4



UITLEGGING
DER
tytelplaat*
ylen ziet in dit Tafnel den Patriarch der Jooden, ' Verzeld van Dwaaling, van Geleerdheid , Slaverny, En van Hardnekkigheid; aan zyne Stinker zf
Vertoont Barchochab zich, die, als het loon der fwoden, Door een Romein de dolk geftooten mrd in H han.
Een Wicht aan de andere zy lefchouwt de Nederlaagen, Eie H draaiend Jodendom zo dikmls moest verdraag
Wanneer H zyti Vyanden verfmaad had en gefarU Een ander Wicht leJchmM, met Uydfchap, de Aangezichten
Van hen die 't Jodendom begünfiigdeh in nood, M Nerva, Juliaan, Gregorius de Groot'
En Held Seveer' die Jleeds den Jsraïliet vcrpUgtten. Jerufalem vertoont zich in het ver/ verfchiet,
Wier Vruchtelooze Bouw de Hemel zelf l*a* fiooren, Eie zulk een Euveldaad gefiraft Heft naar lehooren, Eoor Vuur en Schuddende Aard, gelyk ******



Te AMSTERDAM Bif M. SCHALEKAMF.






HEDENDAAGSCHE
HISTORIE
©f het VERVOLG
van de
ALGEMEENE HISTORIE;
Bejchreeven door een Gezelfchap van GELEERDE MANNEN IN ENGELAND. UIT HET ENGELS CH VERTAALD, *nz.
Xim- DEEL, W> en ƒƒ*. S T V K$
Behelzende de Historie van de VERSTROOYING der JOODEN, benevens eene algemeens Beschryving en Historie van AFRIKA en inzonderheid van iEGYPTE.
Te AMSTERDAM, Br M. SC HALEKAMP» MD CC LX XX IK






INHOUD ra het DERTIENDE DEEL
DER
HEDENDAAGSCHE HISTORIE,
XVII. BOE K.
Dé Historie van de Verftrooi- Afrika. , , . '337. jing der JooSen , of een beiigt van
hunnen elendigen ftaat , zedert de ?L AFDEELING. verwoefting van Jeruzalem tot het
einde van de laatfte Eeuw. Aardrykskundige befchryving van
Bladz. 3. AfriU' ' ■ ' ■ 342.
XVIII. BOEK. 1IL AFDEELING.
Historie van Afrika en van de Behelzende de Hedendaagfche
voornaamfte Volkea en Staaten van H-'storie van Afrika . benevens die
hetzelve. . 337. der Volken onder welker gebied
I. HOOFDSTUK. hetzelve geweest is , na het uit-
dryven der Romeinen door de Fan-
I. AFDEELING. . ,
analen. . . . . 437.
Algemeene Landbefchryving van II. HOOFD*



II HOOFDSTUK. betrekking tot den tegen woordlgen ftaat van dat Land en deszelfs na* Hedcndaagfche Historie van JE, f^ ^ Qm die dm
gypte, behelzende eenige merk- door met de ouJe Hi|torie te ver.
waardige en ncodzaaklyke byzonf*
ö . bindea
derheden , en opmerkingen , met
HEDEN-



van de
ALGEMEENE HISTORIE.
ZEVENTIENDE BOEK.
De Historie van de verftrooytng der Joden, of een berigt van bunnen elendigen Jlaat, zedert de verwoesting van Jerufalem tot het einde van de laat/ie Eeuw. .
UlRC^B^Y zullen in dit Boek den draad der Joodföe "Ww ui Historie weder opvatten , en voortgaan met ar ^ JJL een Deri§t te geeven van de zaakelykft: ge§^=j5jff beurtenisfen welke d:e natie zedert de verwoesting haarer hoofdftad zyn overgekomen.
Wï behoeven hier niet te herhaalen , wat wy omtrejit 7> Tonden het einde hunner biftorie aanmerkten , wegens dén ifi 6atf!e% deerlyken ftaat, waartoe Stad en Koningryk beide gebragtFg'pteftc, waren, of van de elendigé flaaverny, waartoe het grootfteverfpreii.
Europ.Hist. XIU. Dekl.I Stuk. Aa ge-
hedendaagsche
HISTORIE;
zynde een vervolg



4
HISTORIE van de
XVII.
I50£k.
Of de Sanhedrin na de verwasting van Jerufalem Jland hebbt ^(houden.
i
gedeelte der overblyvende .TWb door den overwinnaar ver» oordeeld wier-dé. Zy die dit groot ongeluk overleefden, en aan de woede der Romeinen ontfapten, begaven zig, eenigen naar Gdliha , en een veel grooter geril haaf Tgfpie en Cyrtne, alwaar wy hen weder nieuwe oproeren zullen zien aanvangen , yslyke moorden begaan , en de overwinnende Romeinen tegJn hen in 'c harnas jaagep. Een onzer geleerde landslieden (c) heeft zig egter verbeeld dat de Joodfche Sanhedrin niet onmiddeiyk vernietigd wierdt , maar alleenlyk verplaatst naar Jamnia , en van daar naar Tiberias , alwaar dezelve bleef tot den dood van Judab den heiligen; en dat 'er insgelyks Akademien in andere Steden wierden opgerigt, terwyl de natie nog door een Patriarch beftierd wierdt. Maar dit alles wordt gezegd op het enkel gezag van hunne overleevering , waarop men weinig ftaat kan maafcen ; wanneer de Jocdfcbe eer daar in betrokken is ; althans hier is die overlevering blykbaar valfch , want het blykt niet dat de Romeinen aan dit opperst gerigtshof de minde fchaduw van gezag hadden overgelaaten , maar integendeel , dat de geheele natie op allerhande wyze verdrukt wierdt r ter oorzaak van hunne menigvuldige en bloedige opftanden ; in zo verre zelfs dat men hen de oefFening van hunnen Godsdienst niet toeftondt, ten zy zy de jaarlykfche ÏÏidracbma in des Keizers fehatkist betaalden (A ) , b>ven en belialven de andere zwaare taxen die hen voormaals waren opgelegd ; en wy vinden dat Titus , die zig deze tax to£ zyn eigen gebruik toeeigende , zo wel als zyn opvolger
(a) Ligtfoot, Op. Posthum. p. 70.
^A) Dit was een jaarlykfche tax , welke elk Jsodvoonnials ver. p.igt was aaa den tempel te bïtaaien , en die ruim twes; HoUandfche fchelhn^en bedroeg;. nia=r wslke Titus , na bat inneenv.n van 'ujalem belastte dat aan Juïiter Cipitoiimus .betaald moest worden. '



VERSTROOYING der JOODEN. s
Domitianus dezelve met de uiterfte geftrengheid deedt betaalen; in ?o verre dat men mannen van allen ouderdom en rang geesfelde om te ontdekken of zy befneedeii waren , met oogmerk om die tax van hen ie vorderen (b). En is het wel te gelooven , dat men eenö volk , zo haatlyk en verdrukt vergund zoude hebben"! een opperst gerigtshof, met zulk een uitgeftrekt gezag^' bekieed , te hebben , of dat, indien Titus zulk 'eene * bewilliging gegeeven hadt, Jufephus daar geen gewag van zoude gemaakt hebben , beide tot eer van dien keizer , en tot aanzien van zyne natie ? En wat Do' mitianus betreft, het is bekend, dat hy de Jooden te ved gehaat heeft om hen zulk een onderfcheiden voorregt te laaten genieten , en dat hy eer een vervolger, dan een vriend of weldoener van hen was; het moet derhalven onder zyn opvolger Nerva zyn , die bleek een gunstiger Vorst jegens hen te weezen (B), dat wy de •
eer.
(J) Sve ton rib. VII. Xiphil. in Vespar.
(B ) Deze Keizer gaf drie bevelfchriften uit , ten voorJeele der Jonden, te weeten eerftelyk. Dat alle die geenen, die om hunnen Joadfchen Godsdienst van ongodsdienftigheid befchmldigd en vastgezet waren, zouden losgelaaten- worden , en dat allen die om die reden gebannen waren , zouden heiroepen worden ; het welk toont dat indien Domhianits zulk een gunftig oogmerk jegens hen hadt , gelyk zonmiigen hem toefebryven , hy omgebragcis, voor dat hy het zelve kon ter uitvoer brengen. Ten tweeden , verboodt hy de Joodtn'ter oorzaak van hunnen Godsdienst te moeyen ; en ten derden , belastte hy , dat zy ontheven moesten worden van de zw.aare taxen die hen om deze reden gedurende de regeering van zynen voorganger waren opgelegd , al Let welk verder blykt uit eene medaille van deaen vorst met dit opfchrift.
Calumnla fisci Judaici fubkta..
Hieruit hebben zommigen zig verbeeld,dat de impost ran de Didrachma, daar in de hatfte noot gewag van gemaakt wordt , ook wierdt opgsbeevsn ; maar Origenes verzekert ons zo Heilig, dat zy A 3 nog
WIL Boek:.
r Jooderi t belasgen ge.
'M. ,



XVII. Boek,
De oorfprong der Patriarchen van Judea,
5 HISTORIE van dï
eerfte verfchyning en aanftelling moeten zoeken van die Jooafche patriarchen , eerder dan onder de twee vorige regeeringen; geduurende welke zy niets dan wreedheid en verdrukking ontmoet hadden.
Deeze Patriarchen worden in het algemeen niet zonder goeden grond , aangemerkt als geweest te zyn van het geflagt van Aaron en de {tem van Levt , meer dan van die van >fc , die, m deze deelen van Judea was uitgeblufcht , of ten minften in zo verre verdrukt , dat zy niet flegts in geen ftaat waren om hun vorig gezag weder aantenemen, maar dat de geringfte poögingl daartoe hen zoude blootgefteld hebben aan de gevoeligheid der naayverige Romeinen. Maar dat het den Priefteren en Leviten toegelaaten wierdt om het volk te leerenden tot dat einde fchoolen opteregten , meefters over dezelve aanteftellen , en eindelyk iemand aan het hoofd der overige meefters te plaatfen , met den titul van Ro<b Abtoth of het hoofd der Vaders , waar aan de Gnekjche naam van Patriarch beantwoord, die ook meest in gebruik geraakt is, is te waarfchynlyker, omdat noch hunne ftam , die niets te doen hadt met de konmglyke waardigheid , noch hunne bediening, die thans bepaald was tot zaaken van Godsdienst, eenigen agterdogt kon geeven aan de Romeinfche magt , inzonderheid dewyl hun gezag over hunne kudden zyne trapswyze aangroeying verfchuldigd was aan hunnen grooten roem van geleerdheid en godsvrugt , en voornaamlyk beftondt m beiiisfing van geweetensgevallen , gelchilpunten van Godsdienst, en hetberaamen van de wyste en_ kragtrgxte re < gels voor de herftelling en duurzaame vesting van den-
nog betaald wierdt in zyn tyd, dat dit bevelfchrift waarfchynlyk de «fe natie alleen bevrydde van die drukkende belaEtingerii ,. wei. Ie hen ter oorzaak van hunnen Godsdienst , of getyk Dmutuntu het noemde, ongodsdienftigheid , waren opgelegd.



VERSTROOYING der JOODEN. 7
zeiven. En dewyl de Steden Tikerias , Japlnt , of Jarnnia , en Lydde , hen de gemaklykfte voorkwamen om de eerfte Akademien op te regten , (naar alle waarfchynlykbeid , niet zonder vergunning der regeering ) kan dit den Jooden gelegenheid gegeeven hebben , om naderhand te verzeekeren dat het Sanhedrin naar deze Steden verplaatst was. Dewyl deze Patrurchin insgelyks een grooten roem verworven hebben, wegens hunne buitengewoone geleerdheid , yver , en Godsvrugt, kan dit , met ter tyd, niet flegts een grooten toevloed van Jooden uit andere deelen, als uit Egypte, en andere westelyke provintien van hunne verftrooying , dei waards gelokt hebben , maar ook het middel geworden zyn dat hun Patriarchaal gez?.g daar erkend is. Hierdoor waagden zy het , mettertyd , eene zoort van fchatting te heffen , tot goedmaaking van de onkosten hunner waardigheid , en het onderhoud hunner Bedienden , welker zaak het was hunne bevelen en beflisfingen door alle de plaatfen hunner veritrooying te brengen, en toe te zien, dat dezelve ftipt wierden uitgevoerd, op dat'er ten minnen eenige fchaduw van verband met de Westerfche Jooden mogt onderhouden worden. Zy benoemden insgelyks de Jeeraaren die in hunne fchoolcn en akademien moesten voorzitten ; en deze wierden , in vervolg van tyd , hoofden en Princen genaamd , met oogmerk on het aanzien van die waardigheid te verheffen , of de groote achting te kennen te geeven welke hunne leerlingen hun moesten bewyzen. Deze hoofden wierden eindelyk mededingers van de Patriarchen ; en eenigen hunner bezaten de beide waardigheden te gelyk , het welk niet flegts eene groote verwarring , maar dikwils zeer geweldige en bloedige twisten onder hen veroorzaakte. Dewyl de Joodfche rabynen egter een veel hooger tydperk voor hunne patriarchaale waardigheid verzonnen en eene opvolging van dezelve tot de vyfde eeuw gegeeven
heb-
XVII. Boek.
Akademien te Tyberias,
Lydda sn*. epgertgt.
Hunne 'rapswyze verheffing en gezag.



8
HISTORIE van de
XVII Boei
Fibelag; ge lyst'. Patriarchen dao, Jooden gemM.
hebben in welke dezelve werd afgefcbaft , zal het * niet ongevoeglyk zyn cnzea leezeren den zaakely.
ken inhoud daar van in de noot mede te deelen wit C ) en hen terzelfder tyd , de ongerymdheid en
valfch-
■de
(C) Volgens , hen , was de eerfte Patriarch Rille}, toegenaarad de Babyltnier omdat hy van Babyion naar Jeruzalem gezonden was, (omtrent 100 jaaren voor de verwoesting van hunne hoofdftad , of 30 jaaren voor de geboorte van Christus ,) om een gefchil te beflisfen over het houden van het Paafchfeest hetwelk dat jaar op een Sabbathdag inviel , en het was ter oorzaak van zyne wyze beflisfing , dat hy verheven wierdt tot die waardigheid , die, zo als gezegd is , tot de vyfde eeuw in zyne familie bleef. Hy wierdt insgelyks aangezien als een tweede Mofes , omdat hy gelyk deze , 40 jaaren onbekend , 40 jaaren in grooten roem wegens geleerdheid en heiligheid , en 40 jaaren in het bezit van zyne patriatchaale waardigheid , leefde. Zy ftellen hem weinig beneden dien wetgeever , in zyne andere uitmuntende verdienften , zo wel als fn het groot gezag dat hy over de geheele Joodfche natie kreeg. Het is maar alleen te verwonderen, hoe Herodes de Groete , die zo naar yverig was over zyn eigen gezag , kon dulden, dat een vreemdeling zig tot zulk eene hoogte verheftte , enkel om dat hy een gefchil beflist hadt , het welk , naar alle waarfchynlykheid , lang voor dien tyd door an.ieren moet beoordeeld zyn.
Hillel wierdt egter opgevolgd door zyn zoon Simon , wien Terfcheiden Christenen beweeren, dat de eerwaardige oude perfoon geweest is die het Goddelyk kind in zyne armen ontving. De Jooden geeven hem een zeer duister Patriarchaat ; fchoon de boven aangehaalde Schryvers hem daarenboven nog hoofd van het Sanhedrin maaken ; en Epqhmius zegt dat de Priesterlyke flam hem 10 fterk haatede, omdat hy zulk een breed getuigenis van het Goddelyk kind gegeeven hadt , dat zy hem de gemeene begrafenis weigerden. Maar het is nauwlyks te gelooven dat de H. Lukas geen gewag zoude gemaakt hebben van zyne tweevoudige waardigheid , indien hy die inderdaad bezeten hadt , en hem geen hooger titel zoude gegeeven hebban , dan die van een regtvaardigen godvreezend man.
Hy wierdt opgevolgd door Jochanan , niet in de regte lyn van . afdamming , maar om zyne buitengewoone verdienften , welke de JUbbynen , naar hunne gewoonte , in zulk eene verbaazende hoogte verheft hebben . dat indien , volgens hen , de geheele hemel papier was , alie de boomen op de wereld pennen waren , en alle
de



VERSTROOYING der JOODEN. p
valfchheid van die gewaande opvolging tot die ingebeelde waardigheid toonen. Uit welk alles zy duidelyk zullen zien £
dat B
<3e menfchen fchryvers , dit nog niet genoeg zoude zyn om allezy. ne lesfen aanteteekenen. Hy genoot zyne waardigheid , volgens eenigen , maar twee jaaren , volgens anderen , vyf jaaren , er» hy was de perfoon , die, ziende dat de deuren van den tempel zig van zelve openden, uitriep, O Tempel, Tempel! waarom wordt gy dut hewoogen ! JVy weeten dat gy verwoest zult worden , dewyl Zacharias , het voorfpeld heeft, zeggende , Open uwe poorten o Libanus , en laat de vlammen uwe cederen verteren. Hiero^ , berigt men , heeft hy eene pligtpleeging gemaakt aan Veipajianus , of liever gelyk zomiiiigen het verbeterd hebben, aan Tïtuj.geevende hem den titel van Koning , en verzeekerende hem dat het eea Koning'.yke perfoon was die dit gebouw moest verwoesten : om welke reden zy beweeren dat die Generaal hem vryheid gaf om het Sanhedrin te verplaatfen naar Japhne.
De Joodjche Schryvers voegen hierby, dat hy daar insgelyks eene Akademie opregtte die tot den dood van Akiha beftondt, die insgelyks de zetel was van den Patriarch , en uit 300 Schooien of lda3fen van Scholieren beftondt. Hy rigtte eene andere te Lydda op, niet ver van Japhne, alwaar de Christenen hunnen beroemden St. George begraaven hebben. Hy leefde 120 jaar , en gevraagd zynde wat hy gedaan hadt om zyn leven te verlengen F gaf hy dit wys antwoord ; Ik waterde nooit digter by een gebedehuis dan op den afftand van vier Kubieten. Ik verborg nooit myn naam ; Ik heb zorg gedraagen alle feesten te vieren ; en myne moeder heeft zelfs myne hoofdfierfels verkogt om wyn genoeg te koopen om my op zulke dagen vrolyk te maaken; en heeft my by haar dood driehonderd oxhoofden wyn nagelaatcn om den Sabbathdag te vieren. De leeraaren , die in dien tyd bloeiden . waren niet minder aanmerkJyk, beide wegens hun getal en karakter , inzonderheid de beroemde Rabbi Chanina » van wien men de Bath-Col heeft hooren zeggen, dat de wereld om zynent wil bewaard wierdt , en R. Nikodemus wien zy beweeren dat den loop der zon gefluit heeft gelyk een andere Jofua.
Hy wierdt opgevold door Gamaliel, volgens hun berigt, een man van ondraaglyken hoogmoed , en die egter zulk een algemeen gezag over alle de Jooden hadt , niet flegts in het westen , maar door de geheele wereld , dat de Vorften zelve duldden dat zyne wetten in hunne heerfchappy wierden gehoorzaamd , en niemand hunner
Europ. Hist. XIII. Deel. I. Stuk» B d«-
VII.
oek.



10 HISTORIE VAN DB
dat dezelve niet begon te verjshynen , voor omtrent dsn tyd van Keizer Nerva , vroeger gemeld noch tot die.i
trap
derzelver uitvoeringeenigzins belemmerde. (2) In zyne dagen bloeide Samuel de kleine, die een gebed maak'e , vo! van de buteifte vloeken tesen Je Ketters, wairmele zy deChrstenen luJoslen, en hst welk tot nog in gebruik is. Gamaliel was geen minder vyandvan hen , en egter zyn zy beiden befchuldigd , de eerftï als den beroemden meèfter vat. onz.n groten Apos:el , de ander als zyn leerling iri zynen onbekeerden ft.iat.
Simeon li. zyn zoon en opvolger , was de eerfte martelaar , die geduurende de belegering van Jerufalem flierf. Het volk betreurde zyn dood zodanig , dat men een bevel uitgaf, om in plaats van tien bekers wyn , die gemeenlyk op de begrafenis van een heilig gedronken wierden , dertien op de zyne te drinken , ter oorzaak van zyn marteldom. Deze bekers , verhaaien zy ons , wierden in vervolg van tyd totzulk eene fchandelyke buitenfpoorigheid vermeerderd; dat het Sanhedrin genoodzaakt was eenige nieuwe vastfteliingen te maa. ken om dit misbruik te voorkomen.
Dit zyn de Patriarchen , welken de Rabbynen ons berigten dat , voor de verwoesting van den tempel , geleefd hebben ; en wy behoeven geene verdere wederlegging van deze gewaande waardigheid, dan het ftilzwygen der heilige Historiefchryvers , die niets flegts het minffe gewag van dezelve maaken maar ons eenpaarig verzeekeren dat het de hooge Priesters waten die in het Sanhedrin voorzaten , en voor welken alle de gevallen tot den Joodjehen Godsdienst betreklyk gebragt en bellist wierden. Het was de Hooge Priefter die onzen Ziligmaaker onderzogt en veroordeelde , die den H, Stepbtmus veroordeelde ; die de Apostelen verboodt in Christus naam te Prediken ; en die als regter over den grooten Apostel , aan het hoofd van het opperst geregthof voorzat. Het zelfdj kan aan. gedrongen worden uit Jofefhus die deze gewaande waardigheid, indien dezelve beftaan hadt, hadt moeten kennen , en daarvan gewag maiken ; en egter zo verre af is van daar iets vin te melden dat hy gelyk de Evangelisten , de Priesters alleen aan het hoofd van alle de Jooifche zaaken plaatst ; en den hooge Priester A anus noemt , als hebbende de zorg en het opzigt over den O.ylog tegen de Romeinen , het welk een duidelyk oewys is dat er toen geene zulke Patriarchen in wezen waren.
Laaten wy by dit alles voegen dat indien 'er zulk eene opmerk.
(a) Fï<f. GmU Ttemach David. lib. III. cap. 1. g. 13, f$ M<b
XVII.
BCRK.



VERSTROOYING der JOODEN. i,
trap van gezag verheeven wierdt , welken de Jooden daar aan geeven , voor den tyd van zyn opvolger Trajanus of misfchien eigenlyk voor de regeering van Adria. nus.
Indien wy derhal ven erkennen , dat de lyst van opvol-
lyke opvolging geweest was de Talmudisten die aan de toekomende eeuwen moesten nagelaaten hebben , terwyl noch zy , nog eeriige der oude Schryvers van de Joodfche Kerk eenig gewag daarvan maaken ; maar alleen et.nige hunner leer3aren die een aanzienlyken tyd daarna gefchreeven hebben, en welke wy gelegenheid ge. had hebben vroeger te melden als fchryvers, aan welken men in dingen van dezen aart, weinig geloof kan flaan ; inzonderheid dewyl 'er zulke onoverkomelyke tegenftrydigheden in dezelve zyn , dat geene fchryvers , het zy Jooden of Christenen , na alle genoomene moeite tot nog toe in ftaat geweest zyn dezelve over een te brengen C3).
Hunne opvolging volgens het algemeen begrip dier Rabbynen is als volgt;
1 Hillel, de Balylonier 8 Gamaliél III. de Zoon van Ju*
2 Simeon de Zoon van Hillel. dah.
3 Gamaliel de Zoon van Simeon. . 9 Judah II. Zdoa van Gamaliel
4 Simeon II. de Zoon van Ga- IJl.
maliel. I0 Hillel II. Zoon van Judth II.
5 Gamaliel 11. de Zoon van Si- n Judah UI. Zoon van Hillel II. ««» H' -A 12 Hiilet III. Zoon van judah.
6" Simeon III» de Zoon van Ga- III. imIM !!- 13 Gamaliel IV. Zoon van HU.
7 Judah deZoon vanS/mein III. lel III.
\olgsns Gantz Tzemach David, die hen tot tien verminderd heeft, zyn zy.
1 Hillel de Balylonier. 6 R. Jehudah , de Prins.
2 Simtm , Zoon van Hillel. 7 Hillel Ae Prins, deszelfs Zoon. ' 3 Rabb. Gamaliel Rsbuna. 8 Rabban Gamaliel de Oude.
4 R. Simeon, Zoon van Gamaliel. 9 Simevi UI.
5 Rabban Gamaliel deszelfs Zoon. 10 R. Judah, Na;/» of Frias.
(3) De his vid. Worfl. Obfetv. p. «4. Basnag. ub fup. /. III. C. I. feS. tb. i$ Jeq. Calmet.Jub. voc. patriarch &c.
B 2
XVII.
Boek,



Ï2
HISTORIE van di
XVII. v Boek. b
ierzelver g waarfchyn- g lykst begin. £
\
c
c I
1
]
:
VerUyfte Tiberia3.
olging daarvan , in de laatfte noot gegeeven , over et geheel juist is, fchoon valsch ten opzigt van de roote magt en waardigheid aan vyf of zes hunner toeefchreeven, .zal Gamaliel tvaarfchynlyk de eerfte zyn ie den titel van Rosh Abhoth , of Patriarch, ten tyde an Nerva aannam en eenig gezag over de Westerfche fooden begon te krygen ; maar indien wy den tyd van ie waardigheid brengen tot den eerlten gelyk tydigen chryver die daarvan gewag maakt , zullen wy genoodaakt zyn af te daalen tot de regeering van Adrianus, He daar van eerst gefprooken heeft, en dan zal Simon II. de eerfte zyn, die dezelve in die hoge maat bezat; vant hy leefde in den tyd van dien Keizer, en ftamde •egtftreeks af van Hilel, in wiens geilagt dezelve bleef :ot hiare vernietiging , in het jaar J. C. 429 , gelyk wy in het vervolg zien zullen.
Ons voorneemen is egter niet een by zonder berigt te geeven van deze Pontifen, inzonderheid dewyl wy vinden dat het zelve door de Joodfche Schryvers mee de ongerymdfte fabdagtige verfieringen , en wonderdadige verrigtingen * is opgevuld. • Het zal genoeg zyn denken wy dat wy de voornaamfte verrigtingen dezer Pontifen in elke eeuw waar in zy geleefd hebben , ontbloot van alles wat twyffeiagtig, valfch of hoonend is, mededeelen.
Dus het waarfchyniykst tydperk van hunnen oorfprong hebbende aangeweezen , zal onze volgende taak zyn de Stad van hun verblyf aan te toonen; welke fchoon zommigen onderfteld hebben > dat dezelve Lydda of Jamr,ia geweest is, door ver het grootfte getal erkend wordt, de beroemde Stad Tibeiüs geweest te zyn , aan het meir van dien naam gelegen , en dus genoemd door Herodes , die dezelve bouwde ter eere van Tiberius; welke Stad naderhand de hoofdplaats geworden is van Galilea , en de verblyfplaats van Agrippa , aan welken Keizer Claudius dezelve fchonk, en door wien zy tot



VERSTROOYING der JOODEN ï3
deszelfs eer Clsudia Tikrias genaamd wierdt. Deze Stad, beroemd wegens derzelver voordeelige ligging, zo wel als mineraaie wateren, wierdt verkoozen , ( als minder gefchikt om de argdenkende Romeinen kwaade vermoedens te doen opvatten,) niet flegts tot den Patriarchaal len zetel, maar insgelyks om daar de\Jóodfche geleerdheid^, te vestigen, ten welken einde daar kort daarna eene Akademie geftigt wierdt, die beroemd is geworden we ens haare geleerde mannen , in zonderheid de opftellers van den Misnah , waarvan wy te zyner plaatfe breeder zullen fpreeken. (D).
Het gezag van deze Patriarchen is veel vergroot dooH de Joden , met oogmerk om een bewys door de Chris-^ tenen dezer vroege eeuwen aangedrongen , dac namelyk de fcepter , of hc: Koninglyk gezag , door Jacob gemeld van hen was afgeweeken , te wederleggen. Maar wat men daar over ook moge fchryven, het was eer eene fchaduw van gezag , dan eene wezenlyke magt ; en de Romeinen waren te naaryverig in hun gebied , om hen de magt in eenige maatc te laaten genieten. Dezelve was genoegzaam alleen tot Godsdienftige zaaken en beflisfingen van gefchillen bepaald. De Patriarchen hadden Bedienden van onderfcheiden rang onder zig, welker ampt was hunne beflisfingen over te brengen, en mindere zaaken in alle de plaatfen waar hun gezag zig uitftrekte te beflisfen. Deze wierden Apostoli, Ltgati en zo voorts genaamd. Zy ligteden insgelyks de fchatting die^ aan den Patriarch betaald wierdt (E) en gaven hem by hun-^
ne
(D) Buxtort voegt daar by dat dezelve nog beftondt ten tyde van Jsronimus , en dat het op die Akademie was dat de Mazorttsn , zo benoemd in de Joodjche Historie , de edelfte vertooning maakten, en dat zy onderfteld worden aldaar de vokaalen en andere grammattkaale punten , tehebben uitgevonden.
(E) Wat deze fchatting ware welke hy van de Joodjche natie afvorderde , of het zy de didrachma die voormaals aan den Tempel,
B 3 ca
xvir.
Boek.
'ene Aka. ;mie op ge. 'gilet Pa' iarcbaal ezag.
rmne Astels of tdicndy/i*



14
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Tytils.
ne terugkomst, een berigt van den flaat der Jooden onder zyn gebied; zy wierden ook als Raadslieden door hem gebezigd; ter welker oorzaak zy een hoogeren rang dan de overigen bekleeden. De hoofden der Synagoogen , Schooien , en Akademien, wierden insgelyks door hem benoemd , en waren verpligt hunne voorfchriften van hem te ontvangen , en de keizerlyke wetten gaven hem den tytel van Illuftris of Clarisjïmus ; en eenige derzelver verboden den Christenen hem overlast aan te doen of hem oneerbiedig te behandelen , fchoon wy in geen van dezelve iets vinden 't welk toont dat Hy de magt van leven en doodt hadt. Deze Patriarchen konden geftrenge boetdoeningen,
tuch-
en naderhand aan Jupiter Capitolinus, betaald wierdt , en waar van zy geheel of ten deele door Nerva ontheven wierdt, of eenige andere , is moeyelyk te gisfen. Maar het is , uit den oorfprong van die' fchatting om eene nieuwe waardigheid en vereeniging onder de verftrooyden te handhaaven ; uit de gefchriften der Rabbynen ; zo wel als uit eenige det keizerlyke wetten duidelyk genoeg dat zulk eene fchatting algemeen betaald wierdt aan den Patriarch van het westen en dat zy uit alle de plaatfen der verflrooying naar Tiberias wier'd gebragt, en niet naar het hoofd der gevangenis te Babyion , gelyk Bartolocci verzeekerd heeft. Alle de Synagogen van het westen waren verpligt dezelve te betaalen ; en die welke geligt wierdt in Egypte alwaar de Jooden ryker waren dan in de meefte andere plaatfen , bedroeg eene zeer groote fom en het was misfchien , gedeeltelyk , om deze reden , dat de Patriarch zig in perfoon derwaards begaf. Epiphanius leert ons dat zy in alle de Provintien van Sicilië betaaid wierdt , en de Keizerlyke wetten berigten dat zy gevorderd wierdt in alle de deelen van het Roomjche Ryk , waar eenige Jooden gevestigd waren. Men meldt ons verder dat dezelve met zulk eene geftrengheid gevorderd wierd, dat het volk eindelyk genoodzaakt was zig over de gierigheid dezer Pontifen te beklaagen , in hoop van verligting te krygen ; tot dat wy vinden dat dezelve eindelyk geheel vernietigd is door Julianus den afvalligen , in het jaar 363 . indien de brief, aangehaald om dit te beween , wezenlyk de zyne is (4).
(4) Jai' ePisU *mu te^*'"' PaS- i2i'



VERSTROOYING der JOODEN. 15
tuchtigingen , en zelfs een kerkelyken ban , zo wel als eenige lighaamelyke ftrafien opleggen , maar in het laatfte worden zy befchuldigd misbruik gemaakt te hebben van de toegevendheid welke de wet jegens hen hadt; en toegelaaten , zo niet belast , te hebben , dat misdaadigen , inzonderheid de zuiken die genegenheid hadden tot het Christendom , of het zelve reeds omhelsd had-len , dood gegeesfeld wierden. Dewyl hunne waar. digheid erfelyk , en in verfcheiden opzigten zeer voor. declig was , maakten zy daar ten laasten zulk een misbruik van, dat Keizer Tteodofius de jonge , verpligt was^ eenedikt uittegeeven, om het buitenfpoorig gezag, datzyz zig hadden aargemaatigd , op te fchorten , en binnen»! de regte grenzen te bepaalen. Het was hun gebruik zig zeiven te verryken , niet flegts door de laatstgemelde knevelaryen , maar door het verkoopen van ampten onder hen, als by voorbeeld dat van Hoofd van de Akademie van de fchoolen, van de Synagogen , enz. en doot dezelve van tyd tot tyd aftezetten en andere in hunne plaats te ftellen , door het verleenen van vryheden om nieuwe Synagoogen te bouwen , regtbanken aan te ftellen , en gefchillen tusfchen Jooden en Christenen te beflisfen.
Maar al genoeg van den oorfprong van het Patriar-C chaat in het westen , en van deszelfs inftelling in dezej1 eerlte eeuw van de Kerk. De Jooden om het Karaktere\ van hunne natie te verheffen , doen deze en de volgende eeuw overvloeyen van geleerde mannen, aan welken zy eene groote menigte beroemde boeken toefchryven , die by ftrikt onderzoek blyken veel laater te zyn , dewyl zy gewag; maaken van zaaken en fchryvers die eenige eeuwen na hen verfcheenen zyn. Wy zullen dei halven verre het grootfte gedeelte van dezelven agter laaten , als ,die niet verdienen dat men verder gewag
van
XVII. Boek.
disbruik an hunne
Mgt.
'roote luimen m dezt uw.



XVII, Boek.
16 HISTORIE tan dï
van hen maake , en de overigen in de noot aaato ien(§;. ^
(5) Bebalven den beroemden R- Jobchaidts, Schryver van het boek van Sobar was Elisha Hagaili, of de Galilesr , die een zeer geheimzinnig ftuk fchreef over de tweeëndertig eigenfchappen< van de wet , beantwoordende aan de tweeëndertig wegen van wysueid. ( O R. Eleezar fchreef een ander ftuk over de\maaten van den tempel , en men beweert dat hy geleefd heeft ,\\terwy1 dezelve neg in wezen was ; en dat hy zyne maaten naar denzelven genoomen heeft gelyk de meefte Rabbynen die zedert naar de zyne genoo. men hebben (6 ). De volgende , die verdient 'dat men gewag van hem maake , was de Poëet Ezecbiel , die een digtftuk fchreef over Exodus, of de verlosfing uit de Egyptifche flaaverny , waarlchynlyk om zyne natie in hunne tegenwoordige elendeu te vertroosten. Hy wordt onderfteld geleefd te hebben tusfehen den tyd van ƒ«ƒ«tbus , die geen gewag van hem maakt , en Clemens van Alexandrye , die van hem fpreekt, zo dat hy moet geleefd hebben omtrent het einde der eerfte , of het begin der tweede eeuw (. 7 > Het laatfte ftuk dat wy zullen bybrengen is het Testament der twaalf Patriarchen , waarvan de Schryver zyn Godsdienst verborgen heeft ; maar hy (preekt zo dikwils als een Jood dat de geleerde Dr Grabe die het zelve eerst in het Griekfch 'heeft uitgegeeven' gelooft, dat het ze'.ve oorfpronkelyk in het Hebteeuwjch gefchreeven is door eenig Leeraar van die natie, welken hy onderdek eenigen tyd voor onzen Zaligmaaker geleefd te hebben, dewyl hy het gemeen gevoelen der Jooden in de verwagtmg van eenen tydelyken en veroverenden Mesfias naarvolgt. De bovengemelde Bisfchop fchynt ook van dezelfde gedagten geweest te zyn , ziende dat hy zo bitterlyk klaagt over den naaryver der Jooden, Ais dit werk zo lang voor de Christenen verborgen gehouden hadden, opdat zy de profetien , die daar wegens den Mesfias in gevonden worden, niet tegen hen zouden inbrengen.
Deze profetien zyn inderdaad zeer menigvuldig, en zouden auidelyk tegen hen zyn , indien het boek zelf eenig gezag hadt , maar bet fchynt eer gefchreeven door een halfbekeerden Jood , aie verfcheiden proretien , betreffende Christus, in den mond van deze Patriarchen legt, maar nog een groot getal Joodjcbt vocr^
( 5 ) Bartoloc. fcf Wolf. Blbliot. Rabbin.
(6) BartoL ub. fup. _ ...
< 7 ) Lt Moyne Var. Sacr. torn. II. pag. 35*- Masnag. ub. Sup. l\t, III. Cap. U.jSeEt.ib.



YERSTROOYING der JOODEN. 17
De volgende eeuw bragt verfcheiden aanmerklyke gebeurtenisfen voort, waar van de voornaamfte zyn , i. De opiland die zy onder Keizer Trajanus maakten. 2. De 1 yslyke fiagting die zy in Cyrene , eene Stad van Lybia ,« op het eiland Cyprus , en in andere plaatfen , aanreg-^ teden. 3. De verfchyning en ftraf van den valfchen^ Mesfias Barch'ocbeba; het inneemen van de Stad Bhher\ door de Romeinen; en de vreeslyke ftaat waartoe de Joo. den na hetzelve gebragt waren. 4. Het herbouwen van Jerujalem door Adrianus. En 5. Het fchryven van den Misbnah , door Judah Hakkodesh of den heilig.
1. Hunne opftand onder zulk een magtig vorst als 1 Trajanus , kan alleen toegefchreeven worden , aan hun1; ongeduld onder een vreemd jok , verzwaard door de-i elenden en moeyelykheden die zy onder het zelve leeden"( het welk hunne wraak, niettegenftaande den laagen ftaat waartoe zy gebragt waren , met zulk eene woede deedt uitbarsten, dat men dit niet zonder afgryzen leezen kan. Dezelve begon te Cyrene , alwaar de Jooden. zig voor eenige eeuwen gevestigd hadden , en magtig geworden waren ; en zy behaalden nu eenige aanmerklyke voordeden op de Cyreners en Egyptenaaren. Deze Jaatflen vlugteden ormiddelyk naar \Alexandrye , en verwektten daar zulk eene vrees voor de Jooden , dat men onmiddelyk allen van die natie, welke in de Stad gevonden
wier-
deelen overhoudt , inzonderheid dit , dat Jefus een tydelyk , in plaats van een-geeftelyk Verlosfer , zoude zyn ; en dus is het werk even weinig gefchikr om tegen Jooden als Christenen te dienen. Wy zullen onzen leezeren , om verder het Karakter van het boek (26) en deszelfs gewaande overzettingen in het Griekfcb door St. Chryfojicmus te zien , wyzen op de fchryvers in de noot aangetrokken. En alles wat wy hierby zullen voegen is, dat het zeer oud moet zyn , dewyl Origenes het reeds aanhaalt.
(26) Calmet fub. Voc. Testament. Prideaux Connett. enzeur0p.hi8t.XII1. Deel.1. Stuk. C
XVII.
Boek.
>ev»#r.
aame geiwtenis'm der weede '■uw.
Dpffani naer Traanus bet aar van
:. us-



XVII. Boek.
Oorlogen tegen de Romeinen ; 0«i volking van Libys
Moord v Cypriers
i8 historie van de .
wierden, ombragt. Die van Cyrene verbitterd door zulk een vreeslyk fchaverhaal, 't welk zy zig egter op den hals gehaald hadden , verkoozen eenen Jndreas , welken Eufebius Lacuets noemt, tot hun Hoofd (o, onder welken zy terftondt twee honderd twintig duizend inwooners ombragten , het geheele land van Libya verwoestten , en verfcheiden wanhoopige gevegten uithielden tegen Martius lurbo , welken Trajanus met een talryk leger tegen hen gezonden hadt ; in zo verre dat Adrianus naderhand genoodzaakt was , eene nieuwe Ko. lonie derwaards te zenden , om dat ledige land weder
•te bevolken ,,v ' J ' •'' j
i n het volgend jaar vatteden die van Mejopotamie de wapenen op , en wel op zulk eene wyze , dat dit de geheele landftreek deedt beeven , het welk den Keizer verpligtte den beroemden Lucius Quietus , den grootften Generaal van het geheele Ryk , derwaards te zenden , die zulk eene groote menigte van dit volk flagtte , dat hy de overigen voor het tegenwoordige in rust bragt, maar uit vrees dat zy weder zouden opftaan , zodra hy vertrokken ware , ftelde Trajanus hem tot Gouverneur over Palejlina aan , en belastte hem daar te blyven om hen in toom te houden (o-
Dir belettedj de zulken , die in Cyprus gevestigd * waren, niet , in een veel vreeslyker opftand uittefpatten , in den welken zy twee honderd veertigduizend inwooners vermoorden.
Dit verpligtte egter Trajanus zyn voornaamen generaal
(c) Eccl. Hisf L. IV. c. «.
(i) gantz tzemack ÜAVID , f. IOA. SaLOMOH, 6üus
virgas tribus Jud p. 64.
fO E usi», in Chronic. Jud. Hist, 1.IV. e. 2 & fcq. Xiphii.. es Dion. lib, LXVM. Orosius & a.ib.



VERSTROOYING der JOODEN. 15,
raai A Mams tegen hen te zenden, die hen , na eer.i. ge moeite , te onderbragt , waarna een EdiéT: wierdt uitgevaardigd, verbiedende den Jooden onder de ftreng. fte (haffen ooit weder een voet op het eiland te zetten.
3 De volgende opftand viel voor onder hunnen val fchen Mesfias Caziba , of, gelyk hy zig zeiven noemde, Barchocheba ; die , zyn voordeel doende , met den fpyt dien de Jooden toen gevoelden , om dat Adrianus eene Kolonie gezonden hadt om Jeruzalem te herbouwen , het welk hy voorhadt op de Romeinfcbe wys te verfieren , en naar zyn naam Aelia te noemen (waarby de Joodjcbe fchryvers nog eene andere en veel grootere reden van misnoegen voegen , namelyk dat hy de Jooden verbooden hadt hunne kinderen te befnyden) zig aan het hoofd van deze natie zettede, en zig voor den lang. verwagtten Mesfias verklaarde. Hy was een dier bandieten aie Judea ontrusteden , en alle foorten van geweldenary 'tegen de Romeinen begingen , en was te dier' tyd zo magtig geworden dat hy verkoren wierdt tot Koning over de Jooden , of , volgens hunne eigen fchryvers , zyn vader en grootvader in die waardigheid opvolgde en hy wierdt door die natie voor Mesfias erkend. Om egter den uitflag zyner ftoute onderneeming gemaklyk te maaken , veranderde hy 1. zyn naam in dien van Barchochab of larcbocheba ; zinfpeelende op de Star door Bileam voorfpeld (g). *. Hy beweerde een Star te zyn uit den Hemel gezonden om zyne natie tot haare oude vryheid en roem te herftellen. ( H ) En 3- verkoos 'hy tot'zyn voorlooper den beroemden Akiba, die in grooten roem zynde onder de Jooden , als het Hoofd van hun
San-
(g) Nu mei 1 XXIV. V«. 17.
(H) Ten blyke hiervan washy gewoon junr en rook uit zynaond stittebraaken, als hy fprak , om het gemeen te blinddoeken.
C a in
Boek.
De valfche Mesji as Barcha chab.
Zyn oorfprong:
Vwlotper,



20
HISTORIE vam Dl
Boek
Bither Vtrblyfplaats Vt koren.
Hy verklaart di Oorlog i de Rortfi nen na G.134.
; Sanhedrin , verklaarde dat hy de Star was, die uit Jacob zoude opgaan. De vervolging welke zy onder Adrianus geleden hadden, hadt in zo verre den weg gebaand voor deze twee bedriegers , dat zy weldra een leger van 200,000 man , lieden van eene verbaazende fterkte en dapperheid , uit hunne eigene natie op de been bragten , en Bither tot hunne verblyfplaats en de hoofdftad
f5tvan dit nieuwe Koningryk verkozen (I).
r_ Hier wierdt Barchochab tot Koning gezalfd , en liet eenig geld met zyn naam flaan, waardoor hy zig Mesfias en Vorst over de Joodfche natie verklaarde , maar
n hy verwylde met den Romeinen den oorlog aan te doen,
f'tot dat Adriams Egypte verlaaten hadt, zo dat die kryg niet uitbarste voor het ï7rfe jaar der Regeering van dien ' Keizer , gelyk een laater fchryver duidelyk getoond heeft (&) Adrianus fchynt in het eerst dezen nieuwen opftand verwaarloosd te hebben , en dewyl de Juoden zo fterk door zyn voorganger vernederd waren , kon hy zig nauwlyks verbeelden dat zy zo lchielyk in ftaat zouden zyn hem het hoof! te bkden. Maar toen hy vondt welk eene groote menigte banditen , en andere verloopen Jonden naar Barchochab zamen vloeiden vondt hy goed Tinnius Rufus , met eene groote magt, tegen hen te zenden, fchoon dezelve bleek niet fterk genoeg te zyn om den bedrieger te beletten , groote voordeden op hem te behaalen , en alle de bekeerde Jooden , zo wel als de Romeinen en Christenen , die
in
(h) Vid. Bas n ag ub.
O) St. Jeronimus noemt die Bethonn ; en beide hy en Eufebius plaatien die in dc nabuui fchap van Jerufolem. Daar waren egter twee fteden van dien naam ; te weeten deze omtrent twaalf mylen , en eene andere byna twee en ryftig «ïylen van die Hoofdftad gelegen (t;.
(tj Eu/eb. Jerin, In. HibTf.it.



VERSTROOYING der JOODEN. 21
in hunne handen vielen , omtebrengen. Eindelyk wierdt Julius Severus, toen in Engeland , en een der grootfte Generaals van zyne eeuw , tegen hen gezonden ; die het niet veilig oordeelende zulk een groot en I fterk leger aan te tasten , zig vergenoegde het zelve by' gedeelten te verflaan, door welk middel hy het einde-^ Jyk zo infloot dat hy het allen toevoer van levensmiddelen affneedt, waarop hy de belegering voor Bither ging flaan. De belegerden booden een wakkeren tegenweer , en Tryphon , een beroemoe Rabbi wierdt ter dood gebragt, om dat hy voorftelde de plaats over te geeven : maar zy wierden daar eindelyk toe genoodzaakt , door den dood van Barchochab , die gefneuveld was; waarop de vreeslykfte flagting onder de Jeoden' volgde , in zo verre dat hunne fchryvers verzeekeren ,l dat 'er een veel grooter getal van dezelve omkwam , dan voormaals uit Egypte waren geleid ; en de fcholieren die de plaats zo wel verdedigd hadden , fchoon met geene andefe wapenen dan hunne fchryvende penfeelen, wierden , met hunne boeken aan het l}f gebonden by duizende in de vlammen geworpen (KJ Wat Akiba
be-
(K) De Joden voegen daar by dat , toen het hoofd van dien bedrieger aan Adrianus gebragt wierdt hy zyn verlangen betuigde orn het lighaam te zien; maar dat men toen men het zelve wilde opneemen , een Slang om het zelve geflingerd vondt , het welk hen zo verfchrikte, dat de Keizer hier van onderrigt, verklaardedat God alleen magtig was om zulk een man te dolden. Maar dit bdettede niet dat zyne bedriegery eindelyk ontdekt wierdt , om welke reden zy zyn naam in dien van Barchozab , of de zoon der bedriegery of de* leugens veranderden.
Zy voegen daar by dat de flagting zo vreeslyk en algemeefc wai dat zy op één Heen de bekkeneeltn van 3co kinderen vonden die op denzei en verbiyzeld waren ; de beeken zwollen zo op door het bloed der gefneu velden , dat zygrootc fteenen tot in zee , fchoon vitr rnylen van daar voerden , en de grond rondom wierdt zo verrykt door de lyken der omgekoomenen , dat hy in zeven jaar niet behoefde gemest te worden.
c3
XVII. Boek.
ütber&j•■gerd en enomoiu
'laervrets-



S2
HISTORIE van de
XVII. 1 Bcek. i
Getal der düddm.
J.rufalem herboud he jaar na J- C. 197
)etreft na eene ftrenge gevangenis wierdt hy tot een vreeden dood veroordeeld , en met hem , zeggen de Juoden , ftierf de roem der Joodfche wet ( §).
De Romeinen aan den anderen kant verlooren eene jroote menigte hunner eigene benden , en 'indien wy hunne fchryvers mogen gelooven , was deze een der bloedigfte oorlogen die zy ooit gevoerd hebben Vyf honderd tagtig duizend wierden van den kant der Jonden o-edood (behalven eene groote menigte anderen die door den honger, het vuur en andere rampen omkwamen ("i); het welk niet konde gefchieden zonder groote verliezen van den vyand , dewyl de eerften bekend waren voor wanhopig te vegten , en hunne levens tot eenen duuren prys te verkoöpen. Daarenboven hadden zy by het inneemen der Stad tiitber nog vyftig fterke wel bezette Kasteden overig. Na den dood hunner Hoofden deeden de overigen egter niet dan flauwe pogingen ; en de oorlog nam weldra een eind.
Adrianus bediende zig van dezen vreedzaamen tusfchemyd om Jerufakm te herbouwen. Dit voorneemen wierdt ter uitvoer gebragt, niet egter voor de Jooden, die te eer tot nieuwe opftanden zouden zyn aangezet ,
had-
(i) Dio inüdrianp. 263. Eiosoh, Chr. p. 168.
f O Zyn vleefch wierdt hem met yzere tangen van het lighaam gehaald f 38) Liehfut fpreekt van hem als de eenige opmerklyke perfoon die in deze woede geleeden heeft (39) fchoon eene groote menigte anderen , niet minder beroemd-, insgelyks wreede dooden hebben ondergaan j inzonderheid y«A , de zoon van Bava . die, riet teeenflaande des Keizers bevelen , tegen het vervullen der ledige xlaatfen van het Sanhedrin , vyf eeraars in dit genootfchap aanftelde, en onder deze den beroemden R Mcir; die! fchoom alle de anderen de plaats verlieten, egter ftandvastig bleef tot dat hy eenige honderden wonden in zyn lighaam gekreegen hadt.
(38) Vid. Lent. de Judm. Pfeudo-Mtsf. p. il &M- Basnag» fuP-
(39) Mtsn, in o«f««



VERSTR00Y1NG der. JOODEN.
=3
hadden zy vryheid gehad zig in dezelve te vestigen. Men bedoelde hier door in tegendeel hen te vernederen, dooi zo veele heidenfche gebouwen op te regten dat zy een affchrik zouden hebben om in de Stad te koomen (L) daaren boven gaf de Keizer nog een ftreng Edikt uit waarin hy hen allen* verderen toegang in dezelve verboodt. En om die te beter van alle Joodfche inwooners te zuiveren , liet hy eene groote menigte van dit volt op twee verfchillende markten tegen den gewoonen pryi van paarden verkoopen en belastte dat de overigen naai Egypte gevoerd wierden. Hierna wierdt de ftaat der Joo den een der akeiigfte die men zig kan verbeelden ; en dewyl hen de ingang der heilige ftad dus dubbeld geflooten was , waren zy genoodzaakt zig te vergenoegen met die , onder een vloed van traanen , van de nabuurige heuvelen te befchouwen; zelfs konden zy niet dan voor geld deze vryheid van de Romeinfche Soldaaten verwerven. De Olyjberg inzonderheid zag men dikwils bedekt met mannen en vrouwen, in gefcheurde kleederen , die de verwoesting hunner voormaals beroemde hoofdftad beweerden.
Wy vinden gewag gemaakt van eenige andere zwaare imposten die hen waren opgelegd voor ds vryheid van hunnen godsdienst ; inzonderheid voor die van de heilige boeken te leezen , hunne kinderen te befnyden, enz. Hieromtrent verfchil'en de fchryvers beide Jooden en Christenen , maar deze byzonderheden zyn der moeite niet waardig , dat men daar langer op ftil ftaa. Wat
de
(L) My gaf bevel om de oude gedenkftukken te vernielen, en een fchuuwburg en andere openbaare gebouwen van deze bouwftoffen te maaken Standbeelden van heidenfche G^>den en Godinnen werden gefteld in de plaats van den temp*l Maar de grootfte onwaardig, beid voor de Joodenwas, dat hy bevel gaf een varken uit te houwen, en het relve té plaatfen boven de poort die naar Methkhm leidde.
XVII. Boek.
Veried aan de Jooden om in de Stad ie komen»
Eene twsarefchatting'ten opgeigd.



24
HISTORIE van de
XVII. < Boek. 1 1 1
i
i
■
Judas1
Hakko-
desh
fchryft den Mishna.
BtWt va dit werk.
Ie Voeden van het Oosten betreft, zy fchynen het veel itter gehad te hebben , want fchoon Tajanus den kryg ot in Mefopotamie , tegen hen gevoerdt hadt, heeft eger Adrianus , toen hy den throon beklom , bewilligd lat de Eupbraat het grensperk van het Rómeinfche Ryk lan dien kant zoude zyn , derhalven hadden de zulken lan de andere zyde van de rivier , geen ander deel in len oorlog waarvan wy gefprooken hebben , dan alleen, lat veelen den vloed overtrokken om hunne broederen ■e helpen , die alleen dienden om het getal der gefneurelden en gevangenen aan dien kant te vermeerderen
De laatfte opmerklyke zaak die in deze eeuw voorkoomt, is hetfchryven van den Misbnab , door Judas Hakkodesh. Hy was de zoon van Simeon , toegenaamd de Restvaardige , er- de derde Patriarch der Jooden Hy volgde hem op in die waardigheid , en wierdt geboren inde Stad TziPori of S'phons r§) en bloeide geduurende de regeeringen' van drie Keizers die groote vyanden van de Christenen , maar zeer gunstig voor de Jooden waren; te weeten Antoninus Pius, Mi Aurelius , en Commodus; Dus bezat hy het Patriarchaat 45 iaa, en rust (*); Hy wierdt zeer aanzieolyk door zyne heiligheid, maar veel meer door zyne groote geleerdheid , jen zat met een onbepaald gezag voor in de groote Akademie van Tiberias. Geduurende dezen tyd hadt hy menigvuldige gelegenheden gehad gefchillen van het hoogste belang te beflisfen, waardoor hy een grooten roem verworven hadt. Maar hy wierdt boven alles geacht om zyn beroemd boek de Misbnab of herhaaling van de wet genaamd, en door de Grieken nD'Utertnemium tweede wet geheeten waarvan de Jeezer een kort berigt in de noot kan zien (M). Dit werk
was
(k) Vid. Gantz & al. fup. citat.
(S) Eene ftad, gelegen op een van de bergen van GaWeën.
(M) Wy behoeven te minder van dit beroemd ftuk te zeggen om-



VERSTROOYING der JOODEN.' !
was te dier tyd zo veel te noodzaaklyker, omdat d< natie zulke menigvuldige verftrooyingen en omwentelin
gen
dat het zedert in het Latyn vertaald is , door Surenhufius , met d( nooten van den geleerden Maimon ; Barthemra , en Guifius , en ir zes deelen in folio in het jaar 1702 uitgegeeven. Het is gefplitsl in zes deelen ; het eerfte is getyteld , □"jni Y*D Ssder Zer Hm , ordo Seminum en handelt over de zaaden des velds , over de hoornen , vrugten , planten enz. Het tweede O'HyiD V!D Sedei Mohadim ordo feftorum handelt over de juiste in achtneeming dei Joodfche feesten. Q^JïyjD Seder Nashim, ordo mulierum; handeli over de vrouwen , en alles wat het huwelyk betreft. Het vierds D^p^U *Y1D Seder Nezikim, ordo damnorum , handelt over verlie. zen , fchaden , handel enz. en de gereg'elyke vervolgingen hieruit ontftaande. Het vyfde C'êHp *VlD &der Kedashim ordo Sanctorum, handelt over de offerhande , aanbiddingen , en alle ande» re heilige dingen. Het zesde PVWlHD "HD ori° purificationum, handelt over alle foorten van boetdoeningen , en alles tot zuive ring betrekiyk. De fchryver heeft insgelyks by het vierde deel o. ordo damnorum een hoofdituk gevoegd getiteld H1I miaj* Aboda] Zarah , of cultus extraneus j aldus noemen zy de afgoderyen en d( ftraffen aan dezelve gehegt. Eik van deze boeken behelst verfcheiden verhandelingen bedragende te zamen drie en zestig.
Dit wetboek of deze verzameling van mondelyke overleeveringen is gegrond op een vyfvoudig gezag ; te weeten 1. Op de fchrif ten van Mojes , wiens voorfchriften bevat zyn in den Pentateuchus , en die of zelve" beflisfende zyn , of door gevolgtrekkingen zodanig worden. 2. Op de voorfchnften van dien wetgeever , hem op den berg gedaan of gelyk zy gemeenlyk genoemd worden , de mocdely' ke wet, die als van het zelfde gezag met hetgefchrevene, worden aargemerkt, hoewel men geen voldoenend bewys geeven kan, dat zulk eene mondelinge wet aan dien wetgeever is mede gedeeld. 3 Op de verfchülende beflisfingen der oude leeraaren, waaromtrent men vry. beid heeft die zyde te kiezen, die men best oordeelf, het zy hy voorbeeld die van Hillel of Shammai, 4. Op de grondregels en gezegden dei Piofeeten en wyze mannen , die , te dezer oorzaak , de ilooter oi bolwerken van de wet geraamd worden ; maar van welken d{ Rabbynen dikwüs vtrfch'llen , fchoon zyhtn over het geheel groo te ach'ing toedraagen. <;. Op de oude gebruiken en gewoonten di< zedert de fcragt van eene wel verkreegen hebben , en door dezel ve even voldoende geworden zyn. Dit is de inhoud van die zo geroeu.de verhandeling , die "daarom een ligbaam van burgerlyke
Uurop. Hist. Xill. Deel. i. Stuk. D cn
' XVJT. Boek.
.
1
i



ï6
HISTORIE van db
XVII. Boek.
Wanneer gejcbretvei
Judas Ka rakter.
Groeten hoogmoed.
gen ondergaande reeds veel vergeeten hadt , en nog meer zoude vergeeten hebben van de mondelyke overle. veringen over de gebruiken , wetten en gewoonten der Jolden , welke te dier tyd zeer talryk geworden waren, ten zy dezelve om dit gevaar te vermyden, opgefchreeven , en in één lighaam of fyflema gebragt wierden. En dit deedt hy met zulk een goed gevolg, dat de Joodfcbe Akademien dit zedert zonder eenige verandering heöben 'naargevolgd. Men verfchilt fterk wegens den tyd waarin zyn werk gefehreeven is. Het waarfchynlykst gevoelen is, dathy het geëindigd heeft omtrent het jaar van Christus 180 of omtrent het 44 jaar van zyn leven, wanneer hy tevens in den bloei der jaaren, en door eene lange ondervinding in ftaat gefield was de neteligfte gevallen van dc wet te beflisfen.
■ De groote roem en het gezag welke zyne geleerdheid en werken verworven hadden , maakten hem egter , zelfs volgens dc Joodfcbe fchryvers , zo hoogmoedig dat hy hierdoor weinig aan den titel van heilig beantwoordde. Hy gaf deze geestgefteldheid tot aan zyn dood toe , door te befchikken over alle de plaatfen en titels die onder hem Honden; en onder andere die van Kacham of wys man , waarmede hy een zyner zoonen , Simeon genaamd , begiftigde , dien van Hoofd der Sy-
na-
en kerkelyke voorfchriften voor de Jooden genaamd, en als eene Terzameling van hunne mondelyke wetten , regelen , enz. befchouwd wordt. Het is egter waatfchynlyk, dat dit boek nietaanHonds wierdt uitgegeeven , of , ten minften algemeen aangenoomen, dewyl wy in Hegefippus gewag gemaakt vinden van'ztilke mondelinge overleveringen , die nog zogenaamd en van mond tot mond overgebragt wierden. Zy die hiervan een vollediger berigtbegeeren, kunnen de ftraks gemelde Latynfche overzetting, en de fchryvers hier onder aangetekend , raadpleegen (49).
(49) Bartslcc. Bibliot. Rab. torn iii. Basnage's Hist. Jud. lib. iii *.. 3. Calmet.fub v.oc. misbna, Prid, ConneS. part, i. lib, 5.



VERSTROYING der JOODEN.
ij
uagoge, welke hy aan Chanina fchonk , en dien van Prins , of hoofd , welken hy aan zyn oudften zoon Gamaliel III gaf (N). Hy belaste insgelyks dat zyne begrafenis op de pragtigfte wyze moest gevoerd , en hy op de Joodfcbe wyze beweend worden.
Hy wierdt opgevolgd door zyn zoon Gamaliel, die gezegd wordt zyns vaders Mishnah bevestigd te hebben ,, en in het jaar '229 geftorven te zyn. Zyn zoon Judah deedt niets 't welk onze opmerking verdient uitgezonderd dat hy zyne waardigheid naliet aan zyn zoon den beroemden Hillel II , een man van groote verdienften en geleerdheid , die de eerfte , de jaartelling by de fchepping heeft begonnen. Hy was de uitvinder van eene andere verbetering te weeten de cyclus van 19 jaaren , om den loop van de Zon met die der Maan , door behulp van zeven tusfehenvoegingen , overeentebrengen. Eenige anderen hebben zedert de behulpzaame hand geleend aan deze verbetering , inzonderheid Rabbi Samuel , bygenaamd Jarkin , of maanzieke , die het hoofd was van eene Akademie te Nahardea , omtrent het jaar £240 , en die voor een groot Starrekundige gehouden wierdt ; maar dewyl zyne berekening nog gebrekkig wierdt bevonden , verbeterde een zyner opvolgers , te weeten R. Jda, deze ve grootlyks , gelyfe Hipparchus te voren die van Calippus gedaan ha^t ; waarop dan ook alle de Joodfcbe verbeteringen gegrond v/aren ; Hillel egter , als Prins van de gevangenis in
het
(N) Dit waren de drie voornaame waardigheden van de Joodfche Kerk. De Prins, of gelyk wy verkoozen hebben hem te noemen, de Patriarch , was de boojfte. Het Hoofd volgde daaraan en hadt in deszelfs atweezen de voorzitting in den Raad ; en de Kacharn bekleedde den derden rang. Deze laatfte moest geleerder zyn dan alle de overigen , dewyl hy de perfoon was die in alle twyfelagtige gevallen geraadpleegd wierdt ; hy zat aan de linkerzyde van den Prins, gelyk het Hoofd aan deszelfs ïegter kant zat. D 2
xvn.
Boek.
Gamaliel volgt bem f.
Hillel veri 'tetert de syd-reke' ling.



XVII. Boek.
Hillel'ai/ icering kort voor zyn dood.
Hy word opgevolgi door Jud een minde ja&rige*
*S HISTORIE van de
het westen , voerde die door zyn gezag in , en baande daar door den weg voor de andere twee ; fchoon het riet onwaarfchynlyk is , dat zy als eene veroverde natie, in dit zo wel als in andere gevallen genoodzaakt waren zig aan de wetten der veroveraars te onderwerpen , en de hervorming door Julius Ce/ar gemaakt aan te neemen, Hillel maakte egter nog eenige verbeteringen inden Techuphath Hashana, of de omwenteling van het jaar, als het veranderen der Evenachts-punten en zonncftilftanden , door dezelve 13 dagen vroeger te Hellen dan hy die vondt , als by voorbeeld de lente zonneftilftand van den 7, April op den 25, Maart (m).
Maar het geen hem waardst maakte by de Christenen was zyne bekeering en doop kort voor zyn fterven (O) , wanneer hy den Bisfchop van Tiberias liet haaien , onder voorwendzel van hem als geneesheer over zyne ziekte te raadpleegen ; maar inderdaad om zi°- Christen te erkennen , en door denzelven gedoopt te&worden. De plegtigheid wierdt dan verrigt , maar op de heimelykfte wyze ; de bedienden die het water in de kamer bragten moesten dezelve terftond weder verlaaten ; en de zaak wierdt eenigen tyd verborgen gehouden , op dat zyne vrienden en bedienden hem te dezer oorzaak geen nadeel zouden kunnen doen. t Hillel liet zyn eenigen zoon Juda , die minderjaa' riff was , onder de voogdyfehap van Jofepb, zyn boej, zera-
r" (m) Vid. Scalioer Canon Ifag. 1. III. p. 270.
(O) Dit wordt niet erkend door eenige der Joodfche Schryvers die te naaryverig waren van zynen roem , zowel als van dien hunner natie , om daarvan eenig gewag te maaken. Maar wy weeten dit op het gezag van Epiphanius , die ons berigt , dat hy, met EufeMus Vercelltnfts naar Sïythopoiis gegaan zynde , om Jojeph, een boezemvriend van den overleedenen HUM, en voogd over zyn zoon , zowel ah een zyner Apostelen , te bezoeken , deze geheele historie uit deszelfs mond gehoord hadt..



VERSTR00Y1NG der JOODEN. 29
zemvriend , en een zyner Apostelen. Maar de Jooden argdenkende dat Jöfepb .dezelfde gevoelens als Hillel koesterde, vervolgden hem met zulk eene bitterheid en, geweld, dat hy genoodzaakt was zig tot den Keizer teü vervoegen, door wien hy vriendelyk ontvangen wierdt en die hem niet flegts tegen alle verdere beledigingen be-' fchermde , maai* hem ook vergunde verfcheiden pragtige Kerken voor de Christenen op te regten , in de plaatfen daar dezelve ontbraken , waardoor hy zeer ryk .wierdt en eenige ftaatelyke huizen in Scytbopolis bouwde ; en hier was het dat hy aan Eu/Mus en Epiphanius\ het' berigt gaf van HiMs bekeering ftraks gemeld. Wat; Juda , zynen pupil betreft, hy volgde zyn vader in' de patriarchaale waardigheid op , en genoot dezelve tot het jaar 356 ; wanneer Jofeph , toen 70 jaaren oud , dit aan den twee Bisfchoppen verhaalde. Hy fchynt hem flegts weinige jaaren overleefd te hebben , dewyl Julianus , in een brief aan de Jooden , gedagteekend in het jaar 363 , gewag maakt van een ander Patriarch, die toen den ftoel bekleedde , welken hy Julius noemt; het welk de naam is-van zyn zoon en opvolger Hillel III ( in het Griek/eb overgebragt, ) als die de Joodfcbe Kerk tot het jaar 385 beftierde.
Hy wierdt opgevolgd door zyn zoon Gamaliel, de IV, van dien naam en de laatfte van de Patriarchaale ftam en waardigheid. J er animus fpreekt van hem als van een geleerd man , die verfcheiden gefchiüen hadt met Hefyehius , voor het jaar van onze tydreekening 392 ; en het was niet voor het jaar 415 dat wy hem vaneen gedeelte van zyn gezag door een edikt van Keizer Tbeodofius beroofd vinden. Maar 'tzydie Priester misbruik van de Patriarchaale waardigheid gemaakt, of den Keizer door eenige daad ongenoegen gegeeven hadt , 't zy de mannelyke linie was uitgeftorven althans_ die waardigheid wierdt 14 jaar daarna te weeten in het iaar 429, nadat D 3 zj
XVII. Boek.
ofeph, eszelfs 00 ?d verolgd.
'erigt van [udas bekering.
jimalie? iv. laat He Patriarch.
Die waar:
d'gheii vernietigd-



HISTORIE van de
zy dertien geflagten ; of den tyd van 350 jaaren in dezelfde familie gebleeven was, geheel vernietigd. De waardigheid welke op het Patriarchaat volgde was die der Prim aten , die in eer en gezag zo wel als in beftek van tyd beneden dezelve was , en waarvan wy op eene andere plaats zullen fpreeken. Het is nu tyd dat wy terug keeren tot het overig gedeelte der tweede eeuw, waarvan deze lyst van Patriarchen en opvolgers van Juda Hakkodesh ons verwyderd hadt.
Wy merkten wat vroeger uit de Joodfcbe fchryvers aan , dat die natie een diepe rust en vrede genoot, onder de regeering der drie opvolgers van Adrianus, namelyk Antoninus Pius , M Aurelius , en Commodus. De eerfte roemen zy niet flegts als een groot vriend en befchermer van hunne natie , maar ook van hunnen godsdienst , en een leerling van Juda den heilig, fchoon uiterlyk een Heiden , en zeer aan bygeloovigheid gehegt. . Dewyl egter het edikt van Adrianus tegen het befnyden jvan hunne kinderen nog in kragt was, wierden zy hier szo ongeduldig over , dat zy de wapenen opvatteden , om hem hierdoor te verpligten het zelve te herroepen , en hen in de vrye oeffening van hunnen Godsdienst te herftellen. Antoninus beteugelde weldra den opftand , maar was zo gematigd jegens hen , dat hy hen de vryheid vergunde, voor welke zy de wapenen opvatteden; van welke , fchoon zy zig tot alle de Jooden uitftrekte, de Samaritaanen egter uitgeflooten bleeven , ook verboodt hy den eerften eenige profelieten voor hunnen godsdienst te maaken.
n De Jooden waren verre af van eenige maat van gerustheid zelfs onder dien Vorst te genieten, maar zy vreesden nog erger onder zyn opvolger M. Aurelius, die zulke flegte gedagten van hen hadt, dat hy , door Judea naar Egypte gaande , uitriep, dat hy daar een volk
ge-
XVI. Boek.
De Joodei flaan tege Antoninu op.
De Joode ' kwalyk behanield door M. Aurelius



VERSTROOYING der JOODEN 32
gevonden hadt zo fiegt als' de Sarmatiaanen en Marcowannen. (f ) Het geen zyne gevoeligheid vermeerderde , was , dat zy zig by Potige fes , Koning der Paitbers, tegen de Romeinen , voegden , en zig naderhand vereenigdeu met Casjius , zyn Generaal , die zig op aandrang van Fauflina , gemalin van Aurelius , voor Keizer hadt laaten uitroepen O), Want fchoon hy den vrienden van Casjhs vergiffenis fchonk**;** gelyk wy in het vervo'g zien zuilen , vernieuwde hy egter de ftrenge edikten van AdriavMS tegen de Jooden } en liet die tegen hen ter uitvoer brengen.
Het laatile in deze eeuw het welk verdient dat men daar gewag van maakt, is de opkomst van eenige nieu-' we lekten onder de Jooden , behalven die we!ke( reeds ten tyde van onzen Zaligmaaker gevestigd waren , en waarvan ffegefippus gewag msakt , als nog gemeen in zyn tyd , • inzonderheid de Pharifeen\, de Sadduceen , de Es/een , en Gauloniten , wel" ke "laatften hunne oproerige geestgefteldheid onder alle vreemde regeeringen fteeds behouden hebben, De nieuwe waren de Emerobaptisten , voornaamlyk beroemd wegens hunne menigvuldige wasfehingen op één dag ; en de Masbotheanen die de Godlyke Voorzienigheid lochenden , en alles aan het geval toefchreeven(Pj
en
(f) Pap. Stat. Sylvar. I. III.
(a) Vulcatii Cassius , p. 40.
(P) By dezen voegt Jastyn de Martelaar nog andere ,. welks hy de Genisten, Memten , en Hellenisten noemt. De twee eerfte zyn van weinig belang ; de eerften ftelden volgens hem eene groote verdisnfte daarin, dat zy van Abraham , den Vader der geloovigen, afdamden , en de laatften verfchilden van de overigen in hun canon van de heilige Schrift , waaruit zy eenige der Profeeten uitflooten. De laatfte fekte is derhalven de eenige, die verdient dat men de zelve den lezer hier onder 't oog brenge.
xvir.
Boek.
Nieuwe lekten onIer de [ooden pgeregt.



HISTORIE VANDE
XVII. Boek.
Die der Hellenisten.
Septuagi fa ware yirack'.
en eenige anderen welke de leezer in de laatfte noot zien kan. Maar de aanmerklykfte van alle was die der Hellenisten , die weldra begon na de overzetting der Zeventigen en die zo lang verftrooid geweest waren onder de Grieken ., dat zy derzelver taal aangenoomen , en het Hebreeuivfch vergeeten , hadden. Deeze verheugden zig by de eerfte uitgaaf der heilige boeken in die taal; en gebruikten van dien tyd af geene andere • ter welker oorzaak zy veragt wierden door het overige hunner broederen, diejzig van de oorfpronkelyke bedienden. Deze openlyke breuk wordt verfchillend verhaald door de geleerden , waarvan eenigen beweeren , _ dat noch de Zeventigen , noch eenige andere overzetting, in de Synagogen geleezen wierdt ; anderen voegen de Hellenisten en Jooden in een en dezelfde Synagoge (O eene derde foort verheffen die niet flegts boven alle andere overzettingen , maar -zelfs boven het oorfpronkelyke (O, en ftellen , dat zy , wegens haare klaarheid en naauwkeurigheid, uit dien hoofde , met reden , door de Hellenisten bewaard is. Hoe dat ook zy , het zoude dwaasheid zyn te ontkennen , dat de Griek/che Jooden geene vryheid hadden zig daarvan , in hunne Synagogen , te bidienen, dewyl dit toen de taal was die byna algemeen verftaan wierdt , en misfchien de eenige welke deze Hellenisten verflonden. n- Maar de reden waarom dezelve naderhand zo i fterk door de Jooden veracht is , was het gebruik het welk Justinus , en andere eerfte Christenen , daarvan tegen hen maakten , waardoor deeze in een ander uiterfte vielen , en den grondtext als gevaarlyk en verderflyk veroordeelden , en dit bragt eene viervoudige uitwerking te weeg. i. Maakte het de Helkniftea, die
hie-
(4) O ros. Ofcfer. in N. Test. p. 238 ap. Basnaq ub. fup. O) MoaiN Exercit. Bibl. p. 238. Voss. de-LXX Interp.



VERSTROOYING der JOODEN. 33
hierop ftonden , haatelyk by de overigen , die hen van dien tyd af als Sektarisfen en Scheurmakers befchouwden. *. Gaf het aanleiding tot de nieuwe overzettingen van Aquüa , Theodotion en Symmacbus , waarvan wy vroeger gefprooken hebben , en waarvan men verder een berigt kan zien in de noot (Q.)* 3. Bepaalden de Gcmarristtn , niet in ftaat zynde , het gebruik van de Griek/che overzetting te vernietigen , dezelve tot den Ptntateucbus; omd-jt daarin minder van die Profetien waren , die door de Christenen tegen hen waren ingebragt. En 4. Zettede het den Hellenisten aan, om verfcheiden wonderwerken uittevinden , om het gezag
van
(q) Hun voornaam oogmerk was, den Christenen te berooven van die voordeden , welke de Septuaginta hun veifchaften , die in grooten roem waren onder alle de verflrooide Jooden. De overzetting van Atuila was de eerfte , en wierdt door het grootst gedeelte der Hellenisten geleezen ; fchoon de Talmudisten niet misten daar eenige zeer grove fouten in te vinden , om het volk tot het oorfpronkelyk Hebreeuwsch te rug te brengen ; en eenige Christenen veroordeelen dezelve , als met een liegt oogmerk gedaan , ichoon zy , en zelfs Jeronimus , zig daar naderband van bedienden , als naauwkeuriger dan de oude.
Theodotion , een Heiden tot het Christendom bekeerd , ondernam eene tweede overzetting ,• maar naderhand tot het Joodendom overgehaald zynde , verkoos hy liever de Septuaginta uit te fchryven , dan eene nieuwe vertaaling uit het Hebreeuwsch te doen , en hy hadt die zoo flipt nagevolgd , dat Origenes zig daarvan bediende om de gaapingen te vervuilen , die in zyne kopy van de Zeeventigtn gevonden wierden; en de Ebioniten cn Nazariten onder de Christenen verkooren die boven de andere.
Symmacbus maakte eene derde , die voor naauwkeuriger en nuttiger gehouden wierdt ^ dan de andere ; dewyl die Schryve* meer acht gaf op den zin , dan op de letterlyke beteekenis. Maar dewyl deze drie tegen de Christenen ingerigt waren , en eenige duidelyke Profetien hadden agter gelaaten , inzonderheid die van JtJaia . eene Maagd zal zwanger worden , enz wierdt de overzetting van de Zeevent gen , waarin dezelve gevonden worden , fleeds boven dezelve veikooren.
Europ. Hisx. XIII. Deil. I. Stuk. E
XVII. Boek.
nieuwe aver zettingen.



XVII. Boek.
De Joode getrouw aan Sevc* rus.
34. HISTORIE van de
van hunne eigene te verheffen (R) , terwyl de Jooden om die te haatelykèr te maaken , en de gedagtenis daarvan levendig te houden , eene dubbele Vasten uitfchreeven; waarvan de Talmud egter geen gewa:; maakt. Deze fekte, gelyk zy door de laatften genoemd wordt, nam derhalven haar corfprong kort na den tyd van Juftmus di Martelaar, en niet te voren. Maar al genoeg gezegd van de eerfte en tweede eeuw. 11 Wy leezen niets wegens deze natie , 't welk onze opmerking verdiend tot den opftand van Pescennius Niger ,
(R) Dus berigt om Philo , die een hunner wal , (in Fit. Mof.) dat de Zeevehtig Oudften, die tot deze overzetting gebeezigd waren , al dien tyd elk in een afzonderlyk vertrek waren opgeflooten , en dat, toen het werk voltooid was , en gebragt wierdt aan den Koning , die op zyn Throon zat, daar , nadat hetzelve voor hem onderzogt was, zulk eene naauwkeurige overeenkomst tusfchsn elkander , zoo wel als met het oorfpronkelyke , zelfs tot de letters en punkten toe , in gevonden wierdt, dat de vergadering overtuigd was, dat de H. Geest hen moest hebben ingeblaazen, en eenige Oudvaders zyn hier zoo fterk van overtuigd geweest, inzonderheid Augujlinus , Hilarius en anderen , dat, waar het van het Hebreeuwsch verfchilt , gelyk het dikwils doet, zy eer verkooren hebben , hen beide aan te merken als van God ingeblaazen , en beide gelyk hebbende ; fchoon 'er geen zigtbaar middel is, om hen overeen te brengen (6).
Aan den anderen kant verzeekeren de Hebreeuwschgezinde Jooden, dat de dag , waarop die overzetting voltooid was , noodlottiger voor hunne natie is geweest , dan die, waarop Jeroboam de gouden kalveren te Dan en Bethel heeft opgeregt; en dat de lugt drie geheele dagen duister was , ter gedagtenis waarvan zy een Vastendag bepaalden op den 8. van de maand Thebet beantwoorden aan onze December , om hun afgryzen te toonen van de zulken, die zig vermeeten hadden , de heilige Godfpraaken in eene vreemde en onheilige taal over te zetten.
(6) De his , VU. Clem. Alexand. Stromat. I. I. Just Mart. ex. hart. ad Gent. £<? Dial. cent. Tryph. hen. Epipban. Chryfoft. HomU IV. Auguft. de DoSr. Cbrift. I. u. c. 15. & alib. Hü. m PJalm. CIXXI. net. 24. & al.



VERSTROOYING der JOODEN. 35
ffr , die in het begin der regeeraig van Qeverus , in Syrië tot Keizer uitgeroepen zynde , na vergeefsch gepoogd te hebben hen tot zyne belangen over te haaien, geduurende zyne ko'tftondige regeering een bitter vyand van hen wierdt. Hunne getrouwheid aan den Keizer wierdt ester niet bchoorlyk door hem vergolden; want men berigt , dat hy, op zyne terugkomst uit den Parüjchen kryg, tegen hen en de Samaritanen een oorlog aanving , en dat de Senaat verwarrende , wat de Vader in Syrië , en de Zoon in Judea gedaan hadt , hem eene zeegepraal over de laatften toeftondt fjj). Hy hieldt insgelyks de wetten tegen hen in kragt, dat zy geene Proieiieten mogten maaken , of naar Jerufalem gaan , fchoon hy hen , geduurende de eerfte jaaren van zyne regeering , vryheid gaf om hunne kinde-^ ren te befnyden (O > maar eindelyk wierdt hy toegee-j vender jegens hen , toen hy van hunne getrouwheid aan hem overtuigd wierdt, of het geen misfehien nog dringender beweegrede is geweest, toen hy, dewyl hy uitermaaten gierig was , hoorde , dat 'er verfcheiden ryke en aanzienlyke perfoonen onder hen waren , die blyde zouden zyn , zyne gunst en befcherming, tot wat prys ook, te koopen. Ingevolge hiervan zien wy dit volk niet flegts door hem beichermd ; maar ee-* nigen onder hen tot aanzienlyke posten verheeven ;t fchoon hy niet mistte , hen den voorrang , welken hy hen booven de Christenen gaf, als die by ftreng vervolgde , ten duurften te doen betaalen door de zware fchattingen , die hy hen oplag (u). Daar was eevenwel een klaufel zeer ten hunnen roordeele in het edikt van dien Keizer, namelyk de vryheid , om zulke
posr
(O Sfartian in Seyer.
(t) VU. Testul Apologet. cap. 21.
(») Ulpian. in Sever.
E a
XVIL
n door hen egunjligd
tt hooge tsten vereven.



XVII. Boek.
tnder Caiasalla.
'Apevyphe hoekt n m trent dien tyd gefcbreevsn.
t*f>
56 HISTORIE van de
posten en bedieningen , die eer lastig dan aanzienlyk waren , van de hand te wyzen , fchoon zy nogthans door dit edikt alle de voorregten van Romeinfche burgers genooten; en dit maakte hen zoo opgeblaazen, en onbefcheideri, inzonderheid tegen de veï volgde Christenen , dat Tertullianus , die , toen zyne Apologie fchreef , zig hier over fterk beklaagt.
Het is zeer waarfchynlyk , dat zy dezelfde voorregten onder zyn Zoon Karacalla genooten ; ten minften vinden wy niets van het tegendeel; en dewyl die Keizer , hoe fnood hy naderhand ook geworden is, met een hunner is opgevoed , voor welken hy eene buitengewoone geneegenheid betoonde (Cj, is het redelyk te onderftellen , dat hy fteeds zoo veel goedwilligheid jegens hen behieldt, dat hy hen in bezit liet van die vryheden, welke zyn vader hen vergund hadt , en dat zy zig van dien (lillen tus'chentyd bedienden , om hunne verzameling van overleveringen , beide Joodfcbe en Htllenistifcbe te maaken , welke te dier tyd , even -als derzei ver fchryvers en leezers , zeer talryk geworden waren Onder de fchryvers waren de PJeudo Esdras , de fchryver van de byvoegzelen op het boek van Daniël ; die der hiftoriën van fobias en Juditb , van het boek van Enocb , de opneeming van Mejes , en eenige andere van dezelfde Apccryphe foorfr, betreffende welke > gelyk ook weegens den waarfchyrdykften tyd , waarin zy gefchreeven zyn , de leezer de lchry-
(C) Deze Joodfcbe ionge , die aan het Hof opgevoed, en een fpeeimakker was van Karacalla , toen omtrent zeven jaaren oud wleidt door d-n Keizer veroordeeld , om, wegen» een gp igtverzuim, gegeesft-IJ te worden , waarover deeze jonge Vorst , meid men ons, niet fl-ehts traanen flortte, en zoo veel ge oei hadt, dat by zyn Vader, in, verfcheiden dagen niet zien kon.



VERSTR00Y1NG der JOODEN. 37
rers in de noot aangehaald , kan raadpleegen (i).
In deeze eeuw bloeide de beroemde R. Jochanan , de groote leerling van Judas Hakkodesh , Hoofd vanj de Amorajim , of Uitleggers van den Mishnah , en/£ fchryver van den Jerufalemfchen Talmud. De tyd hiervan wordt verfchillend gegist door de Geleerden ; de waarfchynlykfte ond.rftelling is , dat hy geboren wierdt omtrent het eind der tweede eeuw, in het jaar 184 of 185. Eenige fchryvers beweeren , dat hy in het vyftiende jaar zyris ouderdoms (k) tot Hoofd over de Akademie van Tiberias verkooren wierdt ; het welk onwaarfchynlyk is , en met het gebruik der Jooden ftrydt, omdat zyn meester nog leefde , cn R Chanina , wien deze tot zyn opvolger benoemde , wordt door de Joodfcbe tydreekenkundigen verzeekerd , deeze waardigheid nog omtrent tien jaaren laater genooten te hebben; zoo dat het vroegst dat hy onderfteld kan worden, den ftoel b klommen te hebben , is omtrent het jaar 225 , het veertigfte van zyn leeftyd; als wanneer hy tyd en geleegenheid genoeg gehad hadt om zyne oefeningen onder deze twee meesters te voleindigen , met oogmerk cm zig tot zyn groot werk in ftaat te ftellen ; waarin hy geholpen wierdt do©r twee andere Geleerde Rabbynen , te weeten R. Samuel en Rah of Riu , die insgelyks leerlingen geweest waren van zyne twee mees. ters , Juias den Heilagen , en R. Cbanina. Het berigt van dit beroemd ftuk, gemeeolyk onder den naam van d -n Hieiofelymitaanfcben Talmud bekend , gelyk ook de geleegenheid, by welke het gefchreeven is , en a dere byzonderheden daartoe betreklyk , kan de leezer in de noot zien (D). J°-
(i) Fabric. Apocr. V. Teft. Bartoloc. Dodwu.. de Cycl. Disfert. IX. Prid. Calmet. Basnag. & al. (fe) Vid. Bartoloc. ub. fup.
CD) Hït woord Ttlmud beteekent Ittr, cn wordt met nadruk E 3 aan
XVII, Boek.
ichanan hryft den almud.



33 HISTORIE va» oi
XVII. Bgük.
i
' 4 i
R. Jochanan wordt.door de Joodfcbe Schryvers «eze^d 95 jaar geleefd te hebben a en liet twee beroemde Jeer-
lin-
aan dit werk gegeven , als zynde een volledig Relzel of lighaam van de leer , of van den Godsdienst en de Zeedekunde der Joo. den. Zy hebben twee werken van dien naam en inhoud te weeten dat van Jerufalem , dat het kortfte en duisterde ; en' ook byna eene eeuw ouder is ; en dat van Babyion , waarvan wv ter regter plaats zullen-fpreeken. Het is eigenlyk eene ui-legging van den Mishnah van Judas Hakkoiesh ; en zis hier de geleegenheid waarby zy gefc'nreeven is. et,. Judas had naauwlykj zyn eigen werk voltooid , of hy hadt de ■vernedering van eene verzaameling van overleveringen , geheel verfchillende van de zyne . onder zyne oogen te zien uitgeven door eenen Rabbi Chua, met den Chaldeeuwfchen titel van Bare-Zvetboth, welke naderhand by den Mishnah gevoegd wierdt om dat ftuk volleediger te maaken. Het hadt inderdaad twee merkelyke gebreeken; eerftelyk bevattede het alleenlyk de verfcheiden overleveringen en gevoelens der JooJfihe Leeraren , zonder eenig onderzoek , welke van dezelve de voorkeur verdient • het welk de gisfing bevestigt , dat Judas alleenlyk verzaameld' hadt" wat hy voor de hand vondt. En ten tweeden was het zoo kort' dat het in zekeren zin nutteloos werdt , dewyl het zig flegts tot weinige twyfelagtige vraagen uitftrekte, in vergelykine van de verfcheiden vraagen , we'ke te dier tyd onder de Jooier in *e brüik begonden te koomen. Om deze gebreeken te verhelpen fchreeven deze drie groote mannen die uitlegging daar van well ke in Judea, en voor de Jooden die in deze ftreeken woondenopgefteld , en in het Hebreeuws:!) toen in gebruik , uitgegeeven' de Gemarrah of >>»lmaaking genaamd wierdt; en dit , met de Mish nah , maakte te zaïnen dat geen uit, 't welk de Thalmud van Jerufalem geheete» wordt.
Noch Jooden noch Christenen ftemmen overeen omtrent den tyd , waarin dit boek voltooid is ; eenigen p'aatzen het omtrent 150 , anderen 200 , en Buxtorf 230 jaar na de verwoesting van ferujalem dat is omtrent 300 jaar na de geboorte van Chrisus. Het gewag, dat daarin gemaakt wordt van Keizer Diocletanus, toont, dat het geduurende , of na de regeering van dien Ceizer meet opgefteld zyn ; Maar Morinus is van gevotlen ter >orzaak van verfcheiden Barbaarfche woorden, die hy daarin'heeft >pgemerkt. en die van Vandalifcben en Gothfchen oorfprone zvn lat; het niet in 't licht kwam voor de vyfde eeuw. Maar I geaoeg gezegd van den Jerufalemfcben Thalmud; die nog niet
flegts



• VERSTROOYJNG oer JOODEN 39
Jingeri na , te weeten R. Jfe, waarvan in de noot gewag gemaakt wordt , en die de fchryver van den
Ba-
flegts als te kort befchouwd wordt ter oorzaak van het klein getal gevallen en aanhaalingen uit Ce Joodfche Leeraars, maar ook ^ a!s te duister, uit hoofde van de Barbaarfche woorden , die daar van andere natiën waren ingeraakt , hetwelk aanleiding gaf tot den Mabylonijchtn Thalmud, waarvan wy nu zullen fpreeken
Deze laatfte wierdt opgefteld door Rabbi Afe , een zeer geleerd Discipel van den grooten Jechanan, maar die de akademie van Tiberiasverliet , en het voorzitterfchnp aanvaardde in die van Sora, digt by Babyion , alwaar hy omtrent 40 iaar die waardigheid bekleedde , geduurende welken tyd hy zyn Gemanah , of aanhang. »e't 7 -9u M}^?™ J«** den Heilig fchreef; en hetwelk de Babylomjche 1 halmud genaamd is naar de plaats , alwaar hy die fchreef of het geen misfchien waarfcbynlyker is, om dat hy is opgefteld tot gebruik der Babylor.iers , of der Jooden aan den anderen kant van den Eupbraat. Aje leefde met lang genoeg om dit werk te voltooijen ; maar dit gefchiedde door zyne zoons ■ en eenige zyner leerlingen floegen hier de laatfte hand aan ; zoo dat het een groot lighaam of verzameling wierdt van overleeveringen betreffende de Kanoniekc wetten van de Jooden , en alle de vraa' gen betreklyk tot de Joodjche wet , waarin «e Mishnah de telt , en de Uemarrah de uitlegging is.
De Jooden in het algemeen, verkiezen dezen Babylonifchen Thaimud ter oorzaak van zyne klaarheid cn duidelykbeid , veel boïïïJlS? -van Jen>Jf™; en fchoon hy met beiachelyke fabels en hiftonen ,s opgevuld wordt hy , die hem durft in twyffel trekken met kettery gebrandmerkt. In zoo verre, dat zy zelfs dit boek de voorkeur geven boven de heilige Schrift want deze ver-
hvïnYPLny WatCr h Aea' Mishnah ^ w?n » en d™ Gemanah by den besten wyn. Zy erkennen alle drie van Goddelyk gezag te
en^ondTbetl1^ !ï Va^k ' * het fiuk ™V.ffid . en zonder behulp van deze is de andere flegts een doode letter
M^^°M^ra ee" VCrder bedst tc Sneven , van da uitgebreid werk, en alleen aanmerken , dat de geleerde Maimoni-
liy a.les , wat kinderachtig en belachlyk is , agter Iaat en zie
KhazachaobeYat .zvn- Dit kort beftek , 't welk hy Tai Atozacho of Jlerks hand noemt, is derhalven verkieslyk boven
den
XVII, Ecex.



40 HISTORIE van de
XVII.
LoEK.
Dsjooder zyn in ge vaar onde Keiiogabaliu.
Babylcnijchen Thalmud is , en R. Ame, die zig beroemde -00 boeken gefchreeven te hebben ; waardoor niet gemeend wordt , dat hy de fchryver , of zelfs vertaaier van zoo veele deelen geweest is ; maar alleen, dat hy eenige fpreuken , uit elk van dezelve heeft gefehreeven ; want men berigt ons , dat het uitfchryven van een fpreuk uit Deuteronomium V. o, regt geeft op den titel Van het boek gefchreeven te hebben (0). Beide deeze leerlingen ontvingen de oplegging der handen van hunnen meester , en beiden waren zy hoofden van de Akademie te Tiberias , tot groote fpyt van een hunner medemakkers, Sceman Bar-Abbi geheeten , die byna wanhopig wierdt , om dat hy niet tot deze waardigheid verheeven was.
Tot nog toe hadden de Jooden in vrede en gelukkig geleefd , maar ftonden voor eene vreeslyke vervol'ging bloot onder de regeering van Heliogabalus. Die veranderlyke Vorst liet, naar het fchynt , zig befnyden-, en ©nthieldt zig van varkensvleesch , uit devotie jegens zyne Goden ; en dit hadt hy waarfchynlyk geleerd van eenige Jooden , in welker nabuurfchap hy opgevoed was , en waarmede zyne naastbeftaanden , en inzonderheid zyne Moey Mammea , veel verkeerden. Dit alles zoude hen egter voor zyne woede niet bevryd hebben , was hy niet omgebragt door zyne foldaaten , voor dat hy zyn fnood ontwerp werkftellig konde maaken , om zyn God Heliogabalus , gelyk Lampridius ons berigt, dat hy voorneeméns was te doen , door zyn
geCo) Bartoloc. tom. 111. p. 673.
den Thümud zelf, als zynde een der volIeJigfk verzamelingen van Joodfche v/etten . die ooit gefchreeven is; niet zoo zeer ter oorzaak van de waardigheid en het belang vaa het onderwerp, als van de duidelykheid van den ftyl en de fraalje orde, waaria hy zyne flikken gefchjkt heeft.



VERSTROOYING der JOODEN 41
geheele ryk te doen aanbidden; want de Jooden 'zouden eer de geftrengfte vervolgmgen ondergaan » dan zig hier aan onderworpen hebben. Maar die gevaar was weldra voorby, en zy begonnen de uitwerkzels van vrede onder het gebied van zynen opvolger weder te gevoelen.
De zagte aart van Alexander Scverus , gevoegd by! de vooroordeelcn die hy in zyne Jeugd, ten voordeelevan deze Natie en van hunnen godsdienst hadt ingezoo < gen (E) i maakte hem jegens dezelve zo genegen , dat men hem den titel gaf van opperden Rabbyn van Syrië, Hy was geen minder bewonderaar der Christenen , en volgde de methode van beiden na , te weeten om de naamen der Officieren, welken hy over zyne P ovintien aanftelde, in het openbaar te laaten afkondigen, gelyk deze met hunne Hoofden en Bisfchoppen deeden, op dat zy, die onder hen ftonden , gelegenheid mogten hebben hen te befc^uldigen , wanneer hun gedrag dit verdiende. Hy maakte nien minder werk van den ontkennenden grondregel , gemeen onder de Christenen en Jooden; welken hy dikwyls herhaalde , van niet aan anderen te doen wat wy niet aan ons zeiven willen gedaan hebben ; maar hy fchynt onkundig geweest te zyn van dat Heilig en uitmuntender voorfchrift , byzonder aan Christus en zyne discipelen eigen: Wat gy •wilt dat u een ander doet, doet hem ook alzo! anders zoude hy hier ongetwjffeld de voorkeur aan gegeeven hebben.;
Zyne opvolgers lieten "de Jooden in vrede en vol ■ komen vryheid leeven , inzonderheid Philippts , die|
in
(E) Die Prir's hadt zo veel van het Jocdendom van zyne moeder Mumv.ea overgenomen , dat fchoon hy .nooit de aanbidding der Heid;nfche Goden verzaakte , hy egter Abraham, den Vader der Gelovigen, en Patriarch der Jooden , onder dit getal hadt aaagenoomen.
• Oost. Hist. XIII. Deel. I. Stuk. F
XVII. Boek.
'n gnote unst hy «lexander .evens.
leeven n vrede en' Ier zyne op'olgers.



42
'HISTORIE van de
XVII. Boek.
Geleerde Rabbynen ieter eeuw.
Ooflerfd Jooden. Hunne Staat.
in Arabic geboren zynde , met hen hadt omgegaan , en een groot begunftiger van hen , zo wel als van de Christenen, was , en in wiens tyd de beroemde St. Cyprianus zyne verzameling van Getuigenisfen fchreef , waar in hy gewag maakt van eene groote menigte profetien , die in Jcfus Christus vervuld wierden. Onder de Jooden bloeide de vermaarde R. Scefciah f die , fchoon blind , beroemd wierdt , door zyne geleerd.h'eid , en verfcheiden gefchillen hadt met de Christenen, en zig voornaamlyk kantte tegen hun gebruik om naar het Oosten gekeerd te bidden. Zy fchryven hem twee werken toe ; het een , een Kabalistifche uitlegging van de Scphirotb , waarvan het manufcript in de boekery te Heidelberg bewaard wordt; en het ander een Targum, of uitbreiding van de heilige boeken 'ƒ>), Dewyl Decius de Christenen vervolgde uit haat tegen Philippus , die hen befchermd hadt, hebben zommigen gedagt, dat de Jooden daar hun deel aan hadden ; maar dewyl het verichil tusfchen Christenen en Jcoden thans bekender was dan voormaals, is het waarfchynlyk, dat zy hier buiten gebleven zyn De vervolging , welke naderhand , onder de regering van Valerianus , den Christenen wierdt aangedaan , is door zommigen ten grooten deele aan de Jooden toegefebreven ; en Dionifius van Alexandrye meldt, dat dien Vorst daartoe door den opperften rabbyn van Egypte wierdt aangezet. Maar het is waarfchynlyk , dat onze fchryver dien titel gegeeven heeft aan het hoofd der tovenaars, uit haat tegen de Joo.ien want het was wezenlyk een Egyptisch tovenaar die hem daartoe hadt aangezet, en het blykt niet dat de Jooden daar eenig deel aan hadden. t Wy zyn nu de Hiftoris der Westerfche Jooden geduurende de drie eerfte eeuwen doorgeloopen , het wordt
der-
(p) Saghi Nahor ap. Bajtcloc. Bibl. Rabb.



VERSTROOYING der JOODEN. 43
derhalven tyd dat wy den Euphraat overtrekken , en eenig berigt gegeeven van de Oosterfche ; van hunne Prinfen of hoofden ; van hunne gevangenis ; hunne akademien; en beroemdfte leeraaren in dezelve en zulke andere Hukken, tot hen betreklyk, als wy des leezers aandagt waardig keuren. En deze plaats is zo veel te gepaster om hunne historie te beginnen , om dat het eerst in de derde eeuw , en niet vroeger , is , dat deze hoofden en leeraaren eenig figuur begonden te maaken , en de beroemdfte akademien te ftigten ; wy denken derhalven, dat deze nieuwe waardigheid niet in Babyion is in ftand geraakt , voor den tyd van Hu. na , den Zoon van ISatban , die een tydgenoot was van Judas den heilige , en die omtrent het Jaar 220 leefde ; of op het vroegst , onder zyn Vader , omtrent het begin der derde eeuw , en toen kon hun gezag flegts klein zyn , uit hoofde van de fiaverny', waar onder de Jooden door de Partben , Romeinen en andere Dwingelanden gedrukt waren , wat titels zy ook geeven of neemen mogen om het aanzien van hunne natie te verheffen.
Wy behoeven niet te herhaalen wat in andere deelen van dit werk , betreffende deze oorlogen , en de zegepraal van Severus over Artaxerxes , den beroemden herfteller van het Perfiaansch gebied gezegd is. Deze laatfte ftierf omtrent het Jaar 244, en wierdt opgevolgd door zyn Zoon , van wien dat nieuw gebied zyn naam ontleende. Deze beide wierden groote begunftigers van de Jooden , en toonden eene groote achting voor hunne Rabbynen; en het is onder hen dat wy den beroemden Samuel Jarchi , of den Maankundigen (G) niet
flegts
.• (G; Zo genoemd wegens^ zynel groote ervarenheid ia de Sterrekun.
F 2~ de •
XVII. Boek.
Hoofden' van de gevangenis,
Wannneer eerst begonnen,
Begunfligd '.luor ds Peifiaarïen.



4f
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Geleerdemannen t daar.
(p) Gantz Tzemach p. 113. Bartoloc. ub. fupr. tom. IV. p. 388. Vid. Baskag. ub. fup.
de ,• waarvan eenige tafelen , welke by gezegd wordt , gemaakt te hebben , in de boekery van het Voiikatm bewaard worden. Hy was daarenboven wel bedreven in de Joodfcbe wetten , en zat voor in de beroemde Akademie van Nahardea, alwaar hy vermaard wierdt wegens zyne Sterrekundige en andere lesfen , en inzonderheid , gelyk wy ftraks hebben te kennen gegeeven , wegens de verbeteringen die hy in Hillel's hervorming van den almanak maaakte.
(H) Rabbi Jehudah, de Zoon van Eliè'zer , verhefte zig , door zyne groote geleerdheid ; in zo verre , dat wy verfcheidene van zyne beflisfingen in den Babylonifchen Thalmud vinden ; fchoon hy in de meesten van dezelve, zyn afkeer voor Heidenen en vreemdelingen , verraadt. Eenigen hebben hem verkeerdelyk in de TJniverfueit van Pumbedita geplaatst. Hy hadt tot opvolger zekeren Nachman, die den ftoel met geen minderen roem bekleedde ; en in het algemeen worden de Hoogleeraars van Nahardea gezegd, boven die van Sora, haare mededingfter , uitgemunt te hebben ; alleenlyk waren de laatften meer in gunst by den Prins van de ge- ,^ vangenis.
Oh-
flegts vereerd vinden met den titel van Nasft of Prins , maar ook met de namen van deze twee monarchen zynde eerst toegenadmd Ariochus of Artaxerxes , en na deszelfs dood Sapor , (de naam van zyn Zoon) om de hooge maat van gezag te toonen die zy aan dat nieuwe Hof gekreegen hadden. Deze groote man kwam van Judea derwaards ,* en hadt onder andere waardigheden , I-die van Raad van Ham, Hoofd van da gevangenis (p). Hy wordt gezegd in het jaar 250 geftorven , en opgevolgd te zyn, door R. Ada , die de hervorming , welke hy onvolkomen gelaaten hadt , voltooide. De andere leeraaren, die in deze eeuw bloeiden , en den roem van die Univerfiteit onder Huna verheften , kan de leezer in de noot zien (H).
Maar deze flikkering van geluk wierdt weldra door
een



VERSTROOYIKG eer JOODEN.
45
een geweldigen fïorm onder f!apor, den tweeden Perfiaanfchen Monarch van dat geflagt gevolgd. Die Vorst, ] die gaarne met hen omging , en dikwils redetwistede, hen op zeekeren dag ondervraagd hebbende , wegens hun gebruik om de dooden te bsgraven , drong aan, dat zy eenige uitdruklyke en befhsfende plaats in hunne
Ondkb deze mogen wy egter in den eerften rang Hellen den beroemden R. Abba Aricka die met nadruk 31 Rab of Rau , of êsn Groeten gehceten wierd , en voornaamlyk onder dien titel bekend is en genoemd wordt. Beide, hy en Samuel Jarthi hadden eenigen tyd in Judea doorgebragt, en onder Judas den Heilige geftudeerd , maar na den dood van hunnen meester , keerden zy beiden terug , en zetteden zig , de eerfte te Sora , en de laatfte te Nahardea, neder. Rob was zo bemind by een der Babylonifcht Priufen , Adarchan genaamd , dat deze gewoon was , zyne lesfen aan te hooren, en zig eindelyk in het jaar 243 liet beftyden. Hy fchreef, zeggen zv , eene uitlegging op het boek van Ruth , en eenipe andere ftukken , en was van gevoelen dat de Romeinen negen maanden voor de komst van den Mesfias, meesters van de geheele wacreld zouden zyn. _ , ,' . „
Hy wierdt in zyne waardigheid te Sora opgevolgd door Hum, een bloedverwant van den Prins van dien naam , en deze was zo trotsch op zyn verwantfchap met dien Vorst , dat hy de eerfte den tirel aangenomen heeft van Prins van dt Akademie of ("DW* HfiO R sh jefhubah ; Hy hadt 160 deelen van de Wet; waarvan een h"[Qts pasfui of onwettig bevonden wierdt , enkel om dat het evenbreed als lang was ; waarvan wy voornaamlyk gewag maaken , om onzen leezeren een denkbeeld van de leeraaren en geleerdheid in deze tyden te geeven. , D „
Wy zullen hier nog een Geleerden byvoegen , te weeten R. Cohanah, van de Priesterlyke orde , gelyk zyn naam aanduidt, en van de familie van Eli den Hoogepriester , fchoon dit door zommigpn in twyfel getrokken wordt. Hy hadt insgelyks te Tiberias onder R. Jochanan' en den Pauiach Samuel geftudeerd , en het was inderdaad toen het gebruik , dit te doen , in zo verre , dat een man niet voor geleerd gehouden wierdt , zo hy niet eenigen tyd in die akademie hadt doorgebragt. Dit alles is een blyk , dat de Jooden niet flegts vreedzaam leefden , maar zelfs in grote gunst waren by den toenmaaligen Pcrftaanfchen Monarch.
F 3
5VIL
3üBK.
0f



46 HISTORIE TAN D£
XVII. BoiK.
ne wet'daar voor zouden bybrengen , maar kreeg zulk een onvoldoend antwoord, dat hy van een begunftiger, een fterk vervolger van hen wierdt. Het blykt egter duidelyk uit het beroemde opfchrift op het graf van Gordianus geplaatst , hetwelk Capitolinus ons berigt , dat in Perfijehe en Hebreeuwfcbe letters uitgehouwen was, op dat de geheele waereld het zoude kunnen leezen (q) , dat 'er nog eene groote menigte Jooden in Perfië was , aanmerklyk genoeg om waardig geoordeeld te worden , des Keizers lof in hunne eigene taal te leezen. Sapor wordt gezegd van het jaar 241 tot 272 geregeerd te hebben ; en hoe ongelukkig hy was in zyne Oorlogen, niet flegts tegen de Romeinen , maar inzonderheid tegen den grooten Odenatas, en zyne beroemde Koningin Zenobia , hebben wy in een vroeger deel gezien, en het was onder. die roemryke Prinfes , dat de Jooden de aanzienlykfte figuur maakten , al den tyd van haare regeering , en m alle de deelen van haar gebied , hetwelk zeer groot was
Zy was in hunnen Godsdienst opgevoed , en was eene yvcrige beiydfter daarvan. Beide , zy en haar man waren zo gelukkig en magtig geworden in deeze Oosterfche deelen , dat zy alles voor zig weg voerden, zodat 'er geen reden is om te twyfelen , of de Jooden deeden hun voordeel met de gunst en befcherming van twee zulke vermogende vrienden, Zy inzonderheid , wordt berigt , hen eene groote menigte ftatelyke Synagoogen gebouwd , en hen tot de hoogfte waardigheden verheft te hebben. Haar ongelukkig lot maakte egter weldra een eind van al haar roem en hun geluk , ten zy wy onderftelien , dat haar Zoon Vaba'lat , die haar in eenig gedeelte van haare oude heerfchappy opvolgde, van denzelfdèn Godsdienst was als 'zy , en hen dezelfde
(?) In Gcediak. p. 165. en verv.



VERSTROOYING der JOODEN. 47
de gunst en aanmoediging betoonde ; fchoon zelfs in dit geval, 't welk niet geheel zeker is, alles wat hy doen konde , ver te kort moest fchieten by het geen zyne moeder gedaan hadt. Na den val van die groote heldin , weeken de Jooden 'uit baar veroverd gebied naar verfcheiden fteden van Perfie', alwaar zy waarfchynlyk geruster leefden , en alwaar nog verfcheiden van hunne geleerde mannen bloeiden , eenige voornaamlyk beroemd , wegens de kinderagtigfte daden ; zo ais die van den beroemden Cbya , die zig in een rookenden oven cf fornuis wierp , na dat hy vergeefsch verfchei. den andere middelen beproefd hadt, cm zyn leedt te onder te brengen. Na dat de edele akademie van Na. barden hetzelfde lot ondergaan hadt, als de Stad, wierdt die van Sora de volkrykfte, en beroemd wegens haare groote mannen (I).
Het was geduurende den ftraks gemelden tyd van voorfpoed en roem dat wy de Joodfcbe leeraars verfcheiden pragtige titels zien aanneemen ; als van Abba Vader , Baal Heer , Rom Hoog , Rab Meester , Mor Leeraar , Rosh Hoofd , en dergelyke. Onder hen was een beroemd Leeraar Jeremia geheeten , die zig da meester der vraagen noemde; en die om de BaMIonifche leeraren te vernederen , zyne vrouw verfcheiden reden-
twis-
(I) Onder hen Wis de geleerde R. lira, Katana toegenaamd, (welke beide naamen klein beteekenen ;) die in dc akademie van Tiberias was gaan ftudeercn , maar naar Sera genodigd was door Huna , het toenmaalig Hoofd van de gevangenis , die hem met het Hoog.eeraaiampt bekleedde , hetwelk hy tot het jaar 300 bezat ; wanneer hy een verlangen op/attede , om in Judea begraven tc worden, en liever verkoos by zyn leven derwaards te gaan , dan dat zyn Iyk na zyn dood daar naar toe vervoerd zoude warden (16 ).
(26) Cantz ub. fup. Rtn. virga, , £? al, ub. fup.
XVII. Boek.



48 H ISTORIE vande
XVII, Boek
Jooden "de 4Hl epuw.
twisten tegen hen deedt houden. Zy kefden omtrent het , jaar 290, maar de meest beroemde onder hen was Manes, een perfoon van groote geleerdheid, doch die door geenerhande middelen met den Godsdienst, of zelfs met den God der Jooden konde verzoend worden; ter oorzaak van het geen de Heilige Schryvers verhaalen, dat dezelve die natie belastte, zulk eene groote menigte Koningryken en volkeren te verwoesten en uit te roeijen , weshalven hy den God der Christenen verkoos , die niets ernftiger dan algemeene liefde en goedwilligheid beval. Hy wordt g-zegcf menigvuldige gelprekken met de Joodfcbe leeraaren gehad te hebben , met oogmerk om hen , gelyk hy beweerde , waardiger denkbeelden van de Godheid in te boezemen. Gnze hedendaagfche Rabbynen erkennen niet, dat zulke gefprekken gehouden zyn tusfchen hunne voorouders en Hem , welken zy in hunne kalender hebben aangeteekend als het hoofd van die nieuwe fekte , die fteeds zyn naam draagt , en welke zy ongerymdelyk plaatfen omtrent het eind van de regeering van Konjiantinus, fchoon hy omtrent het eind van deze derde eeuw leefde. De vervolging, welke omtrent denzelfden tyd den Christenen , onder Diocletianus wierdt aangedaan , had niet veel invloed op de Joodfcbe natie , 't zy in het Oosten of in het Westen ; ten minften de Joodfche of andere Schryvers maaken daar geen gewag van ; alleenlyk beweeren de eerften , dat hy voornemens was , hen de ftrenge teekenen van zynen toorn te doen voelen , over eenige fnoode aanmerkingen , welke de leerlingen van Judas den Heilige op hem gemaakt hadden; maar dat zy middel vonden, om hem te bevredigen en dit te voorkomen. in Wy hebben reeds gelegenheid gehad te fpreeken van eenige ftrenge wetten welke Konftantinus genoodzaakt Was uit te géeven , om de onbefcheidenheid der Jooden tegen de Christenen , te beteugelen ; en hen te verD bie-



VERSTROOYING der JOODEN. 49
bieden van Profelieten te maaken , of zu'ken die bet Christendom omhelsden , te mishandelen. 'Vlaar eenige historiefchryvers zyn veder gegaan , en maken dien Prins een zeer ftreng vervolger van deze Natie ; in zo verre dat een der Griek/che Vaders meldt , dat hy misnoegd over de vergaderingen die zy hielden om de ftad Jerufalem te herbouwen , hen veroordeelde om hunne ooren te verliezen , en door alle de deelen van het ( .Hyk ge'yk vexagtelyke flaaven verffrooid te worden. (O; En een ander fchryver voegt hier by, dat hy hen ver-t pligtte om gedoopt te worden , en op Paaschdag var-' kens vleesch te eeten (u) Dit alles wordt egter geheel verworpen door het gros der hedendaagfehen , en niet zonder goede redenen , welke de lezer in de noot zien kan (K). Zyn voorneemen was noch hen te vervol-
0;Crysöst. Orat. in Jud. Illi
Eutych. Au. torn. I. pag. 466.
fK) De Jooden zelve erkennen al'en dat het Adrhnus , en niet Konfluntinus , was , die hen veroordeelde , om hunne ooien te verliezen , Daarenboven hebben wy elders gezien dat Jorufalem reeds herbouwd was , ten tyde van Konflantinus ; in zoverre dat de Bisfchop.van deze Stad reeds zitting hadt in het Concilie van Mceën; en Konflantinus hadt die Stad , met zulke pragtige gebouwen verfierd , dat Eufebius hem hierover toefpreekt als den bouwer van het nieuwe Jerufalem door de Profeeten voorfpe'd. Hoe konden dan de Jooden op zulk eene wy2C zamen komen, om die Stad te herbouwen, welke reeds weder op zulk eene ftaatelyke wyze was opjieregt ? Wy mogen hier verder by voegen , dat 'er onder alle de e.likten van dien Vorfl tegen de Jooden welke no^ in het Theodofifch wetboek bewaard worden , geen woord gevonden wordt dat zy veroordeeld waren om hunne ooren te verliezen, varkens vleesch te eeten, enz. fchoon zij in eenige dier edikten befchuldigd worden dat zy de zulsen hunner navie fteenigden en verbrandden , welken zy geneigd vonden om het Chriftendom te omhelzen , en dat zy hunne Chritten en heidenfche flaaven noodzaakten zig te laaten befnydm , het welk de oorzaak was van des Keizers gevoeligheid tegen hen.
Eukop, Hist. HXIII. Deel. LStuk. G
XVII Boek.
)/zy door [onltanti. :is ver. oigd zyn.



5=>
HISTORIE van os
XVII. Boek.
Wetten t gen hen.
Edikt 9M het Con< lie van E vira.
(w) Cod. Theobos. lib. XVI. tom. VIII. Cap. IL
(N) Eufelius, die deze wet wel moeft kennen , zegt dat zy een verbod aan de Jooden behelsde , om eenige Chnften flaaven te hebben , en geeft hier deeze reden van, dat het onregtvaardig was dat zy die door het bloed van Jejus Cbriftus verlost waren» aa» dftszelfs moordenaars zouden onderworpen zyn,
gen , noch hen te dwingen om Christenen te worden , maar alleen hen te beletten misbruik te maaken van de vryheid , welke hy hen vergunde , tot nadeel of oneer der Christenen. In gevolge waarvan hy , zes maanden vóór zyn dood, een wet uit gaf , vcrklaarendc alle die flaaven vry, die onder welk voorwendzcl ook, door hun •■joodfcbe mesters befneeden' waren. (N) Hy belastte verder dat zy verpligt zouden zyn alle openbaare dien* ften , gelyk de andeTe onderdaanen van het Ryk , te verrigten ; het welk billyk was dat zy doen moesten ; maar egter zonderde hy hunne Patriarchen , Priesters en anderen , die in hunne fynago'ogen , fchoolen , enz. onderweezen , hiervan uit op dat zy niet van deze noodzaakelyke bezigheden zouden afgetrokken woriden («>. Maar het Concilie van Elvira m Spanje, dat I gemeenlyk onder deze regering geplaatst wordt , gaf twee nog ftrengere edikten tegen hen uit ; door het eerfte wierdt het hen verbooden met de Christenen te eeten, gelyk zy gemeenlyk tot dien tyd gedaan hadden; en fchoon de ftraf alleen op de Christenen viel, die daarom in den ban gedaan wierden, om dat zy met een Jood gegeten hadden, onderwierp dit egter den laatften aan zeer groote ongevoegelykheden, en ftelde hen voor beleedigingen en veragting bloot; Door het ander wierd aan alle landbezitters, onder dezelfde ftraf, verboden, te dulden dat de vrugten der aarde door de Jooden gezegend wierden » dewyl hunne zegening , die der Christenen
ver-



VERSTRO YING der JOODEN. si
vernietigde : Deze gewoonte om de vrugten der aarde in zekere jaargetyden te zegenen , was gemeen by Heidenen en Jouden , zo wel als Christenen • maar wie zoude zig verbeeld hebben dat de laatften zig ooit van de eerften tot dit werk zouden bediend hebben , zo dit kerkbëfluit ons daar niet van verwittigd hadt. Beide dit en het ander edikt toonen egter duidelyk , dat de Jooden , tot dien tyd , zeer vreedzaam in Spanje , en in goede verftandhouding met de Christenen geleefd hadden , wat zy ook zedert mogen gedaan heboen.
Zy genooten geene mindere aangenaamheden in het oosten ; en hunne akademien waren in een bloeienden Haat , indien wy hiervan de vervolging uitzonderen , die ondernomen wierdt tegen een hunner grootfte leeraaren, den beroemden Ravena of Rabba Nacbmanides , Hoofd van de Akademie te Sora , en in zulk eene achting dat hy niet minder dan iaooo discipelen onder zig hadt (x)(0). Deze man , na een aanmerkelyken tyd in die ftad on-
(x) Gawtz Tzemach , et al. ub. fup. Lib. Cabal. p. 6u b.
(O) Daar waren twee beroemde Rabbynen van dien naam ; de een orderfcbeiden door den titel van Hakadmon , of de Oudfte , die omtrent het jaar 32.2 leefde , en de ander door dien van Achartn of Jongere , die om de ftreek van 474. bloeide Wy fpieeken nu van den oudften , die een man was van zulk eene diepe geleerdheid , en zo behendig in het wegneemen der grootfte zwaarigheden , dat zy hem den titel gaven van C3"in Ipl]? Hoker Harim , de verzetter van bergen. Zyn vocrnjame wer* is de Bereshhh Rabbah , het welk eene geleerde uitlegging is van Genejis , geevende ^en berigt van de Schepping , en eene befcbryving van' het Heilige Land , gelyk ook den letterlyken en verborgen zin van dat geheiligde boek (30 , welk werk dikwils , inzonderheid in de Jwdjcbe historie , aangehaald wordt. Da:ir is eene andere verhandiJina. van den zelfden naam , die derhalven met deze niet moet verward worden , en die eene uitlegging be.
G 2 vat
XVII. Boek.
Bemmit rzbbynen van btt Oosten.



-Va HISTORIE van de
XVII. Boek.
Jcfeph de blinde ; zyne werken.
vat| op den Mishnah , gefchreeven door R. Hosbianghia , een leerling van Judas Hakkodesh , maar minder geacht dan de vorige.
(30) Vii. Bcrtolozb, ub. sup. Wolf. Bibl. Habr. fub Rab. Bern Nachman. £? Rabttb. vid. fjf Lib. Cabbal. p. 61. b.
derwe en te hebben , wierdt eindelyk van een zwaare misdaad by den Koning van Per/ie befchuldigd , ter welke reden hy , om verdere vervolging te vermyden, goedvondt zig fchuil te houden ; Hy ftierf in zyne afzondering' , gelyk zommigen verzeekeren , of wierdt, volgens anderen , door dien Monarch gebannen , en ftierf in .zyne ballingfchap. Welke deze misdaad was weeten wy niet ; maar zy hadt geene kwaade gevolgen voor de Natie , noch zelfs voor zyne familie , dewyl wy hem in de eigen Akademie door zyn neef die denzelfden naam hadt, en wien hy in dezelve hadt aangenomen , zien opgevolgd. Deze laatfte hadt zulke voortgangen onder hem gemaakt , dat hy reeds in het jaar 324 , tot Hoofd over de Akademie van Pundebita verkooren wierdt , in welke waardigheid hy bleef tot 329 , wanneer hy trouwde , en een Zoon kreeg onder den naam van Rab-bibi bekend. De Univerfiteit van Sora hadt een ander beroemd hoogleeraar , namelyk , Jofeph , de Blinde bygenaamd , want dat was hy, hy hadt egter zulk een groot inwendig licht , dat hy Saghi Nahor , of het groote Licht geheeten wierdt. Zy given hem insgelyks den naam van Sinai, om dat hy een volmaakt kenner was van alle de overleveringen aan Mofes op dien heiligen berg gedaan. Hy wordt gemeenlyk onderfteld de Schryver te zyn , van de Chaldeeuisofcbe pa. raphrasen op eenige van de Hagiographa , als de Pfalmen* Spreuken Sal. Prediker, Riith en Esther, die by Jooden en Christenen in groote achting zyn ; ten minften moet



VERSTRCOYING der JOODEN. 53
men dit befluiten uit de menigte uitgaven van dit boek , fchoon met fabelen en haarkloveryen opgevuld.
Hst laatfte merkwaardige ftuk , betreffende de Jooden 1 onder de regeering van Konflantinus is de bloedige ver-d volging welke zy in Perfie ,. alwaar hun invloed zeer groot ^ aan het Hof was , verwekten tegen de Oofterfcheg Chriftenen , om zig gelyk zy voorgaven , te wreeken^ over die , welke zy in het Roomfcbe Ryk ge/eden had-p den. Het Chriftendom was uit Armenië naar Perfie en andere deelen van het Ooften overgegaan , alwaar eené groote menigte Kerken en Bisdommen zonder eenige ver. hindering waren opgeregt. Maar toen de Jooden vonden dat Uftazades , één der voornaame Gefneedenen van Sapor 9 zig tot het zelve zoude laaten bekeeren , verlooren zy alle geduld ; en overreedden , met behulp der Magi , dien Vorft om hen met de uiterfte ftrengheidte vervolgen. Simeon, de waardige Bisfchop van Ctesiphon , welken zy befchuldigd hadden eene verraderfche gemeenfchap met Konflantinus te onderhouden , wierdt een der eerfte martelaars , en Uftazades een ander. De vervol, ging was lang en bloedig ; alle de Kerken wierden vernietigd , en de voetfpooren , ven het Chriftendom bijna uitgewischt.
Zy bleeven hier over niet lang ongeftraft; KonJlansE die aan Konflantinus opvolgde , ziende tot welk een 3' trap van onbefcheidenheid zy in verfcheiden deelen van het Ryk waren opgeklommen , inzonderheid in Egypte alwaar zy de laagfte beledigingen tegen de Chriftenen begingen (?) vondt zig verpligt hen met grooter ftreng-
heid
(P) Zy plunderden niet flegts hune Kerken , en verbrandden hunne geheiligde hoeken , en andere kerkfleraaden , naar bevuilden hunne Doopvonten op zulk een flordige wys, dat Athtmajlus zig G 3 fchaam-
XVII. Boek. h Joo. en ver^ ekken ee9 vervaling tegen : Chris:nen in erfiën.
'et Ja*r 1.



5+
HISTORIE van de
XV1L Boek,
Oedraage xig zeer verwoed Alexandrye.
heid tc behandelen dan zyn Vader gedaan hadt. Maar het geen hem meeft tegen hen verbitterde was de ver« faadery van de Jooden van Dioccejaiea in Palejtina (Q) ,
n die hun voordeel doende met den opftand van Magnm.
tetius, in Hongarye, en met het afweezen van den Vorft terwyl hy dat oproer was gaan ftillen , een opftand in Judea verwekten, terwyl de Perfiaanen het Ryk van hunnen kant aantasten , en de belegering voor Nifibis floegen. Hy was derhalven verpligt Gallus , welken hy tot Ccefar hadt aangenomen , tegen hen te zenden ; en deze nam Judea in , op zyn togt naar Perfie , ver-
floeg
fchaamde daar gewag van te maaken (35) hunne onbefchoftheid ging zo ver dat zy jonge maagden dwongen het Chriftendom af te zweeren nadac zy haar gegeesfeld en misbruikt haddtn (36) , in allo welke onwaardigheden zy begunftud , zo niet heimelyk aangezet , wierden , door Gregorius den Ariatmfchen Bisfchop , die toen in groote gunft aan het Hof ftondt ; zo dat zy hun wanbediyf met de grootfte ftoutheid en ftrafFeloosheid begingen.
(Ql'Deze Stad was het oude Sephoris en lag in Palestim Secunda. De Jooden die na de verwoesting van Jerufalem , derwaards , en naar Tiberias geweeken waren hadden veel van de heidenen geleden , die tegen Adrianus waren opgedaan , maar eindelyk door dien Keizer van derzelver beledigingen bevryd . betoonden die beide plaatfen hem haare dankbaarheid ; de laatfte door hem een tempel cp te rigten welken zy Adrianon noemden , en de eerfte door haaren naam Sephoris te veranderen in dien van Diocafarea Adriana , om deze Stad te onderfcheiden van drie andere Steden van dien naam; de eerfte in Ph-ygie, de tweede in Kappadocie, en de derde in Ifaurie , welker Bisfchop in het Concilie van Chalcedon zat '37). Hieronimus plaatst die in Palestina, anderhalve myl van Gath en fchoon zy zulk een ftreng lot onderging als zynde de zetel van d--n Joodfchn opftand , duurde het egter niet lang of zy verhefte zig weder uit haare puinhoopen , en wierdt weder eene verblyfplaats voor de Jooden.
(35ï Epiit, ad Orthodox.
( 36 j Idem iMd. vide fcf Stront , Ub. II. c. O. C7 ahb. (37) AS. ctncil. Cbalced. III.



VERSTROOYING der JOODEN.
55
floeg de oproerige Jooden , eft flegtre Dioccefaiea. Hierna vernieuwde ïionftans , die behalven zyne regtmaatige gevoeligheid tegen, hen , een zeer yverig Chriften was, niet flegts alle de oude wetten van Adrianus en Konftafitinus , maar maakte ook eenige nog ftrengere tegen hen; onder welke eene waardoor ieder Jood ter dood wierdt veroordeeld die met een Chriften trouwde , een flaaï befneedt , of eenige Chriften flaaven hadt. Zy kree. gen daarenboven verbod van niet in Jerufdnn te komen, en als zy die de Stad op een afftand begeerden te befchouwen, moesten zy deze vryheid tot een hoogen prys koopen. Hy overlaadde hen insgelyks met zeer zwaare belaftingen , en ontwierp nog eenige nieuwe om hen nog meer onder te houden, maar wierdt door den dood verhinderd fy). Het was onder zyne regeering dat de ionge Epiphanius van het Jooden- tot het Chriftendom bekeerd wierdt , niet zonder dat dit van eenige wonderwerken vergezeld ging, waarmede wy onzen leezeren niet zullen lastig vallen , dewyl zy naauwlyks kragtig genoeg waren om hem te beletten van tot de wilde denkbeelden der Gnostieken , die hy in Egypte aantrof, te vervallen (z). . .
Wy komen nu tot de regeering van Juhaan den afvalligen tot wien de Jooden zig eerft vervoegden met hun beklag , dat het hen belet wierdt van in Jerujalem te koomen, welke Stad, geduurende een reeks van eeuwen, de roemryke verblyfplaats hunner voorouderen geweest was. Zy ontmoetten niet. flegts een vriendelyk o:thaal 5 en kree^en de duidelykfte blyken van zyne gunft , als de u be-
i.l Sozomen , ' Lib. II. Cap. 9. Hilak. in Pf. LVIII. p. ?3\ _ 734. Pf. CXXXI. &c. CXLVI. Sozom. lib, III. Cap. 17» (s) Joah. in vit. Epiph. nurn. 1. & feq. p. 33» & fe<l*
XVII. Boek.
Het Jaar 353-
St Epiphanius bekeerd.
Groote gumt van Julianns voor de jooden.



56
HISTORIE van de
KVII.
BuEK.
bevryding van die zwaare tdaftingen welke zyne voorouders ben hadden opgelegd , en de vrye oefening van hunnen Godsdienst, maar hy vergunde hei ook hunhen tempel te herbouwen , en hunne oude aanbidding in denzelven weder aan te vangen , en gaf hen z-lfs geld en bou^ftoffen tot dit werk. Hy ging zelfs zo ver dat Hy hen een brief fchreef , waarin hy , om de Christenen te meer te vernederen , hunnen Patriarch den titel van Broeder gaf CR)- Alle die onderfcheiden gunften konden niet misfen deze natie tot het hoogfle toppunt van moedwil tegen de Chriftenen aan te zetten , dewyl zy ligtelyk zien konden , dat dit het beste middel was om zig by den Vorft aangenaam te maaken. Ingevolge hiervan vergaderden zy in eenige fteden van Judea en Syrië , alwaar zy de Kerken begonden te
ver-
(R) Het zoude orgerymd zyn , indien men het karakter van dezen Keizer in aanmerking neemt, te onderftellen , dat hy de Jooden met alle deze gunften befchonk , met een ander oogmerk 'dan om de Chriftenen (pyt aantedoen , en hen te verfwakken , door hunne vyanden aantemoedigen en te vermeerderen , op dat zyn begunftigd heidendom hierdoor te gemakkelyker over hen zoude kunnen zegepraalen. In andere opzigien moeten de Jooden hem even haatlyk geweelt zyn , als de Chriftenen , dewyl zy beiden de bygeloovigheden der heidenen even zeer in afkeer hielden , en veroordeelden. Maar het geen de eerft.n nog haatelyker by hem moeft maaken , was het denkbeeld , het welk , volgens Hieronimus , toen gemeen ondei hen was , dat zy omtrent 430 ja-Tr na hunne verftrooying , op hunne beurt beeren over de Romeinen zouden worden , en hen aan de Sabeeers verkoopen ; v/aarna n:et flegts Jerufalem , en alle de fteden van Judea , maar zelfs die van Sodoma er: Gumorra , herbouwd zouden worden. Zo dat toen Julianus hen no 'igde om den Tempel te herbouwen , zy dit ai reeds aanmerkte'n als dc voorlooper der vervulling van die gewaande profetie , of liever uitleggng der woorden van den Pfalmift en and. re profeeten , dat de Heere zyn volk zoude wretken , en de Steden vav Juda herbouwen.



VERSTROOYING der JOODEN. 5?
verwoeden , cn andere buitenfpoorigheden begingen , inzonderheid te Gaza , Jscalon , Berythus en Damascus , terwyl die van Egypte het zelfde in Atexandrye, en andere plaatfen , deeden ; en eene derde foort zettede zig te werk om den tempel van Jerufalem te herbouwen ; In de voortzetting van welk werk , men ons berigt , dat mannen , vrouwen en kinderen zig allen beyverden om de behulpzaame hand te ieenen ; en dat eenigen hier zo yverig in waren , dat zy gouden en zilveren werktuigen maakten , om 'er dat nieuwe gebouw mede op te regren ; tot dat de Godde'yke voorzieligheid goed vondt hier werkelyft een eind van te maken ; door zulk eene aaneenfchakeling van wonderen, die hen geheel aflchrikte van run werk te agtervokei» , en hen ót onfeilbaarheid der voorzeggingen van Cöriftus tegen die piaats , deedt begrypen (S ).
Jo i.vnus , die i em opvolgde , zoude niet gemist hebben , de onbeicheidenheid der Jooden te b.teugelen , hadt de d ad he.Ti diar in niet be'et , voor dat By nog agt maanden geregeerd hadt ; zo dat zy weldra weder begonden adem te haaien on Ier zyne twee opvolgers Falentinianus en Pu lens, die hen niet fl gts vol-i komen vryheid van geweeten gaven , maar ook hunne' Patiiarchen in het genot hunner voorregten herftelden. Alleenlyk beroofde de laatstgenoemde Vorst hen van een der waardi£fte voorregten, doordat edikt te vernietigen, dat hen van publieke dienden onthefte ewyl de inhoud van dit laatfte edikt vry opmerklyk is, zullen wy het onzen
lee-
fS) Vreeslyke aardbevingen , cn uitbarffingen van vuur uit de» grond , ftoorden de werklieden die bezig waren aan de grondleg, giiif; van den Nieuwen Tempel, Zy die umftandiger begeeren on» derrigt en gefticht te worden, mogen raadpleegen met de vermaar» de verbandtling van den Bisfchop Warbnrton.
Oosi. Hist. XIII. Deel, I Stuk. H i
XVII. Boek,
4nno 363»
mier Vaentiniaïus;
inco 387.



XVII. Boek.
Edikt tegtn hen.
Ontydigen yver van St. A.mbrofiustegen hen.
(.41) Falnt «d Hypu
58 HISTORIE vande
leezeren in de noot mededeelen (T). Het bleef in kragt tegen hen geduurende de regeeringen van Gra'ianus t lbeudrfiuc, en Arcadius; fchoon zy'in andere opzigten vreedzaam onder die Keizers leefden ; wy weeten aüeenlyK van een hunner bynagoogen , die te Ront verbrand wierdt , en welke de Oproerige Maximus, die verlangde nen in zyne belangen te hebben , belaste dat herbouwd moest worden. Hy wierdt we'dn daarna ve flazen , en te Aquilea onthoofd ; en St. A nbrofius, Bislchop van Milaan , die zeer misnoegd op hem was, merkte dit ongelukkig uiteinde aan als eene regemaatige ft.af van zyne gunst voor de Jooaen (« ) ; en haalde Theodofius en Falentinianus, die kort daarna in die Stad kwamen , over om alle de voorregten, welke hy aan deze natie had toegedaan te herroepen.
Die üudvader was inderdaad zeer verbitterd tegen hen , gelyk men kan zien uit eenige zyner uitdrukkingen in zyntn brief aan 'Iheodcfius • en hy verz-ttede zig tegen het herbouwen van eene andere Synagoo g e , welke de Christenen te Calinubus hadden in brand geftoken , en wdke de Keizer belastte , dat op deriéver kosten moest herbouwd worden. Maar wat Zonaras, een Grhkfche Munnik , en eenige andere laatere Schryvers mogen zeggen , dat Ambiojius voor hem g-predikt;
en
(<0 Ambros. Epift. XXIX.
(T) „ Het edikt waardoor de Jioien zig met een uitzonderng van openhaare dienden enz. vleijen , wordt mits dezen henoe„ pen en vernietigd. Want het (laat den jeesrelyken niet vry zig „ aan den dienst van God toetewyen , dan nadat zy vopr*f dm „ dienst dien zy aan hun Vaderland verlchu'd^gd zyn , beweeren „ hebben ; en hy > die begeert zig geheel aan God overtegeeven, „ nio^.t een bekwaam petfoon leveren om zyne plaats iu alie open? baare dienften te bekleeden C+1)-"



VERSTROOYÏNG eer JOODEN. 59
eh hem op eene onvriendelyke wys daarover befrraft zoude hebben, dat hy de 'Jooden het voorregt van hunne Synagogen in zyne hoofdftad liet genieten , als welker gebeeden zoo veele vervloekingen voor God waren. Dit zeg ik is alles valsch en ongerymd. Hy hcefc niet; voor hem gepredikt , maar hem gefchreeven ; en, dewyl die brief nog in weezen is verftrekt dezelve een£ getrouwer getuige dan de gefchriften van deu Griek/chenl Munnik ; en het ergfte dat van hem gezegd kan worden , is dat hy zyne berispingen tegen hen te verre voortzettede met den Keizer te berigten , dat zy wel verre van zig verpligt te achten, om de Romeinfche wetten te onderhouden , het eene misdaad reekenden , zig daaraan te onderwerpen Het tegendeel hiervan
blykt uit alles wat wy tot dusverre gezegd hebben, van de edikten voor en tegen hen uitgegeven, en nog meer uit het nieuwe edikt , hetwelk Theodofius, in het laaatüe jaar van zyn leven afkondigde tegen den ontydigen yver van eenige Christenen , die , onder voorwendzel van Godsdienst der Jooden Synagogen plunderden en vernielden, ftrydig met de wetten , als die hen vryheid van geweten vergunden , by welk edikt ook allen die zig hier in het toekomende in verkopen zouden met de billyke firaffen bedreigd worden (f). Hy vergunde hen zelfs een byzondere regtbank ter oorzaak van de menigvuldige procesfen, \lie zy onder eikanderen of met de Christenen hadden; waardoor zy niet flegts bevryd waren van de moeijelykheden om regt by vreemde regtbanken te zoeken , maar het ook waarfchynlyker konden erlangen by regters , die zy zelve onderhielden. Alle welke voorregten hen niet zouden toegeftaan zyn, indien zy het, gelyk St, Ambr».
fius
(6) Ibid. lib. v.
(«3 Cod. Theodos. torn. VIII. lib. 16. \ H *
XVIT. Boek.
Vetten van i'hej.loiiis voor n tegen en.
»



6o HISTORIE van.dh
XVIL Boek.
Achting van St. Jeronimusvior hen. Anno 390 en verv.
door hen geholpen.
Theodo-
fius beteu geit der jooden woestheid.
fAI Dit feest, 't welk gevierd wierdt ter gedagtenis van de ©verwinning , die de Joodfche natie op Hanvm behaald hadt , Wierdt met groote leevenJigheid , en goede eter gevierd ; en zelfs maakten de mans, vrouwen en kinderen , geduurende het leezen van het boek van Estber in hunne Synagogen of huizen , een verfchriklyk geraas met hunne voeten , handen, cn zelts met ltee-
ftus voorgeeft, als eene misdaad hadden aangemerkt zig aan de wetten van het Ryk te onderwerpen.
Hoe dat ook zy, Jeronimus was zo verre af van deszelfs yver tegen hen naar te volgen , dat hy zig tot eenige hunner geleerdfte Rabbynen vervoegde, en met een buitengewoone moeite en naarftigheid, de Hebreeuwfche taal van hen leerde; zig van hunne hulp in zyne overzettingen van het Oude Testament bediende , en geene zwarigheid maakt, de hoogfte loftuitingen te geeven aan deze leeraaren , welken hy getrokken hadt uit eenige hunner beroemdfte Akademien , als die van Tiberias Lydda enz. Onder hen was de vermaarde Rabbi Barabanus , die , om te vermyden van zyne broeders te beledigen , gewoon was in den nagt by hem te komen.
Wy zyn nu ongevoelig gekomen tot de vyfde eeuw, 'waarin wy de Jooden door den langen vrede en de vryheid die hen , en wel inzonderheid, onder 'Theodofius II. vergund was, tot zulk een trap van onbefcheidenheid zien opgeklommen , dat die zagte , edelmoedige en billyke Vorst hierdoor genoodzaakt wierdt , hen te beteugelen , en de fchuldigen te ftraffen , maar zonder eenige ftrengheid te betoonen aan hen die zig vreedzaam gedroegen en aan de wetten onderwierpen. De eerfte regtmatige geleegenheid van klagten, die zy gaven , was in een hunner plegtigheden , welke zy het feest van Haman noemen (A) ; en waarin zy , in
plaats



VERSTROOYING der JOODEN. 6t
plaats van dien vyand van hunne natie aan een hooge galg te hangen , gelyk voorheen altyd hun gebruik geweest was , goedvonden hem aan een kruis te hangen, hetwelk niet konde misfen , door de Christenen aangemerkt te worden als een hoon aan Christus aangedaan. Dit belettede hen evenwel niet van hem af te neemen, en met de gewoone vervloekingen te verbranden ; hetwelk egter geen ander gevolg hadt (buiten eenige flagen die van weerskanten voorvielen) dan het uitgeeven van een edikt, hetwelk hen verboodt in het vervolg galgen op te regten en te verbranden , onder bedreiging , dat zy hierdoor van alle hunne voorregten zouden verfiooken worden. De Jooden gehoorzaamden in de meeste deelen van het Ryk ; maar die van Macedonië , Dacie , en eenige andere ftreeken bleeven fteeds den Christenen dergelyke beleedigingen aandoen ; en kreegen hiervoor dikwils hun loon door het verbranden van hunne Synagogen en huizen, en door de ftraf van eenigen hunner bclhamers , die door de Magifixaten ter dood veroordeeld wierden. Dit gaf aanleiding tot een nieuw edikt^ van dien goeden Vorst , verbiedende uitdruklyk den« Christenen van de Jooden , uit hoofde van hunnen Godsdienst , niet te vervolgen , en aan dezen van de heerfchende Kerk geene fmaadelyke beleedigingen aan te doen ; Dit beteugelde, geduurende twee of drie jaaren hunne onbefcheidenheid; maar eindelyk kreegen die van lnmeftar, (eene Stad in Chalcis) door den wyn en gewoonen yver op dit feest verhit, in hun hoofd van een jong Christen aan deze galgen te binden , en zooi lang te geesfelen dat hy het leven hierby verloor ; hetwelk
nen en hamérs tegen de muuren en banken , zo dikwüs de naam van Haman herhaald wierdt.
H3
XVIT, Boek.
inno 408,
ieuw
dikt.
inno 41a



XVII.
. Boek.
Be'eedigin gen jegem de Chris te nen gejlraft.
ScJmvergoe ding van de Clviste nen op hen
Anno 423
heide verbo djn.
62 HISTORIE van de
welk de Christenen zodanig verbitterde , dat zy de wapenen tegen hen opvatteden. Dewyl de Jooden daar zeer talryk waren , volgde daar een bloedig gevegt op, waarin van weerskanten verfcheiden fneuvelden. Eindelyk kreeg de Gouverneur der Provintie , die den Keizer hiervan verwittigd hadt , bevel om de fchuldigen te ftraffcn ; door welk middel 'er werklyk een eind van het oproer gemaakt wierdt (d).
. Alle deeze voorzorgen beletteden de Jooden niet van dikwils hunne vyandlykheden te vernieuwen , noch de Christenen van derzelvcr Synagogen te plunderen en te 'verbranden , inzonderheid te Anïioch'ie, alwaar de Jooden zeer talryk en vermogend waren , en alwaar de buit gemeenlyk aan de Kerk wierdt afgeflaan. Deeze fchermutzelingen wierden zoo gemeen en ergerlyk dat hier over klagten aan den Keizer gedaan wierden ' die door den Praefeéhis van het Pretorium wierden onderfteund ; zoo dat de geestelyken door een nieuw edikt veroordeeld wierden , om het geplunderde weder te geven , en den Jooden eene plaats aan te wyzen , waar zy eene nieuwe Synagoge konden bouwen. Hy was eg.ter verpligt niet flegts om hetzelve te herroepen , op aandrang van den beroemden Heilige (en martelaar in de lugt , gelyk hy genoemd wordt) Simon , Stylües toegenaamd (W), die op zig genomen hadt niet flegts van hetzelve -te doen intrekken , maar ook den Pra;fec-
tus
(d) Cod. Th 10dos. lib. XVI. XVIII. en XXI.
(W) Zoo genoemd dewyl hy op de top van een pylaar leefde. Deze geestdryvende Godsdienftige was toen in zulk eene achting by alle de geestelyken , dat de Keizer om zyne en hnnne berisping te vermyden, verpligt was om zyne beveelen over het doen van fchavergoeding aan de Jooden te herroepen. De Heer Valeis beweert VI V 1" by be,m een beleefden brief fchreef , waarin hy hen de heiligde Martelaar in de lugt noemt.



VERSTROOYING der JOODEN. 63
tüs uit zyne bediening te doen zetten , om.iat hy hetzelve ten voordeele van de Jooden verworden hadt. Het fieldt egter nie; lang aan of hy was verpligt, eene nieuwe verklaaring van zyne vorige ediktcn uittegeeven , om de buitenfpoorighëden te beteugelen , waartoe de herroeping van zyn laatfte edikt, de driftige yveraars tegen de Jooden , niet flegts te Aitiocbie , maar in vet cheiden Provinciën van het Ryk hadden aangezet; en om hen tc verbieden van derzelver Synagogen te verbranden , of hen ter oorzaak van hunnen Godsdienst te vervolgen.
Een vreemd .toeval, 't welk op het eiland Kandia ?e-, beurde, alwaar de Jooden zeer ryk en in gr. oten getale wa-^ ren, was oorzaak dat f ene groote menigte hunner het Chris-\ tendom omhelsden (X> Een ander geval maakte weder i
ver-
(X) Eb» bedrieger , die den naam en de bediening van bunnen grooten Wetgeever en Verlosfer had aangenoomen , hadt hen in zo verre begoocheld , dat zy eene dcgelyke veilosfing onder hem ver>*agteden , als zy onder den eeift.n "gehad hadden , namelyk van i p eene wonderdadige m.mier door de z;e naar hun eigen land geleid te worden. Men berigt zelfs, dat hy voor zigzelven hier zoo van ovtrtuigd was , dat by in een jaar alle de fteden en dorpen van dat tiLn i doorliep , en de Jenden in dezelve overreedde om htm te volgen (47) en gereed te zyn op den dag en de plaats die hy hiertoe beftemde.
Huknï begoocheling was zoo fterk en algemeen , dat zy hunne landerytn , huizen, en alle andere bezittingen verlieren, cn alleenlyk zoo veel met zig namen , als zy gevoeg'yk konden mede voeten ; en op den vastgefteldcn dag leidde de Pfiudo - Mofes hen op den top van een rots , waarvan mannen , vrouwen en kindeien zig zonder de minfte twyfeling of weêr?in , plotzeling in zes ftorteden ; tot dat *er eene grocte menigte hunner verdronk , terwyl eenigen ^oor viffc'-.eri gered n-erden. Hier door gingen de oogen der overigen open , en zy begrtepen het bedrog. Zy zagen toen naar hunnen gtwaanden leidsman rond, maar vonden
da»
f47) Sm&t. Hifi. Ecciefiaft. lib. VIL c. 38*
XVII. Roek. ftnno 425.
ïnno 432.
Je Jooden 1 Kandia •ekeerct.



HISTORIE van de
XVII. Boek.
Verfcheidei bedrier.eryen ondet ken.
dat hy verdweenen was; zodat zy bsgonden te gelowen , dit zy door een duivel in cla ^s van een mensth bedröogea waren j waarop verre het grootfte gedeelte hunner het Jo»dendo-n verzaaKte en grdoopt wierdt.
(Y) Dit was een oude Joei van Konflantinnpel, die met geraaktheid bezoet was geweest , en vcrgeefsch der geneesheeren korst, en ten grooten deeie zyne eigen middelen hadt uitgeput. Hy kreeg einde'yk in het hoofd , dat de doop zyne geneezing zoude uitwerken ; en denzelven van Atiicus , den toenrnaalken Patriarch van die hoofdftad , ontvangen hebbende , kreeg hy onmiddelyk na het genot van dit Sakrament , het gebruik zyner leden wed.r. Deze wonderdadige geneezing maakte zulk een fterken indruk op de Jeai^y en Heidenen , dat eene groote menigte hunner bekeerd wierdt n , fchoon ver het grootfte gedeelte van de eerften in hun ongeloof volharde (48).
(48) ld. Ibid. lib. IV, p. &41. e. 17- h 354-
verfcheiden profelieten , tot geene kleine verneedering voor de overigen , op welken de wonderdadige geneezing aan een oud geraakt mensch, denzelfden heilzaairen indruk niet vöortbragt ( Y > Dewyl wy de Hiftorie van de Jooden , en niet die van de Kerk fchryven ; zullen wy eene menigte van deze wonderdadige bekeeringen voorbygaan , waarvan deze eeuw overvloeit, en alleen aanmerken , dat de Christenen zig toen ge. wend hebbende om eenige aanzienlyke gefchenken aan deze nieuwe bekeerlingen te doen , aanleiding gaven tot verfcheiden bedriegeryen , dewyl zy niet flegts met dit 'inzigt alleen Christenen wierden , maar .zelfs heimelyk van de eene fekte tot de andere overgingen, en zig in alle lieten doQpen om nieuwe tekenen van der Chris, tenen milddadigheid te krygen.
Onze fchryver geeft ons hiervan een opmerkelyk voorbeeld in een Joon , die alle de fekten , toen te Konftantinopfilev heerfc'-ende , doorliep , maar eindelyk op eene wonderdadige wyze ontdekt wierdt djor den



VERSTROOYING der JOODEN 65
Novatiaanfchcn bisfchop aldaar , en erkende , dat by in elke gezindheid behalven in de zyne gedoopt was (ƒ}. Deze bedriegeryen konden niet mlsfen de Jooden haatlyk te maaken by de Christenen ; maar daar was nog iets 't welk hier nog meer aan toe bragt , namelyk de verfcheiden ketteryen , als die der Novatiaanen , Nestoriaanen , enz. die , om dat zy eenige der Joodfcbe gebruiken volgden , Joodfcbe Christenen genoemd wierden. Maar het is tyd, te zien hoe zy zig in andere landen gedroegen , en wat lot zy aldaar ondergingen.
Die van Jlexwdrye , die berekend worden 100,000 in getale geweest te zyn , in den tyd dat zy een bloe-| óig oproer tegen de Christenen verwekten , hadden te voren verfcheiden fchermutzelingen tegen hen gehad , die zelden zonder bloedftorting eindigden. Cyrillus , toenmalige bisfchop van die ftad , en zedert tot een Heilig gemaakt , wierdt als veel te yverig tegen hen aangemerkt , gelyk Orestes , toen Prafedïus , te partydig voor hen was ; De Patriarch ging eindelyk zo ver, dat hy de paaien zyner bediening overtradt , en de Jooden met geestelyke ftraffen dreigde. Dit veragteden zy egter , weetende dat de gouverneur op hunne zyde was ; en hunne woestheid ging zo ver , dat zy befloten den kerkvoogd in 't midden van den nagt op 't lyf te vallen. Ten dien einde huurden zy eenigen van hun eigen volk om de ftraten der Stad door te loopen > roepende dat de groote kerk in den brand ftondt ; het welk onmiddelyk alle de Christenen ongewapend op de been bragt om dat edel gebouw te gaan redden ; terwyl de Jooden zorg gedragen hadden om malkanderen door eenig byzonder teken te onderfcheiden , hen óp 't lyf vielen , en eene groote menigte hunner doodden.
Cy-
(ƒ) Cod. Theodos, 1. XXI. Cap. Vp, 342.
Oost. Hist. XIII. Deel. 1 Stuk. I
XVII. Boek.
DeJooden naaken een proer te MexanIrye.



66
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Bisfchop Cyrillus wapent zii tegen hen
Zyn vretm gedrag te gen den Prxfeüus
Deze word gewond.
Cyrillus , zodra by hier van verwittigd was , wagttö niet, tot dat de hurgerlyke magt hem regt verfchaftede, maar ftelde zig aan 't hoofd van een genoezaam getal Christenen , begaf zig naar de fynagogen , en vermeesterde die ten dienst van de kerk. Hy gaf toen de ' Joodfctf huizen aan de plundering over , en verpligtte hen de ftad byna naakt te verlaaten. Dit misteda niet den prasfeétus te verbitteren , die zulk eene verbreeking van zyn gezag niet verduuren , noch de ftad van zulk een groot getal haarer inwooners beroofd zien konde, zonder de fterkite klagten tegen den bisfchop te doen , die van zyn kant verfcheiden bittere befchuldigingen naar het hof tegen denzelven zondt. Het volk zig tegen den Patriarch voor den Prasfeétus verklaard hebbende , wilde den eerften verplichten zig aan den laatften te onderwerpen , maar deze weigerde dit volftrektelyk.
i In plaats van dat ging de Patriarch tot den Praefeftusj. -met het Euangelium in de hand , en hem door zyne woorden en gelaat dreigende , poogde hy hem door fchrik tot eene verzoening te brengen. Maar hem onbuigzaam vindende, belastte hy aan een regiment munnikken , ten getale van vyftien honderd , van de bergen af te koomen , en hem in zyn wagen met geheele laagen] van fteenen aan te vallen, waar door hy aan 5 het hoofd gewond en met bloed bedekt wierdt , zo dat hy onfeilbaar omgekomen zoude zyn f dewyl zyn Lyfwagt genoodzaakt was geworden om hem te verlaten) hadt niet het volk , ter zyner hulp toe gefchooten , hem uit dcrzelver handen gered. Na dat het oproer geftild was, liet Orestes, één der belhamels van deze munnikken , Ammonius genaamd , met den dood ftraffen , en zondt een berigt van de geheele zaak naar het hof. De Patriarch deedt het zelfde , en regtvaar,digde niet flegts' het gedrag van zyne Munnikken „
ma*w



VERSTROOYING der JOODEN.
maar ftelde Ammonius in zyne volgende preek als een martelaar vcor ; Dit gedrag veroorzaakte kort daar na een nieuw oproer ; waar in , onder anderen die hunne levens verboren , de beroemde Hypatia zig bevondt;] zy was eene jonge heidenfche Dame, van groot ver-1 ftand , geleerdheid en deugd , en wierdt door het' Graauw van des Bisfchops aanhang tot voor een der^ Christen kerken gedreven , en daar wreedelyk omgebragt. De ontydige yver en laatdunkendheid van den Aitxandrynfchen Patriarch , die zo zigtbaar in dit alles doorftraalt , is met reden door alle onpartydigen berispt ; Spkrates zelf merkt aan (g) , dat de dood van de beminlyke Hypatia hem , en zynen geestlyken , geen-kleine oneer aandeedt. En het blykt duidelyk dat de Akxandryners zeer misnoegd waren over zyn gedrag, dewyl zy allen de zyde van den PrcefeÜus tegen hem verkoren. Schoon men aan den anderen kant moet erkennen , dat deze zulk een geest van tegenkanting tegen hem , en zulk eene partydigheid voor de Jooden betoonde , dat men zeggen mag , dat dezelve even onbeftaanbaar was met het karakter van een Christen Preefeclus , als het gedrag van den Patriarch was met dat van een Christen bisfchop.
De Joodfcbe natie kreeg een meer algemeenen flag inr deze eeuw door de volftrekte vernietiging van hunnefl Patriarchaten. Wy hebben voormaals getoond dat de* Patriarchen leefden van zeekere imposten , we'ke zy^ van die van hunne natie ligteden, en die gemecnlyk door hunne Bedienden of gelyk zy hen noemden, Aposte'en , wierden ingezameld. Deze belastingen waren eindelyk zo hoog gelopen , dat het volk , dezelve moede zig tot de burgerïyke magt vervoegde ; by welke het egter
geen
(g) Socrates , ub. fup. VII- c. 13 , & feq.
I 2
xvir.
Boek.
ïypatia iu •en nieuw 'proer om\ebragt,
'e Jo°dhe 'Patrichen afefcbïft.nno 429



f58 HISTORIÉ va» de
xvir.
Boek.
De Westei Jche Jooden onder Honorius Anno4i2
geen herfiel kreeg ; zelfs hadt het de vernedering van die fchatting te zien overgaan tot de; keizers gebruik , terwyl hunne Patriarch daarvan beroofd wierdt. Tbeodofins en Valentiniamis waren da twee monarchen , die dit inkomen in hunne fchatkist deeden overgaan , door welk middel de patriarchaale waardigheid kragtdaadiger wierdt beteugeld , dan zulks door eenig edikt zoude hebben kunnen gefchieden ; want by gebrek van een gepast inkomen ter haarer onderfteuning moest zy noodwendig verdwynen. Pbo'Jus beweert, dat de Primaaten, die • aan de Patriarchen opvolgden , met het inzamelen dezer fommen belast , en verpligt waren toe te zien dat zy in des Keizers Schatkist kwamen. - In het westen genoten de Jooden de vrye oeffening van hunnen godsdienst onder Honorius , die eene wet , welke hem eer doet, hadt afgevaardigd , behelzende, ;dat de roem van een vorst daar in beftaat dat hy alle zyne onderdanen het volkomen en vreedzaam genot van hunne voorregten vergunne , dan zelfs wanneer hunne godsdienst zodanig is dat hy dien niet kan goed keuren In gevolge waarvan hy uitdruklyk verbiedt dat men eenige fynagogen nederwerpen of overweldigen zoude ; geiyk ook , dat men de jooden uit hoofde van dienst voor het gemeen zou verpügten den Sabbath te fchenden ; dewyl de zes andere dagen genoegzaam waren om hen tot de gemeene belangen te doen medewerken. Aan den anderen kant om deze natie te beletten van geen misbruik van hunne vryheid te maaken , verboodt hy hen van nieuwe fynagogen te bouwen , of profelieten te maaken , en beroofde hen van eenige posten en bedieningen welke zy te voren bekleed hadden , inzonderheid die van het leger van levensmiddelen te voorzien. Hy liet ook een ftreng edikt uit» vaardigen , tegen eene nieuwe opgekomene fekte in
Aft*
(h) Cod. Thbodoï. torn. XVI. lib. XX.



FERSTROOY ING der JOODEN. 69
'jfrika , Calicolae , of aanbidders van den Hemel , ; genaamd , aan het einde van welk edikt een artikel is, waarby den Jooden veibooden wordt van profelieten te maaken ; ter welker oorzaak de Ceelicolae door vee-c ]e zyn aangemerkt eene Joodfcbe fekte geweest te zyn ,m fchoon zonder grond
In deze eeuw gefchiede ook de beroemde , ichoonc riet minder in twyffel getrokken , wonderdadige bekee-s: rins van de Jooden op Minorka. Dat eiland hadt toen1* twee aanmcrkelyke fteden ; de eene was de zetel des' bi^fchops , en de toegang d-iar toe was den Jooden verboden , al» die gemeenlyk met eenigen fchielyken en wonderdadigen dood geftraft wierden , indien zy het waagden binnen dezelve te koomen. De andere , Port Mabcne genaamd , wierdt voornaamlyk bewoond door 7oodcn , die daar zeer aanzienlyke titels en posten hadden fchoon zy aan Honorw onderworpen waren ; in zo verre dat Tbeodofius , het Hoofd van hunne fyQ„e • en een leeraar van de wet , de voornaamfte eerloon'op het geheele eiland was. Severur bisfchop van het zelve geworden , wierdt gemaklyk overreed door Orotius (kortelings van Jerufalem wedergekeerd beladen met wonderdadige relieken , welke hy naar Spanje bragt) om de bekeering der Jooden te onderneemen. Zv betonden met heimelyke byeenkomften , en gingen tot o^enbaare over , waar van de laatfte gehouden wierdt in de Joodfcbe Synagoge , alwaar zy , vindende dat de Joodfcbe vrouwen zig met fteenen gewapend had-en om hen aan te vallen , op hunne verdediging moe-ten bedagt zyn. Het gevolg was dat de Synagoge wierdt nedergeworpen , en niets van dezelve gered dan de boeken en het zilverwerk ; maar de Bisichop vermurwde hen, door zo veele wonderwerken dat hunne grootfte mannen begenden te verflappen , enm-agt dagen tyds waren de meesten hunner bekeerd , en de
& I 3 Sy-
£vir.
Boek.
aelicolae et Jooïn.
e Joo 'cn Minori tekeer'rf. nno 428.



70
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Hunne ftaat onde ie Wanda len.
Synagoge in eene kerk veranderd. Verfcheidenen egter , die verhard bleeven , gingen zig in de holen verbergen , toe dat de honger hen noodzaakte uit dezelve te voorfchyn te komen ; en anderen , alle hunne bezittingen agterlaatende , gingen eene fchuilplaats in vreemde landen zoeken ; al het welk toont, dat de bisfchop en zyne geeftlyken eenig geweld tegen de Jooden gebruikten ; Baronius fchynt dit ook te erkennen, en voegt daar by , dat dit voorbeeld in verfcheiden andere plaatzen zoude gevolgd zyn, hadden de gekroonde Hoofden dit niet gefluit.
By den inval der Wandalen in het Ryk., zoude men r denk en dat de Jooden de ergfte behandeling van die "wreede natie zouden ondergaan hebben , maar wy vinden- egter niet , dat zy erger lot hadden dan de overigen , of door dit volk van eenige hunner voorregten beroofd wierden. Zy deelden alleenlyk in de gemcene ongelukken , die de gewoone gevolgen van zulke groote omwentelingen zyn ,• maar men vergunde hen in andere opzigten. de vrye oefening van hunnen godsdienst en koophandel beide , alleenlyk moeiten zy hier voor eene fchatting betaalen , en wierden daar en boven ontzet van het genot van titels , . waardigheden , en hooge posten , het zy in het burgerlyke of in den krygsdienst (ó ; het welk niet meer was , dan het geen zy onder de Roomfcbe keizers ondergaan hebben. fheodorik inzonderheid befchermde hen tegen de yveraars onder de Christenen , en gedoogde niet dat men eenige geweldige middelen te werk ftelde, om hen te bekeeren; ook berispte hy den Senaat fterk, dat dezelve toegelaten hadt , dat men eene hunner Synagogen te Rome verbrandde ; en beftrafte ook de geestlykheid te
M-
(«") VÏJ AUe;cat. Eccles. & Synagog. ap. August, in Appen. ai torn. VÜI.



VERSTROOYING dsr JOODEN. &
Milaan , om dat zy eene andere hadt willen vermeesteren. Hy deedt het zelfde te Genua , alwaar de burgers hen wilden berooven van de voorregten die de Jooden langen tyd onder hen genoten hadden. Zy namenhunnen toevlugt tot dien Vorst , die hen vergunde hunne Synagogen te herbouwen , en die hen in de vrye oeffening van hunnen godsdienst en regten herftelde , op voorwaarde dat zy hunne Synagogen niet grooter zouden bouwen dan die voormaals geweest waren , en dezelve niet verderen; Dit is het beloop van de Joodfcbe historie in 't Reomfche Ryk tot op 't einde^ der vyfde eeuw (f).
La a t ons een oog flaan op de Jooden in Perfie, ge- ] duurende dien tusfehentyd , alwaar wy hunne Akade-* mien in een bloeyenden ftaat zien onder hun beroemdj Hoofd R. Ase, den zamenfteller van den Babylonifcben Talmud , waarvan vroeger gefproken is. Sora was de plaats zyner geboorte , en de beroeradtte akademie van het geheele Ooften , over welke hy tot Hoofd verko. ren wierdt in het 14 jaar van zynen ouderdom , en hy bezat die waardigheid geduurende zestig jaaren, dat is tot het jaar 427 , waarin hy ftierf. Het was geduurende dien tyd dat hy eene verzameling van zyne beflisfingen uitgaf, welke hy in vier deelen fplitfte; en waar van het eerfte de regels en grondftellingen van den Misnab, met de twyfelingen en oplosfingen daar toe betrekkelyk behelsde. Het tweede deel beftondt voornaamlyk uit verfcheiden vraagen hunner Leeraaren , met de gevoelens van de Thanaim en de Gemarristen. Het derde bevatte de beflisfingen en grondltelzels , zedert Judah den Heilig, uitgegeeven; en het laatfte behelsde de Schriftuurplaat.
(t) De hoe vid. Tesor. del Rs?n. D'Ital. fub Teiodosic.
xvrr,
Boek.
lTmo 500^
)« Jooden tl Perfie nder R.
ife;



XVII. Boek.
ït. Thobi ouii.
Anno 455
re HISTORIE vin db
plaatfen , tot proccsfen betreklyk met de aanhangzels hunner geleerden op dezelve. Dit was de eerfte verdeelirg van den Babylonifchen Thalmud , maar gelyk Ase niet lang genoeg leefde om die te voltooyen , veranderden zyne leerlingen, die 'er naderhand de laatfte hand aangelegd" hebben , zyne manier, en maakten daar verfcheiden byvoegfels op, die het werk eer rfüifterer dan klaarer gemaakt hebben ( k ).
Hv wierdt, volgens eenigen, opgevolgd door R. Marimor , of Amimór , maar kort daar na , Volgens anderen door zyn eigen Zoon Huna , en deeze door zyn zoon R. Thobiomi3 in het jaar 455, die volgens den pragtigen J6cdrchtn titel, dertien jaaren regeerde , en onder wiens gebied de Jocdfche natie zulk een diepe rust genoot , dat zy hem den naam gaven van den Leeraar van daag. lykfchen voorfpoed. Wy hebben reeds gelegenheid gehad om gewag te maaken van de kleine uitgeftrektheid van hun gezag en inkomen , niettegenftaande zy de woorden regeering , throon enz, gebruikten , als of zy in het volkomen bezit van het Koninglyk gezag geweest waren. En zy hadden zo weinig aanzien , in deze vyfde eeuw, dat fchoon wy eene opvolging vinden van de Prefidenten van i>ora en Pundebita , of ten minften eene lyft van derzelver naamen , en hier en daar eene opmerklyke daad van den een of ander , onder hen , wy egter nauwlyks eenig gewag gemaakt vinden van deze Hoofden of Prinfen , uitgezonderd van R. Ase vroeger gemeld j fchoon men natuurlyk zoude denken, dat
hun-
(£) Vid. Gantz. Tzemach Davib. fub. A, M. 4ii3> Sephe* Juchasin , p. 124- A. Benddios Cabbala , p. 63. Bartoloc. torn. 1. p. 4S6. Wolf Bibl. Hebr. p. 224-



VERSTROOYING der JOODEN. 73
hunne waardigheid eenigen meerderen luider moeft gekregen hebben door de vernietiging van het Patriarchaat in het Wellen.
Ase hadt, behalven zyn Zoon Huna , ftraks gemeld , twee beroemde discipelen nagelaten , te weeten^ .<4//»??2or en Mor , die de laatfte hand aan den Babylonifchen Thalmud zouden gelegd hebben , maar zy. wierden hier in verhinderd door eene vervolging tegen de Jocdfche natie , welke zy ons berigten , dat 73 jaaren aanhieldt; geduurende welken tyd hunne Synagogen gefloten , de onderhouding van hunne Sabbathdagen verhinderd , en hunne fchoolen en kapellen aan de Magi overgegeven wierden. Huna , het toenmalig Hoofd , en zyne twee discipelen , ftraks genoemd , wierden gevangen genomen , en ondergingen kort daarna den dood met eene verbaazende ftandvaftigheid : maar de Joodfcbe jeugd, meer aan de vermaaken des leevens gehegt , wierdt weldra overgehaald om hunnen Godsdienst te verzaaken 't welk omtrent het einde van deze eeuw, van een algemeenen afval in lfraël gevolgd wierdt (/). Des niettegenftaande vatteden eenigen hunner geleerden het werk van den Thalmud wel ras weder op ; of indien men de Joodfcbe Schryvers moet gelooven ge. fchiede dit zelfs voor dat de vervolging op hieldt , f et welk toen nog plaats hadt in de Perfiaanfche Monarchy , waar van de Saracenen zig meefter maakten. Deze Geleerden eindigden dit werk , volgens berigt der Joodfcbe fchryvers , omtrent het einde van deze eeuw , of het begin van de volgende waarna het zelve door het gegeheele Ooften verfpreidt werd, en men erkende in het alge-
(O R« Gantz. Tzemach , p. 121.
Oost. Hi st. XIII. Deel. I. Stuk. K
XVII Boek.



XVII
b0e8
Di Sekt der Se reers.
Anno 4
Daor d<
Gaons
gevolgd.
DeTco in Per; onder C vades volgd.
74 HISTORIE van de
gemeen, dat daar niet, by te voegen of af te neemeft
. was' ,.
Het eenige in dit tydperk, 't welk onze opmerking ; verdient , was de opkomft van de SeJne der Sebureers ju-of Sceptici genaamd , aan welker hoofd R. Jofi was.
'Deze Leeraaren gaaven voor aan alles te twyfelen en, j6. fcheenen het op zig genomen te hebben , zig te verzetten tegen de onfeilbaarheid welke deThalmudisten aan hunnen Thalmud toefchreeven ; maar of zy dit deeden door openlyk deszelfs gezag , of den zin der beflisfingen in twyffel te trekken , kunnen wy niet verzeekeren. Hun pyrrhonismus wierdt egter zo haatlyk aan de overige Joeden , dat deze Sekte van korten duur was , dewyl zy zig eerft omtrent het einde van deze vyfde eeuw hadt beginnen te vertoonen , en voor het midden van de volgende eeuw verdreven wierdt , door de Gaonim , of , Gaoju , eene nieuwe fekte van leeraars, die dezen prag♦P-tigen titel , verheven of' uitmuntend betekenende , aannamen , en die de Afgoden der Akademien en van het volk wierden , gelyk wy zien zullen in de volgende eeuw , tot welke wy ons nu fpoeden. 3.n De zesde eeuw begon met eene vervolging van de ie Jocdm der verftrooying , zowel als van de tien ftam. »• men in het Ooilen , onder Cavades , een Prins van w'een trotfchen woesten aart, die alle zyne onderdaanen ,. Christenen zowel als Jooden wel zouden hebben willen noodzaaken , om den Perfiaanfchen Godsdienst te omhelzen. Deze vervolging , was zo geweldig , dat wy van niet minder dan vier Prinfen van de gevangenis gewag gemaakt vinden , die elkander in den tyd van negen jaaren opvolgden ; maar wy vinden geen blyk of zy door dien monarch afgezet of ter dood gebragt wierden. Dit waren Hum , aan wien zy.flegts twee jaaren regeerings' toekennen ; Jcha < ie drie jaar regeerde ; Tettana . die vier jaaren sckodt > en Zeutra , die ,



VERSTROOYING der JOODEN. ?5
op eene wonderdaadige wyze behouden zynde , twintig jaar regeerde. In zyn tyd verfcheen de beroemde Meir een geleerd Rabbyn , en groot liefhebber van wonderwerken , die met flegts 400 man den Perfiaanfcben Koning den Oorlog verklaard hebbende , geduurende zeven jaaren zeer gelukkig tegen denzelven was ; waarna hy , dewyl zyn volk zig met vreemd vleesch bezoedeld hadt , (O) verflagen en door de • Perfiaanen ter dood gebragt wierdt. Deze begaven zig van daar naar de Stad , daar Zeutra zyn verblyf hieldt , en plunderden dezelve waarna zy dien prins en den Prefident van den Raad , gevangen namen , en hen aan een brug; ophingen. Zyne familie was genoodzaakt zig door dev vlugt te redden , en zyn zoon en erfgenaam , Zeutrav II , begaf zig naar Judea , alwaar hy Prins wierdt van!? den Senaat of het Sanhedrin* Dit was , volgens de Joodfcbe Historifchryvers , de Bron van die reeks vanA ongelukken , die hen in Perfie te beurt vielen ; in zo verre dat hunne groote meefter Habonai geduurende de geheele regeering van Cavades , zig nooit in 't openbaar dorit vertoonen (/«).
Zy
(ra) Seder Olam Zuta cum. nok Mejeri, vid. & Imboh Bibüot. itabin. torn V. p. 46. Basnag. ub. fup. I. VIII. c. 5.
(O) De Jonden melden niets van het geen aanleiding gaf tot de* zen Oorlog; ook is het niet gemaklyk te gisfen of hy oorzaak was van de vervolging waar van wy nu fpreeken, of dat hy ondernomen wierdt om die vervolging te beteugelen . En dewyl deze Natie meer zin heeft om wonderwerken , dan om .eene naauwkeurige of regelmatige hiftorie voo: tedraagen , berigten zy ons dat deze Mtir de. zelfde wonderdaadige vuurkolom verworven hadt , die voormaals de JJ'raelhen door do wildernis geleid hadt , dat hy menigvuldige overwinningen rp de Perfiaanen behaald , en groote fchattingen gegeli-t hadt, tot dat zyn volk zig door de Perfiaanjche vrouwen liet overhaalen om verfcheiden zonden , tesen hunne wet ftrydende , te begaan , waar na zy den ontydigen dood ondergingen , waarvan wy ftraks gefproken hebben.
K 2
XVII. Boek.
Iet Hoe/cl %n de geingenisgehan. ■n.
nno 522.



76
HISTORIE VAN DE
xvir.
Boek.
De Jooden vervolgd tnd rChos roes.
Anno 589.
Haaien A~ dem ondsr Hormisdas.
Anno 5S9.
Zy hadden een nog erger lot onder zyn opvolger Chosross den Grooten ; wiens gunst zy gepoogd hadden te verwerven , door hem te overreeden van de Vredes-onderhandelingen met Keizer ju'/linianus , die toen reeds verre gevorderd waren , af te breeken , hem beloovende , dat indien hy den Oorlog wilde voortzetten , zy hem vyftig duizend man zouden leeveren , door welker hulp hy zig meefter van Jerufalem , een der rykfte fteden van de waereld , zouden kunnen maaken. De Koning was reeds zo ver in dat verradersch ontwerp getreden , dat hy alle onderhandelingen met den Keizer afgebroken en verfcheiden toebereidzels gemaakt hadt om den kryg voort te zetten , toen men hem kwam berigten dat de lieden , die men hier toe gebezigd had, ontdekt, gevat en ter dood gebragt wa. ren , nadat zy het geheele ontwerp bekent hadden. Hy zettede egter den Oorlog voort , en deedt met een goeden uitflag verfcheiden invallen in Syrië en Paleflina : maar dit belettede niet dat hv de Jooden met de overigen in de gemeene rampen van den Oorlog deedt deelen ; noch ook van alle hunne Akademien 'in het Ooften te fluiten , het welk hunne zugt voor geleerd, heid geheel uitdoofde. Dewyl hunne tegenwoordige Prins , genoodzaakt was naar Judea te gaan , en eene bediening , verre beneden hem , te bekleeden , waren de Oosterfche Jooden geheel van hoofden beroofd.
Zy kreegen egter hunne vryheid weder, voardat het jaar nog om was , ogder Honnisdas III. en genooten die gedurende de twaalfjaarige regeering van dien Vorft wanneer die Prins door zyn zoon Chosroes 11. wierdt omgebragt. Deze laatfte genoot egter de Vadermoord niet met rust. Zyn zoonParames verklaarde zig tegen hem gelyk hy zelf voormaals tegen zyn Vader gedaan hadt, verfloeg hem kort daarna , verdreef hem uit Perfie , en
ver.



VERSTRCOYING der JOODEN. 77
verpligtte hem hulp te zoeken by den Keizer Mauritius , die hem eenige benden en Generaals toevoegde. Deze hadden verfcheiden bloedige gevegten met Vaiamas , die een fterken aanhang in 't Ryk gewonnen , en de Jooden cok op zyn zyde getrokken had. Deze laatfte noemt de Griek/che Historiefchryver Co) , een trowivlooze , onrujïige , heer/c'iZucbtige , woelige cn onverzoenlyke natie , toen magtig genoeg in Perfie om de onderdaanen tegen hunne Vcrften op te zetten , en verbitterd genofg tin de pirty der rebellen tegen hunne Hoofden te verJlerken. Eindelyk deedt Chosroes , die de overhand op Varames hadt , hen hunne trouwloosheid duur b.etaa/en. Die van Antiochie ondervonden de eerften cle verfchriklyke uitvverkzels der gevoeligheid van dien Vorst , toen! die ftad (P) door Mebodes , het Romeimcb legerhoofd wierd ingenoomen , als die onmiddelyk eene groote menigte Jooden over de kling deed fpringen , en verfcheiden anderen de wreedffe doodttraffen ondergaan , en de overigen in de elêndigfte flaverny bragt.
Chosroes was egter nauwlyks op den Perfiaan/sbcn'1 throon gezeten , of hy wierdt met de Jooden verzoend ,1 en ontving eenige onderfcheiden dienften van hen ; inzonderheid in den Oorlog welken hy voerde tegen Phocas , den moordenaar van Mauritius , waarin hy een vrecslyk getal zielen , beide in Syrië en Palcflina, deedt fneuvelen , en de Stad Jeru/alem innsfn. Zy fchynen zelfs eenftemmig met hem gehandeld te hebben , want zodra de Vorft zig meefter van die hoofdftad zag, leverde hy hen alle de gevangen genomen Chriftenen over , fchoon hy wel moest weeten dat zy dezelve al-
te-
(0) Theop.ül. Simocat. in Maur. lib. V. d, 7. Vid Easn.ig. ub. Sup. §. 7.
(P) Ni et de hoofdftad van Syrië, maar eene nieuwe Stad van dien naam ; en zo nauwkeurig door Chosroes I. naar het voorbeeld van de eerfte gebouwd , dat de inwoonders die uit dc oude Stad derwaards geleid vvierden, nauwlyks konden gelooven dat het niet dezelfde was. K 3
xvir.
BcEK.
door Chos • roes 11. in het Jaar 515. vernlgd-
Te Antio. "hie omge'ragt.
■let Cho». Des veroend.



XVII.
B0£K.
Poging te gen Tyru verydeld.
De Joode onder Mc hammed inde ze\en de eeuw.
(q) T II E O P II A N. Ub. fiip, p, 2"2.
(«) ELMU. p. 271. P ATR1CEDES p, 236. IIO TT I SC. Hist.
Oriënt, lib. 1. c. 3,
78 HIS TORIE vande
leenlyk kogfen om hunnen onverzoenlyken haat tegen dezelve , te voldoen gelyk ook het geval was , in zo verre dat niet minder dan negentig duizend Chriftenen zonder medelyden door hen wierden omgebragt • Dit word verder bevestigd door het geen Elmakin, 'en andere Arabifche hiftoriefchryvers , daar by voegen van der Jooden aanflag tegen Tyrus in den tyd waarin Chosroes Konftantinopelen belegerde , en alle de magten van Syrië en Judea faamgetrokken wierden om die hoofdftad te verdedigen. De Jooden , hun voordeel-doende met die omftandigheid , hadden befloten alle de Tyriers op Paaschdag omtebrengen , en zig van die gewigtige' plaats meester te maaken , en waren reeds ten dien einde op de muuren gekomen , maar wierden dapper te rug geflagen door de inwooners die bytyds van hun voornemen verwittigd waren. Na deze te loorftelling verfpreidden de Jooden zig door het land , vielen op de kerken der Christenen aan , en verbrandden eene groote menigte van dezelve ; maar wierden eindelyk gefluit door de Tyriers , die een uitval tegen hen deeden , en eene verfchrikkelyke flagting onder hen aanregteden. (f).
i Wy komen nu aan de zevende eeuw , welker begin niet flegts onderfcheiden wierdt , door de ftraks gemelde verrigtingen , maar ook door de verfchyning van Mohamtned , op het toneel der wereld. Wy hebben het leven en de bedryven van dien bedrieger in een vroeger deel voorgelïeld en zullen hier alleen onierzoeken , wat deel de Jeoden gezegd worden daar in gehad te hebben , die , volgens Tbeophmes , hem op zulk eene luisterryke wyze ziende verfchynen , hem als den
Mes-



VERSTROYING der JOODEN. 79
Mesfias begonden aan te merken ; in zo verre dat vee- x Jen onder hen , hunnen godsdienst met den zynen b vervvisfelden , fchoon het hen egter kort daar na zeer veel nanftoot en ergernis gaf dat hy kameelen vïeesch at het welk door de Mofaifche wet verboden is. De vrees egter van onftandvastig te fchynen , of liever de hoop om eenige aanmerklyke voordeden van hem teK!e: ontvangen , en het te beter in hunne magt te heböen'1-0 : om de Christenen te beledigen , deedt hen over die kieschheid heenftappen , en in zyne belangen blyven. Wat hulp zy hem verleenden in het formeeren van zynen nieuwen gedsdienst hebben wy reeds in de gefchiedenis van deezen bedrieger getoond ; wy zullen hier alleen aanmerken dat het uit zyn Koran blykt , dat hy hunne boeken gelcezen hadt , en niet onbedreven was in hunnen godsdienst en hunne gebruiken ; en dewyl zy toen zeêf talry k cn vermogend waren in Aralnen , cn verfcheiden fterké kasteden en vestingen hadden ; en legers o:;der hunne prinfen onderhielden , toen die Propheet den grond van zynen nieuwen godsdienst begon te leggen , is het meer dan waarfchynlyk dat by alle gepaste maatregelen aanwendde om hen in zyne belangen te brengen , terwyl zy , altyd aan wereldfche voordeelen gehegt , gemaklyk door zyne litfkoozingen en beloften v. ierden over gehaald om hem in alle zyne oogmerken by te ftaan. Maar wat reden zy ook naderhand mogten geeven om^" geen zin in hem te hebben , het blykt duid-lyk , xèxgrl' den inhoud zyner fchriften , dat hy hen haatte en ver-, agtte , hy noemt hen verraders en moordenaars van de prpfgeten , en een volk regtmaatig van Goi veroordeeld , wegens hunne fchcndmg van -zyne Sablvah* dagen eh wctren , en wegens hun hardnekkig ongeloof beide in de oude profeeten , en in hem zeiven ; waarom hy hen op verlcheid:n plaatzen van zyn l'- ran gt>
vloekt ,
XVII. Boek.
fe$fn sv.
utr Som i at.



go
HISTORIE van de
- XVII Boek
Hy doel ben den Oorlog a,
• vloekt , en hen eindelyk openlyk den oorlog ver-
. klaard heeft.
Deze oorlog wierdt eerft begonnen door een der voornaamfte. Jooden , Cajab genaamd , die zig tegen
m alle de maatregelen van Mohammed verzettede , om welke reden deze aan eenigen van zyn volk bevel gegeven hadt hem aantegrypen > en te dooden , waarop hy aan het hoofd van zyne natie verfcheen. Mohammed begon met hen te belegeren in de fterkten die zy in Hegiafa hadden ; en hen verpligt hebbende zig op befcheidenheid over te geeven , verbande hy hen en gaf hunne bezittingen aan de Moslems. Daarna tastte deze Cajab hem by Kaibar , eene plaats omtrent vier dag reizens van Medina , aan , in het derde jaar na de Hejra ; hy wierdt geheel door hem verflagen ; en redde met veel moeite zyn leven door de vlugt , terwyl zyne benden zonder medelyden door de Moslems geflagt wierden. Dit belettede hen niet van de fortuin nog meer dan eens tegen hem te beproeven ; maar zy hadden fteeds denzclfden kwaaden uitflag ; zo dat zy eindelyk genoodzaakt waren zig aan de meerdere magt van Mohammed te onderwerpen , en hem fchatting te betaalen > om te kunnen blyven genieten wat zy nog hadden. Dit jok was egter zo drukkend voor de Joodfcbe natie , dat een hunner vrouwen befloot hen daarvan te bevryden met den profeet door een Schaapenbout te vergeeven ; maar deze zweette het vergift uit , en ontkwam den ftrik, De Arabifche historiefchryvers maaken gewag van verfcheiden andere vyandlykheden tusfehen de Jooden en Moslems , die niet verdienen dat wy 'er hier van fpreeken , en de eerften , ten hunnen koste overtuigd van het goed geluk van dien vaifchen profeet , zo wel als van de ftrengheid van zyn jok , hebben op hem toe gepast het gezigt van Daniels beeld wiens voeten gedeeltelyk van Yzer en gedeeltelyk van Leem waren i



VERSTROOYING der JOODEN. $i
ren ; waar uit zy beflooten dat de Mesfias niet verfchynen zoude dan na de ftigting van dat Ryk, dewyl by daar afgebeeld wordt door den fteen afgehouwen zonder handen die het zelve vernielen , en daar een eind van maaken moest (x). Al het welk toont dat 'er zulk een verband niet zyn kon tusfchen ét Jooden, en Mohammed en zyne discipelen , als waarnede men hen betigt heeft. Laaten wy nu zien , welk een lot zy gehad hebben onder zyne opvolgers, geduurende het overige van deze zevende eeuw.
Na de verovering van Perfie door Omar , Khalif na^ Mohammed , wierden de Jooden onder die Monarchy" niet flegts onderdaanen van de Saraceenen , maar veranderden zeer dikwils van meesters , zo wel door de fchielyke opvolging van deze monarchen , als de fnelheid hunner veroveringen in het Oosten ,• en egter vinden wy niet , dat hunne Staat hier door eenigzints erger wierdt , uitgezonderd dat zy deelden in de gemeene ongelukken , welken die veroveraars veroorzaakten , in de Provintien die zy te onderbragten. Wy vinden zelfs dat de Jooden groote vreugde bedreven , toen Omar Isdegerd overrompeld , en zig van zyn gebied meester gemaakt hadt , zo wel als by alle de voordeden , die hy of zyne opvolgers op de Christenen behaalden; byzonder dewyl zy deeze overwinnaars zagter en vriendelyker jegens hunne natie vonden, zo dat zy wel dra weder volle vryheid begonden te genieten, niet flegts om hunnen godsdienst te oefenen, maar om hunne Akademien weder te openen , en dezelve in hur.nen bloeijenden ftaat te herfteller. Zy maaken in der daad gewag van eenige hevige gefchillen, die zy hadden met den Khalif Aii , over de verfcheiden partyen , waarin zyne Sekte , Ichoon nog zo ko/dings opgeregt , reeds verdeeld was , hetwelk die Khalif tegen hen wendde,
door
(*i Hottisöüi! H'sr. Oriënt. Ub. II, Csp i.
Oosr. HisT-XIIl. Deel l. Stuk. L
XVII. Boek.
)e Jooden 'idir de üialifen.



Ss HISTORIE vam di
XVII. Boek,
genieten hunne vry beid van Godsdienst enz.
gelyk ook in Egypll enz.
door hen hunne menigvuldige afgoderyen , onmiddelyk na hunnen wonderdadigen doortogt door de Roode Zee , te herinneren. Dit wederhieldt egter dien Prins niet van hen te befchermen , dewyl zy zorg gedragen hadden zig van zyne gunst te verzeekeren , door den eerbied dien zy hem betoonde. Men zegt in de daad dat de ■Jooden die toen beweerden in de fterrekunde en tover, kunst bedreven te zyn , aan Tezid , den Zoon van 'Hasan , toen op den throon gezeten , en een zwak Vorst , eene veertig jaarige regeering beloofd hadden , indien hy alle de beelden in zyn gebied wilde verdelgen ; maar dat het aanneemen van die voorwaarde zulk eene magtige party van heiligen in den hemel tegen hem deedt opftaan , dat zy een doodvonnis tegen hem verwierven. Waar op deszelfs Zoon het bedrog , en den dood zyns Vaders , op hen begon te wreeken , dog dat zy by tyds op Romeinsch grondgebied weeken , en dus aan deszelfs gevoeligheid ontfnapten (y). Maar daar is eene blykbaare tydvergisfing in deze historie , om daar niets erger van te zeggen , dewyl Tezid in het jaar des Heeren 683 ftierf , daar het edikt tegen de beelden, volgens den laatft aangehaalden fchryver , niet wierdt afgekondigd dan drie jaaren daarna dat is in het jaar ó86. Daar en boven is het geheel niet waarfchynlyk , dat de Joodfcbe natie onder Tezid of iemand zyner onmiddelyke opvolgers , verdrukt is , dewyl zy in tegendeel in zulk eene vryheid en rust onder hem leefden , dat hun Prins of het hoofd van de gevangenis , zulk een groot gezag hadt, als of hy wezenlyk een Koning ware geweest : en men kan het zelfde zeggen van hen die leefden in Egypten en Syrië (z) , landen ! toen
(y) Bartoloc. ub. Tup. tom. IV. p. 464. Maimbouig Hist. Jconoclast. lib. 1. (*) Vid. Baskao. ubi. fup, lib. VIII. e. 10. <J. 13.



VERSTROOYING der JOODEN. Sj
toen onder de Omniaden , welker familie niet minder vriendlyk was jegens de Joodfcbe natie. ' Maar het is nu tyd dat wy overgaan tot de Jooden in het westen , onder de Romeinfcbe Keizers , te Kon. jlantinopolen , in Afrika, Italië, Spanje, Franbyk , enz , geduurende de zesde en zevende eeuw welke wy verkiezen by een te voegen , om dat wy dan den draad der historie niet behoeven af te breeken. De eerfte reden van klagten , welke Keizer Justimanus die de meeste zaaken , tot eten godsdienst betreklyk §1 wilde beflisfen , hen gaf , was zyn edikt, waarby hy' hen verboodt hun paaschfeest volgens hun eigen berekening te vieren , en hen belastte het terzelfder tyd als de Christenen te houden. Dit was niet meer dan men zegt, dat hy ook met de laatften gedaan heeft , welke hy verpligtte zyne nieuwe berekening te volgen , het geen niet minder verwarring onder dezen veroor. zaakte ; maar de Jooden , altyd aan hunne oude gebruiken gehegt , merkten dit als een grooten hoon aan. Daar wierdt kort daarna een nog ftrenger edikt tegen hen uitgevaardigd , waardoor die Keizer hen van verfcheiden voorregten beroofde ; als eerftelyk van door de Magiftraaten als getuigen , tegen de Christenen , Verhoord te worden. Ten tweeden van uiterfte willen te maaken , en erfenisfen te befpreken ; waar by eenigen voegen, dat zy verftoken wierden van de vryheid om hunne kinderen in hunnen godsdienst op te brengen, die daar en tegen in de Christelyke leer o»derwezen , en als Christenen opgevoed wierden ; fchoon men dit laatfte met reden in twyffel trekken mag. Hy beroofde de Jooden van Afrika , op verzoek van den Raad te Karthago , insgelyks van de vryheid "in den Godsdienst ; en zondt bevelen aan zynen PrafeÜus prcetoris om hunne Synagogen in Kerken te veranderen L 2 en
XVÏI. Boek.
ven
ustiniasus tegen ie*.



84 HISTORIE van db
xvn.
Boek.
Een valsch Mesfias in Palestina. Anno 530.
Der Jooden tpftana te Cefarea Anno 555.
;n toetezien, dat zy geene godsdienfiige byeenkomften in Dnderaardfche holen hielden (a).
Dp.ze edikten , die door de Jooden 'als eene foort van vervolging [wierden aangemerkt , misten niet als gewoonlyk , een meer dan gemeen misnoegen te veroorzaaken , 't welk by trappen tot opftanden overging , zodra zig de gelegenheid aanboodt. De eerfte dezer opftanden gefchiedde door Julianus , die zig als den Mesfias opwierp , en verfcheiden Jooden uit Palestina met zig fieepte , die groote hoop in hem fielden uit den tytel van veroveraar dien hy aannam , en de groote vertooning die hy maakte ; Zyn gevolg gewapend hebbende voerde hy het tegen de Christenen aan , die te dier tyd geene vervolgingen van de Jooden vreezende , in grooten getale door hen wierden omgebragt; tot dat de Keizer hen te hulp kwam , en de Jooden verdelgde , die meer gelyk wilde wanhoopigen , dan als geregelde troepen vogten. Hun belhameU gevangen genomen zynde , wierdt onmiddelyk ter dood gebragt, waarna de opftand weldra eindigde (b).
Verscheiden andere dergelyk gebeurtenisfen vielen voor te Cefarea omtrent vyf en twintig jaaren daarna ; waarin de Samaritanen en Jooden , fchoon doodelyke vyanden van elkander , gelyk wy dikwils gelegenheid gehad hebben te toonen , hunne kragten tegen de Christenen vereenigden , derzelver kerken vernielden , eene groote menigte hunner ombragten , en inzonderheid den Goeverneur in zyn eigen paleis vermoorden (c), Zyne Gemalin gelukkig aan derzelver
woe«
(a) Procop. de Aedif. Ifb. c. 2 p. 110 & feq. \b) Paui. Dïacon. Pkocop. Malala , &c ub. fup. (c) Id. ibid. P. Vanfred. Hifi. in Jjibliot. Max. patr. tom. XVII. p. 376. Cedren. Annal. p. 316.



VERSTROOYING der JOODEN. 85
woede ontfnapt , zonde van al het voorgevallene aar Justinianus berigt; die onmiddelyk Adamantius derwaards zondt , om zig wegens het gebeurde te ondarrigten ; welk berigt met alle deszelfs bezwaaren naar het hof gezonden wierdt , waarop de goederen der rykfte Jooden verbeurd verklaard wierden , en zy die in den opftand gedeeld hadden , wierden onthoofd of gebannen , en hunne vonnisten wierden met zulk eene ftrengheid uitgevoerd, dat zulks het overige der Joodfcbe natie deedt beeven , en hen een tyd lang wederhieldt van de wapenen tegen de Christenen op te vatten.
Zy vereenigden zig egter met de Gothen in Italië tegen Justinianus , en zyn generaal Relifarius ; inzonderheid in de ftad Napels , welke de laatfte toen belegerde (A) , en waarin zy wanhoopig tegen hem vogten , verzeekerd dat zy geene genade van hem te wagten hadden ; want terwyl de Burgers in overweeging namen, of zy zig zouden overgeeven , en de artikels hiertoe hadden op gefteld, kwamen de vrienden van de Gothen het hen afraaden , en hadden om hier mede te
meer
(A) N a dat die Generaal de Vaniaalen in Afrika verlaaten , en de geheiligde Joodfehe vaten weder gekregen h&dt, welke Titus van Jerufalem naar Rome gevoerd , en Genzerie by het verwoesten van die hoofdftad genomen hadt, hadt Justinianus belast, dat dezelve naar Konfiantinopolen , gevoerd moesten worden , om de zegepraal van zyn Generaal te verfieren. Het gezigt daar van, 't welk de Jooden van die hoofdftad het gtoot ongeluk van hunne Stad en tempel herrinnerde , maakte zulk een kvendigen indruk op een hunner, dat hy 'niet kon nalaaten uit te roepen , even als of hy door eene fchieiyke inblazing getroffen was , dat deze vaten in geene andere plaats behoorden bewaard te worden dan die welke Salomon daar voor gefchikt hadt ; en hy voegde daar by , dat te dezer oorzaak Rome door Genzerie , en Genzerie door de Romeinen overwonnen was. Deze aanfpraak wierdt weldra aan den Keizer berigt , die den Jood aanmerkende als van God ingeblazen , onmiddelyk belastte , dat zy naar Jeruzalem moeftcn gebragt worde».
L 3
xvn.
Boek,
Helpen Its^ lie verdedigen.



86 HISTORIEvasdi
■XVII. ! Boek. I <
]
i
•war dm wreed ge. [lacht.
Derjotden wreedheid te Antio*
chie
Anno 6ci.
n«er uitwerking te doen , eene menigte Joodfehe koopieden mede gebragt , om hen te verzekeren , dat inlien zy de belegering uithielden , het hen aan geen evensmiddelen , noch voorraad van eenige foort, zouie ontbreeken ; het welk die Generaal , dewyl de beegering hier door verlengd wierdt , te meer tegen hen verbitterde. Andere byzonderheden van deze belege•ing , tot ons tegenwoordig onderwerp niet betreklyk , syn in een ander deel voorgefteld. Het geen verder len Jooden betreft, is dat zy dat gedeelte van de Stad t welk aan de zeekant ligt, nog verdedigden, na dat het mdere al tot de belegeraars was overgegaan. Zy waren ïgter wel dra genoodzaakt zig ook over°te geeven ; en èhoon men verzeekert, dat Belifarius alle gepaste middeen aanwende , om zynen zoldaten gevoelens van nenschlievendheid in te boezemen , wierdt 'er , *t zy dat deze geloofden, dat hy niet emftig fprak , of dat zy te veel verbitterd waren om naar hem te luisteren , eene verfchriklyke flagting onder de overwonnenen aan geregt , waar in de Jooden met grooter wreedheid dan de overigen behandeld (d) , en zonder ondelcheid van ouderdom , kunne , of rang , yslyk geflacht wierden. Deze vreeslyke ftrengheid ftilde hen een tyd lang , en wy hooren van geene opftanden of vervolgingen geduurende de twee volgende regeeringen. Misfchien ook kogten zy hunne vrede voor geld van Mauritius , die toen in een lastigen oorlog tegen de Avari was ingewikkeld. Maar onder den verrader Pbocas regteden zy een bloedigen opftand aan te Antiochie , alwaar zy zeer talryk eu vermogend waren ; en waar in de Christenen , te zwak om hen te wederftaan , de yslykfte wreedheden ondergingen ; eene groote menigte van dezelve wierdt
in
(d) Paocor. Bell. Goth. lib. i. C. 8. & feq. p. 3*9 & feq.



VERSTROOYING ©w JOODEN. 87
in hunne huizen verbrand ; anderen wierden , waai de Jooden hen ontmoetten , in de vlammen geworpen ; en Bisfchop Anastafius , de tweede van dien naam , er deszelfs onmiddelyke opvolger , wierdt met de barbaarse onwaardigheden behandeld ; want niet vergenoegc van hem door de ftraaten rondgefleept te hebben , beroofden zy hem van zyne heimelyke deelen , floeger hem dezelve in den mond ; en na hem in de ftraatei van de ftad tot een vreeslyk fchouwfpel te hebbet doen verftrekken , wierpen zy hem in de vlam. Zj wierden egter , met groote moeite beteugeld , dooi Graaf Bonofus , welken Phocas met eene genoegzaame legermagt, tegen hen hadt uitgezonden , en deze deedi hen hunne welverdiende ftraf ondergaan (S). Zy die 'ei zagtst af kwamen , wierden gebannen , en getekenc en verminkt weggezonden. In den jaare 606 warer zy weder talryk geworden op het eiland Cyprus , niet tegenftaande het ftreng edikt van Adrianus , om daar . zelfs als reizigers , geen voet aan land te mogen zetten. En het was omtrent vier jaaren na den moord te Jntiochie , dat de goede Cypriaanfche bisfchop Leontius, die misfehien het zelfde lot van hen vreesde , befloot. zo 't mooglyk was , hen tot het Christendom te be keeren , en hy Haagde hier zo wel in , indien wj zyne Apologie als egt mogen aanmerken , dat verre het grootfte gedeelte van deze natie door hem gedoopt wierdt (f)
Wy zien dat zy zeer talryk waren , en gerust leefden in Jtalie , alwaar Paus Gregorius de Groote , die omtrent dien tyd regeerde , zyne geestlyken en volk vermaande de Jooden met zagtheid en vriendlykheid te
be-
(«) Zonar. Annal. torn. III. Paul Diac. hist. lib. XXVII. (ƒ) Leo kt. Episc. Neapoi. Cypr. apol. cont. Iud. aet. concil. Kic. II, can, 4.
XVII. Boek.
I
1 1
1
Op Cyprus btkeerd 1 Anno 606,
Hunne geruste Jlaat ander Gregorius den Grooten.



88
HISTORIE van be
XVIT.
Boek.
Wetten tegen ben.
Verandering endei Heraclius.
behandelen , dewyl hy zelf geloofde en aandrong dat zy allen tot den waaren godsdienst zouden kunnen gebragt worden , en een aanzienlyk gedeelte van de fchaare van Christus uitmaakén (_g) , om welke reden zeide hy , zy volgens de waarheid van dit geloof o. vertuigd moesten worden , door zagte middelen , en liefdadige raadgeevingen , cn niet door geweld 't welk hen eer zoude affchrikken. Ingevolge hier van leezen wy van verfcheiden opmerklyke bekeeringen onder hen gewrogt , waar van eenige verzeld gingen van onsftandigheden , weinig van wonderwerken verfchillende , dog welke wy hier niet zullen verhaalen. Die Paus be. rispte niet flegts den ontydigen yver van eenige bisfchoppen tegen hen , maar zelfs dien van eenige nieuwe bekeerden , inzonderheid van een dezer laatften , die het kruis en het beeld van de heilige maagd in hunne Synagoge ging plaatfen ; het welk hy belastte weg te neemen , zeggende , dat dewyl de wetten hen niet vergunde nieuwe Synagogen te bouwen, zy het vry gebruik der oude behoorden te hebben. Hy vernieuwde niet flegts de oude edikten dat zy geen Christen flaaven mogten hebben , het welk zedert lang fchandelyk verwaarloosd was , maar belastte , dat alle de Joodfcbe bedienden , die in de kerken zouden vlugten , en gedoopt worden , hierdoor vry zouden zyn.
Hünne ftaat wierdc kort daarna veel erger ; namelyk zo dra Keizer Heraclius de vrede gefloten hadt met Perfie , waar door hy het kruis van Christus , voormaals door de Perfiaanen genomen , weder gekregen en naar Jerufalem gezonden hadt. Het blykt duidelyk , uit zyn eigen woorden , dat hy de Joodfcbe natie haatede , omdat deze vyanden van Christus en zynen godsdienst waren» Maar hetgeen hem eerst tegen hen
aan.
(g) Gr eg. lib. IV. IncH 13. epist. 50. lib. VII. epist. 24.



VERSTROOYING dir JOODEN.
annzettede , was dat hy te Tiberias een Jood aantrof, Benjamin geraamd., die ryk genoeg was om alleen.zyn leger en hof van levensmiddelen te voorzien , en die hier op zo trotsch was , dat hy de Christeren allerhande verdriet aandeedt, en hen met lastige procesfen kwelde. Benjamin , des Keizers gevoeligheid vreezende , vondt geen .beter hulpmiddel om dezelve te vermyden dan Christen te worden..;- maar dit verminderde des Vorften afkeer jegens de natie niet , welke hy kort daarna uit Jerufalem liet verbannen , met een ftreng verbod, dat zy voortaan de Stad op geen drie 'mylen na , mogten naderen.
Maar het geen hem nog fterker tegen de Jooden verbitterde , was een antwoord, hem door eenigen zyner waarzeggers , welken hy over het lot van het Ryk geraadpleegd hadt , gegeven , dat het zelve door eene befneden natie zoude verdelgd worden ; want overweegende, hoe talryk en magtig zy in verfcheiden deelen van het ryk waren , hoe menigvuldige poogingen zy gedaan hadden , om hunne vryheid weder te krygen , en welke bloedige opftanden zy op verfchillende tyden en plaatfen tegen de Christenen verwekt hadden , twyfelde hy niet langer, of zy waren de befneedenen door de waarzeggers bedoeld ; en oordeelde by gevolg dat het kragtigfte middel om de vervulling dezer voorzegging te beletten, was hen te vervolgen en te verpligten het Joodmlom te verzaaken ; weinig denkende, dat de Sera 'ceenen , die ook befneden waren , en niet de Jooden , het volk waren , die het Ryk zouden om verre werpen.
H y dsgt het niet genoegzaam hen in zyn gebied te vervolgen , maar poogde het zelfde ook in Gallie , Spanje en andere Koningryken te doen , en ftelde dit als een der voornaamfte voorwaarden van den vrede , welken hy floot met Sizibut , Koning van Spanje ,
Oost. Hi8T. XIII. Desl. I.Stuk. M
XVH. Boek.
Reden wacrtn h Mn verfjjfgt-
Hm bard let in Span je.



öft H I S T O R I E van di
XVII. 1 Boek. '
m Galiïe. Anno 533. Se/luit van het Concilie te Tolcdo.
Xtn niem Concilie. Anno 653
lat hy den Jooden zoude verpligten het Joodemkm te remaken , en zig te laaten doopen , of het Koningryk te verlaaten , en die monarch maakte geene zwaarigheid hier in te bewilligen , en zonder iemand zyner Bisfchoppen te raadpleegen, gelyk Mariana dit uitdrukt, liet hy zig in een bedryf in , 't welk met den Ch'istelyken godsdienst ftreedt , en ia fpyt van alle hunne vertoogen , liet. hy de voornaamfte J-tden in de gevangenis werpen ,. waar door een gedeelte hunner , na dat zy daar een langen tyd gekvvynd hadden , Chris' tenen wierdt , om de zwaare llraffen te vermyden waartoe zy veroordeeld waren , en het overige week naar Gallie, alwaar Heraclius hen het zelfde lot deedt ondergaan. De yver van. dezen Vorst wierdt egter zeer vejeordeeld niet flegts door Ifidorus , Bisfchop van Sevilie , die in andere opzigten een groot bewonderaar van dien Vorst was (b) , maar insgelyks door het vierde Concilie van Toledo , waar in hy voorzat ; hetwelk verklaarde dat het onwettig en onchristeSyk is een volk te dwingen om te gelooven , dewyl het God al. hen is die verbat dt en barmhartigheid bewyst naar zynen ml. Het volgend Concilie van Toledo , 't welk omtrent vyf jaaren daarna gehouden wierdt , was efiter zo ver af van het geweld , tegen de Jooden gepleegd , te veroordeelen , dat het den yver van hunnen monarch Sciuntila fterk prees, en God loofde , dat hy hem denzelven hadt ingeboezemd , de wetten welke die vorst tegen de Jooden gemaakt hadt , bekragtigde , 'en befloot ^iat geen Koning voortaan den throon zoude beklimmen , voor dat hy een plegtigen eed gedaan hadt van dezelve in acht te zullen neemen , en eindigde met een vloek tegen hen die het zelve zouden
fchen-,
(k) Isinoi. HispaL Chron. Gothor. p. 402. vid. &. Solom,



VERSTROOYING der JOODEN. ,oi
fchenden* Dit hefluit wierdc zo Hipt uitgevoerd door ■ de volgende Prinfen , en daar wierden zulke ftrenge wetten tegen de weigerende Jooden afgekondigd , dat zy liever verkozen zig aan dezelve te onderwerpen , dan de gedreigde ftraffen te ondergaan. Maar dewyl deze gedwongen bekeeringen niets minder dan opregt waren, en dewyl men opmerkte, dat eene groote menigte weder tot liet Joodendóm overfloeg , en 'er een nieuw Concilie dcor Koning Recefuintus was zaamgeroepen om een einde van dit misbruik te maaken , befloten de Jooden van hunne zyde de kwaade gevolgen hier van te vermyden door een brief aan dien Monarch te zenden , uit naam van alle hunne broederen toen in Spanje , betuigende dat , fchoon zy tot nog toe geweiffeld hadden , dewyl zy noch Jooden , noch geheel bekeerd geweest waren , zy egter nu befloten hadden opregte belyders van het Evangelium te worden , en zig geheel naar de wetten van het zelve te gedraagen. Deze plegtige betuiging wierdt te meer verdagt gehouden om dat zy zo fchoon'klonk , en wierdt, door den Koning en 1 et Concilie beide , aangemerkt , als alleenlyk bedoelende de ftraffen, waarmede zy , die weder inftorteden , gedreigd waren , te voorkomen , want hun gedrag was geheel fixydig met hunne verzekering , dewyl zy fteeds eene openlyke belydenis van den Joodjehen Godsdienst deeden , cn het Christendom openbaar aantaste len, in zoverre dat Ervigius, verpligt was aan Julianus , toen Aarts-Bisfchop van loiedo , bevel te# geven tegen hen te fchryven, het welk deze met groote Jl kragt en goeden uitflag deedt (/') , in-eene geleerde^ verhandeling, een weinig voor het eind der zevende eeuw uitgegeven.
Egi-
(0 I«t. Tolet cont. IbJ.I, i. Bibl. Rabbin.p> 122 & feq. lib. in, p, 130. & fetj.
M *
(VIL
30EK.
'erk van ilianus %tn hen, Sao 686.



0% H IS TORIE van de
XVII. ,
BüEK. ' De|oo ien' in Gallie.] Aobo 503..
1
maaken eene zamenZiveering H gen ie Gotrien.
Egt ca deedt kort daarna by het zelfde Concilie te Vuledo eene kiagt tegen de Jooden , welke hy zegt dat net die van Afrika tegen hem hadden zaam gefpannen. Die Prins voegde' daar by, dat de befrnetting [zig door die de Provintien van de Spaanfche Monarchy verfpreid jadt ; en dat zy , fchoon zy zig nog niet tot Frank<yk en Italië hadt uitgefbrekt , daarom niet minder landagt verdiende. Waarop befloten wierdt dat alle de Joodm van hunne voorregten beroofd , en voor altyd :ot flaaven gemaakt zouden worden ; dat hunne goederen verbeurd verklaard , en hunne kinderen van hen afgenomen , en door de Christenen opgevoed zouden worden. Dit flreng edikt fielden zy egter naar alie waarfchynlykheid zo als gewoonlyk door een tydigen doop te loor ; want wy leezen niet dat zy iets door het zelve leeden.
De Jooden in Gallie , indien zy daar al zo vroeg gevestigd waren , maakten zo weinig vertooning, dat 'wy niets zouden geweten hebben van. hen , die zig aldaar onthielden , ware het niet gewee'st door eenige edikten van Konflantinus den Grooten , voor Belgisch Gallie gefchikt (k); en het is niet voor de zesde eeu w dat de historiefebryvers van dc Jooden beginnen te fpreeken , omtrent welken tyd gewag gemaakt wordt van een valsche befchuldiging die zy gedaan hadden tegen Ccéfarius , Bisfchop van Arles , dat hy was in het belang der Franken , die toen de Stad belegerden , en dat hy zig verbonden hadt , hen dezelve over te leveren ; waarop dc Bisfchop uit zyn Paleis gehaald , en in de Rhone geworpen wierdt ; maar hy wierdt op eene wonderdaadige. wyze behouden , en heimelyk naar zyn Paleis te rug gebragt. De Jooden , . geloovende dat hy dood was , verheugden zig over het gelukken' hunner
ver-
(?) D« hisi' Vltfc .Gres. T.uronens.-tom. i*.



VERSTROOYING dkr JOODEN. 93
verradery ; en één hunner , onder voorwenJzel van een fteen in de verfchanzingen der belegeraaren te werpen , nodigde hen om de muuren te beklimmen aan dien kant , die door de Jooden bewaard wierdt , belöovendè-hende Stad te zullen overleveren, op voorwaarde, dat zy van de plundering verfchoond zouden worden. De brief , die den volgenden morgen gevonden wierdt, ontdekte het verradersch voorneemen van de Jooden , gelyk ook de onfchukl van den Bisfchop (/). Deze omftandigheid toont dat zy te dier tyd in geen klein aanzien waren , dewyl hen , zelfs geduurende eene belegering , de bewaaring van een gedeelte der Stad was toevertrouwd.
Zodra de Romeinen uit Gallie verdreven , en de jnfigotben in dit land beteugeld , waren , vinden wy verfcheiden vastfteilingen , door de Conciliën aldaar gemaakt , betreffende de Jooden zedert de regeering van Klovis , eerfte Koning der Franken een edikt inzonderheid uitgegeven , onder Chüdebert , aan wien die kroon ten deele was gevallen , het welk hen vertoont in de ftraaten van Parys te verfchynen geduurende de heilige week , van Donderdag af tot Paasch Zonda* ; het welk toont dat zy te dier- tyd of in de Stad zelve , of in haare voorlieden gevestigd waren Het zelfde gefchiedde in het eigen jaar door het Concilie van Orleans ; waar uit men befluiten mag , dat zy in verfch iden andere deelen van Frankryk verfpreid waren. Zy waren nog talryker in Languedock , alwaar Berreol, Bisfchop van Usez , ■ ter hunner oorzaak verbannen wierdt. Zyne vuurige begeerte om hen te bekeeren hadt hem zo gemeenzaam met hen gemaakt, dat hy hierdoor verdagt wierdt aan het Hof , werwaards hy zig
moest
n\Vii) Fragment, de morib. & gest. Francor. tom. I. p. «JJ. Cypriak. ap. MabilLSeft. I. p. 662. Basvaq. ub. fup. C. XUi.
xvn.
Boek,
SdiHen tegen hen Anno 540.



XVII. Boek.
Verdreven uit Lnnaue doek en Clermonc
Anno 569.
mder Ko ning Cbiiperic,
91 II I S T O R I E V A N D 'ii
moest begeeven om zig by Koning Childcbert te regtvaardigen, maar na eenige Jaaren ballingfchap weder herfteld zynde , verviel hy in een ander -uiterile en verdreef "hen uit zyn geheele Bisdom (m).
Z y haalden zig zeiven een veel grooter onh:il op den hals door hunnen ontydigen yver te Glerment , in de Provirtie van Auvergne , alwaar Avitus , Bisfchop van de Stad , eenig hekeerlngen onder hen dee If. I oen een der nieuwe bekeerlingen met zyne witte kleederen in de Stad gekomen was , verb tterde dit gezigt ieman 1 uit de Joodfcbe natie zodanig , dat hy hen een pot Hinkenden oly op het lyf wierp ; om welke reden hy door de Christenen in Hukken zoude gefcheurd zyn , hadt de Bisfchop dit niet belet. Zyne liefdadigheid vertraagde hunne wraak egter maar tot het volgende f-est., zynde Hemelvaarts - dag , wanneer het volk , de Procesfie verlaatende , op de Joodfcbe Synagoge aanviel en dezelve nederwierp '»). Het gevolg was dat zy Christenen worden , of in ballingfchap. gaan moesten. Verfcheidenen hunner kooren het eerfte , en zy die hardnekkig bleeven keerden naar Marfeille te rug , van waar zy oorfprcnkelyk gekomen waren. St. Germanus was niet mineer yverig voor hunne bekeering ; en de historiefchryvers van die tyden verhaalen eenige voorbeelden van dezelve , die van wonderwerken vergezeld gingen , waarom wy onzen leezeren daarop zullen wyzen CO* Koning Chiiperie, die befpeurde, dat de Jooden ih zyne Kcningryken Soufons en Parys talryk en vermogend waren , verpligtte hen insgeiyks zig te laaten
doo-
(m) Le Coiwtb annal. fub. A. C. 556.
(w) Gregor Tuhoh. bist. Fianc. 1. V. C. 11. Vekau» pQota ap. Bibüot. max. patr. t»m X. lib. 4. epist. 5.
(#j F or tuk at. vit. St.Ger», c,é4. p. 580. Vid.&Fni»£en, chton. kist. Fiaacor. torn. h



VERSTROOYING der JOODEN 95
doopen , en ftraftte hen die dit weigerden. Maar noch zyne bekeerlingen , noch zyne martelaars , deeden hem yeel eer aan ; Een zwak vorst zynde (ƒ>) twyfelde hy niet of zyn yver zoude tot eenige vergoeding voor zyne ondeugden in den hemel verftrekken, Het zelfde gebeurde hen onder Koning Dagobert, die , toen eenig Monarch van Frankryk zynde , en niet minder zwak dan Cbilperick , zig in de gunst van zyne geestlyken en volk zogt in te dringen door zynen haat tegen de jwtfc fche -natie Qq) ; en hen verpligtte zig te laaten doe* pen , of als ballingen te vertrekken , waar door zy die uit Spanje derwaa:ds geweken waren > zig aldaar in een even flegten ftaat bevonden , als zy in dat land geweest waren (B). Verfcheiden hunner verlieten dat land, en vlugtten werwaards zy koudon , maar verre het grootfte gedeelte verkoos te veinzen , liever dan hun voorbeeld te volgen , en keerde langzaamerhand tot hunne oude gebruiken weder.
Dit
(/>) Greg. Tdiob. &Miioni's not, in. eund , com, j,' p.. 38S.
(a) Ges'a Dagobert.
(B) Omtrent deze zevende eeuw begon de beroemde akademie vaa Lunel te bloeijen , een der vermaardfte in het Westen , niet flegts wegens haaregtoote leeraaren, en het grcoigttal gtleerde mannen, die daar geformeerd wieiden , maar nog meer door haare buitenge» woone liefdadigheid in de fcholieren op hane kosten te ordjrhouden. Deze Stad ligt in Languedoc, tusfehen Montpeliers en Nimes ; en beftondt nog in grooten 1 lister in de twaalfde eeuw , toen Ben» jamin de Tudela daar doortrok. De beroemde S.ilomon Jarchi, een der geleerdfte Jooden die Frankryk ooit heeft voortg:.bngt , is zyne geboorte , of ten minden zyne opvoeding , aan dezelve verfchuidigd.
Lunel bragt een ander groot man voort; namelyk Zacharia Ltvita, die onbetwistbaar een inboorling van deze ftad was , fchoon hy gemeen'yk e-.n Spanjaard genoemd wordt, om dat Lunel , zo wel a!s het oveiige van Languedoc toen aan Sparje behoorde. Hy wordt gezegd eene verhandeling gefchreven te hebben, getyteld, De twe groote Lichten,
XVII. Boek.
tn Dago» jert.
\nno 62J I



96 Hl STORIE van de
yvn.
EcEK. c
O-uil r I3at-V hilda. g Afino 655-a
t
t
ï
I
]
1
1
i
i i
Door Wam- ,
ba geban*' tien.
Annt&575.
i
Dit wierdt nog zigtbaar geduurende het laatfte ge* eclte der regeering van Klovis , en het regcntfehap an zyne weduw Bathilda. Want deze laatfte hadt , eduurende de minderjaarigheid haarer Zoonen , onder tidere vastftellingen , het hoofdgeld vernietigd , het reik van onheuglyke tyden in gebruik geweest was , ot groot nadeel van de natie , om dat dit het volk elettede van te trouwen , en verfeheidenen verpligtte unne kinderen te verkoopen om de betaaling van die elasting te vermyden. De Jooden waren haatlyk. geworden door den fchandelyken handel in deze kinderen , t-elke zy aan barbaarfche natiën verkogten ; om wel;e reden , die Prinfes niet flegts de oorzaak hier van wegnam , door hen van het hoofdgeld te ontflaan , naar hen ook verpligtte alle de gevangenen , welke zy n handen hadden , weder over te geeven , en zy rerboodt hen dien wreeden handel in het toekomende e dryven , fchoon wy niet vinden dat zy eenige andee ftrengheid jegens hen te werk ftelde. Wamba, Koring der.Gcfie/i in Languedoc , wilde hen in zyn geried hiertoe insgelyks verpligten , maar ontmoette een. verbaazenden tegenftand van den Abt Raymirus en den Graaf van Touloufc , die zig vereenigden om de Jooden te befchermen , en zig tegen zyn edikt tegen die natie , te verzetten. Graaf Pauhis , een Gunfteling van W~amba , wierdt tegen hen uitgezonden , maar in plaats van hen te beteugelen , voegde hy zig by hen en liet zig te Narbonne als Koning kroonen ; maar naderhand door Wamba verflagen en veroordeeld zynde , gevoelden hy en zyne medepligtigen , maar inzonderheid de Jooden , de harde uitwerkzels van 's Vorftem ongenoegen. Zyn edikt geraakte in volle kragt en die natie wierdt uit zyn gebied verbannen CO
De
•(f) Caiel's memoirsfor thehistory ©fLanguedoc, lib. III.p.3oï.



VERSTRC0Y1NG dir JOODEN. 97
D e agtfte eeuw , waaraan wy nu gekomen zyn , is voornaamlyk beroemd door de bekeering van Chozar, een Heiden , tot den Joodjehen Godsdienst ; want het a is omtrent dien tyd dat deeze wonder baai e bekeering be-c weerd word , voorgevallen te zyn. Chozar , fchoon een Heiden , was een ernflig , diepdenkend Vorst ; d< en een droom , of , gelyk de fabelagtige berigten zeggen , een Engel , hadt hem zoo onvoldaan gemaakt over zynen Godsdienst, dat hy befloot eenen beeteren te zoeken. Hy hield gefprekken met Wysgeeren, Chris, tenen, Mohammedcanen en Jojden; Hy wierdt eindelyk, niettegenftaande zyne aangeboren veragting voor die natie , door een beroemd Rabbyn, Sangari genaamd , overtuigd, dat de Joodfcbe Godsdienst de eenige waare was , waarby alle de andere, op het gunftigst genomen , niet anders befchouwd konden worden , dan als de fchaduw by het wezen, of de fcbildery by een levend origineel (s). Hy helderde hem verfcheiden andere geleerde zaaken op, zoo zeer tot genoegen (C) van den Vorst dat deze, vreezende zyne afgodendienende onderdaanen misnoegd te maken , niemand van zyn voorneemen verwittigde, dan zyn Generaal, met welken hy zig in de diepfte ftilte begaf naar eene bergagtige woestyn , digt by zee geieegen , alwaar zy , door den nagt overvallen , zig in een hol verbergden. Hier vonden zy , tot hunne groote vreugd , eenige Joodtn die hunnen. Sabbath vierden ; en daar zynen ouden Godsdienst
(O Vid. lib. Cozri , pait. n. p. 83 , & feq.
(C) Hït is ongelukkig, dat dit Koningryk van Chitar nergens te vinden is, niettegenftaance alle de moei'e, welke eenige der yverigfte Jooden genomen hebben , om het aan te wyzen ; en zelfs de beroemde Joodfcbe reiziger van de twaalfde eeuw, Benjamin de Tudela, die niets , hoe on waarfchynlyk ook, 't welk het aanzien zyner natie kan verheffen , agterlaat, erkent, dat hy het niet kon vinden. Ook zyn geene reizigers na hem, 't zy van die of »an eenige andere natie, gelukkiger geweest in hunne ontdekking.
Oost. Hist. XIII. Deel. I. Si uk. N
SVII, Boek.
nnö 740. lïozars keerirg ! het Joondoin.



HISTORIE van nu
XVII.
Bcb:c.
Koning Ja feph's te ligt -tan dtt Koningryk.
dienst afgezworen , en het zeegel der befflydenis ontvangen hebbende , keerde hy met dezelfde Uil te naar zyne Hoofdftad te rug. Hy bereidde toen by trappen , en met groote Levendigheid , de gemoederen zyner onderdannen om het nieuws zyner bekeering te ontvangen; het weft zig naderh .nd zoo ver verfpreidde , dat die Jooden ender hen , die tot nog toe hunnen Godsdienst ontveinsd had :en , da:ir nu niet flegts openlyke belydenis van deeden , maar hem hunnen byftand leenden om de overigen in zyn Koningryk te bekeeren. Hy liet kort daarna de Geteerdfté Jooden uit andere landen komen , om deze nieuwe bekeerlingen te onderwyzen, die meer d*n 100,000 in getale waren, en nam zelfs een der beroemdfte onder hen tot zynen leermeester aan. Hy toonde in het eerst eenige neiging voor de Knraï'.en , (eene fekte waarvan wy vroeger gefprooken hebben) als zynde ftrikter aap dé vet geheg';; maar Sangari , een Thalmudist, taaide hem tot zyne zyde over. Van dien tyd af geraakten de oorfpronklyke jooden in groote achting ; en daar wierdt een Tabernakel opgerigt , juist gelyk a^n dien van Mo/es in de woestyn ; werwaards beide zy en alle de Cbozreaanfcbe bekeerlingen zig begaven , om God op de Joodfcbe wyze aantebidden. De Koning wierdt ryk , gelukkig , voorfpoedig , zegepraalde over zyne vyanden, ontdekte nieuwe fchatten in de aarde verborgen , en vergrootte zyn gebied met nieuwe en aanzienlyke veroveringen (O* • Maar dewyl het gezag van het Boek Cozri geen genoeg'zaamgewigt heeft om deze vertelling algemeen te doen aanretmen , is 'er omtrent 250 jaaren d.a; na, door de Jooden een nieuv verdigtzel-gefmeed, 't weik niet minder twyffel verdient; te weeten een brief met «eeae kleine moeite te voorfchyn gebragt door Rabbi Chasdii , een man
in
(O Vid. lib. Cozri, part. II. p. 75 , & fcq.



VERSTROOYING dsr JOODEN. 99
jn groote achting aan het Hof van Abd-al• Kalman in Spanje van Jofepb , Koning van Chozar , waarin die Vorst, op zyn verzoek , hem een berigt geeft van zynen Godsdienst , regeering , land enz., en hetwelk, indien het egt was, ten minften zoude toonen, dat de Joodfcbe Godsdienst niet flegts in dit Koningryk was yastgeftetf , onder een zyner voorgangers, welken hy Bula noemt ; maar insgelyks doen zien dat die Godsdienst nog in zyn gebied bloeide , fchoon 'er in de befchryving die hy daarvan , of van de ligging , grensperken, lugtüreck, fteden, rivieren, voortbrengzels, enz. geeft, niets voorkomt, 't welk den leezer opheldering geeft, waar dit land te vinden zy ; zodat het te vergeefsch zoude zyn, langer op deeze vertelling M te ft aan.
Wy zullen derhalven nu het oog flaan op de Jood. Icbe ftammen in het Oosten verftrooid, geduurende de aetfte en volgende eeuw ; alwaar wy , indien wy hier van de algemeene rampen uitzonderen , die de burgerIyke oorlogen tusfchen de Khalifen der Abbasfiden, Omwaden enz. vergezelden , waarvan wy in derzelver hiftorie een brceder verflag gaven , en waarin Jooden en Christenen onderfteld moeten worden , gedeeld te hebben ; niet vinden dat eenige dier Monarchen hunne rust ftoo'rden. De Jooden inzonderheid , genoten volkomen Vryheid van geweeten , geduurende het Kbaliffchap van Abdelmelech, omtrent het begin der agtfl» eeuw , en die zyner opvolgers , Al - walid en Solyman deszelfs broeder. Hunne akademien bloeiden , en hunne leeraaren genooten alle hunne oude voorregten ; alleenlyk waren de Christenen verpligt Ramab in Paleflina te verfterken, om de invallen te beteugelen , die de wilde Arabieren in die Provincie deeden; waardoor zy de reizen der Pelgrims , der Jooden en andere natiën in het heilige land 0 Na ont-
XVII. Boek.
Jooden m* ier de Kha. liften. Anno 705. ïn volg.



XVII
. Boek
\nno 74 •50, 7ö!
;70.
100 HISTORIE van de
, ontrusteden. Zy worden onderfteld eenige verdrukkin. gen geleeden te hebben onder de regeering van zyn ..broeder'en opvolger Zeyd, fchoon meer door de inhaah'gheid van deszelfs Staatsdienaars , dan de wreedheid van dien Vorst. Maar hunne grootfte verandering ten goede was onder de regeering der Abasfiden na de vernietiging van die der Omniaden onder Mervan.
Ab of Abbas Saffa, welken Elmakin Abulkabas noemt, met het Khaliffchap bekleed zynde, verplaatfte het Koninglyk verblyf van Dmaikus naar Cufab , aan den Eu. ^phraat , omtrent vier d^greizens van Bagdad of Baby Ion, >,geleegen; en wierdt daardoor nog meer nabuur van de Jooden , en beeter met hunne akademien bekend. Al. manzor , die aan zyn broeder opvolgde , een geleerd Vorst, en geneegen tot alle de zulken die dit ook waren , zonder uitzondering van natie of godsdienst, had veelen hunner aan zyn Hof genodigd , en onder hen eene groote meenigte Jojoden , welke die geleegenheid aangreepen, om hunne akademien in een meer bloeijenden ftaatdan ooit te ftelJen. R, jofiph en R. Sa■muël de Gaon of uitmuntende toegenaaird; zaten voor in die van- Punhedita , en wierden opgevolgd door Doraus , insgelyks een Gaon % Ananias en Malchfi ; Die van Sora wierdt beftierd door twee beroemde hooglee-aars, beide Juda geheeten , de een was de Zoon van Ndcbtnan , en de ander van Otrinmus. R. Acha was niet minder beroemd door. zyne groote geleerdheid en zyne verhandeling over de voorfchriften van de wet, Onder den titel van Sheakoth of vraagen; maar ongelukkig in een gefchil geraakt zynde met Samuel, toenmalig Hoofd of Prins van de gevangenis , hadt hy de dubbele vernedering van zigzelven uitgefloten te zien van den titel van Gaon} en kort daarna by den dood van dat Hoofd, zyn eigen K'negt Nabronius tot die waardigheid te zien
ver-



VERSTROOIING der JOODEN. rol
verheffen. Acba , buiten ftaat doze beleediging te verduuren , begaf zig naar Judea , alwaar hy ftierf, er het Nithronius zyne waardigheid over , welke deze der tien jaaren bekleedde Cu) (D). Omtrent dien tyd hadden de Joolen van Perfie' en sirabïê ook de verneedering van een edikt tegen hen te zien ukgeev?en, dooi den Iman Jaajfar, Z-ulio of den Regtvaard:gen toegenaamd waardoor zy , die zig Moslems verklaarden ; eenige erfgenaamen van hunne geheele familie wierden : en dit haalde eene groote .meenigte Joodfcbe en andere kinderen over , om afvallig te worden, met óógmérk om zulke goederen , waarop zy anders geen regt konden hebben , in bezit te krygen (ü_).
Almanzor wierdt opgevolgd door Al Mobdi, geduurende wiens regeering de fchandelyke Hakem, of gelyk de Arabifche Historiefehryver hem noemt, Aimakaneus, een ongodsdienstig bedrieger verfcheen, weiken eenigen onderfteld hebben, een Jood geweest te zyn, dog zonder grond, om welke reden wy hem byna niet genoemd zouden hebben, zo hy niet, in fpyt zyner ongodsdienstigheid , eenige gebruiken had aangekleefd , die
van
O) Gantz Tzemach , p. 124 , & ieq.
(v) Abülfar.ag. ubi fup. d'Hebïelot üibl. Oriënt.
(D) Omtrent dien tyd bloeide de beroemde R. Ananus, die , fchoon een geleerd man , insgelyks van den titel van Gaon was uitgefloten, ter oorzaak van eenige hoofddwaaling, welke men, en niet zonder goeden grond , in zyne leer .vermoedde ; dewyl hy de herfteller en het Hoofd wierdt van dc Saddueeeufche .fekte, welke men dagt, dat zedert lang onder de puinhoopen van Jerufalem begraven was. Maar dezelve kreeg, fchynt het, niet flegts nieuw leven , maar nieuwe kragt onder dat Hoofd , en wierdt gedtigt voor de fekte der Phmzeè'n'. (31)-
(30 ld. ibil. Gantz Tzemacb David , p. 125, & feq.
N 3 '
XVI ï. 1 Boek,
Anno 760.
Jaiffar's edikt tegm ie J00Jen.
Anno 770..
Mohdi
Khalif.



102 HISTORIE VAN BS
XVII.
Boek.
Aaron Khalif. Anno 78C
hmmKha
Hf.
Anno 808
van Joodfchen oorfprong fcheenen te zyn , en middel gevonden hadt, eene groote menigte discipelen te krygen door eenige fchynbaare wonderwerken , waarmede hy hen bezig hieldt. Maar Mohdi zond eene kleine legermagt tegen hem, die hem zo digt in een zyner flerkten bezettede , dat hy eerst alle zyne discipelen vergiftigde , en zig zeiven toen volgens den laatstgemelden Schryver , in het vuur wierp ; of volgens anderen in een vat flerk water , hetwelk hem , uitgezonderd zyn haair , geheel verteerde. Al Mahdi wierdt opgevolgd door zyn broeder Aaron, den Règtvaardigen toegenaamd, •een groot begunfiiger van geleerde mannen; en zu:k een aanzienlyk Vorst, dat Charlemagne hem een gezantfchap zondt, beftaande uit de twee Graaven Sigismond en Laufred en lfaak, een Jood, die de voornaame beflierder van deze bezending was. lfaak werdt door dien Keizer gekoren , uit hoofde van het aanzien , waarin de Jooden aan het Hof van den Khaüf waren. Dewyl deze egter geleerde mannen begunftigde , zonder eenige acht op hunnen godsdienst te flaan , en dewyl .hy zelden reisde zonder honderd van dezelve in zyn gevolg te hebben , poogden de Jooden zig voornaamlyk door dit middel in zyne gunst in te dringen, dat zy hunne akademien met de beroemdfte hoogieeraaren vervulden. . Aaron wierdt opgevolgd door zyn Zoon Amin Al Mufa Al Hail, of gelyk Limakin hem noemt, Abumu•fa y omtrent het begin van de negende eeuw ; maar deze was zulk een zwak Vorst, zodanig aan zyne vermaaken gehegt , dat zyn broeder Mamun weldra geleegenheid vondt om hem te ontthroonen ; en een groot aanmoediger van geleerdheid zynde , liet hy alle de beste Joodfcbe boeken in het Arabisch vertaaien. Deze ftap wierdt geheel niet door zyne onderdaanen gefmaakt, die op het punt waren om hierover op te flaan , maar dit belettede hem niet geleerde mannen uit alle natiën te onder-



VERSTROOYING der JOODEN 103
derfcheiden; onder dezen was een beroemd Jocdsch ftö rekundige, die reeds geduurende het Khaliffcbap va Almanzor in groote achting was geweest , maar nu al een Phenix van geleerdheid wierdt aangemerkt ; en al zodanig zeer bemind was by Mamun; gc'uurende wien regeering de Joodfcbe akademien van Sofa en Pur.bedit overvloeiden van geleerde mannen. Het was ook om treht dien tyd , dat de beroemde bedrieger Moosfa 0 Mofes} de Zoon van Amran, gelyk hy zig zei ven noen de, begon te verfchynen , en beweerde die groote; wetgeever van de Jooden te zyn , onlangs van dei dood verreezen.
Mamun wierdt opgevolgd dcor zyn broeder Al Mi tafem , die, onder andere overwinningen, een be roemd bedrieger verfloeg Babeck genaamd , die alle ar dere Godsdiensten behalven zyn eigen , geheellyk o] zinlyke vermaaken uitlopende , als dwaas uitkreet; et zoo magtig geworden was , dat hy den Oorlog voerd< tegen de Jooden , Christenen en Moslems , en met moei te door de vereenigde legermagt van dien Khalif over wonnen wierdt. Zyn opvolger Al Wathek en dooi eenigen , Waibek-Bïliab genaamd , was een bittei vyand van de jooden om twee reedenen ; omdat zy zi£ fchuldig gemaakt hadden aan een groot bedrog in de beftiering der geldzaaken, die geduirende de regeering van zynen voorganger, aan hunne zorg warén toebetrouwd. En omdat zy den Keran niet wilden aanneemen , on welke reden zy zwaar belast , en verpligt wierden zeer groote geldLcUtn in de febatkist te betaalen. Motavel, of MotawÈkel , d;e hem opvolgde , was nog ftrenger tegen hen, en 'verpligtte hen riet flegts een 'leederen gordel te draagen-, by wyze van onderfchciding, maar verboodt hen om der.clfde reden , anders dan op ezels en < muilezels te] ryden , en yzeren fpooren te gebruiken , ja beroofde hen zelfs van alle hunne eeramp.
ten,
■ XViX ti Boek.
s s s %
f
i 1
' Vervolgd onder Walbeek . .Anno 841.
Ondrr Motavé] . Anno 846.



XVII. Bgsk,
öpjland v/j»Ahme jAn.no 88)
Vervolgd ioor Leo ïfaurus.
ioj, HISTORIE van de
ten , ötels en bedieningen Kn betgeen nog er¬
ger wss , zyn edikt vetlpreidde zig niet flegts door zyn eigen gebied , maar ook in de tiafcuurcge Staaten ; en dit blyk van fchaY/de is zedert meer of min in ftand gebleeven , in de landen, onder het gebied van de Turken fraande ; en wy mogen daarby voegen , in verfcheiden deelen van Europa , en onder Christen-Vor'ften , tot heden toe. ' De opvolgers van Motawakel , welker regeeringen kort en geweldig waren , volgden dezelfde ftrenge methode tegen de Jooden , zoo dat zy die kleine overblyfzels van vryheid ten koste van zeer zwaare belastingen verwierven ; en het was geduurende de regeering van Mohamed, de laatfte van dien naam, 'en een zwak en verwyfd Vorst , dat Ahmet , toen 'Gouverneur van Egypte, opftondt, en aldaar een nieuwe Dynaftie of regeerend huis ftigtede ; waardoor die Provintie omtrent het eind der neegende eeuw van het Ryk der Khaliffen wierdt afgefcheurd.
Wy komen nu tot de Jooden in het Westen, dat is in het Roomfcbe Ryk, in Spanje, in Italië, Frankryk en andere deelen van Europa geduurende de agtfte en negende eeuwen. Het Ryk wierdt te dier tyd elendig verfcheurd door de burgerlyke verdeeldheden tusfehen de Iconoclasten of beeldenftormers, en de aanbidders van beelden, waarin alle de Jooden befchuldigd wierden , een aanmerklyk aandeel gehad te hebben , zo zy daar al niet de eerfte aanvoerders van waren. Hoe dit ook zyn moge , het blykt duidelyk dat de nieuwe Keizer zig niet min fterk tegen de Jooden , dan tegen de Beelden verklaarde , want beide zy en de Manicbeen kreegen op de ftrengfte ftraffen , bevel om Christenen te worden, maar dewyl de laatften fterker aan hunne kettery gehegt waren, lieten zy zig hiervoor branden, terwyl de Jooden
(w) d'HerbïXot , Bibl. Oriënt, p. 640.



VF.RSTROOYING der JOODEN. tos
den hunne oude manier volgden , van zig door veinzery te redden , voor welke zy zig heimelyk vergoeding bezorgden. Maar dewyl de befchermers van de beelden hun ftuk doorzetteden , niettegenftaande den fterken tegenftand van den Keizer en zyne aanhangers, verpligtten zy de Jooden , welker opregtheid zy groote reden hadden om te verdenken , een formulier te ondérteekenen ; waarby zy erkenden , aanbidders te zyn, van het kruis en de heilige beelden, en God baden hen met Gebaft's melaatsheid en Kairfs fchrik te ftraffen, zo zy dit niet opregtelyk en van harten deeden (x).
Zy vonden zig nog fterker ingewikkeld in die verwoestingen , welke Abdallah , Zoon van AU , te Jerufalem en in Syrië aanregtede , en waren , onder andere hardigheden , verpligt zig even als de Christenen , in de hand te laaten brandmerken , om hen van de Moslems te onderfcheiden, De laatften weeken hier op inderdaad op Romeinscb grondgebied ; dog de Jooden onderwierpen zig hier niet flegts aan , maar verkozen Abdallah's leger te volgen , om zig met de plundering der Christenen te verryken. Want die Prins , zegt men , hadt altyd een aanzienlyk getal hunner in zyn leger, waaraan hy al den kerk-roof, dien hy nam , verkogt (y).
Zy hadden het nog beter onder Nicephorus, die omtrent het begin der negende eeuw , aan Leo opvolg-, de , en zig insgelyks voor de Iconoclasten verklaarde ; om welke reden de andere party hem waarfchynlyk befchuldigd heeft, van God verzaakt, en zig onder het toevoorzigt gefteld te hebben'van de Manieheen en Attingans, eene foorE van waarzeggers; maar die volgens de taai der Anti-Iconoclasten , . lieden waren , die
met
(x) Thïcphan. ub fup. fub. A. C. 759, & feq. (y) A'run Gosr Euchol. in THEOpgPp. 149.
Oost. Hisï. XIII. Deel. I Stuk, O
XVII, Boek:,
In Syrië. Anno 769
Begunftigi hor Nice>boiu5,
t



XVIL Doek,
tn Michae Anno 820
Dtor een
vals tb Mes Jias bedt 9gen.
Anno 724
(E) Het is niet gemak lyk te zeggen , wie deze Manicheen of Attingans waren. Eenigen Hellen , dat zy dezelfde geweest zyn , onder twee verfob.il lende na»men , en dat zy behoorden tot de ketterfche fekte der Manicheen ,. en eene foort van facramerten gebruikten enz. Zomras vertoont hen als eene foort van waarzeggers, een van welken MUhaëis opvolging tot den throon , na Nicephetüs , voorfpelde. Maar toen die Prins zig tegen de beelden verklaarde , wierden de Jooden weder befchuldigd als de oorzaak daar van, en de Attingans kieegen den nnsm van een hoop ^ zaamenzweerers te zyn, tot die natie behoorende , enkel om de Icont~ tlasten te brandmerken.
106 HISTORIE vAN ds
met den duivel omgingen, en door hunne konftenaa-. ryen Köningryken konden doen bloeijen , Frinièn riotn overwinnen , enz, (E). De laatltur wielden egter tegen alle waarfchyfilykheid, beweerd van Jmdfcbtn oorsprong te zyn , en het wierdt als een genoegzaam bewys aangemerkt, dat zy dit waren , dat Ntcepk rus hunne natie befchormdc , en hen in rir r order zyne regeering liet leeven. Zy waren nog meer m gunst onder- de-zelfs opvolger Michaêl de Stamelaar toegenaatnd, die c;oor eenigen als een half Jood vertoond , en door anderen gebrandmerkt wordt met den haatlyken naam van Droesfem van alle Godsdienftcn, omdat hy geduurende zyne jeugd , iets v.,n elk van deze'ven h=,dt ingezogen. Dog fchoon hy alle Godsdiênfltén duldde , en eene byzondsre achting voor de Jonden fciiynt g had te hebben, deedt hy e^ter belydenis van het Christendom, en hieldt zig by de regtzinnige leer , daar hy nooit vail afweek. Dus is het niet onwaarkbynlyk , dat zyn afkeer van den Beeldendienst de voorname oorzaak is geweest van al dien laster.
Wy weeten Heats weinig van hunnen Haat in ha of Spanje geduurende deze twee eeuwen ; uitgezonderd dat in het laatstgenoemde Ryk een Jood , Strenus genaamd , zyn voordeel doende met de verdeeldheden ,
die



VERSTROÓYTKG der JOODEN. ' • 107
ék tusfchen dit Hof en dat van Frankryk heerschten , zig voor den Mesfias uitgaf, en eene groote rneenigte van zyne natie overhaalde, om hem naar Judea te volgen , waar hy zyn Konirgryk zoude opregten. Hoe ver die bedrieger hen geleid heeft, kunnen wy niet bepaalen ; wy weeten alleen dat Ambifa, toen Gouverneur van deze ftreeken , die gelegenheid waarnam , om alle de goederen en bezittingen, welke deze begoochelde lieden agtergelaaten hadden, aantegrypen ; zy die niet onder weg waren omgekomen , keerden naar hunne wooningen te rug , alwaar zy overvloedig tyd hadden om hunne dwaasheid en verlies te beweenen (z). Aldaar bloeide ook , geduurende de regeering van Abd* al-Rachman, of Abderama , die tot Khalif in het Westen erkend was , en eene vermaarde Moskee te Kordoual bouwde , de beroemde R. Juda , een man van groo e te geleerdheid , die een wysgeerige verhandeling uitgaf om te toonen, waarom de zee het land niet overftroomde , welk ftuk door de geleerden zeer geprezen wierdt. Hy vertaalde insgelyks verfcheiden boeken uit het Arabisch in het Hebreeuwsch, en verzamelde een Woordenboek in de eerstgemelde taal ; al hetwelk niet flegts toont dat de weten fchappen daar onder de Jooden bloeiden , maar ook dat de eerfte Khaliffen deze natie meer begunftigden dan de Christenen, welken zy verpligteden de ftraksgemelde ftaatelyke Moskee te bouwen van bouwftoffen , die zy hun ontnomen hadden (a).
Languedoc , zoo wel als een groot gedeelte van-i Spanje; te dier tyd in handen der Vifigotben zynde,' wierdt zeer ontrust door de invallen'der Arabieren , die] gezegd worden in verbintenis te zyn geweest met, zoo^ niet derwaards genodigd te zyn door de Jooden, en zig
met
(x) Mae ca Hift. de Bearn. lib. n. c, 2, (3) ld. ibid. p. 138 , & feq.
O 2
XVII. Boes:.
L Juda, en geleerd ood.
^nno 76j.
Je Jooden lodigen d» Lrabiere» * Lanuedoc.



io? • 'HISTORIE van j>t
xvn
Bosje
TTur.ne
Hun an Zien ona Lodewy den. Goe den, Anno 81
met derzéiver hulp verpligt te hebben, allé de Christenen om te brengen. Zy worden insgelyks befchuldigd, de iaraceenen uit Spanje genodigd te hebben om hen te bevryden van de Tyranny die zy leeden onder den Bisfchop van Touloufe , welk volk , ingevolge van dit verzoek te voorfchyn komende, onder weg Narbonne en Touloufe innam, tot Lyons voortrukte, alles wat zy aantroffen , verwoestte; en yder die hen voorkwam , ombragt, uitgezonderd de Jooden die hen hierin geholpenhadden. Cbanlemagne naderhand de Saraceenen verflagen, en Tonkuje hernomen hebbende , befioot de verraderfche jooden , die de oorzaak van zoo veel bloed, ftortens geweest waren , met de uiterfte ftrengheid te ftraffen ; maar eindelyk door hun zugten en geflhreivermurwd , verzagtte hy hun vonnis , liet alleenlyk hunne hoofden ftraffen , en veroordeelde de overigen, welke in die Stad woonden , om driemaal 's jaars , aan de poo-ten van een der Kerken, die door den Bisfchop bepaald moest worden , een flag aan 't oor te ontvangen , en eene akoosduurende boete van dertien ponden wasch te betaalen. Het grootfte gedeelte van deze befchuldiging , en de ftukken tot derzelver ftaaving bygebragt , is door een laater hiftoriefchryver wederlegd (.6), en inderdaad het zagt gedrag van den Keizer tegen de Jooden toont niets minder, dan dat hy henvoor- verraaders van die Stad of de oorzaak van der S«raceenen inval zou gehouden hebben. i- Zy wierden nog meer begunftigd onder Lodewykde erGoede toegenaamd , wiens voornaam Geneesheer een [ Jood was , Sedecids gehceten , welken eenige hiftoriefchryvers vertoond hebben als een der gr-ootfte Tovej. naars van de waereld (V) , saar die in zulk een aanzien
(b) Bask aq. ub- Cup. I. IX. C. 3...' §. 8- & feq.
CO Basdln da fuTpeft. de Hajrefi, Trithem! Chron. Hir-
ftugjens.



VERSTROOYING der JOODEN* s 10$
zien was by dién Vorst, dat alle de Hovelingen blyde wiren, zyne vriendfchap en die zyner landgenooten dooide heerlykfte gefchenken te winnen. Zy hadden vryheid om nieuwe Synagogen te bouwen , en verwiervenzulke zonderlinge voorregten , als niet konden misten hen ongemeenen hoogmoed in te boezemen , en den naarvver der Christenen gaande te maken , hetgeen dan ook eebeurde , inzonderheid in het ftift van Ltons (d),
alwaar" Jgfibffi* Ksfch°P van hetze]ve ' i,ig-niet Xer" senoe^de met hen te verbieden var, enige Christen flaaven te koopcn , en hunnen Sabbath te vieren , maar den Christenen ook op beuzelagtige voorwendsels verbood , eenigen wyn te koopen , of geduurende den tvd der lente iets met hen te doen te hebben. De LlM maakten geene zwaarigheid, zig over de eoikten van den Bisfchop te beklaagen by den Keizer , die drie Kommisfarisfen naar Ltons zondt om de waarheid daarvan te onderzoeken., waarop zy onmtddeiyk in hunne nude voon-egten herfteld wierden, tot geene kieine vernedering van den Bisfchop ,. die , fchoon anders een gemaatigd man , en afkeerig van vervolging , mauwIvks overreed kon worden van de cgtheid der beveelcn van den Keizer ,. fchoon met deszelfs eigen zeegel on* dèrteekend Dit deedt hem nieuwe vertoogen tegen de Jooden uitvinden, door twee andere B^föhoppenjetee* kend Everard, de voorname Kommisfans , bleef vast aan der Jooden belang gehegt, en alle de klagten tegen hen wierden aan het Hof ais valsch en ongegrond verwanen eeVvk' zy inderdaad verdienden , dewyl zy dit S25 wa£n; en eèiigé van dezelve waren zoo be, ThPlvk. dat zy geen kleinen blaam wierpen op den hanig vver v,ndeeze Kerkvoogden. De Leezer kan d*
(d) Fid. Acossso. <3e Ir.foknf. JuJeor.
03
XVII. Boek.
Jefloori iosr dm Bisfthdp van Lionn



ïio
HISTORIE van de
XVII.
Bo ek
Deszelfs entydigen yver beteugeld.
zien in de Schryvers , in de noot aangehaald (e').
Agobaed, alle zyne godsdienftige poogingen dus veriedeld ziende, befloot een reis naar 't Hof te doen, met oogmerk om den Vorst fterker tegen de Jooden in te neemen, maar dit gelukte hem niet , gelyk hy zig daar over zelf beklaagt , dewyl hy alleen in een affcheidsgehoor wierdt toegelaaten , wTaarin hy vryheid kreeg , terug te keeren, gelyk hy gekomen was ; zonder eenige verdere voldoening te ontvangen , zoo dat hy zelf bang was , de Heidenfche flaaven aan Jooden behoorende , te doopen , uit vrees van het Hof tegen zig te verbitteren, fchoon by aanboodt, den vollen prys daarvoor te betaalen (f). Maar dewyl hy dit niet durfde beftaan zonder verlof van den Keizer , liet hy deszelfs toeftemming verzoeken ; welk antwoord hy kreeg', is ons onbekend; maar indien wy dit mogen gisfen uit de vreeslyke vloeken , die hy uitbraakt tegen de Joodfcbe natie , in zynen brief aan den grooten en geleerden Nebudhts, Bisfchop van Narbonne mogen wy befluiten, dat hetzelve hem niet zeer aanftondt; en de gémelykheid, welke hy in dien liefueloozen brief toont, was te minder verfchoonlyk , omdat zy de Jooden niet flegts meer verbitterde en onbefcheidener maakte , maar ook byna een algemeenen afval veroorzaakte, in zoo verre dat het volk niet flegts openlyk beleedt, dat zy als de nakomelingfchap van Abraham en de Profeeten geëerbiedigd moesten worden , maar zig ook in verfcheiden opzigten , die geheel fchandelyk , en een blaam voor het Christendom waren , naar de Joodfcbe gebruiken begon te fchikken (F). Hun-
(O Agobard ub. fup. & Epift. Bernard. & Evekarb de Judaic. fuperftition.
(ƒ) Agobard Confuk. ad proceres de Baptism. Judaic. Vid. & Bas n ag. ub. fup. §. 14 & ftq.
(F) Dus meldt men ons dat eenigen hunner den Sabbath begon-



VERSTROOYING der JOODEN.
in
Hunne ftaat was niet zoo aangenaam onder Karei den Kaaien , toen Remifius , Bisfchop van dat ftift, alie zaturdctgen -ecmge zyner geestlyken in hunne Synagogen liet prediken ; waardoor zult eene groote menigte hunner kinderen bekeerd zoudea zyn , dat zy zig verpiigt rekenden , hen te zenden naar Vienne in Dail pbiné , naar Macon en Arles in Provence en andere plaatzen , alwaar zy nog takyker waren. De Bisfchop beklaagde zig hierover by het Hof , verzogt den Vorst bevel te zenden aan de Bisfcboppen van Arles en Ma. een , om zyn voorbeeld na te volgen ; en vertoonde hem dat de bëkeering dezer kinderen een grooter daad van liefdadigheid was, dan hen uit den muil van e:n leeuw te redden. Het is waarfchynlyk dat de Vorst in zyn verzoek bewilligde, want daar wierdt eene meenigte Joodfcbe kinderen,, allen naar hunne vrye keus gedoopt, en de Keizer wierdt kort daarna vergiftigd, door Sedecias , zyn Joo.dscb geneesheer , ftraks gemeld, die onderfteld wordt door eenigen van zyne eigene natie tot die haatlyke daad omcekogt. te zyn (g). De Jooden worden insgelyks befchuldigd een groot aandeel gehad te hebben in dc verwarringen , die, geduurende' deze regeering voorvielen door den inval der Norman. nen in verfcheiden Provintien, inzonderheid, in die van Aquüanie, alwaar zy zeer talryk waren;.- En, fchoon/ de Fraiifche Schryvers hen waarlchynlyk meer misdaaden
te
(g) Flor. Collecl. de Baptism. Hebr. Dachery fpecileg. vet. fcript. tom. XII. p. 52.
gonden te vieren in plaats van den dag des Heeren ; dat verfebeidenen de Joodfche Rabbynen in hunne Synagogen gingen hoorsn , in plaats van de Predikatiën in hunne eigen Kerken by te woonen; en dat een deeken Purim ot Paudo genaamd , aan het Hot' behoorende , de Christelyke Kerk verzaakt hadt , en tot het Jooiendom overgegaan was.
! XVIL , Boek.
■Ond.r Ka-iel den f Kaaien.
i
i
worden
befchuldigd ven ie Nonnannen by te (laan.



xvn
Boek,
en ander verraderyen.
w» HISTORIE van die
, fc? ],ast geleSd hebben, dan waar aan zy fchuidig waren, als by voorbeeld het verraaden der Steden Baurdeaux, Pet rtgues enz., welke deze Barbaaren plunderden en verbrandden O), terwyl de Jooden gezegd worden, van de algemeene rampen bevryd te zyn geweest, kan men egter niet twyfelen of zy gevoelden het verlies van zo veele kinderen, fchoon 'er geen geweld gepleegd wierdt, om dezelve te bekeeren ; en zy zouden zig gaarne hebben willen voegen by eenige andere natie , door welke zy hoopten van zulke knellende hardigheden ontflagen te worden. Inzonderheid, indien wy hier by voegen dat zy fteeds onderworpen waren aan het fchandelyk vonnis door Charlemagne tegen hen uitgeiprooken, van driemaal 'sjaars , aan de deur der Kerk een flag aan 't oor te ontvangen, hetwelk inderdaad niet wierdt uitgevoerd aan alle de Jooden van Touloufe , maar door den tyd alleen bepaald wierdt tot hunnen Syndic of voorname Magiftraats-perfoon , welke die ftraf in den naam der overigen ontving. Hier mogen wy nog byvoegen , dat, fchoon hun aanzien zoo groot was aan het Hof, geduurende het leeven van den verraaderfchen Sedecias, zy egter in de Steden, verre van hetzelve verwyderd , bfoatftonden voor verfcheiden beleedigingen van het gepeupel. By voorbeeld het gemeene volk van Beziers in Languedoc was gewoon , de Jooden met bagelbuijen van fteenen uit de Stad te verdry ven van Palm-Zondag tot Dingsdag in de Paasch-week, van welken hoon zy zig eindelyk ontheften door eene fchatting, welke zy aan den Bisfchop van die plaats betaalden.
Het is nu tyd de negende eeuw te befiuiten , en overtegaan tot de tiende en elfde , welke wy genoodzaakt
.(¥) Dn Mo duw Hift. Nonmnd. p. 38. inccrt. Aucb. dc geft. .Normand. ap. Do Ckeme, p, 2.



VERSTROOYING der JOODEN. 113
zaakt zyn, by een te voegen , om den draad der zaaken , in dien tusfchentyd voorgevallen, niet aftebreeken. Wy beginnen , als naar gewoonte met de Joo-St den van het Oosten , die , zoo wy hunne Hiftorie-^ Schryvers gelooven mogen, geduurende dien tyd in eens bloeijenden ftaat waren , inzonderheid ten opzigt van^( de geleerdheid , die nu onder hen begon te herleeven, en het groot getal leeraaren , die toen bloeiden , terwyl byna al het overige der waereld, inzonderheid der Christenen landen, in duisterheid en onkunde begraven was ; in zoo verre dat de Jooden , dewyl hunne akademien het overgroot getal van Scholieren niet konden bevatten, verpligt waren eene nieuwe akademie te bouwen. Zy voegen daarby, dat die natie in geene eeuw,£ voor of na dien tyd, zoo veele en uitmuntende leeraa-ft' ren gehad heeft als toen. Dit was egter maar een voor-6i bygaande luister, die welhaast verdween , gedeeltelyk door de verwarringen, die tusfchen de hoofden van de gevangenis en hunne leeraaren en doéters wierden gezaaid en aangekweekt, en inzonderheid door den yver der Kruisvaarders , die het als eene buüengewoone verdienfie aanmerkten , alle de Jooden om te brengen , voor dat zy het heilig land gingen veroveren ; al het welk byeen gevoegd , het volftrekt verval veroorzaakte van de akademien, en de volkomene uitroeijing van die natie in deze Oosterfche landen, en 't welk de Jooden verpligtte naar Spanje , Frankryk en andere deelen yan Europa te vlugten.
David , toefimaalig Hoofd van de gevangenis, en£ een man van eene trotfche ftaatzugtige gefteldheid, had* het voorregt van die waardigheid verder dan zyne voor-^ pangers getrokken , en regeerde zoo oppermagtig als* eenig Oostersch Monarch; hetwelk zulke verdeeldheden tusfchen hem en de hoofden der akademien veroorzaak-
Oost. Hist. XIII. Deel. I.Stuk. P te,
kvn.
Boek.
aat van Jooden duwende 1 10. en [. eeuw.
e getrdheidgint te oeije*-
'unne akamien doet mne ver-
•eldhèden trnield.



HISTORIE vande
XVII, Boek.
E.Saadiab.
te, dat derzelver ondergang hierdoor verhnast wierdt(0. De Jooden van Pmukbita hadden R. MisHsbcr tot Hoofd verkozen ; David ftelöé on;niddeiyk een ander aan , en de naaryver die tusfchen deze twee plaats balt, klom, geduurende den tyd van vyf jaaren, tot zulk eene hoogte op , dat het eenig middel, 't welk men kon bedenken , om daar een eind van te maaken , was twee fchoolen in die plaats op te regten , fchoon dit eene verkeerde uitwerking deedt. De akademie van Sora had zig nauwlyks wat herfteld van den iaagen ftaat , waartoe zv gezonken was , of David zondt insgelyks R, Jo'n Job derwaards , een man zoo onkundig en onbekwaam , dut de akademie weldra v«rlaaten 'zoude geweest zyn , indien de Jooden geen bevoegd perfoon uic Egypte hadden laaten komen , om in dezelve voor te zitten en haar aanzien te verhoogen. Dit was R. Sa. diah , een man van groote geleerdheid en bekwaamheden , die zyne eerfte zorg aanwendde , om de leer der zielsverhuizing, zedert vericheideh eeuwen. niet flegts onder de Pc-rjiaanen en Arabieren , maar zelf; onder "de Jooden aangenomen , te weeren. Hy hadt daar reeds eenige voortgangen in gemaakt , toen de Prins van de gevangenis hem liet haaien , om eene nieuwe vastftelling te ondei-teekenen , welke deze Rsbbyn dagt , dat met de Jiodfche wetten ftreedt, en welke hy derhalven hardnekkig weigerde, goed te keuren ; waardoor hy zig Prins David zoo volftrekt tot vyand maakte, dat hy genoodzaakt was te wyken , en fchuilplaats te zoeken in eenige pl^ts, buiten deszei-s bereik, alwaar hy bleef tot dat de breuk tusfchen hen gelukkig geheeld was (G).
De
(?) Gantz Tzemach p. 130.
(G) Deze weigering, zegt men, verbitterde het Joodfche_Hoofd zoodanig, dat by eerst zyn Zoon naar dien Rabbi zondt, met



VERSTROÖYÏNG dër JOODEN.
De Joodfcbe natie was te dier tyd zoo talryk en ver- ] mogend, dat men niet minder dan negen honderd duizend ] hunner in de Stad Pherutz - Shiboor reekende te zyn (tt)-D Dit getal is waarfchynlyk door de Joodfcbe Schryvers3j, vergroot. Het was egter aldaar dat zy eene nieuwe aki-,, demie ftigteden , aan welker Hoofd de beroemde R.'J; Sherira was, onder welken zy dertig jaaren bloeide. HjM was een man van groote geleerdheid , maar een doodclyk vyand van de Christenen , inzonderheid van de monniken; en wierdt te dier oorzaak zeer geëerbiedigd door zyne Schoolieren , cn de geheele natie , en eindelyk door ouderdom geftorven , liet hy den zetel aan
zyn
bedreiging , van hem den hals te breeken , zoo hy niet gehoorzaamde, en andere fchandelyke taal; waarop Saadiah's discipelen, nadat deze hen daarvan verwittigd hadt, onmiddelyk een oproer verwekten , waarin zy dien afgezant verfcheiden flagen toebragten. De akademie was weldra verdeeld in twee partyen , waarin die van Saadiah zoo zeer de overhand hadt. dat David van zyne waar. digheid ontzet, en zyn broeder Jofeph in zyne plaats aangefteld wierdt. Het hieldt egter niet lang aan , of David wist zig weder in bezit van zyn ampt te herftellen , en Saadiah was verpligt te vlugten , en eene veilige wykplaats te zoeken , waarin hy volle zeven jaaren bleef.
Het was in zyne afzondering dat hy het grootfte gedeelte van die boeken fchreef, welke na zyn dood en onder zyn naam zyn uitgegeeven. Hy vondt egter middel om zig met dien trotfehen rrins° te verzoenen , en wierdt weder op den zetel geplaatst, en dit Hoofd verfcheiden jaaren overleefd hebbende, bekleedde hy zyn post in rust en met een goeden uitflag. De afzetting van het Hoofd toont egter, dat die waardigheid noch oppermagtig, noch onvervreemdbaar was.
(H) Deze Stad, welker naam de breuk van Sapor beteekent, lag omtrent vyf myien van Babyion , en wordt door eenigen onder. Held gebouwd te zyn door Sapor H., Koning van Ptrjïë, een groot veroveraar, die verfcheiden fteden in dat Koningryk bouwde. Andeten fchryven de eer hiervan toe aan Rabbi Shiabour of Sapor XV. fchoon hy alteesilyk de akademie van Pbirun-Shiboor geftigt heeft (39).
( 39 ) VU* d'Herbeht. Bibl. Oriënt, fub. voe.
P 2
:viï.
5oEr.
(Jooden v talryk.
pen eeno
uvt
:airmfe
Anno
1037.



ii6
HISTORIE van dk
XVIT. Boek.
De Joodei vervolgd.
zyn Zoon Hay , wolken de Jooden den uitmuntendften van alle uitmuntenden noenvn, Bet overge van zyn karakter en fchriften kan de Leezor in de noo" zien Q). Hy wordt gezegd de la;;rite , zoo wel als de grootfte van alle de Gaons of "erhecven:-n t'ewee.?t te zyn, en ooitrent 40 jaar in die akademie voorgezeten te h«boen. Hy ftierf in het jaar 1037, het öpfte van z nen oudordomfjï). 1 Zyn opvolger liezccbas, Hoofd van de gevangenis,
was
(k) Gantz ibid. fub. A. M. 4797 Jtidhas" p. 725. Sbalshel Hakkabal p. 37. Ba&toloc. Wolf, Hottimöer Hift. £ccl. N. T. S- Xi. p. 495-
(I) Hy wordt beweerd lynregt af te ftammen van Koning Da. vid, en voerde als zodanig een ieruw in zyne wapenen, gelyk alle de Koningen van Juda deeden volgens Jacob's voorlpelling wegens dien ftarn. Maar bet geen hem nog vermaarder gema;.kt heeft, was de menigte en verfcheidenheid van zyne fchriften ; als, zyne verhandeling over het koopen of verkoopen, de verpandingen , de loonen , en de uitlegging van de droornen , wel;<e laatfte te Venetië met eenige andere ftunken van R. Salomon Jarchi over hetzelfde onderwerp in het jiar 1623. gediukt wierdt; vervolgens te AmJïerdam in het jaar r63<5 en 1*542. en te Wetmersdorff met ds Shaha. re Zion of Poorten van Zien , in het jaar 1690. Zyn boek getyteld Mishphste ShebugJmh , of oordeelen over de eeden , in twintig afdeeimgen , in het jaar JÓ02, te Venetië gedrukt, alwaar zyne verhandeling over het koopen en verkoopen, ftraks?emeld , ook gedrukt wierdt, Zyn digtkundig ftuk , getyteld: Mus/ar Hashekel of over de formeering van *t verfbnd , te Parys , in het iaar 1561 en te Venetië in 1570 gedrukt. Zyn Pirush Skemoth 42 en 72, of eene verklaanng van de naauien van God, met 42 en 72 letters gefchreeven. En eindelyk zyne tivyieUngen over het Boek Jctsi.rah, of eene verhandeling over de vorm ng, is opmerkeiyk, en tï.ont de wyze , waarop de naam van God oudstyds te Jerufa'em gefchreeven Wierdt. R. Hay was een groot Cibbaiiist, en heeft niet fbgts de woorden van oie konst opgehelderd , maar zyne verhandeling over de Jtem vm Gvd, met magt, is vol Cabbaliftiiche beginzelen. Zyn roem was zoo groot onder zyne natie, dat zv van alle kamen toevloeiden om met hem te raadpleegen en te hoorei- • en hy wierdt tot Hoof) over de akademie van Punbedita verkoren,' zo wel als over die yan Pherutz-Sbibboer, in welke laatfte hy zyne* tader , in het 29. jaar van zynen ouderdom, opvolgde.



VERSTROOYING der JOODEN. 117
was nog ongelukkiger onder dien Khalif , zoo wel als de Jooden oiider hem ; hy wierdt mee zyne geheele familie ter dood gebragt, uitgezonderd twee zyner Zooren , die naar Spanje vlieteden , in den tyd dat hy die waardigi eid omtrent twee jaaren bekleed hadt; waar na 'er bevel gegeeven wierdt om de akademien te fluiten, en cc geleerde' Rabbynen verpligt wierden , naar het Westen te wyken , werwaards zy door het overige denatie . om alie verdere vervolging te vermyden, verzeld wierdén. Een jaar of twee te voren , namelyk omtrent het begin der regcering van Hezechias, gebeurde die bef jamde icheiding tusfchen de Zoonen van Asher j en Nephthaü , die aangemerkt werden als den oorfprongj aan de eerfte Musforiten gegeeven te hebben. Zy zynj ten minften de eerfte taakundigen , die op zig namen, de heilige boeken na te zien en te vei beteren. Hoe dat ook zyn moge, de vervolging, die gedeeltelyk veroorzaakt wierdt door de burgerlyke Oorlogen , die toen onder de Khalifen plaats hadden (waar van wy breeder in derzelver Historie gefprooken te hebben) en gedeeltelyk door den naaryver, dien zy tegen het Hoofd van de gevangenis opvatteden , en door het verwekken van een opftand , was zoo ftreng en geweldig, dat zy niet flegts de verdelging van hunne eigene familie veroorzaakte , en het fluiten van alle hunne akademien te weegbragt , gelyk wy hebben aangeduid, maar ook het overige der Joodfcbe natie verpligte , hunne fcbuilplaats , deels in de woestynen van Arabïê , deels in de provin. tien van het Westen te zoeken. En hier is het dat de meeste fchryvers de volftrekte uitdooving der waardigheid van Prinfen van de gevangenis plaatzen ; fchoon 'er , indien wy de Joodfcbe reizigers Rev.jimïn de Tudeh, en Rabbi Peiach'nb, die deze ftreeken in de twaalf» de eeuw bezogten , geloven mogen , nog één deeser P 3 Hoof
XVII. Boek.
")e oor-
'prang van ene nieuwe bhiiding.
Uit bet 3o:ten vcrireeven , vyken naar Spanje; mi.
Einde van
hunne
Priitjen.



XVII, Boek,
In Egyp vervolgd,
Herteld Anne £02(5
118 HISTORIE vam öe
Hoofden onder de verftrooide Jooden in Perfie' gevonden wierdt , die Samuè'l geheeten was , en zig beroemde lynregt afteftammen van den grooten Profeet, van dien naam , en ten blyke hiervan eene geregelde geflagtlyst van Vader tot Zoon te voorfchyn bragt', welke , zoo zy waar is, toont : dat die Prinfen niet allen van David afdamden , gelyk de Jooden beweeren; dat zy niet geheel vernietigd waren in de elfde eeuw , fchoon zy onderfteld moeten worden , veel van hunnen vorigen^ luister verboren te hebben, zoo zy inderdaad iets meer dan den louteren naam bezaten. En wat de akademien betreft , inzonderheid van Sora, Pundebita en PharutzShiboor , het blykt duidelyk dat zy in het jaar 1009. geheel vernietigd waren, en indien 'er in deze deelen eenige fchoolen overbleeven , die den naam van akade. mien aannaamen , zy waren te arm en te duister, om denzelven te verdienen. Wy hebben nu niets meer van de Jooden in het Oosten te zeggen , uitgezonderd die
tc korte vervolging , welke zy in Egypte ondergingen , onder de regeering van Hakem 3 die een nieuwen Godsdienst , ftrydig met alle de andere , wilde invoeren, namelyk die van de Drujl, weinig aan ons bekend , indien hy niet dezelfde was, als die der oude Druïden, waarby hy eene groote menigte buitenfpoorige ongodsdienftige dingen voegde , welke hy verzeekerde van de godheid zelve te hebben. Het groot getal discipelen , hetwelk hy onder de heidenen kreeg , deedt hem befluiten om de Christenen en Jooden, als de eenigen die zig tegen zyne leer verzetteden , te vervolgen ; de laatstgemelden verpligtte hy een teeken van onderfcheiding tc draagen , liet alle hunne Synagogen fluiten, en
. hen geesfelen , tot dat zy zig onderwierpen. Maar dewyl hy van een onftandvastigen aart was , veranderde hy weldra van gedagten , en herftelde hen voor zyn
dood



VERSTROOYING der JOODEN. 119
dood tot hunne oude vryheid (7) (K). Maar het is hoog tyd, cvcrtegaan tot de Jooden in het Westen.
Wy beginnen met dé Jooden in Spanje , alwaar dc^ oorlogen tus'chen de Saracemen en Christenen , die ge-; duurende de tiende eeuw plaats hadden , hen zodanige tyd gaven , om adem te haaien , dat hunne fchoolen^ in een blceijenden ftaat waren onder de Khalifen Abd-\ Allah en Aid-Al-Ramah , welke laatfte meer dan 50 jaaren met goed geluk regeerde , terwyl de Jooden talryk en vermogend wierden , en overvloed hadden vnn geleerde doktoren , beide Spanjaarden en andere natiën. Onder de laatften w?s de beroemde Mo/es, toegenaamd met een Zak gekleed , om dat hy , uit de Oosterfche^ landen komende , door eenige roovers genomen , en^' aan de Jogden van K.rdova verkogt was , die zyn losgeld uit liefdaadigheid betaüden Mofcs nog van alles beroofd, zelfs van kleederen om zyne naaktheid te dekken , v ondt zig in een zak , en ging in dien ellendigen ftaat, daaghks zig in een hoek van het fchool verbergen om der Doctoren lesfen te hooren. Het hieldt egter niét lang aan , of hy gaf zulke duidelyke blyken van zyne geleerdheid en verdienften , door zyne vraagen en antwoorden , dat de toenmaalige hoogleeraar
hem
(/) Zie de Kitab Almakid, vertaald door de Heer de la CRorx, en d'Hereelot Brbl. Orienr. fub voc.
(K) HAKEM wierdt in het jaar 1026 op.bevel van zyne Zuster omgebragt op den berg Moccaiam , werwaards hy zig alle morgen begaf, onder voorwendzel van een gefprek met de Godheid te houden. H&nzah die zyn leermeester geweest was , bediende zig van de heimelykheid , waarmede de;:e daad gepl-egd was om zyne discipelen te overreeden , dat hy flegts voor een korten tyd verdweenen was , en eerlang zoude wederkeeren ; en de Drufi , zyne leerlingen , die nu bï?ltters zyn van dtn berg Leientos , Berythus , en eenige andere fteden in Syrië , verwagten hem zoo V«st als de Joodtn hunnen Mesfias doen.
xvr.
Boek.
); Jooden ■iSpanjJ. eduunnde : ic. ni 1. eeuen.
lofes met 1 Zak ge>ed.



XVII. Boek,
Tos Hoofd vorkoor en Anno 968,
Anno 997
Be Thalmud in hel Arabisch vertaald.
[20 HISTORIE van de
hem , uit eigen beweeging , den zetel afftond. Hy wierdt koit daarna , met een aanzienlyk inkomen , tot Hcofd over de natie verkoren ; maar zyne begeerte, om naar zyn geboorte land weder te keeren , zoude de akademie waarfchynlyk van dezen man beroofd hebben , hadt niet Hakem, de toen regeerende Khalif, zyn vertrek uit eenige flaatkundige reedenen , verhinderd , en hem daar ter plaats gehouden , om den Thalmud de Spaanfche Jooden te verklaaren , en alle hunne gefchillen te beflisfen. Mo/es regeerde volgens den Joodfchen ftyl, met groot aanzien en toejuiching , tot het jaar 997 , en liet den throon of zeetel aan zynen Zoon Enoch.
Hasheym , die aan zynen Vader Hakem , te Aordua opvolgde , ging nog verder , en liet den Thalmud in het Arabisch vertalen , 't zy uit nieuwsgierigheid , om te weeten , wat dit beroemde boek behelsde , of misfchien eer, om het daar algemeener te maken , en dus de Jooden te beletten van zoo dikwils naar Bagdad of Jerufalem te reizen. R. Jofeph , een der discipelen van Mofes wierdt aangefteld , om by de overzetting voortezitten , en flaagde daar zoo wel in, dat dit hem geheel trotsch en opgeblazen maakte , zoo dat hy zig tegen de verkiezing van Enoch tot den zeetel fterk verzettede. EnocVs party haalde 'er egter niet flegts dit ftuk door, maar liet Jofeph in den kerkelyken ban doen; waarop deeze zig eerst vervoegde tot Hasheym; dog dewyl die Prins weigerde , zig met het gefchil te bemoeijen , was Jofeph genoodzaakt Spanje te verJaaten, en begaf zich op weg naar Bagdad, in hoop van befchermd te worden door den beroemden R. Hay , die daar toen Hoofd was : maar deze liet hem ook zeggen dat hy geen man kon ontvangen , die door de Spaan. Jche Synagoogen uit de kerk geweerd was ; zoo dat hy verpligt was, naar Damascus te wyken , alwaar hy eer 0 ni-



VERSTROOYÏNG per JOODEN.
121
nige jaaren daarna ftierf , zonder eene Verroeping van • zyn vonnis tc hebben kunnen verwerven (jn)
'Dewyl de Oorlogen in Spanje nog even geweldig waren in de elfde eeuw, als zy geduuren de dertiende geweest waren , genoten de JjMtn hierdoor geen klein voordeel in de vier eerfte jaaren van dit tydpcrk , waarin R. Samuel Levi , Sekretaris en eerfte Staatsdienaar vanR den Koning van Granada , door denzelven tot Hoofd1; ever de Joodfcbe natie wierdt aangefteld , die al zyn 'j' gezag beücedde om het gezag en de eer van dezelve te^ bevorderen , en zelfs eenige der geleerdfte Doktoren i uit Babyion , Afrika , en Egypte liet koomen , jegens weliïe hy zeer müdadig was. Hy hadt zelfs het geluk zig door zyn eigen Zoon in alle zyne waardigheden , te zien opvolgen , fchoon de trotfche en hoog- / moedige inborst van dezen jongeling geen geringe fmart was voor deszelfs Vader , die voornaamlyk beroemd was door zyne nedrigheïd en zagtmoedigheid , zelfs in zynen greotften voorlpoed. Maar hunne rust wierd wel dra, door een onverwagt toeval, geftoord; Een zekere Rabbi Halevi, een geleerd, en yverig Jiod, ondernomen hebbende de Moslems tot den Joodfchen Godsdienst te bekeeren > waartoe de overzetting van den Thalmud in de Arabifche taal , ftraks gemeld , een groot behulp was , ontwaakte weldra de naaryver van den Koning vnn Granada , die niet kon nalaaten zyne gevoeligheid te toonen over zulk eene ftoute onderneeming tegen d^n vastgeftelden Godsdienst , door een man wiens Godsdienst louter geduld wierdt. Hy liet derhal. ven den Joodfchen Rabbi gevangen neemen en ophangen;« waarna hy zulk eene ftrenge vervolging tegen di? natie <l begon , dat meer dan 1500 Famiüen daar da uitwerkzels van gevoelden , het welk te ftrenger was dewyl
zy
(a) Gaktj Tzemach, p. 130.
Oost. üist. Xill. Deel. I Stuk. Q
XVII. Boek.
. Samuel evi hoofd m de}oO' ;n. nno 327.
nno 1055
Grana-
3 vervolgd nnoio4$



I2&
HISTORIE van de
XVII. Boek,
Ferdinan door ds Bisfchoppen vteer houden.
Annoio;
zy door eene lange aaneenfchake ing van voorfpoed zeer ryk en vermogend geworden waren («) ; en om dat 'er reden was van te vreezen , dat de andere Prinfen van Spa tje dit voorbeeld zouden volgen ; zy hidden egter het geluk van dezelve weldra te zien ophouden zonder dat zy dit Koningryk behoefden te verlaaten.
j Zy zouden een nog ftrenger én nadeeliger lot ondergaan hebben onder Koning Ferdinand (die op aandrang van zyne bygeloovige vrouw , zynen Oorlog tegen de Saraceenen door de uitroeijing der Jooden geheiligd zoude hebben) zo niet de Bisfchoppen , en zelfs de Paus Alexandtr II. deszelfs woedenden yver beteugeld hadden, door zig daar openlyk tegen te verzetten , en dien te veroordeelen. Maar het geen hen waarfchynlyk by dien monarch , en deszelfs opvolger , buiten alle gevaar ftelde , was de opftand der Mooren in Afrika , waardoor Alfonfo aan alle kanten in 't nauw gebragt , zig verpligt vondt , in plaats van de Jooden , te verdrukken , hen te vrind te houden en te liefkoozen , om hen en hunne beurzen tot zyn dienst te hebben. In gevolge hiervan wierden zy tot hooge posten verhe-
!oven , eh verwierven zodanige voorregten , dat Paus Gregorius die geheel afkeurde , fchoon deszelfs berispingen den Vorst niet konden overhaalen om dezelve te herroepen. Zyn klein- Zoon Peter was niet minder doof voor de- vertoogen van Nikolaas van Valentia , die hem van den heiligen Oorlog , laatst afgekondigd , poogde te weerhouden , door hem te vertoonen dat hy te veel gevaarlyke vyanden in zynen boezen hadt', meenende de Jooden , om nieuwe vyanden zo ver te gaan zoeken. Hy drong inzonderheid aan dat zy de Christenen zodanig hateden, dat zy hen nooit ontmoetten,
(n) Solom, Bes Vikg, p. 8.



VERSTROOYING L*R JÖÓDEN. 123
ten zonder vloeken tegen hen uit te fpreeken. Hy voegde hier nog verfcheiden andere aantygingen by , waaraan de Koning af keerig van vervolging , geen gehoor verleende. Dit belettede egter met, dat de Jooden in verfcheiden andere deelen van Span]e , wierden omeebragt door de Kruisvaarders, die dezen moord aanmerktea als een middel om hunnen heiligen togt voor-
fnoedig te maken. , ■ ,
Niettegenstaande alle deeze vervolgingen >< brast Spanje , geduurende deeze elfde eeuw, een groot getal geleerde Rabbynen voort, inzonderheid den beroemden Samuël Copbfis , een inboorling van Koriua, die eene uitlegging van den Pentateuchus uitgaf, waarvan het Manulcript nog in de boekery van het Valikaan bewaard wordt. Zy die het onderzogt hebben , pryzen het als een uitmuntend werk, alleenlyk te vol zinfoeelingen. Hy ftierf in het jaar 1034. Kort na hem leefden niet minder dan vyf ïjaak's te gelyk , alle beroemd door hunne fchriften (L) ; Maar deze vermeer-
Ebn hunner was lfaak Alphefi genaamd, omdat hy uit Jrkaen het Koningryk Fez naar Spanje gekomen was, waarfchynlA metdeMorabethoners , of , gelyk Mariana hen noemt , AU ïoSen , die afftamden'van de Arabifche Homenten, welke onde- de reaeering van Jujlinianus Christenen wierden. Zyn graffihilfl , 't w3J in zefvoetige vaarzen gefchreeven ^ , luid.da.« Iaat 'er op dezen fteen gegraveerd worden, dat net licht fUSVan de waereld f. uitgegaan. e&n dat de fontein Tan wysherd in * ,u praf bedolven is. Dogters van Sim koomt en fehreit, de we " r d§ s beïiven en me't blindheid geflagen ; fchjtll.en zugt " wart de arke en de tafelen der wet zyn met dezen Leeraar in
-S^n£^£%» van Bar«<1>, die zyne geflachtlyst afleidde nnüawi , Sekr'ecaris van Je.emm, en beweerde dat zy.
en zoo kund f m dezelve . dat de Koning van Granada tem dg
(5) Ap. Dav. Gantz ubi fupra p. 134.
q 2
xvn.
Boek.
teleerde Wannen,



«4 H ISTORIE vands
XVII. Boek.
Twisten e gefchilkn ender hen.
derbg van geleerde mannen mistede niet hunne oude gefcnillen onder eikanderen , maar inzonderheid tusfchen de discipelen en leermeesters , op te wakkeren ; w int deze leerlingen een finaak in belchaafde wetenfchappen krygende, wilden fteeds dieper in dezelve doordringen * hetwelk hunne meesters even fte-k ea zorgvuldig po >gden te beletten. Wy hebben in djz3 hiftorie menigvuldig maaien gelegenheid gehad, aantemerken dat zy hunne discipelen ^ne zonderlinge veragting voor aferleie vreemde geleerdheid inboezemden ; en wy vinden in de uitbreiding op de text van den Misnah , een ftrenge vloek uitgefproken tegen hem , die een Zoon krygt, en hem, die denzelven de Griekfche taal laat leeren ; als of het een even onzuiver was als het ander. Maar in den tyd waartoe wy nu gevorderd zyn, vonden zy het byna onmooglyk, het leeren der vreemde taaien te beletten , en bygevolg verfcheiden hunner naarftige leerlingen ts wederhouden , van gebruik van hunne botken te maken , en een zonderlingen fmaak voor de fraai je letteren optevatten ; zoo dat de hoogleeraaren zig nu te dezer oorzaak begonden te verdeelen , eenigen om die onheilige nieuwsgierigheid te veroordeelen , en te beteugelen , anderen om dezelve binnen eenige perken te bepaalen , en eene derde foort om daar aan den ruimen loop en volkomen vryheid te geeven , en deze laaïfte ioort kreeg zoo verre de overhand , dat de jonge Studenten zig zoo yverig op de beo-.ffening de- wiskunde en andere wetenfchappen begonden toe te leggen , dat Spanje in korten tyd eene groote menigte geleerde
man-
Wiskunftenaar noemde , en hem verfcheiden tesfen over die wetercfebap , aan het hof hoorde geeven. Hy bleef in dac land zeer geacht , tot zynen dood', die in het jaar 1007 voorviel. De andere drie waren ook geleerde inasnen maar van dezelfde hoogmoedige gefleldheid.



VERSTROOYING eer JOGDEN. tas
mannen onder hen zag te voorfchyn komen (o } * Het ging geheel anders in Ftanktyk , . alwaar d fchaarshekl van Rabbynen van eenig aanzien , geduü rende deze twee eeuwen , zo groot wa; , dat wy 'e niet dan vyf of zes onder vinden die zig door hunn geleerdheid onderfcheidden. De beroemdfte daar vai was R- Gersbom , of Gerfton , die 't zy een inboorlinj van Frankryk , of van Mentz in Duüschland , zyi boek van inftellingen uitgaf , het welk fchoon het lan aan hieldt eer het de goedkeuring van de overig Joodjch Leeraaren kon verwerven , eindelyk egter omtrent he jaar 1204, als een lighaam van uitmuntende wetten aan gemerkt wierdt , gelyk dan toen ook deszelfs Schrj ver met den naam van Licht van de Franfche gevangem befchonken wierdt (ƒ>). Hy wordt door eenigen ver zeekerd in het jaar 1028 geftorven te zyn , en doo anderen omtrent 40 jaar laater. Zo dat zy , die be weeren dat hy in de negende eeuw leefde , zig gro velyk vergisfen.
Maar onder de overige der Franfche Rabbynen vai die eeuw moeten wy niet vergeeten gewag te maakei van den Schryver der gewaande historie van Jofephu Ben Gorion , welke de Jooden gefteld hebben m è plaats van den Griekfchen historie Schryver van diei naam. Deze Joodfcbe bedrieger , om des te groote gezag op zyne leezers te krygen , begint met zig uil te geeven voor een Koning'yk Prins en Priester van d< Toodfche natie , in wiens perfoon de voorzienigheid dez twee waardigheden vereenigd hadt om hunne vyanden te be oorlogen. Hy noemt zigzelven de Jofeph vol van den gees der wysbeid en des verftands , des raads , der dapper beid, der kennis - en van de vreeze des Heer en ; die zyi
Ie
(o) Gantz & al. ubi, fup.
ld) ld. Ibid. Bartoloc. ub. fup. tom. IV. p. 69. « lecj Wolf Bibl. Hebr. fub. voc.
Q3
. XVII. 2 Boek.
(Feihigi m Geleerden
in Frankï,yk.1
[K. Ger-
]StTOUi.
I
)
e f
1 Jofenhuff; \een inboorling van Frankryk ,. ' in deze 1 eeuw.
1 De lm%e , titels die hy ' zig zslven •geeft.
l



XVII. Boek.
Zyne histo rie is fabel agtig, en ftrydt met die van dei •waren Jo ffphus.
I2Ö HISTORIE VAN DE
leven opofferde ter verdediging van het heiligdom en let volk Gods (g). Hy voegt daar by dat een zyner zoldaaten hem op zeekeren dag overluid toeriep , Gy zyt de man Gods. Gezegend zy de God Israels die de ziel gsfchapen heeft die u doedt werken , en u met zulke buitenge, woor.e wysheid lefchonken heeft ! En toen hy door de Rtmeinen gevangen genomen wierdt , vroeg het leger elkander met traanen in de oogen , Is dat de jerfoon zo zeer bewonderd by de Jooden en gevreesd ly de Romeinen ? Hoe is by gevangen , die voormaals alleen in ftaat was fchrik aan ons leger in- te boezemen , en die het heel-al vervuld beeft met den roem zyner dappere da aden. Titus zelf was niet minder met zyn perfoon en dapperheid ingenomen , en verhefte hem boven alle de priesters en Leviten van zyne natie. . Zyne bedriegery is wel gelukt , door dien hy de • Rukken , welke hem te pasfe kwamen , uit den Griekfchen en oorfpronkelyken Jofephus geroofd , andere naar (goedvinden verdraaid en ingevuld , en zyne historie . in de Htbreeuwfche taal gefchreven , heeft , waar door het Grieksch niet flegts verwaarloosd maar verdagt gehouden , en eindelyk door die van zyne natie als eene vernering verworpen wierdt, zo dat wy ons niet behoeven te verwonderen dat het gros hunner natie dit werk tot de wolken verheft hebben , en verfcheiden geleerde mannen onder de Christenen hierdoor bedrogen zyn. Wat de verdere wederlegging van den fchryver en zyne historie Betreft , als ook de menigvuldige valsheden , tegenftrydigheden ,. ongerymdheden enz. die duidelyk het bedrog toonen , wy zuilen kortheid's halve , onzen leezer wyzen op de Schryvers die in de noot zyn
aan-
(q) Vid. Labisl. Decret. lib. 1.1. c. 10. ap. Vïrbocz Gorp. jur Hungv.



VERSTR00Y1NG der JOODEN.
127
aangehaald (V) , en met onze historie der Joods.% on» der andere natiën van Europa voortvaaren.
Wy beginnen hen omtrent het eind - der n. eeuw in Hongaryen te zien bloeijen , alwaar St Ladislaus , die toen regeerde , een koncilie famen riep , waar in verfcheiden vastfteilingen gemaakt wierden , als onder anderen wannneer een Jiod zoude trouwen met eene Christinne of gelyk het is uitgedrukt , Sibi asfodaverit eene Christen Vrouw , of als hy een Christen (laaf kogt , dat deze dan in vryheid gefield en het geld daar voor , als eene verbeurtverklaaring , aan den Bisfchop zoude gegeven worden Toen deszelfs Zoon Colo-
man den throon beklommen hadt , verboodt hy den Jooden , door eene nieuwe wet , het gebruik van Christenen flaven , maar vergunde hen landen te koopen op voorwaarde dat zy geene andere dan heidenfche flaaven zouden gebruiken ; en zig alleenlyk in zulke plaatfen nederzettende als onder het regtsgebied r van een Bisfchop ftonden (t). Deze twee wetten toonen dat de Jooden talryk en vermogend in dat Koningryk geweest zyn.
Zy waren dit niet minder in Duit sch1 and en Bohème alwaar zy in de meeste aanzienlyke Steden , verfcheiden! ftaatelyke Synagogen gebouwd hadden , inzonderheid in het eerst gemelde ryk te Trier , Keulen , Mentz , en Frankfort. Zy hadden zig ook , zedert de 10 eeuw in het laatst gemelde land neder gezet , alwaar zy de Christenen byftonden tegen de invallen der barbaaren , waar voor zy dan ook vryheid kregen om aldaar eene
(r) Colod an. Reg Deer. lib. i. ad ann. 1500 ap. Vzibocz. Kb. fup. p. 65.
0)JosiprON feu JosephusBen Gorion. Hist. Jud. libri fex. p. 309. & 346. (5) De hoe vid. Basnag hist. des Juifs. Lib. IX. an. 6. p isC
xvn.
Boek.
De Jooden 41 Hoi garye. Anno 1092.
Zelukk-g TiDukichand en Joheme.



ia8 HISTORIE van de
xvn.
Boek.
Door dm Keiter bt Jchermd. Anno ioqó.
Synagoge te bouwen (M). Zy ondergingen inderdaad in verfcheiden deelen , zwaare vervolgingen van de yveraars , gelyk wy in de laatfte noot gemeld hebben ; maar toen Keizer Henrik ("niet de V waar voor de Jooden hem te onregt genomen hebben (v) , maar des. zelfs Vader , die toen met Paus Gregorhis over eenige invcstitures in verfchil was) zig voor hen verklaard hadt, wierden zy niet flegts in hunne oude verblyfplaatfen herfteld , maar kregen op zyn bevel alle de goederen weder , waarvan zy beroofd waren. Dit veroorzaakte nieuwe klagten en befchuldigingen , dewyl men hen te
last
(v) Shalshïleth Hakkabalah , lub. A. M. 4856. p. 110.
(M) Mbn meldt ons egter dat zy zo zeer verfcbrikt waren door eene menigte wonderwerken die de verwoesting van de wereld fcheenen aan te kondigen , dat zy , alle hoop op de komst van den Mesfias cpgeevende. voor het grootfte gedeelte het Christendom omhelsden. . :_ , , c
Deze wonderen hadden egter zo veele Jooden niet bekeerd , of daar bleef nog een genoegzaam getal overig om den yver op te wekken van een Priester Gotesed geheten , die aan het hoofd van 15000 bandieten de yslykfte wreedheden tegen hen beging , en hierin door eenige der gekroonde hoofden onderfteund wierdt. Hy was Frankenland reeds door gereisd , en in Hongarye getrokken , alwaar hy betrapt wierdt de Christenen zo wel als de Jooden te plunderen , hunne Vrouwen te rooven , en zig aan alle foorten van ongebondenheden overtegeeven ; Hy wierdt in het midden van alle deze ongeregeldheden verrast . en met het grootfte gedeelte van zyne benden geflagen (7). De Landgraaf «an Lmnghen, die in 't hoofd gekregen hadt dit voorbeeld te volgen , en zig vervolger van de Jooden te verklaaren , hadt ook eenig'.; verwoesting onder die Natie aangeregt , en was reeds tot de grerrzen van Hongarye door gedrongen , alwaar hy insgelyks- «rnst ai afgemaakt wferdt door de dappere Hongaaren , die toegef.hcoten waren om zyne verdere voorgangen te fluiten (8).
(7) MOULIN's Cbron. Geman. I, XV. ê? XVI, f.*ï*3- iaft
(8) ID Mi. £ƒ Pitfor. Hut. Germ. torn. JU. fub. A. C 1089.



VERSTROOYING der JOODEN. 129
last lag dat zy hunne verhezen vergroot hadden , om zig door een ruimer wedergaaf, te verryken.
Maar het geen meest toebragt om de drift en woede der yveraaren tegen hen aan te zetten , was de marsch der kruisvaarders door Keulen , Mentz , Worms , Spier , en andere fteden van Dui'schland , in elk van welke plaatfen zy van April tot July nieuwe moorden begingen tegen hen, die weigerden zig te bekeeren. De Joodfcbe historiefchryvers ftellen het getal der omgebragten of verdronkenen ; op 5,000. en , wat de zulken betreft die zig door veinzery redden , zy erkennen dat dezelve ontelbaar waren (k) ; En zy zyn 'er zo ver af van de byzonderheden dier vervolging vergroot te hebben dat de Christenen het getal der eerften veel hooger en de wyze van hunnen dood veel verfchrikkelykar opgeeven. (/)(T) ; Die nieuw bekeerden maakten alleenlyk eene vertooning van het Chriftendom tot dat de
ftorm
(k) In ibid.
(/) Vm. Addit, Lambert Sch affsaburg. Pistor. Hift. Germ. tom. III. ad A. C. 1089.
(T) DEzeberigten ons, dat nieffminder dan 1400 Jooden te Mentz verbrand wierden , en dat de wanorder welke by die gelegentheid voorviel, oorzaak wss, dat de helft van die Stad in de asch gelegd wierd. Die van Warms gingen de befchertning verzoeken »an den Bisfchop, welke deze weigerde , ten zv zy Chriftenen wierden, en dewyl het volk zeer driftig was , gaven zy hen zo weinig tyd tot beraad, dat de meeften hunner, bevreesd geworden , onmid. delyk den doop ondergingen ; terwyl anderen , wanhoopiger, een eind van hnnne levens maakten. Byna hetzelfde gefchieddc te Trier , alwaar de vrouwen zelve, op het gezigt der kmisvaarren , haare eige kinderen ombragten j zeggende dat het veel bee» ter was hen dus in Abrahams fchoot fe zenden , dan hen aan de genade der Chriftenen over te laaten. Andere zig met fteenen beladende wierpen zig , met haare kmderea in den Rhyn (,9).
(9) VU. Hifi. Germ. £f al. fup. citat.
Oost. Hist. XIII. Deel. I. Stuk. R
XVII. Boek.



1*0 HISTORIE VAN DE
XVII. l
BCBK. 1
i
3 J
De tweede
kruistogt.
Anno
1144.
verv.-
torm voor by was , cn keerden allen het volgende jaar ot den Joodjehen Godsdienft weder. De Bisfchop van Spier, menschlievender dan de overigen, befchermde niec legts de zulken die by hem hunnen toevlugt zogten , maar iet ook eenigen hunner vervolgers ophangen. De Beyer'che jaarboeken geeven ons een nog vreeslyker berigt /an de Jooden in hun land van welken , melden zy Dns , meer dan 12000 wierden omgebragt ,• en allen Hemmen zy overeen dat het getal der geenen die in andere deelen van Duitschland omkwamen , byna oneindig was.
Dit was de eerfte Kruistogt, de volgende , die vyf> tig jaaren daar na gepredikt wierdt, zoude niet minder geweldig tegen hen geweelt zyn , als wordende met grooten yver en goeden uitfl&g langs den Ryn , aangeprezen door den kluizenaar Rodolpbus , die met de zorg daar van belaft was. De algemeene roep der predikers was toen dat zy alle- de vyanden van Cbriftus in hun ei. gen land moeften uitroeyen , voor dat zy die in vreemde ftreeken gingen zoeken. Dog deeze welfpreekertdheid van den prediker kwam den Jooden tydig genoeg ter ooren om hen gelegenheid te verfchaffen van naar Neurenberg , en andere voornaame fteden te wyken, alwaar zy vriendelyk ontvangen , en door den Keizer btfehermd wierden. Men moet egter erkennen dat de vervolgende leer van dien kluizenaar , aan verfcheiden Chriften Bhfchoppen en anderen mishaagde , en dat &t. Bernardus in 't byzonder een brief fchreef aan den Aart Bisfchop van Mentz waarin hy dit fterk afkeurde, en van gevoelen was dat de Kluizenaar naar zyne eenzaamheid te rug gezonden moeft worden (n). Des niettegenftaande verfpreidde de vlam zig aller wegen door
zy-
(») Birn. Epift. 133, torn. u



VERSTROOYING der JOODEN. 131
zyne trompetters , niet flegts in Duitschland, maar inde meeite andere deelen van Europa , en eene groote menigte Jooden wierden door de Chriftenen omgebragt, beha)ven een veel grooter getal, die , indien wy de Jood*] fche Schrjvers gelooven mogen , door de wreedheden; die men voor hen gereed maakte , wanhoopig geworden , zigzelven van kant maakten (0). Wy zuden nu het oog werpen op hunnen vreedzaameren en bloeyenden Staat in het Ooften gedurende de 12de eeuw.
De Schryver , wien wy gevolgd hebben , en wiens karakter de leezer in de noot zien kan (V) , verhaalt ons dat hy daar verfcheiden aanmerklyke Synagogen en een groot getal Jooden vondt , die daar in ruft leefden en de ongeftoorde vryhe'd van hunnen Godsdienft genoten ( p ) in de Stad Basforah , die op een Eiland van den den 7ïgeriag, woonden 4000 Jooden, in die van Almozal,, aan het oude Ninivê beantwoordende, onthielden izig 7000; van die Natie. In deze laatfte Stadt vondt hy Zucmis , een Prins van den Huize van David afftammende , en Beren- al Pberec , een beroemd ftarrekuudigen , die zig als eene foort van Kapellaan by den Koning Zin - Aldhi
ont-
(«) Gantz Tzemach , p. 133. & feq. (/>) Itihikar , p. 59- & feq.
CV) Wy zuMen by gebrek van beter leidsman , wegens het berigt van de Jooden , geduurende deze XHde eeuw beUie in het Oosten en het Westen , voornaamlyk verpligt zyn te volgen den be. kenden Sc'iry^er van hunne Natie Benjamin , toegenaamd van Tuiela , eene Stad in Navarre , zyne geboorte plaats , en dikwils in dit hoofdftuk aangehaald ,• die ons verhaalt aat hy deze meefte ftreeken bezogt hadt. Maar hy , is over het geheel , een ».eer fabela=tig Schryver en heeft geene zwaarigheid gemaakt zyn berigt op te vullen met verfcheiden ongerynade en ongelcoflyke fiiftorien, ©m het aanzien van zyne Natie te verboogen.
R 2
XVII.
Boek.
Ooer den ïeiser beb.«ei mi.
larakter en ■eizen san Benjamin wn Tudea.



13*
HISTORIE van db
XVII. Boek.
De Joodei in het Oos ten.
Graf van
den Prini van de g vangenis , en andere Oudhsden
(j) Ibid. p. 62. & feq.
(W) H et zal misfchien vreemd voorkomen dat een Jendfch ftarrekundige Kapelaan kon zyn by een Mohammedaa'uch V«;rit , want dat was Zin - Aldin ftraks genoemd , die !:-roeder was van Nor-Aidin , Koning van Syrië , welken de Moslems niet flegts als een groot veroveraar, maar als een hunner groocft- heiligen eerden. Maar indien wy in aanmerking neemjn hoé sereuJ het gros der Jou. den was om zig naar den tyd te fchikken , 't zy uit vrees of eigen belang , zullen wy ons niet langer verwonderen dat die groote ftarrekundige zig naaj; den Godsdienft van dien Vorft wist te fchikken. (ia)
(xa) Fid. Basnag. ub fup. U IX. e. 8. j. 4»
onthieldt. (W) Door Rehoboth, op zyne reize naar Bag. dad trekkende , vondt hy daar 2000 Jooden gevestigd, en 500 te Karchemis, beroemd door de nederlaag van Pha\rao Necho , en op den Oever van den Eupbraat gelegen. Pundebita , of gelyk hy het fchryft , Pum-bedita, voormaals zo vermaard , gelyk wy gezien hebben , fchoon veel van haare oudé grootheid vervallen en toen Aliubari , of Elnebar genaamd, hadt leeraaren, fchoon deeze byna geene discipelen meer haddenn , en omtrent 2000 Jooden , waarvan eenigen zig op de ftudie der wet toe lagen. Iri deeze ftad was ook nog in weezen het graf van Boflenai , een Prins van de gevangenis y die aan eene dogter van den Koning van Perfie gehu.vd-was geweest , gelyk ook dat van twee beroemde leeraaren , en de twee Synagogen die zy voor hunnen dood gebouwd hadden (q). De Akademie van Sora voormaals zo beroemd als zynde de verblyfplaats van verfcheide Joodfcbe hoofden uithet gedacht van Da mi, zo wel als door :'het getal der Scholieren , en kundige hoogleeraaren , hadt' insgelyks het grootfte gedeelte van haaren wyden roem verloren ; en hy zegt ook het zelve vun die van
Na-



VERSTROOYING der JOODEN. 133
Nahardea , welker fchoolen alle vernietigd , en welker leeraaren naar het Weften ge .veeken waren. Wy hebben een berigt van dit verloop gegeeven , toen wy van de voorige eeuw fpraaken , des niertegenftaande fchoon deze ftreeken noch Akademieën noch geleerde rabbynen hadden , waren de Jooden daar fteeds zeer talryk ; en onze Schryver verhaalt dat hy niet minder dan 10,000 van die Natie vond te Obkeray ; welke Stad hy beweert door Koning Jechonia , geduurende de Babylonifcbe ge< vangenis gebouwd te zyn.
Van daar kwam hy te Bagdad , alwaar Mestanged die toen flechts twee jaar lang regeerde , een groot voorftander en begunftiger was van de Jooden , en eene groote meenigte hunner in zynen dienst hadt. Hy was volmaakt kundig in het Hebreeuwsch , kon het gemaklyk fchryven , en had eenige kennis van hunne wet ge. kregen. Daar waren egter niet boven 1000 in die Stad , fchoon eenigen dit getal tot verfcheiden duizenden ver« groot hebben , hetwelk zeer gemeen is onder de Jood' fche Schryvers ; maar hoe groot het getal ook zyn mo. ge , zy hadden zegt hy , 28 Synagogen , en tien regtbanken of geregtshoven , aan welker Hoofd tien der aanzienlykften uit de Natie waren , die zig op de voorkomende zaaken toelagen en de tien ledige Menfiben genaamd wierden , over welken het Hoofd of de Prins van de gevangenis geboodt De Perloon die deeze waardigheid genoot, wierdt. door Jien Heer, en door de Moslemi de zoon- Davids ge^eeten, dewyl hy volgens onzen fchryver lyrregt van dien heiligen monarch afltamde(r). Zyn gezag ltrukte zi^ uit over alle de Jooden onder het ge' bied van den Khalif , Prins der geloovigen , en van
Sy
(r) Ibid p, 7s. & feq.
R 3
XVII. BoekT.
De Jooden te Bagdad. begunjiigd.



134
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Niet entj bankelyk van de Mt iiarchen.
De Jooden in ar dsre oostei Jéhe detlei
Syrië ten Ooften van de Tzere Poorten , tot aan India toe (Y).
D e Joodfche Rabbynen, die beweeren, dat deze Oofterfche hoofden onafhankeiyk waren van eenige andere rao-narchen , hebben niets onbeproefd gelaten om dit geliefd ftuk te bewyzen ; in zo verre dat Origenes zelf "geloofde, dat deze Affyrrjcbe monarchen onder welke zy leefden , vergenoegd over hunne onderwerping en afhankelykheid , hen vergunden hun volk te beltieren , volgens, hunne eigen wet , en zelfs de fchuldigen met den dood te ftraffen , en zy beweeren dit niet flegts tegen Jfricanus uit het Apocryphe boek van Suzanna , maar ook uit laater voorbeelden , onder de Romeinfchê Keizers , na de verwoesting van den Tempel door Titus (O- Hy is door anderen , beiden ouden en hedendaagfchen , nagevolgt die beweeren dat zy magt hadden eene fchatting onder de Natie te heffen , en deonwilligen , zo wel als andere misdadigers , met den dood te ftraffen (r).
Toen hy de ftad Bagdad verliet, trok hy door die van Refen , alwaar hy ons verhaalt («) , byna 5000 Jooden gevonden te hebben , die hunne Godsdienft oe'fening in eene groote Synagoge verrigteden ; en eeni-
(t) Epist. Ad Afri:an. p. 144.
(») Vin. Int. ad Sulpit. Sb^ej. Hift. lib. II. C. ii. Drut.
not, p. 279. • -
(u) Inner. p. 78. ƒ?.
(Y ) Hï verhaalt ons verder dat dit hoofd als eene foort van Vort wierdt aangemerkt, voor wien zelfs de Mohamme-lnanen verpligt waren op te ftaan , en te buigen , als hy voorby ging , op ftraf. fe van 100 geesfelfhugen. Hy hadt .00 lyfwa^ten , die hem geleidden als hy den Khalif -ging bezoeken , en een Heraut die voor hem uitriep , bereidt den yteg vmr den ^Htttt, den Zurnt va* David.



VERSTROOYING der JOODEN. 135
ge roylen verder nog omtrent 1000 biddende in eene Oratie zaal die gezegd wordt door den profeet Daniël gebouwd re zyn, Hela , eene andere Stad omtrent vyf mylen van daar , hadt. vier .Synagogen , en omtrent 10.000 Jooden. Steeds Ooftelyk voorttrekkende kwam by aan de oevers van de Rivier Chebar , daar het graf k van den Profeet Ezechiel , alwaar hy zestig torens vondt , elk van welke een Synagoge was , en niet ver van daar het paleis van Jechonia , door dien Jood fchen Monarch gebouwd toén hy door Evil - Aierodacb herfteld was ( A ). Van daar trok hy naar Cu/a , voormaals de beroemde vérblyfplaats der Khalifen , maar zedert verlaten , alwaar hy 'egter omtrent 7000 van zyne Natie vondt, die flegts éëne Synagoge hadden. Thema was volgens hem de voornaame plaats waar de Rechaiiten («) fteeds gezeten waren , en die volgens hem
een
(k) HIST. dajuifs Liv. VU. Ch. 3 fect. 10. ff.
( \ ) Dit gebouw *t we'k hy ons verhaalt zodanig gelegen te zyn dat het aan de eene zyde een volkoomen gezigt heeft op de Rivier Ch'bar , eri ain den anderen kant den Euphraat , tevatte nog de beelden van dien Joodjehen Monarch en van zyn gevolg , waaronder de Profeet Ezechiel, op het dak uitgehouwen. Maar het graf van dien Profeet wierdt nog meer be20gt, als eene plaats van devotie , werwaards zelfs de Prinfen van de gevangenis zig jaariyksch met een talryk gevolg bejraven. Het ze've wierdt insgelyks bezogt en zeer geëerd door de Ptrjiaanen en Mohammedaanen ; zodat ge. duurende alle hunne Oorlogen geen veroveraar daar de handen aan dorft flaan. Boven het graf van dien Profeet hong een lamp , die nagt eri dag brandde , en die door het hoofd en zyne voornaame raadsheeren onderhouden wierdt. By het zelve was ook eene ryke boekery , waar aan alle de Jooden , die zonder Kinderen ftierven , gewoon waren alle hunne boeken rsa te laaten ; en onder anderen toonden zy het oorfpronkelyke gefchrift van Ezechi'el's profetien , naar hun voorgeeven met deszelfs eige hand gefchrefen (14).
(14) henerar. ub fup, Jef,
XVII. Boek.
Graf san Ezechiel.



XV !I.
Boek,
Berigt w de fjeclu biten wedeflsgd.
De Jood< in Egypt
fn Gosb(
136 HISTORIE van de
een groot grondgebied rondom de Stad bezaten ; tnaar dit zo wel als verfcheiden byzonderheden welKe hy daar verhaalt wegens de tien ftammen door de koningen van 'Asfpie derwaards gevoerd , en derzelver verfchillende vestingen , zyn genoeg wederlegd door Basnage , tot wien wyonze leezeren wyzen (y) , terwyl wy onzen fchryver in Egypte volgen.
Hy vondt de Jooden daar nog talryker , dewyl dit het land was daar zy van de vroegfte tyden af , 200 nwel voor als na hunne verftrooying , in grooten getale ï-waren gevestigd geweest. Hy telde niet minder dan 30,000 hunner in de Stad Chouts op de grenzen van Ethiopië ; 2000 vondt hy 'er te Mizraim , nu Groot Cairo , die twee Synagogen hadden , en verdeeld waren over eenige beuzelagtige punten wegens het leezen der heilige boeken , dewyl de eene foort dezelve in een jaar geheel doorlas , gelyk in Spanje en elders gèfchiedt, en de andere flegts eens in de drie jaaren. In deze Stad hieldt het hoofd van alle de Egyptifche Synagogen zyn verblyf , ftelde de leeraaren aan en droeg zorg voor de zaaken van de Natie Onze fchryver bezogt insgelyks het voormaals beroemde land van Gosben , alwaar hy onder andere dingen de Jooden zeer talryk vondt op zommige phatfen 200 op andere 500 van dezelve , 300 in de Stad Gosben , even veel te Alexandrye , en " flegts weinige te Damiata. De overigen vertoont hy als verftrooid in alle andere Provintien en Steden van Egyp. te , in grooten getale , fchoon veel minder dan zy voormaals waren , toe" de Stad van Alexandrye 'alleen gefield wierdt 100,000 van deze natie te bevatten (B)
(y) Itinerar, p. 83- & feq.
(B) Onze Schryv.er heeft niet flegts sewag gemaakt van eene S ad (Chwts) welke in geen ander -werk gevonden wordt , en plaatst Coshen , hoofdftad van da: dlftrikt ,. digt by Alexandrye , ftrydig met de ligging, die de Heilige Schriften daar aan toekennen , maar
ipreekt



VERSTROOYING der JOODEN. 137
Maar het geen de meefte verwondering baart , is dat hy geen gewag maakt van hunne beroemde leeraaren , fchoon 'er in den zelfden tyd dat hy beweert deze ftreeken door gereisd te zyn , twee vermaarde Mannen aldaar bloeiden ; namelyk AU , een geleerd Rabbyn van Alexandrye , die eene verhandeling fchreef over de geeften die den Hemel beweegen , en over den invloed der Planeeten , en omtrent het jaar 1150 leefde ; en de groote Maimonides die omtrent denzelfden tyd te Kairo bloeide , en daar in zulk eene achting was , dat hy toen en zedert dien tyd als de grootfte man van zyne eeuw en Natie is aangemerkt. Wy hebben gelegenheid gehad in dit hoofdftuk , en voormaals in de hiftorie der Jooden , dikwils gewag van hem te maaken. De leezer kan een berigt van zyne geleerde werken in de onderftaande noot vinden (C). Men moet egter
er-
fpreekt ook van Jofephus koornfchuren als neg tè Kairt te zien , en van de beroemde Akademie van Aristeteles, die door de geleerden uit alle de deelen der wereld bezogt wierdt fchoon de eerfte reeds lang vernietigd waren , en de laatfte niet te Alexandrye , of in Egypte maar te Athene gebouwd was.
(C) i- Pirush Hamisnah, of eene uitlegging van dat boek in het aafte jaar van zynen Ouderdom ia Spanje begonnen , in het 3ofte van zynen leeftyd in Egypte voltooid , en oorfpronkelyk in het Arabisch gefchreven, in welke taal nog verfcheiden kopyen van dit werk gevonden worden in de Vdiikaanfche Bibliotheek en andere openbaare Boekeryen ; en zedert op verfchillende tyden , en door verfcheiden Schiyvers , in het Hebreeuwsch vertaald.
2. Jid Chazakah , il Misnah Hathora , of de herbaaling van de Wet in vier deelen, en deeze wederom in 14. Boeken gelplitft, welke dan nog onder verfcheiden andere Titels gefmaldeeld zyn.
3. Zyne derde verhandeling is getiteld Moreb Nevokim, of eene uitlegger der duifttre plaatfen in de heilige Schrift.
4. Zyne vierde is de Sepher Hamitzvoth , het boek der bevelen,
of
Oost. Hist. XIII. Deel. LStuk. s
xvr.
Boek.
karakter
en werken van Maimonides.



138
HISTORIE van de
XVIT. Boek.
erkennen , dat buiten deze twee , Egypte in de laatfte eeuwen byna geene mannen van eenig aanzien heeft voort-
ge-
of eene uitlegging van de voorfchriften der M*faifche wet, beide ftellende en ontkennende.
5. Zyn zendbrief of Redevoering over de 0pft.1r.ding der doodcn.
6 Zyn Zuider-Epiftel of brief aan de Jooden in het Z'üder gedeelte der waereld woonende ; hen vermaanende om ftandvastig in het Jood/the geloof te volharden.
7. Zyn Brief aan de Leeraaren van Mirfetllt in Provence , die eene foort van antwoord of wederlegging is van de algemeene Joodfche denkbeelden wegens den onfeilbaaren invloed der ftarren , en van een Joodsch bedrieger die zigzelven den Mesfias noemde.
S. De Epiftels aan het groote licht , dat is aan Maimonides zeiven , en aan hem gefchreven door de geleerde Joodfeh Doktoren in Frankryk en Spanje , met zyne antwoorden op dezelve.
9. Een ftelzel van Predikatiën , door hem gefchreven , in de verhandeling over den Sanhedrin en door den Schryver van de Scbal; sheletb Hdkkabalab , pag. 42. gemeld.
10. Zyne logica in 14 hoofdftukken verdeeld, waarvan het manuscript in de boekery van het Vatikaan bewaard wordt.
iïi Zyne verhandeling over de behoudenis der gezondheid, aan den Koning van Egypte opgedragen, waar van de Kopy in de Bodïejaanfche Boekery beruft. .
ia. Zyne geneeskundige korte fpreuken , en andere kleine verhandelingen over ziekten en derzelver geneezingen.
13. Zyn tuin van gezondheid, handelende over dieren, planten , Steenen en andere voortbrengzels der aarde.
14. Eenige andere geneeskundige verhandelingen in het Arabisch door Br. Pococke den ouden reeds opgenoemd.
15. Zyn boek over de kennisfe Gods , met behulp zyner fchep. zelen.
• 16. Zyne verhandeling over de Ziel.
17. Uitbreiding van Hippocrates.
18. Van de Wet.
19- «p A-ieena.
20. op de Gcmirrah.
Éi. Pirke Moshe , of Geneeskundige uittrekzels uit Galenus.
22. Veaagen en antwoorden over verfcbillende gebruiken.
23. Vraagen en antwoorden over andere onderwerpen. • 24. Oveh de dertien Artikelen de» Geloofs.
25. D a kopy van den Pentateuchus met zyn eigen hand gefchreeverv
Dit



VERSTROOYING der JOODEN. 139
gebragt , wy zullen derhalven dit Land verlaaten , en overgaan naar Palejlina, alwaar wy die niet in veel grooter ruimte zullen vinden. l Onze Schryver verhaalt ons dat hy op zyn togtder-, waards , omtrent 500 Jooden te Tyrus vondt , waarvan eenige weinigen zeer bedreven waren in den Tal* mud. De meeften der overigen wierden gebruikt in de glas fabriek dewyl het glas van Tyrus toen in groote achting was. Toen de Samaritaanen hunne oude hoofdftad verlaaten hadden , waren 'er eenigen naar Ca/a. rea geweken « alwaar Benjamin omtrent 200 hunner vondt , en 100 te Sichem , welke laatfte plaats de zetel van hunnen Godsdienst geworden was. De Priesters aldaar beroemen zig lynregt afteftammen van Aaron , en trouwden nooit buiten hunne eigene familie op dat hun nakroost onvermengd en onbevlekt mogt blyven. Zy zyn zeer ftrikt in het vieren hunner feesten , en doen hunner Offerhanden op den berg Garizzim alwaar zy beweeren dat het altaar gebouwd wierdt van die zelfde twaalf fteenen , welke Jofua in het midden der Jor. daan , toen hy die rivier op eene wonderdaadige wyze doortrok , tot een hoop hadt laaten opregten.
Ieru salem , fchoon voormaals de zetel van den J ></-
Dit zyn zyne vooinaimfte werken. Wy gaan 'er eenige van minder belang voorby , behalven die welke by zelf in eenige zy. ner verhandelingen aanhaalt , maar die nu niet meer te vinden zyn. Zy die verlangen meer van hem , en zyne werken , te wee ten , kun>en onder anderen , de Schryvers hier onder aangehaald iasdpteegen (18).
(18) Barto'.ee. & Welf. iiilhth. Rob. vid. £P Sipher Sbalsheleth Hak. Ttatalift p. 44. Juehafin. p. 131. J- Buxtttf prefêt. in M*im. Merth. R. Clavering Disftrt. de Mtimon. fcf ejus Qptribus. Httting. Tbefaur, Mtr'm. Exercit. Bibl. Basmge Hijl. ub fup.
S 2
XVII.
Boek.
Ie Jooden e Tyrus.
Samaritaan nen.



Ho
HISTORIE van ds
XVII. Boek.
De Toodei in Jerufa lem.
in Opper Galilea.
Joodfchen Godsdienst , en zo zeer door; de Jooden betreurd , bevattede nauwlyks 200 van die natie , alle wol- verwers , die eene zekere fchatting betaalden om dat zy de eenigen waren die deze hanttering oefenden. iZy waren in een der kwartieren van de ftad , onder ■ David's Toren gevestigd, maakten daar flegts eene geringe figuur , en uit een valsch denkbeeld 't welk onder hen plaats heeft dat nog -een der muuren van het heiligdom overeind is. verkoren zy gemeenlyk hunne gebeden en offerhanden voor dezelve te gaan doen. De andere fteden van Judea bevattcden nog minder van deze natie , dewyl de gemelde fchryver verhaalt in de eene ftad flegts twee , en in eene andere flegts 20 gevonden te hebben , meest alle verwers. . In de Stad Skimam waren de meesten , namelyk omtrent 300. Ascahn een der Hoofdlieden van de Pbilisiynen bevattede 553 J°oden, waarvan het grootfte gedeelte Samaritanen, eenige weinige Karaken , en de overigen Thalmudiflen waren.
Opper Galilea , of gelyk het gemeenlyk genoemd wordt Galilea der Heidanen , bevattede een veel grooter getal Jooden , dewyl het naar die Provintie was dat de meesten hunner , na de verwoesting van Jerufalem, geweken waren ; en daar zy naderhand de beroemde Akademie van Tiberias , dikwyls in dit hoofdftuk aangehaald , ffcigteden ; en egter vondt onze Schryver flegts vyftig hunner die eene Synagoge hadden , en de overigen in de Stad hadden niets 't welk aandagt verdiende , uitgezonderd haare gezonde , of gelyk de Jooden die al tyd noemden, wonderdadige wateren, Een ander Jeodsch reiziger (z) egter die daar 25 of 30 jaaren laater kwam ,
geeft
f» Abeh Ezka ap Easnag ub. fup. lib. IX C. 8 $• 25.



VERSTROOYING der JOODEN 141
geeft ons een geheel verfcriillend berigt van die akademie en haare leeraaren , welken hy daar ging raadpleegen ; en dewyl het nauwlyks te denken is dat zy zig in zulk een korten tyd zoude herfteld hebben van den laagen ftaat waarin onze Schryver haar vertoont , of dat hy die allerwegen poogt den roem zyner natie te verheffen eenige heimelyke beweegrede zoude gehad hebben om de glorie van deeze ftad te verdonkeren ; blyfe 'er geen andere weg over om deze twee reizigers over een te brengen dan te onderftellen dat deze plaats kort voor zyne aankomst aldaar , eene groote verandering ondergaan heeft , door de invallen der Arabieren , die dezelve inderdaad op verfcheiden tyden plunderden en verwoeftten , tot dat Soliman haare muurea , die voormaals geflegt waren , weder liet opbouwen , waarop zy door Jooden en Turken beter bewoond begon te worden. Dewyl 'er egter toen eene Synagoge in die Stad was , die onderfteld mpet worden eenige leeraaren gehad te hebben , zelfs ten tyde van Benjamin , kunnen er zedert een genoegzaam getal derwaards gekomen zyn om te bewaarheden het geen Aben Ezra van hen zegt.
Onze Schryver begeeft zig van Palestina naar Griekenland , alwaar hy omtrent 200 Jooden vondt, die op en aan den berg Parnasfus woonden , en van deszelfs voorbrengzeïs , voornaamlyk uit peulvrugtcn beftaande , leefden- Zy hadden eenige rabbynen over hen ; maar wat ook de reden moge zyn , zy hebben zedert verbod gekregen' van zig op eenige mylen omtreks aldaar te mogen vestigen. Hy vondt 300 Jooden te Koriiitle , en 2000 te Tbebe , die verwers of zydewevers waren De Rabbynen in deze laatfte plaats waren zo geleerd , dat die van Konjïantinopolen alleen hen konden evenaarén , fchoon wy niets weeren van hunne geleerde voorrbrengzcls. De twee kundigften onder S 3 hen
XVII. Boek.
ZX* Joode itid iekei land.



XVII. Boek.
eenige Sa-
maritaa-
isen.
De Jooder te Konftan tinopolen
142 HISTORIE va» de
hen behoorden tot de Samaritaanfche fekte. Daar waren nog eenige Samaritaanen hier en daar verfpreid , eenigen te Lepanto , anderen te Patras , en in andere deelen van het Turkfche Ryk ; maar zy waren noch in grooten getale , noch vermogend , en , wat hun» ne geleerdheid betreft , niet te vergelyken by hen die in het westen leefden , waarvan wy van tyd tot tyd zullen fpreeken. Van Griekenland deedt hy , op zyn weg naar Konjlantinopblen , de beroemde ftad van Agripou aan alwaar hy 200 Jooden vondt (F) , en byna hetzelfde getal , in twee andere fteden in de onderItaande noot aangehaald , en ons nog meer onbekend.
Toen hy te Konfiantinopolen kwam vondt hy omtrent 2000 Jooden in het kwartier of de voorftad ' Galata of Pera gevestigd , alwaar zy geplaatst waren door Keizer Theodofius , ea daar zy zedert , leefden , en de zyde Fabriek dreeven , dewyl verfcheiden onder hen kooplieden waren. Daarenboven wa> ren daar nog 500 Karaiten , die niet vreedzaam met de overigen leefden , fchoon derzelver kwartier van het hunne gefcheiden was door een muur om alle gemeenfchap tusfchen hen aftefnyden. Theodofius hadt hen het regt voorvergund van eene byzondere Overheid te [hebben , namelyk; de gouverneur van de voorftad , maar zy wierden naderhand door Manuel Comnenus van hetzelve beroofd , en aan de gewoone Magiftraaten onderworpen. Het is waarfchynlyk dat dit
reeds
CE) Deze Stad , welke hy zegt aan zee gelegen te zyn , en door de Kooplieden uit alle de deelen der wereld bezogt te worden , onderftclt men dat het oude Cbalcis , digt by Negropont , geweest is ; maar hy maakt gewag van eenige andere welke hy beweert even luitteryk en groot geweest te syn , als die van Jabasteriza en Rabenica , waarin hy zegt eene groote menigte Jtoden gevonden te hebben , maar die in geene kaarten , noch in eenig ander Schryver te vinden zyn.



VERSTROOYING der JOODEN.
143
reeds gefchied was toen onze reiziger derwaards kwam , dewyl deze ons verhaalt dat zy gehaat en gehoond wierden beide door Turken en Grieken , fchoon die, Keizer een geneesheer van die natie hadt , die alle zy v ne poogingen aanwendde o:n de Jooden by hem in0 gunst te' brengen. By voegt daar by dat zy verbod kregen om door de ftraaten van de Stad te paard te ryden , en gemeenlyk gehoond en met drek gefmeten wierden door het grauw , 't welk ook wel met geweld in hunne huizen inbrak , en hen zulke beledigingen aandeedt , dat zy gezegd konden worden in de'hardfle en fchandelykfte fiaaverny te leeven , met tegenftaande het welk zy daar gezeten zyn gebleven en het kwartier , waarin zy nog leeven , is door ' de Franken dat der Jooden genaamd.
Van Konftantinopolen begaf onze Schryver zig naar Italië , alwaar het eerfte daar hy gewag van maakt , de verdeeldheden en vyandlykheden zyn die tusfchen de inwooners van Genua , Pi/a , en andere fteden van die republiek plaats hadden , door welke oorzaak de Jooden in deze deelen flegts in kleinen getale waren ; Want ter plaatfen daar zuke gefchillen voorvielen , welke zyde ook de overhand kreeg , konden zy verzekerd zyn van verdrukt te worden. Hy begaf zig van daar naar Rome , alwaar hy zyne landslieden in grooter getale vondt , en onder hen verfcheiden geleerde Rabbynen , inzonderheid R. Jechiel , Opper Intendant van de geldmiddelen van den p2us. Kapua was niet min- j der beroemd door het getal en de kundigheid haarer Leer-1 aaren , fchoon zig flegts 300 Joodtn in die Stad ont-l hielden , welker hoofd zy Prins over de natie noem-' den , alhoewel zyn gezag zelfs niet over alle de Jooden i in balie uitftrekte , zo het zig al niet tot de Kopmanen alleen bepaalde. Onze Schryver vondt 500 .Jooden te Napels , 200 te Salerni , en inzonderheid in deze
laat-
XVII.
BCEK.
'an hunne
KfregteH 11 ttfdi
lard be- . in Md.
)jTooden ; Rome , .□pua en n andtri 'telen van 'talie.



144
HISTORIE van di
XVII. Boek.
JnDuitsc' land, B hcme en
« Frank jyk.
De heili vergadering va Lilnel.
laatfte Stad den geleerden Sahwon, een Priester , den Griekfciun Llias , en R; Abraham , een inboorling van Narbonne , die den eerften rang bekleedde. Daar waren nog eenigen van die natie gevestigd te MaU fi , Benevento , Ascoli , en Trar.i , welke laatfte plaats de byeenkomst was voor de zulken die zig naar het Heiiige Land tegaven ; Cp de eilanden Sicilië en Korfika , waren insgelyks eene groet menigte Jooden , inzonderheid op het eerstgemelde., alwaar hy omtrent 2c0 van die natie te Mesfina en 500 te Palermo vondt. 1. Vandaar begaf hy zig naar Duitscbland alwaar hy >hen niet flegts talryker en in rust en vrede vondt , z'maar ook yverig gedvrugtig en herbergzaam jegens vreemdelingen , beweenende de verwoesting van hunne Stad en tempel , in de verwagting van de ftem der Tortel- duif , gelyk zy dit noemen , te hooren , waardoor zy hunne herroeping in dat voormaals gelukkig land bedoelen. Hy drong tot in Bohème door , welk land hy ons verhaalt Nieuw Kanaan genoemd te worden , om dat de Bohemers hunne kinderen aan alle de nabuu■ rige natiën verkogten. Zig van daar naar Frankryk begeevende , door Barcelona en Girona , alwaar hy zegt dat dc Jooden flegts dun waren , kwam hy te Narbonne , alwaar hy drie honderd van die natie vondt , en aan derzelver hoofd den beroemden R. Calonymo , die gezegd wierdt lynregt af te Hammen van Duvid , en die zeer vermogend cn ryk was , in zonderheid in landeryen , welke aan hem en zjne voorvaders gefchonken waren uit hoofde van de onderfcheiden dienften die zy aan de Heeren van dat land bewezen hadden , die Stad wierdt als het middelpunt van het Joodfcbe geloof en volk aangemerkt. Montpelier was toen vol Turken, Grieken , Christenen en Jooden 5 die zig uit vreemde deelen derwaards begaven. In de nabuurfchap van die Stad ?;was Lunel , alwaar de Heilige Vergadering gehouden
wierdt
1



VERSTROOYING der JOODEN. 145:
wierdt die zig dag en nagt op de ftudie van de Godde]yke wet toelag ; Meshullam , die toen in dezelve voorzat, hadt vyf Zoons , even geleerd , een van deze was inzonderheid kundig in de thalmud ; en vastede dikwüs ; de vreemdelingen die daar kwamen ftudeeren , wierden op openbaare kosten van alles verzorgd , op dat niets hunnen aandagr van hunne oefeningen zoude aftrekken. Onze Schryver vondt insge. lyks Joodfcbe Synagogen te Marfeille, Arles , en elders , en niet flegts in groote fteden , maar ook in kleinf plaatfen ; en hy befluit zyn berigt met het verflag hel welk hy geeft wegens de Stad Parys , alwaar hy eene vergadering vondt, die zig geheel toe lag op de ftudie der wet en de herbergzaamheid , en- die alle de Joodet die derwaards kwamen, als zo veele broederen ontving Voor dat wy deze twaalfde eeuw befluiten , zal het no dig zyn onzen leezeren een kort berigt te geeven var eenige andere Jooden in andere deelen verfpreid , volgens het verhaal het welk een ander Rabbyn onder hen, Petachtttb genaamd , ons daarvan heeft nagelaten -Cl).
Het berigt het welk hy geeft van de jooden die hj in Tartarye vondt , is dat zy ketters waren , dat i; dat zy niet geloofden in de overlevering van de vaders en toen hy hen de reden vroeg, waarom zy dit niet dee den , antwoorden zy , dat zy nooit van eenige over leveringen hadden gehoord ; zy waren egter zulke ftrik te vierders van den Sabbath , dat zy het brood , he welk zy op dien dag moesten eeten, des Vrydags avond
fnee
(I) Deze Rabbi was geboren te Regenslurg , en reisde nie flegts door de meeste ftreeken welke Benjamin bezogt hadt; maa ftemt zo volmaakt met hem overeen als of zy elkander hadden uit gefchreven ; zo dat wy bier niet zullen herhaalen wat door dei ander gezegd is , maar alleen gewag maaken van die ftukken o opmerklyke tiyzonderbeden welke door den ander niet gemeld zyr
Oost. Hist. XIII. Deel. I Stuk. T
XVII. Boek.
1
Vergade' ring te Parys.
'R.Petachw
ah's berigt van de Joo.
>den fnTar-
■ tarye.
C r
1
f



XVII.
Boek.
Nieuw NiHivé.
ft Bagdad
:46 HISTORIE van be
fheeden ; zy ftonden dien geheelen dag nauwlyks van hunne plaats op, aten hunne fpys in het duister , en kenden geene andere gebeden dan die welke in het boek der Pialmen te vinden zyn.
Toen hy te Nieuw Ninivé kwam , vondt hy daar omtrent zes duizend Jooden , welker Hoofden David en Samuel waren , twee nauwe bloedverwanten , van David afftammende. AUe de Jooden van dat land waren verpligt hen een zeker hoofdgeld te betaalen , waar van de eene helft aan den Stedehouder van den Koning van Babyion moest gegeven worden , en de andere helft voor hen was. Zy hadden eigen landeryen, en tuinen die wel beteeld waren. Het was , fchynt het , daar zo wel als in Perfie , te Damaskus , enz. het I gebruik onder hen , geene zingers te bekostigen , maar de hoofden , die eene menigte leeraaren aan hunne tafels onthaalden , verphgteden dan eens den een , dan eens den ander die post waar te neemen. Hun gezag was zo groot dat zy zo wel vreemdelingen , als die van hunne natie konden ftraffen , als zy , hunne zaak voor hen bepleitende , gevonden wierden ongelyk te hebben , en zy hadden eene gevangenis voor alle zulke misdaadigers
, Toen hy te Bagdad kwam vondt hy daar omtrent iooo Jooden gevestigd , maar hy fpreekt van 2000 discipelen onder het hoofd van de Synagoge , alle geleerde mannen. Deze zaten op den grond , terwyl hy hen onderwees van een verheven geftoelte met een goud kleed bedekt ; en elk hadt eene kopy behelzende de vierentwintig boeken der heilige fchrift. De Joodfcbe Vrouwen gaan gefluyerd uit , en vermyden van tegen vreemdelingen , 't zy op ftraat of in haare huizen > te fpreeken. Wy zullen hier alleen , ten opzigt van het hoofd , by het geen wy uit Benjamin hebben mede gedeeld , byvoegen, dac de Jooden , by den dood
van



VERSTROOYÏNG dii JOODEN. 147
van Daniël , die geen maniyk opvolger naliet het regt behouden hebbende om een Hoofd te kiezen , zig in ! twee partyen fplitsten , waarvan de eene party Davii, en de andere Samuel , beide lynregt van David afftammende , tot die waardigheid verkoos ; welke verdeeling nog plaats hadt toen onze Schryver Bagdad verliet; en hy voegt daar by dat de J»oden daar met groote zagtheid behandeld wierden , van alle fchatting aan den Koning bevryd waren , en flegts een ftuk goud aan het hoofd van hunne Synagoge betaalden. Maar zy wierden met meer ftrengheid behandeld in Perfis (alwaar hun getal op 600,000 gefield wierdt) ; om weïke reden on-G ze Schryver flegts een der Perfiaanfche fteden durfde I' door reizen. Hy begaf zig van daar naar Judea , waar van hy genoegzaam het zelfde berigt geeft als zyn broeder Benjamin , maar hy voegt daarby dat hy vergeefsch zogt naar Lot's huisvrouw , in een zout- pylaar veranderd , en gelooft dat dezelve niet meer in wezen is. Het geen hy ons verhaalt wegens het graf van Abraham, , en wegens een ander daar drie lighaamen in waren gelegd , om de reizigers te bedriegen , is te fabelagtig om hier eene plaats te verdienen : zo dat wy nu het voornaamfte berigt uit onze twee Joodfcbe reizigers door gelopen hebbende , het overige ten opzigt van eenige andere landen en zaaken welke fzy overgeflagen hebben uit andere Schryvers zullen aanvullen.
Wy hebben reeds gewag gemaakt dat de Munnik./ Bernardus , een geflagen vyand van de Albigenfers een groot begunltiger was van de Jooden , en den toenj' maaligen Pau4; Innocentius III. tot hunne zyde over-J haalde. Het geen hier nog meer toe medewerkte , was dat zy hem , . toen hy te Parys zyne intrede deedt , met ongemeene eerbied naderden , en hem een ge-ii fchreven deel van hunne wet aanboden ; een plegrig " tigheid die lang te voren te Rome in gebruik was by de1 T 2 aan-
rvii.
Boek.
etal der >oden in ;rfi8.
)e Jooden orde Pau~ n be•hermd.
i het jaar a 1. C. 146. &c.



XVII. Boek.
tn 'Spanjt door Koning AIphonfovervolgd. In het Jaa na 1. C ii 70.
(a) Baïto loc. ub. fup.
(6) Salomok . Be». Virg. f> 9t°
[4o HISTORIE vak dï
aanftelling van een Paus, die dit uit hunne handen ontvangende , dit antwoord gaf , Ik eer de -wet door God aan Mofes yoorgefchreven , maar veroordeel uwe uitlegging van dezelve , om dat gy den Mesfias nog verwagt , welken de katholyke kerk gelooft de Christus te zyn , die met den Vader en den Heiligen geest_ leeft en regeert, Zyn opvolger Alexander lil. wierdt insgelyks een groot begunftiger van de Jooden , en verboodt het volk hen op hunne Sabbath en andere feestdagen te beledigen , gelyk zy tot nog toe altya gedaan hadden; en onder de befcherming van dien Paus bloeiden zy zodanig dat de kleine Stad Cozzi in het Milanefcht , de lieden Monzza , Ricca Nova , en andere in het Mark van Ancona , eene groote menigte geleerde Rabbynen voortbragten (a).
- Zy waren niet minder vermogend in Spanje , ai* waar een hunner , Jojeph genaamd , eerfte irsatsdienaar was van silphonjo Uil , een koets van Haat hadt, en lyfwagten die hem verzelden. Hy wierdt egter ondfeJ mynd door een zyner kreatuuren , Gonfafes genaamd, die order voorwend2el van de Jchatki.-t van dien monarch te vullen , denzeiven overhaalde om hem agt der voornaamfte Jooden , ter zyner keus , te verdunnen , welken hy liet onthoofden , en welker goederen hy heileeg , waarvan hy een gedeelte aan den Koning gaf , en het overige voor zig behieldt Hy boodt naderhand een veel grooter fom aan voor nog twintig andeien , maar Alphonjo wilde liever derzelver goederen verbeurd verklaaren om de onkosten van den oorlog goed te mnaken , zonder bloed te ftorien ; en deze waren zo blyde hunne levens en vryheid , tot welk een prys ook , te redden , dat zy ontzachlyke lommen in zyne fchatkist bragten (b). Maar het geen hen



VERSTROOYING dïr JOODEN.
149
verder by hem in gunst bragt was de liefde welke hy opvattede voor eene fchoone jonge Joodin , aan welfce en om haarent wille aan haare natie , hy zyne eer'en belang opofferde (c) ; want de Jooden , hiermede hun voordeel doende , waren zo magtig en onbelcheiden geworden , dat het hof en de geestlykheid hierdoor geheel geërgerd wierden ; en eindelyk de betovering deedt ophouden door den dood van het geliefde voorwerp (M> De Jooden bleeven egter even voorlhoedie , tot dat de verdeeldheid tusfchen hunne ieeraaren , in de laatfte noot gemeld , de eensgezindheid ftoorde welke tot dus verre onder hen hadt plaats gehad Het was geduurende dien vreedzaamen tusfchen tvd , of misfchien een weinig vroeger , dat 'er , volgens de Jxdfcht tydrekenaars , kopyen verfpreid wier-j len van het heilige Hebreeuwsch , naar het handfchriït van den beroemden Hillel , het welk eenigen tyd te ' vo^
(O Marïana , de reb. H!sP. lib. XI. C. iS & 10.
f M) Zy maakten niet flegts die jonge toveres uit den weg , „laa I eren ook een fpook aan den Koning verfchynen , om hem Shhdd en berouw te prediken j en de nederlaag welke de nZ,*hem te dier vd toebragten , wierdt als eene regtmaatige £ oï z e misdaad uitgelegd, 'üe Jooden bloeiden egter zo iel onde hem dat R. EHakim , die daar toen n gr» te achting wa ™« V™ »J* fchretf va" Slle de ceremon.en in elke SynaI<Le in gebruik . gemeenlyk de ceremme lysc van het Heel- sl^eSd , niet minder dan twaalf duizend Jooden in de Stad Tole.
*Hün getal was niet minder aanzienlyk in Jndalufïe alwaar eene groote menigte hunner z'g yverig op de ftudie der Godgeleerdheid en ndere weetenfehappen toelag , tot dat zy zig eindeKrk L drie ver chillende fekten begonden te fche.den waarvan Mki1 dic toen bloeide , een berigt gegeven , en deze breuk ^gemerkt heeft als een der kwaade gevolgen van de vernieling van hunnen Sanhedrin (23)-
(22) More Nemh. por. I, C 71. P- Ö* f'V ^ T 3
XVII. Boek,
.nno 114



2*0
HISTORIE van de
Boek.
in Frank, rv ( door Phiiippus,
voren was uitgekomen in welk jaar weet men niet , eyen weinig als wat van het zelve geworden is ; waar in twee verzen gevonden worden die in het XXI kapittel van het boek van Jofua ontbraken ;N).
De Jooden hadden het zo wel niet in Frankryk, alwaar zy van den moord van St. Wilüam befchuldigd., en hiervoor tot de vlammen veroordeeld wierden (e ) , het welk zy wel verdienden , indien zy die zig aan die misdaad hadden fcbuidig gemaakt , die ftraf alleen ondergingen. Maar dit was zelden het geval , ten min. Iten ftelde het haatelyke , 't welk dit bedryf op hen bragt , hen voor de beledigingen van het gemeene volk bloot Eindelyk verbande Koning Phiiippus Auguftus toegenaamd , onder voorwendzel van Godsvrugt , hen niet flegts uit het Koningryk , maar befloeg alle hunne bezittingen , en vergunde hen alleen hunne huishoudelyke goederen te verkopen ; waartoe zy e^ter geene Koopers vonden ; zodat zy tot den elendigften ftaat gebragt werden , en veelen hier onder bezweken (ƒ) (O). Zyn yver week egter weldra voor zyne
(«) Rob. de Monte, append. ad., chron. Sigeb. an. 1177. (ƒ) Gahtz. ub. fup.
(N) Dit waren de 16 en 37 verzen , die gewag maaken van de vier vryfteden in de ftam van Ruben gemeld ; maar die in het boek gevonden zynde , Grotius deeden denken dat zy zedert van daar waren verplaatst in den text van Jofua boven gemeld ; Dog zonder eenigen grond , dewyl zy niet flegts gevonden worden in de overzetting der zeventigen , of Griekfcbs overzetting , die erkend wordt ouder te zyn dan het har.dlchrift van Hdlel , maar ook dien text verklaaren , door ons te berigten dat die fteden aan deze zyde van den Jordaan , en aan geene zyde van Jericho lagen.
(O) Deze vervolging wordt niet verhaalt zonder van eene verfchooning verzeld te paan ; want de Schryver van het leven van die-i Vorft, meldt C24 1 dat zy veroorzaakt wierd door dien de Jooden te Parys ten jongen Ricliard genaamd, krui/.igden; het welk hy daar by yoegd dat door dit baatlyk volk gemseulyk eenmaal s'jaars ge>
fchied-



VERSTROOYING der JOODEN 151
ne Staatkunde , en wat ook zyne heimelyke beweeg, rede geween; zy hy belastte dat zy herroepen zoude worden ; om welke daad by ev<_n fterk door de Christenyveraars berispt wierdt , als zy hem te voren geprezen hadden ; en de Vorft vondt geen beter verfchoo ning om hurt geroep te fluiten dan voor te geeven . dat hy dit deedt om hen dus nog meer geld a:tedringer om den kruistogt voort te zetten.
De Jooden keerden in gevolge hiervan in grooten ge tale weder , fchoon hun verblyf flegts kort was ; wanl talryk en onbefcheiden , zo wel als ontembaar om de: fchryvers eigen woorden te gebruiken , in het ftul van Chriftenen te kruizigen , vergaderden zy met ver gunnirg van de Koningin moeder , in een Kasteel of de Rivier de Seine alwaar zy een jongen kruifigden, nadat zy hem wreedelyk gegeesleld en met Doornen gekroond hadden ; hetwelk den Koning verpligtede ir perfoon derwaards te koomen , en tachtig hunner leven-
fchiedde. Dit is geene nieuwe befchuldiging tegen hen opgebragt en de meefte vervolgingen die zy in deze en de volgende et uw on dergaan hebben zyn fteeds toegefchreeven aan eenige kiuiziging aan het fteelen van eenig geheiligde ouweien en de onwaardige be handeling die zy daar rneede hielden , of aan eenige andere ver fceielyke misdaad , uit haat tegtn het Chriftendom ; 't welk zei den mistede op zulk eene wonderdaadige wyze ontdekt te worden dat de wreedfte ftraffen , die men hen aandeed , hierdoor fcheener gewettigd te worden.
Dus wierdt , de bovengemelde Richard op een gemeen Kerkhol begraven zynde , zo beroemd door zyne wonderwerken , dat dt Ch'rifh-nen een Martelaar van hem maakten , en zyn lyk naar dc Kerk der Onnozele Kinderen vervoerden , van waar men ons berg heeft dat de Engelfchen , onder de Regeering van Karei V. , he zelve wegnamen , mets dan het Hoofd agterlaatende.
(44) RIGORD de gestis Fhil. Auguji, Hifi. Franc, tem. IV p. 61.
XVII. Boek.
Door hem herroepen.
Zy kruizU
\gen een , Chriften jonge.
Anno "93*
1
1 :



152
HISTORIE van de
XVII.
BCEK.
D? Joode in Engehndkrygtnieuwe h % rmfplaa Je,;. Anno li-?9'
Door geheel Eng land vervilgi.
Geleerde mannen de tvcacilj eeuw.
vèndig te laaten verbranden (g). Maar dit belettede niet dat hy over derzelver herroeping berispt of dat de voorfpoed wslke Koning Richard naderhand op hem be. haalde , aangemerkt wierdt als eene regtvaardige ftraf voor die herroeping.
i De Jooden in Engeland die zedert het jaar 1020 uitgebannen waren geweeft , en zig fterk beklaagd hadden "hadden zedert middel gevonden om zig weder in dit Ryk .neder te zetten ; en waren zo talryk geworden onder de regeering van Hendrik II. dat zy flegts ééne begraafplaats in Londen hebbende , dien monarch om eenige nieuwe verzogten , welke hy hen gereedelyk vergunde (A). Maar zy ondergingen eene allerverfchikkelyfle ftraf onder zyn opvolger Richard I. wanneer zy het , tegen het uitdruklyk verbod , waagende by de Krooning tegenwoordig te zyn , ontdekt ? met flagen overladen, en haif dood uit de Kerk getmeeten wierden ; het welk het volk zo verbitterde ?, dat zy in der Jooden huizen indrongen , en allen die hen voorkwamen ombragten. Uic de hoofdftad verfpreide zig de woede landwaarts in , en fchoon de Regeering daags na de Krooning , een bevel uitgaf om de woede van het Volk te beteugelen , duurde de vervolging egter byna een geheel jaar.
Maar voor dat wy tot de volgende eeuw overgaan, in zullen wy volgens 't geen wy vrdeger beloofd hebben , ^een kort berigt geeven van de beroemdfte Rabbynen welke geduurende dien tusfehentyd geleefd hebben , dewyl die eeuw , gelyk wy daar hebben aangeduid , een grooter getal geleerde Mannen voortbragt dan voor of na dien tyd , waarvan wy ook reeds de meeften in het
be-
(g) Alberic. Trium Font. Cronic. lub. A. C. 1182. Bas. nac. ub. fup. c. 12. 5. 23. 3: feq.
(h) Polyc. Virg. I. XIII. p. 236.



VERSTROOYING der JOODEN.
153
beloop dezer Joodfcbe hiftorie hebben aangehaald. Wy beginnen met den geleerden Rabbi Nachman Ben Jecbiel hoofd van de Joodfcbe Akademie te Rome in het begin van die eeuw , en fchryver van het Boek genaamd "]ny Haruk , waarin hy alle de bewoordingen van den Thalmud op zulk eene zaakelyke wyze verklaart , dat hy in zekeren zin dit ftuk heeft uitgeput ; in zo verre dat zy die na hem hebben gefchreeven hem eerder uitgefchreven dan verbeterd hebben , inzonderheid de groote Buxtorf , die dikwils zyne aanmerkingen gebruikt heeft zonder hem aan te haaien.
De volgende in tyd , fchoon hooger in geleerdheid en verdienften , is de groote Aben Ezra , of gelyk zyn naam vol uit gefchreven wordt Abraham Ben Meir Aben Ezra , om zyne voortreffelykheid de Wyze toegenaamd , want hy was inderdaad een der geleerdfte mannen van zyne eeuw en natie. Hy was een groot reiziger , naarftig onderzoeker naar geleerdheid , goed ftarrekundige, wysgeer, geneeskundige, digter, en kritikus , in welke laatfte weetenfchap hy allen die voor hem leefden, overtrof (£); en hy wordt voornaamlyk bewonderd door de Chriftenen wegens zyne oordeelkundige verklaaring van de heilige boeken. Hy ftierf , gelyk hy zelf korten tyd voor zyne dood voorfpeld hadt in het 75 jaar van zynen ouderdom , in het jaar 1174. (V).
Wy vinden in deeze eeuw drie geleerde Rabbynen met den naam van Levi of Hallevi. De eèrfte geboren te Keulen , alwaar hy na verfcheiden gefprekken met de Chriftenen , gedoopt wierdt , en liet Latyn onder
den
(fc)'F. Simoh Hifi. cit. V. Telt. lib. III. c. 5. Wolf. Bibl. Hebr. N. 110. Basnag. ub. fup. c. x. g. 3 & feq. Schikard. Bichinath Happrrushim , p, 172. & al. muit.
(V) Zynï werken zyn ; 1 Eene geleerJe uitlegging van aüe de Oost. Hist. Xlli. Deel, LStuk. V boe,
xvir.
Boek.
R. Nach. man.
üben Èzra



154
HISTORIE van de
XVII.
Boek.
Drie gelset d: Levis.
den naam van Hermanm onderwees. Da tweede was Juda Hallevi , een goed digter , en Schryver van -de Samenfpraak getyteld , Chozar , waarvan wy vroeger gelegenheid gehad hebben gewag te maaken. De derde was Abraham Haiievi , een geleerd Rabbyn en Cabbalift , weiken eenigen Hief- vader , anderen neef maaken van Aben Ezra , en die een yverig tegenpartywas van de Karaken , fchoon hy in redeneerkunde en oordeel by hen verre te kort fchoot; zodat hy niet in
ftaat
boeken van liet Oud:: Testament , een werk zeer geacht by alle de geleerden , wegens zyne nuttigheid , klaarheid , bei;nop'heid en fraayen ftyl , en dewyl het vry is van de kinderagtige fabels en droomen der Jotdjche Schryvers. 2. Sepher S»dnh Haihorah eene verhandeling over de verborgen geheimen der wet. 3. Jeyed Tho~ tab , de gronden van de wet. "4. Eene verklar-i ini* van de tien geboden , zedert in 't Latyn vertaald door S. Munjfer met nooten. 5. Eene nieuwe verklaaring van Jefaja en de'kleine Profeeien door hem nagezien en verbeterd. 6 Een dito v.<n de Spreuken , het Hooglied , Esther , en de Klaagliederen. 7 Zyn zendbrief op den Sabbath in Rymende verzen. 8 Een ander digtftuk getyteld Y^pH p Tl laat de makende zoon leeven , handelt over belooningen en ftraffen. Waarby Bartolocci een a^der voegt , getyteld over het Koningryk der hemelen. 9. JOIQ degrondflag der vrees.
■ 10. O^rn D Sephir Husliem over de Tetragrammtton , of den naam des Heeren. ir. Agt verhandelingen over de Hebreeuwfcbe fpraakkunft. 12. Een over de zedekunde. 13. Een over de Logica. 14. Een digtftuk over de ziel. 15. Zyn begin van Wysheid , eene ftarrekundige verhandeling in agt deelen gefplift , handelende over den invloed der ftarren en plmeeten , derzelver beweegingen , gezigtspunten , gelukkige en ongelukkige dagen over de algebra en wiskunft , rekenkunsten Starrekunde , over de wereld , over de ernbolimalifche j-iaren , over het ge roei , en de voorzeggende ftarrekunde. ió. Zyn uitmuntend digtftuk over het fchaakfpel door Dr. R-jde vertaald , en eenige [andere van minder belang. Zy die meer van de^en uitmuntenden Rabbyn verlangen te weeten kunnen de fchryvers hieronder aangehaald raadpieegen (30)
(30) In ibid Juchafm. p. 130. fcfiCi. Scliikard, Simon. Barttlic,& Wolf al fup, citat.



VERSTR0ÓY1NG der JOODEN. 15*
ftaatzynde met hen te kampen, zynen toevlugt nam tot Koning Alpbonzo VII. aan wien hy eenige onderfcheiden diensten bewezen hadt , en van wien hy gemaklyk een bevel verwierf , waardoor alle zyn partyen verpligt wierden te zwygen.
Wy hebben , van de Jooden in Egypte fpreekende , reeds een berigt gegeeven van den grooten Maimonides die in deeze eeuw leefde. Zyne werken , waar van wy daar een koit vêrflag gegeeven hebben , inzonderheid van zyn Moreh Nevochim verwekten hem weldra verfcheiden verwonderaars , maar veel meer partyen ; in zo verre dat de Synagogen die gedeeltelyk voor en gedeeltelyk tegen hem waren , geene zwaarigheid maakten elkander in den Kerkelyken ban te doen. Judah Al charifi , die toen leefde, cn een groot digter was, ondernam - op verzoek der Marfeiliaanfche leeraaren , die het Arabisch niet verftonden , zyne uitlegging op den Mishnah te vertaaien en gaf de grootfte loftuitingen aan dit werk. Hy vertaalde insgelyks zyn Moreh Nevochim , of oplosfing van twyffelagtige {tukken : fchoon hy dit werk insgelyks tot de lugt verheft , was Maimonides daarover niet voldaan en keurde de overzetting af. R. Salomon aan den anderen kant, toenmaalig hoofd van de Synagoge van Montpelier , vindende dat hy in Moreh Nevochim zig nog duidelyker tegen de beflisfingen van den thalmud verklaarde dan hy in zyne uitlegging gedaan hadt , verloor alle geduld , en haalde alle de leeraaren aldaar , inzonderheid R. Jonas en R. David die onder hem ftudeerden ,' over, om zig by hem te voegen ter verdediging van den 'f halmud , waarin zy zo verre gingen dat zy zelfs de boeken verbrandden , en allen die dezelve leezen a of zig op de ftudie der wysgeerte zouden toeleggen met den Kerkelyken ban dreigde te ftraffen.
De Oorlog , dus tegen hem en zyn aaanhang verV s klaard
xvii.
Boek.
Verdedi-
gers en te* genpartyen van Maimonides.



XVI».
Boek
D: Synige gtn ban-e elkander te zy: er oor zaak.
De drie Kimchls.
(/) Catei. Hift. de Languedoc, lib. IV. B artoloc, Wolt. & Bashag. ub fup.
156 HISTORIE van d s
klaard zynde , was egter zo ve-re af van anderen af te
•fchrikken van zyne zyde te kiezen , dat oe leeraaren van Naibonne , met den grooten Jofeph Kimchi aan hun /hoofd | niet flegts zyne verdediging opvatteden , m .ar 'ook a'le hunne Broederen in Sp nje overhaaldtn om net zelfde te doen. Dee^.e oorlog tusfchen, de leem s van beide de Nari.»n duurd? omtrent veertig jaaren, en hieidt de fchranderfte Hoofden en pennen van weerskanten bezig ; ja men kan niet zegden dat die kryg tot nog geëiridi^i is > dewyl zyne we ken van tyd tot tyd in de volgende eeuwen door n eiwe Leqraa-en van alle naaien aangetast en berispt zyn. De fcheuriig egter we'.Ke dezelve veroorzaakt hadt . hieidt in het jaar 1232 op. Maar het is tyd te fpreeken van de andere geleerde Jooden die in deeze twaalfde eeuw leefdm (0-
R. Kimchi was de zoon van Jofeph Kimchi , en fchoon een groot yveraar voor Mrimomdes , moed hy eg:er in geleerdheid en roem voor zynen Vader wyken , deze laatfte was een bitter vyand van de drillenen ; en wierdt door zynen yver buiten de gepafte perken vervoerd , gelyk men zien kan uit zyn Boek va 1 de Oorloogen des Heeren , en zyno verhan 'eling over het geloof en de verbindtenis met Ketters , meenende de Chriftenen. Zyn zoon Djvid , of gelyk zyn naam gemeenlyk verkort wordt , Radik , in plaats van Rabbi David Kimchi ; was geleerder dan een hunner , en veel gematigder jegens de Christenen. Zyne werken zyn nog zeer nuttig en geacht , inzonJerneid zyne spraakkunst en uitlegging op de Pfalrhen die in het Catyn vertaa'd zyn zo wel als eenige andere syner
uit-



VERSTRÖOYING eer JOODEN. is?
uitleggingen , die in de Latynfche Bybels van Venetië en hazel zyn ingevoegd. Hy hadt een Broeder Mozes genaamd , die ook een geleerd man was en fchryver van de verhandeling getyteld de tu:n van vr^aik die ovtr ;Jen ftaat der ziele handelde maar nooit gedrukt is. ; et manuscript berust in de Boekery van het Vati. kaan ( m ).
Een ander beroemd Rabbyn vap deze eeuw , was de geleerde Salomon Jarchi , door eenigen de zoon van Iza ,k , en door anderen Raihi genaamd , 'c welk flegts eene verkorting is van zyn raam , een inboorling van Troye in Champagne , die zyne geboortepla-ts verliet om door J <dea en Perfie te reizen en zig by zyne teiugkomft geheel op de ftudie en het onderwyzen van den Thalmud toe'ag. Zyne uitlegging van de Gemarrah is zo zeer geacht dar dezeive hem den Titel van Prins ter Uii/egge>s verworven heeft ; lchoon zyne nooten op de heilige Boeken zo zeer met fabelen en Thalmudifche beflisfingen zyn opgevuld , dat hy hierover even zeer veracht , als' wegens het ander werk bewonderd wordt. Hy ftierf te Trier , ;n het .75 jaar' van zynen ouderdom , en zyn lighaam wierdt naar Praag gevoerd , alwaar zyn graf nog te zien is (n). I c Jooden in het algemeen hadden hadden beroemde mannen in de meeste weeterIchappen , als Kimchi in de taalkunst , Juda. Alcharifi , R. HaUeVi , Jo/eph Hadajian , van Kordua , en Abc, Ezra in de digtkunst de laatstgenoemde en Abrahim Nasfi inde Starrekunde. He: zoude zonder eind zyn de riaamen hunner beroemde hoogleer aar en op te teilen ; wy zullen flegts van een
ge-
fifetbw au *;21;j:c^..s ■;>-h>.c-; ■
Cm) Bartoloc. ub fup. torn. IV. Wolf. ub. An. N. 405 , & ali. fup. nom, Gantz. ub. fup. fub an 4950. füalsheieth. A. U J192
(n) Id. Ibid.
V 3
XVII.
Boek,
Salomon [archi.
2 m doei. ^nno 1180.



i58 HISTORIE van de
XVII. Boek.
Jeoden h andere op zigten vermaard.
Groote Pro feeten en wonderwerkende Joo den in Duitschland.
Juda dc Godvrugtige, zyn, wonderdadige verlos Jmg.
gewag maaken namelyk lfaak Hazaken of de oudfte , die zestig discipelen hadt zo bedreven in de Gemarrah , dat zy voor de vuist over elk ftuk dat men hen uit hetzelve voorftelde , disputeeren en zig naar welgevallen pro en contra verklaaren konden. Een dezer discipelen was de vermaarde Juda van Parys , die zeer beroemd wierdt in de volgende eeuw O).
De Jooden in Duüschland deeden zig meer opmerken door hunne Godsvrugt , wonderwerken en profetien dan door hunne geleerdheid , indien wy hunne Schryvers mogen gelooven , kreeg de R. Samuel die te Wienen leefde , den titel van Profeet, uit hoofde van de verfcheide orakels die hy uitfprak. Zyn zoon Juda , de Godvmgtige toegcnaamd , was niet minder beroemd door de wonderwerken die hem zyn toegefchreeven , !en die alleen gefchikt zyn voor een Joodscb graauw. .Deze eeuw bragt insgelyks eenige geleerde vrouwen voort ; en een der Joodfcbe reizigers , een weinig hooger genoemd , fpreekt van eene Dogter van het hoofd van de gevangenis in het Oosten , die zo geleerd was beide in de wet en in den Thalmud , dat zy door de traliën van haar venster , eene groote meenigte discipelen onderwees , zo dat deze haar alleenlyk hoorden zonder haar te zien om hen te beletten van niet op haar of zy op hen verliefd te worden (p). Wy hebben insgelyks in dit hoofdftuk eenige Jooden in de hcogfte posten gezien aan het hof van verfcheiden Prinfen ; anderen aan het hoofd der legers oefenende hunne vcricheiden bedieningen met groote toejuiching. Portugal onder anderen bragt een zeer beroemd Jood voort , die zig niet flegts door zyne verdienften verhief tot Generaal van het leger, maar ook door zyne zonderlinge zedigheid, zo wel als
zy-
( o) Gantz, & al. ub. fup.
(p) Itinerar. R. Petach , ap Wagsnseil m So êah , p. 220.



VERSTIK) OYING der JOO DEN. 159
zyne dapperheid en goed geluk , alle de Kuiperyen en de listen van het Portugeefche ministerie tegen hem wist te loor te ftellen (D), Wy zouden hier insgelyks gewag kunnen maaken van eenige hunner geleerden , die in deze eeuw de Synagoge verlieten om Mohammedaanen of Christenen te worden ; maar dewyl ons dit te ver-: re zoude vervoeren , zullen wy overgaan tot eenige zaakelyke {tukken in dezelve voorkomende , namelyk de verfcheiden valfche Mesfiasfen die gedurende dien tusfchen tyd beide in het Oosten en Westen verfcheenen.
De Schryvers tellen niet minder dan negen of tien van deze bedriegen ; dus kon het groot getal hunner geleerden derzelver bedriegeryen noch de lichtgeloovigheid van het volk , niet beletten. De eerfte dezer Mesfiasfen verfcheen in Frankryk in den jaaren 37. De plaats' zyner geboorte of verfchyning is door geen fchryver genoemd, zy vernaaien ons alleenlyk, dat Lodewyk,. die toen op den Throon zat , de Synagogen liet nederwerpen en de Joodfcbe natie ftreng behandelen ; waaruit wy mogen befluiten dat hy een groot gedeelte van zyne geloofsgenooten misleid hadt. In het volgende jaar \ verfcheen 'er een ander in Perfie , die zulk een groot' gevolg kreeg , dat de Koning gevoeglyk oordeelde het
ove-
(d) Dit was de groote Dan Silomon , zoon van Jechajah , die een even gioot wysgeer als generaal was. Door zyne verdienften wist hy zig in den Jaare 1190 te verhellen tot de waardigheid van Veldmeefter- generaal , 't welk toen de hoogde post in het Militaire was, waarin hy zig zo wel gedroeg , dat hy het bevei over het geheele leeger kreeg. Zyne dapperheid en goed geluk verwekten hem zeer magtige vyanden onder de grooten , welke hy door ïyae byzondere zedigheid te boven kwam ; en niet te vreden die zelve te beoefenen . boezemde hy zyne natie dezelve in ; en op. gemerkt hebbende dat het te paard ryden door de ftraaten den Ptrtugeezin onaangenaam was , haalde hy den Jooden over het zelve aa te laaten , zo wel ais het drasgen van zydwii kleederen.
xvir.
Boek.
Hekeerliit' ren en af» 'aüigen.
'^alfche MesfiasfeH
De estjli n Frankyk.
len tweede n Perfie. AnnD.
1180.



ióö HISTORIE van de
XVII. Boek.
r
Een den in Spanji
overige der Jooden te verplJgten hem op te eifchen, om hem te belasten de wapenen nederteleggen ; bet welk zy in het eerft vergeefich beproefden , tot dat hy bewogen fcheen door het gezigt van de menigte kinderen welke de droevige moeders voor hem bragten , om hem tot medelyden te bewegen. Hy ftelde toen aan dien Monarch voor dat deze hem de onkosten van den Oorlog betaalen en hem zyne benden ongemoeid weg zoude laaten leiden ; het welk tot verwondering der Jooden wierdt toegeftemd, waarop de fom door den Mesnas vaflgefteld , betaald , en de Troepen afgedankt wierden. Maar de koning zig buiten gevaar vindende , verpligtte de ontwapende Jooden hem het geld weder te geeven en liet volgens zommigen dien bedrieger het hoofd voor de voeten leggen (q).
k Maimonides maakt gewag van een derde die in ■ Spanje verfcheen tien jaaren, voor dat Hy fchreef en zyne natie een ftrenge vervolging berokkende. Hy was een inboorling van Kordua , en wierdt in zyne bedriegery onderfteund door een der grootfte Rabbynen van die Stad , die een Boek fchreef om van te vooren de nabyheid zyner verfcheining uit de ftarren te voorfpellen. Onze Schryver voegt daar by, dat hy door de beste en wyste foort van lieden als een dolleman wierdt aangemerkt , maar gelyk deeze altyd in kleinen getale zyn in vergclyking der overigen , konden zy niet beletten, dat hy in aanzien kwam, tot dat zyne te loorftelling de oogen opende ( r). Tien jaaren daarna voorfpelde een ander bedrieger, dat de Mesfias binnen een jaar zoude verfchynen j dewyl zyne voorfpelling valsch
bleek
(q) S o h o M Ben V i r g. ub. fup. 269 Len t. de Pfeudo Mesf. Judsor. p. §6. (r) Maim. Epist. de Reg. AuH,ap. Wurft. p. 293.



VERSTROOYiNG der JOODEN. i61
bleek te zyn , veroorzaaakte dit nieuwe verwarringen en vervolgingen tegen deeze ligtgeloovige natie. Dit was in het Koningryk Fez, alwaar men ons verhaalt, (Y). dat een ander perfoon was die zig uitgaf voor den Mesfias kortlings voorfpeld. In het zelfde jaar gaf zig een Arabier uit voor den Mesfias, en beweerde wonderwerken te doen ; fchoon onze Schryver hem eer aanmerkt als een geeftdryver die meer opregtheid dan oordeel hadt (?). en door het overige der Jooden over hem geraadpleegd zynde , voorfpeide hy hem het noodlottig gevolg 't welk zyne en hunne begocheling hen zoude berokkenen. Zyn raad belettede egter niet dat eene groote meenigte dien bedrieger volgde , die op het einde van het jaar vastgehouden , en voor den Koning gebragt wierdt ; alwaar hy , gevraagd zynde wat hem tot die bedriegery bewogen hadt ? ftout antwoordde, dat hy van God gezonden was ; en als een blyk hier van voorfpeide by dien Monarch , dat indien hy bevel gaf hem te onthoofden , hy hem onmiddelyk daarna van den dood zoude zien opftaan. De Koning vattedc hem by zyn woord , en belafte dat hy onthoofd moeit ; worden , waarop het bedrog genoegzaam ontdekt wierdt,' zy die door hem begocheld waren zwaare ftraffen ondergingen , en de Natie tot groote geldboeten veroordeeld wierd
Eenigen tyd daarna kreeg een melaatfche , die zig' in eenen nagt van zyn hardnekkige ziekte genezen vondt,; door dit gewaande wonderwerk , in het Hoofd dat hy de Mesfias was ; waarop hy zig aan geene zyde van den! Euphraat voor zodanig ging uitgeeven , en een groot
Se-
(x) Solom Ben Virg. ub. fup. p> 169. (t) Maimon. Epift. ad jud. in Masfilia , ap. Wurst. ub. fop» 9. Ï9t. («) Id ibid*
Oqst. Hist. XIII. Deel. I. Stuk. X
XVII. Boek.
in Fez. Anno. 1167.
E$n ander aldaar.
<p zyn eir,en begeere onthoofd.
len melaatcbe geeft ;ig vwr den ienMesfias \it.



xvn.
Boek.
De Joodei ter zyner eorzaakyei volgd
Een zever rfewPerfi
Een agtj in Moravie.
(jc) Ir>. Epift.de Auftr. Region. ap Wurr. p. 293. Solom, ub.
fup. p. 1, 69, (y) Ib ibido
lót HISTORIE van es ,
gevolg kreeg. De Joodfcbe leeraaren overreedden hem en zyn aanhang egter weldra , dat deeze geneezing , hoe wonderdaadig zy ook fcheen te zyn , geen genoeg, zaam bewys van zyn Mesfiasfchap kon verftrekken , en deeden hem en zyn gevolg over hunne dwaasheid bloo> zen. Maar het opvatten ven de wapenen , ter zyner , oorzaak , verbitterde het Volk zodanig , dat het zelve de Jooden op nieuw begon te vervolgen ; en een hun'ner Schryvers verzeekert (x) dat tien duizend hunner , geheel moedeloos over het lyden dat zy te dezer oorzaak ondergingen , den Joodfchen Godsdienst verzaakten 't welk de gedagtenis van dien bedrieger haatiyk by de geheele Natie gemaakt hadt. Dit volk onderging eene nieuwe en ftrenge vervolging in Perfie in het jaar U74, -ter oorzaak van een zevenden valfchen Mesfias, die eenisgen van het Gemeen door zulke vreemde ftreeken verleid hadt , dat zy hem naderhand als een zamenzweerer of als een duivel aanmerkten (y). [e Een agtfte bedrieger gaf zig voor den Mesfias uit in Moravie , namelyk David' Almusfer , die zig beroemde dat hy het vermogen hadt van zig onzigtbaar te maaken als hem dit goeddagt ; en die een groot gevolg kreeg. Om de kwaade uitwerkzels van zulke toevloeyingen der menigte te voorkoomen , beloofde de Koning hem het leven te zuilen fchenken , op voorwaarde dat hy zig in zyne handen overgaf. Hy deedt dit; Maar die Prins in plaats van zyn woord tc houden , liet hem in de gevangenis werpen ; waaruit hy egter met behulp van zy ne konst wist te ontfnappen, men beproefde vergeefsch hem te agtervolgen ; hy verdween als hem dit goeddagt,



verstrooying der jooden.
ën de Koning die hem in perfoon na jaagde , hadt d« fpyt hem te zien , maar hem niet in zyn magt te kun nen krygen. Vermoeid van hem te agtervolgen liet de Vorst aan alle' de Jooden , die toen zeer talryk waren , bevel 'geeven van hem aantegrypen en overte leveren ; het welk zy eindelyk , uit vrees voor eene nieuwe vervolging deeden , waarop hy weder wierdl vast gezet. Maar of zyne konst toen was uitgeput, of dat 'er eenige tegenftrydige toverkragt tege hem gebezigd wierdt , hy kon althans noch uit de gevangenis, noch uit de handen van den beul ontfnappen (z) (I).
Maar de beroemdfte van alle , in deze eeuw was David Alroi , of Eldavid welken anderen gemeenlyk in het jaar 1099 of 1100 plaatfen ; mm Benjamin de Tudela , die in het jaar 1173 reisde , fpreekt van hem als 10 jaaren te voren verfcheenen zynde. Hy was een inboorling van Amaria , welke Stad omtrent 1000 Jooden bevattede , die eene fchatting aan den Koning van Perfie betaalden ; en hy was bedreven niet flegts in de thalmudifche geleerdheid , maar ook in de Chaldeeutv. fche toverkonst , waaruit hy eenige geheimen gebruikte om het volk te blinddoeken. Hy vervoegde zig eerst tot het hoofd van de gevangenis , en tot het hoofd van de Synagoge van Bagdad , maar haalde voornaamlyk de Jooden , op den berg Plaphtan gevestigd , over om de wapenen op te vatten , na dat hy hen door eenige gewaande wonderwerken misleid hadt. De Perfiaanfche Koning ongerust over deze wapening, en de voortgangen die hy gemaakt hadt , zondt hem uitdruklyk bevel om aan het hof te komen ; beloovende hem terCs) In. ibid. zelfU) MA!MONIDES en Salomon hierboven aangehaald fpreeken ons van een negenden bedrieger welke zy zeggen dar in deze 12 eeuw , en in den tyd van Salomon , Zoon van Addrsti , leefde, maar zy maaken geen -gewag noch van ?yn naam , noch van zyn land , noch van zyn goed of kwaad geluk.
X 2
;xvii.
Boek.
Gevat ên gejlraft.
Een negen* de Eldavid genaamd.
Zyn karakter en goed geluk.



ie-4 HISTORIE van de
XVIL
boek,.
Antwoord aan den Ko ning van Perfie...
By vet'
dwyr.t.
vegeefsch vervolgd.
Door zyn Jcboonvadt verraden.
zelfder tyd , dat indien hy toonde de Mesfias te zyn , hy hem als een Koning , uit den Hemel gezonden , zoude erkennen. Eldavid gehoorzaamde , tegen alle verwagting , aan dit opontbod , en verzeekerdc den Koning dat hy wezenlyk de Mesfias was ; waarop hy in de gevangenis geworpen wierdt met verzeekering dat hy niet erkend zoude worden , voor dat hy zig door eenig wonderwerk uit dezelve hadt weeten te verlosfen. Maar terwyl de Koning overleidde met welk eene foort van dood hem te ftraffen , kwam men hem berigten dat de gevangene ontvlugt was. Hy zondt hem ver» fcheiden kouriers agter na , die hem by zyne terugkomst verzeekerden dat zy zyne ftem dikwih gehooid maar hem niet gezien hadden , of in ftaat waren geweest hem te vatten. De Koning , vermoedende dat zy waren omgekogt , trok hem in perfoon na tot aan de oevers van de rivier Gozan r alwaar hy zig gek , hoorde noemen , zonder hem , te zien. Kort daarna zagen zy hem , feheidende de wateren van de rivier met zynen mantel , en dezelve doortrekkende. De Koning begon inderdaad te gelooven dat hy de Mesfias was , maar zyne Officiers overreedden hem het tegendeel , en verzeekerden hem dat dit loutere begocheling was , en dus trok het leger de rivier over zonder hem te zien.
D e Koning fchreef hierop onmiddelyk aan de hoofden rder Jooden , hen belasterde Eldavid in zyne handen overtekveren >. met bedreiging dat zy anders zonder genade zouden worden omgebragt. Dit verpligtte het hoofd van de gevangenis hem een onderdaanigen brief te fchryven , hem verzoekende dat hy zig zoude over* geeven ,. en zyne natie dus voor verdelging hoeden j maar de bedrieger boertte hier flegts mede, en weigerde dit volftrektelyk. Hy ging voort met zyne vyandlykheden , tot dat zyn fchoonvader , bekoord door ^ ee-



VERSTROOYING der JOODEN. 165
eene belofte van 10.000 kroonen , hem op een avondmaaftjrd nodigde ; en hem met wyn opgevuld hebbende het hoofd affloeg , en hetzelve aan den Koning zondt. Maar Zaid- Aladin , in plaats van zyn woord te houden , drong aan dat alle de Jooden, die hem gediend hadden , hem moesten worden overgeleverd ; en dewyl zy zig hiervan poogden te veiontfchuldigen , liet hy eene groote menigte van die natie in zyn gebied ombrengen (a) Maar al genoeg gezegd wegens de valfche Mesfiasfen in deze eeuw. Waar uit de leezer zien kan welk eene fïerke geneigdheid de Jooden hadden om elk bedrieger die zig voor een verlósfer uit gaf , na te loopen , gezamentlyk met hem de wapenen op te vatten , en alle fooiten van beledigingen te begaan tegen hen welke zy hunne vyanden noemen , om dat deze hen in onderwerping hielden het zy Christenen , Turken of heidenen
Wy zullen hier weder de 13 en 14 eeuwen by een voegen , om niet verpligt te zyn den draad der historie zo dikwils af te breeken ; beginnende , gelyk wy tot nog toe gedaan hebben , met de Jooden in het oosten , alwaar wy hen fterk verminderd zullen zien beidein getal en aanzien , inzonderheid ten opzigt van hunne hoofden , hunne akademien , of geleerde mannen , waarvan wy nauwlyks eenig gewag gemaakt vinden. Wat de eerften betreft , R. Petachiah , die omtrent het einde der voorgaande eeuw derwaards reisde, verhaalt ons , dat zy daar nog in wezen en aanzien waren (b*). Maar het is waarfchynlyk dat de laatftgemelde vervolging 3 die niet voor het begin van deze eeuw ophieldt , werkelyk een eind van hen gemaakt heeft , zedert welken tyd hunne zaakca , fteeds van
kwaad
(•) Ben ViRsHist. Iud. p. 162.
tb) Itinerar. M. S. ap. Wagens, in Sotah.
X 3
XVII.
Boek,
jooden mi* gebra^i.
Verval van de Jooden in de 13 en \\eeuvoen.
Hoofden van de gewigeniswnietigj.



i66 H ISTORIE vandi 3t
XVII. Boek.
De Joodei worden of vallig.
In vrede i: Judïa.
n. Mofe Nachmanides wyl naar Judea
kwaad tot erger vervallen zyn: Want kort daarna wierdt Nes/er Ledinillah , Khalif van Bagdad , en een zeer yverig voorftander van de leer van Mohammed , zo wel als een perfoon van de laagfte gierigheid , naaryverig over de al te groote rykdommen der Jooden , gelyk ook over hunne fierke drift voor elk bedrieger die zig voor den Mesfias uitgaf , vervolgde hen in 't openbaar' , en verpligtte allen die niet Mohammedaanscb wilden worden, zyn Babylonisch grondgebied te verlaaten (c); Waarop een gedeelte hem verliet , en het overige verkoos op de bepaalde voorwaarden te blyven. De oorlogen die daar zedert voorvielen , onder Melek al Nasfar en zyn broeder tegen Holagu , anders H'daku , Keizer der Tartaaren , het dooden van die twee Prinfen , na het inneemen van Bagdad , hielpen jhunnen ondergang aldaar voltooyen.
> Judea wierdt niet minder gekweld door de oorlogen die tusfchen de Christenen en Saraceenen woedden; maar dit belettede niet, dat de Jooden daar eenige Syna. gogen en geleerde Rabbynen hadden. Derwaards was shet dat de beroemde R. Mofes Nachmamide; , of gelyk zyn naam gemeenlyk verkort wordt, Ramban , week , *en alwaar hy eene Synagoge bouwde en een der beroemd'fte Kabbalisten van die eeuw wierdt. Wat hem zyn geboorte land , alwaar hy zo bemind en geacht was , deedt verlaaten voor Judea , toen door oorlogen verfcheurd , is niet gemaklyk te gisfen , ten zy hy zig haatlyk maakte by de Spaanfche geestlykheid , door de gefprekken die hy hieidt met eenige Munniken , in zonderheid - dat , 't welk in den jaare 1263 voor den KoningJ van Arragon en zyn hof gehouden wierdt. De tyd van zyn dood is insgelyks verfchillend geplaatst ; door eenigen in den jaare 1300 ; in welk geval hy ior5
jaa.
(c) D'H e re e t o t. Bib!. Oriënt, fub. voc. Abülpharac, Pynast. IX. p. 53?. s



VERSTROOYING der JOODEN. 167
jaaren moet geleefd hebben ; en deor anderen 40 jaar vroeger fchoon dit agt jaar eerder is dan de Schryver van Juchafin fielt dat hy zyne uitlegging van de Kabbalistifche wet voltooid heeft zyne andere merkwaardige werken kan men in de Noot zien. (N) De Jooden maakten egter geduurende dien tusfchentyd geen groot figuur in Palestina ; en vergenoegden zig met het vry gebruik hunner fchoolen en Synagogen ; en Nacbmanides was de eenige opmerklyke leeraar die zy onder zig hadden (d).
Zy hadden het niet veel beter in Egypte , alwaar de inval die St. Lodewyk in dat Koningryk deedt , en
de
(<f) Di hoe vid. Bartoloc. ub. fup. Wolf Bibl. Haebr. N. 1612. p. 876 & feq.
(N) 1. Een gebed op de verwoesting van den Tempel 2. Een zendbrief over de heiligheid van 't huwelyk , geevende eenige re gels op hoe ouders braave kinderen kunnen krygen. 3. Zyn tuin van begeerte , een andere zendbrief , in den kabbalistifchen trant.
4. Een derde aan zyn Zoon , over zedekundige onderwerpen.
5. Een vierde ter verdediging van Maimonides. 6. De fchat des levens , eene kabbalistifche verhandeling. 7. Over goedgeloof en vertrouwen , insgelyks kabbalistisch, g. Zyne uitlegging van de wet, in den zelfden t ant , dog fyner dan het overige. e. Over de verlosfing of herroeping van uitbanning. 10. Zyne Predikatie voor den Koning van Kastilie over de uitmuntendheid der Goddelyke wetten, ir. Eene verhandeling over de zuiverheid 12. Nieuwe uitlegging op de verhandeling van Bava Bmra. 13. Op die van JatzWah , of de Schepping. 14. Op die van de Oorlogen des heeren. 15. Op
j die van Maimo?iides , Jad Clnzakah genaamd. 16. Bevelen tot I zaligheid , insgelyks Itabalistisch. 17. Eden de tuin des Heeren insgelyks. 18. Jalebs lente insgelyks. 10. Eene uitlegging op Job. 20. op eenige verhandelingen van den thalmud. 21. Eene verhandeling over het einde of de komst van den Mesfias. 22. Over de granaat ■ appelen kabalistisc"h. 23. Vraagen en antwoorden 24. Dc lelie der geheimen , eene kabbalistifche uitlegging door cyfergeta-len. 25, De vierkante tafel. 26. De wet der menfehen , of voorfchriften hoe zig in ziekte , dood , en de verwagiing van een toekoomend leeven te gedraagen. 27. Zyn gefprek met een Dominika*nir Munnik.
xvir.
Boek.



168 II I S T O R I E van be
XVII.
Boek.
R. Simeoi Duran Annoi39 zyne wet' ken.
Saadoddowlah.
deir Argu iegunfligi.
Anno ia;
de onwenteling die kort daarna onder de Mamluhn voorviel , hen niet vergunde in rykdommen of geleerdheid toe te neemen ; dewyl zy aan den eenen kant van alle aandeel in de openbaare zaaken waren uitgefloten , en aan de andere zyde verpligt waren geweest alle gedagten op geleerdheid van eenigerhande foort te laaten vaaren , in zo verre dat wy van geen Rabbi van eenig aanzien onder hen gewag gemaakt wierden, ,Daar was inderdaad zeker Simeon Duran , in eene ftad van Afrika , die eenige werken uitgaf ; maar hy was noch Egyptenaar noch Afrikaaner , maar een inboorling van Spanje , van waar hy de uitlegging van R. Alphez met zig gebragt hadt , welke hy aldaar vertaalde ; hy leefde niet voor het laatfte gedeelte der veertiende eeuw (f).
De Jooden in de ftreek van Babyion zo wel als de verftrooiden van de tien ftemmen in het oosten , leeden , gelyk wy vroeger te Kennen gaven , zeer veel van de invallen der Tart aar en , maar hadden eindelyk : eene lange ademhaaling onder Khan Argun , door mid.del van een J>odfeh geneesheer, Saaddodowhh genaamd, een geleerd man , en aangenaam in den omgang , welken die vorst tot zyn eerften ftaatsdienaar aanftelde. De Christen historiefchryvers doen hem dat regt , dat hy hen in het gerust genot liet van het geen zy in dat Ryk bezaten ; maar hy befteedde al den' invloed , dien hy op den Vorst had , om de belangen van zyne eigene natie te bevorderen , en >i bezorgde hen eenige aanzienlyke voorregten. Zy genoten die egter niet lang of Argun wierdt gevaarlyk ziek en ftierf kort daarna } en Saaddodowlah , dia by de Moslems en Arabieren wegens zyne vriendelykheid voor de Jooden gehaat was , wierdt befchuldigd
van
(O D'Hïrbïlot Bib, Or, fub. V.



VERSTROOYING der JOODEN. 169
van den Khan vergeven te hebben , en om deze reden omgebragt ; en met hem eene groote menigte van zy ne natie (ƒ) Niettegenftaande liet welk de jooden middel vonden zig ha dan dood van Argun in het gebied , ja zelfs aan het hof , der Mogollen in de volgende eeuw te vestigen. Maar dewyl wy van geene akademien noch geleerde mannen onder hen gewag gemaakt vinden , _ mogen wy befluiten dat zy geheel aan hunne waereldiche belangen gehegt waren.
Het is insgelyks waarfchynlyk dat zy , geduurende deze twee eeuwen , dezelfde rust in Griekenland geno ten , ten minden vinden wy niets van het tegendeel. En het geen ons bevestigt dat zy daar een volkomen vryheid van Godsdienst hadden , is dat de Griekfche Schyvers van die tyden de geweldenary veroordeelden, die de Latynen tegen hen bezigden , door hen te dwingen van zig te laaten doopen , fchoon zy zelve zeer geneigd v aren om zig naar den Joodfchen Godsdienst te fchikken (g). Deze verwyten waren niet dan al te wel gegrond , indien wy in aanmerking neemen welke wreede behandeling de Jooden van de kruisvaarders ondergingen , in het westen voor dat zy van daar vertrokken , en in alle plaatfen van het ODsten daar zy kwamen ; en dat de Paus en zyne geestlyken verfcheiden Joodfcbe gebruiken in de Kerk vernieuwd hadden , als het eeten van het Paasch-Lam , ongerezen Brooden •> en eenige andere (h).
Het is nu tyd het oog te flaan op den ftaat der Jooden in de Westerfche deelen , alwaar wy hen niet minder verdrukt zullen vinden , dan zy talryk en ver-'
mo»
fƒ) ld. ibid.
U) Gksci in Latinos ap. Cotklbs Mon. Eccles. Grsc,. torn, III. p. 99-50^504-506-515.
(« Bask ag. ub. fup. lib. IX. c, 17, J, je.
Oost. Hist. XIII. Deel, I Stuk, ' Y
XVII. Boek.
mgebragt. 13*7.
üh Jooden
ïreeizaam 'n Griekenland.
Hnnnefleg, e ftaat in Kt westen.



ito HISTORIE van DE
XVII. Boek.
Am 01.20
mogend waren. Want hunne rykdommen misten zeidqn den naaryver der geestlyken op te wekken en vervolging voort te brengen. Wy beginnen met Spanje , alwaar wy hen van het begin der 13 etuw vervolgd zien door den Bisfchop van Toledo die hunne aan.<xroeijing in getal en rykdommen met een naaryverig" oog befchouwde , het gemeene volk tegen hen ophitfte , en zig aan derzelver hoofd Hellende met geweld in der j oden huizen en Synagogen inbrak , en dezelve pplunderde De kruisvaarders , 1 die zig toen voor
hunnen togtnaar het heilig land gereedmaakten (k), en kort daar an digt by die ftad moesten by een koomen , voltooiden wat die kerkvoogd begonnen hadt, uit een denkbeeld 't welk zy opvatteden "dat de vernieling van deze vyanden van Christus, ongetwyffeld zegen op hunne onderneming zoude brengen ; en in gevolge hiervan regten zy zulk eene verwoesting onder de Jooden aan , dat Abravanel die vervolging aanmerkt als een van de vier bloedigfte , weke die natie ooit ondergaan heeft (/) , in zo verre dat hy het getal , 't welk Spanje verliet , hooger ftelt dan dat 'rwelk Mo/es uit Egypte heeft geleid. De Spaanfche adel gebruikte in derdaad zyn gezag om dc wreedheden tegen hen gepleegd , te beteuger,» l - . 'en;
(«) M aki AN a , tom. XI. C. 22. p. 400..
(•/) In Isaiam , cap. 40.
(Q) DKZi vervolging. , die sig egter niet-verder dan tot hunne goederen en vryheid van geweten uiftrekte , wierdt door dezen kerkvoogd aangevangen uit hoofde dat zy voermaals de ftad Joledo san de Muoren verraden hadden.. Waar het blykt duidelyk dat dit eène val fche befchuidiging was , uit het ftilzwygen van •allé de histonefchryyers van dit.", tyd , en nog veel meer uit het verdrag van overgaaf van de inwooners , waarby zy vryheid bedongen om het land te verlaaten en alle hunne goederen met zig te neemen , of te bly'ven en de vrye oefenirg van hunnen Godsdienst ie genieten , mits dat zy dezelfde fehattingen die zv aan de Gethen betaald hadden , opbrsgten.



VERSTROOYING der JOODEN. 171
len ; maar Koning Ferdïnand , die zig door de vervolging der Albigenfers en andere ketters , in de gunst der yveraars poogde in te dringen was de fterkfte van allen in het aanmoedigen der geweldenaryen tegen de Jooden.
Z y wierden zedert van een vreeslyke misdaad befchuldigd , namelyk dat zy een jonge choorknaap van de hoofdkerk van Saragosja , Dominikus genaamd , weg genomen en gekruifigd hadden. De ontdekking is door de Legende - Schryvers van dien tyd , toegefchreven aan een woncierdadig licht 't welk zich vertoonde . op het graf , waarin zy hem gelegd hadden , digt by den zeekant ; waarop hy uit hetzelve genomen , voor heilig verklaard , en in de hoofdkerk gelegd wierdt (m). Dit verhaal worde door verfcheiden omftandigheden , byna even verbaazend , onderfteund (V) ; maar tevens door allen , uitgezonderd bygeloovigè dweepers , als febelagtig verworpen. • Wy vinden eger niet dat deze daad eenige vervolging voortbragt , het welk vreemd is, indien de Jooden in derdaad fchuldig daar aan zyn geweest ; dezelve diende egter om hen haatlyk te maaken , en ftelde hen bloot aan de beledigingen van het gemeene volk, het welk hen zo bevreesd maakte, dat dit hunne bekeering , waaraan , indien men de fchryvers van die tyden gelooven mag , toen met veel yver en goedgevolg gearbeid wierdt, fterk hielp bevorderen. Onder de grootfte yveraars voor dit gezegend werk was de geleerde Raymond Ptnnaforte , Generaal der Dominikaancrs , die toen in groote achting by Jacobus I. Ko 1 nmg van Arragon , en zyn biegtvader was , gelyk:
ook
(m) Rezotius annal. ad an. 1250
(n) Vincent Blasco peristephan. Arragon, lib. IV. fo!. 72. Tammo Salazar Martyr Hisp. p. 625 & feq Fascicul. temp. in Hist. Germ. tem. III. fol. 18. Wilhelm. Mokach. Veter Aevi.- Analeft. & al.
Y *
XVII.
Boek.
'Vfgens het truifigen aan een ien~ %e befcbul* ügi.
\nn0125c1
Pennafore poogt hen e iekeeren.



17*
HISTORIE vam de
XVII. Boek.
Atfnoi.255
R. Marti
ni's Pugic Fidei.
Alphanfo
X 'moedig de Joodci aan.
Anno 125
(.«:) A most Ml Vit. R, Fennaforte.
ook ftaatsdienaar van den Paus. Hy hadt reeds, door zyn aanzien en behendigheid de gevveldenaryen van het Graauw tegen de Jooden weeten te beteugelen , en dien Vorst overreed dat de zagtfte middelen de kragtdiadigfte waren om hen te bekeeren (0), Hierop kreegen verfcheiden perfoonen last de Hebreeuwfche en Artjtifche taal te leeren om zig in ftaat te ftellen van met hen te redentwisten , en hen door bondige bewys redenen van hunne dwaalingen te overtuigen. Deze lagen zig , in gevolge hier van , op de beoeffening van deze taaien , en van de heilige boeken , met zo veel yver toe , dat zy de dwaalingen en fabels van de Rabbynen gemak • lyk ontdekten , en in ftaat waren hen met hunne ei ■ gene wapenen te flaan. Onder andere geleerde voortbrengzels , die tegen hen uitkwamen was de Pugit FU 'dei , door eenigen toegefchreven aan onzen firaksgenoemden Dominikaaner , fchoon dezelve niet dan drie jaaren na zynen dood uittwam > en gefchreven is door een ander"Munnik van die orde , Raynond Manini genaamd , en alleen door Penneférte aangemoedigd en bevorderd.
Omtrent denzelfden tyd gaf Jlphonfo X Koning fvan Kastilie , en een beroemd fterrekundige , toen bezig met het opftellen van de tafelen, die zedert onder ; zynen naam uitgegeven zyn, geene geringe aanmoediging aan dejoodj'cbe Rabbynen , v/aarvan hy verfcheiden wel bedreven vondt in die weetenfchap ,. die zig dour dat middel ligtlyk in zyne gunst indrongen, Onder deze was Juda de Toledo die op bevel van den Koning de ftarrekundige werken van dvicema vertaalde ,.. en dezelve verbeterde door eene nieuwe verdeeling van de ftarren, welke hy in. agt en veertig Constellaties of geftarnten
fplits-



VERSTROOYING der JOODEN. 17.3
fpiïtfte C?)- De beroemdfte Jooden , welke dien Vorft in het opftellen van zyne tafels de behulpzaame hand leenden , waren Men Ragbel, en Alquibits de Toledo , welken hy zyne meesters noemde , Aben Mujio , en Mahomad as Sevilia , Jofeph Ben Hall , en Jacob Ahvena van Kordua Hy bediende zig insgelyks van hen in eenige andere gevallen , en bleek , altyd zulk een edelmoedig befchermer van hen te zyn , dat dit de wangunst der y^ eraars gaande maakte , en hen nieuwe kompiotten en Lefchuldigingen tegen de Jooden deedt uitvinden , Want het was waarfchynlyk omtrent dien tyd dat • drie nydigaarts uit de Stad Orjana in Andaloufie een dood mensch in het huis van een Jood wierpen , en hem befchuldigden van het zelve te hebben, vermoord , waarop het gemeene voik opftondt en eene groote menigte van die natie ombragt , terwyl de overigen eene wykplaa*s gingen zoeken in het huis van eenige Christenen van hunne kennis. Het was toen het Paaschfeest en toen zy daar niet anders vonden dan gerezen brood , het welk geduurende die geheele plegtigheid verboden is waren verfcheiden hunner op het punt van fterven dewyl zy zig liever wilden dood vasten dan hunne wet verbreuken (q). De inwooners van Palma vielen insgelyks' op de Jooden aan , en bragten verfcheiden hunner om; waar op dit volk hunne Broeders hunne begeerte liet t© kinnen geeven om een gezantfchap naar het hof te zenden , ten einde de opfchorting te verwerven van een moorctj die waarfchynlyk algemeen ftondt te worden. Maar de afgevaardigden wierden zo digt door hunne vyanden vervoigcL-, dat zy genoodzaakt waren den groten weg te
ver-
ff)HiGOEXA, Histor. Toletan. Ub, XXI. c, 8. MS. & lib. XXII. c. 12. (aj Solqm, Ben Vixg. p. 78- ad 9*.
Y 3-
xvn.
Boek.
Groote Jier' rekundigen
De Joode« te Otfana omgebragt,
e PalrcR,



174
HISTORIE van de
XVII. Boe?.
Door den Koning «jrygejprooken.
Bemind doorKoninp Jacob v«7 Arragon, Anno. 1264.
verlaaten , en zig in een bosch te verbergen, em niet op de reis omgebragt te worden ; wa-irdoor hunne party reeds aan het hof was , en haare befchuidiging ingebragt hadt voor dat zy aldaar kodden aankomen Jofeph egter die aan het hoofd van het gezantfchap was , en in den Joodfchen raad voorzat , bepleitte zyne zaak zo wel , " dat hy de verwondering van het geheele hof opwekte , en de Joodfcbe natie van den gewaanden moord deedt vryfpreeken. Maar de Koning vattede hier uit gelegenheid op om hen van ve fcheiden anderen misbruiken te befchuldigen , waardoor zy zig met reden gehaat maakten by de Christenen (W). Hunne befchuldigers drongen fteeds aan dat de Jood op de pynbank moest gebragt worden om te weeten of hy den moord begaan hadt ; maar hy ontfnapte aan die pyniging door het graf te laateh openen waaruit het lyk genomen en in het huis geworpen was ( r ).
Onder de geleerde Jooden welke onder de Regeering van Koning Alpbonfo leefden , was de beroemde Mithridos , gelyk hy door Gantz genoemd wordt , fchoon hy de zoon was van Theodorus prins van de Levieten te Burgos. Daar was ter zelfder tyd een ander Meir te Narbonne , waarmede hy dikwils verward wordt , die insgelyks een groot leeraar was , en even als hy , veele discipelen hadt. De Koning van Arragon Jacobus I , fchoon een Godvrugtig man, was 'er zo ver af van den toen heerfchenden yver tegen de Jooden na te volgen , dat hy verzeekerd wordt hen ter zyner hulp geroepen , geleerde en zedekundige lesfen van hen ge-
kogt ,
(r) Solom. Ben Viio. ibid.
(W) Dit waren hunne buitenfpooiige knevelaryen , en verregaanden woeker , de rykheid en pragt hunner kleederen , de flaatfie en grootheid waarmede zy in de flraaten verfchenea.



VERSTROOYING' der JOODEN,
175
kogt , en dezelve in zyne afzonderlyke Godsdienst oefeningen gebruikt te hebben. Zo dat de Jooden fchoon zy gehaat wierden door het gemeene volk , en de onkundigen onder de geeestlykheid , door de groo'e en geleeide mannen niet flegts befchermd , maar bewonderd en aangemoedigd wierden. Dit geluk wierdt egter weidra weder verdonkerd door verfcheiden toe/allen en ongelukken die hen eenigen tyd voor het eind der 13de en het begin der 14de eeuw o', ervielen.
Het eerfte wierdt veroorzaakt door twee bedriegers die de handen in een floegen om a.'Ie de Synagogen van Spanje te misleiden. De voornaamfte , Zacharias ge- \ rraamd , gaf zig inderdaad niet voor den Mesfias uit < maar beweerde dat hy door zyne bedreevenheid in dec Profetien (Z) den tyd van deszelfs verfchyning ontdekt' hadt , welken hy verhaalde dat nu op handen was. Ky bepaalde zelfs den dag , en de Jooden die zig biertoe door vasten en aalmoesfen voorbereid hadden , begaven zig dien dag naar de Synagoge in het witgekleed , en in groote verwagting van hem te zullen zien. Een Jood , die zedert Alur.nik wierdt , en in den jaare 1458 tegen zyne Natie fchreef , voegt daar by dat zy zeer verwonderd waren niet flegts alle hunne klederen, maar zelfs het linnen in hunne huizen met roode kruizen bedekt te zien (j). Het is in der daad waarfchynlyker dat het kruis was de fchande van bedroijen en aan w de
(O ALPHONSO de SPINA fo-talit. fid. tit. III.
(Z) EuKbygelovig denkbeeld had onder de Jooden de overhand dat indien, iemand de ragte uitfpraak van dan Hebreewwjchen naam van God konde magtig worden , hy in^ftaat zoude zyn de grootste wonderwerken te doen , en de verborgenfte raadflagen van God te weeten. Deze knaap nu beweerde niet flegts dit ontdekt te hebben , maar in plaats van het te verbergen , gelyk tot nog toe gedaan was , verfpreidde by het door alle de Joodfcke Synagogen van Spanje, en het was door dit middel, dat hy onder hen in aanzien raakte.
XVII.
Bqbk.
[ooden in Spanje loof een .eIriegermis'eiid. Anno 1158.



XVII.
Bc ex.
Do^r een
Anno 1290.
• 'al van .1 Schaal herdus. Anno 1320.
(A) De oorfprong van deze Schaapherders wordt verfchf'ende verhaald De Franjche historielchryvers verzeekeren dat dezelve in Frankryk te voorfchyn kwamen geduurende de regeering van PbilipDus de Lange ; en dat het voorwendzel van hunne opkomst de verovering van het Heilige Land was. Zy hadden een afgezet» ten priester en weggeloopen m.innik aan hun hoofd , die door hunne gewaande heiligheid en wonderwerken , de ligtgelovigheid van het gemeene volk zo ver begochelden dat zy hun vee boerde, ryen enz verlieten om hen te velgen ; terwyl de Edelen , door den ftroom weggevoerd , hen befchermden , tot dat zy zig verpliüt vonden hen te verdelgen om niet 'oor hen gep'underd te worden. Zy verwoesten ver'cheiden zuidelyke pi-ovintien , braken de dt'tiren van de gevangenisfen open , en fchreven alle de kwaad-
doe-
176 H IS TOR1E van ds
de befpotting en hoon van de Chriftenen bloot gefield te zyn. Zy wierden , omtrent dertig jaaren daar na, op een geheel verfenillende manier bedrogen door ee*i arm RabSvn , Mozes de Leon genaamd , die niet in ftaat zynde zyne talryke familie door het_ inkomen van zyne Synagoge te onderhouden , het in zyn hoofd kreeg volkome kopyen te verkoopen van het boek van Zahar ,' hetwelk toen niet dan ftuks gewys te krygen was , en hetwelk hy uit zyn eigen hoofd aanvulde. Eindelyk vonden de geleerden een genoegzaam verfchil tusfchen het Oude en Nieuwe werk , om het volk van het bedrog te overtuigen ; en dit was eene nieuwe oorzaak van fchande en hoon , niet flegts voor den Kabbyn maar voor de Natie.
Maar de vreeslykfte van alle hunne ongelukken was dat 't welk hen omtrent het begin van de veertiende eeuw overkwam , en veroorzaakt wierdt door een bende geeftdryvende Schaapherders die wonderwerken be« weerden te doen ; en die , een talryk leger zaam vergaderd hebbende , vesfeheiden p-ovintien ;:e vuur en te zwaard introkken , en niet beteugeld wierden dan na ëene vreeslyke bloedftorting ( A). De Jooden inzon-
der.



VERSTROOYING der JOODEN. 17/
oerheld* hadden hun deel van de wreedheden , welke deze geestdryvers begingen , allerwegen waar zy kwaamen , hetwelk den grondflag lag voor een lange reeks ongelukken , die hen gedurende het ove-; rige van deeze eeuw overkwamen. Gelukkig waren zy. die hunne levens ten koste van hunnen Godsdienst en rykdommen konden redden ; maar zy die dit weigerden , wierden overal onmenfchelyk omgebragt. De pestilentie die zig uit het leeger der Schaapherders in de naburige landen verlpreidde , was ook de bron van nieuwe ongelukken voor de Jooden , die befchuldigd wierden de boeren van Mefura omgekogt te hebben om de wateren van de rivier te vergiftigen , en hen het vergift hiertoe te hebben gegeven ; waar op veelen hunner in de gevangenis geworpen en getuigenissen tegen hen ingenomen wierden. Zy zuiverden zig inderdaad na eene lange gevangenis van die befchuldiging ; maar de Koning, die het niet in den zin hadt de onregtvaardigheid, welke hy begaan hadt, met zulk eene menigte zo lang in een kerker opgeflooten te houden , te veroorde e-
doeners in hunne bende in ; door welk middel zy ?Ag meester gemaakt hadden van verfcheiden fteden , en de laagfte beledigingen en wreedheden , inzonderheid tegen de Jonden , begingen , Om dit te verrayden week een aanzienlyk getal van deze natie in een Kasteel onder de befcherming van den Franfchen Koning ; waaarin zy kort daar na nauw belegerd wierden door de Schaapherders , die voorneemens waren hen allen te vernielen. Na eene dappere en wanhoopige verdediging , begonden de beierden , vindende dat hunne wapenen te kort fchooten , hunne kinderen over de muren te werpen, in hoop van der belegeraaren medelyden' op te;wekken , maar vergeefsch ; want deze ftaken de Poorten in den brand , en kwamen in de plaats , alwaar zy , tot hunr;e groote te loorftel. ling , niets vonden dan de bskkeneelen der belegerden , en eenige kinderen die in leven gelaten waren , want zy zelve hadden elkander omgebragt, omniet in handen dezer onmededoogends barbiaren te vallen.
Oost. Hist. XIII. Deel I. Stuk. Z
XVII. Boek.
boden lubbeldverisrvolgd.\nn.i32r.



i7*
HISTOR LE van de
XVII. Boek,
Bevel vi Alphmfo tegen hen,
herriepen
deelen , gaf voor dat hy dit alleen hadt gedaan met oogmerk om hen te bekeeren , en op hunne weigering van den Doop , liet hy 15000 hunner levendig verbranden. («).
n AlphoksoXI. hunne vriend en befchermer , die geheel geleid wierdt door zekeren Jofeph , een Jood van Astigi , toen intendant van zyne geldmiddelen-, wierdt egter door zyne muitende onderdaanen overgehaald om een edikt tegen hen uit te vaardigen , ter oorzaak van een fmaad , die men beweerde door een Jovdfcht jongen begaan te zyn aan het Sacrament , toen men hetzelve door de ftraaten droeg. En de klagten der yveraars tegen hen waren tot zulk eene hoogte geklommen , dat men dien zelfden nagt een raad te zamen riep om te overweegen of zy omgebragt , dan uit gebannen zouden worden , en dewyl het laatfte verkoren wierdt, kregen zy bevel hetKoningryk binnen drie maanden te verlaaten. Gelukkiglyk voor hen verwierf de Koninglyke Erfprins eene herziening van het geding, waar uit bleek, dat het een jong Chriften waj> wiens nieuwsgierigheid hem in 't venfter gebragt had om de Procesfie te zien , en. die by toeval een pot water op de miskelk hadt uitgegoten ; waarop de Koning zyn Edikt herriep , tot groote fpyt van de yveraars , die uitftrooiden, dat deze Jonge Chriften was omgekogt om dit vriendelyk getuigenis ten voordcele van de Jooden te geeven (w). Dit belette egter niet dat zy hunne woede tegen die natie bot vierden in eene andere Stad, alwaar zy eenigen hunner onder het zelfde voorwendfel ombragten , en waarfchynlykheid veel verder zouden
goCu) Solom Bkm Viio. p. 181. & feq. Vid. tc B*sh*o 1. IX. e. 18. J 8.
(w) Solom Bes Via c. p. iglr & ftq. M a riana hist. Hi*p.
twi II. lib. 15, p. 35»



VERSTROOYING dir JOODEN. 179
gegsari zyn, indien de Koning niet tien van de muit ziekfte belhamels hadt laaten ophangen.
Zy waaren nauw yks aan dit gevaar ontfnapt , O; zy vonden zig in een veel vreeslyker ingewikkeld , dooi een nieuwen opftand die te Toledo tegen hen gefchieddï waarin zy zig op zulk eene wanhoopige wyze gedroeger dat men dit nauwlyks zonder afgryzen leezen kan. R, Asber was eenigen tyd te voren uit zyne eige geboorte plaats Nothemburg , derwaards gevlugt met agt zoonen. een van welken ziende , dat de yveraars in zyn hui; inbraken met oogmerk om hen allen om te brengen, dooi zulk eene woede en wanhoop bezield wierdt , dat by alle zyne bloedverwanten, die da2r eene fchuiiplaats gezogt hadden, eigenhandig doodde, gelyk zyn eigen vrouw en die van zynen broeder Jacob , en eindeiyk zig zeiven van kant maakte , om niet in handen van deze moordenaars te vallen. Alphonfo XI. die nog leefde , en die een groot vriend van hen was , zag zig genoodzaakt dien opftand , welken hy het onmooglyk vondt te beteugelen , te dulden. Toen zyn zoon en opvolger Peter , ie Wretde toegenaamd , die het volgende jaar den Troon beklom , eenigen tyd daar na , by het inneemen van Toledo door zynen natuurlykeh broeder Hendrik de Tristemar, gedood wierdt, ging deze laatfte Burgos belegeren, alwaar de Jooden zig in hun kwartier verfterkt hadden , en weigerden zig aan hem overtegeeven ; tot rede bybrengende , dat Peter hunne wettige koning was , (dewyl zy niet wisten van zynen dood, en zy betuigden , dat zy liever hunne levens wilden opofferen , dan eenig ander meefter , dan hunnen wettigen Vorft erkennen. Dit zonderling voorbeeld van getrouwigheid trof Hendrik zo zeer, dat hy hen veel beter voorwaarden fchonk , toen zy tot zyne zyde overgingen (*). If* f s) CiiDoso , lat ExeUeatias p. 371..
z %
. XVII Boek.
Tooden te
Totedo
omgtbragt.
Hunne van hoop.
Arm.1349.
Getrawwhid am Kt* mng Peter.



xvrr.
Boek.
Meitgepynigd wegen! het vergeeten van den Koning.
Dm Hen. drik Ui. verveld. AEn.1349
fto HISTORIE VAN DE
I n gevolge hier van benoemde Triflemar , toen hy den Throon beklom , Don Meir tot zyn gmeesheer j maar toen de Vorft eenigen tyd daar naa ftierf , niet zonder vermoeden van vergeeven te zyn , w erdt Meir 3p de pynbank gebragt , en bekende den Koning verbeven te hebben (y). Maar andere Spaan/cbe Schryvers , als Gusman en Minana , denken dat hy vergeven was door een Moor , welke de Koning van Grenada tot dat oogmerk derwaards gezonden hadt. Maar dewyl zyn dood veroorzaakt wierdt door eene zwakheid in zyne zenuwen , is 'er geene groote waarfchynlykheid dat hy vergeeven was , inzonderheid door zyn geneesheer , van wien , gelyk ook van zyne Natie , hy zulk een goed vriend geweest was (2). Dit belette eter niet , dat de Jooden te deezer oorzaaak gehaat en gehoond wierden. Zy beklaagden zig ingevolge hiervan dat dc Monhicken , uit een beginzel van dommen yver, zig hun onverzoenlyke vyanden verklaard en door middel van de Koningin een edikt verworven hadden , om hen uit het Koningryk te verdryven ; maar die Prinfes onderrigt zynde dat het niet goed was een wyngaard uit te roeyen , die goede Vrugten voortbragt , vergunde, dat zy zig voor een Som van 50,000 kroonen van die' uitbanning vry kogten.
Zy leden veel meer onder de Regeering van Hendrik III. van Kajlilïe, toen Martinvs, Aartsdiaken van dstigi \ de ftraaten van Sevile en Korduaal predikende door trok , en het volk zo verbitterde, dat het zelve de Jooden in beide de plaatfen ombragt Dit vuur verfpreidde zig van daar naar Toledo , Vaiev.cia en Jiarcelona , alwaar zy eenigen plunderden en anderen vermoordden Terwvl de listigften van Godsdienft veranderden om zig J uit
(y) Fortalit Fid.
(z) Cardoso , ub fup. p. 373.



VERSTROOYING der JOODEN. 181
uit het gevaar te redden. De Groote en volle Synagogen van SevUie en Kordua wierden , in zeekeren zin ledig ; dewyl de jonge Koning hen fteeds vervolgde. Zy die naar Andaktfie , en andere Pro vin tien weken wierden door de inwooners vermoord fa). Deszelfs zoon Johan was niet minder wreed jegens hen ; in zo verre dat zy die zig geduurende de Regeering van zynen vader verborgen hadden , in de zyne omkwamen, dewyl zy verpligt waren een rood teken van onderfcheiding te draagen, waar door zy dus gemaklyk te kennen waren. De Jooden van Arragon hadden het niet veel beeter dan diei van Kastilie, dewyl dat Koningryk verfcheurd wierdt door binnenlandfchc Oorlogen, die niet konden gevoerd worden zonder zwaare belastingen, waardoor de Jooden niet flegts zwaarft gedrukt wierden , maar zy waaren daarenboven blootgefteld aan gedurige knevelaryen en vervolgingen , die hen tot den elendigften "ftaat bragten ( b). Dit alles belette niet, dat zy verfcheiden geleerde mannen geduurende deeze eeuw hadden , waar van de leezer de aanzienlykfte in de noot vinden kan (E). Maar het is
tyd
fa) Solom 3 en Vtrg. M aiiaw a. Bzov. & al. (i) Maüiana ub. fup. tom. i. p. 134.
(E) Wr mogen den beroemden lfaak Sciprut, of liever Sprttt , een der bit'erfte vyanden en geweldigfte Schryvers tegen de Christenen , aan derzelver hoofd plaatzen. De Schryvers koomen in der daad niet overeen wegens den tyd waai in hy leefde , fchoon zy hem allen in de veertiende eeuw plaatzen , eer.igen in bet jaar 1374 en anderen in 1390. Maar Bartoiocci verhaalt ons, dat hy een manuscript van zyn werk tegen den Christelyken Godsdienst gezien hadt , in welks begin en einde gezegd wordt dat het zelve gefchreven was te Turiasji , eene Stad van eui Kajtilii in den jaare 1340 , hetzelfde jaar waarin , R. Jacob Ben Afar zyn Arbab fharim fchreef (11).
Zr t*
(n) Bami. torn. III. p. C27. Cinf. Wolf. Biïl. Rabbi 11. N. 128a. p, 695- &f N. 1023. p. 582,
Z 3
XVII.
Boel.
n ArragoÖ
leleerde nmneiis



i8a {HISTORIE van de
XVIÏ. Boek.
tyd re zien hoe zy bet geduurende deeze .twee eeuwen in andere deelen van 'Europa hadden.
Frank-
Zï.N zoon Shem Teb , of goede naam , erfde al zyn Vaders haat tegen de Christenen over. Hy leefde in het jaar 1375 , vertaalde het Euangelium van Msttheus in het Hebreetmscb , en gaf daar .aan den naam van {fTQ \2Ü %btn Boeken , of de tittsfleen, waar•fchvnlvk om het veragtlyker te maaken by zyne natie dewyl de Evangeliën door de Christenen als de toetfteen van hun geloof 'worden aangemerkt. Hy fchreef naderhand zyne gefchillen tegen de Christelyke verborgenheden ; waarby hy de ftrydigheden met zyn party, meester Alpbonfe den afvalligen voegde. Wien hy daar mede meent is eenigzints twyffelachtig ; want Alphonjo de Spina , die tegen de Jooden fchreef nadat hy Chriiten geworden was (12) ■leefde niet voor het jaar 1458 . in welken tyd Shem Tob naar alle waarfchynlykheid reeds moet geftorven geweeft zyn. Bartolocci maakt gewag van een ander Alphorfo (13) die alle de tegenwerpingen tegen den Christelyken Godsdienst wederleidde ; en dien Kimchi aantekent in zyn Boek van de Oorlogen des Heeren , maar het is onzeker of hy in deze eeuw leefde. Hoe dat ook zyn moge , Shem Tob gaf eene andere verhandeling uit over het Paradys, waarin hy poogt te toonen , dat de meeste biftorien in den Thalmud zinnebeeldig verftaan moeten worden (14).
Wt moeten hier gewag maaken dat 'er verfcheiden Rabbynen van dien naam geweest zyn , inzonderheid Shem Tob van Lem , die eene verhandeling fchreef tegen het Avondmaal. met oogmerk om een jong Jo$d, die naar Avignen , daar de Paus zyn vcrblyf hield geweken was , weder tot het Jtodsch ge oof te regt te brengén Hy fchreef insgelyks zyn Dtrek Gadol Emunab of regte weg tot de waarheid , waarin hy de egtheid van den Joidfcben Godsdienft door wysgeerige bewyzen poogde aan te toonen. Daar was een derde van dien naam , de zoon van Jofeph Palkera , die in ie zestiende eeuw leefde ; hy was niet flegts een "beroemd Predi. ver en liet zyns predikatiën over den Pentateuchus, en de groo. te feesten van het jaar , drukken , maar hy was ook de Schryrer Tan een brief of gefchil ; „ Of de Godsvrugt boven de eerst ge.
fló Bartoloc ttbfup. Hm. JU f $»7- mif lti fat' ^„ . Ui) Bartol. ubfup.tm. 1 P. 166..& tm. IV. h 5C8. Md. R<xbb. N. ai57- Sn- IT-27- & Jei'



VERSTR0OYÏNG der JOODEN, 133
Frankryk was hen niet gunftiger. Wy zagen hen in de twaalfde eeuw uitgebannen en herroepen door Koning Phiiippus , en zy waren niet zodra weder geves-j tigd , of zy hernamen hunne oude woekerzugt ew knevelaryen , waar door zy niet fljgts magtig en ryk' wierden , maar veele landeryen en vastigheden kogten,; en zo onbefcheiden en dwingelandisch wierden , (terwyl de Franfche natie daa^lyksch meer en meer verarm* de) dat de regeering weder verpligt was nieuwe wetten te maken om de monfteragtige misbruiken , die daaglyksch door hen begaan wierden , te beteugelen. Maar dewyl deze wetten niet kragtig genoeg bleken te zyn , om een einde van dat kwaad te maaken , beriep Sc. Lêdemyk , in het begin van zyne regeering , eene Raadsvergadering te Melun ; waarin eene n'euwe wet wierdt vasrgeftcld , die zVne onderdaanèn volftrekt verboodt, eenig geld van de Jooden te.Jeenen (c). Maaide
(e) Vr». Dkcret. PHitip. August, de Tudeis , an. 1218. Sficileg. Dacherh. tom. VI. p. 47!. Stabiliment ap. Melend. Ibid. p. 473. Bashag. lib. IX. c. 20. §. z.
gemelde moet verkooren worden , " welke brief in groote ach« •ting is.
Ekn ander geleerd Rabbyn van deze eeuw was Salmm Ben Chanck (15) , die van Konftanth.opelen mar Burgos kwam . op dat hy de depten van de Geddelyhe wet wogt peilen, Want dit wis de Titel van' een Boek hetwelk hy fchreef , waarin hv de moeyelykfte plaatfen va% den Pentareuchus , en de Rabbynfche uitlegetrgen , die of al te bloerofpraakig , of al te zeer vergroot zyn , verkl ede. Zerachiah de jonge leefde omtrent dénzelfden tyd als Shem Tob ( 16) , en is derhalven verfch'llend van een ander van dezelfden naam die in de twaalfde eeuw leefde, en die een inboorling was van de Stad Lunel in Longuedoc.
(15) ld. ibid. N. ic?6 p. msi. Bartoloc. ub. fup. tom. IV. p. %76. (IC j mfi ub.fup. JS, 5êl, & feq. p 30I. J'
xvn.
Boek.
O'iden ervolgd \P 'rankry*. L;in.iai3



i84 HISTORIE van de
XVII. Boek.
de opmerklykfte van alle was die welke Johan le Roux , Hertog van Bretanje , in den jare 1239 , tegen hen afkondigde. Zy waren toen zeer talryk , en door die provintie verfpreid , en waren over al zulke groote woekeraars , dat het volk byna door hen wierdt uit geput ; waar over de Edelen en kooplieden zig gezamentlyk beklaagden by den Hertog , die daar op onmiddelyk de Staaten van dat Hertogdom by een riep , en in die vergadering wierdt eene wet vast gefield, waar van de leeze'r het hoofdzaakelyke in de noot , vinden kan , en die onder anderen met deze woorden begon. „ Op verzoek van de Bisfchoppen , Abten , Baron„ nen , en Vasfallen van Bretanje , worden alle de Joo. „ den voor altoos daar uit verbannen (G).
De
(G) Verder wierdt in deze wet belast, Eerftelyk, datallede lebuiden aan de Jooden verfchuldigd, als niet beftaande zouden gerekend worden, en dat zy die eenige panden yan hen hadden ontvangen, dezelve zouden houden. Ten tweeden , dat elk die een Jood zoude dooden, onfchuldig verklaard , en den regteren verbooden moest worden zig met zulke zaaken te bemoeijen, Ten derden. Dat men den koning van Frmkryk zoude verzoeken, hetzelfde in zyn gebied te doen , namelyk hen uit te bannen , hen van hunne goederen te berooven , en zyne onderdaanen te vergunnen hen omtebrengen. Ten vierden verbondt de hertog zig zeiven en zyne opvolgers ,. Toor den tegenwoordigen tyd , dezelfde wet onfehendbaar tegen hen in acht te neemen ; by nalaating van welk de Bisfchoppen niet flegts magt hadden hen in den kerkelyken ban te doen , maar alle de landeryen verbeurt te verklaaren , welke zy in derzelver wederzydfche itiften hadden , zonder eenig acht te flaan op eenige voorregten daar aan gehegt of in het toekoomende aan te hegten. Ten vyfden en eindelyk verklaarde hy, dat geene vasfallen van Bretanje vryheid zouden hebben, hulde te doen', voordat zy voor twee bisfchoppen of Baronnen gezworen hadden zig naar deze wet te zullen gedragen , en niet te zullen dulden, dat'er eenige Jooden in hun gebied leefden f19).
(19) D'ARGENTRE Hist. de Bretagn. lib.. IV. c. 23. P. 207. Fïi Basnag. ub. fup. lib. IX. e. ao. g. 10.



VERSTROOYING der JOODÊ.N. 185
De berugte kerkvergadering van Llons , welke den Keizer uit de kerk Lande , vaardigde een edikt uit , waar by alle Christen Vorften , die eenige Jooden ir hun gebied hadden , onder bedreiging van kerkelyker ban , bevel kregen dit volk te verpiigten , van alle de rykdcmmen , die zy door het uitieenen aan der zeiver or.derdaanen gewonnen hadden , aan de buis vaarders weder te geeven op ftraf van anders, van de voorregten der burgelyke maatfchappy verftokcn te wor den. De Jooden kreegen insgelyks verbod iets te ruj te vraagen van het ^ecn de kruisvaarders hen fchuldijl waren , voor dt-rzelver te rug komst , of voor dal 'er een egt bewysvan derzelver dood was overgezond en ~d). De kerkvergadering van Vienne , in dezelfde eeuw gehouden , vondt zig insgelyks verpligt de Christenen te verdeaij-en tegen de geregtélyke vervolgingen en knevelaryen van de Jooden . Isüetteginfta. nde a'Ie welke befluiten en voorzorgen , de Jooden fteeds middel vonden zig ftaar.de te houden ; in zo verre dat zy in eenige provintien van Frankryk , inzonderheid in Languedoc } het voorregt hadden van mede tot de regeering benoemd te kunnen worden, cn in de meeste plaatfen van het Ko* ningryk Christen flaavtn te hebben; het welk van groote nadeelen , en dikwils van verfchriklyke misbruiken ver. gezcld ging (l).
Maai
fd) Conc. Lugd. can. XVII. tom. II. p. 656.
Cl) Ds vervolg Schryvers van Baranius geeven een voorbeeld Tan eene jonge Christen Vrouw, aan welke door haar Joodfchen meester zulk eene veragting voor de Christelyke verborgenheden was in geboezemd , dat zy naar gewoonte op Paaschdag ter kommunie geweest zynde , het geheiligd ouwel aan haaren fneestei in een zakdoek medebragt ; en zy voegen daar bv dat hy hei «lve in zyn beurs {teeherde waarin zeeven ftukken zilver geld waren , dezelve alle in ouwtl veranderd vondt. Het was veel da<
Oost. Hist. XIII. De*l. 1 Stuk. A a 7T
XVII. Boek.
Kerkveigadsrlrg van
,1 ÏO'IS.
Annoi249
sar Vienne.
annció?
hunne voor' regten U Longuedr-c beteü' geld.



HISTORIE van d'ï
XVII,
Boek.
vervolgd on dir S'. Lo
dewyit.
Maar de grootfte vervolging die hen in dien tusfchen tyd wierdt aangedaan was die welke de Paryfe* naars . onder de regeering van St. Lodewyk tegen hen aanv'ngen , dewyl zy , gelyk m?n voorgaf , eenige Christen kinderen op goedsn vrydag omg^bragt, en der1 zeiver bloed geduurende de plegtigheid van het Paaschfeest gebruikt hadden ; om welke reden verfcheiden n in die hoofdftad wreedelyk wierden omgebragt. Het bleef daar niet by , maar de vervolging verfpreidde zig door de Pro vinden Brie , Touraine t Jnjou , Porton, en Maine , alwaar meer dan 2500 , die weigerden Christenen te worden , den wreed (ten dood ondergingen ; men zoude , naar alle waarfchynlykheid , nog verder gegaan zyn, indien de Paus hier niet tusfchen beide gekomen was, en een brief aan dien monarch gezonden hadt om hem te verzoeken van de Jooden vryheid van geweten te vergunnen (e). Maar fchoon dit voor het tegenwoordige een einde van hunne elende maakte , belettede het eg; er niet dat zy veel leden onder den kruistogt der fchaapherders , die aangevangen wierdt geduurende des Vorsten gevangenis in het Heilige Land, met oogmerk om hem te gaan verlosfen , en welke met de zelfde geestdryvende woede wierdt voortgezet als die waarvan wy , van Spanje fpreekende , gewaggemaakt hebben , en die in de volgende eeuw voorviel. Het hoofd van dezen zaamgeraaptea hoop was
een
(*) INHOCENT llli epist. 155.
zyne gierigheid hem niet zodanig verbitterde dat hy eenige onwaar» dige behandeling aan deze wonderdaadige geheimzinnigheden pleegde , maar hy was door zulk een eerbied voor dezelve getroffen , dat hy zyne misdaad erkende , en verlangde een christen te worden (21).
(21) BIOK Ann. fub. A. c. 12:3. N, 19. Spondan. fub eodarh N. 25. p. 53.



VERSTROOYING dee JOODEN. 187
een Hongaar Jacob genaamd , eerst een Mohammedaan , vervolgens een Cistetcienfer munnik , en nu een deferteur van deze orde Hy leidde hen eerst naar Orleans, alwaar hy alle de priesters en Munniken , die hy kon-j de vinden , ombragt; trok van daar naar Eourges , alwaar hy alle de Joodfcbe Boeken liet byeenzamelen , met oogmerk om dezelve te verbranden ; en zy gingen dus voort met het begaan van de laagfte wanorders , tot dat zy eindelyk overrompeld en verfcheiden hunner ter dood gebragt wierden (ƒ). Men verhaalt ons van een geiprek het welk het volgende Jaar gehouden wierdt tusfchen R. Jechiel , een geleerd Kabbalistisch Jood , en Nikolaas Donim , een beroemd bekeerling van het Joodendom , voor Koningin Blancbe , toen Regentes van het Koningryk , en eene heimelyke begunftigfter van dezen nieuwen kruistogt. De Christenen en Jooden geven ons verfchillende berigten van den uitflag daarvan ; maar dat St. Lodewyk geen vriend was van de Jooden blykt duidelyk uit het edikt , het welk hy geduurende zyne gevangenis overzondt , om hen uit Frankryk te verbannen , het welk de Koningin Regentes , die het volgende jaar ftierf , flipt liet uitvoeren (g). De Jooden beweeren egter dat het de Koning zelf was die hen , na zyne terugkomst , uitbande, i Zy wierden onder de volgende regeering herroepen door Phiiippus de ftoute , een Prins van een zagten aart , die hier te meer toe overgehaald wierdt door hunne bekende nuttigheid in den handel te bevorderen, geld te doen circuleeren , en daar door zyne Schatkisten
(/) Vid. gest. S. Ludovic.' per Guili.elm. de Nahgiaco Hist. Franc, fcripr. tom. V. p. 359. Matth. Paris, Hist angl. Henr. lil. p. 530. Solom. Ben Virg. p. 417.
(#) M. Paris, ibid p. 576. Solom. Bek, Virg. ibii
& feq.
Aa 2
XVII.
Boek.
:if Frankft
i.nn.1273,
'lerroepettj 1275»



HISTORIE vam vi
XVII. Boek.
Levi Be Gerthom Ann.i2Q<
De Jood« door Edi ard I. u Gasconje terbanner
ten , die byna waren uitgeput , te verbeteren. Daze herroeping kan niet worden tegengefproken , noch nook dat zy magtig en ryk geworden waren onder zyne . regeering 'y dewyl zy naderhand in grooter getale ge>• heel wierden uitgebannen door Phiiippus de Schaone , ge. lyk men te zyner plaatfe zien zal. Omtrent het einde van deze dertiende eeuw leefde de beroemde Rabbyn Levi Ben Gershom , kleinzoon , van zyne moederszyde van R. Nechmanides. Hy was geboren in Proven, ce welke provintie toen aan Spanje behoorde , om
welke reden de Franfchen en Spanjaarden beide hem als hun landsman aanmerken (L). Gasconj ebevattede insgelyks eene groote meenigte Jooden die daar zulk een invloed gekregen hadden , dat een Engelseh Ridder zig: deswegen beklaagde by Eduard I. toen in bezit van die Provintie , dewyl hy eenige landeryen voor eene (omme gelds aan een Jood verpand hebbende , en door denzelven ontydig voor den regter geroepen zynde weigerde te verfchynen of het pand af te doen. De n Koning gaf zulk een antwoord dat de Jood hier uit be; greep dat hy moest toegeven; en zeide hen dat fchoon lt hy hen alle de voorregten had laten genieten , die zyn. '. Vader hen vergund hadt ; hy egter , zo hy vondt dat ' U hy
(h) Gantz Tzemach, p. 145. Bartoloc. ub fup. Wolf, vb. fup. N. 348. p. 726.
(L) Hy fchreef eene uitlegging op den Pentj euchus , welke h; in het jaar 1330 voltooide , waarin hy verzeekerde dat de Knellen , die daar gemeld worden: aan Abraham, Bataam , enz. ?er-> fehenen te zyn , Joutere gezigten en droomen waren ; en hy koude nooit overgehaald worden om de verfchiilende verklaaringen van den Thalmud nopens deztlve , aanteneemen. Agt jaaren daarna liet hy zyne verklaaring uitgaan over Samuel, en eenige andere, werken , welke de Leezer vinden kan in Rartolocci en Wolf , hier boven aangehaald , en hy leefde lang genoeg om de vernieling vaa ayue natie in ïrankryk te sisn.



VERSTROOYING de» JOODEN 18*
zy daar misbruik van maakten , zelf hun regter zoude zyn , en toonen dat hy niet voorneemens was hen de voorkeur boven de Christenen te geeven ; waarop de Jood zig aan de wet onderwierp. Maar de Koning kort daarna nauwlyks het gevaar ontfnapt van geveld te worden door den donder die over zyne flaapplaats heen rolde , en twee zyner Officiers in de zelfde kamer doodde, verhandde hen daarop uit Gasconje , en alle zyne andere heerfchappyen in Frankryk (O- Daar waren te dier tyd zulke verfoeyelyke misbruiken onder de Chriftenen zowel als Jooden , in alle deze Gallifche deelen , iageflopen (M) dat Paus Nikoiaas IV. verpligt was beye-
(i) W alsingham , vit. Reg. Angl, p, 53,
(Mï Onder de eerften waren verfcheiden die den Joodfchen godsdienst omhelsd hadden ,■ en deze wierden op eene byzondere wyze befneden . waardoor zy van de oorfpronkelyke Joden onderkend werden Anderen omhelsden alleen ten deele het Joodendom , dewvl zv'den Sabbath vierden, naar de Synagogen gingen , kaarzea nnrftaaken en aldaar hum* gebeden en boetdoeningen deden , fchoon zv 'zie in andere gevallen naar den vastgeftelden Godsdiens» fehikten De Jooden aan den anderen kant , hadden zig niet flegts vlvtig van deze omftandigheden bediend om de Christenen te doen waVelèn ; en gelyk zy het noemden te bekeeren maar ook om de'bekeerlingen welke deeze onder hen gemaakt hadden te rug te brengen • in zo verre dat 'er eene nieuwe orde was van Wed* Jnodschgezirden , gelyk zy hen noemden , of Weder- afvallen Selvk de Christenen hen heeten , die door wasfchmgen en ander» pleptigheden weder in de Synagogen wierden toegelaaten ; ea deeze hadden gemeenlyk gefchooren kruinen gelyk de Monmc
taM?kherhaalt ons eene andere foort van misdryf onder dien Paus (14.V eene vrouw die haare beste kleederen aan een Jooi verpand had , giHg hem tot gebruik daarvan voor de he.lige Paaschdagen verzoeken ; hetwelk hy weigerde , ten zy zy hem een geteiligd ouwel bragt : dit deedt zy , en hy het zelve op verfcheU
(2,) Vid. Basnag. ub fup. c. XX. $. t o. Wolf. Bartoll. ub fup. ' (2j) Wribld, Walfingh. ub fut. Nêuür. C*r«. Gentr. tem, 11. h &7S- Sastag. vb. fup. g. 15-
Aa 3
XVII. Boek.
Grtote mii*
iruiktn otü ier hen*



XVIL Boek,
Vitgeian nen d.er Phiiippus
Anno 13c
190 HISTORIE van de
len aan alle zyne Inquifitcurs aldaar te zenden om waakzaamer op beiden te zyn ; en alle deeze fchandelyke praktyken te beteugelen ; het welk deeze , ingevolge hiervan , met groote naauwkeurigheid en geftren.'heid deden. Het is egter niet onwaaricbynlyk dat Koning Eduard toen op het punt zynde om den heiligen Oorlog aantevangen , even als de overige kruisvaarders , het denkbeeld opgevat hadt , dat de vervolging van deze vyanden van Christus het kragtigst middel was om eenen zegen op die onderneming te brengen.
Zyn voorbeeld wierdt niet lang daarna gevolgd door Phiiippus de Jchoone die hen geheel uit zyn gebied verbande ; en fchoon 'er verfcheiden oorzaken voor hunne uitdryving zyn opgegeeven , erkent men egter algemeen dat hy deze goede daad uit een flegt beginfel deedt , namelyk om zig met derzelver plundering te verryken , en dat hy de geheele natie aan zyne verreogaande gierigheid opofferde (k). Want hy befloeg aile hunne bezittingen en rykdommen , en liet hen alleen hunne kleederen , en zo veel geld mede neemen , als hen buiten het Koningryk konde brengen j door welk middel verfcheidenen onder weg omkwamen , terwyl de overigen gelukkig Duitscbland bereikten. En hierdoor
(k) Cont 1 n Chron. Guil. Nancis. fub a. C. 1310 D achi. fpieil. tom, XI. p. 637. ap. Basnag. ub fup. §. 6.
Jen plaatfen doorboord hebbende , en vindende dat het rykelyk bloedde , wierp het in kookend water. Eenige Christenen , op dat oogenblik binnen komende , om geld van hein te leenen gingen hem hierover aanklaagen. Hy wierdt ingevolge hiervan veroordeeld , alle zyne goedeien verbeurd verklaard , zyn huis om ver gehaald , en de Kerk van den Heiland op die plaats gebouwd. De leezer heeft Vryheid, deze Historie te gelooven tf te verwerpen ; maar wy zullen in het vervolg zien dat veele vervolgingen in deze laaecre|eeuwen op zulke misbruiken en wonderdaadige ontdekkin; gen gegrond waren.



VERSTROOYING der JOODEN.
191
door is het dat het gros der Hoogduhfche Jooden zig ak van Franfcben oorfprong aanmerken. Zy alleen , dii het Christendom omhelsden , bevrydden zig van dez( uitbanning ; onder deze was Nikolaas de Lyra , dit fterker en geleerder tegen de Jooden fchreef dan iemanc voor of na hem gedaan heeft (N). Maar onder her die gedoopt wierden waren weinig opregte bekeerlingen en verfcheiden vielen weder af , en toonden hunne bitterheid door op de beelden der heiligen te fpuuwen : en dezelve allerleije onwaardige behandelingen aan t< doen , en een hunner wierdt vier jaaren na dit ediki levendig verbrand (/) , en egter beweeren de Joodet dat Phiiippus fchielyk ftierf door een val op de jagt als eene ftraf voor zyne onregtvaardigheid jegens hen(m); het geen blykbaar valsch is. Zy wierden egter agt jaaren daarna herroepen dooi
zyi
(f) Continuat Chronol ub. fup. (w) Solom Ben Virg. p. 149.
(N) Daar is eenig verfchil omtrent zyn geboorteland zo we als omtrent zyne bekeering van het Jooiendom, fchoon zyne groots ervarenheid in het Hebreeuwsch en de Rabbynfche geleerdheid on geen twyffel overlaat of hy is van Joodfchen oorfprong en opvoedim geweest. Hy ftudeerde egter na zyne bekeering eenigen tyd in d< Akademie van Parys , waarna hy in de Frantiskaner orde tradt zyne verhandeling tegen de Jooden fchreef , en zig zyn geheels leven toelag op het verklaaren der heilige boaken, welke hy, ever als de Jooden en Protestanten , in Kanonieke en Apocrypfce ver deelde. Hy fchynt inderdaad te veel werk gemaakt te hebben vat de wysgeerte van Arifloteles toen in zwang ; maar hy wierdt ove: het geheel met reden voor een der beste en oordeelkundigfte u t leggers van zyne eeuw gehouden , gelyk blykt uit die Munnika versje ter zyner eer ;
Si Lyranus non lyrssfet , totus mundus alerrasfet. Hy ftierf in zyn klooster van Verneuil , anno 1340 (28) (18) Vid. Wolf. ub. fup. N. 1697' P- 9™' Bastiag. ubfup.C. 21 $• 5 efe-
: XVII. : Bcejc.
i 1
; Herriepen .Anno 1314
» l
!
:



19*
HISTORIE van db
XVII.
Boek.
Op niiuwvtrvolgd. ] Annoi.330
1
den ryken buit by de dooden omkogten (r> De wateren wierden in gevolge hiervan in Frankryk en Didtfebhnd vergiftigd gevonden , en na dat een melaatf.-he
ver-
(n) Solom Bbh Vibo. p. 149. & feq.
fP) Deze befchuldiging fchynt uit verfcheiden omftandigheden , waarmede zy aan ons overgebrapt is , geheel va'fch te zyn. Als hy voorbeeld dat de melaatfchen vier ai^Prneene raacV'eivadenn^en van de afgevaardigden uit elk leproozen huis in hei Christendom byeenrijpen , waarin zy vooraf alle de waardighed. n , moederen enz. van de zulken die door deze wateren vergiftigd zouden worden opgaven ; Een hunner deedt hiervan, voorden Heer van Perni>y , eene wrklaarinz, waarin het voorfchrift vervat was om hen te vergeeven , namelyk menfchen bloed en pis , drie foorten van kruiden , een geheiligd ouwel , die in een ring zaamengebonden tn in het wa'er geworpen werdes , met eenige andere even belagg .chelyke »n ongeloofiyke dingen.
zyn opvolger Lodewyk de Hutin of Muttin toe^eraamd , net oogmerk om zyne ledige fchatkist weder te vullen» iyne geldmiddelen te herftellen , en den handel te doen 5loeijen Hy wist hen ook hunne vryheid te doen koe* pen voor groote lommen welke zy gereedelyk betaalden , ?n in gevolge hiervan leefden zy zeer gerust geduurenie zyne regeering ; maar dewyl dezelve flegts kort iv as waren zy weder aan nieuwe tnoeilykheden blootgefïeld (»)• Wy hebben reeds gewag gemaakt van het ïeen zy in Spanje en Frankryk door den tweeden inval Ier geestdryvende Ichaapherders leden. Dit ongeluk wierdt kort daarna gevolgd door een ander , het welt beweerd wordt veroorzaakt te zyn , door dien zy zig door den Saraceenfchen Koni; g van Grenada hadden laaten omkoopen om alle de rivieren , bronnen en waterbakken te vergiftigen ; het welk zy niet durfden doen als te veel verdagt zynde , weshalven zy de uitvoering daarvan betrouwden aan eene menigte melaatfchen welke zy voor geld , en het vooruitz'gt van



VERSTROOYING r>m JOODEN. 193
verklaard hadt, dat hy hiertoe door een zeker ryk Jood gehuurd was , wierdt 'er een berigt naar het hof gezonde» , en alle melaatfchen gevangen gezet of in hunne lazaretten bepaald ; en het volk in verlcheiden ProVintien , in zonderheid in Languedoc , viel , zonder verdere bevelen of onderrigtingen af te wagten op de Jooden aan , en bragt dezelve op zulk eene onmenfchlyke wyze om , dat men dit niet zonder afgryzen leezen kan ; terwyl de gewaande misdaadigers naar de vlammen en andere wreede doodfbraffen met zulk eene onverzaagdheid en vreugd gingen , als of zy naar eene bruiloft gegaan waren Die van Parys wierden met meer billykheid behandeld; dewyl de fchuldigen aan wezenlyke misdaaden daar alleen ter dood gebragt wierden. Anderen werden uitgebannen, en deryken gevangengezet, tot dat zy hunne goederen en fchatten ontdekt hadden ; waardoor Phiiippus , de Lange toegenaamd , zeer veel won (0). Veelen hunner wierden insgelyks in Dauphi» ne omgebragt ,x hunne goederen verbeurd verklaard , en aan den Dauphin gegeven (J>).
Karel , eerft Dauphin van Vienne en Hartog van flormandye zag zig naderhand , gednurende de gevangenis van zynen Vader en de wanorde's die in zyn gebied plaats hadden , genoodzaakt hen te herroepen en toen by den Throon beklom, bevestigde hy hunne vroegere voorregten , en verpligtte hen alleen eenig te-1 ken van onderscheiding te dragen (?). Maar toen hy naderhand zinneloos geworden, of gelyft zommigen beweeren , betoverd was, begonden de Jooden weder wegens
(o) Cont 1 huat. Chron. Guil. \t>z Naugis , ub fup. p.' «91. & feq.
(p) Mehoi hes pour feivir a 1'Histoire du Dauphiné, ap Is ae= ha ge , ub, fup. J. 7. & feq. (O In Ibid.
Oost. Hist. XIII. Deel. I. Stok. B b
XVII. Boek,
in Langue»* doe. enz.
in Dauph,^ ié.
'ierroipai* Lnn. 135*1



1£4 HISTORIE TAN DE
xvi.
Boek.
Kotr êhyd uit Frankiyk verbannen.
Behouden hunne voorregten te Metz.
De Jooder in Itaüc , i?j de Jg ei ia. eeuwei door den Paus begunjtigd.
sens het begaan van eenige moorden en andere buiten* fpoorigheden , befchuldigd te worden , f>) ; waar voor eenigen wierden opgehangen , anderen gegeesfeld, en de Synagogen gefloten ; het geen verfcheidenen verpligtte Christenen te worden. Eindelyk verfcheen twee jaaren daarna , dat edikt 't welk hunne geheele Natie voor altyd uit het Fransch gebied verbande ; en het is van dat akelig tydperk af, dat zy zedert hunne jaaren geteld hebben. Wy moeten egter hiervan de ftad Metz in Lotharingen uitzonderen, alwaar zy hunne oude voorregten en Synagoge behouden hebben ; dewyl die ftad tot het Keizerryk behoorde , genoten zy daar derhalven dezelfde Vryheid als in alle andere plaatfen van het Ryk. Dit wierdt hen naderhand bevestigd door Lodewyk XIII. en daar wierdt een edikt ten hunnen voordeele af. gekondigd , waarby alle misdaadige zaaken , tot hen betreklyk , voor den Raad gebragt en hunne oude voorregten bevestigd wierden : Welk edikt, te St. Gennain afgekondigd , in den jaare 1617. gedagtekend is.
Het is tyd den Staat der Jooden in Jtalie , en an« dere deelen van Europa, geduurende deze twee eeuwen , ; te zien. Wy beginnen met Italië alwaar wy den Paus 'zeer gunftig en vriendelyk jeegens hen vinden , nier-, flegts in zyn eigen grondgebied , maar ook aller wegen waar zyn gezag zig uitftrekte- Wy hebben deze Kerkvoogden met open armen Je zulken zien ontvangen welken Ferdinand X , en andere yverige Vorften uit hun gebied verbanden , fchoon zy terzelfder tyd derzelver yver tegen dit Volk fcheenen aan te moedigen. Grego. r.ius IX , hu op den Paufelyken throon geklomraen , volgde de voetftappen van zyne voorzaten , en fchoon
hy
(r}DuHiiiAU Hist. de France, lib, XVII. fub. an. j395. Ju« ••es-al des Uruws, Hist, de Charl. VL p, sap, Baihag. ub. fup. & ffq.



VERSTROOYING der JOODEN. 195
fiyényverigbegunftigervan den Heiligen Oorlog was, wendde by egter , ziende dat de kruisvaarders op verfcheiden plaatfen hun Godsdienftig werk met den moord van de Jooden begonnen , alle gepaste middelen aan' om zulke flagtingen voor te komen. Zy waren ook zeer talryk geworden in het Koningryk Napels , in-Z zonderheid in de hoofdilad en de Stad Trani alwaar zyJ zeer geleerde Rabbynen en goede digters hadden diet' door den Koning , uit hoofde van eenige onderfcheiden dienften die zy hem bewezen hadden , befchermd en geliefkoosd wierden. Hy prees hen ook by zynen dood aan zyne Staaten aan ; maar deeze oordeelden het beter dat zy poogden hen te bekeeren , dan dat zy hen het vrye genot van hunnen Godsdienst vergunden 5 zodat de Jooden , om de toeneemende vervolging te vermyden , beloofden Christenen te worden, mits dat zy verlof kregen om met de dogters uit de rykfte en Edelfte fatnilien in het Koningryk te mogen trouwen. Ieder een was over zulk een verdrag verbaasd {uitgezonderd de geestlykheid die blyde was hen tot welk een prys ook te bekeeren) en nog vfel meer van zulke huwelyken toegeftaan te zien ten voordele van bekeerlingen daar men zo weinig ftaat 'op kon maaken , want zy, die niet roet voordeele konden trouwen, maakten geene zwaarigheid weder af te vallen. En het was om die laatfte oorzaEk dat een munnik van Trani het1 denkbeeld opvattede om hen hier over te ftraffen , en' een kruis in een mestvaal begraven hebbende, befchuldigde hy een Jood hiermede. Dit was genoeg om de woede der yveraars gaande te maken , die onmiddelyk alle de Jooden , die zy konden vinden , ombragten. Het vuur floeg van daar over naar Napels alwaar zy ookt vermoord zouden zyn , zo het Hoofd van den Adel hier niet tusfchen beide gekomen was , en de rykften, die het meest te vreezen hadden > in derzelver huizen Bb * ver-
XVII. Boek.
kor den
Uiting m Napels.
mgebragt $ Trani»
: Napel*.



xvir. ;
Boek.
Hunne vreedzame ftaat te Ancona.
Ann.1280. Aon. 13 20.
1
(t) De Joiden verhaalen dat hy cp zekeren dag in de Synagoge in flaap viei , alwaar hy , in een droom of gezigt, een man zag die hem een vat vol water aanboodt, waar van hy nauwlyks een teug gedronken hadt, of hy vondt zig even geleerd', als hy té vooren onkurdig geweest was. Hy is gemeenlyk bekend onder den naam vara Becanati , naar de plaats zyner geboorte , en fchreef verfcheiden geleerde verhandelingen in den Kabbalistifchen trant [32).
(32) Shalshelsth , p, éi. Bartoloc, ub. fub. Wolf. N, 1457. Bas*, nage, f$ alib.
196 HISTORIE van de
verborgen , en dus voor de woede van het Grauw beveiligd hadt. Paus Alexander IV. die toen te Rome den jetel bekleedde , wel verre dat men hem verdagt konje houden die vervolging aantemoedigen , poogde dezelve te beteugelen ; maar zyne tusfchenkomst was raigtdoos , en hy ftierf kort daarna, dog dewyl de Adel het kwaad ftuitede, was zyne tusfchenkomst te minler noodzaaklyk*
Het Marquifaat van Ancona , fchoon toen niet in bezit van den Paus , was den Jooden insgelyks zeer *unftig geweest , en vergunde hen volkomen vryheid /an geweten. En hier was het dat de beroemde R.. Menahem , een inboorling van Ricina Nova , door :en wonderwerk van een dommen kinkel, een der groot» [te kabbalisten van die eeuw wierdt (T). Wy hebben iort te voren gezien, hoe Klemens V. , die den Paufeyken zetel naar Avignon verplaatst hadt , de vervolging van de Schaapherders tegen die natie poogde te ftui:en , voor zo ver hy dit door kerkelyke bannen doen ttonde : hy was niet minder yverig om derzelver onlerrigting te*bevorderen ; en belastte dat elke Univerfiieit Hoogleeraaren zoude hebben ém de Hebreeuvofche taal :e onderwyzen , en Mannen op te voeden die in ftaat souden zyn met hen te redentwisten , en hen uit hunne



VERSTROOYING der JOODEN. 19?
ne eigene boeken te overtuigen (j). 2yn opvolger Jo~ hannes xxii iloeg een tcgenftrydigen weg in , hiertoe over gehaald zynde door eene yverige zuster, en veel meer door eenige Bisfchoppen , welken zy met zig gebragt hadt , en die de Jioden befchuldigden van eenige onwaardigheden aan het kruis , toen zy het zelve in procesfie rond droegen , gepleegd te hebben.
D it veroorzaakte een edikt, waard'or zy uit het geheel < gebied van de Kerk verbannen wierden ; hetwelk te meer' verflagenheid onder hen te weeg bragt, dewyl zy door de gunst der voorzaaten van dien Paus zeer talryk en vermogend geworden waren. Zy vervoegden zig tot Robert, Koning van Jerufalem , en een gunfteling van dien Paus , die denzei ven weldra bewoog het edikt tej herroepen ; hetwelk deze beloofde te doen , mits dat zyne zuster daar mede te vrede was , en ingevolge hier van trok hy het in , zodra hy daar voor 100,000 gulden ontvangen hadt. Het b'ykt derhalven duidelyk dat dit edikt tegea zynen zin was uitgegeven , dewyl hy zo ligtlyk wier,dt overgehaald om hetzelve te herroepen (t). Wy hebben reeds gezien, hoe Klemens VI. de vervolging poogde te beteugelen, die hen in Spanje ,1 Frankryk en Duitschland wierdt aangedaan, onder het on-n gerymd voorwendfel , dat zy de Rivieren aldaar vergif-J| tigd hadden, en dat hy geene zwaarigheid maakte allen die konden overkomen, eene veilige wykplaats in zyn gebied te vergunnen. Eenige hiftoriefchryvers hebben hem inderdaad befchuldigd van dit uit gierigheid gedaan te hebben, maar hy heeft zig germklyk van dien blaam gezuiverd , door te toonen, dat deeze vervolgingen hen alleen wierden aangedaan met oogmerk om hen van alle hunne rykdommen te berooven. Zyne Inquifiteurs zel-
ve3
(s) Solom Bes Viac p. 193.
CO B ASM AG. ub. fup. lip. IX. c. 19. g. S.
xvir.,
Boek.,
en Edikt egen ben.
erroeptn»,
hor KteJ lens VI. fcbemeL



ioS HISTORIE van de
XVÏI. Boek.
De Joods ti Boulo; -ae.
Ann.130
ve , die zulk een ftrengheid tegen de Albigenfers ("eene foort van oude Proteftanten ) oefenden , lieten de Joden in vrede leeven , en Hoorden zelden hunne rust , dan wanneer zy hen fchuldig vonden aan eenige van die vrcesfyke misbruiken, waarvan wy kort te voren gewag gemaakt hebben n Da Jo'Jen waren niet minder talryk en vermogend te - Boukgne alwaar zy , behalven de oude Synagoge , die te klein was om hen te bevatten , eene nieuwe v?el *°grooter en fraayer bouwden , en eene foort van Akademie opregten. Deze laatfte is haare ftigiing verfchul:<jjgd aan een van de üannaharim (kinderen) die Zig van 'Rijmt derwaards begaven. , Deze fimilie die haaren oor. fprong afleidt van die Jooden welke Titus van JerufaPèm r aar Rome verplaatfte , was daar gebleven tot het laatfte gedeelte der veertiende eeuw , en was zeer talryk •cn in groot aanzien ; maar omtrent dien tyd begaf zy zig naar Boulogne, en zettede zig aldaar neder , alwaar zy zo ryk wierdt dat zy aanzienryk» huizen bouwde , en de bovengemelde Synagoge , de fraayfte van geheel Italië , opregtte. Dezelve wierdt nog beroemder door de Rabbynen die aldaar kwamen onderwyzen, het welk een nieuw bewys is van het geen wegens der Paufen befcherming en begunftiging gezegd is (W) Maar het is tyd tot andere Landen van Europa overtegaan.
Wï
(W) De fooien gayen bier insgelyks tot een gefchenk aan Emei neus , Inquïfiteur van den Paus, die omtrent het midden van de veertiende eeuw leefde, en het voorfchrift van de Inquiiltie fchreef een Rybel Hie gezegd wordt door Ezra gefchreven te zyn ; en die nog in de Boekery' der Dominikaaners aldaar . zorgvuldig bewaard wordt. Dezelve hadt het volgende opfchrift in het Hekreeswsch aaa het eind van de Pentateuchus.
Dit is het boek van de voet van Mozes, dit Ezra gefchreven h ef- , en die hy op een houten lesfenaar aan cent ttlrykt vergadering nn Mans triiFremven beide vitrlts.



VERSTKOOYING der JOODEN j99
Wy leezen niets wegens de Jooden in Engeland 't welk eenigen aandagt verdient , voor den tyd van Koning Johannes ; uitgezonderd dat zy in dit Koningryk genodigd wierden door William de- Veroveraar , en van Rouaan derwaards kwamen ; en zy wierden reeds gedurende de regeering van Koning Stepbanus , in den jare 1145 befchuldigd wegens het kruizigen van een jong Christen uit veragting van Christus en zynen Godsdienst, en ingevolge hier van geffraft. Zy wierden weder van het zelfde verfoeyelyke misdryf befchuldigd te Gloucester, gedurende de regeering van 'Hendrik II. in het jaar 1160. Gelyk ook van een derde te St. Edtnonsbury in 1181 gepleegd. Meer dergelyke vervolgingen kunnen in andere plaatzen zyn voorgevallen , waarvan Mattheus Parifien* fis geen gewag gemaakt heeft ; en deze heeft hy vergezeld van eenige omftandigheden welke wy thans zullen overflaan , omdat wy daar van in de volgende eeuwen misfehien meer voorbeelden zullen vinden , dan hei: gros onzer leezers geneigd mogten zyn tegelooven, fchoon wy verpligt zyn van -de opmerklykfte gewag te maaken , dewyl
Maar daar is een ander Lttynsch gefchrift bygevoegd het welk dit breedvoeriger verklaart, en waarin verzekerd wordt dat de rol van de wet aoor Esdra's eigen hand na zyne terugkomst van de Bdbylê. tiifcke gevangenis gefchreven was. a. Dat het zeekcrlyk het oorfpronkelyke is volgens getuigenis van de oudejoeden, die het in hnn-ne Synagogen daar het bewaard wierdt ontvingen. 3. Dat de Jo*. den dit van het eene geflagt tot h,-t ander geloofden , en als zoda. rug aan Emeritus aanboden. 4. Dat de geleerde Rabbynen , die h*t voor getuigen onderzogten , het voor zodanig erïend hadden uit eenige byzondeTe kenmerken en teekens, die niet in de hetlendaagfche handfehriften gevonden worden. 5. Het wordt daar bevestigd nuscript geweest te zyn , het welk op feestdagen aan het volk getoond wierdt; waaruit men befloot dat het in grooten eerbied be. hoorde gehouden en aangemerktte worden als een Boek door den H. Geesr ingegeveH, nadat alle de andere heilige fchriften verbrand w»,ren (34).
(34) Mantfauc. Dhr. hal. t. XXFIU. p. 400.
XVII. Boex.
[ooden in Engeland.
Dertaaardf genodigd ioor Williim dc veroveraar.
Wegens het iruizigen lên Chris' ■en kinde. 'en befchulUgd.



XVII. Bosx.
Voor Ktning Jehannes ut gebannen,
mier Hen diik III,
(35) M. Paris , fub an. 1210 , p. 150.
DÖO HISTORIE VAN DE
dewyl zy altyd , indien niet de ware oorzaak , ten minften het voorwendfel en de voorloopers waren van de ftrengfte ftraffen , die ongelukkige Natie aangedaan, j Wy gaan derhalven over tot Koning Johannes, wiens regeering zo verward was door binnenlandfche twisten, 'dat hy zig genoodzaakt vondt zig door de hardfte knevelaryen ftaande te houden ,waar van de zwaarfte bygevolg vielen op de Jooden in zyn gebied , welken by liet gevangen zetten en de felfte pyni?ingen ondergaan , wanneer zy weigerden de hen opgelegde Schatting te betaalen (X); en eindelyk berigt men ons , O) liet hy alle hunne goederen verbeurd verklaaren , en hen door een openbaar edikt uitbannen. Zy hadden het niet veel beter onder de lange regeering van Henrik III. geduurende welken tyd verfcheidenen verkozen Christenen te worden , of liever te fchynen om de geftrengheid van zyne Regeering te vermyden ' maar naderhand ontdekt zynde wierden zy met reden voor hunne veinzery geftraftt. Dit fehrikte dien Vorft niet af van hunne bekeering te onderneemen ; om wel. ke des te kragtiger te bevorderen hy een Godshuis liet itigten voor Joodfche bekeerlingen , alwaar zy zon :r arbeid en woeker konden leeven het geen weldra eene groote menigte overhaalde om in het zeive te koomen,
groo-
(«) Tjivit, Math Paris. Chronic. an. 1310, p. 159.
(X) Onze Schryver (35) maakt gewag van een hunner te r,ris. tel , van wien de Koning tien duizend marken afvorderde , en die zyn vleesch van zyne beenderen liet rukken , en zeven van zy^a tanden, eiken dag één, liet uitrekken, voor dat hy 6e»iÜM« maar eindelyk de lom betaalde, liever dan de agtfte te verliezen"'



VERSTROOYING der JOODEN. *oi
en dat huis , meldt men ons bleef een aanzienlyken tyd 3
in ftand (w). , 1
D e Jooden re Norwich wierden eenigen tyd daarna befchuldigd van een Christen kind geftolen , en hetzelveD een iaar lang bewaard te hebben met oogmerk om hette op het aanftaande Paascbfeest te dooden en te kruizigen,*' maar dewyl dit by tyds ontdekt wierdt, ondergingen zyA de behoorlyke ftraf (y). Eenigen tyd daarna wierden de tooden van Londen wegens dezelfde misdaad aangek'aagd maar met eenig verfcbi! in de wyze , dewyl het kmdw door zyne ouders aan hen verkogt en gekruizigd was , en deze daad ontdekt wierdt door eenige wonderdaadige omftandighcden die niet verdienen gemeld te worden ; zo dat dit kind als een martelaar wierd te boek gefield, en deszelfs Relieken wonderwerken wroetten. De moordenaars kónden egter met ontdekt worden , alleen vielen eenige Jooden , die Lon. en omtrent dien tyd verlieten , onder een fterk vermoeden f»- Hunne ge. heele natie wierdt nog meer bevreesd m het volgende iaar toen de Schaapherders zulk eene verwoesting onder dit volk in Spanje , Frankryk en Duitscbland wmegtten en zy hadden reden om te vreezen , dat de itorm vervolgens aldaar op hen zoude vallen ; om dit te voorkoomen , kogten zy een edikt van den Koning , waarby verboden wierdt eenige Jooden in zyn gebied te nu even (y >. May dewyl de Staatsdienaar van dien Vorst hen fteeds meer geld poogde afteknevelen , en zv weigerden het zeive te betaalen, wierden zy befchuidkd van een moord in Londen gepleegd te hebben, weshalven zy na verfcheiden knevelaryen , verpligt waren een derde van hunne rykdommen te betaalen. (z) \.L)'
(w) Math Paris Chromc. an 1310 , p. 159» \y) Id. Ibid Vid. Basnag. üb. fup. c. 22 j. 9(2 tD. fub. h C. .043 . & '3SA»
(Z Onze Schryver verhaalt ns an een enkel Jooi ,
Oost. Hist. XIII. Deel. I Stuk. Cc ■
mi
joek.
;Jooden Norwich (Iraft.
in.1231. Londen.



103
HISTORIE van de
XVII,
Boek.
ffieuisoe belastingen Anno 125
1254 1255
Een kini te Liifcoli gekruiciga Annoi25:
De heilige oorlog , waartoe Henrik fterk gedrongen wierdt door den Pius , was een andgr voorwendzel om geld afteknévelen van zyne onderdaanen , inzonderheid (van de Jouden , weiken hy geene zwaarigheid maakte 'van alles wat zy overhadden , te berooven. Het volgend voorwendzel was de gewaande Spaanfche oorlog waartoe de groote en kleine Adel weigerden iets te betaalen , voor dat dezelve werkelyk verklaard was. Men vorderde de Jooden nieuwe geldzommen af , maar dewyl zy geheel waren uitgeput , verzogten zy vryheid het Koningryk te verlaaten om een gunftiger land optezoeken ; maar dit wierdt hen geweigerd , en zy waren genoodzaakt de lom te betalen , na eenige klei. ne vermindering- van dezelve. Het volgende jaar vroeg hy hen 8000 marken ; en- toen zy hem de onmooglykheid vertoonden om dezelve te betaalen , verkogt hy hen aan zynen broeder Richard , die deze fom voor hen betaalde , en hen naar alle waarfchynlykheid het dubbeld zoude hebben doen opbrengen , indien hy niet van hunne wezenlyke armoede en elende was overtuigd geworden.
De Jooden te Lincoln wierden omtrent denzelfden tyd ;befchuldigd dat zy een jong Christen gekruizigd hadden, ;met verfcheiden onmenschlyke omftandigheden. Zeker Copin aan wiens huis die daad gepleegd was , bekende
degenaamd , die op verfchillende tyden om zig van de gevangenis, en andere knevelaryen te bevryden , omtrent 200 marken goud en 30,000 zilver betaalde. De overigen hadden het niet veel beter dewyl zy zomtyds wegens het flaan van valfche munt vervolgd wierden , op andere tyden wegens het namaken van 's Konings zegel en dergeiyke , waaraan zy door geen ander middel ontfnappen konden , dan door rykelyk aan dien monarch te betaalen , of gelyk zy in verfcheiden gevallen deden , hunne regters om te kopen om hen gunftig te zyn (37J.
(37. M. Fms , ibid, A. C. 1250, &feq.



VERSTROOIING der JOODEN. 203
dezelve niet flegts voor Lord Lexington , onder belof te dat men hem het leven zoude fchenken , maar erkende dat dit een jaarlyksch gebruik onder hen was, indien zy zulke kinderen konden tërygen. De Koning, by zyne aankomst uit het noorden van Engeland van a'les ondenigt , beri.spte dien Edelman fterk dat hy beloofd hadt het leven van dien booswigt te zullen fpnaren , en hy herriep de vergiffenis ; waarop Ctpin aan den Haart van een paart gebonden , naar de ft/aiplaats" gefleept , en aldaar in ketenen opgehangen wierdt , of volgens de eigen woorden van den Schryver , alwaae zyn lighaam en ziel aan de duivelen d*s lugts ten gerchenh wierdt gegeven (o). Hunnen ftaat was nog w:inhoo. piger in den tyd van het eedgefpan , en de burgedyke oorlogen welke geduurende de regeering van dien Vorst voorvielen, als wanneer zy , ivelke zyde ook de overhand kreeg , verseekerd waren van verdrukt te worden ; eindelyk vinden wy dat de zaamgezwoornen zig meester maakten van hunne Synagoge ce Lincoln , en van daar overftaken naar het eiland Ely, alwaar zy eene? vreeslyke verwoesting onder dat volk aan-egtcen En1 men beweert insgelyks dat Hem ik III hen eindelyk door' een altoosduurend edikt uitbande.
De meeste Christen Schryvers ftemmen egter overi een dat dit edikt tegen hen wierdt ui;gevaardigd omtrent* het laatfte gedeelte der dertiende eeuw het geen^ verder bewezera wordt door openbaare befcheiden in eenige Kanfelleryen gevonden , Trivet verzeekert daar-a enboven dat Koning Eduard , die hen uit zyn Koning-f ryk verbande , hen geld fchonk , waar mede zy naar Erankryk konden overueeken , en hunne goederen na.
der-
(a) Trivet Chron. A. C. 1267. Spicil. tom VIII. Eashac. ab. lup. g. 18.
Cc 2
xvir.
Boek,,
Tunne Syagige o•etweidigd.innoi2ö"7
'Innne vol* oomen uit'ryving:or Koi"g Kdaid
.nnoiaoi



»o4
HISTORIE van db
BOfiK-
Jöoden i' Duitsqhland enz, Annoi22
f6) Chronic fub. an. 1290.
(c) Hypodigii. Neustr. per. T. Wals iHGHAï*-, (rf) Hist. Angl. lib. xvii. p. 127>
derhand verbeurd verklaarde (ft), Walsingham zegt byna het zelfde (c) enPoiydorus V'ugüius verhaalt dat dit edikt wierdt vastgefteld door een Kerkvergadering die te Londen, in het j^ar 1291 vergaderd was, en die verlangende de Schaapen van'de Bokken te fcheidenbelastte dat de Jooden Engeland binnen weinige dagen verlaaten moesten , maar hen vergunde hunne goederen met zig te neemen (d). Hy voegt daar by , dat zy gehoorz m« den , en dat de natie die zeer ta'iyk wis in Engeland, volflrekt affcheid nam en (leeds van plaats tot plaats voort' trok , tot dat zy allen omkwamen ; w; k verlies ; zegt hy , men niet behoeft te betreuren , mits dat zy de geheiligde hoeken agter Iaaten , als zonder welken het ons moeijelyk zoude vallen onzen Godsdienst in het toekoomende te bewaaren Het blykt duidelylt, dat onze Schryver geen geen groot geloof fielt in deze profetien , die ons verzeekeren , dat zy voor het einde der wereld herroepen zullen worden. Hoe dat ook zyn moge , het is klaar , dat zy van dien tyd af nooit meer een lighaam in dat Koningryk uitmaakten , voor dat zy daar in den tyd van Olvier Cromwel herroepen wierden , gelyk wy op zyn plaats zien zullen. Het is nu tyd over te gaan tot de Jooden in Duitschland , Hangar e en andere noordelyke ftreeken.
Of de Jooden wezenlyk ondeugender waren in Duitsch'land dan in andere landen, of dat het volk eenen meer bygeloovigen yver tegen hen koefterde , daar is althans 'geen Koningryk , alwaar zy , geduurende deze twee eeuwen , van eene grootere menigte wanbedryven , en van verfoeijelyker misdaaden befchuldigd zyn. Wy hebben reeds gewag gemaakt , hoe zy den inval der Per-



VERSTROOYING eer JOODEN. *os
fiaanen en Tartaaren onder een valfchen Mesfias begunftigden , en met welk eene vreugd zy , (inzonderheid de Jooden van Keulen, ) gereed waren hem te ontvangen indien niet hun ontwerp mislukt ware. Niettegenftaande welke teloorftelling , en de flcgte uitwerkzeis , welke dezelve voor hén hadt , zy eten gereed^ fchynen geweest te zyn by een nieuwen inval der Tartanten , die reeds in Hongaryt waren doorgedrongen ; in zo verre dat Keizer Frederik zelf hierdoor uitermaate bevreesd wierdt. Maar het geen hen van die befchuldiging fchynt te regtvaardigen , was , dat de Monarch zelf , even als de Jooden verdagt gehouden wierdt , van die barbaaren derwaards genodigd te heb-J ben , welk fchandelyk vermoeden fchynt het , wasj uitgevonden door den Paus en zyne geestlyken , aan wel-1 ken hy ongenoegen gegeven hadt , en door wien hy uit hoofde van de daadelyke weigering , die hy hem gaf, weldra uit den zetel gebonsd wierdt. Zy wierden in het zelfde jaar , misfehien met meer reden , befchuldigd dat zy de bekeering van een jongman van hunne natie verhinderd hadden ; want in zulke gevallen verloren de Jooden alle geduld , en als zy hunne .kinderen of bloedverwanten van zig zigen afgefcheurd , om hunnen godsdienst te verzaaken , misteden zy zelden tot eenige buitenfpoorige geweidenary over te flaan. Aan den anderen kant konden de yveraars, die op zulke bekeeringen zeer gezet en trotsch waren , niet den minflen tegenftand verdraagen , • zonder dit dubbeld te vergelden. Dit gebeurde te Frankfort , by zulk eene gelegenheid, alwaar de woede aan weerskanten zo verre gmg , dat men de wapenen opvattede,- verfcheiden J Christenen verloren het leven , en omtrent 180 Jooden kwamen om in de vlammen , die zy zelve hadden aangeftoken. De 'helft der Stad wierdt door het vuur verCe 3 teerd,
xvn.
Boek.
inno1241
lefchuldh ingen te~ en ben.
ten akelig 'uur en 'agtins; te rrantfort. \nn0124s



266 HISTORIE VANDE
XVII. Boek.
/«B.yerer omgebragt. Aunoi28c
teerd , en de Jooden zagen zig in gevaar om aan de gevoeligheid van het gemeen opgeofferd te worden , om die te vermyden deeden eenigen der ftaatkundigften, ten getale van 24,, belydenis van den Christelyken 'Godsdienst ; onder dezen was het hoofd van de Synagoge, welken onze Schryver (e) verkeerdelyk hunnen Bisfchop noemt : want de Jooden hadden geene waardigheid die aan dezen titel beantwoordt,
Zy wierden insgeljks dikwils wegens het ombrengen en kruicigen van de kinderen der Christenen befchuldigd : de eerfte klagt hierover wierdt tegen hen ingebragt te Hagmau , in de Neder Elfas , alwaar drie kinderen dood in het huis van een Jood gevonden wierden. Men beklaagde zig by den Keizer , die niet geneigd zynde deze iedele historiën te gelooven , hen met een onbeflisfend antwoord afzettede , het welk het volk nog meer verbitterde ,• maar dewyl de daad niet bewezen konde worden , verwierven de Jooden , door middel van eene aanzienlyke fom , een gunftig oordeel van den vorst. Zy hadden zu'k een vriendelyken Regter. niet te Muncben in Beyeren, alwaar eene oude vrouw bekende ■, dat zy een kind aan de Jooden verkogt had , wiens bloed deze voor eenige offerhande of tovery hadden afgetapt , waarop het volk , zonder eenig verder onderzoek af te wagten , alle de Jooden , die hen voorkwamen , ombragt. De Officieren van de Stad poogden te vergeeffch het oproer te ftillen , en raadden daarop de overige Jooden te wyken in hunne Synagoge , dat een fteene gebouw was ; het welk zy deden , maar Waarin zy alle verbrand of vernield wierden ; niettegenftaande alle de poogingen van den Hertog zeiven , en alle 2yne Officieren , om de verwar.
rin.
(e) Akdition ad. Lambert. Schafhaburgh , Gsrrnan, Pistor. t®m. II. p, 257. Bassao. u'j. fup, §. 4.



VERSTROOYING der JOODEN.
207
ringen te fluiten enbet gemeen te verflrooijen (ƒ). Verfcheiden dergelyke befchuldigingen wierden ingebragt te gen de Jooden te Wurtzburgh en te Bern, alwaar zy op dezelve wyze wierden vermoord , en alwaar de tw e kinderen door hen gedood , tot martelaars en wonderwerkende heiligen gefield wierden Cg).
Niettegenstaande al'e deze vervolgingen en bitteren yver tegen hen , bragt Duitschland , ge duurende deze twee eeuwen , verfcheiden geleerde en groote Rabbynen voort. De Stad Gerntersbeim gaf de geboorte aan twee hunner , die hunnen toenaam van dezelve aannamen , gelyk het te dier tyd het gebruik begon te worden ; namelyk Baruc en Elieztr van Ger. merskeim. Die van Weenen gaf het licht aan den beroemden R. lfaak , fchryver van Het g:zaaid licht , en een groot uitfchryver van Jrodjche boeken, welke hy in de Synagogen van Duitschland verfpreidde , en die nauwkeuriger waren dan de gewoore werken. Hy hadt verfcheiden geleerde discipelen , in zonderheid R. Meir de Zottemhurgh , die hem in geleerdheid overtrof , en die de regter en voornaame leeraar der Hoogduitfebe Joo. den wierdt. - Zy verheffen insgelyks hunnen R. Amnon wegens zyre geleerdheid , rykdommen , en ftaayheid , gelyk ook wegens zyne wonderdaadige wederkryging van zyne vingers en teenen, \* elke de Bisfchop van Mentz hadt laaten afkappen , dewyl hy een gefprek met denzehen , het welk hy drie dagen te voren beloofd hadt , van de hand wees ; maar dit mag wel als een Joodfcbe legende aangemerkt worden.
De Jooden waren in geen mii.der bloeijende ftaat in
Lit-
(ƒ) Aventin , Ann. Bojor, lib. Vil. p. 441. Arm. Renon lub. an. 1288. Hisr. Germ. tom VII. p. 396.
(g) Id. ibid. vid. & FAsercuL. Tempor. Aetas VI. Hist Germ. Pistor, torn. III fol. 83.
XVIL Boek.
te B-rn enz.
Geleerde Rvbby-.en n i uiw land.



20g
HISTORIE van dï
xvn.
Boek.
Concilie van Vienn gehouden. Annoiaó
I.ithauwen geduurende de dertiende eeuw ; dewyl Koning Borvlaus , de Kuifche toegenaamd r hen volkomen vryheid van geweten en verlcheiden andere voorregten verdund hadt welke zy zedert behouden heboen. Dit fchynt inderdaad meest al het geval geweest te zyn in deze noordelyke ftreeken , alwaar de Grooten hen befchermden en begunftigdcn voor hunne dienften en de groote fommen die zy hen betaalden ; terwyl die van een laageren rang , in zonderheid de yveraars onder de geestlykheid , hunnen voorfpoed met een nydig oog befchouwende , en waarfchynlyk dik wils door hunne onbefcheidenheid verbitterd , fteeds eenige befchuldiging tegun hen inbragten om hunnen vrede te vcrftooren, en hen haatlyk by de wereld te maken Dit blykt maar al te duidelyk het geval geweest te zyn uit het geen in de Kerkvergadering van fienne, welke omtrent 'dien tyd gehouden wierdt , tegen hen wierdt inger bragt. Men merkte daar aan dat de Jonden zo talryk en vermogend geworden waren ,. dat het inkomen van de geestlykheid zeer verminderd was ; om welke reden men befloot , dat zy aan dezelve moesten opbrengen naar evenredigheid van het geen zy betaald zouden heb. ben gehad , indien zy Christenen geweest waren, Men befloot verder, dat zy verpligt zouden zyn om de nieuwe en ftaatelyke Synagogen die zy gebouwd hadden , nedertewerpen , en zig met hunne oude te vergenoegen ( b ),
Alle deze edikten konden egter niet misfen kragteloos te zyn , zo lang de Prinfen en Grooten openbaar de zulken befchermden , die weigerden te gehoorzaamen , en zo lang zy hunne Officieren verpligtren hen de hand boven 't hoofd te houden. Zo dat het kwaad
tot
(h) Concil. Vienn. ap. Canis. Iect. anttq, tom. L p. 621.



VERSTROOYING der JOODEN. 209
rot zulk eene hoogte opklom dat de geestlykheid verpligt was geweldiger maatregels te neemen , en alie die de Jooden zouden befchermen « en weigeren de edikten die "tegen hen waren uitgegeven , ter uitvoer te brengen , in den kerkelyken ban te doen. Zy waren kort daarna genoodzaakt nieuwe edikten aftekondigen te Augs~t burg , ter oorzaak van de ongepaste] ecden weike ment den Jooden toen afvorderde , en die' zy geene zwaarig- i heid maakten te verbreeken (I) ; waarom men hen toen verpligtte te zweeren by den naam van God , en de wet van Mofes, houdende de hand op den Pentateuchus (O > Het ongeluk is dat zelfs deze laatfte foort Van eeden by hen wordt geoordeeld vernietigd te zyn op den grooten verzoen - dag ; zo dat dezelve op het langst geduurende één jaar hunne kragt behouden. En wy mogen hier by voegen , dat zy ook huune kasuisten hebben die hen vergunnen dubbelzinnige uitdrukkingen takgebruiken , en gedienftige leugens te doen , volgens die toeftemming van den thalmud , dat het wettig is te ontveinzen om des vredes wille (k).
Omtrent dien tyd klommen de gefchillen tusfchen( de Thalmudisten en Caraiten tot zulk eene hoogte , dat" R. Aaron , hoofd van de laatften , en een man vanr groote geleerdheid , eene verhandeling fchreef om de buitenfpöorigheden,van den Thalmud aan te toonen, met oogmerk om eene zekere zugt te beteugelen welke die
(i) Cusius Anna!. Suevor. C. 8. p. 3. &. feq(*; Man ase. Conciliator quest. 37. p. 48, & feq.
(I) Het gebruik voor dien tyd fchynt het , was hen te doen 2weeren by de Heiligen , by de Gezegende Maagd , en zelfs by den Zoon Gods ; welke eeden zy geen zwaariglieid maakten te doen en te verbreeken (1).
("i) Crusius. Annal. Suev. C. 8. p. 3. £f J^i- Basnag. ui. fup, C.
Oost! Hist. XIII. Deel. I Stuk. D d
XVII. Boek.
• Augs* urg
innoi28s
'efchillen \et de Ka« üten.



xvn.
Boek.
Joodenvêr moord.
Ann.1264
te Neuren berg, 1292,
210 HISTORIE van de
van zyne fekte voor dat boek begonden te toonen , in zoverre dat R. Nisfi , zoon van Noacb , een ander Karait , verpligt geweest was de Mishnah , op ernftig verzoek van zyne discipelen te verklaaren, Aaron poogde te vergeefsch zig een tyd lang tegen den ftro^m te verzetten ,• maar hy was eindelyk verpligt de voetftappen van Nisfi te volgen , uit vrees van zyne discipelen misnoegd te maaken , en hy moest aan verfcheiden plaatfen der heilige fchrift eene zinnebeeldige uitlegging geaven. De thalmudisten waren niet weinig in hu , ichik hunne partyen zulke ftappen tot hen te zien doen , maar dit verzoende hen egter niet met elkander ; in tegendeel hunne haat en vyandlykheid bleef even fterk als ooit.
De Jooden ondergingen kort daarna een veel grooter ramp, geduurende den twist tusfchen Adolphus van Nasjau , en Alben van Oostenryk, die beide tot Keizer veikoien waren, wanneer een boer Raind. Fkisch genaamd ,, zyn voordeel doende met den toen woedenden Oorlog , zig voor een Prediker uitgaf in den Opper Paltz , Frankenland, en andere Provintien , onder voorwendzel, dat God hem uitgezonden hadt om alle de Jooden uitteroeyen. Zyn grond was dat zy een geheiligd ouwel geftolen hadden en het volk hem zonder verder onderzoek op zyn woord geloovende , viel aan op de Jooden te Neurenberg , Nieuwmark , Rottemburgh , ■ Amberg , en andere fteden van Frankenland en Beyeren9 en verbrandde zo veelen als in hunne handen vielen , terwyl verfcheiden der overigen liever zigzelven met hunne Vrouwen , Kinderen , Huizen enz, wilden verbranden , dan door de Christenen in de vlammen geworpen worden. Hertog Alben zoude zekerlyk deeze moorden beteugeld hebben , maar by vreesde dat'in dit geval Raind Fle'mb , die als van God gezonden wierdt aangemerkt , het volk tot zyn mededinger zoude over-..
haa.



VERSTROOYING-der JOODEN. *tt
haaien. De vervolging wierdt eindelyk , waarfchynlyk door hem , beteugeld , en de Stad Neuretibergb onder eene zwaare boete gelegd , beHaivèn. dat zy reeds meer dan half was afgebrand , door het vuur het welk de verdrukte Jooden in hunne huizen ontdoken hadden. Dit belettere egter niet dat dezelve 10 of 12 jaaren daar na haaren haat teren de Natie wederom bot vierden,] door den beroemden R, Mördééai optehangen die eenige' geleerde uitleggingen had gefchreven op den Thalmud, en: cp de werken van R. JjaaÜ 4phez, die by de Jooden in groote achting zyn.
E n 1 g e jaaren daarna oordeelde de Kerkvergadering te Vienne, door den Paus tegen de Tempeliers vergaderd, insgefyks de woekerzugt der Jooden, en vloekte als ketters de tulken die hun gedrag goedkeurden , het geen voor dit volk eene nieuwe oorzaak was van knevelende procesfen en andere nadeelen , inzonderheid in Duitschland (O. Zy wierden echter in zekeren zin geholpen door Mentcho , Bisfchop van Spier , die verboodt , dat zy te dezer Oorzaak in zyn gebied mogten gemoeid worden ,' tot reden geevende, dat die wet hen niet konde betreffen , dewyl de Kerk de ziükcn die buiten haar zyn niet kan vonnisfen (in). Eenige weinige jaaren daarna wierden zy door Lodewyk L Koning van Hmgaryt die onlangs de Mcldaviers te ondergebragt hadt, geheel uit zyn gebied verbannen (n).
Omtrent vyf jaaren daarna wierden eene groote menigte Jooden geplunderd en verbrand door eene nieuwlings opgeworpen brcederfchap van Flagellanten of Geesfe-
laars
(I) Cue ment lib. V. p. 510. Naucier Chrono!, p. 3003.
(•«) Szextivany, Soc. Jefu Disfertat; Paralipomenic. rer. memorabil. Hunger Caulog. p, 236. ap Bas mag. lib. IX. c, 23, §■ 23-
(#0 Id Ibid.
Dd 2
XVII. Boek.
t. Morde-
:ai opge-
tangen.
lnn.1310.
Befchermd Ioor den Bisfchop ian Spier.
Ann.1339.
Uitgebannen door den Koningvan
Hongarye. Ann.1344.
Vervolgd ioor de Geesfe • la:irs. Ann. i349i



I XVII. 'Boek.
teFremkferl
Kunne yrratk op dt
Christenen Jlreng ver gilden.
(6) Hist. Landgr. Thuring c. 105. p. sih
ZI» HISTORIE VAN DE
laars te Spier , Straatsburg en andere plaatfen (0), in^ zonderheid te Tburingen alwaar zy het volk tegen die natie verbitterden ; maar het ergfte van alle gebeurde te Frankfort, alwaar nadat men eenige wanorde's tegen hen begaan hadt, en 'er eindelyk eene foort van vergelyk getroffen was een Jood Cicogne genaamd , wiens familie zeer talryk was in die Stad , hierover niet voldaan vuur in het ftadhuis wierp hetwelk hetzelve , en de befcheiden die daar bewaard wierden , tot asch verteerde. De Vlam floeg van daar over naar de hoofd, kerk die insgelyks in Kooien gelegd wierd, en de brand ftrekte zig tot aan Saxen- buis uit. De misdaad bleef niet ongeftraft , want niet flegts de brandftigter , maar alle de Jooden van die Stad , uitgezonderd eenige wei* nigen die naar ÏSobeme weken , wierden ter dood gebragt.
Daar wierdt eene nieuwe befchuldiging tegen hen ingebragt , waarvan wy , van de Jooden in Spanje en Frankryk fpreekende reeds gewag gemaakt hebben , namelyk het vergiftigen van de bronnen en oorfprongen van de Rivieren; fchoon dit op geen anderen grond fteunde dan dat deze natie bevryd bleef van de algemeene flerfte, die in de meefte deelen van Europa plaats hadt. Dit veroorzaakte een nieuwen moord in de meefte provintien van Duitschland in hetzelfde jaar, nadat de flagting te Frankfurt was voorgevallen. In eenige plaatfen wierden zy levendig verbrand en andtre op andere wyze onmenschlyk omgebragr. De Jooden van Mentz befloten egter zig te verdedigen , en omtrent tweehonderd ongewapende Christenen gegrepen hebbende vermoordden zy die op eene Barbaarfche wyze , waarop het verbitterd gemeen by hoopen zamenkwam en met zulk eene
woe-



VERSTROOYING der JOODEN. ais
de aanviel dat zy by die gelegenheid alleen omtrent ia,ooo hunner ombragten. Daarna Haken zy hunne huizen in den brand , waarvan de vlammen zig met zulk een geweld verfpreidden, dat de groote klok de glazen en tralies van de hoofdkerk fmolten Cf). De woede verfpreidde zig door geheel Duitschland ; in de Keizerlyke fteden vernielde men alle de huizen der Jooden , men bouwde Kasteelen en torens van de omvergeworpen bouwftoffen , en het Gemeen was des te yveriger met dezelve om ver te haaien , dewyl zy veel geld en andere ryke dingen onder de puinhoopen vonden. De toenmaalige Graaf van de Paltz , en zyne eerfte ftaatsdienaars poogden te vergeefsch hunne woede te beteugelen, en den Jooden befcherming te verleenen, zommigen uit den Adel zo wel als het gemeene volk verzetteden zig hier tegen, enbefchuldigdenhemdathy zig door aanzienlyke fommen hadt laaten omkoopen om de zyde der Jooden te kiezen. Alle de Joodfcbe inwooners van Ulms wierden levendig verbrand f?) met hunne Vrouwen, Kinderen en goederen ; en in één woord de geheele Joodfcbe natie zag zig zonder vrienden of wykplaats, dewyl de Prinfen zig in zulk een hachlyk tydsgewricht, niet ten hunnen voordeele durfden verklaaren. Litbauwen was het eenigst land, waar zy eenige rust genooten; het geen zy voornaamlyk te danken hadden aan eene fraaye Joodin, Esther genaamd, op welke Kafimir de Groote verliefd was , en op welker verzoek hy den Jooden aanzienelyke voorregten vergund hadt. ■ Die welke naar Bohème gevlugt waren , hadden het, niet veel beter. Twee jaaren na dit ongeluk ontfloeg JVenceslaus, Keizer en Koning van Bohème, de gunst willende winnen van zyne onderdaanen , by welken hy zig
door
(f) Naucler. Chronol. gener. 45- P- 1009. ap. eund. (f) Crus. Antiq. SiJefOr. lib. V. p. 253.
DJ 3
xvn.
fiOBK.
h Bohene «■ernoord.



ai4 HISTORIE van de
xvn.
bcek.
Uit liet Ry verbantien. Ann.1400
door zyne verregaande zugt voor wyn en Vrouwen haat» [yk gemaakt hadt , alle zyne Edelen van de Schulden ïie de Jooden van hen te vorderen hadden (f). Het volk , deeze natie daar op. aanmerkende als van zyne befcherming uitgefloten , begon een vreeslyken moord Dnder hen te Gotha aan t9 regten , die des te yslyker wierdt, dewyl de boeren zig by het gemeene volk voegden. De inwooners van Spier deeden hen allen over de kling fpringen , zonder acht te flaan op ouderdom of kunne , eenige weinige kinderen uitgezonderd , die gefpaard en naar het doopvont gebragt wierden om gedoopt te worden, Maar dewyl deze vervolgingen niet flegts , haatlyk zyn , maar ook zelden misfen een land te ont» volken , vondt men nodig daar een eind van te maaken, door eenigen der belhamels te ftraffen.
De Jooden wierden kort daarna op nieuw befchuldigd dat zy de bronnen, beeken, enz, vergiftigd hadden, en zy ondergingen hiervoor de ftrengfte duodftraffen niet flegts door geheel Duitschland, maar ook in Italië, Pro. vence eft andere deelen. De Joodfcbe historiefebryvers verhaalen ons echter , dat de Keizer volkomen van hunne onfchuld overtuigd, aan zynen Raad de onmooglykheid vertoonde, dat zy beeken, d:e eengeduurigen toevoer van versch water hadden, konden vergiftigen CO, maar dat het volk beWeerende hen het vergift , ónder het mompelen van eenige woorden , in dezelve te heb,bcn zien werpen , den Keizer deed befluiten hen uitteL bannen , tot geene kleine te Ioor ftelling der oproerige yveraars , die riepen dat <t geene ftraf te ftreng voor
hen
(r) Crus. ibr* lib. VI. c. 3, Hist. Landgr. Thuring. c. 132. p. 948. Pistor. Hist Germ. tom 1. As». S ylv. Hist. Bohem. c. 34. Easkao. ub. fiip.
(f) Solom. Ben Viro. fub. A. ióo. p.. 151. Gantz Tze. mach , fub. eod, an. p. 146.



VEFSTROOYING der JOODEN. 215
hen was. Zyn edikt wierdt ingevolge hiervan , tegen ïen uitgevaardigd dat zy moesten vlugten of z.g laaten lonen ; en de Joodfcbe Schryvers ftraks aangehaald , Iven vee "roem aan de volherding van hunne M ie , Sr welken ricttc/enftaande de groote elende d,e toen onde hen plaats hadt, en die niet minder was dan die op de verwoesting van Jerufalem volgde , flegts weinSn ! indien al eenigen , door dit lyden overgeSgwie den om aftevaïlen , of gelyk zy hernoemen den roem van hunnen God te verzanken, Maar ter be e ti/ng hierv,n hebben wy niet dan hun vvoord alleen BierSe zullen wy deze twee eeuwen befluiten , en
zuilen wy niet gelyk tez voren met de Oosterfibe Jooden beginnen , (om redenen»-, SSjÊ vervolg Wer zullen; blykerJÜ maat^
land zuHen zien verbannen, uitgezonderd hen die het ontveinzen boven eene vernederende balimgfchjp verko onu einzen „ q omwenteling zedert de klagten S5» ; zo wellis het medelyden der gemaatigt CMseVen voor hen heeft gaande gemaakt; maar d wvli et' 'iet voorviel voor het einde der 15. eeuw , • w v rilheiden aanmerklyke gebeurtemsfen wierdt en door vericneraep - . x fa \QCz:rcn 1 iervan
S^lve? vloVdml tot der Jooden volitrekte Lengt te gu,vui biertoe wierdt ge-
f*Sg£££ Paï Z^usVl, die zig toen'in bevonïdeeenige Provintie die nog^n gezag S cn diede gunst van her. ovenge <^™/<*g£ tie poogde te winnen door zynen yvei voor cL beKee rSgPvan de Jooden. Ingêvöfe hiervan bertemde hy een
XVII. Boek.
>e Jooden
1 & 15& ■uw uit panjewr*:



XVII. Boek.
Een ge/pre tusfchen a Christ ener, en Jooden gehouden.
216 HISTORIE TAN DE
gefprek met deze natie waarin , dewyl hy alle hunne \ onkosten betaalde , zy hem met buitengewoone vrien. sdelykheid en eerbied behandelden , fchoon zy eeni. • ge bitteiheid jegens zynen geneesheer , de voornaame "oorzaak zo wel als aanvoerder van het zelve uitdrukten (u).
Het onderwerp en de uitflag van dit gefprek wordt door de Jood/che en Christen Historie fchryvers, die het zelve aan ons hebben overgebragt , Ichoonzy daar beiden tegenwoordig waaren en een aanzienlyk deel aan hadden , verfchiliend verhaald (u). Beide beweeren zy gelyk in zulke gevallen de gewoonte is , de overwin* ning gehad te hebben. Maar dewyl noch de bewysredenen aan den eenen kant, noch de antwoorden aan de andere zyde , niets byzonders in zig bevatten , zullen wy kortheidshalve , onzen leezeren wegens een breeder verflag van het geheel, wyzen op den historie fchryver dikwils door ons aangehaald (w) , en hier flegts byvoegen , dat fchoon Benedictus XlII. by eenige fesfien te. genwoordig was, hy egter weldra zyne plaats liet vervullen door den Generaal der Dominikaaners (x) en dat hetzelve den zevenden February 1413 begonnen wierdt, en tot den 10 May 1414 duurde. Den 10 den November daaraanvolgende boodt Hierenymo de Santa Fé dien Paus zyn verhaal van dit gefprek aan , hetwelk op den 12 December bevestigd , en naderhand in den jaare 1602, te Frankfort in de Bibliotheca patrum uitgegeven wierdt. Wat de uitflag van dit gefprek betreft, men berigt ons, dat omtrent 3000 of volgens anderen 5000 Jooden door het
lee-
(f) Solom. Ben Vikg. p. 227 -246~2$4. (u) Schai.sh£i.eth Hakkabal p. 113. Hieronym. ds S. Fe. Cont. Jud. lib 1. c. 2. in UibJ. patr. tom IV. pt. 1. p. 150. (w) Basnac. lib. IX. c. 24. 5- 4 , & feq. (x) D"Aguira Bibl. flisp. toia. II. 0 i. ap. eund. ibid.



VER5TR00YING der JOODEN. 217
leezen van Hieronymos berigt bekeerd wierden ; waardoor by zulk eene achting won , dat Jofeph Mbo , vreezende dat de Synagogen geheel verlaaten zouden worden , zyne Geloofs- artikelen opftelde, waar door hy het wankelend geloof der overigen poogde te bevestigen (S).j Wat Benedictus XIII. betreft, hy gaf nog in het volgendej jaar zyne vastflelling tegen den Thalmud en de woekerzugt der Jooden in het licht (y ) , maar dewyl hy kort daarna wierdt afgezet , en alle zyne beveelen herroepen wierden , gevoelden de Jooden de uitwerkzels daar niet van. Ook vinden wy niet, dafc zyn opvolger , Marti, nus van Florence zyne voetftappen tegen de Jooden volgde.
Maar hy die te dier tyd de meeste bekeerlingen onder hen gemaakt heeft, en zedert wegens zynen grooten yver en wonderdaadige verrigtingen tot een martelaar gefield en tot de wolken verheven is, was Vincentio Fer-
ra~
(jy) Zie zyn Bul iri Baktoloc. ub. fup. tom. III. p. 731 — 797-'
(S) 13 e z e artikelen bragt hy tot drie; namelyk het beftaan van God; de wet van Mezes, en de beloouingen en ftraffen van geloof en ongeloof. Of hy zyne broederen te nauw gezet vondt op het Artikel van de komst van den Mesfias , het blykt althans duidelyk dat hy dit ftuk , als niet nodig ter zaligheid uit zyne belydenis sgteriaat; en hy berispt Maimonides zonder hem te noemen , dat hy het geloof aan deszelfs komst tot een wezen'yk artikel van het joedsck gelooof gemaakt heeft.
Dit werk van hem , in zulk een tydsgewrigt uitgegeven , was in zulk eene achting, dat de Befchaafde Gedaliah eene uitlegging daar op gefchreven heeft, welke hy tytelde De gepiantte of volkoomen loon, waarvan zyne nooten de wortels , de aanwyzingen der Schriftuurplaatfen de takken , en zyne zinnebeeldige uitleggingen de bladeren zyn ( r*).
(14) Vid Juchafin p. 134. Gantz, p. 147- Wolf. Bibl, Hebr. N. 453i 86* Honing, ub. fup. Basnag. al.
Eurof. Hist. XIH. Deel. I. Stuk. E e
XVII. Boek.
lulle van
ienedictw
KIII.
\.nno 1255
Tairyke beiesringdotrVince ntio Ferrario. Annoi4is, :n verv,



218 HISTORIE van DE
XVII. Boek.
iet tpregt
rario (T). De Christenen nellen dat hy omtrent 8000 Mooren en 30 of 35000 Jooden bekeerde. En deze laatfte , zyn karakter nog hooger willende verheffen , of het geen waarfchynlyker is , verdagt willende maaken het geen de eerflen van hem zeggen , erkennen , dat hy byna 200 000 bekeerlingen onder hunne Natie gemaakt heeft , behalven omtrent iooooo flegte Christenen. Maar hoe groot ook het getal der Joodfcbe bekeerlingen, moge geweest zyn , hunne opregtheui wierdt met re,den verdagt gehouden , want het grootfte gedeelte hunner , na zo lang zy het nodig oordeelden , geveinsd te hebben , maakte geene zwaarigheid het mom af te werpen, zo dra de gelegenheid zig hiertoe aanboodt; waaruit men zien kan, dat zy zig en*el naar den tyd fchikten , en veinsden om ftrenger behandelingen te vermyden ; want zy beklagen zig , dat hy een groot vervol, ger en lasteraar was {%)> zo dat het niet te verwondederen is dat zy flegts de uiterlyke vertooning van Christenen maakten , maar heimelyk en binnen's huis geheel gelyk Jooden leefden, hunne kinderen befneeden , het Paaschfeest en alle andere Joodfcbe plegtigheden en feesten vierden (a).
Deze
(2) Carooso las Exelencias & auct ab eo citat. (a) B z o v. ann. ub fup.
(T, Hy wordt door de historifchryvers hunner martelaaren C15). I)e heldere Jlar van Spanje , het Hebt van Valentie , bet wonder van het Heelal , de leetmeester der Dominikarers , en de roem der roemryke genaamd. Zy verhaalen ons daarenboven dat men hem in's moeders lighaam hadt hooien geluid geeven , als een voortceken dat hy een beroemd prediker zoude worden ; en dat fchoon hy al'een zyne moedertaal verftondt ■, egter door een wonderwerk grooter dan dat ft wek de Apostelen te beurt viel , elke natie hem volkomen konde verftaan. Zyn aanzien was zo groot worden dat hy tot de hooglte waardigheden in Kerk en ftaat, en inzonderheid tot die van Biegtvader van den Tegen - paus Benediktus verheven wierdt.
(15) Tamnio Salazer, Martyrol. His&an. tom. II. p. 509«



VERSTROOYING der JOODEN. 219
Deze ontveinzing bleef niet lang onopgemerkt door de geestlyken, die Koning Ferdinand en Paus Sixtus IV. daar van onderrigteden ; waarop de Regtbank der Inquifitie ftrikt bevel kreeg nauwkeuriger op deeze afvalligen acht te geeven , en de Christen Prinfen vermaand wierden hen in het ftraffen der overtreders behulpzaam te zyn. Dit edikt, hetwelk in de meeste fteden van Span je wierdt afgekondigd, maakte den Jooden zo bevreesd , dat 17000 Übunner onmiddelyk tot de Kerk wederkeerden , en zig onderwierpen aan alle boetdoeningen en ftraffen die dezelve hen wilde opleggen. Tweeduizend hunner wierden levendig verbrand, eenigen van welken egter, Christus voor den Mesfias erkenden. Eene groote menigte anderen wierden in akelige gevangenisfen geworpen , waarin zy een langen tyd Weven ; en zy die men daar uit liet, wierden voor fchandelyk verklaard , en kregen bevel twee roode kruifen op hunne bovenfte kleederen te draagen, als eene erkentenis dat zy de vlammen verdiend hadden, Men fpaarde zelfs de dooden niet, men groef derzelver beenderen op en verbrandde die, derzelver goederen wierden aan de Schatkist toegelegt, en de kinderen onbekwaam verklaard om aan hunne ouders op te volgen. Deze groote ftrengheden deden verlcheidenen , niettegenftaande de waakzaamheid van dien regtbank , naar andere landen vlugten, terwyl deoverigen zorgdroegen nauwgezetter te ontveinzen,- of zig beetcr te laaten onderregten, voor dat zy veranderden, opdat zy te minder aan de ftraf wegens afvalligheid zouden bloot gefteld zyn Deze bekeeringen beletteden egter het gemeene volk niet van hen dikwijs te hoonen en te verdrukken, en alle de ongelukken die hen overkwaamen of aan de hardnekkigheid der onwilligen of aan de veinzery der bekeerdfchynende Jooden toe' te fchryven, getuige hiervan zy de opftand, die te Toledo tegen hen gefchiedde , op eene gewaande verbreeEe 2 king
XVII. Boek,
De Inquijï' tie krygt bevel hunne afvallighe', den te be- j teugelen.
De Jlrtffen
'ten opgeegd.
Een opjiand e Toledo. ian. 1445.



220
HISTORIE van de
XVII. Boek.
Eengtfprt voer AU phonfo.
Xintweei
king van hunne voorregten, en het opleggen van eene nieuwe belasting aan die Stad., die fchoon klein en ligt, in den tyd van oorlog zeer nodig was; ter welker oorzaak de inwooners hunne gevoeligheid tegen de Jooden botvierden , zonder zelfs de. nakomelingfchap te fpaaren van hen die bekeerd waren , en na dat zy in derzelver huizen ingebroken waren , dezelve geplunderd en alle omgebragt hadden die zig tegen hen verzetteden; vaardigden zy;, zodra de ftad weder in rust was geraakt, eenige wetten uit tegen de nieuwe bekeerlingen^ het zy zy uit het Joodendom of Heidendom waren overgegaun , waar door zy van alle eerampten wierden uitgefïooteu (b). De geestlykheid egter ,. billyker jegens deze nieuwelingen , nam hen onder haare befcherming en veroordeelde die wetten als onchristelyk , en haare berisping wierdt kort daarna door den Paus bevestigd,
k Al dien tyd wierden de Jooden fteeds befchermd en bemind door. Koning dïponfo en zyne. Grooten , en het is onder deze R egeering, dat een hunner Schryvers (c). een gefprek plaatst, het welk voorviel tusfchen dien.Monarch en zeker Thomas den behendigen IFysgeer toegenaamd, "die toen des te beter van pas kwam, dewyl een der Bisfchoppen een geftrenge predikatie tegen hen gedaan hadt, waarin, hy onvoorzigrig verzekerde , dat zy hun Paaschfeest niet konden vieren zonder eenig Christen bloed te ftorten ; hetwelk zeide de' Koning , indien het waar mogt zyn , hem zoude verpügten hen allen uit zyn gebied te verbannen ; waarom de Koning blyde was zulk een geleerd man te hebben om dat ungerymd denkbeeld te wederleggen , hetwelk hy ingevolge
...hiervan deedt , fchoon niet met die fterkte en kragt welke men van een Perfoon van zyn karakter zoude hebben
(*} Mahah-,1 ub fup. lib. XXiI. c. i. («) Soiom, Bis Vuo.



VEKSTRGOYING der JOODEN. 221
ben kunnen verwagten. De zelfde Schryver maakt ge« wag van een ander gefprek , dat gehouden wierdt tusfchen Alphonfo Koning van Portugal en de Jooden , over het onderwerp van den 22 Pfalm en de toepasiing , welke de Christenen van verfcheiden duidelyke plaatfen uit den zeiven op Christus doen , maar wel. ke deze ontkenden dat daar op konden toegepast worden ; maar dewyl men ons niet berigt heeft hoe dat gefchil eindigde , zullen wy daar niet meer van zeggen , dewyl 'er in het zelve van weerskanten niets buiten gewoons wierdt bygebragt.
Onder de geleerde Rabbynen die geduurende deze 15 eeuw leefden behalven die welke wy reeds in Arragon' enz. genoemd hebben, mogen wy hunnen beroemden Shammmai (d) een der beroemdfte Kabbalisten van die eeuw , bybrengen (Z). Joel , zoon van Sciocu was geen minder beioemd prediker , wiens leerredenen , fchoon te lang en te verward, eenige zeer oordeelkundige uitleggingen van zekere afdeelingen van den Pentateuchus behelsden. De familie van Alcaleb bragt twee uirnecmer.de ftarrekundigen voort, een oom en een neef die beide aftronomifche tafelen hebben opgefteld (s). De eerfte was genaamd R. lfaak Ben Tzadic, en de ander R. lfaak Ben Salumon Ben Tzadic. Wy zullen van tyd tot tyd gelegenheid hebben gewag te maaken van verfcheiden anderen hunner geleerde mannen, die ongelukkiglyk begrepen wierden in het edikt van verooru'ee-
ling
(d) Bartoloc. Bib!. Rab. tom. I!. p. 840.
(e) Io. ibid tom 111. p. 290, & 395- Wolf. Bib!. Haebr. N. 1203 & feq.
(Z) On^er andere Kabbalistifche geheimen verkondigde hy dat vaa meer jo;.gc's dan in; Mes in den hu-velykcn (bat te kunnen verwekken, *lo*r het M van het noorden naar het zuiden te pJaaH
Ee s
XVIL Boek:.
releerde [ooden. \nn. 1482, :nz.



g22 HISTORIE VA ïï DB
XVII.
Boek.
Jooden t Spanje ve bannen. Ann.149'
ling en uitbanning , en in dezelfde ongelukken wierden ingewikkeld als het overige van die ongelukkige natie
. waar van wy nu zullen fpreeken. CA)
' Dit vresslyk edikt wierdt tegen hen afgevaardigd door Ferdinand en 1/abella, kort na dat hy zynen Oorlog met
'•de Mooren gelukkig geëindigd hadt, en verpligtte de geheele Joodfcbe natie Spanje vier maanden na den datum van hetzelve namelyk in Maart 149*. te verlaten Turre Cremata , die de aanvoerder van deze vervolging was , raadde den Koning dien tyd te verkorten , en verboodt het volk onder de flrengfte ftraffen eenige levensmiddelen toe te voegen of byftand te verleenen aan hen, die na de maand April in het Koningryk gevonden wierden. Eenige Historiefchryvers denken insgelyks, dat zy door een nieuw bevel verbod kreegen om eenige koopgoederen meede te neemen. Indien dit zo is, blykt het duidelyk, dat dit bevel niet flipt wierd uitgevoerd, dewyl zy zo als men vertelt, middel vonden om dertig duizend milioenen dukaaten met zig te voeren (ƒ), De
Span*
(f) Basnag. ub. fup. c. 25 5. t.
(A) Wy moeten hier nogmaals aanmerken dat R. Abraham, Prins van de Joodfcbe natie , en voogd van den grooten Ahen Ezra , 200 jaaren te voren voorfpeld hadt, dat het zelfde geftarnte, waa onder Mofes hunne groote wetgever gebooren was , namelyk de vereeniging van Jupiter en Saturnus , den Mesfias zoude aanbrengen. Dit moest volgens zyne berekening 2859 jaaren na he»- eerftgegemelde tydperk , namelyk in 1464- gebeuren. En daar hadt tweemaal zulk eene conjunctie van geftarnten plaats geduurende deze vyftiende eeuw namelyk in Cancer , en 20 jaaren daarna in Pisces. Maar in plaats van die roemryke reeks wonderwerken , welke de geboorte van dien lang verwagtten prins verzeilen , en de Joodfche Natie boven alle de overige verheffen moest , ontmoeteden zy niets dan ongelukken , en eene algemeene uitbanning uit het geheele Spaanfcbt gebied, het geen de verwoesting en den ondergang van het grootfte gedeelte van die natie berokkende.



VERSTROOYING der JOODEN. 223
Spanjaarden vernaaien ons, dat 70,000 familiett , of 800,000 P löonen het Koningryk volgens dit edikt verlieten; en de Jooden ftellendit getal op i6o,coo huisgezinnen, of 600,000 perfoonen (g) , en zelfs eenigen van hen die aan het hof meest in aanzien geweest waren (onder wel. ken zig de geleerde Abravanel bevondt , die lang een gunfleling van den Koning en de Koningin geweest was) fC;, waren verpligt zig naar vreemde landen fcheep
te
(g) Abravan. Cardoso las Excellencias , &c.
(E) Deeze geleerde Rabbi beweerde lynregt afteftammen van Koning D tvid, en als zodanig was by in groote achting by zyne Natie zo wel wegens zyne geleerdheid en Rykdommen als bedieningen ; nieitegenftaande het welk hy dikwyls genoodzaakt was van het eene land naar het ander te vlugtten. Hy verfcheen zelfs in zyne jeugd aan het hof van Alpbonfo Koning van Portugal , en was in groot aanzien by denzelven ; maar by deszelfs dood. niet dezelfde gunst ondervindende van deszelfs zoon en opvolger Johannes II. week hy leimelyk naar Kastilie alwaar Ferdinand en lfa'xlla hem de zorg van hunne geldmiddelen toe betrouwden , het geen hem geleegenheid gaf om in korten tyd ontzachlyke fchatten te winnen.
Verpligt zynde Spanje met het overige van zyne Natie te verlaaten ging hy fcheep naar Napels , alwaar hy zig weldra in de gunst van den Koning aanprees , en hem een aanmerklyken dienst bewees. Maar by den dood van dien Vorst , toen Karei VIII. zig van dit Koningryk meester maakte , was hy genoodzaakt met Alphmjo II. die aan zynen Vader was opgevolgd, naar Sicilië te vlugten. Zy ne getrouwheid aan den zeiven, in het midden zyner ongelukken, die hem van zyne rykdommen en kroon beroofd hadden, verpligtten hem wederom , na de dood van dien Vorst dat Eiland te verlaaten , en naar Corfu , en van daar naar Puglia te zeilen , van waar hv zig , na daar eenigen tyd zyn verblyf pehouden te heo. hen naar Venetië begaf , alwaar hy ftierf. Zyn lighaam mstede daar egter Biet , maar wierdt naar Padua gevoert en daar begraven.
H y was niet minder geacht wegens zyne geleerde werken, en wy mogen met reden zeggen, dat hy van alle de Jood/du; leeraaren de klaarde en nuttigfte is om den heiligen text wel te doen verltaan. Zyn ftyl is zuiver en gemaklyk ; zomtyds alleenlyk wat te gezwoilen en meer zweemende naar dien van een Reedenaar, dan van een uitlegger. Hy verklaart den letterlyken zin van de Heilige boeken
XVII. Boek,



224
HISTORIE van de
XVII. Boek.
te begeevon j4 en niemand kreeg verlof te bly ven dan die de omhelzing van het Christendom boven de uitbanning verkoos, weik getal insgelyks zeer groot was.
De elende van hen die fcheep gegaan waren is byna
on.
en verhandelt die (takken welke hem voorkomen in de boeken, die hy verklaard heeft op eene geleerde wyze. Hy was daarenboven van een zagten en fpraakzaamen inborst , en leefde o:> eene vriendelyke en gemeene wyze met de Christenen. Eene fout egter wordt gemeenlyk in zyne fchriften opgemerkt, namelyk dat hy dikwilstegen dezelve, inzonderheid tegen den Paus en zyne geestlyken, uitvaart, om welke reden fommige christenen van gevoelen zyn dat niettegenftaande alle de gemelde voordeden , de Jogden om dere laatfte reden van het leezen daarvan behoorden te rug gehouden worden (ip).
Onder andere geleerde Jooden die in het lot van Ab'avanel gedeelt hebben , was R. lfaak Ben Aruma , een groot wysgeer en ksbbalist , wiens uitlegging van de Mofaijche wet in groote achting is by de Jooden, fchoon eenige kritieken (20) oordeelen , dat dezelve al te wydloopig , te zinnebeeldig , en te vol van eene geheele Jeodfche zedekunde is. Hy nam met zig zyn zoon R. Meir , een der grootfte Rabbynen van die eeuw , en Schryver van eene uitlegging op Job, welke Buxtorf aan deszelfs Vader heeft toegefchreeven.
Een ander was Jofeph Gigatella , de Goddelyke Kabbalist toegenaamd; en Taumaturgus , die gedurende zvne ballin^fchap zig toelag op de uitlegging van de Goddelyke eigenfcbappen en naamen en van de tien Sephiroth ; dat is van het verborgenfte en terzelfder tyd meest bewonderde gedeelte der Joodfcbe Godgeleerdheid.
lfaak Kara was een ander geleerd banneling ; hy week eerft naar Portugcd , en van daar naar Jerufalem , maar verloor zyne kinderen en boeken op de reis. Hy leefde daar als een volmrakt kluizenaar , en fchreef zyn boek van de geflagten (of van de zoonen van lfaak om zig over het verlies van zyn eigen te vertroosten ) hetwelk flegts eene uitlegging of duidelyke oplosfing is van eenige twyflfelagtige ftukken in den Penrateuchus , gedeeltelyk Kabbalistisch , en gedeeltelyk letterkundig.
(io) De boe , vid. Bartoloc. ub. fup. tom III. p. s57- Simon Critic- Anc. Test. lib. III. c. e". Basmg. ub fup. $. 25. J. 4. &c. (20J Simon ub. fup.



VERSTROOYINO der JOODEN. 22$-
onuitfpreeklyk. Eenige Schepen raakten in brand, en het Volk kwam in de vlammen om, of verdronk, andere waren zo overlaaden , dat zy aan Hukken ftieten en met hun last naar den grond zonken. Andere leden fchipbreuk op vreemde kusten en de fchepehngtn kwamen om door honger en koude, of waren aan eenige nieuwe ongelukken blootgefteld In eenige begon de pest te woeden, en het Volk wijrdt op den naasten oever aan de wal gezet , alwaar zy die aan de pest ontfnapt waren door gebrek omkwamen , anderen bereikten de Stad Fez alwaar de inwooners door de groote menigte en derzelver elende verfchrikt, hunne poorten voor hen floten ; zodat zy genoodzaakt waren tenten in het veld op te flaan , en zig te voeden van die weinige kruiden , die deze dfooge en barre grond voortbragt. En dk zoude zelfs nog voor een geluk mogen gehouden zvn geworden , in vergelyking van de beledigingen en vslyke moeijelykheden , welke zy genoodzaakt waren aldaar te ondergaan van eenige barbaaren , die dagten dat zy ftraffeloós allerleye onmenschlykheden tegen deze ongelukkige vlugtelingen mogten begaan. De leezer kan daarvan eenige voorbeelden in de noot zien (D;. On-
/m ven dezer elendigea , verhaalt men , verkragtte een Jood m maSd ir het gezigt van haare ouders, en keerde terftond te Jr t nadft hv haar den flrot afeefneden hadt, uit vrees dat zy zwangf'mogwïden zyn, en^n Jood ter wereld brengen Kei 7ee Kanitein maakte zis meester van een meenigte Jeodfch kinde rediePb ?aa; water alikruiken en andere fchelpvisfchen op ftran, zouten en br.gt hen naar zyn Schip, alwaar hy hen eenig brooc paf dit lokte verfcheide andere derwaards, waarmede hy weg «Hd'e waarvan hy eenigen aan lieden van rang verkogt, terwy hv e oveK voor zig zëlven als flaaven behieldt. Een Scheep. Keln die «ene menigte Jooden overvoerde , nam op zekerer das een hefluit om hen alle om te brengen,en daar door, gelyk hj voor eaf' de moord van Christus door btn gekruizigd , te wree ken ; waarop dit volk hem vertoonde, dat het bloed door Chm Oost. Hist. XIII. Deel I. ótuk. F f
XVII. Boek.
Hnnae el'.
lendige
laat.
Geleerde mannen uitgebannen.
i
1
1
[ i
f



225 HISTORIE van de
xvn.
Boek.
derwyl wierden de Koning en Koningin door a.'Ie ge. maatigde Christenen fterk berispt, niöc ■ flegts WiM&&f hun gebied ontvolkten , maar ook om dut zy è>r:j'bloos fteidc-n van in eenen burger-oorlog gewikkeld te" worden ; want welke voorzorgen zy niar tegen ook iflöid ten neemen , zoude dé gevoeligheid en wanhoop van 800,000 onderdaanen , die zo wreed mishan ddd waren, naar alle waarfchynlykheid hunne maatregels hebben kunnen verydelen j en Abravanel'heeft met reden, veel lof gegeven aan hunne onderwerping en getrouwheid , dewyl zy zig tegen zulk een onregtvaardig en ftreng edikt niet verzetteden. Welk eene beweegrede dien Monarch hiertoe overhaalde , het zy dit gierigheid en het vooruitzigt geweest is, om zig van Jooden ont* zachlyke rykdommen meester te maaken , of godsdienst 'en het denkbeeld om den hemel door de vervolging
der
lus vcgooten voor de zonden van het menschdom was uitgeftort en niet behoefde gewroken te worden , en dat de Heiland niet den dood , maar de bekeering van den zondaar verlangde. De woefte .Zeeman door dit antwoord eenigzihs verzagt , verboodt inderdaad hen omtebrengen , maar liet hen naakt ontkleeden en aan land zet* ten ; alwaar een gedeelte hunner door honger omkwam , anderen door leeuwen, die uiteen naburig hol te voorfchvn kwamen,in ilukken gefcheurd wierden , en de overigen wierden gered door de rnerjscblievendheid van een Scheepskapitein, die hen in dien akeliger) ftaat ziende , hen in zyn vaartuig innam en zyne zeilen aan ftukken fneedt om hunne naaktheid te bedekken. Die, welke naar Italië zeilden , te Genua gekomen , vonden dat land door een akeligen hongersnood gedrukt , waardoor alle levensmiddelen ten uiterften duur waren. De Genueezen ziende, dat zy zo afgemarteld waren door al hun lyden , en dat het hen aan geld onibrak om yoedzel te koopen, gingen hen in de ftraaten te gemoet, met brood in de eene hand , en een kruis in de andere , geevende het een aan hen, die het ander wilden aanbidden , welke verzoeking zo fterk was, dat deze uitgehongerde elendigen, die moeds genoeg padden om hun land, rylcdomaiea enz, te verlaten tegen dezelve aiet beftand waren.



VERSTRCOYING dhr JOODEN.
22?
der yyandc-n van Christus te vei dienen , of de hoop om zig in de gunst zyner geestlyken in te dringen , laaten wy aan de gi&fing onzer leezeren over. Hy kreeg egter hiervoor weldra den titel van Katholyken van Paus Jlcuander VI , die waarfchynlyk over zynen yver lachtte , terwyl hy de vlugtelingen door den Vorst uitgebannen in zyn gebied ontving.
Maar een groot gedeelte Jooden hadden een veel nader fchuilplaats by Johannes II. Koning van Portugal , die hen reeds een aanmerklyken dienst bewezen hadt j £n die fchoon hy hen niet beminde, het egter zyn be lang oordeelde hen in zyn gebied te ontvangen; Hy fchreef hen zeer harde voorwaarden voor, dog zy wilden zig liever aan dezelve onderwerpen, dan zig aan nieuwe ongelukken zien blootgefteld. Deszelfs zoon en opvolger ÈmaKusl fcheen inderdaad in het eerst medelyden met hen te hebben; maar wierdt weldra overgehaald om deze natie en de Moor en op te offeren aan zyne belangen en aan de verbindtenis, die hy met Ferdinand en Ifabella floot. Ingevolge hiervan bande hy deze beide natiën door een edikt uit; en dewyl hy voor de gevoeligheid der Mooren bedugt was , liet hy hen met hunne goederen vertrekken , maar hy verbrak tweemaal zyne belofte aan de Jooden , eerst door hunne kinderen onder de veertien jaaren oud agLer te hou-v. den , welke verradery hen zo wauhoopig maakte, dat' eenigen zigzelven ombragten , en anderen hunne natuuriyke tederheid aan hunnen Godsdienst opofferende , de beulen van hunne eigen kinderen wierden ; ten tweeden bedroog hy de Jooden door de drie havens, welke by hen hadt aangewezen , om zig fcheep te begeeven, tot één te bepaalen , waardoor verfcheiden hunner genoodzaakt waren eene foort van dubbele reis te doen , geheel nieuwe maatregels te beraamen, en hunne beurzen uitteputten , hierby mogen wy de vertraFf 2 ging
XVfï. Boek.
Ferdi nand de Katho. lyke toe ge. naamd.
Op harde voorwaar' den in Por:ugal tnt' langen, j
's Koning '.rraiery igens hen.



a,8 HISTORIE van dï
XVII.
Boek.
En hunne elende.
Beriet wt nens hen i\ hieven.
Derzelvt entveinvng.
ging van hunne reis voegen, waardoor hunne armoede ;n eïende vermeerderd wierdt- Zy die eindelyk het ge» "uk hadden van fcheep te geraaken , waren egter verpligt zeer ftrenge moeijelykheden en beledigingen te verduuren van de Scheepskapiteins en Matroozen; in zo verre dat zy hunne vrouwen en dogters moesten zien onteeren , of groote fommen opbrengen om dit af te koopen. Zelfs onder hen die Cnristenen wierden, om zulk eene reeks elenden , als zy voor oogen te zagen te vermyden , wierden verfcheidenen zeer hard behandeld uit een al te regtmaatig mistrouwen van hunne opregtheid , en eene groote menigte hunner wierden by de eerfte, fchoon geringe , gelegenheid , die zig hier toe aanboodt omgebragt. Al het welk was aangemoedigd door de wreedheid en verradery, waarmede Koning Emanuel hen behandeld hadt.
. W y hebben nu de Jooden uit vier Koningryken van e Europa , namelyk Groot- Brücanje , Ftankryk , Spanje, en Portugal zien verbannen ; maar voor dat wy naar het Oosten overgaan, zal het zeer gevoeglyk zyn iets te zeggen van hen, die zig in de twee laatstgemelde Koningryken nog in grooten getale onthouden , fchoon onder den dekmantel en titel van nieuwe Christenen , en zelfs onder het mom van yverige katholyken, fchoon r zy in hunne harten even fterk aan het Joodendom ge« hegt zyn, als dezulken , die , in de plaa'len daar zy geduld worden , openbaare belydenis daar van doen. Het is inderdaad verbazend te zien, hoe zulk eene on. godsdienftige ontveinzing zig geduurende zo veele geflagten heeft kunnen ftaande houden ; zodat de Grooten van deze twee natiën te vergeefsch nieuwe verbindtenisfen aangegaan , hunne naamen veranderd, en oude wapenen aangenomen hebben , dewyl zy fteedsals van Jotdfcbtn oorfprong, indien niet als Jooden in hunne harten bekend ftaan. De Kloosters van beider-
leye



VERSTROOYING der JOODEN. az9
leve kunnen zyn vol van dezelve , en het grootfte ge- } deelte van hunne Predikers , Priefters , Inquifiteurs ] en zelfs Bisfchoppen , zyn van dezelfde ftam voortgekomen (£)• Het denkbeeld dat zulke kerkelyken de Saferamenten , en het plegtigfte gedeelte van aanbidding en Godsdienst zo liegt misbruiken en ontheiligen , behoort de geestlyken en leeken beide te doen beeven. En egter was Orobio , die de zaak verhaalt, niet flegts 1 volmaakt wel bekend met deze ontveinzers , en is zelf™ een van dezen geweest (j), maar hy geeft duidelyke bewyzen van het geen hy zegt , in zo verre dat hy in de Synagoge van Jmfterdam gewag maakt van Jooden en Joodinnen , die broeders , zusters , en nauwe bloedverwanten zyn van eenige der eerste Familien in Spanje en Portugal ; gelyk ook van anderen die te voren Munniken en Nonnen geweest waren in byiia alle orde's , de Je/uiten niet uitgezonderd , die derwaards kwamen om boete en vergoeding voor hunne vorige afvalligheid te doen.
Wy mogen hier by voegen, dat onder hen, die zulk/; eene ongodsdienftige ontveinzing eindelyk moede tot het/, Joodendom Wederkeerden , verfcheiden mannen vanc groote geleerdheid waren , erf uit hunne werken bly-1' ken beter in de Joodfcbe wet dan in het Evangelium bedreven te zyn. Onder deze was Jofeph , zoon van Jehoshua , die zyne tydrekenkunde tot het jaar 1554 heeft voortgezet. Hy was een Spanjaard van geboorte, en misfchien de beste, historiefchryver die de Joodfcbe natie na den grooten Jofcphus gehad heeft. Zodanig was ook Jofeph Ben Shevrib, of de zoone der roede, ook een Spanjaard die eene verzameling van vcrfcheide nodige regels om de Gemarrah wel te verftaan,:, gefchreven
(fe)Vi»e Limborg collat. cnm Judso, p. 102. (ij Ap. Basna6. 1. IX. c. 25- $. k.
Ff 3
■va
Soek.
ïungtiot nt*l.
Eenig! unner ge* erde loeten flar.n >eder om.



2|0 Ti I o T O R I E vax de
'EoÊK.
Verzoek o\ vryhsid aa Karei V.
ven heeft. De laatfte die wy zullen noemen, was de beroemde JJaak Cardo/o t van eender vallche bekeerlingen in Portugal afdammende , die een der eerfte Geneesheeren in KaflUie wierdt , een van wiens werken wy di> wils in dit hoofdftuk hebben aangehaald (G). Ora deze réden houdt de Inquiiitie altyd een waakzaam oog op deze nieuwe Christenen; en de minfte reden van agrerdogt, die zy geeven is genoeg, om hen de ftrengfte ftraffen op den hals te haaien ; en de Spanjaarden en Portugeczen beide hebben nog zulke b3'geloovigc vooroordeelen tegen hen , dat 'er nauwlyks eenige openbaare ramp plaats heeft, of zy merken hen als de ce*. fte oorzaak daarvan aan , en doen hen daar voor lyden, gelyk zy voormaals de openbaart? Jooden deden. Cardofo ftraks genoemd , heeft ons hiervan een duidelyk blyk gegeven , het welk omtrent het begin der laatfte eeuw voorviel, wanneer een Dominikaaner , aan het hoofd van een talryk gepeupel , onder voorvvendze van agterdogt , op deze nieuwe bekeerlingen aanviel , en tusfchen de vier en vyf duizend van dezelve ombragt (/).
a Niettegenstaande silc deze wreede ftrengheden ''beide tegen hardnekkige*Jooden en valfche bekeerlingen, deedt dit volk nog eene kloekmoedige pooging om zig op nieuw in Spanje te vestigen , zodra zy hoorden dat Karei V. den throon beklommen hadt. Zy zonden
eeni-
(0 Cardoso las Excellencias , fub. an. 1605'. p. 363.
(C) Hr fchreef twee verhandelingen in het Spaansch , de een over de nuttigheid van hei gemeene water , en fneeuw-wnter, en het drinken van heere en koude vogten. De andere over de tien
uitmuntendheden en vooircgr.cn hehoorende aau de Joeafche Natie, die als een eer voor dezelve behcoren aangemerkt te worden , in fpyt van alle de ongelukken en ver-ftrooyingen, die hen tot ftraf van hunne zonden zyn overkomen,



VERSTROOYING der JOODEN. agi
eenigen der aanzienlykften van hunne natie naar den Vont in Vla mdet en om hem te vertoonen , dat zy zu^ leden onder het jok vm een Godsdienst , welken zy ge. noodzaakt waren geweest te omhelzen , en dat zy daaglyks bloot [tonden voor de geftrenge vervolgingen van den onmediogenden regtbank der Inquifi ie : dut zy met eer den gebeelen handel van de natie dreven y en de nuttig/Ie en misfchien getrouwfte onderdennen van het Koningryk waren; on welke reden zy van zyne rcgtvaardigheid en goedheid vertyouwdeii , dat by hen de vrye tefening van hunnen Godsdienst zoude vergunnen j en zig op die voorwaarde verbonden cm hem alle hulp die in hun vermogen was , toe te brengen , en hem een gefchehk van 800,000 kroonen in goud ter beantwoording van zyn vriendelykheid te zullen geeven. Zy wierden zeer vriendelyk ontvangen door dien Monarch en de Raad van Vlaanderen was insge*] lyks van gevoelen, dat hy hun aanbod aanneemen.en hun verzoek inwilligen moest. Maar Kardinaal Ximenes i hoorde dit befluit niet zodra, of hy zondt met allen2 fpoed een kourier aan den Vorst om denzelven te be-j rigten , dat hef hem niet geoorloofd zvas een handel van den Godsdienst te maaken ; en het bloed van Christus voor .geld te verkoopen ; en dat de regtbank der heilige Inquifitie tot zeer goede en wyze einden was ingefleld ; dat by derhalven de voetflappen behoorde na te volgen van Koning Ferdinand de Katholvke , die in zynen grootften nood s de 600,000 kroonen geweigerdt hadt, welke hem insgelyks door de Jooden waren aangeboden om vry beid te verwerven van in vrede in deszefs gebied te mogen blyven leeren • en dat zy die de regeering van Christus over hen verworpen hadden , de befchermirg van een Christen Vorst onwaardig waren. Onze fchryver voegt daarby (w) , dat Karei in
deze
(«) V 1 d. Flkchier's Hfe of Cardinal Ximenes , lib. VI. p. 772.
XVII.
Boel.
Zy worden
rimdelyk ntvangtn,
Kardinaal [i'menes erzet zig '■gen hen.



XVII.
EOEK.
Het hardt lot en ftraf van d afvallende bekeerlin-' gen.
Martelaa snder de jooden.
a3* HISTORIE van de
deze reden bewilligde en de heilzaame Raad van den KarMhl boven de overreedingen zyner baatzugtige Staitsdie. n-aren verkoos. Dit was der Jooden laatfte pooging; en dewyl dezelve zo ongelukkig flaagde , hebben zy zedert hunnen toevlugt tot ontveinzing genomen , en door een meer dan gemeenen yver voor te wenden voor eenen Godsdienst welken zy verfoeijen , leeven zy voor het grootfte gedeelte ongemoeid , indien al niet onver-
dagt. . ,
1 Wy behoeven hier geen berigt te geeven van de handelwys der Ihquifitiè jegens de zulken , die wegens Afvalligheid worden aangeklaagd , nog van derzelver ftraf, indien zy fchuldig bevonden worden. Het zal genoeg zyn te zeggen, dat zy in zulke gevallen aan de wereldlyke magt ter ftraf worden overgeleverd, fchoon met een ftrikt en plegtig bevel om hun bloed niet te ftorten , om hetwelk te beletten zy levendig verbrand worden. De Joodfcbe fchryvers beklaagen zig bitter , dat deze geftrengheden nog in volle kragt tegen hen zyn te Kordua , Lisfabon, Koimbra , enz. en zelfs in de Oost en West-Indien , en by gebrek van beter fchaverhaal verheffen zy op hunne beurt alle deze flagtoffers tot heiligen en martelaars , en verfieren derzelver tyden met vertellingen' van wonderwerken ten hunnen voordeele gewrogt , namelyk om hen te redden of om hunnen dood te wreeken : Terzelfder tyd om hun,7ne gedagtenis te vereeren en te vereeuwigen , hebben zy op zommige plaatfen het gebruik aangenomen om hen als martelaars aantetekenen (ra). Maar thet is nu tyd tot de Oosterfche landen over te gaan.
Wy
(n) Te Amfterdam vid. Bamuos. Goüvirno popular. Judaico, p. as. Menasseh Efperanza d'lsrael, p. 99,



VERSTR0OYING der JOODEN
2S 3
Wy beginaen met de Jooden die in Perfie , Medie , Armenië, onder den Grooten Mogol enz. gevestigd waren , alwaar wy , om den draad hunner historie niet zo dikwils af tc breeken , zowel als wegens de fchaars-* heid van ftof, derzelver historie geduurende de 15e.* 16e. en 17e. eeuwen aan één voegen. Zy hadden zvjj nauwlyks wat herfteld van de lange en noodlottige ongelukken welke zy leden geduurende de oorlogen van den grooten Timur-Bekh en deszelfs opvolgers , ("geduurende welken tyd de Jooden in Perfie en Medie niet flegts zeer verarmd en verzwakt wierden , maar ook hunne Akademien, geleerdheid en geleerde mannen geheel verdwenen ,) of zy ondergingen eene nieuwe vernedering van den veroveraar lsmael Sopki, hoofd van de familie der Perjiaanfche koningen, die zedert dien tyd geregeerd hebben tot aan de laatfte groote omwenteling die dezelve van den throon bonsde. De Jooden die zeër talryk waren in Medie, alwaar Isma'èl zyne veroveringen begonnen hadt , waren zo verbaasd over zynen zon-! derlingen en fnellen voortgang , dat zy hem als den Mesfias begonden aantemerken ; waarin zy nog te meer bevestigd wierden , omdat hy zig uitgaf voor een Profeet van God gezonden om den Mohammedaanfchen Godsdienst te hervormen. Maar die Prins, die hen in zyn' hart veragtede , verwierp alle hunne eerbewyzen en aangeboden dienften , en behandëlda hen met meer ftrengheid dan iemand zyner onderdaanen. Hy ftierf in het jaar 1523 en wierdt opgevolgd door zyn zoon Thahimasp , en deze door Isma'él, een blind Vorst, en vader van den beroemden Shah Abbas die een groot vervolger van hen wierdt. De zaak gelyk zy gemeenlyk verhaald wordt, in zomniige opzigten wat omy'aarfchynlyk zynde kan de leezer in de noot zien (li).
Eg-
(K) Toen Shah Abbas groote voorregten aan alle vreemdelirgen Oost. Hist. XIII. Deel. L Stuk. Gg 3
XVII. Boek.
fooden in et etsten ednurer.de VdtUlaat'. e.uwen.
vtroyetin*. yen vnn tsmael.
De Jooden 'erworpen,
[vervolg i t\nn. 1577.



XVII. Boek.
234 HISTORIE van de
Egter volgens onzen fchryver (0) hadt dezelve geen plaats voor het jaar 1642., geduurende den tyd'van Abbas
: : ' " :"' - ■ I %
(0) Hist. van de drie bedriegers , p. 114.
vergund hadt om zig in zyn ontvolkt gebied nedertezetten , kwamen de Jooden in zuik eene menigte derwaards , en vergrooteden den Koophandel en rykdommen van hunne landgenoten zodanig, dat men zig hierover aan dien Vorst beklaagde.
Ad aar deze vreezende dat zyne geftrengheid anderen uit zyn gebied zoude doen vertrekken vondt een gelukkig voorwendzel om de Jooden te vervolgen , door het gezag van den Ktran waarin gezegd wordt , dat zy het geloof der Mesltms 600 jaaren na de afkondiging moesten omhelzen , en men zoude hen ingevolge hieraan, op hunne weigering hebben omgebragt, indien de Mufti dit niet belet hadt. Hunne chakhams of leeraren wierden egter ontboden en nauwkeurig ondervraagd wegens verfcheiden Hukken van hunnen Godsdienst, als de vernietiging hunner offerhanden en andere plegtigheden , by de komst van den Ifai {Jejus Christus) hunne weigering van in denzelven te gclooven , fchoon de Koran met eer van hem fpreekt, en wat zy wegens Mohammed en deszelfs boek dagten , en niet in ftaat zynde voldoende' antwoorden te geeven, namen zy hunnen toevlugt tot gebeden'om genade, en tot betuigingen, dat zy zig alleenlyk in 'sVorften gebied nederzetteden, met oogmerk om hem te dienen..
Na verfcheide bittere verwytingen , drong Abbas aan, dat zyeen tyd voor de Komst ven den verwagtten Mesfias zouden bepaalen , en beloofde dat zy tot dien tyd zouden geduld worden ; en dat indien by volgens hunne voorzegging verfcheen , de Vorst en zyne opvolgers hunnen Godsdienst zouden omhelzen, maar dat indien hy niet te voorfchyn kwam , zy Moslems moesten worden , of hunne levens, kinderen en goederen verliezen ; men vergunde hen eenigen tyd om te antwoorden ; en na rype overwseging zeiden zy den Shah, dat de Mesfias na 70 jaaren zouden verfcheinen, te rekenen zedert den dag waarop zy voor hem ontboden waren , waardoor zy ten minften de gedreigde ftraf tot na des Voiftcn dood verfchoven. Abbas die gierig zo wel als wreed was , deed hen deze vryheid duur betaalen, liet het verdrag aanfchryven en van weerskanten tekenen ; en big den Jooden eene Schatting op van twee milioenen gouds. Abbas ftierf in het 63 jaar van zynen ouderdom , in het jaar 1620. en daar verliepen ris jaaren na deszelfs regeering, voor dat 'er aan het gemelde kontract gedagt wierdt , dewyl het Perftaanfche Ryk al dien tyd door de Oorlogen tegen de Turken entrust wai.



VERSTROOIING der JOODEN. 235
II , die eene vreedzaame regeering hebbende, het register van het paleis begon te doorzoeken , en onder andere dingen gewag gemaakt vondt van zyns vaders kontrakt met de Jooden in de onderftaande noot gemeld; en die hier door des te meer verbaasd was, dewyl Zabbathai Tzevi toen een groot gerugt maakte , en dooide Jooden als de Mesfias , ter hunner verlosüng gekomen , wierdt aangemerkt.
Ingevolge hiervan beriep Abbas een grooten raad■ om deze gewigtige zaak te overweegen ; dezelve kwam eenpaarig overeen, dat de Joodfcbe natie zonder uitftel verdelgd moest worden ; dewyl zy zo veele bedriegeryen begunftigde, die niets minder dan de verdrukking van het overig gedeelte des menschdoms bedoelden. Daar wierdt dan aan de Peruanen en Vreemdelingen beiden bevel gegeven om hen zonder onderfcheid van ouderdom of kunne om te brengen , en niemand te fpaaren dan die het geloof der Moslems omhelsde. De moord begon te Ispaban , hoofdftad van het Koningryk , en wierdt met dezelfde ftrengheid voortgezet in de Provintien van Scbiras , Gbelan, Hamddjn , Ardan , en Tau* ris , alwaar de Jooden gevestigd waren, en dit woeden hieidt drie jaaren aan, namelyk van 166,3 tot 1666 zonder tusfchenpoozing of mededogen ; in zo verre dat 'er niemand in deze Provintien , alwaar zy ontzach]yke Rykdommen gewonnen hadden, overbleef Eenige weinigen vonden inderdaad middel om naar het Twkscb gebied en anderen om naar Indie te vlugten ; en verfcheidenen redden hunne levens enz. door het Joodendom te verzaaken. Maar dewyl de Vorst naderhand befpeurde dat deze meeste bekeeriügen geveinsd en gedwongen waren , is het Biet onwaarfchynlyk, dat dit hem heeft afgefchrikt van verder'voort te gaan, en hem overgehaald heeft om hen volkomen vryheid van geweten te vergunnen, gelyk het gebruik der Perfiaanen jeGg * gen'
XVII. Boek.
\nn01666.
Moord te
ïspihan
ms.
Verwerven vryheid van geweten.



XVI Boas
Hunne ,
veinsde ieeringe:
Onder-
fehiden de kiedin vmdit 'o hi Perfie
Stam van
Levi te Skiros.
236 HISTORIE van de
r. gens alle vreemdelingen was. En wy leezen dat zv fn . gevolge hiervan dit voorregt nog langen tyd genoten , namelyk tot dat een der ftaatsdienaaren van den Vorst het zy uit haat jegens hen , of met oogmerk om zie door derzelver bezittingen te verryken zynen meester overhaalde om hen op nieuw te vervolgen Cp) Hv fpaarde noch zagte noch geweldige middelen om zyn re_doel te bereiken , en verwierf zelfs een bevel van den 'be.Vorst om de oefening van den Joodfchen Godsdienst 1. op hoop van deszelfs belyders tot Mobammedaanen te maaken , te verbieden. Hy liet nauwkeurig gadefiaan ■ en vondt over het geheel , dat welk eene vertooning van verandering zy ook maakten, zy in hunnen ouden Godsdienst volhardden, het welk hem eindelyk verpligtte hen flegte jooden te laaten blyven, desvyl hy hen niet tot goede Moslems konde maaken. Egter, vervolgt onze Schryver, zyn de Jooden te Ispaham zeer arm in kleinen gerale en zy zyn verpligt voor yder hoofd een fequin aan den koning te betaalen t en een ftuk doek twee of drie duimen breed Van eene andere kleur dan hun overig gewaad, boven hun boven kleed , by ,k wyze van ondfcr.cheiding te draagen. Het blykt daarenboven duidelyk uit den reiziger die zig van 1663 tot 1665 , dat is eenige jaaren voor den Joodfchen moord in deze ftreeken onthieldt, dat deze natie by zyne komst aldaar volkomen vryheid van geweeten genoot; dewyl voegt hy daar by, de Perfiaanen vreemd vonden, dat ze'ker Eattmad Doulet het eenigen tyd te voren in zyn hoofd gekregen hadt om hen te verpiigten van Mohammeaaanen te word n.
De Stam van Levi beweert zig ftaande gehouden te hebben te Shrus, alwaar te Perfiaanen eene beroemde A-
ka
ih? TaJSVÏIf0T » v°y*se .P-». U. lib. xu c. 14. p..



VERSTR00Y1NG der JOODEN. 437
Rademie hebben ; en men zegt dat aldaar een gror>er getal Jooden is dan te Ispaban ; maar hoe de Levinjche ftam, het zy afftammelingen van hen die te Babyion bleven , of van hen die met Ezra te rug keerden , zig daar heeft kunnen llaande houden , en den handel in wyn en g as voortzetten (want daar mede was het dat zy zig voornaamlyk bezig hielden ,) is niet gemaklyk te gisfen. Zy zyn nog talryker te Lar , de hoofdftad vani eene dezer Provintien , en hebben een byzonder kwar t tier aan den voet van den Berg tuschen de Stad en het kasteel (q). Zy ftrekken zig landwaarts uit , aan den kant van Omar en Bender Abasfi, met oogmerk om-een gedeelte van den Indiaanfchen handel, voormaals gedreven door hunne broeders toen zeer talryk in deze ftreeken , in handen krygen. Maar het is tyd tot Perfie en de Provintien van dat Ryk afhangende , weder-
tekeeren. .
Bagdad voormaals de verblyfpl.aats der Pnnfen van' de gevangenis , is zedert dat het door Amurat IV. in 1638. wierdt veroverd, zo fterk afgenomen, dat zy thans niet boven 15000 inwooners bevat; en onder dezen eene groote meenigte Jooden , die hunne Synagoge aldaar hebben , en jaarlyks toeneemen door de menigte Pelgrims die het graf van Ezechiel vroeger gemeld, komen bezoeken ,• maar zy worden fteeds gehaat door de Perfiaanen , en in groote armoede gehouden , fchoon zy de vrye oeffening van hunnen Godsdienst hebben. Zy worden gezegd vreedzaamer te leeven in Armenië (r)J> fchoon hunne eigen Schryvers dit niet erkennen , maar vernaaien dat de inwooners van Masca de Jooden befchuldigden van een Christen te hebben omgebragt, om dat
men
(f) Thevünot , Voyage. Engl. part. 11. lib. ui. c. 4. p. p. iji.
Gg 3
XVII. Boek.
)« Jooden ; Lu ent;
t Bagdad, 2 Arrncnc



i
XVII. r Boek. i c
vervolgd.
r
£
Hun aantal' in Medie. ]
(r) Hekbert's Voy. in to Perfia, an. 1677.
58 HISTORIE van de
nen hem in een Joodscb huis hadt zien ingaan , en 'daar det weder uitkomen ; waarop hierover onmiddelyk on» lerzoek gedaan wierdt; en toen de moord door den bechuldigden erkend was , wierden eenigen gekruifigd , n anderen verbrand , zeifs wierdt Abiob , een be. semd geneesheer , niet geipaard, maar in de vlammen eworpen. Drie dagen daarna kwam de Christen te oorfchyn , en de befchuldiging wierdt bevonden uit raat tegen de Jooden ingebragt , en de bekentenis aan en gewaanden misdaadiger door de pynbank afgewronen te zyn. Men beklaagde zig deswegen by Soliman I. waarop het den Armenifcbe Magiftraaten voortaan veroden wierdt zig met derge'yke gerigtszaaken te bemoeen , met bevel om dezelve voor den Sultan te brengen. )eze historie, ontleend uit een naamloos gefchrift van enen Schryver, die in Egypte leefde , en daar aan den ytel gegeven heeft van Het lyden der Jooden , toont, ndien zy al waar mogte zyn , duidelyk, dat zo de Jvolen in eenige rust onder de Armeniërs leeven , zy dit :erder te danken hebben aan de befcherming van de Pore , dan aan eenige genegenheid voor , of overeenkomst met dezelve , waar aan de ftraks aangehaalde ichryver dit fchynt toe te fchryven.
Zy zyn nog talryker in Medie (r), werwaards zy verilaatst waren door Sennacherib maar of zy zig , gelyk y voorgeeven, daar zedert hebben kunnen ftaande houlen , is moeijelyk te gisfen. Zy worden egter gezegd ionderd familien tegen veertig Christen gezinnen uit te naaken, Men vergunt hen niet zig te ücamachia, eene landeldryvende ftad aan de Kaspifcbe Zee nedertezetten ; naar de Tartaaren die aldaar jongens , meisjes en paarlen te koop brengen , zyn verpligt hen ter oorzaak
van



VERSTROOYING dïr JOODEN
Van dien handel te dulden , en zig met hen te vermengen. Zy ftrekken zig tot aan den voet van den Berg Caucefus uit, en men verhaalt ons dat de Prins van Mingrelia , zo wel als die van Imirettd beweeren van Davidt afteftammen. De oude Monarchen van Georgia beroemen f zig wegens denzelfden oorfprong; en deCham van dat land neemt, onder andere titels, dien aan van afftammeling van dien joodfchen Koning , door deszelfs zoon Salomon O). Zy geeven daar inderdaad geen Heilig bewys van, fchoon er eene groote vermenging van Joodendom onder hen is; en daar" is eene Kleine Stad, gelegen aan den voet van den Caucafus Alakzike genaamd , waarin zy voormaals eene Synagoge hadden door de Georgiers gebouwd; maar welke de Turken hen zedert ontnomen hebben (t). Dit is de ftaat der Jooden in Perfie , Medie , Armenië en andere Provintien van 't Oosten. Zy hebben hunne Synagogen , en zyn zeer talryk, dewyl zy in alle de handeldryvende fteden , van Basfora en de Indifn af tot Mingrelia, Georgia enz. gevonden worden. Maar hunne ftammen zyn zedert lang zo verward en vermengd , dat men dezelve niet meer onderfcheiden kan. Het geen nog erger is, zy zyn zeer arm en onkundig, en winnen voor het grootfte gedeelte hun onderhoud door de laagfte en veragtlykfte dienften te verrigten. Zy hebben geen handel nog gemeenfchap met hunne broeders in het westen, en weeten nauwlyks iets van dezelve. Maar het is nu tyd te zien, hoe zy het in andere Provintien van het Oosten gehad hebben.
En hier zoude men natuurlyk verwagten dat Judea hun voormaals vermaaklyk land , eene grooter menigt Jooden zoude bevatten'dan Syrië, Egypte enz. ; maa dewvl alle deze edele ftroomen van melk en honing ze J der
(f) Ghahdins Voyage in to Perfiap. 107, & feq. (0 Ibid. p. 168=
XVII.
Boek.
tt Geor;ia. enz.
Handel drmeeit



XVf. Boek.
De Akademie \an Sapheta.
Geleeerde Mannen-
240 H I a F G R t E v 43 b e
dert zyn opgedroogd, is der Jooden zugt voor het zelve naar evenredigheid verkoeld Hetzelve wordt inderdaad dikwils bezogt door hunne devoten , die zig gelyk ook de Christenen , in pelgnmaadie derwaards begeven ; maar weinigen of geenen verkiezen zig aldaar neder te zetten , dewyl zy het moeijelyk vinden niet flegts om aldaar ryk te worden , maar zelfs een rede. lyk beftaan te winnen
Sapheta, of gelyk de Jooden die plaats gemeenlyk noemen , Sephet of liever Tzepheth , eene Stad in Galilea , is de volkrykfte en aanzienl>kfte plaats die de Jooden in die Provintien hebben. Dezelve heeft verfcheiden voordeelen boven de overige plaatzen (O) en de Jeoden worden daar met meer zagtheid behandeld dan in eenig ander gedeelte van het Ottomannhcb Ryk («)• Een Reisbefchryver van de laatfte eeuw verzekert , dat 'er niemand anders dan Jooden aldaar gevonden wierdt, maar hy was kwalyk onderrigt, de. wyl hy flegts den voet van den berg rond gereden hadt (w) , want de plaats bevattede omtrent een derde Mohammedaanen en alle de overigen Jooden. Daar is eene akademie aldaar , die nog beroemd is, en die eenige geleerde Profesforen gehad heeft , en fchoon de Joodjcbe natie zedert lang haare zugt voor geleerdheid verloren heeft, zenden zy egter hunne kinderen derwaards om hen in de Ilebreeimfche taal te laaten ortdérW3Tzen, want zy zyn van gevoelen dat dezelve nergens zo zuiver als daar, onderwezen wordt; en Sapheta is nu
ge-
(«) Fullee's Pisgah Sight, p. nr.
(w) Stociiove's Voyags of the Levant , p. 342.
(O) De zei. va is gelegen inden ftam van Napkali, omtrent negen mylen van Bethzaiddh , en is gebouwd op. een Berg met drie hoofden , en moeyelyk te genaaken ; en by gevolg meer vjy voor de invallen Cn plunderingen der Arabieren.



VERSTROOYING der JOODEN. 241
geworden wat Tiberias voormaals was. Alles wat wy Jier behoeven by te voegen is dat 'er geene Stad in Pakflina is alwaar zy zo lang en zelfs tot dezen dag, in zulk een aanzien en veiligheid geleefd hebben. Zy hadden daar insgelyks eene drukkery voor Hebreeuw/rite boeken opgeregt , gelyk zy te Tbesfalonica en te Kon. ftantinopolen hadden , die naderhand door de Porte vernietigd wierdt f».
De Jooden zyn in nog kleiner getal te Jerufalem ,G alwaar zy gerekend worden op honderd gezinnen , die^ meest op den berg Sion woonen , en waarvan eenige ,e weinigen gebezigd worden in de tollen , of door den gouverneur als Sekretarisfen en Klerken; en alle de orerigen zyn arme bedelaars die voornaamlyk leeven van aalmoesfen hen door hunne ryke broeders in het oosten en westen toegezonden. Deze hebben eene zonderlinge £ verfchooning verzonnen, om zig wegens hunnen fiauweng; yver en afkeerigheid, om zig in die heilige Stad neder te zetten te regtvaardigen; Zy vertellen ons, dat dezelve by de komst van den Mesfias in de asch zoude gelegd worden , door een vuur uit den hemel nederdaalende , het welk onmiddelyk zoude gevolgd worden door een wonderdadigen regen die deze brand zoude blusfchen } om de heilige plaats door vuur en water te zuiveren van de befmeUing, waarmede de Mobammc daanen en Christenen dezelve bezoedeld hebben\; en volgens hen is de vrees van in deze akelige verdelging ingewikkeld te worden , de beweegreden die hen te rus houdt van zig aldaar nedertezetten.' Zy zouden zeekerlyk opregterfpreeken, indien zy erkenden, dat de weinige handel die daar gedreven wordt, de zwaare inposten hen door de Turken opgelegd , de verregaande ar-rf
moe-
00 De his vid. Maittair's Annal. Typogr. OïuibiOms. della ftampa. Palmer's Hist. of Printing.
Oost. Hist. XIII. Dïel. I, Stuk. H h
XVII. Boek.
eringaan-' I Jooden Jerufam.
e rede die 1 hiervan even.
'yratrert* \n daarvan



&A.2
HISTORIE van de
XVI r n Boek. e d b ii r
R. Jaeob. Arm. J5i7.t
e i l
rj è h li
2
ï C
i
Rabbynen. ] ï/tifi Sapbe-l ta.
Ann.1538.
(
1 <
Men groot , bedrog «/• tfaar. ( <
ïoade van hen die aldaar leeven , en de beledigingen i vernederingen waaraan zy blootftaan van Muhimmelanen die een even grooten , zo niet grooteren eeried hebben voor die Stad , en verfcheiden heiligen die 1 dezelve leefden, de waare oorzaaken zyn die hen te jg houden van zig aldaar nedertezeften De beroemde Rabbi Jacob bevondc zig in die S:ad Den Selim dezelve innam , in het begin der zestiende euw , Hy ftelde een geleeid werk op genaamd bet oog an Ifrael het geen eene verzameling was van de vermeiden uitleggingen der wet die in den thalmud gevon-. en worden. Verfcheiden leeraaren hadden reeds alles at de Stukken wegens de Joodfcbe regten en gebruiken etreft , opgefteld ; maar Jacob verzamelde de Stuken tot de wet betreklyk , die in dat groot werk verjreid zyn , by elkander. Hy leefde niet lang genoeg m zyn voorneemen te voltooyen , maar liet dit over an zyn zoon Levi , die niet minder geleerd was dan yne vader, en die het zelve 'voltooide , in het licht af , en 'er eene voorrede voor fchreef , waarin levenige blyken van droefheid over den ontydigen dood van ynen Vader doorftraalen- Het was ter oorzaak van dit Verk , dat 'er een geweldige breuk plaats kreeg tusfchen ie befchouwende Hoogleeraars van Sapbeta , die geduuende het leeven van Levi aanhieldt. Maar na deszeifs lood begon de naaryver , welke zyne geleerdheid vervekt hadt te bekoelen, zyne gedagtenis wierdt geëerd, sn zyn werk , het welk het leezen van verfcheiden ;roote boekdeelen befpaarde wierdt met veel toejuiching >ntvangen.
Wy leezen van een ander geleerd Jood in deze Stad, viens gierigheid of ftaatzugt hem overhaalde om zulk :ene fchoone belydenis van het Christendom te doen , iat hy zig by trappen tot de waardigheid van Patriarch ran Jerufalem verhef te, nadat hy alle de mindere bedje-



VERSTROOYING der JOODEN. 243
dieningen met groote toejuiching bekleed hadt. Eg- ; ter nog niet voldaan over zyn geluk, begaf hy zig van 1 daar naar Konflantinopokn, in hoop van het Patriarchaat aldaar , toen ledig , te zullen verwerven ; maar van eene gevaarlyke ziekte aangetast, die hem op zyn einde deedt bedagt zyn , liet hy verfcheiden Bisfchoppen R en een nog grooter getal Joodfcbe leeraaren voor zynSJ bed komen , aan welken hy openlyk verklaarde, dat hy« altyd den Joodfchen Godsdienst voor den besten gehouden hadt, en dat hy zyn bisdom van Jerufalem afftondt om te kunnen fterven in zyn oud geloof , hetwelk by nooit dan met woorden verzaakt hadt fj). allen die hem dit hoorden zeggen wierden door verbaasdheid getroffen, inzonderheid zy , welken hy zo lang bedrogen hadt in eene kerk, waarin de innerlyke bedoeling van den Priester geoordeeld wordt noodzaaklyk te zyn om de Sakramenten van kragt te maaken.
De Jooden in Syrië zyn veel talryker en bloeyender dan in ^Judea. Zy hebben altyd hunne Synagogen , Cha-J( kams en geleerde mannen te Damaskus gehad (2;. Daaren-C boven nebben zy van de Christenen een beroemd ftuk lands gekregen , dat beweerd word hetzelve te zyn alwaar den Profeet Elias den Profeet Eliza aanftelde om hem te dienen (a) , en alwaar zy eene pragtige Synagoge hebben opgerigt in plaats van de Kerk welke de Christenen gebouwd hadden. Zy hebben insgelyks eene openbaare begraafplaats digt by de Stad, flegts door een laan van die der Christenen gefcheiden (b). Zy zyn niet*
min-
(y) .Hillar. continuat. Phil- Cypr. Chron. Graec. p. 497-* feq, ap. Ba shag. ub. fup. c. 28. §. uit.
(z) Thrvenot's Voyage of the Levant , lib. i. toni IV. p. 50.
(0) I Koningen XIX. vs. 19 en verv.
[b) Stochov. Voy. of the Levant, p. 314.
Hh %
KVIL Soek.
v bekent ne ontinzlng.
>oden te amaskus.
1 Aleppo.



54> HISTORIE vandï
XVII. ■ Boek
Be valfehe Mesfias Zahathai. Tzevi. \
i
<
ï
j
der talryk fe Aleppo , alwaar zy aanzienelyke Synago. gogen hebben een grooten handel dryven , en zia by alle openbaaré vertöoningen en feesten , inzonderlieid by de geboorte van jonge Prinfen , op eene on^ewoonë wyze ondérfcheiden , om hierdoor de gunst te winnen van het Ottonianmsch Hof en van den Gouverneur van de plaats (O
Het was in deze Stad, dat de eerlooze Zabathai Tze* vi , een ander valsch Mesfias , geboren wierd; en niet tegenftaande zyn laaien oorfprong en geringe opvoeding (T_), het ontwejp fmeedde om zig voor den
groo-
(c) In Ibid. an. 1*538.
(T) Zommioen (tellen dat hy een inboorling was van Smyrna maar een veel grooter getal verzekert dat by te Aleppe gebooren wierdt Hy was de zoon van een vogelkooper, en hadt nauwlyks de. fchool veriaten , of hy be^on in de velden en ftra^ten te prediken ,' zelfs voor de Tui ken , die flegts o:n hem lachtten , ter. wyl zyne discipelen hem zeer bewonderden. Hy trouwde met eene jon^e Joodin in het vierentwintigfle jaar van zynen ouderdom , en fcheidde onmiddelyk van haar , zonder haar te hebben aangeraakt. Hy nam eene tweede vrouw, met welke hy in onthouding leefde, waarfcbyr.Iyk om de oogen der meenigte , door zyne gewalde lief ie voor de kuischheid , te bJgochelen. ■ Hy doorzogt de fchriften .der profeetei zo dik wils , dat me« onderfteit dat zyne harfeps hierdoor eesigzins geraakt waren , dewyl hy deeze op zfgze'.ven wilae toepasfen 5 in zo verre dat hy zig verbeeldde in 'ere lugt te kunnen opvliegen , en zyn volk b'risptte om dat zy rem niet In de wolken hadden zien zweevcn. Hy beweerde ook ar.cere "wonderwerken te doen door het vermogen van het woord Jehova -, om .welke reden eenigen van de wyzere foort van lieden hem voor de Synagoge ontboden , en ter dood veroordeelden. Maar dewyl zy niemand konden vinden omdat vonnis uittevotren, vergenoegden zy zig' met hJfn uïtteban nen.
Hy begaf zig naar TJmfahnika, eene ftad, alwaar de Jooden zeer talryk waren; en die hem by gevolg eene zeer gefchikte plaats voorkwam om zyn rol te fpeelen, maar hy wierdt kort daarna uit dezelve en uit Athene en andere Griekfche fteden verbannen , 'en week naar Alexandrye. Hy hadt te dier tyd tot zyne derde vrouw geno• men



VERSTROOYING der JOODElY. 245
grooten verlosfer van Jfrael uittegceven. Dewyl deze bedriegery alles overtreft wat wy van dien aart gevonden hebben onder alle de valfehe Mesfiasfen die tot nogA toe waren te voorfchyn gekomen in omstandigheden en gevolgen beide, en egter zo weinig bekendis, zil de leezer ongetwyffeld wel in zyn fchik zyn, dat wy het zaakelyklt gedeelte van deeze geheele gebeurtenis hier nedeiftelien
Wy hebben in de laatfte noot den oorfprong van dien bedrieger gezien, gelyk ook. de manier waarvan hy zig bediende om aanzien onder zyne natie ce krygen , in weerwil van den tegenftand der beste en geberdfte Mannen onder dezelve. Om zyn karakter duidelyker en meer overeenkomftig te maaken met de voorfpellingcn der Profeeten , was er eene noodzaaklykheid dat hy aangekondigd moest worden door een Elia of voorganger.; en hy verkoos hiertoe een zeer aanzienlyk Jood te Ga.dt za , Nathan Levi , of volgens anderen Benjamin ge-v, naamd , een zeer gefchikt perfoon ter voortzetting van zyn ontwerp ; en die hier in des te gereeder bewilligde om dat volgens de uitlegging der Kabbalisten op eene plaats in Daniël , de Mesfias in of omtrent het jaar 1675 moest te voorfchyn koomen. Zyn eerfte ftap was
men eene jonge Joodfche vrouw , die verleid was geweest, en welke door haare ouders in Pelen gelaten was , onder ope'gt vm een Christen edelman. Tzevi ftrooide uit, dat de ziel van haar Vader , uit het lighaam ontglipt , zig van Jtta naar Pelen begeven hadt om haar geheel naakt in zyn huis te brengen ; en hy trouwde haar na dat zy Duitschland en halie met hem doorreed had-. Zyn broeder die een tabaksverkooper te, E ankfort was , liet zyn winkel vaaren , en begaf zig naar hem toe, in hoop van eenige der aanzienivkfte ampten onder hem te zullen bekleed n ; en hy hadt de troost van zig gevoegd te zien by eene menigte z >tten welke hy reeds gemaakt hadt. Zowel was dit bedrog door de.ligt£dovi&heid der Jooden gcflaagd.
Hh 3
XVIT.
Boek:
nn.i.666.
szelfs org'a iger.



246 H IS TORIE vande
XVII.
Boek.
vertoont het volk den Mesfias.
deze word ter dood ver tordseld.
(U) Hf was daarop genoodzaakt Jerufalem tc verhaten , cn zig naar Smyrna en Konftantinopolen te begeven ; in welke ttttftï Stad hy verwagtte eene menigte discipelen te kiyv.en ; maar de Jotdeit waren daar reeds door brieven van de vyfentwintig Rabbynen, die hem in den Kerkelyken ban hadden gedam , oflderrfgl wegen* het vonnis dat tegen hem was uitgefproken ; waarin zy verklaar» den dat hy een elendig ongodist was , en dat hy die hem ombragt Gode een aangenaamen dienft bewyzen , en veele zielen redden zoude. Dit verpligtte hem weder te rug te keenn naar Smyrna alwaar zyne tegenwoordigheid om andere redenen noodzaaklyk was j namelyk om vier afgezanten te ontvangen die hem gezonden wier. den door zyn gewaanden voorganger om hem als den Mesfias te erkennen. Dit gezantfehap trof het volk nog meer , in zoverre dat verfcheiden hunner leeraaren hierdoor overgehaald wierden. Hec geen hier nog meer gewigt aan byzettede was zyne gewaande nedrigheid , zyne menigvuldige wasfehingen , zyn yver om zig in de Synagogen te laaten vinden ; maar inzonderheid zyne aandoenlyke Predikatiën , die zulk eene uitwerking op hen deden , dat zy de verzoeking niet langer konden wederftaan om hem voor hunnen Koning te erkennen , en hem gefchenken hiermede overeenkomftig te doeg.
alle de Jooden te Jerufalem te verzamelen , en de vaste te vernietigen welke volgens jaarlykfche gewoonte in de maand Juny daaraanvolgende ftondt gehouden te worden dewyl de?elve nu onbegaanbaar was met de komst van den Mesfias. Hierna vertoonde hy Tzevi aan hen , en zeidc hen dat dit de wonderdaadige verlosfer was , die het Ottomannisch Ryk in November daaraanvolgende vernietigen zoude. Hy ontmoette egter een nieuwen tcgenftand van de wyzere foort van lieden , die duidelyk voorzagen , dat deze voorgenomen opftand misfehien op den ondergang van hunne natie in dat Ryk zoude uitloopen , waarop zy verklaarden dat hy een bedrieger was , hem in den Kerkelyken ban deden , en ter dood veroordeelden , tot reden gevende , dat hy do kenmerken niet hadt van een Mesfias, noch Levi die van zynen voorganger. (U).
Tze-



VERSTROOYING der JOODEN. 247
Tzevi egter die zyne party veel talryker vondt dan die zyner tegenftanders , liet hen inde groote Synagoge van Smyrna vergaderen , alwaar hy verfcheiden maaien het woord Jchwah uitfprak , en eenige weinige veranderingen in hunne Liturgie maakte ,• terwyl de toehoorders niet flegts zyn gezag erkenden , maar ook beweerden iets goddelyks in zyn perfoon te zien. Een nieuw vonnis van Banblikfem en dood door de Rabbynen tegen hem uitgefprooken , maakte hem in 't minst niet bevreesd ; om dat hy wist dat niemand het tegen hem zou durven uitvoeren. Hy begaf zig egter na den Kadi, welken zyne vrienden middel gevonden hadden tefi winnen , en ftelde zig onder zyne befcherming ; de* oproerige menigte ftrooide hierop uit, dat zy vuur uit Zyn mond in de gedaante van een Pylaar hadden |zien te voorfchyn koomen , het geen hen verpligt hadt hem te befchermen in plaats van ter dood te brengen , waarop hy in zegepraal te rug gevoerd wierdt onder het gejuich uit Pfalm CXVIJI. vs. iC. De regte hand des Het. ren is verhoogd , &c . ,?
Dewyl hem nu metsmeer dan een Inroon ontbrak^ om zyn karakter te wettigen , liet hy 'er een voor z;g zeiven opregten , van waar hy tot zyne onderdaanen fprak : en een ander voor zyne Koningin , gelyk hy haar noemde. Hy ontwierp insgelyks voor hen een nieuw ftelzel Var? jgeloof , hetwelk yder een uit den mond van den Mesfias moest ontvangen. Eenigen die die zig tegen hem verzetten , waren genoodzaakt' zig door de vlugt te redden ; anderen die tot nog toe onceloovie geweest waren , erkenden zig ovei tuigd , 't tv zy dit in derdaad waren , of dat zy door den ftroom wierden weggefleept ; en zy beyverden zig om de vervulling der godfpiaaken op hem toe te pasfen. Toen hy zig tot dien trap van gezag verheven zag, belastte hy
Geit
XVil. Boek.
'y loopt 11 Kadi 1.
fy regteen ïmon op.



248
HISTORIE van de
xvn.
Boek.
zyn titel.
Gegrepen
en gebaste toneerd.
De blindheid van Zyn gevolg
in de Dar danellen.
dat des Sutan's naam uit de'Joodfcbe Liturgi uirgefchrapt, en den ?ynen in de plaats gefield moest vvordci. Waarna hy de hooge waardigheden van zyn toekomend Ryk onder zyne eerfte gunftelingen begon te verdeelen, noemende zig zei ven ; De Koning der Koningen van Ifrael en zyn broeder Jofeph Tzwi, Koning der Koningen van Juda. Hy begaf zig eindelyk fcheep naar Kon/lantinopolen , in een klein vaartuig , terwyl de overigen van syn gevolg zig te land derwaards begaven , en hy was negenendertig dagen op Zee ; zodra de Grooten Heer , van zyne komst onderrigt was 3 zondt hy aan zynen Vifier Afem bevel om hem te vatten en ftreng te . Bastonneeren , hetwelk volgens deszelfs bevel gefchiedde.
De Jooden waren geheel niet verbaasd over dit toeval , maar begonden zig te herrinneren, dat, volgens L'ivi's voorzegging , de Mesfias negen maanden lang verborgen zoude zyn , geduurende welken tyd hy veel moest lyden ; zo dat zy dit ongeluk als eene vervulling van die voorfpe'ling aanmerkten. Tzevi aan den anderen kant gevraagd zynde waarom hy den tytel van Koning aangenomen hadt, antwoordde, dat hy dit tegen zynen wil gedaan hadt , om het ongenoegen der Jooden , die hem hiertoe noodzaakten, te vermyden. Dit antwoord verpligtte den Vifier, die zig toen tot zyn vertrek naar Kandia gereed maakte , hem zagt te behandelen , en in de Dardanellen optefluiten, het geen als een nieuw wonderwerk wierd aangemerkt; en de Jooden begonden uit te ftrooijen , dat het buiten het vermogen van den Sultan was hem ter dood te brengen , dewyl hy het anders wel zoude gedaan hebben. Daar kwam onmiddelyk een groote toevloed naar de Dardanellen , alwaar zy door gefchenken den Gouverneur omgekogt hebbende , veel grooter giften aan hunnen Mesüas gingen doen , die hier door fterk opgeblazen, bevel



VERSTROOYTNG der JOODEN. 849
bevel gaf dat zyn geboortedag gevierd moest worden; en afgezanten zondt aan alle de Jooden , om hen te verzekeren dat hy de Mesfias was, en hen berigt te ge-;, ven van de wonderwerken, welke hy beweerde gedaante hebben en nog te doen. Hy beloofde terzelfder tyd' een volkoomcn Aflaat aan hen die hunne devotie by zyns moeders graf zouden gaan verrigten , en de Jooden van hunnen kant kwamen in menigte in de gevangenis bem van hunnen eerbied verzekeren, zelfs die van de Portugeefcte Synagoge te'Amjlerdam , fielden eene foort van gebed op, het welk gedaan, moest worden door hen die z<g naar Adrianopoleu begaven om dezen gewaanden Mesfias te zien (d). Maar in de hoogte van zynen voorfpoed , begaf zig zekere Nebemia Cohen , een Poohch Jood, naar zyne gevangenis zelve om te toonen dat hy een bedrieger was; hy wierdt om Izevi s ondergane des te kragtdadiger te bewerken, Mohammedaanscb en openbaarde de geheele verborgenheid aan den Kaimakan. De Mufti hiervan ook onderrigt , was zeer verbitterd, dat men zulk een man , die den Mohammedaanjchen Godsdienst verlangde door zig voor den Mesfias uittegeeven het leven fpaarde. Men vervoegde zig hierop by den Sultan , die belastte dat die bedrieger te Aananopolen by hem gebragt , en met een pyl of zwaard doorftoken moest worden, om te beproeven of hy onwond-
baar was „ , , ... ,
Tzevi hierdoor ontfleld , vondt geen ander middel om te ontkomen dan door Mohammedaanscb te worden op raad en naar het voorbeeld van des Sultans geneesheer, die dit te voren gedaan hadt. Zyne vrouw deedt dit insgelyks, en de Jooden dit hoorende , wierden zeer verbaasd en kleinmoedig. Maar zyne kabbalistifche vrien-
dei
(d) Simon. letters , tom. II. p. 10.
Oost. Hist. XIII. Deel. L Stuk. II
Boek. XVII.
y zendt ge. anten aan e Jooden.
Ontmeet te'enjlqnd in iynegevsnlenis.
Foor den Sultan gebragt.
Hy wordt. Mohammedaanse*



XVTT.
Boek.
hy word onthoofd.
maar weder bevoeerdt te leeven.
Een niem bedrieger vsorfpeld zyne twee de komst.
150 HISTORIE van db
Jen vonden middel hunne hoop op te houden door te verzekeren , dat de Mesfias eenigen tyd onder de Turken zyn moest, gelyk Est her by Koning Abafuifrus, geweest was ; maar alle dc wyzere Jooden, wierden met fchaamte over zyne afvalligheid en bedriegery bedekt. I 'e ligtgelovigheid van hei-, grootfte gedeelte hunner ging scbter zo verre, dat fchoon Tzevi naderhand op bevel van den Grooten Heer onthoofd wierd , zy echter geloofden dat hy nog leefde , dewyl 'er- zedert een ander bedrieger als het ware uit zyn graf te voorfchyn kwam die hen overrede dat hy de waare Mesfias wis , en dat hy op eene roeirnfyke wyze' weder zoude te voorfchyn koomen. Dewyl deze nieuwe gebeurtenis nog zonder» iinger , cn weinig bekend is zullen wy die onzen leezeren mededeelen zo als dezelve door den Hr. Hoe lepiei , toerimaiig Kon'ul te Smyrna in den jare 1703 aan den overleden Hr Cuper , en door deze aan den Hr. Bas* nage , Schryver van de Historie der Jooden gemeld is» De Brief is van den volgenden inhoud 'ej.
,, Tzevi op bevel van den Sultan onthoofd, was ,, in zekeren zin vergeten , wanneer een Jood, Da,, niel IJrael genaamd , die te Smyrna zes of zeven jaa,, ren geleefd hadt, in het hoofd kreeg om zyne natie „ te overreeden dat hy nog leefde , en zig in eeni-
gen hoek verborgen hieidt, alwaar hy omtrent 45 „ jaaren zal vertoeven , waarna, zeide hy, hy weder zal
te voorfchyn koomen , volgens de Profetie van Da. ,, niel , des aangaande gedaan, (f) En van dien tyd af „ dat het gedurig offer zal weggenomen , en de verwoesten„ de grouwel zal gefield zyn , zullen zyn duizend , twee-
honderd en negentig dagen ; Welgelukzalig is hy die ver-
,, wagt
(e) Brief van den Hr. Hochepied , kons. van Smyrna , aan den Hr. Cuper, den 6. january, 1703. {f) Kat. XII. vs. 11, 12.



VERSTROÖYING der JOODEN. 251
"* wagt en raakt tot duizend, driehonderd en vyfendertig da!! gen i wanneer hy zal verfchynen , en zyn volk verlosten. Deze dagen zyn Profeetifche jaaren; waar " van de vervulling juist zal invallen vyf en veertig jaa.
ren na den dood (of gelyk de nieuwe; bedrieger , het noemt) na de fchuilhouding van Zahathai Tze-
Dit
" „ Dize Daniël , vervolgd de Conful, is noch Rabbyn, noch Leeraar, maar iemand die de wet in de Synagoge voorleest, en die verfcheiden Konftenaryen L in 't werk ftelt cm hen die hem hooren te misleiden , en het is moeyelyk te gisfen door welke middelen hy ,, dit doet- Aan tafel gezeten fpreekt hy deeze woor„ den in het Hebreeuwsch met een luide Item uit , Ik „ heb gehoord en myne ingewanden wierden ontroerd ; en „ ftaat eensklaps met zulk een vaart op , dat men zou-| de denken dat hy door eene hoogere magt wierdt aan„ gedreven. Als hy zig verder beweegt ziet men in de lugt agter hem een bol vuurs, die alle zyne beweegingen fchynt te volgen , ten zy hy zyn gelaat naar ,, de aanfchouwers wendt, en als hy zig omkeert hoort „ men hem deze woorden uitfpreeken; De Heere is Ko. „ ning , de Heere is Koning , de Heere zal altyd en eeuwig regeeren , als wanneer men de vuurige globe zig „ op zyne borst ziet plaatfen, waar op het woord Je* „ va gefchreven fchynt , maar terftond daarna ver-
dwynt." , Deze wonderen (en eenige andere treffende toverftreeken waarvan de bovengemelde brief gewag maakt , maar die wy kortheid's hal ven voorby gaan (g)J troffen eene groote menigte Jooden , en onder deze den beroemden Abraham Michael Raphael Cardofo , op Kandia
(£) Zie Bas nac. Kb. IX. c. 27. J. 19 > & k1' li 2
XVII. Boek.
Zenige to>erjireekenletr hem 'errigt.



£52 HISTORIE van di
XVII.
Boek.
Het bedn ontdekt.
De Kadi bant hem
Het eini
van die dtieger},
dia leevênde. Zy hielden Daniël niet voor een toove. naar , maar voor een waar Profeet, die door de Goddelyke kragt werkte, en waren overtuigd , dat , ge« lyk hy verzekert, Zabathui Trevi nog leefde, zy wag. ten zelfs met ongeduld op zyne verfchyning ; en vieren terzelfder tyd den aóen van Kajleia, of den i8en December , het welk zyne geboorte dag is, met groote plegtigheid.
,g Noch de Christenen , noch. de Kadi zouden iets van dit bedrog geweten hebben , indien 'er geene vriendfchaps-breuk tusfchen de Jooden hadt plaats gegrepen ; 'want om de wyze foort onder hen regt te doen , deze verzetteden zig fterk tegen den bedrieger, zodat de zaak by gevolg uit lekte , en voor den regter gebragt wierdt, aan welken zy 175 ryfcsdaalers aanboden om denzelven overtehaalen van. hem uit de Stad te verbannen , met oogmerk om zigzeiven van de fchande van zulk een bedrog te zuiveren. De vrienden van Daniël boden terzelfder tyd een veel grooier fom pfj om hem te redden , en fchoon deze Regrswreekers '• de fchaal gemeenlyk naar de zwaarfte zysje doen ov'erflaan, verbande hem de Kadi egter, vn-ezend;;, dat men hem rekenfchap zoude afvorderen, om dat hy ee*; van Tztvi's discipelen die zvnëu misdaadigen meester weike de Porte hadt doen ftraffen , uit den doode als 't ware hadt doen opftaan , poogde te befchermen ; de banneling bleef eenigen tyd in de kleine Si ad Casfaba , in de valey van Magneiia , aigt by de rivier Onnus en gaf voor met al zyn gevolg naar Smyrna të zullen te rug keeren ; om dat de boltering van den Kadi binnen zes mj arden om was.
Zedekt dien tyd ontving de Hr. Cuper ^ verlangen£_de te weeten hoe de zaak was afgelopeneen brief . "van den Hr. Heyman , Bedie iaar der Waarn/cbt kerk te Smyrna , die hem berigt gaf; Dat de dood van Cando-
19*



VERSTROOYING der JOODEN. a$3
of, die den bedrieger onderfteunde , en door zyn fji f-zoon te Groot Kaïra was omgebragt; werkeiyk een eind van het bedrog gemaakt hadt, dat de moordenaar in eene Turkfehe moskée vlugtte , en Moslem wierdt, maar hy verhaalt ons niet waf van Danitl hraèl ge-worden is. Cardofo was , fchynt het, een groot bewonderaar van de voorzeggingen van Noftrodamus , welke hy te Salatnanka, terwyl hy daar ftudeerde , geiezen hadt (»)• Wy behoeven hier niet aantemerken, uit het seen nier boven verhaald wierdt , hoe talryk , vermopend en bloeijend de Jooden in het geheele Turkscb gebied zyn ; en inderdaad zy hebben , fchoon ooor de mhammedmnen veragt , middel gevonden om zig voor dezelve , zo nuttig te maaken , dat 'er nauwlyks eenige handel inzonderheid met de Christenen , gedreven 1 wordt ' of de Jooden worden daarin als makelaars ge-fl bezied', en dewyl de luiken gemeenlyk eerlyk en wel-j meenend zyn,,.nvsfen zy.zelden, van door beiden' bedroetn te worden, en de 3oo,den zien zig gemeenlyk VO"r W)W tussenkomst wel betaald; zojat zy by éèvolg zeer ryk zouden worden , indien de regeering hen de vryheid, welke zy genieten, niet door zw are belastingen deedt -etualen. Maar laaten wy den ftaat dër Jouen, -in E'Mopk , Egypte, en het overige van 2 rika geduurende ceze drie laatfte eeuwen, wat nader
befchouwen. , , ,
Wy begmnen met Ethiopië alwaar zy vreedzaamer Jeeven en zig gemaklyker fhande houden door de overeenkomst die er is tusfchen hunnen Godsdienst en geferuiken en die der Dti 'lïs , die zig beroemen van denzelfden oorsprong voortgekomen te zyn. Zy du hier leeven hebben den thalmud niet aangenomen, gelyK
OOii
(h) Heymak's brief aan den Hr. Cuper, 19 Jan. 1707.
li 3
VXÜ.
BOF.ÏC»
)< JoodOH ryven een toeten hmlei.
focde» in Ethiopië.



XVII. Boek.
Hunne boo ge woonplaats'
254 HISTORIE van dï
ook geen van dien hoop overleeveringen, waaronder hun Godsdienst op andere plaatfen begraven ligt. By de overftrooming der Saraceenen in dat land , gingen zy eene fchuilplaats zoeken in Abysfinie alwaar zy vriendelyk ontvangen wierden" (O; en men beweert dat zy daar nog zeer talryk en vermogend zyn , en eenige aanzienlyke Koningryken bezitten. Het is niet gemakkelyk te gisfen hoe vroeg zy reeds in dat land gevestigd waren ; maar indien wy een hedendaagsch reisbefchryver , die deze ftreeken bezogt heeft, gelooven mogen , wierden 'er nergens in Ethiopië , Jooden ge■ vonden , uitgezonderd op een Grooten en hoogen berg in het hart van dat land , ontoegangelyk aan alle zyden behalven aan één kant en dit was nog zeer rotzig moeyelyk en gevaarlyk , daar was het, volgens onzen Schryver , dat zy leefden (k). dewyl de top van dezen berg eene aangenaame vlakte uitmaakte , van eene groote uitgeftrektheid , vol kleine beekjes , keurige vrugten, en uitmuntende weiden, alwaar alle noodwendigheden in overvloed waren , zonder dat de bewoners ooit beneden kwamen , of eenige gemeenfchap met de inwooners van Abysfinie hadden. Derwaards was het dat Klaudius, zoon van David, door zynen broeder, en Goranba Koning van Adel verdreven , vlugtede , en alwaar hy door de Jooden met open armen ontvangen, en met zulk eene dapperheid en getrouwheid verdedigd wierdt, dat de Koning van Adel verpligt was aftetrekken , voor welke dappere daad zy de befcherming en Vriendfchap van dien Vorst, toen hy naderhand den Throon beklom , geduurende deszelfs geheels regeering genooten.
OviE-
(0 Ludolpii's Hist. Etiop. I. II. c. r.
(k) Joa. dï Ca stro, ü'uus Arab. feu Maris Rubr. Itenerar P- 32.



VERSTROOYING der JOODEN. aSi
O v ie do door Paus Julius UI als Patriarch der waards gezonden bevestigt dat zy alleenlyk ep zulke hoo ge ontoegat gelyke Bergen leefden , en Vöe \t daar bj dr.t zy de Christenen van verfcheiden ftreeken lands . op dezelve gelegen , beroofd hadden. Hy zegt verdei dat de Koningen van Ethiopië hen niet te onder hunner brengen , ter oorzaak van de moeyelykheid om hen te genasken , zo dat zy in zekeren zin onafhun elyk leeven , en eene foort van eigen Republiek uit manken, Zy wa.en nog in dezelfde onafhangelykheid omtrent he begin der laatfte eeuw , zo dat zy zomtjTds gevrees( wierden door de Abysfimfcbe Koningen , en byna dril van derzelver Provintien bezaten Susneus, anders Sul tanSagad, een ftout en gelukkig Vorft, die verfcheider overwinningen op de Gallas , of Gallani behaald hadt en naderhand in den jare 163a. ftierf trok eindelyl met een magtig leger tegen hen op , tastte hen aan oj hunne ontoegankelyke rotzen , en noodzaakte hen var daar te vertrekken , en zig door het Koningryk te ver fpreiden (l). Waarop eenigen hunner tot aan den oor fprong van den Nyl , en anderen onder de Kaffer: weeken ; zommigen onthouden zig nog in de Provintie van Demla , alwaar zy zig op de Yzer- en wol- fabrie ken toeleggen ; die, haatlyk aan de ^Abysfiniers , her geheel worden overgelaten , op voorwaarde dat zy alk de nodige Krygsbehoeften zullen leveren. 'Zy hebber hunne Synagogen en vrye oefening van Godsdienst. waarin zy zig van het Hebreeuwsch van den Thalmud be dienen fchoon zy dat boek niet hebben aangenoomen. Zy zyn insgelyks zeer talryk aan het Hof der Abysfmi febe Vorften, in zo verre d it een Arabkr die daar geweest was , den Hr. Ludolph verhaalde dat niet minder
dan
(O Pauli V. Epist. ad. Susneum. ap. Ludolph. Comm. ad Hist Aethiop. p. 491.
■ XVII.
- BoïK.
1
Z j leeven onafhankelijk.
I
I
' Uit hunne
IJterke
l woonplaats
^verdreven.
Leven in rust.



25<5
historie van de
xvii. Boek.
Groote verlosfing in Egipte Annoi52/
Hun grot
getal.
Annoi67
vermindei
\
dan 60,000 hunner de legerplaats volgden (m\ Zy handelen met de Christenen zo wel als met de Ethiopiers, en leeven in volmaakte vriendfe^ap met hen.
De jooden van Egypte zouden waarfchvnlvk een geftrenger lot ondergaan hebben , dewyl. Achmed , Gouverneur van die Provintie , opftondt tegen Solyman ii. en hen eene belasting van soo. talenten oplng , en toen zy hun onvermogen inbragten,en flegts j5 talenten indefchatkist betaalden, beval,dat zy gevangengezet moeste worden K n). Maar hier bleek de Voorzienigheid op hunne zyde te zyn , Achmed wierdt gegrepen , en ter dood geDragt, en de rust herfteld in de Stad liau r.o , alwaar zy een feest vierden ter gedagtenis van hunne verlosfing , en het zelve Nasfimo noemden , het welk een' wonderwerk , en tevens de post waarop het hoofd van Achmed wierdt ten toon gefield , betefkent (0). Die ftad was zeer vol Jooden , waarvan de meesten ryke Kooplieden waren ; maar de vryheid die 3 aldaar aan deze natie vergund wierdt , lokte de overigen uit om zig door dat geheele land te verfpreiden , alwaar zy verfcheiden takken van handel dreven , en eenige aanzienlyke fabrieken deden bloeijen ; Men beweert zelf, dat zy daar te dier tyd talryker geweest zyn dan in de dagen van Mo/es , maar hun getal is , verzekert men , zedert zeer veel verminderd , dewyl zy nauwlyks eenige vestigingen overig hebben uitgezonderd dte Küiro en in eenige andere Zeelieden , maar wel verre van vestigingen iandwaards in te hebbenwaren zy verpligt zig te vermommen , als hun belang in den handel of eenige andere gelegenheid hen derwaards riep ,
om
(,,») Ap. Ludolph. lib. II. c. 7. lib. IV. c. 5. N. 12.
Solom. Bïn. Virg. p. 4°2' .•(.») Gantz Tzemach , fob. an.



VERSTROOYING der JOODEN.
om te voorkoomen van niet door boeren en gemeeee lieden gehoond te worden (p).
Omtrent het midden der 16e eeuw leefde de be-1 roemde Mo fes Alescar , of de Roode die eene verdedi-^ ging fchreef van Maimonides , waarin hy alles wederleidde wat tegen dien geleerden Rabbyn was ingebragt, I
De meeste andere bekende deelen van Afrika befchermen niet flegts de Jooden , maar moedigen ook dezel* ve aan ; en zy zyn de voornaamfte handeldryvers in de binnenlandfche Provintien , van waar zy niet flegts flaaven en ftcf- goud , maar ook eene menigte andere gerieflykheden , inzonderheid gommen , en genees • middelen aanbrengen. Het is flegts ongelukkig dat zy alles wat in hunne handen komt , vervalfchen. Ee-J nigen hunner zyn zo ryk dat Muley Archey , Koning* van Tuphüet , door één hunner uittefchudden , in ftaat was zig meester te maaken van de Provintie van Quivia. na , en zynen Broeder , toen Koning van Marokko en Fez , van den throon te bonzen ; In erkentenis waar van hy den Jooden alle hunne vroegere voorregten vergunde , en lofua Ben Hamosheth tot Prins over die natie aamtelde (4). Zyn broeder Ismaël , die hem opvolgde , begunfhgde de Jooden nog meer , en ftelde als eene erkentenis voor de diensten , welken hy ontvangen hadt van Dom Iofepb de Toledo, geduurende zyn ongeluk te Miquenez , denzelven niet flegts aan tot een der voornaamfte Officieren van zyn huis , maar zondt hem ook in gezantfchap naar verfchillende hoven van Europa , en hy was de Perfoon die d?n Vrede met de Vereenigde Provintien in den Jare 1684 fl°ot 00» -Alle deze waardigheden wierden op deszelfs Zoon bevestigd.
Zy
(p) Vaksleb Relat. of Egypt. p. 15. ( q) Hist. of Thaphilet.
(r) HisToa, gtneral de Barrios, Basnao. ub. fup. fee. 17. Oost. Hist. XIII.Deel.I Stuk. Kk
XVII. Boek. L. Mofes Jescar. \.nno 1555
ooden in ifrika.
yn ryk en imogeni



xvn.
Bolk.
Zy levere Oran dot verraad aa de Spanjaardentver..
Uit deSte, verbënneii AnnoiéÖ
In goeden
getale te Suz.
Anno 153 m verv.
258 HISTORIE van de
Zy waren insgelyks een langen tyd gevestigd geweeste Oran, en men betrouwde hen eenige der aanzienlyk «fle posten in die Stad , en egter was hunne getrouwheid aan de Spanjaarden , niettegenftaande de flegte behandeling die zy van hen ontvangen hadden, zo groot, dat zy de geenen waren die de Stad aan hen overleverden , indien zy tot dit bedryf niet eerder wierden overgehaald door hunne gierigheid en de groote {ommen waarmede Kardinaal Ximenes hunne trouwloosheid betaalde , dan door hunne edelmoedigheid. Hoe dat ook zyn moge , zy zyn den Spanjaarden zedert zeer getrouw gebleven ; en toen de Stad groot gevaar liep van door haare nabuuren hernomen te worden , befloten de Jooden hun leven tot derzelver verdediging op te offeren ; en wanneer de bezetting op een anderen tyd dreigde op te flaan , by gebrek van bezolding en levensmiddelen , fluiten zy dit door een tydigen on^derftand van beide. Dit alles belettede niet dat zy in den jare 1669 uit de Stad verbannen wierden (s), om ' welke reden is niet gernaklyk te gisfen. Zedert dezen tyd zyn zy niet in ftaat geweest zig weder in dezelve te vestigen.
Zy zyn insgelyks zeer talryk en bloeijende geweest in de Provintie Suz , die voormaals van het Koningryk Marokko afhing , maar zedert van hetzelve gefchei5den is. Zy hadden in de hoofdftad van dat Vorftendorn eene zeer ryke en pragtige Synagoge , die door verfcheiden Priesters en Bedienden bediend .wierdt. Zy hadden ook hunne regters en uitleggers van de wet , die ondernouden wierden op kosten van het volk , het welk van zynen a?heid leefde Daar zyn eene groote menigte hunner in de bergen van Marokko , die zig bezig houden met het verwerken van Yzer , het opregten
van
(O Hist. tmiverfal. Iudaic , de Mignel , dc Banios..



VERSTROOYING oer JOODEN. 259
van gebCBvven, en anderen dergelyken zwaaren arbeid, waarvan de inwooners af keerig zyn. Maar dit belet niet dat zy hun fortuin aan bet hof beproeven , en zig tot aanzienlyke pesten verheffen. Het was één uit dia natie , Pacheco genaamd , die als afgezant naar de Ver. eenigde Provintien gezonden wierdt, en in den jare 1604 in den Haag ftierf , en aldaar met groote pragt begraven wierdt. Eenigen tyd daarna liet Muley Mahowed , dewyl hunne Synagogen in het Koningryk Fez vernield waren , dezelve zodra hy den throon beklom , niet flegts herbouwen , maar ftelde ook één uit die natie tot zyn Opper Trefaurier en eerften Staatsdienaar
aan f O „,
Maar van alle anderelanden bevat het Turhch ge-, bied het grootst getal Jooden , en begunftigt dezelve meest , en Konftantinopolen munt hier boven alle andere plaatfen in uit , in zo verre ,dat 'er geen Heer of Koopman , Moslem of Christen is , die geen Jood in zyn dienst heeft aan wien de voornaame zorg over zyn " huis is aanbetrouwd, die alle koopen fluit , aan wien de beftiering van alle zaaken , zo wel binnen als buiten 'slands zyn aanbetrouwd ; daarenboven worden zy dóór de Ambasfadeurs zo wel als de inwooners , als Kouriers in alle hunne onderhandelingen gebruikt. Wy meldden vroeger , dat zy hun kwartier hadden in de voorftad Galata . naar hen het Joodfcht kwartier genaamd ; maar hetzelve is zedert verplaatst naar den Zeekant alwaar zy hunne Synagoge , huizen , en winkels hebben , en het voorregt genieten om wyn te verkoopen , waarop *zy merkelyk winnen , |om dat hunne Wyn verkoren wordt boven dien der Armeniërs , dewyl de Joodfcbe wet alle vermengingen verbiedt; zo dat men den hunnen voor den zuiverften en besten houdt.
zy
(th) Cario Marochens. Regn. Defcript. p. 308- 341* Kk 2
XVII. Boek.
Synagogen herbiuwd ^.nnoiCtfo
boden in rurkye en 2 Kor.ftaninopoien.



XVII Boek.
Handel mrrtgtt
Hto/d gt "/trmtedi.
Bajszet vergeven. Anno 147
36*0 HISTORIE van Dl
, Zy dryven ook een grooten handel , zyn makelaars tusfchen de lurken en Christenen , en leenen geld op
«interest , gelyk zy in de meeste andere landen doen.
«•Voor alle deze voorregten betaalen zy een hoofdgeld aan
idde rorte , maar in plaats dat het zelve door den Officier van het Ryk wordt ingezameld , zyn zy met denzelven overeengekomen wegens eene zekere fom , welke hem gebragt wordt door het Hoofd van elke Synagoge , die het zelve aan elk oplegt volgens de verklaaring die hy onder eede van zyne bezitting doet , waardoor de armen van al te zwaare belastingen bevryd blyven
Niei tegenstaande dit alles is 'er eene groote menigte onder hen welker verregaande elende hen verpligt Moslems te worden O) , waartoe geene andere plegtigheid vereischt wordt , dan-een onderzoek wegens de beweegredenen van hunne verandering , en het uitfpreeken van de volgende woorden , La lllab Illalab Mahommed Refoul Allah ; dat is , Daar is geen ander God dan God , en Mohammed is zyn Profeet ; maar. wat de meesten betreft zy zyn in een zeer goeden ftaat , en in groot aanzien. De Christenen befchuldigen één 3hunner , die Geneesheer was van Bsjazet II. dat'hy zig door deszelfs zoon Selim hadt laaten omkoopen, om denzelven op zyne vlugt naar Demoticha door vergif te doen omkoomen , het welk hy niet zodra gedaan hadt, of Selim liet hem ter dood brengen (x). Maar noch Selim nvch de Jood wordendoor de Turken van die haatlyke daad befchuldigd ; dewyl de dood van Bajazet door hen als natuurlyk wordt aangemerkt. Hoe dat ook zy,
het
(«O Saam Notitia VII. Eccles. p. 116. Ricaut, Hill, Tai«
vbmot , oc al ' i") Thèvenot Voyage into the Levant , lib. I. ch. 32. (x) D Hebbülot. Bibl. Oriënt, p. 104. 3 "



VERSTROOYING der JOODEN. 261
w was een Jood Micbfes genaamd , die uit fpyt jegens ^Vel^Zei, Sdim II.het eerfte ontwerp m boeS rade om het fchoone Eiland Cyprus te veroveren ; . Sr welk deze kort daarna deedt , waarop hy o ok„ 5fjlt zeer groote voorregten op het zelve vergunde iA Z niet lang daarna zondt hy een ander Jood , Salomon ReZgenaamd naar Venetië om eene vredes onderhan£w met die Republiek aan te vangen. de Z ? verwierven kort daarna een veel grooter voorregt van JY namelyk de vryheid in die hoofdftad en te Thesfaom-* i ^ene d ukkery opteregten , waardoor hunne boeken ' - ,'nnderheidI de heilige fchriften , die toen zeer fchaarfch, inzonderheid oe ne g verfpreid wierden , en tot
Sik ïï ril yke'n pxyfte koo'p waren dat het volk S oveï al y/eriger en eenpariger op de oefening van zig ovei ny\* ^ ,r dat »er kort daarna
^dd^^rkelüSynen , en hoofden van de vericheicten 1 y VOorfchyn kwamen Salomon , Iyn ng°fan dfe Duitscbland verlaten hadt , om
K Thooiftad nedertezetten , las zyne uitleggingen on den W^k» Thalmud , en maakte zyn werk £? li veel eemaklvker en klaarer. R. Gedahah, een hl6i Snnd?f leemr die zig beroemde af te Hammen ^K^DSd^ ^ Lisfabon zyve gehoorSaars f, Óm zig aldaar als geneesheer neder .te zetten en onderwee! ter zelfder tyd de gebru.ken der Joodfcbe mtie Hv wierdt naderhand hoofd van de Synagoge , Z aW-idde veel om "de taften en Rabbmisten overeente bïengen , maar vondt de beide partyen te veel verwyd'erTom'hierin] te flaagen , zo dat de eerften fleg hun voordeel met hunne wederzydfdre gefpiekken dee Sen , om verfcheiden hunner eigen bog^J-g 5£S wy gewag Sn' mfaLnf^decai , Zoor k. k 3
XVII.
Boek,
miUSdOOT
Wta ligenomen.
BnOiSÜJ
KoRftannopolenogeregt. ^1101576
[
L ■



262
HISTORIE tan ds
XVII
Boek.
!
de , fchoon hy gemeenlyk te Adrianopel zyn verblyf hieidt , en daar de fpraakkunst uitleidde van Aben Ezra getyteld , lesfod Mor ah , of de Grendjlag der Vrees. * Daar zyn in derdaad eenige plaatfen in Griekenland. uit welke zy verdreven zyn , inzonderheid de Stad Sa. lona welker inwooners , Turken zo wel als Grieken hen doodelyk haaten. Men kan het zelfde zeggen van Athene . alwaar zy zedert den tyd der Aposteten wa. ren gevestigd geweest (y) , maar alwaar zy zedert verbod kregen zig te mogen nederzetten ; het welk misfchien komt, dewyl de Christenen daar veel talryker zyn dan de Turken , vermits zig tusfchen de agt en negen duizend van de eerften , en flegts een vierde gedeelte van de laatften in die plaats bevinden (z). Maar daar zyn andere fteden alwaar zy talryk en vermogend zyn , inzonderheid te Patras , daar zy vier Synagogen heb* ben , hunne eigen Regters van hunne natie aanft«'Ien , en eene ruime begraafplaats hebben 'op een nabuurigen berg , die zig op eenigen afftand als eene Stad vertoont. Zy zyn gevestigd te Lepanto , Limdia Korinthe , en in andere fteden van Griekenland , , en leeven van hunnen handel ; maar dat land is in'zulk een flegten en uitgeputten ftaat , door de zwaare belastingen die zy aan de Porie , en haare nog roofagtiger Officiers , moeten betaalen , dat zy voor het grootfte gedeelte zeer arm zyn. Zy hebben het veel beter te Thesjalonica , alwaar wy hen zedert den tyd van Paulus gevestigd vinden, en alwaar zy verfcheiden eeuwe» lang eene bloeijende Akadmie hadden , gelyk ook eene drukkery , _ welke laatfte hen zedert ontnomen is. Aldaar bloeiden insgelyks verfcheiden aanzienlyke Rabbyïen en derwaards is het dat de Jooden van Konfiantï-
nom
( ï) Hand. XVII. vs. 17.
(aj Sr. G. Whbelir voy. tom. I. p. '39$.



VERSTROOYJNG dér JOODEN. 163
nowlen en andere ftreeken hunne kinderen zenden 2 om in [de Hebreeuw/ebt taal onderweezen te wor- J
dCWY leezen dat, omtrent 6000 Jooden gevestigd waren te GaiiipH , eene Stad in Thraciscb Cherfonesus , dist bv den mond van den Propontis , en een veel grooter getal te Prufia , op de Myfocbe kust , digt by den berg Olympus ; dewyl men rekent dat byna 1*000 van dezelve binnen de muuren van de plaats leeven ; terwvl de Christenen genoodzaakt zyn zig m de voorftede te onthouden f». Zy hadden voormaals ook eene vesting op Rhodus , digt by één der muuren van de Stad , die na hen de muur en het kwartier der Joo. im genaamd wierdt CO • maar kort na dat het de Turken de belegering opbraken , Helde de Grootmeester der RhoMche Ridders aan zynen Raad voor om de \ooden uittebannen ; waartoe men gereedelyk befloot , 4t flegts van het geheele Eiland , maar ook uit alle de ptozen onder hun gebied. Men befloot ook ra den Raad dat de Jaoitn niet het zelfde natuurlyk regt «ver hunne kinderen hebben als andere ouders , dezelve op openbaare kosten gedoopt en opgevoed zouden wden , ten zy , zy bytyds Jetedand verlieten en tot hunnen ouden Godsdienst wederkeerende. Wat derzelver ouders betreft zy kregen bevel hunne goederen rV verkoopen , en binnen den tyd van veertig dagen te venrekken , maar men verboodt hen dat zy zig niet in de.L^nt toogi» gaan nederzetten , op dat zy niet als Spionnen voor de Porte mogten dienen. Toer1 dat «■ Ei'ano ctiter door de Turken , hernomen wierdt keer-,, den de %oien weder derwaards , zetteden zig aldaar 1 neder , en worden met meer zagtheid behandeld dan a
(a) Sr- G Wheile* id. ib. p. 185. \b) Spom. voy. tom. I. p. *oo.
[VIL jOEK.
Nodes 1 namen er de urken. nnoiöfa



264 HISTORIE VAK de
de Christenen (O > die verpligt zyn des avonds hunne winkels en magazynen te verlaaten , en den nagt in de voorfteden en nabuurige Dorpen te gaan doorbrengen , het geen de Jooden niet behoeven te doen. Het getal van deze laatften bedraagt egter niet boven 200 ; maar zy zyn veel talryker te Smyrna alwaar zy op 6000 begroot worden , en verfcheiden goede Synagogen hebben (rf). Over het geheel is 'er nauwlyks eenige Stad van belang in het Ottomanniscb Ryk , waarin zig niet eenige Jooden onthouden, fchoon zy overal verdrukt worden door de Officiers van den Sultan , welk lot zy evenwel met de overige onderdaanen gemeen hebben. n Dog reeds genoeg gezegd wegens der Jooden Historie , in de Oosterfche deelen , geduurende de drie laatfte geeuwen ; het is nu tyd naar Europa te rug te keeren, en het oog te flaan op hnnne omftandigheden, in alle die Christenen landen , waar zy nog geduld worden.
Wy beginnen met Italië , alwaar hunne Schryvers , fchoon wy hen meestal door de Paufen hebben zien begunftigen , hun verhaal wegens deze 15 eeuw egter beginnen met het berigt van eene vreeslyke vervolging, welke de toenmaalige Oorlogzugtige Paus , Johannes XXIII door verfcheiden edikten tegen hen wist gaande te maaken ; Die Paus zelfs niet vergenoegd met hen in zyn eigen gebied te vervolgen fchreef een brief aan de Koningin van Spanje , Regentes van dat Ryk geduurende de minderjaarigheid van hanren Zoon Johannes II om haar te verzoeken ovtreenkomftig met hem te handelen ; het wek zy in gevolge hiervan met zulk eene geftrengheid deedt , dat zy 16000 Jooden verpligtte hunnen Godsdienst te verzaaken , terwyl een ge-
deel-
XVII. Boek,
Jooden '1 Italien £1 duwende 1 drie laatj, eeuwen.
Vervolgd deer Paus Johannes XXIII. Anno:*!
(c) Stochove , voy. in to the Levant , p. 217. Thevemot «bi fin. tom. I.
(d) 'Sunn. Sept. Eed. notit.



VERSTROOYING dbr JOODEN. 265
deeite van hen , die in hun geloof volhardden , in de vlammen of door andere vreemde doodftraffen omkwam , en de anderen op hunne vlugt door Boeren vermoord wierden, uitgezonderd eenige weinigen, die hun leven voor geld vrykogten (e). Deze ramp was egter flegts van korten duur , ten minnen in Italië ; en de Jooden hadden kort daarna het vermaak van te hooren, dat hunne vervolger tot een nog wanhopiger ftaat dan zy zelve , gebragt was. Nikclaas II ten Paufely. i ken zetel opgeftegen begon de Jooden in zyn gebied niet^ flegts te troosten en te befchermen , maar beteugelde A ook de Inquifiteurs , die tegen hen woedden. Hy zondt i^geiyks brieven naar Spanje om te voorkoomen dat mén hen niet dwong hunnen Godsdienst af te zweeren ; en wat de zulken betrof, die dit vrywillig en met goede oogmerken deden , hy verzekerde, dat zy regt hadden om in de openbaare ampten te worden toegelaten , van welke de Stad Toiedo , .gelyk wy te voren hebben aangeduid , hen met reden hadt uitgefloten.
Zy hadden de vrugten der befcherming van dien Paus| nog niet veel jaaren genoten , of 'er ontftondt eenj nieuwe ftorm tegen uit een anderen hoek ; maar of dit al of niet met opzet gefchiedde, willen wy niet bepaaien. Sixtus IV was overgehaald om den kleinen Simon t die reeds in den Jare 1276 in de Stad ïrente door de Jooden (M) was omgebragt , of ten minften
be-
(«) Solom. Bit». Vikg. p. 312.
(M) De Jooden worden befchuldigd', dat zy dit kind, zynde de Zoon van een handwerksman, op eene wreede wyze hebben omgebragr. Men bewaart nog in die Stad esn mes , een tang, en viw groote maalden , waarmede zy zyn bloed hebben afgetapt , en twee zilyere uegters , waaruit zy bet zelve gedronken hebben. De geheele historie van die moord is volkomen uitgefchilderd in een der Kerken van die Stad, in een Ka/>el aan den kleinen Heilig totgewyd.
Oost. Hist . Xlll. Deel. I. Stuk. L1
XVII.
Boek.
'efchermd er Paus ika'aasll nno 1447
?/< nieuwe om.
nnoi47o



■ t%6 HISTORIE van Dl
XVII. Boek.
'Bevel van den Senaa van Vene tie ten vtot deel der Jopden-
Vit Trent verbannen,
beweerd wierdt vermoord te zyn , tot een Heilig te ftellen ; maar om welke reden hy niet voor toen , dat is byna 200 Jaaren na zyn gewaand marteldom tot een heilig gefield wierdt , kan men alleen by gisfing op maaken. Dit wekte weder den haat en yver van het gemeene vólk tegen hen op , niet flegts in die Stad , en dat Bisdom , maar ook in het gebied van de Stad Venetië De predikers , onder voorwendzel ivan eenig treffend wonderwerk , maakten het gemeen zo zeer gaande dat zy alle de Jooden die zy ontmoetten, 'plunderden en ombragten ; zo dat de Doge en Senaat verpligt waren hier met hun gezag tusfchen beide te koomen om dit ongeluk te fluiten , en in hun voorschrift aan de Magiftraat van Padua , raadden zy dezelve de Jooden- te behandelen als hunne andere onderdaanen , om te beletten dat zy niet door het Grauw gehoond wierden ; om dat het gerugt te Trente verfpreid9 Hen gebleken was valsch te zyn en konjiig verzonnen , om eenige redenen waarin de Senaat niet verkoos te treeden fjODit belette egter met dat de minder bülyke Magiftraat Evan Trente dit volk uitbande , fchoon het zelve eeniger» tyd daarna vryheid verwierf, om drie dagen in de Stad? te vertoeven, dewyl zy aldaar een aanzienlyfen handel dreven. Wy weten egter, dat deze drie dagen naderhand op drie uuren wierden verminderd, dewyl zy , in den; laatften Oorlog tegen de Turken , de Stad Buda zo dap« Iper tegen de Christenen verdedigden, j Paus Akxander VI ontving niet flegts die Jooden welken de Koningen van Spanje en Portugal hadden uit 'gebannen , op eene gunftige wyze , maar ook vindende dat zy die te Rome kwamen zeer koel ontvangen
wier»
Cf) Zie het bevel van den Doge Mocenfngo, gedagr. April 22* Indictie VIII. an. 1475, ap. Caidoso's Las Excellencias , p. *i» Missoh's journey into Italy>



VERSTROOYING der JOODEN. 287
wierden door hunne onnatuurlyke broederen aldaar (zó dat zy van honger en eiende zouden zyn omgekomen , indien hy hen niet geholpen hadc) zondt hy uitdruklyk bevel aan de overigen , dat zy hun gedrag jegens hen moesten veranderen, en deze arme vlugtelingen de middelen verfchaffen om zig in zyn gebied neder te zetterij zelfs dreigde hy hen te zulien uitbannen indien zy niet gehoorzaamden. Aan hen die in zyn gebied bleven vergunde hy dezelfde vororegten als de oude Jooden genoten hadden ; en hy poogde dit ook in de andere ftaaten van Italië voor hen te verwerven , het geen weldra eene groote menigte derwaards lokte (N). Een ander gedeelte ging zig in het Koningryk Napels nederzetten (g) > alwaar zy door de Inquifiteurs zo ftreng behandeld wierden , dat het volk opftondt , en de onderkoning befloot hen hierop alleen uit dat Koningryk te verbannen , op dat hy te gelyk van deze plaag , en van de inquifiteurs , bevryd mogt worden. Karei de V keurde kort daarna het gedrag van zynen onder, koning goed , door dien hy weigerde dit volk in het koningryk van Spanje of in dat van Sicilië op eenigerhande voorwaarde te dulden. En inderdaad zyn geheele
(g) Dacheri fpecil. tom. IX. p. itfi.
(N) Onder de zulken welken de vriendfykheid van dien Pain Tiaar Rome gelokt hadt , was de geleerde R. Jochanan , een Duitjeher , die nn laatst te Konflantinopolen gewoond hadt , en naderhand leermeester wierdt van den beroemden Pico van Mirandula , een prins die reeds eene zonderlinge zugt voor de Kabbalistiffihe fchriften getoond hadt f9) en hierin door dien Jood zodanig "Bevestigd wierdt , dat hy , verzekert men , verklaard heeft dat de zulken die hieruit hunne 'kundigheden haalden uit de: waare bronader puiteden ; terwyl de beekjes die daaruit in Griekenland ware» afgeleid , flegts bedorven ea ftii daasde waters war«n,
(9) Ap. Manasfe. de Fragilit, prcefat.
LI 2
XVII.
BoBK.
Eenige tomen te Nadels , en worden vervolgd.Anno 1534
Anno 153$
Gehaat dew forel V. 1534



XVII.
s
I ! I 1
!
J 4
t,
'f d f
d
v v
x
a;
| V
w
le ge ve
m
*S8 HISTORIE van de
Ie gedrag jegens hen toont dat hy hen wezenlvfc haat?
hy hen fchuldig gevonden hadt , wefk« haa ZS daad door hun gedrag van hem fchynen verdiend^ heb. ben . de leezer kan hjervan één of twee voorbeelden «n de noot zien CO). Dit fchrikte egter S, een
be.
h au cv dee„n u \&i$ÊMZn
Mt fchrikte egter twee anderen af van hsT«If^^ïn*
ierneemen ,• alleenlyk fielden zy hunne rollen met 1 ügtigheid. De een was oorfnronkelyk een S t ™ *ri Christen opgevoed , en hadt reeds een Ka'™»" 7" halF ;an iW,^,/ , toen de ander David LemMn ^S lerwMrds kwam . en befloot denzelven eenfteS , f
landelen. David gaf zig uit voor bet Hoofd Z Tl ? ? d°af ,y hadt dit dc4é tc Jeidl by Ata VU San ^
gekomen , overreedde hy den jongen bekeerling tot'he^ kin. enden, weder te keeren , en gaf hem den naam ,5 KJ
ZfevzV/ zette dezen onmiddelyk tot het beoeftrpn n uu :he fchriften 3an . waarin hy zulk ^SSi Ë^ at de Aaffw^a» 3^ verzekerden da teen Cel1™ * °* red.katien ingaf. Niet te vreden met Prediken afön f h r7^ srfcheidsn zonderlinge verhandelingen diehy erden. Geduurende al dien tyd oiderfcheidde 7W nL'ë verTer" ^yzonuyds S^^fefl^^Öj!
edze te nuttigen rn zoverre dat zy, die 'er getufeen a w re :m meer da" een menfchelyk we«n aanm rl^ S
noch JtótóA, hadden egter den tytel van d M du^eï
r S f ,maar ™Sen?egden *S m« dien van z7n „ voer 00" T. Eindelyk egter was Ma/r/zo onvoorzigtig gonoJom een <° tor te verzoeken by Karei V , toen 'te Mantua. ,%et welk S£ orst.hem : gweedel.yk toeftondt.; maar zoxlra hy deïelfi LJ? ïordigheld platen hadt , li* die Vont hem Soffrf-^8
fijnen , trj fiu»;f daar we!nIpe dagen na dar hu -it- u •I
■'oren had, De domheid 6stItalÜn}l f lodln Tas eS»
Ryk



VERSTROOYING der JOODEN. 289
bekeerd Jood , niet af van aan dien Monarch zyne verhandeling over het geen hy den hemelfchen landbouw ■ noemde op te draagen. Hy was een geneesheer in Duitshland , en een diep denkend Kabbalist , en gaf voor alle de verborgenheden van het Christendom uit de Kabbalah te bewyzen , maar elk die dat werk of zyne befpiegelingen en uitlegginge op de Sepbirots enz. lee<t , zal erkennen dat dezelve die lofredenen , welke eenige geleerde mannen daaraan gegeven hebben , niet verdienen en dat eenige van dezelve , inzonderheid zyne zamenfpraak over het Symbolum der Apostelen verre beneden de waardigheid van een diepdenkend' en wel redeneerend godgeleerde zyn (h).
De Jooden waren zo vermogend geworden onder Paus Paulus III. dat Kardinaal Sadolet , Bisfchop van Carpen-t tras alle geduld hierover en wegens het gedrag van hunnen befchermer,. verloor, tegen weiken hy bitter uitvaart, als zynd^ vriendelyker jegens hen dan jegens de Christenen , die onder de Jooden als fchaapen onder de wolven leefden. Zyn brief, die gefchreven was aan den Kardinaal Famefe (i) , is vol van de bitterfte aanmerkingen tegen dien Paus en deszelfs partydige zugt voor deze vyanden van Christus , en verwytingen dat niemand tot burgerlyke of kerkelyke waardigheden kon vei heven worden dan door hunne voorfpraak en tusfchepkorrist, terwyl hy geene zwaarigheid maakte de Lurerfchen enz. te vervolgen. Hy befluit met hier de waare beweegredenen van aantewyzen , het groot voor-
deel
(jfe) Basnao. ub. fup. c. 31 g. 7 , feq.
(ij Saoolet lib. xu, cDift. 5 en 6. Byk leefde , en ft :edi een maal 'sweeks een heimelyk be».oek aar zyne Vrouw kwamen geeven die in Malie leefde, (ia)
(12) Imbmat Bibliot. Rabb, tom. V. Gantz Tzemach fub. an. 293 LI 3
XVII.
Bo&K.
Jooden 'ermogend •nder Pauus UI. lnnoi539.
Tegtnjlani van Kardi' naai Sado*
let:



XVIL Boek.
Dethalmi verbrand. Ann.iJs,
Annoj58!
Elias Lc
vita zyn torfprong.
290 HISTORIE van de
deel namelyk dat zyne heiligheid hiervan in Zyne geldmiddelen en fchatkist trok. Deze klagt fchoon zy al niet volkomen de gewenscbte uitwerking deedt, biagt ten minften eene verbetering van de ftootendfte misbruiken te weeg ; terwyl de zulken , die voordeel aan. bragten , bewimpeld en verbloemd wierden. g Eenigen tyd daarna liet Paus Julius III, van gevoelen zynde dat alle de bloemspraakige uitleggingen i-van de Gemarrah gevaarlyk waren C*)den Thalmud verbranden ; zo dat, volgens de Joodfcbe fchryvers , alle de Gemarrah's m Italië vernietigd wierden (7 ). En het 'was onder denzelfden Paus dat zeker Jofeph Tzarphati, een beroemd Rabbyn , na een geruimen tyd te Rome onderwezen te hebben , het Christendom omhelsde en ter eere van dien Paus , den toenaam- aannam van de Monte en bewees met behulp van de Gemarrah dat die Paus de geen was waarvan in de heiligen Text gewag gemaakt wordt. Maar van alle de geleerde Jwd'en welken omtrent dezen tyd te Rome leefden , verdient .tlias Levita , fchryver van verfcheide uitmuntende verhandelingen , den eersten rang. Eenigen fteilen dat hy een inboorling is geweest van Padua , en zeggen dat eenige zyner bloedverwanten nog te Rome leefden , inzonderheid Abraham Ascbenazi , hoofd van die familie en een der regters van de Synagoge im). Niet in aanmerking neemende dat het woord Ascbenazi de naam is welken alle de Hoogduitfche Jooden aanneemen naar Askenaz; , zoon van Gomer (n) welken zy onderftellen dat Duitschland bevolkt heeft en die in gevolge hiervan,
met
(*) Bullar tom. 1. Conft. Paul. iv. p. 19&24.
0) Gantz Tzemach p. 153.
(w) Bartoloc. ub. fup. tom. i.p. ns.
00 Genefis X. vs. 3. * ■



VERSTROOVING.der JOODEN. 291
met meer waarfchynlykheid door anderen verzekerd wordt geboren te zyn in de kleine Stad Eyseh, digt iby Neurenberg (0). Eenigen hebben ook gedagt dat hy Christen wierdt, omdat hy veel onder hen verkeerde maar dat is eene misvatting , want hy ftierf een Jood, cn in een zyner Werken dankt hy God van onder die natie geboren te zyn. Hy was egter een zeer gemaatigd man (X) en vry van bitterheid tegen de Christe-
(#) Genibr. Buxtorf. Woif. Bibl.Rab. Num.2i0. p. 159.
(X) In zyn Boek y\il2 Bachur of de uitverkoorene erkent hy, dat de bekrompenheid zyner omftandigheden hem verpligt hadt de Hetreeuwfche taal te onderwyzen , maar waaun hy tevens verklaart . dat hy nooit eenige der verborgenheden van het Joodfche geloof , noch zelfs het eerfte vers va» Genefts , verklaard , of geopenhaard, hadt. . _ r, , ,
Hr wierdt weder door de plundering van Rome , (door de hoog Konneftabel van Bourbon verrigt,) in zulk eene uiterfte armoe, de gedompeld , dat hy . om zyne eigen woorden te gebruiken , geen brood hadt om te eeten , geen vuur om zig te warmen , ïUch kleederen om zyne naaktheid te dekken. Dit verpligtte hem naar Venetië, en van daar naar Duitsehland , te wyken om zyn kost te zoeken, maar toen zeer oud en buiten ftaat zynde om de koude van dat land te verdragen , was hy genoodzaakt de Alpen. andermaal overtetrekken , en ftierf in het Softe, jaar van zynen ou-
derdom. , , ,
Zvne voorname Werken zyn de volgende:
Eene uitlegging op de fpraakkunst van Kimchi: Zyn eigen (braakkunst of Bacbur , in vier deelen of verhandelingen gefplitst ; waar 'van de eerfte over de Conjugaties handelt ; de Tweede over regelmaatige en onregelmaatige werkwoorden ; de Derde over volmaakte naamwoorden , en de Vierde over onvolmaakte «j met regels voor de regte uitfpraak der Hehreeuwfche taal. Zyne verhan. deling over het opftellen is ook een fpraakkunfttg boek. Zyn Seplvr ZicbLth of het boek der herrineringen ; eehe verzameling van Masforetifcbe waarneemingen uit oude fchryvers. Zyn Tob lalmm (Pf. CXÏX, vs. 66.) of verhandeling over de Hehreeuwfche klanken en uitfpraak. Zyn Masforetb Hammasforetb of konftl|%^?,°rdoe,^7"g van den Hebreeuwfcben text. Zyn Meturgaman , of Chaldeeuwsc^
XVII.
Bosl.
Geleerde Verken.



XVII Boek,
Debora.
Tw-e edik ten van Paulus i\ tegen hen. Ann.i55<
1 i I i
HISTORIE van de
' Znt?J^HTnv1-0* fchnïten Van die van natie
de IL tde SVM T karakter en Werken.kan ae ieezei m de laatfte noot zien. Aldaar fte Romeï
Site In ! Ttrent ?én jarl1560 d™ **** 4c-
£1 en to? hïr-W7ken ' beg°n beroemd temaa™ !r het bigln der !7e- eeuw leefde (p ) Zv
was de vrouw van ^«r/e/, een geleerd. Lhvn
gemeenlyk onder den naam van Ascar7luf bZ^*.
•van zyn.Pausfehap twee 'zeer gSeng? Bullen tesen hen afkondigde ; door de eerlfe van^eze krL efS Synagoge m zvn gebied last, om hem alle S kroonen te betaalen , tot onderwas v?n de ee -in^en die het Christendom wilden omhelzen ; e^i weede Bulle verpligtte hen zig in hunne kleeding te onder fcheiden , de mans door het dragen van geele hoeden
tJTT? -S°°r geeIe mutfen> om va§n de ChSe! jen afgefcheiden te leeven , en zig'eiker. na^t in hun
IZSnXanT ^ft* Zy Waren fiolen vZ n 3n a,,e Sezelfchappen met de Christenen, van het verfchynen op piaatfen daar deze zig bevonden van
Stad tot LT\ hCn ve^de. Zy wierden in elke btad tot eene Synagoge bepaald , en kregen hevel hunne landeryen binnen zes maanden te Zkoopen J
daar
(?) G.ïnsbr. BurrosF, Wol*, BÏbl. Rab. N.465. Pj 287.
argumïfch en rabbynseh woordenboek. Zyn PY,fe Eliahu of



VERSTROOYING de* JOODEN. $oj
het geen derzelver prys zodanig verminderde , dat zy : daar niet het vyfde gedeelte van de waarde voor kreeen , welke fom egter 500,000 kroonen bedroeg. Deze Paus gaf ook een bevel tegen hunne boeken uit, inderdaad niet gelyk dat van zyn voorganger Julm III, fdie dezelve alle op een hoop hadt laaten verbrarden J maar met onderfcheid tusfchen die boeken welke godslasteringen tegen Christus behelsden , en die , welke alleenivk den Joodfchen Godsdienst onderwezen of verklaarden ; welke laatfte geduld wierden , terwyl men de anderen tot de vlammen veroordeelde (U;.
De Kardinaal Karei de Boromeo , Bisfchop van Mul laan, en zedert onder de Heiligen geplaatst, vaardigde* niet flegts verfcheiden Kemms tegen hen uit, ^ Jiett,
(ïT> Zy zouden waarfchynlyk een veel erger lot gehad hebben door z.£er bener bet welk 89 vrouwen uit het Jooaenavn bekeerd, dte v**garen bezeten te zyn , tegen dit volk mbragten , en h.er. van genezen en wegens de oorzaak ondervraagd zynde antwoordden dat de Joodenuit fpyt en wraak deze duivels >n haar gezonden'hadden t>e Paus, die deze natie haatede, en geen groot Godeeieerde was , befloot c;p het hooren van deze befchuldiging, ff uit te bannen ; maat wierdt hiervan terug gehouden door een Muit die hem de omgerymdheid der befchuldiging , en de noodzaaklykheid om een ftrikter onde.zoefc te doen aantoonde. De gewaandey duivel bezetenen wierden irgevo'ge hiervan door eene Eeel'ling onderzogt, en bekendden zodra-zy de eerfte Oagen ontvingen" da zy tot dit bedrog waren ornge^ogr door "eenige hoveïnaen die zig met de bezittingen der Jooden , het zy dezelve Ken uitgebannen of ter dood gebragt , hoopten te verryfeen. Deze hovelingen ondergingen hierop nog t??™?******^! ftraf 1 en de Paus hiervan berigt gekregen hebbende;, r;ep uit, Xfc zoude verdoemd geworden zyn, v>ege>-s bet onregtvaardtg er doei
brengen van de Jooden , indien ,mn goede Jefuit ét n et bekt hut.
& tal God bidden dit va» te bekken m#r ^^rJ^fcX
M.nocb haven noch vervolgen < gedaan beb. J?ez*
eejen wy by een" fchryver die byna in delfden tyd leefde , en
cn? beril dat hy dezelve hadt van zynen broeder, die Kapellaan
was by Kardinaal Granvelle. (|)(f) Lewis Guion'Diveif. I.epons tom. IJ. hv. UI. cn. 9.
OosT.Hisï.XÜl. Deel.I.Stuk. Mm
SVIL Boek.
efluit van et Concilie -rwMilaan \gen hen. inn.i655«



9p+ HISTORIE van de
xvn.
Boek.
Edikt van Pius V. t gen hen. Ann.i56:
Wetgunning van "Sixtus V Ann.i58
eerste Concilie hetwelk hy in die hoofdftad hieidt,maar hy verzogt alle de Christen Prinien hetzelfde te doen O-); en dit alles met oogmerk om hunne bekeering zo veel mooglyk te bevorderen. Maar dat edikt toont tar zelfder tyd dat zy zo talryk en vermogend , zo wel als met de Christenen vermengd geworden waren , dat men reden hadt om hen niet flegts te Milaan , maar ook in andere plaatfen van Italië te vreezen , ten zy zy tot hunne eigene byzondere kwartieren bepaald wierden , en men hen zo veel mooglyk allen handel' en alle gemeenfchap met de Christenen affneedt.
Paus Pius V, was nog geftrenger tegen , dewyl Nhy hen niet flegts dezelfde harde bepaalingen oplag , } maar hen ook in zyne Bulle tegen hen , van verradery 'en valschheid befchuldigde , gelyk ook dat zy de diefftal, de ongebondenheid en andere ondeugden aanmoedigden ; zig met de toverkonst, wigchelary en het waarzeggen ophielden ; ja alles in 't werk fielden hetwelk hen haatelyk by de Christenen konde maaken (s). Om welke reden hy bevel gaf dat zy uit alle de plaatfen in zyn gebied , uitgezonderd de Steden Ancona en Romet verbannen moesten worden. Sixtus V. handelde m-t meer rondborfb'gheid jegens hen , en erkende regt uit, , dat het voordeel hetwelk hy van hen trok , de voor* 'naame beweegreden was,, waarom hy hen duldde. Een zeker Rabbyn Meir of Magin genaamd , van Franfchen oorfprong , maar die eenigen tyd te Venetië zyn verblyf hieidt , kwam omtrent dezen tyd te Rome, en dewyl hy een geleerd en behendig man was, droeg hy dien Paus een boek op , met eenigen verzen tot zyn lof , en verzogt hem kort daarna om het uitfluitend voorregt van aldaar een zyde fabriek te mogen opreg-
ten,
(0 Concü. Mediolan. I. an. 1^65. cap. 14.
(sj De Judaeis Cpkic. torn. XV. p. 333. ap. eund»



VERS1R00YING der JOODEN. *9f
ten , dewyl hy beweerde een geheim te hebben om de zy-wonnen te doen voorttelen. Sixtus vergunde hem niet flegts zyn verzoek, maar herriep ook alle de Bullen en Edikten van zyne voorzaten hiertegen uitgekomen , fchoon met eeden bevestigd; Oi in geval van overtreeding dreigde hy met kerkelyke bannen Q). Zyn oogmerk was om zig zeiven te verryken , door eene zwaare belasting op elk pond zyde te leggen ; ichoon het vergunnen van deze monopolie aan de Jooden niet andess dan aadeelig konde zyn aan hen die van het verwerken en verhandelen dezer geneüykheid
le6Klemens ViH. bevestigde de Bulle van Pius V. tegen deze natie (u) waarby zy uit den kerkelyken Staat verbannen wierden ; maar hy voegde de Stad Avignon bv de Steden Rome en Ancona alwaar zy zedert gevestigd zyn geweest , -en volkomen vryheid van Godsdienst genoten hebben. Hy gaf byna dezelfde reden van zyne toegeevendheid als zyn voorganger Pius gedaan bidt, namelyk het bevorderen van hunne bekeering Zy erkenden dit egter niet op eene behoorlyke wvze , maar in tegendeel zy pastten die Profetie van Zacbarias op hem toe, Slaat den barder , en de kudden zullen verftrooid noorden , hetwelk oorzaak was dat Abraham Ecbelenfis hen van yslyke ondankbaarheid befchuldigie dewyl zy , even als Seimi , een Vorst vloekten van wien zy zulke zonderlinge gunsten ontvangen hadden. Maar het is tyd om hunnen ftaat in de andere deelen van Mie, alwaar zy insgelyks zeer aanzienlyke vestiging en hadden , gade te flaan. ^
CO BüLiiAR. tom. II. PnV. Conft tut. 80. Spond. ann. fuh
I5S) Zie zyn voorregt in Bartoloc. Bibl. ftabb. tom. IV. p. ac BaiXao. ub. fup.§. 22.
M m 2
XVII.
Boek.
Bulk vaii Klemens VIII.



XVII.
Boek.
Jooden te Venetië.
Hebreuw
fche bjiel drukkery. Annoi i
R. David dePomis,
296 HISTORIE van de
Zy worden in Let geheele Venetiaansch gebied ge« duld x) , en hebben gedeeltelyk regt op de befcherming van die Republiek , uit hoofde van eenige gewigtige diensten die zy dezelve in den oorlog met de Turken inzonderheid by de belegering van Kandia , bewez-.n. Maar zy zyn nog talryker en in een nog bloeijender ftaat in de hoofdftad van dat Gemeenebest, al. waar de groote drukker Damel Bomberg , van Antwerpen , derwaards gekomen , voor het eerst Hehreeuwfche bybels begon te drukken (y*) ter welker naziening. en korrektie hy verfcheiden , zommigen zeggen meer dan j.00, geleerde Rabbynen in zyn dienst hadt (2). Bomberg verlangde ook eene goede Hehreeuwfche fprankkunst te drukken , en R. Ah-ahorn de Balmis kreeg ingevolge hiervan bevel om 'er één op te fteüen ; maar dewyl hy ftierf voor dat dezelve voltooid was , wierdt zy naderhand afgemaakt door R. Calónymps . een geleerd Jood toen te Venetië, Behalyën deze twee boeken drukte Bomberg eene groote menigte andere Wer. ken van de Joodje??, jfcabbyfijeri , waar door zyne gedagtenis fteeds dierbaar is aan de ge'eerde wereld , inzonderheid aan de Jooden. '■ Aldaar leefde ook R David) zoon van lfaak de Fonds , die , ui: erkentenis jegens deze Republiek , een boek fchreef om te bewyzen dat haare wetten van goddeiyken oorfprong waren , en dat God door zyn Profeet beloofd hadt 'zulk een heilig gemeenebest te zullen hewaaren. Deze geleerde Rabbyii beroemde zig aftellammen van eenige dier f00 fche familien , welke Titus van Jcriifalem naar Rome verplaatst hadt , en hy maakt gewag van twee zyner voor-
oui
•ri;,l .txers !aürdj$2 .0* ,iui PrtiZ \l~ ':. •' *■ rï.VfiY-"
(r) Luzat. Cardoso, ap. Basnag. ibid. c. 32. J.i.
Gantz Tzïm^ h; fcrp.ari- 1271. p. 171. (a) Vid. Maittair annal. Typo^r. ÜHLASDi. Orig. dclla Stampa. Paumür's Hiftory of Printing-&c,



VERSTROOYING der JOODEN. 297
ouders; namelyk lfaak Rich en Elias Hakkodesh of den Heilig i boven welker graven men geduurende den tyd van zeven nagten twee wonderdadige vu uren hadt zien branden. David moet van zyne kindsneid af een wonder van geleerdheid geweest zyn , indien hy , gelyk Bartolocci verzekert (a) , zyn Tzemacb David , het u rfpruitzel of de tak van David , maar verfchfflend van het werk 't welk wy dikwils in dit hoofdftuk hebben aangehaald , in den ouderdom van zeven jaaren fchreef. Maar dit is eene vergisfing van dien fchryver ; hy Helde alleenlyk dit werk in zyn ledigen tyd op uit een gefchreven Woordenboek in het Hebteeuwsch , door een zyner voorouders , omtrent het begin der 12e eeuw verzameld , hetwelk hy verrykte met elk ftuk van waarde dat hy aantrof in de woordenboeken van Rabbi Nathan , Mus Levita , en D; Kimchi , zo dat betzelve alle de Hehreeuwfche woorden , en rabbynfche uitdrukkingen , gelyk ook de Latyn/che en Italiaanfche uitleggingen op dezelve, in eene alphabetifche order bevat.
Aldaar bloeide ook R Shimsba , zedert Simeon Lu. zati, genaamd , die zyn Sokrates in het licht gaf waarin hy toont dat de grootfte vernuften zwak en tot dwaalen geneigd zyn , ten zy zy door openbaaring geicid worden (b). * Hy gaf daar insgelyks eene andere ver handeling uit over den tegenwoordigen ftaat van zyne natie , waarvan wy gevoeglyker gelegenheid zullen hebben aan het einde van dit hoofdftuk te fpreeken R, Samuel Nachmiab , een inboorling van Thesfalonica , zettede zig ook in die hoofdftad neder , en met zyn zoon en eenigen van zyne familie het Joodendom verzaakende , nam by den naam van Morofini aan. Samuel om
dc
(a) Bartol. ub. fup. Tom. IT. p. 40. (fc) Fka Paulo. Hiftox. Degü. Uscocchi»
Mm 3
xvn.
Boek,
Z)>a Tzernach David.
R. Skims'
ha.
Annoi6i3J
Samuel Nachmiah Annoié49



XVII.
Boek.
Beek van R. Morde• cii Koikos tegen de Cabbalah. Ann.1672.
(
Ann.n574. Drukkery j te Soncino, Ann. ' 1490. en 1 verv. ,
t 1 <
398 HISTORIE va* ds
de -opregtheid van zyne bekeering te toonen , fchreef het boek genaamd Derek Emunah , 0f de weg [tot het
Sift? ™iaa?seh> waa™ ^ ^ nutteloosheid toon: der- Joodfcbe plegtigheden ; gelyk ook dat de 61* voorfchriften van de wet door geen Jood worden in acht genomen , ook verklaart hy alle de Sekten en bygelovigheden der Jooden. Hy week naar Rome alwaar hy in den jare 1687 in een hoogen ouderdom ftierf (c\ K. Moraecai Korkos , die te Venetië onderwees, en een inboorling was van die plaats , bedreef eene zeer ftoute daad die hem in grooten haat bragt by zyne natie ; Hy fchreef namelyk eene verhandeling tegen de Cabhalab , en zelfs tegen de tien Sephiroth , het verhevenfte gedeelte van dezelve , hetwelk zynen uitmuntenden tinaak toont voor een gezonde godgeleerdheid , gelyk ook zyne kloekmoedigheid in zig aan den haat, de gevoehgheiclen banblikfems der kabbaliftifche ftam blootte[tellen. Want hunne achting voor die weetenfchap is zo groot dat zy ydere pooging tegen dezelve aanmerken Us gerigt tegen de grondwetten van hunnen Godsdienst, Dm we ke reden hunne leeraars niet wilden dulden dat ht boek gedrukt wierdt
Byna omtrent denzelfden tyd dat Bomberg zyne drukcery te Venetië opregtede, deden eenige Jooden, van Ipters vaDutiscbknd gekomen , hetzelfde te Soncino , ïene kleine Stad in het Hertogdom Milaan , digt bv e rivier Oglio , en begonden aldaar , omtrent het eiiie der 15 eeuw , Hehreeuwfche boeken te drukken ■ oor welk middel verfcheiden aanzienlyke manuscripten he zo lang in het ftof gelegen hadden , dat zy nauwpks leesbaar waren , voor hun geheel bederf bewaard
wierCO B^ktoloc. ub fup. Tom. IV. p. 404.



VERSTROOYING der JOODEN. 299
wierden. Deze drukkers veranderen hunne familie naam in die van de Stad Soncino , en wierden vermaard onder den naam van Soncinaten en dewyl zy de eerfte zyn" die hunne natie zulk een gewigtigen dienst bewezen , zyn zy zeer ryk en beroemd geworden. Zy verfpreidden zig van daar in andere deelen van ltake , en hebben eenige geleerde Mannen omder hen gehad ; inzonderheid R. Jsber , die een inboorling was van die plaats , en van die familie afftamde.' De leezer kan een lyst van de boeken die zy aldaar uitgaven vinden in de Schryvers hier onder aangehaald (d). R. Jacob Tzepba-] Ion , in den Jare 1630 te Rome geboren , alwaar hyl ook den rang van leeeraar in de Geneeskunde aannam , kwam te Fenars onderwyzen, en wierdt een der voornaamfte Rabbynen van de vorige eeuw.
De Jooden hadden ook eene Synagoge te lmola, al-} waar de beroemde R. Gedaliab , van Portugee/chen oorfprono-, geboren wierdt, en naderhand zyn geflagtkun» digwerk, door hem Shahbeletb Hakkabalah, of de Keten der Cabbalah genaamd , zo dikwils in dit hoofdftuk aangehaald, in den jaare 1539 fchreef, het welk het eenige werk van hem is, dat, voor zo verre wy weten gedrukt is, fchoon hy nog omtrent twintig ftukken ©ver andere onderwerpen gefchreeven heeft. En fchoon dat werk vol dwaalingen is , beidé in de tydrekenkunde en zaaken, en voor het grootfte gedeelte overgenoomen is, uit een ander werk van denzelfden aart, erkennen Bartolocci en anderen egter dat het hen van groot nut is geweest ; en dit is het byzonderlyk voor hen die werk maken van den keten van mondelinge overleeveringen , en van de perfoonlyke opvolging der leeraaren.
'De Synagoge van Modena bragt verfcheiden geleerde
Man.
(d) Maittair, Orlandï, Palmer, Chbyxu*»» & al.
XVII. Roek,
acobTze. •halon.
I. Geda iah.



XVII. Boek.
R. Samue van Mode na.
s.. Meir. te Padua.
300 HISTORIE van di
X-
Manneh voort inzonderheid R. Samuel, die hoofd van dezelve was , en zyne beoordeeling van Samuël in den jare i5fo. uitgaf; hetwelk eene verzameling is van Thalmudifche en Rabbynfche beflisfingen waarby hy eenige Van zyne eige beflisfingen gevoegd heeft, die in groote achting zyn. Te Padua warren ook eene menigte groote Rabbynen , en aldaar ontfingen de Jooden den tyte! van Leeraars in de Geneeskunde, wordende daardoor geregtigd om dezelve in het geheele gebied van de Republiek Vtnetie te oefenen. Zy tóbben aldaar drie Synagogen , en maaken een getal van omtrent 8co uit, en een zeer fraay Gietto of kwartier met drie Poorten die allen nagt gefloten worden. In deze Synagoge bloeiden de groote R. Meir, die hoofd was van dezelve. R Jofeph de Padua , zo genaamd naar die Stad zyne geboorte plaats', R. lfaak Phea , Schryver van den weg tot het geloof, eene verhandeling die hem een grooten roem verwierf; R. Menahem Rabba wiens predikatiën op de vier getyen van het jaar zedert door zyn zoon ter drukperfe zyn gebragt ; hy leefde nog in het begin der voorledene eeuw.
De Synagoge en Akademie van Mantua zyn lang na dien tyd beroemd geweest; maar daar ontftondt ongelukkig eene verdeeldheid tusfchen R. Mesfer Leone de Mantua en R. Koloa , Hoofden van dezelve , (omtrent het eind der 15 eeuw,) door hunne wederzydfche ftaatzugt en nayver, waardoor de Mantuaanfche Jooden verdeeld raakten, en'de Christenen te hulp riepen; en de twist ging zo ver dat zy de wapenen tegen elkander opvatteden. Lodewyk de Gonzaga, toen Marquis van Mantua , poogde te vergeefsch hen te bevred:gen , en was eindelyk genoodzaakt de kragtdaadigfte middelen in' 't werk te ftellen om het oproer te beteugelen, door de twee Hoofden die het zelve veroorzaakt hadden te bannen. Waarna deoynagoge es Akademie beide haare oude rust weder-



VERSTROOYING der JOODEN. 3©i
derkreeen, en door verfcheiden groote Hoofden en kunleeraaren beftierd wierden, inzonderheid door Maf es Vecchio, of Mozes de Oudfte, die een grooten roem ver-f wierf door zyne verbeteringen op Alfbez en zyne uitleg^ ZSl De kleine ftad Pefaro , in het Hertogdom Urbtno, i hadt ook eene Synagoge voor de Jooden, tot dat zy, toen ÏÏT Hertogdom'in handen van den Paus viel , door her wtstgemelde edikt van zyne Heiligheid verphgt iVefdT^L te veraten (DY Zy hebben, in het Xemeen gefprooken, zig in de meeste fteden van halte £ de gelouden en hebben geduurende de vorige eeuw verfcheiden geleerde Rabbynen genad ; waarvan da be. -rnpmdfle de volgende zyn. . Ttehüdah Arie meer bekend onder den naam van Leo de Modena, naar zyne geboorteplaats , terwyl; hï woord Leo, Leeuw, aan zyn Heöreeuwfchen naam Arie beantwoordt. Hy was een geleerd man , fcooon in oDenbaar vyand van de Christenen , tegen welken Tv uSPzt Kabbalistisch hoofd verfcheiden hoonende IetKeren en woordfpeelingen door Cyftergetallen zyoer gearde pen niet waardig, uitvondt (.). Maar^hy
(i) De bis, vid Basnag. ub. fup. c. 32- 5- *5-
rus Prforo was de geboorte plaats van R. futiel die zyliett
JS dfj..im te iWenc, alwaar zy zeer talryk zyn , *yn In den
jare 1585 gedrukt. (25).
f20 Bartoloc ex.fcheili. Magliabek, Bibl. Rabb. tt*. IV. pi 5<4 Oost. Hist. XIII.Deel. I.St^k. N n
XVII. Boek.
lozes 'ecchio. jin.ij8©« .
\
Verkenvan .eodeM* lena.



302
HISTORIE van de
xvn
Boek.
2yn doo
, heeft der wereld eene verhandeling medegedeeld over de Flegiigbeden der Jooden , die in groote achting is by de geleerden van alle natiën. Zyn boek getyteld., De mond van den Leeuw is een ander nuttig werk, waarin hy met oordeel alle de woorden verzamelt en verklaart die door de Rabbynen gebruikt worden en die niet geheel He* breeuwsch nog geheel Chaldeeuw'ch zyn ; en hy heeft gepoogd de uitfpraak daarvan zodanig tc regelen , dat dezelve door de Jooden van alle natiën verftaan konden worden Hy was een aarjmeikiyken tyd hoofd van de Synagoge , en wierdt voor een goed Digter , beide in het Hebreeuwsch en Italiaansch, gehouden; hy heeft verfcheiden andere verhandelingen gefchreven» en was voorneemens het oude Testament in het Italiaansch te vertaaien ; maar de Inquifitturs verboden hem hiermede voorgegaan ; in plaats waarvan hy dan zyn bo-
3- ven gemeld woordenboek fchreef. Hy ftierf te Venetië , in het jaar 1654. by na tachentig jaaren oud zynde (O-
R JehudahAzael was niet minder beroemd door de Predikatiën die hy in de vorige eeuw leFerrara deedt, in zo verre dat de Christenen hem ook gingen hooren. •Hy was Schryver van eene kabbaüstifche verhand-Jing getyteld; De Tbroon van den Huize Davidï, en hy ftierf te Ferrara in den jare 1677. (O- Omtrent denzelfden tyd leefde R» Jebojua Menabem te Rome, alwaar hy hoofd was van de Akademie , gelyk ook een ander beroemd leeraar Jacob Dattillo delli Piatelli genaamd , die ais een der beste meesters om den jonge Heien eene gek-erde opvoeding te geeven, wierdt aangemerkt. Aldaar leefde
ook,
(k) Basïuo. lib. IX. c. 32- f. 15. & feq. Wonr. Bibl. Hebr. N. 692- p- 4<ï- & feq. W WoLr." Sibl. Hebr. N. 76e". p. 452,



VERSTRÖÖYING der JOODEN. 303
ook, omtrent het midden der vorige eeuw, zeker Nathanïèl Tribotti, die eene verhandeling fchreef over het baden der Vrouwen , waarin hy eenige Hellingen aan-^ drong , die hem eene menigte partyen verwekten. De d Synagoge en Akademie van die Stad waren eindelyk ver-* pligt haar gezag te gebruiken om de vermenigvuldiging" der boeken over dat onderwerp te beletten , door zig voor Tribotti te verklaaren , en de leeraars die van een verfchillend gevoelen waren , te verpligten zig aan de beflii-fing te onderwerpen, Qn).
Be Jooden te Rome worden gerekend tusfchen de 12,000 c en 15,000 fterk te zyn. Zy hebben negen Synagogen ,j en eene Akademie welke zy Talmud Thcrab of de beoeffenmg der wet noemden , zy hadden beroemde Hoogleeraaren in dezelve ; onder dezen bevondt zig, omtrent het eind der laatfle eeuw, de beroemde Jofeph Kimchi. De jooden aldaar fchynen eene foort van meerderheid bovenalle de overigen in Italië te hebben; want dezei plegen hen in twyffelagtige gevallen raad, en toonen eenej zonderlinge achting voor hunne Driemannen , welken zy Memmonim'tl, of Gouverneurs, noemen , die alle gefchillen en twisten tusfchen byzondere perfoonen beflisien , en zorg dragen voor de voorregten hen door de Paufen vergund. Zy worden jaarlyks verwisfeld op dat zy geen misbruik van hun magt zullen maken; en leeven in zulk eene vriendfchap met de Christenen , dat deeze geene zwaarigheid maaken zig in zulk eene menigte naar derzelver Synagogen te begeven, dat Paus Innocentius XI. verpligt was elk, die voortaan in dezelve zoude gaan,
met
(m) In. ibid N 174a. p. OïS.
(") La Roqm'b Memoires de I'Eglife, lib. v. p. $05>*AV*
xsana. p. 54.
Nn z
XVII.
Boek.'
'ribotti o»r de Syagoge onerjtsund.uin.1644»
'e Joode» altyk te (.ome.
'tinne hij
Viering
nz.
Verbod am ie Christenen om in hunne Synagegen tf zomen-



3o4 HISTORIE van de
XVII. Boek.
InnocentiusXI. eet vriend van de Jooden. Ann.Jé85'
Middelen m hunne Vskeering te leverde-
ren.
met den Kerkelyken ban te dreigen , en eene boete vaa twintig kroonen opteleggen, (ti).
Paus lnnoccntius XI. gaf den Jooden verfcheiden blyken van zyne gunst, inzonderheid toen het Venetiaznsch legerhoofd Morofini, na zynen gelukkigen oorlog in Morea , eene groote menigte Joodfcbe en Christen gevangenen medebragt , en de laatften in vryheid ftelde , terwyl hy de eerften als flaaven zoude gehouden hebben; waarop die Paus op verzoek van hunne broederen, die daar zeer talryk zyn , eene vergadering by een riep om het geval te onderzoeken, en het gedrag der Venetiaanen berispte ; die dan ook de Jooden in vryheid fielden , zonder te dulden dat de Ministers van den Paus zig verder met die zaak bemoeiden (/>)• Dezelfde Paus gaf zig veeIe moeite om hunne bekeering te bevorderen, liet kweekfchoolen bouwen voor deeze nieuwe bekeerlingen en zelfs gasthuizen voor hunne zieken ,ja hy liet predikatiën doen om te bewyzen, dat de Mesfias gekomen was , en dat Jezus Chrisius die Mesfias was; maar hy trok hier weinig voordeel van , dewyl de Jooden daar niet kwamen , of daar alleenlyk verfcheenen om den fpot met de Predi. kers te dryven , en zomtyds fchandelyke onbetaamlykheden- aanregteden in de Kerken , daar men voor hen predikte, fchoon 'er Officiers waren aangefteld om hen hier over te ftr?ffen. Tot verdere aanmoediging voor nieuwe bekeerlingen was een Kardinaal, of ander aanzienlyk perfoon , gemeenlyk bun geestelyke Gevader; Deze deedt hen eenig fraay gefcheak na den doop ; zy wierden in wit Satyn gekleed , en geduurende de veertien dagen in een fraaye koets door de Stad rond gereden , om door de ar.nfjhouwers gezien en geluk gewenscht te worden waarna zy weder in hunne gewoone kleeding te voorfchyn kwamen; en om hen te beletten
0/0 La Aocque ub fup.



VERSTR0OY1NG der JOODEN. 3°5
ten van weder af te vallen, wierden allen, die hier aan fchuldig bevonden wierden , tot de Vlammen veroordeeld. (*■>. Maar niettegenftaande alle deze moeite en kosten ziet men duidelyk genoeg dat verre de meesten in hun ongeloof volharden , en wat de nieuwe bekeer-« hijgen betreft, die zy dan nog maakten, Kardinaal,, Barberini, die hiertoe veel moeite genomen, en aanzienlyke fommen befteed hadt, was genoodzaakt, kort voor zyn Dood, te erkennen, dat zulke bekeeringen flegts geveinsd en niets betekenende waren (*). .
De Jooden zyn zedert lang te Tunn , de hoofdftad, van Piemont of Pignerot , en in andere plaatfen van dat, Vcftendom , gevestigd geweest, uit hoofde van eenn Edikt, of vergunning waardoor zy volkomen vryheid van geweeten genieten; en fchoon hen nu en dan eenig ongeluk door bet driftig gemeen overkomt, leeven zy daar egter geruster , en vryër dan in andere p:aatfen van haHe. Gedurende de laatfte 3 eeuwen waren de Jooden in Duuschtand en de Noordelyke Landen , talryker maar re vees armer dan de Jooden in Italië, en door de Priesters en het gemeen flegter behandeld. In het begin der vyftiende eeuw zag het 'er voor hen zeer ongunftig uit. Eene groote menigte hunner hadt zig nedergezet in Tb&> ringen en Misnia, alwaar de Landgraaven , het zy uit gierigheid of behoeften hen de rust en Vryheid die zy daar genoten duur deden betalen, en hen gedurig groote lommen afoerften. Inzonderheid lag men hen by het 'e n van deze eeuw zulk eenezwaare belasting op, dat zy weigerden dezelve te betaalen; waarop zy allen gegegrepen en gevangen gezet wierden, tot dat zy bewihig-, den het geld op te brengen (0- Zy hadden egter eenige
(*) Naudeana.
(3) W »gs?ïzje:i.'s Teia ïgnea prxht. j -
(f) B-unaoi ubi f-'p. chup. 33* §• I;
Nn 3
XVII. Boek.
lyken '■asfeltts ■ zyn.
Jume t«r an
leuwe 'aufin.



XVII.
Boek.
Geleerde Mtnnen. Ann.1427
Èefluit vat de Kerkvergaie<ing t Bazel tegei hen.
Ann. 1434
Wit Beye> ren verban nen.
Ann, 1454
(«) Gantz. T ze mach, p. 147.
(w) Concil. Bafil. fess, 19. art. 5 fc 6. c. 2. p.
306 HISTORIE van de
ge geleerde Mannen onder hen ; inzonderheid den he« roemden R. Jacob Movilin, die niet minder aanzieniyk was door het getal zyner discipelen , dan door de vernuftige antwoorden, welke hy fchreef op de vraagen die hem waren vcorgefleld (u). Omtrent dien tyd geraakte de titel van Doftor of Leeraar in zwang onder de Hoogduitfcke Rabbynen. En Movilin was een der eerffen die denzelven aannam , in plaats van den verfletenen naam van Rabbyn , die in verachting geraakt was.
De Jooden ondergingen kort daarna eene nieuwe vernedering van dc Kerkvergadering te Bazel; die vindende dat zy zeer talryk in die Stad, en elders waren, een Edikt uitgaf, waarby alle de Kerk voogden, inde plaatfen ■ daar zig eenige Jooden onthielden , bevel kregen predikatien tegen hen te laten doen, en dit volk onder bedreiging van ftrenge ftraffen te verpligten hier by tegenwoordig te zyn. Zy wierden ook van alle gemeenfchap met de Christenen uitgefloten, men verboodt, dat zy niet als bedienden, zieken - oppasfers, pagters of zelfs als Geneesheeren gebeezigd mogten worden , of eenige huizen digt by de Kerken , of in het middelpunt der fteden hebben. Zy waren daarenboven verpligt ter onderfcheiding een verfchillend kleed te dragen , en men ver* oordeelde hen om alle de geldfommen, die zy op Kerkboeken, Altaar- en Kerk- cïeraaden gefchooten hadden, te verliezen («0). Alle deze poogingen bragten egter weinig verandering in Duitschland te weeg; uitgezonderd dat omtrent twintig jaaren daarna Lodewyk X, Hertog van Beyeren , hen uit zyn gebied verbande , tegen al', •ie de vertoogen van die natie en hunne vrienden, geiyk
ook



VERSTROOYING der JOODEN. 3°7.
ook tegen zyn eigen belang. Hy belastte hen zelfs uit veertig fteden en zo veele dorpen , daar zy gevestigd waren, op denzelfden dag en hetzelfde uur uittetrekken hy nam alle hunne goederen in beflag . en bouwde gev'angenisfen , en andere openbaare geftigten in de plaatfen daar zy gewoond hadden (*;)•
De rug hunner ondergingen te Mecklenburgh de wreedfte doodftraffen , want zy wierden tot de vlammen veroordteid , gelyk ook een priester, die men befchuldigde eene hostie aan hen verkogt te hebben , die zy , dezelve doorboorende, bloedig bevonden hadden. Dewyl zig eenige vrouwen en kinderen onder het getal der veroordeelden bevonden, bragt eene moeder, door wanhoop aangefpoord, eigenhandig twee haarer dogters om, en was gereed hetzelfde aan een derde te doen, toen deeze haar uit de handen gerukt en aan een wreeder lot overgegeven wierd (y). Twee jaaren daarna wierden eenige anderen téTtrnawiaHongarye befchuldigd dat zy het bloed van een Cnristen , dien zy hadden omgebragt, gedronken hadden. De befchuldigden wierden op de pynbank gebragt, om te ontdekken of de geheele natie zig aan die misdaad hadt fchuldig gemaakt; en zo dit al het geval niet was om hen ten minften eene bekentenis af te perfen , waar uit men dit konde opmaaken (p). Dezulken egter die daar de hand in hadden
(x) Avjzntine's Anna!. Bajor. lib. VII. p. $13. flatus Europ. fub Frederick 111. c. 32- ap. F.ïihiïs Hist; Germ. tom. VI. ,Pi 79.
(y) Naucler. Chronogr. gener. tom. II. p. ihp.
(O) Ntetstoont duidelyker de valschheid van deze moorden, dan de redenen welke deze en andere fchryver* opgeeven als oerzaaken, waarom zy dezelve begaan zouden hebben; en welüe wy om die re den hier zullen mededeelen, op dat onze leezers wegens het een uil het ander mogen oordeelen, Mea zegt ons 1. Dat menfeherbbed 0 eene
xvi r.
Boek.
'.enigen te Mucklenburgh vernand.Ann. H7Ï
Ann. 1494.



XVII.
ücek.
Vit Néurerberghverbannen. Ann. 1499
Gelyk 'ook te Keulen
Viftor a Carbe's boeken tegen de Jooden. Ann.isos
308 HISTORIE van D3
den gehad, wierden alleen geflxaft (z). Omtrent vyf jaaren daarna wierden de Jooden te Neurenbergh, die zeer talryk en vei mogend in deze Stad waren , uit dezelve verbannen ; en'gingen zig nederzetten in eene kleine Stad , niet verre van de eerstgemelde plaats gelegen , alwaar zy eene Synagoge bouwden. De burgers leidden hen verfcheiden misdaaden te last, met oogmerk om hunne geftrengheid jegens deze natie te bewimpelen , maar de waare beweegredenen fchynen hunne rykdommen geweest te zyn , die hen onbefcheiden maakten ; Hun groot aantal, het welk hen als gevaarlyk deedt voorkoomen ; en hunne woekerzugt, die hen de jonge lieden tot ongeregeldheden deedt verleiden, en hen eindelyk zoo haatiyk maakte, dat de inwooners befloten zig op deze wyze van hen te ontflaan.
Niet iang daarna volgde de Bisfchop van Keulen dit , voorbeeld , en verhandde hen uit zyne Diocefe; by welke gelegenheid zeker Victor a Carbe, die het Joodendom verzaakt hadt om een Priefter te worden , eenige boeken tegen hen fchreef, waarin hy groote pligtplegingen maakt aan dien Kerkvoogd, dewyl hy dus gelukkig .het onkruid tusfchen de tarno in den akker des Heeren uitgeroeid , en zyn Bisdom van dit volk gezuiverd, hadt-
Hy
(s) Zie Wolf, übi fup. N. H45« P- ó+i-
eene byzondere kragt heeft tot het genezen en bevestigen van de wond der befnydenis. 2. Dat de Jooden een fluor f«nguinis, hebben, gelyk de vrouwen, (zorBmigen zecgen eiken Vrydeg, andeten by elke nieuwe maan) welke hen ten ftraf wierdt opgelegd, omdat zy het Woed van Christus vergoten; en dat een gedeelte mentenen bloed, hier voor ineenomen , groote verlichting in dit ongemak geeft; 3. Dat het ook van eene byzondere kragt is om de liefde op te wekken en de bezwan"-ring te bevorderen ; en 4. Dat zy door eene gelofte , in alle de aëelender wereld, verpligt zyn een Christen te offeren ora hunne fchande af te wisfehen; welke offerhande zy Joel ,of Kemst rmi God noemen ; of misfehien eerder Goel, of Verlof er, ter befpotting van .Christus den Verlosfer der'Wereld.



VERSTROOYING dbr JOODEN 309
Hy verzekerde terzelfder tyd, dat deChristenen nooit in gefchil behoorden te treeden met de Jooden , die van hunne kindsheid af aan redentwisten gewoon zyn, maar dat zy hen door geweld , of, gelyk hy het noemt, te vuur en te zwaard , moeften overtuigen.*
Eenige jaaren daarna ontftak een ander Profeliet, Pfeffer Corn genaamd', een oorlog tusfchen de geleer 1 den van die eeuw , dewyl hy Keizer Maximiliaan poog. de te o verreeden, dat alle de Jjodfche boeken verbrand moeften worden ; omdat dezelve vol fabels, leugens , en godslasteringen tegen Christus waren. Hyhadt eenige jaaren te voren een boek gefchreven over de wyze waarop de Jooden het Paaschfeest vierden , waarin hy hen van kettery befchuldigde , gelyk ook dat zy afvalligen van hetOude en vyanden van het nieuwe Teftament waren. In een ander boek getyteld De vyand der Jooden , ontdekte hy alle hunne woekerzugt en vervloe. kingen tegen de Christenen , door welk middel hy zo veele godgeleerden tot zyn gevoelen overhaalde, dat de ftraks genoemde Monarch byna [geneigd was in zyn voorftel te bewilligen. Dewyl hy egter beide zyden wilde hooren , fprak hy hierover met den beroemden Camp' nion , of Reuchlinus, een nan in de Joodjche en andere geleerdheid wel bedreven , en die in verfcheiden andere zaaken van belang gebezigd was , maar deze verzettede zig hier tegen , en gaf tot reden hiervan , dat die boeken , welke eenige godslasteringen tegen Christus behelsden , alleen verbrand moesten worden; maar hy floot van dit vonnis alle boeken uit, welke alleen* lyk over de gebruiken , zedekunde , en plegtigheden van de Joodtn handelden. Hy merkte insgelyks met reden de onmoogiykheid op, die 'er was om door een Keizerlyk befluit boeken in té trekken., die door de geheele wereld verfpreid waien , en gemaklyk in andere plaatfen herdrukt konden worden.
Oost. Hist. XIILDeeuI Si uk. Oo De
xvir.
Boek.
\aad van •feflèrDorn tegen ie Jooden. inn-iso^
Reuchlinus pleit tegen het verbranden hunner beelen.



3io
HISTORIEvandi
XVII.
Boek.
Vervolgd vi vry gefpio ken.
Staat der
Jooden fii de hervorming.
De vervo'gingen welken dit billyk oordeel aan dien groeien Man berokker/de, en de hevige twisten der Godgeleerden over dat onderwerp , niets tot het onderwerp van dit h >ofiftuk doende , kunnen in de hiftorie van aie tyden gezien worden, tiet zal genoeg zyrj te zeggen dat (fc zaak door eene beroeping voor het Hof van Rome gebragt wierdt , werwaards Hochftraie , een der bit* terfte vyanden van Riuchünus , zig in aller yl begaf, voorzien van aanpryzings brieven om de gevoelens tot zvne zyde te doen overflaan ; gelyk ook van geld om de Grooten van dat Hof om te koopen , en van be. dreigingen om hen fchrik in te boezemen ; welk alles egter niet belettede dat Ruchlinus wy gefproke», enhy zelfs veioovdeeld wierdt; en alles wat hy konde verwerven was een Sup*rfcdeas van den Paus , juist toen men vonnis tegen hem ging uitfpreken. Lieuchhnus Keerde overwinnend te rug ; maar dit belettede egter niet dat zyne tegenparty hem zeer lastig viel ,'in zo verre dat hy zeide niet te twyfelen , of Martinns Liither die toen in Duitscbland eenige vertooning begon te maaken , zoude hen zo veel werks verfchaffen, dat zy blyde zouden zyn hem zyne dagen in vrede te laten eindigen , en dit was ook juist zo ; want de Joodfcbe boeken wierden niets flegts gefpaard , maar begonden met een beteren uitflag gelezen en wederlegd te worden ; zodat het ! moeijêlyk is te beflisfen of de Jonden gewonnen of verloren hebben , by de h-n-vorming die hierop volgde , die de ftudie hunner boeken invoerde, en de Christenen in ftaat gefield heeft, hen met hunne eigen wapenen te flaan, De Jooden hebben egter een zonderling voordeel uit de hervorming getrokken ,' nnmelyk dat dezelve ten grooten decle de vervolgingen heeft beteugeld. die hen gemeen ryk wierden aangedaan > wanneer men hen befchuldigde wegens het kruifigen, van Chriften kinderen, en het doorbooren van geneLigde ouwels, en
der-



VERSTROOYING der JOODEN. 311
dergelyke haatelyke misdaaden , op het gezag van gewaande wonderwerken , die zedert alle geloof verloren hebben , fteunende.
Aan den anderen kant waren de Jooden , fterkerJ dan gewoonlyk door de Christenen gedrongen , ver-1 pligt een anderen weg ter hunner verdediging in te flaan;\ en men moet erkennen dat zy van hunne zyde eenige geleerde kampvegters gehad hebben ; aan welker hoofd wy R lfaak Ben Atraham , die onderfteld wordt een Pool van geboorte te zyn, plaatfen mogend maar deze berigt ons zelf dat hy zyn meeften tyd aan de Hoven van Duhschland hadt doorgebragt, en by verfcheiden Vorften in aanzien was. Hy was het die een zeer bitter en gevaarlyk boek (T) fchreef tegen den Christelyken Godsdienst, waarin hy het geheele doorloopt, alie de bewyzen tegen hetzelve poogt aantedringen, alle bedenkelyke zwaarigheden daar tegen inbrengt, en dezelve met alle mooglyke drift en bitterheid aandringt • en hy wederlegt met denzelfden yver alle de tegenwerpingen der Chriftenen tegen de Jooden. Dit boek fchreef hy tegen de leerlingen Van Luther met welken hy menigvuldige byeenkomften en gefchillen hadt , en het
hieidt
(T) Dit boek waar aan de Schryver den tytel geeft van pUp? J"V31Dtf Cb-Juk Emunah , en de Laty-ifche vertaaler van dien Muntmen fidei, toont dat de Schryver omtrent het begin der zeventiende eeuw geleefd heeft. Deszeifs uttgeever Jfeph, zoon van Mordecai, gaf net zelve in den jaare iór6. in het licht, nadat het langen tyd in manusci-ipt gebleven en zeer fchaarsch geworden was. De Portugeefhe Jooden deden het inderdaad in het Spnansch vertaaien , m verfpresdcien het door alle de nabuurige Koninj-'ryken ; en hetzelve was ook in groote achting by de Afrikaanfcbe Jooden; en van daar heeft de geleerde Wa^efeil het naar'' U titschland gebragt, en he zelve \n het Latyn vertaald hebbende, voegde by hetbyzynZc/« Jgnea Sat» :«,
Oo %
XVII. Boek.
'y worden oorzigti' er en ge' :erd.



3I2
HISTORIE van di
XVII. Boek.
hieidt niet lang aan of dit ftuk wierdt gevolgd door een even bitter indien niet nog bitter werk
Het zelve beftondt in de Nitzacbon , of Overwinningen , gemeenlyk toegefchreven aan R. Jom Tob Lipman , door den Hr. fVagenfeil uitgegeven en beantwoord , en wat later gelyk wy hebben aangeduid, door Sebafiiaan Munjler in zyne Hebreuwfche overzetting van het Evangelium van Mattheus.
Terzelfder tyd fchynen de gefchillen tusfchen de Jooden en Christenen eenige nieuwe fekten onder de laatften te hebben voortgebragt, die fpotsgewyze Joodsgezinden of half Jooden genaamd wierden.' Onder deze foort behoorde S.ideiias, die ftaande hieidt dat de Mesfias alleenlyk de Jooden betrof, aan welken hy op dezelfde wyze beloofd was als het land van Kandan ; en dat de Heidenen niet meer deel hadden aan de belofte van het eerstgemelde dan van het laatfte. Hy verzekerde verder dat de geheele Godsdienst in de tien geboden beva*, en in het hart der menfchen gefchreven, was (a . Hy was een inboorling van Silejie , en aldaar maakte hy zyne gevoelens openbaar , maar won weinig discipelen door dezelve. Een ander Francïskns David wierdt een half Jood genaamd , omdat hy beweerde dat het ongeoorlofd was Jejus Christus te bidden , die ons geleerd hadt den Vader alleen aanteroepen ; en die, nu in den Hemel zynde , niets van onze behoeften of van onze gebeden weeten kan (b), Als zodanig wierdt ook George de Novara aangemerkt , die te Bologne verbrand wierdt , dewyl hy loochende dat de Mesfias gekomen was ; en als zodanig wieden ook eenige andere fektarisfen aangezien die den Joodjehen §abbath vierden,
fa) Ma kt in. ad. Cat. Crarov. j. p. 806. r (6j Franc. David b defens inter opcr. Socini. tom, II. p; 717. Basmag. ubi fup. c. 34 g. & feq.



VERSTROOYING der JOODEN. 313',
den , zig van bloed , het geflikte , enz. onthielden , en waarvan verfcheidenen ook als half Jooden in Engeland en andere deelen vervolgd wie den.
Omtrent het begin der zestiende eeuw wierden de Jooden van Mersburgh , fchoon zy beweerden daar ze dert de verwoefting van Jerufalem gevestigd geweest te zyn , door den Bisfchop van die Stad uit dezelve, en derzelver geeftelyk gebied , verbannen. Zy vonden egter eene veilige wykplaats in andere deelen , en Keizer Ferdinand I. befchermde hen niet flegts , maar vergunde hen ook het voorregt om een hoofd of Prins van de gevangenis te hebben ; en belastte dat de eerfte Rabbyn vwaWorms dit voordeel boven de overjVen van zyne natie zoude genieten. Zy tellen onder deze den beroemden R. Jakok , een inboorling van die Stad , en een man van groote geleerdheid, die vier zoonen naliet, die alle Voorzitters van de Mademie, Prinfen van de verftrooi. jing , en in groote verwondering by hunne natie wa. ren (V). Een hunner onderwees voornaamlyk te Fri* burgh , alwaar zy eene Akademie en Synagoge hadden, gelyk ook in andere Steden van het Duitfche Ryk , in. zonderheid te Weenen , alwaar zy een pragfig gebouw hadden opgeregt. Deze eeuw bragt insgelyks eene groote menigte aanzienlyke doktoren , beide in Duitschland en Polen voort, die zeer groote voorregten gelyk ook vryheid en rust in het laatstgemelde Ryk genoten • in zo verre dat zy te Kracow eene Synagoge, eene Akademie , een Geregtshuis , en eene groote Vergadering hadden. Zy waren insgelyks in verfcheiden andere Steden van dat Koningryk verfpreid, en bloeiden onder de befcherming; van die Regeering, alleenlyk flonden zy nu en dan aan de bewegingen onder het volk bloot Dus, by voorbeeld , wierden alle hunne huizen op zekere
dag
(f) GiHIZ. TïEMiCH, p- T53.
Oo 3
XVIf.
Boek.
Jooden uit Mersburghverbannen Ann. 1559.
Door Ferdinand befchemd.Ann. 1563.



XVII.
314 HISTORIE vak di
dag in Posnanie in brand geftoken , zonder dat zy het vuur durfden blusfchen, dewyl zy bang waren dat het volk op hen zoude aanvallen , indien zy dit ondernamen. Het volk beweerde inderdaad, dat eene foort van bovennatuurlyke fchrifc hen van Boven bevangen hadt, die hen zodanig belemmerde dat zy zelfs geen water op de vlammen werpen , of iets uit dezelve redden konden ; zodat zy genoodzaakt waren ftil te blyvenftaan, en hunne huizen, goederen en zelfs de heilige boeken, tot asch te zien verteeren (d). Maar behalven deze ongelukken , die hen door de bewegingen onder het volk overkwamen, bloeide de geleerdheid , zo wel als de handel, onder hen ; en hunne Akademien wierden door Mannen van grooten roem beftierd.
Karbinaal Commendon vondt ook , op zyne reis naar Rusland, in de Provintie Ukraine eene groote menigte Jooden die daar in groot aanzien waren , en zig niet , gelyk allerwegen elders , verrykten door hunnen woeker enz. maar door een redelyken , eerlyken handel. Zy bebouwden hunne landen , en lagen zig toe op de ftudie der Natuurkunde en Starrewichelary, en anderen pagteden de toilen , en droegen zorg voor het vervoeren der koopgoederen. Zy zyn niet flegts bevryd van een teken van onderfcheiding te draagen, maar mogen zelfs een zwaard op zyde hebben, en zyn tot derzelfde Ampten en bedieningen als de inboorlingen aldaar bevoegd (e).
Wy hebben al merkelyk vroeger opgemerkt , dat zy reeds zedert de tiende eeuw op eene voordeelige wyze in Bohème gevest'gd waren geweest, uit hoofde van eenige gewigtige dienften die zy den Christenen aldaar tegen de bandieten bewezen hadden. Zy bouwden niet
flegts
(i) Gantz Tzemach. p. 157, («) Z l £ B AS H a c-. ub. fup. $.



VERSTROOYING der JOODEN. 315
flegts "eene fnaije Synagoge te Pr&ag , maar ftigteden daar naderhand eene Akademie , in welke R. Falk tot Hoofd wierdt aangefteid, en zy gerioten aanzienlyke voorregrén in dat land ; maar zy leden daar ook door vervolgingen en ongelukken. Een algemeene brand verdelgde een gedeelte van dat Koningryk , zy wierden betigd dat zy denzei ven veroorzaakt hadden , en daaraan fchuldig gefchouwen ; zodat zy die aan de vlammen ontfnapten , allen wierden uitgebannen , tien alleenlyk uitgezonderd , die vryheid kregen om te Praag te blyven. Ferdinand was niet in ftaat de oproerige Bohemers door eenig ander middel te ftillen , dan door der Jooden doodftraf of uitbanning , tot dat de brandftigters omtrent het einde van het jaar ontdekt wierden ,* waarop men de onfchuldigen te rug riep ; die zig dan daar ook weder nederzetteden (ƒ).
Het hieidt niet lang aan of 'er ontftondt een andere ftorm tegen hen , op een vermoeden dat zy te Praag een gebed tegen de Christenen gedaan hadden ; waarop alle hunne boeken opgehaald , en naar IVeenen ge. zonden wierden Het verlies van dezelve trof hen zeer, niet zo aeer om derzelver waarde, als wel om dat zy nu genoodzaakt waren hunne Godsdienst oefeningen in de Synagogen zonder derzelver hulp , en alleen uit 'het geheugen , te verrigten. Zy kregen dezelve egter zo fchielyk weder , dat het wierdt aangemerkt als of men hen die met geen ander oogmerk ontnomen hadt dan om hen te verpügten dezelve weder vry te koopen. Maar hun geluk zelf was flegts van korten duur; dewyl de Keizer hen allen , uitgenomen tien familien , nog voor het einde van het jaar , uit Bohème verbandde. Welke redenen hy hier voor hadt, meldt onze
é fchry-
(ƒ) Gantz, ubi fup. p, 151» & feq.
XVII. Boek.
Uitgelan* nen.
Herroepen.
Een hieuwt florm.
/inn.-;i558-
Uitgetan' nen en wedergekeerd.



XVII.
Boek.
Geleerde Mannen.
{50) Bastiag. ubifup. e, 34. J. 21.
316 HISTORIE van de
fchryver niet(g), maar zy kregen terzelfder tyd verlof om zig in eenig ander gedeelte van zyn Gebied te gaan nederzetten ; en het hieidt niet lang aan of zy waren weder gevestigd (Z).
De
(g) Rodolph Imp. decret. Pofan. an. 1579. art. II. ap. Verboz. Corp. per Hungar. tom. I. p. 52. Rodolph. II. Decret. Pofan. an. 1545. art. X.
(Z) Aldaar bloeiden verfcheiden Mannen , die den roem hun' ner natie ftaande hielden ; onder deze was de vermaarde lfaak Meheling, die omtrent het einde der zestiende eeuw onderwees , en by zynen dood den zetel naliet aan zynen zoon Charan. Aldaar leefde ook de beroemde Liwa Bitzleer , die gefprekken met Keizer Ridolpbus hieidt, en ran wiens water, gelyk dejooden zig uitdrukken , alle de lfraeliten dronken, by wiens licht zy wamelden- (50). Hy ftigtte aldaar de Akademie Klauje genaamd , in den jaare 159a , die in zyn tyd zo beroemd wierdt dat dezelve eene groote menigte discipelen tot hem lokte. Hy wierdt eindelyk tot opper Intendant over alle de Synagosen in Polen aangeftelt.
Jehudoh Betzaleel, of Leo P'agenfis , een inboorling van Bohème, bloeide ook aldaar in den jare 1553. en was boofd van de Moravifche Akademien , en Regter van zyne natie in dat land. Hy begaf zig van daar in 1573. naar Praag , alwaar hy een nieuw fchool opregtede , waarin hy elf jaaren met groote toejuiching onderwees, maar hy verliet hetzelve om naar Po.en te trekken , alwaar hy in het begin der zeventiende eeuw ftierf. Hy liet verfcheiden werken na, waaronder dat , 't welk getyteld is. Be Verlosfing en Eeuwig' beid van Ifrael , waarin hy de Jooden gerust ftelt wegens de zekerheid van de komst van den Mesfias, en dat deeze hen in een altoos» duurenden Staat van voorfpoed zal ftellen.
Mordechui Japbe , of de Scboone, was insgelyks een inboorling van Praag , en verwierf geen kleinen roem onder zyne natie door zyne geleerdheid , maar hy begaf zig insgelyks naar Polen , alwaar by in den jare 1611 ftierf. Hy fchreef verfcheide geleerde werken, waar van liet voornaamfte dat is waar aan hy den tytel gaf van Het Kon'ngiyk Gewaai of Verfierfel; Zinfpeelende, volgens het Rabbynsch gebru.k , op zyn naamgenoot Mordacbai, en de Roninglyke kleeding , waarmede Koning Afuerus hem liet verfierea.
D *



VERSTROOYING der JOODEN. 317
De Jooden in Hongaryè'n waren grootlyks verminderd omtrent het einde der zestiende eeuw , toen Keizer Rodc.phus hen een dubbelde belasting oplag om hen te verplig:en dat land des te eerder te verlaten ; ; en hy verpligtte hen eindelyk eene maandelykfche boete van vyftig dcnarü voor elk hoofd te betaalen, hetwelk hen, naar men dagt , geheel moest bederven ,* des niettegenftaande onderwierpen veelen zig. hier aan , fchoon een veel grooter getal genoodzaakt was hunne fortuin elders te gaan zoeken. De Moravifcbe Synagogen leden eene zeer ftrenge vervolging in den Jare 1574 , toen eene groote menigte Jooden verbrand , of op andere wyzen afgemaakt wierden , voor dat men zig ten hunnen voordeele by den Keizer konde vervoegen , die eindelyk , door medelyden getrofft-n , een einde van deze moorden maakte. In Frankenland wierden zy be-, fchukiigd van eenige huizen in de Stad Bamberg in brand gefiokeh te hebben ; waarom zy dan van alle hunne goederen berooid wierden , om dat verlies goed te maaken , maar men fchonk hen hunne levens. Zy wierden byna even eens behandeld te Bonn aan den Rhyn,, toen die * Stad door den Hollandfchen Generaal Schenk ingenomen en geplunderd wierdt; maar dit verlies wierdt hen rykeljk vergoed omtrent het einde der zestiende
D 1 laatfte , waarvan wy gewag zullen maaken , is de Joodjcb» Hiftoiieahiy.er David Gantz, zo dikwils in dit hoofdftuk aangehaald die een inboorling was van die ftad , en aldaar zyn Tzemach David fchreef , 't welk eene tydrekenkunde is van de fchep. ping af tot het jaar 1492. der Chustelyk tydrekentng ; en hetwelk by gevolg niet verward moet worden met een woordenboek van denzelfden naam , waarvan wy elders gewag gemaakt hebben. Hy gaf daaraan dien tytel, het zy om dat het zyn eerfte werk was, of om zyie lydjnde natie den wortel Davids, of den Mesfias te herrinnener, die hen van Ihverny zoude ver'osfen , en hen overtehaalen om des te vuurigsr om de verhaasting van zyne kgmst te bidden.
Oost. Hist. XIII. Deel. I. Stuk. P p
XVII. Boek.
!n Hóngarye verirukt.Anno 1595
In Morarie vermlgd,
Anno 1574
rn Frankenlandgeplunderd Anno 1573
lelyk tok 'c 13 ou Ar.no 158J



XVII. Boek.
JnBrunswyk ge va tigd.
Annoi59
Joden it Polen g duurende de laatfte tetar*
P) Gantz. Tzemach ubi fup. Bash.. ubi fop* Historia. üuivcrs . c» 3,.
318 HISTORIE van di
eeuw wanneer Henrik toenmalig Hertog van Brunstvyk hen vergunde om zig in zyn Gebied neder te zetten. Tot dien tyd toe hadt 'er onder de Printen van dat doorlugtig Huis een denkbeelden plaats gehad dat het dulden >van dit volk verderflyk voor den Staat zoude zyn ; in zo verre dat men niemand , zelfs geene kooplieden , vergunde aldaar door te trekken ; en indien 'er eenigen betrapt wierden die dit heimelyk deden , wierden zy ongeftraft geplunderd en beroofd, Eindelyk toen men zig hier over beklaagde by Prins Hendrik Julius , toenmaalig Hertog van Brunswyk , vergunde hy hen niet flegts vryheid van geweten in zyn Gebied , maar wees hen eene plaats in Neder Saxen aan om hunnen handel te dry ven (b). Zo dat 'er flegts weinige plaatfen in Duitschland waren , waar zy omtrent het eind der zestiende eeuw , geene vryheid hadden te handelen. Het is nu tyd te zien hoe zy het geduurende de zeventiende of laatste eeuw gehad hebben. 1 Daar is nauwlyks eenig land in Europa alwaar de Jooden ''meer vryheid en aanzienlyker voorregten genieten , dan in Polen, fchoon men den Protestanten aldaar niets vaa dit alles toeftaat. Zy hebben aldaar hunne ftaatelyke Synagogen en akademien ; en hunne vierfchaar , of hun gerigtshof is met een byzonder gezag bekleed , dewyl zy vryheid hebben in misdadige , zo wel als burgerlyke gevallen te vonnisfen. Men heeft zelfs verzekerd (0- dat zy oulings het voorregt hadden om geld te mogen flaan, maar de zikkels, en het Hebieeuwfcbe opfchrift op* dezelve , gelyk ook het graf , waaruit dei zelve gewoonten wierden, en waarop die gisfing ileunt, zyn al te verdagt om iemand te overreeden dat eeni^



VERSTROOYING der JOODEN. 319
gekroond hoofd hen zulke een voorregt zoude vergund hebben. Polen wordt egter als de kweekfchool van geleerde Rabbynen aangemerkt, en is de plaats werwaards de Jooden hunne jonge lieden om den Thalmud (£) en de plegtigheden van hunnen Godsdienst te beoefenen, zenden. Van de vorige eeuw fpreekende , maakten wy gewag van eenige Rabbynen die ter eer van hunne^ natie verftrekten ; Deze eeuw heeft één Man voort. gebragt, die net flegts het Joodendom verzaakte , maar ook 57 bewyzen tegen hetzelve fchreef en in het licht gaf. Maar de omftandigheden waarin hy zig toen bevond , gelyk ook zyne gemaakte gezwoüene ffyl , geeven reden om de opregtheid zyner bekeering verdagt te houden (A)-
De Stad Hamburgh wordt het klein Jerufalem genaamde uit hoofde van de menigte Jooden , die aldaar woonenb en handel dryven. Hunne Synagoge is inderdaad te Al* tona •, eene kleine Stad digt by dezelve , onder het gebied van den Koning van Denemarken , Welke Vorst hen ook te Gluck Stad befchermt , maar dit belet niet dat Hamburgh veelen van deze natie bevat ; waarvan eenigen zeer ryk zyn , en in verfcheiden weetenfchappen , inzonderheid de geneeskonst , kundig. Men merkt op dat zy in die Stad handelbaarcr geweest zyn dan elders ; en dat eene groote menigte hunner in het
be-
(fc) Hist. Un. Jud. ibid. p. 18» Villalpand. tom. II p. 2 Juan de la fuente convcnier.cia dc lus monarchias , ap. Basnag. c. 35. J. 1. & feq.
(&) Zyn naam was Salomon ; hy was voor een zyner broeders borg gebleven , en wierdt in eene gevangenis geworpen , waar uit nipts dan zyne overgang tot het Christendom hem konde redden ; en dit , gevoegd by zyne gereedheid om alle de beivysredeaen van zynen onderwyzer toe té (temmen , heeft zyne bekee» ïing verdagt gemaakt.
Pp a
xvir.
Boek*
uihoi656
Hamrrgh.



3ïO
HISTORIE, van db ,
XVII. •Boek.
te Praag gevestigd.
Hunne vei dediping vin die Stad.
begin van deze eeuw bekeerd wierdt door zekere Esdras of Edzar (welken eenigen te onregt voor een bekeerd Jood genomen hebben) en die zyn voornaame werk daar van maakte om deze natie in het Christelyk geloof te onderwyzen en te bevestigen. Een Godgeleerde van die Stad verbeeldde zig dat indien deze onderwyzingen met eenig geweld gepaard gingen , dezelve talryker en kragtdadiger zouden zyn. Maar de Raad hiervan onderrigt , bekoelde weldra zyn ontydigen yver die alleen diende om het aantal der burgers te verminderen , en die reeds eenige beweegingen onder het volk veroorzaakt hadt.
Wy hebben reeds opgemerkt , dat zv te Praag met aanzienlyke voorregten befchonken wierden., uit hoofde van de groote dienften , die zy by tie belegering van die Stad bewezen hadden , en zy Hellen zo veel roem in deze verdienftelyke daad , dat Rabbi Iehudah Leo een berigt van deze gebeurtenis opftelde waarin hy de getrouwheid en dapperheid van zyne natie tot de .wolken verheft ; hy pryst huune onvermoeide naarftigheid in het mynen , hunne waakzaamheid in het verdedigen van die plaats enz. maar inzonderheid hunne godsvrugt, die hen dikwijs m de Synagoge deedt vergaderen , om den Henel aanteroepen , en eene godvrugtige Litanie op te zeggen , ten dien einde opgefteld door R. Simeon , wiens hoofd van helderen luister glinftert. In één woord hy fchynt de behoudenis van die Stad aan der Jooden gebeden en verdienften toe te fchryven ; des niettegenftaande hadden zy de vernedering van te hooren , dat de vyand , na het opbreken der belegering , Tabor en verfcheiden andere Steden van Bohème, , in trok , en de Jooden aldaar plunderde. De Schryver befluit met eene vermaaning aan zyne natie , die zyne historie leezen zalom luidskeels uit te roepen. Gezegend zy onze God , die alle deze wonde.
ftn



VERSTROOYING der JOODEN. 321
ren ten onzen voordeele gewrogt heeft. Dit alles is egter niet in ftaat geweest om eene taamlyke goede verftandhouding tusfchen de burgers en Jooden te doen plaats grypen , in tegendeel zy haaten elkander , en nemen alle gelegenheden waar om dit te toonen ; en men inoet erkennen dat de Jooden zig nu en aan aan zulke verfoeijelyke misdaaden hebben fchuldig gemaakt , dat dezelve hen niet flegts verdagt maar haatlyk by de Christenen moesten maaken.
Zy hadden in Hongarye het voorregt genoten om de inkomften te pagten tot dat Ferdinand II. hen dit ontnam door een edikt in 1630 gedagtekend (/) ; niet tegenftaande hetwelk zy , naar het fchynt, middel vonden zig daar in te handhaaven , dewyl Ferdinand III naderhand verpligt was hen , hiervan te berooven door een nieuw edikt waar by de züken veroordeeld wierden om hunne ampten te verliezen. . die eenige Jooden in dezelve toegang gaven ; om dat zy , zegt deze wet, geen gemeten of eeriykheid hebben , en derhilven niet ver. dienen de voorregten van het Koningryk Hongarye te genieten Cm). Dit belettede egter niet dat zy by oogluiking geduld wierden , en in hunne bedieningen bleven tot dat de Keizer eens en andermaal Kommisiarisfen uitzondt met uitdruklyken last 'om hen uit dezelve te zetten , en die Maatfchappyen , waarin men hen hadt haten blyven , te ftraffen ; de laatste van deze Kommisfien hadt in 1655 plaats (n). De Jooden woonen daar egter fteeds , niet flegts in die deelen welke onder de
(i) Vid Ferd. II. Imp. decret. art. XV. -an. 1633. ap. Verbo» Corp. jur. Hungar. tom II. p, 256.
(jb) Ferd. III. decret. II. Püfoniens - an. 1647. art. IX. sp. eund. p. 344,
(ra) Ibid. fub. an. 1649 -p. 383. & decret. Pofon. V. an. löSS» Jtrt. XXIX. p. 402. vid. Baskag'. C. 35. J. 8 .& 9.
XVI. Boek.
In Hongarye van hunne voor. regten beroofd.
Annoi63o en 1Ö47 IÖ55



3ia HISTORIE van de
XVIL Boek.
Een formulier va; een eed.
Eene groot vergade' ring in Hongarye ander dez natie over den Mesji as gehouden
befcherming van den grooten Heer flaan , maar ook in die ftreeken welke van het Ryk afhangen. In deze laatfte moeten zy , a's zy eene geregtelyke vervolging tegen de Christenen aanvangen , een formulier van een eed , aan hen 1 voorgefchreven , uitfpreken die zeer zonderling is , en die de lezer in de noot zien 'kan (C>
Niettegenstaande dit alles verkoren de Joo'den dit Koningryk , boven alle andere landen , om aldaar hunne groote Raadsvergadering , in den Jaare 1650 , te houden , in welke het gewigtigst punt >van hunnen godsdienst , namelyk of de Mesfias gekomen was , ftohdt verhandeld te worden. Een onzer
(C) Zy zyn verpligt hun aangezigt naar de zon te keeren , en barrevoets te ftaan , hebbende hunne lighaamen bedekt met een mantel , en hunne hoofden met een Joodjehen hoed ; met de hand leunende op een rol of deel van hunne wet. In dien ftand fpreken zy de volgende woorden uit : „ Ik ,, zulk een , „ een Jood , zweere by den levendigen God , den Almagtigen „ God , die den Hemel , de Aarde , én alles wat daarin is , „ gemaakt heeft , dat ik onfchuldig ben aan de misdaad welke „ die Christen my te last legt. En indien ik daar aan fchuldig „ ben zo moge de aarde zig openen en my verfijnden , gelyk zy „ Daihan en Abiram gedaan heeft , zb moge de melaatsheid wel„ ke Elifa van Nanman op Gehaji overbragt , my bedekken : zo
mogen de vallende Ziekte , de bloedftoitingen , en Jigt my „ terftonu aantasten : zo moge een fch'elyke dood my wegrukken: zo „ moge myn lighaam en ziel omkomen : zo inos;en myne beïittin-
gen te gronde gaan ; zo moge ik nooit in denfehoot van Airai. „ ham toegelaten worden ; zo moge de wet op den berg Sinaï „ gegeven my verdelgen : zo moge alle de heilige fchrift in de „ vyf boeken van Mcfes bevat my befchaamen. En indien myn „ tegenwoordigen eed niet waar en regtmaatig is zo moge God „ (Adonai) , door zyne goddelyke Almagt , my uit het boek „ der levenden uitfehrappen (10)"
(10) Verboz, Corp. jur. Hungar. part: III. titul. 36. tom. I. p. 13$. Basnag. ubi. fup. J. 10.



VERSTROOYING der JOODEN. 325
landslieden , die ons verhaalt daarby tegenwoordig geweest te zyn , heeft ons daar van het volgende berigt gegeven (0). De Jooden in twyfeling gebragt door het groot getal eeuwen die 'er verlopen zyn zedert den tyd dat zy hunnen Verlosfer verwagten , befloten eene vergadering van alle hunne Rabbynen by een te roepen om dat ftuk op te helderen. Hongarye kwam hen voor hiertoe wel gefchikt te zyn , dewyl de Turkfche oorlogen dit Ryk ten grooten deele ontvolkt hadden ; Zy verkozen de vlakte van Ageda , omtrent 30 mylen van Buda tot dit oogmerk , en de toen oorlogende Prinfen vergundden hen hiertoe gereedelyk vryheid. Drie honderd van hunne geleerdfte Rabbynen , uit verfchillende natiën , kwamen dan aldaar by een , met eene grooten menigte Jooden , die uit andere landen ook derwaards kwamen, zy floegen allen hunne tenten op , en een van dezelve , grooter dan de overige , wierdt ter vergadering van den grooten Raad gefchikt ; en R. Zachariah ; van de ftam van Levi , wierdt tot voorzitter en fpreeker aangefteld. Hy zat voor een groote tafel , met zyn aangezigt naar de oostelyke deur , van de tent gekeerd , en alle de overigen zaten rondom hem.
De eerfte dag verliep met wederzydfche pligtplegingen1 en geluk vvenfehingen , en met de zulken uittefluiten* die hunnen Joodfchen oorfprong niet van meer dan vyf of zes honderd jaaren herwaards konden bewyzen. Den tweeden dag ftelde de Prefident deze vraag voor , in woorden hier toe gefchikt : ,, Wy zyn hier by een „ gekomen om te onderzoeken of de Mesfias geko„ men zy ? dan of wy' nog op zyné komst moeten „ wagten ?" Waar op zommige verklaarden geneigd te zyn om- te gelooven dat hy reeds gekomen was , dewyl
da
(0) Brett's Verhaal van de handeLwys,; enz. phenix XV. toni». IU p., 544*
XVII. Boek.
k uit/lag-
5.



324
HISTORIE van de
XVII. Boek.
de groote 'ongelukken en rampen , welken de Voorzienigheid hen geduurende zulk een reeks van eeuwen hadt blyven toe-zenden, • niet konden toegefchreven worden aan hunne afgodery , eene misdaad waarvan hunne natie , zelfs zedert haa. re terugkomst uit de Babylonifche gevangenis , geheel vry gebleven was. Zo dat alle deze elenden welke zy ze» dert hunne verftrooijing geleden hadden aan eenige andere oorzaak moeten toegefchreven worden. Dit beflu.it wierdt . geoordeeld regtmaatig te zyn ; en zy zouden daar met reden hebben kunnen byvoegen , dat deze oorzaak alleen daarin beftondt , omdat zy den Mesfias bleven verwerpen , welken God , gelyk wy elders getoond hebben , op den beftemden tyd gezonden hadt, maar de meerderheid der ftemmen deedt dit gevoelen omflaan , en men kwam overeen, dat de Mesfias nog niet gekomen was , en dat de vertraaging van zyne komst door hunne zonden en onboetvaardigheid veroorzaakt wierdt.
Zy verhandelden vervolgens op welk eene wyze de Mesfias komen zoude , en ftemden ligteïyk in deze drie byzonderheden overeen, i. Dat hy als een groot Veroveraar verfchynen , en hen van alle vreemde jok verlos- • fen zoude a. Dat hy niets in den Mo/aifchen Godsdienst zoude veranderen. En 3. Dat hy uit eene m .agd geboren zoude worden , en dat deze zyne wonderdadige geboorte het kenmerk zyn zoude, waardoor hy aan hen die niets van het verbond wisten , bekend zoude worden De vergadering hadt zes dagen geduurd , toen eenige Geestelyken, van Rome derwaards gezonden , zig aldaar vertoonden ; deze niet vergenoegd met hen te bewyzen , dat Jefus Christus de beloofde Mesfias was , begonden deszelfs aanbidding 3e plegtigheden , en het gezag van de kerk , waarvan het Hoofd de Stedehouder van die goddelyke Perfoon was j aan te pryzen. Deze verklaaring veroor-



VERSTROOYING der JOODEN. s*5
oorzaakte onmiddelyk een vreemd oproer in de Vergadering» waarin men niets anders hoorde'dan een woest geroep van Geen Christus ! Geen God-mensch ! geene tusjchcnkomst van Heiligen ! geene aanbidding van beelden ! eeene g".beden aan de Maagd ! welk alles vergezeld ging van een lu:d geroep , van het fcheuren der kleederen , het toeftoppen der ooren , en op deze wyze fcheidden zy dien dag van elkander. Den volgenden dag , zynde de agtfte , kwamen zy alleen te zamen om eene andere Haadsvergadering te bepaaïen , die drie jaaren daarna moest gehouden worden in Syrië , alwaar onze fchryver ons verhaalt, dat zig nog eenige van de Joodfcbe. Rechabiten onthielden. Hy merkt verder aan dat eem-. ge der Joodfcbe leeraaren erkenden niet weinig getroffen te zyn door het geen was voorgevallen , en hun verlangen betuigden om met eenige proteftantfche godgeleerden een gefprek te houden , maar de tegenwoordigheid van zo veele Munniken , zeiden zy , hadt hen te rug gehouden , en hen een treurig einde voor hunne vergadering doen vreezen.
Omtrent tien jaaren daarna waren zy in zulk een aanzien te JVtenen dat R. Zachariah vryheid verworven hadt om eene ftaatelyke Synagoge en Akademie te bouwen , ten einde de geleerdheid onder hen te doen herleeven. Hy hadt de laatftgemelde met een genoegzaam inkomen befchonken , om vier en twintig leeraaren te onderhouden , zodat de School altyd open was , en 'er Reeds eenige leeraaren in dezelve onderwezen. Het gebouw was egter nauwlyks voltooid of de Keizer verhandde alle de Jooden uit die Hoofdftad , en veranderde hunne Synagoge in eene Kerk (p). Zy beklagen zig , dat de Keizerin op eene bygelovige wyze haare
on-
(p) Bap.iuo'9 Hift. Judaic. Bashag. uï>. fup, J. 20.
Oost. Hist. Xlli.Deel. I:Stuk. Qq
Boek» XVII,
Eene nieti» we verga, tering iastge-> leid,
In groet aanzien te Weenen.
Ann.iörjei
Uitgéban^ nen 1669.



XVII, Boek.
Herroepen 1673.
Door het ge meen bert$J'i 1705
In andere
deelen van het Ryk ge vestigd.
(i) Binjamik db Tubbla , Itincrar.
&6 HISTORIE van de
onvrugtbaarheid daaraan toefchreef, dewyl men dit Volk duldde , waarvoor God haar kort daarna ftraftte ; want dat zy van eene dogter bevallen zynde, in het kraambed ftierf. Niet lang daarna wierden zy allen herroepen , en zetteden zig in die hoofdftad neder. Deze Vorst toonde geene geringe gevoeligheid over den yver waarmede de Jooden van Buda de belegering van die .Stad tegen hem uithielden , fchoon zy hierin inderdaad niets anders dan hun pligt deden , dewyl dezelve aan het Ottomaniscb Ryk behoorde. Men duldt hen niet flegts te Weenen, maar zy worden in verfcheiden aanzienlyke posten en eerampten toegelaten ; doch het volk dat hen de rykdommen benydt welke zy onder deze Regeering verkrygen , verwekt zomtyds oproeren om hen van dezelve te berooven. Zy waren niet minder talryk en bloeiende in de meeste 'andere groote Steden van het Ryk , gelyk ook in de Provintien van Servia, Croatia , Moldavia r Valentina enz. en fchoon zy uit de Stad Neurenberg verbannen zyn , zyn zy egter in de meeste nabuurige Steden gevestigd, zy hebben eene Synagoge te Pfirt , en hebben zelfs vryheid om in de .Stad te mogen koomen met een leidsman die hen byblyft , en allerwegen vergezelt. Men kan hetzelfde zeggen van de Start Augsburg, alwaar hunne leeraars en discipelen door de ryke kooplieden van de plaats onderhouden wierden (q) , maar zy zyn zedert uit de Stad verbannen , cn moeten de vryheid , om daar in te mogen komen , koopen voor een gulden elk uur dat zy aldaar doorbrengen.
De Jooden van Regensburg zyn befchuldigd dat zy den Chriftenen aldaar een hunner grootfte heiligen ontftolen tiadden , welken deze Emmeron noemen, en dien zy
zeg«



VERSTROOYING der JOODEN. 3<7
7e?een , dat uit Poitou gekomen , en de Hunnen bekeerd heeft, terwyl de eerften verzekeren dat hy tot hunne Natie behoorde , en afftamdevan Amram Vader van Mofis. Het is niet gemaklyk dit gefchil te beflisTen • alleenlyk kan men dit ten voordeele der Jooden zeggen dat zy niet zo veel werk van heiligen fchynen te maaken , dat zy die der Chriftenen zouden fteelen ; bet eeen meer is dan deze . ten hunnen voordeele kunZn irbrenaen. De Jooden van Worms zyn ook , door Ten &e tet Joodendom verzaakte , befchuldigd, dat zy den naam van God op den top van hunne Synagoge geFchSven hadden/uit een bygelovig denkbeeld dat dit een kragtdaadig middel was om dezelve in hun bezit te doen blfven, in zoverre dat zy liever dezen naam met fpinnewebben bedekt zagen dan zig aan het gevaar bloot te ftellen om denzelven door afborftehng ut e wKchen Maar de Iranfcben overtuigden hen weldra van de ongegrondheid van dit denkbeeld , dewyl^ zy , II het hTneemen van die Stad , dit gebouw tot den g ond toe flegteden. Een hedendaagsch Reisbefchryver ff 30,00° Jooden te Frankfort (r) , zy worden daar egrer3 flegt behandeld , dewyl men hen dikwils berooft, onder zwaare boeten ftelt ; en verpligt water aan te draa/en als 'er ergens eenige brand ontltaat, terwyl de Christenen h'n in hunne huizen onder allerhande mis-, felvke gedaanten fchilderen , met oogmerk om hen ver-l letivk en haatiyk te maaken. Ondertusfchcn fchynen zv het leven te beminnen , fchoon zy m alle deze ftreeken in groote armoede en veragting zyn, zelfs KoSn 'er Skwils zeer geleerde Mannen onder hen te voorfchyn (F;.
O) Historische aanmerkingen op eene reis in Italië, ap. BaeNao.
UbmPÜK^hen was de beroemde kabbslist M*»* dte Q_q 2
vxir.
Boek»
«Frankort^



XVII. Boek.
De Jooder talryk in Holland.
328 HISTORIE van dm
Wy koomen nu tot de Jooden die in Holland gevestigd zyn , alwaar zy , indien wy één hunner Schryvers geloven mogen , meer vryheid en rust genieten , en in een meer bloeijenden en vermogenden itaat zyn dan in eenig ander gedeelte van de wereld (s). Zy zyn daar in twee foorten verdeeld ; namelyk de zulken die uit Duitschland derwaards kwamen , en hen die zig uit Portugal en Spanje derwaards hebben begeven ,
en
X_s) Dan. Levi de Barbios, Cafa de Jaacob, p. 24.
Omtrent den (are 1640 eene Lofrede fchreef op het Heilige Land, getyteld de Goederen der Aarde; en eene andere genoemd Megillath Humucoth of Boek der Verborgenheden , hetwelk eene Kabbalistifche uitlegging is over enige verzen uit bet derde hoofdfhik van Deuterontmium, waarin hy verfcheiden diepe verborgenheden onidekt heeft, die hy daar verklaart , tevens dc zwarigheden die zig daar tegen opdoen wegneemende.
In dat Ryk bloeide nog een ander beroemd Man, namelvk te Cifenjladt omtrent het jaai 1082 , Murdecbrd genaamd , die 'eerst als een Profeet te voorfchyn kwam , en het Volk geneigd vindende hem te gelooven , zig voor den Mesfias uitgaf. De Jooden van Italië fchreven hem een brief om hem derwaards te rTodlgen, en hy wierdt daar met grooten eerbied ontvangen; maar de Rabbyn, die hem derwaards geleidde, zyne bedriegery ontdest hebben e , begon hem uit te kryren , dog wierut door de overigen verpiigt te wyken , en verwierf eene verzekerfchrift van hen , op voorwaarde dat hy niet meer tegen Mordechii zoude fprek?n ; maar, dewyl hy zyn woord verbrak , wierdt hy van verfcheiden groote misdaaden befchuldigd. De valfehe Mctfias wierdt egter ontdekt , en verpligt uit Italië naar Folen te wyken , en het' is uit den bovengemelden Rabbyn dat wy dit berigr hebben , zodat hetzelve niet wel in twyffel kan getrokken worden.
Maar de beroemdfte Rabbyn welke Duitschland in de laatfte eeuwheeft voortgebragt , was de graote lfaak Lnia , fchryver ran de . overnatuurkundige inleiding tot de feabbalah , waa in h/ de rede.nen onderzoekt , die God bewogen om de Wereld (e Scheppen. Hy was een inboorling van Jerufalem , en zyne benaamirg van Askenafi (Duitfcher) wierdt hem alleen gegeven uit hoofde van zyn lang verblyf , want hy keerde in het laatst van zyn leven naas lalejttna te rug, en wierdt ts Sapheta in Opper Galilea begraven»



VERSTROOYING der JOODEN. 329
en zv zyn zo verdeeld uit hoofde van eenig verfchil itï ' piegtigheden dat zy elkander hartelyk haaten (G). Zetïler was een zeer aanzienlyk man onder de eerften, en kwam te Amflerdam met oogmerk om hen te mislei-( den , door de hoop van een Mesfias , welken hy bsweerde reeds te Straatsburg gezien te hebben , en die onmiddelyk na hunne bekeering en bewilliging zoude te voorfchyn komen , en kort daarna het Ryk van den Anti-Christ en van de Turken zoude vermelen , en zyn eisen gezag- van het eene einde der wereld tot het andere uitftrekken. Hy zoude ook een algemeenen Raad te Konftants vergaderen , die twaalf jaaren aanhouden, en een einde van alle hunne twisten over Godsdienst zaaken maken zoude. Deze Mesfias kwam egter niet te voorfchyn,en de Jooden vonden zig op eene-laage wyze door dien bedrieger misleidt
Onder de zulken , die zig uit Spanje en Portugal naar dit Gemeenebest begaven , worde een der Hoofden Michez genaamd , van Spaanfchen oorfprong, door Strada (u) befchu digd dat hy de oorlogen in de Nederlanden bevorderd hadt döor den Magiftraaten van Ant. werpen eene magtige hulp te belooven , en hy .fchreef hen uit Konjiantinopolen , dat de Groote Heer den Koning van Spanje in het kort zo veel werk zoude verft') Voetii disput, felect. tom. II. p. («) Strada de bell. Belg. lib. v. p. 214.
fGÏ Indien wy de Duitfchers mogen geloven , ligt de waare re den van deze verregaande haat dieper en is beter te regtvaard.gen^ nrrrlvk de veinzery en nalatigheid der Jooden in Portugal en is We dio , gelyk wy meer dan eens hebben opgemerkt, inde2 &n leeven / en zig in ailes naar den Rmnfehen Godsdiens, fchikken , met oogmerk om zig te verryken , en zig van daar naai Hêllmi begeeven om des te veiliger de vrugten van hunne fehyn. heiligheid te genieten.
Qq 3
XVII. Boek.
Misleid hor r. £eigier.
Befchui. digd wegens bei melyke ver/iandhou ding tegen de Spanjaarden.



33o HISTORIE van dk
XVII.
Boek,
De eerfte Synageee te öAmfterdam.
Een tweede gebeuwd.
fchaffen, dat zy geene hinderpaal van dien kant zo*a» den ontmoeten. Maar fchoon hy zyne belofte niet hieidt toont dit egter dat de Jooden veiliger waren in deze ftreeken dan in Spanje , dewyl hy daar reeds zo vroeg verkoos eene fchuilplaats te zoeken ; want het was niet dan omtrent veertig jaaren daarna dat de Jooden uit Portugal en Spanje zig in Holland kwamen nederzetten. Hunne eerfte vergadering te Amflerdam veroorzaakte egter geen geringen naaryver aan de inwooners , die hen eerst voor vermomde Roomsch Katholyken aanzagen ; tot dat zy by onderzoek van derzelver huizen , inzonderheid die waarin zy hunne godsdienftige vergaderingen hielden , niets anders vonden dan 'Hebremvfche boeken , en de Mofdifche wet; waarop zy alleenlyk bevel kregen om voor de behoudenis van de Stad te bidden, hetwelk zy gereedelyk beloofden ; en zy bouwden kort daarna aldaar hunne eerfte Synagoge , welke zy het Muis van Jacob noemden, om dat een ryk Jood van dien naam de ftigter van dat gebouw was (w). Zy rigteden niet lang daarna een tweeden tempel op , welken zy Neve Shalom , het verblyf van vrede , noemden , en zy ftelden dien onder op-» zigt van een beroemd Rabbyn , Juda Fega genaamd , die uit Afrika derwaards gekomen was ,• maar hy verliet die plaats , en begaf zig naar Konjiantinopolen; al. waar hy de historie van die natie , zedert de verwoes. :ing van Jerufalem door Titus tot aan de toenraaalig tylen , opftelde. Hy wierdt opgevolgd door Uziel, die ie fouten en agteloosheid der Jooden in zulke geftren*e bewoordingen berispt , dat by hunnen haat gaande maakte, waarop 'er eene derde Synagoge gebouwd vierdt, werwaards zig de fcheurroaakers begaven , onier geleide van een ander Rabbyn Pardo genaamd. Deze
(»r) Vid. Silva del Anton. Aivares Suares.



VERSTROOYING der JOODEN. 331
ze laatfte Synagoge heetede Beth Ijra&l, het Huis van ƒ» sra'èl Deze fcheuring duurde orqtrent twintig jaaren, niet zonder groote hitte van beide zyden , maar de> zelve wierdt eindelyk gelukkig geh-eld , en de drie Synagogen weder tot eene gemeenfchap vere iiigd waar aan men den naam van Thaimutö Hathorah, of , de Beoeffening der Wet CO gaf-
R.. Menasse, fchryver van verfcheiden geleerde i,ver b handelingen , en een der kundigfte godgeleerden, wel f< ken de Joodfcbe natie geduurende deze reeks van eeuwen heeft voortgebragt, wierdt ia den ouderdom van agttien jaaren aldaar aangefteld om den Thalmud te2 verklasren ,• en hy verwierf zulk een roem door zyne* geleerdheid en yver dat dit den nyd der naaryverige Rabbynen gaande maakte , en hem verfcheiden vyanden, verwekte. Maar hy veragtte derzelver laster, en vervolgde zyne ftudien met zulk een vlyr. , dat hy in den ouderdom van twintig jaaren het eerste gedeelte van zyn Conciliator op de Pentateuchus in het licht gaf; waarin hy de fchynbaare tegenftrydighcden van de heilige boeken , door de uitleggingen der oude en hedendaagfche leeraaren , en door zyne eigen gistingen, poogde overeentebrengen. En dit Werk, hetwelk hy naderhand voltooide , verwierf hem de achting en verwondering van alle de Geleerden , beiden Jooden en
Chris ■
(I) Zedert dien tyd hebben zy zorg gedragen om zo wel Schoolen als Synagogen te ftigten ; en een hunner Kether Hathorah of de kroon der Wet genaamd, wordt fteeds door eenigen der geleerdlte Mannen beftierd , en wierdt in 1643 opgeregt. Maar 't geen den bloeijende Haat van deze natie meest toont is de fraaije en groote Synagoge die zy in 1673 inwydden , en die met zo veel reden door alle de beoordeelaars van de Bouwkunde bewonderd, endoor hunne eigen predikers zo zeer opgevyzeld wierdt, dat 'er eene verzameling is gedrukt van de Predikatiën by die gelegenheid ge. daan'.
XVIL Boek.
. Me nas:verkoren.
yn greos
xrakter.



33&
HISTORfE van de
XVII. Boek.
Hy ktttJ i
Engeland, Ann. 1650
Christenen f» ; en men moet erkennen dat geeft Rabbyn , voor of na dien tyd deze moeijelyke punten ooit met zo veel geleerdheid en bondigheid verhandeld heeft. J ,
Bartolocci befchuldigt hem dat hy zig van de burgerlyke oorlogen in Engeland bediende om Olivier Cromviell te beweegen dat hy den Jooden vergunde zig aldaar nederzetten. Aan den ander kant verzekert een Joodscb historiefchryver dat Cromvoell en zyn Parlement hem derwaards nodigden , om daarover te handelen (y). jMaar zonder ons in eenig verder onderzoek des wegen in te laaten , vraagen wy of het niet natuurlyk in hem ■was dat hy zyne natie zulk eene voordeelige veftiging als in Engeland poogde te] bezorgen ? Maar het zy hy al of niet derwaards genodigd wierdt, het blykt althans duidelyk dat by zig met dat voorneemen naar Engeland begaf en dat hy door Cromwel en zyn Parlement wel ontvangen wierdt , gelyk ook zyne Verdediging van de Jooden , waarin hy alle de lasteringen oplost tegen zyne natie , inzonderheid wegens het kruifigen en gebruiken van het bloed der Chriften kinderen by hun Paaschfeest ; en hy bepleitede hunne zaak aldaar zo, wel dat indien wy eenige fchryvers van die tyden gelooven mogen , hy een veel betere vestiging en grootere voorregten voor hen verwierf, dan zy nog ooit in Engeland genoten hadden (*). Wy zullen van die verdediging in het berigt van zyne Werken fpreken. Bartolocci berispt hem egter niet flegts over dezelve, maar befchuldigt hem ook van andere beuzelagtige zaa-
Ken j
fx) Zie den brief van R. Zathuth, voor zyn Conciliator geplaatst.
Cn) Barrios Hiftor. univerf. Judaic. pkïr«lrt»tr n 582.
(V\ ld ibid. vid. Thophil. Spizel. Cpronid. Phtlologic p. 382. & Pantheon Anabaptiftic. part. 11. Ub. lil P- 234- Wol», ub. gp. p. 783-



VERSTROOYING der JOODEN. 335
ken , welke hy hem als misdaaden te last legt ; als , kv voorbeeld , dat hy de zyde der Remonftranten gekozen hadde om derzelver vriendfchap en befcherming te verwerven ; en dat hy zyne werken hadt laten drukken zonder goedkeuring of verlof van de Christen Godgeleerden enz. wegens welk alles hy door den Hr. Basnage genoegzaam gezuiverd is. Hy ftierf te Jmfierdam , in den jare 1652 , en liet een zoon na , die zvne drukkery by erfenis verkreeg , en de werken van zynen Vader aldaar drukte («). Zyne andere werken kan men in de noot zien (L). R. Zachuth een * groot
(a) BartoI, Wolf , Basnag. &c.
m Be hal ven de Conciliator waarvan de tweede , derde , efi vierde deelen het overige van het oude Testament behelsden , gal hl in het licht , 1. Een Spaanfchen bybel , in het jaar 1630 ? Een Hebreeuwfche Pentateuchus , met eene Spaanfche overzettin) on dezelve . in 1646. 3. Teforo das Dtnim of tchatkist der pleg Sh£ , in het Portugeesch l den jare 1645- 4- Zyn Oteonomu of verzamthng van gebruiken lot vrouwen , kinderen, bedienden en goederen bmeklyk. 5- Eene lofrede op de Koningin van Zwe* Ten 6. Zyn Ph^liies, in Spaanse verzen, 7. .Zyn Eben, Ta*. n óf dierbaar gefteente , zynde eene uiilggging op het Hand beeld van Nebuchodonozor. 8. Syne verhandeling over de opfflan SS der Jooden en de onfterflykbeld der ziel. 9. Over de val va. Adam enJde boosheid der menfchelyke natuur. 10 Over de hoo] van W/J waarin hy , uit het verhaal van Storno Montenno pTog te bewyzen , dat de,t«en Israelüifche ft.mmen voornaam^ in America la^gs de rivier Sabbation gevestigd zyn. Du boek wa oneldragen aan het EngHfcbe Parlement , en hy ontving de dank ïSSi daarvoor van den fpreeker van bet Kommitté in ee br ef 11 dên jare ,650. te Londen gedrukt, waarin hy Menasfezy !^ B n«mi. 11. Zyne dertig gisfingen wegers de^be, ping in het Latyn in tó?5 in 8vo uitgegeeven. 12. Zyne xerhai deling os er het zeker eindperk des levens. Zyn 6epher Phene Ra, bah , of Hehreeuwfche Index der fchriftuurp aatfen, °«'«Haard ™ den in de Middrasb Rabbah, of groote uitlegging op dezelve in eer ïphabetifche orde verhandeld. :3. Zyn Sod Teshmm , of gehe. der regtvaardigen , zynde een verhandeling over de geheimen d<
Oost. Hist. XIII. Dlel, I Stuk. R r n
xvn.
Boejk.
Zyn dood.
f
1 1
> z i
1
rj l" l»•
r-
|
:r



334
HISTORIE vam de
xvn.
Boek.
karakter van R. Zi chut;
Zyn dood. Ann.1642
groot vriend en lofredenaar van Menasfe (b~), die in dezelfde plaats en ter gelyker tyd leefde, was van Portugeefchen oorfprong, en wierd in 1575. te Lisfabon geboren. Hy wierdt door zyn vader die openlyke belydenis van den Roomsch katholyken godsdienst deedt, naar Salamanka enKonitnbra gezonden om zig aldaar in de natuurkunde te oeffenen; hy keerde van daar 'te rug, en zettede zig in zyne geboorteplaats neder, alwaar hy geen kleinen roem verwierf door zyne geleerdheid, en door zyne liefdadige geneezingen aan de arme zieken, en eenige aanzienlyke curen, die hy aan het Hof verrigtede. Hy fchreef verfcheiden boeken, inzonderheid eene hiftorie van de voornaame Natuurkundigen, die hy aan 'sPauien Refidenten aldaar opdroeg. En na omtrent dertig jaaren geveinst te hebben, begaf hy zig naar Amjlerdam alwaar hy befneeden wierdt, en een Jood ftierf, laatende verfcheiden Werken onvoltooid , welke hy voorneemens was te laaten drukken (0- Die welke hy
(Z>) Bartoloc. Wolf, Basnag. &c.
(e) Zie zyn leven, gefchreeven door Lüdov. Lbmoso, geplaatst voor zyn boek de Calculorum Morbo. Wolf, ub. fup. *T. 568. Ba sna 8. c. 36. J. 13.
natuur of natuurlyke toverkunst, t*. Zyn Nishmath Chajim , of de adem des levens, over de onfterfiykbeid der ziel. 15. Zyn Shaphah Berurah, of zuivere lip , over de fpraakkunst. 16. Zyne logica; zyne verdeediging van de Jooden , eerst in 1656. in het Engelsch uitgegeeven, en naderhand in 1707. herdrukt in der, Phenix, en verfchillende van een ander ftuk onder den naam van Eduard Nlcelaas, die belydt geen Jood te zyn, maar zig daor zynen ftyl en fchryftrant als zodanig verraad. Hierby mogen wy voegen zyn# brieyen aan de Geleerden van zynen tyd , over verfchillende en moeilyke punten, Waarvan hy in het tweede deel van zyn Concilbtor gewag maakt. Zyn drie uitgaven van den Hebreeuwfchen bybel, in zyne eigen drukkery vervaardigd, en een veel grooter getal rabw7)?h d boeken' we!k='' naamen de leezer vinden kan in Bartoloci, Wolf, Basnase, Hottinger. en andere fchryvers, inzonderheid in ét Jlgemeene Joodfcht hiftorie van Dan.il Len de Rarrios.



VERSTROOYING der JOODEN.
335
in het licht "gaf, waaren van de natuurkundige foort. 3 R. Abraham Isr AëL Pi tz ar o leefde ook te I Amjlerdam. Hy fchreef een hoek, getyteld: de fcepterm tan Juda, hetwelk eene uitlegging is op de profetie van Jacob (dj, in een gezwollen ftyl, en hy droeg hetzelvehai op aan de Pbarnasjtm , of Regters van die Synagoge, welken hy noemt de flarren die het Firmament verlichten, en de Atlasfen die het volk van Israël onder/leunen. Het is een bitter boek tegen het Christendom , waarin hy zig beklaagt over het gevaar in hetzelve te wederleggen, wegens de onopregte wyze waarop de Christenen de heilige fchrift vêrklaaren , en derzelver onbekwaamheid tot zulk een taak , gelyk ook over de tyrannieke wyze waarop zy die Jooden behandelen , die dezelve verklaaren op eene van hen verfchillende wyze. En het is niet onwaarfchynlyk dat dit de beweegrede was , die de Pharnasfim overhaalde om de uitgaaf van dit Werk, niettegenftaande de groote lofreedenen die daaraan gegeeven waren, te beletten. De Heer Basnage, die het in manufcript zag, heeft daarvan een kort berigt gegeeven , gelyk ook van de manier waarop hy de woorden Jeep* ter, Shilo enz. in die prophetie verklaart, op eene wyze geheel van die der Christenen verfchillende, met oogmerk om het denkbeeld wegens de komst van den Mesfias te wederleggen, maar wy zullen onzen leezeren deswegens wyzen op dien Schryver zeiven, om dus te vermyden van niet al te wydloopig te worden, (e).
R. Mortera was een ander beroemd leeraar te r. Amjlerdam , en een kundiger Schryver dan Pitzaro ; ra. fchoon zyne verhandeling Over de waarheid der MofaU&i fche wet, en over de wonderdadige Voorzienigheid van God aver zyn volk , gefchikt was om te toonen dat de wet
aan
(i) Genesis XLIX. rs. 10. <t) Hist. des Juifs. lib. IX. c. 36. $, 14 — 21. Rr a
VU. Soek.
rkenvan
Abraa Pitza.
Morte. noirjif



33« HISTORIE van dj
XVII. Boek.
aan Mo/et gegeeven , volmaakt was; en dat de Christenen dezelve beledigd hebben , dewyl zy die door byvoeging van nieuwe voorfchriften, tot gro.otcr volmaaktheid wilden brengen. Hy tastte de Protefianten en Roomschkatholyken even fterk aan; en poogt het gezag van het nieuwe Testament, de kragt der Sakrementen, en de belooningen en ftraffen van een ander leven t» vêrklaaren (M).
Zy
(M) Maar de opmerklykfte van aiïe de Joofon uit die Stad' was Spinofa, fchryver van een nieuwe föurt van Godverzaakery, enby alle de geleerden door zyne Wysgeerige Werken wel bekend.. Zyne ouders waren van Portugeefcben oorfpiong, en in ruime omHandigheden ; Hy wierdt in 1632. te Amfttrdim geboren , en by zyn vaders dood wilde hy flegrs één bed aanneemen van alles wat deze hem hadt nagelaaten , en verkoos op de laagfte en geringfte wyze te leeven , en zyn onderhoud te winnen door het flypen van brillen en andere dergelyke glazen , hetwelk hem zo weinig winst aanbragt, dat fchoon hy voornaamlyk van melk en grutten leefde, hy egter even arm was, by het einde van het jaar als by deszelfs begin. Hy weigerde egter eene aanzienlyke fomme gelds van een vriend , en bewilligde flegts om een zeer klein jaargeld van hem aan te neemen, waarvan hy leefde. Eenigen denken dat hy de beginzels van godverzaaking inzoog van zynen Latynfchen meester Fan Hen Ende, die dezelve beide beleedt en onderwees. Maar of dit al
niet heeft plaats gehad, het is althans waarfchynlyk dat de Wysgeerte van Desctrtes hem een wanfmaak inboezemde voor alle joodjche geleerdheid, en eindelyk voor hunnen godsdienst. Zy befpeurden dit weldra, doordien hy niet in de Synagoge kwam, en p3ogden hem door een 3anzie;ilyk jaargeld te behouden ; maar hy verwierp dit, en wierdt hen zo haatlyk dat een hunner hem meer dan eens poogde te doorfteeken , waarop hy die Stad verliet, alwaar hy vondt dat zyne Natie al te vermogend, en al te zeer tegen hem verbitterd was, dan dat hy daar langer durfde blyven, hy bè?af zig naar Leidm en naderhand naar 'sGravenhage. Zy vervolgden héra egter met hunne grcate hnnblikfems ; maar hy beriep zig wegens bun. vonnis, door een gefchrift, in het Spaansch opgefteld, hetwelk aan de 'labbynen van de Synagoge gerigt was. Hy gaf kort daarna zyne wiskundige buwyzeu en zyne overpeinzingen in het licht, en, bragt eindelyk zyn TraUatus Thsologico ■ Politicus te voorfchyn. waar to zyn nieu,v ftelzel van Godveriaakery bevat was, voor hetwelk



VERSTROOYÏNS der JOODEN. 337
r Z? zyn niet minder talryk en bloeijende in 'sHage , alwaar zy.ook eene fraaije Synagoge hebben, en alwaar
hy zo zeer bewonderd en geliefkoost is geworden door gte öpperJ vlakk'ee beminnaars van nieuwigheden , in Holland , UuitscMana Ti&^Tn welken hy ^^eiden nodigingen en groo e aanmoedigingen ontving , maar hy weigerde die alle , en ftiett in 'sHage in den jare 1677. 44 jaar oud zynde. . . , • , Gelyk S/>rW« verfcheiden navolgers en discipelen hadt,met Jrderda-d in een! fekte vereenigd, maar hier en daar verfpreid, zo Lad h'ookverfcheiden geleerde8 partyen. welke ons bedek met toe. hat hier op te roemen ; Wy zullen ons vergenoegen van die onder zvne naie gewag te maaken, en inzonderheid van den geleer. den Ba'tblzar O,obio , een Spanjaard van geboorte en een GeSeLeer wiens ouders openlyk het Christendom b.leeden ; maat hv konde', naar het fchynï , niet genoegzaam vemzen om aan den Sterdogt te ontfnappeni; en wierdt in de gevangenis der IrqmfirJ «worpen, en na drie jaaren lang nauw bewaakt te zyn, wierdt h on de pv. bank gebrag om hem te doen bekennen dat r-y een Jooc »as Hv verdroeg dit egter met zulk een ftandvastigheid , dat de toauifit?nV"hem voor een Christen houdende, hem oslieten.
(3robio die" de Wysgeerte beoefend hadt , en Hoogleeraar in d£ Overn tut, kunde J Salamanka geweest was, vondt geduurende zy, ?eSnïX, genoegzamen tyd om zig zodanig, in d,e wetenfchat te oefenen , dat hy daarin volmaakt kundig wierdt; zodat hy if nlaats van : naar eenig ander land te begecven , andermaal dei Öelraarftoel verwierf, en eenigen tyd Profesfor te Tholofa: was tot dat hy eindelyk moede van zynen godsdienst langer■ te ontvein zen zig naar Amjlerdam begaf, aldaar befneeden wierdt, en open baare belvdenis van het Joodendom deedt. Hy verwierf zulk eei ïoem door zyn goed geluif in de geneeskunde dat hy naauwlyks y hadt om zvne boek-oefeningen voorttezetten ; en toen het Wer ïn sZ/X be? licht kwam, verachtte hy hetzelve eerst ter 00, zaak van den Schryver, en oordeelde, dat deszelfs begmzels al t Skbaar valsch waren , dan dat zy door een.g Man van verflm zouden aangenomen worden. Maar toen hy het antwoord van Bn dZurg daarop ontving, waarin die Schryver met hem overeenftem wegens twee gevaarlyke ftelzels , of ten minften wegens deze, . Fchynt te twyffelen; namelyk: 1. Dat men niets m Godsdiensten ken kan toeftemmen, dan hetgeen met de reden overeen komt, e a. Dat dewyl Niets niets voortbrengt, (ex mhüo ml fit,) OoJ nu «rkend konde worden dd waereld uit Niets gefcbapen te hvoben Rr 3 01
XVII.
Boel,
lyke Joolen in den laag.
1 1
1
1 c
l t
1 :
►>



XVII.
boek.
33* * HISTORIE van de
dezulken die vermogend en ryk geworden zyn . eene vreedzame en vermakelyke wykplaats zoeken. Want aldaar genieten zy den grootften voorfpocd, leeven in dc vokomenfte weelde , en woonen in de pragtigfte ge, bouwen. Hun geluk onder die regeering is etter zodanig, dat zy hunne rykdommen en grootheid genieten zonder den naaryver of nyd van het gemeen gaande te maaken, terwyl de overigen een aanzienlyken handel zo wel in hun vaderland als elders dry ven, zonder bloot te ftaan voor die zwaare belastingen , kneevelende procesfen, uitbanningen, en andere ongelukken, waar onder wy hen in andere deelen van Europa hebben zien zugten.
De
begaf zig naar Hollald L Spanjaard van geboorte , maar hy agfervo len- en om in Zyn ,ontwerP d« te vryer te kunneu
zelve te vervT&n 5 V U\ t0e om een houten m°del van hetfche?H«? w -g ' "aar de on^erpen die hy daarvan in ver^ Sfch%r^WS,Initte ^ maa^e "adeVand
onder den1 ïvrd ™« n ■ ° elJ en gaf dezelve in het F^seh üit
£403, dat is na Jefus Christus ill " Ztlmit' lm du mnJt veSdrdTe1v?ifhet ]£beeterde nad^"d de befchryving, «, Tabnith H7al, 7e* GedamïeZT'L T* f^™, d«Vl *2 bewonderd door de gelee/den ■ et aÏTI' DezeIve wierd zeer dat daarvan een £VEe overzet^ „S?? ^ i*™"*1 beval gepaste plaaten ^^'^Zl^^o^T^ V0Jden' met oordeelen. Juda voe4e Ltt Znl l°r t • be!er zoude kunnen kei , en eenf verffielin^ taber«rubim, en eene uitleSl vandf PfaÏL„ mbonds en de Chede overnatuarkundige Sk?™BeB van In 'nTf"!! hy onde™ hetwelk hem, zeide, hyeeenTperfnLnl k w Tnalinud te vêrklaaren, gekost hadt. 7 Seen 2en"Sen «b«d, eo aiet weinig moeite



VERSTROOYING der JOODEN. 339 *
De Jooden in Engeland hebben niet minder reden om de zagtheid van die Regeering, en de herbergzame handelwys van die natie jegens hen te pryzen. Zy heb-^ ben aldaar volkomen vryheid van godsdienst, eene volle 1 vryheid van handel, en het gerust genot hunner eigendommen. Zy worden, gelyk die van Holland, gemeenlyk in Hoogduitfche en Portugeefche , of met meer eigen-i fchap , in noordelyke en zuidelyke Jooden verdeeld , en« hebben elk hunne Synagogen, Hoofden, Schooien, enz.j maar geene Akademie, zodat zy verpligt zyn hunnec jongelingen , die zig op de weetenfehappen zullen toe-« leggen , de eenen naar Duitschland en de anderen naar Amjlerdam te zenden. De eerften zyn verre weg de behoeftigfte, gelyk ook de yverigfbe voor hunnen godsdienst, en zeer zorgvuldig om zelfs hunne armfte kinderen in denzelven, en in de kennis van de Hehreeuwfche taal te onderwyzen; terwyl de laatften die ryker zyn, en waar onder eenigen zelfs in overvloed leeven, in alle deeze opzigten nalaatiger zyn; in zo verre dat verfcheiden hunner de Liturgie van hunne Synagogen niet verflaan, maar zig van eene Portugeejche overzet» ting van dezelve , bedienen. Beiden hebben zy egter eenige geleerde Rabbynen gehad en onder de laatften wierd R Netto met reden aangemerkt als een man, nietf flegts in de Joodfcbe , maar in alle andere foorten van geleerdheid, wel ei varen. Maar het gros hunner leggen zig meer toe op het dryven van koophandel, en het oefenen van hantteeringen , dan op de beoefening hunner leeraaren De ryken onder hen zyn zeer edelmoedig en iiefdaadig, niet flegts jegens hunne eigen ;rmen, maar ook jegens die der Christenen , en eenigen hunner hebben hunne weldaadigheid aan hunne nabuuren rondom hunne buitenplaatzen en landhuizen zo fterk, en op zulk eene befcheidene wyze, doen voelen, dat de edelfte Christenen het als eene eer mogen aanmerken, hen
daar
XVII. Boek.
In Engeland.
Tn Hoogduitfche en Poitugeefche Jooden verdeeld.
\. Nett*.



34o * HISTORIE van ds
XVII. Boek.
Hunne nieuwe tyd reekening wegens hurme teelating in Engeland
Tegenwoot dige ftaat der Joode in alle iet len der wi reld.
daarin naar te volgen. Wat de zulken van een kager rang betreft, inzonderheid zy die zig met mindere takken van handeldryven bemoeijen , derzelver caraóter is zeer verfchillend.
Zy wierden egter weder in dit Koningryk herfteld , nadat zy zo lang door ftrenge wetten uit hetzelve waren verbannen geweest „ gelyk wy , van Manasje Ben Isra'él fpreekende , reeds verhaald hebben, en dit voordeel is hen zo aanmerklyk voorgekomen , dat zy zedert hetzelve eene nieuwe tydreekening begonnen hebben, welke zy op hunne graven houwen, en van welke zy hunne aanzienlykfte fchriften dagteekenen; En vryheid verworven hebbende om eene Synagoge te bouwen, noemden zy dezelve de Heilige Vergadering, en Joodfcbe Par'nasfus (gj. Zy zyn daar veel gemeenzamer, vriendelyker en hebben 'er meer verkeering dan in de meeste andere landen; zy zullen zelfs geene twistrede over godsdienstzaaken van de hand wyzen, mits dat dit by wyze van gefprek gefchiede.
- Wy hebben nu de hiftorie der Oosterfche en Westerfche Jooden tot aan het einde der zeeventiende eeuw
'gebragt; daar blyft derhalven alleenlyk over dat wy onzen leezeren een kort berigt geeven van hunnen tegenwoordigen ftaat in alle de deelen der waereld. Verfcheiden aanzienlyke pennen , beide onder hunne natie en onder de Christenen, hebben gepoogd, ons eene taamlyke kennis van derzelver aantal mede te deelen , onder deeze zullen wy eenige weinigen uitkiezen die ons voorkomen , deswegen het beste onderzoek gedaan te hebben.
„Een hunner laatere Schryvers die te Venetië on-
„ der-
(g) Basrios Epift. ad Kabal Kadosh , ( Hei'jge Vergadering) Londres,; an. 1685. p- 22.



VERSTROOYING der JOODEN. 341 *
„ derwees (O erkent dat het zeer moeijelyk is derzel„ ver juist getal te bepaalen , dewyl zy te dier tyd in „ zo veele deelen der waereld verfbreid waren Wy „ kunnen geen berigt krygen, vervolgt hy , wegens de „ tien ftammen door Salmanazzar gevangelyk wegge„ voerd , noch wegens het land waar zy zig hebben „ nedergezet, fchoon de waereld thans zo wel bekend „ is. Indien wy met het Oosten beginnen , weeten „ wy'|dat zig eene groote meenigte Jooden in het Ko„ ningryk Perjië bevind , fchoon zy daar flegts weinig „ vryheid genieten. Het Twkfche Ryk is hunne voor„ naame wykplaats, niet flegts om dat zy daar reedj „ lang gevestigd zyn geweest, maar ook om dat eem „ groote menigte van hen , die uit Portugal en Spanjt „ verdreeven waren , zig derwaards begaven. Zy zyr „ talryker te Konjiantinopolen en Salonichi (Thesfalonika] „ dan in eenig ander gedeelte , en worden gereekenc „ meer dan 80, ooo in deze twee Steden, en meer dat „ een mihoen in het geheele Ryk, fterk te zyn. Ee „ ne groote menigte Pelgrims begeeven zig uit alle dee „ len der waereld naar Jeruzalem, en brengen aanzien „ lyke fommen derwaards , voor het onderhoud vai „ hunne Akademien en groot getal armen.
„ Zy zyn ook door geheel Duitschland verlpreid „ inzonderheid in het gebied van den Keizer, maar z; „ zyn nog talryker in Poolen , Lithauwen en Rusland 5, en het is aldaar, vervolgt onze Schryver , dat w; „ onze Akademien hebben, en verfcheiden duizendei „ discipelen , die onze wetten beide burgerlyk en ka
nonieke beoeffenen , dewyl zy daar vryheid hebbei „ om alle burgerlyke en krimineele gevallen te beooi
» dee
(i) R. Simom Luzati Discorf. ciica il flato degli Hebre c. 18.
Oost. Hist. XIII. Deel. I Stuk. S s
XVII. Boek.
Berigt van R. Luzati ■wegens hen.
l > I t
l
r
r 1
1



342 * HISTORIE va nds
XVII. Boek.
Buigt va: Manasfe Ben Israël
„ deelen. Zy zyn niet zo talryk in de Proteftantfche „ landen , die van de kerk van Rome zyn afgezonderd, „ fchoon zy met meer liefdadigheid en zagtheid behan„ deld worden in de Nederlanden, te Amfterdatn, Rot„ terdam, Hamburgh, en andere vrye Steden, waar de „ hande! voor aile vreemdelingen open ftaat.
„.Alle de Italiaanfche prinfen dulden de Jooden, „ ja begunftigen hen, en handhaaven hen onfchendüaar „ in hunne voorregten , zonder eenige verandering; en „ ik reeken dat zig omtrent 25000 van myne natie in ,, dat land bevinden. In de Koningryken Fez, Marok„ ko, en andere landen, die niet aan de Turken onder„ worpen zyn, zyn zy veel talryker , dewyl zy zig uit „ Spanje en Portugal zo gemaklyk derwaards kunnen be-
geeven. Daar zyn verfcheiden andere plaatfen in „ Afrika , langs de Zeekusten , voornaamlyk door Joo,, den bevolkt, maar dewyl zy aan ons niet bekend zyn
is het moeijelyk derzelver getal te bepaalen." Toe dus verre het berigt van onzen Venetiaanfchen Rabbyn, wegens den tegenwoordigen ftaat der Joodfcbe natie, i Aan den anderen kant dagt R. Manasfe Ben Israël, vroeger gemeld, die geloofde dat de terugkomst van alle de Jooden op handen was, dat dit door Profeet Jefaia was aangeduid (N) en merkt nut reden aan (T), dat die
edele
(*) Menass. Esperanza de Israël.
(N) WANT hst zal gefchiedm Un dien dage, zegt de Profeet, dof de Heere andermaal zyne hand aanleggen %al om weder te verwerven 't overblyfzel zyns volks hetwelk overgebleeven zyn zal van Isfvrië, e» van Egypte , en van Pathros , en van Moorenland , (Ethiopië) en van Klam, (Perfië) en van Sinear (Babyionj en van H^math (bet Oosten) en van de eilanden dtr zee (het Westen). En hy zal eene beniere oprichten ord r de Heidenen, en hy zal de verdreevenen Israëls verzamelen, en de verftroaiden uit Ju Ja vergaderen van de vier einden des aardryks, enz. En op eene andere plaats (3,1) voegt hy daarby, En
iet
(31) Ch. XXFI1. vs. 12.



VERSTROOYING der JCODEN. 3+3 *
edele Profetie niet konde verftaan worden als doelende op de terugkomst uit de Babylonifihe gevangenis, om dat God toen niet alle de twaalf Hammen riep , veel minder alle de vcrftrooiden uit Israël, uit alle de landen hunter gevangenis. Hy merkt in de volgende plaats aan, dat deeze beloofde verlosfing eene tweede genoemd is, om dat de algemeene verlosfing uit Egypte dezelve was voorgegaan, terwyl die van Babyion alleenlyk bepaald wierdt tot een gedeelte van de twee Hammen van Ju* da of Levi, en tóen de Israëliten Asjyrië verlieten . om zig naar bet land van Judea te begeeven, trokken zy geere rivier over, 't zy in Egypte of Ethiopië; gelyk God belooft dat zy doen zullen , by hunne tweede of algemeene terugkomst, wanneer de wateren van den Nyl en den Euphraat zullen gelcheiden worden, om de Hammen droogvoets te laten doortrekken , gelyk voormaals in de Roode zee en de Jordaan hadt piaats gehad.
Deze beide Rabbynen verlchillen alleenlyk in dit ééne punt , dat namelyk Luzitti de tien Rammen opgeeft , als zedert lang verlooren , of ten minften zo verftrooid dat men daar niets met eenige zekerheid van' ontdekken kan ; terwyl de ander verzeekert, dat zy in Amerika en andere deelen, verborgen zyn , alwaar zy op eene wondei dadige wyze door de Goddelyke Voorzienigheid bewaard zyn tot deeze roemryke herroeping , wanneer zy uit hunne wykplaatfen en vestigingen zullen te voorfchyn komen, en met het overige hunner broederen in Asjyrië vereenigd zuilen worden, van waar de hee'e natie de vlugt zal neemen naar Jeruzalem, als voge-
ftet zal te dien dage gefcliieden dat ae der rivife (Eupbrates) af, tot aan doch gjUeden zult tfgeleezen worden enz.
s
Heere dorfchen zal van den firom de riviere van Egypte (den Nyl): een by een e gy kinderen israëls.
s 2
XVII. Boek.
Denkbeeld la*, de tien lammen in Amerika tyn.



344* HISTORIE van de
XVII. Boek.
Ken
Joodsch' «pfcbrift «j een der A zorifche eilanden gevonden.
Zyn denkbeeld wederlegd.
gelen naar hunne nesten. Hy grondt zyn gevoelen op verfcheiden waarlchynlyke gisfingen ; als eerflelyk dat eenige volkeren van Amerika ons onbekend zyn , en geene betrekking tot da andere natiën van dit waerelddeel fchynen te hebben. Ten tweeden , verzekeren de Spanjaarden , dat zy by hunne aankomst in Peru een groot ftatelyk gebouw vonden , aan den Schepper der , waereld toegewyd ; hetwelk niet onderfteld kan worden giftigt te zyn door de Indianen , die afgodendienaars waren , en toen geheel geene kennis hadden" aan het gebruik van yzere gereedfchappen, waarmede dit gebouw fcheen opgeregt te zyn; zodat men bygevolg moet onderftellen dat het eene Synagoge geweest is, door de Jooden gebouwd. En ten derden fchynt dit breeder bevestigd door eene overleevering van de Indiaanen , waarin gemeld wordt, dat dit paleis, gelyk zy hetzelve noemen gebouwd was door eene geheele natie die baarden hadt, en ouder was dan hunne Incas (/).
R. Menasse haalt insgelyks een opfchrift aan, gevonden op een graf in het eiland St. Michiel, een der 'Azorifche eilanden, waarvan Genebrard (m) gefprooken heeft, en hetwelk, fchoon wat moeilyk te ontcyfferen, (ten zy dit door de verplaatzing der letters gefchiede;) uit de karakters en woorden egter duidelyk genoeg blykt gehouwen te zyn door eenige Jaoden die op dat eiland gekomen waren. Hier by voegt hy de gevoelens van eene goede menigte Christen , die hem in zyne gisfingen , wegens de tien ftammen , bevestigd hebben (»). Maar dit alles te zamen gevoegd , kan niet opweegen, hetgeen hier tegen is ingebragt. Wy hebben in een vroeger deel getoond dat deze ftammen gevestigd waren
Mi
(/) Estekasza de Israël, p. 114. & fep.
(m) Ibid. p. 44.
(a) Ibis. p. 26, & feq. & u6.



VERSTROOYING der JOODEN. 345
in het Oosten, en in de nabuurfchap van de rivier Eu. pbrates, of eigenlyk langs de Chaboras die zig in dezelve uitftort; zodat God hen fchynt terug gebragt te hebben in het zelfde land, waaruit hy hunnen Patriarch uitleidde. Wy hebben ook vroeger aangemerkt dat eene groote meenigte hunner in Judea terug kwam; te gelyk met de terugkeering van de Joodfcbe gevangenis te Babyion, fchoon zy van dien tyd af onder hen verftrooid waren ; en een hedendaagsch geleerd Schryver , die de hiftorie van Arifiea wegens de overzetting der Zeventigen heeft pogen te wederleggen, heeft dit nog breeder bewezen (o). Wat dezulken betreft, die agter bleeven, zy verfprejdden zig niet flegts verder, naarmaate dat zy vermenigvuldigden , maar bleeven ook fteeds hunne Afgezanten en Offerhanden in de gepaste jaargetyden naar Jerufalem zenden , zo lang de tempel in weezen was. Zy fchynen daar gebleeven te zyn tot de elfde eeuw ; de. vvyl zy , gelyk wy in het beloop van dit hoofdftuk gezien hebben , geduurende al dien tyd , hunne Hoofden van de gevangenis , Synagogen en Akademien hadden ; en fchoon zy fterk vervallen zyn door de menigvuldige vervolgingen die hen wierden aangedaan, en de omwentelingen van dat Ryk, beftonden zy egter in grooten getaale , geduurende de twaalfde, dertiende en veertiende ecuwen , en zyn thans nog in even groote meenigte. Zodat wy niet naar Amerika behoeven te gaan om hen te ontdekken, noch behoeven te onderftellen, dat zy in eenig verafgeleegen gedeelte van den aerdbol verloren of verborgen zyn. En indien men aanmerkt dat de eene ftam zodanig met de andere vermengd is , dat zy met geene mooglykheid kunnen onderfcheiden worden, antwoorden wy hiesop, dat dit zonder een wonderwerk , niet wel anders hadt kunnen zyn, geduurende zulk eene
lanr
(O Wederlegging van de Zeventigen, p. lai. en verv.
Ss 3
XVII. Boek,
Tien Ham m'-n , wat gevestigd.



346* HISTORIE van di
XVII. Boek.
De Toode iu China niet in %ulk een gttal.
Berigt va Alvarez wegens ben.
lange reeks van ecuwen, en zo veele veranderingen en omwentelingen als zy ondergaan hebben a Verscheiden Schryvers, beide Jooden en Christenen, hebben insgelyks verzekerd dat de tien ftammen neg in China in wezen zyn (/>). En een der eerften berigt ons dat zy eene Synagoge te Peking ha-iden, welker herfteliing hen 10,000 kroonen gekost hadt, en dat zy omtrent 500 jaaren in die Provintie waren gevestigd geweest, en fteeds een der deelen van de Wet bewaarden. Hy voegt daarby dat zy in de Stad PJam-chue, hoofdftad van de Provintie van (he-kyang, eene groote menigte Synagogen hadden, alwaar zig ook veele Israè'litifche familien bevinden; wdnt dat is de naam dien zy zig geven, om dat zy van de tien ftammen voortgefproten, niets van de ftam van Juda weten. Aharez, aie zig een aanmerkiyken tyd in China onthieldt, verze, kert dat zy daar meer dan 600 jaaren waren gevestigd geweest, en verfcheiden voorregten verworven hadden, ter oorzaak van hunne dienften en getrouwheid aan den Koning Hun , dat zy zeer talryk waren in eenige Provintien, en Synagcgen hadden in de meeste aanzienlyke Steden van dat ryk, maar inzonderheid in de Provintie Honan, en derzelver hoofdftad Kai-tong-fu, alwaar zy eene fraaye Synagoge hadden , gelyk ook eene bewaarplaats voor het heilige boekdeel der Wet, met ryke gordynen verheid , waarin zy een ouden Bybel in Hebreewwjche karakters bewaaren, maar zy weigeren dien aan iemand te laaien zien. Deze Jouden berigt men ons, kennen egter geheel geen Hebireuwsch, en noemen alleenlyk de na&men van David, abraham en lfaak; zy zyn zeer onkundig en Hof in hunne wet , in zoverre dat zy zelfs de befnydenis verwaarloozen , om dat de Chi-
nee..
(j>) Menasse Esperanza de Israël, Trigant de Chriftiant expeditione , epjl Sinss fufcepta.



VERSTROOYING der JOODEN. 347
neezen hen hunne wreedheid verwyten van deeze plegtigheid aan onnozele kinderen te verrigten (</).
Die Schryver berigt ons daarenboven, dat zy geen denkbeeld hebben van der Christenen Mesfias (V); waar-' uit hy befluit dat zy daar voor den tyd van Christus' gevestigd waren ; aan een hunner Hoofden gevraagd hebbende, of zy ooit gehoord hadden van den beloof, den Mesfias, welken hy hen berigtte dat Jifus Christus heetede, ontving hierop dit antwoord, gefchikt om hem te misleiden. Onze fchriften maaken flegts gewag van één heiligen man van dien naam, namelyk Jefw Zoon van Sirach en wy kennen geenen anderen dan hem (s). Zy hadden aldaar eene ftaatelyke Synagoge met verfchei den vertrekken, in welker een eene hooge disch was ,! waarop zy het deel van de wet op feestdagen plaatften. Zy beweerden dat zy eene zeer oude kopy van dezelve hadden; maar dat de rivier Hoemho , of de Geele Rivier, een der grootfte in China, de Stad Caijom, hoofdftad van die provintie overftroomd hebbende , zy dit boek niet dan met veele moeite hadden kunnen redden; en dat zy , dewyl de bladeren daarvan nat, en de let* ters uitgewischt waren , twaalf nieuwe kopyen daarvan hadden laten fchryven, die in twaalf verfchidende taber. nakel& bewaard wierden. Daar is geen rede om te twyfelen of dit waren inderdaad Jooden, dewyl zy niet flegts de vyf boeken van Mof es , door derzelver Hebreeuwjche tytels onderscheidden, maar ook gewag maakten van de oude Regters en Monarchen hunner natie; en het getuigenis van dien Zendeling is des te minder verdagt te houden , dewyl hy der Hehreeuwfche taal onkundig , deze
(q) Alvarez's Hift. cf China, part i. O) Alvarez's Hift. of China, c. 30, p. 212. (s) Recueil ^de lettres ediiantes & curie.ufes, vol. VII. let. 1. ad. fin.
*
xvn.
Boek.
Berigt van
•ndere
ichryverr.
'ooden talyk in Ho. lan.



S48 * HISTORIE un di
XVII. Boek.
Hunne ge
waande
eudkeid.
Een brief van de Jooden van Co. chin aan die van Amfteidam,
( «) Bareio's H. Univcrfa!. Jud.
ze zaaken nauwkeurig verhaalt, zo als zy hem waren medegedeeld. Maar deze Jooden fchryven zig z.lven waarfchynlyk eene veel grootere oudheid toe dan met de waarheid beftaanbaar is ; dewyl zy voorgeeven daar reeds gevestigd te zyn geweest, geduurende het gebied van het vyfde regeerend Huis , of koningike familie Han genaamd, welke gereekend wordt reeds 206 jaaren voor de christelyke tydreekening en{tot het 220. jaar na dezelve geregeerd te hebben.
Wy zyn nog meer verleegen wat te denken van een brief, in het Hebreeuwsch gelchreeven, welken de Jooden van Cochin gezegd worden eenigen tyd geleeden aan de Synagogen van Amjlerdam gezonden te hebben CO» want daarin berigten zy dezelve „ Dat zy naar de In* „ diën weeken, toen de Romeinen het Heilig Land ver-
ovcden. Zy bewecven twee en feeventig Koningen 3, gehad te hebben , die elkander binnen den tyd van „ duizend jaaren opvolgden, maar dat in het vervolg de „ naaryver tusfchen twee broeders een oorlog onder de„ zelve 'ontftak, en dat terwyl zy over de kroon twis„ teden, de naburige Prinfen hen te ónderbragten. Ze„ dert welken tyd zy aan de Indiaanfche Koningen zyn „ onderworpen gebleeven; maar zy nebben dezelve eg„ ter zulke blyken van hunne getrouwheid gegeeven ,
dat Samuel Caftoel, die in 1640. ftierf, Gouverneur „ van Cochin wierdt, en dat hy zyn ampt naliet aan „ een Man van denzelfden naam, en van den eigen „ godsdienst." De opvolging van twee en zeeventig Monarchen, op der Jooden vlugt naar Cochin gegrond , zelfs na de te onderbrenging Van Judea door Titus, fchynt verzonnen om den roem der Joodfcbe natie te verhoogen. En men wyst ons alleenlyk op verafgcleegen tyden en onbekende hiftorien, om dat hunne tegenwoor-
Ai.



VERSTROOYING der JOODEN. 349
dige ftaat niets behelst, hetwelk onze verwondering verdient O).
Alles wat wy uit de verfchillende bovengemelde berigtea kunnen befluiten , is dat de Jooden allerwegen: in de Oost - Indien verfpreid zyn ; dat zy gevestigd zyn te Cochin , te Goa, in Malahar, in China , en zelfs in Amerika , maar dat geen van dezelve zyn voortgefprooten uit de tien ftammen , welke wy gezien hebben dat gevestigd zyn digt by den Euphrates in Perfie', en andere nabuurige landen , alwaar zy, fchoon zeer arm, zig tot heden hebben ftaande gehouden. De overigen zyn flegts familiën, welke de handel, na hunne verftrooijing in deze deelen gelokt heeft, maar welke men alleenlyk door eene onzekere, om niet te zeggen valfehe, overlevering onderlcheiden kan ; Het blykt ook niet dat zy hunne Monarchen of opperfte regeering in eepig Land hadden; Zy leven in het Oosten, en in Amerika, even als in Europa onder het gebied van andere Vorften, het zy Christenen of Heidenen , en de Jooden in Amerika, inzonderheid in het gebied der Spanjaarden en Portugee. zen, moeten veelal hunne gierigheid en ontveinzing ten duurften betaalen , dewyl zy dikwils ontdekt en ftreng geftraft worden door den regtbank der Inquifitie , gelyk wy elders hebben aangeduid. In Turkye,.Fez, Barharye en Egypte worden zy inderdaad wat meer dan geduld , en krygen zomtyds tot openbaare bedieningen toegang, inzonderheid in Egypte (w). De Ottomannu fche prinfen zenden hen zelfs in Gezantfchappen; op welken tyd zy zig zeiven geweld aandoen om eene meer dan gewoone vertooning te maaken om het aanzien van hunne natie te verheffen; en hunne bloeijen-
de
(«) Baskag. ubi fup. c. 38. $. IS-
(w) Mehasse Ben IsraSl, Esperanza , |p. 103, & fer, Basnag. ubi fup. J. 15.
Oost. Hist. XIII. Deel. I. Stuk. T t
*
XVII.
Boek.
De Joock n n de Oostindien.
tllerwege* onderwer. pen.



350* HISTORIE van d*
XVIL Boek.
De Joodet ander de Puusg'zinden en Pretejianten.
hunne t>ar tydigbeid veoraelaat ften.
Sroete vry heid in Po len,
de ftaat onder die Regeering maakt hen zo talryk, dat zy gereekend worden een milioen fterk te zyn ; zodat men over het geheel mag vastftelien dat omtrent 1,300,000 Jooden in het Oosten, en meer dan drie milioentn over de geheele wereld verfpreid zyn
De Joodfcbe Schryvers, die wy laatst aanhaalden, verdeden het Westen in twee Oppermagten, of ei^enlyk in de twee voornaame godsdienften , die daar heer» fchen; namelyk het Roomsch • katholyke en Proteftantfche geloof; en door eene vreemde verkeerdheid , of misfchien vleyery, fcha?men zy zig niet de vriende'yke befcherming en gunst die zy van de eerften genieten, hemelhoog optevyzelen, en zig wegens de onvriendelyke behandeling, welke zy van de laatften ondergaan , te beklaagen. Roma pontijicia, zegt Barrios fempre los ka ■patrocina&ae desde. quea deftruye Jeruzalem fu general Tito (») ; „ het Pausgezinde Rome, zegt hy, heeft hen „ altvd befchermd , zedert dat des Paufen generaal Titus „ Jeruzalem ^erwoestede." Het is waar dat het mee* rendeel der Paufen de Patroonen en bef.bermers der Jooden geweest zyn ; maar het is niet minder zeker dat eenigen derzelven ook hunne vyanden en vervolgers zyn geweest, en men kan hetzelfde zeggen van de andere Prinfen en Staaten van Italië. Maar hoe kan men dit zegden van Frankryk, Portugal, en Spanje, uit wel. ke landen zy zo lang verbannen zyn geweest, en alwaar zy die het waagden, agter te- blyven, genoodzaakt waren, dit ten koste van hunnen godsdienst, te doen, terwyl zy daar onder de ergfte ontveinzing leven' en zig gedimrig in gevaar zien cm ontdekt en verbrai d te worden. Zy worden inderdaad zagter behandeld in het ■Gebied van den Keizer, en inzonderheid in Polen, Li* ' tbauwen en Rusland,- maar kheun de geleerdheid en
huü;
(*) Barrïos, ubi fup. p. 3»



VERSTROOYING der JOODEN. 351
*
hunne Akademien een grooter getal derwaards lokt, dan naar andere plaatfen, zyn zy daar egter zeer arm , of ten minften fchieten zy verre te kort by den bloeijenden ftaat der Joiden in Engeland en Holland; en dit moest , zoude men denken, hen de voorkeur doen geven aan deze landen , waar zy zo veel meer aanmoediging en herbergzaamheid ondervinden ; dog zy beklaacen zig wegens de Protcftanten zonder uitzondering alsdie hen niet met zo veele menscbüevendheid behandelen als zy wel zouden wenfchen; fchoon zy s gelyk wy, reeds hebben aangemerkt, onder hen alle di vryneid,i beide in godsdienst en handel, gemeden, en in alle rust en veiligheid leeven, welke zy rcdelyker wyze kunnen verlangen. Maar men moet erkennen, dat zy zo trotsch op hunnen oorfprong zyn, en zig zeiven zo hoogachten als- „ ftrekkende tot Getuigen by de geheele wereld we-, , gens de Eenheid' Gods , en als zynde het begunftigd < volk zyrer Voorzienigheid, en de afftammehngen j L van den vriend Gods," dat zy het als een hoon voor hen aanmerken , dat wen hen van laagheid of vatadery verdagt houd. Te dezer oorzaak toonen zy eene fterke gevoeligheid , niet flegts by elke kleinachting , die men hen bewyst, tn elke bepaaling die men hen oplegt , maar zv zyn ook zeer ongeduldig over hunnen tegenwc ordigen ftaat van «iienstbaarheid en onderwerping aan andere natiën, welke zy in het ftuk van oudheid, godsdienst en nationale voortreffelykheid als hunne1 minderen.
Oxder alle deze drukkende nadèelen troosten zy zig, rr.et de verzekering , dat de verfchyning van den zo, lane beloofden Mesfias niet verre af kan zyn , dewyl . de "fchaal ahdan ten hunnen voordeele zal overflaan , en deze hen op eene zegepralende wyze uit de vier hoeken der aarde zal by een zamelen , en hen in het land hunner Vaaeren terug voeren , alwaar zy met eene onTt 2 - vm>
XVII. Boek.
iwme lagt wegens de 3roteJl(M' en,
woge gei 'agte werens zig elven+
Irttte ver.
'achting <an den \desftas*



35**
HISTORIE van de
XVII. Boek.
uitfpreeklyke vreugd en verwondering hunne Stad en Tempel roemryker dan ooit zullen herbouwd, hunnen godsdienst door alle de Zoonen van Adam omhe'sd, en de geheele wereld aan zynen Scepter onderworpen zien. Dit is hunne hoop, welke niet flegts zy , maar zelfs eene groote menigte Christenen, geloven te fteunen op de klaarfte en uitdruklvke Profetien van het oude en nieuwe Testament. Maar wat den tyd van de vervulling hiervan betreft, beide partyen, hebben zig zo dikwils in hunne reekeningen vergist, dat niemand zig durft vermeten om meer te gisfen ; en de eerften hebben zelfs, onder bedreiging van de ftrengfte banblikfems verboden , daaromtrent eenig onderzoek te doen.
. Minde van kt XIII Deel I. Stuk.



XVIII. BOEK.
Historie van Afrika en van de voornaamfte Volken en Staaten van hetzelve.
EERSTE AFDEELING.
Algemeens landbefchryvtng •van Afrika.
B^Janneeu dit uitgeftrekt vast land , of om meer JjD W eigentlyk te fpreeken Schier eiland (A) , eerst onderfcheiden is geworden door den naam van
XVIII.
boek. i. afd.
Afrika is
CA) Naardien het van alle kanten door de Zee omringd word, een groot behalven aan de Landengte van Suiz, daar het aan Afie vastgehecht Schier-
is, aan net nooroiyKSt einae van ae nou se ^ee, uaar oicw»1 Steenachtig Gratie vaneen gefcheiden worden ; weike landengte niet meer dan twintig mylen breed is,
Oost Hist.XIU.D. U.St. V v
HEDENDAAGSCHE
HISTORIE,
ZYNDE EEN VERVOLG
van de
ALGEMEENE HISTORIE.



338 HISTORIE
XVIII
BOEK. i
AFD.
Onkuti de der ■AfrikaanfchLandbe fchryver met be trekking tot hun eigen Land.
Ca") Geograph Libr. 4. pasfitn. Qè) Marmol. Afric. L. 1. Cap. 3.
een byzonder of derde gedeelte van de waereld, kunnen wy onmooglyk bepaalen. Strabo bad zö weinig kennis van deszelfs uitgeftrektheid, dat hy dat land van veel te weinig be. lang rekende om dien naam te draagen. Echter kon Strabo dus met recht van Afrika fpreeken, naardien hy niets meer daarvan kende dan dat gedeelte hetwelk de Romeinen onder hunne heerfchappy gebragt hadden, dat naauwlyks een tiende gedeelte van dat Waerelddeel uitmaakt. Ptolemaus fchynt voorzeker veel meer kennis gehad te hebben van eenige andere deelen van dat land, die aan de Romeinen onbekend waren; doch uit zyne verdeeling van hetzelve in twaalf landftreeken kan men klaarlyk zien, dat hy naauwlyks de helft
. daarvan kende (a). Wanneer wy overgaan tot de Afrikaanfche en ArabifcheLandbefchryvers, moeten wy ons nog meer verwonderen over hunne onkunde met betrekking tot hun
' eigen land, naardien zy hetzelve in hunne onnaauwkeurige
s kaarten en befchryvingen binnen veel naauwer grenzen bepaalen dan Ptolemaus gedaan heeft, en het zonderlingst^
• nog, dat zy alles daarvan aftrekken, dat tusfchen den Nyl en de Roode Zee gelegen is, en dat zy aan dien kant de grenzen van Afrika aan die rivier bepaalen (/>).
Hetgeen hunne landbefchryving nog moeijelyker makt, en wel voornaamelyk die van Mozzawdi en Bebker, is het verfchil der naamen, die zy geeven aan landen, kaapen, in hammen, fteden, enz. met die, welken wy vinden by Ptolemcsus, als mede het verfchil in de lengte en de breedte ; en , hetwelk eene groote, en in zeker opzigt onoploslyke duisterheid over hunne landbefchryvingen ' verfpreid , is, dat zy zich enkel bedienen van die nieuwe naamen, welken de • Arabiers daaraan gegeven hebben by hunne aankomst in Afrika, waarfchynlyk met oogmerk om de nagedachtenis der oude inwoonders zo veel mooglyk te
ver-



van AFRIKA. 339
vernietigen. By alle deeze moeilykheden komt nog de verwoesting van verfcheidene landftreeken, de vernietiging van veele aeloude lieden, wier naamen en nagedachtenis met haar zyn te-niet gegaan, en de groote menigte van nieu we fteden, die door de nieuwe bewooners gebouwd zyn; wanneer wy dit alles byëen voegen moeten de duisterheid en gebrekkigheid, die in alle de landbefchryvingen van dit Waerelddeel gevonden worden, zo met betrekking tot deszelfs uitgeftrektheid , wezentlyke legging , zeekusten , als voornaamlyk van deszelfs binnenlandfche provinciën, ons niet vreemd voorkomen.
Zelfs Leo Africanus, die geleerde Moor, en uitmuntende Afrikaanfche Landbefchryver (B), heeft, mettg^
fin Hy was geboren in de provincie Grenada in Spanje, en een vJn die Stoor», t welken ge ^fj™™*^ ^ £. onder de regeering ^^'^J^J^^ :nrdusnegeVenhS Letf toT het naSen van alle de Afrikaanfche landbefchryvers, die vóór hem geweest waren; naderhand doorreisde hy^ uit nieuwsgierigheid, en gedeeltlyk uit hoofde der b&ngen, die hem door eenige Afrikaanfche Vorften waren opïedS! êen groot gedeelte van Afrika, en bediende z.ch van iie gelegenheid om het merkwaerdigfte van dat land op te tekenen; Sêtwelk hem bekwaam maak» om daarvan die befchryving te> gee+m welke nog hedendaags onder zyn naam bekend is. Onder ande ê t!g nfpoeLn had hgy ook het'ongeluk van naby de kust van Tunis door' eenige roov/rs genomen te worden ; waarop hy kor daarna naar Rome gevoerd , eci aldaar aa"geboden wie 'i™?™* 1 en X die, onderrecht geworden zynde van zyne ervaarenneia ra i aafdWkskunde, en dat hy eene fraaije befchryv.ng van jtfrtka had opgefteld , hem in den Christelyken Godsdienst ^eed onderwyzen, ePn hem naderhand liet doopen met den naam ™J™""%& Na dat deeze Paus hem een genoegzaam jaargeld toegelegd had be d hv zich te Rome op , en leerde daar de ltahaanfche taal zo wel, dat hy zelf fyne eigene Afrikaanfche landbefchryving uit het Arabisch
in het Italiaansch overzette CO- j r _ „., . c . tréefix, CO FlorUo. Etist. «& HMMer. vtrf. «,W. Urn. Afr. H,st. Schtt. Orw» tr«J>*. V V 2
XVIIh
boek. i.
AFD.
Leo Afri-
;tnus zelf teelt het lechts a-edeelte?yk gekend.



340 HISTORIE
XVIII.
BOEK, I
A FD.
De
naauvi keurig/le kennts van dit Land is men verfchuldtgaaan de Poitiigeezen.
ftaande alle zyne ftudiën, reizen , en onvermoeide navorfchingen , van zyne pooging, en ernstige begeerte om eene meer volmaakte kennis, en eene meer omftandige befchryving van dat wyduitgeftrekt Schier eiland aan de waereld mede te deelen dan iemand ooit vóór hem gedaan had, niets meer gewonnen dan flegts eene verminkte en gebrekkige kennis van verre het grootfte ■ en gewigtigfte gedeelte van hetzelve; ten minfte de elendige verdeeling, die hy, of liever zyne meesters opgeeven, naamelyk in vier deelen , Barbarye , Aumidie of Büidulgerid , Libië , en Nigritie, gemeenlyk het Land der Negers genoemd (Y)» toont duidelyk , dat hy niet alleen Mgypte, maar ook de beide AZthiopiën, en dus de uitgeftrektfte en gewigtigfte landen van dit Waerelddeel weglaat. Marmol heeft deeze laatstgemelden by de voorigen gevoegd, en dezelven ge. Held als het vyfde en zesde deel zyner verdeeling van het vast land van Afrika; doch deeze drie katstgemelde landen zyn by hem zo verward verdeeld, dat hy drie AZthiopiën fchynt te ftellen, Opper JEthiopie, Neder ■ JEthiopie , en dan nog eene derde landftreek , welke hy boven Mgypte plaatst, en die hy het Koningryk hiwba of Nuhia noemt; tenzy men onderftelle, dat hy dit laatfte aanmerkt als een deel van Opper Nigritie (d).
Uit dit gezegde kunnen onze leezers ligtelyk begrypen hoe gebrekkig de kennis was, die de Europeaanen, om nu niet te fpreeken van andere natiën , de inboorlingen zeiven niet uitgezonderd, gehad hebben van dat ryk en uitgeftrektWaerelddeel, vóór dat dePortugeezm, door hunne vroegtydige en uitmuntende geoefendheid in de zeevaart, in ftaat gefteld wierden om niet alleen hunne ontdekkingen langs deszelfs west - en oostkust voort te zetten, en zelfshet noordlyk uiterfte van dit land langs de kusten van de
(*0 Leo Afric. L. I. Cap. 3. (<0 Marmol. Afric. L. 1. Cap. 4.



van AFRIKA. 34i
■Rode Zee te bereiken; maar ook om door hunne verove. ringen en volkplantingen, in de best gelegene baaijen, havens, en rivieren, zich een' weg te baanen naar de binnen' landfche gewesten, en tevens door herhaalde waarneemingen derzelver lengte en breedte te bepaalen, tot dien trap van naauwkeurigheid, waarin wy die thans op onze beste kaarten van Afrika bepaald vinden.
Nog vóór het einde van de vyftiende eeuw Helde Ernaniïél, Koning van Portugal, begeerig om ter zee een' weg naar Oost-Mie te ontdekken, den beroemden t'asco de Gama tot Opperhoofd van deeze onderneeming aan. Deeze is de eerfte Europeaan geweest, die de Kaap de Goede Hoop heeft omgezeild, en die, reeds by zyn eerften togt, de westelyke en oostelyke kusten van dezelve ontdekt heeft, het geen naderhand zyne landgenooten gelegenheid gaf om daar volkplantingen op te richten, en aan beide zyden een handel te vestigen , die hen en de andere Europeaanen die meer naauwkeurige en voldoende kennis heeft doen verkrygen, welke wy thans van dat land bezitten.
Ook hebben wy verre het grootfte gedeelte van onze kennis der binnenlandfche gewesten van Afrika aan hen te danken; en wel voornaamlyk van Habesh, of Abysfmie, Monomotapa, Monoëmugi; de Oostlyke Koningryken van Congo, Angola, Metamba, Loango, en nog anderen aan de Westzyde van de Kaap; benevens die van Sofala, Mozambique , Ouiloa, Mowbaza , en Melinda , aan de Oostzyde van dezelve. Hunne zendelingen hebben ons bericht ge geven van de verfchillende godsdienften , ftaatsregeering, wetten, gebruiken, voortbrengfelen, koophandel, en an dere byzonderheden van die gewesten; deeze Geestelyken zyn in die heete en ongezonde landen doorgedrongen, en hebben daar onder de aUerwoestfte volken, met groot le vensgevaar, en met de uiterfte moeilykheden en onaange naamheden het Euangelie verkondigd; fchoon men echter bekennen moet, dat, met betrekking tot dit ftuk, AfrM V v 3 vee
XVIII.
boek.
i. AFD.
Vasco de 3araa ïeeft eerst de K; ap de Goede Hoop omgezeild.
Ontdekkingender Portugeefehe Zendelingenin Afrika.
I



34*
HISTORIE
XVIII.
BOEK.
t. A F Di
rykskun dige be. fchryving
veel meer verwaarloosd is geworden dan eenig ander deel van de waereld. De onmaatige hitte, het Hecht eeten, de ongezonde wateren, de moeilykheid der reizen, de gebrekkigheid van het noodig geryf, de gevaarlyke ziekten, en nog veele andere tegenfpoeden, die de eerfte zendelingen daar moesten ondergaan , bragten zulk eene groote fterfte onder hen te weeg, dat van tien naauwlyks één zes maanden lang in het leven bleef; en dat de geenen, die al overbleeven, zo zwak wierden door geduurig weder in te ftorten, dat zy niet dan met groote moeite hunne geestelyke bediening konden waarneemen. Alle deeze onaangenaamheden bragten deeze zending in zulk een flecht gerucht , dat daardoor zelfs de yver van de naauwstgezette Orders onder de Monniken uitgebluscht wierd; zelfs in zo verre, dat het Hof van Portugal, fchoon het noch yver noch andere beweegredenen ontbrak om dit loflyk werk voort te zetten; nog naauwlyks een twintigste gedeelte der .benodigde Geestlyken kon bezorgen, fchoon het door den Paus; 'en door het Collegie de propagandd fide daarïn bygeftaan wierd.
TWEEDE AFDEEL ING.
Aardt ykskundige befchryving van Afrika.
W7"Y hebben reeds hiervoor aangemerkt, dat dit uitgeW ftekt Waerelddeel van alle kanten omringd word door de Zee, behalven aan de zyde der landengte by Siïëz, die gerekend word omtrent twintig mylen breed te zyn, waaardoor de Middelandfche Zee van de Roode Zee word afgefcheiden, en Afrika gehecht aan het vast land van Afie, en dat het uit dien hoofde genoemd word een Schiereiland ,



van AFRIKA.
343
eiland, dat verre het grootste is van alle de Schier eilanden, die in de waereld gevonden worden. De LandAftekenaars hebben goedgevonden deszelfs gedaante op verfchillende wyzen af te beelden. Eenigen van hen vertoo nen die op hunne kaarten als een hart, anderen als eene onregelraaatige omgekeerde pyramide, wier bafis, die naar het Noorden gericht is, en zich van den Mond van den Nyl tot aan de ftraat van Gibraltar uitftrekt, door de Mddelandfche Zee befpoeld word. Deszelfs Oostkust word gedeeltelyk befpoeld door de Roode Zee, en het overig gedeelte door den Oosterfchen en Westerfchen Oceaan, die aan het punt van de Kaap de Goede Hoop inëen loopen. Anderen integendeel hebben hetzelve afgebeeld als een' klootfchen driehoek, of als eene boog van een' cirkel, waarvan de ftreng getrokken word van Cabo l/erde, of Siërra Leona, tot aan de Kaap de Goede Hoop, en in wier midden het klein Eiland St. 'Ihomas befloten legt. Deszelfs grootfte uitgeftrektheid van het Noorden tot het Zuiden, aan de beide zyden van de Linie, genomen van Kaap Bom, die op 35 Graaden, Noorderbreedte, legt, tot aan die van de Goede Hoop, op 35 eh k? Zuiderbreedte, bedraagt 70 en | Graaden, of veertienhonderd Geometrifche mylen, van twintig in een7 graad. Die van het Oosten naar hef Westen, genomen van Cabo Verde tot Guarda Fuy gelegen in den uiterften hoek van de ftraat van Babel-mandel, bedraagt 75 Graaden , of anders, vyftienhonderd mylen van het Oosten tot het Westen. Hieruit blykt, dat omtrent twee derde deelen van Afrika onder de verzengde luchtftreek leggen, en dat het door de evennachtslyn in twee deelen verdeeld word, waarvan echter het noordelyke verre het grootfte is, en ook meest blootgefteld aan de rechtlynige ftraalen van de zon, die door den barren zandgrond terug gekaatst wordende zulk eene bovenmaatige hitte veroorzaaken, dat dezelve, voornaamelyk in de binnenlandfche gewesten, voor andere menfchen dan de inboorlinger
naauw-
XVIII.
boek.
ii. AFD.
Gedaan, te van dat land.
Deszelfs lengte en breedte.
Is gelegen onder de verzengde luchtftreek,



044 HISTORIE
XVIII.
boek. II.
AFD
en byna onbewoonbaardoor de hitte.
Hoe het bestvoeg lyk kan-
verdeeld worden.
naauwlyks te dulden is. Alle die verfchillende verdeelingen, welke de hedendaagfche landbefchryvers uitgevonden hebben, ter zyde Rellende, dewyl die onze leezers eer zouden verwarren dan onderrechten, zullen wy ons bepaalen tot die verdeeling, welke meest natuurlyk , gemakkelyk, en beknopt is, en gevolglyk best gefchikt voor zulk een uitgeftrekt werk als het onze
Aprica kan gevoeglyk in vier deelen verdeeld worden:
I. Het gedeelte , dat door blanke menfchen bewoond word, en in zich bevat AZgypte, Harbarye, Numidie of thans Bilidulgerid, en Zodra of de Woestyn.
II. Het land der Zwarten , bevattende Nigritie, Guinea, en Nubie.
III. AZthiopie, dat allen de overige gewesten van het vaste land van Afrika in zich bevat, en dat gewoonlyk verdeeld word in Opper - en Neder - AZthiopie. Het eerstgemelde bevat het uitgeftrekt Ryk van Abysfinie, benevens verfcheiden andere Staaten aan de Roode Zee, die van tyd tot tyd van dat Ryk zyn afgefcheurd. Het andere bevat deKoningryken Congo, Angola, Lomgo, en Cajfraria, aan den westerfchen of Atlantiichen Oceaan; en die van Monoinotapa, Sofala, benevens de geheele kust van Zangnebar en Ajan, aan den Oosterfchen of Indifchen Oceaan ; en daarenboven de binnenlandfche Koningryken, Monoëmugi, Manica , Chicova , Mocha, enz. en de Natiën der Gallas, en Zangues, in Foor-Afrika gezeten, van alle welke landen wy op derzelver behoorlyke plaatfen zullen fpreeken.
IV. De Eilanden, die rondom de Kust van Afrika gelegen zyn, zo in de MiddelarAfche en Roode Zeeën, als in den Oosterfchen en Westerfchen Oceaan.
Schoon allen de bewooners van dit uitgeffrektWaerelddeel onderfcheiden worden door verfchillende benaamingen, naar de legging hunner landen, levenswyze, afdamming , en regeeringsform, worden zy echter gewoonlyk in
twee



van AFRIKA. 345
twee hoofdklasfen verdeeld, naamelyk Afrikaanen en Ara. bieren, of ook wel in Blanken en Zwarten ; deeze is de meest gewoone verdeeling, welke de landbefchryvers en de andere Afrikaanfche fchryvers maaken van die menigte van onderfcheiden volken , welke het vaste land van Afrika bewoonen , uit hoofde van de zeer waarfchynlyke onderftelling, dat , zo 'er nog eenige van deszelfs oude bewooners mogten overgebleven zyn, deezen reeds voorlang met de bovengemelden vermengd zyn geweest. Om echter, zo veel mooglyk is, alle verwarring voor te komen, zal het noodig zyn de verfchillende landen, die zy bewoonen, en hunne opvoeding, bezigheden, levenswyze, gewoonten, en andere byzonderheden aan te wyzen C^;^
CC"Ï De blanke Afrikaanen zyn, volgens Leo Afri conus, verdeeld in vyf natiën, of ftammen ; te weeten, de Zanhaghiaanen, de Musmudaanen, de Seneten , en de Gumeramaanen. Marmol noemt de twee eerften Ztnhaghiaanen, en Muqamudins De Musmudaanen bewoonen, volgens Leo, de oost en zuid'kust van den berg Atlas, van Eed af tot de rivier Servt, en ftrekken zich uit door de vlakten der landftreeken Hea, Suz. G«hlla, en Marocco. ■ .
De Gumeramaanen bewoonen het gebergte van Mauritanië benevens de engte van Er rif, die begint aan de Straat van Gibraltar, en zich oostwaarts uitftrekt tot aan de grenzen van het Koningryk Tremecen; deeze twee ftammen hebben hunne byzondere woonplaatfen , terwyl de drie anderen ondereen gemengd, en verftrooid zyn door verfcheiden landen vanAfrica, ofichoou zy clkanderen wel onderkennen, en niet zelden onëenig zyn.
De Zanhartianen, zegt Leo, bewoonen de woestynen van Lybie , waaruitklaarlyk blykt, dat zy eertyds in het open veld onder tenten gelegerd waren; en dat zy hunne eigen regeerders hadden, die zich voornaamelyk toelegden op alles, dat noodig was tot de zaamenleeving , onder anderen op het aankweeken en voeden van hunne talryke kudden, terwyl de dorpbewooners tot het bebouwen
der landen, of tot het vervaardigen van eenige noodige ftoffen ge
bruikt wierden. _
Dee
Oost.Hist. XIU.D. II.St, X x
XVIII
BOtK. 11;
Af Di



346 HISTORIE
XVIII.
boejc. II.
AFD.
Aart e gemoeds gefieldhetd dei Afrikaanen.
Wat aangaat de oorfponglyke Afrikaanen, die verre het grootst getal uitmaaken, fchoon men zich met recht zou kunnen verbeelden, dat'er in een zo wyduitgeftrekt land, uit hoofde van de verfchillendheid van het luchtgeftel, van n de natiën , en van de regeeringsformen , eene evenredige - verfchillendheid onder dé inwoonders met betrekking tot hun lichaams- en gemoedsgeftel zou plaats hebben, heerscht 'er echter in tegendeel eene vry overeenkomstige eenpaarigheid in alle deeze landftreeken, en onder alle die verfcheiden volken; zodat men onder hen geen onderfcheid kan vinden dan in den meerderen of minderen trap van dezelfde hoedanigheden; en, dat nog zeldzaamer is, in Hechte hoedanigheden ; gelyk het bekend zeggen uitwyst, dat alle de volken van den aardbodem zowel goede als kwaade eigenfchappen hebben, de Afrikaan n alleen uitgezonderd. Dat dit gebrek veeleer aan hunne flechte opvoeding, en de dwingelandy van hunne Opperhoofden moet toegefchreven worden dan aan de gefteldheid van het land, blykt klaar uit de doorluchtige mannen , die hetzelve eertyds heeft voortgebragt, gelyk de Heiligen, Cyprianus, Aügustinas, en Tertullianus, onder de Kerkvaderen; Hanno, Hamilcar, Hannibal, en Asdrubal, onder de Helden; Terentius, en Terentianus Maurus, onder de Dichters, en een groot getal anderen , die wy hier niet zullen opnoemen ; en daarenboven uit hunne nyverheid en overleg in het bebouwen hunner landen, in hunnen koophandel, en in het beoefenen van nuttige kunsten ; daar zy in tegendeel nu veraart zyn tot een beestachtig, onkundig, valsch, lui, diefachtig, wantrouwig, en bygèloovig volk, zelfs in die landen, daar men met recht zou moogen denken, hen
meer
Deeze vyf ftammen worden verdeeld op de geflachtlyst, die Eb;t al Rakik van hen gegeven heeft , in zeshonderd famjii^n. Van de andere Afrikaanen zullen wy tui gelegenen tyd fpreekén.



van A F tI K ^. ' 34?
meer befchaafd, meer menschlyk, meer vatbaar, en meer yverig te zullen vinden.
Deeze befchryving heeft niet alleen betrekking tot de, hedendaagfche Afrikaanen; wy vinden de oude bewooners van dat land niet minder ftreng gegispt door de Griekfche en Romeinfche fchryvers, die hen afgefchetst hebben , met./ de haatelykfte en affchuwlykfte verwen, als zynde trotsch,' lui, veranderlyk, diefachtig, wraakzuchtig, wellustig, ( bloedfchendig , beestachtig , woest, wreed , ongeftadig, \ laaghartig, vreezachtig, en bygeloovig (O- Een van i aveze fchryvers , die hen beter kende dan eenig ander« vreemdeling, heeft hun Hecht karakter met de levendigfte kleuren afgefchetst (Q.
Men heeft veele fpitsvondigheden verzonnen om bevvys te geeven wegens de oorzaak van de zwarte kleur der Negers; waarvan wy echter geene bétere rede weeten te geeven dan dat dezelve ontftaat uit zeker vliesje, dat zeer zacht en teder is, en tusfchen het binnenvel en de opperhuid legt. De natuuronderzoekers hebben met verwondering opgemerkt, dat de kinderen der Negers by de geboorte geheel blank zyn, behalven aan de teeldeeleu, en rondom de nagels; en dat het overig gedeelte van het lichaam langzamer hand dezelfde kleur aanneemt, fomtyds in vier-en twintig uuren, en fomtyds in eene week.
In de uitwendige gedaante der Negers zyn deeze volgende dingen zeer opmerkenswaerdig.
i. bat de Neger st* hoe zwart zy ook moogen weezen, wanneer zy gezond zyn, zo haast zy door eenige ziekte overvallen worden langzaamerhand verbreeken, naar dat de aart en de hevigheid der ziekte is, zelfs in zo verre, dat zy fomtyds hunne zwarte verw geheel verliezen; en zo dood J verwig
(O Lucan. L.4. Virg. Ma. L. 8. Serv. in Virg. & al. plur. (_fj Salvian. de provident. L. 7.
Xx 2
XVIII.
boek. ii. AFD.
Hun 'nood kaakteren tyde Ier Giieen en Roneinen,nz.
De Ne. >ers worden wit wanneer zy ziek zyn, doek



34* HISTORIE
XVIII,
boek. IL
AFD.
veder zwart zo haast zy gejïorven zyn.
De Afr: kaanen zyn uit den aar genegen tot af go dery,
en wel van de ergfie foort.
ver wig bleek worden als onder cns de jonge maagden} die met de vrysterziekte gekweld zyn. (g).
2. Dat, hoe bleek zy ook door ziekte mogen worden, zy echter hunne natuurlyke zwartheid weder aanneemen, zo haast zy overleden zyn.
3. Dat, wanneer een van hen toevallig geduurende zynen arbeid gekwetst word, door branden of fnyden, dat dan de gekwetste plaats wit word , offchoon de wond volkomelyk genezen is, en het vel zo wel als de opperhuid volkomen weder aaneen is gegroeid.
4. Dat de voetzooien der Negers met de andere deelen van hun lichaam in kleur verfchillen, dat is, dat die byna wit zyn; een klaar bewys dat het bovengemeld vliesje zich tot aan die deelen niet uitftrekt.
D e oorfpronglvke Afrikaanen zyn, van onheuglyke tyden af, geneigd geweest tot de afgodery, tovery, bezweeringen , waarzeggeryen en andere bygeloovige plegtighe.
■ den en gewoonten der oude ALgyptenaaren, van welken zy die, gelyk men met grond mag onderftellen, eerst hebben
' overgenomen. Die Volken aanbaden de zon , de maan, de Herren, en het vuur, dat zy altoos brandende hielden, en daarenboven veele foorten van levendige dieren tot zelfs geringe infeclen en wormen, benevens veelerhande onbezielde dingen, zo als rivieren, meeren, bergen, boomen, en kruiden. De Afrikaanen doen ditzelfde nog tegenwoordig, en aanbidden daarenboven nog verfcheidene mindere godheden, of ingebeelde geesten, van welken zelfs hunne priesters flechts een gebrekkig verflag kunnen geeven; offchoon zy (tellen, dat dezelven invloed hebben op alle de omftandigheden van hun leven, op de goede en kwaade uitkomst der zaaken, op voorfpellingen, op toveryën, en bezweeringen van allerhande foorten, die zy in het werk 6 Hellen
(gy Riolan. Opusc. Epid. Cap. 4. Labat, Relat. d'Afr. Vol. 2. Cbap. 15.



VAN AFRIKA. 349
ftellen om een' onfchuldigen te bevryden, of een'fchuldigen te ontdekken.
Echter heerscht 'er, zo het mooglyk is, nog eene flechter foort van wanbegrip, door de wyduitgeflrekte landftreek Caffraria, of het Land der Caffers, dat zich uitftrekt van de evennachtslyn af tot aan de Kaap de Goede Hoop. f De inwoonders van deeze ftreeken verfchillen zeer weinig' van de redelooze dieren; zy leeven eveneens als die, zon \ der godsdienst, wetten, rede, menschlykheid, of arbeidzaamheid , en beftaan enkel van den roof en de jagt. De Gallas, en de Ajans, die genoegzaam door allen de deelen van Afrika verfpreid zyn, fchoon onder verfchillende be j naamingen, zyn insgelyks van zulk een' woesten aart, en waarfchvnlyk van dezelfde afkomst, en oefenen ook de-, zelfde onmenschlykheden van fteelen, rooven, en moor-, den (A); doch de fnoodften van allen zyn de lmbn, een' f efpuis van godvergeten en ontmenschte gedrochten , die ■ naby het land der Hottentotten woonen, doch zich aan beide kanten wyd uitftrekken, gelyk ook naar het noorden.. Deezen vêrklaaren zich niet alleen vyanden van hetgantscheJ menschlyk gedacht, maar van de Godheid zelve; terwyl ( zy, met hunne nietsvermoogende pylen naar den hemel fchieten, en door de verfchrikkelykfte vervloekingen hunnen haat tegen God betoonen, en Hem , als het ware, uittarten. Daarenboven eeten zy hunne flaaven en krygsgevangenen; de laatstgemelden zyn zy doorgaans gewoon levendig te braaden, en zulks nog voor een klein vuur; terwyl zy het kermen en jammeren derzelven door danfen, muziek, en vloekwaerdig gejuich trachten te overftemmen.
Van den anderen kant vind men zeer veele oude overblvffelen van den Joodfchen Godsdient, niet alleen m het wyduitgeftrekt Ryk van Habesh, oi Abysfme, w™3^
(h~) Zie hierover Lhifchoten , Jarris , Pi ga f et , Dav'tty, Dapper, Tellez, Bermudez, Lob'o, en anderen.
XVIII. boek. ii.
AFD.
De Cafèrs heb-
'ien geen ydsiienst,
zo als wk deGalas, en de \gam,die ioor geleelMvikz•erfpreid :yn.
De god'ooze lm)ii doen 7od den wrlog lan.
Over-
blyfzelen van den JoodfchenGods dienst.



55° HISTORIE
XVIII. II.
afd.
T'erJïrooijing der Jooden it, Afrika.
naar men zegt, de beruchte Koningin van Scheba dien zou overgebragt hebben, maar ook in verfcheiden andere dee. len van Afrika, die misfchien te vooren tot dat Ryk behoord hebben, maar naderhand daarvan afgefcheurd, en in andere gedeelten van den Godsdienst tot de diepfte afgodery vervallen zyn. Ook hebben de Jooden zich in groote menigte in dat land nedergezet; waarvan een gedeelte weleer een byzonderen ftaat, onafhanglyk van de Vorsten van dat land, uitmaakten, en alle de plegtigheden der Mofaïfche wet onderhielden.
Deezen zyn naderhand van hunne hooge en byna ongenaakbaare bergen verdreven, uit hoofde der beleedigingen, die zy de regeerende Vorsten aandeeden, en altoos eene lyn trokken met derzelver oproerige onderdaanen; en van dien tyd af hebben zy fteeds geleefd hier en daar verftrooid in verfcheidene provinciën van dat Ryk, en zyn weinig geacht geworden. Men vind daar fommigen, die zeggen, dat zy Joodm van afkomst zyn, nakomelingen van Abra. hun, en voorgeeven, dat hunne voorvaders zich in oude tyden, by wyze van volkplantingen, nedergezet hebben ih jEgypttn , Abysfinie , en aan de oevers van den Niger; en deezen zyn veel talryker dan de eerstgemelden (i); doch de Jóuden, welken hier het grootst getal uitmaaken, zyn die, welken in deeze landen eene fchuilplaats gezogt hebben, na de verwoesting van Jeruzalem, en de verftrooi. jing van de Joodfche Natie door Titus Vespafianus, benevens degeenen, die laater vervolgingen ontvlucht zyn, onder de Romeinen, Perjiaanen, Sar aceenen, en naderhand onder de Christenen, uit ltalk , Spanje , Portugal , d; Nederlanden, Frankryk , en Engeland. Deeze allen zyn van eikanderen onderfcheiden in kleeding en manieren. Ook zonderen zy zich af in ftammen en geflachten, en hebben hunne byzondere Synagogen ; doch zy worden tot
geene
CO Grammay, Afr. illustrat. Leo Afric. Libr. i, & 2.



van AFRIKA.
351
geene ampten of regeeringen toegelaten, dan alleen die, welke zy onder eikanderen oefenen; en fchoon veelen van hen groote rykdommen vergaderen, worden zy echter al gemeen veracht, niet zo zeer om hunnen godsdienst, als wel om hunne bedriegeryën in den koophandel.
De naast daaraan volgende Godsdienst in Afrika is die der Christenen,die, naar het zeggen der Abysfinïèrs, reeds in de vroegfle tyden derwaarts is overgebragt door den Ka merling van de Koningin Candace. Wat hiervan zy, dit is zeker, dat het Euangelie daar reeds zeer vroeg verkondigd is geworden, doch het heeft daar opk van den beginne af, veel geleden door de fcheuringen der Donatisten, Maniche-, 'én, Ariaanen, en Pelagiaanen, voornaamelyk ten tyde van Diocktianus , en Julianus, offchoon Confiantinus de Groote aan de Rechtzinnigen veele voorrechten had toegeftaan ; zodat het Christendom hier op een zeer onvruchtbaaren grond geplant wierd. De Abysfinifche Kerk wierd ook welhaast befmet door de ketteryën van Eutyihes, en met de ongerymdfle bygeloovigheden bcwalkt, gelyk wy. ter behoorlyke plaats zullen zien. De landen , die door Spanje, en Portugal veroverd zyn, en daar het Christelyk Geloof door Roomfche Zendelingen is verkondigd gewor . den, zo als de Koningryken Congo, Angola, en Loango,' aan de westzyde, en Sofala, Melinda, en.anderen aan de oostzyde, erkennen, wel is waar, de Roomfche Kerk voor hunne Moederkerk, doch toonen geene andere blyken van het Christendom, dan het waarneemen der bygeloovigfte< kerkplegtigheden van die Gezindheid; terwyl zy het, van; den anderen kant, door allerhande ongeregeldheden zoda '( nig bevlekken , dat zy het Euangelie van Christus meer; fchande dan eer aandoen. 1
Behalven deezen vind men nog veele andere Seéten ' van Christenen door geheel Afrika verfpreid; zo als, de1 Griekfche^ de Armenifche, de Maronitifche, de Ge'órgifche, en de 'I homistifche, of zogenaamde St. Thomas * Christenen; van 1
wel-
XVIII.
boek.
ii. AF D.
Z>eChristenen in Afrika reeds ,'t'oegver~ ieeld door
ftfieurin. gen.
De 4-
hysJinU ('cbeKetk befmet met de wanbegrippen'an Euyches.
De Roomsch' rezinden 'n Afrika ;yn ovtrregeventan de lomfte 'ygeloo igheden.
Andere Setlen ier Chris-



352 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II AF O.
tenen in Afrika.
Moham me daanfcheGodsdienst in Afrika,
gemengi met Hei denfche bygeloo. vigheden.
welke Seclen elk zyn' eigen Patriarch heeft; behalven die van de Griekfche Kerk, die onderworpen zyn aan den Patriarch van Akxandrk.
Echter heeft de leer van Mohammd den grootften en den fpoedigften ingang in Afrika gevonden; maar dezelve is daar, hetzy door de onkunde van derzelver verkondi, gers, of door den verdorven aart der bekeerlingen, geheel ontbloot geworden van haare geftrenge inzettingen, zo als, de onthouding van wyn , varkensvleesch, de langduurige vasten, de veelvuldige gebeden, wafchingen, en meer andere inftellingen van djen aart. Men zou kwaalyk kunnen •gelooven, en een waar Mufulman zou volftrekt ontken' nen, dat deeze Godsdienst de Mohammedaanfche was, zo zeer is dezelve opgevuld met heidenfche bygeloovigheden, die door de Afrikaanen naauwkeuriger waargenomen worden dan de geboden van den Koran- Dus vind men onder de Negers geene Mosque'én, ook houden zy geen' dag van de week voor hunnen rustdag; of vieren een der Mohammedaanfche feesten, behalven dat van den Bairam, hetwelk eene foort van vreugdefeest is na de Ramadan, of Vasten, die zv enkel befchouwen als eene inleiding tot het eerstgemelde feest, en waarop zy geene acht geeven. Wy zullen , in den loop van deeze onze befchryving, de leer van Mohammed in de meeste landen van Afrika even mismaakt cn verlamd vinden, en zelfs in die, welken cynsbaar zyn aan den Sultan; of onder zyne heerfchappy behooren; zo als de landen aan de Kust van Barbarye , en de overwonnen landen aan de oevers van de Roode Zee, en in AZgyp. te; van welken wy, benevens van eenige andere van zyne bezittingen, in Afrika, ten gelegenen tyd in dit gedeelte van ons werk omftandiger zullen fpreeken. lntusfchen zal het, fchoon wy reeds te vooren een volleedig verflag gegeven hebben van de verfchillende gevoelens der Mohamme. daanen, en zy echter onderfcheiden worden in twee verfchillende feéten; te weeten de Lashari, die verfpreid zyn
door



van AFRIKA,
353
door dit Waerelddeel, en door geheel Syrië en Turtye, en dejmams, die zich ophouden in Perjic en Chorazan, niet on nuttig zyn onzen lezeren een kort verllag te geeven van de Marabouis of Heiligen van de eerstgemeldeSe&e, en van derzelver regelen, voor zo verre die betreklyk zyn tot Afrika, waaruit de verdorvenheid van deeze geloftendoeners duidelyk zal blyken. Deeze Heiligen, of liever bedriegers, zyn zeer talryk, en in groote achting door geheel Afrika, voornaamelyk onder de Mohammedaanfche Mooren en Arabieren, uit hoofde van hunne buitengewoone levenswys ; en by de overigen uit vrees voor zekere overmagt die zy zich aanmaatigen, van een' ieder te kunnen fchaaden of ftraffen, meer of min geftreng, zo als zy zulks goedvinden, wanneer hy het ongeluk heeft van in hunne ongenade te vervallen , zo dat deeze onbefchofte broederfchap door het gantfche land niet minder gevreesd als talryk en magtig is.
Zy zyn verdeeld in drie klasfen , of orders; de eerfte houd zich op in de fteden, vlekken, en dorpen, zo wel. langs de zeekust als binnenslands ; de tweede leid een omzwervend leven, zonder eene vaste woonplaats te hebben ; en de derde houd zich op in het digtst der bosfchen, en in rotfige en onvruchtbaare woestenyen. Zy beroemen zich allen op groote boetdoeningen en geftrengheden, en wel inzonderheid de laatfte; fchoon zy allen inderdaad tot den hoo'ften trap fncod en ongebonden zyn, zo in hunne grondfteliingen als in hun zedelyk gedrag. De eerften beweeren, dat een mensch door middel van te vasten en zich van fomroige fpyzen te onthouden tot de zuiverheid en volmaaktheid van een' engel kan geraaken; naardien, volgens hun zeggen, het hart daardoor zodanig gezuiverd word van alle zondige befmetting, dat het niet meer kan zondigen, offchoon het ook mogt willen ; doch zy leeren ook daarby, dat deeze hoogfte trap van volmaaktheid niet kan bereikt worden dan door de kennis van vyftig weetenfchappen, die zo veele trappen zyn langs wel
Oost.Hist.X11LD.1I.St. Yy ker
XVIII.
BOhK.
II. afd,
Drie foorten van Mars bouts.



354 HISTORIE
XVIII.
boek.
u.
afd.
Leefregelen en Jchandtlyk gedrag vai de eerfte feort.
Hunne zotte grillen.
ken men tot dezelve moet opklimmen. Echter verbeelden zy zich, dat God hen niet zal ftraffen voor de zonden, die zy bedryven eer zy tot den twintigften trap zyn opgeklommen. Eerst leeven zy in de uiterfte geftrengheid, en matten zich af door moeijelyke vastingen en onthoudingen, maar daarna geeven zy zich o!er aan allerhande vermaaken, tot zelfs aan dronkenïchap en onkuisheid. Een van hunne geleerden, namelyk F./eb Ravardi Sitira barden, heeft hunne geftrenge leefregelen befchreven in vier boeken, terwyl een nndpr . oenaamd Jhu'lfared. hunnen ?eheelen Godsdienst be¬
fchreven heeft in een fraai dichtwerk vol van geestigheid en vernuft. Atfaragi, een ander geestig fchryver, heeft eene uitbreiding op hetzelve gemaakt, waarin hy allen de grondregelen van die order heeft byëen verzaameld, en eene verklaaring gegeven van de trappen, welken men beklimmen moet om tot dat voorgewend geluk te geraaken. De verfen van dit dichtftuk zyn zo bevallig en welluidend, en zo fraai van ftyl, dat allen, die van deeze order zyn, geene andere gezangen voorleezen of opzingen dan deezen, op hunne openbaare feesten.
De ftellingen van deeze fefte zyn hoofdzaaklyk de volgende: de hemelen, de vaste fterren, en de hoofdftoffen zyn heilig, of bevatten een gedeelte van de Godheid, zo dat geen godsdienst dooiende kan zyn ; en ieder vryheid heeft om zyne eerbewyzingen op te draagen aan het voorwerp, dat hy het meest genegen is. Alle de kennis, die betrekking heeft lot de Godheid, is ingeftort geworden in den eerften mensch , dien zy den naam geeven van El. Chof, dien God verkozen had om hem met zich zeiven in kennis gelyk te ftellen. Na zyn dood verkoozen de oudften of opperften uit hun veertigtal een' anderen, en toen die insgelyks geftorven was verkoozen zy wederom een' anderen uit een getal van zevenhonderd vyf en zestig.
Deeze ondeugende dweepers zyn, volgens de regels van hunne order, verpligt om onbekend gints en herwaarts
rond



van AFRIKA. 355
rond te loopen, enkel met oude en gefcheurde lappen omhangen ; zodat men hen veeleer voor krankzinnigen dan voor eene foort van heiligen zou aanzien. Zy zwerven als wilde fchepfels, byna geheel naakt door Afrika, en ontzien zich niet zelfs zedige en deftige vrouwen, die hen tegen komen, geweld aan te doen. Zy zyn meest talryk in ALgypte, en aan de Kust van Barbarye. Leo Afncanus zegt, dat hy te Alcair, of Cairo, gezien heeft, dat een van die beestachtige deugnieten eene aanzienlyke vrouw, die uit het bad, genaamd Al Kasraïm, kwam, aangreep, en met geweld onteerde, voor de oogen van eene groote menigte van volk, die haar terftond naliep, en om ltryd vverde om het een of ander gedeelte van haar kleed te kusfen of aan te raaken, zich verbeeldende, dat zy door deeze fchenddaad een' zekeren trap van heiligheid verkregen had; verklaarende, dat de echtfchender een man was van groote verdienften, en geene misdaad begaan had dan alleen m fchyn ; terwyl de man van deeze vrouw zich gedwongen vond om alle tekenen van misnoegdheid te verbergen, en de genade, die aan zyne huisvrouw bewezen was te vieren door een plegtig gastmaal en door pragtige gefchenken.
Dit ongedierte doorvliegt ook in groote zwermen geheel Nigritie, daar de arme Negers vreezen en beever voor deszelfs magt over leven en dood (D^), offchoon zj hen haaten in hun hart. Zy bezitten geheele vlekken er dorpen aan den Niger, of Senega, en maaken eene foor van maatfchappy onder eikanderen uit; ook hebben^
CDy Deeze arme verblinde fchepfelen zyn zodanig vooringcno men met de verbeelding, dat deeze fchaamtelooze bedriegers he binnen twee of drie dagen van het leven kunnen berooven, en te vens zo beangst van in zo korten tyd uit hetzelve weggerukt zuüen Worden, dat 'er byna niets kan uitgedacht worden, h welk zy niet zouden willen doen of geeven, om hun ontzagiyk mu noegen te ontgaan (2).
£2) Luidt, *H fufr». $ag. 335.
Yy 2
XVIII.
BOEK.
ii. AF O.
Voorbeeld van hunne beestachtigheiden van des volks bygeloo vigheid.
1 l
r )
1
8 t



356* HISTORIE
XVIII.
boek.
II. afd.
Befchry ving van de tweede er der,
daar, gelyk men ons nader bericht heeft, eene fraaije en groote ftad, genaamd Confoon, waarvan de huizen geheel van fteen gebouwd, en met pannen gedekt, door de rykfte kooplieden van de landftreek bewoond worden, en deeze ftad word gehouden voor de hoofdplaats van die feéle der Marabouts in dat gedeelte van Afrika (k). Zy hebben eenmaal de ftoutheid gehad van een' klein Koningje te dwingen , om den Franfchen gevolmagtigde op die kust, benevens al zyn volk met eene fpoedige en verfchrikkelyke wraak van hun albezweerend vermoogen te doen dreigen, om dat hy geweigerd had hen zekere fchatting te betaalen. Deeze verftandige Edelman bedwong echter welhaast hunne vermetelheid, door hen te doen aanzeggen, dat hy wel voorzien was van groot en klein peweer, dat zeer wel be. ftand was tegen hunne bezweeringen (7).
D e tweede order der Marabours is die der Cabalisten, of Geheimönderzoekers, gelyk zy zich noemen. Deeze onthouden zich van vleesch, en neemen een' byzonderen leefregel in acht. Zy draagen kleine vierkante bordjes, met vreemde karakters befchreven voor het lyf, en vasten zeer dikwyls en ftreng op zekere tyden van het jaar; zy geeven voor, dat zy een' dagelykfchen omgang hebben met de Engelen , en dat die hen in alles onderrechten. Een beroemd Wetgeleerde, genaamd Bern, is de eerfte infteller geweest van hunnen leefregel, de opfteller van hunne gebeden, en de zaamenfteller van de karakters op hunne bordjes. Hunne infteflingen zyn verdeeld in agt deelen ; het eerfte deel noemen zy Al otnba ennonorita, of ontdekking van het licht, en behelst hunne gebeden en heilige dagen; het tweede, Seme al meliarif, de zon der weetenfchappen; dit handelt over hunne bordjes, derzelver nuttigheid, en de manier om die te gebruiken; het derde Lesmo al chufne> dit behelst
eene
C>è) Labat. Rel. d'Afr. Tom. 3. Chap. ir. CO Zie Leo Afr. Gramnj, Mann. Dapper, enz.



vas AFRIKA, 35?
eene naamlyst van negen-en negentig deugden, of krachten, die, volgens hun gevoelen, in den naam van God opgefloten leggen. De overige hebben insgelyks hunne byzondere naamen, en handelen over verfcheiden onderwerpen, die betrekking hebben tot hunne leefregelen.
De derde order word genoemd de order der Sunnakl ten; deezen leiden een kluizenaarsleven in bosfchen en wildernisfen , en vermyden zo veel moogtyk de mensch lyke zaamenleeving. Deeze leeven enkel van kruiden en boomvruchten, doch hebben nog een mengfel van afgodery onder hunnen dienst behouden. Ook houden zy de befnydenis, fchoon zy van dezelve geen gebruk maaken dan nadat zy dertig jaaren oud zyn geworden; ook doopen zy in den naam van den levendigen God ; zodat hun Godsdienst een vreemd mengfel fchynt te zyn van Heidenfche , Joodfche, en Christelyke leerftellingen , en zy waarfchynlyk een overblyffel zyn van dat oud verward fchuim, hetwelk Phüo Therapeuten noemt. Zy zyn in AEgypte, Lybie , en andere gewesten van Afrika zo beroemd uit hoofde van hun afgezonderd leven, dat zelfs de JeoJen en Christenen hen onder hunne geloofsgenoo ten willen gerekend hebben. Dit zal genoeg gezegd zyn nopens de Marabouts van Afrika; alleenlyk zullen wy, met betrekking tot derzelver eerfte clasfe of order, hier nog byvoegen , dat deeze zeer veilige leidslieden en lyfwachten zyn tegen dieven en roovers, het zy Negers, Mooren, of Arabieren , die de binnenlandfche wegen _ van dat waerelddeel zeer onveilig maaken ; zo dat het veiligst middel om van het een land n3ar het ander te reizen is; dat men een' van deeze knaapen met zich neemt, wani dan kan men verzekerd zyn van door geene andere roo vers of landloopers gemoeid te zullen worden , naafdier niet een van hen een' vreemdeling, d:e onder zulk eene befchermins reist, eenis leed zou durven aandoen _ Wat nu de manufaftuin'én, handwerken, en nooc.ig< Yy 3 0
XVIII.
boek.
II.AFD.
en van ie derde irder.
die waarfchyniykafjiamt van de oude Therapeuten.
F



358 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
u.
AFD.
I I ]
of nuttige kunften betreft, de Afrikaanen zyn uit den aart veel te trotsch en te vadzig om eenige nyvere bezigheden te willen leeren van een' hoop armoedige en verachtelyke vreemdelingen, die door de bitterfte armoede gedwongen worden hun vaderland te verlaaten, en de afgelegenfte hoeken van den aardkloot te doorkruizen met de grootfte moeite en gevaaren, enkel om een armhartig beftaan te vinden. Want dit is inderdaad het denkbeeld, dat zy zich vormen van den koophandel der Europeaanen; over het algemeen befchouwen zy hen als een volk, dat door den hemel beftemd is om by hen de verachtelykfte dienften te komen waarneemen, en om alles, dat kostbaar en aangenaam is uit andere waerelddeelen naar hun gelukkig land over te voeren ; ook zyn zy zo wel te vreeden met hun lot, dat hoe ongezond en onvruchtbaar hun land ook zy , en hoe elendig zy zeiven ook zyn, zy echter, zo menigmaal zy met vreemdelingen in gefprek raaken, altoos aan hen vraagen: of zy wel ooit een fchooner land, of een gelukkiger volk gezien hebben, of zich zouden kunnen verbeelden. Zy befchouwen die ryke goudmynen , waarvan hun land overvloeit, en die haar kostbaar metaal met oneindig minder moeite en gevaar opleveren dan die van Peru en Mexico , als onuitputbaare fchatkisten, die hen van alle zorg en arbeid kunnen bevryden, zo lang als dit voortbrengfel van hun land, dat door de Europeaantn zo hoog geacht, en zo vuurig begeerd word, toereikende is om hen van alles, dat tot :iun gemak en vermaak door deeze landen word opgeleverd, te voorzien, zonder dat zy de moeite behoeven te loen van het te gaan haaien. Wat de andere noodwenligheden betreft, verbeelden zy zich, dat hun land daar/an een' genoegzaamen voorraad kan opleveren, zonder ïenigen anderen arbeid, dan dien zy door hunne vrouven en flaaven kunnen laaten verrichten; terwyl zy in edigheid en vermaak de yruchten daarvan genieten; dat
is



van AFRIKA.
359
is met rooken, zingen, danfen, en meer dergelyke vermaaken , en wanneer zy al eens van deze! ven afftaan, dan verwisfelen zy die voor de manlyke oefeningen van jaagen en visfchen. De handwerklyke bezigheden, zo als de landbouw, en de houshouding , rekenen zy zo verre beneden hunne achtbaarheid, dat zy die voor hunne vrou wen en flaaven overlaaten. Zy zyn zo ontmenscht en ontbloot van alle natuurlyke genegenheid , dat zy die elendige vrouwelyke fchepfelen zonder aandoening onder haaren arbeid kunnen zien bezwyken, en haar onder eene verfchroeijende hitte den grond doen opwerken met geen an der werktuig dan eene foort van hark of platte houweel, en vervolgens gierst, mah , of eenig ander zaad zaaijen. en zulks niet zelden met een zuigend kind op den rug gebonden , zonder eenige andere ververlching van der ochtend tot den avond dan een weinig meel met water tot een koek gebakken. Ook doen zy haar nog daarenboven dagelyks zwoegen en zweeten aan een' vyzel met een' houten ftamper , om hunne gierst en mais fyn te maaken , in de plaats van een' handmolen , of eenig ander meer gemaklyk werktuig O).
Wanneer men het oog (laat op die weinige manu faftuuren en ambachten, die onder hen geoefend wor den, ziet men luidelyk, dat dezelven met geene mindert onbefoaafdheid en ruwheid behandeld worden. In hur weeven gebruiken zy noch fchietfpoel , noch eenig an der werktuig, dat tot een weefgetouw behoort. Di laatstgemelde beftaat enkel uit twee korte boomen, di( plat op den grond leggen , en aaneen gehecht zyn dooi een' derden, die dwars over dezelven heen legt. Hieraai maaken zy de draaden van de fcheering vast, en voeren d< draaden van den inflag voorzichtiglyk daardoor tot dat he ftuk de geheele breedte heeft, die zelden de maat van een ö En
(»«) Cavaz by Labat, L. i. Chap. 8. p. 119. & feqq.
XVIII.
boek. II.
AFD.
Hard lot der Afrikaanfchevrouwen.
De A-
friktianfchelVeever> werken ztar tan% ■ zaam.
i 6



360 HISTORIE
XVIII.
bo£k. :
Ijl.
afd.
Hun Aardenwerk.
(«O Cgvaz. «Sc alii, ubi fupra.
Engelfche el te boven gaat, en dus vervorderen zy den noeijelyken arbeid voorwaarts en achterwaarts tot dat zy, net groot geduld, de webbe geheel hebben afgeweven, jie zelden langer is dan twee Engelfche ellen. Hieruit kan men afmeeten, dat een Europeaansch weever, van noodig gereedfchap voorzien, in één dag meer zou kunnen uitvoeren dan zy in eene gantfche maand; en fchoon in veele landftreeken Europeaanfche werklieden gevonden worden, hebben deezen hen echter nimmer kunnen overhaalen om hunnen arbeid beter en fpoediger te volvoeren door middel van betere weefgetouwen. Dit is echter opmerkenswaerdig , dat zy de behendigheid hebben van eenige foorten van fraaye ftoffen te bereiden , met verfcheidene kleuren doorweven , en gantsch niet onbevallig voor het oog ; ook weeven , of vlechten zy , op eene dergelyke wys , veelerhande foorten van vloermatten , die naar Arabie, Perfie, en Indie verzonden worden.
In het maaken van aardenwerk hebben zy geene kennis hoegenaamd van het pottebakkerswiel; maar bedienen zich van eene foort van vormen van de bast der kalabasfen vervaardigd; zy beplakken de binnenzyde van dezelven met klei, tot dat zy de klei tot eene evenredige dikte gebragt hebben, gelyk met de fchors, dat niet alleen een zeer moeijelyke maar ook dikwyls een nuttelooze arbeid is; ook hebben zy geene ovens om hunne aarden vaten in te bakken ; zy bewoelen die enkel met ftroo , en zetten die dan in het vuur , waardoor dezelven eene zwarte kleur zonder eenigen glans of vernis verkrygen ; en echter weeten zy met deeze gebrekkige hulpmiddelen veelerhande foorten van fchotels, borden, potten, kruiken, en fchenkkannen te maaken. (w).
Ge e n



van AFRIKA.
361
Geen minder gebrek aan vinding befpeurt men in hun metfel - en timmerwerk , in hunne koperen en yzeren gereedfchappen, zowel als in het vervaardigen van krygs tuig en muziek inftrumenten. Doch deeze vadzigheid, en gebrek aan vernuft en nyverheid der oorfpronglyke Afrikaanen bepaalt zich enkel tot hen, die de binnenlandfche provinciën bewoonen ; want de kustbewooners heb ben zich , reeds zedert langen tyd , aan een meer bezig en arbeidzaam leven gewend , en zyn in hunne zeden meer befchaafd geworden , door den menigvuldigen handel met de Eutopeaanen. Ook heeft hunne yverzucht, en het vooruitzicht van winst zo veel toegebragt om hen van hunne verwaande denkbeelden nopens henzelven en hun land te geneezen; dat zy het thans niet te laag ach ten alle hulp, die zy van vreemdelingen kunnen trekken, aan te neemen ; maar dat zy zeiven ook alle vlyt aanwenden om de vorderingen , die deeze ter verbetering van den koophandel en manufaétuuren aangewend hebben , te ontdekken , ten einde dezelven zo veel mooglyk in Afrika over te brengen, Doch, offchoon het gelukken van hunne poogingen ten dien opaichte zo wel aan hunne verwachting beantwoord heeft, dat men zich met recht zou moogen verbeelden , dat hunne overige landgenooten dit voorbeeld zouden gevolgd hebben, heeft dit echter eene geheel tegen ftrydi ge uitwerking gehad; want, in de plaats van eene pryswaerdige yverzucht, heeft zulks een' algemeenen haat, verachting, afgunst en mistrouwen te weeg gebragt.
De koophandel van dit waerelddeel was voor deezen van weinig belang. Eer de Europeaanen derwaarts kwamen , wierd dezelve enkel gedreven door de Arabieren, Perfiaanen, Armeniërs, en Turken, en dus was die meest bepaald tot de Oosterfche Landen , en de kusten van de Roode Zee; doch in laater tyd hebben de Italiaanen, Franfchen, Ehgelfchen; en Hollanders, zowel als de
Oost. Hist. XIII.D.II.ST. Zz Span-
XVIII.
boek. ii.
AFD.
De kust.
bewoo ners zyn arbeidzaair.eren befchaafder met betrekking tot den zoop. handel.



36z HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
De A-
rabifche
fo mveel eter dan de ^fri kaanfche
Spanjaarden , en Portugeezen , verfcheidene Factoryën in veele van deszelfs provinciën opgericht; en de laatstgemelden hebben, door middel van hunne vroegtydige veroveringen en vestiging, wel het grootst gedeelte daarvan bekomen, gelyk in het vervolg zal blyken. Deeze koophandel beftaat voornaamelyk in ftofgoud, flaaven, olifantstanden, veelerleye welriekende gommen, zo als myrrhe, en wierook, enz. benevens eene ongelooflyke menigte van die foort van gom , welke men Arabifche gom noemt, om dat die eerst uit Arab'e derwaarts is overgebragt, en omdat de oprechte Arabifche voor veel beter gehouden word dan de Afrikaanfche; fchoon 'er geen onderfcheid in is, indien wy Vader Lahat zullen gelooven. Al het onderfcheid tusfchen de eerfte en de laatfte is enkel toevallig, , en ontftaat enkel uit het verval van deezen handel in Arabie, zedert dat de Franfchen eene zo groote menigte van deeze gom van de rivier Senegal naar Europa gevoerd hebben. De Provencalen en anderen, die de echte Arabifche invoerden, hebben zich toegelegd om alleen die foort op te koopen, welke best gefchikt was voor de verzending, naamelykdie de doorfchynendfte, blankfte, grootste van ftuk, en zuiverste van vuilnis is, om daardoor derzelver oude beroemdheid en hoogen prys te herftellen, terwyl de Senegalfche Maatfchappy, die meer gelegenheid had om dezelve door geheel Europa te verzenden, die overzonden onuitgezocht , en juist gelyk de Moo7en die aan de Factoryën brengen (o), en naardien zy de gom van hen voor dingen van zeer weinig waerde inruilt, verkoopt zy die ook veel goedkooper dan de Arabifche kan verkocht worden. Wy zullen ons hier niet inlaaten in een omftandig verflag van de veelvuldige gebruiken, welken de Europeers daarvan maa. ken, of van de geneezende krachten , die daaraan toegefchreven worden , en waarom deezen zo ernftig getracht
heb-
Co) Lab. Relat. d' Afriq. L. i. Ch. 19.



van AFRIKA. 363
hebben om zig aan de oevers van die rivier neder te zet. ten, enkel uit hoofde van dien voordeehgen handel. Wy kunnen echter één byzonder gebruik van deeze gom , waarvan de Moortn en de Negrs zich bedienen, niet met ftih zwygen voorbygaan, naardien, voor zo verre ons bekend is, geen Schryver dan de hierboven gemelde zulks heeft aangehaald ; te weeten, dat deeze gom hun voornaamftelevensvoorraad is wanneer zy op reis zyn, en ook op an dere tyden, niet zo zeer uit hoofde van honger, maar uit fmaak (p )> Doch deeze gom is aangenaamer om te eeten wanneer dezelve in een weinig water of in eenig fmaaklyk vocht ontbonden word, omdat dezelve uit den aart fmaakloos is; echter word dezelve, hoe ook gebruikt, als een gezond voedfel aangemerkt .
De boom, welke deeze gom oplevert, is, even gelyk die in Arabie , laas», heesterachtig , en met doornen be. zet; deszelfs bladen zyn lang en fmal. De bloeifem beftaat uit vyf kleine witte blaadjes, die eene foort van kelk uitmaaken, vervuld met ftengjes van dezelfde kleur, waaraan de huisjes , die het zaad bevatten , zyn vastgehecht. Dit zaad is klein, rond, hard, en zwartachtig van kleur. De boom levert de gom op tweemaal 's jaars , of door natuurlyke uitwaasfeming, of door middel van infnyding. Men vind, in veele landftreeken van Afrika, geheele bosfchen van deeze boomen, voornaamelyk langs den zuidlyken oever van den Niger of Senegal, die door eenige Moo. ren en Arabkren bewoond word , waarvan de eerften in gehuchten, en de laatften onder tenten vvoonen, en die dezelve opzaamelen en te koop brengen aan de iuiropeaan fche Faaoryën , en ook aan tusfchen komende fmokkelaars, die doorgaans vry talryk zyn; ook vind men die aan de rivier Gambia, daar zy zich in het uiterst gevaar begeeven om deeze voordeelige droogery te verkrygen. ^
00 Zie ook Marmol, Dapper, Davity, Linfchoten, en and. Zz 1
XVIII.
boek.
i i. a?d.
Deeze o-om ilrekt veel tot voedfel voor de M ooren en Negtrs.
!



XVIII
boek.
II. AFD.
Waaren die uit Euro pa derwaartsgebragt worden.
Onder-
feheid tusfchen de aloudt Mooren en re A a bi.-; en
364 HISTORIE
De Afrikaanfche koophandel bevordert grootelyks den uitvoer der Europeaanfche waaren en manufacluuren, gelyk de zyden, wollen, linnen, en geverwde itoffen; van yzer, koper, en tin, tot verfcheiden werktuigen bekwaam gemaakt, gelyk potten, bekkens*,pannen, zwaarden , houwers, fnaphaanen, pistoolen, en andere vuur' wapenen, en oorlogstuig, benevens bylen, mesfen, fchaaren , fcheermesfen , en andere fnydende inftrumenten; naalden, fpelden, linten, vingerringen, oorringen, armringen , • kleine belletjes, en andere fnuisteryen voor de vrouwen, waaronder ook kleine fpiegeltjes van de gemeenfte foort, kraalenfnoeren, en losfe kraaien, en meer dergelyke beuzelingen van allerhande foorten, gedaanten, en kleuren ; en behalven deeze nog veelerhande fnuisteryen, waarvan de Mooren, en Afrikaanen zeer veel werk maaken en dezelven zeer gaarne inruilen tegen hunne kostbaarse waaren; om nu niet te fpreeken van overgehaalde dranken, zoals genever, brandewyn, enz., waartoe zy zo zeer genegen zyn , dat zy gaarne hunne kinderen aHtaan, dat is, als flaaven overgeeven, om een of twee mingelen van dien drank te bekomen (q).
Geduurende deeze onze algemeene aanmerkingen lubben wy eenigen der inboorlingen van dit Land onderlcheiden door den naam van Mooren , welke onderftelt, dat zy nakomelingen zyn van hen die oudtyds de beide Maur.tamen bewoonden, en dus verfchillende van de Arabieren en Saraceenen, die , omtrent het midden van de zevende eeuw, het oostelyk gedeelte van Afrika veroverd hebben , en naderhand tot in de westelykfte deelen van dat land zyn doorgedrongen. Doch deeze oude inwoonders zyn naderhand, zo wel daar als aan den oosterfchen kant, zodanig vermengd geraakt met deeze beide natiën, en hebben zo veel van hunne gewoonten aangenomen ,
dat.
C?) Leo Afric. Grammay. Sanut. Marmol, en anderen.



van AFRIKA.
365
dat zy door vreemdelingen niet wel kunnen onderfche • den worden , offchoon de echte oude Afrikaanen elkar deren zeer wel kennen. Eenigen uit de nieuwe over we digers verlieten hun omzwervend leven, en floegen zie neder in fteden en vlekken ; terwyl iommigen der oud bewooners hunne vaste woonplaatfen tegen een zwerven leven verwisfelden. Dit is de rede waarom veele Afri kaanfche Schryvers geen ander onderfcheid maaken tus fchen de Mooren en de Arabieren, dan volgens de heden daagfche bewooning van Afrika; en deeze beide volkei van Saraceenfche afkomst rekenen ; dewyl de echte oud Mauritaniërs, of Mooren, onder deeze twee nieuwe vol ken vermengd zyn. Deeze Schryvers hebben zich door gaans verbeeld dat door het woord Maur of Maurus nie een oud Afrikaan moest verftaan worden, maar een be leider van den Mohammedaanfchen Godsdienst. Het i; wel waar, dat de Arabieren de eerften geweest zyn, die den Mohammedaanfchen Godsdienst in dit land hebber ingevoerd; maar het zou al te ongerymd zyn te ftellen. dat zy allen de oude inwoonders zouden uitgeroeid heb ben. Men heeft veel meer rede om te denken, dat eer groot gedeelte van hen zich door de vlucht gered eri eene veilige fchuilplaats gevonden heeft in de wyduitgeftrekte engten van die ongenaakbaare gebergten, welken zich door het noordlyk en oostlyk gedeelte van dat Waerelddeel uitftrekken. Eenige Christen Schryvers zyn van gevoelen, dat de Derberes, die in de onverwinbaare valeyen en klooven van den grooten en kleinen Atlas nog tegenwoordig gevestigd zyn, afftammelingen zouden weezen van die aloude vluchtelingen; doch men kan hieromtrent niets met eenige zekerheid bepaalen (r). Laat dat zyn zo het wil, dit is zeker, dat de Afrikaanen
t r y Zie hierover de bovengem. fchryvers Dapper , Labat, en anderen,
Zz 3
i- XVIII.
I- BOEK. [- tl. li AFD'
e i
• De he-
. dendaag.fche befchryversvan Afrika - gebrui-
• ken ver. keerde.
■ lyk het woord Maur voor Mohammedaan.
De Ber-
beres, aan en op den Atlas, gehoudenvoor afftammelingender aloude Mauri.



166 HISTORIE
XVIII.
boek.
LU
AFD.
De A-
rabifche taal is verfpreic door ge heelMxikk en verfcheidenlanden van Afie.
Wat de redt
daarvan zy.
Afkomsi en klasfen der Arabieren.
laanen noch den Koran van Mohammed, noch de zeden en gewoonten van zyne aanhangers gevolgd hebben anders dan door dwang ; en deeze dwang moet voorzeker van zeer veel kracht geweest zyn, naardien dezelve zulk eene groote verandering tot zelfs in de taal heeft kunnen teweeg brengen , onder zo veel verfchillende volken , niet alieen in Afrika , maar zelfs in Syrië , Palcestina , Me/opotamie, ,en andere landen van Afie, daar de Mohammedaanfche Godsdienst ingevoerd is, te weeten de Arabifche taal, i naardien dezelve hedendaags niet' alleen de taal is van de drie deelen van Arabic , maar ook verfpreid is geworden door alle deeze landen, benevens door geheel Tripoli, Lunis , Algiers % Aigypte, Marocco, en andere uitgeftxekte landftreeken tusfchen den Nyl en den Niger, ja zelfs tot aan de kusten van Abex en Ajan, en fchoon die taal in allen deeze landen niet even zuiver gefproken word . en door de verfchillende tongvallen veel van haare fchoonheid verliest, kan zy echter onder alle deeze vermommingen gemakkelyk onderkend worden, en is min of meer zuiver bewaard geworden onder zulk eene menigte van Natiën , zodat dezelve met recht gehouden word voor de uit— gebreidfte taal van de geheele waereld (s). Doch, hetgeen meest tot derzelver behouding onder allen deeze volken heeft toegebragt, is, dat de Koran enkel in het Arabisch gefchreven is, waardoor die taal de algemeene taal der Geleerden onder de Mohamm- daanen geworden is, in welke dat Boek aan het volk moet voorgelezen worden, waarop dan vervolgens hunne Godgeleerden hetzelve uitleggen aan die geenen onder de gemeene ieeken, welken den waaren zin van hetzelve niet kunnen bevatten.
Wy hebben in een voorig gedeelte van ons werk reeds een volledig verflag gegeven van de hedendaagfche Ara.
bie-
("O Zie hierover Grammay, Jarric, Leo Afric. Marmol, Davity, Dapper, en anderen.



van AFRIKA.
36?
bieren, van hunne afkomst, ftammen, regeerin^, wetten, opperhoofden, oorlogen, zeden, gewoonten, en levenswyze; waaruit toen gebleken is, dat zy in allen die opzichten, den godsdienst alleen uitgezonderd, nimmer zyn afgeweken van de zeden van hunnen eerften flamvader, geduurende den langen tyd van vier-duizend jaaren. Dat gedeelte van hen , dat zich zelf in deeze landftreek van Afrika gevestigd heeft, offchoon afkomstig van denzelfden ftam, en volgens dezelfde regelen opgevoed, heeft zich echter daaraan niet zo naauwkeurig gehouden; maar eeni en hebben zich, hetzy dan door dwang of door verkiezing, laaten overhaalen om, de een meer en de ander minder, daarvan af te wyken ; zodat zy nu, naar het fchynt, verdeeld zyn in drie klasfen, onder welke, zedert deeze fcheui ing, nimmer de oude infchiklykheid, vriendfchap, of omgang heeft plaats gehad; maar integendeel een ingewortelde haat en verachting, die zo hevig zyn, dat zy de overblyffelen van hun oud bloedverwantfchap geheel en al uitgerooid hebben.
D e eerfte klasfe der Arabieren zyn die , welken hun oud omzwervend leven geheel verlaten, en zich nedergezet hebben in fteden en vlekken, daar zy zich op fabrieken , manufaétuuren en fommige handwerken toeleggen. Doch deezen maaken het kleinst getal uit, en zyn ook minst geacht. Onder hen vind men ook eenigen, die zich toeleggen op de geleerdheid, en die zich aan de Hoven der Vorsten ophouden ; om welke rede, waarfchynlyk, deeze geheele klasfe door de anderen met den naam van Hada. ran , of Hovelingen, gebrandmerkt, en met de uiterfte verachting aangezien word , als meest verbasterd van den edelen aart van hunne voorouders; voornaamelyk uit hoofde van hunne vermenging door het huwelyk met de Afrikaanen £ t).
De
CO Marmol, Afric. Libr.'i. Cap. 27.
XVIII.
boek.
ij. afd.
Onder.
linge haat der verfchil • lende klasfen.
De A-
rabifchs ftadbewounersin groote verachting.



3<5$ HISTORIE
XVIII.
boek.
ii.
AF D.
Gelyk ook de Landbeu fiers.
De
zwervende Arabieren zyn meest geacht.
Zy leeven grootendeelsvan den roof.
De tweede klasfe beftaat uit die Arabkren , welken vaste woonplaatfen hebben, en zich toeleggen op den landbouw, en het aanteelen van kemels, paarden, hoornbeesten , en klein vee. Deeze worden insgelyks veracht als verbasterde aterlingen, die den naam van Arabieren onwaerdig zyn. Onder deezen kunnen ook die gerekend worden , welken de landftreek tusfchen Lybie, en Numidie gelegen bewoonen, die fchoon woest en beestachtig , zowel als ftout en onvertzaagd , echter veele Barbaryfche paarden en kameelen van hun eigen fokkery naar het Land der Negers voeren , en zeer geneigd zyn tot de jagt op woudezels, ftruisvogels en andere wilde dieren (w).
Doch de aanzienlykfte klasfe onder hen beftaat uit de geenen , die in de woestynen omzwerven en onder tenten woonen; die in een' ftaat van vryheid leeven, en , geene onderwerping kennen dan die zy aan hunne Cheiks, of Opperften van hunne ftammen of geflachten , bewyzen. Dit is een voorrecht, waarop zy zich beroemen als door God zeiven aan hunnen ftamvader beloofd, en. van hem overgegaan op zyne talryke nakomelingfchap. Dus is het niet te verwonderen , dat zy fteeds zo jaloersch van haare vryheid geweest zyn, en dat zy tot op den tegenwoordigen tyd nimmer door eenig Vorst of Overwinnaar hebben kunnen ondergebragt worden, fchoon verfcheiden Sultans en andere magtige Prinfen daartoe veele en fterke pogingen hebben aangewend , niet alleen om hen te overweldigen, maar zelfs om hen uit te roojen, uit hoofde van hunne geduurige rooverycn; waardoor zy zich niet minder gehaat dan gevreesd maaken by andere volken , terwyl zy zich desweeens beroe. pen op de Godlyke voorfpelling, die van hunnen ftamvader Ismaël op hen is overgegaan (w).
■ Dit
(») Dapper, en and. (w) Genefis 16. vs. 12.



van AFRIKA.
36p
D i r is eene der voornaamfte redenen; waarom zy onder tenten woonen, en geduurig van woonplaats veranderen; want zy weeten al te wel, dat, wanneer zy het zouden waagen zich in bemuurde fteden op te fluiten, zulks voor hen en hunne huisgezinnen van een. noodlottig gevolg zou zyn, wanneer zy eens in vreemde handen vervielen, daar zy zeiven nooit gewoon zyn aan iemand lyfsgenade te vergunnen. Zy leeven in eene geduurige vrees; zy moeten altoos op hunne hoede zyn, en gereed om in beweeging te komen; hetzy dan om op eenigen buit los te gaan, of om eenig dreigend gevaar te ontwyken; in het laatste geval moeten zy alle mooglyke haast maaken om op te breeken , en eene nieuwe fchuilplaats te zoeken voor zich zei ven, hun huisgezin, hun vee, en andere goederen. Naardien zy niet kunnen beftaan, of van legerplaats veranderen zonder hulp van kameelen en andere lastbeesten, zyn zv dikwyls genoodzaakt zich vaneen te fcheiden om nieuwe weiden te zoeken; want anders zouden hunne talryke kudden, en ook zy zeiven niet kunnen beftaan, dewyl de melk hun voornaamste voedfel is. Deeze geduurige verhuizingen noodzaaken hen om ligte tenten te maa ken, en deeze zyn tweederlei; de eerfte zyn gemaakt van kemels- en van geitenhair, dat hunne vrouwen kaarden,' fpinnen en weeven op zulk eene kunstige en behendige wyze, dat hoe ligt de tenten ook mogen zyn , dezelve echter beftand zyn tegen de zwaarfte ftortregens, die in de meeste landen van Afrika, op zekere jaargetyden zeer hevig zyn. De tweede foort beftaat uit draagbaare hutten, zaamgeftèld van boomfchorfen, of eenig hout daartoe bekwaam, zodanig ingericht dat die zeer fchielyk opgeflagen, of afgebroken en op den rug van een' kameel geladen kunnen worden. Beide foorten zyn van eene kegelswyze gedaante, in wier toppunt de fchoorfteen is, die hen tevens dient tot een venster om lucht en licht te krygen, terwyl 'er beneden geene andere opening in de
OosT.HiST.Xill.D.lLST. Aaa tent
xvnr.
boek.
li.
AF1>.
Hunne tenten zyn ge. fchikt naar hunne veelvuldige verhuizingen.



37o HISTORIE
XVIII. i
BOEK. 1 ij ( AFD. (
Langwerpige
tenten.
Derzelver uiten inwendige ge daante.
O) Marmol, Leo Afric. Grammay, Davity, Dapper, Labat, Linfchoten, en and.
ent is dan de* deur , die zo laag is, dat men byna cruipen moet om daarin te komen; en nog moeten leeze beide openingen zorgvuldig digt gemaakt worlen ten tyde van de hevige regens , of van groote kouIe, waaraan zy Reeds onderworpen zyn op zekere tylen van het jaar, aan welke zyde van den keerkring zy Dok mogen gelegerd zyn (x).
Zy, die in vlekken en gehuchten by eikanderen woo< nen, en meer op hun gemak leeven, hebben tenten, die ruimer en gefchikter zyn. Derzelver uiterlyke gedaante is een langwerpig eirond, dat in deszelfs middelpunt gedeund word door een, twee, of drie ftaande dylen, waarop het geheel zaamendel gevestigd is. Deeze tenten zyn kleinder of grooter naar maate van de talrykheid van het huisgezin, en enkel door gordynen in verfcheiden vertrekken verdeeld, welke gordynen naar genoegen geopend en toegefchoven kunnen worden. Eenigen van hen hebben nog kleine tenten daarneven voor hunne vrouwen , en kinderen , vooral wanneer hun huisgezin talryk is.
D e dylen, die deeze tenten onderfchraagen, zyn meesttyds tien voeten hoog, en in de doorfneede drie of vier duimen dik , rondom heilagen met haaken , waaraan zy hunne kleederen, wapenen , zadels , korven, en andere tuigen ophangen. Wat hun huisraad betreft, hetzelve is omtrent even fraai als dat van de Mooren, hiervoor befchreven. Zy leggen op den blooten grond, of op eene mat, of, ten beste genomen, op eene matras van beestenvellen , zonder peuluwen of kusfens, en zonder eenig ander dekkleed, den hunne hayks, die zy aan het lyf hebben. Die gehuwd zyn hebben een' afgezonderden hoek in de tent, terwyl de anderen op eene andere plaats, in het midden, of aan de zyden hun verblyf hebben. Zodat
dee-



van AFRIKA. 371
deeze tenten van buiten genoegzaam de gedaante hebben van een omgekeerd fchip , en van binnen van een bajert, waarin mannen, vrouwen, kinderen en paarden, allen ondereen gehuisvest zyn.
De vrouwen hebben niet alleen het opzicht over de huizen en het huislyk beftuur, en verdere huishoudelyke zaaken, maar vernederen zelfs zich tot flaaffche bezigheden , byna eveneens als de vrouwen der Mooren. Zy ftampen, bakken, brouwen> en bereiden alle de levens middelen voor het huisgezin; zy haaien hout en water, en melken de beesten ; zy fpitten, zaaijen en maaijen kóst wd niet gelyk de Moorfche vrouwen, eensdeels, omdat dit by de Arabieren in verachting is , en anderdeels , omdat zy zich niet lang genoeg op dezelfde plaats ophouden, om de vruchten van hunnen arbeid te gemeten ; doch zy draagen integendeel weder zorg voor de oppasfmg der paarden van hunne mannen; zy voeren, rosfen, kammen, toornen, en zadelen dezelven. Hunne tenten zyn van binnen even eenvoudig als van buiten, naardien de Arabieren zeer gefteld zyn op het eenvoudige in al hun huisraad, mits dat alles net en zuiver zy. Hunne flookplaatfen zyn in het midden van de tent, rondom welke zy zitten, eeten, drinken, en rooken by den dag, en leggen te flaapen by den nacht, op jsiets anders dan matten , of ten beste genomen op huiden van wilde dieren, die zy op de jagt dooden. Hun overig huisraad beftaat hoofdzaaklyk in eenige potten, pannen, fchotels, borden, en een houten vyzel en ftamper om hun muis fyn te maaken, en draagbaare ovens om het brood daarvan te bakken (y). Zo zy gezegd kunnen worden in eenig ding buitenfpoong te zyn, dan is het in hunne kleeding, en in die van hunne
J ' vrou
(y) Shaw's reizen, en anderen.
Aaa 2
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
Slaaffche bezighedenvan hunne vrouwen.



XVIII-
boek.
ii. AFD.
Klee ding en opjchik van hun ne vrou wen.
De Ara
bieten zyn teder en verpltch tend je gens hun ne vrouwen.
372 HISTORIE
vrouwen , en in het tuig benevens de verfierfelen van hunne paarden en wapenen; waaraan zy zo veel te kost leggen als hun vermogen hen toelaat, in goud, zilver, edele gefteenten , en andere kostbaarheden., naar maate van hunnen rang en rykdom.
Hunne vrouwen houden veel van haare hoofden, halzen , armen, en beenen te verfieren met gouden kettingen, paarlen, kraalfnoeren van edele fteenen, enz.; en die , welke deeze kostbaarheden niet kunnen bekomen, vei fieren zich met fnoeren van koraal, kristal, git, en andere dingen, die minder kostbaar zyn; meest alle vruchten van den roof, of van hunnen handel met de andere Afrikaanen; in welken zy zeer zelden goud uitgeeven, maar integendeel zo veel als zy kunnen bekomen van de A^ikaanen inruilen, waarvan zy het grootst gedeelte gebruiken tot vingerringen, armringen, handringen, en halsfieraaden voor hunne vrouwen en dochters. Allen de ' Arabieren van de drie klasfen hebben ééne goede hoedanigheid met betrekking tot hunne vrouwen , dat is, dat zy , derzelver zwaar werk alleen uitgezonderd , in alle andere opzichten veel tederheid en oplettendheid voor haar hebben. Zelfs de zwervende Arabieren zyn, in weêrwil van hunnen grimmiger) aart, zeer minzaam en teder jegens hunne vrouwen ; en men vind byna geene voorbeelden, dat zy haar ooit mishandeld hebben, behalven wanneer zy haar rede geeven tot jaloersheid; en zelfs in dit geval behoeft onder hen een man geene grootere geftrengheid in het werk te ftellen, dan zyne vrouw aan haare ouders of andere bloedverwanten terug te zenden, die, wanneer zy fèhülcfig bevonden word, niet m gebreke blyven , om de fchande , die zy haaren man en haar eigen'gefl'cht heeft aangedaan door vergif", of het Itaak, of eenige andere haastige dood te wreeken; de vrees voor zulk een lot maakt hunne vrouwen zo buitengemeen ingetoogen en omzichtig, dat men onder de Arabieren zeer



van AFRIKA.
373
zelden hoort van gevallen van dien aart. Deeze ingeto genheid is nog meer te verwonderen wanneer men de hitte van de luchtitreek in aanmerking neemt, die zeer gefchikt is om dien minnenyd in de mannen, en die listen en ongebondenheid in de vrouwen aan te ftooken, die doorgaans de droevigfte en gevaarlykfte gevolgen na zich fleepen , waarvan wy gelegenheid hebben om doorflaande blyken-te geeven onder de Turken en Mooren, en zulks wel onder meer gemaatigde luchtftreeken; terwyl alle de klasfen der Arabieren , hier en overal be ▼ryd zyn van zulke huislyke oneenjgheden, en hunne vrouwen hooglyk geroemd worden wegens haare huw lykstrouw, voorzigtigheid, en ingetogen gedrag.
Nimmer komen zy te voorfchyn zonder fluijer, dn zo lang is, dat hy niet alleen haar aangezicht, maar ooi haare handen bedekt; zelfs gaan zy nooit uit, tenzj wanneer huislyke- of familie - bezigheden haar daartoe ver plichten. De ingetogenheid der mannen gaat zo ver re, dat zy uit den weg gaan , wanneer zy eene vrouv ontmoeten ; het geen een zeer gefchikt middel is, on minnenyd en oneenigheid voor te komen tusfchen d mannen. en deezen fchynen zo wel overeen te komen ii het vermyden van alle dingen van dien aart, dat, wannee een van hen befpied wierd enkel op een' onbetaamlyke: wenk ain iemand van de vrouwelyke Sexe, hy zich verze kerd kan houden van ten minste opentlyk ten toon geitel te zullen worden, wanneer hy al eens de geftrenge gevoe ligheid van haare bloedverwanten kan ontgaan. De ter ten, waarin de vrouwen zich ophouden, zyn ongenaak baar voor alle mannen, behalven voor hunne eigen echi genooten; en wanneer deezen zo arm zyn, dat zy voc hunne vrouwen geene afgezonderde tent kunnen houder dan getroosten zy zich liever hunne bezoekers buite hunne deur te onrfani-en , of eenige bezigheid , die he opgedragen word, in de opene lucht te verrichten, ds Aaa 3 ee:
XV1IL
boek. ii. AFD.
! Ingettt. ■ genheid , der vrou. wen.
f 1
1 r ï
i
Geene mannen worden in de tenten der
ivrouwen
n toegela-'
n ten.
n
f



374 HISTORIE
XVIII.
boek.
M'
AFD.
Derzei
ver kleur, geftalte, wezenstrekken , enz.
Genegenheidder Arabierenvoor hun. ne paarden.
Zy laa ten die in hunne tenten hy hunne vrouwen en kinderen neder leggen.
een' man by hen in te laaten, ouders of nabeflaanden alleen uitgezonderd (2).
Dit is de rede, waarom wy by niet een' geloofwaerdigen fchryver iets van de fchoonheid of bevalligheid deezer vrouwen gemeld vinden ; doch naar het gelaat der mannen en jongens te rekenen , die o^er het algemeen welgefchapen, en wel befneden van aangezicht zyn, fchoon zy flechts eene middelmaatige lengte hebben , mag men met recht onderftellen, dat de vrouwen niet minder fchoon van geftalte en aangezicht zyn, fchoon bruinachtig gelyk de mannen, die echter waarfchynlyk bruiner zullen zien dan de vrouwen , doordien zy veel meer aan de brandende hitte der zon zyn blootgefteld.
Na hunne vrouwen hebben de Arabieren de grootfte achting , of liever genegenheid voor hunne paarden , en wel inzonderheid voor hunne merries, die zy veel hoo« ger achten dan de hengften , gedeeltelyk om derzelver melk, waarvan zy zich veel bedienen in hun eeten en drinken , maar wel byzonderlyk om haare veulens, die zo hoog geacht worden, dat zy dezelven voor een' bunen gemeenen prys kunnen verkoopen. Hier komt nog by , dat hunne merriën vrolyker, makker, handel baarder en vaster ter been zyn. Deeze houden zy in hunne tenten, en laaten toe dat zy zich by hunne vrou* wen en kinderen nederleggen, of geheel los, of het veulen op zyn best met een been aan eene der posten van de tent gebonden ; terwyl de oude merrie , als zy zich nederlegt, gemeenlyk tot een bed of peuluw voor de kinderen ftrekt, zonder het minst gevaar of ongeluk. Tot dank voor deeze minzaamheid fcheppen haare meesters vermaak in haar met liefkoozingen te overlaaden, waarvoor deeze dieren zeer gevoelig fchynen te zyn; zelfs zoeken zy die op als zy los in het veld loopen, en
ftree-
(2) Marmol, Leo Afric. Grammay, en anderen.



van AFRIKA.
375
ftreelén hen om nog meer vriendfchap van hun te genieten («).
Zy zyn niet minder keurig en zorgvuldig in de keus en de voortplanting van de gedachten hunner paarden, en kennen derzelver gedachtlyst veel beter dan hunne eigene ; want hierin bedaat derzelver grootde waerdy, byzonderlyk wanneer de eigenaar kan aantoonen dat een van zyne paarden zo fnel is, dat het een' druisvogel kan voorbyloopen. Zy zyn over het algemeen niet groot of dik, maar fyn en rank , en gemak lyk in order te hou den. Zy worden nooit bedagen, hun gewoon voedfel is halfdroog gras en grove gierst; en in het voorjaar laat men hen eene maand lang graazen, geduurende welken tyd zy nimmer bereden worden.
De gewoone kleeding der mannen is eene foort van hemd over het bloot lyf, en eene wyde broek, die hen tot op de enkelen hangt; terwyl het hemd over de broek heenen hangt tot op omtrent twee duimen boven de knieën. De voornaame en ryke lieden draagen over dit hemd eene foort van wambuis, dat zy kaftan noemen, met lange en naauwe mouwen , zonder haaken of knoo. pen , dit daat over hunne borst dubbel toe, en word verder toegebonden met eene breede fjerp, welke zy verfcheiden keeren rondom het lyf daan. Deeze kaftan is gewoonlyk van fyn laken of fergie; zelfs fomtyds, doch zeer zelden, van zyde; doch onder geringer lieden van blaauw of fwart katoenen lywaat; de geringde foort draagen noch kaftan, noch onderhemd, maar dekken hun lichaam enkel met een linnen kleed , dat over de broek afhangt. Naardien de draagbanden by hen niet «,ebruiklyk zyn , draagen zy hunnen fcimetar; of houwer in hunne ijerp. Deeze fjerpen, die lang en breed zyn, zyn of van zyde of van katoen, en door de vrouwen
tot
Ca") Labat, en anderen.
XVIII.
boek. II.
AFD.
Zy ont. houden derzelver afkomst.
Voedfel van (tezelven.
Kleeiing der \rabieren.



376
HISTORIE
XVIII.
boek.
II. AFD.
Hunne tulbanden en andere verJterfelen.
i
tot eene foort van netwerk ineen gevlochten, of anders zyn die van zacht leder, dat fraai geborduurd is. Aan deeze fjerpen hangen zy ook hunne zakken en zakdoefeen , de eerstgemelden dienen tot berging voor hunne pypen, tabak, en andere noodwendigheden; en de anderen om hunne handen en aangezicht af te veegen, en den neus uit te fnuiten; waarom ook de befehaafdften altoos twee by zich draagen, doch de geringen behelpen zich met een , die meer lang dan breed is, en bedienen zich van de beide uiteinden tot de twee verichillende ge-
£ un' j et ffbruik van koufen is weinig bekend in Afrika, dan alleen onder de daar woonende Europeaa. nenj m de plaats van fchoenen draagen de Arabieren pantoffelen van fyn Turksch leder, dil zy van achteren tot
Zrit 6 ! 6n, t0£ °phaïen ; terwy' de meer vermoogenden onder hen eene foort van dunne fchoenen nog daarover aantrekken, wanneer zy uitgaan; en wanneer zy te paard ryden draagen zy ligte laarzen van hetzelfde leder; doch het gemeen volk gaat doorgaans blootshoofds en barrevoets; zelfs in fommige landen van Afrika, zoals in Abysfmie, mag niemand dan de Keizer, en de eeenen , aan welken hy zulks wil toeftaan , met gedekten hoofde gaan; doen dit is gantsch anders by de Arabieren, voornaamelyk by die van de zwervende klasfe, welke rvl kelyk kunnen leeven , en welker Cheiks, of Opperhoofden , en andere voornaame amptenaaren hunne hoofden verneren met roode mutfen, omflingerd met eenige rolten van fyn wit katoen , op de wys van een' tulband. Uok draagen' deezen over hunnen kaftan een Sayk. of wyd opperkleed zonder mouwen, van wit laken of fer?ie, digt meen geweven en genopt, met eene kap daarian vast, die zy by koud of regenachtig weder over hunnen .ulband opzetten. Wanneer zy te paard ryden leggen hunje wapens voor hen op den nok van den zadel, terwyl zy nets anders dan de fagay, 0f korte lans in de hand houden.
De



vasï AFRIKA. 377
van linnen, doch by de Araheren zyn die doorgaans van wnllen ftoffen, geweven als eene foort van gaas mee ^«leietóuUn. Die der maagden zyn van geborduurd dnek od rnet veelverwige ftrooken van linnen, of;
1 w middellvf. Eenige Dwars, of, gelvK zy ge om het miaaenyi.. - & d jrahisren
trouwdag moet aantrekken, dat niet «introkken of ge-
boiduurlel, eni, m r1 , of tabbaard van
leTSije SlaSe Maur, die haar tot op de voe ™ hanlt Haar hoofd en handen zyn met een Auiiei Hek én haare ooren, hak, borst, armen, handen % noeg aa™ alle vingers, en haare beenen tot aan de en
Shaw's reizen I. deel BI. 323-
Oost.Hist.XIII.D.II.St. Bbb
XVIII.
boek.
ii. AFD.
Klec-
Ung der 'rouwen, >an den ',erfien rang. j
1 1
n h
r.. Van de tt geringetre vrou» 3,1 wen.



378
HISTORIE
XVIII.
boek. II.
AFD.
Zy blan ketten haart . aangezithten.
Hunne drank.
ftaat zyn , draagen niets anders dan een ftuk doek, dat zy om het lyf winden , en niet laager komt dan tot de knieën , terwyl de beenen en armen bloot blyven. De verfierfelen vsn de laatstgemelde zyn ook van weinig waardy, dezelven beftaan voornaamlyk uit tanden van visfchen, en fhoeren van koraal of kristal, daar zy zich van bedienen, in de plaats van paarlen en juweelen, om haare hairen , waarover zy een' fluijer draagen, benevens haaren hals te verfieren. Om het gebrek aan Kostbaarder blanketzel te gemoec te komen, bedienen zy zich, wel weetende dat haare mannen grootlyks daarmede gediend zyn, van eene foort van deeg, gemaakt van duivendrek, zaffraan, en andere mengfelen ; waarmede zy niet alleen haare voorhoofden, wangen, en kinnen verwen , maar ook haare dyën , en onderbuik met veerlerhande figuuren befchilderen; doch naardien deeze fchilderingen om den tweeden of derden dag moeten opgeverwd worden, doen die geene, welke den tyd of het geld niet hebben om zulks in het werk te ftellen , deeze figuuren in het vel prikken, en vervolgens met dat kleurfel overftryken,' waardoor dezelve onuitwischbaar worden (e). Hun voedfel is over het algemeen zeer eenvoudig; hunne voorfpys beftaat uit gierst, mais, pf ryst, tot koeken gemaakt, en gebakken voor *den haard, of in eene pan gefruit. De vyzels, waarvan hunne vrouwen zich bedienen om het koorn fyn te maaken, hebben wy reeds befchreven ; doch de voornaamften onder hen hebben molens, beftaande uit twee fteenen, de een boven den anderen, die door de hand, of by fommigen door een' ezel gedraaid worden; en eiken dag bakken zy versch brood.
Hunne gewoone drank is water; doch zy bereiden ook eene foort van drank van ryst, of van grove gierst, gemengd met een weinig paarden- of kameelen-melk, die
zuur
(O Dapper, Labat, Shaw, en anderen.



van AFRIKA, 379
suut geworden is, en uit dit mengfel word ook, in eenige landen van Afrika, eene foort van drank geftookt, die fterk genoeg is om iemand dronken te maaken; de naauwgezette Mohammedaanen weerhouden zich echter van denzei ven, dewyl alle fterke dranken hen volgens hunne wet verboden zyn. Zy eeten vleesch en visch van veelerleie foorten, doch nimmer beiden op een' maaltyd , en ook niet in groote hoeveelheid ; en dit is waarfchynlyk de rede, dat zy zo gezond, zo fterk, zo luchtig, en zo vry zyn van alle tydperkige zjekten ; en dat zy doorgaans zeventig, tagtig, of negentig jaaren oud worden. Het best onthaal, dat men. hen geeven kan, wanneer zy in de eene of andere ftad of dorp komen , is olie en azyn dooreen gefchud, en een ftuk warm brood om daarin te doopen.
Zy zyn ten uiterfte herbergzaam voor vreemdelingen, die hen komen bezoeken , en zy onthaalen dezelven zo ê goed als in hun vermogen is, en met de uiterfte beleefd heid ; hetgeen hen des te gemaklyker valt, dewyl hunne levenswys even eenvoudig is als hunne fpyzen ; want, van den Opperften Cheik af tot den geringften man toe, maaken zy geene andere omftandigheden, dan dat zy hunne voeten wasfehen, en zich vervolgens kruisbeens nederzetten rondom eene mat, of, by grooteren, rondom eene laage taafel, waarop de fpyzen geplaatst worden, die, zy , hetzy gekookt of gebraden , of van ryst of lepelkost, behendiglyk met de handen weeten te verdeden, zonder behulp van mes of vork ; terwyl een ieder van hen zyn doek in den gordel heeft om zyn mond en handen af te veegen.
Naardien nu de Arabieren door zo veele land- en luchtftreeken verdeeld zyn, zo moeten ook hunne om- g ftandigheden en levenswyze noodwendig zeer verfchillen- h de weezen. In eenige deelen van Afrika, zo als in Bar-^ ca, Numidie, en Lybie, zyn zy zeer arm, zo dat zy daar/ Bbb 2 uit
XVIII.
boek.
II. AFD,
Hunne astvryeid.
Som mi. en van in zyn eer rm.



XVIIL
BOEK.
II. afd.
Koophandelder Ara bieren.
Hunne oefening in de Wysbegeerte,Natuur kunde, WelfpreekendheitDichtkunde,enz.
Deeze oefeningen wor den by hen niet aan ge merkt a takken van geleerdheid.
S8o HISTORIE
uit hoofde der onvruchtbaarheid van den grond , genoegzaam niets dan dadels hebben om van. te leeven, en eenige foorten van wild , en dikwyls genoodzaakt zyn hunne eigen kinderen te verkoopen om zich de noodige levensmiddelen te verfchaffen. En zelfs deeze lieden verbeelden zich , onaangezien alle deeze elendigheden , dat zy het gelukkigst volk onder de zon zyn. Ook belet hen dit niet even dapper en moedig te zyn als de Afrikaanfche inboorlingen, gelyk zy ook niet minder dan deezen arbeidzaam en yyerig zyn in het aanfokken van talryke kudden groot en klein vee, en voornaamelyk van Barbaryfche paarden , die zy aan de Negers verkoopen. Zy maaken ook veel werk van de jagt op allerhande wilde dieren, van welker huiden zy ook groot voordeel trekken. Eenigen van hen, zelfs in deeze woeste landen, leggen zich toe op de natuurkunde, wysbegeerte, welfpreekendheid, en dichtkunst. Hunne opftellen van dien aart behelzen doorgaans een verhaal van hunne krygsbedryven , hunne verfcheiden lotgevallen , hunne minnaa!, ryën , en meer dergelyke onderwerpen , die zy dan op " muziek ftellen, en danfende opzingen op het geluid van hunne vioolen, trommels, luiten en andere inftrumenten (d).
Doch de Arabieren leeren noch de dichtkunst, noch de geneeskunst, noch de wysbegeerte, noch de reken-
" kunst als zekere weetenfchappen. Men vind , wel is waar, onder hen lieden, die zich daarop toe leggen, en uit welker proeven men zou moogen onderftellen, dat zy
frgantsch niet onbedreven zyn in de natuurkunde, en de wiskunst; doch zy verkrygen deeze kennis alleen door ondervinding, aanwenning, of gebruik, onderfteund door een fterk geheugen en eene levendige vindingrykheid,
die
Cd") Marmol , ubi fupra L, i. C 3a. & Miscellan. Obfervst. p, 268. & i'eqq. Dapper, Shaws Reizen, ecsi.



Van AFRIKA. 33i
die aan de meesten van hen natuurlyk eigen is, terwyl 3 zv zich fteeds bëyveren om die aan te kweeken en te ] befchaav-en. Wat dat gedeelte der wiskunst, hetwelk tot Se zeevaart betrekkelyk is, aangaat , het is algemeen bekend, dat by de Arabieren, die handel dry ven van Arabie af tot op de kusten van Abex, Ajan, en Zanguebar, by het eerst omzeilen van de Kaap de Gordt Hoop door de Europeaanen, reeds gevonden zyn quadrantm, otianen, compasren, astrolahën , en meer andere hulpmiadelen, die reeds in vroeger eeuwen door hunne voorzaaten 7 n uitgevonden , en met welker behulp zy niet alleen SkC maar ook de Perfijche Golfden een geSe van de üosündifehe Kusten bevaaren , en dat zy voor de kundigfte lootfen in deeze zeeën gehouden worden doch de geenen , die de binnenlandfche gewesten van'4^ bewoonen, en zelden verder handel dryven da" van het een land tot het ander, of, ten verfte genomen tot eenige nabuurige eilanden , deezen hebben vXekt geenekennis van "deeze kunstwerktuigen , en ftuuren enkel van de eene plaats naar de andere volgens zekere kenmerken, die zy niet dan door langduurige oeSg kunnen magtig worden CO- Zelfs de genees kunst, waarin verfcheiden groote mannen onder hen zich bvzonder beroemd gemaakt hebben , en die m een zo ongezond gewest zo hoognoodig is , word thans onder hen meer verwaarloosd dan onder de Mooren. Dit moet mïfchien toegefchreven worden aan hunne godsdienstige bègr'ppen , naardien zy als Mohammedaanen, en gevolghfk groote voorftanders der predestinatie, deeze weeten fchap niet achten, zich verbeeldende, dat men Gods beSen met geene mooglyke middelen kan tegengaan, en £ God va'n wien ziekte en gezondheid beiden afhangen, der menfchen leven en dood onherroeplyk bepaald
(O Shaw, Marmol, Dapper, en anderen.
Bbb 3
[VIII. :oek. 11.
AFD.



XVIII.
BOEK.
II. afd.
Groote bygeko. vigheid der Mohammedaanen,nog vermeerderd door hunne Marabouts.
]
Sommige Arabje. n «n ge-
382 HISTORIE
heeft. Dit is inderdaad de leer van den Koran, en' het gevoelen der onkundige Mohammedaanen, doch waarvan de verftandigften onder hen reeds voorlang zyn afgeweken; dus vinden wy een geneesmiddel tegen de pest by Sidy Mohammed Zeroke , een' der beroemdfte Marabouts, voor hetwelk dit aanmerklyk opfchrift ftaat: „Ons leven ,, is in de band van God, naardien 'er gefchreven ftaat, „ dat wy eenmaal moeten fterven- Echter heeft het „ hem behaagd eenige menfchen voor de pest te behoe,, den, door, zo lang de befmetting woed, eene of twee „ pillen eiken ochtend te gebruiken van de volgende „ middelen zaamengefteld, te weeten: Twee deelen Myr„ rhe, een deel Saffraan, twee deelen Aloë, en Syroop ,, van Myrtenbeziën, zo veel genoeg is,"
Doch de Mohammedaanen in /Jfnka ftellen meer vertrouwen in hunne gewaande waarzeggers, bezweerders, tovenaars, en tovermiddelen, tot het voorkomen of geneezen van ziekten , dan in de beredeneerdfte en beproefdfte geneesmiddelen. Hunne Heiligen , of Mara. bonts, geeven zich uit voor groote Wonderwerkers; anderen wederom voor onfeilbaare voorfpellers van toekomende dingen ; doch zy pleegen allen hun bedrog zo Dpentlyk en onbefchaamd, dat men zich niet genoeg kan verwonderen over de domheid van het volk , dat door ;eenè redenen kan wederhouden worden om, zo dikwyls ie nood zulks vereischt, zyne toevlucht tot hen te neenen; want, hetzy dan dat zy gelukkig flaagen, of niet, >f de menfchen fterven , of weder gezond worden , zy Iraagen altoos zorg, dat zy vooruit betaald worden, en /eeten altoos eene fchoonfchynende uitvlucht te vinden m hunne aanhangers den mond te floppen, hoe de zaak 'Ok mooge uitvallen.
Allen de Arabieren zyn echter niet zo zeer ingenoïen met hunne Marabouts; want veelen der verftandigen onder hen, voornaamelyk in Barbarye, en andere
dee-



van AFRIKA. 383
deelen van Afrika, daar zy veel omgang hebben met de Europeaanen, hebben zich laaten overhaalen om die middelen te, gebruiken , welken de geneeskunst oplevert, in de plaats van hunne bygeloovige en dwaaze tovermiddelen. Zy hebben een' geregelden loop van geneezmg voor / ziekten , en van wondheeling voor kwetfingen aangeno é men. In het eerst geval bedienen zy zich van kruiden,; en in het ander van pappingen en andere uitwendige middelen. In rheumatieke en jichtige toevallen doorfteeken zy de aangedaane deelen met gloeijende priemen; doch zy hebben weinig kennis van aderlaating, braakmiddelen , buikzuivering, koppen , en andere middelen der genees - en heelkunst. De inbranding , hierboven gemeld, gefchied door zeven fteeken met eene gloeijende naald on het aangedaan deel; welke inbranding herhaald word , naar maate van de lichaamskrachten van den lyder, of van de hardnekkigheid der ziekte. Hun geneesmiddel tegen de koorts is een afkookfel^van Chamapitys , en een half lood van de wortel der Aristolocha rotunda word gebruikt in winderige ziekten; tegen den fteen en het graveel bedienen zy zich van het poeijer van den woitel van Arifarium, en tegen de bloedvloeijing van den wortel van Bookoka, in den oven gedroogd en tot poeijer geftampt. In de kinderziekte gebruiken zy vyf of zes greinen Alkermes, om de puistjes te doen uitzetten, terwyl zy den lyder geduurende dien tyd warm houden, en niets dan ongezouten boter gebruiken om het vel voor lidtekenen te bewaaren.
De inenting van de kinderziekte is ook by hen in gebruik, fchoon op eene veel ruwer wyze dan by oe LMwezen; want, onder de Arabieren word den aanftaanden ( lyder de befmetting medegedeeld, door eene opening, ge , maakt ih de hand tusfchen den duim en den voorften vinger , waarin eenige ftof van den een of anderen helmetten vriend gelegd word, die ten zelfden tyd eenige conhtuuren of dergelyke beuzelingen ter vergelding worden
XVIII.
boek. ii.
AFD.
ruiken ■eneesniddeen,enz,
Inen'mg van le kinierzieke.



384 HISTORIE
XVIII.
boek.
II. afd.
Ht/fine geneezlng vat wonden, ontfieekingen,enz.
Van gt ringe wanden, enz,
Zeef weinigen van hen verjlaan de reken kunst.
aangeboden. Doch de yverige Mohammedaanen kantén zich fterk aan tegen alle foorten van inenting van deeze ziekte, beweerende, dat dit niet alleen eene godlooze terging is van de Voorzienigheid, maar daarenboven veele verfchriklyke toevallen daarvan verhaalende om het volk van deeze gewoonte af te fchrikken.
Zy beweeren ook wonden, door een zwaard, of fnaphaanfchoot gemaakt, te kunnen geneezen door gefmolten
1 boter kokend heet daarin te gieten. Kneuzingen, opzwellingen, ontfteekingen, en andere fmarten van dien aart ftillen zy gewoonlyk door het opleggen der bladen van de Opuntia , die zy op heete asch omtrent een vierde van een uur roosteren , en vervolgens op het aangedaan deel leggen , zo heet als de lyder het dulden kan Üok houden zy dit middel voor zeer nuttig om gezwellen ryp te maaken en te doen etteren , zo als pestbuilen en dergelyke zweeren; ook bedienen zy zich daarvan tegen de
•jicht. In geringe wonden, kneuzingen, en ontfteekingen gebruiken zy , niet alleen om de pyn te verzachten, maar ook om de gekwetsfte deelen te verharden en ftevig te maaken, fomtyds de fyngeftampte bladen van AU lennah, tot pap gemaakt met warm water, dat op de wond gelegd de opperhuid eene hoog - oranje - kleur doet aanneemen , die eenige maanden lang daarop blyft; en, dat nog meer te verwonderen is, zich met het bloed vermengt, en zelfs zo fchielyk., dat het water van den lyder daardoor in één nacht faffraan • geel word. Dit zy genoeg van de genees- en heelkunde der Arabieren (f).
Wy hebben reeds hiervoor aangemerkt, dat eenigen van hen zich toeleggen op handwerken en koopmanfchap; waaruit men met rede zou moogen opmaaken, dat, welke kunsten ook door hen mogten verwaarloosd worden, de rekenkunst echter onder dit volk in bloei zou zyn, zowel
(ƒ) Shaw, Marmol, Dapper, Labat, en anderen,



van AFRIKA. 385
wel als de Algebra ; wanneer men bedenkt, dat hunne voorouders ons de figuuren van de eerstgemelde weetenfchap hebben opgegeven, en de uitvinders van de andere zyn geweest, en dat die beide zo nuttig zyn voor den koophandel; maar, in weêrwil van dit alles vind men by de geenen, welke die meest beoefenen, en de grootfte me nigte van allerhande koopwaaren uitvoeren, onder twintig-duizend naauwlyks één', die de eerfte beginfelen der rekenkunst verftaat. Echter hebben zy, naar het fchynt, door hun goed geheugen, zulk eene bekwaamheid in het optellen en aftrekken gekregen, dat zy eene werktuigly ke rekening, die niet minder fpoedig dan zeker is, bezitten ; hierin beftaande : zy fteeken eikanderen de hand in de mouw , en raaken eikanderen aan met den eenen of anderen vinger, of met het een of ander lid van denzelven, terwyl elke aanraaking een byzonder getal beduid; en op die wys fluiten zy koopen van het uiterste gewigt, zonder één enkel woord tegen eikanderen te fpreeken, of de omftanders deelgenoten te maaken van hun geheim. Men zegt, dat fommigen van hen zich verbeelden zo bedreven te weezen in de fchikking der getallen, dat zy door derzelver toverkragt allerhande vraagen kunnen beantwoorden ( g ).
Allen de Arabieren in Afrika, het zy dan dat zy een zwervend leven leiden, of zich in vlekken en gehuchten ophouden, of vry, of aan de eene of andere moogendheid onderworpen zyn , worden verdeeld in ftammen of gedachten, die onderfcheiden zyn door den naam van Dow-wars; oneigentlyk door anderen genoemd hords of andowars, waarvan ieder zyn eigen Op perhoofd, of Cheik, heeft, welk woord enkel betekent, Oudfte , of Leeraar, waaronder eenigen by verkiezing, en anderen by erfenis dit ampt bekleeden. De tent van den Cheik is altoos kenbaar, doordien dezelve in het mid-'
delpunt
C^O Shaw en anderen. Oost.Hist.XIII.D.II.St. Ccc
XVIII.
boek.
ii. AFD.
Vreemie wys van re.
kenen.
Eenige Arabieren verheel ■ den zich door de rekenkunst alle vraagen te kunnen bednt woorden.
Hunne regee. ringsform.Dowwars en Cheiks.



386 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
Hun f licht, er. de moei te, die Z) hebben om de fchatting op te haaien.
delpunt van den Dow-war is opgerecht, en hy zelf door zyn hemd, en andere kleederen, die doorgaans langer en fyner zyn dan die der anderen. Zyn plicht is zyn klein Gemeenebest te regeeren , recht te doen, en voor deszelfs rust en veiligheid te zorgen. Deeze gewoone Cheïks zyn onderworpen aan een' hooger' Cheik , die genoemd word Cheik-el- Kibbeer, dat is, de groote Oudfre, of ook wel Emir, of Prins, die veele of weinige Dow-wars onder zyn gezag heeft, naar maate van de grootheid van den ftam , waarover hy het beftuur heeft. Deeze heeft het opperst bevel over de anderen; hy regelt hunne togten , hunne aanilagen , hunne verhuizingen ; hy bepaalt belooningen of ftraffen ; hy beflist de gewigtigfte gefchillen , het zy dan wegens de verdeelingen van den buit, of wegens huislyke oneenigheden. Die Cheiks , welken cynsbaar zyn aan andere Mogendheden , zo als aan den Keizer van Marocco, den Dey van Algiers, of anderen, ontfangen de fchatting van hunne onderhoorigen , en draagen zorg dat zy die gereed hebben wanneer de tyd verfchenen is. Dit is gemeenlyk wel het moeijelykst gedeelte van hun ampt, dewyl zy doorgaans zo zwaar be • last zyn, dat zy hunne onderhoorige üow wars niet zonder moeite en geweld tot het opbrengen der fchatting kunnen noodzaaken; dit gaat dan nog gepaard met veele twisten , en eindigt niet zelden met flagen. Wanneer, van den anderen kant genomen , de fchatting niet gereed is, wanneer de daartoe geftelde amptenaars , die altoos door een klein vliegend leger verzeld zyn, komen om dezelve op te haaien, dan moet zulk een geheele ftam eene zwaare krygsftraf ondergaan ; en fomtyds word zelfs de Cheik Emir in ketenen gefloten , en gevangen gehouden tot dat alles betaald is; om welke uiterften te vermyden zy menigmaal genoodzaakt zyn hunne woonplaatfen te verlaaten , om buiten het bereik van hunne dwingelanden te komen; terwyl de zwervende Arabieren niet alleen be-
vryd



vas AFRÏKA. 387
vryd zyn van dergelyke afperfingen, maar zelfs de na bnurige Vorften niet zelden noodzaaken om door groote fchattingen hunne vriendfcnap en byftand te koopen.
Deeze Cheiks gaan doorgaans gewapend met eene korte piek of werpipies; en zy zyn zo bedreven in het werpen van dezelve, dat zy zelden hun doel misfen,' zelfs niet als zy in eene volle galop ryden, wanneer zy in; ftaat zyn om een' man te vellen , of het midden van" eene fchyf te treffen op veertig of vyftig treden afftand.' Daarenboven hebben zy een breed zwaard aan den linker arm hangen , even boven de elleboog, in de plaats van pen' krommen houwer , en een' koker met pylen voor zich op den zadel leggen ; gelyk zy zelf in alie foorten van wapenhandel zeer bedreven zyn , zo draagen zy ook zorg, dat hunne onderdaanen niet alleen daarin van jongs af geoefend worden , maar ook , dat die hunne paarden daarin oefenen ; zodat de vaardigheid en behendigheid, van de eerften , en de leerzaamheid en fnelheid van de laatften , zowel in deeze krygsoefeningen als in het aan vallen of terug wyken, met recht bewonderd zyn geworden door allen de Kuropeaanen, die daarvan ooggetuigen zyn geweest. Hunne lanfen zyn doorgaans van dertig tot zeven en dertig voeten lang, en aan beiden de einden met ftaal befhgen; deeze voeren zy met de rech ter hand, terwyl de linker arm tot derzelver rusting dient; zy kunnen met dezelve op een' vry verren afftand eene wond toebrengen , doch geene wonden zyn gevaarlyker dan die, welke zy al vluchtende hunne vyanden toebrengen, wanneer deezen zulks minst verwachten. De beste foort van deeze lanfen worden niet gemaakt van esfchen of beukenhout, maar van eene foort van zwart en zwaar hout, dat uit Lybie gehaald word, en om deszelfs zwaarte in groote achting by hen is. De geenen, die deeze lanfen gebruiken, bedienen zich zelden van een fchild, en verachten de befcherming van helmen en maliënCcc 2 kolders
XVIII.
boek. IJ.
AFD.
Hunne vapenen m wys ■an vech' et}.



388 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
Zy zyn zeer bevreesdvoor vuur wapenen.
Hunne vrouwen verzeilen hen in den Jlryd.
Hunne wys van vechten
kolders, als bezwaarende voor hunne paarden , en hinderende voor hunne eigene vaardigheid. Om dezelfde rede gebruiken zy ook geene vuurwapenen, te meer, dewyl zy te paard zittende die niet weeten te gebruiken, of dezelven in order te houden. Daarenboven zyn zy zeer bevreesd voor het vuur. Eenigen der verftandigfte Cheiks hebben onder hunne troepen eenige muskettiers vermengd, om hun volk dus allengs aan deeze wys van ftryden te gewennen; doch hunne musketten waren zo fchielyk onbruikbaar geworden, dat zy welhaast tot hunne oude wapenen wederkeerden ; ook is het zeer waarfchynlyk, dat hunne vrouwen , die hen gewoonlyk in den ftryd verzeilen, even zeer als zy, zo niet nog meer, verfchrikt zullen zyn geworden door de verbaazende werking van dit wapentuig , en dus meer haar best gedaan hebben om deeze moordgeweeren onbruikbaar te maaken dan om dezelven in order te houden , om het verder gebruik daarvan te beletten. Wat hiervan zy , men vind flechts by weinige ftammen eenig fchietgeweer , meest allen zyn zy tot hunne oude wys van vechten terug gekeerd. Wanneer zy zeiven den eerften aanval doen , gefchied zulks doorgaans met de grootfte hevigheid, maar wanneer zy aangevallen worden, of gevaar loopen van overmand te zullen worden , dan verfpreiden zy zich eensklaps, om den eerften aanval te ontwyken; doch zich terftond daarna weder vereenigende vallen zy hunne vyanden met eene ongelooflyke fnelheid op het lyf In deeze geveinsde vlucht doen zy het grootst nadeel aan die vyanden r welken hunne manier van veehten onbekend is. Over het algemeen zyn zy gewoon door de gelederen der vyanden , met ongelooflyke vaardigheid en moed door te breeken , wanneer deezen met geen fchietgeweer gewapend zyn. Wanneer zy te ftryden hebben met de Christenen , of met andere vyanden, die het gebruik daarvan verftaan, dan plechten zy zich voornaamelyk op het.'
kwet-



van AFRIKA. 389
kwetfen en dooden van derzelver paarden toe te leggen, dewyl zy wel wisten, dat hunne harnasfen beftand waren tegen pylen en werpfpiefen. Doch na dat deeze wapenrustingen buiten gebruik zyn geraakt; en zy meer gewend zyn geworden aan grof gefchut en fnaphaanen, heb ben zy hunne oude wys van vechten wederom opgevat, en bedienen zich daarvan tot heden toe met een goed gevolg. Over het algemeen word hen van jongs af deeze ftrydbaarheid zo fterk ingeprent, dat zy die als hunne voornaamfte uitmuntendheid befchouwen, en dezelve met eene hen aangeborene onverfchrokkenheid en dapperheid beoefenen; ook houden zy zich zo verzekerd , dat de Voorzienigheid hen daartoe beftemd heeft, dat zy nooit een' togt of aanval zullen beginnen , of zelfs niet eene van hunne dagelykfche bezigheden, dan na alvoorens op een' ernftigen en eerbiedigen toon gezegd- te hebben: „ Bismi'iïah'*, dat is, „ In den naam van God," en ook dezelven niet eindigen, en wel voornaamelyk wanneer de uitkomst gelukkig geweest is, dan met op denzelfden god. vruchtigen toon uit te roepen: „ Almandïllah", dat is: „ God zy geloofd!" (A).
Na hunne wapenoefeningen, zyn het jaagen en paard ryden hunne voornaamfte bezigheden , waarin zy nie minder bedreven zyn , te meer, dewyl zy in huislyk zaaken geen' fmaak vinden , en zelden gewoon zyn me hunne vrouwen of kinderen te verkeeren, maar hui grootst vermaak fcheppen in te paard te zitten ; en ve van huis om te zwerven; en wanneer zy van deeze bui ten bezigheden geen gebruik kunnen maaken , dan ver veelt hen, om eens zo te fpreeken, de tyd, naardien z dien alsdan gewoonlyk ftyten met te rooken, of ee buurpraatje te houden.
v Waj
(&) Shaw, ubi fupra, en anderen.Ccc.3
XVIII.
boek.
it
AFD.
tegen de Christenen.
I t
1 Httn'-e
r voor naamjïe uitfpanningen.
1
Ü



39« HISTORIE
XVIII
BOEK. II.
AFD.
Hunne Leeuwen jagt.
ralkenjagt.
Wanneer zy op de Leeuwenjagt zullen gaan word de geheele Duw* war, of Gemeenfchap byëen geroepen; die, vervolgens zich tot een rond fluitende, een kring uitmaakt van drie of vier mylen in den omtrek , naar maate van den grond of van het getal der ingezetenen, -gedeeltelyk te voet, en gedeeltelyk te paard. De eerstgemelde trekken vooruit, en dringen door de ftruiken met hunne fpiefen en honden om het wild op te ftooten , terwyl het paarde volk een eind weegs achter blyft, en zich gereed houd om het dier by den eerften uitval aan te tasten ; op deeze wys trekken zy voort, en vernaauwen dus langzaamerhand hunnen kring, tot dat zy allen by eikanderen gekomen zyn , of het wild ontmoet hebben. Deeze uitfpanning verfchaft doorgaans veelerlei tydverdryf, uit hoofde van de verfchillende foorten van dieren, die in den kring befloten zyn, zo als haazen, jakhalzen, hyena's en anderen. Van den leeuw zegt men, dat hy opgeftoten zynde op den eerften perfoon, dien hy ontmoet, aanvalt, en dien zo lang vasthoud tot dat de anderen hem in ftukken gehouwen of met hunne pylen en werpfpiefen doodgefchoten hebben.
De Valkenjagt is ook eene van hunne uitfpanningen; naardien hun land niet alleen een' overvloed van vliegend wild , maar ook veele valken oplevert, die zy op hunne byzondere wyze tot deeze vogeljagt afrechten. Zy bedienen zich niet van honden om het gevogelte optefpooren, maar gebruiken daartoe een langwerpig ftuk doek op een raam uitgefpannen, waarachter zy zich verfchuilen, en dus door verfcheiden omwegen de plaats naderen, daar zy het wild denken te vinden. Het doek is met vlakken befchilderd , of uitgefheden in de gedaante van een' luipaard, en boven in hetzelve zyn een of meer gaten , door welken de jaager kan zien wat voor hem ombaat; terwyl op zyne aannadering defaifanten, patryzen, en andere tropvogels, reeds op een' verren afftand, zich
by-



van AFRIKA.
39ï
byëen verzamelen ; en de kwartels, en andere vogels, die niet by troepen vliegen, ftil blyven flaan, ftaaroogen en dus ligtelyk gevangen worden. Anderen bedienen zich van eene meer vermoeijende wys om patryzen te van gen ; want, weetende dat deeze vogels door dikwyls en onverwacht opgejaagd te worden, afgemat en krachteloos j worden, fpringen zy fchielyk op hen toe, en dooden de 1 zeiven met hunne zervati's of korte kneppels (Q. '
Om zich te vermaaken, gaat dikwyls een Arabier alleen , of ook wel eene geheele Dow war te gelyk, i eene andere bezoeken. By deeze gelegenheden bedie- < nen zy zich nog veel van de aloude plegtigheden en \ plichtpleegingen der eerfte Aarstvaderen; zo als van wa ] ter aan te brengen, en hen de voeten te wasfchen, elk-} anderen den Shaloom of vreede te wenfchen , buiten de tenten te komen om hunne gasten op te wachten, achter de gasten te ffaan , en hen te bedienen in de plaats van met hen aan te zitten ; en naar den toeftand van hen en hunne huisgezinnen te verneemen. In deeze laatfte plichtpleeging gaan de Arabieren zelfs zo verre , dat zy niet alleen verneemen naar den toeftand van flaaven, huisdieren, kudden, driften, gevogelte, maar zelfs vraa. gen, of de honden wel waakzaam zyn ; of zy de vosfen van de hoenderhokken afweeren, of zy waarfchouwen by de aannadering van leeuwen , en andere roofdieren , of de katten getrouw oppasfen op rotten, muizen, flangen, en ander kruipend gedierte; benevens nog veele andere vraagen van dien aart; en, wanneer zy affcheid neemen, wenfchen zy allen de bovengemelden van de eerften tot de laatften een beftendig welvaart n.
Hunne huwlyken verfchillen zeer weinig van die der Mooren, welken wy ree's re \oo en befchreven hebben;, en zyn genoegzaam niets anders dan een koop, die tus -
fchen
CO Shaw.
XVIII.
boek.
II. AFD.
Manier an paryzen te angen.
Hunne tyze van "ikande•en te beneken, en e ontaalen.
riunne iuwly'ten.



*g* HISTORIE
XVIII.
BOEK. II.
AFD.
Zy koopen hunne vrouwen van haare ouders.
fchen den vader van de aanftaande bruid en haaren aanmaanden echtgenoot gefloten word. Deeze overeenkomst beftaat voornaamlyk hierin, dat de jonge man een zeker getal kameelen , paarden, koeijen, en fchaapen aan den vader van het meisje geeven zal. Zo haast deeze koop gefloten is, word het den jongman toegeftaan zyne aanftaande bruid te gaan bezoeken in haare eigene afzonderlyke tent, daar zy gereed is om hem op te wachten, met de fraaiste kleederen en opfchik, die zy kan bekostigen. Wanneer zy daar gekomen zyn geeft haar vader haar kennis van de zaak ; en brengt, onder andere redenen om haar te overreeden, ook by, welk een getal van beesten de jongman voor haare bezitting heeft afgeftaan; waarop deeze dan ten antwoord geeft, dat eene verftandige en deugdzaame vrouw nooit te duur kan gekocht worden. Onder fommige gedachten der Arabieren mag de jongman zelfs zyne beminde niet zien , vóór dat hy den vollen prys betaald heeft; Zo dat hy genoodzaakt is zich te verlaaten op het getuigenis, dat zyne moeder of eenige andere vrouvvelyke nabeftaande van haar geeft. Wanneer zy hem niet aanftaat, mag hy haar, wel is waar, afwyzen; doch dan verbeurt hy alles, dat hy voor haar gegeven heeft; deeze voorwaarde valt voor den koo • per juist wel hard, doch toont ten zelfden tyd , dat de Arabieren hunne dochters in grooter waarde' houden dan wy Europeaanen, die groote lommen aan haar ten huwlyk geeven , om maar van haar ontdagen te worden. Hierin ziet men insgelyks nog een overblyffel der Aartsvaderlyke huwlyken; welken zy nog verder navolgen in het geeven van gefchenken aan de bruid, en eenige van haare nabeftaanden; het zy dan van juweelen en andere kostbaarheden , of van dingen van minder waerde , naar maate hunne omftandigheden zulks toelaaten. Nadat alle deeze voorbereidfelen afgehandeld zyn, blyft de bruid nog eenigen tyd by haar' vader, daar zy de gelukwen *
fchingen



van AFRIKA. 393
fehingen van haare vriendinnen ontfangt; vervolgens word zy, of te paard, of op een' draagzetel tusfchen twee kameelen, onder groot gejuich en gezang naar haaren bruidegom gevoerd. Daar gekomen word zy ontfangen door de vrouwelyke bloedverwanten, op dezelfde vrolyke wys. Wanneer zy afftygt word haar een' ftok in de hand gege- 2 ven, dien zy zo diep als zy kan in den grond fteekt,J om daardoor te kennen te geeven , dat, gelyk die ftok h niet weggenomen kan worden, zonder dat eenige vreem- „ de hand dien uit den grond rukt, zy ook nimmer haa , ren man zal verlaaten , zo lang hy haar niet verftoot. 1 Terftond daarna word zy naar de kudden gevoerd, daar < zy eenige kameelen of koejen moet melken , fommige paarden zuiveren en optuigen, en eenige andere huislyke bezigheden oefenen, éér zy in haare tent mag komen.1 Nadat zy alle deeze proeven gedaan heeft, word zy binnen geleid, daar zy door haaren echtgenoot word opgewacht, en niet weder uit de tent komt, of zich ontdekt voor iemand dan voor haaren man, dan nadat de eerfte maand verlopen is; waarna zy zich, even als de andere Arabifche vrouwen, met allerhande huislyke bezigheden bemoeid (k).
Als een Arabier fterft vervullen de vrouwen, die in zyne tent of hut woonen, den geheelen Dow-war met luid. gefcireeuw en gekerm, en worden welhaast vervangen door het algemeen gejammer van alle de vrouwen die tot dien Dow-war behooren. AU' dien tyd zyn fommige nabeftaanden van den overledenen in de tent bezig met het lyk te wasfchen, en weder behoorlyk te kleeden; terwyl anderen den lof van den overledenen opzingen op een' zo droevigen toon, en onder het ftorten van zulk een vloed van traanen , dat men denken zou, dat dit verlies hen waarlyk zeer ter harte ging. Wanneer men al het uiterlyk misbaar zag, het huilen, fchreijen, handwringen,
Of
Ck") Leo Afric. Grammay, Dapper, Labat, en anderen. Oost.Hist.XIII.D. II.St. D d d
XVIII.
BOEK. AFD.
De wye, op wel-
e zy
aar
aare-
ieuwe
woning
wrd
verge-
'ragt.
Haare •erwelkoning en ',erjie be\igiteden.
Lykïlegtig.heden, der Arabieren.



394
HISTORIE
XVIII
boek.
ir
AFD.
De jat, merklap ten hun. tier vroi ven zyt. niets da fchyn.
De zwe. vende Ar bieren hebben geene Mosqué' maar zj echter zeer naauwkeurig i het waa neemen van hun nen God dienst.
op de borst flaan, de hairen uit het hoofd trekken, en de tegennatuurlyke wringingen van het lichaam, dan zou men zich verbeelden, dat alle de vrouwen van den Dow•war in de diepfte droefheid gedompeld waren; en echter ? is al dit misbaar niets anders dan eene uiterlyke gewoonr- te en eene bloote fchynvertooning; die haar van kinds■ been af zodanig ingeprent word , dat zy met het grootst gemak van de vertooning der diepfte droefheid oogenn bliklyk tot de grootfte vermaaken en vreugdebedryven kunnen overgaan. De mannen, tot zelfs de naaste bloedverwanten toe, hoe droevig zy ook in hun hart moogen zyn, drukken hunne droefheid enkel uit door een ernstig en droefgeestig gelaat; en volgen in die geftalte ftilzwygende het lyk naar den een' of anderen naby gelegenen heuvel j daar zy een graf delven en hetzelve daarin nederzetten ; vervolgens bedekken zy het eerst weder met aarde, en ftapelen dan een' hoop fteenen boven op het graf; die eensdeels ftrekt tot een gedenkteken, en anderdeels om het lyk tegen de vleeschëetende wilde dieren te befchermen. Schoon deeze zwervende Arabieren meestal Mohamï- medaanen zyn ; hebben zy echter in dit gantfche uitge ■ ftrekte land niet ééne mosqué. Zy vergenoegen zich met hunne gebeden in hunne tenten te leezen, nadat zy zich . t eerst, volgens de wet, gewasfchen hebben , wanneer zy ■n water kunnen bekomen, en, wanneer hen dat ontbreekt, wryven zy hun geheel lichaam met zand. Met de twee andere klasfen van Arabieren is het echter anders gelegen; want deezen in vlekken en gehuchten woonertde hebben ... nimmer gebrek aan het een of het ander, naardien zy meestal aan de oevers der rivieren woonen, en op meest alle plaatfen hunne bedehuizen hebben. En nog is het f zeer twyfelachtig, of deeze twee klasfen wel zo getrouwe waarneemers zyn van hunnen godsdienst als de zwervende Arabieren , die meest van den roof leeven ■ De handeldryvende Arabieren zyn niet minder genegen tot
reizen



v a Kt AFRIKA.
395
reizen en trekken, maar met een verfchillend oogmerk, en zwerven van het een land naar het ander om koopmanfchap, gelyk de anderen om buit. Hun meeste zoeken is de goudhandel; naar welken zy des te begeeriger zyn, om dat de inboorlingen niet willen dulden, dat zy zich naby eenige goudmynen zullen nederflaan ; en die Europeaanen , waarmede zy handel dryven , draagen wel zorg, dat zy hen nooit eene van deeze mynen aanwyzen; om welke rede zy zich de moeite geeven van lange en gevaarlyke reizen te onderneemen, naar de Koningryken Tomhut, Galaam, Gago, enz. daar het goud in groote menigte gevonden word, hetwelk zy van de inwoonders inruilen voor allerhande ftoffen, beuzelachtige veriierfelen, koperen en yzeren werktuigen en vaten , en anderen dingen van geringe waerde. Ook maaken zy geene zwaarigheid van hetzelve met geweld weg te neemen , wanneer zy daartoe fterk genoeg zyn , zelfs voeren zy fomtyds de eigenaars zeiven mede weg, en ver. koopen hen voor flaaven. Zodat, over het algemeen genomen , hun oogmerk in dien handel geen hair eerlyker is dan dat van hunne zwervende broeders, want zy zyn niet minder dan zy geneigd tot rooven en tot handeldryven, naar dat de gelegenheid zulks toelaat; en zyn ook omzwervers zo wel als deezen. Het eenig onderfcbeid, dat 'er tusfchen beiden is, beftaat enkel hierin , dat de eene klasfe dapper en moedig van aart, en de andere laag en fchraapzuchtig is, en gereed om de fnoodfte kunstgreepen in het werk te ftellen, en allerhande moeijelykheden en gevaaren uit te ftaan enkel om winst te doen.
Om deezen handel met de bovengemelde Koningryken te dryven moeten hunne karavaanen een' weg aflegden; van omtrent zevenhonderd Duitfche mylen ; en op den-, zei ven eene zandige woestyn van tweehonderd dergelyke j mylen doortrekken, daar geen water te vinden is dan al i leen op twee plaatfen in zeer diepe wellen, die daaren 1 Ddd 2 boven
XVIII.
boek.
II. AFD.
Moetje'ykhedenvaaraan ie Arabische Ka"av aaien zyn



396 HISTORIE
XVIII.
boek.
ii. AFD.
hlootgt' Jleld.
Gevaar van Jlormwind en ftuif. zand.
De
flaatfèn,
boven doorgaans door het ftuifzand zyn toegeftopt; en, wanneer zy dit met groote moeite uitgegraven hebben, ontfpringd uit het diepst van den put het" water, dat zo brak , zo walglyk, en zo ongezond is , dat zy enkel uit hooge noodzaaklykheid, en om het onvermydelyk gevaar van door den dorst te zullen verfmachten te ontgaan, daarvan drinken benevens hunne kameelen, de eenige lastdieren , die. tot deeze reis bekwaam zyn. Deeze wellen zyn zeer moeijelyk te vinden, en wanneer zy die misien of onbedacht voorby trekken , dan zyn zy genoodzaakt om naar alle kanten volk af te zenden om die op te fpooren , dewyl anders de geheele karavaan onvermydelyk zou moeten omkomen. Om dit ongeluk voor te komen zyn zy verpligt even als op zee hunnen koers naar het kompas in te richten, en zich te voorzien van kundige wegwyzers, die in deezen togt wel ervaren zyn.
Doch niets is op deezen togt zo gevaarlyk als de ftormwinden , door welke deeze zee van zand eveneens als de oceaan beroerd word; naardien die het zand in zo groote menigte, en tot zulk eene hoogte doen opryzen , dat daardoor fomtyds eene geheele karavaan overffelpt, en zonder eenig middel ter redding levendig begraven word. Om nu deeze rampen zo veel mooglyk te vermyden kiezen de Arabieren tot deezen togt de beste en kalmfte jaargetyden uit, die zy door langduurige ondervinding weeren minst aan deeze dwarlwinden onderhevig te zyn ; deezen zyn eene maand vóór , en eene maand na de twee zonneftanden ; en nimmer zullen zy dien togt onderneemen omtrent den tyd der twee nachteveningen, dewyl zy opgemerkt hebben, dat die winden dan fterkst woeden (/).
Deeze ryke landen zyn tot hiertoe Reeds onbekend gebleven, niet alleen by de Europeaanen, maar zelfs voor
een
(/) Labat, Leo Afric. Marmol, Grammay, Dapper, en anderen,



van AFRIKA.
39?
een groot gedeelte by de Afrikaanen, de handeldryvende Arabieren alleen uitgezonderd, die te woekerzucbtig en achterhoudend zyn , in zaaken waarmede het eigenbelang gemoeid is, om eenige de minne kondfchap te geeven van deeze landen , of van den weg, die daar naartoe leid. Het eenige dat wy deswegens met zekerkeid kun nen onderftellen , is , dat deeze handel hen zeer groot voordeel moet aanbrengen , dewyl zy niet fchroomen daarvoor eene zo lange en moeijelyke reis te onderneemen , en zich aan de veelvuldige gevaaren van dezelve bloot te Hellen. Ook vind men gemeld, dat zy van daar eene groote menigte goud medebrengen , behalven nog het ivoor van de zuiverfte en blankfte foort, den lapis bezoar, het civet, en eene groote menigte flaaven, welken zy by hunne terugtogt met den last bevrachten, in de plaats der kameelen , die zy achter laaten om op hun gemak van honger en dorst te vergaan. Tot uitwis feling voor deeze kostbaare zaaken voeren zy derwaarts eene groote menigte zout, waaraan de inwooners van deeze landen groot gebrek hebben, benevens veelerhande ftoffen en verfierfelen, die zy van de Europeaanen inkoopen. Ook vinden wy, dat de Arabieren, die aan de zuidelyke kusten van Afrika gevestigd zyn , geen' minder voordeeligen koophandel dryven met de binnenlandfche Koningryken aan dien kant; dewyl derzelver inwoonders te trotsch of te verwaand zyn, om voor zulk een' koop. handel hun land te verlaaten , zo lang hen deeze Europeefche geryflykheden door anderen worden toegevoerd. Schoon nu de Arabieren een zo fterken handel dryven in flaaven , willen zy echter nooit een' derzelven aan de Christenen overdoen. Deezen befchouwen zy als ongeloovigen , en uit dien hoofde zyn zy van gevoelen, dat het de onredelykfte wreedheid zou zyn een' Mohammedaan aan hen te verkoopen, tot welk een' prys het ook zyn aaogt. Allen de Europeaanfche handelaars, die zich met Ddd 3 dee>
XVIII.
BOEK.
ii. AFD.
waarop zy handel dryven.
Defoort van hun. nen koophandel,en deszelfsvoor de eligheid.



398
HISTORIE
XVIII.
boek. ii.
AFD.
Waar*
om deSxz bieren geene oly phanten dooden.
deezen tak van koopmanfchap bezig houden, hebben menigmaal al hun vernuft in het werk gefield om dit vooroordeel der Arabieren te verwinnen , maar tot nog toe zyn alle hunne poogingen daartoe te vergeefs geweest.
Ook onthouden zich deeze Arabieren van den handel •in ivoor, uit hoofde van eene bygeloovige verbeelding, die hen door hunne huichelende Marabouts word ingeprent, te weeten, dat het aanraaken van eenig deel van dit dier, wanneer hetzelve dood is voor een wettig overfpel moet gehouden worden. Om deeze rede leggen zy zich nimmer toe op het dooden van Olyphanten, maar laaten dezelven by geheele troepen vry omzwerven zonder hen eenig leed te doen , uitgezonderd wanneer zy in hunne koornlanden inbreeken voor dat zy hunnen oogst ingezaameld hebben. Alsdan verjaagen zv dezelven met brandend ftroo , zonder hen ander leed te doen. Dit denkbeeld voorkomt de groote verwoesting, die zy anderzins onder deeze dieren zouden aanrechten, en het zo fterk uitvoeren van hunne tanden als van Afrikaanfche flaaven. Doch dit gebrek word weder dubbel vergoed door de Negers , Mooren, en andere inboorlingen, die, op dit ftuk minder nauwgezet zynde, veele duizende van olyphanten in één jaar dooden, en grootendeels van derzelver vleesch leeven , en het voor geene geweetenszaak houden hunne landgenooten , ja zelfs hunne nabeftaanden aan de Christenen te verkoopen; offchoon zy dien ftaat voor den elendigften houden, die hen in dit leven kan te beurt vallen; naardien het eene diep ingewortelde verbeelding by hen is, dat de Europeaanen hen opkoopen om hen te mesten , en zich dan op hun vleesch te vergasten , en vervolgens hunne beenderen te verbranden, om daarmede tovery en bezweeringen te bedryven ("O-
Dos
(«O Zie hierover Cavaz, in Congo. L. 2. p. 54. & feqq. en de andere bovengemelde fchryvers.



van AFRIKA.
399
Dus nu een verflag gegeven hebbende van het merk waerdigfte met betrekking tot de Afrikaanfche inboorlingen en Arabieren, zullen wy kortelyk eene befchryving geeven van de verfcheidene foorten van dieren, welke dit Waerelddeel oplevert, Dit land heeft van de alleroudfte tyden af den naam gehad, dat het meer gedrochtelyke ge dierten voortbragt dan eenig ander gedeelte van de waereld. Onze Leezers zullen ons echter wel ten goede willen houden , dat wy ons niet inlaaten in het onder zoek der redenen , waaraan Plinius en andere oude Na tuurbefchryvers deeze tegennatuurlyke wangeboorten hebben toegefchreven, en in hoe verre dezelve de proef der gezonde rede en der ondervinding kunnen doorftaan, als mede , of de helft van deeze verhaalen eene bewezene waarheid is of niet, naardien dit meer de zaak is der Natuuronderzoekers, en ons te verre van onzen voorgeftelden taak zou verwyderen. Wy zullen ons derhalven alleen bepaalen tot een kort verflag van die dieren, welke dat land oplevert. Om alle onnoodige herhaalingen te vermyden , zullen wy op deeze plaats ons enkel bepaalen tot eene algemeene befchryving van dezelven, en de nadere befchryving van die dieren, welke , om hunne zeldzaamheid, eene byzondere oplettendheid verdienen, uitftellen tot aan die landftreeken, waarin zy meest gevonden worden. Deezen zelfden regel zullen wy ook volgen met betrekking tot de gebergten, rivieren, meeren, en andere byzonderheden van dit uitgeftrekt land.
Wv zullen een begin maaken met de tamme vier voetige dieren , welken hier in groote menigte gevon den worden, niet alleen' van die foorten, welke in Europa en Afie insgelyks te vinden zyn , maar die zelfs hier veel grooter, fterker, en welgevoeder zyn dan in de gemelde waerelddeelen, en wel voornaamelyk, bullen, osfen, koejen, fchaapen, geiten, en her-
een
XV1IL
boek.
II. A F D.
Afrika van ouds berucht wegens deszelfs •Mild gedierte.
Tamme dieren.



4oo HISTORIE
XVIII.
boek.
II. AFD.
Vitmun tendheid der
paarden.
Kanteelen en derzelver nuttigheid.
ten (ra). De paarden zyn hier, wel is waar, kleinder, maar ook wederom veel fynder, fneller, en fchoonder van kleur. Eenige fchryvers hebben het in twyfel getrokken , of dezelven uit Afrika oorfpronglyk zyn , dan of die door de Arabieren in dat land zyn overgevoerd. De Arabieren zyn inderdaad de beste aankweekers, temmers en beryders van dezelven; doch uit de groote menigte, en de verfchillende foorten van paarden, die overal in het wild omzwerven, en zelfs in landftreeken, daar de Arabieren nog nimmer zyn doorgedrongen, zou men moogen denken , dat de inboorlingen reeds lang voor hunne aankomst paarden gehad hebben ; fchoon die der Arabieren, en wel voornaamelyk de Barbaryfche paarden, de fraaiste en meest geachte zyn, niet alleen onder hen, maar ook by de vreemdelingen. Zy overtreffen in fnelheid alle andere dieren, behalven de Üant, of, gelyk de Arabieren het noemen, Lant, een wild dier waarvan wy in het vervolg zullen fpreeken.
D e Kameel, fchoon niet alleen eigen aan Afrika, is een der nuttigfte en noodigfte dieren van dat waerelddeel , niet alleen uit hoofde van de zwaare lasten , dié dat beest kan draagen, maar, wel voornaamelyk, om deszelfs gedweeheid, geduldigheid, en foberheid, naardien dit dier kan gewend worden om door heete en zandige woestynen , zwaar beladen , reizen van verfcheidene maanden af te leggen, met een zo gering gedeelte van fpys en drank, dat geen ander dier daarvan zou kunnen beftaan. Zonder de hulp van deeze beesten, zou de uitgeftrekte koophandel, die van de eene plaats naar de andere met groote karavaanen gedreven word, welhaast moeten te niet gaan; zonder hulp van dezelven zouden de zwervende Arabieren niet in ftaat zyn om hunne huisgezinnen, tenten, en verderen omflag, zo menigmaal en zo verre
als
C») Leo Afric. Marmol, Pigafetta, en anderen.



van AFRIKA.
4.01
als zy dikwyls gewoon zyn, te vervoeren, en zonder deezen zouden de inboorlingen van dit land beroofd zyn van veele dienften zowel in vreede als in oorlog. Wy zullen onze Leezers niet ophouden met eene befchryving van dit nuttig dier , naardien deszelfs uiterlyke gedaante en geftalte algemeen genoeg bekend is, en wy daarenboven menigmaal gelegenheid zullen hebben om van deszelfs veelvuldig gebruik, en moeijelyke dienften te fpreeken, in den loop van deeze Historie van Afrika, niet alleen als een lastbeest, maar ook met betrekking tot deszelfs melk, die een uitmuntend voedfel oplevert, en deszelfs vleesch, dat door de inboorlingen en de Arabieren veel gegeten word. De Kameelen leeven doorgaans zeer lang, en, naar het zeggen van fommige fchryvers, tot honderd jaaren, wanneer zy niet misbruikt worden, het geen maar al te dikwyls gefchied door hunne onmededoogende eigenaars (.E).
D e Dromedaris, eene foort van kleinder en ranker kameel, is een niet minder nuttig dier , uit hoofde van' deszelfs fnelheid, en word daarom doorgaans op verhaaste1 togten gebruikt. Dit beest kan , tien dagen agterëen, jj veertig mylen daags afleggen met een zeer gering gedeel- j te van voèr en water. Hetzelve heeft een rug met twee bulten, die een' natuurlyken zadel voor deszelfs beryder uitmaaken, en deszelfs becnen zyn zo lang, dat het daarmede eene vry groote ruimte kan overflappen. Het heeft geene hoeven, maar zeer breede voeten, belchermd
door
(E) Het word algemeen erkend, dat de kameelen van Afrt* ka die van Afie in veele opzichten overtreffen, zo als in grootte, fterkte, enz. maar wel voornaamlyk hierin, dat zy veertig, vyftig, ja zelfs zestig dagen met weinig of geen voedfel kunnen voortreizen, beladen met vrachten van zes- zeven- en agthonderd ponden, door dor en gloeijend zand, daar geene andere lastbeesten zouden kunnen leeven.
Oost.Hist. XII1.D. II.St. E e e
xvur.
boek.
ii.
A F O.
De Dro-
nedaris rord om yne fnel. eid geruikt.



Ao2 HISTORIE
XVIll.
BOEK.
ii. AFD,
Fraaije Barba ryfche paarden.
Wilde paarden
door eene zeer dikke huid, die door het veelvuldig loopen eeltachtig word, en den gang van dat dier des te zekerder maakt. Deszelfs gewoone hoogte is van zeven tot agt voeten, van den voorflen voet tot aan de kruin van het hoofd gerekend. Het vel van dit dier is zacht, en het hair wollig; het is gehard tegen honger, dorst en fterke vermoeijingen, en wanneer het by eenig water bomt, beroert het dat eerst met de voeten , en flikt vervolgens daarvan zo veel in, dat het wel agt of tien dagen daarvan kan beftaan.
De dieren, die, zo in nuttigheid als in voordeeligheid op de bovengemelden volgen , zyn de paarden , die in veele landftreeken van Afrika in groote menigte gevonden worden, en waarvan de Arabieren voornaamelyk jaarlyks een verbaazend getal aankweeken. Zy worden by ons doorgaans onderfcheiden door den naam van Barbaryfche paarden, om dat de eerften derzelven van de kust van Barbarye tot ons zyn overgevoerd Dezelven zyn oorfpronglyk uit Arabie, en liepen by groote driften in het wild om, tot dat de Arabieren die tam maakten, en hun eigen land benevens de nabuurige landfchappen daarvan voorzagen , daar zy zedert, uit hoofde van hunne fchoonheid , fnelheid , en nuttigheid, in groote waerde zyn gehouden. Een der voornaamfte middelen onder de Arabieren, om hunne paarden die buiten gewoone fnelheid te doen verkrygen, is, dezelven des ochtends en 's avonds kameelmelk te laaten drinken ; doch niet meer dan noodig is om hen kracht en fnelheid te geeven, zonder dezelven door overmaatige dikte loom en ongemaklyk te maaken. Ook zenden zy dezelven zo haast "het gras den volkomen wasdom heeft, in het veld, en laaten hen daar twee maanden weiden. De'wilde paarden in Afrika zyn . veel te f iel om door gewoone middelen te kunnen gevangen worden. Om die rede vangen de zwervende Arabieren dezelven met knippen of ftrikken, die zy onder
het



van" AFRIKA. 403
het zand begraaven, doch niet zo zeer orn die tot hun gebruik tam te maaken, als wel om zich op hun vleesch te vergasten, dat zy voor eene groote lekkerny houden; eri hierdoor beletten zy ook derzelver al te groote vermenigvuldiging ,- die nadeelig zou zyn voor de weiden, waarvan hun tam vee zyn voedfel moet hebben .(O*
Men vind hier ook overvloed van allerleye andere tamme dieren, zo als fileren en koejen, ezels, fchaapen,* geiten, en andere foorten. Ook is hier eene foort van" zeer groote koejen, en wel voornaamelyk in Mgypje* zonder hair, en met llaarten , die zo lang zyn , dat die over den grond fleepen ; deeze zy'n aan den hals met vlakken en ftreepen van verfchcidene kleuren getekend. De fchaapen vallen hier zeer groot, en eene loort van dezelven hebben lange, dikke en vleefchige ftaarten, die van twintig tot dertig ponden zwaar weegen. Die, welke Adin-ndim genoemd worden, zyn van de grootte van een' ezel, en hebben lange nederhangende ooren. De rammen van dezelven hebben geene hoorns , maar de fchaapen hebben hoorns van veelerhande gedaante. Deeze foort word hoog geacht by de Lybiers uit hoofde van den overvloed van melk, dien zy geeven , waarvan deezen hunne boter en kaas maaken, en die hun gewoone drank is. Derzelver wol is kort, maar echter goed en bruikbaar. De mannetjes zowel als de wyfjes zyn zeer tam en minzaam, en veelen derzelven zyn zo fterk, dat zy zeer zwaare lasten kunnen draagen. Onder de veelvuldige foorten van geiten, die dit land oplevert,'vind men ook die, welke den oprechten Bezoar, of, naar het zeggen van anderen fchryvers, den Muscus voortbrengen; doch zy verfchiilen zodanig in de befchryving van dit dier, dat men het een en het ander gerust mag in twyfel trekken; doch het zy hiermede zo als het wil, dit is
zeker,
Co) Leo Afric. Marmol, Dapper, Ramus, Labat, en anderen. Eee 2
XVIII.
BOfcK.
Ui
AFD.
Andere
amme "teren.



4o4 H I S T O R I E
XVIII.
boek.
n.
A-F D.
Wilde dieren van Afrika
Olyphanten.
zeker, dat de beesten, die deeze beide geneesmiddelen voortbrengen in het wild omzwerven. Ook zyn hier wilde ftieren , koejen , paarden , ezels, en geiten , en zelfs wilde honden, onder welke laatften eene foort gevonden word, die niet minder gevaarlyk en vernielende is dan de wolven, tygers, en luiparden.
Thans ftaat ons te fpreeken van de wilde dieren, welken dit land in groote menigte en van allerhande foor'ten oplevert. Aan het hoofd derzelven mag men met recht den olyphant plaatfen, dat edel en uitmuntend dier, hetwelk niet minder bewonderd is geworden uit hoofde van zyn verbaazend vernuft, leerzaamheid, en moed, dan om zyne kracht en grootte, waarin het boven alle andere viervoetige dieren uitmunt; in allen de landen van dit uitgeftrekt waerelddeel echter is dit dier even wild, woest, en vernielende als de andere wilde dieren, zo dat niemand der inwoonders van Afrika het tot dus verre heeft durven onderneemen hetzelve tam of bruikbaar te maaken. Wanneer men het gering getal van olyphanten, dat in het Ryk van Abysfmie tam word opgevoed, uitzondert, vind men, dat dezelven overal gevreesd worden als de gevaarlykfte en vernielendfte van allen de wilde dieren. De Afrikaanen hebben zekerlyk zeer veel van de woestheid deezer dieren, en gaan hen in veele opzichten daarin te boven , zo dat men hen over het algemeen geno. men moet befchouwen als onderlinge voorwerpen van roof, die enkel daarop toeleggen, om die te vernielen, tot wedervergelding voor de fchrikkelyke verwoestingen,-die zy aanrechten, en om zich van hun vleesch te voeden, en met hunnen buit hun voordeel te doen. Hierdoor worden , volgens het' getuigenis van de inwoonders zeiven, jaarlyks veele duizenden van deeze dieren gedood;. welk gezegde nader bevestigd word door. de verbaazende menigte van ivoor , die jaarlyks van de kusten van Afrika msx Afie en Europa vervoerd word» Das is dit edelen
moe.



v a h AFRIK A. 405
moedig beest, dat in de Oosterfche Landen uit hoofde van deszeifs groote natuurlyke begaafdheden met zo veel recht bewonderd word, hier alleen aanmerkenswaerdig om zyn woesten en kwaaden aart, en om de groote flachting, die in deeze landen onder hen word aangerecht , en derhalven ftaat ons niets meer daarvan te zeggen dan, dat zy dikker, hooger, en fterker zyn dan die van lndie C/O, en dat die van Abysfinie, Congo, en de Kaap de Goede Hoop de grootften van allen zyn.
Wy zullen ons verflag wegens deeze dieren-befluiten met twee aanmerkingen betreklyk tot hunnen aart en handelwys. Welk eene verwoesting zy ook moogen aanrechten in koornlanden , boomgaarden , enz. om daaruit hun voedfel te haaien, zullen zy echter geene menfchen eenig leed doen, maar hen ongemoeid laaten voorbygaan , wanneer zy niet door wonden of andere beleedi. gingen getergd worden; doch wanneer dit gebeurt, heeft de beleediger, genoegzaam onvermydlyk, een doodelyk lot te wachten; want, onaangezien hunne onmaatige grootte, en de onbuigzaamheid van hunne lendenen, zyn zy echter by zulke voorvallen zo fnel ter been , dat de fnelfte looper onder de inboorlingen zeer zelden het gevaar kan ontwyken van ingehaald, en onder hunne voeten vertreden te worden Het eenig middel om dit droevig lot te ontkomen is, hen af te matten door geduurig flangswyze rechts en links te loopen; waardoor deeze groote dieren zo moede worden , dat zy van zelf het vervolgen ftaaken (//)•
De jagt op de Olyphanten word door geheel Afrika voor eene edele uitfpanning gehouden (r), en word ge-
noeg:
C/O Zie hierover Leo Afric. L. 9, Marmol,.L. li C.23, RamuSj, Vol. 1., Purchas, Davity, Dapper, en anderen. C#) Marmol L. 1. C. 23. CO Labat en Cavaz..
Ee e «
XVIII.
BOEK.
1 i. AFD,



4o6 HISTORIÉ
XVIII.
BOEK. IT.
afd.
Befchry ving var, den Rhinoceros.
noegzaam in alle gedeelten van dat land verfchillend ge. oefend, doch meestal met een groot getal van volk, en groot gefchreeuw. De meest gebruiklyke en minst gevaarlyke wys van die beesten te vangen is, dezelven in diepe uitgegraven kuilen, die met takken, ftroo, en aarde overdekt zyn, te jaagen; als nu het beest in dien kuil gevallen is, doorfteeken zyne vervolgers hetzelve met hunne fagaijen, en andere werpgeweeren. Eén olyphant levert zo veel vleesch op als zes zwaare osfen. Onder andere dingen van waarde is in zeer groote achting, het hair van den pluim van des olyphants ftaart, dat tot fraaije halsfieraaden, handverfierfelen, en andere fraaijigheden voor de Grooten en Ryken word toebereid. - De Rhinoceros, dus genoemd uit hoofde van den grooten hoorn, dien hy op zyn' neus draagt, is insgelyks een oorfpronglyk dier van Afrika; en fchoon minder groot dan de Olyphant, overtreft hy denzelven echter in bevalligheid van gedaante en huid, welke laatfte wonderbaarlyk doormengd is met vlokken van zwart en graauw hair. Zyn rug vertoont zich als of dezelve met een' natuurlyken zadel verfierd was, en zyne zyden fchynen tot aan den buik toe geharnast te zyn. De huid van zyn' rug is zo hard, dat men die niet wel met eene lans kan doorfteeken, en over het algemeen heeft zyn vel zulke diepe rimpels, dat het zich in den eerften opflag vertoont als of het met fchilden overdekt was, gelyk men gemeenlyk vertelt, en gelyk hy door de meeste fchilders afgebeeld word, Zyn fnuit gelykt veel naar dien van een' varken , en boven op denzelven groeit zyn hoorn; die eerst ligtbruin, vervolgens donker en eindelyk genoegzaam zwart word, naar maate van den ouderdom van het dier; wanneer dezelve de volkomene grootte heeft, dan is die, van den wortel af gerekend, omtrent vier voeten lang, gaat recht op in eene boogswyze gedaante, en weegt gemeenlyk tusfchen vyf- en zeshonderd ponden. Zyn
lichaam



van AFRIKA. 407
lichaam heeft de grootte van dat van een' middelmaatigen olyphant, doch zyne beenen zyn veel korter; hy heeft een' langen ftaart gelyk een os, en rechtöpftaande ooren gelyk een paard Wy zullen ons in geene verdere byzonderheden nopens dit voortreffelyk dier inlaaten, noch melding maaken van deszelfs natuurlyke vyandfchap en verfchriklyke gevechten tegen den olyphant, waarvan Aristoteles, Dio, Piinius, en anderen onder de Ouden, benevens veele hedendaagfche fchryvers ons veele verfchillende verhaalen hebben medegedeeld, die niet wel met eikanderen kunnen overeen gebragt worden. Naardien deeze dieren in Europa zo zelden vertoond worden zou men daaruit moogen opmaaken, of, dat zy zo zeldzaam zyn als de olyphanten talryk, of, dat zy zich meest ophouden in woestynen en onbewoonde landftreeken , daar heesters en distels hun gewoon voedfel zyn, waardoor hunne tong en verhemelte zo ruw worden, dat zy, naar men zegt, enkel door het likken, niet alleen het vel , maar ook het vleesch tot op het gebeente toe van menfchen en beesten affchraapen
Met nog veel meer recht mag men twyfelen aan het grootst gedeelte der geneezende krachten, dat niet alleen de bygeloovige inboorlingen, maar ook de Portugeezen en anderen aan meest allen de deelen van dit dier toefchryven, van de punt van den neushoorn af, tot aan de uitgebrande beenen en hoeven toe. d' Herbelot verhaalt, op het gezag van,den beruchten Sherif Al Edrifi, dat dit dier voornaamlyk gevonden word op het Eiland Rami inde Indifchc Zee, omtrent drie etmaalen zeilens van Serendib , van waar de Indiaanfche Koningen deezen wonder daadigen drinkhoorn ontfangen, die deeze uitmuntendheid heeft, dat dezelve op de minfte aannadering van vergif begint te zweeten. Hy voegt hierby, dat deeze hoorn
mid-
(x) Dapper, Ogilby, en Le Comte.
XVIII.
boek. ii.
AFD.
d'Herbelot's befchryving van den Rhinoceros.



4o8 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
ii. AFD,
De Giraf a of Camehfardus.
midden door gefpouwen zynde de buitenfte omtrekken van een' mensch vertoont; en eenige anderen die van vogelen, enz. (O- By de befchryving, welke wy reeds van den Rhinoceros gegeven hebben, voegt Al Edriji nog dit volgende, dat dit dier onder aan den buik een' bult heeft, evenëens als die, welken de kameelen op den rug draagen; en Vader Le Comte zegt, dat deszelfs hoeven verdeeld , en zyne voeten dik, en als in zo veele fchoenen befloten- zyn; en dat deszelfs achterhoofd gedekt is door eene foort van kap of keuvel, waarom ook de Portugeezen hetzelve den naam van den Indiaanfchen Munnik gegeven hebben.
Men vind nog veele andere befchryvingen van dit dier, zo by de oude als by de laatere fchryvers; doch ons eng beftek laat ons niet toe dezelve aan te haaien, of verder melding te maaken van verfcheiden andere, meest al ingebeelde dieren, by hen bekend onder de naamen van Rhinoceros, Monoceros, en Unicornu. Wy zullen nog alleen dit aanmerken , dat 'er een groot onderfcheid is tusfchen den Afrikaanfchen en Indiaanfchen Rhinoceros , naardien de eerstgemelde geene fchilden of fchubben heeft, daar de andere daarmede geheel bedekt is; en de eerfte flechts één hoorn op den neus heeft, daar de andere, behalven deezen hoorn nog twee anderen heeft, een op het voorhoofd, en een' anderen op den nek.
Het naast daaraan volgend dier in uitmuntendheid en grootte is de Giraffa , door de Arabieren genoemd Zaraffa, en door Piinius en andere fchryvers Camelopardus, uit hoofde van deszelfs fraaije vlekken, die zeer veel gelyken naar die van den luipard. Het heeft omtrent de hoogte van een' kameel, doch is veel ranker, en fynder van geftalte. Deszelfs achterbeenen zyn veel korter dan de voorbeenen, welke ftand dit dier eene majestueuze
hou-
(/) d'Herbelot, Biblioth. Oriënt, op het woord Kerkedan.



vakT AFRIKA. * 409
houding geeft , te meer naardien deszelfs hals, van de fchoft af gerekend, omtrent zes voeten lang is, recht opgaat, en eindigt met een fraai en welbefneden hoofd, veel gelykende naar dat van een hert, of van eene ante* lope, met twee korte en rechtöpftaande ooren ; het hair van deszelfs borst is zacht en fluik, zwart en wit gevlakt, de ftaart lang en dun, de gang effen en geraaklyk, doch vervolgd wordende zeer fnel en ligt. Zy houden zich gemeenlyk op in bosfchen en onbewoonde plaatfen, vermyden het byzyn der menfchen, en weiden nimmer met andere dieren. Men vind dezelven menigvuldig in Nubie en Abysfinie, daar de inboorlingen veele middelen in het werk ftellen om hen jong te vangen en vervolgens tam te maaken. De hoogte van hun voorlyf en hals, en de lengte van hunne voorbeenen baart hen echter zekere ongemaklykheid, dewyl zy niet kunnen graazen zonder fchrylings te ftaan , en dus laag genoeg komen om den grond te bereiken , waardoor zy veelal de ftruiken en boombladen afknabbelen. Hetzelfde ongemak zyn zy ook onderworpen wanneer zy uit een laag water moeten drinken. Bdlonius zegt, dat hy twee van die dieren te Cairo gezien heeft, die twee hoorns op het hoofd hadden van omtrent zes duimen lang, en nog een derde, van omtrent twee duimen hoog, als een knopje of uitbotfeltje tusfchen de beiden (w).
Daarenboven vind men in Afrika eene groote menigte van wilde en verfcheurende dieren van allerhande foorten, zo als, leeuwen, tygers, luiparden, panthers, wolven, vosfen, buffels, wilde zwynen, elands, rheebokken , wilde geiten , en aapen, die meestal de Afiatifche en Europeaanfche in grootte en fterkte overtreffen; doch deezen zyn allen zo wel bekend , dat wy het onnoodig oordeelen daarvan eene nadere befchryving te geeven.
er
O) Bell. Comm. in Plin. Dapper, en anderen. Oost.Hist. XIII .D. II.St. F ff
XVIII.
boek. ii.
AFD,
t



4io HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
Befchryving van den Dante.
én derhalven dit gedeelte zullen befluiten met de befchryving van den Dante, die, gelyk wy reeds hiervoor in het voorbygaan hebben aangemerkt, alle andere viervoetige dieren in fnelheid overtreft.
De Dante, Lante, of volgens de benoeming van anderen Ampte, heeft de uiterlyke gedaante van een buffel, behalven dat hy veel ranker is, en dat zyne beenen veel langer, en dus beter gefchikt zyn tot fnel loopen. Dit dier is uit den aart zeer wild en buiten gemeen fchuw; en zeer vlug ter been zynde is het zeer moeijelyk hetzelve te vangen of in te haaien , uitgezonderd alleen in het heetst van den zomer, wanneer het gloeijend zand deszelfs hoeven zodanig verfchroeit, dat het onbekwaam word om fnel te loopen. Op alle andere tyden van het jaar loopen zy zo fnel, dat geen ander dier hen kan byhouden, behalven eenige weinigen van de uitmuntendfte Barbaryfche paarden , gelyk wy hiervoor gemeld hebben. Hunne huid is zo dik en taai, dat het fcherpst ftaal niet daardoor kan dringen. De hoeven zyn zwart en zeer hard, en de hoorns van dezelfde kleur, doch korter en meer neêrgebogen dan dié van den buffel, en voor het overige is de huid geheel wit. De fnuit en de ooren gelyken veel naar die van eene koe, en de ftaart is lang en dun als die van de Giraffa. Éellonius fpreekt veel van een dergelyk dier , dat hy eene koe noemt, en dat enkel hierin verfchilt van den Dante, dat, in de plaats van wit, deszelfs huid fraai glanzig geel was, en deszelfs haar zo zacht en effen , als of het door eene zorgvuldi-. ge hand opgepast wierd (v). Dit is het dier, waarvan Aristoteles vertelt, dat het bloed heeft zonder aderen te hebhen ; en anderen hebben het wederom andere zeldzaamheden toegefchreven , die welligt niet beter gegrond zyn; doch hetzelve is meest beroemd by allen, die daarover
C«) Leo Afric, Marmol.



van AFRIKA.
4TI
©ver gefchreven hebben door zyne fnelheid, waarin het alle andere dieren, den ftruisvogel alleen uitgezonderd, verre overtreft. Wy zouden hier met recht den zo beroemden en bewonderden Zebra, of Zecora, dien de Ouden Afinm Sylvestris, dat is Woudezel, genoemd heb ben, kunnen by voegen, die in zachtheid van vel, fchoon heid en geregeldheid der ftreepen van zyne huid , en fynheid van geftalte en leden alle andere viervoetige dieren , zo tammen als wilden , verre overtreft; doch wy willen liever deszelfs nadere befchryving verfchuiven tot die van Abysfmie, daar deeze fchoone dieren meest gevonden worden-
Wy zullen nu overgaan tot de naast daaraan volgende, foort van dieren , te weeten de vogelen , en beginnen ■ met den ftruisvogel , die verre de grootfte en fterkfte • van allen is. Deeze, offchoon hy, zo uit hoofde van zy-' ne grootte en zwaarte , als van de geringheid zyner ve 1 deren, niet in ftaat is zich van den grond optebsuren, heeft echter zo veel kracht in zyne beenen en vleugelen, dat hy den fnelften looper kan ontrennen. De grootfte menigte derzei ven word gevonden in de barre woestynen van Afrika , en wel voornaamelyk in de Ryken van Abysfmie , Monmnotapa, JVJarocco , en Biledulgerid, daar zy haare eijeren leggen in het heet zand 5> en die vervolgens verlaaten om door de zon, of door eenig ander wyfje van haar geflacht gebroeid te worden. Wanneer nu zulk een wyfje een' tydlang daarop gezeten heeft, laat zy die wederom over aan dc geene die na haar komt, naardien deeze nesten, die gemeenlyk uit tien of twaalf, en fomtyds uit zestien of agttien eijeren beftaan , opgedolven worden door ieder wyfje zonder onderfcheid, dat dezelven vind; om deeze rede voert de fchryver van het Boek Jobs den Almagtigen in als den ftruisvogel befchuldigende van wreedheid , en gebrek aan natuurlyke liefde voor zyn zaad, hetzelve overlaatende aan het gevaar van Fff % door
XVI1L
boek.
ii. AFD.
De fchooneZebra.
Befchry'ing van ien
\truhvO' rel.



412
HISTORIE
XVIII
boek.
II. afd»
door de wilde dieren te zullen vertreden worden (irfc; doch aan hoe groote gevaaren hunne jongen in den dop van het ei ook moogen blootgefteld zyn , heeft echter de Voorzienigheid hen genoegzaame kracht en vaardigheid gegeven, om die te ontkomen,, zo haast zy het ei verlaaten hebben, als wanneer zy terftond gaan omzwerven om voedfel te zoeken , en van het eerst oogenblik af reeds zo fnel zyn , dat zy niet ligt kunnen gevangen worden. Xenophon verhaalt, dat Cyrus, by de Rivier Eu. fhrates eene groote troep van deeze vogelen ontmoetende , eenigen van zyne beste en fnelffe ruiters op hen afzond, doch dat deezen niet in ftaat waren om een' enkelen vogel te vangen. Sommige fchryvers zeggen, dat zy,.. vervolgd wordende , in hunne vlucht fteenen opvatten, en die met groote kracht en behendigheid achteruit werpen. Hunne vleugelen , die zeer kort zyn naar evenredigheid van hun lichaam , dienen enkel om hen in het loopen meer fnelheid by te zetten door met dezelven teklapwieken. Zy zyn zeer hoog; fommige oude fchryvers zeggen , dat zy hooger zyn dan een man , die te paard zit (jc) ; doch gemeenlyk zyn zy niet hooger dan zeven of agt voeten van het hoofd tot den grond gerekend. Het gemeen vertelfel is, dat deeze vogel yzer,. koper, en andere metaalen, benevens fteenen en andere harde ftoffen eet en kan verteeren , doch de waarheid van de zaak is dat, fchoon deeze dingen fomtyds in den krop van die dieren gevonden worden, dezelven echter waarfchynlyk door hen worden ingeflokt tot hetzelfde einde, waartoe kleiner vogelen keizelfteentjès of zandkorrels inflokken ; naamelyk niet tot voedfel, maar om door de wryving de verteering der andere fpyzen te bevorderen. Schoon men zegt, dat hun vleesch onaangenaam is voor den reuk en fmaak, word het echter veel:
ge.
00. J°b. Z9; vs. i6*-2.i. O) Plinü Hist, Natuur, Libr. ïcu



VAN AFRIKA.
4i3
gegeten door de Afrikaanen en Arabieren, en wel voornaamlyk in Numidie. Deeze volken zyn byzonder ge field op de jonge flruisvogels; deezen vangen zy op zo haast die uitgebroeid zyn, en mesten dezelven alsdan tot dat zy vet genoeg zyn om versch gegeten of ingezouten te kunnen worden. De Arabieren hebben de gewoonte van, éér zy een' ftruisvogel het hoofd affnyden, deszelfs hals een weinig laager met een' ftrop toe te -binden, waardoor een olieachtig vocht in de gewrichten van het nekbeen zaamenloopt, dat zy niet alleen voor eene aangenaame faus in de plaats van boter of olie houden, maar ook voor een heilzaam geneesmiddel tegen kneuzingen, ledenpynen, verwrikkingen, en meer dergelyke ongemakken. De meeste fchryvers zeggen, dat de ftruisvogel geen' fmaak, reuk, gehoor, of denking heeft; een gebrek, dat, wanneer het waar is, tot een zeer voldoendbewys kan ftrekken voor de domheid, die men over' het algemeen aan dat beest toefchryft, die naar men zegt, zo verre gaat, dat hetzelve in gevaar zynde, flechts het hoofd in het zand of tusfchen de flruiken verbergt , en zich dus veilig acht, offchoon zyn geheel lichaam aan den vervolger is blootgefteld (y). Ook zegt men, dat zy zich laaten vangen door een' man, die met de huid van een ftruisvogel bedekt is, en eenige van hunne beweegingen kan nabootfen (z). Wy zullen onze leezers niet ophouden met het befchryven van hunne' vederen, die over bekend zyn , en hedendaags zo groot een verfierfel zyn voor de hoofden van onze krygshaftige jonge heertjes als oudtyds voor ftaatelyke ledikanten en troonhemels. Wy zullen enkel daarvan zeggen , dat derzelver natuurlyke kleur is wit en zwart in de mannetjes, waarby nog eene graauwaehtige fchaduw komt in de'
wyf-
Cy) Claudian. in Eutrop. in Appian. & Alii. PJinius, Strabo. L. \6, & Alii.
Fff 3
xvnr.
BOEK. II.
AFD.
Dom-
'is'd des (Iru'tsvo* •reis.



4r4 HISTORIE
wyfjes. Wat aangaat de fchoone veel ver wigheid , van karmozyn, fcharlaken, blaauw, en geel, die men daaraan ziet wanneer zy tot ons worden overgevoerd, deeze is enkel een uitwerkfel van de kunst, meest bekend en in gebruik by de Arabieren, die deeze vederen van de inboorlingen opkoopen, gelyk die in de natuur zyn, en dezelven vervolgens voor den buitenlandfchen handel met die kleuren befchilderen , waarmede zy tot ons overkomen. De Schaalen van de ftruisëijeren worden veel gebruikt tot drinknappen, en andere verfierfelen voor de tafel en het huishouden; en naar het zeggen van Piërius maaken fommige inboorlingen hoeden of mutfen van dezelve , en houden die voor een groot hoofdfieraad. De eijeren van de oude flruisvogels zyn gemeenlyk de grootHen , en de anderen naar evenredigheid; allen zyn zy goed om gegeten te worden, en zelfs die, welke gebroken worden , dat dikwyls gebeurt door de domheid van het dier, ftrekken tot voedfel voor de jongen, die greetiglyk aazen op de veelvuldige wormen en andere infeéten , die daarin worden uitgebroeid, of daarin kruipen («).
Arenden, gieren, valken, reigers, pelikaanen, en andere vleesch- en vischëetende vogelen vind men hier in zo groote menigte en van zo veele foorten, dat men een geheel boek zou noodig hebben indien men die alle wilde befchryven.
De merkwaerdigfte van allen zyn de Arenden, waarvan men hier zeven foorten vind, meestal onderfcheiden van de onzen, niet alleen in grootte, maar ook in kleur, gedaante, en andere byzonderheden, te veel om hier op te noemen. Onder deeze foorten vind men eene zeer n vreemde , met een hoorn op het hoofd, die gelyklynig , met den bek oploopt, waarom men hem den naam gegeven
(<0 Leo Afric. Marmol, Cavazzi, Dapper, en anderen.
XVIII. boek.
ii. AFD.
Ander gevogelte.
Eene
foort va vogels met éét hoorn.



van AFRIKA. 4*5
ven heeft van Rhinoceros. Voor het overige heeft dee ze vogel de gedaante van een' ojevaar of kraanvogel, en behoort onder de roofvogels. Ook is 'er eene andere foort, die kleinder is, met twee hoorns op het hoofd, waaraan de Europeaanen den naam van Duivel gegeven hebben. De laatfte foort, welke wy hier zullen aanhaa len , is die , welken de inboorlingen den viervleugeligen vogel noemen ; niet omdat dezelve inderdaad vier vleu gelen heeft, maar omdat aan het uiteinde van deszelfs vleugelen een zeker byhangfel is vastgehecht, dat eene fcheiding tusfchen beiden maakt, zo dat het, wanneer deeze vogel zyne wieken uitfpreid, de gedaante van twee aanëengehechte vleugelen vertoont. Dit is insgelyks een roofvogel, zo groot als een kalkoen, welgemaakt ^ van liehaam, met eene fraaije kuif op het hoofd, een' krommen bek, en fterke klaauwen. Het verwonderlykst van dit dier is, dat het niet op roof uitgaat dan in den nacht, ©f avondfchemering, en echter overvloed van prooi vind om zich te voeden, en vet te mesten O).
Afrika zou ons nog veel ruimer veld kunnen openen, wanneer wy ons in eenige verdere byzonderheden, of zelfs enkel in de befchryving van deszelfs tamme vogelen wilden inlaaten, zo als hoenders, kalkoenen, zwaa_ nen, ganzen, eendvogels, duiven, tortelduiven, enz of van die, welken men leeren kan verftaanbaare klanken voort te brengen, zo als de papegaaijen, perkieten, kakatoes, enz. Eetbaar wild word daar ook memgvul dig en van veele foorten gevonden; zelfs van die foorten, welke doorgaans gerekend worden aan kouder iuchtftree ken eigen te zyn.
Daarenboven krielt Afrika van eene ontelbaare menigte (langen van de afgryslykfte foorten, waaron der eenige zyn van eene gedrochtelyke grootte en dik^
C*} Labat,, Relat. d'Afriq. Vol. 3. pag» 3°"o & feq*
XVIII.
boek. ii.
AFD.
Eene andere foort met twee hoorns, door de Europeaa. nen Duivel ge. noemd-
Talryk mfmaaklyk wild. braad.
Gedrochtelyke , fchrik.



4i6 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
verwekkende , en vernielendeJlangen.
Derzelver beet fteek, of aanraaking is doodelyk
Adden en ande. re kleint Jlangen.
Cc) Leo Afric. Marmol, Dapper, La'bat, en anderen.
(F) Van dien doodlyken aart zyn de monfterachtig groote Hangen, die zich in het Atlantisch Gebergte in Biledulgerid, in Zaara, eh in eenige andere landen van sJfrika ophouden (t)» Deeze dieren zyn niet alleen zeer waakzaam in het beloeren van eenigen buit , maar ook zeer vlug in het vatten en vasthouden van denzelven, door zich daar omheen te Hingen. Wanneer een van deeze dieren een fchaap, varken, hert, koe, of eenig' mensen verflonden heeft, dan word het door deeze zwaarte zo traag, dat het zich byna niet kan beweegen eer deeze brok verteerd is. De beet van hunne tanden niet alleen , maar ook het bloot aanraaken van een', derzei ven word gezegd een langzaam bederf in het vleesch te veroorzaaken, gepaaid met hevige pynen en angften in den lyder, die altoos eene onvermydlyke dood ten gevolg hebben.
(f) Zie hierover Ramuflo, Viagg. Ed. 3. P. 8. pag. 94; Dapper, Davity, Ludolph, /Echiop. L, 1. Cap. is. en and.
te; die zo doortrapt en gevaarlyk zyn, dat zy de wegen onveilig maaken, door zich tusfchen de heesters, doorns, en flruiken te verbergen, of zelfs in de boomen te kruipen om buit te bejaagen. Andere, wanneer zy daartoe gelegenheid vinden , kruipen in de kelders of in de hoeken der huizen, geduurende den nacht, met oogmerk om den een' of anderen perfoon van het huisgezin, of eenig huisdier te betrappen. Men zegt, dat 'er eene foort van flangen is, die enkel door het gezicht kunnen dooden; eene andere door haare vergiftigende adem en flank, en 1 eene derde door haare beet of fteek , of zelfs door de bloote aanraaking, die zo vergiftig zyn , dat de inboorlingen geen ander middel weeten om den befmetten per• foon te redden, dan door oogenbliklyk het befmet lid af te fnyden (F) (c).
Behalven deeze van eene zo gedrochtelyke grootte vind men daar nog eene groote menigte van andere foorten, gedaanten, kleuren, en eigenfchappen, die allen vergiftig zyn, fchoon niet in denzelfden graad. Onder deeze



Van AFRIKA.
4^7
ze behoort ook de adder, de kleinfte van allen, die vai het hoofd tot den ftaart zeer fraai gevlakt is; deszelf beet is ongeneesbaar. De meeste inboorlingen van Afri ka, zowel Christenen, als Mohammedaanen, en Heidenen, behouden nog een vreemd overblyffel van hun oud by geloof, naamelyk, dat zy het gevaarlyk achten deez( dieren te dooden, en zelfs fommigen onder hen hou den zulks voor eene gruwlyke misdaad; en dewyl dezel ven nu om die rede vry kunnen omkruipen en voort teelen , vermeerderen zy zo fterk, dat de voetpa. den, ftruiken, velden, ja zelfs de weiden daarvan krie len, en dat de reizigers byna geen' voet kunnen verzet ten zonder gevaar van hun leven, te meer, dewyl zj gewoonlyk met bloote voeten gaan.
Behalven de flangen zyn 'er in dit land nog veek andere vergiftige dieren, die zich op de wegen, in de vel« den, en in de huizen ophouden, waarvan fommigen tot de vliegende, en andere tot de kruipende foort behooren; onder deeze laatfte is de fcorpioen, wiens fteek ongeneesbaar geacht word, en in verfcheiden deelen van het lichaam een oogenbliklyken dood veroorzaakt. Eenigen van deeze dieren van de grootfte foort hebben vleugels onder hunne fchilden, en zyn dus meer gevaarlyk dan de anderen. Ook zyn 'er nog eene menigte-'infecten van kleiner foort, die zeer nadeelig zyn, fommigen' voor de oogen , en anderen voor de andere deelen van het lichaam, byzonderlyk voor de vingers en toonen, waarin zy of het vergif van hunne angels, of een of meer van hunne eijeren achterlaaten , waaruit wormen voortkomen , die niet dan door eene zeer bekwaame hand kunnen uitgehaald worden , doordien dezelve buitengemeen dun zynde ligtelyk in het uithaalen kunnen afbreeken, en wanneer dit gebeurt, verwekt het achtergebleven deel niet alleen eene zeer hevige pyn, maar ook fomtyds eene doodelyke ontfteeking. Deeze en dergelyke dieren worden geteeld in
Oost. Hist. XIII.D.II.St. Ggg de
ï xviii.
5 boek". ij. AFD.
Andere vergiftige infeeten.



4i3
HISTORIE
XVIII. (
BOEK. <
II i AFD. ,
De Duhb, ee~ ne foort van Ta rantuïa.
Dit dier fierft wanneer het water proeft.
De Cameleon.
(</) Ramus p. 9. Dapper, Labat, enz.
(lej Ratnus, D^pp. Dav. Pigaf. Purchas, Marmol.
Ie flilftaande wateren, moerasfen, poelen, en veengronlen , die in het eene jaargetyde door de veelvuldige redens onder water gezet worden , en in het andere door le overmaatige hitte geheel en al uitdroogen ; zodat 'er byna niet ééne landftreek van dit waerelddeel gevonden word, die niet door de eene of andere foort van dit verderfiyk ongedierte befmet is (d). Men vind 'er eene foort door de inboorlingen Dabb genoemd , die in aart en gedaante veel overeenkomst heeft met de larantula, doch dezelve is veel grooter dan die van Italië, of andere landftreeken van Europa, en doorgaans ook veel yerderflyker , want daar deeze door eene dubbele lederen fooi van een' boerenfchoen kan doorfteeken , hoeveel moet dan de andere niet doen aan de naakte voeten van de Afrikaanen? Wy leezen, dat dezelve gewoonlyk de lengte hebben van eens mans arm, dat zy omtrent vier duimen in de doorfnede dik, en verbaazend fterk zyn.. Dit dier , even als veele andere kruipende en vliegende infeéten, beweegt zich nog veele dagen nadat deszelfs hoofd reeds is afgefneden, en het lichaam in verfcheiden ftukken gehakt Sommigen voegen hier nog by, dat dit dier nooit eenig vocht gebruikt, ja zelfs, dat het fierft zodra het water in den mond krygt. De Lybiers en andere Afrikaanen van die gewesten , daar dit ongedierte zich voornaamelyk ophoud^ maaken geene zwaarigheid om dezelven te braaden en voor eene lekkerny op te eeten (e).
D E Camclcon, of Camdian , is een kruipend dier , dat over het algemeen in Afrika veel gevonden word. Het gelykt veel naar eene haagdis, doch het draagt het hoofd meer omhoog, dat veel geiykenis heeft naar een ramshoofd, de hoorns daaraf gerekend zynde. Zyn ftaart is omtrent eene fpan lang, en zyne voeten zyn omtrent



va9 <A F R I K A.
4J9
als die der a^pen. Zyn gang is fnel maar wonderlyk, het kan zelfs langs de dunfte takjes der boomen loopen en zich daaraan vasthouden, of met de ftaart daaraan gaan hangen, om zyn voedfel te verkrygen ; dat geenzins beftaat uit lucht:, wind, of zonneftraalen , gelyk de Ouden zich verbeeld hebben , maar in wezentlyke infecten , die • het vangt door middel van zyne zeer fcherpe tong, die' tusfcheu drie en vier duimen lang is, en die het uit eene foort van fcheede of koker uitfchiet, zonder ooit zyn doel te misfen. Om deeze rede houd de Cumeleon zich meest op in bosfchen , ftruiken, en zodanige plaatfen, daar de groente veele infecten tot zich trekt. Zyn vel is zacht, en graauwachtig, welke kleur het zelfs nog na zyn dood behoud. Op zyn' rug is het hard en fchubachtig, en op het midden min of meer ftekelig. Zyne oo. gen zyn rond en fcherpziende , doch zonder oogleden, en hy kan dezelven naar twee verfchillende voorwerpen te gelyk wenden , zo dat hy met het een oog opwaarts en met het ander nederwaarts , of met het een voorwaarts en met het ander achterwaarts kan zien , en beiden fteeds op de eene of andere prooi gevestigd houden. Behalven de infeéten, aast dit dier ook op limoenen, citroenen, en andere vruchten, als ook op maniok-meel, welk alles men dikwyls in deszelfs maag gevonden heeft; zo dat het geen gebrek heeft aan voedfel, dat vry vaster is dan lucht of zonneftraalen. De Afnkaatun houden het fpeekfel van dit dier voor zeer gevaarlyk , en het dier zelf voor zulk een kwaad voorteken , dat wanneer iemand van hen hetzelve op zynen weg ontmoet, hy daar uit voor vast befluit, dat hem binnen kort eenig ongeluk zal overkomen (ƒ).
De naastdaaraanvolgende en de gevaarlykfte van allen de infeéten van Afrika zyn de mieren, waarvan menr
daara
(ƒ) Cavazzi, in Congo, Libr. i. Cap. 9.
Ggg 2
XVIH.
boek,
II. AFD.
Foedfeï an den;ehen.
De Mie. en, een lier-



420 HISTORIE
daar veelerhande foorten vind, en in zulke verbaazend:. groote zwermen , dat zy niet alleen de veldvruchten, maar zelfs menfchen en beesten in één enkelen nacht kunnen vernielen ; en zy zouden waarfchynlyk nog veel noodlottiger voor de inwoonders zyn, indien "• niet een groot gedeelte van hen gelukkiglyk vernield wierd door een evenredig getal van aapen, die dezelven overal opzoeken , en gretiglyk verflinden. Doch van deeze en meer dergelyke landplaagen, waarmede verre het grootst gedeelte van Afrika gekweld is, en byzonderlyk van het noodlottig bezoek van tallooze heirlegers van fpringhaanen , die meest alle jaaren de eene of andere landftreek komen verwoesten, zullen wy in het vervolg breedvoeriger fpreeken.
Onder allen de opmerkenswaerdige monfters, die Afrika voortbrengt, zullen wy ons enkel bepaalen tot de befchryving van dat dier, hetwelk de Grieken Cynocephalus, genoemd hebben, om rede dat deszelfs hoofd veel gelykt naar dat van een' hond, fchoon het in andere opzichten de gedaante heeft van een' aap of baviaan, doch veel grooter en fterker is (G) ; het opmerkens-
waer-
(G) Veele fchepfelen worden over het algemeen monfters genoemd , alleen om dat zy zelden gezien worden, die echter, wanneer men derzelver aart en geftalte naauwkeurig onderzocht, talryk genoeg bevonden zouden worden om eene byzondere klasfeuit te maaken.. Onder deezen behooren voorzeker de reusachtige Aapen, die Purchas uit Battel aanhaalt, Deeze dieren, die hy Pongo's noemt, hebben hun aangezicht, ooren, en handen zonder hair , even als de menfchen ; hunne oogen ftaan diep in het hoofd, en zyn gedekt met zwaare wenkbraauwen ; liun lichaam is hier en daar met eenige hairen bezet; hunne beenen zyn zonder kuiten ,. en wanneer zy op den grond loopen leggen zy de handen op de Ichouders. Zy flaapen in de boomen ,. of in hutten , die zy bouwen om zich voor regen en wind te dekken; zy keven meest van de vruchten, die zy in de bosfehea vinden, en
estea;
XVIII.
boek. II. a F D.
fchadelykst in*
feïï in Afrika,
SpringJiaanen.
De Cynocephalus.



va kt AFRIKA.
421
waerdigst in deeze dieren is, dat zy twaalf maal daags, en even zo dikwyls des nachts hun water loozen, omtrent den tyd der nachtsëveningen (g), welke zeldzaamheid de iEgyptifche Priesters eerst gelegenheid gegeven heeft tot het maaken van deClepfydra, of waterglas, dat eerst uitgevonden is door Ctefiphon van Akxandrie , doch waar-1 voor naderhand de meer naauwkeurige en gemaklyker * zandlooper in de plaats is gekomen. Om de gedachtenis' van deeze uitvinding te bewaaren, hebben zy fteeds de \ gewoonte gehad van de gedaante van dit dier op hunne, uurglazen te fchilderen of te fnyden (//). 1 Men kan ligtelyk begrypen, dat Afrika, hetwelk aan 1 alle kanten door de zee omringd , en enkel door de1 fmalle landëngte van Siïéz aan het vaste land van Jfie is vastgehecht, en daarenboven zo veel uitgeftrekte mee ' ren en groote rivieren heeft, ook een' overvloed van 1 zee- en riviervisfchen moet opleveren. Het ongelukkigst-^ echter is , dat niet alleen het grootst gedeelte van deeze v binnenlandfche meeren des zomers door de groote hitte der zon worden uitgedroogd, waardoor de visfchen moeten fterven , en de lucht door hunnen ftank befmetten; maar ook, dat die, welke nog water genoeg.overhouden,
ftin-
Cgy Florus, Piinius, en and. (ï) Kircher, Mechan. üïgypt.
eeten geen vleesch. Zy zyn zo fchuw , en zo fnel, dat de inboorlingen hen zeer zelden kunnen vangen ; en wanneer zy al eens overvallen worden zyn zy zo fterk, dat tien mannen naauwlyks in ftaat zyn om één' van hen te houden ; doch zy zyn tevens zo dom , dat, fchoon zy groot vermaak fcbeppen in zich re komen wannen by de vu uren , die de reizigers verplicht zyn in de bosfchen en woestynen te ontfteeken om zich tegen de wilde dieren te beveiligen , zo haast deeze reizigers vertrokken zyn niet één van hen het bezef heeft om deeze gloeijende koo. ien met nieuw hout weder op te wakkeren, maar dat zy wegrloopen zohaast het vuur uitgebrand is Q.f ).
(,f .) Purchas, Libr. 6. cap. 3- §• 6. Ram. Viagg. Vol. li pag, 114;
Ggg 3
XVIII;
BOEK.
H.
afb,
Dit dier eeft lartleiUng ge-
>;even tot •et uitinden'an het rater'urglas.
Groote nenigte n ver. 'chillendeid van isfchen%-



42a HISTORIE
Hinkend worden, en daardoor aan 'de visfchen eene fchadelyke eigenfchap mededeelen , die veele ziekten veroorzaakt onder de geringe inwoonders, die uit armoede genoodzaakt zyn om dezelven tot hun voedfel te gebruiken. Zelfs worden veelen van de fchoonfte en grootfte rivieren bedorven, door de luiheid der bewoonders, naardien de takken der bopmen, die op de wederzydfche oevers groeijen , in het' midden te zaamen komende , het water berooven van de optrekkende flraalen der zon, en van de verkoelende winden en verfrisfchende lucht, fomtyds verfcheidene mylen verre; zo dat, door gebrek aan doorwaaijing en verfcbe lucht, de visch ftinkend en ongezond word. Niettegenstaande dit bederf, en de menigte van krokodillen , rivierpaarden , en andere twee flachtige dieren, blyft 'er nog een genoegzaame voorraad van visfchen over, om in verfcheidene landftreeken het voornaamst voedfel uit te maaken; waarvan fommigen in de zon gedroogd , en in de plaats van brood gebruikt worden.
De zeekusten echter zyn aan deeze ongemakken niet onderhevig, maar wel voorzien van eene menigte van allerhande visfchen, waarin zy, zo aan de oost- als aan de westkust, grooten handel dryven; welke visfcheryën, de paarlvisfchery., waarvan wy hierna zullen fpreeken, en die van de zimh's, een kleine fchulpvisch , wiens fchulpen hier het eenig gangbaar geld zyn, daaronder gerekend, den eigenaaren groote winst opbrengen. De Portugeezen hebben hier niet alleen veele visfcheryën , maar hebben ook de inboorlingen daardoor geleerd hun voorbeeld te volgen, en voordeel te trekken uit de gelegenheid , welke de nabuurige Oceaan hen zo gunstiglyk aan de hand geeft (/).
Een
(/) Leo Afric, Marmol, Linfchoten, Dapper, Labat, Pigafet, «n anderen.
XVIII.
boek.
II. AFD.
Dezelven zyn op veele plaatfen niet eetbaar.



van AFRIKA.
423
Een der merkwaerdigfle visfchen van dit gedeelte vai den Oceaan is de Haai, dien de Spanjaards Tuberone, ó> ltaliaanen Pescocane , en de Franfchen Requine noemen Men vind onder deeze verflindende dieren fommigen, dii vyf en-twintig en meer voeten lang zyn; deszelfs mom is gewapend met eene drievoudige ry zeer fcherpe tan den, en de fpieren van deszelfs kaaken zyn zo fterk, da hy met eene beet een' mensch door midden kan byten.
Ook vind men op de kust van Afrika veele Manati. gelyk de Spanjaarden die noemen, uit hoofde, dat zy, als het ware, twee handen hebben, waarmede zy hunne jongen tegen hunne borst draagen. De Franfchen noemer dien visch Lamentine, uit hoofde van het treurig geluid, dat hy maakt wanneer hy in benaauwdheid of in gevaai is; en de Engelfchen en Hollanders noemen hem de Zeekoe, om rede, dat hy in eenige opzichten min of meet naar het landdier van dien naam gelykt. Dit dier is van eene buitengemeene grootte, en weegt menigmaal boven de veertienhonderd ponden , het is gemeenlyk omtrent agttien voeten lang, en tusfchen vier en vyf voeten dik in de doorfneede. Deszelfs lichaam is genoegzaam rond van het hoofd af tot den navel toe, maar word van daar af naar den ftaart toe langzaamerhand platachtig. Hetzelve heeft een groot hoofd, een wyden mond, en dikke lippen, die van boven en van onderen hier en daar met eenige lange hairen bezet zyn. Deszelfs oogen zyn klein en duister, en het gezicht zeer zwak, een gebrek, dat ryklyk vergoed word door deszelfs uitmuntenden reuk, en fcherp gehoor; waardoor het op het minst gerucht op het land of in de zee op zyne hoede is; het is, even als alle andere weerlooze dieren ,- zeer fchuw. Hunne vinnen, die veel naar handen gelyken, en drie of vier duimen boven hunne uijers hangen, zyn holachtig, en gelyk die der andere visfchen doorweven met eene kraakbeenige ftof, en kunnen hen buiten het water van geen' dienst
zynj
1 xviir.
ï BOEK.
n.
« AFD. j
, De Ma-
mti of , Handvlsfchen.
Derzelver grootte.



424
HISTORIE
XVIII. z boek. e ii.
AFD. (j
Hoe de. c zeiven a door de ^ Afrikaanen gevangen * worden. 2 1 1 1 1 I 1
Het vleesch is \ fmaak ■ lyk en vet. |
J 1 ) l
I
Hunne voortteeUng.
Paarl-
visfchery.
yn, veel minder hen tot voeten verftrekken om zulk en zwaar lichaam op het land voort te fleepen. De Afrikaanen zyn zeer bedreven in het vangen van eezen visch. De harpoenen, waarmede zy deezen en anere groote visfchen flaan, zyn van yzer, en zeven of gt duimen lang, zeer fcherp aan de punt, en bovenSan •oorzien van een' ring, waaraan zy een touw van tien f twaalf vademen lang vastmaaken , met een ftuk hout an het 'eind , dat altoos bovendryft. De wyze van dee;e visfchen te treffen, is eveneens als die, welke by de val visch vangst in gebruik is, behalven alleen dat de Mooen altoos hun best doen om den visch zo naby te konen, dat zy hem nog een' tweeden fteek kunnen toehengen om de bloedftorting te verhaasten ; en zohaast iet dier geftorven is tillen zy het in hunne fchuiten, of leepen het met een touw naar den wal.
Het vleesch van dit dier is zeer aangenaam van maak, en overtreft dat van den Thon der Miidelandfche Zee; en wel voornaamelyk het gedeelte van de ribben af ot den buik toe; doch het lekkerst brokje van het gantche beest is de uijer. Daarby loopt 'er langs den rug :ene ftrook vet, die omtrent vyf duimen dik is; dat net het pensvet gefmolten zynde een zeer fmaaklyk fmeer )p1evert, dat nooit fterk word. De huid is dik, en taai genoeg om bereid te kunnen worden, zelfs maaken veele geringe lieden fchoenzoolen van de onbereide huid. Het vyfje heeft niet meer dan twee uijers, en ook flechts :wee vinnen om haare jongen te draagen ; waaruit men sou moogen opmaaken, dat zy niet meer dan twee jonden te gelyk voortbrengt, te meer, "dewyl men nooit boven dit getal by haar gevonden heeft (£).
Men vind veele paarlvisfcheryën op de oostelyke en iVestelyke kust, waarvan de voornaamfte gelegen zyn
rond.
(£) Labat, Relat. d'Afriq. Vol. i. p. 339. & feqq.



van AFRIKA, 425
rondom eenige kleine' eilanden tegen over de kust va het Koningryk Sofala; doch de lieden, die zich daarmed bezig houden , leggen de fchulpen, in de plaats van di aan de hitte van de zon bloot te ftellen, waardoor z; eindelyk van zelf zouden moeten gaapen , in heete asch door welke dwaaze gewoonte de paarlen, die daarin be floten zyn, eene doffe roodachtige kleur krygen , die de zelve niet alleen veel van haare natuurlyke fchoonheid maar ook van haare waerdy doet verliezen. De paarl visfchery word zo wel door vrouwen als door manner geoefend, naardien beide de fexen zeer bedreven zyn ir het zwemmen en duiken. Om deeze fchulpen op te. vis fchen zyn zy genoodzaakt om zich dikwyls tot twintig va demen diep in zee te laaten nederzinken , door midde' van een gewigt, dat aan hunne .beenen is vastgemaakt; terwyl zy een' korf op den rug hebben, om de paarl mosfelen, die zy by den tast opgrabbelen, daarin te werpen ; doch zy zyn niet zelden genoodzaakt om tusfchen beiden aan de geenen, die zich in de fchuit bevin den, een teken te geeven, door aan zeker touw te trek ken , om opgehaald te worden , ten einde zy op nieuw verfche lucht mogen inademen. Op dezelfde wys vangen zy ook alle andere fchulpvisfchen , zowel die tot voedfel als fieraad dienen, en wel voornaamlyk de Zimbi 'j , die onder hen voor gangbaar geld doorgaan , en eenige an dere foorten , die in hooge achting zyn om derzelver fchoonheid, of om eenige ingefchapene kracht, die men daaraan toefchryft.
De oostelyke en de westelyke kust van Afrika leveren een' overvloed op van Amber - grys, dat een' grooten tak van koophandel tusfchen hen en de Europeaanen uitmaakt. Op de kust van Sofala en Mozambique waren de inboorlingen voortyds gewoon deeze droogery te verach ten, dewyl dezelve, volgens hun gevoelen, niets anderi was dan de uitwerpfelen van den walvisch, die door d(
Oost.Hist. XIII.D. II.St. H h h win
ti XVJ1I.
2 bo: k. 2 ii. r A F.D> >
Andere fchulpvisfchen worden op dezelfdewyze ge. vangen.
Ambragrifea.



426 HISTORIE
XVIII.
BOEK. Ui
AFD.
Twee foorten van dezelve.
De eerfte verre de beste.
winden en flroomen op hunne kusten gedreven wierden ; doch zohaast zy bericht kreegen van den hoogen prys , die daarvoor in andere landen betaald wierd vervoerde hunne fchraapzucht hen tot eene vreemde yverzuchtigheid; zo dat zy, eikanderen niet vertrouwende in het overvoeren van deeze voordeelige koopwaar, de groote flukken, die zy opvischten, in kleine (lukken verdeelden , op dat een ieder zyn deel zou krygen, en daarmede naar de verkoopplaats kunnen gaan.
Daar zyn twee foorten van Amber-grys, die beide in groote menigte op deeze kusten gevonden worden, waarvan de eene van eene graauwachtige aschkleur is, en eene zeer doordringende welriekendheid bezit, waardoor dezelve ook tot veel hooger prys verkocht word; de andere foort is bruin of zwartachtig van kleur, hard, en zonder reuk, behalven wanneer die gewreven word , en dan is deszelfs lucht zeer flerk, en eer hinderlyk dan aangenaam. Doch, de eerstgemelde is zeer kostbaar en hoog in prys, naardien dezelve zowel als de diamanten, paarlen, en het flofgoud , voor het fchatbaarst voortbrengfel, dat Afrika oplevert, gerekend word. Deeze droogery word in vry groote menigte door de zee aan de Afrikaanfche flranden opgeworpen , en voornaamlyk aan de oostzyde, na hevige en langduurige flormwinden, byzonderlyk op de kleine eilanden, die aan Madagascar, de kusten van Quiloa, Sofala, en Mozambique grenzen ; maar aan dééze zyde van de Kaap de Goede Hoop , word dezelve zeer weinig gevonden (/).
Waar deeze amber legt, het zy boven op het zand,, of daaronder bedolven, de inwoonders weeten denzelven te vinden , door kudden zwynen langs de kust te dryven, die zeer begeerig daarnaar zyn, en denzelven reeds van verre door den reuk kunnen ontdekken. Anderen
ont-
CO Ramufio, Viagg. Vol. V. pag. 3i3>



van AFRIKA, 427
ontdekken den amber door de vlucht van fommige vo gelen, die met groote vluchten daarop af gaan, dewyl zj her als een zeer aangenaam voedfel overal opzoeken Anderen, en wel byzonderlyk die van de kusten van Mo zambique, en Madagmar, fpooren dien op, door midde van zekeren visch, die zeer greetig daarnaar is, doch fter ven moet zodra hy daarvan eet , en vervolgens met der buik omhoog komt bovendryven. Zohaast het volk dee ze of eenige'andere voortekenen verneemt, verzamelt he zich by troepen , en elk doet zyn uiterste best om eer deel daarvan te krygen; en tot heden toe heeft nog nie mand hen kunnen beweegen , om deeze flukken , in di< grootte , zo als zy gevonden worden , te koop te vei len, fchoon zy zeer wel weeten, dat dit den prys merklyk zou verhoogen, en zulks enkel uit vrees, dat de an deren hen van hun aandeel zouden berooven, waarom zy liever dit voordeel willen misfen, en zich by hunne oude gewoonte houden (m).
Wy komen thans tot een voordeel van meerder waerdy, waarvan dit waerelddeel een grooten overvloed heeft, naamelyk tot het flofgoud, dat op de meeste plaatfen zo digt aan de oppervlakte van dén grond gevonden word, dat men niet meer dan zes voeten diep behoeft te graaven om daarby te komen , daar men in fatdie en Amerika zo veel moeijelyken arbeid moet aanwenden om dit kostbaar metaal uit de ingewanden der aarde op te delven. De Portugeezen en andere Europeaanen toonden, by hunne eerfte aankomst op de kusten van Afrika, zulk eene allesoverklimmende begeerlykheid naar hetzelve, en wendden zo veel laage, flinkfche, en geweldige middelen aan om het van de inboorlingen te verkrygen, of af te perfen, dat deezen noodwendig in de verbeelding moesten geraaken, dat niets den onleschbaaren gouddorst van
hunne
OO Serap. ap. Labat, vol. r. pag. 319, Ramus, en anderen. , Hhh a
• XVIII.
' boek,
II. . AFD.
t l
M'tS'
trouwen onder de inboorlingen.
Overvloed van goud.
Gemaklykheidom het op te delven.
De Afrikaanenmistrouwen allen de Europeaanen.



428 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
hunne nieuwe gasten zou kunnen Hallen dan het volkomen bezit van alle hunne goudmynen. Van dien tyd af aan hebben de Caffers en de Hottentotten allen de Europeaanen, zonder onderfcheid, fteeds befchouwd als eenpaarig. lyk gezind om hen te berooven van hun natuurlyk en wettig recht op een' fchat, die alleen genoegzaam is om hen alles te verfchaffen dat fchatbaar, fraai, of nuttig in de drie andere waerelddeelen" gevonden word. Dit vooroordeel kan ook niemand vreemd voorkomen, wanneer men in aanmerking neemt, hoe wyd en zyd deeze vreemdelingen zich aan de oostelyke en westelyke kusten van dat waerelddeel gevestigd hebben, hoe verre zy op fommige plaatfen in het land zyn doorgedrongen; en met welk eene overheerfchende wreedheid zy deeze hunne bezittingen zedert dien tyd altoos verdeedigd hebben O)» nog minder rede heeft men om zich te verwonderen, over de noodzaaklyke voorzorg en behoedmiddelen, welken de inwoonders hebben moeten-in het werk ftellen om den verderen voortgang der Europeaanen te fluiten, en alle derzelver onderneemingen tegen hunne vryheid en eigendommen te leur te ftellen, door niet alleen ieder' vreemdeling te beletten zich landwaarts in te begeeven,. maar ook door allen de geenen, die dit willen onderneemen , van kant te maaken, en daarenboven alle de plaatfen , daar eenige van hunne mynen gevonden worden zorgvuldigst verborgen te hoddèn Doch, het zy dan: dat zy wezentlyk goudmynen in hun land hebben of niet,, zy geeven altoos voor, dat zy in het geheel geene kennis hebben aan het volk, waarmede zy in dit metaal handel dry ven, en zeggen, dat het hen aangebragt word uit afgelegen en onbekende gewesten, door woeste en onvruchtbaare zandvlakten , en over verfchriklyke gebergten,,
C«> Zie Ofor. Marmol „Leo Afric. Pigaf. Cavaz, Labat en runderen.



van AFRIKA. . 42
fien , die voor alle andere menfchen ongenaakbaar zyn of dat het door fnelvlietende wellen en rivieren van he melhooge bergen nederwaarts gefpoeld, word , daar he dan met groote moeite en gevaar door de bewooner der valeijen word ingezaameld. Door deeze voorwendfe len trachten zy de Europeefche handelaars te verblinden ten einde zy hen dus moogen affchrikken van alle ver dere poogingen om dit metaal op eene meer gemaklykc wyze te verkrygen ; en hierin zyn zy tot dus- verre zc gelukkig geweest, dat zelfs de Portugeezen, die het langst onder hen gezeten zyn, menigmaal in het zoeken naai deeze mynen door hen bedrogen zyn geworden, en zich hebben laaten misleiden door de Afrikaanfche Prinfen, met welken zy het naauwst verbonden waren , in weêrwil. van hunne doortrapte ftreeken, en van hunne overmagt, zowel op de oost- als westkust. De Hollanders zei ven hebben aan de Kaap de Goede Hoop het verdriet gehad van te moeten zien, dat eenige van hunne landdenooten, die naar goudmynen zochten, door hunne beste vrienden onder de Hottentotten vermoord zyn geworden Uit welk alles wy, in weerwil van alle zo hoog opgegei vene ontdekkingen der Portugeezen én Franfchen, en van hunne uitgeftrekte bezittingen, en uitgeftrekten koophandel, en, dat nog alles te boven gaat, hunne onvermoei. de poogingen om de wyze voorzorg der inboorlingen te leur te ftellen, met recht moogen beweeren, dat verre het grootst gedeelte van deeze mynen tot nog toe aan de Europeaanen onbekend is. Dit zelfde mag men ook met recht zeggen nopens derzelver uitgeftrektheid, aart, en rykheid , dewyl landwaarts in de inboorlingen zich doorgaans te vreden houden met eene zekere hoeveelheid daarvan jaarlyks uit te graaven , die toereikende is voor hunne landftreek, om daarvoor zich van kleederen, gereedfchappen, en andere noodzaaklykheden te voorzien ; waarna zulk eene myn voor een jaar gefloten Hhh 3 word,,
9
; XVIII.
- boek. t iis a r »•
1



xvm.
BOEK.
II. AFD.
De voor naamfte gebergten van Afrika.
Degroo te en klei né Atlas.
430 . HISTORIE
word, en het aan een' ieder op doodftraf verboden is dezelve te beroeren voor het naastvolgend jaarfaizoen (o)* Wy zullen derhalven alle nadere berichten nopens dit onderwerp verfchuiven tot de befchryving van die landftreeken , waarin zulke gewigtige mynen gevonden wor. den. Ook zullen wy denzelfden regel houden met betrekking tot de andere mynen, zo als van zilver, koper en andere metaalen, mynvruchten, en delfftoffen. . Het vast land van Afrika word door eene groote menigte van gebergten verdeeld, waarvan fommigen zeer berucht zyn door derzelver uitgeftrektheid in de lengte en breedte. Onder deezen behooren met recht de groote en kleine Atlas, die reeds by de Ouden bekeid en beroemd geweest zyn, en waarvan de eerstgemelde zich uitftrekt "van het oost naar het west ter lengte van meer dan duizend mylen, dat is, van Jubal Moijes en de kust van Mazra, nog geene honderd mylen van Alexandrie afgelegen, tot aan het westelyk ftrand van den Atlantifchen Oceaan , die deszelfs naam daarvan ontleent; en fchoon hetzelve op eenige plaatzen door groote tusfchenruimten word afgefcheiden , zo als daar het tusfchen Barbarye en Biledulgerid doorloopt, blyft het echter voortduuren rechtftreeks tot aan de Atlantifche Kust, van waar het zich vertoont als deszelfs kruinen boven de wolken verheffende, en, gelyk de oude Dichters gezegd hebben, den hemel onderfchraagende (H). Wy zullen het verflag van
desCo) Lopez, Pigaf. Ramus, Dapper, Davity, Labat, en anderen. CH) Deeze zo beruchte reeks van bergen, die door de inboorlingen Ayduacal genoemd word , of ook wel , by uitftekendheid, de Hooge Bergen, en die de Spanjaarden noemen Mon. tes daros, hetzy dan uit hoofde van hunne hoogte , of, hetgeen waarfchynlyker is, van wegen de helderheid of witheid van hunne toppen , die altoos met fneeuw bedekt zyn, neemt ver-
fchei-



van AFRIKA.
431
deszelfs uitgeftrekte bosfchen, kruiden, vruchtbaarheid, rivieren, inwoonders, en andere byzonderheden uitftellen tot op onze befchryving van Marocco. De tweede, of kleine Atlas, anders genoemd Lant, en door de inboorlingen Errif, is eene andere aaneenfchakeling van bergen, die zich langs de Middelandfche Zee uitftrekt, van de Straat yan Gibraltar tot aan de ftad Bona op de gemelde kust. Ook vind men 'er nog andere bergen , die om hunne hoogte merkwaerdig zyn ; zo als het Zon -' en Maangebergte , de Siërra Leona, of het Leeuwengeberg te in Gmnea, dus genoemd naar de groote menigte van die dieren, welke zich daar ophoud; het Kristal- gebergte, naby het berucht Meer van Zaflan, dat dus genoemd word naar den overvloed van die fraaije bergftof, welke daarin gevonden word; het Salpeter- gebergte , dat zich voor een groot gedeelte langs het Koningryk Congo uitftrekt; de Pico-franco, een tak van den Atlas, die het land der Caffers, en een gedeelte van dat der Hottentotten doorfnyd; de 1af'el-berg aan de Kaap de Goede Hoop, dus genoemd naar zyne platte vierkante gedaante ; en eindelyk het berucht gebergte Amhara in het Ryk van Abysfmie, op wiens top oudtyds allen de Prinfen van het Keizerlyk geflacht gevangen gehouden wierden, tot dat men hen van daar haalde om bezit van de kroon te komen neemen, van alle welke bergen wy breedvoeriger zullen fpreeken in het vervolg van deeze Historie van Afrika.
Ook zyn hier veele groote Meeren, en nog veel meer groote en kleiner rivieren, die uit dezelven ontftaan, of* zich daarin ontlasten. De voornaamfte onder de Meeren'
zyn
fcheiden naamen aan naar de landftreeken, welke dezelve doorkruist ; doch voert aan derzelver uiteinde wederom den ouden: -naam (t)-
Ct) Zie hierover Leo Afric. Marmol, Diëgo de Torres, Ortelius, enz..
XVIII.
boek.
ft. afd.
HetZo/i' en Maangebergte, de Sii'rra Leona , enz.
Meeren n Rhiten.



43*
HISTORIE
XVIII.
boek.
II. AFD.
De Ny
De Nt ger, of Senegal.
Rio de Rey.
zyn het Meer Zaïre of Zambra , waaruit de twee gróöté rivieren, Coanza, en Lelunda, haaren oorfprong hek-* ben, en het Meer van Dembea, door hetwelk de beruchte rivier de Nyl dwars heen loopt zonder zyne wateren met hetzelve te vermengen; van welke beide Meeren wy ter behoorlyke plaats een breedvoeriger verflag zullen geven , gelyk ook van de bovengemelde en andere voornaame rivieren van dit waerelddeel, terwyl wy kortheidshalve hier enkel de naamen van nog eenige groote rivieren zullen opgeeven , en derzelver meer omftandige befchryving uitftellen tot dat wy zullen fpreeken van die landftreeken, welke zy of door hunne wateren vruchtbaar maaken, of door hunnen koophandel verryken.
Onder deeze alle heeft, van onheuglyke tyden af, om veele en welgegronde redenen , de Nyl den voorrang gehad. Dewyl wy nu eene omftandige befchryving gegeven hebben van deszelfs oorfprong, loop, bochten, en andere byzonderheden in onze Oude Historie van JEgypte, zullen wy dit alles hier niet wederom opnaaien, maar onze Leezers derwaarts wyzen.
De Niger, hedendaags meer bekend onder den naam van Sanaga, Senegal, of Zanagal, word doorgaans in de tweede plaats gefteld. Veele fchryvers hebben zich verbeeld, dat deeze rivier flechts een tak van den Nyl was, of dat die met den Nyl eenzelfden oorfprong had; de Arabieren zeiven geeven aan deeze rivier den naam van Nyl der Negers, uit hoofde van eene fchynbaare gelykheid der wateren met die van den Nyl, en van de gezette overftroomingen , en der dieren, die gezegd worden aan deeze twee rivieren alleen en byzonderlyk eigen te zyn; welk alles de Leezers breedvoeriglyk wederlegd kunnen vinden in de befchryving van deeze rivier, derzelver oorfprong en loop, welke wy in onze Oude Historie van Nigritie hebben opgegeven. 1 De naastdaaraanvolgende rivier, die naar het zuiden '
uit-



van AFRIKA. 43
uitloopt, is de Rio del Réy, öf Konings-Rivier, die ooi Rio dos Comerones, of Krabben-Rivier, genoemd word; dezelve loopt door dat deel van het Negerland, hetwelk de Spanjaarden noemen Alta Terra dy Ambofi, of hel hoog land van Ambofi, en deszelfs mond is omtrent zei mylen van de Kaap van dien naam afgelegen. Op deeze kust zyn ook nog veel kleinere rivieren , zo als de Monoca, Borba, Rio del Campo, Rio de San Benetto, en Rio de San Juan , voor den mond van welke laatfte eene groote zandbank legt. Omtrent twee-en twintig mylen verder, recht onder de Linie, en byna zes-en-veertig minufcn van de beruchte Kaap Lopez Gonzalvo afgelegen, vind men de rivier Gaba, of Gabon. Hoe gering deeze rivieren ook moogen fchynen in vergelyking met die van den eerften rang, zyn zy echter aan beide zyden bebouwd met vlekken , dorpen , en gehuchten , welker inwoonders een' voordeeligen koophandel dryven met de Europeaanen, en veelen van hunne kostbaare voortbrengfelen , zo als gom , ivoor, flaaven , civet, bezoar, en flofgoud, met hen verwisfelen voor Europeefche verfierfelen, glazen, kraaien, gitten, yzeren en koperen gereedfchappen, en veeltyds voor jenever, brandewyn, en andere fterke dranken, naar welken zy zo zeer begeerig zyn , dat zy voor eene geringe maat van dezelven fomtyds hunne nabeftaanden , ja zelfs hunne eigene kinderen verkoopen, gelyk wy hiervoor breedvoeriger gemeld heb ben. De rivieren van minder belang, zo aan deeze als aan de oostlyke kust, die meest alle denzelfden handel dry ven, voorbygaande, zullen wy ons enkel tot de voorniamfte bepaalen; en daaromtrent alleen aanmerken, dit fchoon de meeste Landbefchryvers van Afrika, met eene vry groote verzekerdheid , den oorfprong en den loop van deeze rivieren opgeeven , 'er echter weinige gevonden worden, die zo verre bevaarbaar zyn, dat men derzelver oorfprong kan ontdekken; en wat de Oost.Hist.XIII.D.IISt. Iii inboor-
)
: XVIII.
boek. ii.
AFD.
Andere kleinere rivieren.
Geneigdheid aer Negers tot de Europeefchefterke dranken.
De oor^ » fprong der mees-



434
HISTORIE
XVIII.
BOEK.
II. AFD.
te rivieren van Afrika is onbekend.
DeZiite
inboorlingen aangaat, deezen zyn eensdeels te lui en te onverfchillig om zich met het onderzoeken daarvan bezig te houden , .en anderdeels veel te fchuw en achterdochtig, om iets van hetgeen zy daarvan weeten aan vreemdelingen bekend te maaken, dan alleen dat geen, hetwelk dienen kan om hen van zulk een onderzoek af te fchrikken , of hen tot eenige gevaarlyke onderneeming te verleiden. Wanneer men van Kaap Lopez Gonzalvo verder zuidwaart gaat, ontmoet men eerst de beruchte rivier , Zaïre, die het Koningryk Loango van dat van Congo affcheid, en die, fchoon zonder grond, onderfteld word den oorfprong te neemen uit het Meer van dien naam, ook wel het Meer van Zembra genoemd (/>). Derzelver loop word zo fnel, door de uitgeftrektheid van het land , door de veelvuldige watervallen, en voornaamlyk door de menigte van andere rivieren, die zich in dezelve uitftorten, dat het algemeen gevoelen is, dat deeze ri. vier wel zestig mylen verre in den Oceaan ftroomt, éér die zich met deszelfs wateren vermengt. De overftroomingen van deeze rivier zyn zo geweldig, dat zy alles met zich fleepen ; ook kweekt dezelve eene groote menigte van crocodillen en rivierpaarden , en zulks wel' van eene gedrochtelyke grootte; hetwelk tot een klaar bewys ftrekt, dat deeze dieren niet by uitzondering eigen zyn aan den Nyl en den Niger (<?)• De verdere merkwaerdigheden van deeze rivier zullen wy aanbaalen in onze befchryving van het Koningryk Congo. De overige rivieren , die dit Koningryk doorlhyden zyn , de Selanda, Jmbrizi, Loze, Unza, en Encocoque Mattari, welke laatfte zeer fnel afloopt, doch aan den mond gefluit' word door eene groote zandbank, zo dat geene koop-
vaardy-
(py Odoard. Lopez, in Senegal; Hartfhell. in Congo; Urn fehoten; . Battel; Purchas. L. 7. c. 9. Seót, 2, en and. (£) Battel, Purchas, ubi fupr. én anderen..



van AFRIKA.
435
vaardyfchepen daarin kunnen komen; zelfs durven de in boorlingen die niet bevaaren dan met kleine kanoes, ol met' platboomde vaartuigen. De laatfte rivier van dit Ko ningryk, waarvan wy gewag zullen maaken , is de Danda, een ruime en diepe ftroom, die tot vyf-en-twintig mylen landwaarts in bevaarbaar, maar, even gelyk de Nyl, de Niger en de Zaïre, opgevuld is met crocodil. len en rivierpaarden (r). Het land , dat aan derzelver oever legt ontleent daarvan zyn naam, gelyk wy hierna zullen zien
De naastdaaraanvolgende rivier is de Coanza, of Quanza, die aan den zuidkant het Koningryk Angola affcheid van Congo, en aan de noord noord-oost zyde van Metambo; van welke rivier wy nader verflag zullen geeven in de befchryving van het bovengemelde Koningryk, de. wyl dezelve niet alleen de voornaamfte maar ook de gevaarlykfte van dat land is, uit hoofde van derzelver fnellen afloop*
In het Koningryk Bengueli is die vermaarde rivier, welke door de Portugeezen genoemd word , Rio de las Vaecass of de Koejen Rivier, uit hoofde der groote menigte van rundvee, die aan derzelver oevers gevonden, en door de Europeaanen opgekocht worden. Ook is daar nog eene andere niet minder opmerkenswaerdige rivier, Catonbella genoemd, die uit drie inëenvlietende ftroomen beftaat, en wier wateren zout zyn ; langs derzelver oevers graaven de inboorlingen afloopen om dit ziltig nat te vergaderen, dat uitgedroogd zynde een zeer goed zout oplevert. Aan de zuidzyde van Kaap-Negro, genoegzaam onder den keerkring van den fteenbok, vind men de monden der rivieren Bembarugua, Bravagul, Coari, en eenige anderen, die voortfpruiten uit het Koningryk
Ma-
O) La Croix, Africa; Davity; Dapper; Battel, en and. CO Labat ex Cavazz. Vol. I. Cap. 6.
Iii 2
■ XVIII.
: boek. ii. afd.
De Coanza.



436 HIST O R I E
xviii.
boek-
II. afd.
Rio de Spirit o Santo.
Matamair of Climbeba, en nog eenige andere langs de Kafferfche, en verder langs de verlatene Kust, gelyfc die met recht genoemd word, dewyl de Europeaanen dezelve zo weinig bezoeken, dat men weinig daarvan weet,tot dat men komt aan de tandkust in het land der Hottentotten, van welke, als ook van eenige andere, die tot deeze uitgeftrekte landftreek behooren, wy ter behoorlyke plaats nader zullen fpreeken. Alleenlyk zullen wy hier nog byvoegen, dat zo in dit als in de overige binnenlandfche gewesten aan de oost- en westzyde gelegen, nog een groot getal andere rivieren gevonden word, waarvan fommige vry groot zyn , en uit het zon- en maangebergte, en andere uit het kristalgebergte ontfpringen , die na een' Jangen loop zich in het een of ander Meer uitloozen, of door het ftuifzand overflelpt worden f Oj I Wanneer men de Kaap de Goede Hoop is omgezeild, en vervolgens den koers noordwaarts aan langs de oostkust aan gintfche zyde van het Land der Hottentottenhoud , is de Rio del Spirito Santo , of H. Geest-Rivier, de eerfte rivier van aanbelang, welke men daar ontmoet;deeze ontlast zich, na een langen loop oostwaarts aan, in de Baai van denzelfden naam, die door de Portugeezen' genoemd word Balna de las Jlquas , of Waterbaai, uit hoofde van het goed water, dat daar gevonden word; deeze rivier fcheid het Land der HoVenfotten van het Koningryk Inhanban Derzelver loop , die zeer fnel is, ftrekt zich uit door het zuidelyk gedeelte van het Koningryk Ivianica, dat door een' ftam der woeste Jagas bewoond word, welks Opperhoofd Chicanga genoemd word, van welke natie wy in het vervolg zullen fpreeken ; in deeze gewesten is die rivier enkel bekend onder den naam van Manica , want de naam van Rio del Spirito Santo is' eerst naderhand door de Portugeezen daaraan gegeven.-
Dee-
(<ƒ/)„ Ramufio, Dapper, en anderen»



va m AFRIKA.
437
Deeze rivier en baai worden ook wel genoemd Rio e Ba. hia de San Lorenzo, om dat dezelve gelegen zyn tegenover de zuidlykfte itrekking van het groot Eiland St. Lanrens of Madagascar , op 26 graaden zuiderbreedte, en omtrent i graaden en een' halven van Kaap Coriëntes* Volgens de aantekening van den Heer <i' Anfille. De wydte en de goede legging van deeze rivier en baai, gepaard met deszelfs uitfteekend goed water, maaken die tot eene bekwaame handel - en verblyfplaats, en de Portugeezen hebben een kasteel op een' van derzelver noordlykfte uithoeken gebouwd.
De naastdaaraanvolgende rivier is de Inhanban, die het Koningryk van dien naam doorloopt, en welker mondf gelegen is op i Graad noorderbreedte van Kaap Córiëntes, recht onder den keerkring van den fteenbok , volgens de nieuwfte en beste waarneemingen (w). Noord , waarts van deeze af ftroomt de Sofala, oïCefala, die aan f dat ryk land zyn' naam geeft, en deszelfs grensfcheiding aan den zuidkant maakt, gelyk het aan den noordkant be . paald word door de Cuatna of Guama. a
DERDE AFDEELING.
Eehelz?nde de Hedendaagfche Historie van Afrika. benevens die der Volken, onder welker gebiec* hetzelve geweest is, na het uit dry ven der "Romeinen door de Vandaalen,
Onze Leezers kunnen uit het hoofd van deeze af deeling ligtelyk opmaaken, dat derzelver inhoud niet betreklyk is tot het geheel vast Land van Afrika, en dat
het
O) Zie de kaart van d'Ativille* l i i 3i
XVIII.
BOEK*
II. AïJJ.
De In. anban.
De Sofa-
i, Of Cete.
De Cuaïa, oj Gil* ma.
Het oog. merk vnn> deeze Af. deeltngi'



438 HISTORIE
XVIII
boek. iii. afd.
A. D.
428. Genlerik naarAhika gelokt.
het in het geheel niet ons oogmerk is daarin een verflag te geeven van de menigvuldige regeeringen, waaronder hetzelve verdeeld is. Deeze zullen ieder afzonderlyk, voor zo verre die aan ons bekend zyn , naauwkeuriglyk nagegaan en befchreven worden in den verderen loop°van dit ons werk. Wy zullen ons hier enkel bepaalen tot dat gedeelte, hetwelk eertyds door de Romeinen veroverd is geweest, en dit nog maar alleen om, voor zo verre het noodig is, de Oude en de Hedendaagfche Historiën aan elkandere te verbinden, en niets weg te laaten, dat voor onze Leezers aanmerkenswaerdig is.
Genserik, dien Jomandes, en andere bastaart-latynfche fchryvers Gizericus noemen, een oorlogzuchtig Vorst., wierd, kort na dat hy zyn' Broeder Gunderik in de heerfchappy van het Koningryk Galicie in Spanje was opgevolgd, naar de Afrikaanfche kust gelokt door den Graaf Bonifacius, die van den Keizer was afgevallen. Door deszelfs groote beloften, en, misfcbien ook, door zyne eigene heerschzucht overgehaald, befloot hy derwaarts over te fteeken ; en na een genoegzaam aantal tranfportfche. pen voor hem en zyne Vandaalen in gereedheid gebragt te hebben, ging hy met vier.en twintigduizend uitgelezen mannen over naar de Rust van Barbarye, en landde aldaar in het begin van de maand Mey.
Intusschen was Bonifacius, die alleen door nood en zelfs - behoud tot dien opftand befloten had, dewyl die het eenig middel voor hem was om zich te dekken tegen de kuge verraadery van Aèlius, na dat hy gelegenheid gevonden had om den Keizer zyne onfchuld te doen blyken, weder in deszelfs gunst geraakt; waardoor hy thans zo veel berouw had van de aankomst der Vandaalen als hy te vooren drift had getoond om hen naar Afrika te lokken; en fpaarde derhalven geene beloften om Genferik te be weegen om naar Spanje terug te keeren; doch hy had het verdriet van te moeten ondervinden, dat zyne
voor-



vam AFRIKA.
439
voorflagen door dien Vorst van de hand gewezen wierden, en dat deeze vasteJyk befloten had zich in dat wae relddeel te vestigen ; niet alleen om daardoor zyn nieuw verkregen Koningryk Galicie te beveiligen, maar ook met oogmerk om vandaar zyne overwinnende wapenen in het hart van Italië te kunnen overvoeren (w).
De grondflag van deeze Vandaalfche Monarchy was een noodlottig tydgewricht voor de (zogenaamde rechtzinnige) Afrikaanfche Christenen; want fchoon 'er inderdaad voor hen weinig onderfcheid was tusfchen het flaafsch juk der Romeinen en dat der Vandaalen, veroorzaakten echter de gevoelens van Arrius, die de laatstgemelden toegedaan waren, welhaast een' religie-oorlog in deeze gewesten. De zich rechtzinnig noemende Geestlyken waren de voornaamfte voorwerpen der gevoeligheid van Genferik , dewyl zy hem uitmaakten voor een' geweldenaar, een' barbaar, een' ketter, en een' afvalligen, doch wel voornaamelyk om dat zy de Mooren tot hun gevoelen zochten over te haaien. De Afrikaanen , en inzonder heid hunne Vorsten en Priesters waren zo genegen om hem aan te zetten tegen die van de Kerk van Rome in het algemeen, en wel byzonderlyk tegen derzelver Geest lyken , niet alleen door hunne klagten over dezelven, maar ook door de bereidwilligheid , die zy betoonden in hem tegen hun by te ftaan , dat hy welhaast befloot de Leer van Rome in allen zyne wingewesten uit te rooijen. Om de Afrikaanen te verzekeren, dat dit zyn waar oogmerk was, zeide hy tegen hen, dat hy hen aanftelde om in het toekomende de uitvoerders van zyne gramfchap te zyn tegen de zogenaamde Rechtzinnigen en derzelver Geestlyken, terwyl hy met zyne troepen het hier en daar verftrooid overfchot der Romeinfche legermagt overal opzocht ,
(») Jornand. ubi fupra, Viétorius Uticens, de perfecut. Vardal. Procop. de Bell. Vandal. en anderen.
XVIII.
BOEK. 111. AFD.
Hy veS'
tigt eene Monarchy inBurbarye.
Zyn voorneemen en voorfpoed tegen de Etomeinert.



440 HISTORIE
zocht, en niet rustte voor dat hy die tot zelfs op den naam toe , had uitgerooid. Het lot was hem hierin zo gunftig, dat hy zich welhaast geheel ontflagen zag van het Romeinsch krygsvolk, en de handen ruim had om hunne leer en hunne geestlyken te verbannen, en overal de beelden te verbreeken, die de trotfche Romeinen hadden opgerecht. Op deezen voorfpoed volgde wel haast de geheele vernietiging van alle hunne openbaare en byzondere gebouwen , en andere prachtige gedenktekenen, die deeze trotfche veroveraars als tekens van hunne magt en grootheid zowel hier als in andere landen hadden opgerecht
Genserik word door zyne vyanden, de Geestlyken van de zogenaamde rechtzinnige Kerk, afgefchetst als een Vorst, wiens oogmerken niemand kon doorgronden, wiens heerschzucht onbepaald was , en wreed tegen iedereen', zelfs tegen zyne eigen bloedverwanten, die zich tegen dezelve durfden aankanten. Zy erkennen echter, dat hy zyne belluiten met onverfchrokken' moed en onverzetlyke flandvastigheid ten uitvoer bragt; en dit blykt uit zyne overwinningen en veroveringen op de Romeinen , en uit de minachting , die hy betoonde voor de klagten en bedreigingen van Keizer Leo.
Deeze fchryvers ftemmen niet overeen in den tyd, wanneer Gen/erlk het eerst hunne geloofsgenooten heeft beginnen te vervolgen ; doch waarfchynlyk heeft hy dit niet gedaan dan na dat hy de Romeinen genoodzaakt had hem allen de door hem veroverde landen af te flaan; fchoon de hardnekkige en algemeene tegenfland van hunne Geestlyken , en het ophitfen der Mooren hem welligt dit befluit veel vroeger heeft doen neemen, en aangefpoort om de belyders van hun geloof overal, daar zy in zyne handen vervielen , de uitwerkfelen van zyne gramfchap te doen gevoelen. Doch zo haast hy tot den hoogflen top van magt geftegen was, die de Romeinen voor
zyne
XVIII.
BOEK. III. AFD.
Karakter van Genferik.



va n AFRIKA.
441
zyne overwinnende wapenen deed beeven , en 'er geene andere moogendheid gevonden wierd, die hem paaien kon ftellen , vierde hy zyne gevoeligheid den ruimen teugel door allen de zogenaamde Rechtzinnigen te verbannen, hunne kerken te doen fluiten, eenige der fchoonfte tot het oefenen van den godsdienst volgens het gevoelen van Arrius te bepaalen, en de andere tot waereldfche gebruiken te fchikken; terwyl hy die, welke naar den Romein ] fchen fmaak gebouwd waren, deed afbreeken, en ande r ren naar den Gothifchen bouwtrant in derzelver plaats deed oprechten. Hy beroofde niet alleen allen de Bisfchoppen en geestelyke en waereldlyke Kerkendienaars van hunne ampten en inkomsten, zonder onderfcheid, maar deed ook hunne gewyde boeken, zo als de misboeken , de getyden, en de homiliën in beflag neemen en verbranden; en toen Valerianus, een oud Bisfchop van tagtig jaaren, zich met geweld daartegen verzette, beroofde hy hem aanftonds van zyn ampt en goederen, en verbande hem uit zyn Ryk. Om dezelfde rede verwees hy nog veele anderen van deeze Geestelyken tot eene harde ballingfchap; terwyl" de overgeblevenen en hunne navolgers zich genoodzaakt zagen hier en daar het land om te zwerven, geheel ontbloot van onderftand; zo dat de geenen, die uit hoofde van den yver voor hun gevoelen de dood hadden ondergaan gerekend wierden de ligtfte ftraf ontfangen te hebben. De plaatfen, werwaarts zy verbannen wierden, waren gemeenlyk barre en onvruchtbaare woestynen van Barbarye, in het gebied der Moorfche Vorsten.
De geenen , die hen derwaarts moesten brengen , waren doorgaans onderdaanen van die Vorsten, welken thans of onderdaanen, of leenmannen van Genferik waren; en deezen deeden hen, eensdeels om hunnen ingeboren' haat tegen hen te voldoen, en anderdeels om by dien Vorst nog meer in gunst te komen, allerhande vermoei-
Oost.Hist.XUI.D.ILSt. Kkk jingen,
XVIII.
BOEK. III. AFD.
A. D.
442. Hy ver-
olgt de 'echtzinigen.



44* HISTORIE
XVIII.
BCVSK. III.
AFD.
De rampen , dit zy moe. ten on-
dergaan,
Severus wo rd als afgezant aan hem gezoti' den.
Genferik hernieuw den vree de met d. Romeinen
jingen, fmaadhaden, en fmarten aan. Zy dwongen zelfs de zieken, blinden, kreupelen en lammen, door geweld van flagen en andere mishandelingen, met de anderen voort te trekken, zo dat veelen van hun op den weg onder den last van hunne elende bezweeken (x)
Midden onder deeze vervolgingen gebeurde 'er een toevd, cat niet alleen den loop der wreede oogmerken van Genferik fruitte, maar zelfs d:n verderen voortgang derzei ven geheel fcheen te zullen doen ophouden. Zeno, die thans tot den Keizerlyken throon verheven was, zag zich genoodzaakt om vreede te maaken met Genferik, en alle de door hem veroverde landen in Afrika aan hem en zyne nakomelingen af te ftaan; doch de nieuwe Keizer, nu meer dan ooit bevreesd voor de wapenen der Vanüaalen, dewyl Genferik een naauw verbond gefloten had met den dapperen Odoacer , Koning der Herulen, oordeelde veiligst te zyn een' Afgezant aan Genferik te zenden om het voorig verbond met hem te hernieuwen.
D e perfoon, die tot het gezantfehap verkozen wierd, was Severus, een Raadsheer, die, uit hoofde van zyne openhartigheid, edelmoedigheid, ftaatkunde en doorflepenheid,. algemeen geacht en bewonderd wierd. Deeze wist Genferik zodanig in te neemen, dat hy tot alien deszelfs voorflagen zyne toeftemming gaf. Genferik toen hoogbejaard zynde, en gaarne zyn' zoon en opvolger Hunerik in het ■ vreedzaam bezit van zyne nieuwverkregene heerfchappy _ willende achterlaaten , omhelsde greetiglyk de gelegenheid 'om zich met den Romeinfchen Keizer te verzoenen, en ' de voorige verbonden met Zeno te bevestigen; geduurende deeze onderhandelingen vond de doorliepen Severus middel, om, door zyne fynbedachte redenen, hem van de vervolging der zogenaamde Rechtzinnigen af te brengen, en hem te beweegen , dat hy de bevelen , die hy tot
det-
C*0 Proccp. de Bell. Vandal. Jprnandes, Cap. 53,.



van AFRIKA. 443
derzelver geheele vernietiging reeds uitgevaardigd had, deed intrekken.
Ook herftelde hy kort voor zynen dood de Kerk van Carthago in haare rechten, riep derzelver Geestlyken, die hy verbannen had, terug, onder welk getal de oude Bisfchop Vakrianus zich ook bevond , en gaf hen hunne oude voorrechten en inkomften weder; uit alle welke omHandigheden men zou moogen opmaaken, dat hy, zo hy langer geleefd had, by zyn' uiterflen wil die geftrenge bevelen zou herroepen hebben, welken door zyn' Opvolger ten uitvoer gebragt zyn geworden. Severus wees de ryke gefchenken, die hem door Genferik aangeboden wierden , met eene zonderlinge belangloosheid en zedigheid van de hand, en befloot deeze afwyzing met een' doorflepen' trek, zeggende, dat het eenig gefchenk, dat waerdig was om door een' Romeinfchen Afgezant aangenomen te worden, beftond in het ontdaan van de gevangen Romeinen, die in zyne ftaaten gevonden wierden. Hierdoor bleef 'er voor Genferik , zo hy niet in grootmoedigheid^ wilde overtroffen worden, niets over, dan aan die loflyke voorftelling te voldoen, en den Afgezant nog meer te' vergunnen dan hy gevorderd had, door allen de Romein ; fche flaaven , die in zyn Hof, en by zyne nabeftaanden gevonden wierden in vryheid te ftellen, zonder eenig losgeld, en hem verder verlof te geeven om allen de anderen , die in zyn Gebied gevonden wierden , insgelyks te losfen. Zyn laatfte wil behelsde genoegzaam niet anders dan eenige fchikkingen nopens de throonsöpvolging onder zyne nakomelingen , in zodanige order als best gefchikt was ter bevordering van de duurzaamheid, der rust en voorfpoed in zyn nieuw Koningryk , en ter weering van die onëenigheden en burgerlyke oorlogen , welken zo veele Ryken en Staaten ten val gebragt hebben (;y).
Zyne
(y) Jornandes, en anderen.
Kkk 2
XVIII.
boek. iii. AFD.
Hy ontlaat de Romein, "die ge■ange.len.



XVIII,
BOEK. III.. AFD.
A. D.
477-.
Genferik fierjt.
Hunerik zyn oudJte zoon volgt het, in de re geering op.
444 HISTORIE
Zyne Vier onmiddelyke Opvolgers hebben zich ook zo naauwkeuriglyk aan deeze zyne fchikkingen gehouden,, dat zy allen , een ieder op zyne beurt, het oppergezag bekleed hebben , zonder daarin door binnenlandfche oneenigheden, of buitenlandfche vyandlykheden geftoord te worden, tot op het jaar 533, wanneer de toenregeerende Vorst, de inftellingen van Genferik in den wind flaande, daardoor aan de Romeinen gelegenheid gaf om hem met allen zyne Vandanlen uit Afrika te verjaagen , gelyk wy in het vervolg nader zullen zien. Genferik fchynt echter, alles wel befchouwd zynde , niet veel werks gemaakt te hebben van dien vreede; want wy vinden aangetekend, dat dezelve byna zo fchielyk weder verbroken wierd als de Romeinfche Afgezant vertrokken was. De hierboven aangehaalde fchryvers melden geene omftandigheden van deezen oorlog, maar dit alleen, dat Genferik, met groot verlies terug geflagen zynde, zich genoodzaakt vond naar Carthago te wyken, daar hy door verdriet over het mislukken zyner onderneeming kort daarna overleed.
Wat hiervan zy, dit is zeker, dat Genferik dien vreede niet lang overleefd heeft, maar kort daarna ftierf na eene voorfpoedige regeering van zestig jaaren , en met hem de hoop der zogenaamde Rechtzinnigen , die zy uit deeze kortftondige rust en den vreede met de Romeinen hadden opgevat. Hy wierd in de regeering opgevolgd door zyn' zoon Hunerik, dien fommige domme monniken in hunne bastaartfpraak genoemd hebben Uhgaricüs, en * Hungariclus; een Vorst, die, volgens hun zeggen,, niet alleen de haat van zyn' Vader tegen hen en hunnen aanhang had overgeërfd, maar hem zelfs daarin nog overtrof. In den korten tyd van zyne regeering deed hy hunnen aanhang meer nadeel dan zyn Vader in zestig jaaren had gedaan. Toen hy als pandsman te Conftantinopolen zich had opgehouden , was hy daar getrouwd met de Rrinfes Eudocia, de dochter vanKeizer.



Van AFRIKA.
445
Keizer Vdlentinianus, welke zyn vader gevangen van Rome had medegebragt, en waarby hy een' zoon en opvol ger had; doch dit alles was niet in ftaat om den afkeer, dien hy tegen de leerftellingen der Kerk van Rome had opgevat , weg te neemen. Behalven de Prinfes Eudocia had hy nog eene andere gemaalin gehad, te weeten de " dochter van Iheodorik , Koning van Wallia; doch deeze had hy , op vermoeden dat zy hem trachtte te vergeeven, aan haaren Vader terug gezonden
Kort nadat Hunerïk in het bezit van de heerfchappy gekomen was, hervatte hy de vervolging, die zyn vader een' tydlang geftaakt had. Omtrent vyfduizend der zoge naamde Rechtzinnigen, waaronder voornaamlyk de Bisfchoppen en andere Geestlyken, en eenige der aanzienlykften onder de leeken begrepen waren , wierden geboeid overgebragt naar de woeste plaatfen hunner balh'ngfchap. Zo haast zy in de fteden Sicca en Lans gekomen waren, waarheen zy allen gevoerd wierden, om van daar naar de plaats hunner ballingfchap gebragt te worden, wierden zy in akelige kerkers opgefloten , daar veelen van hen ftierven uit gebrek aan voedfel, oppasfing, en verfche lucht. De elenden , die zy vervolgens nog op den weg moesten uitftaan, waren zo hevig, dat die een gevoelig mensch zouden doen yzen ; waardoor ook veelen overleeden éér zy aan de plaats hunner beftemming gekomen waren. Doch veelen kwamen alle deeze moeijelykheden te boven, en bleeven over om naderhand blyken van verbaazende lydzaamheid en onwrikbaare ftandvastigheid aan de waereld na te laaten (a) . Echter deeze vervolging was van geen' langen duur, uit hoofde van de kortftondige regeering van dien Vorst, welke Hechts zeven jaaren en eenige maanden duurde.
Of-
Cz) Mariana, Hist. Hisp.L 5 C 3. ViCtorius, Procop. en anderenOO Jornandes, Procopius, Viétorius, en anderen..
K-£ k 3,
XVIII. boek;. 111.
AFD.
Vervolging der zogenaamdeRechtzinnigen.



XVIII.
boek.
nr.
AFD.
A. D. 496.
Gutamund, de derde Koning der Vandaalen in Afrika. Hy roept de ge ban nen Rechtzinnigenuit hunne ballingfchapterug.
Hy herfielt de AfrikaanfcheKerk in haaren voorigen ftaat.
Gutamundfierft.
Tharafa mund de vierdeK ning dei
H6 HISTORIE
Ofschoon Hunerik by zyne gemaalin Eudocia een' zoon had genaamd Hilderik, wierd hy echter niet door deezen in de regeering opgevolgd, maar door een kleinzoon van Genferik, Gutamund genoemd ; die, naar het zeggen van lfidorm en Procopius, een zoon was van Genfon, den oudften zoon van Genferik, en die uit dien hoofde, waarfchynlyk volgens den uiterften wil van dien Vorst, voorgetrokken wierd.
De f. ze Prins, die, gelyk allen de nabeftaanden van het Vorstelyk Huis, in het gevoelen der Arriaanfche Christenen was opgevoed, zette in den beginne de vervolging tegen die van de Leer van Rome fterk door; doch, toen hv zich in het vreedzaam bezit der regeering gefield zag , begon hy de onredelykheid der vervolging om godsdienftige leerftellingen te begrypenen nam het befluit om dezelve te doen ophouden. Dit maakte hy ook inderdaad werkflellig door het terug roepen van de geenen, die nog in leven waren, en door hen te herftellen in hunne kerklyke bedieningen , met volkomene vryheid om dezelve gelyk voorheen waar te neemen. (b).
H y begon ten dien einde te raadpleegen met Eugenms den gewezen' Aartsbisfchop van Carthago, een zeer verftandig en godvruchtig Kerkvoogd. De vereenigde magt van hun beiden was ook wel haast zo gelukkig, dat de Afrikaanfche Priesters, zo geestelyken als waereldlyken, genoegzaam overal in hunne ftandplaatfen, bedieningen en voorrechten herfteld wierden. Doch deeze voorfpoed der Afrikaanfche Kerk was van korten duur, door de onverwachte dood van dien verdraagzaamen Vorst. Gutamund ftierf in het twaalfde jaar van zyne regeering, en . wierd in dezelve opgevolgd door zyn' Broeder Tharafamund , een' Prins wiens denkwyze volftrekt ftrydig was met die van zyn' Broeder. Deeze vernietigde wel haast
alles,
CJ) Viel;. Utic. en anderen.



van AFRIKA- -H7
alles, dat zyn voorzaat herfteld had, en hervatte de vervolging met verdubbelde woede. Hy gaf terftond bevél, dat alle de kerken der Rechtzinnigen moesten gefloten worden, en dat de Kloosters, benevens derzelver goederen, en de inkomsten der waereldfche Priesters in beflag geno men moesten worden. Hy vierde zyne gramfchap in zo verre den teugel, en wel voornaamelyk tegen de laatstgemelden, uit hoofde van hunne bittere verwytingen en hevige klagten, dat hy een zeer groot getal van hen' verbande, fommigen naar de landen der Moorfche Vors < ten , en anderen naar zyns Grootvaders wingewesten in Europa. Onder deezen waren honderd en twintig Eis fchoppen, die hy naar het Eiland Sardinië verbande. On- ; der dit getal was ook de geleerde Fulgentius, een gebo ' ren Afrikaan , en een man van groote verdienften.' Naardien men hen van alles beroofd had zouden zy voor t zeker van gebrek hebben moeten omkomen , indien niet de toengebiedende Paus Symmachus zich over hen ontfermt, en hen onder zyne befcherming had genomen, en hen daarenboven , gedeeltelyk uit zyne eigene beurs, en gedeeltelyk uit de liefdegaaven van andere edelmoedge Christenen, geduurende hunne ballingfchap den noodigen onderftand bezorgd had (/) . Geduurende deezen tyd waren de Arriaanen tot het toppunt van magt en aanzien n geftegen, zo dat niemand hen durfde tegenfpreeken, of* zelfs den mond tegen hen opendoen, zonder gevaar van L zich bloot te ftellen aan de hoogfte gevoeligheid van2 hunnen yverigen voorftander ; waardoor de Rechtzinnige i lèeken , thans van hunne oude Leeraars ontbloot, zich,/' gedeeltelyk uit vrees, en gedeeltelyk door beloften, lieten overhaalen om ten minste uiterlyk de leer van hunne nieuwe voorgangers te omhelzen, zo dat Tharafa. mund thans weinig te vrezen had voor vreemde of in-
landfche;
C<0 Viö.. Uticens. ibid.-
XVIU.
BOEK. 111. AFD.
Vandaalen r» Afrika.
Hy her-
>at de 'er volring.
Honierd en* Avintig bisfchop. 'en ge~ ■ann en.
Tharafa. lund doet e Arri-
anfche ,eer in in Ryk '.gen' raaleni-



445
HISTORIE
XVIII. 1
BOEK. J III.
AFD. ,
Hy doet zy/i1 Opvolgerzweeren, dathyzy ne vastgeftelderegeeringsform za, blyven handhaa
vtn.
fierft.
A. D.
524Hilderilde vyfdi Koning
andfche vyanden. Hy had gelegenheid gekregen om zyn lyk uit te breiden door het overwinnen van verfcheiden Vloorfche Vorsten ; terwyl allen de anderen of cynsbaar lan hem waren , of zeer naauw verbonden met hem teTen den eenigen algemeenen vyand, die zich tegen zyne maatregelen kon verzetten , doch die op dien tyd zich niet in ftaat bevond om zulks te doen, even weinig als de Ostrogothen en Vifigothen in Spanje, en Italië, die de handen vol genoeg hadden met hunne eigene burgerlyke oneenbheden. Echter was 'er een perfoon, wiens gevoelens in het ftuk van de leer hy min of meer verdacht hield , «doch of hy hiertoe rede heeft gehad of niet valt niet gemaklyk te bepaalen. Deeze was zyn Neef, Prins Hilderik, de kleinzoon van Genferik by de Prinfes &udocia , en die hem ten eenigen tyd in het Ryk moest opvolgen. Om derhalven ook van dien kant alle gevaar af te wenden , deed hy hem met de plegtigfte eeden belooven, dat hy nimmer eenige verandering zou maaken m dien Godsdienst of regeeringform, tot welker gegronde bevestiging hy den grootften tyd van zyn leven had aangewend; en dat hy bovenal geen' enkelen ftap zou doen ten voordeele van de Rechtzinnigen, of iemand van hunne uitgebannen Geestelyken terug roepen. Nadat Tharajamund ' dus gelyk hy dacht, voor alle toekomende ongelukken gezorgd had, eindigde hy zyne regeering in vreede , en ' ftierf, na zes-en-twintig jaaren geregeerd te hebben, te Carthago, welke ftad Genferik reeds tot zyne Hofplaats verkozen had, zo haast dezelve in zyne magt gekomen
W3Hilderik, die zich met een' zo plegtigen eed tegen de Rechtzinnigen verbonden had, enkel om de achterdocht » van Tharajamund weg te neemen, en voor te komen, dat r deeze niet misfchien maatregelen mogt neemen om hem
v.3ïï
rd~) Procop. Vift, Utic. en anderen.



van AFRIKA. 44<
Van de Opvolging uit te fluiten, en die echter voor genomen had om allen de uitgebannenen , die nog ir leven! waren , terug te roepen , en hen in hunne oud< waerdigheden en bezittingen te herftellen, ftond niet wei nig verlegen, by zyne komst tot den throon, hoe hy hel zou aanleggen om deeze voorneemens ten uitvoer t( brengen, zonder zich fchuldig te maaken aan meinëedig heid, en zonder, ten zelfden tyd, de magtige Arriaanei te verbitteren. De nooddwang kon hem van den eener kant wel dienen tot een voorwendfel voor de nietigheid van dien eed om hierdoor zyn geweeten gerusl te ftellen ; maar van den anderen kant had hy alles te vreezen uit hoofde van de magt der Arriaanen, en van de ftandvastigheid, waarmede zy zich tegen zyne voornee mens zouden aankanten, en van den weerlozen ftaat, waarin de rechtzinnige kerk zich bevond. Deeze overweegingen noopten hem om in alles met de uiterfte omzichtigheid en geheimhouding te werk te gaan , en zich te wachten voor alle opentlyke daaden , die de yverzucht van de eene, of de hoop van de andere party kon opwekken , tot dat hy eenmaal wel gevestigd zou zyn op den throon , en magt genoeg hebben om zyne vyanden te doen bukken, en om zyne vrienden tot zyne en hunne eigene befcherming aan te zetten.
Ongelukkiglyk vervoerde zyn yver, het zy dan dat die aangeftookt wierd door de herhaalde aanzoeken van zyne moeder Eudocia, die zeer yverig rechtzinnig was, of door de rampen en klagten van de onderdrukte Geestlyken, hem, éér het tyd was, zo verre, dat hy van zyne wyze maatregelen afweek, en opentlyk zyn voorneemen te kennen gaf, eer hy zich nog behoorlyk beveiligd had tegen de tegenkantingen der Arriaanen. Hy deed een openbaar bevel op de plegtigfte wys afkondigen; niet alleen in de Hoofdftad maar ook in de andere fteden en plaatfen van zyn Ryk; waarin hy niet alleen veroordeel-
Oost.Hist.XIII.D.ILSt. Lil de,
r
■ XVIII.
1 boek. ! iii. AFD.
'■ der Vani daalen in Afrika.
Zyne ge* negenheid voor de Rechtzinnigen.
Hy doet. al te fchielyk een open» baar be-



tfo HISTORIE
Ie» maar zelfs vernietigde en herriep allen de plakaaterry lie door zyne voorzaaten, en wel byzonderlyk door Thara'amund tegen de Rechtzinnigen, of ten voordeele van de drriaantn waren afgekondigd; en herriep allen, die door mn gebannen waren, en herftelde hen in hunne kerken, jedieningen, en voorrechten (<?)•
Men kan zich ligtelyk verbeelden welk eene verbaasdheid en verontwaerdiging deeze onverwachte afkondiging Dnder allen de leden van de Arriaanfche Kerk moest verwekken , en welke fcherpe aanmerkingen zy maakten tegen den geenen, die dit bevel had doen afkondigen. Doch dit was flechts een gering gedeelte van hunne verbittering, dezelve borst welhaast in een' openbaaren op* ftand uit, onder de aanvoering van een' der Prinfen van den bloede, genoemd Gilimtr, of Gildim.tr, een yverig voorftander van de Arriaanfche Leer, en een gezworen vyand van Hüderik, niet alleen om rede van zyne genegenheid voor de Rechtzinnigen, maar ook om zyne verwyfdheid en flaauwmoedigheid ; welke hem de zorg voor het welzyn van zyn Ryk en deszelfs legermagt deeden verwaarloozen, en alles overlaaten aan het eigendunklyk be* ftuur van zynen gunsteling Almtr.
' Eenige Historiefchryvers zeggen, dat deeze wederfpanneling zich by de Vandaaltn zo bemind wist te maa-
i ken, dat zy den Koning in het zevende jaar van zyne regeering afzetteden , en hem in zyne plaats aanftelden;,
'doch anderen zeggen, dat hy zich door geweld van wapenen van de kroon meester maakte , en dat hy het geluk van zyne onderneeming met zulk een' fpoed voortzette , dat hy het gefchil welhaast tot een' beflisfenden veldflag bragt; in welken Hilderik de nederlaag kreeg, gevangen wierd, en met zyne vryheid ook zyne kroon verloor.. _
C<0 Ifidor. Procop. Vict. Utic. en anderen*
XVIII. < boek. <
III. j
afd. ,
vel ten 1 hunnen \ voordeele afkondi' gen.
Hy wort afgezet, e«Gilimer de zesde en laatft. Koning der Vandaalen h; Afrika in zyne plaats gefield.



van AFRIKA,
451
Gilimer nam oogenbliklyk na zyne overwinning bezi van de regeering, en deed zich te Carthago plegtiglyl kroonen. Na alvorens Hilderik en zyne kinderen in eene naauwbewaarde gevangenis te hebben doen opfluiten, oe fende hy zyne gramfchap niet alleen tegen de herroepen* Geestlykheid, maar ook tegen de Pandaalen , die de leei der Rechtzinnigen hadden aangenomen, en uit Spanje wa ren overgekomen, geduurende de regeering van Hilderik. om zich in Afrika te vestigen. De kerken der Rechtzin nigen wierden op nieuw gefloten, hunne Geestlyken verbannen, en van hunne inkomsten beroofd; allen de voorige befluiten vernietigd, en andere in derzelver plaats af gekondigd, die gunftig waren voor de Arriaanfche Keri in Afrika.
De voorfpoed van Gilhner was echter van zeer korten duur. Zyne eigendunklyke dwinglandy, waarmede hy de onderdaanen kwelde, en de klagten der uitgebannen Geestlyken, bewoogen den Keizer Justinianus, niettegenftaande hy door den Perfifchen, en andere oorlogen grootlyks belemmerd wierd, om eene groote vloot en leger naar deeze kusten te zenden , onder het bevel van den beroemden Belifarius; dien hy om die rede uit Perfie deed terug komen , en tot Opperhoofd van deeze gewigtige onderneeming aanftelde. Wy vinden gemeld, dat deeze eerst door vriendelyke bezendingen het ontflag der gevangen Geestlyken zocht te bewerken , doch dat de uitflag derzelve enkel was, dat zy nog naauwer dan te vooren wierden opgefloten, en dat Almer, de gunsteling van Hilderik, de oogen wierden toegefchroeid. Om tevens te toonen hoe weinig hy des Keizers vriendfchap achtte, of deszelfs gramfchap vreesde, deed Gilimer eene vloot uitrusten, die zich meester maakte van de Had Tripoli, en van het Eiland Sardinië.
TerwyI Keizer Justinianus bezig was met de noodige toebereidfelen tot den togt tegen de Vandaalen te maaLll 2 ken,
: XVIII.
: koek.
iii.
AFD.
! Vervol•ging der
Recluzin-
nigen.
Keizer Justinianus zend eene groote magt te. gen Gilimer , on. der het bevel van Belifarius.



45«2 HISTOHTE
ken, was Gilimer zodanig ingenomen, aan den eenen kant met zyne vermaaken, en aan den anderen kant met het vervolgen der Rechtzinnigen, dat hy weinig wist van den ftorm, die hem over het hoofd hing. Toen hy eindelyk s bericht daarvan kreeg, nam hy, in de plaats van zich in behoorlyken ftaat van tegenweer te ftellen, zyne toevlucht tot middelen, die noodwendig den voorfpoed van zyne vyanden -moesten bevorderen. Hy verhaastte zyn ongeluk door fchriklyke wreedheden , en bloedvergietingen, zonder vrienden of bloedverwanten te fpaaren , zelfs op de geringfte verdenking, waardoor hy zich welhaast by al het volk gehaat maakte. Deeze afkeer nam nog meer toe doordien hy, op de aannadering van Belifarius, den ongelukkigen Hilderik , benevens deszelfs kinderen en broeder, Ener gene s genaamd, deed ter dood brengen. Eene groote menigte van zyne Pandaalen, die de leer der Rechtzinnigen aangenomen, en zich hier en daar door Afrika verfpreid had , om een dergelyk lot te ontgaan , voegde zich by de Romeinfche troepen , zodra die in het land kwamen; en het grootst gedeelte der Arriaanfche Vandaalen had zulk een' haat tegen hem opgevat, om zyne eigendunklyke regeering en verregaande wreedheid , dat zy noch moed, noch genegenheid hadden om voor hem
te ftryden. .
Zodanig was de ongelukkige toeftand waarin Gilimer zich zeiven gebragt had , toen Belifarius op de kust van Carthago verfcheen. Gilimer wist al te wel welk een' vyand hy te beftryden had , om niet alle noodige toebereidfelen te maaken , die echter ongelukkiglyk den gewenschten uitflag niet hadden, gelyk gebleeken is door de uitkomst, die zo noodlottig voor hem als. voordeelig voor zynen overwinnaar was.
Ons kort beftek laat ons niet toe de byzonderhedèn van deezen oorlog aan te haaien; onze leezers kunnen daarvan een omftandig verhaal vinden in Procopius, die
zelfs'
XVIII.
BOEK. III.
AFD.
Belifarh valt in Afrika.'



vAlt A F R I K A. 453
zelf daarby tegenwoordig is geweest, en denzelven in twee boeken omftandig befchreven heeft. Het zal genoeg zyn te melden, dat Gilimer het beftuur van deezen oorlog opdroeg aan zyne twee Broeders, Gundimer, en Gelamund ; die de Romeinen met een talryk leger aanvielen ; doch na een langduurig en hevig gevecht overwonnen en verflagen wierden, en hunne troepen overal verftrooid. Gilimer door deeze nederlaag van zyne Broe ders woedende geworden, trok met zyne achtergehoudene troepen aan, met voorneemen om den aanval te hervat ten, doch door zyne eigene onachtzaamheid, of ongunstig noodlot verzuimde hy de bekwaame gelegenheid om zyn geluk te herftellen , en zyne vyanden de nederlaag té geeven; want zo haast de Romeinen Gilimer aan het hoofd van een nieuw leger tegen hen zagen aantrekken, namen zy eensklaps de vlucht, ja zelfs was hun leger zo zeer verflagen en in wanorder geraakt, dat, indien Gilimer hen van naby gevolgd had, hy hen allen had kunnen in flukken houwen, hunne fchepen veroveren, zyne Hoofdftad beveiligen, en allen de rampen, die hy naderhand ondergaan heeft, geheel vermyden. In de plaats van zich van deeze gunftige gelegenheid te bedienen, verfpilde hy zyn' tyd in het beweenen van den dood van zyne broeders, welker lyken hy op het flagveld vond ; terwyl Belifarius zich van deeze gelegenheid bediende, om zyn volk tot ftaan te brengen, en hetzelve op nieuw tegen de vyanden aan te voeren. Zo haast deeze Veldheer bericht kreeg van den aantogt van Gilimer, terwyl hy nog bezig was met de andere Vandaalen te vervolgen , en van de flachting , die deeze Vorst onder de andere Romeinfche troepen teweeg bragt, fpoedde hy zich terftönd naar dien kant om hen weder in order te brengen , en behaalde, na dat hem dit gelukt was eene volkomene overwinning op de Vaniaalen. Gilimer eindelyk ziende, dat zyne zaa' < ken geheel wanhoopig ftönden, en dat het niet mooglyk: Lil 3., was
XVI1L
BOEK, III. afd;
De twee Broeders \>an Gilimer fnett' velen.
Gilimer overvalt de Romeinen, doch verwaar* loost de gelegen* held om hen te lerflaan*
Hy wordweiwon* ■ len door*" EkjülüriüSi-



454 HISTORIE
XVIII.
boek. iii. a f d.
Belifariu! trekt naar Car thago.
was zyne troepen weder te vereenigen, nam de vlucht,' doch verviel naderhand door honger en gebrek in de handen der Romeinen, gelyk wy hierna zullen zien.
Naardien Carthago de eenige fterke ftad der Van. daalen was , trok Belifarius den eerften dag na den flag naar dezelve op met zyn leger, en bereikte die nog voor 'den avond. Hy vond de poorten van dezelve geopend, terwyl de inwoonders door vreugdevuuren en andere blyken hunne vreugd over zyne aankomst te kennen gaven; echter wilde hy dien avond niet in de ftad trekken uit vrees voor eene hinderlaag der Vandaalfche bezetting; die van den andereu kant door zyne komst in de uiterfte verflagenheid gebragt was, en naar de kerken en andere vryplaatfen de vlucht genomen had. Op denzelfden dag kwam zyne vloot in het gezicht van de ftad ten anker, in de haven genoemd Mandracium ; de inwoonders, in plaats van dezelve het inloopen te beletten, lieten zeiven de yzeren ketting, waarmede deeze haven gefloten was, nederzinken. In deeze plaats was eene akelige gevangenis, waarin een groot getal ftaatsgevangenen op last van Gilimer zaten opgefloten, die alle oogenblikken de dood verwachtten, en geheel onkundig waren van hetgeen 'er buiten omging. Deezen gaf de Romeinfche Veldheer een vriendelyk bezoek , dat hen eerst met fchrik en angst vervulde ; doch zo haast hy hen vroeg tot welken prys zy hun leven en hunne vryheid van hem wilden koopen, zeiden zy , dat zy daarvoor gaarne allen hunne fchatten wilden geeven. Hierop gaf hy hen tenantwoord, dat hy Hechts ééne zaak als eene erkentenis van hen vorderde; te wee ten, dat zy, wanneer hy hen in vryheid gefteld had, hem in geval van nood met alle hunne magt zou. den byftaan ; welk voorftel zy als met open armen aannamen , waarop hy terftond de deuren der gevangenis deed openen en hen in vryheid ftellen.
Den volgenden dag deed hy zyne overige troepen ont-
fche-



ta» AFRIKA.
455*
fchepen; en na hen alvorens flagvaardig gefteld te hebben, uit vrees voor eenige list of verrasfmg, begon hy zyn' optogt naar de ftad, na alvoorens zyn volk fcherplyk verboden te hebben te plunderen, of de inwoonders eenigen overlast of beleediging aan te doen. Vervolgens deed hy daar zyne intreede in zegenpraal, zonder eenigen tegenftand te ontmoeten ; en trok rechtftreeks naar het Koninglyk Paleis, daar hy bezit nam van den throon en van allen de fchatten van Gilimer; daarna deed hy aan de Rechtzinnigen hunne kerken terug geeven, en de Vandaalen den eed van getrouwheid aan den Romeinfchen Keizer afleggen. Zyne voornaamfte zorg was het herbouwen en verbeteren der wallen en bolwerken van de ftad, die door de verwaarloozing der Vandaalfche Vorsten zodanig vervallen waren, dat eenigen derzelven tot een' puinhoop waren geworden, (ƒ).
Intusschen had Gilimer getracht de Romeinen afbreuk te doen door geduurige fchermutfelingen, en ande re kleine vyandlykheden , en door de Mooren tegen hen om te koopen, en geld op elk hoofd van een Romein te 1 ftellen. Ook had hy, doch te vergeefs, hulp gezocht by^ 1 beudis, Koning der Gothen in Spanje, en by fommige Moorfche Vorften in Afrika. Hy had aan Iheudis een prachtig Gezantfchap afgezonden, onder voorwendfel, dat hy zich met de Gothen tegen de Romeinen wilde vereenigen ; doch deeze was zo wel onderrecht van zyn' wanhoopigen toeftand, dat hy geene van zyne troepen wilde overzenden om in Afrika den overwinnaar ten prooi te worden. Wat nu de Moorfche Vorsten betreft, Belifarius had terftond na zyne aankomst zorg gedragen van het grootst gedeelte van hun op zyne zyde te trekken, zo dat Gilimer weinig onderftand van dien kant kon verwachten. Zyn laatst hulpmiddel was derhalven, dat hy zyn'Broeder"
£ƒ). Procop. Libr. i. Cap. 23,,- en anderen..
XVIII.
boek. iii.
AFD.
Hy X neemt bezit van de ftad, en tevens van den 1 hroon en de fchatten van Gilimer.
Gilimer zoekt te vergeefs iaar byland.-



456 HISTORIE
XVIII.
BOEK. III. AFD.
BeÜfariu trekt op tegen de Vandaalen.
der Tzafon; die bezig was met Sardinië te veroveren, van daar terug riep ombem tegen de Romeinen by te ftaan; die daarop ook met allen mooglyken fpoed terug keerde, en het klein leger van Gilimer ontmoette in de vlakte van Bulla, op de grenzen van Mauritanië.
Zo haast de twee legers byëen gekomen waren namen zy het onderling befluit om nog eens een' wanhoopigen aanval te waagen ter herovering van hun oud Koningryk , en de op nieuw verfterkte Hoofdftad met alle magt aan te tasten. By deeze gelegenheid toonde Gilimer zulk eene kleinmoedigheid, dat die veeleer afkeer en verachting dan genegenheid voor zyne zaak teweeg bragt. Doch naardien hy zich minder verliet op hunnen moed en genegenheid , dan op zyne eigene ftaatkundige listen, twyfelde hy geenzins aan het gelukken van zyn oogmerk, wanneer hy Hechts de medeftanders der Romeinen door fchoone beloften op zyne zyde kon overhaalen. Ten dien einde wendde hy zich tot de geenen, die hy wist meest verbitterd te zyn tegen de Romeinen, en bewoog hen om de wapenen op te vatten door hen te verzekeren , dat zy daarin door de Arriaanfche Vandaalen, en veele andere misnoegden zouden bygeftaan worden. Belifarius, die niet zonder achterdocht was omtrent deeze twee partyën, hield een waakend oog op beide, en wist door het ftraffen van een' der opperhoofden van de laatstgemelden, en door fchoone beloften te doen aan de eerften, deeze 'opgevatte hoop in rook te doen verdwynen. Hy oordeelde echter, dat het beter zou zyn de vyanden tegen te trekken, dan zich op de fterkte van de plaats, of de getrouwheid van de burgeren te verlaaten; derhalven trok hy, na zyn volk door eene gepaste redenvoering aangemoedigd te hebben, tegen het leger der Vandaalen op (g). Gilimer en zyn Broeder Tzafon ftelde van hunnen kant
alles
CüO Procop, Lib. a. Gap. i. & feqq.



van AFRIKA. -iVy
alles in het Wérk om hun krygsvolk in dit gewigtig tydftip moed en getrouwheid in te boezemen. Men kwam van beide zyden welhaast tot een' beilisfenden veldflag, waarin de Romeinen;, tegen hunne gewoone voorzichtigheid, door de Pandaalen verrascht wierden terwyl zy het middagmaal hielden , zo dat zy naauwlyks tyd hadden om hunne wapenen op te vatten. De eerfte aanval was echter zeer hevig aan beide zyden ; de rechter- en linkervleugel van Gilimer's leger beftonden uit Moorfche hulptroepen, die door hunne eigen bevelhebbers wierden aangevoerd ; in het midden waren de Pandaalen , onder het bevel van Gilimer zeiven , die hen geboden had geene pylen of fpiefen te gebruiken , maar terftond met het zwaard in de vuist op de vyanden aan te vallen; en zyn Broeder Tzafon maakte met zyn eigen volk de achterhoede uit. De twee legers wierden vaneen gefcheiden door een klein riviertje, hetwelk Belifarius door een' van zyne dapperfte,Bevelhebbers deed overtrekken om den aanval te beginnen, die tot tweemaal toe terug geflagen wierd; doch den aanval ten derdenmaale hervattende viel 'er van beide zyden eene bloedige flachting voor; waarby de dappere Tzafon en agthonderd van zyne uitgelezenfte man j nen fneuvelden , en de overigen op de vlucht gedreven wierden. De Romeinen verboren flechts vyftig mannen. Tegen den avond trok Belifarius aan het hoofd van zyn geheel leger met allen mooglyken fpoed over de rivier, en viel op het onverwachtst in de legerplaats der Vandaalen. Zo haast Gilimer hiervan bericht kreeg fteeg hy te paard, en vluchtte met een klein gevolg in aller yl naan Numidie. Zyne vlucht baarde zulk een' fchrik en ver. warring onder zyn krygsvolk, dat het de legerplaats zon. der eenigen tegenftand overliet aan de Romeinen, die allen de fchatten daaruit plunderden , alles, dat van het manlyk gedacht daarin gevonden wierd , dood floegen en alle de vrouwen en vrysters tot flaavinnen maakten. Oost.Hist.XIII.D.1I.St. Mmm Dee-
XVIII.
BOEK.
ui.
AFD,
Tzafon "neuvelt.
Gilimer lucht.



xviii.
boek. iii. AFD.
Hy word vervolgd door Belifarius.
Pharas zoekt hen
^ historie
Deèze nederlaag maakte een einde aan de Vandaalfche Monarchy in Afrika, en ftelde de Romeinen op nieuw in bet bezit van dat ryk land, van een' grooten fchat en van eene groote menigte gevangenen. De overige Vanlaalfche ingezetenen kreegen vryheid om daar te blyven woonen, op die voorwaarden, dat allen, die de Arriaanfche gevoelens waren toegedaan, de leer van de Rechtzinnige kerk zouden omhelzen.
Zo haast Belifarius op den volgenden dag bericht kreeg, dat Gilimer ontvlucht was, maakte hy allen mooglyken fpoed om hem te vervolgen, en trok hem na tot aan de ftad Hippo , welke omtrent tien dagreizen van Carthago gelegen is. Hier gekomen onderrechte men hem, dat de gevluchte Vorst reeds het Pappuaansch gebergte had bereikt, dat genoegzaam ontoeganglyk is, en daar zyne toevlucht genomen had tot de Mooren, in de oude vesting Medenus. Belifarius van den eenen kant zyn' vyand niet gaarne willende laaten ontflippen, en van den anderen kant zich niet al te ver van de Hoofdftad durvende verwyderen, liet de belegering van de gemelde vesting over aan een' van zyne bekwaamfte Bevelhebbers, Pharas genoemd, een' man van beproefde dapperheid en getrouwheid, met bevel om alle wegen en middelen van onderftand af te fluiten. Eer hy de haven van Carthago verliet, had hy nog het geluk van bezitter te worden van een groot gedeelte van fchatten , die op bevel van Gilimer naar Spanje waren afgezonden, doch die door tegenwind naar de Afrikaanfche kust terug gedreven wierden; welk ongeluk veel toebragt om het noodlot van dien rampzaligen Vorst te verhaasten; die thans met zyne zuster, bloedverwanten, en eenige vrienden, op den top van een woest gebergte, van alle kanten zodanig was ingefloten, dat geen onderftand van buiten hen kon toekomen , en hen dus niets anders dan hongersnood en elende te wachten ftond, Pharas van hunnen droevigen ( toe-



van AFRIKA.
459
toeftand onderricht zynde fchreef hem een' zeer minzaamen en aandoenlyken brief, waarin hy hem aanraadde, dat hy zich zeiven en zyne bloedverwanten en vrienden uit deeze rampen zou redden, door eene vrywillige onderwerping aan den edelen en grootmoedigen Belifarius. Doch deeze Veldheer ftond niet weinig verbaasd over het < vreemd antwoord, dat hy van den kant van Gilimer ont 1 fing ; in hetwelk deeze niet alleen zyne vriendlyke aan 1 bieding van de hand wees, maar zyn' brief eindigde met^ een onderdaanig verzoek, dat het hem mogt behaagen zo veel medelyden aan hem te betoonen , van hem een brood, eene fpons, en eene cyther of luit toe te zenden.' Pharas was niet alleen zeer bedroefd over deeze onver 1 zetlykheid, maar ftond ook ten hoogde verwonderd over ■ de vreemdheid van zyn verzoek, waarop hem de bood« fchapper dit antwoord gaf; dat de Koning zedert zyne aankomst op dien berg nog geen gebakken brood gegeten had, en dat hy zeer verlangde om daarvan een ftukje te moogen proeven eer hy ftierf; dat de fpons dienen zou om in water gedoopt de pyn te verzachten van een gezwel, dat op zyn een oog ontftaan was, en dat de luit ftrekken moest om eenige treurzangen, die hy op zyn ongeluk gemaakt had, op muziek te brengen. De goedhartige Heruier kon zich niet van traanen wederhouden op het hooren van deeze hartgrievende woorden, en zond den boodfehapper terftond met de verzochte dingen terug.
Gilimer had nu reeds drie wintermaanden op dien woesten en genoegzaam onbewoonbaren berg doorgebragt, z terwyl zyne elende enkel diende om hem nog hardnek- a kiger te maaken , wanneer zekere akeüge vertooning on-r: der zyne eigene bloedverwantfchap, waarvan hy aanfehouwer was, hem eensklaps tot de overgaaf deed beduiten; dit geval was als volgt: Twee jongens, waarvan de een zyne zusters zoon was, raakten in een hevig gevecht over een ongerezen koekje, dat op kooien lag te bakken; de Mmra 2 eene
XVIII.
BOEK. III. afd.
■e beweeren tot >v«r-
<;aaf; toch te ergeefs.
Hart. 'ireekenie bede ■an GiJiner.
Hygeeft ich over an Phas.



XVIII
BOEK. J I 1 AFD.
Hy wor gevang lyk naa Corftanii nopolen gevoerd,
(&) Ecclef. Cap. i, v. 2.
400 HISTORIE
eene greep het daaraf, en flak het zo brandend heet in den mond, terwyl de andere het met vuistflagen hem weder ontrukte, en opat; waaruit een zo hevig gevecht ontftond , dat het misfchien doodlyk zou geweest zyn voor een' van beiden, indien Gilimer hen niet gefcheiden had. Dit droevig fchouwfpel trof hem zodanig, dat hy terirond een' bode afzond naar Pharas, om hem aan te zeggen, dat hy genegen was om zich over te geeven met alle zyne manfchap en goederen, op die voorwaarden, welke hy hem had doen aanbieden, zo haast dezelve door Belifarius zouden bevestigd zyn. Pharas maakte allen mooglyken fpoed om die bevestiging tot ftand te doen brengen, en hem die toe te zenden, waarna hy hem en zyn gevolg met blydfchap naar Belifarius voerde. Wy vinden aangetekend, dat hy op het gezicht van dien Veldheer in een hevig lachen uitborst, dat zeer verfchillend wierd opgevat; doch hetgeen, naar alle waarfchynlykheid, moest toegefchreven worden aan eene krankzinnigheid, veroorzaakt door zyne veelvuldige en grievende tegenfpoeden. Belifarius onthaalde hem echter overeenkomftig met zyne waerdigheid, en ging, na de Afrikaanfche zaaken in order gebragt te hebben, met den eerften goeden wind 2? naar Conftantinopolen onder zeil. Daar gekomen zynde bood hy zyn' Gevangen', benevens deszelfs onmeetbaare rfchatten den Keizer aan. De ongelukkige Gilimer wierd ' by Justinianus gebragt met de kroon op het hoofd, en met gouden ketenen geboeid, terwyl een vloed van traanen uit zyne oogen ftroomde, en zyn boezem zwoegde van onuitfpreeklyk hartenleed. Zyne ftem wierd zodanig verflikt door fnikken en droevige verzuchtingen , dat hy met afgebroken klanken niets meer kon voortbrengen dan de volgende woorden van Salomon: „ Vanitas vawitatum, omnia vanitas. " (Ydelheid der ydelheden, alles is ydelheid) hy.
Ver-



vam AFRIKA. 461
Vervolgens een weinig tot bedaaren gekomen zynde bac hy den Keizer, dat by toch zyn leven zou moogen be houden. Deeze beede wierd hem niet alleen vergund maar daarenboven wierd hem nog een jaargeld toegelegd waarvan hy als een afgezonderd burger bekwaamlyk lee ven kon. Doch zyn gemoed en hart waren door zyn< bittere tegenfpoeden zodanig gefchokt.en gebroken, dal hy niet lang genot had van de aangenaamheden van zyr ftil en afgezonderd leven ; zo dat hy, van dag tot das minder bekwaam wordende om den last der rampen en der fchaamte te draagen, overleed in het vyfde jaar van zyne ongelukkige regeering, en in het eerfte jaar van zy. ne gevangenfchap. Dus eindigde, na eene regeering van honderdzeventien jaaren, volgens de aantekening der bes. te fchryvers, de Vandaalfche Monarchy in Afrika, dat van toen af weder onderworpen wierd aan het Grieksch Keizerryk, onder de beftuuring van Veldheeren of Landvoogden. Deeze omwenteling was zeer gunstig voor de Rechtzinnige Kerk , haare gebannen Geestlyken wierden herroepen , en in hunne voorige waerdigheden herfteld. De kerken wierden weder voor hen geopend , de kerkelyke inkomften terug gegeven, en de Arriaanfche Christenen uit het land verdreven.
Niet lang na deeze omwenteling veroorzaakte de heerschzucht en geweetensdwang der rechtzinnige Geestlyken, en de dwinglandy der Landvoogden een' nieuwen opftand onder de Mooren; die byna even noodlottig zou hebben kunnen worden voor de belyders van dit gevoelen als de voormaalige heerfchappy der Fandaalen, Justinianus zag zich hierdoor genoodzaakt om op nieuw krygsvolk derwaarts te zenden, onder het bevel van een' zyner Gefnedenen, Soloman genoemd, een van zyne beste Veldheeren ; deeze wist door zyn beleid en dapperheid hen welhaast weder tot gehoorzaamheid te brengen, en voor een' korten tyd de rust te herftellen; doch welhaast vieMmm 3 len
i xvirr.
■ boek.
, 11 r.
AFD.
y A 'ó. 534.
Gilimer fierft.
A. D.
539. Opftand ■ier Moo•en.



4
XVIII. 1
BOEK. 1
iiJi :
AFD. ,
i
A. D.
544J>e Arabierenvallen in Barbarye.
rJl. D. S47-
CO Procop. en anderen.
.62 HISTORIE
en de Mooren, op nieuw getergd door de vervolging der echtzinnige Geestlykheid , en door de knevelaryen der landvoogden, op Solomon zeiven, als den eerften aanleg. >er en opftooker van deeze verdrukkingen aan, en dood. ien hem, in het tweede jaar van zyne aankomst in Afrika. Zo haast de Keizer tyding kreeg van de dood van Solomon , zond hy een' van zyne bloedverwanten , Ariobindas genoemd, naar dat gewest, met den titel van Proconful, of Stedehouder; doch deeze was naauwlyks daar aangekomen of hy wierd vermoord door Gudibund, een der Bevelhebbers van den overledenen Solomon, die toen het bevel over het leger had; doch deeze wierd welhaast ondergebragt door Artaban, een' Perfiaan, die Ariobindas in het gebied opvolgde. Dus wierd de vreede in dat wingewest herfteld , en de Mooren op nieuw tot gehoorzaamheid gebragt (ij. <
Intusschen waren de Pandaalen nog niet zo geheel uitgerooid, noch de Mooren zo volkomelyk beteugeld, dat niet een groot getal der eerstgemelden altoos zich by de laatften voegden , zo haast zy maar kans zagen om eenig voordeel op de Grieken te behaalen. Deeze oneenigheden hebben waarfchynlyk de Arabieren en de Saraceenen , die reeds Syrië , Palestina , en ALgypte vermeesterd hadden, aangefpoord om verder in deeze gewesten door te dringen. Omtrent deezen tyd kwamen zy als een uitbarstende ftroom in deeze landen doorbreeken; en, na den Prsefeétus Gregorius overwonnen te hebben, dreeven zy de Grieken geheel uit, vestigden zich in dat voordeelig land, onder Kalif Omar, en breidden welhaast hunne overwinningen veel verder uit dan de Romeinen immer gedaan hadden.
Deeze onwederftaanbaare overftrooming van volken bragt welhaast eene geheele verandering te weeg in de
Afn-



van AFRIKA.
463
Afrikaanfche regeering, zo verre als dezelve zich ui ftrekre; en wel voornaamlyk onder die inboorlingen, we ken tot hier toe niet aan het juk der Romeinen , of aa dat der Vandaalen waren onderworpen geweest; maar er kei aan de bevelen van hunne eigen Opperhoofden hac den gehoorzaamd, en dus niet dan met tegenzin dei dwang der Arabifche Cheiks konden dulden. Omtren dien tyd zond de Kalif Omar, die door zyne veelvuldig* veroveringen en overwinningen zeer magtig gewordei was, zyn Veldheer Amru af, om het westlyk gedeelt< van Afrika te veroveren , die zelf derwaarts trok, of gelyk andere fchryvers zeggen, Okba Ben Nasr met vier en twintigduizend mannen tot dien togt afzond Deeze maakte zich welhaast meester van de geheele landftreek. die tusfchen Barka en Zaweilah gelegen is, en dwong de ingezetenen om aan hem dezelfde fchatting te betaalen, die zy aan de Praefecten der Griekfche Keizers betaald hadden Eenige fchryvers voegen nog hierby, dat Amru de herbouwer is geweest van de ftad Kayrwan , of Cairavan, omtrent dertig mylen van Tunis gelegen, oudtyds genoemd Cyrene, de Hoofdftad van Cyrendica. Deeze ftad wierd naderhand geflecht op bevel van den Kalif Moawiyah, die eene nieuwe ftad digt daarby deed bouwen; welke naderhand de zetel wierd van de Fatemite Kalifs, die deeze geheele landftreek veroverden. Wy hebben in onze Historie van Mohammed, een verflag ge geven van de gevoelens, waarin deezen van de andere 'Jurken verfchillen , en wat de rede van deeze fcheuring geweest zy, welke aanleiding gegeven heeft tot het ves-" tigen van eene nieuwe Heerfchappy, die zich aankantte tegen die der Abasfiden ; die hen zedert altoos genoemd hebben Obeiditen naar Obeid'allah, de grondlegger van deeze heerfchappy.
Obeid'allah nam den toenaam aan van Al Mohdi, ©f Al Maliedi, dat is Beftuurder, om daardoor zyne nieu
we
:• XVIII.
[- boek. 1 III. afd.
1
c 1
Kayrwan, de Hoofdftad van Cyrene.
Grondleggingder FatemiteHeerfchappy.
Obeid'aU Iah d&



464 HISTORIE
XVIII.
boek. iii. AFD.
eer/Ie Kalif.
Hegyra 296. A. D. 910.
Hy verdry ft dé Aglabicen,
Zyne veroveringen.
Hegyr: 322.
A. D 933-
Zyn doo
we waardigheid van Kalif des te beter te doen ontzien; welke hy grondde op zekere prophetie van Mohammed, waarin voorfpeld wierd , dat, na verloop van driehonderd jaaren, (van de Hegyra) de zon uit het westen zoude opkomen. Wy vinden aangetekend , dat hy zich begon berucht te maaken omtrent het jaar 296, of 298, toen hy de 'Agldbiten, die zich in dat gedeelte van Afrika en in Sicilië, onder Kalif Moktafi hadden nedergezet, verdreef, en hen noodzaakte naar JEgypte te wyken; terwyl hy, zich in die landftreek, welke toen uit hoofde van haare westelyke legging Maghereb genoemd wierd, nederzettende, deeze prophetie op zich zeiven toepaste, en het jaar daarna zich voor den tweeden Propheet of Beftuurder der Mufulmannen uitgaf , en den titel aannam van Kalif Al Mohdi, Hy koos K.nrwan tot zyne Hofplaats, terwyl hy ten zelfden tyd eene prachtiger ftad niet verre van daar op dezelfde kust begon aan te leggen, welke hy naar zyn' aangenomen' titel Mohdi, of Mohedia, dacht te noemen ; doch de volbouwing van dezelve niet moogende beleeven liet hy de zorg daarvan over aan zyn' zoon en opvolger, die waarfchynlyk op dien grond zich den titel van Mohdi, en de eer van grondlegger der Fatemite Heerfchappy aanmaatigde, welken hem ook door verfcheiden Arabifche fchryvers toegekend worden.
Wy hebben reeds hiervoor eene befchryving gegeven van zyne veroveringen en krygsverrichtingen in Afrika en Sicilië ,. en byzonderlyk van die in JEgypte, onder zyn' voorfpoedigen Veldheer Habasfah, als mede van het veroveren der fteden Bar ca en Alexandrie, en tevens van zyne laatfte nederlaag, na welke hy genoodzaakt 1 was door de overmagt van den Kalif Moktader dat Koningryk weder te verlaaten ; uit welk alles onze leezers ' genoegzaam zullen kunnen opmaaken tot welk eene magt en grootheid hy in zyne nieuwe heerfchappy geftegen was. Hy regeerde, volgens de opgaaf van de beste fchryvers,
vier-



van AFRIKA. 46;
vier ■ en - twintig jaaren, en ftierf in het zes - en • dertigfte jaar van zyn ouderdom, in het jaar 322, zynde het eerfte jaar van het Kaliffchap van Al Kadi \QBaghdad. tr^L^Sf °PSfv°;gd door zyn' oudften zoon Abu'i Kasfim Mohammed, die daarop den toenaam of titel van Al Kayem Mohdi aannam. Deeze had zich reeds beroemd gemaakt in den oorlog onder de regeering van zyn' Vader, die hem met een leger van honderdduizend mannen naar JEgypte gezonden had , daar hy eenige overwinnin gen op de Magnebiers behaald, en een groot deel van dat ryk land veroverd had. Doch hy wierd eindelyk geheel verflagen, en genoodzaakt alle zyne veroverde plaatfen te verlaaten door de overmagt van Kalif Moktader, in het jaar 308 der Hegyra. Nadat hy aan de regeering gekomen was, vond hy goed zyns Vaders dood nog een' tydlang te verzwygen, om zekere ftaatkundige redenen, die de Arabifche fchryvers echter ons niet hebben nagela' ten; waarna hy in zyne Hoofdftad opentlyk tot Kalif wierd uitgeroepen, welke waerdigheid hy twaalf jaaren bekleed heeft, geduurende welken tyd wy niets merkwaerdigs vin den aangetekend, dan alleen den opftand van Yezid Ebn Condat uit den ftam van Zenal, een' man van geringe > geboorte, doch die, omtrent deezen tyd, tot den rang1 van Grootkanfeher was opgeklommen, en groot gezag ver-c kregen had Deeze maakte zich zulk een' grooten aanhang, dat de Kalif genoodzaakt was zich op te fluiten en te verfterken in het kasteel van Mohedia. Tezid bevond h«TZ^h?}0°m Van een tallTk leger, waarmede / J^ïï, KmZm vermeesterde, benevens de fte-
ten. Ook had hy het geluk van een talryk leger te verflaan, dat Al Kayem op de been gebragt en tegen hem afgezonden had; na welke overwinning hy terftónd zyne , Xttoerde tegen het kasteel, waarin de Kalif zich »
Z6Ven Sd6n
>
! XVIII. BOEK.
IH.
AFD,
Al Kayem de tweede Kalif.
Zyne overwin, ningen en einde, lyke ne. derlaag in -*Egypce.
Opjland an Yezid ;bn Conlat.
DeKalif ord in 't kas'el van



466 HISTORIE
XVIII.
BOEK.
in.
AFD.
zyne HoofdJlad zeer naauw belegerd
Hegyra
334A D. 945.
Zyn
dood. Hy word opgevolgddoor Al Manzur.
Al Manzur verftaat de oproert gen, en dwingt hen het beleg op te breeken.
Yezid word ge vangen genomen en fierfi aan zyn wonden.
A- D .
86*.
zeer naauw hield ingefloten; waardoor deeze zodanig in? benaauwdheid gebragt wierd, dat hy genoodzaakt zou geweest zyn zich over te geeven, of van honger te fterven , indien de dood hem niet uit deeze benaauwdheid gered had. Hy wierd in de regeering opgevolgd door zyn' dapperen zoon lshmaël, die den toenaam van Al Manzur aannam , en kort na zyne komst tot de regeering eene geftrenge wraak nam over het leed zyn' Vader door den verraader Tezid aangedaan.
Al Manzur vond raadzaam den dood van zyn' Vader een geruimen tyd te verzwygen, terwyl hy zich intusfchen in ftilte gereed maakte om de noodige magt terdemping van het oproer byëen te brengen. Dit gelukte hem zo wel, dat hy Tezid noodzaakte het beleg op te breeken, waarna hy zyne zegepraalende intreede deed in Mohedia. In den loop van het volgende jaar verfloeR hy deszelfs leger tweemaal, en dwong hem naar het fterk kasteel Kottama, of Cutama, te wyken, daar hyfhem* op zyne beurt zeer naauw ingefloten hield. Tezid verdeedigde hetzelve een' peruimen tyd, doch eindelyk merkende , dat alle zyne pöogingen vergeefs waren , en de bezetting genoodzaakt zou zyn zich over te geeven , wist hy middel te vinden om het gevaar in ftilte te ontvluchten. Zonaast Al Manzur bemerkte, dat zyne prooi hem ontfnapt was, zond fy eeni e troepen af om Tezid na te jaagen'5 die hem inhaalden, en geboeid met zich terug bra ;ten; doch niet dan na eene hardnekkige verdeedi;ing, waarby hy veele gevaarlyke wonden bekomen had , aan welke hy weinig dagen daarna overleed in de gevangenis, 'waarin Al Manzur hem had doen opfluiten, om hem e naderhand voorbeeldelyk te doen ftraffen. Al Manzur,. door deeze teleurftelling nog meer verbitterd , deed het lyk villen, de huid opvullen en dezelve opentlyk ten; toon ftellen. Na hem dus ten voorbeeld ^efteld te hebben , deed hy andermaal zyne plegtige intreede in de
Hoofd-.



van AFRIKA. 4.07
Hoofdftad, en liet de dood van Tezid, eh de geheele uit rooijing der wederfpannelingen door allen zyne ftaate; afkondigen. Van zyne veroveringen in Sicilië hebbel wy reeds op eene andere plaats gewag gemaakt; en me betrekking tot zyne verdere regeering in Afrika vindei wy niets merkwaerdigs aangetekend , dan alleen, dat di dood daaraan een einde maakte in het jaar 341 der He gyra, na eene regeering van zeven jaaren en zestien da gen. Hy overleed in zyne Hoofdftad Mohedia, en worc hooglyk geroemd om zyne grootmoedigheid en welfpree kendheid. Sommige Arabifche fchryvers vereeren herr met den titel van Manzur Benafa1 Allah, en derde Fate mUe.Kalifi en voegen daarby, dat hy de ftichter geweesl is van de ftad Manfurah in JEgypte; daar de Ft anken 3 met hunnen opperften Vorst aan hun hoofd, geheel verflagen wierden (£) ; doch Abu'lfeda meld van dit alles niets , en geeft hem geen' hooger' titel dan dien van Emir van Lybie^l). Hy liet de heerfchappy na aan zyn' zoon Abu Zammim Mohad, die den naam aannam van Al Moè'zz Ledim'Uah, en die, behalven zyne ande.^e veroveringen, zich meester gemaakt hebbende van JEgypte, den rykszetel overbragt naar Al Kayr, of Cairo, en de grondlegger wierd van de Fatcmite Heerfchappy in dat Land.
Al Moëzz heeft langen tyd geregeerd. Eenige fchryvers zeggen , dat hy nog twintig jaaren in zyn oud Erfland geheerscht, en zyn verblyf beurtelings te Kairwan en te Mohedia gehouden heeft. Wy hebben reeds elders verflag gegeven van zyne bloedige twisten met Abd'alrah. man, den toenmaaligen Kalif van Andalufia in Spanje, en van de veelvuldige fchaaverhaaling, die zyne magtige vloot op hem maakte; waaruit ligtelvk kan opgemaakt worden hoe magtig de Kalif van Kairwan ten dien tyd ter zee
en
(/CO Zie d'Herbelot op het woord Manfour. CO Abulfed. Nnn 2
- XVIII.
1 boek.
1 in.
t AFD.
J
Al Man. zurft'erft.
1
Hy word door Al Moè'zz in de r?geering op. gevolgd.



468 HISTORIE
XVIII.
boek. lip afd.
Hf
krengt den zeiei van.zynt
sn te land was. Ook hebben wy gewag gemaakt van het uitbreiden van zyne veroveringen in Afrika , dat eene blyk is van zyne magt te land , en van zyne roemrucht!, ge en verbaazende overwinningen op de Griekfche vlooten , die ten bewys kunnen ftrekken van zyne magt ter zee. Deeze overwinningen maakten niet alleen zyne wapenen overal geducht , maar baanden hem ook den weg tot het ten uitvoer brengen van zyn geliefdst voorneemen, naamelyk het veroveren van JEgypte, dat hy reeds voorlang gewenscht had de Abasfide - Kalif s te ontweldigen, en het vestigen van zyn' zetel in dat land.
D e verovering van dat Ryk had hy , fchoon die zyne voorzaaten fleeds mislukt was , nimmer uit het oog verloren , hoewel hy die eerst in het jaar 358- begon werkHeilig te maaken , wanneer hy, alle noodige toebereidfelen gemaakt hebbende, de beftuuring van dien togt opdroeg aan 'een' getrouwen en krygskundigen Veldheer, Giafer, of Ja af ar, genoemd. Doch deeze onderneeming trok intusfchen Al Mgëzz niet' af van zyne andere bui» tenlandfche veroveringen, en wel voornaamelyk in Sicilië en Sardinië; naar welk laatstgemeld Eiland hy overftak irï het jaar 361 , en dat geheel jaar zich daar bleef ophou* den, nadat hy alvoorens het beftuur over zyne Afrikaanfche bezittingen opgedragen had , aan Tuzef Ben Zeiri-r een' bekwaamen ftaatsdienaar. Van daar zeilde hy in het volgende jaar naar Tripoli in Barbarye; daar hy, kort na zyne aankomst, de aangenaame tyding kreeg, dat zyn afgezonden Veldheer de ftad Alexandrie veroverd" had. Hy ging hierop terftond derwaarts fcheep , en liet zyn bovengemelden getrouwen dienaar Tuzef als Landvoogd in oud Afrika, en kwam behouden te Alexandrie aan; daar hy met groote blydfchap ontfangen wierd. Hier begon hy den grondflag te leggen van eene nieuwe-Heerfchappy ' in JEgypte; die welhaast , een eind maakte aan de oude Heerfchappy- van Kdinvan, nadat dezelve byna vyf: en-
Z8SS



ya» AFKIKA> 469
zestig jaaren geftaan had Onze Leezers zullen een volledig verflag van de nieuwe Heerfchappy vinden in de Historie van JEgypte, daar dezelve eigentlyk toe behoort; en wy zullen ons verflag van de oude befluiten , met te zeggen , dat Al Moëzz zyne nieuwe wingewesten bleef benouden zowel als zyne oude bezittingen in Kairwan, of. eigentlyk Afrika , en die door byzondere Landvoogden liet beftuuren; doch de heerschzucht van deezen, of kever derzelver geldzucht, deed deeze landen welhaast in een droevig en fchandelyk verval geraaken ; en wel by zonderlyk de nieuwe en prachtige ftad Mohedia, aan wel ke derzelver ftichter onmeetlyke fommen had te kost ge legd, en daarenboven alle moeite en zorg aangewend om dezelve , niet alleen de rykfte en prachtigfte, maar ook de fchoanfte ftad van de waereld te maaken. Men mag met recht zeggen , dat de voorfpoed en luister van deeze eenmaal zo beroemde, fchoon kortduurende Heerfchappy, geheel verviel na het vertrek van derzelver laatfte Opperhoofd ; wanneer men overweegt, dat dit gewest, van de grenzen van JEgypte af gerekend tot de Straat van Gibraltar toe, na langen tyd het droevig tooneel geweest te zyn van bloedige oorlogen tegen de Spanjaarden en andere Europeaanfche Moogendheden , ten laatfte het nest geworden is van het allerhaatlykst roofgefpuis, onder wiens f dwinglandy het zedert heeft moeten zuchten. De Ara * Meren, die daar thans landwaarts in woonen zyn afftam 1 melingen van die, welken deeze landen eerst aan de Ro r meinen ontweldigd hebben. Een gedeelte van deeze veroveraars is met ryken buit beladen weder naar het vaderland gekeerd, doch de overigen, en waarfchynlyk wel de meesten , hebben zich in de aangenaamfté gewesten nedergezet, aldaar kasteden en fterkten gebouwd, om hunne bezittingen te beveiligen , en zich niet alleen vermengd met de inboorlingen, en wel voornaamlyk met de" Barbars in dat gedeelte van Barbaryë, maar zyn door N-nn 3 dêiü
XVIII.
BOEK. III. AFD.
heerfchappyiver naar Egypte.
Groot 'er val <an zyne lude lan* ■ien.
Ander»
egee ingen n Bar ba-pe.



470 HISTORIE
XVIII.
boek. iii AFD,
De In. hoor Zingen, onderdruktdoor de Arabieren,
len tyd zelfs hunne beheerfchers geworden 5 en hebben lezelven door geduurige uitplunderingen en afperfingen :ot dc uiterfle armoede en flaaverny gebragt, toe dat zy eindelyk zeiven op hunne beurt onder het juk der Turken hebben moeten bukken.
Aan de andere zyde ontweldigden drie van de vyf Afrikaanfche ftammen (I) , die door hunnen leidsman Melek hriki, derwaarts gevoerd waren, en het juk der Mohammedaanfche Arabieren moede waren geworden, deeze
over-
CO Deezen, die, volgens de Arabifche fchryvers, affiammen van de Sabeërs, waren: 1. De Zinhaghs ; 2. de Muzamadi. nen; 3. de Zeneten, of Zineten; 4. de Gomeriers; en 5. de Hoarez, uit weiken, zo zy zeggen, zeshonderd der voornaamfte familiën van de Barbars , en allen de aanzienlykfte gedachten in Afrika afkomftig zyn, Deezen floegen zich eerst neder in Bar. baryë, en verfpreidden zich van daar door een groot gedeelte van Afrika.
De meeste Zinhaghs bewoonden het bergachtig gedeelte van Barca , Nefufa en Gueneferis , terwyl de overigen van hen zich onder de Zeneten vermengden. De Muzamadinen breidden zich uit langs de westkust tot zelfs aan de gintfche zyde van de ftraat van Gibraltar, of Maurit-ania Tingitana, langs het Atlantisch gebergte , en de nabygelegene vlakten, door de provinciën Hea, Suez, Gezilla en Marocco, daar zy eertyds zeer magtig waren, doch zedert tot een arm en veracht volk geworden zyn.
Een gedeelte van hen voegde zich insgelyks by de Zeneten. en vestigde zich in de Provincie Tremecen , die in het westelykst gedeelte van het Koningryk Tunis gelegen is, en wierd daar welhaast zeer magtig. Anderen floegen zich neder omtrent Conftantina en Tunis, en voerden geduurig oorlog met de Turken, gelyk wy in de Historie van dat Koningryk zullen zien; doch de magtigfte, vryfte en talrykfte tak van hen is die , welke zien heeft nedergezet in Numidie en Lybie , waaronder de Ho. arez, die leenroerig zyn aan de Zinhaghs, vermengd zyn.
De Gomeriers, die weleer een magtige ftam hebben uitgemaakt, koozen hun verblyf langs den kleinen Alias, aan de kusten



va m AFRIKA*
471
overweldigers het oppergezag, en regeerden by opvolging in Biledulgerid, Lybie en Barbarye ; in diervoege, dat, terwyl de ftam van Fez, die de ftad van dien naam gefticht heeft, de beide Mauritanië inhield , en die van Abd'alrahman, welke naar Spanje overgeftoken was , in7 Cordova heerschte, een der takken van den ftam der Ze- > neten, genoemd Mequinez, zelf eene Heerfchappy oprecht-' te. Deeze wierd daarin gevolgd door een ander geflacht, genoemd Magarodns, die de Abd'alrahmans, welken nog in Ajrika gebleven waren, hunne meeste bezittingen ontweldigden. Na deeze verdreven te hebben overheerden zy ook de Mequinezen, vestigden eene nieuwe heerfchap. py in Barbarye, en maakten zich naderhand nog meesters van een groot gedeelte van Numidie.
Niet lang daarna vatte een der Opperhoofden van den ftam der Zinhaghs, genoemd Abu Tesfifin, de wape-1 nen op tegen de Magarodns, en nam , na hen en de e Arabnren, met hulp van de Zinhaghs, Zeneten en andere^ Numidifche ftammen, ondergebragt of verdreven te heb* ben, den titel aan van Emir Mumenin, of Vorst der Geloovigen. De Arabifche fchryvers geeven dien Veroveraar den bynaam van Morabit, of Marabout, om dat zyne voornaamfte legerhoofden lieden waren van die order. Deezen had hy overal rondgezonden onder de Afrikaanen , om te prediken tegen de dwinglandy en vermetenheid der Arabifche Cheyks, en vr\ heid aan te kondigen aan allen, die z> ne zegepraalende banieren wilden volgen. Door deeze middelen zag hv zich welhaast Bevelhebber van een talryk leger, en in ftaat om deeze kleine dwingelanden te wederftaan, doordien niet alleen de ftammen
der
ten van de Middetandfche Zee, tusfchen Ceuta en Mauritania Tingitana ( * ). (*) lbni, Alcrac. Geneal, Afric. Leo, Afric. L. 1. Cap. 9. Marmol, L. i. tap, ï4.
XVIII.
boek. iii. AFD.
"chudden un juk f-
A. D.
1051.
Oprech-
ing van en nieuw Coning-



472 HISTORIE
der Zinhaghs en Zeneten, maar ook daarenboven een groot getal vrywillige hulptroepen uit Numidie zich by hem vervoegden, om door dien weg hunne oude vryheid weder te verkrygen. Om deeze rede hebben allen de Spaanfche fchryvers hen den volksnaam van Al Moravides gegeven, door, volgens den tongval van hunne natie, de letter b te veranderen in een v, en het Arabisch voorzetfel Al te behouden. De nieuwe Emir, zich thans aan het hoofd van een talryk leger vindende, voerde hetzelve westwaarts aan, veroverde de ftad Agmel, en kort daarna de provincie Marocco, en behaalde zoveel overwinningen op de Arabieren en de Magaroaanen, die deeze kusten bewoonden , dat hy de grondlegger wierd van een nieuw Ryk , van hetwelk , gelyk ook van zyne volgende daaden wy in een ander gedeelte van ons werk een omftandig verflag zullen geeven.
Onder de vyf ftammen, waarvan wy reeds gefproken hebben, hebben de Zeneten, Muzamadinen en de Zinhaghs , op verfcheiden tyden geregeerd in Barbarye, Numidie en Lybie, naar het verzwakken van de Arabifche Dwingelandy; doch vóór dien tyd waren zy allen onderworpen aan de Arabifche Cheyks; naderhand hebben, onder de regeering van den ftam van Fez, de Mequinezen, een tak van den ftam der Zeneten, zich meester gemaakt van het oppergezag; en eenigen tyd daarna heeft een andere tak van denzelfden ftam , de Magaroadnfche genoemd , die toen in Numidie gezeten was, dien van Abiïalrahman beroofd van die gewesten, welken deeze nog bezat in Afrika , de Mequinezen ondergebragt, en zich meester gemaakt van het grootst gedeelte van Bar. barye en Numidie ; doch uit deeze laatfte landftreek wierden zy weder verdreven door de Zinhagh ■ Septums, die naderhand Al Moraviden, of Marabouts, zyn bygenaamd(?n).
Het
Cm) Leo, Afric, Grammay, Marmol, en anderen.
XVIII.
BOEK. III. A F D.
Veelvuldige verander in ■ gen in dt regee ■ ring van Afrika.
i



van AFRIKA.
473
Het is blykbaar, dat de Zeneetfche ftam, ver het grootst deel altoos, in den eenen of anderen van haare takken , het grootst gezag heeft gehad. De Mequineezen wierden daarvan echter beroofd door de Sette der Al Mohdis, of, gelyk zy gewoonlyk genoemd worden, Al Mohades, naar een' hunner Opperhoofden, die een Ma. rabout was. Deeze nam den titel aan van Al Mohdi, of Al Mohedi, dat is, uitlegger of beftuurder van de wet, en wierd het Opperhoofd van eene feéle, die zedert naar zyn' naam genoemd is. De navolgers van deezen man wierden welhaast zo talryk, dat zy hem in ftaat (lelden om een' opftand aan te vangen tegen de Almoravidzn. Door de Muzamadans bygeftaan ving hy een' langen en hevigen oorlog tegen hen aan , en veroverde het grootst gedeelte van hun land; doch naderhand wierd hy en zyn volk zelf ondergebragt door een' anderen tak der Zeneten, Benemerinen genoemd; die op hunne beurt weder ondergebragt wierden door de Bcnistaren , ook een tak van denzelfden ftam, die eindelyk ook verjaagd en uit Tingitanisch Mauritanië verdreven wierden door de Sherifs van Marocco.
Welken naam de voorgemelde takken ook aangenomen hebben, hetzy van Almoraviden , of Almoh'den , is dit evenwel zeker, dat zy voornaamlyk uit de drie eerfte ftammen der Zeneten gefproten zyn; de twee anderen, naamlyk de Gomeriten en de Hoarezans, hebben wel geene groote heerfchappyen opgerecht, maar zyn echter (leeds door hunne eigen Opperhoofden geregeerd geworden , en hebben vry uitgeftrekte Janden bezeten, na het verval der Arabifche dwinglandy, en zyn zowel van Arabifche afkomst als de Cheyks, die voor den tyd der Kalifs de regeering in handen hadden.
Dus alles afgehandeld hebbende, dat eenige wezentlyke betrekking heeft tot de befchryving van Afrika in het algemeen, zullen wy overgaan tot de befchryving van
HeDEND.HisT.XJLU.D,II.ST. O oo elk
XVIII.
BOEK. 111. AFD.
Ver dere fchik' \ing der AfrikaanfcheHistorie.



474 HISTORIE v a m
-xviii.
boek.
ii. HOOFDST.
TWEEDE HOOFDSTUK
HEDENDAAGSCHE HISTORIE
van JEGYPTE;
Behelzende emige merkwaerdige en noodzaaklyke byzonderheden en opmerkingen met betrekking tot 4en tcgenwoordigen ftaat van dat Land, en deszelfs J\atuurlyke Historie, om die daardoor met de Oude THstorie te verbinden.
Of de zo hoog geroemde vruchtbaarheid en volkrykheid van JEgypte door de oude fchryvers al of niet vergroot is, wanneer zy ons melden, dat de eerstgemelde zo groot was, dat die niet alleen kon toereiken tot het voeden van zo veel millioenen der laatfte met tarw en andere graanen en vruchten; maar dat dit Land nog daarenboven eene groote menigte derzelven kon verzenden , zullen wy thans niet beflisfen. Tegenwoordig, nu deszelfs inwoonders naauwlyks het twintigfte gedeelte kunnen uitmaaken, en het land overal bebouwd is even gelyk te vooren, levert het echter zelden graanen genoeg op, om hen te voeden, zodat zy doorgaans genoodzaakt zyn, om nog ander voedfel tot hun onderhoud te zoeken; ook maaken zy hun brood niet gelyk voorheen
van.
elk land van dit waerelddeel in het byzonder; en een begin maaken met JEgypte, als naast grenzende aan AJiatisch Turkye, dat wy laatst afgehandeld hebben.



AFRIKA. JEgypte.
475
van de fynfte tarw, maar meestal van garst en bloem van gierst, welke laatfte van eene groote en grove foort is, die door de Arabieren dowra genoemd word , en gewoonlyk vyftigvoudig geeft.
De vruchtbaarheid van oud JEgypte is altoos toegefchreven geweest aan de groote menigte van vet flib, dat met de wateren van den Nyl afgevoerd wierd , en na deszelfs overftrooming op het land bleef leggen; doch hedendaags vind men niets mee? van een dergelyk flib; het water is en blyft klaar van het begin der overftrooming af tot dat het boven de zeventien voeten gerezen is; wanneer het hooger dan. naar gewoonte zynde, en met grooter fnelheid afftroomende, eene bruinachtige klei medevoert, die het van de oevers affpoelt, en hetzelve eene roodachtige kleur, benevens de dikte en de gebondenheid van melk geeft; doch deeze klei is geheel verfchillende van het voorgemeld flib, waarvan de inwoonders thans geheel verftoken zyn. De vuile korst, welke deeze wateren , na het opdroogen , op het land achterlaaten , fchynt niets anders te zyn dan het bezinkfel van haare gisting, bezwangerd met een groot deel van falpeterachtige en andere ziltige ftoffen, die by ondervinding blyken veel vetter mest voor den grond te zyn dan het voorgewend flib.
Dus is ook alles, dat de oude fchryvers gemeld hebben nopens de vruchtbaarheid van de vrouwen en van het gedierte, zodanig veranderd, gelyk uit de ondervinding blykt, dat, wat ook de oorzaak van dit groot verval mooge zyn, de inwoonders zeiven naauwlyks daaraan geloof kunnen flaan, even weinig als de geenen, die de naauwkeurigfte onderzoekers zyn geweest van deeze zo hoog geroemde vruchtbaarheid; te meer, dewyl men tegenwoordig geene zo merklyke meerderheid in getal onder het vrouwelyk geflacht zo van menfchen als beesten in dit land vind. Ook beantwoord de tegenwoordige Ooo a luchts-
XVITI.
BOEK. ii
HOOFDST.



47*
HISTORIE van
| XVIII.
boek.
ii. HOOFDST.
De Mgyptenaars ge, brutken geene be hoedmid-
luchfsgefteldheid geenzins aan de befchryving, welke de Ouden daarvan gegeven hebben, noch in aangenaamheid, noch in gezondheid; want dezelve veroorzaakt thans verfcheidene ziekten , en wel byzonderlyk een zeker ongemak aan de oogen , dat niet zelden in eene volftrekte blindheid eindigt.
Te Cairo , en in meer andere fteden heerscht doorgaans van de voorjaars- evening tot den zomer - zonneftand eene foort van pestkoorts, die duizenden van men« fchen in het graf fleept. De herfstlucht veroorzaakt daar veeltyds vuurige ontfteekingen, en opzwellingen aan de kniën en dyën, die meestal den lyder binnen twee of drie dagen doen fterven. Behalven deezen recht de kinderziekte hier, geduurende den winter, groote verwoestingen aan ; en geduurende de overftrooming van den Nyl zyn meest allen de inwoonders gekweld met een' zeer kwaadaartigen en bloedigen buikloop, die veroorzaakt word door de groote menigte van ziltige ftoffen, waarmede de rivier alsdan bezwangerd is. Offchoon de noordlyke winden, die hier waaijen van April af tot September toe, dat het heetst en dampigst jaarfaizoen is, veel toebrengen om de overmaatige en anderzins ondraaglyke hitte te temperen , zyn dezelven echter zeer gevaarlyk voor de geenen, die zich daaraan blootftellen, voornaamlyk als zy bezweet zyn ; want dan veroorzaaken zy eene felle pyn door allen de leden , die menigmaal uitloopt op eene doodlyke verlamming (*;.
B y allen deeze ongemakken komt nog de pest, die de grootfte verwoestingen aanrecht in die deelen van dit Land, ' daar de Mohammedaanfche godsdienst heerscht, naardien de inboorlingen , die deezen godsdienst zyn toegedaan, ■ geene middelen gebruiken , om deeze plaag te voorkomen
f» Zie Grangers reis naar ^Egypt. Anno 1730. Pococke* Aanmerk, over iËgypt.



AFRIKA. JEgypte. 477
men, of te fluiten, als zich voorzeker verbeeldende, dat die niet alleen vergeefsch en ongeneezende zvn, maar ook ftrydig tegen de Leer der Predestinatie (K). Deeze plaag ontflaat zelden in JEgypte zelf door de verdorvenheid der lucht, dan alleen wanneer het water van den Jyyl te verre over het land verfpreid , of te hoog gere zen zynde, door lang flilftaan, en de hitte van de lucht itinkend word, en dus de befmetting veroorzaakt; maar dezelve word doorgaans derwaarts overgebragt uit Barka. rye, Griekenland en Syrië,- doch , hoe hevig ook eene van deeze twee foorten mooge woeden , heeft men echter opgemerkt, dat deeze" kwaal ophoud zodra de zon in de kreeft gekomen is, dat het tydftip is der overflroommg van den Nyl. De rede hiervan is, dat de wind alsdan uit het heet en dampig zuiden verfchiet naar het droog en koel noorden , waardoor de lucht van alle befmetting gezuiverd word.
Men vind nog eene andere ziekte onder de JEgytte. mars, waaraan zy vry algemeen onderhevig zyn, en 'die»
men2
C/?)/iMen- verh,aa,t v00r eene zekere waarheid, dat de Turken te Conjïantinopolen. en in eenige andere landen van het Turksch gebied , door het voorbeeld der Europeaanfche kooplieden , dio zich onder hen hebben nedergezet, overgehaa'd zyn geworden, om alle mooglyke middelen tegen deeze verderflyke plaag in het werk te fleren; doch de JEgyptenaars, meer verkleefd aan hunne vooroordeelen , verfoeijen deeze behoedmiddel al/ nutteloos, en zelfs god-onteerende. Zy willen zelfs de befinette peifoonen en plaatfen niet vermyden , maar draagen de kleederen der geenen , die aan deeze ziekte ge.lorven zyn. Derzelver kleederen, beddegoed en huisraad, word docr den fladsomroeper opentlyk op de markt te koop geveild , en gretiglyk opgekocht, door welke hardnekkige bygelovigheid deeze plaag aldaar zo zeer de overhand genomen heeft, dat in de ftad Cairo alleen, binnen den tyd van zes maanden meer dan vyfhonderdduizend inenfehen het leven verloren hebben (f).
(t) Gieenhill Kunst van balfem. L. 2. p, 166. Maillet, en anderea..
Ooo 3
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
delen tes;en da pest.
Hunne 'ater ucht, en



4?8
HISTORIE van
XVIII. :
BOEK. I [.
HOOFDST.
de oorzaakdaarvan.
Het toeval van beroerte zeer al gemeen in ds na buur
fchap van Cairo, be nevens de kinderziekte.
TVaarfchynlykeredenen daarvan.
Krokodillen en
nen gewoon is toe te fchryven aan hun veelvuldig eeten /an biet en meer dergelyke moeskruiden, die een flymig irocht in hun bloed verwekken , en op fommige tyden hunne beenen tot eene verbaazende dikte doen opzwelen, die fchoon wel niet pynlyk voor de lyders, die daarmede gekweld zyn, hen echter, zo in het gaan als in het werken, traag en log maakt. Nog vind men in JEgypte eene nog veel verfchriklyker ziekte, die voornaamlyk in en rondom Cairo heerscht, waardoor de inwoonders gewoonlyk eenmaal des jaars aangetast worden, en die eene groote menigte van hen wegfleept. Deeze word door de Arabieren genoemd Dem al muyah, naar derzelver aart en uitwerking, die beiden onverwacht en doorgaans noodlottig zyn , naardien de lyder bevangen word door eene foort van beroerte , die hem op het oogenblik ter dood brengt. Omtrent dien zelfden tyd worden de kinderen gemeenlyk overvallen door de pokjes, waarfchynlyk uit hoofde der befmettende uitwaazemingen van den Keileg, die een tak , of eigentlyk eene graft is , die van Cairo uit den Nyl naar Alexandrie loopt. Elk jaar, wanneer de rivier hooger ryst dan twaalf of vyfcien voeten , valt dezelve in deeze graft, die midden door de ftad loopt, en , wanneer het water begint te vallen, bedorven en ftinkend word Het begint alsdan eerst groen , en vervolgens zwartachtig te worden ; tot dat het ten laatfte zulke nadeelige dampen uitwazemd , dat de lucht daardoor geheel befmet word. Om de kinderen te behoeden voor dezen vergiftigen ftank , zyn de ouders doorgaans gewoon hen, eenigen tyd vóór dat de befmetting begint, naar afgelegene en meer gezonde plaatfen te vervoeren (o).
Dit Koningryk wierd weleer zeer onveilig gemaakt en verwoest door veele wilde dieren van de fchadelykfte
en
(o) Maillet. Lettr, 13. Norden, en anderen.



AFRIKA. JEgypte.
479
en gevaarlykfte foorten; zo als krokodillen en rivierpaar den , die zich ophielden in en aan de oevers van dei Nyl, zowel in Neder- als Opper- JEgypte; doch than zyn zy in het eerstgemelde gedeelte zo geheel uitgerooid dat men zeer zelden een van deeze dieren beneden d< watervallen ontmoet. De inboorlingen en de Arabierer beiden hebben, fchoon dikwyls met levensgevaar, midde len weeten te vinden, om hen daar uit te rooijen; fchoor de traagheid en lafhartigheid der inwoonders dezelven dc andere gedeelten van /ifnka nog ongeftoord laaten ontrus ten en verwoesten.
Van den anderen kant- is de vogel Ibis, oudtyds zo talryk , en zo hoog geroemd uit hoofde van de groote verwoesting, die zy onder het flangengeflacht aanrechtte., nu in JEgypte zeer zeldzaam geworden, door gebrek aan zyn eigenaartig voedfel. Eene foort van inwoonders, die Qphiophagi, of Hangen• eeters genoemd worden, heeft hunne plaats vervangen ; van welken , naar het zeggen van Sbaw, meer dan veertigduizend in JEgypte gevonden worden, in de nabuurfchap van Cairo en de omleggende plaatfen , die niets anders eeten dan hagedisfen en Hangen ; om welke rede hen, behalven andere voorrechten, vergund word de met zwart omzoomde behangfels, die jaarlyks van daar naar de Kadba te Mekka gezonden worden, van zeer naby te moogen genaaken.
Voor de Ibis is de Ojevaar in de plaats gekomen, die daar zo algemeen is, dat dezelfde fchryver ons ver zckerd, dat hy, op zyn' overtogt van JEgypte naar Syrië , terwyl het fchip aan den voet van den berg Carmel ten anker lag, drie vlugten van deeze vogels zag overtrekken , waarvan de overtogt van elke vlugt meer dan drie uuren duurde , en elke vlugt meer dan eene halve myl breed was (p). De Ojevaar word daar zeer geacht
(/v) Mailiet, en anderen, als boven.-
- XVIII.
) BOfcK. S 11. ^ HOOFDST.
: Rivier paarden,.
De vogel Ibis byna uitgeftorven tn jE-
gypte,
door gebrek aajz eigen aartig voedfel.
Opge.
>olgd Ioor den Ojevaar.



480
HISTORIE van
XVIIL
boek.
, n.
HOOFDST.
Dwing* Jandfche Regeering.
(L) Deeze beweegingen beftaan voornaamlyk hierin; vooreerst, dat deeze vogel zyn hoofd naar den hemel opheft, zo dikwyls hy van den grond opryst of op zyn nest terug komt; dit houden zy voor eene foort van aanbidding ; vervolgens kleppert hy een' tydlang met den bek ; en dit klepperen houden zy voor een fpreekend gebed; en, wanneer hy dit gedaan heeft, buigt hy het hoofd twee- of driemaal ter aarde; en dit word door hen als een bewys van den diepften eerbied voor het Opperwezen aangemerkt.
acht en geëerbiedigd, niet alleen door de inboorlingen maar ook door de Mohammedaanen , in zo verre zelfs, dat zy het eene orivergeeflyke misdaad rekenen deeze vogelen eenig leed te doen; niet alleen omdat zy van groote nuttigheid zyn in het verflinden van veelerhande fchadelyke infeéten , die na de overftrooming den grond als overdekken; maar ook om het groot overleg en de wysheid, die deeze vogels betoonen in hunne byëenkomsten, wanneer zy op gezette, en voor hen gefchikte jaargetyden van het een waerelddeel naar het ander vertrekken; en daarenboven wel voornaamlyk uit hoofde van zekere beweegingen en gebaaren van dien vogel; die door hen voor eene foort van eerbewyzing aan het Opperwezen gehouden worden (L). — De grootfte verandering echter , die dit Koningryk heeft ondergaan , is ontftaan uit de dwingelandy van deszelfs wisfelvallige beheerfchers.
Nog naauwlyks was dit Ryk bevryd van de wreede dwinglandy der Mamlukken, of het begon reeds den last van het nog zwaarder juk der Ochomannifche Veroveraars te gevoelen. Of nu Sultan Selim, onder wiens regeering dit Land veroverd wierd, den grond gelegd heeft van deszelfs tegenwoordige regeeringsform, dan of zyne Opvolgers daarin eenige merklyke veranderingen gemaakt hebben, kunnen wy met geene zekerheid bepaalen ; ook is zulks van weinig belang met betrekking tot ons tegenwoordig oogmerk, naamlyk, deszelfs merklyk verval in
ryk-



A FRIK A. Egypte.
481
rykdom, magü, volkrykheid en vruchtbaarheid. Echter is het zeer waarfchynlyk, dat de geldzuchtigheid der Bafhas, zowel als hunne heerschzucht, veel toegebragt heeft tot het verval van deszelfs toeftand, dewyl dit de voordeeligfte lardvoogdy is, die de Sultan begeeven kan, en dezelve ook nimmer opgedragen word dan aan groote gunstelingen, of aan de geenen, die groot geld daarvoor kunnen bieden. Deezen aanvaarden doorgaans de landvoogdy enkel om zich te verryken ten kosten van de ingezetenen , en hebben nimmer gebrek aan middelen of voorwendfels om alles tot hun voordeel te doen ftrekken ; en dit kan onmooglyk- anders zyn, naardien dit ampt, hetzy dan door gunst, of door omkooping verkregen , den nieuwen Landvoogd tusfchen de vier- en vyfhonderd-duizend kroonen kost, eer hy zich te Cairo, de gewoone verblyfplaats der Landvoogden, heeft nedergezet (q~). Daarenboven duurt hunne regeering niet langer dan één jaar, en zo dikwyls een Baf ha verlenging gekregen heeft, dan heeft hem zulks altoos honderd duizend kroonen , en daarboven gekost; behalven de jaarlykfche fom van zeshonderd-duizend kroonen, die hy naar Lonftantinopolen met groote kosten moet doen overvoeren , naardien de vracht van Cairo derwaarts zeer kostbaar is , en hy dezelve geheel betaalen moet. Behalven deeze jaarlykfche fchatting, die in gereed geld moet opgebragt worden, is hy nog verplicht het Serrail van eenige foorten van mondbehoeften te voorzien, zo als van fuiker, koffy, forbeth, ryst, koorn en andere dingen, waarvan de onkosten byna dezelfde fom bedraagen. Daarenboven is hy uit hoofde van zyn ampt verplicht alle de kosten te betaalen van het groot paviljoen, dat de Sultane jaarlyks naar Mekka zend, en met hetzelve honderd-duizend kroonen derwaarts af te zenden ter onderhouding
Ca") Maillet, en anderen.
Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Ppp
XVIII.
BOEK. II.
HO 0FDST.



£84 HISTORIE vak
houding van die ftad en Mosqué, en eene gelyke fom naar Damascus, ter betaaling van de onkosten der Karavaan , die jaarlyks van daar naar Arahie gaat. Boven alle deeze groote lommen gelds en andere onkosten, moet hy nog al het krygsvolk van dat Land , uit deszelfs jaarlykfche , of andere toevallige inkomften betaalen. Volgens den inhoud van zyn' lastbrief, aanvaard by zyne regeering in de maand September, die de eerfte maand is van het oud Coptisch jaar; en wanneer dezelve verlengd word krygt hy een' nieuwen lastbrief van den Sultan; doch deeze gunst kan niet. dan door groote fommen gelds verkregen worden.
Om nu onze leezers een denkbeeld te geeven, door welke middelen een Bafha van dit Land in ftaat gefteld word, om deeze buitengewoone lasten jaarlyks op te brengen , moeten wy hen een verflag geeven van deszelfs jaarlykfche inkomften. De Heer de Maillet, die veele jaaren te Cairo zyn verblyf heeft gehouden, als Conful van Frankryk , zegt, dat de inkomften van den Bafha , wanneer dezelve behoorlyk beftuurd wierden , nog byna het dubbel van de fom, die hy aan den Sultan moet uitkeeren , zouden opbrengen. Granger zegt, dat de inkomften van dat Land gefchat kunnen worden op tienduizend beurzen, waarvan de Bafha niet meer dan twaalf, honderd uitkeert aan den Sultan , en uit het overfchot het krygsvolk betaald, benevens het onderhoud-van den Tempel te Mekka, en andere hierboven gemelde onkosten.
D e eerstgemelde fchryver voegt hier nog by ; dat het k grootst gedeelte van deeze inkomsten voortfpruit uit de pestziekte, die zeer dikwyls woed in deeze gewesten, en met zulk eene hevigheid , dat zulks hem geduurende. de drie of vier maanden, welke dezelve duurt, dagelyks tusfchen de twee of driehonderd - duizend Kroonen opbrengt , door de dood van de geenen, die uitgeftrekte
land-
XVIII.
boek.
ii. HOOFDST.
Groote inkonis. ten van den Bafha van
-Egypte.
Voornaamlyin pest 'tyden.



AFRIKA. /Egypte,
483
landgoederen bezitten; want deeze landen, die, volgens de Othomannifche wetten, weder aan den Grooten Heer vervallen, zyn doorgaans het deel van den Bafha, die dezelven benadert uit kracht van zyne aanftelling, en welke goederen niet zelden groote fommen gelds opbrengen; voornaamlyk , wanneer, door het woeden van de pest veele achtereen volgende koopers weggerukt worden, waardoor hy fomtyds in ééne week eenzelfde landgoed aan drie of vier achterëenvolgende lieden kan verkoopen, dewyl de koop niet langer duurt dan het leven van den kooper.
Behalven de inkomften, die de Bafha trekt van den landbouw , trekt hy nog verbaazende groote voordeden uit het verpachten der tolen en andere kroonsvoorrechten , die gemeenlyk jaarlyks eene fom van veertienhonderd-vier-en veertig beurzen opbrengen, waarvan hy niet meer dan agthonderd aan de Porte uitkeert. Hierby komt nog eene groote menigte van voorrechten en amptgelden , die zulk een Landvoogd van andere amp'tenaars trekt, en zo bekend zyn, dat wy het onnoodig oordeelen dezelven op te haaien , en niet minder ftrekken om het volk te onderdrukken , en deszelfs armoede en elenden te vergrooten ; terwyl die, van den anderen kant, den Bafha van JEgypte in ftaat ftellen, om een' hofftoet te houden , welke die der oude Koningen in pracht en luister evenaart.
De Bafha van JEgypte moet vier-en-twintig Bey's, . of Onder - Landvoogden , en zeven legers krygsvolk on- d> derhouden , zonder welker toeftemming hy niets doen;? mag; doch het gebeurd zeer zelden , dat het getal der" eerften voltallig is; naardien hun inkomen, dat in vredestyd vyfhonderd, en in oorlogstyd duizend afpers daags bedraagt, hem, die alleen de magt heeft om hen te benoemen, aanfpoort, om daarvan zoveel als hy maar durft voor zich zeiven te trekken; zodat deeze waerdigheid zelPpp 2 den
XVIII.
boek.
ir.
roOFDST.
Zyne on. '■rhoorlBey's,1 krygsagt.



4«4
HISTORIE nu
XVIII.
boek ii.
HOOFDST,
Ver de. Ving de. krygsmagt.
De Di
wan of Groote Raad.
den minder dan voor twintig of dertig beurzen kan verkregen worden, elke beurs op omtrent vyfhonderd kroonen gerekend.
De krygsmagt is gemeenlyk naauwlyks half voltallig; terwyl de Bevelhebbers het overig geld voor zich behouden , echter niet zonder eene behoorlyke erkentenis aan den Bafha , voor zyne oogluiking. Dezelve word verdeeld in zeven klasfen, die zy porten noemen ; twee derze! ven beftaan uit voetvolk , te weeten , de Janitzaren, en de Jgars; de vyf overigen zyn ruiters, die'cnderfcheiden worden door de naamen van Jumeli, Tuffechi, Characfas, Matafarakas en Chiaus liet getal der Janitzaren behoort te zyn twintigduizend mannen, en dat der Agars en van de ruitery tezaamen genomen, insgelyks twintigduizend , dus in alles veertigduizend mannen ; doch by naauwkeurige befchouwing zouden zy misfchien naauw'■■ lyks de helft kunnen uitmaaken (r). Het voetvolk word ' doorgaans gebruikt tot het bezetten van de ftad en het kasteel van Cairo ; de Matafarakas worden afgezonden, om de Zeefteden, zo sh Alexandrie, Rofetie, Damiaie en andere mindere plaatfen te bezetten ; en de Chiaus worden doorgaans gebruikt in buitengewoone gelegenheden en invallen.
De Diwan, of Groote Raad, vergadert tweemaal, en fomtyds diiemaal in elke week, in het Paleis van den Bafha te Cairo. Hierby zyn fteeds allen de Bey's en de Bevelhebbers der t oepen tegenwoordig, wanneer zy niet door hem, of door den Diw.n elders heen gezonden zyn. Deeze Raad mag met recht gezegd worden zyne magt te vergrooten , dewyl "hy, fchoon *er niets kan uitgevoerd worden zonder deszelfs toeftemming, evenwel alleen de leden van denzelven benoemt, en zy hem, om die rede, en om het door de vingeren zien van de affpe; fingen,
^ waarCO Granger, Maillet, Norden, en anderen.



AFRIKA. JEgypte.
485
waardoor zy zich verryken, altoos te wille zyn. Zo haast een der Aga's, en wel voornaamlyk onder het krygsvolk, eenige meerderheid boven de anderen zoekt te krygen , dan kan hy zich verzekerd houden , dat hy het doelwit van de afgunst der anderen zal zyn ; en fchoon hem dit fomtyds gelukt, duurt echter zyne overheerfching zelden langer dan tot dat zyne tegenpartyën .middel gevonden hebben , om eene fterker party tegen hem te vormen, die doorgaans een noodlottig einde voor hem vei oorzaakt. Een doorflepen Bafha draagt altoos zorg, dat hy een waakzaam oog houd over deeze on eenigheden, om die tot zyn eigen voordeel te doen uitvallen ; niet alleen uit hoofde van het gezag, dat dezelve hem geeven in den Diwan , maar wel voornaamlyk om den buit, dien hy haaien kan van hen , die de flachtöifers zyn van dergelyke oproeren; want naardien deezen verklaard worden voor Landverraaders , worden hunne levens en goederen doorgaans verbeurd verklaard; en dus ontbreekt het een' verftandigen Landvoogd , hoe zeer zyne magt ook door den Dhvan mooge bepaald weezen ,• niet aan middelen, om zich tegen deszelfs kuiperyën en tegenftreevingen te verzetten.
Deeze Raadsvergadering komt byëen in een ruim en grootsch gebouw , dat een aanzienlyk voorplein heeft,1 op hetwelk allen de leden met hunnen gantfchen hof '' ftoet gewoon zyn te verfchynen, en zulk eene prachtige' vertooning te maaken door de menigre van hunne bedienden en paarden, allen op het prachtigst uitgerust, en fchitterende van goud, zilver en edelgefteente, dat dezelve inderdaad die van den Sultan zeiven te boven gaat, volgens het getuigenis van reizigers, die beide deeze ftaatelyke optogten gezien hebben ; en dit, zegt men, is de rede, waarom Sultan Selim, na de verovering van dat Ryk , en het houden van den eerften Dhvan binnen de ftad Cairo, in de prachtige zaal van de cnde iEgypriPpp 3 fche
XVIII.
boek. II.
HOOFDST.
Onderlinge af~-
funst en uipery van derzelver Ieden.
De zaal,
vaarin y vergaieren.



486"
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFD.T.
Een gedenkteken van de bovengemeenekracht van Sultan Selim,
Onderdrukking
fche Koningen, den toenmaaligen Bafha, en deszelfs opvolgers ten eeuwigen dage verbood in dit prachtig vertrek hunne byeenkomst te houden, uit vrees, dat het gezicht van zo veel pracht en heerlykheid, gevoegd by de grootfche vertooning van het gevolg der leden van den Dhvan , hen mogt doen trek krygen , om van de Por te af te vallen, en zich zeiven meesters te maaken van JEgypte', zo dat de zaal, waarin de Diwan thans byeenkomt, zeer veel verfchilt van die der oude /Egyptilche Koningen; en, behalven de grootte van het vertrek en de ruimte van het voorplein , niets aanmerkenswaerdigs of prachtigs heeft, dan alleen zeven greenen planken, elk omtrent een' halven duim dik , en digt aan elkander gehecht met een' pyl, dien Sultan Selim dwars door dezelven heeft gefchoten. Deeze planken hangen aan den zolder boven de plaats daar de Bafha zit, als een gedenkteken van de bovengemeene kracht van dien Sultan ( s), Behalven de verbaazende inkomften en voorrechten van den Bafha , die wy hierboven gemeld hebben, wee ten de Beys en de Krygsbevelhebbers ook middelen te vinden om zich te verryken door het volk te onderdrukken , en wel voornaamlyk de vermoogendfte lieden; die zy door de eene of andere list doen dienst neemen, of buiten hunne voorkennis op de krygsrol zetten ; door welke middelen zy hen by hun leven uitzuigen, en na hunnen dood het grootst gedeelte van hunne nalatenfchap in beflag neemen; terwyl de Bafha deeze en dergelyke misbruiken door de vingeren ziet, eensdeels om dat hy zelf deel heeft aan den buit, en anderdeels uit vrees van zich den haat van eene zo groote magt op den hals te zullen haaien.
Zy oefenen deeze willekeurige magt tot zelfs in Op' per. /Egypte, en onder de Arabifche Cheyks, die zy de
onre-
CO Maillet, ubi fupra.



AFRIKA. /Egypte. 487
onredelykfte. fchattingen afperfen , onder het fchoonfchynend voorwendfel, dat zy hen befchermen; volgens welk voorgewend recht zy ook, na derzelver dood, het beste deel van hunne landen in bezit neemen, en het overige onder de kinderen of pndere erfgenaamen naar hun goed < dunken verdeelen. Deeze laatstgemelde foort vsn onder t drukking is een voorrecht, dat de Janitzaren zich in het byzonder aanmaatigen , en dat derzelver fchraapzuchtige Bevelhebbers zedert vyftig of zestig jaaren hebben weeten J uit te vinden in weêrwil der wyze maatregelen van Sul * tan Selim, waarby aan den krygsftand verboden wierdr eenige landgoederen te bezitten; zo dat zy tegenwoordig reeds bezitters zyn van het grootst gedeelte, door openbaar geweld, en waarfchynlyk door dat zelfde middel welhaast meesters zullen zyn van het geheel. Daarenboven vinden wy aangetekend , dat deeze Janitzaren zich zodanig toeleggen op dit punt, dat zy eene naauwkeurige lyst houden van allen de Handen, koopmanfchappen en bezigheden der inwoonders van dit land, en van de ryken en armen ; door welk middel zy hen groote fommen gelds hebben weeten afteperfen, en nog fteeds bedacht zyn , om nieuwe afperfingen uit te vinden. Het 'vreemdst van deeze zaak is, dat de Othomannifche Porte, fchoon ten volle daarvan onderricht, geene moeite doet tot het onderdrukken van een misbruik, dat misfchien ten eenigen tyd wel eens het geheel verlies van dit ryk Wingewest ten gevolge kon hebben ff)-
D e Europeaanen en andere handeldryvende volken zyn nier. minder blootgeftelt aan deeze afperfingen. De Ja.J^ nitzaren weeten altoos het een of ander voorwendfel te, vinden, om gefchil met hen te krygen, nu eens over de, kleeding, dan weder over hun gedrag, dat zy, naamlyk,, niet onderdaanig genoeg zyn, of dat zy Mohammedaan
O) Maillet, en anderen,
XVIII.
BOEK. 11.
HOOFDST.
?er Ara.
'ifche Theyks.
Af per.
mg tn laat kunte der Jaitzaren.
AfperIngentan de ïuropeaaien en art. ieren.



488
HISTORIE Van
XVIII.
BOEK. II. HOOFDST.
Opper. jEgypte is veel blootgefteld aan de invalJen der Arabieren.
fche vrouwen in hunne kwartieren ophouden , en meer dergelyke voorwendfels, om hen geld af te perfen ; terwyl 'er intusfchen geen middel overblyft om hunne gramfchap te ontgaan dan eene onderdaanige onderwerping en eene evenredige voldoening, en zulks wel op ftaanden voet, volgens hun gewoon fpreekwoord: „ Een ei van heden is beter dan een kuiken van morgen." Doch van alle de vreemde Natiën, worden de Jooden 't meest gehaat, veracht en verdrukt onder deeze eigendunklyke regeering , hoe talryk en hoe zeer begunftigd zy ook moogen zyn in de andere Turkfche heerfchappyën , en zelfs in dit land te vooren geweest zyn, daar zy niet alleen over het algemeen zeer ryk waren, maar ook in fommige ftaatsbedieningen gebruikt wierden ; doch thans zyn zy onder deeze nieuwe onderdrukkers tot een zeer gering getal verfmolten, dat daarenboven nog zeer arm is.
De bewooners van Opper - JEgypte moogen met recht gezegd worden nog ongelukkiger te zyn ; dewyl zy niet alleen blootgefteld zyn aan de onderdrukkingen van hunne fchraapzuchtige landvoogden , maar nog daarenboven aan de noodlottige invallen en verwoestingen van de Ara-
bnche Cheyks, die by wyze van lchaavergoeding voor het leed, dat hen door de kleine dwinglanden word aan gedaan, geene gelegenheid laaten voorbygaan, om die arme landlieden met hunne talryke Adowars, of Familien, te overvallen, en alles, dat hen voorkomt, weg te voeren. De Bey's, die het bevel over deeze gewesten hebben , zyn, wel is waar, verplicht een zeker getal troepen op de been te houden, om deeze roovers af te weeren; doch het getal der Bey's, of dat der troepen is nimmer voltallig , en de laatstgemelden zyn nooit in zulk een' ftaat van tegenweer, of zo wel geoefend, dat zy de Arabieren kunnen afweeren, te meer dewyl derzelver invallen onverwacht, hevig en woedend zyn; en niet zelden



AFRIKA. r(WjC
den voorvallen op zodanige tyden, wanneer de Bey's, die verplicht zyn deeze overvallers onder te brengen of te verdryven , zich te Cairo ophouden , en daar eene pracht vertoonen, waarvoor veele Vorsten van Europa zouden moeten wyken. Wanneer zulk eene verwoesting gebeurt, door de nalaatigheid der Bey's om genoegzaa me troepen op de been te houden tegen de Arabieren.dan heeft de Bafha de magt om zulk een' Bey te ftraffen met het verhes van zyn ampt, met confiscatie van zyne goederen , of zelfs met den dood. Deeze zelfde ftraffen mag hy oefenen in geval van kwaad beftuur, of eenige andere mishagen ; waarvan hy zich niet zelden bedient om zich meester te maaken van hunne goederen. Deeze Bey's zyn eigentlyk niets meer dan huurders van de landen, die onder hun beftuur ftaan, en waarvoor zy eene zekere fom moeten opbrengen; doch zy hebben mid del weeten te vinden om de ftraffen te ontgaan, door zich de befcherming der Janitzaren. /Jzafs, 0f Spahis, of, om nog zekerder te zyn, van die allen te bezorgen.' Hierdoor vind zich een Bafha , die geen gezag hoegenaamd over het krygsvolk , maar integendeel alles van deszelfs haat te vreezen heeft, genoodzaakt, om van zvne oogmerken af te zien , en de gerechtelvke vervolging te ftaaken, hoe fchuldig de aangeklaagde Bey ook moo»e zyn ; tenzy hy door dezelfde wys van omkooping , of door oneenigheid onder hen te verwèkken de meerderheid van ftemmen op zyne zyde kan krygen ; hetwelk verydeleT1 iS' °m 31,6 hUnn6 Zaamen/Pai™ingen te
Eene andere foort van grootheid, welke niet alleen de Beys en de Krygsbevelhebbers, maar ook allen de voornaame en ryke lieden willen vertoonen, is het houden van een groot getal flaaven en flaavinnen, en hierin zyn zy even overdaadig als in de overige deelen van hun-
neh,°S? ïïg; v/ffAV0 verre' dat de koste" daarvan Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Qqq by
XVIII.
. BOEK,
Hl. HOOFDST.
Prachtige Hof(loet der Beys.
Hunne 'ist, om Ie ftraf >an den Bafha te mïgaan.



xvnr
BOEK.
II. ' HOOFDST.
Groot ' getal Het flaaven, die jaarlyks doot de pest omkomen.
Waar
van daar, die aan gebragt •worden.
Staate lyke Be. graaf plaatfen.
490 HISTORIE van
by fommigen tot twintig- en dertigduizend kroonen bedraagen ; hetwelk des te meer te verwonderen is, dewyl de pest doorgaans jaarlyks meer dan een derde gedeelte van dezelven in het graf fleept , en door deeze fterfte derzelver prys zo hoog ftygt , dat dit verlies niet dan door zeer groote kosten kan herfteld worden. En, doordien deeze landplaag gewoonlyk meer verwoesting aanrecht onder de flaaven dan onder hunne meesters , gebeurt het dikwyls , dat één Heer vóór zyn' dood drieof vierhonderd van zyne flaaven naar het graf ziet brengen. Hierby komt nog eene andere omftandigheid , die den prys der flaaven merklyk verhoogt, te weeten, dat de Bafha verplicht is jaarlyks een groot getal van hen over te zenden aan den Sultan en de andere Hovelingen. Indien iemand vraagen mogt , van waar zy zulk eene menigte van flaaven kunnen bekomen , kan men deeze vraag beantwoorden met te zeggen, dat het binnenlandsch gedeelte van Afrika een onuitputbaare bron is, die , ze • dert meer dan twee eeuwen, niet alleen ALgypte en 'fur. kye, maar zelfs Jfie en Amerika jaarlyks van veele duizenden voorzien heeft. Even gelyk zy uit verfchillende landen komen, verfchillen zy ook in lichaamsgeftel, geaartheid en hoedanigheden; fommigen van hen zyn zwart, anderen taanverwig, anderen bruin-geel, en fommigen byna blank. Deeze laatften zouden waarfchynlyk hoogst in prys zyn, uit hoofde van hunne zeldzaamheid, indien zy niet blootgefteld waren aan het verliezen van hunne blankheid door de hitte van de luchtftreek; doch dit heeft zo zeer geene plaats onder de vrouwlyke fexe, die minder aan de lucht blootgefteld is, en om die rede door de JEgyptenaars en 'lurken zeer hoog geacht word
De laatfte foort van pracht, waarop de voornaame en ryke lieden onder de /Egyptenaar s grootlyks gefteld zyn, is eene ftaatelyke begraafplaats voor hen en hunne bloedverwanten , die met een' muur omringd, en, zo al niet
met



AFRIKA. /R^pte.- 49,
met beeldwerk, echter met veele gedenktekens, pavil joens, grootfche opfchriften en andere verfierfelen is op gefchikt, waardoor die van verre eene grootfche vertoo ning maakt. Deeze begraafplaatfen zyn verdeeld in drkdeelen, een voor de mannen, een voor de vrouwen, en een voor de huisgenooten van de familie. Doch de bouworde van deeze begraafplaatfen heeft, even als die van hunne huizen, geene de minfte overeenkomst met die grootfche bouwkunde, waardoor dit land oudtyds zo vermaard was. De fmaak der /Egyptenaars voor deeze en andere fchoone kunften is zo geheel verdwenen als of allen de edele en prachtige overblyffelen hunner voorouderen onder den grond begraven waren ; daar 'er ech • ter nog genoeg in hun geheel overig zyn , om hunnen fmaak voor die edele kunst levendig te houden , indien niet de uiterfte armoede en elende, waartoe dit volk gebragt is onder zyne veelvuldige nieuwe Heeren, zo als de Sar aceenen en Mamlukken , en wel voornaamelyk onder hunne tegenwoordige, de Turken, hetzelve zodanig hadden doen verbasteren , dat de geenen die daarvan ooggetuigen geweest zyn , naauwlyks hebben kunnen gelooven, dat het mooglyk was, dat eene zo befcbaafde en geleerde natie tot zulk eene ruwheid en onkunde kon vervallen. Zo 'er al eenig overblyffel van hunne oude vernuftigheid te vinden is, dan is het hunne beweegbaare trap. pen, en wel voornaamlyk wenteltrappen van die foort; die zeer talryk zyn in hunne huizen, en byzonderlyk in het verblyf der vrouwen, en die zeer kunftig en keurig gemaakt zyn.
Hunne fchilderkunst, zowel met olie- als met waterverwen , is nog gebrekkiger dan hunne bouwkunde ; en i mag met recht eene bekladding genoemd worden zonder / fmaak, koloriet, of tekening. Hun vergulden fchiet ins-> gelyks oneindig veel te kort, by dien glans, welken v, men in hunne oude overblyffelen vind, daar het goud * Q.qq 2 eerst
XVIII.
koek.
ft
. HQOFDST,.
Verval van de bouw ■ kunde.
Gebrek.
igheid an hun thilde. en en irgul. en.



492
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST,
Hun fchryven met vloei baar goud.
Hunne v/everyën
Hun kc, toen en linnen.
(») Maillet, ubi fupr3.
(w) Pococke.
eerst nieuwlyks opgelegd fchynt te zyn. Daarenboven hebben zy de kunst om het goud te vernisfen verloren, zo dat al hun hedendaagsch vergul ifel ruw en dof is/ Het eenige dat zy nog van deeze kunst hebben overgehouden , is het ontbinden van het goud tot inkt; waarmede zy niet alleen boeken fchryven , maar denzelven ■ ook onder hunne verwen weeten te vermengen ; doch zy bezitten deeze kunst niet alleen, de Perfiaanm en Indiaan m kennen dezelve zowel als zy (")•
Het eenig kunsthandwerk onder hen, dat eenige aan• merking verdient, is het weeven, en dit kan men onderfcheiden in drie takken, naamlyk, in zyde, in linnen en in wollen. Wat de eerfte foort betreft, de ruwe zyde word uit Syrië te Damiate aangebragt, en daarvan worden vervolgens groote neusdoeken en fluijers voor de vrouwen geweven , de kostbaarfte foort van dezelven is. doorweven met goud en veelkleurige bloemen, en deezen worden gebruikt tot dekking der gefchenken, die zy aan eikanderen zenden ; of tot het overtrekken van kusfens en fopha's. Behalven deeze weeven zy nog eene groo< te menigte van fatynen en taften van allerhande foorten, in de manier van die, welken uit Oostindie komen, doch veel flechter dan deezen (w). Zy maaken ook nog eenige andere foorten van zyden ftoffen , en ook fluweelen , doch allen zyn zy niet alleen veel flechter dan die van Oottindie en Europa , maar ook dan die, welke hun eigen land voor deezen opleverde, Men mag met recht dezelfde aanmerking maaken over hun weefïel van katoen en linnen, fchoon zy vlas en katoen in overvloed hebben; cn voornaamlyk het vlas, dat in de Delta groeit, uitneemend goed is. Zy gebruiken geen fpinwiel, maar een fpinrokken en fpoel. De voornaamfte weveryen zyn te Rojette, daar zy veelerhande foorten van linnen
weei



AFRIKA. JEgypte. 40
weeven, meestal geftreept, waarvan zy bedgordynen ma; ken, om zich tegen de muggen te befchermen. Doch he best linnen van dit geheel land word gemaakt te Mahall in de Delta, en te Damiate. Dit is doorgaans zeer effei en wel geweven, fchoon niet zeer fyn, en word tot tafel kleeden gebruikt; doch men vind daar ook eene foort vat dezelven met zyden randen, voor lieden van hoogen ran?
Hunne wollen ft;ffen beftaan enkel uit eene foor van ongefchoren tapyten, die doorgaans dienen tot zit kusfens in den Dhvan , of tot fopha's, en met breed* ftreepen doorweven zyn.
D e eenige kunst, waarin zy voornaamlyk boven an dere volken uitmunten, is het ftellen van fnaphaanen, er het maaken van derzelver laden en kolven; tot welk werk fteeds een groot getal van hen gebruikt word. Daar nu zoveel noodzaaklyke takken van menfchelyke kundigheden zulk eene jammerlyke verwoesting hebben ondergaan, kan men zich ligtelyk een denkbeeld vormen , hoedanig het daar gefteld moet zyn met de fraaije kunsten en weeten. fchappen , en andere takken van geleerdheid, waardocr dit Ryk oudtyds zo beroemd is geweest. De geleerdheid wierd in JEgypte de laatfte en doodlyke flag tcegebragt door Salaliddin , den eerften invoerder der Mamlukfche Heerfchappy, die de kostbaare boekery, door de Fatemite Kalifs byëen verzaameld, geheel verwoestte. Deeze be ftond, naar het zeggen van Makrïfi, uit meer dan hon derd duizend boeken, opgezameld uit verfcheiden gedeelten van Afrika, Syrië, Arabie, Grükenlwd, Spanje, Sicilië, Sardinië en andere gewesten van Europa en Afu , en wel uit de meest beroemde Hoogefchooleh en Kloosters, waaronder veelen met gouden letters gefchreven waren. Deeze fchoone verzaameling is langen tyd voor een onwaardeerbaar fchat geh uden , tot dat de voorgemelde btgeloovige Vorst dezelve in zyne magt kreeg, en door het verftrooijen van dezelve oorzaak wierd van die onQ.9,9, 3 kunde
i
- XVIII.
t BOEK. I II.
j HOOFDST.
i
Hunne bekyvaamheid in hetftellen van fnaphaanen.
De
fraaije boekery van JE. gypte verwoestdoor Sa> lah'ddin.»



494 HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Veele kost haare hoeker, van dezelve echter behouden
doch nader-
hand in verachting geraakt et verwaar loosd.
kunde en onbefchaafdheid,, die zedert zyn' tyd in dat land de overhand genomen hebben. Veelen van deeze, boeken zyn echter behouden gebleven door de onkunde en de geldzuchtigheid van den Hoveling, die het bevel van Sa. laliddin moest doen ten uitvoer brengen. In de plaats van alleen die boeken, welken over den Mohammedaanfchen godsdienst, of over de overwinningen der Mobammedaan'fche Vorften handelden, te bewaaren, bewaarde hy en, kei gelukkiglyk die, welken fraaist gefchreven en kostbaarst opgefierd waren , om dat hy oordeelde, dat hy daarvoor het meeste geld zou krygen; door welk middel deeze boeken niet alleen het vuur ontkwamen , maar zelfs tot een' hoogen prys wierden opgekocht door de Hovelingen, om hunne boekeryen daarmede te verfieren. Doch zelfs deezen wierden door den tyd verwaarloosd door de fchandelyke onkunde of door het gebrek aan fmaak van die geenen, welken het opzicht over dezelven hadden ; naardien zy die als onverftaanbaar , of als nutr teloos befchouwden. Na het veroveren van /Egypte door - Sultan Selim, hebben de Bafhas en andere amptenaars fteeds bevel gehad , om de beste en kostbaarfte boeken in dit land byëen te vergaderen , en die naar Conftantinopolen te zenden. Hoe zou men dus eenige geleerdheid of geleerde mannen kunnen zoeken in een land , dat van alle boeken van eenige waerdy beroofd is, en onder eene heerfchappy ftaat, die, zedert twee eeuwen , zich enkel heeft toegelegd om de geleerdheid te onderdrukken en uit te rooijen ; zodat wy het verval van dezelve met recht moogen bepaalen tot dat tydflip, waarin dat Koningryk aan de edele en geleerde Fatemite Kalifs ontrukt wierd door de woeste en domme Mamluiken ; van welken het wederom is overgegaan op de Turken , die het nog veeleer verergerd dan verbeterd hebben (x).
Na
CO Maillet, en anderen.



AFRIKA. JEgypte.
495
Na het veroveren van dit ryk en het geheel vernieti gen van de magt der Mamlukken trachtte Sultan Selin aldaar het ftaats • en krygswezen op denzelfden voet tc brengen als in Türiye, Dus bepaalde hy de troepen op een zeker getal , welken meest uit het land zelf moesten geligt worden , en die flechts doormengd waren met eenige manfchap uit zyne eigen landen , en met eenigen van zyne- Turken , die een' tydlang in /Egypte gewoond hadden, en de meeste kennis van dat Land hadden; dee ze troepen verdeelde hy in zeven legers, of porten, en voegde aan elk leger zyne byzondere bevelhebbers toe; gelyk wy hiervoor reeds aangemerkt hebben. Hy oor . deelde het niet noodzaaklyk, of misfchien niet nuttig te zyn eenige fcheepsmagt in /Egypte te onderhouden ; ook < hebben niet alleen hy maar ook zyne opvolgers de magt' gehad, om dit wingewest onder bedwang te houden enkel' door middel van het krygsvolk, dat gedeeltelyk door het land verfpreid is en gedeeltelyk in de fteden en kasteden in bezetting legt
De voornaamfte bezettingen leggen in Cairo, Rofette, Damiate, den Labyrinth en Adjeroute, benevens nog twee z of drie van een weinig minder belang; en nog zyn de " meeste flecht bezet. Alle deeze fteden hebben bezettin -f gen uit de Janitzaren , of uit de Azafs , die onder het 7 bevel ftaan van een' Bey of minderen Bevelhebber, dien» uit hoofde van dit gezag de titel van Aga gegeven word. d Deeze hebben wederom mindere bevelhebbers onder hen,^ Schorbasfis genoemd , met welken zv raad houden. Hun bt gezag ftrekt zich niet verder uit dan het grondgebied van de plaats, daar zy het bevel voeren ; fchoon zy hetzelve doorgaans verder trachten te doen ftrekken , wanneer zy flechts gelegenheid hebben om zich te verryken, door zich met de zaaken, die in hunne nabuurfchap voorvallen , te bemoeijen; waarin zy zich- als beflisfende rechters opwerpen, en doorgaans vonnis vellen ten voordeele
van
• XVIII.
boek. tl.
HOOFDST.
Regeeringsjorin van Egypte. zo als dia aoor Sultan S'iiim 'S vast geleld.
^Egypte leeftgeeie Zee. nagt.
De be.
itting, i-e in de eden en isteelen gt, bewenstrzelver evelheb•rs.



496
HISTORIE van
XVIII. •
B ïek. IJ.
HOOFDST.
Befchryving van de Jlad en het kasteel van Cairo.
De bezettingbeftaat uit Janitzaren.
ran den meestbiedenden ; doch wanneer de andere party /ermoogen genoeg heeft, gelyk fomtyds gebeurt, dan ■nag die de zaak trekken voor eene hoogere rechtbank, 2n kan daar niet alleen dikwyls in zyn recht herfteld worden, maar fomtyds ook middel vinden om den onrechvaardigen rechter te doen ftraffen (y).
Het kasteel van Cairo- dat thans het verblyf is van den Bafha, en de vergaderplaats van den Diwan , was weleer een zeer groot gebouw, doch is zedert merklyk vervallen. Hetzelve legt op een' rotfigen heuvel, de berg Gebel Dwife genoemd , en is omringd met een' hoogen en fterken wal; doch het kan aan de noordzyde beftreken worden van een berg, die nog hooger is, en is dus van weinig tegenweer zedert de uitvinding van het buskruid. Aan deszelfs westzyde ziet men nog de overblyffelen van verfcheiden groote en prachtige gebouwen, waarvan fommigen met koepels gedekt zyn, en van binnen verüerd met mofaik grotwerk, verbeeldende boomen, huizen, enz. Dit gedeelte van het kasteel is waarfchynlyk oudtyds het verblyf geweest der iEgyptifche Sultans, doch thans word het enkel gebruikt tot het weeven, borduuren en gereed, maaken van de behangfels en tapyten, die jaarlyks naar Mekka gezonden worden. Hoe fterk en talryk de artilleiy van dit kasteel is weet men niet, dewyl geen Europeaan in deszelfs tuighuis word toegelaten. De Janitzaren maaken de voornaamfte bezetting van hetzelve en ook van de ftad uit. Oud-Cairo word insgelyks door eene bezetting van hen bewaard , onder het opzicht van een' Bey, die daar zyn verblyf houd, en die , naar men zegt, alle maanden door een' anderen vervangen word, terwyl het omgelegen land door eenige benden Azafs bewaakt word (.z). Een ander amptenaar, dien zy Valla noemen , dat overeenkomt met een' Onder - Bafha der Turken,
Cy) Pococke, Norden, en anderen, CO Pococke, Libr. 4. Cap. 2,



AFRIKA. JEgypte.
497
ken, doorkruist de geheele ftad dag en nacht, doch wel voornaamlyk des nachts, met zyn onderhoorig volk. Zyne post is alle bedelaars en lediggangers, alle twistmaakers, dronkaarts, dieven en ander ongeregeld volk op te vatten. Somtyds, wanneer zy op de daad betrapt worden , doet hy hen op de plaats zelve het hoofd afflaan, of ftokflagen geeven, naar de foort van misdaad en van den misdaadiger; want, wanneer deez-ï een Janitzar is, of iemand, die zich onder de befcherming van hen, of van eenige andere troepen begeeft, dan komt hy 'er veel gemaklyker af, en word in ftilte, en niet op de plaats zelve geftraft. Deeze amptenaar, die uit hoofde van zyne bediening, de fchrik der fchelmen en deugnieten behoorde te weezen, laat zich niet zelden door gefchenken overhaalen, om hunne befchermer te zyn. Daarenboven is hy de man, by wien de Grooten zich vervoegen, om iemand, die hen beleedigd heeft, in hun geweld te krygen , dien hy dan ook binnen korten tyd hen in handen levert. Nog vind men hier een' amptenaar , die Metelib genoemd word, die het opzicht heeft over de maaten en gewigten , en zorg draagen moet, dat die hunne gezette grootte en zwaarte houden. Wanneer men deeze ftad over het geheel befchouwt en in aanmerking neemt, welk eene groote verdorvenheid plaats heeft in eene zo uitgeftrekte en volkryke plaats, van den Bafha af tot den geringften bedienden toe, en acht geeft op de magt en vermetenheid der Janitzaren en andere troepen, en op de verbaazende menigte van inwoonders, zo inboorlingen als vreemden, dan moet het met recht verwondering baaren, dat alles hier zo ftil en vreedzaam toegaat (M).
Doch
C-M) Het getal der inwoonders van Cairo word begroot op twee mülioenen, gerekend naar evenredigheid van de perfoonen, die in pesttyden aldaar fterven; welker getal dag voor dag op zevenduizend uitkomt
Hedend.Hist.XIII.D.ILSt. Rrr
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.



498
HISTORIE van
XVIII.
boek.
II. HOOFDST.
Befcht'y ving vat Cairo.
Waar om de&z ftad zo genoem, is.
Doch mén moet zich tevens hierby herinneren, dst de inboorlingen door vrees, en de vreemden door ftaatkun» de in toom gehouden worden; want de eerstgemelden veelal door ondervinding bewust zynde van de geftrengheid der regeering, worden langzaamerhand zo gewoon aan dit juk, dat zy zich liever daaraan willen onderwerpen dan zich in gevaar ftellen van een erger lot te zullen ondergaan; en de laa'cflen in tyds onderricht zynde, wat de beste middelen zyn, om de achterdocht der Turken te ontgaan, en alle gelegenheid van t-vist met hen te vermyden, of de aanzienlyken onder dezelven geene rede tot eenig voorwendfel tegen hen te geeven, kunnen daardoor gerust en ongeftoord onder hen leeven, en wanneer het al eens gebeurt, d:t e?n vreemdeling, hetzy door drift, of onachtzaamheid, of zelfs in weerwil van zyne voorzorg, om zich voor die beide oorzaaken te wachten, zi:h hun misnoegen op den hals heeft gehaald, dan is 'er nog altoos een middel over, om hen tot bedaaren te brengen, te weeten, eene onderdaanige fchuldbekentenis, en een gelchenk, dat evenredig is met de wezentlyke, of voorgewende beleediging («)•
Deeze groote en ryke Hoofdftad van /Egypte is alt gemeen by de Europeaanen bekend onder den naam van Cairo, Kayro en Groot Cairo ; en word door de inboorlingen Keehirah, of Al Raherah genoemd, naar den naam van den planeet Mars, dien de Arabieren Kaher, dat is - Overwinnaar, noemen, onder wiens regeeringsloop de be. roemde Veroveraar van ALgypte, Giaffar, of Jahwar Veldheer van Moëz LedinHüah , den eerften FatemiteKalif in JEgypte, deeze beroemde ftad heeft beginnen te bouwen. Wy vinden aangetekend, dat hy, naar het gebruik der Arabieren, met de kundigfte fterrewichelaars en planeetleezers raadpleegde; en, uit hoefde van de goedkeuring
O) Pococke, Libr. r. Cap. 4. Norden, Maillet, en anderen..



AFRIKA. JEgypte.
499
keuring van deezen planeet, zyne nieuwe ftad, Al Ka. her ah, of de Overwinnende, noemde, welken naam de Ve. netiaanen en Genueezen, die de eerfte kooplieden zyn geweest, die deeze ftad bezocht hebben, naderhand verbasterd hebben in dien van Cairo, en uit hoofde van derzelver grootheid en rykdom, daaraan den toenaam gege« ven van Groot-Cairo
Derzelver cucfte naam was Meszr, waarvan, naar men zegt, dit geheel land Miszraïm genoemd is. De plaats, daar ds voorgemelde Overwinnaar goedvond zyne nieuwe ftad te bouwen, was naby de oude ftad, die ook veele verfchillende naamen gehad heeft, zo als Moph, ■Mmphis, Al Mofer , enz., en die , ten tyde toen hy Cairo begon te fticbten , genoemd wierd Fosthadh, dat eene tent betekent, een naam, die zyn' oorfprong verfchuldigd is aan Amru Ebn Aaz, den Onderveldheer van Omar, tweeden Kalif van Baghdad, om rede, dat eenige duiven genesteld hadden op den top van zyne tent, terwyl hy de ftad belegerde.
Giaffar, of Jdwhar, was niet zohaast meester ge worden van Fosthadh, of hy begon de wallen van zyn < nieuw Kaherah te ftichten; waarmede hy zo grooten lpoedi maakte, dat niet alleen de wallen, maar or;k de geheele^ ftad in vier jaaren tyds volbouwd was. Dezelve wierd \ begonnen in het jaar 358, of naar onze jaartelling 968,, en voltooid in het jaar 362, of 972 ; toen Kalif Moëzc aldaar zyne eerfte intreede deed. Van dien tyd af heeft die ftad fteeds toegenomen in volkrykheid en rykdom, tot merklyk nadeel en verval van de oude ftad, fchoon deeze uit hoofde van deszelfs legging aan den oostlyken oever van den Nyl veel gelegener is; terwyl de nieuwe ftad omtrent eene myl van die rivier aflegt, in eene heete en zandige valei, omtrent anderhalf uur van de oude ftad, zich uitftrekkende langs den voet van den rots, waarop het kasteel ftaat; welke de ftraalen van de zon met zulk Rrr 2 eene
XVIII.
boek. IL
HOOFDST,
Derzelver oude naamen.
Nieuw-
?airo
>ord
rroot
(oor het
erval
an de
udefiad.



5oo
HISTORIE van
XVIII. e
BOEK. \ II. t HOOFDST. ;
^ 1 <
1
Oud Cai-1
ro door ] een1 muur met de nieuwe 1 Jiad ver* '. tenigd.
Befchryving van Oud Cairo en deszelfs gehouwen
(b~) Maillet, Norden, en anderen.
(N) Dit gebouw befljat een groot vierkant ftuk gronds , dat met een muur omringd is ; en is zeer regelmaatig in verfcheiden vakken verdeeld, waarin het kooin word opgelegd, dat dit land jaarlyks aan de Porte moet opbrengen , doch bezit echter geen kenmerk hoegenaamd, van die hooge oudheid, wejke daaraan toegefchreven word ; en kan nog veel minder in vergelyking komen met de grootheid der andere ÏEgyptifche Oudheden.
ene hevigheid terug kaatst, dat in het zomerfaizoen de itte daar byna ondraaglyk is; daar integendeel deeze hite in de oude ftad grootlyks getemperd word door de 'erkoelende wateren van den Nyl. De zucht der Kalifs 'oor deeze nieuwe ftad ging zo verre, en de luister van mnne hofhouding lokte zo veel inwoonders derwaarts, lat, geduurende den gantfchen tyd van hunne Heerlchap>y , de oude ftad van dsg tot dag verviel. Zedert dien yd heeft dezelve flechts éénmaal eenige kans gehad, om ïaaren ouden luister weder te krygen, naamlyk onder de •egeering van den veroverasr Salaïïddm, die de Fatemite Kalifs uit dit land verdreef; ceeze befloot de twee ftelen met elkander te vereenigen door middel van een* •ingmuur, die, naar men voorgeeft, reeds negen-en-der:igduizend voeten groot was, toen hy overleed, doch zyne nakomelingen hebben denzelven wederom laaten verrallen De muur is voor etn gedeelte nog in wezen, maar de oude ftad, en deszelfs prachtige huizen door de Sar aceenen gebouwd , beginnen van dag tot dag meer en meer te niet te gaan (è).
Het grootst gedeelte der tegenwoordige gebouwen van deeze ftad , wanneer men de zogenaamde koornfchuuren van Jofeph (N), het fchoon bronhuis, een prachtig gedenkteken van de oude Kalifs , dat hun paleis geduurig van versch water voorzag, en de huizen der ambachtslieden en daghuurders daarvan uitzondert, beftaat thans uit
land-



AFRIKA. /Egypte.- 501
landhuizen, die aan de aanzienlyke en ryke lieden van Nieuw-Cairo toebehooren, waarheen zy zich begeeven, wanneer de wateren van den Nyl beginnen te zwellen; terwyl de overige grond bezet is met boomgaarden, wyngaarden en moestuinen , in welken op fommige plaatfen verbabzend groote palmboomen gevonden worden , behalven nog veele andere vruchtboomen van allerleye foort. Deeze buitenhuizen hebben ook niets aanzienlyks of rcgelmaatigs, noch van buiten, noch van binnen; dezelven ballaan enkel uit ééne zaal, en het enkel onderfcheid is, dat de eene wel wat grooter is dan de' andere, doch allen zyn zy alleen gefchikt tot zomervermaaken. Hierby zou men nog kunnen voegen zes Mosqués, met minarets, of torens, de beruchte Synagoge der Jooden (O), het gasthuis voor de Roomsch■ Catholyke Pelgrims van het Heilig Land, en nog tien of twaalf kerken
en
(O) Deeze is meer berucht wegens haare oudheid, en de zo. genaamde heilige Overblyffelen, die daarin gevonden worden, dan door de fraaiheid van het gebouw zelf, dat gezegd word meer dan zestienhonderd jaaren oud te zyn , en in dezelfde manier als de oude kerken der Christenen gebouwd is. Het oud voorleesgeftoelte ftaat, volgens het zeggen der Jooden , juist boven de plaats, daar de Propheet Jeremias begraven is, waarom zy ook reeds zedert langen tyd uit eerbied niet in hetzelve hebben durven komen, maar een ander opgerecht hebben, om de Wet voor te leezen. DoCtor Pococke vond hier ook twee zeer oude affchriften van den Pentateuchus, en de Jooden zeiden hem, dat zy een affchrift hadden van het geheel Oud Testament, door Ezra zeiven gefchreven, die, zo als zy zeiden, den naam van Jelwvah uit eerbied niet had durven invullen ; doch denzelven overal ingevuld vond, den dag nadat hy zyn werk voltooid had. Dit Joodsch Heiligdom word met groote zorgvuldigheid en eerbied bewaard in eene nis , omtrent tien voeten hoog, voor welke een prachtig gordyn hangt, en een lamp, die altoos brandende gehouden word (t).
(t) Pococke, Aanmerk» ov. iEgypten. Libr. i, Cap. 4,
Rrr 3
XVIII
BOEK. II.
HOOFDST



XVIII.
boek. LI.
HOOFDST.
Bet vlek Boolac, oudtyds eene der voorfteden van Oud-Cairo.
Tolhuis tn bad van Boolac.
(6-) Maillet, Granger, Pococke, Norden, en anderen.
502 HISTORIE vam
:n kapellen, waarvan eenigen aan hen, en de anderen lan de Coptifche Christenen toebehooren. Onder deezen is ook de Kerk van St. Macarius, in welke de Coptifche Patriarch verkozen en gewyd word; en nog eene pndere, waarin de grot is, in welke., naar msn zegt, de Heilige Familie zich geduurende haar verblyf in JEgypte heeft opgehouden. Deeza word z?er hoog geacht door allen de Christenen van ó'^zs landen;" zelfs b=iaalen de Roomsch G-.tholykün jV^rJyks am zekere fom gelds aan de Coptifche Christenen, aan welken dezelve toeoehoort, voor de vryheid van in dezelve de mis te (moogen doen (c).
Ook legt aan denzelfd?n oostlyken oever van den Nyl., omtrent een half uur van Oud Caiio af, het vlek Boolac, dat oudtyds eene der voordeden van de gemelde ftad geweest is, en nog tegenwoordig in ftand blyft, uit hoofde van deszelfs naoyheid by de nieuwe ftad, waarvan het de haven en ftapelplaats is. Het groot getal van ruïnen en oude Mosqué',, dat men rondom de oude ftad vind , geeft rede, om te denken , dat Boolac voorheer» niet de eenige voorftad van Oud-Ca'ro geweest is. Aan de noordzyde van hetzelve vind men de Lhallsh, of het kanaal, waardoor het water van den Nyl, na deszelfs overftrooming, naar Nieuw Cairo gevoerd word ; doch dit kanaal begint, even als de koornhuizen en andere nuttige geftichten, meer en meer te vervallen , door de geldzuchtigheid der Bafhas, die jaarlyks omtrent vyfhonderd beurzen daarvan trekken, tot groot nadeel van de geheele landftreek, wier vruchtbaarheid daardoor grootlyks benadeeld word. Boolac heeft "een aanzienlyk tolhuis, doordien het de plaats is daar allen de fchepen en fchuiten uit de Delta aankomen, en een zeer fraai bad.
Nieuw-



AFRIKA. JEgypte. 503
Nieuw.Cairo word gerekend zeven mylen in den omtrek groot te zyn, de oude ftad en het \\sk Beolac buitengefloten. Wy hebben reeds melding gemaakt van deszelfs nadeelige legging, aan den voet van een' berg, en eens rnyl verre van de rivier af; derhalven zullen wy hier alleen byvoegen, dat deeze ftad merklyk vervallen is, nadat dezelve opgehouden heeft de ftapelplaats der Oosimdifche koopmanfchappen te zyn, niettegenftaande dezelve nog tegenwoordig de marktplaats van het ryk is. Wat hiervan zy, de voorige uitgeftrektheid, volkrykheid en rykdom van deeze ftad fchynen over het algemeen veel te veel vergroot te zyn.
Deeze ftad is gelegen op 23 Graaden en 58 Minuuten, Noorderbreedte, en kan dus niet gezegd worden onder eene getemperde of aangenaame luchtftreek te leg gen ; temeer naardien de hitte vermeerderd word door den blooten zandigen grond rondom de ftad, en door het gebergte, dat deeze vlakte omringt, en dezelve tot eene foort van brandpunt maakt. Deeze aanmerking wederlegt grootendeels hetgeen fommige loffchryvers gezegd hebben van de gezondheid van deeze ftad, indien hetgeen wy reeds gezegd hebben, nopens de veelvuldige gevaarlyke ziekten, die daar doorgaans heerfchen, en jaarlyks zo veel duizenden van inwoonders wegrukken, nog niet voldoende mogt fchynen. Hierby zou men nog kunnen voegen de engte en bochtigheid der ftraaten, die zo naauw zyn, dat zy by ons naauwlyks den naam van fteegen zouden kunnen draagen; en dan nog de flordige manier van onderhouden, dewyl zy niet beftraat zyn, en nooit van flyk of ftof gezuiverd worden; dezelve worden enkel twee of driemaal daags met water befprengd, en zulks nog maar alleen voor de huizen van voornaame lieden, niet zo zeer om die fchoon te maaken als wel om de koelte. Ook zyn de huizen daar noch luchtig, noch vermaaklyk; de voornaamften zyn gebouwd rondom eene foort van binnen-
XVIII.
BOEK.
11.
HOOFDST.
Grootte van NieuwCairo.
Deszelfsheete leg. %ing.



5°4
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Koude noorde•winden.
Gei ai
der Mosqués in Cairo.
Befchry ving der Mosqué van Hasfeim.
nenplaats, zonder eenig fieraad, en zonder venfters aan de buitenzyden; het onderst gedeelte derzelven is van fteen, en het bovenfte van hout met klei opgevuld en met kalk overgewit. Van binnen is alles even eenvoudig als van buiten, naardien zy in hunne vertrekken en huisraad enkel acht geeven op het noodige; de zaaien alleen, waarin zy gewoon zyn bezoek af te wachten , zyn een weinig meer opgenerd. Zodat, over het algemeen befchouwd, zy geene befcherming hebben tegen de brandende hitte en de byna rechtlymge zonneftraalen, dan dèn noordenwind, die daar doorgaans waait geduurende de maanden Juny, July en Augustus, en die alsdan fomtyds zo koud is, dat de vermoogende lieden dikwyls hunne ligte zomerkleeden verwisfelen voor anderen , die met bont gevoerd zyn. En wanneer het gebeurt, dat deeze wind omtrent dit jaargetyde niet waait, dan zyn zy genoodzaakt eene hitte uit te ftaan, welke die van de verzengde luchtftreek nog verre te boven gaat; en wanneer die wind enkel by tusfchenpoozen waait, dan is de verwisfeling van hitte en koude niet alleen zeer onaangenaam , maar veroorzaakt ook geene minder gevaarlyke ziekten, dan die, welke ontftaan uit den vergiftigen damp van het kanaal, wanneer deszelfs water uitgedroogd is Qd).
Cairo heeft een groot getal Mosqués; eenige fchryvers bepaalen het getal op zevenhonderd en-twintig, met minaretSy of torens, in ieder van welken een leeraar. is; behalven nog vierhonderd-en twintig, die noch torens, noch leeraars hebben, en enkel kapellen, of bedehuizen zyn. Sommigen der eerstgemelden zyn zeer fchoon ■en groot; een derzelven voornaamlyk, die de Mosqué van Hasfein genoemd word , is zeer prachtig , zo uit hoofde der ftevigheid van het gebouw zelf, als door eene zekere grootheid , die het oog treft op het eerst gezicht. Dezelve
(<0 Maillet, Granger, Pococke, Norden, en anderen.



AFRIKA. JEgypte. 505
zelve is langwerpig vierkant, zeer ruim en hoog, en var boven omringd met eene fraaije kornis, die van zeei verre kan gezien worden en verfierd is met veele grotes ke figuuren , op de Turkfche manier gebeeldhouwd. De ingang van dezelve is insgelyks zeer fchoon , met veeier hande foorten van marmer ingelegd en uitgehouwen al; de bovenlyst. De opgang is verfierd met eenige fraaije trappen, doch die meest allen gebroken zyn, en de dem is toegemetfeld, omdat dit gebouw, in tyden van oproer, de oproermaakers dikwyls tot eene fchuilplaats ftrekte, Deeze plaats is zo fterk, dat 'er tegenwoordig altoos eene troep Janitzaren rondom dezelve gelegerd is, om die tc bewaaken. Tusfchen dit gebouw en het kasteel is eene groote opene plaats, welke het eenig plein is, dat in de gantfche ftad gevonden word.
Aan de noordzyde van de ftad is nog eene andere prachtige Mosqué, genoemd Kukel • Asfaf , of de Koepe der Asfafs; omdat dezelve eigentlyk aan die krygsordei toebehoort. Dezelve is zestig voeten groot overkruis. en verfierd met eene prachtige koepel, die rust op eer zestienzydig muurwerk, dat op elke zyde met een ven fter voorzien is. De binnenzyde van deeze Mosqué is rond , door een houten befchot, dat de muuren bekleec paneelswyze tot op de hoogte van omtrent agttien vc^eten; hooger op is dezelve van zeer fraai marmer, waar onder men veele ftukken rood en groen porphyr vind; de lysten der paneelen zyn gebeeldhouwd, en omringt met friezen, waarin eenige fpreuken met gouden Copti fche letters gefchreven ftaan. De muuren boven dezelvet zyn insgelyks verfierd met Arabifche opfchriften ; en d< koepel is zeer fraai gefchilderd en verguld. Voor he overige is deeze Mosqué opgelierd met eene menigte vai lampen en ftruis eijeren, en rondom dezelve zyn vei fcheiden vertrekken voor de Priesters, en daarenbovei eenige andere, die prachtiger zyn, voor lieden vato hoe Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Sss ge
i XVIIL
boek. ii.
, HOOFDST»
En van die v/el' ke KubelAsfaf genoemdword.
1 t
i 1 i



So6
HISTORIE vam
XVIII. |
boek. :
ii.
HOOFDST.
Befchry-. ving van de groote waterleiding.
JofephsPut.
Deszelfs
bothtige
neder-
CO Pococke, Granger, en anderen.
»en rang, die daar hun verblyf komen neemen. Men segt, dat dit groot gebouw gefticht is door Jawhar, of Giafar, die den Sultan vryheid verzocht, om eene plaats te moogen bereiden, waarin hy hem forbeth zou kunnen lanbieden by zyne terugkomst van Mekka (e).
Naardien wy reeds eene voldoende befchryving gegeven hebben van het kasteel van Cairo, en deszelfs zwakken toeftand en bezetting, zullen wy nog maar alleen gewag maaken van twee merkwaardige overblyffelen der oudheid, welken nog in wezen zyn, en die geduurende de regeering der Kalifs en Mamluks wel onderhouden geworden, doch zedert merklyk vervallen zyn. Het eerfte van dezelven is de fchoone waterleiding, die het water van den Nyl op het kasteel brengt. Wy vinden dezelve by Ctejias, Diodorus Siculus, Strabo en andere oude fchryvers aangehaald als een groot meesterftuk. Dezelve beftaat uit eene verbaazende menigte van boogen en kolommen van verfchillende grootte. De boogen zyn doorgaans van tien tot vyftien voeten wyd, en de afftand der kolommen is van agt tot tien voeten. Doftor Pococke bepaalt derzelver getal op tweehonderd-negen-en ■ tagtig, doch andere fchryvers vergrooten het nog veel meer. s, Ook is het werktuig, dat het Nylwater in den watervyver overbrengt, van een fchoon fterk maakfel, en van eene agtkantige gedaante. Beiden zyn zy het werk der Mamlukken, die na het verval der oude waterleiding, deeze nieuwe hebben aangelegd.
Het tweede merkwaerdig overblyffel in dit kasteel is dat, hetwelk door de inboorlingen Jofphs Put genoemd word, niet naar den naam van den Aartsvader Jofeph, maar naar dien van een Grootvizier van dien naam. De , Arabieren noemen dien den Bochtigen Put, om rede van de bochtige opening. Deszelfs gedaante is langwerpig
vier-



AFRIKA. JEgypte. 507
vierkant; de opening is zestien voeten breed, vier-entwintig voeten lang, en tweehonderd • zes en - zeventig voeten diep van den grond tot aan het bovenrad. Deeze diepte beftaat uit twee verdeelingen , de eerfte gaat niet dieper dan tot honderd - en veertig voeten , daar eene uitholling gemaakt is tot eene rustplaats, waarheen men het water uit de onderfte verdieping ophaalt, door een tweede rad, dat door osfen omgedreven word, en waaraan een touw met fteenen putemmers is vastgehecht.
De tweede verdieping is niet zo ruim als de eerfte, dezelve is in de ruimte maar negen voeten breed , vyftien voeten lang, en honderd-dertig voeten diep. Beide de verdiepingen zyn in de rots uitgehouwen , en wel zo kunftig, dat de rots aan de westzyde als tot een bolwerk ftrekt voor den put ; in hetwelk gaten gekapt zyn , om licht te geeven aan de osfendryvers; die langs den bochtigen gang nedergaan naar de rustplaats. Van deeze af tot beneden in den put is de nederdaaling gevaarlyker, om dat de weg fmaller en zonder borstweering is. Het water, dat op den bodem gevonden word is tusfchen negen en tien voeten diep, doch brak , en dus niet goed 2 om te drinken , dan alleen ten tyde van de overftroó-1 ming; en dus is het ook gelegen met allen de andere putten van deeze ftad (ƒ).
De naastdaaraanvolgende plaats is de ftad en het kasteel van Rofette, door de JEgyptenaars Rafhid genoemd." Dezelve legt zeer vermaaklyk aan de westzyde van dienf tak van den Nyl, welken de Ouden den Bolbitifchen tak noemden, en die, gelyk Herodotus fchryft, door kunst gemaakt is; zodat men by het inkomen van dien mond der rivier, de ftad en het kasteel aan de rechterhand heeft. Deeze ftad word voor eene der aangenaamfte plaatfen van JEgypte gehouden; zy heeft omtrent
eene
(ƒ) Pococke Libr. 1. Cap. 4. Norden, Granger, en anderen. Sss 2
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
daaling en groote diepte.
Het wa-
er van 'ten put r brak.
Befchry. 'mg van 'e ftad .ofette.



5o8
HISTORIE van
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
Befchryving van het kasteel.
Koophandelvan Rofette.
eene halve myl in de lengte, en beftaat enkel uit drié ftraaten. Het omgelegen land is zeer vermaaklyk en vruchtbaar, gelyk ook de geheele Delta, aan de overzyde van den Nyl, die van alle kanten een bekoorlyk gezicht oplevert van lusthoven, boomgaarden en koornlanden, die allen zeer wel onderhouden en bebouwd worden..
Het kasteel van Rofette legt omtrent eene halve myl benoorden de ftad, aan den westlyken oever van de rivier. Het is een vierkant gebouw, met een' ronden toren op eiken hoek, en gewapend met eenige ftukken metaal gefchut. De muuren zyn van gebakken fteen en bekleed met gehouwen fteen, en worden onderfteld gebouwd te zyn ten tyde van de kruisvaarten ; doch na dien tyd zyn zy vernieuwd door Cheyk Begh. Een weinig verder, aan den anderen kant van de rivier , legt eene fchans, die met eenige ftukken gefchut gewapend is, en aan de oostzyde van het kasteel zyn de zoutpoelen, waaruit jaarlyks eene groote menigte zout vergaderd word. Wanneer men de rivier een weinig hooger opvaart, ontmoet men een' zeer hoogen berg, waarop een onde toren ftaat, die thans tot een wachthuis dient. Van deezen berg af ziet men landwaarts in eene wyde en diepe bedding, in de gedaante van eene halvemaan , die voor deezen door kunst fchynt gemaakt te zyn, doch die nu. verftopt en geheel uitgedroogd is. Rofette is langzaamerhand eene aanzienlyke handelplaats geworden, en levert eenige vry goede foorten van linnens en katoenen lywaaten op ; doch deszelfs voornaamfte handel beftaat in het vervoeren van vreemde goederen naar Cairo; naardien daar allerhande Europeaanfche waaren te fcheep van Alexandrie worden aangebragf, en van daar met kleine vaartuigen naar de Hoofdftad worden overgevoerd; als mede in het vervoeren van de goederen, die van daar afgezonden worden naar Alexandrie; om welke rede de Europeaanen hier hunne Vice-Confuls en Agenten hebben,
Olffli



AFRIKA. /Egypte. 505
om hunne zaaken waar te neemen, en de Turkfche re geering heeft hier een' Bey, een Tolhuis, en eene bezetting om alles in order te houden.
De derde plaats, waarin eene bezetting legt, en de tweede zeehaven is Alexandrie. weleer de Hoofdftad var geheel /Egypte; doch thans niets meer dan eene fmalk ftrook lands, en beroofd van allen haaren ouden luister. Wy zullen , om byzondere redenen , de nadere befchryving van deeze ftad overlaaten tot een byzonder artikel, en thans overgaan tot de befchryving van de drie overi ge fteden, waarvan Damiate de eerfte is, welke legt op den tegenövergeftelden uithoek van de Delta, van Rofet te af gerekend, aan den oosttyken tak van den Nyl, die door de Ouden, de Bubastifche of Pelufifche tak genoemd wierd. Deeze ftad is het Pelnfium der Ouden, fchoon dezelve thans verder van den oever afgelegen is dan ten tyde der kruisvaarten. Het is eene plaats, daar veel koop handel gedreven word, even als Rofette, en zelden gaat 'er een jaar voorby , of van daar vertrekken meer dan honderd fchepen met allerhande koopwaaren geladen , en wel voornaamlyk met ryst. Het ergst is , dat deeze haven niet minder bezocht word door zeeroovers, die de koopvaarders by hunne aankomst of vertrek overvallen en uitplunderen (g).
De ftad is vry groot, maar flecht bebouwd, en word voornaamlyk bewoond door visfchers, behalven de bezetting, die uit Janitzaren beftaat, derzelver inwoonders nebben den naam van het allerflechtst volk te zyn, dat in het geheel gebied van den Sultan gevonden word, en dat meest de vreemdelingen, en wel voornaamlyk de Europeaanen beleedigt, tegen welken zy, naar men zegt, een' doodlyken haat hebben ; die éérst ontftaan is ten tyde van de kruistogten, toen deeze ftad een der
voor-
C^). Mailier,, en anderen.
Sss &
1
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Alexandrie.
)
Stad en kasteel van Da-. miate.
Groote koophandel van Damiate.
D eszelfs inwoonders haaten en beleedigende Europeaanen.



5io HISTORIE van
voornaamfte toneelen van den oorlog geweest is, en de plaats daar St. Louis, Koning van Frankryk door de Turken gevangen wierd. Uit hoofde van deezen haat durft niemand in de ftad komen, op de Europifche wys gekleed. Men vind voorbeelden van Christen-Confuls, die door het volk vermoord zyn , en van anderen , die hebben moeten vluchten om een dergelyk lot te ontgaan. Daarenboven zyn de inwoonders geboren dieven, die de ankers en het touwwerk van de fchepen fleelen, en zich dan bedienen van de bemiddeling van aanzienlyke amptenaaren, om met den fcheepskapitein te handelen over den prys der teruggaaf; en dit alles doen zy in weêrwil van hunne wetten , die op de zwaarfle ftraf verbieden eenig ftuk, dat tot de takelagie van een fchip behoort, weg te neemen.
- Damiate word gedekt door een fterk kasteel, dat,
: naar men zegt, agthonderd jaaren en meer oud is (h). De visfchery van deeze ftad is zeer fterk op het Meer, dat door fommige fchryvers Mensiet, en door anderen
, lanis , en ook wel Beheir genoemd word , welk recht van den Bafha gepacht word voor veertigduizend piasters jaarlyks (z). Dit Meer, dat voor het grootst van geheel /Egypte gehouden word, is meer dan twintig mylen lang,
• en op de wydfte plaats agt mylen breed. Het begint naby Damiate, ftrekt zich oost en west tot aan het oud Pelufium, en word enkel van de zee afgefcheiden door eene zandbank , die omtrent eene halve myl breed is. Geduurende de overftrooming van den Nyl ontlast die Meer zich in de Middelandfche Zee, door drie takken of monden van die rivier, te weeten door den Mendefifchen, Tanitifchen en Pelufifchen mond. Dit Meer levert een' overvloed van allerhande visfchen op, die toebereid en ingezouten worden op veele kleine eilandjes, die digt aan
het
(ft) Pococke, ubi fupra, (/) Granger, Reis door ^Egypte.
XVIII.
boek. il
HOOFDST.
Befchry ving vat het kasteel.
Grootê visfchery in het Meer Mensiet i
ef Tank



AFRIKA. /Egypte. 5"
het ftrand leggen, en die vervolgens door de Syriërs er Nubifche Arabieren met groote graagte opgekocht worden, Ook word hier eene groote menigte kuit van barbeel, welke visch hier zeer veel gevangen word, ingelegd; de visfchers doopen die in gefmolten wasch, en dus word de zelve door geheel Turkye vervoerd. Zy visfchen op twee derleije wyzen in dit Meer, welke beide om haare byzon derheid opmerklyk zyn; de eerfte gefchied met een' tammen pelikaan, dien zy daarop weeten af te rechten, en die door middel van zyn' fynen reuk de visfchen weet op te fpooren , en dezelven in het net jaagt, dat op zekeren afftand halvemaanswyze uitgezet is. Om nu te verhoeden, dat de vogel niet al te veel visch opflokt, ftuuren hem twee visfchers, een aan elke zyde, met een koord , dat zy door zyne beide oogleden rygen , waardoor hy zwemt met gefloten oogen; terwyl zy ter wederzyde met hunne fchuiten roeijende de visfchen beletten zich te verfpreiden. De andere wyze van vischvangen gefchied met dolfynen , die hier zeer menigvuldig gevonden worden; deeze jaagen de andere visfchen naar het flrand in kleine flooten, die ten dien einde met voordacht gegraven zyn , en waarvan de mond met een net afgefloten word zohaast de visfchen daarin gevlucht zyn.
Damiate word gehouden voor een' der fleutels van JEgypte, om rede van deszelfs gewigtige zeehaven aan de < Middelandfche Zee; de inwoonders worden gefchat op vyf i en twintigduizend menfchen, behalven die van de voor-, ftad, welke aan de overzyde van den Nyl gelegen is,, en meest door zeevaarende lieden bewoond word. Onder t de inwoonders van Damiate rekent men omtrent vierhonderd Griekfche familiën , die hier het grootst gedeelte van den koophandel in ftand houden. Zy hebben hier eene kerk, een' Bifchop, en de vrye oefening van godsdienst, het klokluiden alleen uitgezonderd. Behalven deezen vind men hier veele vreemdelingen van allerhande natiën
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
Twee vreemde wyzen van vischvangen.
Groote xangelc'enheidn koop. andel an Daniace.



5
XVIII. t
boek. c
H, <.
HOOFDST. ^
1 1
I (
1
De Ta- '
byrinibus.
Befchry ving van denzelven volgens Doflor Pokocke.
12 HISTORIE van
iën en godsdienften. Men vind daar eene lange ftraat^ ie van den zeekant af tot aan de landzyde toe recht loorgaat, langs den oever van de rivier, en daar alle afaande en aankomende koopmanfchappen geladen en geost worden. De geheele plaats is met wallen omringd, lehalven aan den waterkant, en word geregeerd door :en' Aga en een' Kadi, die beiden door den Bafha aan;efteld worden. De voornaamfte handel beftaat in fyn ioek van allerhande kleuren, dat vandaar naar veele /reemde gewesten vervoerd word, en in gezouten barbelen , benevens derzelver kuit, waarvan wy hiervoor •eeds gewag gemaakt hebben (£)•
De naastdaaraanvolgende fterkte is die , welke haaren tiaam ontleent van den beroemden Labyrintkus der Ouden, of liever de vervallen overblyffels van dat prachtig gebouw. Deeze fterkte, die door de Arabieren genoemd word Cafr Canon, en gehouden is voor het.overblyffel van den ouden JEgyptifchen Labyrinthus, legt aan de zuidwestzyde van het Meer Moeris, en omtrent twee, of, gelyk anderen zeggen, drie mylen van hetzelve af, en kan thans zeer wel doorgegaan en doorzocht worden zonder kluwen. Dit gebouw is honderdzestig voeten lang, en tagtig voeten breed. Het voorportaal, dat in een' eenvoudigen fmaak gebouwd is , ligt thans voor het grootst gedeelte vervallen, en uit eenige trappen, die daarin aan de oostzyde gevonden worden , zou men kunnen gisfen, dat 'er eertyds eenige vertrekken onder hetzelve geweest zyn. De voorzyde van het gebouw is het meest vervallen , en de bovenverdieping is in het -midden ingevallen. Hetzelve is thans vier-en-veertig laagen fteenen, elke laag van negen duimen hoog, zodat deszelfs geheele hoogte drie en-dertig voeten is. Bovenop dezelve ziet men eenige overblyffels van eene kornis; doch des niet-
tegen-
iky Coppin's reizen door Syrië. Cap, 18. Vanfter, en anderen.



AFRIKA. JEgypte. 513
tegenftaande moet het gebouw hooger geweest zyn. Aan de drie andere zyden van het gebouw blykt het, dat nog eenige laagen fteen van fraai bruin marmer gelegen heb ben , die daaraf genomen zyn , welke verfierd waren met kornisfen, beeldwerk en andere verfierfelen.
Dit gebouw beftaat uit vier zeer groote zaaien, 'en eene die wat kleiner, en omtrent twaalf voeten groot is; bezyden welken verfcheiden kleiner vertrekken zyn (/). De ingangen van de groote zaaien zyn verfierd met dubbelde kornisfen, met gevleugelde bollen daarboven. Deeze zaaien worden onderfteld twintig voeten hoog geweest te zyn, eer zy met aard opgevuld waren, en zyn gedekt met fteenen, die zo lang zyn, dat zy van den eenen muur tot den anderen reiken ; en de kleiner vertrekken aan de zyden hebben misfchien gediend tot graftomben voor de dooden. De uitgang van het gewelf leid aan de westzyde naar een der groote vertrekken, door een gat, dat in hetzelve gebroken fchynt te zyn. Doctor Pococke onderftelt, dat dit de plaats is daar de gewyde krokodillen bewaard wierden. Ook is 'er een doorgang gebroken van het einde van het groot vertrek naar de bovenver- * trekken. Men vind nog veele omftandigheden daarvan" aangetekend, waarvan wy hier geene melding zullen maa ^ ken , dewyl wy befpeuren , dat onze fchryver het niet, mooglyk gevonden heeft eenige waarfchynlyke gisfing op*" te geeven nopens derzelver oogmerk en gebruik (jn)\& alles, dat wy uit den opftal van dit oud gebouw kun- tl nen opmaaken , is, dat het een paleis of eenig ander t openbaar gebouw fchynt geweest te zyn; en dat onder i deszelfs overblyffelen niets gevonden word, waaruit een *! oudheidkundige zou kunnen befiuiten, dat dit de beroem de JEgyptifche Labyrinthus der Ouden is. f
Eer
(/) Granger, ubi fupra. (/») Pococke, ibid.
Hedend.Hist.XIII.D.II.St. T;;
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST,
Befchryving der vertrekken.
Onzeerheid'er gis'ngen naens dit ■ebouw.
Blyken 'at het iet de eroemde abyrinïus der )uden eweete



XVIII.
boek. 1 ii. ( HOOFDST. -
1
Tegenwoordigetoeftand tan Alexandrie.
^Nood Taaklyk heid om het volk en deszelfsaart te leeren kernen.
r4 HISTORIE van
Eer wy van het kasteel van Caroon affcheiden, zullen vy nog aanmerken, dat het insgelyks befluurd word Ioor een' Aga en een' Kadi, die beiden door den Bafha vorden aangefteld; de eerstgemelde is gefield om de fchat;ing in te vorderen , waarvan hy een gedeelte naar Con'lantinopolen moet zenden , en het ander gedeelte naar Cairo, ter betaaling van het krygsvolk. («).
Na deeze fterkte volgt die van Adjeroute, welke men onderftelt het oud Hiërapolis geweest te zyn. Deeze plaats legt omtrent negen • en • twintig uuren van Cairo, aan den weg naar Mekka (P); doch bevat niets aantnerkenswaerdigs. Het kasteel is een oud vierkant gebouw, de bezetting gering, onbedreven en flecht beteugeld (o).
Thans zullen wy overgaan om onze leezers eene befchryving van Alexandrie te geeven, dat is, niet van deszelfs aloude grootheid, waarvan wy in onze Oude Historie breedvoerig gefproken hebben , maar van deszelfs tegenwoordigen toeftand , om dat het de eerfte plaats van /Egypte is, daar de Europeaanen voet aan land zetten, en zich moeten leeren gewennen aan de hen vreemde zeden en gewoonten van dat land, aan de ongemakken, die zy daar moeten ondergaan, en eindelyk aan de verachtingen, befpottingen en beleedigingen , die zy van de ruwe en domme inboorlingen moeten dulden.
Voor-
(») Norden, en anderen.
(o) Pococke, Libr. 3. Cap. 1. Granger, Cap. 13. Maillet, en
anderen. .
(P) De Arabieren rekenen, dat het twee-en dertig uuren is of, zo als zy het noemen, vierhonderd en tagtig Derajes, waarvan vyftien op een uur gerekend worden; dit verfchil ontftaat uit het verfchil van den weg, dien de Karavaan verder omneemt ; dewyl deeze omweg genoegzaam zich zo verre uitftrekt als het Meer der Pelgrims van Cairo afgelegen is, daar deKaravaan zich nederflaat, en vanwaar de optogt begint (*). (_*) Pococke, «bi fupra. L. 3. C. 1.



AFRIKA. JEgypte. 515
Vooreerst moeten zy verwachten, dat zy in de plaats van die oude prachtige gebouwen-, waarvan zy gehoord of gelezen hebben, niets zullen vinden dan ruinen, ftukken van kostbaare muuren, wankelende kolommen en vervallen kasteelen ; da heeriykfte tempels in eenvoudige mosqués verkeerd; de fraaifte ftukken der bouwkunde zonder overleg hier en daar in nieuwer gebouwen inge ; lascht; en fomtyds gebruikt tot het opbouwen van een \ gemeen huis; het paleis der oude Koningen veranderd in< eene gevangenis voor flaaven; de voorheen zo talryke en < vermoogende inwoonders verfmolten tot een' hoop van laage fchepfelen, dienaars en flaaven, die fteeds bezig zyn met laaden en losfen, en koopmanfchappen af en aan te brengen; naardien de koophandel nu de eenige zaak is, waardoor deeze ftad nog eenigzins bekend is in vreemde landen, en deezen heeft zy enkel te danken aan haare bekwaame legging, en haare twee havens, eene aan elke zyde; waarvan da oude gefchikt is voor de fchepen der v onderdaanen van den Sultan , en de nieuwe voor die, ^ welke uit Europa en andere waerelddeelen komen, overeenkomflUg haare oude havens, naamlyk de Afiatifche en de Afrikaanfche. Daar is echter een groot onderfcheid tusfchen beiden, naardien de eerstgemelde ruim, gemaklyk, veilig, en wel onderhouden is, en alleen dit gebrek heeft, dat de ingang moeijelyk en gevaarlyk is, uit hoofde van deszelfs engte, en te meer dewyl dezelve hier en daar bezet is met rotfen; maar wanneer men eenmaal dnar binnen is vind men eene fchoone ruime haven, die omtrent eene myl lang is, en ruim genoeg voor meer dan duizend fchepen.
De andere haven integendeel, die de nieuwe genoemd . word, om rede dat dezelve ten tyde van de Griekfchew Vorften van de voorige is afgefcheiden geworden, door" een' dam, die zich uitftrekt van het vast land af tot aanjjj den oostlyken hoek van het Eiland Antirhodus, is op /y Ttt 2 veele
XVIII.
boek,
ü,
HOOFDST.
De ftad 's thans '?eroofd 'an allen ier zeiver wden 'uister.
Befchry-
'ng van '3 twee avens.
De nieu. 3 haven ongele, rn en waar.
i.



<ió HISTORIE van
XVIII. ■ boek. : ii.
HOOFDST.
De twee kasteelen van dezelve.
De twee
hoofden, van de haven.
/eele plaatfen zeer ondiep, en zo rotfig, dat by onftuinig weder dezelve zeer gevaarlyk is voor de fchepen, lie daarin ten anker komen. De mond van deeze haven word befchermd door twee kasteelen, die echter (lecht onderhouden en in den Turkfchen fmaak gebouwd zyn , cn gelyk ook allen de andere gebouwen oneindig veel te kort fchieten by die pracht en grootheid, waardoor deeze ftad oudtyds zo beroemd was. Deeze kasteelen worden genoemd het groot en het klein Phariüon. In het midden van het groot Pharillon is een klein torentje, op wiens top eene lantaren ftaat, die alle avonden verlicht word, doch deeze word zo flecht onderhouden , dat die byna nooit een genoegzaam licht van zich geeft. Het eiland, waarop dit kasteel legt, was oudtyds met het land vereenigd door een' hoogen dyk en twee bruggen van negenhonderd fchreden lengte; doch dit alles is zedert vervallen en door het water overdekt, zowel als de beroemde waterkeering, die Keizer Hadrianus aan het uiteinde van de kaap Pofidium heeft doen opbouwen ; by ftil weder kan men de overblyffelen van deeze beide gedenkftukken nog boven het water zien.- Eveneens is het gelegen met het ander kasteel, dat het kleine Pharillon genoemd word; daar men zelfs geen voetfpoor meer kan vinden van die wydvermaarde Bibliotheek , welke ten tyde van Ptolemceus Philadelphus voor de fchoonfte gehouden wierd , die ooit in de waereld 'was bekend geweest. Deeze twee Pharillons zyn aan ht t vast land gehecht door twee dammen , waarvan die van het eiland Pharos de grootfte is, en gedeeltlyk van gebakken, en voor het overige van gehouwen fteen is opgemetfeld. Dezelve rust op gewelfde boogen van het een eind tot het ander, die in de Gothifche manier gebouwd zyn, en door welken het zeewater in- en uitvloeit. De andere dam heeft niets merkwaerdigs, dan alleen twee bochten, of flingers, die in tyd van nood tot



AFRIKA. /Egypte. 517
1
verdeediging kunnen dienen, en die beiden, de eene aan de rechter, en de andere aan de linkerzyde op het vast land uitloopen. Doch, naardien dezelve door de menigte van zichtbaare en blinde klippen zeer gevaarlyk zyn, is het altoos veiligst een' Turkfchen loots, die daartoe gefield is, aan te neemen (p).
De oude zyde van de ftad levert aan het oog een wonderlyk mengfel van allerhande voorwerpen op; oude overblyffels met nieuwe gebouwen doormengd, fommigen nog geheel; anderen vervallen, gebroken; eenigen half boven den grond, en weder anderen genoegzaam geheel onder de puinhopen begraven. De buitenmuuren van de flad zyn van gehouwen fteen , en nog in een' zeer goeden ftaat, fchoon het blykt, dat zy oud zyn, uit de juistheid en regelmaatigheid van de boogen en gewelven. Dezelven worden geflankeerd door halfronde torens van omtrent twintig voeten overkruis, die een' afftand hebben van honderd • dertig voeten. By elke toren is een trap om boven op de wallen te klimmen, daar men een' wandelweg vind , op gewelven gevestigd ; die zo als dezelve zich nog tegenwoordig vertoont, de geheele ftad fchynt omvat te hebben, behalven het Koninglyk paleis> aan de noord-oost-zyde. De binnenmuur van de oude flad, die van den tyd der middel-eeuwen fchynt te zyn, is veel hooger en fterker dan de oude, en word gedekt door zwaare torens; waaronder twee uitmunten door derzelver grootte en goed onderhoud, die gelegen zyn aan de noordwestzyde naar den kant van de nieuwe ftad, aan den oever der zee. De overblyffelen der oudheid, die hier gevonden worden, zyn zodanig misvormd en vervallen door verwoesting en verwaarloozing, en anderen zyn zo diep onder het zand en vuilnis bedolven, dat van die allen niets voor een' reiziger aanmerkenswaerdig is dan de
Kolomi
C$0 Norden r ubi fupra.
Ttt 3:
XVIII.
BOEK. ii. HOOFDST»
üiter-
Jyk voor. komen van de ftad.
Derzelver muuren en torens,.



518
HISTORIE van
XVIII.
boek.
. II.
HOOFDST,
De Kolom van Pompejus, en de JSlaalden van Cleopatra
DeWa terbakken en derzelvet Kanaal,
Getal ei aart dei inwoon ■ ders.
Koophandel.
Dezelve word meest ge dreven door de Christene: ««Jooder
Kolom van Pompejus en de twee Naalden van Cleopatra, waarvan de eene nog overëind ftaat; maar de andere reeds om verre gevallen is. Doch , dewyl deeze allen zo omftandig befcmeven, zyn door allen de Reizigers , die deeze gewesten bezocht hebben, zou het overtollig zyn daarvan een verflag te geeven in een werk van dien aart gelyk het onze is ( q). Het eenig ftuk dat, behalven deezen , tot nog toe den tand dés tyds ontkomen is, in deeze ftad, is een' groot gedeelte der waterbakken , die jaarlyks gevuld worden met water uit den Nyl, door middel van eene graft, die het Kanaal van Cleopatra genoemd word, en die omtrent twee mylen van Rofette af zyn' oorfprong heeft, en dus het water in de ftad brengt, dewyl dezelve geen ander versch water heeft. Deeze fchoone waterbakken, die oudtyds deeze groote en volkryke ftad genoegzaam konden voorzien , zyn nu verminderd tot op een getal van zes, die nog daarenboven flecht onderhouden worden, terwyl de overigen geheel met aarde zyn opgevuld.
i Alexandrie word thans gerekend veertien- of vyf"tien-duizend inwoonders te bevatten; die een vreemd mengelmoes van allerhande natiën uitmaaken uit verfcheiden vreemde landen en uit allen de deelen van het Turkfche Ryk; die over het algemeen meest allen geneigd zyn tot fteelen en bedriegen en tot oproermaaken, indien de geftrengheid der regeering hen niet in bedwang hield. De Franfchen en de Engelfchen dryven hier een' fterken handel, en houden hier elk een Conful. Ook komen daar jaarlyks eenige Venetiaanfche fchepen, doch onder Franfche vlag en onder befcherming van den Franfchen Conful. Men vind hier ook eenige Griekfche, Armenifche en veele Joodfche kooplieden , die den meesten handel dryven met de j Europeaanen, het zy als makelaars, of voor eigen rekening.
De
(?) Zie hierover Maillet, Pococke, en anderen.



AFRIKA. JEgypte.
5*9
De Christenen, die hier woonen, en wel voornaamlyk die van de Griekfche en Koptifche Kerk, zyn meestal zeer arm, zodat hunne eertyds zo beroemde hoofdkerken , te weeten de Kerk van St. Marcus en de Kerk van St. Catharina, beginnen te vervallen (r). De eerstgemelde is reeds veranderd in eene Mosqué, en heeft nog den naam van de Mosqué van duizend en eene pilaaren ; waarvan, naar het zeggen der reizigers, nog vier ryën ftaan aan de zuid- en aan de westzyde, maar aan de twee andere zy. den niet meer dan eene ry (sj. De Kerk van St. Atha. nafius heeft ook reeds hetzelfde lot ondergaan (*). Echter hebben de Grieken en de Kopten beiden nog hunne kerken, toegewyd aan St- Marcus en aan St. Catharina, waarin zy cathedraale dienften doen, een ieder naar zyne eigen kerkgebruiken; terwyl zy beweeren, dat deeze de waare kerken zyn , die ter eere van deeze Heiligen gefticht zyn geworden op , of naby de plaats , daar zy de marteldood ondergaan hebben. Ook vertoont een ieder van deeze twee feóten eenige gewyde overblyffelen , onder anderen den Patriarchaalen Stoel van den Euangelist, en een ftuk van de pilaar, waaraan St. Catharina onthoofd wierd, waarin eenige roode vlakken gezien worden , die, naar hun zeggen, vlakken van het bloed van deeze Heilige zyn, Een der nieuwfte reizigers meld ons, dat deeze twee kerken elkandere zo gelyk zyn, dat ééne befchryving voor beide volftaan kan; het eenige, dat hy nog by de voorgemelde overleveringen voegt, is, dat deeze beide kerken donker, morfig en gering zyn , en daarenboven zodanig opgevuld met lampen, dat men de ^ zelve veeleer voor Indiaanfche Pagoden zou aanzien dan5 voor Tempelen van den eenigen waaren God; waaruit6 hy dan dit befluit trekt, dat de Heilige Marcus veel def 1 tiger bediend word in zyne kerk te Venetië, dan in zynef
kerk «
CO Norden ubi fupra. CO Granger. CO Pococke,. ubi fupra.
XVIII.
BOEK» II.
HOOFDST.
Mosqué van duizend en eene pilaaren.
De Keren van t. Marcus n St. Calarinaering, 'anker en lorfig.



XVIII.
boek.
n.
HOOFDST.
Klooster van Franciscaanen,
Stads regee ring en bezetting.
t
Onvrucht-
HISTORIE VAi»
kerk te Alexandrie («). De Roomschgezinden hebben hier ook een klooster van Franciscaanen, hetwelk onderhoorig is aan dat van Jerufalem ; de Franfchen oefenen hunnen godsdienst in de Kloosterkapel; en de monniken, die genoegzaam ' geheel door hen onderhouden worden, bekleeden de plaats van priesters of kapellaanen.
Deeze ftad word, even gelyk de andere fteden van dit Land , geregeerd door een' Aga , die een' Kadi en een' Onder-Bafha onder zich heeft, en deeze allen worden door den Opper-Baf ha of Landvoogd aangefteld. Ook heeft dezelve eene geringe bezetting, die gelegerd is in het groot kasteel aan den zuidwestlyken uithoek, waarin geen Europeaan word toegelaten. Ook zyn hier altoos eenige Arabieren binnen de ftad gelegerd , die na zonnenöndergang de wegen onveilig maaken, wanneer de inwoonders zich in hunne huizen begeven hebben ; doch het grootst gedeelte der bezetting, die uit een klein getal Janitzaren en Azafs beftaat, is gelegerd in de twee Pharillons; daar de Aga, of Stadvoogd, insgelyks zyn verblyf houd. Dit krygsvolk is zeer trotsch en baldaadig niet al. leen tegen de vreemdelingen maar zelfs tegen de koopen handwerkslieden, hoe aanzienlyk en nuttig die ook
moogen zyn. ,. ,'' \
De Franfchen zeiven, die hier zulk een fterken koophandel dryven, en daarenboven hunnen vasten Conful hebben, die onderhoorig is aan den Conful te Cairo, hebben dikwyls veele onaangenaamheden ontmoet, en zyn zelfs eens genoodzaakt geweest om door groote gefchenken aan den Opper Bafha by de Stadsregeering recht te verkrygen tegen de baldaadigheid en moetwil van een' deezer Janitzaren (w).
De grond rondom Alexandrie is zo vlak en laag, dat
de
t» Norden, Vol. i. p. 42.
O) Norden, ubi fupra, pag.43. & teqq. Pococke.



AFRIKA. JEgypte.
521
de zeelieden daar byna geene landmerken hebben, dan al leen de toren der Arabieren, die omtrent twaalf myler ten westen van de ftad ftaat, en de bovengemelde Kolom van Poïnpejus. Deeze grond brengt geene graanen of gras voort, maar is overal zandig , en levert niets op dan alleen eenige weinige dadels (x); zodat men zich met recht mag verwonderen, dat de beroemde ftichter van eene zo groote en prachtige ftad, heeft kunnen befluiten dezelve aan te leggen op een' zo woesten en dorren grond , die daarenboven zo moeijelyk voor den zeehandel is , en zulk een groot gebrek aan water, brandftoffen en zoveel andere levensbehoeften heeft; doch men moet tevens verbaasd, ftaan , over de grootmoedigheid der Ptelemeüsfen onder welker regeering deeze ftad, in weerwil van alle deeze ongelegenheden, eene der volkrykfte en magtigfte fteden van de waereld geweest is.
De laatfte ftad in JEgypte, die eenige aanmerking verdient, is Siïëz, die, fchoon zy door fommige fchryvers. in het Troglodytisch Arabie gefield word, echter door Pto ■ lemceus word aangehaald als eene der voornaamfte fteden' van JEgypte, en die thans ook werklyk onder den Bafha van Cairo ftaat. Deeze ftad is een zeehaven van veel belang, aan de landengte van dien naam gelegen daar' Afis en Afrika zich vereenigen ; zy legt zeer voordeelig^ op een klein fchierëiland, dat zeer ver in de Roods Zee1 zich uitftrekt, en omtrent een en-dertig mylen ten zuidoosten van Cairo gelegen is. Door deszelfs gelegene nabyheid, en de haven van Gedda, is deeze ftad de ftapelplaats geworden van alle koopwaaren, die van het eenv land naar het ander overgevoerd worden, gelyk zy oud-1 tyds ook die der Oostindifche goederen was. Suêz is nog de vergaderplaats der JEthiopiers, die hier de rykfte koopmanfehappen uit Indie aanbrengen, zo als fpeceryen,
aller-
O) Granger, en anderen.
Hedend.Hist.XIII.D.1I.St. Vvv
XVIII,
BOEK. II.
HOOFDST.
baarheid van den grond.
Suëz een lerucht» Zeeha. :en.
Waar lezelve ■elegen s.
Derzeier koop. andel.



XVIII.
boek. II.
HOOFDST.
Regeering der Jlad.
De Ie yensmid delen ■worden van Cai aange* kragt.
$22 HISTORIE vi»
allerhande foorten van droogeryen, amber -grys, muskus, veelerleije edelgefteenten, en "meer andere kostbaarheden; welke vervolgens te land naar Cairo vervoerd worden, en van daar langs den Nyl naar Alexandrie, daar zy ingefcheept en naar Europa gevoerd worden.
De ftad word geregeerd door een' ftadvoogd, die den titel voert van Kapudan, of Admiraal; hy houd het opzicht over de zeezaaken , en heeft een' Kaymakan , of Stedehouder, onder hem, dis de burgerlyke zaaken waarneemt. D? bezetting beftaat uit driehonderd mannen, de eens helft janitzaren , en de andere helft Arabieren; de laatften ffen onder het bevel van hun eigen' Cheik, die den titel van Sadar heeft. De Kapudan en de Kaymakan handelen' in hunne wederzydfche bedieningen of ieder afzonderlyk, of gemeenfchaplyk, naar dat hun belang zu?ks medebrengt. De Kaymakan houd fteeds zyn verblyf in de ftad, doch de Kapudan niet langer dan de fchepen in de haven leggen. Doch eigentlyk heeft de Arabifche Cheyk wel het grootst gezag, wanneer hy goedvind zich in eenige zaaken te mengen ; om dat de ftad geen ander versch water heeft, dan hetgeen daar aangebragt word van eene plaats, die omtrent drie uuren zuidoostwaarts van dezelve is afgelegen aan de overzyde van de Roode Zee- en de Cheyk op het minst misnoegen den toevoer van hetzelve beletten kan. Dit water, dat van zo verre moet gehaald worden, is ziltig van fmaak en niet minder ongezond, en word echter tegen vyf ftuivers de emmer betaald.
Dit is het eenig gebrek niet, dat in Suëz gevonden ' word, want het geheel omgelegen land brengt byna geenerhande levensmiddelen voort; zodat de inwoonders ge.0 noegzaam alle hunne mondbehoeften, tot moeskruiden en wortelen toe van Cairo moeten ontbieden. Omtrent twintig uuren in den omtrek van deeze ftad, ziet men niets anders dan een' onvruchtbaaren zandgrond, zonder hui.
zen.



AFRIKA. JEgypte. 523
zen, menfchen, vee, of eenige groente. De inwoonders zyn voor het grootst gedeelte Mohammedaanen, -uitgezon derd omtrent zestig Griekfche Familien, en eenige weini ge andere Christenen, De ftad is klein, doch de huizen, en byzonderlvk de openbaare gebouwen , de kade, die vry lang en fraai is, de pakhuizen en de Mosqués zyn van eene zeer opmerklyke foort van fteen , die zaamengefteld is van veelerhande hoorns en fchulpen , die door de natuur zo vast aaneen gehecht zyn, dat men die niet anders dan met een' bytel of hamer vaneen kan fcheiden;, en wanneer desze fteen gepolyst is, heeft dezelve een glans, die weinig minder is dan die van het fynfte marmer. Men vind in deeze ftad vier fraaije Mosquës, en eene Griekfche Kerk. De haven» ftrekt van het noorden naar het zuiden, maar is noch ruim, noch diep; by laag water is derzelver diepte niet meer dan vyf voeten, zodat geene galeijen of andere fchepen daarin kunnen komen , dan na alvorens een gedeelte van hunne laading gelost te hebben. De groote fchepen ankeren op eene andere plaats omtrent anderhalf uur vandaar, daar eene goede en veilige legplaats is. De fchepen , die van Siïëz naar Gedda vaaren, zyn meestal op de Indiaanfche wys gebouwd. Deezen zyn gewoonlyk van tagtig tot honderd lasten groot, en geboord op dertig ftukken gefchut, fchoon zy zelden meer voeren dan twee, en de overigen enkel draaibasfen. Men vind geene pompen in dezelven, maar het volk gebruikt lederen emmers om het water daaruit te fcheppen, door middel van een windas; ook zyn zy niet gewoon versch water in vaaten mede te neemen, te meer naardien dit niet zeer noodzaaklyk is op dergelyke togten, daar zy enkel langs de kust en door. gaans voorwind zeilen , zodat zy niet meer water medeneemen dan naar evenredigheid van het getal der reizigers, die zy aan boord hebben. De ftad is niet beter voorzien van gefchut dan de Vvv 2 fche^
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST»
Slechte Iaat van



5*4
HISTORIE van
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
verweering.
Onfmaa kelyke e ongezon de visch
(v^ Granger, ubi fupra, Cap. ïo»
fchepen, want derzelver gantfche artillery beftaat tut tweeen twintig ftukken oud gefchut, dat meestal plat op den grond legt, en naauwlyks bruikbaar is. En dus is het zeer goed , dat de inwoonders hetzelve zo weinig van nooden hebben, en zo weinig voor eenige vyanden behoeven te vreezen. Thevenot maakt melding van eene foort van barak aan den zeekant, die omringd is met houten palisfaden, waarin negen flangftukken leggen, van verfchillende grootte, onder welken een van eene verbaazende lengte en grootte gevonden word. Een weinig van de ftad af, ziet men op eene hoogte de ruïnen van een oud kasteel, dat men onderfielt door de Franfchen gebouwd te zyn ; waarin thans nog een buitengemeen groot ftuk gefchut gevonden word, waarby het gemeene volk zich verbeeld, dat een groote fchat begraven legt, doch die door kwaade geesten bewaakt word. De Iiapu. dan van Suéz houd twee galeijen benevens eenige andere gewapende fchepen, om in dat gedeelte van de Roode Zee te kruisfen. De visfchery omftreeks Siïëz is byna geene aanmerking waerdig ; naardien de visch, die daar gevan'l gen word weinig in getal, en nog daarenboven ongezond en onfmaaklyk is; fchoon, naar men zegt, het water van de Roode Zee niet zo zout is als dat van den Oceaan en van de Middelandfche Zee (y). Voor het overige beftaat die in paarlemoer- en andere fchulpen, die naar Cairo verzonden worden.
Wy hebben reeds by veele gelegenheden gefproken van de landengte van Suéz, en van de veelvuldige poogingen, die de Romeinfche Keizers en de Koningen van JEgypte gedaan hebben, om dezelve door te graaven, en dus de twee zeeën met eikanderen te vereenigen. Derhalven behoeven wy niets daarby te voegen dan dit alleen , dat men nog tegenwoordig daar eene diepe graftr
ziet»



AFRIKA, JEgypte. $t$
ziet, die van het noorden naar het zuiden loopt, omtrem een uur ver van de ftad af, welke zich fchynt uit te ftrekken, tot onder het ftuifzand , fchoon die daardoor geheel opgevuld is, en onderftelt word een overblyffel te zyn van die vergeeffche onderneeming, welke aanleiding gegeven heeft tot het fpreekwoord hthmum fodere, de Land-engte doorgraaven.
In ons verflag wegens de Christelyke Godsdienften, die in JEgypte geduld en geoefend worden, behooren wy eenig bericht te geeven nopens den Patriarch, die de Me tropolitaan is van allen de Oosterfche Christenen in dit Land, zowel als van de Kopten en Eutychiaanen, Men verze kert, dat meer dan honderd - veertig bisdommen in JE gypte, Syrië, Nulde en andere landen van Afrika aan zyn Patriarchaat onderworpen zyn , behalven de Abana, of Bisfchop der Abysfiniers, die ook door hem aangefteld en gewyd word, gelyk wy in het vervolg zullen zien. Het ongelukkigst is, dat deeze Bisfchoppen en allen de Koptifche geestelyken en leeken zodanig onderdrukt worden door de regeering, dat zy niet alleen moeten zuchten onder de bitterfte armoede, maar ook, dat nog meer te beklaagen is, onder de diepfte onkunde , reeds van den tyd af, dat zy^de leer van Eutyches hebben aangenomen (Q.); waardoor zy, nadat deeze leer op het vierde
Con-
C Q ) Eutycftes, Patriarch van Alexandrie, was de eerfte, die ftaande hield, dat 'er maar ééne natuur in Jefus Christus was, om welke fielling hy geëxcommuniceerd cn gebannen wierd, en i.i deeze ballingfcbap overleed; doch niet zonder, voordien tyd, veele aanhangers , waaronder zelfs perfoonen van den hoogden rang waren, gekregen te hebben. Hy wierd hierin gevolgd door Dtoscorus ; die om zyn' voorzaat wraak te verfchaffen, een Concihe beriep te Ephefen tegen dat van Chalcedon , daar deeze veroordeeld was geworden door zeshonderd - en - dertig kerkhoofden,-vari welken Paus Leo de voorzitter was, welke allen Dios-
corus
Vvv 3
: xvm.
boek.
11
HOOFDST,
De Me.
tropolitaan der Christenen , cn het getal der Bisfchoppen , die onder hem (laan.



/a6
HISTORIE vam
iroOFDST.
XVIII.
boek. ii.
üerK
torus met zyn Concilie op hunne beurt ook in den ban deed. Dis is de oorfprong geweest van de (cheuring der Latynfche-en Aiexandrifche Kerken ; die tot heden toe is blyven voortduwen, in weêrwil der poogingen van de Roomfche Zendelingen , om de Kopten met hunne kerk te herëenigen. ... „
Van dien tyd af hebben de Patriarchen den titel van Papa, dien zy even als de Bisfchoppen van Romen aangenomen hadden, weder afgelegd, en eene wet gemaakt, waarby aan hunne opvolgers wel (cherpelyk verboden wierd dien ooit weder aan te neemen. Dioscorus wierd om zyn' onbefcheiden' yver geftraft, en insgelyks in den ban gedaan ; hy wierd uit zyn patriarchaat verdreven, en ftierf in ballingfehap, dewyl hy fteeds bleef weigeren, om voor het Concilie te verfchynen. Prolerus , die door het Hof van Confiantinopolen in zyne plaats tot Patriarch benoemd was, wierd in de kathedraale kerk vermoord op Goeden Vrydag in het jaar 477 , in een oproer verwekt door de Monophyftten, die reeds een' anderen Patriarch gekozen hadden. Van dien tyd af zyn 'er twee Patriarchen te Alexandrie geweest, een van de Griekfche en een van de Koptifche Kerk, tusfchen welken een altoosduurende twist geheerscht heeft, tot dat het de Voorzienigheid behaagd heeft die beiden te doen bukken, eerst onder het juk van deFatemtte Kalifs, en daarna onder het nog veel drukkender juk der Turken.
De Kopten hadden echter het ongenoegen van te moeten zien, dat de Griekfche Kerk meer en meer de overhand kreeg, en dat de hunne naar evenredigheid verminderde; en dezelve was werklyk reeds zeer laag gedaald , toen de geleerde Jacobus Zanzales; Bisfchop van Edesfa, de gevoelens der Monophyftten begon te verdedigen; en dezelven zo door zyne wyze fchriften, als door zyn onvermoeid doorreizen van meest allen de Oosterfche Landen weder verlevendigde en uitbreidde; waarom hy ook zedert by de geheele Sefte grootlyks in aanzien gehouden is geworden, zelfs in zo verre, dat zy zich , naar zynen naam, Jacobiten genoemd hebben. Doch de andere Christenen en de Turken noemen hen nog by den ouden naam van Kopten; zelfs worden zy door fommigen der eerstgemelden fpotswyze Kufti, of Gordeldraagers genoemd, om daardoor te kennen te geeyen, dat zy flechts Chris• tenen
Concilie te Chalcedon veroordeeld was, en zy echter niet van dezelve wilden afwyken, blootgefteld wierden aan den banblikfem zowel van de Griekfche als Latynfche



AFRIKA. JEgypte.
527
Kerk, en door beide, en wel inzonderheid door de laatfte verklaard wierden voor hardnekkige ketters, uitvaagfels van de Christenkerk, en onwaerdig den naam van Christenen te draagen.
In dien ftaat van gehaatheid , verachtheid en elende hebben zy fteeds moeten leeven, dat niet weinig toegebragt heeft om hen te verharden en te verbitteren, tot aan den inval der Turken in /Egypte; toen zy, eensdeels uit wraakzucht tegen de Grieken , en anderdeels uit hoop van onder de regeering van deeze magtige veroveraars een beter lot te zullen genieten, zich met groote bereidwillig heid by hen vervoegden, ten hoogfte verblyd omdat zy eene zo gunftige gelegenheid gevonden hadden om de Grieken alle de wreedheden ^n onderdrukkingen, die zy hen hadden
aan-
tenen zyn van den gordel af opwaarts, doch dat zy daar onder het Joodsch kenmerk draagen (O- Want zy hebben zeden hunne fcheiding, hetzy dan uit partydigheid , of in navolging van hunne nabuuren de Abysfiniers, de befnydenis en meer andere Joodfche plegtigheden aangenomen, waarvan wy in het vervolg nader zullen fpreeken. Ook hebben hunne monniken , die door geheel JEgypte verfpreid zyn, en in armoedige cellen tusfchen de rotfen en bergen leeven, zeer veel overgenomen van het eenzaam leven der oude Joodfche Kluizenaars, die in Judea en Syrië EsJecn, en in JEgypte Tlierapeuten genoemd wierden, voornaamlyk hun lang vasten , zingen , bidden en andere geftrengheden. Hun Patriarch houd zyn verblyf in het klooster van St. Macarius, met nog omtrent twintig Monniken, die meestal van veld- en akkervruchten, die zy zeiven aankweeken, leeven. Hunne kapellen, cellen en kerkbehoeften zyn , even gelyk hunne kleeding, tuinen, enz. in sEgypte zeer armoedig. De Coptifche Monniken in Syrië en Patcestina onderhouden hunne kerken en kloosters veel beter, cn zyn ook over het algemeen meer befchaafd en geleerd; daar die van /Egypte door hun eenzaam leven eene foort van gemelykheid krygen, die gepaard met hunne onkunde en ftyfhoofdigheid hen byna geheel en al onbekwaam maakt voor de menfchelyke zaamenleeving. (f) Purchas, Relat. Libr. 6. Cap. 5. Roger, Terre Saiure Libr. 2. Cap. 4, Pari Addit. ad Leon, Afric. p.ig, 350, Pococke, Granger, en anderen.' ~
XVIII.
BOEK. II.
hoofdst.
De Kop-
tifche Christenen hezen de zyde der furken.



XVIII.
BOEK. II
HOOFDST,
Zy verkrygenvan hen de bevestigingvan hunnen Patriarchin allen zyne voorrech ten.
Deszelj groot aanzien in vroe ger tyden.
520 HISTORIE va»
aangedaan , met woeker betaald 'te zetten. Ook worden zy befchuldigd van buitengemeen tegen hen gëyverd te hebben ; door welk middel zy van de overwinnaars verkregen hebben , dat hunnen Patriarch in allen zyne voorrechten en vryheden bevestigd is geworden, waarvan zyne opvolgers altoos het genot behouden hebben; zelfs hebben zy eene foort van meerderheid gekregen boven de
' Griekfche Kerk, wier Patriarch insgelyks zyn' zetel heeft in de Hoofdftad, als Opperhoofd van zyne Kerk, zedert dat deeze zich van de Latynfche of Roomfche Kerk heeft afgefcheiden. Hieruit is die hevige verbittering, en die onchristelyke haat tusfchen de Griekfche en de Koptifche Christenen, zedert hunne onderwerping aan het Turkfche
' juk , ontftaan , welken de Roomschgezinde Zendelingen tot nog toe te vergeefs hebben zoeken weg te neemen, door hen te overreden, om zich aan den ftoel van Rome te onderwerpen.
De voornaamfte ftelling, waarin de Koptifche Christenen van "de twee andere kerken verfchillen , is, dat zy flechts ééne natuur aan Jefus Christus toekennen. Hunne leer is allereerst in JEgypte en Syrië voortgeplant even als de leer van Mohammed, veeleer door vuur en zwaard,
jdan door rede en overtuiging. Hunne Patriarchen te Alexandrie waren zo ryk en magtig, dat zy een overheerfchend gezag over de geestlyken en leeken wisten te verkrygen, waarvan de kerklyke historie van die tyden overvloedige bewyzen oplevert f 2), die wy voorbedachtelyk voorbygaan als niet tot ons beftek behoorende. Ook behoeft men zich niet te verwonderen, dat zy hun gevoelen zedert dien tyd door dezelfde middelen hebben ftaande gehouden. Hunne geestlyken, overtuigd van hunne eigene
onkun-
O) Zie Socrat. Conftantinop. C. 14. & 15. Eutich. Annal. Alex. fub Anno 410. & feqq, Asfeman. Biblioth. Or. T. 2. Renaudot, Liturg. Or. U Crofe Hist. Christian. /Ethiop. en anderen.



AF R I K A. JEgypte. 525
onkunde, hebben zich altoos gewacht van met die der Griekfche of Latynfche Kerk omtrent de verfchilpunten in gefprek te komen ; en wanneer zy zulks al eens niet kunnen vermyden dan beroepen zy zich op hunne oude overleveringen, en zeggen, dat het godloos en vermeten zou zyn wyzer te willen weezen dan de Oudvaders.
Deeze afzondering heerscht zowel in hunne plegtigheden als in hunne leerftellingen. Zy hebben , even als de Ahysfiniers, eenige Joodfche kerkgebruiken aangenomen, die zy met veel yver en naauwgezetheid onderhouden , fchoon dezelven reeds in de vroegfte eeuwen door de andere Christenen zyn afgefchafc. Dit blykt uit de befnydenis, welke zy, indien men uit de onderhouding daar.; van eenig gevolg mag trekken, voor een zo gewigtig ge-' deelte van den godsdienst houden, dat zy dezelve aan beiden \ de Sexen werkftellig maaken; en zy zyn zelfs zo naauw- ■ gezet op dit punt, dat, in het jaar 1689, een der aan t zienlyktïe perfoonen van de Koptifche Kerk te Alexandrie een jong meisje van zestien jaaren , dat hem toegezegd was, weigerde te trouwen , vóór dat zy aan den Patriarch was overgeleverd om deeze kerkplegtigheid te ondergaan ; en integendeel zyn zy zo onachtzaam met betrekking tot den doop , dat zy niet alleen veele maan-1> den, maar zelfs veele jaaren hunne kinderen ongedoopt'' laaten, zodat veelen derzelven fterven zonder ooit ge-" doopt te zyn geweest. Deeze plegtigheid behoorde ech- ^ ter, volgens hunnen kerkregel, toegediend te worden aan de kinderen van de manlyke Sexe veertig dagen , en aan die van de vrouwlyke Sexe tagtig dagen na derzelver geboorte , volgens hun aangenomen Joodsch gebruik van de reiniging der vrouwen , op dat de moeder by den doop van haar kind zou kunnen tegenwoordig zyn.
De kerkgebruiken der Koptifche Christenen verfchillen . ook nog in veele andere opzichten van die der Griekfche" en Latynfche Kerken. Zy onderhouden wel de biecht,^ Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Xxx doch
XVIII.
boek. ii.
HQOFaST.
De ie.
"nydeni f yord hy \en aan 'eiden de lexen geefend.A. D. ]68o.
Na/aa-
gheid et be'ekkingt den iop.
Vecht ■■ Abfo. tie.



HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Hun ge ftreng vasten it, den advent ' en de pasfu
Minna ryën er, huwlyke
doch in de plaats van eene ftille en omftandige belydenis van de zonden vergenoegen zy zich met eene algemeene bekentenis op zekere bepaalde tyden ; na welke de Bisfchop of Priester tegen hen zegt: „ God vergeeft het u;" en hen daarmede laat heengaan. In fommige twyfelachtige gevallen van recht of onrecht word echter de verdachte perfoon wel eens tot eene omftandige biecht genoodzaakt.
. De eenige kerkregel waarin zy zeer naauwgezet zyn, is het onderhouden van de vasten ; zowel in de groote vasten, die by hen begint vyf en-vyftig dagen voor Paasch, en in den Advent, die by hen drie - en - veertig dagen vóór Kerstyd een' aanvang neemt, als op allen de
'dagen vóór den een' of anderen heiligen dag, of op andere byzondere vastendagen ; geduurende welke tyden zy geen vleesch, visch, gevogelte, of eijeren eeten; en ook geene boter of olie gebruiken ; ook drinken zy , zolang hunne vastentyden duuren niets anders dan water; en eeten niet dan na zonnenöndergang. Hunne zieke en ftervende lieden, gelyk ook hunne kinderen, zohaast zy boven de tien jaaren oud zyn, moeten zelfs zich daaraan onderwerpen f». ZY hebben weiniS eerbied voor den rustdag ; en houden derhalven daarvoor met alleen geen eeze'ten dag, maar berispen ook daarenboven de geenen die zulks doen, als ftrydig tegen de oude kerkregelen.
- Hunne minnnaryën en huwlyken hebben veel overeenkomst met die der andere Oosterfche Volken. De
''•maagden worden volftrekt buiten het oog der mannen gehouden, en zelfs de bruidegom ziet zyne bruid niet eer dan op den trouwdag; zodat het aanzoek gedaan word door de bloedverwanten van den jongman aan die van het meisje, en tusfchen deezen worden ook de huwlyksJ voor-
O) Zie Eutych. Ann. Alex. op het woord: Heretici en Jatolita. Maillet, Lettr. ia. Pococke.



A F, R i K A. &£yp*._ s$t
voorwaarden gefloten. Wanneer nu dit alles geregeld is, gefchied de voltrekking van het huwlyk, zonder eenige uiterlyke pracht, aan het huis van de aanftaande vrouw; daar de bruidegom verfchynt met zyne nabeftaanden. Vervolgens word de priester gehaald, die hen het huwlyksformulier voorleest; dat even als hunne andere kerkformulieren en godsdienstoefeningen in de oude Koptifche taal verricht word , fchoon die thans door zeer weinigen dan door eenigen van hunne geleerdfte Geestlyken verftaan word De trouwring word door den priester geze. gend , en van de hand van den man aan die van de vrouw overgeftoken ; welke tot aan de voeten toe met een' fluijer bedekt is, en genoegzaam niets ontbloot dan de hand, of den vinger, welke den ring moet ontfangen. De zegen van den priester befluit de geheele plegtigheid, en maakt een aanvang van het gastmaal en van de vermaaken , die meer of min kostbaar zyn naar maate dat de omftandigheden der jonggetrouwden zulks toelaaten; want over het algemeen zyn de Kopten zeer arm , gelyk wy hiervoor reeds aangemerkt hebben. Echter word het huwlyk by hen gantsch niet voor onontbindbaar gehou J den; want niet alleen de man, maar, hetgeen in de Oos-1 terfche Landen zeer zeldzaam is, zelfs de vrouw heeft het' recht van by den Patriarch om eene echtfcheiding te ver t zoeken; die dezelve doorgaans toeftaat, niet alleen in ge z val van overfpel, maar ook van ander misnoegen, hetzy^ dan van éénen kant of van beide kanten ; de rede, die 1 den Patriarch tot deeze infchiklykheid beweegt, is twee- ^ derlei, vooreerst het geld , dat hy trekt voor zyne bewilliging, en ten tweede, de bedenking, dat zyne weigering de fcheiding niet zou verhinderen, dewyl de misnoegde party dezelve zonder zyne toeftemming zou werkftellig maaken (b). Wat de overige ftukken van den Kop.
tifchen
C»>) Maillet, en anderen.
Xxx a
XVIIf.
BOEK. II. HOOFDST.
De echt '■;heiding •an bel. 'e Sexen ■eoorofd,elfs om ■eringe orzaden.



53* HISTORIE VAN
XVIII.
BOEK.
II. HOOFDST.
De Kop tifche Pa triarch kan niet afgezet worden, dan om geloofsverzaaking of kettery.
tifchen Godsdienst, deszelfs inftellingen en kerkplegtigheden betreft, deeze zullen wy nader verhandelen in eene volgende Afdeeling , waarin wy de Historie van het uitgeftrekt Ryk van Abysfmie zullen verhandelen , daar dezelve de Hoofdgodsdienst is, en meest naauwkeurig word waargenomen, en vanwaar de naauwkeurigfte befchryving van denzelven tot ons is overgekomen. Derhalven zullen wy nopens de Patriarchen van Alexandrie hier nog alleen dit byvoegen, dat zy, noch door hunne ^Bisfchoppen, noch door de regeering kunnen afgezet worden dan alleen om afval of kettery ; daar integendeel die van de Maroniten , Grieken en Armeniërs daaraan dikwyls zyn blootgefteld door de fchraapzucht der Bafhas van AUgyp. re, en door de oneenigheden van hunne Suffragaanen en mindere Geestlyken. Zodat de Patriarch van Alexandrie op het oogenblik van zyne verkiezing onafhanglyk word van zyne onderhoorige Kerkvoogden, behalven alleen in het geval van verzaaking der Monqphyfitifche leerftellingen ; om welke reeds verfcheiden Patriarchen afgezet en in den ban gedaan zyn (c). Met betrekking tot hun aanzien kan men zeggen, dat zy nog zoveel daarvan onder de Turkfche regeering behouden hebben , dat de Patriarch , zonder eenige tusfchenkomst van dezelve, door de Bisfchoppen alleen verkoozen word, Deezen geeven eerst mondeling hunne ftemmen , doch wanneer 'er onder hen eenig gefchil ontftaat over de meerderheid, of wanneer het gebeurt dat de ftemmen fteeken , dan geeven de Suffragaanen den naam van den geenen , dien zy hunne ftemmen geeven, by gefchrift op , en leggen dien met groote plegtigheid op het hoog altaar. Echter hebben de rykften onder de leeken een' grooten invloed op deeze verkiezingen, en doen dezelve menigmaal vernietigen, wanneer de verkozen perfoon niet naar hun genoegen
Ce") Zie Asfeman. Disfert. in Monopbyf.



AFRIKA. JEgypte.
533
gen is; naardien zy de geenen zyn, die het geld uitfchieten, dat voor de Firman , of aanftellingsbrief van den Sultan moet betaald worden; en dat hen naderhand uit de inkomften van den Patriarch terug gegeven word. Wanneer de verkiezing gedaan is word de nieuwe Patriarch eerst ingehuldigd in de groote kerk van St Macarius te Cairo, daar hy verkozen is; en daarna in de kerk van St. Marcus te Alexandrie. Hy is verplicht eenmaal 's jaars eene predikatie te doen voor zyne Geestlyken, terwyl zy allen daarvan bevryd , of beter gezegd , daartoe onbekwaam zyn, en in de plaats van prediken hunne leeken eenige homiliën en legenden op gezette dagen voor■ leezen. Zy verkiezen jonge diaconen, om de laage dienften by de mis waar te neemen, die, fchoon zy-fomtyds niet meer dan negen of tien jaaren oud zyn, echter het facrament gebruiken , zo dikwyls hetzelve word toegediend (dj.
Wat aangaat de andere godsdienften , die in JEgypte geduld worden, zo als de Grieken, Armeniërs, Roomschgezinden en Jooden; over deezen zullen wy zo breedvoerig niet handelen, omdat wy in een voorig gedeelte van dit werk reeds van dezelven gefproken hebben. Nog minder noodzaaklyk zal het zyn te fpreeken over het Islamismus, dat de heerfchende godsdienst van dit land is, naardien wy daarover in het begin van de Arabifche Historie breedvoerig gehandeld hebben. Daar ter plaatfe hebben wy insgelyks melding gemaakt van het onderbrengen van dit Koningryk door den dapperen Kalif Al Moktafi, die de eerfte geweest is, welke deezen godsdienst in dat Ryk heeft ingevoerd, en deeze is in JEgypte in alle opzichten dezelfde, die in het geheel Othomannisch Ryk word aangenomen Nu blyft ons niets meer over nopens dit artikel te melden dan de groote pelgrimaadje naar
Mek-
Qd) Pococke, ubi fupra.
Xsx 3
XVIII.
boek. ii.
KOOFDST,
I



53*
HISTORIE vah
XVIII.
BOEK.
li. HOOFDST,
(R) Deeze zo beruchte bedevaart word gerekend veel ouder te zyn dan de leeftyd van Mohammed, niet, gelyk de Mohammedaanen voorgeeven , om rede , dat het graf van Abraham daar is, of omdat deeze Aartsvader daar zyn* zoon ten offer heeft aangeboden; maar om rede van den bekenden Eik van Mamre, waaronder hy de drie Hemelboden ve gastte ; welke boom, naar h°t verhaal van Nicolaut Damascenus, zeer berucht wierd door dê bedevaarten, die allen de omgelegen volken, zowel Heidenen als Jooden en Christenen, derwaarts gingen doen. De Kerkvaders Eu'febius en Hieronymus meiden ons , dat Mekka by hunnen tyd eene ftad van groot bedryf was , niet alleen uit hoofde van den godsdienst, maar ook van den koophandel ; zo dar Mohammed enkel derzelver bloei heeft voortgezet door nieuwe drangre. denen, die, by de ouden gevoegd zynde, voorzeker eene goede uitwerking moesten hebben. Zyne navolgers hebben echter deeze bedevaart zo noodzaaklyk niet geoordeeld , of zy konden die wel door hunne bloedverwanten laaten waarneemen , wanneer zy zeiven flechts hun aandeel droegen in de kosten C*)«
C¥) prideaux, Sale, cnzs.
Mekka, het middelpunt van het Mohammedaanscb geloof > welke ieder Moslem verpligt is eenmaal in zyn leven te doen (R). Deeze optogt begint jaarlyks van Cairo, en is eene der prachtigfte Cavalcaden , of, gelyk de Turken het noemen, Karavanen van geheel het Oosten. De zucht voor deeze heilige ftad der Mohammedaanen, is onder hen zo groot^ dat ontelbaare menigten van pelgrims van alle rang en ftaat zich jaarlyks derwaarts begeeven uit Europa, Afia en Afrika, in weerwil van de groote kosten, moeijelykheden en gevaaren, die aan deeze bedevaart verknocht zyn; en te Cairo, de plaats vanwaar deeze Karavan den slgemeenen optogt begint, byëenkomen, uit de landen van Marocco, Fez, Tunis, Tripoli, Algiers en andere gewesten van Barharye, door groote en gevaarlyke woestenyen, om deel te hebben aan dien verdienstely. ken togt, die, behalven de zegeningen, die daaruit ontftaan , de geenen, die denzelven eenmaal in hun leven
ge-



AFRIKA. JEgypte. -
535
gedaan hebben , het voorrecht geeft, dat zy , na hunne terugkomst, door allen hunne landgenooten als Heiliger worden aangezien (S).
Wy hebben in het begin van dit Hoofdftuk aange merkt, dat de Bafha van JEgypte de kosten van deezer optogt draagen moet. Deeze ftelt de Bevelhebbers er Soldaaten aan, die denzelven moeten verzeilen, en leverl het prachtig paviljoen, en de behangfels, die beftemd zyr voor de j^roote Mosqué te Mekka De weg , dien zj houden van Cairo tot Mekka, is dezelfde dien de Afri kaanfche Mohammedaanen gewoon waren te houden, vóór dat JEgypte door de Turken veroverd wierd, en dus de meest bekende en meest betreden weg; offchoon dee ze Karavanen waarfchynlyk toen in hunnen togt geftoord wierden zo dikwyls dc Ommiyad Kalifs en de Alid Kalifs met eikanderen in oorlog waren ; hetwelk hen bewogen heeft, eensdeels om de gödsdienftige pelgrims, en ander deels om de winzuchtige kooplieden genoegen te geeven, om een' meer veiligen weg te zoeken, naamlyk door den Nyl op te vaaren tot in het bovenst gedeelte van OpperJEgypte, by de kleine ftad Abesfowan, en vervolgens het gebergte door te trekken, dat zedert Moccatem genoemd is, uit hoofde van den weg, dien zy zich dwars door hetzelve hebben moeten uithouwen , om te Aydab, eene haven aan de Roode Zee gelegen, te komen, dat hen zeventien dagen kostte; van daar ftaken zy dan over naar Gidda, dat omtrent twee dagen zeilens .van daar gelegen is , met veerfchepen, die ten dien einde van daar naar
de
CS) Hierdoor moet voorzeker het dom en bygeloovig gedeelte verftaan worden; want de meer befchaaïden en redelyken weeten zeer wel, dat hoogmoed, geldzucht en andere waereldfche inzichten , grooten invloed hebben op deezen togt; doordien zy zien, dat Mtkka op dien tyd niet minder eene handelplaats dan eene plaats van godsdienstoefening is.
! XVIII.
boek. ii.
HOOFDS*.
Den ge. woonen weg naar Mekka door ge. duurige oorlogen onbruikbaar gemaakt , en éen nieuwen aangelegd.



53^
HISTORIE van
XVIII.
boek. II.
HOOFDST,
Het Ka naai vat
de eerstgemelde plaats wierden afgezonden , en die hen, na eene reis van nog twee dagen, op de Arabifche Kust overbragten.
Deezen weg zyn zy genoodzaakt geweest te baanen met buitengemeene kosten , naardien zy dien niet alleen moesten uithakken, door eene geheele ry van bergen (T); maar daarenboven putten graaven van eene verbaazende diepte dwars door de fteenrotfen, om de Karavanen van water te voorzien, hetwelk nog zo flecht en brak is, dat de menfchen of beesten het naauwlyks kunnen drinken. Doch, zohaast de bloedige oorlogen tusfchen de Afftammelingen van Mohammed geëindigd waren, wierd alles we • derom op den ouden voet herfteld, en de optogt gefchiedde wederom als voorheen langs den ouden weg, welken men zedert dien tyd ook altoos gehouden heeft (e), en die dit gemak had, dat toen Omar, na het veroveren van JEgypte, verkoos zyn' zetel te Mekka te vestigen, hy bevel gaf aan Amru , dien hy tot Landvoogd had aangefleld , om de oude dialis weder bevaarbaar te maaken, - of, gelyk anderen zeggen , om een kanaal te doen graa* ' ven van Cairo tot Suéz , om de koopmanfchappen, die
■ van
Ce") Thevenot, Maillet, Pococke, en anderen.
CT) tn deeze ry van bergen vond men , naar het zeggen der fchryvers , die mynen van lmaragden , waarvan Strabo gewag maakt, en die oudtyds zo beroemd waren wegens derzelver fchoonheid en hardheid, doch die zedert of uitgeput zyn geworden, of, gelyk anderen zeggen, verloren zyn geraakt. De Arabieren zoeken, naar men zegt, nog fteeds naar dezelve, en vinden de wortels of overblyffels van deeze fteenen in groote menigte, en ook wel fomtyds andere kostbaare fteenen, kristal, oude penningen, en kleine beeldjes van gebakken fteen, doch weinigen, die geheel zyn. Deeze wortels of overblyffels der fmaragden zyn niet doorfchynend , en ook niet donker groen, gelyk de bovengemelde fraaije oude fteenen ; om welke rede men zich verbeeld, dat de mynen uitgeput zyn.



AFRIKA. JEgypte. 53;
van daar naar Mekka gevoerd worden, des te gemaklyke] te kunnen overbrengen; doch dit kanaal is door de verwaarioozing der /Egyptenaar s van tyd tot tyd weder op gevuld geworden met flib van den Nyl, waardoor dan ook de overvoering van goederen van Cairo naar Mekka heeft opgehouden , en de Karavanen van dit gemak beroofd zyn geworden. Hierby komt nog eene andere ongelegenheid, naamlyk, dat de optogt altoos begint op ze keren bepaalden dag van het jaar; en naardien de Mohammedaanen hunne jaaren naar de maan regelen , hetwelk dezelven vier dagen korter maakt dan de zonnejaaren, moet daaruit noodzaaklyk voortvloeijen, dat, in den tus fchen tyd van drie - en - dertig van hunne, of tweeëndertig van onze jaaren, deeze dag door alle faifoenen heenloopt, hetzy dan dat dezelve gefchikt is of niet voor een' zo langen togt. Deeze Karavan beftaat uit twee verdeelingen, die insgelyks bepaald zyn; de reizigers van Cairo , Damascus, Conftantinopolen en andere Turkfche plaatfen, maaken den voortogt; en die van Afrika, van Marocco tot Tripoli ingefloten volgen achteraan ; deezen beginnen hunnen optogt een' dag laater dan de eerstgemelden, en maaken dus eene foort van achterhoede uit, naardien zy des nachts altoos rusten op de plaats , daar de anderen den voorigen nacht gerust hebben. Deeze fchikking is ingefteld om de Barbaryfche pelgrims te beletten dat zy zich meester maaken van de ftad Mekka, dewyl de turken voorgeeven, dat 'er eene oude prophetie is, welke dit voorfpeld heeft (ƒ). En fchoon deeze prophetie alle Magharbin, of westelyke Natiën betreft, en dus even goed kan toegepast worden op de Europeaanen, of Christenen , voor welken dezelve veel beter gelegen legt, is het echter zeer natuurlyk, dat de Turken, niet
wee-
C/5 Maillet, Lettr. dern, Pococke , Libr. 4. Cap. 5. en anderen.
Hedend.Hist. XIII.D. II.St. Y y y
r
■ XVIII.
boek. ii.
HOOFDST,
Cairo
naarSuëz gegraven, doch wederom opgeftopt door het flib van den Nyl
Bekommerdheidder Turken wegens eene oude pro. ohetie.



538 HISTORIE van
weetende wie door deeze prophetie gemeend Worden, tegen beiden op hunne hoede zyn ; fchoon zy meest vreezen voor de eerstgemelden ; omdat die van denzelfden godsdienst, en even gelyk zy, navolgers der leer van Ma. harnmed zyn.
Behalven die godsdienstoefening dry ven deeze reizigers ook een' grooten koophandel, en keeren naar huis beladen met de rykfle voortbrengfelen van Perfis en Indie, die langs de Roode Zee naar Gedda komen , en van daar naar Mekka worden gevoerd; dit nu gevoegd zynde by de kostbaarheid der gefchenken, die naar deeze heilige ftad gebragt worden , en by het fterk vooroordeel der Turken met betrekking tot de gemelde prophetie, maakt het noodzaaklyk, dat deeze Karavan verzeld worde door eene fterke wacht; waarom dan ook daartoe de beste manfchap van geheel JEgypte word uitgekozen, waarvan de Emir - Hadge, of Opperfte der Pelgrims , het Hoofd is. Deeze is doorgaans een ryke Bey , die daartoe door den Bafha verkozen word, en die, behalven de bovengemelde troepen, nog vier - of vyfhonderd ruiters tot eene lyfwacht heeft, die allen wel geoefend, en van zeer goede paarden voorzien zyn. Deezen onderhoud hy op zyne eigen kosten, waarvoor hem de Porte honderd - duizend fequinen betaalt, behalven de andere onkosten, die voortfpruiten uit de groote menigte van levensmiddelen, welke hy op kameelen doet medevoeren , om nu niet te fpreeken van die, welken de koopmanfchappen draagen , en de gefchenken van de geenen, die hunne eigenen gebruiken, benevens die, welken een oneindig getal van amptenaars en mindere bedienden, zo als mondkost-bezorgers en koks, 'aan hem moeten doen, en die nog eene veel grooter fom uitmaaken. Zyn gezag is, in zeker opzicht, onbepaald; van het begin van den optogt af tot de terug- komst toe heeft hy recht van leven en dood ovèr de geheele Karavan i hy is alleen de opperfte rechter over alle
mis-
XVIII.
boek.
ii. HOOFDST,
Krygs-
magt tot dekking van de Karavan, waarvan de EmirHadge het Opperhoofd is.
Zyne voordeeHen,
en ge* zag.



AFRIKA. JEgypte. S39
misdaaden , plichtverzuimen en gefchillen, die 'er geduu rende den togt voorvallen; hy veroordeelt tot gevangenis, ftokflagen, of doodsftraf, naar zyn goeddunken, zonder naderhand verplicht te zyn daarvan eenige rekenlchap te geeven, noch ook van de onmeetbaare fchatten, die hy geduurende deeze reis overwint (g). Een of twee dagen vóór zyn vertrek begeeft hy zich
i?etJkaSteel' raet een groor- gevolg van vrienden lyfbedienden en amptenaars, die tot den optogt behooren ; en word zohaast hy in de zaal komt, daar de Divan , of Raad vergaderd is, met groote plegtigheid ontfangen door den Bafha, die verzeld is van zyn' gantfchen hofftoet, welke uit byna drieduizend perfoonen beftaat. Hier word zyn Chathe - Sharif, of volmagt, waarby hy tot Lmr.Hadge is aangefteld, opentlyk voorgelezen, en daarna de lyst van alle de kostbaarheden , die de Bafha aan zyne zorg toevertrouwt, te weeten het nieuw paviljoen en het getal der beurzen, die de Sultan tot een gelchenk zend naar den Tempel te Mekka , en van die, welke hem toegefchikt zyn voor de kosten van deeze bedevaart. Dit gedaan zynde befchenkt de Bafha hem met-een prachtig kleed van het allerfynst laken, dat kost-/ baar geborduurd is, en verfcheiden andere kleeden vana geringer waerdy, aan de amptenaaren van zyn gevolg-0 waarby dan doorgaans nog komt een gefchenk van aller-* hande levensmiddelen, zo als flachtbeesten , gevogelte/ ryst, zuiker en koffy, ter waarde van omtrent tweeduizend kroonen , waarvoor de Emir, by zyne terugkomst hem een gefchenk doet van veele kostbaare waaren uit lndie. Wanneer hy uit den Dhvan komt doorryd hy de geheele vesting, en vervolgens verfcheidene ftraaten van Lam, door hetzelfde prachtig gevolg verzeld, en bekleed met zyn nieuw kostbaar kleed; terwyl het prach-
QO Dezelven, ubi fupra. ^
Yyy a
XVIII.
boek.
II.
HOOFDST.
P leg tig. te den by '.yne in'reede in ien Di. .van.
De gm. "henken * 'te hem aar ge. even orden.



XVIII.
boek ii. hoofdst.
Getal der Pel gritns.
Devrou
wen moo gen deez bede vaart oo, bywoonen
Uo HISTORIE vam
üig paviljoen voor hem uitgedragen word, naar zyn eigen paleis , daar hy dan aan zyne vrienden en gevolg en aan de voornaamfte Amptenaars van de flad een prachtig gastmaal geeft. De geheele dag , doch wel voornaamlyk de avond vóór zyn vertrek word doorgebragt in allerhande foorten van vermaaken tusfchen de pelgrims en hunne vrienden , die komen om affcheid van hen te neemen, allen op het fraaist gekleed en uitgedost; zelfs de juffers en haare kameniers, die op andere tyden altoos zo naauw opgefloten worden gehouden, hebben de vryheid om by deeze vermaaklykheden te moogen tegenwoordig zyn, en begeeven zich derwaarts in overdekte draagftoelen ; zodat de ftad en de legerplaats, daar de algemeene byëenkomst is, op den oever van het Meer, omtrent vier mylen van de ftad af, een zeer bekoorlyk en prachtig fchouwtooneel opleveren, daar niets anders gezien of gehoord word dan fraaije illunlinatien en vuurwerken, gepaard met kostbaare gastmaalen, en vocaale en inflrumentaale concerten (/*)• Wy hebben reeds gemeld, dat het getal der geenen, die deeze Karavan uitmaaken, zelden minder is dan veertigduizend , maar in tyden van vreede en overvloed, wanneer de koophandel niet geflremd word, is hetzelve doorgaans veel grooter. Allen de Mohammedaanen word van hunne kindfche jaaren af eene zo fterke zucht tot het bywoonen van deeze bedevaart ingeboezemd, dat noch de moeijelykheden en gevaaren, noch zelfs de groote kosten, die daartoe vereischt worden deezen godsdienftigen yver kunnen doen verflaauwen ; de vrouwen zelve moogen die met hunne mannen, en zelfs zonder hen, ' bywoonen; naardien het voorwendfel van godvruchtsöe, fening tot verfchooning ftrekt van de onvoeglykheid van 1 zulk eene bedevaart, zowel by de Turtn als by fommi' ge Christenen , die anders op het ftuk van de vrouwen
niet
CA) Maillet, Lettr. Dern.



AFRIKA. /Egypte. S4i
niet minder naauwgezet en kiesch zyn. Zy zyn echtei zeer zorgvuldig om dezelve by te woonen met zoveel we voeglykheid en ingetogenheid als de omflandigheder toelaaten. De ryke vrouwen doen deeze reis in beflotene draagkoetfen, die tusfchen twee kameelen hangen, en die van geringer ftaat in groote overdekte korven , waarvan twee over den rug van een' kameel hangen, aan elke zyde een , waarin zy gemaklyk zitten bevryd van wind en regen en tevens van het gezicht der mannen. De-geene, die dit gemak niet kunnen bekostigen ryden op een lastbeest, doch zodanig bedekt dat zy in het geheel niet bezien kunnen worden; ook word 'er naauwkeurig zorg gedragen, en ftrenge tucht geoefend, om voor te komen, dat de pelgrims van deeze Sexe door die van de andere Sexe niet beleedigd worden. . Allen de kameelen , die tot de Karavan behooren, zyn geel geverwd , en hebben het een of anefc^raad aan het hoofd en de borst en aan hun tuig, en wefvoor^ naamlyk die aan het hoofd van eene bende geplaatst zyn ' welken kenbaar zyn door de roode ftruisvederen , die zy op hunne hoofden draagen , benevens een fraai vendel aan elke zyde; en daarenboven door het lofwerk van veelverwige fchulpen, waarmede hunne tuigen veifierd zyn. De tweede of derde van deezen draagen twee klokjes, aan elke zyde een, die omtrent een voet lang zyn, en allen de kameelen hebben onder den zadel een dik dekkleed om hen des nachts daarmede te dekken (O De kameelen, die aan den Emir.Hodge toebehooren, en die der ryke pelgrims van beide de Sexen zyn veel prachtiger uitgedost dan de anderen ; doch de allerprachtigfte zyn die, welke uitgekozen zyn om de gèfchenken voor den lempel van Mekka over te brengen , en wel voornaamlyk die, welke het groot paviljoen draagt, dat Mah-v.
(O Pococke, Libr. 4. Cap. 5, '
XVIII.
boek. II.
HOOFDST.
Kleur e» 'erfier rels der kameelen 'an de taravan.
3efchry~+ ng vatt



542 HISTORIE van
XVIII. i
boek. j
ii. j
HOOFDST.
faviljoen en den heiligen kameel.
Zy worden fom iydsover vallen door de onaf ianglyke Arabieren.
Hunne •wys van tjrtogt.
nel, of dekkleed voor het graf van Mohammed en Alfalam genoemd word; dit paviljoen heeft de gedaante van :ene pyramide , en rust op een vierkant voetftuk., dat •yklyk geborduurd is met goud op een' groenen en roo. len grond, welk borduurfel het gezicht afbeeld van het suis te Mekka, met eene gallery rondom hetzelve. Men zegt, dat de kameel, die dit paviljoen moet overbrengen, byzonderlyk daartoe word opgevoed. Deeze is, even als de anderen, geel geverwd met een poeijer, dat zy Hennah noemen , en overdekt met een kostbaar tapyt, dat tot over zyne voeten hangt, zodat niets van het geheel beest kan gezien worden dan alleen het hoofd , de hals en de ftuit, die prachtig verfierd zyn. Deeze kameel word, nadat hy dien dienst gedaan heeft voor heilig gehouden , en mag nooit weder tot eenig werk gebruikt worden. De kameelen, die aan den Emir- Badge toebehooreg, maaken doorgaans een getal van drieduizend uit," maar het getal der overigen kan men niet juist bepaalen.
De rustplaatfen zyn zodanig ingericht, dat de Karavan binnen agt-en dertig dagen voorzeker te Mekka moet aankomen ,* of de wegen goed zyn of Hecht; wanneer maar niet de onafhanglyke Arabieren dezelve overvallen en plunderen, gelyk fomtyds gebeurt; in welk geval zy genoodzaakt zyn alle hunne magt byëen te verzaamelen om dezelven te wederftaan. Om deeze rede voeren zy, behalven het groot gefchut, dat de Karavan verzelt, nog klein fchietgeweer op kameelen met zich, eensdeels om fein te geeven tot nederflaan of opbreeken , en ander* deels om deeze vrybuiters fchrik aan te jaagen, wanneer zy hen te na komen.
Het vertrek van de Karavan is bepaald op den zevenen - twintigften dag der maan , die na den Ramadan, of vasten, volgt. Zy beginnen doorgaans den optogt vier of vyf uuren vóór zonnen opgang, en zetten dien voort tot omtrent twee uuren in den achtermiddag. Doch
wan-



.AFRIKA. JEgypte,
543
wanneer het jaargetyde buitengewoon heet is, beginnen zy op te breeken een uur vóór zonnen - ondergang, en trekken voort tot omtrent twee uuren vóór zonnen-op gang in den volgenden ochtend. By zulke tyden waait de wind doorgaans vry luchtig, dat zo verkwikkend voor hen is, dat zy niet alleen hunne tenten aan de windzyde openzetten , maar ook kruiken met water in de opene lucht hangen , dat daar welhaast eene aangenaame koelheid verkrygt; doch wanneer deeze wind achterblyft, hetgeen echter zelden gebeurt, dan word de hitte zo ondraagiyk, en verwekt zo veel befmettelyke ziekten , dat 'er doorgaans dag op dag drie- of vierhonderd begraven worden, die door gebrek aan ademhaaling geflikt zyn; en wanneer de wind uit het zuiden komt is dezelve zo ongezond , dat men daardoor op het oogenblik kan doodblyven; ook gebeurt het wel dat deeze zuidewinden zulke nevels of liever wolken of bergen van zand medevoeren, dat dezelven genoegzaam zyn om de lyken der geflikten tevens te begraaven ; die alsdan binnen korten tyd zo droog en zo ligt worden, dat het gebeurd is, dat de volgende Karavan , die denzelfden weg hield, niet alleen over hen heen getreeden is, maar ook hunne lyken onder de voeten gevoeld heeft, en dat zelfs de uitgedroogde geraamten overeind fprongen uit het zand, wanneer onverhoeds de reizigers op derzelver voeten trapten.
Wanneer nu de Karavan allen deeze gevaaren ontkomen, en behouden te Beddar, of Beddr aangekomen is, welke ftad zes dagreizen van Mekka af legt, word zy ontmoet door de Karavan van Damascus; die door op denzelfden dag den optogt te beginnen, en op denzelfden tyd rustdag te houden, ook op denzelfden tyd aldaar aankomt; waarop zy in gemeenfchap naar Mekka reizen. I In deeze ftad vertoeven zy drie dagen, en wachten opc? de aankomst van de Karavans van Baghdad, Basfora enzn andere gedeelten van Afie, en tevens die, welke over de£*
zee
XVIII.
boek. ii. HOOFDST.
'y ver-
tigen h met dere rava.



544
HISTORIE vam
XVIII.
boek. ii.
"HOOFDST,
nen, en
begeeven
zich met
dezelve
naar der<
berg
Araffat.
Zy be
zoeken ook ande re heilige plaatfen.
zee uit Indie komen; die allen omtrent dien tyd daar aankomen, welke de beftemde dag is om gezaamentlyk op te trekken naar den berg Araffat, die omtrent zes uuren van Mekka afgelegen is, en onderfteld word dezelfde berg te zyn, waarop Abraham zynen zoon lfaac ten offer heeft aangeboden. Hier vieren zy het feest, genoemd Korband ? ~c Un* fooe»- Ae.v nffprhanHen. dus genoemd naar
uuirum, Ui list ".wi. — ■> o ,
de groote menigte van osfen, fchaapen, geiten, vliegend wild, duiven en ander gevogelte, die by deeze gelegenheid geflacht, en aan de armen uitgedeeld word, door ailen de landen der Moslems, en wel voornaamlyk op deeze plaats, op, of, waarfchynlyker, aan den voet van den berg door ieder pelgrim, naar maate van zyne onhandigheden , of godvruchtigheid.
Nadat deeze voorafgaande plegtigheid voorbygegaan is , beginnen zy hunne nagels te fnyden , hunne hoofden en baarden te fcheeren , en zich te wasfchen van het hoofd tot de voeten, terwyl eenigen van hen enkel hunne fchaamte met een klein kleedje bedekken , daar integendeel anderen zulks als eene bygeloovige naauwgezetheid verachtende hunne naakte lichaamen aan het gezicht van alle menfchen blootftellen, en hunne gebeden met de uiterfte ineefpannenheid opleezen. Vervolgens keeren zy langs denzelfden weg naar Mekka terug, en bezoeken ° , j.js__a:„i„i, hriK nf He verblvfolaats
vervolgens goasuiemugivn. — — ■> •
van den Aartsvader Abraham, benevens de Kaaba en andere heilige plaatfen in de ftad, waarvan wy in een vooris. deel reeds eene befchryving gegeven hebben. Hier word het groot nieuw paviljoen, dat zy van Cairo hebben medegebragt opgerecht in de plaats van het oud, dat aan denEmir Hadge word ter hand gefteld, om het naar Colftantinopolen te voeren, en aan den Sultan aari te bieden, die gewoon was hetzelve in ftukken te fnyden , en die als gefchenken van groote waerdy onder de Mohammedaanfche Vorften en Grooten uit te deelen. Doch nu



AFRIKA. JEgypte.
545
reeds zedert langen tyd hebben de Emir-Hadges, hetz dan uit eerbied voor deeze foort van heilige overblyi fels, of om eenige andere rede, zich daarover het rech van eigendom aangemaatigd , en het terftond in klein fhikjes gefneden, die zy aan de pelgrims tot een' buiten fpoorigen prys verkoopen, naardien deezen allen even be geerig zyn om een ftukje daarvan te koopen ; en geluk kig is de geen, die flechts iets kan medebrengen , hetz} van dit paviljoen of van de oude muurtapyten, die ooi by ftukken verkocht worden.
Geduurende deezen tyd is niet alleen het handeldryvend gedeelte van de Karavan , maar ook het overige druk bezig met op deeze plegtige jaarmarkt de koopwaaren te verwisfelen voor die van Perfis en lndie, of eenige fraaijigheden of fnuisteryen voor henzelven en hunne bloedverwanten te koopen; zodat zelfs de armften en geringften zich bëyveren om iets uit deeze beroemde ftad mede naar huis te brengen met behulp van de groote en algemeene milddaadigheid, welke op dien tyd plaats heeft onder de ryken en godsdienftigen. Naardien wy reeds te vooren eene befchryving gegeven hebben van de ftad Mekka, zal het niet noodig zyn onze leezers te herinneren , dat derzelver geringe omtrek niet in ftaat is om een' zo grooten toevloed van menfchen, beesten,- koopmanfchappen en voertuigen, als 'er op dien tyd daar te zaamen komen, te bevatten, en dat, om die rede, elke Ka. ravan eene vaste legerplaats heeft in de vlakten , die rondom deeze ftad gelegen zyn ; terwyl zorg gedragen word, dat zowel de kooplieden als de pelgrims, geduurende hun verblyf aldaar, van alle noodige behoeften voorzien worden. Het is verwonderenswaerdig te zien welk eene verbaazende menigte van allerhande ryke voortbrengfelen van Perfie en Indie, en andere gewesten, in dien korten tyd daar gekocht en verkocht worden , behalven nog de kofty, myrrhe, wierook en andere voortHedend.Hist.XIII.D.ILSt. Zzz breng¬
er XVIII.
'- boek.
t II* HOOFDST.
Groote koophandel geduur en • de dien tyd.



XVIIT.
BOEK. 11. BOOFDST.
Zy le zoeken Rlohammed'sgraf *e Medina.
Hunne terugreis naa; Cairo.
ik") Maillet, ubi fupra.
54tf HISTORIE van
bren.felen van Arabie, die verfcheiden millioenen bedraa* ten ;" en nog aanmerkenswaerdi^er is de ^emaklykheid en ftilte, waarmede deezen handel gedreven word; te meer daar de Karavan niet langer dan twaalf dagen blyfc ftil leggen , en de Emir-Hadge na verloop van dien tyd het teken ^eeft tot het vertrek. Het gebeurt echter wel, dat de gr ote kooplieden, wanneer zy niet in ftaat zyn om hunne zaaken binnen dien bepaalden tyd af te doen, zich genoodzaakt vinden om hem twee of drie dagen uitftel te verzoeken, 't welk zelden kan verkregen worden dan door groote gefchenken ; en welke tyd zy naderhand gemakkelyk kunnen inwinnen door zich op de gewoone rustplaatfen wat korter op te houden. Na hun vertrek van JM. kka komen zy wederom te Bedaar of Bedr, na eene reis van zes dagen , en drie dagen daarna komen zy te Medina , daar de eerfte Mohammedaanfche Kalifs hun verblyf hielden , vóór dat zy hunnen zetel naar Damascus o vér bragten ; hier be wyzen de pelgrims hunnen eerdienst by het graf van Mohammed in den ftaatelyken Tempel, die over hetzelve gebouwd is. Hier offeren zy insgelyks hunne gefchenken, ieder naar zyn vermogen; en keeren, na aldaar drie dagen vertoefd te hebben, terug over Tamboo , daar de Karavan van Damascus hen verlaat om naar Syrië te gaan. Op deezen hertogt ontmoet de Kam ravan van Cairo onderweg op vier ónderfcheidene leger' plaatfen een nieuw convooi, en krygt een' grooten voorraad van ververfchingen, die ten dien einde vandaar worden afgezonden ,• waarvan zy de laatfte ontfangen wanneer zy deeze ftad op tien dagen na genaderd zyn (*). Doch niets geeft hen eene aangenaamer ververfching dan het water van den Nyl, nadat zy genoodzaakt zyn geweest zo langen tyd op deeze moeijelyke reis brak en ftinkend water te drinken. Hun daaropvolgend genoegen
15



AFRIKA. /Egypte. 54?
is het ontmoeten van hunne vrienden en bloedverwanten, die nimmer in gebreke blyven van hen te gemoet te gaan op de plaats daar zy affcheid van hen genomen hebben; en die hen daar, na de eerfte welkomstgroet, onthaalen met allerhande vermaaklykheden, gastmaalen en andere tekenen van blydfchap even als by hunne uittogt.
De Pelgrims, die van deeze bedevaart behouden terug komen, worden van dien tyd af genoemd Hadge, of Bedevaartganger, en deeze titel word altoos voor hunne naamen geplaatst, als by voorbeeld Hadge Mehemtt, Hadge Mustapha enz., en worden veel hooger geacht dan andere lieden. Wanneer zy door hunne bloedverwanten in hunne huizen terug geleid worden, vinden zy den ingang met bloemfestoenen verfierd, en van binnen prachtig opgefchikt met allerhande huislyke verfierfelen. De geenen, die van deeze bedevaart behouden terug keeren, zien 'er zo verbrand van de zon, zo vervallen en uitgedroogd, en zo veranderd uit, dat hunne bloedverwanten hen naauwlyks kunnen herkennen; en de arme kameelen, die de zwaarfte lasten hebben moeten draagen, brengen van hun lichaam weinig anders terug dan het vel en het gebeente; en fchoon zy met de kostbaarfte waaren zyn belaaden geweest; worden zy echter, zohaast zy van deezen last ontflagen syn , door hunne onbarmhartige meesters weggejaagd , om in de dorre woestenyen van honger te fterven , omdat zy die niet kunnen verkoopen, en dezelven niet willen onderhouden; zelfs word de kameel, die het groot' paviljoen gedragen heeft, en uit dien hoofde een ryklyk onderhoud voor zyn geheel leven moet genieten, welhaast van kant gemaakt door vergif, of eenige andere heimelyke dood , door de geenen , die voor zyn onderhoud moeten zorgen. — Nu blyft 'er, met betrekking tot deeze bedevaart, niets anders over dan dat wy eene befchryving geeven van derzelver optogt en fchikking, en van die van het krygsvolk, dat dezelve verZzz 2 zeld,
XVIII.
boek. jl
rIOOFDST»



54?
HISTORIE van
XVIII,
BOEK. II.
JIOOFDST
zeld, welke de leezers in de onderftaande aantekening kunnen vinden (U).
Men
(U) De order van den optogt der Karavan is als volgt: 1. Een yzeren- en zes metaalen - ftukken gefchut, die ieder door twee paarden getrokken worden. 2. Vier geborduurde lederen kasfen, die door voetgangers voortgetrokken worden, en waarin buskruid en kogels zyn. 3. Zeven kameelen beladen met voorraad voor den Emir-Hadge, of Opperhoofd der Pelgrims.
4. _Vier mannen op kameelen, die op muziek-inftrumenten fpeelen.
5. Een Tartavan, of draagftoel, die door vier muilezels gedragen word 6. Agt ligte draagftoelen van den Emir-Hadge, die elk door twee kameelen gedragen worden 7. Zeventig kameelen met bifchuit beladen. 8. Veertien kameelen, beladen met boter en olie. 9. Vyftig kameelen beladen met koorn, en een kameel beladen met lange waschkaarfen voor den dienst van het Huis van Mekka. 10. Tien kameelen beladen met koffy, fuiker, enz. 11. Vier kameelen beladen met keukengereedfchappen. 12. Negen kameelen met fchotels en borden. 13. Agt kameelen beladen met de keukentent, en met gereedfchappen voor de koks. 14 Zes- en-tachtig onbeladen kameelen , toebehoorende aan den Emir-Hadge. 15 Twaalf anderen, prachtig opgetuigd. 16. Zestig anderen, toebehoorende aan den Emir- Hadge. 17. Vier envyftig anderen , beladen met water. 18. Tien anderen beladen met tenten. 19 Agt anderen beladen met water. 20. Twaalf anderen, die eene groote kas aan elke zyde hebben hangen, waarin geneesmiddelen zyn voor de zieken ; twee derzelven zyn gedekt , en een met twee planken met gaten daarin om de dooden te wasfchen ; welk alles door de liefdaadigheid van godvrucbtigen bezorgd word. ai. Twee kameelen, waarop de geenen, die de zieken moeten oppasfen, gezeten zyn. 22. Eenige paukers op kameelen gezeten. Dergelyken vind men aan het einde van elke troep kameelen op den afftand van een half uur. 23 Zes kamee. len beladen met yzeren fornuizen , waarin de koks vuur maaken. 24. Een draagftoel. 25. Vier geladen kameelen. 26. Een pauker op een' kameel. 27. Twintig onbeladen kameelen. 28. Twintig kameelen beladen met buskruid en kogels. 29. Zes kameelen beladen met tenten en derzelver toebehooren. 30. Vyf kameelen met buskruid en kogels. 31, Tien kameelen beladen met water.
32. Een



AFRIKA. JEgypte.
549
Men moet zich echter niet verbeelden, dat de hande te Mekka, hoe gewigtig die ook zy, den gantfchen koop
hande
32. Een kameel waarop een pauker, enz. 33. Eenige kasfen me buskruid en kogels. 34. Een draagftoel. 35. Twee beladen ka meelen. 36. Een kameel met muziek. 37. Dertig onbeladen ka meelen. 38. Tien opzichters over het water. 39. Vier kameelen, waaronder een met muziek. 40. Twintig beladen kameelen. 41, Twee kameelen beladen met water. 42. Zestien water-opzichters te paard 43. Drie kameelen beladen met menfchen. 44 Veertig onbeladen kameelen. 45. Vier kameelen beladen met buskruid en kogels. 46. Twee kameelen Geladen met water. 47. De Imam, of opperfte Sheyk, die de veldpriester is van de Karavan, en die de offerhande doet op den berg Araffat. Zyn ftaatfiekleed is wit; en in zyne rechterhand heeft hy eene groene vlag, waarmede hy het volk zyn' zegen geeft, door die over en weder te zwaaijen. 48 Agt onbeladen kameelen. 49. Drie kameelen, die door pelgrims bereden worden. 50 Twee kameelen met muzikanten. 51. Twee kameelen waarop de Sheyks , die den voortogr geleiden. 52. Twintig beladen kameelen 53 Tien kameelen met water, en een met pauken. 54. Tien onbeladen kameelen. 55. Vyf kameelen met water. 56 De ftandaard der Spahts, Sheriteh genoemd 57. Dertig Spahls 58. Twintig lski. ars van hetzelfde krygsvolk, die e'k eene piek voor zich nebben. 59. De Sardar van de Sheyks en zyn ftedehouder. 60 Eenige handpaarden aan hem toebehoorende. 61. Twee Seraches, die onder hem dienen. 62 Twaalf flaaven te paard. 63. Dertig lskiars, of oudften van hen. 64. Vier flaaven in wapenrokken van koperdraad gemaakt 65. Zestig mannen Tuphekiees 66 Eenen twintig flaaven. 67. Twintig mannen op kameelen. 68 Twaalf kameelen voor den Sardar. 69. Twee onbeladen kameelen. 70. Twee paukers op kameelen. 7r. Zeven kameelen met bagagie. 72. Vyftig Giumelues. 73. Derzelver Sardar. 74. Twintig Soldaaten en tien flaaven , die boogen en pylen draogen. 75. Dertien kameelen met volk. 70. Twee paukers op kameelen. 77, Vier beladene kameelen. 78. Twee Oda Bafhas. 79 Twee handpaarden. 80. Twee Sabader'tks in Kaftans ai Zeven beladen kameelen 82. Twee handpaarden 83. Twee Oda Bafhas. 84. Een kameel. 85. Vier-en-dertig Choufèn, of boden
va»
Zzz 3
I XVIII.
' boek. 1 ii. HOOFDST.



55°
HISTORIE van
XVIII. 1
boek. 1
ii. HOOFDST.
i©6. Dne anderen in piegrgewaauen. tuy. out uur ^..i öedehouder. Ió8. Eenige gezadelde kameelen. 109. Eenige beladen kameelen met volk daarop. 110. Muzikanten op kameelen. ui. Eene troep Afabs. 112, Eene troep Janitzaren. 113. Twee Sabader'tks van dit krygsvolk. 114. Twee Janitzaren. 115. Twee Seraches. 116. Een ftandaard. 117. Drie voetgangers met kaftans bekleed. 118. Drie Janitzaren. 119. Derzelver Sardar. 120. Zyn Onderbevelhebber. lai. Twee Janitzaren. 122. Twee gezadelde kameelen. 123. Vier en dertig mannen op kameelen. 124. Agt beladen kameelen. 125. Eene troep Janitzaren. 126. Een ftandaard-draager. 127. Een ander met een luipaardsvel bekleed. 128. Een-en twintig Ckoufen. 129. De Agas van de zeven foorten van krygsvolk, welker paarden met zilveren kettingen behangen zyn , van het gebit af tot aan de borstplaat toe. 130. Twaalf Beys, en voor elk derzelven twee Shatirs in het blaauw. 131. De Trogoman Aga. 132. De ftomme Serica Bafhee. 133. Zyne wachten 134. De Koos. ter-Kiaija 135. De Choufen- Lyfwachten. 136. Alle de wachten van Emir-Badge. 137. Agt Janitzaren in plegrgewaaden. 138. Vier hovelingen van den Bafha. 139- Vier Janitzaren. 140. Een ftandaard. 141. Twee ftandaarden. 142. Vier Arabifche Sheyks. 143. Twee krankzinnige Sheyks, bloothoofds en met witte hemden aan. 144. De Emir-Badge zelf prachtiglyk opgezeten en uitgedost, en gevolgd door; 145. Veertig lyfwachten»
ïandel van dit Koningryk uitmaakt; offchoon , volgens iet algemeen getuigenis, dezelve merklyk minder is dan
oudvan den Diwan. 86. Eenige andere bedienden van den Diwan.
87. Het gevolg van den Emir-Hadge in de volgende'order:
88. Een Chous, of bode, in het zwart gekleed. 89. Drie ftandaards. 90. Vyf gezadelde kameelen. 91. Agt handpaarden. 02. Twee Seraches. 93. Twee Janitzaren. 94- Twee Ktajas van den Emir - Hadge. 95. Deszelfs Hasnadar, of fchatrneester. 96. Zes en-twintig gezadelde kameelen. 97. Vyf handpaarden. 98. Een gezadelde kameel. 99. Agt-en-twintig mannen op kameelen, waarvan twee op muziek ■ inftrumenten fpeelen. 100. Vyf beladen kameelen. 101. Eene troep Afais. 102. Hunne Kabaderiks. 103. Eenige Oda-Baf'has. 104. De ftandaard van de Afabs. 105. Drie mannen te voet bekleed met kaftans.
, - 1 1 T-\~ C.. J ~ ,in ryxm



AFRIKA. JEgypte. 551
oudtyds. Wy hebben reeds melding gemaakt van eenige geweven ftoffen , die door alle Oosterfche Landen ver voerd worden , en behalven deezen word 'er nog een groor gedeelte der voortbrenglelen van dat land naar Eu ropa overgevoerd , zo als vlas, zowel in bosfen, als ge hekeld en gefponnen, katoenen Ivwaaten van allerhande foorten en kleuren, geel was, faffraan, fenebladen, cas fia, fuiker en fal ammoniak. Hierby komt nog eene groote menigte koffy van Mocha, en veelerhande foorten van koopwaaren en droogeryen , zo als zyden ftoffen, katoenen lywaaten, fpeceryen en gommen uit Oost Jndiey die jaarlyks in de haven van Siïëz aankomen , en naar Cairo gevoerd worden met fchepen , die van daar terug keeren , beladen met Europeefche en iEgyptifche koop ■ manfchappen (/;. Deeze fchepen gaan niet verder van Suéz dan tot Gedda aan de oostzyde van de Roode Zeey digt by de ftad Mkka, vanwaar zy terug keeren beladen met koffy, wierook en eenige Indiaanfche en Perfiaanfche waaren , waarvan de fraaifte en kostbaarfte met de Ka.
ravan
(/) Maillet, Norden, en anderen.
ten. 146. Twee Janitzaren. 147. De Kia'tja van den Diwan. 148. Zestig flaaven met boogen en pylen 149 Twee Imams. 150. Vier handpaarden. 151. Drie ftandaarden. 152. Eene troep muzikanten, f53. Vier hand - kameelen. 154 Zes en twintig geladen kameelen 155 Twee mannen op kameelen. 156. De Sheyks van de Mosqués, gevolgd door veelerhande foorten van handwerkslieden met nuune meiktekens, fommigen danfende, waar» onder de visfchers eenige visionen als (langen , (waarfchynlyk aaien) aan den top van hunne hengelroeden draagen. 157. Vier Choufen van den Diwan. 158. Zestien Janitzaren in hunne ftaatfiekleeden. 159. Een Sheyk, die Kasfani genoemd word. 160. De groote ftandaard, die door een' daartoe beftemden Bevelhebber gedragen word. 161. Vyf kameelen, waaronder drie zeer prachtig opge'u'gd. 1G2. Het groot paviljoen, dat wy hiervoos befchreven hebben.
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST'
Voortbrengfeten en uitvoer.



XVIII
BOEK. II. HOOPDS'
Verli om kqff èn rysi uit te voeren.
552 HISTORIE vam
. ravan naar Cairo worden overgevoerd. Eene ongelegenheid gaat echter dikwyls met deezen zeetogt gepaard, en dat is, dat zy moeten uitzeilen in het hamfeen- Saifben,
'• of vyftig dagen voor het midden van Mey, wanneer doorgaans de zuidewind waait, en wanneer het gebeurt, dat zv te laat aankomen , dan moeten zy een volgend jaar afwachten; en wanneer deeze wind op de reis verandert, zyn zy genoodzaakt twaalf maanden door te brengen in de eene of andere onveilige en ongelegene haven (m).
Behalven de bovengemelde fchepen, zyn 'er nog anderen , die koffy aanvoeren van Fezaka in GelukkigArabie, waaronder doorgaans vyf of zes Engelfche en Franfche gevonden worden. Vyf van de fchepen, die op Siïëz vaaren, behooren aan den Sulfan, en de anderen aan byzondere kooplieden. Elke baal koffy weegt tusfchen drie- en vierhonderd ponden, en moet, wanneer die van Fezaka komt, dertig Medines tol betaalen {W).
d Wy moeten hier , in het voorbygaan , aanmerken , dat
'r fchoon de uitvoer van koffy en ryst uit de Turkfche landen verboden is; dit verbod echter ligtelyk kan krachteloos gemaakt worden door middel van gefchenken, waardoor eene groote menigte van deeze koopmanfchappen naar Europa worden gebragt, in weerwil van dit ftreng verbod; en met betrekking tot de koffy is dit merkwaerdiger dan tot de ryst, dewyl deeze een natuurlyk gewas van dit land is, en hier in groote menigte groeit, daar de koffy boom uit Temen, of Arabie, en uit Afrika herwaarts moet overgevoerd worden. Men heeft verfcheidene poogingen gedaan, om dien boom aan den grond en
aan
Cm") Pococke, ubi fupra, L. 3. C. 1., en anderen.
(W) Een Medin is een klein reukje geld , dat omtrent de dikte heeft van een Hollandsch dubbeltje, en de waerdy van omtrent zes duiten, zodat vyf-en-twintig van dezelven ten naaste by een' Hollandfchen gulden uitmaaken.



'AFRIKA, JEgypte.
553
vaaren.
aan de luchtsgefteldheid van JEgypte te gewennen , doch altoos te vergeefs, fchoon dezelve zo weelig groeit in Opper. JEthiopie, vanwaar die verzekerd word naar Arabie overgevoerd te zyn. De Abysfiniers en de Arabieren maaken hun aftrekfel niet gelyk ,de Europeaanen van de gebrande boonen , maar van de fchillen of huisjes, die dezelve omvatten» en houden dit voor veel aangenaamer en verkwiklyker dan dat van de boon zelve (72) (X).
De voornaamfte invoer beftaat in Hollandfche, Franfche, Engelfche en Venetiaanfche lakenen, zyden ftoffen1
iran r .»•«.«/. «~ 17„*,*t;„ J„„ C. '
jen, un, iooa, ïtanaanscn marmer in oioKKen, en eene menigte van kleine waaren uit Frarikryk, Venetië en Con* Jlantinopolen, en uit deeze laatfte plaats ook pelteryen, en allerhande foorten van koperen pannen en fchotels die vertind zyn , en hier veel gebruikt worden. Het yzer word derwaarts gebragt van Salonica in Turkfche fchepen, om den uitvoer van hetzelve uit het Turksch Ryk, welke volflrekt verboden is, voor te komen. Ook worden hier veelerhande wollen ftoffen uit Barbarye ingevoerd , benevens vloer- en muurtapyten uit Klein-Afie, en eene groote menigte koraal en barnfteen uit Mekka, waarvan veelerhande verfbrfelen gemaakt worden. Ook word 'er fterken handel gedreven tusfchen Opper, en Neder.
(«) Maillet, ubi fupra.
CX) Maillet voegt hierby , dat de drabieren deeze boon Bian noemen , en , nadat dezelve geroosterd , fyn gemaalen en met water gemengd is, geeven zy het den naam van Calwne, of, gelyk SHerbelot het opgeeft, Calwyeh ; dat wel de algemeene naam voor alle dranken, maar voornaamlyk voor deezen drank is, dewyl die meest by hen in gebruik is, Van hier is de naam van Koffy overgegaan in Europa , en niet alleen toegeëigend aan het aftrekfel maar ook aan de vrucht zelve. (*).
(») Maillet, ubi fupra. cl'Herbelot, Biblioth. Or. op het woord Cnhovelt,
Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Aaaa
XVIII.
boek.
ir.
HOOFDST,
Invoer an
reemde



554 HISTORIE va»
XVIII.
boek.
n
HOOFDST
Oorzaak van het verval van den handel.
Eenige takken van den zeiven zyn nog overgebleven.
der'JEgypte , ter vervulling der wederzydfche behoeften* Doch deeze gantfche handel byëen genomen verfchilt oneindig veel van dien welke daar eertyds gedreven wierd, vóór dat men den weg naar Oost Jndie langs de Kaap de Goede Hoop gevonden had, dewyl toen alle Perfiaanfche en Indiaanfche goederen aangebragt wierden te Kosfir aan de Roode Zee, vanwaar die "dan in vier dagen te land naar Kept, of Coptus wierden overgevoerd , en vandaar naar Alexandrie , daar de Venetiaanen en Florentynen dezelve kwamen afhaalen, en dus door geheel Europa verfpreidden. Deeze binnenlandfche handel, hetzy dan door Karavanen, of langs den Nyl, word grootlyks ontrust door de onafhanglyke Arabieren , en wel voornaamlyk door die, welken het gebergte bewoonen, dat tegenover Al - Guzoo gelegen is; deezen zyn bovenal gevaarlyk, want zy rooven alles, dat hen voorkomt, zo te land als te water; en fchoon zy niet zeer talryk zyn, en geduurig by hunne invallen vervolgd worden door den Bey van Girge, blykt het echter, dat zy zo dapper zyn, dat men hen uit hunne rotfige verblyfplaatfen niet kan ver. dryven.
Niettegenstaande allen deeze beletfèlen, en het misfen van zo een' gewigtigen tak, word echter de koophandel in JEgypte nog vry fterk doorgezet; want, fchoon de Europeaanen thans een' veel gelegener weg gevonden hebben, worden echter allen de Indiaanfche en Perfiaanfche waaren, die in Barbarye en Turkye gebruikt worden, nog heden door Turkfche fchepen van Suratte naar Mocha overgevoerd, en wel voornaamlyk de neteldoeken en andere fyne lywaaten en zyden ftoffen.
De koophandel met Afie word echter nog fterker doorgezet door middel van de Karavanen, die met de kostbaarfte goederen beladen jaarlyks daar aankomen. Deezen worden naar Cairo overgevoerd langs dien tak van den Nyl, welke naby Damiate in de Middelandfche
Zee



AFRIKA. JEgypte. 5SS
Zee uitloopt. Deeze koophandel , die beftaat uit den in- en uitvoer van de voornaamfte behoeften naar en van Mekka en andere gedeelten van Arabie, Syrië en Palestina, is nog tegenwoordig zeer gewigtig en voordeelig. ° ö
Het zou onnoodig zyn hier op nieuw te fpreeken van den handel, die langs den anderen tak van den Nyl by Rofette gedreven word met Frankryk, Holland en Éngeland, en andere landen van Europa, naardien wy reeds te vooren daarvan gewag gemaakt hebben. Doch behalven deezen vind men hier nog eenen tak van koophan del, die, fchoon minder eerlyk, echter niet minder voordeelig is, welke gedreven word tusfchen deeze ftad en Conftantinopolen, en Salatia in Anatolie, in blanke en zwarte flaaven van beide Sexen; van welken hier jaarlyks eene verbaazende menigte verkocht of verruild worden; waarvan de eerften uit de twee voorgemelde fteden naar deeze ftad worden overgevoerd, terwyl de anderen daar uit JEgypte worden aangebragt. Beiden worden zy daar tot een'hoogen prys verkocht, doch de blanken, die derwaarts gevoerd worden ter verruiling voor de zwarten, zyn veel hooger in prys, voornaamlyk wanneer zy jong, fchoon van aangezicht en welgemaakt zyn (o).
Verscheidene Karavanen doorreizen veele verfchrikkelyke en onvruchtbaare woestenyen, zo als die van * Fez, Marocco, Algiers, Tunis en Tripoli, beladen met' verfchillende koop waaren en voortbrengfelen van hun-^ land, waarmede zy te Cairo komen in allerhande verfchil- \ lende kleedingen en manieren, waarvan fommigen zeven / of agt maanden op reis zyn. Onder deeze menigvuldige k natiën vind men 'er twee, die, uit hoofde van hun gedrag en wyze van handelen, zeer opmerkenswaerdig zyn;
de
(O Maillet, Vansleb. Pococke, en anderen.
Aaaa 2
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Handel met Eu•opa.
Slaavenhandelmet Conlantinopolen.
Koop. andel net ver. 'cheiden *fri. aanbhe vol. en.



556
HISTORIE van
XVI11.
BOEK. ii.
J100FDST,
Vreein de wys van han deldryven.
Verfcheidentakken van kooj. handel t Cairo. •
de eene is die der Croys (Y>, die derwaarts ftofgoud aanbrengen , en hetzelve verwisfelen voor een gelyk gewigt van zilver, waarvoor zy vervolgens koperen pannen, fnydgereedfchappen en andere fnuisteryen inkoopen, en wel byzonderlyk zekere foort van fchulpen, die by hen voor geld doorgaan.
De andere foort van natie, welker naam, geboorteland , of koopwaaren Maillet niet meld, is nog veel ■ zeldzaamer in derzelver koophandel; dewyl zy hardnekkiglyk weigeren hun goed te verkoopen, hoe voordeelig het aanbod van den koopman ook zy , voor dat zy terdeeg met eene bullepees zyn afgerost; waarna zy de beleefdheid zelve zyn, en aanftonds tot een verdrag komen.
jEgypte behoud nog tegenwoordig een' gewigtigen tak van koophandel langs den Nyl met het groot en ryk land van /Ethiopië , en met andere inlandfche gewesten "van Afrika; beftaande in ftofgoud, oliphantstanden, ebe benhout en andere koopwaaren. Want, fchoon de Abysfinï'êrs zelden zo verre buiten hun land handel dryven, doen zy echter grooten koophandel in deeze waaren mee de Nubie'rs, die zy Barbaaren noemen, en deezen voeren dezelve naar JEgypte met hunne Karavanen, die meest beftaan uit kooplieden, zo als zy zich zeiven noemen, fchoon zy zo berooid en armoedig zyn , dat het grootst gedeelte van hen, by hunne aankomst te Cairo, enkel met lappen bekleed is, en eenigen zelfs byna geheel naakt zyn, en geheel uitgemergelt door de vermoeijingen van
eene
(Y) Men zegt, dat zy de zeekust bewoonen tegen over het Faifanten- Eiland, in den Atlantifchen Oceaan, en dat de bedorvene lucht van de ftad Cairo hen zodanig aandoet, dat zy altoos kenbaar zyn , aan hunne gewoonte van by den weg te gaan met omwonden' mond en neusgaten, even gelyk men gewoon is in pesttyden te doen.



AFRIKA. JEgypte. ss?
eene zo lange reis, onder eene brandend• heete luchtftreek en door rotfige en onvruchtbaare woestynen, en met gebrek van veele noodzaakiyke levensbehoeften. Zeioen gaat 'er een jaar voorby , waarin niet eene of twee van deeze Karavanen in de Hoofdftad verfchynen, ryk beaden, niet alleen met ftofgoud, muskus, amber, en veelerhande kostbaare gommen , maar ook met veele duizenden van zwarte flaaven , die in jEgypte verkocht worden Deezen worden, even gelyk de blanke flaaven, die uit Jurkye herwaarts worden overgevoerd, verdeeld in verfcheiden groote huizen , OEtièïli genoemd , die byzonderlyk tot die Bazar, of markt, behooren, de zwarten aan de eene zyde, en de blanken aan de andere, daar zy alsdan te koop geveild worden. Behalven deeze zyn 'er nog verfcheiden Bazars in Cairo, waarvan de twee voornaamften zyn , vooreerst die van de Kamilli, of zydehandelaars, en vervolgens die van de Sahamin, of drogisten , op welke laatfte eene groote menigte geele barnfteen verkocht word. Deeze word naderhand gebruikt tot het maaken van veelerhande fnuisteryen , en wel voorn?amlyk van kraalfnoeren , waarop de 'lurken, even als onder ons de Roomschgezinden, hunne gebeden tellen. Onder de menigvuldige drogeryen , die op deeze markt te koop geveild worden, te veel om hier alle aan ;' te haaien, vmd men ook het berucht poeder, genoemd7' Hannah, of Al-hannah, hetwelk in allen de Oosterfchef landen in groot gebruik en in hooge achting is; waarmede de mannen zwel als de vrouwen gewoon zyn hunne voeten te befchilderen; en waarvan het inkomend recht; zo als gezegd word, alleen aan den Bafha agttienduizend dukaaten opbrengt, (ƒ>).
Men
parCtf l chap? 5.Pfea.C5e.' " a"deren' La ^ D^ ^ Aaaa 3
XVIII.
BOEK. 13.
HOOFDST.
Sterke andel i:a et poe. 'er Al. annah.



XVIII.
boek.
II. HOOFDST.
De uhr-
voer van paarden verboden.
De JEgyptenaarszyn zeer gehecht aan hunne oude gewoonten.
Geene Christenen moogen daar te paard ryden.
De koop Wandel van de Nubicrs wierd eertyds langs den
S58 HISTORIE van
Men vind hier ook verfcheidene markten van allerhande foorten van vee, en wel voornaamlyk van paarden; en deeze handel zon nog veel uitgeftrekter kunnen zyn, indien de JEgyptenaais wilden toelaaten, dat dezelven uit de Turkfche landen wierden uitgevoerd ; doch hiertoe hebben de Europeaanen reeds veele vergeeffche poogingen gedaan; zodat geene kooplieden, ja zelfs geene Confuls, ooit vryheid hebben kunnen krygen, om één enkel paard uit te voeren ; de Bafha zelf durft deeze gunst aan niemand toeftaan, hoe groote gefchenken hem daarvoor ook wierden aangeboden , uit vrees , dat daardoor een oproer onder het volk mogt ontftaan. De rede hiervan is, dat zy zo zeer verknocht zyn aan hunne oude gewoonten , dat zy niet dan met grooten tegenzin eenige van hunne koopwaaren uit hun land kunnen zien vervoeren naar Europa Toen de eerfte baal koffy aan boord van een Marfeillaansch fchip te Alexandrie gebragt wierd, rees 'er een opftand onder het volk (qï offchoon men naderhand door gepaste gefchenken middel heeft weeten te vinden om den uitvoer van dezelve door de vingeren te doen zien, in weerwil van het ftreng verbod van de Porte. Wy vinden echter nergens aangetekend, dat eenige Europeefche Natie zulks ooit heeft durven onderftaan met betrekking tot de paarden, welken zelfs door geen' Christen moogen bereden worden , hetzy in deeze ftad , of in eenig ander gedeelte van het Turksch Ryk, de Ambasfadeurs en de Confuls alleen uitgezonderd.
Wy zullen dit artikel befluiten met eene korte befchryving van de Karavan van Nuhie naar Cairo, van welke wy reeds gewag gemaakt hebben by gelegenheid van den armoedigen ftaat van derzelver kooplieden, en van den rykdom hunner laading, welke beftaat uit de kostbaarfte waaren van de beide jEthiopiën, en andere
lan-
(y) Maillet Lettr. 13»



AFRIKA. /Egypte. 5,
landen van Afrika. De goederen van deeze Karavan, c thans gewoonlyk tweemaal 's jaars te Cairo komt, wie den voor deezen, met groote moeite en gevaar, in ba ken en platboomde vaartuigen derwaarts overgevoerd, di« in weerwil van de veelvuldige en vreeslyke watervallen van Dangola af tot Cairo toe, den Nyl afzeilden en wc derom oproeiden. Wanneer zy by een' waterval kw; men , wierden de goederen ontladen , en zowel als d vaartuigen over land gevoerd tot aan de plaats, daar d rivier weder bevaarbaar was; en dit wierd geduurig hei haald tot dat zy allen de watervallen voorby gekome waren.
Naderhand hebben zy echter een' veiliger en fpoe diger weg uitgevonden door deeze goederen te land oj kameelen van het een Koningryk naar het ander over ti voeren; waardoor zy thans tweemaal 's jaars te Cairo kun nen komen , en naar Dangola terug keeren, de woestyi van Lybm doorkruifende naar den kant van Gari, een< kleine jflad aan den Nyl, omtrent vier dagreizen var deeze zyde van Dangola; daar de kooplieden van San naar, de Hoofdftad van Fungi, of Fund, en van Gondar, de Hoofdftad van Opper -/Ethiopië, en van andere handelplaatfen van Afrika, op zekeren gezetten tyd by« een komen, met hunne verfchillende koopwaaren, en dus vereenigd dat gezelfchap uitmaaken hetwelk thans de Nu bifche Karavan genoemd word. Wanneer zy nu van hier vertrekken , ve/ laaten zy de oevers van den Nyl, en trekken de bovengemelde woestyn in , tot welker door togt zy dertien dagen noodig hebben ; waarna zy aanko men in eene wydüitgeftrekte vlakte van dei tig mylen lang, welker legging zich genoegzaam zuid en noord uitftiekt; in deeze vallei vind men eene menigte van palmboomen , en veele wellen van versch en aangenaam water ; wanneer men flechts één' voet diep in den grond graaft. Deeze rustplaats is voor hen niet minder verfter-
kend
>9
ie XVIII.
r boek.
r 11.
Sj HO0FOS7.
, Nyl ge. i dreven.
I-
e e
• Doch j nader. 1 hand ' door Ka* ravanen,
l
I
Derze.-
ver weg
naar
Cairo.



56o HISTORIE van
kend dan aangenaam , na eene zo afmattende reis door eene brandende woestyn; te meer, dewyl dergelyke aangenaame landftreeken zo zelden in Afrika gevonden worden. Deeze vlakte doortrekken zy met langzaame dagreizen , om zich te herftellen van de vermoeijingen, die zy reeds hebben uitgeftaan, en om zich te bereiden tot den togt over eene lange ry van bergen, die zich aan de oevers van den Nyl langs den Lybifchen kant van het noorden naar het zuiden uitftrekt, tot aan Monfaloot, eene ftad in Opper- JEgypte, daar zy de eerfte inkomende rechten betaalen, beftaande in een zeker getal van zwarte flaaven, en hier komt de Karavan voor de eerfte maal weder op den oever van den Nyl. Te Monfaloot gaan zy fcheep , en zeilen de rivier af tot Cairo toe, en by hunne terugkeering vaaren zy die wederom op tot aan dezelfde plaats , en houden vervolgens wederom den ouden weg door deeze ry van bergen, vermaaklyke vlakte , en barre woesteny; in welke laatfte zy zeven of agt dagen moeten reizen zonder eenig water te ontmoeten ; geduurende welken togt de kameelen weinig of in het geheel geen water krygen, en de menfchen genoodzaakt zyn het water te drinken, dat zy uit de bovengemelde vlakte medegebragt hebben, dat in dien tusfchentyd zeer onaangenaam geworden is.
Doch dit is nog niet de grootfte ongelegenheid, waaraan zy op deezen togt van dertien dagen in deeze woestyn zyn blootgefteld; zy zyn behalven dit nog onderhevig aan een allerverfchriklykst gevaar, naamlyk van in deeze fpoorlooze zanden van den rechten weg af te dwaaien; naardien zy daar noch berg, noch boom, noch eenig ander kenmerk vinden, om hunnen koers naar te richten. Zodat, wanneer zy flechts in het geringfte van hunnen weg afdwaalen, zy gevaar loopen van allen door r- gebrek aan water om te komen. Men heeft hen dikwyls » geraden, dat zy zich zouden bedienen van een kompas,
het-
XVIII.
boek. ii.
tJOOFDST.
Givaat tan te verdoelen,
Zy wi len zie



AFRIKA. /Egypte. 561
hetwelk hen voor een groot gedeelte voor deeze gevaar lyke afdwaalingen zou behoeden ; doch zy hebben diei raad fteeds van de hand gewezen, fchoon men hen me nigmaal gezegd heeft, dat andere Afrikaanfche Karavanet, zich met groot voordeel daarvan bediend hadden. Deeze Nuliërs zyn of te dom , of te vooringenomen om van hunne oude gewoonte afgebragt te worden , en willen liever gevaar loopen van in deeze akelige woestyn door gebrek om te komen , of door het ftuifzand verzwolgen te worden dan hun behoud verfchuldigd zyn aan den raad van een' Europeaan (r) Daarenboven zyn zy allen Mohammedaanen , of domme Heidenen ; de eerften dryven zeer zot hunne leer van de predestinatie, en de anderen die van hunne afgodsbeeldjes, bezweeringen en andere bygeloovigheden, en betrouwen daarop meer dan op eenige menfchelyke hulpmiddelen , hoe wel gegrond en hoe wel beproefd die ook moogen zyn.
Behalven de ryke koopmanfchappen , welke naar Cairo overgevoerd worden, dry ven deeze lieden nog een' anderen handel, welke beftaat in eene foort van ligt timmer- of werkhout, dat daar in een' zeer hoogen prys is, en in zekér grof aardenwerk, dat in hun land gemaakt word. Deeze koopwaaren waagen zy by lange vlotten den Nyl af te voeren, ten tyde wanneer het water begint te ryzen , zonder zich te ftooren aan de rotfen en watervallen, welke laatften zy zonder eenige bekommerdheid afdaalen. Het eenig gevaar, waartegen zy op hunne hoede zyn, is de vrees voor de krokodillen en voor de rivierpaarden ; om welken af te weeren , zy vuuren ontfteeken , geftadig wacht houden , en van tyd tot tyd een vreeslyk gehuil maaken. Wanneer het gebeurt, dat hunne vlotten zo hard tegen eene rots ftooten, dat de touwen breeken, waarmede zy aaneen zyn gehecht, dan
blyft
O) Maillet, Lettr. Dern. Hedend.Hist.XIILD.IISt. Bbbb
- XVIII.
i boek. ii.
, HOOFDST.
van geen
kompas
bedienen.



5Ö2
HISTORIE van
XVIII.
boek. II.
hoofdst.
Heden daagfcht Historie van jEgypte.
.Egypt •word eerst 01 derworpen aa de Kalt
blyft hen geen ander middel over om hun leven te behouden, dan zich wel vast te houden aan het een of ander gedeelte van hetzelve, tot dat zy aan eene plaats komen , daar de ftroom minder fnel afloopt, en daar hun best te doen om de ftukken weder aanëen te hechten, en zo verder af te dryven. En wanneer eenigen van hunne aarden kruiken, door dit of eenig ander toeval, ko. men tebreeken, dan vergoeden zy zich deeze fchade door de overgeblevenen zoveel duurder te verkoopen. Wanneer zy digt aan den laatften waterval genaderd zyn fluiten zy hunne oogen, en floppen hunne ooren met de vingers digt, om niet afgefchrikt te worden door het ateryslyke geraas en gezicht van dien fchnkverwekkenden waterval, en wanneer zy eenige oogenblikken daarna hunne oogen openen zien zy dat zy meer dan eene myl verre beneden denzelven zyn voortgefchoten (O-
Daar wy nu van alle de wezentlyke en merkwaerdige byzonderheden van het hedendaagsch JEgypte gewag gemaakt hebben, blyft 'er nu alleen over, dat wy den draad van deszelfs Historie wederom opvatten by het tydftip, waarmede wy het oud gedeelte van dezelve befloten hebben; naamelyk by het einde der Griekfche heerfchap. py toen de JEgyptenaars zich door de geldzuchtigheid en trouwloosheid van den Griekfchen Keizer genoodzaakt vonden om het juk der Romeinen , waaronder zy zedert den tyd van' Keizer Augustus geftaan hadden , te verwisfelen voor dat der Saraceenfche Kalifs, ondereet Kahfft-hap van Omar , en onder het bevel van zyn' dapperen e en gelukkigen Veldheel- Amru Ebn Abaz. Van dien tyd af bleef JEgypte onderworpen aan deeze Opperheeren, i en wierd een wingewest van dit thans magtig veel vergroot Ryk, waarover Landvoogden wierden aangefteld, van l welken Amru, de bovengemelde Veldheer, de eerfte was. <s Deeze
CO Maillet, Lettr. 2.



AFRIKA. /Egypte.
563
Deeze onderwerping, fchoon in het begin zwaar en on aangenaam voor de inwoonders, en voornaamlyk zolang zy door Stedehouders geregeerd wierden, deed dit Koningryk echter welhaast weder opflygen tot byna ever grooten luister als het ten tyde der Ptolemausfen bezeten had, voornaamlyk na de bewuste fcheuring met de Kalif* van Baghdad in het jaar der Hegyra , 286, of volgens de Christelyke jaartelling, 908 , onder Abu Mohammed Obeidiïllah, den beroemden grondlegger van de Fatemite Heerfchappy in Afrika, die een nieuw Kalifaat oprechtte te Kairwan, en den titel aannam van Mohdi of Al Moh. di, of Beftuurder der Geloovjgen, welke titel tot dien tyd toe alleen eigen was geweest aan de Abasjine Kalifs, geiyk wy gezien hebben in een voorig gedeelte van dit Werk ; en deeze Heerfchappy is in dit geflacht gebleven geduurende tweehonderd twee en-zeventig maan jaaren, zo te Kairwan als in /Egypte, werwaarts zyne Opvolgers hunnen zetel overbragten , onder het beftuur van de veertien navolgende Kalifs.
1. Abu Mohammed Obeidd'llah, of Al Mohdi. 1. Al Kaijem. 3. Al Manfur. 4. Moëz Ledin'lllah. 5. Al Aziz. 6. Al Hakem. 7. Dhaher. 8. Mostanfer. 9. Mostali. 10. Amer. 11. Haffedh. 12.. Dhaffer. 13. Al Faëz. 14 Adhed. Van den vierden- af tot den laatften toe na " men allen deeze Kalifs den titel aan van Ledin hlah, dat' is Geloövigen van God; doch geen van hen is ooit erkend geworden door de Abasfine Kalifs, maar integendeel verketterd als fcheurmaakers, en fpotswyze genoemd" Obeiden, naar hunnen Grondlegger, of ook Aliden, naar hunnen ftamvader. Deezen laatften naam gaven zy hen niet om dat zy gelooven, dat derzelver eerfte grondlegger waarlyk afftamde van AH, den Zoon van Futema, Mohammeds Dochter, want zy hebben dit altoos tegerigefproken ; maar zy noemden hen dus om hen te befpotteü, omdat zy voorgaven van zulk eene edele afkomst te Bbbb 2 zyn.
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
van Baghdad, en naderhand aan zyne eigen Kalifs.
Lyst der Fatemite Kalifs van den eerften<rrond'eggerieezer Heerrchappy



56*4 HISTORIE van
zyn. Hunne regeeringen , waarvan wy reeds te vooren gewag gemaakt hebben , zyn eene aanëenfchakeling van wederzydfche vyandlykheden geweest; zelfs ging hunne haat zo verre, dat een der Kalifs van Baghdad, Al Kader, eene allervinnigfte verklaaring tegen hen deed afkondigen , waarin hy zich niet ontzag hen opentlyk van valsheid en bedrog te befchuldigen.
Welke uitwerking de Kalifs van Baghdad zich ook mogten verbeelden van deeze vyandlykheden, en zelfs van die zo opentlyk te doen afkondigen , is het echter gebleken, dat die enkel geftrekt hebben, om die van /Egypte aan te fpooren om hen in magt, grootheid, rykdom en veroveringen te boven te gaan. In gevolge daarvan hebben wy gezien , dat deeze nieuwe Kalifs niet alleen hunne heerfchappy uitgebreid hebben veel verder dan dat gedeelte van Afrika , daar zy zich in het begin gevestigd hadden, maar zelfs tot in Sicilië; en de verbaazende fterkte zowel als de verwonderenswaerdige gebouwen van de ftad Mohdia, die door hunnen grondlegger gefticht is, zyn, fchoon in verre na niet de eenige, echter doorflaande blyken van hunne oude magt en rykdom.
Hunne Opvolgers zyn niet minder gelukkig en heerschzuchtig geweest om hunne heerfchappy te vergrooten, nadat zy meesters geworden waren van /Egypte, en hunne hofhouding derwaarts hadden overgebragt; welke overvoering hen gelegenheid gaf om dezelve zo luisterryk te maaken , dat de Arabifche fchryvers geoordeeld hebben, dezelve niet hoog genoeg te kunnen verheffen. Niets in de waereld kon grootfcher en kostbaarder zyn dan hunne - Paleizen, Divan, Seraglió's, Mosqué's en andere opentlyke gebouwen; niets verhevener, lüisterryker en talryker dan hunne ftaatsdienaars, hofftoet en gevolg; niets ryker en fierlyker dan hunne kleeding en vertooning, en den opfchik van hunne hofzaalen in de ftad, en van hunne tenten en uitrustingen in het veld. Alle de overwinningen.
XVIII.
boek. ii. HOOFDST.
Hunne oude magt en rykdom.
Pr ach tige hoj houding te Cairo



AFRIKA. JEgypte. 505
gen, die zy behaalden, en alle hunne veroveringen in Syrië en Palcestiha en in andere landen , wierden fleeds met de grootfte pracht en luister gevierd.
Zy waren gewoon niet in de Hoofdftad terug te komen dan na alvorens opgewacht te zyn geweest, in eene groote vlakte even buiten de ftad gelegen, door allen de Ryksgrooten en voornaamfte Amptenaaren , allen op het prachtigst opgezeten en uitgedost; en verzeld met een talryk gevolg, niet alleen van bloedverwanten, huisgenooten en afhanglingen, maar ook van eene menigte ryke ingezetenen, die uitkwamen om aanfchouwers te zyn van deeze plegtige ontmoeting. Deeze allen droegen zorg, dat zy hunne prachtige paviljoenen en tenten opgeflagen hadden , om den Kalif te ontfangen, die by zyne aankomst doorgaans drie dagen doorbragt in deeze luisterryke legerplaats, éér hy zyne intreede deed in zyne Hoofdftad. Men kan zich niets prachtiger verbeelden dan deezen optogt en intreede langs een' weg, befpreid met tapyten en andere kostbaare kleeden , die beftrooid waren met bloemen, welriekende kruiden en gommen, en aan beide zyden omheind met eene ontelbaare menigte van verwelkomende ingezetenen ; terwyl de flraaten, die hy moest doortrekken , niet alleen eveneens met tapyten belegd, maar ook aan beide zyden met tapyten behangen waren. De Kalif, voorgegaan door zyn lyf wachten en hofbedienden, prachtig opgezeten en aan beide zyden verzeld van honderd pagies te voet, in hunne kostelyke kleederen, verfcheen alsdan op zyn ftaatfiepaard, welks zadel en tuig verfierd waren met diamanten , paarlen en kostbaare borduurwerken ; terwyl hy zelf met zyne luisterrykfte kleederen verfierd was , en zyn tulband van diamanten en andere edele fteenen van onfchatbaare waerdy en onvergeJyklyke fchoonheid glinfterde. De eerfte plaats in de ftad, daar hy affteeg, was voor de hoofdkerk of Mosqué, daar hy en zyn talryk gevolg hunne dankzeggingen deeden Bbbb 3 • voor
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.



566
HISTORIE van
XVIII.
boek.
II. HOOFDST.
Groett en prach tige zaaien van liet Palets.
Houding det Hovelin. gen in de Kalifs tegenwoordig,beid.
voor hunne gelukkige terugkomst. Van daar begaf hy zich naar eene niet minder prachtige Mösqué, in welke de begraafplaats was van zyne voorouders, welker gebeente Moëz Ledin lllah , de eerfte der Fatemite Kalifs, die /Egypte veroverde, derwaarts had doen voeren van Kayrwan , en daar hy zelf benevens zyne Opvolgers begraven legt. Na het verrichten van deeze godsdienftige plegtigheden• begaf hy zich naar zyn paleis, dat even als de geheele ftad met vrolykheid vervuld was. Uit deeze blyk van hunne pracht en grootheid kan men zien, dat zy niet gelyk de'Perfifche en andere Oosterfche Vorften zich onzichtbaar hielden voor hun volk, maar dat zy veeleer vermaak fchepten in zich by alle gelegenheden in allen hunnen vorstelyken luister te vertoonen.
Dezelfde grootheid hee schte ook in allen de gebouwen en zaaien van het Paleis, en tevens in derzelver huisraad en in de prachtige kleederen van het groot getal hunner hovelingen en dienaa^en; maar we,l voornaamlyk in den Diwan, daar de groote Raad vergaderde; de Gerechtzaalen , waarin de Kalifs dikwyls zeiven voorzaten, gelyk ook de zaaien, waaiin zy gewoon waren de vieemde Gezanten te ontfangen, waren insgelyks in een' grootfchen en verhevenen fmaak gebouwd. Zy waren groot en koel, meestal gebouwd gelyk onze hoofdkerken in vier vleugels, met prachtige koepels vetfierd, en gefteund door pilaa en van het kostelykst marmer en van de fraaifte bouworder. Aan het uiteinde -van den middelften vleugel, recht over de groote deur van de zaal was de throon van den Kalif, die met veele kostelykheden en fiaaije kunstwerken opgefied was; ter wederzyde van hem ftonden zyne eerfte Staatsdienaars, digter by of verder van r hem naar maate van hunnen rang en waerdigheden , en in eene zedige en onderdaanige houding, met de armen kruiswyze over de borst; doch, wanneer 'er eene raadsvergadering of rechtbank gehouden wierd, was het hen
ge-



AFRIKA. Egypte. S6-t
geoorloofd op kusfens te zitten. Dezelfde order wien onderhouden by de overige leden van den raad , die ir de andere vleugels zaten; welke allen byëen genomer eene luisterryke vergadering uitmaakten van eenige hon derden van de voornaamfte Ryksgrooten', behalven nog eene groote menigte van andere amptenaaren zo in hel burgerlyk als in het krygswezen. Dezelfde plegtige order wierd ook in acht genomen in het Gerechtshof, daar de Kalif dikwyls zelf voorzat; en naast hem de Voorzitter of Opperfte Rechter. De onderdaanen , die eenig verzoek of fmeekfchrift hadden in te leveren ; wierden toegelaten in den middelften vleugel, waarin op zekeren afftand eene balie of affchutfel geplaatst was, om hen te beletten nader te komen. Hier gaven zy hunne klagten of verzoekfchriften over , die door daartoe aangeftelde amptenaars aan den Opperften Rechter wierden overge bragt, die dezelven dan overluid aan den Kalif voorlas, den aart van derzelver inhoud aan hem voorftelde, en de vraagen, die de Kalif daarover deed, beantwoordde; ver volgens gingen zy over tot het uitfpreeken van het vonnis, dat onherroeplyk was, als zynde dit het opperst Gerechtshof, van hetwelk men zich op geen ander kon beroepen, terwyl men zich van alle andere Gerechtshoven op dit Hof kon beroepen; hetwelk den beroeper en den beroepenen gelegenheid gaf om hunnen Vorst in den vollen luister van zyne majefteit te zien
Hunne rykdom blonk niet minder uit in hunne maaltyden ; niet zo zeer in eene fynbedachte buitenfpoorig- < heid of dartelheid in hunne fpyzen , als wel in derzelver' verfchillendheid en menigvudigheid, en in het groot getal; van menfchen , die dagelyks door hen gefpysd, en op \ eenige duizenden van allerhanden rang en ftaat gefchat' worden; die dan nog het overfchot uitdeelen aan arme huisgezinnen , die een nog veel grooter getal van menfchen uitmaaken. Deeze Kalifs waren niet minder mild
in
I XVIII.
boek. ii. HOOFDST.
Het overgee.
ven vanklagtenof fmeek' fchriften.
Groote ivervloed >p des Kalifs naalty» len.



563
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii. hoofdst.
Moè'zLedin'IUah,eerfte Fatemite Kalif in JE-
sypte.
' Groote voorfpoed vat zyn1 Veldhee, Giafar.
in hunne andere weldaadigheden, en byzonderlyk in het ftichten en begiftigen van Mosqués, Geesflyke Geftichten en Armhuizen.
Na dus, by wyze van voorreden een verflag gegeven de hebben van de opkomst, rykdom, magt en grootheid der Fatemite Kalifs, en in eene voorige Afdeeling de Historie der regeering en veroveringen van de drie eerften, welken hunnen zetel in het eigentlyk Afnka gehouden hebben , befchreven te hebben , zullen wy overgaan tot de Historie van de elf volgende Kalifs, die in /Egypte geregeerd hebben , van deszelfs verovering onder Moëz Ledin-lllah tot aan de vernietiging der Fatemite Heerfchappy door de Mamluks.
Abu Terhin Mahud, de zoon van Mohammed Al Man. für, nam den titel aan van Moëz Ledin'illah; en was de vierde Afrikaanfche en de eerfte /Egyptifche Kalif van de Fatemite Heerfchappy. Deszelfs regeering begon in het jaar der Hegyrtt, 341, en naar de Christelyke jaartelling, 953 ; hy hield , even als zyne Voorzaaten zyn verblyf beurtelings te Kayrwan en te Mohedia , tot aan hét jaar 358; wanneer hy zyn' Opperveldheer Jaawar AlGiafar, een Griekfchen Renegaat, die om rede van zyne buitengemeene dapperheid, door des Kalifs vader, van een' geringen flaaf tot de grootfte eerampten verheven en tot Opperbevelhebber over zyne gantfche legermagt aangefteld was, aan het hoofd van een magtig leger tot den lang beraamden togt der verovering van /Egypte afzond. Giajar-veroverde met geringe moeite een land, dat ten dien tyde zo weinig gewapend was tegeneen' vyandlyken % inval, en drong in weinig tyds door tot de Hoofdftad . van hetzelve , toen Fusthad, doch oudtyds Mesr en Ba. " bylon genoemd, welke hy ook welhaast veroverde, en kort daarna den grondflag legde van eene nieuwe ftad, die de verblyfplaats van den Kalif zyn' Heer, en van zyne nakomelingen ftond te worden. Deeze ftad noemde
hy



AFRIKA. /Egypte, sc
hy Al Kahirah, doch dezelve is by de Europeaanen bete bekend by den naam van Cairo, of Groot. Cairo. He geheel Koningryk wierd veroverd , en de nieuwe fta< volbouwd, volgens de beste Arabifche fchryvers in dei tyd van vier jaaren, te rekenen van den eerften ootog van Giajar. L °
Zohaast de! Kalif Moëz bericht kreeg van den voor fpoed van zyn Veldheer maakte hy zich gereed om me den uiterften fpoed bezit te neemen van zyn nieuw win gewest. Hy deed alle de onmeetbaare fchatten goud, dit hy en zyne voorzaaten verzaameld hadden, tot ftaaver gieten, en op kameelen derwaarts overvoeren; en om de< te duidlyker te toonen , dat hy befloten had Barbaryt voor altoos te verlaaten, en zyn' zetel voortaan in zvrj nieuw wingewest te vestigen, deed hy insgelyks de over blyffelen van zyne drie voorzaaten derwaarts overbren gen, cn die op nieuw begraaven in zyne nieuwe Hoofdftad[Cairo, m eene prachtige Mosqué, welke hy ten dien einde had doen oprechten ; hetwelk eene fterke drangreden was voor anderen om dit insgelyks te doen, naardien deeze Vorften het niet alleen voor eene gewoonte, maar zelfs voor een pligt hielden , van tyd tot tyd deeze begraafplaatzen met eerbied te bezoeken, niet alleen op zekere gezette tyden door den Koran bepaald, maar ook bv andere plegtige gelegenheden, zo als die, welke wv kort te vooren aangehaald hebben, te weeten, eene gelukkige terugkomst van een' krygstogt en meer dergelyken
De tweede gewigtige ftap , dien hy deed om zich in zyn nieuw Ryk te bevestigen, was het verbieden van de algemeene gebeden , die in de Mosqués voor de Abasfide Kalifs gedaan wierden, met bevel om zyn' eigen naam daarvoor in de plaats te ftellen , welk gebod , naar het zeggen van fommige Arabifche fchryvers, opgevolgd wierd, niet alleen in /Egypte, maar ook in een gedeelte vari Syne en AraHe en zelfs tot in de ftad Medina, ter-
Hedend.Hist.XIII.D.ILSt. Cccc wyl
o
r xvm.
t BOEK".
i ii.
j HOOFDST*.
t Hyflichi de flad Cairo.
. Al Moè'z ' doet zyne fchatten en de I over b lyf. \ fel en van zyne Voor. zaaien derwaartsover
brengen.



S?o HISTORIE van
wyl Mekka de eenige ftad was, die weigerde hem te erkennen (O* doch dit was eerst twee jaaren na den tyd, dat JEgypte door zyn Veldheer veroverd was, toen hy den titel van Fatemite Kalif aannam , en zich verklaarde voor den Opvolger van het Geflacht van Ali, in tegenkanting tegen de Kalifs van Baghdad, en bevel gaf, dat de volgende woorden by de openbaare gebeden moesten gevoegd worden : „ Eeuwig leeve AU, wiens daaden al„ toos pryswaerdig geweest zyn!" Van dien tyd af begon de fcheuring tusfchen deeze Kalifs en die van Baghdad opentlyk bekend en erkend te worden, en veele oorlogen eh wederzydfche vervloekingen te veroorzaaken.
Intusschen was Moëz onophoudelyk bezig met zich in zyn nieuw Kalifaat te verfterken , zonder zich veel te ftooren aan den banblikfem en de openbaare ver* vloekingen, die tegen hem en zyne aanhangers uitgefchoten wierden door den Opperpriester van Baghdad; of aan de fchimpfchriften, die zy ukftrooiden tegen zyne voorgegevene rechtlynige afftamming van het geflacht van AU (Z); hy hield zich veel meer bezig met zyne eigene waerekifche zaaken , en wel voornaamelyk met het voltooijen van zyne nieuwe ftad Cairo, waarvan zyn Grootvizier en Veldheer den grondflag gelegd had onder de regeering van den planeet Mars , die by de Arabieren Kahar of Kahir genoemd word, vanwaar hy den naam afleidde van Kahirah , gemeenlyk , Cairo. Moëz ftierf in
het:
Ct") Ebn Shonab, by d'Herbelot, pag, 595;
(Z) Wy vinden aangetekend, dat, toen hy, op zekeren tyd, zyne troepen monfterde, zeker byzonder man hem ftoutlyk afvroeg , wie zyne bloedverwanten en nabeftaanden waren ? Waarop hy, op zyn krygsvolk en vervolgens op zyn zwaard, dat hy in zyne hand hield, wyzende, onbedeesd dit antwoord gaf: ,, Deezen zyn myne bloedverwanten, en zie hier myn' nabeftaanden (*)."* C*) Kab. Allakiar, by d'Herbelot, pag. 503 ,-& feqq.
XVIII.
boek ii.
HOOFDST.



AFRIKA. JEgypte. S7t
het vier-en-veertigfle jaar van zyn ouderdom, en het een-en-twintigste van zyn kaliffchap, waarvan hy agttien jaaren te Kayrwan en drie jaaren in JEgypte geregeerd heeft. Hy gaf bevel, dat zyn lyk moest begraven worden in de. prachtige Mosqué te Al Kayr, welke hy had doen bouwen , en waarin hy de overblyffels van Zyne Voorvaderen had doen byzetten, in het jaar 365, Hy word afgefchetst als een Vorst van groote rechtvaaardigheid en bedaardheid , en is hooglyk geroemd geworden ' door den beruchten Ham, een' Dichter van Arabifche afkomst, doch in Spanje geboren, die hem op allen zyne togten verzeld , en zyne deugden en dappere daaden in verfcheiden dichtwerken zeer geprezen heeft; maar na eenig misnoegen of flechte behandeling herriep hy , in een vinnig hekeldicht, alles, dat hy te vooren tot zyn lof gezegd had (m).
Moëz wierd in de regeering opgevolgd door zyn' Zoon Abu Al Manfur Bar ar, toegenaamd Aziz Billah;1 die by zyne komst tot den throon flechts een-én twintig* jaaren oud zynde, het beftuur der zaaken geheel overliet g aan den dapperen Jaawar Al Giafar, de dappere en kundige Veldheer en eerfte Staatsdienaar van zyn' Vader, en zich voor Kalif deed uitroepen niet alleen in zyne eigen ftaaten maar zelfs in die van den Kalif van Baghdad. Aziz was een Vorst, die zeer veel menschlievendheid en edelmoedigheid bezat, en om die rede door allen zynee' onderdaanen bemind wierd. Hy trouwde met eene Chris-s ten-Dochter, by welke hy eene Dochter had, ter wierf gevalle hy haare beide Oomen, de Patriarchen van Jeru.n Jalem en van Alexandrie voor Melchiten en Rechtzinnigen verklaarde. Hy was echter niet Zeer gelukkig in zyn' 1 Oorlog tegen Al Aftekin, Emir van Damascus, tegenh wien by zyn' Opperveldheer Jaafar met een talryk leger J
;% .„ . ,, _ afzond;s-
(») d'Herbelot, ubi fupra,
Cccc 2
XVIII.
BOEK. Ui
hoofdst,
Zyn ioodt
en ka. •akter.
Aziz T3ïlih twee. 'e Kalif an JEypte.
Hy is m be. unstier der ïriste:n.
Inge. kkige •vgsgt in nis.



57*
HISTORIE van
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST
Hegyra, 3Si.
Hy doet zyn' Grootviziergevanget neemen en be rooft hen van zyne fchatten.
Doch is genoodzaakthem we der los t, laaten.
Giafar Jierft in ongenade^
afzond; doch deeze zag zich, na eene naauwe belegering: van twee maanden, genoodzaakt tot een' fchandelyken en nadeeligen aftogt, van welken wy in een voorig deel gefproken hebben; hy was ook niet gelukkiger in zyn krygstogt naar Syrië, en in het belegeren van Aleppo , onder het beftuur van zyn' nieuwen Veldheer Manfabekin; naardien deeze genoodzaakt was het beleg op te breeken op de aannadering der Grieken, die afgezonden waren om die ftad te ontzetten ; zelfs nadat hv eene volkomene overwinning op hen behaald had beftormde hy de ftad andermaal te vergeefs, en oordeelde het ten laatfte raadzaam het beleg op te breeken, zonder voorkennis van den Kalif.
Ook behaalde hy niet veel eer met het ftraffen van zynen nieuwen Grootvizier, Takub Ebn Tuzef, en zyne broeders, om hunne geldzucht en wreede afperfingen,
, waardoor zy onnoemlyke fchatten verzaameld hadden. Hy deed hen, wel is waar, vatten , en elk afzonderlyk gevangen zetten , en hunne kwaalyk verkregen rykdom-
' men in zyne fchatkisten overbrengen; doch deeze geftrengheid verwekte zulk een algemeen oproer onder het volk, dat hy zich genoodzaakt zag hen uit hunne gevangenis te ontflaan, en hen alles terug te geeven, om het oproer te ftuiten. In dit jaar ftierf de weleer zo hoog geachte en gelukkige Veldheer Jadfar , aan wien de Fa-
>temite Kalifs de verovering van /Egypte te danken hadden , doch die naderhand van zyne ampten en fchatten, welken hy zo roemryk verkregen had, beroofd was geworden, om rede van zyn' tegenfpoed in Syrië (v).
A l Aziz was, niettegenftaande zyn' tegenfpoed in Sy. rie, bedacht op een' nieuwen togt derwaarts tegen de Grieken, die de voornaamfte plaatfen van dat land in bezit hadden, toen hy zeer onverwacht door den dood wierd
weg»
tv") Al Makin, Abu'lfeda,



AFRIKA. JEgyptt. s?
weggerukt, in het jaar 386, na twee-en-veertig jaaren vyf maanden en zeventien dagen geregeerd te hebben Wy hebben reeds aangemerkt, dat hy by de Turkfch. fchryvers afgefchetst word als een Vorst van een' uitmun tenden aart, zeldzaame rechtvaardigheid, zachtmoedighei, en genegenheid voor zyne onderdaanenechter wierd hy by zyn leven vinnig gehekeld om zyne al te groote guns voor de Christenen en Jooden, die hy zelfs toeliet zyn< ge oovige Moslems te befchimpen en te onderdrukken Hy had werklyk een der eerstgemelden, Ifa genoemd, to zyn Geheimfchryver , en een' der laatstgemelden , mei naam Mamsfeh, tot zyn' Schatbewaarder, doch hy zette na verloop van tyd hen beiden af, met verbeurdverklaaring van alle hunne goederen , om rede van de klagten, die tegen hen ingebragt wierden.
Hy wierd opgevolgd door zyn' zoon Abu, anders genoemd Manfur , die naderhand den titel aannam van Al Hakem, onder de voogdyfchap van een' zyner gefnedenen, genoemd Arjuan Al Arghvan, een' Staatsdienaar van veel ondervinding en van eene beproefde trouw; aan wien Aziz deeze gewigtige bediening opdroeg vóór zyn dood, naardien zyn zoon toen nog maar elf jaaren oud was. Wy vinden niets merkwaerdigs in het begin zyner regeering aangetekend, tot aan het jaar 396, zynde het' elfde zyner regeermg, wanneer "er eene zonderlinge opftand in zyn ryk ontftond, onder aanvoering van een' gerinpen waterdraager uit de ftad Cairo; fchoon hy afkomftig was' of ten minfte voorgaf afkomftig te zyn van Hesham Ab- ' a al Malei, uit het geflacht van Ommiyah. Deeze was meest bekend by den bynaam van Abu Rawak, of Botte \ her, omdat'hy gewoon was het water in flesfen of krui ' ken rond te brengen. j Hy begon zyne gevaarlyke onderneeming met lanw de' ftraaten te roepen en te prediken, en het volk te ver { kondigen , dat het zyne zeden en gedrag moest verbete t Cccc 3 ren;-
5
, XVIII.
. BOEK. 5 II.
, hoofdst,
I Hegyra, ' 386. : Dood > van den t Kalif.
: Zyn ka■ rakter.
Al Hakem, der» de Kalif van JE. gypte.
Hegyra, 390.
Een
>reeslyke ipftand egen \em onier aan» vering ■an zeke•en via. erdraaer, by■enaamdlDu Ra. rak.



574
HISTORIE vak
XVIIL
boek.
noorpsT.
De wederfpannigen verflagen.
Al Nayr Beamr'il-
lah gevangen geno men, en ter dood gebragt
A. D.
IOI5Eenevinnige verklaaring tegen de Kalifs van jEgypte af ge kondigd,
ren; en hy wist door eene uiterlyke vertooning van hei. ligheid zulk eene groote menigte van yverige Moslems tot zich te trekken, dat hy zich welhaast aan het hoofd van een talryk leger bevond ; hiermede veroverde hy gantsch Opper - JEgypteen, na de troepen, die tegen hem afgezonden waren, verflagen te hebben, trok hy met zyn volk naar het Koningryk Barca, dat hy ook welhaast onderbragt. Ai Hakem had tot dien tyd toe dit volk en deszelfs verachtelyken aanvoerder niet geteld; doch eindelyk door deszelfs verbaazende vorderingen ongerust geworden, dacht hy het hoognoodig te zyn, zyne beste troepen uit allen zyne provinciën, en zelfs uit Syrië, byeen te doen komen. Deeze wierden tegen de wederfpannelingen afgezonden, en beftreeden hen met zo groote dapperheid , dat zy allen in ftukken gehouwen of op de vlucht gedreven wierden ; terwyl hun aanvoerder, die den titel van Al Nayr Beamr'illah had aangenomen , gevanglyk naar Cairo gevoerd , en op bevel van den Kalif ter dood gebragt wierd. Zyne oproerige aanhangers wierden welhaast geheel verftrooid, en na eenige bloedige gevechten wierd dit oproer geheel gedempt (w).
De naastdaaraanvolgende merkwaerdige gebeurtenis onder de regeering van deezen Kalif, was bet afkondigen der voorgemelde vinnige verklaaring van den Kalif van Baghdad tegen de Fatemite Kalifs van JEgypte, waarin hy hunne afkomst van Fatema , Mohammed's Dochter, voor valsch verklaarde. Deeze listige Opperpriester wist middel te vinden om dit gefchrift te doen ondertekenen door verfcheiden bekende afftammelingen van AU , en daarenboven door een groot getal Kadis en andere Wetgeleerden, om daardoor meer kracht en gezag by te zetten aan den inhoud van dit gefchrift, en de afkomst der ^gyptifche Kalifs meer verdacht te maaken. Al Hakem
was
.(*0 Al Makin, Abu'lfeda, ubi fupra.



AFRIKA. JEgypte.
S7S
was zeer gevoelig geraakt over deeze Verklaaring, di zowel door zyne Syrifche als iEgyptifche «Staaten wa verfpreid geworden als door die van den Kalif van Bagh dad; doch wel weetende, dat hy het grootst gedeelte va] deeze verwytingen niet met grond kon wederleggen, ver genoegde hy zich met eene tegenverklaring te doen af kondigen, opgevuld met bittere fchimpredenen en verwy tingen tegen de Abasfide Kalifs. Kort daarna had hy hel verdriet van te moeten hooren, dat zyn gunsteling Kaïjec Abu Sbajah, dien hy tot de landvoogdy van Aleppo ver heven had, zyne gehoorzaamheid had afgefchud, en zich zeiven tot Emir van die Hoofdftad opgeworpen.
Al Hakem wierd eindelyk geheel krankzinnig, doch welk toeval hiervan de oorzaak geweest zy vinden wy niet aangetekend; in zo verre, dat hy de alleröngerymd fte bevelen deed afkondigen , en onder anderen een, waarby hy beval , dat alle winkels en huizen in Cairo open gehouden en verlicht moesten worden, en dat geen vrouwsperfoon , onder eenig voorwendfel hoegenaamd, buiten de deur mogt komen, en dat geen koufenweever of fchoenmaaker eenige koufen of fchoenen voor haar zou moogen maaken. Ook gaf hy bevel, dat alle andere noodwendigheden haar moesten toegereikt worden door eene halfgeopende deur met eene vork of lepel, en dat zy die moesten aanneemen achter de deur ftaande, zonder gezien te kunnen worden, en haare handen met haare lange mouwen overdekt. Zyne krankzinnigheid ging eindelyk zo verre, dat hy zich zeiven verbeeldde , dat hy een God was; en als zodanig willende erkend worden,deed hy eene lyst opmaaken van meer dan zestienduizend perfoonen , die hem in deeze buitenfpoorigbeid te wille waren.
De meesten van deezen waren Damriaanen, eene nieuwe Seéte, die omtrent deezen tyd ontftaan was, en dus' genoemd wierden naar hunnen aanvoerder, zekeren Mo-r
hamvied
5 XVIII.
s boek. II.
j hoofdst,
Al Ha-.
kem ward' krankzinnig,en verbeeld zich dat hy een God is.
DeSeWe 'er Dara=> aanen



XVIII. ;
boek.
n ,
HOOFDST
erkent hem daarvoor.
A. D.
1017.
De bedevaartnaar Mekka word afgefchaft.
■70* HISTORIE van
ir.mmed Ehn lsma'êl, bygenaamd Darari ,• die onderfteld vord den krankzinnigen Kalif dit godloos denkbeeld ingeboezemd te hebben; en, zich zeiven voor een' anderen Mof es uitgeevende, leerde hy zyne aanhangers opentlyk, lat Al Hakem de groote Schepper was van het Heelal; Dm welke gruwelyke godslastering zeker yverig Moslem dch verftoutte hem in het rytuig van den Kalif dood te fteeken. Het gevolg van zyn dood was, dat zyn _ huis te Cairo geplunderd en onder den voet gehaald wierd, en dat veelen van zyne fnoode aanhangers vermoord wierden in een oproer, dat drie dagen duurde; en dewyl de poorten geduurende dien tyd gefloten bleeven wierd de Turk, die hem doodgeftoken had, gevat, en op bevel van den Kalif ter dood gebragt.
Deeze verfoeijenswaerdige Sefte, die uit Perfie oorfpronglyk was, en zich vandaar had uitgebreid door geheel Syrië en JEgypte, en wier Hellingen kunstiglyk waren ingericht om de leer van Mohammed te berooven van alles dat ter beteugeling der zondige lusten kon ftrekken, en om allerhande ongebondenheden in te voeren , eindigde echter niet met bet leven van deszelfs infteller. Darari liet een' leerling na, die Hamza genoemd wierd; deeze door den uitzinnigen Kalif aangemoedigd verfpreidde zyne godloosheid wyd en zyd door het gantsch Ryk; waarop welhaast eene geheele affchaffing volgde van alle de Mohammedaanfche vasten, feesten, bedevaarten, enz., en in het byzonder van de plegtige bedevaart naar Mekka, en van het fchenken der tapyten en behangfelen aan het graf van Mohammed
Deeze en veele andere beleedigingen en godloosheden, die in dit Koningryk en andere landen van den Kalif begonnen de overhand te krygen, door het vergif, dat deeze gevaarlyke Secte alom verfpreidde, verwekte eene billyke ongerustheid onder de yverige Moslems, en deed hen beducht zyn, dat misfchien de Kalif van voor-
neemen



AFRIKA. JEgypte. 57;
neemen mogt zyn den Mohammedaanfchen Godsdienst t< vermengen, en zyn' eigen' eerdienst benevens allen zyne ongebondene leerftellingen in deszelfs plaats in te voeren Doch zy wierden welhaast van deeze vrees ontflagen door den onverwacbten moord van den Kalif. Deeze zaamenzweering was reeds zedert eenigen tyd berokkend geweest tusfchen des Kalifs Zuster Setar Molcha en zynen Opper veldheer. Deeze laatfte kocht een' man ten dien einde om,, die Ebn Dawas genoemd wierd; die, onder voorwendfel dat de Kalif hem zocht van kant te helpen, wist te bewerken, dat hy vermoord wierd benevens zyn klein gevolg op den berg Al Molkatton , daar hy dage. lyks voor zonnenöpgang gewoon was te komen, om, gelyk hy voorgaf, onmiddelyke gefprekken met God te houden (x).
Dos fneuvelde deeze godlooze Kalif in het jaar der Hegyra 4n , in het zeven en - derti^fte jaar zyns ouderdoms, en in het zes-en twinti:,fte van zyne redering, door niemand beklaagd, en door allen zyne onderdaanen verfoeid, niet alleen om zyne godloosheid, maar ook om zyne dolle vlaagen van wreedheid. Terftond na zyn dood, welke zyne Zuster verborgen hield tot dat zy zyne moordenaars in ftilte uit den weg geruimd had, nam zy het roer der regeering in handen, en deed zyn' Zoon tot zyn Opvolger uitroepen onder den titel van 7 halter Ledvri 'lllan
Al Th aker was nog maar zeven jaaren oud, toen hy tot Kalif van JEgypte en Syrië wierd uitgeroepen; zyn h voonge nam was Abu'l Hafun Ben AU, doch hy wierd" thans vereerd met den titel van Abu Al Thaher Leezar v' dm'lllah; en zyne Moei nam de regeering van de tweeS: Koningryken JEgypte en Syrië op, overleefde haar' Broeder viertjaareh, en ftierf in het jaar 415. Al Tha.
her
CO Al Makin, Abu'lfeda, Renaudot, ubi fupra.
Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Dddd
r
! XVIII. boek. Iï.
HOOFDST.
A. D.
1020. Al Hakem word vermoord.
Hegyra, 411.
Al Thaiv, viere Kalif m JE-



XVIII. -
boek. 1 ii. i
rroOFDST. (
(
]
i
Heg y >'a> 427.
A- D. 1035.
Zyn dood.
'Al Mostanter B'Il lah, vyfdt Kalif van JE' gypte.
A. D. 1038. DeEmii van Harran verbied zyn onderdaanenvoor den Kalif U bidden.
r78 HISTORIE VAN
iet regeerde na haar dood elf jaaren, doch zo onbekend , dat de Arabifche fchryvers ons niets van belang lopens zyne regeering hebben nagelaten, dan alleen, dat ■enigen van hen, in tegenftelling van de anderen, meijen, dat hy een ftreng onderzoek deed naar de moordeïaars van zyn' Vader, als rechtvaardige voorwerpen van syne gramfchap, terwyl anderen integendeel zeggen, dac 'yne Moei hen heimelyk deed van kant helpen, eer zy de lood van haar' Broeder openbaarde. De eerften geeven lit op als eene der roemrykfte daaden van zyne regeering, en de laatften als eene doorflaande blyk van zyn moed en ftaatkunde. Doch wat hiervan ^ ook weezen mag, eenigen voegen 'er nog by tot zyn lof, dat hy een' wys en vreedzaam Vorst geweest is, en een beminnaar der dichtkunst. Hy regeerde vyftien jaaren en eenige maanden , en ftierf te Cairo in het jaar der Hezyra 427. Hy wierd opgevolgd door zyn zoon AbuZamim Ma'bad , een kind van nog geen zeven jaarenoud; die naderhand den titel aannam van AlMostanJer B' lLab , en zestig jaaren regeerde , doch met zonder veelvuldig en listige zaamenzweeringen, die tegen hem gefmeed wierden geduurende zyne lange regeering. Hy wist echter door zyn groot vernuft en doorzicht deze ve altoos te ontdekken , of te verydelen, en was voor het overige een zeer bezadigd Vorst, die door zyne zachte regeering de liefdj van zyne onderdaanen wist te winnen. In* het derde jaar zyner regeering had hy echter het verdriet, dat Saleh Ebn Warfhal, Emir van Harran,, 'een van zyne Leenmannen, hem opentlyk afviel, een verbod deed afkondigen van zyn' naam in de openbaare t gebeden te melden, en den naam van Al Kaïjem , den, Kaiif van Baghdad, in de plaats deed ftellen (y). Kort daarna ontftond 'er insgelyks een oproer in Sy-
Tie}.
Cyj Abu'lfar. pag. 343»



AFRIKA. JEgypte.
579
vie , werwaarts hy fpoedig een magtig leger afzond , onder het bevel van Anush- Takin, die welhaast deeze op roerige gewesten weder tot gehoorzaamheid bragt, en nog eenige andere provinciën van dat land daarby veroverde. Maar het luisterrykfte gedeelte van zyne regeering is ge weest, toen hv den afgevallenen Al Basfafiri byftond tegen Al Kayem, den Kalif van Baghdad, met krygsvolk en geld; waardoor deeze zodanig in verlegenheid gebragt wierd, dat hy genoodzaakt was om by TogrnUBeg hulp te verzoeken tegen dien gelukkigen wederfpanneling. Doch naardien wy van dit geval een volledig verflag gegeven hebben in de Historie dier Kalifs, zullen wy, om alle herhaalingen zoveel mooglyk voor te komen, onze leezers derwaarts wyzen, en hier enkel, als meer betreklyk tot de Historie van -JEgypte aantekenen, dat Mostan. fer zoveel voordeel deed met dit oproer, dat hy zich tot Kalif van Baghdad deed uitroepen in die Hoofdftad zelve , en voor zich als zodanig deed bidden in de HoofdMosqué , in het jaar der Hegyra 450. Zodat, naar alle waarfchynlykheid, niets anders dan de veelvermoogende tusfchenkomst van den grooten Togrul ten voordeele van ' Al Kayem, Mostanfer belet heeft zich meester te maaken van deszelfs heerfchappy. Wy hebben ter behoorlykef plaats gezien , hoe allen die vooruitzichten en maatrege- 2 len verydeld wierden door dien grooten Veroveraar; op I welk eene wyze de ftoute Basjafiri geflagen wierd en om v het leven kwam , en Al Kayem door de overmagt van 1 dien edelmoedigen Vorst in zyn Ryk en Hoofdftad zege-' praaiende terug wierd gevoerd; en van dien tyd af moet men het trapswys verval van den luister der iEgyptifche Kalifs rekenen. Kort op deeze teleurftelling door de nederlaag en dood van zyn voornaamst werktuig en medeftander volgde de afval van Aleppo onder Mahmud Azzo'd. dawla , de nederlaag van het magtig leger, dat hy afgezonden had om hem weder tot gehoorzaamheid te brenDddd 2 gen
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST,
A. D. 1041.
Begyr«t
450. A. D.
1058.
Mostanjr doet ich ie aghdad oor Ka. 'f uitoepeti.



5»o HISTORIE van
gen, benevens het geheel verlies van die gewigtige ftad' en allen derzelver ryke en voordeelige onderhoorigheden, en , dat nog meer te beklaagen was, door de fchriklyke verwoestingen en moorderyen, die deeze wreede afvallige aanrechtte, niet alleen in deeze maar ook in de nabuurige landftreeken.
Deeze droevige rampen wierden gevolgd door een' verfchriklyken hongersnood, die zo fterk woedde, niet alleen in Syrië maar ook in /Egypte, in het jaar der Hegyra 459, dat honden en katten tegen vier of vyf iEgyptifche Denars, en allerhande foorten van levensmiddelen naar evenredigheid verkocht wierden. Duizenden van inwoonders ftierven te tairo door gebrek aan voedfel; dit ging zelfs zo verre, dat de bedienden van den Grootvizier zo na uitgeftorven waren, dat hy niet meer dan éénen over had, die in ftaat was om hem naar het paleis van den Kalif te verzeilen, en aan deezen beval hy de zorg voor zyn paard, toen hy voor de poort affteeg; doch by zyne terugkomst vond hy tot zyne groote verwondering hem vermoord , en gegeten wordende door drie rampzaligen, die meer dan halfdood van honger waren. Hierop keerde hy terug, en deed zyn beklag aan Mostanfer, die hen deed vatten en ophangen; maar met nog grooter verwondering vernam hy den volgenden dag, dat een andere uitgehongerde hoop in de nabuurfchap van de ftrafplaats het vleesch van de opgehangen lyken had afgefcheurd , en niets dan de beenen had overgelaten. Het volk was in dien tyd tot zulk eene groote elende vervallen , dat, niet alleen in de Hoofdftad , maar ook in de meeste plaatfen van /Egypte de lyken der geenen, die of door gtbrek, of door ziekte omkwamen , gekookt wierden, en het vleesch opentlyk tot een' zeer hoogen prys verkocht wierd.
In deezen nood betoonde de Kalif de grootfte blyken van liefdaadigheid en edelmoedigheid jegens zyne onder-
daa-
XVIII.
boekiiHOOFDST.
Hegvra,
4,-9. A. D.
1066.
Ver
fchriklyke hongersnood



AFRIKA. JEgypte.
581
daanen ; doch ziende, dat dezelve nog niet toereikende waren om aan de behoeften van zulk eene groote menigte te voldoen , ftrekte hy zyne weldaadigheid zo verre uit, dat van meer dan tienduizend paarden, kameelen en muilezels, die in zyne ftallen gevonden wierden, hy niet meer dan drie paarden over had toen deeze plaag geluk kiglyk een einde nam. Daarenboven had hy zich niet alleen ontdaan van allen de fchatten, juweelen en kost baarheden , waarmede zyne Voorzaaten de vorftelyke fchatkamer verrykt hadden, maar ook van allen de prachtige fieraaden van zyn Paleis en Serraglio, en van allen de onmeetbaare fchatten, die Basjafiri hem had aangebragt uit de fchatkamer der Kalifs van Baghdad , toen hy deeze ftad veroverde en uitplunderde.
Eene allesverflindende pest, die onmiddelyk op deezen hongersnood volgde, voerde de elende van dit on t gelukkig land tot den hoogften top ; en deszelfs jammerlyke en wanhoopige toeftand fpoorde den afvalligen Abu AU Al Hafan Nasr 'ddowla aan , om in het volgend jaar een' inval te doen aan het hoofd van eene groote menigte Turken en Kurden Hy begon met den Kalif in < zyn eigen paleis te belegeren , die, niet in ftaat zynde1 om hem wederftand te bieden, zich genoodzaakt zag om zyne vryheid te koopen ten koste van alles , dat nog in zyne uitgeputte fchatkamers en verarmde Hoofdftad was overgebleven. Deeze toegeeflykheid was echter niet in ftaat om deeze ontmenschte roovers te beletten , dat zy geheel Neder - JEgypte verwoestten van Cairo af tot Alexandrie toe , en dat zy de gruwlykfte wreedheden bedreven door het gantfche land, tot aan de woestyn AL Kolfon (2), In de twee volgende jaaren vielen 'er twee gevaarlyke opftanden voor in des Kalifs Syrifche bezittin ] gen; de eerfte te Damascus en de tweede te Aleppo; in
weiCs) Al Makin. pag'. 376, & feqq. °i
Dddd $
XVIII.
boek.
II.
HOOFDST.
Jam-
merlyke elende van het volk.
Droevige pest.
Inval ter Turen.
A- D.
067 en 1068.
Nieuws rftan±



53a
HISTORIE vam
XVIII.
BOEK. ii.
HOOFDST.
den in Syrië.
Des Kalifs geneigd'hem tot de dicht' kunst.
Hegyra, 487. Jl. D.
J095.
Zyn dood.
Al Mostali zesde Kalif. van Meypte, beklimt den throon door de kuiperyen van den Grootvizier.
Hy
fchenkt zyri1 wede rfpannigenBroeder vergiffenis :
welken de afgevallen Emir bevel gaf, dat de Fatemite Kalifs zouden afgezet en de Kalifs van Baghdad erkend worden.
I n den laatften tyd van zyn leven droeg Mostanfer het beftuur van JEgypte op aan zyn' gunfteling, Bedr Al Gem. mal, een' Armeniër, die zyn Grootvizier was, terwyl de Kalif zelf weinig meer dan den blooten titel behield. Hy had veel fmaak in de dichtkunst, en het fchynt, dat hy van toen af zyn' tyd grootendeels befteed heeft tot het opftellen van gedichtèn, waarvan Ebn Achmed een voor de nakomelingfchap bewaard heeft. Hy ftierf in het jaar 487, zynde het zestigfte jaar van zyne regeering; en wierd opgevolgd door zyn" zoon AbiCl Kafem, die by zyne inhuldiging den titel aannam van Al Mostali. Deeze Prins wierd, fchoon hy de jongfte zoon van Mostanfer was, tot het Kaliffchap verheven door de kuiperyen van den ouden Vizier, of, gelyk anderen zeggen, door die van den nieuwen Vizier Af dal, die een' haat had opgevat tegen Prins Nezar, des Kalifs oudften zoon , uit hoofde van zeker beuzelachtig gefchil. Het gevolg hiervan was, dat, nadat Mostali, door den invloed van den opperften Staatsdienaar , opentlyk uitgeroepen en erkend geworden was door allen de Staatsdienaars en Legerhoofden, en tevens door de Wetgeleerden en Rechters, voor de wettige opvolger van den overledenen Kalif, Nezar, zyn oudfte broeder, naar Alexandrie vluchtte, daar hy, door zyne vrienden onderfteund, zyn recht ftaande hield. De Grootvizier liet echter niet lang toe, dat hy zyn' Broeder dit recht betwistte, maar trok hem fchielyk tegen aan het hoofd van een magtig leger; en dwong hem na eene ftrenge belegering zich gevangen te geeven. Schoon het, uit hoofde van den aart der misdaad , en van den haat, dien de Vizier dien Prins toedroeg, allerwaarfchynlykst was, dat hy hem met ketenen geboeid aan zyn' Broeder zou toegezonden hebben om ter dood gebragt te worden, deed hy zulks echter niet, maar, wat ook
hier-



AFRIKA. JEgypte. 583
Srieran de rede mooge geweest zyn, fchonk hem het leven , en bewerkte zyne vergiffenis by den Kalif. Doch deeze gunst was flechts een kort uitftel, of liever een voorbode van eene zwaarder flraf; want kort daarna wierd Nezar betrapt op eene nieuwe zaamenzweering, waarop hy met ketenen geboeid wierd, en veroordeeld om in een onderaardsch hol van honger te fterven Ca,.
De merkwaerdigfte daad van deezen Kalif is geweest de herovering van Jerufalem van de Franken of Kruisvaarders, in het jaar 492, en de groote buit, dien zyn Veldheer Afdol van daar medebragt. Hy ftierf in het agtfte jaar zyner regeering, of, om naauwkeuriger te fpreeken, hy regeerde zeven jaaren en twee maanden. Zyn dood viel voor in het jaar der Hegyra 495 , of, naar de Christelyke jaartelling 1101. Zyn zoon, Abu AU Al Manfur, was toen nog niet meer dan vyf jaaren' oud; doch wierd desniettegenftaande tot Kalif uitgeroepen onder den titel van Amer Beahcamïllah, terftond na zyns1 Vaders dood, fchoon hy nog te jong was om by de huldiging te paard te kunnen zitten. Zyne jonge jaaren fpoorde zyn' Oom, Abu Manfur Berar aan om eene zaamenzweering tegen hem te berokkenen, en hem van den throon te ftooten; ten welken einde hy zich fpoedde naar Alexandrie, daar toen een flaaf van den Grootvizier Af dal, met naame Atekin, het£ bevel had, die, door fchoone beloften overgehaald, toe-1 liet, dat hy in die ftad tot Kalif wierd uitgeroepen. Al1. Af dal, die het Ryk beftuurde, geduurende de minderjaa-r righeid van den jongen Kalif, had niet zohaast kennis gekregen van deezen opftand, of hy fpoedde zich om de twee verraaders te belegeren in het kasteel van die ftad, en noodzaakte hen welhaast om zich op befcheidenheid over te geeven. Wat 'er naderhand van hen geworden as, vinden wy niet aangetekend; maar wel, dat Al Af-
dé
C<?) Al Makin, Abu'lfeda, en anderen,
XVIII.
eoek.
ii. HOOFDST.
maar ver oor. deelt hem kort daarna, ter dood. Hegyra,
492. A. D.
1098. Hy her. overt de dad Jerufalem van ie Kruis'aarIers.
Hegyra,
495. A. D.
nor. AmerBehcami'I.ih zeven, b Kalif an M. ypte,



y84 HISTORIE van
dal in zegepraal naar Cairo terug keerde, en als Grootvizier van den jongen Vorst bleef voortregeeren, met zoveel wysheid en gematigdheid, dat hy de achting en genegenheid van al het volk verkreeg, terwyl de Kalif zyn meester, door zyn beleid, dertig jaaren'lang eene gelukkige en vreedzaame regeering genoot. Deeze Kalif word echter met recht door de Historiefchryvers gelaakt wegens zyne trotsheid, bedrieglykheid, wreedheid, losbandigheid, zucht tot het dobbefpel, en wel voornaamlyk wegens zyne ondankbaarheid tegen zyn' eerften ftaatsdienaar, den edelen AJdal. Voor het overige fchetfen zy hem af als een Vorst van geene geringe begaafdheden, zeer geleerd en een' fchoonen ftyl in het fchryven bezittende. Hy wierd vermoord door een' hoop Botanisten, of opzetlyke moordenaars, die, gelyk niet zonder grond vermoed word, daartoe omgekocht waren door de misnoegde Hovelingen en Legerhoofden. Dus ongelukkig fneuvelde deeze Vorst, de zevende Kalif van J&gypte en de tiende van de Fatemite Linie , in het vyf■ en dertigst jaar van zyn leven, zynde het dertigst van zyne regeering, en het 524 van de Hegyra Hy liet geene manlyke kinderen na, en wierd dus opgevolgd door zyn' Neef Abu'l Maimun Aha"al Majid, een kleinzoon van Al Mostanfer, die, by het aanvaarden der regeering, den titel aannam van Hafedh Bedin'Illah; doch de Grooten van Mgypte wilden hem geene hulde doen, of erkennen vóór dat de gemaalin van den overledenen Kalif, welke zwanger was, zou bevallen zyn. Zy hadden befloten , indien het kind van het manlyk geflacht was, deszelfs Oom uit te fluiten en te verbannen, in gevalle hy zich tegen hen mogt aankanten ; maar hem tot Ryksbeftuurder geduurende des Kalifs minderjaarigheid aan te ftellen, wanneer hy zich naar hun befluit wilde fchikken. Gelukkiglyk voor hem gebeurde het , dat de Weduw van eene dochter verlost wierd; naardien hy terftond daarna te Cairo als Kalif erkend en
uit-
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Zyn karakter.
Hegyra,
524A. D. 1126.
Hy word verin oord.



AFRIKA. JEgypte. 5g5
uitgeroepen wierd , fchoon niet zonder tegenkanting van Abu Hamed, den toen regeerenden Grootvizier, en van een' der zoonen van den overledenen Af dal; die in ftilte onder zyns Vaders vrienden medeftanders gezocht had, om zich zeiven tot die waerdigheid te verheffen, en ten dien tyde Opperbevelhebber was van alle de iEgyptifche troepen (è"). °
Zohaast Hafedh aan de regeering gekomen was zette hy den Grootvizier af, en verhief den edelen Barham tot die waerdigheid; een' man van groote wysheid^ en verdienften , en van aanzienlyke geboorte, die om' zyne deugd zeer hoog by een' ieder geacht wierd; doch1 Hafedh zag zich welhaast genoodzaakt hem af te zetten, en een' ander' in de plaats te ftellen, genaamd Redwan Ebn Wahakski, of Ebn Walahakski, om de volgende oorzaak: Het ftaatsbeftuur van Bahram was in alle opzichten onberispelyk, behalven alleen hierin, dat hy de Christenen meer begunftigde dan het wel betaamde aan een' eerften ftaatsdienaar van een Kalif der Moslems, en dit oordeelde de heerschzuchtige Redwan rede genoeg te zyn om Bahram's afzetting te vorderen , en zich zeiven in zyne plaats te doen kiezen, zelfs door openbaar geweld indien andere middelen hem mogten mislukken. Om dit fnood oogmerk te bereiken wist hy gemaklyk eenige heethoofdige Mohammedaanen op te ftooken om hevige klagten te uiten over Bahranis flechte behandeling, en over de minachting , die hy by alle gelegenheden aan hen deed blyken , terwyl hy de slrmenifche Christenen tot de voornaamfte eerampten in den Raad en in het Leger bevorderde , in zo verre dat zelfs eenige Moslems Christenen waren geworden om een ampt van hem te krygen. Het
mis-
(£) AlMakin, en anderen; zie ook Makrizi en d'Herbelot, Bibl. Or. pag. 108, op het woord Amer, en pag. 634, op het woord Mostarfchef.
Hepend,Hist,XIII.D.U.St. Eeee
XVIII.
boek. ii. HOOFDST.
Al Ha., 'edh, agtIe Kalif •an JE,. ;ypte.



586* HISTORIE van
XVIIL
boek. ii.
HOOFDST.
Bahram vlucht naar Opper./Egypte.
Redwan dringt zich zei ven door geweld in het Vi zier Jchap.
misnoegen rees zo hoog, dat daaruit een oproer te Cairs ontftond, en eene groote menigte zelfs voor de poorten van het paleis zaamenrotte, gewapend met lanfen, waaraan eenige fpreuken uit den Koran waren vastgehecht.
Bahram, dien de gantfche legermagt ten dienst ftond, zou deeze oproermaakers allen op het oogenblik hebben kunnen doen fneuvelen, doch vreezende, dat het ftorten van het bloed van zoveel Moslems, in de Hoofdftad, het misnoegen zou vermeerderen, oordeelde hy beter té zyn het toneel der binnenlandfche oneenigheden vandaar te verwyderen, en met zyne beste Armenifche troepen naar Opper- JEgypte, of sJifaïd, te wyken, daar zyn broeder Tnfal ten dien tyd Landvoogd was over de ftad en de Provincie van Kuz, en zyn' mededinger vryheid te laaten om zyne heerschzuchtige oogmerken voort te zetten % dewyl hy geene mooglykheid zag om hem langer wederftand te bieden. Doch deeze booswicht was hem daarin reeds voorgekomen , en had door zyne listen de Moham. medaanen van die landftreek zodanig tegen hem weeten op te hitfen, dat zy zyn' Broeder in ftukken gehouwen hadden. Na veele mishandelingen aan zyn lyk gepleegd te hebben, haHden zy het op een' mesthoop geworpen en de poorten voor Bahram gefloten , waarop Yafafs troepen zich verftrooid hadden. Bahram , thans zyn* toeftand geheel wanhoopig ziende, vluchtte in een kloos. ter, daar hy kort daarna het geestlyk kleed aannam. Bedwan , die intusfchen zich met geweld in het Vizierfchap had ingedrongen, trok aan het hoofd van een magtig leger tegen hem op, en nam hem gevangen; doch ziende, dat hy het geestlyk kleed reeds had aangenomen fpaarde hy zyn leven, en ftelde hem weder in vryheid f c\\
Hy liet echter niet na zich te wreeken op de Christel nen, en wel byzonderlyk op die van AlKayr, tegen wel.
ken
CO Abu'lfar. AlMaJdn, en anderen.



AFRIKA. JEgypte, s8? ken by zyn leger aanvoerde, het best gedeelte der ftad ZWe°PS\ en hUT huizen' kerken en kosters aan
fflSLStK T P,ündering .?Vergaf Het A™*<* deldL f Vj°r *?era.°P de w«*dfte wyze mishan Monnik h e,tZelVe in ïand beeken , en allen de Monniken, de oude eerwaerdige Patriarch zelf niet uit gezonderd, om het leven brengen. Hy vierde na deezen optogt zyne verbittering nog meer den teugel, doordien
Sn ZnS Vee,nmagt gekl'egen had dan dat «en hem kon tegengaan. i Op zyn eigen willekeurig gezag floot hv
als S'Cr/1' ^ f fmptuen' ZO Jn den ftaatsraad J ? ger' noodzaakte hen eene byzondere Weeding te draagen, tot een teken van onderfcheid of veel. eer van fchande, en legde hen zowel als de Jooden buitenfpoorige fchattingen op. Kortom, hy oefende eene zo willekeurige magt, dat de Kalif, zyn Meester, hetïv
J Mi °f, fp0Ctern>'' hera de" titel gaf 11
Al Melek Mest, of Koning van JEgypte Cd), welken hv de^ verwaandheid had van in hefUolg' tT b,yvej
/J?B?UUREN?E dien tusfchentyd zegepraalden de Mohammedaanen onder zyne befcherming, en bleeven niet in gebreke de gewaande beledigingen en befchimpingen dS zy onder de regeering van Bahram hadden geleden den Christenen met woeker betaald te zetten Hun* ne onbefchoftheid ging zelfs zo verre, dat de Christenen niet langer in ftaat om dezelve te dulden, naar middelen voor hunne eigene veiligheid begonnen uit te zien. Zv kreegen langzaamerhand eene zo groote magt byëen, dat de Geweldenaar genoodzaakt wierd naar Syrië te vluchten; daar hy een fterk leger Arabieren verzaameld hebbende, met hetzelve naar JEgypte terug keerde, en in de eerfte ontmoeting op zyne tegenpartyen de overwin-
Ca") Ebn Shonnak, en anderen. "ing Eeee ^
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Zyne wreedheid tegen de Christenen te Cairo,
Zyne Zoutheid.
A. D-
1141.



i
XVIII. 1
boek. 1
II. ,
HOOFDST. (
Hy word afgezet, en binnen het paleis van den Kalif ge bannen.
De KoptifcheChristenen v/orden in het bezit hunner kerken en voorrech len herJïeJd..
;88 HISTORIE van
jitig behaalde; doch in de volgende wierd hy zo geheel rerflagen, dat hy genoodzaakt was, om hunne woede te mtgaan , zyne toevlucht te neemen tot het paleis van len Kalif, die hem terftond onder zyne befcherming lam. Doch deeze Vorst oordeelde het raadzaamst te zyn, om in het vervolg alle onaangenaamheden van den kant der Christenen voor te komen, dien wreeden ftaatsdienaar af te zetten , om rede van het verwoesten der Kerken, en het vermoorden der Kerkvoogden en Monniken, en hem in zyn eigen paleis om zyne veiligheid op* sefloten te houden , doch zonder langer eenig deel te hebben aan de ftaatsregeering. Ook herftelde hy de Koptifche Kerk in haare oude vryheden, voorrechten en inkomften (A>.
Niet lang na deeze gebeurtenis zou Hafedh zich byna hebben laaten verfchalken door den Raja-Shi, of Emir van Abysfmie,- van wien hy een plegtig gezantfchap kreeg, met verzoek, dat hy den Patriarch van Alexandrie zou beveelen, een zeker getal Bisfchoppen naar zyn land over te zenden, onder voorwendfel van den godsdienst
voort
(A) Eenige Arabifche fchryvers melden ons verder, dat Ha-^ fedh zich vernederde om een gezantfchap af te zenden aan zyn? braaven gewezenen Grootvizier ,. om hem te verzoeken , dat hy het Klooster van Zacheri zou verlaaten , en weder aan het Hof komen, om zyn voorig ampt wederom te aanvaarden, en her beftuur der regeering weder op zich te neemen ; aan welk verzoek hy in zo verre voldeed , dat hy het Klooster verliet, en zyne evenge dagen aan het Hof doorbragt; daar hy den Kalif altoos byftond met zynen raad, (die de Christenen altoos ongetwyfeld aangenaam moest zyn,) doch ftandvastig bleef weigeren het Vi, zierfchap weder aan te neemen. Hy hield zyn verblyf in het Paleis van den Kalif, en wierd door het geheel Hof met den uiterften eerbied behandeld; en na zyn overlyden deed de Kalif hem wet Vorftelyke pracht in de Hoofdkerk der Armemfche Christenen begraaveri. (*).
£ * ) Zie verder hierover A! Makriai.



AFRIKA. JEgypte. ss$
XïïV* Pi3/ntenJ e" het beIanS van den Patriarchale* ™ Jrïi fexandnecte bevorderen; maar inderdaad om zyn kerklyk gezag af te werpen, en een' eigen' Patriarch te kiezen, en dus niet langer verplicht te zyn zich aan dien van JEgypte te onderwerpen. De Kalif, die niets van deeze hst vermoedde, liet zich ligtelyk overhalen om hem dit verzoek toe te ftaan, en deed Gabr m,7en toenrnahgen Patriarch, weeten, dat hy gaarne zoude zien, dat daaraan voldaan wierd; doch , nadat deeze hem het groot nadeel, dat daardoor aan het Patriarchaat van JE. gypte zou gedaan worden , had onder het ooz Pebrar/t weigerde hy volftrekt in het verzoek van den Emir te bewilligen fY).
Intussch-en was de onrustige Redwan, die zvne oofluiting en werkloosheid reeds lang moede was, bedacht op middelen ter ontvluchting, fchoon de Kalif hem met de uiterfte minzaamheid behandelde. Na een gat eemaakt
!Lr l ? ,in den TUr,Van Zyn vertrek> ontvluchtte hy door hetzelve, en begaf zich naar Meir, daar zich on' nieuw eene groote menigte zwarten en andere oproeri gen by hem vervoegden,. met welken hy zyne verwoes >
Sn;„rïr0n! 3auVing; ^0ch' toen kort daa™ eenigel oneenigheid onder hen ontftond, wierd hy in dat oproer om het leven gebragt. Van dien tyd af nam de Kalif o he roer der regeenng zelf in handen, en regeerde zon der den byftand van een' Grootvizier.
Zyn eerfte werk was het vernietigen van de seftren^ plakkaaten, die Redwan tegen de Christenen had doen af kondigen , en het herftellen van de geenen , die hv van hunne ftaats - en krygsbedieningen had afgezet; en wel voornaamlyk Ebn Yun z , wiens verdienften en invloed welhaast de herftel mg van allen de anderen bewerkten Deeze Vorst het zich echter zo ligt misleiden door de
CO Renaud.. Hist. Patriarch, pag. 510, & feq<j.
Eeee 3
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST".
sf. D. 1148.
Redwan breekt uit zyne revangeiis, en 'lucht iaar Aqst.
Hy iord vernoord.



4
590
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii. hoofdst.
A. D. 1154.
Hegyra 544A D. 2 159Doodvan Al Hafedh.
Al Dhafer negen de Kali) van JEgypte.
lasteringen en valfehe befchuldigingen, die eenige Samari. tarnen tegen hem inbragten, dat hy dien Staatsdienaar benevens zyn' Broeder nog binnen het jaar ter dood veroordeelde. Hy deed evenwel derzelver befchuldigers naderhand zeer geftrenglyk ftraffen , toen hy beter onderrecht was. Ook bevestigde hy den Patriarch Michdèl, dien de Alexandrifche Kerk verkozen had in de plaats van den overledenen Gavri'èl, benevens Jfoannes, den zoon van AfoClfatali, dien zy negen maanden daarna verkoozen ; deeze is dezelfde Joannes, die door zyne Monniken vergeven is geworden , en zes maanden lang gekwynd heeft eer hy ftierf (ƒ).
f Van de twee laatfte jaaren der regeering van deezen Kalif vinden wy niets merkwaerdigs aangetekend Hy ftierf in het jaar der Hegyra 544, in den ouderdom van zeven en - zeventig jaaren, van welken hy twintig jaaren en vyf maanden geregeerd heeft fg).
Hy wierd opgevolgd door zyn' Zoon Abu Manfur 1&. maël, die terftond na zyne inhuldiging den titel aannam -van Al Dhafer Beamr' lllah. Deszelfs eerfte' gewigtige ' daad was het bevorderen van Nojmo'ddin Ebn Mefal, een* der grootfte gunftelingen van'zyn' Vader, tot het ampt van Grootvizier ; doch dit mishaagde zo zeer aan den Emir of Stadvoogd van Alexandrie, AH Ebn Selar, dat deeze in groote haast een leger uit de westelyke provinciën byëen vergaderde, en daarmede rechtftreeks naar Cairo trok. Nadat hy Nojmd'ddin uit die ftad verdreven had, noodzaakte hy den jongen Kalif, die toen nog geene zeventien jaaren bereikt had, het ampt van Grootvizier aan hem op te draagen. Nojmo'ddin van zyn' kant verzaamelde een groot leger zwarten, met oogmerk om hem het Vizierfchap weder te ontrukken, waarop een veldflag
tus-
(ƒ) Renaud. ubi fupra pag. 515- & feqq.
(g) Ebn Shonnah, Kondem."d'Herbelot, en anderen.



•AFRIKA. JEgypte. 5,
tusfchen de beide partyen volgde; waarin Nojmo'dd fneuvelde, wiens hoofd afgehouwen, en op de punt v; eene lans door de flraaten der Hoofdftad rondgedrage wierd. De nieuwe Grootvizier pleegde kort na zyr aanftelhng eene daad , ter gunst van de Christenen , di hem, mar alle waarfchynlykheid, den titel van Al Adel of rechtvaardige, deed verkrygen; met hoeveel recht h dien verdiende zullen de leezers uit het volgend: kunnen beoordeelen; hy vernietigde allen de teken-i van onderlcheid, of fcbande, die de Christenen, uit hoof de van een voorig befluit, moesten draagen: intusfcbei was de waare beweegrede van deeze daad niets ander, dan dat hy, voor eene zo uitfteekende gunstbewvzing, eene groote fom gelds by wyze van erkentenis hoopïe te zullen ontfangen ; doch ziende dat 'er noch erkente nis, noch belofte van erkentenis opkwamen, fchaamde hy zich niet het oud befluit wederom te herftellen Niet lang na zyne verheffing tot Grootvizier wierd hy'wederom afgezet, en vermoord door Nasr, den zoon van Al Alias , Landvoogd van Balbeis en de omleggende land ftreeken, die door de gunst, waarin zyn zoon by den Kalif ftond, welhaast tot het Vizierfchap benoemd wierd Uit zyn, voor zo verre men vind aangetekend, allen dé onlusten, die er, geduurende de korte regeering van deezen Kalif zyn voorgevallen, behalven nog alleen, dat oe Kruisvaarders de ftad Ascalon in Syrië van hem verT?eï •• Alla* Rhrl 7emim ^ders ook genoemd Abas Al Sanhap, die m de plaats van AU Ebn Selar tot Grootvizier verheven was, toonde zich niet lang daarna een rnonfier van ondankbaarheid , door het < ermoorden van den jongen Kalif, op het zien , dat deeze eenige onbetaamlyke vryheden met zyn'zoon gebruikte, hetwelk, naar hy vreesde, dien jongeling tot flechte denkbeelden zou vervoeren Sommige fchryvers zeggen , dat Nasr zeif hem den doodelyken fteek toebragt, toen hv zyn
tegen
m XVIII.
n BOEK.
n li.
g HOOFDST»
e * »
7
De
Grootvizier word vermoord door j:\Iasr.



59^
HISTORIE va»
XVIII.
BOEK. ii.
HOOFDST.
De Ka-
lif word vermoord door den nieuwen Grootvizier en zyn''Zoon.
Wreedheid van Al Abas tegen de. Kalifs Broeder, en ande. ren.
Legennatuurlyk aanzoek deed. Wat hiervan zy, het algemeen gezegde is, dat de Kalif zulk eene groote genegenheid voor dien fchoonen jongeling had opgevat, dat hy hem geen oogenblik uit zyn gezicht kon misfen; zyn Vader befchouwde dit als eene beleediging, die niet kon uitgewischt worden dan door het bloed van den Kalif, en om die rede bewoog hy zyn' Zoon tot eene wraak neeming, die ook ten uitvoer gebragt wierd.
Om hun voorneemen des te zekerder, en met meer geheimhouding in het werk te ftellen, verzochten zy den jongen Kalif, en twee van zyne voornaamfte gunftelingen, op een gastmaal aan hun huis; daar zy ten gelegenen tyd hen alle drie vermoorden , en de lyken m een put wierpen. Den volgenden ochtend begaf Al Abas zich , als naar gewoonte, naar het paleis, daar hy alles in de uiterfte verlegenheid vond wegens het vermisfen van den Kalif; waarop hy, na eenige voorgewende en geveinsde onderzoekingen twee broeders en een' neef van den Kalif, als zyne moordenaars, en eenige anderen van zyne vrienden en gunftelingen , als hunne medeftanders, :deed ter dood brengen. Daarna deed hy den Zoon van Al Dhafer, die nog geen vyf jaaren oud was, uit het Serail haaien, hem in zyns Vaders plaats tot Kalif uitroepen, onder den titel van Al Fayez , of, volgens andere Manufcripten , Al 'Kaijen Benasr" Illah , en allen de Ryksgrooten aan hem trouw zweeren. Deeze geveinsde vertooning van getrouwheid kon den jongen Vorst, die nu ten throon verheven was, niet ontheffen van de vrees en het afgryzen, die hy gevoelde, op het gezicht der lyken van zyne beide Oomen en andere nabeftaanden , die de Grootvizier zo onrechtvaardiglyk had doen ter dood brengen, zodat hy van dien tyd af een ongelukkig verftandeloos flechthoofd wierd, en op geenerleye wyze weder tot het gebruik van zyne rede kon gebragt worden, welke middelen men daartoe ook in het werk ftelde.
In-



AFRIKA. JEgypte. 5$
t Intusschen heerschte de Grootvizier zo wiilekei rig, dat hy welhaast by het Hof en het Leger in ha;
SnTnlT a-g ra3kte a}s de mo^denaar van den voori gen Kalif, in zo verre, dat zelfs de Juffers van het Ser nul met veel drift vorderden, dat hy en zyn zoon voo
w^rd?ne(B)f g ' Gn na3r beh°°ren geftrafc zoudei
lerJflJ S^gk ï6"1 einde,yk 20 ^gemeen, niet al leen m de Hoofdftad, maar ook door het gantsch Ko ningryk, dat de Armenifche Veldheer, die het opper-
vln Z^ l °VG\de g6hefle op het verzoek
van de Ryksgrooten en Legerhoofden, zich verplicht vond zyne troepen naar de Hoofdftad te voeren om hen beiden in hechtenis te neemen ; doch, éér hy zulks kon werkftelhg maaken, wisten zy zich zeiven en hunne fchat en voor het dreigend gevaar te behoeden, en onder een veilig geleide naar Syrië te vluchten. Wy hebben reeds hiervoor gemeld , dat de Kruisvaarders de ftad 5" rato» veroverd hadden; tot deezen wendde zich de Zuster van den vermoorden Kalif, en verzocht hen, met bvvoeging yan gefchenken en groote beloften, dat zy hun best zouden doen om deeze Vorftenmoorders te vangen; die daarop terftond verfcheidene legerbenden afzonden om hen in hunne vlucht te onderfcheppen, en eenvan deeze benden had het geluk van hen te overvallen" Hierop volgde een bloedig gevecht, waarin de twee. poordenaars en hunne medeftanders een' wanhoopten1 wederftand booden, tot dat eindelyk de Grootvizier^
dood
haa?hoo«y^nPdHn aaDget^end • *t zy zelfs haairlokken van haar hoofd affneeden, en die aan ianfen gebonden als een teken yan haare droefheid aan Talay Ebn Zarfk, den Opperveldheer toezonden met een allerdringendst verzoek , dat hy toch den
arden vermoorden Kaiif aa« ioiLss z
Hedejïd,Hist. XIII.D. II St. Ffff
3
i- XVIII.
t boek.
II.
. HOOFDST.
• De Hof. I juffers
verzoeken zyne ftraf.
De Op.
per veldheer trekt tegen hem op.
Abas en zyn Zoon vluchten naar Sy. ie.
Hy word 'erval?« en 'teuvelt.



594
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Zyn Zoon word gevangengenomen
DeszelJ. yslyke Jlraf.
Talay word Grootvizier.
dood en zyn Zoon gevangen genomen wierd, waarna de geheele ryke buit in de handen der Franken verviel. Nasr wierd onder eene fterke wacht naar Cairo gevoerd, en daar aan des Kalifs Zuster en de andere Hofjuffers overgeleverd , om naar haar goedvinden geftraft te worden , dat is, om de uitgezochtfte pynigingen te ondergaan , die door de woede en verbittering van vrouwen kan uitgedacht worden.
Wy vinden aangetekend, dat deeze Prinfes zyne rech'terhand op eene verfchriklyke wys deed verpletteren, terwyl de andere Juffers hem het vleesch met gloeijende tangen van het gebeente rukten, en de ftukken daarvan, gelyk fommigen zeggen, voor zyne oogen opaten. Daarna deeden zy hem op een hoog rad vasthechten, en hem dus opentlyk ten toon ftellen , tot dat hy geltorven was, waarna zy zyn lyk tot asch deeden verbranden C h) • .11 j
De Armenifche Veldheer Talay wierd daarop door den nieuwen Kalif Al Fayez tot het ampt van Grootvizier verheven. Zyn eerfte werk was onderzoek te doen naar het lyk van den overledenen Kalif; waarvan hv bericht kreeg door een' der bedienden en medeftande's van Al Abas, die hem naar den put bragt, waarin de lyken geworpen waren. Zohaast dit ontdekt was, wierd deeze ongelukkige Vorst begraven; deeze plegtigheid gefchiedde met de uiterfte pracht, en kort daarna nam de nieuwe Grootvizier den titel aan van Al Malek Al Seleh, dat is, Koning en Heer. Hy maakte dien titel maar al te waar door zyne afperfingen en andere wreedheden die hy onder de minderjaarigheid van den jongen Kalif bedreef; waardoor hy welhaast in haat kwam, niet alleen by de Christenen, maar ook by de Mohammedaanen^
(*) Al Makin, Abu'lfeda, Renaudot, en andere bovengemelde Schryvers»



AFRIKA. JEgypte. 59
over welken hy een zo willekeurig gezag voerde, dat z zulks niet konden dulden van een' Armeniër; doch fchooi hy een Christen was, belette hem zulks echter niet di Christenen en de Jooden met de uiterfte geftrengheid ti behandelen; hetzy dan om daardoor grooter fommen var hen af te perfen , of om dus zyn trotsch gedrag teger de Moslems te bewimpelen; want hy hernieuwde niet al leen de oude plakaaten tegen de twee eerstgemelde Seóten. naamlyk, dat zy een zeker kenmerk van onderfcheid er fchande aan hunne tulbanden en kleederen moesten draa gen; maar deed hen ook met de uiterfte geftrengheid ir acht neemen, en had altoos open ooren voor de befchul digingen , die tegen hen ingebragt wierden , als wanneer by zelden naliet hen te ftraffen, hetzy die waar of valsch waren. Wy vinden niets anders van eenig belang aangetekend geduurende deeze tusfchenregeering, gelyk men het met recht mag noemen; dewyl de jonge Kalif niet alleen mmderjaarig was, maar ook verftandloos bleef tot zyn dood toe, welke voorviel in het jaar der Hegyra 555, zynde het elfde jaar van zyn' ouderdom , en het zesde van zyne regeering.
Hy wierd opgevolgd door Abd'allnh Ebn Tufef Ebn Hafedh , die den titel aannam van Al Aded Ledirf lllah, waarby hy nog den voornaam van Abu Mohammed voegde.
Al Aded, de tiende en laatfte Kalif, had nog niet lang den throon bekleed, toen de Grootvizier Al Talay Ebn Zari, om zyne afperfingen en wreedheid , om het leven gebragt wierd door eene troep moordenaars, zo als hy het paleis van den Kalif wilde binnentreeden, welken, naar men zegt, daartoe van des Kalifs Moei waren omgekocht. Hy ftierf echter niet op het oogenblik, maar wierd naar zyn paleis terug gevoerd, vanwaar hy ( een' bedienden aan Al Aded afzond om hem zyn dood2 te verwyten. De Kalif, die onfchuldig was in deezev zaak, verfchoonde zich niet alleen door de plegtigfte Ff ff 2 eeden
S
7 XVIII. 1 boek.
; If.
. hoofdst. [
Hegyra, 55S.
Al Fayez derft.
AI Aded Ledin* lllah tiende Kalifvan ^Egypte.
De
IrootviJ ier word srmoord.



XVIII.
boek. ii. HOOFDST.
Zyn
doodwora
gewre-
ken.
Zyn k& rakter.
A. D.
n6i.
Klagt van Sha wer aai den
Grootvi sier.
596 HISTORIE VAN
eeden en betuigingen, maar Helde daarenboven zyne Moei in de magt van den Grootvizier; dewyl zy in dien tusfcbentyd ontdekt was geworden als de ontwerpfter en aanvoerfter van deezen moord , en welke hy in de hitte van zyne gramfchap voor zyne oogen deed onthoofden. Na deeze ftraföefening leefde hy nog zo lang, dat hy het Vizierfchap op zyn' Zoon zag overdraagen. Hy word by de Arabifche fchryvers zeer geroemd als een man, die zeer bedreven was in de krygskunde, en daarenboven als een uitmuntend dichter, en opfteller van veele fraaije dichtwerken, waarvan eenigen nog heden overig zyn CO* Doch zyne trotsheid, geldzuchtigheid en wreede afperfingen bezwalkten zyne goede hoedanigheden zodanig, dat hy door het volk algemeen gehaat wierd, en onbeklaagd ftierf, offchoon hy zich den titel had aangemaatigd van Al Melek Adel, of de rechvaardige Koning (£)•
Zyn Zoon nam, by zyne komst tot het Vizierfchap, den titel aan, dien zyn Vader zich te vooren had aangemaatigd , en liet zich ook Al Melek Adel noemen, behalven zyn' eigen' naam, die Zarik, of Razik, of, volgens Ebn Shonnah , Arzïk was; doch hy gaf welhaast zulke doorflaande blyken van onrechtvaardigheid en paitydigheid , dat eene derzelve byna groote onrust in het Ryk zou verwekt hebben, offchoon die in het einde noodlottig voor hem zeiven wierd. Een zeker Gefheden, Shawer genoemd, die een Hoveling van geen gering ; aanzien was, en door den voorigen Vizier, zyn' Vader, tot hoogen ftaat was verheven , beklaagde zich by hem over zekere beleediging hem aangedaan door zyns Zusters Zoon Al Hazan, doch wierd met verfmaadheid afgewezen. Hierop zond Hazan , om hem nog gevoeliger tehoonen, hem eene doos ten gefchenk, waarineen geesfelroede, waarmede de flaaven gewoonlyk geftraft worden;
waarCO Al Makio, en anderen. (k) Ebn Shohnah, ubi fupra.



AFRIKA. JEgypte. 59
waardoor hy hem wilde doen verftaan, dat wanneer h m zyne klagten bleef volharden, hy niets anders dan no grooter beleedigingen van hem te wachten had. Shawer begrypende, dat hy alles te vreezen had van een' drift) gen en trotfchen jongeling, die door een'Grootvizier vai die geaartheid onderfteund wierd, vertrok uit Cairo, tei hoogfte misnoegd, en begaf zich met.zyne vrienden er medeftanders naar de woestynen van" Lovokal en Alkoah: yan daar vertoonde hy zich aan het Meer van Alexandrie ; terwyl hy intusfchen zoveel volk had aangewonnen , dat hy m ftaat was den Grootvizier het hoofd te bieden. Ingevolge van dien bleef hy ook zyne post er legerplaats behouden m fpyt der legermagt, die deeze Staatsdienaar tegen hem afgezonden had. Zohaast hy ver. der voorttrok naar Helkin dt, Mahalet en andere nabuurf ge plaatfen, wierd hy verfterkt door eene groote menigte Arabieren en ander krygsvolk, dat uit de westelyke land. ftreeken van JEgypte naar hem toevloeide, en wel voornaamlyk uit de nabuurige woestenyen, zodat hy zich binnen korten tyd aan het hoofd zag van een leger van tienduizend ruiters, allen welgeoefende roovers. Met deezen viel hy terftond in de landen en bezittingen van den Grootvizier, daar hy yslyke verwoestingen aanrichtte, zonder eenigen tegenftand te ontmoeten; en fteeds meer en meer Cairo naderende, dreigde hy die Hoofdftad met vuur en zwaard.
Geduurende dien geheelen tyd was de verlegen Grootvizier zo verre af geweest van de noodige middelen ter demping van deeze muitery in het werk te ftel len, dat hy integendeel enkel bedacht was op het behoud van zichzelven en van zyne bloedverwanten, en om zv ne fchatten naar eene veilige plaats over te brengen. De nieuwe Kalif en zyne Hovelingen niet minder verbaasd over den voorfpoed en fchielyke vordering van den een , als over de lafhartige vlucht van den anderen, waFfff 3 ren
?
7 XVIII.
I BOEK. , II.
. HOOFDST.
1 l
i
Zyne ge. ftrenge wraak.
A. D. 116a.
Schandel^keducht tan den Jrootyitier.



59b' HISTORIE van
XVIII.
BOEK.
II. HOOFDST,
Shawer word tot het ampi van
Grootvizier verheven.
Arzik word uit geplunderd en gevanglyk na», Cairo gezonden.
Hy wort vriendelyk behandelddoor der nieuwen Grootvizier.
ren in de grootfte verlegenheid (C); en om alle gevolgen van het misnoegen van Shawer weg te neemen, nam de Kalif zyne toevlucht tot een zeer gepast middel, waardoor hy hem werklyk bevreedigde, te weeten, door hem aan te ftellen tot Grootvizier in de plaats van den gevluchten Arzik. Deeze verviel ongelukkig in de handen van eene der omzwervende troepen van Shawer, welke hem beroofde van zyn' gantfehen fchat, en hem genoegzaam naakt en in ketenen gefloten aan den nieuwen Grootvizier zond. Anderen zeggen, dat zy hem naakt achterlieten in eene woestyn, daar hy onvermyde-
- lyk van honger en koude zou hebben moeten omkomen, zo hy niet nog intyds was ontdekt geworden door een' der Arabifche Cheyks, die hem onder geleide van eene
„ fterke wacht naar Cairo deed voeren.
Hier vond hy, tot zyne groote verwondering en rechtvaardige befchaaming, eene vriendelyke wykplaats en verblyf by dengeenen, van wien hy zulks minst te wachten had, naamlyk by den door hem zo grootlyks beleedigden Shawer. Deeze ontfing hem met de grootfte blyken van een edelmoedig medelyden en bezorgdheid, deed
: een gedeelte van zyn paleis voor hem gereed maaken, daar hy bevel gaf om hem op de minzaamfte en eerbiedigfte wys te behandelen. Deeze onverdiende goedheid
en
(C) Zyne vlucht was niet minder fchandelyk dan heimelyk; want na allen zyne fchatten voor juweelen verwisfeld te hebben, verborg Iiy die in twee beurzen, of kleine zakken, waarna hy die met een koord dwars over den rug van zyn paard hing, onder den zadel, en dus in een gering kleed daarmede wegreed naar de woestyn, zonder iemand te durven medeneemen om hem te verzeilen, of zyne vlucht bekend te maaken (*).
Wy vinden daarenboven nog aangetekend, dat de Schat, dien hy medevoerde, de waéïdy bedroeg van een jaar inkomen van geheel jEgypte.
C*) Al Makin, Abu'lfeda, Abu'lfara, Al Makrizi, en raderen.



AFRIKA. JEgypte.
599
en edelmoedigheid kon echter dien ondankbaaren gast niet wederhouden van onophoudelyk de fchandelykfte zaamenzweeringen tegen zyn' weldoender te fmeeden. Hy zocht in ftilte de Emirs van JEgypte tot een nieuw oproer aan te zetten, terwyl zyn waarlyk edele Huiswaard, geene achterdocht hebbende op een zo laag en vervloekt verraad, hem behandelde als een' boezemvriend veeleer dan als een' gevangen' misdaadiger, hem dagelyks aan zyne tafel verzocht, en geene zwaarigbeid maakte om met hem over de gewigtigfte ftaatszaaken raad te pleegen. Ten laatfte deed zekere pooging van dien fchelm om te ontvluchten Al Tay, de Zoon van den Grootvizier, achterdocht krygen, die daarop, by nader onderzoek, zulk eene gruwelyke aanëenfchakeling van verraaderlyke ontwerpen ontdekte, dat hy in de hitte van zyne rechtvaardige gramfchap terftond naar des verraaders kamer vloog, en hem, buiten weeten van zyn' Vader, met zyn' fabel het hoofd in één' flag afhieuw, en vervolgens alle zyne verraaderyen en ondankbaarheid aan het gantfche Hof bekend maakte. Zyn Vader was zeer droevig over den dood van Arzik, en grootelyks misnoegd, omdat zyn Zoon deeze daad gepleegd had zonder hem alvoorens daarvan kennis te geeven (/).
De Grootvizier was nog niet lang ontflagen geweest van deezen heimelyken vyand, toen 'er een* nieuwe en openbaare tegenftander te voorfchyn kwam, die naderhand1 gebleken is noodlottig te zyn geweest, niet alleen voor' hem, maar ook voor het gantsch Koningryk, en voor de! Fatemite Heerfchappy. Deeze was een der Legerhoof-' den, Al Dargan genoemd; die, om hem van het Vizierfchap te berooven , een magtig leger op de been bragt * en hem na een hardnekkig gevecht de nederlaag gaf, zyn'
Zoon
^(/) AlMakin, Abu'lfeda, Abu'lfara, Al Makrizi, EbnShonnan, Renaud, Hist. Patr. p. 522. & feqq.
xvm.
boek. II.
HOOFDST.
Zyne ondank, baarheid.
Zyn dood-
Dargan
kant zich jan te\en den Irootvi:ier.



6oo HISTORIE vam
XVIII. ;
boek. 1
ii. ?
HOOFDST. (
cn ver- < Jlaathem. ]
1
:
A. D. 1163.
Dargan' word geJlagendoor Nuro'ddin.
ioon Tay doodde , en hem zeiven noodzaakte uit Cairo e vluchten. De Grootvizier nam zyne vlucht naar Sy. ie, daar hy Nuro'ddin,. den Atabek Emir van Damaskus >m onderftand verzocht, onder belofte van het derde leel der jaarlykfche inkomften van ALgypte te zullen uitkeren , ingevalle hy hem met zyne gantfche magt wilde jyftaan om zyn' mededinger het Vizierfchap weder te ont■ukken, die zich daarvan met geweld meester had genaakt. Nuró'ddin, die een gezworen vyand der Cbriste. len was , gaf aanftonds gehoor aan deezen voorflag, en Deloofde hem allen den onderftand, dien hy zou kunnen misfen ; doch Dargan was intusfchen veel te magtig geworden om zich zo ligt uit zyn ampt te laaten ftooten. Daarenboven had hy zyne twee broeders tot de twee gewigtigfte posten verheven, den eenen onder den titel van Al Molhem Al Adel, en den anderen onder dien van Al Nasr Mostemim, terwyl hy zelf den titel aannam van Al Malek Al Afdol. Ook verhief hy veelen van zyne vrienden en afhanglingen tot de aanzienlykfte waerdigheien , om zyne party te verfterken ; terwyl hy, om die van zyn' mededinger te verzwakken, of liever te vernietigen , een groot getal amptenaaren van rang en verdienften deed ter dood brengen. Alle deeze geweldige midlelen verzwakten het Ryk zodanig, dat zy den val van hetzelve veroorzaakte , en tevens dien van de Fatemite Heerfchappy , door de aanmoediging, die daardoor aan de Christenen gegeven wierd om naar de verovering van dat ryk land te trachten.
Deeze laatften hadden omtrent deezen tyd in hetzelve reeds merklyke veroveringen gemaakt, hetwelk Nuró'ddin bewoog om den gevluchten Grootvizier in goeden ernst by te ftaan, dien hy tot nog toe flechts met fchoone beloften had opgehouden. Hy gaf hem ten dien einde een fterk leger om de Christenen, en tevens Dargan, zyn' mededinger, uit /Egypte te verdry ven.; Door deeze magt,
onder



A F R I K A. JEgypte. Cot
onder het bevel van Afado'ddin , bygenaamd Shairacah, begaf Shawer zich in groote haast naar de grenzen, en drong fchielyk door tot in het binnenst van het land, zonder eenigen tegenftand te ontmoeten, dan alleen van DariT\rÜ^nr y on1tIraoette en rerfloeg digt by het graf van St. Naphifa,. welke overwinning hem in het Grootvizier, lcbap herftelde. Hy was echter wel verre van aan Nu. ro ddin zyne beloften te houden , en hem de kosten van dien krygstogt te betaalen, zelfs ging hy zo verre, dat hy, na eenige beuzelachtige uitvluchten, opentlyk weigerde iets te betaalen; welke vergelding niet minder onftaatfeundig dan ondankbaar was, en die ook door Afadïddin zo euvel opgenomen wierd, dat hy zich oogenbliklyk meester maakte van Sherkiab en Pelufium, om daarover wraak te neemen. Van den anderen kant verviel Sha. yver, die met m ftaat was om zyne overwinningen te ftuiten, terwyl de Franken van andere kanten in het Komngryk drongen , tot een middel, dat juist gefchikt was om zyne eigene zaaken en het geheel Koningryk te bederven. Hy floot een verbond met hen op zekere voorwaarden ; waarop zy hem een' genoegzaamen onderftand byzetteden om Afado'ddin van alle kanten in te fluiten • zodat deeze genoodzaakt zou geweest zyn om zich over te geeven., of door honger met zyn geheel leger om te komen , indien niet Nuro'ddin ten gepasten tyd hem te hulp was gekomen.
Deeze Vorst, die op de Franken in Syrië eenige ge wigtige overwinningen behaald had, als mede over den d ontrouwen Dargan en deszelfs broeder, welken laatften 2 hy had doen'onthoofden , was zohaast niet onderrecht7" van de verlegenheid van zyn' Veldheer, en van het ver r raad en de ondankbaarheid van Shawer, of hy maakte * eene overeenkomst met hem, volgens welke hy hem verplichtte tot het teruggeeven van de troepen, die hy hem geleend had ; waardoor Afado'ddin een' vryen uittogt uit
Hedend.Hist.XIII.D.]I.St. Gggg dat
XVIII.
boek. ii.
HOOFS DT.
Nufo'd-
in nood. zakt •m te. tg te yken.



Ó02
HISTORIE van
boek. ' ii.
SOOFDST,
XVIII.
noten gehouden, en onverhinderd naar Syne terugkeerde (m).
Shawer moest nog een' mededinger naar het Vizierfchap uitdryven, te weeten, Al Malek Al Adel, den zoon van Saleh Al Talay Ebn Zarik. Deeze laatfte , die geduurende deeze oneenigheden, zich die waerdigheid insgelyks had toegeëigend» had zulk een groot denkbeeld van Shawer opgevat, en zoveel vertrouwen in hem gefield, dat hy hem de landvoogdy van Al Saïd, of Opper. JEgyPte» had opgedragen, een ampt van het hoogst gezag en belang naast dat van den Grootvizier; en hy had daarenboven voor zyn dood zyn' Zoon Al Malek Al Adel, belast, dat hy hem nimmer die waerdigheid zou. ontneemen , naardien dit het eenig middel was om zyne eigene waerdigheid tegen hem te beveiligen. De driftige jongeling, zyns Vaders raad en bevel verachtende, zag zich niet zohaast in het Vizierfchap gevestigd, of hy zond hem bevel om ten eerfte Al Saïd te verlaaten ; dat zoveel was als hem opentlyk van zyn ampt te ontzetten.. Shawer was genoodzaakt te gehoorzaamen , en week uit Al Said, doch met een vast voorneemen om hem het Vizierfchap te ontrukken. Ten dien einde verzaamelde hy alle de troepen, die hy in deeze Landvoogdy had, en trok daarmede rechtftreeks naar Cairo, vanwaar hy zyn* mededinger verdreef. Hy kwam welhaast in het bezit van deszelfs waerdigheid, fchatten , en kort daarna van zyn' perfoon', waarna hy hem deed ter dood brengen.
Omtrent deezen tyd had Shawer allen zyne mededingers ondergebragt, en was zo ryk en magtig geworden, voornaamlyk door den roof van het huis van Talay Ebn Zarik, dat hy het Vizierfchap zonder eenige te-
genkan-
rA. D 1164.
Dood van Al Malek.
(&0 Abu'lfeda, en anderen.
dat land kreeg, daar hy byna drie maanden was inge-



AFRIKA. JEgypte. 603
genkanting bleef bezitten (D). Hy had echter rede om te vreezen vodr de gramfchap van den grooten en magtigen Nuroddin, die thans meester was van het grootst gedeelte van Syrië en Mefopotamie, en die een deugdlievend Vorst zynde noodwendig ten hoogfte verbitterd moest zyn over zyne ondankbaarheid en trouwloosheid, betoond in het niet volbrengen van zyne beloften, en in de beleediging, die hy Jfado'ddin had aangedaan. Ook vinden wy aangetekend, dat hy dien Veldheer op nieuw mar JEgypte gezonden had, met een magtig leger, om
i!!?1!, 1 no°dz?akeV0t het betaaIen der achterftïllen van het beloofde jaargeld j en der onkosten van zyn' voorigen krygstogt; hetwelk ook kort daarna gefchiedde: want Sr.awer van zyne aannadering kennis gekregen hebbende, had intyds zorg gedragen, dat 'er geene vyandlykheden gepleegd wierden, door aan Nuro'ddin's eisfchen te voldoen (ra).
Asado'ddin had JEgypte nog niet lang verlaten, v il ,gaf aan Nuro ddin op nieuw rede om dien Veldheer derwaarts terug te zenden. Deeze dappere Vorst had te Franken uit allen de veroverde landen vm Syrut verdreven, zodat zy nu maar eenige weinige plaatfen meer bezaten in dat Koningryk; doch dit belette niet, dat hy zeer bezorgd was voor de vorderingen,
die
(«) Renaudot, ubi fupra, en anderen.
r/^? Sf^UTAnde fhn d]en fyd leezen w? niets van den Ka, L ^6d' d'e Arende allen de oorlogen en oneenigheden, geduurende zyne regeering, waarvan wy gewag gemaakt hXhll onzydig blykt geweest te zvn, en geheel ^fS^f^J uit men mag opmaakcn , dat de Viziers van ASjrypt, orntreït deezen tyd zo magtig waren geworden, en een zo^lekeurig ge zag voerden dat zy de Kalifs van alle waereldlyke magt beroofd hadden , en ben niets dan de ydele fchaduw vari eene «eSvke waerdigheid hadden overgelaten. beesteiyKe
Gggg 2
xviie
boek. ii.
HOOFDST.



6o4
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.. HOOFDST.
Shawer Jltiit een verbond met de Franken.
Hegyra,
562. A. D. 1166.
"Nuro'd •
din valt op nieuw in ^Egypte. •
Shawer word geheel ver. Jlagen.
die zy in JEgypte maakten , en vooral, wanneer hy Bei richt kreeg van het verbond, dat de*Vizier met hen kort te vooren gefloten had , hetwelk, gelyk hy met recht mogt vermoeden , hen den weg zou kunnen baanen ter verovering van dat geheel Koningryk ; gelyk ook kort daarna gebeurde tot het uiterst bederf der zaaken van den Vizier en van zyne bondgenooten. Dit ongelukkig verbond , dat in het jaar der Hegyra 562 gefloten wierd, fchynt door den heerschzuchtigen Grootvizier enkel ontworpen te zyn geweest om hem in ftaat te ftellen om zich te onttrekken van de betaaling der derde van de jaarlykfche inkomften van JEgypte ; waartoe hy zich by hunne laatfte overeenkomst verbonden had , en hetwelk tevens eene tweede beweegoorzaak was om zyne trouwloosheid door een' tweeden inval te ftraffen. Ten dien einde wierd Afadó'ddin, die gemeenlyk bygenaamd word Shairacah, in alle yl derwaarts afgezonden aan het hoofd van een magtig leger, verzeld door zyn' Neef Salaha'ddin Ebn Aijub, fchoon zulks tegen zyn' zin was, en drong door in JEgypte zonder eenigen tegenftand te ontmoeten. Hy maakte zich welhaast meester van de provincie Al Tizza , met weinig of geen verlies , en Shawer zag zich genoodzaakt om de Franken op nieuw om byftand te verzoeken. Toen deeze hulptroepen aangekomen waren, viel hy met groote dapperheid op den vyand aan ; doch hy wierd met zyne bondgenooten geheel verflagen.
Dit was een noodlottige flag voor den Grootvizier en zyne bondgenooten, naardien dezelve den weg baande ter verovering van de gewigtige zeehaven Alexandrie, wer ■ waarts Afadó'ddin zich terftond daarna begaf, en die ftad zeer naauw infloot, en dezelve zonder merklyk verlies veroverde. Vandaar voerde hv zyn leger naar OpperJEgypte; het bevel over de ftad overlaatende aan zyn' Neef Salahdddln , met eene fterke bezetting; doch hy was welhaast genoodzaakt terug te keeren tot deszelfs
ont.



AFRIKA. JEgypte. ca.
ontzet, dewyl de Franken terftond na zyn' aftogt de flat op nieuw belegerd hadden , en Salahfddin drie maander lang zeer naauw ingefloten hielden. Hy keerde terug mei allen mooglyken fpoed, om hen het beleg te doen opbree ken ; doch in de plaats van dit ontwerp ten uitvoer te brengen, het by zich overhaalen, door welk voorwendfe vnden wy met gemeld, om een verbond met hen te fluiten , waarby hy op nieuw afftand deed van alle zyne veroveringen, en beloofde alle zyne troepen JEgypte k doen ruimen tegen de betaaling van eene zekere fom \l • enA "°g de verg°ed]*ng der onkosten van den IS' homrmmde daarop de ftad en keerde met zyn buit naar Syrte terug; doch zyn leger was zodanig verzwakt door vermoeijing en ziekte, dat men met recht mag onderftellen , dat dit de voornaamfte rede geweest is van zyn verhaasten terugtogt naar Damascus (h
De Syrifche troepen waren niet zohaast uit Azypte geweken, of de verraaderiyke Grootvizier floot op nieuw een verbond met de Franken tegen Nuro'ddin, waarby befloten wierd hem in zyn eigen land aan tè tasten! terwyl hy ten dien tyd bezig was met eenige oproermaa kers te beteugelen, en hetwelk hem moest beletten ooit weder eenige troepen tegen JEgypte af te zenden. Dit ver bond ontrustte en verbitterde den Emir van Syrië zoda mg , dat hy het befluit nam zyne overwinningen voor een tyd te ftaaken, en alle zyne magt aan te winden ter verovering van dat Koningryk , en tot het ftraffen van deszelfs Vaaer. Ten dien einde zond hy in het naast volgend jaar een magtig leger derwaarts, onder het bevel yan Fakhro ddin Mas ud om het fterk kasteel Ya'bar te be legeren, eene fterkte van zoveel gewigt, dat hy een' lan' < gen tyd doorbragt met de belegering zonder eSgTmerk >
Jyke J
n/d5in.AbU,,feda ' e" a"deren' Eb" Shed' in het van Sala- é Gggg 3
f
I XVIII.
BOEK.
ii.
HOOFDST.
'■ Nuro'd* din fluit een verbond met den l^i-. zier en deszelfs bondgenoot-en.
Shawer
fluit op nieuw een verbond met de Franken..
A. D. 1167. Nuro'd.
lin doet et kaseel Ya*. ar bele'eren*



6o5
HISTORIE vas
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Hetzelve word aan hem afgeftaan.
foor* fpoed der Franken in ^Egypte.
Hunne wreedheid en verwoeS' tingen.
lyke vorderingen te maaken , offchoon hy nieuwe hulptroepen uit Syrië gekregen had ; zodat hy zich eindelyk genoodzaakt zag hetzelve in te ruilen van Shahabo'ddin Malek voor de ftad en het land van Sarif, en eenige andere plaatfen, benevens eene fom van twintigduizend Dinars.
Nadat Nuro'ddin deeze gewigtige plaats in zyne magt had gekregen, wendde hy zyne gantfche magt tegen de Franken, die geduurende dien tusfchentyd Balbeis, van ouds Pelufuim, veroverd, en groote voordeden in dat Koningryk en in andere nabuurige landen behaald hadden, onder begunftiging der onëenigheden die toen onder de Mohammedaanfche Vorften heerschte; zodat zy niet alleen in Pelufium, maar ook in alle andere plaatfen, welke zy veroverden, meest allen de menfchen om het leven bragten , zowel burgers als krygsknechten , Christenen en Mohammedaanen, de gevangenen voor flaaven verkochten, en de fteden aan hun volk ter plundering overgaven O).
Van Balbeis trokken zy rechtftreeks naar Cairo , welke ftad toen buiten ftaat van tegenweer was, en daarenboven in de uiterfte verwarring door de onëenigheden, die in dezelve heerschten; weshalven Shawer, zohaast hy van hunnen optogt bericht kreeg, de oude ftad Mesr deed in brand fteeken, en deszelfs inwoonders van daar naar Cairo deed wyken, om de vyanden te beletten zich van dit oud verbhf meester te maaken. Hy had daarenboven den Kalif bewogen om op het ernftigfte aan Nuro'd. din om hulp te verzoeken, en hem kennis te geeven van het dreigend gevaar, waarin hy en het geheel Koningryk zich bevonden van in de handen der Franken te zullen vallen, indien hy niet tydig onderfteund wierd door eene verfterking van Syrifche troepen. Dit was voor dien
Vorst
C/O Renaudot. p. 532. & feqq. en de anderen, die daar aan. gehaaid worden,



AFRIKA. JEgypte. 607
Vorst een niet minder aangenaam dan welgepast verzoek, naardien het hem de fchoonfte gelegenheid gaf om beiden zyne oogmerken ten uitvoer te brengen, het veroveren van JEgypte, en het uitdryven der Franken, waartoe hy 1 reeds zestigduizend ruiters onder het bevel van zyn' Veldheer Afadó'ddin had op de been gebragt.
Hy zond terftond met blydfchap bevel aan hem af, dat hy met allen mooglyken fpoed naar dat Koningryk moest trekken , en de Franken beftryden overal, daar hy dezelven zou ontmoeten. Deezen hadden intusfchen Cairo reeds zo naauw ingefloten, dat het niet waarfchynlyk was, dat de Kalif of de Grootvizier eenige kondfchap konden krygen van den aantogt van het leger der Mos. lems tot ontzet van de ftad; zodat de Grootvizier, ziende dat het onmooglyk was de belegeraars lang te wederftaan, op nieuw zyne toevlucht nam tot zyne oude ftreeken van onderhandelingen en beloften, en zyn oogmerk bereikte door middel van het geeven van honderdduizend Dinars, en van de belofte van nog negenhonderdduizend, zohaast zy de belegering zouden opgebroken hebben; dit haalde hen over om van de ftad af te trekken ; doch het is meer waarfchynlyk, dat de aannadering van Afadó'ddin de waare rede was, waarom zy zo haastig de ftad verlieten , en met het ontfangen geld wegtrokken , zonder naar de betaaling van het overige te wachten
Wat ook hiervan zy, Afadó'ddin trok, aan het hoofd van zyn Moslemsch leger, met verdubbelde dagreizen naar de Hoofdftad , en wierd overal door de Mohammedaanen ontfangen als een heiland en verlosfer. By zyne aankomst wierd hy naar het koninglyk paleis genodigd door den Kalif Al Aded. die by hunne eerfte ontmoeting deezen Veldheer niet alleen ontfing met alle tekenen van
. ach-
Cf) Abu'ffeda, op dat jaar.
XVIII.
boekt. ii.
[OOFDST.



XVIII.
HOEK. ii. HOOFDST.
5oS HISTORIE van
achting en dankbaarheid, maar hem ook tot belooning voor zyn tydig ontzet, behalven andere kostbaarheden, een' Vorftelyken Kaftan,, of tabbard, fchonk. Hy handelde niet minder grootmoedig met deszelfs Neef Salaha'ddin, die zyn' Oom op deezen togt verzeld had, en met de overige Bevelhebbers van het leger. Ook verzuimde de trouwlooze Grootvizier, die van zyne voorige verbondsbreuken by zich zeiven wel bewust was, in het minst niet dagelyks by hem zyne opwachting te komen maaken. Om zyne voorige trouwloosheid te doen vergeeten bleef hy niet in gebreke van de hoogfte achting en beleefdheid te betoonen, niet alleen aan den Veldheer en zyn' Neef, maar ook aan de overige Legerhoofden; onder anderen zeide hy tegen Afadó'ddin op zekeren tyd, dat hy zich ten hoogfte vereerd zou achten , wanneer hem flechts vergund wierd, hem en de overige Bevelhebbers te gast te nodigen op een' maaltyd , welken hy de vryheid genomen had in zyn eigen paleis te doen vervaardigen , en hen daarenboven eenige gefchenken te doen, ten blyk van zyne hoogachting. In tusfchen had de verraader hen geen beter onthaal toegedacht, dan zich, zodra hy hen in zyne magt zou hebben, van hunne perfoonen meester te maaken. Hy had echter zyn verraad niet zo geheim weeten te beleggen, of de Syrifche Veldheer had eenige kondfchap van hetzelve gekregen; waarop deeze aan zyn' Neef Salaha'ddin en eenige andere Legerhoofden beval, dat zy hem op de eene of andere wys zouden trachten te vatten; hetgeen deeze ook ten uitvoer bragt, onder voorwendfel van hem naar zyn' Oom te zullen geleiden , die toen ter bedevaart gegaan was naar het graf van zekeren Moslemfchen Heilig, dat buiten de ftad gelegen was. De dienaars van Shawer begaven zich terftond op de vlucht, en lieten hem overvoeren naar den Syrifchen Veldheer, die hem onder eene fterke wacht in bewaaring deed neemen. Zohaast de Kalif bericht
kreeg



AFRIKA; JEgypte. -ooi
kreeg yan het verraad en de gevangenneeming van zyn Grootvizier, zond hy een' van zyne hovelingen aan der Syrifchen Veldheer, niet alleen om zich te verontfchuldi gen als geen deel hebbende aan dit verraad , maar ook om het hoofd van dien verraader op te eisfchen, dat terftond afgehouwen wierd , en op de punt van eene lans door de ftraaten der ftad naar den Kalif wierd gevoerd die tot erkentenis voor deeze daad kort daarna den Veld' heer met hef eerkleed en de overige fieraaden van het Groptvizierfchap befehonk, en hem begroette met den ti> tel van Al Malek Al Manfur , dat is. Koning en Overwinnaar Daarenboven deed de Kalif een volledig gefchrift uitvaardigen, waarby hy hem tot zyn' Grootvizier aanftelde; van welk gefchrift de Kalif zelf de artikelen opftelde , die door Abu'lfeda bewaard, en nog in wezen zyn , volgens welken hy in het bezit gefteld wierd van het paleis en de goederen van den onthalsden Shawer * Met dit eerekleed en allen de overige fieraaden omhangen deed de nieuwe Grootvizier zyne plegtige intreede m de Hoofdftad ; maar noch deezen, noch zyn bewvs van aanftelhng konden hem beveiligen voor de hevigheid en woede van het krygsvolk en het graauw, toen hv door de ftraaten der ftad naar het paleis van den voorïgen Grootvizier reed; zodat hy geen ander middel kon vinden om hunne beleedigingen af te weeren dan hen toe te roepen: De Kalif heeft u lieden allen de fchatten gelchonken, dieSW^r, geduurende zyn Vizierfchap, verzaameld heeft. Op het hooren van deeze woorden verheten zy hem terftond , en liepen naar het paleis van Shawer, dat welhaast van alle kostbaarheden beroofd wierd. Na het gelukken van deeze kunstgreep was hem niemand meer in den weg , maar hy wierd integendeel ontfangen met de grootfte toejuichingen , wegens -zyne rechtmaatige verheffing tot dat gewigtig ampt, welke welhaast gevolgd wierden door gelukwenfchingen in dicht Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Hhhh en
' xvm.
bokk. ii.
HOOFDST,



XVIII.
boek.
it.
HOOFDST.
Salaha'ddin volgt zyn Oom op in het ampt van Grootvizier.
Zyne afkomst en karai ter,
610 HISTORIE van
en ondicht, waarin de vlugfte verftanden zich om ftryd bëyverden, wie van hen hem den grootften lof zou toezwaaijen. Zyne regeering was echter van zeer korten duur, want hy overleed, naar het zeggen van fommige fchryvers, aan de gevolgen van eene ongeregelde vrolykheid, twee maanden en vyf dagen na zyne aanftelling.
Zyn Neef Salaha'ddin, die hem opvolgde in het ampt van Grootvizier, en niet lang daarna zelf den ^Egyptifchen throon beklom, deed zich welhaast bewonderen door zyne deugden, overwinningen en veroveringen, op eene wys, die welvoeglyk was voor den grondlegger van eene nieuwe heerfchappy , en den vernietiger van de Fatemite Regeering. Hy word met recht geroemd als een der grootfte helden van zyne eeuw, uit hoofde van zyne geduurige oorlogen en groote overwinningen op de Christen Kruisvaarders behaald , gelyk wy getoond hebben m een der voorige deelen van dit werk , en derhalven zullen wy dit niet verder herhaalen, dan voor zo verre het betrekking heeft tot zyne roemruchtige regeering, en met zyne andere krygsbedryven verknocht is; terwyl wy voor het overige onze leezers zullen wyzen tot dat gedeelte van ons werk, waarin deeze kruistogten breedvoerig verhan-
^Sai°aha'ddin , die door de Griekfche en Latynfche fchryvers van dien tyd gemeenlyk Saladin genoemd word, '■■ en wiens eigentlyke naam was Tufef Ebn Ayub , of Jofeph de Zoon van Ayub, den broeder van den onlangs overledenen Afadó'ddin, ofShairacuh, was de jongfte van allen de Emirs, of Ryksgrooten, die naar het Vizierfchap Honden; doch hy had reeds blyken gegeven van zyn beleid en dapperheid in de belegering van Alexandrie, daar hy de vereenigde magt der Franken drie maanden lang had tegengeftaan, gelyk wy hiervoor verhaald hebben. Wy kunnen niet bepaalen, of de overweeging van zyne verdienften en dapperheid, dan of de vrees voor zyne
gevoe-



A F R I K A. JEgypte. 61
gevoeligheid den Kalif bewogen hebben om hem de voor keuze te geeven boven alle zyne mededingers. Welk( redenen hiervoor ook moogen geweest zyn, dit is zeker dat eenigen van hen ten hoogfte misnoegd waren oyei zyne verheffing, en opentlyk verklaarden, dat zy geene bevelen van hem wilden afwachten, of zich daaraan on. derwerpen. Doch, dewyl deezen flechts een gering getal uitmaakten in vergelyking van diegeenen, welken hy door zyne doorflepenheid en edelmoedigheid reeds had weeten over te haaien, door een groot gedeelte der onmeetbaare nagelaten fchatten van zyn' Oom onder hen uit te deelen, vonden deeze misnoegden welhaast rede om zich over hunne weerbarstigheid te fchaamen, dewyl hy dagelyks meer en meer de lieveling der Hovelingen en Legerhoofden wierd, en de Kalif zelf hem vereerde met den titel van Al Malek Al Na/er, of de Koning en Befchermer rr).
Geduurende dien gantfchen tyd regeerde deeze jon^ ge Grootvizier zonder eenige tegenkanting. Hy had, kort na zyne verheffing, de zwarten, die het Koninglyk Paleis bewaakten, geheel ondergebragt, en derzelver Op perhoofd , die zich tegen zyne verkiezing had aangekant, doen ter dood brengen ; door welk behoedmiddel, gevoegd by eene fterke bezetting, die hy in Cairo onderhield, by welhaast tot het hoogst gezag opfteeg; doch, naardien hy zyn Vader Nofomo'ddin Ayub , en zyne geheele familie te Damascus had achtergelaten , droeg hy wel zorg van Nuro'ddin geene de minfte rede van ach t terdocht te geeven, en gedroeg zich in alle gevallen vee! ' eer als deszelfs Veldheer dan als Grootvizier van ALgypu,z tot dat hy verlof van hem gekregen had om hen naar \ Cairo te doen overkomen , om dus nader by hem te,
zyn,
CO Abu'lfeds, Abu'lfarai, Al Makin, Ebn Slionah, en anderen. '
Hhhh 2
t
XVIII.
: boek. . HOOFDST,
Zyne doorflepenheiden edelmoedigheid.
voorzichtig ge. irag om • 'rent Nu'o'ddiii.
Hy onlied zyn' yader en yne ove. ige
loedver'anten.



XVIII.
boek, ii. JBOOFEST*
\jü. d. 1169.
6x% HISTORIE van
zyn, en in zyne grootheid en geluk te deelen. Zyn verzoek was van een' veel te geheiligden , tederen en treffenden aart om te kunnen geweigerd worden, en vooral door een' deugdzaamen en tevens doorzic'htigen Vorst, die op het eerst oogenblik het gevaar van eene weigering voorzag, en uit dien hoofde in hun vertrek gereedelyk bewilligde, fchoon onder die voorwaarde, dat zy Salaha'ddin niet verder zouden eeren dan als zyn' Veldheer in /Egypte. Deeze verltandige Vorst bediende zich insgelyks van dezelfde voorzorg in allen de bevelen en gefchriften , die hy aan hem afzond , welken doorgaans in het meervoudig getal waren ingericht, zo als by voorbeeld:. ,, Nuro'ddin enz. zend aan de Emirs Al Esfahfe„ lar, Salahaddin en de andere Emirs in JEgypte zyne „ groet; Onze- wil en bevel is, enz." Dus bleef de eensgezindheid tusfchen deeze twee veelvermoogende mannen nog eenigen tyd in ftand. Salaha'ddin ontfing zyn" Vader en de geheele Ayubaanfche Familie met hartelyke blydfchap , en met alle de pracht van een' Grootvizier van /Egypte, en bevorderde hen allen tot de aanzienlykfte eerampten (s).
Deeze goede verfbndhouding heerschte ook nog in het volgend jaar tusfchen de Hoven van Damascus en Cairo , toen de Franken een' nieuwen aanval deeden op de zeehaven Damiate, en dezelve twee en - vyftig dagen lang zeer naauw ingefloten hielden. Zohaast Nuro'ddin van dit geval bericht kreeg, deed hy eene groote magt in hunne Syrifche bezittingen trekken , en noodzaakte hen dus, zonder verdere moeite, het beleg op te breeken en hunne eigene bezittingen te komen beveiligen.. Deeze onderlinge eensgezindheid bragt niet weinig toe om ;het gezag. van Salaha'ddm in /Egypte te ftyven., terwyl dat van den Kalif langzaamerhand verminderde. Echter viel ;0 .., , f ,-. ■; ■ 'er
CO Renaudot, als Êoven, pag. 534. & feqq,



AFRIKA. Egypte. 61
er niets byzonders voor met betrekking tot den een' c tot den anderen, dan eenige weinige voordeden, welke de eerstgemeide op de Franken behaalde, by een' inval welken hy m hunne Syrifche bezittingen deed; en toei hy vandaar terug gekeerd was, deed hy twee openbaar, gebouwen in Cairo bekwaam maaken tot Leerfchoolen tei onderwyzing en uitbreiding van het leerflelfel der Sonnl ten in tegenftelling tegen dat der Shiken, Het is niei onwaarfchynlyk, dat hy deezen flap deed om Nuro'ddin te behaagen , zo al niet om hem te gehoorzaamen; naar. dien deeze Vorst een yverig AbasGde was, en de Shiïten voor ketters hield , en dus een gezworen vyand van de hatemiten , welke vyandfchap zelfs zo verre ging , dat hy,. niet lang daarna, een uitdruklyk bevel zond aan den Grootvizier om te beletten, dat 'er in geene Mosqué van fgypte langer voor Al Aded zou gebeden worden, maar dat de naam van den Kalif van Baghdad in deszelfs plaats zou gefield worden.. Dit was voorzeker eene gevaarlyke onderneeming, die ongetwyfeld een' algemeenen opftand onder de Fatenvte Moslems moest veroorzaaken , zohaa<c er een yan hunne Mollah's kon gevonden worden, die het durfde waagen zich aan dit bevel te onderwerpen, of die daartoe door het een of ander middel genoodzaakt wierd. Ook deed Salaha'ddin een fterk betoog nopens dit onderwerp; doch hy kreeg, in weerwil van hetzelve, zulke ftelhge bevelen van Nuro'ddin, dat hy dezelven niet durfde of wilde in den wind flaan , en ingevolge van dezelven wierd van toen af in alle de Mosqués van Cairo voor de Kalifs van Baghdad gebeden.
Dit jaar, 't 566 van de Hegyra, leverde verfcheidene gewigtige gebeurtenisfen op; waaronder wel- voornaamlyk moet gerekend worden het overlyden van Al Mostanied,den Kahf van Baghdad, en de dood van Al Aded, den» Kalif van JEgypte, welke laatfte gevolgd wierd door' de 1 geheele vernietiging van het Fatemite Kaliffchap, of heer-) Hhhh 3 ichappy7
f xvnr.
1 BOEK.
, a
j HOOFDST*
Hegyra, 566.
Etude an de uitemite ieer 'happy.



HISTORIE van
XVIII.
BOKK. ii.
HOOFDST,
fchappy van deeze nieuwe Opperpriesters in Afrika. Al Aded was reeds doodlyk krank toen de bevelen van Nu. ro'ddin ten uitvoer gebragt wierden, waarby de Kalif van Baghdad in de openbaare gebeden in zyne plaats gefield wierd; of hy ooit kennis gekregen heeft van deeze nieuwigheid vinden wy nergens aangetekend, maar alleen, dat hy weinig dagen daarna overleed; ook kunnen wy, met geene fchyn van zekerheid, iets opgeeven met betrekking tot zyn dood, uit hoofde der verfchillendheid der Moslemfche en Arabifche fchryvers nopens deszelfs oorzaak en omftandigheden ; naardien eenigen zeggen, dat hy door Salahd'ddin vergeven is geworden, terwyl anderen ftaande houden, dat hy zyn natuurlyke dood geftorven is. Zohaast de Grootvizier kennis gekregen had van des Kalifs dood, nam hy bezit van het paleis en allen de onmeetbaare fchatten , die daarin gevonden wierden. Nadat hy allen de bloedverwanten van den overledenen Kalif had doen in hechtenis neemen, deed hy hen naar den afgelegenften hoek van het Paleis voeren , en daar door eene fterke wacht bewaaken; ook befchikte hy over allen deszelfs flaaven ; eenigen behield hy voor zich, en anderen gaf hy weg, fchonk hen de vryheid , of deed hen verkoopen. Dus eindigde de Fatemite Heerfchappy in jEgypte , nadat dezelve in Afrika geduurende tweehonderden-een en-zeventig jaaren had ftand gehouden, te weeten, zeventig jaaren in Kairwan, en tweehonderd-eneen jaaren in JSgypte te Cairo, Wy hebben reeds elders aangetekend , dat derzelver grondleggers ftaande hielden afftammelingen te zyn van Ali, door Fatima, de. dochter van Mohimmed; doch dat zulks altoos ontkend is geworden door de Abasfide Kalifs, en dat deezen hen altoos in den geestlyken ban gedaan hebben als overweldi. gers, dwingelanden en bedriegers, en hen, benevens alle hunne aanhangers , verklaard hebben voor ketters , en voor afvalligen van hunnen wettigen Opperheer.
Sala-



AFRIKA. JEgypte. ó"iy
Salaha'ddin, fchoon nu ten toppunt van rykdom magt en grootheid geftegen, moest echter zeer omzicht^ zyn in alle zyne handelingen, zowel met betrekking to den yverzuchtigen Nuro'ddin, als tot de /Eypvjche Mos lems; die, als Fatemiten, meest van de Shvitifche Setlt zynde, en dus gezworen vyanden van de Sonmten, naai alle waarfchynlykheid niet ligt zouden kunnen overgehaak worden tot dusdanig eene onderwerping. Met betrekking tot Nuro'ddin, die intusfchen zeer magtig geworden was. en hem nog Reeds als zyn' onderdaan bleef behandelen \ en zelfs niet toeliet, dat by zyne bevelen uitftellen, veel minder tegenfpreeken zou, had hy de grootfte rede om te vermoeden , dat die hem met alle magt te keer zou gaan , en hem zyne gramfchap op het hevigst doen gevoelen, indien hy niet alle mooglyke zorg droeg om zyne heerschzuchtige oogmerken voor hem te verbergen, te meer naardien het te duchten was , dat de trotfche Emirs en Ryksgrooten van /Egypte terftond Nuro'ddin's zyde zouden kiezen , zohaast zy eenigen fchyn van oneenigheid tusfchen hen beiden zouden befpeuren, of vermoeden.
Salaha'ddin had echter twee fterke fteunzels; vooreerst, de voornaamfte Bevelhebbers van het krygsvolk, welken hy in zyn belang had weeten over te haa len, door een groot gedeelte der fchatten van den laatstoverledenen Kalif onder hen uit te deelen, en ten tweede, eene getrouwe en uitmuntende geheime raadsvergadering, welke voor het grootst gedeelte beftond uit zyne eigen bloedverwanten , welken hy uit Syrië naar Cairo ontboden had, en daaronder zyn Vader, den ouden Emir Ayub, een uitgeleerd Staatkundige, die voorzitter was in deezen raad ; en naar wiens gevoelens hy alle zyne onderneemingen inrichtte. Ten einde nu de oplettendheid der oogen van het algemeen van zyne oogmerken af te trekken, en de Shiïtifche Geestlyken den mond te floppen y
, XVIII.
; boek.
; li.
HOOFDST.
L
Steun* zeis van Salaha'ddin.



t
XVIII. i
•BOïïK. ^
ii. \
HOOFDST. 1 f C t
^ 1 i
I
I j I
i ] t ]
i .1
: i :
Nuro'ddin krygt achterdogt tegen hem.
16 H I S T O'RIE van
ieri , was de. eerfte ftap , dien hy deed , het afkondigen 'an eene Gazie, of Heiligen Oorlog, tegen de Franken., /aarby hy verklaarde, dat zyn oogmerk niet alleen was, en uit JEgypte te verdry ven, maar ook Nuro'ddin by te taan om hen insgelyks uit Syrië te verjaagen ; in alle eeze onderneemingen bewaarde hy fteeds voor het uierlyk het diepst ontzag voor dien Vorst, met by voeging ■an alle uitdrukkingen van onderdaanigheid en getrouwleid; en echter kon hy met alle deeze omzichtigheid liet verhoeden, dat Nuro'ddin door zyn' eerften togt te;en de Franken , en het belegeren van het kasteel Al \hawbeck op de grenzen van Syrië , ten hoogfte ontrust vierd, en zulk eene dreigende houding tegen hem aanïam , dat. hy , van zyn' kant, de uitwerkfelen van des;elfs gramfchap begon te vreezen.
De oude Ayub was een al te kundig krygsman en laatkundige, dan dat hy zich ligtelyk zou laaten aftrekren van het vooruitzicht om zyn' zoon eenmaal op den hroon van JEgypte geplaatst te zien; en dus fpoorde hy ïem aan om ten koste van alles zyn voomeemen door e zetten; en, terwyl hy Nuro'ddin door eene geveinsde snderwerping ophield, alle mooglyke middelen en maategelen in het werk te ftellen ter bemagtiging van zulk: ;en fchatbaar Koningryk voor zich zeiven en zyne nakonelingen. By alle deeze wyze raadgeevingen voegde Sa. 'ah'addin nog eene voorzorg, die niet minder gewigtig ivas; welke hierin beftond, dat hy de Egyptenaars in zyn belang overhaalde door minzaame daaden van mildheid sn grootmoedigheid; hetgeen hem zo wel gelukte, dat hy welhaast hun lieveling en afgod wierd. Zich thans genoegzaam verzekerd houdende tegen de achterdocht van Nuro'ddin. waagde hy een' tweeden aanflag op de kasteelen Shawbeck en Cairac ,• doch hy kreeg welhaast eene zo dreigende boodfchap van dien Vorst, dat hy befloot de belegering op te breeken, en zyn best te doen om hem



AFRIKA, JEgypte. 6:7
te bevreedigen door nieuwe verfchooningen en tekenen van onderwerping, gepaard met kostbaare gefchenken. Nuro'ddin , die, niet minder dan hy, een groot meester in de kunst van veinzen was, veinsde zich voor het 4uiterlyk voldaan over Salaha'ddin's gedrag, doch was intusfchen geduurig bezig met het op de been brengen van een magtig leger, met een vast voorneemen om daarmede in het naastvolgend jaar in JEgypte te vallen ; doch, tot groot geluk voor Sololiedddin , die wegens deeze toerustingen ten uiterfte ongerust was, wierd hem de ty. ding gebragt, dat Nuro'ddin in het kasteel van Damascus aan eene keelziekte overleden was, juist toen hy gereed was om deezen togt te beginnen, in het jaar der Hegyra^ 569 (0 , tot groote blydfchap, niet alleen van Soloha'ddin en zyne bloedverwanten, maar ook van allen de /Egyptenaars, die niet minder bevreesd waren voor zyne aannadering , dan zy zich verwonderden over de groot . moedigheid en zachtaartigheid van zynen Veldheer.
Salaha'ddin, fchoon nu bevryd van de vrees voor/ een' zo magtigen vyand, durfde het echter nog niet waa t gen het masker af teligten, en don titel van Opperheer, fcher aan te neemen, dewyl hy deszelfs opvolger aan het hoofd zag van een talryk leger, en niet minder begeerig dan magtig om hem te verdryven. Om deeze rede was zyne eerfte zorg naar eene veilige wykplaats uit te zien , ingevalle hy genoodzaakt mogt worden /Egypte te verlaaten. Eerst floeg hy het oog op het Koningryk Nubie, als best daartoe gefchikt, en befloot derhalven hetzelve te veroveren. Ten dien einde zond hy zyn' broeder Malek Touran Shah derwaarts, aan het hoofd van een talryk leger; doch deeze Prins verbaasd en moedeloos geworden wegens de onvruchtbaarheid van dat land, keerde kort daarna terug zonder iets uitgevoerd te hebben,
{O Abu'lfed. Abu'lfar. en anderen, Renaudot, pag. £17. & feqq. Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Iiii
XVIII.
BOEK. JI.
HOOFDST,
Hegxra,
569. sl. D.
"73Nuro'din Jierft an eene eekiek~



6i8
HISTORIE vak
X VIII.
BOEK.
ir.
HOOFDST.
Hegyra,
569. Zaa-
menzwee ring ten voordeele van de Fatemite Kalifs.
ben, en raadde zyn' broeder deeze onderneeming a£ Deeze floeg vervolgens het oog op Al Temen, of Gelukkig Arabie, waarvan hy zich welhaast meester maakte na* het verflaan van den Emir AbcTalmbi, die hetzelve overweldigd had, en geboeid tot hem gebragt wierd. Na dee-, ze vermeerdering van magt en rykdom nam Salaha'ddin den titel aan van Sultan, of Opperheer van jEgypte, en wierd als zodanig erkend door het grootst gedeelte der Staaten van dat Koningryk. Wy zeggen door het grootst gedeelte; want, fchoon de overigen hem niet opentlyk durfden tegengaan , behielden echter fommige Grooten van den eerften rang, voornaamlyk onder de Shiïten een' doodlyken haat tegen den Abasfide Kalif, en hadden tegen hem eene zaamenzweering gefmeed ter begunftiging van het Fatemitisch geflacht. Deeze zaamenzweering, hoe geheim die ook gehouden wierd , kon echter niet lang verborgen blyven , uit hoofde der veelvuldige verfpiedingen, welken tegen hen in het werk geftéld waren, niet alleen door den achterdochtiger. Sultan , maar ook» door de Abasfide Kalifs, als ook uit hoofde van de mes nigte van Sonniten , die zich onder hen bevonden. Duo wierd die dan ook nog in datzelfde jaar, te weeten, 56e van de Hegyra , ontdekt; waarvan het gevolg was eenn geftrenge ftraf der voornaamfte aanvoerders, van welke., eenigen gekruist, en anderen levendig verbrand wierden* Deeze ftraföefening kon echter de zucht der /Egypte* naars voor het Fatemite Geflacht niet geheel uitblufchena* want in het volgend jaar borst 'er op nieuw eene za d menzweering uit tegen den Sultan , welke aangevoerd wierd door Al Kanz, of Al Kanazo'ddoula, ten dien ty. Landvoogd van Asfivan , of Asfovan, in Opper. jEgypte. Deeze had eene groote menigte zwarten, of liever zwarte achti.e inboorlingen byëen verzaameld, en trok daarmedn rechtftreeks naar Neder ■ JEgypte, daar geheele bende» van JEgyptenaars zich by hem vervoegden* Salaha,ddid
zon



AFRIKA. H<ms. 6l<
zond zyn' broeder Al Malek Al Touran, met eene senoegzaame magt tegen hem af, die hem welhaast mei zyne gewoone fchielykheid flag leverde Na een wan. hoopig gevecht, waarin eene groote menigte der oproerigen en onder anderen ook derzelver aanvoerder fneu velde, gelukte het hem, zonder veel moeite, den geheelen opftand te dempen, waarop hy in triumph naar Cairo terug keerde. Omtrent dien zelfden tyd behaalde Solo. ba ddin! groote voordeelen op de Franken, die toen de itad Alexandrie met eene groote vloot en een talryk Ieger hielden ingefloten; onder aanvoering van Willem den ™' Konln§ van Sicilië; hy trok tegen hen op aan
ï La a\ Van e6ne ®°T ' en ™t zo groten Ipoed, dat zyne onverwachte aannadering den fchrik ver|reidde onder het leger der Christenen; waardoor Koning Willem zich genoodzaakt zag zyne legerplaats te verlaabagagSe(Ma) 6 § 31 Zyn krygstuig» v°orraad en Deeze voorfpoed wierd in het volgend jaar vergroot door de verovering van de fterke Hoofdftad Damascus in Syrte, benevens eenige andere plaatfen. In het jaar der Hegyra 572, keerde hy weder terug naar JEgypte* en deed eene zegepraalende intreede in de ftad Cairo, 55 , f l ar6 ftaatszaakren gegeid, en zyn' broeder, Al' Malek Al Touran, tot Landvoogd over Damascus en allen' de veroverde gewesten van Syrië had aangefteld. Na zich * jelven e„ Zyn krygsvolk eene behoorlyke rust vergund, te hebben, begon hy met het bouwen van dien beruchten muur, welke de fteden Mesr en Cairo moest omvanJ gen; doch hy beleefde deszelfs voltooijing niet, offchoonc het hem gebeuren mogt verfcheiden andere openbaare ee bouwen, die hy deed ftichten, en wel byzonderlyk %
open-
AIMakiD' "MM"*, en anderen, Iiii a
)
XVIII.
: boek.
u,
HOOFDST.
Groote overwinning van Salaha'ddin op de Franken.
Hegyra,
572. Hy keert erug iaar jEypte.
Mesr en "airo met er? nuur mringd,



XVIII. (
boek. 1
»• J MOOFDST. ,
Hegyra, 573;
A- D. II77-
Salaha'ddin word door de Franken op de vlucht gedreven.
')2o HISTORIE van
ipenbaare Leerfchool te Mesr en het Gasthuis te Cairo\ lenevens anderen van minder belang, en die in hetzelfde aar begonnen waren, voltrokken te zien. Omtrent dien zelfden tyd ontftond 'er wederom een oproer in Opper/Egypte. Eene groote menigte van zwarte inwoonders vatten de wapenen op onder aanvoering van zekeren Abd'aftkuah, die zich uitgaf voor Dawd, of David, den Zoon van den overledenen Fatemite Kalif Al Aded, en kwamen byëen by de oude ftad Cast, of Coptos, in die Provintie; doch in tyds door het leger van den Sultan overvallen wordende, vóór dat zy nog veel fchade gedaan hadden , wierden zy met weinig tegenftand geheel verflagen, een groot gedeelte van hen gevangen genomen, en de overigen verftrooid. Hun aanvoerder was een van de eerften die fneuvelden, en zyn dood baarde een' algemeenen fchrik en verwarring onder hen; drieduizend wierden opgehangen , en men rekende, dat van meer dan honderd duizend oproerigen byna tagtigdmzend
omkwamen. , TT.
Het volgend jaar, zynde het jaar der Hegyra 573-, was niet zo gelukkig voor Salaha'ddin. Na een talryk leger naar Palcestina gevoerd te hebben tegen de Franken , en daarenboven verfcheiden afzonderlyke benden te hebben afgezonden om derzelver bezittingen te verwoesten, ontmoette hy een' zo fterken tegenftand , dat hy genoodzaakt was zyne legerplaats te verlaaten, en in groote haast de vlucht te neemen. Zyne Moslems, geene veilige wykplaats hebbende, zagen zich genoodzaakt alle de uitgeftrekte en barre woestenyen, die tusfchen Palcestina en Aigypte geleden zyn, door te trekken, en hielden niet eer ftand dan nadat zy Cairo bereikt hadden , daar zy eene intreede deeden , die niet minder treurig was dan de voorige luisterryk was geweest; want hy had het grootst gedeelte van zyn volk en van zyne lastbeesten verloren, die in de woestynen door gebrek aan water
waren.



AFRIKA. JEgypte. éaI
waren omgekomen. Wat aangaat de andere troepen, die hy hier en daar in Palestina had rondgezonden, om het
zichtiglyk had verzwakt, en de Franken zulk eene fchoone kans op hem. gegeven, deeze wierden alle in ftukken JE of gevangen genomen. Hy zelf bekent aan zyn Broeder Al Touran, m het treurig verhaal van deeze nederlaag, dat hy tot tweemaal toe hetzelfde lot ter naauwer nood ontkomen is; en dat niets dan de Godlvke Voorzienigheid, die hem tot eenig gewigtig.oogmerk wilde fpaaren, hem behouden heeft, en veilig naar JE*ypte terug gebragt. ö üJF
Hy fchynt ook inderdaad beftemd te zyn geweest tot een geesfel der Christenen, geduurende den overigen tvd yan zyne regeering; doch naardien zyne voornaamfte krygsdaaden tegen hen in Palastina uitgevoerd, door ons ter behoorlyke plaats zyn aangehaald, zullen wy ons hier bepaalen tot die byzonderheden, welke eigentlvk betrekking hebben tot JEgypte.
Onder deeze vinden wy niets aanmerkenswaerdig tot, op het jaar der Hegyra 576; in hetwelk Nafir LedinVU lah, verheven zynde tot het Kaliffchap van Baghdad, hem vereerde met zyne opene brieven , waarby hy hem verklaarde voor Sultan van Egypte, en tevens met den Kaftan en alle andere tekenen van Opperheerfcbappy,/ benevens verfcheiden kostbaare gefchenken en den tite * yan Emir Al Omra. Waarop hy tot dankbaarheid voorl deeze eerbewyzingen, en tevens om zyn' krygszud tigen d aart tegen de Christenen den teugel te vieren , een mag-« tig leger op de been bragt, om een' tweeden , en zo d: hy hoopte een' gelukkiger togt tegen hen aan te vangen; doch het hep nog aan tot het jaar der Hegyra 578 eer hy in ftaat was om in het veld te verfchynen. Toen trok hy op ;an het hoofd van eene ontzaglyke lerermagt, met een' luisterryk gevolg van zyne voornaamfte Uii 3 Ho-
XVIII.
BOEK. ff.
HOOFDST»
'legyra,
576. A. D.
II 80.
Hy ont' mgt m rit'enen eer~ tel van '■n Kalif m Baghd.



XVIII.
boek. II. HOOFDST.
A. D. 1182.
Oorlogs vloot der Franken op de Roe de Zee.
Dezeh word ge Jlagen door de /Egypti
52t HISTORIE van
Hovelingen, en onder de toejuichingen en zegenwenfehen van het volk, fchoon niet zonder vrees voor een' ongelukkigen uitflag, veroorzaakt door een' oorlogzanger, die door de andere gelukwenfchende dichters heendringende hem een takje kamille en een tweeregelig versje aanbood, hetwelk de Vorst voor een kwaad teken opnam, en zyne blydfchap zichtbaarlyk ftoorde. Hy trok echter zelf mede op aan het hoofd van zyn leger, doch wierd met verlies weggedreven voor Aleppo en Al Mawfel, nadat hy aan deeze twee belegeringen veel tyd en moeite verfpild had.
Terwyl hy deeze zwaare flagen in Syrië leed, wierden zyne iËgyptifche heerfchappyen niet weinig in angst
■ gebragt door de verfchyning van eene fterke oorlogsvloot der Franken in de Roode Zee* welke de fteden Mekka en Medina fcheen te dreigen.' Zohaast de tyding hiervan te
" Cairo gekomen was , deed Al Malek Abu Bekr , broeder van Salaha'ddin, die geduurende des Sultans afwezigheid tot Stedehouder was aangefteld, met alle fpoed eene vloot in gereedheid brengen, over welke hy het bevel opdroeg aan den Opziender der zeemagt, genoemd Lulu, een' dapper en kundig Bevelhebber, die geen' tyd verzuimde om de vloot der Christenen te gaan opzoeken. Hy ontmoette hen ook welhaast op de kust van Cairo ; waarop een verfchriklyk gevecht volgde , in hetwelk van beide zyden met verbaazende dapperheid geftreden wierd, tot dat eindelyk de kans naar de zyde der Moslems overfloeg, die eene groote flachting onder de Christenen aanrechtten, veelen van hunne fchepen in den grond boorden, duizenden van derzelver fcheepsvolk om hals bragten, en de
e overigen gevangen namen , die naderhand allen, tot den
■ laatften man toe, insgelyks gedood wierden. Deeze nederlaag was zo noodlottig voor de Franken* dat zy na
n dien tyd nimmer wederom zulk eene onderneeming heb" ben durven waagen j en de Stedehouder van /Egypte*
bene-



AFRIKA. JEgypte. 62
Benevens zyn Vlootvoogd worden door de Moslems te hoogften geroemd, niet alleen uit hoofde van dien tydi gen optogt, maar ook om de wreede behandelingen, di zy de gevangen Christenen hebben aangedaan, om dat dee zen , naar het voorgeeven der Mohammedaanfche Schry vers, .voor deeze nederlaag veele Pilgrims, die naar Mek ka gingen, vermoord, en daarenboven gezworen hadden dat zy de ftad en den tempel zouden verwoesten. Wa aangaat de andere befchuldigingen , en het verlies var hunne fchepen, manfchap, enz., hierin verfchillen hunne fchryvers zo zeer van eikanderen , dat wy daarömtreni niets met zekerheid kunnen melden (w).
Salaha'ddin bleef nog fteeds den oorlog in Syrk voortzetten, en had het genoegen van te zien, dat deeze veldtogt voor hem gelukkiger was dan de voorige, Het aanhouden van den oorlog verplichtte hem om verfcheiden maaien naar zyn' broeder den Stedehouder van JEgypte om onderftand te zenden, en eindelyk om hem te beveelen, dat hy het beftuur van dat land zou overgeeven aan zyn' Neef Takio'ddin Al Modhaffer. en zelf met een nieuw leger by hem in Syrië komen. Zohaast hy aangekomen was, ftelde Salaha'ddin hem aan tot Stad voogd van Halep , in de plaats van een' anderen zyner broeders, die onlangs overleden was aan de wonden, die hy by het belegeren van eene ftad had gekregen ; deeze dood trof den overwinnaar zodanig, dat hy verplicht was om Al Malek uit JEgypte te ontbieden om hem inzyne raadflaagen by te ftaan. Met zyn' byftand zette hy den oorlog met kracht en goed geluk voort tegen de Franken, geduurende eenige volgende jaaren , aan alle Kanten vrees, fchrik en verwoesting met zich voerende, en overal de duidelykfte blyken toonende van zyn haat tegen de Franken, en tegen de Christenen in het algemeen-
Ge..
4w) Abu'ifeda, en anderen.
3
1 XVIII.
- BOEK.
2 ii.
. HOOFDST,
- fchen
. Floot. ( voogd.
t
A. D. 1183.
Salaha'ddin's ver. overingen in Syrië.



624
HISTORIE van
XVIII.
boek.
ii. HOOFDST.
A. D.
1186.
De Franken plunderen de ^Egypufche Karavan.
Geduurende zyne lange afweezigheid van het jaar der Hegyra 578, tot het jaar 589, fchynen de harfens en de pennen der befchryving van zyne regeering zo bezig geweest te zyn met het verhaalen van zyne groote veroveringen, dat zy geene acht gegeven hebben op eenige merkwaerdige gebeurtenisfen in Egypte, uitgezonderd alleen het afzetten van zyn' Neef Takio'ddin, op vermoeden, dat deeze de kroon van Egypte voor zich zeiven zocht te krygen, zo 'er eenig ongeluk mogt voorvallen geduurende zyn oorlog tegen de Franken. Wy vinden, dat 'lakióddin bevreesd zynde voor het gehoorzaamen van deeze orders, in het wederkeeren naar Damascus, zyne toevlucht nam tot Kurkush, een'van zyne Mamluks, die zich meester gemaakt had van Barka en eenige andere provinciën , en die intusfchen zeer magtig geworden was, tot groote fpyt van Salaha'ddin De Sultan deed echter kort daarna zyn' Neef door zachte middelen tot zyn' plicht wederkeeren , en na hem tot Landvoogd over eenige andere provinciën verheven te hebben , herftelde hy zyn' broeder Al Malek Abu Beer in de landvoogdy van Egypte.
De andere, en inderdaad meer gewigtige gebeurtenis, A\a in Alt iaar voorviel. was het nlunderen van de E-
gyptifche Karavan , op den togt naar Mekka , door de Franken , die eene groote menigte pelgrims ter dood bragten, en de dood zwooren aan allen de Moslems, en "de verwoesting der twee heilige lieden Mekka en Medina. Hetgeen dit vyandlyk ftuk nog veel verzwaarde, was, dat Arnold, Graaf van Castüie , die te gelyk Saleb , of Heer van Al Carac was, en Opperbevelhebber der Christenen, eerst onlangs een verbond gefloten had met Salaha'ddin , die zo vertoornd wierd over deeze trouwloosheid , dat hy zwoor hem het verraaderlyk hoofd te zullen afhouwen, zo hy hem ooit in handen kreeg ; gelyk hy zulks ook niet lang daarna ten uitvoer bragt; wanneer hy
hem



AFRIKA. JEgypte. 6x$
hem kort daarna gevangen nam , en hem te vergeefs het leven aanbood» zo hy Mohammedaansch wilde worden.
In het jaar der Hegyra 589 overleed deeze groote Moslemfche Veroveraar te Damascus, in het zeven - en vyftigfte maanjaar van zyn' ouderdom , en het vier-en twintigfte van zyne regeering, tot onüitfpreeklyke droef heid van allen de Mohammedaanen , en tot groote blyd fchap der Christenen; welker doodlyke vyand en fchrik baarende geesfel hy altoos geweest was. Wy hebben op eene andere plaats reeds een verflag gegeven van zynej laatfte ziekte en dood, en van fommige byzonderheden, daartoe betreklyk; gelyk ook van zyne lykftaatfie en kinderen , van de verdeeling van zyn Ryk onder zyne Zoo ■ nen en Broeders, van zyn karakter , edelmoedigheid en zeldzaame verachting van rykdommen; door welke laatfte zyne fchatkisten zodanig uitgeput wierden, dat, indien wy geloof moogen flaan aan den fchryver van de Lebtarikh, die daarvan ooggetuige geweest is, gelyk hy ons verzekerd , by zyn overlyden , daarin niet meer gevonden wierd dan een enkele Syrifche Dinar, en zeven-en veertig Dirhems, of Drachmen.
Zohaast Al Malek Al Adel, Salaha'ddin's oudfle Zoon, tot zyn Opvolger was uitgeroepen , en de hulden Van zyne Broeders, Oomen en andere Ryksgrooten ont do fangen had, gaf hy van deeze zyne verheffing kennis aanjf zyn' oudften Broeder Al Aziz Uthman, die ten dien tyd Stedehouder van JEgypte was, en aan allen zyne andere Broederen, in hunne byzondere landvoogdyen , gepaard met het bevel om den eed van getrouwheid aan hem af te leggen. Deeze nieuwe Sultan , die een Vorst was van een geheel ander karakter dan zyn Vader, bezat niet ééne hoedanigheid, die hem bemind of gevreesd kon maaken; en verkoos, ter voltooijing van zyn ongeluk, een' Vizier , die hem overhaalde om allen de oude en getrouwe Staatsdienaars van zyn' Vader te verwisfelen , Hed£nd.Hist.XIII.D.II.St. Kkkk voor
XVIII.
BOEK. " tl . HOOFDST.
Hegyra,
589. A. D. 1193-
Dood an Sa!aa'ddin.
7y word gevolgd or Al alek Al lel.



626
HISTORIE van
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
Hegyra
59 >■ A. D.
H95Inval i Syrië.
/oor nieuwe en wufte jongelingen , die hem in zyne wellustigheid en andere ondeugden fterkten, en dus wellaast nog meer verachtelyk maakten ; waarop niet lang iaarna een algemeene afval volgde, die reeds by het beïin van zyne regeering uitborst in verfcheidene provinciën , maar voornaamlyk in /Egypte. Naauwlyks was de beerschzuchtige Al Aziz. een niet minder losbandig dan ondeugend Prins, van zyns Vaders begrafenis terug gekomen , of hy wierd omringd door zyne bedorven Hovelingen , die, niet onkundig van zyne heerschzuchtige uitzichten , hem eenpaariglyk aanraadden zyn recht tot de kroon door openbaar geweld ftaande te houden, de heerfchappy van Syrië opentlyk af te werpen , en zelfs een' inval in dat Koningryk te doen, zodra zich daartoe maar eene gunftige gelegenheid zou voordoen; in welken raad hy greetiglyk bewilligde. Hy befteedde omtrent twee jaaren met de noodige toerustingen tot deezen togt te maaken , geduurende welken tyd hy een naauw verbond floot met zyn' Oom, Al Malek Abu Beer, die toen Saleh, of Heer was van Al Karak, om hunne magt byëen te voegen , en zyn' Broeder uit zvne Syrifche bezittingen te ■ verdryven. Intusfchen hield de verdwaasde Al Malek Al AM zich enkel bezig met zich aan allerhande losbandigheden over te geeven, als fpeelén , drinken, en wat des meer is, zonder aan iets anders te denken, en gaf hen dus volkomen' tyd en gelegenheid om in zyne landen te vallen, en hem in Damiscus, zyne Hoofdftad te verrasfen, éér hy zich in ftaat van tegenweer gefteld had. i Dus trokken zy met vereenigde magt in Syrië, in het jaar der Hegyra 592, en floegen het beleg voor die Hoofdftad zonder merklyken tegenftand te ontmoeten. Of nu dezelve aan hen wierd overgegeeven, dan of 'zy zich met geweld daarvan meester maakten , eene .omftandigheid, waarin de fchryvers niet overeenftemmen, is dit echter zeker, dat zy.de ftad bemagtigden,
en



AFRIKA. JEgypte. <y
en Al AM noodzaakten zich aan hen te ond< werpen.
. Intusschen was Al Aziz zo vermogend gewordt in zyn nieuw veroverd Koningryk, dat hy daar, zond eenige tegenkanting het oppergezag voerde, en zyn naai wi de openbaare gebeden genoemd wierd , terwyl zy Broeder Al Adel niets dan den uiterlyken fchyn van d Vorftelyke Waerdigheid had overgehouden. Doch h bragt zich welhaast in verachting by de Emirs en Ryk; grooten van beiden de landen door zyne buitenfpoorighc den, zelfs nog meer dan zyn Broeder; want Al Adi had, in weerwil van zyne gebreken, de genegenheid vai veelen weeten te winnen door zyne milddaadigheid , daa Aziz door gebrek aan deeze deugd dezelve nooit ha. kunnen verkrygen. Al Aziz regeerde tot het jaar de Hegyra 595, toen hy op het onverwachtst door de dooc wierd weggerukt, een' Zoon nalaatende , genoemd A Manfur. aan wien, volgens het zeggen der meeste fchry vers, de Emirs, zowel de Salahiaanfche als de Af&diaan Jche , den eed van getrouwheid deeden, fchoon hy niet meer dan negen jaaren oud was; onder beding echter, dat zyn Oom Al Af dal het roer der regeering zou in j?j neemen geduurende deszelfs minderjaarigheid. Al Afdal bevond zich in Syrië toen hem de tyding van zyns Broeders dood gebragt wierd , en tevens, dat men hem verkozen had tot Beftuurder van het Ryk. Hy trok met allen mooglyken fpoed naar Cairo, en wierd door'allen de Grooten voor Ryksbeftuurder erkend , midden onder de toejuichingen van het volk (x ).
De eerfte ftap, dien hy deed na zyne inhukhVing, was het hernieuwen yan den oorlog in Syrië ^ waarfchvn lyk ten gevalle van \te ^gyptifche Emirs, die hem tot"' bet Kyksbeftuur geroepen hadden, en die onder de voo-j
CO Abu'lfara, en anderen. "ge Kkkk 1
*7
r- XVIII.
BOEK.
in li.
;r HOOFDST.
n n
e
y
l 1 r i
■ Hegyra, I 595, A. D. ' 1108.
Al Aziz Jlerft, en word opgevolgddoor Al Manfur.
Al Afda! word tot Ryksbe-
(luurder verkozen <reduurende de minderiaarigieid van \\ Man'ur.



■6*8 HISTORIE v a^n
XVIII. r
boek. g
II. c
HOOFS DT. (
Hy ver-l niemvt den oor* * log in Syrië. .
Hywort genoodzaaktnaar gypte te wyken.
Al.Male Abu Bec valt in .«Egypte,
ige regeering de voornaamfte aanvoerders daarvan waren eweesc. Met dit oogmerk floot hy een verbond met en' van zyne Broeders, Al Dhaher genoemd, die Saleh, >f Heer van Aleppo was, en ten dien tyd groote magt lad. Zy begonnen met de belegering van Damascus, dat 41 Adel heroverd had na de dood van Al Aziz, terwyl ïy toen bezig was met eene andere fterkte te belegeren, velk beleg hy echter opbrak om Damascus te ontzetten. Damascus wierd door de twee Prinfen met veel hevigheid beftormd, en met niet minder dapperheid verdeedigd door de Syrifche Emirs, welken Al Adel door nieuwe milddaadigheden op zyne zyde getrokken had; toen in het heetst der belegering een onverwacht gefchil ontftond tusfchen de twee Broeders, wegens zeker onbetaamlyk geval, dat oorzaak wierd van eené volkomene verwydering. Nadat de eerfte aan den laatften zyne gramfchap verklaard had, in de hevigfte en beleedigendfte bewoordingen , trok hy af met zyne troepen, en begaf zich naar Antiodde , hem de vryheid laatende om de belegering door te zetten , of op te breeken , zo als hy zulks ?zou goedvinden. Al Afdal, die geene aanhangers genoeg binnen noch legermagt genoeg buiten Damascus had om die ftad te kunnen bemagtigen , fpoedde zich insgelyks om dezelve te verlaaten, en week met zyn leger naar JEgypte terug. Dus eindigde deeze vruchtelooze onderneeming , juist toen de plaats op het punt ftond van zich over te geeven, en Al Afdal nam , zohaast hy te Cairo terug gekomen was, het roer der regeering wederom in handen, als Ryksbeftuurder geduurende de minderjaarigheid van zyn' Neef, fchoon met een heimelyk oogmerk om hem van de kroon te berooven. k Terwyl hy dit ontaart ontwerp fmeedde tegen den r jongen Vorst, wierd 'er in Syne een veel gevaarlyker verraad gefmeed, van een' gantsch anderen kant; waarop noch hy, noch de Ryksbeftuurder eenig vermoeden hadden, .



A F R I K A.< JEgypte: 625.
den. Zyn Oucoom , Al Malek Abu Beer, Broeder van wylen Sultan Salaha'ddin, die door hem met verfcheidene Landvoogdyen begiftigd was, zo in 'Syrië en Mejopotamie, als elders (y), had met.genoegen gezien, dat zyne twee JXeeven, Al Adel en Al Aziz, eikanderen door onderhnge oorlogen verzwakten, en fchoon hy onder het voorwendfel van liefde en genegenheid, en van geneigdheid om hen te bevreedigen, den een' en den anderen bygeftaan had ; was echter zyn waar oogmerk alleen , eene bekwaame gelegenheid te vinden om zich van den throon voor hem en zyne nakomelingen te verzekeren. Hy had zich reeds meester gemaakt van Damascus, en maakte zich gereed om een' inval te doen in JEgypte, met zulk een' fpoed, dat men daarvan de grootfte voorfpoed mogt verwagten ; terwyl de verblinde Al Afdal, geheel met zyne eigen oogmerken ingenomen , en niet minder onkundig van, dan onbereid om zich tegen de oogmerken van zyn' Oom aan te kanten , hem zoveel tyd en gelegenheid gaf, als hy immer kon wenfchen, om hem in de Hoofdftad zelve te komen belegeren. Al Malek Abu Beer voerde zyn leger in JEgypte, zonder eenigen tegenftand, in het jaar der Hegyra 596, en verfcheen voor de muu ren van Cairo, welke ftad hy zo weerloos, en zo weinig in ftaat van verdeediging vond , dat hy dezelve tot de oveigaaf noodzaakte, eer nog de belegering ast da en ge duurd had. Terftond daa:na dwong hy den Ryksbe ! ftuurder, dat hy een gefchrift zou tekenen in naam van den jongen Al Manfur, waaiby hy afftand deed van het Koningryk JEgypte, en zich vei bond om te vertrekken, naar eenige andere provinciën , die hem wierden af e. ftaan, in verwisfeling voor zvn Ryksbefluur.
AlMalek AeuBecr zich thans in het volkomen bezit van het Koningryk gefield ziende , oordeelde het
CjO .AbuMfar. en anderen, Renaudot, pag. 559.
Kkkk 3
XVIII.
BOEK. tl
HOOFDST.
Hegyra
S9ö^ D. D99.
Hy verovert-airo.



630 HISTORIE van
XVIII.
boek.
ii. H00FDS1
By
neemt het oppet gezag e den titt yan Sultan aan
Hy on, fangt ee gezant fchap va de AbysJ niè'rs,
raadzaam te zyn hetzelve een' tydlang te regeeren gp den naam van den jongen Al Manfur, als voogd geduurende deszelfs minderjaarigheid, om alle onlusten voor te • komen van den kant der vEgyptifche Emirs, die terftond na den dood van den Vader dén eed van getrouwheid aan den Zoon gedaan hadden; doch zyne grootmoedigheid en hunne erkentlykheid bevrydde hem welhaast van deeze zorg, ten minfte van dien kant, en ftelde hem volkomen verzekerd , dat hy de opperheerfchappy gerust kon aanneemen , en heerfchen op zyn' eigen naam Om echter aan deezen ftap een' fchyn van recht te geeven, en denzelven zodanig in te richten , dat die eene foort van godsdienftige wettiging voor de oogen van het volk mogt vertoonen, oordeelde men het raadzaam te zyn, eenigen der voornaamfte Moslemfche Wetgeleerden byëen te roe. pen, welken men door duistere vraagen en heimlyke gefchenken zou trachten over te haaien om zyn' aangenomen titel van Sultan van /Egypte door hunne ftem te bekrachtigen ; en , na deeze voorzorg in het werk ge. fteld te hebben, maakte hy geene zwaarigheid om dien ^titel aan te neemen, of de Emirs om hem als zodanig te /erkennen. Hy regeerde dus in zyne nieuw verkregene heerfchappy van dien tyd af, tot aan het jaar der Hegy>ra 615 , en wierd bezitter van meest allen de veroverde landen in Syrië, Palestina en Mefopotamie, die zyn Broeder ten koste van zoveel bloed verkregen had. ■ Geduurende zyne regeering, fchoon onzeker in n welk jaar , kwam een gezantfchap van den Keizer en de „Geestlykheid van Aèyspttk te Alexandrie , om den Patrii.arch te verzoeken, dat hy hen zou begunftigen met een' nieuwen Metropolitaan , in de plaats van den onlangs overledenen ; waarop de Patriarch Joannes, die toen den ftoel bekleedde, een' bekwaamen perfoon benoemde om in allen de kloosters van die ftad en de nabuurfcbap onr derzoek te doen naar een' man, die waerdig was om tot
dien



AFRIKA. /Egypte. 63
dien rang verheven te worden; deeze afgezondene brag drie maanden door zonder iemand te kunnen vinden, di, naar het genoegen was van den Patriarch. De gezantei door deeze langwyligheid onverduldig geworden, namei
den tLh6t beSUit °m hMne toev"ucht te kernen to den Sultan, en hem te verzoeken, dat hy zich ten hun nen behoeve van zyn gezag zou bedienen; waarop dee ze, na het ontfangen van den brief en de gefchenker van den iEthiopifchen Vorst, bericht gekregen hebbende' dat geen der ^gyptifche kloosters een perfoon opperde , die bekwaam was om deeze hooge waerdigheid te
Fn !QdZ\ terft°nd Z1Cren **** toe" Bishop van Fual , verkoos om tot dat ampt gewyd te worden De Patriarch bevestigde dien, daarop "in deeze wSheid? fchoon zulks ftrydig was met de wetten en regelen de Koptifche Kerk, dewyl dit enkel eene verplaatfing en be vordering was van den eenen zetel tot den anderen en yan het Bisfchopfchap tot het Metropolitaanfchap, welke ïiïlïT \e?0Tde™ë> fch°on zeer algemeen onder de Syrifche Jacokten en Nestortaanen, en zelfs onder de Melchi. ten, of zogenaamde Orthodoxen , echter geheel ongeöorlofd was onder de meer naauwgezette Kopten, onder wel. ken eene dergelyke verhooging nimmer bekend was geweest.
Wat ook hiervan zy, hy wierd gewyd, en vervolgens erkend in /Ethiopië door den Keizer, de Grootent en al het yolk, en ontfangen met alle tekenen van eer 2 bied en onderwerping, en bekleedde zyne waerdigheid tot' groot genoegen van de Geestlykheid en van de gantfche! Kerk; doch, eer nog vyf jaaren verlopen waren, bad óeg Pa mrch het verdriet van hem te zien terug keeren uit fthwpie, terwyl hy hem een treurig verflag deed van de rede van zyne terugkomst. Hy berichtte hem , dat hUUu °pZ!cht §enoodzaakt ka* geweest, door de^
tRfJrl™Z°ekJ Van de Keizerin > om haar' Broeder/' tot bisfchop van Juxuma te ordenen en te wyden, en*
dat*
[
t XVIII.
ï BOEK.
1 IJ.
j HOOFDST, R {
en benoemteen'' Me tropolitaan voor die Kei k.
Kylos 'Ord met ter veel chting ttfanin.
U\ iaat eh verhalken'or de eizerin.



xvm.
BOEK. 11
HOOFDST.
Hy wart genood zaakt naar J£> gypte terug te keeren.
A. D
1209
Inval der Fr; ken in .ffigypK
632 HISTORIE van
dat deeze jonge Kerkvoogd , zedert deeze verheffing in de Hoofdftad , zich het gezag van Metropolitaan aangemaatigd , en hem met de grootfte verachting behandeld had. Daarenboven had hy zyne gramfchap in zo verre 'den teugel gevierd, wegens het wederftaan van zyne heerschzuchtige oogmerken, dat hy eenigen van zyne bedienden in het holfte van den nacht had afgezonden, om hem in zyn eigen huis te vermoorden , zodat het hem niet dan met groote moeite gelukt was uit dat Ryk te ontvluchten en behouden in JEgypte terug te komen (z ). -Deeze ftaatslist was reeds meermaal in het werk getteld door de Abysfinifche Keizers, om zich te! ontflaan van de noodzaaklykheid om hunnen Ahuna, of Metropolitaan, van den Patriarch van Alexandrie af te wachten ; doch dit was hen telkens mislukt door de onverzettelyke tegenkanting van deeze Kerkvoogden , en wel byzonderlyk onder de regeering van de Fatemite Kalifs; die het met alleen voor eene zaak van ftaatkunde, maar zelfs voor eene gewetenszaak hielden , zich nimmer te bemoeijen met zaaken van dien aart, of de Christenen te verplichten om iets te doen , dat ftrydig was met de regelen van hunne Kerk. Terwyl de nieuwe Sultan van JEgypte, minder naauwgezet, en minder kundig van het gevaar, dat 'er gelepen was in de tusfcherkomst van zyn gezag, door het begaan van deezen misflag , aanleiding gaf tot de groote twisten en vyandlykheden, die hierop volgden, zowel in JEgypte als Abysfmie. .' De bezittingen van Abu Beer waren, zedert dat de verovering van JEgypte daarby gekomen was, zo verre uitgeftrekt geworden , dat hy meer moeite vond m dezelve te behouden dan hy gevonden had in die te veroveren. Van den eenen kant moest hy zich wachten ' voor de Franken in Syrië en Palestina , die zelden een
jaar
(z) Renaudot, pag. 560. & feqq.



AFRIKA. /Egypte. 63 <
jaar Heten voorby gaan zonder een' inval in zyne landei te doen; en van den anderen kant had hy fteeds het eer of ander oproer in verafgelegene provinciën te dempen: waardoor hy niet lang in het een gedeelte van zyn Ryk kon zyn , of hy kreeg de tyding van den inval der onverzoenlyke vyanden van hem en van zyn' Godsdienst in het ander. By gelegenheid, dat hy bezig was met een oproer in Mefopotamie te. dempen , deeden zy een' verfchriklyken inval op de kust van Damiate; welke het geheel Koningryk fcheen te dreigen. Wy vinden niet aangetekend wie de aanvoerder van deezen togt geweest zy; maar enkel dit, dat de Christenen, by hunne aankomst, het land in een' zo weerloozen ftaat Vonden, dat zy terftond deeze zeehaven begonnen te belegeren, terwyl een ander gedeelte van hun volk dieper in het land doordrong , zonder eenigen tegenftand van aanbelang te ontmoeten, tot genoegzaam voor de wallen van Cairo, overal de grootfte verwoestingen aanrechtende, en een' verbaazenden buit met zich voerende; terwyl AlKamel, een van des Sultans Zoonen, die tot Landvoogd van het Koningryk geduurende zyns Vaders afwezigheid was aangefteld ; zich genoodzaakt zag om naar die Hoofdftad te wyken , en zich daar te verfterken , en de inwoonders van Damiate voor zich zeiven te laaten zorgen, en zich zo goed zy konden tegen de belegeraars te verdeedigen. De Franken de ftad Cairo zowel verfterkt en bezet vin dende, oordeelden het raadzaam terug te trekken, zon-' der eenige andere fchade te doen dan het uitplunderen van een klooster, dat aan de Melchiten toebehoorde, en naby de ftad gelegen was; waarop zy met vereenigde magt op Damiate aanvielen; doch na eenige vergeeffche ftormen genqodzaakt waren die ftad te verlaaten, en met den gemaakten buit naar Palestina terug te keeren O).
Kort
O) Abulfara, en anderen, kenaudot, pag. 564, Hedend.Hist.XIII.D.II.St. . LM
I
1 XVIII.
i boek.
; n.
HOOFDST.
Derzeï. ver groo. te verwoestingen.
Zy wpr* den voor Damiate rfgtjla-



6"34
HISTORIE van
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST,
Kort na deezen inval, terwyl de Sultan bezig was met zyne Mefopotamifche krygstogten , kwam 'er een nieuw gezantfchap te Cairo van den Keizer vzw Abysfmie, met verzoek aan hem en den Patriarch vzw Alexandrie, om een' nieuwen Metropolitaan derwaarts te zenden , in de plaats van den uitgewekenen Kylos; voor rede geevende, dat hun land ter naauwer nood bevryd was gebleven voor een' geheelen ondergang door eene buitenge woone*droogte en fchaarsheid aan levensmiddelen, welk oordeel zy toefchreeven aan het misfen van een' Abuna. Zy vonden goed de verhaaste vlucht van Kylos te wyten aan eene daad van onmenschlyke geftrengheid , waaraan hy zich zou hebben* fchuldig gemaakt; naamlyk , dat hy een' eerwaerdigen geestlyken , die het opperhoofd van een klooster was, ter dood toe had doen geesfelen , op het enkel vermoeden , dat hy een' gouden ftaf, die tot de Metropolitaanfche Kerk behoorde, geftolen, of weggemaakt had;: om welke rede de bloedverwanten van den overledenen hem zo fcherp vervolgd hadden, dat hy genoodzaakt was geweest het land te verlaaten. Om deezebefchuldiging, en tevens deeze aanzoeken meer kracht by te zetten, bediende Mojes, die de opperfte van het gezantfchap was,. zich van het middel om zyn verzoek: door gefchenken aan den Sultan en den Patriarch te verzeilen ; onder de gefchenken, die voor den laatstgemelden beftemd waren , was een gouden kroon van zo groote waerdy en fchoonheid, dat Al Kamel, die geduurende de afweezigheid van zyn' Vader voorzitter was, niet nalaaten kon zyne verwondering daarover te betoonen, zowel als over de kostbaarheid van de andere gefchenken. Mo. fes verzuimde deeze gelegenheid niet om de pracht, het vermoogen en de wydüitgeftrekte heerfchappyen van zy. nen Vorst grootlyks te verheffen, en verhaalde onder anderen aan den jongen Prins, dat zyn Meester niet zou, nagelaten hebben de kroon te verlieren met edelgefteen-
ten



AFRIKA. JEgypte, 635
ten ter waardy van een jaarlyksch inkomen van geheel JEgypte, indien hy niet bedacht had, dat de zedigheid van den Patriarch hem alsdan wederhouden zou hebben dezelve te draagen. Deeze gefchenken deeden de verwachte uitwerking , zowel by Al Kamel, als den Patriarch Joames, en bragten te weeg, dat het verzoek gereedlyk toegeftemd wierd. Zekere Monnik , lfaak genoemd, wierd tot Metropolitaan verkozen, en met allen mooglyken fpoed naar Abysfmie gezonden; daar hy voorzeker een gunftig onthaal te wachten had , hoedanig zyn karakter ook weezen mogt, indien het zeggen van den Afgezant waar was, dat naamlyk de hemel 'zo langen tyd voor hun land gefloten was geweest, en waarfchynlyk . niet weder geopend zou worden vóór de komst van een' nieuwen Abuna Met betrekking tot Kylos' vinden wy aangetekend, dat by niet alleen van zyn Metropolitaanfchap, maar ook van zyn Bisdom beroofd wierd ; doch wy vinden niet dat 'er eenig verder onderzoek nopens zyn gedrag gedaan is, met betrekking tot de hem ten last gelegde onchristelyke wreedheid.
Wy vinden niets merkwaerdigs aangetekend nopens dit Koningryk, geduurende eenige volgende jaaren , dan alleen eenige kwaadaartige lasteringen van de Afvalligen tegen de Christenen; onder anderen hadden zy , om de gunst der Mohammedaanen te winnen , den Patriarch van Alexandrie befchuldigd, dat hy groote fommen gelds byeen fchraapte uit de inkomften der Kerk; ook befchuldigden zy fommige kloosters, dat zy veele kostbaare ftukken goud en zilverwerk, die aan de Kerk behoorden, verduisterden ; doch geene van deeze befchuldigingen zou noe- ■ menswaerdig zyn, zo het niet was om aan den Sultan, enw aan zyn' Zoon Al Kamel recht te doen, welke laatfte by- h* zonderlyk de befchuldigden met verwonderlyke oprecht fe heid en rechtvaardigheid behandelde, en. alle mooglyke"ct middelen in het werk Helde om niet alleen deeze fnoode ne L111 2 listen
XVIII,
boek. ii.
HOOFDST,
A. D. 1211.
techt' ardig' id yan Kamel s;ens dt iristed.



XVIII.
boek. il
HOOFDST.
Al Abu Beer huv/i zyne Dochter aan Al Dhaher.
Hegyra,
613. yl. D. 1216.
Groote oneenigheid onder de Christener over de verkie zing van een' Pa triarch.
Hegyra
Ó15. A. D. 1218.
Dood
yau- den Sultan.
{hy Abu'lfara,' op het jaar-6.08. Ebn Shonnah, ibid. Renaud.'
636 HISTORIE van
listen tegen te 'gaan, maar ook om die geheel uit te rooijen
In het naastdaaraanvolgend jaar wierd het huwelyk van des Sultans Dochter met zyn' Neef Al Dhaher, Zoon van wylen Sultan Salaha'ddin , die thans Saleh, of • Vorst van Halep was, met groote pracht voltrokken; werwaarts zy met een ftaatelyk gevolg overgevoerd, en door hem met geen' minder' luister en pracht ontfangen wierd.
Het overig gedeelte van Abu Becr's regeering fchynt zeer vreedzaam en gelukkig geweest te zyn ; dit alleen uitgezonderd-, dat, in het jaar der Hegyra ér3, zeer he. vige onëenigheden en fchandelyke partyfehappen ontftonden onder de Christenen, over de keus van een' nieuwen Patriarch in de plaats van Joannes; die in dat jaar overleed. De geestlyke drift en woede der ftrydige partyen freeg zo hoog, dat noch hunne kerken, noch andere geheiligde plaatfen , zelfs by de plegtigfte godsdienstoefeningen, bevryd bleeven voor opfchuddingen, die het Christendom fchande en leed aandeeden. In alle de onëenigheden deeden de Sultan en zyn braave Zoon Al Kamel niets anders dan de ongehoorzaamften en oproerigften beteugelen, zonder zich in eenig opzicht van hunne magt te bedienen om de vrye verkiezing te belemmeren.
De Sultan overleed in het jaar der Hegyra 615, zynde het drie-en zeventigfte van zyn' ouderdom, en het negentiende van zyne regeering in /Egypte; Hy was zeer gelukkig geweest in zyne veroveringen, en tevens in het dempen der oproeren , die in zyne wydüitgeftrekte heerfchappyen ontftonden, waaraan hy, twee jaaren voor zyn dood nog het Ryk van Al Temen , of Gelukkig Arabie, gevoegd had; Dit wingewest had zyn Kleinzoon,
Al



AFRIKA. JEgypte. ^
"f Mak} AMazud Tufef, de Zoon van Al Kamel veroverd, en deszelfs Emir, Solyman Ebn ShaHShah. ge TgS? &eDnoraen > en «em geboeid naar Cairo gezonden ^ Abu Beer maakte zich gereed tot een' nieuwen togt toen andermaal eene verbaazende vloot der Franken or de kust van Damiate verfcheen, en die ftad zowel t land als ter zee belegerde, waardoor het geheel Koninr*. ryk met grooten fchrik vervuld wierd. Deeze tydins trof den ouden Vorst, die toen te Damascus was, en afgemat door veelvuldige vermoeijingen en door den ouderdom , zodanig, dat hy in eene kwynende ziekte verviel, welke hem binnen drie maanden in het graf iieepte \c). °
H v wierd opgevolgd door zyn' braaven Zoon Al Kamel, dien hy reeds zo menigmaal te vooren verkozen had om het Koningryk geduurende zyne afwezigheid te beftuuren. Deeze Prins kwam aan de kroon in een on gelukkig tydgewncht; van den eenen kant, was na hét fterven van zyn' Vader te Damascus in Syrië , zonder
TI T Va? Zyne Z°0nen b>? hern was> ^ Broeder Al Moadlum derwaarts getrokken, had zvns" Vaders dood verborgen gehouden, tot dat hy al het geld en de kost baarheden , die in het paleis gevonden wierden , in bezit * genomen had , en daarna de voornaamfte Grooten van ' dat Ryk gedwongen om hem voor hunnen Vorst te er-! kennen ; terwyl de fchatkisten van JEgypte meestdeels uitgeput waren , om die van Syrië wel voorzien te hou den , dewyl daar het gros van het leger en het toneel van den oorlog was.
Van den anderen kant hielden de Franken de ftad Damiate met alleen zeer naauw ingefloten , maar deeden « ook vandaar veele verfchrikl. ke invallen in het Ryk, en 1 dreigden zelfs de Hoofdftad met vuur en zwaard; zelfs1
(O Abu'lfara, Ebn Shonnah, en anderen»
mi 3
*
, XVIII.
■ boek. ii.
HOOFDST,
Hy word opgevolgddoor zyn* Zoon Al Kamel.
Groote moetje hkheden n het be?in 'van ieszelfs "egee"ing,
Damiate
'oor de ranken
elegerd.



toS HISTORIE va«
XVIII.
boek. II
IIOOfDST,
in zo verre, dat de inwoonders reeds hun behoud in de vlucht begonnen te ftellen , en befloten dieper in het land naar den kant van Opper-JEgypte te wyken , met hunne kostbaarfte goederen. Binnenlands had hy de Melchiten te vreezen, die zeer talryk waren, en door de Moslems gehaat wierden, uit hoofde van hunne genegenheid voor de Franken , en hunne bereidwilligheid om by alle voorkomende gelegenheden zich met hunne magt te vereenigen; waarom zy ook met zwaarder lasten en fchattingen gedrukt wierden dan de Jacobiten^ die de Franken en de Mohammedaanen een' gelyken haat toedroegen. Hetgeen in dit haglyk tydgewricht de zaak nog erger maakte , was, dat een hoop van omtrent twaalfduizend dweepzuchtige Moslems een' wanhoopi'gen inval gedaan hadden in de legerplaats der Franken voor Damiate, daar zy eene groote flachting aangerecht, en allerhande wreedheden niet alleen daar, maar ook onder de andere Christenen gepleegd hadden , eer men hen had kunnen beteugelen ; hetwelk de belegeraars zodanig verbitterde , dat zy niet alleen hen allen tot den laatften man toe in ftukken hieuwen, maar daarenboven hunne verwoestingen en vyandlykheden met verdubbelde woede hernieuwden.
1 n deezen droevigen toeftand bevond zich het Koningryk toen Al Kamel den throon beklom, de fchatkisten waren uitgeput, en het land had gebrek"aan genoegzaame legermagt om zoveel in- en buitenlandfche vyanden het hoofd te kunnen bieden. Alle deeze fchrikkelyke vooruitzichten wierden nog verzwaard door het misnoegen en de hevige klagten der Moslems tegen de Christenen , die onder hen gevestigd waren, als de oorzaaken en aanvoerders van de veelvuldige en wreede invallen der Europeaanen. Dusdanig waren de gewigtige zwaarigheden, waarmede deeze Vorst moest worftelen van het eerst oogenblik zyner regeering af aan , en die hem noodzaakten geftrenge middelen in het werk te ftellen, welken hy
noch



AFRIKA. /Egypte. 63,
noch door zyn' moed, noch door zyne wysheid kon ver myden. Om de oproerige klagten der Mohammedaanen te gen de Christenen te doen ophouden, deed hy een beve afkondigen, waarby de laatstgemelden, hunne Geestlyker zelfs niet 'uitgezonderd , genoodzaakt wierden om mede toe te brengen tot het voortzetten van den oorlog, het zy door zeiven dienst te neemen, of zulks af te koopen door geld. Deeze fchatting drukte allermeest de MelchU ten , om de hierboven gemelde redenen , en noodzaakte hen om hunne kostbaarfte kerkfieraaden te verpanden, om daaruit de hen opgelegde fchatting te betaalen. De kloosters zeiven wierden zo zwaar belast, dat zy welhaast tot de uiterfte armoede vervielen. De Jacobiten, fchoon minder fchuldig en minder verdacht, waren ech ter ook verplicht om groote fommen op te brengen; zelfs konden zy niet verhoeden, dat hunne prachtige Cathedraale Kerk van St. Marcus, in de voordeden van Alexandrie, tot den grond toe geflecht wierd ; niet zo zeeluit verbitterdheid tegen hen , als wel uit vrees , dat de nabyheid, hoogte en ruimte van dezelve de Franken mogt uitlokken om zich daarvan meester te maaken , en die vervolgens te gebruiken tot eene fterkte om daaruit die groote en ryke ftad te beftormen en tot de overgaaf te noodzaaken. Dus was het enkel met oogmerk om eene zo gewigtige plaats te behouden dat Al Kamel zich genoodzaakt zag , fchoon tegen zyn' zin , om dat prachtig gebouw te doen afbreeken , tot groot leedwezen voor de Christenen, en byzonderlyk voor de Jacobiten, die met geene geringe droefheid moesten aanzien met* hoe grooten zucht en yver de Moslems des Sultans bevelen volbragten , tot dat zelfs de laatfte fteen weggenomen was van de plaats daar dezelve geftaan had (d). Om den
verde¬
ed) Abu'If, Abu'lfar. Ebn Shonn. en anderen. Renaud. pag.. 572. & feqq,
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
Zwaare belasting aan de Christe nen opgelegd.
De Catliedraale Kerk van St. Marcus te Alexandrie word vejlecht.



XVIII.
BOEK.
ir.
HOOFDST
Groot gebrek aan levensmicdelen i> Egypte
A. 1
» I22(
Hevi± gejchi len on de Jac tifche Christ< nen.
640 HISTORIE van
verderen voortgang der Franken nog meer te fluiten ï deed de Sultan de ftad Al Manfur ah, die toen verwoest lag, weder opbouwen en wel verfterken; dewyl dezelve juist gelegen was op de plaats daar de Nyl, zich in twee groote'takken verdeelende, de Delta uitmaakt. Alle deeze onkosten noodzaakten hem om de belastingen op de Christenen en Jooden nog meer te verzwaaren , en dus wierden hen zulke onmaatige fchattingen opgelegd, dat veelen van hen genoodzaakt waren het land te verlaaten, te meer naardien de oorlog eene zo groote fchaarsheid , van koorn en andere levensmiddelen veroorzaakt had, " dat veele arme lieden onder hen van honger geftorven 1 waren , anderen uit wanhoop Ach zeiven van het leven hadden beroofd, en veelen van de meer gegoeden van hun geloof waren afgevallen om van deeze zwaare fchattingen ontflagen te worden. Geduurende deezen fchaarfen tyd ontzagen de Soldaaten zich niet de koornfchuuren en burgerwooningen open te breeken, en ongeftraft allen de graanen en andere levensmiddelen, die zy vonden , weg tê neemen , naardien 'er geene mooglykheid was om deeze ongeregeldheden te doen ophouden , vóór dat de Sultan een' ftilffand van wapenen met de tranken gefloten had, waarby Damiate aan hem terug gegeven wierd, gelyk wy in het vervolg zullen zien (e). >. Istüsschen kunnen wy niet nalaaten melding te >■ maaken van de hevige partyfchap , die toen plaats had ■e onder de Jacobiten; welke noch door de zwaare fchat' tingen, waarmede zy toen belast waren , noch door de ^rampen van den oorlog kon gedempt worden; en die ontftaan was over het verkiezen van een' Patriarch , in :. de plaats van den overledenen Joannes, wiens zetel nu reeds volle tien jaaren ledig was geweest. In weerwil van allen hunne vertoogen over hunne armoede en zwaare
belasCO Renaud. pag. 574.



AFRIKA. JEgypte. 64]
belastingen, waren beide de partyen onvoorzichtig genoe| om den Sultan groote fommen gelds aan te bieden, on zyne tusfchenkomst voor of tegen den Priester Dawd o: David, den Candidaat in gefchil, te verkrygen; doch deeze Vorst was zo rechtvaardig , dat hy de aanbieding er het verzoek van beide partyen van de hand wees, en zich niet verder in hun gefchil inliet dan dat hy hen verbood ooit in het vervolg zulke flinkfche en onrechtvaardige middelen in het werk te ftellen.
In het volgend jaar gaf die Vorst op nieuw eene blyk van uitfteekende goedheid en grootmoedigheid aan de Monniken van het groot klooster van de Valey van Habib. Deeze Geestlyken hadden hem, by zyne terugkomst van Alexandrie, benevens zyn gevolg, naar hun uiterst vermogen onthaald. Tot dankbaarheid daarvoor deed hy hen eenige honderd zakken tarw, rogge, garst, boonen en erwten, uit zyne eigen voorraadhuizen toezenden, en' onthief hen daarenboven van de zwaare belasting die op^ hun klooster gelegd was, en tevens van alle andere dien- i ften en bezwaaren. Ook gaf hy de Monniken van l de Order van St. Macarius, die, door gebrek aan een Patriarch , zonder Opperhoofd en tot op een klein getal s verfmolten waren , volkomene vryheid om een Opper-rl hoofd uit het midden van hen te kiezen, en onthief hen daarenboven van alle belastingen. Intusfchen hadden de Franken de belegering van Damiate met zoveel hevigheid k< voortgezet, dat, in weerwil van de nieuwe vestingwer-0v ken, die de Kalif van Baghdad, Al Motawakkel, rondomD deeze ftad had doen aanleggen, om dezelve tot een onwinbaar bolwerk tegen de invallen der Grieken te maaken, de bezetting genoodzaakt wierd zich op befcheidenheid over te geeven, dewyl de Sultan niet in ftaat was hen byftand te verleenen'; het gevolg hiervan was, dat de Mgyptenzars over het algemeen zo neêrflagtig en de vyanden zo moedig wierden, dat men van beide zyden Hedend.Hist.XIII.D.II.St. Mmmm niets
; XVIII.
I boek.
HOOFDjT.
Rechtvaardig.heid van den Sultan met betrekking tot hen,
ji. D.
1227.
Eswys 'an edelnoedig.<eid je. rens' de Monnien van labib,
en van t. Macaus.
DeFranïn ver. eren imiate.'



6-42 HISTORIE vam
XVIII.
boek. ii.
HOOFDST.
Al Kame' fluit een verbond met de Syrifche Forften.
A. D.
1220.
Damiate word her nomen.
niets anders verwachtte dan dat de verovering van Da. miate de verovering van het geheel Koningryk ten ge* volg zou hebben. De Franken waren niet minder gelukkig in Syrië ; zelfs in zo verre, dat de twee SaleWs, of Vorften van Damascus en Aleppo reeds voor de vernietiging van hunne magt begonnen te vreezen, en zich te verbeelden, dat wanneer de vyanden zich eenmaal meester zouden hebben gemaakt van een' van beiden, de andere niet lang in ftaat zou zyn om hen het hoofd te bieden.
Onder deeze dreigende gevaaren had de Sultan deeze twee Vorften meer dan eens om hulp aangezocht, en hen door het voorftellen van den algemeenen nood zoeken over te haaien om met vereenigde magt den algemeenen vyand aan te tasten ; doch zy waren tot dus verre veel te fterk bedacht geweest op hunne eigene veiligheid, dan dat zy zich met de zyne zouden bemoeid hebben. Ten laatfte zag hy zich verplicht om zelf derwaarts te gaan en te beproeven hoeveel uitwerking zyne tegenwoordigheid op hen zou hebben ; waarop een naauw verbond tusfchen deeze Vorften gefloten wierd, om Damiate te heroveren en de Franken daaruit te dryven. Met dit oogmerk trokken deeze bondgenooten rechtftreeks naar deeze ftad, en flooten dezelve van alle kanten zo naauw in , dat de Franken , die daar binnen waren ,- hetzy dan door gebrek aan levensmiddelen, of, gelyk anderen zeggen, door oneenigheid van hunne Opperhoofden, genoodzaakt waren , de ftad weder over te geeven en eene overeenkomst te tekenen, waarby deeze gewigtige vesting met alle derzelver onderhoorigheden aan Al Kamel wierd afgeftaan , en eene wederzydfche uitwisfeling van gevangenen vastgefteld. Dit verbond wierd gefloten in het jaar der Hegyra 617 ; waarop Al Kamel op nieuw bezit nam van die ftad , twee jaaren nadat hem die ontrukt was geworden , en de Franken het Koningryk ontruimden



AFRIKA. JEgypte.
643
den (ƒ). Dit verdrag, en het herneemen van eene zc gewigtige plaats herftelde welhaast de rust en order dooi het geheel land ; terwyl de Franken, door gebrek aar beleid en eensgezindheid de fchoonfte gelegenheid orr /Egypte te veroveren lieten verloren gaan.
Nadat Al Kamel dus van dit dreigend gevaar verlosi was, en zyne vyanden ver genoeg van zich verwyderd zag, legde hy zich toe op het verbeteren der vestingwer ken van Damiate, Cairo en andere plaatfen van zyne heerfchappyën, en op het ftillen der bittere twisten, die nog fteeds bleeven heerfchen tusfchen de voorftanders en de tegenpartyen der verheffing van Priester David tot het Patriarchfchap, met zyne gewoone billykheid en onzydigheid. Deeze onëenigheden waren inderdaad zo hoog gerezen , dat zy hem geene geringe ongerustheid gebaard hadden, terwyl de Franken zo naby waren, en, hetgeen de zaak nog verërgerde, was, dat de Melchiten, die talryk en vermoogende waren, en fteeds genegen om de Franken by te flaan, zeer ligtelyk de misnoegde party der Jacohiten zouden hebben kunnen beweegen om hunne zyde te kiezen. Doch nu alle deeze bezorgdheid van dien kant uit den weg was geruimd door het onlangs gefloten verbond, liet hy de twee partyen volkomene vryheid om met eikanderen over de verkiezing te twisten, terwyl hy zyne voornaamfte zorg aanwendde om de zaaken van zyn' ryk op zulk een' voet te brengen, dat hy voor geen' inval van buiten in het vervolg behoefde bevreesd te zyn. Dit gelukte hem zowel, dat, terwyl de Alexandrifche Kerk door partyfchappen vanëengefcheurd wierd, zyne andere onderdaanen, onder zyne zachte regeering, eene gewenschte rust genooten (g), en hy zelf gelegenheid, had, om zyne veroveringen buitenslands voort te zetten, <
voor-
Cf) Abu'lfed. Abu'lfar. en anderen. igy Renaud. pag. 576. & feqq.
Mmmm %
1 XVIII.
• boek.
ir.
HOOFDST,
Droevi. ge onëenighedenondor de Christenen.
Al Ka. nel's ver* ver'in-



6a i HISTORIE van
XVI1L \
BOEK. { II. ,
HOOFDST. |
gen in < Syrië.
ZteFran ken beraadflagen eene nieuwe ondernee ming te gen hen,
Hegyra 624.
oornaamlyk naar den kant van Syrië en Palestina; geluurende welke togten hy menigmaal verbonden floot net eenigen van zyne Oomen of Broeders, die doordans tot zyn voordeel ftrekten. Zyne overwinningen en ïe zorg om zyne buitenlandfche wingewesten te beveiligen , namen echter zoveel weg van zyn nadenken en tyd, dat zyne iEgyptifcbe troepen langzaamerhand verminderden en verfmolten onder de hulptroepen, die naar Syrië en Palestina gezonden wierden ; zodat, in den tyd van vyf of zes jaaren, dat hy zyne veroveringen had voortgezet, zyne eigen erflanden, in zeker opzicht buiten ftaat van tegenweer waren geraakt, en zulks juist op een' tyd toen dezelven het meest voor een' nieuwen aanval te vreezen hadden. Want de Franken, die op alle zyne daaden naauwkeurig acht gaven, wierden niet minder aangemoedigd door zyne verwaarloozing van zyne eigen erflanden, dan zy ongerust wierden over zyne overwinningen. Doch hetgeen hen meest tegen hem verbitterde, en hen aanipoorde om een' nieuwen en hevigen aanval op Egypte te doen , was zyne verovering van de ftad Jerufalem, die hy van haare wallen deed ontblooten. Van dien tyd af hielden zy niet op nieuwen onderftand van volk en geld uit Europa te verzoeken , om deeze plaats weder in hunne magt te krygen. Zohaast nu deeze qnderftand aangekomen was, maakten zy zich gereed om
■ eene landing tegen hem te doen, hetzy dan in Syrië of
■ Egypte, naarmaate zy zulks gevoeglykst zouden oordee'len. Al Kamel kreeg welhaast bericht van dit hun voor-
neemen; en wel weetende in welk een' zwakken ftaat zyne iEgyptifche provinciën zich toen bevonden, zag hy zich genoodzaakt om hen op nieuw een verdrag voor te ftellen, hetwelk ook na eene korte onderhandeling tot ftand gebragt wierd.
, Volgens dit verdrag, dat in het jaar der Hegyra 624 gefloten wierd, was Al Kamel verplicht, om , niet
alleen



AFRIKA. JEgypte. 645
alleen de ftad Jerufalem, maar ook veele andere plaatfen in Syrië en Palestina aan hen af te flaan, om zyne JEgyptifche Staaten voor den gedreigden inval te behoeden; doch evenwel op deeze voorwaarden, dat Jerufalem zonder wallen zou moeten blyven; dat de Moslems daar hunne Mosqués en andere openbaare huizen en handelplaat fen zouden bly ven behouden, zowel als in de andere af geftaane fteden; benevens nog eenige andere voorrechten (/O ; welk alles duidlyk aantoont, dat zyne zaaken op dien tyd zo wanhoopig niet ftonden, of dat de Franken toen zo ontzaglyk niet waren als zy door de fchryvers afgemaald worden. Hy had in den tyd van zes jaaren niet alleen veele fteden, maar zelfs geheele landftree ■ ken in Syrië, Palestina en Mefopotamie veroverd, terwyl1 hy geduurende dien tyd het beftuur van Egypte overliet' aan zyn' tweeden Zoon Al Adar; toen hy op het onverwachtst zyne Syrifche bezittingen zag dreigen door een verbaazend groot leger van Tartars en Seljuks, en, terwyl hy zich gereed maakte om hen te keer te gaan, wierd hy onverwacht door den dood overvallen in Da. . mascus, in het twintigfte jaar van zyne regeering, en het zeventigst van zyn' ouderdom , zynde het jaar 635 der Hegyra . Dit ongeluk wierd hartelyk betreurd door| allen zyne onderdaanen, doch voornaamlyk door zynrl krygsvolk en door de geleerden van zyn Ryk, met welken hy gewoon was zeer gemeenzaam om te gaan Hy raadpleegde hen by alle gelegenheden en gaf hen geduung blyken van zyne achting en roilddaadigheid. Hy ftichtte en begiftigde fchoolen voor allerhande wetenfchappen , om nu niet te fpreeken van zyne andere weldaaden, die, gelyk wy reeds gemeld hebben, zich in Syne en Egypte zelfs tot op de Christenen «uitrekten, 0f-
("O Ebn Shonah op het jaar 62g. Ichoon CO Dezelfde, Renaudot, pag. 587. & fe^q,
Mmmm 3
XVIII.
BOEK. II.
HOOFDST.
A. D. 1227.
IFelke 'iy doer eert verdrag afweert,
Zyn
'oor/poed n Syrië fiz.'
Hegyra,
635A. D.
1237Zyn'ood en arak? r.



646
HISTORIE vam
XVIII.
doek. ii.
HOOFDST.
Al Ads
word door de Emirs van Mgypte to Sultan
fchoon zy op eene bekchelyke wys met eikanderen twistten; en de Meichiten zeer genegen waren tot de f ranken, welken zy dikwyls aangefpoord hadden om in zyne landen te vallen, en dezelven te verwoesten.
In weerwil echter van alle deeze uitmuntende hoedanigheden , ontmoette hy groote tegenkanting van zyne Broeders en Bloedverwanten , en was genoodzaakt zich in geduurige oorlogen en onëenigheden met hen in te laaten ; in welken hy echter door zyne buitengemeene wysheid en voorzichtigheid, en door zyn' onverzetlyken moed altoos in ftaat was om hunne vyandlyke oogmerken te verydelen, gelyk ook om de geduurige oproeren te dempen, die zyne Emirs van tyd tot tyd in Syrië en andere Provinciën tegen hem berokkenden (£).
Al malek al kamel liet by zyn overlyden onder andere nazaaten twee Zoonen na, die hem beiden in de regeering opvolgden , te weeten de oudfte in het Koningryk Syrië en andere wingewesten , en de andere in het Koningryk JEgypte; deeze laatfte wierd verkozen niet uit hoofde van eenige fchikking van zyn' Vader, die naar het blykt geftorven is zonder een' uiterften wil gemaakt te hebben , maar volgens de vrye en algemeene verkiezing van allen de Emirs en Grooten van dat Koningryk Wy hebben reeds gemeld , dat deeze jonge Vorst, genaamd Ai Malek Al Adar Abu Beer, welken laatften naam hy naar zyn' Grootvader had aangenomen, eenige jaaren te vooren tot Stedehouder van /Egypte
r door zyn' Vader was aangefleld geworden. Hy had door zyne behendigheid en door verfcheidene openbaare blyken van volkslievendheid zich zodanig in de gunst van de Emirs weeten in te wikkelen, dat zy eenpaarig beflooten
t hem tot Sultan te verheffen, fchoon zulks eene inbreuk was op het recht van zyn' oudlten Broeder Nejmo'ddin,
zyns
(.£) Abu'lfar. en anderen. Renaudot, pag. 589. & feqq.



AFRIKA. /Egypte. 64
zyns Vaders wettigen Opvolger; zodat de tyding van / Kamers dood niet zohaast in /Egypte ruchtbaar was g< worden, of zy verkoozen hem tot Sultan, en huldigde hem als zodanig in de Hoofdftad Cairo. Zyn oudfte Broc der, die toen te Damascus was, ftelde fchielyk order o de zaaken van Syrië, en fpoedde zich toen naar /Egypt aan het hoofd van een talryk leger, om hem dit Koning ryk weder te ontrukken. Geduurende het afzyn van No) moddm hadden de Saleh's van Abek en Emesfce hunn< magt byéen gevoegd, en zich meester gemaakt van Da mascus, waardoor hy genoodzaakt wierd om in eene ver deeling met hen te bewilligen; waarby het Koningryii /Egypte aan hem wierd overgelaten, hetwelk hy dan ook introk aan het hoofd van zyne legermagt, onder de toejuichingen van het volk, en zelfs van de geenen, die de voorbaarigften geweest waren in zyn' Broeder trouw te zweeren; die, gelyk men hem geduurende zyn' optogt kwam bekend maaken, door zyne eigen dienaars overval len en vermoord was geworden (/). Kort daarna maakte hy. zich meester van het fterk kasteel op den Berg Gibel, waardoor hy een' vryen toegang kreeg tot in het hart van het Koningryk, en trok vervolgens voort naar Cairo. Zohaast hy bezit genomen had van den throon, verkoos hy, wel bewust van de wispeltuurigheid der JEgyptifche Grooten, een' Raad van Staatsdienaars, waarop hy oordeelde gerust te kunnen ftaat maaken ; onder welken hy byzonderlyk zyne keuze vestigde op den beroemden Al Tashb Azzo'ddin Abda'lazziz , dien hy tot Grootkanfelier van dat Koningryk aanftelde. Ook floot hy, om des te zekerder te zyn, een' voordeeligen vreede, met de Br anken, De artikelen van denzelven waren zeerv nadeehg voor de wederfpannige Jacobiten en voor der * zeiver onwaerdigen Patriarch David , die onder de voori-
ge
(/) Ebn Shonnah, op het jaar 638.
7
u xvnr.
!- BOEK. [1 II.
1 HOOFDST,
)van dat \ Ryk ver* kozen.
Hegyra,
637. A. D, 1239.
Hy word door zyn' oud/den Broeder verdre. ven.
Die mee
feFranken
reede
taakt.



XVIII. f
BOEK. (
n. t
HOOFDST. | ] J 1
Zyne
noodlotti- \ ge genegenheidvoor zyne Mamlukken.
Wie en van waar de Mamlukkenzyn.
;4S HISTORIE ïas
;e regeeringen zoveel onlusten verwekt hadden. De iverdenking van deeze ongeregeldheden bewoog den Sulan om hunne twisten tot zyn eigen voordeel te doen ;edyen , en dè Jacobiten zeer zwaare fchattingen op te eggen, terwyl hy hunnen Patriarch tot eene groote ;eldboete veroordeelde om rede van zyne geestelyke aflerfingen.
Om zich te beter in zyne .^Egyptifche heerfchappyen :e vestigen, volgde hy niet alleen de handelwyze van zyle Voorzaaten in het onderhouden van eene groote meïigte Mamlukken, of Circasfifche flaaven, van welken wy n het vervolg nader zullen fpreeken 5 maar vermeerderde ieeze krygsmagt onvoorzichtiglyk tot zulk een groot getal, dat zy welhaast vermoogende genoeg wierden om de geheele regeeringsform van JEgypte om te keeren , zich meester te maaken van het Staatsbeftuur; de wingewesten van dat Ryk uit te breiden , en hetzelve tot dien trap van luister op nieuw te verheffen , waarvan het zedert de tyden der Ptolemceusfen beroofd was geweest. Wy hebben reeds te vooren aangehaald, dat Salaha'ddin Ebn Ayub , de grondlegger van deeze heerfchappy , de afgefcheurde Fatemite Kalifs van jEgypte had uitgerooid , en die natie genoodzaakt had de Abasfide Kalifs van Baghdad voor Opperpriesters te erkennen. Om nu de party der eerstgemelden, welke zeer magtig was, des te beter te beteugelen, was hy de eerfte, die ondernam eene groote legermagt op'te rechten uit de dapperften en vaardigften van deeze nieuwe foort van flaaven , die hem uit de Turkfche landen by duizenden door de omzwervende Ara. lieren wierden aangebragt; welken hy in allerhande krygsoefeningen deed onderwyzen. Zyne Opvolgers volgden zyn voorbeeld, en handhaafden zich door hulp van dat krygsvolk op den throon tegen alle de tegenkantingen der Fatemiten. Maar Al Malek Nojmó'ddin, niet te vreden met deeze waarborg, waagde het niet alleen hun getal
buiten-



AFRIKA. JEgypte. 64
buitengemeen te vermeerderen , maar zelfs een bepaal getal van ben in het voorportaal van zyn paleis te Cair te houden, welken hy tot zyne lyfwachten aanftelde, ei een veel grooter menigte derzelven te verfpreiden doo de overige fteden en fterkten van het Ryk; die hem be richt gaven van alles, dat 'er omging, en zyne onder daanen onder eene foort van flaaffche dwinglandy hiel den. Deeze nieuwlingen wierden welhaast zo magtig er vermeeten , dat zy eene van de grootfte omwentelingen te weeg bragten, die 'er ooit in dat Ryk zyn voorgeval len, en ten laatfte een einde maakten aan de Ayubite Heerfchappy.
Ten zelfden tyd dat hy deeze onvoorzichtige maatregelen nam om zyne ^Egyptifche heerfchappyen vooi zich te verzekeren, was hy niet minder begeerig om zyne Syrifche bezittingen wederom aan zyn' mededinger te ontrukken, en hy wachtte enkel naar eene gunftige gelegenheid om in dezelve te vallen met een talryk leger, dat hy bezig was te werven zo in zyn eigen ftaaten als in die van zyne vrienden en bondgenooten. Hy was zo heet op deeze onderneeming dat hy eene groote menigte Khowarasmiërs afhuurde, van den anderen kant van de rivier Euphrates , om een' inval in Syrië te doen, daar zy allerverfchriklykfte verwoestingen aanrechtten, zonder jaaren , fexe , of ftaat te ontzien , alles verbrandende en verwoestende, tot zelfs de kerken niet uitge zonderd ; in zo verre, dat hy genoodzaakt was hen te verbieden zvne landen te naderen.
Intusschen hield Al Malek Ismaël, de nieuwe Saleh van Damascus , een waakend oog op alle zyne be weeginaen , en maakte met grooten fpoed alle mooglvke toebereidfelen om hem te keer te gaan. Ten dien einde had hy den vreede gefloten met de Franken* en om hen nog te fterker in zyn belang over te haaien, ftond h\ aan hen de fteden Tikrits, Jerufalem. Ascalon en meer
HedendHist.XIILD.IISt. Nnnn ande.
9
1 XVIII.
3 BOEK. I II.
. HOOFDST.
Hegyra, 642.
De Sultan huurt de Khowarasmiers, om een1 inval in Syrië te doen.
De Saleh van Syrië maakt zich gereed om hem te keer te gaan.



XVIII.
BOEK.
II. HOOFDST.
Hegyra,
641. Ui. D. 1243. Cyrillus, de Patriarch der Jacobiten fierft.
Zyne rykdom men wor den door den Sultan in be-
fiag genomen.
Ö50 HISTORIE van
andere gewigtige plaatfen in Palestina , en zelfs eenige op de kust van Syrië af. Deeze buiten, emeen troote afftand mishaagde echter aan zyne Mohammedaaniche onderdaanen ; waarop hy tot verdeediging van zyne zaak bybragt, dat hy deeze plaatfen alleen aan de itmstima had afgeftaan uit vrees dat anderzins zyn iEgyptifche Mededinger hem die met geweld zou ontrukken; fchoon 'er ten dien tyd nog geene vyandlykheden waren voorgevallen , maar men enkel van beide kanten aanvallende en verweerende toebereidfelen had gemaakt; ook leest men van geene invallen dan eenige jaaren naderhand. Wat hier ook van zy, in dit Koningryk viel niets van belang voor tot in het jaar der Hegyra 641, dat overeenkomt met dat der Christelyke jaartelling 1243 > in hetwelk de Patriarch der Jacobiten overleed, na zeven jaaren en eenige maanden het opzicht over de Kerk van Alexandrie gehad, en zyne gemeente in de uiterfte armoede gedompeld te hebben, door zyne geldzucht en wreede afperfingen , onder voorwendfel van de zwaare fchatting in te vorderen, welke de Sultans aan de Christenen hadden opgelegd. Hy ftierf niet alleen onbeklaagd en onbefchreid, maar zelfs gehaat en gevloekt als een monfter van geldzucht en ontmenschtheid. Hy wierd zelfs nog na zyn dood vervolgd en befchuldigd van overgroote fommen van des Sultans fchatting voor zich zeiven gehouden, en dus onmeetbaare fchatten opëengeftapeld te hebben , benevens eene overgroote menigte kostbaare huisfieraaden. De Sultan deed terftond zyn paleis verzegelen, zyne goederen in beflag neemen, en zyne papieren ten ftrengfte doorzoeken ; allen zyne kwaalyk verkregene kostbaarheden wierden opentlyk aan de meestbiedenden verkocht, en het geld daarvan, dat eene ontzaglyk groote fom bedroeg, in des Sultans fchatkist gebragt (m). Hy fpaarde
zelfa
(/») Abu'lfed. Abu'lfar. Renaudot, en anderen.



AFRIKA. JEgypte, 6
zelfs het zilverwerk, de bekers, fchotels eh andere kei fieraaden der kerken , welke tot dit Patriarchaat beh0< den, niet, maar eigende zich dezelve insgelyks, waardo hy onmeetbare fchatten verkreeg; naauwlyks zoveel ov toatende, dat de overleden Patriarch naar behooren k,
negyra- 642, en na Christus geboorte 1244, trok Nojmoddm met zyne troepen in Syrië, voegde zich 1 zyne gehuurde Khowarawdërs, overviel het vereenigd 1 ger van zyn' Mededinger Al Malek lsmaël en der Fra
ot^rflnJ00- eIn groot SetaI Reders van den Temp onderfteund wierd, en behaalde op hen eene volkomei overwinning waarby deeze Riddefs Zt71Z %7oo lyke onverfchrokkenheid ftrydende en het lanjt ftar houdende, allen in ftukken gehouwen wierden. Dit e vecht, waarby de Symrs en derzelver Bondgenooten ee groot dee van hunne beste manfchap verlooren, en hui ne legerplaats en krygskas aan de overwinnaars ten bu moesten laaten, was zo beflisfend ten voordeele van de Sultan van Egypte, dat het zyne zaaken in dat Konim ryk een geheel anderen keer deed neemen; hetwelk we haast gevolgd wierd door de verovering van de Hoofc ftad, tegen welke die Vorst zyn' Opperveldheer , de] dapperen Mamo'ddm, aan het hoofd van een talrvk le ger, onder den titel van Stedehouder van Syrië, had al gezonden. De belegering wierd aangevangen, en met z< veel vuur voortgezet, dat de bezetting welhaast genood zaakt was tot een verdrag te komen, en de ftad over tt geeven, onder voorwaarde, dat zy met hunne soederer vry zouden uittrekken.
Intusschen was 41 Malek lsmaël, de Saleh van Malbek, en gewezen Saleh van Damascus, zodanig ver zwakt door deeze veelvuldige verliezen, en door den afval van zynei Bondgenooten, die door zvn onheusch gedrag, of misfchien ook door zyne laatfte nederlaag van Nnnn 2 hem
51
k- XVIII.
>r- boek. ar 11.
»]•. HOOFDST.
>n
er Hegyra, dl 642. ,y A. D.
e. I2442_ Nojmo'd, din valt in " Syrië. en ie verjlaat 1' de vereeld nigde Sys riërs en ' Franken.
i Hy her»
f wint de
n Hoofd.
qJ?ad Da. mascus en
' meer an •
. de re Sy-
j rifche bezitten .
'gen,
>
Hy noodzaakt Ismaë; tot eene nieuwe overeenkomst.



6
XVIII. h
boek. c
li. r
HOOFDST. j
3 1
Hy doet', eene ze- ] gepraa j
tree de in Damascus.
De Franken verzoeken om onderJiand uit Europa.
Koning Lodewyk de Negendevan Frank ryk komt in Syrië met een mag tig leger.
52 HISTORIE van
era verwyderd waren, dat hy verblyd was zich te onerwerpen aan eene nieuwe overeenkomst, waarby hy liet alleen Damascus en de andere fteden, die Nojmo'ddm n Syrië veroverd had, aan hem afftond, maar ook allen yne verdere eisfchen op dezelve, en zich te vreden moest louden met zodanige plaatfen als deeze zou goedvinden tan hem af te ftaan. In gevolge van deeze overeenkomst deed Nojmdddin andermaal zyne plegtige intreede n die Hoofdftad, en wierd door zyne getrouwe Damas. :eeners met alle tekenen van blydfchap ontfangen. dil Malek lsmaël keerde daarop terug naar Balbek , zyne ouie heerfchappy, tot groote fpyt van Nojmo'ddtn, die zeer erftoord was op zijn' Veldhor, omdat hy hem had laaten ontfnaPPen, en zyn' Vizier in ketenen gefloten naar JEzypte zond. . .
Notmo'ddin zette vervolgens zyne overwinningen met veel geluk voort; en verjoeg zelfs, zo wy eenigen van onze fchryvers moogen gelooven, den Saleh van uau bek, en den Saleh van Hemz, of Emesfa, uit hunne bezittingen , offchoon Al Makin, die ten dien tyd geleefd heeft, hiervan geene melding maakt. _
Geduurende deezen tyd hadden de Franken , die bv hunne laatfte nederlaag zulk een groot verlies geleden hadden en niet minder bekommerd waren wegens den voorfpoed van den Sultan van Mgypte, by de Europeefche Moogendheden aanzoek gedaan om onderftand, welken zy eindelyk verkreegen van verfcheiden Hoven, en wel byzonderlyk van Frankryk, welke hulptroepen veihgIvk aanlandden te Acra , op de kust van Syrië, m het iaar der Hegyra 647 > onder het geleide van hunnen beroemden Aanvoerder, Lodewyk den Negenden, gewoonIvk St. Louis genoemd, die hen ook kort daarna, zo m Syrië als in /Egypte , de krygsverrichtingen deed beginnen. Zyn eerfte togt was tegen de ftad en haven van Damiate, wier vestingwerken en bezetting ten dien tyd



AFRIKA. JEgypte. 6<
met in ftaat waren om veel tegenftand te bieden. E ftad gaf zich over toen hy nog naauwlyks zyne troept ontfcheept had, en de lafhartige bezetting verliet dezelv op zyne eerfte aannadering, in de uiterfte verwarrir gmts en herwaarts wegvluchtende. De overgaaf van de ze ftad bleek, gelyk men met recht vermoed had, ee krachtig en fpoedig middel te zyn, om Al Malek Al No mo dim zyne zegepraalende benden uit Syrië te doen tc rug trekken om zyne ^gyptifche bezittingen te befchei men. Hy was toen bezig met de ftad Hemz, of Eme< fa. te belegeren, wier Emir met dien van Ballek, en mt de Branken zich tegen hem verbonden had ; doch , zo haast hy de tydmg kreeg van het verlies van Damiate
allen fpoed naar JEgypte, om den Koning van Frankry, uit dat land te verdryven. Geduurende deezen ootos kreeg hy een gezwel aan zyne dye, waarin welhaast he koud vuur kwam, dat binnen kort een einde maakte vai zyn leven en regeering, fchoon hy echter nog vóór zvr dood eene geftrenge ftraf oefende over zyne lafharti ge Damiatifche Soldaaten, welken hy in hunne volle wa penrusting deed ophangen. Hy ftierf in het veertisft/ jaar van zyn ouderdom, zynde het negende van zvnê regeering, en wierd opgevolgd door zyn' derden Zoon Al Malek Al Saleh Moadhdhel Turan Shah , deni iffi yan de ftad Saleüyah, om derzelver gelegenheid voor de jagt ; Hij was te Hisn Caïfa toen zvn Vader ftierf, doch hy wierd met algemeene ftemmen tot Sultan verkozen en uitgeroepen , zonder eenige tegenkanting, door de list van eene begunftigde flaavin van den overledenen Vorst eene Vrouw , die niet alleen verwonderlijk fchoon was! maar daarenboven een buitengemeen verftand, een zeer vlug vernuft, en eene ftandvastige beflotenheid bezat: deeze hield de dood van den Sultan voorzichtig'yk verborgen tot dat zy op zyn' naam allen de Emirs en RvksNn«n3 grooten
3
e xvni.
n BOEIf.
e n.
g HOOFDST.
ï- Hy vert] overt Da» l miate.
t
»
t
c Hegyra, C 647l sl D.
I 1249-
Al Maiek Nojmo'ddin Jierft op zyn togt naar ./Egypte.
Hyy/ord opgevolgddoor zyny derden. Zoon.



XVIII. i
boek. | II. 1 hoofdst. (
<
(
Hegyra,
648. A. D. 1250.
Al Manfurah ver rast door de Franken.
Dappere verdeediging de} ingezete. nen.
Ï54 HISTORIE v a n
'rooten bewogen had, en tevens Ook de voornaamfte legerhoofden , om aan dien Zoon den eed van getrouwïeid te doen. Dit voorgewend bevel wierd gewilüglyk :n naauwkeuriglyk opgevolgd , en zy wierd tot Beftuurleres van het Ryk aangefteld tot op de aankomst van len nieuwen Sultan. Twee omftandigheden vloeiden te saamen om de Ryksgrooten zo eenftemmiglyk hiertoe te doen befluiten, vooreerst, het groot vermogen, dat deeze vrouwelyke gunste! ng, gelyk zy allen wel wisten, op iiet gemoed van den Sultan had, en ten andere, de groote voortgangen van Koning Lodewyk in Neder. JEgypte, die , na de verovering van Dammte, met verdubbelde dagreizen naar de Hoofdftad kwam aantrekken (n).
Zohaast Moadhdliem de tyding gekregen had van zyne komst tot den throon , fpoedde hy zich naar het Hof, daar hy de eerbeWyzen en gelukWenfchingen der Ryksgrooten ontfing, waarna de vrouwelyke gunfteling hem de regeering overgaf. Hy ftelde zich terftond aan het hoofd van een magtig leger , dat meestal uit Mamlukken en gehuurde Khowaraznvërs beftond, en trok met allen mooglyken fpoed op , om de indringende Franken te keer te gaan, waarvan een groot deel, van het hoofdleger afgezonden, reeds tot Jl Manfurah doorgedrongen was, met oogmerk om deeze ftad te verrasfen; gelyk zy ook inderdaad deeden, met den degen in de vuist; eene groote menigte der bezetting om het leven brengende, en onder anderen den Othomannifchen Veldheer Ebn Shah. in een bad, tot dat zy, door de ingezetenen, die hen met fteenen en ander werptuig vart de toppen der huizen te keer gingen, overmand, genoodzaakt waren de ftad weder te verlaaten; naardien de ftraaten zo naauw, en de poorten zo eng waren, dat hunne ruitery zich niet in de eerfte befchermen, en naauwlyks door de laatfte
ont-
(n) Abul'feda, en anderen.



AFRIKA. /Egypte.
ontvluchten kon. By hunne terugkomst in het Christen leger gaven zv hunnen Vorst zulk een verflag van hunne verrichtingen, en van hetgeen zy opgemerkt hadden met betrekking tot de fchikking van de ^Egyptifche leger magt, dat hy terftond befloot dezelve aan te tasten, het kostte dan wat het wilde. Het getal en het uiterlyk voorkomender troepen van den Sultan waren zodanig, dat hy een' tydlang in twyfel ftond , wat best zou zyn hen flag te leveren, of terug te trekken. Lodewyk zich van den anderen kant verzekerd houdende van de overwinning, wanneer hy hen flechts in eene vlakte kon aantasten , deed onvoorzichtiglyk zyne troepen den Nyl overtrekken , aan een' tak van denzelven genaamd Athimen , welke de twee legers vaneen fcheidde, zonder te zorgen voor een' veiligen aftogt, ingevalle hy de nederlaag mogt krygen. Deeze groote misflag gaf zyne vyanden nieuwen moed ; en deed hen op de Franken metè zulk eene hevigheid aanvallen , dat zy hen eene volko ( mene nederlaag toebragten , eene groote menigte op het' flagveld nederfabelden , en nog veel grooter getal gevan i gen kreegen , en onder anderen Koning Lodewyk, hun; Opperhoofd , die, voor geene veilige wykplaats gezorgd < hebbende, genoodzaakt was zich aan de overmagt zyner' vyanden over te geeven. v Lodewyk was verplicht zich uit zyne naauwe gevange e nis los te koopen voor eene verbaazende groote fom. Met betrekking tot de beweegredenen van zyn ontflag vinden wy by de Mohammedaanfche fchryvers aangetekend , dat de jonge Sultan, ten hoogfte gebelgd , omdat men hem van alle gezag beroofd had , en hem niets dan den blooten titel liet behouden, terwyl Shaïr M Dor, de begunftigde Slaavin van den overledenen Sultan, en de Opperveldheer alles beftuurden , een gunftig oor leende aan de vleijende, fchoon verderflyke raadgeevingen van eenige jonge Mamlukken, die hem omringden, en hem geduurig
onder
XVIII. Boric. II.
HOOFDST.
Het Ie-
rer der 'hristenen 'Ord ge"eflagen;n Koing Loevvykelf ge. angen enomen.



I
XVIII.
boek. II.
HOOFDST.
De Sul
tan
raakt in verden. king by de Mam lukfche Emirs ;
die tegen hen epjïaan,
j56 HISTORIE van
rader de hand te kennen gaven , dat het eenig middel om zich uit deeze flaaverny te verlosten, en zyn gezag op een' zekeren grond te vestigen tegen de overmagt van de Mamlukfche Emirs en hunne befchermfter, was, dat hy niet alleen gehoor moest geeven aan de voordeelige voorflagen van den gevangen' Vorst, maar daarenboven een verbond van vreede en vriendfchap met hera trachten te fluiten, en tevens met de Christenvorsten, welken meest geneigd zouden fchynen om hem by te flaan tegen de indringing der Emirs.
Eene raadgeeving, die zo vleijende en tevens van zo veel gewigt was, wierd gereedlyk aangenomen^ door den jongen Sultan; doch wierd ten zelfden tyd niet minder gevreesd by de Emirs , die om daartegen te waaken een genoegzaam getal verfpieders rondom zyn perfoon hadden geplaatst; en dus kon dezelve hem zo geheim niet medegedeeld, en nog veel minder uitgevoerd worden , of de Emirs kreegen vroegtydig bericht, éér men één' flap ter uitvoering van eenig deel van dit ontwerp had kunnen doen; eene algemeene beroering verfpreidde zich door den geheelen hoop der Mamlukken te Cairo, waarop wel1 haast een zo hevige opftand volgde , als of de Sultan reeds werklyk fchuldig was geweest aan een' aanflag tot derzelver geheele uitrooijing. Een der verwoedften onder hen , zekere Robi'oddin Abu'lfatah, die naderhand tot den throon verheven wierd, bragt den jongen Sultan, toen hy uit zyn paleis kwam om hen tot gehoorzaamheid te brengen , eene gevaarhyke wond toe ; welke onverwachte beleediaing, gevoegd by hun luidruchtig gefchreeuw, en iaage klagten, den jongen Vorst welhaast deed begrypen , dat zyne tegenwoordigheid hen flechts nog meer zou verbitteren , en hem aan het uiterst gevaar blootftellen; ene om dit te vermyden week hy naar een' houten toren op den oever van den Nyl. Zy volgden hem derwaarts met verdubbelde woede , met een
vast



A F R I F A. JEgypte. 6$-
lef of nemTnnh? ^ Vkmmen te doen ^UVelen , of hem door hun fchiet- en werpgeweer van kan! e maaken. Zy wierpen ten dien einde'vuur in den to r.en , d,e welhaast aan alle hoeken in brand ftond waar door hy genoodzaakt wierd zich in de rivier te? wer
StiSg ^nZo°pet
^/W/S;'fteU^lde ,ongel^kige Al Malek Al Saleh MoadhhnmJuran Shah, de laatfte Sultan van de Avubue heerfchappy , door de achterdocht en al tTJrclcZ magt der Marnlukken. dic de roeSchtig ondffi! ners van dezelve waren geweest , geduurende verfchel dene achtereenvolgende regeeringen tegen de fftemS fche party, en om die rede fteeds zo hoog geScTen begunftigd waren geworden door alle de Sultans, van ff nr 1 A Cer-ften ^egger van deeze Joepen TurmsZh regCenng ^ onSelukkiSen * Malek
infefv3 deef ..droeviSe gebeurtenis kwamen de Man- ï lukfche Emirs byëen , en droegen het hoogst geza' SJ aan .Star ^/ D,r, de begunftigde ilavin van den hatsT^ overledenen Sultan , en deeden haar kroonen /huÊn " uitroepen en voor haar bidden als Sultane van Èfylu ten, met den titel van (WAató, 0fKoninginneMoU der, dewyl zy den Sultan een' zoon ter SI had^ gebragt, die Kalei genoemd geweest, doch ï £z
Si.T 3lhaLeCïtQr niet ,anS deeze JwaiSeidAÉ bekleed , of dezelfde Emirs , die haar tot den Km&
Kontn2rvk deIo?' ^ ^ *™ dat Zy zich fchaa^en hSÏ fl?Svf„8 yï iene -Vr0UW ' en daarenboven eene flaavin, geregeerd te zien , of dat zy bemerkten , d al
dee-
(n) Abulféda, ubifupra.
Hedekd. Hist. XIII, Deel. II.St. Oooq
r
' XVIII.
Boek. ' II.
HÖOFBST.
Hegyra, 6"43-
'A. d. 1250
en hem vermooraen.
~>eiegtmHgde Slan-, in van Sul-
o'ddin ord tot dtane uiteroepen.
1 word af.
zet, en IMoëziVi are plaats kozen.



658
HISTORIE van
XVII.' Boak.
deeze verkiezing de Ryksgrooten tegeriftond , toonden geene minder geneigdheid om haar wederom te veritooten , en verkoozen in haare plaats een' der voornaamfte Emirs, genaamd^ Möez Azzdddin Aybek AlTurkomm. Zyne regeering was echter zeer kort yan duur, want de Emirs, het zy dan dat.zy kwaalyk te vreeden waren over zyne regeering , of dat zy berouw hadden van niel iemand uit het Ayubitiscb geflacht te hebben gekozen , maakten geene zwaarigheid hem at te zetten , en de Opperheerfchappy wederom in de Ayubite Familie over te brengen. Zy verkoozen dus M Malek Al Ashraf Mufa Ebn Al Nafer T^f Ebn Maznd Ebn Al Malek Al Kamel , «*,- der nakomelingen van wvlen den beroemden Sultan Al Kamel , een kind van nog geen zes jaaren oud ; deeze wierd tot Sultan gekroond op den vyfden dag van de Eerfte Jornada. Zyne verkiezing en opperfte magt wierden ko. t daarna beves. tigd door den Kalif van Baghdad , Mosta'zem die toen op den troon zat ; welke , uit hoofde van deszelfs minderiaarigheid Azzdddin Aybek tot zyn* Opziender en Beftuurder van het Ryk aanftelde. Deeze laatfte, .fchoon met zulk eene aanzienlyke magt bekleed , liet niet na zich zeiven door verbindtenisfen te fterken ; eene van zyne eerfte ftaatsverrigtingeu was het vojtooijen en bevestigen van het verbond , dat door Al Malek luran Shah met de Franken begonnen was; waar by bedongen wierd , dat de laatstgemelden aan den nieuwen Sultan de Stad en het Kasteel van Damiate zouden terug geeven ; het .geen ook volbragt wierd. (o). Kort daarna verhet Koning Lodewyk Mgypten, en begaf zier naar Syri'èn , vanwaar hy kort daarna naar -zyn Vaderland terug keerde. , , j
Een ander gewigtig ftaatsbedryf van hem , daj^de
(«) Abu'lfeda , en andeten»



AFRIKA. JEgypte. ^
Ayubite Familie volftrekt zeer aangenaam moest weezen was het uitfchrappen der tusfchen regeering , en he aanrekenen van des jongen Sultans opvolging terftond m den onge ukkigen moord van Al Moadhdhem, Wy vin' den na ueeze gebeurtenis niers merkwaardig meer aangetekend, noch met betrekking tot zyn beftuur noch tot de regeering van zyn' Voedfterling , eenïè onee. Bigbeden met Al Malek Al Naber , den sJto fani Da. mascus , alleen uii6czonderd , tot op het jaar der Hegyra 652 , waarin eene nieuwe ftaatsomwentelina:
AvubiS HPWrfe gehed e"Ja! een einde maakte aa° de Ayubite Heerfchappy , en de nakomelingen van dat ge-
Deeze merkwaardige omwenteling wierd veroorzaakt door den laatstafgezette Mamlukfchen Sultan ^/ S Awddi», diemet hulpen zyne vrouw Shaïr Al Dor, met weke hy /zedert getrouwd was , en door zvn' ei 1 gen invloed by de Mamlukfche Emirs , zoveel magt' gekregen had, dat hy den jongen Al Ashraf deed afzetten en zich zei ven op nieuw in zyne plaats herftellen «11 «te de Stichter wierd van eene nLwH^fcb^^
Oooo 2
BLAD-
xvir.
: Boek,
1
Einde v»n ie Ayubite beerfchapnj.



BLAD WYZER
D £ ft
VOORNAAMSTE ZAAKEN.
A.
A^ardvoerk in Afrika - 360. Abai {.Shah) zyne handehvyze omtrent de Joden. . • *33Abba Anaka Rab gebynaamd. 45Aben-Ezra R. • • J53* Abraham Israël Oftzaro R. . 335Abravanel. . • 223*
Aded Kalif van AEgypten 595- zyn
dood 614- , Ader Kalif van AEgypten 646. door zynen broeder verdreeven 647. maakt vrede met de Franken. 647'^driOTW (Keizer) herbouwt Jera-
Jsypte' (Hiftorie van) 474- niet^o vruchtbaar als oudtyds 475- hedendBagfche regeering 484- koophandel 551- volgg.
Jïgypten {Basha van) zyne groote ' inkomften. . • 4°2.
JEeyptenaars gebruiken geen be. hosdmiddel tegen de pest. 477. onderdrukt door de Turken. 480.
Afrika , moeijelykheid van deszeüs Landbefchryving. • • 337.
Afrika, (AardryksKundigebefchryvHig van) - 342.
Afrika vprdeding 344- inwootier» 345- dieren, • 399-
Afrikaanen,hun Hecht charafter. 34& geneigJ tot afgodery. . 34S. Agans door Afrika verfpreid, hebben geen godsdienst. , 349> Agdbard, Bisfchop van Lions zyn' • yver tegen de Joden. . 3 39» Akadenie te Tiberias 13. te Pumbedita, Nahardea en Sora 44. te Z.M-
nel 95- . ,, ^-_,der Joden vermeld 113.
nieuv.'e gtfticht. • "5-
te Sapheta 240. te Modi*
n» 299- Padua. • 300.
Ahiba R. Voorloper van den vallenen Mesfias Barcochab 20. zyn gevangenis en wreede dood. 22.
Alexandriên (befchryving van) 514.
AlK^em II. Kalif de-Fatemiten. '65.
Al-manzur III. Kalif der Fatemiten.
466.
Al-Moêz. Kalif der Fatemiten bemag • tigt Egypttn. • 467-
Al-moraviïen . . • 472' A-nberprys. ■ • 425-
Amhrofiiu. yver tegen de Jooden. 58. Ame R Schryver van ,?.on.Boeken.40. Amer Beakcamïlhh, Kalif van MgyPi



VOORNAAMSTE ZAAKEN. ^,
gypten. 583. vermoord. . 584. Anmus R. vernieuwt de feéte der Sadduceeuwen. . . ior. Aptkrypbt Boeken gefchreven. 30! Arabifche Taal in Afrika. . 306. Arabieren in Afrika 366. «derzelver zeden en gewoonten. 368. volg. vallen in Afrika. . 462. Aj'e R Opfteiler van den Baby!.'
i-Taimud 40. 71. • Atthgans, een foort van Waarzegge. 106. Atlas de Berg; . . .30. Aeiz, Zoon van Saladin 'doet een' inval in Syriën. . Ó2(J Aziz Biüah, Kalif in ^5%.begiftigt de Christenen. 571. zyn dood. i . . S7g.
B.
Barcoi-hab, valfehe Mesfias. . jg, Redevaart (plegtige) van Cairo naar
Mekka. . . ...
Bedrieger'in Spanje. . 175.' rphet Eiland Kandia, die
zich voor Mrfes uitgaf. , 63.
— die zich voor Mofes uit-
„ ëeeft 103.
htdriegeryen van R. Mofes ds Leen.
t. > ' I7<j-
Bedrog van een Jood, die zich Christen veinst en Patriarch van Kon liantiiiopoien word. . i- •
Bekeeting (middelen om de B'ek'eèr,w»g der Joden te bevorderen. •504.
Bekeringen (bedrieglyke) der To.
.. den' • • ■ - 64.
—- der Joden op Mh orka f58.
op Cyprus, ■ , g7>
! van emtèa Jood door een
. wonder van een geheiiigden Ou- . wel- , 185. -
Bekeeringen in Spanje niet opregt.
van Pefaro te voren R. fe.
chiël. . , 3or
Belifarius, veldheer van Juflianus valt in vtf/Wfo. 452. flaat de Fan. dalen. 453. bemagtigt Carffoga 454.
■ trekt tegen de Vandalen
od. n%6. vervolgt Gelimer. . 458.
Bfnjamin Tudtlenfis iynè Reizen. 131.
Bither , verbfyfpjaats van den valfchen Mesfias Barcochab. 20. ingenomen en vreeslyke moord aldaar.
21.
Bomberg Dan. vermaard diukker te Venstien. , , a£0j
C
Caffers hebben geen Godsdienst. 340. tflïrs (befchryving van de Stad en
Kasteel van) . 4p6>
Cam«tom. . . 418 410 Chtear ^Koning) tot het Jodendom'
bekeerd. . . ^
Christendom (Staat van het) in Afr'i-
ka- • ■ 35r.
ten. . . . « Guri (Boek) fabelSchtig. 0g Cynocephaius. . . Cyrillus, Patriarch van Aiexandr.ë-i'
zyn woest gedrag. . , 66% Patriarch der Jacóbiten zyri
rykdommen. .
D. -
Damiaten (befchryving van_) 50o door de Franken beleegerd. 637 veroverd 641. herwonnen. 642!
Oante befchryving van dir dier. 4*0.
Vavarianen (feftc in Msypten ) er-
0000 3 ke%



é6i BLAD. WYZERder
kennen Hakem den Kalif voor God. . . . 575. 570".
David de Porcis R. . 296.
David Ganz. . 317.
Dhafar, Kalif van Mepten 590. vermoord door zyn Gioot - Vizier. 592. ftraf van zyne moordenaars.
593- 594-
Dromedarisfen. . . 401.
Drukkery (Joodfche) te Konflantinopelen, 16. te Venetien 296. te Son* cine. . 298.
Drufen op den berg Libanon. . 119.
e.
Eed (wyze hoe de Jooden den eed moesten afleggen, . 209- 322. E'.tazar R. . . 16.
EUas Levita. . . 290. Elisha Hagauli, een geleerd Jood. 16. Ezechiel Poëet . . 16. r (graf van) . . 135.
F.
Fatemitifcbe Kalifs 465- in JEgypten.
563. derzelver pracht. 565. volg. Fayez , Kalif van JEgypten. . 594. Flagellanten of Geesfelaars plunderen
de Jooden. • . 2ir, Franken (inval der) in JEgypten 632.
worden voor Damiaten afgcfiagen,
633. beleegeren Damiaten. 637.
G.
Gallans hebben geen Godsdienst. 349 Gamaliel, Joodsch Patriarch. . 9. Gebergten van Afrika. . 430. Geleerdheid door de Jêoden veracht.
124,
Gelimer , Koning der Vaodnalen ,450.
vervolgt de Rechtzinnigen, 451. word door Bnfasius aangetast, 45?.. overwonnen 453. zoekt hulp. 455. zyne vlugt. 457.. geeft zich aan de Romeinen over, 439. naar Konftautinopelen gevoerd , 460. fierft. . . 461.
Genferik rigt het ryk der Vundaalen in Afrika op 438. zyn charakter,
440. vervolgt de Rechtzinnigen,
441. maakt vrede met de Romeinen . 442. fterft. . 444.
Gershsm of Gerjion R. . 125.
Gefprek tusfchen cenen Jood en Christen voer Je Konjjxgin Manche, Re. gentes >-.. Prmkryk. . 187.
in Spanje. . ^\6.
Giraffa of Catnelopardis. . 408.
Godsdienst (verfcheiden volken inAfrika hebben geen) . 340.
Gom (Arabifche) . 352.
Goud (overvloed van) in Afrika, 427.
Gutamuni, Koning der Vandaalen, 446, herroept de Rechtzinnigen en herftelt de kerk van Afrika, aldaar.
h.
Hafadh, Kalif van JEgypten, 585. zyn dood. 50O.
Hakem, Kaiit in JEgypten 573. op;/ ftand tegen hem ald. word krankzinnig en verbeeld zich, dat hy God is, 575. word vermoord. 577.
Handfchrift van Hillel van den bybel waarin Jof. XXL 36. 37. ontbreekt . , iS0.
_ — Esrd door de Jooden aan die van Rouhgnt gefr.honken,igg.
Hay R. zyne fchriften. . iifj.
Hellenisten, onder de Jooden. . 32.
Heraclius (Keizer) hait de Jtoden,&8.
Her-



VOORNAAMSTE ZAAKEN.
Hervorming of voor de Jooden voor-
*/deelig' u' ' 3io. Hteronymus achting voor de Jooden
Hilderik, Koning der Vandaalen 44°.' verklaart zich voor de Rechtzinnigen, 449. word afgezet, ald. Hillel, eerfte Patriarch der Jooden, %. —— II. verbetert de tydreekening 27 zyne bekeering voor zynen dood. . , 26>
Hongersnood (verfchriklyke). 580' Honorius (Wet van) omtrent de f».
den- . . 68.
H°fo\£ ëcvangenis tê-B«&y/e«43* Huna R, . . ^
Hunerik , Koning der Vandaalen, 444!
vervolgt de Rechtzinnigen. 445. Hypatia omgebragt. . 67.
I.
ito (vogel) zeldzaam in Mgypte,
Jtruzalem herbouwd en ^Ei/a Capfco/«na genaamd 22. herbouwing van den Tempel onder Juliaan wonderlyk belet. . S7.
Imbii in Afrika doen God den oor-
» lo8 aan' ■ • 349.
Inquifitie derzelver harde behandeling tegen de Jooden. . 2I0.
InfeBen in Afrika. . 417. 418.
Jochanan, Schryver van den Jerufa' lemjche Talmud. . 37.
— Patriarch der Jooden 8. fa'
beien nopens hem. . 0,
Johhaides R. een geleerd Schryver.'
Joodfche gebruiken door de Christenen in Frankryk aangenomen 180. jfoeden (hun tllendige verftrooijing
663
BI. 3. 4. opftand der Jooden onder rryanus 17. volg. onder Antoni. nus 30- mishandeld door M. Au. rehus 30. getrouw aan Keizer Se. WW35 doorhem begunftigdalde. onder Caracalla 36. in gevaar onder Heliogabalus, 40. in gunst on. der Alexandet Severus 41. leven in vrede in Perfie 43— 4S. vervolgd onder Sapor. 45. Wetten van Kon> ftantinus tegen hen. 48. vervolgen de Christenen in Perfie 53. hunne wreedheden in JEgytten 53, volg. beteugeld 57. oproer in Alexanarien 65. hun ftaat onder de Vandaalen 70. vervolgd in Perfie onder Cabades 74. onder Chojrtes 76". aan-
j S ™2,en Tyrus ?8- hun ftaat onder Mohammed 78 kiezen zyne gy. de 79 van hem gehaat ald. beoorloogd 80. verwekken een opftand teCefarea 84. wreed behandeld te JVapels 86. hunne wreedheid te An. ttochen ald. in Spanje vervolgd 80 hun toeftand in Gal tien 92? hun toeftand onder de Khaliffen. 09 Jo$den vervolgd door Leo Jfaurus 104. lokken de Arabieren in Lan. guedok 107. hunne ftraf daar over 208. befchuldigd van de Noorman, nen by re ftaan m. vervolgd in Granada 121. hun toeftand in Hm. ga<y°n 127 in Duitschland en Bohemen , ald. door de Paufen be. fchermd 141, in Spanje vervolgd ald. uit Frankryk gebannen en herroepen r5o. kruifïgen een Christen jongen, 15 r. in Engeland vervolgd 1.52. hnn verval in het Oosten 165. in het Westen vervolgd 170. befchuldigd wegens het krui' figen van een Jongen, 171. op vallens bsfchuldigingen op veele plaat»



66a BLADWYZER ber
plaatzen vervolgd 173- door de Schaapherders vervolgd 177- bevel van Koning Alphonft tegen hen, 178. te Toledo omgebragt, 179. getrouw aan Koning Peïer, 179. befchuldigd van Christen kinderen gedood te hebben en daarom uit j Frankryk gebannen 186. uit Gasconje gebannen, 188. befchuldigd . van ontheiligingen van der Christenen Sacramenten 189- befchul- , digd van de wateren vergiftigd te°hebben. 192, hun toeftand in Italië in de 13. en 14- eeuw 194befchuldk.d van het vermoorden . yan Christen kinderen in Engeland
■■99. 201. 202. 206. 265. fooien uit Engeland gebannen 200. befchuldigd in Duitschland van verradery 204- h"n ongeluk te Frankfort 205. in Duitschland op verfcheiden plaatzen vermoord, 212. 213. uit S/>an/e verbannen, «iS volg hunne ellende in deeze ballingfchap 225. verradery van Emanuel, Koning van Portugal tegen hen 227. veelen blyven m Swi'i doch ontveinzen hunnen Godsdienst 228. doen een vergeefs verzoek aan Karei den V. om herfttld te worden 230. 231. .in Per■ fie vermoord.235- weder toegelaten 236. waarom zo weinig m Judea 239. 240- 241. in Ethiopten. 2 = *. vols. in Eïy-ten. 256. mA {rika 2S7r in Turkyen 259. moeten zich door geele hoeden van de ' Christenen onderfcheiden te Romen "98. befchuldigd van-Sovrou wen aan den duivel overgegeven te hebben. 293- hun toeftand te p né 303. befchuldigd van- menfohenbloed gcdïonken te hebben.
307. hun toeftand na de Reform»ten 3Ï1. in Polen 318. te Praag, 32c. in Holland 328. in Engeland^ 339. tegenwoordige toeftand in alle deo'en der waereld 34 o. Jooden in Afrika. 349. 350. 'ofeph Albo fchryft een boek over het Jaodich geloof. . 217. f ofeph Ben Gorion 125. zyne fabelachtige hiftorie. . 120. fofepb de Blinde. . • 5'2Ijaik Alpbofi R. zyn graffchrift. ISJJfaakBen Abraham zyn Boek Chizzoult • Emouna. . • 311,
IJaak Sciprut of Spruit fchryft tegen ■
de Chrisweu. . • , l8i. fjTKcci Sophi veracht de Jooden. 233. Judas Hakkodesh, fchryver van de Mischna 24. zyn groote hoogmoed 26".
Julianus (Keizer) zyne gunst tot de
Jooden 53. volg, ,. -i Aardbisfchop van Toledo
fchryft tegen de Joden. '. 91. Jujlinianus, zyne Wetten tegen de
Joden. .. • 83-
K.
Kamel (Al~) zyne rechtvaardigheid jegens de Christenen 635. herwint Damiaten 642. zyne veroveringen. 644. dood. 645.
Kameelen. . - 400.
Karditen, gefchillen met de Talmudisten • . 209.
Karavaanen in Afrika. 395. 395.
Kerkvergaderingen, hunne wetten tegen de Joden. . 185.
Kimchi, 3 geleerde Rabbynen van dien naam. . . 156.
Koffy, naams - oorfprong 552. 553;.
Konjlantyn de groote, of hy ftrenge



VOORNAAMSTE ZAAKEN. 665
wetien tegen de Joden gegeven heeft. . . 40.
Koophandel van Afrika. . 3gi.
Koomfchuuren van Jofepb in Cairo , 500.
Kopten in JEgypten 525. hunne ieerftellingen en gebreeken, . 529, . Kruisvaarders vervolgen de Jooden.
129. 170.
Labyrintbus (befchryving van den) in sEgypten. . . 5i2.
Leo Afrikanus. , . 339.
Leo de Modena. . g0Ii
Leon (Jacob Jehuda). . 338.'
Levi (ftam van) te Schiras. . 236.
Levi Ben Gershom. . 188.
Lodewyk (St.) Wetten van hem tegen de Jooden. 183. zyn togt in Syriën. 652. gevangen genomen.
655.
Lyta (Nikolaas de) . jgi. M.
Maimtnides zyn karakter en fchriften. . . 137.
»■ twisten over hem. 155.
Malek al Adel volgt zyn vader Saladin op. . . (525.
Malek Abu Beer, Broeder van Saladin verovert Cairo 629. neemt den titel van Sultan aan. . 630.
MammeMken wie zy zyn 648 maken een einde van de Ayubite heerfchappy. . . 609.
Mauzur volgt zyn Broeder Aziz op 627.
Mardbouts of Mohammedaanfche, Heiligen in Afrika. . 353.
Meir B.. zyn oorlog met de Perjiaanen, ■ . . 75.
Mekka, plegtige Bedevaart derwaards zie Bedevaart.
Melaatfchen (door) zoeken de Joden de wateren in Frankryk te vergiftigen. . . i92.
Msnahsm R. word door een wonderwerk op ééns een geleerd ni; 11 195.
Menasfe R 33 r. bezorgt den Joden vryheid in Engeland. . 333,
Mesfias valfehe Barcocliab 19. Julianus & 4. Severius 106. in Franhyk 159. in Perfie ald. in Spa"je 160. in Fez 161. een meiaatfche getft zich voor den Mespas uit, 161. een in Perfie' 162. in Moraviè' ald. El-David 163. Ztbathai Tzevi2,4.4.. volg?, andere die zich by Karei den V. voor den Mesfias uitgeeven 288. Mordechai. 328.
Mesfias (vergadering in Hungaryen om de komst des) te bepalen. 322.
Mischna (bericht van de) . 24.
Mieren in Afrika. . 4 r 9. 420.
Moëz zie Al-Moëz, eerfte i'atemite-Kalif in JEgypten 56S. vestigt zyn rykszetel te Cairo 569. zyn dood. . . 52 r.
Mohammed haat de Joden. . 79.
MohammiJaanfche godsdienst in Afrika. . . 352.
Mooren oude inwooners van Afrika 364. opftand der Mieren tegen re Romeinen. . . 461.
Mtrtera R, . . 335,
Mofes met een sak gekleed, vermaaid Joodsch leeraar. . 119.
Mofej Nachmanides wykt naar Judea
Mofiali, Kalif van JE°ypten, 582.
Moftaifer Billah, Kalif van jEg)pten 578. hongersnood onder zyne *> geering 580. zyn dood. . 582
?PP N.'



m6 bLADWYZERdkr
n.
Nachmanidez R- hésft 12000. discipelen. • ■ 5'.
N'ge's , byzonderheden omrent hnnne zwarte kleur. . 347«
AVva zyn gunftig bevelfchnft voor de Joden • 5«
Nojmrffm, Sultan vin Egypte 1 647wiU Damascus enz. 651. opftand d r Mïm.'uiverc tegen hem 656. hy •word door hen vermoord. CS7-
Nuro'ddin ftaat den Grootvizier van djn Fatemite-Kalif by 600. valt op nieuw in Munten 604. kiygt agterdogt tegen Salaiin 616. iterft
O.
Oleid' Allah , eerfte Kalif in Afrika.
464.
Olyphanten(de Arabiers dooden geen) en waarom 398. byzonderhedennopens dezelve. . • 4°4>
Orobio wederlegt Spinoza. . 337-
Overzetting der 70 • 32-
van Aquila, iheodotionen
Symmacbus. • -. 33
Oyevaaren (menigte van) in Jtgypten. ■ • • 48o.
p.
Paarden in Afrika. . 4°°- 4°2Paarlvisjcbery . 4*4- volg.
Patrtuchen der Jo-fen (derzelver oorfprong. BI. 6. gezag 7. '3 l/5' derzeive 8 fchatting aan dezelve betaald. I3< H
, afgefchaft. . 29. 68
Pest, verwoestingen, welke dezelv< ia JEgypten aanrecht. . 477
Petachia r. bericht van zyne reizen.
I4S-
Pfefferkon . yver tegen de Joêdfche boeken. • 3°9.
Pongo's een foort van Apen. 424Ffi«>n de' Joden. - "1.
Profeten onder de yootfe». 150'
r.
Raymond Martini pugio fidei. 172. Reuchlin plyt voor de JooffJcAs boeken tegen Pfefferkow. . 309. Rhinoceros. ■ • 4°6. Rivieren van ^A»*0- , _ • . 43.R/C»e (befchryving der Stad) 507.
S.
Saadoddovrldh, Joodsch geneesheer onKban Argon. ■ l68-
Salaiin zyn at komst en charakter 6 .0. zyne overwinningen op de Franken 619. flaat hunne vloot op de roode zee 621. zyne veroveringen in Syrièn 623. zyn dood, . 625. Salomon Ja>chi. . • 157-
. j Dw.) generaal der Portu-
tucetzen . • »59-
Samuel de kleine. • i°« Samaè* Jarebi. -. • . 43» Sanhedrin of na de verwoesting van Jerufalem, overgebleven is ? 4Scbaapherd.rs (inval der en hunne wreedheden tegen de Jotóen. 3 76.
186.
Seffm (nieuwe) cn^r de Jnden 32.
der Sebureërs 74. der Gaiis 74. Sefcciar, jooaVcft geneesheer vergiftigt den Keizer. . H*« Se/im (ongemeene kragt van) 485. i Shaïr Al Dor, een flavin tot Sultane van JEgypten uitgeroepen. 658.
ShaM



VOORNAAMSTE ZAAKEN, 667
ShamTob, verfcheide Rabbynen van dien naam. . . jg2> Simon Stylites yer tegen de Joden.
62.
Simeon, Joodsch Patriarch. . 8.
—~~ dl droefheid
over zyn dood. . Slangen in Afrika. jus. volg. Slangen - eeters in JEgypten. 420. Spinoza . , j^g.
Struis¥*gel. . m ^llm
Suez, eene beruchte zeehaven. 521! Synagogen der Joden te Cairo. 501.
T. ,
Talmud (Jeruzalemfche) bericht van
denzelven. 37. volg. ——- (Babyloonfche) 39. voltooid 73
«- m het Arabisch vertaald. 120.
Talmud door Paus Julius 111. verbrand. . , 2£!a
Tenten der Arabieren. . 369.
Testament der XII. Patriarchen. 6.'
Ttiazir, Kalif van JEoypten. 577.
iharnfamwl, Koning der Vandalen, 446. vervolgt de Rechtzinnigen en b?gunftigt de Ariaanen. 447.
iheodofius zyn wetten voor en tegen de Joaf««. . . 5p>
~- II. beteugelt de Joden 61.
therapeuten (overblyfzels der) in Afrika. . . 357
Zïiirwverblyfplaats der Patriarchen 12.
Titels der Joodfcbe Rabbynen. 47. Tydrekening du Joden door Hillel II. verbeterd. . 27,
V.
Vandnalen (Hiftorie der) 437. volg.
Vergadering van Rabbynen in Hunsaryen over den Mesfias 322.
Veneeti Ferrarh beroemd Prediker bekeert veele Joien. - 218.
Vkjchen in Afrika. 421. volg!
Vschvangen (vreemde wyze van) 5ir.
Vogels met één er twee hoornen 414.
Vrouwen in Afrika haar ongelul idg lot. . . 3S!?.
W.
Wet (merkwaardige) tegen de Joden in het Hertogdom Britanje. 184 Wevers in Afrika. . 3Jg,,
Y.
Ttzid (opftand van) 465. Zyn dood.
Z. 466'
labatbai Tzevi valfehe Mesfias 244. • Zachat R. . ,~ Zeekoe, . ' \f'
Zmobia begunftigt den Joden. 4.6, Ze emigen (twist onder de Jooden over de overzetting der) - 32 Ziektens in /Egypte. .