii comment. Infl. d. t. n. uit. INFAMIA: QUOS PROBARI POTERIT VEL NUMISDATIS TUTELAM OCCUPASSE, VEL PR/EM10 ACCEPTO OPERAM DEVAS.SE UT IS ON ID ONEUS TUTOR ALICUI DARETUR, VEL CONSULTO CIRCA EDENDUM PATRIMONIUM QUANTITATEM MINUISSE VEL EVIDENTI FRAUDE PUPILLI BONA ALIENASSE.
vihter effet a&um, uti dixi ad h.l.i. pr. ita & de vi, beet interd/étis ideo cives quoque apud Prtetores experirentur. Vide omnino qua; dicamatf/. 3h. n. 5.
| cum uxore in maritum patraretur id fcelus. APUD PR^EFECTUM URBI ERIT AUDIENDUS ex conftitutione Divi Marei /. 5. ff. de accuf. Non quod
| antea non licuerit Dominis proprios fervos accufare, fed quod id ob adulterium non fecerint; ipiique in eos ideo fajviennt D. Strauch. ad b. $ num. 11.



liber I tit. m Lfcx. b m
c o m P e n d i u m.
Numuïèrii w*> & quomodo dijferant ab ergentariis ?
P' RiETEREA CURARF DEBEB1T PR/EFECTUS URBI, UT NUMULARII, qui fic dicebantur, quod numos pro numis permurarent & quafi yenderent pro lucello, quod collybus audit, & differunt ab argentariis de quibus agitur in /. i. h. t. nam horum quafi inftitores erant, & miniftri vel
§ x.
compendia.
Liberli puniuntur a Prafecto urbi. n. i. Caajidici fapius afperioribus verbis emendantur. n. 2.
h ff^UM PATR ONUS CONTEMNI SE A LIBERTO DIXERIT, VEL CONTUMELIOSUM SIBI LIBEREUM QUERATUR, VEL CONVITIUM SE AB EOPASSUM, LIBEROSQUE SUOS, VEL UXOREM, VEL QUID HUIC SIMILE OBJICIT, PRyEFECTUS URM quo. ties in urbe Roma vel intra centefimum kpidem id fa&um erit h. ^.1. fi
eod. ADIRISOLET, ET PRO MODO JQUERELE CORRIGERE EUM, AUT COMMINARI, id eft, verbis emendare fub comminatione aliqua feveritatis non defutura,fi rurfum caufam querela prabuerit: uti Ulpianus ait in /. 1. Jf. de jure patronat.
II. Idem hodie in canfidicorum cognitorumque caufis fsepius accidit, qui per ignaviam aut focordiam, vel alias deviter lingua procaci offenderint. Hi namque fui erroris, vel blandis vel af.peris verbis, pro admiffi perfonarum. que qualitate admoniti. in p offer um , ne" quid tale audeaut, cavere jubentur 1
6 - xi.
g o m pen D i a,
Cura (arms & annona ad praf eau m urbis fptü-it. n. 1.
Cilr Principes vetare poffint, ne frumentuni ad exteroi exportetur? n. 2.
Cür lagionilus non concedendum prafidi-
um cejponts bonorum? n. 3. 4. Magiftratus, , cogere poteft cives, ut fiiïé»
' ' menlum fuum vendant. tu f,. Annona ficuti carni pretium ftatui ne»
Vafallus non ftatim aimttit feüdiim, ft amicus, fit hoftium Domini. n. 3
Satis enim fufiinuifle videtur poen* e:£ levi oflèndicuio, homo praefertim in» genue & liberalitet educattfs, qui verbis duntaxat paulo afperioribus emeni datus fuerit: cui pro fupplicio verecundia & pudor elfe debent, uti gra' viter fuo more diiférit Langbéus 10* Semeftr. 1.
III. Verum hxc coercitio eoruni fantam non onerat r. 20. ff. de bis qui not. I infam. AUT TUST1BUS CASTIGA. IRE, AUT ULTERIUS PROCEDERE IN POENA EJUS SOLET. NAM ET PUNIENDI PLER UMQUE SUNT L1BERTI. CERTE SI SE DELATUM A LIBERTO VEL CONSPIRASSE, nee enim ideo puttitur, fi tantum amicitiam cum inimicis Patroni contraxerit: Coraf. h. n. 2. Ut idem de cliënte dici debeat, neque hic ftatim cadat beneficio , fi amictis fit hostium dohiini feudi. Brunneman. h. W. 19.EUM CONTRA SE CUM INÏMICIS DOGE AT: ETIAM METALLI POENA IN EUM STATUI DEBET.
mercenarii /. 9» § a. ff. de edendo Do<*b | Strauch. h. mm. 2. De Argentariis di» 'cara ad L feq. 2. b. PROBE SE 1 AGANT vel gerant CIRCA OMNE NEGOTIUM SUUM: ET TEMPERENT, ideft, abftineahtflIS, Qü/È SUNT PROBIBITA.



272 P A N D E C T A R ü M.
Ne vina diverfi generis mifceantur magiflratüs prohibere poteft. n. 7.
I. A^URA CARNIS OMNIS & annonae cKterurunique rerum ve* nahum l.i.c. h. t. UT JUSTO PR^TiO PR/EBEATUR, icr eit, ematur & vendatur, probeque fuper iis negotietur, /. 2. ff;, de nuna. Coraf. b. n. 1. etiam facere, ut haberi ac comparari poffit Strauch. b. n. 11. AD CURAM PR/EKECTURiE urbis, quo tameu ipfo nil derogatum prtefecfo annona?/. 1. c. h. Loyfeau des Seigneuries tb. 13. n. 12. PERTINET: nam quies popularium ei maximopere cordi etfe debet, jb. I. § 12. nunquam autem ab his majus pericuium imminet reip. quam fi ejus Reclores non dent operam, ut annona jufto praetio praabeatur, ut ex Ambrofio epift. 29. adTheod. obfervat, meus Valeiius ad Ammian. Ub. 27. p. 332. relatus etiam D. Strauchio h. n. 2.
II. Hinc laudabili, aliisque Principibus veftigando exemplo Pontifex Max. qui nunc urbi, quondam gentium Domino, dominatur, tam magnam ejus gerit curam, cavetque ; ut panis exiguo comparari queat ptetio. Eandem ob caufam licet Principibus vetare, ne frumentum ad exteros exportetur, uti ex hoe quisque aliisque probat, pluribusque interpretibus citatis ürraat. Cafp. J Kloek, tracl. de Contrlbut. cap, 1.1
». 354-
Yü. Ideo lanius, qui ruftici debitor faftus erat pecorum emptorum nomine, quae civibus minutatim praefenti pecunia iterum vendiderat, judicatus fuit excidilfe prajfidio ceffionis bonorum, tefte Choppino de privil. rufticor. I. 1. part. 2. c. 4.
IV. Quo fcilicet, hanc enim putem fuifie caufam, laniones eo facilius reperiant pecudes, atque ita hte jufto praatio prseberi poffint. Sed & urbs generaliter prjefeéti fidei efl commiffa, b. I. 5 4. quare is operam dare debet, ne habitatoribus deftituatur, quod fcimus florentiuimis civitatibus ob annona; caritatem, atque inopiam accidiffe, & ex
§ XII. COMPENDIA.
Popularia pro confeffu theatrali non funt
accipionda. n.i. Spé&aculorum difciplina ad prafeclum
urbi portinet. eod.
Stationarii ob rixas to tbeatris difpofift. n. 2.
An delmores occults fint alendi? n. 3.
Pu-
Cogi cives poffunt, ut ftudio fis jufla mercede cubicula locent n. 8.
Apulejo lib. 1. Metamorph. inluflrat. Mornac ad b. §.
V. Qua de caufa magiftratus poteft cives cogere, ut fuum frumentum vendant. Covarruv. 3. var. refol. 14. n. 1. Gomez. 2. var-, refol. 2. num. $1. idque publica; utilitatis caufa contra latidnem juris communis, qua* alias dicit, neminem invitum teneri rem fuam Vendere, /. ir. C. de contrab. empt. reccpiuin eit. Coraf b. n. 5.
VI. Licet autem & carni pretium ftatui poffit, foleatque publicè, cutn hic tum alibi, id tarnen ad frumentum non eft porrigendum, ne civitas fame prematui , nemine fub deünico pretio illud in urbem deportante, /. 3. § 1. Jfm ad L. jul. de annona Brunemann. b. n. 21. Quanquam pretium pani conllimatur, ne piftores plus pro eo petarlr, quam annona pofcit. ET IDEO ET FORUM SUARIUMSUB IPSIUS CURA EST: SED ET CiETERORUM PECORUM, SIVE ARMENTORUM QU^E AD HUJUSMUDI etiam aliam PRyEBITIONEM. veluti vini & cubiculorum SPECTANT, AD IPSIUS CURAM PERTINENT.
VII. Hinc poteft Magiftratus prohibere, ne vina diverfi generis mifceantur Manzius dscij'. 25. n. 5. & per. tot. 6c cum cenopol» Yioc mmn,ce. inteWigant, aYibi fcio lege cautem effe, ne idem qui Rhenanum vendit etiam Gallicanum cellla; fua» inferat, idque & Frin* inftitutis continetur. Stat. Frif lib. 4. tit. 14. art. 5.
VIII. Porro cives cogi poffe, ut ftudiofis jufta mercede cubicula locent, aliis doétum eft ,nemagnocum civitatis detrimento pereat univerfiras literaria Coraf. h. n. 6. Sed cum in validis Bel» gics fcederatas urbibus plures-fint, qui vix fenturnt, inde publico raultum obvenire commodi, & plebi in ejusmodi, inanibus libertas intemerata fit linquertda, bujus libero ifta res femper* permittitur permitteturque arbitrio.



hl ber 1 tit. xii, lex. h ! m
Pw.tri poffunt, qui res incertas, licet
gratas vutgant. n. 4.
I r\[M$ QUOQUE POPULARIV UM, five civium in vanas faètiones fepe diviforum, quod enim Lipiius 3. Epifi. QJh 18. & Pacius ad C. h. t. in neur.ro genere popularia hic, pro confeffu theatruli populi, accipiunc id fequenüa & quid in urbe agaturl refutant. ET DISCIPLINA, id eft, obfervatio & anciqua ratio SPECTACULORUM vel ludorum publicorum, /. I. c? t. t. C de JpeBac. &'Jben. AD PRyEFECTI URBI CURAM PERTiNERE VIDETUR, uc cunéti moderate fe in iis gerant, nee alios verbis aut faétis tedant, unde injuria atrox, quae in rheatro infertur § 9. Infl. de injur. Ne altercatio paucorum innoxiis & immeientibus cladem inferat, cum in per. fonis, tum in rebus.
II. Vidi aliquandö Lutetnxt, cum hifirioniam ageret agyrta in foffa , quaï urbem a luburbio divi Germani dividit, ob rixam duoruni centum & amplius gladios ftrinxiffe, &, ne tale quid accidat, in theatris ideo cuftodes regu fago induti cum oneraüs fclopetis ftanotvem habent -ad januam, aucboremque iuraii mox necant, aut in vincula dant. ET SANË DEBET ETIAM DISPOSIToS MILITES STATIONARIOS HABERE, qui certó loco excubent, quique a ftaüone, ideft, Yoco, ubi vigiha vel cuftodia agitur, funt appellati l. 3. C ft. de re mi tit.
III. AD TUENDAM POPULARIUM QUIETEM, ET AD REFERENDUM SIBI per illos milites certis locis difpofitos, non autem per occultos delatores; uti hunc locum accipit
§ xiil compendia:
Quibus tnterdkere foffa PrafeSlus Urbi?
num. 1. 2. 3. 4. ( . \ An in perpetuum alicui inter dici poffit?
n. 5-
Quando fpe&atores fpe&aculis, & fiudiefi Horto Medico interdict poffint ? n. 6.
T T-VTURBE 1NTERDICERE hj PRiEFECTUS URBI ET OUA ALIA SOLITARUM, id eft, fuburbkariarum REGIONUM POTEST D. S*auch. b. %. n. 8. & 9^
Magiftratus & fuo & alienD territoria ter dicere poteft n. 7.
Magiftratus Academicus non tantum ab Univerfitate, fed etiam tota prfr vincia relegare poteft. n. 8.
In toto pars efi, non totum inparte. n. $i
ET NEGOTIATIONE, ntcring*; veluti fi cui interdicatur, ne tabernani vinariam, cauponam aut ftabulum exerceat, quam pcenam conftat hic conititutam efle in ifta tta&antes, & fi meom m-
Quai feditionem concitare poffdnt, in repl permittenda non funt «. 5 .
Brunneman. h. n. 24. Nee probo id Gedanenfium inftitutum, talia hominum monftra alentium, nam, uti vel ex uno Tacito conftat, id inter flaguia dominationis habuerunt, qui libertatem op-
QUID11NÜRBE AGATUR vel dicar-ur. Cumque iacile quies populi turbetur per eos, qui novas res vuigant: ideo eos poteft punire, qua de re elegantiffime ediffertavit Langléus. 8 Jemeflri 11. idque cl: accidifle iis, qui rem gratam, at incertam narraverunt, difcimus ex Ciceroroe 2. de nat. Deorum 6. Vatienus cum Regem Perf en illo die captum fenatui nuntiavit, & primo quafi temere de rep. locutus effet, in carcerem conje&ili eft, poft a Pauk li tt er is allatis cum idem dies conftitiffet, & agro a fenatu & vacatione donatus efi.
V. Hinc tremulos, aliosque hereticos ad feditionem concitantes populum, urbe poteft ejicere magiftratus, uti fcripCi ad l. 2. ff. de J. &J. traditque Ahaf. Fritfchitis derviis publ. c. 6. n. 32. Eandem oh caufam debet prohibere Bachanalia & perfonatorum hominum graffationes per urbem. ManZ. decif 50. per. tot. Neque permktere mmias comporationes in encceniis templorum Manz. decif. 91. n. 10. & feq. Poteft & pro conditione loei & temporum inter\ dkete, ne quis gladio incedat, quin fclopetarum ufum plane debttfub gravi lanétione prohibere Kyllinger. da Ganerb. caffr. difc. 4. n. $5. 6? Jeq. Arnifteus de jure Majeft. [lib. a. c. $. n. $. & Jeq.



W PA ND £ C T A RU M.
fum aedibus per illos, qui ibi potandi caufa erant, credes perpetrara aque etiam cavetur Statut, irij. . IL ïd ramen non pertinere ad illos qdi iter facientes excipiunt, cum Nobililf. D. Junio ante triennium, cum Ecovardhe in primario iftius urbis fta bulo, cui fignum eft a Tubantnm arce, illuftriif. Comes quidam a tribuno militum occifus effet, confulrus refpondi. Item fi quis prohibeatur, ne coria boum emere alioque fale confpsrfa mitrere, equos aut currus mercêde Jocare, aut vectigalia conducere po/fit /. 9. § 9. f. ck pcenis.
HL ET PROFES SIONE five exerCirfd artis, vel vit» generis, cui quis nomen «Iedit. /. 26. in fi. C. de epifi. & cleric. I. 6. C. de muneribus patrimon. I. 2.3. § i.C. de nupt. I. un C. de m>>mpol. ï. 6. 5 9. ff. de edendo. Tacit. 2. annal. 85. qui Ja tis peen ar um adv er Jus impudieas in ipja proftjfione jlagitio creaebant : nobis ambacht dicit ui, de qua voce vide Voffium /. de vit. Jerm. 2. verb. amba&us Befold. tbefi. pracl. lit. A. n. 55. " 59-
" IV. ET ADVOCATIÖNIBÜS, id eft, poftulationibus pro aliis /. 9 pr. \ juncl. %2.& 3.ff. de pcenis. ET FORO ut non modo advocati munere haut fungi, fed nee aliis forenfibus negoti- j is, veluti Procuratoris , tabellionis aut I fcribas ofSciOj fungi queant. d. I. o. / $4- \ T V. ET AD T-EMïVJS ET IN \ PERPETUUM. I. 1. C. de poftul. ObJicitur /. fi. ff. de pcenis. Dividit Ant. Faber in rational. ad b. § inter magistratum perpetuum, qualis erat prsefectus urbi b. I. § r3- ck ./Egypd d. I. \. C. de poftul. & temporalem, veluti erat prsefes provincia;. d. I. fi. Verum ck huic idem tribuitur in d. I. 9. pr. Dieam ergo ex mandati tenore rem efle «flimandam arg. d. I. 9. pr. vel ajamus cum Bachov. ad b. §. nemini in perpetuum interdici potuiffe, ne vita; ufus eiauferetur. At hoe falfum effe, quis non videt? Eligat aliud vitsc genus, f tuo fe tolerare poffit. Sic memini,'/ piftori in perpetuum fuiffe interdiclam profefEonem, eoque cafu fornacem publico decreto folent illidere atque rumpere. Sed & quotidie ignominia exprcfle miflis militia in perpetuum novimus interdici & ftepius annotavi ad i **L. Belgar. milit.
I VI. INTERDICERE PO TE RIT ET SPECTACULIS, quod non de j actoribus & aurigis, fi conrra inftituta lua peccarenr, cum hos verbo profeftïnis antea fit complexus, fed de ipeeta tonbus, fi contra leges theatrales iri alienum ordinem involafl'ent, vei immodemius fe gefiiflent, aut injuriam alns feciflent, accipi oportet. Sic ft Studiofi, fpretis horti Medici legibus nerbas contrecteht manu, aut^qnod / iïicnlegioproximum, plantas evelhmt f vel ln pradectionibus publici* docentes j chicentesqtie ftrepitu & garrulitate fua turbent* us earum rerum ufu interdici p0*\eS' 5ex,huc ioco diicimas.
AB II ALIA tota: poteft enim m*is. tratus reis criminum non modo iu0 led cc aheno territorio intercucere' quod non fic in tel liga s, ac fi hujus ml giftratum poffit cogere, ne illos toleret, arg l. fi ff. de jurisd. verum q uod facinorofum poftea deprehenfum, quja non obtemperavit fententia, graviore pcena pleetere, vel muletam 'ex eius [ bonis, qme hic reliquit, capere queat eoque jure ubique utimur. Berlich' p.V.conclufi. pracl. fi. „um. 10. Manz* DeciJ. 100. n. 17. &> jeq.
VUL Hinc Magiftratus Academicus non tantum aliquem poteft relegare ab univerfitate literaria, fed etiam tota provincia, idque nuper fadum, atque Ingolkadu «vemffe teftis eft Mankus d.l. n. 19. & Peutoburgi quoque me Rectore ohm factum, &tquê^rtudm. ftis ftatim, atque damnatus erat, per armatos homines extra Clivia.» fines dudlus ne alios concitaret ad abitum quem, feditiofis libellis publicè affixis .His fuaferat, ex gratia tamen Sereniffinu poftea reftituebatur univerfitati, Amplius ex paefto convento inter plure5 Germanue Academias novimus obfervari, ut ab una relegatus in aliis non tolcretur haecque pcena jure merito ftatuitur in illos, qui vexationem tvronum, quam pennalijmum vocant/iterWP«fe "vncare machinantur.
A pimmf^Ti^ EUM ETIAM A PROVINCIA SUA, qua; erat intra :entum milharia ab urbe l. % % nam i« toto & pars continetur. /. u3. #; de R. At contra id non procedit, % te. '0 emm pars eft, non totum in parteut Arnobiu* /. 2. adverf. gentes.
coM-



LIBER i. ti T. XlL lex t § xiv.
compendium»
Apud Preefecium Urbi accufandi funt, qui illicite in collegium cseünh
DIVUS 5EVERUS RESCRIPS1T EOS ETIAM, QUI ILLICI'IajM COLLEGIUM COISSE DI CUNTUR, quod omnes faciunt, qui absque permiifu Principis vel libera: reip. Reclorum illud inifituunt. /. i.pr. ff. de colleg. & corp. idque ufu fervatur. SchepütZ. ad confuet. Brandenb. p. 4. tit. 15. Mevius ad jus Lubec. lib. 4. tit. l x. art. $.,9' 7- & fiq.
II. APUD PRzEFECTUM URBI ACCUSANDOS. Nam urbe ejus fi-,
L E X. II.
compendia.
Ar gent ar ii qui & quotuplices? n. 1. 2,. Campfores unde dicuntur? n. 3. fEqualitas in judiciis fiervanda. «; 4*
L \ D1R1 ETIAM AB ARGEN-1 ff\ TARIIS, quorum in civitatibus certum corpus five a-uw/Mi fuit, eo- 1 rumque publicum erat officium & publi- J ca fides. Hi tabernas & menfas cum x- I re in foro pofitas habebant, apud quos ' pecunia; deponebantur , emebantur, vendebantur. Duorum autem erant generum, nam alii five per fe, live per i numularios, de quibus dixi adl. 1. § 9. h. minutiorem monetam cum graviore, veluti auro vel argento, commutabant gravi & fordido quseftu, unde horum menfas Chriftus evenit. Matth. 21. <5? 1 Marei ir. Hsec profeflio apud Anglos pertinet ad auri argentique fabros, unde in eorum pétgül|$ vidernüs areulas cancellis ferreis munitas, quibus omne genus aureorum humorum oftentant. Hi Theologis moralibus cambium ftiinutum etiamque mantialei alii vero, qui praefentem pecuniam cum abfente per-.j mutant datis literis, locale exercere di-! cuntur.
II. Leon. Leffius de t? f. lib. 2. c. 2. 3. dub. 1. art. 5. & vernacule in fFiflel negotiari dicuntur, Gallis vero audiunt Banquiers & conveniunt magis cum prifcis argentariis fecundi generis. Nam hi non tam pecuniarum permutationem, quam majorem exercebant negotiationem, pecunias .cum fuas tam
Af: l1"} ' Ml
PrafecJus Urbi ia criminaltbüs $ civili* bus cognofcebat. n. 5.
alienas ïcenori collocahtes, qua» ided velut depofitas recipiebant, cuftodieti* das gratuiro interdum, & nonnnn» quam fub ufaris, l. 4. pr. I. 8. ff. dé edèndo. quorum ufum non damnavif* fed mage laudavit Chriftüs Matthai 25*' i Coraf. ad l. 1. % 9. h. rit, 12. I III. Omnes autem campfires a verbo cRihbire , quod pennutare fignificat, i* Feud. 5. § a. redte appeUantur. Vofliüs 1. de vit. ferm. 18. <Sf 3. cap. 3. Utitur illo verba ApUlejus in Apol. an ipfe mu» tuatarias operai cum vicinis tuis cambï* as, neque fcio neque laboroi
IV. VEL ADVERMJS ÈOS, se. qualitas enim in judiciis fervanda eft^ /. fi. C. de frucli & lit. expenf. & utramque oportet aut re partem, qüa de re fuse alibi ex bonis aucforibus egi, fcripfique ad LL. milit. EX EPISTOLA D. KADRIANI non tantum i» criminalibus /. I. pr. juncl. § 9. h. t.
V. SED ET IN PECÜNIARIB five civilibus CAUS1S ideo POTEST é quia urraque dica ex eodem fafto nafcitur, ünumque alteri connexum, atque hcec caufa eft cuf de falfo U i.prj h. nee non de vi, d. I. 1. § 6. etiamfi civiliter aetum fir, queat cognofcere j qued & ufu fervatur. Mynfinger. obférü. > ti7. Petr. Friderus de'continent, caufis cap. é. u. 44, 1 x vi
112 COÜf*
dei commiffa, b. I. § 4. ck ad eum pet,» tinet quies popularium, h. I. § 12. qua» re fi milites coëant in unum, velftudiofi collegia nationalia habeant, tünc4 licet ad illa conniveat magiftratus Academicus vel militaris, tamen prastor Vel prasfes, qui urbi prfceft, in eos, qui ejusmodi collegia coiifle dicuntur, animadvertere poteft, qui tamen iftos ma« giftratus tune prius admonere folet* ut officio fuo fungantutè



2f6 PANPECTARUM
LEX. HL
COMPENDIUM.
Prafitlus Urbi extra Urbem jubere judicare poteft.
Pl/EFECTUS URBI CUM TERMINOS URBIS & folitarum regiotium /. i. § 13. h. EXIERIT, POPES TA TE M, id eft, imperium l. 21. 5- ff de K S. I. 3. ff. de jurisd. NON HABET. EXTRA URBEM & centefirrmm hpidem. illius terminos, PO TEST JUBERE JUDICARE, ] quia hoe jurisdictionis nee tanti mo- 1 menti eft. d. I. 3. de jurisd. Sic tamen, ut non alios poffit cogere, quam eos,
DE OFFICIO QUiE-
STORIS. *
T I T U L U S XIIL L E X. I.
COMPENDIA.
Orip Qtiafterum antiquisfima. n. x. dubia faciunt -
Libri Si^um fidem judici de re gefta ReceptleT^^s' facü. n.
I-AWGO QU^ESTORIBUèT KJ CREANDIS ANTlQUiSSlMA EST, uti difcas ex Pomponio in 1.2. § 2. ff. de O. J. ubi vide noftra. ET PENE, nam tribuni celerum ante quaeftores creati, d. I. 2. ff. § 14. fed & prfefeeftus urbi, nee non confules, illos yjncunt tempore: Coraf. b. n. 1. ANTE OMxNES MAGISTRATUS.
II. GRACCHANUS DENIQUE JUNIUS. Coraf. n. 1. reponit Jul. Afneanus, qui fait feculi fui hiftoricus celebernmus LIBRO SEPTIMO DP POTESTATIBUS. Quod" autem hic aliique poftea advocantur teftes, inde cpnlegunt interpretes, quod libri hillo. ricorum teftimonium prsebeant, fidemque Judicibus faciant, fidere gelta dubitetur & in hoe jus ftt pofitum, urj prolixo fermone infinitis auctoribus ck multis argumentis tradit Cafp. Kloek. de Contribut. cap. 20. a n. 427. ad n g& ETIAM IPSUM R O M Ü L U M E P NUMAM POMPILIUM BINOS
QUAESTORES habuissf rsrme IPSI NON SUA ™f SFlW
III. SED SICUTI DUBIUM k«;t
AN ROMULO ET NUm/'E'
SS^SgKM Qü^StSr FUEiSt: ita 1ULLO flOSTIT Tn n^.;
QUAESTORESFUISSE cfptS EST, SANE CREBRIOR APHn VETERES OPINIO EST? quam S rebus fifti merito fequimur ubidejure qmeritur, hinc trahun e£ am, mhoc poftremo articulo commu nem receptioremque opinionem S jus. Carpzov. |. Decif 02 n ft a u-
nientum traetavimus, etiamque ingeo de luram. perborrej cap. 20 » o Z TULLUM HOSTIL& prtmiS IN REMPUBLICAM INDl^F QU/ESTORES. J-^UXISS£
coivx.
| qui cceperunt judicare, & jam erant dati intra terminos judices /. 94. § 1 / '4- /• de Judic. Vacca ad h. t. ü' Strauch. ibid. per tot. M. Lyclama a
f Nyholt 1 membra n. 10. § 1. Vel hoe ita eapiendum eft, quod extra terrko. rum fuum conftitutus quidem habTatur pro pnvato l fi. f. de\ff prafttZ
\ frf ^ces dare Poffir ƒ q£i caufas n-



LIBER. t TIT. XIIL LEX. I. 277 §1.
COMPENDIUM.
Quaflorum Etymologia. Amodiatores qui?
ETA GENERE OUDERE NDI QUiESTORES,- ficuti jam illi, qui ad modum certum mercede conducunt vectigalia, tributa, nee non reditus pubücos, audiunt Amodiatores Wehner. toef. pracl. tit. A. verb. amodireri. Horurn ufum reip. iummopere noxium efie cenfet, Adam. Keiler de offic. jurid. polit. c. 20. damnatque eum Martin.
$ IL
COMPENDIA.
Qj/aftores forticbantur provincias. n. i.
I. T?X QUAESTORIBUS QUIDAM MJj S OLE BANT PROVINCIAS
SOtcTIRI EX SENATUS CONSULTO, QUOD FACTUM EST impexante Augufto D. id eft, Decio non Decimo, uti Vulgata habet: DRUSO ET PORCINA COSS. quorum tamen nomina, non exftant, quia medio anno j creati omiui fuerunt. Pancirol. d. cap. |
II. ut necefle non fit pro Porcina refcribere fEmilio cum Pighio Annal. Hom. I. 16.
II. SANE NON OMNES OU JE- j STORES PROVINCIAS SORTIEBANTUR, VERUM EXCEPTI ERANT CANDIDATI PRINCIPIS, I quos fuge cum Quadlore Candidato I
5 ra.
COMPENDIA,
Patricii & P/ebeii quafiores confilitucbantur. n, 1.
Quafiura primordium gerendorum hono-
1. T TODIEQUE OBTINUIT INJLi DIFFERENT ER QUAESTORES CREARI , TAM PATRICIOS QUAM PLEBEJOS, INGRESSUS EST ENIM, ET etiam Gronings quajftura pecunim ad pauperes pertinentis vel ad alium ufum pium deftinatas. Sïd & Diaconorum munus eft, QUASI PRIMORDIUM GERENDO
M n
rum. eod.
Legitima in Quafiore c? Senatore a.tas\ numer. 2.
[ RUM ibi HONORUM. Qua tamea in re obfervandum, ne praiteritis adnl* tis fpectata:que fidei civibus, adolefcen-
I tes non ita pridem a;tatula: indulgentj-
' bus prxfferantur , cavendumque, ne per ambltüm alii ad id ferpant, fed & advocato hilarioris famai primordium hoe praecludi non debet, neque ob peccatum unius altcriusve, amplius eft to-
1 3 tl
Candidatus Principis cum Quafiore candidato non confundenaus. n. 2.
• confundere. Lud. Carrio. 2. emendat. 6. Dicebantur autem illi ita , quod toga candida induebantur, quemadmodum purpurati Regum Babylonia? & AÏLgypti familiares & arcanorüm participes. Tertullian. de Idololat. cap. 18.
' HI ETEN1M SOL1S LIBERIS lege libris. Sueton. in Tito cap. 6. Tor rent. ad Sueton. Aug. c. 65. Turneb. 5. rfd-
ivtrf. w. ]nretus tn Symmach. 1. epifi.
} 89. PRINCIPALIBUS IN SENATU
1 LEGENDIS VACANT. Cum Wis quoiüoribus, qui Candidari Principum olim audiebant, nunc recte comparantur Cancellarii Regum & Principum. Lad. Mancinus cent. 2. difp. genial. cap. 146. «. 2. &. 3.
Naurath. in tracl. de Rationar. pag. 4. 1 Fuerat ante viginti annos in Cliviam quoque inveétus adeo, ut & Confiliarü Principis ifti rei nomen darent. Sed paulo poft, iterum abrogatus. INlTIO DICTOS, ETFENESTELLA cujus liber periit, &, qui ejus nomine mendis & erroribus fcatens circumfertur, eft Pormponii La.ti. SCRIBUNT;



i?S PANDECTARÜM
ti ordini hrec macula adfpergenda, licet haftenus id factum fit arg. I. 39. ff.de LL. quanquam improbare nolim, quod tabermim vinariam exercentes non ab illo repeJlant.
IT. SENTENTIE QUE IN SENATU DICENDJE. Qme ergo legitima fuit tetas in quceftore? Pierique cenfent XXK annos. Lipfius ad Taciii
Annal. I. 3. excurf. lit. D. fed cum Polybius hiftor. hb. 6. Icriptum reiiquerit, ad qua:fturam neminem admiflum, nifi qui decem annua llipendia conferiflet elletque militaris a:tas XVII. annorum, ideo rccte colligit Jan. Langlreus y.jemeftr. 10. viginti fep tem Qugftorem, & Senatorem triginta debere elfe natos.
5 iv.
COMPENDIUM.
Quafiores S. Palatii erant, qui nunc Canctllarii.
EX RIS, SICUTI DIXIMUS, QUIDAM SUNT, QUI CAN1>IDATI PR INCIPIS D1CEBAN TUR, QUIQUE EPISTOLAS EJUS IN SENATU LEGUNT. Temporibus Juiliniani Quaiflores facri palatii, qua in dignitate fuit conftitutus Tribonianus, § 3. pr<cem. Infl. Nov. 114. erant, qui nunc in Regum & Principum aulis dicuntur Cancellaril, quanquam
hi prioribus temporibus eiïênt fcribit Magiltratuum & Judicum, qui poft cancellos fedebanr, & acta atque decreta delcribebant, quos nunc quafi vetnacule Cancelliftcn & cjrantjlqi'ècrtoanötftl/ de quibus locutus fum ad l. 1. § 2. ff. de J. & f. n. 16. <k agit Charles* Loyteau. du droit des offices. Liv. 2. cb. 5. s. 24. c? 25.
DE OFFICIO PRiETO-
RUM.
T I T U L U S XIF. L E X. I.
COMPENDIA.
A$ud Filium Prator em pater manumitte- poteft quis fuis non invitis jus dicere n 2 re Poteft. n. 1. '
COM-
APUD FILIUM FAMILIAS, qui ; sedilis, prsetor, judex & conful elfe poteft, /. 3. ff. de adopt. l. 12. § 3. I jf. de judic. PRaETOREM POTEST | PATER EJUS MANUMITTERE. j Nee impedimento eft patria poteftas, j quia htec in publicis caufis non atten- ! ditur, /. 14. pr.jf. ad SC. Treb. cum in bis filiusfamilias prq patrefamil. ha-
| beatur /. 9. ff. de bis qui fui vel alieni juris.
H. Non quoque follicitare nos debet, quod nemo fuis jus dicere poflit, /. 10. ff.de jurisd. quia id verum ubi judicium redderetur in iuvitum, at hoe cafu inter volentes id fit. I. 77.g. de jud.juncl. I. 2. pr. ff. de offic. proconf. Cor. h. n. 2. er 3'



t I B E R t Ti T. 2CIV; LE X. ft 279
L E X. IL
COMPENDIA.
Prator apud Je emancipari vel ia adoptie nem dari potejh
SED ETIAM IPSUM APUD SE, quando conful vel prtéfes eft filiusfam. d. I. 3. ff. de adopt. EMANCIPARI VEL IN ADOPTIONEM DARI poffe PLACET. Quia in aeïibus voluntaria? Jurisdicïionis unus duas gerere poteft perfonas, d. I. 3. c? 4. ff. de
L Ë X, III. COMPENDIA.
Servüs fugitivus pratura funSus. n. 1.
Ah ejus edicta & decreta pro firmis habenda? n. a. 3..
Id quod humanius ftriclo juri opponitur. «• 3*
Populus fervum liberiate donare poteft. n. 4.
Incapax magiftratus ab Imperatore creatus fubfijlu. n. 5. 6. £i, 12.
Atlus coram judice, qui rite conftitutus eft , firmi funt. n. 7.
Monachus Laici perfonam induens publicum munus obire poteft.
Sententia a judice lata, qui pro compê-
t TÈARBARIUS PHILIPPÜS e pró: JT) vincia Narbonenü, CUM SERVUs FUGITIVUS ESSET, id eft, ea mente difceffiffet, ne ad Dominum revertefetur f. 17. § 1. & Jeq. ff. de /Edil. ed. RüM/E fub tricipitina PR/ETURAM PETIIT ET propter fpeclatam ejus inter bonos moderationem, vel ft Suida; in voce p#f&*ft®>-, credimus, quod ex Antonii.fodalibus, as- | fentatoribus & faltatoribuseffet. PRETOR DESIGNATUS, id eft, a populo in comitiis centüriatis rite electus , & poftea, uti fequeritia teftantur, & vetus autor apud Suidam tefhs eft, pnetura funclus , EST. Coraf h. ». f, }stci Gothofr. ad h l. 3. n. 2. SED NIHIL EI SERVITUTEM OBSTITISSE, Claud. Salmafius objervat. c. 14. repo reit; fed non id ei a fervitute obftitijjl, quam emendationem violen tam coactamque interpretationern optime confutat Gothofr. d. I. n. 3. AIT POMPONIUS , QUASI fervitute fcilicet irnpediretur, ut juflus undecunque PRaÊ-
tente habebatur, refcindi haut de* bet. n. 9.
Adducunturplurima exempla, ubi publica ut Ui: as, fi fujfragatur errori communi Princeps fa^a fuftinet. n. 10. . feqq.
Injïrumentum ab eo qui Notarius non erat, confe&um dn valeat? n. 17. 18. 19.
Per errorem gefta fuftinetitur in favoreni ejus, qiii conditionem ignorabat. n.&o. 2\.
Vero primogenito non necét «rror. n. S2.
f TOR NON FUERIT, AT QUIN, id eft, attamen vei faitem, uti ifta vocula. Utitur alibi Ulpianus/» /. 13, in fi. ff. de ufu fr. k 1. ff. ft Jerv. vind. & Pomponius /. § § i./. de jurej. VERUM EST PRATURA EUM FUNCTUM effe.
II. Haétenus Pomponius, audiamus jam Uipianum non contentumeo, quod ' ille dignitatem pratoris Barbario, heri fervi, hodie jam liberi, adferuiffet, verum ufum practicum hujus disquifitionis indicantem, ET TAMEN, inquit hic, VlDEAMUS, SI Barbarius' qui SER VUS antea erat fugitivus, fed poftea a domino fuo agnitus, fui preciuni domino inque dómum feducf o, pro libertate rependerat, uti fcribit memo* ratu's auctor vetuftus apud Suidam d. I. QUAMDIU in conditione fervili LATUIT, & hxc populo fuit incognita DIGNITATE PRAETORIA FUNCTUS SIT , uti revera illa funélus eft. QUID-DICEMUS? objicit fibi Ulpianus, an QU/ïv EDIXIT, QUM DE*
CRE-
In a&ibus voluntaria Jurisdicïionis potepj quis duas perfonas gerere.
f adopt. quod in cöntentfofa non recepI turn eft /. 9. pr. ff. de pa&. I. 13. § 4, \ ff. ad SC. Treb. Brunnemam. ad h. i. \ Quod intelh'gere oportet; fi in eodeiri , judicio diverfam peribnam fuflinere velit'; fecus fi in diftinctis. § 4. 5. f I de inoff. teft. ibique DU.



28ö P A N D E C T A R U M.
CREVIT, NULLIUS ideo FORE MOMENTI ? quia f'ervus jure civili pro nullo, /. <xi.ff.de li. J. de pro mortuo habetur: /. 59. § 2. ff. de C. SP D. nee jus dicere aucjudicare, /. 12. $peu. ff. de judic. vel magiftratum gerere poteft. /. 2. C. ji ferv. vei. lib. ad decur. L 11. C. de Ub. caufa. AN potius FORE firma PROPTER UTILITATEM EORUM, QUI bona fide ignoranres ejus conditionem APUD EUM EGERUNT VEL LEGE, id eft, actura legiümum exercuerunt, /. 4. ff. de adopt. ibique not. n. 1. veluti tutorem ab illo dari pofttJarimt, de quo cafu Uipianum hic traétafle ex inferiptione hujus loei erudire oftendit, Gothofred.^. n. 5. VEL QUO ALIO JURE fecundum quod judicium in inyitos redditur. /. 2. pr.ff. de offic. procon/ul. 83. § 1. ff. de F. O. ET licet pra;ter id, quod dixi, dubi tationem augeant, quod errantis nnlla fit voluntas, & quod ea, qua? per errorem gefta, nullius fint momenti, /. 15. ff. de jurisd. & ab incompetente Judice quocunque facfta nullas fortiantur vires, /. fi. C. a aon comp. jud. adeo ut etiam illa, quaï jurisdiétionis voluntarhe, tune irrita &, ut valere queant, reiteranda fint. /. 13. C. TIL de infirm. his qua fiub Tyrann. Ammian. Marcellin. lib. 22. p. 226.
IJL VERUM tarnen PUTO, refpon. det objeeftioni Ulpianus, NItllL EORUM, quse apud ipfum gefta erant, REPROBARI debere, quia fatis nobis debet efle, quod Pranor publicè fuerit defignatus, atque ideo illa communis utilitatis intuitu firma rataque manere oportet. HOC ENIM ut ftatuamus praaterea HUMANIUS EST, quippe cum in ampiguo, quale utique erat hoe thema, id potius fequimur, quo abfurdum vitetur atque communis utilitas procuretur Jac.Gothofred.^/^./. n. 10. quanquam Val. Placcius de JC.pcrf c. 5. reg. 209. id quod humanius eft ftricto furi hic opponat.
IV. CUM ETIAM POTUIT POPULUS ROMANUS fciens pmdens SERVO ob publicum uium libertate, precium ejus domino a fifco percipiente, /. 2. C. pro quib. cêufi. fiervi pro pram. Libertat. accip. donare & DECERNERE HANC POTESTATEM. Quanto magis ergo errantis populi ac tus fuftinebuntur, cum conftet, juft0 errori facile fuccurn. SED ET SI in initio, cnm defignaret Barbarium prretorem, SCISSET SERVUM eum ESSE, cum tarnen opera ejus uti vellet
populus, LIBERUM etiam invito dömino EFFECISSET, cur ergo non gella ab eo vel apud eum commoda & humana^ interpretatione probaremus ? non ut fervus in totum jufius dliciatur Pra;tor, aut Domino fuo eripiatur, fed ut error populi fervitusque eleeti geftis non obftent. Gothofr. b, n. 11
V. QUOD JUS MULTO MAGIS IN IMPERA7T)RE, utpoie a cujus nutu poftea nmgiftrauuim creacio penderet, /. un. pr. ff. de L. Jul. dmbii. ejusque judicinm vel facilitatem hac in' parte incefiere privato non convtniret, /. 3. C. de Crxm. Sacrzl /. 5. Q. je aiverf, refcript. ü. Schilter. e.xercit. Tandeel. 5. th. 9.
VL OBSERVANDUM EST, ut incapax ab eo creatus fubfiftat. Coraf. b. n. 11. Gothofr. b. n. uit. Nam fuperior conce lens inferiori, vel imperans id facere quod licite facere nequit, nifi lege folvatur, lege folvilfeeum intelligitur, uti ex hoe loco con legit Grotius 2. jure p. & b. 4. 4.
VII. Ex quo & docemur, quod, ubi de judicariis actibus fermo eft, fatis fir, ut rati iirmique habeantur, fi Judex publicè, folemniter & more majorum rite, denique per elecYionem decretus & conttnutus fuerit, & charaéierem publicum prx feferat, tune n. ftatum ejus aliquandiu obnubihuum apud eum bant vtvvaWdan, non quod communis error jus faciat, uti perperam nonnulli ex hoe loco docent, fed quia id publica utilitas & humanius eft, atquefuperioris aucloritas concurrat. Gothofr. b. n. 13. Lyclama. 1. membr. n. j.
VUL Ut jam facile & pronura fit judicare de us, qua: hinc trahunt interpretes, partim vera, parrim falfa. Inter ifta habebimus, fi vita: monaftica; pertsfus aliquis religiofus mutato habitu, regione & nomine Laici perfonam viramque mdueret, atque ita per fugacitatcm munus aliquod publicum obiret. Mornac. ad b. /.
IX. Quodque gefta apud Judicem & fententia; ab eo latae qui publicè habebatur pro competente, cum alias non eflet, haut debeant refcindi, uti ex b. I. 3. generaliter definitum decifumque memorat Corn. Neoftad. decif. fupr.cur.
[foli. 5.
X. Item quod non fit irritum connubium , fi hierologiii rite peraéla fit a Sacerdote aut Abbate , qui, cum id jus non haberet, tarnen ptibhee & tolerante fiiperiore illud exercebat. Hieron. de Csevallos prat!



LIBER f. tlT. XIV. LEX. III.
P.O3 Cö«7OT. C0/tfr<i cr/W- Cl. 7$7. n. 107.
CS 108. i . '
XI. Hujus enim filentium tune loco tituh cedit, quo & Bufii b. «.8. exemplum de prsetore Ommenfi pertinet, fine quo folo error communis non fufficere c, uti pulchre phirimis adductis auctonbus docet ïhom. Sancherz de matrim. lib. 3. difp. 21. «.49.
XII. At fi fciens alicui inhabili Princeps conferat munus, tune videtur eum habilem reddere. D. Strauch. deftatut. a fummo Princ. § 38. Dnminodo id in Principis fit poteftate. Brunneman h n. 4.
XIIL Ex hoe loco porro erudimur quod, cum nemo alienigena hic Senator aur Tribunus plebis poffit fieri nifi qui oftenderit fe non efie hominempropium, ^tarnen fi rite eleétus fuerit, qui hujus conditionis erat, non ideo ab eo gefta nullius fore momenti, cum S. P. Q- Groninganus & homini pro-
Prvtv *?• drC^'l haBC P°feftatem.
Al V. Sic fi Profeffor quis fit fa&us qm Doctor non erat, pro eo tamen habebatur, non ea propter ajemus irritas < ehe collationes titulorumin aliosfaétas, nam & bfciflet univerfitasliteraria Doe-1 1 torem fffedlfet.
. XV' F'inge eum, qniob furtum virgis aefus fint, inter üudioios bonarum 1 artmiu recipiendum non efle, hunc au- t tem albo Academico apud Reélorem I iftius rei ignarum nomen dedifle, ite- 1 rnmque graviter peccaife, an Magiftratus Urbani an vero Academici de hoe dehéto erit notio ? Huic, fi modum lm- c peni non excedat pcena, ftatuendi de / ea poteftatem largior cum Cothmanno t Refp. Acad. ffo. n. 15. & per ut. ubi n. b 114. & feq. Variarum Academiarum R.e- i fponfa de illa re refert.
XVI Sed nee femper audloritas fu- e perioris, ut in initio adfit, requiritur, j fed fola publica utilitas, qua; errori n communi fufltagatnr, per hunc facla e jbftinet, ira teftis communi opinioire b habihs judicatus fidem facit. /. 1. C de ai teftam. Nicol. van der Hdcb. fingffar* p, 55- «• 2. Coftal. h. n. 13. Er jus ex dh -errore -natum ftepe poftea confenfu Prin- ta cjpis aut populi recipitur. Lamb. Goris pc tracl. 4. adverf ar. % 35. n. 2. A? 3 Sa- v< cerdos ab eo conftitutus , cui id jus non fu erat, non removetur, fi ifte jam anrea A facerdotem elegerat, licet poftea eo ju- ft re cadat. c. confult ationibus extr. de htre patronat. Coftal. h. 72. 9. & io. Sic. fi m exteri arceantur a reip. rauneribus, va- qi lebunt gefta ab eo, qui fuit habitus pro m
N r,
indigena & ad dignitates admilTus. Valdaura obferv. 6. n. 122. Nam, fi fciflet populus & Princeps, potüiffVi;t ei jus civitaiis dare, quod jam ghfthe vocant. arg.h.l.f,.
XVII. Quid vero ajemus de inftrumentis confeéfis ab eo, qui Notarius' non erat fed communiter pro tali habebatur? Et hac valere vulgo docent, apgh. I. 3. Bufius ibid. n. 7. Joh. Herm. %am, de ferv. perfon. lib. 1. c. 1. n. 22. qui inde nrceffit ufum practicum illarum legum,quas'dë fervis Ioaiumrur. Ecro ?l id negandum putcm, quia "populo, qui ejus opera ufus eft, debuiffet, inquirere, an Notar. effet creatus nee ne & ft fciffet non potuiifet ei id munus dare. t ulv. Pacianus /. 2. de probat. c. 21. per tet. Farm. p. 5. prax. crim. q. 155. ». 19. pifi forte, fciente & tacente ad id Principe , Notarii munere fungeretur.
XVIII. Quid enim fi in vicina Frifia Belgica quis pro Notaiio fe gererot, ejusque inftnimenta ab ordinum legatis <x a hiprema curia, veluti publica perona confeóla recipirentur? hoe fane aiu eo valitura robore, qua? de nego10 inter Tituim Cajumque celebrato lemde conferipfit. Farinac. f</. I. n. 96.
XIX. Aft quiri^Mtris erit, fi apud Clinos Frifiosque Germanos id accideret? tt quanquam non levem moveat dubiationem, quod illorum populoruro rmcroes Notarios creare non poffint, pna boe ftbv feivavit Csefar, idque Conitibus Palatims codicillaribus dare fo;t, tarnen li Notarius infertus fit aftis ïcaüeru, vel, uti nunc ajunt, imma^ nculatus, ob publicam utilitatem pu:m inftrumenta ab eo condita vim pubeam habere debere. Pacian d. I. n. 40. f feq. Jafon. b. n. 54. & 55.
XX. Suftinentur autem ea, qux pet rrorem gefta funt, non in favorem e», qui no verat fe effe incapacem. Waleft 1. confil. 578. nl 16". fed in gratiam irum, qui ejus conditionem ignoramt. Brunneman. b. n. 8. Quamobrem imenta debentur uxori, qux duéla eft ■r matrimoninm, cui benedixit facer>s, cui ea poteftas non erat dara, & men illam folebat exercere, vel haut tent creari facerdos, quod fcemina ■\ infamis effet, & nihilorainus rite erat eledus, uti de cafu, qui alicui ma; Maria; de Guerra evenerat, di«aï Cévaffos d. I. n. m.
XXI. Idem dicendum eft de liberis, & hi alantur, fi nati fint ex patre 1 ]uftus cnmnumiter habebatur matris aritus, qualem prodigiofum vererate-
rens



382 P A N D E C T A R ü M.
rem Tillium habuit Gallia, qui Berrra-
da; Rolfia; imp ofue rat, & fe pro hujus marito Martino Guerra fimulaverat, uti ; fententia curia; Tholofame fuper illo archiftellionato crimine lata continetur,
L E X. IV. COMPENDIA.
P-ator fe tutorem vel judicem dare nequit. n. i.
Ala Iel is, partium ftudiis haut abreptis, funt mittenda. n. a.
PINTOR NEQUE TUTOREM, quia fufpeeftus eft, qui fe ingerit, /. a5. ff. de procur. atque ideo fpontaneum teftem rejicit Langlams hoe loco moto 3. femeftr.6. NEQUE SPFCIALEM JUDICEM, qui de hac vel illa lite pronuntieê, IPSE, ex more judiciorum prifco, SE, ad eum n. a judice dato appellabatur, /. 1. pt. ff. quis a quo appell.
H. DARE POTEST. Hoe transferri poteft ad dicafteria, quas ad defiderium litigantium aefta litis ad ICtos, partium ftudiis hȎt abreptos cogun- j tur curare, ut tune e fuo corpore non J queant dare fpeciales cognhores. 1 III. Sed & alia funt qua? ex hoe lo- 1 co trahunt, quorum nonnulla notav'v ad \ l. 3. & 4. f' de adopt. & inter quas & hoe habendum, quod nemo fibi confer-
DE OFFICIO PR^FEC-
TI VIGILUM.
T I T U L U S XP.
L E X. I. COMP ENDIUM.
lncendüs arcendis quinam pra fuerint?
APUD VETUSTIORES INCENDIIS ARCENDIS TRIUMVIRI Capitales , de quibus egi' mus in l. a. % 30. ff. de O. J. PR^ERANT: QUÏ AB EO. QUOD EXCUBIAS, id eft, vigilias noctu quo¬
que Valla 4. elegant. 69. AGEBANT, NOCTURNI DIC TI SUNT. INTER VE NI E BANT NONNUNQUAM ET ADILES ET TRIBUNI PLEBIS. ERAT AUTEM FAMILIA PUBLICA, id eft, corpus fer vorum pu-
bli-
Nemofibifacerdotium con fer re poteft'. «.3. Nee fe fuo fuffragio evehere ad dignitatem. n. 4.
Elechres Imperii fe eligere poffunt. n. 5.
' re queat facerdoüum fc. 26. extr. de jure patronat. Coraf. h. n. 4. Vafttns. ad tit. extr. de eicel. 5. n. 2. Coren. olf. 33. n. 1. & pulchre rationibus confirnmSigifmund. Finckelth. de jure patronat. Ecclef. c. 19. & 30.
IV. Nemo etiam fuo fuffragio poteft fe evehere ad dignitatem. Nicol. van der Hooch. fing jur. 83. Ita in initio muneris mei Academici, Univerfitati Teutoburgenfi refcriptum memini a Sereniff. Elect. Brand, cum aliquis fibi fuffragatus eflet, ut Rector Acad. fieret.
V. Quod ergo propter neceflitatem in Eleéioribus Imperii conilitutum ell, Jur. Bui/, tit. 2 § fi. verf. *êo erkennen id in argumentum non eft ttahendum. t. 162. ff. de R. J. I. 14. ff. de legibus.
| Limna;. ad d. tit. 2. § 2. obf. 4. ». 3. 1 Bechm. ad d. tit. 2. n. 52. <S? 53.
tractatque ad eam Coraf, annot. 115.
XXII. Contra non hocet vero primogenito, etiamfi alius per errorem pro eo fuerit habitus. M£eftert. de primogenitura. q. 95.



LIBER. I. TIT. XV. LEX. L 283
blica pecunia emptorum, uti fequentia de privata familia declarant, ut facere nequeam cum Coraf. h. 11. 3. qui milites feu homines publicè leólos interpretator, CIRCA PORTAM ET MUROS, urbis R. Cor. adl. i-f de R. D. n. 3. Disposita.
II. UNDE, SI OPUS ESSET, EVOCABATUR, ut ignem exftingu erei Tremonisc in VeftoMis_ e corpore tribunorum plebis duumviri conftituuntur, qui ejus rei curam gerunt, hos que 2Bca!iD=..l!Iiïci(ir^ appellant. Obfeffa per archipraft'ulem Ubiorum vicinum-
LEX. II.
COMPENDIUM.
Rerum frequentius conting?ntium curam peculiaris homo gerat.
PI URIBUS UNO DIE 1NCEN- \ maxime fi alicujus momenti fint, ne aD1IS EXORTIS. Rebus illis qua? I lias videamur talia negligere. arg. /. 15. trequenter contrngunt, peculiaris dan- § l6.ff. de injur. dus ell homo, qui earum curam gerat, 1
Superiores maxime curam publici gerere
debent. n. 1. Vox Imperatoris & Cafaris quomodo dtjfe-
I "ÏVTAM SALUTEM REIPUBLI_f\ C/E TUERI NULLI MAGLS CREDIDIT. Auguftus CON-: VENIRE, quos enim Deus himmte rerum prxfecit, eos oportet publici maxi- j mopere curam gerere. Kloek, de contri- ï but. c. ia. ». i54-
II. NEC ALIUM SUFFICE|R|E EI REI, QUAM CiESAREM five Imperatorem, quamquam ftricla verbi ( fignificatione Caffar ab hoe differat, & 1 futuri imperii fucceffor appelletur. /. ?.\ C. de malef. & mathem. quem nunc Regem Romanorum dicere folemus. Lam-
LEX. III.
COMPENDIA.
COMPENDIA.
De quibus cognofcat Prafe&us Vigilum? n.i.
Paria eorum, quorum culpa incendium
N r
obortiim. fi. 2. An ob folas prafamtiones aliquis extra Of» dinem puniri poffit ? n. 3.
2
ram? n. a. Prafe&us Vigilum praerat no&urna cu~ podia. eod.
\ nas. lib. 2. de pure publ. c. 15. n. a. ITAI OUE SEPTÉM COHORTES OPPOR TUNIS LOCIS CONSTITUIT, UT BINAS REGIONES URBIS, quas quatuordecim fuiffe vel ex hoe loco evincitur, traditque Tacitus Annal. lib. i<.UNAQU/£QUE COHORS TUEI ATUR PIUEPOSITIS EIS TRIBU! NIS, ET SUPER OMNES SPECTA1 BILI VIRO, QUI PRiEFECTUS VIGILUM & ab Apuleio lib. 3. Metamorph. nodturnai cuftodiaï prsefectuf APPELLATUR.
que Epifcopum Groninga, illa resmandabatur Mennonitis. cum enim hi contra lioltem pugnare nefas putent, ne tamen nihil agerent, ignem ab eo immuffum arcere fuerunt jufli. FUERANT ET PRIVATE FAMILIE, id eft, corpora fervorum ad privatos | pertinentium t. f. fi. fam. furt. fee. dicat. QUiE IN CE N DIA, VEL MFRCEDE, VEL GRATIA , EXST1NGUERENT. DEINDE DIVUS AUGUSTUS MA LUIT, ex arcano dominationis, PER SE HUIC REI CONSUL1.



s"4 PANDECTARUM
An exorto incendio prafiumtio fiet contr inquilinnm ? «.3. 4. 5.
C°^?^?IT PR^FECTUS VJ tfT^J-Kï DE INCENDMRIIS EbFRACTORIBUS, FURIBUS
m^N^Fr^ ^FCEPTATORi
T.AMQUE FAMOSA PERSON7 ^11, id eft, homo infigniter impuru; & infamis, /. 13. ff. de accuf% g/ fJ
URBI REMITTATUR. CaiTiodor. 7. vanar 7. Qua propter circa fiures Jollicituseff, quos fi tibi leges punire minime pracipiant, tamen eos tndagandi licenttam contulerunt:
11. ET quia PLERUMQUE, id Sii\S5?uentlus iNCENDlA CULPA FIUNT INHABITANTIUM, quam cxcitentur igne e coelo vel ab alii] fa£ Trri^0 £UT FUST1BUS CAS-
,Seos5 qui negligenti-
VSJS?Ï?M HABÜERUNT, aut se vera INTERLOCUTIONE de qua dixi ad l. 1. $ io. ff de officii pra-fecl. urbi n. 2. Non enim hoe ait ^auius, quod ftmper praffumatur culpa inhabitatons incendiura elfe obortum, pil. ff. de peric. &> cemmodo rei vend ied quod plerumque id fiat, & ideo' iviagntratus contra eos ad «**Kgm¥ pro. j cedere, atque ubi de illorum culpa li- I quido coniliterk, punire poffit. Me- I mch lib. 2. „bm aa> cafu 6 (
Vuod u autem de ea non aöpareat & pweterea nil adfit, exquoconjici poflit, ahunde ignem exortum effe, tune magiitratus debet admonere inhabitatorem UtmUm dill'genter habeat. • iii. Faciendum ut prorfus non fit cum Carpzov. qmp, lf decifi 90. n. 1. hoe loco motus docet, cx folis indiciis atque prafumptionibus aliquem pcena ex- ' traordinaria poffe pledi. Non quoque affentm poflum iis, qui inde\onlegunt, juns pradumptionem ftare con- I trainquihnum, atque ideo hunc debere \
§ II. i
COMPENDIA.
tnjuix cr norrta quid b. l.fint? ». 1.
I |7FFRACTUR^E FIUNT PLE- Hé RUMQUEIN INSULIS, id eit, a;dibus, que communibus vicinoparietibus no» cinguntur, fed ab alns difcretse funt. /. 2. § 5. ff. quod eer-
Cufiodcs & ipfi effraclorespuniuntur. „. 3.
to loco. IN HORREISOUF nunc comptoirs & SfuE;g appellanius, & urbana funt prarnia / » fi.tn qmb. caufis tac. pi<r„ 1 °,a' 4 3' ii. UBI HOMINES PRETIOS/S5L
MAM
2 Mal* fidei poffeffhr temur de Ju oborto. n. 6.
' cTmt?' qUOd fua cu,Paincendium non ' dSSHm'-qUin P°tiuS «c cenfeo, Z > . chum dominum oportere fidem h dici
' ' CrTZt\rConduóior ren««r, id fuenr : faÖéto. Nicol. Sudor. /. 2. dip. W ?
: Jfjfef*1- &M-Buüu,adtl u. u ' f' 2# ƒ' 22. ». 3. Andr. Lipsky 2; ^ 45- n. 7. Andr. Rauchbar. J
». tg. 16. an frequenter a.. ,., ro ranus ,„ urbe ,„, £ „iamurïn ce„d,a, neque cum Aki C« I
n. 36. inde arceflemus cuham wqtul.nl, li culi„,m „ab„crit ,.u
W, m quo adfervamur lig», au. cefpl V. Sed de ea tune ajemus conflare
Si zr T\br (f
qiüent, & fic ferplen. ad Iigna oua>
èmveilinT p«Sïm£
ave.i., L ' •deiatl,s- lum r' "»n enraven, purgan cammum, aut nimi.i ml
vi. Mala: autem fidei noffpflnr r-«& Jeq. pZ0V' P< ^cifi. 200. n. 6.



LIBER t TIT. XV. L E X III. 28S
MAM PARTEM FORTUNARUM SÜARUM REPONUNT: CUM VEL CELLA EFFRINGITUR, VEL ARM AR IU M VEL ARCA ET CUSTODES PLERUMQUE PUN1UNTUR, eciaro ipfi effracfores, fi deprehendantur, & hi quidern capite, Neme/. Carol. art. 159. Seneca epifi. 69. eos vocat effradarios, Plauto dicuntur parietum perfoflbrea, nee illepide a nonnullis vecticularii, quod veelt
five ferreo palo ad effringendum utantur. Langlams S.femejtr. 3, ET D. ANTONINUS ERYCiO CLARO RESCRIPSlT: AIT ENIM, POSSE EUM HORRE )S EFFRACTIS QU/ESTiONEM HABERE DE SERVIS, CUSTODIBUS; LICET IN iLLiS, fervis fcilicet, IPSIUS IMPERATORIS PORTIO ESSET, five hic partem in fervis cuftodibus haberet. Coraf. h, n. 14.
§ UI.
COMPENDIA.
An plures PrafeUi vigilum fuerint, qui per totam noclem vigilarint? n. 1.
In Gallia no&u oberrare privato non licet. n. 2.
I' QCIENDUM EST AUTEM, O PRsEFECTUM VIGILUM PER TOTAM NOCTEM VIGILARE DEBERE, ut plures fuiffe fuCpicetur Brunneman. k. n. 15. addita bellisfima ratione, quod unus ei rei par non elfet, quafi vero interdiu is homo non potuiffet dormire, vel in ftatione fomnum aliquem capere, quod novimus utique hodie etiam per prxfeéios militum fieri, qui nihilominus dicuntur per totam noftem vigilare.
ïï. ET COERRARE, id eft, vagari, quod in plurimis Gallise florentisftmis urbibus privato non licet, nifi forte Medicus, obftetrix vel Pharmaco- 1 pola, qui segro alicui opem fit lattirus, aliusve , qui proprium negotium gefturus,quod in celerifate fit pofuum, vel amico fuo daturus operam, qua; moram non patiatur, alias comprehenfus a pnefeefto vigilum vel ftarionariis detrudirur in carcerem. Langla;. 8.feme- i fir. io. 1
III. At nos hoe jure non utimur, permittimusqué, ut noélu quis eat per urbem, dummodo appellatus a ftationariis jufte iis refpondeat & a rixa abftineat, nee gladio confodar filices, ram etiam ob bellum incruentum in ftationem deducuntur graffatores, qui tamen, fi Scudiofi fint, mox Rectori Academico, ex lege, tradendi funt.
IV. C ALCE A TUM, namfolea, quas vix imam plantam tegebat, multi utebantur domi, calceus autem aitius
N r
Alio jure utuntur Groninga. n. 3. Cur Vtg. P/afeclus debuerit effe calcatus. n. 4.
Qjtid h. I. (int hamce & dolabrat? 5. 6.
| ambiebat pedem. Hoe quidem verum I eft, quod probrofum. habebatur absque ! calceis in publicum prodire, uti dicit f Hieron. Elenus lib. 2. diatrib. jur. civ. p. 85. cF 86. debebat autem vel maxime iis effe indutus vigihim prsfeélus, ut ita effet munitus contra ccenum oc 1 lutum, fordesque non curaret,'& intrepide fures & graffatores confecfaretur.
V. CUM HAMIS, an hoe accipimus deIongis inftrumentis ferream cufpidem & recurvam habentibus, quibus attrahimus t&mota a nobis , quibusque utuntur noftrates nautas? Verifimne quif dem eft, quod iis eranr vigiles & comités prxfecli inüruéii, quia idonea funt addiruendas «des, retrahendasque trabes, ne occupentür flammis, fi vicini domus ardeat. Coraf. h. n. 3. At nee male etiam per harnas intelligimus vafa aquaria, quibus hodie utimur in extinguendis incendiis, nobisque funt ex rergo bovis faéli, & dicuntur Brandeimers, qua: res & vox a Romanis ad nos martavit, nam ab barna vel ama, l. 1 2. § 18. ff. de fundo inftr. eft ai.mer & eimer, & ame dolii genus efle quis neIcit ? Ita didici ab Hieron. Eleno lib. 2. diatrib. p. 83. & feq. ubi eruditiffirne hunc locum explicat.
VI. ET DOLABRIS five inftrumenüs, quibus ignis vel flamma in liguis recepta quafi dolando abraditur, ne protegatur Broflieus ad b. I. Poffunt & fecuresintelligi ad effringendum, fi quid obftaret. Elenus d. I. p. 85.
1 3 COM-



285 —; PA N D ECTA RU M.
^^-fÉÉ t^7;"'^, V^t
COMPENDIUM.
Prafecli Fig. jubcbat quemlibet habere aquam in ccenaculo.
UT CURAM ADHIBEANT UMNES IMQUILINOS ADMONERE, NE NEGLIGENIIA ALIQUA INCENDIl CASUS ORIATUR: PR^E TEREA UT AQUAM UNUS j QUISQUE 1NQUILINUS IN COE- : NACULO, hodie ad januam domus, /
§ v.
COMPENDIA.
Capfarii qui? Locus Suetonii contra Cafaubonum explicatus.
ADVJbvKSUÖ UAFctAKiUS QUOQUE ; quos Grseci i[mctu<Pu\<*vmc vocant, & a qnibus difFerunt illi capfarii, qui puerorum ad fcholas euntium libros portabant, /. 1$. ff. de man. vind. De his, non de illis, uti male opinatur Cafaubonus ad Tbeophrafti not. mor. c. 9. loquitur Sueton. Nero c. 36. reéle
LEX. IV.
COMPENDIA.
Pcena infulariorum, qui negligenter ignes
apud fe habuerint. n. 1. Lata eulpa in deliclis interdum dolo com-
paratur. eod.
IMPERATORES SEVERUS ET ANTONINUS TUNIO RUFINO PR^SFECTO VIGILUM ITA RESCRIPSERUNT : INSULARIOS , qui infulas vel jedes propriis parietibus conftantes inhabitant, vel earum cuftodire funt deftinati, ET EOS, QUI NEGLIGENTER IGNES APUD SE HABUERINT, POTES FUSTIBUS VEL FLAGELLIS C^EDI JUBERE, nam quia res eft mali exempli maximique momenti, ideo & lata culpa facit , ut corpore pcenam luat. Rauchbar. d. q. 10. n. 10. Carpzov. p. j.prax. crim. q. 39. num. 36. Nam & hsec in negotiis criminum dolo quandoque comparatur. /. 38. § jf. de poenis, de quo argumento pleniflime tracftat Janus Langlaeus 8. Semeflr. 15. 11. EOS AUTEM, QUI DOLO FE-
Magiftratus a Principibus vocantur Amici, licbc gctrcuc n. 2.
Seivos fugitivos conquirere Prcefeclus Vig+ debet. n. 3.
CISSE INCENDIUM CONVIN. CENTUR, AD FABIUM CILONEM PR^EFECTUM URBI AMICUM NOSTRUM: fic enim arcanorumparticipes olim audiebant, Julianus Imper. Orat. ft. de laudibus Conftantii,
Tav (JiAftii' 5f as£i5'? y>df ccuroTi oCk dt'yiir ivo. \AU.t(& uóicv ri-f y,uy^ TTSAty h\ Tthiov hd TUIV TT^xyjXxrov /3i/3cti3if 'ijr uvrcov TXvopcti ex O'
micis autem tuis, hos enim appellations folo hoe bonore ajficis, Jed multo magis reipfa atque fa&is eam in illis appellationem compfobds. Oalliarum Rex etiam , quando ad magiftratus vel confiliarios fcribit, folet cos appellareö/7J*r & feaux pro quo Germani ufurpant, beur rjetreue In Clivia tarnen Icgati civitatum, penes quas eft jus comitiorum, audiunt adhuc Mstcbe f bruuörn. Alexander Aug.
UI.
hc ceniente (loraf. h. n. 7. QUI MERCEDE SERVANDA IN BALNELS VESTIMENTA SUSCiPiUNT, ]UDEX EST CONST1TUTUS: UT, SI QUID IN SERVANDIS VESTIMENTIS FRAUDULENTER ADMISERlLNT, IPSE COGNOSCAT.
ut quisque eam HABRAI, h oblelfa fit per hoftem urbs, uti hic Groningk fuit factum, JUBETUR, folet & huc ADMONERE magiftratus media aefiate, fi fontes aut putei exaruerint, & a multo tempore aqua a ccelo nou ceciderit.



LIBER L TIT. XV. LEX. IV. 287
DE OFFICIO PROCON-
SULIS ET LEGATI.
T I T U LUS XVI. L E X. I.
COMPENDIA.
Uipianum appellat fuum parentem in l. 4. C. locati.
III. REMITTES, ut capite puniantur, /. 28. § 12. ff. de pcenis. fervos I FUGIT1VOS, qui metu tormentorum I
Cc fupplicii a dominis difcefferunt, ea mente, ne ad eos revertantur, l. 17. f. de jEdil. ed. CONQUI'RERE, EOSQUE DOMINIS REDDERE DEBES.
Proconful urbem egreffus infignia habet. n. 1.
N'Jarit inftrumentum non valet, nifi in territorio ejus, a quo is creatus. n. 2,.
PROCONSUL UBIQUE QUIDEM j PROCONSULARIA INSIGN1A, veluti fex fafces, l. ji. b. t. aha que confulum i lictores, fecures, praïtexta & fella curulis, HABET, STA TIM | ATQUE URBEM EGRESSUS EST, j nam intra eam praefentibus Coff. nefas erat iis uti, hinc & deponebatmfigma, • fi nraefens in provincia erat Conful. Cor\l b.n.i. POTESTATEM, id eft, imoerium & jurisdicfionem, § 3. !• de SI tut. h Iï5i ff: d. V. S. AUTEM SSn EXERCET, NISI IN EA PROVINCIA SOLA, QUiE EI DECRETA EST.
II. Hinc nonnuUi docent, quod No- 1 tarius non poffit conficere inftrumenta 1 extra territorium ejus, a quo eft creatus. Boerius decif. 242- t*r tnt- Mafcard. de j probat. concl. 1099. num. 44. Brunneman. ad l. 2. b. n. 4. Intra tamen id ubique, five in urbe, five ruri id facere.'
LEX. II.
COMPENDIA.
Quando Proconful iurisdiSlionem omtenti»■. ofam habeat? n. 1. I /AMNESPROCONSULESj ( ) STATIM, QUAM URBEM j EGRESSI FUERINT, HABENT
Manumitti apud Proconfulem potefi. n. t. Ufus h. I. praclicus. n. 3.
JURISDICTIONEM: SED NON CONTÊNTIOS'AM qua.iudicium redditttt in invitos, l 83. § 5- ff. de F. O.
hanc
Jurisdiciiones non funt confundenda. n. 3. Reclor Academicus etiam, ubi jurisdidionem non habet, infignia habet. n. 4.
poteft, fi non cuique loco certus flt numerus, uti in HoltehfeliÉe tribunali judicatum memorat Coren. obfi 37. per tot.
III. Re&iffime quoque ex hoe loco infert Valdaura obf 15. «• 86. & fiq. quod profes diverfanun provinciarum non posfit fubjectos unius provincia; compellere, ut fequantur forum alterius, nee enim p.m$di£tiones confundi oportere juris eft explorati.Brunnemann us ad h. I. n. 2.
IV. Cenfet etiam hunc locum transferri poffe ad Reélorem Academicum, licet ibi jurisdiétionem exercere non poflir, idque etiam factum in funere Celfiffimi & fortiffimi herois D. Wilhelmi Friderici Principis Naffavii, harum Provinciarum Praefidis, & tam legat is e corpore Praefecftorum hujus univerfitatis , quam antecefforibus Franequeranis fceptra Leovardiae fuerint praftata.



p a n d E c t a r v m
mme potent tamen etiam in alieno terntono exercere, fi magiftratus, qui in eo jus dicit, confentiat. Coftal. b n 4 vel moribus hoe fit receptunt, uti 'de lranslfalaota teftis eft Bufius ad b. I.
tjif° V0LUNTARIAM, qua5in. ter volentes exercetur, Bnfton. 4 /,/ T!,q-r?%&ob- Gothofred. ad l. 77'
LWRrP i • POSSUNT TAM
«,nr . e"!?' quando ema"cipan tur, larga verbi fignificatione manumitti etiam dicuntur. /. <?5. S r ff" rf, i "' QUAM SERVI, ET ADOP.1
III. Hinc Episcopus etiam poteft ali-
5. I.
COMPENDIA.
An apud Legatum Procenfulis manumit-
ti poffit? n. r. An Reg* & Proreges a&us volant, juris-
dichoms extra ditiones fuas exerce-
1 A pUD LEGATUM VERO JX PROCONSULIS, cui illi da-
v?^L' LU CJUS 0pera & confilio «» Provincia uceretur, proconful, qui folus rauiticudini negotiorum non famciebat, I k^orai. ad ruèr. ó. t. n. a fi? n MP
legitimum expedwe I. . h. junÜ l 77 ff; ^ R. J. ÏOTEST, QUM NON JURISDICTIE TALEM voluntanam extra provinciam
reffi» Tr"1 Pr°COnful hanc fuerit ^' greifus, & Legato mandarit>jurisdicfionem contentiofam, tune etiam Xs
l Tr V5Ud l£gatum Seri q«e«nt. *• ±7' § i.ff. de manum. vind
h°C l0C0 docet ^Idaura d.
2r,iï'£ -IO* quod Iicet Rex lo ctfue dinonis conftitutus poflit exeï-
LEX. HI
COMPENDIA
™. * 'wnjuiem none t legis aclio. n 1 Leges acfio quid? n. 2.
fVTEC ADOPTARE POTFSP . .
A*rf e°^1n0 ENÏM Kt
i^effus n^Pr-USq^am ProconfuI * ingreüus prdtmcj** & hic legato man- I
UgatmJn" mandati €Xceds" mrt
fIVTliSdifti°nen,: Beobftet^./.I7 &M.Lvcfa^
re pojfint ? n. 2. An profeffores titulos conferre poffint extra mc adem tam fuam confiit uti? «. 3
J*ï^» i^dhftionis, id ta e„ ad Pro-Reges aut vicarios Prin-
RÏTs P°S,g? no\P°ffe, fed aec iS
rmf r? 1 e verms videtur, uti demonftratum dedi lib. 1 t), i
cap. 11 ter t, t T • r> 6ü«or. F- 11. per tot. Licet Bartolum -ilinc
cui conferre facerdotium ad Ie perti-
Ï2*r aC\ efra ejus ter"'torium id fu. ent. Coftal. h. ». 2. Bufius ibiaem n. \ Brunneman. n. 2. per C.poft. eleciionem. de couceff pr«b. quo tarnen cafu ex ara. tta hoe jus ei dicitur adquifitum. Finckelthaus. de jure Patr off. eccUj. cup 2 n. 9-.pertmebit tarnen & ad vicarium vicani uti judicatum refert Mornac.
I fb' l\ lhlc e$am pertinet, quod iurdex vel Nob|Jis. poCit confic^ . £
/ nientum apud Ond.ndos, iicet do i
" " Sn>a "ec bona' ^ q^bus hypothe" ca per mud conlHtnitor, exftón pa



LIBER I. TIT. XVI. LEX. III. 289
Iran. edog. 13. & Wiffenbachio b. th. 12. antinoniam ftatuente. Videfis Robert. 1. animadv. 21. & Hahniurn ad IVejenbec. parat. ff. h. n. 1. Quare hoe non trahendumtfi ad eos, quijamrnandatam habent jurisdiétionem, nam & apud hos extra provinciam a&us legitimi poflunt exerceri, uti bene dividit Thom. Sanchetz lib. 3. de matrim. difp. 35. n. 5. qui d. di/p. 35. docet, quod privatus facerdos, cui hierologia a paracho efl: mandata, eam peragere poflit extra Parochiam mandatis. II. Sic viderausin Omlandia per Judi¬
ces, quibus a toparchis efl: mandata jurisdiétio, etiam publica confici inftrumenta, quibus hypotheca conflituitur ui rebus extra territorium fuum fitis. LEGIS ACTIO, id eft, a&uum legitimorum exercitio, /. 4. ff. de adopt. ibiq. not. qua de re tamen ambigit Lyclama lib. 4. membran. eclog. 14. Ex hoe loco conlegit Tilem. Roener. animadverf. jur. cap. 46. n. I. quod legatus non poflit fines mandati excedere, etiamfi Principis vel reip., a qua miffus eft, conditionem poflit facere meliorem.
LEX. IV.
COMPENDIUM.
Proconful non debet onerare provinciam hofpitiis prabendis.
OB SER VARE AUTEM PRO- \ TER CUM PATRE AUFIDLO SECONSULEM OPORTET, NE I VERIANO RESCR1PSIT & jus BelL\ HOSPITA'S luis comitibus vel mi- l garum militare praftecfis militum praslitibus PR/E BENDIS ONERET PRO- cipit, vide fi lubet noftra ad id notata. VINCIAM, UT IMPERATOR NOS- '
COMPENDIA
Stratores, & ftatoresqui? n. 1.
I. XJEMO PROCONSULUM IfiS S'TRATORES, Corafius aliique habent fiatores; Fuerunt hi autem apparitores vel nuncii, qui adfidue apud proconfulem ftabant, ad cafus occurrentes minifterium prsebere parati; illi vero fi credere vis Corafio h. «.5. erant milites, qui exercitum praeeuntes caftris metandis loca complanant, pontes ftruun:., & alia id genus parant, quo exercitus commodius traducatur. /. fi. ff. de jure immun. t. t. C. de
fiation. hos nunc Pionniers dicimus. At Godefchalc. Stewech. ad Veget. lib. 1. de re milit. cap., 7. & Ub. 3. cap. .10. cenfet, quod ftratorum munus erat, infternere, equum tenere, ac Domino confeendenti opem ferre, quos jam Palfreniers /blemus appeilare. Quanquam verifimilius fit, hic per fttatores intel-
Proconfnl firatores habere nequit. n. il
1 ligi milites, qui teos & delinquentes I cuftodiebant. i. 1. C. de cufied. reor. ' II. Ejusmodi ftrarores SUOS, ideft, domefticos & e fua familia, HABERE non POTEST, ne erga delmquentes 1 aliquid indignum committant & pecul nia corrupti eos facile dimittant. Pancirol. 2. var. lecl. 14. at non in eo videtur ratio pofita, fed magis in hoe, quod in pr. h. I. traditur, ut fcilice» quam minimum onerentur provinciales. SED VICE EORUM MILITES MINIS TERIO IN PROVINCIIS. FUNGUNTUR, Quicquid autem fit, hoe inde bene conlegimus, quod Prasfecfti militum non nimis muitos homines in fuo comitatu habere debeatn, qua in re apud Germanos ftepe peccatur, fed mihtum opera uti debeant, ne nimis incolas metatis & hofpitiis onerentur.
O 0 COM-



2c*> P A N D E C T A R U M.
§. II.
COMPENDIA.
Proconful profieifci cum uxore poteft. n. i. Eam exhibere cogitur, fi delijuerit. eod.
L T>ROFICISCI AUTEM PROX CONSULEM MELIUS QUIDEM EST SINE UXORE, SED ET CUM UXORE POTEST; Sic legimus, quod Pilatus uxorem lecum in Judajam. duxerat in Evangelio Mat* tbasi 27. verf, 19. DUMMODO SCIAT SENATUM, COTTA ET MESSALA CONSUL1BUS CENSUISSE FUTURUM UT SI QUID UXORES & miniftri hosque exhibere cogitur, fi deJiquerint. Berlich. p. 1. decif. 56. num. 3. EORUM, QUI AD OFFICIA PROFICISCUNTUR DELIQUER1NT, AB IPSIS RATIO ET VINDICTA EXIGATUR. Etiamfi enim ex facbo conjugis conjux non teneatur, /. 1. 6? t. t. C. ne uxor pro
Ufus h. I. in prafe&is militum, eorumqut uxorzbus. n. 2.
j marito. bic tamen alii/d conftitutum, ( quia viri in eo culpam efie, fcemina fi f modum excedat, ait Val. Mell'alinus f apud Tacitum 3. Annal. 34.
II. Reshscc ufu venire poteft in prajfeclis mjlitam, qui uxores fecum dncunt, nam recordor me vidiilc, quod bse per licentiam in civium hortis & gris quafi in fuis quidvis iegerent, r*perentque etiamque per ftar/unarios , qui excubabant ad portas cutarent, rufticos cum ovis, butyro, galhms aliisque ad forum commeantes ad fe duci, fibique illas res vili pretio vendere cogerent, quas deinde magno iterum alienabant, & cum magno civitatis incommodo quasftum non exiguum ex vili illa propolia faciebant.
COMPENDIA.
Prfico/rfal de adventu fuo ediclum mittere debet..n. 1.
1. \ NTEQUAM VERO FINES J\. PROVINCIE DECRETyE SIBI PROCONSUL INGRESSUS SIT, EDICTUM five literas publicas DEBET DE ADVENTU SUO MITTERE, CONTINENS COMMENDATIONEM ALIQUAM SUI, ut gratiofus apud illos fit, eoque facilius ei obtemperent, quod publicè expedire hinc difcas & transferas ad eos, qui prajficiuntur pradidio alicujus urbis, nee non ad illos, qui cum imperio ad Indias aut in Guineam mitttmtur, SI QUA EI FAMILIARITAS SIT CUM PROVINC1ALIBUS VEL CONJUNCTIO, ET MAXIME EXCUSANTIS, id eft, prohibentis. /. 1. § 3.
Inter jura Principum numtratur, ut cum fplendido apparatu excipiantur. n. 2.
ff. de poftul. Hac locutione noftra a;tas utitur fi, cui abdicatur fine probri caufa reip. munus NE PUBLICÈ veluti le> gati a corpore civitatis VEL PRIVATIM OCCURRANT EI: ESSE ENIM CONGRUENS, UT UNUSQU1SQUE IN SUA.
IL Hinc, fi Elecftor Brandenburglcus veniat in quandam provinciam, veluti Marcanum comitatum, tune in ejus finibus ordo equeftris cum Syndico ei occurrit, PATRIA, unde hoe hodie inter jura Principum numeratur, ut lubjedii eos cum fplendido apparatu & armati reeïpere cogantur. Tabor. de metait cap. 5. 10. EUM EXCIPERET.
COM-



LIBER I. TIT. XVI. LEX IV. 2$i § IV.
COMPENDIA.
Proconful adventum nunciare d*mj]ari debef. n. i.
*• "D ECTE AUTEM ET ORDIrV NE FA GIET, SI EDICTUM ÜECESSORI qui in officio pr«ceffit, & cui abeunri e provincia ille fucceffor mittitur, /. 42. ff. de minoribus. SUO MISERIT: S1GNIFICETQUE-, QUA DIE FINES SIT INGRESSURUS: PLERUMQUE ENIM INCERTA H^EC ET INOPIN ATA TURBANT PROV1NCIALES, ET ACTUS IMPEDIUNT: nam non modo deceflbr opperiebatur, fed & ei procedebat obviam, uti obfer-
% v.
compendia:
Proconful per viam conjuetam ingredi urbem debet. m. 1.
Ingredientes Epifcopi capitis reos pcena lib er are poffuntL n. s.
I. "TNGRESJUM ETIAM hoc _| EUM OBSERVARE OPORTET, UT PER EAM PARTEM PROVINCIAM INGREDIATUR, PER QUAM INGREDI MORIS EST, ET QUAS GR/ECIA EriiAH miav, id EST, ACCESSUS AD URBEM APPELLAT, SIVE kata iiaotn ID EST AD NAVIGATIONEM OBSERVARE, IN QUAM PRIMUM CIVITATEM VENIAT VEL APPLICET : MAGNI ENIM FACIENT PROV1NCIALES, SERVARI SIBI CONSUETUD1NEM ISTAM, ET HUjUSMODI PRMROGATIVAS, id eft, peculiares quasdam eminentias, quas prae aliis habemus, /. i.ff.depriv. veterem. QUIDAM PROVINCI/E ETIAM HOC HABENT, UT PER MARE IN EAM PROVINCIAM PROCONSUL VENIAT: UT ASLA, SCILICET USQUE ADEO, UT IMPERATOR NO STER ANTON1NUS AUGUSTUS AB DESIDERIA ASIANORUM, nam provincialium animos captabant Romani maxima cura, ut eos non tam metu, quam officiis & amore retinerent. Coraf, b. n. 7, Eftque hoe
O
Alius modus, quo facinorofis gratia in*
dulgetur. «,3. Omnium provincialium patria cemmunit
n. 4.
1 inftirutum obfervandum Prafidibus rerump. Belgicaj foederat», ut etiam ingrediaatur urbes, uti moris eft, quo magis magisque fibi incolas devinciant, cum contra eorum mentes alienentur,
1 fi fumptus fruftra fecetint.
I II. Praarogativas has hodiepotiflïrnum
I fèrvari in ingrelfu Epifcoporum tradit Mornacius ad b. I. qui etiam docet » quod illi tune quoscunque fupplicantes
1 capitis reos pcena liberare poffint, ét hoe etiam fieri in ingrelfu Regis vel Augufta;, dummodo non fint perduelles, aliudque fimile nefarium fcelus ad-
, miferint.
j iii. In Germania, quando hominium I vel homagium prasftatur Principi, & 1 hic per Legatos facramento fidem tutelamque promittit fibi fubjecïds, tune prauor funicuhun gratire a tergo objicit facinorofis, qui, fi dextra eum contingant , abfolvuntur , abolito Principis tndulgènt» crimine, uti ante novem annos accidit in Clivia ac Marca, & in variis urbibus prrefens vidi, & erudite | traclat D. Nicol. Sellius in Pi fat. obfeq. pag, 94. ?i, 5. RESCR1PSIT : PROI CONSULI NECESSITA TEM IM| POSÏTAM PER MARE ASIAM APo 2 PLI-
Idem dicendum <3? de Legatis. n. 2,
vaviapud Apulejum in Apol. & ad eum annotavit Scip. Gentilis n. 031.
II. Transferri ha^c res poteft ad legatos, qui quidem fucceiioribus non occurrunt, led hoe agunt eorum fcribae & Comités, attamen melius faciunt, fi fignificent decellbri, qua die velinr urbem ingredi. Hinc nuper Legatus Venetus, qui Roma; egerar, valde turbatus indignatusque fuit, quod fucceflbr id neglexiflet de inopinato in iftam urbem veniffet.



292 PANDECTARü M
PLTCARE, KAI TON mhtpo nOAEflN
I*E£ON, ID EST, ET INTER MATRICES URBES ÊPHESUM PRIMAM ATT1NGERE, quafi matres cceterarum, ga ait /. un. C. de metrop. Beryib) D. Strauch. ibid. cap. 3. n. ij, IV. Jare Saxonico iörichbilb art. n.
§ VI.
COMPENDIA.
rnconful vigrcffus provinciam furisdictionem Legato mandat. n. 1.
Quod quis juris non habet, in alterum transferre nequit. n. 2.
Si nobilibus eer ev ifta int er dicta venditio,
L jyOST H/ECINGRESSUS PROJL VINCIAM, ita, non caufam legendum monet Leoninus 2. emendat. uit. n. 12. MANDARE five committere exercendam /. 16. ff. de jurisd. JURISDICTIONEM, id eft poteftatem de privatis & civilibus caufis jus dicendi, nam gladii poteftas mandari nequit, /. 1. ff. de offic. ej. cui mand. eft jurisd. LEGATO SUO DEBET, id eft, fi hoe facere velit, tune expeólare debet, donec ingreffus fit provinciam. /. 6. 5. 1. h. NEC HOC ANTE FACERE, QUAM FUERIT PROVIN- l CJAM INGRESSUS. EST ENIM | PERQUAM ABSURDUM, ANTE- \ QUAMWS?, YOKlSYyiCTlONRM NANCISCATUR (NEC ENIM PRIUS EI COMPETIT, QUAM IN EAM PROVINCIAM VENERIT) ALII EAM MANDARE QUAM NON HABEAT.
II. Nemo plus juris in alium potèft transferre quam penes ipfum eft: /. 20. i ff de A. R. D. I. 54. ff. de R. J. SeneCa, de conft. fap. c. 8. habere enim prius j debet, quam dare. Lacftat. 1. divin. Inft. \ 15. quis enim tam demens, qui arbitretur, aliquem, quodipj'e nun habeat, dare alteri pofte? \
L E X. V. COMPENDIUM.
Qpando Proconful nondum provinciam ;
ALIQUANDÖ MANDARE JUR1SDICTIONEM, five potefta. tem de civilibus caufis cognofcendi,
nee tune per alios exercere poffunt n. 4. * *
Ratibibitio non facit retrovalcre nulliter gejtum. n. 4. 5.
DL Hinc conlegit Tabor de jure eere wj. cap 3. § 2. quodj fi nobi]ibus fil ïnterdicta venditio cerevifi», nee hanc per alios poffint exercere profeffionem;
SED SI El ANTE FECER1T FT INGRESSUS PR O VIN Cl AM IN EADEM VOLUNTATE FUERIT CREDENDUM EST, VIDERI LEGATUM HABERE JURrSDICTIONEM non jnre proprio fed alieno. t.%. § l. ff,, de offic. ei cui mand. juris.
IV. NON EX IN DE FY nnn MANDATA EST SUD EX QUO
^vj s^US, ^.oT. Quia ratihibitio non , facit retro vaiere quod inutiliter & con1 tra jus publicum, quod in magiftrati-
bus eonfiftit. I. r.. S a. £ de | nulhter geftum eft. arg. f. 5. c.de LL. & t. 3». de paft. Licet per illam, qine a nuda voluntate pendent, bene confirmentur. Coftal. b. n 10 N5J;rC?fet tamen a>g- ». I. Francifc.
QuodI fi contraftus ab initio fit nullus, quia Procurator minori precio vendidit quam ei Dominus mandaverat, tune voluntas poftea fuperveniens non faciat contractum retro valere.
[ fecundum Scholiaftem de his cavetur fot 1» allen lanöen Dit aJtcfie &taöt Dei ilrictjü «n gaiijtt fnm örp rechten Et bint orauiuni provincialium patria com-
j munis. Jacob. Cancet. 2. refolut. 2. n
1 40. Valdaura obf. 15. n. 64.
'ngreffus mandare jurisdiSlionem poffit?
I ïWSp %ü' t $ ï\ k PROCONSUL POiES f, ETSI NONDUM IN PROVINCIAM PERVENERjr?
QUID



LIBER I. TIT. XVI. LEX. V. 29%
QUID ENIM SI NECESSARIAM
MOR AM IN ITINERE PATIATUR, MATLIRISSIME AUTEM LEGATUS IN PROVINCIAM PERVENTURUS SIT. Ufec neceffitas legi non fubjacet, fed ipfa legem . facit, qua id permittatur, & quidem jure fingula-
LEX. VI.
COMPENDIA.
Proconful interdumplureslegatos habebat. n. t.
Legatus cognita fummariter caufa innocentem ad Proconf. remittere debet, n. 2.
Segulariter nemo de deliclo cognofcit, nifi qui de no pronunciare poteft. n. 3.
1. O OLE NT ETIAM CUSTODIAO RUM, id eft, reorum, qui in viiiculis & cuftodiis continentur l. 10. I. 12. pr. ff. de cuftod. ö9 ex bib. reor. Seneca epifi. 5- eadem catena cuftodiam & militem copulat: COGNiTIÓNEM id eit, nudam fummariamque notionem, quam nunc infermationem vulgus vocat. /. 1. C. b. c. Bronckhorft cent. I. Wv* offert. 16. MANDARE id eft, dareexetcendam nomine man dan tis, LECATIS, ita non legato iegas cura Corafio h. n. 4. Nam deinde habetur, remittant, & per fuccefiionem unius in \ocum aiterius defundti vel alias ob caufam revocati, poêuit plures habinfle, quin & hos habuit Proconful, fi roultitudo negotioruaiautmagnitudo provincia; exigebat. /. 4. pr. ff. de offic. ej. cui mand. jurisd.
II. 'SCILICET UT in PR^AUDITAS CUST0D1AS reosve delatosAD SE proconfulem REMiTTANT, UT 1NNOCENTEM cum bono elogio a legatis miffttrh. /. 6. pr. I. n. § 1. de cuft. & exbib. reor. Tertullian. ad Scapulum. Prudent etiam mljfum ad fe Chriftianum in elogio concujfione ejus intellecta dimifit: Sueton. Calig, c. 27. Cuftodiarum feriem recegnofcens nullius infpe&o eligh. IPSEJ, non legatus, uti perperam opinarmir Corafius h. n. 6. & Brunneman. h. n. 2. fed proconful, E-gujn. Baro adh. I. Jacob Go th of red. ad /. 10. ff. de R. J. LIBERET.
III. SÈD HOC GENUS MANDATI, quo de crimine prasauditio alii quam ei, cujus eft de reis ftatüere, hosque vel abfolvere vei condemnare com
O
Qua lege triluuntur in altos transferri
nequeunt. n. 4. Merum Imperium populus & poftea Pr in*
ceps fibi fervavit. n. 5. Legato jus liberandi reos concedt nequit.
n. 6.
j mittitur extraordinarium ét I contra folitum judiciorum ordinem EST introducftum arg. I. %.ff. de crim. expil. hered. quippe cum fecundum hanc nemo coghofcat de delicTo, nifi qui fententiam de reis pronunciet atque txequatur, ut ju re .fingulari aliud inde1 gato proconfulis fuerit receptum. arg. \ l. 14. I. 16. ff. de legib. h 162. ff. de R. 1 J. Gothofred. ad d. I. 70. / iv. nec enim potest quis f alias CLAD1IPOTESTATEM id eft, i merum imperium, /. 3. ff de jurisdicJ. \ vssspA. adeo nee cognitionem praïviam I de crimine, cum & hsec hnpmi illius ' fit adius, /. 2. § 23. ff. de O. J. I. 1. § 4. ff. de off. prat. urbi. SIBl fpecialiter lege /. 1. § 1. jf. de ojfic. ej. cui mandat.
jurisdiB. datam Vel cujus alterius COERC1TIONIS ipecialis a gladii poteftate & exercitione diftinéfae3 /. t^.ff- de interdici. & releg. I. 6. § 1. ff. eod. I. 2. ff. de pcenis. I. 1. § ^.ff.de legat. 3. /. 3. § r. /. 4- ff- de off. praf. vigil. AD alium transferre j eft enim perpetua juris regula, ut quas cunque fpecialiter lege vel SCto vel ! conltitutione Principis tribuuntur, in | alios transferri nequeant, d. I. 1. § r. de- offic. ei', cui mand. ut perperam hoe ad proconfulem reftringat. Ant. Merenda. 5. controv. 5. n. 15.
v. Ratio eft, quia Magiftratus illa non proprio jure," led adventkio exercent, idque porro ideo fuit receptum, quia merum imperium populus fub libera rep. d. I. 2. § 23. /. de Off. J. & poI ftea Princeps, qui in ejus locum vene1 rat, fibi fervarat, utpote in quo agere0 ü tuï
1 ri. /. 162./. de R. J. Quapropier conj tra hoe non licet argumentari ex Seneca aliegato ad l. 4. § fi. h. nee ex regula juris communis, quae exfiat in l. 54. ff \ de R. J. uti ddcimus ex L 15. ff, de le*



294 PANDECTARUM.
tur de fumma omnium re, de capite, vita, libertate, civitate, atque de tota hondnis fortuna, ut mi rum non fit, quod nemini eju? exercitium permiitebatur, quam cui vel lex vel SCtum vel Principis conftitutio hoe indultilfet , qui & publici, id eft, populici viceque populi exercitionera tune diccbatur ha- I bere. d. I. i. ff de. ojfic. ei.
VI NEC LIBERANDI IGITURl REOS' alicujus criminis JUS, id eft, | juftam poteftatem poteft proconful ad i legatum transferre, CUM ACCUSA- I
5 t
COMPENDIA.
Proconful inconfiulto Principe jurisdi&io-
nem Legato adimere nequit. n. i. An Magiftratus aliui iterum auferripos~
1. OICUT AUTEM MANDARE O JURIS DICTIONEM VEL NON MANDARE EST IN ARBITRIO PROCONSULIS : qui lege non cogitur mandare, fi tamen id facere ve- | lit, debet exfpetftare, donec provinciam fit ingreflus /. 4. § 6. h. ITA ADIMERE MANDATAM JURISDICTIONEM LICET EQUIDEM PRO CONSULI, cum ejus Pit dare, ergo & I zdimere pocelt. /. uti. § uti. ff. de lea. 3. ƒ NON AUTEM DEBET INCON-l SULTO PRINCAm V\OC VACERE, ] Loc enim cum injuria legati conjuuc-1
§ II.
COMPENDIUM.
Legati non Principem fed proconfuiem confulere debent.
LEGATOS NON OPORTET PRINCIPEM, ne is quotidianis ijtis interpellationibus turbaietur, & quia ordo lervandus eft, ut inferior ad i proxime fuperiorem reeurrat-, arg. /. Si. pr. f. de appellat. CONSULERE ,
§ III
COMPENDIA.
Quomodo fe Proconful vel alius magiftratus circa xenia, & munera gerere debeat. n. 1. a. §. 6. 8. tg.
Proconfuli non licet emere res a previnci-
alibus. n. 3. Mos exeipiendi publico fumtu adveniintes legatos. «.4.
Ptna
SED PROCONSULEM SUUM ET IS AD CONSULTATIONES de ju-
LEGA rORUM DE BE BIT RE, SPONDERE.
fu ? n. 2.
Quando fuperior litem ab inferior e magifiratu avocare peffit? «.3.
j tum foret, turpius enimejicitur, quam
non admittitur. I. 3. C. de fücntiar. f 11. Quare nemini absque jufta caufa
aufferri poteft magiftratus, qui lemel in
eum fuit conlatus. Valdaura obl. 7. n. 1.
3. 4. & per tot. 1 III. Quod vero interpretes ex hoe
loco conlegunt, quafi fuperior magiftri1 tus litem coram inferiore motam pofiic
avocare, Carpzov. ». 3. decif. 220. n.7. id non aliter verum eft, quam fi inferior judex fa. ïutpectus, vel maximi prse-
judicii fuerit res. Carpz. decif 221. n.
15. & fiq.
RI APUD EUM Legatum NON POSSINT, qui inter reos funt relati, fed horum pnuauditio tantum ei fit cuncesfa jure fingulari, quod non ad exemplum rrahi aut extendi ad libcrationem debet. d. I. 162. ft. de R. J. I. t4. de le+ib. Idem conftitutum apud Fr fios Belgas, nam fuprema curia habet folum merumimperium; Pranores aurem quos Grietmanos id eft , pacis procurandce viros appellant prajauditas cuftodias ad illam cum elo;rjr> mittunt. Stat. Frif lib. 2. tit. 8. art. 14.



LIBER. I. TIT. XVI. LEX. VI. 295
Pcena. ejus qui magiftratum corrumpere voluit, n. 7.
Magiftratus ab Hifpanis Belgisque in Indias mifti exenia accipere poffunt,
. ff 9'
Judicia absque fufpicione etiam minima tra&ari debent. n. io.
I. TVTON VERO IN TOTUM XEJ_^| NlIS, qua; propria dona funt holpitibus & amtcis a veteribus dari folita, nam £«vo? GrKce hoipitem & amicum fignifieat, unde Xenodochium hofpi tunf fufceptio, at & hic generaliter accipiuntur pro munufculis aliis, quae Proconfuli provinciam ïngreffo dabantur ad aucupandam emerendamque c]us gratiam. Baro ad h. I. Coraf. ibid. n. 2. Langheiifi 6. femeftr. 1.
II. ABST1NERE DEBEBIT PROCONSUL, SED MODUM ADJICERE. Omnie enim boneflum in ar duo eft, i etiam quod vicinum honefto eft , non enim tantum fieri debet fed ratione fieri; ait Seneca 2. de benefic. 18. UT NEQUE MOROSE IN TOTUM ABSTLNEAT, NEQUE AVARE MODUM XENIORUM EXCEDAT. QUAM REM DIVUS SEVERUS ET IMPE- j RATOR ANTONINUS ELEGANTTSSIME EPISTOLA SUNT MO- ! DER ATI; CUJUS EPISTOLA VERBA HAÏCSUNT. QUANTUM AD XENIA PERTINET, AUDI, QUID SENTIMUS. VETUS PROVERB1UM EST: oTre. ukwk otte I
ÜANTOTE OTTE nAPAÜANTilN, ID EST,
NEQUE OMNIA, NEQUE QUOVIS TEMPORE, NEQUE AB OMNIBUS. Idem Seneca d. I. Hac autem j hoe •primum cenfebit, non ab omnibus. A \ quibus ergo accipiet Proconful? ut breviter tibi refpondeam, ab his, quibus dediffe nullam infert ja&uram. NAM VALÜE INHUMANUM EST, A NEMINE ACCIPERE: SED PASSIM, id eft, fine deleétu a quocunque i /. 43. pr. f. de ritu nupt.
fil, VILISSIMUM EST ET OMNIA AVARISSIMUM ET QUOD | MANDATIS five juffis,, quibus forma ] adminiftranda; provincia; erat prrefcrip- 1 ta, /. un. C. de mandat Princip. nobis 1 nunc inftruéliones audiuhtCONTINETUR, NF. DGNUM VEL MUNUS IPSE PROCONSUL, VEL QUI IN ALIO OFFICIO ERIT, ACCIPIAT, EMATVE QUID ne ob metum imperii vilius comparent fibi res a provincialibus /. fienult. ff. ad L. Jul. repet. Apud vicinos Frifios fcederatos ,pr?efidi
Apud Hifpanos ratione xeniorum difiinguttur inter Magiftratus. n. 11.
Inter eficulenta juftitia fape comeaüurl n. 12.
Judex eficulenta ab adverfiario accipiens veluti fiufpe£tus recufiari poteft. n. 14.
provincia; vel Gubernatori non licet e* mere praedia, at alia ratione, NISI VICTUS COTT1DIANI CAUSA, AD XENIOLA ifta NON PERTINET, nam illis conftabant, ut hofpiti1 bus advenientibus inftruerentur cubicuI la & triciinia, öc eum penu cella; pri1 maque die ad ccenam invicabant. poftero mittebant pullos, ova, olera, poma reliquasque res agreftes, qua; Xenia Grazci ab hofpitibus appellaverunt. Vitruvius lib. 6.
IV. Videtur & hinc roanaffe mos exterarum gentium nove advenientes Legatos per triduüm excipiendi publico iumptu, Caaterum ex diélis intelligimus, xenium effe, fi par perdicularum aut lepufculum ad judicem mittas, vel amphoram vini rariffirni eidones, quod fi vero centum perdices a litigatore accipiat judex? Aut fi decem vini amphoras? Non haec ad xenia. SED AD EA, QUiE EDULIORUM EXCE-
l DANT USUM, id eft, juftum modum I /. 18. ff. de offic. praf. Baro ad h. I. referenda funt.
V. SED NEC XENIA PRODUCENDA SUNT AD majoris momen-
i ti rerum öonationes, cum \wn MUNE-
I RUM, quoties ob caufam aliquam frijnt, k 194. ff. de F. S. QUALITATEM induant, neque ideo magiftratus eo colore, quod poffit xenia accipere, ingentia dona debet aucupari. Coraf. h. num. 14. Quanquam reéle hsec poftrema verba fic quoque accipiantur, non effe ifta trahenda ad neceffitatem.
! Brunneman. h. num. 9. Berlich. decif. 74. num. 2. Licet Alborgaria qua; nunc
1 dicitur Barbare, & a Xeniis orta videtur, pro munere habeatur.Merckelbach. apud Kloek. 1. confil. 21. num. 34.
VI. Ex diélis autem conftat, ideo xenia potuiffe magiftratus accipere, quod mos ille vigeret apud Gra?cos aliosque populos, ea offerre hofpitibus; atque ideo id ad magiftratus noftri temporis producendum non fuiffe, uti differit Langlsus d. lib. 6. cap. i . ubi memorat, quod ad eorum foedam avaritiam inexplebilemque cupiditatem comprimendam
.lege apud Gallos fit fancitum, ne cui I eorum qui vel in regiis prcefecluris imis*
que



PANDECTARUM.
que fubfelliis obnoxie, vel etiam in fenatu aut aliis Jupremis tribunalibus ultlmum judicant, Regiove cuufidico vel cognitori donum munusve vel xenium aliquoda Utiga tori bus, quantumvis leve & exiguum, reBe vel oblique accipere liceat, five id efculeutl pocukntive nomine contineatur, five etiam adedulium non pertineat, nempe ea que. in nummarios Jbrdidosque judi~vs confiit'uta efi, iis qui non paruerint efficiendis.
Vil. Et refert Autumnus ad Langla, d. I. p. 250. quod in litis inftitorem, «x eo hominum genere, qui veteribus fequeftres, id efi, corrumpendorum Judiciorum conduciores appellabantur, & pro quibus fe quosdam adhuc gerere, ut miferis rufticis imponant, novimus, quia aureum nummum unum vel alterum fupplici libello inclulum uni ex Senatoribus obtulerat, fic animadverti placuit aureum in cereum infumi, quem ille ab uno apparitorum obfervatus ad diva deferre haberet ejusmodi inftitoria perpetuo abftinere juffus. 5. Non. Jan. 1594.
VUL Efi ck alia ratio, cur hac tem peftate Magiftratlbus & Judicibus xenia & munufcula etiam rei minima; non liceat accipere, qua in iis alia ratio cesfat, ob quam proconfulibus auc Prsfidibus provinciarum permittebatur illa capere; Hi enim annuum gerebanc niagiilratum, óc in folo peregrino contïituto, non hortos aut arva propter exiguum temporis coYe.ba.tvt, wcc iamWiarem ibi fic habebant inftrucftam, ut, quaj efui potuique effent, fibi fufficerent, quin & ftepe vix pretio redimere poterant, atque ideo cum temperamento, d. I. 18. ff. de offic. Praf. illa ipfis offerebantur a provincialibus.
IX. Quod quanquam ufum adhuc habere poflit in magiftratibus, quos Hi fpani Belg jeq ue cum annuo aliove temporali imperio in Indias, Guineam aliave loca mittunt, etiamque fciam fervari apud Germanos in Ducibus exercituum & in tribunis atque aliis prtefectis militum, fi cum copiis in aliqua urbe hybernent, Usque tune ab ordine decurionum nomine municipii dari folere vinum, ab hoe pago avenam, ab alio lignum, pifces, pullos aliaque efeulenta, ut manus militum cohibeant a rapinis, hosque vetent excurrere, damnumque ruftica; genti dare, attamen in magiftratibus & Judicibus, qui domi fu» honores gerunt, id non amplius tolerandum eft. Groeneweg. deLL.abrr.g. ad b. I. num. 2. Brunneman. h. num. 6.
& ad 1.18. ff. de offic. praf. & ante hos Coraf. ad d. I. 18. ». 5.
X. Nam judicia absque fufpicione etiam minima debent traeiari. /. 16. c. de judic. Fieri autem non poteft, ut, qui munufculum & vel par perdicularum acceperit, non magis erga datortm afficiatur, proniorque in eum, quam adverfarium, non fiat. L^ugla. d. cap.
1. pag. 251. Nam minima quoque movent animos, minimaque accipiendo dehiiquitur. c.fur. authp 14. q. u. £c ex minimis fi peraiittantur, facilis ad majora optar.dadc capienda via eft, Valentin. Winther. Partben, Linffff lib.
2. c. 10. n. 23.
XI. Quare etiam magifiratibus majoribus apud Hifpanos uuerdicitur efculenta & poculenta accipere; Joan. Matienzi. pag. 3. de referend. judic. & advocat. officio. cap. 32. num. 1. Minoribus tarnen judicibus hoe permittunt, fi ultro offerantur ab iis, qui nullas amplius coram iis habent lites. Matienzi d. I. num. 3. Apud Anagonios autem & iilis efculenta 6: poculenta accipere fas ell. Jofeph. a Sefle de Sjndicatu n. 6. Valdaura obf 9. «. 83.
XII. Hic tamen fcribit ex Steph. Gratiano 1. difcept. forenf. 56. num. 48. quod inter ejculenta interdum juftitia ccmeditur, & inter nffa edulium juftitia ip/a quïe/c/t, fubjiciens ideo quod vos femper Deo favente, cui gatia firictiffime & rebg.to/e ohftrvavxmus, adeo ut interdum, cif ipfis advocatis & procuratoribus molefli fuerimus & nimis delicati vifi fumus. Scilicet quod non alii ifta recufent, quam qui in corruptorum judicnm famam aucupantur, uti Nicol. a Sahs fcribit in ficilim. ad b. I.
XIII. Quod cum hac tempeftate vitare fatagant plerique, ideo efculenta & poculenta, quai vernacule Keukenftuyr appeUantur, jam in Germania inreriore ócBelgii plerifque regionibus admutunt, qua; res licet hoe colore deJendatur, quod modicum aut nullum ftepe vex publico habeant ftipendium arque ita xenia inter fua accidentalia\ paree, precor, verbo, numerare debeat i qua de re vide Petr. Gtegor, Tholoi. de Rep. hb. 2. c. 6.n. 16. & 18. Tamen cum aliis levioribus conjuneïa effi. ceret, ut judex, qui ab adverfario meo illa accepifler, a me poffet veluti fufpectysaccufari, uti judicatum memorat Valdaura d. Obf 9. n.uh. Jurijuraotio autem quod yulgo perborrefcentia audit, ideo locum fore nemo dubitet. Cajter* vide adl. 18. ft.de ojf.praj.
LEX



LIBER I; TIT, XVI. LEX. VII. *97 L E X. VIL
COMPENDIA.
Proconful pati debet commgndari fibi civitatem. n. i,
I. OI IN ALIAM QUAM GELEID BREM CIVITATEM VEL PR O VIN CI /E *C A PUT uti Afice Ephefus 4. § 5,\ t. ADVENERTT, PATI DEBET COMMENDART SI- | BI CIVITATEM, LAUDESQUE SUAS NON GKAVATE AUDIRE, ! CUM HONORI SUO PROVINC1ALES, quibus hïec inania linquebam, fed & Reges atque Ptincipes haut gravate laudes fuas audiunt, quod & ob-
g. I.
COMPENDIA.
Inftauratio adium fiazrarum ad quos pertineat 9 n. I.
I. TT? DES SACRAS ET OPERA /Vj PUBLICA C IRC UM1RE INSPiClÈNDI GRATIA, AN SARTA TECTAQUE SINT, VEL AN ALIQUA REFECTIONE INDIGEANT; ET SI QUA COEPTA SUNT, UT CONSUMMENTUR, v&OUt VIRES EJUS REIPUBLICA PERMITTUNT, CURARE DEBET: hinc conlegit Joan. Stepfe. Durandus QJ). jur. mtatiff.43, quod inftauratio ecclefiarum ad Judicem laicura penineat; ipfe tarnen refert, judicem ecclefifticum cognofcere poffe de ratiociniis
§ 11.
COMPENDIA:
Plenifiimam jurisdiclhnem Proconfiules habebant. n. 1.
I. /^UM PLENISSIMAM in litibus!
civilibus cauusque pecuniariis, qua; Roma: per diverfos Magiftratus expediebantur, AUTEM JURISDICTIONEM qua voce tamen hic non venit merum imperium , nam alias & legatus hoe habuiffet, cum &.ei omnis jurisdic. tio poffet rnandari. /. 4. pr. ff. de cPicei cuimand. fi 6. % 1. h. PROCONSUL,
ï
Qtii extra ordinem jus dicunt, proprie Magiftratus non fiunt. n. s.
utpote qui illorum vices in provincia gereret l. 9. pr. h. HABEAT- OMNIUM PARTES vel munia, ut cum unus Romaa de tutelis, alius de fideicommiffis , tertius inter pregrines, quartus de publicis criniinibus cognos= cat, is folus de his cunétis notionem txerceret. Baro adh. L
It QUI ROMA VEL QUASI P MA-
Militari manu curatores adjuvabant Pre*
confules. n. a.
I pecunia; impenfte in ufus facros', atque I fic fuiffe judicatum in fuprema curia ; Tholofana au i. Aug. 15H1. * II. CURATORESQUE OPERUM f DILIGENTES SOLE MNITER PRvEPONERE : MINI S TERIA \ QUOQUE MILIT ARIA, id eft, mij niftros milites ut leventur eto^atione mercedis provinciales, quod tempore pacis etiam noftris militibus imperari foret e rep. SI OPUS FUERIT, AD CURATORES ADJUVANDOS DA-
Ferias Proconful dare poteft. n. z.
I fervavi in Ludovico XIV. Galliarum 1 nunc Rege, cum us celebres civitateS | cum Augufta fua, quam ipfe e finibus ' resrni fui Lutetiam duxit, ttanüret. ID
VfNDICENT. II. ET FERIAS SECUNDUM
MORES ET CONSUE TUDINEM, 1 QUAÏ RETRO OB.TINUIT DARE, j id eft, ftatu tas a Principe /. 4. C. defe-
rits. pro coeli diverfitate ordinare atque
indicere /. e. C. d. 1.1. 4. ff. eed.



2p& pandectarum
MAGISTR ATUS, VEL EXTRA ORDINEM JUS DICUNT, id eft, praeter folennem morem, ut res poftuut & negotiorum inultitudo, creaban-
LEX. VIII. compendium.
Summam poft Principem poteftatem babebat Proctnful.
ET IDEO, at idem legendum efle I monet Vacca ad rubr. ft. de juris- 1 Siet. vel diets, quod non fit locutionis eadem feries; nam, ut iittye*®* oftendit, ex diverfis libris haec fragmen ta fum defumpta, MAJUS IMPERIUM, quod noa de mero imperio, fed majoreJ & exellentiore auctoritate atque fum I ma dignitate magillratus Romani accipi oportet, qua & majeftas imperii, in l. pen. ff. de J. & J. & vis imperii dici- I
JLr Tb y\. IA. compendia.
Omnes caufa in provincia per Proconfulem expediri poffunt. n. i.
* AJEC QUICQUAM EST INi JlN PROVINCIA, QUOD NO^ PER IPSUM EXPEDIATUR, ita tamen ut alia agat jure magiftratus, velutiea, qusefunt jurisdiótlonis&imperii mixti, alia vero ex fpeciali conceflione, uti meri imperii exercitio, /. 6. pr. b. nee non legis aeftiones. /. 2. pr. eod. tit.
lh SANE SI FISCALIS PECUNIARIA, fic diéla, u« feparetur a fifci quaeftionibus, l. \%.ff. de diverf. &
5 t
compendia.
Exempla, ubi decretum neceffarium. n. 1. Qua caufa cognitionem dejiderant, per
ï. T TB1 DECRETUM NECESSA\J RÏUM, id EST, caufa cognita quid ftatuendum a magifiratu, veluti an praedia minorum diftrahendafint? i. r. C. de prad. min. Guy Coquille QjQj ö* reponc. fur les coutum. de Fran- ( ce 210. an admittenda transaétio de ali- 1
libellum non poffunt expediri ? n fi« 3-
mentislegatis? /. 8. $ l?. ff. de tranf. Vinn. tra&. de tranfacl. c. 6. n. 4. an danda bonorum pofi*eflio impuberi? /. 1 pr. ff. de carb. edi&o. vel in integrum reftitutio?/ 3. I 7. pr.ff de in integrum reft. PER LIBELLUM fupplicem, quo privatus ab eo quid per/f,
ab-
Melius tamen facit, ft abffineat a fifcali J>ecum'aria. n. a.
temp. prafcrip. Ha; enim cum effen* jvn«\ imperii, utique ad proconfulem fpeftabant, d. I. 6. pr. b. junSt. i. x.Q ubi caufa fifcal. non autem is cognoicebat de rebus patrimonii Principis, quas fifcales pecuniarias hic videmus appellari Coraf. b. num. 5. CAUSA S IT QÜJE AD PROCURATOREM PRINCIPIS RESPICIT, MELIUS FECERIT SI ABST1NEAT
tur ,n l. 1. 2. § x. ff% de -udk, giftratus municipalis carebat. /. 26. pr. ff admumcip. Feftus de F. S. quod majores J minores appeUantur non ad atatem, jed ad vim imperii pertinet ■ T N FA PRO VINCIA HABET OMNIBUS, quoties Prasfeérus pratorio in provincias, quarum una proconfuli data eft adminiftranda, non eft miffus. /. ro. /. 32. pr. C. de appellat. POST PRINCIPEM.
\ tur & magiftratus proprie non erant. /
I 2- § 33- ff- de O. J. ubi dtxi. AD IPj SUM PERTINENT.



LIBER % TIT, %Vl L Ë 5É IX
Pp a
COM-
abfente nee in jus vocato adverfario, /. 15. ff. rf« in jus voc. IC EXPEDIRE PROCONSUL, lket illi libello fublcripfent ck poftulantis defiderioannuerit arg. I. i.ff. de offic. oifeffir. NON POTÉRTT, fed audire pdus alteram partem debet.
IL OMNIA ENIM, QUiECUN QUE CAUSZE COGNITIONEM DES1DERANT, qualia funt illa, qüifi enarravi ck id genus alia, veluti tutoris uatio , /. 21. %5. ff. de tut. & curat. dat. PER LIBELLUM NON POSSUNT EXPEDIRI, nee de plano, fed pro tribunali, auditispartibus, vel diligen-
§ 11.
COMPENDIA,
Per advocates quinam hic intelligantur? n. f.
Circa advocatos patiens Proconful effe debet. n. 2.
Claudius Cafar nimis indulgebat cauftdi
I. /^MRCA ADVOCATOS, id eft, non tantum eos, qui, quod jus
gererent, fuam commodabant prafentiam amico, fed ck oratores & patronos, qui caufas orabanr, unde ck caulidici appellati: Afcon. Paedian^ in divinat. Ciceron. atque ita omnes, qui caufis forenïibus dvcttvóns ^endis quoque ftudio operantur, 1* 1. § 11.ff de var. & extraord. cogn.
II. Quo fenfu Groninga; advocati vox ufurpatur, neque ibi a procuratöre forenli is differt, qua; ratio efficit, ut juris ftudium videatur eviluiffe ck orti a parentibus, qui honoresgefferunt, vix velint caufas in foro agere, cui malo ut occurratur ck oportere ck expedire quis non videt?
IIL PATIENTEM ESSE PROCONSULEM OPORTET; SED CUM INGENIO s five naturali prudentia, quaj auget dignitatem magiftratus. Baro ad h. I. Tabor. tracl. de Confrnnt. part. 3. § 2. NE CONTEMPTIBILIS VIDEATUR , qualem fe prrebuit Claudius Cmfar. Sueton. Ciaud.cap. 15. Illud quoque a majoribus natu audiebam, adeo caufidicQs patientia ejus foli tos aba¬
ci s. n. 3.
Cauf ar um concinnatorihus & redemtorilus poftulare non ptrmittat Proconful. n. 4. 5.
ti, ut defcendentem e tribunali non foluni voce revöcarent, fed & lacinia toga retenta inter dum pede apprehenfo retinerent. Ac ne cui hac mira fint, litigatori Graculo vox in altercatione excidit x*< «"»
IV. NEC ADEO DISSIMULARE. .SI QUOS CAUSARUM CONCITC
N A T Ö £CE S, aavocatos tdVket, qui j mütenam litis ultro fuggerunt ck caufa 1 wjullidam falCis ratiunculis ck compofitis mendaciis colorant, ck lites in longum captionibus ck cavillis frivolisque exceptiunculis protrahunt, quod doefte rabula nunc norunt, idque dii melius! praxin appellant, quos Deus Opt. Maximus vel emendei vel male per dat! Verba funt Corafii. h. n. 3.
V. VEL REDEMPTORËS, qui Htium anfractus mercantur, cedique fibi curant caufas, quas norunt effe malas$ vel faitem dubias, etiam illi, qui con-
j ducunreaufas agendas mercede padta U | § 7- ff. mand. I. 22. /. 03. C. eod. U 5. C. de poftul. DEPREHENDAT, EOSQUE SOLOS PATI POSTUL ARE, QUIBUS SER EDICTUM ÈJÜS IPOSTULARE PERMITTITÜR.
ti inquifitione habita, uti anteverti dis eere, ad l. tï. f. de J. & J. n. 5. ttl turpiter errent:, qui per libellüm bic
1 mandatum intellignnt, atque inde 'ra.it'
[ runt mixtum imperium non poffe mandari, uti bene obfervavit Henr. Boéer*
! iratl. de jurisdicl. cap. 6. n. 15.
'. . III» Illud recliffime hinc eonlegas / non fufficere libellüm, ut tutor teneatur reddere rationes reliquaque inferre, licet de inventario conftet, fed caufa
r cognitionem defiderari. Abt. de Amato afforenf. jur. rejolut. $at n. 3. 13. $
1 per tot-.



3<*> PANDECTARUM
COMPENDIA.
Qua pro tribunali & qua de plano expe-
diri dicantur ? n. i. Proconful de plano expedire poteft, ut ob-
L "PlE PLAN0> id eft- fumrnatim,
JlJ defunótorie nee pro tribunali j fedens: hoe enim erat locus editior & ƒ in excclfo pofitus, & plano, id eil, ipfi folo opponitur, uti fcripfi ad l. i. S i. jf. de confl. Princip. num. 4. Cum autem ea, qua caufa cognitionem defiderant, pro tribunali deberent expedi- I ri, b. I. § ï. ideo per metaphoram dixe- ( runt ea, qua magiftratus cum caufa co- I gnitione ita tuit fieri, pro tribunali & contra de plano expedin, ubi non pra- ( cefierat exadta rei examinatio. /. 3. § 8. | ff. de bon. poff. I. t. ff. quis ordo in poft. I. 4- C. de dilat. Jacob. Ravard. Protrib. > cap: 7. Coquille d. q. mo. in fi. AUTEM PROCONSUL POTEST EXPEDIRE HAC, UT OBSEQUIUM PARENTIBUS ET PATRONIS LIBERISOUE PATRONORUM EXHIBERI JUBEAT; COMMINARIETI-
§ IV.
COMPENDIA:
Ordo in poflulationibus obfervandus. n. 1. Rota nomen cur fummo tribunali inditum ? eod.
I. /^VBSERVARE ITAQUE EUM KJ OPORTET, UT SIT ORDO, qui ut cuftodiatur, folet nunc catalogus vel indiculus publicè in veftibulo curia proftare, quem barbare rotulum appellant; Gallis & Belgis audir folk , quod ex ordine volvatur litis traéhnda facultas. Mornac. ad b. § Unde nunc Frifiis Belgis & Batavis ipfe locus in curia, ubi poftulationes fiunt, rolle dicitur. Hinc & fummo tribunali, j quod nunc Roma eft, Rota nomen inditum.
II. ALIQUIS POSTULATIONUM SCILICET UT OMNIUM DESIDERIA AUDIANTUR : NE FOR. TE DUM HONORIPOSTULANTI-
Etiam mediocrium deftderia funt audienda. n. 2.
™ DATUR, VEL IMPROBITATI prE.DIcTPR^MEDI0CRES DESIDEnru ^0N PROFERANT,
Sm? n^L2MNIN0 N0N ADHI-
OUFVTP^/nJT MINUS FRE' I QUENTES id eft, mcelebtes neca
^r1)^ Tcl1Tentibus adhiberi foliros, NE-
\^T^AU(^A DIGNITATE ! FOSITOS, qui nee fplendoris, fam» aut exiftimationis fint apud eos, qui in foro verfantur. Per hos enim litigatores defidena fua nibilo magis proferre pollunt, quam li omnino nullus pro iis intervenerir. Paria ut fint, humiles puraque parma patronos & nullos haoere. Langlams i.femeft. 1. ADVOCATOS SIBI PROSPEXERUNT.
COM-
fequium paremibus ac patronis exhibeatur. n. 2.
AM ET TERRERE, quod & in aliis cafibus fieri annotavi ad l. x. § io ff de (fftc, praf. urbi. '
U. Quinimo non inrra hac femper fubhftet Magiftratus, quid enim, fi fi. bus patrem dementia coareuerit ? Lucianus in Macnb. fcriptum reliquit, quod Sophocles Tragicus fub finem vna cum eflet XCV. annos natus, a filio fuerit palfus iftam dicam; fed falfitate deprehenfa, hic infimia da-nnatus fuit Locum Juhani in Cafar. etiam obfervaveram, fed eum jam occupavit Mornacius ad b. I. FILIUM A PATRE OBLATUM, QUI NON, UT OPORTET, CONVERSARI DICATUR POTERIT DE PLANO SIMILITER
EXLIgERIUM N0N OBSEQUENTEM EMENDARE, AUT VERBIS AUT FUSTIUM CASTIGATWNbf



LIBERI. TIT. XVI. LEX. LX. 30*
§ v.
COMPENDI A.
Quibus cafibus proconful Advocatum dare
debeat ? n. 1.2. Qjtid fi Advocatus detur minus idoneus ?
«.3.
Opprinn ah quem per adverfarii potentiam
I. A DVOCATOS QtfOQUE PE- /
ff\ TENTIBUS DEBEBIT 1NDU1.0ERE, PLERUMQUE FOEMINIS, VEL PUPILLIS, VEL ALIAS DEB1LIBUS: VEL HIS, QUI SDJE MENTIS NON SUNT, SI QUIS ELS PET AT, VEL SI NEMO SIT, QUI PET AT, ULTRO EIS DARE DEBEBIT, etiamfi criminis a licujus rei fint poflulati. arg. I. 19. ff. de pcenis. Juft. Oidekop. tit. 1. obferv. crim. 4. per tot. & obferv. 12. n. 2. & per tot.
II. Nee refert, an accufati fint ob perduellionem, aliudve huic graviflimo fceleri par facinus? Oidekop. d. tit. 1. obf. 10. per tot. Groningse autem nulli inter reos relato indulget advocatum ordo ampliffimus. Et cuibono? Nam 1 reo haut edit argumenta, quae contra eum faciunt, SED, SI QUI PER POTENT1AM ADVERSARII NON IN / VENIRE SE ADVOCATUM DI- | CAT: /EQUE OPORTEÏ.1T "£.1 \ ADVOCATUM DARE.
IJL Quod fi vero tune minus frequentem aut incelebrem acceperit, id ipfum ufurpare bcebit, quod Sicuius quidam falfe & eleganter dixiffe apud Ciceronem fertur, cui cum prator Sripio patronum caufa dediffet hofpitem fuum, hominem nobilem, fed admodum ftukum , quafo , inquit, Prator adverfario meo da iftum patronum, deinde 1 mihi neminem dederis. Illud ex eodem Tullio 1. de orator e adjiciam iis, qui perfecli oratores effe vellent, juris civilis cognitionem effe neccffariani.
IV. C .ZE TE RUM OPPRIMI ALL OUEM PER ADVERSARH SUI POTENTIAM NON OPORTET: HOC ENIM ETIAM AD INVIDIAM odiumque ei conciliandum, quafi is, qui magiftratuns gerit, aut noliet, aut non poffet arcere violentiam poten-
pP3 COM«
non oportet. n. 4. Olim in Galtia unum illuftrioris fama
caufuiicum rogare licebat. n. 5» Gronewegius refutatus. n. 6.
tioram, atque fic ofiicio fuo haut fungeren^, afg. I. fi. ff. quod met. cauf. EJUS, QUI PR O VIN Cl/E PRAEST, SPECTAT, SI QUIS TAM IMPOTENTER id eft, immoderate fua potentia utatur, atque fuperbe <3c violenterSE GERAT, UT OMNES METUANT ADVERSUS EUM ADVOCATIONEM SUSC1PERE, veljiimfrequentiores caufisque obeundis & perorandis fordfiimi ab eo fint adhibiti, ne ullum forenfibus rebus aptum poftea adverfarius habere poflit, cujus ope & confilio caufam inftruat, quod hic aliquandö novimus effe faclitatum, & alibi accidere memorat MomaciuÊ ad h. § cautumque ne fiat Ord. Cam, Spirenj'. p. 1. tit. 29. pr. ait Brunneman. ad l. 7. C. de pojlul. fed nullibi reperias.
V. Galli autem malo illi mori occurrendum prudenter rati caverunt, ut is, qui dicam alteri fcribere vufr, non omu<is , nee majorem partem advocet 8 quin, fi duo tantum fmv YnWvotif nominis fanneque illuftrioris in auditorio caufidici, qui dicendi facilitate foren» fiumque rerum aélione pra cateris floreant, unum tantum illi rogare liceat* quod cum faneftiflime conftitutum fit centen te Langlteo d cap. 1. ideo & hic & ubique veftigandum erit, licet in Gallia id antiquatum fateatur Autumnus ad Langlce. d. I. pag. 10.
VI. Et miror, Gronewegium de LL. abrog. ad l. 7- C. de poftul. fcribere , ideo id apud Hollandos in defuetudinem abiifie , quod tanta nunc fit Advocatorum copia nam & apud Romanos maximo erant numero, cum hse leges conderentur. Vetus eft proverbium : Non omnes fan&l qui calcant lïmina tem' pil, nemo quoque non feit, Öaf3 nidht alïc rjutc ftörfje/ Hit lange Itëtflet trage* /. 31. ff. de folut.



soa PAN. DECTARÜH
§ VI.
COMPENDIUM.
Prafulum nomine & Proconfules veniunt.
QU2£ ETIAM OMNIUM VRM- I SIDUM: horum enim appellati- I one & proconiules veniunt. /. i. '
L E X. X.
COMPENDIA.
Proconful usque ad adventum fuccejforis
jus dicere debet. n. i. Verborum ufus latior efi quam verbalium.
t TV/fEMlNISSEOPORTEBIT, 1V1 USQUE AD ADVENTUM SUCCESSORIS OMNIA DEBERE PROCONSULEM AGERE: GUM SIT UNUS PROCONSULATUS, licet adminiftratio per perfonas & tempora dividatur, arg. I. 76.fi. de judic. Hinc conlegit Chriftoph. Grefpi de Valdaura obferv. 5. n. 354. quod fi non apertilïïme conftet, an gratiam Criminis reo fecerit Vicarius Regis morte extinclus, & quaedam conjeftura; adfinr, per quas id videatur haud faóium fuiffe, tune abolitionem non obtingere reo, nifi fucceffot, qu'v vcv Yocuyc\ funöd vicarii venit, ea de re fuerit aditus.
H. ET UTILITAS PROVINCIE EXIGAT ESSE ALIQUEM, PER
COMPENDIA.
Proconful legatum ante fe non dimittat. n. 1.
Refcripta, etiamfi ad alios data, legis vig%rem habent. eod.
LEGATUM SUUM NE ANTE SE DE PROVINCIA DIMITTAT, ET LEGE TULIA REPETUNDARUM, ET RESCRIPTO DIVI HADRIANI AD CALPURNIUM RUFUM PROCONSULEM ACHAÏ^E ADMONE TUR. Ejusmodi enim refcripta, etiamfi ad alios fint data, legis habere vigorem conftat. hl. § 1. ff. de confiit. Princip. Verum huic Iqco
Legatus exercet jurisdiclionem, fi Precon* fui ob morbum aliumve cafum ipfe nequeat. n. 2.
videtur obftare, quod in arbitrio próconfulis fit mandare legato jurisdlcftio. nem, /. 6. § 1. h. t. atque ideo ifti quoque videatur permiffum hunc ante fe dimittere. Refpondeo, ab uno vitiofe ad alterum inferri. Legatus enim proconfuli publica authoritate dabatur lege vel a fenatu. Cujac. 7. obferv. 21. Ro« fenthal. de feud. cap. 5. concl. 5. n. 8. il. Quare licet hic illi non cog«ut
man*
QUEM NEGOTIA SUA PROVINCIALES EXPLICENT. ERGO IN id eft, ufque ad ADVENTUM, /. 40. § ï.ff ^SUCCESSORIS DEBET JUS DICERE, quod latiflime patet. /. i.ff. dejurisdicl. & notionem de criminibus hic quoque compledtitur. /. 2 § 23. ff. de O. J. jun&. I. 6. pr. b. t. Cave tarnen fis, ne inde confingas jurisdiclionem, quas tam late pateat, ut ea contineatur merum imperium: nam / id inter omnes conilat, verborum ufum latiocem eiTe, quam verbalium , uti fcripfi ad d. L 2. ^ a$. n. 31. \ HL Casterum hic ïocus rede a Brunnemanno b. n. 2. transfertur ad Redores Academicos, ut horum munus non ipfo tempore, fed ubi nove ele&us in ie id recepit, finiatu*.
«. 2.
Re&oris Academici munus quando finiatur? n. 3.
ff.deoffic. prafid. COMMUNIA SUNT; ET DEBENT AB HIS OBSERVARI.



LIBER L TÏT. XVI. LËX. ±
mandare jurisdiclionem , quandö ipfe eam poteft exercere, tamen cum morho aliove cafu queat prohiberi, ne officio fungatur, l. 8. § nff ie tut. <5? curat.dat. ideo legatum ante fe non de-' bet dimittere , ut huic tünc jurisdiclio-
L E X. XL COMPENDIA*
Mandata jürisdiBione Legato mixtum. non etiam merum imperium in eum tranjit. n. i.
I. Ql QUIÖ ERIT, QUOD MAJOj3 REM, quammixtiimperii,quod jurisdictioni coharet. /. i. § i. ff. de 1 offic. ei. cui mand. quodque hac a Pro- ! confule Legato mandata /. 6. § i. h. t. \ etiam in eum transfertur /. fi. ff. de off. ei cui mand. I. 2. ff: de jurisdict. ratio patitur, A NIM ADV E RRS ION E M EXIGAT, id cum imperii fit rneri, /. 3. ff. de jurisd. & Legato negatum, : /. 6. pr. h. t. ibique not. ideo. , II. REJICERE LEGATUS AD |
L E X- Xlt
COMPENDIA.
Legatus judicis dandijus habet. n. 1.
I. f EGA TUS MANDATA SIBÏ JLJ JURhSDICTIONE vices man-. dan tis proconfulis gerit, d. I. 1. § 1. /. 3. ff. de offic. ei. cui mand. jurisd. cum bic judicem dare vi jurisdicïionis poffit propria; /. l.l. 3. ff', de jurisd. ideo & ille JUDICIS DANDI, JUS five jüftam & legitimam facultatem, HABET vigore aliena; & mandata; fibi jurisdiclio-
L E X. XIIL
COMPENDIUM,
Legatus nihil fuo jure, quam tutorem dare p»t'efi.
LEGATI PROCONSULÏS NIHIL, quod ad jurisdictionis contentiofse aclus attinet, PROPRIUM fuo jure & ex propria perfona, arg. I. 5. ff. de jurisd. HABENT, NISI A PROCONSULE EIS MANDATA FUERIT
| ifta JURISDICTIO: at tutor ab irs e« S tiam citra id dari poteft: /. ï, § 1. ff. de tut. & curat. dat. atque hac ratione proprii quid habere videntur. Vinnius traB. de jurisd. c. 8. n. s. Lyclama. 4. membran. 15.
com«
Non obfiat. I. 5. C. de judiciis. h. bl J
nis. /. 12. %i.ff.de judic. Balduin, di h. I.
II. Ut ineptiffime hut, quafi contraria effet, traducatur /. 5. C. de Judid ! cum ibi de eoa'gatur, cui tantum notioi non autem jurisdidio a magiftratu eft data. Vide not. adl. 13.pr. ff. dejuritJ diB.
Modice faitem coercere poteft legatüll n. %.
[PROCONSULEM DEBET: Mj 1 QUE ENIM vi mandata; jurisdicïionis d. I. § 1. de off. ei. ANIMADVERTENDI in facinorofos d. I. 3. de jurisd. hosve aliter COERCENDÏ VEL ATROCITER, ideft, flagellis: Briffon. 3, fel. antiq. 9. in fi. VÈRBÈRANDl JUS HABET, fed tantum modica poteft coercere eos, qui iis, qua; vi jurisdicïionis fibi mandata; funt decreta, non obtemperant. d. I. 1. § 1. ff. de offi. ei. I. 1. pr. jf. fi quis jus die. non obtemp$
mem mandet , quin & gladii pöteftatem' exercendam committat, fi forte abfens fuerit arg. I. 1. §ff. de ojfic. ej. cui mand. ut non memorem, Legatum potuilTé tutores dare. /. 14. ff. h. t. junB. d. I. 8. % l. de tut. ëf curat. dati



2<?4 P A N D E C T A R ü M.
LEX. XIV.
COMPENDIA.
Proconfules fex fafcibus utebantur. n. i.
PROCONSULES NON AMPLIUS QUAM SEX lictoribus vel mininris & adparitoribus cura FASC1BUS, id ell, virgularum fafciculis, qui fecures obligatas inter fe habebant, ita ut j ferrum in fumraitate fulciculonun emi- | neret, qua; virgx' admonendis facinorofis, Cccures e medio toüendis, excogitarajftmt, erantque ideo obligata fecures, ut tantifper, donec diffolverentur, magiftratus deliberaret, ne ex ira, fed
ET LEGATI PROCONSULUM TUTORES DARE POSSUNT non vi mandata fibi a Proconfule jurisdictioms, l. 8. pr.ff. de tut. & curaf. "at-J'rS' L 6- § 2-jF- f'aaS. l.i.l
pr. ff. de offic. ejus cui mand. jurifd. fed \ quatenus fpecialiter %. ti. Matco Wis-hoe Cft conceffum 1.1. $ i. ff. de tut. & cui
LEX. XVI.
COMPENDIA.
Proconful portam femel Roma ingreffus
pro privato habetur. n. I.2. Valuntariam tamen jurisdiclionem extra
I PROCONSUL PORTAM ROJT M/E LNGRESSUS DEPONIT IMPERIUM, id efi, infignia imperii: hoe enim egreffus provincia ftatim amittebat. Baro ad h. I. Balduin, ibid. | Nifi imperium de voluntaria jurisdiclio- i ne accipere velis, /. 9. pr.ff. de adopt. ibi imperio magiftratus adoptamus: illam ! namque extra Romam exercere poterat ubique & &. h t. Grotius in ffr JparJ. ibtd. qui pulchrum Plinii locum memorat, fed jam antea obfervatura *reto i. de ord. per. antiq. judic. civil.
Romam exercere poteft. eod. Abfente vicario Rex ipfe de rebus provincialium jlatuit. n. 3.
IIO- .Me.rius Placmt cujacio 12. ar 33n&sSUAgT D'IUib- '7- - M' <!
I ied ^ digmtatera atqua amplitudtnem unpeni voce hic forfitan intdiigemus, ut, qui introeierat urbem victor, ftatim illam amitteret, quare fi tnumphans & ovans hic volebat Ro" mam wgredi, hoe ftatim, quando advemebat, debebat facere ne portam femel mgreflus pro privato habentur quanquam huic mori fraudem fecenr
iulÊU KerUra Wu> bendis aujpicm mox ovans intreiit t uti refert
Ta-
rat. dat. Et cum non jure magiftratus tutores dent, ideo haut proprio, fed adventitio id agere dicendi funt, qUanquam haétenus proprium eorum üt quod non ex mandata jurisdidione a
L E X. XV. COMP ENDIUM,
Legato jus tutores dandi fpecialiter conceffum.
Varialeclio circaInfcriptionem. h. l.n. 2.
circumfpecte prenam irrogaret, uti ex Plutarcno docet Baro ad b. I. Coraf. ibid. n. 2.&feq. UTUNTUR, ut memmiflent, le juftos confules non efie: nis enim duodecim erant, fafces & totidem liétótès, uti alias dixi, traditque Bachov. adh. I.
U. Caxerum pro XX. ad L. Jul. & Pap. in infcripüone hujus 7oci vult re1 poni PIL ad L. Jul. & Pap. fac. Got| hofr. in not. ad d.l. Jul.cJ P«p. p. ->22



LIBER I. TIT. XVI LEX. XVI. 3Ö5
Tacitus Annal. lib. 3. ubi Lipfium vide, I non pcenitebit. IJL Ex hoe loco conlegit Valdaura I
DE OFFICIO PRiEFEC-
Tï AUGUSTALIS.
TITUL U S WIL L E X. Unie
COMPENDIA.
PtafeBus A?.gypti non prius deponil imperium, quam Alexandr lam fuccefjhr fit ingreffus. n. I.
PRvEFECTUS /EG YP TI, quem inicriptio vocat Auguilalem, quod Oclaviaims Auguftus , M. Antonio & Cieopatra iEgypti Regina deviciis , eum illinc mittendum voluerit, illumque nomine Principis regeret. Sttabo Georg. i. 17. NON PRIUS DEPONlT PrMfECTURAM ET IMPERIUM, five exercitium fax poteftatis, quod quate fuerit difcas ex Li. & 1. C. h. t. I QUOD AD SIMILYÏVÖYOTM PRO-' CONSULIS LEGE SUB AUGUSTO Casfare EI non tamen titulo Praafidis vel Proconfulis callido commemo, nc incolaa terra; omnium fertiliffima; fe fentirent in Provincia; formam efle redactos, DATUM EST, QUAM ALEXANDR! AM , metropolim ad oftium Nili fitam, & ob loei opportunitatem ab
DE OFFICIO PR^SIDIS.
T 1 T U L U S XVIIL L EX. I.
COMPENDIA.
Prcefidzs nomen generale efl. n. 1. Ordini Groningen fi appeflatio & magiftratus & fenatus convenit. n. 2. Cujusnam confulis fit fportula pro figillo?
I. "DU ^ SI DIS NOMEN GENEJf RALE EST: EOQUE ET
«.3.
0£lo differentia inter Praefidsm & PrQ.con* fulem. n. 4.1
1 PROCONSULES ËT LËGATI I C/ESARIS, ET OMNES FROVÏN» q CIA?
Simile quid fervatur in Proregibus in In* diam mips. n. 1.
AlexandroMacedone, cui Magni cogno* men, conditum: Piutarch. Alexandr* INGRESSUS SIT SUCCESSOR EJUS, cnm alias contra in pradidibus obfervetur. /. 17. tit. feq. LICET ItSi PROVINCIAM VENERIT, ET ITA MANDATIS, id eft, codicillis, quos jam inflruciiones vocamus, EJUS Ptaereefti CONT1NETUR.
II. Idem hodie fervatur in Vicaiiis & Pro-Regibus, quos Hifpanus in regna ftb'i Mocnta, \r\Ci\axumque provmeias mittit, ufuque fervatur in pra;ït&is, qui thulo Generalium pet publicam fcèderatorum focietatem mittuntur ad In* dos Belgis parentes, ut non deponant imperium, nifi cumfucceflbr Bataviam, qua; caput eft terrarum, quas ibi poUi dent, fuerit ingreflus.
obf. 15. n. 99. quod abfente.Vicario Re* gis Rex ipfe de rebus provincialium cognofcat & ftatuat, non Vicarius.



3ö5 P A n D Ë C T A R ü M;
CIAS REGENTES, veluti Pratores Provinciales, qui cum exercitu ad regendas provincias quajftoribus & legatis ftipati extra ordinem mittebantur, Sic Tacitus l. Annal. 74. dicit, Grantutn Marcel/u m Pra tor em Bytbiniafuifie, LICET SENATORES SINT» fum 'qui legant non fint, ut hic inteïligarttur Equires, qui a Cadaribus nonnunquam ad provincias regendas mitttmtur. Balduin. & /. Sed nil necclfe eft mutare, nam & Senatores militarem rem intelligebant atque civilem admim'/rrationem, quas 'rune magis in iis defiderabantur, quam fcientia juris civilis, quod ad tribunafium affeffores, quos vulgus, fed perperam, judice Coftalio ai l. 8. ff. de legib. n. 5. vocat, non reéte tranftuletis. Langlflé» 7. Semejlr. -o.
II. Ordini ampliffinao civitatis Groninga; urraque tamen appellatio & Magiftratus & Senatus convenit, hujus, ut munia impleat in diebus, quas politicas dicimus, illius autem in juridicis. Caput ejus, titulo Prasfidis, eft unus e quatuor Coff. qui fingulis trimeftribus vices mutant.
III. An Vero illi Confuli fportula pro figillo, quod inftrumentis publicis appenditur, debeatur, apud quem res gesta, an vero illi, qui tune Pra;fidis munere fungitur, quando figillo ifta muniuntur? vide traóhacum apud Cafp. Ant. j ThetTaur. 2. QjQj for. uit. n. 15. Sed { *«c res hic non habet vifum, \t\ \ Reétore Academico, cui dalerus Imperi- \ alis a tranferiptis in doctores pro figillo, quod inftrumento appenditur, ex lege debetur. In prasfide urbano autem locum noa capit, quod omnia ejusmodi acta non tantum confirmentur, antequam magiftratu abeant, fed & pecunia qua; inde obvenit, inter cunétos Coff. & Senatores, qdin&eos, qui ab epiftolis & arcanis funt, dividatur.
IV. PR^SIDES APPELLANTUR: PROCONSULTS APPELLATIO
LEX. II,
COMPENDIA.
Profes apud fe lege agere poteft. n. t. Quid ft profes minor fit 20. annis ? n. 2.
L pRiESES APUD SE ADOPTA- ,
JL RE, vel aliquem in filium adfumere POTEST, /. 3.ff. d. adopt. QUEMADMODUM ET EMANCIPARE, ii eft, ex patria poteftate fuuraFlLI- I
Ufus b. l. praclicus in fatrapis Clivenfibus &c. n. 3.
UM dimittere, ET MANUMITTERE SERVUM POTEST, ratio, qtmd in actibus voluntaria; jurisdicïionis quis poffit duas gerere perfonas, uti dixi ad La.ff.de offic.prator.
U. Quid
! SPECIALIS EST, quia Auguftus provincias partitus quasdam Senatui popu. loque Romano reliquit, quasdam Senatui populoque Romano reliquit, quasdam fibi retmuit. Qui in illas mittebantur, dicebantur Proconfules; qui vero in has, Legati Cadaris & poftta Prjcfides. Hinc fep tem inter Praefidem de Proconfulerfl dift'erentias obfervavir Lipfius ad Taciti Annal. lib. r. in excurf. lit. I M. Nam(i.) Proconful in pacatas, fed / Profes in provincias hoftium incurfui expofiras copiisque militaribus inftructas mutebarur. (2.) Proconfulis poteftas «atanmia, fed pra;fidis longior, prout Imperator! vifum erar. (3. Proconful forte eligebatut, fed Prai/es Cadaris delectu mittebatur. (4.) Proconful ftatim atque urbe Roma egreffus, imperii infignia accipiebat, nee deponebat, nifi portam ejus iterum ingreiïus; Ptaftes autem illa non nifi in provincia nancifcebaair, atque in ea iterum deponere debebat. (5.) Proconful toga & habitu pacato; Prasfes paludamento & gladio incedebat. (6.) Proconful habebat fex liftores & totidem fafces, pra; es tantum quinque, fi non fuerat Conful. (7.) Proconful aliquandö tres accipiebat legatos, fed Prrefes non nifi unum. His adde (8.) quod raajus fuerit Proconfulum imperium quam PrseBdis; nam Tacitus d. Irè. 1. fcribit Acbajam ac Macedoniam pofiulafie Itvari ft Proconfulari imperio, & tradi imperio & regi fe a legato Ca/aris, quod fcilicet graviores provincialibus durioresque effent Proconfulum acViones. quam Prxfidum, five quod illi a populo creati & quafi in libera rep. fecundum leges agerent, qua; inexorabiles, hi vero motu Principis, apud quem gratia cc favor ta;pe locum reperiunt, uti cognofcas ex ediffertatis ad l. 2. § 1. f. de O. J. n. 4. C? 4- vel quod proconful haberet legatum, non pra;fes, meliusque unum quam duos alere poffet provinciales,



LIBERI. TI T. XVÏIL L È X. It 30?
II. Quid ü 'aütëm fit Pr*fes minor' XX. annis? Hunc non, nifi caufa apud collegam probata, potuiife fervo dare iibertacem placuit Corafio ad b. I. arg. I. un. § -2. ff. de offic. conf. fed non puts m ejusmodi homini pruvincice fuilfe daram adminiftrationem; Et finge h^c aliter, quis iile collega Prsfidis ? Ergo verius eft, ficubi cafuS événiffet, caufas notionem. fpeCtafle ad confilium , quod in Provinciis conliabat XX. Equitibus, quiperegrini recuperatores dice bantur, Theopnil. ad\ 4- dnjl. quib. ex cauj. man. non licet. Horum unus tiinc Prsefidis perfonam fuftinebat, atque ita Apulejus de mxndo ajens; Recuperaiórès judiciis prdfidebunt: accipiendus eft , ut non necelïe fit cum Fabroto ad Thé(phil. d. I. reponere adfidebunt.
III. Tentemus huic loco ufum pradicum adfignare, & videamus num transferri queat ad Satrapas, quos novére Clivii, Marcani, Julü, Montani, &
Mönaftérieiifes, hëc non Frifu orlenta-s lésj öc de quibus egi in traft. dejüriim. perhorrefe. cap, 21. n. lp. & feq. üt hi liberos apud fé poffint emancipare; Quanquam enim verum fit, qüod Prsetoribus & judicibus a Principe creatisi competat jurisdidio omnimoda, atque
i ab hac Satrapfe abftinere fe jubeantur
I ediétö Sereniflimi. Eledoris Brandenburgici edito 3!. Jul. 166$. Nee aliarrt
\ ob Caufam fere conftitüantuf j quam ut tueantur Principis regalia, etiamque ourent, ne homines fuaprsefeduraiperpdtötttioreS opprilnantur, utque ex requo
| cunéli ad tributum vocentur, tarnen cüm de non nullus rèbo extra ordinem hóe paclo eos cognofcere, atque ita ac-
I ta Adminiftro Prsefedüras fcriba conficere oporteat, illos apüd haec prolefh fuam poffe emancipare, facile inducor,
J üt fentiam. arg. § 6. Infl. quib. mod. jus
[patr. poteft. Joh). I. fi. Ci de emancipaii
I lïb.juncl. h. I. E.
LEX. HI
COMPENDIA.
Ubi & in quos imperium hdbeat Prctfes ? n. 1. 3.
An voluntariam jurisdicJüném extra provinciam exercere poffit ? n. 2.
Hierohgia a facerdote extramt» pirjioi teft. eod.;
Sive manu, five verbis commiferint quid extranei, ptiniripoffunt. n. 4.
Capitale eft in Gallus perfonas induere. n. 5.
Roma id ipffm & a matronis fieri fantd eft. n. 6.
An Principi in aliena terra liceai de fuis miniftris fupplicium fmfnere ? n.
Latriunculatori profcriptum deprehenden-
I. TIR.iESES PROVINCIE IN F SU JE PR0V1NCL/Ë HOMINES TANTUM IMPERIUM, id eft, poteftatem. L Sfjf, jf- de V. S. nee enim tantum imperium, cum merum tum mixtum , fed & jurisdidionem HABET. /. 10. & feq. b. t. ET HOC DUM IN PROVINCIA EST: NAM, SI EXCESSERIT, PRIVATUS EST, prseterquarn in iïss qua jurisdicïionis funt voluntarire,. nam haic extra provinciam eum poffe expedire communiter placuit. arg. I. 2. ff. de off. proconf. Coraf. b. ». x. Quod quanquam rede
ii prcemium confiitütüm noti deietl n. 9.
Judex fecularis & eccleftafiicut fimul «ognofcürtt de facerdote ïn qravi crimine deprehenfo. n. 10.
An contra reutim in loco ddiBi noti deprê henfum veluti contumaeem agi pus* fit P n. i i.
Stucliofus vel miles'in agro delinquens a judice pagi puniri poteft. n. itt.
Homicida poteft etiam, tum in loeo domi' cilii, tum deprehenfionis, punjru
Remiffiones reorum funt mem urbanitatisi eod.
impugnanim fit a Cujacio dd l. fi. pf.de jurisd. docente foli Proconfuli id datum fuifie, tamen fi credimus Chriftoph. Crefpi de Valdaura obf. 15. «. 25. & feq. in foro ifta opinio eft recepta.
II. At ego non aliter id admiferim^ quam fi alterius, in cujus territorio actus inter volenr.es fierent, non interesfet, vel inter fuos homines magiftratusy qui provincia fua exceffït, Illos exerèeret, uti doduih nobis ad d. I. 2. ff. de off. proconf. Secundum htec cape dodrinam Thom se Sanchetz Ub. 3. de mairif 1 mon. difp. 19. n. 16. ajentis, hierológ?i 2



3©8 * A N D E C T A R U M
ara , qus in matrirnoniis intervenit, perfici poffe a faccrdoce extraneo, ut fcilicet illa quidem rata & firma fit, fic tamen, ut ordinario parocho munufculum, ubi lege vel moribus ei dari folet offeratur Carpzov. lib. 2. Jurispr. confift. tit. 8. def. 148. n. 7. Pauperumque "loei domicilii, fi contrahentes nuptias extra eum fibi benedici fint paffi, habeatur ratio, uti conful tus refpondi & judicatum fuit, & retuli dtcad. 1. decif. 8. «. 70. & feq.
Hf. HABET INTERDÜM IMPERIUM ET AD VERSUS EXTRANEOS, id eft, aliis terris fibi non fubditis HOMINES etiamfi Reges vel Principes fint, quia et bi extra fuas ditiones funt privati, atque ratione crimuüs forum fortiuntur. Valdaura obf. 15. «. 241. & 242. SI QUID MAN.U, id eft, vi injufta & violenta qua; Hefiodo a me addudo ad /. 2. § i.ff. de
0. J. n. 2. dicitur èv x^el. Salluft. Jugurtha qui b'tfti prodidere remp. non manu neque vi. & antea: dolore permotum Atherbalem injurias fuas, manu viniicatarum eamque rem belli caufam fore.
IV. Sed etfi non manu aut ferro aliave violentia fed verbis, vel uti illicita divinatione /. 15. § 13. ff. de injur. convocatione ad feditionem /. 1. § 1. ff. ad L. Jul. Maj. & imprecatione /. 1. §
1. ff. de var. & extraord. quid fit ad- 1 millum. Nam propter poüremum faci- I nas mufiercula qusedam artem exorci-1 fandi malos $e*'\os h\c iptoïefta, vere *ovo hujus anni fupra millefimum & fexcentefimum feptuagefimi fexti fuit hac ïep. in perpetuum pulfa. Sed & illi non praïtermittendi, qui veHenum Vel poculum amatorium prabent /. 38. S 5-#• de pcenis. ■ .
V. Nam res eft mali exempli, uti ibi ait ICtus. Hinc & in Gallus perfonas induere non modo capitale eft, fed quia ejusmodi pradidiis nulla noa ftupra, nulla; non ca;des, nulla non alia facinora, noftra quoque jetate defignata funt, 1deo earum nundinatio etiam interdida eft. Langla;us 8. Semejlr. 9. Autumn. ibid. in fi.
VI. Nupter tamen audivimus Roma; nunc matronas clariffimasque mulieres ejusmodi perfonis, quas mafcas forfan Traect! r«v ffKicc^tauilon mutila voce & fyllabis inverfa vocant, uti opinatur Autamnus d. I. non modo indutas , led & fclopetis armatas incedere. Quod fi verum fit, quis amplius neget conditsres jftina urbis hipte uberibus alios, verum
dixiffe Mithridatem apud Juftinum iiftor. lib. 38. cap. 6. in fi.
VII. CÜMMISERINT, id eft, deliquerint. Quid autem videtur dicendum de Principe in aliena terra agente & fupplicium de fuis miniftris, quos fceleris conviclos tenet, fumente.i' Et quanquam in hos aterna illi fit audoritas, tarnen cum Rex, in cujus territorio tantifper moratur absque judicio nil velit in quenquam ftatui a quoquam, atque ideo in fidem fuam receperir omnes, qui in fuis fuut ditionibns , & extra nee Principes pro privatis, quamdiu in his verfantur, hadenus habeantur, ut ipfi pro Tribunali nequeant ibi cognofcere. BaVdus b. u. 2. Joan. Stuckius p. 1. confil. 15. n. 797. Valdaura d. obf. 15. n. 28. id opinor ei non licere.
VIII. Hinc vulgatum fuit, m-fte Galliarum Regeffi tulïlfe, quod Reginatum eruditifiinta Chriltiana Sueca Augufta^ nunc qua; Romam fedem legit, id in fuo regno ufurpaffet jus, & unum e. purpuratis, cui nomen Marchionis Monaldefcii, quod de arcanis fibi creditis cum aliis communicaffet, & contra Principem fuam cum his confilium cepifiet, mucrone in pedus ejus manu Comitis Santinelli principis fui miniftri impado FontisBellaqueii/7 iniiioNovembr. 1657. trucidari curafiet, allegans id fadum ad fuam invidiam; arg. § 5. ff de ojfi^ procenf. atque ad injuriam pertinere. Clement. Pajloratiï de Jent. & rejud. Valdaura. d. I. n. 36. & 37.
IX. NAM ET IN MAN DA TIS PRINCIPIS EST, UT CUR ET IS QUI PROVINCIE PR/EEST MALIS HOMINIBUS PROVINCIAM PURGARE, quod ubieffecit, nil aliud egit, quam quod ejus officio congruit, /. 13. ff. h. unde conlegit Nicol. van der Hooch. fing. jur. 41. quod fi certum pramium fit conftitutnm ei, qui ceperit profcriptum, non id debeatur Latrunculatori, fi ejusmodi facinorofum apprehenderit.
X. NEC D1STINGUITUR, UNDE vebcujus conditionis SINT. Hinc fi de gravi aliquo crimine agitur, quod per facerdotem admiffum eft , non tantum ecclefiafticus judex, fed fimul cum hoe magiftratus a Principe creatus vel fecularis de eo cognofcit, uti faepe judicatum memorat Annams Robertus 1. rer. juéicat. 6. Adeo ut ecclefiafticus judex, quem officialem dicimus, reum inconfulro feculari, nequeat aut ex libera cuftodia dimittere, aut aliter e car-
cerc



LIBER L TIT. XVIH LEX. üt 3*»
eere liberare, qüemadrtiodum idem reien pronunciatum 22. Febr. 1580. <S? 26. Jug. 1595-
XI. An autem ex hoe locofequatur, vel alias juri conveniens fit, ur , li reus in loco, ubi deliqmt, non fuerit deprehenfus, nee prteferi.ti ei dies diélus, deinde contra eum abfentem, & f - fiftere ibi judicio recufanterfl, nihilörriinus in ifto löcrJ Ctiminis aaoriffo lis veluti contumacem peragi poffit, non usque quaque exploratum eft? Provocat quidem Carpzov. p. 3. Prax. trim. q. j HO. n. 47. ci? pr. decif. 191. ». 10. ad J ufum fori fua, fed pnéterquam, quod | ille perpetuus non üt, aliterque judicatum memoretBerlichius p. 2. decif. 162. n. 7. dicamué ei, qui illum nobis. velit objiceré, quaï in SaXonia fiunt nihil ad nos. arg. c4 8. extr. de divort. Petr. Royz. decif. Lutbuan. 5. n. 228. Et licet etiam diffentiat Brunneman. h. n. 4. Aliud tamen docent j,u« & ratio. Rauchbar. Of). 50. n. ro. Beriich. d. I. n. 6. 9. & feq. atque fic judicatum a fupremo dicafteriö, cui Camera Hfiet- j mdnnorum nomen. sB. Maf 1632. pro • Pepko Leeuvoens. 13. Febr. 1637, 9. Sep- 1
L È X. IV.
COMPENDIA
Quaïe Imperium hahtai Prctfès?
PRESES PROVINCIE MA JUS / IMPERIUM, id eft, poteftatem, » auéloritatem atque dignitatem, mi 00tavi l. 3. ff. de off. proconf. IN EA '
L B X. %
C Ö U P Ë tt ti t; Ê}
PrafieS ipfe fe tutorem &> judicem! dare nequit. n. 1.
Hftdie ipfi magiftratus cdgnofiunt caufas. eod.
Hinc & ipfi fpeciales judices effe poffunt. n. 2.
I fiR^SES PROVINCI/Ë N O N ' F MAGISTUTOREM, QUAM SPEC1ALEM JUDICEM, IPSE SE DARE POTEST, qua verba cum de prsetore ex eodera fint relata in l. uit. jf. de ojfic, prator. ideo- vide fi lubet ibi
Q
Acla, ft ■partes petant, ad ICtös mittem da d judice, nifi ut fufpe&üs recu*> fiari velit. n. 3.
Ratiênes judicum foc ipfum recufantium adducuntur & réfelluntür. n. 4. $.
riotata. Illud adjiciarn, quod hodie iptf fi magiftratus foleant cognofcere caufas, atque ideo omnia judicia dicuntur, in1 fpeéto vetere Romanorum more, nobis 1 facla extraordïnaria, § uit. Infl. de in\ terdicl. quamvis fint ordinaria, uti quo q5 q«ef
PROVINCIA , fi prxfeéïus pratoria non adfit, HAR ET OMNIBUS POST PRINCIPEM; fecundujp diéta ad d.
I. 8.
I tembr. & 3. O&ehr. 1Ö48. , ,
[ XII; Quod fi vero alicui ln loco,, Ü.* bi deliquit, manus fit injedla, tune nbti diflinguemus, an incertis Vagetur fedib'us, an vero alibi habeat domicilium, atque ideo ftudiofis vel miles, fi in agro cireümjacente deliquerinta Judice pagi lacinia prehendi & pünir4 qiieiint. Nam Verus eft proverbium ubi ie inüe-
\ aio, ïbilejudico. Nicol. van der Hooch.
\ fir.g. jur: 74. Et Paulus hóller in b. I. ait j nee difiinguitur unde fint. Sandé Hf. i. tit. 'ii defui. 6. Brunneman. b. n. z.
XIII. Ampiiül ob ö&doik alibi patratam aliudye fceltis commiflu'm, cum in j loco domicilh, tum quoque in eo , ubi f deprehenditur accufarl, ck morte rimlcj tari poteft. Coftal. h. n. ubi 27. Novemb. 1596. in. Erifia fadlura fuit. Sande , d. defin. 6 in fi. Licet magiftratus territorii in quo peccat um eft admiffum, , pe«at ad fe remitti reum, Valdaura ! óbfl 74. n. 2. hac enim res nunc menè 1 eft urbanitatis, & fi fiat, tune Icripto quod reverfiale dicimus, cavetur ei^ qui remittit, Sanda; d. defin. 6.



3io PAN DECT ARUM
que recfte obfervamm D. Schiitero exere. Pandecl. 13. th. 5. 6" 6.
II. Quamobrem fpeciabs etiam posfum efle judices, niü litigantes petant acta curari ad Jurisconfultos partium ftudio non abreptos; & legibus vel moribus magiilratuscogantur his notionem caufa committere , veluti apud Tranfifalanos. Bufius h. n. 3. Idem apud Clivios , Marcanos , Julio , Montanos , Ubios, ceterosque inferioris Germania populos, quin iïno in tota Germania receptum eft. ($• H. ju Qegcufpucg. r6j4. ' § Doel) initöiefem <Cleür unö ,macct*tlmu I Dtagjï JKbfefjei*. rp. Martii 1661. § ©a 1 fcru aucc qua loca allegavi in tract. de \ juram. perborreje. cap. 29. num. 1. ubi j de hoe inftituto ex profeflb ago. No- | minatim id quoque cautum eft: 3n 1 €>{lftirfifcliet (goff <■ «Otricljtg - ©tDmmrj. tit. 43. & in ditione Iheverana idem j obfervari heri didici ex aélis litium, quorum fpeciales Judices fuimus dati ab illuftri dicafteriö, quod nomine. Celiiflimi Principis Anhaltini in ea jus dicit.
III. Et in tantum hoe comprobatuw, ut magiftratus fe fufpecfum faciat, ii id recufet facere. Mevius p. 3. decif. 40. j in not. 1. Quod merito inter pracipua j Germania libertatis argumenta collocamus, & nefcio an id unum cogatur herbam dare multis aliis prierogativis, j quibus Germanos vincere volunt videri / catera gentes. \
IV. At au&iatrms, cvrt apviü \ioc magiftratus noliut moniti & rogati judices dare, atque acta ad ICtos curare. Ajunt. (1.) fidem fuam publicè efle adf>robatam, nefas itaque effe de ea dubitare. (2,) ld cum imtninutione fua dignitatis & exiftimationis fore conjunctum, quafi ipfi juris rerumque effent expertes. (3.) ICtos praxin forenfem non callere, neque (4.) his tribui debere tantam amplitudinem, ut cum fuprerais curiis, qas cum Gallis des cours
LEX. VI.
COMPENDIA.
Ilücitas \exa&iofies* atque venditiones refiindit Profes, n. I.
I. TLLTCITAS EXACTIONES velu..
X ti i^ojAftrtK* l, uit. $ 1. C. de exacter, tribut. ET V10LENTIA, aut Aoneuffione FACTAS /. b. C. d. t. ET
Etiamfi privati fileunt. n. 2.
EX TOR TAS METU VENDITIONES, quas & is qui metum paffus, ejusque heres poteit impugnare. Klocx. de Contribut. cap. 12. ne 9Ö. ET CAÜ-
Tl-
föuveraines drcimus, cornponantuf.
V. Ad primum poteft dici, quod ifta ratione admiifa, nunquam Judex fufpectus poflit argui, cum vero hoe fieri queat, & fape rationes non fint adeo pragnantes , vel li tales fint, litigantes ramen malint ejus pudon parcere, utique melius eft, ad horum deliderium, aliis date notionem, idque ratio naturalis cogit, ubi adfeffbrum filii caufas orant, vel judices magnam cum advocatis familiaritatem contrahunt, ut absque omni fufpicione lites traeftentur. Alterum nullius momenti eft: nam tribunalibus Germania; etiam admoventur viii omvd doctrinm genere, & ufu forenfi exculüffvmi, qui ramen id dedecori fibi non efie puunt, neque inde ullus mortalium prafumit, eos caufis cognofcendis impares effe. Quod tertio adducitur, id facile refutaverit, qui modo noverit, quod, fi lege vel moribus quid contrarium juri communi fit conltitutum, id ex actis poffit conftare, hisque integrum caput juris ejusmodi particularis foleat addi, praxisque nil aliud fit, quam ifta faéto applicare. Poftremum, qui allegant illi meminerint, etiam multa, qua in Germania provinciis funt dicafteria, pari jure poffe dici des cours fuuveralnes , cum & ab iis ! nulla detur provocatio, fed & fi fint aZia a quibus licet appeltere, tamen quando lis non eft tam magna, ut appettaüo locunvWoebat, reóte ifto maétantur titulo. Hac fuam non cenfeat minui majeftatem, fi adh ad ahos curent, quin potius reétiflime fentiunt, id pro ea tuenda & augenda facere, quod aliis plurimis litibus cognofcendis diftricti fint : adfeffores, vel quod omnis fufpicicionis velint efie puri, notionem aliis perj mittunt, qui non fuo, fed tribunalium nomine pronuncient de rebus & perfonis, quarum nil unquam, ne per quietem quidem, ipfis obrepfit.



LIBERI. TI T. XVIII LEX. VI. 3ri
TIONES-, id eft, fcripturas, quibus contrahentes fibi cavent, utdenegotio gefto conftare poffit, /. 2. § 1. ff de paft. I. 5. ff. fam. hercific. I. 40. ff de reb. cred. I. fi. C. de cond. ex k&. VEL SINE PRECII NüMERAllONE dolo & fraude emptoris facias, quia hic impofuic yenditoii ut caUtione pateretur comprehendi, ac li id ei numeratum fuiffet. arg. I. 3. /. f. r plus val. quod agit PRUHIBEAT PR/ESES PROVINCIiE ediciis refcindatque fententiis. arg. I. 3. /. I3. & t. quod notabile poft Balduin videtur Brunnemanno. ad h. I. ITEM NE QUIS INlQUUM LÖCRUM vehui ufuram legitima major em arg. /« 20. ff. ex quib. cauf. infam.
§ t
Compendia*
Veritas & juflitia non vitiatur erroribus
rerum geftarum. n. 1. Ex fide judicet. Prafes, fi res aliter gefta
quam fcripta probata fuerit. n. 2. Declaratur exemplis n. 3. 5. 6. Infirumenta publica faciunt probationem
probatam, non probandem. n. 4. Contra iufirumemum publ. admiltilur fi-
mulationis probatio. a. 5. An judex fecundum acla, an fecundum
confcientiam fuam judirare debeat?
a. n. 7. usque 23. Judex poteft privatam gefta rei fcientiam
habere. n. o.
- r:
I. TTERITAS & quas ex ea nafcituC \ juftitia, hsec enim verbo veritatis nonnunquam figmficatur. Cicero j pro Dejotaro. Qua mihi ad fpem obti- \ nenda veritatis graviffima junt ad metum \ animi, & ad omnem imptttim dicendi le- \ viora: Budams annot. ad l. 3. ff. pro focio. Matienzi de referend. judicibus advocat. p. 2. cap. 41. n. 7. & 8. RERUM ERRORIBUS GESTARUM, ut geftorum male reponat Scip. Gentilis ad Apuleji Apolog. cap. 1. n. 6. NON VITIATUR, id eft, veritatem res, qua erroribus gefta funt, non vilt ant.
IL Dixerat enim Ulpianns in pr. h. f /. venditiones & cautiones vi, dolo, ] metuve extortas debere a pradide pro- j Liberi. ET IDEO nunc fubjicit, fi | foFfan eorum aliqu'od commiffum fue- ! rir, quodPR/ESES PROVlNCIiË | non ID quod per errorem , fraudem aut fimulationem eft gefhim. /. 1. $$-ti
Hoe cafu judicis perfonam deponai, teft is* que vel accufatoris fufcipiat. n. 13. feqq.
Qjltd fi Principes ejus teftimonium recu*
fit? num. 16. Judex prius in id allaborare debet, ut detegat tefliuni falfitatem. n. 17. 18.
Judex inferior xöndebetfapplere ea, qud
facii funt. n. 9. H«c quaftio non in nudd contemplation»
confiftit. n. 22. Ufush. l.in communione bonorum, in fbcie*
tate conjugali & alienatione. n. 23.
! t.\C. plus val. quod agit. Sed hoe SÉQUATUR QUOD CONVENIT, ve! oportet EUM facere EX FIDE, de Jveritate EORUM, QU/E aliter gefta, quam fcripta fibi oftenfa, PROBABUNTUR. arg. I. fi. ff. de probat. I. 5. ff. de fide infirum. Georg. Frantzkiüs 2, var. refol. 22. «. 32.-
III. Et hic quidem verus hujus loet intelleélus eft, juvaturque pranerea exemplo /. 6. pr. ff. ad municipal. Quid enim fi decurionibus quis impofuiffeti ut ei perhiberent teftimonium, quod originem traheret ex fuo municipio, & tamen aliter deinde Prsefidi effet adpröbatum? Hic utique tune non inftrumentum publicum, quod rei errore gefta* • pra;tcnditur, fed id, quod vere poftea ei conftitit, fequi debet. h. I. 6. $ 1.
. IV. Qunmvis enim dici vulgo foféat, ejusmodi inftrumentum pro veritate.no1 tor ia 6c manifefia haberi Franc Ronald.
irrog. AUT DAMNUM SENTUT; PRESES PROVINCIE PROVIDEAT.
II. Etiamfi privati fileant, quia ieipublica; intereit, ne quis re fua malë utatur. /. 2. fi. de his qui fui velalieni juris: Et aliud utilitas privatorum, aliud vigor difciplina; publica; poftulat. /. 9- § 5- ff- de publicam. Hinc mercibus , fi nimis magno vendantur , precium ju» ftum poteft conftituere magiftratus. Hic & ideo fabrorumHiercedibus ponit modum, minoresque hyeme, quam aftate exigi permittit. De naulo etiam cavet, legemque carrucariis condit, & fi qtue alia funt fimilis argumenti, curare debet;



* 12
FANDECTARUM.
nald. confil. 38. «. 13. & facere probationem probatam, non probandam, ut ajunt Hunnius Ei;cyclop. jur. p. 2. tit. 18. c. 10. n. 1. c? Carpzoviusp. 2. Jurispr.for. confi. 43. def. 1. n. 3. ld ta men non aliter accipiendum eft, quam tam diu ei ftandum efle, donec ipfa rei yerJtas fenfibus corporis, aliisque apertifiïnns probationibus rtperra aliud oftendat Pet. Paul. Parifius. u confil. 54. n. ?. & 9.
V. Hinc fiiuulationis probatio ad- j mittitur, non obflanre publico inftru-| menro. Farinac. i. decif. uit. n. 10.
VJ. E: quid abfurdius effet, quam ei, qui vivum fe nobis fifteret, negare bona 6c uxorem, qui antea creriebatur fato ceffiffe, quod teftes apud Judicem id adfeveraffent, aut prolatum fuiffet [nftrumentum publicum, quo continebatur, ejus cadaver fuiffe infpeeftum? Errore veritas non amittitur, d. I. 6. pr. ff. ad municip.
VII. Quare hanc, non id, quod illo geftum eft, fequetur judex h. I. § 1. Sed , cur ge/lorum malit legi| Gentilis , nunc videamus? ut fcilicet hunc fenfum Ulpiano alfmgeret, veritatem rerum, de quibus lis efl, non vitiari erroribus in ■judicio gejlorum vel probatorum, atque itaquaftioni vulgatiflima, an judex fecundum afta & probata, an vero fecundum confeientiam fuam, uti ajunt, debeat judicare % locum faceret.
VUL De qua quid fentiam paucis, quantum potero, expediam. Judex fi folus caufam cognofcit, aliterque rem geftam effe novit, quam teftimoniis aut inftrumentis continetur, non debet his fpretis fecundum fuam confeientiam fetre fententiam, licet confidentie vocabulo non acfum judicii praefticiex fa cultate intellecftus, cujus vi homo fciat, quid juri Divino & natura conveniat aut repugnet. Thomas Aquin. part. I. q. 79. art. uit. Ames lib. 1. de confcient. cap. 1. 2. 3. 6. & per tot. Sed & indubitatam rei gefta: privatam leien tiam intelligamus.
IX. Veluti ii Mavius homicidii poftulatus, crimenque duobus vel tribus
• teftibus comprobatum fuerar, is autem tota noefte, qua cedes dicitur fuiffe facta , judici adfuiffet. Vel fi ego judex tibi domum meam vendiderim, & Titius, qui meam fuiffe non negabat, abs te, ftipatus teftibus aut inftrumento publico, vindicet, quafi retro ejus fuiffet .qua: exempla adducit Fern. Vafquius. I. illuftr. QJQ_. 14. «. I. C? uit.
X. Quodfi' enim, uti hic auctor &
Frantzkius d. I. num. 4. 5. & 6. opinanrur, illud Judici largimur, tune uno icftu concidet auclontas rerum judicatarum, habebitque femper Judex , quod gratia:, odio, fordibus, quin cc aliis fceleribus pratenciat. Judicem autem Dominum efie jiniiciorum. nee leges, necpublica utilitas patiuntur, cum homo (h, animiqiij moruum haut exptrs, ac perinde non ejus privara fcienn'a debet viucere ea, qua publica authoritate conftant, fed hac omnia judicia debent efie monita. Merenda. 5. con tr over f 48. nun;. 6.7. & 8.
XL Ptaterea nemo fimul reftis & Judicis partes poteft agere. /. uit. C. de fidgcomm. Plato de LL. lib. 11. 'Eav Jé
^r'irxs, pr' Six^i<t>i^iCtii) TTtpiSavriK TtjV Suct/f.
Heinr. Nebelkia decij. 1. Lipsk'n ant. 1. obf. 6. num. 3. Vultej. 1. defudic. 4. n. 259.
XII. Eaque ratione prudenter ufus pofterior Africanus, in Cenfura centurias recognofcens equitum, poftquam C. Licinium Sacerdoiem citatumproceftiffe animadvertit, dixit, fe fcire ülum verbis conceptis pejeraffe, proinde , fi quis eum accufare vellet ufurum teftimonio fuo, fed nullo ad id negotio accedente, traduc ct/uum, inquit, facerdos, ac /i/crifac cc/jforiam notam, ne ego in tuam perfonam & accufatoris, & testis, judicis partet egijfe videar. uü refert Valer. Maximus lib. 4. rer. memorab. cap. 1. exemplo. 10. Ut non audiendus lit Frantzius d. I. n. 20. quando ait Judicem, qui privatam confeien-
itiam lequitur, officio fuo fungi.
XIII. Quid autem Judicem facere 0porteat fi quaeras, fcito illi paratum elfe, confilium, ut, fi religione moveatur quo minus judicet contra quam ipfe fciat rem fe habere, perfonam judicis deponat, remque rejiciat ad fuperiorero, & fufcipiat teffis vel accufatoris , uti C. Julius Decemvir accufator apud populum maluit effe ejus rei , cujus judex legitimus erat. Livius hijlor. lib. 3.
XIV. Ad hoe reponit quidem Frantzkius d. I. num. 26. 27. & 28. quod id nee falva officii ratione, nee tutó fieri poffit, quippe cum judex jurejurando adftringatur, ut, quod fibi juftum videatur, judicet & ipfius teftimonium apud Principem non tanti futurum fit, ut refellat aliorum teftium dicta /. 9. § 1. C. de tejlib. neque etiam certum fit. an ille notionem velit exercere, autaliurn dare judicem.
XV. Sed facili negotio hos nodos
ex-



^ER l TI T. XVIII. L EX. VI. hU
expücabit, qui cogitet de ftatu juredieiaü nobis hic efle fermonem, in quo judici, publicam gerenti perfonam, id juftum debet videri, quod publica auctoritate munitum eft. Matth aus ICtus Gallus ad Guid Papa dec. 29. in annot. atque hanc regulam conftitutiffimam & inviolabilem appellat Matienzi d.p.$. cap 42. n. 4.
XVI. Si princeps ejus teftimonium recuftt admittere vel putet hoe gefta non poffe convelli, non ille , fed Princeps ex aliorum teitium didtis dicetur damn affe innocentem, quem fi carnifici deinde tradiderk judex, non magis quam hic peccabk, nam ob hunc cafura, qui innocenti inter reos relato & damnato evenit, plane fibi munus pu bhcum abroget, id, utpote durum nimis, merito fpernimus cum Thoma, Soto aliisque, quos memorat Vafquius d. I. rti 5. & feq. licet ipfe differjdat.
XVII. Judextamen, antequam Principem adeat, petatque fe veluri teftem admitti, in primis omnes aggredi & tentare debet modos, quibus inveftiget veritatem, & retegat teitium falfitatem j & utramque in lucem meridianam, II | fieri poflit, protrahat: uti Jacobns Angl iso Rex differit apud Ifac. Wake tn Rege Pfoton. pag. 114.
XVIII. Quod Dam'elem Prophetam j feliciter expediviffe legimus & Principi fummo, fi vel res ad eum rejiciatur, vel ipfe caufam cognofcat imitandum erit, qui tamen, ubi fruftra hoe tentavit, rejedlis teftimoniis, qua; contra I reum faciebant, hunc, fi privatim e- j um norit effe innocentem, poterit abfplvere. Covarruv. 1. van refiut. 1. 71. I 7. verf. tertium & alii, quos refert & ! fequitur Frantzkius d. I. num. 7 Bufius I ad h. I. n. 8.
XIX. Qnod enim dicitur judicantem ] -Kon debere ea fupplere, qua* faétifunt, I id ad inferiores judices tantum perti- ' net Coftal. h. n. 2. Hinc & Princeps I poteft damnare eum, quem ipfe feit es- j fe nocentem, ad quaftionem, licet pro eo ftent nmltorum teftimonia. Chrifti- I na ï. decif Bdg. 4.7;. 6. Matienzi d. part. & cap. 42. mm. 3. Quod& fupremis tribunalibus tribuunt Guido Papa decif. Gratiamp. 29. n. 1. Coftal. b. n. .8. Rabot. ad d. decis 29.
C O M P E N D l A.
-sii'i 13nadat} -.« . .luu bbpp ,*n.M"to«*', » ' ?,udi^\if/*>,:ó'.!* lav --.i';-"-*tïip"'
Poteatüribus concedendum non efi, ut hu- fniles injuriis officiant, n. i.
XX. Quanquam horum adfeffores melius fecerint, fi vel reum ablblverint, Matienzi d. I. num. 2. vel quosdam e fuo corpore contra Reum veluti teftes producant, hosque fiiffragiis folvanr, quod poftremum cum non feciffent apud Chriftinaeum d. I. ideo haut evitarunr cenfuram Groenewegii de LL. abrog\ad b. I.
XXI. Quo in cafu cateri, licet eof rum collega privatim aliter rem nove( rint eftegeftam, tamen fecundum ea, 1 qua plurium teilimoniis , quibus nil obI jici poffit, adfeverara funt, queunt fej qui. Frantzkius d. I. n. 2. Mare. Ly1 clama a Nyholt. Ub. 2. memhran. ecl. 2. Alios in utramque partem coacervavit Hiliiger D. E. lib. 26. c 3. lit. b. Plura addere non vacat, quamvis juftus liber de hac re re confici poffet fola Polleto j 4. hifi. fori Rom. 14. Fatcor enim cunt I Bachovio ad Trtutl. 1. difp. 12. tb. 14. j Ut. c. & Frantzkio d. I. n. %. hanc quai ftionem efie de iis, qua raro contingunt.
XXII. Quod vero idem Bachovius ad IVef'enbcc. parat. ff. d. probat. n. 10. ait, eam potius in idea & contemplatione confiltere, id quam abfurdum fit,
| nulli non patet, & exemplis fuperiore
I loco aïïatis, refellitür Quare id adfigu. ras ei homini proprias, quibus erudite feit aliorum fcripta vel bene tradita ex-
1ttwuaw&o minus commode diefta,
' augendo veliicare.
XXIII. Cseterum ex priore membro b. § bene conlegirur, qnod fi catalogo rerum, quas conjux ante nuptias con-» traétas habuit, quasque noluit venire in communionem bonorum, non fit comprehenfa domus, qua ejus jam antea fuit^deteefta veritate nihilominus extra focietatem manere debeat. Groenewegen apud JCtos Batavos p. 3. confult: 58. num. 3. Aliud membrum autem id nobis fuggerit, quod fi judex pronunciaverit, valere alienationem, non fententia ejus ex hoe poffit refcindi capite, quod is qui vendidit, teftamento fu alienare prohibitus, quando nil de hoe allegatum, neque id in judicio prolatum fuit Farinac. p. 1. decif. recent recenti f. 52. n. 6, ■



3i4 PA NDECTARUM
Cogendi funt potcntiorcs, ut ft mina inter
cefferint, cautionem de non of en dendo praflent. eod. Quid ft quis fufpicetur fe offenfium iri al
l TVJE POTENTIORES VIRI, k jf\ eft, nobiles vel poteftate ali qua praditi, HUMILIORES live ege nos aut plebeios INJURIIS AFFICIANT, ninuisque rnunerum praftationibus onerent, €kve uno fBarct-Hanö* tagc|> Sfcöfcneiö anni 1660. §. bcrniit sxucïj Öinfuhro. NEVE DEFENSORES qui EORUM veluti Clientum fuorum patrocinium fbfcipiunt, vel tanquam advocati' illorum defideria Magiftrarui vel Prafidi exponunt CALUMNlOSIS CRIMINIBUS, ideft, falfis criminationibus & accufationibus, uti & alibi boe verbum ufurpari dixi, vide ó? /. 1. § 1. f. de fufp. tut. INSECTENTUR INNOCENTbS, AD RELIGIONEM id eft, curam & officium PR/ESIDES PROVINCIE PERTINET. Quare is examinabit, an vere intercefi'erint atroces mina;, & tune illum, qui eas jactavit, coget prseftare cautionem, quam dicimus de non offendendo, & carceri eum mancipabit, donec ita huisde t. Nemes. Carol. art. 176. Zieritz. ibid. Carpz. p. 4. Jurispr. for. confiit. *5 ■ def. 5. per. tot. .
11. Ad ii quis tantum fufpicetur, fe ( offenfum iri ab inimico, an & tune \ hunc ad ÏWam fecuiuatis praftationem ad'igere potcrit j Ghriftinaus 2. decif. Jlelg. 50. n. 2. id adfinuat, fi jufta ad fuerit aliqua metus eaufa, aitque fic fa- \
§ in.
■
COMPENDIA.
ÏUieiPa minifieria coerceat pra fes n. r. Wiiitasque exacliones fub fpecie tributo-
1. TLIJCITAMINISTERIA, id eft, X illicitos hominum ccetus, qui SUB PRiETEXTU A DJ U VAN TiUM vel eo colore, quafi neceffarii es- j fent ad adjuvandos M1LITARES VI R.ÖS imperata facientes arg. I. 6§. ff. de R. [/. AD CONCUTIENDOS five fpecie Juftitire adminiflranda plus aquo onerandos , arg. I. \. ff. de concuff. HOMINES qui manu militari coercentur, I d. I. 68. PROCEDENTIA & tendentia PROHIBERE ET DEPREHEN- | SA ejusmodi viliffima capita, qua? fe j militibus vel executoribus litium adjonxerunt, uti aliquandö accidere que- '
rum fieri probihat. n. a.
runtur Coraf. h. «. 7. & Brunneman n. 6.
11. COERCERE PR/ESES PROVW CURET: ET SUB SPECIE TRIBU TORU.M, q.i* epriVatoTn publicum tnbuunttir, uti Fellus ait de S. ILL1CITAS EN ACTIONES per milites, qui executionis facienda caufa nunc folent mitti, non, ut hanc i U cxequantur, fed ut tred io ejusmodi holpnum, quibus illi, qui in mora iunr, de vidtu & diurna fportula praIpiccre inrerea debent, in arsrium/mportent, quod publico debent, FIE RIPROHIBEAT. YiV.
inimico ? num. 2. ■ Metus caufam probare dbet judici. ». 3. Magifiraius tuüionem fiubdiüs negare nequit. n. 4.
.Mix - . '\- '•'«j**|4 pe obferva tum, cum a magifiratu, tum a fupremo Senat. Hoe autem Germania moribus non convenit, fed fecundum hos mandata de non offendendo folent deceri Carpzov. d. cunfl. 15. def. o. Pet I tot. J r
III. Illam autem metus caufam generalem oportet judici efle aJprobatam, atque huic fidem efle factam, quod fit mimicus, contra quem petimus mandatum decerni, quodqiiÉ» vindiclx fit cupidus, quod autem ad Cpeciaiem caufam horroris attinet, cur nempe tu mente hunc conceperis, ob quadam, qua nbi fecreto ck remotis arbitris vel uxotiliberisve tuis dixit, hac jurejurando, quod fi modo per viros eruditos liceat, perborrefcentia appellabimus, probari 3 queunt, quod «Sc videtur voluifl'e Maiuerius addueftus a Petro Fridero Mind. man dat. cap. 53. «. uit.
^Yv Non pofte autem tuitionem fibi lubjectis negare magiltratum, redte ex hoe loco conlegitur. Joan. Steph. Durant. QQ. noiauff. 46, Hoe enim ad invidiam quoque pertinet, arg. L 9. § 5. ff. de ofte: Procónfi Quamobrem /ire inter Dominum & colonos fervUe.» de muvv&etüs- penöente mandata fine clauiula, quibus mox parendum, ob ea, qua ïftenove indixit decernuntur- Me. vius p. 2. decif. 80. ». 5.



LIBER I. % t T. XVIIL t E X. M m
§ IV. C O M P E N D I Al
Licita ntgotiatione neminem prohibere po- Prohibita exerceri pcenasque inmeentibm teft Pretjes, n. \. irrogari impedire debet. n. 2.
I- AJEQUE LICITA NEGOTIA£\ '1IONE AUQÜOS PROHIBEtÜ, veluti li Toparcha velit ut commifiV.iones, quas Marcani Veftofali 23ociicuöienflèn appellant, aut aliafolemnia nupdaiia con vi via in fuo tantum diverforio inftitmmrur, hoe enim nullo jure pracipit. Manzius decis. 16. per tot. • Jf. NEQUE PROHIBITA commer¬
cia EXERCERI veluti peregrins eerevifue, ubi ejus importatio reipublica; damnofa fuitvifa Tabor de jure cerevif. cap. 4. § 6. NEQUE INNOCENTIBUS POEN AS IRROGARI, fecit itaque contra officium Prafidis Pilatus: Matthcti 27. verf. 24. & 26. AD SOLLICITUDINEM SUAM PRESES PROVINCDE REVOCET.
COMPENDIA.
Officia pro efficialibus, minifteria pro mi- qilem propria necejfitati debet im-
ftifteriisperMetonytniampoftta.n.i. pen der e n. 3.
Milites epidemetica quidem exigere, fed AbciJJio manus locum non habet in facino*
hojpites non nimis vexare debent. n. rofio, cui una faitem manus efi
2. «• 4" Nemo cogendtts leclum aliis communicare $
I- X JE TENUIS VITJE HOMINES ]_> SUB PR/ETEXTU AD VENTUS OFF1CAOW3M id eft, officiali- J um. Sidon. Apollin. 2. epift. 9. neque cafu difpofitis officiorum infidiis elahoremur. uti in § 3. dixit minifteria, pro miniftris. Sic Sueton. Aug. c. 35. confilia pro confiliariis; fibique ait, inftttuit con filia fortiri fsmeftria , cum quibus de nesoiiit ad frequentem fenatum referendis ante traclartt. VEL MILITUM, LUMINE non timine, cum Catell. Cotta, Lipfio & Bachovio hic reponas, uti re die monet Mornacius ad h. I.
II. Nam non hic pracipitur, ne officia & milites adveniant & epidemetica xigant , alias enim dixiffet Prafes Provincia: , pravidebit, ne officia pratextu adventus a tenuioris -'forum* hominibus hofpkia exigant, fi;d cavet ne fub pratextu officiorum vel militum, qui hofpitio^etiam a pauperibus excipiuntur, hi nimis vexentur, Tabor de mem p. 3. fietJ. 2. cap. 4. art. 5. th. 2. & lumine, ÜNICO, quod ifti feorfum fibi volunt vindicare VEL BREVI ck & curta at¬
que exigua SUPPELLECTlLi, qua de i'mgulis generibus inftrumentorum fingulas tantum res continet, AD ALIOSA3M., qui apud eos tantifper hofpïtantur, USUS feorfum TRANSLATIS INJURIIS VEXFNTUR, ideo PRESES PROVINCIE PROVIDEBIT, ut communiter cum lumine tum fuppellectili urantur, nee milites fibi folis pofcant lumen aut focum feparatim, quod & legibus militaribus nunc caverl folet,
III. Ut non audiendus fit Brunneman. h. n. 11. cum ait, neminem cogi cum aliis communicare, quod propria neceffitati debet impendére , quippe cum pluribus idem lampas & ignis prodelle queant. At de leéïo unico ei facile adftipüloï.
IV. Ex hoe loco conlegit NicoL Van der Hooch. fing. jur. 26, th 3. 4. ,& 5. quod fi manu pleélatür is, qui facinus aliquod admifit, non tamen ea pcena irrogatur habenti Unam taiftUfh manum, ne unica carere coaélus nullam retineat,
ï. r a



3rf PANDEe'TARUM
•j' *. $ Via m
COMPENDIUM.
-v* Milites propria fthi commoda vindicent, prcvideat prafes.
'* r\JV^ulu SÜB NOMINE MIIN; LITUM, QUOS AD UTILI-
Zr\Lhth{)KÜM 1N COMMUNE NON PERTINET vel illis imperatum non ell arg. I. 68. ff. de R. IS. A. QUI-
§ VII. COMPENDIA.
Mortis eventus Medico imputandus non eft. Empirici & medicaftri tolerandi non funt Nifi quid per imperitiam commiferit n. a. Chrur^i l'mteriti Pcrna n %
ivr.j;„ ' • . . tenentur. «. 10.
Medicorum impcrtttam terra tegit. n. 6.
I. QICUTI MEDICO IMPUTARI, . v3 EVENTUS MORTALITATIS id eit mortis, /. pen. ff. unde vi NON DEBET Medici enim fic curant; animal humi natum nee confifum fcientia veritate, fed in arte fufpicabili pofitum & cdnjeclurarum aftimationibus nutans : uti ait Arnob. lib. i. adverf. genees pas. / «8. ITA, QUOD PER IMPERITIAM COMMISIT, hsec enim culpse conuu- \ meratur \u 'vis, qui peritiam profefli funt. /. 132./. de R. J. juncl. arg. I. 8. § 1. ff. ad L. Aquil. Conllal. b. n. 1. IMPUTARI EI DEBET PRATEXTU HUMANE FRAGILITATIS, ob quam licet ne agri quidem omnes convalejcunt. idclrco tamen non debes dicere, quod ars nulla medicina eft: Lucilius apud Ciceron. 2. de nat. deor. 12.
II. DfiLICTUM medici DECIPIENTIS conftitutos IN PERICULO HOMINES LNNOX1UM ESSE NON DEBET. Non qnod capite puniatur Medicus, per quem factum eft, ut is, cujus curam fufceperat, intericrit, licet hoe docuerit Florianus in l. idem juris ff. ad L. Aquil. Nam nulla lege id probatum, neque etiam moribus receptum eft.
III. Cum tamen peftimi exempli res fit, qua; in magnam totius reip. pernitiem tendit, putat Langlaius 8 femeflr, 15. reipublica; expedire, hujusmodi imperitorum medicorum infeitiam hac feveritate coerceri, qued facile admi- , (erim fi illi, qui ab ordine non probati, ( ,
pro falutari medicamento morriferum «groto porrexerint, vel levitcr vulneratum imperite traaarint, ut gangtama ocenpatus perierit.
IV. Idem dicendum exiftimo de iis, qtn publicè intta numerum recepti, fi contra rsguhs artis, ut famam novitate aliqua aucuparentur, quid propinaverint, quod letho cauiam deöeiit tUv^smodi enim dari mortales, qui eo' ftudio animas noftras mox negotiantur, & hinc illas nafci circa agros miferas lentenuarum concertationes, nullo idem cenfante, ne videatur afiertio alterius. . V. Interea tamen plure* medicorum imperitia, quam miti obitu fuaque morte vel gladio pereunt, dum, quod Sidomus Apolhnaris 2. epift. \d dixit parum dom & fatis feduli languides muitos offtciofiftime occidunt, ut Plinius lib m c. 1. conquellus fuerit, nullum in ejus.' modi impoftores fupplicium elfe conftitutum.
VI. Huic feris videtur fuffragari Groenewegen. deLL. abrag. ad S 7 ƒ ieL.Jquil. fcribens, quod medicorum impentiam terra tegat, ideoque in juIicium non vocetur. Imo vocatur ifc-
r.-t - . j . Jus *TlJ- ortent. ■tb. 3. tit. de medicis. Paul Zacchias confil. medico-legal. 40. n. 2. &> feq. & poteft de delifto ex pr«fcripfo, quod leceptum relate ad Pharmacopaum, icitur conftare Zacchias Q&fméi£ egal\hb. 6. ut. i.*. 7.„.Ü. Leea.
I BOSDAM PROPRIA SIBI COMMODA INIQUE v1ndicant1bus
SS^JÏATUR> PRESES PRO! VIN Cl JE PR O VI DEA T.



LIBER I, TIT. XVIII. LEX. VI, 317,
wen. 5*. cenf. fer. 20. n. 2. Paul. Voet. ad d. %. n. 2.
Vil. Qua de caufa nulli medico permiiti deberet, ut ipfe medicarnenta praparet, venaliaque habeat, uti hoe loco admonentur Magiftratus. Hi quoque Empiricos & alios Medicaftros, qui ab ordine non funt probati, arcere debent ab hoe munere, uti judicatum memorat Annae Robert. *• rar.judicat. 5. Quamdiu autem hostoleramus, vel, quod peius eft, publicè in ordinem re- ; cipimus homines, qui vix primoribus labris medicinam ipiam attigerint, five de Pharmaceutica iive de chyrurgica quseratur, non video, qui mortis fupplicio propter infeitiam, cui nos ipfi obftetricamur , mulctari queant.
VUL Haec forte ratio, cur 18. Marrit' 1609. quidam «omine Charron. cum faceret Lutetiae chyrurgicam, & tam infeliciter curaffet difruptum brachium cujusdaw vetula;, ut, ad averttaidum cas [erarum partium fubortum incendiura, amputatio effetnecelfaria, tantum
§ VIII. COMPENDIA.
Tra fides jus g/adii & ia mHa/unt rfsadi Non etiam deportanii u. t. habent. n. 1,
l C\Vl UN1VERSAS PROVINCIV^AS RE GUNT, JUS GLA' DU, ui eft merum imperium /. 3. ff. de jurisd. & quidem in excellentiore gradu, ut mortis pcenam facinorofis irrogare queant, /. 8. %. 1. jf. de pozni* HABENT, ET ideo multo magis arg. I. %x. jf. de R. J. IN METALLUM DANDI, ut gravibus vinculis preflus opus faciat metallicum, quod qiiale fit exponit Coraf. h. n. 4. POTESTAS EIS PERM1SSA EST.
in decem libras regias, & oeftoginta li* bras Parilienfes muliercula; perfolvendas fuerit condemnatusaddidit vero Senatus pcenam corporis, li unquam amplius ille chyrurgum ageret, uti refert Mornac. ad h. §.
IX. Quin amplius cenfeo, fub pcena ultimi fupplicii interdici iis, qui a?grotantibus pfiarmaca prafcribunt, ac im-
I perite citraque artem in omnibus aI gunt, quod hic majus fit pericuium. arg. I. 1. J, 3. ff. de Carb. ed. Quo fupplicio veluti latrones etiam adficiuntur, qui dolo & data opera, fpecie medicae artis, mortales necant, d. art. 134. Nemefi Carol.
X. Exemplo Medicorum etiam ob imperitiam tenentur fabri murarii & lignarii, qui operas pro diurnis mercedibus nobis locanr, folentque profeffionum primates, quos hic Oldermans cj? Hovelingen vocant, vel, fi hi fufpedti arguantur architecti, ui de opere male faéto cognofcant, adhiberi. Guy Co quille OJfi ch. 300.
§ ix.
C O M P E N D I A.
Mulctarum nomina 23uflï unb Heette non Qui non habst in are, luat in felle. eod.
funt confundenda, a. ii Muleta femel remt fa pofi exigi non debet
MulBa, qua Ufo debetur, a Magifiratu n. 4.
auferri nequit ». 2. Honorarium ob inopiam remijjum pofte»
Mulcla moderatio quo cafu fieri poffit in peti nequit n. 5.
pauper e'? «.3.
I. T>ll/ESES PROVINCI/E SI ƒ Pecuniariam l. i^r. 1. ff. de V. S. X MULCTAM, id eft, pcenam / qua Saxones j^uftc & Belgaj hete, Gal-
R r 3 Ü
) II, Quod vero non potueivnx Aeporta*
f re /. 6. § 4. ff. de interdici- & releg. I. 2.§. 1. ff. de pcenis. hoe ex eo colligas, quod alias verba & in metallum effent fuperfiua. Offius adMerill. variant. Cuacii opin. difpuncl. 2. Diffent. Merill. 6. obf. 29. & fi. variant. 2. öc hunc fecutus Wiflenbach. h. th. 13. Hoe autem jure fingulari in pra?fide erat exceptum, atque ideo fruftra retorquetur
I regula d. I. 21. uti difcas ex /. 15. ff. de
\ Legib.



3i8 PANDECTARüM
vero amande appellant: Scholiaftes ad JQcicftuilD Saxon. art. 128. n. 4. ait, quod hac re emendetur omne deli&um, quod contra hominem fit: Lafis enim praftatur Rudingcr. cent 5. obf. 59. contra pcena, qua mint IDröDc ck hreucke nunc audit , judici , penes quem eft criminum coerciiio, folvitur qua curatiilime in jure agri circumjaccntis ck prafectura veteris /emperdiHinguuntur, Iicet alias fape confundantur. uti Rudinger d. I. ck Lamb. Go ris ad confuet. Pelav. cap. 2. rubr. n- r. docent, quibus adde lis Lindenbrog in zloffar. verb. emendare.
IL QUAM IRROGAVIT EX PR.ESENTIBUS FACULTATIBUS EORUM, QUIBUS EAM DIXIT, REDIGI NON POSSE DEPREHENDERIT: NECESSITATEM SOLU TIONIS MODERETUR, fi modo arbitrio ejus fit conftitutum quantum dicat, tune, uti nee intendere, ita nee minuere poteft mulctam /. 244. ff, dt y..S.Ax\t. Mattha de crim. lib. ff. 47.
3- c- 3- n- d. Ratio eft, quia, uti dixi, leefo debetur, cui a Magiftratu auferri nequit arg. I. 11. ff. de R. J. Coftal. h. n. \i. fed hic, ut ifti fatis fiat, quoties id poftulat, in corpore caftigauit reum, qui inopia dignofcitur laborare /. uit. ff. de injur. Hinc apud Gülos reóie fuit correéha judicis infe- , rioris fententia, per quam loco pcena I pecuniaria ^\un\wm xeo vaavxetat. Ann« TWbert. 2. rer. judicat. 15.
III. Quod ad pcenam autem attinet, recipi poteft diltincbio Groenewegii ad h. J 9. an debeatur ex caufa criminis,
LEX. VII.
COMPENDIA.
Profes compellat dominos, ut reficiant ades n. 1.
Quouam remedio coercendi domini, fi re-,
I. T>R^SES PROVINCLE INX SPECT1S ADIFIC1IS, ideft, diligenter ck accurate facta eorum intuitione: Vide, qua fcripfi in tracl. de cadav. infpic. cap. 2. n. 1. &' 7. DOMINUS EORUM CAUSA COGN1TA, id eft, illis vocatis ck auditis arg. l. ig, pr. in fi ff. d. mintrib. Quid enim fi calamitate belli aut naufragio, aliove cafu Iapfi effent facultatibus; Humanius utique rune fachirus prafes, fi inducias eis indulferit.
feclimem detre&ent n. 2. Areo odium vacua concedi pofiunt adijicare volcmibus n. 3.
II. REFICERE EA COMPELLAT, ET ADVERSUS DETRECTANTEM COMPETENT! REMEDIO, non quod pignoribus captis, hisque; chltraetis dominos coerceat, uti vult Corafius ft. nemo enim dieet, quod hac ratione ma^ifttatns DEFORMïTATI AUXILIÜM FERAT. Erïo wmedium hoe adhibebit, ut modelfatum fpacium conftituat dominis quo xdes reficiant vel vendant, addita psena, ft non obtemperent huic juffui domum in
fis-
' veluti ob homicidium culpa admiffum, an vero ex caufa civili, quod quis jus dicenti non obtemperaverit, aliterve quid admiferit, cur numaria pcena
, plech debeat, ut quidem hoe cafu propter paupertatem ejus fiat moderatio ad libellüm fupplicem a reo porrectum, idque facile apud Gallos ei indulgeri Icribit Mornac. ad h. § ille vero fi haut habeat in are, tune luat in pelle Jus Omland, lib. 6. art. 54. Carpzov.
p. 4- Jurispr por. conjt. u. def . 7. Coftal. h. n. 15. ck fic ordo nolter, me cognitore, de cafu, qui in Omlandia eveneiat, judicavit 23. Octobr. 1660.
IV. REP REHENS/1 EXACTORUM, quos Clivii 'Sbvat^xcmeifltta appellant, ILLIC1TA live in«A-piebili AVARITIA nimiaque mercede ck fumptunm computatione. Videfis fuperiore loco adductam legem conventam, ïanö ?lbfcl)eiö anni i6Y5o. §. alji biel abrc REMLSSA femel PROPTER |INOPIAM MULCTA, cujus definitio non erat lege definita, poftea fi ad meliorem fortunam is, cui gratia fuit facta, pervenerit. A PROVINCIAS REGENTIBUS vel magiftratibus EXIGI NON DEBET. Nam remiffio mulcfta, cum merum fit luccum; ideo perpetua elfe debet Coraf'. h. n. 8. quem & vide
I ». 7. paupertatem, deprecarjtef».
V. Idem dixi hac die, 5. Aprilis 1676. obtet>m-\dum ïore \n co, cui femel propter inopiamremiflum eft, cum honorarium, tófn-ta»», quod alias dare debent ii, qui cooptari in ordinem defiderant.



LIBER I. TIT. XVIII. LEX, VIL 319
fifcum coactam iri, quod Teutoburgi publicè per decretum magiftratus urbani FiuITe propofitum memini, qui anni tempus adium dominis condixerat. HI. Et folet domino sedificium ita
LEX. VUL
COMPENDIA,
An refcriptum Cafiaris: eum, qui provincia praefi, adire pot es, imponat pecesfitatem. n. I ;
I. QMPE AUD1V1 CiESAREM >3 NOSTRUM DICENTEM, i Hac RESGR1PTIONE, qua privatis j ratione litium fupplicantibus, quamque j nunc barbare apajüUam dicimus, EUM QUI PROP1NCIM PR/EEST, AJj/RE POTES, NON IMPONI NE CESSITATEM, huic enim nonfubji- ' citur, quod poteftati alicujus permittitur. arg. i. 40. pr. fi. de judic. PROCONSULI VEL LEGATO ETUS, j VEL PR/ESIDI PROVINCI/E SUS | CIPiENDJE. COGNIT10N1S , nam I
LEX. IX,
C O M P E N D I A,
Prafidi non imponitur neceffitas, fed ipfe aftimar» debet, quid fit fuarum partium n. l.
I. /GENERALITER QUOTIES VX PRINCEPS AD PRASIDES PROVINCIARUM REMITTIT NEGOT1A PER RESCR1PTIONES: VELUTI, EUMQUI PRO VINCl Al PRJÈ EST ADIRE POTER/S. VEL CUM HAC ADJECTIONE: IS ' AESTIMABIT. QUID SIT PJKTIUM SUARUMI\ON IMPONITUR NECESSITAS PROCONSULI VEL LEGATO Cafaris vel Prafidi, quia in initio b. I. Pféfidarq generali» ] ter hieminït.
IL SUSCIPIENDZE COGNITIONIS, QUAMVIS NON SIT ADIEC-i TUM, IS AESTIMABIT, OUID SIT PARTIUM SLJARUM. SED IS IES TIM ARE DEBET, UTRUM IPSE COGNOSCAT, AN JUDICEM DARE DEBEAT, idefï, mcdü. Sed quid refp.ondebimus, fi'proporiantur Ordines vel univerfitatis literaria Curatores a/ïO/u
An Prqfeffbri neceffitas fufcipienda priva} ta infiitutionis imponi poffit? n 2. $ 1
ditiper Studiofos, qui defiderant privatim five in jure five in alia difciplina erudiri, & kis refcriptum fuerit, eum
Profefforem, qui arti, qua difere capitis praefi i adire potcritis. Is exiftintdy I bit, quid fit partium piiarum*} an p«r hoe non imponitur neceffitas Doftér! fufcipienda domeftica infiitutionis, qua dicitur Gallis repetitio, nobis autem, quod pluribus fiat eolkgii appellatione venit: Ita videtur, cum vocatus fit ad munus ut publicè doceat, atque ideo ad alia cogi nequeat, eoque jure utimqf in Belgio utroque, nee non iri Galliis & Britennia.
HL Cum tamen publica mftitütiö ob multas ferias & ex vitio nonnuljorum docentium, qui nimis prolixe difciptilis res trad ünt, lentam ferarnqoe eraditi.onem, quam nunc memles omhif , mo.ra impatientes folent maxime Mac | re odifte, conferre foleat \ contra1 do-
tnes*
Judicem dare hodie eft acla ad JCtÓS mittere. n. 3.
ne quidem tune, quando verba Principis fuper lite aditi funt direfta ad judicem, huic intelligitur mandaffe jurisdiélonem, fed ordinariam camtum excitafle- Menocb. %. arb. jud. QQ. 54. n. 15. Brunneman. h. n. 1. <§? 3*
IL SED EUM /ESTIMARÊ DEBERE, IPSE COGNOSCERE* AN JUDICEM DARE, veluti nunc ïaqm'mur adla ad JCtos , partium ftudiis non abreptos curare DEBEAT. ut hac in re ufum etiamnum bic locus maximum habere poffit.
! pro derelifto habente, privatis adificare volenribus vel a Principe vel a civitate, qua jura fifci habet, permitti' areas vacuas occupare, quod Velpafianum fecifle fcribit Sueton. Pefpan. 8.



j*» panobctarum.
ineftica & familiarior valde ftudia ado- ! lefcentum promoveat , ideo memini i Antecefionbus Academia; Teutoburgenli ante oclo annos refcriptum fuifle, ut j
L E X. X.
compendia.
f^orrectores Junt adjutores aliorum magiftratuum n. i. Ordo fcriptura in ejusmodi rebus non at-
1 T?xcm uuJSBUS CAUSIS, DE -±Lé QUIBUS VEL m/EFECl\* URBI, VEL PR^FECTUS PRAIORIO, ITEMQUE CONSULES ET PRATORËS, OETERI.
£, ' / lr\\f^fi'"iks Magiftratus. Mornac. b. ROM^E COGNOSCUNT CORRECTORUM. Coraf: A. „ i reponit Re&orum fed nulla neceffitatenam correctores non dicuntnr a corriiZf' led- ! conregendo, non quod pars provincia; illis daretur regenda «ti perperam docet Brunneman. b. n. 2 fed quod Praefeftis, Prafidibus & Rectonbus darentur adjutores, quorum ut « correclorum frequens in legibus «Mtio fit. . 13. I4. &fi9m c. de pro,.
1 lrIÉ,lWT A 5'. C' * P™"P- «geut in I rek. Elb. Leomn. 7. emend. & opinionA
L E X. XI.
compendium.
Omnia provincialia de/id,
OMNIA ENIM PROVINCIALIA, pro quo Ant. Faber k.in rational. mallet provincialium: Sed & Cicero provtncialta dixit negotia, qua pertb nanr ad provinciales, uti obfervavit Coraf. b. n. 1. DESIDERIA, QUJE,
LEX. XII.
compendia:
■
Nonfpe&andum quid fiat, fed quid fieri debeat n. 1.
h QE£ LICET IS QUI PROVIN- I O Ol/Z PROEST, OMNIUM '
Exempla non faciunt jus n. 2.
ET OFFICIO FUNGI DEBEAT,
JVOIM
\ria ad Pra fidem pertinent.
ROMJE VARIOS JUDICES aut Ma-
five extra ordinem jus dicant, /. 7.t ' de offic. Proconf. HABENT AD OPPT* CIUM PRAESIDUM PERTU^:
tenditur n. 2. Omnium caufarum cognitio Corre&orum & prajtdum efi. eod.
II. Non tamen ideo, quod hic auc tor. d. l. n. 9. m dubio collocar, dixenm in loco noftro effe prspofterationem, eamque hac tranfpofitione tollendam efle, iV*^»,,; & Correllorum provinciarum eft notio: Nam euphoni* gratia, ua ut omnes habent editiones. locuti funt veteres. Quid quod ad ordi! nem fcriptura non attenderint in ejusmodi rebus, uti dixi adl. 1. I2.ff.de J. Cf. J. n. 16. M
IEI. IET PR^SIDUM PROVINCI ARUM EST NOTIO, non^ quaJrf™ 3udlcum Pedancorum. I 5 pr ff. de rc jud. fed cognitio cum poteftate I exequendi cum in civilibus tam in cri. ! miufihbus caufis conjuncla /. 1. ff * Pr f- de of. praf. urbi 1. qq. ff & Vs' dixi ïufe ln 'traS. de $ tl re & ai rem c. 22. n. 9. &> jeq. ÖM
finguli ejusmodi collegium privata in,mT,ni? ?ciend;e gratia, ad defiderium Mudjoforum ïnftituerent.



LIBER L f I T. XVIII fc E X. Xll m
NON TAMEN SPECTANDUM EST, QUID ROM/E FACTUM SIT, juri contrarium Ant. Faber k aft fi ei conveniat, tune id foquimur, /• 32. pr.ff de LL. ibique not. n. 11. & feq. ut recte contra Autumnum docuit Tabor de Confront at. parU 2. § 20. QUAM QUID ex regulis aequi bonique FIERI DEDEAT.
II. Hoe ttahslatura videas ab Ant. Matthaeo param. jur. 9. n. 6. contra crebras fuprema; Frifiorum curia; res judicatas, quaruni meminit Sande, /. 5. decif Frif. tit. 6- def. 1. Quodque ex¬
empla non faciant jus aut legem ponanlry exploratum eft /. 13. C. de fent. fi in« terloc. omni jud. & fapius annotavi. Minima enim circumftantia vanat jus Coraf. h. n. 1. &, mutatis judicuhi perfo» nis, mutantur frequenter ea, qua; Veluti certiffima di'u fuere obfervata i Brunneman. h. n. 2. Paul, ChriftinSe r» decif. Beg. 2. per tot. Cumque SandiuS aiiique rerum judicatarum collecfotes fateantur, fsepe alios a fe dilceflioneitt fecifle, cur id negabimus iis, qui nuftc vivunt?
LEX. XIÜ.
COMPENDIA,
IProvineia a Zyngaris & validis mendia's purganda. ft. i.
Quielem incolis affert, int er dicere, nefiipem ojliatim colligant mendici n. 2.
Facinorofis conquirere debet Prafes n. 3.
fnquifuiq gineralïs & fpecialis fponte a Magifiratu infi'ituenda n. 4-
Ubi dtficiunt judicia, ibi inquifttia fpecialis infiitui neqüid n. 5.
Cur Chriftus noluerit csndemnare adUl'te-
I. /CONGRUIT BONO ET GRAV> Vi PRiESlDl curare, ut I PACATA atque QUIETA ÏIO-1 VINCIA SIT, quam REGIT, QUOD NON DIFFICILE OBTINEBIT, SI SOLLICfTE agat, UT ma LIS HOMINIBUS, quales & il, qui iEgyptii, Germanis Zigeuner / ck Belgis Èeydens dicuntur. Ahaf. Fritfchius tract. de Zyngaris. membr. 4. per lot. nee non validi mendicantes. l. t. C. de biendic. valid. qui quales fint ck undè nofcantur exponit idem D. Fritfchius tracl. de mendicant. valid. cap. 8. pér tot. Qui etiam in cap. 15- Psr tot- de eorum agit poenis.
II. Nuper interdictum erat cühcftis, ne ftipem oftiatim in hac urbe colljgerent, qua; res quantam quietetti incolis, qui alias femper ad jafmas efie debent, attulerit, nemo non, cui antea fuerunt moleftiffimi, fatebitur, fed ea fanctio nunc iterum obliterata videtur. PROVINCIA CARE AT, EOSOUE CONQUIRAT, vel per fe vei per minifteria, cumque Prtefes Senator urbis GroningK fit caput civitatis, penes quam eft xoKifetov, ideo non ipfe conquirit'malos homines, fed ea res data
S
ram? n. 6.
Magiftratus inquifitionts negligam remtfi vetur n. 7.
Pro ratione deliêii anitnadvertendu'm. ».8.
Receptores fa cinoroforum coercendi n. 9.
Transaclione non objlante facirtorofus puniendus. eod.
Quid fi fponte confitenti fupplicii immténi* tas promiffa n. ie.
eft Schuiten, qui tribus hominibus fti< patus hoe agit.
VVL NAM ET SACRILEGOS, qüï I facra legunt, id eft, furantut l, 6. ff. ad L. Juk pecul. LATRONES, nort ftipendiarios milites, quos antiqui,. tefte Felto de V. S. ita appellant, fed viarum publicarum obfeflbres per höa intelligimus l, 9. f. ex quib. cauf. map. I. 13. C. de fide jtiff. ibique Jacob Got« hofr. in comment. PLaGIARIOS, id eft, fures hominum /. r. & t. t.jf. ai L. Fab. de Plag.
IV. FURËS, qui invitis domini» rem lucri caufa contreclant /. 1. ff.de furt. CONQUIRERE DEBET; ètiam-i fi nenio eos accufet aut deferat, ut conquirere hic ck rh inquirere atque adeovernacule tam onder joecken quam opfoeo ken figniffcét. Nam primum debet Mi» giftratus, ubi rumor eft facinus fuiffé patratum, inquirere, an id verum fit, nee ne, atque in rem prafentem ire^ corpus occifi aliüdüe ïhfpicere, quae res dicitur inquifitio generalis, ck fi per liane de veritate criminis admifii conftiterit, tune contra eurrj qui fufpieionibus, de quibus egi ad fits milit. Belg. art'. 6$. ht.'g. oneratus eft, inftituttüC s ' 1*



322 £ A N D E C T A R Ü M.
-nciuiiitio fpecialis, quare fponte magiftratus facere tenetur arg. b. I. 13. Nov. 128. c. 21. I. 1. pr. C. de cuft. reer. I. 1. C. de euriqf. & flation. I. 1 o. C. de epijc. & cleri Treutl. 2. difp. 31. tb. I. lit. e.
V. Qüod enim Vulgo dicitur paramia inftar, ubi nqn eft accu/a tor, ibi non ell judex: id de fbeciali inquilitione accipiendum, ut contra illum qui nullis pragravatus eft indiciis , hac nequeat inftitul, fed fi hac adfint, tune fawa rumorque accufationis habentur loco Conrad. Hartz. de inquif. vencf. cond. 4. n. 1.
VI Sed Corafius 7. mifcell. 13. n. 3. 'objicit ex euangelio Joan. 8. verf'. 11. quod Chriftus noluerit coudemnare adulteram, quia a nullo rea poftulabatur Refpondeo, non venriTe Chriftum, ut poteftatem publicam aut imperium gereret, ipfe enim alibi profitetur, regnum fuum non effe lx. ra' KÓfpx r*'ra, apud eundem Evangeliftam cap. 18. verf. 36. Neque enim ex ifto Chrifti faclo magis derogatur legi Deuteron. 2a: verf. 22. quam judicio familia herrifcunda, quod huic ie noluerit immifcere. Luca 12. verf. ij.Dominic. a|Sod. J. & J. Ub. 5. q. 1. art. 2. Aliter Carpzov. p. 2. prax. crim. .7. 107. n.
*7- ' 1
VU. ïn tantnm autem hac vera funt, ut magiftratus , qui neg^exitincrvVucte. Vcv facinorofos, eosque non ftitit, a munere removeatur- Confuet. Velav. cap. 2.
§. L
COMPENDIA.
Neceffarii quinam ftnt; n. r. Furiofi fi non per neceffarios continentur^ in carcere contineri debent n. 2.
I fT^URIOSIS, Sï NON POSSINT
J} PER NECESSARIOS, id eft, j cognatos & adfines, uti cordegas ex not. ad l. ia. ff. de J. & J. n. 1. qui ita dicuntur, quod in eos neceffaria j officia prater cateros conferamus. Festus de V. S. Neque hi definunt ea praflare officia, etiam cum verberant furi. ©fum Nicol. van der Hooch. fing. 60. n. 22.
II. CONTINERI, EO REMEDtO . PER PR AE SI DEM OBVIAM EUNDUM EST, SCILICET, UT CAR- I CERE, id eft, loco fepto & munito, i vel Sntra privatos parietes, fi neceffa- ! tii hoe petant /. 12. b. u vel in publi- I
Infipiciendum an vere furioft, an furorem
fimulent eod. Non omnia peceata fiunt equalia n. 3.
co, ut Lutetia Parifiorum & Amftelodami fit
III. CONTINEANTUR, ET ITA D. PIUS RESCRIPSIT. SANE EXCU TIENDUM Dl VI FRATRES PUTAVERUNT IN PERSONA EJUS, QUI PARR1CIDIUM ADMISERAT, UTRUM SIMULATO FUR< > RE FACINUS ADMISÏSSET, AN VERO REVERA COMPQS MENTIS NON ESSET: UT, SI SIMULASSET, PLEC TE RETOR; SI FU RERET IN CARCERE CONTINERETUR, non ut hic pro poena ei cedat, fed caveatur, ne iterum al/os offendat /. jeq. b. t. Explofurn enim eft
to-
art. 17. ibique in glcff. 1. Lamb. Goris n. 2.
VIII. ET PROUT QUISQUE DELIOCERIT, nam adefie debet fecundutn illud floratii.
Regula peccatis qua petnas irrogtt aquas.
Ne fcuiica dignum borribili jeftere fiagtllo:
f Grotins 2 de jure p. c? b. 20. n. 2. £? \ per ua. IN ÊUM A NI MAD VERTE iRE: RECEPTORESQUE EORUM, I nee non iuftigatores, qui efficiunt, ne j incola Toparchis jufta munera praftent
IX. SINE QUIBUS LATRO D1UI TIUS LATERE NON POT ES T, [ /. 1. ff. de receptor. COERCERE atque
territorio ejicere Mantz. decif. Palat. 19. n. O), ln adulteros quoque in.quirere fponte poteft, quin debet Magiftratus, uti plena manu reperias apud Valdaura obf. 4. n. 186. & fiq. Ex hoe loco porro difcimus, quod tranfactione fuper crimine facla, tamen facinorofum Magiftratus poffit punire. Carpzov. p. 2. decif. 182. n. 23.
X. An & hoe facere poteft, fi ei proniiferit fupplicii immunitatem, fi fponte confiteatur Ccelus; Nego cum
' Eipiienübus Scabinis apud Herheb, p. 1. decif. 6t. n. t;. N\f\ aVvunde•peüds argu\ mentis quafi convictus erat, uti iidem J refponderunt apud Berlich. d. I. n 23.



LIBER I. T I T, XVm. L*E X. Xffl.
"toto foro ftoicorum Graecorum paradoxum on ~<r* tx dfAxgr*ifAx<ri* peccata effe aqualia, fed prout quodque admiffum , fuerit aut caufa exegerit pcenis coercen- I
LEX. XIV. COMPENDIA;
Furifus ipfo furore fatis punitur. n. r. Naufragorum bona dominis refiituenda n. i.
Inopes debitores non debent ferre expenfas
pro executione a creditore f alias eod. Fa&o divortio liberi ab innocente conjuge
édücandi eod. Furor in nonnullis interval/a habet n. 3. fEftimandum, an fcelus eo momento forte
comtniffum, quo intervalla habuit
furor. n. 4.
i. T^M JSMARCUSETCOMMO± J DUS SCAPUL^ TERTYLU KESCRIPSERUNT in hjec VERBA: SI TIBI LIQUIDO, id eft, certe vere, & aperte Coraf. k. «. t. COMPERTUM EST , ^LIUM PRISCUM IN EO FURORE ESSE, ut CONTiNUA MENTIS ALIENAtione, omni intellectuI CARE AT ^ NEC SU BEST ULLA f SUSPICIO, MATREM Ï.O si. \ MULATIONE DEMENTIA OCCISAM, POTES DE MODO, id eft, 1 ratione poenje alias EJUS facinori / debita; DISSIMULARE, vel fingere te nefcire, quod fcias. Nonius Mar- [ cell. de propr. Jèrm. Lat in. cap. 5. § 72. CUM SATIS FURORE IPSOPUNIATUR, atque adfliéto homini non fit alia adfliétio addenda, uti hinc conlegunt. c. cum percujfto 7. q. 1. autb. navigia C. de furt. Coraf. h. n. 4. Brunneman. ibid n. 1.
ii. Quam ad varia tram fer unt, veluti quod bona naufragorum dominis reftituenda. Andr. Lypsky 2. obf. 44. ». %'. quodque inopes debitores non debeant ferre expenfas pro executione rei I judicata; a creditore faéVas. Carpzov. 1 afyl. debitor. cap. 4. n. 410. Quod ob ( adulterium fadto divortio apud innoee.ntem conjugem liberi debeant educari. Carpzov. p. 3. decif. 291. n. 23.
HL ET TAMEN DILIGENTIUS CUSTODIENDUS ERIT, AC, SI PUTABIS, ETIAM VINCULO COERCENDUS: QUONIAM n»n TAM AD POENAM, ita enim per tegatiorjem legi, contra qüam Floren-1
S i
A bove cornupeta ad furiofum N. TT. JC. n. 5.
Puniri poteft non modo is, qui delicluth in furore a fe commiffum poftea ap-
probat,fed etiam quUpoft-deiiclutn
in furorem incidit. n. 6. Fides habetur Centurioni, de morte 'militis.
teftimonium perhibenti n. 7. Cuftodcs furioforum, ft ab his quid cofh'
miffurn, puniri poffunt n. %.
[ tïa, & ratio ipfa & torus contextus co" ! gunt. QUAM AD TUTELAM EJUS ET SECURITATEM P R O XIM ORUM PER TINEBIT. SI VERO, UT PLERUMQUE ADSOLET, INTERVALLIS QUIBUSDAM SEN1 SU SANIQR.E, quem furiatum veteres dixerunt, uti Servius tradit inter Grammat. NON FORTE EO MOMENTO, quod incervallum preecedebat: Hoe fi fubaudimus, tune vul1 gara retineri poterit, eritque fatisfactum Bacchovio ad b. I. Per me tarnen licet , fi ex Norico h'bro vehs legere fenfu lenior eft , num forte & poftea danda fit venia cum Leonino 3. emend. opinion xy.n. 16.
IV. SCËLUS ADMISERIT, NEC MORBO EJUS DANDA EST VENIA DILIGENTER EXPLORABIS: ET SI QUID TALE COMPERERIS, CONSULES NOS, quod tamen hac tempeftate non fit, fed magiftratus cui merum eft datum imperium de ea re cognofcit. UT iESTIMEMUS, AN PER IMMANITATEM FACLNORIS, SI, CUM POSSET VIDERI SENTIRE COMMTSERIT,SUPPLICIO ADFICIENDUS SIT; Aquo alias immunis eft /. 13. § 1. b. /.$I4.
V. Nee obftat; quod bos cornupeta, qua hominem necavit, occidatur, nam hoe abolend'a memoria gratia fit, nee trahendutn ad hominem, qui redire ad fanam mentem poteft, & vita caftitate aliis proderte Bacchov. ad b. I.
VI. Quid fi autem tanc ratam habeac eadem aliamque reaj turpem, quam ad* mi-
-*L) •■;'>•* ïaill'K' (t!U"J »M.O";I r' *>'tUt
da flagitia h. i. pr. Choppin. 3. de privil rufticor. 3 eap. 11. ubi de cade a pueris commiifa res adfert judicatas.



3H PAN D E C T A R U M
mifit in furo.re; eum puniri tune dabere opinatur Paul. Zacchias lib. 2. tit. ï- Q.Q.: Medico- legal. 16. n. 3T . Sêd boe utique falfum erit, quod'ad ordinarium aut corporalem pcenam adtinet. arg. I. 8. ff. de peems Quin autem ob Dratoe mentis editum fignum, nifi lubrica; hngute veniam petat, extra ordK nem coerceri, aut miniaria pcena ei in- j dici queat. nullus dubitern arg. t. 3. /, 13- b. t. Quemadmodum ck puniri poteft i», qui poft deliéium admiffum in j furorem incidir. Georg. Mund. a Rodach tract. de diffamat. cap. 3. «. 56. è?
VIL QÜM AUTEM EX LITERIS TUIS COG^OVERIMUS Hinc ira hunt, fidem haberi magiftratui in iis, de quibus refert!, ck tribuno vel centurioni de morte militis teftimonium perhibenti. Carpzov./». r. decif. 24. n. . 5- &6. TALI EUM LOCO ATQUE ORDINE five conditione ck qualitate ESSE, UT A SUIS, VEL ETIAM ^PROPRIA VILLA CUSTODIA. AI LR, quod fi hoe non fiat, tune» publico loco mancipabitur.
LEX. XV.
CO MPENDI A..
Prafidi fines prvoincia excedere non licet
nee abno&are n. t. Idem in Galliis de fupremarum Curiarum
I. TLLUD ÓBSERVANDUM, NE, 1 QUI PROVINCIAM REG1T, I val caftello aut oppido, in quo praefi- ! dianus miles pafcitur, eft prrefeeftus«ti mandatis ejus folet adjici, ck leges mihtates ahorum populorum expreffïm fanciunt. FINES EJUS EXCEDAT, ne interea turbetur provincia, aut locus ille a feditiofis occuperur, quod Ispe accidit per cafus inopinos, quibus quam ocyus eundum fit obviara, mi experimenti» cognkum habemus, | ok quadam Gallorum memorat Morna- f cius adh. I. NISI VOTI, five deliberata; promiffionis Deo facta:, /. 2. ff. de pollieit. c. r. t. t. extra de voto redempt SOLVENDI id eft, implendi ck
Adfefforibus ton ft n uturn n 2 Films apud Gratcos , abaó&ans ahdiciri a patre poterat. eod.
JferAndi CAUSA, DUM TAMEN ABNOCTARE id eft t>cr integram noétem abeffe arg. l. 166 ft ff de is. S. EI NON L'ÏCEAT, nifi julTu Principis arg. I. 9. C.deoff. Rector provtne. *
II. Idem in Galliis de fupremarum curiarum afteftbribus conftitutum effe ex Budaeo fcribit Coraf. h. „. 9. g? io. I lud notum eft, filium,.fi abbi pernoc taiTet, potu.ffe apud Gracos \ patre abdican. Lucianus»;; abdhau. Turpe id efie, e, praefertim cujus cura; Iocu< eft commiffus, yel hincdidici, quod Seneca de vita beata c, 26. notet poetfcS , quod Jovem, redtorem illum Olympi! ïatroduxermt abnoBantem.
LEX
VIII. RECTE RFACTURUS NOBIS VIDERIS, SI EOS, a QtJI&JS ILLO TEMPORE OBSERVaTUS ESSET, VOCAVERIS, ET cauS am ta N T JE NEGL1GENTI/E EXCUSSERIS, ET IN UNUM-
quemque Eorum, prout tibi
LEVARI VEL ONEPARI CULPA EJUS VIDEBITUR CONSTITUERIS: NAM CUSTODES EUIUOSIS non AD HOC SOLUM ADHIBEN-
mft^PI 9UrD P^NICIOSIUS IPSI IN SE MOLIANTUR, SED NE ALIIS QUOQUE EX1TI0 SINT
quod si committ.Vtur NON
immer1to CULP/E EORUM ADSCRIBEXDUM est, QUI NEGLh CWTIORES IN OFFIÖ suo FUERLVI , ck quuLm graviori pcena coercendi iUi, quibus p;;Mice h^c cura mandata efi, pubheoque fr.puntnr fiipendio, eoque jure ritimur ara. /. 4. C. de cuftod. reor. Neque enim propter alienum admiffum, fed ob fuam nr-gligentiam, puniuntur Langla ü.fimeftr. 15.'



LIBER I. TIT. XVIIL L £ X. XVIv 325 L E X. XVL
C O M P E N D I A,
Percifms jus dicendum de contraiTibus provincias regentium, earumque Comitum. n. \,
Profes nee fibi , nee juis jus dicere debet n. 2.
Actiones contra eos inflttuta^ qui ad provinciam regendam miffi, Ji ea ex*
I. OENATl/S CONSULTO CAVEO TUR, UT DE HIS, QUiE PRu VLNCIAS REGENTES COMI -TESVE, quales erant Legati, Prxfecti, Qusettores , Adfefiores, fcribae, j Adpar'uores & reliqux, qui cum Pra?li- i de aut proconfule in provincias mitte' | bftntur l. 4. ff. de ojfic. afjeff. I. 32. jf. ex 1 quib. cauf. maj. I. 41. § 1. ff. de. excuf. tut. i. $8. ff', de var. & .extr. cogn.AXff LIBERTINI E O R U M, ANTEQUAM LM PROUINCIAM VENERINT, nam fi in eajam ünt, tunccontractus, utpote contra leges initi, funt nulli /. 33. ff. de reb. cred. f. 6. 3. § ff. de off. proconf. I. un, C. de contraB. judic. Coftal h. n. 17. CONTRAXERUNT cum previncialibus PARCISSIME vel moderatisfime, &, fi fieri poteft, nu/- i lo modo JUS DICATUR. ]
II. Nam fi ipfe Prafes contendat fibi quid deberi, omnino a judicandi repellitur munere. J. 10. ff. de jurisdicl. Sed nee fuis etiam jus dicere debet d. I. 10. quod hic quoque locus oftendit. j Quod fi tamen colhtigatores imperium Praefidis non formident, & fponte aeftiones velint exepere, poteft ille fed perparce, atque haclenus tantum, ut fua; indemnitati caveat, cognofcere. arg. I. 26. /. 27. ff. de judic. Coraf b, n. 2. ITA UT ACTIONES temporales, veluti, quanto minoris cc redhibitoria /, 19. §. 6. ff. de AËdil td. OUM OB EAM CAUSAM INSTiTUT/E intra legitima tempora per eos, qui in magifiratu vel hujus comitatn erant. NON ESSENT, POSTEAQUAM QUIS EO RUM EA PROVINCIA EXCESSERIT, RESTITUANTUR illis- S^d an ipfo jure, an vero adiro prxtore? Prius placet Corafio k. n. 3. Pofterius autem Coftalio adh. I. n. 20.
III. Sed dividendum cenfeo, an talis
S 3
cefierint, an reflituantur ipfo jurtj
an adito prattere*? n. 3. Qjtid juris, fi ei, qui provincia praefi 9
invito quid accident n. 4. Si de re certa agatur, non jempir necefi
jur ii Juni pZdejuJfores n. 5. Sequejiri eruplajlrum efi cautio n. 6.
fuerit caufa, ob quam non potuerint a« gere, ut rune prior fententia fit verior, arg. ISlov. 115. c. 5. §. \. Pofterior autem recipienda, li poterant agere, ut fibi interea caveretur, & tamen id face» re neglexerint, qua? fere fententia etiam eft Ant. Soula de Macedo ad l.pen.' C. de ufufr. p. 1. n. 43.
IV. Si QUID TAMEN INVITO ei, qui magiftratu fungitur vel ejus comes eft, ACC1DIT, VELUTI SI INJURIA M A U T F U R T U M PASSUS E s T,. H A C T E N U S ET JUS DICENDUM EST, UT LITEM a Comiribus apud Prsefidem h. c 16. abhoc vero apud pradectum pratorio, fi adfit, alias apud'Legatum , vel alium,
[ licet inferiorem /. 14. ff. de jurisdici. Baro ad h. I. CONTÉSTETUR, ne tempore vel morte délinquent/s pcreat»
\%ï.l- de perpet. & cemp. a&. I. un. C.
I ex delifit. de ju nel. quemadmodum hered
f ten. quod ramen hodie non videtur neceffarium, uti annotavi ad l. 1. § 2. ff. defertic. RESQUE ABLATA EXHL BEATUR ex caufa fequeftri apud ofti-
I cium /. 7. § 1. jf. qui fiatisd. cog. Cancer 21. Var. refol. 4. n. 35. & 37. ET DEPONATUR, AUT SISTI illa res EXHIBERIVE SATISDATO, five fidejufloribus five pignoribus datisPROMITTATUR.
V. Cum enim agatur de re certa; non illi femper, uti vult Corafius h. n. 5. & feq. funt neceffarii, fed ha;c fufficiunt. aqg. d. I. 7. § 2. /. 15. ff. eod. I. i.§i).ff. de collat. I. 2. § 3. h. quod Ie* gat.
VI. Difce autem ex boe loco, quod fequeftri emplaftrum, hoe verbum pragmatici in re eadem ufurpant, fit cautio. Cancer d. cap. 4. n. 20. ubi «. 21. hanc
| regulam reftringit.
3 LEX



3-0 FANDECTARVM
L E X. XVII.
COMPENDIA.
Jurisdictiontm tandiu quis re fte exercet,
donec eam revocatam fciverit. n. i. Avicario Epifcopi f aft a collatie facerdo-
I. Q r FORTE PR/ESES PROVIN- I v3 VIN CUE MANUM ISERIT, I VEr, TUTOREM DEDERIT, PRI,U'sQUAM CÜGNOVERIT, quodfi enim id fciverit, tune aéta ejus irrita fum, SUCCESSOREM ADVENIS SE": ERUNT bLEC RATA. Sic is, | cujus jurisdidio vel aucftoritas refcrip- | to pofteriore re vocatur, poteftatem ta- i men & jus reéle exercet, donec illud refcriptum fciverit, vel re ipfa recepe- '
LEX. XVIII,
COMPENDIA.
Pr af des munus aut donum accipere prohi-
bentur. n. i. An & quanam efculenta accipere poffunt P
n. 2. 4- 5Permiffam non fit Magzfëratttrus convocare provinciales ad nuptias fimilesvc
Mclut. n. 3.
I. "DLEBISCITO five jure a fola pleJL be condito, quod tamen poftea ▼im Ie^is accepit. /. 2. C 8. /. de O. J. CONTINETUR, UT NE QUÏS PR^ESIDUM aliorumve magiftratuum.
§ 3. ff. de offic. procen. I. fi C. adL. Jul. repet. Quod & ad eorum fcribas producendum eft, uti barbaris quidem verbis, fedratiortum habentibus ingens pondus, tradit Nevizanus Ub. 5. Jylva fluptial n. 90. verf Amplia 7. MUNUS, id eft, donum quod fit ob canfam veluti natalieium, aut ftre- i na, vel quia filium ejus levafti e fa- J cro fonte arg. I. 194.pp. de F, S. DO* NUMVE quod nullam aliam ob caufam facftum, quam ut is, qui id cemferret, liberalitatem fuam oftenderet d. I. 194. iunSt, l. 1. ff. de donat. CAPERET, id eft, cum effeclu acciperet /. 7. ff. d.V. S. Etiamfi enim, quod ad dantem attinet , turpiter accipiat ifta magiftratus, neque ifti detur repetitio /. 2. § 2. ^ arg. 1.3. ff do cond.ab turp. •auf. huic tamen a Fifco aufferentur, /.
Lex Htlmfladii lata de recipiendorum eommenfalium numero, n. 6.
Efculenta confumat judex eum fua familia. eod.
Uno cafu plus quam pro familia captr» potejl judex. n. 7.
nlt. C. ad l. J. repet. arg. I. 9. %K.Ëdc Publican. & veftigal.
II. NISI ESCULENTUM, quod efui aptum, ab efca , quo cibus cum hominum tum ferarum lignificatur. Plinius 8. bijl. nat. 25. qui & lepores, cuniculos cateraque animalia, quibus vefcimur, appellavit efculenta d. lib 8 c 55- POTULENTUMVE, five quod bibi potanque poteft. Cicero 2. de nat. deor. röemoratus Corafio h.n. 5. Dum tamen harum rerum quantitas in anno non excedat centum aureos, uti rectisfime ex hoe loco verba donum & munus 'ml. 6. % fi. fil. 7. %\.f. ad L.Jul. repet. interpretatur Ant. Matth*us de crim. lib. ff. 48. tit. 8. c. un. 10. Adeo ut pratet xenia, five dona, five munera funt prohibita.
III. Non ergo permifium eft magiftratibus, vel in dignitate aut munere publico conftitutis perfonis, ad nuptias vel fuas vel liberorum fuorum, vel ut hos tollant a facro lavacro, coavocare Provinciales, quanquam jam non fing\r~
tis ualet, ft ignoravit vieariatffpe jamjam revocatum effe. n. 2.
rit, C. eut ea extra de rejl. fpoliat.
II. Hinc porro conlegunt, conlationem facerdotii Vicario Episcopi faclara valere, quando ifte nefcivit ab hoe alium effecreatum Vicarium. Brunneman. b. n. 3. idque maxime proderit ad obtinendam vieftoriam in lite Vindiciarum, qua; Belgis provifio & Germanis fummariffimum poffefforium barbare audir, uti judicatum memorat Annams Robertus 3. rer judicat 1.



11 B E il 1 f ï X 3CVIH. L E %, XVIÏ1 32)
iis fed integris provlncijs /civitatibus & ordinibus atque corporibus, earum rerum gratia, dies aliquandö condicatur ab iis, qui ipfi norunt invitatos fe ea fiftere non poffe, quique dum hoe pacto grandia venantur ab his mune-. ra, tamen eorum ridént fiinp'licitatem. ■ Hunc malum mörerh Principes, fi fibi confulere veiint, toïlani, mandatis atque edréhs. Qui enim ïubje&i largitlonibus ejusmodi exhaöfti onera publica ferrent? Sed & Principes ad id teneri, aufus fuit fcribere Nevi'zanus d. I. n. ïocx
IV. Si tamen lege aut moribus liceat efculenrum potulentumve 'capere', tonc hoe tarnen folummodo mtwijjtimus QUOD INTRA DIES PROXIMOS id eft, tres, uti apud Italos conftitutum. Profp. Farinac, p. 3. prax. 'crimia. q. 111. num. 158. Sed cum hyerne efculenta diutius 'adfervehtur, & a pluribus eodein tempore ejusdem generis res potuerint effe oblata^ recbüs Judicis arbitrio alii relati a Farinacio d. I. 'n\ 259. id relinquendum effe cenfuerunt. judex autem hoe eftimabit prater ea, 'qua; 're&iffime de hac re fcribit Menoch. st. arb.jud. 0. Qj cap. 517. n. 22. quod .non ad hoc^habeatur, ut PR ODIGATUR vel faam conCumitur, fedlale, aceto, aliove conditum temp'oxi fetvetur. 1
Lex. xix.
fc O M P E N D I A,
Magiftratus in adeundo facilis fit, fied fie contemni non pafiatur. n. 2.
An judicibus 0 confiliariis lictat inter effis conviviis a litigantibus inftitutis. «• 3- 4-
I. jT\RSERVANDUM, id eft, ocubs animoque diligenter advertendum & cuftociendum EST : Valla 4. I. eleg. 2. I. 9. § 4. ff. de offic. proconf. pag. 2. /. de of. jud, Lamb. Goris in comment. h. verb. JUSREDDENTI aut dicenti five magiftratui, f. ïi.ff. de J. & J. ex. hodie judici quoque /. 3. C. de jent. ex peric. recit. Goris h. num. 2. UT IN ADEUNDO, id eft, cum alii five in judicio five extra id illum adire velint: arg. I. 1. $ 7. jj quando appel!. QUIDEM SE iftis FACILEM PR/ÊBEAT, nee morofus aut difficilis fit quando vel aliquis fuum defiderium ei exponit, v*l utriusque caufa hinc inde
Fumiliaritas parit conteniptum^ n. Imperantes aqualem cum fubditis conv'er I ftationem vit ent. n.6. 8.9. Hinc 'nonnulli Reges r&rijfime fie exhibeul populo. 7..
, peroratur. Goris b. numJiM 2. SEfi CONTEMNI NON PATIATUR, in I quo video, quod Claudius Caff. fuit de. prehenfus; ut dixi adh 9. § 2. f. de. officio conf. ' • v\r\\ ' , II..Contemnitur autem ab eo, qui aé I interrogata non refpondet l. 11. §4.$ 1 de interrog, in jure fac. qui' cedens eauI fitm apud eum agit, atque ideo advoca| tum , dum illam orat, ftantem éffe bportere, eruditisfime docet JanusUanglëus i. Semeflr.fs. UNDE MANDATIS. qua , uti fiep is firne alibi annotavi , nunc barbare iufiruc7ionesaudi\im, AD~ jlCITUR vel comprehendirur . N E 1 PR/ESIDES PROVINCIARUM alfi-
y. Hic tarnen ferina cafo iterum exciplenda , quam Magiftratibus a proceribus, qui iri propria fylva feras ceperunt cum effectu accipere ubique gentium permittimus, 'dc ita nominatiin apud Gallos cautum eft. Mörnac. ad b\ l, Langla; 6. femejlr.
VI. Sed & Iicet castéra fint ejus nktura;, ut prodigantur, intra dies proximos, tune tamen id non 'aliter tole-
' randum, quam fi cum propria ïamiïia conihmat, iOd Judex. Quid enim ii in eamadi'ciicat alïes, veluti ftudiofus, qui inUrbibus, ubi univerïitares literaria funt, non tantum profefforum mos eft, iëd '& conliliariorum aliorumve, qui in dignitate pofiti, & quidem tanto numero recipiunt illos ad fuas menfas, üt vix illos cceteri incofe invenire posfint , quam ob rem Helmceftadii ad horum querelas lex lata eft , ne profeffor plures quam vtginti admittat ad fuam menfam. r .
VII. Uno tarnen cafu licebit plus capere., quam cum propria familia intra dies proximos prodigatur, quando fcilicet cives aut rüftïci quoque invitanrur ad convivi'um, veluti in Veftofalia.
1 ftt, fi judices vel fibi vel proli fua;. faJ tiunt'nuptias, vel hatlc c'ufant baptifirari, auterigi Kdificium, iiamuinc finguli fymbola confemnt. arg, l. %.pr. jja de aieator.



328 PAN D E C T A R ü M
vé magiftratus vel legati Principum 6c venunp. ad exteras gentes railii IN UL PERIOREM vel intetiorem , quemad modum 6c legi oportere contendic Hotoman. 4. obf 22. FAiMlLIARlTA TEM id ell, arcliflimnm & talem ut non modo omnium horarum amici fint Magiftratus 6c privati, led etiam cum his apquahter illi converieiuur. Vide ii lubet, obfervata ordinis Equefiris Mar tani a me adducla in tract. de ju ramen t. perborrejc. c. 3. num. 13. Quod G enim per vicinos reverenter adeatur vel hos invifat, cum hictus eorem vel alia. necellitas illum e<* vocetj tune aliud dicendum ent. Valdaura obf. 9. n. 71. Grosfis de effect, amicitia n. 63.
lil. Cum vero ab aliquibus traditum fit, amicorum elationi mignitudinique deprimenda; aptifiimum efie conuiuium, quod ir>ibi gravitatis feveritatisque exfpectationem fervare vel difficillimum fit, ideo legibfiis apud Gallos latis pro hibctur Confiliarius interefl'e conviviis aut cocnis per iitigantes inftitutis pro quo inftituto vide curatillime diflerentem Langlamm 2. femeflr. 1. & verba legum, ex Autumno apud Goris b. n. 3- 6" 4.
IV. Refert idem Autumnus in not. (fd Langkum d, l. quod decreto curix a cognitione litis prohibitus fuerat Senator, qui fufpectus erat diclusab adverfario ejus, qui prvdte \\\wm erena excepetat, Mornac. ad l. 3. ff. de teflib. Quid Goris b. num. 6. tantum in eo judice admittit, qui folus judicat, cujus fententia moribus Belgii convenit. Sic videmus in hac urbe Senatores & Affesfores conviviis & commifiationibus interefl'e, neque inde fufpicionisullius trahitur caufa, quod utrique litigatori illos liceat invitare, manusque non quidem prenfare, fed tamen promptas & paratas hoe genere officii teftari, arque interea rem iis exponere, de cujus inftituti ratione plura paro dicere ad l. 1. ff. ad L. jul. de anibiiu. V.PR.OV1NCIALES ADMTTTANT: WAM EX CONVERS ATI ONE /EQUALI, quae vel maxime ex eo conlegitur, (i in fermone magiftratus pati-
atur fe iuiffari: ut mihi liceat Felicis
-ni,--, 1 b'jT ■ .
S }
COMPENDIA.
Judex non debet txcandefcere adv er fut maks. n. 1.
Qitomodo fe gerere debeat adberfus eam, quem tertara fubjicit. n. 2.
Nen
I Malleoli verbo uti. CONTEMPTIO vel cmtemptus uti ex Cicerone Nonius Marcellus & ex utroque Goris h. u. 2. DIGNITATIS NASCITUR; Nam in proverbium abiit, quod fatniliaritas parit contemptum, qua; Theophrafti fuit fententia. Erasm. Roterd. Apoplt. lib. 5.
VI. Quare vitare our.iino debemus atquidcin eorum converfationem, quibus imperare debeamus, adeo ut Reuciliones aliquandö in Reges ipfos nafci ex | contempu regiaê dignitatis fenpferit \ Ariltoteles 5. polit. 10. idque nimium I expertum Cuift'e anno 1689. univerfam Galliam, tefiis eft Mocnac. ad b. I.
VIII. ideo olim adorabatur imperatorum purpura /. 4. C. de ctnful. id e/i,
1 flexis femper genibus falutabantur, qui mos etiam nunc Anglis inter miniilrandum Regi fervatur. Hinc is, qui longe lateque dominatur Chinenfibus , ad exemplum prifcorum Afiaticorum Regum, qui refponfa per iaternuntios dabant, larjflime 6c vel femel in anno fe exhibet populo e longinquo fpecbandum, &, dum hoe facit, velum faciei nihilomitms prstendit, uti Mendoza, Kircherus, aliique nobis prodiderunt. VUL Norunt enim, quod pariat con-
Ivcrïatio contemptum, raritns concilict ipin rebus ac/miratiowem. Apulejus di deo Socratü. Dignitatem etgo tenete debet magiftratus^ qua Suetonius ufus eft diélione in Jul. cap. at. & non quafi vernacule refpectum tenere dicimus . idque & Prafteclo militum obfervanrfum elfe docui in objervat. ad L. L. Belg milit. art. 77. lit. c. ubi 6c ex Athenaeo tradidi qualiter fuperior, ut dignitatem tueatur fartam teclam, erga inferiorem fe gerere. quodque maxime cavere debeat, ne in popinis aliisve locis, ubi culices funt rotundi, jequaliter cum illis converfiri, minus autem jocari debeat.
IX. Non itaque morofitatem aut torvitatem nature interpretabimur, fi magiftratus non omnibus fe exliibeat. Si. don ApollViaris 2. Epifi. 7. quanquam & boe ipfum , quod copiam tui jurgantibus difftcile concedit. indicittm fit bene judicat uri.



LIBER ïl TIT. XVIII. L E X; tï% 3®
Non fit cupidus ad condemnandum. ». 3. Precieus calamitoforum non illacrymari
debet. n. 4. • ■Secundum leges in facinorofos animadver-
tat. n. 5. . x
Judex fit conjlans, nee vultu. animi molt QED ET IN GOGNOSCENDO )3 caufas-, /. 1. $ %. f. ad SC. Turpia. difecTibus non indulgeat. cap. 1. de feta, & re jud. in 6. Goris h. num. 4. & feq. NEQUE ergo EXCANDESCERE, id eit, vehenientius irafci;. quafi ira inftar ignis animum ïncendac. 1 Goris h. num. 1. AD VERSUS EOS, QUOS MALOS PUTAT. Seneca x. de ira 6. objeébonem proponit, & mox foivit; Quid ergo ? non irafcar latroni ? non irafcar veneficot Non! Neque enim mihi irafcar, cum fanguinem mitto. Omne pcena genus remedii loco admoveo, & iterum; procedam in tribunal non jurens j nee infeclus, fed vultu lenis & illa folemnia verba fevera magis gravique, quam rabftda voce conciplam, & agi j'ubebo nrm iratusfed feverus.
II. Hinc capitalium rerum Qua;ftores docentur, tu, priusquam tormeutis fubdatur reus, eum admoneaut, ut, evitandi cruciatus caufa fponte contneatur verum, & ne inufitatis torquendi moeïis urantur, neque diucius, quam par fit, agere finant, uti aliis adduclis interpretibus docet D. Goris h. u. 7. 8. j
&9- . ■ '
III. Non faveant quoque accufationibus neque fe cupidos ad condemnandum oftendant, uti muitos, qui de fa-j gis & lamiis cognoverunt, olim fecis- j fe atque etiam facere fama non obfeu- | ra accepimus. Audiant quid Apulejus } magire poflulatus falfo, in Apologiacap. 1 uit. ajat: Putate vos caufam non apud Claudium Maximum agere, virum aquum & juflitia pertinacem, fed alium m li quem pravum <§? favum judicem fubfiituite, adcufationum fautorem, cupldum condemnandiSdp. Gentilis ibid. n. 1034.
IV. NFQUE PRECIBUS CALAMITOSORUM, id eft, malis & calaniita tibus prsegravatorum : uti Nonius docet', & ex hoe Lamb. Goris h. n. 1. ILLACHRYMARI, nee iis flecli a feveritate OPORTET, alias enim potent puniti arbitrio judicis fupenoris; D. Goris h. n. 5 & 6. Ubifubdit neminem legibus debere effe clememiorem. addefis & fapientiorem: quod Plato in,polit. tne docuit , JSiva Si tv tuv www theti
V. flinc mandatis eorum , qui pra;^
tum dettgat. n. 6. 7' Oculi ajfeclum animi detegunt. n. 8. 9. Ruborem ira & vertcutidia facit. n. lp, Vtterator unde nofci posfit ? n. li'. Judex in jure reddendo autoritatem auge*'
at. ti. 12.
funt camera Hovetmannorum, hoe nemen eit rripuhaii fummo, in quo agrarioru'm lites difceptantur, adjicitur art. 50, ut fub mulélae indictione cógant judices & fecundum Placita ordinum pacla in conventibus juridicis convenra, & reip. leges, in ■ facinorofos animadI vertant. Crimen judicis officio hac in re nonfungentes nunc Syndicatus barbare dicitut, de ouo alibi, nee femel, ef\. ! VL ID ENIM NON EST CON1 S TAN TIS ET REC TI JUDICIS. Nani I reéle Cicero lib. 1. de offic. ait: Qua cum aliqua perturbatione fiunt , ea nee conftanter fieri poffunt. Quare Caïfar Saluft. in Caiilma fie orationem aufpicatür: Omnes homines P. C.. qui de rebus dub/is confult a r,t, ab odio, amicitia, ira atque mijericordja vacuos effe decet, haut facile'animus vera providet, ubi illa of-' ficiunt.
VIL CUJUS ANIMI & mentis MOTUM, qui tam in cogitatione, quam 1 in appetitu conititit, uti Tullius docet 1 d. lib. t. de offic. utrumque autem Magif ftrarus grata quadam difiimulaüone tedere poreft, ne litigantibus perfpeeïum fiat, quid mente ille volvar. Goris b. tu \ 2. VULTV5S non uuigus cum Duareno, uti bene Mornac. ad h. I- DETE» GIT.
VIII. Quanquam [enim difficilis huma*' ni animi conjeclura fit, uti Plato lenfit apud Senecam 4. debenef. 53. tamen exploratum eft, quod uti Cicero 1. de Legib. 27. air; o? oculi nimis arguti, qü&m» admodum animo affe&i fimus, loquuntur , & is qui appellatur vultus. qui null» in
I animante effe, prater hominem, poteft. j indicat mores: Habeban: St alia, fedjamr obfervata Mornacio ad h. §
IX. Ex vultu & oculis etiam collegi | pofte qui imnlere valeant officium bel-
latoris, tradit Vegetius 1. de re milit. ' Amoris occulri indicia funt ocüli langu! entes , & vox, & color, & lacrymae: 'quibus adde palpitationem cordis, ft '. fubito fittatür amata perfona, . uti vi-
deie eft in exemplo privigni Stratoni) ces apud Lucianum de Syria Dea pi 1 1063. quale & apud juiianum in Miff1 pog: pag. 72. & apud Ariftasnetüra t.
I 4$'- 'J3- [■ 1 X. Rubor ad improba verba fuffundii
r t tui



33© P A N D E C T A R U M
tur, uti fcribit Seneca i- de ira 2. qu prolixe iterum de rubore agit epifi. ti Sed ii Juvenali credimus jatyr. 1. in fin.
— rubet auditor cui firigcda msns efi. Crimitnbus: —
Cujus rei exemplum in Glodii nobis fugerit Julianus orat. 5. p. 300. Nee ruborem femper ira fed & verecuudia facit. Sidon. Apolhn 1. op. 2. Pergit fatyricus.
r- tacita fiudant pracerdla culpa.
Cicero pro Cluetnio § 54.. Oculi omnium judicum non in Scamandrum, fed in Oppianicum conjicibantur, timor ejus , perturbatio, fufpenfus incertusque} vu/tus, crtbi a coloris mutatio , querant antea fiufficiofa, hac aperta & manifefia faciebant: Sidon Apoll. \. Epifi. uit. Concionatvis mei cotperant ora pallere, in qua paulo ante pofi tram triflitiafuccefierat nee fatis def uit, quin gelat ent, tanquam ad exertum prabere cervices jujja , mucronem.
, XI. Di feite hinc juvenesque fenes que conjeeturas capere, & «qui bonique confulite, fi ex tenui noftra Mufa ; qyajdam deprompferim, liceatque mihi adhuc adjicere, unde nofcatur vete- f lator, óidici id ex Ariilophane Plato I aff. z.fc. 3. I
L E X. XX.
COMPENDIA.
Nemo a munere femel fuficepto, nifi confientiente fnperiore, fe abdicare poteft. n.x.
I. T EGA TUS C/ESARIS, IDEST, JLJ pro quo vel repofuit Corafius, atque hoe tuetur Leoninus 7. emandat 3. n. 4. PR/ESES VEL CORREC. TOR, de quo dixi ad l. 10. h. t.PROVINCIE ABDICANüO SE id eft, fponte & injuifu Principis, NON A- I MIT1T IMPERIUM. Ne fi in poteftate Rectoris eflet inconfulto Principe fe exliere magifiratu, hic univerftepro- j vindas moderatore carenti.^, priusquam | ei novum dediflet, jaéturam faceret. ! Coraf. h. n. 1.
II. Sic facerdotium fuum fine fuperi«is venia nemo poteft ejurare, aut ab I
Declaratur exemplo fiactrdotum. n. 2. Gubernatorum locerum munitorum. n. 3. Senator um. n. 4.
Ecclefiaftica dignitate recedere, e. deniq je 6. q. 3. C. admonet. c. fin. extr. deienunt. praiterquam in detrimentum abdicantis. c. qued in dubi is extr. d. t. Coftal h. n. \\. Coraf. ibid. n. 4. Ahaf! Fritfch tracl. de refignat. official. c~.p.7. n. 34. & jeq. Sed & ab aliis munt ribus j femel fufceptis ? nemo fe poteft èxcü> fare, nifi Principis confenfum irapètraverir. Anna; Robert 3. ter. judic 1.
III. Quod optima ratione trahi poteft ad praefeclos priefidio, quos vernaculis quafi vocibus Gubernatures <kCmimendantes locorum munitorum aopellamus, nee non ad Reétores & magiftratus
IAU' dU ro 0^SfAp.' d-vrt kxt* %d(x* e'~,■ AM ifiv- i7Tt&r,A.iv w ■n%TroMxryrlx,óri. * Sed neque vultum fatis fixum habet
# mobiles. ' Oculi vcteratorium animum plane arguuut.,
XII. ET SUMMATIM, id eft, bre-
vi dicfionis compendio ut rem totam complectar, ITA JUS REDDI <5c jufti1 tja a magiftratu adminiftrari DEBET UT AUCTORITATEM DIGNIT l' •US & perionai publica;, quam gefit tft enim, ait Tullius d. Li. antea ib-" pms memoratus & D. Gorifio h. «t 2 obleryatns, proprium „JUmts ma?jftra\ tus, inteh 1 gere fe gerere perfonam ctvi| taiis, debereque ejus digmtatem & decus fufiinere.. INGENIO SUü, ideft, na. turali fua fapientia, uti ex Nonio'bene mterpretatur D. Goris h. n. 2. Ut absque ratione notatus fit Tabori, quem ad L 9- § *-f. de offic. Proconf UbiJCtus eadem diefione utitur. Nee refert quod laudatus Goris b. n. 7. deinde tria juris prascepta jus dicenci' ob. lervanda efle moneat: non enim id ex hoe loco trahit, fed ei propofitum fuit iummatim de judicis officio & qualitate hic ediflerere, quod cum Paul. Bufius, Matth. Stephani, Lancellotus aliique wtegris libris fecerint, nil eft neceffe. ut quis ea Ad GE AT.



LIBER I, TIT. XVHL L EX, XX. m
tus, qui in Indias mittuntür, aut alias popolarium quietern, abfente Rege vel Principe, tuentur. Nam in his ratio b. I. facile a quovis depiehenditur, cum vero non illa aptari queat iis, qui praefente Principe aut Senatu poteftatem aliquam gerunt, quippe cum in horum locum ille ftatim alium fufficere poflit, ideo fe abdicando ftatim amittunt imperium. Coraf. h. n. i. Quod & ad Pontificem Rom. translatura eft, ut hic fe munere exuere queat c. i. de renunliat. in 6. D. Fritfch. d. traB. e. 6. fer tot. I IV. Aft jure Lnbeeenfi lib. i. tit. t. 1 *tt. 5. Stmtori non aliter fe abdicare , quam confeutiente Senatu , permiffum eft, eoque jure utimur. Cum enim Vir ampliftlmus Joan. Tiaflenus, nunc (
LEX. XXL C O M P E N D l Ai
Prafes cognofcit de fervo corrupto &
ancilla devirginata. n. i. In irrogatione poena, hic refpiciendum,
quale damnum fentiat exinde domi-
I. T>RiBSES CUM COGNOSCATi JL vel cognofcit, uti Baro & Corafius iegunt: DE SERVO CORRUP- > TO, ua ut animus e\us fit fadtus deterior , /. i. § 4. /. 15.^. de jervu cot- ' ■ruptoVEL ANCILLA DEVIRGINATA, id eft, ftuprara vel vitiata, non a Domino, fi prbcos Romanorum aliarumque gentium jpecftemus mores fed noftros, uti dixi ad l. 2. ff. de. his qui Jui vel al. jur. n. 2. & 3. Et cum ad i jus fui temporis l. 12. C. de Epifcop. \ aud. refpiceret Tribonianus, ideo forte Julii Paulii loco, qui in manu, adtexuit verbum huic & Romanis fcriptoribus incoguitum VEL SERVO per nefandam libidinem STUPRATO , de j quo alibi dixi & ad l. 2. ff. de his qui fui vel al. jur. dicamque iterum -ad l. 3. § 2. ff. quod met. cauf. , IL ACTOR id eft, fervus, cui RE- j RUM gubernatio a domino eft com- j mifla, /. 16. C. de procurat. Lipfuls ad » Taciti Annal. lib. 2. excurf. lit. F. A- i GENTIS, id eft ad eum, qui agit vel conqueritur, CORRUPTUS ft ve in corpore five ratione animi, uti è-MerrP
T' 2 D E
nus. n. 2.
Ufus h. I. in miniflris Principum cerrüï ptis. n. 3.
| pla fuperiora oftendunt l. 9. % 3. ff. dè \jervo corrupto. junB. l. n. § 5.jjjL dea&. empti, ESSE DICETUR , VEL EJUSMODI HOMO fervus, UT NON SOLUM, JACTURA, per id quod corruptus eft, a^enti illata ADVE.RSUS hujus SUBSTANTIAM, five majorem partem facultatum. SED AD TOTIUS DOMUS EVERSIONEM PERTINEAT, veluti Atrienfis aut Difpenfa* tor fit, SEVERISS1ME DEBET A-k NIMADVERTERE.
III. Hic locus transferri poteft ad [ eos, qui adeo largiter & ex infidiis sd pocula provocant illos , qui incundo numero militum praefeéli, quosque nos Monf er - Eommiffarijfen appellamus , qua de re fcripfi ad LL. Belg. milit. art. 75. j lit. c. Etiam utilitatem nobis poteft prasftare, fi fcriniarius aut decurio, cujus fidei cohortem vel turmam commifit Centurio, corruptus efle dicatur. Item fi Dispenfatori aiiisve, quornm cürae in aulis Principum res mandata; funt, quis perfuaferit, ut deteriores inde évafe-
: rint. - '*,-* ' ~: 'ir . r ' " m
L'tj'T• YLOA. :T .CA/lT «L--A ".O""
in ccelites tranfcriptus, qutd dighitai tum bonorumque omnium adquosgra| datim iverat , éfiet fatur, Confulari imperio fe exuere cuperet, rationes prius Amphflimo Ordini exponere fuit monitus, quod cum in fenatu feciïïet, veniam impetravit, ck ex more, cum Senator in ejus locum effet fufficieiiI dus, gener laudati Exconfulis vir Ampliflimus Jac. Svvartius, qui quoque ad meliores abiü, mox in Senatum, cum j ob fua , tum ob foceri atque genitoris 1 etiam olim Confulis merita, allectus fuit. Mornacius cum fua frequentiftlme infarciat, cur non nos & noftra? Liceat ergo adjicere , idem quoque anI tea eveniffe , cum generofus Hiddo 1 Mepfchius Senatorio munere fe abdica* iet.



S32 PANDECTARUM
DE OFFICIO PROCURA-
TORfS CAESARIS VEL RATIONALIS.
T I T U L U S XIX. L E X. I.
COMPENDIA.
Procuratoris Claris appellatio & de-
fcripiio. n. i. Cujus nam procurator is gefta ita fintcom-
I. r\VJE ACTAGESTAQUE, vel n^cum vel fine verbis: /. io ff.
RATORE CESARIS, qui generaliter vel Principis; /. v. pr, ft de r# Proconf /. 52.fisx quïK cafr -\
13- ft- eie tranfaci. vel Imperatoris procurator,.Lftn.ff. de jure fifii vel curator Cabans /. 5. pr.fi. eoa. /. fa ^ u vel Rationahs, h. rubr. ubi vel pro id efi pofitum : Coraf. h. ad rubr. n *. L.
%'r, / / atSr/: fi/c- L 5- C. ubi cauf. jycat. l. 2. C. ne uxor pro marito, vel [ Rationahs lumm* rei /. 7. c. ne uxor pro marito-, dici & fic defetibi poteït, \ quod fit vs, qui vel rem publicam, vel fatcalem, vel patrimonialem Principis
?rocurat. Quamvis alii reipublica; / * de mod. muB. alii fifcalis , rubr C de condutl. & procurat. Lib. XI. alii pa. \ tnmomi Principis. l.7. & 8. C. ubi cauf fiftol l. 7. C. de Edendo l. 39. § fin.ff^c | Jb« f:iror hralzns • üo-o! aiH Ti' I
COMPENDIA.
rrocurarcr, res Cafarss ipfius confenfu
tradens dominium transfert. n. j. Quinam. cum his procwaorilus in Ca/. ' Ha c? Belgio comparari posfint, n. 2. Procurateres alicnare res Cafaris ncqut-
Cr r™ ce sar is procijra-
ppS» p?£? ^ï us, q U a si r e m
^°irR,^M' TRADAT: NON PUTO EUM DOMINIUM TRANSFERKii, etiamfi fciat eam Caefaris efle, uu reef e contra Accurfium, licet huic
. unt. n. 3.
s3^r^^t^ pra-im
fnffragetur Ant Faber b. fentit Coraf.
FFRT r^^mn TRANS! fiffi&ffiflÖW C7ESA RIS GERLNS CONSENSU IPSIUS quem femper dicemus adfuifle. fi aeat ücoacio& fecundum id, quod ad ejus
cu«
probata, ac ft eb ipfoCafare gefia?
legat.1. fuerint Procuratores fub Imperatonbus feculo noftro proprioribus Eguin. Baro ad k l. * «««ob».
t/td s E0 COMPROBAN-
GEsfAASlS?T S'A^SAREipfo perbelle hunc locum explicari poffeex
JclTr.^P l/b- JmaL 12> d' Claudio lcnbit. Eodem anno audita vox Principis parem vim rerum habendam a Procuratonbusjuispidicatarum, ac fiipfiftatuiftet: Sed rettius óillin&ione rem 1% ptcüflé Bachovius ad b. I. qai hsmc Cadans vocem nou *cc\p\t de ProcuraJonbuS, quun majores provineias ve-
al asve, qua; ex occulto politico a Pikfidibus non regebantur, mitti foleban& m his vicet Prasfidis fungebantu
* /. 3. c. ubi cauja fififal.



LIBER I. TIT. XIX. LEX.JI. 3M
curam &follicitudinëmpertinet, TRALIE.
it. Viderit ergo Mornacius an ad b. I. i. Procuratorcm fuum Regium vel Gzntrakm recte cum Procuratore Caafaris vel Rationali contulerit? Mihi veriffimum videtur, illum ab hoe noftro toto, quod ajunt, ccelo diftare, & longe melius cum Advocato Fifci comparari, quin imo nullus dubitem, eundem cum hoe effe, qui dc apud Frifios Belgas Procurator Generalis, hic vero Advocatus vel Fijcalis Provincia;, appellatur. Qui autem fando audivit Procuratores hos Generales unquam habu iffe poteftatem alienandi res Regis vel Reip? Melius itaque probabitur officium Procuratoris Cafaris vel Rarionalis apud Gallos non ad unum collegium perunere , fed ad fancliora conliftoria, qua; a wnputationibus rationum <5? TheJaüro nomen habent, hic vero ad Legatos ordinum, quos Deputatos, nee non ad Ratinnales, apud Germanos vero ad Confiiiarios Camerales vel Adfesfores Confiflorii, quod Clivii 2lmör£' Öamtncc/ Tulii Montani , Haffi, alii ï3nit*ïïnnnnct appellant, idque apud Frifios Orientales femper conjunctum fuit cumRegimine, aft nuper Serenisfimse Principis vidua; cura ab hoe feparatum. Ad hffic ergo Confiltoria hic nöfter locus öptfojQ jure trahitur, qme t dc, fi quid vendant, locent aut caufas f cognofcendo pronuntient , ^tVfttvpte \ nomine omnia agunt, & hoe contracli, bus atque fententiis inferunt. 1
III. DENIQUE SI VENDITfOMS, cum nulla neceffitas vel evident utilitas id fusdetet. arg. I. 60. § 4. ff. mand., VEL TRANSACTIONIS inconfulto Principe /. t%. ff. 'de transaB. VEL DONATIONIS, quia non ideo ei adnnniftratio libera cohceffa. eft. b.
*t&3MAW g JJ
C O M P E N D I A.
Procuratoris juffa fervus Cafaris hereditatem adire poteft. v. 1. Procurator, mifcendo fe opultnta heredi-
L.T^ST HOC PRiEClPUÜM, id JLJ eft, habet hanc praerogativam jure fingulari ob utilitatem Caefaris, contra rationem juris communis introctudtam, IN PROCURATORE C/ESAR IS, QUOD ET EJUS JUSSU SERVUS CLARIS hteres inftitutus ADIRE ILEREDITA TEMPOTEST,
/. i-, pr. ut perdat /. 7. pr. ff. de donat. Qua ratione infertur, quod licet maritus lege municipali efier arbiter & dominus rerum ad uxorem pertinentiura non tamen illas liberis ex priore connubio fufceptis aliisve donare posfit. Coquille 0.0. & Refponf. 69. CAUSA QUID AGIT, NINIL AGIT, nee dominium in accipientem traiysfert. NON Ei\IM. AL1ENARE EI REM C/ESARIS, SËD DILIGENTER GERERE COMM1SSUM EST. arg. I- 7- §3-ff- pro Emptore.
IV. Cum vero is, qui vult diiigenter gerere, etiam, ubi bona fides id poilulat, abenare non modo posfit, fed & debeat rem Domini, d. I. 60. § 4i qui non videt illa confiftoria, quae in Procuratoris Caifaris curas fuccefferunt, non quidem donare, fed vendere ex memoratis caufis poffe? Amplius tranfigere queunt, fi omnes probationes deficiant Principem, arg. I. §5. ff. dejurejur. & illis jurisperiti interfiut, vel confulti alii refponderint, fecundum ea, qua; proponereiuur, fatius esfe cedere & tranfigere quam contendere. Quanquam euam de eo rcferra deinde poffint ad Principem, &, ne videantur ipfi hoe negotium concinnaffe, paclo transadionis poffunt compleet! , id rum firmum fore, fi ilk ratum habuerit quod géfium.
V. Ex.hoe loco con legit, Jacob. varï der Gtaèf ad l. non dubito. ff. de captiv. & poftlim. reverf. cap. 2. n. 6. quod, ut valeat ahenatio dc translatie juris fuperioritatis in alium fadta, is, qui hoe facit, débeat talis effe, qui poffit öbé-' dientiam & fubjedtionerr. prêeftare, quia in prsejudicium alterius prasftita fubje, "ctio & obedientia nil operatur. Hanc
rem ex faclo tradtabo ad d. I. 7. § 3. ff* pro emptore.
tati, Ccefarem heredem facit, fi Mc heres inftitutus. n. 2.
1 cnm alias id fieri nequeat, nifi domiI nus, qui Caefar eft, juberèt /. 25. § 4. \ff. de adq. bared. Sed aliter hic recé| ptum, quia id, quod Procurator agit,' ! ab ipfo Gfefare gefium cenfetur. /. ti [ pr. h. juncl. d. I. Qfi. § 2. ! II. ET SI C/ÈSAR ipfe HERES 1 INST1TUATUR MISCENDO SE O-
r 13 pu*



334 PANDECT ARUM.
PULENT/E, & qua folvendo fit HERED ITA TI PROCURATOR HEREDEM C/ES ARE M FACIT , contra quam air reguJa juris. /. 90. de adq. j bered. junct. I. 77. £? 183. ff. de R. % Ant. Faber b. Ut. t. Baro & Coraf.'b.
LEX. IL
COMPENDIA.
In onerofa hereditate ipfa Cafaris volün-
tas explorunda. n. 1. In damnrfa hereditate Procurator Ccefa-
rem 'heredan facere nequit. n. 2.
1 f\UOD SI EA BONA, EX QUI BUS IMPERATOR HEREc ^iNSTITUTUS EST, SOLVEN DO NON SINT: RE PERSPECTA, ubi jam conftat onerofam fore Cxlari hereditatem CONSUL1TUR IMPERATOR, id eft, exquiritur & expioratur ejus voluntas. Coraf.
Non ergo bene vulgata habet Imperaton, qua; enim fequuntur, latis indicant, ei confuli. Ideo autem voluntas Principis debet explorari, quia nefcimus, an non gratia perfona: defuncfi motus hujus pudori profpicere, & hereditatem, qua; non eft folveudo, adire velit.
JI. Quanquam enim Casfarem Procurator faciar. haetedem l. 2.. b. t. hoe tamen ad ejus befionem trahendum non eft. arg. 3. 25. f. de 11. I. 6. C. eod. ied fictione ob utilitatem, qua; juri fingu-
LEX. III.
COMPENDIA.
Procurator es nee deportandi, nee alias pcenas conftituendi jus habent. n.i.
I. ^URATORES, id eft, procuraV> tores C^ESARIS vel Rationales, /. 1. pr. b, tbtque me n. r Trjc DEPORTANDI, id eft, projiciendï abdendique in Infulam, NON HABENT, QUIA HUJUS POEN/E CONSTITUENT JJUS, id eftTmftam tacuitatem NON HABENT,
utpote
mero imperio carentes, & ne mulctam quidem minimam irrosare valentes / s. C. d» modo malf. Ut ridiculos ap' peller Coraf. b. n. 2. illos, qui ajunt '
Refpond. ad exemplum Pontii Pilati Cbrifum fupplicio afficientis. n. %.
Calliftratum petere principium, quod tamen e, imputat Ant. Matthaus olirn Anteceflor hujus univerfitatis difp IO *' f"ndVn' iuris alittr iaciend. th. 4
II. Verum dictis obftat, quod, utf Taatus Annal. lib. 15.fcribit. Chriftus libeno xmptritante, per Procurator em PonttnmPtlatumfupplicio affeBus eratRefpondet Emund. Merdlius ad Evart1 gel. Lucx cap. 23. &Joan. cap. 19. verf 9- ob Judaos fapetumultuantes& tributa folvere detrediantes, fpecialiter
Pi-
Maritus hereditatem uxori delatam fine ejus confenfu adire non poteft. n. 5
An C*£ar UEcciefia, femel bendes, p%sftnt defmere effe b.-rtiesp eod.
lari in t. 1. § a. b. t. locum fecit, expiofa recurnmus ad regulam qua; diJcit. HEREDIS ENIM INST1TUTI m^HnnMinnVEL REPUDIA&
DJTAfiBUS exprefia VOLUNTAS adhuc EXPLORAxNDA EST. Ui. Quod rede Guy Coquille Q. Q. j cy reponc. fiur les couturn. de Franie. c 96- "alm ad faminam, qua nubendo tranltuht bona ad maritum, ut hic fine ejus confenfu non posfit hareditaterrt uxori delatam adire & mulier, invite- conjuge, illam queat repudiare / Aiu iterum m èac l jus quxrunc fingulare, quod Ca;far femel hares fai ctus demde posfu defmere effe hares
Ecclefiam producunt. Coftal. b. n 11 j Sed male arg. /. ! 4. de legib.
n. 7. Cujac. 1. obf 34. Hotoman 2. amtcab. refpon.^. Contius 1.fubcef.lecl. 17. Bronchorft 3. h*rr 37. fVQu\ia disfentientibus Coftal. b. n. 5. Duareno 2. difp. anniv. 17. & Fachinao 6. controv. (j6.



L I B ER I. T I T. XIX. L E X II; 3$1
ï>i1H« gladii poteftatem fuiffe datam, Alii dicunt procuratoris nomen efle generale etiam Praefidem compleétens. OTg. i. ï.ff. de offic. praf. Quod magis probo, nam Matthai cap. 27. verf. 15. : & 21. Pilatus diciter cfywdv, quod ' generaliter inagiftratum cuin imperio creatum atque etiam Praffidem cc Prsefectum fignificat. Tertio poteft dici, quod Pilatus quidem fuerit Procurator Caefaris, fed qui fimul Praefidis vices gereret. Videfis not. adl. 1. pr. b. n.3. Quid fi quarto ajamus, Pilatum ideo, quod effent, qui adfirruarent Chriitum \
§. I.
COMPENDIA.
Vocula Quafi bic non ftmilitudinis, fed
confirmatior.is eft: n. ï. Clerico a magifiratu urbano urbe inter di'
ci poteft. n. 2. Collegia tumuliuofum fodalem ejicerepos*
I. QI TAMEN aliquem QUASI TUv3 MULTUOSUM, qui turbas vel tumuhus folet excitare, VEL INjUPUOSUM AD VERSUS COLON OS, live conducftoies prsediorum C^iSARIS, id eft, bis detrimentum aut injuriam inïeteutem, PROHIBUERINT i ob facinora, qua; edidït, nam \ocu\a. quafi non hicfictionem, fed rem ge ft*» & veritatem notat. Ita in l. un. C. de ufucap. transform. ibi, quafi per ufuca- j pionem; & in Evangelio Joh. 1. verf. 14. Si\a.v cl? povvyevxr 7ta,$» Tvxrfog. glori- \
am quafi unigeniti, Chryfoftomus apud auéforem Graecorum Patrum in Johan-
nem : toSi d<; txGtx <rvx, ofAOicixriaj; È?(v ' dhi 5r«fö/3oA^f »XK& i3sS^tw'««s, xxl oivoc-
pu<r/3>rrr'rii he^^S. Vox autem quafi beic non fimlitudinis. neque parabola, Jed confirmationis, & certijjim^e definitionis.
II. IN PRiEDIA C/ESAPJANA ACCEDERE: ABST1NERE DEBRBIT, IDQUE DIVUS PIUS JULIO RESCRIPSIT. Pari ratione efEcinff Clerico a magifiratu urbano, licet hic in illum non habeat jurisdiclionem, & ifte fuperior ratione dignitatis fit, urbe recte interdici & vi imperii illum,
Junt. n. 3. Paterfamiüas alicui domo fua interdicere
poteft. eod. Magiftratus eos urbe exigere poteft, a quibus fibi quid mali metutt. n. 4.
| tanquam membrum reip. noxium &purridum, -'poffe relècarl- Salgado de Re* gia pruttel, p. 1, c. 2. d. 179. Valdaura. obj. 3. n. 19. Grotius apud ICtos Ba-
j tavos^. 3. confult. 226. «. fi.
f III- Sic multis collegiis artificura & opificum hoe datum eft jus, ut tumul» tuofum fodalem corpore ejicere queant.
I Hugo Grotius d. eonfuk. 22.6. ». éo.
' Quemadmodum quihbet parerfamilias eo gaudet jure, ut alicui domo fua interdicat. Grot. d. conjult. 226. n. 61, Valdaura d. I. n. 20.
IV. Porro & cuilibet magiftratui vi imperii, quod gerit, conceffum eft, y* urbe eos, a quibus fibi quid mali metuit, exigere queat, idque liberrkna jure exercet, etiamfi caufae, cut hoe fiat, non omnibus fint exploratse, quif fatis efi, ut intellecbu fuo percipiat, uti in erudito fiepius memorato refponfo pro jure civitatum Hollandiae ediflerit laudatus Grotius n. 66. & feq. Qua-
i mobrem etiam receptum eft, ut fine (trepitu fori atque extrsordinem fadts dvolKgnn valeat. Soiorzanus de Jure ln*
1 cüar. Ub. 3, Tom. 2. cap. 27. n. 71. &
fit-
m
Ife dixifle Regem Judajorum putaffe b<*
| no magis exemplo, quam cbncejfo jure, ' 1 quse verba in re pari ufurpat Tacitus i, Jlnnal. 38. fe debere in eum animadvertere: nam ipfe fatetur, notionem ad fe de crimine non pertinere Lucet 28 vef'. 7. fed hanc fibi a iudseis, qui adhuc jus gladii habebant, uti ex Jiened. Aretio & Merillio fcripfit Willenbach ad Eva tig. Joh. cap. 14. verf. jt» effe datam, d. cap. 23. verf. 14, -i..od & Chriftus fatis innuit apud J.,h. cm>, 19 verf. n.



33* M' n 'B E c t a r ü m
compendia.
Inferiores migiftrasus pro feruritate reip.
Urbe ejeïto non poffunt pettnittere
reditum. n. \. Aliud dicendum de magiftratibus Civita-
I. TREINDE NEQUE RED1RE ad I «L/ prsedia Cad'aris, quibus ei in- / lerüixerunt, CUIQUAM, qui femel { prohibitus eft, ne ad ea accederet ' PERMJTTERE POSSUNT: IDQUE IMPERATORES NOSTRI SEVERUS ET ANTONINUS AD LIBELLÜM HERMI/E RESCRIPSERUNT. Hoe & transferendum putem ad inferiores & municipales magiftratus, qui pro fecuritate reip. aliquem urbe ejecerunt, fed quia cum his nemo aufurus
DE OFFICIO JURIDICI
T I T U L U S XX
compendium.
Apud Juridicum adoptare quis poteft.
ADOPTARI vel adfumere in filium eum, qui in patris poteftate eft, Bfg't- z-ff- de adopt. ibi, imperio ma- { giftratus. QUIS APUD JURIDICUM, qui in urbe Alexandria, l. 2. b. t. f0- I lus de iis caufis engnofcebat, de qui- I bus in casteris Defenfores civitatum: !
LEX. II.
compendium.
Juridicus Alexandria Tutorem dare & acla eonficere totelf.
JURISDICTIO, QUI ALEXANDRLE AGIT, vel eft, DaTIO TUT ORIS CONSTITUTIONE DIVI MARC1 CONCESSA EST, arg. I. 6. § 2. ff. de tutel. Habebat & '
jus conficiendorom actorum l. i.C & t. quia & hoe magiftratibus municipabbus erat conceffum l.fi. C. demïgiftrat. mumetp. *
D E
Unde Straboni Sikx^!^ didtus ur & !rfc in "V^uis infcriptionibus. PO-
LEGIS ACTIO, id eft, voluntaria dia jurisdiétio l. 4. ff. de adopt. ubi dixi
tum Hollandia. eoi. Nemo remittere poteft mul&am vb eontumaciam adverfario inditam. n. 2.
eft comparare Magiftratus Civitatum Hollandia;, ud docet Grotius d.oonfult. n.62. ideo his liberum eft interd'ietis reditum indulgere.
II. Au\a quoque iis, quibus Princeps iratus eft, huerdici & deinde fe. pe ab hoe redeundi ad utam poteiHs dari folet- Quod fi autem qui eft'ecerit, ut adverlario ob contumaciam mulcta| fuerit indicta, hanc illi reraittett nequit. Coftal. b. n. 12.



LIBËR l TIT. XXI fc"** 1. " rm
DE OFFICIO EJUS, Cüt
MANDATA EST JURIS" DICTIO.
f I t U L U S XXÏ.
L È X. t: COMPENDIA:
jurisdicïionis voluntaria d&us alii de plano expediuntur, alii caufa co* gnitionem defiderant. n. i.
Confirmatio hypotheca judicidlh mak jtirisd'üïimi contentiofa ddfcribisur'.
11. 2. . ;. -t
'Quanam 'mandata jurisdicTionenon trant* feran'sur? n. 3. 4,
Qtia jure magiftratus competunt, mandar i poffunt. n. 5.
Magiftratus merum imperium aliis mari* dare non poffunt. n. 6. 7. 8.
Exceptiones a regula. n. 9. IO.
Pzs argdmeuti a cotitrario fenfu. n. p«
Non tantum cognitio de crimine, fed etiam executio in cafi&us exeeptis mam dari poteft. n. 11.
1. f*~\lJSEClJNQUF five imperii me1/ ri fint actus, /. 6.pr. ff. de of
fc. proconf. five jurisdicïionis 1 voluntaria;, qui alii. iterum de plano expediuntur, veluti. regularitef legis adtiones. /. fa/ff-fte adopt. I. 1. C. eod. l. 2. pr. I. 3. ff de offic. Proconf. L i. de offic. jurif 21.. ff de manum. vind. f. fin. C. de vend. lib. Paulut 2. finten f 25. /. 2. ffr de offic. jurld. I. 6. Si./. de tutel. alii autem caufie cognitioneui defiderant, ut puta arrogatio impubeiris. /. 5 § 2. 17, ff de adopt-. § 3. J. eod. raanumiffid a mino.re XX. annis facienda, § 4. J. qui & quib. .ex cauf. I. I. pr. ff. de 'off. conful juncl. Li. b. t. transactie» de alimentis teftamento reliclis /. 8. § 18./. de transact. ïnfinuatio donationum quingentos folidos, excedentium. /. 27. /. 30. & /. 33. C. de donat. apertura teftamentorum de decretalis bonorum poffesfio, L ia. § 1. ff. quis ordo in poff fèrv.&A quam pertinet Carboniana cacterseque extraordinarii. /; 1. C. de Garb. fd, edaraque, nonnun-
Executio publici judicii eft ipfum merum
imperium, eod. Exeq'ui fententias poteft etiam 'is, cui ju*
r'isdtclio 6? mixtum imperium funt
mandata, n. 12. 13. Hodie mandari jurisditJio & merum imperium poteft ab eo , qui jure patri"
monii illa habent. «.14. Jur is dici io fub pa&o de retrovendendo alU,
quando conceditur. n. 15. An jurisdiclie a prafente mandari posfit-..
n. 16. .... Nee bodie merum imperium mandari po«
teft. n. 17. . Cognitio de familia, fi dominus occifusa
mandari nequit. n. ï8.
1 quam tutorïs datio, nee nön üt inter» ponatur decretum fuper praïdiis minorum alienandis. /. 2. § 1. h. t.
II. His adde oblationem pecunïas, nee non confirmationem bypothecse ju» dicialis arg. Novell. 1$. c. 3. pr- in fin. Quod poftremum niale jurisdiclionicon* tentiofse adferibit Uarpzöv. lib.., 4. re* Jponf. 31. n. 21. Nam ratio, qua utitur, etiam convenit ürrogationi impu* beris. . .; -* :.. £ ., >v--.
III. SPECIALITER, id eft, normnatim /. 6. § 2. f. de tutel figillatim & peculiklicer LEGE, pr. L de AM. tut, l. 2. § 25. fi? 32. ff. de O. J. VEL SE«
\ NATUS CONSÜLTO, Tacitus /. An~ | nal. 77. aftum de ea feditione apud pa" 1 tres. diceba -uurque fententia , ut pretf
ribus jt s virsarum in bïftrïohès , efet: I VEL CON5TJTUTIONE PRIN Cl-
PUM. /. 1. § ff.de tut, & cur.dati fi* i pr. ff.de rek cor. I. i. C de prat. mi* \ mr. % i. o 5. /. de Atil. tut., di Wjtri \& f l ff. de iranfacl, TRII3UUN1 TUR, ideft,, conceduniur, cöai aba|
V »



33» PAND ECTA R Ü M»
non naberent, ea non poffunt dici illis vi jurisdictionis bc eo ipfo , quod magiftratus, competere, uti fere * docuit Sap. Gentil. /. 3. de Jurnd. cap. 25.
IV. Atque ideo haut cohasreot junsdiénoni cc MANDATA , id eft, alteri comnflfa exercenda JURISDICTIONE, five poteftate de privatis civilibus caufis jus dicendi, jure magiftra tus competente : uti expiicate tradidi in tracl. de jure in re & ad rem c. 22 mr. &Jèg. NON TRANSEERUN-, TUR, quod mandari nequeant, d. l.l 8. Jj 18. de h-anldct. I. S. pr. de tut. é \ cur. dat. I. 6. pr. f. de off. p+oconj. uti, qua fequuntur, evincunt, nam pecsn dicere. ^ ö
V. QUJE VERO JURE MAGI STRATUS, id eft, magiftratus, qua tenus vel in quantum efi magiftratus. ro in quantum fumpto non Jpecificative led reduplicative, uti Philoiophi dicerent: ut nullus fit magiftratus, qui non habeat jurisdicfionem cc contra, qui hanc habet , magiftratus dici debeat. Beinh. Sutholt traB. de Jurisd. aph 1 173- & Jeq. COMPETUNT & juris' < dictioni ex fua natura inftint, MAN 1 DARI aliisque committi exercenda i POSSUNT. arg. I. x. %fin. ff. de judic. , juncla l. 2. ff. quis a quo appell. \ VI. ET IDEO VIDENTUR ER- c KARE, imo errant fine dubio, uti I mox argumento fortiflimo demonftrat, l i> ut modeft.ua caufa. fic \ocutus fit Joh. ] 1 Annibal. ad l. naturaliter. ff. de ufucap ( n. 151, MAG IS TRA TUS, veluti Pro e •confnles d. I. 6. pr.ff. de off. proconf. cc v Prafides provinciarum i. 6. § 8. 'ff. de E off. praf. nee non Pratores, qui qui- t dem erant ideo creati, ut jurisdictioni fi praeffent, fed ex SCto in hiftriones a- n nimadvertere poterant., uti dixi ex Ta- fi cito r, Annal. 77. QUI CUM prater JV jurisdiclionem , qua jure magiftratus O iis competit, PUBLICI five populici iu JUDICII, quod fpeciali lege l. i. ff. P, de publ. jud. I. 3. § fin. ff dé pravaric. vi d.l. 2. § MP ff. de O. J. de atrociore pi Crimine conftitutum, arg: tvt. de L. A- bc quil. cujusque accufatio cuivis e popu- m lo comperit. % 1. de Publ. jud. HABE- vi ANT EXERCITIONEM, id eft, me tu rum imperium vel gladii potelhtem /. in 3«# dejurisdict \ti VII. LEGE VEL SCTO, vel Prin pc cipisconftitutione.örg. §6. /. del.N.G. co & C. junFl. I. 6. § 8. de off. praf. gr DELEGATAM, quo verbo quidem ve, Utuntur Ulpianus in l. 1. ff. de damno pi? & Paivlus in l 32. $ 16. /. de ré- ri <
cept. arbitr. Sed DATAM cum. Cor*. fio repouas, qui öc ita loquitur in $ 1 h. I. ibi, merum imperium, quod lege datur, audacter, quod & rei ccPapinil ano hoe magis conveniat: VELUTI LEGE JULIA DE ADULTERüs ETSI QAJM SUN T ALLE t-h.S, quibus exercitio ptiblicorum judictorum fuit data iisdem hominibus qui quoque erant magifttatus, cc vi jurisdictionis de privatis cc civilibus cauas poterant cognofcere, /. 6. pr l 7 $ I,. /.9. pr.ff. de off. proconf l. 6. § 8*. /. 10. &feq. ff. de off. praf. J
VUL iU RiS D I(j Tl ONE M SUAM dtimalu MANDAKT, eo ipfo i££ putant 111 hunc tranfire exercitionem publici judicii. Ant. Vacca ad b. i x Bacchov. \ad Treutt. 1. dij. 3. th. \ J Vinnius de jurisdicl. c. 1. n
FORTISSIMUM, non tamen apodic:icum, fi audimus Bachovium h n r :tt ARGÜNENTUM, utpote nonqui-' Jem a contrano fenfu defumptum, li:et noc tamdiu adprobandum fit eflï:ax, donec lege exprelfa aut manifefiisna ratione contraria refutetur. re* L 8. f de tefiib. & fimtl. Coraf. t. ». 2. led ab exceptione duclum . cum il1 confirmet regulam in cafibus non exeptis. Gentilis d. c. 2*. X. QUOD LEGE JULIA tje. Vt
'n^r?1M &i.exPreffe CAVE^dtVUP mw, cafu IS' ClJI OBTI-
ft exVrpY™16^ ^ aIiter data
ft EXERCITIO pubhci judicii funer 1, qua E. Juba prohibetur, POSSIT ;AM exercitionem , SI PROFICIS-A1 UR, vel infirmitate impeditus c, quod heet in fehohs juris Romani an careat altercarione, tamen NemeCarol. art. 2. expreffe definitum eO« [ANOARE. NON ALITER T^Al UE MANDARE POTERIT merum upenum, QUAM SI ABESSE COEiR.11, aut morbo laboret. Quams enim ad ejus exercitionem maeis udentis viri confilio, quam corporis ma valetudine opus fit, quo arcuento in contrarium ex l. 2. $ 7 fff de 'cat. & excuf. mun. deprompto, m;. r Gentibs d. lib. 3. c. 28. tarnen cum rem^rafemem Quaftorem crimiiuurr : eamque oculis ftibjicere, teftes comnere, abaque, qua fanum defideranc rpus, agere oporteat óc animus iri as ager fit, uti Arnobius lib. a. adf.gantesp. 47. loquitur, ideo reefte cuit ob corporis infirmitatem mandaluoque polTe gladii poteftatem. a>g.



LIBER l T l T\ XXL L E t ft
Juris Omland. Ub. i, W/. 3. Vihn, ^. tracl. c. 3, ». 2.
XI. Nee tantum cognidonem de crimine, utiAccurf. Bart, Coftal. & Bufius b. n. 4. perperam docent, fed & executionem. arg. I. 6.pr.ff". de off. procoff. fvncl. b: l. L.pr. Neque movere 'quenquara debet, qüod h. I. i. pr. tantum executionis fiat mentio, quia execuno publici judicii nil aliud eit,, quam merurn imperium.
Ti-tf1*" ^ün ftuoc3ue memoratur quod Wllhgerus in Donello Enucleat lib. 17. cap. 8. Ut. Dda. ait & tahti habuit CL Brunneman b. n, 2. ut liane rem iu medio reliquerir, merum imperium non jure proprio eompetete, atque ideo non magis ejfus executionem, quam, mixto imperio mandato, eoercitionem in civilibus transferri. Nam vitiofum eft : pro argumento adferre id, quod cohtroverfum imo faifurn domi fua; eft: quis enim non intelligit, etiam exequi posfe fententias eum , cui jurisdicfio & mixtum imperium funt mandata? I. fin b. I. 3. ff. de jurisdicl. ' ,
XIIL Et hoe jure utirnür: nam fi apud Clivios Prsetor vel Judex abfens 1 fit, vel infirmitate alio ve cafu irrtpedi- ; atur, tune mandat jurisdiclionem, five 1 Confuli, five Scabinotum primo, qui 1 etiam res judicatas exequuntur. Ampli. vs Satrapis apud Velavio- Gelrös pet- > smttitur mandare alii, ex ordine Eqite- / ftri poffefforique immob'üium, ïnam ya-lj risdiclionem atque imperium. Confuet. \ Velav. cap. 1. art. 1. Goris ibid. gloff. /( I. n. 1. y XIV. Idem ratione jurisdictionis mix- 1 ti atque meri imperii fit in agro circum- l jacente: nam ii, quibus illud eft man- , datum a Toparchis, etiam habent tri- ] minum eoercitionem. Quo exemplo & i erudimur, hic tempeftaté mandari pos- i fe non tantum jurisdiclionem, fed eti- ! am merum imperium ab iis, qui jure ] patrimonii illa habent , quique apud i Germanos barbare Domini Jurisdictio- j na/es, vernacule autem «Dcticht^-l^erren 1 & apud ümlandos Hovelingen, veluti } in veteribusmonuméntislegimus, Hoof- \ fiinge, unde & ïfaupeunge Frifiis Ori- i entalibüs dicuntur, hi enim five praefcriptione five poteftate a Principibus, { vel titulo clientela; vel etiam fimplici- ] ter, fibi concelfa nacti funt jurisdiclio- ' hem atque jus meri imperii, ut pro ma- j giftrafibus ordinariis, contra quam Vin- < nius d. c. 3. n. 7. putat, habendi & ü- ] trumque Judicibus a fe conftitutis man- t dare dicendi fint: Groenewegen de 11. h
abrog. b. n. 3. Petr. étóekirians decif fu^ pr. cur. Brabant. 90. n. 2.
XV, Quod jus, five imperii five ju* risdictionis, serarió publico laborantè aliquandö cum paclo de retrovendendó conceditur ei, qui numos pro illo folvit, quem Paat-'beer etiam in Cliviè appellamus docetque Stockmans d. L n. 3 & jeq.
XVI. CUM ALIAS JURISDICTIO ETIAM A PRZESENTE & eo, qui corpore valet, MANDETUR vel tota vel pars vel;certa fpecies. 117. ff. deju'isdicl. Quód hodie tamen non alitéf nabet locum, quam ft jurisdictio five civilis five criminalis, ita enim nunc ldqüimur, in alicujus patrimonio computatur, uti dé Germania;, & Omlandiaé Toparchis}dixi, hi enim utramque vèï ph, non autem per famulos fuos Jus Dmland. lib. ï. art. 5. exercere, vel mandare coguntur,- viro tamen bonó ££ qui triginta jugera poffideat, vel mille aureos Embdanos in aere habeat, nee facerdos, jedituus,dudi- magifter aut rerevifiaritis fit. d. lib. 1. art. 2. & 3.
XVII. Qui vero a Principe aut ordi* libüs libera; reip. creantur magiftratus, ut irierum imperium acceperunt, illi ie quidem jurisdiclionum, multo mi» ms iftud, prseterquam in cafibus exce» Jtis. /. u pr. b. & art. 4. Nemef. C«« M mandare queant LL. eivit.Zutphan* it. i, art. 3. Nicol. Burgundus ad con* uttui. Fland. tra&. 9. n. 20. Nee tanen femper indifcriminatim, cüi voluut, ^uid fi Princeps in ejusmodi cafum, qud relint mandare, vicarium dederit, uti pud Gallos Epilcopis? Mornac. ad b. . & apud Clivios Princeps prsetoribus f \tque fecundum hanc diftinéiionem ca3e auclores, qui ajunt, nee htdie meum imperium,mandari poffe. Gentilis, ii l. 3. c. 26. Bachov. adTrentl. d. difp-, \. ib. 6. lit. c. Sutholt d. trd&. aph.
• 06. Merenda 5. controv. 5. n. 3. Hahri id Wefenb. ff. b. n. 4. WilTenbach dd tit: K de jurisdicl th. 15. Frantzke ibid. //„ ;p. Struvius ad d. tit. th. 81, quOd & uri Canonico convenit, ut ifta rationims compröbavi & a contrariis vindican ih d. tracl. c 22. n. 129. & jeq
XVI1L ETSI A FAMILIA, id eftj irvis fuis l. i. § 15. „ff. de SC. Syllan; )OMINUS ÖCCISUS ESSE DICE» rUR, COGN1TIÖNEM de crimine * ive merum imperium arg. I. 2. % %%. fa k O. J. PRETOR non Urbanusf "üt* lerperam opinatus Bocerus de jurisd*. . 8. «. 64. fed qui lege in id queritiA
• 2-S 3.»- qsiod cum riefciret Ant, Me-
' ^ istüi



m ^ANDECtARUM
renda d. cap. $. ». 12. & feq. maximo conatu maximas nugas egit. OU AM EX SENATUS CONSULTO Syllani.
§ L
COMjPENDlA.
Mandatum jurisdiclionem fufcipisns proprium nihil habet. n. \.
Muleta ad mandantem pertinent, n. 3.
Jurisdidio, fed non merum imperium, tranfire poteft. n. 3.
Legatus Procvnf. mandata furisdictione animadverftonem non habet. n. 4.
Si arx cum territorio, cui adjun&a jurisdictio, conceditur, cV merum im-
I» r^Ul MAN DATAM fibi JURIS \j dicbionem ab alio SUS CE ^ PIT, volensque in fe confern fivit, arg. I. 6. ff. de jurisd. juncl. I. 5. C. de O. & A. Gentii. d. c. 25. PR OPRIUM NIHIL, id eft, nee jure magiftratus, nee ex fpeciali legis conccsfione quidquam HABET. Coraf. h. n 2. SED tantum EJUS, OUIMAN DAVIT, JURISDICTIONE, non veto mero imperio, quod ifte habet, UTITUR, non fruitur.
II. Licet enim mulélafe queat contutnaces, eosve, qui fuo non funguntu/ ©flicio, /, 3. C. de SportuJ. ipfe tamen j mulcise ad mandantem pertinent. Nifi ( ab hoe is, cui mandata aft. jxmsóicYio , illas per adverfionera redemerit, vel inter fe pacfi fint de parte, quam quisque ex fruétibus jurisdieftionis capiet, quemadmodum quotidie fit apud Omlandos, qui ex aiquo cum mulcfas tum fportulas aliaque dividere folent, quou & alibi fcio fervari, ita fi cui ad tempus jurisdiêftio fit mandata.
III. VERIUS EST ENIM MORE MAJORUM JURISDICTIONE M mandato QUIDEM TRANSFERRI. quia jure magiftratus competit. b. Li. pr.SED MERUM IMPER1U Al QUOD non aliter quam LEGE fpecialiter DATUR, ut abfurde ex his ver bis conlegat Merenda d. c. 5. «. 13. ac fi aliud eflet merum imperium, quod'le ge non dare tur, fed jure magiftratus foret conceffum, uti recte olim doemt Bocerus de jurisdiPl. cap. 6. n. 25 & *6. NON POSSE mandata jurisdi'ctio11e TRANS1RE, ex regula in pr. h. I ' tradita junB. I. 6. pr. ff. de off. proconf' | t\ 70. de R.J. M M t J \
IV. QUARE NEMO DICIT ANI- i
periüm datum intelligitur. n. 5.
Juris vel Jurisdicïionis nomine etiam merum ó? mixtum imperium nonnunquam venit. n. o. Imperium mixtum mandata jurisdcciione tranfu. n. 7.
Judices a Toparchis conflttuti jentetnias ju as ptffunt extqui. n. S.
1 MADVERSIONEM in |Facinorofos /. 1. ff. dejurisdikl. LEGATUM PRO-
JURISDICTIONE, tum quod merum imperium non posfit in alium transfer-
•1'-tli-^-qUoque ideo> 3uod hoc verb° jurisdictionis non veniat, uti nleniffime docui in d. tracl. c. 22. n. 18. &feq.
V. Quod fi tamen hac tempeftaté fa. hcui concedatur a Principe arx cum territorio, cui adjuncia fit [urisdiétio cum mixto & mero imperio, tune hoc etiarri datum intelligitnr. Treutl. d. difp. 3. tb. 6. lit. ff. ibique allegat/ DD. Francisc. Cardinal. Mantica tib. 4. de tacit, V ombtgu. convent, tit. 14. «. 29.
VI. ln agro circumjacente hrec etiarri non feparantur> fcd verbo jurisdictioms vel Jurts xn hoc vel illo pago ifta tria veniunt & quovi* titulo idoneo ad transferendam proprietatem alienantur cede uno ad alium tranieunt Vid Groeuewegen adl. 4. ff. de jurisd. n. 3. Mque cttatos. 0
VIL PAULUS NOTAT id eft, in» rerpretatur, IMOadmonet, quod licet fapimanus dixerit, animadverfionem vet merum imperium non transire per id
PT TlSSfe^ jurisdi^io5 tarnen ET IMPERIUM mixtum, l. * ff da jurisd. Bufius h.n.i.&a OUOD TT7. RISDICTIONI tuendaVer mX wnfequentis ^rg. /. fi„. h. I COH^ERET, MANDATA 1URISDICTIO. NE TRANSIRE VERIUS E^™ (ine modica coercitione jutisdicTio eflet man.s d l.ftn.h. t. C. ex 'literis extra de off. de leg. arg. I. s. de jurisd. quod & w vicano & fubftituto locum habet Lamb. Goris ad csnfuet. Felav. cap. t. art. 1. glof. 1. n. 3. f VIII. Hinc fequitur Judices a Topar-
cü9
S*-fc/;l?; pr' de,SC- HABETi MANDARE NON POTERIT.



LIBER l TIT, XXI. LEX. 3*t
chis conftltutós fententias a fe lataspos- f fe exequi, nee Principem iiujusveprae- I Fectos poife in homines territorii, in ' quo illi habent jurisdiclionem, imperi- ] um aliquod exercere, uti judicatum '
L E X. II
COMPENDIA»
Cur is, cui a Praftde mandata jurisdicl io, non poffit confilium convocare. n. i;
I. T\yfANDATA 3URISD1CTÏO, 1VJ NR A PRiESIDE CONSILIUM NON POTEST EXERCERE id efl:, ccetum judicum cogere & convocare, fi forte minor XX. annis velit tnanumittere, /, un.pr.ff. de off. conful. vel tutor praidia pupilli vendere, b. I. § i. IS CUI illa MANDATUR, vel quod jurisdicïionis fit voluntaria; confilium prtebere, fecundum diéla ad l. i.pr.h. t.n. r. vel quod magis imperii atque ideo mandari nequeat: M. Lyclama a Nyholt 5. membran. 3. IL Eodem fere raodo, quo Afcon.
§ 1.
C- O M. P E N D I A.
Quinam permittere poffint Tutori&us alienationem pradisP
SI TUTORES VEL CURATORIS VELINT PR/EÜIA VENDERE CAUSA COGN1TA, uti videre eft in l. 5. § 9. & Jeq-ff. de reb. eor. I. 1. & t. t. C. deprced. minor. ID PR./ETOR in urbe l.§i.ff.d. t. VEL PRyESES in provincia/. 11./. eod. PERMITTAT: QUOD SI MANDAVERIT 1URISDICTIOMEM, NEQUAQUAM POTERIT MANDATA JURISDICTI-j ONE, EAM tamen QU/ESTIONEM, 1
LEX III Compendia:
Prator. fi alienam jurisdiBionem exequi» tur, non fuo imperio agit. n. I.
Quid apnd Omlandos obfervent judices man datam jurisdiclwim exercentes.. n. 3.
&
Quilibet extra territorium fuum habèklè
pro privato. n. 3. Princeps admonens magiftrum officii fiui^
non ftatim dicendus man duffe jurisdi*
cl wam. n. 4. * 3 M
[ id eft, inquifitionem caufeque èègniti-
onem TRANSFERRE , ob rationes j adduclas in adnot. ad b. I. 1. pr. n. L
ut recle Coital. b. n, 1. & 12. doêeat | graviflime eos errafle, qui ideo dixe*
runt, id mandari non poffe, quod mixt!
eflet imperii. Hoc autem tempore iL ' lam quaeftionem fuper rebus minoruni
alienandis mandata jurisdiclione tran-
ferri, dubitationem vix reèipit, fcribit*
que Brunneman b, n. 2.
Hodie coaclio judicii per eum quoque flil cui mandata juriidiclio. n. 2.
Predianus in divinat.Ciceron. fcribit, 0» lim confilium fuiffe exercitum, nunc a= pud Gelros & CliviosPraïtor vel judex a Principe creatus accerfit ad fe fcabinos & hos in confilium riiittit, quod dicunt de bonck fpannen & Germani öag «©crittjt ftegen/ fed apud illos populos difcedit Praetor, donec Scabini fen! tentiam conceperint LL. municip. CH* venfi. tit. 15. Lamb. Goris traB. 3. adverf. jur. par. 1. c. 9. ». iö. Haec tamen coaclio judicii nunc quoque fit per eurfl; cui maudata efl: jurisdidio. ConfueU fielav. d, art. 1. junB. art. g.
memorat Berlichius p. 1. decif. 60. nï 6. & feq. Et hoc jure utimur, nifi aliud fit conftitutum Jean Bacquet dé droiBs de Juftice chap. 10. n.l *



5*2 PANDEGTARUM
Judex excedere non debet [mes mandati fuperioris, iicet alias vi juihdtclio
l' t? TSI PRETOR aliusve magiX2j Ibatus SIT IS, QUI ALÏENam fibi mandatam JURISDICTIO NE M EX E Q UIT U R vel exercet, NON TAMEN, quae eognofcit aut decemk vel exercet, 1'RO SUO IMPERIO id ell, fua auctoritate arg. I. i, (j J. h. juncll l. 58. ff. 4e judic. I. 17. ff. de re jud. AGIT, SED PRü EO, CUJUS MANDATU JUS D1CJT vel jurisdiclionem exercet.
il. ffinc apud Omlandos Judices, quibus a Toparchis illa mandatur, ut oftendant non f» pro fuo imperio eam exequi, fedent in pulvino, cui infignia Toparchre gentilitiafunt intexta, QUO TIES PARTIBUS EJUS FUNGITUR & alterius nomine quid agit. Quod fi enim uni Toparcha; Nobili ab alio fit inandata jurisdictio, ócifte, pofiquaro in hujus pago jus dixit, poftea pulvt no illo verfo, aut loco fuo moto, nee non malleo e ligno faclo, quo caufas cognofcens fignum dat, alio translate, auiftoritatem praiftet teftamento aut pa cto convento, figilloque, non mandantis, fed proprio firmet inftrumentum fuper ejusmodi re confeclum, non pro imperio mandantis, fed pro fe id egisfe dicetur, isque aclus ei proderit, ut poifit deinde probare, ie jam antea ü- /
LEX IV.
COMPENDIA:
Cognitio de fufpeclis tutorilus mandari poteft. n. 1.
Jmo mandata jurisdiclione jamjam contigit, n. a.
I. /^OGNITIO DE SUSPECTIS \s TUTORIBUS, quia magiftratui vi jurisdicïionis competit, /. 1. § 3 & 4. ff. defufp. tut. juncl. l.uh. I. ideo MANDARI POTEST arg. d. I. r. pr. h. IMO amplius non tantum fpecialiter alteri a magiiiratu poteft committi, fed ETIAM EX MANDATA GENERAyT,JÏÏlISDl! TIONE PROPTER UTILITATEMPUPILLORUM, horum quippe intereft tutores fufpeétos quam 1 primum removeri, nee ob abfentiam j aut morbum aliumve cafum ejus, cui I nominatim jus dandi tutores eft datum, f «ïutin* iftis graljandi ia rebus pupillo- 1
dpud Omlandos mandata jurisdittione /tiam merum imperium- transfertur* n. 3.
rum facultatem perrhitti, arg. § «///. Inft. defufp. tut. atque ideo non obftat argumentum ex l. 35. de R. J in contrarium allegari folitum. Vinn. ad%
f t. I defufp. tut. n. \. Ludwell. ibid.
i Sutholt diff. I. 3. apb, 40. Et hoc -are ubique utimur.
II- FAM CONT1NGERE CONSTI-
rTV!XUnM E$T ÏN H^C VERBA: IMPERATORES SE VERUS ET ANTONINUS BRADU^E PROCONSULI AFRIC/E CUM PROPRIAM ii eft, tuam tibique jure maaiftratus competentem JURISDICTIONEM LEGATUS TUIS, vide dicta ad l. 6.pi. ff.
éé
nis potuiffet. n. 5.
gnaffe, fi forte de jure quajftio movea*. tur.
III. Hunc ufum practicum videtur nofler locus habere, nam quod alii dftputant videri eum, qui, cum ipfe magiftratus eflet, & ab alio pr«etcrea accepilfet mandatam jurisdiclionem, femper j potius pro fe agere, id perquam ndiI culum eft. Quis eniraadeo bardus, qui /non intelligat, extra territorium fuum & in rebus aliena; jurisdicïionis eum haberi pro privato ?
IV. Quanquam id pro certiflimo *t habendum, quod ft Princeps jufferk Magiftratum facere, qua ad ejus pertinent officium, non iutellial mandatam fed exciratam effe jurisdiclionem, nee ab ejusmodi magiftratu caufam cognofcente vel quid decernente Principem provocari, fed illum, qui proxime fuperior eft e. licet tn. extra de okc «ratn. quod & Corafius b. num. 4. docuit fcribitque Brunneman h.n. \. '
V. Reaiflime id quoque ex hoc loco conlegitur, quod fi judici, cum ab eo elfet provocatum a fuperiore , quid fuerit mandatum, hujus fines diligenter effe cuftodiendos, adeo ut nullum fitquod eos excedit, licet alias vi jurisdicïionis jd agere potuiffet. Mevius #A 5. decif. 308. n. 7. C feq* *



•ie off. proconf. DEDERIS exercendarn, non quidem eorum eft propria facta / i. § i. h. t. & tamen CONSEQUENS est, ut etiam de SDSPECTIS
tutoribus possint cogno-
scere & pronuntiare, fufpeclosque ob inertiam aut fmiplicitatem removere, quod li vero in corpore ob dolum
§ I.
COMPENDIA
Alia eaufa, qua mandari poffunt. n. r. ■Male h. /. ad Legatum Proconfulis teftrin-
1. r TT POSSESSIO BONORUM, f^J id eft, haereditas caufa cogni-
ta uecreto Praetoris DETUR /. 3. § 8. ff. de bon. pof. idnti. d. I. VEL
Sï CUI DAM NI INFECTI, id eft, nondum facli, fed quod a ruinofis vicini forte aedibus veremur, ne fiat, /.
2. ff. de damno infe&o NON CAVEATUR, UT IS, oui caveri fibi defideravit, POSS1DERE JUBEATUR /. 4. § 2. ff. eod. AUT VENTRIS velinfantis, quem eo gerit,NOMINE IN POSSESSIONEM MULIER 1. ff. de
LEX. V.
COMPENDIA*
Mandata Jurisdiclio alteri mandari ne* quit. n. 1.
Limitaiur in aclibus praparatoriis. n. 2. Judex a Principe datus, an alteri posfit
mandare. «.3: Satrapa Drcnthia & Vet. Prafe&ura i
nee non Prafe&us agri Selverdiani,
ï- ii/ÏANDATAM SIBIJURISDIC1Y1 TIONEM MANDARE ite- , rum ALTERI NON POSSE MANIFES TUM EST ex eo, quod nihil proprium Habeat /. 1. § 1. ff. h. t. Et alias ] id abiret in infinitum, a quo natura & '1 ratio abhorrent. arg. I. 2. fi. de j. & f. ignor. Qui de caufa judices a Toparchis conftituti alteri jurisdiclionem, non nifi illorum confenfu , mandare j queunt.
II. Vitiari tamen hanc regulam ajunt in aclibus, qui non funt jurisdicïionis, quam potius p.-jeparationis cujusdam , I Veluti eft examen teftium, üt hoc pe-'
jurisdiclionem crdinarïam katetfö «.4.
Magifiratus Academicus cj? militaris er* dinar tamjurisdiclionem habent. n.$a
Nou etiam Satrapa Wedda & WefieU xvolda. eod.
\ ragendum alii queat committere is, quf mandatam jurisdiclionem habet. Coftal. h. n. 20.
III. Quod facilius admifefim quant illud , quod ajunt:, Judicem a Principe datum alteri poffe mandare. /. 5. C. dé judic. c. 27. § fi vere extra de off delegf Brunneman h n. 1. Nam praererquarn. quod ineptiffime hicidenrhabeatur fcuni eo, cui mandata eft jurisdiclio, curri potius ordinarius fit magiftratus, qui a Principe, licet datus ad unam ahe? ramve fit caufam, creatus effjj illud pro ccrtisfinlo obfervemus. non aliter cum poffe loco fuo aliuai dure, quaitj'
i
gitur. n. 2,
f Carb. ed. VEL IS, CUI LEGATÜRf quid EST, LEGATORUM SER[ VANDORUM CAUSA IN POSSESSI, ONEM MITTATUR 1. & t. t. ut in poff. legat. MANDARI POTEST, quia illa cun&a funt jurisdicïionis & magiftratui eo ipfo , quo magiftratui eft, conceffa, qualia mandari poffe di-* di'citrius ex l. 1. pr. h. t.
II. Ut peffime hic locus a nönnullifi ad legatum Proconfulis reftringetur» Bocer d. cap. 6. n. 17.
\ lint coercendi, tune Prasfefti trrbi IM § 7-ff- de offic. praf. urbi. vel pramdif ea de re eft ftatüere, /. 1. « u ff mi SC. Turpill.
III. Sed apUd Omlandos is, cui man? data eft jurisdiclio, etiam de ea cogn«feit, quia illo verbo etiam merum perium transfertur.



144 ?ANDËCiAH&i
Ti refcripto id ei fuerit permiffum, uti } ■quoque de Moribus Gallia; fcribit Mor- l nac. adh. I.
IV. Sed etfi alicui univerfitas caufarum fit mandata, nee t«men poteft alteri quidquam committere gercndiïm, qudd fit jurisdicïionis. Quod enim interpretes apud Thom. Sanchetz de viatrim. lib. 3. difp. 31. n. 2. & feq. alt ter I loquantur;, id Fa&um per errorem,! quod mindatam vel, uti ajunt, delega- 1 tam jurisdiclionem diXerint eam, quas { erat ordinarii*» ficuti adhuc hodie it- ' periutur non pauci, qui non hanc, fed iftam Sitrapis Dtemhto & veteris prra fedlurae , nee non Pisefecfto agri Sftverdteni tantum largiuntur. Non'toleranda infeitia! Qui enim a Principe creati funt magiftratus, illi habent jurisdiclionem ordinariam, fed Satrapa Drenthise ab iis, qui Principis perfonam fu-
COMPENDIA;
Private mandata jurisdicliofie, videtur mandari fimul mixtum imperium, ti. 1.
jurisdiclio fine medica eotrcitient nulla tfi. r>. b.
Jurisdiclio in inferierièus magtflratihüs
t Ti yfANDATA JURISDICTIONE 1
ÏVI PRIVATO id eft, ei, qui nullo tungitur maa;iftratu arg, l. 3. h. ETIAM IMPERIUM, QUOD NON EST MERUM fed mixtum l. 3. f. de jurisd. VIDETUR tacite MANDARI. Ex quo autem abfurdiifinie traxeris vitfori a judice poffe mandari, ut manu militari poffeifionerii rei fibi adjudicata? occupare pofiit. Zanger ad c-, de csetero. 5. extra defenf. & rejud. 11. 155.
ïl. QUIA tantum jurisdieftioni illud cohaeret. /. 1. § 1. in fin. h. cc JURISDICTIO SINÊ MODICA CÖERCITÏONE eotum, qui detreeftaat obtemperare jus diceuti, aut fatisfacére rebus judicatis. arg. I. a. § l.ff.fi quis in jus vocat. I. 19. ff. de in jus voeand. NULLA EST, id eft, nullius momenti foret jurisdicVi» apud eum, cui effet mandata, nifi &hic haberet mixtum imperium, quippe cum absque hoc illa delu- ! detetur, & fic nuila propemodum red- t di poffet. c. ex litetis 23. extra de offic. I
pot. judic. deleg. Coraf. h. num. & fclerillius t. Variant, ex Cujae. 3°. Quod *«1 e^antiquis fabulis, quibus traden-
put efi effe fine mixte imperio. n. 3. Jflpud Gallos & Flandrcs rrperitur medid
jurisdiclio. n. 4. Melius efl ,fi Jurisdiclio 6?
(tut in una perfona. n. 5.
tur rana» accepiffe tigillum, id eft, magiftratum fine mixto imperio, difcere poffumus.
III. Sed audiamus Ofium Aurelium difpunct. ad Mcrill. 3. verba ifta, nulla efl- aliter explicanrem, quafi dixiffet Paulus nullam jurisdidlionem reperiri , qua; fit fejuncla a mixta imperio , quod, utut in majoribus magiftratibus verum fit, tamen nefclo, an inferioribus & municipalibus conveniat. arg. I. 1. pr. ff; fi quis jus aic'. non obtemp. Nam & his noftra tempeftaté quibusdam m cafibus jurisdiclio data eft a Principe apud Clivios ereteroscjue Gerraaniac inferioris populo?, qua? tamen caret mixto impeiio. Definat ergo Ofius. pnrcatque Papas, ac fi non .cèquus arbiter latinitatis hac in re fuiffet.
IV. Apud Gallos & Flindros quoque inter imam jurisdiclionem & imperium merum, media poteftas quiedam reperitur, quam appellant mediam jurisdiclionem, quamque novimus illi* non fignific'are mixtum imperium, fed' cum jurisdiclione proprie fic dicta idem effe, ut infima non alia fit, quam ea,
qua
ftiaet, magiftratum accipit. De ca»teris idem efto judicium, quippe cum Arapliilimus Ürdo civitatis Groningsè jura Principis in vetere praffectura & agro Selverdiano exerceat.
V. Magiftratum Academicum óc militarem etiam habei t iuris.iictioneni ordinariam nemo ergo amplius duoitet, quod ab Ordinibus fint conftituti magiftratus in caufis ftudioforum & militum, Hi ergo cuncti jurisdiclionem fuam ex ratione juris Romani, at hodie non nifi impediti morbo, altóve cafu mandare alten queunt. In Satrapt Weddae & Wefterwolda; non idem dixerim, fed hunc refcriptum AmpYvuimi Ordinis, cui jure f'eudi imperium atque juriidiclio ab univerfis Belgii Fcederati Ordinibus funt in iftas ditiones CöHceük^ exfpeclarc debere putaverioi.



L I B È R t TIT. m t Ëi, V; m
qüse in inferiore agro Übiorum eft pé» nes Nobiles in fuos colonos lervifes, qui idèo 3£atcu-Richtcr-S audiunt, & judicia Jlaat-SSanche. Vid. Mornac. adl. 2,. ff. dêJurisd-. Burgundus^. tracl. 9. «. 24. & feq: Bouvot fur les coutum. de Bourgogne tit. des juflkes pag. 1. Ar-
DE OFFICIO ADSESSO^ RUM.
HF T I T U L U S XXIL L E X. I. COMPENDIA.
Jidfeforts defcriptio. n. 1.
Quinam per Studiofos juris hic fnt'em-
gantur? n. 2Hodie Afejjores non femper funt inflruEti
jurisprudentia. n. 3. Ajfefjbrum officium ln quibus caufis cohfi-
OMNE OFFICIUM ADSESSORIS five ejus, qui. proton aut pnefidi adiidet, ut eis jus fug gerat & confilium det quomodo debeat pronuntiare, /. 2. f. quod quisque juris in al. flat. Seneca de tranqulll animi cap. a prator adcuiitibus ad/e/Jbris verba pronuntiat. QUO JURIS prudentie STU-, LIOSI vel periti ? tales enim oportet efle eos, qui adfefforis munere fungun■tur arg. de adfeffl
II. Quod enim M. Lyclama a Nyholt 1. membran. 14- putat , eos hip" intelligt juris ftudiofos, qui auctoritate Principis hec dum poterant de jure refpondere, id vix probate queo-turn quod a tempore Hadriani in univerfum videatur eviluiffe ilta auctoritas. /. • 2. § 47. f. de O. J. ibique annotst n. 22. <S?23. tum quoque ideo , quod Ulpianus Romte pratoris fuerit adfeffor 9.
ff-.quod rmVJs caufa & Paulus Papimano pr&toriopfsfeclo adfederit. SpartiahuS in Pefcen. Nigro cap. 7. arg. I. 40. jf. de reb. c-ed. jam vero, fi quae fuit auctoritas ICtis, ifta! & Iftis nenio negaverit, cum horünatim illa, qualiscunciie ea fuerit, illi tribuatur in l. un, C. fhe'd. do Rtfpinf. prudent.
lil. Caeterum hac tempeftafa noh femper eliguntur adfeffores aut Confili-
ftat. n. 4. 5. . Cur ajfejforüm operd lift fuerint magiftrd*
tus. n. 6. Idem mos adhuc hodie obtinet. n, 7. Judex libellos ineptos rejicere debet. n. 8,
Mi, qui juris prudentia funt inftructii quod tamen in üs lecis maximopere vij detur neceffarmm, ubi mos dandi judices vel acta curandi ad ICtos partium. ftudiis haut abreptbs exelevit. Hincint fummo imperii tribunali, quod Spitss Nemefhm eft, etiam Barones vel. ex Equeftri ordine, qui eliguntur .Adfeffores* cognitionibus, quas nunc relatie* nes vocamus, caufarum vacare debent,, fed Clivis & Auricae koe iis, qui ex Equeftri Ordine funt, non pnecipiturjj fed, fi velint, illas peragunt.
IV. PARTIBUS SUIS nam unus huic, alter alii rei .vacabat, Spartian. d. cap. 7.' ut probant Pauli 6? Ulpiani pra* fe&ura, qui Papiniano in confilio fuerunt, ac poftea quam unus admemeriarn* alter ad libellos paruifet, ftatim prafetli fdcii funt: FUNGÜNTUR, INBJS FERE.CAUS1S CON STAT, IN COGNITIONIBUS non tantum extraordinariis, de quibus eft»*. £ de var. & extraord. cogn. in é. ud Baro h. & Coraf ibid. tl, 3. opinantur, fed de omnibus ■ quaeftio.nibus, cum fuper criminallbus, tum aliis quibuscunque civilibus caufis, quemadmodum rectisfhne poft Azonem & Accurfium dqcer.r Herm. Viikej. B; •. de ■judiciis cap'. 7.J1. ij.
\ . POSTULATÏONIBUS id eft pV
I gentras ad confuet. Brittin. art. 446. hl 4. Judicio Ariftorelis 6. Polit. 8.
V. Si quid tribuamus, melius quoque erit, fi in eandem perfonam utrum-
[ que non concurrat; Ne, fi idem judi-
I eet atque exequatur, bis ihvidiam at=
I que Jodium fibi conciliet.



frö PANDECTARÜM
titiombus, quibus defideria fuahomine; pro tribunali ore exponunt /. 4. § 8. ff de damvo inf. LIBELLIS, quando fcri pto defideria privati explicant /. 9. § i. ff. de off'. proconf. E DICTIS condendis l 7. pr. f. de jurisdicl. DECRETJS fuper rebus , qua; caufa cognita Seri per mittuntur /. 2. § 1. ff.de off'. ej. cui mand. jurisdicl. I. 8. $ 8. ff. de transact. EFI STOLIS feu refcriptis ad judices de jure debitantes /. 79. § x. ff. de judic.
VI. Ne enim prajfides aliive magiftratus, qui jura non cogebuntar icire , quod rebus aliis plurimis niaximisque occupari foliri fint, uti ex Balfamone obfervat Mornac. ad h. I. dum caufas cognofcerent , contra juris rationem quidquam agerent aut pronuntiarent, vel defideriis & petitionibus, five ore, five fcripto factis, quid tribuerent, vel ambitione edicerent /. 3. pr. ff. de judic. vel ultra modum fui imperii de jure dubitantibus refponderent arg. I. uit. C. de LL. ideo adfeflbrum his in rebus atebantur opera.
VIL Qui mos etiamnum nobis eft: nam Viri funt militares Iudiae Pradides,
LEX. II.
COMPENDIUM,
Liberti adfidere poffunt.
LIBERTI ADSIDERE POSSUNT: 1 De quo jam dubitare ftultum foTet, quia, quantum ad jus publicum 1 adtinet, ab ingenuis non differunt§3. /. quib. ex cauf man. non lic. Nov. 78. €. 1. Quod vero tempore Martiani idem fuerit receptum, hinc recle conlegit C.,
5 |
COMPENDIA.'
Infames non pojfunt officio adfefforis fungi, n.l.
An idem dicendum de eo. qui ftuprivel fornicationis cenviclus. n. %.
1 TNFAMES edicto aut fententia ob J_ turpe fuum facinus effecti /. 1. f. iis qui nol. idf nam non alia datur Infamia, quam qua; jure inrogatur, uti demonftratum dabo ad l. fin. ff- de poftul. AUTEM LICET NON PROHIBE- i ANTÜR LEGIBUS generaliter eam m 1
Saxones in poznis infligendis squo fep» duriores cffc> probatür exemplis «. 3-
rem latis ADSIDERE, ATT/MtEN ARBITROR, UT etiam ALIQUO QUOQUE DECRETO, id eft, &u> tentia PRINCIPALI vel Principis l. Ba. § i.Jff. de adopt. quam hic de facto, cum talis incidiflet quasftio tulit /. i. $ i.ff. de confiit. Princip. REFERTUR
CON-
Bretus deperantiquo ord. jud. dvü. cepl 14. adfeflores non fuilfe Decemviros litibus judicandis, quorum •mentio facta in l. 2. $ 29. ff. de O. jf. quod horum dignitas erat &; magiftratus, a qüo prohibebantur Libertini generis homlneSi
hisque adfident juris <5t commercioriini periti. Sed & apud Germauus Pnelidis munere ftepe funguntur viri Principes, aut alias illuftri loco nati, qui rerum civilium vel forenfum faepe funt expertes, fed ICtos habent adfeflores, qui in cunctis enarratis caufis illis confilium dant, etiam tune, quando ad defiderium inferiorum magiltratuum vel privatorum eft refpondendum. nam, nomi1 ne tamen Principis, Praftes & Adlcflb/ res non tantum Regiminis, fed <x Dicafterii fuper /ure dubio confultantibus j refcribere folent, uti Clivis, Duflelj dorpü & Aunc<e ffcpius memini factum.
VUL Ex hoc loco folent noftri homi{ nes conlegere, quod judex libeflos inI eptos debeat rejiccre, qualia ubique invenias apud eos, qui de ordine judici* orum libros compofuerunt, orcxCarp* zovio 1. Refponf. 53. & Mevio p. 5. decif. 92. fcribit Brunneman b. n. 2. iniO apud Arragonjos lacerati libellos, fima1 le concepti vel injuriofi fint, difcimutf I ex Chriftoph. Crefpi de Valdaura objl J 49. n. cl.



LIBER 1 TIT, IXII. JL lil £4$
CONSJiTÜTUM atque ideó fequenëum eric per dicta nobis ad d. I. 1. Ki. ». 7. NON POSSE OFFICIO ASSESSORS FUNGI, non quidem ideo i quod porta; dignitatura infamibus haut 'j pateant, /. 2. C. de dignitat. uti recle / advertit Henr. Nebelkta.decif. 2. p. 55. I led quia metuimus eos judicia corrup- i turos. j I II. An vero hoc itatini praïfuinendum ' fit.de eo, qui Rupri vel fornicationis conviclus eit, ut ideo Senatu remove- j ri, aliud ve munus publicum , cui di- 1 gnitas conjuncla fit, ei aufferri poflit, «.iubkatum memimt Carpz. p. i. decif. 17, n. .5.■&'feq.^ qui per adfirmationem refponder, & fte iudicatum memorat. Sèd ii cetera vir fit; bonus, potes de modo fucenae ejus diflimulare: ut verbis utar /. 14. ff-', de offic. praf atque ita fere fu. ubique gentium, quod fi aucem publicè omnibus innotuerit, verbis fo-
L È X. III:
COMPENDIA.
Cur nemo in fua provincia adfidere debe-
. at? n..i. , Cur Romani permiferint nemini in patria
poteftatem gerere ? ,n. 2. 9. Idem cenfuerunt Itali & vetufliores Gal-
lia Reges. n. 3. Praftat gcrendis magiflratibut prafici in-
digenas. n. 4. g.
t Ql EADEM PROVINCIA POSO TEA D1VISA SUB DUOBUS PR^ESIDIBUS CONSTITUTA EST, VELUT GERMANIA, MYSIA, EX ALTERA earum ORTUS: IN ALTERA ASSIDEBIT, NEC VIDETUR IN SUA PROVINCIA ASSEDISSE, aut. peccalle contra legem, quae vetat, ne quis in fua patria ultra quadrimefire, .nifi Princeps ex gratia id ei indulferit, adfideat. /. 27. ff. ex quib. cauf. maj. I. 10. C. h. t. Quod ideo fuit conftitutum, quia verifimile eft, eüm fanguini Sc affinitati atque gratia; multa daturum, Nam fanguinis communio, neceflitudines, amicitiae , vel inter vivos contraébe, vel a majoribus quafi per manus accepta*, multo. rum mentes in transverfum agunt, 'ut dubium non fit^ quin. juflitia; facra re- j clius ac decentius impieturus inter. eos extraneus fit, inter quos amicitias vel j mimïcitias habeat nullas. Did. a Se... j
Probatür non modo rationibus fed etiam
exemplis & mtoritate. n. 6. 7. 13. Qj/inam habcatur pro indigena apud Cis -
vios & Afar ca nos. n. 8. Qjtict confuetudinis quoad advenas in Bel'
giofit? n. 10. 11. Divifa provincia ex altera onus in alt er é i
adfiderepottft. n.\%.
\ gura in direiï. Judic p. 1. éV 9; n. 5J 1
f Hilliger D. E. lib. 18. c. ». lit. L. Bobadilla 1. Polit. ra. 23. & £2. Hinc/ Pefcenii Nigri apud Spartian. d. cap. 7. etiam illud fuit, ut nemo ddfideret tn fua provincia : Quo & pertinet iftud Pauhv
Tib. g. recèpt. fint. tit. de jure fifci 12. ajentis in edprovincia, ex qua Quii originem ducit, officium fiftale adminifiraré ! prebibetur, ne aut gratiofus apud fuos effe videapur , - "
1 II. Quamobrem etiam olim Romanis porro placuit, nemini patria* fua; adminiftrationem permitti debere, rubr. C. ut nulli patr, fua admin. U fin. C. di crim. facril. I. 3. C. de diverf. offic. Hinc
I Antonius apud Xiphilin.. pfméi lv;«& 6$kéi o%v H tyy.ctia\i ccp%uv. Cum enim r msgiflratus pene omnes,. qui juri di-. cundo pnefunt, ultionem aliquam in fijntes exerceant, oborianturque mimi** titiic & odia inter cives, cum civiilnj concivem ardinadvertir, fintqüe etlifB
l x 2 eg
I lét caftigari additis minis,' ril in pófteI rum abflineat, munere eumrnotum iri,, quod. alibi fcio noftri ordinis homini evenifle.1 :
III. Ut Saxones non curandi, qui ia pcenis infligendis plns requo-fsepe düriores, ut leveritatis gloriam, quae tere nonnullis vifi fuerint, nam aüdi qua;fo, de quibus dubitarint, an fcilicet moveri queat Senatu, qui ftuptaverat antea eam,, quam deinde diixit uxorenij, & cum qua integrös quatüordeeim annos laudabilirer vixerat? Berlich.-f., 2. decif. 199. n. 7. Item an prohiberi queat a Senatoris dignitate, qui vitiatairi fciens dtixit? Berlich. d. I. n. 41. Qui quidem auctor utrumque recle negat, & ita refert decifum, iiihilominüs tarnen nobis ifta pnebent argumentum, quod valde anxie in talia inquirant, a quo inftituto Mod. Piftoris fuit alienüS^ relatus Berlich, d. I. n. 10.



34» P A N D E C T A ïl U M.
ex alia parte faciliores ad gratiaffl & clenaentiam prop«niiores populares interfe, quam li res a percgrinis agitur, Üatius magisque ex ul'u reip. arbitrari, fi nemini in patria poteftatem gerere permirrereni. Briffon. i.fel antiq. 13.
III. Quod cum etiam plerique Itaiise populi cenleaiu, ideo magiftratus fuos aliundeacceffere folent.Francisc. Patritlib. 3. de inft. reip. cnp. u i. Quod & Vetuftïoribus Gallia; Kegibus piacuiffe refert L-anglams y.jcmefir. 10. Apud Pedemoiuanos etiam Toparcha nequit ïndigena; mandare jurisdictionem.2bejfaur. decij. 168. n. 1.
IV. ó'ed licet ifta fpeciem magnam videantur habere, praeiiare videtur gerendis magifiratibus pramci indigenas quam extraneos: durius enim imperium exercere creduntur, qui non inter fuos imperant. Grotius Annal. lib. 1. munera publica mbïlisfimus optimus quisque civium ex numero adminillrabant > peregritA aula, eu/ia, honor ibus are" bantur. His moribus atque hac rep. diu aquo jure agitatum eft. Nil magis civium animos eXacerbat, quam ii fibi exteros videant pra:ferri. Hinc ob rem pesfime apud fuos audiit Alexander M. valdeque invidiofus faétus fuit Julius Caefar, cum Gallos in Senatum admifisfet, cotquratione in eum perfecta, publicè fuit decretum., Bonum fa&um nei quis Senatori novo curiam monflrarevelit t \ Sueton. Julie cup. 76. alia qui eupit, qua vetera qua recentia exempla, is adeat Joan. k Choquier thef. polit. Hb. 3. cap. 5. Hinc Caroli V. Csefari imperium delatum, ut indigenis uteretur, iisque reip. adniiniflrationem permitteret. Capitul. Carol. P. art. 23. Sleidan. hiftor. lib. 1.
V. Nam extefi legüm, morum, anifijorumque provincias ignari funt, fed ad confilium de rep. dandum caput eft noffe remp. & quomodo ii jus fugge rept, quod nefciunt ? Lipf. 3. Polit. 4. Hinc etiam cautum fuit antjquiflimis' iftius populi, quod Deus ipfe rexit, legibus, ut nemo profelytus vel extraaeus fieret Dux exercitus, Pentecontar' cha, Decanus, imo nee aqua duBuum prafeBds, opus non eft dicere eum non rite fieri judicem aut confiftorii Principem. Majemonides. Halach< Me/ablm cap. 1. quod recte Seldenus lib. 5. de I. N. <S> C. ad dijcipl. Ebreor. c. 20. interpretatur de judiciis poenalibus ex jure Ebne•rum civili exercendis.
VI. Quamobrem Adfeffores fummoi»m Imperii tribunalium, qua; cum
Viennx, tum Spirae Nemetum ümt, debent effe e gente Germ^norum Ord. Cam. Sfir.p. fit. 5..$ t\ Capftul. Leupohti Aug. art. 40. & 41/tfc de aïiis muneribus vide Limnjeum ma Capitul. Carol. V. art. 13. grbarjnicii iriufcljfn «. 9. # Jeq. Apud Brabantos idem conftitutum eit. Ant. Aufelmo Cod. Belg. Ht. V. verb. Vremb delingen. § 7. nee non apud extremos Chinenfes. Mendoza lib. 3. dejeript. China cap. 9. & 10. etiartique apud Arragonios/Valdaura obf. 6. per tot. nee non apud Vemnenfes Italos Bald. 2. conf. 183./);-. VÜ.Quoó quidem odiofum &ambitiofum appelUtinitiiutum Thutcus//7. 6'. conch 606. n. 1. fed tamen & ahis probatürMynïmg.t.obf. 30. Tulden. &Perez. ad d. rubr. C. ut nulli patr. admin. Moinac. ad l. fin. C. de off. prator. Jean Bacquet p. 2. du droit d' aubeiue th. 14. n. ubi docet, quod in Galliis peregrini nee beneficiortim, nee otficiorum lint rapaces, et quid juris fit apud Clivios & Marcanos? dixi ad l. 3. ff. de J. & J. n. 25.
VILT. Quibus is habetur pro indigeha, qui natus eft ex patre, domicihum non tantum in Clivia aut Marca habente, fed fimul Principi earum terrarum fubdito lauötagg - *2thfcrirlB bon Anno 1660. § bot$ ttfte. Linm.T d. I. n. 73. & feq. Quod ü ergo exter* gentes iv&eant pTïéftc\\aT\nm miWtem in Urbe aut caitello ditionis Clivia; vel Marca», tune liberi huic nati non eruntiiidigense, quoé jam olim docui in Spicil. ad $ 3. verb. civit. Rom. I. de Libertin. n. 10.
IX. Neqüe enim hoc tempore meruimus indigenas gratiofos aut calumniofos apud fuos fore, quin fcimus hunfi colorem fua; dominandi libidini prtctendiffe Romanos, cum tamen aliam fequerentur occultam rationem, ut provinciales, confilio prudentium virorum carentes, nil novi molirentur, & ne illi, qui in provinciis fuis magiftratum gererent, ex amore erga patriam huic magis, quam rerum Dominis ftuderent, atque in horum perniciem confilia caperent, quod vel ex memorato Spnrtiani locodifitas: ait enim a Pefcennio fuiffe lege lata cautum, ut nemo adminiftraret Roma;, nifi Romanus, hoc ell o riundus urbe.
X. Sed, ut de Belgarum moribus quid admifceam Hollandi non ahos peregrinos a muneribus reip. arcent, quam a quibus iis interdicitur exteris. Grot. Apol. cap. 9. & Lib. 1. Introd. part. 13. n. 7. Groenawegen ibid. Exte»



LIBER ï. TIT. XfflL LE X II!? - 349
terisrtamen nunquarh permittunt inter , effe ccmventiü Ordinum Hollandiae, l qua caufa facit, cur Syndici civitatum etiam haut queant creari.
XI.. Ffifiï autem indifcriminatirh advenas ad illa recipiunt, e quibus prajclari fuere fupremae 'curia; Adfeflores, quos inter etiamnum nuper alienigena j reeeptus fuit. Groninga;, Tros llutf \ lusve fuat, nullo dilcimine habetur, Toxaris Luciani pro iis caufam dicat;
jc&>Au£i Ti sStv ort iivoi j'owAAAa ut}2:tu'Utu ■
x*Aoi >c«i dyoAii imv. Porro quod hofpites erant non Scyiba. id vero nihil obfiat quo minus viri boni judicentur; neque enim perpetidimus cujates fint viri honefii ac probi. Quanquam diflicilimum lit illis, qui nullis adfinitatibus permixti funt bis, qui fumtnas rerum tenent, ad konores furgere, fed haec res nil nunc ad inftitutum.
L E X. IV;
COMPENDIA
ÜefunSlo Legato Comités refidui temporis
falarium accipiebant. n. 1. Salariüm e publico dabatur. n. 2. Prafiuitum erat cuilibet Comitum ab ipfo
legato, h. 3. Obfervatur id adhuc hodie. n. 4. Limitatur n. 1. nifi eodem tempore cuni
alio fuerint Legato, n. 5. Aliud in eo fervatur, qui fuccefforem an-
te tempus accepit. n.6. An fialarium annuum debeatur advocato,
cujus opera haut fuerunt requijiia.
n-7>
Quod fi diens initto anni renunciet. «. 8. An comitibus damno fum effe posfit» fi Let
gatus citra cülpam fuam revocatus
fuerit? n. 9.
I. TTVEM F UN C T O' LEGATO I
\ ) C/ESARIS, vel pra;fide provincia:, l. \. ff. de off. praf. ibique not. SALAR1UM COMITIBUS, qui illum in provinciam fequebantur, & vel in j partem curarum yocabantur, vel ejus 1 juffa exequebanfjUt,. alterve ei minifterium praebebant, de quibus diximus ^ l. i.ff. de off. praf. n. . . RESIDUI TEMPORIS, quo legationis tempus nondum efl expletum, & comités ob mortem legati operas non praeftitenint, QUOD A LEGATIS, hi enim prifcis temporibus iftis falaria prjpftabant, at.
X
Comités Legatorum exemtï funt Legibus
loei, ubi verfaniur. n. 10. Profejfiirï debetur falarium, licet ob pefleni
non leger it. n. 11. An falaria integri anni folvenda heredi»
lus? n. ia. 1$. 14. Declaratur tmribus Galkrutn, Belga*
rum, Saxonum. n. 15. 16. 'Solarium quod ex gratia liberis. defun&e
parente fiolvitur, a creditoribus pa* .ternis auferri nequit n. 16. VidUa & liberi gaudent nonnunquam fa»
larió integri anni a die mortis, mi
17. 18.
Ufus h. l.peUinet ad Comités Legatorftgik ad exteros tnifforum. n. 19.
poftea Pefcennius Niger apud Spartia». num d. I. e lUco ea conftituit adfefTorb bus, quod & alii poftea obfervarunc Plin. S. epift. 11.
II. Sed Papinïanum in h. I. 4. Uipianum in l. 19. § fin. ff. locati & Paulum in l. 4. ff. de vat ijs <5? extraord. cogh\ ignoraffe, fed fciviffe Modeltinum 'in l. | 30. ff. ex quib. cauf mat. & Hermogenianuni in l. 41. § l.ff.de Excuf, tut. [.fcribit Witk::l>ach h..th. 14. Aft perperam! Nam non modo Adfelforibus, fed & , exteris comitibus . omnibusque, qui manus sdminiftrabaHt publicurn^s
XII. Revertamur ad locufn. noftrum, qui docet originem non obftare , fi deinde mutatio, facta diviiioneprovincise , intervenerit, quod ide® receptum, quia accidens natura; contrarium eft, atque ideo haec per illud vincitdr-, Coraf. b. n. 9. & 10. Qui in Clivia natus eft, is etiam in Marca habetur pro indigenaj & contra, idemque. obtinet inter Juliös & Montanos. Apud hos populos. tamen, ad munera & honores in municipiis alienigknie recipiuntur ^etiamque Topar? cha; illis. jurisdiclionem queunt manda1 re, Dicant hi cura Mercurio apud Ariftoph. Pluto 'da. 5.fièn. 1.
tlctrflsydg é?i. ttoV' 1'v av 7tedr%*> r>ï iv
Patria illic fua cuique eft, ubicunque homini bene efi:



34© * ¥ A N D E C T A RUM
VI. DIVERSUM, id eft, non unum , fed multiplex atque varium jus IN EO legato SERVATUR, QUI SUCCESSUREM ANTE TEMPUS, ad quod conduxerat comités, ACCEPIT, nam fi ejus culpa acciderit, ut fuccclforem acceperit, & comités delicti fueriut participes, tune nihil his pro reliduo tempore debebitur. Ililliger D. E. I. 18. c. 2. Ff.. Btunnem. b. n. 2. Quod fi vero extra culpam fint comités , tune refert, an fucceflbr eorum opera ufus fit, necne? ut hoc cafu a Legato ob culpam revocato, illo vero e fifco ipfis prreftetui feVma. Sm evenerit, ut Legato datus fit fncceftbr ex aliis caufis, veluti ob feniurti, ob moibum srrque alias caufas necelfariis, ex quibus misfio ca"ufa*ia aut renunciatiö milibat vel legationis adrhiiti folet, vel ob publicam utilitatem, aut mero Principfcplacito ante tempu* fuerit rovocauw, quod utrumque quotidie fieri videinus, his in cafibus iternm divilione res erit temperanda. Si enim tempore reliduo, quod deerat primo, fint cum fecundo , ab hoc prxftabantur falaria, atque ideo fruftra petunt fibi quid ratione minifterii, quod primo ad idem tempus addixerant, tribui, cum iniquum fit, ut pro eo duplex falarium e publico dependatur. Nam conüderato ejfecJu ?ved/ate comités accipiunt falaria a Principe. immeditate vero a Legato. Hieron. Cagnolus ad h. t. «. 24. Lconin. d. cap. 7, n. 5.
VII. Quod cum aptari nequeat advocato, qui privato alicui pro annuo fitpendio, quod Germanis 3.«fjthcl)c fiallung & Belgis fïat-<edt> audit, 0peram fuam addixit, & non imploratus a cliënte aliis eam locavit, ideo non bene fe habet Carpzovii p. 2. dectf'.J$6-.n- 24. opinio, licet & huic fubferibat Brunneman h. n. 6. curri non totos dies & aflidue ifti cogatuf adeffe, 6c pluribus non difficulter nee incommode operam pradtet, uti de comitibus generaliter recte ëifputat. Ant. Faber ad b. I.
VIII. Licet non' negaverim, totius anni falarium deberi advocato, fi diens mandato ingrelfu ann: renuntiet, dummodo huic ilie paratus fit operas exhibere. Mevius/;. 3'. decif. 144.. n. ie. es" feq. Nifi tamen lis transaeTione, ad quam non multum opera; contulerst advocatus, fuiffet finita, nee is tantum laboris fuftinuiffet, üt vix alias toto anno defideratus fuiffet, per tradna Mevild.p. 3. decif. 233.n. 1,
Li-
publico datum femper falarium, eorumque nomina in serarium delata, ut exploratum eflet, quibus id folvèndum esfet, ex his verbis veteris cujusdam SCti, quod exflat apud Frontinum de aqua ducltb. adparet uti quibus ad paritoribus ex hjc SCio curatoribus aquarum uti li eer et, ih diebus decem proximis, quiblis SCtum fdPlum effet, ad xrarlum deferrentur, quicftic ita delati effent, iis pneiores ara/ U merecdem, cibaria, qua»' ta pnefecli frumento dunde dare def er requè folent. qhnua durent & attribuerent, isq't'é eas pecunias fine fraude fuas facere iiceret.
DJ. Nee refert. quod dicatur: PRiESTÏTUTUM EST a legatis, hoc enim fignificat pro numero perfonarum & conditione muneris, quod comitum quisque gerebat, pra;finitiim fuiffe, ita Ut tamen e publico pro annona & capite cuique falarium folveretur arg. I. un. C. de annona & cup. Guihelm. Ranchin. I. var. lel. uit.
IV. Sic & hac rempeftate comitibus legaroruai, qui ad exteras gentes mittuntur, decreto publico couftittiuntnr falaria, qua; iis etiam ex aerario perfolvuntur, & tamen a legatis prxftitui dicantur, quod faepe uni negotiorum experti dimidium, alii vero in rebus agendis verfato alterum tanrum pra?finianr. Qux res cum Gdei óc prudentix legati üt relicta, ideo comitibus fvuguiis non hoc DEBETUR quod refp. in fingula capita conftituit, fed quod a legaro huic vel illi qui eft de fa fuites ut cum Gallis loquar, prfeftituit. arg. l. 4. Me enim comités affumit atque eligiï, uti recle docet Leoninus 7. emendat. 7. n. & 5. ut cernere nequeam, cur idem auctor d. I. n. 1. vetba , quod a legatis prceftitutum veluti fpuria rejiciaf.
V. MODO SI NON POSTEA CO MITES CUM ALIIS legatb., qui in defunfti locum fuccetl^runt EODEM TEMPORE, ad quod erant conducti, FUERUNT, quia afefiurdum effet, fi refidui temporis vellet petere falarium, cum nullum adfuiffet. Cur enim iftius habetur ratio, fi cum alio non fuerint legato? ld utique ideo receptum, ne inütiliter ipfis tempus pereat, & absque mercede, donec in patriam redierbn, illud haut cogantur tranfigere. At ubi cum aliis ca-perunt effe , moxab his pra;ftiruitur falarium, atque ideo duplex cum damno publico non queunt petere comités, arg. l.fin. C. b. Bachov. Q,ti b. I. Leonin. d. l. ^-7.



LIBER L TIT. XXII hE% W. &
IX. Sed ad noftrum redeamus & porro dicarnus, quid fervari oporteat, fi, cum Legatus citra fuam culpam fuerit revocatus, comités illi cum fucceffore non cjeperint efle? Comitibus cafum } "qui ifti contigit, non fore damnofum, arbitror. Nam fi quid cotitr^ent conductor! ope'rarum, id non debere nocere ei, qui lilas locavit & pradlare pararus fuit, Juris eft explorati. /. 22. ff. locati. Coftal. h. n. 9. franciefc. a Soufa act § a&ionura L ac atlion. part. 4. n. 77. Sed & in cafu adventitio & cui 'conductor operarum caufam non dedit, haut potuerit illis defungi, qui eas locavit , veluti fi Profeflbr aur Judex ob yeftem, bellum, hoftium incurfum, morburn aliamve calamitatem, vel ex confenfu Principis.
X. De comitibus Legatorum boe tenendum, eos exemptos effe omnibus legibus loei, ubi verfantur. Grotius apud IC. Batav.p. 3. confult. 241. n. 7. Quod vero inde conlégit, eos teftamentum fuum poffe condete, prout völunt, "& id ratüm haberi, fi modoprobari posfit, id probare nequeo, fed patem obfervandam ab iis efle folemnitatem, quam pradcribit lex reip. a qua legatus ad exteros eft mllfus.
XI. Si vero iegati ideo revocentur, quod non fecerint, qua; fui erant muneris, vel legati per cerporis infirmitatem diutius haereant in exteris locis, nihilominus totius temporis illis cunctis debetur falarium. Leonin. d. I. n. 14. & noihinatim de Profeiforibds, qui propter peftein non. praelegerunt & urbe exceflorunt, idem tradunt Gail ji oif. 44. n, 13. Walther deprivil, doclor. eap. 8. § 43. Diethern ad Befold. thef. praci. lit. P. n. 13. iu addit. Petr. Rebuff. it privil. fibdar. pr, 11. n. 13. quod , cum & Lugduni in Batavis accidiffet, eveniffe mihi ante oéto annos adfirmavit Clarifï. quidam in ea univerfitate literaria Anteceffor.
. XII. Quamvis autem in hoc loco de haeredibus Legati atu Cofnitum nihil dicatur, ad illos tamen iftvim rransferunt interpretes , döcentqme.. falaria . integri anni Adfefforurn , ProfefTorum, judicum ali«rumcrue publico flipendio merentium - quin & privato, veluti advoca tó'rum,' ad héeredè» transmttti. Andr, Rauchbar. p. i- ffff fit. 'em. e Sax. 23.». 1. & feq. Gail d. l. n. 1. Carpz. p.^ffisHspr. for. confl. 5. def. 10. n. 1. Mynfing. '3. obf. 8. Arn. Reyger Thefaur. prnel. lit. §. verb. jalarilim Ff. Stypman de falar, cleric. c. ir, n. ro. <5f
feq. Bart. &> DÓ. ad h. L 4, Coftal. fbid. n. 1. 12. & feq. Flores Diez de Mena 1. variar. QjX 8. n. 53, Verum hic poftremus reétiflime d. I. «. 54. ait; hozc cerle conclufio communis efi &1 propter aucloritatem communis fequenda 'efi. fed, ih punclo juris fufpeffa videtur.
XIIL Cum autem ex communi opinione natum errorem communem non fequantur i ideo h^redibus non folvimus falarium, nifi pro rata temporis & modo mmifterii. Leonin. d. lib. 7. c. 7. n. 13. Chriftina;. 5. decif. Belg. iï8. 11.
14. & Jeq. Cypr. Regn. ab Oofterga difp. Infl. 22. th. 15. Groenewegen ad l. 15. § I. C. de advocat. diverfi. judic. n. 2. pro quo facit ratio, quam annotavi ad l. fi. ff. fi quis cant. jud. fifi. n. uit. Quod & apud veteres ita obtinuit, uti nos docet Plinius d. epifi. n. ubi ait; autore Cafare Senatum eonjulutti quod f eri de Salarh vellet, & parva quafi in, fed tamen quafih; Heredes fcriba fibi, prafecii aratrii populo vindicabant. Acta caufa eft, dixit heredum advocatus, deinde populi, uterque percommode. Cacilius Strabo arafio 'cenfuit inferendum j Bebius Macer heredibus dandum, obtinuit Strabo. Hunc locum quoque obfeïrvat Pancirol. 2- var. le&l
15. & ante eum Loyfeau </« offices livrs 1. Sap. 8. ti. fi.
XIv. Nee movere nos deberft d. fc 15. § 1. C. de advoc. diVerf. judic. fin. C. de domeft. /. 15. C. de prox. facr. /,, 3. C. de agens in reb. Nam qua; in.iis^ quorum ibi fit mentlo, fpecialiter funt recepta, cseteris non funt tribuenda» arg- U i- C. de re tnil. I. 14. ff. de Leg. h. I. 1. § 2, ff. de confiit. Princip. Coftal. h. n. 7. Diez de Mena d. I. n. 54, Sed nee hodie advocatorum fifci aliucf jus eft, quam aliorum in munere publico conftitutorum. Groenwegen ai 9.1 iS-»- 2. [ . ' . • ,
XV. QuaHquam aüterh apud Gallos ftatim cum morte eorum finiatur falarb um_, uti tradit Loyfeau d. I. n. 73. alb ud jus tamen obfervatur apud nos: cum enim cunctis, qui rem populi tractant & publica munera adminiftrant, per quadrimeftria folvantiir falaria, ideo cujusque q'Uadrimeftria obligatie', ftatim atque id ingreiïi funt, cedit. Qua de caufa , fi poft fextam horam noctis„ quam ilnodecimam vocamus, ptimo die nazdtn\vühr> coèpto moriantu'r,.tarnen' ejus peiitioVïè^ ad hae'redes cujuseunque jr«.'neri.i, .Hrunnemau.'^; «. 4. quin & ad credirr..-es transmittü'nt. RaüclibaL' d. I. m êgi ... ,. -
arg. I. 1. C. de re tnil. I. 14. ff. dé Leg.



?5> p a n d ë g t a r ü m
XVI. Neque Profeflfores hujus univerfitabs literaria; ullo hac in re donati funt privilegio, folis facerdotibus cum j in agro circtimjacente, rum in urbe Groninga id indultum, ut non tantum quadrimeftre , quod ingrefli funt, led totius anni falarium, a die mortis computandum, vidua; ck liberis, non veso aliis heredibus, praeftetur, quod & ratione femel tris apud Saxones conftitutum. Finckelth. de jure patronat. eccie- i fe 6. n. i ro. & feq. Neque hac ratione duplex falarium e publico aut ab eccle- l fia datur, fed ft cathedra; intraannum alius non admovetur, quod in agro per facerdotes ejus clasfts, ad quam ecclefia paftore orbara refertur, hujus cuTam gerant, &in urbe vices creteri ci / iius reciprocare, & rainifterii Candidatos pro concione facienda admittere foleant, quod convenit. d. c. 3. C. de agent in reb. Qua; ratio cum iniri nequeat defuncfo Profeffore above, qui magiftratum gefïit, ideo, fi meram ju ris rationem fequimur, nihil tale fibi vindicnre queunt, quippe cum alias eodem tempore duplex falarium refp. de pendere deberet. Quare vel gratia; Principis fingulari, qua extra ordinem j vidua; & liberis fubvenit, vel privile- | gio id totum iinputari debet, quorum , alterum fi adfit, rune nihil a creditori- I bus paternis poteft aufteiti bbatis, f\ * modo haereditatem repudiaverint, uti Cujacius locum Nov. 53. eap. 5. intel- J lexit, docueruntque Mornacius ad b. I. & Rauchbar d. I. n. 23. Atque judi- | catum memorant. Carpzov. p. 2. Jurispr.for. conft. 5. def. 10. n. 3. & Jeq. & ' 'Sigism. Ginckelth. de jure patronat. ec- j clef. c. 6. n. 108. & 109.
XVII Non novum autem id effe aut | commentitium, fed vetus & ab intiqui- j tate repetitum inftitutum, ut nonnullis I
L E X. V. compendia;
Affefior in fuo judicio caufas agere nequit. n. 1.
Bene tamen in aliene, non «bft ante l.
uit. C. b. t. n. cl. 3. 'Apud Gallos Senator aut Regius Prafe-
clus caufis pat roei nati nequit. n. 4. Neque apud eosdetn prepter inopiam judi-
cum admittuntur Caufidici. n. 5. Ajfejfor Sumtni Tribunalis fcriptis agere
potejl in alio judicio, n. 6.
Magiftratus municipales in dicafteriis fuperior i bus laudabiliter advocati munere funguntur. n. 7.
Std prudenter faciunt, fi fcripto potius caufas orent. n. %.
An magiftratui viunicipals pt.liifar.ti proadria debeaiur jprx -aliis adftuatis. n. 9. 10.
perfonis hoc detur, ut a die mortis integri anni falario gaudeant pro falatio, vidua & liberi, dilcas ex l. fin. C. de <fomejl. & 'proteeï. Sed & acquüati convenit, ut non folius refidui temporis haDea ur ratio. Accidere enim poteft, ut in iine anni vel quadrimeftris fato cedat is, qui plurimum publico fua opera profuit, & contra in ingreflis moriatur, qui fe utilem ftudentibus haut prtébuir.
XVIII. Quamobrem cum hoc quod deelfet anno, quem quis erat ingrelius, praAYatetut vidua; cc liberis profefforum in Academia Teuroburgienli, <3t hujus nomine iftud anno ch\oc LKK. quo RecVuis munere fungebar, Clivis in fanctiflimo Prircipis confiftorio exponerem, fuit refcriptum indifcriminatim totius anni falarium vidua? & liberis cedere debere, qua fingulari Principis indulgentia etiam vidua: eorum, qui antea diem funcli erant, gavifae funt, Marpurgi queque indiflincte a tempore mortis vidure & liberis Profefforum quadrans debetur, uti dedici uur* Drr QtüuDIichcn unD toafirhafftigen «erjclftunrj/ fucceff. Hajf. n. 171 p. 59.
XIX. Cteteruum fciendum eft, optima ratione hunc locum ad comités eorum, quiranquam legatiproficilcunrur, ad exteros Reges aut populos ttausfettV, ut ft apud hos moriatur legatus, comitibus falarium, donec in patriam vel locum, unde legationis caufa profectifunt, fedierint, nee non impenfa itineiis pro reditu praeftentur, diverfum autem vel contrarium fit ftatuendum, fi ad tempus, quo fuccefforum acciperet, prreftituerit, illis falarium Legatus, qnod id magis Comités prrevidere potuerint, quam mortis tempus, uti hunc locum explicat. Bald. ad b. I.



1IBER I. TIT, XXII; h E X. V, |jf
!, i^ONSILARIO vel adfeffori EO V> TEMPORE, QUO AS SIDET, NEGOÏIA TRACTARE, ,id eit, caufas agere vel po-ftulare In SUUM QUIDEM AUDITORIUM, five in judieio, cui adüdent, L 40. f. de rcb. cred. , NULLO MODO CONCESSUM EST, quia ob affectionem, quam habet advocatus erga rem , quam patrocinio fuo putavit dignam, pra:fumftUr non pofte incorrupti judicis nomen perferre /. '6. C. de poftul. Jus Jul. & Montan. e. 12.
II. Quomobrem etiam fi quis femel caufam abquam agendam 'vel patrocinio fuo tuendam fufceperit, at) ejus cognitione Illi erit omnino aöftiiiendum. Aug. Barbofa ad d. I. 6. n. 12. Gilhaufen ark jud. civ. cap. 5. tam. 10.
3. Lanfranc. de Adriano de recujat. judic. 11. 4.
III. IN ALIENUM AUTEM NON PROHIBETUR, uti continetur l. 2. C. Tbeodoj'. de p'ftul. & olim fepe eveniffe conlegimus ex Plinio Ub. 3. epift. 4- & 9. aliisque quam plurirr.is exemplis relatis Langlajo 1. Jemejlr. 6. Nee obftant d. I. § 6. & l. ulh C. k L nam ad honoratos & in fumma dignitate pofitos Confiliarios reftringi debent. Ranchinus 5, var. leFi. 15.
IV. Qua de caufa etiarn apud Gallos 1 cautum eft, qe quis Senator aut regius praftectus advocationem exercere debeat : gravi mulcla ejus legis temeratoribus propofita, quod vix eodem tempore utroque munere perfungi recle poffit arg. U fin. C. b. Cum <3t id maxime videatur inclecorum , <k mönftri quandam habere imaginem. eum, cui affurgere, nee non loco cedere omnes foleant, omnibus fedentibus ftare, eaque filentium imperari, cujus juffu omnes' conticefe confueverunt, & quem loquentem interpcliare piaculum fit, eundem etiam probra & convitia audire. Qua; omnia ei, qui litigatoribus operam fuam in foro accomodat, neceffario funt fufFerejida, Langlad.cap.6.
V- Uinc nee ibi in fupremis- curiis propter inopiam judicium admittuntur Caufidici, ne hac re quodammodö minui videatur eorum dignitas atque fplendor, quafi id non faris fit ex eorum dignitate, fed vocantur illorum loco ju- ' dices exinferioribus dicafteriis aut etiam legum profesfores, uti fcriptum reliquit Ranchinus d. c. 16. in fin.
VI. Sed haec, qua; ediffertavi, cum haut convenianr iis, qui in fetipto aliorum defideria exponunt, ideo quoque
ni! ve.tBc , quo minus Senator aut Ad» feflbr fuinmi tribunahs pqftjt in aiioiudicio etiam pro aliis poftulare, fi moüö a fententia ab hoc lata nqn ad id, eui is5 qui advocati munus gerit, adlidet, provocaretür, ne huic fe ipfum ita fubducat, atque ita legitimum judicantiut» numerum minuat. Alias id quotrdie fit, nam apud Frifios Orientales Confilarii Regiminis poflulant fcriptis iu litibus, qtne in Dicafteriö tractantur. Qua ratione Senator urjbis Groninga* pollet idem facere iu Dicafterit), in quo agrariorum caufae difceptantur, êc contra buÜJS Adfeflores in Senatüi
VIL Nihil infrequentius eft apud Germanos , quam ut Confules & Senatores municipiorum jn Dicafteriis fupériori* bus Advocati niunerè fungantur, a quo laudabili fane inftituto nee vicinae Embdaa aut Clivia; metropolis, .hec non Vefalire aliarumque validarum civitatum abhorrent Magiftratus, quibus interdiétum, fore j ne ore.cautas agerent, fotfö quis diceret argumento eius, quod de Eleciis fubfidior»m judicibus tradit Mornacius ad è. /.pro ratione adferens, quod, licet lint diverla auditoria, alienum tamen a dignitate magiftratus mu. I nicïpalis, videri debeat , fleclerè illum igeiiuafub alterius tribiinalis judicibus, qui pa ulo ante cenfpicuns ipfe fedens* que pro. tribunali caufas diremit. Sed quid abfurdi inde fequatur, fi magiftratus municipalis aft'urgatfuprema; curia», cernere nequeo.. Nee de hac loquitur, Mornac. fed de judicio, sequali.
VUL Quapropter nil verat, quo minus ii,qui in ce^berrimo totius orbis terrarum pago magiftratum gerimt, caufas pro Hollandia; tribunalibus orent.'' Nequa hic Profeftoribus, Rationalibus aut judicibus militaribus nefas erit caufas in aliis furinnis auditoriis dicere,;. quod .ee aliquandö a noftri ordinis hominibus Pynackero & Langio viris CLL. factum fuifle accepi. Nee refert, quod fi in noftro auditorio poftulent Advocati etiam lauréa dónart apertq capite .agant, atquë ideo ridiculuni foret cum his Profeftbrem in alio judicio com-^ mitti & convit/'is a rabulis in aliqrunt cóntumelias ficlis èt factis prbfcinctu Nam vitio feculi non ita indiilgendurii. eft, ut ideo rem, qhre. pubiico maxime foret lalutaris, transniittamus., Quanq'iam pru den ter faciant,,qui ab eate,*' donec tandem modus poftulationibüs fuerit pofitus, dc ad exemplum Hollan-, dorum, Trajectinorum ei Gelrorum^ officia Advocatorum & Procuratotum f •CIïtïD
fas pro Hollandia; tribunalibus orent.",



3*4- PANDECTAR ü M
cum fummo egregio publico fint re ipfa drfcreta, abftinent, nee nifi fcripto caufas tuentur.
IX. An autem magifiratu municipali fungennbus , quoties pofiulant, proccdria debeatnr atqnepneferantur in eunde cc fedeiüdo aliis ejusdem Dicafterii Advecatis ante illos in albo adimsfis, de eo non iramerito duHte£? Vindicias fecundum hos dictas fuiffe refert Mornacius ad b. I. Quod fi diftinxerimas, an Advocati fubfint jurisdiclioni magiftratus municipalis, an vero curia;
Z. TN CONSILIUM CURATORIS, 1 X qui e corpore decurionum, quod inter hos fenior vel fpe&ata; moderationis effet, eligebatur. /. 47. $ 1. ff. de adminiftr. tur. I. 46. pr.ff. de damno in- , feclo. CoraC. B. n. r. REI civitatis , qua; & PUBLICiE. numinse jwwo^nfi.
venit, l. 17. ff. de F. S. VIR EJUSDEM CIVITATIS, licet alias in I patria fua nemo posfit ASSIDERE, uti diximus ad l. 3. h. t. NON PROHIBETUR, QUIA PUBLICO SALARÏO NON FRUITUR: fic enim legendum monet Ant. Vacca ad b. I. cui id videtur voluiffe Papinianus tantum quem vetari in patria fua adfeflores munere fungi, fi hic publico frueretur ftipendio, non vero ubi illo adfeffor careret, quod nemo aliunde facile adduci potuiffet, & ob id civibus exercere hoc officium permitti, qua; & vetufti 1 interpretisHugolini fuit fententia, quam J & probant Bachov. & Brunneman ad I l. I. Aliter Coraf. h. n. %. rationem in eo ponit, quod Curator rerum civitatis non frutretur publico falario neque i-
deo proprie cenferetur magiftratus, hu. ic autem tantum quis prohibebatur adfidere.
II. Verius fortaffe fuerit, fi dicamus a.Papiniano removeri eum, qui publico fruitur falario ck ex ïpeciaVi Principis permiffu in patria fua pra?f;di adfidet, ne hac re quodamtnodo minueretur majeftas fummi iftius magiftratus, fi idem qui huic confilia daret, etiam adfiderec Curatori civitatis , cui fi vir, qui ex ea erat, adeffet inde nil mali metue. bant: quod ejusmodi Curatores exiguam haberent poteftatem & juremuldtandi deftituerentur. /. 3. C. de modomuB.
III. Qua; ratio & eo poteft transferri, cur ad honores in municipiis quoque exteri admittantur apud eas gentes, qua; a Principibus fuis riolunt fibi alios, quam indigenas dari Rectores, uti fcripfi ad l. 3. b. t. n. uit.
IV. Illud pro corollario cape, olim de officio adfefforum libror fcripfiffe Puteolanum, uti auctor eft Ulniauu» in l. li. f. de tams.
LEX. VI.
COMPENDIA.
Poteft aliquis in patria asfidere Curatori. n. 1.
Si publico non fruitur falario. n. s. Exteri admittuntur in municipiis ad bonores etiam apud eas gentes, ubi a-
lias rcclores indigetu? effe debent. tt.
De officio Adfefforum fcripfit Puteolonus. n. 4.
fuprema;? Ut hoc cafu jure quoque fuiti dicanrur, non autem priore. X. Nee referre ajemus, an Advocati I coram Prsetore municipii vel nonnullis e corpore decurionum aliquandö clientum caufas, etiam apud Germanos, *ganr, quam rem oralem audientiam appellant, quippe cum tune cum ipfis ve{ luti arbitris familiariter converfentur, 1 neque pro tribunali id fiat, nee fleeïanc .'genua aut aperto capite ftantes defideria explicent.


















DUORl/M FRATRUM
GERIIARDI et THEODORI FELTMAN JURKCONSULTORUM DOCTISSIMORUM
OPERA
JURIDICA,
IN QUIBUS MULTA EX ROMANO VETERI
NEC NON ALIARUM GENTIUM PRMSERTIM CLIVIORUM UT & GELRORUM TRANS-IS AL ANORUM 1M0 7*0TIUS BELGII CUM PUBLICO TUM PRIVATO JURE MORIBUS AC INSTITUTIS CAPITA ADEO ELEGANTER & DOCTE TRACTANTUR UT NIHIL
SUPRAy
EDIDIT et PRiO ATUS EST
JOANNES JACOBUS VAN HASSELT JCtus
CORAM CURIA SUPREMA DUCATUS GELRIM et COMITATUS ZUTPHANIiE ADVOCATUS etc.
T 0 M U S SEPTJMÜS.
f Diflertationem de Accejfionibus Memordbilibus immani aquarwn vitiet
| terra tnotu fattis. r . J BenediEti de Pratis Difceptationem Forenfem de Steüionibus Maritimis Lontinens< vernaculè dittis Lorrendraeyers.
J De lmpari Matrimenio Librum unnm.
\ Trattatum de Polygamia, of famenfpraak over de Vevlivyverye*
A R N HE MI JE, Apud H. Mó&LEMANH Bibliopolam. 1769.






GERHARDI FELTMANNI, jCti. DISSERTATIO
ü E
ACCESSIONIBUS
MEMORABILIBUS
Immani aquafum vi vel term motu fadis. In qua Jingularia muha de aggeribus 6? voraginibus reficieudis traduntur ae rebus nuper judicatis illuftranturi






augustis simo DANIiE. NORVEGIiE. QUE R E G I
A. CONSILIIS. ATQUE. EPISTOLIS. SANCTIORIBUS
VIRO. GENEROSO. OMNIBUS. QUE
excellenti
THOMA.EALTHASARL
G E R H. FEL TM A N. jFELICI-
citatem. precatur. perpetuam
ATOUE. HANC. EXIGUJE, QUIDEM CURJE.
chartulam. at. non. exigual. in. eum. voluntatis 1nd1ci0. testando. que. grato. ac. benificii. non. unius. memori. animo cum. aliud ipse. non. haberet. qjjod. daret. d1cat. de d ic at. ac. consecrat.
Pr. Kal. Aug. cid. idc. lxxxix.
A 2 GERHAR-






GERHARDI FELTMANNJ, JQi. SISS£RTATIO
ACCESSIONIBUS
MEMORABILIBUS
ïmmani aquarum <vi Vel term motu fattts.
ECtè prudemibus placüit ex bis faftis, quce foru uno a^uo cah aaV llfJP ' jUm .ve Jeges non ""Pt™: (a) fed has ad ea po£ius
f KW 3ptare debere JeS}flforem' ««* & frequenter fi? /«tffe-j fran! ^ ?™ mwróató. (A) Cum tarnen multas formas edere natura novas deproperet; (c) uti reto wis nova ponenda nomina; (d) ita & illis nova iura fancm oportet (e) Inter ea q«* fo«uica & perraró contingunt, referendum Lmno eft quod « rebus Anno M. D. LXXI. geftis de avulfis terne motu agris & alio rranüaus: narrat Gun Camdenus: (ƒ) prodigiofus, iriquit, term motus in Onentali Comtatus Herefordenfis parte ad Kinnafton viculum fattus eft. Duodecimo
ZZt, :' H Pfr* h°ra feXtU UT dece^> m°»f<P" cumfubjeéa caute ingenti mugtiu pnnmn tffiridore, ut a vicims longe exaudiretur, tanquam fi ex diuturnofomno confurrexijfet, fe extulit, & in fuperiorem locum reli£to cubili profundo afcendü fccum una dejerens arbores infixas, caulas & ovium greges. ArbLL quidam terra obrutx jacuere: altce monti accedendo adjunüce ita coaluerunt, acfi eo lol primum radices egijjent. Uiue loco dijcejjerat, Uatum quadragintapedes latum, longum oÜoginta ulnas, reliquit. Jger omnis viginti jugerum plus minus er at, inter eundem facellum obvmm everttt. Taxum in cosmiterio fitam al Occidente in Orientem tranfiuUt Ea dem vi publicas vias cum caulis, fepibus & arboribus infitis protrufit Ex culta taf cuarn, ex pafcua rurfus cultam effecit. Terram eminentiorem, cui obviam octurrit' provolutam & vi majori aÜam in tnontem celfiorem tanquam aggere fatto redesit ' Ita cum a vefpere die Saturni ufque ad meridiem die Lunce obambulajfet, tanquam ex' itinere fejfus, tfmolefua laborans fubfiitit. Idem auftor non minus oftentum, fic enim loquitur, m Comitatu Dorfettenfi Anno M. D. LXXXI1I. vifum memom.VirtS enim tnum jugerum m Blackmore cum arboribus & fepimentis efuo loco motus,fuPer
aliuin
(a~) L. 2 D. de LL.
(b) L 3. D.d t
(c) §. 18. de confrm Di^e/i. ad Sertat, & emn fop l, 2 § iS C. de V. I. E.
(d) Cicero i, de vat, deor, 44,
(t) Imp, Leo in Nov. 95 ubi de avulfa terra: crufta. / 12 C de legis. bered l. <i6, D, dg filut. I. 11. pr D. adL. A^uil.
(ƒ) Annsl rer. Anglic, part. 2,
U) -dnnaU Anglic, part. 3, A 3



6 GERHARDI F E L T M A K N I, JC.
aiium transgrejjus eft, biatu ingenti relifto fi? via pullica, qua ai Cernam itur inter. chifa. Ridere Camdenus videtur eos, qui rei iftius caufts anxiè rimantur, quando mox fubjick: An hoe facluni ex ejusmodifubttrraneo turbine, quo Seneca Deornm capita in 'jovis kiïijitrnio in contrarias partes converfa fuiffe prodidit t an ex multo bumore, fontibus uberius fcaturientibus 9 cum ager üle in üeclivi fucrit pofitus, alii in* veftigarint. Sanè qualemcunque caufam naturalem adinittere fatius, quam probare invita natura tahper magos aut fagas cffici: quibus tere largiri videtur Camdenus, (Z>)'nec enim id fentientes notat, vim & poteftatem excitandi tempeftatcs quodque Anno M. D. LXXXIX. venti fuerint rapidiores, fiuttus ex imo cencitatiores procellce breviores £f crebriores, quam quoi ex canfis naturalibus. Quodque Demones principes aëris ingcr.tibus Septerdnonalitus barbare Jimpiicibus atquT'Evangelicaluce deftitutis licentius graffantur. Etbonim, pergit dicere, opiniontm ccnfirmantMagi quidam 6? Sagce in Scotia deprehenfi, qui palam confefli' junt, fe tempejtans iilas ad Reginam, erat Anna Danica, qua? Jacobo I. Scotiae & poftea etiam facio Eruannise Regi nupferat, h Scoticc littoribus arcendam excitajje. Quod ejusmodi confeffionibus de re, quas non eft in mortaiium poteftate, ni! magis tribuendum fit quam fi quis oJim circa fana bachatus refponfa reddiderat, (i) nemo fanus nunc quidem dubkat. Unde & ejusmodi teftimonia ceu a dementibus prolata accipiemus. (k) Cur ventos rapidiores, fluftus concitatiores, procelJasque breviores mox aüunde quam a caufis naturalibus arcefiïmus? JYemo enim, quanquam fiimma cum cura venatus fueric naturam, abditas cjus caufas & cur nonnunquam, ne Jegibus qirds pro captu noftro iIJi figimus, fe teneri oftendat, occultum quitlparet, adhuc invenit. Uc nefciam an fuperftitionis purus cenferi poffit is, qui apud Thomam Lanfium (/) eo nomine Britannos infeótauvr, quod Herefordiam, utor dcclamatoris verbis, montes ambulatorii, vduti JpEÜra lemurej've injignes ades, admodum horrihilem reddunt: JVi/] & hoe fortè libcac delcalia, Sicilia, Grascia cunciisque aliis locis, ubi terrae motus frequentior^ quam apud Germanos, unum enim tantum dum vixi fenfimus in Chvia <& Gcldria, affirmare. Efle enim genus terras motus quod phyfici Brasmatiam vocant, agnofcit declamationis auctor. Sed & eius ra~ tiocinatio hoe Jaborat vitio, quod pro argemento fumat id, quod eftindifquifitione: fiquidem nunc multi
Notturnos lemeures, portentaque Tbejfala rident:
faciliufjue iis perfuaferis in luna elTe homines, qui, quod NeodesCrotoniatesolim fcripfit, ex ovis, quae focminee ibi ponant, exclufi quindecuplo nobis fint proce. nores. (m) Non abnuerim caufam levem faïpe impulifie homines, ut aades alienas mfamavermt, quam fi cura & ftudio inquiflviflent, dubio proeul aut falfam aut naturalem ïnvemüent, quod nos extmplo fimiae in vicinam domum per feneftram mgreffe docere voluit, qui comicam hiftoriam iftius magiftrinequitiarum conferipfit. Non poffum filenao transmittere rem , qU£e mihi autumno adulto Anni M. DC. LXXXV. acadit. Perno&abam in arce Rishemienfi apud Generof. Honftedium: qui pro cubiculo mihi auignavcrat conclave bene inftruólum at ultimis in aedibus, retro ut atno divifus effem a reliqua domo. Cum in le&o vefperi me vellem componere, narrabat Toparcha in contignat/one , qua; tegebac cubiculam olim fuifle carcerem fagarum, quas ejus anteceflbres prius aquae, ut fcelera ne faria fcilicet explorarent, & deinde igni addixerant; quod nobis iterum rifum eliciebat atque in memoriam revocabat omnia, quae interdiu & indigna & ridicula in vetuftis aclis de quarftionibus fagarum confeélis obfervaveramus. Poftea ille fe recepit in fuum conclavium, meum autem pervium crat: quod & exteriores fores Kquc ac cubiculi mei humore folutce claudi non pofient. Poft primum facilemque fomnum cum petiiflem aquam & vas loco fuo repofuiflem, fenfi quidpiam quod molJia lefti velamina in tranfitu ftringebat: deinceps autem, ubi paululum interqiueverat, latera totius conclavis & velarii catenam trahens circumibat. Vela feneftns omnibus eranc obdudta, ut fpiffa merfus caliginc nil cernere pofiem: cepi'
ta-
W d Anwl Anglic. adann. Cb rtfj. J t refponf. 13, ». 239, jCti Batavi farf (') L l. $. 10. D. d? MdÜ edicl» I fult. Itp. *
(k) Fichard 2. confd. ia$. w. 2. Cothman- I Q) Orat. contra Angliam
I (ra) Athcnas. 2. Deifngfiph. 16.



db ACCESSIONIB. MEMOR. NEC NON de AGGERtB. 7
tarnen Indicam talarem «nicarn & crepidis quoque inventis volui explorare , quid fpectn aleret ifta domus. Verum id exivit eubicuio, & ]OCo, in quem fecèffe rat, non fe movebat: guarc praetentans iter manibus pedibulque invenioftiumconclavis idque paulo-ar&us claudere inftitui repetiique leflum. Tune illud, quod fufpenfum me dennebat, e latebns fe proripiens catenamque ducens muJtis Wadibus akendit merooratam contignationem, in quam cum veniffet, tam ingcntem edebat ftrepjturn, ucdixiffes, fuiife muherculas Batavicas, qass fpurcitias fabulati deterfiffent. Exguirere itaque cunofius quid eiïèt, cum geihret animus, rurfus pnore amictu jnjedo non moao cubiculi fed & conclavii aditum qwefivi ■ quem cum etiam apertum offendiflèm,lucö venit in mentem beftiam forre effê qu* vincuhs foluta fe in illud recepiffet, profpiciensque in culina adhuc efie breve Iumen candete, voce ciebam meum famulum: at is extra arcem in ftabulum iverat, ne fine focio dormire haberec necelle: Famula? itaque cum non aperirent januam, defcend^re tentavi micantium ftellarum beneficio gradus, qui ex conclavio in a trium ducebant, in quod cum vemilem, iterum appellavi famulum & primum vociferatione ufos, poltea vero cum fiftula eburnea fonum inflavi: quod ubi audie runt famula: ratte praedones ut & dormitatores adeffe, exftinxere lumen. At eeo puffata leviter feneftra, nomen meum proffeffus facilè obtinui, ut altera earumac cenfa candela ad me prodiret: cui cum rem expofuifiem metu perculfa nolebat primum pergere in conclavwm, in quo monftrifer cmnulcua nondum ceffabat. Arrepto itaque lumine & baculo e cubiculo fumpto, me tandem comitante famula afcendi tabulatum, m quo repern vulpeculam, quam a teneris in catena vinclam in atce \ub gcadvW Qondavü, m quo morabar, aluerat ejus Dominus. Sed jam natu grandior & robuftior faaa catenam ifta nofte ruperat. Qua in re fi non fuiffem curiafusj alk, qui lemures illudere homimbus credunt, pavidam illam feram habuuTent pro fpeétro: qum & credidiffent fiftulam a rioéturna larva fuiffe
inflaoun h poftndie: omma falva vidiOkm. Tucius ergo eft non fictis aliorum verbis mox fidem adhibere,- nee malis gemis ejusmodi ris tribui rt„J ttUr turalibus funt p^fcöa, Non in una dcJo oonunow^iï^gg; erat infamata, ml tarnen aut ego aut famiha mea vidimus fed ne audivimuSQuicl™ quidquam, quod vel ad caulam naturalem referri non poffit, quale erat qoud cum Anno M. D. LX1V. Teutoburgi in Clivis habitarem aedibus Milendónckia nis, me in mufaeo undique bene operto componente libbellos ter candela exftin gueretur, quafi digitis id quispiam feciffet: vel re bene explorata & incenfo lumi" ne non oftenderet vanum efie plerunque ejusmodi timorem. Nam aut noétua erat aut muftela aut felis quin & verfpertilio, quibus exitus referatis feneftris aut fo ribus erat prseclufus. Eleganter Seneca: («) Multa per noüem babita terrori die's vertit ad rijum.
Terribiles vifu formae letumque labofque
egregie Firgilius nofter Non re dixit terribiles cjje, fed viju: id tjt, videri, non ejje. yutd inquam m ijtis ejt tam jormidabüe quamfama vulgavit? Non longè i'ero cum & ambulatoria tellus, de qua óilTerere mihi animus, fola inftar ampliffimi fic theatri. De ea enim ridens Romanos fuos narrat Plinius fequentia. (o) Haut proculfupra diÜis Caucbis circa duos prcecipue lacus littora ipfa obtinent quercus maxi ma aviditate nacendi: fuffojfaque flnttibus aut propulfa flatibus vaftas complexu radï cum infulas fecum auffenmt. Atque ita libratce ftantes naviga?2t ingentium ramorum armamentis Jcepe territis clajjibus noftris: cum velus de induftria fluÜibus agerentur ut in profpectu ftantes noctu inopefque remedii illce prcelium navale adverfus arbores inirent Non quoque intra XXVIII. annos, quibus de jure refpondi & cognitor derark/ ribus faftis faepe datus fui, neque dum fummo apud Frifios Orientales tribunali ad" fcriptus, recordor unquam de nofturnis lemuribus fuiffe controverfiam. At
EJfe aliquos maneis, & fubterranea regna
etiam ipfi gentiles agnoverunt, illique quos ial^us Graeci appellant funt Cam deno tefte, principes aèris ? Quo fenfu autem ita dicantur difputent, qui rationem
de
( n) Epifl, 14Ó. | Qe) Ub, 16. hifi, tut, tap, 1,



8 . G E R H A R D I' F E L T M A N N Ij JC.
de Deo traótant. Illud nobis fufFecerk, nihil Diabolos pofte nifi annucric fummus ïerum arbiter. Hunc plus ill» indulgere in Evangelica Luce deftitutos, quam ccetcros, qui ore quidem Chnftum praodicaut, fed folis retenris fècris reJigionem tjus ftrrc cjurarent, uu in morem apud nonnullos abiit, mihi nonfitverifimile Vel an & dcemombus eorumque adminiftris mugis fagifque imputabimus ventos" quorum nemo mfi cum horrore memimt, quosque autumno praecipke fimerioris anni fimius expem& quibus concitus oceanus tanta clade agrum Groningenfein & Irih^Onentahs affecit , ut ex diluviis, qu<e crebro olim perpeflus, vix majorem tulerit ? Si quoues quid evemt, quod a naturalibus cauÜs abhorrere nobk vid-tur ihco in magos aut ftryges id rejicere & fimul ftatuere liceat, hoe genus hominum apud gentes barbare fimphees facilius rèperiri, quee ratio cur apud InfubreS"& viderum integrum pagum fuae ditionis de loco in locum transferri, uti refertlich Lackcrus: (p) apud quem & eadem reperias, (q) quae fupra exCamdeno&Lan* iio commen orav, id accidif? Erudita enim non minus quam perfpicax ItaJorum natio: fed & media Luce Evangeica vlvere fibi videntur: Unde apud illos pedem promovcre ham pptes, ut non til» crux ex ligno aut lapide nee fimpfcee fed gemi-
rif n°T *f%?Ca&t' a ikc °ln° autem credlln£ fuSari ™] dacmones ipfo (O Quid quod Hifpam in America fores panecefque aedium ad avertendos tarra motus bgnent hls verbis, CHRISTUS NOBISCuM STATE; & tarnen ho? rendos irequentefque ientiant, nuperque hoe anno juxta Neapoïitani fenferunt" quibus & momes fedibus fins anno M. D. LXU. moti & anno ciotoe. oW in mus pofitue illtcfis inquihms in aha loca ambularunt. (s) Si fuperflitiofe ifta fieri dixens fcias nee nova ifta efie, qua? Solorzanus & Camdcnus refetunt verum & vetuftis temponbus, cum mentem magnis applicarent, & ea, qa3S de maeis aut fagis fabulantur, nderent; (t) accidifle, va/r/eprobabilher concendere qnis POteft. Nam non modo Jofephus reien, quod in Judaea mons terra; motu fcifÏÏK & ad quatuor ftadia loco fuo faeritmoms: (u) fed & Seneca fcriptum reliquitf ;c> de terrai motu, qui fi» rempeftate fuerat; mille miracula movet faciemque mutat l0. cis dejert mattes, fabngit plana, valles extuberat: atque alio in loco inquit (v\ jupra noMgmasurbes fine ullo veftigio prioris habitus folum extenditur. De alterutro procu! dubio Phmus: non minus mirum ojlentum &> nojira cognovit etas, anno Ne° roms Pnncipisfupremo Juut in rebus ejus expofuimus, pratis oleisque intercedente via pubitca in contrarias fedes transgreffis. Narrat quoque Tacitus, (a) Tiberio impe rante fediffe immenfos montes, vija in ar dm qua plana fuer int. Quisquis ergo eodem cumPhmo (b) potiusd.cat; mihi contuenti femper fuafit rerumnatura, nihil inert dikle exxjhman de ea. Neque enim tolerandos etiam exiftimo, qui faWientis Eoli irara inde trahunt quod plurimi quorum naves licet falvis mercibus in vadis & brevi.s noftns fubfiderant, in tnbutum aut vocatae aut fere fisco vel Topardi^natrimomo additfas, Jittora httoribus contraria fluftibufque ventis tumidis azium undas irnprecati perhibeantut Nee enim fi deliranc Reges mox a Deo totum populum plecli venfimi e. Quid fi & dixenmus non peccare Toparchas, quod confuetudine fubmxi talia fibi vmdicent, neque fbrvandis mercibus aut navibus <1 immmeret naufragium , invigilaturi eiïent ni ftudn fuiprcemium confequerentur Principes itaque & rerump. reciores oportet prins tolkre mores iftos. & renovarè novis fandiombus leges, quas antea tulerunt: quod ante biennitim novimusfaaum eire exemplo in omnem memoriam dando ab Eleaore Brandenburgico • quamouam jam ohm Impeni fcitis idem eflet cautum, (c) non fecus ac legibus Danorum (d) & Belgarum. f e) 11 ud facilius admiferim, flagitia tam plebis quam dominantiSm movifie fanaifiimi Numims iram eamque caufam nuperi diluvii fuiffe fi aliquam lubeat agnofcere non naturalem: quac nee femper fingenda nee femp'er etiam re-
pro-
{p) Hifi Angl in v:ta Henriet I. (5) In vita Elifabethte. ( r) Fctr Faber. % femiftr. 1. (f) Joan. Solorzan. de htdicar. Jure lib cap. 7. n. 47. é- 43-
( /) Seneca 2. n<etur. QQ 7, (u) Lib g Antiquit.Jud cap. n, (x) Lib 6, natur, QQ^ cap, 4. [r) D lib. 6. cap. 1.
( * ) Lib 2. kift. nat cap. 83. (a Lib. 2. Annal. cap. 4.7, {b~) Lib 11. hift natur cap 3.'
(c) Nemes Karuli V art. 218.
(d) Lib. 3. Jur Ban cap 63.
{e) Jus agrificii Groning lib g. §. <2. Jut vUeritpratfecluraditioM Groning lib, 3 $ ag% LL Tran-lfal part a. tit 15 $ 3.'joan. ab Heemskerk Batav Arcad. p. 448.



de ACCESSIONIB. UEMOR. NEC NON de AGGERIB. &c
probanda; nam primi orbis mortales id ideo aquis hauftos ex facris erudimur char. ns. Sc o effe, qui ideo diluvium illud opinentur appellari sïïS£ Smd-fiutb Germanis, göa/i diceres mundatïonem ex pecmüortam: ftdpTrSi EbraïJ enim ml quidcuam ahud ea de re labent aLm n„nA r, r • ^,rP,era.m • aut inundationemqii/ficet: (ƒ) unde & Belgïlo^mi^S^ ubi de m ^ to diluvio agitur, £terunt F/oc; ^, cateren, id eft £iK "tT3" Belg* apud divu'm Pet ram (g) legunt 6wi£ t gfeST' ït™ quoddefcendit ijwluere: & inundationem, qua S,S^^vM^TV'm ?am fcpergreffu* dkutur, quidem fignificat', nil ^"^cS^SSï mortahum peccaüs nomen fingulare illud diluvium aCcepiffet ; KeTmineJltl faétum effe, tf ntahtta, qm per nirmam nnütitudinmlcnvera^ Sciendum itaque eft Sond-vloet ml aliud efie, 0Uam man, ,„f uJJ! 1 r' ( ' Sond enim, pro quo & majores noftri Sind dixerun" I f etl uLn^T^ marisBalrhicioftium, quod fecundum c»éa^i£^tX^^^ Sic SfcrfW (0 pro quo & ln Vetuftis Frifionum iaffituSaïtóSTnïfi'
tumrepenmuS dicuur locus, ubi Mofe fluminis a^i«t?£ in rnare efTundit. bed redeamus ad horridam noftram tempeftatem quam non! „pik volant non quidem terras motum verum tremorem, quem Seneca voca" fuif fe; Nam ventorum violent» terne fuperficiem motam, & hom n sln S s fuif qaafi in cums, hinc crepantioustignis, illic ruentibus^ifidorumteS iwuiffe certum eft Venwfi. equonbus ab imo fundo raptatam tenL & aoa Sodo ii partes divifam vanas in regiones vicmas alveo delatam: quin & agrum cum fatïï frugibus loco fuo ceffiüe & fuper alienum tranfiiffe atque in hoe fedem fixiife in ïgJSSrn? f^' e^em a§ri exiSuam domiim ^m preedio conti^^S^'l&o nïocfJ°XT ^Ue UXOre & du*bus ^rk unaque
delatam, ubi fubfedit. Gerhardus HermarS/ 2 f0ximum lacum "pamque ejus vacca è publico fuit data; Telluris avulfoe DominuserSl/S^ ^ ceu.Weri nonis Wilckenii autem sedificium jure fuperfidei; qui & hoc"^)?Geor&V,MenDomino Hiccone Johannis, abftulit: uti cum huius Filius Tnhnnnp« w"te ld- lacus WHbetus Clafenius Weniger-morenfium hydrop^l^^ heam inter & Bemervoldam Occonis Eggerfii terra fuir smnlA < rT100S: Balthafaris heredes eam conduxerant, flat que fuit in fKL r T Engelkeni atque tam Jata eft, ut filiginis modium capht fiJE™ ^que Ja,ni & tJqne profunda, ut Uo^ie^
hicveroprofundior; mde, pront ejus aquee crefcunt vel:minuuntur,^etam tellus ambulatoria attollitur vel depnmitur. Et ne Gracos in teftimonuim citem qui iftis fimilia hterarum monumentis de patria fua nrodirW on,« 1 r■ i q in Frifta Orientafi tuS in ditione o£^^^^^^^ didicimus, (*) fed & noftri loquuntur annales. Si enim Emmio, uti par eft fi dem habemus, anno M D IX majora evenerunt. Rara Jimt mt? ea ealamitate m [vicmia Dullarti fmus accidere ob jbli ijlius naturam, guldamSons cum bomimbus, owbus, porcis, magno vette Jpatio fidentefuciu cumvelloribm Cer vatwjunt. Jgnpars, in qua majortspecons X. aut XII. pafcebant, una cum pecor'e ab rehquo agro prefeOura veteris vi flutluum avulfa natavit: deinde (labris Ji Z pulja aHue in Dullartum atia Ma latitudine finus ejus profun^&ZrZ in agro demum Reideno conjedit pecufyue fervavit, ^V^&ffiE pregadveUime Dominos dedit Adhac quercus aliquot pZgrandes & arbor s a£ L fok fuofeübusmou^ vafta navis tnft ar fuper undis modico fpatioveel£ cum2£ arboribus aut edüiori terra illifa adhcefiffent, incolumi vita & virore manfere Zr anno* congres, unaque quercus Anno M. D. XXX. adhliC j^\em™Z%^
Cf) Sacer Codex Voiü (g ) Epi(i cap. 2, v. 5. (b) Laótant. 2. divan, inflit. 11; (i) Scholiafl. aa Adami Bremenf. hift. Ec<le[i, cap. 209, n 75, de Ripa in fkndkm tti
noclïbus Wl$Cari P°teP duohus diohs & totideti (k) Lib. 16. hifi. nat, cap. 1, (/) Hiftou Frif, lib, 43,
B



%o GERAHRDI FELTMANNI,JC
tal'oribus fuit. (m) Nuper cum a. d XIV. April, ad infpiciendam voraginem quidam ex nobiliflimis meis collegis & ego eflemus miffi, ab aggere reduces Holtgaftae , qui ejusdem agri egregius pagus, nobis fuit pernoctandum; in quo cum offenderem colonum LXX. annis majorem, cui nomen erat Carftemi Henricidis fcisckabar, an nil a puero teneret memoria, quo confirmari poflet verkas ejusmodi novkatis mirae? Refpondit: a pareniibus fuis accephTe non modo ifta accidifle j fed, quafi fatuum eflet de illis dubitare, reckabat carmen antiquiffimum
- - - - - - Ecco de Coer
Natabat ad Breinermoer. (n)
Habkaverat is Ecco Mariencoera? juxta Dullartum: & cum domo hortoque nee non uxore omnique fobole per totum Reiderianum agrum vedtus trajeóïo Amafo in Tranfledanum pervenit, ubi Breinermoere, qui pagus ab illo quatuor horarum itinere diftat, in alieno folo tandem fubfedit: hoe & alios rufticos fenes altera die, quam ipfis condixeramus, ut amice jurgium de voragine reficienda obortum fopiretur, audivi dicentes. Quamquam, ut nil diffimulem, Breinermoeranus agricola, nomen homini erat Georgii Hermannidis, qui a. d, IV. Junii fuperiore «ftate adparitore noft.ro ftipatus litis evijusdam caufa me convenerat, interrogatus, an vera ellet fama? non modo dixit, nil ea de re ad auras fuas perveniile, fed & ridens quserebat, ubi genchun ager ifte eifet, in quo Ecco Mariencoeranus cum fundo ambulatorio fubfediifet. Ut dubitare ac ambigere poftis, utri fit habenda. fides. Nifi hanc non mereri dixerimus eum, qui tantum negat fehautaudiflerem, qua? ab omnibus femper eft credita. Caeterum jam ante ïlla tempora, de quibus loquitur Emmius etiam apud Frifios, qui Lavicam inter & Flevum commorantur fimilia iftis accidifle narrat ad anum Chrifti M. CCCC. LXIV. Erneft. Friderl Wichtius: (o) Circa feftum Catharince, inquit, cum fava ac atrox tempeflas infugeret Ojfinga-wierfter-Zyl (p) èurra evulfus eft ad Snecfc: magna pars agri, in qua porei ö5 oves pafcehantur abrumpitur & in eundem locum natavit cum magna admira* tione populi. (f) Quae cum ita fint, fruftra quis ejusmodi acceflionis mirabilis exe.mpla ab ahis gentibus petat: domeftica namque habemus, de quorum fide nemoamplius ambigere poteft. Neque interefle credas, an ager terrae motu, an'veró fluétibus avulfus fit, cum utrumque efEcere queat, ut naturale folum ab adventititio obtegatur. Ob foli Dullarto vicini naturam ifta contigifie fcribk Emmius: idque venfilmum eft, nee ratione caret. (r) Habet enim Frifia tellus plauftria
mul-
(m) Chriftian, Schotanus, qui hfior. Frtf. lib. ló. p, 532. b eadem ref'ert, adjicit ex an notatis FiHicis inregrum vicum ad mare apud Lavicae oftium occidentale fitum al/o propuJ/üm fuiiïe, norntn autem vetuftate periifle (») Vemaculc; Ecco <van Coer Dreef na Breinermoer. 'Addebant alii;
Sender (chip en fonder roer: Noch quam Ecco weer te Coer: ld eft: Sitti navi <& gubernaculo: & tarnen Eo conem itemm ven Jfe Mariencoeram
(0) Annal Frif, MSS. tadem narrat Schotanus, hifi. Frif. lib. 10. p. 332. b. in fi,
(p) hmilTanum vei cataraclam fic vocant, Ad fonè ab intik ? de quo Ulpian in l. 1. §. 5 D de rivit. & Feftus de l/. S, in Incilia Batavis, Ge'dris, & Clivüs recepta vox Sluis: undc Gaüorem Ecivfe. quod a Sluiten vel clau dere defcendir. Hinc in lege Salica tït 24, /. 3. dicitur Schfa, quas alias Claufura in aqua appellatur. rulr. <& l. 3, ///. 83. Leg. Alem.ni ] (q) Lib. 1. de ocsu't natur. mirac cap, 17. j \r) Hinc in fupeiiore Keideria nomen fortiri 1 pa^i Stapdmo.r & Wenigmnoer: in agro 'Iran. I
fledano Backemoer & Breinemóet: imo tradlus paluftris prope Lieram tutus Moemerland, Emmio Moermeria: in quo Edermoer & Nordmoer, \ Humum in paluftnbus illis Fn'fii Orientales vocant darg & dargicb: licet Zelandis Belgis fic tantum dicatur, qua bitumine permixta mari ,fuam debet originem. Habet autem vox ifta I noroen a Oamco darren:, quod aideie fignificar. Hinc Gtoninganis & Frifiis OrienraJibus focus, qui hordeo humore afpetfo in uium cerevifise arefaciendo fervit, daar atque his darns dicitur conclave fornace inftruclum, quod Ger| mani fuperiores Stube , inferiores verö stove ; appellant. Tellurem illam etiam vocant Beiga: veen & veengrond: quanquam frequentius dicanc veenen loca cefpitibus effodiendis evehendisque, I quos turf en appellamus, jam parata, caeteraverö loca deferta, quae & nos moeren vocamus, ratc we & onbereide Veenen, Sande lib, 5, decif, Erif. tit 3. def 2. & 3. Priore fenfu apud Friüos Orientales Timmelerveen & Fewenveen, /luricani autem proprio vocabulo morten ea norant. Csterum quod amceni vir ingenii Mart. Schockius, qui cum cura de his egit, exiftimet Marfch & Marfche idem quod Moer fignificare, in traói, de Turfis cap. 3. id forte nemo probaverit. Sanè nomen alterius pagi Marfè»veeu contrarium
often-



de ACCESSIONIB. MEMOR, NEC NON de AGGERIB. Sec, i*;
malta, qua;, uti de fuis quoque Zelandis teftis eft Lxvin. Lemmius ab mdifirenis moeren & moren appellantur , quorumque fuperficies viridi cefpkè exultant etiam aratro fubaftae cum foenore reddunt fegetem injeclam, at gleba una alterave dempta bitumineam oflendis terram, quae in frufta fi fuerit fciffa & ad folis -adios üccata, ut naphta ardet utihffimamque inftruendo foco, calcique coquenda; quin & lapidibus «ffulis olhsye ex argilla faétis parandis materiam praabet (s) Unde & mdigenisper totam ferè regionem huberes obveniunt fruftus, eoque me Jiores; quod fans nsque, qui ex pafcuis agris percipiuntur, certiores Ut nefciam cur Lud. Henr. Lommemus Bnenna; Comes in Itinerario, quod ipfe mihidonodedit eo anno, quo Lutetiae Panfiorum typis fuit defcriptum, fibi adolefcentulo imponi fuerit pakus, cum per bnfios Orientales ambularet, ut exclamet infelices populi, qui terram fuam urunt! (Y) Non autem eft unius generis, alia enim ad atrum, alia autem album colorem magis accedit: ilja cum olurimum arena; habeat admixtum paluftns terra, ubi loco fuo mota, non diu natat, fed brevi imum aquarum fundum peut; haec veró quod levior fit, ubi vi flucluum avulfa ventorum legibus obtemperat nee quiefcit, mli aut inter natandum fiftatur ab a?ffereaIiove editiore loco aut fuper aliena arva, quaefinus, ftagni aut fluminis conftkuunt ripas, transgrella iuent. Recentms exemplum quod anno M. D LXX contigiife narrat, (v) Herin. Hamelmannus, nobis exhibet Oldenburgicaa ditionis traftus, qui a paluftnbus nomen accepit, & ab incolis vocatur Moorriem, quafi Zonam diceres palujtrem, qua reliquus ager juxta Jadam cinclus eft A'am a vico, qui a paluftnbus Mordorpe nominatur, faltus in qua plures erant quercus nee non hommes ato^e ^ecudes cam folo , cujus imus fundus paluftris erat & bkummofus, fervefcente magna vi. Oceano, avulfus & undarum flu&ibus po feaqmm djmidiatss horee iünere veftus aquis , impulfus fuit in locum' quï perunec ad Baruefietam ejus tnéius pagum, in quo ad fuam tempeftatem ambulatorium illud prasduim Ja;to gramme ralvi*nnp. orW,w„„ r,:<r ICI"PCU*LCI" a fe pluribufque aliis\ifum, teftis eft idem 1^^^%^ ?onfPjc"^& bigere & contendere audeat, fidemque ejus, qui hiftoriam feribfJl'ohl facere inftituat, certifïimum nobis fuppeditant monumentum fcrinia Olde b ca. In iis enim invenimus, Comitem Antonium Guntherum inter caufas^ cu?4 Caefare & Impern Ordinibus peteret fibi concedi jus exercendi & exisendi vefti gal a navigantibus in Vifurgi oftavo loco expofuiffe; (x) Anno M. D LXX omnibus divisfacro, dum rerum potiebatur ipfius avus, magnum ö? antea 'non auditum aquee motum extitiffe, qui in ditione Oldenburgica feverenfi multa bominum millia abforpfent, ut fere omnejecus perierit; adeo ut infani falfique flulïus non modo alerts fencrint, percujjertnt & ruperint, fed etiam fuper averint multisque in locis auidmiri favtendo fecermt: idque imprimtf accidiffe baut proeul ap oppido OldenburPo ubi ratis mgensfylva ducentis fere quercubus forens cum bominibus pecore & bumo fublata di midiatce bom ihnere in aliudfolum traducta, in quo etiamnum reperitur Controverfiam hac aut illa de re inter Dominum fundi naturalis & adventkn' obortam non memorat Hamelmanus: vellemque ut Emmius, qui id ak eveniffe de fafito quod ipfe retert, nobis aperuffet, fccundum quem pronunciafienr judices: deiiïoHamelmanm rem nobis judicatam prodidit Joh. Giyphiander: (y) qui fcriptum reliquit cenfuiflb judicem , ut prior Dominus vel totum, quod ejus antea fuerat tol* Jeret, vel adverfario, in cujus folo confederat, linqueret. Ut fortaflis inter gry-
phos
oftendit. Marfcb apud Frifios Cifamafanos ad fines ufque Gothorum , ubi Dietmarfi, eft terra pinguior ex argilla maximam partem etiamque ex limo maris unda congefto conftans paluftribusque opponitur. Sic ab utroque Norda latere Ooft- &: Wcflermarfch, quafi Orientalem & Occidentalem Marfiam diceres. Opulcntiores ibi villici & ruricol'X, ni feviant in aggeresma- 1 ris fiuótus, appeilanturque colosi Marfi vernacule Marfcb boeren. Sed & ubi propc paluftria occurrit tellus pafcendis pecudibus fcenoque faciendo tantum apca Marfcb appellatur, unde & op« pido Otbmarfen & cxnobio Wtedmarfen nomen. Pari raüüne Lir/jürs, qazüy-marsüve tellus aquis
prox]ma , vocatur tetifiimus Clivia Emricam inter èc Arenacum juxta Rhenum ager. Sed & Dortmundanis atque Marcanis Marfchen funt agn pafcui. J
(s) Plinius lib. 16. natur. bijl. cat. 1. jam de fuae tempeftatis Cauchis five Frlfis fcribitterne ethos & rigentia Septentrione vifcera urunt, (t) ltinerar. vulgato typis Cromofian. ƒ>, 15, (v) Chron. Oldenburg part. 3, p, 393.
0) Princeps provocat in libello *ad rabulas ht. N. é- O. lignatas, quos SeptemviroMoguntmo^curavit exhiberi a. d. XXII, Aug. M.DC.
01) Trad, de infulis cap, 19, *, 34.
B 2 ' s



is G-ERHARDI F EL T M A N N I, JC
phosjuris haec res referri & pro utilitate communi contra fubtilem rationem difoutandi id receptum viden poffit, uti Julianus loqüitur. (z) Nam & Pontanus es INannio Alcmanano refert, (a) antiqnis temporibus è Cimbrico cherfonefo info. lam fe hollands, ncfcio quibus, inquit, ftagnis fuperfudiffe, quam cum Dani repetitum vemrent, juifje judicatum, ut alienum folum liberarent pmsriru fofuta -oei pojfeffonbus Batavis cederent. In Frifia ab antiquiffimis temporibus inveterata quali confuetudme idem mtroduftum fuiffe indicat Saxo Grammaticus cujus & verba digna duxi brevitati hujus opusculi inferere. Dives agri provincia eft Frifia mquit, (b) pecoribus opulens. Caterum confinis Oceano patet humilis ita ut ejus interdum aftibus eiuatur: qui ne irrumpant, Hallo littus omne pmcingilur- quod fi forte perfregennt, inundant campos, vicos & fata demergunt. Neque enim iilic locus natura alxus aho editwr exftat. Pleruwque agros ab imo convulfos alio loei trajiciunt, locum eorum occupante lacuna : in quorum confederint prcejidiis pojjidendos Annales Francorum Fuldenfes , Jicet fimile quid habeant, (c) non magis tarnen'quam Hamelmannus aut Emmius nobis explicant, quid fenferint de ea re tribunalia. utPolybio judice ludicrum magis videri poffit quam documentum: quod noflrse memoris tradiderunt. Habere id difficukatem nemo negaverit: unde cum anno quinto decimo hujus feculi aedificium cum heredio flu&uum violentia effet tranflatum in Mennoms Hafenborgici praedmm, quod infra Weneram in fuperiore Reideria juxta Amaü xipam fitum: atque inter iJJum & adventuix rei Dominum lis effet ideo oborta, nemer caufam tenuit: fed fequente anno Comes Enno, qui fecare eam nolebat, dixit Mennoni, ut cum adverfano pacifceretur atque ita tranfaÜione fuit controyerfia fopita. Videtur quidem Winckelmannus nobis quid certi de hoe argumentiorehquiffe, (d) aft demittenti fe penitus in illiusferipta, adparebit, fuiffe litem de re, qua; fuo loco manferat. Qjianquam autem vera fmt, qua; narrat juvabit tarnen potius audire, qua; tam Siabbo quam AlveriusHodderfeniusXXVII, Jan. M. DC. XLIII. Principi fuo Comiti Ant. Gunthero retulerunt & inter publicas literas in fcriniis Oldenburgicis cuftodiuntur. Ille fexto narrationis fuae capke ak: è regione aggeris paluftns feptentrionem verfus Henrici Hullemani faltum cum L ve\ LX. arboribus miranda altitudine ad XXX. XL. & L. pedes avulfum, 6? quidem XL. vel L decempedas propulfum in depreffiorem locum cum ingenti teilure, in quo etiamnum ft at. Hic vero qui in illa regione praefefti munere funftus, fcripfit fequenua. Memorata notie divi Pauli tempeftate Africo, qui pridie vefperi in C&urum jhxus, f&viente oborta, horridus ingenfque aquarum cumulus exftitit, queecitraScbivejam non modo altas inundarunt paludes, fed (f«f ex his quidquid antea folo adhacfixum erat, fublevarunt, in remotiorem locum tranftulerunt. Inter cceteros Jacobus Sibbern vel Kufeler cum domo, horto olitorio Êf agro filigine fato, primum fpatio aliqua commeavit: mox cedes ejus ruptce atque in duas partes divifce. In prior e, qua cum folo ambulaverat, maritus cum duobus liberis ultra L. decempedas propulfus, quem conjux ciftce incubans , in quam ex tignis inferioribus pofterioris cedium partis erat delap. fa: adeo ut totam noiïem ita cubarit nee liberari potuerit, fecuta, & fere X. decempedis ab anteriori parit, qua conjux ejus natando prcecefferat, in ripa profundce voraginis, ques inter ipfam maritumque ejus manjtt , jubfedit, ubi mane ita jacens repertaomnesque fervati. Bernardns Onneken, qui alter a memorato Kufelero habitaverat hunc cum domo fundoque ac ad L. vel LX. usque decempedas protrufum atque in locum * quem Kufeler antea tenuerat, venifte; in quo tres agelli filigine ab hoe fati manferant: quos Onnekenius, qui e regione fidftiterat, jibi vindicavit: at lite inter eos orta, Kufelero quod agellos iftos confevifj'et, a magiftratu fuere adjudicati. Henrici Hullemanni horreum cum non exiguo nemore, quercubus , betulis aliisque arboribus referto juxta. Fundum folumque, quod prope domum erat, protrufum atque ad CCL. decempedas in alienas cedes a tergo traductum ,• nemus autem cum folo binc £f xüinc divifum in editiore agro fubfediffe Hullemanni cedes, cum paulo ante horreum loco cejfiffet, etiam natare coepiffe & in duas partes fciffas cum prior praceftiffet , pofteriorem etiam fecutam, adeo ut ■mox fubfederit, immotaque manferit. Idem praefectus de inundatione, qus Anno
M.DC.
(z) / gi, 1. D. ad l, Aqv.il. I ca evenifle in Thuringia & Orientali Saxonia;
(<7 ; Hb \ Orig. Frac. cap. 5, j parte.
(b) bi ft. Dank. lib. 14 ƒ. 137. b. \ (d) Chron, Qldenburt, part, 4. cap, 1. pa'
awwm Chrifti DCCCXXIl, ubiajunt | 322, b.



de ACCESSONIB. MEMOH. NEC NON dq AGGERÏB. &c. i?
M. DC. LX. a. d. XVII. Novembr. contigit, retulit, quod & in iisd^m fcriniis affer? itur. Heri vefperi hora fexta eademque hodie mam horrida aquarum jlaxio fuit, qualis bominum memoria baut exftüit. Adjicit praeterea: alias domus cum fyndo folo'qne fuiffe verf as, ut nonnullce fores, qua vefperi Oriëntem, mane occajhn refpicerent. Non ergo de loco, quem Kufeler vacante» rehquerat, & Onnekenius poftea occupaverar, litigatum fuit, quin potius huic illura prior Üominus ukro ceffit eoipfo , q.iod nil nili agellos iftos vindicaverit. Sed priusquam hac de re noftram depromamus fentennara, lubec examinare, annon tantum ex asquo & bono verum" Óc fecundum juris Romani apices tulerit fentëntiam is, cujus Gryphiander meminic & cui hic fuffragatur? Quanqaam nullam rei iftius jadicatae veftigium in fcriniis Oldenburgicis amplius exftet. Omnibus notum effe, quidquid rei alicui accedit, id ei cedere, fine quo efie non poten:: (e) hinc fuperficiem folo cedere, (ƒ) non fecus ac omnia, quae illi annumerantur. (g) Imaginem fuperficiei autem referre prasdium adventitium folique inftar cenferi id, cui acceffit. Non equidem inficior ifta veri fpeciem pra fe ferre & viros quoque eruditos movere pofte. At tentemus, an non contrarium magis veritati fit conftntaneum ? Hoe enim placuiiTe judicibus accepi, cum anno hujus feculi tertio & quadragefimo in memorato tractu paluftri, qui a Schweja nomen foritus, miliari uno a Varela, domus five memorati Hullemanni five Kufeleri, quorum fupra mentionem fecimus, cum horto olitorio aut nemore loco fuo mota & violentia ventorum cum plus horse dimidiatae fpatio rectum iter perrexiifet, trajeéla effet in aüenum fundum. Rerum iftarum gnaros fideque dignos & in dignatibus pofitos habeo auclores, qui aducAebant, vequum ïvmle. \\fum judicantibus, ut cum pluviam , grandinem , ijimis imbres -> aquarum inundaüones, terra; motus, chafinata & caïtera naturae mala sequo animo ferre unus quisque debeat, uü maximus civilis prudentiae magitter, gentihs quanguam effec, agnovk; (fe) fic nee irafci debere eum cujus praedmm acceffione altenus occupacur «e proinde pro Domino illum efle habendum , qui adventitu fundi antea fint Quod rane vjdetm habei£ Tationem. Quid enim tua intereft, num valto hiatu fundtis tuus perierit, aut voraginemaris fcftu facta defierit eife tuus, an vero terris fit obrutus? Si dixeris in poüeriore exemplo lacum ftagnumque privati juris fieri & pifcando te poffe retinere poüeffionem; (i) tune velim iimul recorderis Hollandorum adfcribendum potius quam juri gentium: quippe cum Batavi non fecus ac JCti Romani velint, ut quod a mari aut flumine publico inundatum eft, fiat vel commune vel faltem publicum. (k) Uc non magis tuum id videri poffit, quam quod fluminis publici alveus occupavit. (/) Unde apud plerasque gentes, fi poft Iongius tempus flumen ad priorem alveum revertatur, contra quam Gajo vifum fuit, (???) file ager, qui antea fuerauuus & poftea defieratefie, hautiterumamiffapropri^formaadteredibit, fed ne quidem, quod tarnen prudentibus Rqmanis quafi gentium jure conftitutum videbatur, ad eos fpectabit, qui ab utraque alvei dereliéli parte praedia poffident. (») Pugnare, fi hbet, non repugnabo, quin ultro concedam effe ifta diverfa & difcrepantia: illud autem largiaris neceffe eft, nihil ratione naturali infpeóta referre an id, quo nnnc teghur fo\um tuum, vel omnium fithominum, uti Oceanus, vel populi alicujus, veluti flumen, vel denique privati cujuspiam fuerit." aut oliënde t qua in re differentia illa confiftat? Belliffime dixit Ulpianus, (o) quod iisdem modis res defmunt effe nojlrce, quibus adquiruntur. Dominium rerum autem ex naturali pofieffione crepifle re£tè Nerva filius cenfebat apud Paulum: (p) at hasc a fedibus aut pedibus appellata eft. (q) An autem tu, qui cum videl res, me cum meo praedio motis fluctibus impelli in tuum; pras metu ne & ipfe acque ac tota ejus fuperficies obruereris, profugifti, ubi deinde ego femper perftiti, & fedi in meo, tu ibi ftare aut federe potes ? Id Trebatio fortaffis vifum
fuif-
CO 3- D deR.v
(f ) l. 50. d. ad L Aauil. I. 2 d. de fuperfic (Ó §• 2Q. hiti, deR D. & Interpretes ad. §
(h ) Cerialis apud Tacitum 4. Anxal, 74. (ij Grotius 2. de Jute p. & b. 8 w 10 (k) i, 10 D. de R. D. I. 23. D. l*\b. mod,
ufiif amitt. (/) /. 7. 5. de A. R. D. (m) d. I 7. § 5, in pi Qn) Sixtin. lib. 2 de Regal. cap, 3. n. 23, ( 0 ) l I. D. de pro dereli&o (t>) l. I. §. I. D de ad^pojf. (<j) d, U l. pr, de adq. pojf,
B 3



r* GERHARDI FELTMANNIJC
fuiffet, quem Labeo re&iffime reprehendit, Paulojudice. (r) Nonne fateri cogeris te, fi forte fundum fueris ingreffus, nil opinioni tuae poffes praetendere, quam quod videatur tuus efie: quia fuperficies ejus rei, qua; quondam a te fuic pofiefia? Verum enim vero, fi rem probe examinemus, liquet colorem potius efie quam veram naturalem aut juris gentium rationem: qualia multa habent Jurisconftilti Romani. At lubet primum haec aliter fingere ac dare proprietatem iuperficiei & civili & naturali jure ejus efie, cujus eftfolum: uti Gajus loquitur. (s) Quis fando audivit, meum fundum, qui in longum, latum & profundum extenditur atque ita corpus eft, quod per le confiftit, fuperficiem pofie dici? Cum certiffimum .fit eo nomine tantum venire, qua; fupra terra; faciem funt hac manente falva: veluti aedificia in alieno folopofita. (r) Quod fi haec jure naturali proprie fic dióto aut gentium femper cederent fundo nee praetoris edi&o, aut paclis Privatorum poffet caveri, ne id fiat: quia naturalia jura funt immutabiüa, uti Juftinianus ait. (v) Atqui pretor quafi in rem aciionem, quae alias non nifi Dominis datur, (x) poilicetur iis, qui in alieno folo, quem nonadmodicum tempusconduxerunt, habent aedes pofitas. (?) Sed & apud agrarios Groninganorum focios nil frequentius, quam colonum in praedio condufto sedificium ponere vel hoe a Domino redimere.- quam rem Bcklemminge vernacula fua lingua appellant, quaeres éffieit, ne illud folo cedat.'(z) Apparet ergo non effe naturale, quod varium eft; ut huc trahere liceat Seneca; verba, (a) At inquis: aedificium in alieno folo pofitum etiam corporis nomen asque ac hoe pofie tueri; nam & in longum, Jatum ac profundum porrigi nee tarnen manere tuum fed folo cedere? Huic autem non unum iterum poteft reponi. Nam fatto hominis domus in aVieno fuit aedvficata & quidem ab eo, qui fi omnem omnino adhibuiffetdiligentiam, potuiifetfeire, quis veras effet Dominus. _ Deinde ne fingi quidem poteft eediücium fmefolo, in quo ftet, ut fi dementi fimilem quem \eYimus dicere, foleamus de eo praedicare, quod caftella aut domus in aëre sedificet. Mea autem terra vi fiu&uum avulfa fuit: non hominis fed Dei h&o delata in locum, qui antea tuus erat: &, ut ad fecundum tranfeam, unaque ratione hanc concertationem abfolvam; ob naturam foli non demerfa fuiffet etiamfi tuum fundum non fupergrefla, fed ejus loco juxta aggerem editioremve ripam offendiffet aquas. Quamobrem cum tua terra foli inftar videri non poffit, etiam ei nequidem ex civili ratione cedere poteft mea: quippe cum tum demum id, quod alteri rei accedit, ei cedat, fi fine iila efie nequeat. (b) Uc contrarium obtinere debeat, fi ventorum violentia mola; cum ingentibus faxis turbine involutae, falvis hominibus in loca remota transferantur: quod fiepe apud Arcfoos populos evenire narrat Olaus Magnus. (c) Erit fortaffis &aliud dicendum in avulfis terrae motu, quod in hiatu non confiftere & ita cedere debeant folo naturali, in quod fuere tranflata. Sed & magis eft, ut nee tune id obtineae tam propter rationes jam fupra aJJatas, quam quod abfurdiflimurn merito videri debeat, meum arboribus aut fegete vel herbis Isetum agrum in acceflionem tuo folo cedeie-, {d) quod vi divina vile effe&um nee amplius confpicuum: aut, fublata mea terra, utiVitatem eawtem haut habiturum, quam antea tibi praeftare folebat; Ut non memorem, fieri haut pofte, ut omniaame toWantur: neque ideo me ad id cogi. (e) Non ignoro, jnre civili conftitutum efie, ut, fi vi fluminis quaedam in aliena praedia delata fuerint, tantum prohibeantur horum Domini, ne vim faciant illis, quo minus fua tollant vel aufferant. (ƒ) Verum id accipiendum eft de rebus, quse & faeilè tolli queunt & non unum quafi corpus cum preedio, in quod delata;, funt faétae, veluti cum Tiberis abundans res mobiles, quas aluin ripa habebant, aliorum praediis importafiet. Nee moratur quod Alfenusfcripferit, fi ex fundo tuo crufta lapfa fit in meum fundum, tantum abeife, ut tu hujus Dominus fias, ut non aliter tibi detur aclio, qua poflis cruftam tuam vindicare, quam
fi pa¬
ir) l % $. S.B.eod.
($) /. 2. D. defeperfic.
(t) d 1.1. de/iperfic.
(*0 in §. II, Inft. de J. N. G é- Q
(x) l. 23 pr. ü. de R. V.
(y) l' I. §. I. é 3 D. de Jiiperfc,
(«O Omland, lib, 5. §. 48.
(e) in confolat, ad Marciam cap. f, O) '.23. y. 3. deR.V. (e) lib l, de ritu Gent Siptentr. cap, 5; ) 3* Arl* l- 9. %. 2. D. ckA.R.D.6. <u3 X deR.D. * ^
CO L. 185 D.deR.?. (ƒ) L. 9. §, 1, d. di damno infetlo.



de ACCESSIONIB, UEMOR. NEC NON de AGGERIB. &c. i|
fi paratus fis, omnia tollere, qua; prolapfa funt. (g) Cui confequens & quod fi5 Oti proponis, tollere ifta nequeas, totum, quod in meum agrum eft delatum, tenearis pro derelicto habere: uti de aedibus, qua; deciderunt in alienum prsedium, tradit Ulpianus: (b) quod & de re nobis propofita Batavos & Frifios noftrospronunciaffe atque con/tancer fervaffe fupra ex Pontano & Grjphiandro nee uon Saxone Grammatico dbri. Non equidem invitus largior in cruftis id nos ubique fequi: unde fi vires bitumineas habeat, ut ligni inftar comburi potïit, quales plures ï*n fuperiore Reideria vidimus, non prohibetur dominus paratus omnia tollere cruftam aufferrei idem dicendum de arbore, quae cum fundo paluftri ambulavit: quod auodecim ante annos, cum regio illa Hollandiae Septentrionalis, qui Bukfloot Jtermercs nomen ruptis violentia fluétuum aggeribus inundaretur, accidjt. Nam è praedio Gravelantii pyrus cum folo plures pedes lato in alienum fundum fuit transpofita. Sed an teneatur mihi de eo, quod crufta aut arbor ita impulfa in meo evertit aut obruit ? Alfenus & Labeo videntur ita fenfifle de damno jamfacto mihi in te judicium dari: nee abnuere dixeris Uipianum, fi verborum conftruélionem fpectes: quamquam deinde fubjiciat damnum, quod ante fenfi, non contineri. (i\ In aedibus delapfis haec diftinèlio fervatur, ut qui ultro vult tollere, de damno dato & futuro cogatur cavere: fed qui invitus, non nifi de futuro. (k) Quod dubio proeul hanc habet rationem, quod in culpa fuerit dominus, qui vitiofas a;des non refecit: (l) at nulla imputari poteft ei, cui aeftu maris aut vi fluminis crufta ablata, fi, quod ejus officium poftulabat, agrum fuum aggere munierit: unde fi in hoe negligentior fuiffet etiam de damno impulfu cruftae faclo teneri illum crediderim. Qu.3ï enim ntio, cui fi ratis in agrum meum vi fluminis delata fit, non abtei domino poteftas tollend.! ïadeft&a, quam fi de praeterito damno mihi quoque caverit? (m) Ucque non alia quam quod m idiganda aut gubernanda rate fegnius vfficio funétus fit: (n) vel, an magls forte probabitur, ne dominum ratis excufare fit neceffe fi tempeftate maxima in üumine obortaregere ratem nequiverit. quod iniquum videatur ex ea re, quam tu quBttus sr tla traftas m£ damJum f • tire, heet id fine faèto tuo&abeo, qui nocere noluit, (0) fenüarn* Quodvalde inhumanum & utilitati commerciorum contrarium foret; iftaque ratione admif fa, femper injuria diceretur datum damnum, fi cafu fortuito idaccidiflet, ubi quis lucro in re hcita operam daret; quod quam ridiculum fit nulli non patet. Quapropter vel pro jam fatto refcribas infetto apud Uipianum (p) uti eftinqn'ibuidam codicibus: ut fenfus fit tollendo cruftam te mihi rebusve meis non nociturum cautionem mihi abs te praeftandam effe: vel fi verba jam fatto retinere malis cum Bartolo (q) fingere debes, Alfenum & Labeonem locutos fuifie de domino, qui non munierat ripam, prout ipfum oportebat facere: neque tune obftare fequentia Ulpiani verba: arbitrio judicis damnum, quod ante fenfi, non contineri: Haec enim quanquam alias reclè Accurfius & Mornacius (r) de tempore , quod judicium caeptum praeceflit, accipiant, tarnen quis contendcrit tune eó pertinere, ut fi per tempeftatem, qua deinde avulfa fuit crufta, antequam ea in meum fundum vi aquarum deferretur, caeperam fentire damnum, idque perfecerit crufta aut geminaverit, non habeatur ratio ejus, quod ante fenfi, quod fortè magisprobabirer, quam i\\ud Ea\d\, ftatuenüs {emper fi dominus rem in alienum folum rrajecTam velit tollere, teneri emendare damnum datum, (s) Tota autem haec difputatio de crufta rate aut aedibus in alienum folum prolapfis nihil ad rem facit: quin amplius concedo proprietatem domino aedificii falvam effe, fi aut terrae motu aut motis violentia ventorom fluctibus, in meum praedium fuerit transpofitum, quia hoe pacto non exftinguitur meum dominium, uti accidit, fi totum meum fundum terra tua avulfa obruerit: dominium enim a domando nonnullis appellatum videtur: at, folo tuo
per1
(g) D /. 9. §. 2.
L. 7, §. fi.pt,D, ef,
(') D- l 9. $.2.
(k) Dl? §,fi
(7) Quod Sc Accurfius annotavit, ad d. I, 9, $.2. lit.p.
(»;) D, l. 9. §. 3. de damno inf, (s) Gothofred, ad d, 3,
(0) Arg. I. 5. §. 1. m fi. D. de iniur,
(?) Add. I 9, §. i,pr. (r) Ad d l. 9. §, 2.
(s) Ad eand l. 9. §. 1, Licet idem quogiïè fentiat Gryphiander d. cap. 19. », 38. immemor /. 24. §. 9, D. tod, quam ipfe citat. dt cap, ia,
9, 34.



ti O E R H A R D I FELTMANNI, JC.
.vMm mp„m obteèïo quoffiodo illi atnplms queas dominari, equidem non caK^cSÏÏ^^. quod l meo in tuum » «^^J» 8nê vitio iterum ratiocinaberis, quia ita pro argumcnto fumes id, quod eft m M•fS Sr In domo aut mola transpofita, cum autem ceiiet iila ratio, r^fcedPifSm foto een digniori, fed hoe manet penes me : ^esque tuo, rZ idruntu mfoi, quod vi majore vel faltem te nolentein fundum meum ceu-
atoTe ka de domo, concitis Oceani aquis in alienum impulfa, audati judices SdMbÏÏricfc^uSant. Inagroautem, uti fui praefatus, contra: id^epraeftanttfrrfSS kenii TCtus Labeo contra Namufam mihi probare videtur
SSoquf: ^ueidvdte, £me, qui agrum habeo fiP^Ggg g^g vitio foli fubfedk, teneri ftnfta ratione juris, quia de opere roanu tauo ejus veroa conceuta (v) to lere impedimentum, quamvisper eamcaufamaquapluviainferioa ZeJ%}n quem cafum refte dicit Paulus, (y) & fe attent admihlfe enim iktereft, an naturalker an manufacto opere Jrrl Sed fi bene perpendarnus Labeonis verba, fingulare quid ftatuit, ubi per ie terra? motu aut tempeftaus magnitudine foli caufa mutata. Quae ratio efficit, ut unus S rei L amittat; fortiorgue eit quam i Ia , qua, inde iumitur quod Crufta coalu-rit cum meo praedio: neque enim id jus gentium fpeétat, unde & apud Ha< menopulum ifta diftinftio omiffa. Qui veriorem & magis naturaiem rationera fi pPXt, (a) non fcilicet id ita faftum effe, ut Mum effugent: qumimoidem 383 fecmus Leonem Aug. (b) poteftatem faat(O f*™*^ f "j* piendiillam, ^^bjSE3^£S£Kfi^
gïcSra^ïiSS? - id- *W - ^ cxudataa!
Sm avSfa aJp^cm praedii mei occupavit, verum «urn de agro m meum fo1 !? ïïro aéit • utitur enim vocabulo «'«««Mi»*; quod interpres reddidit ofoigei^f, énro Impemon illi aufcultamus, omnino nobis erk adquiefcendum in priore fentemia, qua domino fundi avulfi datur eleftio, an velk eum tollere aut fi hoe facere nolit, illo cedat. At cum nemini lateat, quod ne quidem in Onente Ieeum auftoritatem obtinuerint novae Leonis conftitutiones, rauonem, qua motus fuk inveftigabimus. Non aüam autem apud eum invemmus, quam qua; defumpa eft "b eminentiore domo in humilem delapfa : mter hanc autem & agrum avalfum maximam effe differentiam , quilibet facilè intelhgit eamque fupra indicavi. SSÜe tigna aut rudera adium, quae in vicmum praadium ruerunt, cumhocunura nuafi corpus fiunt, uti contingit in duobus agns, quorum unus fuper alium terra; motu aut vi fluétuum eft transpofitus. Quod enim crufta, ubi coaJuzt cum vicini fundo b-uius pars cenfeatur, id utique non a/ia conftat ratione, quam quod ita u"o fpkitu contmeatm t (i) & f«a illa umtatem cum fundo mt»fecifle intellieavir (e) Nihil autem videtur mtereffe, an concrefcendo an vero conjungendo unum quid fiat: quia quod Ulo cafu five commumcauo utmtatum., (J) üve porins conglutinatio, liceat ita loqui, id hoe facit continuatio, quae ob molem rei an- alten acceffit eamque obtexit, fine tmmffura videtur. Umtas autem mlahud 5ft 4necae (z) quam ejusmodi continuatie & duorum mier fe conjunttorwn corporum naZs: at ea, quae unita , non funt nifi unum. (/;) Non vult autem Leo, Tftarimfavdfae terrae dominus fiat is, cujus folum d a obtegit: undeobfervaredatur ratfonem, quee a^atura acceffionis petkur, civilem magis effe quam naturalem.
(t) In l 2. §• 6. D de aqiw ér «queflav,
*rC{v)L, i. § 15 D. eod Harmenop. lib. 2. promt jur, tit, 4. y 107.
(*)' L -4 § X. D d'u
(y) L. 6. y a. eod, ut
(z. ) L. 2- § I. *>■ * & R, F. d. I. t.
Prompt, lib 1. tit. I, §. 41. (b) In Novella fua 95»
Cc) D. lib 2. tit 4. «5. 153.
\d) Arg. I, 23. §. 5. Ü. de R. V. I. 30. Dl
de ufucap
(e) Carol. Annibal. Fabrot. «dd. Thetpb.paraphr. tit. I de K. D, § 21.
(ƒ) L 26. y 2. in f D de A. R. D;
(s) Ub o. warur. Q3. C"P 2'
Bald ad l, 9. §. <^ W autem, D. de. damno infetlo.



de ACCESSIONIB. ME MOR» NEC NON de AGGERIB. &c tf
Et fi illam dixerimus efie generalem, non video, qui priftinus dominus poffit vin* dicare fundum, qui cum aeftu maris aut impetu flucfuum loco naturali motus aliquandiu nataffet, deinde editiore ripa prohibitus in aquis juxta hanc fubfidere & ftare cogitur: quod prope Bemerwoldam in agro Reideriano nuper dixi evenifie, atque etiamnum ibi confpicitur. Flumina enim illa nunc Principum funt, quae jus Romanum publica vocat. (i) Si itaque fluminis partem occupaffet avulfum pra> dium, ex regula de accelfione nobis tradita, Princeps, vel fi illud in ftagnum aut lacum, qui privati eft, (k) delatum fuerit, dominus ftagi aut Jacus fibi vindicaret: nifi enim aqua ibi efiet, & quae ei fubjacet terra vel arena non magis ibi terra avulfa conliftere poffet, quam fi alio in loco, ubi fuperobruit folum, non hoe fed ingentem maximeque profundam oftendifiet voraginem. Cum autem abfurdum fit tune, ubi in aquis conlëdit ager avulfus, priori domino proprietatem aufferre, quaerenda ratio, cur nunquam id fieri debeat. Erit fortaflfs haec, quod caufa in re, de qua nobis eft fermo, ceflet, quae alias erficit, utid, quodalteriaccedit, ei cedat; neque enim aüa eft, quam quod iftud, quod acceffit, pro exftin&o habeatur: (/) Quin contra hic folum, cujus avulfa terra eft acceflio, exftin&um eft: ur jure mento acceffionis potior fit habenda ratio: cum & olim ob praeftantiam artis, quod ad pióturam attinet, ab illa regula fuerit receflum. ( m) Neque priorem fundi obruti dominum queri pofte, Labeonis contra Namufam difputatio fupra relata oftendit. Sed & aquis ac naturali rationi magis confentaneum videtur eum pronuntiare dominum , cujus ager alterius folo acceflit; cum enim tollere aut aufferre non poffit acceiiionem nifi & rem amittere & fimul inani fumptu oneran. ve\u , m\qmïï\m\\m f oxet illum, fi id non fecerit, privare rei fuae proprietate; Neque enim Leo aut Harmenopubis hanc ei aufferre fimpliciter aufi, atque ica efficere, ut aleer, cujus fundus exftinStus eft, imo naturam ipfam fi confulamus, periït, cum jaéïuraveri domipi, gui&poffidet & rei dominariperfeveravitj fieri Jocupletiorem. (n) Quare aeguicas hoC /ueeer'ltt et^amu :ure deficeremur. (o) Quae Pauli verba num eo trahenda, quali fic acceffionis domino fit confulendum, ut ipfi quidem prodefie; non verö nni fundi quondam domm/o nocere laboremus? non levis iterum exoritur dubitatio. Exflintta enim res , Heet vindicarï non pojint condici tarnen a poffejjoriius poffunt: (/>) ut fcilicet is, qui antea fuit dominus, precium confequatur; quam ob rem & utilis rei vindicatio ei non negatur. (q) Nee referre videatur, quod cruftae proprietatem, poftquam coaluit cum terra, in quam delata, amiferit, atque inde vindicias haut fumere ac jure Quiritium eam non queat dicere fuam, (r) quippe cum nihilominus utilis ex aequitate ipfi detur vin« dicatio. (s) Verum enim verö licet ifta imaginem pióturamque veritatis habeant, attamen fi ad hanc revocare libet rationem, deprehendemus, nil cogi praeftare eum, cujus fundus alterius folum obruit. Cur enim in caeteris rebus exftinéfis contrarium fervetur, non aliam fortaffis habet caufam, quam quod fit quod imputari queat illi , qui rei exftinótse faclus eft dominus, Aut enim ipfe ex re aliena novum quid fecit: aut ab aho fa&um poffidet. Priore cafu vel fecit id fciens vel ignorans. Si fciens fecit, nefas foret dolum ejus ipfi prodefte: (t) fi verö ignoravit rem exftinöam fuifte aucboies fvn propriam, interefie quis dixerit, an ex do~ natione an verö emptione fimilive caufa rem fueric naclus. Sin caufa lucrofa, ipfi quod illa üt exfïinéla de dominio excipienti obftabit replicatio in fa&um vel 'êolï. Cum haec illis allegari poffit qui nimia Juris civilis fubtilitate freti cum aliena jaéfura cupiunt fieri locupletiores. (u) Si ex onerofa caufa rem adeptus- & de fe queri debet, quod ab auttore fuo non fibi caveri defideraverit; fi fortè rem
quon-
(•) Groenewegen de LLt ab rag. ad% 2»/, de R D, w, I. Gryphiander, Bacquet, & alii, quos laudat Lamb. Goris 4. adverfar, 23.
(k) L, 69. D, de contrab. emt. Diod Tuiden, ad tit. C. de alluvion n ii.
(l) Arg, § Ji tarnen alienam purpuram. I. de R. D. juniJ, / 7. pr. D, ad exhibend, Hotoman: & Bachov. ad d, $ n. 1.
(w) % 34. I. de R. D. /. 9. $ 2- D de A. R. D.
{») L. 14, D, de cond. indtb. I, 2CÖ. Dt
de R, %
(0) Arg. l. i,§. 9, in fi. D. de *q»a&aqu» pluv are,
(/>)§• 26. Infiit, de R. D.
(q) l. 27. y, 3. D. deR V.
(r) L. 9 §. 2. D. de damm infi
CO £ 7- §• 3- D de R. V.
(t) Arg. I, 69. D. de R. V, l. 12. Ddede* lo malo.
(v) Arg. I. 14. D, de fidejutfor. I, 28, C« dt tranfail,
c



18 G E RH ARDI FELTMANNI,JC
quondam ejus Dominus deinde condiceret. (x) Nil autem horum quadrat in eum, qui ambulatorio fuo praedio alienum folum aut lacum occupavit. Quid enim cul' pes in homine , qui vi majore quam merito, fi unquam, cum Grsecis appeJJamus ©es @tctv, (y) migrare fuit coaétus, atque ita citra fuum factum in alterius locum venitV Unde fruftra a&ione in facfum, qua alias rei exftinclse prifrino Domino confultum, pulfabitur. Nam illa aètiö tantum comparata eft adverfus eos, quorum opera & faclo res noftra a nobis receffit, & in eorum utilitatem verfa tuit: Ut non eadem dicenda cum alia, quae ex fententia L. Aquilise prudentium interpretatione prodita & hujus adbioni eft fubiidiaria: (0) ea enim tantum damnum etiam leviffima culpa datum fpettar; (b) adeo ut nil interfitan inde alter lucrum fenferit nee ne. (c) Quanquam non abnuenm ejusmodi actioni quoque in re nobis propoiita locum dari poife. Quid enim, fi ob non probè munitam ripam aggerruptus atque inde ager tuus juxta hunc litus loco motus ac porro in meum folum iacumve aquarum violentia propulfus fuerit? Mihi licet^rei acceffione tui prssdii exilinaae dominium amiferim, acbio in faclum ex mente Aquilii tarnen ad precmm confequendum contra te dabitur: etiamfi dixeris vi divina aut cafu illud evenifie- cum explorati juris fit de concurfu fortuito omnes teneri, qui culpa fua illicaufam dedere. (d) Exemplum recentius, ubi aggere rupto tale quid accidit, nobis quoque fubminiftrant fenma Oldenburgica: in iis enim jam fupra non femel memorati Praefecti Alverici Hodderfen de inundatione, qux a. d. XVII. Novembr. M. DC 1 X contigit, exfiat fequens narratio. Hert vefperi, inquit, atque bat matte bora'eadem fexta borrendus fuit aquarum cumulus, qualis nunquam ab bominum memoria. Unde agger juxta Hobam, quem nunc tranfivi, ubique fiuüibus juperatus & miferèruptus: at omnia reftaurari queunt, quod caput etiamnumfalvum: fed noftris in finibus juxta paludes poft Ellingii cedes paluftria latitudine ad LX. decempedas retro cefferunt & ante pedem aggeris foluta cum fuperiore aggere cuncta alio delata: adeo ut major vora*o plane obruta. Ellingii aliorumgue agri paluftres filigine fati bituminofis crujiis obtetti atque in orbem verft. Eüerfhdomus, qua citra aggerem inpalüde adificata, nonmodico itinere veEta intro,- atque in gyrum compulfa fubjedit: fores antea Aquilonem nunc verö in Meridiem fpeilant. In precio autem, quod dixi non nunquam condici pof fe, defimendo, non una diftinctione res iterum videtur temperanda. Nee enim id ex affeaione aut utilitate fingulorum fed communiter fungi; Paulus tamadPlau tium, (e) quam ad L. Jul. Papiam fcripfit: (ƒ) idque & Senece nobis incuJcat" (g) Non quoque priftinus dominus tantum confequetur, quanto res opprefla cujuique fuperficies tota per fe mutata, uti Labeo contra Namufam argumentabatur olim fuit aeftimata: verum oportet pnftinum dominum effe contentum fi acc£ piat, quo vaenire poffet ima tellus aut ftagni lacufve pars, quae per acceffionem altenus fafta, fi fingamus hanc abefle & omnia importata iterum fuifie amota (b% Ent & hie ratio habenda fundi, qui alieno acceffit: nam ü palullris & bitumeneus ut fine folo confiltere porujflèt, mmus folvec quam ü terrae motu in aliena arva transpofitus effet. Ratio eft, quod illo cafu per fe potuerit ftare meus fundus atque ita magis ex aqm bonoque, quam jure gentium (?) aut civili modicum foli armflï precmm confeguens,- unde in eare, uti in beneffdo ff^an vult Seneca (*) dantis & accipientis rationem quoque prudensjudex habebit. At hoe infam' mquis, miquefacis, quod culpae rationem habendam efie cenfeas, imo juOMimel Quare licet apud Frifios Orientales jure de aggeribus & emfifariis fancito cautum fit, (/) ut fi rupto aggere vorago ingens faucibus vaftis pateat, quam is cujus eft partem illam aggeris fartam teftam fervare, reficere nequeat, tune confines & fi nee hi rei ifti pares fint, caeteri, quorum intereft, ipfiun juvenr auxilio (m) Ad id tarnen haut teneantur, fi in muniendo aggere fegnis atque barathrum
negli.
(x) Arg l 103. D. de R. J.
) f< 25 parag. 6. D. Locati. {z) l 2,3. paragr 5. verf tdeoque D. deR.V. 1 (<») l, 11, D de pr<efir, verb. (è) L. 44. D. ad L.dquil. . (t) L. 23, paragr. g. ü eod Cd) L 5, parttgr 4 l fi. O. commod, l 27. ' paragr 22 O ad L. Acpnil l ^.C.depign.aclA (e) L 33 D ad L. Aauil* (f, l 6} O ad L, Falcid.
i' 6» dt Bewfic, cap, lg. 1
(b) arg l. 38. D. deR V.
(i.) tixc quafi diverfa repetias apud Sallultium in Jugurtha.
(k) lib 2. de Bènefic. cap 15 ér fel-
(l) cap. iö. Simuu iltis font, quas fartcita emendato jure aggerum Tetrarchiae Ncomagcam apud Geldros cap n. art. 7.
O") Atqac ita cum paucos anteannosid apud biüicanos Khttu accolas in Clivia evemflec, obfetvatum icio.



de ACCESSIONIB- ME MOR. NEC NON de AGGERIB. &c ip
negligentia ejus exortum fuerit. An autem vicini, uti in noragine humo obruenda aflèribufque at palis coercenda adjutores mifero effedebent, eciam obftru&i onus aggeris reficiendi fufcipere, fi hic, quod vafta voragine exasftuet gurges, per medium ejus ftrui non poffit, fed ambitu fafto homicycliforma (») fieripluf. que quam aggere olim certis partibus dimenfo, ipfi adfignatum , ferre debeat, nuper fuit controverfia; negantibus id Wibelsburanis & Engerhovanis, pro quibus videbatur facere, quod fatis abundeque fufficiat, fi cui vel in paucis amici labore confulatur; (o) quodque leges ac paóba, quibus quis de jure fuo deceifit, ftriólè accipienda, neque de una re faóla in alia debeant nocere. (p) Fruftra itaque fibi ab adverfariis Viclorisburanis objici, quod communi confenfu litem de eodem aggere rcficiendo contra Septentrionales Bruéferos nuper peregiffent. Nos autem ad illam fedandam cum XV. Septembr. M. D. LXXXIIf. preces offerrentur, decrevimus, utcertadie litigatores fe judicio fifterent, &fi fieri poflet, aut tranfaótione fopiretur jurgium, aut quod aequi bonique natura poftulat, tandem ftatueretur. Condifto die, qui XXIII. erat ejufdem menfis Judices feleóh' (q) extra ordinem a Principe dati, & a quibus omnes meridiani Brucleri jufli erant aggerem voragine deforrnem reftaurare, pro Viclorisburanis allegabant, casteros noiuifle, ut per medium barathrum fieret agger fed elegiffe circuitum, ut fumptibus parcerent, optionem enim ipfis fuiife propofitam ; neque unquam teftatos fuiffe, conditionem iftam fibi difplicere. At Wiebelsburani & Engerhovani replicabant, fe ejus rei gratia nunquam fuiffe vocatos: nee praefentes fuifie illo tempore, quo eteOdo bpfts d\dt\it dm*, ut non tam juris quam faóli quaeftio inter litigatores videretur fuperefle. Reje£ta Tes lu\t va fequentem diem. Sed Principis procurasor poftulabat, ut acla curarentur ad JCtos extetos. Cui annuimus poftridie: licet contradicerent ahï, qui non fruftra verebantur, ne uti jam antea faélum, porro duin lis pendet manu militari vignoribufqUe captis in tributum compellerentur. Non ignorabant legibus paftifque publicis nos vrohSberi Jnhïbere imperium judicis, qui de reficiendo aggere & emiffario, vel de purgandïs rivis fofifve jus dixit, quamvis ab eo fuerit provocatum. (r) Querebantur autem non a Judidbus fuis fe condemnatos: fed extra ordinem juifos oneris perpetui partem ferre ab illis, guibus ea de re non effet jurifdicfio, pecuniamque non more majorum judicibus aggerum a fe eleétis, fed Praetori a Principe conftituto folvere. Judices dati ab eis, qui reip. recfioni Principis nomine praefunt, contra allegabant: Meridionales Bructeros inter fe nolle convenire, Principis igitur officio congruere, ne difcordiis incolarum quid detrimenti caperet publica res. Scitè olim dixifle Praefidem illum provincia: Frifiae Belgicae Cafparem Roblefium: (s) non interpofitis teftationibus& vbnuntiationibus reparari in melius pojje aggeres. (t) Poftea cum XXV. Septembr. Principis nomine recitatis in templo refcriptis majus quidpiam conferre iterum jufli effent, ni vellent pignora a fe capi, XXX. ejufdem menfis implorarunt noftram tuitionem: petieruntque, ut ejus rei gratia advocaremus opemmilitum, quosCaefar fumptu incolarum publico in hac ditione alit; fed fubnotatum fuit libello, ut, fi vellent, hunc a£tis adderent, qu?e uti jam antea dixi, difceptaturi erant JCti exteri. Curatis ergo a£tis ad ordinem Juridicum qniverfitatis fiterarias, quae Hel-
maefta-
(n) Efcnlês Tuymeldyck olim cum anno cioioctxni.. autumno adulto ejufmodi aggerem tluctibus objeciiTent appellarunt, quod quendam vcluc locum in quem equi ex arte circumaguntur, referret.
(0) arg. I. 39, <$. 2. d, de adminiftr, tut, I, 20. c. de ignot ge(l.
(ƒ>) l. 27. §. 4.. verf. ante omnia d. depaél.
(q) Commiffarios nunc barbarè & tamen quafi vernacula voce dicimus
(r) Tranfaclio Üagienf anno M. DC, LXIl. rubr Gen. Gravam- Qrdin Frif. Oriënt, cap. 4. art. 7. ibique loei alii alkgati.
(f) Cujus memoriam ob egregam reip. navatam ita operam apud Frifios fuos etiamnum celebrari teftis eft Scotanus Hifi, Frif, ad annum Cbrifti CiOiOLXXiv.
(t) Verba ejus tam magni fecere Frifii Orientales, ut ea juri fuo de aggeribus 6c cataraclis condito & Érnda: anno M, DC LIIl, typis defcripto prasmiferint; Fcruntur autem fuifie fequentia: Si litigium tuum vel liter te tua aggeres publicos rep ar are pojfunt, bene eft, fin minus te oportet reparationem eam fufcipere ©• prafiaret etiamft ejfes ermibus attrahendus cui nihil omnine obfiabit; Et efi in remtuam, & fruftra repugnas, §uid clamas vel vociferaris} Frodeffe tibicupionon nocere. Mea fic eft ratio; Etiam invitos fervare habeo & ingratos: ft vis litem agere per me licet: modo interim non deftituas refeélionem aggeris, vel potius latera tua opponam fiutlibus, quam in du. bium venire patiar falutem patrite.
C 2



Sö GERHARDI FELTMANNI, JC.
f,f£%f,\ hk r^fuit Pronuntiandum ut fispitnr- ^ r«/« iibbnim ifcgera*. w o rtbelshura ImploranUum ex una contra Commiffarios noftros Dtttorem Petrum
S-f f11'" f P™tor™Dothiam bardam figiüatimincolas p£^SS^Z ploiatos ex aliaparte, pronuntiamus nos. Chriftianus Eberbardus D G PrMcelsFrif Onent. Dominus Efence, Stedesdorp. & Vitmundce ex confiiio JunconlulUrun. de \t
non effe concedendum, quin contra aggeres, de quibus eft controverfia. pro rato nunc reficere nummofve eam in rem necefiarios contribuere teneri atque adi/cond!Za2s e^ quemadmodum Implorantes hoe ipfo ad id cendemnamus, fic tarnen ut rmSSfy^. traViüonsburanos, fi put ent fibi illum competere, fialvus fervetur. QuXSin auditono noftro agnitis prius pro more per procurator* ordinarii t SS o lïï Jure Confultorum fuit recitata a d. x,ni. Jun. c» IC clxxx. IHudquidS,noS admoneri haut eft neceffe, quod cum falus populi fuprema lex effe deïeat non magnoperecurandum, fi pronuntiationem judicia, quae agaerem reftauran riyumve aut foifam purgari uflit, viftus dixerii!effe iniquam^naXSlTn
SlönePS3 ?lTC fidUCiana l£r81S aö?o:.^ & Ge]dnS4placuiffe video, (x) Q " ratione & illud receptuur ex fententia e ufmodi de rebus ata agi poffe, licet viïes
SiS; verlor ftS™ Petjerit ^ ™°S«oto- Nee en m femplr
*qui verum & bom ratio habenda: unde utrmfqac ars quoque jus dicitur M Nufquammehus quam ubi de aggenbus quèritur, ut ufu veniaV, quod fife aic apudTacitum, (z) habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum, auTccntraZ ^os utüitate pubkca rependitur: Quapropter licet in te ana vUiciaïfexuSmU.
pohta, quaeftio illa an pnvatus vicufve, errata porcio aggeris runu
poffit voraginem totam opplere atque aggeri priüinam reddere faciemt difficiiioris Ir- \nve^ë^oms; uti cum de iZfe, 9t/a? prope Dullartum in vico, cui nomen Nieder-Reider-Hamricce, fuit, de qua & fupra locuti fumus, aeeretur refte Solr burgici contra rdiquos fupenoris Reideme vicos allegabant; ea prop ter ne ex mora longa pereat univerlitas, fatms eft ut cunéti, qui hanc conftituum quï busque aqua non reflaurato aggere noceret, aut ope?am aut pecun am nterea dum controverfia durat, conferant. (c) Quod quidem cum eVeffet TnteH bs quos poftremo loco memoravi, minorem\ecip?ebat dubitationem nelfbusSoltburgici. fuos intra fines effe aggerem ruptum, nirflis ergo conftare, ?uïvico nedum pnvato patuh hiatus implendi incumberet officium. Refervare tarnen vel Sftófnror ^ ^ jf" t0tam F* Ü vel P^orio judicio, Caji
Jecundum fingulares hujus rei ctrcumjiantiat de jure, mmwatrt i!RSn S 12 prcMen, quo minus quam acyfftme curent reparari vsraeinem A> £, T dT r filmptibm totm Reideriz fuperioris: eamquel rem ZSZls a^^rlffu%
ufuris
(v) Marius Giurba confil. & decij. crimi», i. per tot.
(x) d. Jure agger. Neomag. cap. 5. art, 1, ibi, by provifie,
(y) ( l.pr.D de J.& J, ubi videfis qua: lenpfi in comment. n. 5. ér feq,
( z.) lib, iqt Annal, cap. 45.
(") arg. I 2. §, 24, d, dè o, J,
{b)d Tranfail.Hagienfi cap 4. art X^ibi; aen conjervatie van Dy eken en Sylen het ge?nei« »f Vaderland ten hoogften gelegen.
(c) i fi C.de immunit nemini conced. Joh, Bapt. Cofta trad, de 6)uota & Rata qua>H.
{<*) t 36 pr. D. de R P4
C*> Pofiejpdrium ordimrium id in foro appel» I
lamus; ut omnes intelligant diVerfum quid eóe a hte vmdiciarum, cui Pofieforii Sumwariiifimi nomen dan folet: & in quo tantum fiduciaria ! poffeffio adjudicatur. Tjtrique conveniunt. for. j mulïe , quibus Humanitas & Operaria inter fe conrendunt apud Lucianum in Jmino. Quanquam , £i verum amamus, polleriori remed/o non (it dandus locus, nifi ubi vel metus armorum fubeft: Ordin. Cam Imp. part. 2. tit, 23. 9 uit. vel ex mora maximum fu pertimefcendum penculum; uti in re no[,,s nunc propofira ubi de aggenbus querirur. Vid. d Tranfiaü Hagtenfi rubr. Gravam Ordin. Frif Oriënt, cap. u de Infiitia art. 24. r
dixi&^ CommiJTariot nunc vocant, uti fupra



de ACCESSIONIB. MEMOR. NEC NON de AGGER1B. Sec, zt
tifuris juftis mutuos accipere aliisve remediis uti, prout nos pradictis fudicibus illa li cere pronuntiamus. Manet tarnen prtfatis appelLibuS ct&toMV^W^ eo lm, ubi vorago ifiafaCta,reficere & confervare non fint obftriii, nol fecus tens fupenoris Reiden, mcoks actio, fi poftea Uqueatfolos Lbur^Z^JZ répara icnem tenerónfe fufcipere , contra bos integra: nee ipfis ea per bancfiduciJiam fententmm negata, qum potius expreffe refervata. Viüï petieruntXXV Mali reeognofcji ach, qaUDirem nunc appellamus: at, cum ipforum procurator
XXX/. Aug. repeteret hbellum Joco gravaminum, fimul indicavit caC vordcem jam eiie «paratum, ideoquc; procuj -dubio jam ceffaturum hoe judicium liL cepjmus & poftea tranfaaione luem eflè fopiU. Quam & anria Si£ caufis novimus poft longa htisfufflamma interveniflè: ijjaque ferè redire folent ad leges, qoas de de aggenbus tulit Edzardus I. uti VII. Marlis M DC LXXXIV accidit, cum de barathro, quod Anno M. DC. LXX. fuerat propeGrébershoram* controverfia extitiffet Judicibus Aggerum Haiconi Onckes & ^poniTnlZ cum incol s fupenoris Reideriae j Hoe exemplum Soltburgici adverfiriis iiü f JS que juxta aha plura objiciebant: ut oftenderent communi totiusfuperiorisReideria? iumptu voragines olim fuiffe oppletas. Alii rurfus dicebant fruftra praejudic i ToZ id allegan: nam aut ultro onus fubiiffe caeteros, aut ei ferendo \mparesft, ffe quos alias tangebat ordo reficiendi. Soltburgiconra focordiam, gcfod aggerem fanum eétum non confervaffent, voragim locum feciffe: eofque oL vS üimli malo laboranubus noluiffe opem ferre, quamvis hi barathro opplendo non effent patés. \3m dbitn obWndum, quod in agro Groning» focio nemo excufetur, fi prasdium cui onus refickndi, ut ka dicam, inhaeret, velit pro dere héla habere. APPdlamyd de fpade febieten quodjnte pretantur UgomminaJ gerem figcre. Quod quidem formulee, nilc vA • i „£>unt:m}n a&-
Snvenif: ajunt enim hi de fpade in Ten Fyc/i± °n™fes rem ^am «P«««, ac aha quxdam alibi a me notata, iftud VideWna-itfo™**- * Dams nonrfeCuS vel febieten ütjacere: unde & Scotatio cujus Pontifex r^Cffi^tcU cit. forfitao ut jecent hgonem fundi dominus atque hoe paftó m iggerfütltT lam teftatus fe pro derehcfo habere cunfta fua arva, qusillo cS^fe?' duntur. Solemnis autem hujus rei ritus, qualis apud Frifios Orien aLTlegZl prrfenptus: (4) ne nunc quidem amplius in ufu, fed fufficit fimpSer pSd a caetens accohs aut focus cedere: quanquam lege de aggeribus emiflan-Uh,Z SI v gan, dltionis XVII Februar. 2 DC. Lxl ,ata StofefSSgf^ eft, ut fi quando luftratio aggerum fit, is qui ejurare bonam eopiam cup coram Satrapa, praetore, aggerumque tam qua3ftorequam judice nee non Serfis aS coJenubus hgonem in aggerem figat, arvaque fua focietati cedat. Quod fi ou« non ex jufta id feciffe probetur, veluti turbator falutis publicae exulare mbe ur a grique deferti vel in rem focietatis venduntur vel a qtLftore ejus SdïZ (t\ Mos ifte Spaden-recbt quod ]us ligonum vertit Gryphlander , (fe) apud Frifios Iransjadanos Stedingenfefque vocatur; narratque kamdmannus (/) ]uLLm el de re kuüe Anno cia » lxvï. exerekum atque tune integmm Toéenfem agrum L-omiti Antonio ab univerfis totjus regionis incolis adjudicatam fuiffe Neuter an tem eorum commemorac, quo ricu iilud fuerit celebratum: quare opera? mec-'m™ duxi ilJum ex Scrinns Oldenburgicis referre. Ex his didici eum, cis lïev nm tus erat, intra tertium a tempore cladis acceptee maris acceffum debuiffefupnlSê & implorare magiftratum, ut fibi opem ferret. Legitimo hoe tempore tranfaclo quod ediéh & citatioms inftar more majorum femper habitum, ma^iftraSTauó niajori malo damnoque oecurreret, abfque ulla alia citatione ruptum aggeremTe!
auvaffe. Quo fefto ex fententia difceptatorum bona contumads fib^Scaffe. Pro hoe autem is habebatur, qui, uti, fupplicare neglexiffet, nee KgonJS ouem aut Prmcepsaut accolentium caoteri fixiffent in locum, ubi fr^ura em exttZ xiffet. Dabat enim tune praetor judices, qui quafi felecli adhibitis in^onfilrum ahis, qui praafeutes erant, de re hac pronuntiabant. Verum huic judicio jamar^
plius
(g) ine. ex literis. x. de eonfuetud.
C l> ) rv.br. w fijn land wil over geven ntit den
dijeken,
O) Fürfil. Oflfr, "Ieicb-undSjhl Qrdn. in der
Herfihafc Efins. cap. 27.
(k) de Infulis cap. 28. n, 4.3,
(O Chron, Qldenb. part, 3. 389.
C 3



\% GERHRDI FELTMANNI, JC
plius non eft locus, poftquam Sereniffimus & potentiffimus Rexüanise & Norvegiae Chriftianus V. legem non ablïmilem illi, quam Effenfibus praefcriptam dixi, tufit. Vult enim, ut qui aggerem fuum reficere nequit, coram aggerum Comité, praefe&o & affefforibus cauias ejus rei proferat, ligonem in aggerem figat, agrofque oneri obnoxios cedat: fic tarnen ut prius juret ie nil in bonis habere, ut aggeri reftaurando par effe queat: quod fi id facere recufet tune reficere illum omnino cogendus ent. (m) Ex quo erudimur jus iftud non diftare ab eo quo Groningenfës utuntur, nee liberari apud Oldenburgios illum, qui bonis fub aggerum tutela fitis vult cedere. Atqui durioris his Geldri: qui fanxére ut omnes facultates ejus, qui ruptum aggerem tenentur refbaurare, excutiantur: quin &, fi ïllae non fufficiant, eatur ad omnes, qui quidpiam poffident de rebus, qua? pertinuerunt ad parentes aut auctores ejusmodi hominis, qui deeft officio fuo. (ra) Non erraverit fortè qui dixerit gentes eas hoe niti firmamento, quod tacite id aftum videatur inter accolas, non fecus ac apud nos inter emphyteutam & fundi Dominum. Apud Frifios enim Orientales cum pierunque agri non fteriles fed cuki nee pro exiguo canone emphyteufeos jure, quod Beheer dïfebeit appellant, afficiantur, & haec ita potius oblata quam conftituta fit, non liberandus videtur empnyteuta, fi rem velit pro dereliclo habere. Si ajas ita fuperfluum fore tit. D. pro derelicto: refponfum tibi, verbis licet barbaris, dabit Cofta de aggeribiis Joquens, quoühoc verum fit in coattione prcecifa, nomen caufativa pro conjervatione jurium. (o) Mquius tarnen atque humanius eft noftros fequi mores, qui ceffione praedii obligad funt contenti: quibus & convenienter judicavimus, (p) idque euam Saxonibus placuiffe video: (q) dum ajunt; Wdcher de nicht boten en helpet den dam, de ver* luft fodane ervoe als hy binnen den domme hevet. id eft: Qui non juvat reftaurare aggerem, amittit omnem agrum, quem intra aggerem babet. At quamvis eo omni cedere cogatur, qui oneri illi injunclo eil impzx, ubi tarnen de voraginibus quaeritur, vix tarnen vult ufus wquhasve, ut verba juris noftri de illis loquentis, quotenus quis facere non poffit, aliter accipiamus, quam fi fupra anni iftius penfiones impenfam ferre deberent ii, quos alias oporteat voraginem opplere aggeremque in prifti. nam ftatum reftituere. Nam & aliquando pofte quid dicimur, quod commode poffumus facere. (r) Cum autem & haec quaeftio non juris fed faéti fit, prout religio fuggerit, fententiam proferre debent judices: (s) atque operam dare, ne quispiam ultra facukates, utidixi, oneretur, neque ita poftea egeat. (t) Societas enim quaedam videtur effe inter eos, quibus par fortuna ab eodem aggere ferenda, eaque Frifiis noftris dicitur Dijck-acht vocabulo compofito ex Dijck, quod aggerem, (v) & acht quod curationem obfervadonemque notat. Sic Sijl-acht curationem atque di/penfationem cataraótarum vel emiflariorum; nee non Teel-acbt obfervationem terras Sah'cae, qua plures communiter utuntur, ügniücat. Solet autem focietas illa pierunque iniri, ut certis fmibus diftinguantur aggeres, atque hoe paö.o conftate poffit, quantum quisque aut pagus aut privatus reficere teneatur. Qui id fieri jubent fcgtvefque obfervant &mulcl:ant, Aggerum Judices (x) audiunt. Hos fui corporis (v) quidem creant ïqcav. at a Principe eos cornprobari opus eft: qui & przeterea iis dare poteft Dijck-gravium, quafi Aggerum Comitem (z) diceres. Is officii fui admonet Aggerum Judices, qui nomen fuum inde quoque videntur nafti, quod quatenus quis facere poffit arbitrandi atque unde "Iebae quibus agger reficiendus, fumi debeant, aeftimandi poteftatem habeant. Utrumque complexi fuerant praecepto fuo, a quo Soltburgici provocaverant, fuperioris Reideriae Aggerum Judices, Luppo Lupponis & Pavo Staelius; qui im-
pulfi
(m) K'óningl. Majeflat zu Dennemark Nor■wegen ChriftianiiV Teich. Ordnung in denGraffchaffen Oldenburg und Delmenhorft: gegeben auf den haufe Oldenhurg O Maft 1681. ar--. IJ.
(» ) d, Jure Neotnag, c, II art. ér fil<
(0) d cjiHsft 27 w. 4,
\p j JXXIT Decembr. ciO 10c Lxxxvll.
(?) Spec. lib, 2. art. 56, Seboliaft. ibid. 9 2.
(r) Fique folidum & intcgrum opponitur l. 23 / 2g. D de rejud. Aug, Barbofa libt 14, cap, 4.7» annim, 9, 1
(s) l 70, %■ I. /. at, D. de rejud.
(t) Janus Doufa lib. 6, Holland annal P 267. r
(v) Vernacule Dijck richters.
{xjTranfa&io Hagienf. Anno 1662. faff* rubr. Ge» Gravam, Ordin. Frif Oriënt, cap, 4. art, 36. er 41.
by Ucet vox Grave & Graef antiquitus etiam Judicem fignificaret, uti alibi oftendimus in eo ae Juram. Perhrrejc, cap- 21, n 27.
O) Jus Saxon lib, 3, art, 56, SMiaffet Germanic, tbid, w. 2,pr,



be ACCESSONIB. M£MOR. NEC NON de AGGERfB. Sec 23
pulfi etiam videbantur jure, quo vicini ipforum inferioris Reideriani agri incolae a multo tempore ufi. Quanquam enim apud illos iingulis pagis & in bis iterum finguhs prasdiorum poifeilonbus fua; fint attributae aggeris partes, quas fartas té, ctas fervare & reficere etiam inviti tenentur,- tarnen conftanter illud fervare infti. tutum, ut voraginem nee privati nee univerfitates, quibus agger ruptus eft adfi. gnatus, neque proximiores aut confines, fed univerfifocii teneanturadeummodum opplere , quem mos majorum praefcripfit. (a) Qjiae & ratio fuit, quod cum nuper ingens barathrum prope Poghemium in aggere ïemmighemienfium cura relifto exftitiffet, nee hi eorumque vicmi pagi, verum cuncli inferioris Reideria? tam è üitzhemienfi quam Jemmighemienfi regione, quam Vogtejam, quod unicuiquefingularis adparicor vel accenfus (è)fit datus, appellant, ultro & quidem ratione cujusque jugen , conftat autem odo milhbus & centenis aliquot, tertiam partem ejus nurnmi, quem Jmpenalem thalerum vocamus, contribuerint: qua? & fere pecunia in opplendam voraginem, donec ad juftam altitudinem aggeratio effet facta, fuit verfa. Neque enim, quod generaliter obfervandum communi omnium fociorum fumptu priftinae formae reftituitur agger, fed ea altitudine ut fuperficiem foenicularii fuperet ad menfuram vafis, quod falis vendendi transportandique caufa habetur. Unde vernaculè loquentes cum Frifii Orientales turn agrarii Groninganorum focii ajunt een folt-tmn beven '* maey-veld. Nonnulli dicunt tot aen de%rdel ift eft ad cingulum ufque. Sed prior locutio magis forfitan probabkar: quod inde quilibet facilè intelligat, fuperficiem non ejus telluris, quae foras, fed qua? introrium eft, fpe£tan delete*, quod haec tonden illa verö licet ex limo lutoque editior ïameftat, patci tantum fokar. atque ita fuperiore anno, cum apud Efingenfes in agro Groningse circumjacente inter ftumims accolas illa de re lis glifcere inciperet eam fecuiffe fe mihi narravit toparcha. Konnunquam apud Frifios Orientales haut i„tra communem obfervauonem Rat focietas fed eam fic contrahunt, ut nul/a fiat aggeris: partitio; dpnumque illi fludhbus datum ^communi oratio refarciaturquahs focietas eft inter eos , qui cis Amafum infra & fupra Embdam U\ ptsdia poffident. Poftenore cafu ml refert, an e regione agri tui ruptus üt agJr V QU0(1 indivifus omnium fociorum, quos Belgas Ingelanden vocant, periculo fit • atque confervarireftaurarique communi fumptu debeat. Fruftra itaque tam ab inferioris Reideriae incolis quam ab Amafanis iftis argumentum petere Meridionales Bruéleros vel Broecmeriosy fi mavis cum Emmio loqui, Septentrionales in lite, cujus fupra memionem fecimus, rectè contendebant: quod apud illos contrarius mos inoleverit, & apud hos aggeres certis partibus divifi atque jam dudum receffum fit a privilegio , quo Princeps noftrae gentis Enno ad diem K Novembr. cmiocm. &hoc complexus, ut pro [rata jugerum parte ad reficiendos aggeres opplendosque hiatus omnes & finguli Brucleri pecuniam darent atque contribuerent. Agnofcebant Septentrionales , communem fe cum Meridionalibus olim accepiffe Aggerum Comitem; Aggerum verö judices fingulos feorlim habere, ut vix primi generis focietas inter eos contracla videatur. Juffiffe quidem olim Rudolphum Chriftianura xi ix. Septembr. cioidcxxvi. ut Septentrionales teniam partem oneris, quod Me. ridionaYibus \ncv\mbebat, iuïciperent. Verum exprelTe cavilfe Principem, ne id deinceps illis praijudicaret: (d) Lunamque in fe ergo detrahere, qui folidum robur inde petant, quod non modo ex verbis decreti adpareat, aggerem, de quo rcficiendo tune querebatur, ad Meridionales pertinere, fed & explorati 'juris fit non pofle ad exemplum trahi, fi cui Princeps fine exemplo fubvenit. (e) fngen' tem efie voraginem non fe negare, utpote quas D. pedes longa, XX. vero profun-
da
(a") Ita teftimonium perhibuere togati Satrapa & Prsetor , qui in illis locis jus dicunt,
XXI1X. Otiobr. C13 1DCLXXV1I.
(b) Hunc enim Vogt vocant: quanquam apud Jeveranos & non ita pridem apud Oldenburgicos, ubi nunc id munus abrogatum, non fecus ad apud julios fit nomen dignitatis aut ma-
glitratus.
(c) Dicitur Ober u-ad' Nieder lEinbJifcheDeich. acht: At veluti grave, acre & fuperbum fervitium, quod piaeter Aggerum ]udices & alii fint Curatcres, infpectoies, Archite&i, quos
Commiflarios, Paelheeren, & Beumet'fiers appellant, depingitur a patrono, qui Rorichemienfis accolx caufam egit contra (JoiT. & Senat. Civitatis ümbdx. in lite , quam poftea plenius exequemur.
O) Quod repetüt aüquo refcripto ad ViceDijcigravium Wilhelm. Loesfeldium d. xx/v. ciDiocxxvn. quo & prseepit, ut ü Septentrionales nefterent moras, eorum fumtibusalicuilo, cetur opus faciendum.
1 (e) §. 6. I. de t N. g, é- C. I. I. §. 2, 2>.
1 de conjiit, Princip.



24 GERHARDI F E L T M A N N I, JC.
da fit. At anno hujus feculi quinquagefimo primo aliisque temporibus fimilia accidifle Septentrionalibus, nee levaife ipforum caiamkatem Meridionales. Hos & alios aggeres barathris deformes reftauraffe folos, nee oneri injun&o effe impares. Non ergo citra injuriam compelli poffe ad contnbudonem aut operae aut pecunia? Septentrionales DCCLX. jugeris ad aliam focietatem, cui a piucnro oftio, (ƒ) five loco, (g) nomen, ipectantibus, a Meridionalious di vifos. Poft multam difceprationem tandem xxx. April, cidioclxxxvu. dus fuerunt latee fententiaa: Quarum prior, quam forenfibus verbis heic exhibebo, erat: In caufa. Nord-Broscmeriorum Incolarura contra Princip. Frif. Oriënt. Procuratorem Generalem & Confor. tes pronuntiamus Nos Cbrifiianus Eoerhardus D. G. Princeps Frifice Oriënt. Dominus Efence, Stedesdorpii cjf Witmundcs , fecundum ea qua addutïa de jure, nuncinacïis petitum mandatum inbibitorium S. C. ejje decernendum: quemadmodum illud hocipfodecernimus. Manet tarnen Suid-Broecimriis Incolis, fi putent Nord-Broecmerios ad foramina £f voragines, ubiinfuis aggeribus fiunt, atque adeo adnuperam voraginem teneri centribuere, actionis, quamfortè habent, rite bic inftituendce 6? exequendce facultas hoe ipfi integra & refrvata. Altera habebat; Pronuntiamus nunc petitum mandatum de reflituendo S. C. effe decernendum: quemadmodum illud hoe ipfo decernimus. Prior ergo vetabat, ne vis fieret Septentrionalibus, poftenor verö, ut capta pignora ipfis reftituerentur. Provocarent Meridionales juxta Judices a Principe extra ordimm dati, & hujus pro cura tor jtante pede & viva voce <p**v, ad Cajfans tribuna/, quod Viennas in Auftria. eft, fed nil nobis de ea re innotuk, ut videantur poft legitima tempora tranfaóia appellationem deferuiffe. Sane cum ejufmodi focietas, quam fecundo loco memoravi, vel iplis Meiidionabbus fatentibus inter litigatores non effet: &in priore genere focietatis certo jure utamur; ut, nifialiud confuetudine fit introdudtum, confines ab utrague paree vocentur in tributum: & poft hos, qui fequuntur ex lege Edzardi, quam iuperiore loco allegavi, ante* Septentrionales debuiflent conveiure- accolas pulchri five oftii five loei, quos Schoonortmerios pari Mcentia cum Ubbone noftro pofles appeüare: UtituT enim Princeps verbo mareke, unde barbarum marfca fluxit, quodlimitem, & quidquid eo concinetur, fignificat. (fc) Hinc Commarcani, Belgis Marcgenoten, quorum limites vicinse funt. (i) Quomodo aut vicinus poteft dici quod ab alio DCCLX. jugeris dividitur? (fe) Hunc nemo appellabit Swetgenoot, qua voce confinis aut vicinus hic venit, eaque fignificantur, qui falce, dum foenum faciunt, propead fe accedunt, quod inde Sixat vocant. Unde cum in his terris ex jure viciniratis quoque éfoiiftvis competat, aliquando memini Dicafterio placuilfe,- non illi fore locum, fi via publica agros dividat. (/) Quanquam ergo in re dubia tutius cun&os cogere, quorum aliqua ratione inteieft aggerem renovari, in certa tarnen honeftius asquiufque eft excufare eos, qui fe docent muneris exfortes. ( m ) Quantum enim fieri poteft, vitandum, ne fiimmum jus fumma fiat injuria. Lieetnorx inflciemur, falutem Imperii in aggeribus fanis tecfis fervandis efie pofitam. (n) Quae rat'vo emox, ut non modo tributa pro aggeribus emiffariifque fartis teclis fervandis conferri foïita, ^o) fed & propter impenfam extra ordinem irrogata omnê ses alienum prsecedant: (p) quin & veEtigaV aliaque ex agro emphyteutico debita' (q) quod dominus non fecus ac empliyteuta pro rata portione reficiendos aggeres teneantur, (r) illis poftponantur, uti nuper in recipienda appdlatione cuna noftra cenfuit. Non aliunde arceffas, quod pro aggere redintegrando pupillorum rru-
no-
(ƒ) t Lieroot, Ruhwrt, Angeroort & lf-
feioo^t
(g) ld enim DcSchooftoortnotat; quemadmodum Nieoort in agro Groningse focio antiqua Euwshemie tfium, nunc Baronis Kniphufii Ico nicae familiae Oomus, quod novo olim exftrucla loco, nomen accepit.
( h) ide fi lubet, quaï icricfi in JureGetrg de ncluj. Animal cap. 24, feil f. n- 4. & 5 ,
(f) LL. Bajuvar, tit tl. cap. $ tit 16- 1 cap t. v. 2. <& tit. 21 §. uit
(k) arg, l. 4, H. /. 5. D.fin, reguxd. {
(/) arg, l 7. §. 1 D. comm prad, & d, l, 4. /, 5, D. fin regund.
O) arg l 137. § '2 D de V O. ; (n) l un. C de Nili agger. non rump. j (0) Jus agri Gronings focii lib 2. § 16,
(>) intellrge pro rata portione aggerum.il 2. C de mmun nem conced Cofta d. q 27. w. 3. uti Groning» ïudicatum a. Camera Hovetmamtorum 16. & lK Oéiobr 1626. {q) arg l 6 pr. D qui poft in pignt (r) Cofta d. I. n. 10,



de ACCESSrONLB. ME MOR. NEC NON de AOGERIB &c. m
nornmque praedia vendi decernat praetor. (s) Hic & diffindi jubet diera, fi in jus vocatus non veneric quod ipfi aggeris reliciendi incumberet neceïfitas. ft} Nifi per alium res geri ejulque operae conduci potuiffent (v) Quamobrem nuper nx. Febr. cioioclxxX"- aureis decem muictatus & adverfano fumpcusitinerisaliofque reddere cundemnatus fuit faber quidam Gretzylanus, (x) qui eo colore quod aggeris reficiendi caufa omnes incolae certa die convenire jufli effent, fe non ftiterat. Excufandus tarnen fuiifet fi faam ceu artificis operam fuifie neceffariam docuiflet, atque hoe adverfario fuo tempeftive denuntiaifet. (y) Quod tarnen nee aliter probamus quam fi tempeftas fieva omnes vocet ad aggeris reparationem : at ubi illa jam ceifavit ne quidem architeótus ftru&orve aggerum excufatur a muleta fi caufetureadie, quat juflus erat fe fiftere judicibus, opus, quod faciendum conduxit, locandum edicto publico propofitum ejufque conlilium expetitum turn fuiffe. (z) Nam & excufatur, qui vi majore prohibitus non potuit fe fiftere in aggere eumve reficere vocatus. (a) Confequens & his eft, quod liceat demohri domum alienam, fi agger aliter ftrui non poffit: quippe cum ob pubiicam utilitatem & loca facra deftruere capereque fas fit. (b) Sic tarnen ut juftum/o/i pretium, quod folarium Uipianus appellat, (c) dominis praeftetur. Difputaverant verbis in utramque partem, cum agger prope Dullartum, de quo non femel fupra Jocuti, effet reficiendus: quem & ideo oculis noftris fubjiciebamus, ut fi inter fe incolae de modo, quo id fiere deberet, haut convenirtnt, de illa re quoque ad eos, a quibus dati eramus, poflemus referre. Nee enim hcilè quis probavzrit veterum quorundam opinionem exiftimantium , forti rem efie committendam, fi focii inter ïe diuenüant, qua ratione reftauratio fieri debeat. (d) Cum vix fieri poffit, ut non magis in hauc quam\\\am{ententiam trahantur judices, fi rem infpexerint diverfkqae fentientes jn rupto aggere eoram pofitos audierint difceptan» tes. (e) Quanquam m flebih illa as^eris /pecie pluribus mox placeret per medium barathrum longe commodius eum ftrui rurrUs poyTe : ajebantque Aggerum Judices fe reprefentaffe hoe confiliurnideoque cum domino area? & tedium, quasineam capi erat neccfie, de pretio jam paclos tffe. Quod non ita accipiendum, quafi femper utilius fit fieri aggerem per mediam voraginem, quia cum ob alcum gurgitem, turn ob exasftuans fretum minore impenfa faspe longius fpatium ad inftar hemicycli aggerari poteft. Quamobrem illorum fententiam fequentur judices, qui magis idoneè, uti Pomponius (ƒ) ait, reficere aggerem, rivum aut cataradlarrï vehnt. Quod fi circuitum vitamus, id non aliam ob caufam facimus, quam quod rixas inde metuendas, quales inter Meridionales Bructeros dixi efie natas. Illud quidem nemo, uti opinor, inficiubitur; uno ex fociis, partem aggeris, quï oneri ejus eft, non reficiente, cseteros ejus fumptu id facere poffe, fi monitus meliora non fequitur: (g) quod horum interfit, ne re fua abutatur in necem alibrum. (jf) Nee referre putem fi fingas liberos populos falva cujufque majeftate foedus sequale inter fe contraxiffe. Nam fi gens una fiederata non redintegret atque aggereshoc pacto agros ejus inundet aqua, ut deinceps conferre nequeat in commune, ad quod ex foederis lege tenetur, nulla illi fit injuria, fi a cjetens offi.cn fui admoneatur &hoc prxtermiflo in fuo fo\o peregdnos redemptores operariofigi/e homines colerare teneatur: quippe cum in fiedere sequali focius jus non tantum habeat cogendi foei um,
(s) Jus Frif Oriënt, MS. lib, 2. tit. dé Mor.
§. 2, in fi,
(t) Jus Frif, Oriënt, lib. I. tap 3. §. de fivende arg, ?. 2. $-3 D. fi quis caut. judic. fift. caufa fail*
{v) arg, ï. 13. C. de contrab, éf committ, fiipuï,
(x) Lite orta inter Gerd Janfin & Jibbe JJayen. Viftus petiit R-vifonem, fed in fine Quart poft Bartholom. prior fententia tarnen fuit confirmara.
O) Vid. I 3r. D, de fikt.
(z) arg l 36 D. ex quib eaufi maj. ita cenfuit xxi. Maft cididclxxxiix. dicafterium In caufa Paft Francifii Alberti Nsjfilii contra Ha' jonem Janjfen Tiben: in Jpecie, J V, H.
Scho'iaftes Germanic. ad Jus Saxon. lib 1. art. 56 n, 2. Dis vemim.
(b) Joan. Stephan. Durant QJ^jur. notatijf. 28
(f) /. 13 §. I. D, Commun. préd. ( d) Glojf. & DD. ad l fi. pr. C CommuH, de legat,
(e) Hector Felicius tracl de Societ cap 27. ». 31,
(f) l. 41. D de damno infeilo.
li") Neque en:m airis invitis commod/rad ifti renun;iare poteft: uti tam Ludov Romanus & Jul Ferretus quam lob. Bap . Cofta a. tracl. de Rata j 27. ». 8. de re nobis propofita tradunt.
(fc) Joan, Petr. Surdus, i.confil. 43 » 17.



ï5 GERHARDI F E L T M A N N I, JC.
Ëum, ut Het fcederis legibus; fed etiam puniendi ui fteterit. (i) Magis ergoprobabitur lenius iftud remedium adhiberi & fumptu focn popuh aggeres reftauran poffe (*) Hunc tarnen non repetituros caeteros fcederatos, fi propno nomine illum fecerint, cenfet quidem aliis in teftimonium citatis Felicius: (/) Aft cum nemo prcefumatur fuas jacbuTe pecunias, (m) eafque focio donafle, (») atque lex Diocletiani & Maxim, ad quam provocat, (o) de ejufmodi focio, qui ea menie, utfumptus pro portione fua non reciperet, aggrejfus eft, fed nttotius loei dominium ujur. parit, fit concepta j quis non cernit, id perperam ad eos, de quorum animo non conftat ab Heftore transferri? Sed nee hunc juvat Ulpiam ad Ediftum locus, (p) quia loquitur de focio, qui fumptum fecit in rem communem, ut lucretur folus. Nos autem agimus de fcederatis, qui, ut fe tuerentur , in communem quidem omnium falutem, non veró rem quid impenderunt. Quantum enim ad cuiufque gentis patrimonium ditionemque attinet, amicitia magis quam focietas inter fcederatos contraéta intelligitur. Non autem mibi fic cum amico omnia communiafunt, quomodo cum focio, ut pars mea fit pars illius. (q) Ex quo loco erudimur ratione mih'tum focialium, partem unius populi effe partem alterius. Sed haec obiter. Sicuti autem fupra diximus cundtos, quorum agros unus agger, ne a flumine aut mari vaftentur, tuetur, opem pecuniamve contribuere tenen proximioribus accolis, quoties hi falva majore parte facultatum fuarum partes fibi aftignatas reficere nequeut, ita ex fcederatis focios populos focio populo, fi folus aggenbus fuis renovandis muniendifque impar fit, currere fubfidio eadem humamtans ratio fuadet, etiamfi id fit extra publicas tabulas. (r) Confideravimus afiquando ifta i-i privatis, cum anno cioioclxx. oneri injun£to nee fufneeret vidua Stempebi, nee cohors', (s) cui adferipta erat; Aggerumque Judices decreviftent, ut omnes & ftnnuli, qui eadem focietate tenerentur, oóïo feüercios m ftngu/a jugera conferrent licet pars feinaudita, pars contra rationem juris illud ftatutum efie quererentur Aaionem tarnen iis refervavimus contra illos Judices five focietatis moderatores ut quantocyus cararent venundari praedia Stempeiiana, atque ex pretiofatisfacerent ii extra ordinem jufli erant pecuniam contribuere. (t) Prius quam autem de acceffionibus iterum dicere incipio, pauca lubet notare de iïgnificatione verborum, quorum creberrima in hoe opusculo eft facta mentio: idque vel eö magis operaï precium fortaffis erit, quod plerique Germaniae fuperioris incolae aliique a noftris oris remoti & disjunóü cum illa turn rem ipfam ignorent. Vetus apud noftrates eft fabula, olim acta litis hic peraftae ad ordinem quendam Jure confub torum fuiffe miffa fententiam auem locutam de pifcina. Sed & alia narran folet de Sereniffimo Duce Wirtembergico focero quondam Principis noftri optimi Georgii Chriftiani. Huic enim querenti aggeres fuae ditionis maximos defiderare fumptus, iïlé fertur refpondiüe; fe iftud mirari, quod ex pifcinis non temnenda foleat obvenire dominis utilitas. Hsec gui audic, nonne x'fir natt jiówro» dieet? Ita faneefb Sed fi vera fint, ambiguitate nominis errarunt. Cum enim Germani non habeant proprium vocabmum, quo aggerem fignificent; noftrum Dijck ad rationem lingu» fuae flectentes dicunt Teicb *. quod poftremum pifcinam fonat. Annotavit quidem Scholiafles Germanicus ad illum juris Saxomd \ocum, in quo de aggeribus asitur ■ Diefer artickel betrift furnetnlicb die, fo an der Elbe im Lande zu Jericbound Mnabtvarts nacb Lüneburg •wobnen: da man pflegtfolcbe tbamme zu balten; id eft; Hic articuïus fteftat pracipue ad eos, qui ai Albim in regione Jericbo atque deorfum verfus trobe Luneburgum babitant: ubifolent ejusmodi aggeres babere: Sed& AndreasRauchbarus fciptum reliquit, (v) in Saxonia ad Albim aliaque flumina complures moles nee non valla & aggeres pro agrorum tutione conftruétos reperm. Amphus verbo Teicb utitur non femel memoratus Scholiaftes. Ut & rem ipfam & verbum videantur noffe Getmani. Verum enim verö jam feculum eft, quod Rauchbarus &
ultra
(0 Hugo Grotius lib. h de Jure b,&?> tap 3. n. at.
(k) arg. /. 31. D- de R. I, (l) d Mp. 27. n. 36. (m) l 25. i» fi• D- * f™**'(n) l. J.pr D de donat. (0) /. 5. C de adific privat. (f ) 6. parag. 2. D. t«mr»> drvii.
fy) Seneca 7, de benefit.
(r) Vid. Seneca 2. de Ira 27.
(x) Acta litis habent Rotte: (t) Sentencia lata in fi portal, poft Baf tbolom. ió83. in Caufa Gerdt Claflen veluti mandatarü Berkiorum contra Ambtt vervtalter é* Deicb-ricbter xu Norden.
(v) lib, a. art. 56, tit 6,



de ACCE3SI0NIB. MEAfOR. NEC NON de AGGERI3. Sec. zt
ultra quod hic Scholiaftes iiia Iiterïs prodidere: Mihi fane ubi tam Aibimquam Vifurgim trajeci, non tand vitï quales cum in Frifia turn inHollandia, Geldm & Clivia: quin |nec in hacditione juxta Rhenum aggeres invenies, li Vefaliam tranfieris. Minus ut noti /int aggeres, ubi puram putarn Germanicam loquuntur linguam, vel fi ibi cogniri, eos appellant nomine Tbam: uti tam ex Scnoliaftae iljo quam ex Rauchbaro adparet: eoque verbo quoque aggerem notat in fcriptis luis urbanus ille Scuppius facerdos olim Hamburgenlis, Atqui id dubio proeul, ut plura alia, a Bdgis fumpferunt. (x) His autem Dam non omnis eft agger, fed is qui in obliquum per fiumen, amnem, rivum aut foffam ductus: unde Amftelodajnum, aliaque Bataviae oppida nomen acceperunt. Quanquam iniiciari nolim Saxonibus iftud vocabulum Dam quoque effe receptum; (y) fed pari fenfu, quo Belgae nunc il/o utuntur. Eft qui aggeris vocet nüebren: verum & haec vox genaralis nimiself: cum enim fic a tuendo dicerentur tam moles in fiumen excurrentes quam ad aggerum tuitionem fafta chomata notaret aeque ac aggeres ipfos. Ut nee hoe forté quis probaverit quod Webren cum Thamme mifceat Dietherrus. (z) Non fum nefcius eos quoque, qui germanicè fcribunt Hiftorias, dicere Teicb, Eintdchungen vel Eingeteichte lander: item Teicb - Ordnung : (a) quae Aggerem , Terras aggere cinttas & leges de aggeribus latas fignificant. Sed ad vitandam ambiguitatem fatius fortè foret vel noftras retinere verbum, vel eloquio id lenire&non Teicb fed Deich dicere. Quod fi ajas ita inter aggerem & maffam farinamve fubactam nullam forte diverfitatem, fcias plura ejufmodi eife, quas idem fonant, & tarnen fi literis pingantur, deprehenduntur differre. Pofies itaque maffam illam fcribere Dtig. "Pateor omvüa ifta effe minutiora, quam ut a nobis expectari debeant. Sed f orutan melius eft minutis interrogadunculis occupari, quam efie minutum & auguftum aut makyolum, iuvidum, dimcWem, \ucifugum, maledicum, monftrofum. Galli fanè cum propriam vocem, qua aggerem lingua fua nuncupent, haut jnveniant, Digue dkunt: quin in compoCuis Belgicam fervant, uti in Mardic% quod wam aggerem notat, aliifque datur obferiwe. Dyck autem nobis quafi «Yrè, quod fpiffa lataque fluctibus oppofita humus fit agger, forcè appellatur. Nam & Drentini, viam publicam terra aggefta per paludes duftam Dyck vocare folentï quemadmodum Romanis olim tefte Servio fio.norato (i) cujuslibet rei coacervatio aggeris appellatione veniebat: quod ne quidem Lucas de Penna videtur ignoraife. (c) Quid autem nobis agger, quem vernaculè Dyck appellamus, fit,'& qua ratione in his ons fiat, fi fcire geftias, adi Joh. Winckelmannum: (d) nee enim potuit piótor redtius defcribere ejus formam. Aggeres autem & chomata idem fignificare nos videtur docere Ulpianus: (e) quando inquit: In Mgypto qui chomata rumpit vel diffolvit, bi funt aggeres, qui quidem folent aquam Niloticam continere, ceque plettüur extra ordinem: At poftea de illis ceu diverfis iterum loquitur, cum fubjicit: chomata etiam & diacopi, qui in aggeribus fiunt, plecti efficiunt eos, qui admiferint. Si itaque chomata fiant in aggeribus, fequitur illa ab his diftare? Verum quidem eft x"^u Graecis dici opus aggerendo factum veluti tumulum & aggerem : atque ita Niloticos aggeris generali vocabulo fuiffe ab \3Ypiano appellatas moles, per quas incrementa Nili difpertfabantur & coërcebantur, at propriè loquendo diomata videntur fuifie fafita ex tabuhuone eique oppoütis ingentibus tignis ab imo prxacwis in ripam aut Jiccus fïftuca adadtis: qualia & apud Belgas Frifiofque Orientales non rarö offendas. Dicuntur in agro Groningae focio Poft- & Pael-ivercken , quod poftium forma videantur fulciendique caufa in terram defigantur, Holtungen vero in Frifia Orientali a lignis, quibus con-
ftant.
(x) Hos ma^is asmulati videntur JCti Helmftadienfes in fenten-ia nupetrimè lara: quamque inregram huic opufculo fupra inièrui: ajunt enim Ddmne
(y) Spec Saxon. lib. 1- art. <;6. ( z) in contiunat. thef. pracl. Befoldi Ut, W. n 17 in fi.
(a~) Hamelman, Chron. Oldenb. part. 3. p. 414 Wincke'man Chron Oldenb part, 1. cap I. pag. 7. 14 lp. & feq, item part. 2, cap. I pag 120. <ér pajjhn.
(b) ad V'trgil JEneid lib. 9.
(^e) ad l. 2. C de immun, nemini conced n. a.' ubi fcriptum reliquit agger efl congeries vel cw mulut terra furfum elevatus, ut cufiodia praitendatur : item efl terra congeries ab aggerendo vel cujuslibet rei coaeervatio vel modia ftrata, vel valium, quam hifiorici viam dicunt: citatque /. 5» C. de fepulch. %<iol.
(d ) part. I Hiflor. Oldenburg. cap, I. p. 13»
(e) l, 10, D, de extraord. crimin,
D 2



28 GERAHRDI FELT M A N N I, JC.
Mnt. Nee enim ex humo aggefta fuiffe opus id, quod choma vocat TureconJultus, verbum dijjolvit, quo utimnr, non obfeure oftendit. Planius id inteU hgas ex Achille Tatio , qui rem totam eleganter defcribit, quando narrat paftoribus iuiife jnjunêtum, ut fi appropinquantes hoftes vidiffent, fluminis aggere cafo aquam m eos immitterent. Ti x**« $ inquit: & deinde pergit -
ty< £ st« r> £ NaAs PWp«t«. x«ö' hxw ètd^z» ^« iX*r»'AtyMu, i, m «&{
avt«$«r ofeyw SwriMTG- n t tahifivitu. (ƒ) Qui Graecè norunt, judicent, an non verbum, quo mdicat choma fuiffe ruptum, fignificet id, quod cindendo fe. cando £ti propriumque eft tignorum, qua diflblvuntur? Sed & quod apudeundum auctorem fequitur AiaxcTmtn r»Zv tb £ 7roT«p« confirmat conieéturam- quippe cum omnibus notum fit a^V™ nil aliud effe quam A/cinrfo, diffeco & diffmdo Unde & apud eundem Uipianum Diacopi nomen traxerunt, quod effent inciba per quae aqua Niloüca effundebatur, ut terram inundaret: difta enim ab incidendo quod in diverfas partes fecando fierent, atque ita quafi meatus in chomate exift-' rent, quos tarnen rurfus cataraais, quas ubi ufus id poftulabat, fuftulerunt atque Jevarunt, muniiffe nemo dubitet: eoque fortaffis pertinent recitata Tatii verba «n$«r oKtyn n X^^- Amplius ut quid fuerint chomata & diacopi, quam apud nos nunc Poft-ckPael-wereken. His enim tantum confepiri quafi futen? aggeres, fed illa fuere in his exftruaa & ut uno verbo me adfoJvam ex contignato opusin^ tegrum fadhun, quod & aggeris & emiffarii ufum praeftaret. Quamobrem & ab eo ajemus diftare moles m fiumen vel mare excurrentes ad arcendum fluftus, quaï Belgis Hoofden & Chvis Geldrisque Kribben dicuntur, ubiexramorum virWltorumque fafcibus fiunt: Boeken autem fivearietes, fi fupra fiumen emineant atque perlpicuae fine tabulatione cratibufve fint pofita; moles ad vim impetumque daciei iiitendum, quales Neomagi in Vahali ac Vefalise in Rheno cernimus. Primum autem nomen, quod caput GgniScac, reeïè funt naaae, quod fpeciem promonitoni prae fe ferant i Hoe enim apud alias gentes vocabulo, quod caput notat in figmri fokt: uti Bo^fpei, S. Fincentii, Viride, Trium Punttorum aliaquecum Africa; torn Amencx oftendunu An a promontorio, quod Iberis eft cabo potius quam a capiendo appellentur, qui aufpiciis quidem publicis fed fumptu privaforum naves bellicas contra hoftem exercent, quod illud ipfis perfugium preberet & inde veluti e latibulo improvidos nilque mali fafpicantes juxta navigantes adorirentur, Caepers appellati ahis exiftimandi copiam facio. Sanè uti promontoria aln, fic & moles aut pilas in Amafum chelarum forma jaaas non modo Winckelmannus, (g) fed & caufidici noftri dicunt capita & vernaculo quafi vocabulo Hdupter: quod id jam antea JCti Marpurgenfes (fc) Germanica moneta percuffetint: qui & tabuJationesnpae nonnullis in locis praetendi folitas, de quibus & naulo ante locutus non fecus ac Upüenfes Scabini (i) Hohzungen vocant De utnsque autem fuerat controverfia, negantibus nonnullis accohs fe ad ejufmodi opus qmdquam cogi contribuere, quod aln aut ad munitionem, ut agros aggerefque fuos fibique adfignatos contra vim fluauum tuerentur, id adhibuiffent, uti Ulpianus loqmtur: (k) aut fui commodi quidem, at cum incommodo accolentium faftum effet: quippe cum per moles m fiumen portentas aqua araior & per hoe raPid S fieret, uti idem Ulpianus mdicat Cl) atque ita accolentibus iFerunfauffïrret quod antea per alluvionem ipforum agris adjeaum erat. Quamvis enim ut obiter ïd quoque dicam, nemo prohibeatur aggeres aliafque munitiones fuis pnednsprae tendere, fi non ut aln noceat fed ne fibi fiumen noceat, id fecerit, cum vicinis etiam hceat mohbus ex adverfo oppofids fuos agros contra aquarum impetum de fendere: uti eleganter traaat Andr. Rauchbarus, (m) inhumanum tarnen foret accolam, qui inde damnum fentit vel fumptum in fimile opus facere tenetur in tnbutum vocan. Agnofebant castera focietatem quandam inter cunaos accolas,
at
■U } 4< 'de Amorib, Clitphovt, ér Leudp,
Cg) d cap l p ia.
{h) Scntentia ei ipforum arbitrio xvl. Mart» cioidclxX in Dicafterio noftro lata inter Folc | kardi Brechters Vxduam ér Aggerum Roricbemiex- | ftum judicem Bartold Ayels,
{i) Sententia apud nos fuit prdata xiix,Febr, 1
! M. DC. txiv. In caufa Roricbejmer Deicbachts Interepnten Lierorth Jurifditiion & Conlort. contra Cojf. ér Senat. Etnbd. ( i ) l. I. petrag, 7. D, Ne quid in flum, pupl. y) tn d, l. [ parag 3. («0 a. QQ. 27, *, 47. ér per tot.



de ACCESSIONIB. MEMOR. NEC NON de AGGERIB. &c *j
at primi generis, de qua fupra egimus, utpote m non a(io pertiner,t quod plunum fuffragus e corpora fuo ,n quinque claffes (») divifo habeant ommunes Aggerum Curatores aut Praffeftos, quos etiam Judices vocant, quorumque officio congruit operam dare, ut fmguli attributam fibi aggeris portionem far tam confervent, hanc autem quemque fuo fumptu teneri reficere: neque impediri an viridi cefpite an ftramme meduihs aggerum inferto, an verö tabuiatione illos veilt mumre, dumrnodo cenfune, ubi mfpiduntur, (0) expertes vim fluéluum fulbnere poffint. Aftteceflores itaque noftri hanc litem de tabulationibus exortarrt fecantes vi. Junu cïomcLxm. pronuntiarunt hactenus non liquere reliquis invitis earum cummunionem obtrudi poffe: quod & alia re eadem die judicata compro batur: cum enim tigna, quae praetenderant fuis aggeribus ii, qui focietatem one> ris ejerabant, ahi hanc flagitantes funditus eveJJi curalfent, quafi illis ex le*e fo cietatis non hcuiflet judicatum fuit, perperam id factum atque impofterum ab eo abftinendum effe (p) Vifti poftularunt acta ab exteris recognofcif quibus ad memoratos Lipfienfes JCtos curatis ab iis neceffitas probandi injunófa fuit ampliffimo ordini civitatis Embda», fe neceffitate impulfum tabuiatione tignifque adverfariorum aggeres muniyiffe atque eorum commodo ftuduiffe eofque neceffaria impenfa levaffe. (q) Pofcebant hi atque exigebant quidem iftam probationem, at inter 5* »b»»x* referendam ajebant, quod magiftratus Emdanus quique ejus partibus ftudebant accote non ahems fed folis propriis aggeribus de tabuiatione tignifque profpexiflent. Ghfcente hac hte cum mhiJominus RorichemienGum a«rerum Indices, qm cum Emdano faciebant, vocarent eos, qui in ifta lite vidtores in dicafterio extaant, m mbututn, ad horum preces illorum fuit inhibitum imperium, (r) quemadmodum & antea pm reftituere vidua; Folcardi Oncken. feptem aut ofto vacca^ quas ab ea pignoraü erant, adje&o interdifto, ne amplius illamturbajent. (s) Lmdam autem conforcesque ejufdem litis provocarant ad recognitionem rei judictt* atque hanc Gen deüderaveranr é JCtis peregrinis partium SS udem Lipfienfes, quos antea memotavi, probar^r dJcalteïn fententiam 7n Tm petravit ergo vidua decretum, quo vidti monentur fenteDrf. indubitats^obtemperare. (v) Quod cum nonfacerent, in posnam condemnantur, nimoremlZ. rent. (x) Quid illi ? Profihunt rurfus ad remedium recognitionis rei iudicati maluntque exteros judices: qui cum dati effenta dicafteriö JCti Gieffenfes ab his fententia m illo lata fuit vi. April, cicioclxvi. confirmata. Durante ifta'controverfia, nova quafi hs ratione pilarum, quas capita nunc appellari diximus, exorta eft tueqtjbus Aggerum Judicibus cseterifque, qui a partibus ampliffimi ordinis Embam ftabant, huic praejudicium non fieri per fententias de priore °enere mumtionis. Ut ut enim darent ac prsetermitterent non hac in commune confuli omnibus accolis, de capitibus tarnen neminemid negare poffe atque ideo eorum ratione onens quandam communionem contraótam intelligi. Vidua autem quaedam ex accolentium numero ne hili ifta ex caufis fupra prolatis faciens nil voluit ideo contribuere: Unde vafa quasdam argentea ceu pignora ei ablata. Qua de re cum quereretur apud anteceffores noftros, hi illa muliercula jufferunt reftitui (y) Iranamittere id vifus Aggerum Judexi unde contra verba ejus minanria^ £pi' gnora, ni \uerentur agnofcendo partem oneris, venundamrum, ah'ud impetravit xiix. fful. cioioclxix. prseceptum de #tefendente non aliemndo neque transferendo
(f in-
{») Kluften vernacula Frifiorum lingua: quarum prima Syl-aeht, Secunda Wngenhcb.Textia Burgmer Hamrick, Quarta Stocke: & quint» Wiedermoncben Hamrick.
(e) Unde Dijck fchoww'mg dicitur.
(p) In caufa Rorich. Deinhacbts Interejf, contra Embd, Attentata concemente,
($) Dectetum hoe promulgarumxnx.Feér. ciDiocLxiv. I?i caufa Rericheimer Deicbachts lw terejfent. contra Cojf. & Sesat. Embdan,
(r) £xhibitum id xvi- Jan. ciDiocixx. In caufa der Eiwtfejfenen zu lier & Holtdorfer P~ogtey ctntra Roricheimer Dekbricbter Barto/a. Ayels ér Confort. Mandati inbibiiortt fine clanfula,
(O **• d. iii. Septembr. Ci3lOCLXUï,
(O xnx. Febr. cioioclxiv.
Cv) Executoriales in foro vocantur f qujg fuerunt decretae xxn. Mart. croiocLXiu,
(x) Eventualis pcena declaratio dicitur a na« tione alumna fori; eaque decreta erat xxm. Decembr. cidioclxiv»
O) In caufa vidux Folcardi Brechters con.' tra Êgbert. Harekens & Sent. Additum fuit mandatum feu prseceptum de non amplius turbando five molefiando; fine Claufula: quod exhibi.' tum, m foro repreduclum dicunt, ix, Jm.
J cioioclxix,
D3



§ö GERHAR Dl F E L T M A N N I, JC
Ê? innovando iterum 4?Z<n, fine claufula. (z) Adverftirio illius caufiante fomfinam vera filuifle falfaque commemorafle cupienteque acln litis recognofci a JCtis part'mm ihidiis haut abreptis, Marpurgenfes centberunt videri non iniuftas effe ex" ceptiones, quae ifta compledterentur, atque ideö injunxerunc mulieri, ut fi quas haberet repheationes, eas proferret. (a) Venit ea his inftruéra: cumque ad illas triplicaffet Aggerum prsefeótus, ulteriore allegatione & ÜJa fuit ufa, quin & ultra proceflere litigatores. Verum ille non fidens dicafteriö peregrini judicis iterum expetit arbitrium. Ad Helmeftadienfes JCtos ergo ada litis fuere mifla qui ''udicarunt, ocuiis rem fubjiciendam & ab aeftimatoribus jure jurando obftriftis definiendam, num moles, quas populariter capita vocamus, taiïtum iis profint quorum aggeribus agrifque praitenduntur: & contra an Vidua; illi caeterifque idem fententibus noceent eifkiantque, ut fiuftus iterum aufferant, quod alluvio eorum terris adjecit. (b) Muiier £egrë haec ferens initio poftulavit aéta recognofci fed poftea, fatisfactionem ei parantibus adverfariis reliquifque accolis, nifi la amplius moleftia affeftis, unus tarnen eft, qui conqueritur, in fe folum poftea fabam fuiffe cufam. Quamobrem acnter ac vehementer hanc contentionis ferram cum Azze rum Rorichemienfium Curatonbus reciprocavit a multo tempore, femper conten dens, ml ad ïpfum ïftas moles in Amafum excurrentes. Unde cum recufami nar tem fumptuum conferre pignora ablata effent, facilé vr. Octobr. cioidcixix ab anteceffonbus noftris obtinuit interdicium. (c) Cui cum non mox obfeque * rcntur viSti, gemmatum id fuit, atque in posnam anteriore comprehen/am fuerunt condemnati. (d) Sed his taha transmittentibus & perfeverantibus tributum imnc rare hommi, qui auaontate dicafterii fe fatis defenfum autumabat is poftulavit ne illud pateretur, vim fibi fieri lite nondum finita: quod facüè rurfus impetravit (e) Quae omnia hbuit latiu's referre, ut conftet, cum mica falis, uti ajunt accipiendum efie paaum Marienhovanum, quo vecamur cohibere mamim ludici bus vel Prafeais Aggerum, negue ideo poiicriores leges, quarum fupra mentio" nem fecimus, aliö fpeflar^ quam ab illa re abftinendum effe fi agger nondum re feaus fit & vel guifpiam detreftet ejus portionem fibi adfignatam reftaurare vel duobus departieula quadam aggeris reftituenda jurgantibus, uni a Curatoribus auc Judicibm Aggerum onus fuerit mjunaum: ne dum privati inter fe difcentanr agger interim negligatur & ex longo fufflamine litis publica res detrimenti quid' capiat. Sic tarnen ut mtegrumfit ei, qui reficere juffus, in dicafteriö, ad quod provocavit, aut interdiao aut aaione contra adverfarium vel ipfos Aggerum fudi ces experiri, non jus his efie illi onus ejufmodi imponere. Quod fi vero deageere jam refeao & fumptibus eo nomine ab omnibus accolis in commune conferendis quaeratur: & nonnulh verifimihbus argumentis aut teftimoniis prolatis oftcndant fe mjuna vocari in tributum vel plus rata parte ab iis exigi; nil prohibet, "quo ■minus tune falva pafli pubhci formuh queamus inbibere imperium eorum oui dc aggeribus reficiendis cognofcunt: quod officio nottrocongruatcavere nefümmum jus fumma fiat mjuna. Unde illud aliquando faaum recordor. Idem ftatuendum exiftimo, fi praVpdicio a^atur, & accolentium quidam negent effe communionem vet ratione tabulatioms vel capitum in ftumen aut mare iaaorum, idvero affirmenr Aggerum Judices atque hi htc ifta nondum dicifa tributum omnibus, five eorum praïdus aggenbufve.praetendantur, üye non impcrare inflituant Qüa rationean per, cum durante controverfia illa Rorichemienfi, quas re recenti adeó caluit ac in qua a die xn. Jnnii ciotdclxxii. ad haec ufque tempora ceffatum nihil'aue aaum, novi Aggerum Judices, ab eodem homine, qui cum ipforum anteceffori bus concertaverat, mhilominus binas vaccas ceu pignora abftuliffent & is d» vï fibi lite pendente faaa apud nos quereretur, juflimus in. Junii cioioclxxxvi ut de toto negotio illi ad nos referrent, adjeao interdiao; ne pignora capta venderent.
In caufa Vidua Folcardi Brechtcrs ejujque Rersdum contra Aggerum Judicem Bartold. Ayeh.
(a) Pubücatum fuit decretum in dicafteriö xvi, Mart. cidioclxx.
(b ) Sentenüa prolata a, d. xv. jpril. aoioc ixxii
(é) In caufa Clacs Siahben Impetrantis contra \
| Cojf, & Senat Embd. atque Confortet. Mandati de non aUenand,, fed reflituendis pignoribuf. &non I ulterius turbando.
i (d) In eadem caufa n\. Novembr. CIOoclxx
' Jl? J* '""f* Claet SMen contra Bartold' Ayds & DoSorem Lamb. Suiring. Mandati de non exequendo & lite pendente nil innovando S C ad dmn xxux. April, ClOiOCLXX, ' ' "